MAATSCH. DER ÏTEDERL, LETTERK. TE LEIDEN.
Ca/al. hl.
Geschenk van Tooneelslukken , 1841.






PRIJSVERHANDELINGEN.






PRIJSVERHANDELINGEN,
uitgegeeven door het
TAEL- en DICHTLIEVEND
GENOOTSCHAP,
TER SPREUKE POERENDE: kunst wordt door arbeid verkreegen. VIERDE DEEL.
TE L E T D E N, Voor het GENOOTSCHAP,
Met Ocïroi van de Ed. Groot Mog. Meren Staeten van Holland en Westvriesland»






VOORBERICHT.
j)e drie bekroonde Verhandelingen' van de Heeren kasteleyn, erkelens en rochussen, over de vereis chten en kenmerken van den Stijl der Poëzij in onderfcheiding van dien der Welfpreekendheid, worden den Kunstlievenden Landgenoot in dit Vierde Deel der Theoretifche V^-handelingen medegedeeld.
Het Genootfchap achtte de vervolgens niet ongeschikt deeze Stukken te doen vergezeld gaen van de beoordeeling van den eerflen Herderszang uit de Dichtlievende Tijdkortingen, welke beoordtelïng door den Heer Mr. Willem B i lderdijk is opgejleld.
Het



Tiet Zevende Deel Tweede Stuk der Taelen Dichtliévende Oefeningen onzes Genootfchaps is ter persje, en zal, zo wij hoopen, welhaeit met een volgend Deel, waerin de bekroonde Prijsvaerzen op Judas de Macbabeër; de Onfchuld en de Inenting der Kinderziekte worden uitgegeenn. Be Verhandelingen over het Herderdicht, door de Heercn kantelaar en ver eu li,, zullen, daerna, volgen.
Wij wenfehen den Kimtlievenden Leezer heil.
Cp last van het Gcnaotfchap Se ere', ar is.



VERHANDELING
OVER DE
VERÈISCHTEN en KENMERKEN
VAN DEN
S T IJ L der P O E Z IJ,
IN ONDERSCHEIDING VAN DIEN DER
WELSPREEK END HEID
DOOR
Pt J. KASTEILEYM
AEN WIEN DE GOUDEN EERPENNING IS TOEGE WEEZEN.






VERHANDELING
OVER DE
VÉREISCHTEN en KENMERKEN
VAN DEN
STIJL DER POËZIJ,
IN ONDERSCHEIDING VAN DIEN DER
WELSPREEKENDHE ID.
VOORAFSPRAAK.
TT
J- Act is in de daad eene der ingewikfceldfte cn moeijelijfefte voordellen , welke het rijk der fchoone kruisten en fraaijc weetenfcliappen oplevert, door de weledele Maatfchappij van Taal - en Dichtkunde , binnen Leyden , rot een wijsgeerig onderzoek voorgedraagen, daar zij de vtrëischten en kenmerken van den Stijl der Poëzij, in onderjeheiding van dien der %velfpreekendheid, verlangt aa-DgeWeezen te zien: eene zeer lofrijke begeerte, waarlijk! welke, bij aldien dezelve met een gewenscht gevolg moge bekroond worden, gewis een' nieuwen fakkel, ter heldere befchouwing van de grenspaalen in het gebied van de redekunstige voorubrengfelen van het vernuft en vérftand., zal ontueeken.
Immers, wat is tot hier toe rog onzeekcrer, dan de grenslinie bepaald en aangeweezen te vinden, welke
I V. DEEL, A hér



g VERHANDELING
het rijk der dichtkunst val dat der welfpreekendhe'uT afzondere? — wat ongewisfer, wat weifelen der, dan de oordeeh'e'ün.ircn over het wrezcnlijk onderfchcid deezer beide zoo nabij vermaagGzhapte Kunsten ? cn wat kan derhalve willekeuriger zijn, dan de uitfpraaken over clc innerlijke eicenaartige en waare fchoonheden in de voortbrengfelen der Dichtkunst en der Welfpreekendheid, zoo lang men een groot aantal ftukkefl in 't vak der laatstgenoemde kan aantoonen, waari'n oneindig meerder dichterlijk fchoon gevonden worde, dan in eene reeks van dichtwerken; en, omgekeerd , zoo lang men een verbaazende meenigte dichtfhikken vindt, en als zoodaanigen erkent, die in dichterlijk fchoon verre beneden zommige ftukken de? welfpreekendheid fhiaii, en men tevens eene vreemdeling zij met de eigeniiartigc verè'ischten en kenmerken van den Stijl, welken de eene en andere, als onderfehiïdene , ofichoon hoogst verwandfehapte kunsten, eigen zijn ?
Het is ondertusfehen te verwonderen, dat tot dusverre geene der theoretifche Schrijveren het voordel in 's Genootfchaps vra:-ge vervat, voor zoo verre ons bewust zij, voornamenüjk met opzigt des Si ijls, heeft opgetast. Veelen maaken'er melding van , en geeven even daardoor bewijs dnt 'er een wezenlijk orderlcheid tusfehen den Stijl der Poëzij en der Welfpreekendheid zijn moet; edoch zoo ras zij met de voortbrengfelen der beide kunsten raadpleegden, zelfs met de meesierllukkcn der Ouden en Nieuwercn, ten einde langs dien weg de bcLchouwende regelen in de beoefende
werk-



over den STIJL der POËZIJ. g
iverkiïnkken te vinden, en daaruit op te maaken; als dan leidden eenigen daaruit niets naders af, dan da: zich beide de kunsten over de gahtfche natuur u.itftrékken , en, alhoewel zij een onderfcheiden obgfïrerk ten doel hebben, zich nochtans telkens als ontmoeten, verëenigen , en van dezelfde middelen der fpraak- en redenkunst-e een gëmeenfohaplijk gebruik maaken.
En indedaad behoeven wij ons over foortgelijke verklaaringen geenszins te verwonderen, als van welke de grondöorzaaken in 't vervolg ten duidelijkllen zullen blijkbaar worden. Om flechts eenigc weinigen der beroemfte mannen te noemen, zoo zegt batteux («) , Naardien het profa (dat hij hier voo'r wclfpreekendheid neemt) en de poëzij twee vermaagfchapte fpraa„ ken zijn, wier ftof bijna één ea dezelfde is, zoo' leenenzij, zich onderling afwisfelende, nu dcrzel„ ver vorm en dan haare ftolTe zelf."
Sülzer, onder anderen van Poëzij en Welfpreekendheid gewag maakende, zegt: „ Niettegenfraande „ ieder gevoele , dat 'er een onderling onderfchcid „ plaats hcbbe, in de gedaante welke de Reden aan* „ neeme, het nochtans onmooglijk zij, om den aart „ van ieder naauwkeurig te bepaalen (£)."
Van engêlen getuigt: „ dat de Poëzij dik„ wfjls haare fieraaden aan de Welfpreekendheid leent y „ en deeze dikwijls haare wijsbegeerte aan de Poëzij 3, mededeelt. In meenigvuldige gevallen zelfs, (ver-
„ volgé
(<i) Kinlcitung in die fchünen #rsffenfcl«tft&] , b. I. f. (») Li zijne Atgemiat ïlnvrii; art. Redekunst,
A 2



4
VERHANDELING
„ volgt hij) wordt de volmaaktheid deezer tv/es Jv konsten , uit de vermenging van haare weder-
zijdfche hoedanigheden, gebooren , en dikwijls i, worden de beroemdite Redenaars voor eenige oo„ ger.blikken Poëeten in hunne redenvoeringen, en
de grootfte Poëeten Redenaars in hunne dichtftuk„ ken (c\"
Boxelly zegt uitdrukkelijk: „ dat de Poëzij „ de welfpreekendheid hebbe volmaakt."
Bildeud ij te past al het geene hij tot daar toe van de Dichtkunst gezegd heeft, ook op de wellpreekendheid toe, en befluit: „ dewijl de eene roet de „ andere in zoo naauw een verband ftaat, dat deeze ., beide Kunsten eikanderen onderling ten dienste ftaan, „ en de eene als een deel van de andere befchouwd
mag worden, het zij men,om de ziel te vermaaken, ., de overreeding te hulp roepe, of, om haar te over„ reeden, zich van de Kunst bediene, om haar ver„ maak aan te doen, zoo vertrouwe ik, al het geene „ van de eene gezegd is, ook op de andere toepasfe„ lijk te zijn ( d)."
Alle deeze denkbeelden , als men het onvwcglijke van sulzer uitzondere, zijn in't afgetrokkene zoo veele waarheden, die uit de onderfcheidene werken der Dichters en Redenaars kunnen geftaafd worden.
Hoe
£c~) Prijsverh. in de Werken van de Maatfch. der Lettert, D. iv.
(rf) Prijsverh. in de Werhn van ds Maatfch der Letterk. ». VI. bl. s$-



over den STIJL der POEZIJ.
Hoe moeilijk moet dan niet de oplosfing van 's Genootfchaps vraage voorkomen ; het welk zich gewisfelijk een weezenlijk verfehil , een' zigtbaareti fcheidpaal, tusfchen deeze beide Kunsten heeft voorgesteld ! — Dat dezelve 'er dan ook waarlijk zij, zal het vervolg , vertrouwen wij, volkomen zigtbaar maaken.
Uithoofde van deeze baarblijkelijke moeijelijkheid, om het wezenlijk onderfcheid der beide redende Kunsten uit derzelver voortbrengfelen op te maaken, was het sulzer niet alleen, die de beflisflng voor oumooglijk aanzag. Anderen achtten zulks daarenboven voor volftrekt onnooclig. Men hoore den wijsgeerigen, den beroemden e l air, daar hij zegt (c ): „ de eigen* „ lijke fcheidpaal, waar Welfpreekendheid eindigt, en „ Poëzij aanvangt, laat zich niet gereed aantoonen. „ 'Er is ook in 't geheel geene noodwendigheid om „ deeze grenslinie met de grootfte fcherpzigtigheid te „ bepaalen, zoo lang men flechts de natuur van bei„ den niet uit het oog verliest."
Wie echter merkt niet terftond de onmooglijkheid om immer de eigendom en het recht gebied van twee verfcheiden rijken te konnen bepaalen, zoo lang men niet weet, waar derzelver fcheidpaalen behooren rc ftaan? En wie zal ooit met deezen Schrijver inftemmen: „ dat zulk een onderzoek alleen fpitsvondighe„ den der Crilique zijn, waar over verwaande Schrij-
„ ve-
c«) Dr. bi. airs LeCturcs on Rhctsrick & lelies Letfres, Lidurc xxxv.
A 3



c
VERHANDELING
„ veren, wel is waar, een' rutteloozen ophef nina„ ken, doch die , naauwkenrig befehouwd zijnde, „ geenen bijzonderen aandacht verdienen (ƒ)."
Het zijn ondertusfehen de aangetoogen Schrijvers, benevens meer andere letterhelden, wier doordringende naarfporjrjg, geftreng onderzoek en wijsgeciige fmaak ons tot zoo vcele leermeesteren verürekten, en fchoon wij ons , in dit geval, niet blindelings aan hunne leiding kunnen overgeeven, (daar geen hunner deeze ftoffe in haai' gcheelen omtrek immer opzettelijk behandelde,) ons echter tot vriendelijke voorlichters zullen dienen , op het lctterpad, 't welk wij thans meerien in te llreeven; en zonder wier bijftand het wellicht niemand zoude mooglijk zijn, om eenigzins voldoende aan de lofiijke begeerte des Genootichaps te beantwoorden j het welke toch in foortgelijke (tukken, als eene beantwoording van deszelfs voordel behoort op te leveren, in alk deszelfs deelen, niet zoo zeer den fehijn van nieuwheid, als wel getoetfte waarheden, en oorfprongklijkhcid met opzigte van 't geheel, ten algemeene nutte, kan vorderen. Ilieiüm zullen wij het geenszins beneden ons rekenen, om teikens, waar wij met de vrugten van anderen ons voordeel deeden, daar van de bronnen aan te wijzen; om aldus, indien ens de Lauwerkrans te bcurte viel, diens luister blijmoedig aan deszelfs onfterflijke kweekers te wijden.
Wij hebben geoordeeld, ten einde eene geleidelijke
voor-
Q) f



OVER DEN STIJL DER POËZlJ. 7
-voordrage te behartigen, en ons onderwerp aan alle zijden op eene bevattelijke en meest bondige wijze te ontvouwen, ons, ter zaamenftelling van deeze Verhandeling , van de volgende orde te moeten bedienen:
I. Zullen wij eene Bepaaling (Definitie/) van den Stijl geeven , en over deszelfs onderfcheidene aanwending, in 't algemeen, handelen.
IL Onderzoeken en ontvouwen, wat het eigenlijke Weezen der Poëzij antmaake ?
III. Het Weezenlijke der Welfpreekendheid naarfpooren en aantoonen.
IV. De Verëischten en Kenmerken van den Stijl der Poëzij, in onderfcheiding van dien der Welfpreekendheid, uit -het tot hier toe verhandelde, afleiden, opmaaken , wederzijdsch vergeujkei.de befchouwen, en bepaalen. En
V. Onze beweerde waarheden, door middel eencr opzetlijke befchouwing van zomrmge plaa^zen uit de werken der Dichters en Red&naars, eeu nader licht tragten bij te zetten.
A 4 EER*



8 VERHANDELING
EERSTE AFDEELING.
Wat verflaan wij onder het woord Stijl, en op welks onderfcheideac wijzen wordt dezelve in 't algemeen gebezigd?
Om het in zoo gewigtig eene zaak niet op onze eigen denkbeelden te laaten berusten , is het zoo billijk als belangrijk, dat wij, alvóórens eene bepaaling van den Stijl te gcevcn, in befchouwing neemen , wat eenige der beroemdlle Critici deswegen hebben te boek gefield. Het moge voldoende geacht worden, desaangnandc blair , gottsciied, batteux en sulzer te hooren.
blair, fchoon, voor zoo verre ons bekend is, zich nergens beflisfende over den Stijl te verklaaren, doet ons echter, uit de zaamentrekking zijner verfpreidde denkbeelden, vastftellen : dat hij uit de ■gantjebe wijze van voorpeiling des Schrijvers Stijl opmakke. Elders zegt hij (0); „ Alle verfchillende ?, foorten van fchrijfwjjzen (taan, wel is waar, hoofd-
„ zaak-
£a) Leciurc XX.



OVER DEN STIJL DER POËZIJ. 9
?J zaaklijk in verband met de wijze, op welke de „ fchrijver denkt , en zijne denkbeelden zaamen „ voegt, maar zij hebben nochtans de naaste en „ voornaamfte betrekking tot de bijzondere wijze zij„ ner uitdrukking. Zij vloeijen nit de hoedanigheid „ zijner taal, in 't geheel genoomen, en bevatten de „ verëenigde werking van alle de dcelen der fchrijf» wijze; uit de keuze welke de fchrijver ten op„ zigte van enkele woorden doet; uit de verbinding „ derzelve tot gantfche volzinnen; uit de meerdere „ of mindere naauwkeurige befteroming zijner uit„ drukking, en de verfraaijing derzelven door mid„ del van eene welgepaste welluidendheid, gevoeglij„ ke figuuren, en-andere zoogenaamde verfierfelea » der reden. "
Op eene andere plaats zegt hij (/,)• Het is „ niet gemakkelijk zich een bepaald denkbeeld te „ vormen , wat men eigenlijk van het woord Stijl „ hebbe te achten. Begeert men ondertusfehen eene „ verklaring van dit duistere ivoord, zoo zoude ik „ zeggen: de Stijl zij de bijzondere wijze om zijne . denkbeelden, door middel der taaie, uittedrukken „ Sttjl, of hoedanig ik liever zegge, Uitdruk, is „ naamenhjk met de bloote taal of woorden grootc„ hjks verfchillende; de woorden, van welke een „ fchrijver gebruik maakt, kunnen op zich zeiven „ goed en onberispelijk zijn , en nochtans kan z,jn
» uit.
(*) Leéhvre XI,
A 5



fO
VERHANDELING
„ uitdruk met recht berispinge verdienen , zij kan „ droog of dijf, zwak of gedwongen zijn. Hieruit „ ziet men dat de Uitdruk met de denkwijze van r den fchrijver in eene zeer naauvvc betrekking Haat. „ Zij (namer.lijk de uitdrukking; verftaa Stijl,) is „ eene fehilderij van de denkbeelden, die voor zij„ nen geest zweefden, en van de wijze op welke „ hij dezelven verbindt. "
Gottsci-iEi) verklaart den Stijl als: „ eeofi „ voordrage van veele te znamenhangende gedachten, K welke door zoodanige afdeelingeu en fpreekwijzen „ gefchiedt, waaruit men derzelver verbinding dui„ defjk kan waarncemen." Hieruit trekt hij het gevolg: , dat het in de feftfijfwijze voornamenlijk „ aankoome op de wijze van denken, en dat een „, fchrijver in zijne fehriften, hoewel niet zijne ge„ moed.'gefieltenisfen, nochtans ten minden de be„ kwaamheid v;m zijn verdand affchildere (c)." Batteux zegt: „ Wanneer de woorden naar derzelver innerlijke waarde, cn volgens de wetten p der overëcndemming, en van den Numtrot zoo„ danig gck'.ozcn en geordend worden, dat zij met „ verhevenncid of eenvouwigheid der ftof, die men „ beweikc, volkomen overeenflemmen, dan ontdaat „ daaruit dat geene, 't welk men den Stijl of de „ Schrijfwijze noemt Qd)."
S U L-
CO Verfiich etner Critifchen Dichtkunst,/. 3415. (rf) Einjeitung in die fchönen Wislenfcfiaften vpn ham lei. B. IV. ƒ. im,



over den STIJL der POËZIJ. ,fj
Sulzer eindelijk, acht het moeilijk, om naauwjkeurig te bepaalen, wat in elk werk tot de denkbeelden , of tot den Stijl behoore , en het dus ook bezwaarlijk zij om te melden, waarin eigenlijk de Stijl beftaa: „ Bij een Schrijver, zegt „ hij , moeten met Hechts de uitdrukking of „ de woorden, derzelver verbinding, hun toon, „ en de daaruit zaamongeftelde langere of korte„ re zinfcheidingen en perioden , maar ook een
deel der denkbeelden tot den Stijl geteld wor5, den ( e)."
Wij zien dat dit alles ons geene klaare noch volledige bepaahng van den Stijl oplevert; zoodra wij echter de aangetoogene denkbeelden desweegen, mee onderfcheidene foortcn van fchriften vergelijken, en zulks met onze gedachten zoeken ie verbinden, dan zal men, in alle befchouwingen, bewaarheid vinden , dat men op gronden van Wijsgeerige volkomenheid het volgende behoore vastteftellcn: De Stijl is de fchrij}'wijze, door -welke men zijne denk' beelden voorji.elt of uitdrukt: De Stijl vervat derhalven de gantfche wijze van voorfteliing der denkbeelden, hoedanig wij dezelve in hunnen aart en hunne fchikking, in hunne opvolging en verbinding, gevoelen, en daarfiellen.
Dit zij genoeg ter bepaaling van den Stijl. Wij gaan over, om te onderzoeken, op welke onder-
fchei'
(p) Algcmeine Theorie der Schonen KUnften; art. Schreib-art,



12 VER II A N D E L I N G
fcheidene wijzen ch Stijl in 't algemeen worde gelezigd?
Wij kunnen niet te vroeg crïnneren, dat men den Stijl in de slgemecne verdeeling der foor ten niet bebbe te verdeden, naar dat de bijzondere cara&ers der fehrijvers denzelven een onderfcheidend kennelijk aanzien geeven ; want in deezen zin vindt men zoo veele ftijlen als (waare) Schrijvers. Daar is rct nochtans, die gepoogd hebben, om langs deezen weg te bepaalen , wat eigenlijk het denkbeeld zij, dat men aan het woord Stijl hebbe te hechten. Onder anderen sulzek, die zijne gantfche bcpaaling des Stijls op het volgende voorbeeld heeft gebouwd: en het is zeer noodig hetzelve hier plaats te geeven, en kortelijk te wederleggen; om dat het, onzes inziens, een gantsch verkeerd beginfel van den waaren grondflag des Stijls inboezemt.
„ Wanneer wij ons verbeelden, (zegt hij) dat xenoi'Iion, livius en tacitus ecnerleije ftof, liet verhaal eener Staatsomwenteling, zich hadden voorgefteld te verhandelen , en ieder hunner hadc daarbij het voornaame oogmeik, zijnen Jeczercn een waar- en juist voorlid van de gebcurenis en derzelver oo.rzaai.cn te veileenen ; zoo zullen wij ligtelijk begrijpen, dat ieder dcezcr drie mannen, niet alleen jn zijne wijze van verhaalcn, maar ook in de fchikking der ftyffe, in de keuze der omdandigheden, in de weglaating of invoering der peifooncn, in de verrclling hunner handelingen, en uitvoering zijner rcde-ueeiing, uYerëenkomdig clks bijzonder caracler»
zon-



OVER DEN STIJL DER POËZIJ. 13
zoude zijn te werk gegaan. — xenopiion zoude alleen het noodige tot het duidelijke en eenvouwige der zaake, en derzelver natuurlijke voordrage, zonder hartstogt, zonder ons voor of tegen de zaak voor in te neeraen, verhaakn. — l-ï virus zoude, overeenkomfiig zijn ernstig, gevoelig, en niet oude Romeinfche waardigheid bekleed carailer, de zaak van de grootfle, gewigtigfte zijde, voorgefteld, menige kleine omftandigheid achtergehouden , en zijne handelende perzoonen menig ernstig woord in den mond gelegd hebben; zoo dat wij overal, in zijne perzoonen of de Patriotten , of de Hechte belangzoekende burgers zouden ontdekt hebben. — taoitus zoude, buiten de weezenlijke omfhndigheden, voornamenlijk zulke oraftaadigheden verkoozen hebben , welken ons diep in de harten der handelende perzoonen zouden doen dringen, niet om ze in hun openlijk caracler als Patriotten , of aanveerers, maar als goede of Hechte menfehen , te ontdekken. Hij zoude eenen Stijl hebben gekoozen, die ons eigenaartig vóór of tégen die perzoonen hadt moeten inneemen, enz. Pc; halven zouden wij zoo wel in den vorm , als in de Stoffe en der* Stijl, deeze drie Hiitorie-fehrijvers, elk in htm carafter, hebben kunnen kennen (ƒ). "
Wij erkennen, offchoon de Stijl, ónder anderenook voor den Hiftorie-fchrijver, den Redenaar, en den Dichter b. v. zijne eigene regelen en zijnen ei--
geCO Aangehaald werk, J5._ IV. f. 264.



14 VERHANDELING
genen ftempel hebbc, men nochtans bij verfcheideft hunner zoo veele zigtbaare verar derende Stijlen aantreft; welke veranderingen, ook dan zelfs wanneer zij den algemeenen Stijl, eigen aan ieders vak, behartigen , uit hunne bijzondere cara&ers , voortvloeijcn. Wij moeten, welverre van met sur. ze u's gevolgtrekking inteflemmen, 't hier voor houden, dat men de bijzondere wendingen , den heerfchenden toon, enz. welke des eenen Stijl van dien dus anderen, in foortgelijke werken, onderfcheidt, nimmer moet doen dienen , om daaruit de foorten van den Stijl, van vóóren vasttellellen, noch van achteren te bepaalen:- maar fteeds in 't oog houden, dat 'er dén eigcnaarcig pasfende Stijl blijve plaats hebben , voor den Hiflorie-fchrijver, den Redenaar, en den Dichter; en dat, (om ons hier aan 't eigen voorbeeld van sulzek. te houden) de verfchillendhcden welke hier de Stijl uit de onderfcheidcne cara&ers van XENOPiiON, livius en ïaciïus verkrijgt, allééu bewijzen, dat de eene meer natuurlijke gefchiktheid heeft, om zich aan den waaren veicischt wordenden Stijl nader te honden , dan de andere ; of ook, dat elk hunner den bijzonder vereischtcn Stijlt ingevolge zijn caracler, gebruikt. Immers indien men b. v. drie onderfchcidene ftemmen kan onderfcheiden, wanneer drie even fterke Zangers dezelfde nooten zingen , zoo zal daarvan niemand willen afleiden, dat dit eenige verandering in het muziekftuk zelve veröorzaake , maar dat dit alleen , in de uitvoering, een gevolg van elks onderfchcidene natuur-



over. den STIJL der TöËZl]. 15
murlijke ftem zij. Zoo loopen wij dan geen gevaar in verwarring te koomen, wanneer wij, Mj vergelijking van sülzer's voorbeeld met onze gegeevene bepaaling des Stijls , in 't oog houden, dat niet het cara&er des Schrijvers, den waaren foorrehjken Stijl vorme, maar dat deeze fleeds ook de merktekenen des cara&ers in de uitvoering verrocne, en: wel zoo veel te blijkbaarer, naar maate een fchrijver meerder oorfpronglijkheid bezitte; mee andere woorden: het cara&er des fehrijvers vertoont zich, wel is waar, in den Stijl, maar is nimmer de toetsfteen van denzelven.
Het gedachte Caraderiflieke, 't welk de Stijl van den Schrijver ontfanm, is zoo waar, dat men reeds voor lang heeft opgemerkt, dat, niettegenfiaande de Lettres Perfanes en de geest der IVetten rwee werken zijn , welke gewisfdijk eene zeer onderfchcidene behandeling vercischten, en ook in de daad zeer onderfcheiddrk behandeld zijn; zij, des niettegenfiaande^ gcreedlijk de hand van den zelfden mont£sq.uiEtr vertoonen.
De Heer macquet toont ook in zijne verhandeling over de Elepen (g): hoe de drie beroemlle' £^g/^dichters , tieulios, propertius , en ovini os, bijzondere leidingen van vernuften finaal" hebben, als het welke natuurlijk eene kennelijke vcrfcheidenheid in ieders Stijl moet verüorzaakeu, fchoon zij allen den waaren klaagibjl behartigen. Deeze aan-
Cg") Proeven van DidiUY. Lettcrüefeningen, D. III.



iö VERHANDELING
merking geldt gewisfelijk ook op alle de voortbrengfe-' len der redende Kunsten: ja zelfs op die der afbeel-» dende.
VVaare en wezenlijke geestvermogens brengen natuurlijker wijze eene beflischte neiging in de manier der behandeling des Stijls te weege; en, voorzeker, waar men daar van geen zweerafel vindt, waar men geen eigen beftempelend fchoon in de werken eenes Schrijvers ontmoet, daar voorönderflelt men met reden een' blinden naarvolger. „ Even zoo als de beroemd„ (le Schilders aan hunne eigene manier kenbaar zijn, „ (zegt blair) zoo zonderen zich ook de voor„ naamfte en oorfpronglijke Schrijvers, door eene
eigeaaartigheid des Stijls en der behandeling uit." YoutfG bewijst, als Elegiedichter, voor allen. Indien wij eene opzettelijke verhandeling over den Stijl wilden leveren, zouden wij denzelven in alle foorten van gefchriften dienen gade te flaan ; dan naardien dezelve hier alleen als ter voorlichtinge tot onze hoofdbedoeling moet gekend worden, kunnen wij ons hier geene ovcrtallige uitvoerigheid veroorloven , maar moeten alleen, zoo kort doenlijk, deszelfs algemeene of hoofdverdeelmg nog opgeeven.
Cicero (Ij) en quin ctili an us (i) hebben den Stijl in drie hoofdfoorten verdeeld, te weeten, in den eenvouwigen, bartstogtelijkcn en geniaatigden. De meester) der nieuwere Redenaars hebben zich aan deeze verdeeling gehouden.
HA»'
Pc Orat. t. III. Inrthttti Orat. L. IX,
/



OVER DEN STIJL DER POËZIJ. I?
. Ïïalikarnassrus (k) brengt den Stijl tot drie foorten , naraenlijk, de ernstige, — bloeijende , — en middenfoortige. De eerde is die , welke krachtig en derk, minder fieriijk en vloeijende is; de tweede die, welke zich door zagtheid, vloeibaarheid en fierlijkheid aanprijsr, en meerder bevalligheid en welluidendheid dan kracht en nadruk bevar; de tusfehenfoortige veré'enigd de fchoon heden van beide voorgaanden. Wij fprecken hier alleen van den Stijl, welke de kunsten vorderen ; en gaan derhalve den gewoonen harden en ongepolijsten, van welke zich de onbefchaafde volksfpraak en een heir van onbevoegde Schrijvers bedienen, voorbij. Tot de eerde foort brengt hij de werken van pindarus, aeschylus, en thucydides; tot de tweede foort, de (hikken van hèsiodus, sappho, ahakreon, euripides en isöKRATESj tot de derde foort, de Schriften van homerus, sopiiokles, demo s t h e n e s cu p l a t o.
Wij voor ons zijn van oordeel, dat men den Stijl, in 't algemeen, met opzigt tot de onderfcheidene Schriften, behoorlijk en bevatlijk kan verdeden, in de gewoone, — hooge, — fehoone, — en gemengde fchrijfwijze.
De Eerde foort, de gewoone , dat is de gcluischtè êenwuwige, vindt men in Brieven, Venelfels, Fabelen, Leerdichten, Liederen, en alle betco'jendc werken.
De"
C*) De tompaf, Virbor. Cap. XXV.' IV. deel. B'



ï8 VERHANDELING
De Tweede of hoog! iehrijfwijze heerscht in cfe Ode, het Heldendicht en het Treurfpel.
De Derde, tifcboone fchrijfwijze, bevat alles, wat in het midden der twee eerden dant; zij is de bloemrijke, de fchildcrcnde, de bevallige, de naïve fchrijfwijze.
De Vierde of gemengde fchrijfwijze verëenigt in zich eenigetl of alle der voorgaande, en hier int vloeijen dan een groot aantal van onderfoorten voort, die men zonde kunnen bcdempelcn volgens den daarin meest hcerfchenden toon.
Het algemeene kenfchetfende der geivoone of eenQouwige fchrijfwijze wordt, door den grooten Romeinfeiien Redenaar aldus omfchreeven:
„ Zij verlaagt zich , en is de naarvolging der da„ getijfcfche Spraak; volgens den ft hij n is zij weinig „ ondeffcheiden van de taal des volks; maar innerlijk „ is zij 'er verder van verwijdert dan men denkc. „ Ieder welke zij hoort, zelfs de onkundigften, den-
ken dat niets gemaklijker zij , dan op zulk een „ wijze te fprecken ; en waarlijk, wanneer de reden „ tot op eenen zekeren graad verzwakt en verlaagd „ wordt, fchijnt het op 't eerde gezicht, als of z'tj „ lig; ware naartevolgen; maar zoo haast men 'er de „ proef van neemt, ontdekt men de zwaarigheid (/)."
Hier
(*') Sabnriffiu eft & hutnilis, corifuetudinem imitans, ab indiferirs re plus, qnatn epir.ione di'ïercns. Itaque eum qui audiimt, qnamvii ipfi infantes Itat, tarnen ilio modo confidunt ft pofle dic-erc. Nam oratio nis fubtilitas, imitabilis illa qnidem videtur efie exiftimantij fed nihil eft experienti minus. (cicsk.0 in Orator. Kum. 23.)



over den STIJL der POËZIJ. IQ
Hier bedoelt men derhalven geene onregelmnat.ire taal, noch laage platte denkbeelden; de minste ftijl der fchoone kunsten blijft nog jn zig zeiven fchoon, veele caraclers in onze zoogenaamde klugtfpeelen zijn Portraiten, die te véél gelijken, en behooren, even daarom, niet in 't gebied der fchoone kunsten. Voorts Ónderfch'eide men ook deeze fchrijfwijze van den droogen, ffijven, harden, en van alle fraaak ontblootten Stijl. Eene zuivere taal is van allen goeden Stijl onaffcheidbaar, maar zij vormt dien niet. Een Schrijver, welke, zelfs in deezen laagften rang des Stijls, allo fchoonheden der bevalligheden voor oor cn verbeelding derft, kan onder de geringfle werkmecsteren der fchoone kunfi.cn ooit plaats vinden. — Zuiverheid, klaarheid, ongedwongenheid, kunstelooze, fchijnbaare nalaatigheid, ongezogte onderhoudende levendigheid, kenfehetfen den gewoonen Stijl des goeden fmaaks altoos.
Over de hoge fchrijf*/ijze drukt zich batte vx. zoo fchoon en bondig uit, dat wij verpligt zijn, hem hier te Jaaten fpreeken : „ De hooge fchrijfwijze, „ zegt hij, is rijk, edel, majestueuschj men gevoelt „ haare onwederllaanbaare kragt'. Zij is een opgc„ zwollen vloed, welke een breed voorhoofd ver-
toond, en zijne golven met onftuimigheicl voort„ ftnwd; zij zet ons in vuur, in verbaasdheid; men „ wanhoopt bijkans om ze te bereiken. Zij be„ weegt de harten tot derzelver binnenfle, en fleepr „ ze met zich weg. Zij ontrukt ons onze eigene' a denkbeelden; cn geeft ons, in weérwil van om?
■
ié



20 VERHANDELING
„ zeiven, anderen. Zij neemt de harten met geweld
„ fo O)."
2oo zingt feith:
„ Gij, die den troon der eeuwen drukt, „ De Blikfetns maakt tot lijftrawanten;
„ De bergen van hun pijlers rukt, „ Om ze in het- hart der zee te planten;
» Gij /preekt.' de donkre afgrond leeft; „ De hemel Jmtlt; de wat'ren Jlijgen;
„ De boofdpoffcbudt; het aardrijk beeft; „ Gijweuktl - '/ is flil; de orkaanen zwijgen; " (n)
Zoo fpreekt ra ml er de Koningen aan:
„ Soll wieder eine ganse welt vergehen%
„ Bricbt wieder ei/re Sundfüt ein ?
„ Und follen wieder alle Tempel and Tropbdeti.
„ Berühmte Trümmer fcyn?
„ Und alle Künstc fpat aus Afcb iind Modcr
v Und Todtin griften auferfehn ?
„ Und aus der Nacht des regellofcn Zufalls? oder
„ Auf ewig ünter gebn?" (o)
Het verhevene gaat voorzeker altoos met den boogtn Stijl gepaard, dan men heeft met reden opgemerkt,
dat
Einlcitung in die fcnöncn Wisfenfchaften, B. IV. f. 194.
(jj) Ode aan God, in 't IV. deel der Werken van 't Leydfche Genootichap van Taal- en Dichtkunde.
(0) ^4n die Kbnige, in zijne Lijrifche Gedichten, f. 78. Deeze KaotfcheOjfc heeft een' ongemeenen graad van waare, niet zwellende, hoogte.



over den STIJL der P O Ë Z IJ. 21
dat het zich Hechts in enkele trekken vertoone; dewijl het niet zoo duurzaam kan worden onderhouden , dan de eigenaartige hooge fchrijfwijze; zoo zijn, bij voorbeeld, de vier eerde regels van feith in den hoogen Stijl vervat; de vijfde en agtde zijn -verheven: de ophooping in de zesde en zevende regels verzwakken eer het denkbeeld, dan dat ze hetzelve zouden vergrooten. Ik merke dit in 't voorbijgaan op, want niet weinigen hebben het groote of hooge met het verhevene verward. Te recht zegt Lord kaimes: „ Elke beweeging, uit welke oorzaak zij „ ook moge gebooren worden, die gelijk is aan eene „ beweeging, welke groote en verheven voorwerpen „ veröorzaaken , wordt ook met denzelfden naam „ (verheven) beflempeld (p)."
Ra ml er geeft een uitmuntend daal in 't volgende couplet:
„ Ein Frevler, den ich gleich der Zeder lliihen [ah,
n Trugfeine flirn empor, und fchien den wolken dab,
„ Und fchien den Donner zu gebieten;
„ Die völker priejen ihn, und fürchteten ihn fehr,
„ Und alle feine Feinde knieten;
„ Ich ging vorbeij: er war nicht mehr (q\"
De vijf eerde regels zijn in den hocgen dij], zonder verheven te zijn; de laatde is verheven, zonder hooge fchrijfwijze. Het waare me.k der
ver-
(p~) Elements of Criticifm, vol. i. p. 221.
Einleith. in die fchiine V/isf, B. iv. f. ioS-
B 3



22 VERHANDELING
verhevenheid is edele eenvomvighcid , in korte, veelbetekenende, en ijllings werkende uitdrukken (r> Ik zoude het oordcel mijner Rechters beledigen, door voorbeelden der fchoone fchrijfwijze aan te voeren ; is 't niet genoeg, onder veelen , eencn ges-
ner, wif, land, p. nieuw land cd bella-
my, te noemen! Hunne dichtwerken vertoonen allerwegen het fchoone.
Wat wij onder de gemengde fchrijfwijze verftaan, volgt genoegzaam van zelf, uit het reeds aangevoerde; voornamcnlijk behoort tot dezelve het gantfche dramatifche vak, indien wij daarvan het hooge Treuripel uitzonderen.
Zie daar den Stijl, cn deszelfs algemeene aanwending, befchouwd; cn voomameniijk, tot ons oog. merk, getoond, dat de Stijl de schrijfwijze is,
door welke men zijne denkbeelden voorsteld of uit d r u k t : d at zij derhal* ven vervat de gantsche wijze van voor-
s t e l-
(?•) Dcezo (Telling zal men jji een aantal verheven plaatzen der Ouden bewaarheid vinden, indien men met de Poézij der Hi breers, met die van ossian, homerus en V i r g i i. i u s raadpleegt. Een der fchoonfte plaatzen is, buiten tegcnl'praak, die, gerigt aan de Godheid, welke wij vinden, Habak. IV Vf. 10, ii. Zij luidt dus, naar de Overzetting van herder-
De bergen zagen u en f aderden;
T>e watren vlaoden voort;
De diepte zugtede;
De kocgte verhief de handen ;
JZan en maan jionden in haare tenten fit;
En toen zij Zagen, hoe uwe pijlen b.enken
Moe uwe lichten Jpietfcn f holten
Ifiwgen zij weg.



OVER DEN STIJL DER POËZIJ. »3
STELLING DER DENKBEELDEN, HOEDANIG WIJ DEZELVEN, IN HUNNEN AART, IN HUNNE SCHIKKING, IN HUNNE OPVOLGING EN VERBINDING, GEVOELEN, BESCHOUWEN EN DAAR STELLEN.
En dat de Cara&erifeerer.de onderfcheidingen , die denzelven door de verlchillende Schrijveren wordt ingedrukt, geenszins als een beginfel, dat in denzelven ligt, maar als eene van buiten aankoomende toevalligheid, onder deszelfs aanwending , moet geacht worden.
TWEE-
éi



24 VERHANDELING
TWEEDE AFDEELING,
Wat is het Weezen der Poëzij?
Willen wij de Verëischten en Kenmerken van den Stijl der Poëzij, in onderfcheiding van dien der Welfpreekendheid aantoonen, zoo is alvoorens niets noodzaaklijker, dan dat wij het Weezen deezer beide Kunsten kennen. Deeze afdeeling zij derhal ven gefehikt, om het Weezen der Poëzij aantewijzen en te verkaaren.
Als wij van 't Weczen der Dichtkimste fpreeken, zoo moeten wij ons hetzelve zoodanig voordellen dat het alle de eigenfehappen eenes gedichts in zich vcrëenige , welke derhalven hoedanigheden en verëischten der Poëzij zijn; fchoon nochtans geen derzelver alléén of bijzonder, maar allen onderling, ais zoo veeie grondtrekken, het Weezen derzelven uitmaaken.
Vermits men nu begonnen heeft, het Weezen der Poëzij optemaaken, uit reeds voorhanden zijnde yoortbrengfelen haarer beoefening , zoo zullen wij hetzelve vrugteloos, in de vroege oudheid der Kunst, zoeken verklaard te vinden.
Aar-



over den STIJL der POËZIJ. 2£
Aristoteles was een der eerften die het Weezen der Poëzij vastftelde; hij acht hetzelve te beflaan in de Naarvoiging (>)
Fraguier houd 'er de Naarvoiging in Verfen voor (b).
Vossius is van hetzelfde gevoelen (cj.
Scaliger ftelt hetzelve in eene Naarvoiging der zvaarheid door verdichting, 0f in de verdichte Naarvoiging (d).
Bacon in de verbeelding, of verdichte Naarvol] ging (O-
Gottsched in Rijkheid der denkbeelden; fchilderende, welluidende, overëenflemmende Naarvoiging (ƒ). Breitinger in de Naarvoiging der natuur, waarbij vers-maat en rijm toevallige fie. raaden zijn (g). Batteux in de Naarvoiging der Schoone Natuur, en door verdichting cn vafrcaijing, zool ra ml er danig, dat ieder deel afzonderlijk in de natuur voorhanden zij, doch dat deeze dezelven niet zoo fchoon verëenjgd wel erfpreid, bevatte (/;).
Plu-
Ca") De Arte Poëtica, Cap. I.
(f) Memoires de P Academie Francoije, Tom. vi. p. 21a O) De Artis Pocticac natura ac conft. Can ii «' c\ » Cd) Poëtica, l. i. Cap. ii. V -s-o-s. (O De Augmcnt Scientiarum, t. i. p. 25.
(ƒ3 Critijchen Dichtkunst, 1". 347. feqq.'
(g) Critijchen Dichtkunst.
Cji) Einleitung in die Jchöne Wisfenfihaftcn, B. I. f 16 [eQC
B5 ' 4?'



jj6 VERHAND e ling
Plutarchus in de Verdichting (i)> Plato in de Ingeéving (k). Racine omhelst het denkbeeld van plato CO» Casaubonüs beweert , dat het de Vers-mant zij (?;;).
Volt ai re wil'er het Rijmen de Vers •maat voor gehouden hebben ( n ).
Dan, wie ziet niet terflond, dat, zoodra men de gantsch ongepaste Hellingen van plutarchus, plato cn racine uitzonderc, de denkbeelden der overige mannen, alleen één of meerder eigenfehappen eenes gedichts opleveren, welke geenszins, ieder afzonderlijk, het waare weezen der Poëzij uitdrukken, en dat het beweerde van casaubonüs en voltaip. e niet tot het innerlijke Wcczen der Dichtkunst behoore.
Uit hei weezen eener zelfjïandigheid moeten alle derzeiver eigenfehappen kunnen gekend worden. Laaten wij, dit tot een' onwrikbaaren grondflag gelegd hebbende, de aangevoerde Hellingen kortelijk ter toetfe brengen. —
Dat, volgens aristoteles, het Weezen der Poëzij niet Hechts in de Naarvoiging bcHaan kan, is reeds blijkbaar, als wij ons erïnneren, dat men dit
met
f») Tra ff. quomodo Pactae an legendi Jinf. ( £ ) In Phaedone.
(/) Memoires de V Academie Frartcoife, t. VI. p.245. (m) De Poef. Satyr. Ói) Praefait d'Qedife.



over den STIJL der POËZIJ. 07
met evenveel recht op een aantal andere kunsten kan toepasfen; ja, dat men zelfs niet minder in profa kan naar volgen. — Volgens fraguier en v ossi us, kan de Naarvoiging en Vers -maat ook het Weezen der Poëzij niet uitdrukken; want, ware dit zoo, dan konden de armhartiglte rijmelaars, eene of andere voorwerpen der naarvolgende kunsten gereedlijk het volle aanzien cn de innerlijke waarde der dichtkunste geeven; en dan moesten weezenlijke poëtifche fhikken het Weezen der Dichtkunde geheel en al derven , zoo ras men ze uit de gebonden in ongebonden fchrijfwijze overbragt. — Konde de verklaaring van scaliger en bacon fteek houden, dat namenlijk eene verdichte Naarvoiging het Weezen der Poëzij uitmake, dan wierden terflond de avontuurlijkfte Romans en Vernaaien tot de fchoonfte Dichtwerken verheven, en geen Dichter mogt waare voorwerpen affchilderen. — G 0 t t s c 11 e d s gevoelen vervalt niet minder; want rijkdom van denkbeelden, overëenfiemmende naarvoiging die fchilderend en welluidend is, is in fommige gevallen het werk van den redenaar en den fchilder ook. — Breitingers denkbeeld is reeds met dat van aristoteles wederlegd. — De verklaaring van eatteux en ramler is niet zigtbaarhjk het Weezen der Dichtkunst beftempeleude; naardien dezelve niet minder op het Weezen der overige fchoone kunsten kan toegepast worden; want immers wordt bij hen zelfs
het



*8' VERHANDELING
het Weezen derzelver uit één eenig grondbeginsel, de Naarvoiging, afgeleidt (o).
P l u t archus is reeds met de Helling van s e aLi g e r en b ac on weêrlegd. — Plato's en racibe's Ingeeving is te belagchehjk, om ze ter goeder trouwe te verdedigen. — Even fpoorloos is 't met c as au bonus en volt air e, de Vers-maat en liet Rijm 'er voor te willen houden: de wederlegging van het gevoelen van fraguier en vossius fluit de hunne grootendeels in zich. — En het Rijm!... dan waren de meesterftukken der Ouden geen gedichten, en een heit van berijmers verdiende de eerfte plaats op den zangberg'! — Het kennelijke, het echte, waare Weezen der Poëzij, dat te gelijk alle haare hoedanigheden inflüit en vertoont, en bij uitftek alleen op haar kan toegepast worden , moet derhajven in gantsch iets anders gcleegen zijn. —
Zoodanig nu eene verklaaring is die, welke eaumgarten het eerst van het Weezen der Poëzij heeft gegeeven; cn zie hier dezelve: Een gedicht is eene
vol-
(o) Zeer veel aanneemlijks heeft anderszins indedaad de benaaling van iaïtebï; de lieer feith heeft zich dezelve ook eigen gemaakt; zijne denkbeelden van dien Schrijver ontleend en in het eerfte deel zijner Brieven (brief IV.) bevallig voorgedraagCn. — Ook fchijnt het ens toe, dat het m acqu et het Weezen der Dichtkunst meede in eene trejjmdc Naarvoiging derfchoonenatunr zoekt, in zijne'Verhandeling over het Schoon in de Poëjsij; (Werken defNederl. Letterkunde, D. 111.) Kasteley^ pleit op "t zelfde Ipoor ook voor dit gevoelen (in de vooraÜpraak tan ziinen Olinies.) Dan, hoe wel zich dit alles ook laate hoorei); yaor eene nadere beliempelender verjüaarjng moet eene minder Carafterifeerende wijken, welke op meerder Kipsten dan de Poiszij kan worden toegepast.



oVes den STIJL der POËZIJ. s$
volkomen zinlijke reden (p). Na hem heeft curtius deeze Helling volkomen beweezen; het zinlijke in alle befchouwingen ontleed en verklaard , ea in alle foorten van Dichtwerken erkent: das het Weezen der Poëzij beflaat in eene volkomen zinlijke reden (q), Eenigen onzer beroemdfte Geniën hebben dit onwederfpreekelijk gevoelen ook omhelst, en nader toegelicht. Riedel en van alp ken zeggen; „ de Poëzij is de kunst en wetenfchap om volkomen „ zinnelijke, imaginative en opvolgende voordbreng. „ fels daarteftellen , door middel van eene volkomen „ zinnelijke taal (?*)•" Wanneer van engele» zegt: „ hij (de Dichter) fchildcrt het heelal, hij „ drukt zijne aandoeningen uit onder die tBeffende, „ die glinsterende beelden , wsar onder de Natuur „ hem dezelve oorfpronglijk deedt voelen 4 hij Hort „ die beelden dus in de ziel, die gevoelens in 't hart „ van anderen over, doet de eene en het andere van „ een nieuw levensvuur gloeijen, en deelt den zilt» „ veren wellust, dien h'rj zelf geniet, bijkans in de* „ zelfde rnaare, mede, aan alle de geenen, die het „ grootfche en beminlijke, het verwonderlijke en te„ dere van Gods gewrochten voelen kunnen (s).^ Wat heet dit anders, dan zinlijke voorwerpen volks* men zinlijk uitdrukken! — En eindelijk, bil derdyk, in zijne Prijsverhandeling over het verband
dei
C/>) De nonnullis ad Po'éma pertinentibus, J. 9.
(2) In zijne aangehaalde Verhandeling-, $."9—\i.
(> ) Theorie der/choone Kunsten cn Weetèhfckdppe* , d. I. bh 50.
(s ~) Werken van de Maat/chappij der Ntd. Lettert, Ü.1v. bl. 75.



Zo VERHANDELING
der Dichtkunst cn Welfpreekendheid, zegt ook mei zoo veele woorden: „ dat de Poëzij de Kunst zij „ van door eene zinlijke volkomen reden te behagen (/)."
Alhoewel nu deeze bepaaling, dat namelijk het
Weezen der Dichtkunst in eene volkomen zinlijke Reden befiaat; met andere woorden, dat zinlijke zaaien zinlijk voortejl.ellen het zveezenlijke der Dichtkunst zij; of dat derhalven de Dichter djor fchilderen Dichter is; zeer duidelijk en verftaanbaar voor Kunst* beoefenaars zal bevonden worden, zoo vordert hier nochtans het gewigt der zaak voor min - ervaarenen eene nadere en volkomene toelichting. Al wat men ten deezen opzigte kunne uitoeffentn, kan nimmer den arbeid van curtius overtreffen: het is derhalven zoo billijk als belangrijk, dat wij ons, met dankbaarheid, van zijne voorlichting bedienen.
Het zinlijke bepaald zich tot alle de uit- en inwendige, werkende en uitwerkende zaaken , eigenfchappen en hoedanigheden van ieder Dichtwerk. Curtius zegt: „ Een reden kan zinlijk zijn, „ i. ten opzigte der voorwerpen; 2. ten opzigte der j, erkenning (u) dier voorwerpen; en 3. ten opzig,j te van de uitdrukking En dewijl nu een gedicht „ eene volkomen zinlijke Reden is, zoo moeten de „ voorwerpen, erkenning, en de wijze van uitdruk*
» king,'
(f) Werken van de Maatfchappij der Ned. Letter k., D.VI.bl. 18. .(») Verlia:«: Gewaarwording; bevatting; dit zij ïü;:s vow all' gezegd.



OVER DEN STIJL DER POËZIJ. 31
„ king , in eenen hoogstmoogelijken trap, zinlijk „ zijn." — Vervolgens gaat hij over om aantetooftift, 1. wat zinlijke voorwerpen en derzelver trappen zijn; 2. wat zinlijke erkenning is, beneffens derzelver klaarheid en fchoonheid: en, 3. wat men onder zinlijke uitdrnkkinge te verftaan bebbe.
Het fpreekt van zelf, dat alle deeze zaaken hier nader dienen ontvouwd te worden; curtius heeft zulks ten voikomenfte verricht. Wij gevoelen*"echter , dat het al te zinlijk zal blijken, dat wij hier nitfchrijven; uitfchrijven in eene verhandeling, welke zich verftont als meede • dingeresfc naar eenen opgehangen eerprijs te verfchijnen; wij gevoelen dat wij nimmer de Denkbeelden van curtius kunnen verbeteren, wij gevoelen ook, dat wij hem zouden kunnen gebruiken en affchrijven , onder den fchrjn van oorfbronglijkheid , even zoo goed als anderen, vóór ons, cn zelfs ook in prijsverhandelingen, afgefchreeven hebben , en naastdenkelijk na ons nog veelen zullen blijven affchrijven, en echter hunnen oorfpronglïjken roem wisten en zuilen weeten re handhaaven ; en ondanks dit alles kunnen wij niet nalatten, om hier onzen-curtius voor ons te laaten fpreeken, en dit openlijk te belijden. Het zij ons dan vergund, den geest zijner verklaring over de opgenoemde drie foorten van zinlijkheid hier zoo kort mogelijk Dijée'n te trekken.
!■ „ Zin-



S3 VERHANDELING
* * *
i. „ Zinlijke voorwerpen befluiten in zich den gantfchen kring der tastbaare of bevindelijke aan weezenheden ; alle ftofiijke fchepzelen ; alle uitwerkingen der natuur, die de menfchelijke natuur ontwaart; de noodwendige en toevallige handelingen der leevende fchepzelen; de werken der kunst, en derzelver werktuiglijke veranderingen; wat het oog ziet; wat het oor treft; wat ieder lid gevoeld of bevind: dit alles zijn zinlijke voorwerpen, welke dan ook over 't geheel poctifehe voorwerpen zijn. In 't bijzonder komen hier in aanmerking , de inwendige veranderingen der ziel; de inwendige zin der menfehen bevind dezelven in ons; door de wetten der gelijkaartigheid ontdekken wij ze ook in andere menfeben , en de uiterlijke zinnen dienen , om ze ook leevende uittedrukken. Dus zijn alle hartstogten , vreugde, droefheid, liefde, haat, toorn, en veele andere gemoedsbeweegingen, als uitwerkingen onzer inwendige bevinding, zinljk, en gevolgelijk poëtisch."
Het verdichtend vermogen opent een nieuw rijk van zinlijke voorworpen. — Dit vermogen is de fcheppende kracht des Dichters: YVcezens, verborgen voor 't menfchelijke oog, bekleedt hij met zigtbaare ügchaamen, tastbaare ledemaatcn, en in de zinnen vallende verrichtingen. — Toevallige , niet op zich zeiven befhiande dingen en zedelijke eigenfehappen, verandert hij in Perzoonen, en laat dezelven, ovcrcenkqmfbg hun caracter, werken. Ja, het gee-
r.e'



ö ver den STIJL der POËZIJ. 33
ne 'er niet is, noch ooit zijn zal, wordt door zijne hand leevende en Werkzaam. Men denke aan do zinlijke voorwerpen van milton, aan de tweedracht van volt ai re, aan de engelen van klopstock; enz."
„ Het zinlijke heeft onderfcheidene trappen; want de verfcheidenheid der Hoffelijke en onfloffelijke zinlijke voorwerpen is oneindig groot; de meerdere of grootere zinlijke voorwerpen zijn meerder poëtisch dan de mindere; dan, hoe zeer ook de dichter aan zinlijke begrippen gebonden is, mag hij geen vreemdeling in de duidelijke erkenning zijn. Hij moet zelfs van de onduidelijke begrippen zijnes gedichts duidelijke begrippen hebben. Maar deeze duidelijke begrippen vertoont hij in zijn dichtHuk niet, als iri eene wijsgeerigc verhandeling, in hunne natuurlijke gedaante. Hij moet ze op eene zinlijke •wijze voordraagen. Wanneer, b. v. ovidius elders wil zeggen: God ftraft de onbarmhartigheid, en beloont de milddaadigheid (als zijnde dit duidelijke Hellingen, die uit duidelijke begrippen onrftaan) zoo brengt hij ze in eene volkomen zinlijke reden over. God is bij hem Jupiter en Mercurius ; de Phrigicrs het beeld der onbarmhartigheid; Philemon en Baucis vertoonen de milddaadigheid. — Alle de Heldendichten, Treur en Blijfpelten (die deeze namen verdienen ) zijn duidelijke waarheden, die in een zinlijk öptooifel gekleed zijn."
„ 2. üe zinlijke erkenning beftaat hierin, dat der erkenning, die wij van zinlijke voorwerpen hebben ,
1V< deel; C 0$$



34
VERHANDELING
zinlijk zij. De bevindingen en de verbeeldingskrach* zijn de middelen door welke de ziel nieuwe begrippen van de uitwendige dingen ontfangt, of de oude denkbeelden derzelver vernieuwt. Beide derhalven, de bevinding en verbeelding, moet de dichter voedfel geeven. Eene geheele reeks van al te levendige bevindingen verdooft de zinnen , en maakt ze ftomp voor allen gevoel ; zij mag hierom in eene volkomen zinlijke reden geen plaats hebben. De verbeeldingen en bevindingen worden best met eikanderen afgewisfcld, op dat de zinnen, die door de laatften te fterk waren ingefpannen , door de eerflen weder mogen als herfleld worden."
„ De klaarheid van de zinlijke erkenning is voor den Dichter gcleegen in de uitwendige klaarheid van zijn gewrocht, cn dient hem ten grondflage van de inwendige klaarheid; uit hoe meerder ftandplaatzen ons oog een voorwerp overziet, des te meerder kenlijk en uitvoerig is deszelfs indruk. De uitvoerige gelijkenisfen van groote Dichters zijn een gevolg van deezen kunstgreep, hoewel de fpaarzaame wijsgeer dezelve wraakt, om dat ze met e'énen blik niet konnen overzien worden. Zoo veele zijden derhalven als de zinnen in één voorwerp ontwaaren, zoo veeIe voorwerpen van zinlijke erkenninge zijn 'er. Bijaldien nu de uitwerkhg, welke de Dichter wil befchrijven, op zich zelve de klaarheid niet heeft, welke eene volkomen zinlijke reden vordert, dan haalt hij klaarer kentekens van vreemde voorwerpen aan, om de duisterer optehelderen; dat is, hij bedient zich van gelijkenisfen." ?> \ve.



OVER DEN STIJL DER POËZIJ.
egens de Schoonheid der zinlijke erkenning weete men , dat de toetsfteen der fchoonheid van onze bevindingen en verbeeldingen niets anders is, dan de maat van genoegens, die wij of onze inwendige zin bij dezelve gevoelen. Moe rijker derhalven de zinlijke erkenning van zinlijke voorwerpen is , hoe fchooner zij zal zijn, en hoe meerder genoegens zij zal verfcharTen."
3 „ De volkomenheid der zinlijke uitdrukking moet beoordeeld worden uit het vermaak, dat zij aan onze zinnen veroorzaakt — hierom moet zij fchilderende zijn. De voorwerpen verliezen door haar niets van hunnen natuurlijken luister , want zij vertoont dezelve zoodanig aan onze zinnen, dat wij ze voor onze oogen wanen te zien ; de zinlijke uitdrukking kleed eigen fpreekwijzen in oneigen; zij bedient zich van gelijkenisfen en metaphoren ; zij vordert eindelijk welluidendheid (harmonie.) Alle volkeren vinden genoegen in den weiluidenden klank, ten zekere bewijze, dat de Natuur dit in hun hart geplaatst heeft. De woorden kunnen na de wetten der welluidendheid op eikanderen volgen; en dus is eene zinlijke reden zoo veel re volkomener , hoe blijkbaarer deeze welluidendheid is , en hoe fterker zij op' onze zinnen werkt. Het oor is de rechter deezer volkomenheid; de dichtmaat is een foort van muflek, die het gehoor (treek; en het gezag van alle bekende volkeren bevestigd de waarheid deezer {telling,' donder verder bewijs."
C | Zie'



Z6 VERHANDELING
* * #
Zie daar, zoo kort ons doenlijk was, de denkbeelden van curtius bijéén getrokken, over de hoofdzakelijke eigenfehappen eener volkomen zinlijke Reden. Wij vleijen ons, dat het tot dus verre beweerde (dewijl wij hier geene opzctlijke dichtkunst fchrijven) genoegzaam zal bevonden worden, om zich duidelijke begrippen te vormen , wat men onder eene volkomen zinlijke Reden hebbe te verftaan; en d.it men overtuigd zal zijn , dat het waare zvcezen der Poëzij in niets anders beltaan kan, dan in eene volkomen zinlijke Reden; waaruit dan tevens voortvloeit, dat de Dichter, door 't Jchilderen zijner dichterlijke voorwerpen, Dichter is.
Maar offchoon de Dichter fchijder is, zoo zijn niet aile zijne fchilderingen volilrekte beelden , of beeldtenisfen. 'Er is ook voor eerst eene fchildering voor 't oor , welke men mufikaale fchildering kan noemen. Zoo zegt de beroemde fchrijver van den Laökoön: „ de Ode van drïden op den dag van „ cicilia, is vol van mufikaale fchilderingen, „ welke het penfeel laaten rusten: dit bewijst dat „ de kleuren geene tooncn, en de ooren geene oo„ gen zijn."
Men denke niet, dat wij, met voltaire, de Poézij eene fpreekende Schilderkunst noemen. Eene Poëtifche Schildering houden wij niet als zoodanig eene, die noodwendig in eene ftoflijke fchilderij kunne overgebragt worden; maar wjj fteüen met lessing:



OVER DEN STIJL DER P OE Z IJ. 37
RING: „ dat elke trek, iedere verbinding van meer„ der trekken, door welke de Dichter ons zijn voor„ werp zoo zinlijk maakt, dat wij een duidelijker » begrip van dit voorwerp dan van zijne woorden „ vormen, fchilderend , eene fchilderij heet; dewijl „ het ons nader aan den graad der illufie brengt, „ dan een ftoflijk fchilderij vermogend is." En hoedanig fchildert de Dichter ? Hij fchildert handelingen, werkingen, denkbeelden, enz. om deeze fchildert hij zijne beelden; geenszins de eeiften om de laatflen.
Dit cischt echter nog eene nadere toelichting; want niets is ligter cn tevens verkeerder, dan dat een bloeijend genie zich in 'r fchilderende te ver verloope. De Dichter is Dichter dan door 't fchilieren van handelingen enz. maar hij is, als ik zoo zeggen mag, de Portrait-fchilder der natuur, no c de afbeelder der kunstgewrogten ; hij fchildert geen beelden, dan om ze te doen werken; hij fchildert geen hartstochten, dan wanneer zij in zijne beelden werkzaam zijn; onder anderen is vondei.'s GysbrechP. van Amjlel vol van de naavolgenswaardigfte fchilderingen. Het ftuk is te bekend, om zulks opzethjk aantewijzen. Een enkel voorbeeld zij genoeg. INJen denke aan het verhaal van den Bode; alles is fchilderij ; maar deeze fchilderij is een fterk werkende, voordgaande handelende afbeelding. Slechts met één' enkelen trek worden ons Haamjlede, Gozewyn, Clarisfe en de Nonnen voor oogen gefield ; maar hoe uitvoerig belangrijk, voortgaande Handelende niet in C 3 der.



33 VERHANDELING
derzelver werkingen! en even zoo is het ook allerwegen met leevenlooze voorwerpen geleegen. De graftombe wordt ook niet uitvoerig afgebeeld; maar zij wordt brullende opgebroken; de (luizen kantelen: enz. alles is in werking. —- Te recht wraakt iioratius het affchilderen van een Bosch, een Outer, eene murmelende Beek, een' ruisfehenden Stroom, een' Regenboog; en noemt dit het werk van poëtifche broddelaars (v). De reden is klaar; in 't affchilderen van voorwerpen moet de Dichter ver beneden den Schilder blijven; en 't fchilderen van werkingen, van voortgaande handelingen, is zijne (voor den Schilder onmogelijk te verrichten ) hoofdkunst. — Men fehildere dan niet zoo zeer voorwerpen , als wel derzelver werkingen; niet zoo zeer beelden, als wel derzelver handelingen! Zoo zingt, b. v. a. vereul:
», De blijde zomer vlood, met krans/en om de hairen , „ En voerde nachtegaal, gebloemte en ztphijrs meê.
» De winter zit ten troon, beroofd van groene bladren, „ En om hem flormt de woeste zee (zo). "
De zomer wordt hier door 't bijvoeglijke woordje hlijde als ter loops gefchetst; zoo ook de zee, door dat van woeste •; de eerde met kransfen om de hairen; de winter van groen en bladeren beroofd, zie
ten
(v) De arte Poëtica.
O) In zijnen bekroonden Lierzang, aan de Leydfche Weezee



OVER DEN STIJL DER POËZIJ. 3^
ten troon : dan deeze kort en zaaldijk gekenteekende beelden zijn geenszins weikeloos. De zomer vlood en voerde nachtegaal, geblocmte en zepbijrs met zich; de winter regeert: dit wordt zinlijker voorgefteld, daar de Dichter zegt: hij zit ten troon; en eindelijk de zee flormt. In deezen gantfchen Lierzang zijn veele waare poë'tifche fchilderingen. En gewis pope, die zich over zijne jeugdige fchilderingen, met recht, beklaagt, zoude met verrukking zien, hoe deeze onze jonge Nederlandfche Dichter geene bloote, maar waare poërifche fchilderende dichtftukken levert.
Wij kunnen onder anderen ook uit het zoo flraks beweerde opmaaken, dat de versmaat het zinlijke vergroot, en, in zoo verre volfirekt tot het Weezen der Poëzij, aan den kant der werktuiglijke voordragt befchouwd, behoort. Hiermede worden de in ongebonden poëufchen ftijl gefchreeven dichtwerken niet voor profaïfche verklaard; maar dit is zeeker, dat zij een graad minder zinlijk zijn.
Wij weêrhouden ons opzettelijk om hier uitvoerig van 't rijm te fpreeken, dewijl het ons toefchijnt, dat het in verre na nog niet beweezen zij, dat hetzelve de zinlijke voorftelling, in alle gevallen befchouwd, bevordere; en dit zoude echter volkomen moeten beweezen worden, om het als een noodwendig verëischte van dezelve te erkennen. Het zij dan ook , dat men aanneeme, dat het Rijm mede eene volkomenheid aan de zinlijke voorftelling kunne geeven, dan wel niet; het kan ons in deezen onverfchilbg zijn, naardien wij het met behoeven, om de C 4 vera



4 o
VERHANDELING
Verëischten en kenmerken van den Stijl der Poëzij, jn onderfcheiding van dien der Welfpreekendheid, aantetuonen. — Als wij een aantal natiën met curtius optellen, die het Rijm niet gebruiken; eenigen die het verwerpen en bezigen; na wij mer hem gewag maaken van de treflijke Oden van unge en klopstock, zoo wel als van des laatstgenoemden Mesfias ; (lukken die den boei des rijms niet draagen; na wij ons de magt der gewoonte erïnneren, die ook op het oordeel over de fchoonheid der dingen gezag voert; na wij denken aan den dwang, dien het rijm in woorden en denkbeelden veroorzaakt; aan deszelfs welluidendheid, die voor de zinnen aangenaam is : zoo zal voorzeker alles met opzigt van het Rijm, bij ons nog zeer twijfelachtig blijven; en wij zullen ons veellicht het aanneemlijkfte verklaare, als wij met hem befluiten : „ Groote meesters heb„ ben ons voorbeelden van gerijmde en rijmlooze „ Poëzij gegeeven; het is twijfelachtig, wie de mces„ te goedkeuring zal wegdraagen; en alleen de toe„ komende tijden zullen het vonnis uitfpreeken , of „ het Rijm eene fchoonheid of eene wanvoeglijkheid „ zij." Gaarne echter voegen wij hier nog bij, van oordeel te zijn, dat men nimmer op eenen wijsgeerigen grond zal kunnen bewijzen , dat het Rijm, oordeelkundig en ongedwongen gebezigd, eene wanvoeglijkheid zij, zoo min, als dat hetzelve in alle gevallen en zonder uitzondering, offchoon ongedwongen geplaatst , de fchoonheid der versmaat bevordcre. Even verre zijn wij 'eraf, om toeteflaan, dat
de



over den STIJL der POËZIJ. 4£
de melodie der verfen zoude vergroot worden, naaj mate de regelen korter, en dus het Rijm menigvuldiger zij; ware dit zoo, dan moest immers, b. v. het ik, tik, enz. van van berkiiey den hoogden graad der melodie bezitten. Hij, die zich boven 't vooroordeel der gewoonte verheft, zal zich, zonder voorfchriften, van het Rijm voordeelig weeten te bedienen , en ook gevoelen, waar het eene valfche fchoonheid zoude kunnen aanbrengen: hij zal geenszins onze taal zoo ongefchikt voor hexameters vinden; en in dien verstrant oneindig meer, en menigvldiger harmonie en melodie waarneemen, dan in de rijmende Jambi/che en Trochaïfche verfen; en gevolglijk noch het Rijm ten eenenmaale verwerpen, noch hetzelve, in allen gevallen, als een onveranderlijk middel ter bevordering van melodie aanprijzen.
Uit al het verhandelde is teffens blijkbaar, dat het oogmerk der Poëzij zich enkel en alleen uitftrekt tot behaagen, zoo zagen wij ook, dat de Heer bi ld erdijk zoo wel als anderen, de Poëzij noemt: „ de „ Kunst van door eene volkomen zinlijke Reden te „ behaagen". Dit echter neemt niet weg, dat zij niet tevens zoude kunnen en mogon onderwijzen , en, dat haar beoefenaar niet zeer edel handele, wanneer hij in alle betrekkingen bedoele, om door zijne Kunst hoogst nuttig te zijn.
Deeze nuttigheid is dan het gevolg van het onderwerp, en dit van de keuze des Dichters; welk onderwerp des niet tegenftaande in eene volkomen zinlijke Reden moet voorgcireld zijn, wil het anders op c 5 de



42 VERHANDELING
de rechten der Dichtkunst aanfpraak maaken; dat is, het nuttige moet fteeds onder die gedaante worden veorgcfteld, dat het behaaglijk, dat het vcrmaaklijk zij , en zich zoodaanig, als het hoofdoogmerk des Dich ers, vertoone.
Dan, naardien 'er trappen in de volkomen zinlijke voorftellingen zijn , zoo is het blijkbaar , dat , bij voorbeeld, het Leerdicht die maate van zinlijkheid niet kan bezitten, welke de hooge Ode kenfchetst. Ondertusfchen behooren ook zelfs in 't Leerdicht, zal het den naam van Dichtftuk verdienen, de wijsgeerige denkbeelden zinlijk te worden uitgedrukt; maar in eene Ode moeten en voorwerp, en erkenning, en uitdrukkirg, in den hoogden trap, volkomen zinlijk zijn..
Offchoon dan het oogmerk des Dichters, in het Weezen zijner Kunst, alleen vermaak bedoele, zoo zijn wij het volkomen eens met onzen waardigen en beroemden van engelen, daar hij in zijne Prijsverhandeling den Dichter erïnncrt: „ dat hij ook „ mensch en Schrijver, en derhalven aanfprakehjk is „ voor alle die pligten, welke in deeze hoedanigheid p op hem liggen (x)."
Edoch uit even deeze wclmeencnde erïnnering vloeit, dat de Dichter, als Dichter, zich des niet bekreune , en dat, waar wij van het Weezen ecner Kunst fpreeken, geene, aan haare zijde, toevallige uitwerkingen, of bijkoomende bedoelingen des werkmeesters,
wel-
£x) Werken van de Maatfcbappij der NederL Letterk. Z>,1\\



OVER PEN STIJL DER POËZIJ. 43
welke in 't beginfel der Kunste niét liggen, in aanmerking koomen.
En hier meede achten wij niets gereeder te zijn, dan, door vergelijking van deeze en de voorgaande afdeeling, de Verëischten en Kenmerken van den Stijl der Poëzij te kunnen bepaalen, — dan naardien zulks geëischt wordt, in onderfcheiding van dien der Welfpreekendheid, zoo is te vóóren nog nodig, dat wij het Weezen der Welfpreekendheid ontvouwen.
DER-



44 VERHANDELING
DERDE AFDEELING.
Wcr is hei Weezen dar Welfpreekendheid?
E ene der aanè'engefchakeldfte en bevattclijkfle overgangen van de afgeloopene afdeeling tot deeze, is, volgens ons oordeel, met hier terflond te zeggen , dat terwijl het oogmerk der Dichtkunst is om te behaagen, dat der Welfpreekendheid is om te overreeden; en dat, terwijl 't het werk des Dichters is, te behaagen door eene volkomen zinlijke Reden; dat van den Redenaar zij om te overreeden door eene duidelijke, juist geordende en vloeijende Reden.
Het Weezen der Welfpreekendheid beftaat derhalven in eene volkomen overreedende Reden.
Zij heeft inderdaad, innerlijk befchouwd, geen oogmerk om te vermaaken, het doel der Poëzij, fchoon zij zich met de fchoonheden der Dichtkunst kan verficren, cn dikwerf verheit; zoo als dit alzins blijkbaar is in de redenkunstige beeldtenisfen. (Figurae , Tropi.) Haare bedoeling is enkel overreeding. Waar zij middelen gebruikt om te behaagen, daar acht zij dezelven alleen dienstig , om haar oogmerk van te overreeden zoo veel te gewisfer te bereiken. Van daar haare welluidende, vloeijende, afwisfelende toonen, van daar het bezigen van alle de figuuren der Dichtkunst, van welke cicero, düjiösthenïs,
ROUS-



over den STIJL der TOEZIJ. 4<?
Rousseau, en anderen zich ledienden, fchoon demostiienes zulks met het meeste oordeel ea de grootfte fpaarzaamheid verrichre.
Het is derhalven een regel, dat in de Welfpreekendheid , enkel gefchikt ter overreeding, het bevallige, het vermaaklijke, waarvan zij gebruik maakt, ileeis ondergefchikt blijve aan de noodzaak'jkheid, want even zoo als het hoofdoogmerk der Poëzij is om te behaagen, en deeze zich van niets bedient, 't weiljr. eene onderwijzing ten oogmerke heeft, dan wanneet ook dit door haar in 't kleed der bevalligheid worde opgetooid, ja zelfs dit haar in ftaat fielt om zoo veel te treffender vermaak te geeven; zoo is het hoofdoogmerk der Welfpreekendheid om te overreeden, era bedient zij zich van geene fieraaden , welke blijkea van tot vermaak befiemd te zijn opleveren, maar die alleen ter bevordering der overreeding haar aanzijn verkrcegen. De Kunst (zegt batteux, van de Welfpreekendheid en Bouwkunst fpreekende) „ de „ Kunst bloost, zoo ras zij zigtbaar wordt." De Welfpreekendheid Haat tot de Poëzij, als de Bouwtot de Beeldhouw-kunde. De fieraaden der Welfpreekendheid en Bouwkunde verdienen dan eerst, en dan alléén, den' roem van behoorlijk aangewend, geplaatst en geordend te zijn, wanneer zij het merkteken der nuttigheid, ter bevordering van des Redenaars en Bouwmeesters oogmerk, vertoonen: en juist zoodanig wordt het nuttige in Poëzij en Beeldhouwkunst dan eerst gebillijkt, wanneer dit ten minsten het gelaat der bevalligheid met zich brenge, zoo niet verfraaije.
De



46* VERHANDELING
De Redenaar bedient zich derhalven van alles, vva? zijne overreeding kracht kunne bijzetten. Een welgevormd, regelmatig plan, eene zuivere, kiefche taal.; een fchoone, eenvoudige, duidelijke, vloeijende en welluidende ongebonden Stijl, die alleszins den toon der overrceding doet hooren, gedoogt geene verfierfelen , die enkel tot vermaak geplaatst zijn, dewijl zij niet zonden nalaaten op de verbeelding des hoorers te werken, zijn hart een' heerfchenden trek tot vermaak, geenszins dien om overreed te worden, indrukken , en gevolgelijk het hoofdoogmerk van den Redenaar, van de Welfpreekendheid veriedelen. Men hoore quinctilianus: „ Die zich aan de Wel„ fpreekendheid wijden, moeten door eenen verheve„ ner geest bezield worden; het is hun, gelijk oor„ deelkundige Kunstenaars, die zich weinig over het s, polijsten der nagelen, of met de opfiering der hai» ren bekommeren, meerder om de gezondheid en „ flerkte van het door hem gewrogte lïgchaam te' „ doen, dan om eene gezogte vorming en verfiering „ van kleine cn weinig beduidende deelen. De fie„ raaden der uitdrukking moeten manlijk, vol geest „ en befcheiden zijn; verwijderd van laffen praal „ en valsch blanketfel , zij het alléén de bloeijei.de „ koleur der gezondheid, welke dezelven kenmerkt («)."
vVan-
O) Maiore ammo aggredienda eft eloqnentïa , qnae fi toto corpore valet, unguës polire & capillum componere, non exiftimabit ad curam faam penmere. On atus & viriJis & fords & (anctns lit; nee afTeminatam levitatem , & fnco ementiuun colorem smet; fangnine & virib'tis bitear,. Jnfiit. (Jrat.



OVER. DEN STIJL DER P0Ë2TJ. 47
Wanneer de Redenaar zijne denkbeelden, in figuurlijke uitdrukkingen voordraagt, zoo is dit waarlijk geen doorgaand bewijs van welfpreekendheid; geene derzelve kunnen gebillijkt worden, dan die volftrekt noodwendig toonen te zijn ter onderfteuning der overreeding. Wie, zegt daarom de zoogenoemde Schrijver: „ Wie zal, in plaatzen waar alles afhangt „ om den hoogflen graad van affchuw, haat of me„ delijden in te boezemen, wie zal daar een Redenaar „ kunnen dulden, die door gezogte tegenflellingen, „ fpeelende en kunstig afgemeeten redeneeringen en :, wendingen, ons zijn fmeeken, zijne traanen, zij„ nen tegenzin zoekt uittedrukken (b)."
Schoon wij het nattige, onderwijzende, waarheid verdedigende geenszins van het gebied der Welfpreekendheid uitfluiten, want zij maaken voorzeker de eerfte en belangnjkite onderwerpen eenes Redenaars uit; zoo kan dit alles het beficmpelende weezen der welfpreekendheid niet uitdrukken, even zoo min als tegenövergeftelde hoedanigheden ; want dit alles hangt niet van het weezen der kunst, overreeding, maar van de keuze van het oogmerk des Redenaars af, volgens welke en naar 't welke hij poogt te overreeden. Een fïuk toch draagt alle kenmerken der Welfpreekendheid, wanneer het in den. gedachten Stijl vervat, het overreedend vermogen uitwerkt; en derhalven
volgt,
(i)_Ubi vero atrocitate , ïnvidia , mireratione, pngnandnat eft; quis ferat verbis, contrapoiitis, & confimilibiis, & pariter cadentibns, irafcentem, flentein, rogatnera. ? /. c.



40 VERHANDELING volst, dat het, in deeze befchouwing, onverfchillig aan de zijde der Kunst, zij, of de Kunste naar ons, ingevolge waarheid of logen, tot iets goeds of kwaads, tot iets edels of onedels, enz. overreede. (Schoon w,j ook hier in den volften zin willen erïnnerd hebben, dat men ook al het geene wij hier vóór van den Dichter, als mensch, wijsgeer en christen vorderden, van den waaren Redenaar mag eisfchen.) Dat dit alzoo zij, behoeven wij door geene voorbeelden optehcldercn; in alle de vakken der weetenfchappen vinden wij daar van alomme de lüidfpreekendfte bewijzen. Ieder, welke geen vreemdeling is in 's waerclds lotgevallen, ondervindt nog dagehjksch, en ons Vaderland kan daar van zeer veele beflisfende proeven opleveren, hoedanig een en dezelvde zaaken, door onderfchcidene Redenaars in een tweevoudig, zich onderling tegenftrijdiglicht,kunnen geplaatst worden; terwijl nochtans elk hunner ons van" de waarheid zijner voordragt zoekt te overreeden. Hier behoeven wij zelfs niet te onderzoeken, in hoe verre hij zelf van de waarheid zijner voordragt overtuigd zij. En, helaas! zelf in één cn denzelfden Redenaar kan dit plaatsvinden. Wij willen de naamen van zoodan ge, aan de zijde der menschheid onwaardige Redenaars, hier niet fpellen, om onze Verhandeling niet te bezoedelen.
Zoo kan men ook door het overtuigende vermogen geenszins het weezen der Welfpreekendheid uitdrukken; want niettegenftaaride 'er in veel gevallen, om te overreeden, vooraf overtuiging nodig zij, zoo' kan
noch-



over ben STIJL der POËZIJ. 49
nochtans de eerde zonder de Iaatfte plaats hebben. En inderdaad is dan zelfs de overreediqg ten toppunt van haar vermogen , aan den kant der kunst van welfpreekendheid befchouwd ; aangezien zij, door haar eigen enkelvouwig beftaan, zoo veel werking verricht, dac zij, zonder hulp van overtuiging, weet te overreeden.
Men verflaa ons echter wél; wij bewecren alleen, dat wij door het overtuigend vermogen het Weezen der Welfpreekendheid niet kunnen kenfehetfen, dewijl het Weezen eener zaak alle deszelfs eigenfehappen en hoedanigheden moet bevatten; en derhalven meencn wij ons juist te hebben uitgedrukt, met de Welfpreekendheid te noemen : eene volkomen overree* dende Reden; welke dan ook, in verre de meeste gevallen, overtuiging in zich fluit.
De oordeelkundige Redenaar fchikt zich ook naar de omftandigheden , naar zijne hoorderen, en naac zijn onderwerp; edoch als wij over den Stijl der Welfpieekendheid handelen , zoo befchouwen wij dien in zijne hoogde volkomenheid , en derhalven kunnen hier geene Hukken in aanmerking koomen, welke in ftaat zijn om tot geringe zaaken te overreeden ; of welke een valfche zaak, voor onkundigen, met vrugt beweeren.
Al ons aangevoerde fluit derhalven het nuttigs, het overtuigende vermogen der Wcllbreekendheid niet uit; want behalven dat de Redenaar de edclfle, de nuttigde zaaken kan ten oogmerk hebben, waartoe hij tracht te overreeden, zoo blijven ook voor dien Eedenaar, welke ons tot flechte bedrijven, of val-
ïV. deel; D jfch«



50 VERHANDELING
fc'ie begrippen poogt te overreeden, alle zijne aangewende middelen, aan den kant der Kunst befchomvd, voor hem nuttig, ter bereiking van zijn oogmerk, om te overreeden. En in deezen zin hebbe men ons te Teiftaan, wanneer wij, hier vóór, het merkteken der nuttigheid van fieraaden in {hikken der Welfpreekendheid en der Bouwkunde vorderden.
Font en elle zegt: „ De wijsgeerige werken van cicero zijn voltlrckte redeneeringen, welke, eene rijke cn fchoone verbeelding voorbij gaande, de gewoone hardheid hebben afgelegd, en zoo veel bevalligheden aangenomen, als dienstig is, om haar een' zekerer toegang tot onzen geest te verfchaf. fen Cc)."
Onze Verhandeling gedoogt hier geene verdere uitvoerigheid, naardien wij geen opzettelijk ftuk over de Welfpreekendheid fchrijvcn, maar alleen, in deeze afdeeling, kortelijk derzelver Weezen poogden te ontvouwen. Het verrichte moge dan genoeg zijn, om te bewijzen, dat de Welfpreekendheid niets anders zij , dan de daarftelling van eene volkomen ovey* reedende Reden.
VIER-
O) Io zijne Eloge de Mr. d tr hamel. Tom. iy.



óver den STIJL der POËZIJ. j|
VIERDE AF DEELING.
Hoedanig kunnen en belmoren de verëischien en kenmerken van den Stijl der Poëzij, in onderfcheiding van dien der Welfpreekendheid, uit het tot hier toe verhandelde, zvorden afgeleid?
W ij zagen, in onze eerfte afdeelirg, dat tv ij onder den Stijl de fchrijfwijze ver/laan , door welke men zijne denkbeelden uitdrukt. Dat de stijl derhalven vervat de ganfche zvijze van voorftelling der denkbeelden , hoedanig wij dezelven , in hunnen aart en hunne fchikking, in hunne opvolging en verbinding gevoelen, befchouzven en daar ft ellen.
Wij toonden, in onze tweede afdecling, het Weezen der Poëzij; en in onze derde afdeeling, het Weezen der Welfpreekendheid. Daar ons nu reeds volkomen is gebleeken, dat het oogmerk van Dichter €n Redenaar zeer onderfcheiden is; dat het Weezen hunner Kunsten , en gevolglijk ook hunne voortbrengfelen zich niet minder van eikanderen onderfcheiden; en naardien wij weeten, dat de stijl de ganfche zvijze van voordragt, enz. in zich fluit; zoo moet natuurlijkerwijze volgen, dat wij door de vergelijking der oogmerken van den Dichter en Réde-" Baar, door de vergelijking van het onderfcheiden
D » We*-'



5* VERHANDELING-
Weezen hunner kunsten, en derzelver eigeniiartige voorrbrengfelen, ook tevens moeten aangevveezen vmden, de ^ vcrëischttn en kenmerken van den Stijl der Poëzij, in onderfcheiding van dien der IVclfpreekendheia. Tot deeze gewigtige be.J »eling heeft ons dan het tot hier toe verhandelde geleidt; en om nu ten vollen aan ons oogmerk te beantwoorden , behoeven Wij Hechts de in onze twee laatfte afdeelingen beweerde en verfpreidde hoofdwaarheden onder één oogpunt, ter wederkeerige befchouwing, te plaatzen, en dit achten wij op volgende wijze het belangrijkfte en vollediglce te verrichten:
D E
D I C H T KÜNS T.
Schildert werkende beelden , handelingen en zinlijke begrippen. Vertoont zich in gebonden fchrijfwijze. Is geheel welluidend, ten einde ook door de zinlijkheid des geuoors, op de verbeelding te werken.
Stelt de fchoone natuur voor.
Heeft een verdichtend, en
fcheppend vermogen. Spreekt tot de verrxddirig.
D E
WELSPREEKENDHEfD Redeneert, door duidelijke regelmatige denkbeelden.
Vertoont zich in ongebonden fchrijfwijze.
Is in zo verre welluidend, als nodig is om de overreding te onderfteunen.
Stelt de waare natuur voor,
Schept noch verdicht.
Spreekt tot het yeiffano!, Ver-



OVER DEN STIJL DER POËZIJ. 53
Vermaakt.
Treft en roerd.
Bevat alles, waar en valseh, Hoffelijk en onftoffelijk, mooglijk en onmooglijk, natuurlijk en won derbaar, gefchiedenis en
verdichting, onder haar gebied.
Deze zijn, naar ons oordeel, deftrikte en eigenaartige hoedanigheden en eigenfchappen der Poëzij en Welfpreekendheid ; wij voegen 'er nu nog bij:
Overreedt.
Verklaard en bewijst.
Vervat alle voorwerpen onder haar gebied, die tot onderwerpen der overreeding kunnen gebragt worden.
Dat
De poëzij ook alle deelen der Welfpreekendheid zich kan toeëigenen; dat heet, dat zij ook tot het verftand kan fpreeken, enz. doch dit alles verfchijnt bij haar onder de gedaante der bevalligheid; dat is, alles wordt fchilderij; alles vermaakt; en alles js dus Poëtisch,
Dat
De WELSPREEKEND-
HEiD een befcheiden gebruik kan maaken van de fieraaden, zelfs van weezenhjke deelen der Poëzij; edoch niet verder dan dit nodig zij, om haare reden dien graad van zinlijkheid te geeven, die de Redenaar in zommige gevallen nodig heeft, om ook, door middel der verbeelding en der roering, de overreeding te bevorderen. Echter blijven zoodanige invlegtingen dichterlijk. D 3 *Ti'-



I* VERHANDELING
Uit al het aangevoerde volgt, ook van af teren we-
deröm , dat
Een Dichtftuk eene volkomen zinlijke Reden is: en dat
Een Stuk der Welfpreekendheid eene volkomen overreeden de Reden is. Zoo dra wij ons erinneren , wat wij onder Stijl verftaan, (z.e onze eerltc afdceling, en het hoofd van deeze) zoo volgt, dat wij, ook tevens, door de vergehjkmg der tegenövcrgefrelde eigenfehappen en hoe0IB*htfen der Poëzij en der Welfpreekendheid, de veretsebtep cn kenmerken van den Stijl der Poëzii m onderfch.iding van dien der Welfpreekendheid hebben ftangemezeéj terwijl de volkomene juistheid onzer qnderfcheidingep, bepaalingen en verklaaringen, benevens d daaruit voortvloeijende gevolgtrekking, met c-pzigt des Stijft, uit al het verhandelde blijkbaar en. door het zelve, ook van agteren volkomen be! Weezen wordt.
fen einde ons nu weegens de eindehjke oplosfing der Vlftagi ten duidlijkften uittedrukken, zoo herzeggen wij: i. Dal de verëiscbten en kenmerken van den Stijl der Poëzij, in den allerurikften zin genomen , behaan in eene volkomen zinlijke Reden, welke rjeVojglijk gantsch Schilderij is ; in gebonden Schrijf, wijze vervat jSJ geheel welluidend \%\ de'fiboonc matuur voordeld, door een febeppend vei mogen bezield is- tot de verbeelding fpreekt; vermaakt, treft en beweegt: - en dat het gebied der Dichtkunst alles vervat, en op voorgenoemde wijze



OVER DEN STIJL DER POËZIJ. 55
bezigt, wat waar en.valsch, Jloflijk en onftojlijk, rnooglijk en onmooglijk, natuurlijk cn wonderbaar, gefchiedenis en verdichting oplevert: dat zij ook alle weezenlijkbeden der Welfpreekendheid in zich vcrëenigt, derhalven ook kan en mag overreeden, mits alles onder 't kleed der bevalligheid, onder de gedaante van fchilderij voorkome, door de zinnen op 't hart en verftand werke, en. dus de Stijl der Poëzij vertoone. 2. Dat de verëischten en kenmerken van den Stijl der Welfpreekendheid, in den allerftrikften zin genomen, beftaan, in een Redcnkunstig Stuk, uhmaakende eene volkomen overreedende Reden , welke dienvolgens enkel en geheel redeneert; in ongebonden fchrijfwijze vervat is; de nodige wellulclenhcid ter bevordering der overreeding heeft; tot het verftand fpreekt; overreedt; verklaard en bewijst: en dat de Welfpreekendheid alles onder haar gebied bevar, 't welke als onderwerpen ter overreeding voorkomt; zoo nochtans dat geen weezenlijk deel der Poëzij een weezenlijk eigendom van haar zijn kan ; dat zij derhalven, waar zij van de fieraaden of deelen der Poëzij gebruik maakt, dezelve voor zich nodig acht, ter onderileuning van haar overreedend oogmerk; dat is, zij beftrooid haar weg met bloemen , om denzelven zoo veel te aangenaamer ter voorltreeving tot haar doel te maaken. — Doch, wie behoort dan deeze bloemen? — de Poëzij, die ze der Welfpreekendheid leent.
D 4 WiJ



f& VERHANDELING
Wij vleijen ons, dat onze denkbeelden tot hiertoe natuurlijk bit eikanderen zijn voortgevloeid, en dat Wir voor voldongen mogen rekenen, wat, in den ftr.kften zin, den Stijl der Poëzij, eri den 5//// der Weljpreekendheid uitmaakt; en waarin dienvolgens de vereischlcn cn kenmerken van den Stijl der Poëzij, in onderfcheiding van dien der Welfpreekendheid bef aan.
Maar, zal men Vraagen, waar vinden wij DichtHukken, die, volgens deeze bepaaling, eene volkomen zinlijke Reden daafftellen? en waar vinden wij Hukken der Welfpreekendheid, die, volgens hunne bepaahngen , eene volkomen overreeden^ Reden uitmaakert? Slechts zeer weinigen; wij erkennen het, en veellicht niet een eenig van een'langen adem; edoch, de vraag is niet, hoedanig de beste Hukken der Poëzij en der Welfpreekendheid zijn; maar hoedanig zij, volgers de natuurlijke regelen hunner kunsten, bchooren re weezen?
Wat volgt hieruit anders, dan deeze regel: dat uit hoofde der menfchelijke zwakheid, de beste pichtftukkeri en de fchoonlle werken der Welfpreekendheid , geenszins blindelings, in allen opzigte tot modellen ter naarvoiging kunnen aangepreezen worden; dat de natuurlijke regelen van ieder kunst den grootften meester benceden haare eisfehen plaatzen, en dat derhalven de beste Dichtftukken op zompig* plaatzen bewijzen, hoe hunne Dichters afdaalden tot het werk van den Redenaar, en hoe, in 't omgekeerde geval, de Redenaar afdaale tot öe'fieraa. 'v' d?r Pu?2ii» alks getoetst zijnde aan de flrikfle
cn



OVER DEN STIJL DER POËZIJ. 57
fin eenvoudige eisfchen, aan de waare en naakte hoedanigheden hunner kunsten.
De hoogfte verëfeniging van alle die verëischten, die den waaren Dichter en Redenaar vormen, en een genie even gefchikt tot het behartigen van alle die bijzondere verëischten , en dat in een zelfden graad van volkomenheid, overtreft gewisfelijk de bekwaamheid van het uitmuntendfle vernuft, en het opgehelderdfte verftand. Het genie, b. v. van een voortreflijken Redenaar , eene neiging hebbende, om den hoogden graad der bevalligheid over zijne Redenen te verfpreiden, loopt ligt gevaar om , in betrekking van zijn gewrogt, het fraaije verkwistende te gebruiken, en te bloemrijk, te bloeijende, te dichterlijk te worden; dit is het geval van cicero. Een ander , geen minder groot Redenaar, welke naar niets zoo zeer dan manlijke edelheid en kracht zoekt, zal zich ongemerkt het aanwenden van 't bevallige ontzeggen, terwijl hij alleen van zijn onderwerp vervuld is; cn dit is veelal het geval van den grootften Griekfchen Redenaar demosthen es. In al zoodanige gevallen heeft voorzeker het cara&er des Schrijvers invloed op den Stijl; dan, men erïnnere zich, dat dit niet voor den toetfteen des Stijls kan gelden; even zoo als de naauwe verwandfchap deezer beide Redende Kunsten te dikwerf veroorzaakt, dat de eene de eigendommen der anderen gebruikt, offchoon daarom dit gebruik, aan de onpartijdige regelen getoetst, wel verfchoont, doch niet gebillijkt kan worden..
D 5 Deeze



£8 VERHANDELING
Deeze naauwe verwandfchap is ook de waare oor. Zs± der moeilijkheid, bij zommigen der onmooglijkbeul, om da grenzen der Poëzij en der vVeifpreefendheid te bepaalen. Durven wij ons derhalven geluk wenfchen, dat wij oordeelden, dat het wederzijdfehe Leenen van elks bijzondere goederen en het gebruik maaken daarvan , dezelve nochtans tot geen wettig eigendom van den nabuurigen leener maaken; en wij zagen, hoe wij nimmer uit de voortbreiWelen zelf den waaren Stijl der beide kunsten zouden kunnen- opgemaakt hebben , zonder in geftadige onzekerheden te vervallen; maar tot het bereiken van ons oogmerk dien weg behoorden inteflaan , dien wtj, zoo wij vertrouwen , voor 't oog van onze Rechters, blindeling noch vrugreloos hebben bewandeld. Immers, orn alleen van weinigen te fpreeken, wat zouden wij van den Stijl der Poëzij moeten beweeren , indien wij denzelven wilden bpmaaken , uit een verbaazend aantal zoogenaamde Zedendichten cn Leerdichten , die grootendecls berijmde verhandelingen zijn ? uit de zoogenaamde Poëtifche Brieven ; uit zommige Heldendichten , 0f die voor 't minfte deezen naam voeren , fchoon zij meerendeels het aanzien ecner berijmde historie hebben die het fieraad der Poëtifche welluidendheid, en hief en daar haare becldfprakige liguaren bezit 2 Wat toch zijn dusdanige voortbrengfelen, getoetst aan de door ons beweerde regelen ? wat anders dan gemengde, die op het recht der Poëzij zoo min 'aJ3 op dat der Wellpreekcnhcid eene rechtftreekfche aan-
fpraak



OVER DEN STIJL DER POEZIJ. g$
jfpraak kunnen maaken! En kunnen wij, over 't gebed bdchouwd, daarvan wel uitzonderen, de werken van virgilius, over den Landbouw? van hfsiodus j vida's en boileau's dichtkunst (#)? de verfen van empedokles, nikand e r , parmenides? enz. opdat wij van een groot aantal nieuweren zwijgen.
En wie twijffelt, dat het in deeze befchouwing bij de Redenaars beter gefield zij ! om alles in eenen aftedoen , en 't niet op ons eigen oordeel enkel te doen rusten, zal hier te recht plaats verdienen, eene uitfleekende beüordeeling van blair , over den grootften der Romeinfche Redenaars; aldus drukt hij zich over cicero uit:
„ Zijne voorrechten zijn, als Redenaar, ongetwij„ feld uitftekend groot; dewijl genoegzaam ieder zij„ ner Reden voeringen door een' hooge n graad van K kunst uitmunt. Doorgaans opent hij dezelven met „ eene regelmaatige inleiding, en weet zijne hoorde_ ren, door de gepastfte voorbereiding, inteneemen,
en hunne geneegenheid voor zijn onderwerp te 5, winnen; zijne voordragt is bevatlijk, en zijne be„ w.jzen zijn fteeds ten voordeeligfte aangebragt. „ Hij is in de daad veel bevattelijker dan demos„ th en es, en dit is een der voorrechten, die hij „ boven deezen heeft. Alles ftaat bij hem op de p rechte plaats; hij poogt nooit te treffen, alè'.r hij
„ zich
(a) Immers is 't er wel ver af in dit Leerdicht: Toufprend un Corps, me Ame, un Esprit, un Vifoge,



Co VERHANDELING
• zich van hunne overtuiging verzeekerd acht • cn » men moet erkennen dat hij hierin buitengewoon » gelukkig fS, bijzonder wrat de verwekking der te« dere gevoelens betreft. Geen Schrijver verftond
* meerder de kragt en den nadruk der woorden, » dan ciCEiio: zijne uitdrukking vloeit met de „ hoogfte bevalligheid cn pracht voort, en de Pe„ rioden zijner Redenen zijn in den hoogften graad
afgemeecen en uitgewerkt ; nergens is het afgc„ broken, maar ten uiteriïen gevormd en rond. Hij „ is een groot vriend van verwijdering en verfierinp„ der denkbeelden; zij„e taal is even zoo fierlijk als „ zijne gedachten redenkundig zijn. In 't al-emcen „ helt zijne manier zeer rot uitvoerigheid , echtet
„ wisfelt zij ook gelukkig af rn hlütv
j Bv.lUR.Kig ,,r, en ojijtt genoegzaam
„ altoos gepast aan 't onderwerp. Zoo is , b v » in zijne vier Reden voeringen tegen catii ina '
* toon en ftijl van eik derzelver aanmerk/ijk ouder' „ feheiden, en, met blijkbaar oordeel, naar de om„ Handigheden en 't oogmerk gefchikt, waar een ét. Ü wigtig belang des ftaats zijne ziel verheft, en toet „ tegenzin of hartstogtelijk vuur vervult, verwijdert
* hij zigtbaar van zijne uitvoeringen , en declamce„ rende manier, en wordt ten hoogften fterk ca » hartstogtelijk : dit is blijkbaar in aijne Redenvoc„ rmg tegen antokïüs, veues cn cati-
» LINA." * .
: Ondanks alle deeze uitmuntende hoedanighe' ÜCn' WC,kue CICER0 »"« hij niet vrij'van
„ zekere gebrefcen, die ik hier met geen fülzwijgén
» raag



OVER DEN STTJL DER POË^ÏJ. 6l
« mag voorbij gaan; want de Welfpreekendheid van „ cicero is, door haare fchoonheid, een zoo „ fchitterend voorbeeld, dat zij, zonder eene naauw„ keurige toetfe , jonge lieden veel te gemaklijk tot „ eene gebrekkige naarvoiging kan vervoeren; en 't „ fchijnt mij toe, dat derzelver onbeperkte bewon„ dering fomtijds, in de daad, deeze gevolgen heeft „ te weege gebragt. In de meeste Redenvoeringea „ van cicero, vooral in die zijner jonger jaar en 4 „ is openlijk te veel kunst, een te zigtbaar bewijs „ van te willen behaagen, en de fieraaden der Wel„ fpreekendheid te willen ten toon fpreiden. Dik„ wijls fchijnt het hem meer ernst, om zijne hoor„ deren met bewondering zijner Talenten te vervul» „ len , dan op derzelver overreeding te werken» „ Hierdoor zijn eele plaatfen in zijne Redenvoerin„ gen meer fchitterend dan zaaldijk; hierom is hij „ niet zelden breedfpraakig, daar hij 't zaamgedron„ genfie behoorde te zijn. Zijne perioden zijn, wel „ is waar , volkomen rond en welluidend, en men kan ze van geen- vermoeijende éénroonigheid be„ fchuldigen, naardien, in derzelver zaamen voeging, „ geen gebrek aan menigvuldigheid voor 't oor „ ontbreekt; dan , door eene te groote begeer„ te tot eene zekere volheid des Stijls, ontbreekt „ dezelven zomtijds de verè'ischte kracht : voor 't .„ overige gaat hij niet ligt eene geleegenheid voorm bij, om van zich zeiven te fpreeken ; en niet „ flechts zijne Redenvoeringen, maar in 't algew meen alle zijne werken drukken in ons het beeld
» van



6z VERHANDELING
Wij zullen hier nog eene zeer oordeelkundige ver. pinking Van den beroemden Schrijver van den Telemachus laaten volgen, over cicero en o e m o stiie nes , dewelke met en benevens het aangetoogene van beair, in veelen • *
om onze denkbeelden over de p%e„ des Redenaar een nader ewns bijtezetten. Hier zijn de merkwaar^ dige woorden van fenelon:
„ Jenecrainspas de dire, que DEiiosTHèNE mé
* parot, fuperieur a CicéRON, Je protejh »per onne n admire plus cicéR0N quejefaL jl
* enibellit tont ce qu'U touche. II f* hJeur h J „ parole II fait des mu CQ ^ ^
* TI 1; J'y* m**eomhien de w
. pms. II eft mém cour, . & vébément, toutes les *fots qutl veut lêtre contre catieine, tontrt
. v,rrbs} contre ant0ine- ug.s m
« quclque parure dan, fan Discours. Dart y eJi " ™™lUu*j 1miS *" ^rauur, cn pel
- ^~/*r* de la tepuNfaue, „e M, pj%> . « fi latffe pas oullier. Dt M ,/
» eft au-dejfus de fadmiration. U n L, l , ' ƒ ., role, comme un bomme modefte de m tabit Zr „fcouvnr. U ,o»ne> U foudroye. Ccft nJZ
(*) U&m XXIV, " Tmt>



over den STIJL der POËZIJ. tfj
» rent, qui entraine tont. On ne peut le critiquer; „ parcequ'on eft fat ft. On penfe aux cbofes, qu'il dit, „ non a fes paroles. On le perd de vuè'. On „ n'eft occupé que de philippe, qui envahit tont. „ Je fuis charmé de ces deux orateurs; mais favouè'
que je fuis moins touché de l'ai t infini , & de la „ magnifique éloquence de cicéRON, que de la ra* „ picle ftmplicité de demosthcne."
Dewijl nu de grootfte (reikte van den waardiger! Redenaar zich in gewigtige onderwerpen vertoont, en deeze inderdaad de meesterftukken der Redenaars daarftellcn, zoo volgt, dat tot overreedinge van gewigtige zaaken, geen kunstige, geen bloemrijke Slijt kunne gefchikt zijn. Dionysids van halikarn as s os eindigt derhalven te recht zijne aanmerkingen over den te kunstigen Stijl van isokrates aldus:
„ Zijne al te kunstige inéénvlechting en ronding „ der perioden , cn zijne jeugdige, bloemrijke Stijl „ kan ik geenszins billijken; de denkbeelden worden „ dikwijls bij hem achter de uitdrukking gefield, en „ waarheid aan fieraad opgeöffert. Doch in iedere „ redenvoering , die tot openbaare verrichtingen en „ zaaken van gewigt dient, moet voor alles de na„ tuur gevolgd worden. Maar de natuur leert ons „ klaar, dat de Stijl naar de denkbeelden, en geenszins „ de denkbeelden naar den Stijl moeten gericht zijn. „ Als iemand bij openlijke beraadfiagin ;en ten voor„ fchijn treedt , en over krijg en vreede zijnen raad s, wil mededeelen , of voor eenen burger fpreekt,
» wiens



H VERHANDELING
„ wiens leven op 't fpel ftaat, wegens eene aange„ tijgde misdaad , dan , dunkt mij, zijn alle zoodanige » gezogte verteringen , theatrale fchoonheden , en » jeugdige bloemen, geenszins op de rechte plaats; „ ja ik ben overtuigd, dat ze dikwijls nadeelig zijn! » Vereringen, die in andere omftandigheden zouden „ fchoon zijn, verliezen, als het op gewigtige voor„ werpen aankomt, haare werking, en werken te» gen het gevoel der deelneeming, dat in de hoor„ ders moet voortgebragt worden."
Hier konden wij onzen arbeid volbragt achten, maar , tot nadere voorlichting van jeugdige vernuft ten , hebben wij onze laatfte afdeeling gefchikt ter opzetlijke belchouwing van etlijke plaatfen uit de werken der Dichters en Redenaars, welke befchouwmg tevens de vooraaamfte van onze beweerde waarheden zal rechtvaardigen, en ons aanleiding geevea tot eenige gepaste en onderrichtende aanmerkingen.



OVER DEN STIJL DER POËZIJ. 6$
VIJFDE AFDEELING.
Ontleedende befchouzving van eenige Plaatzen uit de Werken der Dichters en Redenaars.
» V ij hebben de Rijken, over welke Poczij en We!fpreekendheid bet bewind voeren , afgefchetst, en de grensfcheidingen deezer nabuurige en vermaagfchapte heerfcheresfen aangeweezen. 't Is Waar, men zal onze influitirig en bepaaling van ieders grondgebied kun nen ftreng noemen, en oordeeicn j dat 'er dus doende weinige volftrekte zuivre voortbrengfelen der eene en andere kunnen voorhanden zijn ; waarheid en rechtvaardigheid beflischten ondertusfchen, zoo wij vertrouwen, onze uitfpraak. Wil men echter deeze beide vorstinnen, als edele, nabuurige naastbellaanden, toeilaan eikanderen met haare bijzondere bezittingen te onderfteunen ; wil men , op deeze voorwaarde, een aantal, zelfs voortrellijke gewrogten der Kunst, den naam van volkomen Hakken der Poëzij en der Welfpreekendheid, fchoon het in onderfchcidene hoeveelheeden voortbrengfelen van beider hand zijn, blijven waardig achten; wil men beweeren, dat de eene zonder de hulp der andere, voornameniijk ïn groote werkftukken,■ niet beftaanbaar zij; men do<4
IV DEEL. fi hPtl



66 VERHANDELING
he:l wil rnen graaden ftellen in zuivere poëtifche, zuivere welfpreekende, en door beide, in verfchillende gebaltens, gemengde fchoone voortbrengfelen; men doe het! maar men verbastere hierbij in de befchouwing dan niet het weezen der eene door dat der andere: men boude fleeds in 't oog, dat wij verpügt waren, om ieders eigendom ftrikt aantewijzen ; men bedenke, dat ten allen tijden, zoodra ieder der onderlinge vrindinnen goedvinden, om wederfceerig haar wettig eigendom op te eisfchen, elk dan flechrs het bewind kan voeren over, en prijken met, derzelver natuurlijk en wettig eigendom.
Laatc-n wij, door het aanvoeren van etlijke ftaalen, zien, hoedanig zich de Poëzij en Welfpreekendheid, in haaren eigen waaien praal, vertoonen. Dit zal ons te ftade hoornen, om zommigen onzer beweerde hoofdgronden nader toe te lichten , behalven de bijzondere nuttigheid, welke zulk eene befchouwing met zich brengt.
ïeder zal ligtelijk uit onze Verhandeling opmaaken, dat de poëtifche fchildering (de eenige waare Stijl der Poëzij,) op oneindige wijzen kan plaats hebben , en zich tot eene tallooze menigte van onderwerpen en voorwerpen bepaalt. Niemand zal van ons eisfchen, om ook Hechts het klemde gedeelte derzelver hier, in zoo veele proeven, voortedraagen. Om nu ook desaangaande eene gepaste middenweg te bewandelen , die tevens genoegzaam moge zijn, om door eene vergelijkende gevolgtrekking over alle de ©nderfcheidene foortcn der poëtifche fchilderingen te-
kun-



OVER DEN STIJL DER POÈZIJ. ëf
kunnen oordeelen; en daarenboven ook in deeze afdeeling , als betrekking tot het verhandelde hebbende, eene welvoeglijke regelmaate in 't oog te houden ; zoo zullen wij onze proeven fchikken naar eenige voornaame redenkunstige figuuren, en eene en andere met eenige toelichtende aanmerkingen verzeilen; en zelfs zullen wij deeze proeven niet kunnen vermenigvuldigen, willen wij niet te breedvoerig worden.
Daar wij hier echter alvoorens niet opzetlijk over de Figuuren zelf kunnen handelen , verönderflellen wij dezelven als genoegzaam bekend; te meer daar zoodanige Schrijvers die over de gronden def Rhetorica handelen , dezelven volledig genoeg hebben verklaard.
Laaten wij dan tot ons oogmerk koomen, door het aanvoeren van etlijke plaatzen, die ons de navolgende Figuuren opleveren, of, zoo men wil, welke in deeze Figuuren vervat zijn.
1. Aanfpraak.
2. Achterhouding.
3. Afbreeking.
4. Bekentenis.
5. Befchrijving.
6. Denk- en Leer - Spreu¬
ken.
7. Gelijkenis.
8. Grootfpraak.
9. llerhaaling.
( Jpoftropbe.) ( Sufpenfio.) iEllipfis.) (Confeffio.) [Defcriptiü.)
( Comparatio.y ( Hyperboie.) ( Repetitie.)
E 2 10.



63
VERHANDELING
10. Herroeping, i r. Ontleeding.
12. Ophouding.
13. Opklimming.
14. Perfoonsverbeelding,
15. Schildering.
16. Spraakverdichting.
17. Tegenftelling.
18. Toefiemming.
19. Twijfeling.
20. Uitroeping, ar. Verdubbeling.
22. Vcrfterkmg.
23. Voorbijgang.
24. Vraagen.
(Epamorthofs.') ( Deflributio.) ( Apofiopofis.) ( Gradatio.) ( Profopopoeia.) (Bypotypejfs.) ( Scrmocinatio.) (Anthithe/is.j (Epitrophe. ) (Dubitatio.) ( Exclamatie-.) ( Synonymia.) (Paronomofia ) ( Practcritio.) (Interrogatio.)
Kundigen behoeven wij niet te erïnneren , dat wij fleebts zelden het voorbeeld van eene Figuur, bij uitftek, kunnen aanvoeren, 't welk niet tevens één of meer anderen opleverd, en welken , telkens, aantewijzen, ons veel te breedvoerig zoude maaken.
1. Dg Aanfpraak.
van alphenj Ode aan dm Dood:
„ Vorst der verfebrikking! vol van bekommernis „ Ziet gij mij treuren, daar ge mijne egaê rooft. » Haar zvegv erd uit mijn liefdes armen, j, En ze laat keven in 't beevend harte."
Dee-



'over den STIJL der POËZIJ. 69
Deeze aanfpraak is volkomen zinlijk. De dood is hier de vorst der verfchrikking; deeze vorst heeft magt; hij werkt; hij ziet den Dichter treuren; hij rooft deszelfs Egaê; hij voert haar weg, enz. Alles is zinlijk , cn het beeld is in handeling gefchilderd. Hier is tevens de Perfoons* verbeelding ; (Fig. 14 )
a. vereul, voor de Leydfche Weezen:
„ Waar mijn gezigt zich zucnde, ó tijd! ik zie aio treden;
„ Op puinen fchrijft uw hand: de deugdweêrflaat me alleen: „ Gij lüerpt de lijken van beroemde en trotfche fleden, „ Met die der vorsten, om u heen.
Uitmuntend fchoon gefchilderd : welke eene eigenaartige werkzaamheid des Tijds! Hier is, behalven de Aanfpraak en Perfocns-verbeelding, ook de Spraakverdichting; (Fig. 16.)
Eene onbekende, doch zigtbaar meesterlijke hand, toont ons , in zijne Elegie , zum andenken Ges/* ner- (a) een aantal der fchoonfte fchilderingen, ender 'c aanwenden deezer Figuur. Deeze weinige mogen zulks bewijzen.
Gessner voorgefïcld wordende, in dichterlijke verrukking, de natuur te befchouwen, naderd hem de engel des doods, die hier voorkomt als ein Schatten der Mitternacht: en nu vervolgt de Dichter:
» Ua\
E 3



?o VERHANDELING
„ UnfcbuldJSmgerlmffebrfreünalicb derfchattenihnr
* Setne Hulle verfchwand, wie ein gewölk der Nacht.
» Hmmliscb Jcbön war der jüngling, p Gleich dem Gotte des Saitenjpieïs.
* Unfchuldfanger! Dein Lied'bortea die Himm/ifchen » Lteblicb wallt es empor durch der Gefünge Schwarm] „ Wie die Düfte des Opfers » Vm des friedlicben Abels lieerd.
„ Cft belauschten fie dich, wenn dein befeeller Bliek
* AufderreizendenFlurfchweble, der Schöpferhand]
„ Kleine weiten entfprosften, „ Schattenbildungen der Natur.
\ Schönheitdürjlender Geist! Diefe Geftalten hier „ Stad, die lieblicbftenfelbst, ddmmernde Abndung nu* „ Jener heil gen Gefilde, » Die d'e Ferne der Zukunft birgt.
„ Lafs die Er de f Du bi ft himmlifcher Schönheidwertb 3 » Zwar umhüllet den Pfad, den ich dich lette, Nacht, „ Aker fcl.ön ist der Morgen, „ Der den Wandercr bald umfhahlt. —
» Flurcn! Er de! lelt wohl! fPrach er und gleitete a beitger Abndung vol/, über den Schauerpfad, ip Und ein traulicher Führer » Wat der En^el dts Todes ihm.
n Nchm



OVER DEN STIJL DER POËZIJ. 7*
„ Nebmt in Frieden ihn auf, Thaler Elyfiums! s, Hitnmel, zvölke dichfchön, ivennficb/ein Schutten nabt: „ Lafs die lieblichflen Strahlen
„ Auf den Bergen und Ehnen ruhn!
„ Bache, r ie feit ihm fan ft, riefelt melodisch ihm! „ Blumen-knospen erivacbt! Oefnet die Blatter fchnelll „ Haucbt im Purper der Jugend „ Ihm die labenden Duf te zul"
WELSP REEK END HEID.
Zeker ongenoemd, voortreflijk Schrijver, over verlichting handelende, fpreekt Pruisfen aldus aan: ,
„ Pruislen! gij blinkt als eene zon voor de wae„ reld; uw Koning was de fchrik der volkeren, ge-
lijk hij de afgod zijnes volks was. — Uwe Staats„ dienaars, die de rechten der volken woogen, dia „ geenszins trotsch de verdansten van den goeden „ en wijzen Medeburger, onder laager {tanden, mis„ kenden, waren rechtvaardig en verlicht. Uw volk „ was onder zijnen Koning het vrijde volk der aarde; v want elk verftandige verlichte, en onverlichte, kon „ denken en handelen, gelijk hij wilde, wanneer hij K de rechten der menschheid niet krenkte. - Gij zi;t „ het fpreekendfte bewijs, dat verlichting dien Staat ge„ lukkig maakt, in welken zij woont! o! dat nooit „ priesterlist en domheid haare zwarte helfche vleu„ gelen over u verlpreide; en bijgeloof nooit uwen „ grooten naam, uwe eere verduistere, en de hen elE 4 „ fche



73 V E R II A N D E L I N G
, fche kroon der algemeene verdraagzaamheid u » verheven Pruisfen van het hoofd bonze !" (b) ' Dit is fchoon, maar zinlijk, ten grootften deele, en ahzoo loëzij. Nn hoore men d e mosthen i^s
kendheid ^ ^ dCf WelfPree'
• Maaf Wa,nöeer ' n^e dierbasre Medeburgers!
* nWanneCVV-ï gij-dC n°dige maatre*els bii ^ hand „ neemen?vvdtglJ achten, rot ergens een treurig . voorval ontftaat, of tot de nood 'er u toe dwinge? . En hoedan.grs dan uwe tegenwoordige omftandig. heul? Ik ten m.nfte moet gelooven, dat 'er voor , vnje menfchen geene dringender noodwendigheid . znn kunne, dan de fchande, die verkeerde maatre„gelen over ons brengen: pf wilt gij het hier bi , laaten berusten, in de ftad om te zwerven, e 5 „ kanderen te vraagen: welk nieuws 'er zij 3 Kan 'er . wel een zeldfaamer nieuws weezen, dan dat eer! , Macedoniër de Athenienferen onder 't juk bren/t „ en gantsch Griekenland de wet geeft ?" (0
Men vergelijke deeze beide voorbeelden: de eerfte fchildert; de andere redeneert; de eerfle verma k B* en roert; de andere overreedt, verklaard ent-'
Wijst,
, CO I" zijne eerite móhvaS%^' ^ I?8Sien 'in verre de nunne tF^tiT?'^ Wiiz«>Redcnaarsbij die der Dichter t- d^i™*"1***.™* wendigheid m vinden. Genoee dv w J jer *?eene n°°<T-
gn de Dichter zich van S^ tXn bTdU^ de *C<W der volgens z,j„en beftempelden; F*3; bcd,enen i edoch ieleunen. jfwjenipa<iai Ryi, die onze Leczers reed»



OVER BEN STIJL DER POËZIJ. 73
wijst, enz. Wij willen ook het eerfte den Redenaar veroorloven, indien hij dan erkenne, dichterlijke Redenaar te zijn.
2. Achterhouding.
Het behoorlijk gebruik maaken deezer Figuur vermeerdert het belang, daar zij de verwachting des leezers vergroot en bevallig verrast. Wil men ellen, dige voorbeelden , men befchouwe die, (hoe zal men ze noemen?) Vragende Klinkdichten, wier voornaamfte verdienste beftaan, in eene, den waaien Dichter ontëerende, werktuiglijkheid. Zulk pasfen en meeten is toch het echte bedrijf van eenen loomen werkman! — Hier zijn edeler voorbeelden; waar in weder alles fchildering is.
w. bilderdyk in zijn' bekroonden Lierzang (4V
„ Hoe fchoon fchakeert zich de anemoon, „ Met lelieblanke io:en blaéren,
„ Op 't groen van lentes flatiekroon, „ Op 't golvend goud der Korenaaren ƒ
„ Hoe praalt de bloemende amethist, " „ In 't gloed verkenend goud gekist, „ Of de Önix aan de_ hand der fchoonen!
„ Maar meer de frisfe Kunsllauzvrier
„ Oot 't hoofd van d' eedlen Batavier „ Geft'rengeld door zijn zegekroonen!
Ram-
(d) Proeven van Poët. Mengelft. D. VIII. H i*4
E5



74 VERHANDELING
Ra ml er in eene Ode, met welke hij eene zij» ner Cantates aan Princes Amalia toegewijd heeft:
„ Vom ganzen walde wahlt mein Lied „ Die Zedcr, die gen Himmel blüht, „ Die Rofe, von den Blumenbeeten, » Berlin, von allen Königsftadten: n Ich will den Wei f en und den Held, „ Von allen Göttérn diezer Welt, „ Und von Göttinnen, diefes Weifen „ Und diefes Helden Schwester prcifen !
Welk eene grootheid wordt hier op 't bedoelde voorwerp gebragt! —
agatiia deken, in haaren eerfien Zang, aan den Godsdienst:
„ Bedaard en ernstig die betrekking na te gaan, „ Waarin w' als fcbepjelen tot onzen Schepper ftaani „ Aan hem alleen den lof van ons beftaan te steven ■ „ Te luistren naar de wet in onze ziel gefchreeven ■ » Getrouw te zijn aan ons ge weet en, aan ons licht; „ 7c wanalen met ontzag voor 't heilig aangezicht „ Van 't altoos al-voorziende en nimmer zichtbaar weezen • » God als den Opperheer als wettig Vorst te vreezen, v Aan elk te doen al 'tgeen men wenscht dat ons gefchiedt • „ Den geest te laaien in zijn eigenlijk gebied; s, Zich nooit lafhartig voqr zijn driften te verncêren; „ Dn tj der dmaazea lust uit zijn gemoed te ivceren,
v Doqr



over den STIJL der POËZIJ. f$
» Door matigheid, en een verjiandig zelf beft uur; % Dit is de Godsdienst, en de godsvrugt der natuur.
En dit is geen Poëzij, maar op zijn hoogst, Welfpreekendheid, of zedeleer, in den dichterlijken vorm.
3. Afbreeking.
Deeze heeft plaats, wanneer eene gedachte, eensflags, wordt afgebroken, door de werking van eene zeer fterke hartstogt, die uit onderfcheidene toeftan den wordt gebooren.
Zoo zegt Maria van Bourgondiën, in het Treurfpel van dien naam, door l. w. van merken*
„ Wat gaat mij aan, indien den dwingland is gebleken, „ Ik beef. W'tar zal ik vliên, waar veilig mij verfleeken i
En bij uitltek fchoon , in het laatfte couplet van Feith's Lierzang, op de ruiter (ê):
» O Gij, zo duur aan hem verbonden, „ Gij, Nederland', vervang mijn Lied
„ Verhef zijn Deugd uit duizend monden, „ Zoo ver de zee uzu wimpels ziet! —
„ Neen! eedier loon moet hij verwerven;
„ Hij waande voor een Kroost te fterven,
» Dan
(O Tfel- en Pwktl. Oefeningen van 't Leydfche GenootfcJ», 4f . yl. cl. 34.



P6 VERHANDELING
„ Dat voor geen Volk op aarde zwicht — s, Dat elk van ons dien waan rechtvaardig'.' _ „ Zie daar een loon zijn grootheid waardig,
„ Zie daar zijn heerlijkst Lofgedicht!
Men ziet, dat aan 't hoofd van dit Couplet ook weder van de eerstgenoemde Figuur een juist ge. bruik is gemaakt.
4- Bekentenis.
Zij ontftaat, als de Dichter eene tegenwerpingmaakt , dezelve gedeeltelijk toeftemt, "doch juist daar door gelegenheid vindt, om zijne voorgeftelde zaak daar door in een helderer daglicht te Hellen. j. c. de lannoy heeft deeze Figuur ongemeen wel gebezigt, op verfcheiden plaatzen van haai; Dichtftuk aan mijn geest. Onder anderen dicne dit ten voorbedde: (ƒ)
„ Men f rijdt,men overwint, maar ach! hij daalt in 't graf.' „ Een doodelijke fchoot ontrooft Vorst Willem H leven, „ En NeérlandfcUjntmet hem den laat f en fnik tegeevcn: „ Maai- neen, diezelfde flag, die overmaat van druk, „ Doet Balo's moedig kroost in nieuwen iever glocijen.
Hier zijn nog twee aardige voorbeelden van Madame zie g l er! ( g)
CO In haare Dichtwerken, bi. ij8, "
(g) Verfuchinsiiüichca, and ZaniichenGedichten ,ƒ144,145.



OVER DEN STIJL DER POËZIJ. ff
« Crispin bat Geld,
„ Hierin ift alles, was er bat,
„ Sein Kopf, [ein Vorrath von Begriffen,
„ Sein Geist, fein Herz, Jein Stand, Jein Gral/9
„ Sein Tod und Leben mit begrippen.
„ Er is kein Menscb, kein Freund, hein llclds
Kein Weifer: doch zvas kan das fchaden ? „ Crispin ift gleichwol Ihro Gnaden^ „ Und er bat geld,
s, Louif' ift fchm,
„ Und blofz crfchaffen für den Bliek.
x Hierauf erftreekt fich ihr Bemüken,
n Ihr ganzer Rubn, ihr ganzes Glück,
„ Ihr grund fich andren vorzuziehen.
x Sie ift, wie alle Menjchen feben,
„ Ein Inbegriff von Rachels fteben Plagen,
„ Dumm,Lasterhaft. — Doch tw er bat was zufagc;: ?
w Lcuif' ift fchön!
5. Befchrijving.
't Geen men de Poëtifche Befchrijving noemt onderfcheid zich van de fchildering ('t algemeene werk des Dichters) dat zij enkel aanwezende voorwerpen bevallig afmaalt, en als in een tafereel voor ons gezicht plaatst: niet dat men zich ondichterlijk vermoeije met een of ander aanweezend voorwerp naauwfceurig, angftig aftetekenen ; een werk 't welk wij reeds hebben afgekeurr. in den waaren Dichter: zooda-



78 VERHANDELING
danige befchrijvingen behooren zeer zinlijk te zijn en zij worden het ten hoogften, wanneer de Dichter ze m den mond van handelende perfoonen legt De Gijsbrecbt van Amftel heeft veele alleroitmuutendfte dichterlijke Befchrijvingen, voornamenlijk de verhaalen van Arend, en den Bode. Wij zullen een keung voorbeeld geeven, uit hoogvliet*s Abraham den Aartsvader f», daar hij zijnen Held aldus tot Sara doet fpreeken:
„ Ai zietmijnScboone,in zuelk een vrugt baar land zvij woon enj , De hoogte is best om u Gods zegen aan te toonen: „ Zie welk een ruimte lants de kudde alrcê bejlaat, " Zo° ver g'jsi™ bunt door de breedc beemden, gaat „ Ons vee f pan/eer en: gints ziet ge onze loeiende osfen „ En koeijen grazen in de fchadu der eiken bosjeben: „ Bier vult het wolligb vee het klaverrijke dal, „ Zie daar de geiten langs dien frisfehen waterval, „ Die 't bochtig beekje doet door laager velden vlieten n Hoe geestig wijken de gezigten en verfchieten , » Langs gindfche heuvels, daar de Kemel"t oog ontwijkt ■ n En, hangende aan V gebergte, een teder lam gelijkt/ , Hoe tierig is ons vee! hoe huppelen de fchaapen ' , Hoe dartel fpringt de Geit! hoe beezigzijnde knapen , En vlugge maagden, in de lommer van de blaau, , Daar onze fchuuren, en de zuivel tenten fiaan! , Die wascht de lammertjes; deesfeheert de zvollige ooien , ^rdrenktmenzeaandebee^daarzuivertmendekooie^
» D'cen
C/O Eoek IV.



over den STIJL der POËZIJ. 79
5, LJeen melkt, en iandre torscht volle emmers naar de tent; 55 Elk weet zijn werk en is aan zijnen plight gewent.
Bij Gessner vindt men ook meesterlijke befchrijvingen in zijne Idyllen: de Alpen van von halle r leveren Ichoone voorbeelden op : zoo ook tass0 in zijn Jerufalem verlost; doch deezen zijn veel al wat kwistende: Maar, boven alles gevoeld men de uitmuntende befchrijving van de ruinen van
balklutha, door ossian.
„ Ik heb de Muuren van Balklutha gezien; maar „ zij waren verwoest. Het vuur hadt door de woo„ ningen gebruist, en de fiemme des volks werde „ niet meer in dezelven gehoort; de ftroom van „ Klutha was door de inftorting der muuren uit zijne , bedding verdrongen; de disrel fehuddede zijn tril„ lend hoofd ; het riet ruischte in den wind; de vos 0 zag uit het vengfter, en het riet en gras kromde „ zich om zijn hoofd; verwoest is de wooning van „ Mona: zwijgen is in het huis hunner vaderen."
De Poëzij der Hebreërs munt boven allen uit in de ftoutfle en fraaifte befchrijvende fchilderingen: zie hier eene aanmerkelijke plaats , in 't boek van hiok, door ons woordelijk gevolgd, naar de nieuwfte en zeer beroemde vertaaling van hüfnagel;
„ Wist gij dat van het aan begin
„ Zoo lang menfchen hewoonen den aardbodem ?
„ Waarlijk, kort duurt de blijdfchap des Zondaars, * Slechts oogenblikken des fmodaarts juigcben.
* Vêf,



So VERHANDELING
„ Vtrbjef zich hemelhoog zijne grootheid; „ Beroerden de wolken zijn hoofd;
„ Zoo verdwijnt hij geheel als kaf. » Waar is bij? vraagt, wie hem zag.
» Gelijk een droom vliegt hij voorbij,nooit ziet men hem weder* » Als een droombeeld ontvlugt hij. '
m Biet oog ziet hem niet meer, dat nog pas hem befchouwde 3> „ Nooit ziet hem zijne hut te weder.
r, Adderen-gif zoog bij'4
m Daarom doodt hem adder en-beet!
„ Is hij verzaadigd, zo ivordt hij angfln • ö Der fwarten nacht overvalt hem.
m In 'tf rij den ontkomt hij ijzeren wapens ■ 9 En toch bereikt hem de kjperen boog.
„ Zijne fchatten bedekt de vreeslijkfte Nacht „ Vuur verteert hem, van niemand ont/lookeL
„ Zoo klimt zijne frhuld tot den hemelm Vergramt zich teegen hem de aarde. *
o Stormen rollen zijn haven voord, „ Vloeden ten dage der wraake.
» Dom



OVER DEN STIJL DER POËZIJ. 8l
'& Donker fchemert het licht zijner hut • „ Foor hem bluscht zich zijne lamp.
„ Beperkt word voor hem het rondsom huivrig pad* „ Zijne kloekheid velt hem.
» Over netten wandelt zijn voets s, Wandelt, over vaijlrikken.
„ Zoo vat hem het net, „ Zoo boeit hem de knip.
„ De Valjlrik was in de aarde verborgen i „ Op den voetjlap de val.
„ Overal volgt hem verfchrikking; a Beeving op iedere treê.
„ Honger verteert zijne jlerkte ■ * Vernietiging dreigt zijne kracht*
„ Zijne huid knaagt, „ Verteert ze geheel, „ Des doods eerstgebooren.
» Weggejlingerd uit zijne gelukkige wooning m Voert hem weg tot den heerfcher der fchrik.
„ Bewoont wordt zijne hutie zonder hem^ „ Zwavel - regen dektze.
IV. DEEL. I.1 ^ ln



82 VERHANDELING
„ Ia den grond rotten zijns wortelen; „ Boven zijn kiem.
„ Zijn gedachtenis vergaat in het land, „ Zijn naam onder het volk.
„ Van licht verftoot men hem in duisternis t „ Verbant hem van d'aardbodem.
„ Zoon en Neeven laat hij niet na aan zijn volk,. „ Geen Nakomelingfchap zijnen landen.
„ Voor zijn einde verbaazen oostlijke, — „ Veraffchuwen westHjke bewoonets.
„ Zoo zijn des Zondaars wooningen , „ De hutten der Godverachters!
6. Denk- en Leerfpreuken.
Een groot misbruik maaken daar van fommige aankoomende Dichters; die niet fchijnen re vveeten, dat een zedeleer, in voetmaat gebragt, juist geene Poëzij is. Deeze fpreuken behooren ook zinlijk voorgedragen te worden: Zij moeten, zinrijke, geestige, of treffende gezegden opleveren: de kortfi.cn en volzirmigften zijn de fraaiflen- zie hier een fchoon voorbeeld van eenigen, die op elkander volgen, en als in onderling verband ftaan, van c. l. de neufville (/').
CO Beipiegelmgem



over den STIJL der POËZIJ. 83
ii „ Het zijn gelukkige ooren
Die zvillens half geflopt, niets dan het goede hoor en ; „ Een zvijze tong is 't, die den tzvist geen fpraak zvil biên ; „ 't Zijn vriendlijke oogen, die niet alles willen zien ; „ 'tVerfland is zvelgeplaatst, zvil 't fleeds den fcepter voeren, * En zich, op ieders drift, niet ligtelijk beroeren; „ Die zvil is heilig, die niet laf het kzvaadgedoogt, » En, in zijn pogingen, fleeds 't goede en V best beoogt.
Hier bij willen wij erkennen, dat onzes oordeels, *t vijfde vers de meeste zinlijkheid bevat. — Naauwlijks behoeft erïnnert te worden, dat men altoos deeze Figuur beezigt voor bijfchriften en fotfprcuken.
Zoo befhiit l. w. van merken haaren Jacob Simonszoon de Rijk:
„ Onkreukbre Heldenmoed, op trouzv en deugd gevest, Befcherme, eeuw uit eeuw in, het Nederlandscb geveest l
Dit flot is hoogst zinlijk; maar minder dat van Maria van Bottrgondicn; 't welke dus luidt:
ö Schoon de allcrhoogfle magt eèn zvijl het onrecht duld, a Zo loont ze in 't eind de deugd, en fraft der boozen fcbuld.
Meest alle de Bijfchriften van hooft, op zijne Minne-Zinnebeelden, zijn zeer zinlijk : bijvoorbeeld:
55 De minne kluift mijn vleesch, ik rammel in mijn buidt} „ Aan anc?ren dient de lamp, zich zelve teert zij uit.
F % Ia



S4 VERHANDELING
In deeze twee verfen is ook de volgende Figuur keurig uitgedrukt,
7. Gelijkenis.
Geene der Figuuren worden in de Poëzij meerdef dan deeze gebeezigd: in alle waare vergelijkingen wordt zinlijke overeenkomst gevorderd. Zij wordt ook op onderfcheidene wijze aangebragtj wij zullen van de yoornaamften voorbeelden geeven. 1. Als men in ftede van het voorwerpje fpreeken van eenig ander, niet beneden het bedoelende, aanvangt, om dus de bedoelende zaak in voller licht te zetten. Zoo doet vondel (£):
„ Gelijk de donderkloot al buldr en de aan komt rollen, „ Gebergte en torens fchut, de /leden helpt aan 't hollen, „ En duizentduizenden, in eenen oogenblik, „ Verfae'jjr.hcit aanjaegbt,en verbijstert,dootsch van fchrïk, „ Zo [Meten ze uit den droom.
2. Wanneer de gelijkenis op de hoofdzaak volgt: hier van zijn duizende voorbeelden: dit eene zij genoeg, van A. ve ueul (/), daar hij tot bella m y zegt:
» Gij vlecht geen lauwerkrans pm 't hoofd dier moordenaren, „ Wier voet, langs bloed en puin, den glorietroon be/lij'gt. „ Gij zingt een'w a s ijingto n na 't hamen dergevaaren; „ Zo zingt de nachtegaal, wanneer de donder zwijgt.
3- War».
(«) Tosmos, r, iv. • CO B'J hut grof vaa behamt.



over den STIJL d ft r PO EZ IJ. 85
3. Wanneer de vergelijking mpt de hoofdzaak verbonden cn als onderling in een gefmolten is. ik ken geen fchooner voorbeeld dan dit navolgende van vondel (;«) :
„ Zij ziet de teêre traentjes hangen
„ Als dan, aen droppels op de wangen ;
„ Zij ziet ze vuil van bloed bemorst.
„ Be wenkbracu deckt nu met zijn booghjes
„ Geloken e en geen lachende oogljes,
„ Bie praalden tot in 's moeders hart,
„ Als 'ft'arren, die met haer gewemel
„ Bet aenfchijn fchiepen tot een' hemel,
„ Eer 't met een mist betrokken wert."
En aldus uitmuntend zingt von cronegk
„ Ber ijl ein König, der re gier et,
„ Ber der Begierden Zügel filbret,
„ Und den gcfabr und Tod nicht fcbreckt;
„ Mit gleicher Stirn , bey heil er m Himmel,
„ Und wenn, mit braufendem Getümmel,
„ Ber Stiirme Zorn den Tag verft, ckt.
„ Es ftürzen, auf der Vorftcht JVinkèn.9
„ Bes Weltgebaudes Pfeiler ein!
„ Er vjird, wenn alle IVelten fitsen
„ Auf ihren Trümniern muthig /e »."
4. Kan
fm~) In zijn Gysb; van Amftel, Eedr. III. 2", 2, in) In-zijne Schriften, B, a.
F3



26 VERHANDELING
4. Kan de gelijkenis keurig worden gebruiicr, wanT neer zij op zich zelve ftaat, en tevens bij wijze van kerfpreuk voorkomt. Zoo laat vondel Baddoek tegen haare Dochter zeggen (0):
„ Och, Dochter.' moeders troost is kranckc toeverlaat."
En hierop volgt de Miguur, welke gantsch op zich zelve ftaat; edoch juist op 't voorgaande wordt toegepast.
„ De ilochben deelt vergeefs het ftddcrende Heden
„ Vooreen' doortrapten vos melfchaduvc van baarwiecben,
•» Hij grijpt ze beide en f rooit de pluimen in de wint'*
i Deeze Figuur vervoere ondertusfehen den Tooneel« dichter nier, ten ware hij ze in den mond ligge van Cara&ers, welken eene zoo zigtbaare dichterlijke wijze van uitdrukking niet oneigen zijn. Men heeft zelfs racine berispt, om dat hij Teramenes doet zeggen: „ dat de golf, die het monfter hadt voort* gebragt, terug was geweeken."
De overeenkomst van voorwerpen gefchikt voor Poëtifche vergelijkingen, is het voikomenfle in Metaphoras. Zij drukken de gelijkenis het levendigfte en krachtigfte uit, want de verbeelding, die zoodanige gelijkenisfen waarneemt, behoeft zelfs niets dan de timmert dier voorwerpen , 0111 de volkomene
pver-
£0) Aang. Treurfp. £. y. j. *



over den STIJL der POLZIJ. 8?
overeenkomst te doen gevoelen, blair geeft een fchoon en hoogst duidelijk voorbeeld , om te toonen, waarin de Meiaphor zich van de eigenlijke gelijkenis onderfcheide. Hij zegt (ƒ>):
„ Als ik van een groot Staatsman zeg, dat hij ah „ een Pijlaar, die den last van een groot gebouw „ draagt, den Staat Jlaande houdt; zoo is dit eene „ uitdruklijke vergelijking; maar als ik zulk een man „ de Steun des Staats noeme, dan is deeze uitdruk„ king eene Metaphor."
WELSPREEKENDHEID.
De m os t h en es den Atheniëi feren de gewaande fterkte van Pbilippus, Koning van Macedoniën, poogende aftcmaalen, zegt, onder anderen {q):
„ Het is onmoogiijk, Athenicrs! het is volfirckt „ onmoogiijk, op onrechtvaardigheid, boosheid, en „ trouwloosheid , eene duurzaame magt te vesten. „ Zoodanige middelen van deeze foort kunnen mis„Tchien een enkelen keer of voor korten tijd gcluk„ ken, en tot blinkende hoop verleiden • dan de tijd „ toont zoo rasch hunne bouwvalligheid, en de fchijnn baare grootheid Hort van zelf in eikanderen. Want „ gelijk bij alle foorten van gebouwen, het onderfte „ gedeelte of het fondament de grootile vastheid „ vordert, zoo moet ook het begin en het einde
„ van
(/>) Leaure XVI.
(2) Aangch. Redevoering.
F4



SS VERHANDELING
„ van groote onderneemingen op waarheid en regt» vaardigheid fteunen. Maar deeze ontbreeken vol„ ft rekt bij Philips onderneemingen."
Hoe befcheiden is de zinlijkheid deezer vergelijking! en het zinlijke in 't voopftel overtreft nictzeer de gewoonc taal van goeden fraaak.
8. Grootjpraak.
Overdrijving is ver af van 't wel aanbrengen der Poëtifche Plijperbolc. De Heer j. macq.uet heeft den aart deezer Figuur zeer juist aangetoond (r); en geeft het volgende Couplet van poot (s), als ftout en natuurlijk zijnde, ten voorbedde:
„ 'Poert dees maegt eerst tradt in 't leven,
„ Zegt me'?, dat de dager-act 5> Haer een blijden kus quam geven,
„ Die nogh op haer kaekjes fiaet."
En wij voegen 'er nog bij, dat poot in deeze Grootfpraak te beezigen veel oordecis bewijst; cn wel door 't enkele zegt men: dit toch neemt alle Heiligheid- van iets onmogelijks te willen beweeren weg. — Wil men nog een voorbeeld, dat verbeven is, en aan het hijperbolifche grenst, zonder 't eigenlijk
(O Qver het Schoon der Poczli; hl. ti. ftq. Ma H v\e deel per Werken van de Maatfch. der fVederl. Lctterk. £0 4n Geszelü Gedichten j D. i, bi. 118.



over den STIJL der POEZIJ. 8o
lijk te zijn; zoo geeven wij dit van van cronegk, als een treffend voorbeeld (t).
„ Ihr könnt von Friedricbs Lorbeern fingen, „ Erhabne Dichter künft'ger Zeit. „ Ihn tragt der Rubm auf ew'gen Schwingen „ Zum Tempel der Unfterbiicbkeit. „ Singt Böhmens univegfame Höhen. „ Singt Lobozitz und Prags Tropheën, „ Singt das an fiegen reiche Heer .... „ Noch ift der Deutfchen Lied zu niedrig; „ Achill zvar nicht zo grosz als Friedrich, „ Und von Achillen Jang Homer! "
Al hetzelfde zij gezegd van een kleen Versje van den Heere a. vereül, getijteld : aan de Nederl. Dichters, in welke hij dezelven noopt om den Burgervader ii. hooft, d. z. te fchilderen: wij zonden 't hier gaarne plaatzen, zoo wij ons wilden veroorloven, om een gantsch Vers aftefchrijven, dat pp zich zelve is uitgegeeven.
9. Herhaaling,
Heeft plaats, wanneer zekere woorden of uitdrukkingen worden herhaalt, op eene regehnaatige, echrer, ongedwongen, wijze; om de zaak meerder nadruk en kracht bytezetten. 'Er zijn verfcheidene wijzen van herhaahngen.
De
(O Aangch. Werk, ƒ. 255,
F5



po
VERHANDELING
De eerfte draagt den naam van /fnapboro; cn heeft plaats , wanneer één of meerder wuorden telkens het begin van op eikanderen volgende Verfen zijn; zoo leest men bij sels (u):
„ Verbeeld u, en laat die verbeelding V hart ontroeren ; „ Vzrbeeld u, dat ge uw troon zaagt zvagglen, daar hijftond; „ Uw' hoogen tempel zelfs gefloept, tot op den grond; „ Uw' (leiden branden, alle uwe onderdaanen flerven; r, Uw' praat en met het bloed van bloedgenooten verwen; „ Uw' bronnen flroomen van vergooien menfcbenbloed• „ Uw' weegen floppen met een ongemcenen floet „ Van vreemde volken,
Men moet nochtans roeftaan, dat dit voorbeeld niet zeer kiesch is; dewijl zulk eene voorftelling van vers tot vers dient te klimmen: immers zoo dra het gezegde in de vier eerfte verfen plaats heeft ; war. groote ontroering kan dan het overige te wege brengen?
Zoo zingt de beroemde trif (v):
„ Godt, wien ge in ieder daglicht ziet; » Godt, -wien ge voelt in wind en regen;
„ Godt, velen ge boort in bosch en riet, jj Wanneer de winden zich beweegen,
p Godt,
(«) Salomo», Bock VI.
(v) Tijdwinst in ledige vmren, 11. 120.



over den STTJL der POËZIJ. Ql
e Godt, wien ge riekt in bloem en kruid; „ Godt, zvien ge proeft in zvijn en koor en; » En nochtans hebt uit 't oog verhoren.
„ 6 Domheid, die een Ezel fluit!"
Oppervlakkig heeft dit Couplet veel aanvalligs; maar roept men het gezond verftand tot richter, zoo verminderr het niet weinig. Met fchijnt uit het hart te koomen, (en foortgehjke fchilderingen, willen ze waarlijk Poëtisch zijn, kan het hart alleen opleveren,) en ondeitusfchen is alles te werktuiglijk, dat men niet zoude ontdekken, dat een bedaard overleg er de werkmeester van zij: waarom moesten hier de vijf zinnen in werking gebragt worden? Levert het ook niet een terug-ftootend denkbeeld op: God te rieken en te proeven ? Welk een valsch fchoon bij een zoo voortreflijken Dichter!
vSchoon is dit Couplet van feith, in zijne Ode aan God (w).
„ o Ziel! o Middenpunt t o Bron f „ Van al zvat is en zal beginnen,
„ Van 't oeverzand, en van de zon, „ Van zuormen , en van cherubtnnen;
„ Groot, God! in 't flof, bij 't flromend licht „ Naauzv zigtbaar voor de fiervelingen!
„ Groot, God.' in 't vlammend aangezicht „ Der Englen, die uzv troon omringen:
» Groot,
O) h het IV, deel van 'tLeydfcha Taal- en Dichtl. Genoatf.



_9S VÉRHANDELING
„ Groot, — God! tot in de oneindigheid, „ Het perk van uwe Majefieit. "
De tweede wijze, op welke men deeze Figuur beezigt, heeft plaats, als men een woord terflond herhaald, en dit noemt men Epikeuxis. Zoo vindt men bij La w. van merken (x).
„ Gij weent .*<Verg eefi ch ! ver geefsch ! geen traan en kun*
{nen baat en,
en kort daarna:
„ Slaa, flati ons bij, en red de wellust van mijn barte.
en vervolgens:
„ 6 Hemel! fterk bun bed; wees, wees mijn heilbewerher,
■zeer fchoon (y):
Vloeit zilte froomen, vloeit uit altoos voeenende oogen 3 „ Tuigt,tuigt mijn bittrefmart;vloeit zonder op te di ocgen.
Men ziet dat onze Figuur te gelijk op beide wijze is aangtbmgt. Insgelijks bij n. s, van winter (z):
„ Kusf
(x) In Jacob Simonszoon de Rijk, B. i. T. 4.
C y 3 — B. 3. T. %,
(z) la Mpnzoijgo, B. 3. T. 6.



OVER DEN STIJL DER POËZIJ. P3
„ . * Kas' met mij
„ De voeten van uil' Heer; befproeit, beft roeit die vrij m Met uwe traanen.
En vervolgens dus keurig:
„ Vermeng, vermeng
„ Uw teedre traanen, met de traanen die ik pleng.
Dit zij genoeg om te bewijzen , hoe deeze foort van herhaaling natuurlijk en fraai gebruikt worde in uitdrukkingen, van hooggaande droefheid, door welke zich de toeftand eener vertederde ziel ten duidelijkfte openbaart: de Toneeldichter, die het menfchelij*ke hart in duizend verfcheidene toeflanden weet te befludeeren, die zich in die zijner perzoonaaadjen weet te verplaatzen , zal 't aan geen vermoogen mangelen, om zijne caracters, dichterlijk, en teevens in hunne gefteldbeden , natuurlijk te doen fpreeken ; zoo geldt dan ook deeze Figuur, in alle fterke gemoedsaandoeningen: men hoore vondel (a):
„ Och Abfalon, mijn zoon, hoe vreesde ik voor dien toght! „ Och Abfalon, och of ik voor u f erven moghtl „ Och Alfaion , mijn zoon, dewaardfievan mijne erven, „ Gaf God, och Abfalon, dat ik voor u moght flerven! „ Natuur, hoe pijnt ge ons hart! gewelt! geicelt l gewelf !
En
(a) David herflelt, Bed. 5. T. 2.



n VERHANDELING
En voet (£), in juichende verrukking:
„ Triumphl triufnph! tmmanuëll „ Vaart glorierijk naar boe en:
„ Triumphl triumphl de dood en hel „ Zijn uit het veld verflooven:
„ Triumphl triumphl mijn God en Pleer
„ Beklimt den Throon van roem en eer! "
De derde wijze van herhaaling draagt den naam van Anadiplofis. Wij willen ze geenszins aanprijzen,, ten zij men genie hebbe om ze gantsch ongezogt te gebruiken; zij heeft plaats , wanneer men met het laatile of rijmwoord van een vers een daarop volgend begint, zoo doet kops (c):
„ Lucretia, beroemd, door uwe Poëzijè',
„ Gun dat ik Hoofmans kunst aan utoe zorg betrouwt
» Op dat ik, met haar' naam, daar ik dit werkje uzvi/è',„ Den lof herlteven doe van dees Bataa'Pche Vrouw ,
„ Vm dees Bataaffche Vrouw, wie Haarlem billijk eerde.'*
De vierde manier is eindelijk deeze: als het eerfte woord van ons vers tevens het laatfte isj alsmede wanneer zulks plaats heeft met de eerfte en laatfte woorden van eene periode, een couplet, of een geheel dichtftuk. Deeze foorten van herhaaling heeï
men
(5) Stichtelijke Gezangen* D. VI. bt. 40. («) In zijne. Opdragt van ICoolaans Gedichten.



over den STIJL der POËZIJ. f).<?
men Epanalepfis. Zie bier van beide een voorbeeld. Zoo zingt j. de stoppelaar (<ƒ):
,, Waar heen, verbeeldingskracht;, waar heen „ Vervoert gij de opgetoogen zinnen!"
En bij elisabeth koolaart, geb. hoofman (e):
„ Ruilt nooit uw verf, bevallige Bruinetten,
„ Voor blanke kleur of blonde kuif. „ De roos verbleekt voor bruine violetten,
„ De witte wijkt de purpren druif. „ De' bloefemknop, zo teer, zo ligt verfhoven,
„ Zwigt voor de rijpe kers in geur. „ De fiatige eik, hoe bruin van verw, praalt boven
„ De taaije zaligen, zvit van kleur. „ Al wat Natuur poogt krachten bijtezetten,
„ Duit ze altoos met een bruinen kuif. „ Ruilt nooit uw verf, bevallige Bruinetten,
„ Voor blanke kleur of blonde kuif.
Dit is in de daad een zoo gelukkig, kiesch, ah? treffend voorbeeld ; dit gantfche ftukje is loutre bevalligheid; louter geest; louter fchilderij. Waarom wordt deeze uitmuntende Nederlandfche Dichteresfa zoo zelden genoemd!
Men
CO In 't 3. deel der Taal - en Dichtl. Oefen, van het LevdG Genootich. tl, 99. ■* '
CO la haare Gedichten, H. 15S, bruin boven blond.



$6
VERHANDELING
Men vindt nog op andere wijzen deeze Figuur aan* gebragt, als b. v. in higt's Lentezang; in den Korfikaanfchen Balling, en in een aantal Zangftukken.
Heerlijk is het volgende in de Hebreenwlche Poëzij (/)•
„ Verheft o foorten het hoofd!
„ Verheft u, deuren der eeuwen! —
„ Want de Koning der eere wil ingaan.
„ Wie is de Koning der eere ?
„ De fterke, dappre Jehovah,
„ Jehovah de God des Krijgs.
,j Verheft o poorten het hoofd!
„ Verheft u, deuren der eeuwen!
„ Want de Koning der eere wil ingaan.
„ Wie is de Koning der eere?
„ jehovah der goden God!
„ Hij is de Koning der eere.
(Wij moeten niet vergeeten te erinneren, dat het laatfle voorbeeld ook reeds gegeeven is, in het laatst jrarfgevoerde Stukje van Madame ziegler, 't welke ons diende ter verklaaring eener andere Figuur. Wij hebben toch aan 't begin deezer afdecling reeds gezegd, hoe dikwerf veele Figuuren in etlijke verfen kunnen onderling gebeezigt zijn; en waarlijk, wij zou. den geen einde vinden, indien wij zulks telkens wilden
Cf) In den XXIV. Pfata, naar herpers overzetting.



OVER DEN STIJL DER POEZIJ. 9?
den aanwijzen. Ieder ondertusfchen, die deeze afdeeling geleezen heeft, zal ze ook, buiten dat, weeten gade te flaan. Zoo is, b. v. in het Dichtftukje van elizabeth ho of man niet alleen de berhaaling, maar ook de vergelijking, de opklimming, de tegen/lelling en de ver/lerking even keurig verëenigd.)
Hier kunnen wij niet nalaaten nog een allerbevalhgst voorbeeld te geeven, van 't keurig plaatzen deezer Figuur, en wel door hooft (g):
„ Het vinnigh jlraalen van de Zon „ Ontjchuil ik in 't bosfchaadje.
„ Indien dit bosje klappen kon, „ Wat melde 't al vrijaadje?
„ Vrijaadje? neen. Vrijaadje? jaa* „ Vrijaadje zonder meenen. "
WELSPREEKENDHEID.
Kan de Herhaaling ook op alle voornoemde wijzen, in haaren ftijl, bezigen. Wij zullen echter, om breedvoerigheid voortekoomen, alleen deeze plaats aannaaien:
„ God heeft den Koningen rechten gegeeven, „ maar geene over de vrijheid van denken ; geene, „ om de bewooners der aarde de voortduurende cul„ ture te ontzeggen; geene, om te beveelen, waar „ na zich de overtuiging moete richten; geene, om
« tot
(g) In zijne Gramda, Btdr. I. IV. DEEL. G



93 VERHANDELING
» tot verftandige en deugdzaame mannen te zeggen • „ wordt huichelaars." (£)
Hier is niets in oneigenlijke fpreekwijze getooid.
10. Herroeping.
Dezelve heeft plaats, als men een reeds gezegd woord of eene reden herroept , dewijl het ons te zwak, of anders niet wel aangevoerd fchijne, en men in ftede van 't zelve een voegzaamer woord of reden ftelt. Zoo vinden wij bij n. s. van winter (?'):
„ Amerika! gij moet thans andre meesters eer en:
,, Wat zegik I meesters! neen ft zijn monsters, ach!'het zijn
B De fnoodfe heulen, w
Dan dit is de cenige wijze niet, op welke deeze Figuur kan gebeezigd worden; gelijk ieder ligt kan nagaan. Men zie, hoe bij lucas pater eene belediging herfteld wordt (£):
„ Barbaar sch en gruwzaam Manlhoe handelt gij dus ft taf! „ Wat zeg ik daar P Ach ! gij grootmoedig Man ! laat af. "
Doch wie ziet niet, dat 'er in dit voorbeeld niets poëtisch is; indien men het in ongebonden ft ijl plaatHe 8
(h~) Ueber Aufklarang, 2tes Fragm. ƒ. C$. ■ (i) Monzongo , T. i. (4) Onbewoond Eiland, B. 3. T. 2,



OVER BEN STIJL DER POËZIJ. 99
fte, zoude de Redenaar met de eigen woorden hetzelfde kunnen zeggen, 't Is waar, dat de voorftelling op 't tooneel zinlijk is: doch, naar ons oordeel, geldt deeze zinlijkheid niet voor den Dichter tot zoo verre, dat, zijne perzoonaadjen gewoone taal fpreekende, zulks de dialogue poëtisch maake.
Schoon is van deeze Figuur gebruik gemaakt, in het Treurfpel Melanie , daar zij haare vervloeking van haaren Vader herroept, en voor hem bidt.
11. Ontleeding.
Deeze beftaat in eene uitvoerige befchrijving van alle, voor 't minfte van de voornaamlle, deelen eener zaak, waardoor het voorwerp ten hoogften krachtig, wordt voorgefteld.
ZOO Zingt C. L. DE NEUFVILLE (/):
„ Wat heeft de ftervling, niet bewust van eedier hoop v Dan die de zvellust geeft, een' naaren levensloop J"
Terftond naa deeze ftellige gezegde, befchrijft de Wijsgeerige Dichteresfe ons dien fterfling dus kort, kragtig, en , in onderfcheiding van den leerenden Redenaar, zeer zinlijk:
» Be*
(/) Befpiegelingen, 11. 65.
G 2



ioo VERHANDELING
„ Befchouw hem afgemat, gepijnigt door veel ivoeling, „ Ontbloot van Gods genade, en eecllc bartsvervoering, „ Door waeretdfche eer verblind, geblaakt door felle fpijt, „ Geknaagd door boosheid en gemarteld door den nijd, „ Onzeker, gemelijkveranderlijk , onwillig, „ Belangloos voor al 't goede, als waar' 't hem on verfchillig.
En niet minder von hall er (m):
„ De fcepter deelt niet min dan de ijzren ploeg in 't lijden.
zegt de Dichter, en ftraks daarna wordt deeze voor« geilelde waarheid aldus in vollen dag geplaatst;
„ De vrees, de zielen- angst3 de heete drift, de toorn, „ De wraakzucht zonder magt, der zorgen diepen doorn, „ De waakzaame ijverzugt, die haakt naar eigen lijden, „ De brand van 't o ngeduld, de prijs van 't duur verblijden, „ Het folter bed der min, de last van leegen tijd, „ Ontvlieden 't rieten dak , en zijn 't paleis gewijd,
W E L S P R E E K E N D H E I D.
arïstoteles geeft aldus eene ontleedende'befchrijving van de deugd («):
„ De deugd is, naar ons inzien, eene kracht, die „ voordeden verfchaft, en dezelve beftendig maakt;
» eene
O) In zijn Urfprung des Ucbcls, volg. devert.van XMVU4U*. Qn) Rhcior. liè. i. (. q. j



over den STIJL der POLZJJ. IQI
s» eene kracht, die aan allen veele en groote, en alle „ zegeningen fchenkt. De deelen nu der deugd zijn „ rechtvaardigheid, dapperheid, matigheid, ftaatig„ heid, grootmoedigheid, weldadigheid, zachtmoe„ digheid, voorzigtigheid, en wijsheid."
Deeze ontleeding is zeer eenvoudig, krachtig, enheeft niets bloemrijks.
12. Ophouding.
Dezelve onderfcheidt zich van de Af breeking (§.3.) dat zij als meer met overleg plaats heeft ; blijkende doorgaans aan 't tegengeftelde woordje maar. Zoo vinden wij bij l. w. van merken (ö):
» 6 Dierbre Margareet!... Maar ben ik zelf wel veilig? Studio fovetur ingenium
. . . Zijn dood, waarmee men't woeden f aak', „ VMoe.. .1 Maar,hemel! ons,van Vrijheid nog verfleken, „ Rampzalig,meer dan ft out, veegt ons van flrafte fpreeken?
d. smids (q):
„ Men minne dan getrouw, zoo zal't heelal getuigen... „ Maar wij voor Baal, wij voor eenen afgod buigen.
13»
(0) In Maria van Bourgondië, B. 5. T. 1. O) In AJzire , B. 2. T. 6. (f3 Baalfegors dienst, bl. 32.
G 3



10a VERHANDELING
13. Opklimming.
Men noemt ze doorgaans Climax; zij heeft eene uitmuntende werking, en wordt gebezigd, wanneer de Dichter, eene zaak in de hoogde kracht willende voorflellen, dezelve eerst eenvouwig voordraagt, en vervolgens van trap tot trap, door opëenitapeling van zinlijke, aan zijn voorwerp juist pasfende zaaken, ten toppunt voert: zoo doet hoogvliet zijnen held fpreeken (r):
„ Laat Gerar zeggen, ah 't mij zie: daar gaat de Man $
„ Die zijnen Zoon vermoordde; en laat heel Kanaan
„ Vrij roepen: deeze heeft zijn' eenigen geboren,
„ Zijn lieven Zoon geflacht ten zoen van 's hemels toren,
„ Men zegge alzints, dat ik hem gave aan Astaroth,
„ Aan Moloch, of aan nogh affchuwelijktr Godt.
„ Laat Sara, door haar liefde en droefheid uitgelaten,
„ In fteé van minnen, mij gelijk een vijand haten :
„ Al wtst ik dat ze, ontaart van haar geloove enpligbt 9
„ Uit blinde wraakzugbt mij zou vliegen in 't gezicht,
„ Gelijk een leeuw valt op den roover van zijn jongen :
„ Al kwam al 't boschgediert, al wier de ik voort bcfprongen
„ Van wreede Leeuwen uit het Libifche gewest :
„ Al wist ik dat de dood, de honger, en de pest
„ Mij aan zou randen fk zoude, in fpijt van hun vermogen ,
„ Mijn Heilverbondsgodt, voor zijne albejbhouivende oogen
m Ten dienste ft aan,
En
(r) Abraham, £. 10,



OVER DEN STIJL DER POËZIJ. 103
Èn treffende laat l. w. van merken, de Rijk, op 't aanzoek van Requefcns, de rail van eenen waren Vrijheidsburger aldus voeren (jr):
„ Al bood mij Koning Phlips de helft van al zijn Staaf en;
» Ik zou mijn Vtderland niet om zijn gunst verlaaten.
» Hij febenke aan vlei]ers, die, uit haatlijk zelfbelang ,
„ 's Lands ramp gevoelloos zien,meer aanzien,hooger rang.
s, Ik haat den Koning niet, weleer ten Graaf verkooren.
(Tot dus verre de voorflelling; nu volgt de Climax :)
„ Zo ras hij naar de flem der billijkheid zvil hoor en;
Dit vrij gezvest voortaan niet door geweld vertreed; „ Geen ijzren kluisters meer voor 's volksgeweeten fmeed$ „Ons lot niet onderwerpt aan 't wetloos welbehaagen „ Van vreemdelingen, die bun eigen nut bejaagen; „ Het ootlogsvolk herroepr, dat ons zo wreed beltrijd; „ Ons van d'ondraagbren last der febattingen bevrijd; „ De Martelvuuren dooft; den balling gunt te keer en , „ En toont dat hij voortaan wil naar zijn'eed regeerenj „ Dan heeft de Koning in zijn gantfche heerfchappij „ Geen beter onderdaan noch trouwer vriend dan mij.
Jonge Toonecldichters mogen zich de kunst wel eigen maaken, hunne caracters zoodanig te doen fpreeken, dat ze zich, onberispelijk, van den Redenaar
on-
(ij Jn haar' Jaeob Simontzoon cle Rijk, B, 2. T. z, G 4



to| VERHANDELING
onderfcheiden. Deeze gantlche Climax is vrij zinlijk, bevat niets zwellend*; de rijk declameert hier niet, maar voert een dichterlijke Stijl, gepast aan zijnen toeftand; fchoon 't waar zij, dat 'er een paar verfen voorkoomen ,• die den eigenlijken redeneerftijl hebben; welken wij hier met een onderfcheiden letter geplaatst hebben.
WELSPREEK END HEID. '
Cicero, van Verres fpreekende, drukt zich dus uit (ty. „Wij hebben u, o Rechters! geen' dief, „ maar een' roover; geen'echtbrecker, maar een' be„ ftormer der kuischheid; geen kerkrover, maar een' ,, vijand van al wat heilig is; geen' verborgen moor„ denaar, maar den gruwlijkften beul der burgeren en » bondgenooten voor 't gericht gevoerd."
Hoe krachtig en eenvoudig! alle voorwerpen met de eigen , geene met onëigen naamen en woorden voorgefteld.
14. Perfoonsverbeelding.
Een allerbelangrijkst middel der zinlijke voorftelling is de Perfoonsverbeelding ; zij geeft aan onbezielde voorwerpen niet alleen, maar niet minder aan alle deugden en ondeugden, hartstochten, en zelfs aan zekere omftandigheden, eigenfehappen, en werkingen, welke alleen aan levende en met oordeel handt;.
CO Cic. in Verrem,



over den STIJL der POËZIJ. 10$
delende wezens eigen zijn. Steeden, flroomen, winden, jaargetijden, geloof, hoop, liefde, vrees, haat, toorn, oorlog, vreede, rijkdom, armoede; in 't kort, alles wordt bezield , alles wordt fperfoon. Op zeer. onderfcheidene wijzen, in zeer verfchillende trappen van werking , bedient zich de Dichter van de Persoonsverbeelding, van welke men bij alle voortreffelijke meesters , zeer veele treffende voorbeelden vindt: voornaamenlijk bij homerus, horatius, mil-
ton, thomson, voltaire, klopstock
vondel, hoogvliet, en veele anderen. Laaien wij een paar voorbeelden van de voornaamfte foorten daarftellen. — Voorwerpen worden als bezielde wezens voorönderfleld, wanneer de Dichter dezelven, in vervoering, aanfpreekt. Zoo doet hoogvliet zijnen held, in een tijdftip van het iWfte gevoel, fpreeken («<):
" Vaarwel Boschaadje
• Belommert Zangprieel, vaarwel, o lustplantaadje,
„ 'k Verlaat u, lieftijk wout van 't lustigb Berfeba • *
„ Dat u een dolle ftorm nu vrij ter neder flaa •
„ Op dat ik u, die 'k met mijn' hak op liet kweeken '
„ De trotfebe kuiven, na zijn' doot, niet op zieftce\en >
„ Gij zult mijn uitvlucht niet meer weezen; wantikzvii
„ Mijn droevige eenzaamheid der dorre woestenij
» Het bosch van More, en all' de lommerrijke wouden
, Van Mamre weeten, hoeveel wondren zij bef cl ouden 3
O) Abrah. de Aartsv. B. X. "
G5



io5 VERHANDELING
„ En wat zij hoorden, toen de Godheid neder kwatn, » En meer dan eens dien Zoon beloofde aan Abraham. „ Dit Berfeba zag zijn geboorte, cn gij, mijne Eiken 9 Die met hem groeiden, en de wolken moogt bereiken, „ Hoort nu het vonnis 'van zijn' doot, den cisch van Godt. „ 't Geberghte Morija bewaar zijn overfchot „ En heilige asfchen: ik zal all' mijn levensdagen „ Mijn bitter bartenleet de bange rot/en klaagen.
Door deeze aanfpraak worden, ftilzwijgend , de Bosfchaadje gehoor, 't bosch van More en de lommerrijke Wouden, 't bewust zijn eener voorledene befchouwing, Berfeba, dat van gezien te henben, de Eiken, van tehooren, en de Rotfen , van gevoel voor Idagten te hebben, toegekend.
In de volgende proeven zijn geperfonifieerde voorwerpen zelf handelende. Zie hier de Dageraad (v) :
„ Maar ondertusfchen rees het licht uit a oosterkim-men ; „ De fchoone dageraat fcheen vroeger op te klimmen, x En bad in 't purperen gewaad zich opgetóoit, „ En blinkend /lofgoud-in zijn blonde pruik geflrooit.
Alsmede des Dichters befchrijving der zcgepraalende optogt van Abraham en Izaiik, na de volbraate geloof sp roe ve (w):
• Zij
(1>) bt. 119.
0*0 M.



OVER DEN STIJL DER POËZIJ. lof
9 Zij rijden heerlijk op het Heilgeloof (wie zag » Ooit fchooner zegekoets op Romes grootflen daghf) „ Die voort getrokken wordt met onvermoeide fchreeden, „ Door vier hoofddeugden in 't gareel der gouden reden; „ Gehoor'zaambeit, die''tjuk op haaren fchouder torscbt; „ De Nedrigheit met bei de handen op de borst: » Rechtvaardigheid met haar vergulde redenfchalen, » En naarflige ijver, die, ontvonkt van hernel ft raai en ,' „ Zich zeiven voortnoopt, en metprikkelfpoorenfteekt, „ De Hoop, zolens fijn gezicht door lucht en zuolken breekt, „ Wijst mijne Helden het oneindig zalig leven; „ En d'overzvinning komt op zvitte pennen zweeven , „ En houdt twee kransfen, door de Godheid zelf belooft » Van onverwelkbaar loof hen beiden boven 't hooft. „ Geenfledepracht of praal, die hoogmoed beeft verzonnen , „ ( Die zich verwint heeft meer dan fleden overzvonnen.) „ Volgt hier de ftaatfij; maar de vleiende eigenmin, „ De fnoó lafhartigheit, begeerte, lust en zin, „ Gaan met de handen op den veegen rug gebonden: „ D'inbeelding, die 't vernuft voert van zijn vaste gronden, „ Gaat met dezvantrou, met de vreeze, en ij dien waan, „ Met fiere driften en hertstochten, zwaar geladn „ Met (laaien ketens, dit de zo aar e wijsheid fmeedde, j, Helt Abraham ten dienste, en zijnen ziele vrede. „ Ook wordt de waerelt met. haar momtuig omgeleidt, „ En 't zou/te fpeeltuig der fchoonfcbijnende ijdelheit, „ Die 't hart, baars ondanks, moet in eene fcbootel dragen.
Men ziec, dat in deeze rijke perfoonsverbeelding geene uitvoerige befchrijving van de onderilelde per-
foo-



ïcS VERHANDELING
foonaadjen voorkomt, een enkel bijvoeglijk woord, eene opnoeming hunner kenfehetzende werktuigen' Helt ze ons terflond voor de verbeelding. De Dichter heeft zich, zo hier als elders, vrij wel gewacht voor de uitvoerige copiëerende fchildering van voorwerpen; iets waar voor wij den Dichtbeoeffenaar hebben gewaarfchuwt.
Uitfteekend fraai is deeze plaats, bij wilton, daar hij de overtreding des gebods door Eva fchildert (x \
„ So fayiflg, her rascb hand in evilhour „ Forth reaching to the fruit ,Jbe pluck 'djhe eat: „ Harth feit the wound, and nature from her feut „ Sigking through all her zvorks, gave fmg$ of woe , ., Tbat all zvas lost.
Heerlijk is ook in deezen opzigte het aangevoerde Couplet van a. vereijl ($. i). Daar bij merke men op, hoe de Dichter volkomen zinlijk kan blijven, ook daar hij Zede- of Leerdichter is, „ de „ Deugd weêrflaat de Tijd alleen," is niet alleen reeds op zich zeiven eene zinlijk voorgeflelde leere; maar wanneer de geperfonifiëerde Tijd zelf op puinen fchrijft : „ de Deugd weêrflaat me alleen": hoe hoogst zinlijk is dan niet de voorllelling!
Nu
(a-) Zoo i'prak Eva, cn iirekt, ter ongeluk zwano-ere miren al te haastig de hand naar de vrngt; bedrogen door den nrs' leider, breekt zij den appel en eet. De aarde gevoelde den wond; de natuur zugt diep, en alle werkingen der fchepping geeven angstige tekenen, uat alles verloorcn is. Pjrad. hit VL f. 7S0.



OVER DEN STIJL DER POEZIJ. lof)
Nu dienen wij nog een voorbeeld van den hoogften graad der Perfoonsverbeelding aan te wijzen; zij heeft plaats, wanneer de voorwerpen niet alleen werkende, maar ook zelfs fpreekend handelende, worden voorgefteld; zoo koomt, wederom bij onzen hoogvliet, de tweedragt voor (v):
„ Maar ondertusjchen loopt de tweedragt heen en wéér „ Door 't herders leger met een toorts, die zij weleer „ Aan 't helfche vuurontflak, en komt de herders knapen „ Fan vromen vader Loth verfchijnen, daar zijftaapen, „ Van geest nog half ver ft oor t om een gewaanden hoon] „ Hoe.' {zegt defnoode ) is dan uwftaaffehe zielgezooon „ Het jukte dragen van gedzvongen fiavernije? „ Heeft d'eene herdersknegt meer recht tot heerfchappije „ Dan d'ander ? merkt g>j niet Jechthoofden, hoe gefta&g „ Het volk van Abram, tot uw ongemak en plaag, „ De beste zvaterput bezet, u om doet dzuaaien, „ Om 't vee te drenken, of om 't zvater ver te haaienm En dat zijn vee ge ft a dg, in zulk een overvloei „ De gronden affcheert en uiv grage kudde moet „ Op 't afgegraasde velt het fober kostje vinden ? „ Zoo zoordt men haastig rijk ten kosten van zijn vrinden. m Slaapt vrij, blohartigen, tot Abrams huisvoogt zveér „ Het vee verzveiè', en u verwaant den nek toe keer'. » Drijft dan uw geiten vrij op afgelegen paden, „ Daar zich de Fereftjt haast in uw bloed zal baaden. „ Dus fpreekt ze,en zwaait de vlam den knapen in het hart.
Hoogst
OO BI. 8<J.



iro VERHANDELING
Hoogst bevallig is ook bet volgende van een Hoogduitsch Dichter, wiens naam wij ons thans niet erinneren:
, Der verliebte Uimmel lachelt „ In dit gleicb erwarmte Lu ft, „ IVelche gleiehfam Küs/e fachelt „ Aufder fchwangern Er den kluft, „ Die bald beyden , fo fie liebet, „ Taufend Jchönc Kinder giebet.
En hoe voortrefhjk dit voorbeeld, waar daarën. boven de herhaaling (§. 9.) fraai geplaatst is:
* So klagt' Amynt, die Augen volt von Thranen, „ Den gegenden die Flucht der Lalage: „ Sie fchienen fich mit ihm nach ihr zu fehnen , Und feufzten: Lala ge!
Maar zie hier eene Perfoonsverbeelding, die alles overtreft; eene fchildering, ten uiterflen Poëtischwaar in men de Perfoonsverbeelding, Gelh>ni.sfen' Tegenftellingen, Metaphoren, Vragen, Aanfpraaken en Uitroepen ten allerfchoonftp vindt verëeni^d Aldus fpreekt ossian de Maan aan (z):
„ Dochter des Hemels, gij zijt fchoon! de ftilte
„ van
f*) De aanvang van -zijn Dichlfrak : Darthula: zie de Pri» verhandeling van Mr. H. van aiphsn in', vu rf V «rJ <en van de Mtótfcliappij der NederLUtterkunde Ww>



OVER DEN STIJL DER POËZIJ. H2
» van uw gelaat is bekoorlijk. Gij komt voord in , „ Hoffelijkheid. De Harren wagten uwe biaauwe tree' „ den in het oosten. De wolken verheugen zich ia „ uwe tegenwoordigheid, ó Maan! en doen hunne „ donkerbruine zijden blinken. Wie is, gelijk gij „ aan den Hemel, ö dogter van den Nacht ! De ftar„ ren zijn befchaamd in uwe tegenwoordigheid , en „ wenden hunne bleeke flikkerende oogen zijwaard. „ Waar heen volbrengt gij uwen loop, wanneer de „ duisterheid van uw voorkoomen toeneemt? Hebt „ gij uwe wooning gelijk ossian? woont gij inde „ fchaduw van verdriet? Zijn uwe zusters uit den „ hemel gevallen? zijn zij, die zich met u in den
„ nacht verblijden niet meer? — Ja! zij zijn
„ gevallen, fchoon licht! en gij vertrekt dikwijls ora » te treuren. Maar gij , gij zelf zult éene Nacht „ verdwijnen, en uw blaauw pad in den hemel ver„ laaten. Dan zullen de ftarren haare bleeke hoofden » opheffen: zij, die befchaamd waren in uwe te* genwoordigheid, zullen juichen!"
15- Schildering.
Offchoon de gantfebe Poëzij fchildering is, hoewel alle figuren fchilderend worden daargefèeld; zoo is 'er nochtans eene opzettelijker , uitfleekender fchildering, waarvan zich de Dichter bedient, om ons rafereelen in zeer onderfcheidene foorten voor 't oog te brengen: fchilderingen, welke niet dan door de warmfte verbeeldingskracht kunnen gevormd wor«*
denj



na VERHANDELING
den ; fchilderingen , die ons geene koude voorwerpen, punétueelijk afmaaien , of ze in eene oogenbliklijke werking voordellen; (het werk van den Schilder) maar fchilderingen, die in den hoogften graad van voortgaande werking of handeling gewrogt zijn. —. Zoo doet de Baronnesfe de lannoy de onfterflijb heid nederdaalen (a) :
„ Maar hoe! wat luisterrijke praaien,
„ Wat hemelglans verdooft het licht? f. Zie ik een Godheid nederdaalen1?
„ Iets hemels flraalt uit haar gezigt. „ 't Is of de Spheeren haar begroeten ; „ Zij treedt op de eeuwen met haar voeten;
„ Schaart duizend eeuwen om haar hoofd. „ ZJet ge in haar hand die kroonen zivieren ? „ Hoopt, Kunsten, op die eer • Lauwrieren;
„ Die palmen zijn de deugd beloofd.
Zoodanige fchilderingen kan men het best ondecfcheiden van die dei befchrijvende (J 5.), dat deeze aanweezige zaaken en voorwerpen , en geene (over welken wij nu handelen), die der verbeelding opleveren. Zij is gewis eene der hoogfte en trtffendfte verrichtingen der Dichtkunst, en koomt dezelve in alle haare onderfcheidene foorten van voortbrengfelen, op duizend wijzen, te ftade; zoo zelfs, dat ook deeze alleszins volkomenfte fchildercnde behandeling den
Too«
(<j) Dichtwerken, bt. 130.



OVER DEN STIJL IJ ER POÉ'ZIJ. lij
Toneeldichter niet ontzegd is, wanneer hij ze oordeelkundig weet te gebruiken. Ten bewijze hier van dienen de reden van Jdolf op den oever zijn's levens, waar l.-w. van merken ons in hem eene volfchoone fchilderij van ijslijkheid vertoont, daar zij hem doet zeggen (b) :
»Waar zal ik vliên ? ik zie een heir van fchimmm „ Rondom mij waaren, mij van allen kant hegrimmen, „ Zij voeren toortfen, tot verlichting van deel' nacht. „ Welk een verwijt! heb ik u allen omgebragt?... „ Wijk, grijze Himbercourt! weg, Hugenot! niet nader f * iTn°S' Irm,^eUrtS!j!^Engij,gij0ok,mi^ „ Wefleepteublootbeemvoort?Benaauwmijnzielnietmeer„ Herroep, herroep uw vloek; ik fob enk u Gelder weer.'
„ Mijn euveldaad wordt door bet nagejlacbi veroordeeld a Ik zie mij zeiven, wat gezicht ! ' *
De verrukking welke in 't aangevoerde Couplet de lannov doet fchildercnd zijn, verricht dit ook w dit Couplet van Feith (c):
» Waar ben ik? — welk een reine glans „ Houdt mijn verbeelding- opgetoogen ?
„ Rijst de aarde naar den hemeltrans ? » Of nadren mij de Starreboogen ?
n Hot
(O Maria v. Botirgondiën, laatfte Toe-neeL (t) Ode aan God.
IV. deel.



ir4 VERHANDELING)
» Hoe davert Sions blijde top! m Hoe klateren de Glorlepalmen!
„ De lof jlijgt van de zonnen op m Tot voor den Troon. — Ik boor de galmen
„ Van Engel, en van Serafijn —
„ O God! wat moet uw Hemel zijn!
In alle waare Poëtifche fchilderingen, zal de echte Dichter doen zien, dat, daar hij, als Dichter, niet in ftaat was, om de beflaandetlen der fchoonheid afteheelden, hij ons dezelven in hunne werkingen doet kennen. Lessing heeft opgemerkt (d) , dat, niet tegenflaande het gantfche Dichtftuk van homerus op de fchoonheid van Helena fleune, hij zich nergens verledige in de omftandigc fchildering deezer fchoone. Hij zegt elders: „ Nireus was fchoon; „ /lehilles wzs nog fchooner; Helena bezat eene god„ lijke fchoonheid." Zoo zegt lessing (e):
„ Dezelfde homerus, die alle ftuksgewijze lig„ chaamlijke ichoonheden zoo oordeelkundig vcr„ mijdt; van wien wij naauwlijks ééns, in 't voorbij„ gaan, ontdekken, dat Helena witte armen en fchoon „ hak hadt; dezelfde Dichter weet des niet tegen„ ftaande ons van haare fchoonheid een denkbeeld te „ geeven, dat alles ver overtreft, wat de Kunst, in „ ditopzigt, in ftaat is om daar te Hellen. Men eiïnm nere zich de plaats, waar Helena in de vergadering
» der
(rf) In zijn Laökoon, T. i. ƒ. aoi, CO Aangeh. Werk,/, au-



OVER. DEN STIJL DER POËZIJ. n£
* der Ouden van het Trojaanfche volk treedt; de » eerwaardige grijsaarts zien haar, en de een fprak » tot den anderen : dal zij den oorlog zvel waanlig zij, „ die zoo veel bloeds en zoo veele traanen kost." Schoonheid in beweeging , in werking , in handeling te toonen ; geene ftuksgewijze afbeelding is derhalven het waare fchilderen van den Dichter. En tot zoodanige fchilderingen heeft de Dichter, door zijne Kunst, duizend onderfcheiden middelen, om ze op zoo veelerlije wijzen te verrichten, daar hem Hechts, tot het afbeelden van ligchaamlijke gelijkenis één eemg, en hoogst onvolkomen middel overblijft; middel, 't welke den triomf voor den fchilder behaalt, terwijl het dien des Dichters vernedert. Men ontleede Hechts oordeelkundig zoodanig eene fchilderende befchrijving van voorwerpen, en men zal vinden, dat ze altoos ver beneden het voorwerp blijft; dat zich de Dichter vergeeffchen arbeid hebbe opgelegd, die ons de koele overlegging van zijn penfeel aantoont; „ Maalt » ons (zegt de uitmuntende fchrijver van den Laökoön,) „ Maalt ons het behaaglijke, de toegenegenheid, de % liefde, de verrukking, die de fchoonheid te wecge „ brengt; en gij hebt de fchoonheid zelf gefchildcrt", want aanminnigheid is fchoonheid in bezveeging. En hoe veel gelegenheid vindt de waare Dichter nier, om van deeze niet voor zijne Kunst beftemde fchildering, van werkelooze voorwerpen, de beste partij te trekken, en even daar door het oneindig grootere zijner kunst, boven die van den Schilder, te toonen.' Zoo doet zeker oud hoogduitsch Dichter Gun-
II « THEfc



Hó" VERHANDELING
ther (/):fmen lerre op de werkingen, die hij ten fterkltcn afmaalt, en zie zijne gantsch ongezogte afwending van eene uitvoerige ligchamelijke fchildering, aan 't einde des laatften Couplets, en gevoele welke werking dezelve, door haare kunsten verhevenheid, veroorzaakt:
„ Was zieht fich für ein vorhang vjeg? 9 Ich feb den fchauplatz fpdter zei ten , « Dort hor ich einen Scanderbeg, „ Dort feb ich einen Goltfried Jïreiten. „ Die Palmen ziehn fich urn fein Haupt, „ Man beult,man fchlagt, man jauchzt, man raubt, „ Kein kreüzzug macht ein folches Ldrmen, „ Der Er den gröfzt - und drifter Theil, •m Zerreifzt der Saracenen feil „ Und wurgt den Hund mit Jcinen darmen.
» Der Nil erfchrekt, Damascus brennt,
„ Es raucht auf Askelons gebirgen,
„ Und durcb den ganzen Oriënt
„ Herrscbt Unruh , Hunger, Pest und Wurgen}
» Der Jordan Jleeht wie Mauren da,
„ Als Kam ein andrer Jofua;
„ Er kömmt auch, doch aus Deutfcben Saamen,
, Wie heiszt er?.. ja, die fchickung winkt,
„ Und raubt mir, xveil der Vorhang finkt,
„ Stand, Vorwitz, Schauplatz, Held und Namen.
Wil
(f) Ode auf den Prüizen Eugen,



OVER DEN STIJL D&R POËZIJ. lï?
Wil men een voorbeeld eener fchildering van fchoonheid in beweeging, bij welke, tegelijk, eene fraaije afwending, om fchoonheid en bellaandeelen aftemaa* len, is waargenoomen, zoo leeze. men de Themire van a. vereul. Wij vleien ons, in het beloop onzer Verhandeling, ons volkomen duidelijk te hebben uitgedrukt, over het fchilderen der Poëzij, in 'talgemeen, en zulks, in 't,bijzonder, in deeze 5. in nader daglicht gefield te hebben.
16. Spraakver dichting,
Deeze heeft plaats, wanneer de Dichter een' overledenen fpreekenden invoert. Dit echter mag niet perfoonlijk gefchieden, zoo als de geest des Konings, in shakejyPEARS Hamlet; maar de Dictner verhaalt ons de reden van den overledenen, of doet ons dezelve door een ander melden. Een fchoon voorbeeld der laatstgenoemde wijze geeft ons vondel (g), daar Badeloch haar' droom verhaalt; van de eerstgenoemde manier levert van alphen ons ee 1 voor-, beeld; daar hij aldus den Dood aanfpreekt (-6):
„ Vorst der verfchrikking! vol van bekommernis „ Ziet gij mij treuren; daar ge mijne eg ié rooft; „ Haar weg voert uit {mijn liefdes armen, „ En ze laat leeven in 't bever,d hart-.
Doch
(gO In zijn Gijsbregt van Aemftel.
(%) Den aanvang zijner Ode aan den Dood»



ïxS VERHANDELING
« Doch niet meer levend !.. ik voel haare onflerflijkheid; n Daar zij mij toeroept: fcheld dezen jlaaftog niet/* * Die flechls op Gods bevelen paste,
» Toen hij den Kerker mij beeft ontfloten.
ï?. Tegenflelling.
Door dezelve plaatst men tegenftrijdige zaaken tegen over clkanderen, om zekere voorwerpen, op eene krachtige en handelende wijze, hoogst zigtbaar, indruk • vol, en gevoelig te fchilderen ; zoo doet j. de decker ( ;) zeer fchoon:
» Hier ftaat hij, die bij God voor onzefchuldmoetfpreeken , „ Als flom en zonder wond:
* Ach! Ach! die 't al vertroost, flaat hier van troost verft eeken-
„ Die 't all' verlost, geboeit: die V all'geneest, gewond. *
En niet minder verheven, bij roor(J):
» Hierfterft het Leven zelf, terwijl het leven geeft.
Keurig is het ftaal dat wij van hoogvliet z4 3en aanvoeren (/_);
» Dat . ,
* Bit zwaiikt denkbeeld zal zoo ver te boven 'gaan,
* Ah onz* middagzon de zwifaelende maan-
(O tijden van J. c. D. VL ' "
(k) Gedichten D. 1. bi. 20/ (O Aartsvader, bl. 230,



OVER den STIJL der P O Ë ZIJ. IIt>
„ Het lieflijk morgenlicht den nacht; zo ver de hemel „ Zr boven d'aar de, en al het flerffelijk gewemel; „ Zo ver de Schepper zelf het Jchepfel overtreft, „ En d'oorzaak boven het gewrochte zich verheft.
Men ziet echter dat maat en rijm hier eene wanVoeglijkheid hebben veroorzaakt, en al het flerffelijk gewemel, is niet alleen op zich zelve eene platte en gezogte uitdrukking, maar het gewemel maakt met de aarde geen gel'jkftaand contrast tegen den hemel, daar de aarde op haar zelve volkomen goed en genoeg was: Immers ook, zoo dra de aarde genoemd is, bevat zij tevens al het gewemell
Hier behoort ook de geachte plaats uit vollenHove ( m ) :
o Wat heil vol wondren, wat vertooning
„ Verneemt mijn ziel aan deezen ft aak ?
„ Hier vind ik Gods verbolgen ivrayk „ En hier genadige verfchooning.
„ Rechtvaardigheid hiel aan om ftraf, „ Genade dong om vrij geleide; n Hier tradt Gods wijsheid tusfchen beide,
„ Die ze alle bei voldoening gaf.
Men voege hier nog bij, de volgende plrats van r. j. kasteleyn(w):
» Ah
(in') Kruistriomf, bl. 8.
(»; Wijsheid de Zuil der Vrijheid, Zng h
II 4



lao VERHANDELING
* Als hovaardij en pracht, en weelde en dartelheid „ Geacht zvordt en geftreeld, geliefkoosd en gevleid
„ Als de oude ronde trouw, de bronaêr van haar' luister ■ h 0» gfetf Ar eere derft en kwijnen moet in 't duister ■ Men locsheidvoor ver/land, en geest voor wijsheidflelt;
* Beroemd te fcbijnen voor beroemd te weezen geldt ■ ff^d^
" : tc'jaar/^en kleed den man doet om zijn rok beminnen ;
* ^TTf^f9^^ ""toistingmildbeid'noemt;
* ,,Jl,ÜLe Zedl&!Kld voor f^hfheid wordt gedoemd;
„ M laffe fcherts vernuft, gemaaktheid/maak betekend •
Als hef de koopmanfchap, de vriendfehap baatzugt is ; , Is dan ae h ijsheid nog der Burgren erfenis? _
Wierden alle deeze verzen in derzelver contrasteren, de zaaken met vraogende voorgeteld, zoo zouden wij ze afkeuren; eene opftapeling van tegenftellingen verraad te veel kunst; zommige onzer Dichters be- ' minnen de tegenftelling wat te veel; als men in vers up vers, in couplet op couplet, de Antithefe aantrefr moet het een fijn penibel zijn, dat ze in verfchiW heul wist te fchildcren; of ze verdooven den aandacht
Ulaxr (o) brengt écu voorbeeld bij, van de-' Most hen es, en merkt daar bij te recht aan • - *t dezelfde ged^htea, zonde, vraagen uitgedrükc » weezende, zwaar en werkeloos zijn zouden."
(O Le£hrrc XXIV.



cver den STIJL der POËZIJ. I2t
18. Toe/lemming,
Deeze heeft plaats, wanneer men meerder toeftemd dan gevoiderd kan worden ; ja meerder dan men zelfs meent; om langs dien weg eene partij zoo veel fterker te heftrijden. Een gedeelte der reden van Elizabetb tegen Warwick (p), levert een voorbeeld op:
„ Ga; baad in 't Britfcbe bloed: ga; ik beflrij niet meer „ Die ivoeste hovaardij, die fchandvïek voor uwe eer. „ Bedoel een flrafbre zege in moord en burgerflachtïng „ Plak Lauwren, die mijn oog zal aanzien met verrichting. „ Doorjl oo t uw'sKonings borst;vlieg been'.maar, dwingeland „ Hoop nimmer, tot dien prijs, op onzen buwlijhband. '
10. Twijfeling.
De Dichter is 't met zich zeiven niet eens, omtrent het willen, het kiezen, gelooven of uitvoeren eener zaak; of fchijnt zich alleen twijffelende re vertoonen. Zoo leezen wij bij onzen meesterlijken ftroomdichter d. smits (q);
» Hoe! vjaar ben ik? in wat oorden,
„ In zvat /lilier eenzaamheid
„ Heeft de Rotte mij geleid? „ 'k Zie hier koets nog groene boorden.
„ Dwaalt
In 't Treurfpel van dien naam, B. 3. T. 4 (jj RoUelJvorn", Zang 2.
H 5



122 VERHANDELING
„ Dwaalt mijn brein, of doet men mij „ Neleus pekelvloed bevaren? „ Neen: ik drijf op tammer ba aren,
„ In de bulk der Poëzij.
Meermalen komt deeze Figuur voor, wanneer fterke iiartstogten den Dichter in een' toeftand van volkomen beflukcloosheid voeren. Zoo vinden wij bij €anitz (r) een fchoon voorbeeld; de Dichter heeft, in 't voorgaande Couplet, de vervlogene uurcn terug geroepen, cn vervolgt terflond tegen de noren:
„ Komt! — maar neen! veracht mijn fmeeken.
„ Waart gij nooit mijn oog ontwecken,
„ Gij verwijderde in deez' nood
„ Slechts van mij den blijden dood.
„ Maar, kunt gij mij Dor is bieden?
„ Komt dan ijllings l Neen: flaat ft Hf
„ Gij kunt komen; gij kunt vlieden;
„ Ik zveet zelf niet, zvat ik zvil!
Zoo wordt ook door een tegenflrijdig denkbeeld een vóórgaand als vernietigd. Men zie dit, onder anderen, bij den keurigen s. van der waal (j);
„ Dees Zanger fchijnt te groot voor deeze onzalige aard' • „ Daalt, cnglen ! daalt beneén, en voerdhemhemelzvaard. „ Neen, laat hem hier nog lang in zijn verrukking zingen.
20. Uit*
(r) Oae op zijne Doris: onuitgegeven vertaling, CO ^e w«re verëischten in een' Dichter.



OVER DEN STIJL DER POËZIJ. iaj
20. Uitroeping.
Eene deralgemeenfte Figuuren, welke dikwijls misbruikc wordt, wanneer zij, zonder juiste denkbeelden , tot declametren en exclamecren wordt aangebragt. Zoodanige voorbeelden voorbij gaande, zijn bier een paar fchoone voorbeelden! hoogvliet Jegt zijn' Held, na 't ontvangen bevel in den mond (*):
„ Ach! (zegt hij) kan ik na dien donder/lag noch leven?. „ Waarom is mijne ziel haar' kerker niet ontvlucht? „ En Godt alj'meekend' naar gevlogen door de lacht! „ Ai mijl hoe klopt mij 't hart! o ijsfelijke woorden ƒ „ 6 Hemel! moet ik dan mijn eigen Zoon vermoorden! „ Moet ik mijn' eenigen, mijn Izadk, o /mart! „ Op 't outer keelen ! moet ik 't harte van mijn harP'' „ Doorboren met het paal, en met verwoede handen „ t' Onmenschlijk zvroeten in mijn eigen ingewanden. „ 6 Tsfelijk bevel! ó Godt! mijn toeverlaat! „ ls dan uw zegen in een vloek , uw gunst in haat, „ En al uw min verkeert in donderenden toren !
Schoon , en veel zinlijker, legt hij deeze verfen in den mond van zijnen ftervenden Held (u):
„ 't Gaat wel l daar komt een rei van Englen naar beneden! „ Ik proef den wellust: 'k zie de Paradijslucbt al: „ Ik hoor alreê 't gejuich van 't Cherubijn gefchal
CO Abraham de Aartsvader, £. X. * ^
C«o B- m



«24 VERHANDELING
» Ik zie de Hemel'ftad! daar gaan baar poorten open! „ Wat wederhoudt me ? wat belet mij in te loopen ? » Triumpb! nu ben ik los, en treê met éénen flap » De waerelt uit, tot in mijn Hemel-burgerfchap.
In 't volgende, van jacobi, vindt men de herbaaling , vergelijking, en uitroeping fraai veréenigd (v);
„ Welche Fluren! welche Tanze! „ Welche fchön geflochtne Kr einze! » Wclch ein fanftes Purpur licht! „ Sanfter war die Morgcnrötbe, „ Die des Waldes Grün erhöhte ,, Mir im fhönjlen Lenze nicht!
21. Verdubbeling.
Deeze wordt gebezigd, als men één cn dezelfde zaak herhaalende maaien , doch telkens met andere woorden, allen echter het voorwerp caraélerifeercnde, uitdrukt. Hierdoor verkrijgt het voorwerp eene bijzondere kracht, en de Dichter poogt daar door de zaak van alle zijden te vertoonen. Men vindt hiervan bij onze Dichters zeer veele cn fraaije voorbeelden. Onder veelen, ontmoet men ze dikwerf bij j. p. bkoekiioff. Zie hier één dier plaatzen (w):
, Bliu
O) Winterreile.
£w) Zinnebeelden en Bezegelingen, tl. 10,



«VER Ï)EN STIJL DER FOEZÏJ. 12$
m Blijde hoop, bevallig wezen !
„ Stok en ft af in 't zwaarst verdriet, „ Vijandin van 't angflig vreezen,
„ Oog dat door de zooiken ziet. „ Heilrijk licht in duistre tijden,
„ Balzem der getoonde ziel, „ Voed/Ier van het kuisch verblijden,
„ Anker van de Levensklei, n Eigendom der Kristenfchaaren, „ 'k Span alleen voor u de fnaaren.
Hiertoe behoort ook het eerfte vers van vondels 'Palamedes:
» Die zorgt, en waakt, en flaaft, en ploegt, en zwoegt, en
( zweetm
22. Verfterking.
Heeft plaats , als men een woord of reden herhaalt , met een bijvoeglijk woord 'er voor te plaatfen , waardoor hetzelve een' grootet' nadruk of nadere verklaaring ontvangt, zoo doet bilderdyk. (#):
„ Het is de Roos, de malfche Roos alleen, » Met welker blaên de drie Bevalligheên, „ Als 't minnewicht met haar ten rei' zal treên, „ Het hoofd omringen.
» &»g9
O) Kivnjt wcyrdt door arbeid, verkreegen, D. 3. bi. iJch



Mo* VERHANDELING
» Zing, Disgenoot! zing vrolijk met mij meê! » De Roos, den lust van gvlde Cijthercê■ , De fchoone Roos, 't bemind gewas der 'nest gen Zanggodinnen.
En bij hoogvliet (y):
m 'tAlmaghtlgh wezen floeg zijne oogen uit de wolken, » Zijne alziende oogen, op den vromen Abra'm neêr.
£3. Voorbijgang.
De Dichter gedraagt zich, als wilde hij van eene zaak zwijgen, en juist daardoor vermeldt hij dezelve des te nadrnkhjker. Zoo doet de Baronesfe de lannoy (zj:
„ ^rwatfloutmoedigbeidlzultgeimmerdieverfchonen, „ Een ander zingt nusfcbien uw' lof op hooge toonen ■ „ Verheft meteedlen zwier, hoe groot gift famenfpant, „ Ier glorie van de Kunst en die van 't Vaderland " Wat konde ik «*t totroemvanuwbefchermers zeggen ' „ 'k Moest hun grootmoedigheid hier duidlijk open leggen ■ ■ Het voordeel SMen doen dat ge uit hun pooging w tcbt „ En a'eer die hun verbeidt bij >t kunstrijk nagefacht ' n En daar ik een ontwerp zoo luisterrijk laat Jleeken „ Verzoek ik voor 't begin een lijst van uw gebreeien.'
Cy) De Aartsvader, B. X. ^£ (s) Dichtwerken , bl. 4*. 1



over den STIJL der POËZIJ. I27
Dit ftaal is toereikende om den aart deezer Figuur aantetoonen; maar het is ver van poëtisch, va! zinlijk , van fchilderend te zijn ; en nog minder het volgende (a) :
„ Ik zal een groot en reeks van Spiegels, Kabinetten,' „ Etcetera, thans niet op et Inventaris zetten: » 'k Zwijg van een glazenkas met beelden opgevuld; „ Fan ftoelen zvier gelijk gij nooit aanfcbouzven zult.
24. Vraagen.
Het vraagen is een der gebruikelijkfte en krachtigfte Figuuren; haare werking gevoelt men het beste als zij op eene plaats bij herhaaling gebruikt wordt. Hoe korter de vraagen zijn, en hoe rasfer zij op elkanderen volgen, des te fterker werkt deeze Figuur. Zoo vinden wij bij l. w. van merken (b):
„ IVitfchrik Ier oer t uw ziel ? zvat/pelt deez' bittrefmart, „ Dees zuanboop in uw oog? f preek op. Ontlastuzu hart.
Wat wil dat handgewring ? Hoe ftaat het op de Wallen ? n Zou Leyden? .......
Zoo ook in het Tooneelfpel Elfride (c):
„ Ik
(a) Het Gastmaal. 'O) Beleg der Stad Leyden, B. 5. T. 1. (Ó Kasuiun's naarvoiging, «i Dichtmaat, jB. 4. T.6.



laS VERHANDELING
* Ik zou hem zien! ik? ik ? den fnooden dwingeland?
, Den moor der mijns gemaals opöffren mijne hand?
„ Den tijger, die ontzind de in bloed geverfde klaauwen
„ ^gnaarmijmfre^hem^emzoumtjn
„ Maar wat is 't dat gij wtldt? Mi] bieden uwe kroon ?
» Mij leiden in triomf op uw" gevloekt en troon?
„ Dicntroon,alleengeivoon eerijnoodTiran tefibraaeen ?
» Voor wien mijn Jthelwold ligt in zijn bloed verflagen?
„ Zijn ligchaam de eerfle trap dien ik betreeden zou?
WELSPREEKENDMEID.
n Zijt gij, die de waarheden kent, die vooroor-
* deelen verbreidt, geene openlijke vervalfchers der » waarheid? waar heeft Christus ooit geleerd • ver. zwijgt de waarheid die ik leer, en onderfleunt de » leere der dwaaling? waar ooit gezegd, dat het „ volk in bijgeloof en verblinding moet gehouden „ worden? Leerde hij niet rechtftreeks het gemecne „ volk de waarheden zijnes Vaders in den Hemel,
* die dezelfde zijn als de waarheden des verftands?
* Zijt gij zijne naarvolgers, daar gij het tegendeel „ doet van hem , die u gezonden heeft, om den geest „ der waarheid te verwekken, die tot alle, niet3 tot „ eenige, waarheden leidt? Begochelde de Apostelen » het volk met dwaalingen en bedriegerijen, of hanM delden zij eerlijk en oprecht («')?"
Deeze plaats is fierlijk welfpretkend, zonder in iets
te
C<0 Ueber aufklarunj, ƒ. iq.



OVER DEN STIJL DER POËZIJ. 129
te fchilderen: ondertusfchen is 'er in het werkje, waaruit wij deeze plaats aanhaalen, zeer veel bloemrijks te vinden, zoo zelfs, dat de Redenaar wel eens volkomen Dichter worde: men oordeele uit he tvolgende, en niemand zal zulks Welfpreekendheid, maar volftrekt/Jo£3z>', noemen (g), in den ongebonden ftijl der Dichtkunst.
„ De verlichting, het edelfte gefchenk des hemels, „ is de dochter van 't verftand; haar doel is opklaa, ring en geluk der menschheid. Hoe heet haare „ vijandin? Domheid; en wat kan het oogmerk van „ deeze zijn? Verduistering en Onheil. — De ge„ fchiedenis der tijden , die den toverfpiegel des „ vooröordeels noch der huigchelarij vertoont, maar „ de mom der veinzerij van 't aangezigt der dwaa„ zen rukt; die noch gekroonde, noch ongekroonde, „ despooten vleit; die de bruine hersfenpan, wel» ke eens het diadeem verfierde , noch de verrotte „ beenderen des dooden Staats-dienaars vreest, die „ eens ordebanden en fcransfen droeg; die den eeu„ wigen fcepter der onömkoopbaare wijsheid over „ ontllaapenen zwaait, en in de onfeilbaare fchaal der „ rechtvaardigheid, de daaden der Koningen, hun„ ner Staats-dienaars en Onderdaanen, weegt; die het » ernstige oogenblik ten voorfchijn wenkt, in 't wela ke de nevelen des vooröordeels voor haaren glans „ verdwijnen — de gefchiedenis der tijden riekte en , worde bewijs!"
Cg) Aangeh. Werk, ates Fragm. f. iq* IV, DEEL. I



13° VERHANDELING
Behalven de bijzondere nuttigheid, welke wij oni belooven, dat het aanvoeren der ftaalen, onder de voorftaande Figuuren, met zich brengt, (al ware het enkel deeze, dat zij aanleiding kunnen geeven, om het meerdere en mindere fchoone en waare poëtifche der Dichtwerken te leeren opmaaken, en dus een' regel ter beöordeeling derzelver te vormen,) bewijzen dezelven dan ook, van achteren, ten vollen, dat de Poëzij beftaat in eene volkomen zinlijke reden; dat de Dichter Dichter is door fchilderen; dat hij geene voorwerpen en beelden, om deezen aftebeelden, ftuksgewijze naarvolgr; maar dat derhalven de Stijl der Poëzij de zinlijke , de fchilderende Stijl is. — Wij hadden een grooter aantal onzer voorbeelden van buitenlandfche Dichters kunnen ontkenen, indien wij dezelven niet gereedlijk bij onze eigen Dichters aangetroffen hadden, en welken wij, voor ons oogmerk , de bevoegften achtten, om des te meer voor allen verftaanbaar te zijn; als ook, om dat men, zeer ten onrechte, al te zelden de fchoonheden onzer vernuften , en vooral die der nieuwflcn, vindt aangeweezen. Of 'er nu gantfche dichtftukken voorhanden zijn, althans in eenige aanzienlijke hoeveelheid, die in derzelver geheel de proef der zinlijkheid kunnen doorftaan ? is eene vraag, die, bijaldien zij ook een ontkennend antwoord vercischt, niets tegen onze beweerde ftelling bewijzen zoude; dat namenlijk de Poëzij geheel zinlijk behoort re 'zijn; en (hetzij bij erïnnering gezegd) dat, wanneer de' Dichter zich hier en daar van den Stijl der Wel-
fpree-



OVER DEN STIJL DER POEZIJ. 131
fpreekendheid bediene , hij alsdan in zoo verre opboude van Dichter te zijn, en hij derhalven op die plaatzen den Stijl der Poëzij verlaar.
Uit al het tot hiertoe aangevoerde zal ieder niet minder volkomen den Stijl der Welfpreekendheid verftaan; en weeten (hetzij insgelijks ter erïnnering ge* zegd) dat waar hij, de Redenaar, van de fieraaden der Poëzij gebruik maakt , hij ophoudt enkel Redenaar te zijn; of, zoo men wil, alsdan, in mindere of meerdere maate, een dichterlijke Redenaar is. Deeze flelling, welke ons de natuur der zaaken geleerd , en uit welke dus ook derzelver juistheid hier vóór beweezen is, vernedert den Redenaar niet, dewijl even hierdoor denzelven een dichterlijk vermogen, (in dat geval,) moet toegekend worden. Hij nochtans is de grootfie Redenaar, en de eigenaartigfte, die voortreflijke nukken der Welfpreekendheid daarftelt, zonder in eenen bepaalden zin dichterlijk te worden; en even zoo als de aangevoerde voorbeelden, ook van achteren, bij vergelijking, bewijzen, dat de Redenaar de figuuren nooit dichterlijk kan aanwenden, zonder, naar gelange dier aanwending, Dichter te worden, en dus in zoo verre buiten de grenzen van zijn eigen gebied te treeden, zoo is het omgekeerde niet minder voldongen , met opzigt tot den Dichter , die zich van de middelen der Welfpreekendheid rechtftreeks, dat is ondichterlijk, bedient.
En hiermede oordeelen wij aan het voorftel der vraage te hebben voldaan, op eene wijze, welke wij, I 2. naar



i3i VERHANDEL, over den STIJL der POËZIJ.
naar ons vermogen , het meest nutiigfte achten, ter bevordering der Poëzij en Welfpreekendheid, onder onze Landgenooten.
decipit exemplar.'viTIIS imitabile.
Hor. Epift. Lib. I. Ep. XIX.
VER-



VERHANDELING
OVER DE
VERËISCHTEN en KENMERKEN
VAN DEN
S T IJ L DER P O È' Z IJ,
IN ONDERSCHEIDING VAN DIEN DER.
VVELSP REEKEND HEID,
DOOR
JAN R.OCHUSSEN,
AAN WIEN DE ZILVEREN EERPENNING IS TOEGE WEEZEN.






VER.-HANDELING
OVER DE
VERËISCHTEN en KENMERKE N
VAN DEN
STIJL DER POËZIJ,
IN ONDERSCHEIDING VAN DIEN DER
WELSPREEKENDHEID.
D eze ten anderen male door dit Genoodfchap voorgeftelde StofTe is, in de daed, van te groote aengelegenheid voor Neêrlands Letterkunde, dan dat niemand dien taek op zich zoude nemen! — Dit is het dat mij bemoedigd, om aen de bearbeiding van dit onderwerp mijne krachten te beproeven, en, door den jongen Dichter eenige onderrigting , en den beoordeeler eenen, al ware het maer onvolkomen, toetfteen aen de hand te geven, der beide Kunsten bevoorderlijk te zijn.
Om in de wijsgeerige behandeling van dit Stuk eenigzints te kunnen flagen, zal het nodig zijn, alvorens ter zake toetetreden, ons zeiven, aengaende de betekenis der aengekondigde woorden en den aert der daer mede bedoelde onderwerpen , eenigzints bekend temaken; hier mede aenvangende, vraegt men in de eerfte plaets, wat is eigentlijk de Stijl?
I 4 De



136* VERHANDELING
De kundige blair r» toeftemmende, dat het met gemakkelijk is, een juist denkbeeld te geven van het gene men dooi het woord Stijl verftaet, meent het te kunnen bepalen, dat het is: de bijzondere manier om zijne gedachten, door middel der Spraek' uittedrukken: dan deze bepaling moet ons zeker vee! te eng beperkt voorkomen , wanneer we in aenfehouw nemen dat de keuze der gedachten, derzelver nanuibjke famenftelling en kunstmatige wending, gehjk mede het gebruik der Rethorifche figuuren en aelaeraden, even zeer als de bijzondere wijze van mtdrukking, tot het wezen van den Stijl behooren • en dit onder betoog houdende, meenen wij te mogen vast (lellen, dat de Stijl eigentlijk is, de bijzondere wijze van behandeling van eenig onderwerp zoo wel met betrekking tot den aenleg, keuze en wending der gedachten, als met opzigt tot de ui " drukking van dezelve, door middel der tale
inTetTkrnrDiet ^ ™ d een —mdeling w bet *,jk der Letteren is , 2al men ras het "root
verfchil tusfchen de behandeling van den eenen Schrij veren den anderen, al is het over één en het zelfde onderwerp, opgemerkt hebben, en een weinig diepe inzien kan ons gemakkelijk leeren, dat deze verfchil lende Stijlen zich hoofdzakelijk in twee hoofdtakken verdeden namelijk in den Stijl der Poëzij dien van het Profa. J Dan hoe veelerlije is de verfchillende wijze van
be-
C«; Zie ijjnc Lesfcn, pag. 27p, d((L



over den STIJL der POEZIJ.
behandeling in Profa niet? terwijl de drooge Cron'rjkfchr'rjver zich oneindig ver van den Poëtifchen Stijl verwijderd houd, naderd de vuurige Reedenaer meer en meer, ja fchier onmerkbaer, tot dezelve; en het is hier om met recht, dat het Gcnootfchap gevraegt heeft naer de Verëischten en Kenmerken van den Stijl der Poëzij in onderfcheiding van dien , niet van het Profa in het algemeen, maar bepaald van dien der Welfpreekendheid.
Twee wegen ftaen den Wijsgeer tot het doorgronden van elk onderwerp en het naerfpeuren der waerheid open, namelijk de Analytifche en Synthetifche handelwijze; en wij moeten hier ook eene keuze doen, of wij, de Meesterflukken van Poëzij en Welfprekendheid beoeffenende en vergelijkende,, daer uit eenige onderfcheidende Verëischten en Kenmerken van derzelver Stijl zullen tragten vast te nellen; dan of wij, den geest eener verlichtere Wijsgeerte aennemende, die onderfcheidene kenmerken en verëischten uit den verfchillenden aert en bedoeling dezer beide Kunsten zullen pogen afteleiden.
Welke van deze wegen wij hier inteflaen hebben, zal ras genoeg blijken, wanneer we flegts in aenmerking nemen, van de eene zijde , hoe de Dichter bij het dekttare het prodesfe voegende, zelden alleen Poëet is, maar tevens het ampt van Zedemeester, Gefchiedboeker, Natuurbefchouwer, en zelfs van Redenaer waerneemt — is een tertheus, zijne Godetael aen het hoofd des legers met alle mogelijke warmte uitboezemende, minder Orator dan een, den I 5 Ro-



*33 VERHANDELING
Romeinfcben Raed regens den losbandigen cat.il-fr na m 't harnas jagende cicero? - Terwijl, van den anderen kant, de Redenaer zich niet ontziet, om ter bereiking van zijn doelwit, van de cieraden der luchtkunde een waerdig gebruik .te maeken , zulks dat de palen, die deze beide kunsten in de dadelijke u.toeffening van eikanderen fcheiden, zoo ongewis zijn, als die van het Noorden in Engeland, waerom kundige Kunstrechters dezelve als eene Kunst hebben aengezien; en hoe zouden wij dan, bij eenige mogelijkheid, die grenspalen, die caraclerifeerende kenmerken uit de befchouwing van zodanige onderling gemeen leggende en in veelen opzichte gelijkvormige landfchappen ontdekken en aenwijzen kunnen? - Neen, in de daed, 'er fchiet ons niets overig , dan om, met alle fcherpzinnigheid, de oogmerken dezer Kunsten te befchouwen, en daer uit, zoo veel mogehjk, eenige onderfcheidende eigenfchappen hunner verfchillende tael afleidende, den Dichter en Kunstrechter even zoo veele verëischtens en kenmerken dezer beide Stijlen ter hand te Hellen.
Van zelve zien wij ons dus in de noodzakelijkheid gebragt, om te zien, wat het wezen en oogmerk der Poëzij en Welfpreekendheid mogen zijn ? 1 Lan het is hier de plaets niet, om zich dien aengaende een nieuw fijftema vastteflellen, of eene deswegens heerfchende Theorie in 't breede te bevestigen, maer wij meenen recht te hebben, om een het 2'J meer of min algemeen aengenomen , gevoelen te omhelzen, en, als bewezen, te verónderflelfen.
Wen.



OVER DEN STIJL DER POËZIJ. 139
Wenden wij ons in de eerfte piaets tot eene befchouwing van de aloude Poézij. —
De Mensch, door den Wijzen en Goedertiernen Schepper, met een wikkend oordeel en alles meer en meer doordringend verftand begaeft, en met deze uitnemende vermogens geplaetst in het uitgebreide rijk der natuur, zag, daer de opgaende zon het aerdrijk verlichtte , gints bezaaide landsdouwen , beplante heuvelen, en van weidend vee krielende dalen bet landfchap verderen ; hier kronkelende beeken dorstende kudde laven, en warme luchten verkoelen; van deze en dergelijke natuur-verfchijnfelen, — lang voor dat nog de reden, geholpen door duizend larere bevindingen, het gelijk voordeel van andere inrigtingen der natuur had aengetoond — op het eerfte aenzien de nuttigheid, het goede doorziende, voelde de ziel die genoeglijke aendoenïng, welke wij vermaek noemen, terwijl het zoodanige en diergelijke tafreelen van in 't ooglopend nut zijn , die men met den naem van Schoon pleegt te beftempelen.
Dan die zelvde mensch, niet altijd van zoodanige treffende fchilderijën omringt, en begunstigd met het edel fpraekvermogen, waerdoor hij zijne gewaerwordingen aen zijne Natuurgenoten kon mededeelen, bezigde dat vermogen niet flegts tot verkrijging zijner behoeftens, maer aengezet door een trek tot onderlinge gelukzaligheid, en daer bij door eene edele roemzugt aengefpoort, fchetste hij , met oogmerk om te behagen, die afwezige of voorbijgegaene fchoonheden, in vuurige aenfpraken, met zinlijke beelden, voor het oor zijner broederen. INiet



14° VERHANDELING
Niet lang bepaelde de gezellige mensch, die zijne Natuurgenoten wilde vermaken, zich bij deze tafree. len; wel ras opende hij zich het rijk der Zeden en dat der Gefchiedenisfen, en vermaekte met de daer uit ontleende fchilderijen, tot dat .eindelijk zijn geest alle die natuur- en gefchied-tafreekn verfraeijende zich op de wieken der verbeeldingskragt in het rijk der mogelijkheid verhefte, en van daer de kunsttafreelen aenbragt, die het menschdom verrukten, terwijl tevens de melodieufe vloeing en zinlijke afdeefattg zijner rede het luistrend oor bekoorde.
Zie daer in weinig woorden de geboorte, het wezen en oogmerk der edele Poëzij afgelchetst, en de Dichtkunst, met den Heere bilderdyk (') bepaeld, als de kunst om door eene zinlijke volkomen rede te vermaken.
Gaen wij nu over tot de Welfprekendheid. - Van welke eene hooge waerdij de Poëzij ook voor het menschdom zij , zoo ras de Gouden eeuw flegts een droom of verciering der Dichteren ware , zoo ras het onregt wel eens regeerde, de onkunde heerschtè of grove vooroordeclen den troon beklommen, zoo ras de fiern der eenvoudige reden niet meer in' ftaet was om recht van onrecht te doen fchiften, de onontbeerlijk fle waerheden te leeren kennen en' de ongcgrondfle vooroordeclen weg te vagen, bezielde het edelfte vuur den waren Menfchenvnend; zijn ont-
vlam*
f4*1)8kaatfchaPPÏj dCf Ncder!aildl'c^ Letterkunde , 6. Deel.



OVER DEN STIJL DER POËZIJ. 141
vlamde borst de koele reden ziende te kort fchieten , wende hij zich , ter overreding zijner broederen, langs den weg der zintuigen, tevens tot hunne gevoelige harten, om, ware het mogelijk, bij hun belang te verwekken en ingang te vinden. — Jammer maer, dat deze edele Kunst, die zich flegts aen waerheid en deugd had behoren toe te wijden, den verbijsterden Sterveling te vaek voor valschheid overreed, voor fchijndeugd ontvlamd heeft! Zoo ook zien wij den oorfpronk, het nut, misbruik en wezen der Welfprekendheid, dier kunst namentlijk , om door een gedeeltelijk zinlijke, gedeeltelijk redenmatige, rede te overreden.
Het zou, onzes erachtens, geheel overbodig zijn deze bepaling der Welfprekendheid, overeenlremmende met de leer van onzen Nederlandfche, te regt beroemde, vossius, te verdeedigen. — Wat Redenaer toch, die niet poogde te overreden, die geen bewijsreden gebruikte en zijne toehoorders van den kant der zinnen en hartstogten aenfprak? — Maer nuttiger zal het zijn te doen aenmerken, dat de Welfpreekendheid zich door verfcheide graden en trappen van het platte Profa verwijderd, en dat de verdienste van iederen Schrijver daer in beflaet, om aen zijnen Stijl juist zoo veel Welfprekendheid, of liever van het zinlijk gedeelte daer van, te geven, als z'rjn onderwerp vereischr. — Hij, die de gefshiedenisfen te boek fteld om dezelve aen zijne nakomelingen overtegeven en voor den Staetsmannen onder hen flegts als tot een fchatkamer te doen dienen,
fpree-



J42 VERHANDELING fpreeke de eenvoudige tael van het Profa; maar is ^^n oogmerk om zijne tijdgenoten en nakomelingen belang in hun Vaderland te doen nemen, dankbaarheid voor derzelver helden en redders in te boezemen en tot voorouderlijke deugden te ontvlammen, dan fpreeke hij tot het hart, dan zij hij Welfpreekend. - De Rechtsgeleerde, is hij bezig eene moeiebjke vrage in 't afgetrokkene te befchomven, zij oordeelkundig en eenvoudig; doch is het zijn post om voor de vierfchaer iemands leven te verdedigen, dan al 't is Illaer> dat hij de mogeljjkheid de; on.
fchuld, de fijlbaerheid der bewijzen kan doen zien roere hij het harte der Rechteren. — Dat de Godo-e' leerde koel zij, als hij deze of gene betekenis van eenen moeiehjken grondtekst poogt te flaven, maer wanneer h.j ons bekeren, van de waerheid der Goddehjke Euangelie- beloften overtuigen en tot gelove en deugd overreden wil, dan fpreke hij met de treffendfte fchilderijen en zinlijkfte beelden tot het aendoenlijk menfehen-hart. - Het is deze aenmerking, welke wij ons niet onthouden konden hier een plaets te vergunnen, om aenkomende Geniën, te zeer door het vuur der Welfpreekendheid ontgloeid, van het ongepast gebruik derzelve aftemanen, en in 't voor bij gaen te doen zien , dat levendig , beeldvol en bloemrijk fchrijven niet altijd de waerde van iemands fchnjvwijze bepalc, en dat men zonder dat waerlijk wel fchrijven kan.
Gezien hebbende, waer in de beide Kunsten beftaen, zal het tijd worden overtegaen tot een onder-
zoek,



OVER DEN STIJL DER POËZIJ. I43
Zoek, of hier uit ook eenig onderfcheid in hunnen Stijl, zoo met betrekking tot de keus der gëdagten en den gantfchen aenleg des Kunstwerks in 't algemeen, als in de uitvoering van dien in 't bijzonder, te ontdekken zij ? beginnen wij met het eerfte.
Geen werk van Kunst zonder eenheid en verfcheidenheid; maer daer het nu toegeftemd is, dat verfcheidenheid vermaekt, terwijl eenheid, duidelijkheid, en even daer door overtuiging, die fleeds het hare ter overreding moet toebrengen, bevorderd, kan men als een eerfte onderfcheid tusfchen de twee Stijlen vastftellen de meerdere verfcheidenheid van den Poëtifchen, en grootere eenheid des Oratorifchen Stijls. Van hier reeds een merkbaer onderfcheid in den aenhef of liever de voorftelling van het aentevangen Kunstwerk. — De Dichtkundige is algemeen: ik zing den held, die enz. maer , indien het onderwerp het vereischt, verdeeld de Redenaer zijn ftuk in hoofd- en onderdeden, en geeft ons een fchets van het gamfche beloop des werks , dat wel zeer veel tot de duidelijkheid, de gemakkelijkheid om den geheelen fchakel der denkbeelden in eens te overzien, en tot de overreding toebrengt, maer den Dichter kwalijk voegen zou, alzoo zulks het vermaek der eigentlijke gezegde verasfing niet alleen, maer ook dat, het geene uit een onverwagte wending der denkbeelden ontftaet , en watr aen zeer vede Lierdichten, zelfs onder die van horatius, derzelver waerdij te danken hebben, wegneemt.
De Welfpreekendheid flegts ten oogmerk hebbende
om



ï4+ verhandeli n g
om ons van iets, wat het ook zijn mag, te overre» den , moet noodwendig ieder gezegde' van den Redenaer zijne betrekking op dat iets' hebben. - Al wat geen betrekking op het onderwerp van den Spreeker heeft, ZOu de aendagt, het belang en de overreding bij de toehoorderen weeren. - Maer de Dich ter, die flegts poogt te behagen, is hier aen zoo meuw met gebonden, zijn Genie is vrijer, elk denkbeeld, dat natuurlijk uit den loop der gedagten voortvloeit, verdient bij hem eene plaets; en, daer de redenaer ons altijd in dezelvde rigting op zijn eens gekoren doelwit flaeren laet, doet de Dichter ons op den Aroom zijner denkbeelden, als op een kronkelende beek door onbezogte dalen, met ongelijkvormige flingeringen en in gantseh onvoorziene rigtingen, fpeelvarend daer heen drijven. - Van hier dat tot het aengeboren in de Poëzij niet flegts een gevoelig hart, maer ook een weeldrige verbeeldingskragt, die ten vrngtnre bron van zoo veele vermakende tafreelen bijoude en nieuwe Dichtten verflrekt, gerekend word te behoren, (c)
Een ander hier uit voortvloeiende, of liever hier in opgefloten onderfcheid en kenmerk, gaen wij omvouwen. J
Men weet hoe het Heldendicht der Ouden, zoo wei als der hedendaegfehen van zekere tusfehemze. bcurtenisfen, die wel met de eenheid van het Snik onfehadehjk moeten zijn, maer evenwel geen gedeelte
van
CO tan aiph in Dichtkundige Verhandel, i D„l fag.m.



over öen STIJL dèr POËZIJ. 145
Van het hoofdbedrijf behoeven uit te maken, of den voortgang der handeling te bevorderen (d), een groot gedeelte van deszelfs waerde ontleend. Hoe treffend vermaken ons niet, om van de Ouden te zwijgen, de epifoden van de onzondige aerde en der verhevener liefde van Cidli en Semida in den messi as — en, fchoon het epope het eigéntlijk veld der epifoden is, werkt ze toch in verfcheide andere Dichtftukken mede , om het algemeen doelwit des Dichters, het vermaek namelijk, te bereiken; zoo dat men de epifoden en andere behagende uitweidingen, als verëischten en kenmerken van den Stijl der Poëzij mag aenmerken , en wel in onderfcheiding van dien der Welfprekendheid; alle epifode immers zou het hoofd■ onderwerp van het gezigt verwijderen, dien fpoed, dat vuur, ter belangverwekking zoo onontbeerlijk, en die klaerheidj ter betoging zoo noodzakelijk, verminderen, en dus de overreding hinderlijk zijn.
Men ziet evenwel klaer genoeg, dat wij hier flegts {preken van meer uitgewerkte tusfchenhandelingen en aenhalingen of te pasbrengingen van andere ge* fchiedenisfen of natuurverfchljnfelen, op zich zeiven ftaende en met het onderwerp min verbonden; anderzints waerlijk zouden wij de Welfprekendheid tot het droogfte Proza verlagen en alle belangverwekking ontroven. — Bij voorbeeld, de Redenaer ons van
d a-
IV. desl, £



146" VERHANDELING
da vid's grootheid willende overreden, maf met gelijk recht als de Dichter zeggen: saul heeft zijne duizenden verflagen, maer david zijne tien duizeoden: al ware't zelfs dat hij de daden van saul en david eenigfints uitgebreid ons affchilderde, zoo maer de periode niet te groot werd , om als met denzelvden opflag van het oog overzien te worden.
Een ander gewigtig onderfcheid kan uit dezelvde bron worden afgeleid; de Welfprekendheid pooft te overreden, en hoe zou ze zulks ftandvastig kunnen doen, zonder bewijsredenen aentevoeren? en fchoon dit in de behandeling van de eene ftoffe veel meerder te pasfe komt, dan in de uirwerking van een ander onderwerp, kan men zich mocielijk een Stuk van Welfprekendheid voorftellen, dat geenerlei betoging geen aenvoering van gronden voor het gevoelen, dat men den toehoorderen zoekt te doen omhelzen, in zich bevat en duidelijk aen den dag legt; het is hier om, dat de Oratorifche Stijl zoodanig moet zijn ingengt, dat de zaek uitdrukkelijk aen de beoordeeld van het verftand der hoorderen gebragt word; maer de Poëzij, die uit de volle overtuiging van het hart fprekende, hare rede als opgezwollen beeken, door geen weerhoudende oevers te bedwingen, daer heen doet ftromen, bekreunt zich daer niet aen; zij zeirr zoo en zoo is het: nog wel eens voert zij geruisen aen, maer geen twijfel kennende, en niet voor het oordeel, maer voor het gevoel fchilderende, kent zij geene redeneering, veracht den betogenden fpreektrant der Welfprekendheid, tn heeft de redenge-
vet>



OVER DEN STIJL DER POEZfJ. ttf
Vende woorden, want, dewijl ev.z. uit haere tael verbannen. Tot dus verre van den aenleg. -— Wij gaen over tot de uitvoering, beitsende in het gebruik van Leenfpreuken (Tropi) en Spraekfiguren (Schemata'). Schoon Poëzij en Welfprekendheid beide van dezelvde Tropen en Figuren, ter bereiking van hunne verfchillende doelcindens, gebruikmaken, zijrt het echter deze bijzondere oogmerken zelve, die dit wederzijds gebruik beflemmen. — De Dichter maekt van ieder overdragtige uitdrukking cn verfchillende Spraekfiguur gebruik, zoo ras maer het vermaek daer door vergroot word, al is het zclvs dat zij flegts dient ter bevordering of verkrijging van het Metrum; maer de Orator daer tegen veroorlooft zich geene Tropus, of hij moet daer doör de duidelijkheid zijner rede, of wel deszelvs zinlijkheid en daer door derzei* ver overredende kragr Vermeerderen ; vier redenen geeft de kundige Blair (e) op, voor de waerde, die de Tropen en Figuren aen den Stijl in het algemeen bijzetten; i°. De meerdere rijkdom , die de tael daer door verkrijgt, om iedere gedachte in de geringfle verfcheidenheid voorteflellen; 2*. de waerdigheid, die zij den Stijl, door vart de gewoone wijze van fpreken aftewijken j bijzetten; 30. het vermaek uit de vergrooting van het getal der voorwer* pen ontftaende , 40. en voornamelijk, de meerdere klaerheid en treffende indruk* die de uitdrukking van dezelve ontleend; — wanneer men deze vier redenen,
t«A
O) in zijns Leden* 1 Deelt pag. 4i£<
K a



Ï48 VERHANDELING
ten opzigte der wederzijdfche oogmerken der Poë« zij en Welfprekendheid befchouwd, zal men over"tuigend zien, dat de eerfte der beide Kunsten even zeer dienstig is , dat de tweede meer op de Welfprekendheid, en de derde daer en tegen alleen op de Poëzij toepasfelijk is, terwijl eindelijk de vierde reden weder grootehjks zijne betrekking op de Welfprekendheid heeft.
Het zoude een zeer verdrietig en tevens groote»deels overbodig wetk zijn, dit verfchil in de veelvuldige onderfchcidene foorten van Tropen en Figuren, door de Schoolfche Rethorka uitgedagt, fluksgewijze nategaen, maer het toornt ons evenwel niet geheel ondienstig voor, de voornaemfte foorten van dezelve te weten de Mttapbora, en AkgorU, de Parabo/aen Antitbefis, als mede de Profopoptial ten dezen opzigte, wat van nader bij te befehouwen.
De Mctaphora, die om de gelijkheid tusfchen twee voorwerpen plaefs hebbende, het eene voor het andere fteld, mag doorgaens in de hand des Dichters de verfcneidenheid en daer mede het vermaek vennoten maer kan flegts onder zekere meer bepaelde vooreerder den Redenaer te ftade komen; dan althans moet de gelijkheid oogfchijnlijk en niet ver gezoet zijn , het in de plaets gefield voorwerp behoeft wel met vermakelijker en aengenamer, maer moet zinlijke, en tteffender wezen, en de verlenging aen de redevoering , door deze in de piaetsflelljng vcroorzaekt moet aen de duidelijkheid niet fchaden. * Lit in het oog houdende, ziet men dat de Ahgo-
riey



OVER DEN STIJL DER POE ZIJ. 149
rie , die niets anders dan een doorgaende of voortgezette Metapbora is, en welke, wanneer zij op een op zich zelve ftaendc (luk en geen gedeelte van eenig grooter werk uitraaekt, altijd meerder tot den Poè'tifchen Stijl behoord, eene Tropus is, die meer den Dichter, dan den Orator te ftade komt.
De Parabola, Comparatie of vergelijking, welke de gebeurtenisfen van het onderwerp vergelijkt bij eenig ander voorval, het zij uit het rijk der Natuur, of uit het Schouwtoneel der Gefchiedenisfen, word even zeer door den Dichter als Redcnaer gebezigd. — Maer de laetfte raag hier geen ander oogmerk hebben dan zijn onderwerp optehelderen, en door de meerdere hartstogtelijk hei d en zinlijkheid der bijgebragte gelijkenis het gemoed der hoorderen te roeren, en daer door te overreden, terwijl de eerfte hier geen ander doelwit in 't oog te houden heeft, dan te vermaken. — Van hier de menigvuldige lange en zelve verder dan de gelijkheid zig uitftrekkende gelijkenisfen, die de Heldendichten der ouden en hedendaegfehe Puikdichters aenmerkelijk verderen., maer die een cicero zelve het fpreekgeftoelte onwaerdig gembekr, zoude hebben.
• Schijnt men hier uit te moeten opmaken, dat de Parabola veel meerder den Dichter, dan den Redenaer te ftade komt, wijl de Metapbora in de meeste gevallen toereikende is , om de uitdrukking op te helderen en te verlevendigen, en zulks met minder verlenging der rede, en dus met meerder vuur verrigt, daer cn tegen moet feJntitbefis, die tegenftrij-
K 3 diga



ï5o VERHANDELING dige zaken vergelijkt, meer tot den Oratorifchen dan tot den Poetifchen Stijl behooren; alzoo van de eene zijde her opmerkzaem oog ieder oogenhlik duizend tegenftnjdrgheden waernemende, de ziel daer uit minder vermaek trekken kan dan uit de zeldzamer opgemerkt wordende gelijkheden;* terwijl van den „nderen kam het opgemerkt contrast grootelijks aen de duuehjkheid van het voorwerp, en niet «reinig aen de heviger en hartstogtelijker werking van het zelve op het gemoed der hoorderen kan toebrengen
Wat nu betreft de Profbpojma of perfoonsverbeel«mg, waer door men aen levenlooze voorwerpen leven en werking toefchrijft. — Deze figuur die met alleen in de Poëzij met groot voordeel gebruikt word maer ook in het Proza plaets heeft, en inzonderheid tot het hartstogtelijke, tot het overredend gedeelte eener redenvoering het hare toebrengen moet, word wel door den te meermalen genoemden blair ff) ,n drie trappen verdeelt, wanneer i' aen levenlooze en denkbeeldige voorwerpen zekere eigen fchappen van levendige worden toegeschreven, *° wanneer men ze ais handelende voordiaegt, en 3* wan neer ze aengefproken worden; dan bet komt ons voor dat men dezelve gevoeglijk in twee foorten zoude kun* nen onderfcheiden, namelijk in de zulke, waer in I". aen levenlooze voorwerpen of denkbeeldige wezens flegts handeling word toegekend, en 2° waer m aen dezelve daer en boven eene ged*nte, omklee-
ding
(/) In zijne Lesfen, L Deei,pog. 405.



OVER DEN STIJL DER POËZIJ. Jgt
ding en andere zintuigelijkc eigenfchappen worden toegefchreven ; van de eerfte foort is het vooibeeld bij blair uit sherlor, nopens de natuurlijke Godsdienst, acngehacld, terwijl tot het tweede foort behooren de Pest van nomsz (g), en de Wellust van
ka ntelaer (h).
Wanneer wij nu in 't oog houden, dat het verlevendigen van het onderwerp, 't welk op eene voortreffelijke wijze, door het in handeling brengen en bezielen van levenlooze voorwerpen en denkbeeldige wezens gelchied , veel tot het overreden' toebrengen moet, terwijl van den anderen kant, het geven van zinlijke lichaemen, gedaentens en cieraeden aen logge ftoffen of onzichtbare wezens, ons gewis tot vetmaek moet ftrekken, zal men met genoegzamen grond kunnen opmaken, dat de eerfte foort van persoonsverbeeldingen grootelijks den Redenaer, en het tweede meerendeels den Dichter te ftade komt, fchoon wij daerom het oordeelkundig gebruik van beide aen onze verfchillende Kunsten geenzints ontzeggen willen.
Zie daer dan, hoe ook dat gedeelte der Rethorica, dat gebruik makende van Tropen en Figuren, derede verlevendigd en de waerde van het Kunstwerk helpt uitmaken , op een gantsch verfchillende wijze in den Stijl der Poëzij en in dien der Welfprekendheid werkzaem zijn moet.
Zoo dia het waer is, dat zekere opeenvolging van
na«
(e\ Willem de Eerfte, u- Boet. *
(&) Dichtwerken van dit Genootfchap, 6. Bul, fag. 89,
K 4



«» VERHANDELING
ÏÏXsf Ta^''ZT:sirhetgehoot
e'lk !" b,JLdC bij de °Pvo1^ «n klanten WonM . 2 " VaSt bCpaeld denkbee" vertegen", woordende,onS behagende beelden vooroogen fteld,
tZJn van nLuriijke
klanken voegen kan; dan is het zeker dat de Dicht*
nu ur " befch0Uwd' **« doen moet. — Daer
der benadeehng van dat, het welk uit de levendige VPorftelhng der beelden ontflaet , kan daer ftellen, moet men een rijmende versmaet als een wezentbïk vereKsehte der Poënfchen Stijl aenmerken, en we! n tegenover ielüng van d^Oratorifchen Stijl, dewijl de noo^kehjkheid van Rijm Cn Waet, bij gene ^ gehjkheid, mt net oogmerk van overreden afteleioen is.
. Z°\'hebben wc da" gezien, dat de beide Stijlen in VerfrheideneQrntigten verfchiliende zijn; vereischt dePoezaj aen den eenen kant, meerdere verfcheidenhe.d m de behandeling, meerder wending in de ae. dagten, meerder fchildering van afgelegene en tot het onderwerp niet behorende Tafreelen ; de Welfpreekemlheid vorderd van hare zijde meer eenheid, meer bepaeldheui tot het eigentlijke doelwit — De ee. S 2,n,ijkf tagl def dichtkunde mag, fiegts fehiiderijen voor het geopend oog ophangende en geheel on het zmgeflel werkende, het woord "met alle
fedencrmg, uit haren woordenfehut uitfluiten, het is
ech-



ÓVER DEN STIJL DER POËZIJ. 153
echter dat woord, dat in de Welfpreekendheid, die flegts zelden zonder overtuiging overreeden kan; die, hoe zeer door den weg der zintuigen, echter altijd op het wikkend oordeel mikt, de boventoon moet uitmaken; — gebruiken de beide Stijlen dezelvde cieraden van Tropen en Figuren, het is echter op een gantsch verfchillende wijze , de Oratorifche is kort, licht aenbrengend en treffend; de Poëtifche voldoed, zoo ze flechts behaeglijk zij; - Ls het den Redenaer genoeg zijne woorden in eene eenvoudige natuurlijke orde, die maer niet ftootende, en daer door voor den fpreker hinderlijk en den hoorder afleidend is, uit te boezemen, van den vermakenden Dichter verwagt men een muficaele aeneenfchakeling der woorden, welker zagte vloeing, als het lieflijk geklater van ruisfende beekskens, het luisterend oor verrukken kunnen.
Bij zoo veele onderfcheidene verëischten van beider Stijl, zou men wanen even zoo veele duidelijke kenmerken, ter onderkenning en toetzing van voorhanden zijnde kunstwerken, te hebben, en zulks zon in dc daed ook zoo wezen, zoo elk kunstwerk enkel zuivere Poëzij of zuivere Welfprekendheid ware of behoorde te zijn ~ dan, 'er zijn duchtige redenen, die de onderlinge vermenging dezer beider Stijlen wettigen — de Dichter immers mag,' bij het vermaken het ftigten voegende, tevens Redenaer zijn; ja , hoe hoog zijn waerde als Dichter ftijgen mag' zijne hogere waerde als Mensch daelt nog oneindig dieper, zoo hij ons niet voor 't goede zoekt in te
K 5 nee-



Ï54 VERHANDELING
neemen, en in het ware en nuttige belang te docn ftellen — en wat de Redenaer aenbclangt, hoe vaek -word zijne te vuurige rede niet tot den meer póëtifchen Stijl, als van zelve, overgcbragt, terwijl hij ook dikwerf van meer po&ifche, meer fchilderende en afwijkende tafreelen gebruik maekt, om door het daer uit fpruitende vermaek, heviger hartstogten tijd tot bedaren te geven, aftewenden en te ftillen — bij dit alles komt nog, dat hoezeer de volkomen Poëtifche Stijl tot het vermaken best gefchikt zij, de letterkunde een menigte andere fhikken tellen kan, die, fchoon in proza gefchreven, treffelijk aen dat zelfde' oogmerk, van vermaeken , beanrwoorden.
Niettegenftaende het volkomen gewigt dezer aenmerking, zal ieder Letterkundige , met de Meesterlikken der beide Kunsten bekend, hier en daer overvloedige fpooren vinden, om deaengeftipte verëischten , als wezentlijke kenmerken, ter Onderfcheiding der beide Kunsten aentenemen en toeteftemmen en het zou niet moeielijk zijn uit de beste werken 'zoo der ouden als der hedenduegfchen, een meenigte uittrekfelen re maken, die onze vastgefteide onderfcheidingen en kenmerken ten vollen zouden ftaven maer wij verkiezen liever, eene vergelijkenis te maken tusfchen de Otatorifche en Poëtifche behandeling van een en hetzelve onderwerp, den Admirael de Ruiter namelijk, door den Heer bousojjet (;') i„ eene'
re-
iS. In *edevoerinS. "no 171!. bij P. Schout g*.



over den STIJL der POËZIJ. 155
reden voering gefchetst , en door den Puikdichter f eith (k) bezongen.
Vooraf moeten wij aenmerken , en in onze vergelijking onder het oog houden, dat het ft uk van den lieer bousquet, ingerigt om het gezelfchap: Concordia & Libirtate een bepaelden tijd bezig te houden, en tot ware Vaderlandsliefde optewekken, eene zekere uitgeftrektheid hebben en onder het overreden tevens eenige nuttige aenmerkingen en warme opwekkingen bevatten moest, dat, daer en tegen, de Heer f ei th in zijn Prijsvers kort behoorde te zijn, en dat, hoezeer men een Dichtft.uk veiè'ischte, de Dichter met eenen ons van het Caracler des Helds moetende overreden , tevens Orator wezen moest, en daerom niet al te zeer in vermakende tafreelen vermogt uitteweiden — dit in aenfehouw nemende, gaen wij over om te zien, of deze beide ftukken, zoo wel in de uitvoering, als in den aenleg, boven het onderfcheid van maet en rijm, eenige kenmerken hebben, waerom het ééne meer tot de. Poëzij, *t andere meer tot de Welfprekendheid zoude behoren — eerst omtrent den aenleg.
De lange voorrede van den Heer bousquet dient, niet ecniglijk om het ftuk eene voegzame lengte te geven, en is ook geenszints eene afwijking van het onderwerp, wel der Poëzij , maer geenszints der Welfprekendheid geoorloofd, maer is gefchikt, om een zwart veld te Ichilderen , waer op de heldere
uek-
\n het 6. Deel dezes Genootfchaps»



VERHANDELING
afteken; - door .het gantfche (luk zal men zien dat de Orator b.j zijnen Held , in de fchikking van ieder gedeelte van hetzelve, bepaeld blijft, zich nergens eene uitweiding, die enkel tot vermack zoude'dienen, veroorlooft, en 'er altijd op uit is om zijne hoorders van de Rüiter's ware grootheid te overreden; hoezeer is daertoe nier ingerigt de hachlijkheid der keuze, om zich, daar Hij reeds met roem hekend was, en befloten had, de vrugten zijns arbetds ,n de omhelzingen eener deugdzaeme echtgenote teplukken, zich al of niet aen 't Vaderland te onttrek ken? hoezeer nier de haehhjke toefland van dat Va derland op dat oogenblik, en de hooge noodzakelijk" he,d van een Man , die deszelfs redder zijn zoude* hoezeer niet de befparing van al de gevallen van s Mans Jaetfte togt, en het acndoenlijk, vuurio- ver. hael van dezelve, en den heldhaftigen dood van den Held tot het dot der redevoering? bij dit alles komt nog dat het verhael van de kvitbk's heidendaden (van pag. 45. af) niets heeft van die. fchilderenden Stijl der Poëzij, maer min of meer in den Demon ftrativen Stijl, der Welfprekendheid eigen, is inge rigt; dezen fchilderenden Stijl gebruikt echter de Oia tor in het befchrijvcn van den doodelijken Zeeflas maer daerom verlaet hij het pad der Welfprekendheid met geheel, zijne hoorders zijn reeds overreed 'er fchiet mets overig, dan om die overreding ten hooit Men top te voeren, om hen te verrukken; en hoe kan du gefchieden zonder geheel zinlijk te zijn?
De



over den STIJL der POËZIJ. Ig?
De Heer feith, fchoon ook Lofredenaer, en du* min of meer flipt aen zijn onderwerp, ook door de bepaeldheid van zijn bellek verbonden, weidt echter hier en daer verder, dan den Orator geoorloofd is, van het veld zijner befpiegeling uit, en bereikt daer door zijn oogmerk , ons vermaek; hoe treffen ons niet de befchrijving van 't Genootfchap, en die van des Dichters eigen Enthoufiastifche Vaderlandsliefde; hoe niet zijne aenmerkingen over den Adel; hoe niet de waerde eenes Menfchenvriends; hoe eindelijk niet de Aenfpraek aen voltaire? — Nergens ook vinden wij bij den Dichter, hoezeer hij ons de groots heid zijns helds gevoelen laet , iets van dien betogenden fpreektrant, welke wij bij den Redenaer aentruTen.
Het oog nu op de wederzijdfche uitöeffening flaen» de, dan vinden wij bij den Redenaer wel eene waerdige, meer of mm, maer echter zeer fpaerzaem bloemrijke Stijl; in het begin en midden der redevoering zijn de figuren fpaerzaem, en de tropen zeer eenvoudig en weinig ver gezogt; in het flot zijn ze wel, doch te regt meenigvuldiger en vuuriger, maer klimmen echter niet al te zeer — daer en tegen hoe Zinlijk , hoe vol Spraekfiguren, en hoe Hout in mee» nigvuldige Leenfpreuken is niet het Prijsdicht van onzen Dichter; geen periode die niet doorzaeid is met Leenfpreuken, wier ftoutheid ons verbaest, doch den Redenaer windrig en belaglijk zoude gemaekt hebben.
De



*38 VERHANDEL, over den STIJL der POËZf j.
De Verëischten en Kenmerken apriori uit den nert en oogmerk der beide Kunsten afgeleid , en a pofteriori met proeven geflaefd hebbende, en dus onzen taek afgewerkt zijnde, befluft ik met de hartlijke wensch, dat onze aenkomende Dichters en Redenaera de wezenthjke verëischten hunner Stijl meerder in 't oog mogen houden , de bevinding daer van en de daeruit fpruitende verbeetering onzer Letterkunde, de loflijke pooging van dit Genootfchap, in het uitfchrijven dezer vrage, rijkelijk mogen vergelden.
Eft enim finitimus Oratori Poëta* Cicero, de Orat. iib. i,
VER.



VERHANDELING
over de
VERËISCHTEN en KENMERKEN
van den
S T IJ L der P O E Z IJ,
IN ONDERSCHEIDING VAN DIEN DER
WE L S P-REEKENDHEID,
door
DIRK EM.KEJLENS,-
AAN WIEN DE TWEEDE ZILVEREN EERPENNING IS TOEGE WEEZEN.






VERHANDELING
over de
VERËISCHTEN en KENMERKEN
van den
STIJL DER POËZIJ,
IN ONDERSCHEIDING VAN DIEN DER.
WELS PR EEK ENDHEI D.
D eze Vraeg fchijnt, in den eerflen opflag, niet moeijelijk te beantwoorden; immers, daer de Dichtkunst en Welfpreekendheid twee onderfcheiden wetenfchappen zijn, en, in den rei der fchoone Kunsten, elk in hunnen bijzonderen natuurlijken rang geplaetst zijn , zal het gemakkelijk vallen, de bijzondere eigenfchappen, zoo onaffcheidelijke, als die minder wezenlijk zijn, gereedelijk te doen kennen, en zullen dezen den opmerkzamen onderzoeker en fchranderen wijsgeer fpoedig in het oog vallen. Dus zal een oppervlakkig befchouwer, op de eerfte lezing dezer vrage, het gewigt derzelve beoordeelen, terwijl de ware Wijsgeer, aen een grondig ondexzoek en bondige beoordeeling gewoon , niet dan met fchroom, en onder een zeker wantrouwen van zich zei ven en van zijne uitgebreide kundigheid, ter overweging'en beantwoording' dezer vrage zal overgaen; IV. deel. L im-



iSa VERHANDELING
immers zijn de grenzen der Dichtkunst en Welfpreekendheid zoo na aen een gelegen, en loopen zoo in en door eikanderen, dat men dikwerf niet gewaer wordt, dat men van de eene tot de andere overgaet. 't ls dezé vermenging en zamenfielling dezer twee onderfcheiden Kunsten, welke de vraeg , door het Kunstgenootfchap gednen, van eene uitgebreide nuttigheid doet zijn, en die dezelve, in het beftudeercn der fchoone kunsten, te meer noodzakelijk maekt.
Dat deze naeuwe vereeniging der Dichtkunst en Welfpreekendheid in derzelver wezen gegrond is , zal ik vooraf trachten te bewijzen, om vervolgens te'gemakkelijker en zekerder tot de onderfcheiden eigenfchappen van beiden overtegaen.
Ik merk, voor eerst, aen, dat in de vroeglle kindsheid der Maetfchappij, of, 't geen hier het zelfde is, in den zoogenoemden ruwden en onbefchaefflen RaeE der zamenleving, Welfpreekendheid en Dichtkunst een en het zelfde waren.
In den eerflen ftaet der Maetfchappij, toen de mensch geene andere tael gebruikte, dan die de gevoelens van zijn hart en de beweging zijner ziele uitdrukte; toen hij niets dan de opwellingen van zijn hart uitboezemde, gebruikte hij geene andere woorden, geene andere manier van zegging, dan die den ftaet zijner ziele op 't volmmk.lte vóórhelde, 't zij hij, door blijdfchap vervoerd, door levendiger aendoehingèn verrukt, door bewondering opgetogen, of door droefheid ter neêrgeflagcn, die gevleidheid zijner ziele op het levendigite vvnde afmalen, cn aen anderen mededeefen. jn



OVER DEN STIJL DER POEZIJ. 1C3
In die eerfte eeuwen der Maetfchappij was het karakter—waren de verrichtigingen van den oodogsheld* den ftaetsman en van den echtgenoot, in een en denzelfden perfoon vereenigd : de onderrichtingen der Wijzen beftonden in het opzeggen van gezangen en het zingen van liederen ^ door Welken zij gebeurde zaken kenbaer maekten en hunne gevoelens verbreidden; en daer zij geene andere bedoelingen hadden , danhet mededeelen hunner aendoeningen en het verbreiden van den lof van groote daden, voldcedden zij, met hunne gezangen, aen twee hoofdoogmerken der Dichtkunst en Welfpreekendheid ; zijnde dat der eerfte, te roeren en te verrukken, en dat der tweede., te onderrichten : zij kenden dus geene andere Welfpreekendheid, dan die der Poëzi]', en deze voldeed volmackt aen hunne hoofdbedoeling; en dus bezaten zij de ware Welfpreekendheid, welke die is, die het busz gefchikt is ter bereikinge van het oogmerk; daerenboven is het zeker, dat de Dichtkunst der vroegfte eeuwen geene onderfcheiding of benaming van Lierdichten, Heldendichten of Herderszang gen kende: de tael vair het hart en de verbeelding bragten zoodanige gezangen voort, als best met de aendoeningen van den zanger, of redenaer, overeenkwamen ; de toon en de ftijl der Welfpreekendheid waren gelijk aen de gefteldheid der ziel en de hitte der verbeelding, en daer de mensch, in die eerfte tijdpeiken der Maetfchappij', niet anders dan aendoeningen van gevoel en veibeelding had uittedrukken„ kun hij ook gcentn anderen ftijl, dan die daer toe L 3 no»



164 VERHANDELING
noodigwas, dac is de Stijl der Dichtkunst, gebruiken, en welken hij; door zijne aendoeningen en hartstogten gedreven, ook alleen en van zeiven bezigde, zonder eenige andere leidsvrouw, dan die der natuur, te volgen.
Dar, in die eerfte tijden, de Dichtkunst en Welfpreekendheid een en het zelfde waren, blijkt ook daer uit, dat de Dichters roen alles waren: zij waren de leermeesters en fllöfofen voor het volk, de hiftoiiefehrijvers der natiën , en veelal ook de priesters en onderwijzers in den Godsdienst, en dit heeft plaets gehad in alle tijden en bij alle volken ; de oudfte Dichtftukken van alle natiën bevestigen dit volkomen, gelijk de gefchiedenisfen der hedendaegfche ongeoef! fende volken in de afgelegenftc oorden hief mede inftemmen.
'Er was dus, in de eerfte tijden, en 'er is nog bij de hedendaegfche ongeoeffende en zoogenoemde°vvoeste volken, geene andere Welfpreekendheid bekend, dan die mét «e Dichters gebruikt werd: wanneer helden ten ftrijd' moeten aengtmoedigd worden, zijn het de Dichters, of Wijzen, die hier toe worden gebruikt, terwijl de lof der dapperen, door gezangen, wordt verheven, daer al het volk, in dat oogenblik, door dichterlijke welfpreekendheid aengevuurd, geene andere aenmoediging noodig heeft, en 'er ook geene kent, dan de tael der hartstogten en der verbeelding.
Uit d.t beredeneerde blijkt, dat 'er een' tijd jreweest is, en nog is, waerin geene andere Welfpreekendheid bekend is, dan die der Dichtkunst, of,
met



over den STIJL der POEZIJ. 10*5
niet andere woorden , de Welfpreekendheid van de eerfte tijdperken der Maetfchappij is Poëzij. Dit bevestigt zich ten fterkften, wanneer wij op de tael der eerfte eeuwen acht geven; alle geleerde taelkundigen zijn het daerin eens, dat de tael dier volken , die nog weinige vorderingen in de befchaefdheid gemaekt hebben, de tael der hartstogten is; dat zij is vol werking , vol beelden, fleik fchilderende, vol harmonie en rolling, dat is, hunne tael is de tael der Dichtkunst.
Een fterk voorbeeld kunnen wij hier van bijbrengen in Osfian, die, gezeten op de barre klippen van het Noorden, in het woeste Schotland, onder de ruwfte volken, een tael doet hooren, welke, geheel zinnelijk en beeldvol, de eigenlijke tael der Poëzij, in al haer fchoon, voorftelt, en, in dezen zin, is het, dat men zeggen kan, dat de eerfte tael Poëzij geweest is, 't geen zekerlijk niet influit, dat toen alle menfchen Dichters waren, zoo min als men daer uit bewijzen kan, dat elk mensch een verheven gevoel bezat, door fterke hartstogten gedreven werd, of door vlugge verbeelding werd aengedaen.
Dat de oudlte van alle talen, de Hebreeuwfche namelijk , eene volmaekte-Poëtifche tael was, en dat bij de eerfte bewooners der aerde alles, zelfs hunne gefchiedenis, Poëzij is, is door herder, in zijne zamenfpraken over de Hebreeuwfche Poëzij , duidelijk bewezen; dezelve zegt ergens elders (a): „ Het is » eene oude algemeene overlevering, dat de Dicht-
„ kunst
CO Ovcr toö oorforong der Spraek.
L 3



ió5 VERHANDELING
„ kunst voor het ondicht geweest is, dat moest zijn* » de eerfte fpraek van den mensch was eene verznrne„ ling van dichterlijke bouwftoffen; liet waren nage„ volgde klanken van de wérjérgal mende , bewegen„ de, werkende natuur, opwellingen van vrolijke of „ droevige gevoelens, uitroepingen, door de eerfte „ klanken der oorfprongelijke fpraek bezield. Is de „ Dichtkunst iets anders? was het geheel dezer klaiï„ ken niet reeds een heldendichr, waer in de natuur„ lijke harmonie zich met de bekoorlijkheden van het „ wonderbare vereenigde"?
Uit al het gezegde maek ik dit bcfluit op, dat de Dichtkunst niet alleen zeer naeuw met de Welfpreekendheid vereenigd is, en de eene en andere dezer kunsten veel van eikanderen ontleenen, maer dat de Dichtkunst tot de Welfpreekendheid behoorr, als eeii tak van dezelve moet aengemerkt worden , en zich alleen onderfcheidt van zoodanige kïasfi* der Welfpreekendheid , die eenen geheel anderen ftijl, uit hoofde van deszelfs bedoelingen, vordert, en met zulks aentetooneu zal aen de vraeg des Gcnootfchaps, naer mijn inzien , volledig worden beantwoord. Alles zal dus daar van afhangen, dat ik de dichterlijke Welfpreekendheid genoegzaern en duidelijk genoeg onder fcheidé, en den bijzonderen ftijl van elke kkisfë der Welfpreekendheid op zich zeiven doe kennen, op dat het onderfclieid des te duidelijker voorkome.
Om hierin te bc:er te flagen, zal ik voor af eene algemeene bepaling der Welfpreekendheid opgeven, en uit deze de bijzondere klasfen, of takken, afleiden.
De



OVER DEN STIJL DER POËZIJ. IÓ7
De Welfpreekendheid is die kunst, of dat vermogen , om te [preken, op zulk eene wijs, als best gefchikt is, ter bereikhge van bet oogmerk (b).,
Indien wij nu elke klasfe in het bijzonder befchouwen, zal men zien, dar die allen, en eik op zich zeiven, haren grond hebben in de zoo even opgegeven bepaling, de Dichtkunst niet uitgezonderd.
't Zou dwaesheid zijn te Hellen, dat men immer fprak, zonder een bcpaeld oogmerk; immers, elke reden heeft ecu bepaeld doel, 't welk men tracht te bereiken, en waerom men fpreekt en zijne denkbeelden aen anderen mededeelt. Deze oogmerken kan men bekwaemlijk brengen tot vier: i°. om het verftand te verlichten; 2'. om den wil te buigen; 3-. om de hartstogten te roeren, en 40. om aen de verbeelding te behagen.
Schoon dikwerf het oogmerk medebrengt, dat niec enkel een dezer eindens , op zich zeiven , maer in vereeniging met een der anderen, worde bedoeld, zal toch altoos een der vier opgenoemden het hoofdoogmerk uitmaken; in dit geval is het overige flechts een bijkomend oogmerk, het welk alleen van ter zijde werkt, en als een bijgevoegd middel dienen moet, om het voorname oogmerk te bereiken; bij voorbeeld: wanneer de Wijsgeer voornemens is het verftand van zijnen evenmensen te verlichten, en daer toe eene zekere zaek met hem te overwegen, zal hij niet zelden
rge-
(J) Zie Blair, leAures en Rhetoric & folies Letters> voL 2. f.. 2..
L 4



IÖS VERHANDELING
genoodzaekc zijn ook de verbeelding oprewekken, om daer door zijn onderwerp meerder opteklaren, met meer gemak voor het oog zijner hoorderen re brengen, en zijne redenen meerder ingang te doen vinden: bier toe zal hij, met vrucht, gebruik maken van allegoriën en gelijkenisfcn; echter is zijn voornaem oogmerk niet om aen de verbeelding te beliegen; hij tracht alleen, door dit middel, het begrip zij. ucr hoorderen of lezeren optehelderen, om daer door zijn voornaein oogmerk te bereiken, het welke is het verftand te verlichten: hier om mag hij ook niet verder gaen; hij mag de verbeelding niet zoo hoog opvoeren, dat dezelve tot verwondering, of verrukking, zoude overflaen; dit zoude niet dienstig zijn tot opheldering, maer rot vervoering, welke, in het verlichten van het verftand, en in het in overweging nemen van zaken, meer tot nadeel dan tot voordeel is; hierom zal hij zich minder, of in 't geheel niet, tot de hartstogten zijner hoorderen, of lezeren, wenden , daer dezen, gaende gemaekt, den mensch minder regelmatig doen denken, ja dikwils het oordeel doen zwijgen, welks overweging zoo noodzakelijk is ter verh'chtinge van het verftand.
Het voorname werk des Wijsgeers, in 't verlichten van het verftand zijner hoorderen of lezeren is, hen te onderrichten, of te overtuigen. De hoofde'igenfchap des eerften , namelijk, de onderrichting, is klaerheid, duidelijkheid; die des tweeden, de Overtuiging., is betoging, bewijs.
Dus komen wij van zeiven tot den Stijl, wiens
we-



OVER DEN STIJL DER POEZIJ. 169
wezenlijke eigenfchap altoos en ove al moet zijn klaerheid, duidelijkheid, dikwerf ver/eld met fieraden, doch niet zelden zonder eenige derzelver]; dikwerf flechts met weinigen wordt deze zamengevocgd; het laetfte heeft plaets, wanneer onderrichting het werk des Redenaers, of Schrijvers, zijn zal, vooral in 't gefchiedverhaal, waer in klaerheid en duidelijkheid genoegzaem de eenige oogmerken zijn , welke de Historiefchrijver moet trachten -te bereiken, en welke bijkomende fierfels van den Stijl hij ook mooge bezigen, deze moeien alleen dienstig zijn , om het verhaal klaer en duidelijk te doen voorkomen. Tot deze fieraden behooren de harmonie van den Stijl en de levendigheid der voordiagt. Deze klaerheid echter moet verzeld zijn met bevalligheid ; of zoude het een zonder het andere kunnen beftaen?
De klaerheid, in het geval van onderrichting, doet ons den zin en de meening van een' Redenaer of Autheur duidelijk bevatten, zoo dat dezelve geene dubbelzinnigheid, of duisterheid, onderhevig is; ja zoo, dat het onmogelijk is hem anders te verflaen, of dat men iets anders uit zijne reden zou kunnen begrijpen, als hij wil, dat men 'er uit begrijpen zal. Hiertoe behoort, dat de Redenaer alle ovettollige woorden en fpreekwijzen vermijde en affnijde; dat hij geene andere gebruikr, dan die zijne meening op het duidelijkfle voorflellen, ook dat hij geene woorden, of fpreekwijzen, achterlaet, die zijne denkbeel. den beter en duidelijker zouden voorilelien. Deze L 5 be-



i7o VERHANDELING
bepaling, echter, b.'rooft den Redenaer niet van 't gebruik van de lieraden der Welfpreekendheid, neen: behalven de reeds genoemden, kan hij, ter verlichting' des verftands, en ter onderrichtinge, gebruik maken van zoodanige (ieraden, als zijne redenen aeng°naem en bevallig doen voorkomen, gelijk zijn, daer zulks te pas komt, het aenhaelen van gebeurtenisfen, het voor 'toog brengen van menfchelijke karakters, en hier door zal hij eene zekere droogheid en eenzelvigheid, in zijne redenen, vermijden, en zijne hoorders en lezers, zonder vermoeijenis, met hem, tot het einde zijner redevoering, doen voortgaen ; echter moet ahoos, waer verlichting des verftands, door onderrichting, het oogmerk is, eenvoudigheid en duidelijkheid van Stijl de hoofdrol fpelen , als volfirekt noodzaakelijk tot dat einde.
Wanneer een Redenaer, of Autheur, het verftand van zijne evenmenfchen wil verlichten, door overtuiging, dat is, wanneer hij hen eene zaek, waer aen zij twijfelen, of welke zij ontkennen, wil doen gelooven, of doen toeflemmen, moet hij zoodanige bewijsredenen aenvoeren, als het best, ter overtuiginge, dienstig zijn. Hier toe is een gematigde cn bedaerde Stijl het meest gefchikr, verzeld met fluitredenen, vermits hier alles van het gewigt, en niet van de fraeiheid der redenen, afhangt. Eene naeuwkeurigheid en netheid van uitdrukking cn voordeliing is hier allernoodzakelijkst; duidelijke ouderfcheiding is eene voorname eigenfchap in het aenvoeren van bewijsredenen, en in het afwenden van tcgen-
wer-



OVER OEN STIJL DER POËZIJ. 171
werpingen; nacuwkeurigheid en orde moeten alles in het helderde licht plaetfen; dan, dit moet niet zoo koel gefehieden, of eene zekere warmte van den Redenaer moet, in het aenvoeren zijner redenen , doorftralen; hij moet toonen, dat de verlichting des verftands van zijnen evenmensen hem ter harte gact; dat zijn hart, zoo wel als zijn verftand, medewerkt ter bereikinge van zijn oogmerk. Deze is the Stijl, welken de regtsgeleerde voor de balie, of den regtbank, moet gebruiken.
Het oogmerk der Welfpreekendheid ftelde ik , in de tweede plaets, te zijn: den zvil te buigen.
In dit geval tracht de Redenaer de geneigdheid zijner hoorderen, of lezeren, geheel voor zich, en de zaek, die hij hun voordraegr, te winnen, in zoo verre, dat hij hen overreedt tot het verrichten van zoodanig eene daed, of het aennemen van zoodanig eene handelwijs, als hem dienstig zijn kan, om zijn voornemen ten uitvoer te brengen, of hun eigen geluk te bevorderen.
De Stijl, biet toe noodig, is, voor een gedeelte, dezelfde als die, welke de Redenaer gebruikt, ter verlichtinge des verftands. Klaerheid, duidelijkheid komen hem te ftade, in het voordragen van die zaken, waer toe hij zijne hoorders, of lezers, wil overhalen; naeuwkeurigheid, om dezelven te onderfcheiden , en om verkeerde bevattingen voortekomen. In het aenvoeren van bewijsredenen zal hij dikwerf ook tot het gebruik van fluitredenen moeten overgxen. Tot dus verre gebruikt hij die middelen,
wel-



l?2 VERHANDELING
welken hij anders bezigt, wanneer hij geen ander' oogmerk heeft dan de verlichting des verftands, en deze moet noodwendig voorafgaen , vermits hij fpreekt tot wezens, met verftand begaefd, en die hunnen wil niet doen werken, dan na dat hun verftand de daed heeft goedgekeurd; dan, dit is, in dit geval niet genoeg; om zijne hoorders, of lezers, geheel voor zich te winnen, moet de Redenaer ook op het harr werken; hij moet de hartstogten gaende maken, de ziel in beweging brengen, zonder 't welk 'er we! toeftemmiug, maer geen uitvoering , zoude worden re weeg gebragt. Hoe meefterlijk de Rcdcnaers der Ouden van dit zaemgevoegd middel hebben weten gebruik te maken , en hoe voortreflijk zij, daer door, in hunne oogmerken zijn gefltegd, is eiken geleerden bekend: demo st h e nes kan hier van bijzonder ten voorbedde ftrekken.
Dus neemt de Redenaer, in dit geval, den gemengden Stijl aen, daer hij zich, dan eens tot het verftand, dan eens rot het hart zijner hoorderen wenden moet, cn ook fomtijds de verbeelding moet gaende maken. Deze gemengde Stijl, dit zaémgevocgd oogmerk geeft den Redenaer de hecrlijkfte gelegenheid, om zijne bekwaemheden aen den dag te leggen; hier kan hij het toppunt der Welfpree" kendheid bereiken ; zijn juist oordeel, gevoelig hart en vlugge verbeelding, kunnen zich, in alle kragt en fchoonheid , ten toon' fpreiden en beurtelings over de geneigdheden zijner hoorderen triumfeeren.
Heeft



OVER DEN STIJL DER POËZIJ. I?3
Heeft hij hun oordeel verlicht, aen hunne verbeelding behaegd, en hunne harten geroerd, het kan niet anders zijn, of hij heeft hen geheel voor zich ingenomen, en hunnen wil bepaeld en gebogen naer zijn oogmerk. Dit is de Welfpreekendheid in de Volksvergaderingen, in den Raed, en, met eenige bepaling ook, die des Predikftoels.
Wanneer het oogmerk is de verbeelding te behagen , komt de Poëtifche Welfpreekendheid alleen tepas, welke een' Stijl op zich zei ven heeft, de Dichterlijke Stijl genaemd. Dit oogmerk, om aen de verbeelding te behagen, is met het vierde, namelijk om de hartstogten te roeren, in het wezen der Dichtkunst gegrond; zijnde de Dichtkunst de tael der levendige verbeelding en van het hartstogtelijk gevoel, in gebonden reden of verzen.
Deze bepaling der Dichrkunst' behaegt mij boven alle, welke tot nog toe zijn opgegeven: alle eigenfchappen der Poëzij' leggen 'er in opgefloten, en zij is 'er van alle andere zaken , van alle klasfen der Welfpreekendheid , duidelijk door onderfcheiden; dezelve heeft de naeste overeenkomst met de befchrijving , welke blair van de Dichtkunst geeft als: „ The Language of Pafion or of enlwened Immagenation formed , most commonly in to regular riumbres."
Met aentetoonen, welken Stijl de Dichterlijke Welfpreekendheid gebruikt, om aen de verbeelding te behagen , zal het onderfcheid met dien, welken wij
aen



174- VERHANDELING
sen den welfpreekcndcn Redenaer, in de bovengeftelde onderfcheiden gevallen, hebben toegekend, zich duidelfk voordoen.
.Men neme hier eens vooral in acht, dat wij vastzeilen , dat de Dichtkunst tot dc Welfpreekendheid behoort, en zij zich niet anders onderfchcit, dan door den Stijl, aen de Dichterlijke Welfpreekendheid alleen eigen; zonder dit te doen loopt men gevaer van den Stijl voor de Dichtkunst zelve te nemen, of deze geenen anderen Stijl, dan die der Wtifpreekendheid, in 't gemeen toe te fchrijven; welke verwarring, naer mijn inzien , oorzaek is, dat het geen door den eenen als de Stijl der Dichtkunst wordt" opgegeven, door den anderen als het wezen der Dichtkunst' wordt befchouwd; de volgende aenmerking zal dit nader ophelderen.
Wanneer een' bevoegd kunstregter gevraegd wordt, wat is Poëzij? zal hij zulks in een voorbeeld, 't welk alle Dichterlijke eigenfehappen bezit, duidelijk aentoonen ; maer vraegt dienzelfden kunstregter , op eenen anderen tijd, of vraegt een' ander' nier min bevoegd beoordeelaer, wat is, in het zelfde Dichtfluk, de Dichterlijke Stijl, en waerin ondeifeheidc zich deze van de Welfpreekendheid? dan zal dezelve, of een ander beoordeelaer, Dichterlijke Stijl noemen dat geen, 't welk hij, pp eenen anderen tijd, het wezenlijk Dic'uerhjke noemen zal, zonder den Stijl in aenmerkiag te nemen.
Om den Stijl oer Dichterlijke Welfpreekendheidy zoo klaer als mogelijk is, te doen voorkomen, zal
ik,



OVER DEN STIJL DER POEZIJ. 1?5
ik, in de eerfte plaets, een onderwerp voorftellen , dat door den gefchiedkundigen, den wijsgeer en landbcfchrijver, zoo wel als door den Dichrer, kan behandeld worden: neem eens, de befchrijving van eenig aengenaem oord, of landfchap, als daer zijn, de Amftelftroom, van van Winter, de Rotteftroom, van Smits. Bij den Wijsgcerigen en Geo~ graphifchen landbefchrijver zal, omtrent deze onderwerpen, een geheel andere Stijl plaets hebben, dan bij den Dichter, om dar, bij den eerften het voorname oogmerk is te onderrichten: hier toe zal zijne Welfpreekendheid dien Stijl gebruiken, welke boven is aengewezcn; maer de Dichter , fchoon hij het zelfde onderwerp verkiest , heeft een geheel ander oogmerk, namelijk, hij tracht, door zijne befchrijving, de verbeelding te behagen. Hier toe bepaelt hij zich niet tot eene naeuwkeurige plaets- of landfchapsbefchrijving: de Dichter weet, dat niemand zijn werk ter hand zal nemen, om zijne aerdrijkskunde te vermeerderen, of om onderrichting te verkrijgen in al het geen de kennis van het onderwerp betreft; het geen, in 't geval eener Geographifchebzfehrijvinge, volgens het oogmerk, moet plaets hebben; neen, hij fpreekt, tot de verbeelding, en niet tot het verftand, en wel daer door, dat hij alles, op eene bevallige wijs levendig en treffend fchildert, met oogmerk om te behagen; het volgende vooibeeld, uit den aenhef van den Rotteftroom, zal dit klaerder aenwijzen:
Uier



m VERHANDELING
Hier zien we, uit het fchommlend groen ,
Torens rijzen en gebouwen;
Hier de zvelige Landouwen 't Vee met malfche klaver voên; Daer de nijvere akkerlieden,
Kiv in keieren d, veldwaerds gaen;
Ginder, op gezwinde raén\ 't Steevolk 't Stadsgewoel ontvlieden. Midden in dit fchoon verfchier,
Dat elks oogen kan behagen,
Pronkt de Rotte, in haren wagen, Met haar kransf van lis en riet. 'k Zie de Stroomgodin, gefegen
Uit haar glazen waterzael'
Als in blijde zegeprael, Rijden langs kris tallen wegen! Zie hoe teer zij Krooswijk kuscht,
Hoe zij akkers, beemden weijen,
Die haar loverkransfen breijen, Lachend lokt uit hunne rust'. In haer geestverrukkend wezen ,
Dat een heldren glans verfpreit
Ls, bij fiillc eenvoudigheit, Ileufche nedrtgbèit te lezen. Haer bekoorelijk gezuaedt
Hangt, van boven rot beneden, Luchtig, zwierig om haer leden, Zonder opgejinukt jieraedt.
Wat



over ben STIJL der POËZIJ. 1>7J
Wat denkt gij, Lezer! zou een landfchapsbefchrijVer op deze wijs aenvangen , en met zodanig een' Stijl voortgaen, in zijne land- of ftroombefchrijving? zou hij hier door zijn oogmerk kunnen bereiken, om u te onderrichten aengaende de legging, ftrekking en andere kenmerken en eigenfehappen eener rivier'? immers neen; veeleer zou hij zich hier door belagchelijk maken. De Dichter, echter, bereikt hier mede zijn oogmerk, dat is, hij behaegt aeri de verbeelding, en daer toe gebruikt hij dien Stijl, dien gij in dit voorbeeld gewaer wordt, en wiens onderfcheid [van dien des Proza - fehrijvers eiken Lezer, die flechts eenige fmack heeft, gemakkelijk ontdekt en weet aentewijzen; vooral in het voorftellifn van de rivier, als het beeld eener vrouwe, dat, op eenen glazen wagen, langs de oevers heen fchiet, onder die werkzaemheden, welken , in eenen overdragtelijken zin, aen de Rotte worden toegefchreven. 't Is de Dichterlijke verbeelding alleen , die op deze wijs voordraegt, en aen het levenlooze leven geeft; eene andere plaets uit het zelfde Dichtffuk zal dit nog klaerder doen zien:
Maer ivat vloeit de Rotte flil! Welk een kalmte flreelt de baren? Zie, de zvufte Waterfcharen
Wringen zich door enger kil: Zie haer, met gekromde rugge,
Als vertragen in haer fpoed,
Daer Terbruggen haren vloedt Overfcbaduzvt, met zijn brugge. IV. deel. M '* R«ih



ï7§ VERHANDELING
'k Ruilde graeg het ftraelgerucht, 't otatgetovel, üo/ sorg kommer, Aoor i/e frisfche lucht en lommmer
Van dit flil riviergehucht; Daer de Rotte, in H nederdalen,
Ruimer flroombed word bereid, Z/'e Aów, /« ^<?y vrolijkheit, Blij en welig adem halen,
Daer zij 't luchtig Rigaes rust, Door welks paén, vol lieflijkheden, Rust en lust en vrede treden , Met haer ftroomnajaden kust.
Welke eene bevallige befchrijving! hoe fchilderend voor de verbeelding! welk een onderfcheid tusfchen deze en eene naeuwkeurige plaetsbefchrijving,- hoe droog, hoe onbevallig, zou de opnoeming van eene reeks van plaetfelijke eigenfchappen zich hier bij voordoen, 't Is alleen de Dichterlijke Stijl, het fchilderen , het treffen der verbeelding , welke dit onderfcheid veroorzaekt.
Wilt gij een voorbeeld van eenen anderen aerd neem de aenroeping van de Dichteresfe van IUerken, in het begin van den Germanicus, en gij zult oogenbliklijk overtuigd zijn, dat zij geen voornemen heeft om eene levensbefchrijving van Germanicus re geven, maer dat haer doel is, in en met haaren Germanicus , aen de verbeelding te behagen. Tot het eerfte was flechts de eenvoudige Historifche Stijl noodig, dewijl zij dan alleen ten oogmerk had te onder-
rkh-



OVER DEN STIJL DER POËZIJ. IJ)
richten; in welk geval klaerheid en duidelijkheid in het voordellen der gefchiedkundige waerheid, voldoende waren; maer nu zij de verbeelding harer Lezeren tracht te behagen, wendt zij zich aendonds tot dezelve, daer zij de aloudheid dus aenroept:
Aeloudheidkunde, die,aetfsNijlffrooms vrugtbren boord, DerPriestren bceldfpraek zaegt, hun wijsheid hebt gehoord; Dit in der Grieken ftaet de wetenfchap zaegt bloeien, En V Attisch Choor der kunst in eer en luister groeien ; Die, toen in V eind de tijd, geflerkt door'soorlogsmagt, De wijsbegeerte en kunst daer had ten val gebragt, Haer op het glorierijkst in Rome zaegt herleven; Die al de fchriften, van 't verderf verfchoond gebleven, Bij een vergaérde, om 't lot der volken naer te gaen! Ontrol, op mijne bede, uiv pergamente blaên: Gun mij van 't prachtig Rome, en van Germanjes vlekken, Al de overblijfzels in uw grootsch trefoor te ontdekken, Daer ik, tot roem der deugd, aen dapperheid verknocht Germanicus verzei op zijnen Duitfchen togt.
Wat dunkt u, Lezer! kunt gij hier niét duidelijk den Dichterlijken Stijl, in onderfcheiding van dien der andere takken van de Welfpreekendheid, gewaer worden? zou de welfpreekendde gefchiedfehrijver op deze wijs aenvangen, zijne gedachren dus voordellen , op deze wijs zich uitdrukken ?
Wilt gij een gedeelte van een verhael hooren, een treffend fchilderduk levendig voor uwe verbeelding zien, lees het volgende, uit denzelfden Germanicus: M a Zs»



ïSó VERHANDELING
Zoo ras men uit den burg der. Veldheer nadren ziet, Ver fchijnt, omfingeld van Bataeffche ma egden f haren, Bevallige Rozande, in 't priljle van haer jaren, Cariovaldaes Gade, en leer van hem bemind: Zij groet haer echtgenoot en zijn' beroemde Vrind, Die, nevens zijn gevolg, verbaesd flaet, op't aenfchouwen Derheufche zedigheid en fchoonheid dezer vrouwen. Zij zingen 's Veldheers tof, en dien van 't Roomfche rijk, En feilen Julius aen Cattenwald gelijk, Wien hij weleer beflreed, wier beider moed zij roemen, Terwijl zij Romers cn Bataven Broeders noemen. De Prins treed, op den zang, de ruime burgzael in, Daer Virst Cariovalde en zijne hartvriendin Hem gastvrij,nder's lands zvijze,aen hunnen disch onthalen. De gulle blijdjchap fchijnt uit aller oog te Jlralen. Men rekt het Avondmael tot aen den middennacht. Des Veldheers rustkoets is een zuivre fchapenvacht, Met bloemen overftrooid; en, moé van zorg en waken, Smackt hier Germanicus, in fchaeuw van riete daken, Meer rust dan hij voortaen in Rome zich belooft. De zon had reeds den glans van 't flarrenhcir verdooft; Plet boschoor zong vereend, Jchoon ongelijk van flemmen; Het drijvend vischje fcheen te luistren onder 'tzwemmen'; De wind onfwackte allengs, met liefelijk gezuis; Hetfuimrend beekje fcheen, met blij der ftroomgedruiscb Dan immer, van den top der hcuvlcn aftevheien , En op de klanken van 't gevogelte aenteroeien, Toen Vorst Cariovalde, op 's Helds vermack bedacht, Be& minzaem noodigde op een grootfche Hertenjacht.



over den STIJL der POE'ZIJ. i3t
Iemand, die dit lezen kan, zonder dat zijn gevoel geffreeld, zijne verbeelding getroffen worde, durven wij ronduit zeggen , dat onvatbaer is voor eenig Dichterlijk fchoon , en onbevoegd om over Stijl en Welfpreekendheid te oordeelen. Waer treft men bevalliger befchrijving van den morgenfiond aen? hoe fehilderend , hoe levendig, hoe beeldvol, hoe vol harmonie; en ivie, die het gewaer wordt, zal daer in niet duidelijk den Stijl der Dichtkunst in ouderfcheiding van dien van alle andere Welfpreekendheid, onderkennen, en hoe voldoende is dus dezelve aen het voorgeftelde oogmerk, namelijk, om aen de yerbeelding te behagen.
Wilt gij eene fchilderij van eenen anderen aerd, waer ?c onderwerp verwondering, beroering, vrees £n fchrik inboezemt, lees het volgende in F. » e Ha es, in zijn verheerlijkt en vernederd Portugal:
De aerdboom gilt en kermt, op eiken floot,
Niet anders dan een vrouiv van fmerte in barensnood; Men boordgekraek , gedreun, als van een grooven donder, Die,brommend' flommelende en vreeslijk rommelende onder Den grond, zoo ver het oor kan reiken, henen rolt; De bosfehen huilen; al 't gebergte fuizebolt, Als, door een dwarrelwind, geflingerd en getroffen; De torens zvaggelen, men hoort ze nederplojfen; Paleizen, huis en kerk, ontworteld en ontkroond, Verzinken, en met haer, zvat haren grond bewoont! Wie kan het naer gekrijt van mannen en van vrouwen hn kindren, in dien nood verwekt, naer eisch ontvouwen f M 3 'ik



i8* VERHANDELING
** V*' als ik herdenk dat jammerlijk accoord Van klagten, klokgeklep, nooit droeviger gehoord: . -De bergen daverden en loeiden, bij het horten Der toppen tegen? een, tot ze op de rot/en florten, En plompen in den vloed, wiens bodem, zzvaer geparst, Door een verborgen kracht, als krakende, openbarst, Dat de Oceaen, van fchrikk", tot in zijn ditpflt kolken Beroert, aen 't hobblen rackt, en ft eigen tot de zool ken, Defchepen met zich voert, of Jmakt ze tegen rots En blinden klippen aen, met ijsfelijk geklots ,\ En ftraks, op 't onverzvachts, ten afgrond zoeêr gevaren, Den zeeman ijlings dreigt ie Jmoren in de baren.
Hoe vreeslijk, hoe verfchriklijk het onderwerp ii* alle zijne deelen ook zij ; hoe her de ziel onrroert, de verbeelding vindt echter, in eene befchrijving 'er van, gelijk deze is, een zeker behagen; de trefflelijke fchildering, de harmoniefche uitdrukking geven een welgevallen, dat niet uit het onderwerp, maer tiit de Poëtifche voordragt, uit den Dichterlijken Stijl voortvloeit, waerom? om dat het oogmerk der Dichtkunst' is, de verbeelding te behagen.
Zoo gemakkelijk als dit, uit alle goede hedendaegfche Dichters, is aentetoonen, met zoo weinig moeite kan men dit, uit de Dichters der vroege oudheid, bewijzen. Homerus vindingrijke geest heeft vooral zich toegelegd om te verrukken en te behagen: hoe hij hier in, volgens zijn oogmerk, geOaegd is, is blijkbacr door zijn geheele werk. Hij wist zijn' s'riil »aer alle onderwerpen te fchikien. Hoe wordt de
ver-



over den STIJL der POËZIJ. i§|
verbeelding getroffen, door de volgende befchrijving, welke een denkbeeld geeft van het opgaende licht der vuren, in het leger der Troijanen:
As zvhen the moon, refulgent lamp of night! ■ O! er heaven's clear azure, freads her Jacred light„ When not a breath difurbs the deep f er ene, And not a cloud oercasts the folemn /eene, Around her throne the virid planets rol, And jlars unnumberd gild the glowlng pole Oer the dark trees a ijellower verdure /bed, And tip zvith filver every mountains head; Then fine the vales, the rcks in profpect rife; A flood of glorij burts from all the /kies: The confcious fivains rejoicing in the fight, Eije the blue vault, and bles the u/eful light. (ej.
Hoe treffend, hoe fchilderend is hier het azuur der lucht, de ftilte van den nacht, de fchoone glans der maene, het glinfieren der Harren, het gebergte, de boomen, enz., dit alles met den luister van den fchoonften nacht verlicht: welk een heerlijk fchilderij; hoe behaeglijk aen de verbeelding; welk een Dichterlijke tael en ftijl'.
Virgilius, een meester in het fchilderen der hartstogten, fielt ons dido, gefolterd door liefde Voor ene as, dus aen de verbeelding voor:
m
(i) Po»! Hm. Bind. B. VIII. v- 68ri
M 4.



&4 VERHANDELING
Nu zoekt de kranke hem de' avonts zvecr te /preken Te hoor en aen den disch hoe Troije gingh te grond, * En ziet den gast alweer de woorden uit den mout. Na dat menfcheit, wanneer de maen noch niet aen 't pralen, Deftarren, 's middernachts, airede aen 't nederdalen, Haer wijzen naer de rust, dan mijmert zij alleen In haer Slaepkamer, valt op 't bedde, en mist er een. Daer hoort, daer ziet ze hem, die her niet is te vinden, Of houdt, ter liefde van den vader en beminden, Askaen op haren fhoot, of zij misfehien aldus Haer fchrikkeltjken trek kon paeien met een kus. {Volgens de vertaling van vondel.)
Hoe levendig, hoe verheven is de volgende befchrijving, bij homerus, van Achilles in'zijne wapenrusting:
Ful in the midst high towring oer the rest His Hmbs in arms divine Achilles drest; Grief and reven ge his furius heart infphe His glozvlng eije-halls vol zvith living fireHe gr inch his teeth, and furious with delay O'erlooks th'embattledhosts, andhopes the bloodij daij $L
Men werpe mij hier niet tegen, dat men voorbeelden , als dit laetfte, ook bij welfpreeker.de redenaars, zon kunnen aen treffen , ZOo dat men zulken niet kan aenvoeren, om den Stijl der Dichtkunst' van
dien
CO B. XIX. v. 3po.



OVER DEN STIJL DER POËZIJ. 185
dien der Welfpreekendheid te onderfcheiden ; dan, hier mede bewijst men flechts, welk een naeuw verband deze twee kunsten mét eikanderen hebben, en dat de Welfpreekendheid dikwerf de fchilderingen van den Dichterlijken Stijl te baet neemt, om de aendacht levendig te houden en te ververfchen; echter zal men, om zulk eene tusfchcn beiden-aengevoerde befchrijving, geene wclfpreekende redevoering een Dichtfhik noemen , en waerom niet? het andwoord is gereed: om dat, over het geheel een gantsch ander oogmerk doorftraelt, dan het behagen der verbeelding'; dat deze flechts, hier of daer, op eene enkele plaets, getroffen wordt, en het geheel voorts ingericht is om het verftand te verh'chten , of den wil te neigen, in het welk de hier voorgemelde eigenfehappen alleen vereischt worden ; daer, integendeel, bij den Dichter, over het geheel, het oogmerk is om de verbeelding te treffen, en alle andere eigenfehappen, welke zij fomtijds met de andere takken der Welfpreekendheid gemeen heeft, Hechts dienen om eene zekere afwending te veroorzaken; dus zal de Dichter fomtijds tot het verftand fpreken,niet om dat dit, over 't geheel, zijn oogmerk is, maer om flechts voor een oogenblik de verbeelding als te doen rusten, of liever, om, door fchaduw en licht, eene bevallige mengeling te veroorzaken: dus volgt de Dichter, in zijne fchilderingen, die der natuur' en van het penfeel naer; met één woord, uit het geheele oogmerk, en bereiking van het zelve, zal de onderfcheiden Stijl zich openbaren en gereedelijk doen M 5 ken,



186* VERHANDELING
kennen, 't Is dus niet uit afgetrokken gedeeltens, op zich zeiven, maer uit die gedeeltens als fehetfen van het geheel, dat mijne lezers de aengehaelde voorbeelden moeten befchouvven , 't welk wij- hier, eens vooral, willen doen opmerken.
Ten nadere bewijze van het onderfcheid des Stijls, neem ik hier de befchrijving, welke hiob geeft van het Paerd; zij luid dns :
„ Zult gij het Paerd fterkte geven? hebt gij zij„ nen hals met donder bekleed? zult gij het beroeren M als een fpringhaen? de pracht van zijn gefnuif is „ een verfchrikkinge: het graeft in den grond, ende „ het is vrolijk in zijne kragt; en het trekt uit, den s» geharnaschten te gemoete; het belacht de vrees, „ ende en wordt niet ontdek, ende en keett niet we„ derom van wegen het zweerr. Tegen hem rollet „ de pijlkoker, 't vlammig ijzer der fpiefen ende der „ lance. Met fchuddingc cn beroeringe flokt het „ de aerde op, ende en gelooft niet dat het is het „ geluit der Bafuine; in 't volle geklank der Bafui„ nen zegt het Heah! en het riekt den krijg van „ verre ende het gejuich."
Hoe fchoon, hoe verheven is deze befchrijving! wij zien het Paerd in zijne gedaenre en beweging, daer her gereed is ren ffrijde te trekken, voor onze oogen, en dit doet alleen de Dichterlijke Stijl. Vergelijk hier bij de eene of andere befchrijving van het zelfde dier, door een' wijsgeerigen natuurkenner; welk een verbazend onderfcheid! In het eene geval wordt gij natuurkundig onderricht, aengaende
de



OVER DEN STIJL DER POËZjIJ. ïSf
de in- en uitwendige gefteldheid, en alle andere eigenfchappen van het Paerd, en dus wordt uw verlta^d, omtrent dit onderwerp, verlicht, en uwe kundigheden, door onderrichting, vermeerderd; en dit is het oogmerk van den Wijsgeer , die daerom duidelijkheid en naeuwkeurigheid in acht neemt, om dat oogmerk te bereiken, In het andere geval ziet gij het Paerd voor uwe verbeelding gefchilderd, en in alle zijne eigenfchappen levendig afgemaeld; niet om daer door kundigheden te vermeerderen , maer om , op die wijs, de verbeelding te treffen, en daer door de grootheid van den Schepper te bewonderen.
Ik zou nog meer voorbeelden van dien aerd kunnen bijbrengen, indien ik niet vreesde, door al te duidelijk te willen zijn , dikwerf te vervelen. Ik zal daerom tot het andere oogmerk der Dichtkunst* overgaen.
In het oogmerk, om de hartstogten te roeren, het geen vooral ook de bedoeling der Dichtkunst" is , is de Poëtifche Stijl niet minder kenbaer, dan in het oogmerk om de verbeelding te behagen; echter onderfcheidt deze zich van de andere, voor zoo verre het oogmerk zich onderfcheidend doet kennen.
Dat de Welfpreekendheid dikwerf ten oogmerke heeft om de hartstogten te roeren, is ons hier voor gebleken; dat zij, ter bereikinge van dat doel, een llijl en tael gebruikt, welke zeer na aen die derDichu kunst' grenst, is buiten twijfel; ja, hier is het, dat deze beide kunsten zoo na aen elkander verwant zijn, dat 'er veel naeuwkeurigheid en oplettendheid vereisen;
wordtj.



ï83 VERHANDELING
worde, om liet wezenlijk onderfcheid, karakteiiferend, aentetoonen ; echter zal een opmerkzaem onderzoek ons den Dichter van den Redenaer doen onderkennen, indien men de onderfcheiden oogmerken van beiden, met het roeren der hartstogten, tracht op te fpeuren, Men vrage zich flechts , wat is het doel des fehrijvers, waerom hij mijne driften en aendoeningen gaende maekt? Is het om u voortebereiden tot de eene of andere daed, of om gevoelens in u te verwekken, welke gij niet bezit, of waer van gij afkeerig zijt ? of, met andere woorden, is het in beweging brengen der hartstogten flechts een bijoogmerk, of een middel, om een meer voornaem doel te bereiken? In dit geval zult gij den Redenaer zeer gemakkelijk van den Dichter kunnen onderfcheiden. De laetfte heeft nooit iets anders tot zijne hoofdbedoeling, dan tot het hart te fpreken en de verbeelding te behagen; dit moet altoos zijne hoofdbedoeling zijn, zonder daer door eenig ander oogmerk te trachten te bereiken , ten minsten moet dit nooit in zijne Dkhtflukken doorftralen. De Redenaer, daer tegen, doet u altijd een zeker ander een voornaem doel ontdekken, waer roe het in beweging brengen der hartstogten flechts als een middel wordt aengewend, en 't geen altoos met zoodanige andere hulpmiddelen der Welfpreekendheid gepaerd gaet, als, rot het voorname oogmerk, dienstig zijn, en door welker gebruik zich de Stijl der Welfpreekendheid doet kennen, en van dien der Dichtcren onderfcheiden , daer dezelve meerder tot het verftand dan tot het hart fpreekt.
Wil



07er den STIJL der POËZIJ. 189
Wil de Lezer een Dicluftuk, ten voorbedde, waer In 't gevoel de hoofdtrek uitmaekt? De Ode aen God van den Heer feith, in het 4. deel der Tael- en Dicht-Oeffeningen van 't Genootfchap: Kunst wordt door arbeid verkreegen, zal daer toe voldoende zijn j ik zal flechts twee coupletten nitfchrijven:
Duit dat een flerveling uzv lof , 0 Eeuzvigel uit het jlof doe rijzen —
Een mensch — zelfs naeuzolijks levend flof9 Het eindloos Al befla te -prijzen —
Een flikkrend vonkje van beftaen , Naeuw der gevoelloosheid onttogen,
Een droppel aen den oceaen Der brooze wezens; in uzve oogen
Een kruipend zvormpje, een zoeernlend niet 238
Duld, God der Goön , mijn beevend lied!
Hier is geen redekundig betoog van Gods grootheid en 's menfchen nietigheid ; neen , de Dichter lpreekt niet tot het verftand, maer tot het hart; hij doet ons onze geringheid in eens-gevoelen, en wekt in ons hart een nedrigeeerbied voor het Opperwezen, en dat wel oogenbliklijk, zonder redenerende voorbereiding; en welk is 't gevolg, de uitkomst van die aendoening? dit, dat wij, met den Dichter, door hartstogtelijk gevoel en aendoeningen, als wegzinken, en, in verrukking, met hem uitroepen:
'kZal



19° VERHANDELING
'k Zal, in dat vlekloos Hemelhof, Voor u, voor u, de reine f nar en,
o Middenpunt van allen lof! Met duizend duizend Englen paren;
Daer zal uw glans, vol majefleit , U-w eer mij eindeloos verfijnden,
Om in uzve algenoegzaemheid Mij zeiven eindloos weertevinden ,
Gevoel! ... verruk.' ingl... zalig lot!...
'k Bezwijk!... 'k verzink!... 't is alles God!
En dus heeft de Dichter zijn oogmerk bereikt, % welk alleen daer in beftond, om ons hartstogtelijk gevoel tot den hoogften trap van aendoening oprevoeren, en tot welk die ftijl, dien hij gebruikt heeft, alleen in fhet is.
Somtijds wordt , in een enkel voortbrengfël der Dichtkunst', en de verbeelding en 't hartstogtelijk gevoel beiden zoo fterk getroffen, dat wij, en door treffende en fchilderende verbeelding, en door het aendoenlijkfte gevoel, beurt om beurr, in verrukking worden opgetogen; in welk geval zelfs zich het o\t derfcheid tusfchen de verrukking der verbeelding' en die des gevoels, doet gewaar worden. Van dien aerd is die fchoone Lierzang aen de Vrijheid, door denzelfden Dichter, dien wij een meesterftuk van dichterlijke uitdrukkingen noemen; in denzelven is alles poëtisch.
Een redenaer kan het zelfde oogmerk hebben, met opzigt tot het onderwerp, ais hier de Dichter hei ft,
na-



OVER DEN STIJL DER PÖEZIJ. IO£
namelijk, het aenprijzen, het verheffen der vrijheid, en verachten der flavernij'; maer zal hij zich op deze wijs uitdrukken ; op deze wijs zijne denkbeelden voordragen? gantsch niet: hij moge het zelfde oogmerk hebben , met opzigt tot het onderwerp : hij heeft een ander doelwit, met opzigt tot zijne hoorders of lezers.
De Dichter, zonder zich tot eenig hoorder of lezer te wenden, flort zijne denkbeelden uit, met die kragt en verhevenheid , als waer toe zijn gevoel en verbeelding hem noodzaken; en dus is zijne poëtifche uitdrukking de tael der hartstogten en der verbeelding'; en wanneer hij, tusfchen beiden, zich verbeeld tot zijne medemenfchen, tot zijne medevaderlanders te fpreken, kent hij, op dat tijdltip, hen niet anders, dan als wezens, beftaende (om mij dus uittedrukken) uit enkel gevoel en verbeelding, 't welk hij alleen tracht optewekken en te voeren tot die hoogte, waer toe zijne aendoening en verrukking hem zeiven opvoert.
Laet ons nu zien , hoe de Redenaer, in dit geval, zou te werk gaen: Deze moet vooraf vastftellen, dat hij tot toehoorders of lezers fpreekt. Hij neemt vooraf een voornemen tot zulken , of anderen s zijne rede interichten; dus heeft hij vooraf een oogmerk deze of die tot zijne denkbeelden over te halen en zijn onderwerp aenteprijzen. Hij richt zich dus, in de eerfte plaets, tot zijne hoorders, of lezers; of indien hij plotfelijk op zijn onderwerp vair, moet hij dit met weinige woorden doen, en eenen fpoadigen overgang tot
het



1*2 VERHANDELING
het verftand zijner hoorderen maken, welke niet verwachten door zijne voordragt verrukt, maer overreed te worden. Hij moet dus dien ftijl gebruiken, welken wij bevorens hebben gezien die vereischt wordt om het veiftand te verlichten ; wijkt bij daer van af' en heeft hij niet anders op het oog, dan het hart en de verbeelding zijner hoorderen ffaende te maken en te treffen, dan zallhij den ;ftijl| der Dichtkunst' moeten te baet nemen, en 'er in volharden, zonder eenige andere, dan Dichterlijke Welfpreekendheid te doen hooren, in welk geval men hem den naem van dichterlijken Redenaer zal geven ; doch den naem van Dichter zal hij niet erlangen, om dat de maet en toon der Dichtkunst' hem ontbreken. Uier uit volgt , dat ook de Stijl der dichterlijke Welfpreekendheid^ plaets kan hebben, en in gefchriften , welken in proza <re. fchreven zijn, plaets heeft. Voorbeelden hier van zijn 'er meenigvuldig in de Heilige Schriften te vinden : in deProfetiën van Jefaia, in het boek van Job, de triumfzang der Kinderen israëls, op hunnen door'togt door de roode zee, 't gezang van Debora, en hoe velen onder de Pfalmen , die zich door den Stijl deiDichterlijke Welfpreekendheid duidelijk onderfcheiden, fchoon wij alle deze Rukken in proza lezen; en waer" door wordt die dichterlijke ftijl veroorzaekt? door niets anders, dan dat in die ftukken tot het hart en de verbeelding gefproken wordt: eene levendige verbeelding , een tecder en verheven gevoel ftraelt overal in dezelven door,
Deze aenmerking brengt mij tot eene andere, welke
hier



over den STÏJL der POËZIJ. 193
hier zeker van veel gewigt is, en de grensfeheiding der dichterlijke Welfpreekendheid niet onduister te kennen geeft, namelijk deze: dat men wel kan zeggen, een dichterlijke Redenaer, voor een fierlijk en poëtisch Prozafchrijver, maer dat men nooit een Dichter een redenerend Dichter zal of kan noemen. In het eerfte geval dient het dikwerf rot lof van den Redenaer, of Schrijver, maer in het laetfte geval dient het tot verlaging , en geeft een denkbeeld van gebrek aen dichterlijke bekwaemheden te kennen, envvaerom? dit zal mijn alles beilisfende regel uitwijzen, namelijk, het oogmerk der dichterlijke Welfpreekendheid; deze heeft geen oogmerk te redeneren; zij fpreekt nooit, ten minsten zeldzacm , tot het verftand , en nimmer een gantsch ftuk door: indien zij dit kon doen, ware haer voortbrengfel geen Dichtltuk, maer eene redenerende Verhandeling.
't Is hier, dat ik eene tegenwerping verwacht, genomen van den inhoud der Leerdichten; in dezen, ze^r men , is het oogmerk, te onderwijzen , 't zij dat het onderwerp zedekundig of wijsgeeiig zij, en dus fpreekt de Dichter, in deze foort van Dichtftukken,-wel degelijk tot het Verftand zijner hoorderen, wijl onderrichting en overreding zijne hoofdbedoelingen uitmaken.
Ik erken , dat in het Leergedicht meer tot het verftand en ojideel, dan tot het hart en de veibeelding gefproken wordt, maer dit is ook de reden, dat het zelve meer redenerend en minder Poëtisch is. Het LeergeJieht heeft daerom, buiten den uiterlijken vorm, IV. i) e e l. N de



594 VERHANDELING
de maet en kadans der verzen', niets, of zeer weinig, van het wezenlijke der Dichtkunst'. Het is 'er dus zoo ver van af, dat deze foort van Gedichten, cn de Stijl dcrzelven , tot eene tegenwerping tegen mijn gevoelen zoude kunnen /trekken , dat ik veel eer'er een bewijs uittrek, ten voordeele van het geene ik tracht aentctoonen, namelijk, dat het ooameik des Dichters en Redenaers den Stijl bepaelt, en dat de Dichter, zoo haest hij minder tot de verbeelding en het hart, en meerder rot het verftand fpreekt, ook minder Dichter, cn meerder Redenaer wordt; hierom 2011 ik een Poëtisch voortbrenqfel van dezen aerd , hoe voortreffelijk in deszelfs foort, wel den naem van een fchoon vers, maer niet van een verheven Dichtftuk geven : deze verdienste kan het nimmer bereiken , zonder van deszelfs oogmerk aftewijken. De redekundige Welfpreekendheid vereenigt zich , in deze verzen , overal te veel met het uitwendige der Dichterlijke Welfpreekendheid: de Dichter wordr hier Redenaer, zoo als, in fommige gevallen, de Redenaer zich als Dichter voordoet, wanneer zijne bedoeling zulks vordert; of, om mijne karakteriiërende befchrijving in het oog te houden, de Dichter fpreekt m het Leergedicht minder de tael der verbeelding en der hartstogten, en hier door is hij ook minder Poëtisch.
Het geldt hier niet, dat de Dichtkunst fomtrds ten oogmerk heeft de hartstogten te bedaren , en een zagt en aengenaem gevoel van kalmte te weeg te brengen; dit zal zij toch nooit doen, zonder de verbeelding



over den STIjL der POËZIJ. 195
ding te ftreelen. Hoe zagt cn aengenaem poot het genoeglijke leven van zijnen landman laet voortrollen, hij brengt, door zijne verrukkelijke fchildering en levendige voordragt van de bekoorlijkheden des landlevens, in de ziel eene treffende begeerte, een dorstend verlangen naer het genot dier aengenaemheden , welke, zonder hartstogt, fchoon van eenen zachteren aerd, niet beftaenbaer is.
Welk eene aengename tael voert Jfis in Jephta , bij vondel:
Geen hijgend Hert, vervolgt en af geronnen, Verlangde ooit meer naer koele zvatefbronncn, Dan mijne ziel, na zoo veel ftrijds, verlangt, En hijgt naer God, aen zuien mijn leven hangt. Hoe lust het mij in Gods onferflijkheid Te deelen, daer men nimmer zugt of fchreid, Maer eeuzuig rust, bevrijd van zorg en kommer, In vrede en fttlte, in liefelijke lommer.
Deze tael, hoe gefchikt om alle geweldige driften,' hoe genaemd, te doen bedaren , (é) brengt echter eene andere, fchoon meer bedaerde, gemoedsdrift voort, die, hoewel op eene andere wijs, echter niet minder ftcik werkzaem is; mén zoude het onderfcheid, overdragtelïjk , dus kunnen aentoonen , dat in het eene
ge-
(_e~) Zie de voortreffelijke Dichtkundige Verhandeling van de» Heer van engelen, in het 4. Deel van de Maetfchappij der Nederlandfcliè Letterkunde.
N 2



%6 VERHAND ELIN6
geval, de hartstogt gelijk is aen eene fchielijk uitbarftende vlam, die, in eens, alles in lichten laijen brand zet, daer, in het laetfle geval, 'de zieldrift meer overeenkomt met eenen allesverteerenden gloed welke zich minder uitwendig vertoont, doch daerom met minder ftefk werkt; of is eene reikhalzende begeerte, een dorstend verlangen naer een toekomend geluk, geen hartstogt, dan zal men eenen allesverteaenden , kwijnenden minnegloed ook den naem van hartstogt moeten weigeren, en waer plaetsr men dan zoo veel fentimenteels van den tegenwoordicen fmaek en van dezen aerd , indien men het zelve aen het hart ontzegt, of kan dit ook zonder hartstogt bcffaen?
Een der fterkfte en beste voorbeelden van een zagt en 'kalm gemoed, dat zich, in het befchouvven van zijnen gehjkftaet en van het fchoone der natuur, verlustigt, is de rei van Adam en Eva, in het Treurfpel: Adam in Balling fchap, van vond Et,. Dezelve begint aldus:
, Adam.
Daer rijst bet alverkzvikksnd licht, Dat, laeg gedaelt beneen de kimmen, De fchaduzven en bleeke Jchimmen
t 'erdrijft van 's aerdrijx aen gezicht. De vogelezmgk, aen 't licht ont/leecken,
Begint, met eene morgen zvijs,
Den grouten Zegenaer ten prijs, Am alle kanten unttbreecken.
Aij



OVER DEN STIJL DER POËZIJ. Ittf
Ay laet ons beurtewijs den toon Der vooglen, vroegh aen 't quinckeleren, Navolgen, en 't geluit fchakeeren ,
En Jtrengelen tot eene kroon. Ik wil u voorgaen met gezangen,
Gij moogt me volgen, rijck van lof;
Maer nu mijn lieffle, van vaat (lof, Van waer den zangk best aengevangen ?
Eva,
Van wien toch beter dan van God. enz.
Hoe fireelend , hoe bedaerd en kalm zich Adam en Eva hier voordoen, het fpruit alles voort uit eene verrukkende aendoening van hun hart', in het befchouwen van het fchoone der natuur en de weldadigheid des Scheppers; hier door worden zij aengefpoord, niet om ililzwijgende, en zonder aendoening, dit fchoone, als ongevoelig, of in eene wijsgeerige befpiegeling, waertenemen, neen; zij worden in verwondering en dankbaerheid als weggevoerd, en door dezen opgewekt, om den Gever alles goeds in gezang te verheffen, en met eenen dankbaren toon te verheerlijken ; - en kan dit zonder godsdienstige hartstogt gefchieden, wanneer Adam dus zingt:
De Godheid plantte dezen hof, Tot een gerust verblijf der menfehen; Hier groeit al wat een hart kan wenfeheni
HU vind mijn bouwlust bouwens flof;
N 3 Uier



ip8 VERHANDELING
Hier fpringt de bron, die twee paer jlroomen
Uitlevert en den bof befproeit,
Waer zij langs bloeiende oevers vloeit En laeft de voort els van de hoornen;
Hier bloeit de boom, die 't leven voedt, En geesten koestert in onze aêren, Door 't ooft gedekt met zilvre blaéren,
Dat 's menfehen graegheid eeuwig boet. De daeuw , die 's morgens valt van boven 5
li ZUivre man en lekkernij
Op onze tong, hoe zouden wij Dien oorjprong alles goets niet loven.
Wanneer Adam dus zingt, drukt hij een gevod van bewondering, liefde en dankbaerheid uit, Welfc gevoel, zijn' Stijl tot dat zagte en teedere bcpaek', dewijl dit alleen zijne gewaerwordirgen best uitdrukt , en waerdoor hij in zijne lezers eene gelijkfoortige aendoening verwekt en eene aengename verrukking veroorzaakt, welke door niets'anders, dan door een hartstogtelijk gevoel, veroorzaekt wordt Elk beproeve hier zich zeiyen, en men zal zulks duiddiik gewaer worden.
Maer heeft de Dichtkunst dan nooit ten oogmerk' eenige hartstogt te doen zwijgen, of te verneigen? zeker ja: de Dichter legt zich fomtijds toe, om eene zekere bèpaelde hartstogt tot bedaren te brengen minder hevig te doen werken, of wel geheel te ver' dooven, maer dit doet zij nooit, zonder op de verbeelding te werken, of eene hunstogt van eenen an-
de-



OVER DEN STIJL DER POEZIJ. 199
deren aerd optewekken ; in dat geval zal zij de verbeelding van het eene voorwerp aftrekken , om dezelve op een ander te doen werkzaem zijn; zij zal de eene hartstogt de plaets van de andere doen innemen , en dus even fterk op het gevoel en de verbeelding werken dan anders, ja dikwerf genoodzaekt zijn dit te fterker doen , naer mate de fterkte van de hartstogt, die zij tracht te doen bedaren, door die met eene andere te doen verwisfelen.
In het reeds aengehaelde voorbeeld van Jfis uit den Jephta van vondel, hoe zeer,gefchikt om andere geweldige hartstogten te doen bedaren , is de ziel van Jfif zoo fterk werkzaem en hijgende van verlangen naer God , dat zij 't nergens bij weet te vergelijken , dan bij het hijgen van een vervolgd en afgeronnen hert naer koele waterbronnen : waerlijk eene gefteldheid van ziel, welke verre is van gerustheid en kalmte; en wdke is de uitwerking van het overige gedeelte:
Hoe lust het mij enz?
deze; dat de lezer, door dezelfde begeerte, door dezelfde beweging der ziele aengedaen, in zich een vurig verlangen, een. reikhalzend hijgen, uit een aendoenlijk gevoel oorfpronglijk, gewacr wordt, waer door alles, wat de weereld heeft, en alle andere begeertens ter zijde gefield en overwonnen worden: eene gefteldheid van het hart, welke verre van bedaerd te zijn, de fterkfte aendoening te kennen geeft.
N 4 De



200 VER H A N D E L I N G
De Dichtkunst heeft dus nooit ten ooWrfW de hamto^n geheel te doen zwij,e„ , of de ie cd ■ d.ng werkeloos te maken; dit ftrijd* met haer vv zen en dus ook met de bepaling, hier boven van -zelve opgegeven; 't 1S alleen de tedeneerkunst, oi ee opmerk kan hebben om alle gevoel en verbeeld,^ t verdooven; dit doeleinde heeft zij dikwerfJ en töZ de deze twee is zij in de Wiskunde altijd werkzaem. Ulk acht het dus voor genoegen bewezen, dat waer noch tot de verbeelding-, noch tot het hart S Iproken wordt, geene Poëzij, en dus geen Stijl der Dichterlijke Welfpreekendheid plaets heeft, SiS -gdmd^er m het i'lii:j,l , 't welk rnee^ gens deszelfs aerd, beftaet uit gemeenzame zamenfpn,Ken zoo als die in de gewoone zamenlevin* plaets hebben, en *t welk daerom ook niets, of zee^r wernrg van den P^fehen Stijl eigen is, en om die «edej is door fommigcn zelfs de naem van Poëzij aen het Bhjfpel geweigerd (f).
Tot het wezenlijk dichterlijke , dat aen het Blijfpcl eigen is, behoort de verbeelding van het veronderfteldg geval, en fommige karakters, welken zich fterk onderfcheiden, fomtijds ook de ontknoopin> het ovenge bepaelt zich meest tot vernuftige Hagen ' die zonder Dichterlijken Stijl, io de gemeenzee tael worden voorrgebmgt.
Het zou niet moeilijk zijn hier den onderfcheiden Stijl der bijzondere foorten van Dichtwerken aente-
too-



over den STJjL der POËZIJ. 20ï
toonen, dan daer dit niet zoo zeer behoort tot een. algemeen karakter van den Dichterlijken Stijl, als wel van eenige foorten van Dichtflukken in het bijzonder, en de Stijl van 't Heldendicht cn die van den Lierzang in de reeds uitgegeven Theoretifche Verhandelingen van het Genootlchap te vinden zijn, heb ik mij enkel tot den Stijl der Dichtkunst' in 't algemeen bepaeld; alleen zal 't nuodig zijn, ten opzigte van het Tooneelfpel aentemcrken, dat in het zelve veelal de gemengde Stijl plaets heeft, en daer zulks aentetoonen dienstig is , rer meerdere ophelderinge van het reeds aengevoerde, zal ik met weinigen het onderfcheid van den Stijl in het Treurfpel, uit de bijzondere oogmerken der perfomigien, in het zelve afleiden, wanneer blijken zal, dat niet alleen de Dichterlijke, maer ook de andere foorten van Welfpreekendheid, in het zelve plaets hebben.
Het eerfte, dat mij voorkomt, is de Belegering van Haerlem, door Jongvrouwe J. C. de lannoy, en in dit Treurfpel de aenfpraek van den Spaenfchen Krijgsoversten Over ft ein aen den Burgemeester van Vliet, om denzelven tot de overgaef der Stad te overreden; (g) zij luidt dus:
'i Is mij te wel bekend, door welke vreemde voegen Dees Landaert zich een regt ,zoo zeldzaem, heeft verkregen% Maer overweegt gij niet, dat gij, misleide Raed, In alva en zijn' zoon, philippus zelv zveérftaet?
Cg) 2. Bodr. 4. Tooneel.
N5



202 VERHANDELING
PiiiLiPPUS, die uw Heer, uw mttig GWatfgeboren, Voor 't minst u zijn bevel, niet vruchtloos ,hetft doen hoor en, Door welk een geest van woede is Neêrland overmand, Dat elk, ter zelf der tijd, en eer en pligt verbant ? Moet gij, ondankbaar Folk! op zulk een wijs vergelden Het goede, u toegebragt door die geduchte beleen: Die Vorften van zijn ftam, wier zorg u heeft bewaekt, Die ge alles zijt verpligt, wat u ontzagchlijk maekt ? Wie heeft den dappren Fries het bloedigfaelontwrongen, Het Sticht met u vereend, den Groninger bedwongen, Het trosch gewest verheerd, 't welk Druzus vaert bezoomt, En 't/lrijdbaer Gelderland, na zoo veel krijg, betoomt ? Was 't Keizer kar el niet, door wiens beleid verdedigt, Ge u met zoo groot een reeks van haetren ziet bevredigt; En gij, aie nu de vrugt van zulk een heil geniet, Veracht, bejlrijd zijn Zoon, en weert hem van 't gebied! fk Beken, men zag uw Forst tot frengheid overhellen; Maer wat bewoog u ook om bent de wet te feilen, In fpijt van zijn gezag verbonden aen te gaen , Te muiten en alom de ketters voor te f aen? Wat Prins zou ongefraft zoo veel geweld gedoogeu ! Nochtans, o Neerlans volk! tv eest met u zelf'bewogen; Keert weder tot een Heer, wiens liefde voor u pleit; Zijn hart zal openfacn voor uw boetvaerdigbeid. Hij wil 't Batacffche volk zo zeer de fchuldniet geven Van al de uitfporighecu, in dit gewest bedreven: Een vijand van uw rust, die nimmer was gewoon Dan met een diep ontzag te fiddren voor zijn troon , islaer die, die zij verkoor van Ncêrlands muitelingen, Om 't roer van % hoog bef Ier uit 's Konings hand te wringen,
En



over den STIJL der POËZIJ. 203
En door dit wanbedrijf, 't geen *t air te boven flreeft, Zijn aeugd,cMjn heldenroem geheel ontluisterd heeft; Die flyft u, die alleen is oorzaek van dit woeden. Kunt gij, beklaeglijk volk, zijn inzicht niet bevroeden: Gefield, dat ge in dien nood op hem uxu oogcu vest, Belooft hij zich alreeds 't 'bewind van dit gewest. Welk eene uitzinnigheidl de Rijksmonarch van Spanje Zoo veeier volken Heer, te zvifflen met Oranje! Wat doet gij? zal die Prins, dien gij zoo teêr bemint, U redden als philips, daer ge u in nood bevint ? ■Kan hij den Frank, den Brit en zulke Folkren keeren ? Of tegen Spanjes wraek dit fchuldig land vervoeren ? Waer mee? met welk een heir ? ziet zulks van heden aen: Kan hij met al zijn magt toledoo's raagt zveêrflaen ? Getuigen zijn '4 gevaer, de rampen die u drukken, Want, Helden, 'tisgedacn, gij moet voor Spanje bukken ; Uw voorraed is verteerd, uzv muren zijn gefoopt ; Gij moet uitzinnig zijn, indien ge op uitkomst hoopt; Nochtans, daer ge uiv verderf onmoogiijk kunt ontvlieden 9 Befluiten we, uitonszelv, om u genaê te bieden; t 0 l e d 0 zegt ze u toe; maer ook vertoeft niet meer; Erkent uzv wettig Forst en legt de zvapens neêr.
In deze redevoering behoort het uitwendige, de vorm , de maet en kadans der verzen alleen tot den Dichterlijken Stijl; het overige is in den Stijl der Welfpreekendheid, welke ten oogmerke heeft te overreden; en hierom is in dezelve niets, waer door de verbeelding getroffen, of het hart geroerd wordt. De Spaenfche Bevelhebber richt zich enkel tot het oordeel



204 VERHANDELING
deel en verftand; hij tracht den Burgemeester vam vliet te overreden, dat dezelve, en al het vulk van Nederland met hem , beter doen zouden met Oranje te verlaten, en zich aen poilips overtegeven, dan vvanhoopig te volharden in hunne ongehoorzaemheid, en hier toe legt de Dichteres hem die Welfpreekendheid in den mond , welke wij bevorens gezien hebben dat best gefchikt is ter overtuiging en overreding, namelijk, die bedaerde en redenerende Stijl, door eene betogende kragt verzeld, welke, zonder Dichterlijke fieraden, in den mond van eenen welfpreekenden redenaer een uitftekend vermogen bezit, ter bereikinge van het oogmerk des fpreekers.
Welk een verfchil in deze aen fpraek , en in een antwoord van den Burgemeester van vliet, in het Eesde tooneel des vijfden bedrijfs, op deze vraeg van t o l e d o :
$Vat weder boud mijn arm! fpreekt, wilt gij leven? van vliet, driftig.
Neen,
Uw zvoede is mij bekend; maer naeulijks kan ik denken,: Dat ge ons in flaet gelooft om dus onze eer te krenken. Boe! zouden wij, geknield voor een barbeer, als gij , Vergeten wat de pligt van Neêrlands Helden zij? Wij! fmeeken om genade, en onzen haet ontveinzen! Gij zoud de muren jlraks van Jchrik le rug zien deinzen. Of denkt gij 't Zulk een ramp dat ons de dood genaekty Die onzen roem bekroond en ons onjlerflijk maektS
Ver?



OV*ER DEN STIJL DER POËZIJ. £0£
Verwijs, ontziel ons vrij: ge ontrukt onsniets dan't leven , Maer, zvreede ! 's Hemels hulp zalNeêrlandnooit begeven ; 't Is Neêrland, daer welhaest, in 't aenzlen van 't Heelal3 De Vrijheid haren troon voor eeuzuig vesten zal! Mij dunkt, 'k zie Spanje reeds aen al zijn regt verzaken? En roepen, zoo veel deugd moet u vcrwinnaers maken ! Mijn vrienden, dalen zvij met zulk een hoop in 't graf, Cij, zoon van a lva, beef; uzv imborst zij uw ftraf!
Welk een onderfcheid van Stijl tusfehen deze en de voorgaende aenfpraek! hier fpreekt eene fterke ge. moedsdrift, eene alles overwinnende hartstogt,' welke ver af is van dat bedaerde, dat redenerende, dat in het gezegde van den Spaenfchen Veldoverste gevonden wordt, en hier uit blijkt klaer, hoe groot een onderfcheid 'er is tusfehen de tael der hartstogten en die van 't bedaerd vcrltand; echter is het in beiden de Dichteres, die fpreekt; maer waerom fpreekt in het eene geval dees perfonagie de tael der redeneerkunde, zonder dichterlijke fieraden? nergens anders om9 dan om dat hij niet tot de verbeelding, niet tot het hart van den Burgemeester van vliet voor heefc te fprecken; hij heeft geen oogmerk om te verrukken of het hart te roeren, maer om het verftand te verlichten en te overreden. In het andere geval komt geene bedaerde redenering te pas; 't is een fterkwerkende hartstogt, die zich door daden, gepaerd met de ftakfte uitdrukkingen van gevoel en verontwaerdiging , in al haer kragt vertoont, en die de Dichteres hier doet werken, met oogmerk om het hart
der



SoS VERHANDELING der aenfchouweren re roeren , en dus Jaet zij het hart met alle die aendoening, welke hier te pas komt 'tot het hart van anderen fpreken , en dit verwekt die ftoute verhevenheid, die heldhaftige ftaffllvastrgheid met verontwaerdiging gepaerd, die ons niet bedaard doet ovcrweegen, maer door drift cn ontroering vervoert , het geen het hoofdoogmerk des Trcurfpels uitmaekt, en waer toe alle tusfchengevoegde bedaerde handelingen moeten medewerken.
Dus blijkt uit de, tot dus verre, aengehaelde voorbeelden, om den Dichterlijken Stijl, voorzoo veel het hartstogtelijke aengaet, te doen kennen, dat de tael der hartstogten een' onderfcheiden Stijl en verfchillende voordragt toclact: dit fpruit daer uit Voort, dat elke hartstogt zijn eigen toon heeft. In 't voorbeeld uit de Ode aen God fpreekt een hart, dat door bewondering en verrukkingen het befchouwen van Gods grootheid en goedheid wegzinkt: de toon dier hartstogt is de toon der verrukking en bewondering, zoo vol maiefteit, vol verbeelding, tegenftelling en afgebroken uitroepen, aen de gefleldheid der ziele, die in dat geval plaets heeft, zoo bijzonder eigen. In het andere voorbeeld heerscht eene geheel andere gemoedsdrift, die een' gamsch anderen toon flaet: de Held, vol verontwaerdiging over beledigingen en geweldenarijen , hem en zijn vaderland aengedaen, drukt zich uit, met eene heldhaftige fierheid en edele verontwaerdiging, die een' toon aen zijn zeggen geeft, aen de gefteldheid zijner ziel' eigen, en zoo verre van her eerfte voorbeeld onderfcheiden , als het verfchil der hartstogten noodwendig medebrengt. ,£ Gecft



OVER DEN STIJL DER P O Ë ZIJ. 20?'
't Geeft niet het minste verfchil, dat, in het eene voorbeeld, de Dichter zelfs fpreekt, en dus zijn eigen hartstogtelijk gevoel uitboezemt, en in het andere, een ander perfoon fprekende wordt voorgefteldj men heeft in het laetfte alleen zich voorteftelïen dien perfoon, welke fprekende ingevoerd wordt, en zijne veronderflelde hartstogt met den Stijl van het geen deze voortbrengt, te vergelijken. Ik voer dit te meer aen, uit hoofde dat het een der eigenfchappen van den Stijl der dichterlijke Welfpreekendheid is, andere perfonen te doen handelen en fpreken, als of wij niet den Dichter, maer die perfonen zeiven, zagen en hoorden handelen en fpreken; dit is der dichterlijke Welfpreekendheid alleen eigen ; bijzonder is dit een der hoofdeigenfchappen van het Tooneelfpel, in zoo verre zelfs, dat de Dichter nooit zelf mag fpreken, maer alleen die geene fprekende mag invoeren, die de perfonagien van zijn ftok uitmaken. In alle andere klasfen van Welfpreekendheid kan dit nimmer plaets hebben.
De Historiefchrijver mag zeer naeuwkeurig zijn, in het befchrijven van karakters, maer hij mag 'er geene navolgen, om dat hij tot het verftand zijner lezeren fpreekt: door een karakter te befchrijven zegt hij ons waer het in beftaet, en geeft ons dus onderrichting; daer hij, die eenig karakter vertoont, ons het zelve doet zien , cn het ons voor oogeu'ftelt, en fpreekt dus door en tot de verbeelding, bij voorbeeld: wanneer ik zeg, dat iemand zulk eene, of andere beweging mackte, dat hij zoodanige bewegingen en gebaerden maektc, dat hij 'er zoo of zoo uitzag
en



VERHANDELING
en met zulk eene ftem, of 0p zulk eenen toon fbraïv hoe naeuwkeurig ik dit alles ook befehrijve , het il oeh n.et meer dan eene befchrijving; maer wahnéeV f AC alles naboots, beweeg, fpreek en vertoon als zulk een perfoon, dan vertoon ft dat karakter, of * volg het na, niet om te onderrichten, maer om de verbeelding re treffen, volgens het oogmerk der Dichterhjke Welfpreekendheid.
De Redenaer moer dus altoos zelfs fpreken; hij -ag met verder komen dan tot een levendig verhB van I t geen anderen hebben gezegd, en fchoon h als dan z.jnen hoorderen, 0f ftzeret, de woorden Redenen van een ander voordraegr, blijft h het'
Si te; d " <CJ, m ,nj Zai °ük ntoW^ £ achten , da men hem immer zoude aenzien voor Ac geen, W1ens woorden hij voordraegt, maer we voor die geen, die fpreekt, die de wo rde ee s anderen voorftelt, om daer door zijn eigen oog» des te zekerder te bereiken. f?™** De Dichter is ook dikwerf, vooral in het HeldenAcht verphgt om de gemoedsbewegingen zjner hoofdperfonag.cn verhalende,- wijze voortefldlen doch d.t doet hij fchilderend en karakteriserend dar' men dikwerf den Dichter vergeet, en alleen den mgevoerden perfoon meent voor oogen te nebben Van dezen aerd is het Voorbeeld, un den verloren Zoon V.m frans pÉ HA ÉS; UU11
Is, ts. er aan Wf „ icl van gduof of eer
Voor



over den STIJL der POEZIJ. Coo
Voor mijnen ouderdomm' nog overig gebleven ? Onthoud het geen ik [prak , zoo Icing u God laet leven. Och! valt mijn laetst bevd, helaes! u reeds te lang? Hoe I lang, och, och ! mijn Zoon, helaes ! hoe lang en bang Wil uwe henerels mij vallen! hoe veel zuchten En tranen, nacht en dag, en fmert cn ongenuchten Mij kosten. Gaet gij heen? ei zie hoe fchreit, hoe weent Al 't huisgezin om u! och, is uw 1 art verjleent1? Toef; laet ons nog een kus van uwen mond gebeuren. Och! och! ik voel mijn hart, mijn ingeivanden Je beur en , Mijn Zoon, mijn lieve Zoon ƒ daer gaet bij ! och hij jchcid! Faerzvel, mijn hoop, mijn troost; va er wel in eeuwigheit.
Schoon de Dichter hier geene perfonen ten tooneele voert, voert hij echter den ouden Vader, daer hij affcheid van zijnen ontaerden zoon neemt, fprekende in: hij blijft bij geen eenvoudig verhael, 'c geen het werk van den Gefchicdfchrijver is, maer fchildert het aendoenlijk affcheid onze verbeelding voor oogen, om te meerder te behagen en te roeren, volgens het oogmerk der Dichterlijke Welfpreekendheid.
't Is ook een kenmerk, eene eigenfchap van den Stijl der Dichtkundige Welfpreekendheid, in het voorflellen van karakters, dat de Dichter zoo wel kwade als goede mag vertoonen; dat hij zoo wel een flecht en ondeugend karakter mag aenncmen, als een braef en deugdzaem. Dit mag de Redenaer nooit doen; deze moet altoos voorkomen als een braef man, ais een liefhebber van waerheid en regt , en als een
IV. deel. O vriend



2fo V E R II a n D E L I N G
vriend van fc menschdom, omdat hij altoos uit tich zeiven fpreekt, en ten oogmeike heeft te onderrichten te overtuigen, of den vvd zijner hoorderen naer -in doel te leiden; ja, in dat geval, heeft het braef k:rakter, het goed gevoelen van den Redenaer meemgwerf zoo veel invloed ais de zaken zelf, daer bet tegendeel plaets zoude hebben , wanneer de Rede] Mfif een fleeht karakter aannam , pf wanneer ^ overtuigd w,s, dat hij eepe fleehte zaek voonrehi. De Lichter daer tegen, kan zoo vvel zijn qogmerk bereiKen, door liet aannemen van ondeugende karakters, ais door deugdzamer: bij kao de verbeelding zoo wel treffen, de hartstogten zoo wel roeren, in de karakters van eenen Nero en Philips den twee. den, als ,n die van Tiius en van Qldenbaruevdd
U" 'f hct b^^o meen ik , dat mijne f el zers cic kenmerken en eigenfehappen van den Diehterl^ ken Mijl, ,n onderfcheidinge van den Stijl der andere k,a,^n van Welfpreekendheid, gereedehjk zullen hebb,n leerep kennen. Er zal dus nog alleen overfchieten om acuetoonen, wat het is, waer door de tael der veiheeuiing' en van het hartstogtelijk gevoel zich onderscheidt, en door welke middelen, wat het werktUiglyke aengact, dezelven worden voortgebra^t Het g«ne w:j, tot dus verre, behandeld hebben,' * aJlten betrekkelijk het denkbeeldige, of den ft» der geoaenten: Zekeilj,c het gewigtigffe gedeelte vi het geene ons ftpnd te verhandelen; echter zal het V^lgendq geen gering hcht, ter beantwoordmge der vrage, aenbrengen. 'b
Daer



OVER DEN STIJL DER POKZIJ. 211
Daer de Dichterlijke Welfpreekendheid kenbaer is, door eene haer alleen eigen tael, namelijk, die der verbeelding en van hartstogtelijk gevoel , heeft ook deze hare tael hulpmiddelen, welke revens zoo vele eigenfebappen zijn, waer door zij haer oogmerk bereikt,' en welke haer van de tael der andere takken van de Welfpreekendheid doet onderkennen; dus heeft de tael der verbeelding een' Stijl op zich zeiven, overeenkomstig met haer oogmerk, en onderfcheiden van die van het hartstogtelijk gevoel. Laet ons de kenmerken van ieder in het bijzonder nagicn.
De tael der verbeelding is levendig, fchüderend: eene levendige verbeelding, a's die der Dichteren , drukt zich op dezelfde wijs uit, als de gewaerwordïng en denkbeelden zich bij hem voordoen, en hief om is zijne tael en zijn zijne uitdrukkingen overeenkomstig met de levendigheid zijner denkbeelden, welke zich in de eerfle pi iets onderfcheidt door figuren, dat is: de tael der verbeelding is leenfprenkig en beeldvol, 't geen men hedendaég'seh" met het woord zinlijk tracht uittedrukken. Dit leenfpreukige en beeldvolle heeft weèr zijne bijzondere kenmerken, welke door kunstbenamingen worden uitgedrukt, als daer zijn, voor eerst, de Metapbora: deze fprackfiguur is bijzonder eigen aen de verbeelding , en heeft, hoe vreemd dit ook bij den éerfteri ópflag , ten aenzien van een wezenlijk taeh'ieiaed moge fchijneri, haeren oorfprong onbetwisibaer in het tae'gebrek.-
O s Voof*



31* VERHANDELING
Voorbeelden, vvae, in het gebruik van dcc W^RW een zeker gebrek aenduidt , BuUaB *J Uamk>r 0i^e!deren; 200 zegt men: ƒ>,
^ ^ _ tó« ^ tafel enz; h.er ;er>
vult het ov.erdragtelijke het gebrek: WH heb*
rn gCCna bliZ°Rdcre voor het otulèr-
ÖR van eenen berg; daerom noemen wij fa* dvoet, ZIJ,nde het onderfte der leden van het cbnem en waer hetzelve op rust, en hier van is hj' u;td>c gebrek namelijk, dat alle talen, in den»hj knu^eid, dat de talen der woesre volken zoo vol *m» en beeldrijk zijn , en daer door zoo veel overeenkomst hebben met den Stijl der Dichter!^ e Uenpreekcrdheid; echter is deze Z VSD de Ichoonhe ficraden der Dichterlijke tael en bijzonder eigen aen de Poëufche Welfpreekendheid'
t9?t'A1 3llefin d00r levendige verbeelding en Poëtifche genie wordt voordgebra»r De ^ora is dc overbrenging vsn
"C dfWf« = «M»on« betcekenis, tot een overeenkomstige, ^ voorbeeld: de gewone betcekenis van den morgenftond is het begin van den dag; wone bcteekems van jeugd is hec begin van >t levenM WWdf, door de to^j», her Woord */ ftond, eere benaming van fcg/*, overgebragt 0p"hct leven, en men zegt: de morgenftond des levens
Ene zal erkennen, dat hier de zin fchilderachti<r levendig en beeldvol wordt uitgedrukt, het *éeTn de eenvoudige noeming van het begin VOn f leven «et te vinden ts; >t is waer, dat de Weüpreekende
Re-



over den STIJL der P O E ZI j. 213
Redenaer dikwerf zich ook, in zijne redevoeringen, door deze fpraekfiguur uitdrukt, doch dan wordt ook zijn Stip hier door levendiger, fchilderend en beeldvol, dar is: hij wordt Dichterlijk, en draegt daer van de kenmeiken der Dichterlijke Welfpreekendhtid, cn komt nader aen den Poë'tifchen StijJü
Zoo is ook het Allegorifche aen de Dichterlijke Welfpreekendheid bijzonder eigen: wij kunnen eene Alkgorie niet beter befchrijven, dan met het geene sulser 'er van zegt, dat het is: „ eene gelijkenis, waer in „ de vergeleken zaek verzwegen wordt." Een der klaerfte voorbeelden, welke men ergens kan aentreffen, zal dit nader ophelderen; 't is te vinden in den Pfalm, en door lord kaimf.s, in zijn EU. tmnti of Creticésm, als het voorbeeld eener volmaekte Allegorie, aengehaeld.
n Gij hebt eenen Wijnftok uit Egijptcn overge„ bracht, hebt de heijdenen verdreven, ende hebt „ denfelven geplant.
„ Gij hebt de plaetfe voor hem bereijdt ende fijne „ wortelen doen inwortelen , fuo dat hij het land „ vervult heeft.
„ De Bergen fijn met fijne fchaduwe bedekt ge„ weest, ende h>e rancken waren als cederboomeu „ Godes.
„ Hij fchoot fijne rancken uijt tot aen de zee, en„ de fijne fcheuten tot aen de riviere.
„ Waerom hebt gij fijne mueren doorgebroken, „ fo dat alle, die den wegh voorbijgaen, hem „ plucken.
O 3 , Het



sr4 VERHANDELING
» ITet fwiin Dit den wonde heeft hem uitgewroet: „ ende 't wilt des velts heeft hem afgeweijdet.
«! 0 Godc °*Br heijerfcharen! keert doch weder, » fcnfcfcbüi&t nijt den hemel ende het ende befuck't t, defen wijnftok." enz.
Uit dit voorbeeld ziet gij , dat het eigenlijke ondervverp, namelijk de Joodfehe Natie, zich geheel uit het oog verliesr, en de wijngaerd in derzelver Jfaett verkhijnt, en dat, hoe beklaeglijk ook het eigenlijke onderwerp wordt voorgefteld , de Dichter echter niet vergeet om de verbeelding te behagen, door het voor oogen fieüen van den wijngaerd' met alle deszelfs welige eigenfehappen, en hier door komt de Pfalmist ons met voor als Redenaer, maer als Dichter.
Ik zou hier alle de fpraekfigdreri kunnen ne-wij. zen, en ih derzelver eigenfehappen voorftelien, do,h fk acht het genoeg, door de bovengenoemden , re hebben aergetoond, dat de tael der verbeelding''zich figuurhjk cn fchiidcrachtig voordoet, en dat het voornamelijk de P./etapborcn cn Mcgorien zijn, die haer deze eigenfehappen doen verkrijgen.
De tael der verbeelding is dan vooral teébfBr in levendige en fchilderende befchrijvingen: het bevor>'ns aengehaelde voorbeeld, uit den Rottejlroom van smits, toont zulks duidelijk. Zie hier een ander voorbeeld van een ander foort, uit den Fingul van O s s i a*n :
„ Far lef.re the ren, the fn of 0>fian cmves • „ bre^ht tn the ftnilcs of yoitth, fair as the flrst be-



OVER DEN STIJL DER POËZIJ. %l$
„ ams of the fan. His long hair waves on his hack;
j» his daik bron is half benaeth his Iielmet. The flvort
„ hangs loof'e om the hero's ftcle, and his fpear glit'
a ters as he moves. I /led from his terrible etje king
„ of high Temore.
Somtijds wordt de verbeelding het Ievendigfle getroffen, door eenige uitgekozen en gelukkig te zamengevoeade omflandigheden, meer dan door de uitvoerigfle befchrijvingen, en hier in is de Stijl der Dichterlijke Welfpreekendheid ook bijzonder kenbaer.
Ik zal eene plaets uit Osfian aenhalen', die het gezegde volkomen zal bevestigen: ik heb ze, ten gevalle van den Nederduitfchen Lezer, vertaeld:
„ Ik zag de muren van Balciutha; zij zijn verwoest. „ Van 't geweld des vnurs wcêrgalmcn de zalen; „ men hoort 'er de ftern des volks niet meer, de „ flroom van Clutha heeft zich verplaetst, door het „ nederftorten der wallen; de eenzame Distel beweegt „ daer zijn hoofd, en de ruigte fluit den wind aen; „ de vos ziet uit door de venfters, en het lange „ gras der muren, golft om zijn hoofd; de woning „ van Morna is verlaten; fombre ftilte heerscht in „ het huis harer vaderen."
't is ook eene bijzondere eigenfchap van den Stijl der verbeelding', of der dichterlijke Welfpreekendheid, dat zij, in de benoeminge der dingen en zaken, meer het bijzondere, dan het algemeene voorHelt; dat zij niet enkel het gefiacht, maer de foort beichrijft, of opnoemt; dat zij de bijzondere benaO 4 mia»



^6 VERHANDELING
jnjngen gebruik, in ptefts van al.eemeer,e termen k zah.ereen voorbeeld, ter opheldermge, nenhal l^ door c a m peel, in zijne $Wofbpky of RhetoZ 'g) met het ttlf* oogmerk voorhield: bet is het ge.egde van den Heiland , uit Luc.'r 2 «. * en »8 . Acnmcrkt de Jehën , boa zij wasfen; zi, en'ar-' ft beden noeh en (pinnen niet: ende ik fegge u Qök . ó«fo»«W m al fijne heerljkherd en is niet bekleed „ geweest als een van deze.
. Indien nu God 't gras, dat beden cp 't velt is . ende morgen in den oven geworpen wort, Ufo
» Z ,[ h°C VCel m€ei "> «U Ongelovigen?"
k «al dtt voorftellen, zoo als men, m eenen tegerwoordrgen droogen fmaek , zulks doen zoude, ««rcelyk, m algemcene termen, zonder benoeming eener mjzondere foort:
* ACi;merk f/^en, hoe geregeld zij tot vol- k°me" mschdom ^«fcen? zü werken „immer „en echter- verzeker ik u, dat geen Konmg, in *«! . Pe.pxacbt.gfte kleeding, 200 luisterrijk verfierd is
. Daer God, in zijne Voorzienigheid, de phmt„ gewasfen dus voorziet, welke flechts eenen kor v ten tijd beftaen, hoe veel meer zal hij u vaiJ fcke „ ding voorzien."
Hoe geesteloos, hoe droog wordt het zelfde denk btttd* door deze kleene verandering; en echter «j een koe Redenaer, een bedaerd Autheur, Zonder vuur, het laetfte boven het eerfte verkiezen, en
(£> Vol. ii, pag. l6o. ZCjfS



OVER DEN STIJL DER P OE Z IJ. 21^
zelfs zal hij eenige redenen aenvoeren, die niet geheel van alle kragt onbloot zijn, voor hem, die, zonder fmaek, de regels eener naeuwgezette kritiek alleen tot zijn rigtfnoer neemt; hij zal dus redeneeren : In het eene wordt flechts de fchoonheid van een enkel foort van Bloemen gefield boven de voortbrengfels der menfchelijke naeriligheid; in het andere de fchoonheid van al het bloemgewas. In het eerfle wordt flechts een enkel Koning gezegd niet te kunnen evenaren aen de heerlijkheid der bloem'; in het laerfte wordt zulks gezegd van geen Monarch hoe genaemd.
Als Filofoof, cn als iemand, die enkel tot het verfland fpreekr, zonder de verbeelding zijner hoorderen of lezeren in aenmerking te nemen, is deze redenering niet geheel zonder grond, en zou de laetfle wijs van voorftelling genoegzaem zijn; maer riet voor iemand, die zoo wel rot de verbeelding als tot het hart fpreekt: deze moet meer fchilderen, meer treffen, en dus een' anderen Stijl, en wel dien der Dichterlijke Welfpreekendheid aennemen; door dezen is het denkbeeld levendiger en ziniijker, en wel in het bovengenoemde geval, door de voorftelling van het bijzondere, boven het algemeene.'
't is ook eene bijzondere eigenfchap van de tael der verbeelding', of den Stijl der Dichterlijke Welfpreekendheid, dat zij een voorwerp onverdeelbaer of onaffcheidbaer raaekt van een ander, waer toe het, in een' algemeene zin, niet behoort, en fchoon de O 5 al-



s:8 VERHANDELING
aJgemeene benaming 0p zich zelve senoegzaem z'm zoude, ter onderrichting, of vergelijkingc.
Ossian is hier in zeer vruchtbaer;' ook geeft de Hetrjge Schrift ons vele van deze lbreekwijzen aen de hand:
„ Haaglied d vs. 17. Reerom mijn liefde, wordt » gij gehjk eenRhce, ofte een welp der Herten, op 4 de bergen van Bether.
. Pfalm 68 vs. 14. Wit als de meeuw op Tfal» mon."
als faeeuw zou op zich zr-lven genoegzaem zijn, in de vergeüjkiog van dc witheid' van eenig voorwerp, fa,ij die van de Reeuw; de Welfprcskende Redenaer zou hier mede volkomen kunnen volflaen; maer de tael der verbeelding', of der Dichterlijke Welfpreekendheid, maekt deze gelijkenis meer figumlijk en levendig, door 'er bij te voegen: op Tfalmon; hier door komt ons aenlionds voor den geest een hoogen berg, wiens top, altoos met fneeuw bedekt, eene fehitterende witheid van zich afttraelr hier door wordt het denkbeeld rijker, zonder dat de' gelijkenis 'er iets dour lijdt, maer daer tegen des te volkomener is.
De tael der verbeelding heeft ook eene bijzondere eigenfchap, dat z,j in den Dichterlijken sjiü, vooral in befchrijvingen, voortzet van algemeen* benamtngen tot die der foort, en var, deze tot eene bijzondere. Dat dit den Stijl der Dich terlij .e Welfpreekendheid alleen eigen is, blijkt daer uit dat du iu den Süj! d.r Wijsbegeerte eene afdaling is:' men
&ett



over den STIJL der POËZIJ. 210
d°elt in denzelven v^n het algemeene tot het bijzondere ; maer in de tael der verbeelding', of den Stijl des Dichters, is dit eene opklimming. (Z>) ik zal hier met campbee, het volgende voorbeeld aenhaien; 't is genomen uit het Hooglied:
„ Mijn Liefde antwoordt ende Rijdt tot mij, fiaet „ op, mij'-'e Vriendinne, mijne fchoone , ende komt.
„ Want ziet de winter is voorbij: de plasregen „ is over, hij is overgegaen.
„ De Bloemen worden gezien in den lande; de „ Sangtijd genaekt, ende de llemme der Torteldui„ ve wordt gehoort in onfeu lande.
„ De vijgeboom brengt fijne jonge vijgkens voort, „ ende de wijn Hok ken geven reuk met hare jonge „ druijfkens: ftaet op mijne Vriendinne, mijne fchoo„ ne, ende komt."
De Dichter begint met eene ontkennende manier van uitdrukking, met aentemerken, dat de afwezendheid van het kwade zijne Bruid moet aenmoedigen , om nier zijn verzoek te luisteren; vervolgens gaet hij, bij opklimming voort met de meest levendige omdandigheden te fchüderen. De eerfte uitdrukking is het algemeenfle: „ de Winter is voor„ bij." De tweede is meer bijzonder,' en ziet op een aengenaem gevolg van den Winter, de regen: „ de plasregen is over , hij is overgegaen." Vervolgens gaet hij voort tot de eigenlijke voorteekenen van de Lente, blijkbaer in de planten en bloemen
(') Zie camp bel I'kiiof. of Rhiprtc. vol. II. p. 173.



22o VERHANDELING
men, als ook uit de gewiekte bewooners van 't geboomte: „ De Bloemen worden gezien in den lan„ de, de zangtijd genaakt"; maer, daer dit nog te algemeen was, gaet hij van de bcnaminge van' vogelen en planten tot de bijzondere foort, de Tortelduif, waerlchijnlijk als het zinnebeeld van li„fde en fïandvastigheid: de Vijgdmom en at Wijnjlok, als dat der vrienütêinp en feestbjke vreugd; hier bij voegende, met opzjgt tot elk, het geen meest de aenkomst der Lente kenmerkt, „ de ikmme der Tor» telduive wordt gehoorr, de vijgeboom brengt zij„ ne jonge vijgker.s voorr, cn de wijnftokken geven „ reuk met haere jonge drmfkens."
Niet minder doet zich de tael der verbeelding' kennen, door het daerfteUen en befchrijven van karakters; dit is ock de Dichterlijke Stijl bijzonder eigen : ook hier in munt ossian bijzonder uit; men heeft zijne gezangen Hechts ituezien, en men zal voorbeelden in overvloed aentrefïen.
Dus is aengetoor.d, dat figuren, fchiiderachtiee en levendige befchrijvingen het karakteriferende van de tael der verbee'dinge uitmaken , en dat deze daer door den Stijl der Dichterlijke Weifpreekemlheid kenmerkt.
In de tael der hartstogten komen de figuren ook bij/.onder te pas; echter met eene aenmerkclijke onderfcheiding ; alle aendoeningen drukken zich niet op dezeifde wijs uit. Aengenaine aendoeningen, die ons in verrukking brengen, en in verheven befchouwingen als wegvoeren, drukken zich in eene zinlijke en beeldvolle tael uit5 maer vcruedirende en anost-
val»



OVER DEN STIJL DER POEZÏJ. 221
Vsllige aendoeningen drukken zich eenvoudig uit, zonder neraden der verbceldinge; deze zijn onbeflaenbaer in de tael der verdrukking' en benaeuwdheid. Dus heeft elke hnrtsrogt zijne toon, en 'ermoet altoos een overeenkomst zijn, tusfehen het gevoel en den Stijl, en daer 'er zoo weieonder-fcheiden hartstogten plaets hebben, is ook de Stijl des gevoels aenmericelijk van eikanderen onderfcheiden; dit is reeds in twee opzigten aengetoond; ik zal 'er de volgende bijvoegen:
Eene vverkdadige, fchielijk voortdrijvende hartstogt heeft penen kort in een gedrongen Stijl, befhende in korte fijllnben, kragtige en fterke bewoordingen, dieeenen fchielijken indruk en eene plotfelijke beweging in het gemoed verwekken; dit is vooral deStijl der treffendfte tooneelen in het manhafte Treurfpel, 't welk thans maer al re veel verwaerloosd wordt, doch waerin de oude Dichters zoo heerlijk hebben uitgemunt.
Het tegenovergefklde heeft plaets in de tael van iemand, die, met zwaermoedige gedachten vervuld, zijne hartstogt uitdrukt: deze is langdradig en flepende in zijn voordragt; alles ademt , bij hem, moede- en lusteloosheid, en dus is zijn Stijl overeenkomstig met zijne gemoedsaendoening.
Alle deze onderfcheiden foorten van Stijl moet de Dichter zich eigen maken, om iedere hartstogt mét zijn eigen tael uittedrukken, en alle aendoemngen des gemoeds zelf te doen (preken.
De Dichter moet dus alle die middelen bij de hand nemen, welke bij uitdek dienstig zijn om de verbeelding te treffen en de hartstogten te roeren, en
daer



£22 VERHANDELING
cher mede zijne lezers tc verrukken cn te WHtgïtL Een der voornaemfre middelen, ter vorminge vaneen Dichterlijken Stijl, is buiten alle twijfel, de Verfiücaue , of het fpreken en fchrijven in verzen of gebonden Stijl j deze is een onderfcheidend kenmerk van tfen Stijl der Dichterlijke Welforcekendheid. De grond hier van ligt in het'oogmerk der Dichtkunst', en de overeenkomstige eigenfchap van de melodij der verzen , ter bevorderinge van dat oogmerk: zoo zai een Redenaer zich nooit in dichtmaet uitdrukken, ter overredinge en onderrichtinge, terwijl het den Dichter, om tot de verbceld, g en Let hart te fpreken, zeer te fhde komt, en hij daerom van de melodij der verzen gfcferöfk maekt; zijnde het karaUerifcrtnde tusfehen Poezij en Proza gelegen in de meerdere en volihndige' melodij welke tri de eerstgenoemde boven het Iaetfle>laets heefr. Het is toch zeker, dat 'erin het Proza ook eene zekere melodij, of toonval, gevonden wordt, vooral in korte fpreuken; maer de voortgaende, de volftandige mcLdij der verzen, met derzelver gerer/el. de verwisfeling, is een ondeifcheidend kenmerk van de Dichterlijke Welfprekendheid.
Mij is niet onbewust, dat 'er thans, onder de Duhfchcrs, Ietterkortdigen zijn, die den gebonden Stijl, de versmaet uit de Dichtkunst willen verbanden, en die deze, zoo wel als het rijm , befch.uiwen als kluisters, die den Dichter niet dan hinderlijk kunnen zijn , in de Dichterlijke voordragt zijner denkbeelden, doch, naer ons ïhïkW, houden dezen
hes



OVER DEN STIJL DER PCËZIJ. 223
het oogmerk der Pcëzij niet genoeg in het oog, het welk is, door eene zinlijke vooidragt der denkbeelden, aen de verbeelding te behagen.
Dat de versmaet, dat de gebonden Stijl geen willekeurig gezag ten oorfprong' heeft, blijkt, bchalven uit den aerd der zake zelf, ook uit het algemeen heerfcher.de begrip, hier omtrent, bij alle oude volken, en bij zoo vele onderlcheiden natiën, tot op dezen tijd: immers allen hebben eene zekere versmaet in acht genomen , welke hare bijzondere bepalir.g heeft, naer de onderfcheiden eigenfehappen der talen : zoo hebben de oude Grieken en Latijnen versmaten, die aen hunne bijzondere talen eigen, onmogelijk in de onze kunnen worden ingevoerd , uit hoofde der orbehemdheid onzer tael' ; doch waer toe de hrdendaegfehen weder andere hulpmiddelen hebben, die zij tot het zelfeie einde gebruiken, als de ouden hunne beffemde versmaten bezigden, namelijk, om eene zekere kadans en zang te veroorzaken, die eene zekere bepaeide beffemming te kennen geeft, en eene zekere melodij en harmonie in de tael veroorzaekt, even bevallig ais de toonen der Muzijk. Men moet dus eenen zeer vreemden fmaek hebben , en van een verwonderlijk gehoor voorzien zijn, om het geene van alle oude tijden, en bij alle volken, ais een der trtffendfte bekoorfkheden van de Dichtkunst, is aenoeme kt, geheel van dezelve te willen afzonderen.
Dat de geregelde versmaet wezenlijk tot den Stijl der Dichtkunst' behoort, blijkt, mijne bedunkens,



224 VERHANDELING
kens, ook daer uit, dat zij haien oorfpron* uit de toonkunst afleidt, en hier door heeft zij eene naeuwe overeenkomst met de muzijk: de woorden zijn in de Dichtkunst liet geen de toonen in de Speelkunst zj'n, en beiden hebben hetzelfde oogmerk, te verflikken en te roeren, en hier door den hoorderen en lezeren re behagen; ja, deze kunlten zijn zoo naeuw aen eikanderen vermaegfehapt, dat bij alle volken, in derzelver vroegften ftaet van zamenleving, Poëzij, Dans- en Toonkunst, alle drie, onder den naem van Muzijk, begrepen werden, en te gelijk in de beoeffening plaets hadden; Eene afzonderlijke beoeffening en meerdere verfijning heeft, in latere tijden, eene affoheidïftg veroerzaekt, welke, in vele opzigren, niet weinig tot vermeerdering van het kragtige en fchoone in elk dier kunften heeft toegrbragt; en hier uit mogen wij zeker afleiden, dat het muzicale der Dichtkunst als eene wezenlijke eigenfchap van den Stijl der Poëtifche Welfpreekendheid moet worden aengemerkt, dewijl zij, in de/en opzigte alleen onder de benaming van muzijk kan begrepen worden.
De maet en kadans der verzen brengen dus niet weinig toe tot het Éinlijke der denkbeelden, vooral wanneer eene overeenfiemmende harmonie in de itdrnkking, met de voorgeftelde zaek, het denkbeeld te klaerdcr doet voorkomen, en bijna in eene zinlijke gewaerwording verandert.
De Heer van engelen heeft, in zijne Prijsvei handeling, in het vierde deel van de Maetfchappij



over den STIJL der P O Ë ZIJ. 22#
pij der Nederlandfche Letterkunde, hier over zeer uitvoerig gehandeld, en verfcheiden voorbeelden bijgehragt, om de harmonie der uitdrukking met het denkbeeldig onderwerp aentetoonen. Ik zal flechts de volgende voordragen:
Zoo hoort men, in deze regels van de Dichteresfe van merken, het fchommelen der wieg, in eene Wiegzang;
Dek jj 't IVecht je met uw gouden wieken; IVles bet tot een ivlegeivacht.
De flak kruipt langzaerh voort in den volgenden regel, uit de Jaergetijden van van winter:
Hier Jieept het Jlijmrig Jlakje alom zijn woning mede.
Zoo hoort men het wasfchen, plasfen en katoen* kloppen, in zijn' Araftelftroom :
Reisvriend — [til! wat dof geluid Dreunt en davert, danst en jlommelt Ginds, daar 't rijst, en raast, en rommelt,
En van de oevers wederfiuit ? 't Is het kloppen, fpoelen, plasfen,
Daar hier verive- en drukkerij,
Thans, aan de een en de and re zi/s Lijivaat en Lemeniasfen
Zuivren in !*et golvend nat* '
IV. d e e l. P £)«
I



225 VERHANDELING
De oude, zoo wel als de hedendaegfche Dichters hebben, op deze wijs, zich harmoniesch trachten uitte drukken, en dit als een wezenlijk vereisen te. van den Dichterlijken Stijl aengemerkt: zoo hoort men, bij virgilius, den Os ter ncderllacn en op den grond ploffen, in dezen regel:
Sternitur ,exanimisque tremens-piocumbh humi bos. (i)
Hoe verfchrikkelijk maelt vondel een aenval in den krijg, met deze verzen:
Zij floot en toe, met fchrikkeliik gefchal; ■ Be bodem dreunt, op 't ijs/elijk ontmoeten Van Zeisfenrad en Hoeve en paerdevoeten,' Gefchreij, gebriesch, de ftofwolk, het gerucht, t Geklikklak van het harnas, aen de lucht Ge/legen, mengt zich naer in duizent nooden. (k)
Uit het geen ik hier over gezegd heb, zoo wel als uit de aengehaelde voorbeelden, blijkt, dat deze harmonifche uitdrukking eene bijzondere eigenfchap van de tael der verbeelding' is; ja, het is "de verbeelding alleen, die deze harmonie, in eene fterke graed, zoo als die bij de beste Dichters plaets heeft, kan voortbrengen, en hierom is zij een kenmerk van den Stijl der Dichterlijke Welfpreekendheid, en wanneer een Proza • fchrijver, of Redenaer, fomtijds, in r v „ 'c voor-
(1 JE' ■ v- 481. C*) In Jifia.



OVER DEN STIJL DER PÓÈ'Zlj. 22?
't voorbiigaen, 'er gebruik vah maekt, doet hij dit alleen om zijn denkbeeld te verhöogen, en zijn' Stijl met de fieraden der Dichtkunst te verfraeijen, zonder dat het voor hem mogelijk is, dit in een hooge graed ter uitvoer te brengen , of gaende te houden, zonder zich belagchelijk te maken.
Ik zou hier nog verfcheiden eigenfehappen , tot het werktuiglijke van den Dichterlijken Stijl behoorende, kunnen aenvoeren, doch daer vele derzelven enkel tot het taelkundige behooren, en andere op loutere vrijheden uitloopen , als daer zijn de verfchillende woordvoegingen , zoo als die door dé Voornaemfte Dichters worden gebezigd, en de meesten derzelven bij verfcheiden Nederduitfche Schrij-, vers te vinden zijn, als bij huidecoper, in zijne Ph'eve van Taal- en Dichtkunde, en in het tweede en derde Deel vah de Maetfchappij der Nederlandfche Letterkunde ; in de verdediging der voornaemfte Dichterlijke vrijheden van z. h. alewijn, meen ik dezelven te kunnen voorbijgaen, te meer, daer het mij nooit bevalt, dat een Schrijver breed üitwijdt, over het geene men bij anderen, met weinig moeite, vinden kan.
Ik meen dus te hebben aengetoOnd, dat de Dichtkunst tot de Welfpreekendheid behoort, en dat zij zich alleen onderfcheidt door haer oogmerk ; uit welk oogmerk ik de kenmerken en eigenfehappen Van den Dichterlijken Stijl, in onderfcheiding vart die der andere klasfen der Welfpreekendheid, heb afgeleid , en dezelven, zoo duidelijk mogelijk, aengetoond.
Pa lk



VERHAND, over den STIJL der POËZIJ.
Ik fluit deze Verhandeling, en geef dezelve aen het onzijdig: en welwikkend oordeel mijner Kunstregteren vertrouwend over.
Scribcndi re&e fapcre eft &> princïpium £? fons.
horatius,
BE-



d e
EERSTE
HERDERSZANG
uit de
DICHTLIEVENDE TIJDKORTINGEN, BEOORDEELD.
door.
W. M I jL D E R. D Y K,






DE EERSTE
HERDERSZANG
UIT DÉ
DICHTLIEVEN DE TIJDKORTINGEN B E O 0 R D E E L D.
In de dichtlieven de tiji'KORTingen van drie Zeeuwfche Poëeten, in het jaar 1728. voor de tweedemaal te leyoèn uitgegeeven, een werkje, verfcheidene foorten van Dichtwerk inhoudende , wordt onder de herderszangen, welke de eerfte plaats daar in bekleeden , eene zekere herderskout ontmoet, beftaande in Minnezangen tusfehen landrijk cn zoetje, welke ik (zonder echter den roem dezer Dichteren in het minfte te willen benadeelen) heden voorneem vrijmoedig te onderzoeken.
Wat het oogmerk geweest zij dier Heeren, welker verdienste zekerlijk onze achting waardig is , en wier beeldtenisfen in de verzaameling onzes Genootfchaps eene wettige eerplaats ontfangen hebben, met in eenen bondel, waar in zij verfcheidene Rukken als navolgingen van Francius, Des marais, Fontenelh, Bar laas, en anderen öpgeeveri, een vertaaling van Broukhufius als eigen vinding te plaatfen, fchijnt onbegrijpelijk. Ieder nogthans, die des genoemden Latijnfche Poëzij geleezen heeft, zal met den eerften op-
p 4 »aa



23* BEOORDEELING.
flag van 'r oog hem deezen Herderszang toeëDenep, en de vergelding met het oirlpron-kiijk, getijteld' amantes, zal betoonen dat dezelve niet minder naauwkeurig nagevolgd is, dan eenig ander linkje uit dit Boekdeel, 'c welk des Uitvinders naam recht doft Om dan den Dichter van deezen Beurtzang niet liefde, loos van Letterdieverij' te verdenken, gelooven we dat de onachtzaamheid des Drukkers de aanukenu-" welke bij andere navolgingen gefield is, hier achter wege gelasten hebbe, en pefebouwen we dit Dichtweik m onze beoordechrg als eene erkende navolging «a het Latijn Brcukhufius.
Het oirfprongkhjk beftaat, na eene korte verklaarmg van den inhoud, uit dertien beurtznnprn, vvaat van de twee eerflen van drie, de overigen alie van vier vaerzen zijn. Deeze gelijkheid is niet in de Vqfging waargenomen, waarin ieder beurtzang Ion;, tijds van drie, fomtijds van zes, ook van zeven vaerzen is, zonder dat de zang, welke daaraan benutwoorden moet, aan het zelfde getal bepaald is. \ Welt de fchoone, de zachte, cn zangrige regelmatigheid van het Latijnfche vaers grootendeels wegneemt en het Dichtllukje tusfehen be.de, in plaats van beurt*, zang, den fchijn doet aanneemen van eene eenvoudige mmuaarij': te meer, daar het rijm dikwijls eerst in een' volgenden zang zijn' wcérkknk ontmoet. Het is waar, dit laatfte kon niet anders zijn , in een' zang van een oneven getal vaerzen: want drjernaalen op een zelfden klank het rijm te doen (laan , fou te groote wanorde geeven. Doch zgu \ met mishaag-
hjk



BEOORDEELING. 133
lijk zijn, als men een' beurtzang in Coupletten van eene andere maat verdeelde, dat men in 't midden van cm Couplet een zangfhikje deed ophouden? Jmmcrs behoorden de Zangers beurtelings een Couplet (of twee, óf meer geheele Coupletten achter een) te zingen, ten zij het Dichtfr.uk zoodaanig ingericht ware, dat de tweede t'elkens den eerfte, die beftendig een half Couplet zingt, vervangt, en deszelfs begin voltooid. En wat zijn onze vaerzen anders dan aaneengefchakelde Coupletten van twee vnerzen? Bij de Romeinen, en in alle rijmlooze Dichtwerken, maakt ieder vaers (*) een geheel op zich-zelf: 't is daar bij gevolg, dat een beurtzang oneven vaerzen hebben kan ; maar in berijmde (lukken is dit even zoo goed als of men den zanger in het midden van een vaers deed ophouden, 't welk zekerlijk niet licht iemands goedkeuring vinden zal. Iets anders is het in Toneelftukken, of eenvoudige Herderskouten ; maar een zangfluk, als zoodaanig, den Herderin den mond gelegd, dient een zangfluk te zijn, en eene volkomene harmonie op te leveren.
Ik zou echter om deeze algemeene aanmerking geen' Dichter voor Pindus vierfchaar willen daagen. Daar zijn Herdersbeurtzangen genoeg voor handen , welke allen verwondering afperfen, zonder dat deeze gelijkmaatigheid daarin waargenomen is. Ik wil alleen
(*) Men verfia dit van de hexametri, en alleen met opzichte tot de maat en rijtfuniis; niet tot de betekenis of den zin der woorden.
P 5



234 BEOORDEELING. leen aan 't onpartijdig oordeel overgelaten hebben of de betrachting hier van , het Dichtwerkje niet meer waarfchijnlijkheid bijzet, en dus volmaakter doet zijn Opmerkelijk is ten deezen opzichte zekere Herderszang, getijteld b^a,*^, de achtfte in getal, van den Lieflijken Theokritus, in welken de voor- en naredenen in de gewone mate, doch de beurtzangen, in gehjfce famenkoppeüngen van treurdicht gebracht zijn; en ieder zanger zijn' taak met eenen flotzang van een gelijk getal Ileldenvaerzen bcfluit; welke regelmatig, heid het flukje, in zich-zelf bevallig, alïerbehaagJijkst maakr.
Het zou een nu.ttelooze arbeid zijn, voor de kun. digc vergadering, VOor welke ik de eer heb deeze mijne bedenkingen voor te draagen, het oogpunt aan te wijzen, waar uit een ftukje van deezen aart befchouvvd moet worden. \ Zou nutteloos zijn hier te zeggen dat Minnezangen eene zachtheid ademen moeten, welke zelfs in het algemeen aan het Herdersdicht eigen is. 'c Lijdt meer bedenken , of de navolging van 't voorbeeld mooge afwijken, en hoe verre die verwijdering geoorloofd zij ? Die op de onderfchcidene eigenfehappen der taaien let, befeft dat veele uitdrukkingen, zeer veele woordfpeelingen niet over te brengen zijn; dat men fommige woorden niet dan door omfchrijving kan vertolken; dat een woord, in eene taal gangbaar, een denkbeeld of zaak kan betekenen, te laag om geduld te worden. En heeft dit plaats inde vertaaling, zoo kan men der navolgingligt eeuige meerdere ruimte toellaan. Voor de fei-
len,



BEOORDEELING. 235
len, fchoonheden in de plaats te Rellen; de fchoonheden door nieuwe fieraaden op te luisteren; acht ik vrij te ftaan ; ja zelfs voor fchoon lieden andere fchoonheden aan te neemen , kan ik lijden; en ik ben voldaan, zoo de navolging mij gelijke of even aanger naame gewaarwordingen verfchaft : maar wanneer voor hevige ontroeringen , die mij 't oirfprongklijk verwekt, eene aan de woorden getrouwe overzetting mijn hart met een' ligten zweem van aandoening zoekt te paaien, dan weigerr mijn oor de aandacht aan flaauwe klanken, wier indruk zich niet verder dan tot het gehoor uitftrekt, en mijn geest verzet zich tegen zoo fmaakloos een voedzel, — Doch dat we ter zaak koomen l
(fbaapen
„ Daar Herder landrtjk , en Nimf zoetje, met haar „ Alom belluzvt, op 't Veld een zoomervreugdje raapen, „ Werd Herder landri jk, en AVot/zoetje, vol van roem, „ ( Hij aller knapen puik, zij aller maagden bloem, ) „ Beide eeven minneziek, beide eeven oud van jaaren , „ Bevangen van een lust, om in de fchauvj der blaêren „ De gloênde fit-aaien van de Middag-zon te ontgaan."
Hier koomt voor eerst in bedenking de herhaaling van Herder landrijk en Nimf zoetje, uit het eerfte in het derde vaers, welke ik geloof dat veeJen met mij mishaagen zal. De Dichter heeft daar toe aanleiding gekreegen door het oinprongkh'jk, dat echter op eene heel andere wijze behandeld is;



S36" BEOORDEELING.
„ Inter oves pa/lor Lycidas confedit & sEgle: ,, Pafierum Lycidas, nympharum flojculus sEgle."
Lijcidas en Egle; Lijcidas der knaapen, Egle der Herderinnen bloemtje , toont aan dat deeze herhaaling gefchiedt om ieder van hm te doen kernen als boven die van zijne kunne uitmuntende: en 't zou op verr' na dat aanwijzende, dat eenvoudige grootfe niet hebben, zoo men zeide : Lijcidas en Egle , de bloem der Herders en Herderinnen: dan zou op beide bet geheel toegepast worden, terwijl rui ieder op zijnen eigen' prijs wordt gefield. Maar in de navolging is deeze herhaaling volftrekt overtollig ; ja de eigenlijke herhaaling van 't oirfprongklijk wordt eerst in 't daar op volgend vaers nagevolgd, fchoon de naamen in 't voornaamwoord hij en zij veranderd zijn, en dit is zelfs genoeg. Zoo dat, zoo wel als 't epitheton vol van roem, zoetje toegeëigend om het rijmwoord te vinden, deeze beide naamen te onpas herhaald worden , en behalven het woordje zverd, dit gantfche vaers te vergeefsch is. Ja, met eene zeer geringe verandering in het agtfle vaers kan het geheel nagelaaten worden. Ten bewijze (trekken de volgende rebels waarin ik alleen de rijmklanken wegneem, om dat ' deeze anders het gemis zouden herinneren:
Haar Herder lanorijk en Nimf'zoetje, tvwbunvee Jb>m befiuuzud, op'i veid een zomervreugde raapen Mij aller knaapen puik, zij aller maagden bloem'
Bei»



BEOORDEELING. 237
Beide even minneziek, beide even oud van jaaren, Bevangen van den lust, om in deJchaauw der blaên
De heete ftraaien van de middagzon te ontfchuilen; Hief ieder op zijn beurte een blijde velddeun aan.
Na deeze vooraffpraak, beilooten met:
„ Zij bleven ftrax bij beurte een blijden velddeun aan „ Als landrijk eerst begon dus lieflijk op te neuren,"
begint land rijk, die lijcidas voorftelt, dus aan te heffen:
„ Laat af, 0 zvreede zvtlf, laat af mijn vee te fleuren t „ Och laat mijn fchaapjes toch voortaan in rust en vreê!
Zoek elders uwen roof, zoo mag ik hier ter fleê „ Met mijne Lammrekooi, bevrijdvan kommer, leeven.'[
Hetwelk dus door zoetje, die in de plaats van Egle koomt, beantwoord wordt:
„ Hoor, trouwe Lobbes, bemr; 'k zvil u de zorge geeven, „ Befchut deez' Geitjes, voor baar vijand, die verzvoed „ Zijn dorst te lesfen tracht met haar onnozel bloed. „ Blaf als 't de nood vereischt: 'k ga mij terzvijl verlusten, „ En onder deeze rots in landrijks armen rusten."
Om eene algemeene aanmerking op de uitbreiding welke niet dan vcrflaauwen kan, voorbij te gaan: ik vind 111 de oirfpronokelijke aanfpraak des Herders
aan



£38 BEOORDEELING.
aan den Wolf een zekere naïfheid (vergunt men mij dit woord te gebruiken) daar hij zegt:
„ de grege magno » Praeda petenda tibi eft."
van een groote kudde moet ge uzv en roof haaien, welke nier gevondon wordt in de woorden: „ Zoek elders üwen roof."'
In den tegenzang van zoetje mishaagt mij door de r.pecfmukte taal, welke den wolf toefchrijft: verxvoed zijn dom te lesfeken met onnozel Geitenbloed. En 't koornt mij voor, dat deeze rede, door een Herderin, van een' Wolf, en voora) te„en ^ Hond gevoerd, niet beandwoordt aan den grondregel, vorderende, dat men lette, door wien, wa*r
van, en tegen wien , gefproken Worde. Welke
eene ftreelende eenvoudigheid heerscht daar teoen in 't oirfprongklijke!
ö lias, Lampure, tibl commendo, fide, capelias} » Scd vigila, atquehoftem latratn prode fonoro', „ Dum fuccedo antro, gremioque infundor amato.
Ik acht deeze plaats örittóvölglijfc, gelijk de <rCheele Ecloga. Misfchien echter zou men zich em ruuw denkbeeld van de twee eerfte zangen kunnen maa,<en uit de volgende dichtregelen; een -edeehe van een' Ncderduirfchen Herderszang, waarin ik voor eenige jaareu, om mijn Dichtftiji te oefenen, fom-
mi-



BEOORDEELING. 239
mige plaatfen van den Latijnfchen poogde over te gieten. Men gelieve tiaar bij in acht te neemen, dat ik, om alle de beurtzangen even groot te hebben, de drie Latijnfche vaerzen in vier nederduitfche heb doen uitdijen, en dus eenige meerdere wijdloopigbeid noodig had.
,, thirsis (voor lycidas verwisfeld).
Spaar, hongerigs wolf, mijn geitjes; fpaar mijnfcbaaptn i Wet, zuet uzv tanden niet op mijn (geringe ) kooi: Tracht eer van grooter pal een' ( vetter) roof te raapen. Ver fchoon mijn lammren flegts, (en'k gun u rijker prooi.)
egle.
Mijn lobbes, 'kflel dees kudde in uzv getrouwe hoede: Maar waak (voor 't zveêrloos vee, datubevolen wordt j* Ontdek door luid geblaf den vijand in zijn woede ; Daar ik, in deeze grott', in thirsis armen flort."
Na dit antwoord van zoetje, hervat landrijk i
„ Schoon dat de Bondflart en de zon zoo vinnig blaakt; „ De meiren uitdroogt, al het land onvruchtbaar maakt „ Door fcbrale droogte, en't vee bijna van dorst doet kwijnen, „ Noch echter zal die gloed niet half zoo heftig fchij nen , „ Bij mijne Liefdevlam, die deeze borst verbeert:"
De aart van de tael fchijnt te vereifchen dat het
woord-



240 BEOORDEELING,
woordje zoo, om te vergelijken gebruikt, opgevolgd worde door Hts: dus zou men moeten zeggen: niet half zoo heftig als mijne Liefdevlam: Bij mijne Lief. devlam levert een' geheel anderen zin op.
Bijna van dorst doet kzvijnen: dit bijvoegfel, bijna4 fchoon het het vaers voltallig maakt, verzwakt de uitdrukking al te zeer om het te kunnen gedoogen.
Bij mijne LLddevlam levert een' volkomen zin op, zonder dat het volgend halve vaers van eenige uitwerking is: om dit hand te doen houden zou men moeten zeggen: bij de Liefdevlam die deeze borst verbeert.
En wat der pleonasme, fchoon dat, betreffe, ik zou dien niet onder de fchoonheden rekenen, 'hoewel hij, mijns oordeels, te dulden zij.
ZOETJE.
„ Gelijk de flaandc halm wordt op het veld verteen „ VWt vuur,door kracht des zvindsnogfeller aangeftooken f „ Gelijk de floppelen , pas afgebrand, nog f moeken , „ Op 't braakland, door de hitte aan allen kant gefcbro'eit ,, En dor en kaal gemaakt; nog ruim z»o heevig gloeit*, „ O Lierder, 't minnevuur, gehuisvest hiervan binnen '*
De zin vereischt deeze volgende woordkoppeling: Gelijk de halm zvordt verleert, zoo gloeit het minne', vuur, doch het werkwoord gloeit wordt hier niet geregeerd door zoo, als een complexie van ge!ijk, maar door ruim zoo hevig, 'c welk vervangen zou
die-



BEOORDEELING. 24t
dienen te worden door als: men zegt, denk ik, ruim zoo hevig als de ftoppeïen fmooken; niet, ruim zoo hevig gelijk de floppelen fmooken. Om dan deezen zang in behoorlijke woordfchikking te brengen, zou men nog ruim zoo hevig als een tusfchenrede leezen moeten, en achter hevig een comma plaatfen, nog in ja veranderende. Gelijk hlaakende floppelen, ja ruim zoo hevig, gloeit het minnevuur.
lan drij K.
„ Al wierd ik aangezocht van hemelflche Godinnèn;
» Al wenschte Cypria, ofjuno mij ten man;
„ Zou echter zulke gunst mij nimmer trekken van
„ Mijn flchoon/le Zoetje; neen, zij zal'mij al'mijn dagen
„ En jaar en, die ik leef( fchoon lang ) alleen behaagen^
zoetje.
» Gij, fchoon zelfFcbüs, door zijn konstigfpel berucht, „ Wiens blonde hait lok op den blanken fchouder lucht „ En zwierig dartelt, mij tot minnares kwam vraagen; j, Gij zoud, gelóóf mij toch, mij boven hem behaagen".
Terwijl de Tegenzang ingericht dient te worden naar den Voorzang, verwonder ik mij over Broukhuflus, dat hij Lycidas van twee Godinnen , en zijn© Minnares flechrs van eenen God, doet fpreeken.
Om de zwakheid van deeze geheele navolging niet aan te roeren, vraag ik, alleenlijk, of in de uitdruk-
IV. deel. Q king



242 beoordeeling'
klnrr van al mijn dazen niet reeds de jaaren bevat sajal of mijn dagen niet hetzelfde gezegd is, met de dagen^ die ik leef, cn dit laatfte hier niet overtallig is? en of dus deeze twee vaerzen de twee Latijnfche verplaatsen kunnen:
„ Vel fi cornicis vetulee producar in annos,
» & Je primus amor Lycidce, amor ultimus JEgle;
fchoon zelfs mijn leeflijl tot de jaaren der langlevende kraai gerekt wier de, Egle is Lycidas eerjle, Egle zijn laatfle min? Zoo men hier niet van zeggen kan ^IQi» X«Kk&v, waar van Jdan ? Ten ware misfehien dit nog flegter ruiling geacht wierd dan die van Glaucus.
Wiens blonde bairlok op den blanken fchouder lucht En zwierig dartelt.
Zoodaanig eene afbreeking van het woord luchtig kan ik mij niet herinneren bij fehrijvers van eenig gezag geleezen re hebben: misfehien heeft de Dichter gelchreeven en zwierig met een hyphen. 't Zou
echter tót den Zeeuwfchen tongval behoren kunnen, waar van meer blijken in dit Dichtftukje doorftralen.
Kortheidshalve een zang overflaande, hooren we de Herderin wederom opheffen:
„ Het Boomgewasch was zelfs verblijt, en boeg zich néér: » Het jeugdig IVijngaartloofverflrckte uw wieg ; wanneer -„ Uw blanke Moeder eerst gelag, en zich verheugde, Hat zij U had gebaart, zoo fchoon, zoo vol van deugden.
„ Geen



BEOORDEELING. 243
„ Geen Roos, boe fterlijk op een Maagdeborst geplant, „ Praalt ooit met braver glans, als Gij, 0 Pr aal van 't Land.
Het bijvoegzel, zoo fchoon, zoo vol van deugden, fchijnt hier weinig te pas te komen, vooral het laatfte gedeelte, want wat zijn de deugden van een pasgeboren kind, daar de moeder zich in verheugen kan? De oneigen uitdrukking van planten, een roos op een maagdeborst, geef ik toe, fchoon zij hier aanleiding kan geeven tot eenig belachelijk denkbeeld: ik ga den vallchen rijmklank vim deugden op verheugde voorbij, zo wel als het misbruik van het woordje als in de ongelijkheid: Ik zwijg van het oneigen epitheton braven bij het woord glans: Doch hoe kan ik af, het onderfcheid aan te roeren tusfehen het denkbeeld, in deze twee flotvaerzen bevat , en dat van Braukhufiusï De Latijnfche Dichter vergelijkt niet het kind bij de roos; maar de ligging van het kind tusfehen de ahornboomen en wïngaertranken , bij de plaatfing eener roos tusfehen de borsten van een maagd:
„ qualls
„ Inter virgineas ridet rofa verna papillas". L andrijk herneemt hier op:
Uw Hair, -waar in uzv hals zoo fterlijk flaat verfchoolen, „ Riekt fnsfeber dan kanneel, en brtlzem, en vlooien,
En geurige appelen door V fnijdend elpenbeen „ Van 'f Nimfen mond geklieft ".
Q 2 De



H4- BEOORDEELING.
De vergelijking van fchoone tanden bij ijvoir is niet ongewoon: ikgeef echter in bedenking of 'tniet eenig. zins verkeerd is, de tanden eener tedere Maagd bij d!e van eenen lompen Elefanr te gelijken , en om hunne overeenkomst daar mcê te prijzen? Ja ik vraarr, 0f de blanke tanden eener fchoone, in glans , in zachtheid van wn, ,n bekoorlijkheid, de grove fchilfers van 't elpenbeen niet oneindig overtreffen ? En of een zaak verheeven word', door gelijk gefield te worden met iets minders? In een' Herderszang nochthands is dit bgt te dnlden. Men onderllelt, dat brj de Landlieden het yvoor nog zijne kostbaarheid van eertiids behouden heeft, en zij hetzelve met ougen van Verwondenng befchouwen.
Deeze zang is misfehien gelukkiger dan dén overgebragt. Zeer levendig eindigt dezdve, door een oijvoegzel, buiten den text.
„ Ja al dit zoet in een Gefmolten, moet nog voordien lekk'ren ivaafem wijken".
Het larijn voert niet dan de viool, den apnel en de Inductie kruiderijen aan: dus in mijn vrije' navolging : J
„ Geen appel door den heet van frisfche Maagdetanden
Gekliefd, geen bofviool, is me, zoo'» geur bedeeld; „ Geen balfan, geen kaneel in Ganges kraidwaranden , „ Als tbatr dm om vw bals met blonde golfjes /peelt."
Na



BEOORDEELING. 245
Na drie wisfelingen, hcfc landrijic dus aan:
„ Laat ons, mijn Hartvriendin, nnze armen famenvoegen t
„ Vergun me, dat ik op uvo heuveltjes van fneé j
„ En purper faamgemengd, mag rusten: mogt ik mee
„ Vernachten in uw fchoot! dan zou mijn vlam vcrpoozen".
Jk beroep mij alleen op het Dichterlijk gevoel, o£ deeze regels de Latijnfche uitdrukken dan niet:
„ His ego te vinctam teneam, meaVita, lacertis,
„ His ego purpureis recubem, mea Vita , papillis;
„ Inque finu niveo, niveoque in peclore fomnos
„ Exhalem dulces, e? mecum amor ipje quie/cat".
Mij koomt voor dat de zinfnijdingen deeze vaerzen verkeerd hebben doen verftaan; en dat zij niet als een verzoek van den Minnaar , maar als een uitroep van éénen, die zijn' lust geniet, aan te metken zijn. Immers lang te vooren heeft hij reeds uitgegalmd,
•„ Cor mihi molletuis, ZEgle, liquefcit in ulnis". „ Mijn teder hart verfmclt, d Egle in uwe omhelzing".
Waar voor de navolging heeft: „ Ik zink. mijn Zoetje, ik zink in uw omhehing néér.
Q 3 Hof



ftf BEOORDEEL IN G.
LToe kan dan nu te pas knomen, d Laat ons, mijn Hartvriendin, onze armenJlimcnvoegeu?
Mijns oordeels is het de verrukking over de «. meting zijner begeerte, welke hem doet uitroepen:*
* Mag ™> * in deeze armen klemmen,
7 (enz.
doetjes antwoord, naar den voorzing wicht
bedaar tn eene vergunning van die bede; tervviil naar
nHjn lnzien flP '« Minnaars uitroep fcrf Plldc.
ren toepast: Zr;« ^ fc,r„ migsUtt uie j
mijn hart huisvest.
„ Non ego te ten er is infufum molliter uhis, * iV\wj ego te paiiar rofeis recubare papillh ? » IncfJe finu Invgos nivco producere fbmnos? „ Ptctore nonfovcam, toto quem corde rece'pi?
Dus zegt Broekhuizen j de vertnalcr daar tegen:
„ Omhei: mij ('k fla het toe) phk leliën en roozen
• Op tnijK'.n boezem: vlij u neder in mijn Jchoot
* 2w<* V " • fflw/w? neen ' tè^QS „ ten zucht verzunt mijnziei, zij kent noch maat
( paaien ".
Ik had in mijne ftavofging deeze gehcele plaats vraagander wijze uitgedrukt:
Zou-



• BEOORDEELING. 24?
„ Zoude ik u zveigren wij in uwen arm te omvangen: „ Op mijne borst gedrukt, te rusten ongeftoord ?
„ Uw heets minnedrift nog langer doen verlangen ? „ Niet koest ren in mijn arm, wien heel mijn hart behoort ?
doch naderhand weinig voldaan zijnde over de zwakheid dezer overbrenging, wierd ik re raade, de laatfte helft deezer rede bevestigend uit te drukken :
„ Zoude ik u zveigren mij in uwen arm te omvangen?
„ Den wellust van mijn'jchoot ontzeggen aan uw min? „ Neen, kleef mij om den hals, blijf aan mijn lippen hangen,
„ Zwijm op mijn heeteborst: gij woont, gij heerscht daar
LANDRIj K.
„ De bergjes van ijvoir die op uw' boezem praaien „ Zijn aangenaamer dan de dierbre Nardusgeur."
De marmren borsten, in 't oirfprongklijk der Herderinne toegefchreeven , zijn wel zoo behaaglijk, als de ijvoiren bergjes, welke de navolger in haare plaatfe itelr. Althans, zoo de geringe kundigheid, welke ik van de Schilderkunst heb, mij niet bedriegt, heeft een Maagdeuborst meer gelijkheid met gloeiend en zachtgeaderd albast, dan met ijvoir.
Doch , wat de Nardusgeur betreffe , die fchijnt mij zeer zonderling jin de navo'ging te zijn ingeQ 4 dron-.



BEOORDEELING
drongen. Het oirfprongklijk vergelijkt eg les boezem bi) een kostbaar onyxvat, boedaanig men tot bewaaring van den Nardus gebruikte. Men weet dat onyx een kosrbaare iïeen is, van een malsch, en bloozend wit, bn welks kleur gevolglijk een fchoone borst geleeken kan worden, 't geen ook hier de meening van broekhuizen is, die alleen van den Nardus lpreekt omdat dezelve in onyx plagt te worden bewaard (horat. Nardiparvus onyx elieiet cadum.) De gelijkenis houdt ftand, niet voor zoo veel het een Nardusvat; maar voor zoo veel de Hof onyx is, op gehjke wijze als bij ons wel gezegd wordt zoo helder a„s een fpiegel, niet voor zoo veel her een fptegel, maar voor zoo veel het helder glas is.
Hij vervolgt:
„ ^^^mimmvaa^hmfthmn^n^u^
* L" d™™™trosfen, die den mond en 't oog behaagen'' „ De nnrtheboom mag roem op zim fchoonheid draagèn • „ Maar zelfs de mtrtheboom verliest hier zijnen roem." '
Baar leest moet hier hun leest zijn om op * hcr„. jes van tjvotr te kunnen fl.an, <£ zou andcrs ^ * ^rdusgeur verliaan worden. Deze leest wordt me ce der appelen, met druiftrosfen, cn met den mirtenboom vergeleken: d,t klinkt zonderling. Het o.rfprongkhjk vergelijkt de fchoonheid , den1 luister waar mee deze voorwerpen zich voordoen, niet hun gedaanten met eikanderen.
De



BEOORDEEL! NG. c^r
De Latijnfche vaerzen zou ik dus uitdrukken:
„ Zo pronkt Eurotas boord, vanfchonen myrth omgeven'} „ Zo, de eedle muskadel, die oog en tong vergast;
„ Zo, 't kost lijk Nardusvat, uit onyx/leen gedreven , „ Gelijk uw zuivre borst met levendig albast."
\
Na zoetjes tegenzang hervat de Herder ,
landrij k.
„ Zoo zvierd zveleer Cupid' op ld as kruin gekust, „ En teêr gelief koost van dHdalifche Vorstinne, „ Ter zv ijl, bij beurt, nu de een , dan de and re Vddgodinne „ Het jongsken met baar fpel vermaakten, elk om ftrijd, „ Tot dat de zuinkbrauvo door den flaap zvierd neergevlijd."
De aanmerking hierop te maaken, betreft het oirfpronklijk. Welke toch, bidde ik, is de overeenkomst tusfehen de minnekoozerijen eener Minnaresfe, die zich aan den lust van haaren Minnaar overgeeft, en de liefkoozing, welke een Moeder haar kind bewijst, fchoon 't ook Venus, Cupido ftreelende, zija raogt.
De ongelijkheid van getal in het naamwoord, ds een, en de andere Veldgodinne, en 't werkwoord vermaakten, ga ik ftilzwijgend voorbij, dit behoort tot die taalgebreken, welke (gelijk het haar voor hun in 'z cerfle vaers ) men zelfs niet behoeft aan te wijzen, om voor misflagen erkend te worden.
9 5 LAND*.



BEOORDEELING
land rijk hervat vervolgens op nieuw.
» Uw Lipjes zijn geen.vleesch, maar Beziën en Keffen, „ En jonge Druifjes, die een treurig hart ververfchen: „ Haar kleur is als de kleur van purperverfde wol."
» — QjJales aflivis fotce modo follbus ava, . „ Et eer aft dulces, & nondum dulciamora: „ Tak coloratis decus eft tikt, rita, labellis."
In 't oirfprongklijk wordt de kleur van eglf s lip. jes bij die van in de zomerzon gefloofde druiven zoete kerfen, en nog onrijpe moerbeziën geleeken. Doch de Neérduitfche Dichter vergelijkt (zoo lk 't alles in de beste plooi felnk, want de uitdrukking , uw lipjes zijn geen vleesch, heeft geen fclnjn van gelijkenis) de lipjes zelf, de zelfftandigheid der hpjes, bij deeze vruchten. De kleur wordt naderhand eerst vergleken. Hoe is dit op te vatten? Dat de lipjes der fchoone, dat is, dat haare kusjes, zoo aangenaam zijn als deeze vruchten? Zou de Poëet een liefhebber van kerfen en druiven weest zijn? to
Mijne navolging is hier zeer vrij. Egle had laaten voorafgaan:
» Gelijk in Lentetijd de purperroode roozen; n Of als de korentjes in d'Oostcrfchen Granaat - m Die, met een'zacht en gloed, door hun bekleedzels bloo-'en ■ * ZoOJS N* die zweeft op uw gelaat." '
en



BEOORDEELING.. 251.
en hier op volgt thirsis tegenzang:
„ Hoe gloeien, ó mijn fchoone, ó zvcllust van mijn leven!
„ Uw lipjes, meenigwerv zoo minnelijk gedrukt! „ Geen' purpren druiventrojf is zulk een glans gegeeven ,
„ Geen honigzoete kers, ten rechten lijd geplukt"
Vier zangen vallen hier in, die wij voorbijgaan als zoetje zich dos laat hooren:
n zoetje.
„ Strek gij meen westewind, ik zal uzv Bloemtuin zveezen „ Hol eed'le Majdein, en Roosen uitgeleezen: „ Maar geur ge Majolein verliest haar kracht, de kleur „ Derpurpre Roosverwelkt, verlept, en derft haar geur , „ Zoo'tlFesterkoeltje niet dentuin voorfchraalheidveiligt".
Hier fchrijft de Nederduitfche Poëet de kleur van 't roosje, geur toe: want, zegt hij, de kleur derft haar geur. Een misilag van onachtzaamheid, die ieder kan overkoomen, en dus naauwlijks aanmerking verdient.
Op den aanhef van landrijk, hier op volgende, hervat het meisje:
„ Deez groene Mirtetak, 0 fchoonfle der Godinnen, „ Zij aan u toegezvijd, vergun flechts op mijn beê , „ Dat onze Liefde groei, in onderlinge vree. „ Zoo zij deez' telg, vervuld met eikelen en hlaêr.en, „ Een zinnebeeld van 'theil, dat ons nog ftaat te gaéren'1
De



252 BEOORDEELING
De Latijnfche Dichter heiligt Ven os een! myrtbehom, aan den oever geplant; de navolger verkiest deeze Godheid met eenen enkelen tak af te zetten. Ik heb daar niets tegen, zoo hij de myrthen flegts geen eikels doet draagen. Herders behoorden te weeten dat deeze de vrucht van den Eik zijn; niet van den mirth, die bezien draagt, gelijk de Latijnlche text heeft.
„ Tenvijl de Minnaar met zijn Minnaares dus kout „ Dooft Titan zijne toorts al fnfende in het zout."'
Zon dit fis/en van titans toortfe, in eene nieutte'ftarrenkunde, of fabelkennis gegrond zijn?
ö Vermoeid van al den dag bet Aardrijk te begluur en."
Begluuren geeft mij het denkbeeld van fleelfchewij. se, van uit een fchuilboek te bejehouwen; ook wordt het vertolkt, door gluipend, van ter zijde of overdwars zien; men zou mogen denken dat gluren en loeren het zelfde woord zij, cn alleen door de adfpiratie en fpelling verfchillen. Het een cn ander kan niet op de zon toegepast worden. Of zou titan misfchien van achter de wolken gegluurd hebben 2 Dit mm tegen het denkbeeld van den brandenden zonschijn , dien de Gelieven in 't boschje poogden te ontwijken.
Zij



BEOORDEEL ING. 253
„ Zij zalfden voorts met zang hun beider minquetfuuren^ „ Tot dat het laat er werd, en de Avond ft ar begon „ Te rijzen uit de kim, na 't daalen van de zon''
Dit zegt, dnt zij nog verder voortgingen tot dat de avond viel: het oorfprongklijk daar tegen, zegt: „ terwijl zij dus zongen, rees de Avondftar ter kim» „ me uit"; waar door betekend wordt, dat zij hier hunn' zang beflootcn. En zeker, zoo 't anders waar, de befchrijver van het rijk der Historie (*) zou zeggen dat het uurwerk des Dichters van zijn Hel was, zoo dat hij den flond van te beginnen, en op te houden, niet had konnen treffen.
Dit is het geen ik voor had der kundige Verga* dering ter toetfe, en onderzoeking voor te draagen. Men zou ongetwijfeld meer kleine aanmerkingen kunnen maken op taal en vaerzen, dan ik heb geloofd mij voornaamlijk tot de denkbeelden en derzelver uitdrukking te moeten bepalen. Zonder eenige de minste drift of vooringenomenheid voor deeze mijne gevoelens re koesteren, welke niet dan uit eene zuivere kunstliefde worden opgegeeven, zal het mij zoo aangenaam zijn door verflandige tegenwerpingen van hun valschheid overtuigd en aldus verlicht te worden, als dezelve met een algemeene goedkeuring, vereerd te zien. Wordt mij de ongegrondheid deezer aanmerkingen beweezen, ik zal de eerfte zijn om de
be-
(*) In de Letteroefeningen van het Genootfehap : Biligen^ ti& Omnia,



154 BEOORDEELING. beoordeelde Dichters recht te doen; en is er iets in, dat behangt, het wordt den Genootfchappe opgedraagen, om daar ten algemeenen nutte gebruik van te maaken, zonder dat ik beoogd heb daar mede eemgerhande eer in te leggen.
1776.



handelingen k. w. ex. a. V.
I V. OVER HEw
s t l( l bek p o e z ij.
V r ij s v e r. handelingen
VAM
K. w. d. a. v
IV.
o VEE. BE "ft s t ij l hek p o e z ij.