YA^T T580.   X « K DEN BRIEF BIJ MIJN HEERE DE PRINCE VAN ORANGIEN, GHESONDEN AEN DE CONINGHEN ENDE ANDERE POTENTATEN VAN DER CHRISTENHEIT. DoERLUCHTICHSTE , GROOT-mogende, GhE*" . nadighste CoNINGH ende HeERE. T -ILCK en twijffele niet ofte uwe Coningh* licke Me. en is al over langhe veradverteert van fekeren Ban oft Profcriptie by den Coningh van Spaegnien teghen my gepubliceert, ghemerckt dat hy den felven heeft in alle fpraJcen laeten wtgaen, ende in vele plaetfen ende Meden van der Chriftenkeic ghelbnden enda wtghefpreydt. D'welck aenghefien, fo heeft my metgaders alle mijn goede vrienden ghedochtr dat ick doer gheen ander middel noch wegh mijn eere en foude konnen voorftaeij noch voldoen (de welcke men nochtans my gheenflins en heeft willen raden in dangier A of  M * X of gevaerlickheyc te (lellen) dan ter contra' rien tcghen de voorfz. Profcriptie my na den rechten venveerendc, ende verontfchuldighende van t'ghene dat my in de feive t'onrccken wert opgeleit. Om t'wclcke te volbrenghen, foo is 't dat ick Mijnen Heeren den Staeten van defe landen hebbe mijn Verantwoordinghe gèprefenteert: ende om infghelijcks by allen Coningen ende Potentaten van der Chriftenhek (de welcke wt redene van haere groote prceminenticn ende digniteiten, den toevlucht ende byftandt fijn van de arme verdruckte Vorften ende Heeren) mijn eere te verdedigen, ende mijnen goeden naeme ende reputatie te behouden: So hebbe ick my verftoutt aen de vcorf. Coninghen ènde Potentaten defe mijn Verantwoordinghe over te fen&èn, metgaders oock aen V. Con» Mt. ootmoedelick daer beneven biddende ende verfoeckende, de felve gefien, dat het V. Con. M\ believe een gelijckformigh oordeel daer van te geven, als mijne Heeren de Staten (de welcke de befte ende geloofweerdighfte getüyghen fyn van alle mijne dacden ende handelingen) ghedaen hebben, alfo V. Con. Mf. wt haerlieder advijs, by mijne voorfz. Verantwoordinge gevoeght , t'felve breeder fal konnen vernemen. Maer om dies willen , dat V. C. M£. mogelick vremdt !  >t 3 K vremdt fal vinden, hoe wel dat de Coningh van Spaegnien langhe hier te vooren my vart alle mijn goeden berooft heeft, felfs na dat ick alle mijn Gouvernementen in handen van de Hertoginne van Parma, in dien tijdt Gouvernante van defe Nederlanden, overgeftelc hebbende, na Duytfchlant was vertrocken ter plaetfe van mijner geboorte, aldaer ick my geruft ende vredelick , by mijne broeders ende andere bloedtverwanten ende vrienden was houdende, van lïnne ende meyninge fijnde fulcks te continueren: ende hoe wel dat hy te dier tijdt mijnen fone den Grave van Bue» ren hadde laten wt de Vniverfiait van Loven, daer hy ter fchole lagh, opnemen, ende den felven tegen slandts privilegiën, metgaders teghen fijnen eedt , gevangen na Spaegnien weghvoeren, alwaer hy noch in ftticte ende wreede hechteniflè gehouden wert: hebbende my noch daerenboven door zijnen dienaer den Hertoghe van Alva doen ter doodt verwijfen: Dat ick nochtans om alle de voorfz. redenen , die in der waerheit feer groot ende gewichtigh genoech waren, gheen verantwoordinghe en hebbe laten wtgaen, addreflèrende haer aen den voorfz. Coningk , alfo ick tegenwoordelick doe, hem verthonende dat de crijmen daer mede hy my foeckt te belaften ende te befwaren, hem A a felv©  X 4 ]:( felve eyghentlrek toe behooren: Soo ift dat ick V.; Con. Mf. in aller onderdanicheyt bidde ende verfoecke, de gheftalteniffe van de crijmen ende lafteringhen , daer ick by defe Profcriptie mede befvvaerc werde, metgaders de qualiteit van mijnen perfoon te willen van te vooren overweghen ende infien, eer dat V. Con. JVP. van dit mijn gefchrifte fal oordeelen. Want hadde de Coningh van Spaengnien te vreden gewceft met dien dat hy mijnen fone ende mijn goeden my is onthoudende , metgaders dat hy vijfentwintigh deyfent croonen op mijn lijf gefett (alfo hij nu in deicn Ban doet) belovende edel te maecken alle die hen fouden laten ghcbruycken om my dat leven te benemen, -ende hen noch daer toe quijt . te fcheiden ende te vergheven alle crijmen ende mifdaden hoe groot dat die oock wefen mochten : fo hadde ick gheduldiglkk venvacht , tot dat bet Gode foude belieft hebben hier in anders te voorfien, ofte emmers ick hadde doer eenighe ander middelen (gelijckerwijs ick hier te vooren gedaen hebbe) my -felven ende de mijne ghepooght te behoeden , metgaders wederom in de pofièsfie te commen van fge« ne dat my met rechten is toebehoorende; ende waere alfo ghebleven by de felve man* . niere van doen, die ick tot noch toe ghe- • volghf  >>l 5 X volght hebbe» Maer nademael dat de Coningh van Spaegnien hem vervoordert heeft, de gheheele vveerelt doer, te doen publiceren, dat ick ben de alghemeyne pejle van de Chrifienheh, yyant der gantfchen -weerelt, een valfch hypocrijt, onda.ickbaer, onghetrcuwe, een Sdielm ende Verrader: het fijn voorwae. fodanighe laiteringhen ende fo fmadelicke wsorden eade iniuriën, die gheen edelman, felfs van de gheringfte onder s'Coninghs van Spaegnien naturelicke onderdanen , gheenffins en kan. ofte behoort te verdraghen:, In der voeghen al ware ick fijn ilecht ende abfoluyt vafial,. foa ift nochtans dat ick doer fodanighe ende allefins fo onrechtveerdighe een fententie, metgaders doer hem berooft zynde van mijne landen ende heerlickheden (wt faecken van de welcke ick daer te voor hem met eede verplicht was) my foudo mogh'en met goede reuene van alle mijne obligatien, daer mede ick hem noch fchijne verbonden te wefen-, voor ondlaghea houden, proevende daer beneven (t'ghene dat de. nature eenen jgelicken leert) door alle ghevoeghelicke ende bequaeme middelen , mijn eere, die my (als oock aüen oprechten van adel) behoort veel liever te fijn dan mijn eyghen lijf ofte goet, te hanthaven ende yoor te ftaem Midts. welcken, nadien het nu A 3 Gode  Code heeft belieft, my die ghenade te doen dat ick een vry Heere gheboren ben, van tliemandt anders dan alleen van den Rijcke houdende, ghelijckerwijs dat de Vorften ende andere Heeren van Duytfchlandt ende Italien doen, daerenboven dat ick magh voeren den tittel van Prince abfoluyt, hoe wel dat mijn. Vorftendorn niet feer groot en is: niet te min t'fy hoe dat wil, en zijnde zijn naturelick onderdaen niet, noch van hem jee ghehouden hebbende dan wt faecken van mijne heerlickheden, van de welcke ic van hem ben heel ende al orterft ende wtgefloten: So heeft my gedocht, dat ick mijn eere foude te kort doen, ja niet en foude connen velen Vorften , den wekken het Gode belieft heeft dat ick fo naer foude beftaen ende toebehooren, metgaders allen mijnen bloedt-verwandren ende nacomeiinghen behoorlick contentement gheven: ten ware dat ick met een openbaer ghefchrifte my verantwoorde op defe vaifche befchuldinghen die in 't aenfehouwen van de gantfche Chriftenhcic fijn wt ghegheven ende voorgheftelt. Ende hoe wel dat t'felve niet en heeft konnen gefchieden, fonder eenighfins aen fijn eere te raecken, fo hope ick nochtans dat V. C. M'. t'felve veel meer den noot, tot den wekken my gebiecht ende bedwonghe» . heeft  ):[ 7 K heeft de ghefhlteniiïe van defe Profcriptie, dan mijn angeboren aert ende nature, ofte oock mijnen wille fal toefchrijven. Want aengaende dat fommighe fouden vremt vinden dat ick mij op fodanige wijfe ben v.erweerende, aenghefien dat ick t'anderen tijden veel landen ende heerlickheden van. hem ghehouden hebbe : foo fal V. Con» ]VP. believen te aenmercken het onvvtfprekelick groot onghelijck dat my ghefchiedt is, ende dat noyt eenigh oprecht edelman fulcks heeft qonnen verdraghen: te meer, fo ick hem in gheener mannieren meer verbonden , noch in. hem, gehouden ben, nadcmael dat hy my felve al langhe van te vooren alle mijnt: goeden metgaders mijne lcenen., heeft afghenomen,. my vrywillighlick doer fodanigh middel outflaende van den eedt, dien ick hem van der. felyen weT ghe ghedaen hadde :.■ fonder te fpreken van dat hy. felve is vvtghevende, dat ick een vremdelingh ben , ende niet zijn naturelick onderdaen. Derhalven al waert fo,. dat ick noch eenighc landen van hem te leene hielde: fo en kan my nochtans t'felve recht dat hy wel gebruyckt, ende daer hy hem felven, wanneer het hem te palfe komt, tegen andere Potentaten ende Heeren mede is behelpende, met rechte niet gheA 4 ' weygert  weygert werden. Hy houdt (*) van den Coningh van Vranckrijcke te kehe, als een vafTal van fijnen Heere, de Graeffchap van Charolois, maer daerom en heeft hy niet ghelaten oorloghe te voeren teghen de Croone van Vranckrijcke, ende en houdt noch niet op daghelicks teghen de felve allerhande practijcken voor te nemen. Hy behelpt hem daer en tuffchen met fodanigh een fondament, namelick : Om dat hy in anderen landen een fouvereyn ende abfoluyt Heere is, dat hem daerom gheoorloeft fij te wreken alfodanigh onghelijck, als hy feyde van wijlen den Coningh Heyndrick van hooghlovelicker gedachtenis hem aenghedacn te fijn. Ten anderen, doe hy teghen den Paus. Caraffe , genaemt Paulus ML den krijgh was voerende: om dat hy de Coninghrijcken van Sicilien ende van Napels van den Paus als een vaffal te leene hieldt, fo liet hy fyn ontfchuldinghe publiceren, doer de welcke hy hem mainteneerde vry ende ontfiaghen van fijnen eedt te zijn, wt redenen, dat de Paus hem niet en hadde gehouden als een leen-heere teghen fijnen vafTal fchul- . dich is te doen, volghende de leen-rechten, die over beyden zijden behuoren gheiijck re vvefen. _ (*) In den brief aen don Coningh van Vranckrijcke ghe. •onden, ftaet alfo: Hy houdt van V. Con. Ma, te leen, 6-.-.  >l 9 K ivefen.. Nu en ifier ter weerelt Tikt dat foo met de natuere over een comt, als dat een yegelick van zijnen 't wege aen de felve regel behoort verbonden te zijn, die -hy van anderen; begheerc onderhouden te hebben. Derhalven, fo, en hoeft hy het» gheenfins .te verwonderen% ofte: feltfaem, te achten, dat ick op, fo, menigerhande wijfe van hem gelaftert. ende verongehjct, daer toe aijn on« derdaen. niet zijnde, iny. behelpe met foodanighe middelen als my, van Gpdt gegeven zijn;, eöde mQt de welcke hy felve hem wel heeft willen behelpen teghen zijne Heeren, die hem in geen dinghen ter weerelt hadden overlaft ghedaen. ofte bofchadicht,. te geh'jcken by het groot; onrecht, dat ick hebbe van hem moeten verdraghen, ende by defe leelicke fchantvlccke daer hy my ende mijn gantfeh gheflachte mede foeckt te befmetten. Ende aengemerkt dat mijn Heeren de Staten, den wekken naerder. bekent is de waerheyt van 't inhoudt defer mijner Verantwoordinge, hebben de felve voor oprecht ende waerachtich verekert, my een genoechfaem ghetuyghenis ghevende mijnes voorgaenden levens: lbo is dit mijn pnderdanich verfoeck aen V. Con. Ma1, dat de felve infghelijcx, defe mijne antwoorde voor goet aenüende, believe daer beneyen te ghelooven, dat ick gheen SchelA 5. me  me noch Verrader en ben , maer (Gode ]of) een Edelman van goeden ende Teer ouden huyfe, metgaders een man met eeren, waerachtich in alle 't ghene dat ick bclove, niet ondanckbaer, noch ongetrouwe', oock niet gedaen hebbende, waerom dat een Heere ende Ridder van mijner qualiteyt met rechten foude mogen gelaftert ofte geftraft werden, my voorts dieuftelick aen V. Con. Ma', gebiedende, ende ootmoedelick biddende, my altijt te willen houden als eenen van zijne onderdanichfte end? ghewiluchfte dienaers, Hier mede Doerluchtighfïe, groot-moghcnde, ghenadighfte Coningh ende Heere x bidde ick den AImachtighen Godt, V. Con., Mat. te verleenen in langhdurighe ghefontheyt een gheluckfaligh langh leven. Tot Delft, den mi. dach Eebruary, m. d.lxxxi. V, Con. Mt. Onder danighfte ende- gantfch ghehoorfaem dienaer. Guillaume de Naflau. (*> (*) Hoe de Prins dit Guillaujjï dk Nassau fchreef is nauwkeurig genoeg in het V'rienigd Ntderland van den Heere martinet, over bl. 49,8 , door eene kunftige hand vertoond.— Hy teekende zich altemet ook Wilhd/a prir.iz zu Vranien, (want Hy kon geen Nêerduitfch fpeüen) en deze tckenipg gefchiedde dan met vry khnere, ftyve, hakkelende letteren : ten bcwyze dat hem het Guili.. de Nassau meer eigen was.  VERTHOONINGHE VAN MIJN HEERE DE PRINCE VAN ORANGIEN, AEN MIJNE HEEREN DE GENERAELE STAETEN. M YNE Heeren, Ghy hebt Tonder twijffel wel ghefien Teker Temende by forme van Ban ofte Profcriptie, by den Coningh van Spaegnien herwaerts overgheTonden, ende naderhandt ghepubliceert by bevele van den Prince van Parma. Ende alfo onfe vyanden daer doer ghepooght hebben onfe eere ten hooghften aen te taften, ende alle onfe voorleden daden ende handelingen quaet te doen vinden : So hebben wy voor goet aenghefien, hier op te nemen advijs van veele ende diveerfche vermaerde perfonnagien ende van grooter qualiteit, Telfs van de voorneemfte Raden der landen van herwaerts over. De welcke, acht genomen hebbende op de geftaltemflè van de voorfz. Profcriptie, metgaders de leelicke ende fchandeücke crijmen, die  die ons daer in werden opgheleit (hoe wel: t'onrechten ende fonder eenighe redene) heb~ ben eendrachtelick gheadvifeert ende ons gheradea, dat wy door gheen ander middel, en conden onfe eere voldoen, noch ghenoechfaem voorftaen, dan de felve doer een openbaer fchrifte verdedighende, ende bewijfende hoe ongerechtighlicfe ctefr wy van veelen crijmen zijn befchuldight ende befwaert worden, Infghelijcks hoe dat pmu ons openbaerlkk heeft geiniurieert ende gelaftert. Achtervolghende d'wekke advijs, Mijne Heeren- nadeinael dat wy olieden alkene m defe weerelt voor onfe overheeren bekennen: Soo prefenteren wy ulieden defe onfe Verantwoopdinghe teghen de lafteringhen van onfe teghenparcije gefehreven, door de welcke wy niet alkene en verhopen haere valfche bofchuldinghen ende bedrogh ontdeckt, maer oock ons , metgaders alle onfe voorgaende handelinghen, wettelick verdedighet te hebben. Dewijk dan dat haere voorneemfte intentie ende meyninghe is, alk middelen te foecken om ons tTeven te benemen, ofte emmers wt defen landen te verbannen, ende ten minften die authoriteit die ulieden belieft heeft ons te gheven, eenichiins te fwichten ende te verminderen, even als of hen alfdan alle dingen na haren wille ende wenfchen foudeq  n 13 k ibuden gaén, fo fy konden tTe've te weghe brenghen : Ten anderen , ghemerckc datfe ors valfchelick befcbuldighen , als dat wy doer onbehoorlicke middelen de voorfz onfe awthoriteit 'fouden behouden : Soo bidden wy ulieden, mijne Heeren, te willen ghelooven, hoe wel dat wy te vreden zijn noch fco langhe alft God believen fal, onder ulieden te leven ende te verkeeren metgaders onfen ghetrouwen dienfl: voorder te continueren: dat wy t'feive niet teghenftaende, noch ons leven (d'wëlck wy tot uwen diende heel ende al hebben toegeeyghent) noch onfe teghenwoordigheit in 't midden van ulieden , fo lief ende weerdt niet en fijn houdende , dat wy niet van herten gheerne ons leven en begheeren te laten, ofte wt den lande te vertrecken, wanneer ghy fult bevinden dat d'een of d'ander ulieden mochte eenighfins dienftelick wefen om een verfekerde vryheit te mogen verwerven. Ende belanghende de authoriteit die ulieden belieft heeft ons te ghevea, ghy weet, Mijne Heeren, hoe menichmael dat wy ulieden hebben ghebeden, te willen met den dienfl dien wy tot nu toe ghedaen hebben, ulieden te vreden houden ende ons te ontlaften, ift by al dien dat ghy bevindt tot uwe ende der gemeene fake wels'CL-iü -\i i*/Jk yaert  vae?t alfo te behoorefi: gheI5]cfeerwijs als wy «och tegenwoordeiick t'felve met ernft verföecken: Ulieden daer beneven niet te min aenbiedende (alibo wy altijt gedaen hebben) dat wy in alle t'gene dat ulieden believen fai ons te bevelen, bereydt zijn ghetrouwelick voor te varen ende te continueren, om ons tot den dienft des vaderlandts te laten ghebruycken : by den welcken wy gheen dinck ter weerelt en achten, alfo wy t'felve ulieden breeder zijn verthoonende in defe onfe verantwoordinghe. De welcke, foo 't ulieden raetfaem dunckt, wy ulieden verfoecken te willen goetvinden ende ghedooghen datfe doer de Printe aen 't licht gebrocht werde, ten eynde dat niet ghy, Mijne Heeren, alleené, maer oock de gheheele weerelt van onfer faken billicheyt ende onfer teghenpartije ongherechticheyt moghe dies te beter oordeelen. Gheprefenteert by mijnen Ghenadighen Heere den Prince van Orangien, aen mijne Heeren de Generale Staeten, ende van de Gheunieerde Provinciën vergadert binnen der ftede van Delft, den xni. Decembris, m.d.lxxx. Onderftondt ghefchreven: My prefent. I. HOVFFLIN, ANTWOORDE  U «5 K &NTVVOORDE VAN MYNE HEEREN DE GENERAELE STAETEN. JLJË Generasle Staeten orilanghs ghefien ende ghelefen hebbende feker Profcriptie by de vyanden ghepubliceert teghen den perfoon van V. Vorfl. Qhen. waer mede fy de felve willen oplegghen [eer leelicke ende onbehoorlicke crijmen, om die felve in den 'haet ie brenghen als offe by onbekoorlicke middelen , ofte flimme vveghen ende pra&ijcken foude gheufurpeert hebben die ft ede, graedy digniteyt ende officie daer in fy teghenvvoordelick gheftelt is : metgaders pooghen hae* ren perfoon als eenen roof ende buyt oveP te leveren, ende de felve hare eere te be* nemen: Ghefien hebbende infghelijcks die ver* tmtwoordinghe van V. Vorfl. Gkcn. teghen. de voorf. Profcriptie: Bevinden by ighens dat in defe landen hem in der vvaerheys heeft toeghedraghen [d'vvelck eenen jeghelic* hen van de voorf Staeten in V befondere, vnde voor foo veels ah- ■'i hen Aengaet-, hen* nclick  x k: » tot liegen tnde btdrieghtn enderwefen. Soo vraghe ick. dy dan, wat faltjlu...  C 21 ] .Gode infonderheyt begheert hebben, ende wt gantfcher herten altijt ghevvenfcht, Namelick, Waer 't dat wy t'ghcne dat ons eyghentlick is raeckende, grooter gheacht ende meer ghefocbt hadden dan uwe alghemeyne welvaert, dat wy als dan met goeden rechte een eeuB 5 wighe JaHJtu..,. Hier ho»r ik den- Prins niet, maar den Hofprediker. Wy moeten egter met Braufort vertrouwen, dat dit ftuk, niet zonder bedachtzaam overleg van Z. H. is in 't licht gekomen. Het was van te veel gewigt, dan dat hy de behandeling daar van geheel aan een ander zoude toevertrouwen, ten minften, toen het ten einde gefchreven was, niet nagezien zoude hebben. Daar van komen zelfs de blyken Voor, waar hy over 't Krygstestamer.t handelt. Men gelieve de woorden foo ijl dat -wij nochtans noch -wel onthouden hebben enz. intezien. En van wien is dan kort daarna dit zeggen? Dit is 't groot voordeel dat wij van 't huijs van Spaegnien hebben ontfanghen. enz. vooral ook komt hier te ftade, 't geen de gezegden over het Krygstestament voorgaat, feker regule, die wy den Keyzer gehoott hebben foo dickjuiils verhalen, dat Me advijfen enz enz. Ook zal men niet rwyffelen , of deze ronde openhartige verklaringe midtfgaders de-wijle dat wy foo ■voeynigh middel hadden om in de Religie recht ondervsefen te werden , veel meer aen de wapenen 5 aen de jacht , er.de ar.der ceffeninghen van jonghe Heeren gedachten ende die naerder ter herten trochen dan 't ghene dat onfe falicheydt was belanghen- de: is daar in alleen van den. Vorst ingela t Doch van den Heer Beaufort verfchil ik in een ander opzichte. Toen de Apologie door Marnix gelezen was, vindt men by Bor en Hooft, dat Hy hadt uitgeroepen: Nu is de Prins een dood man ! Dat was gist Beaufort , om dat daar in zo veele bittere uitdrukkingen tegens den koning gevonden Worden. Maar neen : aan St. Aldegonde was wel bekend, dat noch. zoete woorden, noch eenrge pogingen den Koning, van zynen onzaligen wrok regens den Vader des Vaderlands, verzetten konden. Hy wist. ook wel, dat, al meermalen, op 's Vorsten  C ** ] wighe fchande ende ftraö'e fouden lijden, als hebbende door onfen eyghenen wille ende toedoen, die felve op onfen hals ghehaelt: Ende ter contrarien, So alles wat wy hier te vooren ghedaen hebben, ende alle den lalï van defe fware oorloghen, by ons eens- *s Vorsten leven was toegelegd. Uit zyne verfchilfchriften biykt ook, dat, indien deze taak aan zyne pen was toevertrouwd geweest, zy niet zachter zou gefchreven hebben. Doch deze woorden hebben geene andere beduidenisfe, dan de taal, welke iemand in verbyftering, uit eene innigfte liefde van zyn harte, uit de tederfte bekommering van cenea oprechten dienaar voor zynen meefler fpreekt. Wy moeten daar in geene bedillingen vinden; en veel minder eene reukeloosheid in de Apologie zelve. Het is een antwoord op een aller affchuwlykst gefchrift, waar by een wrllekeurig heerfcher in zyne woede , Adeldom , 's Trincen goederen , vyfen-twintig duyzend gouden kroonen , en vcrgiffcnisfe der grootfte misdaden, belooft; om Hem, tegens wiens handelingen de boosheid niet beftand was, van kant te helpen; na dat zy, hoe vol van verdoemelyke doeleinden ook, ;;ich daar in altoos te vergeeffch hadt werkzaam getoond. Moest men, tot dit zo geweldig uitenten gebracht, daar op koel, met eene verfiaauwde Item fpreken? Wat zou dit uitgedaan hebben? Wat zou dan een volk, waat voor deze Verantwoording gefchreven, en waar van Philips, gelyk hy verdiende, overluid verfoeid werdt, van 's Vorsten ftandvasrigheid en doeleinden gedacht hebben! Wat zouden anderen daar van gezegd hebben, zelfs de vyanden! Wat zou men er nu van denken !— Ja maar de Staten vonden, eenige maanden na de Uitgave, daat zo veel galle in, dat zy het werk by de Boekverkopers lieten ophaïen en in 't vier verbranden. Dit z;gt Herrera ; en Amelot de la Houssaije gaf zich de moeite om het over te fchryven (in de not.fur les Mem. pour fervir a l'Hist. de la Rep. des Prov. U. par aubrij de MouRIEZ. p. i«o.} maat niemand in ons land, om daar voor naar bewys te Koeken.  [ *3 ] eenfdeels dus knghe ghcdraghen, ware tot dien eynde alleene gefchiet ende voorghenomen, om den ftaet onfes vaderlants te verfekeren. ende in zijn wefen te onderhouden : Dat in fulcken ghevalle, den heymelicken ende verborghenen haet , doer de quaetwillighe al over lange tegen defe landen ende alle eerlicke- luyden- ghevaett, eensganghs ware wtghebroken veel liever over onfen perfoon alleene, dan over foo veel luyden van eeren, ja over de ghemeynte van alle. defen landen : Doch op conditie , dat wy foo wel voor de geruftheyt onfer eyghen confcientie,. ak tot bewaernilTe onfer eere, metgaders van onfen goeden name ende fame by allen volcken ende nacomelinghen, hier van. eens mochten voor alle de weerelt een heerlick ende openbaer ghetuyghenis. verwerven : Soo ifr. dat wy dufdanighe onfe begheerte tot onfen grooten vernoeghen tegen woordelick hebben vercrcghen, door 't middel van defe wreeJe ende barbarifche verbanninghe, ftriidende teghen alle goddelicke ende weereltlicke rechten , ende diergelijcken in defen landen (die onder allen anderen natiën van wegen harer wtnemende vricndelishcyt ende beleeftheyt fonderlick vermaert fijn) noyt ghene en is gehoort ofte gefien worden. Want hoewel B 4 dar  C 24 ] dat de menfche voor hem felven niet beters en conde wenfchen dan eenen voorfpoedighen, ghelijckformigen ende gheluckfalighen loop zijnes gantfchen levens, (onder aenftoot oft eenighe quade teghencomfte: Nochtans haddet ons geftadichlick moghen al na onfen wenfch gaen, ende en ware den haet der Spaenfche ~»atie metgaders haren aenhangheren ons niet teghenghevallen : So fouden wy nu moeten dit voordeel miflên van alfulck een ghetuyghenis , als onfe vyanden felve ons hebben ghegheven: het welcke wy achten de fchoonfte blomme van den crans der eeren te wefen, waer mede wy noch voor den eynde onfes levens wel begheert hadden verciert te werden. Jae wat can ter weerelt doch aenghenamer wefen, infonderheyc den ghenen die voor hem ghenomen heeft een foo groot ende wtnemelick wcrck te volbrenghen, als daer is de wedcrkeeringhe van de vryheit eenes foo goeden volcx, zijnde door fo fnoode luyden verdruckt : dan totter doot toe ghehaet te werden van zijnen ende des vaderlandts vyanden, ende door hares eyghenen mondts-belijdemfTe te ontfanghen een lovelick ghetuyghenis van zijner ghetrouwicheyt tot den zijnen , ende flantvafticheyc teghen de tyrannen, ende teghen de ghene die de ghemeyne rulle zijn ver-  f *5 3 verftoorende ? In der voeghen dat de Spaegniaerts ende hare aenhanghers daer fy meynden ons groot léedt ende fpijt mede aen te doen, als door defe fchandelicke verbanninghe, hebben ons veel eer door dezelve een fonderlinghe vrientfehap ghedaen, ende oorfake gegeven om ons dies te meer te verblijden : dewijle dat fy buyten onfen wenfeh en ons defe bane hebben gheopent om ons felven te moghen verantwoorden, ende om de geheele weerelt kennclick te maken die billicheyt ende gherechticheyt van onfe aenflaghen ende voornemen: verlatende onfen nacomelinghen midf defen eenen patroon van deuchden, om naeghevolcht te werden van allen den ghenen die daer gheen fchande fullen willen aendoen der edele afcomfte voor onfe voorouderen: onder den wekken noyt niet eenen heeft de tyrannije toeghedaen gheweeft, ofte eenichfins voorgheftaen, maer hebben alle ghelijck bemint ende nae haren ftaet vervordert de vryheyt der volcken over de welcke fy eenighe macht ofte bevel hadden. Ende hoe wel dat wy geen fonderlinghe oorfake en hebben ons te beclaghen, als hadden wy hier te vooren niet ftoffe ghenoech gehadt om vry te mogen fpreken van ons felven, ende te ftraffen de grove ende onghefchickte fauten van onfe vyanden : B 5 noch-  C ^ 1 nochtans eensdeels de eerbaerheyt en liet ons niet toe dat wy felve ons eygen lof fouden verhalen, d'welck al te fwaer om doen is, al hadde men noch fo. gro^te. mate ende manierlickheyt voorghenomen daer in te gebruycken: eenfdeels oock en woudg. het ons niet wel voeghen noch aenftaen,. dat wy dec vyanden fauten ende mishandelinghen fouden verbreydea, jae het doqhte ons veel beter eenen deel van haer onghsfchickte ende on~ behoorlicke aenflaghen met ftilfwijghen te. vergraven, dan de felve (hoe wel met der waerheyt) ruchtbaer maeckendc, yemant oorfake gheven om te vermoeden, als fouden wy ghencycht zijn om. van ander luyden qualick te fpreken. Moer nu, mijne Heeren, naedemael dat door defe verbanniaghe nies onfe eyghen perfoone alleenclick gheftraft ende tot eenen roof ende buyt wreedelick gheHelt weit: maeir dat elck een claerlic.k liet ende bemerct, dat men onder t'deckfel van onfe quetfure'.i de gantfche ghemeynte ende den gheheelen. ftaet van defe landen foekt te verwonden : (alfoo nu t'felve niet meer en ghefchict by cleyne fmaetfehriften, ofte fameufe libellen , ghemaeckt by luyden van gheener weerden , ende der wekker fchandelick naefpreken ons noyt meer beweecht en heeft, dan de tonge van een ckyn flaiigs- ken,  r 27 ] ken, d'welck men in 't voortfchrijden (*) veel eer met den voeten pleecht te vertreden, dan hem veel te bemoeycn om daer teghen te ftaen vechten : maer ghemerckt dat luyden van fo grooten qualkeit haer fo verre ende foo leelick vernederen, datfe gheen werck en maecken van met quaet te fpreken ende andere valfchelick te befchuldighen, haren tijt onnuttelick over te brenghen:) Soo hebben wy voor noodich aenghefien den" mondt eens ten rechten op te doen, ten eynde dat ons vaderlant (voor 't welck wy dat leven infghelijcks bereyt zijn by te fetten, alfo wy die goeden aireede gedaen (*) Voor fchryven is in de Leydfche uitgave van Jan taeots JACobsz. van M.D.C.1X. in 4». ook in de Middelburg/ebt, welke by Roelof Knuijst in i«6i in 12». gedrukt we.dt onder den tytel van Hollants voordeel opgekomen door hare Hoogheden , door Codts Genaade, Prince van Orangien en A'*Jifau, en deze uitgave, of die van Paedts werdt door Willem Coulom en Abraham Ferwerda in 1746 gevolgt. Zy hebben ondertusfehen meer onverftaanbare drukfeilen: als by voorbeeld, voor 't geen boven bl. 14 door de Printe aan het licht gbebrocht te lezen ftaat, door den Prince a. h. I. g. waar door de fin geheel veranderd wordt, en van de rechte lezing afgegaan, welke in de geprivilegieerde uitgave van charles silvius, ghefworen Drucker der Staten 's landls van Hollandt is uitgedrukt. Ik heb deze uitgave gevolge, zy is in 40. en- van 't jaar M.D.LXXXI.— Of nu deze uitgave het origineele opftel is van Piere L'Oyseleur, dan de Pranfche, of de Latynfche, welke alle te gelyker tyd het licht zaeen, zal na vergelyk van die drie ftnkken minder bedenken baren, wanneer men de Nederduitfche het omftandigfte bevinden zal.  C 28 ] gedaen hebben) door ons ftilfwijghen gheenfins vercort ofte befchadighct weide : ten anderen op dat defe hooghe ende niachtighe .titteien van foo veel land n ende Coninckrijcken (de welcke hen oock wel durven wtftrecken tot over Afien ende Afrijeken) (*) menighen de ooghe niet en verblinden , die van den faken defer werelt veel meer naer (*) De tytels welke Fltrps in het jaar tjgo voerde, zyn ,, aan *t begin van dea Man , hier agter te lezen. De tytels x waarmede die in 't jaar JJ85 vermeerderd werden, kunnen uit den volgenden briefen (tukken voor zyne Rekenkamer, in het Overquaitier van Gelderland, geleerd worden.. Alexandre Prince de Parme &f. Chevalier dt l'ordret Lieutenant, Gouverneur £j- Capitaine General. Trefchieres et kien amês. Comme por la- nouvetle fuccesfion da Rcyaulme de Portugal et aultres, Dont ces annees pasfe's Dieu a efté fervy d'accroijlre les Etats et Royaulmes du Roy , Mor.feU gneur , Sa M. a trouvé bon de félon ce faire changer fon Tiltre en Efpaigne , et ordonr.é que le mesme fe face xujfy en ces pays de par depa, fuyvant le formulaire cy feit/3 Nous vous tn avon; bien voulu faire part, Et joinflement en chargér au. nom e: de la part de Sa M. bien a certes que fi en vos proviftons de ferme et aultres femblables depefches accoflumé vfer du tiltre du Roy tout au long , vous ayes a y faire faire le mesme changement, que desfus, afin que par tout foit en ce regard tenu et obfervé vng mefme flil et ordre, faifant ausfi quant et quant adioufler aux fcels et cacheis de Sa M. les armes de Portugal, fuyvant la forme et impresfon , que pouves avoir veu au grand contrefcel de Sa M. mis aux Placcars et femblables proviftons nouvellement emanees de cefle Court. A tar.t trefchiers et bien amés, n. Sr. vous ayt en garde. De Stahrouck, le xxme d'O&obre 1J8J. paragrapbé Pamele V. figr.é Alexanire. et plus bas Vtrreyiken. La fupeffcription eftoit telle .• A UI)  C *9 ] iiaer den wtWêndigen fchijn ende aenfien der felven, dan wc esnighe vafte ende welgefondeerde redenen plegen te oordcelen. Wy bevroeden wel ghenoech, dat de ghene die ons verbannen, in veelen dmghen meerder voordeel hebben dan wy, ende infonder- heyt nes trtfchitrs et bien amts lts gens de la Chambre des Comptet du> Roy Monfeigneur en Gueldres* Philippus Dei gratia Rex Cafilie , Ar agonie , Legionis, vtriuS' fue Sicillie, Hierofolime, Portugalie , Navarre , Granate , Tolete, Valentie , Gallitie , Maioricarum , Sivilie , Sardinië, Cordube, Cerfice , Murcie, Fahen , Al^arbie , Algefire , Gibraltar , Infularum Canarie Iniiarum tam oriëntalium quam occidentalium, Infularum et terre firme Maris Occeani, Arcbidux Aaftrie, Dax Burgundie t Lotharingie, Brabantie , Limburgie, Luxemburg!, Geldrie et Mc. diolani, Comes Habsburgi , Flandrie , Arthefe , BurgundU , Th» tolis , Palatinus et Hannonie , Hollandie , Zelandie , Namurci et Zutphanie, Princeps Zwevie, Marchio Sacri Imperii Romani, Dominus Frifie , Salinarum Mechlinie Civitatum , oppidorum etterritorii traietli trans Ifulane et Groninge, nee non Dominator in Afia ff in Affrica. Regnorum noflrorum fc. Neapolis et Hierofolime trigefmo fecunde-i Caftilie Aragonis Sicilië et aliorum trigefmo, Portugalie autenp Jexto. Philipe par la grace de Dieu, Roy de Caflille, d'Arragon, de Leon, des deux Sicilië*, de Hierufalem, de Portugal, de Navarre, de Grenade , de Tolete , de Valeuce , de Galice , des Maillorcques, de Seville, de Sardaine, de Ccrdube, de Corfque , de Murcie, dl Vaen , des Algarbes, de nlgezire , de Gibraltar , des Islts de Canarie et des Indes tant oriënt ales que occidentalcs des Isleset terre ferme, de la mer Occeans , Archiduc d' Auflrie , Duc de Bourgoigne , de LoJthier, de Brabrant, de Limbourg , de Luxembourg , de Gueldres et étMilaa, Conté de Rabsbourg , de FUndres , d'Artois , de Bour- goignt,  [ 30 ] heyc in twee poincten. D'een is, datfe cormen grooten thoon ende ghelaet maken van haer groote qualiteycen, die onfe con< ditie feer verre te boven gaen. D'ander is, goigne, ie Tirol, Palatin et de Haynnau, de Hollande, de Zelande , de Namur et de Zutphen , Prince de Swave, Marquis da Sainlï Empire de Rome , Sr. de Friefe , de Salines , de Malines , des Cité Villes et pays dVtrecht, d' Overysfel et de Groen'mge, et Dominateur en Afie et en Affricque» De nos Regnes affcavoir de Napels et Hierufalem le trentedeuxies. na , de Cafiille , Arragon , Sicilië et des aaltres le trentiesme et de Portugal le ftxiesme. Philips by der gratie Gods Coninck van Caftillien , van Aragon , van Leon, van beyden Sicillien , van Hierufalem, van Portugal, van Navarre, van Grenade , van Toleten , van Valence , van Galicien , van de Maillorcken, van Sivilien , van Sardinien , van Cordube, van Corfycke van Murcie , van Faen, van Algarben ,■ van Algefire , van Gibraltar , van de Eylar.den van Canarien , van den Indien zoo oriëntale als occidentale, van de Eylanden ende vaften Lande, der Zee Occeane, Eerlshertoge van Oostenryck, Hertoge van Burguniien, van Lotryck., van Brabant, van Limburch , van Luxemburg , van Gelre ende van Mylanen , Grave van Habsburch , van Vlaenderen , van Arthoys, van Burgundien, van Thirol, Palsgrave en van Hennegouwe, van Hollandt, van Zeelandt, van Nae. men , en van Zutphen , Prince van Zwave , Marcgrave des heylig Rycx van Romen , Heere van Vrieslandt, van Salyns, van Mee heien , van de Stadt, Steden ende Landen van Vuytrecht, Overyffel ende Groningen , ende Dominateur in Aften ende in Aftrychfn. Van onfen Ryci.cn te weeten van Napels ende Hierufalem het twe en dertic hft e, van Caftillien , Aragon, Sicillien ende andere het dertichfte, inde van Portugal het fefte Ik heb bewyzen, dat Keizer KAREL fchier op dezelfde wy. ze, omtrent zyn wapen, in 't jaar i*+3 , handelde; maar geene, dat van PHILIPS, toen hy den tytel van Koning van Enge. iand moeste misfen, daar over eenig bevel verzonden werdc.  C JH ] is, Alfo de menfchen van natuere geneycht zyn, om der achterclap ende valfche beichuldinghen hare ooren feer gheerne te openen, Selfs dat in een coftelicke maeltijdt (na t'feggen van eenen van de voortreffeiickfte Poëten, daer wy dickwils af ghehoort hebben vermanen) gheen fauiTe foo lieffelick en fmaekt, ofte der kele foo aenghename als het achterclappen den ooren is: Ende alfoo ter contrarien gheen dinck ter weerelt foo noode gehoort wert, als wanneer de menfche hem felven looft ende beroemt: Dat onfe vyandt van defe twee dinghen tot zijnen beften heeft t'ghene dat vreucht ende ghenoechte medebrengt : ende wy crijghen t'onfen deel t'ghene dat aen hem felven hart ende fwaer, jae der gheheele weerelt onaenghensme is ende verdrietelick. Maer wy verhopen , door het toedoen van uwe goetjonilicheyt ende gheneychden wille t'onsv/aert, dat ons noch d'een noch d'ander fal connen eenighe fchade toebrenghen : ghemerckt dat ghy van over langhen tijdt wel ervaren hebt, hoe dat de llacelicke ende doorluchtighe qualiteyten, alilè met tyrannije eenichfins bevleckt zijn, gheen cracht noch vermoghen en hebben om de vrye ende manlicke herten tot henwaert te trecken ofte te ghewinnen. Ende ten anderen, naedemael l dat  C 3* 1 dat de gewoonelicke wijfe ende maniere onfes levens, ulieden ghenoech bekent is, hoe dat wy even foo weynich luft ende ghevallen hebben om ander luyden te fchelden ende te ftraffen, dan wy doen om ons felven te beroemen: Soo wy nu teghen onfen danck genoodtfaeckt werden d'een of d'ander te doen (alfoo 't ons qualick fal moghelick zijn t'felve te connen laten, hoe wel dat wy ons hebben voorghenomen alfulcke mate daer in te houden, alft eenichllns fal doenlick wefen) ende alfoo in defen yee bevonden wert, dat yemandt mochte duncken niet feer wel te betamen: dat felve fullen mijne Heeren veel meer moeten toefchrijven den hoochflen noot , tot den welcken onfe vyanden ons hebben bedwongen, dan dat ons fulcks van natueren foude aengheboren zijn: ende ons daer van onthalende , fullenfe de onbefchaemtheyt metgaders het onghetijdich porren van onfe vyanden fulcks alleenelick aentijgen. Want aenghefien dat de felve ons valfchelick hebben befchuldicht van ondanckbaerheyt ende onghetrouwicheyt teghen onfen Heere: noemende ons een ketter, boofen hypocrijt, Iudas ende Cain ghetijekende, t'hooft ende principaeljle perturbateur van den lande, rebel ^ vreemdelinek, vyandt des menfchelicken' gheflachtes 3  C 33 3 gheflachtes, die ghemeyn pefle van de Christenheit, fchelm, ende verrader: hebbende ons daerenboven als een beefle in handen Van alle moorden ende vergifters overgelevert, om ons dat leven te benemen, mids flellende eenen fekeren falaris , indien yemant ffelve conde executeren : Soo laten wy ulieden oordeelen, mijne Heeren, of wy óns oock wel van fodanighe befchuldinghen alfoo 't behoort fullen connen purgeeren ende fuyveren fonder de ghewoonelicke mafiiere onfes levens, van niet gheern noch van ons felven noch van ander luyden te fpreken, erghens in te buyten tc gaen. Daerentusfchen zijn wy dier maten verfekert, foo wel van de gherechticheyt onfer fake, metgaders hoe ghetrouwelick ende oprechtelick dac wy met ulieden ghehandelt hebben, als van uwe fedelickheyt ende oprecht ghemoet, infghelijcken dat ulieden ten beften bekent is, hoe dat alle defe dinghen gefchiedt zijn : So dat wy van ulieden niet anders en'fijn begeerende, dan dat ghy de kenniife ende oordeele van defe fake wilt aennemen, ende tot uwe meerder verfekéringhe , rufte' ende welvaerr' fulcke ordre daer in ftêllen, als ulieden by de rechten, vryheden ende privilegiën des landts belaft ende bevolen is, achtervolghende de hope ende t'goet betrouwen dat de gheC meyne  f 34 3 meyne man heeft op uwe wijsheyt ende^ oprechtigheyt. D'welck wy van ulieden feer ernftelick ende hertelick zijn verfoeckende, ende tot den felven vermanende by den eedt ende plicht daer ghy Gode ende den vaderlande mede verbonden zijt: wel verfekert zijnde, alfoo wy in veelen anderen dinghen minder ende gheringer zijn dan onfe vyanden , dat wy fe in dit poinét foo verra fullen te boven gaen, als fy hen beneerftighet hebben door allerhande konften ende. middelen om uwe rechten, privilegiën, ende vryheden ghewcldelick te fchenden, breken ende te onderdrucken: om de welcke voor te ftaen, te onderhouden ende te bewaren, wy van goeder herten ende met aller ghetrouwicheyt altijdt ons wterfte befte ghedaen hebben. Ende hoe wel dat wy onfen goeden name ende fame fo leedt niet en hebben, dat wy niet wel in dancke en fouden nemen (alfoo wy hopen onfe daden ende handelinghen wel weerdich te zijn) van allen Vorften, Potentaten ende Gemeynten defer weerelt, wel gheeftimeert ende gheacht te werden , behalven van den Spaegniaerden ende haeren aenhangheren, van den welcken foo langhe allTe in haer tyrannifch voornemen zijn volherdende, wy gheenen danck noch jonfte, noch eenighe vrientfehap)  C 35 ] en begheeren : 1> ochtans dewijle dat gbylieden in defer weerelt alleene de ghene zift. den wekken wy met eede verplicht zijn, ende aen de welcke alleene wy ons houden verbonden te wefen : jae die alkene vermeucht onfe daden te loven ofte te fchelden: Soo willen wy als dan ons oock te vreden ende voor voldaert houden, als wy fullen van uwent weghe een ghetuyghenis ontfanghen hebben, over een Hemmende met onfe intentkn ende voornemen, de welcke noyt en zijn verfcheyden gheweeft van uwe welvaert, dienfl: ende nutticheyt: ja wy willen als dan gheerne ende gheduldichlick lijden, dat andere volcken ende natten van den felven oordeelen ekke naer hare pa3fien ende eyghen finnelickheyt, ofte ymmers (t'ghene dat wy ; veel liever faghen) nae de redelkkheye ende gherechtkheyt, achter dat fy alle voor oordeel fullen hebben afghekyt ende haer verttant bevrijdt van alle duyfler wokken defer grootheden, die hen mochten hier te vooren t'ghefichte verblint ofte verdonckert hebben. Soo nu onfe vyanden {tracks waren ghecommen tot aen t'rechte poinft van defe verbanninghe, ende hadden voortghebracht de redenen op de welcke ghefondeerc is defe Wreede ende barbarifche fententie (die gheC a tioech  [ 36 ) noech wtwijft de blootbeyt hares hérten d'welck na de deuchrfaemheyt harer voorouderen gheenfins en is aerdende:) Wy en fouden oock foo veel woorden ende foo wijtloopende redenen aihier niet ghebruyckt hebben, maer -hadden onfe ontfchult rechte voort in den -beginfel verclaert^ ende bewefen hoe fwack ende bawvelligh dat de grondtleggmghe ende fondeerfel derfelven is. Maer aenghemerckt dat fy lieden, om ons by alle menfchen verhaet te maecken, liever hebben ghehadt eenen hoop lafteringhen ende fmadelicken naefprekens in den eerften aencommen de gantfche weerelt voor oogen te Hellen, ende in t'vervolch harer redenen hier ende daer (felfs daer 't niec met allen te pafie en comt) de felve oock mede doer te reghen ende onder tuflche-n '%e (leken, fonder fchaemte, ende feer fchandelick van ons fprekende: Soo hebben wy voor noodich, jae voor feer redelick aenghefien fodanige valfche befchuldingen 'te verantwoorden: ten eynde dat niet Jkbtelick yemandt door fulcke onwaerachtighe redenen beweecht ofte valfchelick bericht zijnde, defe onfe verweeringe met vervremden herte van ons aenneme, anders dan t'ghemeene recht van alle vol eken ende die gherechticheyt is vereyfichtnde. Soo veele dan belangt delen hoop  C 37 J hoop van lafteren, daer doer wy fo fmadelick befaemt ende ghefchendc werden, (de welcke- wt- defen Ban wtghedaen zijnde, anders niet dan eenen roock ofte damp en fal overblijven:) Wilt doch acht nemen, mijne Heeren, hoe Hecht, hoe eenvoudich, ende fonder eenighen ghefochten fchijn ofte verwe dat onfe verweeringhe- is, die- wy daer teghen ghedencken te ghebruycken: Soo ghy ons oyt voor fulcks. hebt aenghefien ofte ghekent , als onfe vyanden nu opentlick zijn wtgevende, ofte foo wy fodanige verwen draghen t'zy aen onfen Kchame ofte Hele, met den wekken de ghene die dit ghefehrlfte ghefmeedt heeft , hem. darf beroemen ons ten rechten afghecontrefeyt te hebben, (d'welck ghy, mijne Heeren, alderbeft behoort te weten, dewijk dat wy van joncks op onder ulieden verkeert, ende nerghens elders den cijt onfes levens dan by ulieden overghebracht hebben:) Soo zijn wy wel te vreden-, dat ghy ons weyghert ghehoor- te - geven, ja dat ghy Hechts niet een- eenich woort wt onfen monde comende, en luyiïert ofte verftaet. Maer foo wy daerentegen- in onfen gantfchen leven beter eeren weerdt, veel oprechtigher, ons meer onthoudende, min tot giericheyt gheneghen zijn gheweeft, dan de ghen? die hen ghempeyt hebben met dit C 3 eerloos  138 j eerloos ende fchandelick ghefchrift te ftelJen , ja dan de ghene die defen Ban heeft doen vvtroepen , te weten de Prince van Parme, foons fone van Signor Pietro Aloyfio Farnefe, wiens vrome feyten metgaders zijn merckelick eynde de hiftorien ghenoech Zijn wtwijfende: Ende foo ghylieden voor fulcks ons bekent, hebt, nameliek dat wy ende onfe voorouders fouden beter luyden van eeren, dan die voorfeyde, ofte hare ouders fijn, (want wy van den Coninck noch niet fpreken en willen.) Soo hout dat voor vafte ende verfekert, alfo fe recht van vooren aen ons valfchelick beginnpn te lafteren end© te fchelden, datfe infghelijcks niet en fullen te ghelooven zijn in alle de refte van har© onbefchaemde ende valfche befchuldinghen. Want waertoe dienen anders alle defe lasterwoorden verhaelt , dan om de gebeeie weerelt te bewijfen, dat onfe vyanden feer wel van yemant connen mifiegghen ende las» terlick fpreken; ja datfe den ghenen, dienfe door Godes ghenade noch met vergift (*) noch met den fweerde en hebben connen ombringen, noch roet beloften bedricghen ende (*) Agter in deze f-rantwofr/inge heeft men : Want eens» vergifter r.- ' te fenden, alfoo ons de Hertoginne van Parma eenen gefonuen htift.— Het is dus vreemd, dat de Historie hier voet zo weinig aan de hand geeft.  C 39 1 ende niet ydel waenhope ophouden, tën minftcn met hare vergiftighe tonghen, die van joncks op tot foo oneerlick ende fchandelick een ambacht ghewennet zijn, proeven te verwonden ? Daer wert rechts inden beginne een groot verhael ghedaen, van diverfche weldaden, die wy van' de K. M. [ouden ontfanghèn 'hebben y nopende de fucceffe van wijlen mijn Heere de Prince van Orangien, onfen neve: ende dat ons. de Coninck foude Ridder van zijner orden ghemaeckt hebben: ende zijnen Lieutenant generael in f gouvernement van Hollandty Zeelandt, Vtrecht ende Bourgoignen : oock van zijnen Rade van Staten. Maer waer toe alle defe dinghen? Om te bewijzen dat wy aen t'huys van Spaegnien grootelicx ghehouden zijn, ende dat wy niet en connen ontgaen, of wy moeten van ondanckbaerheyt overtuycht werden : ende ten anderen , nademael dat wy wt faken van eeden van manfehap ende trouwicheyt hem ghedaen in f verheffen van de henen, fleden, lantfehappen ende heerlickheden, die wy in diverfche zijne landen ende provinciën van hem waren houdende, grootelicks verbonden ende verplicht waren ons te begheven tot zijner ghehoorfaemheyt ende dienfl,. metgaders. die welvaert zijner faken te vervoorC 4 deren,  [ 4° ] deren, om ons infgelijcken van onghctr^. mcheyt te befchuldighen. Wy en willen met ontkennen, ende in defen ghevalle fteramen wy met den Coninck ende t'huys van Spaegnien wel over een, dat ter werelt niet ftrafweerdigher en is, dari de menfche, die met defe twee vlecken befmet is, namelick met ondanckbaerheyt ende met ontrouwe: ende dat de ghene die vernam met defe twee dinghen befwaert ofte ghelaflert heeft, hem wel alfoo veele heeft ghefeyt, als of hy t'famen in eenen hoop vergadert hadde de reOe van alle de lafteringhep, die foo wel de wijfe als d'onwijfe, de befcheydene als d'onbefcheydene fouden weten by een te rapen. Maer infonderheyt hoe dat een Heere van meerderen ende edeleren huyfc is, dies te meerder fchande ende oneere fal hy oock behalen , foo hy van fulcke fauten can overtuycht werden. Ende wy felve en weygnenm ons ghcenfins, van alle menfehen verhaet, ja van der aerden wtgheroeyt te werden, ende dat onfe ghedachtenuTe tep eeuwighen daghen verwelcke , foo verre als wy bevonden werden fulcks te wefen, Maer t'felve fal zijn op Oilcke conditie, dat foo wy connen bcwijfen, dat gheen Prince ter werqlt ondapekbacrer en is teghen eenen armen Heere, dan even de feföfe die ons van ondanckbaerheyt  C 41 3 feaerheyt wil befchuldighen, teghens ons ende teghen de onfe is: oock dat de onghetrouwicheyt die hy t'onfwaert ghébruickt heeft (Tonder noch te fpreken van dat hy openbaerlick heeft den gantfchen lande trouwe ende gheloove ghebroken) meerder is dan men wel foude ghelooven; dat hem als dan oock al t'felve infgelijcks wedervare , ende dat hy foo wel by alle die nu leven als by den nacomelinghen voor fulcks als hy is ghehouden werde. De welcke ftraffe wy aen hem veel meerder fullen achten, dan de ghene die hy ons meynt aen te doen, ende daer hy ons mede dreycht door defe barbarifche ende tyrannifche verbanninge: van de welcke met Godes hulpe wy ons niet meer en onftellen , dan ofc eenen droom ware. Ende aengaende dat fy ons den Keyzer'Karei zijn voorhoudende , willen wy alhier in den eerften ende voor al protegeren , dat wy de ghedachteniflè des felven altijt in hoochfter eere ende weerden ghefint zijn te houden, eenfdeels om dat zijnen name fo groote alomme is doer zijne feyten, eenfdeels oock om dat hem belieft heeft ons die eere te bewijfen, dat hy ons heeft in zijn camer opghetrocken den tijdt van neghen jaren, ende wy hem daerenteghen altijt feer ghetrouwen dienfl ende feer C 5 geerne  f 42 ï geerne gedaèn hebben. Maer fo na de gene, die onder allen raenfchen meel! verbonden is zijnen goeden name ende fame billichlick voor se fiaen , comt- ons van ondanckbaerheyc befchuldighen ; als dae wy niet en fouden erkent hebben de' weldaden die hy feght dat wy van, den Keyfer ontfanghen hebben : Soo bidden ende- veêfoec». ken wy, dat ghy ons wik1 te goede houden, foo wy tot onfer ontfchuldinghe moeten verclaren , belangende de voorfe. weldaden dat wy niet en weten eenige. van hem ontfangen te hebben : maer wel ter contrarien, dat wy hem dienfl: doende groore imerckelicke fchade ende verlies daer by hebben gehadt, alfoo ghy t'felve claerlick fult vernemen, foo ulieden belieft ons met ghêduit te hooren, Soo wilt hy dan fegghen :• dat de Keyfer ons jonflichlick heeft ghehandelt ende ghetratleert, om ons te doen commen tot de fuccejjie van wijlen mijn He ére de Prince Renê onfen neve. Maer wacr in doch? Want •eerftelick en was noyt eenich Heere fo qualick bedacht, die om de felve foude hebben willen tegen ons twiflen , oft hem daer teghen partije maecken. Daerom als de Keyfer ons de voorfz. fucceflie heeft laten Vólghen , fonder ons eenich letfel ófte hinder- niflè  I 43 ] nifle daer in te doen, wat heeft hy doch voor ons foo veele ghedaen, dat oock den partijdichften richter die ons hadden mogen ghebeuren , niet infghelijcks ghedaen en hadde? Ende oft foo ware, dat wy hadden eenighe teghenpartyen ghehadt, nademael dat ons recht foo claer ende wel ghefondeert was, dat men niet ter werelt en conde daer teghen voortbrenghen, om t'felve te verduyfteren ofte eenichfins te beweghen, ende dat de Keyfer t'önfen profijte vonnis hrUc hier op ghegheven: wat foude hy doch voor ons ghedaen hebben, dan dat hy ons hadde recht s^cadminiftreert ende dat hy ons niet en hadde willen ontnemen t'ghene dat ons by alle recht ende redene, jae by de natucre felve gegeven was? Maer fo ulieden belieft, mijne Heeren, naerder in te fien de natucre ende aerdt van defe fucceflie, ghy fult bevinden, dat wy fo goet rechc daer in hadden, dat de Keyfer niet en vermochte ons die felve te benemen , fonder ons dat merckelickfte ende meefte onghelijck van der werelt te doen, Daer waren in de voorfz. fucceffie twee voorneemfte ftukken ofte deelen. D'een was t'ghene dat van onfen huyze van Nafiau is comende, d'welck onfe voorfaten, namelick onfe grootvader ende oude grootvaders, ooih eade  C 44 1 ende oude bom van de vaderlicke zijde, ende leftiick onfe rechtfweer oock van sVa' ders weghe ghenoten hebben;- te weten de goeden die ons huydenfdaecha zijn toebehoo rende in Brabant, Vlaendere», Hoi-lanck ende Luxemborgh. D'andes was de fueceflie vaa t hijys van. Chaalon. Soo veele als dia fucceffie van NaiTau is helanghende, diemea pleecht je heeten die van Breda., otn dat het die vooaieemfte pfcetfe is. van onf* heerhckheden, ende daer wy als oock onfe voorouders altijdt onfe rekencamer-, Raedr ende principaelfte bewijflngen, chartres ende inftrumenten hebben ghehouden: wie. was da ghene die ons in de felve hadde connen verftooren, t'en hadde gheweeft onfe Hees vader, de welcke oom was, alfo wy waren rechtfweer, van mijn Heere de Prince René zijnde een eenich foue van mijn Heere de Grave Heyndrick van NaiTau onfen oom en» de onfes Heer vaders broeder,? Maer foo. verre is het van daer, dat wy in de voorfz. fucceffie fouden hebben belet ofte ghehinderc gheweeft by onfen Heer vader, dat hy felve heeft de moeyte ghenomen van te comen folliciteren , dat wy in de poffeffie foudo gheftelt werden: ende hy en vandt noytmenfche foo onbefchaemt die hem eens had« de willen daer teghen fetten, dan den. Prefi. dent  L 45 1 cjeiit Sehcore , die in den raedt defe felfïle woorden voortbrachte, FHius h voorfz. octroy (f) ons tot zijnen erfghename vercoren D heeft. (*) In alle laetere uitgaven raad. Het moest dan noch geweest zyn graed.- in "t Fianfch rang d'ainesfi. (t) Secunda Maii anno 1544. Renatas obtinuit a&roy pour tester i<* Cm/til 4: Brabant, « U i+ jour de May a* me/me ah  C 50 3 heeft. T'gene dat hier wert bygebrocht, mijne Heeren, dient grootelicks tot onfen voordeele, ende en comt onfen vyandt geenfins te pafiè. Want doe de Keyfer 't voorfz. ocïroy was accorderende, hy en wifïe felve niet, wien dat de vooriz. Prince tot zijnen erfghename noemen woude: jae dat en heeft van niemandt connen gheweten werden , tot op dien dach, dat het voorfz. teftament werdt open ghedaen : d'welck eerft nae t'overlijden van den voorfz. Heere Prince, in bywefen van de Coninginne Marie hoochlovehcker ghedachteniiïè ghefchiet is. In der voeghen dat wy ons in den ghevalle oock met en bekennen in den Keyfer ghehouden te wefen, nademael dat ter felven tijdt als hy 't voorfz. oftroy accordeerde, zijn intentie ende meyninghe niet en was onfen perfoon eenighe vervoorderinghe te doen: ja dewijle dat defe aen den voorfz. Prince bewefene jonfte ofte faveur (foo men faveur moet heeten t'gene dat felfs de aldergheringfie perfoonen by ordinarife brieven van de Cancelrije lichtelick weten te vercrijghen) gheen- fins ia Confeil priué. fïgefima Junii ar.nö I544 Do, Renatus infiU tuit fibi heredem vniuerfalem, Dominion Guilidmum a Naffati fuum patruelem. Dus in de Species Fafii. Het testament werdt het laatst door den Heer J. H. HER1NG in 't Aanhangt iet 4e Vsi. Hifi. I. i. by 't leven v»n Renieu uitgegeven.  C 5* ] fins t'onfer aenfchouwitighe $fxe contemplatie is ghefchiet. Want die wt t'ghertt? daf daer naer eerft gevolcht is foude van *t voorfz. oftroy willen oordeelert, die foude hem vergrijpen teghen feker reghele, die wy den Keyfer ghehoort hebben foo dickwils herhalen, dat alle advijfen ende raedtghevihghen nae de redenen ofte caufen, ende niet na t'ghene dat wt den felven ghevolcht ófte ghefproten is, behoorden gheexamineert, ende voor goet ghehouden ofte veriTooten te werden. Ende. ghenomen dat daer gheen oetroy en hadde gheweeft : nochtans (foo boven verhaelt is) en heeft mijn Heere de Prince René in 't voorfchreven tcftament niet ver ordonneert, dan t'ghene dat de rechten zijn wt wijlende. Maer wat fouden fy antwoorden, of wy hen boven alle de voorfchreven redenen noch voorhielden, dat onfes Heer nevens teftament, daer de queftie van is , een krljchs-teftament , ofte in den krijch is ghemaeckt, (d'welck fy gheenfins en connen in twijffel ftellen ofte verduyfteren,) ja foo rijpelick ende met fulcker folemniteyt ghemaeckt, ende met wtdruckelicke woorden gefondeert op t'ghene, dat de voorfz Heer Prince, die al langhe Van te vooren in foo veel voorgaende krijchs-tochten, den Keyfer een dieniTe D & ghedaen ,  t 5* ] ghedaen, ghenoech was gheware worden de perijckekn die den krijch is mede brenghende, hem doe ter tijdt op de reyfe begheven hadde nae een foo ghevaerlicke oorloghe, ende teghen foo machtich eenen Prince als de Coninck Francoys was. Ende hoe wel dat wy in den rechten niet fonderlinghe ervaren en zijn : foo ift dat wy nochtans noch wel onthouden hebben t'ghene dat diverfche ghcleerde mannen in onfes Heer vaders ende onfe teghenwoordïcheyt hier van comende te argueren ende te fpreken, vaftelic hielden ftaende, dat niet alleene de teflamentcn maer oock de Codicillen die in den krijch werden ghemaeckt, na de Kcyferlicke rechten van fulcker weerden zijn , dat foo een krijchfman hadde voor zijnen eynde de gheringfte aenwijfinghe ofte beduydinghe van zijnen wille ghedaen , jae een dat minfte tcecken ghegheven dat men foude connen bedencken, als dat hy hadde op zijnen fchildt met zijnen bloede gheteeckent, ofte met de fpitfe van zijn hallebarde ofte rapier in d'eerde gefchreven den name van den genen dien hy tot zijnen erfgename woude maecken: dat fulck een ordonnantie van den lesten wille onverbrekelick is , ende nae de oude privilegiën den crijgfluyden ghejondt, behoort voor alle andere infeccinghen van erf:  [ 53 ] erfghenamen voorghetrocken te werden. Hoe veel te meer behoorde een fo ftrijtbaer Vorfl:, ende foo cl'oeck een heldt foodanige privilegie te genieten ? Maer nu en valt hier geen queftie van eenich flecht teecken dat by hem foude ghegheven zijn. Want daer is voorhanden een teftament, dat niet met der haeften , maer wel ende rijpelick ghemaekt is: niet van eenen Hechten ofte ghequetften foldaet, die daer was op zijn fterven liggende, maer van eenen deuchtfamen , vromen ende eeuwicli lofvveerdighen Vorfl, gheaiMeert zijnde van zijnen rade, ende aireede op wegen om in den crijch te trecken : niet eenen vremden ofte buyten den gheflaclite ghemaeckt, maer zijnen naesten bloedtverwanten ende rechtfweer : niet ter inflantie van eenen laftighen ende moeyelicken vleyer , maer aen een kindt in Duytfchlant wefendc verre van s'Keyfers fegher, doe hy Sr. Defir ginck belegghen, met een vaft voornemen van daer voorder met den felven leghes tot voor Parijs cc trecken: jae daer is een teftament, niet buyten s'Keyfers weten, maer by zijn oétroy gemaeckt ende volghende de 1 echten ende coftuymen van de plaetfen. Daerom r.ade mael dat defe ordonnantie oft teftament foo vafte is beftaende : foo en is het in nieD 3 mande*  I 54 1 mandta vermoghen gheweeft de felve te krencken ofte twijffelachtich te maecken, ende noch veel min ons die heel ende al te benemen , ende daer van te fruftreren, dan door een feker middel, dVelck al te wreedt ende tyrannifch hadde gheweeft, ende moge! ick meer ten grooten achterdeele, dan tot voordele van des Keyfers goeden name ende fame, foo hy anders dan nae recht ende redene met ons hadde willen handelen, Maer gelijckerwijs dat onder onfe voorouders eenighe zijn gheweeft, die wel middelen wisten te vinden om die ongerechtigheyt ende ondanckbare Vorften die hen waren haer goed onthoudende, tot recht ende redene te brengen : alfoo verhopen wy oock met de huJpe Godes, eyndelick eenen gheluckighen wtganck te vercvijghen teghen den ghenen die ons van onfen goeden foo onrechtveerdelick berooft heeft} (*) ende noch foeckt wreedeligk ende op (*) T)>t ziet op het vonnis van den Raad der Bewenen van den 28 May 1568, waar by de Prins gebannen, en zyne goederen verbeurd verklaart werden; rerwyl re?n^ eenige dagen re voren fop den tf May,) by "s Konings Financiën, over dese goederen de volgende beiteiüng gemaakt was. Et ijl feu 'tstenticn ("van AlvaJ ifue Uus les consptes des d. biens cenjisques, 'flans fcubz le s-e/ort de veflre chambre veus fcyent prefentez , et par vttis pyez et examinti, et en apres les dijficultes vuydes eftre tloz, cemait U apperticKdra, excepte' les comptes peur lts biens des S*s. Ptinees. 4'Ortir.ge, ei dt Gaute, e( Marcquis de Berghes les quelz  C 55 ] op een tyrannifche wijfe oock dat leven te benemen. Nu dewijle dat wy nootfakelick noch moeten fpreken van defe fucceffie: Soo begheren wy wel te weten, als de Keyfer ons de voorfchreven fucceffie liet ghenieten, of hy ons oock yet gaf van zijn eyghen goet ofte niet? Want genomen, dat wy anders niet ontfangen en hebben dan t'gene dat mijn Heere de Prince René heeft toebehoort: wy en connen niet fien op wat voet ons D 4 de fueh fa d'Ex. a refertuS, et remir, es chamhres des ee-ntptes refpetlU uement diceulx jusques a ce que les eflate des d. maifons fcyent neut, tt que aultrement en fera ordonné. De Sententie zelve is ook trigineel in 't Franfi, gelyk alle die Vonnisfen van den BloedlRaad in deze taal gefield werden, zelfs die vau de geringde lieden: als b. v. van de fchamelfte ingezetenen uit de Steden, Thiel en Bonmei, van JEHAN HENRYXS, alias JEHAN TAÜW, AELERECHT CORNBLIS , GUILLAUME LUBBERDS en andere boeren uit het arapt van Barneveld, in Gelderland op de Veluvie gelegen, welke ik in deze taal voor my heb. Dat zy egter by de gerigten, aan welke zy verzonden waren, in het Nederduitfch werden overgezet, en daar in urtgefproken, kan geen twyfei baaren. Ai.VA, nogthans, gebruikte omtrent onze taal grotere infchiklykheid, clan Requesxns, die, des anderen daags, na dat Hy te Btusfel was ingehaald, op den ft Novcmb. IJ73, brieven af deed gaan, waar by hy geboodt, dat al wat Hem voortaan zou worden toegezonden, bevorens in 't Franfch moest worden overgezet, (premierenen: transftrer tn la Langue franchoife.)— Het Spaanfch was hem egter noch aangenamer, gelyk roy uit enkele Recjuesren, die hem aangeboden zyn, gebleken is. Ondertuslehen is het wonder, dat men in deze taal zo w-einige gefchtiften van dien tyd ia de. Aichiven vinden mag.  C 56 3 & Coninck can verwijten, dat hy ofte zijn Vader de Keyfer ons fouden yet ghegheven hebben: ten fy dat hy voor iiberaelheyt wil rekenen, mildt van ander luyden goet te wefen. Maer wel ter contrarien, fonder hier te fpreken van 't groot [onghelijck dat ons in de voorfz. Graeffchap van Bourgoignen gefchiet , daer in wy nochtans foo groot recht ende preeminentien hebben, ende van de welcke wy teghenwoordelijck zijn berooft worden , wtflellende t'vervolch der felven tot der tijdt toe, dat de wapenen, die wy in handen hebben, ons meer rechts fullen hebben ghedaen, dan de ongherechticheyt des ghenen diet ons altcmaele is onthoudende: foo ift, dat wy niet foo haeste de voorfz. fucceffie gheaenveert hadden, oft ons en wordt alfoo faene onttrocken de heerlickheyt van Chaflel-bellin, de welcke van foo gheringher weerden is, dat de fomme van de achterflellen die men ons van weo-en der felven op dit pas fchuldich is, beloopt tot drie mael hondert ende vijftich duyfent guldens. Noch boven dien foo is ons oock dit onghelijck ghefchiet, om de mate van ongherechticheyt t'eenemaal te vervullen. De Keyfer Karei verfocht zijnde van onfen Hee- ' re vader dat wy ten minflen alvooren mochten nae rechten redintcgreert werden in de  [ 57 3 de poiTeiïie, in de welcke onfen voorfaer. hadde gheweeft: ende woude 'c felve gheenfins ghedoogen, maer hy liet ons alleenlijck toe (doch onterft blijvende) het felve by weghe van rechte te vervolgen: waer mede hy ons noch eenighen wech ten minften open liet, dewijle dat hy ons niet en belettede ons recht teghen hem voor te ftaen: ende t'proces werdt by hem overgefet voor den Raedt van Mechelen. (*) Maer de Sone, (die ons darf niet te min zijne weldaden verwijten) fiende t'proces ghereet om te wijfen, den felven dach als dat foude ghefchieden, de advijfen van den Prefident ende Raden alrecde gheregifleert zijnde, ende wy vermaent dat wy fouden nae Rapport-geit laten fien. Neemt doch acht, mijne Heeren , hoe dat hy die ons ende den Baenerheeren des landts gefworen hadde recht ende juftitie te doen, t'felve in defen ghevalle ons D 5 heeft (*) De Advyfen hier over van ervarene rechtsgeleerden ten voordecle van den Vorst afgegeven, een van Carolus MounsUS van Maert 1563 noch een van denzelven van January XS6S een ander getekend door Vulmarus Bernaert, li.Bertus Leoninus Sc Joannes WameSius fpreiden over dit geding een helder licht, en zyn, ichoon fchaats, in druk te vinden. Deze advyzen zyn in 't Latyn en flaan alle op eene omftandige Species fatli, reets boven te pas gebracht, welke ook ten dien einde in druk uitkwam. Noch heeft men een Franfch gedrukt Advys van eenige Advoeats au grand Ctnfeil det Archiducqz getekent te Mechelen Kio.  C 58 3 heeft laten wedervaren. Hy verbiedt den Raedt daer mede voort te gaen, ende laet dat proces aen eenen naghel ophangen, daer het noch op defer uren blijft. Dit is t'groot voordeel dat wy van t'huys van Spaegnien hebben ontfanghen. Jae dit is den voet ende t'fondament daer op dit fchandeiick verwijt ende t'gheheel timmeragie van defen eerloo» fen Ban is (leunende,. Soo wy nu daerenteghen wouden ordeno lijck verhalen, hoe grootelicks dat dit huys van Spaegnien in onfe Voor-ouders is ghehouden (want' van ons felven en willen wy noch niet fegghen) wy beforgen van in een wijde Zee te commen, die wy in veel Maenden niet en fouden connen overfchepen. Daerom willen wy ailcenlijck de voorneem(le poinéten aenrocren, ende ulieden, mijne Heeren, metgaders den Lefer de voorfz. obligatie in defen Hidorien ende oude Registers van den lande, laten eyghentlicker on~ derfoecken. Deerde van den huyfe van Oodenrijcke die in Nederlandt is ghecommen , langhen tijdt nae dat onfe Voorfaten begonnen hadden Graeffchappen ende heerlickheden in den felven lande te befitten, is de Keyfer Maximiliaen gheweed, die ter felver tijdt noch maer Ertz-Hertoghe van Oodenrijc was. Nu wien  £ 59 ] wien is het onbekent , dat de Grave' Engelbert onfe groote oom , de gene was die zijn wterfte befte dede , om den voorfz, Keyfer in zijnen ftaet te behouden, ja goet ende bloet metgaders zijne lianen ende verftanc daer toe niet ghefpaert en heeft : En was niet de Grave Enghelbert met mijn Heere van Romont de ghene die de Mach van Guinegafte wan, hebbende door zyn onverfaechtheyt t'voetvolk by een behouden, doe de Ruyterie aireede inde vlucht gheflaghen was, door welck middel worden opgehouden de groote viclorien van den Coninck Louys den elfften, ende door t'felve middel werdt den ftaet van den Ertz-Hertoch Maximiiiaén daer naer dies te meer verfekert. En was hy niet de ghene die tot zijner wedercomfte wt Vranckrijcke, nae dac hy by Bethunen hadde ghevanghen gheweeft, vandt Maximiiiaén belemmert met oorloghe in Vlaenderen teghen mijn Heere van Ravenfteyn ende die van Brugghe, ende bracht de faken foo verre, foo wel met wapenen als door .zijnen raedt, datfe verdraghen worden, d'welcke een oorfake was dat de voorfz. ErczHertogha wederom werdt ghehandhaeft : jae die infgheiijcks dede d'accord onderhouden by de inghefetene van Brugghe, foo dat noch huydenfdaechs feer heerlicke ende merckelicke teecke-  160 ] neckenen , foo wel van zijner ghecrouwicheyt, als van de danckbaerheyt van die van Brugghe tot hemwaert voorhanden zijn? Het was de felfde Enghelbert die bedwang de ghene die aen de palen des Rhijns gherebelleert waren, ende heeft den voorfz. Keyfer in vredelick befit van de landen van Overmafe gheftelr. Sonder te fpreken van de ghevaerlicke reyfen voor den voorfz. Keyfer by hem voorghenomen, als die van Bretaignen, om dat houweiick van den voorfz Ertz-Hertoch Maximiiiaén met Vrouwe Anna (die erfghename van 't Hertochdom van Bretaignen was, ende naderhandt tweewerf Coninginne van Vranckrijcke is gheweeft) te weglie te brenghen, ende hadde foo verre daer in ghehandelt, dat het al verwillighet was, ende zijnen voortganck hadde ghehadt, ten ware dat mijn Heere Jan Prince van Orangien Vader van mijn Heere Phihbert t'felve verhindert hadde, die t'houwelijck van de felve Vrouwe, wefende zijn Nichte ende Rechtfweerinne, met den Coninck Karei van Vrancrijcke maeckte. Ja de verdienden ende weerdicheyt des voorfz. Heeren waren in foo grooter achtinghe in defen landen, dat hy over alle de felve werdt Lieutenant generael ghefet. De Erfghenamen van alle de goeden, die de  C 61 ] de voorfz. Grave Enghelbert herwaerts over hadde, was mijn Heere de Grave Jan van NaiTau zijn broeder ende onfe grootvader. Ende na des felven overlijden, quam mijn Heere de Grave Heyndrick onfe oom, des voorfz. Heeren Grave Jans oudtfte fone, int befic ende fucceffie van alle de goeden van herwaerts over, narneliek die gheleghen zijn in Brabandt, Luxemborch, Vlaenderen ende Hollant: ende mijn Heere de Grave Wilhelm onfe vader in de goeden die in Duytilandt ligghen. Niemandt foude connen loochenen, dat tot zijnen tijde in defe landen gheen Heere en is gheweeft, die meer arbeydt ende moeyte heeft ghedaen, ende hem meer beneerfticht om den Keyfer Karei te dienen dan de voorfz. Grave Heyndrick. Ende om niet wijdt wt te varen int verhalen vant ghene dat fo wel bekent is, fo willen wy flechs met eenen woorde feggen , dat hy is de ghene die den Keyfer heeft de Keyferlicke croone op 't hooft doen fetten, hebbende in dier voeghen defe faken vervolcht (doe de Keyfer zijnde in Spaegnien, foo wel door zijn afwefen als door zijne jonckheyt van jaren de gheleghentheyt niet en hadde om felve fulcx te vervolghen) dat hy de Keurvorften daer toe bracht, datfe den voorfz. Keyfer prefereerden voor den Co- niacfc  i 6* 3 ninck van Vranckrijcke, die oock nae de felve croone was ftaende. Maer alfo elk eenen is kennelic dat defe Keyferiicke croone is de brugghe geweeft, die namaels den Keyfer heeft den wech ghemaeckt om foo veel ende foo machtige landen ende heerlickheden re vercrijghen: Soo en can men oock niet ontkennen dat men om der felven weldaet wille, den voorfz. Heere Grave alle danckbaerheyt fchuldich was te bewijfen. Maer foude men 00c wel een teecken Hechts, ofte een weldaet alleene ons connen bethoonen, die ons huys heeft van 't huys Spaegnien ontfanghen ? Men liet op veel plaetiën hier te lande de ftucken gefchuts met de wapenen van Hongherijen , die de Coninck van Hongherijen onfen voorouderen ghegheven heeft tot een ghetuygheniiTe ende memorie van hare vrome feyten die fy aen den dienft der voorfchreven Coningen teghen de Turcken bewefen hadden: van den welcken ftucken fommighe wt onfen huyfe van Breda ons zijn gheweldelick ontvoert worden by den Hertoch van Alve, doe hy in defen landen was tyranniferende: ende fommighe zijn daer noch ghebleven. D'welck wy tot dien eynde hier voortbrenghen, om daer by te feggen, dat alfoo lange als defe ftucken fullen in wefen zijn, fo lange fullen oock  [ 63 ] oock dueren de teeckenen van de vrome feycen onfer voor-ouderen, ende dat heerlick ghetuyghenis dat hen van den Coninck van Hongherijen ghegheven is. Maer alfoo onfe voorlaten foo edel zijn gheweeft, ende door de ghenade Godes, metgaders haerlieder goet regiment ende huys-houden, ooc daer beneven niet arm en waren, foo en hebben fy van defe Landtvorden noyt niet gheeyfcht, oock en hebben fy van den felven noyt gheen gratuiteyt ontfangen, na dat fy wel verdient hadden: daer nochtans de Keyferlicke croone ten minden wel eenighe recompenfe was vereyfchende. Wel is waer, dat de fuccesfie van Chaalon ende des Vorflendoms van Orangien is een groot aenwas ende vermeerderinghe van onfen huyfe gheweeft. Maer fo wy dieshalven in yemandt ghehouden zijn, dat is voorwaer den Coninck Francoys den eerden des naems , die aen mijn Heere den Grave Heyndrick onfen oom ten houwelic gaf de fuder van mijn Heere de Prince Philibert, dochter van mijn Heere de Prince Jan, de welcke opghetrocken hadde geweed by de Coninginne Anne , des voorfchreven Conincks fchoonmoeder, ende van de welcke de voorfchreven Princeflè de nichte was. Aenmerckt nu hier, mijne Heeren, den grooten onderfcheyt die in defen ghevalle  [ H 3 ghevalle hem verchoont. De Keyfer heeft zijn croone ontfanghen door den arbeyc ende moeyte van onfen oom, ende en heeft hem gheen danckbaerheyt bewefen: ende ter contrarien, den Coninck Francoys, die wel wiste wat de voorfchreven Heere gedaen hadde voor den ghenen die om t'felve was doende daer hy naeftondt, en laet daerom niet hen ten houwelicke te gheven deze Princeflè toecomende erfghename van haren broeder mijn Heer de Prince Philibert: daer mede te kennen ghevende de voorfz. Coninck, dat hy den felven gheenen ondanck en wifte, die hem foo ftandtvaftelick over die zijde hieldt, aen de welcke hy hem eens ghevoecht hadde, foo dat wy t'felfde wel moghen van hem - feggen dat de hiftori-fchrijvers van zijnen tijden ghefeyt hebben dat hy een edel ende milde Vorft van herten was. Ende of fchoon de Keyfer ter ghedachtemflè van den Prince René, achtervolghende zijnen wterften wille ofte teftament, eenighe buyten ordinarife weldaet ofte yet byfonderhnghe privilegie verwilliget ofte toeghelaten hadde : foude dat nochtans wel een ghenoechfame recompenfe wefen voor foo ghetrouwe ende voornemelicke dienften van foo vroom ende cloeck een Vorft, die met macht ende ghewelt van wapenen niet alleene  i 65 3 leene de fchade van een flagh aen s'Keyfers zijde verlooren, heeft weder opghericht, maer noch daer en boven hem heeft dat Hertochdom van Geldren wederom vercreghen, ende die daer naer voor den dienft des voorfchreven Keyfers noch quam voor fijn voeten te fterven ? (*) Wat willen wy fegghen van den Prince Philibert, de welcke alleene heeft vercreghen r/Henochdom van MeJanon, het Coninckrijcke van Napels, ende t'famen met mijn Heere van Bourbon hem verfekert heeft van de ftaet van Roome: die t'zijnen dienfte den Paus aldaer ghevangen, ende hem tot op t'hoochfte van foodanige grootheyt ende voorfpoet eyndelick gebracht heeft ? Ende nu fal de fone fulcken Princen van hoochE love- (*) Het zelve lazen wy, meermalen, in deze Apologie; het lelve vindt men ook in de gedrukte Verantwoording des Prinfen van ij«8 : doch eigentlyk weidt RENe', in 't gezicht van den Keizer, gewond, en overleedt, binnen weinige digen , oud zes en twintig jaren. De naukeurige Schryvers van het leven van Willem I. en der Vaderl. Hifi. brengen zynen leeftyd tot twee en dertig jaren. Den eerstgenoemde geeft zelfs als een misilag op, dat hem in 't Supplement van Moreri maar die kortere leeftyd wordt toegelegd. Ondertusfchen heeft zich de Heet j. h. her ing ook tot zes en twintig jaren bepaald, en deze uitrekening ten volle bewezen. Zie 't Aanbangf. tot de Va~ derl. Hifi I. I. 1S9. not. In de Species fafli, hier boven aangehaald, ftaat Renatus prefe&us 1000 eaiiitbui & 20 fignis peditüm in obfidione fancli deftderii tx iftu Bombarde meritttr in 9iw ttatis i$'  C 66 ] lovelicker gedachtenifle, comen verwijten, dat de Keyfer heeft haren erfghenaem ende neve recht ende juftitie gheadminifteert ? Jae en hadden die van Naflau hier te vooren niet gheleefc, ende en hadden die van Orangien niet foo dapper in de wapenen geweeft, al eer dat defen Coninck geboren ward: hy en foude niet foo veel tictelen gefec hebben in den beginne van defen Ban, door den welcken hy ons valfchelick ende lafterlick voor eenen Schelm ende Verrader meynt te verclaren: d'welck noyt en werdt bevonden, ende alfo wy hopen noyt en fal aen yemants van onfen gedachte bevonden werden. Maer datmen ons daer op antwoorde wie de ghene was door wiens bevel dat de Cardinael van Gran» veile heeft wijlen den Keyfer Maximiiiaén den anderen, doe hy noch maer Beemfche Coninc was, onderlïaen te vergeven ? Wy weten wel wat de voorfchreven Keyfer ons ghefeyt heeft : ende hoe dat hy nae dien tijdt den Coninck ende de Spaeg» naens foo feer ontiien heeft , inder voeghen dat hy noyt meer daer naer en heeft durven openbare profeflie doen van de Religie , die hy nochtans bekende de befte te wefen. Voorts fegghen fy, dat hy t'felve nader* . . handt  C 67 2 handt altijdt naghevolcht ende fonfwaert ghecontinueert heeft, ons hebbende eerflmael ghecreeert Ridder ende medebroeder van zijner orden van den gulden Vliefe, ende daer naer ghecommitteert zijnen Stadthouder generael over f gouvernement van Hollandt, Zeelandt, Vtrecht ende Bourgoignen, ende oock vanden Rade van Staten, ons doende voorts veel ende verfcheyden eeren ende weldaden. Soo veele de weldaden belangt, (*) wy en connen dat gheenfins bekennen, ten ware datmen weldaden woude noemen de groote oncoften die wy foo wel aen s'Keyfers als aen s'Conincks dienfl: ghedreghen hebben. Want die tot dien tijt gheleeft hebben, ende fonderlick ten tijden des Conincks, connen noch wel indachtich zijn, hoe machtighen edeldom van veele ende diverfche natiën t'hof altoos ghevolcht heeft, ende den meeftendeel alle wt Duytfchlant. Daer en boven foo weet een yeghelick wel hoe dat ons huys t'allen tijden open ftondt , ende dat wy gewonelick moeflen hebben alle t'gene daer s'Conincks hof gheerE 2 ne (*) Op het verbreiden der weldaden, den Prinfe bewezen, wordt ook kragtig geftoft in den Indaagsbrief. Men kan dat ftuk in veele opzichten voor een kort begrip houden van den Ban, of eerder den Ban voor een weerklank van die befchuldigingen, welken reeds in den Maanbrief waren opgelegd, en dat wel met dezelfde woorden.  [ 63 ] ne af hadde ontlatende cntllaghen gheweeft: in der voeghen dat wy veele van des hofs coften hebben moeten draghen, om dat van s'Conincks weghen foo quade ordre daer in ghcftelt warde. Voorts lbo is oock eenen ycgclicken kennelick hoe groote ende excesfive coften dat wy moeiten doen op de reyle, op de welcke wy teghen onfen wille ende nae veelen proteftatien aen den Keyfer ende aen de Coninginne van Hongherijen ghedaen, bedvvongben worden de Keyferlicke croone nae den Keyfer Ferdinand te draghen: dewijle dat het ons niet redelick en dochte, dat wy de croone van onfes meefters hooft, die onfe voorouders hadden daer op geholpen féttear, elders fouden gaen wech draghen. Daernaer deden wy die reyfe in Vrancrijcke, alwaer wy als een van de ghijfels ghefonden worden tot dat de pays van Cafteau en Cambrefis fouden in 't werek geftek v/erden: de welcke ons oock een groote fomme geldts heeft gheftaen. In der voeghen dat wy met der waerheyt connen fegghen, dat defe drie artijckelen metgaders de coften ghedaen in de laefte tochten , ende infonderheyt dien van Philippe-* •ville ende van Charlemont, daer wy gene« rael van den leger waren , beloopen tot és fomme van meer dan vijftien mael hon- dert  [ 69 ] dert duyfent guldens : daer t'nochtans wel .blijcken fal by de Rekencamer , dat wy voor alle defe dienflen noyt van eenen penninck recompenfe en hebben ghehadt. ja dat wy Lieutenam generael van den legher zijnde, voor onfe gagien niet meer ontfingen dan dry hondert guldens ter maent, waer mede wy niet en conden toecomen ora flechïs de dienaers die onfe tenten Helden, te betaelen. Daerenteghen , v/are de Conisïginne van Hongherijen noch by leven, foo foude fy wel indachtich wefen van t'ghene dat fy tot ons feyde, doe de Keyfer hem vindende in de wterfte benautheyt, daer in hy noyt en was gheweeft- (zijnde van foo machtighe Vonten, als van Hertoch Maui itz Keurvorft van Safïèn ende Landtgrave Wilhelm van Heffen over deen zijde, ende van den Coninck Heyndrick van Vranckrijcke over d'ander zijde overvallen) den pays van Paflau maeckte met foo merckelicke fchade ende. intereft van onfen huyfe, het welcke t'onfen grooten cofte ende verliefe hem. was dienende , om t'felve Rijcke te bewaren, dat hem die van onfen huyfe daer te vooren verworven hadden. Want niet tegenftaende dat de Keyfer in volle verfamelinghe der Staten des Rijcks, verheven in zijnen Keyferlicken ftoei, ons hadde by advijfe van de Keurvorften enE 3 de  I 70 ] de by vonniflè toeghewefen eenen grooten deel van de Graeffchap van Catzenellenbogen, metgaders bet dan twee milioenen guldens voor onfe achter ftedicheyt, foo maeckte hy nochtans zijnen paeijs t'onfen cofte, (lellende by t'accord van PalTau onfe partijen wederom in de poffeffie, fonder ons eenige recompenfe daer van te doen. D'welcke wy alhier niet en verhalen, om dit proces wederom op te werpen dat eens is ghewttet worden door 't appoinftement met den doorluchtighen huyfe der Landtgraven van HefTen (van de welcke wy dienaars ende bloedtverwanten zijn) by die van onfen huyfe ghemaeckt: maer het dient alleenlijck om de gantfche werelt beter te doen verftaen de weldaden die wy van 't huys van Spaegnien ontfangen hebben: ende op dat een yeghelick mereke wie de gene is die met rechten behoort van ondanckbaerheyt gheftraft te werden. Daer toe foo en is dit niet de eerfte reyfe dat ons fulex is gebeurt. Want doe mijn Heere de Prince René, d'ourfte zijnde in onfen ghellachte , de oorlooghe van Cleven fo cïoeckelick vervolchde , de Keyfer beloofde hem niet te appoinéteren met den Hertoghe van Cleven, dan met conditie, dat hy ons foude laten vredelick ghenieten den derden deel van 't Hertochdom van Guylic, die ons toebe-  C 71 3 toebehoorde, by fucceffie van mijn Heere de Grave Jan van NaiTau- onfen ouden grootvader, ende vrouwe Margriet Gravinne van Guylick ende van der Marck: dies niettemin de Keyfer hebbende de victorie vercreghen, appoinéteerde .met den voorfchreven Hertoge nae zijn goetduncken: foo haefte vergheten hebbende dat de voorfchreven viftorie door den arbeyt ende dapperheyt van onfen voorfchreven Heer neve hem was verworven. (*) Belanghende de eere die ons foude aenghedaen zijn, wy en willen gheenfins ontkennen, foo wy oock hier te vooren geerfie bekent hebben dat ons de Keyfer grootelicks gecerc heeft, ons hebbende aenghenomen ende opghetrocken in zijn camer den tijde van negen jaren, ende naderhant in onfe eerfle krtjchs tochten , ons terftont groot bevel ghevende, infonderheyt doe hy ons ftelde E 4 over (*) Zyn hoogftc loon was het Staihuderfibap pmiratl ovir den Furflendom van Gclre ende Zutphen, waar van in een ander werk, uit de noch voor handen zynde arn'culen , waar op, met kleine veranderingen, het Traiïaet van voor VenU gefloten wierdt, door uiy breedvoerig zal gehandeld worden, ook met opgave van zyne Commisfie als Stadhouder, en van den door hem gedanen eed, enz. Het is nodig, dat dit deel der Gelderfche geic'.üedenisfe en regeering, zozeer, als fchiei alle andere vakken daar van, in een hciderer licht gefteld worde. De kundige WiGENABR ka» »}M eens volkomen tpeftaan, dat PHILIPS van MontmORENCIT Grave van Hoorn in Gelderland Stadhouder was arend vah SlichtkkhoRST wist den naam van Caril van Brimeü nier te fpeUen...  t 7* ] over alle de ordonnantiën van defe landen' Ende doe de Hertoge van Savoyen hadde een fekere reyfe voor de handt, ende in zijn ablentie eenen Generael van den ledier foude gecoren werden : hoe wel dat wy de felve tijt noch maer ontrent de eenentwin«ch jaren oudt en waren, felfs afwefende van hove, te weten tot Bueren : t'felve nochtans onaengefien, oock niet tegenftaende dat de Heeren van den Rade ende de Comngmne felve veel andere prefenteerden die van grooter ervarenheyt ende daer toe feer bequame waren, als mijne Heeren de Graven van BolTu ende van Lalaing, Menen van RofTum out Ridder, ende den Grave van Egmond (de welcke twaelf jaren ouder was dan wy) metgader de Graven van Meghen ende van Arembcrch: ende dat wy van niemands waren ghenoemt wt oorfake van onfe groote jonckheyt (foo fy 't daer naer voor de Keyf. Ma. hebben verantwoordt) So heeft het nochtans zijne voorfchreven Ma. belieft ons voor allen anderen te verkiefen wt oorfake die hy doe ter tijt verclaerde, ende de welcke de Coninginne daer naer ons gaf te kennen, doefe ons bedwanck defen laft te aanveerden: die wy voor defe reyfe liever willen verfwijghen, dan de felve vertellende, te fchijnen als wouden  [ 73 ] wouden wy ons felven te hooghe loven ende prijzen. Wy fullen noch meer fegghen, namelick dat het den Keyfer belieft heeft ons doe der tijt wt den leger te ontbieden , als hy voor ulieden, mijne Heeren, woude verclaren, dat hy begheerde alle zijne Coninckrijcken in de handen van den Coninc zijnen fone over te fetten, ende dede ons fo groote eere aen , dat hy fo een heerlicke ende folemnelicke acte niet en woude begaen in onfen afwefen, ja dat meer is, hy heeft hem felven willen verthoonen in uwe vergaederinghe , leenende op ons , van weghen zijner fwackheyt: d'welck veele doe ter tijdt daer voor hielden , als dat ons groote eere daer door foude ghefchiet zijn. Maer oft nu foo ware, dat de Coninck na dien tijdt ons foude eenige eere bewefen hebben, nochtans wy en fien niet hoe dat hy daerom eenich voordeel over 'ons can hebben, dewijle dat hy teghen alle recht ende redene , ja teghen zijnen eyghenen eedt ons heeft onghetrouwelick de felve willen benemen. Want fo veele als de ordre aengaet, dewijle dat de Keyfer metgaders de collegie van de Ridders ons hare ftemmen hebben ghegeE s ven,  C 74 3 ven , (*) foo en zijn wy in hem niec meer ghehouden, dan in yemandt van de ander Ridders: ghemerckc dat hy nootfakelick moede goetvinden t'ghene dat de Collegie voor goet aenfach : alfo hy wel weet, dat wy in 't lefte Capittel van der ordre in defen landen tot Ghendt ghehouden, veel Ridders by de meelte ftemmen teghen zijn advijs ende wille vercoren hebben, ende de felve doen ontfanghen. Maer al waert foo, dat wy om dies willen in hem gehouden waren , nochtans foo verre is het van daer, dat hy ons de ordre foude met rechten connen verwijten, dat ter contrarien hy felve daer van is vervallen. Want onder anderen artijckelen van de voorfchreven ordre heeft hy ghefworen, dat de Ridders niet en behooren te rechte te ftaen dan alleenlic voor hare medebroeders, (f) Wt crachte van welcken (*) In ijjff werdt de Prins, met achtien andere Heeren, by de twee en twinrigfte verkiezing, Ridder van 't Guide Vlies. Hy is de eerfte niet op de Lyst, welke daar van noch voorhanden is (Guicciahd. Belg. Defer. p. iJ4.;, maar de dertiende. Wagenaak heeft daar in geene orde gehouden. d) Zo fprafe ook Sabina, Palsgravinne, Hertoginne in Beyeren, Vrouwe van Lamorael, Graaf van Egmend, bv zyne vervoering uit de gevangenis van Bruffel „aar het Kasteel van Gend, en beriep zich op eene reeks van voorbeelden, m *e Heeren vauA*W*/W,, Montag*, Descampes, de U Roihe , Nole h ,  C 75 3 welcken artijckel en was noyt in de macht van den goeden Hertoch Philips , te be~ dwinghen IVÏher Jan van Luxenborch , dat hy zijnen eedt foude afgaen dien . hy aen den Coninck van Enghelandt hadde ghedaen , om dat de voorfchreven Heere van Luxemborch de decifïe van zijn ghefchil aen de coliegic der Ridderen overhelde. Maer de broeders die de Coninck in de fake van mijne Heeren de Graven van Egmond ende van Hoome , den Marquis van Berghen , ende den Heere van Montigny heeft gecommitteert ende ghegheven, en zijn maer huerlinghen, pleyt-vogels , (*) ende luyden van gheener weerden: door de welcke hy ons oock teghen alle forme van rechte heeft doen daghen ende verwijfen, alfoo wy over fommige jaren daer tegen gheprocefleert hebben, metgaders de nulliteyt des voorfchreven da- ghements Noten, vin Romon, van Gruytbuyfen, van Ravejleyn, Desqtserdres, van Rysborch, van Haukbordy. , breder te vinden by BoR. Voorts mag men ook tot opheldering hier van raadplegen met Elb. le Lion (meer onder den naam van de Leeuw en LeoNINUS bekend) Conf. lxxjc- Aarei veileris privilegium Proceribuc Belgii competent emplitjime explicsr.s pro dtfcn/ione de fundi comitis Egmondani. (*) RabuU. Het betreft J. vargas, die zyne redenen altoos met eene taal, welke van G. A. bredero getappijte, of geborduurde woorden genoemd wordt, opfehikkende, cierlyk of geleerd meende te fpreken, als hy het fraxerant templa en veffrot privilegies uitbromde.  [ 76 ] ' ghements de geheele werelt te kennen ghegheven. In der voeghen dat hy felve teghen de artijckelen van de collegie, ende teghen zijnen eedt ghedaen hebbende, gheenfins ontfanghelick en is in foodanich verwijt in t'welck de teeckenen zijnes eedtbrekens al te claerlick inghedruckt ftaen. Ende aengaende de ordre, metgaders de gouvernementen ende andere ftaten ofte digniteycen, wy en zijn gheenen anderen fchuldich" van der felven weghen eenighen danck te weten, dan alleene den Keyfer, die voor zijn vertreck wt defe landen t'felve alfoo ghewilt ende verordonneert heeft, ghenoechiaetn bekent hebbende onfe neerfticheyt ende trouwe in 't gene dat ons van hem belaft was, ende namelick om de goede dienften hem bewefen in 't acnvoeren ende beleyden van zijn armeye , hebbende teghen ons over dander zijde mijn Heere van Nevers, ende wijlen mijn Heere van Challillon Admirael van Vranckrijcke, die naderhandc ghenoech bethoont heeft, dat hy een feer harde ende ftraffe teghenpartije was : de welcke nochtans (Gode lof) ons gheen afbreucke ghedaen noch yet tegen ons behouden hebben: ja wy en lieten niet voor haren ooghen Phiiippeville' ende Charlemont te bouwen ende te ftercken, niet teghen- ftaende  [ 77.3 ftaende dat de pefte foo groot in onfen legher was. Soo veele als t'gouvernement van Bourgoignen belangt, wy connen voor feker en-, de met der waerheyt fegghen, dat wy van t'felve noyt niet ontfanghen en hebben. Wy laten ftaen, dat onfe. voorfaten altijdt hebben ghemainteneert t'felve hen ervelick toe te behooren. D'welck blijckt by dien , dat Mevrouwe Philiberte van Luxemborch Princeife van Orangien, te wijle dat mijn Heere de Prince Philibert haer fone in Iralien was, dede de Staten van Bourgoignen in onfe ftadt van Nozeroy vergaderen: ende alfoo het felve van fommighen niet goet ghevonden en weidt wt redene dat de voorfchreven onfe ftadt op eene van de frontieren vande Graeffchap van Bourgoignen is legghende, foo antwoorde fy, dat fy 't dede om de posfeffie daer de Heeren van Chaalon in waren, van ervelicke gouverneurs in de voorfchreven Graeffchap van Bourgoignen te fijn, door foodanighe acfte te onderhouden. Maer hoet daer mede is ofte niet, als men ten rechten wil in fien hoe dat de Coninc met ons gheleeft ende ghebandelt heeft, foo is hy ghenoech wtwijfende, dat hy gheen redene en heeft om ons de voorfchreven eeren voor te werpen de welcke hy felve teghen alle  f 78 ] alle regelen die in cas van eere pleghen onderhouden te werden, metgaders lijf er,de goet ons heeft willen benemen, hebbende daer en boven onfen lieven fone, tegen alle goddelicke ende wereltlicke rechten, felfs tegen s'landts privilegiën by hem ghefworen tot zijner blijde incomfte , ons oncweldicht ende wech ghevoert. Aengaende dat hy ons foude ghegundt hebben te wefen Raedt van Staten : wy hebben ghenoech bethoont in onfe voorgaende verantwoordinge in 't jaer 1567 wtghegaen.O dat fulcks de Cardinael ende" andere gepracïifeert hadden dat wy daer toe fouden beroepen werden, niet anders daer mede meynende, dan om fleches alle hare handelingen onder onfen name ende aenfien by den volcke te bedecken. Derhalven oock en zijn wy gheenfins in hen lieden ghehouden, dewijle dat fy niet ons voordeel, maer alleen hun eyghen nut ende profijt in defen waren foeckende. Soo hen dan tTelve nu niet en heeft willen ghelucken, dat moeten fy een van beyden toefchrijven, ofte haerlieder cleyn verftant ende begrijp, datfe haer voornemen niet voorfichtichlick genoech hebben connen beleyden, ofte (dat beter te gelooven is naedemael da; (*) By BOK IV. Ut, era,  i 79 3 dat het genoech blijckt datfe geen gebreck van verftant ofte finnen en hadden,) om da1 haerlieder boosheyt foo over groot, ja fo oogenfchijnelick ende taftelick was, dat niemande heeft connen de felve verdragen, maer hebben moeten als een fenijn ende een alghemeyne infectie van pefte wt den lande gheworpen werden. Nu dewijle datfe hen daer mede niet en hebben laten vernoegen, datfè fouden onfen perfoon alleenelick hebben aenghevallen, om ons van ondanckbaerheyt ende onghetrouwic* heyt te befchuldighen: maer alfoo de tobrnicheyt ende rafernije niemandt fparende, alle menfehen te gelijcke lafiert ende aenfnauwt, foo wel de onfchuldighe als die men voor fchuldich wil houden: foo is oock hare dertelheyt foo wt der maten groGt geweeit, datfe infghelijcks de eere van onfe ghefelnede hebben willen raecken, door dien datfe van ons lefte houwelick fo laflerlick zijn fprekende: waer in wy niet en fien wat meer te (tranen is, ofte hare onbefchaemtheydc ofte haer onverftandt, dewijle dat defe geleerde luyden die hen beroemen foo goede fchilders te wefen, niet en hebben gheweten defe leflè te pra&iferen, die de kinders in der fchole daghelicks zijn opfegghende, dat dz ghene die bereydi is van an« = deren  [ 8o ] deren qualick te fpreken, felve behoort van alle misdaet vry te zijn. Want het is een groote onbefchaemth.yt ende onbedachtheyt, indienfe hare eygen fauten die foo mercke-, lick zijn , wel kennen, datfe niet te min over hare diftelen ende doornen fo fachte gaen al, tredende, als oft enckel roofen waren: ofte foo fy de felve niet en kennen, wat een groote beeftachticheyt ende botticheyt is het, niet te fien het ghene dat hen t'elcker uren voor haren oogen is verthoonende ? Sy fien daghelicks eenen Coninck met bloedtfchande bevleckt, dien maer een half ledt naerder en ghebreeckt om eenen Jupiter te wefen , die zijner eyghen fufter man was : ende noch durvenfe ons comen verwijten een houwelick dat heylich, eerlick, wetteiick ende goddelick is, ja volghende de ordonnantiën der kercken Godes ghedaen. Ende hier zijn wy ten anderen mael benoodicht, mijne Heeren, ulieden te bidden dat ghy van ons fulcks niet en wilt ghedencken, als ghy noyt aen ons gnefien hebt, dat wy door luft van te mifiègghen fouden beweecht werden defe leelicke ende ftinckende fweeren te ontdecken, ofte alle de werelt voor oogen te nellen het brandtteecken van foodanighe confcientien , maer Ulieden fal believen t'felve niemant anders dan  C 81 3 dan alleenelick defe moedeloofe toornicheyt ende rafernije der vyanden Godes, jae der gantfcher Chriftenheyt, ende ulieder infonderheyt, te wijten, die teghen ons wt gheener anderen oorfake foo toornichlick ontfteken ende verhit zijn, dan om datfe wel weten met wat grooter forghe ende ghetrouwicheyt dat wy ons altijdt hebben beneerfticht, om uwe welvaert te vervorderen. Hy felve dan, die zijn eyghen nichte ghetrouwt heeft, darf ons teghenwoordich houwelick, d'welck een wettelick houwelick is, ende na Godes woon, ons hier gaen verwijten. Ja de gene, die om tot fulc een nieuw houwelic te geraecken, zijn eyghen wijf dat hy hadde, zijnde een dochter ende fufter van de Coninghen van Vranckrijcke, foo wreedelick vermoort heeft,(*) alfoo wy verftaen F dat (*) Van der Koninginne Iz abellis dood vindt men dit by Ev. v. Reïd Ned. Hifi. bl. 4. defelve kort daerna oock fier f met eene onghevooonlijcke, ende verdachtighe manier, -want bij baer viert bevonden een foontjen, dat vijf maanden ghedragen. ■was, ende die DoSeren hadden baer Ader ghelaten ende fiereke purgatien ingegheven. Meeteren fpreekt ook van eenen foone, dien zy by miskraam gebaard hadt; doch beiden hadden van «ene dochter moeten fpreken. ALVA althans maakte, d. 17 Nov. it6%, nit hoger last, aan den Stadhouder van Gelderland bekend, dat zij voer beuren tijt van een dochter gelegen was, en daar aan geftorven. Deze brief is noch voorhanden. Het «s opmerkelyk, dat daarin wel gemeld wordt, dat deze dochvóór haren dood, het laatfte olyfel entfangen hadt, maax niet  [ 8a ] dat men foude in Vranckrijcke goede informatien daer van hebben: ja zijn echcelicke huyfvrouwe, die de moeder was van cwee dochters de gherechte erfgnenamen van Spaegnien. Soo dat wy niet en twijfelen, of de croone van Vranckrijcke, de welcke voor dees tijdt heeft de Croone van Caftilien aen eenen baftaert ghegheven, van den wekken Philips is afghecomen, ontervende een tyran die nochtans echcelick was gheboren: en fal niet van gheringeren vermogen zijn, om die voorfchreven croone voor de gherechte erfgenamen der felven te behoudens foo anders Gödt niet de moeder. Dan hoe het ook zy, rast is het, dat PhixifS nimmer beter tyd ontmoeten konde, om zich van deze vrou. we, zonder wantrouwen, te ontdoen, dan dezen, waar in zy de halp eens arts volftrekr van noode hadt, en zich in om. Handigheden rrcvondt, uit welke zy door 't nemen, niet al van vergiftige, (vergelyk egter d'aangehaalde Schryvers in de Dom CaRLOS van d'Abbé de saint real) doch even nadeelige, fchoon eenvoudige'middelen, heel licht ter dood konde ge"bragt worden; gelyk ook gefchiedde. Dit althans komt my ■waarichynelyker voor, dan op geweidadigheden te denken, ■welke Em. van Meeteren meldt, dat aan 't HofFvan Vrankïyk gewantrouwd werden. Is zy geftorven niet zonder achterdenken van den broeder , Coninck, en de moeder van Vranckrijck, van ecnigc violentie, UI. s6. eene uitdrukking, waar toe hem Mogelyk een misverftand van de woorden, hier boven in de Verantvioordinge, aanleiding gegeven heeft, dewyi Philips aldaar gezegd wordt fijn wijf foo wreedelic vermoert te hebben: 't welk nochtans zeer wel is uitgedrukt, om dat al was de SConinginne op de zachtfte wyze , van kant gebragt, deze daad $Smmer wreed -heeten. moeste, doch niet vitltnt.  C 83 ] Godt (die een rechcveerdich richter is, en« de fodanige boofheyt niet en pleecht ongheflraft te laren) de wraecke daer over niet en doet binnen zijnen levenden lijve, hem van zijnen ftate affettende, alfo hy feer wel verdient heeft, al waert foo dat hy geen ander faute dan defe bloetfchande, metgaders foo een leelicke moort ghedaen hadde. Maer hy was (fullenfe fegghen) ghedifpenfeert fulcks te doen. Van wien doch? Van den Paus van Roome, die een Godt op eerden is. Die heeft het voorwaer moeten doen : want de Godt des Hemels en hadde hem noyt fulcks verwillighet. Nu op wat voet moeite defe eerdfch-hemelfche difpenfatie ghefchieden? Om dat men foo fchoon een Coninckrijcke niet en behoorde fonder erfghename te laten. Dit was de oorfake waerom dat boven defe vervaerlicke fauten, die aireede verhaelt zijn, noch heeft defen fchrickelicken nederflach moeten gefchieden, dat de vader zijnen eygenen fone ende erfghename foo onmenfchelicker wijfe ende onghenadelic vermoort heeft,(*) ten eynde F £ dat (*) Waarom de Erfprins Karel werdt ter dood gebragr, is van ieder, byna op eene verfchillende manier, gegist geworden, doch nergens voldoende betoogd. Dan het is zeker, dat gHlilJS zyne onrechtvaardigheid, reeds van den eerften ftap,  i 84 ] dat de Paus door fodanich middel foude een inganck ende aenleydinge vcrcrijghen» om van foo grouwelick een bloetfchande, die afgrijfelick is fo wel voor Godt als voor de menfehen, te moghen difpenieren. Daerom wie can ons met rechten befchul- digen, flap, welken hy tot deze handelwyze deedt, volkoraelyk bezeft hêeft: want toen hy zynen zoon gfevangen zette en fon legement auec garde et feruite particulier, affin quil neh fortijl , voorzag hy (gelyk ik uit zynen brief aan ALVA lees) dats etant cecy cbofe de telie qualité et importance , que facillemer.t fe feroient et pourroient fur fcelluy fere dhters jugemens et discours, het dienstig ware, Hem (ALVA) daar van te onderrichten , oin verder aan zynen Raad van Staaten in de Nederlanden, en andere Raden , Steden enz. kennisfe te geven, dat zulkj voor het eigen voordeel van Don Caelos, pour fin propre bien et prouffit noodtakelyk ware. Wy zien uit dien brief, dat de Koning, by zich gevoelende iets gedaan te hebben, 't geen van de volle wereld eenpariglyk Vcragt moest'Wordtn, zynen bevelhebber last geeft, om deze daad voor hem goed te maken ; een proef van eene inwendige bewustheid van rechtfchennis, gefprdten uit Onbewezene opvattingen, -t zy dan dat carlos Nederland te Veel was toegedaan, 't zy.... 't zy Op welke wyze Don Caelos daarna werdt ter dood gé' bragt, is even onzeker. Thuanus , Strada en na hun Wat-" son fpreeken van een binnen weinige uureh werkend vergif BOR (lil. j>+.; .raeldt, dat.hem de Inouificie door de openine van aderen zou omgebragt hebben; veelen zelfs gewagen van een dood-bad: dan daar op zou ik niet durven denken Ook by BOR wordt naderhand (ISo) eene gisfing te berde gebragt, ah of hy zou geworgd zy„ met een handdwaal. Du Plessis! Mornaij, aangehaald in de Histoire de la Maifon de Bourbon parU. Desorajeaux (t. V.), vertelt dit omftandiger, dat ie. frt •? t£g!nS d!" W°Igen hefti^ ïe we« ftellende, deScherp„chtelt0themZeide: Mineur, pal*, t'tit  C 85 3 digen, als wy feggen, dat wy niet en willen geregiert zijn van eenen föo bloetfcbandigen Coninck , die zijnen eyghenen fone ende wijf vermoort heeft? Hoe veel Coninghen zijn wt haren Coninckrijcken gebannen ende verdreven worden , die noch foo grove crimen ende mifdaden niet bedreven en- hadden? Want aengaende van Don Karei, en was hy niet onfe toecomende Heere, ende dien men mochte vermoeden, dat hy eens foude onfe meefter werden? Ende foo de vader hadde eenige bequame redenen by te brenghen , waerom dat zijn fone moeite ter doot verwefen werden, en F 3 behoorde t'est puur- vstre bien. Wy zagen boven uit des koning! brief het pour fon propre bitn et proujfit, en daar uit mogen de Franfchen dit koddig vertelzel verhaspeld hebben. Wat my betteft, liefst wilde ik, met. een gedeelte der aangehaalde. Schryve.rs door den Abt van SAint-Real , op een ongevoelig, traag-werkend gif denken: ook op dat men niet te verte van eenen, tot noch, toe ook onbekenden, en alleen maar metéén woord vermelden brief v^n ALVA in P, Winsemii Rerum fob Philippo II. per Frifiam geflarum L. II. p. t}9. afwyke, welke ftrekt tot bekendmaking, dat 's Konings geer lieven ende ffruntlijeken zone, den drie en twintigiten van Hooymaand, overleden was, hebbende drye dagen daer te voeren met grooter deuotte zijne heylige facramenten entfangen : gewis een dood, welke, by aldi?n me;i de voorafgaande om-ftandigheden, en Philips niet kende, alle waarfchynlykheid van natuurlyk fterven vertonen moest, maar nu op iets ergers denken doet, fchoon geenzins op een binnen weinige uren werkend vergif.-— Men, zie dus, of de vermelding der heylige facraxnentea hier niet in dezen brief met groot opzet zy te pas gebragt. is van den naeftiejltn A-'.g, itfit.  E 86 } behoorde niet ons lieden veel meer toe dat felve te richten, die fo grootelicx daer in geinterefleert waren, dan dry ofte vier monicken ofte Inquifiteurs van Spaegnien? Maer wie weet, oft hy daer mogelicke confcientie af maeckte, dat hy foude fulck eenen tot erfghename laten, dien hy hieldt als in onechten houwelicke gheboren : nademael dat hy wel wifte, doe ter tijdt als hy hem geliet de Infante van Portugal, des voorfchreven Don Kareis moeder, te trouwen, hoe dat hy ghehouvvt was met Donna Ifabella Oforio, by de welcke hy ooc twee ofte dry kinders heeft ghehadt, daer van dat d'ecrfte heet Don Petro, ende d'ander Don Bernardino: van d'welcke houwelick Rigomes Prince van Yvoli, fo hy noch by leven ware, g,-»ede ghetuygheniflè foude connen gheven: want hy felve dat houwelick ghemaeckt hadde, waer door hy oock in Spaegnien in foo groot vermogen ende aeniien, ende aen foo groot een goet is gheraeckt: d'welck men met grooter ondanckbaerheyt van zijner weduwen allenskens als met een fponcie nu is opdrooghende ende weder wt wringhende. Soo hy dan hem foo , wel ghedraghen heeft in die ghewaent houwelick, t'ghene dat hy ha der handt met de dochter van den Coninck van Vranckrijcke heeft ghecontraéteert, cn  C 87 ] en was niet veel ghcluckigher: want boven dien dat hy eyndelick de Coninginne zijn ghefelnede vermoert heeft, fo is hy by haren leven oock berucht worden van wegen eenes merckljcken ende wel ghequalifkeerden overipels,. te weten dat hy ghewoonelick huys ghehouden heeft met Donna Eufrafia: de welcke van hem bevrucht zijnde , foo bedwanck hy den Prince van Afcoli de felve te trouwen,, ende binnen corten tijdt daer naer (alfoo de dienaers van de tyrannie felve fegghen) quam dien armen Prince van onghenoechte te fterven, fiende dat hy niet en conde beletten (als die veel te fterek een partije • tegen hem hadde) dat eens anderen feaftaert-kindt niet en foude zijn erfghenaem Werden.. Maer die van den faecken veel ghewiflèlickei fpreken, de felve willen vaiTelic.k fegghen dat hy een brocke creech veel lichter. om nederwaert te fwelgen, danfe. was om te verteeren. Ende nu de gene die met .een croone van drye foodanige houwelicken verciert is, jae tot drie reyfen toe in zijne houwe.licke flaten hem alfoo ghedraghen hebbende, darf ons noch daer toe ons wettighe houwelick verwijten. Maer al waert dat hy foo niet bevleckt en ware, ende datmen hem mochte voor onfchuldich houden: Soo en beforghen wy E' 4 nochtans  C 88 ] nochtans niet, dat hy ons foude connen eenighe faure voorwerpen: ende wy en hebben (Gode lof) niet gedaen dan feer rij* pelick ende met voorgaenden rade van diverfche groote, eerlicke, wijfe ende voorfienighe perfonnagien. Ende wat noot was het, dat hy hem foo feer dat hooft foude breken met een fake die hem niet aen en gaet, ende van de welcke wy hem oock geen rekeninghe fchuldich en zijn te gheven ? Want foo veele als wijlen onfe ghefelnede belangt, fy was feer hooghe ende moghende, oock verftandige ende lovelicke Vorften na beftaende, de welcke wy niet en twijfelen ot fy en houden hen des halven voor wel te vreden ende vemoecht. Ende foo 't van noode ware breeder hier van te handelen, wy fouden hem weten te bewijfen, dat oock de geleertfte onder zijne eygene Dofteurs hem fouden onghelijck gheven. Nopende t'houwehck daar wy teghenwoordeiick mede bevonden zijn, hoe grooten yver datfe hen vermeten hebben tot de leeringhe van de Roomfche Kercke, foo en fullenfe nochtans niemandt wiis maken datfe meer yveraers zijn van de voorfchreven kercke, dan mijn Heere van Montpenfier onfe fchoonvader is, de welcke wel geen profeffie en doet van zijn rehgie, als de Cardinael van Granvelle ende zijns  C 89 ] zijns ghelijcke zijn doende : maer volghende t'ghene dat hy meynt dat hem zijn confcientie belaft, ende nochtans wel overweghen hebbende t'ghene dat daer ghefchiet is, ja daer op ghehadt t'advijs van de voorneemfte Raden van den Parlemente van Parijs, doe ter tijdt binnen Poiétiers vergadert wefende, om de ghewoonelicke gherichts-daghen aldaer te houden , oock ghehoort hebbende t'advijs van de Bifïchoppen ende Docteurs : heeft bevonden (alfoo 't oock is in der waerheyt) niet alleene foo daer eenighe belofte van weghen onfer ghefelnede gheweeft hadde, dat de felve van rechts weghe nul ende van gheener weerden behoorde te wefen, om datfe in hare kindtfche jaren ghedaen was teghen t'gheeftelick recht , teghen de ordonnantiën van Vranckrijcke, ende de arreften vrn de hoochfler raden, felf teghen de Canons ende artijckelen van de Concilie van Trenten, daer de Coninck foo veele van houdt: maer oock dat daer felfs noyt gheen belofte en is ghefchiedt , jae veel ende verfcheyden proteftatien daerenteghen, alfo t'felve by goede informatien heeft ghebleken, na t'vertreck ende int afwefen van ons ghefelnede ghenomen. Boven dien allen, foo en zijn wy in de oprechte Chriflelicke leeringhe foo on* F 5 vervaren  [ 90 ] vervaren niet, dat wy niet en fouden weten hoe dat alle defe banden der confcientien van den menfchen gedraeyt, gheenfins en deughen om yemandt daer mede voor Gode te verbinden ofte te verftricken. Ons en can oock niet hinderen dat men mochte fegghen, al waer t'fake dat fulcx, eenen Heere van onfer qualiteyt, foude eenichfins mogen toe gelaten werden, dat de Paus behoorde ten minlTen daer over gedifpenfeert te hebben. Want wy weten, Gode lof, al over langhen tijt wel, hoe veel dat defe ware van Roomfche difpenfatien wel gelden mach. Ende foo verre is het van daer, dat wy fouden onfe toevlucht willen nemen totden ghenen die ons tot op defer uren alle t'quaet heeft berockt dat hy heeft eenichSns connen doen , dat wy noch vaflelick hopen , alfoo defen goeden herder ons ende allen vix> men eerbeken luyden fulcks is aendoende, da? ons Godt oock fal de ghenade verkenen om dit foo wonderlick ende verholen Rijcke van hem in zijn fpeloncke van Roome opgherecht (met den wekken hy hier voortijdts over de gantfche aertrijeke was heerfchende, den Co.ninghen ende Vorften ghevende zijn pancofiel te kuflên, jae eenen Keyfer onder de voeten tredende) te helpen nae onfen vermoghen in den grondt verderven ende vernielen. ■ Ons  C 91 3 Ons wert oock verweten, als dat wy fouden een vreemddinck ende wtheemfche ofte een wtlander zijn. (*) Even ais of de Prince van Panna een treffelick groot patriot ware, die. in defen landen niet en is gheboren, jae niet eenen ftuyver weert goets, noch eenighen tittel in den felven heeft, de welcke niet te min over fommighe onvoorfichtighe luyden na zijnen wille ende goetduncken is gebiedende, die als arme Haven hen (*) De Schryver dei Vaderlandfche Historie brengt, op de jaren ijjs en 1564, voorbeeide.ii van misnoegdheid by, wegens het begeven van Ampten aan vreemdelingen. Niemand egter fprak daar over ooit zoo treffende , als de Staten det Nederlanden in een onuitgegeven Vertoog aan Reqjjesens van het jaar IJ74 Neflant a doubter que fa M. fe trouuera mieulx ftruye van 's Lands inboorlingen, que de beaucoup d'ejlrar.giers dont le but priticipal eji a leur particulier, (y de f polier les payt eorame les effeftz le demonflrent, viuans cantinuellemtnt a laduantage &■ finallement fe retirant avecq leurs plains gages, que encoires excedent deux ou trois fois ceulx des naturels, enz. enz. biddende dat zyne Majesteit 's Lands natuurlyke ingezetenen geliefde te gedenken, zo als zyne vooroudera deeden, dont Hz fe font fi bien trouuez, tant au faitt de la police, que de la guerre, peur eftre r.aturcllemcnt plus Ir.clins & ajftdioi.nez au feruice de Uur prince, et a la tuition t> defar.ee de leur patrie, femme et enfans , amys et biens , ayans aujfy plus parfaiEle cogKoitfance des fituations, entrées, yffues, t> detreiBx que aultres det pays eftrangiers.-- En deze Koning PHILIPS was het, van wien een Prins van NASSAU voor vreemdeling we dt opgege- ven 11 vvy hebben dit niet te wederleggen, daar het van de Schryve-s der Vaderlandfcbe Historie, en van het Nut der Stadbouderl-jke Regering, maar ook 't uitbundigft van Hem lelven in zyne Apologie beantwoord werdt.  [ 9* ] hen felven onder zijne ghehoorfaemheyt begheven. Maer wat heetenfe doch eenen T vreemdelinck? namelick den ghenen die buyten s'landts is gheboren. Soo vokht dan, dat hy even foo wel een vreemdelinck is als wy: want hy is in Spaegnien gheboren, m een landt dat met defe landen een natuerhcke vyantfchap heeft: ende wy zyn gheboren in Duytfchlandt, met de welcke defe landen natuerlicke vriendtfchap ende eenicheyt onderhouden. Men fal ons hier op antwoorden, dat hy Coninc is, ende wy fegghen ter Contrarien, dat foodanighen name van Coninck oas bier onbekent is. Hy mach het wefen in Caflilien, in Arragon, tot Napels, in Indien, ende alomme °daer hy nae zijnen wille ende begeerte heeft te gebieden, Hy mach her» oock zijn f>ift hy) tot Jerufalem, vredelick heerfchende in Aficn ende Afrijeken: Nochtans fo veel iffer af, dat wy in defe landen niet hoogers dan eenen Hertoghe ende eenen Grave en kennen, wiens macht met feker palen is afgheI fcheyden, achtervolghende onfe privilegiën die hy tot zijner blijde incomfle ghefworen heeft. Maar foo veele als ons is raeckende, het is kennelick, dat wy ende onfe voorfaten, van den wekken wy in rechter manlicker hnie zijn afcommende, al over twee hpndert jaren  [ 93 3 jaren begonnen hebben Graeffchappen ende vrye heerlicheden in de landen van Brabandr, Luxemborch, Vlaendren ende Hollandc te befitten. Want ontrent den jare ons Heeren m. ccc xl. mijn Heere de Grave Otto (van den welcken wy zijn af comende in 't fëvenite ledt , ende zijn eerftgheboren erfghenaem) trouwde de Gravinne van Vyanden : ende nae dien tijdt en is de Graeflchap van Vyanden wt onfen huyfe niet geweken, maer wy hebben altijdt vredelijck de felve genoten tot der tijdt toe datfe ons de Coninck foo onrechtveerdelick afgenomen heeft. Daer naer mijn Heere de Grave Engelben: dies namens de eerde, foons fone van den voorfchreven Grave Otto, nam ten houwelicke de Vrouwe van der Lecke ende van Breda, van den welcken wy infghelijcken af comen in rechter mannelicker linie ende in den vijftien graedt. Hoe connen wy dan met goeden rechte een vreemdelinck ghenoemt werden? Wy en willen alhier niet fpreken van onfe goeden die in Bourgoignen zijn ligghende, alwaer wy Gode lof oock eenen goeden deel in hebben. Maer wy willen ulieden daer van laten oordeelen, mijne Heeren , die beter wetenfchap hebt van onfe rechten, dan eenighe andere luyden ter weerelt, wat by onfe voorouderen defen aengaende  [ 94 ] aengaende van ouden immemorialen tijde is ghebruyckelick gheweeft, ende of den Heere van Ravenfleyn, van Luxemborch, van S. Paul, van Nevers, van Eftampes, ende andere Heeren, Graeffchappen ende Baroenijen in defen landen hebbende, voor vreemdelingen zijn gehouden worden, ende of ghy noch huydenfdaechs niet en houdt voor inJgheborenë des landts alle de ghene die foo'm danige heerlickheden befitten, alfo verre als fy 't over de zijde van defe landen willen j houden ? Ja en hebben wy niet hier van een wtdruckelick recht onder ons, foo wel in Brabandt als elders ? Want belanghende den tittel van Hertoghe van Brabandt, Grave van Vlaendren, ende andere die hy noch voert, hoe wel dat wy bekennen dat defe digniteyten de hoochfle zijn : nochtans hl dat hy ende de Spaegnaerts dit niet en weten, foo moeten fy leeren, dat de Banerheeren metgaders de goede fteden des landts van Brabandt hebben haren Hertoghen, wanneer fy hen felven dus verre vergaten , dat fy buyten rechte ende redene yet handelden, genoechfitem bewefen, hoe groot dat was de macht van de Banerheeren van Brabandt, metgaders van de Staten des landts in 't glrmeene. Ende het is 'kennelick, dat wy zijn afcomende van fulcke Heeren, die fom- mighe  [ 95 3 roighe honden jaren lanck de voorneemfte Baroenijen ende heerliciiheden van Brabandt, Vlaenderen, Hollandt ende Luxemborch befeten hebben. Infghelijcks hopen wy oock dat mijne Heeren de Staten foo wel begonnen hebben, hem te bewijfen, hoe grootelicks dat hy teghen zijn fchult ende plicht hem rnifgrepen heeft: jae dat hem de voorfchreven Staten noch fo • wel zijn lefiè fullen leeren, dat de arme Siciiianen, Calabroifen, -Milanoifen, metgaders die van Ar'tagonien ende Caftilien fullen aen ons een exempel nemen, dat men defen tyran niet langher en behoort op aerden te lijden. Selfs de arme inwoonders van Granaten fullen weten, hoefe met foodanich eenen tyran behooren te handelen, die ten tijde van de oorloghe teghen de Mooren, ontrent honden rijcke Cooplieden van Granaten, ende alle ghelijck Chriftenen, van den welcke de flechtfte mochte wel vijftich duyfent Ducaten weerdt-aen goeden hebben, liet vanghen ende (pannen, daer naer door eenen oploope van volcke dede vermoorden, om zijn coffers met alle t'goet van defe arme luyden te vollen. Alle defe dan fullen met Gods hulpe by dit exempel gheleert werden, hoe dat men met- dén felven behoort om te gaen, die haren eedt vervalfchen, dien fy fo guet  C 96 ] goet een volck tot harer Wijder incomfte ghefworen hebben. Soo wy nu willen verder gaen, mijne Heeren, ende breeder verhael doen, over boe Ianghen tijdt dat onfe voorfaten niet alleene haren oorfpronck in defen landen gbenomen hebben, maer oock Heeren zijn gheweeft, ende groote tittelen, digniteyten, ende goe, den daer in hebben befeten: voor al fullen wy fegghen , hoe dat ten tijden doe zijne voorouders waren maer Graven van Habfburch, woonende in Switferlandt, de onfe langhe daer te .vooren Heeren des landts van Geldren waren: waer van oock tot op defer uren de wapenen onfes huyfes van NaiTau zijn ghebleven ende behouden worden voor de wapenen van de Hertogen van Geldren. (*) D'welck landt wy niet voor een cleyn wijlken flechts befetten hebben: maer al van dien tijt af, doe mijn Heere de Grave Otto ghetrouwt hadde de dochter ende erfghename van den Voocht ofte Regent van Geldren (want alfoo worden de Heeren des felven landts in dien tijdt ghenoemt) het welcke ghefchiet is in t'jaer duyfent neghen- endertich, (*) Het oudffie wapen van NASSAU, 't geen van my ia ystnali gevonden is, zal, denkelyk, in de in. Afd. van 't Ui plaat gegeveu worden, n  C 97 3 endertich, (*) tot in t'jaer derthien bonden vijftien, te weten, eenen tijdt van drie honden elf jaren, hebben onfe voorfaten altijdt gheweeft Heeren, Graven ende Hertoghen des Landts van Geldren , alfo van dien noch gedenck-teeckenen ghenoech voorhanden zijn. Daerenteghen zijn wy wel verfekert, dat de ghene die ons eenen vreemdelinck heet, niet alleene en fal foodanighe teeckenen ende mereken connen by brenghen, om te bewijfen dat hy zijnen oorfpronck wt defen landen heeft, maer dat ter contrarien ten felven tijden zijn gheflachte in defen landen noch onbekendt, ofte ten minften niet vermaert en was. Ende om dies wille dat hy hem foo heeft beneerflicht een valfch narratijf te maken, niet weert om eens daer van te fpreken, maer veel meer om te verfpotten, inhoudende (alfoo hy feght) den voortganck G ende (*) De woorden te weten, tenen tydt van drie dendert endt tlf jaren worden in de Franfche Apologie by J. dü Mont in, Eyn Corps Diplom. (IV. II. 391), welke hy uit het Tableau van de la Pise gaf, niet gevonden.— In het Magnum Ciren. £elgiit eetst van PlSTORlus, daarna van Strtjvius uitgegeven, ftaat op A. 1039. Floruit hoe tempore Otto huius nomir.it primus Cemes Gelria &■ Zutphani&, magnus inter Principes Altmannis.: herwordt niet verder te berde gebragt, dan om te doen opmerken, dat de opfteller en uitbreider van deze Apologie, offchoon daar in veibysterd zynde, evenwel TOtK dusdanc m'uHelling eenig gezag inroepen konden^  [ 98 ] ende progres van onfe aenfiaghen: Aenghefien dat daer veele zijn onder ulieden, die wt redene dat fy in dien tijden, als defe faken eerft begonften , noch niet van bequamen ouderdom en waren om de felve te connen verilaen, ofte ymmers om datfe doe ter tijdt in de ghemeyne faecken noch gheen onderwindt en hadden, niet wel en conden fien hoe dat alle faken zijn beleydt worden door de fchalckheyt der Cardinaliften, ende nae het ftieren van den raedt die wt Spaegnien quam , (den welcken raedt altoos in defe Landen heeft willen alle dinghen nae zijn handt hebben, alfoo hy oock heeft in anderen landen ghedaen, hebbende defe opinie van hem felven , dat hy was t'hooft van de heerlickheden defer Landen , ende dat wy Hechts hare (laven ende onderdanen waren:) Soo willen wy ulieden nu gaen vertellen, hoe dat alle dinghen door defe verflandighe meefters (die daer meynen dat alle andere menfchen by hen vergheleken, niet dan heeften en zyn) gheregiert zijn worden, tot dat fy ons bynae ghebrocht hebben tot opt wterfte ende tot aent boort van onfe grondelicke bederffeniflè ende van een allendighe flavernije, foo Godt door zijne voorfienicheyt voor ons niet ghewaeckt, ende ons van hare wreede raedtflaghen ende bloedighe handen verloft hadde,  C 99 3 hadde , Verfoeckende aen ulieden, mijne Heeren , alfoo wy in defen verhale uwe lijdcfaemheyt noch voorder van doen hebben, dat ghy niet en wilt aflaten on§ foo, goet ghehoor te geven, als ghy tot noch toe ghedaen hebt , Niet t'wijftelende (alfoo daer veel zijn onder ulieden die onfe aftien ende handelingen, ofte ymmers eenen deel van de felve ghefien hebben, ofte verftaen, foo van haren vaderen als van andere eerlicke luyden, die hier af connen ghetuyghenis gheven) oft ghy en fult ons gehoort hebbende, lichtèlick mercken ende oordeelen, dat onfe woorden foo veel waerachtigher zijn ende gheloofweerdigher, als die van onfe teghenpartije valfch ende onbefchaemt zijn. Wy en fullen hier n&et aenroeren t'ghene dat wy tot s'Keyfers tijden hebben ghefien : niet dat wy diverfche dingen van de Spaegniaerts doe ter tijdt aireede voorgheflelt ende ghepraclifeert niet en fouden zijn gheware worden, de welcke wy niet goet en vonden: ofte dat wy niet en fouden ghenoech verftaen ende ghemerckt hebben, dat de fieckte metter tijdt mochte gheraken foo feer toe te nemen, dat het foude van noode werden eyndelick een fterck ende crachtighe medecijne te ghebruycken, om t'landt yan defe fchadelicke Spaenfche G 3, humeuren  I 100 ] humeuren te purgeeren: maer wy en conden ons niet wel laten duncken, (dewijle dat wy van weghen onfer jonghe Jaren ende cleyne ervarentheyt doe ter tijdt foo grondelicke de boosheyt der Spaegniaerden ende harer aenhangheren, die noch foo diepe verborghen lach, niet en conden ontdecken) dat wy eyndellck fouden bedwonghen werden dat brandt-ijfer ofte cauterije teghen defen kancker van Spaegnien te ghebruycken, ofte ymmers tot aen 't fcheermes te comen. Maer nae dien dat met onfen Jaren oock ons verftant heeft toeghenomen ende verflerckt is worden, Soo zijn wy van een ander ende feer verfcheyden meyninghe gheworden , dan vele waren , die niet en conden ghedencken dat de wreedtheyt ende rafernije van de Spaegniaerden haer foo verre hadde connen wtftrecken. Want daer en is niet ghebeurt, dat wy al over langhen tijdt van te vooren niet fekerïick en hadden verwacht, ghemerckt dat wy van haie wreede, gierige, ende hoochmoedige manieren van doen feer eygentlicke kenniflè droegen. Daerom willen wy den voorfz. tijdt van den Keyfer Karei voorby gaen , de welcke oock gheenfins en is te verghelijcken in manieren van exceffen ende tyrannije, by den tijdt die naderhant onder zijns foons regeringhe ghe- leden  [ 101 ] leden is: niet dat de Spaegniaerts doen een hayr beter waren dan fe nu zijn (want fy in Indien ende elders daer fe volcomelick hadden te ghebieden, haer boofe aerdt ende natuere,, metgaders haren tyrannifchen wille ghenoechfaem bewefen hebben:) maer hare eergiericheyt ende hooghmoedicheyt werdt eenichllns achterwaerts ghehouden, door de goede affectie die de Keyfer den armen onderdanen van herwaerts over was draghende, ende om dat defe Landen vol waren van voortreffelicke Heeren, oock van cloecke ende verftandighe Mannen, aerdende nae haren ouden Edeldom (dien wy oock van herten fouden wenfchen datfe kinderen hadden die hen gheleken) de welcke dienftelick ende bequame waren om der Spaegniaerden dertelheyt in den toom te houden, ende tot een teghenghewichte teghen hare groote hooveerdiie ende vermetenheyt. Soo willen wy dan coraen tot den navolghenden tijdt, onder defes Conincks regieringhe: wt defer redene mede, om dat hy (die s'Keyfers goeden alleene, ende niet zijne deuchden gheerft heeft) de ghene is die ons op foo Barbarifche ende tyrannifche wijfe nu comt befpringhen. . • Als de Keyfer Karei van hooghloffelicker gedachtenifTe, , ende de Coninginne Maria faG 3 ghen,  L 102 ] ghen, dat hare faken langs foo ergher worden, ende ghefchapen waren qualick af te loopen, door dien dat de oorlooghe van Duytfchlandt veel eenen anderen wtganck hadde ghenomen , dan de Paus ende de Spaegniaerden hen felven waren belovendeaenghefien dat de Coninck van Vranckrijcke hem met fommige van de voorneemfte Duytfche Vorften teghen den voorfz. Keyfer gheVoeght ende verbonden hadde: Soo werdt öe Keyf. Majefteyt bedwonghen met zijnen Vyanden te appoinfteren , zijnde in fulcken ftate zijne faken, dat hy den moet verloren ghevende, van defe Landen te moghen langher houden, voor hem nam nae Spaegnien te vertrecken, om daer een ftille ende eenfaem leven te gaen leyden, na dat hy alle zijne Coninckrijcken ende hcerlickheden in de handen van zijnen fone hadde overgeftelr. Ende hoe wel dat den Coninck hoogelick hadde van noode gheweeft, nae dat den ftaet zijner heerlickheden , ende namelic van de Nederlanden doe geftelt was, jae van de Keyf. Majefteyt dies feer wtdruckelic bevel hebbende, dat hy foude zijner onderdanen goeden wille ende affedie tot hemwaens met allen vlijte onderhouden, (*; ghemerckt dat foo t*) Uit was het gedrag van Keizer Kam*. Zyne Godsdienst be-  [ i©3 3 foo wel êes- Landts welvaren, als liet bewaren zijner eere geheel ende al aen de middelen ende dapperheyt der felven zijner onderdanen was hanghende: Nochtans het zy om dat hy alfoo in Spaegnien hadde opghevoedt, gheweeft.., ofte t'zy door den raedt van G> 4, de tegrippen roorby gezien, dan. was Hy ïn. ie. Nederlanden ten Nederlander. Hy was dat zelfs in Spanje. Men denke op deo Heer van Ciievres, en hoe door hem een onmondig- Fraafehtnan tot Aartsbisfchop van Telsdo, en een Vlarnirager, tos, Cantelier van Casiilie verheven weiden} maar byzonder op den wyzen, den deugrfryken, fleren Ximenes, cn op de laatfta veege ogenblikken van zyi» uitgediend leven. Doch. ocrk, om deze en dergelykc voosbeelden,, moest KAREX. zynen ftuggen Zoon eene Spaanfche opvoeding onder trotfche hovelingea «erzorgen : Hem aan- eenen-Injuifitie~nn& overgeven, welka--wel toezag dat d-szelf* irabesst doot geene nuttige weteniêhappen verzagt weidt, welke (volgens Hoost) voot Hem zelfs alle talen verborgen hieldt; maar welke daar en tegen den aan-ftaanden B,yksbezit;et, Hertog,, Graaf, dooi. eene vretze ?oot zyne bloed-bevelen, zo ejrg- wist te benarren, dat hy deze angstvalligheid nimmer by vervolg verzetten konde. Hiet van daan lyne komraerlyke gehechtheid, zelfs aan de nietigfte deeten van den Godsdienst, voor welken hy het wraakzwaard voerde; aan reliquien, by voorbeeld-, aan de overbtyfzels van SanSes en Santtinnendje Hy uit alle werelddeel en. by den ophouw van het Escuriael, en,, daar onder,, vooral de overblyfzelea van den H. LAUREntjus , deedt opfporen.. Men heeft daar voor bewyzen; ik (die hier van afitap) voeg er ten ander by.— Aan. Nicolaes- Beiert Raedt ende Ontfanger rer.erael vjx der fir.ar.eien ms heeren des Cenincx die femme van thien hondiri ponden xxnte defer Reeck'ninghe. In ptnn. geuit aen Heere Gei. d.ert van Reeholt heere thee Grenenbreeck t ende myns vrouwe Alexandrina van Wytenborft zyn huysvteu-ne voer gHycke fcmiw t i:e de Exeellenjie van den Groten Commandoir van, Caftzlle. Bon Loys  C ïo4 ] de ghene die hem hadde aireede doe ter tijdt ende hebben altoos naderhandt inghenomen : foo heeft hy gheftadichlick defen Wille in zijn herte behouden, dat hy woude uheden door een puere ende volmaeckte flavernije hem onderwerpen (diefe met den M, ine van een volcomen ghehoorfaemheyt hebben becleydeO ulieden gantfchelick benemende, uwe oude privilegiën ende vryheden, om met ulieden ende met uwe wijfs ende kinderen alfoo te leven, ghelijck zijne Dienaers tnet de arme Indianen, ofte ten minften met die van Calabrien, Sicilien ende Napels pleghen om te gaen: niet ghedenckende dac defe Landen niet en zijn met den zweerde ghewonnen, maer meeftendeel al gheerft ende van patrimonie weghen ghecomen, ofte die hen felven ghewillichlick met gq^de conditiën ende voorwaerden zijnen voorfaten hebben Ltyt deRejuefent & de Ceninga Ufttn** Gouuerneur ende Caf.teyn Generael van defe Nederlanden, ende mynen heeren van de finance hem toegetaxeert hebben eins, voor alle vacatiën ende „. toften by hem gedaen, „mme te haelen het hoift van St. Laurent, dat men Jeydete Zyne in zeecker Abdye onder dye JurUditlie van den Aertsb.sfcbop van Colen : dat zyne M. begeerde getrar.sper. teert te worden in Spaingnie in de Abdye van Ste. I aure J die *yne Mt. aldaer gefundeert heeft, (yc. HycKende by zeeekere de. Marge in date den xxvj daeh Martii xv< Ixxiiii. voer Paesfchen ge acteert ende geteeckent by de vocrjf. heeren van de financiën -fo behoort, hier euergeleuert. Daeromme hier de voorf fomme ***"--- x'.L.  [ io5 ] hebben overghegeven : (*) Jae dat meer is» die zijnen vader den Keyfer, ende den Coninck zijnen Grootvader tot een fondament gedient hebben,, om daer op de timmeragie .van foodanighe Coninckrijcken ende heerlickheden op te rechten, tot de welcke men fiet dat huys van Ooftenrijcke ghecomen te zijn, het welcke fonder teghenfegghen huydenfdaeghs wel dat meefte ende machtichfle van de gantfche Chriftenheyt is. Defen zijnen wille ende affectie en heeft hy maer al te feer betoont ende openbaerlick te kennen ghegheven corts na des Keyfers verweck : ghelijckerwijs de Heeren die doe ter tijdt leefden, foofe nu noch voor handen waren, ghenoechfaem t'felve fouden betuyghen. Want foo faen als hy werdt bedwonghen den krijch teghen den Coninck van Vranckrijcke te vernieuwen, hadde hy flechts een voncsken van oprechte ende goede ' affectie tot defen landen ghehadt, foo behoorde hy zijn onderdanen ten minnen in goeder devotie ende gheneghenheyt tot hemwaerts te onderhouden, ghemerckt de groote macht zijnes vyandts : Maer ter contrarien, zijnde int midden ende int diepfle van zijne fwaerwichtighe affairen (foo groot ende onG 5 matich (*) Zie voaral de Al&». BiblUtb. KI. IV. 4+1-+78»  C 10.6 J mxick was zijn begheerce om. te tyranni, feren) hy heeft al te clare ende ghewiflè hewijflnghe ghedaen van zijnen quaden wille ende ghenegentheyt die. hy defen Landen was draghende. Niet ceghenftaende dat t> Keyfer (dien de opgheblafene ende hoveerdighe aerdt ende natuere van de. Spaerniaei> den beter bekent was, dan eenighen Vorft of Menfche ter weerelt, ende moghelick oock de voorfz. genegenthe,den aen den Coninck zijnen Sone. ghemerckt hadde •(*) oock wel wetende den ftaet van defe Landen" waer door dat de. felve te. bewaren ofte d^Anuiés rechtvaardig was. Het zou g.wisfelyk ook tU.m zp lasug zyn> aI(,;er met ££n? yolI ontIedin(r het karakter van Koning Philips opgehouden te worcfen.'voor zyne hovaardye, hier boven bedagt, geven de Geichiedfchry* «« onder andere ftaalen, één.op,. dat hy altyd: gekweld «oest aangefproken worden, en wel, om dat de Koning, die nier hng van geftalte was, echter in gezag de grootfte zyner onderaan en, of van die- hem genaakten, dus ook in alles bavea zyne onderdanen, ujtileken wilde. Indien wy met dit verha?} het groot Zegel van dezen Vorft vergelyken , hoe daarop een ryzig uitgerekt koning met lange benen te pryk zit, dan heb. ken wy bev/ys genoeg, dat hy met deze toegepaste, lengte; ver- heugd werdt Il.fem.Ue que ces hommes tuffen vou!u s'agrandir eux memes, en proponion de Vunivers auquel its commandoient { mals malgrê leurs efforts, condcmnés a nctre que, des hommes,, ils agrandigoient Uurs images, (y wt. ce qui fembloit faire part ie d'eux mimes. Dus fpreekt de Heer Thomas in zyn Effaifur les Ehges over de Co/cj/ir-beelden, en den tyd van Diocle-. Ti aan Een zeker Pkoculus werdt, om dat hy langer; dan kaugula was, op 's keizers las.» vetmw^i,-.  t 107 ] te verliefen zijn) foo ernftlick den Coninck waerfchoude, foo verre als hy defen Spaenfchen hooghmoet niet in den toom hielde, dat hy wel fach commen dat de felve foude de oorfake zijn van de wterfte bederffeniiïè van den heelen ftaet defer Landen, die metter tijt defe moetwillige regieringe, die de Spaegniaerts waer fy connen ofte moghen plegen aèn te rechten , niet en foude connen verdraghen. Ende defe vermaninghe dede hem de Keyfer in onfe tegenwoordicheyt, metgaders in bywefen van wijlen mijn Heere den Grave van Boffu, Vader van den letft overledenen, ende van veel ander Heeren van zijner camer, van den welcken noch eenighe by leven zijn. Maer noch het aenfien van zijns vaders gebot, noch zijner eygener faken welvaert, noch de ghcrechticheyt, felfs niet (t'ghene dat oock de vreemfte natiën, hoe barbarifch datfe zijn, pleecht te bedwinghen ende achterwaert te doen houden) zijnen eedt dien hy ghedaen hadde, en hebben ■noyt connen defe aengheboren aert ende wille temmen ofte matighen: Jae darenteghen niet anders dan of hy de overhandt boven alle rechten, privilegiën ende vryheden des landts, felfs over de redelickheyt ende gherechdcheyt hadde ghehadt: alfoo heeft hy alle banden ontwee gebroken, om in eenen onver-  t '08 ] verfoenlicfcen haet te vallen, ende tot allerhande foorte van wreedtheyt hem felven moetwillichlick te begheven. Op den felven tijde, mijne Heeren, hebt ghy hem verwillighet feker bede, die daer wert ghenoemt die Novennate ofte Neghenjarighe bede, doort middel van de welcke oock de cloeckheyt en de wijfe aenleydinghe van de Heeren ende Edelen van herwaerts over, metgaders van diverfche manheke ende dappere Duytfehe Heeren ende krijchflnyden, zijne faken foo wel ende met fulcker voorfpoet zijn beïeydet worden, dat hy nae twee flachten door hem ghewonnen, veel lieden verovert, ende veel ghevangenen van grooter qualiteyt ende in grooten ghetale by hem vercreghen, zijnen vyandt eyndehek bedwanck eenen vrede te aenveerden, tot foo groote fchade ende nadeele van den Coninck van Vranckrijcke, als hy heerlick ende profitelick was voor den Coninc van Spaegnien. Ende (fo ons yet veroorloft ware van ons felven te fegghen) hadde hy noch een droppel van danckbaerheyt by hem refterende, hy en foude niet connen loochenen dat wy zijn een van de voorneemfte inftrumenten ende middelen gheweeft, om hem tot foodanighen vrede , daer hy foo groot voordeel by hadde, te doen gheraec- ken,  C 109 3 ken, hebbende den felven met mijne Heeren den Conneftebel van Montmorency ende Marefchal van S. Andre alleene ende befonderlick gehandelt, ter grooter inftantie van den Coiainck, die ons voor feker verclaerde, dat den meeften dienfl: dien wy hem ter weerelt fouden connen doen, was den paeys te maecken, ende dat hy dien in alle manieren begheerde, hoe diere dat hy hem oock foude moeten coften, om dies willen dat hy ghefint was nae Spaegnien te verreyfen. Maer dat en conde al niet helpen, om te maken dat hy felve ofte zijnen Raedt foo wel van Spaegniaerden als van veelen wt defen landen ghecompofeert (die teghen ulieden ende uwe vryheyt metgaders teghen t'gantfche landt altijdt eenen gheduerighen haet hebben gedraghen) fouden ulieden eenighen danck weten van een foo merekelicke hulpe als de voorfchreven bede was, ofte van foo gheluckighe executie als daer naer is gevolcht: Ja ter contrarien, fy hielden dele fubventie voor een crime ende mifdaet teghen de Majefteyt, om de welcke ghylieden (ende voornemelick wijlen mijn Heere van Lalaing) fententie van lijfftraffe met rechten fcheent verdient te hebben: in'fonderheyt wt defe oorfaken, Om dat men hen de felve niet eer en heeft willen ver- willighen,  C 11° ] willighen, fonder de Generale Staten eerft daer over te beroepen: ende om dat ghy, mijne Heeren, in foodanige vergaderinge &defe harpijen van Barlamont ende haers ghelijcke grijp-voghels de clauwen wat corten, ende voor af mijden woudt, doe ghy ordonneerdet dat de pennïnghen, volghende de voorghedraghen conditiën, fouden by uwe commifen wtgereyckt werden. Dit waren (om de waerheyt te fegghen) twee wtnemelicke groote, crimen. D'eerfte, te weten, de vergaderinghe van de Staten te verfoecken: dewijle dat fulcks een recht middel is om de tyrannije daer door in den toom te houden ende te verfchrencken: foo wert het gherekent voor een mifdaet wel foo feer ghehaet van den tyrannen, die haer eyghen volck op eten, ende vyanden van haer eyghen croone ende onderdanen zijn, als ter contrarien defe edel vergaderinghe van de oprechte Coninghen ende Princen ende goede vaderen des volcks, bemint, gheeert ende gherefpeéteert wert, als zijnde het rechtfinnich fondament ende verfekeringhe van alle Staten ende policijen, jae het eenich lïeunfel daer de Vorflen vry ende vafte op moghen beruflen. D'ander crime en wert in eeuwicheyt niet vergheven. Want defe luyden die t'volck foo opknaghen ende van 't bloer,  C m ] bloet der arme luyden leven , hebben van over langhen tijde den ftaet van hare dieverijen ende fchattinghen alfoo ghemaekt, datfe achten defe hare diefte van de ghemeyne goeden hen alfoo goet ende feker incommen te wefen, felfs veel vruchtbarer ende nutter als t'ghene datfe van haren vaderlicken ofte gheerfden goede zijn ontfanghende: daer beneven verfwijghende haren Verften de oorfake alles quaedts, ende met ioghenachtich voorgheven vleyende ende fnieeckende , fy foecken eenighen fchijn ofte deckfel, d'welcke fy voorwenden om der voorfz. Vorften herten tegen hare onderdanen te ontfteken ende te verbitteren. Wy hebben felve, mijne Heeren , hare daden ende handelinghen ghefien: wy hebben hare propooften ghehoort : wy zijn de ghetuyghen van 't ghene dat fy geadvifeert hebben, doe fy ulieden alle ter doot waren verwijfende , ende niet meer wereks van ulieden en maeckten dan van beerten , haddenfe maer flechts de macht ghehadt om ulieder infghelijcks te vermoorden, alfoofe in Indien ghedaen hebben , ende noch daghelicks doen, daerfe meer dan twintich milioe-, nen, ofte twee hondertmael hondert duyfent perfoonen hebben jammerlick om den hals gebracht, ende dertichmael meer landts verdorven ende wtgheroeyt, dan defe Nederlanden  [ 112 ] den groot zijn, met foo vreefelicke groufaemheyt, dat alle de barbarifche, wreede ende tyrannifche feyten hier te vooren oyt bedreven, niet en zijn dan fpel te achten by t'ghene dat den armen Indianen is ghebeurt, alfoo de Spaenfche Biflchoppen ende Docteurs felve dat hebben by gefchrifte naghelaten, ende om den Coninck voor Godt ende voor de menfehen alle middelen te benemen van hem te moghen verontfchuldighen, foo is de hiftorie hem felve toegefchreven ende gedediceert worden door eenen van zijne onderdanen, dien noch eenighe gherechticheyt in 't herte was overghebleven. Van dien tijdt af dan, wy ende de andere Heeren, oock veele van de befte luyden van eeren ende verftandichfte, fo wel onder den edeldom als onder het ghemeyne volck, hebben goet ghevonden de Spaegniaerden wt den lande te doen vertrecken: onfe rekeninghe alfoo maeckende, hoe wel datter noch al veel quaet bloets onder ons lieden was (foo men van dien noch op defe ftonde meer fiet refterende dan 't wel oorboorlick ware, voortfpruytende wt de gheinfecleerde befmettinghe van hare vaderen, die der Spaegniaerden eergiericheyt, ende bedrieghelicke handelinghen van de Cardinael van Granvelle doe ter tijt waren dienende, dat t'felve niet teghenltaende het meelte  C "3 3 mecite ghetal oock van de Heeren van hoochfter qualiteyc fouden vyanden van defe Spaenfche tyrannije wefen : Maer eenfdeels om eenighe ander becommermflèn ende affairen die daer voorvielen, eenfdeels oock om dat wy metgaders fommige andere Heeren na Vranckrijcke moeiten verreyfen, daer wy werden als gijfels henen gefonden, ende om by t'houvvelic van de dochter van Vrancrijcke tegenwoordich te zijn: foo werdt de felve fake voor eenen tijt knck verachtert, ende de executie van dien verhindert. Nu fo verre is het van daer, mijne Heeren, dat wy eenen goeden deel van t'ghene dat tegen ons is voortghcbracht, fouden ecniehllns begh'èeren te loochenen, dat wy ter contrarien het felve voor groote eere zijn houdende : ende fullen ulieden moghelick noch meer fegghen dan onfe vyanden weten, namelick, hoefe meer teghen ons fullen crijsfchen, ende hare verwoedtheyt metgaders haer verbittert herte teghen defe landen betuyghen, dat wy foo veel te meer ons fullen verblijden, dat het Gode belieft heeft ons die genade te doen, dat wy fouden helpen den loop van defe onmatighe tyrannije fchutten ende ophouden, metgaders door t'felve middel oock eenen inganck ende open bane voor de waerachtighe Religie helpen maken. H Sy  [ 114 ] ; Sy fegghen, Soo gheringhe ah de Co. ninck wt den Nederlanden vertrocken is gheweeft, dat wy met alle Uftighe ende boofe acnjlaghen ende pracïijcken ons vervoorden ende ghepoocht hebben om te winnen ende vercrijghen den wille ende ghémbet van den ghenen die wy wijlen qualick ghefmt te zijn, belaft met fchuldén, vyanden van der ïnftitïe; liefhebbers van nieuwkheden, ende boven al de ghene die ter faecken van de Religie bedraghen ofte ghefufpe&eefi waren. Soo veele als de ghene belangc die de kennifïe van de Religie hadden, wy belijden gheerne dat wy de felve noyt ghehaet en hebben. Want aengheiien dat wy van joncks op in de voorfz. Religie waren opgetrocken, ende dat onfe Heer vader daer by heeft willen leven ende fterven , hebbende die abuyfen der Kercke wt zijnen hecrlickhedcn wtgeroeyt : wien can het fo vremdt beduncken, dat defe leeringhe foude in ons herte van doen in fulcker voeghen inghegraveert ende foo diepe ingewortelt 'zijn geweeft, datfe t'haren rechten tijde heeft begonnen hare vruchten voort te brenghen? Want hoe wel dat wy doe ter tijdt , wt redenen dat wy foo langhe jaren in s'Keyfers camer hadden opghetrocken gheweeft, ende dat wy tot onfen jaren ghecomen zijnde 1  zijnde om de wapenen te moghen draghen, ons oock alfoo faen met grooten lalt ende bevel in den armeyen belemmert vonden, metgaders dewijle dat wy foo weynich middel hadden om in de Religie recht onderwefen te werden, veel meer aen de wapenen, aen de jacht, ende ander oeffeninghen van jonghe Heeren ghedochten ende die naerder ter herten trocken, dan t'ghe.ne dat onfe falicheyt was belanghende: Nochtans wy hebben groote oorfake om Godt te dancken, dat hy dit heylighc faet, d'welcke hy felve in ons ghefaeyt hadde, niet en heeft laten verfticken. jae dat meer is, wy fegghen dat ons noyt en hebben te. finne ghelraen alle de wreede executien , foo wel met den vycre ende met den fweerdc, als in 't water te yërfmoQrén(*) oft te delhl 2 ven, (*) Wie verbrand , wie met het zwaard geftraft werden , wordt in het volgende ftuk aangewe/.en. Wy Jan GrauweelsPreuooft des Marefchaux Ger.erael van zyner M. Nederlanden , gefien hebbende die orden*, van zynder Ex. ende de advyfen van den heeren van den criminelen Raede vin zynder Ex. , ende of dl ge hoort die deffenfic van defe voorn, patiënten , te vjetent van den perfoor. van Pieter Mom ende Gaalber van Or.jel, er.de Geerit de Weeuere , alle drie geuangenen binnen der ftadt van Bommel, ende dezelue patiënten hebben geweeft als rebellen ende gedaen crimen Uf& Maje. ftatis, al blycker.de by de aduifen van den Heeren van den E.aede van zynder Ex., fee eeft, dat ick Grauweels ex officie condemnere by defen defe drie voergen. patiënten , dat die zelve zullen geexeculeert •worden metten zweerde, ingeualle dat de zelue patiënten heurlieden /lellen  C li* ] ven, ende ander dierghelijcke, (*) die men ter felven tijdt al te ghemeynelick plach te ghebruycken teghen de ghene die van de Religie waren, alfoofe de fchrijver, ofte (gelijck hy liever heeten wil) de fchilder van defe eerloofe verbanninghe, felve noemt. De welcke hoe wel dat hy in allen anderen dinghen niet en doe dan vlaebacken, licghen ende mifiègghen, nochtans dit aengaende heeft hy feer wel ghefproken als hy fegt, dat de ghene die hy foo onghenade- lick fielten in flate van gracten , tnii kaerlitden lied ten voer den priefier al nae d'inhouden van onfe oude religie ende Roomfche Kercke , ende ingeualle r.ytt, dat de zehe patiënten henluyden r.yet en willen Hechten , ende f erven ah andere 't zy Caluiniflen ofte Martinlfitn, «ft in anderen feelen, foe eeft dat de zrlue fullen worden verbrandt metten viere, ende al tot datter die doot naevclcht, ende heurlieden Veden gecenfisjuetrt tot proffyte van onfen genadigen heere den Co. r.inck. Gedaen ende gepronunchieert binnen der Staat van tSertogen. beffche den Of dach van Auguflo xv- acht ende tfeftich. (onderteekent; Grauvjeels. Men vergelyke dit met het Placaat van 1150. (*) Overvloedig uit het werk van j. Marcus ("zomen lust heeft) na te gaan. Hier toe behoordt ooit met eenen gloeyende yzer te deen branden id voireinde der tongen van de [zo genoemde] Ketters, eer zy naar de gerigtspiaats gebracht werden , gelyk hier van een voorbeeld door den Geleerden Uitgever van de Handves. ten van Nymegen (den Heer j. in de BetouwJ by bl. }f6. is opgegeven. Dat ftuk vindt men ook, ais een brief van den Stadhouder karel van brimeu, in de Boeken van Landzaken aan de Secretarie van Arnhem berustende, en werdt daar uit' door der zeiver Verzamelaar, Burgemeester Diebets , aan Pontanus medegedeeld, welke daarvan eene iatynfche overzetUhg in zy;:e Hifi. Gtlr. bl. soS. te leien gaf.  [ 1*7! ] lick tot der doodt vcrwefen ende veroordeelt wil hebben, van de Religie zijn, alfoo oock inder waerheyt even defe Religie alleene weerdich is dien name te draghen, als die boven alle d'andere, die oock met den felven name (doch t'onrechten) ghemcynelick pleghen genoemt te werden, verre is wtnemende: d'welck hen de waerheyt felve (foo groot is haer cracht ende fterckte) wt den mondt getrocken ende alfo heeft doen belijden. Maer infonderheyt, nae dat wy in Vranckrijcke zijnde, wt des Coninck Heyndricks eyghenen mondt verftaen hadden, hoe dat den Hertoghe van Alve was handelende van de middelen, om alle de ghene die ghefufpefteert waren van de Religie te zijn, foo wel in Vranckrijcke (*) als in defe lanH 3 den, (*) In itjji. Het is beleend, wat hier van, twaalf jaren daarna, te Parys de gevolgen waren. De vreugdeblyken, welke uit het leger van ALVA, wegens dat bloedbad, alom gehoord en gezien werden, (j. J. Pontan. Hist. Gelr. 913.) maken alle gisfingen aangaande zyne opftokingen daar toe waarfchynlyker. De Hertog ontving (zo ik my niet bedrieg) tyding van die onmenfehlykheden, in het volgende gefchrift: En Aoufl xv' Ixxii de Paris. Le xxii de ce mois Ladmiral eflant a Paris, fortit de la court de Louure vers fa maifon enuiron les dix heures du mat in (b1 li' feit vne Lre. a l'endroit de la maifon d'ung Chanoifne quy aul~ treffois fut precepteur de Monfr. de Guyfe .- d'une feneftre de la de. maifon luy fut liré vng coup d'harquebouxe, lequel deuant au doigt  [ n8 ] den, ende over al door de gamfche Chriflenheyc wc te roeyen: ende na dat de voorfchreven Coninck (de welcke meynde, alfoo wy een van de gecommitteerde waren tot de Vrede-handelinghe , ende dewijle dat ons foo groote faken vertrouwt ende ghecommuniceert waren, dat wy infghelijcks oock van defen aenflacht fouden wetenfchap draghen) ons verclaert hadde de hooft-fomme van den raedt ende voornemen des Conincks van Spae- deigt droiH de la main dreifle , au droitl da poulce, le luy tm. penant, pajfa la balie a la main gauehe er. endroili par la pal. roe de la main luy paja au trauers du iras , fertant deux doi%ds au defus la ceulde , luy froijjant tous les ex, la perte de fa dite maifen eftoit ferree de ee cofiel, mais a laultre il y aueit un cheval despaigne prefi , fur le quel il fe fauna vers lapertefair.il Antheine , 6' la hers la porie treuue vng cheval Turq , quil print, voyant aueir affes de leyfer. Ladmiral fe voyant bleché en ce/e forte, enfoubfonne incontinent Monfr. de Guife & quelque feu la Royne mere , quy fut caufe quil difpetha en diuers pars , afin que tout foubdain fes alliez &■ adherans fe retirafent a Paris. Monfr. de Guyfe fit le mesme. De quoy Ladmiral oyt le bruycl , fi fe determine i'txeeuttr premier. Et de fait fe ftntant fort de cincq ou fix eens gentilzhommes determina d'oceuper le Louure, le paliais de St. Germain : le dimanche jour de St. Bartholome, &• faire mourir le Roy, Mesfieurs fes frerts & les Roynes. II ne peufi traitler cecy fi quil ne vint aux oreilles de la Royne mere, le fambmedy xxiii du d. moys a fix heures du foir fe feirent renforcer les gat ia , & feignant vouloir afeurês Ladmiral par caufe dts Parifiens, Ion luy metl vers les huyli heures vne cempaignie d'harquebouziers tout allentour de fa maifon, renforchant la place du guet d'une aultre compagnie le Roy faignant fe retirer enuiron les huyli heures, fait metire dans la court par les cuyfines, le timbre de deux eens genlilxhommes oullrt cent de fa garde que Monfr.  C "9 ] Spaegnien , metgaders des Hertoghen van Alve : ende wy hier en teghen, om by zijner Majelteyt niet in vercleyninghe te comen, ais of men ons hadde yet willen verhelen ofte voor ons verborghen houden, op fulcken wijfe gheandtwoort hadden , dat de voorfz. Coninck fodanige opinie van ons niet en liet vallen : waer door hy veroorfaeckt werdt te continueren ons een lanck ende breet verhael te doen , wt t'welcke wy H 4 conden Monfr. dl Caufert meifl auffy par ce mesme endroiS, & la prer.. drent fur le pied confeil d'executer premier que Ladmiral. &• auffy enuiron ,vne heure apres mynuytl qui eftoit le commenchemcr.t du xxiiii forlit Monfr. le Frere 'du Roy auecq cent gentilzbommes &■ la compagnie de Renfort que icy diti a ferré de plus pres lts Maifons de Mor.Jfr. Ladmiral &■ du Conté de la Rocbefocault, Monjfr. de Guyfe daultre co/lel auecq aultres cent gentilzbommes, ayans piftoletz aux mains fortit d'ung aultre co/lel, &• ayant au. verte dung coup vne feneftre de lauant cbambre de Ladmiral iaquellc refpondit fur le dtziete du Cartier, fait entrer auecq qua. rante gentilzbommes le Capitaine Cousfy Lieutenant de Pbilippe Strofe dans la maifon, ty ayant masfacre toutz quiiz rencontrerer.t les premiers, ent r ar ent en la cbambre de Ladmiral, le quil feindïi tftre mort, & ie foublevant du lift, le meirent a vne feneftre pout le jetier par icelle, au milieu de la court. Alors fapperceut Ion quil nefieit mort. Car rftrinant d'ung pied cor.tre la muraille prertant leftanficq de la feneftre de fon bras droit, die TueZ moy dtine aultre facon. Lors Ceuffy dit Vieux Regnard nous penfois tu trom. per, va, va, va', vtoir Monffr. de Guyfe quy attend la bas ; Et dit a Monfr. de Guyfe Monfr. tenez voiia le mefcbant qui a Sué votre pere. Et ce difant le jeflerent par la fenejire Monfr. de Guyfe [/e regardant] dit malbeureux &• mecbant traiftre a ton Dieu Ér" a ton Roy , ne penfe pas que je textime digne pour fouit. l:r mes main» en ton fang, quy ai espandu & penfois encoires es- pandrt  [ Ï20 ] conden ghenoech afnemen ende bemercken wat den grondt van 't gantfche bewerp ende aenflaghen van de Inquifiteurs was: Wy willen gheerne bekennen , dat wy doe ter tijdt wc der maten feer zijn beweechc worden tot compaflie ende medelijden over foo veel luyden van eeren, die tot ter doot ' ghefchickt ende overghegheven waren, metgaders in 't gemeyne over alle defe landen, den welcken wy ons hielden foo groo- telicx parJn te fang des meilleurs prince de ce Royaulme, mesme celhy de t wy en willen hen. niet verfwijghen noch helen wat daerr van is. Ende namelick, doe wy gheware worden dat het quaet in fulckcr voeghen hadde toegenomen,, dat het nu niet meer te doen en was om fommighe arme ïuyderb alleenelick te verbranden ,. die hen felven*. ghewillichlick lieten in 't vyer werpen, maer dat veel van den beften edejdom ende van de voorneemfte onder den volcke daer over, alomme murmureerden: vreefende dat defe fake een ghevaeiiick eynde ende wtganck mochte gheraken te nemen: ende alfoo wy voor onfen ooghen faghen dat Vranckrijcke om gelijcker oorfaken wille, eens aireede eenen harden? aenval van inlantfcher* krijch gheledea ende overcomen hadde, beforghende dat wy infghelijcks de felfde fieckte oock niet en fouden op den hals crijghen9 die. ghemeynelick veel gheï 3 vaerlicke  [ 126 ] vacrlkke ende haeftighe toevallen met haer brenght, de welcke fomtijdts veel fwarer om te genefen zijn dan de fieckte felve, alfoo wy 't (eylaes) maer al te veele daghelicks moeten ervaren : Sulcks (fegghen wy) fiende ende bemerckende, foo ift dat wy, van weghen onfes eedts ende plichts daer mede wy den lande verbonden waren, verfocht hebben aen mijn Heeren onfe medebroeders, Ridders van der ordre, ende aen de voorneemfle van den Raedt van State, datfe fouden willen te Hoochftrate by een vergaderen, om aldaer henlieden te kennen te geven den forghelicken ftaet defer landen, Zijnde apparent in een inlandtfche oorloghe te vallen: ende dat het oprechte ende eenighe middel was om t'felve te beletten, dat wylieden, die van weghen onfer Staten ende officien groote macht ende auéloriteyt binnen den lande hadden, fouden de fake voor de handen nemen , om daer in alfulcke ordre ende remedie te ftellen als wy tot rufte ende welvaren van den lande fouden bevinden te behooren, metgaders voor alle dinghen, ende infonderheyt te verhoeden dat s'Cardinaels creatueren, die niet en fochten dan bloetverftorten, banninghe, confifcatie van goeden, ende in fomma niet dan moordt ende wonden, de handt daer fouden eenichfins aen legghen,  C «7 ] kgghen , tot een verfeker.de ende ontwijffelicke verderffeniiTe van. alle de landen van herwaerts over: ofte anderfins het mochte foo eotnen, dat de ghene die niet goet en vonden, dat men, alfoo nae de ghewoonelicke maniere meer, foude branden ende blaecken* gheen gebreck en» fouden hebben van een. hooft ofte voorftaender dier fulcks foude willen beletten, Ende hoe wel dat wy met veel redenen hen verthoonden, datfe hen fouden. willen voeghen nae ons advijs ende meyninghe,. jas dat: wy boven dc goede vriendtfcbap die wy onder malcanderen hadden,, hen daer. toe noch voorhielden t'advijs van mijn, Heere den Grave van Swartzburgh onfen fchoonbrpeder , ende. van den Heere Joris van Holl, de welcke doe ter tijdt by den Heeren van herwaerts-over in. grooter achtinghe ende wel ghefien waren, om de groote dienden by. hen defen landen bewefen : Nochtans het en was doe niet in ons vermoghen t'felve te verwerven :. ende defe. onfe. t'famencomininghe en- diende nerghens andersc toedan. tot . een ghetuyghenis voor ajle de weerelt, dat wy fiende van verre aencommen t'gene dat wy nu daghelicks zijn ervarende , alle goedé middelen ghefocht hebben om t'felve te voorcomen ende af te keeren. Maer de ghene daer wy te ï 4 vooren  [ 128 ] vooren Van ghefeyt hebben, datfe bevonden defe vervolginghen feer hardt ende onverdraghelick te wefen, ende datfe, alfoo lange als de felve fouden blijven duerende, gheen valïe geruftheyt in den lande en conden bemercken (foo 't ghewoonelick in dien ende in dierghelijcken laken pleeght te ghefchieden) begonnen nieuwe aenflaghen voor te ftellen, de welcke wy wt redene onfes lafts ende officien die wy waren bedienende, middel vonden om te ontdecken. Soo veele «Ter af, beforghende dat defe dinghen mochten gheraken feer ghevaeriick af te loopen ende een quaedt eynde te nemen: daer beneven achtende dat defen wech den fachtften ende in den rechten wel ghefondeert Vvas: dat wy niet quaet en hebben ghevonden dat de voorfz, Requefle foude gheprefènteert werden. D'welck wy gheenfins en willen ontkennen: ende foo verre van daer is het, dat wy 't fouden foecken te bewimpelen^*) dat wy ter conrrarien t'felve tot groot-en voordeeie voor onfe eere ende reputatie, oock tot fonderlinghen dienden des Conincks (*) Men weet dat de Prins, in zyne eerste Veramwoordinge tan den jare iS67, (taande hieidt, dat dit Veibonds-we,k buit-n fcyne kennisfe hadt plaats gehad, en röndiiit veridaardc, dat het hem niet aanftcnd; doch men weet tevens, dat uit die gezeg dens, en de geenen, Welken wy hiet lezen, niets nadeeiigs" voor  [ ia9 ] Conincks ende des landts zijn houdende. Want hadden s'Conincks wijfe Raden lbo wel beraden gheweeft, datfe fulcks in den eerften verwillighet hadden, daer en foude foo veel jammers ende ellendicheyt niet wt zijn ontfproten ende naghevolghet, door de welck t'gheheele landt' bynae verdorven ende vernielt is worden. Maer fo hen luft te weten de rechte ende eyghentlicke oorfake foo wel van t'overgheven van de voorfchreven Requefte, als van t'gene dat daer op ghevolcht is: datfe t'felve wijten ende toefchrijven hare onverfadelicke wreedtheyt, de welcke haer niet en heeft laten vernoegen mer de onverdraghelicke ftrengicheyt der placcaten, maer volghende d'exempel van den onvroeden Coninck Roboam, ja meer ghehoor ende ghelove ghevende den raedt van een qualick-beraden Vrouwe, van eenen Cardinael die des. Paus creatuere is, ende van andere dierghelijcke^'fy gaven den volcke defe antwoorde, De vader heeft ulieden ghecaftijdt met fweepen, ende de fone fal ulieden caftijden met fcorpioenen. f Korts daer I 5 op voor de goede trouwe van Hem te trekken Is, daar Wy deze twee fchyuverfcIiilJen in de Historie van 't Verbond der Nederland/de Edelen van den Heer j. W. te Water (b. IV.) vereffend vinden , en nog nader uitgelegd door eenen bekwamen Schryvet in de 4ls. MUuheek., UI. UI.  C 130 ] op wendt mee grootcr inftantien ende ver,voleh gedreven, dat de nieuwe Biflchoppen, die weynich tijdts daer te vooren gecoren waren ende opghericht, fouden gheaenveert ende ontfangen werden: d'welck alfoo veel was te feggen , als foo menigen hangman ofte beul, om de arme Chriftenen- te verbranden. Oock worden de privilegiën ondej de voeten ghetreden. Door wien doch?' door een ghepaflïoneerde vrouwe,, ende daer en tuffchen ghewapent met een momaenikhtevan Conincklicker macht , van verraderijen,, meyncedicheyt ende Cardinaelfche liften. Op foodanich aenbeeldt, mijne Heerenwas- ghefmeedt alle t'groot quaedt dat hier. nae ge.volcht is: namelick, om dat op de voorfchreven Requefte by den edelen geprefenteert in fulcker voeghen niet en werdt voorfien als de redene ende den noodt was vereyflehende. Waer in wy wel weten, ende connen dat felve voor Godt ende voor ulieden, mijne Heeren, vry protefteren, dat wy onfe eere, metgaders onfen eedt nerghens en hebben te buyten ghegaen: maer daer en teghen wy waerfchouden de Hertoginne ende alle de Heeren van den Rade, van defe groote inconvenienten die nadechandt ghevolcht zijn : foo dat alle t'quaet henlieden moet gheweten werden. Want foo verr-s  C 131 ] verre walt van daer, datfe ons wouden ghehoor gheven, datfe ter contrarien ghedochten een fonderlinghe ende bequame occafie ghevonden te hebben, om ter executie te itellen t'ghene dat fy langhen tijdt daer te vooren overleyt ende beworpen hadden: te weten , Na datfe fouden vernielt hebben alle de gene die ghefufpeéteert waren van der Religie te wefen, datfe daer naer dies te lichtelicker de refte van des landts inghefetenen onder een jammerlicke ende onlijdelicke dienftbaerheyt hadden connen brenghen. Ende niet alleene van onfent weghe, maer oock van veelen anderen worden hen diverfche vertooninghen ghedaen foo wel in t'openbare als in t'byfondere, oock van veelen eerbeken luyden, liefhebberen des vaderlandts, jae des Conincks felve, meer dan hy wel verdient hadde: te rechter tijdt ende ftede die felve waerfchouwende van het toecomende dangier, ende te kennen ghevende wat de Coninck in fulcken ghevalle te doen fchuldich ende verplicht was van zijnes eedts weghen, metgaders van weghen der verbintenifTèn ende conditiën, met den welcken hy ende zijne voorfaten voor hem, tot Heeren defer landen aenghenomen zijn geweeft. De Grave van Egmond felve werdt in Spaegnien ghefonden, om den Coninck in ey- ghener  r 132 3 ghener perfoone t'voorfchreven vertooch te doen. D'welck niet te min foo weinich heeft gheholpen , dat daer en teghen den voorfchreven Heer Grave onder den fchijn van s'Conincks woort feer deerlick bedroghen zijnde (d'welcke hem naederhandt diere ghenoech ghecoft heeft,) brieven van daer brochte, heel ende al van qontrarien inhoude, dan t'ghene was dat hem de Coninck mondelinghe hadde bevolen te fegghen:* alfoo dat hy doe bedwonghen werdt te bekennen-,, dat wy, al eer dan hy de reyfe aenveerde, feer wel voorflen hadden wat daer af conien foude. Ende noch fouden ons de difeiptyerj van Macchiavel hier gheerne de ooghen, willen verblenden mee defe fchoone moraaen* fichten van vaderlicke liefde, ghecrouwicheyt, aengheborene goedertierenheyc, ende dierghelijcke fchijnbare ende cierlicke woorden: ende en maken daer en tufichen ter weerelt gheen fwaricheyt foo fchandelick te befpotten met den eedt diefe doen , ofte met hare beloften aen perfoonen van foodanigher qualiteyt ghedaen. Defe zijn dan de rechte autheurs , voorderers ende op roerders gheweeft van alle de troublen die ter caufen van de eerfte Requefte zijn gherefen : ende ghy hebt oock daer beneven ghehoort, mijne Heeren, wat raedt ora  C J33 ] om de felve te prefenteren dat wy ghegheven hebben. Alflè dan oock comen te fpreken van wijlen mijn Heere den Grave Lodewijck onfen broeder, fy hadden wel beter lbo vroom eenen Ridder met vreden ghelaten: ghemerckt dat hy onghelijck beter eeren weerdt is gheweeft , jae een vromer ende oprechter Chriften, dan fy en zijn. Ende wy en maken niet te meer werek van datfe hem eenen ketter fchelden, dan onfe Heere Jefus Chriftus en dede, als hy van even fo eerlicke luyden als defe zijn, werdt voor eenen Samaritaen ghefcholden. Belanghende dc predicatien ende openbare vergaderingken, diefe op hare wijfe valfch ende heretijck noemen, Vlieden is kennelick ghenoech, mijne Heeren, door wien ende hoe datfe worden inghevoert. Soo veel iffer af, dat wy .doe ter tijdt foo veel niet ghelooft en waren, dat men ons advijs eens daer op gevraecht hadde : oock en hebben wy noyt daer toe gheraden. Niet te min fiende dat de faken foo verre gecomen waren, wy bekennen dat onfe meyninghe ende advijs gheweeft is, dat de Hertoginne van Parma de felve foude verwillighen. Waer in of wy qualick gheraden hebben, ten minften t'ghene dat daer naer heeft ghevolcht, is  C 134 J is ghenoech wtwijfende, (*) hoe dat de ghene die onfen raedt niet goet en hebben ghevonden, haers meefters faken foo wel beleyt, ende hem foo goet huys ghehouden hebben. Daer beneven heeft ons Godt oock willen betoonen, hoe wel dat hy de zijne voor eenen tijdt lanck caftijdt ende ter neder flaèt, dat hy nochtans een foo merckelicke ende ghequalifkeerde meyneedicheyt, als defe is, van den Coninck ende Hertoginne van Parma, niet foo en liet henen gaen fonder de felve fwaerlick te ftraffen: ten eynde dat alle weerelt foude weten, dat God niet fonder groote redene en heeft ghcfeyt, dat hy niet en fal voor onfchuldich houden noch ongheftraft laten den ghenen die zijnen name in ydelheyt fal ghebruycken. Datfe feggen van f breken der beelden, autaren, kercken, ende andere ongheregheltheden, Wy houden dat niemandt en is onder ulieden, mijn Heeren, die niet ghenoech bekent en fy , dat wy aen fulcke wijfe ende maniere van doen noyt gheen behaghen en hebben ghehadt: oock dat veele (*) Zie des Princen deftige Memrit by Bok, III. 9i. enz, (++; Vcigelyk de Btfsh* van Brtde. van den Heei T. £. van Goor , bl. 14.1 en y*.  C 135 3 le van den genen die ons behoorden te helpen ende voor te ftaen, ons over d'ander zijde t'onrechten ghelaftert ende ghefcholden hebben, om dat wy noyt en hebben willen daer toe verwillighen , dat fulcke dinghen fonder voorgaende ordonnantie van de Magiftraten ende overheeren fouden ghefchieden. Sy en zijn oock niet veel beter ghefondeert in t'ghene datfe fegghen, dat de fa* ken door de voorfch tic heyt van de Hertoginne van Parma fulcks ghehandelt ende gheretnedieert zijn gheweeft, dat wy benoodicht zijn gheweeft ons te vertrecken wt defen landen. Haddenfe alfoo ghefeyt, door de valfcheyt , bedroch ende meyneedicheyt van de voorfz. Hertoginne , foo foudenfe noch al wat gefeyt hebben: ofte haddenfe alfoo ghefproken , Om dat fommighe die eyndelick den beul op haren hals waren verwachtende , foo lanckfaem waren om hen felven te connen refolveren, daer toe foo licht om gheloove te gheven: infghelijcks door onfe metgaders van fommighe ander Heeren veel te groote affeétie tot den Coninck, die mijne Heeren van Berghen ende van Montigny daer toe brachten datfe nae Spaegnien fouden reyfen, achtenfe dat de Coninck van weghen der groote dienften by den  den felven bewefen, daer toe in aenfieninghe van haer edel afcomen, foude veel liever wt haren monde, dan van de Spaegniaerts willen ( vernemen t'ghene dat tot de bewaringhe van defe landen nootfakelick te doen was: ende fiende hoe dat de felve aldaer foo wel ontfanghen worden, als eenen yeghelick notoyr is, dat wy ghedochten goede oorfake vercregen te hebben, om wat naerder op ons felven te letten , ende onfen perfoon beter waer te nemen : Haddenfe (fegghen wy) op foodanighe wijfe ghefproken, foo foudenfe eenen deel van de rechte waerheyt gefeyt hebben. Want wel een jaer daer te vooren hadden wy gantfchelick voor ons ghenomen te vertrecken ende alle onfe Haten te verlaten, foo 't blijekt by den brief met s'Conincx eyghen handt aen ons ghefchre-i ven, hier achter aen gedruckt. Waer wc men can ghenoech bemereken, hoe onwaerachtich dat het ghene is dat hier verhaelc wert. Ende foo yemandt begheert te weten, wt wat oorfaken dat wy nae Duytfchlandt een jaer daer naer zijn vertrocken, die mach lefen onfe verantwoordinghe int jaer 1567 wtgegaen, de welcke ghenoech te kennen gheeft de redenen van ons vertreck, ende voornemelick defe, om dat wy «iet en wouden ghedooghen dat de Spaen- fche  v L *3? ] fche Inquifitie in onfen gouvernementen fouden aenghenomen werden: wc wekker oorfake wy voor onfen vertrecke de voorfchreven gouvernementen in de handen van de voorfchreven Hertoginne overgheflelt hadden, met vallen voornemen ende meyninghe by onfe vrienden te gaen in rufie ende in vrede leven, tot der tijt toe dat het Godt foude believen den Coninck beteren raedt in te gheven: ofte foo 't met hem langhs foo erger worde, tot dat Godt de Heere felve de dore foude eens openen , om dit arm landt te verloflen, d'welck wy verfmacht faghen liggen, ende verfoncken in eenen diepen afgrondt van alle ellenden ende catijvicheyt. Want wie foude fonder hert-fweer ende treuren connen verhalen alle dat verbannen, ontweldigen van goede,(*) vanghen K ende (*) Men kan zich het aantal det verbeurd-verklaringen voorttellen , als ik uit myne ongedrukte ft ukken zeg, dat, toen in 'r jaar 1 m, de beftiering daar van zeer veragterd was' en daar toe door Reqjjesens par maniere de provifion eene byzondere' kamer werdt opgericht met een groot bevelfchrift van 9} Arheulen, de gemelde kamer niet minder'dan uit agt Audi teurs beftondt.-- 't Geen nochtans by van Meteren (B. iv.) nopens tachtig tonnen gouds, uit die Confiscatie» , aan jaarlyks inkomen voor den Koning, gefchteven ftaat, is een Courantetydmg, waar aan ik geen geloof kan ilaan. Ook werden de geldmiddelen des Konings te Hecht beftuurd, dan dat daar uit Zo veele tonnen gouds by een gehoopt konden worden; „ van « het tloï af, tot her geringde Comptoir van betalinge,"zogt ■o een-  [ ] ende {pannen-, alle die gheleden pijne ende fmerren, foo menigerhande foorte van afgrijfelicke ende jammerlicke dooden, (*) daer defe bloetgierighe luyden (de welcke in wreecheyc alle de wrcefte tyrannen van der werek, als Phdaris, Bufyris, Nero, Domirianus, ende andere, verre te boven gaen) de arme onderfaten der landen van herwaerts over foo langhe mede gequelt hebben? De welcke dinghen niet teghenftaende, alfoo wy gheen ,, een ieder zich te verryken, 'ten koste zyner minderen , om ., dat hy van 's Konings wegc geen ander middel van beftaan „ hadt:" Dus fchreef de tegenswoordige Heer Raad Pex/ienfr ris in zynen 'Bundel van Onuiig. St. D. I. bl. js, lp, (*) Deze moorden waren ook, byzonder daar door, afgryfclyk., om dat zy met eene zo verregaande overyling en (lordigheid volvoerd werden, dat men foms zelfs anderen, dan die, op welken het gemunt was, ter dood gebragt heeft, en dit niet by oproer, maar, na uitgefproken vonnis, op't fcha» vot. P. BoR , die boven Watson gelden moet, en ook Watson hebben dit beide betoogd: dus dat zich evenwel deze ze* &rcote Heer Philips ("vergel. Slichten, sos.) in het uitdruk, ken en befchry ven der namen des ouderdoms, der gelegenheid, en *t aanzicht der Nederlandfche Ketters mistasten konde. Ik heb bewyzen van deze flordigheid in gefclirevene lysten vooi my liggen. Eene, waar op van Heeckeren zonder eene meerdere byvoeging gevonden wordt, en dat noch kwalyk gefchreven Eeckeren, doch 't geen, met eene andere hand , op de vouw verbeterd was met debet dicere Heecktren...*In een ander gefchrift zie ik twee van H&Ï.XTT.N gentilhemes t qui ont porté vngne medailge figné de goeulx, &• les hanaps Qy fiacconnets des goeulx, zoncjer te zeggen, dat den een Dïebkrick van Haeeten m Gameren was, en 4at den ander, F vervreemdt van natueren niet, mijne Heeren, dat wy niet een vaderliqk hertq. ende ghe-* K 3 neghen- My* Heeren den Gedeputeerden van de Staeten van Utrecht weplervaren ü, eni. vj d. 2+ May ij7j, in de- Ver/ameiing van on. *"£egcvcnc Stukken van den Hooggel. Bondam D. II. bl. 3 ƒ1. ve.-gel. ook verder Em. van Meteken's Ned. Hifi. 11. 4«.  C 142 3 neghentheyt in ons en fouden ghevoelen: noch foo wijs ende voorfichtich, dat ons niet menichmael een claghelick verlanghen nae onfen fone dus langhe afwefende, in onfen ghemoede en foude te vooren comen. Nochtans fy en houden hen hier mede noch al niet gherufl: maer teghen alle forme van rechte ende van juftitie, fy legghén de hant aen onfe medebroeders Ridders van der ordre : fy vcrvolghen ons by daghementen, opteeckeninge ende aenveerdinghe van onfe goeden, ende drijven ons met ghewelde fa verre, dat wy bedwonghen werden veel dinghen voor te nemen, daer wy binnen onfen leven noyt aen gedocht en hadden. Sy ftellen t'proces van onfe medeghefelien ende het onfe (contrarie de artijckelen van de ordre des gulden vliefes, ende teghen s'Conincks eedt, die t'hooft van de voorfchreven ordre was) in handen van fommighe ongheachte perfoonen, die niet weerdich en waren onfer medegenooten ende onfe knechts te zijn: fy degraderen ende fetten ons af van alle onfe iïaten ende offleien: fy benemen ende berooven ons van onfe goeden: fy verwijfen ons totter doot. Ende wat is alle t'felve anders, dan datfe ons quijtfchelden van onfen eedt, ende in onfe vryheyc ftellen, om te moghen met allerhande middelen  C 143 3 delen ons van Godt verleent onfen vyandt gaen befpringen? Daer by can men fien, hoe- dat als. wy niet dan rufte en fochten, fy de troublen. hebben verweét: ende als wy. ftonden na den vrede,, dat fy ons bedwcnghen hebben tot den krijch te comen: jae tot, fulck. eenen- krijch die voorgenomen, is- om, Gnfèn,. fone te verlofTen , om ons :1even te befchejmen, om onfe goeden weder te- crijghen^ ende t'ghene dat ons t'lieflte ende- daer, ons meelt aen. gheleghen is, om onfe.- eere te,- verdedighen: fonder alhier noch yet- aen, te roeren van, t'ghene dat de ghemeyne fake.- aengaet.. Ende dit is t'ghene datfefoo lichtelick ende met ftilfwijghen voorby gaen-, mijne Heeren, d'welck. fy, al willens, ende wetens wtlaten, als niet (bjtt* derlinghe. tot- haer fake dienende. So wy dan, niet zijnde s'Conincks ingheboren onderfaet (alfoo hy felve fegt) daer toe zijnde van onfen eede ontfiaghen door defe ongherechte fententie ende verbanninge, oock hebbende fo. goet recht ende oorfake om. onfen^ fone, metgaders de goeden die ons. afgheweldicht zijn met crachtjger handt wederom te eyfichen, ons niet alleene hadden ghepoocht, maer oock met der daet alree.de hem wt defen Nederlanden, metgaders wt allen zijnen anderen landen, ende heerlickK.' 4 heden  C 144 ] heden verjaecht, ende ons felven die toe te eyghenen ghefocht hadden (nademael dat hv teghen alle recht ende billicheyt, jae teeen zijnen eyghenen eedt, ons heeft benoodicht ende bcdwonghen den krijch tegen onfen danck voor te nemen, doe wy wt allen onfen vermogen den felven waren ontvliedende: jae dat meer is, dewijle dat hy ons allen defen overlaft ghedaen heeft even op de felvige tijt ofte corts nae dien, dat hy ons by zijne eyghene brieven met zijner evghener handt ghefchreven , foo groot ende heerhek een ghetuyghenis van onfe ghetrouwicheyt ghegheven hadde, foo datter gheen menfche ter weerelt en was, die meer hadde connen wenfehen ofte begeeren, alfoo t bbjekt by de copic van den brief hier achter by gevoecht:) Wie foude ons connen van eenighe ander faute befchuldigen, dan dat wy te veel tijds hebben laten ver! loopen eer dat wy de wapenen in handen hebben ghenomen, ende dat wy niet en begheeren te ghenieten van 't ghene dat ons hy krychs-rechte, oock by de rechten die allen volcken ghemeyn zijn, ghejondt ende ghegheven is? te meer, aenghemerekt dat wy een vry Heer gheboren zijn, ende noch daer en boven defe eere vercreghen hebben, die meer des. landts privilegiën ende met meerder verwaentheyt, ook met minder refpecl overtreden ende ghevioleert, jae die met minder fohaemte zijnen ghefworenen eedt ende trouwe ghebroken heeft, dan even defe Coninck Philips: is hy dan niet veel onweerdigher- do croone van Caftilien te draghen,, dan Don Pedro? Want Don Pedro. en was. ymmers, met gheen bloetfchande noch met zijns (bons ofte . wijfs moort bevleckc. Ende- foo, yemandt woude fegghen, dat ons feJcx niet aen en gaet , foo zijn wy wel te vreden noch naerder te comen: hoe wei dat- ons voornemen niet en is den voet te veftighen. op t'ghene dat wy jeghenwoordelick willen verhalen. Want of wy fchoon de wapenen teghen hem ghenomen hadden, ende dat hy fonder eenich wtnemen onfe overheere, ende wy zijn onderfaten gheboren waren, (d'welck nochtans foo niet en is volghende zijn eyghen belijdeniflè:) Wat fouden wy anders ghedaen hebben, dan dat een onder zijn voorfaten teghen den Keyfer Adolf van Naflau  C H7 3 NafTau zijnen overheere gedaen heeft? Een yeghelick die eenige kenniife of wetenfehap heeft van t'gene dat hier voortij dts in Duytfchlandt ghebeurt is, weet hoe dat Albrecht d'eerfte van dien name ende gheflachte Hertoghe van Ooftenrijc (want daer te vooren en voerdenfe maer den tittel van Graven van Habfburch) hem in wapenen teghen den voorfchreven heere Keyfer onfen voorfaet gheftelt heeft. Ende hoe wel dat de voorfchreven Keyfer door Godes ghehenghenilfe in den {lach quam te fterven, nochtans wy weten wel wat de verrtandichfte fchrijvers daer van ghefchreven ende gheoordeelt hebben, hoe wel dat Geeraert doe ter tijt Ertf-bilfchop van Mentz, de voorncemfte autheur ende aenftichter van de conjuratie tegen den voorfchreven Keyfer voorghenomen, t'felve op diverfche manieren heeft gefocht te bewimpelen ende te verduyfteren. Doch foo yemant wat naerder wil de Hiftorie infien, hy fal lichtelick bevinden, dat de Paus Bonifacius defe fake aengherockt ende hertelt hadde, van den welcken men pleecht te fegghen, Intravlt ut vulpes, regnavit ut. leo, mo~ vitur ut canis: Dat is,^ Hy geraeckte aen den Paufelicken ftoel als een Vos, hy regeerde als een Leeuw, ende fiarf als een  I 148 3 een hondt. Ende dat befchicte hem de voorfz. Paus alleene wc dier oorfaken, om dat de Keyfer hem niet en haddé willen bekennen voor ftilcx als hy hem was wtgevende. Derhalven verwecte hy teghen den voorfz.. Keyfer defen. Hertoch Albrechu die' aireede malcontent genoech was, om dit de Keyfer Adolf in de keure voor hem gheprefereert ende voorghqtrocken wert, Ende fommighe BhTchoppen die heel ende ardenPaus toegedaen waren, hebben hen felven. daer by ghevoecht, ende over zijn zijde be-' gheven. Maer wie foude doch hebben foo f noodt eenen menfche connen te voete" val-' len ofte eenighe eere hewijfen, die in fi>. ncn Jubileo corts daer naer gevolcht, beval dat men twee fweerden triumfimtelkk ende ftatichlick voor hem foude dragen', doende luyde roepen by den ghene die deen fweerdt' droech, O Chrifle, fiet,, defe is uwe ftadïhouder op eerden: ende by den ghcnen die dander droech, O Petre, liet, defe is uwefucceffeur ofte nacomelinck: jae dat meer.' «F, na dat hy defe moode praótijcke teghen den Keyfer alfo hadde aengherecht, hebbende nu Albrecht heel ende al nae fijner handt, ghedochte de voorfchreven Paus oock even t felve teghen den Coninck van Vranckrijcke Phthppe te Bel te doen, hem poogende zijn Coninc*  [ M9 ] Conincrijcke te benemen , ende den voorfchreven Albrecht daer mede bagift hebbende , gaf hem lafï den tittel van Roomfche ende Franfche Coninck te gebruycken. Maer hy en vandt de geeftelickheyt van Vranckrijcke fo wel tot hemwaerts niet gefint, daer toe niet foo rijcke noch foo machtich als die van Duytfchlandt: Daer en boven was dat gantfche Conincrijcke wacker gemaect, door dien dat meefter Pieter van Cognieres s'Conincks fake foo wel ende wijfelick beleyt ende gedicht hadde : Ja hy vant den Coninck felve fo wel gerefolveert, dat hy tot Anagnia fijne fatuiteit ofte mallicheyt (alfoo noemde de Coninck in fijnen brief de Paufelicke heylicheyt (*)) dede aentaften by eenen van de principaelfte Heeren, die t'hoolt Was van den edelen huyfe van Columna, ooc .by eenen Edelman wt Languedoc, met namen (*) Sciai fatuitas vefira — Den aart van dezen Bonifacius heeft Marnix in den Byencorf (Wl.) met een voorbeeld bewezen. Hy moet ook een menfch van toomeloze oplopendheid geweest zyn. Op Afchdag komen alle P-oomfchgezinden om hnn voorhoofd met gewyde asfche te laten tekenen, en daar by de vermaning te ontfangen van Memento homo, quia cinii ts, fe" in cinerem reverteris. De Aartsdiaken Prochetus, die, een Gibellyn zynde, de • tegenparty van den Paus was toegedaan, boog zich voor deze wying ook neder j doch werdt van den H. Vader met eene hand vol afch in zyne oogen geworpen, en daar op met een Memento, homot quia Gibellir.m ts, fff turn Giteilinis in cinerem rturttris, afgeland.  [ 150 ] namen Noguaret, de welcke den Paus van daer naer Roome voerden: ende deden hem aldaer ombrengen, alfo hy feer wel verdient hadde. Doch alfo wy hier te vooren gefeyt hebben, wy en gedencken op fodamge fondamenten niet te fteunen: maer willen vorder tot de obligatien ende verbintemflen comen, die tufichen hem en ons zijn. Ghenomen dm,C) of nu alle t'ghene dat aireede verhaelt is niet en ware, en weet hy niet, foo hy Hertoch van Brabandt is, dat wy ter caufen van onfe Baroenijen ende heerlicheden, een van de voorneemfte leden zijn van Brabandt? En weet hy niet waer toe dat hy aen ons, onfe medebroeders ende medeghefellen , ende aen de goede lieden des lams verbonden is? ende op wat conditiën dat hy defen ftaet is houdende? En gedenckt hy oock niet meer aen fijnen eedt? ofte foo hy dies wel indachtich is, maeckt hy foo cleyne werek van t'ghene dat hy Gode ende den lande belooft heeft, metgaders van de conditiën die aen fijnen Vorftelicken ende Hertogheheken hoet zijn aenghehechtet ? Het en foude wel niet van noode wefen , mijne Heeren ATI Voo'name,yk ""«ent M* benevens vergeleken te wor. Zn cZmT°Url JÜNIÜS op dei1 b£ief van *« H«r  C 151 3 Heeren, ulieden voor te houden t'ghene dac hy ons belooft heeft, eer dat wy hem den eedt ghedaen hebben, dewijle dat fulcx veelen onder ulieden al te wel bekent is: Maer om datter oock veel andere zijn, die defe verantvvoordinge fien fullen, daerom hebben wy ulieden willen de memorie ververfchen van de voorneemfte poinften ende artijckelen die hy den lande tot fijner blijde incomfte ghelooft ende gefworen heeft: waer wt genoech blijcken fal, waer toe dat hy ons lieden verbonden is : foo dat hem niet vry en ftaet alle dinghen te fchicken ende te difponeren nae dat hem goet dunckt, ghelijckerwijs als hy in Indien heeft ghedaen. Want hy niet en vermach Hechts eenen van fijnen onderdanen met ghewelde erghens toe te bedwinghen, ten zy dat de eoftuymen van de gherichts-bancken daer fy haer huyfinghe ende woonplaetfe hebben t'felve toelaten: oock en can hy by gheener of donnantie ofte decreet den ftaet van den lande in eeniger mam'ere veranderen: hy moet hem oock te vreden houden met fijn ordinares ende ghewoonelick incomen: hy en can niet doen- oplichten noch eyfchen eenighe impofitien teghen den danck ende fonder wtdruckelicke verwilliginghe van den lande , ende achtervolghende de privilégiën des- felfs:  I 152 3 felfs : hy en mach gheen volck van oor* loghe in »t landt brenghen fonder des landts voorgaende wille ende confent : Ja fonder den voorfchreven wille en darf hy niét veranderen aen de valuatie van de munten: hy en can oock gheenen onderfaet doen' aentasten fonder- voorgaende informatie by de overheyt van der plaetfe gedaen: ende hebbende den felven ghevanghen, hy en vermach hem niet buyten den lande te verfeynden. Als ghy nu dit gheheel begrijp foo in 'c corte hoort verhalen, en bemerckt ghy niet mijne Heeren, wanneer dat de Banerheeren ende Edelen van den lande den welcken wt redene van hare preeminentien den laf! der wapenen bevolen is, hen daer teghen niet en Hellen, niet alleene als defe artijckelen overghetreden ende gevioleert zijn, maer dat veel meer is, aiffe foo tyrannifcher ende hoochmoedighcr wijfe onder de voeten ghedrackt werden: ais daer niet eenen artijckel alleene, maer alle te ghelijck: ende niet eens, maer duyfent ende duylentmael: oock niet alleene by den Hertoghe felve , maer by vreemde ende barbarifche luyden verbroken ende ghefchendt zijn: Jae wanneer dat de _ Edelen volghende haren eedt ende obligatie den Hertoge niet en bedwingen, om den lande te doen dat recht ende redene is:  I *53 ] is: dac fy felve als dan mee rechte behooren van meyneedicheydt, ontrouwe, ende rebellie , teghen den ftaet van den lande befchuldicht ende overwefen te werden? Maer fo veele als ons belanght, wy hebben daer en boven een eyghen ende befonder oorfake, die ons wat naerder aengaet: te weten, dat wy teghen de voorfchreven privilegiën zijn van allen onfen goeden berooft worden , fonder eenighe forme van rechte ofte juftitie. Boven dien t'ghene dat ons in den perfoon van onfen fone den Grave van Bueren is wedervaren, t'felve is foo claer een ghetuyghenis van des vyandts onghetrouwicheyt, ende overtredingen der privilegiën, foo dat niemant met rechten meer en behoort te twijffelen van de oorfaken, om de welcke wy de wapenen hebben moeten aennemen. Ende hoe wel dat wy in den eerften tocht by ons ghedaen, gheenen vallen voet en hebben connen in 't landt fetten (*) L (gelijck (*) Deze ongelukkige tocht van onïen Prins, en Graaf Lodewijks neerlaag in Vriesland, worden, met twee brieven van ALVA, by Bor (176 en 114) bekend gemaakt. P. Bor heeft ze in onze taal gegeven; doch ik heb ze, oorfprongelyk, in 't Franfch voor my: ten blyke, dat de Hooggel. p. Bondam in zyne Orat. Sec, de Foed TTaj. p. 31. r.ot. de waarheid giste By deze brieven behoort echter noch een derde over  [ 1.54 ] (gelijck hy ons t'felve verwijt ende voorhoudt, dat wy ons aldaer nerghens en hebben connen berghen ofte onderhouden. Soo en is nochtans niet nieuws, ofte dat niet infghelijcks oock anderen den beften Veldtheeren ende Capiteyn.cn van der werek en zy wedervaren: ja rts hem felve menichmael gebeurt, daer hy foo dickwiis met foo groote ende machtighe leghers in Hollanc ende Zeelandt is ghecomen, ende niet te min met een handt-vol volcks ende by toedoen van mijne Heeren de Staten der voorfchreven landen, hebben wy hem met fchanden wt den felven verdreven, metgaders dien grooten ende vermaerden Capiteyn den Hertoghe van Alva ende lijnen nakommer, fonder dat hy huydenfdaechs in den felven Janden flechts eenen voet landts heeft, die tot lijnen ghebicde ofte befchickinghe ftaet: alfoo wy oock verhoopen, midts uwe goede hulpe ende toedoen, dat hy binnen corten tijdt infghelijcks niet en fal hebben in alle de refte van defe landen. In fomma, by fijnen eedt is hy te vre- . den, over de fchermulzeling van AL TA regens den Prince, doot den Raad van Staten ten dien tyde afgezonden, en welke ook hadc verdiend by BOR. geiezen te worden.— In Gelderland weuit daarom eene generale frocesfie gehouden, Cmmedrager.de ld hochweerdichfte heilige Sacrament de, aJtacrt, er.de biddende, almcejjen gêvende, exZ.  C 155 3 den, wanneer dat hy fal yet teghen den felven doen ofte voornemen, dat wy lieden als dan hem niet meer en fullen verbonden zijn, ja hem gheenen dienfl: noch ghehoorfaemheyt meer fchuldich te bewijfen, alfoo 't blijckt by den artijckel, .die t'felve wtdruckelick is inhoudende. So wy dan hem niet meer verbonden ende gheenen dienfl: noch ghehoorfaemheyt meer fchuldich en zijn, hoe comt hy nu foo vermeten te zijn, dat hy derf fegghen , dat wy de wapenen teghen onfen Heere ghenomen hebben? Het is kennelick, ende daer en is gheen twijffel aen, dat tulfchen alle Heeren ende Vaffalen is een verbindinghe over beyde zijden: ende t'ghene dat eens een Raedts-verwandte tot den Conful van Roome feyde, Houdll du my niet voor Raedts-Heer, fo en houde ick dy oock voor gheenen Conful: t'felve can in defen gevalle oock feer wel ftede grijpen. Maer tulTchen de Vaffalen is eenen grooten onderfcheydt, want d'eene hen onghelijck meerder vryheyt voor behouden daii d'ander: alfoo wy lieden in Brabandt zijn, aldaer wy oock foodanighe rechten hebben, dat wy in onfen landen ende heerlickheden vermoghen gratie ende pardoen te verkenen: foo dat wy wtghefteken alleene t'hommage dat wy den 1 Hertoghe fchuldich zijn te L 2 doen,  [ 156 ] doen, niet en fouden meerder vryheyt connen hebben ofte begheeren. Ende onder andere rechten hebben wy oock defe privilegie, dat wy onfen Hertóghen tot ghelijcken diende verbonden zijn, als hier voordjts. die Ephori tot Sparte haren Coninghen dienden namelick, om t'rijcke te beveftighen in de handen eens goeden Vorfts, ende om te bedvvinghen te doen dat recht ende redene is , den ghenen die teghen fijnen eedt yet foude willen voornemen. Hier op fal men moghelick fegghen, dat by den voorfchreven eedt is een feker conditie ghefet: te weten, dat wy van onfen eede fullen ontflaghen zijn, tot der tijdt toe dat hy de faute fal opgerecht ende gherepareert hebben. Maer of hy de felve in ecüwicheyc niet en 'ghedochte op te richten? Soo men als de Keyfer Maximiiiaén, metgaders de Vorften des Rijcks hem baden ende voor ons ten beften fpraken, ten eynde dat hem foude believen t'landt wat te ontladen, hen voor antwoorde gheeft, datfe hen met hare eyghen faken fouden moeyen, ende dat de Coninck wel wifte hoe dat hy fijne onderdanen behoorde te regeeren: Jae foo hy met grooter vermetenheyt ende hoochmoet onfe Requeften is verftootende, als wy hem fo menichmael hebben doen venhoonen, ende  [ *57 3 de tot dien eynde ooc van de voorneemfte ende aenfienlickfle Heeren die in den landen waren , henen ghefonden om aen hem te verfoecken» dat hy ons recht foude willen doen : Soo hy daer en boven den voorfchreven Heeren doet , dat leven benemen, ende alle de gene die hy crijgen can door des Beuls handen laet paiTeren, ende d'andere die hy niet ghecrijghen en can, met alle de wreedtfle ende onbehorlickfte middelen is vervolghende: foo hy eyndelick nieuwe heyrerachten ons daghelicks op den hals fendt, om. ons in den grondt te bederven ende te vernielen ? Sullen wy altoos moeten blijven op haerlieder ghenade wachtende, tot de tijdt toe dat de wreedtheyt van de Spaegniaerden ons alle weghen lal benomen hebben , om Hechts den aeflem eens te moghen verhalen? Maer fy fegghen, dat hy de fauten ghedenckt te repareren, ende dat hy de middelen van dien ghefonden heeft by den Heere van Selles,. ja dat hy den Hertoghe van Alva ontkent heeft hem fulcx belaft ende bevolen te hebben, als de. voorfchreven Hertoghe ghedaen heeft. Alle defe dinghen fullen wy op hare behoorlieke plae.tfe by ordre overweghen: ende voor defe reyfe zijn wy te vreden verclaert te hebben, dat wy met goeden rechte teghen hem in wapenen L 3 zijn  L 158 ] zijn ghecomen, eerilelick met de Staten van Ho landt ende Zeeiandt, ende naederhandt oock met ulieden, mijne Heeren, om dat hy van meyneedicheyt teghen t'gantfche landt is overtuycht worden, ende f0 veele onfe perfoon in 't befondere aengaet, om dat hy tegen de artijckelen van 't Capittel van der ordre daertoe teghen de privilegiën van Brabandt heeft ghehandelt, doende onfen fone wt der Vniverfiteyt van Loven nemen ende in Spaegnien wech voeren, beroovende ons van alle onfe goeden, Haten, ende officien: waer door hy ons ghenoech van onfen eede, met den welcken wy hem verplicht waren, ontflaghen heeft. Maer nu ml fonderheyt heeft hy fijn al te bloo ende met te min tyrannifch herte bewefen, door dien dat hy defe wreede ende Barbarifche verbanninge heeft laten publiceren, om de «m e van fijner ongerechticheyt ende quadcn wille te vervullen. Nu dewijle dat hem voorts belieft, mijne Heeren tot de navolghende tijden te comen : foo willen wy oock gheeme tot de felve naerder treden, ende dies te liever, aenghefien dat wy van alle t'ghene daer van hy ons hier in fal befchuldigen, „iet dan by advijfe, wille, ende danck, eerftelick van de Staten van Hollandt ende Zeelant, ende daer  [ 159 ] daer naer door ulieder aller verwilliginghc in 't ghemeene, ghedaen en hebben: Jn der voeghen dat foo daer in eenighe faute ghefchiet ware, de felve en behoort ons niet gheweten te werden , maer ter contrarien wy fouden grootelicx te prijfen zijn, dat wy ulieden foo wel ende foo ghetrouwelick gedient hebben. Soo willen wy dan comen tot de ander befchuldinghen : maer t'felve fal welen op defe conditie , dat wy van t'ghene dat hy uyt archiidicheyt in defen Ban heeft achtergelaten om fijn wreedt ende fel herte te bedecken, doch niet en ïaec ons t'felve by ander cleyne fmaedtfcliriften, ende libellen fameus noch dagelicx voor te , houden , alhier oock fullen vermaen doen ende fulcks ten voorfchijne brenglien : alfoo wy in 't beantwoorden van fijne voorgaende befchuldinghen ghedaen hebben. Soo bevinden wy nu voorts ende bemereken, mijne Heeren, dat alle t'ghene daer van hy ons hier na wil befchuldighen, ofte om beter te fpreken, alle fijn miffegghen, van hem in twee voornemelicke deelen ofte {tukken is verfchcyden. Deerde beroert t'ghene dat hem- met de comfte des Hertoghen van Alva toeghedraghen heeft, ende wat wt defelve gevolcht is: maer infonderheyt t'ghene dat nae onfe aencomde in HoiL 4 landr  [ !6o 3 landt ende Zeelandc, door de Staten van.de voorfchreven landen ende onfe regeeringhe is aengherecht ende wtghevoert worden D'ander is van t'ghene dat daer ghebeurt is nae d.en tijdt dat Godt ulieden de ooghen heeft open ghedaen door 't middel van de onverdraghehcke moctwellicheyt der Spaegniaerden, ende nae dat ghy (0m dit arme landt van dit vervloeckt ghefpuys eyndelick te verlofTen) de felve metgaders hare aenhangcrs voor rebellen ende des lants vyanden hebt verclaert. Derhalven foo willen wy oock de felve ordemnghe volghen. Ende in den eerden wy dancken Godt dat felve door onfes vyandts ftilfwijgen ghylieden ghenoech moecht bekennen mijne Heeren, hopende dat het infghelijcks noch de gantfche werelt fal kennehck werden, hoe dat men felfs gheen achterdencken van ons en heeft, ais dat wy fouden eene de gheringhfte mijte wt de P-heïneene p,nninghen tot onfen profijte toegheeyghent hebben. Want naedemael dat fy in anderen dinghen (alfoo ghy eenfdeels aireede ghefien hebt) gheen fwarichcydt en hebben ghemaeckt van ons valfchelick te befchuldighen ende foo opcnbaerlick met der onwaerhcyt te lafteren, ghemerckt nu datfe ons oock met de minire fufpitte van giericheyt niet betijcht en hebben : So bewijfenfe daer mede  [ I6i ] mede uitdruckelick, dat wy niet alleene vry ende reyn zijn van foodanige mifdaet, maer oock hoe wel datfe onbeichaemt ghenoech zijn, daer toe onfe doot-vyanden, datfe nochtans gheen ghenoechfame noch bequame redene ghevonden en hebben om ons de faute voor te werpen, van de welcke ghewoonelick alle Gouverneurs van Provinciën t'zy te rechte oft t'onrechte pleghen befchuldicht ende ghelafiert te v/erden. Maer wy hebben, Gode lof, al van over langhen tijdt defe lelfe gheleert, dat de ghene die eenich bevel heeft, voor alle dingen behoort fuyver handen te hebben, jae waert moghelick oock vry van alle quaet vermoeden. D'welck is d'oorfake geweeft, waarom dat wy noch zijnde in onfer jonckheyt, de handen aftrocken van de fuperindentie van de fmantien: (*) de welcken van anderen feer gheerne wert opghevaet ende gheaenveert. Ende hoe wel, mijne Heeren, dat het gheenfins van noode L 5 en (*) Hem was de eerste post in de Financiën aangeboden. Ik zal in 't kott zeggen, dat Philips vier Rekenkamers hadt, eene te Rysfel, eene te Bras/et, eene in Holland (in 's Hagt cf elders) en eene te Arnhem. Over deze was gefield, en verre verheven de Kamer van Financien, welke uit Hoofd, of Hoofden, Thefaurier Generael en Gecommitteerden van de Finan» cien beilondc Het ampt van Hoofd werdt van de Hoofden Uit het land, of de aanzienlykften bekleed, by voorbeeld, door den Grave van hoogstraten, aremberg en dergelyken. Hoofd  [ 162 ] en was, dat wy met ulieden alhier fprekende, fouden hier af vermanen., dewijle dat ulieden genoech, bekent is, dat wy noyt eenighe mijte van de ghemeene penninghen ghehandelt en hebben:- felfs belanghcnde t'gene dat ulieden belieft heeft ons toe te voegen foo wei voor onfe gagien, als om de buyten-ordinarife oncoften van de oorloghe, aenghefien dat ghylieden alderbeft weet hoe weynjch dat wy daer van ontfanghen hebben, ende in wat manieren dat wy van de middelen die ons noch zijn herwaerts-ovet? rcfterende, ons tot noch toe- hebben onderhouden ende diverfche oncoften ghedaen, felfs na dat wy in uwen dienft zijn ghetreden: (niet dat wy fouden willen ghedeneke» dat fulcks come by gebreke van uwen goe~ den wille t'onfwaert, maer wy wijten 't ahleene de gheleghentheydt defes teghenwoordighen tijdts:) Nochtans naedemael dat onfe vyanden bedecktelick fchijnen cïelve oock te belijden, ende dat wy haerlieder ftiifwijghen moghen tot onfen voordeele nemen: SOQ Hoofd was in dien tyd eene zeer gewone benaming, gelyk door den Schryvcr van de Hin. -van de Satisf. van Coes bl 68. reeds bewezen is. kaspf.r Kinschot nochtans, niet we! rende wat hy van dezen tytel maken zonde, vereenigd het woord Hoofd en Tieffrier, en doedt het als een eenig ampt voorkomen, (in de ie/té. v»n Oudew. bl. 4ij en ,z«0  [ i*3 ] Soo en hebben wy fulcks niet willen alfo voorby gaen fonder daer aen te vermanen, om eenighe cleyne vergifce ferpenten , die onder ons gheweeft zijn , daer door te befchamen, die hen niet en hebben ghefchuwt, 't zy teghen haer eyghen confcientie, ofte door een wtnemelicke dwaesheyt ende ergheyt, onder den gemeenen man te ftroyen, t'ghene dat des vaderlandts ende onfe ghefworen vyanden felve , hen gefchaemt hebben ons te verwijten: wel bevroedende , fo fy t'felve deden, dat den fchijn ende luyfter der waerheyt haere leelicke ende fchandelicke loghenen haeft foude ontdecken. Dewijle dan datfe ons foo fchoone ende wijtloopende materie hebben voorgheleyt, om te vertellen niet t'gene dat wy felve, maer dat de Staten van Hollandt ende Zeelandc met onfe hulpe ende dienft ghedaen hebben: Soo en weygheren wy niet, noch voor ulieden, mijn Heeren, noch voor alle menfchen van der weerelt tot haer lieder inftantie daer van rekenfchap te gheven. Maer nademael qock, dat ghylieden de opperfte ende fouvereyne richters zijt van t'ghene dat in defe landen ghefchiet is: het is meer dan redene, dat ghy infgheiicx aenfchouwt ende acht neemt op t'ghene dat by hen lieden in allen  t 1*4 3 allen anderen provintien foo onghareeheeKcfc .ghehandelc is worden, middeler tijde dat mij. ne Heeren van Hollandt ende Zeelane, ende wy, dienden als tot eenen handtboom ende affchutfel, om den voortganck van harè aenflaghen ende voornemen in 't midden van haren loop op te honden ende te beletten. Eerftelick feggen fy, dat wy ghepra&i[eert hebben om in Hollandt ende Zeelandt te moghen weder keeren. Ende of dat alfoo ware , wat hadden wy anders gedaen dan wy fchuldich waren te doen? Ja foo wy daer te vooren met foo goeden ende oprechten grondt als boven verhaelt is, m: 't landt met een armeye waren ghecomenr waerom fouden wy nu fwaricheyc ghemaeckt hebben in ons Gouvernement weder te keeren, aen 't welcke wy met eede verbonden waren, ende daer wy onder den Eedeldom d'eerlb plaetfe waren befittende? Maer fo verre is het van daer, dat wy oyt fouden hebben fulcks aenghefocht, dar wy ter contrarien bereydt zijn, brieven te thoonen van de ghene die de voorneemfte van den lande , felfs van de principaelfte fteden waren, by de welcke wy eendrachtelick beroepen worden, om Chtót teghen de tyrannije der Spaegniaerden, ende name- lick  C 165 ] ïick des Hertoghen van Alve te cömen bevrijden. Ende aengaende de beloften by ons ghedaen, doe wy in Hollant quamen, t'ghene datfe fegghen, dat wy den Staten ghefworen hebben hen alleenelick by te ftaen ende te befchermen, foo verre de Hertoghe van Alva ds felve foude willen fortferen ende "L:dwinghen tot den thienden -ende twintich* ften penninghen van den impofttien : dat en fal met waerheyt alfoo niet bevonden werden: maer wel is waer, dat wy daerom expreftèlick ten anderen male binnen s'landts met ghewapender handt zijn ghecomen, om t'landt te verloifen van de tyrannije daer 't aireede meede verdruckt was, niet alleene met de impofitie van den thienden penninck, maer met duyfent andere foorten van barbarifche wreetheyt, félfs om de groote moorderije ende bloetftortinghe die den Hertoghe van Alva tegen de arme ingefetene van de voorfchreven landen was ghebiuyckende. Datfe voorts willen fegghen , Dat de Gheeftelicke perfoonen door ons zijn vervolcht worden, ende verjaecht van haren goederen, ende de Religie inghebrocht ; Wy en behoeven daer toe gheen ander antwoorde, mijne Heeren, dan t'ghene dat ulieden dies aengaende beter bekent is: te weten, dat alle de  [ 166 ] dé veranderinghe die ter caufen van de Refcg'e is ghecomen, veel meer een werek Godes, dan der menfehen is geweeft. Ghy weet hoe dat men ons foo menichmael befchuldicht heeft, dat wy ons veel te flap bethoonden teghen onfe teghenpartije, dat wyfe veel verdroeghen , dat wy noch fouden oorfake wefen van s'landts verderffeniffe, om dat wy fo lanckfaem daer toe verftaen wouden , dat menfe foude verjaghen ende wtroeyen: ende als het foo verre qóam, dat men hem moefte van fommighen quijte maken, wat neerfticheyt dat wy als dan ghedaen hebben, op dat de een by den anderen in vrede mochte blijven leven. Maer foo de Staten, die in den beginne tot s landts behoudt goet ende nuttelick ghevonden hadden, dat d'een ende d'ander Religie onderhouden foude werden , ende naderhandt door de dertelheyt, flimme praébjeken, ende verraderijen van de vyanden , die onder ons ghemenght waren, zij„ gheïeert ende ghewaerfchouwt worden, dat haren ftaet in ghevaer ftondt van tot een wterfte verderffeniflè te comen, ten ware datfe d'exercirie van de Roomfche Religie fchorften ende verboden om dat de ghene die profeffie van de felve deden, emmers ten minften de Papen f>hehjckfe alomme oock elders doen) eenen anderen  C 167 ] 3eren eedt van den Paus hadden, den welcken fy hoogher achteden dan den genen dien fy aen haer vaderlandt hadden: In der voeghen dat in de vergaderinghe van de Staten binnen Leyden ghefchiet, ende daer naer in de vereeninghe ende verbintenifle der landen van Hollandt ende Zeelandt te famen, defen artijckel eendrachtich is verwillighet worden : (D'welck den vyanden felve niet en can foo onbekent zijn, ghemerekt dat ten tijde van de Vrede-handelinghe tot Breda, als belanghende t'poinét van de Religie, de vyanden der felven by brachten, dat defe veranderinghe door het toedoen ende aenvoeren van fommige particuliere perfoonen foude byghecomën zijn, hen wert daer en tegen t'accoordt ende verwillinge van alle de Heden met den fegel der felven gewefen :) Hoe connen wy dan noch aen yemandt eenichiins verbonden blijven, als de; ghene den welcken wy een belofte ghedaen hebben, niet alleene ons van de felve quijtfchelden, maer fy felve die oncrachtich ma-, ken, wechnemen ende te niete doen? Dies niet te min willen wy gheeme verftandighe luyden van defe fake laten oordelen, namelick of wy wel ofte qualick daer aen heb* ben ghedaen. Soo veel iflèr af, doe fulcks eerft voorghehouden ende verthponc ward, wy  t IÖ8 j wy hadden wel bêgheert dat ment ghelaten "hadde: ende noch meer was het teghen onfen fin, doe 't ward ter executie ghelTelt. Waer van dat mijne Heeren van Hollandt ende Zeelandt ons fullen foo goet ghetuygenis geven, felfs fommige corfele ende moeyelicke quellers onder ons, die tegen alle redene in vreemden landen ons alomme zijn qualick nafprekende: in der voeghen dat wy verhopen, dat ons niet feer van noode en fal wefen op foodanighe befchuldinghen te antwoorden : de welcke nae dat wijle als valfch ende onwaerachtich fullen geloochent hebben, wy en hebben voorts geen forge dat fy eenichfins de felve fullen connen bewijfen: latende ulieden hier van oordeelen, mijn Heeren, hoe fpot-» telick dat fulck een befchuldinghe moet wefen, die men met foo flecht een antwoorde can verliooten: ende niet te min alle de fchoone verwen ofte coleuren daer dele fchilder hem beroemt ons mede afghemaelt ende ghecontrefeyt te hebben, zijn meeltendeel van fulcker ftoffe, datfe met een flecht Neenwoordt connen wt ghevaecht werden. Maer foo men woude by brengen, dat dies niet tegenftaende, de ghene die verjaecht zijn groot recht hebben van te clagen, gemerckt dat hen de belofte niet en is gehouden worden, hoe wel dat ons t'felve niet aen en gaet,  [ i69 3 gaet, nochtans willen wy tot verantwoordinge van de Staten van Hollandt ende Zeelandt, fo veel feggen, dat defe clachte feer qualick foude gefondeert zijn : dewijle dat het geen reden en is, dat fulcke luyden fouden genieten een privilegie ofte fonderlicke vryheyt, door 't middel van de welcke fy t'landt hebben in des vyandts handen willen overleveren, jae der onderdanen lijf ende goet verraden, metgaders niet een, twee ofte drye van haere privilegiën alleenlick, maer alle de franchifen ende vryheden die van ouden tijde buyten aller menfchen gedachteniflè ende van gedachte tot gedachte by onfen voorlaten ende voorouderen zijn bewaert ende onderhouden worden. Sy voeghen hier tuflchen mede in, dat wy hebben begonnen in te brenghen Uberteyt van de confcientie , So fy daer by willen verdaen, dat wy fouden de dore gheopent hebben tot foodanighe Godtloofe feyten, als daghelicks bedreven worden in des Princen van Parma Hof, Daer men een Atheid te wefen, ofte in Godt niet te ghelooven, metgaders andere Roomfche deuchden , Hechts voor fpel houdt: Soo antwoorden wy hen, dat men foodanighe vryheyt ofte veel eer, roeckeloofe ende onghebonden moetwillicheydt, by de erfghenamen van Signor Pietro M Aloyfio  £ *7° ] Aloyfio wel mach gaen. foecken. Maer een dinc willen wy geiren bekennen, dat het blincken ende glinfteren van de vyeren, ia de welcke foo veel arme Chriftenen zijn ghepijnicht ende ghequelt worden, onfen ooghen noyt foo aenghename en is gheweeft, als het den Hertoghe van Alva ende de Spaegnaerts wel .verblijt heeft: ende dat wy altijdt gheraden hebben, dat de vervolgingen in Nederlandt foude ophouden. Wy willen oock noch meer bekennen, ten eynde dat onfe vyanden connen mercken, datfe met fulck een teghenpartije hebben te doen, die recht wt fpreeckt, fonder bedroch ende yet te willen binnen houden: namelick, dat de Coninck als hy foude van Zeelandt afvaren, (dvvelck de laetfte plaetfe was, die hy, nae Spaegnien treckende in defe landen verliet) ons wtdruckelick belafte ende beval , veel luyden van eeren, daer men vermoeden op hadde datfe van de Religie waren, te doen llerven: ende dat wy 't niet en hebben willen doen, maer daer en teghen hebben die luyden felve laten waerfchouwen: wel wetende dat wy fulcks met goeder confcientie niet en vermochten te doen, ende dat men veel meer Gode behoort ghehoorfaem te wefen dan den menfchen. So laten wy dan de Spaegniaerden fegghen al wat hen goet dunckt;  t 3 dunckt: wel zijnde verfekert, dat veel volcken ende natiën, die wel foo weerdich zijn als de Spaenfche natie, ende die overlangh zijn gheware worden dat men door 't middel van den vyere ende zweerde, de faken niet veele en vervoordert, ons hier om loven fullen, ende voor goet houden t'ghene dat by ons gedaen is. Maer nademael dat ghy , mijne Heeren, met een alghemeyne verwilliginghe des volcks dat felve hebt daer naer gheapprobeert, ftraffende die ftrengicheyt van de placcaten , ende fchorflènde defe wreede executien, fo en laten wy ons niet aenvechten, t'ghene dat de Spaegniaerts ende hare .aenhanghers veel daer teghen willen morren. Wy en connen ons oock niet ghenoech verwonderen van hare dwaesheyt, datfe hen niet ghefchaemt en hebben ons voor te houden, Dat wy hare Religieufen jammerlick hebben doen vermoorden: ghemerckt dat M 2 niet (*) Alva fchreef, in eenen brief van den 26 July 1571, aan HiERGES, 's Konings Stadhouder in Gelderland, over de ftroperyen en brandfehattingen van 's Princen Volk, 't welk hy daarin Larrens publicaties 6' ennemis "de Dien 5 de la religiën (sr de leur Prince noemt, en waarin tevens van een groot aantal vermoorde Geestelyken op de grenzen van Gelderland gefproken wordt. Dergelyke gevallen gebeurden wezenlyk; en, leeds vroeger, komt my eene baldadigheid voor van diverfche endtr*  i i7* i niet alleene fy wel weten, boe dat wy van foodanich ghewelt eenen natuerelicken afcreck hebben , maer oock dat ulieden, jae der gantfche wereJt, kennelick ende notoyr is, dat wy bevolen ende verordonneert hebben fommighe te doen executeren ende aen den leven ftraffen, die fodanighen exceïïèn, als men ons wil optijgen, bedreven hadden: ende andere van de voorneemfte : ja van feer groo ten onderdanen van Driel, welke den Capeïlaen, die aen 't altaer quam om de miffe aen te bef 'er. , met groter viclencie ten breken, ■wtgejaeebt, ende met fwynftaven , kaetsbalger er.de andere geweer geflagen hadden. Zo weidt ook in ij7i , om dergelyke moedwilligheden, in de Abtdye van Marienweert begaan, AManiaS van CHF.un1gen te Arnhem op dè markt met het zwaard geftraft, en zyn hoofd op eenen ftaak gezet, met een home» galg daar boven. Meerdere voorbeelden kan het Catbolyk Mar. telaars-bcek var. Petrus Opmeer aanbieden. Maar, om van die ongeregelrheden Vader Willem de fthuld te geven, gelyk het alva in dezen ongedtukten brief, en Philips in zynen Ban behaagde, daar voor zal het aan bewyzen mangelen, pe Prins, die, volgens bentivogho, cauto, fagace... popolare ne coftumi e nelle maniere was, zon zich gantfch on. voorzichtig gedragen hebben, indien hy eenige geneigdheid voor zulke wederwraak hadt goedgekeurd; veel erger, indien die van hem was aangevuurd geworden. Hy moest door zachtheid die genen winnen, welke de Spaanfche wreedheid niet behouden konde. En daarom is het niet moeilyk, hier omtrent geheel tegenftrydige voorbeelden aan te brengen. Men zie s Pnncen Cemmisfie voor Willem , Grave van der Marck , als Oversten in Holland, en zynen Eed by bor t vi 2g/ "lS/rinCM PUca" 'an '"3 , waar by Hy alle 'infoientien', «xrdaed, roveryen, en plondcringen van Kerken, Kloof eren, Ka. pellen %  C 173 ] gróoten huyfe, döor onfe principaelfte hofdienaers laten vake houden f de welcke nae datfe langen tijdt in hechteniflè ghebleven hadden, zijn allcenclick los ghelaren worden in aenfchouwe van den huyfe daer fy af gecomen waren, zijnde het lanckdu-rich aenhouden van hare perfoonen hen gherekent in ftede van de ftraffe diefe 'hadden verdient. Maer t'ghene dat door ons bevel is ghefchiedt, is fuleker reateji alle werek bekent, dat fy h felve niet en connen bewimpelen noch- verduyfteren: alkene allo- fe feer wel hebben gheleert de waerheyt fegghen, nopende t'ghene dat van ons wel ende looffeiick ghedaen is, fo gevenfe wt, dat wy ons ghelieten een mishagen daer van te M- 3 hebben. fielten, en die. der privaten luyder. ho.yfen.en goederen ondergingen tegens fne mille ende intentie verklaarde ,— gemercht wy willen ten yegelyck , wie hy zy der Koomfche of der Evangelifche Religie toeghedaen, fo verre hy hem. vredelyckt draccht, achtervolgende den Eed, die de onderd,aneny der Co. M. ende ons ghedae:% hebben, in fn ghcheel blyven z.al onbefchadigt.-— Naderhandt werdt Hopman Michif.l Crock onthoofd , om dat hy eenen Paap vermoord hadt. (Bok I; VI.. }!*.; En zelfs.in ijjg hoorde men eenen Petrus Dathenus, van den predikftoel, tegens deszelfs verdraagzaamheid uitvaren, en Hem, uit dien hoofde van ongodistery befchuldigen. Dit gefchiedde te Gent; maar het belette den Prins niet:, om, in hqt volgende jaar, een onzinnig Antwerpen met alle, fchoon vruchteloze gebeden en fmekingen, in zyne woede tegens de Robmfché Geestelykheid tegen te gaerj.^ zelfs met bedreiging, van zyn Lieutenant- Genzratl- tn Gouvernttirfchap var. Brab&nd neder te leggen  C 174 ] hebben. Maer wie heeft hem dat felve ghefeyt, dat wy ons maer en gelieten ofte gebaerden ? Wie heeft hen fo vele van onfe fecreten gheopenbaert ? Sy fien wel wat wy ghedaen hebben : maer van t'herte en connen fy niet oordeelen. Jae daer en is ter weerelt gheen menfche foo arch noch foo fnoodt (ten waere de ghene die dit ghefchrifte ons gefmecdt heeft, ofte erghens een Spaegniaert) - die niet en behoort veel meer wt t'ghene dat hy fiet, dan wt het ghene dat hy door archlillicheyt Hechts is vermoedende, van yemandts zijn oordeel ofte meyninghe re fegghen. Sy fpreken ontallicke veel lafleringhen van onfe Religie, ende noemen ons een heretijck. Maer het is aireede foo langhe ghelcden, datfe voorghenomen hebben te bewijfen dat wy fulcx zijn: ende en hebbent tot noch toe noyt connen volbrenghen. In der voegen, dat defe lalleringhen die flechts te gelijcken zijn by de woorden van een vrouwe door gramfchap verhit wefende, niet weerdich en zijn dat men daer op antwoorde. Ende veel min is te pafTen op haer bot ende beefhehtich feggen, dat wy ons op gheenen pape noch monick en betrouden, ïen ware dat hy hem hadde ten houwelicke bcgheven, ende dat wy fe qualick tracteerden  C 175 3 teerden ende verdreven , foo verre fy t'felve. niet en wilden doen. Want wie is de ghene die niet genoech bcmercken can, datfe fonder keure ende fonder eenighen onderfcheyt, ons alles na 't hooft werpen, datfe in haren wech vinden ? foo groot is hare rafernije, ende foo betoovert zijnfe in hare paffien, datfe in den felven geen mate en weten te houden. Doch niet te min, al waer \ fo ghelijckfe fegghen, ende dat hen defe dinghen, in der waerheyt alfoo hadden toeghedraghen (d'welck doch niet en fal bevonden werden, jae ten hadde oock niet redelick noch billick gheweeft, ghemerckt dat onfe Religie ons leert , dat den houwelicken ftaet behoort vry te zijn, dat is, noch gedwonghen noch verboden) foo ift nochtans dat defe faute gheenfins en ware te verghelijcken by de tyrannije ende bedwanck, der confcientien , teghen de welcke niet alleene de Kercken van Oriënt ende van Grieckenlandt , maer oock de Duytfche ende de Franfche Kercken hen gheftelt hebben. Maer t'ghene dat meeft te prijfen is in defe fo warachtighe ende wel ghefondeerde Profcriptie, is namelick dit poicót: dat de Coninck noyt en hadde den Hertoghe van Alva bevolen de hnpofitien van den thienM 4 den  C iT6 ] den ende twintichften penninghen op te feilen, (*) noch oock verftaen en foude hebben fulcks ghedaen te werden, dan met goeden danck ende wille van de onderfaten. Soo dat waer is, dat de Hertoge van Alva in een fake daer fo vele aen gheleghen was, ende die d'oorfake is geweeft van «iende penning was, volgens opgave van Viglius. van Zuichem voornamelyk beftemd, om daar van nieuwe iterkten op te rechten. De Stadhouder van Gelderland (prak, op den s Maart ij7o, daar ruimer over Nu dan uwer E. L. ende gunften zyn koliek de groote ende vuytnemerde coften ende laften die wylen hoochloffelycke gedachten de Keyfer Kaerle de vyf/ie des naems (wiens ziele God genadtch zy) mitsgaders :yne C. JU. ten tyde van de voirleden oirlogen hebben moeten dragen tot befchermeniffe van de voirff. landen van herwerts ouere tegens de ghene die defelue wilden, ende hen vervoirderen te oueruallen , innemen-, ende onder huere heerfcappye ende gewelt brengen. Twelcb, de oirfaecke ts geweeft dat de demeynen zoe nae verpant, beleent, verfet ende belaft zyn, dalter weynich refteer,, ^ermede men hem foude mogen behelpen , wefende oick alle beden ende fuhventien geexpireert, daermede de benden van ordinancie ende garnifoenen fouden mogen t taelt ende de fterebjen, 't gefchut, munitiën ende andere noot. k /"} Tf'm °nd"h°udcn' <"* Vfurnircert worden. £eu,ndende daer en bouen de achterftellen van den fchulden van de tryecbftuyden, coopluyden, ende andere zoe groot , dat defehe ut vuytnemer.de fommen belooper.de zyn , zonder daerinne te begrypen't TuVTJ:: f\ "r **- *<4"ragen, de t tot hulpe ende byftant van zyne goede onderfaten zedert fyn de lal 7 W"^'8' Uht"hcke* teeftX de laften van herwaertfouer re helpen dragen, mitfgaiers L vele Z ZyTeZ:: zyne alretde 4fï *V« reyfe ende vcya.ge, ende int onderhouden van den eirLL volcke om de ae,ftagen van de Rebelle er.de SeVZTvt' commen, onde beletten, enz. enz. ^Ctaryfen votr te  [ «77 1 van de doodt ende verderffeniflè van foo menich duyfent perfoonen zijn commifle heeft te buyten gegaen: (*) waer is de ftraffe die op 't felve ghevolcht is? Den Hertoch van Alva, om dat hy Don FrederickJ zijnen fone gheholpen ende ghevoordert hadde ten houwelick met eene van zijn nichten, ende om te verlaten de ghene die hy verleydt ende bedroghen hadde onder t'deckfel van een volbracht houwelick (t'felve dat Rigo. mes daer te voren ghedaen hadde, om den Coninck te believen, als boven breeder verhaelt is) wert in gevanghenifTe gheftelt, ende comt heel ende al wt de gratie: ja en ware oock noyt los worden, hadde men in geheel Spaegnien eenen bequameren tyran connen vinden dan hem, om de Portugijfen te tyranniferen. Soo is hy dan ghecaftijde worden om een minder faute, ende om een ander die foo groot is, wert hy gheeert, ghecareiïèert, ende hem wert een overvloedich goet toeghevoecht. Ja die by den Coninck woude wat ftijver aenhouden over de doot van mijne Heeren van Egmont ende van Hoorne, hy foude fonder twijffel t'felve oock fegghen , ende foude anderwerf den M 5 Her- (*) Vergelyk, over de Commisfie voor Alva, de aangehaalde werken in het Staatsrecht yan den Raadsheer S. H vaw IDS1NGA , I."bl. I8i.  Hertoghe van Alva ontkennen dat hy hem fuleke lalt hadde ghegheven. Ware nu dat niet een goet middel om hem infghelijcx van allerhande fauten te ontladen ende van zijn hals af te fchudden? Ende haddenfe ymmers ten minften tot nae de doodt van defen vyant der gantfcher werek vertoeft. Maer wy gheven hen vry de keure, datfe deen of d'ander nemen welcke fy liefft fouden willen houden ftaende. Of de Coninck heeft den Hertoghe van Alva fulcks bevolen ghehadt: ende alfoo en can de Coninck den name van eenen tyran niet ontgaen. Ofte hy en heeft het hem niet bevolen : ende den felfden name van tyran blijft hem, om dat hy dien niet geflraft en heeft, die wt eyghener macht ende aucloriteyt foodanich een tyrannie over een vry ende vranck volck heeft derven t'onrechten ende met ghe welde ghebruycken. Waer wt dan ghenoech blijckt, dat hy in alle manieren felve mede daer aen fchuldich is. Maer hoe wel dat wy den Hertoge van Alva altoos ghehouden hebben voor s'landts openbaer vyandt, ende die hem altijds gheerne in onfen ende ander Chriftenen bloede ghebaedt hadde, eens Mahometiften herte heymelick ende in den boefem draghende: foo is hy ons nochtans al te wel bekent,, door dien dat wy hier voor- tijts  C 179 1 tijts hebben met hem moeten omgaen ende handelen, in der voeghen dat wy niet lichtelick en connen ghelooven, dat hy foo fot ofte fo vermeten hadden geweeft , dat hy hem hadde derven vervoorderen om foodanich een infettinghe die van foo grooter confequentie was op te legghen, daer toe foo langhen tijdt ende foo ftranghe, metgaders door fo buyten ordinarife, jae den lande heel ende al onverdraghelicke middelen die felve te vervolghen fonder feer goet ende wtdruckelick bevel daer van te hebben , niet voor een reyfe alleene, maer om t'felve veelmael te continueren. Wy laten ulieden dat bedencken , mijne Heeren, of de ghene die den Borgemeefter van Amftelredamme heeft derven op de boete van vijfentwintich duyfent guldens wijfen , ofte ymmers ghedooghen, ende jonfte dragen den ghenen die fulcks ghewefen hebben, ende dat in den propren ende eyghenen name van den voorfchreven Borgemeefter, alleene om dat hy hem teghen den thienden penninck ghefteit hadde: of hy niet ghenoechfaem verfekert en was ende ontlaft van zijnen overheere ? Ende ons en ghebrack anders niet, mijne Heeren, dan alleenelick dit poincl: dat nu verhaelt is, om daer wt te connen bemercken alle t'bedroch , de ge- veynft-  veynftheyt, oock de conftelfcke vonden ende Men, daer ons de Coninck dus langhe mede opghehouden ende bedroghen heeft, ende noch op defe ure ghefint fa alken fo 't klve voort te varen , foo wy om- fleehts wouden laten quetkn door den anghel ziir ner tonghe, ofte ontftelkn van de dreyghe. meuten van zijn feyten van wapenen. öLt aenghefien dat hy daer van foo, veel Kheveerts maeckt, door dien dat hy alomme de mare het gaen ende hem foo hoorfie fa beroemende, dat by nat alle de fteden van Hollandt ende Zeelandt, feen nae i ander jouden beleghert ende inghenomen zijn gheweeft, fio met flormender handt ah bv compofme: namelick in vier jaren twee ofts drie, ende met meer volcks ende macht, dan hy noyt en heeft ghehadt om teghea den Turck te ftrijden: foo ift dat wy hem daer op antwoorden, dat hy alvooren behoorde te bemercken, hoe groote fchande dat hem t felve is, nademael dat hy fo noot voordee in den felven lande hadde, als hy hem alhier beroemt, dat hy niet te min daer wt fa heel ende ai verjaecht ende verdreven worden. Ende hier en baet niet ae defordre ende ongheregheltheyt van V Spaenfche krijghfvolck te aljegeren. Want een hooft, ende infonderheyt een die 'fo groote  C 181 ] groote middelen beeft als hy, geeft ghenoech te kennen dat hy noch bequame noch weerdich en is om te ghebieden , als hy met foo groot een voordeel niet en can zijn foldaten in bedwanck ende ghehoorfaemheyt behouden. Ja ter contrarien, daer hy fo blauwe ontfchuldingen is voortbrenghende, hy wert bedwonghen, t'fy hem lief of leedt, te kennen, dat wy ende mijne Heere van Hollandt ende Zeelandt, met feer cleyne middelen, ja met vier ofte vijf duyfent mannen hem hebben meer dan t'feftich duyfent verüegen ende allenskens doen te niete gaan. Ende te wijle dat hy in dier voeghen zijnen tijdt, metgaders zijn krijchs-volck ende zijn ghelt was verquifiende , foo verloos hy binnen twee maanden tijts t'Coninckrijcke van Tunis ende Ia Goletta, met veel meerder fchande ende confulie dan oyt eenich machtich Prince, die wt zijnen landen is verjaecht worden: hoe wel nochtans dat men de fchuldt gheerne hadde op Don Jans jonckheyt ende des Cardinaels hoerejaghen willen legghen: Want te wijle dat hy alhier foo qualick alle zijn cracht aenleyde, foo benam hem Sinam Baffcha dit Conincrijcke metgaders de voorfchreven gheweldighe fterckte (die geacht was onoverwinnelick te wefen,) in 't aenfien van heel Spaegnien  [ i89 J gnïen ende Sicilien , fonder dat hem oyt yemandt van s'Conincks weghen dorfte laten hen ofte den cop bieden , om tegen den ïurck te ftrijden, ofte ymmers den felven van daer te doen vertrecken ende af te keeren. Doch niet te min, fo hem niet meer en was gheleghen aen het alghemeyne welvaren der Chrillenheyt (daer op hy noyt met ghepaft en heeft, alfo t'felve ghenoech is bhjckende by zijn gheveynsde ligue ofte verbintenilfe, de welcke den Venetianen fo diere gheliaen heeft) ■ oft foo verre als hy gheen acht op zijn eyghen eere en woude nemen: foo behoorde ten minfte de ghedachtenilfe aen den Keyfer Karei zijnen vader, die alle de machtige tochten ende feyten van wapenen, door hem binnen zijnen leven ghedaen, by defe eenighe viftorie niet en was achtende, hem te beweghen ende te verwecken tot een cloecke ende manhcke begheerte, om wijfelick voor te willen ftaen ende te behouden t'gene dat de voorfchreven Keyfer voor hem metgaders voor de gantfche Chrillenheyt lbo dapperlick ende coenlick verworven hadde. Maer defe rafernije ende hardtneckich voornemen om ons in den gront te bederven, vernam hem tgelichte, om dit quaet niet te fien, metgaders fijn verftant, om t'felve niet te con- nen  C 183' 3 nen onderfcheyden , nademael dat hy veel liever hadde fijn machteloosheyt teghen fijne eyghene onderdanen, dan fijn cracht ende ghewelt teghen den alghemeynen vyandt van de gantfche Chrillenheyt te bewijfen. Dit is nu, mijn Heeren, t'ghene datfe ons voorhouden, dat foude gebeurt zijn, voor uwe generale vereeninghe ende Pacificatie tot Ghendt ghemaeckt van alle de Staten defer landen in 't ghemeyne: waer op het moghelick niet en hadde foo feer noodich gheweeft te antwoorden, ten ware dat ons dev@yr niet alleene en vereyfchte ulieden te voldoen, maer oock den vyanden den mondt te ftoppen, ende hare onbefchaemde lafteringen alle de weerelt te doen taften ende gevoelen. Want Too daer alleenelick queftie ware van t'gene dat ulieden is rakende , ende de ghene die 't in den eerften met ons hielden, maer naederhandt tot foo onbequamen tijdt, ende wt foo onghefondeerde redenen hen ven ons hebben ontrocken ende afftandt ghedaen: foo hebt ghy, ja fy felve met ulieden, aldaer te vooren ghenoechfaem bewefen , dat ghy van ons al veel beter opinie ende ghevoelen hadt. Want eerftelick t'accoort felve dat ghy tot Gendt met ons ende met mijn Heeren van Hollandt ende Zeelandt gemaeckt hebt, heeft onfe ont- fchuldt  [ t84 ] fchuldt ghenoech te kennen ghegheven- ghemerckt dat ghy lieden tot fulcke een handehnghe ende accoort noyt en foude hebben willen noch behooren te comen, waert dat ghy ons voor fulcks ghehouden hadt, als ons defe eerloofe verbanninghe is befchriivende. Ende naderhant heeft t'felve ghenoech ghebleken by foo veel eerlicke ende ftateheke Ambafiaden aen ons gefonden binnen Geertruydenberghe, oock na dat wy alWede tot Antwerpen aenghecomen waren, foo wel op dat wy ons na Brabandt fouden willen begheven, als om te verfoecken dat wy fouden naerder by ulieden tot Brulfel toecomen, om aldaer in den Raedt mede te affifteren: ende wt dien dat ghy noch boven dien ons hebt willen vereeren met den tittel van Lieutenant generael Wt welcken dinghen allen men heeft ghenoech connen fien ende afnemen, wat uwen fin ende gevoelen doe ter tijdt geween zy van alle defe valfche ende ydele befchuldinghen: het welcke alleene wy achten ghenoechfaem te wefen om de felve te wederlegghen. Maer laet ons nu daer en teghen fien, hoe dat fy hen voor den felven tijdt over haer lider zijde hebben ghedraghen, met wat grooter opgheblafenheyt ende ftoutheyt, oock met wat dertelheyt ende verachtingbe var» onfe  [ i85 3 onfe gantfche natie. Wy en willen in defen niet wederhalen, noch der Hertoginne van Parma, noch des Conincx meyneedicheyt ende bedroch aen Mijne Heeren de Graven van Egmont ende van Hoorne ghebleken, noch hoe dat fe ons meynden te koerieren ende aen te locken, om in 't net te brenghen, oock niet alle t'ghene dat daer voor de aencomfle van den Hertoghe van Alva ghefchiet is : maer alleenlick t'ghene dat na de felve is ghedaen tot der tijdt toe van uwe generale conjunctie ende vereeninghe: ten eynde ghelijckerwijs als de ghedachtenifie van de voorleden fmerte ende onghemack ulieden eenighe ghenoechte fal mede brenghen, ende oorfake gheven, om ons die ulieden hebben in den felven by geftaen, daer van danck te weten, dat ghy oock infghelijcx lancx fo meer eenen moet grijpt ende ulieden vercloect, om in foo heylige ende loffelicke een refolutie, van den Spaegniaerden ende haren aenhangheren te wederiken, ftantvaftelick te volheerden. Nu foo -en heeft niet alleene den Hertoge van Alve, maer oock alle de gene die onder hem ende na fijn vertreck eenich beveel hebben gehadt, ons genoech te kennen ghegeven, wat in den raet van Spaegnien al over menighen tijt is gefloten geweefl: , namelick van ons  [ i86 ] wt te roeyen, ende *ot flaven ende lijf* eygene te maken. Want gelijckerwijs als Hannibal van den neghenften jare fijnes ouderdoms af, op den autaer fijner Goden fwoer, dat hy al fijn leven lanck foude een vyant van den Romeynen zijn : alfo is defen Fertoge van Alva oock van joncx op in eenen onverfoenelicken haet ende vyantfehap teghen defe landen opghequeeckt ende gevoedt worden, die noyt en heeft connen verfadiget werden door al dat bloet dat hy gefopen heeft : d'welck hy in foo grooter overvioedkheyt heeft vergoten, dat men in allen fteden van defe landen tYelve met geheele beken heeft ghefien lancx de ftraten lopen: jae gelijck hy hem felven heeft derven beroemen, hy heeft meer dan achthien duyfent arme onlchuldige perfoonen door s'beuis handen laten ombrenghen. In der voegen dat foo yemant begheert te weten wat den fecreten raetflach van Spaegnien is, hoedanich. dat s'Conincx wille is, ende hoe hef dat hy ons heeft: die fal t'felve altemale in de bloetgierighe feyten des voorfchreven Hertoghe van Alva foo claerlick bevinden, even als of hy 't voor fijnen oogen gereprefenteert ofte op een tafereel gefchildert fage. Want daer en is ter weerelt gheen foorte van gheveynftheyt, verraderije ende  [ i87 ] ende meyneedicheyt, die hy niet te wercke geilek en heeft, om alle de voorneemite Heeren van den lande nae fijn hant te hebben , met fchoone prefentatien ende beloften, metgaders hen ghevende nieuwe tittelen van eere ende meerder weerdicheyt : ende als hy eenige luyden met eeren conde aenlocken die dede hy , fonder aenfchou te nemen noch op haer onfchuk , noch op des lants privilegiën, jammerlick ende wreedelick ombrenghen : niet te min daer en is van alle t'ghene dat voorfchreven is, niet dan by bevele van den Coninck ghedaen. Op ghelijcker wijfe heeft hy met de goede borgheren ende cooplieden gheleeft, onfe oude privilegiën ende vryheden , metgaders al wat by ons noch overgebleven was van de heerlickheyt ende grootheyt onfer voorouderen, foo vermetelick ende hooveerdichlick onder de voeten tredende, foo dat het fcheen als of ghy niet en hadt weerdich gheweeft voor menfchen ghehouden te werden. Ende hoe foude men een gewiftèr ende clarer bewijfinghe daer van connen hebben die meer in den thoon is gheweeft, ende als een fchoufpel voor de gantfche Chrillenheyt, met een onverdraghelicke verachtinghe van alle defe landen, dan defe opgheblafene, eergierighe, goddeloofe, heyN 2 denfche,  £ i88 ] denfche, metgaders oock dwafe oprechtinghe van fijn beeldtnis{*) ofte ftatue in 't midden van 'c Cafteel van Antwerpen was fonder fchacrme op 't lijf tredende van de Heeren Staten ende van t'gantfche volck van defe landen, als een gedenckteecken fijner tyrannije ende ghetuyghenis fijnes hoochmoets? Wy verfwijghen van fijn dienaers ende alle dit gefpuys dat wt Spaegnien mede is ghecomen, die nu van ons niet meer als van Vellacos, maer als van heeften, en waren fprekende. Ghy hebt, mijne Heeren, de ooren noch vol daer van, jae ghy cont na het leven reprefenteren al haer wefen ende ghelaet, haren ganck, haer woorden vol ftouiheyt, hoveerdije ende verachtinge, haer onverdragelicke maniere van doen, ende als ghy. fe in de fteden binnen hadt, met wat moet- t*) Veel omftandiger Iaat zich de Prins over Alva's ftandbeeld uit, in de Supplicatie van Hem en de Staten van Holland aan den Koning by BOR, I. VI. 3+f Het zou kunnen zyn, dat van dit beeld Chet wetk van eenen Jungeling; noch overblyf-els bezeten werden. Hier toe geeft Constant. Huïgens aanleiding in Mom. Defult. Poem. L. IV. p. 154. In aneum pollieem Status. Ducis ALBANI ad P. HOOFDIUM posfesforem. Da veniam . tua fi paree cimelia laudo, Queis, Boofdi. ratio detrahit ipfa fidem, Aeneus Alhani pollex nequit es/e Tytanni, Debuit ex illa feneus es/e manu.  [ l8o ] moetwillicheyt dtitfe over ulieden den meefter maeckten. So dan dat waerachtich is, dat men om eens Heeren aere ende natuere wel te leeren kennen , neerftich onderfoecken moet de conditiën ende ghefihtheyt van fijne vrienden,, ende van de ghene die daghelicks met hem zijn verkerende : oock dat men den meefter wert kennende by fijn diena.rs: foo fult ghy mijne Heeren, by de deuchdelicke fèyten des Hertoge van Alva (die fijns meefters- voorneemfte dienaer is, ende fijns Heeren raedtflagen ter executie ftelt) fèer wel konnen oordeelen, hoe goede jonfte ende affectie dat de Coninck ulieden is draghende , die u fulck eenen menich in 't landt heeft ghefonden recht om ulieden te quellen : daer toe wat ghy hier namaels noch van hem te verwachten hebt , ten zy dat ghy by behoorlicke middelen daer in voorliet alfo ghy fchuldich zijt te doen, ende alfoo al dit goede volck ulieden wel is toe betrouwende ende hem gantfchehck daer op verlatende : Wy en willen niet fegghen- van vercrachten, rantibeneren ende brandtfchatten dat de Spaegniaerden ghebruyckt hebben: maer willen alleene het voorneemfte voor de handt nemen ende overweghen, te weten dat ghy noyt en hebt connen een vrye vergaderinghe van de GeN. 3 nerale  C 190 ] nerale Staten vercrijghen, (*) dewijle dat de vyant wel verftont dat fulcks het eenighe middel was om den boom van uwe privilegiën by den voet af te houwen, ende de fonteyn-ader van uwe vryheyt te doen wtdrooghen , namelick, te beletten dat de voorfchreven Staten niet en fouden befchreven werden. Want wat is den volcke daer mede gheholpen datfe fchoone privilegiën hebben in reyn perckement gefchreven in een coifer liggende, foo fe door 't middel ende toedoen van de Staten niet onderhouden ende ter executie gheftelt en werden , op dat men de cracht ende werekinge der felven moghe bevinden? Ja dat meer is, de Coninck hadde al langhen tijt van te vooren hem by den Paus laten difpenferen van den eedt dien hy ulieden ghedaen hadde aengaende d'onderhoudinghe van uwe privilegiën: waer door hy niet alleenelick fijn ghegheven trouwe fchendde ende violeerde , maer hy gheloofde oock al te lichtveerdelick ende fchadtlick fommighe dwafe raedtghevers, daer mede maer- al te veel bewijfende hoe voorfichtich dat hy was. Want en conde hy niet bevroeden , door dien dat hy hem felven voor ontflaghen hieldt van den eedc dien (*) Vergelyk het Dhcoars van J. Junius by BOR, 45.  t '9i 3 dien hy ulieden ghedaen hadde, dat ghy infghelijcken oock quijte ende ontflaghen waert van den eedt dien ghy hem daer teghen hadt ghedaen : In der voeghen dat ghy hem ghehoorfaemheyt noch onderdanicheyt meer fchuldich en waert? Ende aengaende de voorfchreven difpenfatie, wy willen andere die in fulcken queftie beter gheoeffent zijn dan wij , daer van laten difputeren „ of de Paus hem met goeden rechte beroemen mach. fodanighe macht ende authoritcyt te hebben: ende of daer oock yet ter wqerelt meer fal moghen voor vafte ende verfekert gehouden werden , wanneer dat den eedt , met fulcke folenniteyt gedaen,. onder foodanigen fchjjn ofte deckfel mach ghevioleert ende ghebroken werden ? Ter felver tijdt worden de houwelicken buyten s'landrs te doen, heel ende al verboden.. Ende t'ghene dat noyt meer ghehoort noch ghefien en was werdt oock verboden, namelick dat de kinders buyten fijne erflanden nerghens, en mochten ter fcholen gaen , ofte in eenighe Vniverfiteyten verkeeren, wtghefteken alleenelick te Roome: verwerpende ende condemnerende door foodanich middel alle ander fcholen van der weerelt , d'welck een al te over grooN 4 K  C 102 3 te vermetenheyt is. Ja fy waren wel foo onvoorflchtich, dat fe fonder eenich achterdencken oock die van de Jefuijten die in fijn landen niet en fijn, ende van de Spaegniaerden nochtans voor fo heylige luyden ende goede Catholijcken ghehouden werden, mede daer onder begrepen ende condemneerden : maer dat 't erchfre is, haer voornemen was, daer door eenen wech te banen tot een rechte onwetenheyt ende Barbarifche verduylteringhe van alle vrije conllen ende weten» fchap. Want ghelijekerwijs het hanteren ende ommegaen met allerhande grieleerde luyden ons heeft in defen landen veel fubtile geelïen ende van grooten verftande voortgebracht, die defe landen grootelicks vermaert ende beroemt hebben ghemaeckt: alfo en conde wt foodanich verbodt anders niet met der tijdt ghevolgen , dan een Turckfche ende grove Barbarifche onwetenheyt. Sonder hier by te voeghen, datfe door t'felve middel het landt veele fwaren ende noyt meer ghehoorden conditiën hadden onderworpen. Even op de* felve tijt wert oock t'Concilie van Trenten ghepubliceert , d'welck Concilie den Francoyfen felve foo onredelick heeft ghedocht, dat het noch tot op defer uren in gantfeh  C »93 ] gantfch Vranckrijcke nergens en heeft connen gepubliceert werden. Daer te voorert wert eenen tijt lanck vervolcht ende oock verworven het inleyden (*) van de nieuwe Biffchoppen , waer in feer groote fwaricheyt is ghemaeckt geweeft, van weghen der inconvenienten, die alle verftandighe luyden, liefhebbers des landts, ende vyanden van de perflinghe ende bedwanck der confcientien, ooghenfchijnelick faghen wt dier oorfake Comen te rijfen (alfoo wy daer van aen den Coninck felven fchreven fonder te fpreken van 't vertooch dat wy aen de Hertoginne van Parma in den raedt ende elders feer dicwils gedaen hebben) zijnde t'felve tot geenen anderen eynde aengherecht, dan om de wreede Inquifitie van Spaegnien te beveftighen, ende op dat de voorfchreven Bisfchoppen in ftede van Inquifiteurs dienen fouden, om niet alleene de lichamen te verbranden, maer oock om de confcientien te pijnigen ende te tyranniferen. Het is wel waer, datfe huydenfdaechs geerne wouden loochenen, datfe defe vervloecte Inquifitie hebben willen invoeren. Maer fo wy hem conden voortbrengen eenen geloofweerdigen perfoon die ter felve tijt Penfionaris vant N 5 Vrye (*) Dit weidt eigsnlyk Intronifertn genoemd.  [ 194 ] Vrye in Vlaenderen was, de welcke wert tot twee verfcheyden reyfen ter bang geleyt om gepünicht te werden» ten eynde dat hy foude bekennen, wie dat de Heeren in 't voorfchreven Vrye waren die van fodanigen advijfe hadden geweefï, dat men de Inquifitie behoorde goet rondt* af te flaen ende te weygeren: fullen fy feggen dat de felve een gequyge is wt den hoeeke gefocht, die nochtans fodanich is datfe op hem niet en weten te fegghen? Ende foo. 't noot ware, men foude noch andere wel foo, clare ende blijckelicke bewijfinghcn ghenoech connen voortbrengen, Daer naer volchden de placaten die noch rigoreufer waren dan van te voren, met expres bevel, dat men. van de oude flrafheyt ende rigeur in gheener mamere en foude afgaen noch de felve verlichten. Jae de Bulie felve by den Paus ghefonden om de voorfchreven Biflchoppen in te fetten, is. wtdruckelick inhoudende, dat een yeghelick Biffchop foude macht heb-, ben negen prebenden in zijnen Domme wech te gheven, ende dat elck van de Canonicken foude ghehouden zijn hem by te ilacn in 't feyt van de Inquifitie, ende dat twee namelick onder den felven fouden met der daet des Inquifiteurs ampt ende offitie bedienen. Ende ghelijckerwijs. als de Princen of Tyrannen  C *95 ] Tyrannen die eenighe nieuwe Coninckrijcken ofte heerlickheden ghewonnen ofte met ghewelde verovert hebben, den felven eenighe fchattinghe of tribuyt plegen op te legghen tot een teecken ende ghetuyghenis van hare victorie : alfoo heeft oock de Hertoghe van Alva in defen landen ghedaen, in teecken dat hy de felve foude ghewonnen ofte gheconquefteert hebben (want fulcx was zijn ghewoonnelicke maniere van fpreken, dat defe landen den Coninc toebehoorden niet als zijn vaderlic ende geerft goet, maer als met den wapenen geconquefteert zijnde) heeft hy den felven by zijns meefters bevel opgheleyt den thienden ende den twintichften penninck eeuwelick duyrende, ende dat fonder toelatinge van de fteden ende provintien: jae dat meer is, hy was gcrefolveert met den zijnen, t'felve met ghèwelde te doen executeren, als hem ter ooren comt, dat fommighe dappere ende manlicke herten hen begonften te roeren : in der voeghen dat even op de felffte ure (waer aen ghy, mijne Heeren, de voorfienicheyt Godes öogenfchijnelic cont bemercken) doe hy de tijdinghe creech dat den Briel was inghenomen, hy hadde aireede by hem felven befloten ende gerefolveert de voorneemfte ende befte borghers van Bruflèl wel wt ghefocht, in  [ i96 ] in der nacht om den hals te doen brenghen, daerom datfe hen teghen defe impofitie gheflelt hadden, die hy met gewelde teghen hare privilegiën hadde laten publiceren. Want meelter Karei den Beul hadde M feventhien coorden gereet te houden ende leederen van thien ofte twelf voeten lanck : de foldaten Honden alle in wapenen ende Don Frederico was ghecomen ten huyfe van den Prefident Viglius, om- het dietum van haer vonnis te befluyten ende arrefteren, als defe gheluckighe tijdinghen voos de goede borghers van BrulTel quamen. De Lieutenant van den Amman was een daer onder, om dat hy gheweygert hadde te doen executeren de ghene die hen teghen de voorfchreven impofitie fielden: den welcken de Hertoghe van Alva ghefint was fijn ghelofte te houden , alfoo hy corts daer te vooren teghen hem ghefeyt hadde Por ejlas, grijpende by der handt fijnen baert, Si vo» no lo hazeis , yo os hazé a horcar metgaders op de replicke van den voorfchreven Lieutenant, fegghende-: jLos luefes fon yellacos : bajla que yo os lo mando. Dat is foo veel te fegghen : Ick fweere u by defen baert, foo ghy 't niet en doet, dat ick u fal doen hanghen. Item de Wethouders zijn alle rabauwen , ift niet ghenoech  [ i9t 3 noech dat ick 't ghebiede? Ende foo veele als onfen perfoon is belanghendc, wy bekennen dat wy even ter felven tijdt , zijnde anderwerf aenghefocht ende ghefollieiteert foö wel by diverfche luyden van eeren, als wc cracht van onfen eyghenen eedt ende fchuldt daer wy den lande mede verplicht waren, in 't lant zijn voor de tweede reyfe met ghewapender hant gecomen: van welcken krijchs-tocht wy alhier gheen breeder vermaen en willen doen, aenghefien dat niemanden onder ulieden onbekent, is wat een vruchtbaer eynde dat den fuiven ghenomen heeft, ende wat bate hy ons noch teghenwoordelick is medebrenghende. Soo ulieden dan belieft, mijne Heeren, over d'een zijde te bemercken ende acht te nemen wat de Hertoghe van Alva voor den beginne defer oorloghe ghedaen heeft, hoe gerechte oorfaken ende groote occafien dat hy ons ende den Staten van Hollandt ende Zeelandt ghegeven heeft, de toevlucht tot de wapenen te nemen, d'welck hy ende den grooten Commendador doorgaens vervolcht hebben te doen, tot op dien dach dat de Spaegniaerden gherevolteert ende gherebelleert zijn, oock hoe dat wy ons ter felven tijdt daer en teghen ghedraghen ende de faken beleyt hebben: wy en weygheren niet de  [ «98 ] de kennifle van dien ulieden over te hellen, om daer van te oordeelen ende te fluyten, alfoo ghy fult bevinden te behooren: Maer t'felve hebt ghy nu aireede ghedaen ende uwe meyninge ghenoech verclaert foo wel door de Pacificatie van Gent, als door 3t verdrijven van Don jan , ende veel ander daden ende getuygenilfen meer, felfs door dien dat ghy ons van den M dien wy draghen noyt en hebt willen ontflaen, hoe wel nochtans dat wy - t'felve tot diverfche reyfen aen ulieden verfocht hebben: foo dat het niet van noode en fchijnt voorder bewijs des felven te begheeren. Derhalven foo willen wy nu comen tot t'ghene dat fe in den tweeden deele van defe hare wreede Profcriptie zijn verhalende , ende namelick tot t'ghene dat daer is ghevolcht na dien tijdt dat de Spaegniaerts zijn voor rebellen ende vyanden des landts verclaert worden. Eerftelic, mijne Heeren, op de felve tijt wert de Pacificatie van Gent ghehandelt ende befioten met foo grooter blijfchap ende vernoeginghe des volcx van alle de provintien in 't ghemeyne ende van elcke in 't befondere, dat by mans gedencken dies gheÜjcke niet en is ghehoort worden. Een yegelic can noch wel indachtich zijn, hoe vafte  [199 ] vafte beloften van vrientfchap ende goede correfpondentie onverbrekelick tuffchen malcanderen te onderhouden , ende van makenderen met raedt ende daet by te ftaen, in de felve begrepen zijn. Dit alles nochtans onaengefien, even de felve die naderhandt wel bethoont hebben de verouderde ende al te diepe inghewortelde fnoodtheyt hares herten, hoe wel dat fy mede in *t ghefelfchap waren van de ghene die om de voorfchreven pacificatie te maken met onfe deputeerde, ende van die van Hollandt ende Zeelant, waren onderhandelende, dewijle dat fy noch daer mede befich waren, worpen niet te min dwers ende ter zijde allerhande beletfels ende verhinderinghen in den wech, diefe flechts conden ghedencken, om de felve te onderdrucken, eer datfe ten eynde ofte ten effeéte quame te ghefaken: d'welck hen oock fonder eenighen wederftandt feer wel hadde gekickt, ten ware datfe beforcht hadden in eenich gevaer ofte dangier van hare perfoonen om dies willen te vallen, ende ten ware dat het gemeyrie volck ende alle de Provintien (de welcke ghevoelden ende langhe daer te vooren voorfien hadden , dat defe Pacificatie t'fondement harer vryheyt, ende wederkeeringhe van hare oude privilegiën was) met ee-ndrachtighe ftemmen tot  [ 2ÖO ] tot het befluyteri der felven fy benoodicht ende bedwonghen hadden. Maer dewijle datfe ons in defen afgrijfelicken Ban metgaders in hare cleyne ende onghefchickte fmaetfchriften, fameufe boecxkens ende fecrete brieven die fe malcanderen overfenden, foo menichmael voorhouden ende verwijten, dat wy de voorfchreven pacificatie belet, ghebroken, ghevioleert ende ons daer teghen gheoppofeert hebben. Soo laet ons fien, hoe datfe over haer zijde de felve hebben onderhouden. Alfo faene als de felve ghefworen was , de Heere van Haulfy volghende ulieden bevel, dede verfcheyden reyfen tot ons, in Zeelant zijnde, om byftant ende fecours foo wel van krijchfvolcke als van munitie van oorloghe te verwerven, om t'cafleel van Ghent te belegghen, als een van de nellen der Spaenfche tyrannije wefende: d'welck hy oock vercreech. Maer eenen quidam, niet weerdich den name te draghen van den huyfe daer hy af ghecomen is , en conde hem felven niet langher onthouden, maer begonfle even te dier tijdt zijn vergift wt te fpouwen, Merende om 't felve grootelicx den voorfchreven Heere, in ftede van recompenfe van fo goet eenen dienfl, door den welcken de dore is geopent worden tot de vryheyt des landts ende Graef-  [ SOI ] Graeffchap van Vlaenderen , ende infonderheyc der ftede van Gent , de welcke foo langhe daer te vooren hadde ghetyrannifeerc gheweeft. Ende 't en heeft aen den voorfchreven Zweveghem , Grave van Reux, Moufcroen ende andere niet ghehouden, dat de Spaegniaerts de handen noch bebloet hebbende van de verfche moorderije in de vermaerde coopftadt van Antwerpen bedreven, ende vol roofs ende buyts dien fe den goeden borgheren hadden afghenomen, niet een gelijcke executie in dc ftede van Ghendt als binnen Antwerpen ghedaen hebben: de welck fy oock niet en fouden ghelaten hebben (nae t'uytwijfen van de brieven Rhodas ende andere) en ware dat voorfchreven fecours niet in tijts aengecomen. Hier wt can men fieri, hoe dat defe eerlicke luyden, te wijle dat men het trompet noch blies om de Pacificatie te publiceren, hebben de felve aireede begonnen te breken. Daer op quam Don Jan in 't lant. Ende hoe wel dat onfe vyant hier gheerne woude de faken vervallenen ende met een momaenfichte bedecken: foo connen wy nochtans t'felve doen blijeken by de brieven die wy hebben met s'Conincks eyghen hant gheteeekent ende by eenen van de Secretarifen van zijnen Staten ghecontrefigneert, ende met s'Conincks O wapen  [ ] wapen ende" fignet ghefeghelt, die ghenoech betuygen wat hy Don Jan belaft ende bevolen hadde : de welcke brieven men heeft laten printen ende publiceren, om van alle man gefien ende ghelelen te werden: ende daer en is tot noch toe geen Spaegniaert foo onbefchaemt geweeft , die de felven heeft derven twijffelachtich maken. Door de voorfchreven brieven zijn wy gheleert worden , dat alle den onderfcheydt die daer was tufichen Don Jan, ende tulfchen den Hertoge van Alve ende Loys van Requefens was defe, namelick dat Don Jan veel jongher ende onvoorfichtigher (*) was dan de andere, ende dat hy niet en conde zijn vergift foo langen tijdt bergen, noch zijnen laft fecreet houden ofte veynfen, daer toe zijne handen glinfterende ende brandende van begeerte om de felve in onfen bloede te baden, niet en wifte te bedwingen noch t'onthouden. Van defe brieven, mijne Heeren, en willen wy ulieden geen breeder verhael doen: want het inhoudt der felven _oock den cleynen kinderen bekent is, ende alle de weerelt weet daer af te fpreken. Dies niet teghenftaende, ende hoe wel dat fulex defe vredemakers felve oock ghenoech kennelick (*) Vcrgel. T. BONDAM Oratio S(cu!arit At Feedert TrajtC«ré», p. fj, $3. na.  C *°3 ] kennelick was: niet te min haren haet ende ouden grol teghen dit arm ghemeyne volck ghevaet was fo groot, ende foo diepe ingewortelt, daer toe fy waren foo gewoone den ghenen byftant te doen, die uv/e privilegiën onderdruckten, jae de dienftbaerheyt diefe der tyrannije waren bewijfende, hadde by hen fulcke plaetfe gegrepen, als haddenfe hen van naturen aengheboren gheweeft, in der voegen datfe als wilde fwijnen fchuymende van quaetheyt, felve quamen in den ipriec van Don Jans bloetgierich herte geloopen : ende maeckten een accoort met hem, contrarie onfe advijfe, oock van die van Hollandt ende Zeelandt] ja teghen haren eedt dien fy in de Pacificatie ghedaen hadden. Ende dit zijn de gene die ons de Pacificatie ende onfen eedt derven voorhouden, recht al of defe banden nerghens anders toe en hadden boreyc gheweeft, dan om ons metgaders mijne Heeren van Hollandt ende Zeelandt daer in verftrickt ende geboeyt te houden, middeler tijt dat defe goede ende getrouwe vredehandelaers, die alle verbintenifle van rechten ende van ghetrouwicheyt ghebroken hadden, veroorloft ware te doen ende te bedrijven alle t'ghene dat hen haer trouweloos herte was inghevende. O s Sy  [ 204 ] Sy fullen moghelick by brenghen, datfe Don Jan hebben doen beloven, dat hy de Spaegniaerts foude doen vertrecken: recht of ons gantfche verbondt ende vereeninge op dit poinét alleene -ftonde. Maer en behoordcnfe niet eer dan fe t'accoort met Don Jan befloten, ons wederom ghellelt te hebben in onfe gouvernementen, ende in 't bcfit van onfe goeden, metgaders ons doen wederom hebben onfen fone, die onder fgetal van de ghevangene was? Ofte hebbenfe oock Hechts eens aen hem ghedocht, hoe wel dat veele onder henlieden van zijn maegfchap waren? Niet met allen. Want haer intentie ende voornemen was wel anders: d'welck fy claerlick bethoont hebben door dien datfe foo menigen raedtllach ghehouden hebben, hoe datfe mochten eenich middel vinden om ons te onderdrucken, metgaders om Hollandt ende Zeelandt onder hare fubjectie te brenghen, dewijle datfe bemercken, dat wy ter felver tijdt, metgaders de Staten der voorfchreven landen noch alleene de ghene waren , die haren fchadelicken acnllach, flreckende tot onfe grondelicke verdcrffeniffe, met opentlicke macht ende ghewelt te rugge hielden ende verhinderden : de welcke was, datfe henlieden felven in de plaetfe van. de Spaegniaerts ghe-  C *°5 ] ghedochten te fretten, ende even de felve tyrannije te bedrijven die de Spaegniaerts gebruyckt hadden, doch (alfoo fy hen felven laten duncken) met meerder macht ende aenfien, oock met minder forghe datfe om der felven wille fouden gheftraft wérden, nademael datfe in haren eyghenen lande waren. D'welek genoech fal blijcken indien 't noot is, by de inftructien die mede ghegheven worden den ghenen die tot Geertruydenberghe met ons quamen handelen. Ter felven tijt fonden fy aen de Coninginne van Enghelandt, om allerhande valfche dinghen haer te verftaen te gheven, ende de felve te induceren om teghen ons metgaders teghen mijne Heeren de Staten van Hollandt ende Zeelandt de wapenen te doen nemen: ' maer de kenniflè die fy hadden van de waerheyt, ende haer fonderlinghe ver. ftant ende groote voorfichticheyt daer fy mede begaeft is , deden haer op veel eenen anderen voet refolveren, dan fy wel ghehoopt hadden. Corts, fy deden hen wterfte befte om van nieuws alle de felve practijcken in 't werek te ftellen ende aen te rechten, die de Spaegniaerts daer te vooren ghedaen hadden. Daer by can men fien, mijne Heeren, hoe dat fy lieden felfs in den ëerften beginne, hebben de PacifïO 3 catie  [ ] catie van Ghendt onderhouden. Ende belangende de Spaegniaerts , de welcke Don Jan hen wijfmaecte dat hy fe te rugghe ghefonden hadde: Sy faghen ymmers wel, foo hen t'gefichte niet gheheel benomen en was (want fy worden dagelicx daer van gewaerfchout) dat eenen deel noch bleef in 't landt van Luxemborch ligghende , d'andere in Bourgoignen, ende noch andere in Vranckrijcke , onder t'deckfel van de inlandtfche öorloghe, die aldaer wederom opgerefen was, verwachtende Hechts de lofe om op eenen ooghen bliek wederom in 't landt te keeren: d'welck fy oock deden. Dies niet te min, fy willen wel hoe dat Don Jan noch vierthien duyfent Duytfche knechten van de oude benden in de voorneemfte ftcden van den lande in garnifoen behieldt, ende met de voorfchreven Duytfchen tot Mechelen handelde: fy hoorden dat hy tot den felven eenerley, ende tot ulieden, mijne Heeren, anderley was fprekende, ende fagen hoe dat hy t'Cafteel van Antwerpen fochte te trecken wt de handen van den Hertogen van Arfchot ende van den Prince van Chimay zijnen fone, om t'felve in handen van TresIon over te laten. Defe dinghen fagen fy alle vael , ende niet te min fy bewefen hem daer toe alle jonfte ende byftant. Ende  [ ] de noch foudenfe wel .derven fegghen, datfe de Pacificatie van Ghendt vafte onderhielden. Want dat de vyant ons wil voorhouden, dat Don Jan de felve hadde ghefworen: wy bekennen noch veel rneer, datfe de Coninck felve belooft hadde , d'welc dient om hem dies te beter ende meer te overtuyghen: want even ter felven tijdt doe hy beloofde die Pacificatie te onderhouden, beval hy Don Jan over d'ander zijde dat hy fe breken foude, foo 't blijckt by zijn eyghen brieven. Ende aengaende van Don Jan, t'is alfo dat hy fe heeft belooft ende ghefworen: maer t'felve is ghefchiedt midts een feker conditie, van de welcke hy van te vooren gefey.t hadde (felfs in de teghenwoordicheyt van fommighe van uwe gedeputeerde) datfe behoorde daer bv ghevoecht te werden, namelick, tot ter tijdt toe dat hem t'felve foude berouwen: de welcke conditie feer eorts daer naer gheviel ende vervult wert. Want dit jonck quantken meynende alle dingen gewonnen te hebben, ende tot zijnen voornemen aireede gecomen te zijn, oock zijn rekeninghe makende, dat hy (ter caufen van de Duytfche garnifoenen ende van fo veel verraders hares vaderlants die over fijn zijde waren) de befte fteden in zijn handen ende tot zijnen wille - hadde i O 4 begint  [ 208 ] begint by t'innemen van 't cafteel van Namen, (niet fonder de Coninginne van Navarre, die even ter felven tijt aldaer voorby palfeterde , een merckelick groot onghelijck ende fchande aen te doen) want die plaetfe dochte hem bequame ende oock noodich te Wefen om de Spaegniaerden aldaer in 't landt weder over te brenghen. Maer alfoo fane als t'Caftcel van Antwerpen ulieden wert overghegheven, foo bevandt hy, hoe dat hy noch' tamelicken verre van zijn re-, keninghe was: d'welck hem voor eenen tijt lanck veel vrienden dede verliefen, de welcke ooc terftont begonnen haer rocxkens om te keeren. Dies hy hem foo verbaeft ende perplex vandt, dat hy gheene anderen toevlucht en wille, dan tijdt te winnen, na dat hy met giften ende gaven eenighe van uwe eyghene gedeputeerde omghefet hadde, metgaders ulieden met een gheveynfde ende ydel hope van peys op te houden. Ende het ware wel te wenfchen geweeft, haddet Gode foo gelieft, dat ghy al van doe ter tijdt, door defe goede onderhouders van de Pacificatie van Ghendt niet en hadt belet noch verhindert gheweeft onfen raedt te ghelooven ende te volghen: want wy hadden met een cleyne macht van voicke, ons van Don Jan, metgaders van zijn Spaegniaerts  C aoo ] niaerts ende hare aenhangers, ende van alle allendigheyc die daer op ghevolcht is, connen quijce maken ende ontlaften. Daerom foo wouden wy hier noch gheerne weten, mijne Heeren, of Don Jan doe ter tijdt defe Pacificatie, jae felfs' zijn Vnie met fo grooter folemniteyt ghefworen (alfoo fe plegen te fpreken) onderhieldt, die hy met defe ghefpaegnolifeerde luyden' gemaeckt hadde. Ten anderen, ter wat caufen comt hy ons de Pacificatie van Ghendt verwijten, de ghene die door den Heere van Selles ons heeft doen verclaren, dat hy fe niet en was gefint te onderhouden ? Of fal hy t'onfen achterdeele ende fchade een privilegie ghenieten, t'welcke hy felve heeft op ghefeyt, ende daer van hy affiant heeft ghedaen? Ende alf 't al gefeyt is, ten is met hem niet, maer t'is met ulieden, mijne Heeren, dat wy ende de Staten van Hollant ende Zeelandt ghecontraeteert hebben. Soo dan, nae dat fe foo menichmael ende in foo verfcheyden manieren de voorfchreven Pacificatie ghebroken, metgaders de befte borgers , (tegen de welcke fy veel fnoode ende valfche dinghen willen voort te brenghen) wtgefeyc ende wtgeroeyt hadden wt den fteden, over de welcke fy machtich waren ende op tyrannifche wijfe heerfchende: O 5 ghy  [ 2IO ] ghy lieden hebt tot uwe meerder verfekerheyt noodich bevonden, ibmmige van den artijckelen der voorfchreven Pacificatie te vermeerderen ofte oock te veranderen, Jae dat meer is , of ghy de felve artijckelen hadt willen gantfchelic breken, te niete doen ofte wederroepen: Wie is de ghene die ulieden eenichfins hadde connen befchuldighen van dies wegen, dat ghy in 't gene dat uwe eygen fake was, alfoo gedifponeert hadt ak ghy tot uwen profijte ende welvaren hadr, bevonden te behooren, dan hy alleene die hem meynde met zijnen eedt' als met een garen te behelpen, om ulieden daer in te vanghen ende te verflxicken. 'Aengaende datfe willen fegghen, dat de veranderinghe comt van onfent weghe, oft het fchoon in der waerheyt alfo ware, fo ift nochtans dat wy aen de voorfchreven Pacificatie niet meer en waren verbonden, in aenfchouwe van de ghene die met ons ghetracteert ende i gbehandek hadden, nademaei dat fy fe felve op fo menigerhande wijle gevioieert ende ghebroken hadden: ooc nademael dat van uwent wege bevonde was alfo te behooren y dat fodanighe een veran-: deringhe foude ghefchieden , fo hadt ghy even foo groote auctoriteyt ende macht van de felve te .difponeren, als een Heere recht heeft  ' heeft in zijnen erf-goeden te doen. Want de Pacificatie was uwe: van de welcke ghy vermochtet te doen na uwe beliefte. Maer nu het is foo menichmael verthoont worden fo wel mondelinghe als by gefchrifte, dat aen de voorfchreven Pacificatie niet en is gevioleert noch ghebroken gheweeft, foo dat het niet noodich en is den tijdt meer daermede over te brenghen, om ulieden t'lelve te verclaren. Dat willen wy alleenelick wel toegeven, dat het dien van Hollandt ende Zeelandt verboden was, datfe in den anderen Provintien geen veranderinge en fouden aenrechten: Maer fodanige obligatie en fal men niet connen bevinden, dat het den Staten felve van de voorfchreven andere provintien niet en foude veroorloft zijn geweeft , in hare eyghen provintïen te voorfien, ofte ordre te ftellen door eenigherhande middel ofte conditie, tot hare meerder" verfekerheyt: d'welck claerlick is te fien ende te bemercken, foo wie den elfften ende twaelfften artijckelen van de voorfchreven Pacificatie flechs wil overlefen. Jae daer en boven, tên tijde dat men befich was met de felve te maken ende tê fluyten, alfoo een van de gene die van onfentweghe gedeputeert waren , aen eenen anderen van de voorneemfte over d'ander zijde eens- was ver- thoonende,  C 3 thoonende, dat fukx feer Iichtefiek moeke comen te gefchieden, namelick, dat men ora vry exercitie vaa de Religie re hebben, in haren provintien foude aenhouden, endedat het derhalven veej beter ende raedtfamer hadde gheweeft, dat fe met eenen- voor de onderdanen der provintien, wt der wekker name fy waren contracterende, oock eenighe-' vryheyt hadden verwillighetfoo wert hem' daer op gheaatwoordt, dat men voor foda-' nighe dinghen niet era behoorde beforeht te; wefen, ende dat die van Brabandt, Vlaenderen ende andere landen, gheen veranderinghe in den faken van de Religie en fouden, begeerem Soo fe dan nu hen bedroghen.; vinden, ofte dat fe hare rekeninghe qualickghemaeckt hadden, waerom comenfe hen foo-, onfinnichhek aen onfen perfoon adrefferen ? De felfde antwoorde fal hen dienen nopende de veranderinghe in eenighen ftedenvan onfen gouvernemente ghefchiedt. Want wy connen dat voor Godt met der waerheyt wel fegghen, dat wy geen advijs noch verwilliginghe daer toe en hebben ghegheven, oock dat daer veel dincx is ghebeurt daer wy gheen behaghen aen en hadden. Ende in Vlaenderen defghelijcken. Maer dat willen wy hen wel houden ftaende, foo ia den felven is eenighe dertelheyt ofte m~ folentie  T 213 3 folentie van den krijchfvolcke gefchiet, dat t'felve al maer roofen en waren, te verghelicken by de onverdraghelicke exceflèn ende den overlaft by hen lieden ghedaen. Ende daer en is ymmers ten minden gheen onghetrouwicheyt, geen verraderije, noch verftandt met den Spaegniaert over onfe zijde gheweeft, als men over de vyanden zijde genoech ghefien heeft, want en hebbenfe niet met ghewapender handt een openbare oorloghe begonnen teghen hare eyghen trouwe ende belofte, ende hare bondtghenooten comen befpringhen, doe wy op twee dachreyfen nae by waren, om onfe vyanden te gaen de flacht leveren ? En hebbenfe niet de executie ende het volbrenghen van haer compact dat fe t'famen ghemaeckt eride ghefworen hadden om van haren bondts-ghenooten tot den vyandt af te vallen, ter felven tijdt aldermeeft vervolcht, tewijle dat de goede ftadt van Maeftricht beleghert was? Soude men oock ter weerelt een leelicker acte connen ghedencken dan defe is, namelick, als ghy ulieden ganfchelick betroudet op 't krijchs-volck van uwe bondt-ghenooten, hopende daer mede die vrome ftadt te ontfetten, met de welcke fy felve een verbondt ghemaeckt ende dat met den eede bevefticht hadden, ja van de welcke fy in gheener manie*  [ 2I4 3 maniereri, noch met rechten noch met onrechten, hen willen te beclaghen : dat fy even ter felven tijdt niet alleene u gaen verlaten, maer dat meer is, fy beginnen oock tegen ulieden openbaer oorloge te voeren? Men vertelt in den hiflorien, dat Suffecius Biet vier peerden van een ghetrocken wert, om dat hy fle-vafre op zijn plaetfe was ftaende ghebleven, fonder hem eens te bewegen, ende om dat hy flechts bleef toefiende, te wijle dat Tullus Hoflilius zijn bondtgenoodt teghen de vyanden ilreedt. Waer fal men dan galghen ghenoech connen vinden, ofte wat lijf flraffen fullen fwaer ghenoech wefen, om de gene, die foo groote ontrouwe ende wederfpannicheyt teghen hare eyghene vrienden ghebruyckt hebben, nae hare verdienflen te flraffen? De felve namelick, die onlancks daer te vooren den Grave van Mansfeit, Viglius, Fonck, Asfonville Berty ende andere van de Rade van Staten aenghegrepen hadden, doe wy noch met hen foo naer niet en waren verbonden, als wy naderhandt hebben gheweeft , ende doe wy noch niet Brabandt over ghetrocken en ware : Jae de felve, die door fodanighe aentaflinghe, de gantfche werelt hadden te kennen ghegeven, wat fy van des Coninghs ende fijns Raedts handelinghen  C «5 ] iinghen hielden ende ghevoelden. Soo, laten wy ulieden nu oordeclen , mijne Heeren, hoe wijfelick dat fodanige luyden hare faken overleyt ende bedacht hebben, die niet en conden bevroeden, datfe door 'c middel van de . oorloghe die fe teghen ons zijn voerende, de fweerden fcherpen van de ghene die zy felve hadden ghevanghen ghenomen, om hen daer mede tot fijner tijt dat hooft voor den voeten te doen legghen. Hier op fullen fe fegghen, dat wy ons niet en hebben als vyanden gheftelt tegen de ghene die over onfe zijde buyten de mate ghefchreden hadden : Voorwaer wy en hebben de fauten ende mifhandelinghen van fommighe niet voor goet ghehouden. Maer achten zy ons oock wel foo onvoorfichtich, dat wy om hen een welghevallen te doen, fouden de dore gaen openen tot de gheheele verderffenifle des lants , ende Efcovedo tot eenen Prophete maken ? Of hebben fy oyt meer ghehoort, dat een wijfe Vader om fijnen vyandt te. vrede te nellen, de verdervinghe ende vernielinge van fijn eyghen kinders foude gefocht hebben : ende niet veel meer ter contrarien, dat hy hare fauten behoort te flraffen , ende die verbeterende, niet te min fijn huyfghefin voor te ■ftaen ende te bewaren?. Maer Bpurs, Mon- tigny,  [ ai6 ] dgny, ende andere, en weten fy niet wel hoe groote neerfticheyt dat wy ghedaen hebben, om alle dinghen in een goede ordre wederom te brenghen? Hebbenfe vergheten hoe dat hen alfodanighe artijckelen zijn verwilliget worden, als fy felve begheert hadden: de welcke fy daer naer teghen haren eedt overtreden hebben? Soo was het dan enckel rafernije, fotdcheyt, eergiericheyc, ende haet tegen de Religie, metgaders begeerte van te heerfchen, die hare herten foo wtfmnich ende rafende dul ghemaeckt hebben: van de welcke fy eerftelick verweckt ende gheport zijnde, hebben de felve namaels ghefocht met den deckmantel van de Pacificatie van Gendt te becleyden. Want ons is ghenoech bekent, mijne Heeren, hoe benaut ende beladen datfe gheweeft: hebben, om haer voornemen eenighe verwe te gheven, ende hoe dat hen een flecht Capitein ter plaetfe daer fy waren raet houdende, defen wech opende : die oock ftracx is gherólcht worden. Wy weten wel, dat veel menfehen feer nieuwe ende vreemt fullen vinden, hoe dat kinders van fo goedan huyfe, ende van foodanigen vaderen af ghecomen, hen felven foo leelick hebben connen vergheten, ende haer eyghen gheflachte ende afcomfte foo cleyn  [ 2*7 3 cïeyn zijn achtende datfe de felve met een eeuwich verwijt van foo veel lafteren ende fchanden hebben willen bevlecken. Jae vele fullen ghedencken, dat het niet ghelooffelick en is, dat in hen lieden foo groote onghelïadicheyt oyt hadde connen bevonden werden. Daer toe wt redenen van de fonderlinghe vriendtfchap die wy met hare vaderen hebben ghehadt, ende om der eeren ende refpects wille, die wy den felven altijts hebben gedragen , metgaders dat wyfe geernc hadden ghefien vervoorden: (*) tot allerhande deuchden, eere ende reputatie, (d'welck wel hadde doeniick gheweeft, haddenfe Hechts "eenen corten tijdt connen mede verdraghen een deel van de benautheyt ende ellendicheyt daer in haer vaderlant is ghevallen) foo ïft dat wy, foo veele als ons is belanghende, daer over grootehcx zijn bedroeft , dat fy dus verre ghecomen zijn: Ende fouden hen noch op dele ure wel wenfchen datfe foo wijs ende voorfichtich waren , datfe t'ghene dat aireede ghefchiet is, met een .oprecht leetwefen fochten te verbeteren. Maer om hier niet in 't breede te verhalen vele van hare particuliere daden ende wercken, die foo met den eerften m de ooghe ende ghefichte van alle de werelt P niet (*) Et. v. Reydt, bl. aj,  [ ei8 ] niet en vallen, ende nochtans vol zijn van alle onghefladicheyt ende lichtveerdicheyt: foo men wil alleenelick bemerckcn t'ghene dat eenen yegelick notoyr ende kcnnelick is, ja dat de ' gheheele werek fien ende tallen can: wie fal hem connen ghenoech verwonderen van de onfekerheyt, onftantvalticheyt ende ydelheyt van hare refolutie ende voornemen? Sy dienen eerftelick den Hertoge van Alva ende den grooten Commendador als oft fy hare ghehuyrde knechten waren. Sy voeren den krijch teghen ons met aller ftrengkhcyt : ende een weynich tijts daer naer fy comen met ons van den vrede te handelen. Soo verfoenen fy hen dan met ons: ende fiet, nu zijnie vyanden van de Spaegniaerts gheworden. Don Jan comt daer naer in 't landt: ende fy volghen hem, fe dienen hem, fe ghedencken aen alle middelen om ons in den grondt te bederven. Dun Jans aenflach en gheluckt hem niet, dien hy voor hadde van 't Cafleel van Antwerpen in te nemen : foo verlaten fe hem oock, ende fenden om ons te beroepen dat wy fouden met den eerllen overcomen. Wy en hebben noch foo fane den voet in 't landt niet, foo gaen fy teghen haren eet, fonder yet met ulieden, mijne Heeren, ofte met ons daer van te communiceren, mijn  C **9 ] mijn Heere den Erts-hertoch Matthias ontbieden. Is nu de felve oock hier, fy fien, datfe door dien wech tot haer intentie ende voornemen niet en connen gheraken : foo laten fe hem daer fitten, ende fonder hem eens daer van te veradverteren oft de wete te doen, fy gaen mijn Heere den Hertoghe van Anjou halen. Sy brenghen hem mede, ende beloven hem groot wonder. Daer naer fien fe dat fe hem daer toe niet en connen brenghen, dat hy hem felven tot een hooft foude opwerpen tegen ulieden, mijne Heeren, ende teghen die van der Religie: foo verlaten fe hem oock, ende gaen hen voeghen by den Prince van Parma. Zijn daer oock eenighe baren der zee foo ongheiTadich, of wederhanen op eenen tooren foo wanckelbaer, als de raetfiaghen van fodanighe luyden, die daer meynen foo hooghe ghefeten te zijn, ja foo verheven ende verfekert, dat hen daerom foude toeghelaten wefen met foo groote ende machtighe Princen alfoo te ghecken? Nademael dan, datfe dufdanighe dinghen bedreven hebben, als 't felve alle de - werelt bekent Is: foo mocht ghy voortaen wel vaflelick ghelooven, mijne Heeren, dat hen gheen lichtveerdelick ofte -ydel voornemen fal te groot wefen, datfe niet infghelijcx en durven beftaen. Ja wat P s fouden  [ 220 ] fouden fy doch leelicker ofte fchandelicker hebben connen doen , dan datfe tot defe moedeloofe ende bloohertighe verbanninghe haren wille hebben overghegheven, door de welcke den felven na fijn lijf ende leven wert gheftelt , die hen lieden haer leven heeft behouden, ende den voorneemlten onder hen haer goet heeft doen weder gheven ? Ende weeft verfekert, mijne Heeren, dat het daer mede noch niet al ghedaen en is : want foo fy (als wy hen wel fouden . wenfchen) hare faute niet en comen te bekennen ende hen die niet en laten leedt zijn, ghy fult fe noch meer dan thien reyfen van fadel en peerdt fien veranderen, eer dat defe faken een eynde crijghen. Belanghcnde t'ghene datfe ons voorhouden , dat wy ons fouden met ghewelt ende oproer van de ghemeynte, teghen den wille van den Staten., hebben doen verclaren voor Ruwaert ende fchermheer van Brabandt. Ghy fult noch wel indachtich zijn, mijne Heeren, dat wy ulieden noyt gheen woordt daer van ghefproken, noch eenichfins t'felve by ulieden verfocht ofte daerom aenghehouden hebben: maer wel ter contrarien, dat wy grooten wederllandt ende weygheringhen daer teghen deden. Selfs aengaende van 't Lieutenantfchap generael, eer wy dat wouden  den aenveerden, wy hebben al vooren begheerc t'advijs ende de verwilliginghe van de hoofden die in onfe legher waren, de welcke feer onlancx daer naer wert in de vlucht gheflaghen (wy en willen nu niet fegghen door wiens faute t'felve- is by ghecomen) ende fy fonden ons t'voorfchreven advijs over met haer eyghen handt gheteeekent, d'welck noch onder ons is beruflende.- Soo nu daer en boven fommighe wt den ghemeynen volcke defe verkiefinghe voort ftierden ende feer «Enitlick aendreven, hoe wel dat wy om 't felve te- doen ncyt niemandts ghebeden noeh aenghefocht hadden : nochtans wy moeten- wel bekennen, datfe in den faken van defe landen doe ter tijdt veel wijfer ende vooruenigher waren dan wy felve. Want fe wisten wel van te vooren, ende faghen 't voor ooghen, hoe datfe latende alle de handelinghe ende adminiflratie van de ghemeyhe fake in de handen van defe ghefpaegnolifeerde luyden, eyndelick fouden bevinden, datfe op een feer licht ende onvafle fandt foodanich een ghebou fouden ghetimmert hebben. Even foo- waerachtich is t'gene datfe daer by hangen , dat wy infghelijcks door oproer ende emotie van die van Gendt ons hebben laten kiefen Gouverneur van Vlaenderen-: t'welcke comt wt een enckel onwetenheyt P 3 van  £ 222 ] van onfe faken. Want de vief leden s'lants van Vlaenderen hebben de voorfchreven verkiefinge gedaen, niet eene, maer diverfche reyfen: ende hebben t'felve niet geduyrende de beroerte die daer gheweeft is, maer na dat alle faken nu vreedtfaem ende welgheftilt waren menichmael vervolcht ende aengehouden, fo wel aen ulieden, mijnen Heeren, als aen ons: doch tot op defe ftonde en hebben wy t'felve niet willen aenveerden. Wy en connen ons oock niet laten duncken, dat het redene zy, dat wy fouden moeten verantwoorden van de middelen, by ulieden, mijne Heeren, opgheleyt, dewelcke achtervolgende ulieder advijs ende onder u» we name ende authoriteyt, hebben door uwe treforiers, commifen ende ontfanghers gheadminiftreert gheweeft, fonder dat noch wy noch yemandt van den onfen oyt daer van eenen penninck ghefien hebben. Van 't welcke foo men met rechte yemandt foude willen befchuldighen, en is het niet den vyant felve veel eer te wijten, die ulieden bedwonghen heeft alle middelen te foecken om ulieden te befchermen ? Ende foo hy om quaet te doen, ende tyrannije te ghebruycken, jae om uwe vryheyt onder te drucken, foo groote ende laftighe coften is doende:  C 223 ] doende: waerora en foude ulieden infghelijcx niet gheoorloft zijn, om wel te doen, om den tyran te bedwingen ende te wederhouden, om te bewaren uwe privilegiën ende vryheyt, (de welcke nerghens by en can ghefchattet ofte- gheprefen werden) oock eenighen colt aen te wenden? Ja of het van noode ware alle t'ghene dat wy ter weerelt hebben, tot de lette mijte toe, ofte tot de lelte droppel onfes bloedts daer aen te hanghen„ wat fouden wy doen daer wy niet toe ghehouden ofte verbonden en zijn, ende daer van wy niet alleene in den ouden ende wtlantfchen Hiftorien , maer oock van onfe eloecke ende vrome voorfaten ende voorvaders foo veel fchoone exempelen hebben? Maer foo verre is het noch van daer dat men behoort eenichfins nae te laten ofte te verflauwen, dat wy daer en teghen, alfoo wy nu ghenoech fien wat hem aen heeft ende meeft is deerende , dies te gheherter behooren te welen, ende ons (elven meer ende meer te beneerftighen., om in 't felve te volherden. Op t'ghene datie voorts fegghen, dat foo wanneer yemandt op de contributïen wilde fpreken , wy dien hebben doen aentajlen, cpiaiick tra&eren ende in ghevangenis werpen , ofte oock doen pillieren r berooven ende P 4: ter  I »*4 ] ter dm brenghen , wy en houden niet dat het noodich zy yet te antwoorden voor ulieden, mijne Heeren, die feive wel weet, dat fulcks verfiert ende onwaerachtich is Jae ghy weet daer en teghen, dat wy veel meer befchuldicht ende ghelaftert zijn gheweeft, van weghen onfer over-groote fachtfinnicheyt ende lijdtfaemheyt, om dat wy'menighe fnoode gheeften verdreghen hebben, dié onfe faken door hare conften ende praclijcken metgaders hare heymelicke raedtflaghen waren verachterende, dan dat wy van onfen vyant van rouwicheyt ende ftuerheyt befchuldicht werden. Ende ware t ghene datfe ons hier voor werpen waerachtich, vele zijn daer die huydenfdaechs veel claps hebben ende luyde tieren, den welcken men haer fnateren wel foude benomen hebben. Dies niet te min, foo en ift ons noch niet berouwen dat wy alfoo met hen gheleeft hebben: ende fullen ons altijts verblijden van dat wy liever hebben ghehadt, dat ons foude onghelijck ghefchieden, dan dat wy t'anderen fouden begheert hebben te doen: gheenfins daer aen twijfelende, of God die een rechtveerdich rechter is, en fal noch eens defe verraders ende onghetrouwe luyden , die 't broot met ons waren etende metgaders mede deelachtich van onfe raedtflaghen, doch t'felve  C 225 ] ve onaenghefien nu teghen ons den krijch voeren , den rechten ende wel verdienden loon harer fnoodtheyt gheven, alfoofe aireede Godes wraecke zijn ghevoelende, dicfe met een gheduerige onrufte ende beroerte hares gheefts ende ghemoedts is vervolghende. Nu foo veele als belanght de negotiatie van den Heere van Selles, de welcke is bekent worden als vol bedrochs ende gheveynftheyt wefende , defe befchuldinghe is haer addreflèrende ende tegen ulieden, mijne Heeren, die foo wijfelick zijne liften ontdeckt hebt, ende hem te verftaen ghegheven, dat de ghene die Spaegnien niet ghefien hebben, daerom gheen beeften en zijn, als hy ende zijns ghelijcke gedencken. Wy bekennen dat wy van den felven advijfe oock zijn gheweeft ghelijck als ghy lieden, namelick , dat men hem niet meer gheloofs en behoorde te geven dan eenen bedriegher, ende die als een inftrument flechts daerom wtgefocht was om alle dinghen in verwerringhe teghen malcanderen te ftellen. rOm t'welcke van hem te ghelooven ons niemant meerder oorfaken en heeft ghegheven, dan hy felve. Want t'ghene dat hy ■tot ons feyde, dat wy foo wel in de gratie van den Coninck ftonden, dat daer 00c herwaerts-over gheen Heere en was, van den P 5 welcken  [ 226 ] wekken hy beter ghevoelen ende vermoeden dan van ons hadde, ende dat hy ons noch ghedochte foo veele te gebruycken ende te employeren; t'felve dede ons langhs foo meer achterdencken crijghen, dat men onfen cop wel hadde van doen ghehadt, fo wy den felven foo goede coop hadden willen overlaten, als ons defe gefpaegnolifeerde menfch gedachte wijs te maken. Soo zijn wy dan oock even van der felven meyninghe geweefê als ghy lieden, jae ghy hebt feer wijfelick gherefolveert, namelick dat men volghende texempel van dien wijfen Capiteïn Vlilfes, voor den foeten fanck van defe Spaenfche Meerminnen, behoorde d'ooren te floppen. Maer wat willen wy alkene van ons fegghen, dat wy van dien advijfe fouden geweeft zijn? Defe onfalighe luyden felve, die tot defe vervloeckte verbanninghe verwillighet hebben, en zijn die niet even foo feere daer tegen gheweeft als wy? De felve Magir ftraten , die defen Ban hebben doen wtroepen ende publiceren, en hebbenfe niet ooc den Heere- van -Selles , metgaders alle zijn verfierde beufelen verworpen ? • D'wekke ghenoecfaem is om te antwoorden op t'ghene datfe roeren van de veranderinghe ende afflellinghe van de Catholijcke officiers ende amptlieden. Ende of het Gode alfoo belieft hadde,  [ S27 ] hadde, dat wy hadden de macht ghehadt fulcx te doen, ofte dat wy dóór het overhaeften van fommighe, niet en hadde belet gheweeft fodanighe veranderinghe over al aen te richten. Want daer en foude foo overvloedich quaet niet wt ghevolcht zijn als men heeft geilen ter caufen van de fcheydinghe der provintien van den anderen: ende is te beforgen dat het niet daghelicx meer ende meer toeneme tot des landts alghemeyrie verderlFeniflè. Wy hopen ymmers ten alderminften, foo verre als de voorfchreven provintien, die ons fo fchandelick verlaten hebben , hen de felve faute ende mifhandelinghe niet en laten berouwen, datfe eyndelick fullen ghevoelen, dat niemant om eenen fnooden raetót foo fwaerlick gheftraft en wert, als even de ghene die den felven eerft ghegheven hebben. Ende alhier en willen wy gheen groote moeyte doen om op defe verfierde ende valfche befchuldinghe te antwoorden, dat wy in plaetfe van de voorfchreven officiers anderen extraordinaerlick gheftelt hebben door onfe eyghen authoriteyt: ghemerckt dat over al daer wy by gheweeft hebben by 't vernieuwen van de Wetten, wy alleenelick ghedaen hebben ende te wercke gheftelt fulcken laft ende bevel als ulieden belieft heeft ons te gheven, ende als  [ 228 ] als een van uwe ghecommitteerde ofte ghe* deputeerde, in 't felve niet doende teghen de rechten ende privilegiën alfoo wy hier befchuldicht werden. Maer dat willen wy gheerne bekennen, dat wy ten beften dat ons heeft moghelick gheweeft, altijdt gefoebt hebben eeriicke ende deuchdelicke luyden „ van goeder confeientie, ende boven al liefhebbers des vaderlants daer in te brenghen. Maer wy weten wel ,waer dat het hen lieght, ende waerom datfe hen fo feere becommeren, namelick, om dat wy niet gheerne mede hebben voorgetrocken ende ghefavorifeert de ghene diefe aen haer fnoereke» hadden hanghende, luyden fonder trouwe, ende die gheen barmherticheyt noch medelijden tot haer eygen vaderlandt en hebben, jae bloet-dorftige luyden ende die flaven zija van hare tyrannije. Ende dit is t'ghene datfe noemen een tyannifche, Barbarifche ende moortdadighe confa/ïe, namelick, dat wy onfe ghemeynte hebben willen reguleren nae onfe rechten, de welcke van haren barbarifchen voornemen ende intentien alfo verfcheyden zijn, als den dach is van der nacht, Ja wat is het van noode, mijne Heeren, op foodanich voorhouden hen te antwoorden, dewijle dat onfe vyandt felve genoech daer op antwoordet? Want wat waren de officiers  I 229 3 cïers,' diefe fegghen, dat van ons fouden afgheftelt zijn geweelt? Sy waren (feggenfè_) wel gheajfectionneert tot den Coninck, d'welck even foo veele is te feggen, als dat fe waren oprechte ende gefwooren vyanden haers eyghenen vaderlants. Waer wt ghy wel cont mercken, mijne Heeren, hoe dat het feer wel is ghedaen, dat men fe op veelen plaetfen heeft verandert. Voorts beroerende datfe ons oock verwijten , het goet geloove ende vermogen dat wy by den gemeyne volcke hebben, d'welck fy heeten, onder t'felve te regieren ende trinmpheren, het is wel foo verre van daer, dat wy ons fouden fchamen fo wel gelooft te zijn, dat ons daer tegen leet is, dat wy fomtijts niet wat meer geloofs en hebben, dat is te feggen, dat wy fe niet wel connen wijs maken ende brengen tot t'gene dat wy hen foo menichmael fo wel mondelinge als by gefchrifte hebben voorgehouden. Want wy fouden al over lange met Godes hulpe t'landt van alle defe Spaenfche vuylicheyt gefuyvert hebben. Maer foo fy nu fulcx zijn alf fe willen fegghen, ende foo wy daer en teghen oock fulcx zijn alf fe ons befehrijven (want om hem te believen, willen wy hen dat felve poinér, laten volghen ende alfoo palferen) en zijnfe niet be- dvvonghen  C 230 ] dwonghen nootfakelick te bekennen, dat hare tyrannifche feyten ende wreedtheyt moeten in alle manieren groot ende onmachtich gheweeft zijn, dewijle datfe om der felven wille eenen alghemeynen haet van alle t'volck hen op den hals gheladen hebben, d'welck van te vooren tot hen lieden foo wel ghefint ende gheaffeclioneert was, ende eer datfe alfulcke excefTen hadden bedreven, foo groote ghetrouwicheyt aen hare voorfaten metgaders |aen hen felve bewefen hadde? Ende ter comrarien, foo t'volck ons heeft gewillichlick vercoren om zijne vryheyt voor te ftaen ;ende te befchermen, wat can men anders .fegghen, oft wat fullen de vreemde naden, jae alle onfe nacomelinghen anders daer van oordeelen, dan dat het yet fonderlincx aen ons ghefien ende bemerckt heeft, dat weerdich was foo lieftallich gehouden te wefen: ende daer en teghen in den anderen wat bevonden heeft, dat eenen wterften haet verdient hadde. So bekennen wy hen dan t'felve, dat wy zijn ende alle ons leven lanck blijven willen ghemeynfaem ofte den , volcke toeghedaen, dat is dat wy fullen alle neerfticheyt doen om uwe vryheyt metgaders uwe privilegiën te vervolghen, te onderhou. den, ende te befchermen. Siet nu hoe dat defe wijfe herffebeckens fo van allen na- tuerlicken  t 23* 3 tuerlicken verminde berooft zijn, ende hoe dat , alf fe ons meynen meeft te ftraffen ende te fchelden, fy ons alf dan aldermeeft loven ende prijfen. Het is waer, dat fe onder hen vijf of fes onbedachte hoofden, vyanden van uwe vryheyt (der wekker raetflaghen, finnen ende heymelicke ghepeynfen alle ghelijck daer henen zijn ghericht gheweeft, om allerhande middelen te foecken, waer mede fy ulieden mochten brengen onder hare tyrannije, die veel wreeder, ofte ten minften veel fchandelicker ende verachter foude geweeft hebben , dan die van de Spaegniaerden felve) willen aller anderer menfchen van der weerelt verftandt ende linnen nae de mate hares eyghenen verftants meten, ende ghedencken dat een yeghelick fal terftont voor quaet aenfien t'ghene dat fy fulcx achten te wefen: maer wanneer het al t'famen in een ghemeyne waghe wel fal gheweghen werden, foo ful« lenfe bevinden 'hoe datfe hen grootelicks mifrekent hebben. Want den ghenen dienfe achten niet weerdich te zijn dat hy leve, om dat hy de welvaert van de ghemeyne fake is vervorderende (dewijle dat de ghemeyne welvaert niet anders en is dan des volex oft der ghemeynten welvaert) den fel« ven fullenfe door hare eygen dwaefheyt noch tot meerder eere brenghen, door dien dat het  C 232 ] het volck altijt meer houden fal van den ghenen die 't befchermt ende voorftaet, dan van dien die 't wil onderdrucken. Maer boven al connen wy ons niet genoech verwonderen, hoe datfe in defen Ban hebben vergheten t'ghene daer foo veel gheringhe ende quaetwillighe fchrijvers in hare onghefchickte fmaedtfchriften ende libellen fameus ons foo menichmael mede belaften: ende beloghen hebben, namelick, dat wy den Edeldom fouden haten. Maer aen wien fouden wy doch defen haet moeten beginnen? En foude het niet wefen aen ons felven, aen onfe vrienden ende maghen, die alle (Gode lof) van feer eedele ende hooghe afcomfte zijn , jae van foo ouden gheflachte ende fo wel met rijckdommen als met allerhande ftaten ende digniteyten verfien: In der voegen dat wy niet feere en zijn beforght , datter onder onfe vyanden veele fullen wefen, die met rechten hen felven fullen beter ofte hoogher connen achten dan wy en zijn , ende weynich fal men daer oock vinden die hen fouden by ons connen verghelijcken. Boven dien foo can de ervaringhe t'felve ghenoech wtwijfen , of wy niet tot voorderinghe van de Edelen alle t'ghene doen'• dat ons moghelick is. Maer foo wy van over langhen tijdt voorfien hebben,  [ 233 ] ben, hoe dat fommighe eergierighe hoofden, die naderhandt van ons afghevallen ende ge« weken zijn, hen felven hebben willen vervoorderen ende poogen de gouvernementen ende meeiïe officien van den lande aen hen te trecken, om haer vaderlant daer naer te gaen verlaten, ende haren eedt valfchelick te breken: ja fo wy hare lichtveerdicheyt, ydelheyt ende ongheftadicheyt, metgaders hare finnen ende ghemoet heel ende al ha de tyrannije ftaende, wel van te vooren gekent hebben, ende den felven wt dier oorfaken gheen jonfte in 't ghene datfe begeerden, hebben willen toedraghen (door welcke middel den beften ende meeften deel van den ftaet ende wefen onfer gemeyne regeeringhe tot noch toe gheheel ende onghefchent is ghebleven) wy en hebben daerom den Edeldom niet ghehaet noch veracht: maer wy hebben met goeden rijpen rade willen te vooren comen des landts wterfte verderffenifle, die wt haren aenflaghen ghefchapen was te volgen. Waert fake dat hare vaders die veel wijfer jae veel cloecker ende vromer waren dan fy en zijn, ende met den welcken wy foo goede vrientfchap altijt onderhouden hebben, tot op deler ure noch by leven waren: fy fouden ontwijffelick van onghenoechte derven, fiende fodanighe kindeQ ren,  i 234 3 sen, die in den miniïen niet en zijn fietdende na de fbntvafticheyt ende het deuchdelick gemoet harer voorvaderen, die daer föo ecrlick ende onftraffclick altijdt ghelceft hebben: Oock fiende dat huydenfdachs gheen landen en zijn , in den welcken fy niet voor ongheftadige luyden ende groote coopluyden ghehouden werden : felfs fiende, hoe dat de Spaegniaerts den welcken fy als flavcn zijn dienende» metgaders de Cardinael die de ftandaert is rontfom den welcken haren molen is draeyende, met henlieden, gelijck als met eenen top of caetsbal fpelen^ ende als met kinderen omme gaen, jae by de neufe om voeren ende leyden gelijck men de heeften doet, ende nïet fchoóne woorden foo ianghe ophouden, tot dat het eens fal pas gheven zijn beelden, inftrumenten, tapifïèrijen ende anderen huy'fraèt ende meublen diefe hem gertolen hebben wederom te eysfchen ende te begeeren: ende tot dat fe. fullen wel te lijve ende vet ghenoech zijn om op de vleefch-banck . gheleght te werden: alftio 't blijckt by s'Cardinaels eyghene brieven, die met zijn eyghen handt ghefchreven waren, ende die ghy, mijne Heere, felve ghefien ende wel bekent hebt. Soo nu onfe vyandt, ev;n als of hy hem biet ghenoech en betroude op zijn eyghen auctor  C 235 ] auétoriteyt ende aenflen, maer twijfelde dat het gewicht van zijn groote tittelen niet en foude fwaer ghenoech zijn om ons te verdrucken, noch daer en boven der Keyf. Mt. ende fommigher gheeftelicker Keurvorften macht ende auétoriteyt comt daer by te vervoeghen, fegghende, datfe fouden ghe'refolveert ende ghedecreteert hebben feker punclen ende artijckelen die foo UUich, gr acelick ende redelick waren, dat alle luyden van goede oordeek ende verftande ken* 'aen ende belijden de felve fuffifant ende ghenoechfaem gheweeft zijn: hy en hadde met eenen woorde niet connen in beter tale recht wt feggen , dat ghy lieden , mijne Heeren, metgaders alle de inwoonders van defe landen, die met eendraehtigen Hemmen de voorfchreven artijckelen als impertinents bedriegelick in woorden, ende gantfch onredelic zijnde, verworpen hebt, fonder redene ende verftant, ja van finnen berooft zijt. Maer wien fullen fy dat wijs maken, dat een volck met foo lange ende gheduerige oorloghen gequelt, die niet en connen wefen fonder hondert duyfent inconvenienten, foude eenèn vrede gaen verwerpen, foo de felve eenichfins redelick ware ? Ofte dat fo goede, ja al te goede ende veel te geduldige onderdanen hen weygeren fouden met Q 2 haren  [ s3ö ] haren overheere te veraccorderen ende te verdraghen: ten ware datfe lhghen, dat fulck verdrach anders niet en is dan een aes om de luyden beter daer mede te betrappen, ende dat fodanigen vrede erger is dan de oorloghe felve : jae dat het foet honich eener tonghe meer te beduchten is dan eenighe fcherpe ofte gheftaelde fweerden. De KeyferJ. M. mach moghelick gedencken, dewijle dat fodanighen ftaet ende conditie in zijnen eyghenen erf-landen bequame ende duchtich is, dat hy daerom in defen landen oock wel foude dienen. De felve Keyferl. M. zijnde van den ftaet ende gheleghentheyt onfer faken alvooren gheinformeert ende bericht door onfe vyanden, ende door de verraders die onder ons waren, metgaders door de ghene die onder t'deckfel dat fe nae Coelen ghefonden ende ghedeputeert waren,, fochten uwe faken in den grondt te verderven: berichtet de ander Vorften van ghelijcken, de welcke het foo laten daer by heruiten, achtende dat alles wat van fodanighe ftede of plaetfe coemt, van Godt felve geopenbaert ende ghefproken is. Maer ghy lieden, mijne Heeren, die den rechten grondt van den ftaet defer. landen, metgaders de gheleghentheyt ofte ongheleghentheyt, oock de waerachrighe redenen ende oorfaken  I *37 ] oorfaken van 't behoudt ofte- v-erderffemfTe der felven alderbeft bekent, ghy die daer meelt te verliefen hebt, ende die by alle rechten ghehouden ende verbonden zijt de felve te bewaren , hebt- al veel anders hier van gheoordeelt.. Men heeft-aHe t'volck van den lande daer op hem laten beraden, ende zijn ghefintheyt van de voorfchreven conditiën des vredes ghevraecht: en aHe t'volck heeft fe eendrachtelick verworpen, ais zijnde veel te onredelick: d'welck niet in een ftidc alleene, maer in allen is ghelijckformichlick gefchiet. Wel is waer-, dat wy Üeden de Keyferl. M*. metgaders den Coninck van5 Vranckrijcke, de Coninginne van Engelant, ende- den Coninck van Portegael ootmocdeliek hadden gebeden-, te willen van ons lieden ten beften fpreken ende middelen, op dat ons eenen goeden vrede verwilliget mochte werden, Maer wy en gedencken niet , dat eenich verftandich' menfche t'felve foude op folcke wijfe willen nemen ofte verftaen, als of wy daer door ons lieden onder het goetduncken ende feggen van de voorfz. Potentaten fouden gheftelt ende onderworpen hebben. Ende aengaende datfe fegghen dat men foude verboden hebben de publicatie van dien, ofte. foo vesk gliedaen --dat de voor3: fchreven  1238 ] fchrtven artijckelen langhen tijdt achter», ghehouden ende ghefupprimeert zijn g/fa weeft, daer in behoorde men uwe ghedult ende goedertierenheyt veel meer te loven, dat ghy niet en hebt terftont laten flraffen, anderen tot een exempel, de gene die fa» ftout ende vermeten hebben geweeft, dat fe die artijckelen fonder uwen voorgaenden wille ofte confent ghepubliceert hebben. Ende ter contrarien, fo verre is het van daer, dat men gevreeft heeft datfe fouden ghecommuniceert werden, ofte onder den ge-, meynen man comen, dat men fe heeft felve laten in prince wtgaen met byghevoechdcp verclaringhe van de nulliteyt der felven. Ja de voorfchreven artijckelen hebben over al ghefonden geweefl in alle provintien ende fteden, om den felven ghetoont ende voorghehouden te werden, ten eynde men mochte een ghemeyn advijs ende refolutie van allen den felven vercrijghen, alfoo oock de voorfchreven advijfen ulieden ecndrachtichlick zijn weder overghedraghen worden. Maer het fchilt veele, wanneer een dinck gecommunicicrt wert by ordre, by vvege van rechte, ende met macht ende authoriteyc van de ghene die fulcx vermoghen te doen: ofte wanneer feker cleync befpicders hielende daer in 't heymelicke onder den ghe- meynen  [ 239 3 meynen man gaen boecxkens w.tilroyen, felfs wanneer eenen deel van de ghene die van hier nae Coelen als ghedepuceerde ge* fönden waren» heymelick onder t'volck laten faeycn t'gene dat fe met den vyandt in 't befondere ghehandelt hebben , aen den welcken fy ujieden metgaders haer eyghen vaderlandt waren verradende : foo 't claer ghenoech. blijck& by hare eygen brieven; Waer van wy hier niet brecder en willen fpreken, dewijle-, dat tTelve alles door den druck claerlick aen den dach, ende in 4'öoghen. van eenen yeghelicken is. . Sy vinden wt der maten quaet de ver* fameiinghe ende vergaderinghe van de ghedepitteerde- van ettcliché fteden ende landénlinnen der ftadt Vtrecht , om aldaer een nieuws confederatie ende yerbinteniffe te ramen ende te ftuyten, firV. Maer wt wat oorfaken? Om datfe. voor. quaet. houden alle t'ghene dat ons Heden goet is, ende rekenen tot barer fchade ende verderffenis te dienen t'ghene dat ons Heder. behoudt ende welvaert is. Sy hadden alle hare hope gheftelt op onfe oneenicheyt: fy hadden aireede fommighe provintien ghepraólifeert ende over hare zijde ghebracht, die even foo veel verfcheyden raetflaghcn hebben ghehadt als daer maenden in 't jaer zijn: oock haddenfe "Q 4 tot  [ 24o 3 tot harer handt fommighe vergiftighe luyden die hen midden onder ons lieden hielden Nu wat hulpe ende remedie teghen de oneenicheyt hadde men beter connen wtfien, dan eemcheyt: ende wat ghewiffer oft bequamer prefervatijf tegen het fenijn der tweedrachticheyt, dan eendrachticheyt ? Door 't middel van de welcke alle haer beworp ende bedrijf, alle hare raedtflaghen by nachte ghehouden, ende haer heymelick verftandt zyn in eenen oogenblick verfpreydt ende verftroyc worden: want Godt (die een Godt is des vredes ende der eendrachticheyt) woude daer mede bewijfen, hoe groot een affien ende grouw dat hy van de bedricghehcke tongen heeft, ende hoe lichtelick dat by fulcke valfche ende vervloeckte aenflagen can om verre ftooten ende omkeeren. biet mijne Heeren, wat een open veldt dat wy hen laten, om te moghen tieren ende baren, ende hun ongherufl ghenoech te ftelen; Wy bekennen hen lieden, dat wy de Vme eerfi- gedreven hebben, (*) dat wijfe daer naer ghevoordert hebben, jae dat wy ons Tc^LVU ''eZe e" dC V0'eende woorden. m^akt de Hooggel. gegeten v.ordc„. z,e Bokdam in Qrai. Sec. p. If. mu ia ae Verzam, van Or.aitt aldermeeft begheeren zijn leven over te bren* geu) ende dat wy daer toe niet en hebben %vülen verfden. Wat haddenfe doch meer tot onfen voordeéfe moghen fegghen, dan t'ghene. dat nu verhack is? Daerom, mijne Heeren ., , wilt doch hare. dwaesheyt metgaders hare onbefchaemtheyt wel bemercken. Want fy moeten een van beyden bekennen, of datfe fonder fchaemte fpreken alf fe dit feggen : ofte datfe onvoorfichtich zijn, door dien datfe ons gaen loven daer fy ons gedencken te fchelden. Het is feer aenghenaeme, ende het wert van eenen yegheücken begheert, te moghen zijn leven geruftelick in zijn eyghen vaderlant overbrengen. Waerom treckt dan dit vervloeckc gheflachte  C 253 ] gheflachte van Spaegniaerden alfoo van d'een lanc in d'ander, om de. gheheele weerelt te plagen ende te quellen? Maer ter contrarien, foo wy volghende onfe fchuldt, ende plicht, daer mede wy ulieden verbonden zijn, liever hebben ghehadt ulieden te dienen, dan gherufl in de plaetfe van onfer geboorte te woonen.,. is hec oock recht dat wy daerom fouden als een ■ fchelm ende verrader , metgaders' ah een alghemeyne pejle der weerelt r ghelalTert werden? Hoe wel nochtans dat ulieden genoech bekent is, dat wy van onfen ouderdom- van elf ofte twaelf jaren af midden onder ulieden, ende niet elders , zijn opgetrocken, in der voeghen dat wy defe; landen voor fulcx vry moghen houden, als of 'wy daer in gheboren waren. So fy dan ons hebben eenige beloften ofte prefentatien (alfo. fe fegghen) tot onle.n grooten voordeele gedaen, ende fo wy de felve gheweygherc hebben, aen. te nemen: wat connen fy daer. in anders flraffen ende fchelden, dan onfe ftandtvafticheyc ende trouwe, Gode ende den vaderlande bevvefen, de welcke wy voor alle t'goet van der weerelt voorgefielt ende hooger dan al t'felve geacht hebben. En wilt niet gedenckeu, mijne Heeren, dat wy foo grooten lull entje begheerte. hebben eeuwelick te fkR 3 ven  I =54 3 ven ende arbeyden, of fo groote moeyte ende laft op onfen hals te nemen, daer toe fo veel quaets te moeten hooren fpreken,. ende fo valfcbehck befchuldicht te werden, niet alleene van onfe vrienden te wefen, ende die in ons niet weynich ghehouden en zijn: ja foo langhen tijt van onfe goeden berooft te zijn, ehde te moeten fien onfen lieven fone in vvreeder ghevanghenifle fo lange gehouden, boven dien ons felven met groote machtige fchulden belaft te vinden: dat wanneer dat wy de middelen fagen te crijghan om van fo groote fwaricheden eens een eynde te maken, wy niet en fouden alle andere menfchen van der weerelt (lachten, die alle gelijfk liever rufte dan moeyte ende arbeyt, 00c liever voorfpoet dan quellinghe ende overlaft hebben. Maer als wy nu fodanich gheluck ende fo voorfpocdighe conditie niet en weten te vercrij-r ghen, fonder ulieden te verraden, ja fonder u te verlaten : ende fo vele als in ons ware tot eenen roof ende buyt te ftellen, metgaders tuflehen de tanden van defe bloetdorftighe wolven te werpen. So fal de refte van de geheele weerelt ons dit voor goet houden (want aengaende van ulieden, 'mijne Heeren, wy zijn wel verfekert dat ghy 'c ons ghenoech voor goet houdt, ende dat wy  E m 1 wy des halven ons niet en behoeven by ulieden te ontfchuldighen) dat wy noch om lijf noch om goet, noch om wijf noch kinderen, Hechts een droppel van verraderije of dicrghelijcke vergift in onfen dranc en willen doen, Doch fo lange als het Gode believen lat maer een droppel bloets ofte eenen penninck Hechts van onfe goeden, jae maer een weynieh verftandts , neerfticheyt, geloofs. ende aenGens ons te raten overblyven , wy: willen, dat felve noch tot uwen dienfte geeme beHeden, toeeyghenen ende opofferen. | Daer en tuflchen . nademael datfe ons, fulcx. verwijten , fo willen wy ulieden dat noch, meer feggen, mijne Heeren, datfe t'felve niet gedaen en hebben fonder daer aen de waerheyt te fparen. Want foodanige prefentatien alf fe feggen, en zijn ons, noyt gefchiet niet dat men ons niet en foude van te vooren wel ende fekerlick de wete gedaen hebben,, dat wy ter weerelt geen dingen hadden connen eyfïèhen, aengaende onfe eygen ende particulier faken, of men foude •ons t'felve verwilliget ende veraccoordert hebben: ende dat men voorts ons beloven woude onfen fone wt de hechtenifle te ontflaecken, .hem gevende alle onfe Haten ende officien, ende ons alfo veel goets als wy hebben (fo wel van dat wy tegenwoordelick zijn ghcR 4 •nietende-  C =56 3 nietende, als van dat men ons benomen heefe) erghens in Duytfchlandt toe te voeghen, ende ons van alle onfe fchulden die in feer grooten ghetale zijn te ontlalten-, ende noch daer en boven te geven thien mael hondert duyfent guldens in gereeden gelde end? gantfeh goede verfekeringhe. Dit zijn fonder twijffel fchoone prefentatien, mijne Heeren , ende het. en heeft fo veele niet gecoft haer bladt te doen omkeeren de gene die van ons zijn afgheweken ende tot de vyanden vertrocken. Maer fo verre is het van daer, dat men ons fodanige conditiën foude geprefenteert hebben, dat ter contrarie^ men noyt en heeft fo veele aen ons connen ghewinnen , noch om brieven die de Keyferiicke Ghefantc aen ons fchreef noch met heymelicke practijeken, daer mede fy ghedochten fommighe van onfe dienaers aen te varen, ende oock fommige van onfe namaefchap te wereke te Hellen, noch onj brieven van de Commiffarifen felve, te weten, da: wy fouden eenighe befondere artijckelen ende in onfen name overfeynden. Maer wy hebben gefladichlick geancwooit, foo verre alffe den vreden fouden veraccorderen op fulcke conditiën, als ghy lieden, mijne Heeren, doe ter tijt aen hen waerc verfoeckende, dat wy ons daer mede hielden voor  t 257 ] voor voldaen, niet begeerende ander conditie t'zy goede of quade te genieten dan even defelve die ghy lieden foude vercrijgen, ende dat wy ons felven noch recht noch dweers en begeerden van de gemeyne fake af te fonderen: aen de welcke alleene wy achteden dat alle ons gelue ofte ongelue was hangende. Is het dan niet een feer, wel wtgefochte lafteringe, dat men vernam gaei: befchuldigen, dat hy een man met eeren is, getrouwe ende ftantvaftich, boven dien allo •wel verfekert tegen de winden der beloften , als hy door Godes genade is tegen de groote vloet van dreygementen ? Dus verre, mijne Heeren, hebt ghy verftaen de befchuldinghen, ofte om beter te fegghen, het fchimpich nafpreken, vajfche aenclachten ende lafteringhen die fy teghen onfe eere , metgaders teghen onfen goede name ende fame by een hebben vergadert. Daerom foo willen wy ulieden (in de welcke alleene wy ons -bekennen gehouden te zijn, belanghende onfe goede, metgaders de geftalteniffe der felven, ende infonderheyt onfe gedanen eedt) laten nu de richters hier van wefen , ende na uwe- beliefte het vonnis fpreken: niet weygerende ten rechten gheftraft te werden, ift by al dien dat men ons fal bevinden aen 't ghene datfe voorgheR 5 brocht  [ 258 3 brocht hebben, fchuldich te wefen. Maer foo ghy ter contrarien (alfoo wy verhopen) oordeelen wert,, dat wy van fnoode luyden', verraders ende tyrannen befchuldicht zijn: ale dan willen wy achten, dat wy onfen taraelicken, ende niet te min feer ghetrouwen dienfl:, feer wel hebben aengheleydt ende befteedt. Nu comen fy, mijne Haeren, ende willen voorts op defe crancke ende fwacke fondamenten de {entende van defe hare verbanninghe houwen , ende- Hellen hier te wercke alle hare cpnfte- van wel te fpreken. Sy donderen, fy blixemen» ende zijn. wonderlick ontftelt. Sy doen als de Goddinnen der rafernijc- deden op den. fchouvyplaetfen daer men de fpelen eertijts was vertoogende , alle foorte van grcuweiicke woorden ende in de dry helfche rivieren geweect als fchichten tegen die arme hooftfchietende ende werpende. Maer dit alles , Gode lof, en maeckt ons niet -te oneer verbaeft * dan dien grooten blixem dede van den Paus Clement dien hy wt de ftadt van Roome fchoot tegen mijn Heere de Prince Philibert onfen voorfaet, die daerom niet en liet hem ghevanghen te nemen,, Want als wy over ende weder alle dinghen wel ingefien ende bemerekt hebben, foo bevinden  C =59 ] vinden wy dat het flechts winden zijn van V/oorden, ende een geruyfch om cleyne kinders daer mede vervaert te maken, niet om eenen man te verfchricken, die door Gods genade den moet noyt verloren en gaf om alle haer cartauwen, hoe menich ende hoe groot dat fe 00c mochten wefen, noch om tachtentich duyfent mannen, die de Hertoghe van Alva te velde voerde, noch om fo veel armeyen te water, noch om fo nienïgerhande verraderijen van den voorfchreven Hertoghe ofte zijnen navolger, felfs van de Hertoginne van Parma , eer dat de voorfchreven in 't. landt quamen: daer nochtans al t'gene dat nu verhaelt is onghelijck veel vreefelicker was, dan het ydel rommelen van fulck eenen donderflach terftont wederom vergaende fonder yemandt te quetfeu. En ons is genoech, dat wy hier op Hechts met eenen woorde voor ulieden, ende voor de gantfche wijde weerelt feggen, dat alle Spaegniaerden ende gefpaegnolifeerde van wat qualiteyt ofte conditie dat defelve zijn fonder yemant te refpecleren oft wt te ne» men, die gefeyt hebben ofte fullen willen feggen (gelijck als defen eerlofen Ban wtgeeft) dat wy een Schelm ofte verrader zijn, dat fy valfchelick ende tegen de waerheyt ghefproken hebben. Daer en tüflchen dar  [' °-6o ] dat fe ons vry ende ftoutelick, ja fo drckwils alf fe willen, in den Ban doen, verbiedende ons t'ghebruyck van water ende vyer: wy en fullen daerom niet laten fpijts haer verbittert herte met onfen goeden vrienden te verkeeren ende te leven,, foo langh als ons Godt daer toe zijn ghenade fal verleenen , in wiens, macht alleene ons leven, ende doot is, ja die alle de hayren van onfen hoofde getelt heeft: van den welcken, wy tot noch toe fo jonllighe hulpe ende, byftant bevonden hebben, ende hopen dac hy ons voorts tot aen den eynde toe. fal' bewaren. Aengaende onfen goeden die wy noch befitten, ende de welcke door defen Ban werden wech gegeven (want hy wel fo wijfelick weet huys te houden, dat hy gheen gefchencken wil doen van t'gene dat hy ons benomen heeft) wy verhopen met Godes hulpe, dat fe hen noch fo diere fullen ftaen, dat fe elders wel mochten eenen beteren coop gaen foecken. Ende nopende de ghene die fe ons zijn onthoudende, wy hopen infghelijcx dat ons Godt die genade fal doen, dat wy fe wt het befidt van de felve noch fullen eens wt fetten, even foo. wel als wy aireede wt eenen goeden deel der felven ghedaen hebben : ende datfe noyt en hebben t'goet van eenen armen Vorft gherooft  [ 26l ] gherooft (hoe wel dac veele ander meer hen infghelijcx berooft vinden) datfe fullen fuerder hebben moeten becoopen. Hij belooft te doen gheven ende furnisren voor den ghenen die ons fal overleveren in zijn wreede handen doot oft levende , oft die ons felfs van den leven berooven fal, daer toe voor zijne erfghenamen in gronden van erve ofte ghereede penninghen Pfijner kenfe ende optie de fomme van vijf en twintich duyfent gouden Croonen. Maer hoe wel dat hy tot op defe ftonde fulcx noyt en heeft doen publiceren, meynt hy dat wy daerom niet en weten hoe menichmael dat hy ende de zijne met den ghenen die ghelt pleghen te nemen om yemandt doot te flaen ofce te vergheven, den coop ghemaeckt heeft, om ons dat leven te benemen ? Ende alfo ons Godt de genade heeft bewefen , dat wy ons daer voor hebben connen verhoeden, noyt van te vooren gewaerfchout zijnde: fo hopen wy infgelijcken, dat hy ons teghenwoordelick niet minder jonde en fal bethoonen, na dat wy nu de wete hebben: maer ter contrarien dewijle dat wy nu veel meer zijn veroorfaeckt om naerder op ons felven acht te nemen, dat hy fal oock veel luyden van eeren verwecken,  C *62 ] ken, die fullen voor onfe verlèkerthfeyt de waecke houden* Maer hoe wel dat ter weerelt noyt meerder onbefchaemtheyt en wert bevonden, die te verghelijcken zy by die van de Spaegniaerts: nochtans wy en coiinen ons hief af niet genoech verwonderen , dat fe alle fchaemte achter gefielt hebbende, derven fo voor de gheheele Chrillenheyt openbaerlick laten vercondigen, niet alleene datfe op eenen fekeren prijs Hellen een fulcken perfoon die vry ende vranck is, ja die hem (Gode lof) noyt voor hen lieden en heeft ontfet, maer dat fe oock daer by voeghen fodanighe recompenfen, die fo vreetndt ende fo wijde verfcheyden zijn van alle eerbaerheyt, metgaders van alle vriendelickheyt ehde beleeftheyt: te weten voor 't eerll, Dat fe den genen die fieh fo vroom ende grootmoedick fal laten bevinden, dat hy by eenighe mid* del f felve fal connen e'xeenteren , beloven tti aenfieninghe van zijn vroomicheyt, te annobiliteren ofte Edel te maken, indien hy van gheenen Adel en ware. Maer oft nu fo quame (dat wy nochtans hopen dat Godt niet en fal laten ghefchieden) dat de gene die fulcx gheexecuceert ofte volbracht hadde, ware van Edelen geilachte oft afcomlle: meynt ghy ooe dat daer eenieh Edelman ter  C 263 ] ter weerelt zy infonderheyt in den felven natiën die wel weten wat van den Edeldom is, hoe flecht oft veracht dat de felve mocht wefen, die foude willen eens eten met fo fnoodt ende fchandelick eenen fchelm, die yemant om geit de kele hadde afgefteken? So nu de Spaegniaerts fodanige lieden voor Edel houden, ende can men in Caftilien door fodanige wege tot grooter eere geraken: fo en geeft ons nu niet medio wonder, dat alle de weerelt gelooft, dat den meeften deel van de Spaegniaerden ende infonderheyt die hen feggen Edel te wefen, fouden van den bloede ofte geflachte van de Marranen ende van. de Joden zijn, die defe befondere deucht behouden hebben van hare voorouderen, de welcke t'leven onfes. Heeren ende Salichmakers met goeden gereeden penningen van Judas hebben afgecocht: derhalven wy oock dies te geduldiger dit ongelijc gedencken te verdragen.' Ten anderen, Soo verre hy eenich deliéï ofte mifdaet ghecommitteert hadde (hoe groot ds felve foude moghen zijp) fy belooven hem de felve te vergeven. Maer of hy de Chriftelicke Religie hadde wt eenen van zijnen Conincrijcken verdelght ofte wtgeroeyt ? of hy hem zijn dochter ontfchaeckc hadde ? oft (dat in Spaegnien voor de fwaerfte ende meefte  C 264 ] itteefte mifdaet wert gehouden) of hy van d'Inquifitie hadde qualick ghefproken ? Soude hem fulcx oock wel quijt ghefcholden ende vergheven werden? Doch nademael dat onfe vyandt hem felven dus verre heeft willen vergheten, dat hy ons aen lijf, eere ende goet heeft aengetaft, metgaders t'felve laten de geheele werelt over, ende in foo veel fpraken publiceren? ten eynde hy dies te meer getuygen van zijner ongerechticheyc ende onvoorfichticheyt foude hebben: foo en hadden wy tot onfen meeften voordeele niet connen wenfchen, dat hy zijnen Ban mee andere cieraten foude verrijeken ende verfchoonen, dan met defe, te weten, dat hy belooft edel te maken niet alleene gantfeh ongeachte ende eerloofe luyden, maer oock de alderfnoodtfte fchelmen ende boofwichten van der weerelt, foo verre alf fe ons conden om den hals brenghen, metgaders een fo wtnemelicke ende grootmoedige deucht fo eerlic te vergelden 'ende te beloonen. Want wat hadde hy connen wtfoecken dat beter dienen mochte, om de waerheyt van onfe ontfchuldt te beveiligen , dan dat hy door fodanige middelen wil wtroeyen , metgaders door tyrannije ende vergiften, door quijtfchelden van de allerleelickfte feyten , ende fchelmen tot Edel-Iuyden te maken, den ghenen verdrucken  [ 265 3 verdrucken ende ombrenghen, die de voorftaender ende befchermer is van de vryheyt eens volcx dat fo wreedelick ende tyrannifcher wijfe geplaecht ende gequelt wert. Wy houden voor feker ende vaile , mijne Heeren, dat Godt die rechtveerdich is, hem ende den zijnen heeft zijn verftant beuomen, ende verhenght, dat hy de gantfche weerelt foude oorfaecke geven, om dies te beter zijn vergiftich herte tegen defe landen, metgaders tegen onfe vryheyt te Ieeren kennen: ghemerckt dat hy alle feyten, hoe leeliek ofte afgrïjfelick dat fe zijn, niet en is achtende by de doot des genen die ulieden tot op defe ure fo getrouwelick ghedient heeft. Daer toe hy en fchaemt hem niet tot foo fnoode ende fchandelicke aften den name Godes te misbruyeke, fegghende: ah een dienaer Godes t'felve te moghen doen. So heeft dan de dienaer defe macht, niet alleene dat hy vermach toe te laten t'ghene dat Godt verboden heeft, maer oock fulcx met gelde te beloonen, metgaders met Edel te maken, ende te vergeven allerhande crimen ende mifdaden: ende niet eenige Hechte ofte geringe crimen , maer hoe groot ofte fwaer dat fe mogen zijn. Maer wy en twijffelen niet, of Godt door zijn rechtveerdich oordeel en fal op 't hooft van fodanige S dienaers  i 266 ] dienaers zijne gerechcige wraecke ende toom noch laten vallen, metgaders door zijne groote goethtyt, onfe onfchuldt ende eere, fo wel binnen onfen leven als by de nacome* lingen, hanthaven ende onderhouden. Belangende ons lijf ende goet, wy hebben de felve ai over langen tijdt tot zijnen dienlte toegheeyghent: inet den welcken hem fal believen te doen nae zijn welbehaghcn , toe zijns naems eere ende tot onfer falicheyt. Ende gemerekt dat de goten van defe cerloofe ende fcliandelicke verbanninge fo aerdich geleyt zijn mijne Heeren, datfe 00c over uwe hoofden hen comen wtftorten, fo ift dat ghy van dies wegen niet alleene u geenfins en hebt te omhellen , dat ghy ter contrarien veel meer behoorde te gedencken, dat de Spacgniaert ende zijn aenhangers volgen hier in de aengeboren maniere van doen ende aert van de vrouwen, de welcke na datfe wel gehuylt, gebeten ende gecrabt hebben, eyndelick ende voor haer lefte remedie tot de fpijtighe ende quade woorden plegen te comen. Alfo doet nu oock uwe vyant, die u coemt voor de lefte reyfen aenbaffen : ende connen wy flechts foo veele gedoen, dat wy hem onfe itantvaftichcyt, refolutie ende goet herte bethoonen, wy fullen hem haelte ten cynde van gijne  Ü ] zijne jammerlicke aenfiagen fieii. Want Sulla, Carbo, Marius, Antonius, ende andere haers gelijcke , eerfte vaders ende Autheurs van defe grouvvclicke profcriptien, 'en hebben fulck exempel den Spaegniaerden hier. nagelaten, op dat fe fodanige fotcieheyt ende pngefchictheyt fouden voort ftellen: hoe wel dat fe begonnen hebben eenen weeh te barten tot alle wreedcheyt ende barbarifche feyten , den welcken defe allendige luyden volmaect hebben , maer de gene die van de voorfchreven in den Ban gedaen worden, die waren of verlopen van felfs , 0f verjaechc , of hielden hen verborgen i ende dat ghefelnede binnen den landen daer pver fy macht hadden te gebieden. So dat fe ïfl een ftuck nialcanderen feer wel gelijeken, te weten in Wreedtheyt, ende dat fe eefheké ende deüchdelicke luyden in den Ban doen; maer daer in zijn defe wel dvvaes ende plomp, dat fe dien gaen verbannen, teghen den welcken fy met gewapendcr handt noch te ftrijden hebben. Want eenen vergifter wt te feilden, alfoo ons de Hertoginne van Panna eenen ghefonden heeft, ofte eenen moorder af tt veerdlgen , gelijck. haer fone (een opmht ei'fgeiuuue van alle de deuchden zijS s ner  [ 2 lieden daer en teghen dunckt dat de tamelicke ervarentheyt cndevlijdcheyt, die wy met fo langhen ende geduerighen arfeeyt vercreghen hebben, ofte dat de refte van onfe goeden metgaders ons leven ulieden in toecomenden tijde noch connen dienftelick zijn (alfo wy alle t'felve tot uwe ende des gantfehen lants welvaert heel ende al hebben toegheeyghent ende begeven) fo  L *79 1 fo ontfluyc ende refolveert u op de poincten die wy ulieden tegenwoordelick voorhouden. Ende is 'c dat ghy acht dat wy eenighe liefde den Vaderlande zijn draghende, ofte dat wy eenichilns bequame zijn om goeden raedt te gheven: fo ghelooft vaftelick dat t'felve is het eenich middel om ons te verloflèn ende te bevrijden. D'welck ghedaen zijnde, fo laet ons dan t'famen met eendrachtigen herte ende wille de befcherminghe van dit goede volck aengrijpen ende voor de handt nemen : het welcke niet anders en begheert , dan dat hem opcninghe ghefchiede van goeden rade, om den felven na te comen ende te volghen. Dit doende, fo ghy lieden die jonfte blijft voorder t'onfwaert draghende , die ghy ons tot noch toe bethoont hebt, wy verhopen door 't middel van de felve, ende voornemelick door Godes ghenade (de welcke wy hier te vooren foo menichmael in foo fwaerwichtighe ende twijffelachtighe faken beproeft ende bevonden hebben) t'ghene dat ghy tot uwe eyghen welvaert ende onderhoudinghe uws felfs , uwer wijven ende kinderen, metgaders van al wat den dienfl: Godes J aen-  r ^8o ] aengaet, raetfaem vinden ende befluyten fult, t'felve met aller ghetrouwicheyt te hanthaven ende voor te ftaen. JE MAINTIENDRAI NASSAV. COPIE  )■•£ a-8! 2--C COPIE VAN DEN BRIEUE GHESCHREVEN BY DEN CONINCK MET SIJN EY GHEN HANDT, AEN DEN PRINCE VAN ORAENGIEN, OVERGESET WT EN SPAENSCHE (*). UlVEN brief van den xxvij. Mey heb ick met goede genegentheyt ontfangen, ende daer na den genen dien gin my hebt ghefchreven den xmj. van Junins : ende hoewel dat ghy fult airede moghen hebben verftaen door t'ghene ic hebbe ghefchreven aen mijn fuftere, de clene redene die ghy hebt, om te peyfen 't ghene ghy my fchrijft in uwen brief van den xxvij. Mey, maer eer heel dien contrarie: ende voorwaer het is feker, 'dat ghy u feer foudet bedrieghen, achter dencken nemende dat ick u niet volcommeiij'eken foude be. T trouwen: (*) Omtrent de fpelling van dezen brief, verkoos ik den druk te volgen van iS6ï, welke fub. No. •[ K w«eï weZ dat ghy u niet anders thoonen en fult, dan ghy u alle u leven lanck ghetoont en hebt: Ende op dat ghy moecht fien hoe vryelick ick met u handele, en wil ick niet laten u te fegghen , dat men hier veele heeft ghefproken van dat u broeder hem heeft ghevonden in den faken die aldaer omgaen: ende want ick niet en can ghelaten van des feer te ghevoelen, fo belofte ick u, dat ghy befiet wat remedie daer in foude moghen genomen worden, om niet voorder te gane, ende t'felve flik. Ende duncket u, dat het nut jy, hem eenighe daghen van u te doen, doet liet, Wten Boffche van Segouia, den eerjïen Augufti, 1566. Geteeckent: PHILIP PE. Ende op den rugghe: Aen den Prince van Oraengien. Ta BAN  X =s4 x BAN ENDE EDICT BY FORME VAN PROSCRIPTIE, VVTGHEGHAEN ENDE GE DECRETEERT BY ONSEN ALLERGHE tp?^st,en HEERE DE CONMCK, TEGENS WILHELM VAN NASSAU PRINCE VAN ORANGIEN ALS HOOFT' ïEA?fo?£R ENDE BEDERVER VAN TGHEHEEL CHRISTENRIJK, ENDF NAMENTLIJCK VAN DESE NEDERLAn' DEN: WAER BY EENEN YEGHELITC KEN GHEAUCTHORISEERT WORTVAN HEM TE BESCHADIGHEN, OFFENDE REN ENDE WTER WEERELT TE HEL PEN, MET LOON ENDE PRIJS VOOR DEN GHENEN DIE DES DOEN OFT DAER TOE ASSISTEREN SULLEN, ' PhILIPPES by der Gratie Gods Coninck van Lajtihen, van Leon, van Arragon, van Na. verre, van Napels, van Sicilien, van Maillorke, van Sardeyne, van den Eylanden, Indien ende vaften landen der Zee Occtane, Eertjhertoghe van Oiftenrijck: Hertoghe van Bourgoignien, van Lothrijck, van Brabandt, van Lemborch, van Luxemborch, van Gelre, ende van Melanen; Grave van Habfborch, van Vlaenderen, van Ar* thois, van Bourgoingnien : Palfgrare, ende van Henegouwe, van Hollandt, van Zeelandt, van Namen} ende van Zutphen: Prince van Zuave: Marcgrave  M 285 ]:( Marcgrave des heylichs Rijcx, Heere van Vfitflandt, van Salins, van Mechelen, van der ftadt» fteden ende landen van Vtrecht, Overijffel, ende Groeninghen, ende Bominateiir in Afie ende Africque. Allen den ghsnen die defe teghenwoordige fullen fien, Saluyt. Het is allen ende eenen yeghelicken kennelick ende cpenbaer, hoe gunftichlick dat wijlen hoochloffelkker gedachten de Keyfer Kaerle die vijffte des naems' onfe lieve Heere ende Vader (wiens ziele Godt ghenadich fy) ghehandelt ende ghetratïeert heeft Wilhelm van Nasfan, om den felven te doen comen tot te fucceffie van wijlen Rhené van Qhahn Prince van Qraengien zijnen neve: Ende in wekker voughe zijne .Keyf. Majefteyt den felven daer na van zijner jonckheyt af (hoe wel hy vreemdelinc ende wt. heemfcher was^ gevoordert ende geprnmoveert heeft. T'wekk by ons naderhant altijt nagevolcht ende ghecontinueert is geweefl, hem eerftmael gecreeert hebbende Ridder ende mede-broeder van onfer orden van den-gulden Vliefe, ende daer na ghecommitteert onfen Stadthouder generael over Hollandt, Zeelandt, Vtrecht ende Bourgoingnien, en. de oock van onfen Rade van Staten, hem doende voorts veele ende verfcheyden eeren ende weldaden, midts wekken ende wt faken van eeden van man. fchap ende trouwicheyt, die hy ons oock ghedaen heeft in 't verheffen van de kenen, fteden, lantfchappen ende heerlick!:eden, die hy van ons houdende is in diverfche onfe landen ende provintien hy grootelicx verbonden, verplicht ende verobligeert was fich te begeven onder onfe gehoorfaemheyt, ende tot onfen dienft ende getrouwicheyt, T 3 ende  >[ *86- ende de welvaert ende utiliteyt van onfe faken ende affairen te voorderen ende promoveren, ende voorts alle rufte ende trdnquiliteyt in onfe ftaten en landen te hanthouden ende mainteneren: Is nochtans een yeder kennelick, dat fo geringe wy wt onfe Nederlanden vertrocken zijn, geweefl f die voorghemelden Wilhelm van Najj'au (by de middelen als vooren Prince van Qrangien gemaeckt zijnde) met allen liftige ende boofe aenJlaghen ende praStijcken Jich vervoordert ende ghspoocht heeft: Eerftelijcken om te winnen ende vercrijghen den wille ende ghemoet van den ghenen die hy wijle qmiick ghe fint te zijn, belaft met fchulden, vyanden van der juflitie, liefheb, bers van nieuwicheden, ende boven al de ghene die ter faken van de Religie bedraghen oft gefufpetïeert waren , de felve carefferende , denhalende, ende tot herhwaerts treckende met fchoons woorden, beloften ende valfche perfuafien, in fulcker voeghen ende fo verre dat hy principael autheur ende oproerder is geweejl van de eerfte Re-, quefte oft Supplicatie, overgegeven ende geprefen., teert by ettelickcn hoop jonger Edelmans zijn huys ende tafel dagelicx hanterende: hebbende oock deconjuratie ende- verbonteniffe daer van f zijnen huyfe ghemaeckt gheweeft, met hulpe ende byftant van Graef Lodewijck van Naffau zijnen broeder, die een groot ketter ende heretijck was. Ende koe wel dat hy directeur ende aenrechter was van alle aenfiagen ende voorflellen, dies niet' te min heeft ter felver tijt dagelicks gecomen ende gefreauenteert in den raet van State, pre-, fent ende tegenwoordich over alle deliberatien ende réfo-  M 287 U refolutien die aldaer genomen waren: waer wt een yeder bemercken can zijn ghetrouwicheyt ende quijtinge van zijnen eedt» Ende alfo van de felve requefie voortsvarende, heeft hy met zijne aenhangheren tot verfcheyden plaetfe ende vlecken van onfe voorfchreven landen innegebracht de valfchepredicatien ende openbare vergaderingen, gedurende den tijt dat onfe feer lieve ende feer beminde fujler de Hertoginne van Parma, als doen Regente ende Gouvernante generael in defe onfe Erfnedeiianden aen ons gefchickt ende ghefonden hadde, om op f inhouden der felver Suppücatie orden te ftellen : Hebben infgelijcx by advijfe, wete, participatie ende medeplichticheyt des felven van Orangien, die ketters ende heretij eken, onder t'decfel ende by ioedoene van de gene die de voorfchreven Requefie geprefenteert hadden, ende by hem gefavorifeert zijnde: begoft met oproer ti breken die beelden, autaren ende kercken, ende. gewijde ende gheconfacreerde faken te profaneren, jae oock die heylige Sacramenten van Godt ingeftelt ende geordineert. Des niet tegenftatndt zijn de faken door de Goddelicke gratie,, ende dit voorfichtichey't van de voorfchreven Hertoginne van Panna fulcx gehandelt ende gerernedieert geweefi* dat hy benoodicht is geweefl hem te verirecken Wh wfe landen, ende zijn Gouvernementen ie veriaten, niet fonder grooten toorn ende gwmfchapi niet dreygementen hem daer van ts willen wreken, dwelc hy in 't naervoigende jaer vermeyndf te doen ende volbrengen nat feyt van wapenen, maer te vergeefs: want hy fo dapper ende ftrengelijc vervolcht wert vqii onfen legher, hen con. tinuelicken  ):[ *88 ]:( linuelicken naer treckende % dat hy *t alle onfe: landen verdreven ende verjaecht is geweefl, fonder hem aldaer ergens te connen bergen ofte onderhouden. Maer alfo ettelijcken tijt daer na tot verfckeyden plaetfen opgerefen is fekeren aftreck ende mifhagen van onfen onderfaten, tegens de regeeringe ende gouvernementen van den Hertoghe v&n Alva, hebbende in 't voorfz. gouvernement gefuccedeert na de voorfz. Hertoginne, ende onder andere in Hollant ende Zeelant, heeft de voorfz. van Orangien gepractifeert, om in de felve landen te mogen wederkeeren : Waer toe hy nochtans niet gheadmitteert oft ontfanghen en is geweefl, fonder eerfl ende alvooren den Staten van den voorfz. landen ende dien van den fteden aldaer, ten heyligen gefworen te hebben, dat hy die felve landen ende Jleden, voor ons, ende onder onfe gehoorfaemheyt handthouden ende mainteneren foude, fonder yst te veranderen van t'gene des behooren foude tot de oude Catholijcfche ende Roomfche Religie, dan foude hen alleenlick (als Stadthouder ende Gouverneur) byflaen, ajfifleren ende befchermen tegens den voorfz. Hertoghe van Alva, fo verre hy de felve foude willen f onfer en ende bedwingen tot t'gene des hy was pretenderende, te weten, totten thienden ende twintichfien penningen van den impofitien die hy opftellen woude, t'welck wy hem niet bevolen en hadden, ivy .noch ooc en verftonden fulcx gedaen te worden, dan met goeden danck ende wille van onfe voorfz. onderfaten, ende dat noch in plaetfe van andere beden ende impofitien, daer van men de felve vermeynden te ontlqften : Maer fo geringe die  ):[ 28q ]:( die voorfchreven Van Naffau in t'vonrfz. Gouvernement gebeden ende ontfangon was, hêeft hy met zijne Miniflers, dienaers ende fuppoflen begonjl in te bringen die valfche predicatien dlomme daer hy conde ofte vermochte: perfecuterende ende Vervolgende alle goede Paftoors, Predicanten, Religieufen ende eerlicke luyden ende perfoonen, van den welcken hy een feer groot ghetal verjaecht heeft, ende diverfche van hen jammerlijc doen vermoorden, oft ymmers heeft daer inne gediffu muleert met eenige van zijn aenhangiren die felve moorden geperpetreert ende ghedaen hebbende, tet tijt toe dat de voorfz. Staten grootelicx geoffendeert ende vertoornt van fulcke wreetheyt., begeerden ende wilden recht daer over gedaen te worden, dat als doen Iry hem gheliet een nlifhagen daer van te hebben. Des niet te min is hy naderhant "weder gekeert tot zijnen eerften voornemen, qualijc handelende ende trakterende de gene die hy hielt voor Catholijcke, ende zijn aenfiagen con* tr ariër ende: hem behelpende metten raedt van de heretijcken Minifiers, foo wtheemfche als inlan. ders, veranderende ooc de Magifiraten ende Wethouders die hy wijle zijne aenfiagen ende voornemen niet te favoriferen: Ende voorts heeft legonft inne te bringen de liberteyt van de confcientie, oft (om beter te fegghen) confufie van Religie. Waer wt corts daer na gevolcht is dat de Catholijcken openbaérlick gepêrfecuteert èndt verjaecht zijn geweefl: de kercken van mans ende vrouwen Cloofiers afgeworpen, ende t'eenemael gheruyneert: de Religieufen, fo mans als vrou* Hftti-perfoontn, qualijck getra£tetrtt gebannen, enr 4e  ):[ soo ]:( I w M deurs van Cafiilien , den wekken. n voorfchreven landen en foude ftooren ende turberen, gelijck hy naderhandt gedaen heeft. Des niet tegenftaende en heeft de voorfchreven van Orangien niet opgehouden, tot dat hy met zijn gewoonelicke liften ende praEtijcken {daer mede hy hem feer wel behelpen can) fulcke diffdentie, ende v/antr.ouwicheyt tuffchen onfen voorfchreven Broeder ende die Staten  >[ 295 ]:( ten van onfen voorfchreven landen opgeroeyt hadde, dat men daer van anders niet en conde verwachten , dan eenen grooten appar-enten moort: in der vdegen, dat om alfulck fluck ende desordre ofte ten minjlen die gevanckenis van zijnen perfoon te verhoeden, die voorgemelde Don Joan heeft t'zijnder verfekertheyt hem vertrocken binnen onfe ftadt, Jlot ende cafteel van Namen: daer toe de felve des te meer gemoveert eiïde beweecht was, fo hy egeene wapenen oft hij chf-volck ter handt en hadde, ende dat ter contrarien al claer ende blijckelijck was, dat de voorfchreven Orangien by alle zijne toegemaeckte ende geappofteerde dienaers niet en ceffeerde die faStieufe ende feditiêufe perfoonen op te roeyen, om tegens zijnen perfoon fulcx te doen ende attenteren, als hy in ,t felve jaer hadde laten doen op die ghene van onfen Rade van ftate ghecommitteert totten gouvernemente generael van onfe voorfchreven landen* Dat als doen meynende die voorfchreven van Orangien al ghewonnen te hebben, heeft begonft te openbaren alle zijn macht, wapenen ende lifticheden, om onfe onderfaten te verwecken ende brengen tot een open oorloge teghens onfen voorfchreven Broeder, Lieutenant ende Stadthouder generael: nochtans by tujjchen fpreken ende interventie van fekere treffelicke perfonagien neffens zijne perfoon wefende, ende van andere goede luyden over de zijde van de Staten, zijn de faken fo verre gebracht geweeft, dat alle dingen geaccomtnodeert ende gheflicht waren, ende over d'een endi d'andere zijden veraccordeert ende vereenicht: ja foo 'verre dat onfe voorfchreven broeder, om alle oorfaken  X 29E =98 ]:( overfchrijvende fo aen 'ons als aen den Keyfer en. fen goeden broeder ende Neve, ende andere Vor* fien ende Potentaten, om te jujlificeren die ge. fchillen ende differentien die fy hadden tegens on. fen voorfchreven Lieutenant ende Stadthouder ge. nerael, opentlick protegeerden, dat fy geenderhande faken en wilden veranderen in de oude Catholick. fehe Roomfche Religie, fulcx als de felve van allen tijden binnen onfe voorfz. landen geobfer. veert hadde gheweeft, ende t'fatnentlicken onder de felve t'onswaerts dragen ende bethoonen die ge. hoorfaemheyt die ons geeftelicke ende weereltlicke rechten toebehoorde: Twelcke die twee punSten al. leenlic waren die wy van hen altijts begeert had. den, ende ter felver tijt al noch begeerden, ende daer inne wy met hen eens waren. Des niet te. genflaende bedachtende die voorfchreven van Oran. gien die reconciliatie van onfen voorfchreven onder, faten met ons, heeft wederom gevonden nieuwe liften ende inventien, om niet alleenlic t'gene des voorfchreven is te beletten, maer oock om de fake te brengen tot een gantfche defperatie ende wan. hopen fonder remedie, indient meugelic hadde ge. weeft, deur middel van al te corrumperen met ketterijs ende herefije: 't welc hy in diverfche vlecken ende plaetfen gedaen heeft, eenfdeels deur de boofe, liflige ende meyneedige trecken (die hem ende allen ketters feer gemeyn zijn) als ooc door oprecht ende puer gewelt, gebruyckende 't felve dat hy daer te vooren gedaen hadde, om de lan. den ende provintien van Hollandt ende Zeelandt te bede rven, ftellende alle. . dingen in roere ende moetwillicheyt der gemeynten, fo met punderinge  U 299 K van de kercken, prophanatie van de heylige Sai cramenten, moor daden, oft vanckeniffen van Bisfchoppen, f aftoren, Jefuijten, Religieufen, foo vrouwen als mans-perfoonen, ende van verfcheyden andere weereltlicke, deuchdelicke ende eerlicke perfoonen, vernieuwende alle de wetten ende Magiflraten, afbellende teghens alle regel ende orden van rechten, privilegiën, ufantien ende oude her. comen ende obfervantien, die Prejidenten, RaedtJluyden, Gouverneurs van plaetfen, Baillius, Provojlen, Droffaten, Scholteten, Schepenen, ende ander Catholipke Officieren ende Amptlieden t'onswairts ende totten welvaren, rufte ende vrede van den landen geaffeStionneert zijnde, ftellende in plaetfe van dien extraordinaerlick, ende deur zijn eygen autjioriteyt, ende dickmael deur oproer van t'gemeyn volck by hem op geroeyt {onder de welcke hy regeert ende triumpheert) alle ketters, feetarifen, feditieufe ende oproerige menfehen, levende op rooven ende fielen, ende andere zijns ge. lijeke: in der vougea. dat hy alle faken gebracht heeft tot een emfufie dier aller tyrannichfle, barbarifchfle ende moordadichfte, als oyt ghehoort oft gejien is geweefl: 'T welck mifhaghende fekere Catholickfche- landen ende provintien, ende fonderlinge fiende de confcientien der goeder luy■ den foo grootelicx geopprimeert, geweldicht ende verdruct, die kercken, cloofters, abdijen, floten, cajleelen, ende huyfen van Edel-luyden ende andere goede perfonagien afgeworpen, ende hun goederen allen boofen menfehen te proye gegeven, ter • difcretie ende geliefte van defen vrcemdelinc 'ende Mlander. ende den gantfehen ftaet van den lande X 2 bt  X 3°° X by hem ghefnbverteert ende bedorven, Ja fo$ verre dat hy daer toe heeft willen bedwingen gheheele landen ende provintien tegens heuren eedt ende. wille: hebben fich de felve provintien met ons willen reconeilieren, twelc hy aen allen oorden ende zijden, ende met aller zijner macht gepoocht heeft te beletten, maer de felve hebben vromer ende ftantaftiger geweefl dan hy, Ende dat noch trgher is, hoe wel dat de voorfchreven Heere die Keyfer ten ernfliger verfoecke van de voorfchre-, ven Staten (die hem gebeden hadden om tuffchen ons ende hen voorfpraker ende middelaer te willen zijn van eenre pacificatie) te vreden was alle faken in handen te nemen, om die te weten ende neder te leggen, waer toe wy oock (begheerende onfe onderfaten verlojl te fien van defe ellende ende ealamiteyten) ons willich heiben laten bevinden, Volgende welcken heeft zijne Keyf Mt. ten felven eynde Ghefanten ende Commiffariffen tot Coelen gefchickt ende gefonden, foo van CheiwFurften als andere van de prineipaelfle des heyligen Rijcx, om te aenhooren ende verftaen die punBten daer van gefchil ende different vm i nochtans en heeft t'felfde den voorfchreven van Orangien gheenfins connen diverteeren noch aftrecken van zijne boofe meyninge ende voornemen. Welcke Gefanun of Commiffarifen hebben alle 't felfde aengehoort, ende fekeren langen tijdt, foo op den eyfch ende petitiën van de voorfchreven Staten, als op onfe prefentatien gecornmuniceert ende gehandelt; hebben eyndelick gerefolveert ende gede.reteeit die punCten ende artieulen die fy hebben laten drucken ende publicoeren, om ter eenre  >[ 3°* ]:( tenre ende ter andere zijden aengencmen ende ge'accepteert te worden: is nochtans al t'Jelfde fonder effect gebleven, niet tegenjlaende dat de voorfchreven articulen fo billich, gr acelick ende redelick waren, dat alle luyden van goeden oordeel ende verftande kennen ende belijden, de felve meer dan foufficient ende genoechfaem geweefl te zijne, ende dat wy meer geprefenteert hebben dan t'ghene des onfe onderfaten felfs nae redenen aen ons hadden behooren te verfoecken. Ende de felve communicatie geduerende, heeft de voorfchreven van Orangien, om tegens den Keyfer ende ons te contremunieren, ende op dat hy alle faken tot defperatie foude mogen brengen, binnen der ftadt van Vtrecht eene verfamelinge ende vergaderinge doen houden van de gedeputeerde van ettelicke fteden ende landen, die hy onder zijn macht ende gebodt houdende is, aldaer een nieuwe confederatie ende verbonteniffe oft openbare confpiratie te ramen ende fluyten tegens ons ende onfe Religie, met grouwelicke ende afgrijfelicke woorden ende eeden, ende hebben hen ooc niet connen vermijden die Commiffarifen des hoochgedachter Keyf. Mat. te injurieren, waer toe ende om fulcx te doen, hy hen behelpende is met zijnen broeder ende fchoonbroeder, ende andere toegemaecte ende geapofleerde perfoonen: 'T welck hy met groote follicitatien, praëtijcken, calumnien ende groote beloften, ende by na met fortfe, gewelt ende im'portuniteyt afgedrongen ende geextorqueert heeft in diverfche quartféren. Ende niet tegenjiaende alle goede officien ende devoyren by de voorfchreven Qommiffarifen gedaen, om aen de landen ende X 3 pro-  M 302 M provintien te doen verftaen hun goede ende deuch. delicke refolutie onfen onderfaten foo nootlick ende falich zijnde, heeft hy fo veel. gedaen door zijn aenhangeren ende toegemaectte perfóonen, (daer mede hy hem behelpt voor zijn inftrumenlen) dat die voorfz. artijckelen langen tijt achterhouden ende gefupprimeert zijn geweefl. Ende alfo die felve niet langer en conden verholen blijven, heeft hy niet alleenelick belet dat die niet aengenomen en zijn, maer oock geprocureert, datter contrarien diverfche fchandelicke fchriften, ende boecken vol leugenen ende calumnien wtgegeven zijn gheweeft: Ende voorts hebben noch die Gedeputeerde, die hy neffens hem heeft binnen Antwerpen van zijner foorte ende manier e gheeyfcht, endebègeert. diverfche andere artijckelen veel laftiger, onbehoorlicker ende onbilliger, vol lajleringe, injurien ende blafphemien teghens Godt ende ons haren Overften ende Souverainen Heere ende natuerlicken Prince, fulcx dat men dief geileken niet meer en foude connen doen. Ende bevindende dat hy met allen zijnen arbeyt, liften, induStien ende perfuafien, de felve noch niet alle. en conde gewinnen, heeft fich eyndelick vertrocken wt Aalwerpen, aldaer hy badt dan twee jaren hem onthouden hadde, fonder daer wt te gaen,. ende is getogen binnen onfer ftadt van Vtrecht om te volbrengen d 'executie ende effeSt van de voorfz. cngoddelickc confpiratie, ende alle faken in 't verwenen te ftellen, fonder 't felve te connen remediëren, ende generalicken heeft hem fulcx ghedraghen in alle foorten ende manieren van tyrannije, dat hy verjaecht ende wtghedrevsn heeft alle ghes-  M 303 ]:C gheeftelicken perfoonen, handelende oock fulcx met. ten Heeren ende principalen Adel van onfen lan. den, dat fy bedwongen zijn geweeft Jich te vertrecken, ende hun Viderlant te verlaten ende abandonneren: ten eynde dat hy te bat ende ab. folutelicker foude mogen regeeren ende domineren ónder de oproerighe geeften van der gemeynten, die goede luyden verdreven zijnde. Ende want men opentlick fiet, dat alle de confufien ende plaghen, die onfe voorfchreven landen lijdende zijn, toecomen ende procederen deur den raedt, daedt, tpftel ende ingeven van defen boofen hijpocrijt, ende deur zijnen ongeruflen gheejl, die al zijn gheluck is ftellende in d'ongheluck ende beroerte van onfe onderfaten: ende dat voorts meer al ken., nelick ende openbaer is, dat fo langhe hy fich tinnen onfe voorfchreven landen onthouden fal, geenen peys noch eenige rufte aldaer te verho. pen oft verwachten ftaet f alfo hy alle faken fon. derende is op een eeuwige diffidentie ende wantrouwicheyt, die hy altijts in den mont heeft, ('t welck allen boofen menfehen ghemeyn is, wiens confeientie deurknaecht worden met Caim ende Judas, ende haers gelijcke:) ghemerekt oock dat niet tegenflaende 't verfoeck ende prefentatien die hem gedaen zijn gheweeft, ende befondere by Keyf. M. Gliefanten, ende Commijfarifen tot zij. nen grooten voordeele, op dat hy hem foude willen vertrecken ter plaetfe van zijner gheboorten (al. daer een yeghelick wter natueren behoort alder, meeji te begheeren zijn leven over te brenghen) hy daer toe niet en heeft willen verftaen, heb, bende liever (een vreemdelinck ende mlander als hy  X 304 K hy is) onfe voorfchreven landen te bederven, dan hem te voughen ende accommoderen tot t'ghene des tot welvaren van onfe ingheboorene onderfaten van noode is, Soo eest, dat wy al 't felfde aengefien, ende om redenen voorfchreven fo billich ■, redelic ende rechtveerdich zijnde, ende daer inne gebruyckende die aucïhoriteyt ende overicheyt die wy over hem hebben, wt zrachte van de eeden van trouwe, hulde ende onderdanicheyt, die hy ons dickmael ghedaen heeft, ende ooek als wefende Prince abfoluyt, tnde Souvereyn der voorfchreven Erf-nedtrlanden , fonderlinc aenfchouw nemende op alle zijne boofe erge ftucken ende feyten, ende dat hy alleen 't hooft, autheur ende prorhoteur is van alle defe beroerten, ende principaeljle perturbateur vafi allen onfen landen ende flaten, ende opt cortfle, de gemeyne pefte van der Chriftenheyt: Verclarende den f elven als fchelm ende verrader, ende vyandt van ons tnde van de landen. Ende overfulcx hebben wy hem in den Ban gheftelt, ende bannen midtf defen ten eiuwighen daghen wt onfen voorfchreven landen, ende alle andere onfe Staten, Conincrijcken ende Heerlicheden. Verbiedende en. de interdicerendè allen onfen onderfaten, van wat ftate, conditie of qualitéyt die zijn, met hem te handelen, verkeer en, fprake houden oft communi. eer en, openbaerlick oft bedecktelick, noch den fel. ven te ontfanghen oft logeren in beuren huyfen, noch hem gerieven oft accommoderen van eenige ettelicke waren, dranc, yyer oft andere noot. lickheyt in geenderhande manieren, op pene te vallen in onfe indignatie, fo hier net gefeyt fal worden.  y& s°5 n worden. Maer confenteren allen ende tenen yegelicken, 't zy onfe onderfaten oft andere, tot executatie van defe onfe declaratie ende verclaringhe, den felven te arrefteren, becommeren, beletten, ende hem van zijnen perfóon te verfekeren, Jae oock te hinderen, aentaften, ende offenderen fo wel' in zijne goederen als aen zijn lijf ende perfoon : Exponerende ende overleverende den felven Wilhelm- van Naffau, ter beliefte, fpot, ende proye van eenen yegelicken, als vyant van den menfchelicken geflachte., ghevende eenen yeghelicken alle zijne goederen, roerlicke ende onroerlicke, waer die gejtaen oft gheleghen-. moghen zijn, wie de felve fal connen nemen, aenveerden ende. becomen: wtghefondert die goederen teghenwcordelick onder onfe handt, gebruyck ende ppfjeffe wefende. Ende ten eynde. 't felfde te eer ende met meerder vliet ende, fpoet gedaen ende. volbracht mach worden, ende om onfe onderfaten te geringer van defe tyrannije, opprejjiê. ende verdruckinghe te verloffen, ende op dat die deucht ende: vmornheyt geprefen, ende die boosheyt ende misdoet geflraft worde , beloven wy in Qonihcklicke ende Princelicke woorden, ende als Godts dienaer, dat indien yemant- 't zy onfe onderfaet oft wthee.mfche, Jic/i fo vroom ende grootmoedich, ende tot onfen dienfl, ende der gemeyne welvaert fo vyerich liet bevinden, dat hy by eenighe. middel defe onfe ordinantie conde executeren, ende. fïch quijtmaken van defe voorfz. pefle, ons denfelven overleverende doot oft levende, oft dien felfs van den leren belovende: Wy den felven fullen doen gheven ende fumieren voor hem ende zijne- erfgenamen in gronY den  >l 206 ]:( den van erve oft ghereede penninghen fzijnder keufe ende optie, terftont na dat die fake volbracht fal wefen, de fomma van vijf en twintich duyfent goude Croonen: ende foo verre hy eenich deUit oft mifdaet gecommitteert hadde (hoe groot 't felve foude mogen zijn) wy beloven hem 't felve te vergheven, gelijck wy oock van nu voort als dan doen ende vergeven: Ende indien hy van gheenen Adel en ware, hebben den felven gheannobüiteert ende annobiliteren by defen, in aenJieninghe van zijn vromicheyt: ende in gevalle de principael fatteur tot hulpe ende affifientie van zijnen aenflach oft executie van den feyte, eenighe andere perfoonen aenneemt, fullen wy oock den felven alle gunft ende weldaedt bewijfen, ende teghens elcken van hen fulcx bekennen als hun qualiteyt, ende den dierift die fy ons hier inne ghedaen fullen hebben, 't felfde vereyjfchen fal: hen verghevende infgelijcx 't ghene des fy fouden moghen misbruyckt ende misdaen hebben, de felve ooc annobiliterende als voren. Ende alfo die reteptateurs, f auteurs ende aenhangeren van fulcken boofen tyran oorfake zijn dat hy hem mach continueren ende onderhouden in zijne boosheyt, fonder de welcke de boofwichten niet langh en connen domineren: Verclaren wy infghelijcx alle de ghene die binnen eenre maent na de publicatie Van defen, hem niet vertrecken en fullen van zijner zijden, maer continueren fullen hem byftandt mde faveur te bewijfen, oft den felven volghen, hanteren, byflaen, favoriferen oft beraden, direftelicii oft indireBelick, oft van nu voortaen mei goet oft geit helpen fullen, voor rebelle ende weder-.  X 307 X wederfpamighe, ende vyanden van de ghemeyne rufte: Ende over fulcx hebben wy de felve ge. priveert, ende priveren by defen, van alle goede, 'ren, Adel, eere, gratie ende genade, nu ende in de toecommende tijden, ghevende hare goederen ende perfoonen, waer dat de felfde gevonden fullen worden, 't zy in onfe landen ende Coninckrijcken, oft buyten de felve, aen den ghenen die de felve aenjlaen ende occuperen fullen, 't zy coopmanfchap. pe, ghelt, fchulden, ende aEtien oft crediten, landen, heerlickheden ende andere, fo verre de felve goeden alfnoch niet aenghejlagen ende in onfe hemden niet geflelt en zijn, fo voorfchreven is: Ende om totten arrejie ende aentaflinge van heuren perfoonen ende goeden te moghen comen. fal voor ghenoechfame probatie wefen, dat men fal connen bethoonen de felve (nae den tijdt hier voren gheftelt) ghefien te hebben communiceren, fpraks houden, handelen, traêteren, frequente/en ende verkeeren int openbaer oft int heymelick metten voorfchreven van Orangien, oft den felven eenighe particuliere gunfte, faveur, hulpe, byftant ofte affiftentie, diretïelick oft indireStelick ghedaen te hebben. Verghevende nochtans allen ende eenen yegelicken al 't ghene dat fy totten voorfchreven tijt toe ghedaen mogen hebben ter contrarien, fo verre fy hen wederomme comen ftellen ende reduceren onder die behoorlicke ende oprechte ghehoorfaemheyt die fy ons fchuldich zijn, accepterende 't voorfchreven tracïaet van Atrecht 'binnen Berghen ghefioten, oft die artijckelen der Keyferlicke Majefteyts Commijfarifen ende Ghefan. ten tot Qeulen. Ontbieden daeromme, ende bevelen T a onfen  H 3o8 ]:( onfen feer lieven ende getrouwen die Hooft-Pre. fidenten ende luyden van onfen feer eten ende groor ten Raden, Kancelier ende luyden van onfen ■Rade in Brabant: Stadthouder, Prefidenten ende luyden van onfen Rade tot Luxembourg: Stadthouder, Cantzler ende luyden van onfen Rade in Gelderlandt ■: Stadthouder van Lymborch, Valckenborch, Daelhem, ende andere onfen landen van Overmafe: Gouverneur, Prefidenten en. de luyden van onfen Raden in Vlaenderen ende Arthoys: Groot-bailliu van Henegouwe, ende luyden van onfen Rade te Berghen: Stadthouder, Prefident, ende luyden van onfen Rade in Hollandt-: Stadthouder, Prefident, ende luyden van onfen Rade tot Namen: Stadthouder, Prefident, ende luyden van onfen Rade in Vrieslandt; Stadthouder, Cantzler, ende luyden van onfen Rade in Overijffel : Lieutenant van Groeninghen: Stadthouder, Prefident ende luyden van onfen Rade t'Vtrecht: Gonverneur van Rijffel, Douay ende Orchies: Provooft van Valencijene, Bailliu van Doomick: Rentmeefters van Beweft ende Beoifterfchelt in Zeelandt: Schoutet van Mechelen, ende allen anderen onfen Rechter en, jfufiicieren, Officieren ende Ampllieden, teghenwoordighe ende toecomende, ende dien van onfen Vasfalen dien dit aengaen Jal, hare Stedehouder en ende elcken van hen alfoo 't hem toebehooren fal, dat fy defe onfe -teghenwoordighe Declaratie, ghebodt ende ordonnantie doen condighen, wtroepen ende publiceren, elck binnen de limiten van zijne jurifdictie, daer men ghewoonelick is wt. «oepinghen ende publicatkn te doen. op dat nie- mandP  >[ 3°9 K mondt daer vdn ignorantie en foude moghen pretenderen: Ende voorts onderhouden ende obferveren, doen onderhouden ende obferveren onverbrekelicken alle die pnncten ende artijckelen daer inne begrepen, naer hare forme ende inhouden: procederende ende doende procederen refpeStivelicken totte recompenfe, loon, pene, Jlraf ende punitie boven vermeit, fonder eenighe gunfle, faveur ofte dijjimulatie. Des te doene, met dieffer aencleeft geven wy hen ende elcken van hen befonder volcomen macht, authoriteyt ende fonderlinck bevel: Ontbieden ende beveelen allen ende eenen yegheIkken, dat fy hen 't felfde doen ernftlkken verftaen ende obedieren. Ende niet te min, alfoo die voorfchreven publicatien teghenwoordelkk niet ghedaen en connen worden binnen de Steden, Landen ende Caffelrijen, gheoccupeert zijnde deur de rebellie van de voorfchreven Orangien: willen wy dat de publicatien die ghedaen fullen worden binnen de naefte fteden, wefende onder onfe ghehoorfaemheyt, van fulcker weerde ende effecle fullen zijn, als oft de felve ghedaen waren alomme binnen de plaetfen ende vlecken ghecoftumeert, ende voor fulcx hebben wy die gheaucViorifeert tnde au&horifeeren by defen. Willende ende bevelende infghelijcx dat die van ftonden aen ghedruckt ende gheprint fullen worden by ghefworen Druckers oft Printers van onfe Vniverfiteyten van Loven ende Douay in tweederley fprake ende tale, op dat die felve te gheringher tot kenniffe van eenen yeghelijcken foude mogen comen: ende fulcx is onfe gratie, decreet, wille ende goede gelieft/. 'T oirconde van t'ghene des voorfchreven Ï3 is,  W 3io ]:( Ar, Mi>«ra wy onfen grooten zeghel doen hanghen aen defe teghenwoordighe, die ghegheven zijn gheweeft in onfer ftadt van Maeftricht den vijfthienften dach van Martio, In 't Jaer onfes Heeren duyfent vijfhondert tachtentich, Van onfen Rijcken, te weten van Spaegnien ende Sicilien 't vijfen dertichfte, ende van Napels tfevtn en twintichfte. By exprefle ordonnantie van zijner Majefieit. Verreyken. Ende waren de voorfchreven brieven ghefeghelt metten grooten feghel van zijne Majefleyt in rooden wajj'e, ende dobbelen Jleerte wthanghende. BRIEVEN  X 3«« X BRIEVEN VAN DEN PRINCE VAN PARMA ENDE PLAISANCE , AEN DE STADTHOUDERS, GOUVERNEURS ENDE PRO VINCIALE RADEN VAN HERWAERTSOVERE BY DEN WELCKEN HEN BEVOLEN WORT DIE VOORSCHREVEN PROSCRIPTIE ENDE BAN TE DOEN KUNDIGHEN ENDE PUBLICEREN. Alexander Prince van Parma ende van Plat. san ce, Stadthouder, Gouverneur ende Capiteyne generael. EdEL, Welgheboome Neve, lieve ende wel le. minde: Alfoo onfe Heere die Coninck by twee verfcheyden brieven wel ernftelick aen ons ghefcbreven ende belaft heeft, dat wy van ftonden aen fouden doen condighen, wtroepen ende publiceren in de landen van herwaerts-overe, den Ban ende Profcriptie hier by ghevoecht tegens Wilhelm van Naffau Prince van Orangien, om de redenen in den felven Ban verhaelt, en hebben wy daeromme niet connen onderlaten, volghende den laft ende be. vel van zijnder Majefteyt, u de felve toe te f chic. ken ende overfeynden midtf defen: verfoeckende. ende niet min in naem ende van weghen zijner Majefteyt ordinerende dat ghy terjiont na den ent.  M 312 ]:( ontfanck van defen, die doet knndighen ende publiceren alomme binnen die fteden ende vlecken van uwen refforte ende jurifdiëtie in ghewoonlicker manieren, op dat niemant daer van ignorantie en foude moghen pretenderen: ende des en wilt in gheenen ghebreke wefen. Edel, Welgheboome Neve, lieve ende wel beminde, onfe Heere Godt zy met u. Ghefchreven te Berghen in Hene. gouwe, den xv. dach van Junio: m. d. lxxx. Onderfchreven. aLexander, Ende gheteeckent Vtreyktn. BRIEF  >L 313 K BRIEF AEN DEN BAILLIU ENDE SCHEPENEN VAN BERCH AMBACHT, GHESCHREVEN BY DEN RAET DES KO. NINCX. De Raetsluyden s'Conincx van Castilien, van Leon, van Arracon, &c. Grave van Vlaenderen , etc. cheordinëert in Vlaenderen. Lieve ende beminde, wy Jenden u luyden hier mede de Copie van den Placcate van 'zijn Majejleyt, van den xv. Martii leftleden, nopende den Ban ende profcriptie van den Prince van Orangien: ende ontbieden uluyden, lajlen ende bevelen van zijne Majefteyts wegen, dat ghy 't felve Placcaet publiceert ende onderhout, doet publiceren ende de onderhouden, alomme binnen den limit en van ulieder' jurifdi&ie, daer men gecoftumeert is publicatie te doene fonder des te zijne in ghebreke. Lieve ende beminde, Godt zy met u luyden. Ghefchreven te Douay, den xxv. Auguflus Anno m.d. lxxx. By autthorifatie ende ordonnantie van den Hove. Gheteeckent De Godt.  Te ARNHEM, ter. drukkerijs van JACOB NYHOFF, 1789.