ANTJVO O RD
TIET EK LENZIUS,
JAN de REUS,
'Chirurgyn te harlingen; NOPENS DEN KANKER Van
DEN CAPITEIN PIETER ASMUS.
Van
aan den heere






<3>
MYN HEER EN VRIEND!
O verlang is my al verhaald dat UEd. een berigt door een Brief zoude in 4her ligt geeven , over het voorgevallene met den Capitein Pieter Asmus wegens den Kanker; waar over my zeer Verheugde, en denzelven met verlangen te gemoet zag.
Dog nu dien brief ontvangen en geleezen hebbende , Hond ik verfteld , niets van die zoo ysfelyke kwaal daar in te vinden; hadde my reeds te vooren gevleid, dat gy van den Kanker, en deszelfs verfctiillendheden, de oorzaaken, kenteekens, geneeslyke en ongeneesly ke , benefFens de verbeetering en vordering omtrent de behandeling van den zeiven zoudt de waereld kundig gemaakt hebben; maar helaas! wat vond ik my bedroo. gen, een boekje te zien, dat geen bet minfte nut doet, voor het grootfle gedeelte gecopieerd, en daar by nog voorzien is met twee Brieven, van deHeeren Andreae en Couperus.
Teiftond kwam my het gezegde van Horatius in het zin , door Huidekooper vertaald. De Bergen dreigden eens te baaren , wee en wag ! maar og wat kwam 'er een klein Muisken voor den dag l
Ik moet bekennen zeer veele vriendelykheeden van uw ontvangen te hebben, en daarom zal ik uw nogmynen Vriend noemen. Wy zya altemaal menfehen met onze gebreken , kort ziende Schepzelen, zeer fchielyk geraakt; UEd. en ik hebben meer zulke verfchilien gehad, A 2 dog



C4 }
dog heb van myn kant altoos verzoening verzogt en bekoomen ; maar ben altyd jaloers geweest, dat uwe kundigheden de myne zoo verre te boven gingen , ja benydde het uw; ik nam teffens maatregels om uw niet alleen gelyk te zyn , maar zelfs voorby te ftreeven: dierhalven is het wederom myn pügt uw dat zelve meede te deelen, welk ik door dien weg verkreegen heb , en zelfs myne bevindingen van diergeiyke ongemakken , die ik meen van nut te kunnen zyn, om Uw en de geheele waereld te doen zien wat tot behoud van het menschdoro dient gedaan te worden. Ik wil onze heerlybe kunst, en die der Geneeskunst teffens, zoeken te vei beteren zöo veel in myn vermoogen is. Onze voorgangers hebben het hunne gedaan, dog zyhebben op verre na nog niet alles uitgeput, of nieuwe waarneemingen onnut gemaakt: want in de Genees- en Heelkunst beide zyn nog zoo veele zaaken onbekend, en veele voorwerpen van dezelve zien wy in zoo een flauw licht, dat men ze, wat moeite men ook aanwende, niet duidelyk genoeg kan gewaar worden, en wy moeten het aan de naarftigheid van onze naakoomelingfchap overlaafen.
Wat myne behandeling van den Capitein Pieter Asmus aangaat, kan ik met waare en zeer goede getuigen bevestigen, dat dezelve tot vplkoomen genoegen van de overgebleei/enen geweest is.
Ik heb altyd getragt de pligten te vervullen van myn beroep, en der menfchen liefde; arme elendigen heb ik niet alleen voor niets geneezen, maar daar en booven ook voorzien van byna alles wat tot hun leeven noodig was ; ik heb de z waarde ongemakken zonder eenig voordeel bediend, en meer dan eens de armen en elendigen van den rand des doods gered. -—: Wat een blydfchap
en



f 5)
en vergenoegen voelde ik in myn harte wederom een mensch uit de kaaken des doods gered te hebben : mogten wy maar ondervinden het vermaak , dat wy weldoeners zyn van onzen even men?cli , en op het einde van ons leeven genieten eene gerustheid desgemoeds, wanneer wy gedenken aan de dagen die voorby zyn gegaan, overtuigd zynde dat wy voldaan htbften aan het oogmerk van onzen post, zoo veel in ons vermoogen is.
Den 29 September 5786, wierd ik 's namiddags ver> zogt by den Capitein Pieter Asmus , zonder dat ik dien perfoon kende, nog wist waar hy woonde.
Ik kwam daar, verzeld door onzen jongden Chirurgyn J. A. Keizer, en wieid verzogt door gemelden Capitein zyn zweer onder den kin eens te vificeeren , bevond dezelve de grootte te hebben van een Hoender Ey, waar in een Dot plukzel zat, het welk ik zitten liet; wyders voelde ik met myne vingers naar de hardigheid der Klieren aan den hals, waar doer myne vingers zoo (tinkende wierden, dat het naauwlyks konde afgewasfc-hen worden; ja zelfs , voor ik naar bed ging , 's avonds nog eerst moest wasfehen : toen vroeg my de Lyder, wat my daar van dagte, en ik ant woordde hem dat zyn ongemak zwaar was, dog dat 'er mogelyl?heid vvasden ftankweg te neemen, en de hardigheid wat te verzagten , zoo dat hy daar nog eenigen :yd met zou l<urmen leeven : de Vrouw zeide my daarop , dat de Heer Jan de Reus, met een lachend weezen, tegen haaren Man, den elendigen Lyder, gezegd had , dat hy daar noodzaakelyk aan moest fterven, het welk den Lyder zeer mistroostig gemaakt hadde , zoo dat hybyuani.t meer eeten nog drinken konde van droef heid, en my raadpleegde wat te doen: Want konde dien Man voor zyn opgen niet meer zien * A 3 welke



co
Welke hem dieonaangenaametydinggebragthad,vanmet
8 a 10 dagen te moeten fterven. Want telkens hy
my komt bedoeken, kryg ik eene ontroering op myn lyf, en wil abfoluit een ander hebben die my bedient, ( vraag hier over den Heer Andreae , die kan UEd, daar meer onderrigting van geeven, als het hem niet vergeeten is.) lk zeide tegens hem , dat doorgaans met zulke zwaare gevallen , gebruikelyk was een Confult by een te roepen van Doctoren en Chirurgyns, en wat die beraadllaagden , dan daar in te berusten , het welk hy voor goed keurde ; en liet daar op 's anderen daags voordemiddag te tien uuren, by een roepen, de Herren Doctoren S. Styl, Couperus, Andreae, en van Ring, benevens de Chirurgyns, J. de Reus, Keizer en my. ■' De middelen die UEd. gebruikte,
maakte UEd. aan de Heeren bekend, zoo ais in Uw geichrift ftaat : het verban ! los gemaakt zynde, en de Dot plulszel daar ungenoomen ter grootte van een Hoender Ey, bevonden den grond zwart en zeer flin» kende te zyn . Na datde Lyder weder verbonden was, begon elk zyn gevoelen uit te fpraeken, en middelea aan de hand te geeven, tot verbetering en onderhouding deezer Kankerzweer.
De Heer S. Styl ftelde de Sp. Salis marini voor, verdunt door water; waarlyk een heerlyk middel, gepast op de kwaal , dewyl het 'er uitzag als Koudvuur, en *dit middel, met oordeel gebruik:, is een der beste en zonder weerga.
De titer Couperus was voor het middel van Martinet Sp Sul. Arm. c. calce vivo, met water verdund, een over heerlyk middel, maar regtftreeks ftrydig met het voorige; dog als de oorzaak een fcherp zuur was geweest, zou dit middel den voorrang verdienen.
De



(7)
De vergadering wierd zeer fchiélyk gefcheiden , daar wy wel een uurtje hadden moogen toe befteeden, om alles tegen malkander te vergelyken ; ja zelrs toen wy over ftraat gingen hield men nog Confult, en ik heb tegen Uw en Dr. Styl gezegd, dat altyd bevonden had, dat in diergelyke gevallen de Looöbereidzelen de beste waaren , van alle oude tyden af, en zouden her naar myne gedagten wel blyven, wanneer zy metkunstwier» den aangelegd , waarom ik de Loodbereidzelen heb voorgefteld, niet om het ongemak te geneezen , maar de Kwaal draaglyk te maaken , dewyl ons de bevinding leert dat zy in de Kankerzweeren de ftof verbetert , de pyh veizagt, en den voortgang ftuit, waar door de Lyder onder een gepasten Leefregel nog lang kan leeven, tot hy dikwyls door andere ziekten wordt weggerukt.
Dit verfchilt nu zeer veel van geljk geftemd te heb» ben, zoo als blyken zal: want 's avonds ging UËd. weder den Lyder bezoeken»en gevraagd zynde, wat hield de raad, gaf UEd. ten antwoord, niets anders als dat ik zoo maar moet voortvaaren; zy weeten daar niets by te doen. Daar heeft UEd. verbaasd misgetast, want was volftrekt onwaarheid , daar Ut£d. beter gehoord had ; gy kond immers uw middel wat veranderd hebben , en dan zoud gy by de waarbeid gebleeven hebben, dat wy cenpaarig beilooten hadden , deeze middelen eens te beproeven ; mogfl^k zoude de Pa'ient nog door dien weg by Uw gebleeven hebben. *****—- En hadUüd. my tot adfiftentie genoomen, ( het welk de eerfte keer zoude geweest hebben) zoude uw met raad en daad bygeftaan hebben, gelyk ik nu aan Keizer gedaan heb; maar daar de Lyder volflrekt zag, en door Uw zelfs gewaarfchouwd was, in 't kort te moeten fterven; boe A 4 is



CO
is het iemand dan kwalyk te neemen dat hy alles in het werk ftelle , en een ander Chirurgyn haale die hem bedient , om te verneemen of 'er geen andere middelen aangewend kunnen worden , die hem van den dood nog eenigen tyd bevryden. ■ En zulks is de reden geweest , myn Vriend 1 dat hy Uw verzogt heeft zyn rekening op te maaken, en zig van een ander dagt te voorzien, waar op hy den Keer Keizer liet by zigkoomen: en waarlyk die Jongman aarzelde om die post alleen op zig te neemen, en verzogt dat hy door een ouden Practicus mogt onderfteund worden, waar op hy by my gekoemenis , hoewel ik daar weinig zin in had, en zeide hem, dat wy niet veel eer zouden behaalen; dog de Lyder liet my zelfs by hem verzoeken , en verzogt alle noodige adfiftentie aan Keizer te doen , dewyl hy Uw niet langer konde dulden , en zonder tyd verzuim handreiking benoodigd was : zoo konde ik, als mensch , niet van my verkry* gen, om zulks tè weigeren, (om wat reden, hy op Keizer gevallen is , zal die Heer UEd. zelf in een Aanhangzel te kennen geeven.)
Den i October hebben wy het eerfte verband gelegd, en Keizer hadde order van den Lyder, Dr. Andreae te zeggen, dat hy niet meer behoefde te koomen; dog dat zy, zoo ze een Doctor benoodigd waaren , geenen anderen zouden neemen dan hem; maar het wilde juist dat die Heer eerder kwam als Keizer by hem geweest was, en op zoo een wyze is hy cok gebleeven: dus waaren wy niet genoodzaakt hem te raadpleegen wat middelen wy zoudei: gebruiken , dewjl hy afgekeurd was, hy was ook nooit door den Lyder verzogt; maar UEd. heeft hem zelf met genoomen zonder confent, nademaal de Lyder altyd tot den Heer Couperus gewoon was.
Dien



( 9 )
Dien zelfden morgen 10 uuren is UEd. by my aan huis geweest, en beeft gezegd twee Doctoren gefprooken te hebben , die opentlyk verklaarden het zeer kwaalyk te zullen neemen, indien een ander Chirurgyn de handen aan den elendigen Lyder floeg.
Verfchriklyke taal! een zöo zeer elendig mensch nog elendiger te doen worden : hoe mogt dat over uw hart, hem van alle hulp ontbloot tè zien, waar óver gy zoo zeer verflaagen waart, en ten fterkfleri aangedaan , over de ongelukkige omftandigheid waar in gy uwen Vriend ontmoette ? uw gemoed was nog ten vollen aangedaan ,om hem op zyne vraage te kunnen antwoorden, wanneer hy vroeg wat 'er uw van dagt, en gy had de onvoorzigtigheid (tegen den geenen dien gy uwen Vriend noemt) te zeggen, het is doodlyk, gy moet fterven, en dat wel in zoo een korten tyd: hoe zal ik dit overeenbrengen , ten fterkflen aangedaan te weezen over eenen ongelukbigen Vriend, én teffens hem het doodvonnis aan te kondigen? Ik vroeg uw wat heeft uw tog bewoogen zodani. ge taal tegen uwen elendigen Vriend te voeren; is dat onze post, moeten wy de Lydets niet opbeuren met alle onze vermogens, waar door wy den geest inneemen , en dikwyls het lighaam doen behouden bly ven ?
Uw antwoord Was tegen my , zulks is de waarheid, en ik heb uw te gemoet gevoerd dat alle waarheid niet past gezegd te worden, daar zy in deezen veel nadeel heeft toegebragt.
Het begin onzer behandeling met den Capitein Pieter Asmus was den t Ocrober gelyk hier vooren gezegd is: wy begonnen de infpuitingen met aq. aluin , datisaluinwater bedeeld met ons Extr. mirrh, in water opge.
A ƒ Jost,



xost, voorts met een kwastje de zweer zagtjes zuive* rende , en daar na fineerden wy het Extr. mirrh, op plukzel wieken , en bragten ze op den grond der wonde : moet dit altyd niet gedaan worden, zal men verrotting en verderving tegenfland bieden , dat wy onze middelen brengen tusfchen het doode en levendige , zal 'er een fcheiding tusfchen leeven en dood koomen. ■ — Daar gy Uwe Hinkende prop plukzel maar liet zitten, volgens 't eigen getuigenis van des overleedenen Vrouw, dat, wanneer gy haar vroegt, zit de prop 'er nog in, en de Vrouw zulks met ja beantwoordde , zeide UEd. laat hem dan maar zitten , en voorts liet gy maar doeken nat maaken door de Vrouw: is dat werk niet ten hoogden te wraaken, is dat Vrouwenwerk , zoo een zwaarwïgtige zaak te behandelen, zoud gy zelf wel zoo behandeld willen weezen, indien
gy uw bevond in den toedand des elendigen ? p
Wy daarentegen lagen een agt dubbelden doek, even lauw gemaakt in het Lood water van Goulard, daags drie maal over de wonde heen; dog ziende dat wy 'snachts niets vorderden , vroeg ik aan Keizer wie den Lyder 's avonds te elf uuren zoude verbinden, hy of ik? hy dit op zig neemende, bevonden wy, doen wy den Lyder viermaal daags verbonden , dat de zweer zuiver wierd van alle dcode dinkende doffen , en de grond wierd zoo zuiver dat men klaar de ringen van de Lugtpyp konde zien, die te vooren met zwarte dinkende doffen waaren bedekt, waarom de Heer Andreae zelfs bedugt was dat dezelve zouden doorgevreeten worden, en den Lyder oogenbliklyk doen dikken, of door een allerheevigde bloeddorting den geest geeven, fhoe naar is het duister zegt Jan Luiken,) een verdorven duk dat nog aan den linker kant zat voor by de iugtpyp, welk den ilokdaim
drukt,



drukt \ wierd ook nog door onzen yver en vlyt weggenoomen , zoo dat men nu zeggen kon de Kanker* zweer ten eenefflaal van zyn zwarte doode en verrotte ftinkende ftoffen gezuiverd te zyn, en bielden toen alleen maar aan met het Extr. Mirrh. na eerst de wond altyd met een kwastje zuiver gemaakt, en dan de wieken opgelegt te hebben als vooren : de vleeschgroeijing ging naarwensCh, en de'ringen der Lugtpvp wierden bedekt met goed gezond vleesch, kreegen yder verband gezonde etter aan onze wieken , waarom wy veranderden, en namen, in de plaats van het Lood-warer , de zalf van Goulard , met dezelfde Loodbereidzelen bedeeld min of meer fterk , naar bevinding van zaaken, waar door tot verwondering meest alle hardigheeden der KaukerKlier verzagt wierden , en de zweer toeliep tot de kleinte van een Zestehalf, waar over de Heer Andreae zig zoo zeer verwonderde en verbfyd was, dat hy verzogt de Pleister ook op de Lip, die geopereert was, te leggen; dog dit wierd van my en den Lyder afgekeurd hoewel die Heer over de middelen en onze behandeling zeer voldaan was.
Dat hy de infpuiting niet voor zeer goed keurde maar zelfs zeide dat hy te vooren, eer wy den Lyder nog bedienden , a!toos voor de Mirrhe geweest was hier uit moet ik dan baduiten dat zy te vooren zeer weinig gebruikt is. Wat verfchilt dit hemels breedte in zynen Brief aan US. gefchreeven ; intusfclien verzogt ik dien Heer ons met zynen raad en daad by te liaan : de Lyder wierd overvallen door een afloopende Koorts, waarop den Heer Andreae verzogt een gepast middel den Lyder toe te dienen, en fchreef een allerbest hulpmiddel voor , waar in de Ba(is de Kina was in decocto , dog deeze had de Lyder in voorigen tyd dik» A 6 W) ls



C ia )
wyls gehad , en telkens weer uitgebraakt ; vreezende dat het weer zo zoude gaan , fielde zyn Ed. voor, om het Extr. Cort. in de plaats te neemen in een Mixtuur.
Dog het Decoctum was weder op dezelve wyze als vooren klaar gemaakt , het welk de Lyder fchielyk proefde , en dus met groote tegenzin innam , en terftond weer uitbraakte , verzeld door een heevige pyn in zyn Keel, zoo dat hy deezen drank weder moest laaten ftaan ; waar op ik Dr, Andreae voorftelde om een uur voor de Koortsverheffing den Lyder twee grein Opium toetedienen , het welk hem zeer goed dagte en gezond over oordeelde: 's avonds is uwbekend nam de Lyder altyd twee grein Opium in, ook hebben wy het uwe zoo lang gebruikt als 'er was; en toen de myne toegediend: zagen klaar dat van het gebruik der Kina niet meer koomen konde, daarom gaaven wy hem den i6den, 's morgens te zeven uuren , twee grein Opium, wanneer het de derde Koortsverheffing was; 's namiddags te twee uur kwam die Heer by het verband , hoewel hy geen bepaalden tyd had van te koomen , hy vond den Lyder flaapende dat zeer goed was , en vraagde aan de Meid, in plaats van de Vrouw , of de Capitein pillen ingenoomen had, en zeide ja, het was immers met zyne goedkeuring gedaan, en tog nam hy zulks zoo kwaalyk dat het buiten zyn weeten gefchied was, daar hy voor twee dagen het voor goed geoordeeld had: ik fchreef die driften toe aan de veele bezigheden, en een korte memorie; maar te gelyk vond hy goed, en was onbefchaamd genoeg van my te zeggen , gy zyt maar een Kwakzalver, op zulke Broeders kan ik geen (laat langer maaken. Ik ftond ten uirerften verbaasd zoo een fchielyke verandering te hooren , eerst de Opium geze-



zegend, nu gelaakt, met daar nog by te voegen op een kwaadaardige wyze , die hem gansch niet mooi ftond, dat ik langs deesen weg veele menfchen naar de Eeuwigheid zoude helpen.
Hy voerde my op een trotze wyze te gemoet, of ik dan in ilaat was dteze koorts door de Opium weg te neemen; ik antwoordde hem, zo zeker als tweemaal twee vier is, en bewees hem hoe de koortfen zonder de Kina konden geneezen worden; begon vnn Celfus af tot Lind toe, en laatere Autheuren aan te haaien; maar ongelukkig wist zyn Ed. Geleerde weinig daar op te antwoorden, dan verwytingen te doen , gy zyt maar een Kwakzalver. En zyne konst fcheen geheel ingerigt te zyn, om inpertinenties tegens my uit te braaken, hoewel ik die niemand gaarn doe, cn ook van geen mensch verdraag; maar Vriend ! ik was, tot myn leedweezen, door dien Heer genoodzaakt veele dingen te zeggen , welke hem niet aangenaam waren.
Toen ik de Kankerzweer ombloot hadde, zeide ik tegens hem dat hy ter degen geliefde toe te zien, hoe dezelve nu was, zuiver zonder flank, met gezond vleesch voorzien, en zeer verkleind, en indien de zweer zo behandeld geworden was» zoude men den.voortgangen flank belet kunnen hebben , maar het is verwaarloosd , en dit moet ik U nog zeggen, myn Vriend! dat door yver en vlyt wonderen kunnen worden uitgeregt.
De Man wist niets in te brengen , dan de
menigvuldige vifites die ik deed om maar groote rekeningen te maaken, laage invallen van een geleerd Man! en hy nam zyn affcheid van den Lyder en ons, op een zeer onvriendelyke en onverftandige manier, hoewel Keizer en ik hem nog verzelden eenigen tyd op ftraat. Van dit onaangenaam affcheid eet man A 7 was



( Ï4>
was de Lyder zodanig ontroerd geworden , dat ik 's nachts om Elf unren nog by hem wierd geroepen , door dien zy meenden dat hy ffierf: ik gaf denzeiven tw ee grein opium, het welk alles deed bedaaren, en wy zyn zo met onze behandeling voortgevaaren tot dat deLyder geheel bevryd van koorts was : hy bevond zig eens zo fterk als te vooren, was wel te moede, en konde met zyne goede Vrienden een pyp tabak rooken: wy floegen hem toen voor om, als 'er nog eenige dagen verloopen waren, op ieder arm een Fontanel te zetten , of de ftof door dien weg konde afgeleid worden, en de zweer, die zig nu nog merkelyk verkleind had, niet mogelyk zoude zyn tot de kleinte van een groote Fontenel te brengen, dat ik beweer niet onmogelyk te zyn. Dog den 23<ten ontdekten wy wederom koorts , dat ons geheel ontwerp verydelde; de koorts verhefte zig en bragt ontlïeeking te weeg aan alle de bekleedzelen van den hals, en alle deszelfs klieren waren hard, dik en opgezwollen ; in dit geval zyn een Aderlaating en verkoelende middelen van zeer veel dienst, waarom wy den Lyder het wey van Karnemelk, daar hy een liefhebber van was, lieten driuken , en bet diende ons voor Medfcyn ; wy verdubbelden onze zalf met een fterk afkookzel van Goudglid , waar door alles in den tyd van 24 uuren , niet alleen de ontlleeking der bekleedzelen, en dik gezwollen halsklieren , maar zelfs de verharde Kankerklieren tot een zeer aanmerkelyke kleinte gekomen waren, waar over wy ons zeer vei heugden : nu moeten alle deeze ver, harde klieren geen Kankervogt by zig gehad hebben , dewyl ze opgelost zyn , en zo zy dat al deelagtig waren , zou men door deezen weg den Kanker kunnen geneezen , dewyl tog ook de wezenlyke Kanker tot
meer



C 15 )
sneer als de helft was kleinder geworden, en onder
een ftrikten leefregel (tel ik het niet onmogelyk.
Ziet hieroverhetGenootfchap Servandis Civibus overde Vergiften, het mankeert ons maar aan genoegzaame proeven, en deeze moeten uit groote Volkryke Steden en Gasthuizen, of Hospitaalen , gehaald worden; maar zo ver ik geloof dat'er middelen voorde Kanker zyn, dog van ons niet ontdekt, zoo is en blyft het onze pligt dezelve door proeven te onderzoeken , waar zy te vinden zyn; ik zal alles werkftellig maaken, zo veel ik kan , om zodanige ysfelyke ziekte tegenftand te bieden, en alle myne proeven waereldkundig maaken, om de elendige Lyders van hunne kwaal te verlosfen. Om weer tot onzen Lyder te komen , wy bragten de zweer tot eene aanmerkelyke kleinte. Den i November had hy in geen agt dagen afgang gehad, en klisteeren was hy tegen, en echter open lyf is heilzaam, daarom gaf men hem alle dagen twee Lood Elect. Lenativ. in , dog hy kreeg geen afgang, zoo dat wy iefolveerden om de klisteer te apphceeren van het afkookzel van Kamille Bloemen, met honig en falpeter , daar wy eens afgang door kreegen, 't welk den Lyder zo ontroerde dat hy weder koorts kreeg, waar voor wy hem, volgens gewoonte, twee Grein Opium gaven, dat wel de ontroering weg nam, maar niet de koorts, en een formeeie ontfteeking koorts uit gebooren wierd, met een zeer harde en fteike rasfe pols , en vreeslyk dorftig. Een goede Aderlaating zoude hier van dienst geweest zyn , had de Lyder niet te zwak geweest ; verkoelende middelen tegen de ontfteeking kwamen hier te pas , en wierden hem toegediend , waar van de Nitrum de Bafis was.
A 8 Den



( «O
Den 5den was de Lyder nog veel erger geworden, de ziekte nam hand over hand toe , en de Kanker zweer, die klein was en zeer weinig vogt uitgaf, wierd droog: dus vreesden wy dat de ftof opgeflurpr was, en onder het bloed gebragt, dat genoegzaam de dom. meling te kennen gaf, als een eigen teken van de verplaatfing der fiof naar de harsfens. Om nu deeze Hof weder naar de zweer te lokken, verbonden wy dezelve daags tweemral met het Ceratum, Extr. Sa. turm daar bv doende, dog de Mirrh. bleef het zelfde; dus moest de zweer zig noodzaakelyk vergrooten, en gefchiedde om liet deel te doen .yden , en door dien weg het geheel te behouden , dat volgens de regels der kunst gedaan moesr worden , dewyl ik wel verzekerd was, dat wanneer de ziekte be.er wierd , de zweer in drie dagen tot haare voorige kleinte te brengen was; dog de ziekte hield aan, de bekleedzelen van den hals wierden ontdoken j de zweer Weef droog , die eerst de grootte van een dubbeltje gehad heeft , en nu van een Dukaton , met een veibaazende ontfleeking in alle de bekleedzelen van den bals; indien gy kundig zyt, : oordeel nu dan , of dit de gevolgen van de ontlteeking niet zyn.
De Familie verzogt in dit geval een' Doktor, waar ' de Vrouw voïllrekt tegen was; dcch den Gden November wierd de Heer Couperus verzogt, 's Avonds te agt uuren by het velband te komenj, om den Lyder te befchouwen : die Heer bevond hem in een allerhevigfte koorts , verzeld van een bedwelmenden aart, datis een hevige ontfteekende koorts , waar voor niet als verkoelende middelen vereischt werden; die bedwelmende aart gaf genoegzaam te kennen , dat de Kankerftof naar de Harsfens geplaatst was: ik vind in het Rapport
van



(1?)
van dien Heer aan Ur?. gedaan, niet hoedanig hy den polsflag bevond , nog andere omftandigheden van de ziekte , welke men altoos gewoon is mét malkanderert te vergelyken, dat ook zeer noodzaakelyk is, zal men Wel oordeelen over den toëftand des Lyders; en hadhy myns dunkens dat gedaan, zoo zoude hy zoo ligtvaardig niet tot een Confult hebben overgegaan, daar dieHeer zo onkundig niet by my gerekend wordt , of hy moest denken, dat de Lyder 's Morgens by tien of elf uuren dood zoude weezen.
Evenwel oordeelde hy$ buiten goedkeuring van de Familie , en tegen het zin der Vrouw , (die geen ander by haar Man wilde dulden dan ons ,) een Con-< fult aan te regten op 's anderen daags te elf uuren , en zoude van geen anderen dienst kunnen geweest zyn , d?.n om den dooden voor nerven te bewaaren : niet meer verwonderd ftond ik, wanneer zyn Ed. in het Voorhuis van den Lyder, de Kina voorftelde, en dat in een allerhevigfte koorts met ontfteeking, zoo als zyn Ed. zelf aan uw te kennen geeft: dog ik laat aan het oordeel van des kundige lieden, of het gepaste middelen zyn in een. ontfteeking.
Dien bedwelmden toeftand wilde ik hem gaarn gezegd hebben , op dat hy dit nog zoude leeren kunnen , een toeval te zyn, eigen aan die geene, welke aan de Kanker laboreeren * ( hoope niet dat UE. daar van onkundig zal weezen, ) en wanneer het zoo gefchapen ftaat , de dood naby is; volgens eigen fchryven ftond de zweer droog» bruin zwart: wat zou de Kina dan tog uitrigten, als om het nog drooger te maaken, en de kwaal te verergeren?
Dit komt wel te pas, daar de lekking dun, fchetp en te veel ie, maar integendeel hier was te weinig.
A 9 'sAn-



C 13 )
's Anderen daags morgens, den ^dendito, kwamen wy weder by den Lyder, als mede de Heer Couperus , en vonden den Lyder zieltoogende, en was zyn Ed. nogtans te onvreede dat wy gemelde Confult niet hadden aangelegd , daar het geen twee uuren meer te vooren was of de Lyder dierf.
Waar toe dient tog Confuk , als om met malkanderen maatregels te neemen, wat 'er dient gedaan te worden , tot herftel van den Lyder. ——- Waarom het my ten hoogden aangenaam zoude zyn , dat 'er wat meer oplettendheid gebruikt wierd , in zeer zwaarwigtige gevallen, zo wel van de Genees- als Heelkundigen , om door dien weg veele menfchen te behouden, die nu naar de Eeuwigheid gaan,
Zie daar een naauwkeurig berigt van al het voorgevallene , nopens de Kankerzweer van den Capitein Pieter Asmus , zedert den i October tot den 7 JNovèfr.br-r: veele keringen zyn uit het zelve te trekken , wanneer maar met opmerking hetzelve befchouwd
Indfcn nu een Medicina; Doctor of Chirurgyn my aanwyzing doen kan, waar in ik den Capt. P. Asmus beter konde behandeld hebben, zoude my ten meeriten veroUgten.
Zo Vc:rre de jaaren uwe zenuwen nog niet gedompt hebben , moet ik uw tog zeggen , dat de Memorie uw parten fpeelt , en dat wel in het geval van Yzaak Fokkes. In den jaare 1768, den 8 October, vertoonde my die Man zyn lip , welke met een Kanker uitwas bezet was ter grootte van een Paardeboon ; ik onderzogt de halsklieren, welke bevond aan deneenen kant verhard te zyn in ce diepte, en zyne oogleden waren niet vry van ontdekking.
Om



C 19)
Om hem voor erger worden te bewaaren, keurde ik volftrekt de Operatie af. en gaf hem, op het geleide van den Heer Capito, te vinden in de Geneeskundige Biblio iheek, Ifte Deel, 3de Stuk, pag. so?,, de Veertiende Waarneeming, van een Kankeragtige verzweering, die door het gebruik van de Acet. Litarg. geneezen is; een fterk afkookzel van ditGoudglid, en liet den Lyder daar dikwyls het uitwas meede betten, waar door het in drie wee'ren wel twee derd<3 kleinder was geworden; toen bleef hy weg , en is niet meer by my geweest; dog het geval wilde dat UE.my op de ft1 aat ontmoette, en vraagde of ik by de Operatie van gedagte perfoon wilde koomen , die gy den Kanker uit de onderfte lip zoude neemen, het welk met neen beantwoordde, en verzogt uw teffens, denhalsnaauwkeurigteonderzoiken, zeggende dat die my van de Operatie afgefchtikt had; dog alles wierd by uw in den wind geflagen, en overtuigd zynde dat het myn Patiënt was, zoo behoorde UE. my daar over geraadpleegd te hebben; maar zulks is in het geheel niet by uw in aanmerking gekoomen, hoewel ik uw voorneemens fterk zoude afgeraaden hebben; en wat meer is, was het niet honorabrler geweest , een Confult by een te roepen van des knndigen , om met dezelve te raadpleegen, wat hen dagt dat in zoo een zwaarwigrig
geval gedaan diende te worden. Had ik toen
geen groote reden onvergenoegd te zyn over uwe ontrouwe handelwyze , en de vriendfchap op te zeggen?
Gy gingt maar voort, en namt door het Staal deti Kanker weg, ten koste van des Lyders leeven, dewyl kort daar na de Halsklieren zig openbaaarden, en de elendige Lyder door eene onbezonnen Operatie , die hem de dood aanbragt, is geftorven. Daar hy door A 10 myne



C a* )
myne handel wyze nog jaaren konde geleefd hebben, zoo niet geneezen zoude worden : in dit geval kwa» men nu de gezegdens van Le Dran zeer wel te pas , daar hy zegt: wanneer gy na de regels der kunst, de afzetting van een Kankeragtig Gezwel aan de Lip doet, zoo kan men de geneezing van de wond wel be. looven , maar het is geen wysheid, datmenverzeekert, dat het gezwel niet wederkoomen zal.
Dit heeft my naar andere middelen doen omzien, en ik meen dezelve gevonden te hebben: Izaak Fokkes zoude mogelyk zoo wel door myne methode geholpen zyn geworden, als die van den Heer Capito, gelyk ik nog eenen Jelle Timmerman , en twee andere in den jaare 1785 en 86, van de Lipkankers gered heb, waar van terflond de Heeren Styl, Couperus en Popta kennis heb gegeeven, met verzoek zoo zy zulke Lyders onder handen kreegen, daar proeven van te neemen: het is niet anders myn Vriend, als het zeer verflerktCeratum van Goulard met het geliefd Aqua Vegeto.Mineral: het is maar om den elendigen voor het affnyden te bewaa ren, het welk meest op de dood uitkomt, en dat zeereien, dig. —— Dit is nu geen werk van een Kwakzalver, die zyne geheimen agterhoudt. —— En als ik de woorden van Abram Titfing nagaa , daar een Kwakzalver op het toneel komt, en gy my in 't flot van uwen Brief nog Kunstgenoot noemt, zouden'erdan geen twee Kwakzalvers of Landloopsrs , (zoo gy wilt) op het Toneel veifchynen, ik meen ja; nu dan is het nog maar Broeder geef my de hand.
Altoos heb ik getragt myne arme Lyders door midde' len te herftellen , en dat elendige Staal gemyd : de Hemel zy gedankt dat'er nooit in myne 54jaarigepraktiek een eenigfte geweest zy, die het afknotten der deelen
be«



(*I)
benoodigd had, welke wy haar nimmer kunnen wedergeeven : kon ik dezelve niet geneezen , zoo heb ik hunne wonden draaglyk gemaakt, door een onderhoudende Kuur, dierhalve kan UE. verzeekeren dat geene fmyner Lyderen , door eene reukelooze Operatie, nog vei waarloozing of verzuim, onder myne handen geftorven zyn ; zoo UEd. my ze weet aan te wyzen, wees verzekerd dat het my aangenaam zal weezen , en ik wil my altoos naar de les van Soerates tot verbetering fcbikken en die navolgen.
Het is uw bekend, myn Vriend! dat de Kropzeerige ftof Kankers kan te weeg brengen , zoo wel in de Klieren, als die der Beenderen , van een zeer erge zoort, waar dat ze valt; zoo ver als wy nu magtig zyn deeze Kropzeerige ftof als oorzaak des Kankers te kunnen weg neemen, zou men ze dan ook niet, als men de oorzaak des gifts wiste , kunnen geneezen ? Ik zal uw drie gevallen en meer kunnen voordraagen : Janke Gerrits , de Vrouw van Cornelis Voordewind , was bezet met een vernaauwing in de Slokdarm , waar door zy byna niets konde door krygen, dit was van een Kropzeerige natuur. Detze Vrouw, by Uw en den Heer Couperus wel bekend, dewyl het uw beider Patiënt 13 a 14. weeken geweest is , toen gy lieden het eind te bod waart, en haar aan den Hooggeleerden Heere Camper overgaft; dog de Vrouw wilde my eerst raadpleegen, ik kwam by haar, befchouwde haar in alles, en zeide, gaat nu naar den B'okmaaker , haald een pond vers gezaagd Pokhout, neemt daar van 20 lood en een lood Potasch , zet dat 24 uur op kooien te trekken, met 4 mengels water, kookt het 's anderen daags twee uur, doet daar dan by 4 lood Stokzoethout, kookt het daa nog een uur, tot dat 'er a. mengels oyerblyft, en A 11 neemt



neemt dit voor al uw drinken welk gy gebruikt; dat eerst gebreklyk ging, dog allengskens zoo ver kwam dat ze in een jaar wel 53 a 60 pond zwaarder was geworden , daar zy eerst tot het gebeente toe was uitgemergeld : dir ftrekt maar tot een korte fchets, ik heb, daar van breedvoeriger aan de Geneeskundige Sociëteit in 's Hage kennisfe gegeeven.
Ik hoop dat het tot leering van uwen andere Geneesheeren mag dienen, om de Lyders zoo fchielyk niet voor ongeneeslyk te verklaaren, of 'er van af te zien, en in de uiterfte wanhoop te laaten leggen. Dit was nu een oorzaak des Kankers, en wel van deergfte zoort, zoo als veele aan de hand geeven: deeze zyn nu geneeslyk, laat ons dan by diezelve oorzaak blyven die op de beenderen ftort, en verwekt daar een Beenvreeter of Kanker, waar wy nu middelen voor hebben, die in den tyd van zes weeken zoo veel kunnen afdoen , als in voorige tyden in zes jaar; ja zelfs die geene welke men Spina Ventofa noemt, en dat wel in de Enklauwen, die altoos voor de ergfte gehouden wordt, waar ik uw een voorbeeld van geeven kan , wegens een Patiënt door dien Heer getrakteerd te Franeker , welken gy aanhaalt nevens uw by den Lyder Izaak Fokkes geweest te zyn, en'er geen weg op was als de afzetting, daar ik de Lyder volmaakt herfteld heb, en haar brood kan winnen, met behoud van het been , en vrolyk leeft.
Eene Vryster (nu Vrouw van David Beernts)krygt een Beenuitwas op haar Scheenbeen, welke my verzogt byhaar te koomen, en gezien hebbende, zeide haar de Kwaal, waarom ze begon te fchreijen ; toen mogt ik de reeden daar van vraagen, en antwoordde my dan gelyk het was, met óit van het Sleutelbeen, waar zy vier jaaren met geloopen had, en toen zelve heeft geneezen
met



( =3)
met fchoon■" linnen; ik beloofde haar dit ongemak in zeer korten tyd te zullen geneezen, niet tegengaande dat de huid daar al meest af was. Toen heb ik haar alle dagen een vies Kalkwater laaten drinken , en uitwendig het been verbonden met myn geliefd Aqua Vegeto Mineral, waar meede zy in 5 weeken volmaakt herftelde, en leeft heden nog gezond; liet haar nog eenige weeken daar na, het Kalkwater gebruiken: na verloop van eenige jaaren kwam zy te trouwen, en ziet, heteerfte Kind, na dat het eenige maanden of een jaar oud was, krygt aan de voor- en nahandbeentjes dat elendig ongemak , en is alleen door het Cerat. zalf of Loodpleister van Goulard volkoomen herfteld. Zyn dit gsene voorbeelden die elk Geneesheer en Heelmeester moeten aanzetten tot navolging. Ziet hier over Trioen, Boerhaven en van Zwieten : waarom zouden wy dan ook niet uitzien naar een middel voor den Kanker der Klieren en Klieragtige deelen , uit inwendige oorzaaken als een Kropzeerige ongefteldheid voortgebragt ? Dus verre nu gevorderd zynde, zal ik uw twee gevallen in het korte 33nhaalen. ——— Lolke Swaal,hier zeer wel bekend, had een Lipkanker, uit gelyke oorzaak gebooren als dievan den Capitein Pieter Asmus , verzeld met een ysfelyken flank, q.6 maanden heb ik denzelven onderhouden door het.Lünjor Mirrha;, welke ook viermaal daags door my en myn Knegt verbonden wierd.
Den Koopman Volkert Pieters Schellingwoüw heb ik ïomaanden onderhouden door 01. Mirrha?perdeliquiu.n ; deeze beide zou ik langer hebben doen leeven •, als dezelve een ftrikte diëet gehouden hadden.
De Heer Theeden heeft een Borsikanker geneezen, alleen door een ftrikte leefreegel en de Ol. Mirrh. per deliquium, die agt jaaren lang alle beste middelen
weerftaan



C*4)
weerftaan had, (is te vinden in de laatfte Jaarboeken i) deeze liet dikwyls afgang maaken door Tamerinde: onzen Lyder Pieter Asmus zyn Kankerzweer ftond het allermooist wanneer hy de meeste Karnemelk dronk en open lyf had: zie daar, of'er iets op onze behandeling te zeggen valt.
Wat zegt de Heer Theeden verder : dat als de Kanker openbreekt , de vogten bederven , het mes dan onvermoogend is , dog wil men een goede geneezing bereiken , men het mes voor het openbreeken moet aanwenden : hief ftemt Ffanc,ois le Dran met over een, en dit moest men wel overdagt hebben, zoo zouden 'er zoo veele niet door het Cbirurgicaale Staal het flagtoffer des doods geworden zyn. ' Een Kankeragtige Wrat aan de voorfte Vinger der regterhand van den' Eerwaarden Heere N. N. is in twintig dagen volkoomen herfteld door het Extr. Saturni, tot de dikte van boter uitgedampt, na dat alle middelen $ maanden lang beproefd waaren, dog dezelve alles
wederftond. • Wy weeten immers dat deLood-
bereidzelen van alle tyden af voor Kanker en Kankeragtige ongemakken aangepreezen worden , en een pynftil* lende , verkoelende , en verdoovende kragt bezitten * derhal ven in deeze ongemakken zeer dienftig : ik durf het uw en elk aanpryzen, dog moet met oplettendheid gebruikt worden ; want zoo niet, zou de eene zynen Lyder verliezen eri de andere denzelven herftellen, door een en hetzelfde middel, dat hier helaas te veel gebeurt.
Befchouw tog eens den Brief van uwen Vriend Andreae, hoedanig die zaamgevlanst en opgepropt is met onwaarheeden, zoo gy dezelve by den raynen vergelykt , die ik des noods met getuigen kan bevestigen»
Het



C*5>
Het geliefd Aqua Vegeto Mineral. was dien Heer onbekend, daarom ging hy den Apothecar vraagen wat water het was , dierhalven konde hy over deszelfs deugd of ondeugd niet oordeelen : in het flot van den Brief meldt die Heer over myne intresfante rekeningen , waar over hy nog onlangs door een oud Chirurgus hai hooren klaagen, weegens een geval met de Dogter van Andries Schiere , in leeven Mr. Pruikmaker, die geheel van haarverftand beroofd was, en waar ik zeer veel werk van gemaakt heb , omze in het leeven te behouden, en gelukkig in veertien dagen volkoomen herfteld heb voor
de fomma van 8 k g Guldens. Dit is de dank
voor yver en vlyt, om zyn evenmensen te behouden. Verzoeke daaromtrent vriendelyk aan den Heer Andreae, zoo hy een eerlykmanis, nogeen eenigfte van die intresfante rekeningen aan te toonen dat ze boven verdienften zyn geloopen, dan zal ik befebaamd zyn; dog blyftzyn Ed. in gebreeke van dien, zoo kan ik hem tegen een eerlyk man overftellen, en gelykmeteennydigenlasreraar, die maar onwaarheden uitbraakt, en niet bewyzen kan: by deeze gelegenheid kwaamen my deeze woorden te binnen:
Zulks wie een anders luk benydt,
Die kwynt, verteert, en barst van fpyt.
Hoewel om die reeden geene van my weggegaan zyn, die de reekening te hoog geloopen was. Ik zou hem immers te gemoet kunnen voeren de intresfanca omtrent zyn Buurman wien hy 125 Guldens afperfte voor Huishuur, daar een ander maar 80 Guld. verwoont heeft; dog deeze dingen behooren niet tot het onderwerp onzer Verhandeling.
En het zyn voorwaar laage zielen, die zig aan dat
ver-



verfoeijelyk Ibedryf van laster en leugentaal fchuldig maaken, en ook geen verbeeven geesten, die zich met dezelve ophouden, en haar gehoor geeven.
Oorblaazers, pesten fnood van aardt. Wat is uw taal verfoeijing waard.
Ik kan niet voorbygaan de redenen aan een yeder en uw in het byzonder meede te deelen, ( hoe wel ze Uw bekend zyn) waai om ik alle de Doctoren enChirurgyns in de Goude Leeuw heb by een doen roepen.
Weegens het fchielyk fterfgeval, voorgevallen in de Gortmaakers fteeg met de Vrouw van PieterEverts, die verlost was van haar Kind en binnen drie uuren doodgevloeid: een geval datmy aan het harte ging, en op de ge» dagte bragt of 'er geen moogelykheid zou weezen om zodaanige toevallen te helpen, en de vreeze van andere Zwangere Vrouwen weg te neemen, zie daar; door oefening verkrtegen en door proeven bevestigt. Ik zeg ja, wy kunnen herftellen, en zullen de Lyders uit de kaaken des doods verlosfen. Gaat heen , het is Uw werk, als Vroedmees» ter, zoo gy terftond gehaald wordt, legt zonder tydverzuim een klein Kinderkusfentje op de buik , laat dat ftyf drukken, want hier is geen tyd om de fluitband aan te doea, zet vaardig op ieder borst een of tweelooze koppen, zuigt met uw lugtpomp zoo veel gy kunt,en doet den Apotheker haastig brengen 8 lood honig, 50 a 60 druppels van de beste 01. Vitrioli in 6 lood water gemengd, doet daar by om de haastigheid 96 druppels Tinct. van Opium, dat is 12 grein, geeft de Lyder van dit mengzel alle half kwartier uuren een lepelvol in, en gaat niet van dezelve af, want gy zult binnen 't uur triumpheeren; ook is 't in alle bloedingen zeer dienftig, dit
was



was nu immers uw werk geweest daar over te denken, en wetkftellig te maaken, om de noodlydende te helpen.
Ik heb den Heer S. Styl daar over myne gevoelensby gefchrifte overgeleverd, en die beeft hecuw laaten toekomen , om 'er nog wat by te voegen; maar in olaats ven dat, toen wy in de Gouden Leeuw waren. kwamt gy met een tegenfchrift voor bet licht, om myne zeer nuttige poogingen nutteloos te maaken, en tegen te gaan , om dat het geen kleed van uw maakzel was , en zo moest het arm Vrouwelyk gellagt daarom lyden; gy begont daar een zeer grooten en Jangen brief voor te leezen , dog die wierd van het gamschGenootfchap voor een prul verklaard , en gy wierd met alle uwe tegenwerpingen uitgelachen t gy waart voor datoogenbhk my e n tegenltrees/er of tegenparty. ( Nota bene) op deeze plaats daar men malkanderen beloofd had niet kwaad te worden, es ieder zyne meeningen vry mogte voordellen.
Wanneer ik overdenk het verlies van zo veel lieve kinderen, ja tot den gevorderden liaac van jaaren toe, begon myn hart te breeken , dat deeze in den bloei des leevens zo wierden weggerukt; na lang gepeins, en wel meest 's nachts op myn bed , kwam my te binnen , de hoogleeraar Scalfchouw , Profesfor te Koppenhagen ; deeze had proeven, van 260 kinderen , wanneerze ter waereld kwamen, de Vroedvrouwen belast om de Navelftrèng zodanig te zuiveren als hy haar aan de hand gaf, het welk zy alle ftiptelyk nagekomen zyn, en geen een van deeze kinders heeft ooit de Kinderpokjes gekreegen , niettegenflaande hy alle deeze kinderen in het heetst der Kinderpokken gefield had; ik bragt nog by den Abt de Bezance, den
Heer



( 28 )
Heer Bajon, Levret, en J. Ballexferd , over de groote fterfte der kinderen , hoe de Vroedvrouwen dezelve moeten behandelen, met Spaanfche zeep ter deeg de dons van het vel af te veegen, het welk hun van zeer veele huidkwaaien' zoude bewaaren, mogelyk tot Pokken en Mazelen inkluis: toen ik uw dat voorftel deed, myn Vriend, met verzoek van zulks werkitellig te maaken , en aan de Vroedvrouwen te verzoeken, of zelfs te ordonneeren , meende ik my daar door zeer wel voor het behoud van het menschdom gekweeten te hebben ; dog vond my verbaasd bedroogen , hec onvriendelyke antwoord te moeten hooren van Uw, in tegenwoordigheid van de Heeren van de Policy en Doctoren, dat, indien ik anders niet te zeggen had, gy zulks lang geweeten had : als ik 'er aan denk ys ik nog van zulke gezegden van een verftandig Man ; wel nu dan, zo gy zulks lang geweeten had, moest gy het overlang werkftellig gemaakt hebben , 't is niet meer dan Uw plicht, en gy trekt het geld daar voor, dat niet alleen, maar de Menfchenliefde moest uw daar
toe aanfpooren. i Den u September, toen wy
eene Vroedvrouw examineerden ; heb ik deeze nog zelf gezegd, wel gewenscht te hebben dat zy wat kundiger en ervaarener uit uwe handen gekomen was ; de Baarende Vrouwen en onnoozele kinderen moeten 'er dan om lyden, en waarlyk een groot bederf voor de algemeene Maatfchappy, entevens voor uw onverantwoordelyk; daarom was het te wenfchen , dat de Heeren van de Regeering, (met allen Eerbied gebroken,) 'er beter order in Helden, en ieder tot zynen piigt bragten, tot welzyn van Burgers en Ingezetenen hier ter Stede.
Aangaande dePaddeltoelen,die UEd. uit Francois le
Dran



(29)
Dran gecopieerd heeft, en toepast op het zien van uc«.~. ve door den Heer Andreae in de zweer van onzen Lyder Pieter Asmus, volgens zynen Brief van den 6 Novemb. 3786 aan uw gefchreeven , zynde juist die dag een maandag, en zoo ik niet kwalyk ondderregt ben , waar van de Brief my ookblyk genoeg geeft,ftaathem 'smaandags het hoofd anders dan andere dagen in de week; dog elk mensen heeft zyn zwak.
Hoewel deeze Paddeftoelen een zeer vrugtbaar voortbrengzel der natuur zyn, fcheenen ze drie weekenlaater geheel vérdweenen te zyn, ten minften ik heb ze niec weggenoomen, en ook niet gezien; de Heer Couperus maakt 'er ook het minde gewag niet van in zynen Brief van den ro Novemb. 1786.
! De Heer Andreae meldt in zynen Brief dat hy ons aandrong tot de Mirrhe wegens de vermeerdering van den flank: waarlyk, myn Vriend 1 hy konde daar niet over oordeelen , dewyl hy altoos zyn neus bedekt hield met de zakdoek , zeeker uit vrees van ook door den Kanker aangedaan te worden , en ftond altyd maar van verre, zoo dat hy alles zoo wel als UEd. het van ons zeggen hebben moest.
Het welk my aanleiding gaf tegens hem te zeggen, op den 16 October, komt na by en ziet het met uwe oogen, en ruikt het met uw neus ; dog zyn Ed. kwam niet nader, maar fprak van de pillen Opium, die de Lyder mgenoomen had, en dat ik door deezen weg zeer veele menfehen om hals bragt, (dat is in een waaren zin genoomen , by my vermoorden en ten grave brengen.) Hierop zeideik hem dat hy my een eenigtten zoude aanwyzen, die door de Opium onder myne handen geftorven was; dog heeft tot nog toe geene aangetoond: hy wist niets voor te brengen dan kwaadaartigheeden tegens my utt te
braaken,



( 30
....adnen, en my te beftempelen met den naam van Kwakzalver : ik zal zyn Ed. niet onder het oog brengen het gebeurde van November 1768 tot Juny 1769, wanneer hy gefield was als Doctor over de Stads Armen, en in den tyd van agt maanden daar 300 Guldens aan te koste gelegd heeft, met verlies van 67 dooderi , waar van de maand Maart een gedenkteeken is van 17 Armen, ver de Burgers overtreffende, niet tegehftaande hy fchielyk afgedankt wierd.
Om nu wedtr tot de Opium te gaan; de zeef ervaaren en vermaarde Geneesheer James Lind zegt, dat die de Spaanfche Vliegen, de Koortsbast, en het Opium met oordeel weet te gebruiken, volkoomen magtig is de geneezing , efj zelden zich te leur gefield zal Vinden: en wel te regt zegt Sydenham , dat de Geneeskunst mank en kreupel gaat buiten de Opium. Ik zal hier in 't kort maar weinig van deszelfs wonderbaare werkingen laaten volgen , by voorbeeld , is 'er flaapeloosheid, ik geef deti Opium om te flaapen ; is 'er te fterke flaap, ik geef ze om te waaken ; is 'er te veel braakzugt, ik geef om ze te beletten; moet 'ergebraakt worden, ik geef om te braaken ; is 'er te veel afgang, ik geef ze om te beletten; is 'er verflopping, ik geef Ze om afgang te maaken ; moet 'er gezweet worden , ik geet dezelve om te zweeten; word 'er te fterk gezweet, ik geef den Opium om te doen ophouden; in zeer veele gevallen zal de Kina niets uitmaaken buiten de Opium. En buiten dezelve is de kwaal doodlyk : de afgaande Koortzen, kuntgy voorzeeker daar met doen weggegaan.
En men weet dat Sydenham die middelen, welke
hy in de Pest gebiuikteom te zweeten, ook dezelve middelen nam om dat zoo doodlyk Engelfche zweet tegenftand te bieden, en te doen bedaaren. Ik zoüde veel gevallen kunnen by brengen volgens myne aanteekening
over



(3i)
over het misbruik der Kina en Spaanfche Vliegen, als meede het zetten der Kopglaazen, welke twee laatstgenoemden overlang nog van doodelyke gevolgen zyn geweest binnen de zes uuren tyds ; dog om deezen Brief niet verder uit te breiden, daar het anders beter naar een Boekdeel zoude gelyken, zal ik hier meede eindigen, hoewel bekennen moet dat UEd. brief van ftyl deftig is, en denzelven fraaiheid by zet, dog zonder nut; moogelyk is myne eenvoudigheid, het zegel der waarheid: Zie Boerhaven. Indien UEd. of een ander, wie het zyn mag , mogt denken zich beleedigd te zien in deezen brief, zal ik my ten hoogften vereerd vinden die geene aan myn huis af te wagten, op dat wy malkanderen mogen leeren tot nut van elendige Lyders, waar altyd toe ger' reed zal zyn, die zig teekent
MYN HEER en VRIEND,
U.E.D. W. Dienaar
PIETER LENZIUS Senior.
Harlingen den 20 February 1787.






ANTWOORD
Van
J. A. KEIZER,
AAN DEN HEERE
JAN de REUS,
CHIRURGYN TE H AR LINGENJ
NOPENS DEN KANKER Van
pen capitein pieter asmus.



c 34)
MYN HEER!
f JX $10 0 ha "v % K
LJ Edle zal zig mogelyk niet verbeeld hebben, eenen Brief van my,< dien gy met een laage verontwaardiging aanziet, te ontfangen. Ikben;egter niet geheel van gevoel ontbloot, en ik kan ook niet [begrypen, wie u het regt geeft,.my voor de geheele waereld te-lasteren: enthans lust hetmyU tevraagen, welke de beweegreedenen zyn, waarom gy zulks in den Brief aan den Heer Lenzius in het openbaar doet.
UEdle brengt zeekeriyk het fchoonfcbynende verhaal, welk op zig zelfs befchouwd geen twyfel wegens de onkunde van mynen Perfoon overlaat, aan het ligt > om te toonen dat het gebrek van onzen geweezen Lyder van my niet gekend wierd (zo als UEd. zig heeft durven uit» drukken ) en ik alzoo vermetel genoeg geweest ben , hem met eene geneezing te vleijen.
Dog hier in heeft UEd: mis. Ik was geenzins laaghartig genoeg om zulk eene vooruitzegging te onderneemen. Maar'iklieb, als ik het gebrek van den Capt. P. Asmus voor de eerflemaal zag, even zo wel als UEd. Ichoon uwe jaaren niet hebbende, hetzelve voor Kanker en incurabel verklaart.
Dog op verzoek zyner goede Vrienden heb ik zulks op eene geheel zagte en my min verheugende wyze als UEd. gedaan. Ook wilde ik hem het weinige overfchot van moed, welke hem na uwe fterke uitdrukking nog was bygcbleeven, niet geheel beneemen.
Hy



C 3J )
Hy begeerde immers van hetoogenblik af, waarop hero, door Uhet doodvonnis was aangekondigt, geen voedzel meer te gebruiken; zeggende tegens zyn Echtgenoote: wat kan • my het eeten helpen zo ik dog ficrven moet ?
Ik Zeide hem alzoo , daar hy myn Advys begeerde te hooien: dat zyn Accident van het uiterfte gewigtwas, en ik hem alzoo met geene geneezinge konde vleijen. Dog dat 'er voorbeelden waaren, dat opene Kankers nog eenigen tyd onderhouden waren en haar voortgang gefluit geworden. Hierop antwoordde myde Lyder, als ik maar nog iets mogte leeven , ik zoude de opening, als het dog niet anders zyn kan , gaarne met geduld draagen.
Veele beroemde Mannen zoude ik immers kunnen aanhaalen, die myne woorden, als UE,d. myn gezegde niet verdi aaid hadde , zouden Itaaven. Maar wat zoude my zulks helpen , dewyl zelfs een Heer Doctor my onder 4 oogen durfde zeggen , dat 'er nooit voorbeelden waaren, dat iemand nog eenigen tyd aan eenen openen Kanker geleeft had, maar welaan een Scirrh.ns» i. .
En zoo een geleerd Man niet beeter weet, of laat ik liever zeggen niet beeter weeten wil, wat wil men dan van my vergen, die nooit hooge Schooien bezogt heb. En nog een ander Heer Doctor wilde het gebrek niet eens onder de Kankers gereekend hebben.
Dog uit refpect heb ik hunne naarnen hier niet geplaatst.
Zie daar myn Heer! zo verfchillende zyn de denkbeelden der flervelingen. Verders was UEd. met allePerfoonen die tot het Confult uitgekoozen waaren, uitgenoo; men met de myne, vergenoegd, dewyl ik nog zo Jong en ongeoefend was, en by UEd. niets meer als het welzyn van
den



den Lyder behartigd wierd : dat is braaf, en maakt een geroep door de geheele Stad.
Maar zoudt gy Myn Heer! u wel zo zeer hebben kun* ren verneederen , om eens anderen raad te vraagen i wiéns Jaaren meer met deUwe als myne overeenkomftig waaren? Ik geloof van niet, en dit blykt wel hier uit, dat bet Confult niet door U, maar op verzoek van den Lyder en den Heer Lenzius is aangelegd geworden. In dit fluk ftraalt zeekerlyk zo veel nieedelyden (waarvan UEd. gewag maakt) niet door.
Maar het is immers aan de meeste flervelingen eigen,' dat zy op zig zelfs zo veel vertrouwen, en hunne Mebroeders zoeken te veragten; en. hun eigen belang óm te zecgepraalen, is een algemeene plaag, en wel voornaamelyk in onze kunst, die een mensch tot onderwerp heeft, welke waarlyk ook veeltyds het flagtoffer van een grillig hooft moet worden.
Hier by herinnere ik my, dat ik zedert myn verblyf in Harlingen altoos een prikkel in Uwe oogen geweest ben. Ik maake alzoo het volgende befbit, dat Ul£d zig deeze geleegenheid ten nutte gemaakt heeft, om my by onze Medeburgers als een zeer onbekwaam Schepzel af te maaien, en om U zo veel te hooger ten top te vyzelen.
Dog Myn Heer! hoe hard my zulks als een Jong aanvanger ook valt, zal ik alles met geduld verdraagen, en altoos tragten myn best ten nutte der Lyders aan te wenden, 'twelkookmyn doelwitwas, als ik in de maand December 178? , by het Meisje met naame Catharina *<ïodhelp geroepen wierd. Hetzal uw geheugen dog nog niet ontglipt zyn, ik meen de Lyderesfe met het Ulcus Noma. Maar toen had ik naar uwe gedagten ook al mis getast.
Gy durft my zeggen , als ik het ongemak in dien
graad



C 37 )
graad als UEd. gezien had , zoude ik 'er zo ligt niet toé overgegaan ;zyn. Ik zal U dan rondborllig bekennen, dat ik zulks in dien graad gezien heb, toen het zig 't ge* vaarlykst aan het oog vertoonde , en UEd. tegen de Styfvader zeide : daar kan niets van koomen. En de Moeder U gevraagt hebbende wat UEd. gedagten waa« ren? kreeg zy genoegzaam geen antwoord. De Vrouw hier op verleegen , en ziende dat het kwaad hand over hand toenam, en gehoort hebbende dat P. Coulbaux, welke verfcheidene Scorbutike Ulceraties aan de Lip hadde, in weinig dagen , door my herfteld geworden was , door het fimpele Geneesmiddel Aq. Salv. Mei. Rofar. Tinct. Mirrhae Spirt. Sal. Mar. kwam zy ook tot my , zig verbeeldende dat het gebrek haarer Dogter gelykzoortig met dat van gemelde Coulbaux was. Het welke waarlyk ook dezelve fcherpte, dog in een hooge. ren graid ten gronde had*
Zy fmeekte my dan op het needrigfte of ik haare Dogter niet wilde koomen zien ? Ik zonder te vraagen of iemand daar over practifeerde of niet, en door medely. den bewoogen , volgde haar en vond het Meisje zo als ik hier in het kort zal ter nederftellen: namentlyk met den hoogden graad van Gangraena aan de onderlip, allemusculeuzedeelen van de Onderkaak, als ook van den halsen wangen, waaren derk gezwollen en glinderende, uit het Ulcas zelfs ontlaste zig een fcherp en dinkend vogt. Ik gaf haar het volgende middel als : Mei. Rofar. Tinkt. Mirrha; Spirt. Sal. Mar. in welke colutie alle uuren wieken nat gemaakt en op het Ulcus geappliceert wierden. Dog hier mede vorderde ik genoegzaam niets , de keel wierd derk bezet, en de Lyderesfe met verftikkinge gedreigd.
Ik herinnerde my het zeggen van den Baron vanStorck
in



(38 )
in zyne Inleiding der Pathologie, dat het narnelyk iri zwaare gevallen beter was een twyffelagtig of niet beproefd middel in bet werk te Hellen, als den Lyder aan zyn Noodlot over te laaten, of hem volgens de konst naar d2 andere Waereld te zenden.
En ik meende ook niet geheel mis te zyn, als ik een Cataplasma ex Flor, Chammomil Sambuc. Herb. Scordium Gum. Camphor in fq Oxiciert gekookt , op de Gangraeneerde Lip , die toenmaals de groote van zes andere had, als ook om den bals leide. En dat ik my niet bedroogén hadde , heeft de uitkomst geleerd , toen ik tot myn groote blydfchap zag , dat toen het gemelde Cataplasma 24 uuren gebezigd was, de voortgang van het heete vuur geftuit, de zwelling merkelyk vermindert, en de keel ruimer geworden was. En dit fchryf ik aan de Stimuleerende kragtvan het Cataplasma toe , het welke door den aandrang der vogten te vermeerderen, eene fcheiding tusfchen het gezonde en het verftorvene te weege gebragt heeft.
Ik nam alzo het verftorvene, als los hangende j door het ftaal weg, en verbond vervolgens het gebrek met Mei. Rofar. en Pulv. Mirrha», en ik zag dat dit middel vermogende genoeg was om haar, zonder een .merkelyk lidteeken , te geneezen. Zy dient thaus in Medenblik en leeft zeer gezond.
Dog Myn Heer, deeze kuur heb ik niet uit minagting voor UEd. of op my zeiven vertrouwende op my genomen; geenzins, zo laag konde ik niet van U denken, ik heb integendeel aan de Moeder van de Lvderesfe gezegd, dat zy aan U eenen zeer ervaaren Heelmeester had, wiens handelwyze ik niet zoude kunnen verbeteren; dog hierop wierd my geantwoord ,



( 39 )
woord, dat zy zulks anders ondervonden hadde, dog waar van ik hier zwygen wil.
Genoeg, het Meisje is geneezen , en zo ik in myne handelwyze misgetast hebbe, zal ik my verpligt agten als UEd. zulks Waereldkundig maakt, en dezelve Verbetert.
Maar hier voor heb ik niet een enkel Stuivertje bogeerd , zo als UEd. zig op Pag. ai. heeft gelieven uit te drukken, dat ik, een Jong Chirurgyn van weinig ondervinding , my maar alleen om het geld en niet met het oogmerk om myne Lyders te helpen, tot iets laat overhaalen.
Hoewel een Arbeider zyn loon waardig is , het welk ons ook niet van weidenkenden zal geweigerd worden ; egter geloof ook en weest verzekert, dat ik my niet uit vvinzugt, maar uit waare Menfchenliefde , en de aanzoeking van goede Vrienden, tot het behandelen des in zyn leeven lydenden Pieter Asmus heb laaten overhaalen.
UEd. zoude immers gaarn gezien hebben, dat men den Lyder aan zyn Noodlot had overgelaaten , dit [is gebleeken aan het zeggen van U tegens den Heer Len' zius, dat het liegt zoude zyn als een Chirurgyn in Harlingen zig durfde onderwinden den Lyder by te ftaan.
Maar ik ftelle my dus gerust, en houde my by my zeiven verzekert, dat ik altoos getragt heb en nog trag* ten zal myn best te doen, en dit boezemt my moeds genoeg in om Uwe lasteringen niets te agten : en alzo te eindigen met te zeggen :
Ben



Ben ik maar by my verzeekert * Dat 'k heb naar vernuft gedaan, Zoo hoor ik andren ftout geklap Met een zagten grootmoed aan.
Ik zoude wel in ftaat geweest zyn met weinig moeite UEdle benevens de andere twee brieven letterlyk te beantwoorden, maar dewyl ik my verbeeld hebbe dat de Heelkunst, als ik my van zulk een ftof bediend hadde , even zo weinig als door UEd. fcbimpfchrift eenig voordeel zoude kunnen trekken , heb ik zulks geftaakt; wel overtuigd zynde, dat ikmynentyd veel beeter kan befteeden.
Ik ben UEdle
D.W. Dienaar J. A. KEIZER.
Harlingen den ao February 1787-