EENIGE GEHEIME ONDERRICHTINGEN
BETREFFENDE HET
DRUKKEN
VAN
CHITSEN en CATOENEN,
ALS MEDE DE
BLAAUWKUIP.
BENEVENS
EENE EENVOUWDIGE, WAARE EN ONFEILBAARE WYZE, OM ALLE SOORTEN VAN KLEUREN IN EENE VLOEISTOFFE TE BEREIDEN; OM OP ZVDEN STOFFEN EN IN MINIATUUR TE SCHILDEREN, TEEKENIKGEN TE YVASSCHEN, ENZ.
ALS MEDE
KORTE MANIER OM ALLERLY VRUCHTEN EN TRONIES VAN WASCH TE GIETEN EN TE KLEUREN.
GEVONDEN IN DE NAGELAATENE SCHRIFTEN VAIf
JOHANNESKOK,
ln Leven voornaam Kunstverlakker in de Oudemanhuis Poort te Amflerdam.
NU EERST IN 'T LICHT GEGEEVEN.
Te AMSTERDAM, By gerr1t BOM. 1794.






VOORBERICHT.
D it Werkje heeft men gevonden onder de nagelaatene Schriften van den voornaamen en beroemden Kunst-Verlakker Johannes Kok: Hy zelve is 'er de Schryver niet van; maar een voornaam Tekenaar en Verwbereider heeft het befchreeven; doch Kok heeft 'er zich in zyne Kunst meeflerlyk van bediend , en veele Artikelen beproefd en goed bevonden , voor zoo verre die in zyne Kunst te pas kwamen ; de overigen zyn door andere beproefd en goed bevonden.
Dit heeft den tegenwoordigen Bezitter en Uitgeever bewoogen, om het tot alge* a meen



iv VOORBERICHT.
meen nut en gebruik in 't licht te geeven; geloovende hier mede aan het Algemeen en byzonderlyk aan de Lieden van die Kunften, welke in het kennen en bereiden van Verwen van allerlye Kleuren belang hebben, als Drukkers Schilders op allerlye Stoffen, een aangenaamen dienst te doen. Indien deeze Uitgave aan zyne verwagting beantwoordt, zullen de Koopers hun voordeel, en de Uitgeever zyne belooning daar uit bekoomen.
EENIGE



EENIGE GEHEIME ONDERRICHTINGEN
bic treffende het
DRUKKEN
van
CHITSEN en CATOENEN;
als mede de
B L A A U W-K U I P.
Artikel I.
Manier om H bytend zwart door oud Yzernat te maaken; zeer goed en beproefd.
Neemt eene hoeveelheid oud Yzer, wascht het ichoon af, en doet het in een Vat of Ton, giet op 5 pond Yzer 12 pinten goeden Azyn; de Ton dient van onderen mee een Kraan of Tap voorzien te zyn, waar door men 'c vogt 334 maal 's daags aftapt, en het wederom in gemelde Ton overgiet; en dat geduurende zes weeken lang; men doet nog by de vyf pond Yzer 3 ponden Koperrood, en zo veel Indisch Hout, mee 2 oneen geftooten Gainooten, hoe ouder hoe boter; wanneer het te dik: wordt giet mtn 'er water by.
Ar



6 Onderrichtingen in 't Drukken van
Artikel II.
Om Drukzwart klaar te maaken.
Neemt van gem: Vogt en doet op yder pint f once Antimonie en § lood Cyperfe Vitriool; om 't nog fchoonder zwart te maaken, voegt men 'er nog by i lood Vylfel van rood Koper,met Sterkwater tot poeder gebrand; men laat het alles te famen een 1 uur kooken , geftadig fchuimende; vervolgens gomt of flyffelt men het; voor yder pint Verwe gebruikt men i pond Arabifche Gom of een $ pond Styffel apart gekookt.
Artikel III.
Andere manier om Zwart met Yzervylfel te maaken, goed voor Zwart, Violet en vast Geel, beproefd.
Neemt zuiver Yzervylfel, 't geen men in de lucht op een witte houten plank laat roeften, ai. voorens het 5 a 6 reizen gewasfchen te hebben; befpreng 't van tyd tot tyd met Pekel van Haring of met Pis; wanneer 't zelve aan de eene zyde geroest is, keert men 't om, en laat de andere zyde op de voorige wyze roesten, als dan ftoot men 't wat fyn en doet 't in een Ton ; op ieder pond Vylfel giet men 6 pinten Azyn, men tapt het vogt af en handelt 'er mede als boven.
Artikel IV.
. Om deeze Compofitie tot Drukzwart klaar te maaken.
Op 12 pinten van dit Nat, doet men 9 oneen Antimonie, 4 oneen Cyperfe Vitriool, en 4 oneen Koperrood; men laat dit op dezelfde wyze als hier
boven



Chitsen en Catoenën, enz. f
boven kooken;omhet te Gommen neemt men 3I pond Styffel, die men in koud water in een byzondere pot moet weeken; de Verw van 't vuur genomen zynde, doet men 'er de Styffel in, ge. ftadig roerende tot dat 't koud is; wanneer men 't door een zeef of iets anders giet, en dan is 't tot gebruik gereed.
Artikel V.
Compofitie van Eerst Violet of Hoog Violet.
Neemt 12 pinten Zwart van Art. I. doet daar by 6 pinten Azyn, 3 pond Salpeter, 3 pond Sal Gemme, 4 oneen Cyperfe Vitriol, 4 oneen Koperrood, 8 oneen Sterk Water op Kopervylfel getrokken; men gomt en kookt het even als het zwart,
Artikel VI.
Manier om Sterk Water op Kopervylfel te trekken.
Op 4 ponden Kopervylfel giet men een pond Sterk Water ineen glazen Fles,ongekurkt en aan de lucht blootgefteld, om van de lucht, die 't van zich geeft, geen hinder te bekomen; men laat 'dit werken tot dat 't zo groen als gras is, en men bewaard Lot tot gebruik.
Artixel VIL
Om een tv/'ede fchoon Violet te maaten.
Neemt \ Zwart, Art. I. en half Azyn, doet by 12 pint 3 pond Salpeter, 3 pond Sal Gemme, 1 once Cyperfe Vitrio', 1 lood Koperrood,?lood Hal Amooiac, kookt en gomt het als boven.
A 4 Ar-



8 Onderrichtingen in 't Drukken van Artikel VIII.
Om tweede Violet te maaken.
Neemt | van de Verw Art. III. en half Azvn, en doet by 12 pinten, 6 pond Sal Gemme en § Jood Sal Amomac, Iaat dit alles kooken, en ver. der als boven.
Artikel IX.
Om 't derde of helder Violet te maaken.
Neemt een deel Verw, Art. III. en twee deeJen Azyn, doet by ieder pint 3 oneen Salpeter en i5 once Sal Gemme, i once Spiritus Sal: Amon:, kookt het als boven.
Artikel X.
Om 'f derde Viola in grooter menigte en minder kostbaar te maaken.
Doet in een keetel zeven emmers klaar Wateren zo veel van de Verwe Art. I., doet daar by 2 pond Sal Gemme, laat dit famen i§ uur kooken wel zorg draagende het geftadig tefchuimen:men giet t vogt over m een Kuip, en laat het 4 dagen ltilitaar,, als men 't wil gebruiken,gomt men het met 1 pond Gom op een mingelen, of anders 4. oneen Styffel. *
Men verftaat hier door een Emmer of Puts 12 mingelen Parysfche maat.
Artikel XI. Ander helderder Violet.
Na dat men 36 emmers dik Gomwater in een hup gegooten heeft, doet men daar by 16 cm.
mtr-



Chitsen en Catoenen, enz. 9
mers Zwart, Art. ï. en 2 pond Sal Gemme, fyn geftooten; alles wel ondereen gemengd zynde, giet men't door, en kan aanftonds gebruikt wor. den.
Artikel XII. Ander Violet, voor Gronden.
Neemt 60 mingelen Zwart, Art. I. kookt, gomt en fchuimt het naar gewoonte; doet 'er dan by 60 mingelen Water, waarin 6 pond Levendige Kalk en 50 pond Salpeter gefmolten is, mengt alles wel door een, en giet het door: goed en beproefd.
Artikel XIII. Ander Violet.
Doet in een fchoone aarden pot 60 mingelen Zwart, Art. I.,5 mingelen dik Gomwater, 1 pond Sal Gemme; alles wel onder een gemengd,is de Verw klaar.
Artilel XIV. Ander lichter Violet. Neemt 6 mingelen der Verwe Art. XIII. en 4 mingelen Azyn, dit gegomt als vooren; goed bevonden.
Artikel XV. Ander.
Neemt 6 pinten van Art. XIII. met 15 pinten Gomwater; meede goed bevonden.
Artikel XVI. Ander Violet.
Neemt 1 mingelen Zwart, Art. I., 2 mingelen dik Gomwateren 1 once Sal Gemme, alles onder een gemengd en doorgegooten: goed bevonden.
A 5 Ar.



lo Onderrichtingen in 't Drukken van
Artikel XVII.
Ander zeer fchoon en vast Violet.
Doet in een kuip 6 emmers Yzervogt, gemaakt van witten Bierazyn, 3 emmers Wynazyn, doet daar by «50 ffi wei fchoongemaakt oud Yzer,laat dit geduurende 6 dagen ftaan trekken, doet 'er dan nog by 1 pond SalSaturni, Loodfuiker ; tapt het vervolgens klaar af, en gomt het als vooren.
Artikel XVIII.
Manier om eerst Rood, zeer vaste Kleur te maaken.
Doet in een aarden pot 7 oneen geftooten Roomfchen Aluin i§ once Sal Amoniac, i| once Sal. peter, 1 once wit Rottekruid of Oprement; alles tc famen wel geltoten en gefmoltenin 1 pint Azyn geduurende 24 uuren; fmelt dan apart i| once Alicantfche Wiedasch, wel fyn geftooten, meede in Azyn ; men moet opletten, dezelve van tyd tot tyd om te roeren, tot het niet meer fchuimt; giet het a's <lan op het voorige, en doet 'er dan nog by | tv.crj Loodfuiker en i| pint Water; laat het te iiiamen eenige minuten kooken, geftadig roerende; men gomt het volgens gewoonte.
Artikel XIX.
Tweede Rood.
Meng te faamen 4 oneen Aluin (Roomfche),' 1 once Sal Amoniac, è once Salpeter, | once Oprement, | once AMantfche W'icdasch, 2 oneen gecalcineerden Aluin; alles fyngeftooten en by den anderen gedaan, giet'er dan op \ pond Gomwater, dit moet zo lang geroerd worden tot dit alles geimolten is, en dan is de Verwgereed,;
- Ar-



Chitsen en Catoenen, enz. I£
Artikel XX.
Om eene anderefoorte van Rood te maaken.
Giet 2 pinten Water op i pond Roomfchen Aluin, doet die op 't vuur fmelten; doet 'er dan by i| once wit Rottekruid, i| once Goudgelit, 4 oneen Loodfuiker, f once Antimonie, \ once Sublim: Corrofiv:, i once Alik: Wiedasch, fyn geftooten; laat dit faamen op een zagt vuur fmelten ; en Gomt het als naar gewoonte.
Indien men hieronder mengt een twintigftegedeelte van een mingelen van 't Zwart,Art. I. bekomt men een buitengemeen hoog Rood, naar 't Purper trekkende; beproefd.
Artikel XXI.
Ander zeer fchoon Rood.
Laat in een bekwaame quantiteit Azyn, fmelten 4 oneen Roomfchen Aluin., | once Sublim: Corrofiv:, i once wit Rottekruid, fonce Loodfuiker, | once Alikantfche Weedasch, doet hier by I glaasje Spiritus Vini; meng dit in 3 pinten Gomwater onder een, en 't Rood is klaar.
Artikel XXII.
Derde Rood.
Laat in 2 mingelen Water; fmelten 1 once wit Rottekruid, j once Alikantfche Wiedasch met Azyn klein gewreeven, en % glaasje Spir. Vini als boven, is zeer goed.
Ar-



12 Onderrichtingen in 't Drukken van
Artikel XXIII.
Ander uitmuntend Rood, om fyn Doek in een groote menigte te verwen.
Men doet in 43 emmers Water, fmelten 6© pond Roomfchen AJuim, giet dit in een kuip met twee pond Terra merita of roekoe; doet vervolgens in de kuip 6 pond Alikantfche Wiedasch 6 pond Sal Amoniac, 8 pond Salsfaris, en nog 6 emmeren heet water; dit alles wel geroerd en famengemengd hebbende, laat 'c als dan 24 uuren ltaan; wanneer men 't met Arab. Gom wil gommen, moet men 10 pond in Aluin gefmolten hebben ; en wann&er men zich van Styffel bedient • zo gebruikt men 10 au pond, apart gekookt doorgegooten en onder de verw gemengd.
Artikel XXIV.
Ander zeer fchoon Druk-Rood, om op ongegald Doek te drukken.
Doet in een pot 20 pinten,houdende 6 pond, fynen Roomfchen Aluin; giet daarop 10 pinten beet water, § pond Alikantfche Wiedasch,en | pond Loodfuiker, laat dit 4 dagen trekken, ieder dag * maal omroerende, doet 'er daarna 16 pinten zeer dik Gomwater by, en de verw is klaar.
Artikel XXV.
Ander Bruin.Rood, fyn Rood genaamd.
Doet in een kuip no pond geftooten Gom; giet hier op 108 mingelen heet water, roert hec geftadig om, fot dat de Gom gefmolten is; doec 'u dan öy j pond gemeene Vitriool, 5 pond Lood.
wit,



Chitsen en Catoenen, enz, 13
wit, 25 pond Roomfchen Aiuin, Cbyzonder in 15 pinten water, gefmolten) giet dit op alles, *t geen de verw geduurende een 4 uur doet gisten; men moet het geftadig roeren , tot dat al* les gefmolten is; dan doet men "er een pond roekoe by, en een glas Zwart Art. I, en giet het door, om te gebruiken.
Artikel XXVI.
Ander Rood.
Laat 55 pond Roomfchen Aluin in 4 emmers beet water fmelten,doet 'er by 6 pond Loodwit, byzonder geweekt, 3 pond Alikantfche Wiedasch, ook apart gefmolten, meng en roer dit wel te laamen, en laat het 24 uurcn ftaan; giet 'er dan 8 emmers Gomwater op, giet het door, enbedient 'er u van.
Artikel XXVII. Andere foorten van Rood.
Doet in een Kuip 200 pond geftooten Gom, giet daar op 14 emmers heet water, roert het wel om, tot dat de Gom gefmolten is; doet 'er dan by 10 pond Alikantfche Wiedasch, (apart geweekt) zes pond wit Rottekruid, (mede apart geweekt;) 50 pond Roomfchen Aluin, byzonder, in 6 emmers heet water gefmolten; 6 pond Meekrap, die men met den Aluin in het voorn, water doet: giet dit in de Kuip, waarin de Gom is,en doet daar nog 5 pond Krytwit, (medeapart gemengd,) by; indien de voorgemelde materiaalei! goed zyn, zo moet de verw opzwellen;daar. om moet men zorgen, dat de Ketel groot genoeg is, ten einde de verw niet zoude vcrJoorcn gaan.
Ar-



14 Onderrichtingen in *t drukken van
Artikel XXVIII.
Ander fchoon en goed Rood.
Doet, in een genoegzaam groote Ketel n2 pond Aluin, giet 'er 9 emmers hauw water op, laat dit geduurende 24 uuren fmelten; doet 'er by 8 pond Loodwit, (apart geweekt) 25 pond Loodfuiker, SalSaturni, (mede apartgeweekt) en 15 emmeren Gomwater; meng dit alles wel te laamen, en giet het door: beproefd.
Artikel XXIX.
Anders.
Doet 46 pond Roomfchen Aluin in een Kuip, met 5 emmers water;laat dit 24uurenftaan,doet er by 6 pond Loodwit (apart geweekt) 4 pond Alikantfche Wiedasch, (mede apart geweekt) en 6 pond Sal Saturni. Meng dit alles te faamen in 17 emmers Gomwater, en giet het door als vooren.
Attikel XXX.
Ander Engelsch Rood.
Doet in een pot, houdende 30 pinten, 8pond geftooten Aluin, 1 pond Alikantfche Wiedasch , geftooten en geweekt in Azyn, 1 pond wit Rotre. kruid, met water geweekt, en 2 oneen Potasch • giet dit op 10 pinten heet water, en roert het wel om; doet er dan by 1 pond Loodwit, (apartge. weekt) 1 pond Opriment en 18 pinten Gomwater, roert het wel door een geduurende I uur, en giet het door. '
Ar.



. Chitsen en Catoenen, enz. 15
Artikel XXXI.
Ander uitmuntend Rood, voor fyn Doek.
Doet in een pot, houdende 28 pinten, 6 pond fyne geftooten Roomfchen Alluin; giet daar op 12 pinten heet water , roer het om, geduurende een uur; doet l'er dan by 1 pond Alikantfcho Wiedasch, f apart geweekt) 2 pond Cypcrfche Vitriool, en 1 lood Salpeter, roert het een uur lang om, doet 'er dan 3 pond Sal Saturni by: giet 'er 14 pinten Gomwater op, en laat de verw 24 uuren ftaan, en als dan is zy tot gebruik klaar.
Artikel XXXII.
Ander fchoonder Rood.
Giet op 21 pond Roomfchen Aluin, fyn geftooten, 48 pinten koud water, en roert bet wel om; doet daar by 2 oneen Cyperfche Vitriol, 4 pond Alikantfche Wiedasch, (apart geweekt,) 3 pond Loodfuiker, en 28 pinten Gomwater, genoegzaam dik; roert dit alles te faamen, en 't is klaar.
Artikel XXXIII.
Manier om een ide en 3de Rood te maaken.
Men neemt evengelyke deelen van 't Rood Art. XXIV. en Gomwater, en om ligt Rood te maaken, mengt men 't tweede Rood van dit Artikel, en even zo veel Gomwater.
Ar.



l6 onderrichtingen in 't drukken van
Artikel XXXIV.
Om Rofe-Rood te maaken.
Op een pond Brafilien of Fernambuk hout, dat 24 uuren in Regenwater geweekt heeft, giet men agt pinten van 't zelve water, \ once Agarik of Duivelsbrood, gefchraapt ,1 lood Spaanfche Vliegen ; dit kookt men te faamen, tot dat het op de helft verminderd is; men giet het door, en om 't te gebruiken, doet men daar 2 oneen fyn geftooten Roomfchen Aluin, of Cremor Tartri by, meer of min, naar men de kleur hoog wil hebben; tot het gommen gebruikt men tot ieder mingelen | pond Arabifche Gom.
Artikel XXXV.
Om een Muskus Kleur te maaken, en lncarnaat om Gronden te drukken.
Voor Muskus mengt men het Rood Art. XVII. met 3 deelen van 't Zwart Art. I. en voor 't Incarnaat mengt men 10 deelen van 't Rood met een deel Zwart.
Artikel XXXVI.
Manier om de Stukken zonder Meekrap tekooken.
Men doet in 24 pinten Rivierwater, een pint van 't vogt Art. XXVI, en men haalt 'er het goed , even als in de Meekrap door, met dit onderfcheid, dat men het, eer de Ketel kookt,'er uithaalt; men fpoelt en bleekt het, als naar gewoonte.
Ar.



Chitsën Catoenen, enz.
17
Artikel XXXVII.
Manier om de Stukken in Cochenille te kook en.
Men laat in een aarden pot 10 pinten Water met \ pond Cocbenielje, geduurende f uur, kooken; vervolgens giet men 't in de ketel, waarin men de Stukken wilkooken,en men giet by ieder pint van die Verwe 24. pinten Water; en men haalt 't Goed, even als in de Meekrap, door.
Artikel XXXVIII.
Andere manier om de Stukken te kooken;te weeten in Zwart, Citroen, en Olyf.
Die Stukken moeten met het Roodengewoone Zwart gedrukt zyn; en om Olyfkleur te maaken, drukt men met een mengfel van licht Rood en licht Violet; vervolgens maakt men een fterke afkooking van Brem, een geel Kruid ; na hetzelve geplukt te hebben, fnydt men het door midden, en gooit het wortelënd weg, om dat men zich maar van de andere helft bedient; men doet by een mingelen van die Verwe, 24mingelen Water, vervolgens kookt men de fhikken 'er. in, even als in de Meekrap; als dan wordt men met vermaak gewaar, dat al 't geen Zwart gedrukt is, Zwart blyft, het Rood wordt Geel, en het mengfel van licht Violet en licht Rood , wordt Olyf; men fpoelt het als boven.
Artikel XXXIX.
Om vast Druk-Geel te maaken.
Men neemt zo veel Yzervylfel als men wil, geprepareerd zo als Art. 1. is gezegd;men doet het in een Ton, en op ieder pond giet men 6 pinten B goe.



18 Onderrichtingen in 't Drukken van
goeden Wynazyn, \ once van de geelfte Oprement, \ lood Koperrood, en zo veel Safraanals men tusl'chen de vingeren kan vatten; kneust en vryft het wel met den Azyn, en laat het geduurende 6 weeken ftaan trekken,-het vogt 'erdagelyks drie of viermaal aftappende en wederom opgietende; vervolgens kookt en fchuimt men het, en gomt het als naar gewoonte.
Artikel XL.
Om vast Blauw te maaken , om mede te Schilderen en te Drukken.
Men doet in een nieuwe aarden pot 4 oneen ongebiuschte Kalk, en 4 oneen Alikantfche Wiedasch , fyngeftooten; men laat die twee dingen te famen kooken; vervolgens kleinst men het door Kleins-papier, en doet op 9 oneen van dit vocht 1 once Indigo Guatipialo, met dezelve Loog fyngevreeven, § once fyngeftooten Arabifche Gom; men laat dit alles te laamen kooken, tot dat hec bovenfte fchynt te glimmen als rood Koper, en dan is de Verw klaar. Beproefd.
Artikel XLI.
Om een ander vast Blauw zonder Indigo te maaken.
Men doet in een nieuwe pot 3 oneen ongebluste Kalk, 2 oneen fyne Alikantfche Wiedasch, I once Montpellierfe Wynfteen en 3 pinten Regenwater: laat het alles geduurende I uur kooken; kleins die Locg, en doet by ieder | pint 4 oneen Engelfche Lakmoes; doet 'er nog 1 loot Opre. ment en 6 oneen Arabifche Gom by, vryft hec alles wel, en doet het, als boven kooken. Bcpoefd.
Ar-



Chitsen en Catoenen, enz. 19
Artikel XLII. Om vast Blauw te Drukken.
in plaats van Kalk, zoals boven, neëmt mén Lynzaad; laat dit in een goede menigte Water Kooken, en men giet het alles in een groote tobbe* in plaats van Gomwater: vervolgens legt men een raam van gewacht Doek 'er op, daar na een kleinder dito daar in, waar van de grond of bodem van Vilt, ofKemelshair, moetzyn, waarop men de Verw uitfpreidt; men moet groote zorg dragen * wanheer met 't werk ftaakt, de plank waar van men zich bediend heeft, als meede 't Vüteraam, welfchoon te maaken; ook moeten de Stukken, die men drukt, wel geklanderd zyn.
Artikel XLIII. Ander vast Blauw , om met Penceel ie gebruiken. Doet op 8 pinten fchoon Water 6 oneen PotaschofLoog, 2 oneen Wynfteen, fyn gefloten, i loot fyngewreven Indigo, i pond fyne on^ebluschte Kalk, kngzarnerband in de pot gedaan; laat dit alles te faamen \ uur kooken; gomt het mee Candyfuiker tot zo lange dat het op het Doek niet meer fponsachtig is.
ArTikel XLIV.
Andere fiorte van Druk. Blauw.
. In een Ketel gedaan hebbende 20 pond gemalen Brafilienhout, giet 'er i4enimeis Water op;iaat het 24 uuren op een zagt vuur liaan trekken; het altoos warm houdende; doet 'er vervolgens by 4 oneen Meekrap, 2 oneen Roomfchen Aluin, 4: oneen fynge viee ven Indigo;maak het vuur flerkër, B % en



20 Onderrichtingen in 't Drukken van
en laat het tot op de helft verkooken; giet het dan door; en wanneer men 'er zich van bedienen wil, doet men by ieder mingelen 1 lood Cyperfche Vitriool , fyngeftoten, en gomt het met Arabifche Gom.
Artikel XLV. Manier om zogenaamd Engelsen Êlauw te maaken.
Dit Blauw gebruikt men niet dan op fyn Doek, en men heeft niet anders daar toe nodig dan Indigo, met Loog van Potasch gevreeven.
Om deze Loog te maaken , kookt men i pond Potasch in 3 pinten Rivierwater, tot dat het op een derde verminderd is; men kleinst deeze Loog door Papier; en om 'er zich van te bedienen, moet de Indigo zeer fyn gevreeven zyn, en tot een klaare bouillon, bekwaam om te drukken, gemaakt worden, enz.
Artikel XLVI.
Om Druk-Groen te maaken, en dat fchoon, goed en beproefd is.
Doet in een Ketel 15 pondgemaalen Brafilienhout, 10 pond Campechie-hout; l pond ongebluschte Kalk; giet hier op 12 emmers Water, laat het j verkooken; tap'er vervolgens het klaare af, en laat dit vogt geduurende een uur met 8 pond gekneusd Avignons Graan kooken, giet het dan door, en bewaar het in een weltoegeftopt vat; men gomt het naar maate men 'er van gebruikt ; men doet 'er, op ieder mingelen, § pond fyn gefloten Koperrood by: Goed en Beproefd.
Ar.



CHITSEN EN CaTOENEN, ENZ. 21
Artikel XLV1I.
Om een ander Groen te maaken.
Op 17 pond gemalen Brafilienhout, giet men 12 emmers Water, 11 pond Geelhout, 4 oneen Roekoe, en 4 oneen levendige Kalk; men laat dit alles te faamen f verkooken, en giet het door, laat dit vogt met 9 pond Avignons Graan, klein gegeftooten, kooken; als dan gegomd en behandeld als boven.
Artikel XLVIII.
Om een fchoon Druk-Geel te maaken, dat goed voor Gronden is.
Laat in | emmer Water 1 pond gebroken Galnooten trekken; giet dit aftrekfel in een Keetel met 5 emmers Water; doet daar by 20 pond Geelhout en 10pond Avignons Graan, gekneusd; laat dit tot op de helft verkooken; doet 'er dan by 3 pond gefmolten Glas Aluin; giet het door, en gomt het met Arabifche Gom.
Artikel XLIX.
Eene andere foorte van Geel, om met Penceel te gebruiken.
Doet 2 oneen Avignons Graan, fyn gefloten, I once Geelhout, 1 once Oranjefchillen en 1 once Granaatappelfchillen in 3 pinten Rivierwater of Regenwater; laat dit alles 24uuren weeken: kookt hec vervolgens 2 uuren, doet 'er § pond gefmolten Aluin, en de noodige Gom by: Indien men hec meer Jonquilje-Kleur wil hebben, doet men 'er een weinig Sterk Water, op Sal Gemme of levende Kalk getrokken, by.
B 3 Ar-



aa Onderrichtingen in 't Drukken van Artikel L.
Manier om de Koude Blauw-Kuip te maaken, voor dubbeldgedrukte Zakdoeken.
Men doet in een witte houten Kuip, op ieder pond fyngewreeven Indigo 2 pond Koperrood, 4 pond levendige Kalk en 12 mingelen Water; laat dit geduurende 24 uuren trekken, in welken tyd men het van tyd tot tyd omroert; men neemt een ander Water, op levende Kalk-getrokken, op ieder emmer 1 pond; men giet van dit Water 4 emmers op ieder emmer van't voorige: men laat dit alzo 8 dagen in de kuip ftaan, het dagelyks 3 a 4 maal omroerende; daarna probeert men het, door kleine lapjes doek daarin te doopen; — indien de Kleur goed is, zo moeten de lapjes groen uit de kuip komen, die door 't wasfchen blauw worden. Indien de Verw begint te verflappen, zo kan men ze verfterken, met daar wat Potasch, levendige Kalk, of Wynfteenpoeijer, by te doen.
Artikel LI.
Compofitie om een Bewaar-Drakzel te maaken.
Men neemt voor ieder pint Water, 6 oneen geftooten Gom , 5 lood Styffel, in koud water gemengd, 1 lood Terpentyn, £ lood Kaarsfmeer;. men laat dit laamen | quartier kooken , neemt het dan af, en doet daar by 8 oneen Pypaard, met Water, zo als de Styffel gemengd; men roert dit alles wel te faamen tot dat het koud is,- indien 'c vogt te dun is, doet men 'er nog zo veel Gom en Kaarsfmeer by als nodig is; men drukt met deeze C-ompoikie al 't wit, 't geen men voor de Kleur wil bewaaren en wit houden, wanneer men 't doek iö de Kuip hier vooren, befchreeven, kan verwen.



Chitses en Catoenen, enz. 23
Artikel LIL
Andere Compofitie, om Blauwe en Witte In* diennes of zogenaamde Porcelyntjes te Verwen en Drukken.
Men laat 8 oneen Gom fmelten in 4 pinten Water: neemt van dit vogt en vryft daar meede op een Marmerfteen § pondPypaard, en zoo veel wit Rottekruid, apart met 't zelve Water gevreven; meng het vervolgens faamen, en doet daar by 'c Wit van 4 Eijeren, en de grootte van een noot Schoorfteenroet; men doet al 't Gomwater 'er niet in eens op; maar alleen zoo veel gelyk, dat de Compofitie lyvig genoeg is, om daar meede te drukken.
Artikel LIII.
Manier om den Grond Paerlkleur te maaken.
Men neemt van 't Blauw,Art. XL,en doet 'er 4 maal zoo veel Water by; laat het kooken, en doet het in een fchoone Tobbe,om 'er het Doek in te doen; en wanneer de Verw koud is, haalt men het 'er met een molen uit. Eer men het Doek 'er in doet, moet men zorgen, dat de BewaarCompofitie wel droog is; men maakt den grond zoo hoog als men wil, door die dikwils door de Verw te haaien; daarna wascht men deCompofi. êie,die de witte bloemen bedekt, uit het Doek.
Artikel LIV. Om Olyfkleurden Grond te maaken.
Neemt Gaude en Geelhout, van elksevenveel, laat die geduurende 2 uuren kooken, met een vierdepart Potasch; dan neemt men Brafilienhout, 'c B 4 geen



24 Onderrichtingen in 't Drukken van
geen men een nacht te vooren apart geweekt heeft; dit laat men kooken met een weinig Koperrood; men doet dit laatfte by 't eerfte, naar maate men de Kleur min of meer hoog wil hebben; vervolgends wascht men het als hier vooren.
Artikel LV.
Geheim om Zwarte of Violetkleuren, die door de zon of fierke lucht verbleekt zyn, op te helderen.
Men doet op 2 oneen Brafihenhout, 3 pinten Water, laat dit op de helft verkooken; dit vogt doet men in de groote Ketel, en by ieder mingelen doet men 20 mingelen Water; wanneer alles genoegzaam heet is, haalt men'er de verkleurde Stoffen door, op dezelve wyze als door de Meekrap , alleen dat men die niet laat kooken; men wascht en bleekt het,om het weder te zuiveren.
Artikel LVI.
Middel om de Vlakken, die in H bewerken mogten koomen, weg te neemen.
Doet Zuuring in een aarden pot, met goeden Azyn, dekt het wel, en laat 't zoo lang ftaan tot dac het geel wordt, en begint te bederven; kookt bet dan een weinig; neemc het af, en doet'er by § lood Geesc van Vitriool opiederpint, en een lepel vol Limoenfap: om te verhinderen dat dit vocht niet verder loopt dan de Vlak, doet men'erkookende by 1 once Zeep op de pint; vervoJgends doet men 't met een Penceel op de Vlakken, terwyl de ftukken nog te bleeken liggen.
Ar-



Chitsen en Catoenen, enz. 25
Artikel LVII.
Geheim om Blauwe, Geele en Groene kleuren weg te neemen.
Men doet in 2 emmers Water i| pond Roomfchen Aluin, 1 pond Wynfteen en i|once Sterk Water; laat het te faamen wel kooken, en koud geworden zynde, haalt men't Goed'er verfcheiden reizen door; dan fpoelt men het, en haalt het vervolgends door, in een keetel met Potasch water en een weinig Limoenfap of goeden Azyn.
Artikel LVIII.
Om een fchoonen Glans aan 't Goed te geeven, na dat de Stukken klaar en gezuiverd zyn.
Na dat de Stukken wel gezuiverd zyn, fpoelt men ze wel in een Loopend Water; men kookt vervolgends een genoegzaame hoeveelheid Styffel, waarin men kookende doet,een weinig met Pis fyngevrcven Indigo, en toch maar even zoo veel, dat de Styffel eenige bbuwachtjgbeid daar door bekomt; wanneer men nu 't Goed daarmeede wil doorhaalen, doet men zoo veel Water als Styffel in een Kuip, en men wringt het Goed boven deeze Kuip, om de Styffel niet te verliezen; wanneer de Stukken droog zyn, rekt, en klandert men ze naar behooren.
Artikel LIX.
Onderwys om het Blauw, Geel en Groen aan te leggen, na dat de Stukken reeds gebleekt zyn.
Daar zyn verfcheidenerlei wyzen om 't Blauw, Geel en Groen aanteieggen op de Cbitfen: de een Drukt, de ander Schildert het met Penceel: de •B 5 laatfte



26 Onderrichtingen in 't Drukken , enz.
laatfte manier;is de beste: Ik zal ondertusfchen van beide ipreeken, om 't voordeel van 't een boven 't ander te kunnen beoordeelen. De geenen, die het Drukken; zyn verpligt te doen Graveeren, die foorten van Planken, die men Stoppers noemt: Men fpreidt het Blauw en het Geel in het Raam, gelyk de andere Kleuren, in acht neemende, dat daartoe expresfe Raamen moeten ?yn- men drukt eerst het Blauw; vervolgends wascht men de Stukkenaanftonds,Iaatendedezelve een weinig in 't water ftaan, en daar na droogt men ze; om 'er het Geel in te brengen, drukt men ze van gelyken; met die twee Planken maakt men drie Kleuren,Blauw,Groen en Geel; al'tGroen en Blauw moet met de Blauwe Plank gedrukt worden ; en het Geel en Groen meede met de Geele Plank: men begrypt ligtelyk, dat 't geen Groen moet zyn, met Blauw en Geel moet gedrukt wor. den; dat de Blauwe Bloemen niet door 't Geel gedekt worden, en dat men geen Blauw op de Geele Bloemen brengt.
TWEEDE



TWEEDE DEEL,.
Eenvouwdige, wa are en onfeilba are wyze, om alle soorten van KLEUREN in eene VLOEISTOFFE te bereiden, waarvan men zich kan bedienen om op zyden stoffen en in miniatuur te schilderen , teekeningen en plans te wasschen, papier, stroo en paardehair te verwen , enz.
JDeeze- Verwen veranderen de Stoffen niet, gelyk Jommigen hebben voorgegeven; maar zyn begaanbaar tegen de zon en fterke lucht.
No. i.
Pm eenefchoone Roode Kleur te maaken ,fchootier dan Carmin.
Neemt i once Carmin, de fchoonfte die men kan bekomen, laat dit in een nieuwe bruine aarden Pot of Kan kooken , met 6 pinten klaar Rivier of Regenwater; wanneer dit 4 a 5 minuten gekookt heeft, doet men 'er langzamerhand by | pint Geest van Sal Amoniac; om dat dit de Verw, gelyk Coffy doet opzwellen, moet men indachtig zyn, de pot of kan, zoo grootte neemen, dat 'er eens zoo veel in kan,dan de hoeveelheid van de Verwe die men begeert te maaken. Wanneer al de Geest van Sal Amoniac 'er in is, laat men 't nog een paar minuten kooken, en vervolgends Koud worden,en 24 uuren ftaan zakken;giet het als dan in een fchoone Fles klaar af, tot dat men



2? Om alle soorten van Kleuren
'c grondfap begint te zien; men moet deeze Verw zorgvuldig bewaaren, om die op zyn tyd te gebruiken. Men ontdekt 'er de fchoonheid en vasthoudendheid van, indien men 'er een droppel van op den nagel doet.
Men moet in 't bereiden deezer Verwe acht geeven, om het geftadig met een houten fpatel om te roeren. Het Grondfap kan men nog eens met dezelfde hoeveelheid Water en Sal Amoniacgeest, op bovengen: manier bereiden; dit verfchafc u een Licht Rood of Roofekleur, zoo fchoon, als de Natuur kan opleeveren.
No. 2.
Manier om het zoo zeldzaam en weinig beketid Bruin.Rood te maaken, waarvan Mr. Stoupanne zich bediend heeft, om zyne fchoone Pajtellen te maaken, dieniemand tot nog hem heeft kunnen namaaken.
Men neemt een pond Brafilien- of Fernambukhout, doet dit in een wydgehalsde Kelderfles, die vier pinten houdt, daarby een, once Roomfchen Aluin, fyngeftampt en gezift, op ieder laag Hout van vier vingeren breed, tot vier toe; vervolgends vult men de FJes met Mannenpis, die men eenigen tyd heeft laaten ftilftaan, wel acht geevende, dat men 'c geen gemeenlyk op den bodem der pot aanzet, daar niet bydoe,'t geen de Kleur zou doen veranderen; men laat de fles wel toegemaakt, en niet te vol gedaan, den tyd van een maand in de Zon ftaan trekken; na welken tyd de Verw gereed is. Wanneer men de proef daarvan neemt op Papier, bekomt men een tedere Roozenkleur, 't geen men zal bemerken in 't opdroogen bruinder te worden; ondertusfchen is deeze
Verw



IN EENE VLOEISTOFFE TE BEREIDEN. 29
Verw gefchikt om daar meede fchoon donker Fluweel Rood te verwen. Indien men de Stoffe gomt, zal men wel doen zulks onder 't droogen te verrichten.
No. 3.
Manier om alle foorten van Violet te maaken; byzonderlyk het fchoon Fluweel Violet, dat zoo raar is, en door veele Kunftenaars gezocht wordt.
Neemt een Kelderfles als hier vooren gemeld is, doet hier in, in plaats van Brafilie, Indisch of Violethout; men handelt hier meede als vooren, uitgenomen, dat men in plaats van Roomfchen, Aluin, Glas Aluin neemt. Dewyl. 'er veele verkiezingen in de Violetkleuren zyn, zo kan men die naar genoegen veranderen, door andere Kleuren hier onder te mengen. Het hier voor befchrevene accordeert hier meede volkomen,en maakt de Kleur hooger, of donkerder. Violet.
N°. 4.
Om Citroen Geel te maaken.
Avignons Graan , wel gekneusd en klein gemaakt, in een Fles als vooren, en die volgemaakt met Pis, waar in | pond Aluin gefmolten is, en voorts als boven.
N°. 5-
Om Goud Geel te maaken.
Een pond Roekoe in zes pinten Pis geweekt, dit te faamen in een koperen Keetel gekookt, ge. duurende een uur; doet daar by 5 pond Potasch,
men



30 Om alle soorten van Kleuren
men moet oppasfen, dat de verw niet overloopt $ wanneer de Ketel wat klein is; laat het dan nog | uurjköoken, en neemt het dan af, en giet het koud geworden zynde, in flesfen; deeze verw doet dezelve uitwerking op de,Zyde, als de Oker in de Olyverf, doch fehoonder en beter goudkleur.
Nó. 6.
Om een zeer raar en fchoon Blaauw te madkeri.
Neemt het beste Berlyns Blaauw * dat te békomen is, doet dit in een fchoone kom, giet hier op geest van Zeefchuim, tot dat 't boven 't Blaauw ftaat; dit brengt het Blaauw tot een deeg; laat het dus 24 uuren ftaan, gooic 'er daar na water by en giet het in flesfen; met 2 oneen Blaauw kan men een pint verw maaken ; dit Blaauw kan geene andere dan Gom Dragant verdragen; dit geeft een zeer donker Blaauw; men kan 't naar genoegen verlichten, door 'er van 'é zelve Gomwater by te doen.
No. 7-
Manier om alle foorten van fchoon Groen, zonder blaasgroen, te maaken.
Neemt 4 pinten water groen, mengt dit met balf zoo veel Citroengeel No. 4. zoo bekomt men een zeer fchoon helder rood. Ik zal hier de ma*nier aanwyzen om 't watergroen te bereiden voor de geenen, die 't niet mogten weeten: neemt I pond Wel gedroogd Koperrood en $ zo veel Mompelliëfchen Wynfteen, 't een en ander tot een poeder gefloöten; mengt dit alles te famen met een pint rivier of reegenwarer; flopt de fles wel digt toe, fchud ze tweemaal daags wel om, geduurende



IN EENE VlOEISTOFFE TE BEREIDEN» 31
rende 8 dagen lang; daar na filtreert hetengy hebt een zeer fchoon groen.
No. 8.
Om Grasgroen te maaken.
Neemt | pint Citroen geel No. 4. ongegomd, doet daar onder van 't blaauw No.6. tot dat gy denkt dat het hoog genoeg is: dit groen is bovenmaten fchoon, gaat nimmer uit; de ondervinding van deeze famenmenging zal u overtuigen, dat men hier door alle foorten van groenen naar begeeren kan maaken.
Met deeze vyf kleuren, te weeten rood, violet, geel, blaauw en groen, kan men alle kleuren die in de Natuur bekend zyn, maken. Ikzal'erhier eenige voorbeelden van verfcheidenerlei uitwerkfelen by voegen, ten einde de Kunstenaars in ftaat te ftellen, om op een zeekere wyze alle begeerde verwen, zonder veel moeite en kosten, te bereiden.
No. 9.
Waarneeming der vermengingen van de vloeihars Verwen, mtt de kleuren, die daar uit voortkomen.
Het Rood No. 1. met *t Violet No. 3. maakt zeer fchoon Purper, min of meer van 't een of ander maakt de kleur hoger of lichter Carmofyn.
Een weinig Rood No. 1 met Citroengeel No. 4. geeft Oranje, Goud of Granaat kleur.
Het Rood No. 1. met 't Groen No. 8. maakt zeer fchoon houtkleur, goed voor Terrasfen en ftronken van boomen.
't Citroengeel No, 4. met 't violet N. 3. geeft
een



32 Om alle soorten van Kleuren
een heerlyke roetkleur; doet 'er nog wat geel No. 5. by, zo bekomt gy een extra hoog en fluweelachtig roet.
Het Rood No. 2. met 't Citroengeel No. 4. gemengd, maakt een Auroorkleur; doet 'er een weinig blaauw No. 6. by, zoo bekomt gy een zeer fchoone houtkleur.
Vryft een weinig Loodwit met zeer klaar Gomwater, mengt 't met een weinig Rood No. i.zoo zult gy een verwonderlyke kleur bekomen.
Meng een weinig van dit met 'trood No. 2. zoo zult gy een heerjyke Carmofynkleur bekomen.
Een weinig ongegomd wit, gemengd met blaauw No. 7. zal u een blaauw verfchaffen, dat verwonderlyk is en nooit verandert.
Indien men dit wit gegomd, met het rood No. r. en Citroengeel No. 4. mengt, kunt gy alle foorten van vleeschkleuren bereiden.
Zoo men 't goudgeel No. 5. met'tvioletNo 3. mengt, maakt dit een fchoone aardkleur.
In 't algemeen kan men allerhande foorten van kleuren lot in 't oneindige op die manier vervaardigen , en door middel van 't loodwit maakt men de kleuren fchooner en glanziger dan allen die tot nog toe bekend zyn. De Schryver heeft geene der kleuren befchreeven, dan die door hem zeiven geduurende twintig Jaaren als Teekenaar en Schilder beproefd zyn; hy heeft 'er zich altoos met zeer goed gevolg, zoo in 't Miniatuur fchilderen op Perkament, Papier, Yvoir, als op alle foorten van witte Zyde Stoffen, van bediend.
No. 10



m EENE VlOEIsToFEE TE BEKEfDES. 35
No 10.
Om Saffraan van Mars en Venus te maaien.
Neemt een pond fchoon Koperrood; dat men zelf maakt is veel beter, dan dat men koopt; vier pond Potas in Oly gedaan hebbende, vryft daar mede c Koperrood, tot dat 't zelve zeer zagt is geworden, en doet dit in een groot glas, giet'er als dan iedere keer een weinig van die Oly in • ten einde 't zich niet aan den bodem van 't glas vast zette, eer dat alles is fyn gevvreeven; wanneer mi alles in t glas is, roert als dan de vuile kleur, die t in t glas bekomen heeft, om,en giet 'er de overige Potasch oiy by al roerende, dan is 't als een Svroop die niet te dik is; fchud het dik wils, een dag lang, om, laat hetdan een nacht ftilftaan; zo ziet gy 's morgens een doorfchynendeGranaatk leurde Oly er boven op dry ven; doet 'er die af en filtreer e door Papier, en doet 'er dan wedetora zoo veel Oly en Potas op, als gy 'er hebt afgegooten; roert het nog een dag om, en den an. deren dag giet 'er wederom zoo veel af als gy wilt. en filtreer het als boven; doet dit zoo lang" toe dat de Oly geen Granaatkleur meer aanüeemt • indien 4 pond Potasch niet genoeg mogte zvn' zoo neemt 5 of 6 pond, gy verliest 'er niets van! dan de drek of vuiligheid; vervolgens giet al 'c vogt dat door het Papier geloopen is (het welk omtrent 4 pinten zal bedragen; in drie mincelen reegen water, zoo zult gy *t water troebel en geel zien worden; 24uurenhiernagietdanditwat.ee m een andere pot zonder de geele poeder, dis er op den bodem blyft liggen by te doen; filtreer het dan wederom in een zeer fchcone pot. en wanneer al lm vogt is doorgejoopeo, zoziec gy r een



34 Om alle soorten van Kleuren
een geel poeder op 't Papier liggen; dit \s de Saffraan van Mars, 'c welk men als dan laat droo. gen.
Om de Saffraan van Venus te bekomen, moet men dezelve bewerking doen, en neemen, in plaats van Koperrood, Cyperfche Vitriool; men verfamelt al 't doorgeloopene water by elkander, en dampt bet op 't vuur uit tot een droog Zout, 'c welk men in een Fles moet doen, want het wordt wederom Potasch Oly, die men tot'c zelve einde wederom kan gebruiken, en is zelfs beter dan te vooren.
Het Gebruik dier Wee Saffraanen.
Vryft op een glas de Saffraan van Mars met gedistilleerden Azyn, verfterkc met eenige droppels fterk water, waar in yzer gefmolten is, deeze Saffraan is blaauw.
Vryft de Saffraan van Venus op dezelfde wyze met Azyn, waar in eenige droppels Sterkwater, waarin Koper gefmolten is; naar mate gy de kleur hoger of lichter begeert te hebben, doet gy 'er veel of weinig by, de twee Saffraanen te famert gemengd, geeven een uitmuntend groen; zynde beiden die Saffraanen van volmaakte nuttigheid.
No. ii.
Om fchoon Blaauw te maaken.
Neemt i once best Berlins Blaauw, i lood Oly van Vitriool en i lood gedistilleerden Azyn, vryft daar meede uw Berlyns Blaauw zeer fyn op een glas, hoe meer gy vryft, des te beter de verw zal fmelten; zet het alles ineen verglaasde pot opeen zagt vuur,en mengt 'c met gedistellcerden Azyn; men moet het op 't vuur houden en gëüa'dig omroeren ,



IN EENE VLOEISTOFFE TE BEREIDEN. 35
roeren, tot dat, wanneer men een droppel in een glas met water doet, 't zelve peheel Waauï wordt; neemt het als dan van 't vuur, en giet 'er van langzamerhand zoo veel gediftelleerden Azyn
doye' het in f ? ^ "itSaakt;
doet hec in een fles, en roert en fchud het dikwvls ter deegen om;laat het geduurende 3 dagenfta^n
^ebrme^°,geRS d0Or ^ 5 « be™ Indien gy vindt, dat de Kleur niet donker genoeg ,s, zet het wederom op 't vuur,en laaïden Azyn wat u.twaafemcn, zo bekomt gy een zeer fchoom Blauw. Beproefd.
N°. 12.
Om Groen te maaken. Maakt een fterke afkooking van Geelhout met
uw Blauw doorgegoten hebt, om niers te verliezen indien dit met genoeg is tot een fchoon Groen, " eeRWei»'g Blauw by naar genoegen;
het gy CCn/Ch°0n en vast Gmen,ggiec
het mede door een doek, en bewaar het m een fles. Men gomt het met Poeder van Gom Dra-
N°. 13.
Manier om zeer vast Geel te maaken.
Neem 1 once fyngeftooten Gomlak, § Jood Kurkuma f lood Draakenbloed r alles fyngeftooten; doet 'erby4 pinten Geest van Wyn, en doet dit alles in een glazen bol of kolf, die groot genoeg moet zyn, anders loopt die gevaar van te fpnngen , ftopt de kolf digt toe en field die % h 3 uuren in t Marien bad, (dit zal denkelyk in heet C a water



36 Om alle soorten van Kleuren
water of zand zyn) naar het alvoorens 24 uuren te hebben laaten weeken. Alles koud geworden zynde, beproefd het dan,door 'er een vlak mede op een of ander flof te gooijen, om te zien of de Verw zich by elkander houd , dan vloeit; indien 't vloeit, moet men de kolf wederom uit voorn: Bad ftellen en laaten uitwaafemen tot dat het niet meer vloeit; als dan is 't goed om op Stoffe te fchilderen; men bewaart het in een fles.
No. T4-
Een ander beproefd Geel.
Laat 4 pond Virga Aurea in Spinten Rivierwater , geduurende 4 dagen trekken, op een zeer zagt vuur, zo dat het water maar lauw blyft, en houd de pot of keetel (die van Tin of kooper moet zyn) wel digt geftopt; daarna filtreerd dit afkookzel door papier. Laat vervolgens 4 ponden Terra Merita fyngeftooten , in eene hoeveelheid water, met 6 ponden Avignons Graan en f pond Sal Epfon kooken; laat deze Verw geduurende 24 uuren ftil ftaan; daar na giet hec heel klaar af, en meng het onder het afkookfel hier vooren cemeld.
Laat nog apart kooken 2 pond Granaatbloemen in 20 pinten Water, geduurende drie uuren, filtreer 't door papier, en meng het met het voorige: liac het alles te famen kooken met l§ pond fyngeftooten Berg-Aluin, tot dat 'er 4 pinten ver. kookt zyn; doet dan in deze Verw 1 pond Schar* laken Compofitie van Engelsch Tin in Sterk Waeer gefmolten; laat het alles nog \ uur kooken , zoo bekomt men een zeer fchoon vast Geel,dat, met Indigo Guatimalo in Vitriool üly gefmolten, vermengd} een fchoon vast Groen maakt. Die
Groen



IN EENE VL0EIST0FFE TE BEREIDEN. 37
Groen en Geel is zeer goed in Chitfen, als mede m eenige Engelfche Manufacturen.
N°. 15.
Nuttige en genoeglyke Waarneemingen, om verfeheiden Kleuren te bekoomen.
Meng Sterk Water metBlaauwfel, zo bekomt gy Kood. Op.dit Rood een weinig Oly van Wyn«een gedaan, maakt Violet. ™yn
van w Cea Weinig zuiver Water'™ zoo veel Oly van Wynfteen, op de Violetftroop: zoo bekomt men eene Groene Verw. o^omt
n.Sf Ge6SC Van yitrio1 °P een Verw van Grenaatbloemen, maakt een fchoone Orangekleur
üoet de ontbinding van Sublim: Corr of: ovKnlk water, zo bekomt gy Geel. J 1
Fyngeftooten Aluin en Sap van Irisbloemen
Giet een weinig Oly van Wynfteen op de ont
tSS ^b£im: Corrofifi dit
Doet een weinig Sa/ Amoniac op dit Geel fchud het om, zoo wordt het wit ^jeei,
Meng gefmolten witte Vitriol metaftrekfel van Galnooten, dan maakt gy zwart. "ecarcieKlelvan
c 3 DER.



33
DERDE DEEL.
Korte manier om allerlei VRUCH. TEN en TRONIES van Wasch te
gieten en te kleuren.
Om Vormen te maaken.
Men maakt, voor eerst, een Huisje van Potaarde, naar de grootte van het geen men van Wasch wil gieten: by voorbeeld; men wil een Appel hebben; zoo neemt men een klomp Potaarde, in dien drukt men een gat, zoo hol uit, dat men daar Gips genoeg in doen kan, zoo dat de Appel ordentelyk half daar in kan liggen; maar moet ter deege dichtgedrukt zyn, dat de Gips daar niet doorloopt. Dan neemt men uitgebrande Albast of Plyfter, die men by de Stukadoors of Beeldjesmakers voor i Stuiv. 't ff koopt; die doet men in een nieuwe pot, en met een houten lepel mengt men wat Pleifterof Gips, met fchoon Regenwater, dat het de dikte heeft van beflag van Boekende koeken,-dat doet men dan in het huisje van Potaarde : dan neemt men het Fruit, het welk men naar wil maaken, en het welke met Oly moet befmeert zyn;dat legt men halfwegen in de Pleifler of tot het midden, en dan laat men de PJcifier wat ftyf worden; dan doet men het uit de Potaard en befnoeit den Vorm wat gelyk, en men maakt 'er fleutels in; dan zet men het weder in een huisje van Potaard, en het Fruit dat half in den Vorm ftaat beftrykt men weder met Oiy, en
den



Om vruchten en tronies ie gieten. 39
den Vorm en Sleutel en de Potaard van binnen ook. Dan neemt men weder Pleifter, zoo veel dat men de andre helft daar boven op kan makendan giet men daar de Gips weer op, en als het we." derom zoo lang geftaan heeft, dan fnoeit men het rondom wat af meteen mes, om den jVorm wat hgter te maaken; dan doet men ze open, en neemt de Fruit daar uit. NB. Het Albast moet men eerst ziften.
Om Appelen, Peer en, Abrikoofen, witte PruU men en Quepeeren te Gieten.
Men neemt een Comfoor met Vuur en een nieuwe Pot; daar doet men Maagdewasch in, en laat dat fmelten. Men moet daar wel op letten, dat het niet te hard fmeit, zoo dat 'er fchuim op hec Wasch komt: dan neemt men Varkens Reuzel, die imelt men in een andere Pot; als die gefmolten is, zo doet men een derdepart byhetgefmolten Wasch;dan neemt men den Vorm, die vee^c mer1 wat uit met een natte fpons; dan giet me°n dit Wasch in den Vorm, namenjyk den halven Vorm eerst, en daar doet men voorts de andere helft op, en men draait den Vorm rondom tot dac het koud is; en dan doet men het Fruit daar uit, en bemoeit het Wasch met een mes, terwyl het nog warm is Dan neemt men wat dik Sartorie of dun Yferdraad ,dat uitgebrand is, en dat lteekt men recht door den Appel, Peer, enz. Dan buipt men het boven wat om: dat maakt men heet en lteekt t weer in den Appel vast, inhet kruintje. iJan lchildert men dien wat met Vermiljoen, Bruin Oker, of Keulfche Aard : deeze Verwe men^t men met wat Water in een potje, elk apart, en dan nog wat Spaans Groen; dan vryft men 't wat droog op de Appelen en Peerenj men mengt hec c 4 ook



40 Oji allerlei vruchten en tronies
ooi: wel en men fchildert zoo wat na zyn zin ;de Quepeeren fchildert men wat meer als het kruin, tje en onder aan het ftceltje, en de FranlcheRenetten fchildert men ook meest grauw en wat bruin ,■ daar na neemt men de bovengenoemde Fruit, en doet die weer in Wasch, te weeten in Wasch daar wat Guttegom in is, die kleingeftooten en gevreeven is met wat Kurkema. Deeze Verw moet wat bleek zyn. Dan neemt men het Fruit by het fteeltje, en doopt dat eens; maar men moet het daar niet in houden, maar eens in doopen; dan knipt men het Yzerdraatje af; boven op den Appel of Peer, doet men wel een kruintje of hoofdje van een Kruidnagel; men mag ze wel wat bruin of hoog fchildere'n, want zy worden bleek genoeg met het infteeken.
Altoos moet men den Vorm eerst met een natte fpons uitveegen, eer men daar in gieten wil.
In het Wasch moet altoos Vet weezen, omtrent het derde deel.
Als het oude Vormen zyn, daar men weer in gieten wil, zoo moet men die eerst wat in het water leggen, en maken ze wat fchoon , en dan mag men ze wel met wat Oly fmeeren, dan gaan zy beter los.
Om China s Appelen en Oranje Appelen te gieten.
Men neemt gefmolten Wasch en Vet engevre. ven Ru^geele Verw;die doet men heel zoetjes in het Wasch, en men roert het zoo wat om; men probeert op een Itukje Wasch de hoogte van de Kleur, en men maakt die zoo hoog en zoo geel als men wil: dan giet men die in den Vorm en draait hem tot dat hy koud is,- dan befnoeic men die, en dan zyn ze gedaan.
Om



VAN WASCH TE GIETEN EN TE RLEUREN. 4r
Om Citroenen te gieten, Men doet fn hec Wasch Guttegom en Kurkcma, en men probeert de Kleur op een ftukje Wasch. Dit moet men, eer men het giet, door een Kamerdoeks of Gaaze lapje gieten als de Verw daar in is, eer men die giet, en dan giet men dezelve.
■Is men fomtyds een Rotfteeltjeaande Citroen wil hebben, zoo fmeert men in den Vorm, daarmen hec Steeltje wil hebben, eerst wat Oly, en dan vryft of ftrooit men wac Kurkuma droog daar op, zoo groot als men de ftecl wil hebben; dan giet men daar de Wasch in. Als bet uit den Vorm komt, dan ziet de Rottefteel zoo wat rood; dan vryft men daar wat Loodwit droog over heen; dan is het klaar.
Om Noot en, Amandelen en Kraak-Amandelen te gieten.
Neemt wat Bruin Oker, Roomfche Oker, Engelfche Oker. Licht Oker en Loodwit: dat alles vryfc men droog onder eikanderen, en dan roert men het door het Wasch, naar dat men de Kleur wil hebben.
Als de Amandelen uit den Vorm zyn,dan vryft men die zoo wat met drooge Lichte Okerover.
Om Komkommers en groote Boonen, Peulen en Druiven te gieten.
Neemt wat Spaans Groen in het Wasch, zoo bleek en zoo bruin als men dezelve hebben wil; en tot de Peulen doet men 'er wel wat Lichte Oker by; anders is het even eens. Tot de Druiven doet men 'er maar alleen Spaans Groen by. De Komkommers mag men, als men wil, nog eens infteeken, in zulk Wasch als men de Appelen in fteckt: men kan die ook wel wit gieten, en fteeken die dan in dat Wasch, dan zyn het witte Komkommers.
C 5 Om



42 Om allerlei vruchten en tronies
Om Mispelen te Gieten.
Men doet in het Wasch wat Omber, en als de Mispelen uit den Vorm koomen beftrykt men ze met wat Oly, en zet daar kruintjes op van leevende Mispelen.
Om Pruimen te gieten.
Men doet in de Wasch doosjes Zwartfel en Pik. Als men oud vuil Wasch heeft, dat kan men daar toe gebruiken; en tot de Karfianjes ook.
My dunkt, tot de Karfianjes kon men neemen Omber, Keulfche Aard en Zwartzel; doch dit heb ik niet beproefd; derhal ven is dit te onderzoeken. Om Raapen en Radys te gieten.
De Raapen en Radys giet men wit. Als men ze met fteeltjes giet, legt men in den Vorm in de fteel een Sartory of Yferdraatje; zoo defteel loopt, moet men het buigen. Dan giet men de Wasch daar op: daar na fteekc men de Rapen weder in Wasch, daar Lichte Oker in gemengd is; maar het moet heel licht zyn, of wit; dat gemengde kan men ook wel gieten, en dat is minder moeite. Om Kar s/en en Aalbes/en te gieten. Men doet maar wat Vermiljoen in het Wasch, en dat alleen is genoeg om het die frisfche roode kleur van een Kars te geeven.
Om Vormen te maaken van Tronies, enz. Men neemt de tronie, daar men den vorm van maaken wil; men beftrykt het gat van den hals met potaard digt toe; dan legt men het bakkesje met de tronie daar in, na dat het wel met oly befmeerd is; en het halsje legt men heel digc tegen het huisje van potaard; en als het hoofdje met fchuins ftaat, en, dat het maar k lein is, kan men den geheelen vorm van twee Hukken maaken; maar
als



VAN"WASCH TE GIETEN EN TE KLEUREN. 4J
als het hoofdje fchuins ftaat,zoo moet men debovenfte helft van twee ftukken maaken; en als men de tweede helft-op het hoofd wil maaken, moet men kleine Rolletjes Potaard neemen, en leggen die over het hoofdje en halsje, by de helft af; en ftoppen het digt toe, zoo dat 'er geen Gips door kan loopen. Dan g.ie-t men de bovenfte helft., die befnoeit men, en maakt terzyde ook fieut'els. Dan giet men het derde of laatfteftuk ; maar neemt 'er eerst de potaard af. De handen en voeten doet men ook zo i van 2 of 3 ftukken, zo men best kan, na dat dezelve krom of regt zyn. Kleine handen en voeten kan men wel twee in een vorm maaken , als die van twee ftukken is.
Om Tronien en Banden en Voeten te Gieten. Men neemt Wasch en Vet, en dan neemt men Wortel van Alhemt, die men by de Verfkopers haalt, ongeftooten; die houdt men wat in bet Wasch, dat het zo wat menfchenkleur wordt: dan neemt men die daar weer uit; dan giet men hec Wasch in den vorm by den hals in, en houdt het daar een weinig in, en dan giet men die daar weer uit, zo vier of vyf maaien , dat het Tronitje dik genoeg is. De handen en voeten doet men ook zo: daar giet men twee of drie reizen in, naar dat ze groot zyn.
Om Tronien te fchilderen. Men neemt wat bruine Oker, Vermiljoen, en wat Loodwit, en mengt het met wat water, elk byzonder: den appel van de oogen en de wenkbraauwen wat bruin; en het wit van de oogen loodwit: de lippen en neusgaaten rood; en om een bloosje op de wangen te°maakcn: zo neemt men wat Karmyn, en een weinig Loodwit, alle beide droog, en dat mengt men door elkaar, en vryft het met een droog Penceel daarop.
TAFEL



TAFEL der ARTIKELEN.
Artikel I. Manier om 't bytend zwart door oud Yzernat te maaken; zeer goed en beproefd. . BI. s
II.
Om Drukzwart klaar te maaken. . . g III.
Andere manier om Zwart met Yzervylfel te maaleen, goed voor Zwart, Violet, en vast Geel. Beproefd .... g
IV.
Om deze Compofitie tot Drukzwart klaar te maaken. 6 V.
Compofitie van eerfte Violet of hoog Violet. 7 VI.
Manier om Sterk Water op Kopervylfel te trekken. 7 Vil.
Om een fchoon Violet te maaken. , 7
VIII.
Om een tweede Violet te maaken. . o
IX.
Om het derde, of helder, Violet te maaken. 8 X.
Om het derde Violet, in grooter menigte, en minder kostbaar, te maaken, . . o
XI.
Ander helder Violet. . . o
XII. 8 Ander Violet, voor Gronden. . . 0
XIII. y Ander Violet. . . .1 0
XIV. y Ander lichter Violet. . . 0
XV. J Ander Violet. 0
XVI.
Ander Violet. • ; 0
XVII. v Ander zeer fchoon en vast Violet. . IO X V1II.
Manier om eerst Rood, zeer vaste Kleur, te maaken 10 XIX.
Om tweede Rood te maaken. , . 10 XX.
Om eene andere foort van Rood te maaken. ir
XXI.



TAFEL der ARTIKELEN. XXI.
Ander zeer fchoon Rood. . . BI n
XXil.
Derde Rood. . . ; u
XXIII.
Een ander uitmuntend Rood, om fyn Doek in eene groote menigte te verwen. . 12 XXIV.
Een ander zeer fchoon Druk-Rood, om op onge» gald Doek te drukken. ... i2
XXV.
Een ander bruin Rood, fyn Rood genaamd. 12 XXVI.
Een ander Rood. ... 13 XXVII.
Een andere fóort van Roo ï. . . ^
XXVIII.
Een ander fchoon en goed Rood . . 14
XXIX.
Anders. ...
XXX.
Een ander Engelsch Rood. . . j.
XXXI.
Een ander uitmuntend Rood, voor fyn Doek. jc XXXII.
Een ander fchoonder Rood. . . 1?
XXXIII.
Manier om een tweede en derde Rood te maaken. 1 ? XXXIV.
Om Rooze-Rood te maaken. 16 XXXV.
Om een Muskus - Kleur te maaken, en Incarnaat, om Gronden te drukken . . . ja-
XXXVJ.
Manier om de Stukken zon der Meekrap te kooken. 16 XXXVII.
Manier om de Stukken in Cochenille te kooken. 17
XXXVIII. Andere manier, om de ftukken te kooken j te weeten in Zwart, Citroen en Olyf. . 17
XXXIX. ' Om vast Druk-Geel te maaken. . I7 XL. ' Om vast Blaauw te maaken, om mede te fchildereu en ie ujukkea. . ... xg
XU.



TAFEL des ARTIKELEN. XLI.
Om een ander vast Blaauw zonder Indigo te maaken . . . . BI. 18
XL II.
Om vast Blaauw te drukken. . . 19
XLIII.
Een ander vast Biaauw, om met het Penceel te gebruiken. ... 19
XL IV.
Een andere foort van Druk-Blaauw. . 10
XLV.
Manier, om zogenaamd Engelsch Blaauw te maaken. .... . 20
xl VI.
Om Druk - Groen te maaken, en dat fchoon,goed cn beproefd is. ... 20
XL VII.
Om een ander Groen te maaken. . 21
XL VIII.
Om een fchoon Druk - Geel te maaken, dat goed is voor Gronden. .-. . . 21
XLXIX.
Eene andere foorte van Geel, om met het Penceel te gebruiken. ... ar L.
Manier, om de koude BJaauwkuip te maaken voor dubbeldgedrukte Zakdoeken. . . 22 LI.
Compofitie om een Bewaar-Drukfel te maaken. 22 Lil
Eene andere Compofitie. om blaauwe en witte Indicnnet, of zogenaamde Porcèlyntjes te Verwen tn te Drukken ... 2%
lui.
Manier, om den Grond Paerikleur te maaken. 2% LIV.
Om Olyfkleurde Gronden te maaken. . . 23 LV.
Geheim, om Zwarte- en Violetklcuren, die door «Jezon, of flerke luchts verbleekt zyn, optehelderen. 24 LV1.
Middel, om de Vlakken, die in het beweiken niogten kommen, weg te neemen. ... 21 LVII.
G'-''nc'm om Blaauwe, GiO'.ne, en Gsele Kleuren we,]:ene.men ...
LVIil.



TAFEL dee ARTIKELEN. LVIII.
Om een fchoonen Glans aan het Goed te goeven, na dat de Hukken geheel klaar en gezuiverd zyn. BI 25 L1X.
Onderwys, om het Blaauw, Geel en Groen aanteleggen, na dat de ftukken reeds gebleekt zyn. " 25
TAFEL der NOMMERS
van het TWEEDE DEEL.
N o m m e R i.
Om een fchoone Roode Kleur te maaken, fchoo» ner dan Carmin. .... BI, 27 2.
Manier om het zoo zeldzaam en -weinig bekend BruinRood te maaken > waar van Mr Stoupamne zich bediend heeft, om zyne fchoone Paftelkn te maaken, die niemand tot nog voe heeft kunnin namaahen. . 28 3.
Manier, om alle foorten van Violet-Kleur te maaken, byzonderlyk het fchoon Fluweel Violet dat zo raar is. . . • ' 29
4-
Om Citroen-Geel te maaken. . . 2„ 5.
Om Goud-Geel te maakea. ; ao
6. J
Om een zeer raar en fchoon Blaauw te maaken. %o 7.
Manier, om alle foorten van fchoon Groen zonder ülaasgroen, te maaken. . ,Q 8.
Om Grasgroen te maaken. . ,t
9. .
Waarneeming der vermengingen van de vloeibaare Verwen, met de kleuren, die daar uit voortkootnen.
10.
Om Saffraan van Venus en Mars te maaken. 33
Om fchoon Blaauw te maaken. ,.
12. d* Om Groen te maaken. .
Manier, om zeer vast Geel te maaken. 95
14.



TAFELdee NO M MER S. fc 14.
Om een ander beproefd Geel te maaken. . BI. 36 15.
Nuttige en genoeglyke Waarneemingen, om verfcheidéne Kleuren te maaken. . • . 97
van het DERDE DEEL.
Om Vormen te maaken. . . 38 Om Appelen, Peeren, Abrikoozen, witte Pruimen en Queepeeren te gieten. . . 39 Om Chinaas Appelen en Oranje Appelen te gieten. 40 Om Citroenen te gieten. ... 41
Om Nooten, Amandelen, en Kraak• Amandelen
te gieten. .... . 4r
Om Komkommers en groote Boonen. Peulen en Druiven te gieten . . ,41
Om Mispelen te gieten. • • • 42
Om Pruimen te gieten. , . 42
Om Raapen en Radys te gieten. ... 42
Otn Karsfen en Aalbesfen te gieten. . . 42
Om Vormen te maaken van Tronies, enz. . 42
Om Tronien en Handen en Voeten te gieten. 43
Om Tronien te fchilderen. . . . 41