cl* tl -
g2 3 -g 2 2 2 2
3 si 1 £
6 mi M
•* a ...
f5 dll ó££ >" M * ^ ö ^ g 21 ^
W £
Ü £
55 g
S w^co h *co ««cl co O i oo a m
2 O m m m m m m t-f m m m| mmm
w >
Eü J NM m m hV3 eoCMr» *os O t>. •+ O
rz , 8 pi mmvo k> osV) **-oo o tv. o cv' b! § c\ os d\oo tv. io vo so tv\o \o
*~J «mm mmm mmm mm* « m m
, "! fllfiH lolden m a Jv. C\ o 00 ö osoei
*> NfvN (v. tv tv, tv.tv.VO VO tv.\o iv.v© \q
►~ VOMOS VO M C3\ VOwO\ VOmOs vo h g\
t* rv, co G\ o 11
^ ci cl cl co co
.•
S .ö ■ . ■ Ni
■< Sv 5
<J <a vi c>



WAARNEEMINGEN in Augustus 1783. CSf$
Plaats. Dag.Uur. Therm. Weder.
Fahr. Reaum.
Eng. Ka- 11 6 60 12,444 Betr. Zonnef,
naai. I 63 13,777 — •—
9 62. 13,333 Wolk. Maanefc
ia 6 62. 13,333 Bet.onweêrsw.
1 63 13,7' 7 — Zonnelch.
9 62 13,333 Wolk.Maanef.
Spaan/cTie 13 6 65 14,666 Betr. Heider,
zee. 1 63 13,777 1
9 60 12,444
14 6 65 1^,666 Betr. Helder. 1 66 15,1^1
9 6a 14,333 Helder.
15 6 65 14,666 Helder.
1 67 15-555
9 66 15,1*1
16 6 63 13,777 Betr. Helder.
1 65 14,066 >
9 (54 14,222 Betrokken.
17 6 7a I7i777 Mist.Zonnefcb, 1 75 19'iti
9 7» *7*777
18 6 68 16,000 Mist. Betrokk.
1 75 19,111
9 73 *7>777
19 6 66 15,111 Betr. Helder.
1 69 16,444 •
9 66 15,111 —*
ao 6 68 16,000 Betr. Helder.
I 73 l8,222
9 70 i6,383 ■ ■ »'■»'■'■-
Z



3y«) WAARNEEMINGEN in OBober 1783. Plaats. Dag.Uur. Thermv Weder. Fahr. Rcaum.
15 6 82$ 22,444 Travad.
1 1 8a 21,333
Chrhti- 16 6 8r 21,777 Betr. Zonnef.
aansburg 1 84 23,111 Travad.
te Akra. 9 ^3 22,222 Betrokken.
17 6 80 21,333 Helder,
1 85 23^555
9 82 22222 '
18 6 80 21,333 Helder,
1 85 23,555 —
9 82 22,223 «
19 6 79 20,888 Betrokken. 1 83 22,ó66 Helder.
9 81 21,777
20 6 80 21,333 Betrokk. 1 83 22,666
9 80 21,333
6 75 19,111 Helder.
1 85 23,555 een. Wolk.
9 76 19,555
32 6 76 19^555 Helder.
1 85 33,555 — ,
9 80 21,333 Weerl,
23 6 77 19,000 Helder. 1 83 22,666
9 80 si,333 Betrokken,
24 6 77 19,000 Helder.
i 83 22,222
9 8o 21,333 r



WAARNEEMINGEN in Ociober 1783. (359 Plaats. Dag.Uur. Therm. Weder.
Fahr.Reaum.
Christi- 25 6 80 21,333 Helder.
aansburg 1 85 23,555 .
te Akra. 9 82 22,222 »-
26 6 80 21,333 Helder.
1 85 23,555 . ,
9 82 22,222 ■
27 6 80 21,333 Held.W.enDond 1 85 23,555 Helder.
9 8a 22,222
28 6 80 2.1,333 Helder." 1 85 33,555 •
9 82 22,222
29 6 8ï 21,777 Helder. 1 85 23,555 Onweer. 9 82 23,222 Helder.
30 6 8© 21,333 Stofr. enR. Z.W. 1 84 33,111
9 80 21,333 Helder.
31 6 79 20,888 Helder.
1 84 23,111
9 82 22,222 ———
WAARNEEMINGEN in November 1783.
Ch™tê- 1 i li Helder' «««ter* 9 82 Weerl.
2 6 79 20,888 Helder.
1 85 23,555
9 £1 21,777 Betrokken» Z4



WAARNEEMINGEN in November1783. Plaats. Dag.Uur. Therm. Weder.
Fahr. Keaum.
Christi- 3 6 795 21,1a Helder.
aansburg. 1 84 23,111
9 81* 21,999 Weerl.
4 6 79^ 2i,iii Helder. 1 86 23,000
9 82 22,224 Weerl.
5 6 80 21,333 Helder. 1 84 23,1.11
9 80 2i,33j Weerl.
6 6 -9 20,888 Helder. 1 86" 23,000
9 82 22,222 .
7 6 79 20,888 Betrokk. 1 85 33o55 —■—
9 . 80 21,333 H.Maanef.Weerl
8 6 78 20,444 Helder. 1 i$i
9 80 21,333 WeerL
9 6 79 20,888 Held. Wolk.
ï 85I 23,777 .
9 80 21,333 _
10 6 80 21,333 Held. een. Wolk. 1 85 23555
9 80 21,333
11 6 80 21,333 Betr. Dond.
I 82 22,2iii
9 80 21,333
12 6 79 20,888 Betr. Regen. 1 84 23 ij 1
9 80 21,333



WAARNEEMINGEN in November 1783.
Plaats. Dag.Uur. Therm. Weder.
Fahr. Reaum.
Chrislï- 13 <* 79 so,888 Betr.
aamburg. 1 83 22,332
* 9 80 21,333 fterk. irav»
14 6 79 20,888 Held. een. Wolk.
I 83 32,223 "
9 80 21,333 Weerl.
15 6 78 20,444 Helder.
i 83 22,666
9 3o 31,333
,6 6 78 20,444 He*d'
1 83 23/66 ——
9 77§ 20,333 Weerl*
17 6 771 20,222 Held. 1 83 22,666
9 81 11,777 Donk. Nacht.
18 6 77 ï 9,000 Bètr. 1 83 22,666 1
9 81 21,777 Donk.Tr.m.Don.
IQ 6 75 t9,iiï Betrokken.
y 1 b3 22,266 Held.
9 77 19,000
20 6 76 19,555 Held.
i 84 23,111 ,
y co 21,111 Sfiarrelicht.
21 6 77 19,000 Helder.
i 84 23,111
9 79* 2i,iii
aa 6 78 20,444 Helder,
1 841 23,333 •
o 80 21,333 ' ~



302*) "WAARNEEMINGEN ftt November r78>
Plaats. Dag.Uur. Therm. Weder.
Fnhr.Reaum.
Chrtsti- 2,3 0 % 20,444 Helder.
«ansburg. x 85 25,555
9 80 21,333 —
fl4 6 77 19,00,0 Helder.
1 84 23,111
9 81 2i,777 Betrokk.
05 6 80 31,333 Helder.
1 84 23,111
9 80 2i7333 Betrokk.
3.6 6 80 21,333 Helder.
1 84 23, i'u
9 83 22,060' ,
27 6 80 21,333 Held. Wolk.
1 84 23,111.
9 83 22,666 -
28 6 79 19,000 Betr.
1 83! 22,888 Dond. Zonnef,
9 80 21,333 Held. Nacht.
29 6 80 31,333 Helder.
1 84 23,111
9 81 21,777
30 6 80 21,333 Held. 1 Sa 23,555 —
9 83 23,666 Mist. Noorffi,



WAARNEEMINGEN in December 1783. C363
Vertrokken na Friedensjburg tot den 11 den
Plaats. Dag.Uur. Therm. Weder.
. Fahr.Reaum.
Christi- n 6 S2 22,223 Donk. Mist.
mmburg. r 86 2g,000 Helder.
9 »3* 22,888 Starre!.
is ö 80 2i, 33 Donk. Mist. 1 85 23,555 Hekter. 9 83 22,066 —
£3 6 8ï 21,777 Honk. Betr. 1 85 23,555 Helder. 9 82 22,223 Donker.
»4 6 81 21,777 Don;u Mist. 1 851 23,777 Helder. 9 83 22,666 Donk. Nacht
J5 6 78 20,444 Donk, Mist. 1 85* 23, J77 Helder. 9 82 22,222 Wolk,
a6 6 79 20,868 Donk. Mist. 1 85 33,555 Meid. ^ 81 2i,r77 ™_
"7 6 73 .18,223 Donk.Mist. 1 ^5 23,555 Held. 9 83 23,666 Bet.donk.Weed
ï8 6 78 20,444 Betr. Donk. 1 85 23,555 Helder. 9 83 2s,666 .
j9 6 79 20,888 Donk. Mist. . 1 85 ,33,555 Betr. Zonnefch* 9 83 22,666 -—



364} WAARNEEMINGEN h December 1783, Px,aats. Dag.Uur. Therm. Weder.
Fahr. Reaum, Christi- 20 6 80 21,333 Helder.
aansburg. 1 85 23,555
9 83 22,666 *i
ai 6 80 11,333 Dond. Betr.
1 85 Helder.
9 83 13,666 St. Trav. v. IQ tot 12 uuren,
22 6 80 21,333 Donki Mist.
1 85* 23.555 Helder.
9 83 . 21,1x1 rtu.ft.D.zond reg
«3 6 78 20,444 Dqnkj Mist. 1 76* 19,777 St Trav-m.ft.reg 9 78 30,444 Donk.
24 6 78 30,44a Donk. Betr. 1 83 33,666 Helder. 9 80 31,333
*5 6 76 19,555 Held.een.Wolk,
1 83 21,666 ■ ■
9 80 31,333 Donk. Nacht.
*6 6 79 20.888 Held.een.Wolk..
ï 85 23,555 Helder.
9 84 23,1 ix Nacht.
S7 en
ag op de reis na
AdabH 29 6 81 21,777 HelderWolfc.
iL-^/W. 1 91 >6,i21
9 82 22,222 .



WAARNEEMINGEN tri Btcemler Ï7S3. (S6£
Plaats. Dag.Uur. Therm. Weder.
Fahr. Reaum.
Ada bij 30 6 78 10,444 Betrokken.
Rio-Volta. 1 91 26,12a Held.een.WoIk.
9 8a 22,222
31 6 80 21,333 Betrokk. 1 90 15,777
0 fc3 22,666
WAARNEEMINGEN in Januarij 1784.
„, ... 1 6 78 20,444 Donk. Mist. Ada bi] 0 / ^ Betrokk. Zonnef.
2 6 79 20,888 Betr. donk.
1 89 25,333 — Zon«ef. 9 81 21,777 Held. nacht.
3 6 75* 19^333 Donk.
1 90* 25,999 Betr. Zonnef. 9 82 22,122 Held. nacht.
4. <5 78 10,244 Donk. Mist. 1 8oi 21,333 —— ——9 76 i9>555 Stofregen,
e c 7% 18,222 Held. Betr.
& 1 83 32,666 een. Wolk.
9 £oi 21,555 1
6 6 765 i9'777 Betrokk. - 1 87 24,444 Held. een. Wolk. 9 80 21,333 Starrel,
' 7 6 76 19,555 Mist. donk. 1 90 25,777 Helder. 9 82 22,22a nacht.



SÖft WAARNEEMÏNGFN in Jmaarfj1784. Plaats. Dag.Uur. Therm. Weder.
Fahr. Rcaum.
Ada bij '86 78 20,444 Helder.
Bat-Volta. 1 90 25,777 een. Wolk.
9 80 21,333 Held. 8 St.'Trav.
tot 10 uuren.
9 6 76 19,55* d.nacht4kl.Trav*
1 72 17,777 Regen.
9 72 ■ Donk-
10 6 69 16,444 Held. een. Wolk. 1 88 24,888 —
9 78 20,444 nacht.
11 6 73 Io,222 ~
1 88 24,8'.8
9 78 20,444 Held. nacht.
12 6 78 20,444 Held. Betr.
1 86 23,000 Betr Zonnef.
9 80 21,333 Donk. Betr.
13 6 79 20,888 Donk. Betrokk. I 87 24,444 Held. Betr..
9 80 21,333 '
14 6 79 20,188 Helder. 1 88 24,888
9 80 21,333 Donk. nacht.
15 6 80 21,333 Betrokk. 1 89 25,333 Helder. 9 81 21,777
16 6 77 19,000 Helder.
1 86i 23,22a Zonnef. Betr.
9 80 21,333 Donk. nacht.
17 6 78 20,444 Donk. Mist. 1 81 21,777 Held. Betr. 9 81 —— Donk. nacht.



WAARNEEMINGEN in yanmrij 1794, Q(% Plaats. Dag.Uur. Therm. Wéder.
Fahr. Reau'm. ^abij !8 6 78 20,444 Donk. Betr. lUo-Voda. 1 88§ 34,1x1 Helder.
9 78! 20,666 Held. nacht.
19 6 78i 20,666 Donk. Deinzig. 1 88 24,888 Held. een Wolfc, 9 80 %333 nacht.
20 6 79 20,888 Helder. Betr. J 1 87 27,444 Helder.
9 81 21,777
31 6 77 19,000 Held. Dampig,
1 S>° 25,777 -
9 80 21,333 _
23 6 , 76 19,555 Helder. 1 88 24,888 . -
9 81 21,777 Starrel.
23 6 76 19,555 Helder.
1 88 24,888
9 80 31,333 Starre*.
24 6 .77 19,000 Held. DampiV. 1 87 24,444
9 80 21,333
35 6 78 20,444 Betrokken. 1 89 25>333 Helder. 9 83 22,223 . Starrd>
26 6 77 19,000 Donk. Damp. 1 °9 25,333 Helder. 9 80 21,333 . Starrel.
a7 6 78 20,444 Storm, Betr. i 88 24,868 Helder. 9 8« 21,333 Starrel.



368) WAARNEEMINGEN in Januarij 1784. Plaats. Dag.Uur. Therm. Weder.
Fahf. Reaum. Ada bij 28 6 78 20,444 Storm,Betr. Rio-Volta. 1 88 24,888 Helder.
9 80 21,333 Starre!.
29 6 78 20,444 Betr. Helder.
1 861 24,222
9 80 21,333 Helder.
30 6 78 20,444 Helder.
1 90* 25,888 een. Wolk.
,9 82 22,222' •
31 6 78 24,444 Helder.
1 90! 25,999
9 82 22,222 ■
WAARNEEMINGEN
in Februtirij 1784-
1 6 79 20,888 Betr. Mist. Ada bij i' a6,aaa Helder. Kio-Volta. * |3 32,666 Starrel.
a 6 79 20,888 Donk. Betrokk, 1 89 25,333 Helder-
0 82 22,222 —
a ^ 70 20,888 Donk. Betr.
9 81 ai»777
4 6 80 21,333 Betrokken.
1 89 35,333 Betn Held. 9 82 22,222 Helder.
5 6 79 20,888 Held. Betr. 1 90 25,777
9 82 22,222" ■



WAARNEEMINGÈN in Februari] 1784. (369
Plaats. Dag.Uur. Therm. Weder.
Fahr. Reaum.
Ada bij 6 6 80 21,333 Donk.Betr*
Rio-Volta. I 9° 25'777 Helder.
9 83 22,666
7 6 81 21,777 Damp. Dond.. 1 87 24,444 Betrokken.
9 82 22,2,22 Helder.
8 6 80 21,333 Donk. Betr. 1 89 25,333. Held. Betr.
9 83 22,666 Donk. Weerl.
9 6 80 21,333 Helder. 1 89 25,333 .
9 83 22,ö6ó
io' 6 81 31,777 Donk. Mist.
I 89 25,333 Helder.
0 83 . 21,666 Donk. Weerl.
11 6 80 21,333 Helder.
1 91 26,222
9 83 22,666 Weerl.
12 6 80 21,333 Helder.
! 895 25,555
9 83 22,666; Held. nacht.
13 6 80 21,333 Donk. Betr.
! 88 24,888
9 83 32,666 —w —«
14 6 79 20,888 Betrokken.
1 89 25,333 Held. een. Wolk.
9 83 33,666 Held. nacht.
15 6 79 20,888 's Nachts Trav.
1 9° 25>777 Held. een. Wolk,
9 83 32,323 Donk.wcerl.dQi». Aa



370) WAARNEEMINGEN in Februari/ 17S4. Plaats. Dag.Uur. Therm. Weder.
Fakr. Reaum.
Ma bij 16 6 79 20,888 Held.-Betr.
Rto-Voliat t 90 25,777 een.Wolfc.
9 83 21,233
17 6 7<5 19,555 Held. Betr, 1 904 25,999 -J—
9 81 21,777 «*
18 6 80 31,333 Helder.' 1 90* 25,888
9 8l 23,223, ——
19 6 Eo 21,333 Held.Betr.
1 91 26, 22 Held. een. Wolk-,
9 83 Ï2,6ö6 ■- , -
2(5 6 80 21,333 Held. Betr.
i Ql 20,332 ——
: 43'555 v.i2t.iu.ihdezott gezet i$ogr.Fahf'
9 83 22,666 Held. Starrel.
21 6 8oi 21,555 Held. Betr.
I 91 46,223 —.
9 83 23,666 ■ ——
23 6 81 21,777 Held. Betr.
1 92 26i66c7 —■»
9 83 22,666
83 6 81 21,777 Helder.
1 91 26,322 ———
9 83 22,666
44 6 8cv 31,333 Donk.
1 78 20,444 Trav. 1 uur.
9 81 21,777 Held. nacht.
25 6 78 20,444 Donk. Betr.
1 90* 25,999 van verre Dond.
9 83 32,666 Held. Starrel.



WAARNEEMINGEN inFcbruarij 1784. C37Ï Plaats. Dag.Uur. Therm. Weder.
Fahr. Reaum.
Ada bij 26 6 8oi 31,555 Betr. Heli.
Rio Voha. " i 90 25,777 Held.een.Wolk.
9 81 21,777 ft- frav-
27 6 78 20.444 Betr. Damp. 1 89 25,333 Held. Betr.
9 81 21,777 Starrel.
28 6 78 20,444 Helder.
1 90} 25,999 —
9 81 21,777
19 6 79 20,888 Held. Mist.
1 ooi 25,999 —-— Zonnef.
9 83 32,660 Starrel.
WAARNEEMINGEN in Maart 1784.
Adabif I 6 80 21,333 Held. Damp.
Rio-Foka. ' 1 93 25,777 —~ «ctr.
9 8a 32,223 Starrel,
3 6 81 21,777 Held. Mist.
1 ?P 25,777 ; ,
9 89 25,333 • Starrel,.
3681 21,777 Donk. Betr,
' 1 91 26^333 Helder.
9 83 23,666 ■
4 6 81 21,777 Donk. Dam*. ' % 91 i 26,444 Helder.
9 «3 21,666
§ 6 81 21,777 Helder.
ï 9°* 25,999
9 83 22,660 ——— Aa a



37i) WAARNEEMINGEN in Maart 1784; Plaats. Dag.Uur. Therm. Weder.
Fahr. Reaum.
Ada bij 6 6 8t '21,777 Helder.
Rio-Volta. 1 91 26,233 :—
9 83 22,666
7 6 8t 31,777 Helder. 1 91 ' 26,222 —
9 84 2g,IlI
8 6 83 22,666 Helder.
I 91 20,222
9 B2 22,322
9 6 83 22,666 Held. Betr, 1 oi 26,222
9 82 22,222 Weerl.
10 6 83 22,666 Helder.
1 9° 2.5->777
9 83 22,666
11 6 82 22,232 Helder.
2 92 26,666 '
9 83 22,C66 •
12 6 82 02,<522 Held.
1 82 26,616 een. WolL
9 83 22,066 Bet.n.uu.Storm.
*3 6 75 19,111 Held. Betr.
1 ooi 25,999
9 83 22,066 Weerl.
14 6 82 2%223 Held. Betr.
1 905 25,999 ■
9 82 22,222 ■ ,
15 6 82 22,222 Held. Betr,
1 y5 27,111 '
9 83 22,666



Plaats. Dag.Uur- Therm. Weder.
Fahr. Reaum.
Ada bij ■ 16 6 82 22,222 Held. een.Wolk.
Rio-Foita. 1 9a 26.666
9 03 22,666 1
,7 6 82 22,222 Held.een.Wolk.
1 92 26,666 Dond.
9 83 22,666 Starrel.
,8 6 82 22,222 Held. Dampig.
1 92 26,66(5 Held.v.verDond.
9 84 23,111 I j ■
19 6 8a 22,222 Betrokken. 1 89 35,333 Helder.
9 84 23,111 Starrel. Weerl,
20 6 82 22,222 Betr. Donk.
! 91 26,222 .—
9 «4 23,111
21 6 83 22,666 Betr. Donk. x 9*a* 26,8»8 Helder.'
9 83 22,666 i Starrel.
22 6 82 22,222 Held. een.Wolk. 1 92* 26,888
9 84 23,111
33 6 82 22,222 Helder. .
1 92 26,606 een.Wolk.
9 84 33,111
54 6 81 21,777 Donk. Dampig.
1 93 27,111 Held.
9 84 £3,*ft
35 6 81 21,777 Heider.
1 92 20,666
9 85 23.555
Aa 3



370 WAARNEMINGEN in Maart i784i Plaats. Dag.Uur. Therm. Weder.
, Fahr. Reaum..
Ai* W Hó 6 83 22,665 Helder. Aio-Volta. 1 93 37, ut ——
9 85 23,555 Betrokk.
*7 6 85 23^555 Helder.
i 96" 28,444
9 «5 33,555
28 6 £6 23,000 Donk. Betr,
1 93 26,c66 — >
9 85 23,555 .
Crepét. 29 6 82 22,32a Helcjer.
1 96 28,444
9 85 33,555 Betrokken.
3° 6 78 20,444 U4ift-Trav.t.6u> 1 89 35,333 Donk. Betr.'
9 82 32,2.23
dugna. 31 6 80 21,333 Donk. Betr.
1 89 35,333 -—
9 85 3j,555 Donk. kr. om d?
Maan.
WAARNEEMINGEN in April 1784.
Quitta. 1 6 82 22,221 Helckr.
1 8q 21,333 Hond.
9 85 23,555 — kr.o.d.Maao,
3 6 82 02,221 Held. Betr.
I 86 23,000 .
9 83 23,666
3 6 Sp £1,333 Held- Betr.
1 86 33,000
9 82 22,22a Donk. Betr.



WAARNEEMINGEN in April 1784. C37F
Weder.
Plaats. Dag.Uur. Therm
Qjtitta.
Pvttebra.
Fahr. Reaum.
4 6 80 2.1,333 1 88 34,888
9 83 32,223
5 6 81 21,777 1 85 23,555
9 83 33,606
<J 6 8i 21,777
1 ö5 23,555
,5 J82 22,333
7 6 80 21,333 1 84 23,1x1 9 83 33,111
8 6 80 21,333 1 85 23,555 9 83 22,666
9 6 81 21,777 1 87 24,444 9 83 22,666
10 6 82 22,223
1 88 24,888
9 84 23,111
11 6 82 22,223
i 88 24,888
9 84 23,111
xa 6 84 23,111
1 88 24,888
9 84 33,XIX
13 6 78 20,444
X 82 12,222
9 80 21,333
Betr.
Stol regen. Donk. ft. Trav,
om 13 u. Bet.Trav. i.u. Betr. Helder. Donk. Betr.
— 1 u.Tra?
Donk.duist.nacht
Aa 4



J75) WAARNEEMINGEN U April1784. Plaat». Dag.Uür; Therm. Wéder.
Fahr. Reaum.
Pottehra. Ï4 6 80 21,333 Helder.
1 90 25,777 Betr. Donk.
9 84 23,111
15 6 82 22,222 Helder.
1 87 24,444 Bet.o.su.Tr.t.611.
9 82 22,222 Donk. Betr.
16 6 78 20,444 Helder.
1 87! 24,066
9 82 22,222
17 6 79 20,8^8 Held. een; Wolk. 1 89 25,333 _
9 82 22,: 22 .
18 6 80 21,333 Betr Donk. 1 89 25,333 Helder.
9 82 22,322 I 1
19 6 80 ar,333 *IeI(Jer. 1 88 24,888
9 82 22,223 —
20 6 80 21,333 Held. een.Wolk»
1 88 24,188 1
9 83 22,666 •
21 6 81 21,777 Held. Betr.
1 88 24^88 Btrt.Tra.v.o.2t 711.
9 82 22,222 Donk. Betr.
22 6 80 21,333 Held. een. Wolk. 1 87 24 444 ■
9 82 22,222 i Starrel.
23 6 80 21,333 Helder.
1 89 25,333 een.Wolk,



WAARNEEMINGEN in April 1784. (377
Plaats. Dag.Uur. Therm. Weder. Fahr. Reaum.
Pottebra. 24 6 81 21,777 Helder.
1 87 24,444
9 83 22,666 —-—'
25 6 81 21,777 Held. Betr. 1 88 24,888 Dond.
9 82 22,223 Damp. Weerl.
26 6 82 22,222 Damp.
1 89* 25,555
9 80 21,333
27 6 82 22,222 Helder.
1 89 25,333
9 83 22,600
28 6 82 22,222 Held. een. Wolk.
1 89 25,333 •
9 83 32,666 Donk, Betr.
39 6 83 22,222 Held. Betr.
1 89 27,333
9 83 22,666 Donk. Maanef.
30 6 81 21,777 Held. een. Wolk.
I 87 24.444 T 5
9 83 22,(566
WAARNEEMINGEN
1 ? a? V$i SS?
„9 84 23,111 ,
a ^ 83 22,666 Betr. Donk.
1 89 25,333 Damp.
6 83 22,666 — kr.omdeMaan. Aa 5
Quitta,



|78) WAARNEEMINGEN in Maij 1784. Plaats. Dag.Uur. Therm. Weder.
Fahr. Reaum.
Pottebra. 3 6 84 23,111 Betr. Donk.
1 89 a5'333 Held.
9 84 33,111 Held. nacht.
4 6 84 23,1 ïi Held. Betr.
1 94 *7,555 '
9 84 33,111
>5  '84 23,111 '—»— —'—
1 90 ^777 ~
9 80. 21,333 Trav. v. 71.10 u.
• 6 6 9i ' 21,777 Betr. Held.
i 86 23,000 Donk. Betr.
9 82 22,332 Held. nacht.
7 6 "82 - 2S.È22 Béte. Held.
.1 .80 : 25,333 Held.een Wolk.
9 83 2'2,6ö6' o.iiu.Trav.t.óu.
• ï .: S: ifj £74-. 18,666 Donk.
1 89 ; 25,333 Held. een.Wolk.
9 83 32,666 Betrokken.
9 6 Si 2,1,777 Helder.
1 --§9 ' 25,333
9 82 23,222 Eetr. Weerl.
10 .6 8j 21,777 Donk. Betr.
1 79 20.888 Trav.v. 11 t.6u.
9 78' 20,444 Donk. Betr,
11 6 75 19,111 Helder. . 1 \9 *5,333 1
9 82 22.222 .
13 6 82 22,222 'Hélder.
1 91 26,222 Donk,
9 83 22,666 ——.



*~ WAARNEEMINGEN inMaij 1784. C37|t
Plaats. Dag.Uur. Therm. Weder.
Fahr. Reaum.
Op de reis 13 6 81 21,777 Held. Betr.
rki Fitta. 1 90 25,777 - r-
9 83 zz.,666 Donk. Betr.
Bij Fitta. *4 6 8a 22,222 Held. Betr.
1 91 26,212
9 «4 23,1x1 Donk. wat reg.
15 6 83 22,666 Betr. Held. 1 90 25,777 Helder.
9 84 23,111 Betrokk.
16 6 80 ai,333 Bet.7u.eenkl.tra. 1 00 25,777 ■
9 83 22,666 Held. nacht.
17 6 74 18,666 St.Trav.tot7U. 1 78- 20,444 Donk. Betr.
9 78 1
18 6 75 19,111 Storm, Betr.
1 87 - 04*444 Held. een.Wolk
9 83 22,666 Betr. Weerl.
19-6 81 21,777 Held.drijv.wolk
x 79 2o,88i> St.Trav.v.h.ia
9 78 20,444 Donker.
20 6 75 19,111 Donk. Betr.
9 75 Itlll SVTrav.'snachts
Pottebra. 21 6 75 19,111 Donk. Betr.
1 90 23,777 Betr. Held.
9 83 22,666 , • F
21 6 82 22,222 Helder.
1 88 24,888 Donk. Betr.
9 83 22,666 r "-—5



3go) WAARNEEMINGEN in Maij 1784. Plaats. Dag.Uur. Therm. Weder.
Fahr. Reaum. ^Pottebra. 23 6 81 21,-77 Held. Betr.
1 94* 27,777 i24Gr.deCi)'Iinfl| 43'555 inhetzandftaande,i3oindelugt.9 83 22,660 Betrokk.
24 6 8i 31,777 Held. Betr.
1 Q° 25,777 Trav.v.8-iou. 9 83 32,666 Betrokk.
25 6 82 32,222 Helder. 1 »9 25,333
9 83 22,666 Betrokk.
26 6 82 22,222 Held. Betr.
1 93 27»* 1"
9 83 22,666 .
27 6 82 22 222 Donk. Betr.
1 89 25,333 —
9 83 22,666 Helder.
28 6 83 22,666 Helder. 1 91 26,222 . 9 82 22,2:2
29 6 82 22,2,2 Donk. Betr.
1 8ï 21,777 Donk.zagtereg. 9 80 ' 21,333 -— Betr.
30 6 81 21,777 Helder. 1 91 26,222 ■
9 83 22,666 Betrokk.
31 6 81 21,777 Helder.
1 9° ^5,777
9 83 22,666 Betrokk.



WAARNEEMINGEN in Junij 1734. (3?i Plaats. Dag.Uur. Therm. Weder»
Fahr. Aeaum.
Pottebra. 1 6 80 21,333 Held. Betr.
1 P 25'3^
9 83 22,006 . . 1
Ajlahu. a 6 80 21,333 Held, Betr.
1 90 25,777
9 82 22,22a — .
3 6 82 22,222 Held. Betr.
1 92 26,666
9 83 22,660 —
Pottebra. 4 6 83 22,666 Helder.
1 93 37,111
9 83 22,666
5 6 82 22,222 Held. Betr.
i 92 26,666 n - .
6 6 82 22,222 Helder. 1 92 22,6C6
9 83 36,666 Held. Betr.
7 6 83 22,666 Donk. Betr. 1 91. 26,444 Held. Betr. 9 84 33,111 Betrokk.
8 6 83 23,666 Donk. Retr.
1 86 03,000 Zagte Regen.
9 83 21,666 Betrokk.
9 6 81 21,777 Held. Betr. i 92 22,066
9 83 — Betr.n.ft.Trav.
10 6 82 22,223 Betr. Held.
1 90 35,777 ■
9 83 21,666 Stofregen,



382) WAARNEEMINGEN in Junij 1784. Plaats. Dag.Uur. Therm. Weder.
Fahr. Reaum.
Pottebra. 11 6 80 21,333 Betr. Held.
1 87 24,444. Betr. Dond.
9 83 22.666 Trav. in d. nacht.
12 6 79 20,888 Donk. Betr.
1 81 21,777
9 80 21,333
13 6 79 20,888 Donk. Betr.
1 83 22,666 St.Trav.t-7u.
9 7<5 i9>555 Donk. Betr.
14 6 74 18,666 Donk. Betr. 1 86 23,000 Held. Betr.
9 81 «1,777 Weerl.
15 6 75 Ï9'111 Helder. 1 B8i 25,111 —■>—
9 80 21,333 i Starrel.
16 6 78 20,444 Donk. Stoüeg. 1 89 25,333 Helder.
9 81 2i,777 ■
17 6 75 Ï9'111 Helder.
1 9i§ 26,444 Betr. Held.
9 80 21,333 .
18 6 80 21,333 Betr. zagte reg. 1 91 26,222 Held.
9 80 21,333 1 —
Ouitta 19 6 80 3I'335 Helder.
9 83 22,666
20 6 80 21,333 Helder.
1 88 24,888
9 83 22,665 .v



WA ARNËEMINGEN in Junij i784. (385 Plaats. Dag.Uur. Therm. Weder.
Fahr. Reaum.
Quitta. ai 6 81 31,777 Helder.
f 89 35,333
9 83 2.2,666
22 6 83 22,333 Held- Betr. 1 88 34,888 ^_
9 83 33,606
23 6 83 32,223 Held. Betr. 1 87 34,444
9 8a 22,223 . .
34 6 81 31,777 Donk. Betr.
1 80 24,888 *—- zagte reg.
9 b>9 21,333
25 6 80 21,333 Donk. Stofreg.
1 °4 .23,111 1
9 83 22,222 , Betr.
'Ada bij 26" 6 So 21,333
Rio-Foïta. 1 89 25,333
9 80 21,333
37 6 80 21,333 Betrokk. 1 80 24,888 .
9 82 22,222
38 6 79 20,888 Donk. Betr. 1 86 23,000 ^— — 9 81 21,777 Q—
29 6 77 19,009 "Donk. zagte reg. 1 80 2,1,333 ,—_ _
9 7Ö 19,555 Trav.ganf. nacht.
30 6 78 20,444 Betrokk. 1 82 23,232 Donk.
9 89 21,333 B0nk.Trav.t7u.



$j84) WAARNEEMINGEN in Julij 1784;
Plaats. Dag.Uur. Therm. Weder.
Fahr. Reaum.
Ada bij- 1 6 75 19,ni Travad.
Bdo-Volta. 1 80 2-1,333 Donk. Betr.
9 79 20,888
a 6 78 20,444 Donk. Betr.
1 84 22,1 ti Held. —-
9 80 21,333 (
3 6 79 20,888 Donk. Betr. 1 84 23,111 Held. — 9 80 21,333
4 6 79* 20,888 Betr. Donk.
1 80 21,333
9 7Ö i9>555
5 6 78 ao;444 Held. Betr.
1 81 21,777
9 79 20,888 ■
6 6 78 20,444 Held. Betr.
I 80 21,333 Wolk.
9 79 20,888
7 6 78 20,444 Held. Wolk.
1 80 21,333
9 79 20,888 ■■
8 6 78 20,444 Wolk.
1 79 20,888
9 79 —
9 6 78 20,444 Held. Wolk.
I 8oi ü,555 •
9 81 21,777
10 6 78 20,444 Donk. Betr.
1 8oi 21,555 Held. wind bij vl.
9 79 20,8b 8 Donk.



WAARNEEMINGEN in Julij 1784.
Plaats. Dacj.Uur; Therm. Weder.
Fahr. Reaum.
Ma bij IX 6 79 20,888 Wolk.Held.
RiO'Volta. 1 80 21,333 ——
g 80 Donk.
12 6 7Q 20,888 Donk. Betr. 1 81 21,777 Held. Wolk. 9 79 20,888 Donk. Betr,
13 6 81 17,333 Donk Stofr. 1 80 21,333 Held. Wolk. 9 79 20,888 1
14 6* 79 20,888 Held. Wolk.
1 8* 21,777
9 78 20,444 Donk. Betr.
Ï5 5 79 20,444 Held.Wolk.
I §3 23,222 < ,
9 79 20,888 ■ '
16 6 79 20,888 Held. Wolk.
1 81 21,777
9 79 30,888
17 6 75* "f9,333 Donk. Mist. ■ 1 8t 31,777 ——•
9 79 20,888 Helder.
18 6 79 20,888 —'•*-> Wolk.
t 81 21,777
9 8a 31,533 —
19 6" 77$ 3o,2Z2 Donk. Regenw» 1 81 21,777 Held. Wolk,
9 79 20,888 .
20 6 78 20,444 Donk. Betr,
1 81 21,777 —f-
9 80 31,333 —«■
Bb



$80) WAARNËEMINGEN in JuUj 17-84 Peaats. Dag.Uur. Therm. Weder.
Foht\ Reaum.
AdaUj xt 6 79 20,888 Donk Bet.Rukw,
Rio-Valta. 1 8i ai,777 ■*
9 79 20,888 1 —
22 6 76 19,555 Donk Bet.Rukw.
1 8i 21,777 ■—
9 78 20,444 ft.Rukw.
33 6 761 19,777 Donk. Betr. 1 79 20,888 Held.Rukw. 9 77 19,000 ,
34 ö 77 19,000 Donk. Betr.
1 79 20,888
9 78 20,444
*5 6 76 19,555 Donk. Betr.
1 80 21,333
9 77 19,000
26 6 76 19,555 Betrokken.
1 80 21,333 Donk.
9 79 20,888 6 u. Reg.
37 6 77 19,000 Donk. Betr.
1 80 21,333 Held. Wolk.
9 79 20,888 «*•
18 6 77 19,000 Donk. Betr.
1 79 20.888 Wolk.
9 77 19,000
*9 6 77 19,000 Denk.
1 79 20,888 Held.
9 78 20,444
3° 6 77 19,000 Helder.
1 79 20,888
9 78 20,444 j



WAARNEEMINGEN tnyulijvfa. C387 Plaats. Dag.Uur. Therm. Weder.
Fahr. Reaum.
Ma bij 316 77 19,000 Held. Wolk.
Rio-Volta. i 79 a ^888 . Rukw.
9 78 19,444
WAARNEEMINGEN in Augustus 1784.
Ada bij 1 6 76 19,555 H.WoIk.Rukvr.
Rio-Volta. 1 »i 21,777 — 1
9 77 19,000 —
3 6 75 19,111 Donk.,Betr.
1 79 30,888
9 78 20,444
3 6 76 19,555 Donk. Betr.
1 81 21,777
9 79 30,888
4 6 76 19,555 Donk. Betr.
1 80 31,333 ^eld' Wolk.
9 77 19,000 •
5 6 77 19,000 Donk. Betr. 1 81 21,777 Helder.
9 79 30,888
6 6 78 20,444 Donk. Betr.
1 83 32,323 Held. Wolk.
9 79 £.0,888 •
7 6 76 19,555 Donk. Betr.
i 81 31,777 H.Wolk.Rukw»
9 7<5 19,555 —
$ 6 75 19,111 Held. Wolk.
1 81 21,777
9 78 20,444 "—~~
Bb a



3S8) WAARNEÈMINGEN in Augustus 17*4. Plaats. Dag.Uur. Therm. Weder.
Fahr. Reaum. Ada bij 9 6 76 19,555 Helder.
ULtO'Vma* 1 82 22,222 ■
9 77 19,000
10 6 77 19,000 'Donk. Betr. 1 81 31,777 Helder.
9 78 20,444 !
•ïi 6 7<5 19,555 Helder.
1 8r 21,777
9 79 20,888 - Wolk. Weerl.
12 6 75 19,111 Betrokk. Reg.
' 1 80 21,333
9 79 £0,888 Held. nacht.
?3 6 75 19^111 Donk. Betr.
" i 8r 21,777 Betr.ft.Rukw.
9 79 20,888 - 1
**4 6 76 19,555 Held. Wolk.
' 1 80 21,333 ~
9 79 20,888
?5 6" 75 15,r 1 i Betrokken.
ï 8i 21,777 Held.Zon-ekhp^ onzigtbaar. • '
9 79 20,888 Helder.
hö 6 75 19,111 Held.drijv.wolka
1 81 si,777 >—. — Ij
9 78 20,444 —
17 6 76 19,555 Betrokken. i 81. 21,777
9 78 20,444 |
18 6 76 19,555 Donk. Betij, i 80 21,333 ——1 . 9 79 : '30,888



WAARNEEMINGEN in Augustus 1784. C389
Plaats. Dag.Uur. Therm. Weder.
Fahr. Reaum.
Ada bij 19 6 75 19,111 Donk. Betr.
Rio-Volta. 1 8t 2.f,777 ft< Rukvv.Wolk.
9 78 20,444 ...
ïo 6 76 f 19,555 Donk. Betr.
1 80 21,333
9 78 20,444
2.1 6 75 19,111 Donk. Bet zagte r>
i 80 21,333 Helder.
9 V8 io.,444
23 o" 75 19,111 Donk. Stofreg.
1 80 ,21,333 Kelder.
9 7Ó 19,555 Weerl,.
,23 6 76 19,555 Denk.
1 81 21,777 Zopnéfidfc
9 79 «0,888 Donk.
24 <5 7Ö 19,555 Helder.
1 80 2;,335
9 79 20,888
25 6 7ö 19,555 Helder.
1 80 21,333 een. Wolk.
9 79 20,888 Helder.
a(5 6 76 19,555 Helder.
1 80 21,333 —
9 79 10,888
97 6 75 19,111 Held. Wolk.
1 79 20,888 Betr.
9 77 19,000 Held. Weerl.
28 6 74 18,666 Helder.
1 8q} 21,444
9 79 20,808 drijv. Wolk.
Bb 3
•



39'o) WAARNEEMINGEN in Augustus 1784, Plaats. Dag.Uur.. Therm. Weder.
Fahr. Reaum. Ada bij 29 6 75 19,111 Held. Wolk.
Rit-Volta. 1 81 ar,777 —
9 79 20,888 «—>
30 6 76 19,555 Helder,
1 80. 31,555 Wolk,'
9 78 20,444 ■ •
31 6 76 19,555 Held. Wolk,
1 81 21,-77
9 77 19,000 —-
WAARNEEMINGEN in September 1784.
Ada hij 1 6 75 19,111 Helder.
Kio-Volta. 1 81 21,777 een.Wolk
9 76 19,555 *
s 6 74I 18,888 Helder. Wolk,
1 80 2i,333 ■
9 75 I9,i*» "
3 6 74 18,666 Wolk.
1 81 21,777
9 75 i9'UI *~
4 ÉUiti{ hinderde mij in mijne
Waar neemingen tot den
9 6 75 19,111 Helder, 1 84 23,111
9 77 19,000 Wolk,
'10- 6 75 19,1 ir Betrokk. 1 83 22,666 Helder. 9 79 20,888 ■



WAARNEEMÏNGEN in Septetnier 1784. (39X
Plaats. Dag.Uur. Therm. Weder,
Fahr. Reaum.
Ada bij 11 6 75 19,111 Betrokk.
Rio Volta. 1 83 12/66 — .
9 79 30,888
ia 6 76 T9'555 Held. Wolk,
1 83 33,666
9 78 30,444
13 6 75 19,111 Held. Wolk. i 22,222 <
9 78 20,444
14 6 76 19,555 Betrokk.
1 8l 21,777 Held. Wolk,
9 79 20,888 Weerl.
15 6 76 J9,555 Helder.
i 84 23,111
9 80 31,333 •
16 6 76 19,555 Helder.
1 84 33,111 Zagte reg. om 9 u.
9 86 31,333 Helder.
17 6 75 19,111 Held. Wolk.
1 83 32,666 -
9 80 21,333
18 6 75 19,111 Betrokk.
1 m 33,333 Held. Wolk.
9 80 21,333 Betr. Wolk.
19 6 77 19,000 Held. Zonnefch. 1 84 23,111 v.ver.dond.inh.O 9 80 21,333 Zagte reg. om 7 u.
20 6 78 20,444 Betrokk.
1 8a 22,222 Don.v.dond.i.h.0
9 78 20,444 Bet.kl.Trav.0.511. Bb 4



392) WAAUN2EMINGEN//2 September 1784.
Plaats. Dag.Uur. Therm. Weder.
Fahr. Reaum.
Ada bij 21 6 78 20,444 Helder.
Riet-Volta* 1 83 22,666 Held. Wolk.
9 79 20,888 Wolk.Weerl.kr.
om de Maan.
22 6 78 20,444 Donk. Betr.
;i 83 22,666 — — 9 79 20,888 —Trav.orn1t.3u.
*3 6 75 ï9,m Donk. Wolk. 1 84 23,111 Helder. 9 79 20,888 —Trav-d. nacht.
H  75 19,111 Donk. Wolk. 1 83 22,666 Wolk. 9 79 20,888 Trav,
25 6 76 19,555 Heidér.
1 82 22,222
9 79 20,888 ——.
36 6 76 19,555 Helder.
1 83 22,666
9 80 21,333
Van dien tijd af reisde ik ter zee, de kust na beneden tot na Fida. Maar te Quitta aan land willet;' de gaan, had ik hel ongeluk, toen ik de branding doortrok, met de boot om te flaan, waarbij ik het Leeyen bijna zelf yerloóren had, en ik mijn' Thermometer n/tt verfcheide andere dingen kwijt raakte.
Het Weder was, van dien tijd af, meest droog, de weinige Travaden uitgezonderd, welke ik benede» aangetekend heb, tot dat ik het genoegen had, van en nieuwen Thermometer te bekomen, Welken ik fe Christiaansburg had gclaaten.



WAARNÉEM. in November enz.!^. ïfètf. f39§
Plaa'Ts.' "Maand. Dag. Weder. Fida. November 30 fL.Trav.metdond.en
blikz.o.8u.'savorids JaniiarijifóS. 37 Zagtereg.m.d.v.ver; Februari]—L 11 Een Travade.
36 Tray. om 6 tot 10 ü: 27 Don.kr.om deMaah; Maart —-— 1 Nam.4u.trav.d.nagc
PlAats. Dag.Uur. Therm. Weder.
Fahr. Reaum. ,
Fida. 5 6 75 19,111 Betrokk.
1 83 226Ö6 -~—
9 81 2,1,777 Donk. Starrel.
6 6 78i 20,666 Helder.
1 84 33,1(1 een.Wolk?
9 83 22,666
7 6 79 20,888 Betrokk. 1 861 24,222 Helden 9 83 22,666
8 6 80 21,333 Wolk: 1 86 23,000 Helder.
9 84 23,111 don.kl.5Tra,t.7Ü
9 6 75 éèl?i Helder.
1 85 33,555
9 84 23,111 ^_
10 6 76 i9>555 Wolk. 1 86 33,000 ,
9 83 2,2,666 ■ iü
11 6 80 21,333 Betrokk. ,
1 85 33,555 Woiic.'
9 8l 32,222 - —
13 6 8i 21,777 Wolk; 1 85 23,5^5 zeer Betr.-
9 83 23*223 —— —



394) WAARNEEMINGEN in Maart 1785.
Plaats. Dag.Uur. Therm. Weder.
. Fahr. Reaum.
Ftda. 13 6 79 30,888 Betrokken.
1 86 23,000 Helder.
9 83 11,666 Trav. vart^
tot 7 uur.
14 6 80 11,333 Helder.
1 °5 23,555 —— Wolk.
9 83 21,666 Donk.v.ver.üond
15 6 81 21,777 Betrokk. 1 85 23,555
9 83 22,666 Held. WeerL
16 6 78 20,444 Helder 1 84 23,111 —,—' 9 82 2., 122 Betrokk.
17 6 80 21,333 Held. een. Wolk,
1 86 23,000
9 83 12,606 _
18 6 78J 0,0,666 Held. Wolk. 1 86 13,000
9 8l 12,223. , . .
19 6 79 20,888 Wolk.
1 86 23,000 Helder.
9 83 23,666 ^_ Weerl.
10 6 81 21,777 Donk. Betr.
1 86 13,000 Held. Wolk.
9 84 23,11! weerl
11 6 80 21,333 Helder.
1 80 23,000
9 81 2^777
&Z 6 79 20,888 Pleld. Wolk,
1 86 23,000
9 83 22,666 .



WAARNEEMINGEN in Maart 1785, (395
Plaats. Dag.Uur. Therm. Weder.
Fahr. Reaum.
Fida. *3 6 77 19,000 W0lk.d0nd.t9u,
1 84, 33,111 Helder.
9 83 22,22,2 Wolk.11u.Trav.
84 6 75 19,111 Helder. x 84 33,111
9 83 33,223
85 6 78 20,444 Held. Wolk. 1 84 23,1x1 Donk. Wolk.
9 83 31,333 Trav-v.7t.8u.
*6 6 77S 19,222 Held. Wolk,
1 84. *3>333
9 83 22,223
27 6 81 21,777 Wolk.
1 8,4i 23,333 Helde,r' „
9 81 21,777 Wolk.
«8 6 81 21,777 Held. Wolk.
1 845 23,333 Betr. Held.
9 78 20,444 St.Trav. v. 7 t.9u,
39 6 75* I9'333 Dampig.
1 79 20,888 Betr.plasr.m.een.
dond.v.7t. xo u»
9 77 19,000 Donker.
30 6 75 19,111 Held. Wolk.
1 83 22,666
9 80 21,333 —
31 6 77 19,000 Donker.
1 83 22,666 van 2t.6u. Travi
9 79 20,888, Donkeu



%q6) . WAARNEEMINGEN in April 1785. ^joaats. Dag.Uur. Therm. Weder.
Fahr. Reaum.
Fida, % 6 77 19,000' Held. Wolk.
' - i 83 2,z,666 ;
9 80 21,333 ■ :
a 6 79 20,888 Held. Wolk.
1 84 43,111 Wolk.
9 81 31,333 Helder.
3 6 80 21,333 Helder.
1 85 23,555 Betrokken.
9 80. 21,333
4 6 78 20,444 Hekier.
1 82 22,222 Wolk. Betr.
9 79 20,888 Helder.
5 °" 75 19,111 HeWer. 1 85 23,555 ~—9 81 21,777
6. 6 78 20,444 HeW.WoIk.
1 85 23,555
9 83 32,666
7 6 79 20,888 Betrokk.
' 1 84 23,111 Held.
9 82 23,222 • '
8 6 ?o 21,333 Betrokk. 1 86 23,000 —r .
9 82 22,222
9 6 80 21,333 Daauw. Donk, ' I 85 23,555 Helder.
9 81 21.777 -
10 6 77 19,000 Held. Wolk.
1 85 23,555 "
9 84 23,111



WAARNEEMINGEN in April 1785. . C39? Plaats. Dag.Uur. Therm. Weder.
Fahr. Reaum.
Fida. ii 6 77 19,000 Helder.
1 84 23,111 Wolk.r.v.9t.iou,
9 82 22,22a Helder.
ia 6 78 20,444 Held. Wolk.
1 85 23.555 Betr. 311. wat reg.
9 82 22,222 —— Weerl.
13 6 80 21,333 Held. Wolk.
1 h6 23,000 —.
p 82 22,222 ~r Weerl.
$4 6 79 20,888 HW.tra.v.9t.i2U,
1 83 22,666 Donk. Betr.
9 80 21,333 kr.o.d.maan,
15 6 78 20,4.44 Held, Wolk,
1 84 23,111 — —-
9 81 21,777
ïö 6 80 21,333 Held. Wolk.
ï 84 23,111
g 80 22,333 v-ver.dondv
17 6 80 21,333 Donk, Damp.
1 85 33,555 — •
9 83 22,066. Helder.
18 6 8oi 21,555 Haauw. Held, 1 85 23,555 D:>mp.
p 82 22,222 —^
19 6 82 22,222 Helden 1 85 23.555 Damp.
9 83 22,666 Held. Wolk.
20 6 81 21,777 Held.ragt9u.trav»., 1 85 23,555 Damp. Held.
9 82, 23,223 Helder.



39?) WAARNEEMINGEN in April 1785?
Plaats» Dag.Uur. Therm, Weder. Fahr. Reaum.
Fida, 21 6 81 21,777 Wolk.
1 855 23,777 Helder,
9 83 22,666
32 6 81 21,777 Wolk, r 86 23,000 Helder.
9 82 22,222
33 6 80 21,333 Wolk. 1 85 23,555 Held.
9 8a 22,223 een.Wolk,
24 6 82 22,223 Held. Wolk,
1 85 03,555
9 83 22,666 ■
«5 6 8si 22,222 Betrokken,
1 85 23,555
9 83 22,606
26 6 82 22,222 Betrokk,
1 86 23,000 ——
9 83 22,666
37 6 8a 32,222 Held. Wolk.
1 84 23,111 Wolk.
9 83 22,666 Zagt. korte Reg.
28 6 82 22,222 Bet. om 8 u. Trav,
1 86 23,000 Held. Wolk,
9 83 22,666 ■
Reedt van 29 6 84 22,222 Betrokk.
jfida. 1 84 23,111 Wolk.
9 8i 21,777
30 6 81 21,777 Helden.
1 89 25,333
9 78 30,444 St.Trav.3UWt,,



WAARNEËMfNGEN in Maij 1785. (399
Plaa
TS.
Op de reis na Popo,
Dag.Uur. Therm.
Fahr. Reaum.
19,555 23,000
Reede van Popo.
Logie te Popo.
Op de reis na Aflahu.
Aflaha.
over Land na Qjiittai
Quitta*
1 6 76 i 86 9 84
2 6 76 1 80
9 78
3 6 76 1 89
9 79
4 6 79 1 85 9 82
5 6 82 I ?3 9 81
6 6 82
1 84
9 81
7 6 82 ï 86 9 «3
8 6 81 1 83
9 82
9 6 80 1 83 9 80
iq 6 81
1 84
9 80
Weder.
Wolk. Held. Wolk.
19,555 Betrokk. 21,333 ft- trav« 4 uufc 20,444 Betrokk.
19,555 25,333 20,888
20,888
33^555 22,222
Helden
Held.WoIk^
22,222 Held.Wolk,22,666 Betrokk. 2i,777
22*222 23,111 21,777
22,222 23,000 22,666
2i,777 22,666 22,222
Betrokk.
Helder,
Betr. 2 u. Trav*
Betrokk.
Helder.
2i,333 Betr 9-10tra*.
22,606
21,333 Helder.
21,777 Betrokk.
23,111 .
31,333 —*



4oö ) WaARNEEMINGEN h Maij 1785. PLAATSi Dag.Uur. Therm. Wederj
Fahr. Reaum.
Reis na n 6 82 22,322 Helder.
dda. x 88 24,888 .—
9 83 12,666
12 6 82 23,222 Held; Wdlk. 1 86 23,000 —
9 84 23,111 kl. Trav.'snachtg
13 6 77 io),ood Betrokken. 1 86 23,000 Helder.
9 83 22,666 Weerl.
14 6 78 20,444 Held. Wolk.
1 85 33,555 ■ r
9 80 21,333 Betr.ft.Trav.'s m
*5 .6 75 i9>iiï Betrokken.
1 8r 21,777
9 80 2i,:33
16 6 76 19,555 Betrokk. 1 84 23,111 •
9 80 21,333 — ■ Weeri<
17 6 76 20,444 Betrokk* 1 8t 21,777 kl- Trav; 9 80 21,333 ■
<8 6 77 19,000 Betrokk;
1 81 21,777 Helder.
9 80 21,333
19 6 78 20,444 Betrokk.*
1 84 23,Jin
9 7ó 19,555
«Ö 6 77 19,000 Held. Wolk;
1 83 23,666 '
9 -77 79,©oo> ■— kl. Tr*f,



WAAUNEEMINGEN in Maij 1785: Ójof
Plaats. Dag.Uur. Therm. Weder»
Fahr. Reaum. Christi- 21 6 "6 19,555 Helder. aansüurg. 1 85 23,555 —■—■
9 78 20,444 Held.wolkkl.traV
23 6 77 19,000 Helder. 1 84 23,111 ———
9 79 20,888 Woifo
. *3 6 80 21,333 Held. Wolk.
1 8t 2*57 7 —- .. ■
9 80 ««323 —- .
24 6 80 21,333 Helder.
1 84 23,1:1 —— Wolk.
9 81 21,777 — Trav.v. 51.711»
25 6 80 2r*sj3 Held. Wolk.
i 83. 22,605 '
9 80 21,333
§6 6 80 2,1,33} Wolk.
i 81 22,222 Held;
9 79 20,888 Donk;
*7 6 80 21,333 Helden
1 8ï 22,222 —~—
9 80 2**333
18 6 80 21,333 Helder*
1 82 22,222 —-
9 8t 21,777 —
49 6 80 21,333 Held. Wolk;
i 82 22,222 ~
9 80 21,333 Donk.
|ö 6 80 21,333 Betr. Misf;
1 82 22,222 —- —— ,
9 80 21,333 TraY.'V.ót.8a^ Ce



4?ï) waarneemingen in Maij 1785. Peaats. Dag.Uur. Therm. Weder.
Fahr. Reaum. Ckristi- 31 6 79 30,888 Dampig. aamburg. 1 81 22,22,2 Stofr. v. 3 uur.
9 7Ö 19,555 Betrokk.
Waarneemingen
/« J-unij 1785.
Christi- 1 6 75 19,111 Helder.
aansburg. 1 83 22,066 -
9 79 20,888
a 6 76 19,555 Held. Wolk.-
i 83 22,066
9 80 21,33 i Donk.
3" 6 77 19,000 Held. Wolk.-
1 83 22,066
9 80 21,333 Donk. nachts
4 6 78- 20,444 Helder. 1 84 33,111
9 80 21,333
§ 6 78 20,441. Helder.
1 84 & 3,111 Regenw,
9 £0 21,333. .
6 6 78 20,444 Held. Wolk.
1 83 22,t66
9 81 21,777 Donk. Starrel.
7 6 78 20,444 Betrokk. 1 83. 22,666 .
9 80 21,333
8 6 80 21,333 Betrokk.
1 8* 22,222 v.ver.dond»
9 80 21,333 Donker.



WAARNEEMINGEN in Juni) Vfö. ^ Plaats. Dag.Uur. Therm. Weder,
Fahr. Reaum. Christi- 9 6 y6 19,555 Betrokk. aansbUrg. . x 84 23,11! Helder.9 80 21,333 Doiik. .
10 6 77 19,000 Helder.
1 83 22,666
9 80 21,333 .
. ii ó 76 i9,555 He*d. Wolk.
1 84 23,1 it —
9 83 22,222 ■ , ._,
lü 6 77 19,000 Held. Wolk.
1 89 21,666 .
9 79 20,888 Donk.
*3 6 78 20,444 Helder. Wolk,,
1 84 23,111 . _
9 81 21,777 .
14 6 76 19,555 Helder.
1 84 2^,111 .
9 8x 21,777
»5 6 77 19,000 Betrokk.
1 85 23,555 .
9 80 21,333.
16 6 77 20,444 Helder. 1 84 23,111 —.—„ 9 80 21,333 —
1,7 6 79 20,888 Helder.
1 81 21,777
9 80 21,333 .
18 6 76 19,555 Helder.
1 84 23,111 -.
6 öo 21,333 —111 'Cc 2



4«4> ' WAARNEEMINGEN injunlji^ Plaats. Dag.Uur.. Therm. Weder. Fahr. Reaum.
Christi-' ig 6 77 19,000 Betrokk.
aansburg. 1 «5 23,555 Held. Wolk.
9 81 21,777 q
20. 6 jS 20,44.4 Held. Wolk.
1 Sa 22,202 —— ——
9 80 2i,S33 Wolk. 411. Trav.
ai 6 78 20,444 Helder.
1 85 23,555
9 80 21,333
22 6 75 ip,ni Helder. 1 80 21,333 Betrokk. g go Helder.
23 6 79 20,888 Held. Wolk. 1 76 19,555 Zagte Reg. 9 80 21,333 Helder.
24 6 74*. 18,66a" Held. Wolk.
1 85 23,555 m ,
9 82 22,222 'Held. Weerl.
35 6 74 iF,666 Tlelder.
• 1 84 23,1:1 —— 9 81 21,777
. 26 6 75 19,111 Helder.
1 .$4 , 23, ; 11
9 80 21,333 ~
37 6 76 19,555 Held- Wolk.
• 1 85 23,555 ~—
9 79 20,888 Donker.
38 6 78 20,444 Helder.
1 85 22,555 Wolk.
9 82 22,232 ——



WAARNEEMINGEN Injunij 1785. (40/ Plaats. Dag.Uur. Therm. Weder.
Fahr. Reaum.
Christi- 19 6 76 19,555 Held Wolk.
aamburg, 1 85 23,555
9 79 20,888
30 6 77 19,000 Betrokk.
1 85 23,555
9 80 31,333 ——\
Cc 3 BLAD-



B LADV IJZER.
A.
^apenboomen, den Negers heilig, en waarom, 98. Abodee, yoornaame Negerij, 246. Acothim, Provincie ,
waar gelegen, 107. Ada, eiland, 102. Adadc, Broeder des Konings va« Popo, legt den grondfteen voor het Fort Prinzenftein, 93. Adaërs zijn van de Adampifche natie, 24. Adampcrs, eene talrijke natie,hunne taal, 24. vrouwen der, hoe lang ecneTdk/a draagen, 173
Advokaten , yrugtep , 296.
118, u*. koning
van Afla, 126. Afiahu, eene uitgeftrekte
Negerij, 88. befchree-
ven, 89. Aflahuërs, 64. Agraffi, eene Revier-
negerij, 41 , ioö. Agrien, een foort van
koraalen, 166. Ajuga, klein, groot erj
nieuw, 66. Ajugaërs, waarvan lee-
ven, 67.
Koningrijk , 77,
269.
Akimisten, voormaalige^ bekwaamfte goudgraavers, 215-.
Akra.



B L A D W IJ Z E ü- *P7
Akra, 162.
Akracrs, hunne kleeding, 162, gezigtsrrekkcn, 175. hunne Godsdienst, 187-
Aloë-, een Gewas, na eene Aloë zweemend, belchreeven,i40. eene nieuwe Aloë, 272.
'Amuleten, aan 1'chaapen en honden, 120. aan zwapgere vrouwen, 172.
Ananas ,184, 200, 296.
Anncraaboe, 226.
Annegade , eilandje , 308.
Antilopen , 185.
Aquamboe, wat geweest is, 267
^Kö/»/V«,Refidentie van zijneHertoglijkeDourluchtigheid van Aquapim, is Kommang, 248. hoe bevolkt, 266,.
Ardra, gewezen Koningrijk, 141, 142.
Armbanden, wie draagen, 167,
Armen zijn niet onder de Negers, 213,
Arum, stc?o, 293. Aschiama , een klein
dorp, 245. Asfianthee, Koningrijk ,
169. Koning \mAsJt-
anthee, 21 ƒ• Asfanthtërs.hunne kleur
175'
Atocco, een dorp, 53* word in brand gedoken, 57.
AHiambo, Hertog van Aquapim 43,249,264.
Audati, ( TVwö) Koning van Dahomet, deszelfs krijgslist, 14?.
Augna, hoofdftad der Augnaërs, 58. word in brand geftoken, ibid
Augnaërs, 36 enz. list derzelven,4p. welgeftelde lieden, 63. verzoeken om vrede, 91.
Ayos, 142. enz,
B,
Bacco, 184, 2ÖO. Badagrie, 141. Badagriêrs, waar woo-
nen, 1^5. c 4 Arf-



4o8 BLADWIJZE 11.
Balfemijn, 140. Bananen, 183. 305.335, Basfeterre , eiland en
ftad befchreeven,313
enz.
Bat00, Negerij, 106. Bedienden, Koninglijke
Deenfchenin Guinea,
327 enz, Begraayenis, van eene
gepaste houden deNe-
gers ongemeen veel,
195-
Benda, wat bij de Negers zij, 11 r. Benin, Koning van, 143 Bergnegers, hunne klecding, 33. hunne kleur, 175. 156. hunne huizen, C50. hunne taal, 256.
JBefnijdenis bi] de Negers in gebruik, 193.
Bier der Negers,'186.
Biezen, hooge, 54.
Blaawwe verw der Negers , duurzaame, 124
Boniten , volgen den koers des fchips, 5.
Boomen van eene ongenieene dikte, 351,
Boomwol, hoog geele *
156. boomwol te St,
Croix, 291. Borriken - eiland, zie
Krabben - eiland. Boschhond der Negers,
188. enz. Bosz, wat zij, 69, m. Boszfpcl, 203. Branding der zee, 14.
117.
Bringann der Negers, wat, 206.
Bruggen in Guinea, hoe gemaakt worden, 139.
Bujfe/s gefchooten, 35* menigte daarvan, 53. 185. worden befchreeven , 54.
Buiaelrot, 336.
C.
Cabes, wat bij de Negers, 110.
Cacao - boom , wilde, 317.
Campeche - boomen. 319. Campeche - hout, ibid.
Cape Coars} Fort der Engelfclien , 13. befchree-ven3 225,
O-



B L A D W IJ Z E ÏL 403
Cariben, hunne leevenswijze en gebruiken , 332-
Casfaren, wat zij. 2.3 •'. Casfaye, westindifche, bereiding daarvan, 294. Cederboomen, 103. Chineefche Appelboom , 3*7-
Chique, vloojen, 332.
Christiaansburg , befchreeven, 16 enz. regeering aldaar , 227 enz.
Ch ristisfen, wat zij n, 3 3 5Christoffel \St.~) eiland, 313-
Citroen - boomen. wilde, 319.
Civetkatten, worden onderhouden. 171.
Cleome, moeskruid ,13
Coclion, eiland, 223.
Corchorus, moeskruid, 183.
Croix (St.} eiland befchreeven, 289. enz*
D.
DMcdabbc, wat, 142* Dahomet, Koning van,
befchreéven, 144.158.
enz.
Danzen der Negers, 203.
Dief/lal bij de Negers, 200.
Dolfijnen , vertooning van dezelve in het water, 5. worden gevangen, 502.
Doopen ter zee, befchreéven, 8 enz.
Doraden, hoe gevangen worden, 202.
Draadworm, 333.
Draakenbloed, wat, 61,
Draakenboom, 60. hars van dien, 61.
Dunkoërs, wie, en hoe getekend , 174. enz. kennen geen fchietgeweer, 303.
E.
Echeneis, zie Zuigvisfchen.
Cc $ Een-



4*° BLADWIJZER.
Eenden, wilde, 185.201.
Turkfche, 184. Etnöogen op de Haa-
jen, 12. En/eten , angolifche ,
193-
Erweten - boom, 42. Europeèrs,\\ itfpanningen
der, in Guinea, 237.
enz.
Muftatius (St.') eiland, befchreéven, 310,enz. des 1'chrijvers ontmoeting aldaar, 311. enz.
F.
Fanthce, eene Repu. bliek, 369,
Farin, wat dien naam draagt, 294.
Feest ter gedagtenis van Koning Dahomet befchreéven, 158. enz.
Fetis, 187. 263. danzen, 15c. eeten, 190 enz. Priesters, 152. 188194. flangen, 152. vogelen, 22, dienst,
Fetis-tempel, te Malfi, 106. te Fida, 150.
Fida, 73. 132. 138. nader befchreéven, J4r. enz.
Fidaërs, hunne gewoonte, hunne flaaven uit te dpsfen, 136. enz.
Fita, Negerij, 73.
Flatta, wat bij de Ne? gers, 122 enz. 183.
Flau, flau, 185,
Fluiten der Negers, 305.
Foi, / o/, wat zij, 259.
Fortresfen, te Fida, 134.
Fort - roijal befchreéven, 329 enz.
Fouthe, Negerij, 25.
Friedensburg, Fort, 23. befchreéven, ibid.
G.
Gaas, eene landziekte, 516.
Qab - boon, Africaanfche
rivier, 115. 132. Qalba - boomen, 315,320, Gattoo, eene landziekte, 21Ö.
Ge-



BLADWIJZER. 4n
Geboortedag der Negers, word bij hen weekelijks gevierd, 71.
Geiten , 184.
Gember, echte en onechte, 140.
Georgia Del la Mina, Fort der Hollanders, 13. befchreéven, ao4 enz.
Gigi, wat bij de Negers, 183.
Gloriofe, heerlijke bloem 117.
Gneus, 297.
Godsdienst der Nagers, 120. der Jkraërs , 187.
Gommiboom van Martiniquc, 336.
Goud, hoe men het verkrijgt, 214 enz. Guineesch goud, 113.
Goudkust, de, vermoedelijk het Ophir, 166.
Qranaaten , vrugten , 295-
Grand- ter re , eiland, 3*7-
Gregi, groote Negerij, 119.
Grenadinen, vrugt, 295 Guadaloupe, eiland, befchreéven, 313. Gua, wat bij de Negers 111.
Guaven, vrugt, 295,296. Guinea-gras, 319.
H.
Haajen, worden gevangen, 3. 11. zuigvisfchen op dezelve, ib. ontleed, 11.
Handel met de Negers,
107. Oorfprong
daarvan, 221 enz.
Har dis, visfehen, 102.
Haring, overvloed van 184.
Hibiscus, eetbaare, 183. 185.
Hoos, befchreéven, 10. Houtwormen, waar zijn 250.
Huizen, hoe de Negers bouwen, 122. der Bergnegers, 250.
Huwelijken der Negers, en plegtigheden daaromtrent, 209. 1
Hijacinth-fteen, 157.



4*2 BLADWIJZITSU
I.
Jaloersheid der Negers omtrent hunne vrouwen, 199.
Jams, 183, 257, 293, 333-
Jan, (St.) eiland, befchreéven, 307 enz.
Inkim, wat zij, 186.
Jnhtviseh, een nieuw foort, deszelfs eigenfchap, 6.
Infnijdingen des huidveis bij clzAkraërs afgefchaft, 209,
K
Kachima, 295. Kaida, gewas, 317, Kaimiten, vrugt*, 295". Kallalu - eeten, wat zij» ?33-
Kan kis, wat, 141. Karfcn , Columbifehe, 2.95-.
Kafchu, vrugt, 295,296". Kattegat, des fchrijvers
komst aldaar, 2. Kikvorfchen , foort van
26.
Kinderen, de Negers hebben eene onge* meene genegenheid tot dezelve. 211. Kingstown, eilandje, 308 Kitten/pel der Negers, 205.
a7«j, (St.) eiland,313.
Klimaat van Guinea, 255 van West • indien z^Z.
Knep, vrugt, 295.
Knorhaanen , vangst van, 2.
Kokosboomen, een bijzonder foort van, 140.
jKokospruimen, 48.
Kommang , Refldentie van zijne Kertogliike Doorluchtigheid van Aquapim, S48» 271.
Königftein, Fort, aangelegï en befchreéven,
Kool-palme, 328. Koophandel, zie del.
Koortskoek, wat zij, 275 Koraal - boomen, 307, 320.
Koraalen, hoe gemaakt worden, en wie ze draa-



BLAD WIJZ'ER. 4?$
draagen, 165. Koraalen -frreren, 169.
Kot inkim, wat zij, 1S6.
Krabben, 95. 185.
eiland, befchreéven, 308 enz.
Krater van Eu/latius, befchreéven, 312.
Kreole, eene Franfche,
. 23ö-
Krepeërs, land der, 51.
enz.
Kriko, ftad, 87. Kriolen, wat zijn, 294. Krobbo, een kleine Republiek, 268. Krokodillen in de rivier
Volta, 103. Krooncnburg, kafteel,2. Kroonvogelen, 22. Krijgsmuziek der Negers, 34. Kummij, wat, 182. Kwartels, 185. ,
L.
Labodei, eene Negerij, 20. beroemd wegens haar Orakel, |Ak4, Negerij, 25.
Landwetten, hebben de
Negers, 197. Lapis Lazuli, 157. Lathc, een voornaam
Neger, 70. 1:9.. Lichten des zeewaters, 5
oorzaak daarvan, (?, Z,4#/>,de,bij oude kust-
bewooners, 234, Lugtftreek, zie Klimaat,
M.
Madah, bier der Negers, 2Ö5. Mah,J 183.
Atöfe| Turkfche Tarwe , 187, de Aquapimmers maaken niet veel werks daarvan, 257.
Makrcelen, var.gst van,2,
Malaguette , Paradijskoorn, 186*.
Malfij, dorp, waar gelegen, ior. de groot, fte Negerij, 106.
Mammale, wat bij de Negers ,32. befchreéven , 163.
Mammeien, 295.
Mani-



414 BLADWIJZE R3
Mammuc, wat , j'ii Mampon, een dorp, 247, Man/eng, dorp, 247. Mangle - boomen , 105,
235'
Mango, vrugt, 296. Mangroven, boomen , 103.
Maniko of buidelrot,
336. . Manioc, 333. Manno, een dorp, 247. Martin (St.) eiland ,
310.
Martiniquc, volks • me • ni8'te •> 333. voortbrengzels, 333. gelegen voor den Koophandel, 334.
Menfchen - ee^r/ of jen, befchreéven en ontleed, 11 enz.
Moeras -flak befchreéven, 82.
Montferrat, eiland, 313.
Muziek, zonderling der Negers, 34. 151.
N.
Nagt egaal, Guinecfche* hoe lang zinge, 104.
Negers , hunne kleed;"g' 3t- 162. enz. oorzaak der zwarte kleur, 176. enz. Taar 180. enz. hoe met de hoofden der vijanden! Ieeven,8ö. waarde derzelven, 107. zijn lasti-i ge Kooplieden, uo.
Ningo, Fort, 2.3. Ningoa, Negerij, 2r. Ningo-negers, hoe bouV wen, 28.
O.
Oblij, Koning van Popo^ 88.
Oesters, befchreéven, eo' hoe behandeld worden door de Negers, 95enz. iój.
Ofolij Bosfum, Prins, 87. 93. hoofd der Negerij Gregi, 119.
Olifanten, waar men ze' vind , en Olifanten-
jetgt, 146 enz. waar men ze niet vind', 354V OU-



BLADWIJZER. 415
Olifantstanden, 107. verfcheide foorten, . en hoe verkogt worden, T12.
Olijf - palmboomen, 35^.
Oorlog, met eene Negernatie, 40 enz.
Oorringen, 165.
Opfanddtï Negers, 275 enz.
Op'ftanding , daarvan hebben de Negers een flaauw denkbeeld,i95.
'Otakij', dorp, 247.
Ötho , word Veldheer , 4*. deszelfs eed, 46.
Cverfpef ftreng geftraft bij de Negers, 199.
- P.
Paalwormen bijten hout - aan ftukken, 105, Paarden1 heeft men niet
in Guinea . 19, Palaber, krijgsraad,68. Palmit, 140. • palmwijn, hoe de Negers krijgen, 261 enz. Palmwijnboomen, 35-3.
Panties, van de fijnfte foort, hoe veel kosten , 125. befchreéven 163.
Papagaajen, groene gezellige , 104. zes foorten van, 254.
Papaijen, 184. 260.
Patatos, 293. 333.
Peit/clienftraueh, 117.
Pierre (St.) befchree» ven, 325,
Pinguïn, 319.
Pifangen, 6ï. 183.25-8. 295. waar best aartten , 320.
Pifang-plantagie, 320.
Pist ia , plantproef daarmede ,121. enz.
Piton te Carbet op Martinique befchreéven , 326. enz,
Poinciana, 320.
Pointe ■ a - Pieter, ftad, befchreéven, ^17 enz.
Pokken , worden ingeënt , 219 groote, 216.
Polijgamie, zie Vcelwij-
' ver ij.'
Punnij, Negerij, 21. rivier, 22.
Pe-



4iÖ B L A Ö W IJ 2 E It.
Popo, klein en groot, li8. wat voordezen was, enthans is, 125 enz.
Pottebra, eene zeer aanmerkingwaardige ftad, 66. deszelfs inwoo. ners, ikid. enz.
Prampram , groot en klein, Negerijen, ao.
Prinzenftein , Fort aangelegd , 93. enz.
Procesfie, zonderlinge
• godsdienstige te Fida
* 151 enz.
Pruimen, Columbifehe
Piftto, bier der Negers 186.
Q-
Qjiitta, befchreéven, 95* . rivier, 50, 63, 95. Quitta-negers, 98,
R.
Reizen, hoe gefchiede
in Guinea, 19. Rekenen, hoe de Negers
HO,
, een foort van
Spaansch riet, in de dikfte boschadiën groeiende, 25;. Rietpijpers, 104. Rio - Volta, befchreéven, xor £«2. Rivier - negers, wie en
hunne hutten, 28. Rivier-paarden, in de
rivier Volta, 103.
Roozen-appelen, 296. Rosfar-plaat zen bij de
Negers, wat zijn,ói
245.
Rottings - appelen, 295* S.
ÓVz£#, eiland, 309. Sabeërs, eene magtige
Natie, waarwoonen*
303.
Salade eeten de Negers niet, en waarom, i8öi Sandelhout, rood, waar gehaald worde, 132, Sapoten, vrugt, 295. Sapotillien, vrugt, 295, Saiier-fdkke, zie Zuur-
fakken. Sawi, Negerij, 138.
Sedê*



B L A D W IJ Z E R. 417
iScacyola, 48.
'Schouwburg te Guadaloupe, 322. te St, Pierre op Martinique, 334-
Scheut erna, een dorp, 247-
£comber, Pelamis, 5 —
Thijnnus, 2. Sinkefu, trek visch , 184
202.
St. Thomas, eiland, befchreéven , 305.
Slangenbeet, gevaarlijk, 83. hoe de Negers geneezen, ibid.
Slangenkoppen, wat zijn, 69. in.
Specht, een fraai je word gevangen, 14.
Spelen der Negers, 203
Spierworm, de Guir.ee-
fche, 217. Squaii, 3
Sterfte der Europeërs in Guinea, waaraan toe te fchrijven, 24i.<s«2.
Stokjams, 183. 293.
T.
Taaien der Negers, 180 ««2. taal der Aquapim~ tners, 256.
Tdkla, wat bij de Ne«
. gers, 32.163.
Tanden fchoon te maaken , daar zijn de Negers geftadig mede ,, beezig, 208.
Temma, Negerij, ar,.
Tempels der Negers i voornaamfte, waaraangewijd, 150.
Tesfing, Negerij, 20.
Tetetu, een klein dorp,j
Thebee, Negerij, 62.64.
Tiasfo, een dorp, 247.
Tolk derNegers doet eene aanfpraak,. 44.
Tornado of Travad befchreéven, 10.
Tortola , eil and je, 30°.
lyavad, befchreéven, 10.
TruroAudati,Könit)g varr Dahomet, 138. deszelfs Krijgslist, 142. enz.
Tutu, een dorp, 247. d Ur-



4i« BLADWIJZ ER.
U.
Ürfu, 150. daar is geen Fetis - tempel, ibid.
V.
Varenkruid, fteekelig, 3^8.
Varkens, wilde, 185.
Veelwijverij bij de Negers in gebruik,209.
Vermaaken der Negers, 203. enz.
Venusziekte, 119.
Vicekoning te Fida, 145
Vifchen, vliegende,ia.
Vogelen - eiland, waar gelegen, 104.
Volkamcrie, fteekelige , 320» •
Volta, rivier, belehreeven, 101. enz.
Voorwaarden tot vrede met de Augnaërs, 87. enz.
Vrij-mulatten, hoe met hunne flaaven omgaan, 298. enz.
Vijgenboom, indiaanfche 98.
Vijgenboomen, den Negers heilig, en waarom, 98.
W.
Water, ligt te krijgen te.
Quitta, 96. Waij, ftad, 63. Waij-
ȣgw,hoegefteld,63 Wawanga, chineefche
appelboom, 317. Weeverij der Negers in
boomwol ,123. in
gras, 156. Winde, braziliaanfches
48.
Z.
Zeevarkens, worden gezien, 11.
Zeide-boomwollen - boomen, 99.
Ziekten, den Negers bijzonder eigen, 219.
Zout maaken, hoe de Negers, 67.
Zuigvisfclien,o$ de Haaijen, 3.
Zuiker - planting, 29a.
Zuiker - riet, wild itv Guinea, 61.
Zuurfakken, 395.
DRUK-



DRUKFEILEN.
Bladz. reg. i 8
17. bened.
66 9 140 ben. 6 J73 . • 14
ftaat leef
Seimus, Scimuü
Duünifchen, Danifchen.
Ajaga, Ajuga.
Impartiens, hnpatiens.
Tahla, Takte.









I









REIS NA G U I N E A
EN DE
CARIBISCHE EILANDEN.






REIS
NA GUI NE A
EN DE
CARIBISCHE EILANDEN
IN CO. LUMBIEN,
door den heer
P. E. I S E R T,
Koning lij'k-deenfchen Opper arts bij de Bezittingen in Afrika.
Uit het Hoogduitsch.
Te DORDRECHT, Bij de leeuw en k r a
1790.






VOORBERICHT.
]0)e eenpaarige verzoeken mïjner Vrienden, om deze Brieven algemeen te maaken, zijn de reden, waarom ik het gewaagd hebbe* dezelve uit te geeven, naa dat ik ze nog- , niaals overgezien, en hier en daar befchaafd hadde.
Eene uitgebreide Topographifche, Cosmolo<nfche, Geographifche Hiftorie dér Landen, verwagte men in dit werk niet: deze vind men in dé Encyclopajdiën, of andere daartoe beftemde' dikke boekdeelen, welke daarvan ruimfchotig handelen, en verzamelingen op verzamelingen' hoopen.
De voornaamfte beweegrede, waarom ik róij na Guineay en vervolgens na de ïVest-Indien * % heb



IV VOORBERICHT.
heb begeeven, was de Natuurlijke Hiftorie alleen. Bij mijn verblijf aldaar vond ik dui> zende, nieuwe voorwerpen, welke ik, alhoe. wel tot de Natuurlijke Hirtorie niet beboerendebiet onopgemerkt konde laaten. Misfchien. zal de één of ander mijner Leezers lachgen, en zeggen: wat toch bedoelt de man 'er mede, dat hij ons een boek, vol zottigheden en ge! bruiken eener wilde, barbaarfche Natie verhaale? Dezen geeve ik met raynal ten antwoord, dat het eiken Gefchiedfchrijver iets heiligs zijn moest, de zeden en gebruikerf van onbefchaafde Natiën voor de nakomelingen te bewaaren. — Eéne eeuw, mogelijk meer, en die Natie beftaat niet meer, of is wel ongemeen veranderd! — de Peruanen, Mexicanen, en andere Volken van dit wae. relddeel, wat waren zij? en wat zijn ze nü? — Het is dus noodiger, de gebruiken van onbefchaafde , welken de kunst van fchrijyen ontbreekt, en ze dus zelve niet kunnen optekenen, dan die van befchaafde
Vol,



\
VOORBERICHT. v
i
Volken te bewaaren, zoo men nopens hunne Hiftorie onderregc wil zijn. Gelukkig nu zoude ik mij agten, indien ik eenige trekken, der merk waardige Africaanfche Natie , der Negers, gefchetst hadde.
Nopens de Natuurlijke Hiftorie van andere fchepzelen, dan menfchen, vind men zeer weinig opgetekend; flechts iets, dat algemeen is. Waar de kenner belang bij heeft, dat moet op zijne manier en in zijne taal zijn gefchreeven; en dit zoude, in dit Werk,- op' eene verkeerde plaats ftaan. Ten gevallen Van hen, die fmaak in de kruidkunde hebben, kondige ik den eerften band eenes werks aan, onder den Titel: Prodromus Flor at auftralis, waarin 200 nieuwe foorten befchreeven worden ; welk deel, misfehien, binnen kort zal uitkomen.
Wie in deze Brieven Columbien leest, die gelieve daar door America te verftaan. Ik kan, onmogelijk, dit woord America fchrijven, zonder dat het bloed in alle mijne ade.
* 3 rea



vi VOORBERICHT.
ren kookt, Mij fcMët altijd te binnen, dat de Blaaskaak vespütius, naa dat men den onvergeetelijken columbus, op eene onverdiende wijze, in ballingfchap had verzónden, op deszelfs zegetekenen zigzelv'eenftand. beeld bouwde. - Het denkbeeld, America in Columbien te veranderen, is niet nieuw: mért heeft dien naam in Nwd-america, aanzommige plaatzen, voorlang alreeds gebruikt. Dat dit nagevolgd worde, en de reiziger dé toegenegenheid zijner Leezeren moge genie, ten, is de hartelijke wensch van den
schrijver,
Koppenhagen, in December 1787*
IN-



INHOUD.
EERSTE BRIEF.
Reis van Koppenhagen na Guinea, en de merkwaardigheden ojj die reis.
TWEEDE BRIEF.
Eerfte landreis in Guinea, van ChristiaansburgN tot de rivier Volta, in een Leger van Negers.
DERDE BRIEF.
Uipberfiing des oorlogs tusfehen onze (Deenfche) Negers en eene vijandlijhc Natie, den naam Augnaërs draagende. Een Zwarte word tot Veldheer gekoozen. Vcldjlag in den omtrek van Atocco. VIERDE B R I E F.
De Armee legert zig <weër bij Pottebra. Veld/lag den \\den Maij 1784, bij Fida. Dapperheid der Bergncgers.
VIJFDE BRIEF.
Vrede tusfehen ons en de vijanden geflooten. Aanlegging van het Fort Prinzenftein bij Quitta. Voordeel/ge legging van hetzelve voor den Koophandel. ZESDE BRIEF.
Hiftorifche befchrijving der rivier Volta. Koop. handel met den inboorlingen aldaar.
ZEVENDE BRIF/F. Reis na Fida. Verblijf op Prinzenftein en Popo. Befchrijving der Steden en ha-are inwoners. De Koning van Afla. Befchrijving van Fida, het Koningrijk Dahomet en derzelyer inwoners.
AGT-



vat INHOUD.
AGTSTE BRIEF.
Gefchiedenis der Akraërs, derzeher Godsdienst ^ Taal^, Kleeding, Handteering, Leevensmiddelen en Ziekten.
NEGENDE BRIEF.
[Gefchiedenis van de aankomst der Europeërs ip dit Land* h tinne V"stingen, Zeden en Ziekten. TIENDE BRIEF. Inlandfche reis na Aquapim. Befchrijving dezes Lands,d.eszelfs inwooners en der aangrenzendeNatien. ELFDE BRIEF. Reis van Guinea na Westindien. Tocjla?jd van een Slaavenfchip. Opfland der Slaayen. Befchrijving van St. Croix.
TWAALFDE BRIEF.
Reis na St. Thomas, St. Jan, en de Franfche Eilanden Guadaloupe en Martinique.
AANHANGSEL van METEOROLOGISCHE WAARNEEMINGEN.
REIS



REIS NA GUINEA
E N D E
CARIBISCHE EILANDEN;
EERSTE BRIEF.
Hoofd-fort CHRISTIAANS.
b u r g op dc Kust Guinea p den 10 Noyemb. 1783.
Ea qua foimusffunt pars minima eoritm, qua ignoramus.
LlNNiEUS.
(jij weet, zeer waarde Vriend, dat ik,opderi tweeden Julij dezes' jaars,als Pasfagier aan boord ging van een Compagnie-fchip, genaamd Prins Fre* deriksHoop, het welk de reis van Koppenhagen na'
de Deenfche Etablislèmenten zoude doen. ■■
Tot dat einde ligtten wij den volgenden morgen de ankers, zagen omtrent den middag, het, wegens 't A ver-



co
verblijf van den vermaarden Starrekundigen Tycho Brahe aldaar, zo beroemde Eiland Whcen, en kort daarna Elfeneur. In de Sond is 't de vermaakelijkfte zeereis van de waereld, vooral bij zomerdag,wanneer men,ter wederzijde,de gezegende velden van Zeeland trxSchoonen zeer duidelijk ziet.
De wind ons tegen, en de lugt betrokken zijnde , konden wij het niet waagen, in zee te ftee-
ken, maar bleeven voor anker liggen. ■ Van
deze gelegenheid maakte ik gebruik, om in Elfeneur aan land te ftappen, en het zo fraai kafteel Kronenburg te bezien, waar onze (Deenfche) natie de overige den tol doet betaalen, wanneer ze van de Noord- na de Oostzee, of uit de Oostna de Noordzee pasfeeren. Eene uitgebreide befchrijving daarvan zult Gij van mij niet verwagten , dewi l men reeds eene breedvoeriger heeft, dan ik in ftaat ben, om te geeven. 't Getal der fchepen, hier gemeenlijk liggende, is verbaazend; thans telde ik 'er honderd en vijftig.
Na verloop van zes dagen begonnen wij wat zeil te maaken, en zagen ons weldra in 't Kattegat. Toen wij ftilte hadden, vischten wij, en vingen allerleie visfehen, als Knorhaanen, fdakreclen Qb~) en Willinge. Ik verlustigde mij
in
Cottus Scorpius. linn. O) Scomber Thijnnus, mnn,



in een foort van Medufen, met eert purpere fchijf, die 'er in eene gfoote menigte waren.
In de Noordzee hielden wij ons bijkans Vief Wecken op, gemerkt de wind ons gansch niet gunstig wilde worden, en, wanneer hij al eens. uit een voordeeligen hoek kwam, altijd zo Hap was, dat wij weinig konden vorderen. In dezen tusfchentijd vingen wij verfcheide visfehen, en daaf onder eenige foorten van Haaijen, (c~) welke altijd verzeld zijn van twee of vier kleine visfehen, die een fraaij foort van Zalmen zijn, welke de Schippers Lootfen of Wegwijzers noemen, ei* door een' Haaij nooit gedood worden. Waarfchijnlijk heeft hun de Natuur wegens het flegte gezigt, dat ze 1'chijnen te hebben, en haar egter als roofvisfehen zo noodig is, dezelve ter hulpe gegeeven. Op den Haaij zelv' vind men, gemeenlijk eenige zuigvisfehen, (dj welke Vast aan hem hangen, en waarvan ik geene andere rede kan bedenken, dan dat ze van de menigte llijm leeven, welke hij uitwaazemt, of van een foort van Infe&en, (O die hij met verfcheide visfehen gemeen heeft.
Den aoiten dier maand, zagen wij, eindelijk, de zo lang vervvagte Zeelieden Doeveren en Ca.'
laift
(O Squaii.
CO Echeneis an Remora? linn. (O Monocuius.
A &



(4)
ïais. Tegen den avond veranderde de wind, en wij mogten het niet waagen, het Kanaal in te zeilen, gemerkt deszelfs ingang bij gemelde Heden niet heel breed is;wi; zagen ons dus genoodzaakt, om regelregt weer om te wenden, tot den iften Augustus, wanneer de wind ons gunstiger wierd. Den 4den waren wij in het zo genoemde Engelfche Kanaal, tegen over het eiland Wigt; hier zagen wij eene vloot van 6 Hollandfche oorlogfchepen, welke hunnen koers na de Middelandfche zee vervolgden. Den iaden had-' den wij een kleinen ftorm ; evenwel wierden eene menigte zeilen gebruikt, om de Franfche kusten te ontwijken. Den 14 den zagen wij het laatst Europisch Land, het Eiland Hcijfant, op eenen afftand van omtrent 3 mijlen, waarna wij ons in de Spaanfche zee bevonden.
Den aapten Augustus zagen wij een Deensch Brikfchip, van Zanten na Ostende gaande, en tobt krenten belaaden. Het'zettede terftond eene boot uit, naa dat het onze vlag gezien had, en de Schipper daarvan kwam bij ons aan boord. Zij hadden gebrek bijna aan alle noodwendigheden, welke de natuur vordert, dewijl ze reeds elf weeken op zee geweest waren, daar anders nogthans de reis,gemeenlijk,maarééne maand duurt. D-it gebrek wierd weldra door onzen overvloed
verholpen. Het was mooi weer, en in 't
geheel bijna geen wind; weshalven wij met eene kleine fchuit een tourtje na het Brikfchip dee-
den.



C5)
den. 't Is zonderling genoeg, dat zelfs in volle zee deze zo ftil kan zijn, dat haare oppervlakte zo gelijk als eene plank is.
Den asften Augustus zagen' wij vier Dolfijnen (ƒ) rondom ons fchip. Hun deftige gang in 't water, na een houten paart gelijkende,het welk bewoogen word, en het water,dat ze daarbij uit de neusgaten, ter hoogte van eenige Ellen fpuitten, gaven eene aangenaame vertoaning. Zij waren omtrent ter lengte van twee mcnfchen;e'én hunner had veele ftriemen, ter dikte van een vinger, welke hij, naar alle gedagten, van zijne vijanden moest gekreegen hebben. Rondom het ganfche fchip was eene groote menigte Boniten (g) die deszelfs koers ^volgden, en wier zilverkleurige buik in het water een glinsterenden weérfehijn gaf.
Tegen den avond zag ik een' vogel, welke tot het foort van fneppen moest behooren: hij was heel zwart, hebbende over den rug een witten ftreep. Naa dat hij eenige maaien op het fchip was gaan zitten, vloog hij weg, gaande wéér na het Oosten, terplaatze, waar, volgens onze gedagten, Madera moet liggen.
Wanneer nu de nagten duister waren, konde men het lichten des zeewaters zeer duidelijk
zien*.
(ƒ) Delphinus Phocaena. linn, {g ~) Scomber Peïamis. linn.
A 3



C<5)
zien. Dit is een aandoenlijk gezigt, wanneer het wat waait, en het fchip eenige vaart heeft. Want dan is het niet anders, dan of het door een vuurigen ftroom vloog. Wegens de oorzaak van dit lichten des zeewaters zijn de gevoelens der Natuurkundigen nog verdeeld. Eenigen meenen, dat het van zeer kleine, voor 't bloote oog onzigtbaare Infeéten} maar anderen, dat het van de Verrottende deeltjes der Zeedieren ontftaat. Het laatftc gevoelen fchijnt nog het geloofwaardigfte te zijn, zoo men daar tegen niet konde inbrengen, dat 'er dusdanige verrottende deeltjes, insgelijks, in de Noordelijke zeeën zijn, en men daar nogthans geen merkelijk lichten van het water befpeurd. Den volgenden dag ving men een' zogenoem<Jen Inkiyisch, welke een nieuw foort Ichijnt te wezen. Anders heeft hij zeker de eigenfehap der overige bekende foorten, te weeten, dat hij eene blaas vol zwarte verwe, die waarfchijnlijk zijne gal is, en den Ouden voor den eerften inkt diende, boven de Maag heeft liggen.
Den
(/t) » Sepia — —- tentaculis X carnofis lanceo„ latis intus ferratis: binis intermediis longioribtis. „ Os maxillis inftniaum caftaneis offeis in centro ten„ tactilorum affixum, Corpus oblongum teres: lob} v anales rhomboidei. Oculi ad latera capitis inferti „ nigri. Color fupra nigro cinereoque irrorattis fubtus v argenteus."



C 7?
Den iften September zagen wij Land voor ons, boven de wolken uitfteeken. De Zeelieden hielden het voor de Piek van Teneriffe, dien magtigen onder de bergen der aarde. Maar, nader bij komende, was 't het Eiland Pa/ma, één der Kanarifche Eilanden. Een vogel, van het foort der Hoppen, C^) kwam van het Land na ons toe, vier kleuren, over wier uitfteekende mengeling, zelfs de ftijfhoofdigfte natuur-veragter zig had moeten verwonderen: zwart, wit, lafierblaauw en karmozijnrood, verwisfelden zich geftadigin de geheele lengte des vogels. (/)
's Nagts tusfehen den 4den en 5den September waren wij de Linie gepasfeerd, en, dewijl het
fchooix
(O Volgens de laatere waarneemingen zijn evenwel de Corditteras en Peru hooger, dan deze, bo-, ven de oppervlakte der zee verheven.
( k ) Upupa,
(O Ik konde tot de ontledingen befchrijving van dezen heerlijken vogel niet komen, welke anders den Vogelbefchrijverenniet bekend is. Eén van ons Scheepsvolk, een Orthodoxe, hield zulks voor zonde, ge» loovende, dat het beter ware, dien vogel liever van honger te laaten fterven, oi" in zee te verdrinken, dan dat ik hem behouden mogt, geevende hem, uie hoofde van deze gedagte, heimelijk, zijne vrij* heid.
A4



Cf*
fchoon wtêt was, wierd de plegtigheid derMatroozen gevierd, welke onder den naam van doopep ter zee bekend is. Men zegd, dat de Hollandfche Natie de uitvindfter van dit laf vermaak,Js j doch, daar Gij evenwel begeerig kunt zijn, om de zottigheden der Eurqpeërs in afgelegene gewesten te weeten, wil ik u zo veel vernaaien als 'er mij nog van voor•ftaat.
Den avond te vooren naamlijk, warm eer het doopen ter zee gefchieden zal, en het donker is, (doch 't welk binnen de keerkringen moet gefchieden,) zend men een1 Matroos, dien men vooraf geheel met fchaapsvagten overdekt heeft, en welke een goede, grove ftem moet hebben, tot in den top van den grooten Mast. Hier gekomen zijnde, begint hij als een Beer vreeslijk te brullen. Alle verfchrikken, inzonderheid de jonge Matroozen, die de Linie nog nooit gepasfeerd hebben. De ouderen zeggen tot de jongeren: „ dat is de Man van de Linie! dat is om uheden. » HiJ is boos' g»j moet hem iets aanbieden, an,, ders zijt gij mannen des doods!" De Man van
de Linie brult weêr. Men fchuild weg . Eén
hunner, moediger, dan zijne makkers, gaat aan 't verzoeken: of 'er dan gansch geene behoudenis te huupen zij? De oude Man antwoordt: „nog „ mor en zult gij bij mij zijn!" Hij brult nog eens, en ve-dwijnt. ■—£en volgenden morgen, vóór dat de zon nog-
op-



<9)
opgaat, heeft men vier oude Matroozen naakt uitgetrokken, en geheel zwart gemaakt. De oude Man is wederom in zijn voorig gewaad, en met de zwart gemaakten in de Mars, die zijne Engelen verbeelden. Geduurende den nagt heeft men eene menigte zeewater daar heen gefleept, waarvan de Zwarten, nu en dan, heeie emmers vol, op het verdek na beneden op de bevreesde jonge Matroozen uitgieten. De oude Man brult weêr. Men verzoekt hem evenwel, om na beneden te komen. Hij komt, en eenigen van zijne zwarte Engelen met hem. Hij vraagt na den Kapitein van het fchip, welken hij kent,en gelast,terftond alle zijne manfchap voor hem te doen komen. Dit gefchiedt: hij kent eiken, die de Linie nog nooit gepasfeerd heeft, dreigende dien mede na de Linie te neemen. Men bid voor hen, beloovende, dezelven te randfoeneeren. Men fchrijft eiken nieuwen Matroos op, en dan moet hij belooven, zo en zo veel te geeven. Men word het eens; en de oude Man, dien men fterk aanzet, tot Brandewijn te drinken, moedigt de Matroozen aan tot danzen en fpelen, van welke laatlten zulk eene menigte, geduurende dien dag, bij de hand genomen worden, dat het u verveelen
zoude, indien ik ze alle wilde vernaaien. De
hoofdzaak blijft daarbij altoos, dat men van die gngele^ braaf zwart gemaakt, en heele emmers vol water over het hoofd gegooten wordt, waarbij zig de pude Man, altijd ontfchuldigt, dat
A 5 : °P



op deze hoogte zwaare Travate vallen, (m) An. ders blijft hier niemand, wie hij ook zij, verfchoond ; vveshalvcn dit vermaak, niet zelden, met krakkeel een einde neemt.
Den 7den September 's morgens, toen we ons onder de Groene Eilanden bevonden, krcegen wij deneerften7>*y«*. Deze ftreek is berucht, dat het daar bijkans altijd ftormt; maar,dat mij meest trof, was eene zo genoemde Hoos of draaijwolk, O) welke met het fpits tot op de zee na beneden hing, en zig als een Tol van het Oosten na het Westen draaijde. Dit is ééne der ongemeen fraaije vertooningen der Natuur. Onze Zeelieden, die haare werking kenden, waren grootelijks beducht. Want het zoude niets ongewoons
zijn,
O») Door het woord Traval of Tornado verfhat men die foorten van regen in de warmfte Gewesten, Welke met donder en blikzem verzeld gaan. Op de Kust van Guinea regent het nooit anders. De lugt kan heel helder wezen, op een kleine zwarte wolk na, in het Oosten. Wanneer het zal gaan regenen, ontftaat 'er een vreeslijke ftorm, en met dezen bewolkt zig de lugt. Het dondsrt, kraakt en bliksemt; en eindelijk valt 'er een bij ons zo genoemde plasregen, ( Deze pleeg niet boven één of twee* uuren aan te houden, en de lugt is dan weêr klaar, als te vooren. £«) Tuba aquatica, Typ/ion Phyjicor,



zijn, dat ze vaartuigen mede wegfleept, ofwel
in den grond boort. CO Naa den middaS
zag ik een kleinen Landvogel op ons fchip gaan zitten, die eene ftaal- blaauwe kleur had, en tot de foorten van mosfchen (ƒ>) behoorde; desgelijks lieten zig ook Zeevarkens C$0 in menigte Zien, en tegen den avond kwamen a Europeefche zwaluwen, welke in onze Masten overnagtten.
Den 8ften OBober vingen wij 3 groote Haaijen of Menfchenëeters, C r ) wier ééne 250 ponden
zwaar
(o) Anderhalf jaar daarnaa zag ik, dat zodanig eene, op het Engelfche Fort, digtbij Christiaansburg gelegen, de vlaggefteng van dat Fort en verfcheideNegerhutten met zig nam, ) Fringillae. Phica an Vitulinat linn.
Cr) Squalus Carcharias. linn. Ik ontleedde den kop, De harfenen verdeelen zig dwars in a lobben. Uit het fpits der eerfle komt de Neus-zenuw voort; hierop word de lobbe als fteelig, en uit defteel ontftaat de oog-zenuw. Alsdan neemen de harfenen in dikte toe, en men teld twee holligheden na vooren, en twee na agteren, welke flegts door een klein middenfchot van elkander zijn gefchciden. Aan beide zijden der holligheden na vooren vind men eene lobbe, welke bijkans doorfchijnend is, wier nut ik niet begrijpe. Omtrent in het middenfchot der holligheden ontftaat het derde zenuw-paar, het welke flegts zeer klein is, en terftond daarop het vierde,



C 13 )
zwaar was. Toen ik haare kieuwen onderzogt, vond ik ze vol Infeclen, die bij de Infeétenkenners met den naam van Eendogen bekend zijn. De Zeelieden hebben een' walg van dezen visch te eeten; want, zeggen zij, hij eet menfchen, en eet men hem , en heeft men eene heimelijke ziekte in het lighaam, dan openbaart die zig terftond: ik daarentegen vond hem fmaakelljk genoeg, vooral bij den buik; het overige vlecsch van de volgroeide vifchen is eenigzins hard, en, gekookt zijnde, heeft het eene hooge oranjekleur.
Het getal der vliegende visfehen vermeerderde Zig hieromtrent ongemeen; men zag ze met hoepen
de, welke beide na den mond gaan, en fmaak-paaren genoemd konden worden. Meer na agteren in het lange Merg ontftaat nog het vijfde paar, het welk, even als het voorgaande, fterk is, maar zig iö meerdere takken verdeelt, en voornaam lijk voor den Rug fchijnt beftemd te zijn. Het Merg eindigt alsdan m het Rugge - merg. Omtrent de holligheden vind men nog verfcheide verhevenheden en verdiepingen , bij wier befchrijving wij te wijdloopig zouden wezen.
CO Monöeulut, een nieuw bijzonder foort 't welk bij eene andere gelegenheid zal befchreeven, Worden.
C') Exocoetus voiitanu linn.



Os)
pen "van duizenden opkomen. Maar, even als deze zig vermeerderden, nam ook het getal hunner vijanden toe. Eene heel witte, en eene graauwe foort van Meeuwen, O) Schollevaars, Zeeraaven en Reigers in de lugt, en in het water de Zeebrazems, O) halve Kurte, Cjr) en Boniten, met veele andere fooiten maakten hen het Leven zuur. Eenige der laatften wierden met den hengel, andere met de fpcer gevangen , waarvan zommige 15 ponden en meer woogen. Ik onderzogt de kieuwen, en vond ze met ontelbaare Eendogen bezet. O) Het aartigfte was, dat alle deze in eêne regte lijn geposteerd wareu, en als een Corps Zoldaaten op de Kieuwen rond marcheerden.
Den i'3den OStober zagen wij de Kaap de tres Püntas, of den uithoek der drie fpitfen van de kust van Guinea, en terltond daarna het eérfte Hollandfche Fort. Wij hielden ons digt bij het Land, en hadden het vermaak, van de beide Hoofd - forten, St. George del Mina der Hollanders , en Cape Coars der Engelfchen, met veele
andere mindere te zien. Tegen den avond
ging
(_u~) Lari.
(x) Coryphaend Hippurus. linn. • OO Dezelfde foort, maar meer volwasfen. (O Monoculi, eene van dat foort, welke ik aan den Haaij vond, yerfchillend.



ging een fraaije Specht (a) op ons fchip zitten, en wierd met de hand gevangen.
Den ióden OcHober bevonden wij ons op de Reede van Christiaansburg, de eigenlijke t)laat3 onzer beitemminge, naa dat wij bijna zestien weeken op weg geweest waren, waarin niemand voet aan land gezet had. Aanftonds kwam een groote Cano of boot, van een geholden boom gemaakt, met 15 Negers bezet, van land roejende en zingende, na ons toe. De fchepen, op de kust Guinea handel drijvende, zijn genoodzaakt, e'e'ne of anderhalve Mijl van het land af hun anker uit te werpen, dewijl het hier zeer ondiep is, en zij bij een opkomenden Travat, zeer ligt, in de branding (b) kunnen vallen,als wanneer een fchip volftrekt verlooren gaat. Wij traceerden onze Negers (c) op Brandewijn, den hen zo aangenaamen drank, en de Kapitein voer toen, met de Pasfagiers en hen na land.
Te vergeefsch hebben deEuropeërs,met hunne fcherpe kleine vaartuigen, door de branding getragt aan land te komen; want het vaartuig wierd bijna altijd omver gefmeeten. Ons fchip was in minder, dan drie kwartier uurs, tot aan de branding geraakt.
De
C a ~) Merops viriêis. linn. C#) Barre, Barning.
( c) Te onrecht in Duitschland Mooren genoemd.



OfT)
De Negers begonnen nu zig klaar te maaken, om door de branding zelve te komen. De Kapitein van de Cano deed eene korte aanfpraak aan de Zee, waarop hij eenige droppels brandewijn, als eene ofFerhande, in dezelve liet vallen, en voords met een geflooten vuist, verfcheiden maaien, aan' beide zijden van de boot lloeg. Ons Europeê'rs vermaande hij, zig vast te houden. Dit ganfche werk verrigtte hij met zulken ernst, dat wij bijna dagten, als of wij tot den dood bereid wierden. Hierbij komt nog, dat ze wel menigmaal beginnen, de branding te pasfeeren,maar terftond weêr terug roejen, omdat ze 't regte tijdftip niet hebben waargenomen. Dit laatfte zouden ze ook, zomwijlen, met voordagt doen, om de Blanken des te langer in de branding te plaagen, ten einde men hen, uit erkendtenis voor hunne groote moeite, een des te grootere fles brandewijn moge verë'eren. In eenige minuten waren wij nogtans gelukkig door de branding, en onze boot op 't zand. Eenige fterke Negers kwamen hierop van ftrand, namen ons op hunnen rug, en bragten ons aan de» oever.
Het was bijkans avond, toen we aan land kwamen. Hemel! hoe wonderlijk verfchillend vond ik dezen grond van dien, welken ik vóór 16 weeken verliet! Een nieuwe Hemel, eene nieuwe Aarde, nieuwe Menfchen, Dieren en Ge*
wasfen! Alles rondom mij is fraai, bij
uit-



bij uitftek fraai! maar mogelijk daarom alleen, om dat het nieuw is. Doch des menfchen geheelö natuur is als ziek van nieuwsgierigheid, wegens deze den menfchen ingeplante begeerte, waarom zoude ik mij over dezelve fchaamen ? De Negers van beide geflagten verwelkomden mij, waar ik kwam, met een vergenoegd Adio (d) a huraï (goeden dag Heer!')
Chriftiaansburg is de hoofdzetel der Dcenfche Natie in Africa. Het was haare eerfte bezitting! Zij kogt dezelve, in het jaar 1660, van de Portugeezen. Het ligt op 5 graaden en 44 minuten Noorder breedte, midden in de Provincie Akra. De Portugeezen gebruikten het flegts als een Bij-fort, alwaar zij eenige weinige blanke Bedienden om den Akraïfchen handel, onderhielden. Het was toen een klein, maar zeer fterk gebouwd Fort. Thans is het eene zeer wonderbaare zamenftelling, dewijl men zig, wegens het toeneemend getal der Bedienden, gedwongen zag, om het hier en daar te vergrootert, zo dat men, thans, bijna niet meer weet, wat het, voor deZen eigenlijk geweest is. —- Men ziet 'er eene
taam>
0?) Dit woord is denkelijk bedorven van het Por* tugeefche a dia,



07>
taamlijk goede afbeelding van bij Mmer^ (V) die het van twee verfcheiden gezigtspunten heeft getekend. Naa dien tijd is 'er nog, aan de Zuidwest-zijde, een groote, vaste, gemetzelde Batterij, in het jaar 1778, onder het bevel van den nu overleeden waardigen Gouverneur, Majoor Hernjhti, bij gekomen. Deze is met a vier-en twintig ponders, twee 18- en verfcheide ia en 6 ponders heel ftaatelijk beplant, waarmede wij des noods in ftaat zijn, om de nabij ons gelegen Hollandfche en Engelfche Forten te begroeten. Buiten, na de Noordoost-zijde,heeft men mede een lang, fteenen gebouw opgetrokken, 't welk eerst beftemd was tot eene Kerk, maar nu in een Magazijn veranderd is. Het Kasteel heeft, daar iiet op zijn hoogst is, 4 verdiepingen, 't weik, jn geval van eene belegering door Europeërs» van zeer nadeelige gevolgen konde zijn.
Zo aangenaam als het gezigt is, welk het Fort, zo wel van de Zee- als Land-zijde, op eenigen afttand heeft, zo weinig gemak is 'er van binnen: niet alleen dat de kamers voor de hoogere bedienden zeer naauw zijn, maar ze zijn ook zo laag van verdieping, dat 'er een volwasfen man pas overeind in ftaan kan. Waarbij nog komt,
dat
Ce) l. f. romers Narhrichten von der Kqfti Guinea. Jlits aem Duanifchen, 1769.
B



C i» >
dat de muuren van het oude gebouw bij de vier voeten dik zijn , en een venfter niet grooter is, dan dat men 'er, naauwlijks, met het hoofddoor kan. Des is men, in eene warme lugtftreeje, van den zo noodigen, vrijen doortogt der lugt beroofd; en, daar een Bediende niet meer dan ée'ne kamer tot zijn gebruik kan hebben , waarin hij zijne Goederen bergt, en te gelijk moet flaapen, zult Gij ligt begrijpen, dat dit alleen in (laat is, om aanfteekende ziekten te veroorzaaken. Gelukkig zouden wij zijn, wanneer men een foort van Cafernen, met ruime vertrekken buiten het Fort, voor ons liet bouwen, waarin wij 's nagts mogten woonen. De kosten daartoe zouden niet groot zijn, gemerkt men de bouwftoffen in het Land kan hebben. In het vervolg meer, blijvende enz.
TWEEDE BRIEF.
Jn het Leger bij Ada, aan de rivier Volta, den 29 December 1783.
Pas had ik aan U mijn laatften Brief afgezonden, of ik kreeg, van den thans hier zijnden Gouverneur en Chef, den Heer kiöge, van Ada bij de rivier Volta, order om na beneden bij
hem



C 19 >
hem en zijne Armee van Negers te komen, welke daar in de legerftede, federt eenige weeken , bijeen getrokken was, om eene andere Ne* ger-natie, aan de overzijde der Volta woonende, en den naam van Augnaers draagende, tot redö te brengen.
Doch vooraf een paar woorden van mijne eerfte Landreis in Africa. Het reizen hier te land verfchilt ten eenemaal van het onze in Europa. Men heeft noch paarden, 00 noch wagens, maar men word in eene zogenoemde hangmat, zijnde een laken, het welk aan eene fteng vast gemaakt word , van menfchen op het hoofd gedraagen. Tot eene reis van tien mijlen gebruikt men agt Negers, welke elkander beurtelings twee ert twee verpoozen. In dit handwerk zijn ze zeer be* dreeven, leggende den weg van Chrisliaansburg na Friedensburg, dien men op tien mijlen rekend, gemeenlijk in ia uuren af. Wanneer 'eC geen haast bij de reis is, reisd men liever 's nagts, om de groote hette te ontgaan, welke hier wegens de weêromkaatzing der zonneftraalen zeer fterk moet wezen, om dat de Negers, altijd, zo digt, als mogelijk is, bij de Zee.
gaan.
00 Uitgenomen een eenig bij elke bezitting f het welk als eene zeldzaamheid wel 200 mijlen verre ai£ het Land na den Zeekant gebragt is.
B 3



gdan, om van het, door de branding geftadig nat gehouden wordende zand gebruik te maaken.
Anderhalf uur van Christiaansburg ligt de eerfte Negerij, Labodei genaamd. Deze heeft, in het begin dezer eeuwe, een klein Fort gehad, waarvan men de overblijfzelen nog ziet. „ Toen wart ren wij, zeggen de Labodeiers, in onzen bes„ ten bloeij." Zij zijn altijd Bondgenooten der ^/-Negers van de Negerij, beueden Christiaanslurg leggende, bij welke zij thans ook woonen, dewijl hunne ftad, in den oorlog met de Hollandfche Akraërs, voor zes jaaren, afgebrand wierd. Qb~) Zij is inzonderheid beroemd wegens haar Orakel of Fetife, onder de Akrqers meest in bjoogagting zijnde, en de Priester "dezer Fetishuttc is als de Bisfchop onder de overige Akraïfche Priesters aan te merken.
Omtrent twee mijlen van daar ligt de Negerij Tes/hg , alwaar de hangmatte - draagers een uurtje uitrusten, zo als zij voorgeeven, om water te drinken. Maar eigenlijk komt het daarop uit, dat, de reizende Blanke, wanneer hij zelf niet met het edel vogt, den Brandewijn, voorzien is, eene iles, op zijne rekening, bij
den
09 Deze Negerij isy irj de jaaren 1785 en 1786, wederom herbouwd, en 'er is thans een DeenfcheSvL torij aangelegd, waarin zig een Adfiften.t bevindt.



C 31 )
den Factoor der phatze moet neemen, om 'er zijne Negers mede te tracteeren. Twee mijlen verder van hier komt men te Tcmma, naa dat men vooraf, hooger op in het land, aan de linke hand, eene geringe Negerij,Ningoa genaamd, gepasfeerd is. Hier ftaat een klein Hollanckch Fort, maar het welke van deze Natie, in den Oorlog van 1781 verhaten wierdt, en waarin, thans, een Korporaal van ons in des Kabosfièïs huis ligt, vermids de Negers om onze befcherming verzogt hadden, en na dien tijd onze vlag voeren.
Weer twee mijlen van hier is eene andere Negerij, of Stad, Ponnij genaamd. Zij is zo groot als de voorgaande, hebbende, even als deze, een verhaten Hollandsen Fort, en voor tegenwoordig eene Dcenfche Factorij onder een' Asfiftent. De Koophandel word hier, zeker, zo fterk niet gedreeven, om dat het zo nabij de Forten Chris■tiaansburg en Friedensbwg ligt. Ik bleef één' dag cn nagt op Ponnij, alwaar men mij gezegd had, dat heerlijke mosfclen gevonden wierden, waarin ik mij ook niet bedroog '% want deze vond ik niet alleen, maar ook eenige, mij nog onbekende Planten, Infeclen enz. Aan de Zeezijde van Ponnij ftrekken zig zeer ongeregelde klippen tot verre in Zee uit. Tusfehen deze, die kleine foorten van kreek en vormen, treft men de grootfte verfcheidenheid van Zee - Hghaamen , zo wel ithclpvisfchen als bakkeljauwen.-
B .3 Twee



( 32 )
. Twee mijlen verder van daar liggen de beide Negerijen , groot en klein Prampram. In de laatfte is een verfterkt Comptoir, of een klein Fort, den Engelfchen toebehoorende.
Omtrent in het midden van den weg daarheen moet men een brakke (treek Jands overtrekken, welke altijd met de Zee gemeenfchap heeft, en in den vloeitijd, menigmaal, zo diep is, dat de Negers tot de fchouders toe in 't water gaan, Alsdan kan ze bij de 300 vademen breed zijn. Men noemd ze de Ponnij Revier. Daar zijn veel visfehen in, voornaamlijk een foort, welke hier Hardis word genoemd, en die ongemeen wel fmaaken, eenige overeenkomst hebbende met de Enröpifche Zalmen,
Hitrömicreeks zag ik de eerfte, beroemde Africaanfche Kroon- of Fetis - vogelen, (c) wier deftig Wezen mij grootelijks vermaakte. Deze Vogels houd men in Eere, en niemand mag zig verftouten om ze te fchieten. Wanneer de Negers zulk een' vogel in de lugt zien zweeven, dan fchreeuvven zij hem na, even als bij ons de Kinderen den Ojevaar na roepen. Zij noemen hem den Hoornblaazer (Trompetter) van T?tis, pm dat hij, in zijne vlugt, bijkans zulk
een
(e) ylrdea pavonis. linn,



C 23 ]>
een onbevallig geluid flaat, als of zij op hun hoorn blaazen.
Weer twee groote mijlen van Prampram ligt, eindelijk , ons tweede ( Deenfche Fort Friedens- . burg;% bij de Negerij Ningo: hier was het emde mijner eerfte pleisterplaats. Dit Fort is in
de jaaren i735 tot m* door de Decnen g!" bouwd. (rf) Het is een reguliere, langwerpige vierhoek, met vier Bolwerken en een ruim voorplein voorzien. Het heeft een zogenoemd buitenwerk, of een' muur rondom zig, die. het getal der Negers in de Negerij, in geval van.eene overrompeling, gemaklijk konde bergen. Dat laatfte heeft men, in laatere jaaren, onder bef bewind van den tegenwoordigen Opperkoopman en Commandant aldaar, den Heer Kïpna<}e , tnerklijk getragt te verbeteren, en het met fterke Magazijnen en wooningen voor Handwerklieden en Zoldaaten voorzien. Het Fort aelf heeft aan het Noordoost-bolwerk een gebrek,
00 Het is een rrtèfiV, wanneer Rayfial zc&, dat Wij Frredensburg, iets over de helft der voonge eeuw , van den Koning van jlquamboe gekogt hebben. Dit kan eeniglijk zien op Chrisuaambwg, waaruit wij de Jlquamboërs de Portugezen gejaagd hadden. Zie Hifioirephilofiphiqus « polittqtie fóft. 'ïvm. IV. pag. 172.
B4



Co4)
fcreki dewijl de muur van onderen na boven gefeheurd , en het bolwerk daardoor onbruik, baar rs geworden. Men.tragt het wel, zo goed g mogelijk is, te lappen; maar een enkel ge, bruik der 4 Kanonnen , welke het beeft, is ge-
|h kt, om het weêr m den gebrekk],ren ,ftaa;te
ftel en, en men zal gedrongen zijn, om het bolwerk, of zelf wel het geheele Fort, op nieuw te bouwen.
De Negerij, welke de klemde niet is, heeft hier nog meestal ronde huizen, zo als die te Urrtstiaansburg insgelijks gehad heeft. Wat de Taal betreft, daarin verfchillen de Ningoèrs reeds van de Akraèrs. Zij noemen zig zeiv' Adampers, en hunne taal Adamphch, welke een men<zei is van Asfiantheïsch, Krepcheh en Akrchcl. Deze Natie is talrijk, levende niet onder eenKoning, maar in kleine Republieken. T>& Adcërs ■zijn insgelijks van de Adampifche Natie.
Naa dat hc hier e'én' dag had uitgerust, vervorgde ik, met verfche Negers, mijne reis na Adci.
Op dezen langen weg van omtrent twaalf mijlen ontmoet men, thans, niet eene eenige Negerij, of een Komptoir der Europeërs. Weshalven men genoodzaakt is , zoo men niet een tijd van 16 uuren honger en dorst kan lijden, zig met de noodwendigheden daartoe te voorzien. Voor dezen lag, op een kleinen aftand van de Zee, omtrent ten halven wege van Ningoa
na,



C25)
na Ada, de Negerij Lai, (e) waarvan de bewoaners verdreeven , en deels na Ada, deels na Ningo gevlugt zijn. De Engelfchen hadden ook hier eene Factorij, maar weike ook overlang verdweenen is.
Omtrent sene mijl aan deze zijde van de rivier YvUa is, voordeezen mede een kleine Negerij geweest, welke den naam Fouihe droeg. Thans is dit vlek alleen nog kenbaar door een eenighuisen ettelijke Aapen-kokosboomen. Dit huis is van de Dcenen gebouwd, en heeft, in den onrustigen tijd, federt een jaar, tot eene wijkplaats gediend, toen men in de Loots op het eiland Ada in de Voltct een plondering van de Augnaërs duchten moest.
't Was middernagt, toen ik hier aankwam. Mijne Negers, waren moede, en vonden goed , mijne hangmat, met mij in dezelve,tusfehen twee boomen op te hangen. Hierop lagen zij zig in het koele zand neder, om te llaapen, laatende het aan mijn eigen goeddunken over, of ik llaapen, dan- waaken wilde. Ik weet, dat ik
geen oog toe deed. Vreemd in het land, onkundig in de taal der Natie, bevreesd voor verfcheurende Dieren,, kroop ik weldra uit mijne hangmat, en deed de ronde met den fabel in de vuist, rondom mijne zeer vast en onbekommerd onder den blooten Hemel llaapecde Negers. Een
gc-
(e), Niet Lot, als Romer zegt les, cp. 05



geluk was het voor mij, dat de Nagtgodin juist, in volle Majefteit aan den onbewolkten Hemel prijkte. Want elke palmtak, door den wind ritzelend bewoogen, was voor mij, op het eerfte gezigt, de verfchijning van een Tijger en Panther. Doch ik bleef vrij van vijandlijke aanvallen. Niet dan een foort van Kikvorsfchen, (ƒ) op haare wijze zingend, kwam, uit de nabij gelegen moerasfen, mij om de beenen fpringen, waarvan ik ettelijke» in den ijver,met eene Donquixottifche kragt doorftak.
Eindelijk brak de Morgenfïond aan: en nu gingen, mijne Negers niet langer langs het ftrand, maar landwaards in, alwaar het bijna geheel moerasfig was, zo dat de lediggaande Negers, menigmaal, de fchenkels der draagers uit het moeras moesten trekken, eer deze verder konden gaan. Dit veroorzaakte eene zeer ongemeen geparfumeerde lugt, vooral aangenaam ,' wanneer men, gelijk ik ten dien tijde, in 14 uuren niet het minfte heeft genuttigd. Tegen 9 uuren voor den middag kwam ik, eindelijk, in het Le* ger bij Ada aan.
Onze Krijgslieden ontvingen mij met gejuich. Eenigen hunner losten terftond de draagers af, brengende mij , in een galop, bij des Couver¬
ts ƒ) Rana gibkofa. LiNïfc



C*7)
verneurs tent. De manfchap zelve mogt, toen, nog niet boven de isoo man fterk zijn , dewijl onze zo genoemde Revier - negers nog ontbraken.
Hun Leger ? Verbeeld U een' hoop ongeregelde, nestwijze uitgebreidde grashutten; dan hebt Gij omtrent een denkbeeld van het Leger onzer Troepen bij de Rio Volta. Elke Negerij of Stad heeft ook hier haare hutten op een' hoop bij elkander, en aan 't getal der hoopen van hutten kan men terftond weeten,uit hoe veele fteden wij Negers in het Leger hebben. Geregelde ftraatcn mag men hier even zo min verwagten, als in hunne gewoone Steden, en,wanneer men 'er eens diep in geraakt is, loopt men gevaar, van 'er niet weêr uit te kunnen komen. Elke natie Negers heeft weêr haare cige manier, van deze 'tenten 'of hutten te bouwen. De Jkraërs, bij voorbeeld, bouwen ze als gewoone boerenhuizen, doch zo laag, dat men 'er niet overeind in ftaan kan. Dit merken de Negers als geene feil aan, dewijl ze van de tent geen ander gebruik maaken , dan om 'er in te flaapen, en hunne Krijgsgereedfchappen in te bewaaren. De wanden beftaan uit Palmbladen, (#) en het. dak uit
een
(g) Of van Elais Guineenfis, linn. of Berasfttè
jlabeliiformis. linn,



een zeer hoog gras. (//) Van binnen houden zij ze zeer zuiver. Een zeker aantal dezer hut. tén is omvangen met een' tuin van dezelfde ftoffcn, waarvan het huis gebouwd is, en dit noemd men een Kwartier, waar over een van "ons zo genoemde Luitenant het gebied voert. • De hüttën der Berg-negers, of Aquapimmers en Krobbo-negers, waarvan ik U, bij eene andere gelegenheid, nader zal fchrijven, zijn, even als de Natie zelve, veel laager en flegter.
Veel beter daarentegen zijn die van de' Revier-negers. Van dezen meet ik U Vooraf zeggen , dat men daar door verftaat alle de verfcheide imvooners der meer of minder groote fteden, welke of op de ontelbaare eilanden der Rio Volta zelve, of op de Oevers daarvan woonen. De wanden hunner Legertenten zijn zamengefteld uit digte ftroomatten, in eene ronde gedaante , en op dezelfde wijze is het dak zo vast in malkander gevlogten, dat ze, zelfs' in den hcvigften Travat, droog zijn. Anders fpreeken zij de taal der Krepeërs, of der aan den overkant van de Rio Volta woonende Natie.
De Ningo-negers en de Adaërs, welke eigenlijk ' ééne Natie uitmaaken, bouwen wel naar de wijze 'der Revier-negers, maar hun bouwen is-in verre na zo fraai niet.
Den
(JO Andropogi, Jpecies nova.



Den i5den Ocïober dezes jaars, zijnde de dag, wanneer ik op de reede bij Christiaansburg aankwam, had men hier den grondfteen voor het Fort gelegd en het den Königftein (Kongensfteen) genoemd. Toen ik, vóór dat ik te yMzkwam, vermoedde, dat dit Fort, mogelijk, op een hooge fteenklip aangelegd mogt zijn, gemerkt ik naar den naam oordeelde, ftond ik grootelijks verwon* derd, wanneer ik zag, dat dit nieuw aangelegd Fort op een geheel vlakken of op klei-grond Itond, alwaar zelf 10 mijlen in het rond gewis geen fteen te vinden is, die grooter dan eene boon is,al wilde men 'er eene millioen voorbetaalen. Toen ik den Gouverneur deswegens mijne verwondering te kennen gaf, zeide deze tot mij: „ dat het den naam van Königftein zo veel te „ meer verdiende, als alle fteenen, daartoe ge„ bruikt wordende, of van Christiaansburg, of „ zelf uit Europa, op 'sKonings kosten, moesten „ komen."
Königftein is een reguliere, langwerpige vierhoek, 136 ellen lang, en 150 ellen breed, met 4 bolwerken, waarvan elk met 6 kanonnen beplant zijn zal. Voor eerst wil men flegts de 3 bolwerken na de rivier opbouwen. De buitenmuur is, thans, bij de 3 voeten hoog boven den grond. Het ligt omtrent ééne mijl van den Zeekant het land in, en een goeden musketfehoot van den oever der Rio Volta, tegen over het eiland Ada, waarop wij, voor dezen, onze Faftc-
• rij



rij hadden. Tusfehen dat nieuwe Fort en die rivier ftaan de Tenten of hutten der Blanken en Mulat - Zoldaten, en na de rivier toe is eene Schans opgeworpen, met kanonnen beplant, om. den vijand te ontvangen, die aan de overzijde der rivier insgelijks zijn leger neêrgeflagen heeft, in geval hij ons in ons werk wilde ftooren. Midden tusfehen de kanonnen is een hooge vlaggeftok gezet, waarvan de Koninglijke vlag waait.
Naa dat ik mij, hier, omtrent veertien dagen opgehouden hadde, kreegen wij eene fcheepslaading fteenen van Christiaansburg, die aan den Zeekant ontlaaden wierden, van welken zij een vierde van eene mijl over land, tot aan het einde van een arm der rivier gedraagen moesten worden,om van daar in Rivier-cano's na het Fort gebragt te worden. De vervoering te land waszeer moejelijk. De Gouverneur verzogt de Hoofden der Negers, om eenigen van dezen ter ver* voeringe dier fteenen te geeven. Deze bewilligden zulks niet alleen , maar zelfs het ganfche Leger brak tot deze onderneeming op, en, dewijl zij, hier, zeer nabij des vijands leger waren, hadden ze zig volkomen zo gewapend, als of ze na een' veldflag moesten.
In deze toerusting verfchillen zij van de Europeïfche Natiën even zo zeer, als in hunne overige handelwijze. Daar deze in al het uiterlijke, tot de minfte kleinigheden toe, op overëenftemming gezet zijn, zoeken zij 'er ee-
\ mg-



C 31 )
uiglijk zig op toe te leggen, hoe de een van den anderen verfchillen moge. De toerusting blijft wel altijd dezelfde. De voornaamfte ftukken, thans tot een Neger-Zoldaat verë'ischt wordende, zijn een fnaphaan, (*\ eene patroontas van Tijger- of andere vellen, die voor den buik gebonden word, waarin ze 12 of 16 kardoezen, geplukten bast tot proppen, en-looden kogels, bij gebrek daarvan gehakt ijzer, of zwaare gladde fteenen hebben. Om de heup draagen zij een leeren of boomwollen gordel, en aan dezen hangen verfcheide mesfen van verfchillende grootte in hunne kokers. Over de fchouders hangt, menigmaal, ook nog een doek, waarin eenige mesfen fteeken, of waariran een Sabel vast is. Voords behoord nog tot de toerusting een kleine zak met Mammue, het welk gerooste, en tot meel gewreeven Turkfche tarwe is, en een kleine Kalebas, om uit te drinken: en dan hangt 'er nog aan de heup een touw, van de bast eenes booms gemaakt, om de gevangenen, die ze misfchien mogten maaken, daarmeê te binden.
Zelfs hunne kleeding heeft alsdan eene heel andere gedaante: in plaats dat ze anders een zo
ge-
CO De Negers weeten, in eenen afftand van 300 mijlen van de Zeekust, niets meer van pijl en boog, maar zijn alle met fchietgeweer voorzien.



Cs»)
genoemden gr-ooten Panties , welken zij Mam mak noemen, plegen te draagen, die van de heup tot de kuiten toe hangt, word bij zulke gelegenheden flegts. een kieine gebruikt, die in een eigenlijken zin alleen beftemd is, om de fchaamdeelen te bedekken, en bij hen, in het Akraïsch , Tükla genoemd word. Op het hoofd draagen zij zeer wonderlijke dingen. Het gemeenfte flag van hun hoofdlicrfcl is een koehuid die zij versch over een' blok trekken, en dus hiaten droogen: alsdan lhijden zij den rand wat fierüjk uit, en zo is de helm klaar. Anderen hebben een oor van een Olifant zo regt gedraaid, dat het hen dienzelfden dienst doe*. Weêr anderen hebben de wervelbeènen van een grooten visch in de gedaante van eene muts gebragt, en 'er een langen Haart van zwart en wit gefchakeerde veeren eenes valks aan vast gemaakt. Dit foort gebruiken inzonderheid de voornaamfte der Revier - negers. De Berg-negers bedienen zig of van vellen van een groot, zwart foort van Aapen, of van Tijgers, welke zij dan zo inrigten, dat ter plaatze, waar de oogen des Diers gezeeten hebben , nu de hunne zitten , hangende agtcr aan een langen ftaart van het vel des Diers , om des te vervaarlijker te fchijnea. Nog anderen hebben vreeslijk groote ftroohoe-
den, of wel mutfen van matten op enz. Een
menigte beuzelaarijen hangen alsdan rondom het ganfche lighaam, waarvan elke haar bijzonder
nut



nut zou hebben. Bij de Akraers is het algé* meen, dat ze eene menigte van gras onder de linke knie binden; de einden daarvan laaten zij wat lang na beneden hangen, waarin veele knoopen gemaakt worden, welke met glaskoraalen doorvlogten zijn, en waarvan elk wéér zijn bijzonder nut zou hebben. Qp de handen en aan den hals hangen insgelijks eene menigte van zulke Amuleten; en naar gelange de Man voornaams is, des te grooter is het getal en de waarde derzelven; welke hij van de Fetis-priesters moet koopen. De Krepeërs munten, boven alle an-!dere mij bekende Negers, meest uit in de mer nigte van Amuleten.
De Legerhoofden krijgen, boven dat, een,hie? en daar, met roode en witte verw befchilderdea» ftaf, wiens midden met een ftrooband van een bh> zonder flag omvlogten is, en dien de Held ia eene A&ie niet mag nederleggen.
Een Lieutenant draagt een'fabel, en niet dan zelden een geweer. Deze fabel moet in het land naar hunne eige wijze gemaakt zijn, dewijl ze de geene, die uit Europa komen, niet veel meer agten, dan om 'er hout mede af te knotten. Gemeenlijk heeft hij een flkkelvormige gedaante ; menigmaal zijn % fneeden zamen in één handvat, en dit is weêr met verfqheiden ijzeren pinnen, een halven duim uitflcekende, voorzien, waarvan ik het nut niet begrijpe, ten ware om hem des te vaster in de hand te kunnen houden, C wan-



C 34 3
wanneer het den vijand in den zin mogt komen» om dien te willen ontwringen.
Belangende hun Krijgsmuziek: de Trommel blijft altoos de hoofdzaak, waarvan ze verfcheiden foorten hebben. Zij worden gemaakt van uitgeholde boomftronken, welke met fchaapsvellen overtrokken worden, doch alleen aan de ééne zijde, de andere open blijvende. De kleinere gewoone foorten worden om den hals aan een band gedraagen; maar de Regiments- trommel (indien ik ze zo mag noemen,) moet een Neger horizontaal op het hoofd draagen, en de Tamboer gaat agter, om 'er op te flaan. Deze Trommel kan bij de vier voeten hoog zijn, en derdehalf in de middelijn. De Trommelftokken zijn haakswijze.
Het tweede muziek - inftrument in den oorlog is de Hoorn. Deze zijn gemaakt van jonge Olifantstanden, om wier fpits ter zijde een gat, om in te blaazen, gemaakt is, op de wijze van een blaasgat der dwarsfluiten. De fpeêlers op dit inftrument weeten 'er elk een' mede bij zijn' naam te roepen. Wanneer in het gevegt eene partij den moed begint te laaten vallen, dan roept haar hoornblaazer, op bevel des opperften Bevelhebbers , den naam van den wankelenden, commandeerenden Lieutenant verfcheide maaien toe, om hem moed in te boezemen.
Nog zijn de groote Zonnefcherm en de Vlag noodwendigheden tot een' Krijgstogt.
Dus



C 35 3
Dus toegerust,trok het ganfche heiruit,totdafc het kwam ter plaatze, waar de fteenen heen gebragt moesten worden, vervoegende zig hierop * in eene betere orde, na het ftrand. Elk droeg zijn' fteen op het hoofd, te gelijk met zijne toerusting. Zelfs de Heeren Lieutenants wilden hier niet uitgezonderd zijn, maar droegen insgelijks den hunnen, leder een zong hierbij een heldhaftig oorlogslied, in zijne landtaal, waarin inzonderheid de woorden voorkwamen: „ hoe „ willen we u de koppen klooven, gij Augnaërs!" Dit werk geëindigd zijnde, het welk nogthans niet boven 4 uuren duurde, wierden zij op brandewijn onthaald, en hierop begaf mert zig weêr na het Leger terug. Bij deze gelegenheid wierden ook eenige Buffels, Qk) en een Aap van eene ongemeene grootte gefchooten.
Nog hebbe ik U de rede en het oogmerk dezes veldtogts niet verklaard; weshalvcn ik zulks terftond wil doen.
Sedert onheugelijke tijden zijn de ddaërs, of Negers aan deze zijde , of ten Westen, of wel op de eilanden der rivier Volta zelve, vijanden ge> weest van hen, die aan den Oostkant dier riviere woonen. De oorzaak der gefchillen, zo menigwerf onder hen ontftaan, waren meestal de grens-
vrij-
11 '»
(£) an Bos bubalis , linn.
C fl



€m3
vrijheden bij de visfcherij. Want, daar beide Natiën aan de Volta woonen, was het natuurlijk, dat beide een recht tot de visfcherij moesten hebben. Maar nimmer konden zij het nopens de breedte regt eens worden, hoe verre zig deze of geene Natie bij het visfehen mogte laaten zien. Zij lagen ook zamen overhoop, wanneer iemand van eene Natie bij dezen of geenen van de andere geld had te vorderen, én hij geenebetaalingkreeg» Waarbij nog de enkele nijdigheid kwam, wanneer de ée'ne Natie gelukkiger en magtiger wierd, al het welke aanleiding tót een oorlog gaf. Deze begon dan met kleine fchermutzelingen, tot dat de partijen op elkander zo verbitterd wierden, dat de oorlog algemeen wierd. De Adaèrs haalden zïg inzonderheid ook daar door den nijd hunner nabuuren op den hals, om dat zij den Européè'rs huisvesting gaven (te weeten onze Logie) als mede wegens den goeden voortgang hunner zoutmaakerij, het welk hen hunnen meesten rijkdom aanbragt; gemerkt zij 't zout zo voordeelig aan de Berg:negers, als mede aan de Asfianthcërs konden verkoopen. Doch, zo als 't gemeenlijk in de waereld van oudsher gaat, wanneer een Staat den top, dien hij bij mogelijkheid bereiken kan, heeft beklommen, vervalt hij tot zwelgerij en gemak, en alsdan is zijn val nabij; waarvan de vroege en laatere gefchiedenis bekende voorbeelden uitlevert. De Augnaer-s hadden,zo als römee. verhaalt,
de



C 3? >
de Adaërs, in het jaar 1750 zeer in het naauw gebragt; deze zogten zig wel met den tijd te redden, wreekten zig menigmaal aan hunne vijanden, en maakten eindelijk vrede, die egter niet langer duurde, dan tot het jaar 1767, wanneer de Augnaers wéér eene kans tegen de Adaërs waagden, welke hen cgter niet zonderling gelukte, en ze daarom eenige jaaren daarnaa herhaalden. In het jaar 1776 hadden de Augnaers zig met alle hunne Nabuuren verè'enigd, om &z Adaërs ten eenemaal uit te rooijen; het welk hen ook naar wensch gelukte. Zij overvielen ze naamlijk Vnagts met hunne kano's,doodden een gedeelte, maakte eene partij gevangen, verbrandden hunne •Stad, en behaalden eene volkomen overwinning op dezelven. Wat van Adaërs nog overig was, vlugtte na Friedensburg.
De Augnaers hadden nu nog alleen met de Blanken te doen, welke geftadig nog hunne Logie op het eiland Ada hadden, en wien ze nogthans, altijd, eenig ontzag toedroegen, zoo veel te meer, als zij wisten, dat daar een foort van Schans was opgeworpen, die met kleine kanonnen beplant was. Evenwel boorde men van tijd tot tijd, dat ze van voorneemen waren, die Logie te plunderen. Ook zogten zij onze Fa&oors, door Afgezandten en groote gefchenken , welke niet anders, dan als eene fchatting konden aangemerkt worden, op hunne zijde te trekken. Dit niettemin hielden wij die Logie, tot in het jaar 1783, wanneer 'er onze C 3 eigc



C 38 >
eige Negers volftrekt op ftonden, om onze Waaren na de Westzijde der rivier aan land te bren* gen, dewijl hier naauwlijks veiligheid meer voor ons ware. Zonden wij, ten eenigen tijde, waaren niet onze Compagnies flaaven over land, of op de rivier na Oj/iita, alwaar wij eene Logie hebben, die aan den overkant der rivier op de Oostzijde, omtrent twaalf mijlen verre af ligt; dan) wierden zij gemeenlijk geplunderd ; men nam Waaren, Vaartuigen , en zelfs onze Negers weg, Eene zo ver gaande uitgelaatenheid konde niet anders, dan ons tegen eene Natie , met welka wij anders in vrede wenschten te leeven, verbitteren. Men zond Afgezandten, na haaren Koning en Raad, en dreigde, zoo dergelijke vijandlijkheden niet geftaakt wierden, dat wij ons gedrongen zouden zien,om zo veele Negers,als wij kon, den bekomen, met ons te verë'enigen, ten einde vijandlijk tegen hen te werk te gaan. Men liet, werk lijk, eenige gewapende Negers na de boven gemelde plaats trekken, alwaar ik, geduurende den nagt, onder den blooten Hemel campeerde. Toen nu de Augnaers zagen, dat de zaak ernst wilde worden, traden zij met ons in onderhandeling. Men eischte onderpanden ter nakominge van den vrede, waarop ze 2 kinderen van de voornaamfte Mannen, als Gijzelaars zonden.
Zo (tonden de zaaken een tijd lang, tot dat de jonge manfchap der Augnaers de rust niet langer konden verdraagen, Deze zwoeren, dat het een©
fchan.



C 39 )
ichande was, zig zo door de Blanken als onder het jok te laaten brengen. Weshalven zij eene legerplaats nabij de rivier betrokken, en wilden onze Negers, zo wel als Vrijen verl'pieden, om ze te vangen. Daar de meerderheid der Hemmen de fchaal deed overilaan , zagen zig de Koning en zijn Raad genoodzaakt, hunne eifchen in te willigen, niettegenftaande zij maar al te wél begreepen, dat ze te kort zouden fchieten. Dus was het met de zaaken gefteld, bij mijne
aankomst in het Leger. De Adaërs, welke
zig nog tot heden toe in Ningo hadden verfcholen, zagen het van harte gaarne, dat wij beflooten hadden, bij hunne geweze Negerij een Fort te bouwen ; want nu wisten zij een veilige toevlugt-plaats, in geval ze van hunne vijanden weêr mogten overvallen worden. Deze bereidwilligheid, om de aanlegging vaneen Fort op hunnen bodem te vergunnen, zouden zij, vóór een halve eeuw, zekerlijk niet betoond hebben, toen ze nog in hunne gouden eeuw leefden, en hun Kabosfier verwaand genoeg was, om zig den zo vermetelen Titul, Heer over Hemel en Aarde (Numbo kus puntfe ) te geeven. Vaar wél! eerlang meer van
Uwen enz.
C 4
DER-



C 40 }
DERDE BRIEF.
QnrTTA,^ de Kust Guinea, den 8/ïen April 1784.
Gefchdtztes Nichts der eitlen Ehre, Dir baut das Jilterifiittn Altdre ; Du bist noch heut der Gott der Jpiïï* Du Aast, aus unterird'fchen Grüften> Die tolle Zier an ünjern Hüften, Das Schwerdt zuerfl am Tag gebracht.
HALLERi
In mijVlaatften Brief gaf ik Ü een zaakelijk beligt van het Leger, de krijgstoerustingen der Negers, hurtne oorlogs-verklaaring, en de oorzaaken des oorlogs enz., hier hebt Gij een nader verflag van de daadelijke uitbersting des Krijg?*
Sints wij hier gelegen hebben, hebben onze Vijanden ons verfcheide maaien gemoeid, inzonderheid 's nagts. Maar, dewijl ze ons altijd 0p de post vonden , zo konden ze niets uitregten.
Onlangs naa middernagt ontitond insgelijks een alarmkreet in het Leger: dat de vijand aanrukte.
Men



C4I)
Men had naamlijk in den omtrek van Agraffi, eene Revier-negerij, verfcheide fchutters gezien, en was nu van gedagten, dat het de vijand was, welke met onze visfchers en voorposten (laags was, en ons nu weldra dagt te overrompelen. Men doeg terftond alarm , en alles was dadelijk op zijne plaats gewapend. De mijne kreeg ik op het Noorder-bolwerk in hetFort, het welk reeds zover klaar was, dat 'er kanonnen op geplant konden worden. Daar men, geftadig, nog eenige fnaphaanfchooten daaromtrent hoorde, zo wierden eenige gewapende Negers in Kano's uitgezonden, om te recognosceeren. Terftond daarop kreegenwij tijding, dat vijf van onze Kano's, met mosfelfchelpen gelaaden ,om 'er kalk van te branden, door de vijanden waren aangetast. De manfchaphad zig door zwemmen aan land gered, behalven één' Man, die in handen der vijanden was gevallen, en waar mede zij zig na hun Leger gehaast hadden.
Op den I4den Februarii wierd de gewigtige militaire promotie van een Neger-veldheer onder handen genomen, welke als een Veldmarfchalk der verëenigde Natiën zou worden aangemerkt. Alle Kabosfiè'rs, Oudften enz. verfcheenen bij dit plegtig werk, en flooten eenen kring. Konde men deze vertooning, hier plaats hebbende, na^ tumiijk in Europa afbeelden; dan ben ik overtuigd, dat het niet onbevallig zoude zijn. 'tlnliggende is een zwakke proef van mijn gering penfeel.
C 5 Ten



(43 >
t Ten Noord-oosten ziet men eene open plaats, Jn den agtergrond derzelve, op eene hoogte, ia kanonnen; hierop de rivier Volta, met zijne, met ftruiken en Palmboomen bezette oevers. Midden tusfchen de kanonnen is een vlagftok, van 40 voeten hoog, opgeregt, waarvan de Deenfche Konings-vlag waait. Aan weerszijden der kanonnen, en na het Westen fluiten Grashutten, naar de wijze van onze Boerenhuizen gebouwd, de plaats in. Agter deze, tegen over het gefchut,ziet men het half voltooide Fort Königftein, op wiens Noorder-bolwerk eenige Hukken gezien worden.
Aan 't begin van den ingang der plaatze,terregte zijde, ftaat een hooge Erwetenboom. f» Aan deszelfs takken hangt een maatige klok, en een zandlooper, om de uuren aan te wijzen. Bij dezen boom ftaat ook de Wagt. Aan de overzijde van dien ftaat een vierkante tafel. Op dezelve ligt een geel zijden Panties, (lijfgordel ) en op dezen eene kostbaare fabel met het opfchrift: gloria ex arnore patria, naast dezen zeven wijnglazen , en eene fles wijn.
Rondom de tafel in een halfrond zitten, ter regte zijde, Otho, de Held en eerfte Kabosfiër der Akraers, Naku , Kabosfiër van Urfu , de
Gou-
(tf) Robinia Jpecies nova.



C43 )
Gouverneur, Heer Majoor fööge, en drie andere voomaame Blanken : op eenigen afftand Attiambo , Hertog van Aquapim : agter den Hertog en de Kabosfiërs ftaan eenige gewapende Negers, en anderen houden een grooten zonnefcherm boven hen. Deze allen omringt een heir van omtrent 500 Negers, in een' kring, waarvan de twee voorde gelederen op laage ftoelen zitten, de anderen op den blooten grond, gewapend,het geweer voor zig houdende. De Oudften, do Adel of de Grandes zitten vooraan. In het midden van het eerfte gelid zit de Fetis - priester. Hij is kenbaar door een dikken ftrooband ora den hals, welke tot op den buik na beneden hangt, eene Muts van matten, en een dikken ftok, welken hij in de hand houdt, Boven in den kring liggen zes ankers brandewijn, met rollen Tabak daarop, en daarbij ftaande pijpen. Verder in den kring gaan twee van onze zwarte Bedienden , hebbende in de ééne hand een groote fles brandewijn, en in de andere een glas, fchenkende voor deGrandesin den kring in. Ik wenschte wel, dat ik de zo fterk verlangende Weezenstrekken der geenen,die nog niet gedronken, en de meesmuilende, blijde Weezens van hen, welke zig met den Godendrank alreeds verkwikt hadden, hadde kunnen uitdrukken; voorts, hoe eenigen iets van den even gedronken Brandewijn in den mond behouden, zig omdraajen, den jnogelijk in het 5de of ö"de gelid van hen zitten,
den



C 44)
dén flaaf een' wenk geeven, welke alsdan den mond wijd opfpalkt,waarop hem zulk een weldoener den voor hem bewaarden flok met zulk eene vaardigheid mededeelt, dat tusfehen mond en mond geen droppel verlooren gaat: andere gemeene Negers, welke zig onder deVoornaamen indrongen, en die den Ganijmedes kenden, maakten gebruik van deze gelegenheid, en toonden, met een dreigende Item, hun verlangen naar den geliefkoosden Nectar.
Naa dat alle brandewijngekreegen hadden, (het welk bij elke plegdgheid der Negers voorafmoet gaan, dewijl ze voorgeeven, dat ze alsdan beter kunnen denken,) trad de Tolk in den kring, cn deed eene aanfpraak,op het werk van dezen dagbetrekkelijk. Hij was thans genoodzaakt, die reden driemaal in verfcheiden taaien te zeggen , gemerkt onze Armee uit zo veele hoofdtaaien beftaat. JDit deed hij met zulk eene vlugheid, welke] veelligt , menigen Europeïfchen Redenaar befchaamen zoude. Bij die omilandigheden dagt ik aan de oude , openbaare vergaderingen der Grielen en Romeinen. In zijne aanfpraak prees hij de deugden van Otho, zeggende,dat die de waardigfte Man was, om het zwaard, of 't opperfte bevel over het verëenigde Leger te voeren, en dat de Blanken hoopten, dat ze deszelfs Bevel gehoorzaam zouden zijn. Dit met de blijdfte toejuiching aangenomen zijnde, wierd dien Held den fabel overhandigd. Hij hield dien met
bei-



C4fO
beide handen omhoog, floeg de oogen na den Hemel, en zeide: „ gij zijt Blanken, wier diel naar ik ben; God doode mij met dit zwaard, " zoo ik meinëedig worde!" Hierop dronken de Blanken met den Hertog en den Kabosfiër Naktt op de gezondheid van Otho, waarop 7 ftukken gefchuts los gebrand wierden.
Den s3ften Februarii wilde onze zwarte Held, dat de verëenigde Armee den eed van getrouwheid afleide. Alle verfcheenen daarom in eene krijgsmans geftalte; de Held zelf was geheel met roode aarde beftrooid, het welk, naar alle gedagten , een zinnebeeld zijn zoude van de bloeddorftigheid na den vijand. Elk zo genoemd Luitenant, of Bevelhebber over 25 of 100 man had een grooten zonnefcherm, uit ftukken van zo veelerlei gekleurde ftof zamengefteld, als ze maar hadden kunnen krijgen. Deze wierd hem dooi een' flaaf geftadig boven het hoofd gehouden.
Naa dat zij alle vergaderd waren,wierd, onder een aanhoudend trommelen en blaazen op den hoorn, rondom het nieuwe Fort gedanst, en daarbij aanhoudend gefchooten. Elk deed den Eed aan Otho, en de overige vergaderde voornaame Negers; en, deze plechtigheid met fchieten geëindigd zijnde , kwamen zij, eindelijk, met hoopen in onze voorat befchreeven open vlakte, alwaar de Blanken onder den Erwetenboom zaten. Zij zwoeren eiken Blanken in 't bijzonder; komende die Eed bijkans op deze woorden uit: „ik ben een Man,
» be-



<40
„ bereid tot vegten, en mijn Leven voor u op „ te offeren." Deze woorden bragten zij met bijzondere kaprioolen voort, en fchermden daarbij ïnet het vegtmes zo voor iemands Wezen, dat ik menigmaal voor mijn' neus begon bevreesd te Worden; zo vuurig waren zij. Hunne gebaarden drukten insgelijks den uiterften haat tegen hunne vijanden , en hunne ftandvastigheid uit, doch welke zig niet laaten befchrijven.
Otho was de laatfte, die zwoer. Het edele gedrag dezes Grijsaarts zettede hem waarlijk eene uitfteekende agtbaarheid bij. Hij zwoer met overleg, niet met drift :„ ik heb flegts éénen zon„ nefcherm, ééne trommel, en éénen veldftoel; „ waar deze drie zijn, daar ben ik ook; en, waar v ik ben, daar is ook dit geheele heir."
Den aiften Maart deeden wij een plegtigen intogt in het Fort, en van nu af wierd het met eene wagt bezet. De Gouverneur ging vooraan, Verzeld van drie andere Koninglijke Bedienden; hierop kwamen de Trommel en de Vlag, en de hier leggende twintig Zoldaaten met hunne Seigianten flooten den trein. Men floeg den intogt, tot dat de vlag op het nieuwe, gereed zijnde bolwerk opgeftoken was, prefenteerde het geweer, en floeg den aftogt.
Den 35 Maart brak ons geheel Leger op, om den zo lang gewenschten veldflag met de Augnaers en hunne Bondgenooten te waagen. Alle* was daartoe reeds gereed gemaakt, en nu
niets



C47 )
niets meer overig, om te doen, dan niet de Equipagie in de gereed liggende Kano's te gaan,
en na den mond van de Volta te roeijen. •
Maar die verwarde Negers! Men had voor elk Kwartier een zeker getal Kano's beftemd, als het welke noodig fcheen te wezen, om dat zij anders, te vooren, bij andere gelegenheden, in eenige Kano's in menigte fprongen, zo dat het vaartuig ze niet konde draagen, of wel om dat een ander gedeelte van 3 of 4 in eene Kano, waarin 15 hadden kunnen wezen , weg voer. Heden ging het niet veel beter; doch men wist ze , door het weghouden der riemen, zo lang bij zig te houden, tot dat eene Kano behoorlijk vol was. Dat zo weinige Blanken deze order konden houden, was in de daad geen gering werk. Eindelijk voeren de meeste weg. Maar, om dat het ten laatften aan menfchen ontbrak, die het roejen verftonden , moest een groot gedeelte over land gaan, het welk van een ongemeen nut was, dewijl men anders den togt met de Kano's nog eens had moeten doen, welke evenwel een afftand van anderhalve mijl is.
Onze groote Kano's waren, van vooren, met Kanon bezet, twee daarvan met een eenponder,, en nog vooruit was reeds een Kanonneervlot, waarop een zesponder, en een drieponder lag. Op onze vaart zagen wij niet een eenigen onzer vijanden, die te vooren anders altijd gewoon geweest waren, oöie Kano's of te neemen, of te befteelen.
Eerst



C48)
Eerst tegen den avond kwamen wij aan den mond der rivier, alwaar wij ons regt tegen over onze vijanden legerden, welke zeer trots aan hun ftrand gingen, het welk tot aan geene zijde der rivier omtrent een vierde van eene mijl breed was. ;
De plaats, waar we ons gelegerd hadden, was eene land-engte, geformeerd aan den éénen kant door de Zee, en aan de andere zijde door de rivier Volta. Onze legerftede beftond niet uit linnen-tenten, maar uit ftruiken der Cocopruimen, (b) de eenige foort van ftruiken, welke in het volftrekt onvrugtbaar zand groeit, in gezelfchap met de Brafiliaanfche winde, CO en de Lobalifche Scavola. (cl) Ons geheel Leger juichte, en wegens een geftadig trommelen en blaazen op den hoorn enz. weergalmde de lugt tot in het Leger van onze tegen over liggende vijanden, 's Avonds en 's morgens deed men feinfchooten met fcherp uit den zesponder, juist in het leger der vijanden, welke, door dit fchieten , des te meer met fchrik bevangen moesten worden, als zij zeiven geen gefchut hadden.
Der»
(b) Chrijfobalanus leao. linn. (V) Convolvulus braftlienfis. linn, (d) Scavola Lobelia, linn.



C49)
Den volgenden dag hield men rustdag: maat den 27ften Maart, heel vroeg, moest alles in de wapenen, om zig tot het overvaaren gereed te houden.
Afzigtig hadden zig onze Negers met eene witte aarde befchilderd, het welk zij anders ook wel op hunne Geboorte- en andere Feestdagen pleegen te doen ; maar heden overtroffen ze zig zelv' in lelijkheid. Het ééne Krijgskleed moest van 't andere verfchillen; hoe meer verfcheidenheid, en hoe affchuwlijker zij het wisten te maa* ken, des te beter was het.
De Gouverneur, de Koopman, Heer Biörn, <n eenige andere Blanken gingen in de Kano's met de Kanonnen. Hen volgde een groot getal Rivier- en andere Negers, die het roejen verHonden, en zo voer men over, regt voor het Leger der vijanden. Zo dra als men dagt, dezelven met het gefchut te kunnen bereiken, begon men 'er op hunne hutten meê te fpeelen, zo wel van de Kano's, als het Kanonneer - vlot. Hier ontdekte men eene list der Augnaers, welke men bij een in de Krijgskunde zo weinig geoefend volk naauwlijks had mogen vermoeden. Zij hadden zig in der daad, met eene natuurlijke borstweering verfchanst, en met loopgraven voorzien , welke zo geestig gemaakt waren, als of het een Plan van een Europeïfchen Ingenieur was. Bij dit alles fcheenen onze zes- en drieponders, nogthans eenige werking te doen, wanneer ze nabij hei D ha*



iand genoeg kwamen; want verfcheide maaien liepen de Augnaers, met hoopen, na de plaats, waar de kogels getroffen hadden, gefchiedende 7.ulks, waarfchijnlijk, met geen ander inzigt,dan om hunne gekwetften in veiligheid te brengen.
Men begon 's morgens om 9 uuren te vuuren, en hield om 13 uuren eerst op. Op dezen tijd lagen alle Kano's, 115 in getal, in eene linie nabij het land; maar een goed half uur zo geftaan, en eenige reizen op.de Augnaers, welke uit hunne holen in de ftruikbosfehen in menigte voor den dag kwamen, vuur zonder werking gegeeven hebbende, weeken ze weêr na de Legerplaats te rug, zonder zig over de Blanken te bekreunen, welke met hunne Kanonnen en hun .Vlot in gevaar, hadden kunnen komen, indien de Augnaërs hen in menigte met hunne Kano's welke zij in de Qtiitta-rivier Ce) hadden liggen, vervolgd hadden. Daar wij ons verlaaten zagen, moesten wij zeker ook befluiten, om weêr om te keeren; want met eene zo kleine menigte , als wij nog bij ons hadden, te landen, ware, gewis, niet raadzaam geweest.
On*
(e) Zo noernd men een'Arm van de Rio Volta, welke zig van den mond tot na Quitta uitftrekt, en de regte weg van <Ada tot Quitta te war ter is..



Onder de voornaamfle reden, welke de Negers te berde bragten, waarom ze niet hadden willen landen, waren voor eerst, dat bij dien mond der rivier geen leevende menfchen in het land , maar flegts dooden, dat is, fpooken gingenj Want van dezen verhaalen zij wonderlijke dingen, hoe die op de rivier zouden wandelen. En ten anderen hadden zig immers de Augnaërs- verfchanst. Wie konde daar aan land gaan, en met henflaan? Hier hielpen geene vertoogen, dat men hen, onder het fchieten uit de Kanonnen, fchootvrij aan land wilde brengen: zij wilden ert mogten niet, maar wisten nogthans niet waarom.
Den volgenden dag hadden onze Rivier - negers" een plan voorgefteld, hoe ze, op eene andere plaats, zonder gevaar, in het Land der Augnaers goed konden indringen. Dit wierd van den geheelen Krijgsraad aangenomen; en dien zelfden avond, toen 't duister wierd, begon men reeds met over zetten, het welk dien ganfchen nagt bleef aanhouden, dewijl men meer, dan eene mijl moest roeijen, en het halve Leger op eenmaal niet eens ingenomen konde wordem De Gouverneur, ik en een Sergiant waren alle de Europeè'rs, die de Negers volgden: een verbaazend onderfcheid tegen bijkans sooo gewapende Negers.
's Morgens om 6* uuren kwamen wij eerst op het land der Krepeërs, dit federt veele jaaren zo Da ba-



C50
befaamd volk. Toen alle onze manfchap over gezet was, wierden ze in vier kolommen verdeeld. De Aiignaèrs hadden den linken, de Rivier- en Ada-negers den regten vleugel, en de Akreêrs met de rest formeerden het centrum, aan welks Front wij Blanken ons insgelijks den meesten tijd bevonden.
De marsch wierd onafgebroken voortgezet, van 8 uuren 's morgens,;tot 4 uuren in den namiddag, wanneer we ons legerden op eene vlakte, die met een aangenaam palmbosch omringd was, en in wier midden taamlijk goed versch water was te krijgen. Beneden na de zee zag men een klein dorp, door de Bewooners verlaaten, en Teïetu genaamd. Dit alles leverde een romanesk fraaij gezigt uit. Hutten of Tenten wierden hier niet gemaakt, maar alles campeerde onder den blooten Hemel. De nagt was duister, duisterer dan de Negers zelve, zo dat we malkander eeniglijk door een geftadig weerlichten konden zien. Eindelijk tegen den morgen vermeerderde zig het heir van zwarte wolken; Aeol en Jupiter verëenigden zig;en in minder, dan een half uur, hadden wij den volkomenften Travad van blikzem, donder, regen en ftorm.
Dat was nu, zo als Gij u kunt verbeelden, eene heel fraaije legging. Den vijand waren wij, mogelijk heel nabij, en in zulk eene verwarring, dat wij met Geweeren niet hadden kunnen fchieten. Onze voorraad van buskruid was voor den
re-



C 53 3
regen en blikzem bloot gefteld. In die naare donkerheid des nagts wisten wij niet, waar wij heen zouden vlugten, zoo we overvallen mogten worden. Dit alles en meerdere omftandigheden waren heel aartige gezigten.
Doch uit deze verlegenheid reddeden wij ons weldra. Onze manfchap wierd , terftond, in de best mogelijke orde, na het nabijgelegen palmbosch gezonden, als mede de kruidtonnen en ander voorraad van oorlogstuig, welke men met Palmbladen overdekte. De vriendelijke Aurora verdreef de zwarte regenwolken, en naa verloop van een uur hadden wij wederom droog Weêr. Nooit heb ik fterker na den morgen verlangd; en die was zo veel te aangenaamer, als niets van ons zonderling bedorven was.
Den soften Maart brak men weder om 6 uuren op, en de marsch wierd voortgezet: was het gisteren ongevallig, om de menigte van moerasfen tepasfeeren, het was heden niet minder; want het getal daarvan niet alleen, maar ook derzelver diepte vermeerderde. Om io uuren waren wij tegen over het eerfte vijandlijke Dorp, den naam draagende van Atocco, welk in een regte lijn niet boven drie mijlen van de Volta, en van> de zee niet veel meer, dan een vierde eener mijl af is.
Terftond daarnaa zag ik, voorde eerfte maal, san beide zijden des Legers, eenige hoopen wilde Buffels, waarvan elk omtrent uit ioof mftuks D 3 be-



C54)
beftond. Deze dieren zijn aschgraauw van kléuf, als de poolfche Osfen, maar overtreffen deze veel in grootte. Hunne horens zijn halve maans wijze na den rug toe geboogen, en de fpitfen komen na binnen bij elkander. Men had, te vooren, eenen Buffel bij Ada gefchooten, die over de 800 ponden woog. De Dierbefchrijvers zijn gemeenlijk van gedagten,dat de zoogdieren in de heete lugtftreeken in grootte afneemen; maar deze Buffel fchijnt het tegendeel te bewijzen. Ik kon niet begrijpen, waarom deze anders wilde en gevaarlijke dieren, op het zien van zulk eene menigte gewapende menfchen niet fchuw wierden. Want zij ftonden volflrekt ftil, zagen het Front onzer Armee aan 1 gingen dan weêr eenige fchreden voorwaards , tot dat zij eindelijk in een biesbosch voort trokken. De rede, waarom ze ons nu eens ontmoetten, en dan weêr daar heen liepen, zal.men weldra ontdekken. - Wij kwamen nu zelve in het biesbosch, het welk in zijne middenin wel een vierde van eene mijl kon haaien. De togt was zeer moejelijk, daarom niet alleen, om dat mengeftadigftil moest houden, op dat de voorften tijd mogten hebben , om den weg te baanen, maar ook wegens de bijkans verflikkende hette: want de biezen ( f j waren hier
vol-
CO Cyperus articulatus. linn,



C55)
Volkomen vaneen mans hoogte, zo dat men wel de loodregte zonneftraalen in alle hunne fterkte gevoelde,maar geene de minde beweeging der lugt mogte bevinden. Éindelijk zag ik , omtrent op den afftaml van twintig fchreden vooruit, in een halven kring, een zeer hoog riet, ( g) waaruit ik opmaakte, dat daal- weêr eene diepte zijn moest, en dat deze van de zo hóuge biezen een' einde zoude maaken.
"'Met deze gedagten nog onledig zijnde, en dien nieuwen Recrut \ het riet, dat ik te vooren nog niet in Afrïca gezien had, ) onder het gezelfchap mijner planten tellende, en daarom digter bij wenfehende te komen, hoorde men onder ons eensklaps een musketvuur als een rollende donder, van de overzijde dezer diepte. Daar begint het fpel, zeide onze Majoor.
De Augnaérs hadden ons, door hunne veldposten op boomen, reeds lang zien aankomen,en gig hier geposteerd, om ons, bij het doortrekken van die tlreek, den pas af te fnijden. Dewijl ze in 't overvallen hunne fterkte wilden toonen, zo waren zij in goede orde, en hun eerfte fchoot geleek waarlijk na het battaillon - vuur van Euro-, peïfche Troepen.
Ai-
; (_g) Eene nieuwe Typha, die aüftralis genoemd 2af worden.
D 4



C5<5 3
Alle .die Narrenpotfen, welke anders de Akraêrs en andere Negers pleegen aan te regten, wanneer zig de vijandlijke partijen elkander zien; bij Voorbeeld, dat één van elke partij voor Gek fpeelt, als raazend voor den vijand danst en fpringt, zijn geweer affchiet, met een gefronst voorhoofd om hoog fmijt, weêr vangt, zelf op den grond, als of hij getroffen ware, valt, weêr opftaat,en daar weder begint, waar hij ophield, en den vijand uitlacht, dat hij niet beter fchoot; — dit alles had hier aan weerszijde gansch geene plaats.
De voorflen van ons hadden evenwel den in het riet verfchoolen vijand gemerkt, en waren dus terftond gereed, om hem te antwoorden. Men roerde den trommej, om aan te vallen, welke maar een zeer klein fluk is, en het fatfoen van een zandlooper heeft; en wij hadden het genoegen, van te zien, dat alle, welke flegts voortrukken konden,hunnen pligt waarnamen.Niemand weeken de Aqapimpcrs met de Hollandfche Akraêrs kwamen niet eens tot het fchieten. Inmiddels wilde de vijand, naa een halfuur vuurens, nog niet wijken.
Onze Adaërs en Rivier-negers beweezen thans een meesterfluk hunner dapperheid, het Geweer in den mond, en de overige werktuigen op het hoofd draagende, waadden de diepte door, aan eene plaats, daar de Augnaers ze niet verwagtten, tot onder de okfels, tastende zij
hier-



C 57 )
Herop den vijand moedig aan, voornaamlijk da Adaërs, welke als woedend op hen aanvielen. Hij wierd dus van twee zijden te gelijk door onze Krijgslieden aangegreepen, van welken de driftigften hem te lijf kwamen. Had de linke vleugel ten dien zelfden tijde kunnen voortrukken, en ware die met eene zelfde drift op den vijand aangevallen; dan ware het een ligt werk geweest, hem te omcingelen, en alle gevangen te neemen. Maar het ondoordringlijke biesbosch verhinderde zulks.
Een zo fterk vuur was de vijand evenwel niet in ftaat, om lang uit te houden, maar nam, naa een gevegtvan drie kwartier uurs, de vlugt. De onzen riepen aanhoudend Victorie; (te weeten op hunne wijze) en, zo dra als het geheele Leger op het vaste land was, vervolgde men den vijand met allen mogelijken fpoed. Doch die was reeds verre vooruit, en door den marsch ook zo niet afgemat, als de onzen, die heden, vóór den flag, reeds meer, dan zes mijlen gemarscheerd hadden. De vrouwen en kinderen der Augnaers hadden die Actie op de bergen van verre mede aangezien, en, toen zij merkten, dat haare Mannen ons den rug toekeerden, koozen zij insgelijks het haazenpad.
De Armee verdeelde zig in twee kolommen, wier regte de eerfte Negerij der vijanden, Atocco, in brand ftak, en zo veele osfen, fchaapen, en anderen roof mede fleepten, als ze met der D 5 haast



(5$ >
fiaast konden pakken. Eén ander, niet Vérre Vaï» Öaar gelegen Dorp, Fouthe, onderging hetzelfde" lót.
Tegen den avond om 5 uuren kwamen wij bij de Hoofdftad der Augnaers zelve, dén naam der Natie, naamlijk Augna draagende. Hierfehaar Öe zig de Armee in een halfrond, naa dat ze, Vooraf, nog drie kleine Negerijen in brand gefto* ken' had, die höoger in het land lagen, enAttt* Unie,' Üwako, en -Ahpplè genoemd waren. Zij marscheerden dus fchïetend op de Stad , en zette»den, als bfandftigters, deze uitfteekende'Stad der Negérs in vlammen. Wat men ook deede, om zulks*tegen té houden, en aan te toonen, dat dit geen krijgsgebruik der Ëüropeë'rs was, zij blee-< ven 'er 'bij, dat men anders niet konde zeggen, dat men den vijand overwonnen had, zoo men nifeff iijne Stad Verbrandde; en daarbij hadden dé Augnaers ditzelfde, te vooren, omtrent de AdaSri gedaan. /A 'Jff 'v> rlBBi9$n>iola - Men legerde '■ zig' hier -aan ' eene zijde der btartdende Stad, daar de rook ons niet verveelde, en fmuldc heerlijk van den greoten buit der ósfen, fchaapen, varkens, hoenders, en alle dé Neger-lekkerbeetjes, die de vijand in der haast niet had kunnen mede neemen. Licht was hier nietnoodig, om op te fteeken; de nabij gelegen brandeftdé' Stad Augna ontheftc hen van die' moeke*
Bij deze Aclie hadden wij omtrent 40 gekwet-
ften,



C5.o)
ften, van welken, vervolgens eenigen ftiervem Een zwaarmoedige Adaër fchoot. zig in de Aftie zelv'dood, om dat hij dagt, dat het met onsflegt zoude afloopen. De vijand daarentegen moet veel meer geleeden hebben; want op het flagveld vond men dertien lijken, die alle, volgens de wijze der Negers, hunne hoofden moesten verliezen. [
Het is een zeer zonderling gebruik dezer Natie, dat zij haare doode vijanden, als mede de gekwetften, die niet kunnen gaan, in koelen moede, de hoofden kunnen afflaan. Deze fleepen zij alsdan mede, doen 'er al het vleeseh fchoon af, en hangen de onderkaak aan de kleine trommels» Of blaashorens, Het bovendeel daarentegen wordaan den grooten trommel vast gemaakt. Met dezen zonderlingen fieraad pronken zij, vervolgens, bij alle overi. e krijgs- en vredehandelingen, gcloovende, daardoor aan den gedoodcn geene mindere wraak te neemen, dan wanneer hij elko l-eis, wanneer op den hoorn geblaazen, of de trommel geroerd word, deerlijk word gepijnigd. Hoe meer een Aanvoerder zodanige Zegetekens kan vertoonen, des te grooter is zijne Waardigheid, even als bij ons de grooter menigte - des genomen Vaandels, Kanonnen enz. den oorlogshelden tot grootere Eere ftrekt.
Dezen geheelen avond wierd met fmullen en zingen gefleëten,welk eerfte hen zeer wél kwam, want in vier dagen haddenze geen warme fgijl



C6o)
gegeeten. Om agt uuren verzogten zij, om Victorie te mogen fchieten, het welk dan ook met zulk eene onftuimigheid gefchiedde, dat men had mogen gelooven, dat eene nieuwe Aétie begon.-— Men legerde zig weêr onder den blooten Hemel; naa middernagt ontftond weêr een -Travad met regen, waarvan ik egter niet het minfte vernam, dewijl de marsch en 't werk van gisteren mij zo zeer had afgemat, dat ik dien doorfiiep, alhoewel ik mij 's morgens, toen ik ontwaakte, door en door nat bevond.
Men lag den volgenden dag en nagt hier ftil, om, gelijk men zeide, onze zwaar gekwetften te haaien, welke in hangmatten moesten gedraagen worden. Ik daarentegen hield mij, in dat gedeelte des dags, het welk ik overig had, daar mede onledig, dat ik de droeve, in de asch gelegde hutten, en de overblijfzels van het voorige Augna doorzogt. Bij dezen uitftap had ik ook weldra het genoegen, dat ik, bij het ingaan in de Stad, een natuurlijk Prieel gewaar wierd , het welk geheel van 't vuur verfchoond gebleeven was. Bij het navraagen vernam ik, dat het de Fetis- hut der Augnaers geweest was, en bij een nader onderzoek bevond ik, dat het uit enkel Draakenboomen (/;) zeer geregeld
za-
(A) Dracana, Draco linn.



C<5t >
zamengefteld was. Mijn genoegen over deze ontdekking was, gewis, niet minder, dan dat van Löfling, Leerling van den onfterflijken Lin* tiaas, moet geweest zijn, toen hij dezen boom in het zuidelijk Columbien ontdekte. — Men weet, dat uit den ftam dezes booms een hars. vloeit, het welk in deArtzenij- en Schilderkunde: van een uitftekend nut is, en dat aan den voorloopeene bloedroode kleur mededeelt, waarvan de oneigenlijke naam dezer droogerije, te weeten Draakenbloed, zijn' oorfprong heeft.
Aan de overzijde van de Negerij, na den Zeekant, hadden zij eene menigte tuinen, of, zo als het de Negers noemen , Rosfar-plaatzen, waarin ze voornaamlijk Pifangen,' Bacco, IJams en Zuikerriet geplant hadden. Dit laatfte had ik in Jfrica tot nu toe nog niet gezien. Het rijpe was meer, dan van eene manshoogte, en volkomen zo dik, als in Westindie. De Negers maaken 'er anders geen verder gebruik van, dan dat zij het kaauwen, wanneer ze dorst hebben.
Deze Tuinen wemelden van onze Negers met hunne fabels, en, wanneer ze de vrugten van de Pifangen hadden genomen, hakten zij deze pragtige boomen omver, zo als men een' diftel bij ons afkapt. Hier bragt ik mij te binnen, hoe kostelijk deze boom bij ons is, en hoe men het in alle nieuwspapieren uitbazuind, wanneer hij in Kruidtuinen in zijne bloeij ftaat. ' Tegen den avond maakte men in het Leger bekend,,



Jtend, dat op morgen alles de Blanken na Qaht» volgen, maar zig aldaar van alle mogelijke vijandelijkheid onthouden moest.
Den iften April, om 6 uuren brak, dan hetganfche Leger op. Om agt uuren kwamen wij bij de Stad onzer grootfte vijanden. Zij draagt den naam van Waij, zijnde maar iets kleiner dan Augna. Onze Bergnegcrs, welke in branden en plunderen de bedreevenfte zijn, hadden zig, niettegenftaande den overvloed, bij Augna op den voorigen dag behaald, niet kunnen onthouden, om deze, en de Negerij Thebee, eene goede mijl verder ten oosten gelegen, in brand te fteeken en te plunderen. Het was een ijslijk gezigt, om te zien, hoe deze overraoedigen de Schaapen, Osfen, Geiten en Varkens, in een zo groot getal, hadden dood gefchooren en laaten liggen; want naa verloop van 24 uuren waren ze, wegens de hette der zon, reeds bedorven. Wat nog leefde, wierd ten vollen gedood, of gefchooten, of, zo als ik eens zag, leevendig gehonden, in het vuur geworpen en gebraaden.
De wijze, hoe zij daaromtrent te werk gingen,was zonderling genoeg: zij namen een' hoop ftroo van eene hut, lagen daarop het leevendig varken gebonden, dan wéér een hoop ftroo daar over heen, ftaken den onderften hoop in brand, en, al het ftroo verbrand zijnde, was het gebraad klaar.
De Waij-Negers zijn de vuilfte deugenieten



C<53 ■)
onder de ganfche befchaafde Augnaër-natie. Hun lighaamsgeftel doet, mogelijk, iets tot hunne godlooze ftreeken , gemerkt men onder de Krepeën, die tog bijkans de fterkftcn onder alle overige Neger-natien zijn, niet ligt eene Negerij zal vinden, daar zo veele groote en fterke menfchen zijn. Ik heb 'er één gezien, die juist zes én een halven voet rijnlandfche maat lang was, het welk tog eenen langen man uitmaakt, en zulken zouden 'er veelen onder hen zijn, ja nog grooter^ De Augnaërs zijn zeer welgeftelde lieden, het welke zij voornaamlijk aan de Qjiitta - Kiyier heb<ben te danken, welke aan de ééne zijde juist voorbij hunne deuren loopt. Deze is vol visfehen en kleine krabben, welke zij droogen, en aan de hooger in het land gelegen Volken verkoopen. Eén man kan, op éénen dag, tot 9 gulden toe winnen, het welk reeds veel in dit land is, dewijl een man, van twee gulden, een heele maand kan leeven: nogthans zijn ze zo rijkniet, als ze wel konden weezen; want heeft de Neger eenige dagen gevischt, dan blijft hij geheele maanden weêr t'huis, eet en drinkt, rookt tabak, en helpt zijne vrouwen. Aan Euro-
peïfche waaren hebben zij mede geen gebrek» want, zo als zij aan den éénen kant de Rivier, hebben, zo hebben zij aan den anderen de Zee^ alwaar ze van de fchepen, voor llaaven en lee« vensmiddelen, alles kunnen krijgen, wat ze in onze Factorijen niet willen koopen.
Van



Co-O
Van hier ging het,naa dat men zig omtrent één uur had opgehouden, na de laatfte vijandlijke Negerij,Thebee. Deze was, zo als wij ftraks meldden, insgelijks in brand geftoken,en anders in allen deelen zo gefteld, als Wotj% uitgenomen dat deze omtrent maar half zo groot is. Doch de marsch wierd, naa dat men zig ook hier had uitgerust , na de van hier flegts nog twee mijlen afgelegen Negerij Quitta agtervolgd, alwaar wij eene Factorij hebben.
Juist om 12, uuren kwamen wij hier aan. Wij vonden ons Komptoir en de Negerij ledig, een ouden Compagnies - flaaf uitgezonderd, welke hier teffens Keizer en Koster was. De kommandeerende Blanke, met het overige, de Kompagnie toebehoorende volk, was na eene Stad, in eene bosfehaadje liggende , gevlugt, wier inwooners onze partij trokken, en zig Aflahuers noemen. Dewijl de Quittaers Bondgenooten wa • ren van onze vijanden, de Augenaers, hoewel ze bij ons altijd voorgaven, dat ze zig onzijdig wilden gedraagen;zo hadden zij goed gevonden , op het gerucht van onze zegepraalende wapenen, hunne Negerij te verlaaten, en zig in de ftruiken te verfchuilen. Men zond Gezandten na hen toe, om ze te verzekeren, dat men gansch geene vijandlijkheden tegen hen wilde pleegen, en dat zij ongeftoord in hunne Negerij' weêr konden komen, het welk zij egter tot heden niet hebben gedaan.
De».



C6*5)
Den 4den April voegde zig een Corps KrepeSrs van noo Man bij ons. Deze waren van verfcheiden fteden, alsAfïahu, Baij, Popo enz. van welke ik, bij eene andere gelegenheid,breedvoeriger zal fpreeken. Door dezen aanwas is ons Leger merkelijk vermeerderd; dewijl wij thans over de 3000 Mannen fterk zijn. Alles leeft thans nog in overvloed van den buit der Augnaers en hunner Bondgenooten. Naar men zegd, zullen wij binnen kort weêr verder trekken, en eene Leger. plaats beflaan, alwaar nog meerder Troepen verwagt worden,waarvan Gij,met het eerst van hier vertrekkend fchip, berigt zult bekomen.
Vaar wél!
VIERDE BRIEF.
In hetLeger, feypoTTEBRA, den iBden Maij 1784.
\At fratres animofa, accenjaque luElu Parsgladios ftringunt mambus ; pars mijjtle ferrum, Corripiunt cacïque ruunt.
virgil. Aeneid. Lib. XIL
H eeft de voorgaande Brief U tot medelijden bewoogen, dan vreeze ik, dat het deze nog meer E doet,



doet, dewijl de eerfte flegts als eene inleiding tot den tegenwoordigert is aan te merken. Zie hier' dan het vervolg des oorlogs.
Den ioden April trok de op nieuw verëenigde Armee uit, legerende zig bij eene zeer aanmerkingwaardige ttad,Pottebra genoemd, drie mijlen van Oiiitta, oostwaards gelegen. Op den togt hierheen, treft men drie onderfcheiden fteden aan, klein, groot en nieuw Aj'aga, welke op afftanden van halve mijlen van elkander liggen. De Bewooners dezer drie Steden hielden zig onzijdig; waarom ze ook niet voor onze Armee gevlugt waren, dewijl wij hen beloofd hadden, dat men zig van alle vijandlijkheden wilde'onthouden; maar verkogten aan ons oorlogsvolk allerhande leevensmiddelen, geevende het water voor niet te drinken, het welke hier wat kostbaar is. De Poitebraërs daarentegen, welke over het algemeen een fchuim van Volk zijn zouden, hadden hunne ftad verhaten, en waren te gelijk met de Augnaers het land in gevlooden. Deze Stad lag,voordezen, op de fmalle (treek lands,welke tusfehen de zee en de zoute Rivier gelegen is, maar met dezelve een einde neemt, en ten Westen met de Rio Volta verëenigd is. De Gouverneur en zijn Adjudant namen hun kwartier in des Kabosfiërs huis, de voornaame Zwarten in de overige huizen, en de rest was genoodzaakt, eene legerplaats op te (laan, welke de Negers even zo fchielijk van (tokken en palmbladen weeten te doen,
als



C*7>
als onze Zoldaaten hunne tenten kunnen zetten.
De AjugaSrs en Pottebraërs leeven voornaamlijk van zout inaaken en visfehen. Van het eerfte was 'er eene zeer groote menigte in voorraad. Elk huis heeft naast zig e'éne, of twee groote als hooijmijten gemaakte hutten, van zeer digte en dikke grasmatten vervaardigd, als mede een zeer vast dak van dezelfde ftoffen. Dit huis vullen ze vol met hun gezuiverd zout, voor ons best fpaansch niets zwigtende. Elke van deze Mijten mogt meer, dan 50 tonnen bevatten. De wijze, hoe zij 't zout bereiden, is zo eenvouwdig, als gemaklijk. Wanneer de zee zeer hoog is, treedt zij buiten haare oevers, en laat een gedeelte water op het vlakke drasland. De ongemeen heete zonneftraalen in dit land doen, terftond, de vogtigheden uitwazemen, en het zout word in den flijk hard. Deze korften verzamelen de Negers op een' hoop, fmijten ze in een' kuil, welken zij in zuiver droog zand gemaakt hebben, gieten 'er weêr zeewater op, laaten ze ontbinden , en door de zon weêr hard worden, waardoor het vuile na den grond zinkt; als dan neemen zij het bovenfte witte kristal weg,en bewaaren het, om te gebruiken.
Elke partij Zoldaaten, haar kwartier in een huis hebbende, heeft te gelijk beflag op 't Zoutmagazijn gelegd ; en, wanneer de Vrouwen van de nabij gelegen fteden in het Leger komen, om £ 2 pro-



C<58>
provifien te verkoopen, neemen ze weêr zout »iede te rug, het welk ze thans zo goedkoop krijgen, dat ze voor twee Huivers of drie groot zo veel kunnen neemèn, als ze draagen kunnen, daar even zo veel, in vredestijd, meer dan een gulden gekost zou hebben.
Geen dag gaat 'er voorbij, óf 'er word openbaare krijgsraad (Pataber) gehouden. Het i» zeer lastig, vier of vijf uuren in de Zon, als een beeld te zitten. De rede daarvan is meestal, om dat eene nieuw aangekomen partij moet zweeren, het welk wij moeten aanhoorcn, en 'er een dagregister van houden; want wij Europeërs kunnen ons op ons geheugen zo ftout niet verhaten, als de Secretarisfen der Negers, welke alle openbaare rechtszaaken moeten onthouden, al waren zij vóór veertig jaaren gepasfeerd; en men weet, dat zij zelfs in hunne overleveringen taamlijk naauwkeurig zijn, al is het, dat ze geene letter kunnen leezen, of fchrijven geleerd hebben.
Derede, waarom wij hier in eene fchijnbaare werkloosheid zijn, is voornaamlijk, om dat wij, nog dagelijks nieuwe Geallieerden krijgen, welken wij ook noodig hebben;want wij weeten, -dat onze in de bosfchen verfchanfte vijanden dergelijk eene hulp insgelijks hebben gekreegen. Anders is het, in een zo onvrugtbaar zand, daar men, bij eiken flap, tot over de fchoenen in zakt, juist geen vermaak voor een liefhebber der leevendc natuur, om lang te vertoeven.



ce9y
Onze Negers flijten den langen tijd, met te graaven na fchatten in alle huizen. Bij deze Natie is het even zo wel een gebruik, om in oorlogstijden het geld in de huizen te begraaven, als het voordezen bij ons was. Zij vullen naamlijk groote potten met Bosz of zogenoemde Slangenkoppen, maaken die toe, en. begraaven ze. Maar, om dat ze, doorgaans, niet diep pleegen te graaven, ontdekken onze Zoldaaten veele zulke potten, wanneer ze flegts met de fabels in het bolle zand fteeken. Wanneer ze dan iets hards voelen, kunnen ze van een buit verzekerd zijn.
Dit bovenftaande werk duurde tot den nden Maij, wanneer men na de beloften van meerder Geallieerden niet langer wilde hooren. Wij trokken eerst met onze eige manfchap uit de ftad in 't open veld. Onze Negers waren wel over deze rasfe fchrede wat te onvreden: maar, toen ze zagen, dat het niet anders zijn konde, voegden zij zig, geduurende den ganfchen nagt, bij ons. Tegen den morgen was alles op de vlakte van Pottebra. De laatften hadden, tot dankbaarheid van het goede kwartier, de ftad aan vier hoeken in den brand geftoken, alhoewel het, vóór den uittogt,uitdrukkelijk was ver. booden.
Men liet de Negers in orde ftellen, en monfterde ze, waarbij men bevond, dat, alhoewel alle, te voorea, met genoegzaam kruid en lood voorzien Es w*.



(70
wasen geweest, hunne patroontasfen nogthans ledig waren. Die arme lieden waren uit honger geperst geweest, hunne patroonen aan de marketenters voor leeftogt te verkoopen, naa dat hunne zouthandel opgehouden had. Ja, eenigen hadden hunne beste kostelijkheden aan dezen dringenden vijand moeten opofferen, dewijl de geringe bezolding, omtrent e'én ftuiver 's daags van ons geld, niet toereikend was.
De ganfche dag verliep bijna met het uitdeelen van Ammunitie. Want nu was het getal der Manfchap tot 4000 toegenomen, en ik was gedrongen, elks patroontas in 't bijzonder te on-* dcrzoeken; want anders begeerden ze alle, het zij ze die al, of niet noodig hadden. Daarbij kreeg elk een fmalle ftrook linnen aan zijn geWeer, welke, daar de Negers geene Uniformen draagen, onderling ten teken van eene vriendelijke partij diende. Naa den middag marfcheerden •wij nog omtrent vier mijlen landwaards in, om den vijand op te zoeken, langs wegen, die misfchien nooit te vooren betreeden waren,en legerden ons, eerst lang naa dat het donker was geworden, in een aangenaam Palmbosch.
Daar wij nu zulk eene ontzaggelijke Armeé (naar de Afrikaanfche manier) hadden, uit zo verfchillende Natiën beflaande, moest men veel vlijt aanwenden, om hunne waare gevoelens uit te vorfchen. Onder anderen hebben wij een voorjnaamen Neger, met naame Lathe-> welke zig van
eene



C70
eene Iaage geboorte tot den ftaat van een Kabosfiër van Popo bad weeten te verheffen. In zijne jeugd diende hij den Engelfchen als bediende, en, daar hij een doordringend verftand bezit, leerde hij weldra, hoe en wat hij doen moest, om rijk en magtig te worden. Op eiken geboortedag, bij de Negers alle weeken invallende, moeten zijne Waldhoornisten, welke hij naar de Europeïfche manier heeft laaten leeren, zijne Titels, of volgens de bewoordingen der Negers, zijne groote Naamen doen hooren. Deze zonderlinge plechtigheid gefchiedde op de volgende wijze. Twee hoornblazers gaan op de ftraat, of voor de Tent hunnes Bevelhebbers ftaan. Eén hunner heeft in de ééne hand een' Gonggong, of geel koper Bekken, en in de andere een ftokje. Hier mede flaat hij eenige maaien, naar de maat, op dien Gonggong, en houd dan eenige oogenblikken op, in welken tijd de ander overluid roept: „ Lathe, groote Held"!" De Gonggong herhaalt zijn Muziek, en de uitroeper vaart dan voort: „ Heer over deze en die Negerij, bedwinger van dezen of geenen grooten " Man;" waarbij de Gonggong altijd de tusfchenpoozingen in agt neemt. Ik telde over de dertig zulke uitroepingen, maar welke ik alle niet verftaan konde.
Thans ftaat een groot gedeelte der Krepeërs onder hem, dewijl hij ze met geld onderfteunt, en zig daar door zo veel, en bijna meer aanE 4 zie"»



C70
zien , dan de Koning van P0p0 zelf, te we«e heeft gebragt. Wij weeten mede , dat hij zelfs onder onze vijanden groote fommen uitftaande heeft en dat deze met hem eene heimelijke verbindtenis'tegen ons hebben aangegaan. Evenwel is hij met zijne lijfeigenen onder onze Armee, en belooft tegen zijn eigen belang, voor ons te vegten Afwijzen durven wij hem niet; want anders ware hij onze openbaare vijand; en ageert hij met ons,dan moeten wij duchten, dnt bij, in de Aftie, zijne geweeren tegen ons zelf keere, zo als men zulks van dergelijke Geallieerden in dit land meniemaal gehoord heeft. 6 • Alles in het open bosch gelegerd zijnde, (hat welk bij nagt mij een nooit te vergeeten heerlijk gezigt verfchafte, dewijl het, mogelijk, door meer dan duizend onderfcheiden vuuren, voor de legerplaatzen,in den omtrek van omtrent een halve mijl verlicht was,) ging de Gouverneur met mij de ronde doen door het geheele Le^er Wij vonden, met veel genoegen, onze Negers in zodamge gedagten, als wij wenschten; te weeten,elk ©ogenblik tot den aanval bereid. Die fliepen,lliepen volkomen toegerust, het geweer in de hand hebbende: de overigen hielden de veldwagt,' hier noodig zijnde, dewijl men moest vermoeden, dat de vijand nabij was.
's Morgens, juist toen wij krijgsraad hielden om te overleggen, hoe het Leger heden zoude ^trekken, maakten de voorposten eensklaps een
ge-



<73)
geweldig gefchreeuw. Elk was in een oogenblik in de wapenen , en bereid, om den vijand het hoofd te bieden, vermoedende, dat hij lust had, om ons in het bosch te overvallen, waarin hij de fchuilhoeken beter dan wij kende. Doch wij wierden weldra beter onderregt, toen men ons tijding bragt, dat het flegts een Piket van omtrent twintig vijanden geweest was, waarfchijnlijk uitgezonden, om te recoguosceeren.
Van nu af marcheerde ons Leger in drie kolommen, om den vijand op de zoeken, langs ongebaande wegen, tot naa den middag om vier uuren, toen men het Leger der vijanden ontdekte, nabij de Negerij Fita, O) behoorende aan de Bondgenooten der Augnaers. Omtrent eene mijl van daar legerden wij ons, tegen over des vijands legerplaats, doch 'er wierd be(looten,om dien dag niets te onderneemen. Maar onze Revier-negers konden geen' tijd afwagten, trokken tegen den vijand aan, tergende hem in zijne legerftede met een aanhoudend fchieten, het welk deze evenwel flegts nu en dan beantwoordde. Die «acht was zeer onrustig. Alle halve uuren moesten
(_a") Men moet dit Fita niet verwiïfelen met het Fida of Whijda der Engelfchen, het welk ten Oosten tien mijlen aan geene zijde Popo ligt. Dit Fita ligt omtrent zes mijlen na boven in het land, tegen over Pottebra.
E5



C74)
ten zig des Gouverneurs Waldhoornisten laaten hooren; die van den Kabosfiër Lathc antwoordden hen, en dezen de talrijke menigte van hoornblaazers en trommels. Om ëén uur rees een veldgefchreeuw. Alles was naar gewoonte op zijne plaats; maar 't was geen ander vijand, dan eene flang, die eenen Neger had gewond.
Tegen morgen , zijnde den ï^dmMaij\ kwam de gewigtige dag, die het geluk onzer wapenen zoude beflisfen. Men begon vroegtijdig, zig toe te rusten, waarbij onze Negers niet vergaten,zig zo afzigtig, als flegts mogelijk was, met witte verwe te befmeeren. Dewijl hier een open veld was, trok elke Negerij voorwaards in Pelotons, met haar Vaandel vooruit, en haaren Kabosfiër in het midden, met een ongemeen grooten zonnefcherm, welken een flaaf zwenkende boven deszelfs hoofd hield. De Lieutenants daarentegen mogen niet dan een kleinen Europeïfchen zonnefcherm gebruiken. Om elf uuren kwamen wij eerst bij de legerplaats onzer vijanden, welke raadzaam hadden gevonden, dezelve te verlaaten.De onzen ftaken ze, daarbij "komende, terftond in brand. Zij beftond uit enkele hutten, welke in de langte tegen een bosch gebouwd waren. Voor zig hadden zij een open veld, ter breedte van omtrent 300 roeden, en drie vierde van eene mijl in de langte, welk met een digt palm- en kreupelbosch ingeflooten was. Hun oogmerk was, gewis, zo kwaad niet; want, dagten zij, zijn de
vij-



(75)
vijanden eerst alle op de vlakte, dan vallen wij, van alle kanten, uit het bosch, Cw»nn ze zig allerwegen verfchoolen hadden,) oP hen aan, en zo word hen de pas, zo wel om te vegten, als tc vlueten, afgefneeden. .
Doeh zij bedroegen zieh: want, voor dat wi, tot deze engte regt doordrongen, zonden w, kleine Piketten na beide zijden van het bosch om_te recognosceeren, aan welken kant zi] wel flenst ziinmogten. Naauwlijks waren deze nndden op dL vhlfte,ofde vijand begon zig;« —* langs den geheelen Zoom van 't bosch, t welk nu van Volk als fcheen te krielen.
Het ganfche Leger drong nu door, tastende eerst de regte zijde van het bosch aan,of die geene, waar des vijands legerplaats was. Bij deze was een frisfche bron, waaruit hij zijn versch water konde haaien. Die fcheen hij inzonderheid bezet te willen houden, vermids zig geheele troep* pen rondom dezelve verzamelden. Toen wij zulks inerkten,viel 't éénePeloton naa 't andere op hen aan 't Getier wierd algemeen van fchreeuwen,hetblaazenop de horens en het roeren der trommels. Wanneer nu eene partij juist denkt, den eerften fchoot te doen, dan begint de Aanvoerder overluid te zingen,de trommels enblaashorens accompagneeren hem, en eindelijk maakt de geheele menigte een vervaarlijk gefchreenw, en loopt op eenen ren, als of men den vijand omver WiL lopen, maar blijft oP dc» afftand va»



C 76 >
omtrent vijftig fchreden ftaan, breidt zig in eene hme uit, en valt op de knie, of bukt, fehiet zijn roer af, fpringt eenige fchreden agter uit, laad het roer weêr, fehiet, en gaat als vooren te Werk.
De flag begon om half twaalf uuren, in den voonmddag. Naa één uur vegtens was die bron door de onzen gelukkig ingenomen, en de vijanden trokken dieper het bosch in, waarheen hen de onzen vervolgden... De Bondgenooten der vijanden, aan de overzijde van het veld zulks ziende,-waagden het, om uit hun bosch voor den dag te komen, en den aan den anderen kant de terug trekkenden te hulp te komen, en den onzen den pas af te fnijden, ter plaatze,waar wij aan deze zijde juist niet wél geposteerd vva. ren. ' • ■ ;
Wij Blanken bevonden ons, ten dien tijde, in het midden dier vlakte, met een Corps de referve van omtrent 500 Negers. Deze moesten datelijk voorttrekken, om dien voor den dag komenden Vijand na zijne boschau'dje terug te drijven. Het ftaat mij nog heel levendig voor, welk een vergenoegd gelaat deze Negers toonden, toen ze order kreegen, om aan te vallen; want zij waren, te vooren, maar half tevreden, dat ze zo Jang ledig moesten blijven ftaan. Maar de rede hiervan was, dat men ze zogt te fpaaren, om "dat ze, voor een gedeelte, uit Koninglijke- of Compagnies -flaavcn beftonden, di9, als onze
" Gar-



C77)
Garde befchouwd, flegts in geval van nood gebruikt zoude worden.
Een zo fterk vuur veroorzaakte weldra geblesfeerden en dooden. De eerften bragten ze bij mij, mijne hulp begeerende. Ikdagt: Aefculapiut Marte potior; (Efculapius liever dan Mars) wierp mijne wapenen in het gras, ging op een laagen Negerftoel zitten, en hielp, zo veel ik konde. Maar het getal der gewonden verminderde niet, hoe veelen ik ook verbond. Op dezelfde wijze nam ook de berg van 's vijands koppen toe, die ze voor ons op een' hoop ftapelden. 't Is eene befpottelijk barbaarfche gewoonte der Negers, dat, wanneer zij eenen dood gefchooten vijand meester kunnen worden, zij hem den kop op 't oogenblik afflaan. Alsdan fnijden zij een gat in deszelfs oor, haaien 'er een touw, van bast gemaakt, door, en hangen dus dien kop om den hals. Lathe kwam eens met twee zulke zegetekenen aanfleepen, om ons alle twijfeling nopens zijne getrouwheid te beneemen. Zij doen ditzelfde ook wel omtrent hunne Bondgenooten, wanneer ze die niet geheel kunnen mede neemen; maar nogthans met dit onderfcheid, dat ze die hoofden, aanftonds, in een zak fteeken, en ze niet eerden laaten zien, dan wanneer zij, weêr in hun Land gekomen, dezelven met alle tekenen van Eere kunnen begraaven.
Een Akimist, (Neger uit het Koningrijk Aki/ri) welke bij ons als een Gijzelaar van zijn land
was



C 78>
was, ten einde zijn Kening, in onze afwee* zendheid, niet in ons land mogt vallen, wanneer we in dat van den vijand waren, en welken wij doorgaans den hoenderdief noemden , om dat hij ons, in het Leger, altijd met deze fchepzels verzorgde, welke hij, naar alle gedagten, den vijand moest ontftolen hebben, had insgelijks een* kogel agter in de e'e'ne lende gekreegen. baar dit nu juist de plaats niet is, waar het hart of de moed zit, en ik boertend tot hem zeide: deze kogel doet u niet veel Eer aan, dewijl gij, zekerlijk , den vijand den rug moet hebben toegekeerd, toen gij dien kogel kreegt; gaf hij mij half moeijelijk ten antwoord: „ haal 'er hem (den ko„ gel) maar uit, en, indien ik u niet een'kop „ van de vijanden brenge, dan moogt gij dezen m (hij wees op zijn' hals) affnijden." Aanftonds liep hij weg, naa dat hij was verbonden, en in minder, dan een half uur, wierp hij eenen kop van een Augnaèr voor mijne voeten.
De Negers geeven, wanneer zij onder de hand van den Heelmeester zijn, geene de minfte fmertte kennen wegens eene wonde, die ze van hunne vijanden hebben gekreegen, ten ware de wonde zo gevaarlijk ware, dat zij 'er hun verftand bij verlooren.
Bij deze gelegenheid kan ik niet voorbij, u de zonderlinge heelings-hiftorie eener wonde te melden, welke ik inden eerften opflag voor doodeiijk hield, en evenwel, bij 't fchrijven dezes
briefs



C79)
briefs, bijkans is toegeneezen. Een robust mail had, tusfehen de derde en vierde rib, omtrent in het midden der linke zijde, een' fchoot gekreegen. De kogel had zijnen weg dwars genomen, en was in den rug onder het regtefchouderblad uitgekomen. Toen ik, bij het onderzoek, niet dan zeer weinig bloed in de openingen vond, verwijdde ik deze, maar kreeg geen geronnen bloed {Thrombus) te zien. Hierom vreesde ik voor eene uitftorting in de holte der borst, en was bedugt voor den Lijder, die evenwel, tot mijne verwondering, weldra weêr tot de voorige kragten kwam. Zo gelukkig was een ander niet, die aan dezelfde plaats gefchooten was; want, toen ik de wonde onderzogt, fprong een ftraal bloeds, als eene fontein, in mijn aangezigt, welke de kwetzing der groote flagader te kennen gaf, en alle hoop deed verdwijnen.
Een groot gedeelte van de onzen blesfeerde zig zelf, vermids hunne fnaphaanen fprongen, waardoor, zomtijds, de linke hand geheel, of ten deele verlooren ging. Dit ongeluk hadden wij een nieuw foort van vuurroeren te wijten, welke ons in dit jaar waren toegezonden.
Deze dag was de heetfte voor mij, dien ik tot hier toe heb beleeft. Niet alleen dat ik met werk zo overlaaden was, dat ik pas mijne gedagten konde regelen, maar ook de bijna zengende zonneftraalen, welke van eene heel heldere lugt, bijkans regtftandig, in de open vlakte vielen, als
me-



mede het gebrek aan alle foort van ververfching putteden mijne kragten uit. Te vergeefs ging ik eenige maaien op den buik in 't vogtige graa liggen, en zogt koelte; de geheele dampkring rondom mij fcheen ontvlamd te zijn. r>) Het duurde niet lang, of ik viel, onder het verbinden , van den ftoel in flaauwte. Bij het vallen zoude ik gezegd hebben:neen! nu kan ik het niet
langer uithouden. Doch door de mensch-
lievende voorzorg van den Gouverneur, mijn getrouwen zwarten Bediende f» en anderen, kwam ik,door 't gebruik van gewoone middelen, weldra weêr bij; waarop ik mijn begonnen werk ftraks agtervolgde.
De overwinning bleef, tot dus verre, geftadig nog onbeflist. OnzeBergnegers, welken men verfcheiden maaien had verweeten, dat ze in de laatfte Actie, op den 30 Maart, hunnen pligt niet hadden waargenomen, vogten thans als Leeuwen, en waren daarom, door hunne al te groote drift>
bij-
O) Deze hette wie»d, door de uitwazeming der menigte van geblesfeerden nog vermeerderd, welke mij allerwegen omringden. Mijn Thermometer van Fahrenheit welken ik altijd mede voere, ftond op 91 Craaden. Zie het aanhangzel agter dit werk, op den 14 Meij f784.
(O Zijn naam is o Fem, de braaffte mensch, dien ik onder lieden van zijne kleur heb gevonden.



(8i )
bijna in gevaar geraakt, van afgefneederrte wor* den. De vijanden fchooten helder door des Hcrtogs grooten Zonnefcherra , zo zelfs dat zijn Kamerdienaar, Okra, naast hem een'kogel in den elleboog kreeg. De onzen hadden nog even zo veel tijd, om onderftand te roepen. Men zond hen, dadelijk, onze Adaërs te hulp, welke den vijand weldra in zijn bosch terug dreeven. Doch wij verlooren daar bij een' uitfteekenden en voornaamen Neger,(Grandes) wiens bijzondere denkwijze ik nimmer zal vergeeten.
De avond viel reeds, voor dat die Aótie nog een volkomen einde nam. Het was niet mogelijk, de vijanden uit hunne verfchanzingen, en uit hunne duizende fchuilhocken te verdrijven. De wegen, welke daarheen fcheenen te leiden, waren ondergraaven,met ftruwcllen en gras belegd, en,wanneer de onzen hen vervolgden, vielen ze in de kuilen. De vijanden verfchoolen zig in de ftruiken, en fchooten op de gevallenen. De .invallende nacht maakte, ten laatften, van het bloedftorten een einde.
Doch ook toen wilden de vijanden nog tootten dat ze zig alle nog niet hadden weggefchoolen, maar gaven, een uur naa dat hét donker was geworden, nog eene falvo, wanneer ik mij toen juist aan het fpits bevond, om dat ik in de moeïasfen eenige kruiden geZogt hadde. (V) Maat
de-
Bij deze gelegenheid vond ik een foort vao>f Moa-



(80
deze wreveldaad wierd hen weldra betaald gezet, terwijl onze Veldmarfchalk zelf begon te zingen. Allen liepen oogenbliklijk na de plaats, daar meri had hooren fchieten, en men gaf in 'twild eenige falvo's, waarop de vijand deinsde.
Men hield weêr krijgsraad, waarin eenpaarig wierd beflooten , om dien nacht op het flagveld te campecren, en, ingeval de vijand nog niet afgetrokken was, hem, den volgenden morgen, nog eens aan te tasten. Uit dien hoofde maakte zig een Detachement gereed, om met der haast meerder Ammunitie van Oiiitta te haaien.
Men legerde zig, óf liever men ging op den grond zitten, doch zonder te flaapen. Elke Natie zong,in haare eige taal,geduurende den ganfchen nacht, haare krijgsliederen, waarin zij haare vijanden befchimpten, dat ze de vlugt hadden genomen. Dit was het wonderlijkfte wangeluid van de waereld. De Gouverneur koos, thans, de troepen van Lathe, die heden zulke daadelijke bewijzen hunner getrouwheid hadden gegeeven, tot onze Lijfwagt, en liet hen een' kring rondom ons fluiten. Hij zat op zijn' ftoel, ik 'daarentegen ging in het gras liggen, met mijne
han-
Moeras-flak, die ik aan mijne vrienden te Koppenhagen zond; deze zeldzaame Slakken, welke links waren, hield men voor de Helix Varia of la prune 'de reine Claude-



C 83>
handen uitgeftrekt. Maar, toen mijne oogen pas befchooten waren,wierd ik eensklaps vcrfchrikt; dewijl iets kouds en leevendigs over mijne hand ging. Ik fchrceuwde, en op hetzelfde -ogenblik ook de Gouverneur, die eene Slang tus'fcben zijne beenen gewaar wierd. Men hieuw aanftonds met de fabels na haar, en velde een monfterdier, het weik nog iemand hadde kunne dooden, die van de kogels thans verfchoond was gcblee. ven.
De'beet van deze Slangen is zeer gevaarlijk: gemeenlijk fterven de ongelukkigen, welke van haar gebeeten worden, in een tijd van 12 tot 36 uuren.' Ik heb, helaas! eenige van deze droevige voorbeelden gezien, maar bij deze Lijders: nooit iets kunnen uitvoeren. De Negers zijn. even als veele andere Natiën, door vooröordeelen van Godsdienst verblind, en, daar bij de Negers de Priester te gelijk Arts is, ware het eene doodzonde, iets te doen, dat tegen deszelfs wil was. Hunne handelwijze beftaat voornaamlijk daarin, dat ze den Lijder naakt op een'ftoel zetten, er» hem met koud water, waarin ze, te vooren,eene menigte gewijde kruiden gelegd hebben, aanhoudende begieten. Wie nu flegts eene geringe kennis van de artzenijkunde heeft, zal begrijpen, dat het geluk der geneezing enkel en alleen, wanneer 't vergift eens ingezoogen is, van een weldaadigen zweet afhangt, dewijl anders door zulk ecu middel de zweetgaten geilooten worden, Fa en



C§4>
en die geneezing meer na- dan voordeel doen moete.
Zo dra de dag aanbrak, vernamen wij, dat onze vijanden de wijk na de afgelegenfte ftruiken genomen hadden. Ons Leger was niet meer met leeftogt, en nog minder met krijgsvoorraad voorzien, zo dat wij het niet durfden waagen,om den vijand nog eens op te zoeken; weshalven wij na onze voorige legerplaats Potttbra terug trokken, om ons eerst weêr in een behoorlijken ftaat te ftellen.
Bij deze A&'e van zeven uuren hadden wij 22 dooden en 65 gekwetften, van welken, vervolgens, nog eenigen ftierven. De vijand daarentegen, had,naar zijn eigen zeggen, 54 dooden en 160 gekwetften; het welk in een Africaahy fchen oorlog voor een zeer groote neerlaag word gehouden, gemerkt hier anders niets, dan musketten gebruikt kunnen worden.
Op een anderen tijd meer. Ik ben, in oorlog en vrede, Uw enz.
VIJF-



C85>
V IJ F D E BRIEF.
Fort PRINZENSTEIN bij QUITTA in GUINEA»
den 2,5 Junij 1784.
1 weer gedateerd van een nieuw Fort,"zult Gij zeggen, „ hoe, is zulks mogelijk ? eene For„ tres is tog geen kampernoeije, welke in éénen
„ dag ontftaat, en op den anderen vergaat!"
Dit daar gelaaten, wij hebben hier nu vier vaste plaatzen 'mAfrica, en beginnen, onder de Negers ■de aanzienlijkfte Natie te zijn: want, zo verre „ls de jaarboeken der Negers ten opzigte derEuropeërs gaan, is 'er geene geheugenl;, dat deze, te vooren, met hen in oorlog zijn getrokken, en hunne veldflagen hebben bijgewoond. Dan, ik wil beginnen, waar ik heb opgehouden, om ü deze roemrugtige Guineefche krijgs - hiftorie, zo volledig mogelijk , te leveren.
fn de eerfte dagen bevonden wij ons, in onze oude legerplaats , niet in den besten ftaat. Ons voorig verblijf, des Kabosfiërs huis, was met de overige der ganfche Stad in een'aschhoop veranderd; weshalven wij alle gedrongen waren, in hutten te liggen, welke wij zelve moesten bouwen. Onze manfchap was zeer gering; het grootfle gedeelte was na Qiütta gegaan, om zig met F 3 leef-



C 85 )
ïeeftogt te verborgen. Waren de vijanden eenigzins in ftaat geweest, om het minfte.te durven onderneemèn, dan hadden ze oiis heel ligt kunnen overrompelen, zo als dan het gerugt ook, menigmaal, in onze legerplaats liep, dat ze zulks wilden beproeven; en dit was de rede, waarom wij genoodzaakt waren, om veertien dagen lang, in onze klederen, gewapend te flaapen. Doch het getal dei' troepen nam allengs weêr toe. '
Toen ik, in die dagen, op een morgen, aan ilrand ging wandelen, zag ik eenigen van onze Wegers digt bij de branding, met het aangezigt na zee gekeerd, zitten, en iets met de handen zeer ïiaarftig bewerken. Dewijl mij zulks nieuwsgierig maakte, ging ik nader na hen toe, en zag, dac zij iiet vel en vleesch van menfchenhoofden en handen afdeeden. Hierom zaten zij zo digt aan zee, op dat, wanneer zij de huid en het vleesch van het gebeente gedaan hadden, de hooge zee zulks konde wegfpoelen. Op mijne vraag: of
■ ze ook de hoofden der vijanden wel zo naauwkeurig kenden, dat zij ze bij de bereiding niet verwisfelden ? gaven ze al lachgende ten antwoord:
■ „ dit ware eene geringe zaak,"wijzende te gelijk Op hët e'éne na het andere: „ dit is de Lieute„ nant Dacon, dit deze, en dat die enz." Wanneer ze de hoofden wél hebben fchoon gemaakt, dan hangen zij ze op de groote trommel, maar de kaaken en handen aan de kleinere trommels, of wel aan de hoornen.
Nu



C 5? )
Nu-kwam ook de Prins Ofolij Bosfum, welke voorheen bij ons Leger niet geweest was, met een gedeelte zijner manfchap aan. Dees is een •Zoon van den overleeden Asfiambo, Koning van Popo. Den 24 Maij leide hij den eed van getrouwheid af. Hij fcheen inzonderheid te zijn gekomen, om de zaaken tusfehen ons en de Augnaers te bemiddelen; want hij maakte aanftonds ontwerpen tot vredehandelingen. Hij zond één* zijner Lieutenants na Kriko, de naaste Stad van der Augnaërs Bondgenooten, dat ze Gezandten mogten afzenden, en om vrede verzoeken, zo als die ook den 27 Junij kwamen. Den volgenden dag wierd openbaare Raad gehouden, en den Gezandten te kennen gegeeven,.dat men, om geen bloed meer te ftortcn , met de Augnaers vréde wilde maakeu, zoo zij de volgende vredespunkten wilden aanneemen , te weeten
Vooreerst: op Oiittta een Fort te mogen bouwen.
Ten anderen:zen vrije doortogt door hun Land, té water en te land.
Ten derden: het aanleggen eener Logie in hun Land, in hunne Hoofdftad.
Ten-vierden:At Augnaers zelve moeten geene Kano's meer in zee hebben, maar met onze Natie alleen bandelen. •
Ten vijfden: zij mogen hunne Steden weder opbouwen, met de Quitta- negers een verF 4 , bond



( 88 )
bond aangaan, en in eene eeuwige vriendfchap leeven. (a) Ten zesden: fat, ter nnkominge hiervan , tien Zoonen hunner voornaamfte Mannen ons als gijzelaars zouden overgeleverd worden,dewelke, in geval van overtreeding, buiten 's Lands zouden geKonden worden, Geduurende dien tijd, dat dit alles voorviel, lag de Koning van Popo, oblij genaamd, in dfiahu, eene uitgeftrekte Negerij, omtrent driemijlen verre van hier. Hij kon het gansch niet onvcrfchillig aanzien, dat de zaak zo buiten hem wierd afgedaan; zond uit dien hoofde, menigmaal, Boden na ons toe, met beloften, dat hij dan en dan komen, en een zeer talrijk Leger zoude medebrengen. 'Er wierden reeds fchikkingen gemaakt, om hem wél te ontvangen, en een bijzondere Tent met eene ruime voorplaats opgeilagen; maar hij kwam ten beftemden tijde niet. Die tijd verloopen zijnde, en men evenwel willende weeten, of men al, dan niet vrede moest maaken, reisde de Gouverneur zelf na hem toe, te dflahit, waarheen ik, naa twee dagen, volgde. Hierbij kwamen
(«O Deze waren, in de laatfte Actie, of onzijdig, öf vogten mede tegen hen, nietten;enftaande zij , te ,vooren, Bondgenooten geweest waren.



C 89)
men nog verfcheide andere zaaken; dewijl hier insgelijks eene handels-logie wierd opgeregt, waarvan de bovengemelde Sergeant, die deAétie mede bijgewoond had, Opperhoofd wierd.
Aflahu (Z> , ligt zes mijlen aan den overkant van Quittcti oostwaards, en dus veertig mijlen van Christiaansburg. Het heeft eene bijzonder aangenaame legging bij een bosch, en is omtrent een vierde van eene mijl van de zee af, 't Is groot, en in verfcheide kwartieren verdeeld, waarvan elk zijn' eigen Kabosfiër heeft.
Wij maakten onze opwagting bij zijne Majefteit, om zijne finaale verklaaring te verneemen : of hij al, dan niet Troepen bij ons Leger wilde voegen; waarop hij dit cathegorisch antwoord gaf, „ gij „ zult geen' vrede met de Augnaers maaken,maar „ nog vier weeken in de legerplaats bij Pottcbra „ blijven liggen; en, zoo ik u alsdan geene Troef„ pen geeve, dan hebt gij altijd nog tijd, om „ vrede te maaken." Dit was een vertwijfeld dubbelzinnig Orakel! maar 't welk, waarfchijn-
lijk,
f» Waarfchijnlijk is dit het Koto van vroegere reisbefchrijvers, ten minften weete ik niet anders, wat Koto voor eene Provincie zoude zijn, die vijf mijlen westelijk van klein Popo lag, wiens naam men hier niet kend. Zie the modern part of au univerfal hiftorij. Vol. XVI pag. 386.



(9°)
lijk,, niet in zijn eigen, maar in het brein zijner Ministers was uitgebroed.
Die man is, zeker, diep in de 80 jaaren, (c) en volkomen kinsch. Hij is een lang fchraal geraamte, het welk men zoude kunnen wegblaazen. Hij is een ongemeen groot liefhebber van Engelfchen kaas. Van den Gouverneur eens genood zijnde, verzogt hij, dat hem ten minften wat laas te gemoet gezonden mogte worden; alhoewel hij flegts drie mijlen moest reizen.
Naa dit Gehoor oordeelden wij het raadzaamer, om liever, zo dra mogelijk, eenen voor ons roemwaardigen vrede te maaken, dan weêr een nieuwen oorlog te beginnen, wiens uitflag twijfelagtig konde wezen. Hierom namen wij 's nachts onze terugreis aan, en kwamen den 4den jUnij 's morgens weêr -in het Leger.
Wij namen thans de vredes-onderhandelingen weêr bij de hand, welke voor ons nu eenen des te gelukkigeren keer namen, als de vijanden Wisten, dat de Koning van Popo toeftel maakte, om zijn Leger te verzamelen. Den 4den Junij kwamen vier der voornaamfte Augnaers, om de vredes-artikelen te bekragtigen, (te weeten mondeling) 't welk ook den iSden met de ui-
ter-
(c) Hij overleed in het jaar 1786.



( 9i )
terfte pragt wierd voltrokken. Alle onze Groa* ten waren in hunnen besten dos. Geene trommel en geen horen wierd heden vergeeten, welke des te meer opgefchikt waren, als men ze met koppen, kaakebeenen en handen der overwonnen vijanden verfierd had.
Men rangeerde zig in een' zeer grooten kring, Tuimer, dan de grootfte markt in Europa. Elk Generaal of Kabosfiër was omringd met zijne manfchap, en boven zijn hoofd wierd de groote zonnefcherm gehouden. Op eenigen afttand Honden de Muzikanten, welke nu en dan een Concert fpeelden. Wij Blanken floegen insgelijks geene geringe front, met onze Mulat-zoldaaten en Waldhoornisten.
Alles in de beste orde geplaatst zijnde, waarvan de Negers ongemeen veel houden, liet men de Gezandten der Augnaers roepen. Op handen en voeteu kruipende, verfcheenen zij in den kring, en zig opregtende, groetten zij in 't rond, van boven na beneden, eiken Kabosfiër in 't bijzonder, en één hunner deed eindelijk het woord, beginnende op deze wijze. „ Der Blan„ ken wapenen kunnen wij onmogelijk weêrftaan _ " uit dien hoofde neemen wij den hoed af, (d)
„ en
(d ) Zaaldijk overgezet betekent dit anders zo veel, als om vergiffenis bidden.



C9*>
„ en bidden om ons leven. Deze hard-
„ nekkige en langduurende oorlog heeft onze „ kragten en goederen uitgeput; wij lijden ge„ brek, daar onze kinderen of dood, of gewond „ zijn. Wij willen alle de Voorwaarden, ons „opgelegd, aanneemen, en ter bekragtiginge „ daarvan hebben wij hier negen kinderen van „ onzen Koning en de Voornaamften des Lands, „ welke wij mede als een eeuwig onderpand, „ ter nakominge van het geen wij nu belooven, ^ ge even, niet twijfelende, dat gij ze geen ge„ brek zult laaten lijden."
Hierop nam hij die Jongelingen, den éénea. naa den anderen,welke alsSlaaven op den grond lagen, bij de hand, en leverde ze in de hand van den Veldheer Otho, en deze weêr in de hand des Gouverneurs, waarbij hij te gelijk den naam des Vaders en Kinds te kennen gaf. Deze Ceremonie geëindigd zijnde, groetten zij weêr in het rond, en gingen zitten; waarop ook onze Grooten, volgens het oude gebruik, van onde» ren al', hetzelfde deeden.
Het is een bijzonder gebruik dezer Natie, dat in openbaare pligtpleegingen de Jongeren,altijd, voor de Ouderen moeten gaan, en een ouder Kabosfiër zoude het een Jongeren even zo kwalijk neemen, wanneer deze agter hem ging, als het bij ons een Conferentie - raad zoude doen, wanneer zig een Kamerheer verltoutte,vóór hem ïe pgii.
De



t$5 3
De plegtigheid eindigde met een vrolijk ffltrm ra! en den volgenden dag aten zij met de Augnaers den Fetis, waardoor ze zig onderlinge trouw toezwoeren. Wij Blanken daarentegen reisden nog dienzelfden avond na Quitta terug, het welk drie goede mijlen zijn, die ik te voet afleidde, vermits ik toen van een buikloop wierd geplaagd, welke in de hangmat doorgaans erger word.
Den dag daarna wierd toeftel tot het • aanleggen van een Fort gemaakt, en de Gouverneur droeg mij de afmeeting en affteeking daarvan op, welk Fort rondom onze oude Logie, volgens het model van het Fort Königftein, wierd opgebouwd, uitgenomen, dat dit zes voeten grooter is. Den anften Juni] wierd 'er de grond» fleen toe gelegd, het welke hier een plegtig werk is. Ad ade, Broeder desKonings van Popo, lag, in deszelfs naam, dien grondfteen, en de Prins Opolij ftreek den kalk. De laatfte deed, bij deze gelegenheid, eene zeer lange reden, waarvan de zin hoofdzaaklijk hierop uit kwam, dat, wie zig ooit verftouten zoude, dezen fteen van zijne plaats te neemen, die hem, vooraf, het leeven en zijne magt moeste beneemen. Beide had men een metzelaars - fchootsvel voorgebonden , het welk uit een ftuk zijden Taf be«ftond.
De Quittaers, welke anders den Blanken liev*r alles, dan een Foxt hadden toegeftaan, zagen.



C94)
gen dit werk wel met zeer fcheele oogen aan," maar mogten evenwel hun ongenoegen niet openlijk ïaaten blijken, gemerkt wij nog eene fterke Armee met den Sabel in de vuist bij ons hadden. Zij verlooren wel de vrijheid, om ter zee met vreemde Natiën handel te drijven, welken zij, in vroeger tijd inzonderheid met de Franfchen en Poriugeezen hadden gedreeven; doch men was zo rekkelijk, dat men hen toeftond, Provifien te mogen verkoopen, maar nocli flaa.ven, noch Olifantstanden. Daarentegen hebben ze nu zelve, in vervolg van tijd, ook eene veilige wijkplaats, waarheen zij, zoo ze door een vijand mogten overvallen worden, konden vlugten. Dit verdrag moest, naar het hier ftandgrij'pend gebruik, openlijk geflooten worden.
Quitta is eene taamlijk groote Negerij, liggende tusfehen de zee en eenen Arm van Rio-Volta, op eene fmalle , laage landengte. De grond is zeer verfchillend,; maar meestal moerasfig; waarom hier ook eene heel ongeloovelijk'e menigte muggen zijn, die in de ftilftaande poelen geteeld worden. In huis kan men 'er overdag 'nog wel van verfchoond blijven; maar gaat men in 't gras, dan kan men bijna verzekerd zijn, dat men met builen in 't gezigt, aan handen en aan voeten,zoo men niet gelaarsd is, weêr t'lniis zal komen. Ik weet, dat ze mij, verfcheide maaien, op mijne wandelingen, tot raazens toe, geplaagd hebben. Wil men 'ü nachts voor dezelve
vej»



C95>
veilig zijn; dan moet men, vóór dat het donker word, alle openingen toefluiten. Men kan ook, zonder eene digtfluitende gordijn voor het bed, onmogelijk flaapen. De Negers gaan, om zig tegen deze plaagers te beveiligen, 's avonds na het ftrand, en daar in het zand liggen,waarheen ze niet komen.
De Negerij en het Fort liggen omtrent 300 fchreden van daar, en zo verre ftrekt zig een wit ftuifzand uit, welk niet toelaat, dat men 'er het minfte gebouw op zetten kan.
Quitta heeft de gelukkigfte legging van bijkans alle onze bezittingen, ten opzigte van overvloed aanLeeftogt en versch water. Wild, osfen en fchaapen zijn hier in ruimte op het land. De rivier is vol delicate visfehen en krabben; O) en de oesters (ƒ) zijn zo gemeen, dat het de Negers voor te lastig houden, om de fchelpen mede na huis te neemen , al is het, dat ze niet boven een paar honderd fchreden te gaan hebben, maar openen ze terftond, en doen de oesters in een' pot, die ze, vervolgens, in hun eigen nat, over het vuur wat laaten opzieden, en ze zo in de ftad uitventen, wanneer men voor eene blank of een Huiver
Qe) Een den Aftacus Squilla Fabrieii nabij komend foort.
• Q ƒ) Oftrea, waarfchijnlijk een nieuw foort, zijnde zeer fmal, en menigmaal meer, dan een' roet,lang. .



ver Zo veel krijgt, als men naauwlijks in ftaat is< om op eenmaal op te eeten. Deze overvloed heeft, helaas! menigen nieuw aangekomen Europeer reeds het Leven gekost, en ik heb 'er de droeve gevolgen van gezien, inzonderheid aan het volk. van eenFrausch fchip,het welk hier eenige maanden op de reede lag. Deze Natie bemin: dit, bij eenmaatig gebruik zeer gezond leevensmiddel tot overdaad toe.
Het water is hier zo heerlijk, en met zo ligte moeite te krijgen, als aan eenige plaats op de kust van Guinea. Men laat flegts in het gulle zand, op den afftand van 100 of 150 fchreden van de zee, kuilen van omtrent agt of tien voeten diep maaken. Aanflonds zijgt eene menigte van kristalklaar en zoetst water van de waereld in deze kuilen , waarop men het in vaten vuld. Hierop zwemmen de Negers met zulk een vat, het welk zij zwemmende met het hoofd voortftooten, door de branding, alwaar dan eene floep klaar ligt, om bet in te neemen. Doch van deze kuilen mag men niet boven twee of drie dagen gebruik maaken ; want anders begint het water brak en zoutagtig te worden.
Het blijft altoos een aartig verfchijnzel, hoe dit witte fluifzand, waarin ik geene abibrbecrende aarddeelen, noch iets anders, het welk in ftaat ware, de zoutdeelen na zig te trekken, konde ontdekken, in ftaat is, om een zo zout zeewater, ineer dan een 24fte gedeelte zout in zig vervatten-



t 97 )
tende , C_r) in volkomen verseh, en met regériwatêf gelijkftaande water te veranderen; want aan onderaardfche bronnen van verseh water mag men hier geenszins denken. Ware het niet der moeite waardig, om eens proeven te neemen, of men niet door kunst dit experiment der natuur konde namaaken,terwijl men eenen,naar beneden fpits toeloopenden zak (mouw van Hipocrales) met zulk zand vulde,het zand naar boven de gedaantö van een tregter gaf, en hierin zeewater goot? lii wil niet fpreeken van het nut, dat de fchepen,orl lange reizen, hiervan zouden hebben; want zulks isbaarblijklijk,wanneer ik zegge,dat een flaavenfchip met 500 flaaven bij de 600 vaten water* Waarvan elk bij de 260 kannen vervat, van de kust moet medeneemen; Men heeft> iri laatere tijden, wel de anders zeer nutte distilieer werktuigen Van zee- tot zoet water uitgevonden; maar die zijn deels kostbaar , en deels bij flegt Weer niet te gebruiken.
Voordezen hield zig hief een voorhaame Néger, met naame Quau, op, welke de zoogenoemde Makelaar der Logie was, en als zodanig een zeker loon van ons trok. De gevoelens der Éuropeërs nopens zijn gedrag zijn zeef verdeeld; want de ééne paftij houdt hem voor een doortrapten
be-
£_r) Zie hei aanhangzci van Waarneemingen. G



C98)
"bedrieger; de andere daarentegen-zegt, dat hij, als een inboorling van Augna,uk Staatkunde niet anders heeft kunnen handelen. Inmiddels is het evenwel bedenkelijk, dat hij, tot heden, nog niet weêr voor den dag is gekomen , daar tog alle overige Quitta-negers weder hier zijn. De Quitta - negers zelve hebben, in de woede tegens Quau, welken zij al hun ongeluk toefchrijven, 'zijne geheële wijk met huizen omver gehaald: want de ftad is, even als veele andere groote plaatzen, in verfcheiden wijken verdeeld.
Nabij het nieuw aangelegde Fort ftaan eenige, zeer groote Indiaanfche F*)_re«- en eenige Aapen-hoornen, (ƒ) waar onder de Negers overdag vergaderen, en zamen raad flaan. Beide b'oomen zijn den Negers heilig; de eerfte, om dat hij dit zonderlinge heeft, dat hij van zijne hoogfte takken draadagtige wortels tot aan den grond heeft hangen; en de andere, wegens zijne ongemeene grootte zo wel in wasdom, als om zijne uitfteekende, na beneden hangende groote bloemen. Zij hangen zo vol van een groot flag vleermuizen, dat men 'er met éénen fchoot wel agt of tien kan treffen. Pas is de zon ondergegaan, of deze Dieren beginnen ook reeds levendig te worden;
want
(70 Ficus indica linn.
(i) Jlda-njbnia digitata linn.



<99)
vvtitit overdag hangen zij niet de pooten aan de takken, als of ze dood waren. Zij fchreeuwen in een muzikaalen, alhoewel voor iemand, die het niet gewoon is, zeer onaangenaamen toon, welke zig omtrent door ffcihe-hi-i-i laat uit.drukken.
• Na de zeezijde, ftond het, voordezen, vol Zeide* boo:mvollen-boo?nen; (ky maar die zijn weggehakt» om dat zij ons het uitzigt na de zee benamen.
Reeds ..morgen, hoope ik, zullen wij onzen terugmarsch raAkra aanneemen. Wij laaten hier ■den Prins Ofolij, en den Kabosfiër La the .van Popo met hunne troepen, zo lang, tot dat het Fort in een verweerbaaren ftaat gefield is; op dat niet misfehien deQuïtiaërs., of de Augnaers tot jde gedagtcn mogten komen, om ons in het bouwen tc.ftooren. 't Is droevig, dat' de fteenen tot die Fort mede van Akra moeten komen; dewijl men hier niets anders heeft, dan een foort van fteenen, die met eene korst zijn overtrokken, en . welken de behoorlijke hardigheid tot zulk een gebouw ontbreekt. Daarëntegen heeft men geen gebrek aan mosfelfchelpen, om kalk te branden.
Bij de naaste gelegenheid meer. Middelerwijl ben ik enz. ,
<;£) Bonibaxpentandrum iinn.
Ga ZES-



C ioo )
ZESDE BRIEF*
Fort königstein, bij ada
aan rio-volta, in guinea, den Haften September 1784.
X^T'elaan! de oorlog heeft e en einde, en tvïj fmaaken hier de zoete rust. ö! Mogt tog dat dubbelhoofd, Heer Janus zijnen oorlogs - tempel voor altoos gcflooten houden! want, wat men ook moge zeggen, de oorlog veroorzaakt hottderde euveldaaden tegen ééne goede daad.
Den aóftcn Junij dezes jaars, namen wij, met de verëenigde Akraifche, Aquapimmifche en Rivier-negers , onzen terugmarsch gelukkig aan, met dewelken wij ons, den volgenden morgen, bij den mond van Rio-Volta bevonden. Dewijl men van onze aankomst verwittigd was, waren 'er reeds vaartuigen gereed, die ons van daar na het Fort zouden brengen. Deze togt, hoewel niet grooter, dan eene mijl, is in dezen tijd zeer lastig , om dat de rivier dan op haar hoogst is, en dus zeer fnel in zee uitloopt. Wij bragten meer dan vijf uuren op het water door, eer wij het Fort konden bereiken; niettegenftaande onze roejers hun uiterfte best deeden, om ons, zo fchielijk mogelijk, over
tc



te brengen. Het Leger wierd regt over de rivier gezet, waarvan het te voet na Ada marfcheerde. De Gouverneur hield zig hier nog eenige dagen op, vervolgende voorts zijne reis na Christiaansburg, naa dat hij mij, vooreenigen tijd, het oppergebied in het Fort, de voortzetting van deszeïfs bouwing, als mede den koop" handel had opgedraagen. Dewijl ik mij nu, over het algemeen, zes maanden aan Rio-Volta heb opgehouden , wil ik U een zo duidelijk berigt mededeelen, als ik in ftaat ben, om te geeven.
De rivier Volta, welke, wegens haar alsfprongswijze vallen in zee, dezen naam van de Portugeezen heeft gekreegen, behoort onder de groote Afri~ caanfche rivieren aan deze zijde; doch haalt, in haare grootte, niet bij den Senegal, Gambia en Siërra Leona, en nog minder bij den Niger. Haare breedte, nabij den mond, bedraagt iets meer dan een vierde van eene mijl; haare uitgeftrektheid daarentegen is van de Europeërs nog niet volkomen nagevorscht. Inmiddels mag ik vermoeden, dat die niet boven de 50 duitfche mijlen bedraagt. Want naar het zeggen der Negers heeft men, bij het dorp Malfij, liggende op een eiland in de rivier, omtrent ra mijlen van den zeekant, dea halven weg tot een Aquamboisch dorp, alwaar de rivier haaren aanvang neemt, of ten minften uit zo kleine riviertjes zamenvloeit, dat men met de Kano's niet wel meer roejen kan. Men heeft de proef nog niet genomen, om met Europeïfche G 3 vaar-



vaartuigen in de rivier te komen: inmiddels ïs> het zeer waarfchijnlijk, dat groote fchepen kunnen inloopen, dewijl men na de oostzijde van den mond dier rivier geene branding belpeurd; het welk als een bewijs haarer diepte is aan te merken.
Omtrönt anderhalve mijl van den mond der rivier, hooger in het land, maakt zij een groot rneir, het welke meer dan vijftien mijlen lang, en twaalf breed is, waarvan zig een Arm tot Po'ttcbra uitftrekt, en in den regentijd nog wel verder kan gaan. In dit Meir ligt een ganfche Archipel van kleine en grootere eilanden, welker getal, zeker, meer dan honderd is.
Ee'n der grootfte eilanden, omtrent een vierde eener mijl in de middenlijn bedraagende, is het eiland Ada, tegen over het Fort Königftein, op het welke wij, federt onze eerfte aankomst in Guinea, eene Logie hebben gehad.
Geduurende zes maanden, te weeten van Maij tot December, is het water der rivier drinkbaar ; tnaar in de overige maanden, wanneer de rivier iaager dan de zee is, kan men het niet gebruiken. Doch alsdan heeft het dit voordeel,, dat het des te vischrijker is, Inzonderheid vangt meri in dit zout water een foort van visfehen, welke rnzviHardis noemd, diegerookt zijnde, na onze Buropeïfche Salmen gelijken.
Die rivier is bij uitftek aangenaam voor het oog. Haare zoomen zijn met altijd groene ftruiken
en



C i°3 )
en boomen bezet, waaronder de Mangroven,(a) de na een Lindenboom gelijkende Hibhcus, (£) een fteekelige, hoogopgaande flruik, (O maarvooral een groot flag van boomen, welken men, hier, zeer oneigen, Cederboomen noemd, (d) merkwaardig zijn. De wortelen dezes booms hebben de bijzondere eigenlchap, dat ze allerwegen menigvuldige uitfpruitzels boven de aarde, ter dikte van pijpenfteelen maaken,die nooit bladen krijgen. Deze boom is, in zijne geheele natuur, zo zoutig, dat's morgens groote droppels van ontbonden zout op zijne bladeren zitten,wanneer ze, naderhand, in de zon kristallifeeren. Wij gebruiken zijn hout, het welk taamelijk regt, en bij de 50 voeten lang is, tot bouwen.
De vaart op die rivier zoude nog veel aangenaamer zijn, zoo men niet voor haare gedrogten, als het rivier paard, (e) en den krokodil bedugt moest zijn. Deze zijn hier in groote menigte. De eerden fmijten voor tijdkorting de Kano omver i en de laatften trekken, dikwils, onvervvagt, eene hand des roejenden Negers onder water, ja menigmaal dien geheelen mensch. De grootften dezer
(a~) Rhïzophora Mangle linn. Qb) Hibiscus tiliaceus linn. Qc~) Pterocarpus lunatus linn.Jpl. Crf) Avicennia nov.fpec. (e~) Hïfpopothamus amphibius linn. G4



per Bieren waren niet boven tien voeten langj Waarom ik vast geloove-, dat de Krokodillen van den Nijl dezen in grootte overtreffen.
De boomen zijn vol zingende vogels: het is eene groote dwaaling, wanneer men beweerd, dat de vogels in de heete lugtftreeken niet zingen. Wij hebben hier een' Nagtegaal, die voor denPoolfchen iq het zingen niet zwigt, en in verre na dien Virtuofen tuil niet heeft, als deze, dat hij flegts een paar maanden in het jaar zingt. Onze Guinee* jche Nagtegaal verrukt het oor des luisteraars in December zo goed als in Mat/. Den Europeïfchen Rietpijper, (fj ten minften een foort van een vogel als deze,en die volkomen dus kweelt, Vjnd men hier insgelijks.
Omtrent drie vierde cener mijl van den zeefcant ligt een klein Eiland, het welke wij het Vogelen - eiland noemen. Dit is , ten allen tijden , yol Reigers, van verfcheide, geheel onbekende foorten. De groene, gezellige Papegaai/, trekt hier bij fchoolen, als bij ons de fpreeuwen, bedekt de ftruiken, en vervult de lugt met zijn inneemend gekweel, tot dat hen de verfcheide Jborten van Japen, bij 't naderen der menfchen,
door-
Cf) Motacilia Curuca linn. (g) A--dea.
CA) Pfttt-acuspu-ttarius linn.



e 105-)
door hun vreeslijk gefchreeuw, van den toon brengen, eu van de toppen der boomen na beneden rollen.
In de maanden Julij en Augustus loopt de Rio» Volta over, overftroomende merkelijke breedten van het vaste Land, welke zig voornaamlijk tot den rijstbouw fchikken; wordende de rijst mede hooger in het land, alwaar het water altijd verseh is, geteeld.
Waar het water zout is, heeft men eene ongeloovelijke menigte paalwormen. (/) Deze kunnen, ongemeen fchielijk, het hout, dat in de rivier is, aan Hukken bijten. Ik heb gezien , dat ze eenen ftam van een boom, van twee voeten? in zijn middenlijn, welke vijf maanden in de rivier had gelegen, met hunne kromme gangen zohadden doorknaagd, dat men het hout tusfehen de vingers tot Mof konde wrijven.
Aan de takken der Mangleboomen, in het water hangende, vind met Oesters van een uitfteekenden fmaak, welke zig van hen, die men op de banken der zoute rivier vind, daardoor onderfcheiden, dat ze rond en kleiner dan geene zijn. De rivier zoutig zijnde, hebben- ze den besten fmaak; in die maanden daarentegen, wanneer de rivier verseh is, zijn ze mager en ongefteld.
On-
(7) Teredims.



Onder de Negerijen, die in en rondom de Ri» Volta liggen, en wier bewooners zig, in hunne eige taal, Rivier-bewooners (Faen Bile) noemen, zijn de bekeudfte, Agraffi, Malfi, Meffi, Töfferè en Batoo; alle welke onze Geallieerden zijn, en onze vlag voeren.
De eerfte ligt naast bij Ada, verzorgende ons rijklijk met allerïeie aardvrugten, welke wij van daar moeten neemen. Want de Adaërs houden het voor eene fchande, het land te bebouwen, maar willen zulk een zwaar, onaanzienlijk werk hunnen Nabuuren liever overlaaten, terwijl ze zig zeiven alleen op de visfcherij en het zout maaken toeleggen, welke beide artikels zij aan de hooger in het Land gelegene volken verkoopen.
Muisde grootfte Negerij van allen, zo als zij ons dan ook, zonder zig zelve van manfchap te ontblootten, wel 300 Zoldaaten konde overlaaten. Ook is die wegens haaren Fetis-tempel beroemd, als waarin elk flaaf, die hem bereiken kan, zijne vrijheid vindt. Dit heb ik eens zelf tot mijn verdriet ondervonden. Eén van de onzen was daarheen gevlugt; geen Neger verftoutte zig, om hem uit dien Tempel te haaien. Eindelijk zond ik 'er een' Mulat-zoldaat heen, dewelke, om dat hij gedoopt was, ten minften niet openlijk, in de gochelaarijen der Negers mogt gelooven. Deze greep hem, maar bekende, dat hij, uit vreeze voor den Fetis, getrild en gebeeft hadde.
De



C I07 )
'De handel der inwooners met de Europeërs bepaalt zig hier eeniglijk tot Slaayen en Olifantstanden; en de laatfte zijn ook reeds zeer zeldfaam. Goud daarentegen brengt men bijkans nooit, om te verkoopen. Het grootfte gedeelte van llaaven komt uit het landfchap Krepte, en inzonderheid hier Uit eene Provincie daarvan, die Acothim genoemd word, drie dagreizen boven Malfi liggende. Het is niet vreemd, dat een Acothimer Koopman 30 ofAoflaaven op eenmaal ter verkooping brengt, wanneer hij weet, dat toereikende en goede Waaren voor hem in. het Fort zijn. Alsdan komen zij, met eene menigte Kano's, over Malfi, wiens bewooners hen tot aan het Fort, tegen betaaling, verzeilen. Doch het kan mede gebeuren, dat de Mal fiers met de Acothimers onëenig worden, en dan gaan deze na Quitta.
De Waaren, welke wij hen ter ruiling geeven, verfchilllen van de geene, welke wij op Chnsttaansburg, even als bij alle onze grondvestingen in het algemeen, pleegen te verhandelen, niet veel, uitgenomen dat de hier zijnde meer ftofiagien dan geenen, begeeren.
De prijs voor een jong volwasfen Man is thans x6o rijksdaalders, en voor een Meisje, dat geen gebrek heeft, ia8 zo genoemde flaavenprijs, welke omtrent a5 P"> centominder is, dan, Deenseh Courant. Hierbij komen nog omtrent 6 Rijksd. onkosten op eiken flaaf, welke onder den naam van een Prefent moeten betaald worden. DeWaa-



C 108 )
reii, welke men voor een' mansflaaf levert, zijn feij voorbeeld :
5 Snaphaanen, a 6 Rijksd. - - 30 Rijksd.
80 ponden buskruid, - - - - 40 *
2 ftaaven ^r, a 3 Rijksd. - - 6 l
I anker Brandewijn. - - _ . 10- «_ 1
4 dozijn kleine mesfen. . 4 _
_ Tinne Bekkens. a _
ï ftuk gebloemd A^^oc» van 24 Ellen. 10 . ,
I ftuk Chellos 7 . IO _.
1 ftuk 5ö/«//^«/>tf««Lostind.Waarenio -
i ftuk geftreepte_Vj - - 10
I ftuk oostind. doeken k ro enkele, 12 .
1 bekken van geel £o/>«-, . 4 . 3 ftaaven koper a 1 Rijksd. - 3 ,
2 ftukken lood, a 1 Rijksd. - - _
Aan de Wagt 1
160 Rijksd.
Of voor eene vrouw: 5 Snaphaanen, a 6 Rijksd. - - 30 Rijksd.
60 ponden buskruid. g0
1 fteskeldcr met 9 flesfen brandewijn. 13 » ,
4 dozijn kleine mesfen. - - 4 .
Verfcheide foorten glas-koraalen. 12 .
5 ketels van geel koper. - . 8 „
1 ftuk NegancpautsA . . . IO _____
I ftuk Nijcones. - (oostind.Waarcn.ia ,
J ftuk half Saaij. j . . 1Q ,.
Bofh,



C "9 >
Bofz. - * Rijksd.
Aan de Wagi - . - - 1 ■
128 Rijksd.
Alleen moet men aanmerken, dat de zwarte Kooplieden juist niet altijd zulke Waaren neemen, als hier gemeld ftaan: maar dit gaat vast, dat men hen altijd geweeren, buskruid en mesfen bijkans bij eiken flaaf moet leveren; want anders willen zij hem niet verkoopen. Ja,op C/zr/rtiaansburg en Friedensburg, waar men inzonderheid met de Asfiantheërs te doen heeft, is men, menigmaal, genoodzaakt, hunne ïïaaven alleen met buskruid en vuurroeren te betaalen, dewijl ze van dc overige Waaren niets begeeren, ten ware een ftuk fijne doeken of zijden ftof. Dit komt deels daarvan daan, om dat ze zelve, bijna altoos, met eene nog magtiger Natie, tegen over hen woonende, en zig Dunhërs noemende, krijg voeren, en om dat deze Dunkoërs nu ook, -federt eenigen tijd, begonnen hebben, fchietgeweeren te gebruiken, welke zig de Asfiantheêrs, die ze hen verkoopen, zeer duur laaten betaalen.
Wanneer een Neger, die ter verkoopinge gebragtword,volftrektgeen gebrek heeft,dan word den bovengemelden prijs, zonder eenige tegeufpraak, voor hem betaald: maar heeft hij eenig gebrek, welk ook, dan word hier voor afgetrokken ; als bij voorbeeld, voor een' tand a daalders.
Won-



Wonden in de beenen, welke Jiier .jeo gemeen zijn, en grootere gebreken, als gebrek aan een oog, vinger enz. lijden mede een grootere korting. De maat, welke een Jongeling moet hebben , eer dat men hem voor een'' man betaald, is 4 voet en 4 duim rhijnlandsch; de maat ecner vrouw daarentegen is maar 4 voet. .Hebben ze idie maat, dan gaan ze voor een man en vrouw door, al zijn ze nog niet- boven, de twaalf jaaren .oud, daarom , om dat men in Cohumbiën de jon.gere flaaven liever koopt, om een des te langer Jiut van hen te trekken. Wat den jongelingen zo wel,als meisjes aan deze maat ontbreekt, dat word afgetrokken, voor eiken duim 8 rijksdaalders.
De Negers -zijn zeer lastige Kooplieden: het heeft veel in, om het met hen wegens koopmanfchappen eens te worden. Wanneer zij in een pakhuis komen, dan ftaat hen alles aan; zij wilden wel alles gaarne hebben: maar, om dat dit niet ^gaat, kunnen zij uuren lang zitten te kiezen en herkiezen, weetende ten laatften tog niet, wat ze willen doen.
Daar nu geen één Neger rekenen of fchrijven heeft geleerd, konde men vermoeden, dat het xien Komptoir-bedienden geen werk ware, hen jn de prijzen, of het getal der Waaren te bedriegen. Maar men heeft mis, zoo men dit gelooft. De Neger rekent niet als wij naar rijksdaalders, maar volgens hier zo genoemde Cabes, (ihi der JNegers) of a rijksdaalders. Vier Cabes gaan op
een*



C ui)
een* Gua, twee Gua op een' Guenno, en weêr twee Guenno maaken een Benda Wanneer dus een Neger wilde zeggen 58 rijksdaalders, dan zoude hij zeggen : Benda ka Guenno ka Gua, ka thi; of wel, alhoewel zeldfaaraer, 49 Cabes, ihi numa ingho, ka neien. Z\) hebben ook wel hunne min • dere verdeelingen, als Möo, een rijksdaalder; maar het zoude tegen het taalgebruik zijn, Mjao ingho, twee rijksdaalders te zeggen: een Dame, Huiver of zes penningen Pah, en Tabo een fchelling, welk 30 ftuks.Bo.r_- of zo genoemde flangenkoppen zijn, (_) het welk een foort van flakken is van de Maldivifche 'eilanden. Moet de Neger groote fommen in betaaling ontvangen, welke hij in verfcheide zaaken moet berekenen, bij voorbeeld een' flaaf voor vijf Benda of tien Oneen; dan telt hij zo veele Bosz of korrels vanTurkfche tarwe af, als deze vijf Benda, Cabes hebben, naamlijk 80. Den prijs der Waaren weet hij flipt, en zo legt hij bij elk ftuk, dat hij krijgt, zo veele Bosz, als de bijzondere ftukken der Waaren kosten ; dan moet de rekening des Europeërs met de zijne overeenkomen. Mogt het geval wezen, dat een ftuk Waare ongelijke rijksdaalders kostte,bij voorbeeld zeven rijksdaalders; dan legt 'er de Neger drie groote en een zeer kleine flangenkop bij. \
De
C^O Cijpraa momta linn.



Crt- )
Dé Olifantstanden worden haar hun gewigt» grootte en fraaijheid betaald. De vastgeftelde prijs- voor een rijksdaalder Goud, of twee daalders Bosz, die de Korapagnie bepaald heeft, daar voor tebetaalen, is de volgende: 1} kleine Tanden, die hier Crëvelkn genoemd worden, en van i tot 14 pond zwaar moeten zijn, zal men 6 pond; *l) middelbaars Tanden van 15 tot 30 pond, 3 pond;
3) en van de grootere, die meer, dan 30 pond weegen, 1 pond voor een rijksdaalder goud aanneemen.
Volgens deze wet, ons voorgefehreeven, kunnen wij flegts weinig inkoopen. De Negers, al is het, dat ze geen gevvigt hebben, weeten taamlijk naauwkeuiïg, hoe veel hen een Engelschman of Hollander voor een' tand zal geeven, en dit is de rede, dat zij ze niet bij ons-brengen. Wat wij Deenen nog koopen, is ten deele fluikhandel, welken in zo verre wel niet regt verbooden kan zijn, dewijl men ze duurder moet betaalen, dan de Bewindslieden vrijheid geeven, welke mogelijk nog zelfs wel zouden begeeren, dat men het overige uit zijn' zak daar bij lag. En, daar het goud bij ons mede niet overvloedig is,moeten de hoogere Bedienden iets hebben, waar mede zij van vreemde Natiën de noodige leevensmiddelen en gerieflijkheden, welke van Denemarken maar zeer fpaarzaam komen, kunnen koopen.



( "5 5
Het Ooudvrzs, voordezen, insgelijks ecnvoóïnaame tak van koophandel bij onze grondvestingen; maar is thans in verval, federt dat de Akimisten zo zeer in "t naauw gebragt, en de goudgraavers mogelijk meestal gedood zijn. Een Neger, die in goud handelt, kent deszelfs waarde zeer naauwkeurig, en draagt zijne fchaal en zijn goudgewigt altijd bij zig.
Het Guineefche goud is van een bleekere kleur dan het Hongaarfche, en word altijd in kleine korrels, van geringe zwaarte, gevonden, Menigmaal vind men ook klompen gouds, ter zwaarte van ééne en meer Oneen; doch deze krijgt een Europeer zeer zelden te zien; dewijl de Negers die doorbooren, en als een fieraad om den hals of de handen draagen, wanneer zij het dan Fetis goud noemen.
Men koopt het Goud bij de Once, die veertig Grein zwaarder is,dan eene Once van medicijnsch gewigt. Zulk eene Once Goud word, op de plaats, met 16, maar te Koppenhagen, wanneer bet zuiver is, met ao rijksdaalders Deensch Courant betaald,
De liefde tot winst heeft ook de Negers verblind, om valsch Goud te nmken, of het echte te vervalfchen. Zij vijlen naamlijk geel koper, en wrijven het zo lang met een gedeelte Goud Op hunne molenfteenen, tot dat het geele koper door het zagtere Goud overguld is,en zijne fcherpe hoeken heeft verboren;'alsdan mengen zij het



C 114 )
Onder 't goud, en zoeken 'er een'Europeer mede te bedriegen. Onder hcnzelven zal iets dergelijks niet ligt gcfchieden, gemerkt hij, die op zulk eene Goudmaakerij ontdekt wierd, alle zijne agting zoude verliezen. Bij ons in het Port zullen zij het insgelijks zeer zelden brengen, dewijl zij wecten, dat wij het met fterkwater toetfen, wanneer wij den minften agterdogt hebben: en , wanneer zulk een Kunftenaar ontdekt wierd,zou hij 'er ongenadig afkpmen.
Eene andere kleine fchelmerij is deze : dat het goud, of niet regt zuiver gemaakt is, of met voordagt zandkorrels daar onder gemengd zijn; doch dit weet onze zwarte Makelaar evenwel door een enkel uitblaazen, waarin ze genoegen moeten ncemen, te verijdelen.
Sedert agt dagen is het Fort in zo verre, tot ftand gekomen, als het voor eerst zal blijven, om dat wij de metzelaars op Prinzenflcm meer noodig hebben. Daar zijn nu twee bolwerken, te weeten het oostelijke en noordelijke, het Front van 't Fort gereed, waarvan elk met zes kanonnen beplant is, uit drie- en zesponders beftaande. De twee overige zijn met een' muur tot betere tijden omvangen, en de zijde tegen over het Front is met twaalf ftukken eenponders beplant.
Voor eenige dagen ontftond hier een alarm in de Negerij, dat de Augnaers gewapend kwamen, om do, Adaërs weêr te overvallen; aanironds vlugtten alle vrouwen en kinderen in het Fort; maar
de



C "5 )
te mannen bleeven buiten, om de Augnaers tc ontvangen, geduurende den tijd, dat ik beezig 'was, om de kanonnen met fchroot te laaden en te laaten rigten. Nu eerst zagen de Adaërs het nut van een Fort voor zig zeiven; (*) want thans konde menden vijand heel bedaard zo nabij laaten komen, als hem zelf lustte. Inmiddels kwam hij niet, maar 't was üegts eeh blind alarm , veroorzaakt door vrouwen, die eenige jagers in het bosch gezien, en deze voor Augnaers hadden gehouden.
•De Gouverneur, mijnen trek tot reizen weetehde, heeft mij gisteren aangebooden, om als Arts en Koopman, met eene Brigantijn na de grootè Africaanfche rivier, Gab Boon, omtrent _oo mijlen zuidoostelijk van hier onder de Linie liggende;, te ftevenen. Gij kunt wel denken, dat ik die aanbieding hebbe aangenomen. Van daar dan zult Gij, vervolgens, meer hooren van Uwen. enz.
(*} Maar de -Deenen zagen 'er ook het nut van; Örn, öp hunnen tijd, de Adaër; in bedwang, eii guiten mooglijkneid van hulp te bekomen, te houderb
Vertaaler.
M % ZÉ-



Ctï6 )
ZEVENDE BRIEF.
Williams-fort, te Fida, op da kust Guinea, den 28 Maart 1785.
Den Forfle, figer man, gior Vold mod Polkets Ret,
Som nogenfmde flraf vil ftergive.
Det veed Jèg ikbe just;mm dette tor jegfkrive: Den Tigers Hterte Aar, fom ei und fkijlder det.
WESSEL.
X" mijn laatften, gedateerd Fort Königftein, den suften September 1784, fehreefik, dat ik U van de rivier Gab Boon bcrigt zoude geeven; maar deze hoop is verijdeld: hoor nu de rede daarvan.
Ik zeilde werklijk tot dat einde met de Brigantijn Ada, den 11 den OStober 1784, vznChristiaansburg af. Tot deze reis hadden wij een gedeelte Waaren in, welke voor de Bezittingen der laagere kusten, of, zo als wij het hier noemen, der laagere plaatzen beftemd waren inzonderheid voor het Fort Prinzenftein, en de Factoorij Popo, alwaar wij dus gedrongen waren, deze te losfen. Naa drie dagen kwamen wij eerst
oj*



C 117)
op de reede van Prinzenftein bij Quitta, alwaar ik aan land ging.
Toen ik de branding pasfeerde, die hier gemeenlijk hoog gaat, niectegenftaande men flegts, twee op zijn hoogst, op eenmaal ziet, had ik het ongenoegen, dat mijn Kano omflocg en zonk. Ik zelf dreef in de branding rond, tot dat een Neger van het land kwam aanzwemmen, mij op zijn' rug nam, en zo aan land fleeptc. Het ergfte bij die Hiftorie was, dat mijn- Thermometer, welken ik altijd plagt mede op reis te neemen,niet alleen brak, maar ook mijne boeken en papieren deels door het zeewater bedorven wierden, deels zelfs verlooren gingen.
Wij bleeven hier vier dagen, vóór dat de Waaren aan land gebragt konden worden, in welken tusfehentijd ik mij met de natuurlijke Hiftorie onledig hield, en bij die gelegenheid verfcheide heerlijke dingen ontdekte , welke alle hier aan te haaien,van een te grooten oniflag zoude weezen. Inzonderheid verrukte mij deGlorio/è, Ca) deze zo heerlijke bloem, welke deswegen,met recht, dien naam draagt, en hier in de moerasfige oevers na klein Ajuga toe groeit, en de Peitfihenftrauch, Cb) welken men in de Voorhouten vind.
Zij
O) Gloriofa fuperba linn. Cb~) Flagellaria indica linn.
H3



Zij. maakten eenen des te ftcrkeren indruk op mij^s gemoed, als ik wist, dat men de eerfte anders, enkel en alleen, voor een kind der Malabaarfche. kust hield, en den laatften insgelijks als een' ia* boorling van. Oostindie, te weeten van Coroman? del, Ceilon en Java kend, welke nogthans van deze kust meer, dan iooo mijlen afgelegen zijn.
Den volgenden dag ligtten wij het anker, en kwnmen, naa 24 uuren, op de reede voor Popa, aan. Popo, in de Aardbefchrijvingen klein Popa. genoemd, ter onderfcheidinge van groot Popo, het welk hier thans,..gemeenlijk, A/la word ge« noemd, ligt omtrent agt mijlen oostwaards van éflahu. 't Is de uiterfte handelplaats ten Oosr ten, alwaar de D-.enen zig gevestigd, hebben. Thans is zij eene uitgeftrekte Negerij, zamengefteld uit vijf bijzondere, fteden, waarvan elke haaren eigen Kabosfiër heeft. Eéne derzelve beftaat uit enkel Krepcërs, als de eigenlijke invveoncren des lands; de overige daarentegen zijn door de Akrqërs bevolkt, welke in de voorige eeuw, «pen hun Koning door de Aquambcëjs. overwonnen wierd, hier befcherming zogten , en, daar ze nogthans met de wapenen beter wisten om te gaan,dan de eeijvouwdige Krepeërs.,z\g tptHeeIfS over dezen verhieven, welke heerfchappij zij tot heden nog bezitten. Midden door dtvereenigde fteden loopt een Arm eener fris-' fche rivier, welke Arm zig zeer verre in het Bind uitftrekt, en de fraaijfte uitzigten door de.'



vcrwisfelende boschadicn en palmbosfchen aanbiedt, i ' ' •
Op deze rivier, omtrent twee mijlen hoogef m het Land, ligt de groote Negerij Gregi, waarvan de boven gemelde Prins ofoltj kossum het Hoofd is, zo als hij dan ook daar zijne woonplaats heeft, welke hij, thans, in' een zeker opzigt, de gedaante van een Fort heeft gegeeven. Deze Negerij is de waare brood- en fpijskamer van Popo. Men houd 'er tweemaal in de week markt, waarheen alsdan, op de rivier, de Popeërs met hoopen trekken, en hunne Victualiën haaien, die ze bij Popo, alwaar de grond zandig is, niet wel kunnen bekoomen. De overvloed van levensmiddelen in Gregi is zo groot, dat ze niet alleen de Copo&rs daarmede verzorgen, maar deze ook opgekogte, aanmerkelijke laadingcn, inzonderheid van zout, met Kano's , langs eenen Arm der rivier,zig tot Fida uitftrekkende,daaxheenen ter verkoopinge vervoeren. Cc)
Naa den Koning is de voornaamfte Neger hier ï,athe, wiens rijkdom hem boven alle voornaame Negers verheft. Dit niettemin is hij, heel ftrijdig met het gebruik der rijke Negers, een
naar-
O) Dit is juist het tegendeel ,van 't geen de fchrijvers van de Mod»m part ef an univerfal his~ Uri] Vol. XVI. zejgen. Maar mogelijk waren hier toen £0 vee.e iaWToiejs niet, als thans.
«4



naarftig koopman, drijvende als zodanig eejl zwaaren handel. Hij verftaat drie Europeïfche Taaien, naamlijk het Engelse!,, Portugeesch en Deemch, en, om zijnen uitgeftrekten koophandel met des te meer naauvvkeuriuheid te kunnen drijven, heeft hij thans een' Zoon in Engeland, en een anderen in Portugal, om fchrijven en rekenen te leeren, in welke weetenfehappen hij zelf nog onbedreeven is. Hij heeft, geftadig,.een metprovifien opgevuld Magazijn; en, .wanneer een Engelsen fchip op de reede ligt, worden deszelfs goederen bij- hem opgeflagem Wanneer men hem bezoekt, dan word men volkomen op zijn Europeïsch onthaald, en hij heeft altijd, Europeïsch brood in huis; 't welk, menigmaal» bij de Europeérs in dit Land eene zeldfaamheid is.
Ten opzigte van den God.,dlenst zijn de Negers hier veel ijveriger,dan op Jkra. Menigmaal gaan ze als gebukt onder den last van Amuleten, of zogenoemde Fetisfc.Zelfs hunne honden en fchaapt n moeten dergelijke draagen, om dat die hen tegen allerleie ziekten zouden behoeden. In de huizen Haan eene menigte Afgoden, die ze menigmaal van leem of hout de gedaante van een ïnensch hebben gegeeven, en -welke met ve*. fcheide kleuren zijn befchilderd. In alle portaalen, ter regtc zijde van de deur, ftaat een.groote put, met water gevuld, opeen, twee .of drie Voet hoog kegelformig Pedeftal van leem, welke
met



( I3Ï )
, «iet kleine regt opftaande potfchcrven, zeer digt aan malkander voorzien is. Op bet water in dien pot drijft altijd een geheiligde pkmt, welke zig daarin zeer fchielijk voortzet, en den geheJen pot beflaat, zonder dat de miiifte ajrde no^Hig ware-, welke eigenfehup, waarfchijnlijk, ook de Fetis-priesters heeft verleid, om ze onder de geheiligde dingen te tellen. Zij heeft bijkans de gedaante van eene Aurikel, (d) en een fkauwen hartfterkenden reuk.
De
C^) Piftia ftraiiotes linn. Iets bijzonders is het, dat deze plant in alle warme landen, buiten Europa, word gevoiiden. Toen ik 'er eens eene in een glas, wiens oppervlakte van twee duimen in da middenlinie was .onderhield, om haare fchielijke vermeerdering, die ze meest doorzijdfpranken of uitfpruirzels iflolones) bewerkt ,waarte noemen, ftond ik zeer verwonderd, toen ik bevond , dat van eene zo geringe oppervlakte anderhalfOncen waters in 24 uuren uitgewaazemd waren. Ik herhaalde die proef met een ander glas water van dezelfde grootte, zonder 'er eene p'ant in te doen, en bevond.dat dit flegti twee Drachmas in dfen zelfden tijd had verlooren. Weshalven ik befloot, dat de ontbreekende tien Drachmas tot den wasdom der plant moesten -bedeed zijn; en, om mij hierin te verfterken, woog ik de plant elke 24 uuren : maar ook hier vond ik het on biee. kend water niet, want de plant was, naauwlij^ s,één Prachma in de eerfte dagen toegenomen. Ik bragt H s Ter-



C *Ü2 }
De wijze, van huizen hier te bouwen, gaat ah* les te boven, wat ik raakende die wijze, tot nu toe, bij de Negers heb gezien. De Kabosfiër Akoi, een braaf man, heeft, onlangs, een geregeld Paleis, van drie verdiepingen hoog, doe» bouwen i en behalven dit zijn 'er nog eenige andere, welke, volgens de wijze der Negers, tot groot gemak zijn ingerigt.
- De Koophandel bloeit hier in allen opzigte. Deii èerften morgen, dien ik hier was, wierd ik, vóór dat de zon nog opkwam, door het aanhoudend roepen op de ftraat: „ komt, koopt Flatta, hef „ water is heet j "nieuwsgierig gemaakt r ik fprong uit mijn bed, ging na het glas, om te zien, wat dit geroep beduidde, en hoorde van mijne Be* dienden, dat het Meisjes waren, die Thee ter verkooping ventten, het welk ik te vooren nog niet gehoord had. Deze Thee nu beftaat daarin, dat
ze
vervolgens, de plant onder hpt Microscoop, en bevond, tot mijne voldoening, enkel na hairbuizen gelijkende, boven opene buizen, waarin ik het wate? duidelijk zag omloorcn. Nu begreep ik, dat, daar de plant uit verfcheide, horizontaal ftaande breede bladeren beftond, cn een geftadige omloop na d,. ganfche oppervlakte der bladeren bleef aanhouden, de, oppervlakte des warers in her glas met de plant, naar evenredigheid, groorcr was, dan in het glas zonde? plant, eii dus, ook meer uitwaazemen kende.



c m)
z-e een'pot met breij van turkfche tarwe onder den Arm, en een anderen met gekookt water op het hoofd draagen.Komt 'er nu iemand, die mogelijk voor een halven fchelling van dezen Thee begeert, dan geeft dit meisje hem een grooten lepel vol van dien breij in eene uitgeholde kalabas, (welke hier de plaats van een kopje bekleed,) en dan omtrent een Pegel of halve pint gekookt water daarop: de kooper roert het met een natuurlijken theelepel pf met den vinger om, en drinkt het. Daarmede heeft hij zijn ontbijt gedaan. Eenigen mengen 'er Ó"ok honing onder, welke hier ongemeen goed is, en een kruidagtigen fmaak heeft. Dien breij noemd men hier Flaita, of wel a Cosfa. Hij word inzonderheid als eenefpjjs voor zieken gebruikt,en is een zeer gezond voedzel.
De Negers alhier verftaan ook reeds de kunst, om Katoen te weeven, het welk de Akraërs of niet verftaan, of te trots zijn, om het te doen.
Onze Factoor bragt mij bij een' Neger, die dit ambagt verftond, welk ik hier te lande nog niet had zien oefenen. Bij hem komende, vonden wij 'er gansch geen toeftel toe; des wilde ik weder heen gaan, maar deEaétoor verzogt, dat ik flegts een oogenblik wilde vertoeven, want dat hei? weefgetouw terftond klaar gemaakt ware. Hij liet den weever haaien, en in minder dan een kwartier uurs ftond 'er het weeftouw-, katoen daarop, en de Meester weefde. Zo zeer nu als ?ulks de bewondering der kunstkenners verdient,,
al--



afzoo eenvouwdig is daaromtrent nogthans alleï. Vier (tokken, ter dikte van een goeden duim, in den grond gedoken, dienen voor vier ftijlen van bet weefgetouw. Na de twee agterfte toe ftaan twee ftokken,twee voeten lang,dwars gedoken, 2o dat ze met de laatften een kruis uitmaaken! en in dit kruis word een andere ftok horizontaal gelegd, dewelke alsdan de zitbank des Meesters uitmaakt. Zij hebben gecnen weefboom, maar de ketting is op een klouwen gewonden, het welk een medehelper van verre in de handen houdt. Hunne kammen hebben eene overeenkomst met de onze, doch hebben geene oogen,maar beftaan uit twee halve fleuven, welke aan malkander vast zijn, tusfehen welke de draad zit. Die treeden ze insgelijks met de voeten, waartoe een paar dunne ftok ken de fchabellen uitmaaken. De fpoel is even als bij ons; flegts twee draaden gaan door elke verdeeling; hij hangt heel los, zonder vastmaaking in het katoen. Het geen zij weeven is ongemeen fmal, en zalden boven een vierde van eene El breed. Het garen is katoen, het welk zij op de fpil fpinnen.
Zij weeten ongemeen duurzaam helder blaamv te verwen: indien ditBlaauw onzen Indigo niet te boven gaat, dan evenaart het hem ten minften volkomen. Zij maaken het van een foort van boombladen, en een ander foort van wortelen, (e) welke
. . __zii
(O Beide in Europa onbekende foorten. De eerfte



C «25 )
Zij met eene Ioogasch van Dadels begieten, en dan koud aan het gesten brengen, 't welk binnen eenige dagen gefchiedt. Hiermede is de Tinctuur klaar, waarin zij hun garen-katoen eenige reizen koud doopen, voords droog laaten worden en wasfchen, en zo is de bewerking afgedaanZij bereiden ook alle andere bekende kleuren, maar die zijn minder duurzaam en fraaij: en, daar ze liefhebbers zijn van echte roode kleur, zijn ze genoodzaakt, de Europeïfche roode doffen te ontvademen, om de draaden ia hunne ftoffen te kunnen verweeven. Zulk een Panties (lijfgordel) van de fijnde foort, met roode dreepen, word overal hoog geagt, en kan op 50 rijksdaalders komen te (laan.
Popo was, voordezen, een regt roofnest, waarin zig eene menigte gaauwdieven ophielden, welke 's nachts malkander dalen. Voor tegenwoordig nog is het 's nachts hier niet heel veilig, ora uit te gaan, en, wanneer iemand gedrongen is, om het te doen, dan heeft hij, altijd, zijnen ftrijdknods bij zig, welke zeer hard, in de gedaante van onze bijlen gemaakt, doch geheel van hout is. Wanneer men 's nachts iemand ontmoet, gtoet de een den anderen , welke hem alsdan in de landtaal bedankt, en aan dezentoon
fte is eene Bignonia, en de andere eene Tahern<xmontana.



C 1*6 )
Wón weet dé ander, óf het eën mboorririg\ bi* üitlanderis. In het laatfte geval geeft hij hem* zonder verder té wagten, een' flag met dien knods óp het hoofd, fchuldig Of niet, én brengt hém; Zoo hij kart, tot een verder onderzoek na eenè plaats ter bewaaring. De gaaüwdieveh bedienen . zig zeker, menigmaal, van deze kunstgreep, en brengen zulken armén Duivel in eehe bewaaring, Waaruit hij nooit weer komt,te weeten aan boord Van een fchip, het welk hem na Columbien overbrengt.
- Hier was, gisteren, zijne Majefteit, dé Koning van Afla aangekomen. Deels uit nieuwsgierigheid, van hem te zien, deels uit Staatkunde, om ons Hof bij hem te maaken, lieten wij, Europeërs, ten getalle van vijf, ons aandienen, waarop wij dan ook terftond gehoor kreegem
Afla word in de landbeschrijving genoemd GrootPopo, welke naam hier nogthans niet bekend isa De befchrijvers van de kust Guinea, als Des± marchais, Bosman en Barbot, zijn het nopens de grootte en welvaart dezer Negerij niet eens. De eerfte en laatfte roemen de ftad, als eene zeer aanmerkelijke, wél bevolkte en bebouwde plaats* De tweede daarentegen houdt ze voor eene der flegtfte in Africa. Ik zelf heb die ftad niet gezienMaar,indien ik uit de menigte van vaartuigen en menfchen, tot het gevolg des Konings behoorende, tot den Staat zelv' mag befluiten, dan is zij geene der geringfte*









C **7 >
Zij ligt omtrent 5 mijlen oöstwaards van Pop»t in een moerasfigen grond, iets ivan de zee af, aan eene rivier, welke zig oostelijk tot Fida* en westelijk tot hiertoe uitftrekt. Doch deze rivier is zo andiep, dat men 'er met geene andere vaartuigen, dan met Kano's op kan vaaren.
De Koning zelf noemt zig Heer over de Rivier; waarom hij ook, hierheen komende, nooit'in de ftad gaat, maar altijd op de rivier in zijn vaartuig flaapt, en zig niet boven de tien fchreden van de rivier verwijdert. Zijn Kano heeft een verdek, van ftof gemaakt, maar het welke in verre na zo gemakkelijk niet is, als de Kajuit van hec kleinfte :Europeisch fchip. Op het ftrand, zo verre hij aan land mag komen, heeft hij eene aftuining laaten maaken, in welke wij, op laags ftoelen, naar de wijze der Negers gingen zitten, en wagten moesten, tot dat zig zijne Majefteit in zijnen Kano hadde aangekleed.
Naa dat men ons meer dan een half uur had laaten wagten, verfcheen Dezelve met een zeer talrijk gevolg van Mufikanten en vrouwen, welke met waajers , van palmboom-bladen gemaakt, de vliegen van hem weg-, en verfche lugt toewaaiden. Boven zijn hoofd wierd een zeer groote zonnefcherm zwenkende gehouden. Zijne kleeding beftond in een zeer kostbaaren Neger-panties, welke van de heup tot den grond toe hing, daarover een wijde zijden kamerrok, en op het 'fegofd «ene Voermans - muts, en op dezelve weêr
een



een Europeefchen hoed, die geheel met groote zilveren bloemen doorwerkt was. Hij had Negerfchoenen aan, dat is, dikke zooien zonder overleer, welke eene pees, voor in de zool vast,, en over den grooten teen hangende, aan de voeten vast hield. Nog droeg hij een rotting, met .een zilveren knop bcflagen, in de hand.
Die hooge Pevfonagie is van een lijvige, zeer dikke en grofle geftalie, en met een ongemeen breeden neus en dikke lippen verfierd. Hij groette ons op zijn Negers, dat is, hij maakte eenige buiging roet hetlighaam, waarbij hij den hoed ophield. Hij lachte aanhoudend, en gaf voor 't overige een flegts maatig verftand te kennen. Geduurende de geheele plegtigheid moesten de Muiikanten fpeelcn, waarbij ze te gelijk zongen, en geftadig buigingen, of liever lugtfprongen maakten, zo diep, dat ze.den grond bijkans mee den neus aanraakten. Men zwaaide zo wel over hem als ons, geduurende dien tijd, welke wel twee uuren duurde, een grooten zonnefcherm, waartij hij, die hem hield, en daarbij teffens danste, bijster uitwaasfemde. Wanneer een ftuk, dat zij fpeelden, den Koning niet Janger aanftond, zong hij hen zelf een ander voor, het welk zij zouden fpeelen, zoo hij hen zulks, op geene andere wijze, konde doen be* grijpen. Wat mij betreft, alles kwam mij voor, altijd hetzelfde deuntje te weezen : zo bedorven jMe fmaak van een Europeer! De inftrumenten



C v$ )
zelve beftonden uit a groote eh 6 kleine boomen* van jonge Olifants tanden gemaakt, en met rood laken overtrokken. Zij blaazeri in het hovende gat, het welk dwars aan het fpits van den tand is , als aan onze dwarsfluiten , en maaken de toonen daar door, dat zij het onderfte gat met de hand op en toe maaken. Voords maaken veelê trommels van allerleïe grootte, een driekantigijzeé en ijzeren klokjes, op de, wijze als de bellen * welke ons vee om den hals draagt, het Örchest van dezen Prins uit. Het Muflek, door deze inftrumenten voortgebragt, het welk altijd in eenerï heroisch krijgshaftigen fmaak is, klinkt zelden of nooit aangenaam in een Europeisch oor, even als in tegendeel een Neger, nimmer, door de ftréélende toonen van eene viool, en noch minder dóöf die van een Clavecimbel, aangedaan wordt
Eindelijk wierd ons ook eene ververlchin'g aangebooden, dat is, ons wierd een glas braride* wijn geprefenteerd. De Koning dronk niet,wint hij nuttigt nooit iets in het openbaar; Dit ver. biedt hem zin Godsdienst, dewijl hij, even als de Koning van Augna, tenens de opperfte Priester in zijn land is, en dus in dit opzigt met dé geestelijke Keurvorfteh en Vorst bisfchoppent gelijk ftaat. De waereldlijke Koningen zijn aaft deze wet niet gebonden.
Naa dat wij hadden gedronken, begaf zig dé Koning i terftond \ in zijn zwemmend gemak „ ^waartoe misfchien de Neétardamp des brande.'' 'IV wjji$



wijns gelegenheid gaf,) en liet ons verzoeken, om nog eenige oogenblikken te vertoeven, dewijl hij dadelijk weêr bij ons zoude weezen.
In het voorbijgaan merke ik hier aan, dat de Negers in het geheel niet kunnen begrijpen, waarbij het komc, dat wij zo weinig werks van den, hen zo aangenaamen drank, denbrandewijn maaken, daar wij Europeërs hem tog zelv' bereiden, en zo verre na hun Land vervoeren.
Naa een goed kwartier uurs verfcheen de Koning weder. Hoe moest ik lachgen , toen die oude Gek in eene heel andere geftalte voor den dag kwam, te weeten in een Scharlaken Panties, een anderen zijden ilaaprok, en met een anderen hoed, met greelen bezet, op het hoofd.
Het ontzag, dat de Popoërs voor hem hebben, al is het, dat hij hun Landsheer niet is, gaat verre. Wanneer ze nabij hem komen , vallen zij, zo lang als ze zijn, met hun aangezigt op den grond, klappen, vervolgens, verfcheide maaien, in de handen, en knippen met alle vingeren , waarin ze zeer geoefend zijn. Hij komt verfcheide reizen 's jaars na Popo, om van ons zo wel, als van de Negers zijne gewoone gefchenken in te zamelen. De Popoërs zijn zeer voor hem bevreesd, kunnende zelfs de Europeërs nog zo dwaas zijn , van te gelooven, dat geheel /ifla, des Konings Refidentie-plaats, vol Hekion, en de Koning derzelver Grootmeester zij. Zo dra de gefchenken, die hij krijgt, hem niet
groot



groot genoeg voorkomen, dreigt hij oogenbliklijk, de rivier, waarvan de Popoërs hun drinkwater moeten hebben, zout te zullen maaken , het welk hij ook reeds eenige maaien gedaan zoude hebben. Maar ik geloof, dat dit zeer natuurlijk gefchiedde, Wanneer hij naamlijk ter plaatze, waar de rivier naast bij het zeeftrand met bogten loopt, heimelijk, eene verê'eniging met de zee werkftellig maakte , het welk met weinig moeite gedaan, en weêr gedempt kan worden.
Toen wij, naa eenige dagen, onze reis wilden vervolgen, en de Koning zulks hoorde, zond hij terftond na ons toe, en liet ons weeten, dat hij nog eenige tonnetjes buskruid, en ettelijke ankers brandewijn moest hebben, vóór dat we aan boord konden gaan. Toen hem dit plat afgeflagen wierd, liet hij ons fpijtig weeten, dat niemand onzer aan boord zoude komen, en hij Fetis op het ftrand wilde zetten. Had hij dit gedaan, dat is: had hij mogelijk eenen wit befchilderden ftok, waaraan hij eenige ftrooken linnen gebonden had, in het zand nabij de zee geftoken, en daarbij gezwooren, dat wij niet gelukkig door de branding moesten komen; dan hadde ons geen P opa-neger aan boord van ons Schip gebragt, al hadden wij hem alle fchatten der waereld beloofd, tot dat die Koning zelf dien Fetis weêr hadde weggenomen.
Inmiddels was zijne Majefleit zo ftreng niet, maar zond 's morgens eenige lieden na ons toe, Ja en



en liet om verfchooning verzoeken, met bij' voeging, dat hij,. gisteren , wat onpasfelijk (befchonken) geweest was; dat hij hoopte, wij zouden niet van Popo vertrekken, zonder hem eenig gefchenk te geeven; en dat de weg open ware, wanneer en waarheen wij wilden verreizen. Op- deze wijze bereikte hij en wij ons oogmerk ; want hij kreeg nog een gewenschte laavenis, en wij vertrokken.
Wij ligtten dan het anker, naa dat wij ons hier- agt dagen hadden opgehouden, neemende onze koers na Fida, 10 mijlen van Popo liggende, alwaar wij den volgenden dag, te weeten den a November 1784, kwamen. Hier wierpen wij weêr 't anker uit, beflooten hebbende, om hier, en niet aan de rivier Gab boon, (_/) zo als anders
. en-
(f) 'T was gansch niet naar mijn zin, , dat ik, bij deze gelegenheid, die groote Africaanfche rivier niet mogte leeren kennen. Bij eene volgende reis dezer Brigantijn. daarheen had de. Schipper een ftuk hout als eene zeldfaamhéid meêgebragt, welk' het roode Sandelhout was. (Pterocarpus Santalinus linn. fpl?) Hij berigtte, dat eenige Engelfche Schepen het als Koopgoederen mede na Europa namen. De handel met de inwooncrs in elpelbeen en Was is zeer voordeelig; maar de flaaven haaien bij die van de Goudkust in verre na niet, en worden in Westïndiën pas voor de helft der laatften verkogt. Het zijn
oo-



C 133 )
onze eerfte beftemming was, onzen handel te drijven. De zwarte Onder-koning van Fida had ons Boden te Popo toegezonden, om ons te verwittigen, dat wij, in weinig tijd, ons Carjo tegen Negers bij hem konden verhandelen. Men had, te vooren, ook juist niet de beste gedagteh nopens den handel aan de rivier Qab boon gehad , om dat men de bewooners eeniglijk van de ilegte zijde kende. Doch thans bcfloot men, eens eene proef te neemen, daar men, federt menfchen geheugen, zig niet herinneren konde, dat de Deenen hier Koophandel hebben gedree» ven. Men bragt de Waaren in het Engelfche Fort aan land; ik posteerde mij als Factoor daar bij, en de Brigantijn zeilde weêr na ons Hoofdfort terug, om mij met meer en voor deze plaats beter gefchikte Waaren van daar te verzorgen.
De
ongemeen kleine, elendige en ziekelijke menfchen, over wier afzigtige gelaatstrekken ik menigmaal verzet ftond. Een Jongen van omtrent 15 jaaren, van meer roode, dan zwarte kleur, met hairen ter langte van een duim over het geheele lighaam, van dezelfde kleur als het lighaam, had eenen na vooren uitfteekenden mond, en voor het overige geleek hij meer na den Orang Utang, dan na een mensch; zijn verftand was, naar gelange van zijn lighaamsgeftel, zeer gering.



(m)
De Koophandel verfchilt van dien, welke bi} onze Etablisfementen word gedreeven, hemelsbreedte. Hier zijn 3 Fortresfen, te weeten eene Franfche, Engelfche en Portugeefche. Alle deze zijn volkomen naar één Plan aangelegd. Zij beftaan uit huizen, welke ruim in het vierkant zamen gebouwd, en met ftroo gedekt zijn, wier Front twee verdiepingen, maar de overige gebouwen flegts e'éne verdieping hebben. De Flanken zijn voorzien met bolwerken, die egter niet boven de 3 voeten hoog zijn. Elk bolwerk heeft ia ijzeren kanonnen. De Forten zijn rondom met eene breede graft van ao voeten diepte voorzien, waarin evenwel flegts zelden water is. Na het Front toe is eene brug, welke, bij eenen aanval, met weinig moeite ware weg te neemen Het Franfche Fort is best, en het Portugeefche' het flegtst in ftaat. Het eerfte heeft ronde bolwerken, en in het oostelijk bolwerk is een zeer hooge toren, van Europeefche gebakken fteenen opgebouwd, welke hen teffens tot een pedeftal der vlagfteng dient. De bolwerken der overige Forten zijn Vierkanten. Alle hebben hun Kruidmagazijn in het midden des Pleins, welk ma^zijn insgelijks met ftroo alleen gedekt is, en de gedaante van een duivenflag heeft. Het Engelfche heeft mede in het plein eenen metaalen Ne genponder, welke op de poort gerigt is.
Eigenlijk mogen hier geene andere'Europee*che, dan deze drie Natiën handelen. Maar,
om



( ï35 )
öTn dat 'er des Konings inkomften bij winnen, wanneer hier meerder Natiën Koophandel drijven, wierd het mij ook toegedaan. Elk fchip, hier aankomende, om te handelen , regt eene Factorij op, en drijft zijn' handel zelf, voor welke vrijheid het den Koning , indien het een fchip is-, dat 3 masten voert, de waarde van ia flaaven, en, wanneer het flegts 2 masten voert, die van 7 flaaven moet betaalen. Deze omftandigheid heeft de Franfchen menigmaal bewoogen , hunne bezaansmast van de driemastfchepen, vóór dat ze nog op de reede kwamen* weg te neemen, om de waarde van 5 flaaven uit te winnen. De Gouverneurs daarentegen mogen alle vrij Koophandel drijven, zoo ze Waaren in het Fort hebben , voor welke vergunning de -Koning, jaarlijks, zijne fchatting trekt.
De Forten, even als de Negerijen liggen omtrent eene mijl verre het land in. Vóór dat men daarheen komt, moet men eene rivier van Popo ■af, en eene menigte moerasfen pasfeeren, welke nogtans niet dieper zijn, dan dat een Neger dezelve doorwaaden kan. Deze maaken de vervoering der Waaren deels moejelijk, deels kostbaar. Op het ftrand zelf onderhoudt elk fchip eene Tent, om 'er de aan land gebragte Waaren in te bergen, waartoe de Vice-koning een zekeren Neger levert, om te verhoeden, dat niets geftolen werde , welke weekelijks daar voor beraald word. Deze Tent dient mede nog daartoe, I 4 om



om den Forten leuzen te geeven: offchepenko, inen,de branding goed of kwaad is,enz. No? een anderen Neger geeft de Vice-koning elk fchip, die de Conductor Cbcftierder) word genoemd, ^n zig alle morgen na de Factorij begeeft, om te verneemen, of 'er dien dag Waaren aan land ge, bragt zullen worden, in zulk een geval ook aan ftrand gaat, de Waaren ontvangt, en 'er voor Sorgt, dat alles na de Factorijen word gebragt zonder dat 'er een ftuk vermist of geftolen word , an welk geval hij 'er voor inftaan, en het moet feetaaien. In de Factorij heeft men nog a Makelaars en a Factorij, werkers, die alle van den Onder-koning worden aangcfteld. De Makelaars doorkruisfen de ftad, eiken morgen, van den ^e'nen Koopman na den anderen, vraagende of 'er ftaaven aangekomen zijn. Dit zo zijnde, geeven zij 'er den Factoor kennis van, welke dan ■met hen, met. den duimftok in de hand, in de huizen der zwarte Kooplieden gaat, de flaaven beziet, en, wanneer ze hem aanftaan, koopt no pens de Waaren, waaromtrent zij het eens zijn geworden, eene verklaaring geeft, en den gekoo-, ten flaaf met zijn merk laat branden. Deze zo^o hij geenKonings-flaafis, wordt alsdan tegen den jyond in het Fort, of in de Factorij' geleverd *taar is hij een Konings-flaaf, dan moet hij bij den zwarten Koopman zo lang blijven, tot dat hij terftond aan boord gebragt kan worden.
De Fidaërs- hebben de zonderlinge gewoonte,
dat



C «37 )
dat ze de flaaven, vóór dat ze die aan de Blanken vertoonen , z.> uitdosfcn, als of ze na een'dans zouden gaan. De vrouwen krijgen wel 5 lijfgordels om, volgens de hier ftandgrijpende Mode, de één boven den anderen. Alle flaaven, van het mannelijk geflacht, worden de handen op den rug gebonden, al ware het zelfs maar een kind van 5 jaaren. Dit gefchiedt op 's Konings bevel; om dat eens een flaaf een' Europeer, toen hij hem wilde bezien, deerlijk zoude gehavend hebben. Deze Kooplieden moeten van den Koning wettig zijn aangefteld, en een reizend Koopman mag zijne flaaven zelf niet aan de Europeërs verkoopen.
De Kooplieden in flaaven zijn hier groote Kapitaalisten; zij kunnen, menigmaal, bij de Europeërs eenige duizende guldens uitftaande hebben. Ook komen ze met hunne rekeningen niet gaarne eerder voor den dag, dan wanneer ze weetcn, dat 'er Waaren voor hen in het Fort zijn,' het welk, wegens de fterke branding , niet altijd mogelijk is. De voornaamfte Waaren zijn bier Brandewijn, Bosz, Tabak, bekkens van geelkoper, Glas ■ kor aaien, ijzer en Panties- waaren. Mënigwerf begeert de Koopman niets, dan ééne van deze Waaren. Geweeren en buskruid, de voornaamfie Waaren anders op Akra, zijn hier weinig of bijkans niet getrokken. De rede daarvan is wel voornaamlijk deze, om dat de gemeene Negers deze Waaren niet zelve van''de Europeërs l g mor



mogen koopen, maar ze in een mindere hoeveelheid van den Onder-koning moeten hebben. Want vind men bij een' Neger meer, dan een hoed vol buskruid, dan word hij voor een oproermaaker gehouden, en zonder verder geding voor 's Konings rekening verkogt.
Het tegenwoordig Fida moet het voormaalige Jachen zijn; want Fida is eigenlijk de naam der geheele Provincie. Fida had, voordezen, zijn eigen zeer magtigen Koning, maar welke, toen hij, zo wel als zijn Land tot zwelgerij en verwijfdheid verviel, van eenen, hooger in het land regeerenden Koning van Dahomet, truro aucatt, in het jaar 1729, overwonnen wierd, en die het Land tot een wingewest maakte, waarin hij, federt, een'Stadhouder of Vice-koning en verfcheide Kabosfiërs heeft onderhouden.
Dit Fida was, voorheen, onder de regeering der Fidaifche Koningen, van minder aanzien, dan nu, toen eene andere Negerij, omtrent a mijlen hooger het land in leggende, en Sawi genoemd wordende, de hoofdftad en Relidentie des Konings was, maar welke thans bijna geheel in verval is. Om deze voormaals zo beroemde ftad te zien, deed ik, voor eenigen tijd, een togtje derwaarts, maar bevond daardoor voor mij zeiven geene meerdere voldoening, dan of ik eene andere gemeene Negerij gezien hadde. Tweemaal word hier weekelijks markt gehouden; maar van de 6000 Kooplieden, welke men,naar het be-
rigt



C i39 )
rigt der vroegere gefcliiedfchrijvers, op de markt zoude vinden, ziet men geen fpoor, daar men zulk een aantal, bezwaarlijk, zelfs in het ganfche Koningrijk zal aantreffen, zoo men al elk bijzonder Perzoon tot een' koopman jvüde maaken. De Opperhoofden der Europeïfche Forten hielden zig hier, insgelijks, aan 'sKonings Hof op, alhoewel zij deze te Jachen, of het tegenwoordig Fida hadden.
Ik logeerde bij den hier zijnden Kabosfiër, een' man van omtrent 65 jaaren, en ongemeen inneemend. Hij onthaalde mij met eene opregte hoflijkheid, welke hem alle mijne hoogagting deed verwerven, hij zorgde voor mijne Lieden, en liet van de beste levensmiddelen in overvloed toereiken. Nogthans hield ik mij daai' flegts een paar dagen op, en reisde na Fida weêr terug.
Nabij de ftad, ten Noorden, is een breede, maar niet diepe rivier. Over deze zag ik de eerfte foort van bruggen in Guinea, welke, uit zamengevlugten takken, op de wijze van ccn wagenkorf, over het water lag^n. De kant dezer rivier is zeer zagt en moerasfig.
Vóór dat ik dc brug, welke wel 300 fchreden lang is, over ging, zag ik de velden met roode bloemen, even als bij ons in de Lente dc boterbloemen, bedekt. Nader bij komende, vond ik, dat liet de bij ons thans zo geliefde tuin-
bloem,



C 140 )
bloem, de Eahemijn was. (g) In de Bosfchaadjenvondik een zonderling, naa eene Aloë zwe'emend Gewas, (h) Deszelfs bladen zijn omtrent drie ellen lang, en drie duim breed, en op de wijze der meeste Aloën gevlakt. Het is vol takken; de meeste fchieten, in een regten hoek, van den ftam uit. Doch de ëén verheft zig boven de overigen, en fehiet juist als een palmboom in de hoogte, hebbende menigmaal wel een' voet in de middelijn: ik was zo gelukkig niet, van 'er een in den bloeij aan te treffen. De Palmit (7) is hier in eene groote menigte, desgelijks een bijzonder foort van Cocusboómcn,wier pit, een' taamlijk aangenaam amperen fmaak, en een'reuk als de Mammcinen (k) hebbende, men pleegd te ecten. Daar zijn gemeenlijk twee of drie fteenen in, de gedaante eener Nier hebbende, en digt met vezels bezet, welke de vrugt eenigzins onaangenaam om te eëten maaken. De Gember, zo wel dc echte, (/) als de onechte, vond jk hier, in de dikke bosfclien bij menigte.
. ' , , " " " ... ' ' Dit
Cg~) Impartiens Baïfamina linn. CA) An Pandanus odoratisfimus linn.^/. f O Elais guineenfis linn.. (^k).Mammea amerïcana linn. (/) Ammgmum Zinziber linn. Ammomum Zerumbcr ljnn.



Dit Koningrijk beftaat, volgens desmarchais, uit a6 Provinciën: maar 'er waren pas zo veele fteden en dorpen. .De grenzen zijn ten . Westen Afla, ten Oosten Badagrie, ten Zuidqnde Zee, en ten Noorden het gewezen Koningrijk
Fida is, thans, eene zeer voornaame Negerij, Welke wel anderhalf mijl in den omtrek zal hebJben,. wanneer, men de groote, met Turksch ko,ren beplante plaatzen, hier en daar in de ftad verJpreid leggende, mede rekend. Elke Europeïfchc Natie, hier een Fort hebbende, heeft mede eene Negerij rondom zig, en dit is ook de rede, waar.pm.de Negerij als uit verfcheiden fteden beftaat. Het is niets vreemds, dat men, door de ftad gaande, menigmaal, op eenzeifd oogenblik, in 4rie onderfcheiden taaien gegroet word; dewijl elke Stad-neger van de taal des Forts, bij 't welke hij zig voegt, zo veel ten minften heeft geleerd, dat hij 'er in kan groeten.
Omtrent in het midden der ftad is de markt, met geregeld daartoe gebouwde winkels, alwaar de Kooplieden 's morgens met hunne Waaren in-, en 's avonds weêr uit trekken. Op eiken vierden dag is het weekmarkt, wanneer de vreemdelingen hunne Waaren te markt mogen brengen. In de winkels vind men alle mogelijke foorten zo wel van Europeefche, als inlandfche Koopmans-waaren, tot zeer maatigc prijzen. Anderen zitten tusfehen die winkels met gekookt brood of Kanm
kis.



040
kis, het welk de Negers hierDabbedabbe noemen, Turksch koren, vrugten, hout enz. Alle foorten van koopmanfchap mogen de vrouwen bij de hand neemen, den flaavenhandel uitgezonderd, Welke de zaak der mannen is.
De Koning van Dahomet, is, op zijn Africaansch, zeer magtig, federt dat de grootfte Koning,Tru. ro Audati, die in 't begin flegts een gemeen Kabosfiër was, het groote Koningrijk Ardra, en vervolgens Fida veroverde, en zig onderwierp. Alhoewel nu verfcheide Koningen onder hein ftaan, en hem jaarlijkfche fchattingen moeten betaalen, zijn 'er egter grootere Vorsten in het Land, welken hij zelf fchatting moet geeven, bij Voorbeeld, den Koning van Benin. Deze is, waarfchijnlijk, de grootfte Koning in Guinea. 7A\n Rijk ligt van hier af, oostelijk, aan den zeekant: voords de Ahos, eene zeer talrijke Natie, welke noordwaards tegen over het Koningrijk Dahomet woont, en wier krijgsvolk enkel uit ruiters beftaat.
Van dien truro audati verhaald men, dat hij, eens van de Aijos op het open veld in het naauw gebragt, en in gevaar zijnde, door des vijands Cavallerie omcingeld te worden, om dat hij 'er zelf geene had, door eene krijgslist de overwinning zogt te behaalen, welke hem anders zoude mislukt zijn. Hij had naamlijk in zijn Leger eene groote menigte van Europeïfche Waaien, en daar onder eene taamelijke hoeveelheid
bran-



C 143 )
brandewijns. Hij wist, dat de Jij os, even als alle Negers, groote liefhebbers van dezen drank waren, maar welke in hun land zeer kostbaar was, om dat ze zo verre van den zeekant af woonden, en zij, uitdien hoofde, deszelfs fchadelijke werking, wanneer men 'er te veel van drinkt, zo zeer niet kenden, als de Dahometters. Alle deze Waaren liet hij, 's nachts, na een klein dorp brengen, tastte den volgenden morgen de Aijos aan, trok, naa eenig gevegt, in eene gewaande wanorde terug, door het dorp, waarin hij de Waaren had laaten brengen. De Aijos, waanende, eene volkomen overwinning op de Dahometters behaald te hebben, vervolgden hen, en maakten alle de agtergelaaten Waaren buit. Zij dronken dat edele vogt zo gulzig in, dat twee derde gedeelte des Legers, weldra befchonken, in flaap raakte. Truro audati, welke hen, door zijne fpions, naauwkeurig liet befpieden, nam dien tijd waar, overviel ze in deze wanorde, en behaalde op hen eene beflisfende overwinning. De weinigen, welke niet fliepen, hadden halswerk, om met hunne paarden te ontkomen.
De Aijos egter zouden hem, naa dien tijd, dikwijls genoeg hebben kunnen vernederen, en zig den weg na de zeekant baanen; maar de Koning van Dahomet tragt den oorlog altijd te mijden; waarbij nog komt, dat de zee de Fetis dei Aijosnegers is, welke te zien de Fetis-priesters hen, op levensftraf, hebben verbooden. ,
De



C HO
>-De" tegenwoordige Köning van Dahömet is -een man van omtrent 50 jaaren, welgemaakt, en vatt vecl verftand. Hij zelf komt nooit te Fida,maat bliift altijd te Dahomet, waarfchijfilijk om dat hij daar voor zijn Leeven bedugt mogt Zijn, dewijl hij de Fidaërs despotiek laat beheerfchen,, ten einde zij, onder het jok der flaavernij, niet in.de. gedagte mogen neemen, om zig weêr een eigen Koning te verkiezen. Te Fida houdt hij een" Onderkoning en vier Kabosfiërs, welke hem naauwkeurig berigten, wat te Fida za wel bij de Blanken als Negers * omgaat. Deze Onderkoning woont in het Paleis van het Gouvernement, een zeer ruim gebouw-, maar flegts van ééne verdieping* van leem gebouwd , en met ftroo gedekt. Bij. hetzelve vind men zo veelelioyèn en voorhoven, dat men.'er- in5 zijnde pas weêr weet uit te ko* men. In het midden van 't Paleis.is,eene zaal, waarin de Europeërs gebragt worden. wanneer ze iets met den Stadhouder "hebben af te doen. Die zaal is aan de ééne zijde open, als een wandelgang, met pijlaaren verfierd. Daarin vind men niets meer, dan Negerftoelen, zomwijlen evenwel ook een' Europeïfchen ftoel. De Negerftoelen zijn hier van eigen vinding. Ze zijn hooger, dan de ftoelen der Negers doorgaans pleegen té zijn. Zij maaken deze uit de ftengels der palmboombladen, welke zij in het vierkant over malkander leggen, en heel aartig weeten -zamen te voegen,zo dat men 'er taamlijk gemaklijk op zit*
. Da



De tegenwoordige Stadhouder is een der verftandigfte Minnen, welke ik onder de Zwarten heb leeren kennen. Hij fpreekt de drie hier gebruikelijke taaien. Maar 't zoude tegen de welvoegendheid aanloopen, wanneer hij alleen rhèt de Europeërs fprak; weshalven hij zig van een Tolk moet bedienen. Trouwens, ik heb menigmaal gelegenheid gehad, om bewonderenswaardige bewijzen van zijne vaardigheid in het Engelsch te hooren, wanneer de Tolk, dien hij te vooren iets op zijn Negersch had gezegd, iets verkeerd overbragt. De Negers betoonen hem de uiterfte agring, zo dat ze bijkans de Oosterfche vernedering evenaart. Wanneer hij in het openbaar verfchijnt, het zij te voet, of op een paard of muilpaard; dan heeft hij, altijd, eenen itoet van 100 of 200 gewapende Negers bij zig. De tegenwoordige Stadhouder laat zig zeer zelden overdag zien, om dat hij een vijand is van het buitenfpoorige Ceremonieel, het welk hij tog, bij zulke gelegenheden, niet mag ontgaan. Hij draagt een zwaard van eeU bijzondere gedaante in zijne hand, 't welk in het land gemaakt, en een genade-gefchenk des Konings is. Elk Neger , hem ontmoetende, is op Lecvensftraf verpligt, hem den behoorlijken eerbied te bewijzen, daarin beftaande, dat hij met Zijn aangezigt na den grond geboogen,of knielende luid in de handen klapt, tot drie onderfcheide maaien, en dit ten laatften met het knippen aller vingeren K der



046-)
der linke hand befluit. 's Nachts is het knippen der vingeren alleen noodig. Komt een Neger bij hem, dan moet hij die dezelfde plegtigheid in agt neemen,doch zo, dat hij dit knielende of huikende moet doen, op die wijze als de Aapen pleegen te zitten, mogende hij in des Stadhouders tegenwoordigheid op geen' ftoel zitten. Alle deze Eerbewijzen beantwoordt de Stadhouder met een enkel zagt handgeklap; en de Negers, deze Ceremonie in agt genomen hebbende, fpreeken, vervolgens, even zo gemeenzaam met den Stadhouder, als met een anderen gefneenen Neger. Over het algemeen genomen, zijn de Fidaèrs de befchaafdfte Natie op de Goudkust.
Hier vind men eene menigte Olifanten, om dat de grond rondom geheel vlak is, en 'er goede weiden, frisfche bronnen en bosfehadien gevonden worden. Waarom ook de hier zijnde Gouverneurs, jaarlijks, eene groote Olifanten -jagt pleegen te houden. Thans lagen de Franfchen aan de beurt. Alle beampten, kapiteins van fchepen, waarvan 'er toen vier hier waren, wierden daartoe genoodigd. Weshalven ik zo veel te minder agterblijven wilde. Ik verbeeldde mij vooraf dit vermaak reeds zo leevendig, als mij dit beviel, om deze Reuzen onder het viervoetig gedierte in hunnen ftaat van vrijheid te zien. Van de Europeërs waren 'er omtrent dertig, welke alle in hangmatten wierden gedraagen. Daarbij kwamen dan tagtig Negers,welke te zamen een weergaloos vertoon maakten. Ni»



Naa eenen langen togt door het van den daaüti? geheel natte gras had ik het genoegen, om tot drie onderfcheiden reizen kleine troppen vart deze dierlijke Majefteiten te zien. Het is iets vréémds, eeii' Olifant alleen te vinden. ' In het eerst fcheenen zij zig zeer weinig aan de menfchen te ftooren. Maar, wanneer hen derzelver getal bfegori verdagt te wordert, en nieh fterk op hen begon te vuuren, liepen zij op een kleinen draf; Welke een halve galop Voor een paard is, in dé digtfte ftruiken, alwaar niemand in ftaat Was, hen te Volgen. Kleine boomen, hen in het looperi in den weg ftaandé, worden terftond ontworteld, én dus den weg gebaand. De menigte ftruvellen, dié de huid van een ander Dier zouden bezeereri * •telt de Olifant in het geheel niet, maar gaat'er zo ligt en prat door, als of hij Over een tapijt ging. Zijn' fnuit draagt hij, onder het löopenj over den kop op den rug gelegd. Volgens eené algemeene fchatting moeten de geenen, dié ik zag; wel 7 of 8 voeten hoog zijn. Doch die waren, in verre na, zo groot nog niet, als die hooger in het land gevonden wierdén; want zij hadden flegts tanden van 25 of 30 ponden, daar 'er tanden zijn ter zwaarte van 100 of 15a ponden. Hunne kleur is hier gemeenlijk donkerbruin; maar men zegd, dat zij, die grootere tanden hebben, eene veraarting van deze zijn, welke rrieri zwarte Olifanten noemd. De witte veraarting, welke- men in Oostindien heeft, kend men hier K 3 nlëti



( 148 )
niet. De inwooners verdaan de kunst niet, van •ze tam te maaken. Verftonden ze die kunst; dan zoude dit voor hen een groot voordeel weezen, dewijl de paarden niet alleen zeer zelden te krijgen, maar ook kostbaar zijn, om te onderhouden.
Wanneer de Negers een' Olifant vellen, het welke hier niet vreemd is ; dan brengen zij, gaarfte, het beste vleesch van de borst na den Koning of Onder-koning, welke mij ook eens een ftuk daarvan vereerde. 'T is hard en onverteerlijk als knorbean. Van de ooren maaken zij krijgsmutzen, en van de huid andere oorlogstuigen.
Wij jaagden tot op den middag, maar waren ditmaal zo gelukkig niet, van 'er één te vellen, hoe veele 'er in het fchieten ook getroffen waren. De jagt valt nooit gelukkig uit, wanneer niet de Olifant tusfehen de ooren in het agterhoofd word getroffen, alwaar hem een gemeene fnaphaankogel kan dooden ; want aan andere plaatzen ftuit de kogel af. Wij hielden onze maaltijd in het open veld, keerende tegen den avond weêr na Fida terug, alwaar niemand met meer genoegen aankwam, dan ik, dewijl ik mijn kruidboek gepropt vol planten had, welke ik te vooren nog nimmer had gezien. Doch op die terugreis had ik eene harde verheffing van koorts, wélke ik mij waarfchijnlijk daardoor had op den hals gehaald, dat ik mij te lang voor de brandende zon had bloot gefteld. Deze koorts, zijnde



C 149 )
de eene derdendagfche afgaande, was mij reeds 8 maanden lang met verfcheide tusfchenpoozen bijgebleeven; want had ze mij 14 dagen verjaaten, dan kwam ze naa een even zo langen tijd weérom.
De landftreek rondom Fida is ée'ne der bekoorlijkfte van alle, waar de Europeërs zig in Guinea hebben neêrgeflagen. De grond is gelijk, hier en daar met beemden- en frisfche bronnen gezegend. Het regent hier, op onderfcheide tijden, meer, dan op Akra, en daardoor word een gefradige Lente onderhouden. Men plant tweemaal 's jaars, te weeten in Maart en in Oftober. Het Engelfche en Franfche Fort hebben groote tuinen, met Oranje-alleen beplant, waaruit zij, het geheele jaar door, allerleie groenten , Oranje-, Chinaas - appelen , Citroenen en andere vrugten hebben. De Oranje-appelen kunnen, menigmaal, voeten hoog onder de boomen liggen, en verrotten, indien 'er geene flaaven in die Forten zijn. De Franfchen en Portugecfen weeten van dezen overvloed een uitfteekend gebruik te maaken, dewijl zij eene menigte vaten, vol van die vrugten, aan boord hunner fchepen brengen, wanneer ze van deze Kust na Westindien willen gaan, en dan, geduurende die reis, hunne flaaven op deze heerlijke, de fcheurbuik wederftaande vrugten onthaalen. Het Franfche Fort alleen houd 120 Negers ter inftandhoudinge zijnes tuins.
K 3 Hoe



Hoe verder- ik: na beneden na de bogt van Benén kwam, des te ijveriger vond ik ook het volk in den afgodendienst. Te U>'fu bij Christians* burg hebben zij in het geheel geenen openbaaren Fetis - tempel; maar hier hebben zij 'er meer dan dertig. Ik heb 'er eenige gezien, die eene menigte van voorhoven en verfcheiden vertrekken hebben, en rondom welke de fraaifte boomen ftaan. Ik gaa, gaarne, na deze plaatzen; want hier vinde ik altijd die boomen, welke anders in liet Land zeldfaamst, en daarom hier geplaatst zijn,.
De voornaamfte Tempels zijn gewijd aan de 0ang, welke hier de opperfte Godheid is. Elke Tempel heeft zijne fchool, waarin de Prxesteresfen de kinderen in het zingen en danzen onderwijzen. Het Fetisdanzcn ziet men dagelijks. Deze jfcfatie fchijnt daarin zeer bedreeven te zijn. Eene menigte meisjes worden op openbaare kosten onderhouden, welke niets verder doen, dan in den Tempel zingen, en openlijk danzen. Hunne Kleeding is alsdan pragtig, vermids zij een geheel half dozijn lijfgordels over malkander draagen, zp nogthans, dat ze alle te zien zijn. Alle foorten Van Korqalen zijn aan den hals, aan de handen ©n voeten taamlijk naar den fmaak geplaatst: het bovendeel des lighaams is, naar gewoonte,bloot. Heeft de natuur htm met yolwigtigc borflen voorzien, dan binden zij deze in een zijden doek, ten, einde zij, onder het fpringcu, niet al te zeer hier en daar heen mogen wapperen,
Hu$



Hun Muziek is zeer verfcheiden; e'e'n der voornaamfte foorten is dit, dat ze een diep gat, omtrent 15 voeten in zijn middelijn, in de aarde graaven. Over dit gat leggen zij twee balken van zeer hard hout, en dwars over dezelve weêr dikkere en dunnere ftokjes, zonder ze nogtans vast te maaken. Op deze laatften flaan ze,vervolgens, met kleine Mokken, als die van Keteltrommen, naar de Maat, waarbij ze te gelijk met verfcheide trommels geacompagneerd worden. Ik heb gezien, dat deze vrouwlieden volflagen drie uuren, op die plaats, in eene bijkans ondraagelijke hette gedanst, en juist de ten uiterftcn vermoejende danzen mede gedaan hebben, waarbij ze geene andere verkwikking hadden, dan dat hen eene Priesteres, zomwijlen, het zweet afveegde. Vroeg ik, hoe t mogelijk ware, dat zij het, zonder eenige benadeeling, zo lang konden uithouden? dan gaven ze ten antwoord: „ de Fetis ware het, die ze verfterkte." Doch dit weete ik mede, dat haar die Fetis, menigmaal, ziek t'huis laat komen , en zij haare onmaatigheid met het Leeven moeten boeten.
De Mannen gaan, nu en dan, in eene geregelde Proces/ie rondom hunne hutten, waarbij zij een heel bijzonder Muziek hebben, uit ettelijke horens, trommelen, en zeer veele groote, ijzeren klokjes, als onze osfen hier om den hals hebben, beftaande, waarop ze met een ftokje van dezelfde ftof naar dc maat flaan. Alsdan laat men de FeK 4 'iis'



C 15*3
tis.v/agge^ welke wel Van 4 tot 7 kunnen zijn, van de Tempels waajen. Deze zijn vari wit linnen gemaakt, ja menigmaal is het ganfche dak met linnen overtrokken.
Eene andere bijzondere Procesfie zag ik voor eenigen tijd. Drie Priesteresfen, welke hier meer in agting zijn, dan de Priesters, en die men Inzonderheid daaraan kend, dat zij de hairen van haar hoofd nooit, als andere vrouwen, laaten affmjden, maar de hairen fjof wol, zo als men t noemen wil O in groote lokken kammen, gingen Vooraf, en zongen een lied in een' zeer droeven toon. Op haar volgden eenige Priesters, en hierop mede nog ettelijke vrouwen, alle tot den Tempel behoorende. Toen ze langs de ftraaten trokken, vlooden alle Negers in hunne huizen, rukten hunne k.nderen mede van de ftraaten, en fchoolen weg, tot dat de Procesfie' voorbij was. Pp mijne vraag, waarom ze, we. ons die Procesfie, gevlugt waren, kreeg ik tot antwoord: „ dat „ hij, die de Procesfie met voordagt wilde aan„ zien, gewis , geene drie dagen meer konde „ -keven,."
,De Fetisjlang is hier, als ik vooraf meldde, de eerfte Godheid, en word boven alles hoog geagt Het zoude met een Europeer zeer (legt afloppen, wanneer die zig aan zulk eene vergrijpen, en ze dooden wilde. Ik heb 'er ve.fcheide gezien; 't is waarlijk een heerlijk Dier voor het oog. Vohvasfen is ze zo lang en dik als een
mem.'-



C 153 )
menfchen-arm. De grond haarer kleur is graauw, maar overal is ze met geele en bruine vlakken getekend. Zij fchijnt het te weeten, dat haar riiemand eenig leed zal doen; weshalven zij onbevreesd in alle huizen komt. Zij is een werkïijk onfchadelijk Dier, het welk nooit iemand kwaad doet. Toen ik eens alleen in den tuin van het Fort wandelde, zag ik ééne derzelve onder, een' boom in een gekronkeld flaapen. Ik vermaakte mij hartelijk over deze ontdekking, bezag ze eenige oogenblikken met verrukking, en Hond juist in beraad, om eene fles te haaien, en. ze in den fpiritus heimelijk te kunnen bewaaren. Tot mijn zeer groot misnoegen kwam, ten zelfden tijde, een Neger en werker in den tuin, ziende, even als. ik, de flang gevallig liggen. Nu was 't met mijnen buit gedaan. Aanftonds liep hij fchielijk den tuin uit, en kwam, weinig tijds daarna, met een Fetispriester weêrom. Deze, toen hij die flang zag liggen, viel, zo lang als hij was, met zijn aangezigt op den grond, kuste de aarde driemaal, fprak eenige woorden binnen 's monds, haalde zijn' lijfgordel vast toe, op dat die tog niet los mogt gaan, nam, zo behendig als hij kon» de flang van,den grond, en ftak die in den gordel , zo dat ze niet eens wakker wierd, en droeg haar in den Tempel, alwaar men altijd eeten en drinken voor dezelve in voorraad houd, het zij ze kome en eete, dan niet. Tot de meer vreemde opogten, die ik te Fida K 5 zag,



C 154 )
zag, behoort nog de volgende: toen ik, opeen* namiddag, heel vernoegd, met mijn boek voor het glas zat, ontftond 'er buiten, eensklaps, een getier en toeloop van volk,zo dat ik eenen optogt vermoedde. Het duurde niet lang, of de Stadhouder en de Kabosfiërs kwamen agter malkander aanrijden op muilezels, met een groote fchaare agter zig. De Kabosfiërs fteegen voor het Fort af, en dansten de ée'n naa den anderen voor hetzelve. Ditzelfde deed het volk, en maakte Muziek. Binnen een half uur waren alle de Grooten verzameld, waarvan.de meesten heel grappig gekleed waren. Alle de Voornaamflen hadden kamer-rokken zonder mouwen aan, meestal van zijden ftof; de Minderen daarentegen van wit linnen, en zommigen waren naar gewoonte gekleed, als de Europeërs. De voornaamfte Kabosfiërs hadden hoeden op van gedrceven mesfing, in de gedaante van. een ronden hoed, dien ze van den Koning tot een gefchenk hadden gekreegen, zonder wiens gunst niemand zulk een fieraad mag draagen. Over het algemeen kwam mij dit voor, als bij ons eene Maskerade. Zij hadden drie vaandels bij zig, twee Hollandichc en een Engelfche , als mede drie groote zonnefchermen. Dxie wél geklecdde Mannen droegen ieder een bekken van geel koper op het hoofd, met opftaande beugels, zo dat'ze bijkans de gedaante van een Koninglijke kroon fcadeïen,
ISfaa



C 155 )
Naa dat zij helder gedanst hadden, kwamen de Grooten, de bekkens, de vaandels en parafoldragers in het Fort op de zaal, alwaar ik gelegenheid had, om alles meer van nabij te zien? De Grooten gebruikten eene ververfching, en vielen vervolgens op hunne kniën op den grond, kusfende dien driemaal. Zij overhandigden den Gouverneur een fraaijen ftok, ten bewijze, dat de Koning hen zond. In deze houding zeiden zij: dat de Koning bevolen hadde, dat ze zijne tekenen der overwinning op de Badagriërs , (eene Natie, zes mijlen van hier ten oosten woonende , aan de zeekust, daar voordezen een Hollandfche en Engelfche Factorij was,) welke hij vóór zes maanden totaliter had geflagen, den Blanken zouden vertoonen. Hierop openden zij de na kroonen zweemende bekkens. In die drie bekkens waren 7 koppen, in elk der twee drie koppen, en in het derde flegts e'én en eene regte hand, welke eertijds die van den voornaamflen Kabosfiër van Badagrie geweest was. Alle deze koppen, hoewel reeds 6 maanden oud, zagen 'er zo fris en gaaf uit, als of ze eerst heden afgehouwen waren; het welk de rede was, dat ik vroeg, hoe zij ze bewaarden, en kreeg tot antwoord, dat zij ze met ftroo rookten, zo als bij ons de hammen, het welk dan hun, buiten dat reeds zwarte vel geen nadeel doet, maar het veeleer een glanzige gedaante geeft. De vaandels en Parafols waren insgelijks in dien. oorlog geno-.
men,



men, welke laatfte met de Trommels groote zegetekenen van oorlogsbuit zijn.
De Fidaifche Negers zijn welgemaakt, en groot van ftatuur, maar hunne gezigtstrekken ontbreekt dat zagte, het welk men bij de Akraèrs en andere Guinee/che natiën befpeurd. De vrouwsperzoonen zijn over het algemeen lelijk. Ik zag hier eene melkwitte Negerin, welke de Koning van Dahomet den Gouverneur zond, met de aanbieding: dat hij ook in ftaat ware, hem eene blanke vrouw te zenden. Zij was ongemeen afzigtig, niet boven de vier voeten lang, en fcheen eene misgeboorte te weezen. Ook zag ik een' Neger, welke volkomen blanke handen en voeten had : dit laatfte is, zomwijlen, wel een gevolg van zwaare ziekten, maar bij dezen was zulks natuurlijk.
Onder de hier zijnde kostbaare voortbrengzels der natuur zag ik mede heel hooggeele boomwol, welke op Dahomet zou groejen. Maar 't is op leevensftraf verbooden, wol of zaad uit te voeren ; de eerfte is eeniglijk ten gebruike des Konings beftemd.
De FidaSrs zijn eene zeer geestige Natie. Zij weeven niet alleen fraaije ftoffen, maar maaken ook van gras grove en fijne ftoffen. Zij neemen de bladen van een zeker gras, (») welke een*
duim
C«) Cijperus.



C 157 5
duim breed, en meer, dan eene Elle lang zijn. Deze leggen zij eenige dagen in de zon, en zo verandert hunne kleur van groen in geel. Alsdan fplijten zij die bladen in enkel draaden, knoopen ze zamen, winden ze op, en verweeven ze.
De Fidaers, zo wel als de Popoërs, delven twee foorten van fteenen, na den Laf is Lazuli of de Ilijacinth zweemende. De ééne foort is heel donkerblaauw, met gefpikkelde kleine metaal - korrels, welke misfchien Goud of zwavelftof zijn. Hieruit nijpen zij Cijlinders, ter dikte van een kleinen vinger, welke zij, zo dik als ze zijn, in de oorlellen fteeken. Bij gebrek daarvan neemen ze de natuurlijke roode Koraalen, (0) of wel flegts pijpefteelen. De andere foort, nabij de Hijacinth komende, geeven de Negers voor, dat ze zo doorboord in de aarde vinden, in de gedaante van korte ftukken pijpefteelen of koraalen. Het ware aartig, zo die gegrond ware ; want dan moest men ze voor eene met een korst bedekte foort van fteenen houden, 't welk ik • welhaast gelooven zoude ■% om dat ik geen inftrument der Negers kenne, waarmede zij zo dunne, lange en harde fteenen konden doorbooren. Beide foorten zijn zeer duur, en worden met het goud gelijk gefteld.
In
(o) IJis nobilis linn.



In de maand Januarij valt het groote geefdgtd* Kis-feest van den Vader des Konings van Dahomet in. Alle drie Gouverneurs worden daartoè genoodigd, Welke ook, zoo geene ziekte hen ontfchuldigt, niet agterwege mogen blijven, en in zulk een geval moeten zij evenwel een anderen Blanken in hunne plaats zenden. Het word in. Dakoma gehouden, het welk drie dagreizen (omtrent 20 mijlen) van hier gelegen is. Alle Kabosfiërs en eene partij gemeene Negers uit allé Provinciën des Rijks komen hier alsdan zamen, om van die plegtigheid gebruik te maaken. De Europeërs worden uit 's Konings keuken gefpijsd. Men heeft een uitfték in de gedaante van eert Balkon gemaakt, waarop zig de Koning, zijn hofftoet en de Blanken bevinden. De gemeene Negers ftaan beneden, rondom dit Balkon, de Afgezondenen van elke ftad op zig zeiven aaft hunne plaats. Men heeft eene menigte Europeefche ftoffen , desgelijks brandewijn > als mede Bosz, welke in ftrengen, ter waarde van 2 rijksdaalders , aaneen gereegeh zijn,insgelijks allerhande eetwaaren op dit Balkon. De Koning roept e'e'nen der Kabosfiërs bij zig; deze komt op handen en voeten kruipen, en ontvangt des Konings . bevel,het welk dan gewoonlijk daarin beftaat, dat hij zo en zo veele ftrengen Bosz, Partticswaa* ren, of wat het ook moge wezen, ncemen eii na beneden onder het volk zijner ftad zal werpen* Deze, die zijne lieden kent, geeft hen een*
wenk i



C 159 )
wenk, die reeds met opgeheven handen de dingen wagten , welke komen zullen, en vangen alles op, wat na beneden word geworpen, vóór dat het op den grond komt. De Koning herhaalt dit met de overige Kabosfiërs, allen en elk een in *t bijzonder. Doch 't einde kroont het werk: het ijslijkfte van de barbaarfche gebruiken. Men heeft naamlijk 40 of 50 ongelukkige flaaven, (onverfchillig, of het krijgsgevangenen, misdaadigen of ingebooren flaaven zijn,) geduurende dat jaar, tot dit Feest bewaard. Vijf of zes zitten, fterk geboeid, beneden aan den voet van het Balkon, zien de geheele menigte zig vermaaken, en wagten met ongeduld de uitwijzing van het ijslijk vonnis. Te weeten, wanneer alles uitgedeeld is, wat op dien dag zal uitgedeeld woorden; dan worden deze offers na boven voor den Koning gebragt , die ze dan nog eens beziet, of het de regte zijn, en hierop bevel geeft, om ze ter dood te brengen, het welk met eene bijl op een' blok gefchiedt. Geduurende dien tijd ftaat één der Ministers met een theekopje, vangende zulks vol met bloed van deze ongelukkigen, het welke hij den Koning prefenteert. Deze doopt den uiterften tip des kleinen vingers daarin, en lekt hem met de tong af. De lighaamen worden alsdan rondom des Konings begraafplaats geworpen, en de hoofden op ftaaken rond daaromheen geftoken, waarmee1 de handeling van dien dag eindigt, welJk,e io of 14 maal herhaald word.
De-



De?e harbaarfche handelwijze fchijnt een zinnebeeld te weezen van het gebruik, dat eertijds bij hen ftand greep: te weeten, dat zij hunne overwonrie vijanden opaten. Dat zij zulks thans niet doen, en dat ze, nooit, rnenfchenvleescfi op de markt verkogt hebben, zo als eenige fchrijvers ons vernaaien, daarvan ben ik overtuigd. Vraagd men den Koning, waarom hij zulk een wreed gebruik niet affchaife , het welk nog buitendat voor zijne finantien nadeelig is , dewijl hij deze 50 menfchen, die jaarlijks ter dood gebragt worden, tog hadde kunnen verkoopen? dan is dit zijn antwoord : „ dat het hem niet vrij„ ftaat, zulk een gebruik te vernietigen, het „ welk zo oud was, als het Koningrijk zelf, eh „ dat hij, zulks doende, te duchten hadde, dat „ zijne onderdaanen tegen hem zouden opftaan.''
Een voorbeeld, hoe despotiek die Koning van Dahomet rëgeere , zal het volgende uitwijzen. Toen hij eens, in zijne Koninglijke praal, 's morgens op het Balkon wilde treeden, en voorbij die ongelukkigen ging, welke geketend aan dent Voet van het Balkon lagen, om op dien dag ter dood gebragt te worden, konde één hunner zig niet bedwingen, maiar zugtte, eft riep ovérluid: „ o! hoe gelukkig is tog deze, (de Koning) ert „ ach! hoé ongelukkig ben ik niet!" De Koning, hier iets van hoorende, vroeg, wat de Misdaadige gezegd hadde? waarop men 't hem te kennen gaf. Hierop draaide hij zig terftond om, én
zei-



zeilde: dat moet zeker geen domkop weezen; hij iief zelf diert flaaf op, beval, dat men hem zoude öntkluisteren, kleêren en reisgeld geeven, om herri tta" zijne Provincie te laaten vertrekken. Daar nü, wanneer de Koning iü het openbaar verfchijnt, eene menigte menfchen dringt, om hem te zien, eh hij evenwel de plaats weêr wilde vervullen van hem, dien hij zo even die Vrijheid zo grootmoedig had gefchonken, greep na den eersten uit den hoop, beval hem neêr te zitten, liet hem boejen, en nog dienzelfden dag
met de anderen ter dood brengen. Ik vraaga
U, wie tog der despotieke Koningen van Europa zoude dit, verfcheide maaien, ongewroken durven onderftaan?
Nu, ditmaal zal ik tog niet hef verwijt verdienen, dat mijne Brieven altijd zo kort zijn $ in deze hoope, dat Gij met mij tevreden zijf, ao als ik met de geheele waereld, ben ik, enz*
AGTSTE B R 1 E F,
Hoofdfört CHRISTÏAANSBTJRG op de Kust GVt&EA ,deti 16 Oclober 1785.
Jn mijnen laatfteri van Fida, den 28 Maart. T 785. zond ik U eene befchrijving mijner reize L van



wm Prinztnfle'm tot Fida, waarin ik U een taa> rnelijk uitvoerig verflag. deed van de Europeërs 20 wel, als de inboorlingen dezer plaatze. Laate ik nu zaaldijk de gebruiken en zeden verhaal en van die Natie , welke rondom ons Hoofdfort woont, wier naam Akraërs is, en welker land in haare moedertaal Gah genoemd word.
Maar vooraf moet ik U nog melden, dat ik, deneerften^r// dezes jaars 1785,met de Brigantijn Ada van Fida na Popo terug reisde, aldaar aan land flapte , vervolgens met hangmatten deze reis tot Rio-Volta deed, mij daar liet overzetten, en mijne reis tot het Hoofdfort vervolgde, het Welk van Popo omtrent 50 duitfche mijlen waren, fiie ik in 6dagen heel gemaklijk aflag. Met de herhaaling van alle Forten, Logien en Negerijen wil ik mij niet ophouden, dewijl ik ze alle reeds hebbe aangehaald.
De kleeding der Akraêrs ftaat met die, welke aan de overzijde der Rio-Volta, aan de zo genoemde flaavenkust woonen, tot Benin toe meestal gelijk , doch verfchilt in eenige opzigten, vooral die. van de fraaje Sexe. De Mannen hebben een riem of band, welke of uit Leêr fierlijk gevlogten is, of uit een zilveren ketting beftaat,. of wel een fnoer koraalen boven de heup vast gemaakt. Daardoor trekken zij een kleine ftrook. iatoen of linnen, of wel zijde-ftof van omtrent een halve El breed,, en. 2 Ellen lang, door de feeenen,. en laaten die enden van vooren en agte-
pea



-ren afhangen. Hoe langer die agter af hangt, des te fraajer. Deze bedekking, die eigenlijk beftemd is, om de fchaamdeelen in een eigenlijken zin te bedekken, en 't welk , naar alle gedagten , hunne eerfte bekleeding mag ge» weest zijn, dewijl een eenig blad van de Pifangen toereikend is, om deze plaats te bekleeden, is voor eiken volwasfen Neger eene noodwendigheid , welke ook' elk Huisheer zijnen flaaven inoet toeftaan. In de landtaal word dit genoemd Tak/a. (cf) Voorts hebben ze nog een grooter Panties of ftuk ftof, het welk voor een volwassen Neger 3 ellen lang en breed moet zijn, dat ze Mammale noemen. Dit dient hen 's nachts tot een bedkleed , *s morgens voor een flaaprok, en overdag voor ftatie. 's Morgens, wanneer het hier wat koel is, flaan zij het geheel om 't lijf, laatende niet dan den éénen Arm daaruit hangen; in tegendeel zoude het overdag, •en in gezelfchappen, tegen de welvoeglijkheid aanloopen , om het bovendeel des lijfs ergens mee te dekken. Alsdan word het na beneden
ge-
(a) Wat de reisbefchrijvers van heel naakte Zwarten hebben gezegd, moet van dezen, met een Takla bekleedden verftaan worden; want ik geloof, dat het gebruik daarvan , zop niet van oudsher in zwang, nogtans langer, dan de Europeërs hierheen kwamen, .plaats gehad hebbe.
L a



t 16*4 5
geflagen, en aan de linke zijdé wat ingftoken; maar, dewijl dit niet vast houdt, zo gaat het gëftadig los, wanneer ze zig veel beweegen; weshalven zij genoodzaakt zijn, om het geduurig wéér vast te maaken. Dikwijls openen en maaken zij het toe voor tijdverdrijf, of om eén hand* gebaar te hebben, even als bij ons de Dame* den waaijer. Het foort van Mof, waarvan de Panties gemaakt is, bepaalt den rijkdom of dè voorrechten van den éénen man boven den anderen, even als bij ons de Officier van den Zoldaat ©nderfcheiden is. Doorgaans zijn het groïfe boomwollen ftoffen, welke van Oostindien herwaards komen, of gedrukte katoenen % chitfen, halfzijden èn zijden ftoffen.
Wanneer een Neger deze twee, den Takla en Mammalc heeft, dan is hij gekleed. Ten overvloede en tot ftatie daarentegen (want 00jj. heerscht de pragt,) zijn 'er nog verfcheide dingen nopens de kleeding des Negers aan té merken. Alle Negers fcheeren hun hoofd, de Oude, welke grijze hairen beginnen te krijgen, heel kaal, de jongere daarentegen laaten 'er iets van ftaan. Zij tekenen van te vooren met krijt op het hoofd de fïguuren, welke zij willen laaten ftaan, en weeten de tusfehen ftaande hairen zo handig uit te haaien, dat men zig moet verwonderen: veelen hebben grondtekeningen van forten, bloemen, bloémftukken enz. op 't hoofd. Eenigen maaken zelfs aan de ftaandè hairen een
klei-



kleine bel van goud vast. De plaatzen, welke gefchooren worden, moeten, ten minden a!lc agt dagen vernieuwd worden: Voornaamen laatea zig dagelijks fcheeren. Aan de plaatzen behalven bet hoofd en den baard, alwaar bij volwasfeneu ook hairen pleegen voort te komen, dulden de Jaegers van beiderlei geflacht volftrekt geene hairen, en zelfs het draagen van een baard is bij zeer weinigen flegts in gebruik, laatende jonge krijgslieden dien meest ter langte van drie duimen aan de kin groeijen. Hij is altijd zwart, maar komt anders taamelijk nabij den baard van een Europeer.
Hunne overige ftaat verfchilt bij den ée'nen e» anderen zo zeer, dat men 'er een geheel boek van konde fchrijven, indien men alle wijzen van opfchik wilde aannaaien. Eenigen draagen oorrifigen naar de Europeïfche manier; anderen eea halsband van koraalen, inzonderheid de Krepeërs* Zij maaken een foort van koraalen van witte mosfelfchelpen, die ze op een' fteen tot dit gebruik flijpen. Andere zeer Voornaamen hebben een ruim, tot over de borst na beneden hangend fnoer van duimdikke echte roods koraalen; (£)het welk hen wel de Waarde van twee Mans-flaaven (aao •rijksdaalder*) bij de Europeërs kosten kan. Die
va»
£#) /fis npHtis linn.



van eene voornaame afkomst zijnr, draagen mede om de hand en aan den hals Jgrien, een foort Van koraalen, welke van ingelegd werk gemaakt zijn. Daarin ftellen zij de grootfte Waarde. Eene enkele van zulke koraalen ter dikte van een vinger, en een duim lang, zoude zomwijlen de Waarde van zeven menfchen beloopen, daar eene andere van dezelfde foort niet boven de Waarde van een Once gouds gefchat wordt. De rede» waarom de eerfte zo veel duurder is, is deze, om dat ze van dezen of dien grooten Generaal of Koning gedraagen is geweest, en, hoe meer men zulke voornaamen Perzoonen kan optellen, wien ze gediend heeft, of in hoe veele merklijke veldflagen zij mede geweest is, des te grooter is haare Waarde, 't Gemeen van onzen Europeïfchen Adel is dus niet alleen groots op hunne voorvaders! Deze kunst, van ingelegd werk te maaken, is of verlooren gegaan, of hier nimmer geweest. Men konde mij gansch geen berigt. geeven, waar zë deze koraalen aller eerst, van bekomen hadden, 't Is mogelijk, dat.in de gouden eeuw der Egijtenaaren eene gemcenfehap tusfehen dezen eh' de Negers der goudkust plaats had. Ja men vermoed, en misfehien niet zonder grond, dat de Goudkust, het Ophir is, waarvan in 't Oude: Testament gewag gemaakt word, alwaar Koning Salomon zijn Goud, Elpenbeen, Aapen enPaauwen liet haaien, (i Koning. IX. X. 2 Chron. VIII.) Maar tegenwoordig, en zo lang als de Europeërs



ers "hier verkeerd hebben, fjedert 145a) ,ïs 'er geene gemeenfchap of handel heen geweest.
Om de Armen draagen de Negers menigmaal «ene menigte ringen of armbanden. Die zijn of van elpenbeen of koper, mesfing, of deze beide metaalen zijn in malkander gefmeed, of van ijzer vervaardigd. Zij hangen heel los, menigmaal wel 20 fluks, wanneer ze van elpenbeen zijn, óp den Voorarm; anders hebben zij, zomwijlen, mede ée'nen in het midden van den bovenarm, Welke het dikke vleesch zo geweldig prangt, dat, zoo een Europeer dien aan had, men eene verderving moeste duchten ter plaatze, waar hij zit. De vingers zitten insgelijks vol ringen., inzonderheid de duimen. Die zijn, even als de Armbanden, van allerlei foort metaalen gemaakt, doch meestal van.zilver of goud. Menigmaal hebben de ringen aan de duimen eene kroon, welke een' duim lang zijn kan, en als eene grenadiersmuts omhoog ftaat. Beneden de knie heb* ben ze, zomtijds, een fnoer koraalen, wiens draaden van fchors in bosjes, waarin verfcheide knoopjes moeten gemaakt zijn, na beneden hangen; van deze nogtans pleegen zij zig dan alleen te bedienen, wanneer ze op reis willen gaan.
De' opfchik der fraaije «Sexe verfchilt itï •allen deelen ' van dien der Mannen. Eene zwarte Dame, zal ze wel aangekleed zijn, heeft op zijn minst twee uuren noodig, om alles in eene behoorlijke orde nopens L 4 haa-



Cm)
haare kleeding te brengen. Het hoofd neemt hier, insgelijks, den meesten tijd weg, welk •zij op allerleie wijze fierlijk weeten op te fchikken. Zij fcheercn het, even als de mannen, in figuuren, doch van dezen in een onderfcheiden fmaak. Op de kruin laaten zij, gemeenlijk, een breede kuif ftaan, waarin zij eenig ftofgoud ftroo, jen t het fpits eener roode ftaartveer van papegaajen, en menigmaal ettelijke halmknoppe» Van riet vast maaken; naa dat het ganfche ligchaam wel gewasfchen, en met een foort van Welriekend vogt, dat ze'uit een' boom trekken, in de hooger in het Iand gelegene ftreeken wasfende , CO befmeerd hebben, moet daarop het blanketsel eerst gedaan worden. Daartoe dienen ?l}e fuorten van verwen; de vitte is de gemeenfte, uit een fijner kleij of Bolus beftaande.' Blaauw hebben zc van de Europeërs, en is Berlijnsblaauw. Zij zetten ze met water aan, zo als de fchilders pleegen te doen; alsdan hebben zij al'erleie figuuren in hout gefneeden; dezq doopen zij in de verwe, en zetten ze op het voorhoofd, de wangen, kin, borsten, den buik, de armen en voeten- Het aangezigt moet kosbaarer ver^ wen, dan blaauw en groen hebben,maar de overige
Cc) Ik heb zo gelukkig niet mogen zijn,van dezen Boom te zien. Voigens de befchrijving, welke mijn Neger mij düafvan konde geeven, is het een Crctott.









C 169 >
flge Iighaamsdeelcn met een geringer wit voor lief neemen. Menigmaal, wanneer ze niet veel tijd hebben,doen zij't alleen in't grof met de vingers, zo als de mannen ook altijd pleegen te doen; maar, wanneer bet 'er op aan komt, om in het openbaar te verfchijnen, dan worden drie of vier andere Dames geroepen, om teoordeelen, welke figuuren men moete gebruiken , of hoe de kleuren best gefchikt moeten worden. Mij dunkt, zij verfchiilen in dit ftuk van onze Europeïfche Dames, welker natuurlijk Colorijt door den tijd vergaan is, en dat ze nogtans, gaarne, door de kunst willen vergoeden, indien het heimelijk kan gefchieden. Dit in orde gebragt zijnde, gaat men tot de kleeding over. Eene menigte koraalen-/meren yan glazen-koraalen van verfcheide kleuren, een kléin foort van llekhoorntjes, uit het Koningrijk jfsfianthee komende, blaauwe lazuur - koraalen , gefleepen agaat enz. komen daarbij, en worden over het ganfche iighaam jTaan den hals, aan de handen, heneden aan de beenen enz. verdeeld, zo dat aan den hals en de handen de meest kostbaare komen te zitten: voords zilveren, of zelfs wel armbanden, in plaats van de armringen der mannen, met daaraan hangende ftukken gouds, als Louis d'or of Johannes, welke zij van de Europeërs inkoopen. De vingers zo wel, als de teenen worden vol gouden en zilveren ringen geftoken. Om de voeten, ter plaatze, waar wij de fpoosen pleegen te draagen, word een fterke heugel van zilver L 5 g*>



C 170 )
gehaakt; welke wel 16 lood of een pond zwaar kan zijn.
Zij hebben, even ah? de Mannen, haar Takla, uitgenomen dat dit niet boven eene kleine hand breed is; doch dit laaten ze niet na vooren omJaag hangen, maar flaan de flrook om; na agteren word het als een bal opgerold, dewelke, wanneer 'er de groote Panties oven heen komt, na een' zadel gelijkt, het welk mede denzelfden dienst doet, als deze, dewijl ze 'er de kinders op laaten rijden, wanneer ze die, bij haare bezigheden, bij zig willen hebben. Over dezen Takla komt alsdan de groote Panties, (Mammals) welke de grootte heeft als die van haare mannen, te weeten drie Ellen in het vierkant. Deze word over de heupen geflagen, zo dat hij zeer wel zweemt na de korte vrouwe-rokken. De opening van den overflag is na vooren, zo dat in het gaande knie, en zomwijlen nog meer zigtbaar word. Daar nu dé Europeïfche ftoffen nooit drie ellen breed zijn, zijn ze genoodzaakt, dezelve aan een te naaijen, het welk door middel van een ^kunstigen naad gefchiedt, die juist den zadel moet kruisfen, welke, zomwijlen, met zijde bloemen van verfcheide kleuren doomaaid is.
i De Panties zelf word, door een gevouwen zijden doek boven de heupen vast gebonden,jn wiens knoopen voor de Regio critica een groote bondel zilveren üeutels, kleine klokken, en
fpaaa-



C 171 )
ipaanfche rijksdaalders hangt, welke'onder het cgaan zulk een gekletter maaken, dat men de Dame eenige hondexde fchreden ver kan hooren, wanneer ze in 't openbaar verfchijnt. Om het bovenlijf word nog een even zo grootte Panties, als het onderlte, onder de okfels geflagen, wiens uiterst einde over de fchouders word geworpen, en over den rug afhangt. Dit moet altijd van fijne ftof gemaakt zijn, of van Chitsi óf zijden ftof, of fijne oostindifche doeken.
Niet zelden parfumeeren zij zig ook even zo wel, als onze bevallige Heeren,tot welke einde men, in de meeste huizen, tot dit gebruik gemeenlijk civetkatten (d) onderhoud, van welke men, weekelijks, het welriekende vet uit de. hiertoe beftemde beurs, door middel van een kleinen lepel neemt. Bij gebrek van dit vet, wegens het menigvuldig gebruik hier duur genoeg zijnde, neemen zij eene ganfche beurs van dat Dier, hangende die om den hals; en mogtoii ook deze ontbreeken, dan brengen de Bergnegers een foort van bladen , die van ons fteenkruid (e) in reuk en gedaante bijkans evenaarende. Deze vlegten zij fierlijk tot roozen, hangende dezelve zó wel tot fieraad, als om den reuk, voor de borst, in plaats van eene beurs.
Eene
(<sO Viverra Zibetha linn. Asperula odorata li»in.



C 172 >
Eene Dame van Staat (zie de eerfte figuur) heeft boven dat nog eene menigte lieraaden om, welke alle te befchrijven te Wijdloopig zoude weezen. Gemeene vrouwen hebben ook wel twee groote Panties, maar de overige pragt ontbreekt haar of ten deele, of in 't geheel.
; Wanneer eene vrouw gelooft, dat ze zwanger is , dan verandert zij terftond haaren opfchik. Zij laat van dien tijd af haare hairen groefen, befmeert zig met geen vet meer, en legt al het goud en de koraalen af. Daartegen krijgt ze van de Priesteresfen een foort van lobben, de eerfte maanden om de handen, vervolgens om de kmè'n, en eindelijk dikke wrongen om de kneukels. Die lobben zijn dikke linten, van een zagt foort van fchors, wier enden halve Ellen lang na beneden hangen, en vol knoopen zijn, waarvan elke iets bijzonder goeds bewerken zoude bij het baaren, of aan het kind: zij zijn met de Fetis-kleur of roode aarde befchilderd. Eenige Familien zijn gedrongen, een vel van een reebok, geduurende die zwangerheid, bij zig te draagen, het welk ze niet mogen afleggen, en, in geval zij werken, op den rug hangen. Hoe meer haare bevalling nadert, zo veel te grooter is bet getal haarer Amuleten van de Priesteresfen, welke niet nalaaten, voor gereed geld, haar eene menigte goeden raad en zegen mede te deelen,ja dagelijks komt eene vrouw, en ftrijkt en drukt
baar



C*73)
haar op het bïoöte lighaam met de handen, «»
dat men zou gelooven, dat haare wijingen meer natuurlijk nadeel, dan zedelijk nut doen moesten. In de laatfte agt dagen fmeeren zij haar hoofd met een zagt gemaakten rooden Bolus, of Hei-aarde, zo vol in de hairen, dat het na eene muts, met pek beftreeken, gelijkt,leidende haar, overdag, in Procesfie door de ftad. Deze iriüts mag ze niet afveegen, dan naa de de bevalling. (Zie de derde figuur.)
Ongehuwde vrouwen draagen altijd, zelfs in de grootfte ftatie, flegts een groot Onderpanties 5 het bovenlijf moet altijd bloot weezen. Ja , de Adampers mogen nooit meer, dan e'e'n Tdhla draagen, (zie de tweede en derde Figuur,) tot dat ze verloofd zijn, of haar zo genoemd huwlijksgebruik volbragt hebben , daarin beftaande, dat ze een zekere, groote offerhande aan den Fetis moeten doen. Om dat dus haar de kleederen, tot op een kleine ftrook na, in dien tijd zijn verbooden, zo draagen ze des te meer en kostelijker koraalen. Tot dat einde hebben ze zes of agt fnoeren gefleepene kornalijnen, Cf) waarvan elke een' duim lang, en een' vinger dik is, en welke bij de Europeërs drie ftuivers kosten, waaraan zij haare Takla' vast maaken. Zulke moeren
Cf) Doch eigenliijk zijn het flegts Agaattp, welke men dien naam heeft gegeeven.



C 174 3
ren koraalen kunnen op drie oneen gouds te ftaan komen.
■ Kinderen van bei-derlei geflacht kunnen, zonder fohaamte, tot in het agtfte jaar allerwegen loopen, zonder dat zij ergens iets anders, dan koraalen draagen. 'T is aartig om te zien, hoe ze de handen van heel kleine kinderen zo wel, als hunne beenen met zeer dikke koraalen weeten te behangen, zo zelfs, dat die arme fchepzels, zomwijlen, wegens die koraalen niet kunnen gaan. Mogt het gebeuren, dat het eerfte of tweede gebooren kind eener vrouwe kwam te fterven ; dan moet voor het derde inzonderheid zorg gedraagcn worden. Tot dat einde wordt eene menigte mosfels, Hakken en ander tuig in deszelfs hairen vast gemaakt, welke niet eer daaruit weêr mogen genomen worden, vóór dat dit kind over de drie jaaren is. De hairen mogen, geduurende dien tijd, niet gefchooren worden.
Te Fida zag ik eens eene flaavin, welke zeer verre uit het land gebragt was, en eene koraal, een' vinger dik, in de onderlip droeg, die tot dat einde als eene oorlel doorboord was. Zulke zonderlinge klugtige Moden ziet men hier dagelijks, wanneer flaaven van verre afgelegene gewesten aankomen. Alle Di/nkoërs, (een Land agter het Koningrijk Jsfianthee liggend,) zijn met infnijdingen over het ganfche lighaam, of wel alleen in 't aangezigt getekend. Zij hebben dan ,oqk daaromtrent weêr hunne bijzondere Moden,
za.



zo dat men aan deze tekenen kan weeten, var» welke Natie en Waarde zij zijn ; daarenboven hebben zij nog hunne bijzondere Familie-tekenen. De goedaartigfte flaaven zijn die gëenen, welke drie ftreepen aan beide zijden van het Weezen tot beneden op de heupen hebben ingefneeden. Over het algemeen genomen, zijn de Negers wél gemaakt; men vind zelden, of bijn& nooit, mismaakte lieden onder hen;, weshalven men wel eens gedagt heeft, dat mismaakte kin* deren, terftond bij de geboorte, van kant geholpen wierden: maar ik weet met zekerheid, dat dit volftrekt onwaar is. De Akraërs hebben ongemeen fijne gezigts - trekken; maar ze zijn zo^root en fterk niet, als de Krepeërs. De Bergqegers erl Asfiantheërs zijn, altijd, van een donkerer zwarte kleur; ze zijn vlugger, dan de ftrand-be* wooners, en doorgaande van een bevalliger fta& tuur. Het is wel zo , dat de omtrek van het* Weezen aller Negers, alleszins, van dat der Europeërs verfchilt; maar hier en daar vind mer* nogtans Weezens , die, hunne kleur uitgezonv derd , zelfs in het midden van Europa, voos fraai] zouden doorgaan. Zij hebben in het algemeen iets, dat na een' aap trekt, gemerkt des kaakbeenen en kinnebakken meer uitfteeken, daa bij ons, en de neusbeenen kleiner zijn, dan de; onze ; welk laatfte aanleiding heeft gegeeven, om te gelooven, dat de moeders de neus van een kjnd, zo dra als hei gebooren wierd, oogenblik-
lijk



Cï70
lijk indrukten, 't welk evénwel, als nieer defgelijke berigten, verdigt is. Hier zijn, hoe we! zeldfaam, Negers,'wier neus tegen de beste Eufopeefche brandewijns-neus zou durven meetem "Wanneer die zeer vlak is, dan gaan de neusgaten niet als bij ons met de neus in de langte, maar 3n de breedte, en dit flag van Negers heeft altijd zeer dikke, vooruitfteekende lippen. Hunne gezigtstrekken zweemen zeer wel na de Weezens der Jooden. Hun hair is nooit fluik, maar altijd als Wol, kroes en zwart, doch zeer zelden ziet men evenwel ook, dat het heel ros is. Indiert het, bij aanhoudendheid, uitgekamd word gehouden, groeit het ter langte van een halve El, maar 't is niet wel mogelijk, om het effen te houden. Het kroefe hair of de Wol, de platte neus en de vooruitfteekende lippen blijven, altijd, de kenmerkfehetzende tekenen der Negernatie. De hairen onderfchciden hen bijkans alleen van de Moorert, aan de overzijde van Senegal aan de Marokkaan/the kust woonende, die menigmaal met de Negers voor eene zelfde Natie wordenj gehouden, maar van welke zij grootelijks verfchillen.
Nopens de zwarte kleur der Negers hebben de Natuurkundigen hun hoofd grootelijks gebroken* de vroegften hunner, welken, naar mijn oordeel, naast bij de zaak kwamen, fchreevert zulks aan de ongemcene hette, die hier aanhoudend heerscht* toe j daar anderen zeggen, dat het nakomelingen"
wa-



C T77 )
waren van Cain, den broedermoorder, wiens Familie met de zwarte kleur, als eene ftraf, getekend zoude zijn. Nog anderen maaken ze tot afkomelingen van Cusch of Phut, één' van Chams vier zoonen, Qg) die van deze kleur zoude geweest zijn; en nog anderen willen, dat de eerfte Neger als een basterd uit een' Europeer en een foort van aapen ontftaan ware enz.
Naar mijn gevoelen moet men het ontftaan van deze zwarte kleur der Negers zo wel aan de lugtftreek, als aan eene bijzondere oorzaak toefchrijven. Alle Natiën, hoe meer zij de Linie naderen, zijn meer of minder bruin; de Spanjaarden en Portugeefen zijn bijkans van dezelfde gefteldheid, als de Mulatten, die uit eene Negerin en een Noordfchen Europeer in Africa geteeld zijn, ja tot in het derde genacht, van Europeërs met deze, eerst uit Negerinnen geteelde kinderen, kan men bijna het onderfcheid tot de roode wang toe, die de Africaanen nooit krijgen, al waren zij oorfpronglijk van Europeërs van beiderlei gedacht voortgekomen, naauwlijks merken. Maar, wanneer deze brandende lugtftreek. de oorzaak van der menfchen zwarte kleur is , waarom zijn dan te Peruanen, Mexicanen, Gu-
ja-
Cjf) Esfaij on the jlaverij & commeree of the hutnanfpeeits &e. Philadelphia iq%6. pag. 116. M



C 178 )
jenen en overige bewooners nabij de Linie itl Columbien van eene donkere koperkleur, en niet zwart, als geen en? Waarom hebben de Negers wol op het hoofd, en geen hairen, als de Columbiers ?
Ik denk, dat men hieromtrent niets zekers kan beflisfén; inmiddels fchijnt dit immers zeker te zijn , dat de hette niet alleen de oorzaak der zwarte kleur is. Men weet, dat de kleur der menfchen in het flijmig lighaam (corpus musco» fwn) onder de opperhuid ligt. Mogelijk reisde de ftamvader der Negers door de Lijbifche woestijnen, alwaar zijn lighaam te eenemaal voor de zon bloot ftond, zonder dat een verkwikkende dronk zijn bloed, in de uiterfte gesting zijnde, kon verkoelen. Hij waasfemde zo lang zweet uit, als zijn bloed in ftaat was, om nog eenig vogt af te fcheiden ; maar dit ophoudende, en zijne zweetgaten, wegens de aanhoudende zon, geftadig, meer en nieer verwijd wordende, drongen de donker-gekleurde bloèddeelen zelfs door de huid, vervullende het flijmig lighaam met hunne kleur. Het bloed nam zelf eene ongelijk donkerer kleur wegens gebrek van vogt aan , en dc Hairen krulden, om dezelfde rede en om het voortduuren der hette, even als onder
het krulijzer van een hairkapper. 'T is
wel te begrijpen, dat deze verandering geen werk van éénen dag was. Jaaren, misfchien eeuwen,behoorden daartoe. Maar, zült Gij vfaagen, indien
dit



< *79 )
dit 20 ware, moest men dan dergelijk iets tharls nog niet zien, gemerkt 'er Europeërs zijn, welke halve eeuwen in Guinea zijn geweest? Mijn antwoord is: neen! Geen Europeer kan ooit aan een zo groot gebrek van vogten bloot gefteld worden, dat hij een langen tijd bloed zoude zweeten; (Ji) en voor een korten tijd is de verandering zeer gering : trouwens, de meeste Duitfchers en Deenen krijgen eene vuil-geele kleur aan die deelen, welke voor de zon bloot ftaan, indien ze zig hier een tijd lang hebben opgehouden. Ook zoude'er, natuurlijkerwijze, meer tijd toe behooren, om noordfche Europeërs in Negers te veranderen, dan toen voor den ftamvader der Negers, welke waarfchijnlijk een man uit Afie was, en dus alreeds eene olijfkleur had, noodig was. Hier hebt Gij mijne Theorie nopens het ontftaan van de kleur der Negers: kunt Gij mij een betere geeven, welaan ! ik ben tevreden! Maar kom met geene basterden van Aapen voor den dag: dit Hete zig alsdan flegts hooren, wanneer de Negers geene redelijke vernjogens beza» ten, dewelke, zoo ze over het algemeen den.
Eu-
CA) Mij gebeurde dit zelf eens op eene reis, dat het hemd op de Armen door het zweet bloedrood .gekleurd was, waarfchijnlijk daarvan gekomen zijnde, «lat de bedekking voor de zon hier te dun was. M A



C i8o>
Europeer niet te boven gaan, met hem nogthans ih alles gelijk' ftaan. Cf)
De Taaien der Negers verfchillen grootelijks van alle de Europeefche in haar beloop en uitdrukkingen. Ze zijn zeer menigvuldig, zo dat ik vastelijk geloove, dat 'er in Afrïca meer dan 30 onderfcheide foorten van zijn, de ontelbaare verfcheidenheden niet gerekend. Alle hebben met de taaien der meeste wilde volken, of derzulken, die hunne taal alleen bij mondelijke overleveringen leeren, dit gemeen, dat ze gebrekkig aan woorden zijn, en deze voor het grootfte gedeelte met klinkers eindigen. Tot een voorbeeld wil ik eenige woorden uit de drie gebruikelijkfte taaien bijbrengen, welke hier nabij en onder ons gebruikt worden, wier landen niet boven de 00 mijlen verre van elkander gelegen zijn, en waarvan de taaien nogthans onderling zo zeer verfchillen, als Nedcrduitsch en Fransch, en de Negers, zoo ze geen Duitsch en Fransch verftaan, zijn gedrongen, om een'Tolk te moeten gebruiken.
Ne-
(j) In de vooraf aangehaalde verhandeling, Esfaij on the Jlaverij &c. word een Engelsch gedicht van eene Neger-flaavin in Boston aangehaald, het welk, wegens zijne leevendigheid, den poctifchen geest deZer Negerin duidelijk aanwijst.



Neder duitsch. Akraisch. Asfianiheisch. Kreptisck.
Hoofd. Ithu. Otri. Ota.
Oog. Hinmii. Wannua. Onuku.
Neut. Gungho. Ohünrij. Amonthi.
Mond. Onabu. Wanu. Onu.
Oor. Toij. Uwasfo. Otuh.
Tanden. Hagennedij.'Uisfe. Adu.
Arm. 'Nindeh. Ofa. Asfij.
Vinger. Mndeh - bi. Allowij.
Buik. Musfu. Uafnu. Domma.
Schenkel. Nanne. Onana. Affoh-
Brood. Abullo. Abodo. Apnhae-
Water. Nuh. Jrasfua. ïtchi.
Visfehen. Lob. Agünrrij. Alla.
Eijeren. Uvaule. Akokokkrisfa. Koklofifa.
Turksch koren. Ablé. Abró. Blofoë.
Gierst. Mi. Kokothé. Lili.
Huis, TJiiun. Odanni. Homma.
Lepel. Avalé. Atré. <3atj.
J?ijp., Fluit. Bla. Tabacinnij. TamafL
Mes. Kakla. Zikkang. Ha'.
Vuur. • La. Egia. Dio.
Hout. Lab Jngena. Na kc
Europeer. Blofunnij. Obróng. Jewuddé.
Neger. Mudihn. Onupatuntün. Amaibo.
Ijzer. Dadethie. ——- Ojah.
Sabel. Kranthe. ; — Eba'.
Pifang. Araadah. Abrodch. Ablodin,
Bakko. Aquaduh. Karatt, .
Geweer, Tnlh OtXüo. Om.
M 3 Kom



C 182 )
SféierdültscK, Akraisch. Asfiantheisch. Krepcisch. Kom aanftonds Ba biane ne Bram, prim, Waka-
veder! nüh! prim prim! bah!
Hoe veel kost Onine inghe Wadde otong- Nuoke-
dit? oheh? nesfeng? nénne 0-
flettio!
Hunne Levensmiddelen komen voort, deels uit het Rijk der planten, deels uit dat der Dieren. De Strand-negers bouwen de Turkfche Tdfwe in overvloed. De vrouwen wrijven hem klcen op een'fchuins Iiggenden [teen, met een anderen,de gedaante van een Cijlinder hebbende, bijkans als onze fchilders hunne verwen; dit koorn zetten zij altijd vooraf in 't water, wrijven het tot een fijn -deeg, laaten het een' nacht gesten, en bakken 'er, den volgenden morgen, in een grooten platten pot {Bojang) met leem beftreeken, brood van, het welk bijna den fmaak heeft als ons roggebrood. Of zij neemen een' lepel vol van dat heilagen deeg, doen het in eene pan met kookenden palmolie, laatende het daarin tot een' koek bakten, welke koeken hier bekend zijn onder den naam van olikoeken of fmeerbollen. Ook rollen «ij wel dat deeg in bladeren der Turkfche tarweairen, kooken het in een pot met water, als een podding, en noemen het alsdan Kummif, kankis der Europeërs. Dit foort is hun natuurlijk brood. Het bakken hebben zij eerst van de Europeërs geleerd, gemerkt men nergens , ter plaatze waar geene Europeërs zig ophouden, bakovens
aan-



C 183 )
aantreft. Van grof gewreeven turkfche Tarwe kooken zij insgelijks een foort van ftijve grutte, die den naam van Gigi draagt, en welke de dagelijkfche fpijs en het brood aller Strand-negers uitmaakt. Voords kooken zij mede van zeer fijn gewreeven koorn, het welk i\ uuren ftaan moet, om zuur te worden, eenen brij, welken men Flatta noemd, die een gezond voedzel is.
Zij hebben verfcheide Moeskruiden, als de bladen van den eetbaaren Hibifcus, (Jt) den Cor-chorus, (/) en de Cleome; f» van dezen kooken zij een foort van kool, welke men als een vogellijm, eenige ellen lang, uit de fchotel kan haaien, en die 'er juist niet heel fmaakelijk uitziet. Voords hebben ze nog den Jams, de Pifangen en Bananen , en inzonderheid Stok-jams, («) welke in zandige opene velden tiert. De Negers eeten dezen inzonderheid gaarne, wanneer hij over het vuur als kastanjen is gebraaden. Kleine Millie% cïMah O) in de Negertaal, teelen zij insgelijks, doch niet in zulk eene.menigte, als de Turkfche tarwe; dien gebruiken zij zo wel, om 'er brood van te bakken, als bier van te brouwen. Van
vrug-
(£) Htbiscus efculentus linn. (/) Corchorus olitorius linn. {m~) Cleome pentaphijlla linn. («) Jateopha Mannihot linn. £0) Holcus bicolor linn.
M 4



C 184 )
vrugten, welke groen gegeeten worden, is hier de ruimte; de gemeende zijn deBacco, (f) Papaijen, (q) Ananas, (r) Citroenen, (s~) en andere meer.
De Akraèrs, even als de meeste ftrandbewooners , geneeren zig met visfehen, zo wel op zee, als in de rivieren. 'Er is een groote menigte 'van, welke zij, deels verseh, deels in de zon gedroogd gebruiken. Onder allen is de haring overvloedigst: 'er kunnen dagen zijn, wanneer men 40 haringen voor één' duiver kan koopen. In Julij en Augustus komt hier mede een flag van trekvisfehen, welke men Slnkefu Qf) noemd a in zulk eene menigte, dat de Kano's , menigmaal, zo bekaden terug komen, dat deze naauwlijks boven water gehouden kunnen worden. Deze droogen zij, en verkoopen ze duur genoeg aan de hooger in het land gelegene Natien. Hier is mede eene menigte van tamme en wilde Dieren, welke de Negers tot voedzel gebruiken, als varkens, fchaqpen, geiten, osfen, hoenders, kalkoenen, Turkfche eenden; en vart vilde Dieren verfcheide foorten van herten,
rheitiy
Cf) Mufa fapientum linn, Cq) Carica Papaija linn. Cr) Bromelia Ananas linn. Cs) Citrus medica linn, CO Scomberis Jpecief,



C 185 )
rheën, antilopen, wilde varkens, (u) liaaZen, doch, welke flegts half zo groot zijn, als de Europeefche , voords Buffels, Olifanten enz. even als de rivieren vol wilde eenden, (x) en andere eetbaare vogels zijn. Ook zijn hier patrijzen (ij) en kwartels , (z) maar welke van dien aangenaamen fmaak niet zijn, als de Europeefche.
De visfehen worden, of in palmolie met fpaanfchen peper (a) gebraaden, of tot een ragout gekookt, met de in fchijven gefneeden onrijpe vrugten van den Hibiscus, en eenigzins gedroogde, te vooren half bedorvene visfehen, waarbij dan nog wat palmolie, en braaf fpaanfche peper komt. Van zulk een geregt maaken de Negers zo wel, als oude Europeefche Kustvaarders veel werk; 't word Flati Flau genoemd, geevende den nieuw aangekomen Europeërs zulk een vies gezigt en reuk, dat deze alleen in ftaat zijn, om 'er misfelijk van te worden. Nog is hier eene menigte taskreeften of krabben. De Negers nee men 'er het vleesch uit, hakken het kort, mengen het met ander vleesch en kruid, dat is, Kar-
da-
(u) Sus Barbirusfa linn.
(ff) Waar onder voornaamlijk de Anas viduOr
ta linn. (ij) Perdix Jène galen fis Brisfonïz. (z) Tetrao /pee. nova. (a) Capficum baccatum linn.
M5



08r5)
damom of Paradijskoorn, hier Mahguette (*,J genoemd , of wel een foort zwarte peper, van de bergen komende, doen het weêr in de fchulp, en roosten het, waarop het dan een zeer lekker geregt is, het welke zij kot inkim noemen. Een ander Geregt, dat ze den naam van Inkim geeven, maaken ze klaar, wanneer ze een fchaap of geit Aagten. Zij neemen een' pot, waarin zij eenige handen vol zout en fpaanfchen peper doen, en ontvangen daarin het bloed van 't geflagte Dier, terwijl zij het, geduurende het loopen, geftadig fterk omroeren, tot dat het ftremt, alsdan laaten zij het over 't vuur wat uitwaasfemen, en hierop is het geregt klaar.
De Negers kunnen niet verdraagen, dat men Salade eet: vraagd men hen na de rede, dan geeven ze ten antwoord, dat ze geen gras eeten'als de Dieren. Zij houden niet veel van verandering van fpijzen ; wat hen op den éénen dag fmaakt, is hen alle dagen goed. Warme fpijs gebruiken zij tweemaal 's daags, 's morgensom 10 uuren, en 's avonds om 7 uuren, drinkende water, of wel hun bier toe. Den volgende morgen eeten zij, hier op Akra, een paar fmeerbollen.
Hun bier, dat men hier Pijtto noemd, (op zijn Negersch Madah,) brouwen zij van algemeen
koorn,
(£) Ammonium Grana paradifi linn.



087>
koorn, deti Mais of de Turkfche, tarwe. Dien maaken zij tot windmout, en gaan 'er, voords, zo mede om, als wij met het bier, uitgenomen, dat 'er geen hop bij komt. 'T is goed genoeg, gelijkende na ons dun bier, wanneer het drie dagen oud is, maar het heeft dit ongemak, dat het aanhoudende blijft gesten, en men het niet op flesfen kan aftappen. De. Adaërs en Popoërs zijn inzonderheid beroemd,van goed bier te brouwen.
Ten opzigte van den Godsdienst zijn de Akraërs, even als alle Negers der goudkust, afgodendienaars. Zij erkennen een Opperst Weezen, het welk de waereld en alles wat daarin is, heeft gefchapen, dat ze den naam Numbo geeven. Maar zij gelooven, dat dit verheven Weezen veel te voornaam is, dan dat het zig met der menfchen daaden zou bemoeijen: het hebbe daarom eene menigte mindere Goden gefchapen, welke op der menfchen doen en laaten zouden letten; en onder dezelven is, in de Guineefche gefchiedenis, de zo beroemd geworden Fetis. De Negers wenden zig altijd tot dezen met hunne gebeden en offerhanden, van gedagten zijnde, dat hij zo wel goed, als kwaad kan doen. Alle de Tempels en menigvuldige Afgoden bedoelen wezenlijk alleen de Eere van dien Fetis, al is het, dat ze een' vogel, eene flang, een' fleen, een' boom, of wat het ook zijn moge, als Godlijke Eerbewijzen. Aanleidende oorzaaken hiervan zijn deze:
ia



( 1S8 >
ïn. Fida, bij voorbeeld,zag men,dat de flangen, \velke zij thans aanbidden, eene andere venijnige Hang eens doodde op \ oogenblik, als deze op het punt Hond, van een mensch te bijten. Deze omftandigheid maakte de,Negers oplettend op dezelve, en bevindende, dat het een volkomen vreedzaam Dier was, hen buiten dat nog van de venijnige flangen, als hunne ergfte vijanden bevrijdende, zo beflooten zij: dit is de Fetis,oïmet andere woorden; hierin woont de Befchermgod ; wij moeten alles aanwenden, om hem in Eere te houden. Deze en dergelijke oorzaaken hebben den grondflag gelegd tot hunne Afgoden, welk alles dan door de gefleepenheid der Fetis-priesteren, die 'er altijd hun aandeel bij hebben, grootelijks is vermeerderd.
Wil iemand aan den Fetis offeren, dan bedient hij zig, altijd, van een Priester. Is, bij voorbeeld, iemand ziek, dan laat hij den Fetis vraagèrï- of hij weêr gezond kunne worden? De Fetis antwoordt, ja! hij raoete een fchaap, hoen, eij enz. offeren. Deze offerhanden worden op de kruiswegen geworpen, alwaar men 'er in menigte van zien kan. Menigmaal moet het hoen leevendig geofferd worden. Tot dat einde word een paal in de aarde geflagen, en het hoen daaraan vast gebonden, tot dat het of fterft, of van wilde Dieren weggehaald word, (c) Zomwijlen ko-
men
, CO De hier zo genoemde Boschhmd QCanis
Car-



C 189 )
men'ze 'er gemakkelijker vanaf, gemerkt hen ee* niglijk word opgelegd, om eenige kleine paaien op de kruiswegen in den grond te flaan, of moes en brood enz. daarheen te brengen. Wil men den Negeren beduiden, dat het nutteloos gefchiede, dat ze zulke dingen daarheen brengen, want
dat
Carcharias, L. Krang) der Negers doet 'er inzonderheid zijn Maal mede. Die behoort insgelijks onder de Goden der Jlkraifche Negers, dien niemand mag beftaan om dood te fchieten, hoe veele kinderen en fchaapen hij ook roove. Op Ningo onderhoud •men voor hem een' Tempel, die alle avonden met cetwaaren word voorzien, het welk ook deze gutaigeDieren fchijnen te weeteu, en ze van daar haaien. Die Boschhonden zijn ter grootte van Europeïfche Wolven, waarmede zij in alle hunne gedraaging veel overeenkomst hebben. Ze zijn zo vrijpostig, dat ze 's nachts, menigmaal, op den trap van het Fort liggen, en huilen. B« gebrek van voedzel gaan ze op de krabbevangst, terwijl ze, de branding ophoudende , de krabben, waarmede alsdan het ftrand bedekt is, den pas afihijden- Zij haaien, menigmaal, volwasfen menfchen weg, doch dooden ze terftond niet, maar fleepen ze eerst na hun nest Alle, die- ik zag , dat door zulk een Boschhond aangevallen waren, had hij met het aangezigt in zijn' bek gehad, ze op den rug gefmeeten, en du« weggefleept. .



C 190 >
dat ze immers zagen, dat de Fetis ze tog niet haale: dan antwoorden zij heel koeltjes: dat dit hunne zaak niet is; zij hadden het hem gegeeven, en hij konde het haaien, zoo hij 'er lust toe hadde.
De Negers hebben verder geene Feestdagen, dan hun Nieuwjaar, in Augustus invallende, en agt dagen duurende. Op dien tijd zijn ze half uitzinnig wegens vermaaken, danzen, zingen, drinken en fchieten , de eenige verlustigingen , die ze kennen. Boven dat viert elk een zijnen geboortedag, die alle weeken komt. Op dien dag fchikt hij zig beter op, dan naar gewoonte, befchildert zig met witte verwe, en, eenen witten lijfgordel hebbende, zo moet deze heden gedraagen worden.
Eene andere godsdienftige plegtigheid is hua Fetis-eeten. Deze verfchilt weêr, even als de meeste godsdienftige plegtigheden, in verfcheide landen. Ik wil U een voorbeeld geeven van den Labodeifchen Fetis, welke hier voor de fterkfte word gehouden, en, wanneer iemand daar tegen handelde, (zeggen de Priesters,; dan zou hij 'er, gewis, voor moeten fterven.
Wanneer dan verdragen van belang gemaakt zullen worden, bij voorbeeld, in oorlogstijden het fluiten van een vrede, of een bondgcnoodfchap van de ééne Natie met de andere, dan moeten de Voornaamlten dezer twee Natiën voor het vergaderde volk zweeren, of Fetis-eeten.
Tot



090
Tot dat einde komt men op eene daartoe beftea* de plaats bijeen. De Secretaris doet eene aaafpraak aan het vergaderde volk, betrekkelijk oj> de rede hunner bijeenkomst. Ten laatften vermaant hij ze, wél na te gaan, wat ze doen, en» een befluit alsdan genomen hebbende, ftaat dc Opperpriester van den Fetis op, roept den Onderpriester , om den Fetis te laaten komen, naar dat hij, vooraf, rondom in den kring met een foort van Lont, van zekere grashalmen gemaakt, gerookt heeft. De Onderpriester met den Fetis komende , dewelke, naar men zegd, de gedaante van een menfchen-hoofd hebben, en van masfief goud zijn zoude, zuiver met rood laken bedekt, in eene groote Wan op het hoofd des Priesters ligt, ftelt zig de Opperpriester als bezeeten aam Hij ziet met ftijve oogen den aankomenden Fetis te gemoet, huilt en kermt, maakt wringingen met alle leden, fpreekt aanhoudend tot den Fetis, welke hem, naar hij voorgeeft, antwoordt, maar het welke de ooren der Ongewijden niet kunnen hooren, en bidt zeer ootmoedig om vergiffenis, dat hij hem (den Fetis) in zijne woonftede, den Tempel, geftoord hebbe,
Naa veele gochelaarijén neemt hij, eindelijk, met beevende handen, de Wan van des Onderpriesters hoofd, zet ze op den grond, en maakt een wijden kring van gewijde afchc rondom de Wan. De Voornaamften der Natie, welke Fait zullen eeten, treeden de één naa den anderen in dien
kring,



C W 3
•£ring, naa dat hen de Opperpriester met zijne Lonf vooraf wél heeft berookt. Zij gaan driemaal rondom de Wan, in welken tijd zij eenige onverftaanbaare woorden prevelen, terwijl de geheele vergadering op eenen zeer af keerigen toon huilt, welken zij door het openen en fluiten van den mond met de hand maaken. Hierop gaat de Opperpriester weêr in den kring, neemt eene fles brandewijn, giet 'er iets van op den Fetis in de Wan, waarbij hij eenige onverftaanbaare woorden fpreekt, geevende hierop dien Voornaamften insgelijks iets uit die fles. Voords neemt hij twee gladde ronde fteenen uit de Wan, raakende, met een bijzonder Tempo, de armen, de borst, de lenden en voeten van de Voornaamften der Natie aan. Deze laatfte plegtigheid kan ik niet anders verftaan, dan dat ze zoude aanwijzen : indien <3ie Voornaamften dat geen niet nakwamen, waarop ze nu den Fetis hebben gegeeten, dat die hen armen en beenen zoude aan ftukken ftaan.
Wij Europeërs zelve zijn, menigmaal, in de jioodzaaklijkheid, om dergelijken eed bij de Negers te laaten afleggen,terwijl hen nogthans deze wat meer verpligt, om hunne beloften na te komen. Het ware te wenfchen, dat men op dergelijke eedzweeringen konde aangaan; want dan zouden wij aan zo veele en verfcheide gefchillen zo dikwijls niet zijn bloot gefteld. Maar het gaat daarj&cde, als met de meeste verdragen der Euro-



093)
ropeërs, welke flegts zo lang duuren,als 'er elke' partij zijn voordeel bij heeft; wanneer dat ophoudt, dan veranderen zij van gedagten, even als hier de Negers.
De Negers gebruiken de bèfnijdenii. Daar is geen tijd bepaald, wanneer, ze befneeden moeten worden; gemeenlijk word zulks gedaan in het zesde tot het tiende jaar. Zij gefchiedt zonder eenig. verdere plegtigheid door den Priester, of een anderen Neger, die het verftaat. De voorhuid word op eenmaal weg gefneeden» De jongen krijgt alsdan eene fchort voor, van eene Mat gemaakt, en met bloedige veeren hier en daar klugtig doorftoken; of in plaats daarvan neemen zij een vel van een rheebok met bloed beftreeken, en hangen het hem om den hals. Deze fchort moet hij, vervolgens , eene ganfche maand draagen, zonder dat hij, ergens, eenig verder dekfel heeft. In dien tijd is hij een voorwerp van barmhartighe'id; want, wanneer eene vrouw op de ftraat gaat, om koeken of vrugten te verkoopen, en haar zulk een kort te vooren befneeden jongen tegen komt, dan laat ze niet na, hem terftond iets van haare koopmanfchap voor niet aan te bieden. De rede, waarom de Negers zig befnijden, is volkomen duister, en fchijnt, meer een huishoudelijk, dan een godsdienftig oogmerk te hebben; want bij die befnijdenis word in het geheel niet noch aan offerhande, noch aan Fetis gedagt, het welk nogthans N an-



C 194 >,
anders bij alle plegtigheden, waarin ze belang, ftellen, vooraf moet gaan. (</)
Wanner een kind 14 dagen oud is, dan word eene gasterij aangeregt, en bij dezelve deszelfs naam bepaald. Eene menigte van beide genachten vergadert op het Plein voor het huis, en gaat, naar gewoonte, in een' kring zitten. Het kind word alsdan midden in dien kring naakt op den grond gelegd, en eene Priesteres, of wel, hoewel zeer zeldfaam, een Priester befprengt het alsdan, van vooren en van agteren, waarbij zij of hij den naam aanhoudend uitroept, dien't kind zal draagen. Gemeenlijk hebben de Negers twee naameu, ée'nen naar den dag, op welken zij gebooren zijn , en den anderen naar de Familie. Doch zij voeren nooit den Familie - naam des Vaders , maar elk heeft zijn' eigen; en de vrouw van een man word nooit genoemd na haaren man, maar heeft haaren eigen naam.
De Feüspiesters zijn groote bedriegers, houdende het volk in eene domheid tot dweeperij toe. Zij zijn geltadig onledig met het maaken van Amuleten van allerlei gedaante, en naar hun zeggen dienstig tegen allerlei gevaar en ziekte,
Wel-
(rf) Het is onwaar, wanneer eenige reisbefchrijvers beweeren, dat ook de vrouwelijke Sexe befneeden worde ; ten minftën heeft dit hier te Akra geene plaats.



C 193 )
welke aanhangzels zij het volk voor gereed geld verkoopen. Nu eens is het een ftuk leer, waarop 9 Bofz of flartgeiikoppen of gekleefd, ofgereegen zijn, het welk aan een dikken band, met Fetiskleur overftreeken, om den hals word gehangen: dan weêr , doch voor de Voornaameren, een ander foort, te weeteh een zeer klein flag van kalebas, in de gedaante eener viool; daaruit haaien zij het zaad, 2onder de fchors te breeken, vullende dezelve met allerlei tuig, als gebrande beenderen , veeren enz. Het getal dezer Amuleten is groot; want elk Neger draagt verfcheide, welke met die van een ander nooit moeten overeenkomen.
Zij hebben .een flaauw denkbeeld van de Op. flanding. Zij gelooven, dat de mensch naa den dood flegts in eene andere waereld overgaat, Waarin hij in dezelfde bediening, door hem op aarde bekleed, gefteld worde. En dit is ook de oorfpronglijke oorzaak van het wreed gebruik* bij hen plaats hebbende, dat ze naamlijk, een Koning of ander Groote ftervende, eene menigte van deszelfs vrouwen en flaaven ter dood brengen, en met hem bcgraaven, ten einde hij dezelve in de andere waereld terftond gebruiken kunne.. Vai de Hel hebben zij geen denkbeeld.
Zij houden ongemeen veel van eene gepast^ begraavenis. Tot dat einde is het de eerfte zoid van een jongeling, zijn zo genaamd Mans-costumé te maaken. Dit, beftaat daarin, dat hij een klein N a huis*



( i96 )
huisje bouwt, in de gedaante van een varkenskot, zijne makkers, ouder dan hij, bijeen verzoekt, tra&eert, en ten laatften, onder veele fnaakerijen, in dat kleine gat word gedoken, waarin 'hij dien nacht moet blijven. Sterft hij naa dien tijd, dan zijn de overige jonge Mannen verpligt, boven zijn graf te fchieten, het welk anders niet •gefchieden zoude. Elk Neger word begraaven in de kamer van zijn huis,,? waarin hij is gedorven. Bij het derven, en nog wel een uur daarna, houden hem de naaste vrienden altijd in eene zittende houding, waarbij ze uit alle kragt zijn' naam fchreeuwen, hem eeteu en drinken aanbieden, en aanhoudend bidden, dat hij tog bij hen nog moge blijven. Maar, wanneer hij dit -alles niet hoort, en dood blijft, dan maaken ze toedel tot zijne begraavenis, welke dienzelfden dag nog word voltrokken, indien hij 's morgens derft; anders wagten zij tot den volgenden morgen. Den dooden winden zij in zijnen witten lijfgordel, en binden hem op eene plank. Voornaame Negers maaken ook een foort van doodkist, begraavende hem onder het zingen en huilen der Familie, of wel tot dien dienst gehuurde vrouwen, het welk bij de Grooten agt dagen duurt. Op eiken dezer dagen vergaderen alle hunne jonge lieden in oorlogsklceding, fchietende den halven dag door, waarbij zij op ververfchingen onthaald worden, die de Familie bezorgt : ja, wanneer 't Kabosfiërs geweest zijn,
dan



c 197 y
dan komen van omleggende fteden gefchenken, om de begraavenis zo luisterrijk te maaken, als mogelijk is. Onder deze plegtigheid ftaat het mede vrij, om allerleie fpoorloosheden ongeftraft te pleegen. Niemand mag fchaapen of eenig ander Vee buiten laaten Ioopen, wil hij niet bedugt zijn, dat het gedood, en het vleesch prijs verklaard worde. De naaste Vrienden neemen eenigzins den rouw aan, dewijl ze, ten dien tijde, een' donkerblaauwën lijfgordel draagen, en al het goud en koraalen afleggen.
De Akrairs zijn , voordezen , eene magtige Natie geweest, die hunnen eigen Koning hadden, tot dat zij, in de voorige eeuw, door de Aquamboërs wierden geflagen, wanneer de Koningen een groot gedeelte der Negers genoodzaakt was, öm over de Rh Volta tot na Popo te vlugten, alwaar ze zig neéïzetteden, en vervolgens het Koningrijk Popo opregtten, waarvan ik boven wijdloopiger heb gcfproken. Akra is thans eene Republiek, waarin elk Kabosfiër en zijne Grooten in de ftad het opperbevel voeren. Over de Negerij, beneden Christiaansburg liggende, en den naam Urfu draagende, is thans de Kabosfiër Nakü.
De Negers hebben hunne landswetten, die hier op Akra door de Kabosfiërs en Grooten gehandhaafd worden. Dewijl zeer weinige misdaaden gepleegd worden, zo behoeft het wetboek ook zo groot niet te zijn, als bij ons. De meeste rechtszaaken ontftaan wegens fchulden of overfpel, zomtijds N 3 me-



(. 198 )
. mede , alhoewel zeldfaame*, wegens diefitaï. Moordenaars zijn hier bijkans nooit. Wanneer een Neger een' anderen een zekere fommegelds leent, welke hij binnen een' bepaalden tijd weêrom snoet geeven, en hij dit niet doet; dan laat de fchuldëifcher die fom nog eens zo lang ftaan, als; ze de fchuldenaar gehad heeft,maar komt alsdan, en begeert niet minder, dan honderd ten honderd van het Kapitaal. Kan hij nu nog niet betaalen; dan is het kapitaal met de renten weêr in dien tijd tot honderd ten honderd toegenomen, en zo voords. Ziet* de fchuldëifcher, dat hij met zijn' fchuldenaar niet alleen klaar kan komen; dan geeft hij de zaak bij de voorftanders des volks aan, en mogt hij ook hier geen fpoedig gehoor krijgen, dan neemt hij, zonder te vraagen , zo veele menfchen, als de waarde bedraagt, van het Gezin des fchuldenaars, laat de? zen vervolgens weeten, dat hij op hem pingaret (gevangen) hebbe, en dat hij, binnen' eenige dagen, komen moete, om te betaalen, of dat anders dit Gezin of die gevangenen verkogt zullen worden. Ja, 'wanneer de fchuldëifcher in eene andere ftad woont, en 'er komen flegts lieden uit die ftad des fchuldenaars daarheen; dan neemt hij ook deze ter fchadelooshoudinge, het zij dan datze dien fchuldenaar al of niet beftaan, of bekend zijn. Deze geringe gefchillen geeven, niet zelden, aanleiding tot ernftige oorlogen tusfehen geheclc Natiën.
Over*



C 199 )
Over/pel word hier ftrenger geftraft, dan diefftal. Wanneer een gemeene Neger bij een anders vrouw .betrapt word, dan heeft deze het recht, om hem te verkoopen, of hij moet zig met geld, de waarde bedraagende,kunnen vrijkoopen. Maar ware het de vrouw van een Grooten of Adelijken geweest, dan moet hij de waarde van drie flaaven betaalen,en ware het zelfs ée'ne der Konings-vrouwen geweest, dan word den daader het Leeven benomen, en deszelfs Gezin verkogt. De Koningen en Grooten hebben,menigmaal,met voordagt, eene zo groote menigte vrouwen om langs dezen weg iets te wnen, als ware het een foort van handteering geworden. Daar nu de vrouwen daaruit voordeel trekken, wanneer ze zulks zelve bekend maaken; zo laaten ze niet na, elke voorgevalle Galanterie aan den dag te brengen: en dit is de rede, waarom de meeste Negers, vooraf, met de Damens, waarmede zij zulk een Jouer tTamour caché hebben, Fetis eeten, vóór dat ze zig dieper met haar inlaaten. Deze voorzigtigheid zoude meestal van die gewenschte uitwerking zijn, dat die Damens zig zelve verzaaken en zwijgen; maar alsdan begeeren zij mede van de zijde des Galants eene des te fterkere overgeeving., De • jaloersheid der getrouwde Mannen in dit land gaat zo verre, dat, wanneer een man flegts op dezelfde Mat zittende gevonden word, waarop de vrouw van een ander man zit, zulk een reeds fïrafbaar is. Zo zeer dus als de vrouwe» ' N 4 - i*



C 20° >
ingetogen moeten leeven, zo groote vrijheid hebben de vrijsters. 'T is hier gansch geene fchande, noch voor vrijsters, noch voor vrijers, bij een ongehuwd, onverloofd vrouwsperzoon , in het minnefpel agterhaald te worden; in tegendeel , men moedigd de vrijsters nog daar toe aan.
De diefjlal, mag ik zeggen, is, voordezen, zeer zeldfaam, of in 't geheel niet, vóór de aankomst der Europeërs, onder de Negers in gebruik geweest. Toen waren hunne behoeftigheden gering, en, het geen zij noodig hadden, had ieder een in overvloed, dus geene begeerte tot fteelen. Nu is de zaak veranderd. De Europeërs hebben hen eene menigte dingen, tot de weelde behoo-. rende, geleerd; zij vonden 'er fmaak in, even als alles, wat ijdelheid verwekt, den menfchen aanftaat, en kunnen ze nu niet meer ontbeeren. De middelen, om zig deze noodwendig geworden' dingen te verfchaffen, begonnen te ontbreeken ; welaan! men neemt zijne toevlugt tot roof, enr daar ze bij de Europeërs voor geen .Iaageren? prijs iets kunnen koopen, dan voor menfchen, zo neemen zij hunne broeders en bondgenooten» waar zij die kunnen krijgen. Dewijl nu, bij dergelijke rooverijen, menigmaal, gevegten voorvallen , en menfchen aan beide zijden gedood worden, zo ontftaat uit den diefftal de moord welke hier anders te eenemaal onbekend zijn zoude. Overfpel, ja alle misdrijven, welke nu bij de Negers plaats hebben, om dat de ftraf met
het



C 30O
het verkoopen van den misdaadiger gepaard gaat, worden hier door als begunftigd. Des zijn het de befchaafde Natiën, de Europeërs,de Christenen, welke de Negers in het zondigen onderregtten. •
Belangende de beezigheden der Negers,die worden gevoegelijk verdeeld in drie Hoofdklasfen. De eerfte bouwt het land; de tweede zijn jaagers; en de derde zijn visfehers. Deze verdeeling blijft aanhouden , en is als erflijk van den Vader op den Zoon.
Al het land moet met den houweel bewerkt worden, kennende zij het gebruik van 't Vee tot werken niet. Doch deze moeite word hen ook des te rijklijker betaald; want zij kunnen meer, dan duizendvouwdig oogften. De Akraërs teelen voornaamlijk de turkfche tarwe, die op hunnen, grond best tiert, laatende het teelen van pifangs en Bacco aan de Bergnegers over. Zij planten alles, zo als wij de kool gewoon zijn te planten.
■ De jaagers hebben hier insgelijks hunnen rijken oogst: maakten hen de bijkans onbegangelijke bosfchen hun beroep niet lastig ; dan zouden zij het zeer gemaklijk hebben, gemerkt hier eene groote menigte Wild, zo wel gevogelte, als viervoetige Dieren is. Hier zijn twee foorten van herten, en een Dier als een Rhee, die de gemeenfte zijn; desgelijks berghoenders en eenden in overvloed. De kleinere vogels, als fneppen, patrijzen enz.. agt de Neger geen fchoot' waardig, zoo hij niet N 5 weet,



( fl02 )
weet, dat hij ze aan de Europeërs duur kan verkoopen.
Van visfehen, zo wel in de rivieren, als in de zee, is 'er ook de grootfte overvloed. De visfchers visfehen met netten en hoeken. De groorere visfehen, als de Sinkefu, de Haaij', de Dolfijnen en Doraden worden met den hoek gevangen, voor welke vischvangst het aas, in haringen beftaande, een vierde eener mijl van ftrand af, word gevangen. Wanneer ze die hebben, róejen ze wel drie mijlen verre in zee met hunne Kano's, waarop zij ook, zomwijlen, een zeil van matten zetten, en komen eerst tegen den avond weerom.
Alle andere werken, als het weeven, de handel in flaaven, het bouwen enz. doet elk Huisvader voor zig zelv' met zijn Gezin, of geeft wel zijnen kinderen en flaaven last, om het te doen.
De Vrouwen neemen alleen de huiselijke beeziglieden waar; doch menigmaal mengen zij zig ook in de zaaken der Mannen , als bouwen en planten: maar dit laatfte is niet algemeen, en 't is buiten dè waarheid, wat men zegd: de Negervrouwen onderhouden den man geheel. Maar, om dat hier de natuurlijke behoeften met zo weinig moeite worden verkregen, en de toebereidzeis daartoe altijd dezelfde blijven, zo volgt, dat de beezigheden der vrouwen ongelijk talrijker zijn, dan die der Mannen.
Vermids de Negers in een zó bevallig en aan-
ge-



C 203 )
genaam land woonen, zo is het niet vreemd, dat ze fmaak in verlustigingen vinden. Hunne [pelen zijn zo menigvuldig, als geestig, en de meeste tijd word ook met deze vërmaaken doorgebragt, dewijl het noodige* werk ter onderhoudiiige van hun Befbaan zo weinig tijds flegts vordert.
Elk gedacht danst op zig zelf, aan openbaare plaatzen. Menigmaal vertoonen zij allegorischpantominifche Balletten, welke niet fmaakeloos zijn. Toen de mannen der Akraifche vrouwen in een oorlog met de Augnaers waren , dansten die vrouwen hier, dagelijks (naar men zegd} Fetis. Zij vertoonden onder het danzen veldflagen, terwijl ze met houten fabels vogten,in de Kano's, op flrand flaande, gingen zitten, zig hielden, als of ze roeiden, eenige in zee fmeeten, truweelen in de hand namen, metzclden enz. Enkel zinfpeelingen: het roejen op hét drand beduidde, dat de Onzen over de Rio-Volta moesten gaan, den Augnaers flag leveren., en ze verzuipen. Het metzelen daarentegen zag op het bouwen van 't Fort Kbnigjlcin. Onder het danzen maaken zij ongemeen veele lugtfprongen. Zij beweegen daarbij elke fpier des lijfs naar de maat, die menigwerf alleen op een kleinen trommel word geflagen.
Onder hunne fpelen is ée'n der fchadelijkde, maar redens het gemeende, het Bosz-[pel. Doorgaans fpeelen 'er flegts twee zamen. Zij fmijten 4rie Bosz als taarlingen omhoog, en wanneer alle
van



C 204 )
van den éénen fpeeler, in het vallen, met de open zijde boven liggen, dan heeft die de ingelegde fomme gewonnen. Men heeft voorbeelden, dat iemand eerst alles, wat hij bezat, verVolgens, om zijn eigen lighaam fpeelde, en,wanneer het den gelukkigen Haagde , van hem te winnen, zulk een zig, zonder een verder geding, aan de flaavénhandelaars liet verkoopen.
Zij hebben nog verfcheide andere fpelen, om den tijd te korten. Eén daarvan beftaat uit een langwerpig ftuk houts, waarin veertien gaten, twee naast malkanderen, ter diepte van 1 duimen, zijn gemaakt. Daarin worden een zeker getal fteenen, of zulke nootcn verdeeld, het welke maakt, dat de fpeelers, door verandering der gaten, of winnen of verliezen , op de wijze van ons damfpel. Nog andere hebben eene Mat, twee voeten in h'et vierkant groot; op deze zet de één eenige korrels, of groote boonen, (e) en de ander draait met het draaihoutje na dezelve; wanneer nu deze die van den anderen daaraf werpt, dan heeft het de eerfte verlooren. 'T zou te verdrietig zijn, alle de verfcheidenheden en foorten hunner fpelen te vernaaien.
Van hunne Muziek-infirumentcn heb ik, ten deele, bij gelegenheid des oorlogs, reeds gefproken. Doch zij hebben nog eenige andere, welke
deels
O) Doïichos lignofus linn.



C 205 )
deels tot tijdverdrijf, deels om 'er na te danzen, dienen. Een geheel Orchester van verfcheide zulke inftrumenten, tot den oorlog niet behoorende, draagt den naam van een Kitten/pel. Tot de Grootheid van een Kabosfiër of Voornaamen behoort mede, dat hij eene bende van zulke Mufikanten onderhoude. Het beftaat uit 4 of 6 Fluiten, eene Keteltrom, eenige klokken, en ettelijke Drievoeten. De Fluiten zijn zo breed, als onze duitfche fluiten, maar over de anderhalf El lang, en hebben flegts vier greepen of toonen. Men blaast 'er van boven in, als in de onze, en zij geeven dan de toonen, als deze. De Keteltrom heeft overeenkomst met de onzen of Pauken. Zij beftaat uit eene zeer groote, uitgeholde kalebas, welke met een fchaapsvel overtrokken is. Zij gebruiken flegts e'éne voor elke fpeeler, welke hij om den hals liangt, en waarop hij met zijne vlakke handen flaat. Om de handen zelve heeft de fpeeler kleine ijzeren ringen en ftokjes vastgemaakt, welke bij iiet flaan een fcherp geluid maaken. De Drievoet is een ijzeren Triangel zonder voeten, welken de fpeeler in de linke hand aan een lint houdt, en met een Hokje van dezelfde ftof daar tegen flaande, de Keteltrom accompagneert.
Met deze inftrumenten, zamen genomen, maaken zij een taamlijk draagelijk Muziek, eenige overeenkomst hebbende met dat der Janitfaaren. De Grooten, wanneer zij ze alle laaten fpeelen, pleegen 'er zelv', in» de Negerij, in 't rond,
voor



voor de deuren h unner Bekenden Ha te dan zeil? waarbij dan op brandewijn, bier, palmwijn eri andere dingen, zeer heerlijk getraéteerd Word. ï>It gefchiedt's nachts inzonderheid, wanneer de Maan fchijnt. Dit foort van danzen noemd men hier Bringaren, of men zegd: deze en die Grande bringart.
Nog hebben zij eenige kleine Inftrumenten « Waarop enkele perzoonen voor vermaak ftegts fpeelen, waar onder men menigmaal Meesters aantreft, die 'er zig eeniglijk op toeleggen. Onder deze inftrumenten is het beroemdfte de hier zo genoemde Viool. Die beftaat uit eene kleine aaneen genaaide kas, omtrent 3 duim breed, en 6 lang, wier bovenzijde met fchaapsvel overtrokken is. Midden door de kas fteekt, in de lengte, een ftok, ée'n' duim dik, en anderhalf voet lang, eenigzins omgeboogen. Na deszelfs fpits toe zijn 8 fnaaren zo vast gemaakt, dat ze omtrent een* duim verre van malkander ftaan, loopen over het leêr der kas heen, en zijn aan de andere zijde, het uiterfte einde van den ftok vast gchegt. In 't midden van het leer ftaat een kam, om de fnaaren te fpannen. De fnaaren zelve zijn de draaden van een teenagtig gewas. Cf) Wanneer 'er. de Neger op fpeelen wil, dan zet hij de kas tegen de borst, houdt de handen aan
de»'
Cuécuta americana LÏi*^<



C2Ö7 )
den ftok, en fpeelt met de vingers, als wij op de harp. Men zegd, dat verfcheide Virtuofett zig door dit inftrument ongelukkig gemaakt hebben. Zij begaven zig naamlijk 's nachts onder de glazen der Grooten, haaiende hen over den hekel, terwijl ze, door de toonen hunner fnaaren, derzelver naamen en bedrijven verftaanbaar uitdrukten , waarop ze menigmaal betrapt, als flaaven na Westïndiën moesten vertrekken. C<0 Den dag brengen de Negers met Tabak rookett door, waarvan beide geflachten groote liefhebbers zijn. Ik konde niet te weeten komen, of dit gebruik den Negers altijd eigen geweest ware, dan of zij het eerst van de Europeërs ontleend hadden. Men zegd, dat de Tabak verre in het land in 't wild zoude wasfen; doch de Negers willen dien niet rooken, maar willen liever Braziliaanfchen T#bak hebben, welke in overvloed van de Portugeezen hier héén gebragt word. Zomwijlen egter, wanneer de fchepea lang wegblijven , kan die zeer duur zijn, zq
dat
(g) De afbeelding van dit inftrument zo wel, aïa van de fnaaren, ziet men in sloane voijage tv the. Js/ands, Madera, Barbadoes, Nieves &c. Vol. II. Tom. 232. ƒ. 3. & 4. alwaar het die beroemde Ridder, naar alle gedagten, bij de Negers heeft gezien, «yelke van hier daarheen gebragt zijn.



C fioS )
dat voor ééne Rol (60 tot 80 ponden) 40 rijksdaalders word betaald, het welk de Negers nogthan3 liever willen doen, dan hunnen llegteren Tabak gebruiken. Naar alle gedagten hebben de Portugeezen ook den Negers dien aller eerst, even als meer andere tot weelde behoorende dingen vereerd, gemerkt de naam Tobacco in alle mij bekende Neger-taaien is behouden, uitgenomen de accent, te weeten Taba.
In den tusfchentijd, dat de Negers geen' Tabak rooken, zijn ze geftadig beezig, met hunne fraaije tanden fchoon te maaken. 'T is zeker, de Natuur'heeft hen, geloove ik, fraaijere en duurzaamere tanden, dan ons gegeeven; doch zij befteeden ook merkelijk veel tijds daar toe, om ze te behouden. Een zeker foort jvan hout, het welk zeer vczelagtig, en eenigzins toetrekkend is, gebruiken zij inzonderheid voor tandeflokers. Het groeit diep in het land, en word, uit dien hoofde, altijd, op de markt taamlijk duur verkogt. Zulken tandeftoker hebben ze bijkans altoos in den mond, fchuurende daarmede de tanden, als met een bruineerftaal. Misfchien is dit de rede, waarom de Negers betere • en gezondere tanden hebben, dan wij. Eene bijzondere Natie Negers, welke zeer diep in het land zoude woonen, vijlt haare voortanden fpits; anderen maaken ze zelfs driehoekig, met ze dus te vijlen. Doch 'er is ook eene Natie met natuurlijke fpitze voortanden , welke men daaraan kend, dat ze
al-



1209)
allerwegen, even ftcrk met emailjeerzel bedekt zijn, het welk den gevijlden ontbreekt.
De infnijding der huidvels, of een teken aan hel: iighaam, is bij de Akraërs afgefchaft, en bij de binnenlandfche Natiën alleen nog in gebruik. De Akraërs hadden tot een teken een klein kruis op elke wang , bijkans als eene inlandfche Natie tegen over Popo, welke zig Sabalu noemen. Een zeer oud man, welke gewis meer dan negentig jaaren heeft, is van den tijd dezes gebruiks alleen nog overig. Men gaf daarom, mogelijk, elke Natie een bijzonder teken , ten einde zij zig onderling konden onderlcheiden. De wijzé, hoe ze daaromtrent te werk gaan, heb ik niet gezien. Zij zeggen, dat ze die infnijdingen met een fcherpen Heen of mósfelfchulp maaken, en vervolgens in de wonde ftof van kooien wrijven; weshalven 'bij de roodaartige Negers deze infnijdingen ook altijd donkerer zijn.
De Veelwijverij is bij de Negers doorgaande iri gebruik; ja de grootheid van een man hangt hier van de menigte zijner vrouwen af; even als bij de meeste Aziërs. Men zegd, dat de Koning van Asfianthee 3000 vrouwen heeft, waarvan de drie eerst genomene den voorrang hebben, en in een zeker opzigt over de jongere gebieden. De huwelijks ■ plegtigheid is niet wijdloopig. Wanneet een man een anders Dochter begeert, dan moet hij zig vooraf in ftaat ftellen,om even zo veel aan de bruid en fchoonöuders te kunnen betaa0 len,



C aio )
len, als waarvoor hij eene flaavin konde koopen. Is hij het nu met deze beide eens geworden; dan word de bruiloftsdag bepaald, het welk hier Casfaren genoemd word. Den dag te vooren moet de bruidegom alle zijne gefchenken na het huis der fchoonöuderen zenden. Deze beflaan, gemeenlijk , in 6 of 8 Lijfgordels van verfcheide ftoffen, een paar ankers brandewijn, eenige dozijnen pijpen, Tabak , verfcheide koraalen, en eene Once Bosz (.16 rijksdaalders}. Alles wél bevonden zijnde, laaten de Ouders den Bruidegom weeten, dat hij zijne Bruid morgen kan laaten haaien, in welken tusfchentijd men toeftel heeft gemaakt, dat 'er van Pijtto* of landsbier een overvloed voorhanden is. Den volgenden dag, tegen denmiddag, wanneer de Bruidegom gelooft, dat de Bruid gekleed is, zendt hij na haar huis, en laat vraagen, of zij hem niet bezoeken wil. Zij komt in haare beste kleeding, wél uitgedost, verzeld van eene groote menigte vrouwen , alle ftaatig gekleed. Men neemt plaats in des Bruidegoms huis, alwaar alle op Brandewijn, bier en palmwijn getracteerd worden, en elke haare lange pijp krijgt, het zij ze rooke of niet. Tegen den avond begint men te danzen, en de verlustiging befluit men, gemeenlijk , eerst tegen den morgen.
'T is iets bijzonders, dat de Negers, op hunne bruiloften, zelden te eeten geeven; daar ze bij hunne begraavenisfen, in tegendeel, meestal
ge-



C au )
•
gebraaden osfen- en fchaapenvleesch hebben. Eri eenen kleinen maaltijd word 'er mede aangeregt, wanneer een kind zijnen naam krijgt, even als bij ons het doopmaal.
Veeltijds worden de kinderen, zeer jong, door hunne Ouders verloofd; ja daar zijn gevallen, dat twee Vaders de kinderen hunner zwangere vrouwen,dermaaten in hun moederslijfverlooven, dat, wanneer die vrouwen kinderen van tweederlei genacht ter waereld mogten brengen, deze gedrongen zijn, zamen te trouwen, het zij dan dat zulks al of niet naar hunnen fmaak zij, want de gelofte der Vaderen moet vervuld worden.
De Negers hebben eene ongemeene genegenheid! tot hunne kinderen. Zij flaan ze bijna nooit. De moeders kunnen ze vier jaaren lang zoogen, indien 'er binnen dien tijd geen ander in de plaats; komt. Het is wel zo, dat de Vaders het recht hebben, van hunne kinderen te verkoopen; maar het geval, dat zulks gedaan is, is zo zeldzaam, dat men 'er geen één kan bijbrengen: en een Vader, wegens fchulden gedrongen zijnde, geld op te brengen, zal eerst alle mogelijke middelen bezigen, vóór dat hij zijne kinderen aantast. Een roerend voorbeeld, de waarheid dezer Helling ftaavend, zag men hier onlangs , ter eere
der menschheid! Een Agrafli neger (mede
één der onzen aan Rio-Volta) was, mogelijk door rampfpoeden, in fchulden geraakt, welke hij nu moest betaalen, maar waartoe hij geene kans zag.
O s Hij



C 212 )
Hij ging na zijnen fchuldëifcher, en gaf hem te hennen, dat hij ter betaalinge niets verder had, dan zijn eigen lighaam, het welke hij, zoo hij wilde , kon verkoopen. De driftige fchuldëifcher ging op ftaanden voet met hem na ons Fort Königftein, en verkogt hem, waarvan hij, verVolgens, met meerder flaaven, geboeid, na ons Hoofdfort overgebragt wierd. Hier bleef hij omtrent zes weeken, tot dat het fchip, waarmeê hij na Wesfindiën zoude ingefcheept worden, zijne Volle laading konde krijgen. Geduurende dien tijd had zijn Zoon het edel, meer dan kinderlijk, befluit genomen, om zijn' Vader uit de boejen te ïlaaken. De Vaderlijke toegenegenheid, welke zijn' Vader niet wilde toelaaten, om hem in zijne plaats te verkoopen< daar hij nogthans, door natuur en volksrecht, vrijheid daartoe had, had deze tedere gedagtc in hem verwekt. Hierom kwam hij met eenigen van zijne Nabeftaanden,, en wilde een' flaaf verruilen. Dit gebeurt meermaalen, wanneer er naamlijk de Europeërs hun voordeel bij zien. Ik bevond mij toen juist in het Magazijn, wegens eenige koopmanfehap, en liet mij dien, welken zij begeerden, en teffens den anderen, dien ze in de plaats wilden geeven, toonen. En, daar deze een fraaij Jongeling was, welke eene reeks van jaaren boven zijn' Vader vooruit had, was de ruiling zeer aanneemlijk. Men haalde de keienen dezer ongelukkigen voor den dag. Hemel! hoe innig aan-
ge-



t 213 )
gedaan moest zelfs de onmeedogende flaavenkooper worden , bij dit tooneel; toen de Zoon van den Agroffi- neger zijn' Vader in de boejen
zag! Hij viel hem om den hals, Hortende
traanen van dankbaarheid en vreugde, dat hij zo gelukkig was, om zijn' Vader te kunnen flaaken. Men ontfloot de boejen, nam ze geenen af, en zettedé 'er dezen in. Hij was volkomen gerust, verzoekende den Vader, zig over hern niet te bedroeven. Inmiddels gaf ik den Gouverneur kennis van dit geval. Deze, doordrongen van menschlievendheid, fprak met den Vader en deszelfs Vrienden , of ze de waarde , Voor hem betaald, binnen een zekeren tijd weêr konden betaalen. Dit beloofden zij; de Zoon wierd uit de boejen weêr ontflagen, en alle reisden vergenoegd na hun land terug.
Men kan niet zeggen, dat 'er Armen onder hen zijn. Elk Huis of Gezin is genoodzaakt, de Zijnen te verzorgen, en, wanneer iemand gebrek mogte lijden, dan moet het de ganfche Familie verhelpen. Hier kan ook niet wel anders armoede ontftaan , dan wegens eene te groote , aanhoudende fchraalheid: doch daartegen blijven altijd visfehen in zee, en overvloedig Wild in de bosfehen.
Tot de visfcherij bedienen zig de Negers zo wel van hoeken, als van netten. Deze laatfte maaken zij van de draaden der Ananas - bladen. Deze heerlijke plant, welke,met recht, de eerfte O 3 plaats



plaats onder de vrugten der heete lugtftreek beftaat, ftreelt niet alleen 't gehemelte , door haaren wiinagtigen,geurigen, verkoelenden fmaak, maar biedt ook in haare bladen de ftoffen tot visfehen aan. De Negers neemen die verfche bladen, weeken ze eenige dagen in water, droogen ze, en flaan 'er met een houten hamer op, tot dat 'er al het kruidagtige uit, en niets meer, dan zuiver vlas overig is. Dit is meer, dan 3 ellen lang, blanker, dan ons gewoon vlas, en van dezelfde fijnheid, zoo niet nog fijner. Hiervan ware ligt eene Fabriek op te regten; want dit Ananas-vlas is, buiten kijf, Iigter te krijgen, dan het linnen vlas, dewijl dit gewas, eens geplant zijnde, tien en meer jaaren gebruikt kan worden.
Het goudgraaven der Negers is zo eenvouwdig, als gemaklijk. Zij hebben twee wijzen, om dit metaal te krijgen, na het welke zij weeten, dat de Europeërs zo zeer haaken. Eéne daarvan, waarvan zig de Strandnegers bedienen, beftaat daarin : dat ze, in een zeker jaargetijde, het ftrandzand, door de branding aangefpoeld, op zekere plaatzen in bakken verzamelen, en het met zeewater, daarin gedaan, door omroeren en afgieten, zuiveren; waarop ten laatften eenig goud, in het zand geweest zijnde, op den grond blijft liggen. Deze handelwijze brengt bij Akra zeer weinig op; want eene vrouw kan een ganfehen dag ftaan en zuiveren, en, zoo ze al heel geluk-



C »i5 )
lukkig is geweest, dan heeft ze nogthans niet meer, dan voor een' rijksdaalder goud gewonnen. Verder het land in, daarentegen, aan de voeten der bergen, of op de bergen zelve, graaven zij het goud. Zij maaken gaten tot io voeten diep in den grond, of zo lang, tot dat de aarde niet meer invalt. De uitgegraavene aarde, welke een klei met zand vermengd is, bevat goud, en begint menigmaal, reeds,ter diepte van eene El onder den grond, gouderts te bevatten. Met deze aarde gaat men te werk, als met het goudbevattend zand op het ftrand, 'te weeten, men fcheid het goud daarvan door zuivering. Het goud ligt in kleine korrels los in de aarde, ter groote van grutte, maar zomwijlen vind men ook vaste ftukken, ter zwaarte van ééne en meerdere Oneen. Men zegd, • dat de Koning van Asfianthee een' zoo grooten masfiven klomp gouds bezit, dat hij dien als een ftoel gebruikt,en welke, door middel van geplaatfte ftengen, van vier mannen moet gedraagen worden. Deze magtige Koning zoude een zeker getal flaaven in een bergwerk onderhouden, welke hem, dagelijks, 3 Oneen goud moeten leveren. Wanneer de groef deze fom niet kan opbrengen, dan graaven zij eene andere. De voormaalige bekwaamfte goudgraavers,de Akimisten, hebben, of de kunst verlooren, van goud te graaven, of zij moogen het niet graaven, om dat hun Koning dien van Asfianthee cijnsbaar is, en, in geval zijne Natie O 4 weêr



1 216*5
weêr rijk wierd, deze haar weldra haare fchat, ten zoude beneemen. Akfm ligt flegts 5 dagreizen van hier. In haare gouden eeuw konden de Europeërs op Akra, in ééne week meer dan voorduizend rijksdaalders goud koopen, thans mer nigmaal niet eene Once goud, en evenwel is 'er het land nog, van waar men 't had, en het ligd zo nabij ons.
De Negers .zijn zeer vernuftig, In hunne gefprekken bedienen zij zig altijd van zeer voegende gelijkenisfen. Wilde iemand bij- voorbeeld zeggen, „ dat doet mij leed, of gaat mij aan het „ hart;" dan drukt zig de Neger letterlijk dus uit: het brandt mijne Maag. Zij hebben eene groote verfcheidenheid van zulke zinrijke fpreuken, die mij nu terftond niet te binnen willen komen.
De Negers hebben onder zig eenige ziek' ten , welke het land eigen , of landziekten zijn. Hiertoe behoort eene ziekte, welke wij hier groote pokken, de Engelfchen Gaas, en de Negers Gattoo noemen. Zij beftaat in een uitflag, welke zig over de heele oppervlakte des lighaams kan verfpreiden. Het zijn groote puisten, zomwijlen grooter dan een ftuiver, van boven vlak, vol dikken etter, maar vertoonen zig alle na buiten zemelagtig. Zij zijn van een venerifchen aart, want zij laaten zig even als de Venuskwaal geneezen, doch verfchillen te eenemaal van de waare Venusziekte. Men gelooft, dat de
mees-.



meeste Negers deze ziekte eens in hun leven moeten hebben.
De Guineefclie SgjerwarmCji) is mede eene landZiekte, den Negeren zeer gemeen, en den Europeërs ook niet zelden aantastende. Hij heeft zijne zitplaats tusfehen de fpieren, inzonderheid in de voeten en kuiten; doch kan mede in alle overige fpierdeelen des lighaams gevonden worden, ja zelfs in den balzak. Wanneer dit Dier tot zijne grootte is gekomen, verwekt het ter plaatze , waar het' met den kop naast bij de opperhuid ligt, een gezwel, evenredig naar de grootte des worms, waarbij veelal eene kleine koorts komt. Gemeenlijk heeft hij de dikte van een ftroohalm, en is van een voet tot drie ellen lang. Menigmaal doorknaagt hij zelfs de huid; maar anders, wanneer men in 't gezwel reeds etter vermoed, maakt men eene infnijding, en zoekt het ééne eind des worms te krijgen, het welk men dan op een Hokje of eene rol - pleister zo verre oprolt, als het de Lijder kan verdraagen, zonder dat de worm breekt. De wonde bedekt men alsdan alleen met eeftige plaafters. De Negers, daarentegen , neemen de bladen der vierkante Klimmen,
C/O Vena medinenfisMedicorum. Gordius medi, Wen fis, linn.
05



C "8 )
men, f /) ftooten ze op een' fteen kort, en leggen het daarover heen, het welke zij voor een goed etter maakend middel houden. Men herhaald dit oprollen van den worm dagelijks, tot dat hij geheel opgehaspeld is. Mogt het gebeuren, dat de worm brak, en men het eind niet weêr kon krijgen; dan ontftaat ontfteeking en verzweering, in welk geval het als een ander zweering word behandeld. Anders is de wonde terftond geneezen, zo dra de worm 'er uit is. Deze worm is de voornaamc oorzaak der menigvuldige beenzweeren, welke men hier aantreft. Deszelfs oorfprong blijft nog altoos duister. Het thans over het' algemeen aangenomen gevoelen, dat naamlijk alle wormen der ingewanden den Dieren aangebooren zijn, kan wel op den Guineaworm niet pasfen, ten ware, dat de worm, allen menfchen aangebooren, zijn beftaan niet eerder kon bewijzen, dan wanneer de mensch hierheen, jri de lugtftreek, den worm dienstig, kwame. Doch deze Theorie fchijnt geen vasten grondflag te hebben. Ik zie mij gedrongen, om te gelooven, dat die worm, of als een volkomen Infect, of wel als worm in het brak water leeft, als wanneer zijne eijeren, voor 't bloote oog onzigtbaar, door het drinken, onder het bloed gemengd worden,
CO Cisfus quadrangularis linn.



C )
den; in de fpieren ftrijken, en zo de worm geteeld word. Want op Fida, alwaar zeer goed en verseh water te krijgen is, kend men den Guinea-worm niet, welke tog op Akra, flegts 60 mijlen van daar, zo gemeen is.
Wilde men zeggen, dat de Europeërs hem, door aanfteeking, van de Negers kreegen, dan kan men niet begrijpen, waarom hij mede niet in Westindien word voortgeplant, daar hij tog, door de flaaven, in zulk eene menigte heen word ge. bragt; en hier heeft men zelfs geen voorbeeld, dat een Europeër dien worm kreeg, ten ware hij brak water gedronken hadde. Daarbij ftaaft de waaïfchijnlijkheid deze Theorie , om dat de Guinea-worm mede in een gedeelte van Arabie is, alwaar men genoodzaakt is, zomwijlen flegt water te drinken.
De Pokken heerfchen hier insgelijks, of liever* worden ingeënt. Zelden hoord men, dat 'er iemand aan fterft. Geduurend mijn verblijf alhier heb ik geene natuurlijke pokken gezien, en ik geloof vast, dat ze daardoor ten eenemaal van hier verbannen zijn, gemerkt de inënting algemeen is, even als de befnijdenis.
De Venusziekte in alle haare verfcheidenheden is ook hier, maar wordt ongelijk ligter dan in de noordelijke ftreeken geneezen. Ziekten, de Negers bijzonder eigen, zijn nog deze: ontfteekingskoortfen, de loop, waterzugt, binnenkoortfen, fchurft, kniegezwellen, en ope-
ne



fié zvveeren. Borstziekten daarentegen kend men bijna niet, bet welk men wel inzonderheid aan het zagte klimaat moet toefchrijven.
De Europeërs worden van de Negers hoog geagt; want die befchouwen ze altijd als hunne Bevelhebbers, zelfs wanneer de Neger vrij is, en de Europeër over hem niets heeft te zeggen. Wanneer, bij voorbeeld, een Europeër eenen Neger befchuldigt van iets, het welk hij niet gedaan heeft ; dan antwoordt de Neger: Vader ! hoe konde ik u dit doen ? gij zijt immers mijn Vader en mijne Moeder; waardoor ze naamlijk zo veel, als Bevelvoerders verftaan.
Daar hebt Gij nu een ganfche hand vol berigten nopens onze Zwarten. Met het eerst volgend fchip zal ik U berigt geeven, raakende onze Heeren Europeërs in dit Lijbiën; blijvende enz.
NE-



NEGENDE B,R I E F.
Hoofdfort Christiaansburg in, Guinea den ao/ten April, 1786.
In mijn' laatften, van den iöden Oclober 1785, onderhield ik mij met U nopens de zeden en gebruiken der kinderen dezes Lands. Laaten wij nu zaaklijk befchouwen, hoe we ons zelv' gedraagen in een land , waarin ons bloed zo wel als onze zeden zig veranderen.
Alle Europeërs, zig in Guinea ophoudende, van welke Natie zij ook mogen wezen,zijn, of in dienst der koningen, of der Kompagnien. De Portugeefen waren het, die allereerst, omtrent het midden der 15de eeuw , de kust Guinea rond zeilden. Zij bouwden op de goudkust, wier Natie zij het befchaafdst vonden, verfcheiden vaste plaatzen of fortresfen , waarin zij hunne Waaren borgen, om met de inboorlingen koophandel te drijven. De Goederen, die zij, in het begin, van de Negers, bij de verruiling hunner Waaren, in betaaling namen,bepaalden zig voornaamlijk tot goud en elpenbeen. Maar, naa dat men, bij het einde dier eeuwe, Columbien ontdekte, de weelde nopens voortbrengzelen, daar zijnde,



C 233 y
dé, iri Europa toenam, en men het grootfte gedeelte der ingeboorene Columbiers, zijner eigen Veiligheidhalve, uitgerooid had, en men begon gebrek aan arbeiders te hebben, om deze Producten voort te kweeken, toen ham men zijne toevlugt na Africa , alwaar men wist, dat het van menfchen krielde. Doch, dewijl hier de volks - menigte te groot, de wegen en 't klimaat tot een' oorlog voor Europeërs te lastig waren, kwam men tot de gedagten, om Negers te koopen, en ze na hunne Colonien in Columbien te vervoeren.
De ondervinding leerde, dat de Negers van natuure veel fterker, en dus tot den arbeid veel bekwaamer waren, dan de week gebakken In-, diaanen; weshalven men de kosten, de vervoering, de menigte, welke op eene zo lange reis IHerven, beneffens meer andere dingen niet rekende ; maar men vond zelfs in het overbrengen dezer ongelukkigen, welke hen, in het begin, flegst weinig of niets kostten, een' zeer voordeeligert tak van negotie. Zo ontftond de Negcrhandel, welks oprichting in deze laatfte twee eeuwen een zo gewigtig tijftip, tot ichande der menschheid, heeft gemaakt;
Portugal genoot het uitfluitend Voorrecht * om op de kust Guinea alleen te handelen, niet zeer lang. De Engelfcheh konden het onmogelijk verdraagen, dat zij dit heerlijk voordeel eeniglijk genieten zouden. Tot dat einde regtten deze ins-,



C a»3 >
gelijks verfcheidenEtablisfementen op. Op de Goudkust leiden zij hun tegenwoordig Hoofdfort Cape Coars en James Fort, aan de rivier Gambia, in het jaar 1553 aan, waarop allengs nog verfcheide andere volgden. Deze droeven, van dien tijd af, bijkans alleen den Guineefchen handel, tot het jaar 1637, naa dat de Hollanders, welke zig bijna meester van alle Portugeefche bezittingen in Oostindien gemaakt hadden, nu mede eene kans op hunne Africaanfclie Forten waagden. Deze veroverden, met weinig moeite,Georgia della Mina, thans nog hun Hoofdfort, als mede de overige Portugeefche derkten, welke hen ook, bij het vredes - tractaat van 1641, geheel wierden afgedaan, waardoor de Portugeefen, die eertijds de eenige Heeren dezer kust waren, nu gansch van hier verjaagd wierden. Tot heden toe mogen deze hier niet handelen, en, wanneer zij op de laagere kust, als Fida en Porto novo handel willen drijven, moeten ze eerst bij het Hollandfche Fort ten anker komen, en een zwaaren tol betaalen. Dit niettemin drijven zij evenwel een derken handel op de kust, doch niet regelregt van Portugal, maar van Brazilië. Hunne fchepen hebben niets in, dan Tabak, en zomtijds ook wat Brandewijn.
De Hollanders zijn, federt dien tijd, meester van de kust gebleeven. Zij hadden tot het jaar 1781 elf Forten, welke alle hier aan te haaien buiten ons bedek zijn zoude, en buiten dat zijn
ze



( *»4 )
ze ïn andere boeken alreeds genoeg befchreéyen. Hun Hoofdfort is het vooriif gemelde Delia Mina, het welk zeer ruim en fterk gebouwd is, alwaar de Chef aller bezittingen, den Titel Voerende van Gouverneur Generaal, zijne Refidentie heeft» Het ligt omtrent 24 mijlen westelijk van Christiaansburg. Den Generaal is een Raad toegevoegd, uit de oudfte Bevelhebbers der overige Forten, een' Fiscaal en een Secretaris beftaande. Deze Raad heeft het recht,om anisdaadigen, Zwarten zo wel als Europeërs ter dood te laaten brengen. Zij onderhouden omtrent aoo Europeïfche Zoldaaten, beneffens een' Kapitein en Luitenant, waarvan de helft op het Hoofdfort is, en de overigen in de andere Forten verdeeld zijn. Zij hebben ook daar federt 14 jaaren een' Predikant, welke,met het doopen der Mulat-kinderen genoeg te dóen heeft, die in dien tijd gebooren zijn. Maar men is met hem niet wél tevreden, om dat hij die menfchen in den kerkel ijken ban doet, welke fmaak vinden in de Veelwijverij, die hier heerscht. Het Hoofdfort heeft een' Dodtor en twee Chirurgijns, en elk Fort buiten dat zijn' Chirurgijn, die iii een zeker opzigt onder den Opper-chirurgijn ftaan, en van hem hunne geneesmiddelen moeten baaien. Een groot fchip, alleen met leevensbehoeften, monteeringen enz. gelaaden, brengt hen, jaarlijks, hunne Eufopeïïche noodwendigheden, welke onder de Bedienden, naar propor-



<a*5 7
portie van hunne Wedde, flipt worden verdeeld, en deze hebben het voorrecht, dat hen geene merklijke procenten daarop gelegd worden. Den handel is eiken Chef van een Fort onbepaald zelfs overgelaaten, uitgezonderd, dat zij hunne opgekogte ftaaven aan hunne eige Natie alleen mogen verkoopen, waarvan ze, vervolgens, een geringen tol aan de Kompagnie moeten betaalen. Inmiddels kan men wel begrijpen, dat men in de opgaave niet te gemoedelijk is.
In het jaar 1781 wierden hen verfcheide Forten door de Engelfclien ontnomen, daar onder het fraaije Fort Creyecoeur op Akra, een halve mijl van Christiaansburg gelegen, het welk ten eenemaal in een' puinhoop wierd veranderd. Alle deze Forten zijn hen wel, in het voorleeden jaar 1785, weêr overgeleverd, doch in den ftaat, zoo als ze zig bevinden, en 'er zal een lange tijd verloopen, eer ze weêr in den yoorigen Haat geraaken.
De Engelfclien hebben 9 Forten op de Goudkust, waarvan Cape Coars hun Hoofdfort is. Het ligt 20 mi len westelijk van Christiaansburg, en 4 mijlen oostelijk van Delmina. Hunne inwendige inrigting is bijkans dezelfde, als bij de Hollanders, uitgenomen'dat zij eiken Bevelhebber des Forts den Titel van Gouverneur geeven, daar zig de Hollanders met Opperkoopman, Koopman en Edel Heer moeten vergenoegen. Hun Gouverneur en Chef is Prefident in den P Raad,



( 226 }
Raad, en de tweede, de Gouverneur teAnnemaboe, is Vice-prefident; de overige Gouverneurs hebben alle den Titel van Medelid des Raads. Zij hebben geen Fiskaal, maar een' Predikant. De tegenwoordige is een in Africa gebooren Neger, welke in'Engeland geftudeerd heeft, en een zeer geleerd en inneemend man is. De geneeskundige inrigting is als bij de Hollanders. Zij hebben flegts weinige Zoldaaten; de meesten beftaan uit inboorlingen of Mulatten.
Het Minifterie geeft, ter onderhoudinge van de Forten, jaarwedden der Bedienden, Zoldaaten en Kompagnies- flaaven, 15000 ponden ftcrlings jaarlijks. Elk Gouverneur drijft zijnen handel, zo als hij het goedvindt.
De minst aanzienlijke der handeldrijvende Natien op de kust van Guinea zijn de Franfchen. Zij zogten zig wel, verfcheiden maaien, op de Goudkust heêr te zetten; maar liet is nooit van duur geweest. In het jaar 1744 begonnen zij, niet verre van Annemaboe, 12 mijlen van hier, een Fort te bouwen, maar zagen zig, weinig tijds daarna, gedrongen, om het weêr te verlaaten. In dit jaar (1786) hebben zij op dezelfde plaats, onder begunftiging der Hollanders, weêr begonnen, een Fort te bouwen; maar 't is niet zeer waarfchijnlijk, dat het tot ftand zal komen, dewijl twee derde gedeelten der arbeidslieden reeds zijn geftorven. Het eenige Fort, dat zij hebben, is te Fida, waarvan ik' in een anderen brief reeds
om-



omftandiger heb gefproken. Bij Senegal daarentegen hebben zij een fraaij Etablisfement; maar de Negers van daar* zijn niet veel waardig; weshalven dè Franfche fchepen hunnen eigen handel voornaamlijk op de de laagere kust van Guinea, als Benin en Galbar, drijven. Doch deze plaatzen zijn in verre na niet in ftaat, om de bezittingen dier Natie in Westindien met flaaven te voorzien; en daarom ftaat het den flaavenfchepen aller Natiën vrij, hunne laadingen na Franfche eilanden, uitgenomen Domingo, te brengen, als waar de Koning , om zijne Natie tot den flaavenhandel aan te moedigen, aande fchepen voor de invoering van eiken flaaf een zekere fomme betaalt.
De vijfde Natie, bezittingen in Guinea hebbende , zijn de Deenen. Wij hebben thans vier Forten en zes Logien, of Factorijen. De Forten zijn Christiaansburg, Friedensburg, Königftein en Prinzenftein : Komptoiren , Labodei, Thesfing , Temma, Ponnij, Aflahu en Popo, welke in eene ftreek van 50 mijlen langs de zeekust liggen. In dezen afftand zijn wij,alleen meester van den handel, behalven eene tusfehen Christiaansburg - en Friedensburg liggende Engelfche Logie, Prampram genaamd. Dewijl ik van elke dezer plaatzen reeds afzonderlijk heb gefproken, wil ik het hier niet weêr herhaalen.
Het Opperbevel over alle onze bezittingen heeft de Gouverneur van Christiaansburg, welke als Chef het bevel over de overige voert. Hem is P a een



( 228 3
een Raad toegevoegd, uit de Bevelhebbers der •overige Forten beftaande, buiten welken hij niets van aanbelang mag onderneemen: de tweede in den Raad is de Opperkoopman en Kommandant op Friedensburg. De twee overigen worden genoemd Kooplieden , hebbende hunne ftem naar den ouderdom. In de -ïacer gewigtige Logien zijn de Factoors Bevelhebbers , en in de min gewigtige zijn het de Asfiftenten, Onderofficiers,of wel flegts een Zoldaat. De jaarwedde van een Gouverneur is niet meer, dan iooo rijskdaalders, en 500 rijksdaalders tafelgeld. De Opperkoopman en Kommandant op Friedensburg heeft 500, en de andere Kommandanten, elk 4C0 rijksdaalders.
Tot de laagere Komptoir-bedienden behooren Opper - asfiftenten, Onder-asfiftenten, en Referve - asfiftenten. De Fadooren en de twee Opperasfiftenten, over het boekhouden en de Secretaarij gefteld , hebben 400 rijksdaalders ; de andere Opper - asfiftenten op de Komptoiren of Forten 300, een Onder-asfiftent 350, en een Referveasfistent 10 of ia rijksdaalders, elke maand.
De Kerklijken, wanneer ze volledig zijn, zijn één Predikant en één Catechizeermeester. De eerfte heeft jaarlijks 400, en de laatfte 250 rijksdaalders. Op dezelfde wijze is het gelegen met de geneeskundige fchikking, wier Opper - chirurgijn, die op Christiaansburg zijn moet, 400, en de tweede op Freidensburg 300 rijksdaalders trekt. Maar boven dat hebben zij nog premien van de uitga an.7



( 229 )
gaande flaaven, welke, zomtijds, zo hoog als de jaarwedde kunnen beloopen. Nog onderhoud men voorden Chirurgijn óp Christiaansburg, een* Mulat, tot'verbinden en ander heelkundig werk welke ra rijksdaalders 's maands heeft.
Het Militaire beftaat, op het Hoofdfort, thans uit één' Sergeant, twee Korporaals, twee Tamboers, twee Pijpers, twintig Muskettiers, één* Opper - vuurwerker, één' Onder vuurwerker, twee Konftapels, entwee Onder - konftapels , welke laatften Negers zijn. De «overige Forten hebben één Sergeant, één Corporaal, één Tamboer, één Pijper , tien Muskettiers, en tot het beftier der' kanonnen twee Konftapels, en eenige Kompagnies flaaven. Een Vuurwerker heeft 20, eent Sergeant 16, de Korporaals 14, en de EuropeïfcheZoldaaten 10 rijksdaalders's maands; maar de Mulat-zoldaaten ftegts 8 rijksdaalders.
Ook zijn hier nog eenige ambagtslieden in's Konings dienst. Die over dezen en de Kompagniesflaaven gefteld zijn, draagt den naam van Baas, en heeft 20 rijksdaalders. Metzelaars, Smeeden, Schrijnwerkers en Kuipers hebben, gemeenlijk, 14 rijksdaalders 's maands, doch ook meer, wanneer zij hun ambagt heel wél verftaan. Het geheele getal onzer Europeërs beloopt, terwijl ik dit fchrijve, niet meer dan 38 menfchen, en even» wel zijn de posten taamelijk wél bezet.
Nog zijn 'er 200 of 250 flaaven in dienst, die niét van land gezonden worden. De mansperzooP 3 neii



( 430 )
nen hebben 's maands één rijksdaalder, en de vrouwsperfoonen een halven, ja, eenige jongere meisjes flegts een vierde van een rijksdaalder. Deze ongelukkigen worden voor hun werk liegt betaald, en, zoo ze niet, op de ée'ne of andere wijze, iets daarenboven konden winnen, dan ware het niet mogelijk, om 'er van te beftaan. Men betaald hier wel eenen vrij-neger, welken men als bedienden huurd, insgelijks niet meer; doch bij dezen is het onderfcheid, dat hij zijne Familie in de ftad heeft, welke hem moet onderhouden. De Engelfclien hebben ook geweeten dit gebrek der inrigting te verbee» teren, geevende hunne flaaven tweemaal zo veel als wij.
Ter inftandhoudinge van alle bezittingen geeft de Koning jaarlijks 350,000 rijksdaalders aan de Kompagnie, dewelke, zoo die fomme niet toereikend is, verpligt is, uit haare eigen kas daar bij te leggen.
Alle handel, hier gedreeven wordende, is eene monopolie der Kompagnie, tot wier aanmoe. diging zij de Chefs der Forten en Komptoiren aanzienlijke premien inwilligt.
De Europeërs, over het gros gerekend, keven hier flegts zelden, zo als het de natuur der lugtftreek fchijnt te vorderen. In plaats van tig aan de vrugten des lands te willen gewennen, geeven zij hunne vaderlandfche Producten den voorrang, niet berekenende, dat zij hunne
Noord-



Noordfche maag in hun Vaderland hebben gelaaten. Want het is zeker, dat de maag in de warme klimaaten, even als alle lighaamsdeelen,vcrflapt werde , en dus die kragt ter verteering niet hebbe, waartoe zij bereid is. De zo groote menigte van vleefch, welke, gemeenlijk, op de tafels der Voornaamen komt, is een wezenlijk vergift voor de Europeess, wanneer zij het niet met maate gebruiken. Zij moesten bij de inboorlingen gaan, en zien, hoe vier menfchen zig vermaaken bij een geregt, waarbij niet boven een pond vleefch of visch is, waartoe zij eene menigte grutten of andere dingen uit het Rijk der planten eeten." Dit is ook de rede, dat ze alle gezond zijn, daar de anderen bijna aanhoudend door ziekten worden aangetast.
Het fchijnt waarlijk, of eenige noordsche Europeërs, vooral Noorwegers, volftrekt niet voor dit klimaat gefchapen waren. Want in dit land komende, en mogelijk nooit te vooren in hun Leeven ziek geweest zijnde , zo is, het juist, als of een visch uit verseh in zout water gezet word. Zij worden wrevelig, gemelijk, nogthans niet weetende waarom. Heden beginnen zij over hoofdpijn te klaagen, waarbij gemeenlijk eene braaking komt; naa verloop van24 uuren zijn 'er, dikwils, reeds fluipen voorhanden; in 36 uuren breekt 'er een purpervcrwige uitflag aan het voorhoofd en de kuiP 4 ten



(23* )
ten uit, en de Lijder fterft; 48 uuren te vooren nog volkomen gezond geweest zijnde.
Gij vraagt misfchien, wat de oorzaak zij van dezen fchielijken dood? Ik kan niets anders antwoorden: dan de hette der lugtftreek, en de te groote bloedrijk-en gezondheid der Perzoonen , die 'er door aangetast worden. Dit geval heb ik meestal gehad, wanneer dusdanige nieuwe aankomelingen aanftondshet ongeluk hadden, om voor de middagzon veel bloot gefteld te worden. Het is eene 'rotagtige galkoorts, die hen doet fneeven. Wanneer, bij dergelijke bloedrijke perzoonen, oogenbliklijk, eene fterke aderlaating gefchiedde, en hen, binnen a uuren, voords een toereikend braakmiddel wierd gegeeven; dan wierd de ziekte menigmaal voorgekomen. Mei) tast, reeds den volgenden dag, tot de Kina in afkookzels ,met vitrioolzuur, kamfer, muskus enz. en, wanneer men op den derden dag de pols nog heel flap vind, dan is het hoog tijd om tot fpaanfche vlieg-pleisters *oevlugt te neemen. Doch deze moeten niet zuinig gebruikt worden: wanneer ik 'er eene geregelde hulp van wilde zien, dan moesten ze ter grootte van een vierde van een blad papier op beide kuiten, en dergelijk eene in den nek gelegt worden. De fpaanfche vlieg-pleisters zijn de voornaamste middelen voor een Arts in deze ziekte. Gelukkig is hij, wanneer hij het tegte tijdftip weet te treffen, dat ze gelegd
moe"



moeten worden; want het beloop en de duuring dezer ziekte is niet altijd dezelfde. Het tijdperk der ziekte, dat bij den éénen Lijder op den tweeden dag is, is bij den anderen, mogelijk, eerst op den derden of vijfden, en eene fpaanfche vlieg-pleister, gelegd op een tijd, dat de ziekte op haar hoogfte is, verzwaart gemeenlijk dezelve. Doch 'er is niet meê te wagten, wanneer, bij eene te vooren harde en jaagcnde pols, deze nu eensklaps flap begint te liaan en men zelfs van verre eene flaapziekte bemerkt. Wanneer 'er deze is, en de pols zig mede niet mogt veranderen; dan moet men evenwel de fpaanfche vlieg-pleisters niet verzuimen. Hebben die, naa verloop van 12 uuren, duidelijke* groote, hooge blaaren getrokken ; dan is de Lijder doorgaans buiten gevaar. Maar is de huid alleen als heel bloedrood, en weinig of geen vogt daarin, dan is 'er zeer weinige hoop.
inmiddels gaat men met de Kina en andere middelen, naar gelange der omstandigheeden, voort, niet vergeetende, goeden wijn (die van Madera is, de befte,} onder den drank des Lijders te mengen. Op deze wijze red men menigmaal een zieke, hoewel hij zeer langzaam bekomt.
Een zeer groot Kwaad bij deze ziekte is, dat de Lijders , dikwijls, bij aanhoudendheid braaken, wanneer hun eenige artzenij word toegediend. Bijna te vergeefs' worden verfterkende V 5 v .raid-



C »34 )
middelen in-en uitwendig gebeezigd , en men zou bijkans tot de gedagte komen, dat de oorzaak dezer ziekte eene ontfteeking in de maag en ingewanden ware, zoo men niet zag, dat de Lijders nogthans zuuragtigen drank konden inhouden. Onder de menigvuldige proeven, om deze ziekte weg te neemen, heeft het halve bad (Semicupium,) het befte nut getoond, wanneer 'er de Lijders, vóór den aanval, een kwartier tiurs in zaten, en dit zo menigmaal herhaald wierd, als de aanval kwam. Deze nu is de gevaarlijkfte ziekte , waar voor een gedeelte der nieuw aangekomen Europeërs menigmaal bloot ftaat.
Gelukkiger in tegendeel zijn dezulken, die van eene koude afgaande koorts worden aangetast. Dit is wel eene lastige ziekte, doch zij. maakt de Lijders niet bedlegerig, en is nooit gevaarlijk. Deze tast mede den ouderen kustbewooneren aan, wanneer ze CeresoïFenus te veel geoffert hebben. De Bacchusmaalen fchijncn zig met het klimaat, wanneer de twee vooraf genoemde Dames niet mede in gezelfchap zijn, heel wél te verdraagen, waarvan wij hier verfcheide leevendige bewijzen hebben.
De ziekte, den ouden kustbewooneren ge. meenlijk den weg tot de Elizeifche velden baanende, is de Loop. Door de hette des dampkrings, het vleefch, het zuipen, en te veel fpaanfchen peper eeten, zijn niet zelden hunne
in»



C 235 )
ingewanden dermaaten verzwakt, dat, wanneer hen een buikloop aantast, deze zeer fchielijk tot de loop overflaat. De Arts bedriegt zig, zoo hij volftrekt een vijand is van faamtrekkende middelen. In tegendeel, wanneer dc koorts niet aanmerkelijk is, en de ingewanden door braakmiddelen gezuiverd zijn, mag hij een zagt toetrekkend mcngzel,(zo als ik hier beproefde) uit een afkookzel van den jongen baft van Manglcboomen, (a~) waarin /Irabifche gom ontbonden is, geeven. Doch men moet zig wel voor meelfpijzen en vleefch wagten. De onfchadelijkfte mondkost is eene brood-en waterpap met wat wijn. Daar de geneezing voornaamlijk van afhangt, is de ftrengfte dieet, maar waaraan zig de Lijders niet dan zelden willen onderwerpen. Wij hebben hier boven de bewooners van ■ Europa dit vooruit, dat wij geene borstkwaalen van eenige foort kennen, doch daarvoor hebben wij een Equivalent aan den koprtskaek, Qb) den fpierworm , en de veele gezweeren der fehenkcls, welke het land hier eigen zijn.
De koortskoek is een knoeftige zweer aan de lever, of wel, doch zeldzaamer, aan de milt, welke zeer langzaam ontftaat, en jaarlijks toe*
neemt
(a~) Rhizophera Mangfa h.nk, C b y Fieberkuchen.



neemt. Men heeft Lijders gezien, die het 15 en meer jaaren, zonder merkelijk ongemak hebben gedraagen ; bij zommige gelegenheden nogthans veroorzaakt het ondraagelijkc fmerten, bij voorbeeld, bij eene overlaading der maag, te groote verhitting, toorn enz. doch het kan mede tot een open breeken komen, en alsdan veroorzaakt zulks gemeenlijk den dood. Een vriend van mij, een Eugelfch Chirurgijn, overreedde een' zijner natie, zulk een ongemak hebbende, en groote pijnen lijdende, dat hij zig de zijde mogt laaten openen, om dat die geloofde, dat in de lever een ettergezwel was. De Lijder ftond zulks toe, de Heelmeefter opende de zijde, vond wat hij zogt, en genas, op deze wijze, zijnen Lijder in den grond.
Wanneer men dit ongemak bijtijds merkt, Itan men het menigmaal verhelpen, wanneer men zig van verdeelende , inwendige artzenijen bediend, zo als, bij voorbeeld, van pillen yan galbanon, gom Zagapeën, en Rabarber, welke menigmaal goede diertften gedaan hebben,wanneer men ze dagelijks gebruikte, en zig voor te veel Punch wagt: want deze te veel gedronken, merke ik mede als eene aanleidende oorzaak van die kwaal aan. Wat mij in dit gevoelen ftijft, is dit: dat men bijna nooit een' Neger zal vinden, welke van dit ongemak geplaagd is, daar tog bijkans de helft der Europeërs dien koprtskoek, of heeft, ofwel hem
meent



< 3S7 )
meent te hebben; want het behoort hier mede tot den bon ton, hem, of te hebben „ of wel ten minden gehad te hebben. Wat men van hem Zegd: dat hij verfcheide plaatzen in den onderbuik neemt, nu eens hier, dan daar in de ingewanden vast gaat zitten, dit is eene volftrekte onwaarheid; want, het geval zijnde, dat men dergelijke verplaatsingen befpeurd, zo is zulks niets anders , dan eene verdopping van dezen of geenen darm. Op dezelfde wijze is het gelegen met de wonderbaare geneezing , de afdrijving van dien koortskoek , dat de Negers verdaan zouden, waarvan de oudere kudbe. wooners eenen nieuwaangekomen Arts wonderlijke dingen verhaalen ; ja een zoldaat, wanneer hij drie jaaren vóór den Doctor in het land geweest is, meent de geneeskunde beter , dan deze, te verdaan.
Doch, ik raak van 't fpoor. Ik vergat, dat ik een' brief', en niet eene geneeskundige verhandeling fchreef.
De uitfpanningen der Europeërs in dit land zijn zeer gering. Wie niet geleerd heeft, met zig zelv' tevreden te zijn, fehiet te kort; want het gezelfchap is zo klein, dat men niet veel keur heeft. En, nademaal elk alle de bedrijven van een ander weet, waarbij men, helaas! op de minder goede let, vind men zeer zelden iemand, met welken men wenfcht te verkeeren. Daar nu de openbaare vermaaken
te



t*38 )
te eenemaal ontbrceken, is de toevlugt zulker Heeren, gaarne meestal tot Bacchus, httfpef en Vernis, in welk alles een gedeelte onzer voormaalige burgers zo heeft uitgeftoken, dat zij hunne fpoorloosheden vroegtijdig met het Leven moeten boeten.
Eén der zonderlingfte gebruiken alhier is het trouwen der Europeërs met de dochteren des lands. Men noemd het Casfaren , (_c) welk woord zijn' oorfprong uit het Portugeefche heeft, en zo veel betekent, als zig huisyafl zetten. Wanner een Europeër hier aankomt, is het, veelal e'éne zijner eerfte zorgen , dat hij zig zulk eene bijllaapfter verfchaffe, niettegenftaande ik eiken welmeenenden wilde raaden, om 9er zig het eerfte jaar ten minften niet mede te bemoeien, gemerkt ik, menigmaal, de fchadelijke gevolgen daarvan gezien heb. Heeft hij nu ééne naar zijn' fmaak gekoozen; (want zeer zelden zal hij een blaauwtje loopen,) dan komt hij, met ée'n onderdaanig Pro memoria, bij den zeer wijzen Raad, waarin hij den naam zijner uitverkooren aanftaande helft te kennen geeft, en om vergunninge verzoekt, van ze (quafi) tot eene vrouw te mogen neemen.' De Raad, dergelijke verbindtenisfen heel gaarne ziende,
(O Niet CalJifaren, zo als men menigmaal verkeerd lchrijit.



C 339 )
de, om dat zulk een Europeër zo ligt niet weêr na zijn vaderland haakt, antwoordt: dat men het toelaate; maar dat hij aan de Mulatten-kas, thans, een halve maand zijner gagie, en even zo veel, waanneer hij weêr van hier trekt, moete betaalen. Dit toegedaan zijnde, word de plegtigheid voltrokken, welke met de geene, die ik U, in den voorigen Brief, nopens de Negers heb gemeld, nergens in verfchilt, dan dat de Bruidegom gemeenlijk een gastmaal geeft, waarbij de Bruid, mogelijk voor de eerfte maal» aan eene tafel onder de Europeërs eet. Het fpreekt van zelfs, dat hier nog ondertrouw, nog trouwen plaats vindc, en de nieuw getrouwde man kan zijne vrouw den volgenden dag weêr laaten heen gaan, indien hij zulks goed vindt.
De kinderen, uit zulk een Paar geteeld, worden alle gedoopt, en vervolgens in het Chriftendom onderweezen. Zijn het jongens, dan worden ze als zoldaaten in 's Konings dienft gebruikt, zo dra zij 10 jaaren oud zijn, trekkende als dan, maandelijks 8 rijksdaalders gagie. Arme meisjes en jongens, zo lang als ze niet verzorgd zijn, krijgen uit de Mulatten - kas één rijksdaalder tot hun onderhoud, welke voor hen ook toereikend is.
Het Goed des mans heeft met dat der vrouw geene gemeenfchap, maar elk behoudt het zijtje voor zig zelv\ Eene Negerin krijgt éénen,
e»



C 240 )
en eëne Mulattin 3 rijksdaalders 's maands gagie van haaren man, en word tweemaal 's jaars gekleed. Dit kan ze met recht eifchen, en zoo haar man zulks wilde weigeren, dan heeft zij het recht, om hem bij den Raad aan te klaagen, en in zulk een geval word haar die fom van haars mans penfiöen betaald, en hem afgetrokken. Onder de zoldaaten zijn, zomwijlen, zulke deugnieten, welke niet over hunne gagie > kunnen befchikken, dewijl men ze menigmaal aan hunne Negerinnen betaald, welke hen dan eeten moeten verfchafFen.
Het geluk aller bedienden hier te land heeft, altoos, meest van de gemoedsgefteldheid der Gouverneurs afgehangen. Alles zoekt zig naar hem te vormen, zelfs in onverfchillige zaaken. Is hij pragtig, dan zijn alle de anderen galant; gierig, dan wil de ée'n den anderen overtreffen, en zo gaat het door alle klaffen, en, om dat de Hemel hoog, en Europa verre af is, Czo als men hier zegd,) zo heerscht hier een Gouverneur, zomwijlen, meer despotiek dan de fouvereinfte Koning in Europa. Ongelukkig zijn derhalven de bedienden, wanneer een liegt man aan de regeering komt. En, daar de fterflijkheid hier te land doorgaans groot is, en alles word bevorderd, is het menigmaaj. gebeurd, dat menfchen van de laagfle klaffen, als zoldaaten, ambagtslieden of fcheepsjongens tot de Waardigheid van Gouverneur zijn opge-
klow-



klommen; en daar het deze lieden, gemeenlijk., aan gelegenheid heeft ontbroken, om hun verftand te befchaaven, zo beftaat, dikwijls,hunne, regeering uit een mengzel van onbefch'aafdheid en wreedheid, het welke hen, die wegens ouderdom in het land, (mogelijk fchrahdefe mannen) ónder hen moeten ftaan, zeer laftig valt, én hen fnenigmaal het leven heeft gekost. Men heeft, gezien, dat heden hem misfehien nog ftokfiagen wierden gegeeven, die morgen het Oppergezag moest voeren.
Tot Eere van ónze Natie hébben wij thans èenen Kiöge, die een zo dapper als fchrander Gouverneur is, én die even zo zeer van de Negers word bemind, als het. voorheen eerf Schilderup wierd, dien een Ffanschman zelfs Óen grootften lof geeft. Cd)
De buitengemeen groote rferfte der Europeërs in dit land heeft veroorzaakt, dat menin Europa geloofde, dat 'er het klimaat alleen de oorzaak van, moeste weezen. Maar hierin; heeft men mis gehad. Door dé ondervinding Icon men reeds het tegendeel befluiten'. Een ïand, waar uit de Europeërs , jaarlijks naar eene maatige berekening, 60,000 menfchen kunnen vervoeren, die 'er nooit weêr inkomen, en
d§
Cd) Hiftoire des In des ,par Raijnal, T. ïy.p.yifc
Q



C 04a. >
3e bevolking , naa eene meer dan 200-jaarige uitvoering, nogthans taamlijk fterk is, fchijnt reeds alleen bewijs' genoeg te zijn, dat het klimaat onfchadelijk is. Volgens deze berekening blijkt, dat in . dc laatfte eeuw 6 millioenen menfchen uitgevoerd zijn, en men mag, zonder de waarheid te kort te doen, zeer wel onderftellen, dat in de voorgaande eeuwen,, van het begin des Negerhandels tot daartoe, ten minden tweemaal zo veel, dus i3 millioenett in 't geheel, zijn uitgevoerd. Welk eene Som! Ja deze alleen maakt reeds eene volksmenigte van een taamlijk groot en bevolkt land, te weeten Frankrijk, uit. Tiet-is wel zo, dat het klimaat aan 't ftrand minder gezond is; maar de verkeerde Methode van de levenswijze der meesten , na dit land gekomen, is meer de oorzaak der groote derf te, dan het land. Eenigen derven uit vooroordeel; om dat ze gelooven, dat het onmogelijk is, in een land te kunnen leeven, waarin zo vcelcn , kort naa hunneaankomst, zijn geftorven. Anderen zijn begeerig, om hun Vaderland weêr te zien, en, om dat ze zig, mogelijk, verbonden hebben, om hier voor zekere jaaren te blijven, zo kwellen zij zig dood, en nog anderen, helaas! een ^groot gedeelte, brengen zulk eene menigte van, eerfte beginzelen voor ziekten mede hierheen, dat, deze door het warme klimaat in beweegirig gebragt wordende, zij noodwendig moeten fterven-
Het



C 343 )
Het beste flag van menfchen, naar mijne ondervinding , voor deze lugtftreek voegende, zijn jonge lieden, beneden 25 of 30 jaaren. Wie boven die jaaren is, blijve van hier; want zeef zelden zal zulk een oud worden.
Voords is voor zeer gezond fchijnende, bloedrijke menfchen deze lugtftreek, insgelijks, minder dienstig, dan voor perzoonen, van natuure mager en ziekelijk. Menfchen, die zeer bloedrijk zijn , en hier aankomen, moesten zig door het vooroordeel niet laaten inneemen, dat men in de warme lugtftreeken niet moet aderlaaten , maar, zo dra zij hier aankwamen,moesten ze zig eene menigte bloeds laten aftappen, en zig in het eerfte jaar van eene zeer fchraale Dieet bedienen, veel koud water drinken, en zig dagelijks baaden. Wie deze middelen wél gebruikt, en anders geene lijfgebreken heeft, dien mag ik verzekeren, dat hij zijn lighaam tot het klimaat toebereidt, en zelfs in de ongezonde lugt op het ftrand , zo oud als in zijn vaderland kan ■worden.
Raakéndeden koophandel, en hoe dien gedree* ven wort, heb ik U reeds in een anderen voorigen brief gefchreeven. Vaar wél 1
Q*a TIEN-



tiende Brief.
Hoofdfoft Chriftiaansburg in Guinea, den ïo Auguftus I78f5.
■Bereid Ü, mijn Vader! tot het leezen van een brief, vervattende mijne inlandfche Guineefche reis, dewelke, zoo hij U zelfs maar het honderdfte gedeelte van dat vermaak aandoet, welk ik op dezelve geheel ondervond, de moeite van het leezen nogthans zal belooncn .
Ik was bijna 3 jaaren reeds in dit land geweest, en nogthans flegts eenige weinige mijlen diep in het zelve gekomen. Ik had geftadig een groote keten van bergen voor mijne oogen,welke niet boven 5 mijlen verre van mij lagen, en, allerwegen met hooge boomen bewasfen, mij het fraaijfte gezigt verfchaften. Wat was natuurlijker, dan dat mijne wenfchen dagelijks toenamen, om tog de mogelijkheid uit te vinden, hoe ik 'er toe geraaken zoude, om daar eens heen te mogen komen. Geduurende den tijd, dat ik 'er nog over dagt, bood zig een heerlijke gelegenheid aan, door welke ik, zo veilig als mogelijk was, anderhalf honderd mijlen verte in het land, de grootfte voortgangen in de natuurlijke Hiftorie hier zou kunnen maaken.
Eene



( 245 )
Eene zuster des tegenwoordigen Konings van Asfianthee, naamlijk, had van mij gehoord, dat ik kennis van kruiden had, en, daar ze eene oude kwaal had, die haare Priesters en Fetis niet konden geneezen, zo befloot zij, na de zeekant te komen, en zig van mijnen raad te bedienen. Zij deed zulks, en ik was zo gelukkig, van haar te heritellen. Toen ik nu, geduurende dien tijd, taamlijk wél met haar bekend wierd, en ik haar verhaalde, hoe groote begeerte ik hadde, om Asfianthee te zien, noodigde zij mij, zo ongeveinsd als vriendelijk, in haars broeders naam tot hem uit. Wie was gelukkiger, dan uw zoon! Van dat uur af maakte ik tocbereidzcls tot mijne reis. Ik huurde S5 Negers,- welke deels mijne bagagie, deels mij zeiven zoudén draagen; Want, daar dit eene landreis van ten minsten 6 maanden ware geworden, wanneer ik ze volvoerd hadde, en men op die reis geene gelegenheid heeft, om iets van Europeefche leevensmiddelen te koopen, moest ik mij van alles wél voorzien.
Den jden Junij, 's morgens vroeg, nam ik dan de reis aan. Twee mijlen leide ik ongefloord af,naa welke ik mij op een klein dorp, Afchia~ Via, bevond. Hier hebben de voornaame Urfupegers hunne landverblijven, of, zo als zij het noemen , hunne Rosfar - plaats. Dit dorp ligt bevallig tegen eene hoogte; maar, om dat zig de eigenlijke keten van bergen nog een paar goede
Q 3 mij-



mijlen hooger op uitftrekt, hebben zij insgelijks , even als de firandnegers, menigmaal gebrek, aan regen, het welk voor hen in den graanoogst, die hunne voornaamfïe handteering is, te gelijk met de hoenderteelt, dikwijls nadeeligis. De Blanken hebben, zomwijlen ,plaifierreisjes hierheen gedaan, om zig te verlustigen. Naa dat mijne Negers wat uitgerust hadden, veuvolgde ik mijne . reis ongeftoord , en kwam tegen den middag aan den voet der bergen. Hier js 't onmogelijk, op eene andere wijze, dan te voet te reizen, gedeeltelijk wegens de fteile hoogten, uit enkel fteengroeven beftaande. Deze zijn grove Granitfteen , Gneus, en zelden keijen. Het ganfche veld neemt hier eene andere gedaante aan, dan in de zandige ftreeken. . Hoog opgaande boomen, en beneden met bijkans ondoorgankelijke kreupelbosfchen vermengd, bedekken de fteenrotsen. De grond is ,in 't geheel niet meer zandig, maar, of kleiagtig, of wel goede, mulle tuinaarde. Door dit warperk kroop ik tot 's namiddaags om 4 uuren, wanneer ik op de eerste voornaame Negerij aankwam^ welke men op de bergreis aantreft: zij word genoemd Jbodee, liggende van Chriftiaansburg omtrent 8 mijlen.
De Kabosfiër dier plaatze, Ozain genaamd, een Grijsaart van omtrent -80 jaaren, ontving mij met zijnen hoogen Raad met de , den Negers .hier gewoone grootsheid, maar nogthans hoflijk. Ik
moet



C 247 3
moet hier aanmerken, dat dc Negers, hoewel eeneonbefchaafde Natie, ongemeen veel van plegtighcden houden , om welke in agt te.necmen zij liever honger en dorst willen lijden, dan deze uit het 00- (lellen. Het compliment bij het ontvangen beftaat eigenlijk daarin, dat de inwooners de begroeting zittende aannecmen, en naa dat de vreemdeling plaats heeft genomen herhaalen zij hunne begroeting, alle naa malkander volgens den rang, zo dat zij oprijzen in een kring, de vreemdelingen groeten, en, driemaal voorbij gegaan zijnde, dan weer gaan zitten.
Men bragt mij terftond landvrugtcn, in ververfchingen beftaande, welke ik met Europeefche moest beantwoorden. Den volgenden morgen vervolgde ik mijne reis. Het was he.. den, als gisteren, dezelfde ongebaande weg. Onderwegen kwam ik aan de volgende dorpen: Tiasfo, Schentema,Tutu, Mampon, Otakij, Manno en Man/eng. In het laatfte legt een hoofdman, des Konings van Asfianthee, die liet ampt van Tolmeester bekleedt, welken tol de zwarte flaavenhandelaars verpügt zijn hem te betaalen. Men heeft dien tol hierheen verlegd, orn dat alle wegen van Asfianthee en Akim hier zamen loopen, wanneer men na den zeekant
wil. , v
Over Schentema is een Fetispnester de Kabosfiër. Dezen bcdriegcren is het geen werk, waarneer zij eenigzins ïh aanzien zijn, om groot Q4 ea



& ri* te worden. Een flaaf, met zijnen Heer met wel tevreden zijnde, tragt flegts na deze Negerij te ontkomen. Alsdan gaat hij na de Fetisïus of den Afgodstempel, en plaatst zig in denselyen op een foort van outaar. DeFetispriester, die dagelijks komt, om te offeren, vraagt hem , wat hij zoekt? Hij antwoordt: ik wil Fetis mijn lighaam geeven. De Priester, hem nu zeer wél verflaande, neemt hem aan, en van nu af is hij eigenlijk des Fetispriesters flaaf, voor al zijn keven , zonder dat die een eenigen Bofz (zo als men hier gewoon is te fpreeken,) voor hem beïaaJd hadde. Op die wijze is de halve Negerij zijne flaaven. Doorgaans behandelen deze bedriegers hen zagt, om 'er des te meer te lokken.
Deze Negerjjen liggen niet veel meer dan een halve mijl van malkanderen, doch de laatfte van de volgende, daar ik'nu kwam, ligt 'er een goede mijl van daan. Zij Word genoemd Komniang, en is de Refjdentie van zijne Hertoglijke Doorluchtigheid van Aquapim. Over alk de Negerijen, die ik heden doorgetrokken was, en over een veel grootere menigte is hij Kabosfier en Chef; waarom hem ook de Europeërs, in hunne boeken, den naam van Prins of Hertog geeven. Zijn voorzaat, die eenftrengman was, had het recht over leven en dood ,zonder dat hij het zijne Grandcs of Ministers behoefde te vraagenj dezen daarentegen heeft men die grootheid benomen. Zijn
naam.



C 249 )
naam is Auiambo, en hij is één der welgemaaktfte Negers, die ik ooit gezien heb. Ik denk, dat hij pmtrent 45 jaaren oud is. Hoe oud de Negers zijn, weeten ze zelve nooit; dewijl ze de jaaren niet tellen; en vraagd men na hunnen ouderdom; ,dan is hun antwoord: ik ben gebooren, toen deze en die groote man ftierf, of dezen en dien flag wierd geleverd , en andere algemeen bekende groote daaden gebeurden , even als zulks bij ons ook nog, hier en daar op het land, in gebruik is.
Hij ontving mij met zijnen geheelen Hofftoet, met veele tekenen van vrieiidichap en eerbied, naar de wijze als te /ibocke; doch deze maakte °er eenige veranderingen in, gemerkt wij elkander, al? porlogsgezellen, van den Augnaër-oorlog af, zeer wel kenden. Hij omhelsde mij, bijkans naar de Eutopeïfche wijze, waarbij hij zijn hoofd een tijd lang op mijne fchouders liet rusten, en mij dermaate drukte, dat ik had mogen fchreeuwen.
De eerfte pligtplegingen afgelegd, en ik neêrgezeeten zijnde , wierd aanftonds een groote pot met palmwijn gebragt, en zijne Doorluchtigheid dronk 'er eerst een goede kalebas (omtrent 18 Oneen) vol van uit, waarop zijne voornaamfte Ministers volgden, en toen eerst wierd mij ingefchonken.
Het is een algemeen gebruik aller Zwarten, dat, wanneer ze een' vreemdeling iets te drinken brengen, zij dien drank ten minftcn eerst moeten
9- % Froe"



C 250 >
proeven, vóór dat zij hem dezen toereiken, teii bewijze, dat 'er geen vergift in is. Dit gebruik mag voordezen noodig genoeg geweest zijn , toen men zig nog, op zulk eene wijze, van zijne vijanden zogt te ontdoen; thans kend men eene voordeeliger Methode: men verkoopt ze naamlijk aan de Europeërs.
Hierop wees men mij mijne kamer, welke in den agtcrhof was. De huizen der Bergnegers zijn vierkantig, van ftokken gebouwd, wier wanden met leem beftreeken zijn. Ca) Van binnen houden zij ze zeer zindelijk.. De vloer word alle morgen met roode aarde gefchrobt, waardoor hij eene heel goede gedaante krijgt, even als men in Duitschiand en elders met de haardfleden pleeg te doen. Zij zijn maar ééne verdieping hoog, zelfs het Kabosfiërs-huis, dat anders tog, bij de Strandnegers, twee verdiepingen pleeg te hebben. Voor de kamers, waarin zij hunne kostbaarheden bewaaren, zijn deuren van hard hout, zeer wel na Mahonihout zweemende. Maar die geene, . waarin ze de bezoeken ontvangen, zijn als de overdekte gangen, aan de ééne zijde open.
Het
Ca) De houtwormen, CTermes fatahs linn.) die in de ilrandgewesten zo menigvuldig zijn, heb ik hier niet gezien. Waren die hier, dan zouden ze de wijze van bouwen grootelijks benadeeien.



050
Het bed, dat men mij bragt, was een foort van Sofa of voetbank, niet boven één' voet hoog boven den grond verheven. Zij was iierlijk van riet .gevlogten , waarop ze ,1 vervolgens, verfcheide matten, eerst de groffte, en naderhand de fijne lagen, en daarover weêr een Neger-panties. Naar hunne wijze was dit eene legerftede, waarop te leggen zig een Koning niet behoefde te fchaamen ; maar ik vond het zo hard en ongemaklijk, dat ik geloof, dat onze flaaven in de gevangenisfen beter legging hebben.
Zo dra als ik mijne wooning had betrokken, kwamen ze met gefchenken zo wel voor mij, als voor mijne Negers, Deze beftonden in Bofz, de gangbaare munt des Iands,fchaapen,geiten, hoenders en klaar gemaakt Eeten, zoo ik 'er van gebruiken konde. Wat uitgerust hebbende, begon ik de landftreek te bezien. Deze is nog boschagtig, maar zeer bekoorlijk. Bergen, klippen en dalen verwisfelen zich onderling in eene fraaije orde. Het verfche water, in veele ftrandgewcsten zo zeldzaam en flegt, is hier bij uitftek goed. Nabij de ftad fpringt geftadig eene bron uit het fpits eener rots, welke een kristal-klaar en koel water heeft. Hier zijn boomen van een ongeloovelijken omtrek. Ik mat éénen der grootften, wiens ftam niet minder dan 45 voeten in den omtrek, of 15 voeten inde middelijn had. Het is dezelfde foort van boomen niet, waarvan adan-
jon, in zijne befchrijving van Senegal, verhaalt,



(»5a )
naak, (è) maar een bijzonder foort. *t Was mij niet mogelijk, iets van zijne takken, wegens deszelfs hoogte, te krijgen, het welk mij zeer fpeet; want, zoo de boom niet bijna ten minften, omfpanbaar is, geen Neger klimt 'er tegen op, daar hij anders na boven kloutert als een Aap. Deze boom was bijkans als een ronde toren aan te merken. Dewijl hij niet in den bloei ifond, noch vrugten fcheen te hebben, moeide het mij niet zeer, van zijne takken niets meerder van nabij te zien; anders zoude ik door fchieten beproefd hebben, om 'er eenige van te krijgen, waartoe de nood mij menigmaal reeds had gedrongen. De Paradijs - koorn - plant, (O de egte zo wel, als de onëgte,(rf; vond ik hier, als mede nog een nieuw foort; _ voords een heel regt opgaanden boom met bloemen, als Tulpen, wiens pragt men zig wel kan verbeelden , maar die niet te befchrijven is; (O eene nieuwe Aloë, welke van de inwooncrs voortgeplant word, om van de nerven der bladen touwen te maaken; een nieuw foort van citroenboomen, met getande bladeren, en nog eene menigte van onbekende boomen
ib) Adanfonia digitata ltnn. ( c) Ammonium granaparadif, linn. Cd) Ammomum Zerttmber linn. Ce) Novum genus Tetrandri<g.



: C 253)
men en foorten van heesters. Een foort vau fpaansch riet groeit in de dikfte bofchadiën aati fommige plaatzen, het welk ongemeen regt, wet geproportioneerd, en menigmaal 6 voeten hoog is. Het ware te wenfchen,dat men beproefde, om het als de Chineezen te behandelen; Want konde men het, droog zijnde, die fterkte geeven, als dat heeft; dan zoude het zulks in fraaijheid overtreffen. 00 Op de wortels der boomen vond ik eene plant, die van het vogt eener andere leeft, welke geheel bloem is. Zij heeft bijkans de gedaante van een half vergaanen pijnappel, welke open gegaan, maar heel hoogrood is; de Negers gebruiken ze tegen de Venus-kwaal, (g) De Palmboomen zijn hier maar zelden, uitgenomen de olijf-palmboomen, Ch) en de Palmwijnboamen, (7) die hier in eene groote menigte zijn, en ook aangekweekt worden. Men ziet niets van den egten (k) en onëgten (/) kokosboom, ea
de
C ƒ) An Heiiconia ? Ik vond het met half rijpe* vrugten , en konde geen ééne bloem ontdekken , weihalven het bij mij twijfèlagtig blijft, van welk geflacht de plant zij.
(_g~) Eerst hield ik ze voor de Aphijteia Htjdnora van den Heer thunb'erg, maar van welke zij tea «eneifiaal verfcMlt; zij behoort tot de Icofandrim.
( h ) E/ais guineezfts linn. An Phoenix ?
(k~) Cocos nucifera linn.
CO An Borasjitst



C *54 >
de overige in de vlakte zo gemeene foörten van palmboomen. Met één woord, het Geheel krijgt hier eene andere gedaante, zo dra men van dc zeevlakte tegen de keten van bergen opgeklouterd is; en ik geloof, dat van de Gewasfen, daar gevonden wordende, hier geene twintig foorted zijn.
In de Hiftorie der Dieren was ik zo gelukkig niet, om hier ontdekkingen te doen. De Olifant, in de ftreeken rondom Fida zo gemeen, is hier niet te vinden, en zelfs het Wild, dat men daar in de vlakte in eene zo groote menigte heeft, is hier zeldzaam; het welk men inzonderheid aan het gebrek van gras moet toefchrijven, dat hier in de bijkans ondoordringelijke bosfchen niet kan groeijen. De bewooners houden zig daarom met de foorten van Aapen en wilde Varkens fchadeloos. Menigerlei foorten van vogels, inzonderheid Papegaajen zijn hier, waarvan ik 'er 6 foorten kenne. f» De Infedten zijn talrijk, leerende mij veele nieuwe foorten kennen.
Het Rijk der fteenen zoude, mogelijk, zo flegt niet weezen, indien 'er Mijnen waren. De klippen beltaan uit enkel ruwe fteenen, als Granit, Gneus en hunne foorten; zomwijlen vind men
ook
(#0 Te weeten den Pfittacus erijthacus en pulïarius linn. De vier overige foorten fchijnen nieuw te weezen.



ook droogen Quarz en leijfteenen. Kalkfteen daarentegen konde ik niet ontdekken. De grond is verfcheiden, meestal is het een vette klei van allerlei koleuren, of wel een zwarte tuinaarde. Zand ziet men hier nooit.
De Lugtftreek fchijnt alleszins gezonder te zijn, dan aan den zeekant, hoe fterk ook de Artfen tegen de bosfchen in warme klimaaten mogen uitvaaren. Doch de hooge legging des lands brengt 'er mede het haare toe. Over het algemeen is het hier ongelijk kouder, dan aan het ftrand, het welk mijn Thermometer uitwees, die terftond op 10 graaden zakte, zo dra ik op den berg was. Men word niet veel wind gewaar; dit niettemin is de lugt zuiver, en ik geloof gewis de nieuwe Leer der Natuurkundigen daarin: dat de planten of boomen, over dag, een gedeelte der ontvlambaare lugt inzwelgen; want anders moest het hier, naar het gevoelen der Ouden, zeer ongezond zijn, daar de ondervinding nogthans het tegendeel bewijst. Weshalven het niet vreemd was, dat men in ongezonde ftreeken de boomen voordezen afkapte, van gedagten zijnde , dat de lugt, dusdoende, beter zoude worden: maar men bereikt zijn oogmerk niet, en het klimaat word veeleer flegter. De Europeërs, aan den zeekant in de Forten woonende, moesten hier een Hospitaal en moestuin aanleggen. In het eerfte moesten zij alle nieuw aangekomen Eujfopeërs aanftonds brengen; dan zouden zij beter
en



( 256 5
tri gemakïijkèr aan de lugtftreek gewennen, datf Wanneer ze nu, aanftonds,in ftegte, naauwe kamers opgeflooten, eri vervolgens aan de weêrömkaatzende zonneftraalen van het wit, blinkend ilrandzand bloot gefteld zijn. Een moestuin der Europeërs in dit gewest zoude van een ongemeenen dienst zijn; want niet alleen de Blanken in de Forten, maar ook de op de recde leggende fchepen konden daaruit verzorgd worden, daar ze thans ftegts weinig of in 't geheel niets kunnen krijgen. En dat hier alle Europeefche moeskruiden kunnen wasfeh, daarvan houdc ik mij even zo verzekerd, als men weet, dat die in Italië groejen; want bijkans zulk een klimaat heeft men hier.
De Aquapimmcrs of Bergnegers verfchillen, wat hunne gebruiken aangaat, in eenige opzigten, Van de Strandnegers. Hunne Taal verfchilt ten eenèmaal van de Akraifihe, zo dat, wanneer de éè'n des anderen taal niet heeft geleerd, zij elkander in het geheel niet kunnen verftaan. Zij heeft groote overeenkomst met de Asjiantheifche taal waarvan ze door den tongval eeniglijk verfchilt. Zij zijn van een middelmaatige ftatuür, maar' zeer wél gemankt. Hunne huid is doorgaans zwarter, dan dat der Strandnegers/ Gemeenlijk draagen ze baarden, meer dan dc Strandnegers pleegen te doen. Zij zijn zeer vlug en rap ter beéri, en hebben in het algemeen een fcherp verftand„ Met het fchietgeweer weeten zij ongemeen wél
om



bni té gaart, en dé rneesteh vérftaan zfg 'op het jaagen, 't welk des te noodlger voor hen is, ais1 hen de visfehen oütbreeken, behalven het geen zij gedroogd Van de Strandnegers koopen* Hunne kleeding is van de overigen hunner Nabuurén nergens in onderfeheiden.
De Aquapimper leeft nog bijkans; als in dó «erfte onfchuld in het Paradijs, met een gering onderfcheid. Alles, wat hij plant, brengt hem meer dan honderdvouwig op; weshalven eer» ï^eger, in een gansch jaar, op zijn hoogst drie* ■of vier weeken werkt. Dert overigen tijd befteedt hij alleen tot vermaak en opvolging der gebruikem Een huisvader werkt nooit zelfs maar houdt één of meer flaaven, zijne kinderen moeten den Maïs en Jams, de Pifangenj en de Ananasfen planten, of de otide ftammen af-, fnijden •> waar uitdan van zelfs weêr nieuwe ftammen uit den wortel opfehieten, zij moeten palm* wijn verzamelen, op de jagt gaan enz. : Zij maaken niet veel werks van den Mais, tee-> lende niet meer, dan zij verseh geroost denkeri te gebruiken. Hun voornaamfte moeskruid, vari Julij tot December, is de Jams, (n) die hier} veel beter zijn zoude, dan in Columbiem Zij feeten dien.geroost, als brood, of kooken hem)
mei-
. i i ;—
*'
O} Dhseorta faiivd lini*,



C258 >
met een vïeeschnat, en dadels daar over heen» of maaken 'er ook een foort van welfmaakende fcnoetels van. Zij planten hem, als wij de aardappelen ; maar, om dat de wortels zo groot zijn» dat één daarvan wel 35 ponden en meer kan weegen, zo fnijden zij dien aan kleine ftukken. Dc beste is, wanneer hij geroost of gekookt is, fneeuwwit, en fmaakt bijkans als aardappelen. Ik nam 'er eens eene proef mede, om 'er ameldonk of ftijfzel van te kunnen maaken. Die proef beantwoordde aan mijne verwagting; wanC ik kreeg van een1 wortel van 8 ponden, werklijk, een half pond zeer goede ftijfzel, Welke met die, van aardappelen gemaakt, zeer veele overéénkomst had. Bij die proef merkte ik mede, dat die wortel voor de geestige gesting vatbaar was, maar ik konde mij niet verzekeren, hoe veel fpiritus die konde uitleveren, dewijl ik gansch geen' toeftel tot disteleeren had, of hier konde krijgen.
De overige 6 maanden van het jaar ontbreekt hen deze Jams, om dat die niet wel een geheel jaar kan duuren, en tog maar eens word ingezameld; maar in plaats daarvan hebben zij de vrugten der Pifang-boomen, (0) welke men hier in heele bosfchen vind, en wier vrugten het ganfche jaar ,
door
- - a
O} Mufa paradiftaca linjt.



059 >
door te krijgen zijn. Om ze tot moes te bereiden* neemen zij ze van de boomen, wanneer ze wet haare grootte hebben, maar nog niet volkomen irijp zijn. Zij kooken ze in water, tot. dat ze heel murw zijn , bolfteren ze, en ftampen ze alsdan in een houten vijzel, van een boomftronk gemaakt, met een ftamper van zeer hart hout, zo lang, tot dat ze de gedaante van een fponzigen klomp of podding aanneemen. Hierop verdeelen zij ze in kleine klonten in eene kalebas, en, wanneer ze deze g§ftalte hebben verkreegcn , dan noemen zij het Foi Foi.
Tegen den tijd, dat dit Moes klaar is, hebben zij reeds een heerlijke foupe gereed, die op de volgende wijze klaar gemaakt word. Twee of drie handen vol rijpe nooten der olijf- palm-boomen worden met genoegzaam water gekookt, tot dat haar draad-merg- en oliagtig gedeelte heel zagt word, en zig in het water meestal heeft ontbonden. Doch, om alles ten nutte te gebruiken, giet men dit in een teems, en zijgt "er alles, wat ontbindbaar <is, van de kern en vezels der nooten door. In het doorgeloopen dril kooken zij alsdan vleesch van hoenders, fchaapen, geiten, aapen, of ander Wild,en,dit klaar zijnde, gieten ze dit vegetabilisch-animalisch fiat over die klompen; dan is het geregt Klaar, zonder iets verder, dan zout en fpaanfchen peper daartoe noodig te hebben. Zulk een geregt maakt hunne ganfche maaltijd uit, zonder brood of iets R a an-



CTaób )
anders. Ik moet bekennen, dat mij deze fpijs der Negers ongemeen wél aanftond. Het maakte alleen mijnen leeftogt uit, zo lang als ik mij te Aquapim ophield.
Zij hebben anders nog wel allerhande mondkost, doch welke zo algemeen niet is, maar eeniglijk als lekkernijen zomwijlen gebruikt word. Hiertoe behoort het eetbaarè Arum, (/>) of de in Columbien zo genoemde 'Fannies, waarvan ze de bladeren tot kool kooken, als mede de wortelen als Jams eeten. De kool daarvan, heeft zeer veele overeenkomst met onze fpinagie, en de wortels met de kastanjen. Verfche vrugten, om te eeten, hebben ze in een groote menigte, het ganfche jaar door, welke meestal van zelf groejen. De voornaamfte zijn de Bakko,(jf)&e Ananas, (r) en Papaijen i (*) de Citroenen wasfen hier in 't Wild.
Hun drank, in geval van nood, is water. Doch elk huisvader zorgt 'er gaarne voor, dat zijrt flaaf, Zoon of Dochter 's morgens een' ia of 20. kannen bevattenden pot vol palmwijn brengt,welke alsdan dien dag gebruikt wordt. De onthaal-
der
(_p) Arum esculentum linn. Cq~) Mufa J'apïentum lïnn. C f ) Êromêlia Ananas linn. (O Carica Papaija linn.



C 2ÖI )
der drinkt eerst, en fchenkt, varvolgens, zelf Zijn ganfch Gezin naar den ouderdom in, welk het terftond, in zijn bijzijn, op zijne gezondheid, op de hurken zittende moet drinken. De Negers krijgen dezen hier zo geliefden drank op tweederlei wijze. Zij graaven, bij voorbeeld, een ,ouden wijnpalmboom uit, welken zij vermoeden, dat niet meer zal groejen. In het midden des ftams, dien ze boven den kuil plaatzen, daar de wortel voorheen geftaan heeft, maaken zij een vierkant gat, zo diep tot in het midden des ftams. Ia den kuil, daar de wortel voordezen ftond,zet-< ten-sij" een*-pot, zo, dat'er de opening des ftams juist regtftandig overheen komt liggen. Door de-» ze eenvouwdige en gemaklijke Methode krijgen ze in de eerfte 4 dagen, in 24 uuren, flegts eenige kannen palmwijn, maar in de volgende8 of 10 dagen 10 of 15 kannen van een' ftam, waarop de boom verfterft. Wil de boom, zomtijds, in het begin niet wél loopen; dan fteeken zij een klein vuur van droog gras rondom hem aan, waardoorde deftilatie zeer bevorderd word. De uitgraaving der palmboomen heeft niet veel werks in* gemerkt hunne vezelagtige wortels niet wel meer dan anderhalf El in den omtrek beflaan, en zij nooit, als andere boomen, een' grondwortel heb-* ben.
De andere wijze, om den zo genoemden zoeten, ftilmvijn te krijgen , beftaat daarin, dat ze de kropnen van een ander foort van wijnpalmboomeni R 3 «ft



C as* y
afhouwen, eene fpl eet in den ftomp maaken, en 'ereen fmal palmblad in fteeken. Dit buigen zij vervolgens na beneden, fteekende het eind in de opening eener kalebas, of fles, waarop alsdan het vogt langs het blad in het daar onder gezette vat druipt. Een maatige ftam geeft, in •24 uuren, niet meer dan 2 kannen, en laat zig, boven dat, niet meer dan 3 dagen gebruiken, dewijl de ftomp alsdan door de Zon uitdroogt. Deze wijze, om den palmwijn te krijgen, is wel wat moejelijker; maar die wijn is •ook zoeter en. aangenaamer van fmaak.
Bij mijne wandelingen ontmoette ik, menigmaal y de meisjes met hunne groote potten vol wijn op het hoofd, wanneer zij uit het bofch kwamen. Zo dra als ze bij mij waren, booden ze mij een riet aan, en vielen op de knie, op dat ik met des te meer gemak door het riet, uit den pot zuigende, kon drinken. Ja, waren 'er veele meisjes bij malkander, dan ftreeden zij onderling om de Eer, uit wiens pot ik ?oude drinken, elk een beweerende, dat zijn
wijn de beste en zoetste was: des zag
ik mij menigmaal gedrongen, wilde ik het bij hen niet yerbruijcn , om uit alle hunne potten te proeven. Hij ziet Ier bijna uit, en heeft den fmaak als most, zijnde hij , vóór dat hij a dagen oud word, zeer gezond.cn verkoelend, maar naderhand vliegt hij na 't Hoofd, ■cn krijgt een wrangen fmaak.
De



e >
De Fetisdienst der Aquafimmers heeft met dien der ftrandnegers zeer veele overeenkomst; doch de laatsten dienen hem {Fetis) veel flegter, dan de eersten , dewijl deze, hier en daar aan de wegen en kruiswegen, een foort van outaaren voor hem opregten, die ze van de fteelen'der palmbladen zamen nellen. Zij bezetten het altaar met gekookten en raauwcn jams en alle die leevensmiddelen, welke zij zelv' pleegen te gebruiken, en plaatzen 'er ook eene kalabas met palmwijn bij. Rondom 't outaar pleegen zij eene menigte ftokken in den grond te fteeken, in het midden met een foort van fchors omwonden, en wit gefchilderd. In het midden van den weg van Kommang na eene andere kleine Negerij vond ik, aan den wortel van een boom, ia menfchenhoofdcn in de aarde naast malkander geplant, en neffens deze eenige potten en flesten met water gevuld, half in den grond gegraaven. Dit alles was met een foort van tuin, hoewel zeer ruim omvangen. Toen ik na de rede van deze zo wonderlijk geplaatste hoofden vroeg, het welk ik: te vooren nooit had gezien, alhoewel ik reeds bijna 3 jaaren in het land geweest was, wilde men, naar ik kon merken, daaromtrent niet regt uit komen; maar ten laatften zeide men, dat het hoofden eener Familie waren. Hoofden hunner overwonnen vijanden konde ik jeij niet verbeelden, dat het waren; want dien R 4 zou-



e 264. >
eouden zij zo veele Eere niet beweezen heb, ben. en hunne eige Familie word met het hoofd altijd begraavenrja, zoo deze al ingeloste hoofden geweest waren van hunne vrienden, in den oorlog overwonnen, dan worden ook deze, ak geheele lighaamen begraaven.
Ik hield mij hier 10 dagen op, deels om de legging en grenzen des lands beter te leeren kennen, deels mede, om dat mijn vriend At% tïambo mij niet wilde laaten vertrekken, en ik geftadig voedzel genoeg voor mijn'Geest vond, sd hadde ik hecle maanden mogen blijven, tk floeg, dagelijks, verfcheiden wegen in, na de rondom liggende oorden, vindende mijne moeite altijd beloond. Doch de Hertog wilde niet hebben , dat ik met mijne Negers alleen zoude' gaan, maar gaf mij altijd een gewapend Geleide van de zijnen mede. De zorg, welke die Negers voor mij droegen , was meer dan gemeen. Lag 'er een fteen in den weg, of hing 'er een tak van een boom te laag, welke mij kon hinderen, dan moesten deze terftond ujt den weg geruimd worden. Deze zo verre gaande beleefdheid, en de ongemeene nieuwsgierigheid van een' Blanken te zien , welke nog nooit te vooren tot hier toe was gekomen, Veroorzaakte allerwege eenen zamenloop van menfchen, die mij in mijne wandelingen eenigzins hinderden. Oude wijven konden hun koppenzetten •jet eens waarneemen, wanneer ik voorbij hun-'
m



C-*5>
ne huizen ging, maar kwamen met groote ftukken van kalabasfen' aan de (lagen van het hoofd, hier voor laatkoppen dienende, aanloopen, om het wonder-dier, dien Europeër te zien, waarvan ze zig malkander, dagelijks zo veele dingen vertelden, zonder hem, ooit gezien te hebben. Ja, wilde ik rust in mijne kamer hebben, dan moest ik eene wagt voor de deur zetten, om het huis niet te laaten beftormen. Alles kwam hen wonderbaar aan mij voor. Toen ik eens in het bijzijn van eene menigte volks iets zti riep de geheele hoop: kijk! de Blanke kan p.ok eeten!
Zo (legt als men mij de inlandfche Natie had afgebeeld, zo heerlijk vond ik ze. Zij hebben eene ongelijke betere denkwijze, dan de ftrandnegers, die met de Europeërs bekend zijn, en zijn ongemeen gastvrij. Niet alleen dat mijn Gastheer mij met alle de noodwendigheden, welke ik en mijne Negers behoefden, overvloedig verzorgde, maar ook wanneer ik mij, om mij wat te vertreeden, bij eene wandeling door de ftad, liet zien, zo kwam, hier en daar, een voornaam man uit zijn huis fpringen, en verzogt mij vriendelijk, dat ik zijn huis toch de Eer wilde aandoen, eh eene fchaal palmwijn bij hem drinken; en, wanneer ik dan. die noodiging aannam, kon ik het blijd gelaat van" dien huiswaard en zijne Familie , welke alle na mij toe kwamen, om mij des te naauwkeuriger &5 te



fe kunnen bezien, niet genoeg bewonderen; Hoe gaarne als ze mij mogten zien, over**chreeden zij evenwel nooit die hoogagting, weifee zij hunne Voornaameren verpligt zijn te bewijzen , te weeten, dat zij op een zekeren afftand blijven ftaan. Den kinderen daarentegen was ik gemeenlijk een fchrik; want, wanneer ik onverwagt na hen toe kwam, fchreeuwden zij overluid , en liepen weg. Andere jongens van 10 tot i» jaaren durfden mij wel agterna loopen, maar waren evenwel geftaag op hunne hoede, en, wanneer ik mij flegts omdraaide, om met mijne Bedienden ,te fpreeken , of mogelijk in gedagten na het gevest van mijn degen tastte, ïsoozen zij alle het baazenpad,
Aquapim zoude, in het begin, door eene het land dieper in gelegen Natie bevolkt zijn geweest, misfehien de Asfiantheërs, met welken zij in gebruiken en taal zeer veel gemeen hebben. Zelfs de naam fchijnt het aan te wijzen, dat ze van eene andere Natie afftammen, te weeten: 1000 flaaven, als Pim iooo, cn A'qua of Quaqua, flaaven. Naar mijne gisfing is Aquapim 30 mijlen lang,"en 25 mijlen breed. Ten Oosten grenst het, land waards in, aan Aquamboe, en na den zeekant aan Kro,bbo, ten Zuiden , of na de zeezijde aan Akra, ten Westen aan Fanthes, en ten Noorden aan Akim. Wanneer ik op de volksmenigte zie, indien ik 1300 man rekene, die geweer kunnen draagen,
Zê



Zo als mén zulk een getal opgeeft, en deze weêr man tegen man, voor vrouw en kinderen fchatte; dan zoude volgen , dat in dit uitgeftrekt gewest niet meer dan 9000 menfchen waren, het welk, gewis, de grootfte fomme zijn zal^ die men opmaaken kan. Hun getal moet ongemeen zeer veranderd zijn; want men hoord, hier en daar, fteden noemen, die voordezen bloeijend zouden geweest zijn, van welke men nu niets meer, dan den naam weet. Ik wil U, .thans hierbij eenig berigt geeven van de aan. grenzende landen, gemerkt ik zelf zo geluk-kig niet wierd, van ze te zien, zo als uit het •volgende zal blijken.
Aquamboc is, voordezen, dat magtig Koningrijk geweest, het welk deAkraërs in de voorige eeuw te onder bragt, en .noodzaakte, om na Popo te vlugten, naa welken tijd de Akraën in eenen republicaanfchen ftaat geleeft hebben, Het heeft thans nog zijnen Koning, maar welke •aan dien van Asfianthee,cijnsbaar is. De Aquam. boërs waren, in hunnen bloeij, voor de Europeërs een fchrik. Toen hadden ze bij de 6boq oorlogslieden, maar thans zijn ze taamelijk vernederd, zijnde zij flegts wat fterker, dan Aqua. pim. Dit niettegenftaande wilde nogtans de onlangs den Throon beklommen hebbende Koning^ vóór een jaar, zijne mondigheid toonen, vereenigde zig tot dat einde met de Augnaers, (rok na den zeekant], en beoorloogde onze
4M'



C 268 5
Ajugaers en Pottebraêrs , verbrandende hunne (leden , wier inwooners hunne befcherming onder het gefchut van ons Fort Prinzenftein gezogt hadden. Hij legerde zig met zijn heir niet boven een vierde eener mijl van dit Fort, maar oordeelde niet raadzaam, om het aan te tasten, gebruik maakende van de Staatkunde, terwijl hij Gezandten na ons Fort zond met de bewoordingen : „ wij hadden niets vijandig van hem te duchten i „ hij ware altoos een vriend derDeencn geweest, „ welk hij ook wilde blijven, zoo wij zijne vijanden niet wilden onderfteunen." Ter bevestiginge daarvan deinsde dit Leger terug, en eenige maanden daarna zond hij eenige voornaame Officiers na ons toe te Christiaansburg, welke met onze AjugaSrs en Quittaërs, in zijn' naam, ten teken van vriendfchap, Fetis moesten eeten, of, met andere woorden, getrouwheid zweeren.
Krobbo is flegts een kleine Republiek, welke omtrent 500 gewapende mannen mag hebben. Zij woonen alle op de bergen omtrent Friedensburg, Een zeer hooge berg (leekt boven de overige door zijne gedaante als een hooijberg inzonderheid uit, en dezen word eigenlijk de naam Krobbo gegeeven, waarheen de bewooners in een vijandlijken overval vlugten. Boven op dien berg is een frifche bron ; weshalven de daarheen gevlugten het lang kunnen uithouden, zoo ze met leevensmiddelen wél voorzien zijn, kunnende zij alsdan eene belegering van 50000 man tegenhiw-
den,



den, dewijl de berg volftrekt onbeklimbaar ifi9 behalven één fmal voetpad aan de eene zijde. Toen de Asfiantheërs zig , in het begin dezer eeuwe, den weg na de zee baanden» en zig alle de overige grootere Natiën onderwierpen, hadden zij veel werks met de Krobbvërs. Deze begaven zig naamlijk op hunnen berg, doende niets meer» dan, wanneer ze de Asfiantheërs, welke bij de 3000 zouden geweest zijn, den berg zagen be* klimmen, dat ze groote fteenen na beneden lie* ten rollen, en de Asfiantheërs zig deswege gedrongen zagen, om hen goede voorwaarden van vrede in te willegen.
Fanthee is insgelijks eene Republiek, maar merklijk groot. Zij ftrekt zig over Akra na den zeekant uit, waarvan ze door eene zeer groote rivier, de Akra-rivier genaamd, word gefcheiden. De meeste Hollandfche en Engelfche For* ten liggen in het Fantheisch Gebied. De inwooners zijn naarftig, bouwende veel Mais,en zij is, uit dien hoofde, hier de korenfchuur zo wel voor ons als onze Negers.
Akim is dat Koningrijk, het welk tegert ovet? Aquapim het land in , of noordelijk van hier ligt. Het moet voordezen, vóór dat het door1 de Asfiantheërs te ondergebragt wierd, een volkrijk land geweest zijn, het welk men daaruit kan opmaaken, dat deszelfs bewooners zig, in voorige tijden, menigmaal, tegen de Asfianthc•ps veraetteden, en wegens de menigte van
goud?



Ó70-)
grind,' dat ze groeven, en aan ons verkogtetf. Thans zijn ze bijna even zo ftcrk,als deAqnamioèrs, met wien ze gelijk ftaan, en zijn, even als- deze, den Asfiantheërs cijnsbaar. Hun voolige Koning (wiens naam mij ontfchooten is,) •wilde eens eene andere kleine Natie beoorlogen, en, daar hij eerst verlof daartoe van den Koning van Asfianthee moest hebben, op dat die iiiet, geduurende den oorlog, in zijn land viel* zo mnest hij, bij eene gelukkig behaalde overwinning , belooven, dat hij hem de helft van den buit zoude overleveren. Hij trok te veld,en overwon den vijand werklijk, maar maakte niet zonderling veel buit, en dien zo geringen dagt hij recht te hebben, om zelf te mogen gebruiken. Doch naa eenigen tijd hoorde hij, dat de Koning van Asfia?tthee hem Gezandten wilde zenden , om zijn hoofd te eifchen, en wcetende, dat hét eens geftreeken vonnis niet veel verzagt zoude worden, zo verzogt hij, op een' avond, zijne voomaamfte Ministers bij zig, en maakte hen zijn aanftaand ongeluk bekend, en dat hij bereid ware, zig zclv' na de andere waereld te zenden. De Ministers , hunnen Koning zulk eene verre reis alleen niet willende laaten doen, beloofden hem te verzeilen. Tot dat einde' wierden zo veele Vaten buskruid, als 'er perzoonen vergaderd waren, binnen gebragt, op elk' van welken een ieder ging zitten , voords een' anker brandewijn, den bodem ingeflagen , hr*
het



het midden gezet, en zo dronken die Heeren op eene gelukkige reis, waarbij ze Tabak rookten, tot dat de Koning een teken gaf, dat elk zijn brandende pijp in de kruidton zoude fteeken. Zij deeden het met hem, en maakten, op deze heldhaftige wijze , een einde van hun tegenwoordig Beftaan. - .
De Hoofdftad, Kommang, ligt van Ak'm flegts drie dagreizen, en, daar ik op mijne reis m.Asfianthee eenigzins flegts uit den weg reisde, om daar te komen, zo verheugde ik mij reeds vooruit over de ontdekkingen, welke ik daar zoude doen, vooral, of ik ook niet van die goudmijnen zoude zien, welke' voordezen zo veel uitleverden, en nu niet meer bewerkt worden. Maar ik bedroog mij geweldig in mijne rekening; want voorneemens zijnde, daarheen te reizen, kreeg ik order van het Gouvernement, om aanftonds terug te keeren, wijl mijne tegenwoordigheid bij de Etablisfementen noodig ware. Met hoe veele droefgeestigheid ik mijne terugreis na den zeekant, de Lijbifche woestijn, aannam, zult Gij u ligt verbeelden. Honderde maaien zag ik om na het Noorden, alwaar Akim en Asfianthee liggen; maar te vergeefs! Ik mogt het geluk niet hebben, van het ditmaal te zien: mogelijk komt 'er nog eens een gelukkig uur , dat ik mij derwaarts mag begeeven.' maar wanneer zal dit wezen?
öfaauwlijks was ik op GbrUÜgsssèèrg weêr
aan



t 273)
aangekomen, of ik kreeg eenë fterke galkoorts % dit niettemin reisde ik evenwel den volgenden dag na Friedensburg, waarheen mij mijne beezigheden riepen. Doch de koorts nam toe, zo dat ik aan mijn Leven begon te wanhoopeh ; maar op den zesden dag kwam 'er eené gelukkige verandering, en naa dezelve bekwam ikheelfchieÜjk. Doch federt dien tijd hebbe ik zulk eerten tegenzin in het lahd , waarin mijne handert zö zeer zijn gebonden, dat ik 'er, op géenerlei wijze, langer in blijven wil, maar met het eerfte fchip weêr na Europa vertrekken,hetwelk;, naaf alle gedagten, binnen 6 weeken, onder zeil zal gaan.
Dit Ware dUs mijn laatfte brief uit Jfrica. Doch, daar ik eerst na Columbien moet, vóór dat ik na Europa kan komen, zo zal ik U vaa daar nader fchrijvem Vaar wél.
ELF-



C 273 j
ELFDE BRIEF;
Christiaanïtad, op St. Croix in Columbien, den iaden Maart 1787.
Et moi, je dirois d celui qui attenteroït a ma liberté, ft vous approchsz, je vous poignarde.
r a y n a t.
No g leeve ik-, mijn Vader! en ik heb weêr eene zeereis van 1200 mijlen afgelegd. Maar 'er 'ontbrak Weinig aan, of ik ware om een lugtje geraakt! „ Schipbreuk geleeden? ziek geweest?" Neen! vermoord door de hand vad een* öngelukkigen Negen
Het was den 7den Ottober 1786, dat ik Africa verliet, en aan boord ging van het fchip Christiaansburg , het welk dien avortd ortdet zeil ging; Verbeeld U het gewoel in een Neger -ilaavenfchip, het welk, wanneer het tót des Konings dienst gebruikt wierd , niet boven 200 menfchen zou bevatten, maar nu452flaaven inhoudj S wel-



( 2-74 )
welke door 36 Europeërs in teugel gehouden moeten worden. Stel U zulk eene menigte öngelukkigen voor oogen; dewelke, om dat ze mogelijk het ongeluk hadden, van flaaven-ouders te zijn gebooren , of dat zij in een oorlog gevangen genomen, of wel onfchuldig zijn geftolen, of om andere min gewigtige redenen, aan de Europeërs verkogt, nu in boejen geflagen,en uit hun Vaderland na een ander land gevoerd worden, het welk zij niet kennen. Onmogelijk kunnen zij zig zeer veel goeds van hunnen toekomenden ftaat belooven, gemerkt de Europeërs zulke geweldige middelen bezigen,om zig van hen verzekerd te houden. In hun land zelf hooren zij zo veele vreesfelijke dingen nopens het gebruik der flaaven in 'Columbien, dat men verfchrikt, wanneer men ze hoord. Mij vroeg eens een flaaf in vollen ernst: „ of de fchoenen, welken ik aan„ had, niet van Neger-leer gemaakt waren?" ziende, dat ze van dezelfde kleur waren, als zijne huid. Anderen zeggen, dat wij de Negers eeten,en van hun gebeente buskruid maaken. Zij kunnen zig niet verbeelden, dat ze tot den akkerbouw en andere handteering eeniglijk gebruikt zullen worden , daar dit werk , om hen te onderhouden, zo weinige handen, en flegts zo weinigen tijd vordert, dat het eene gansch overtollige zaak zoude zijn, om vreemdelingen in het Land te trekken. Dit is dnn ook de rede, dat ze alle de voorftellen, die de Europeërs hen doen, dat
ze



C 275 )
ze in een heerlijk Land gebragt zullen worden, en andere onwaare vlcijerijen niet gelooven, maar, wanneer zig eenige gelegenheid opdoet, de vlugt neemen, of zig zelv' het leven beneemen ; want den dood zelv' vreezen zij veel minder, dan de flaavernij in Westindien. Ja, men moet alle voorzigtigheid gebruiken, om hen de gelegenheid te beneemen , van zig zelv' te ontzielen: weshalven hen de Franfche fchippers niet eens een fmallen ftrook linnen toeftaah, uit vreeze voor hun leven,om dat het gebeurd is,dat eenigen hunner zig daar mede opgehangen hadden.
Dit vooroordeel, gevoegd bij de te ftrenge be-, handeling , welke deze ongelukkigen niet zelden van barbaarfche fchippers moeten uitüaan, brengt menigmaal eene zamenzweering onder hen te wege. Zij overleggen alsdan 's nachts, om, niettegenftaande hunne kluisters, de Europeërs , welken zij in getal zo zeer te boven gaan, dood te flaan, en het fchip aan land te laaten drijven. Dergelijk een opftand gefchiedt doorgaande, inzonderheid op de reede, of in de eerfte dagen, wanneer een fchip van de kust zeilt. Geduurende mijn verblijf op de kust Guinea , heb ik verfcheide droevige voorbeelden daarvan beleeft. In het jaar 1785 regtten de flaaven van een Hollandsch fchip een oproer aan, ten zelfden dage, dat ze na Westindien vervoerd zouden worden. Zij overwonnen de Europeërs, en floegen ze alle dood, uitgenomen een kleiS 2 »en



nen fcheepsjongen , die in den top van den grooten mast was geweekem Voor dat de Blanken te eenemaal verwonnen waren, hadden deeze verfchciden noodfchooten gedaan, welke men in het land had gehoord, en hen daarom eene menigte Kano's met gewapende Vrijnegers te hulpe zond. Zo dra als dezen het fehip naderden, ert de oproerige flaaven zagen, dat ze te kort zouden fchieten, ovcrleiden zij , dat ze zig zelv' van kant wilden helpen. Tot dat einde liep 'er één met een brandend hout in de kruidkamer, en deed dus het fchip in de lugt fpringen. De Kano's vischten niet meer dan omtrent 30 Negers, en den fcheeps jongen op ; de overigen , meer dan 500, wierden een prooi der golven.
Min gelukkig waren de Negers van een En* gelscli flaavenfehip, in datzelfde jaar, welke insgelijks aan de goudkust oproer verwekten. Zij hadden alle Europeërs dood geflagen, kapten de kabel, en lieten het fchip aan land drijven. Dit tot in de branding gekomen zijnde , fprongen alle Negers over boord, en zwommen aan land. Maar tot hun groot leedwezen (tonden hier de Vrijnegers, vingen ze alle op, en verkogten ze nog eens aan de Europeërs. Het fchip en de laading was dus een goede buit der Negers, bij welken het aan land dreef.
Van deze twee voorbeelden kan ik flegts van hooren zeggen fpreeken: maar nu zaaklijk iets van het afloopen des fchips, waarop ik mij zelf
be-



C *77 )
bevond, door de flaaven. Een flaavenfehip is, in het midden, op het verdek met een hoog, flerk hout middelfchot voorzien, welk men de Schans noemd; wiens zijde, na de voorftcven toe flaande, zeer glad, zonder opene voegen zijn moet, ten einde 'er de flaaven niet met de vingers tusfehen kunnen komen. Boven op hetzelve zijn zo veele kleine kanonnen gezet,als men kan plaatzen, die, altijd gelaaden, eiken avond worden afgefchooten, om de flaaven in ontzag te houden. Bij dezelve ftaat altijd eene wagt, welke op de beweegingen der Negers naauvvkcurig moet Iet-» ten. In de agterfteven, of aan deze zijde der fchans , bevinden zig alle vrouwen en kinderen, en buiten , voor de fchans , de mannen, die noch de vrouwen kunnen zien, noch bij haar komen. De mannen zijn altijd twee en twee, aan handen en voeten vast geklonken. Door de reijen, zo als zij op het verdek zitten, zijn boven dat nog zwaare ketenen tusfehen de voeten gefpannen, zo dat ze, zonder verlof, niet kunnen oprijzen, en zig niet verder van de plaats moeten beweegen, dan wanneer ze 's morgens op het verdek, en 's avonds na beneden gelaaten worden. Daar nu hun getal zo groot is, kunnen zij flegts om den anderen dag deze beweeging genieten: op den e'énen dag naamlijk blijven ze beneden, alwaar ze zo gepaktals haringen zitten.
Het was op den tweeden dag, naa dat we in ge* geftoken waren, wanneer zig juist de meesS 3 .ten



( 3-8 )
ten van de Krepeêrs op het verdek bevonden, toen ze eenen opftand verwekten. Ik bevond mij toen alleen ortder de Negers, boertende met eenige Akra'èrs en Dunkoers, (de meest befchaafde Natie,) wier eerften taal ik verftond. Daar nu onder zulk eene menigte, altijd» een groot geraas is, wierd ik oplettend gemaakt, toen 'er eensklaps een groote ftilte volgde. Daar juist het grootfte gedeelte der manfchap at, wilde ik na de voorplegt van het fchip gaan, om te zien, of elk op zijne post ftond, in geval de Negers mogelijk in den zin hadden, eenen opftand te verwekken. Toen ik tot omtrent in het midden kwam, wierd de fchansdeur geopend , dewijl de Opperftuurman na mij toe wilde komen. Maar op dat zelfde oogenblik hoorde men een gefebreeuw van alle mannen , den ijsfelijkften kreet, dien men zig kan verbeelden, doch welke eene overeenkomst had met dien, welken ik, voormaals, bij den aanval in een veldflag had gehoord. Op dit gefchreeuw ftonden alle mannen op, die te vooren naar gewoonte zaten. Eenigen hunner floegen mij met de handboejen, waarmee ze vast geklonken waren, op het hoofd, zoo dat ik aanftonds op den grond viel. Doch, daar zij insgelijks aan de voeten geflooten waren, kroop ik onder hen weg, en kwam aan de fchansdeur. Maar hier klopte ik ditmaal te vergeefs. Want, teen men mij wilde binnen laaten, greep zulk
eene



c m)
eene menigte Negers na de deur, dat men ze flegts met moeite wéér konde fluiten. En het \$ een ftaatkundig werk, liever eenige Europeërs te laaten dood flaan, dan dat de Negers meester van die deur worden; want alsdan kunnen ze na de agterfteven komen, alwaar alles vol wapenen hangt, en dan is het voor hen geen werk:, om zig meester van het fchip te maaken. Inmiddels liet men mij niet lang ongemoeid bij die deur, maar maakte het met mij, als te vooren, zodat ik op den grond viel. Doch, daar men nu in de agterfteven vernam, wat 'er buiten omging, zogt men de fchans met de bajonetten van boven af vrij te houden. Tot dat einde, om mij met meerder gemak te kunnen ontzielen, trokken ze mij bij de voeten tot na de voorfteven, alwaar één hunner, die een fcheermes van hem, die hem fchoor, toen de opftand begon, had genomen, mij eene fneede over het voorhoofd, den flag van 't hoofd, door het oor, en diep tot in den hals gaf. Maar, toen hij nog aan den hals beezig was, en door een dikken zeiden doek, dien ik droeg, zijn oogmerk niet op Maanden voet bereiken konde, kwam 'er, tot mijne verlosfing, een kogel van de ftormfchans, die zijne borst door-* boorde, waardoor hij agteröver viel, en de anderen, die mij vast gehouden hadden, mij los lieten, zo dat ik nog eens weêr vrij raakte. Mea deed nog verfcheide fchooten, en loste ook a . S 4 drie-



( a8o )
drieponderawelke met erweten gèlaaden wa* ten, waarop de Negers, zo veel mogelijk was, fia vooren trokken, om de fchooten te ontgaan.' Op deze wijze wierd dus de fchansdeur vrij, en ik had juift nog zo veele kragten, om daarheen te kruipen, terwijl een ftraal van bloed dien weg tekende, gemerkt de regte kropa'der doorgefneeden was. De Stuurman had insgelijks verfcheide, doch geene zwaare wonden gekreegen, en hij,"een beter zeeman dan ik zijnde, had zig daar door gered, dat hij door eene poort van het kanon over boord fprong, en aan de andere zijde der ftormfchans weêr na boven klouterde. Men deed nu eenen uitval uit die fchans, om de Negers, welke, geduurende dien tijd, veelal hunne boejen hadden weeten te verbreeken, of goedwillig of met geweld na beneeden , in hunne kamers te brengen. En, daar men dien met het fchietgeweer onderfteunde, ging een gedeelte der Negers, welk geen deel in de zamenzweering had , ongedwongen in de kar mers na beneden; de andere daarentegen, toen ze zagen, dat ze niets konden uitregten, fprongen alle over boord in Zee. Eenige jongens, van dezelfde Natie, tot dezen fchielijken frap niet moedig genoeg, wierden door de oudere voor. dagtelijk daarin geftooten. Men maakte zig van hen, die onder het verdek waren, meester, zettende, zeer fpoedig de klein^ booten uit, en men
visch»



( a8i ) '
viséhte zovcelen,als mogelijk was , deels leevendig , deels dood, weêr op. Het was wonderlijk, hoe eenige aanëengeketende Paaren derzelven, alhoewel ze flegts de e'e'ne hand en den e'e'nen voet vrij hadden, (met de andere naamlijk waren zij vast geklonken ,) zig nogthans zeer handig boven water konden houden. Ettelijken waren nog, zelfs bij den dood, hardnekkig, imeeten het touw, welk hen van het fchip ha beneden om het lijf wierd geworpen, om 'er aan opgetrokken te worden, nors weêr van zig weg, en dooken met geweld onder water. Onder anderen was 'er een Paar, van een verfchillend gevoelen : want de één begeerde gered te worden, maar de ander niet; weshalven hij, die verdrinken wilde, den anderen met geweld mede onder water trok, daar deze inmiddels deerlijk fchreeuwde, en met zijn' medgezeï gered wierd, maar welke laatfte reeds den geest had gegeeven.
Deze opftand,vóór dat hij te eenemaal gedempt was, duurde s uuren. Naa het tellen onzer manfchap bevond men , dat wij 34 Negers in die Aftie hadden vcrlooren, welke alle verdronken' waren, maar van de Europeërs integendeel geenen dooden en niet dan de twee gemelden gewond.
Ik voor mij bevond mij flegts in zeer maatige omftandigheden. Want zo veel bloeds verlporen hebbende, verminderden de kragten zeer S 5 fclij>



( 2§2 )
fchielijk, zo dat ik mij niet eens konde ver» binden, maar het hoofd alleen met eenige doeken omwond, om, ware het mogelijk, de verdere bloedftorting te fluiten. Doch onder dit werk kreeg de zwakheid de overhand, en ik viel, zo lang als ik was, op het verdek in flaauwte, waaruit ik eerst naa eenige uuren bekwam. Door de voorzorg van onzen Kapitein had mëfe mij, aanftonds, op eene goede legerftede gebragt, en het hoofd met warmen wijn gebet. Toen ik ontwaakte, was het, als of de hiftorie flegts een droom geweest ware. Ik was verzet over de plaats, waar ik lag, en over de Negerinnen, welke rondom mij zaten, en traanen van medelijden ftortten. Ik wilde mij oprcgten, maar nu kwam ik tot mij zeiven. Het hoofd, welk mij voorkwam, wel 100 ponden zwaai- te zijn, deels wegens de zwelling, deels wegens geronnen bloed, het welk door alle doeken heen gedrongen was, bragt mij de oorzaak te binnen. Door de menigte van flagen met de handboejen, waarvan ée'n de herfenpan doorboord had, was het hoofd ook geweldig ontdoken, zo dat, toen ik naa 24 uuren ontwaakte, de wonde twee vingeren breed van een gaapte; en, daar de hoofd-flaapfpier dwars doorfneeden was, konde ik de tanden niet van elkander brengen, maar was genoodzaakt, van enkel vloeibaare fpijzen te leeven. Hoe toefchijnend gevaarlijk dit geval in den begin-
ne



ne fcheen te wezen, ik kwam 'er egter gelukkig genoeg van af; want op den dag, dat wij in Westindien aankwamen, was ik volkomen geneezen, het welk juist z maanden daarnaa was. ■
Vraagt gij, waarom de Negers frist op mij zo zeer gebeeten waren, daar ik hen, in die twee dagen, nogthans niet veel leed gedaan konde hebben ; dan is het antwoord, zo als ik naderhand hoorde, dat ze gelooft hadden, om dat ik allerlaatst aan boord kwam, dat ik de eigenaar aller flaaven, en het best ware, om mij eerst na de andere waereld te zenden, en dat zig de overige Europeërs, als huurlingen, dan des te ligter zouden ovcrgeeven. Naderhand hielden zij op de reis zeer veel van mij; want, wanneer ik 's morgens bij hen kwam , ontvingen ze mij met een luid handgeklap, het welk bij deze onbefchaafde Natiën even zo wel een teken van goedkeuring is, als-in onze fchouwburgeu.
Eén der belhamels dezer zamenzweering was een Neger, welke reeds in Westindien en Engeland geweest was, en die, hoe weete ik niet, weer na de kust gekomen, zig in onzen dienst als Bootsman bevond. Hij had veele fchulden gemaakt, zo dat men, om hem maar kwijt te raaken, hem met ons fchip na Westindien zond. Deze onverlaat had de Krepeèrs overgehaald , om de Blanken maar dood te flaan, hij wilde wel het fchip aan land brengen, al
wa-



( 284 )
waren ze nog zo verre in Zee. Daarbij verhaalde hij hen nog zo veele waar-en onwaarheden van Westindien: dat het een land van plaagen was, alwaar ze weinig te eeten, maar yeel werk en Hagen kreegen. Dit was, in der daad, een gevaarlijk menfch, en naa den opftand was het nog noodig, hem geheel van de overigen af te zonderen; weshalven hij zijne refidentie in het varkenskot kreeg, en noch door de tong, noch door andere leden verder fchadelijk Zijn konde.
Buiten dien ongelukkigen opftand zouden wij eene zeer voordeelige reis gehad hebben, dewijl wij niet meer dan 7 dooden op de reis hadden, het welk voor zulk eene menigte menfchen» en in zodanig een' toeftand een zeer gering getal is. Men heeft voorbeelden, dat de fchepen niet meer dan de helft der flaaven, op de Africaanfche kusrTgekogt, na Westindien gebragt hebben. De langheid der reize, en vooral de behandeling der Negers zijn wel, ten deele, de aanleidende oorzaak der groote fterfte die op de flaavenfchepen zo gemeen is. Op dit fchip wierd de grootfte zindelijkheid in agt genomen, en de flaaven moesten zig, om den anderen dag, op het verdek, zo veel als de plaats toeliet, beweegen. Door middel van Iugtpijpen, (Ventilators,) welke nogthans niet van het beste foort waren , dewijl zij enkel en alleen uit een fak van zeikloek beftonden, wiens boven-eind met
ope-



opene vleugels na den wind toe gefield wierd* het ouderfte daarentegen onder het verdek, ia de vertrekken, («) wierd hen zoveel verfche lugt, als mogelik , verfchaft. 's Avonds, vóór dat ze na beneden wierden gelaaten, berookte men alle kamers met nat gemaakt buskruid. Hunne fpijs beflond meestal uit de Producten van hun eigen land, als Mais, Rijs en Jams. Ook fcheenen ze ongemeenen fmaak in onze Garstegort te vinden j van de zo genoemde paardeboonen in tegendeel, welke men den flaavenfehepen, gemeenlijk, als provifie medegeeft, waren ze ganfeh geene liefhebbers. Wij waren zo gelukkig , dageH ké eene menigte zeebraafems (^te vangen, zo dat 'ef alle onze fcheepsgenooten niet alleen mede voor'zien konden worden, maar men ook een merkelijk getal daarvan voor het toekomende droogde, Eenigen dezer visfehen woogen 15 pond, en alsdan
(a) Profesfor krafTzénstein te Koppen* hagen heeft een foort, wiens end van den fak in eene blekken pijp eindigt, die onder den kookketel in het vuur geplaatst word, waardoor alsdan de lugt, door middel van het vuur, in de blekken pijp verdund en uitgejaagd word, en hierdoor genadig nieuwe, in de pijp uit de flaaven-vertrekken opklimmen kan.
C£0 Doraden. Carijphaena Hippurus. linn»



< fi5<5 )
dan, wanneer ze zo volgroeid zijn, worden ze halve forten genoemd. Over het algemeen heeft men opgemerkt, dat deze visfehen menigvuldig st zijn, hoe nader men bij den Evenaar is.
Het water daarentegen is een veel kostelijker artikel. 'Ee'n man kan, op zijn hoogst, op een' dag niet meer krijgen, dan drie vierde van eene kan, of 24 Oneen, het welk zeer weinig is, wanneer men, volgens geneeskundige dieet-wetten, 4 pond vogt in 34 uuren moet gebruiken, en het welk hier, in deze warme lugtftreek, des te meer in agt genomen moet worden. Hunne Ipijzen zijn altijd hard gekookt, en hier kunnen zij den dorst niet naar behooren lesfehen. Weshalven het niet vreemd is, dat men, zo als meermaalen gebeurt, van eene zo groote menigte dooden op de llaavenfchepen hoord. Maar onbegrijpelijk is het, wanneer men hoord, welk een groot getal Matroozen op de oorlogfchepen naa eene korte kruistogt fterft. Deze tog worden met alle nooddruft overvloedig verzorgd, hun getal evenaart dat op een flaavenfehip in verre na niet, cn hunne Ziel word niet gefolterd wegens het toekomende, als die der flaaven. Zouden toevallige dingen niet de oorzaak dezer groote fterfte zijn ? Hoe zeer ware het, ter Eere der menschhpid, te wenfehen, dat deze bronnen nagefpoord en geflopt wierden! want als dan zoude men niet dien tegenzin en dat deferteeren befpeuren, welke thans zo gemeen
zij-



C*87 >
zijn, wanneer Matroozen tot den Krijgsdienst geligt moeten worden.
Eenige dagen naa onze aankomst alhier wierd het noodlot onzer Negers beflist. Men had ze aan land gebragt; men fchikte ze naar de wijze van hun land best op, vergunde hen alle vrijheid, trakteerde ze'op de Lekkernijen van hun eigen land, zo dat ze zig overreedden, dat ze in een Paradijs gekomen waren. Maar fchijn bedriegt. De dag kwam , dat ze verkogt zouden worden. Men fchaarde ze in reijen en gelederen , en liet niet toe, dat een Kooper ben op dien dag eerder mogte zien, dan op de bepaalde Minut. Men opende de deur: een heir van. Koopers viel 'er in, en lleeptc, als raazend, die Negers en Negerinnen mede, die ieder op de dagen te vooren, toen men ze ten toon' Helde, had gemerkt, en bragt ze voor de verkoopers, om het wegens den prijs eens te worden. Dit alles ging in zulk eene Furie, dat ik welhaast zelfs bang geworden ware. Hoe de Negers hierbij te.moede waren, kan men wel denken. Voor dat vier uuren om waren, waren de meesten verkogt. De rest beftond uit 48,meestal gebrekkige, of bejaarde Negers, welke den volgenden dag geheel in het gros, voor 200 rijksdaalders het ftuk verkogt wierden. De fom van alle verkogte Negers beliep op 97000 en twee honderd rijksdaalders.
St, Croix was voordezen, en eerst 1643 door de Engelfclien en Hollanders bewoond. Doch deze



ZB Verdroegen zig onderling niet langer, dan drie jaaren, en de eeriten verdrceven de laatften. De Engelfclien bleeven in het gerust bezit, tot het jaar 1650, toen ze van de Spanjaarden eenzelfd lotgeval, als de Hollanders te vooren , onderVonden. Deze Natie was minder gelukkig, dan de Engclfehen ; want de weinige Spanjaarden, hier ter bezettinge gelaaten, konden de magt van 150 Franfchen, van St. Christofel gekomen, om zig hier neer te zetten,niet weêrftaanj, DieFranfchen maakten hier weldra groote voortgangen, en zagen zig, n jaaren daarna, tot 822 Blanken met eene evenredige menigte Negers vermeerderd. Doch dit was ook de hoogte, welke zij bereikten; want naa dien tijd nam hun getal in denzelfden graad weêr af, als het,had toegenomen. Alle de rest wierd, in het jaar 1696, na St. Domingo vervoerd:
Hierop lag dit fraai, Eiland geheele 37 jaaren woest, waarop het Denemarken van de Franfchen voor 160000 rijksdaalders kogt. Eene zeer groote Som! — Thans zijn hier veele enkele Plantagien, welke voor tweemaal zo hoog verkogt worden.
De handhaaving Van ''sLands wetten is aart een* Raad, onder de benaaming van Regeering, toebetrouwd, beftaande uit den Chef» den Generaal-Gouverneur van alle onze drie eilanden, drie Raaden, en één' Secretaris. Onder dezen ftaat weêr een laager gerecht, met de Stads-re-
gee-



géerlng verè'enigd, welke de Procesfen, die hier ih menigte zouden zijn, afdoet; even als 'er ook éen Tolhuis aangelegd is, om de belastingen td ontvangen.
St. Croix is het voornaamfte eiland van des Konings bezittingen in Columbien. Thans is dit zo bevolkt, dat eene groote verhuizing hierheen haar Fortuin niet wél zou maaken. Men teld bij de 3C00 Blanken» en 04000 Negers met alle hunne verfcheidenheden. Het heeft twee ftedën, ééne aan de oost- en de andere aan de Westzijde. De eerfte, die de hoofdftad is, word géhoemd Christiaansflad', en de andereFrederiksfiad. Christiaansflad is taamlijk regelmaatig gebouwd, en beftaat uit verfcheide ftraaten eri dwarsftraaten. De huizen zijn meestal geheel vart hout, en met borden gedekt: maar thans is 'ef ook al eene menigte hegte huizen, van fteenen opgebouwd, twee verdiepingen hoog. Het Gouverneurs-huis is heerlijk. De meeste huizen zijn met Altancn of overdekte gangen voorzien , welke iri een warm klimaat van ongemeen nut zijn. Hiér zijn verfcheidenKerken, als de Deenfche, Engelfche en Hollandfche, én zo hebben ook nog de Herrenhutters, welke nog wel dé meeste Toehoorders vinden , eene aanzienlijke bidplaats buiten voor de ftad. De ftad is rondom de haven gebouwd. De haven is flegts klein, en zonder iootfen kan 'er geen fchip in komen. Aan dé oostzijde der haven ftaat een klein Fort, het welk ï de



C 20° )
de haven kan beu-rijken: in 't zelve legt het Gar„ nizoen, doorgaans 120 man fterk zijnde, en door den Opper-luitenant, Heer Hederich,gecommandeerd wordende. Tegen over het Rif is nog eene Batterij opgeregt, welke het binnenloopen der fchepen kan beletten.
Het Land is, naar den aart dezer Landen, flegts vlak, met eenigzins hooge heuvels doorzaaid* Overal is het beplant, uitgenomen ettelijke kleine hoogten, die men voor het hout en weiland laat blijven. In het ganfche land vind men de gebaandfte wegen; weshalven men allerwegen rijden kan, het welk in deze ftreeken anders eene zeldfaamheid is. De meeste Producten van dit Land zijn zuiker en wat boomwol; van de overige Columbifche Producten, als Cacao, Koffi, Indigo tnRakoe, weet men hier niets, en zouden hier ook niet wel aarten , dewijl het hier flegts zelden regend, gemerkt de hoogere eilanden na het oosten, vanwaar wij allen regen moeten hebben, ons daarvan verfteeken. Doch de zuiker is ongemeen goed, en ongelijk beter, dan de Franfche, welke niet wel ruw na Europa kan verzonden worden, maar, om dat hij zo fmeerig is, in het land eerst eens gerafineerd moet worden. De onze daarentegen word altemaal raauw uitgevoerd, uitgezonderd van eene enkele Plantagie, daar men hem eens zuiverd. De Rum of Brandewijn, uit den Sijroop getrokken, rigt zig altijd »aar de deugdelijkheid van het daartoe genomen
aui"



zUikcrriet,en daarom word den Rum van St.Cr&i» de voorrang boven dien van de Franfche eilanden gegeeveU.
De uitvoer van St. Croix alleen, het ééne jaar door het andere gerekend, bedraagt 16 millioenen ponden zuiker, de aanzienlijke hoeveelheden niet mede gerekend, welke na vreemde havens heimelijk worden uitgevoerd: men rekend ook reeds op 1000 baaien boomwol, die hier thans geoogst worden. Het teelen van dit Product begint zig thans zeer te vermeerderen, federt dat men, door toedoen van den Heer Opperbeftuurder yanRohr, welke, op's Konings kosten, het grootste gedeelte van het vaste land Van't zuidelijk Columbien heeft doorgereisd, de beste foorten van boomwol opgezogt, en ze na onze Eilanden verplant heeft. Op deze moejelijke reis heeft hij niet minder dan 21 merklijkverfchillende foorten ontdekt, waar onder die van Spaansch Guia* na, en een andere met roode bladen, om haar ongemeene fijn- en Witheid, inzonderheid uitmunten. Op onze eilanden had men te vooren niet meèr dan drie foorten, die alle weinig opbragtcn, en van een vuile kleur waren, één foort uitgezonderd, welk bij de planters nog gewild is, bekend onderden naam: Het jaar door; (ÏJear round) dewijl men, hoewel ten onrechte , geloofde, dat dit foort het geheele jaar door droeg. Ik wil U met de verdere fchraale befchrijving van dit Product niet ophouden, dewijl mijnt T a hoog»



( >
hoogaanzienlijk Vriend zijn werk in dit vak, binnen kort, zelf door den druk bekend zal maaken.
Het Weêr in deze lugtftreek is bijna even zo warm, als in Guinea, al is het, dat het land reeds op 17 graaden Noorder-breedte ligt, maar het "Wéér is hier meer ongeftadig, dan daar, alwaar het regclmaatiger is. Men befpeurd ook hier den *iiinter, ten dien tijde, Wanneer hij bij ons is, uit hoofde van onvrugtbaarheid en droogte; en de Meij, Wanneer de menigvuldige regens komen, ïs hier de Lentemaand. De Zuikeroogst begint gemeenlijk in Januarij, en eindigt in 'Ju/ij. Doch eenige groote Plantagien maaken het geheele jaar door zuiker. Van de eerfte planting des zuikerriets, tot den oogst, zijn 18 maanden noodig; maar vervolgens word het alle jaaren gefheedeli, en dit kan zeven maal herhaald worden: doch eenige planters houden het voordeeliger, om het niet meer,dan vier maal te oogHen. Men plant het met looten, welke men in greppels ter diepte van twee tot vier voeten, en in een vetten grond, zes tot agt voeten van malkander zet. Het meeste werk verfchaft de menigte van onkruid,daar tusfehen groejende, waarvan het, door den grond menigmaal, om te fpitfen, ontdaan moet worden. Dit riet, de behoorlijke grootte gekreegen hebbende, fnijd men af, en kneust het tusfehen drie loodregt ftaande ijzeren rollen, welke door een molenwerk of door



C »93 )
een wind-, water-, of wel paardemolen in beweeging gebragt worden. Hierdoor word al het vogt volkomen uitgeperst, het welk dan door eene wél geplaatfte buis in den ketel, tot het kooken beftèmd, loopt, en 20, naar de kunst, tot zuiker verkookt word. Doorgaans doet men in een ketel van 400 kannen vogt eenige handen vol leevendigen kalk, ten einde 't vogt daardoor des te ligter zoude korlen. Anders heeft men nog verfcheide handgreepen bij de bereiding van den zuiker, welke aan te haaien ons te ver zoude doen uitweiden.
Tot de verfcheide Levensmiddelen, waarvoor men hier inzonderheid zorgt, behooren de twee onderfcheide foorten Jams, (c) de Stokjams of. Cas/ave, (d) de Pataios, (e) de Angohfche erweten, Cf) en het eetbaare Arum , waarvan de meeste hunnen oorfprong uit Guinea hebben,uitgenomen de Casfave, wiens vergiftige eigenfehap den Negers niet bekend is. £11 daar het foort, 't welk men in Africa heeft, zeer wél na dit zweemt, uitgenomen dat het niet vergiftig is, zo gebeurt het niet zelden, dat nieuw hiér aangekomen Negers zig zelv' vergeeven, zoo ze niet bijtijds».
(c) Dioscoreafativa & aïata linn. Cd) Jatropha Manikot iink. ( e ) Qonyqlvttlus P(tt<atas uïnh, Cf) Cijtijus Caian l i n n.
Ta



Cm)
iijds, voor het gebruiken van dit gewas g.ewaarfchouwd worden.
De toebereiding van djt anders wezenlijk vergif jot een heerlijk leevensmiddel gefchiedt op de volgende wijze. Men fchild de wortelen, welke gemeenlijk een' voet lang, en vier of zes duimen, dik zijn, rapst ze vervolgens, zo als men rammelas pleegd te raspen, met een groote koperert rasp. Hierop doet men het in een doek , en perst het in eene pers, of door middel van groote fteenen, zo lang, tot dat 'er geen vogt meer uit komt. Dan werpt men het uitgeperfte overblijfzel in een ketel, en laat het over 't vuur droog worden, waarbij men het wat laat opkooiten , en dan is het voor 't gebruik klaar. Anderen hebben 'er ijzeren plaaten toe, waarop ze de uitgeperfte wortels tot dunne koeken, als wij de wafelen, pleegen te bakken. De blanken KrioJen (*) zowel, als de zwarte, vinden ongemeen fmaak in dit foort van brood, geevende het niet zelden den voorrang boven het tarwebrood. Dat foort, welk over het vuur in ketels drooggemaakt word, draagt den naam van Farin.
Hier heeft men insgelijks de aangenaamfte verfcheidenheid van vrugten, en alles, wat hier niet
wa§-
(*) Een naam, die door de Spanjaarden, aller eerst, hunnen kinderen, die valndiën gebooren zijn^ Word gegeeven. (Vert,)



( ^ 95 )
wasfen kan, brengt men, tot een goedkoopen prijs , van het Spaanfche eiland Portorico, 't welk hier nabij, regt tegen over ligt. Hier zijn zulke vrugten welke alle wanne lugtftreeken eigen fchijnen te zijn, als Kokusnooten, de Bananen en Pifangen : raten Columbien eigene, als de Mammeien (g) Zuurfakken, (h) de Kachima, (/) de ddvokaten, (k) de Rottings - appelen, (/ ) de Grenadi* nen, (m) Columbifehe Karfen , (n) en twee foorten Columbifehe Pruimen, Qo) Guaven, (p)Granaaten, (q)Kafchu, (r) Kaimücn, (*) Sapoten, (O Sapotillien, <«) tfnc/>, f>) en veele andere foorten meer. Men heeft ook hier ettelijke fraaije vrugten van
Oost-
tg) Mammca americana linn.
CA) Annona muricata linn.
O') Annona Squamqfd linn.
(k) Laurus perfea linn.
C/) Pajjïflora laurifolia linn.
Cw) PaJJïflora quadrangularis linn.
(«) Malpighia glabra linn»
(o) Spondias Mombin & Mirobalanus linn.
(i>) Pfidium pijrtferum linn.
(£) Punica Granatum linn.
Cr) Anacardium occidentale linn.
(O Chrijfophijllum Cainito linn,
(/) Achrasniammofa linn.
C«) Achrasfapota linn.
(r) Melicocca bij tig a linn.
T 4



C 39Ö >
Oost indien ingevoerd , als de Rofen-appels (y) en óe Mango, f» welke wel niet zeer fmaakelijk , maar wegens de verfcheidenheid aantrekkelijk Zijn. De wijn/lok aart hier wél, en geeft tweemaal 'sjaars vrugten. Alle mogelijke foorten yan Oranjeappelen, Citroenen en Guayen zijn hier inzulken overvloed, dat men ze niet veel teld," •maar aan de Negers alleen overgelaaten worden.
De Ananas, de Advokaten en de Kafchu beflaan «eker de eerfte plaats onder de Nageregten, en zijn ook, in der daad, zeer heerlijke vrugten, die hij alleen kan veragten, welke geheel een roofdier is, en volftrekt geene vrugten wil «eten.
Europifche moeskruiden van allerlei foort heeft «en hiermede, maar doorgaans zijn ze wat taaajer, dan geene. De Aspergie is heerlijk, maar de &w/fluit zo vast' niet; daar voor het tegendeel de geele wortelen ongemeen groot worden, gn uitneemend wél fmaaken.
Dit eiland heeft geene bijzondere tamme Die ■ten; doch men heeft alle foorten, die men in Europa heeft, hierheen gebragt, welke zig fterk vermeerderen, maar nooit zo vet worden, als in ons waerelddeel, dat wel meest toe te fchrijven is ^an de groote hette; gemerkt die Dieren meer
uit-
O) Eugenia jambos linn, $jïj Ma,igijera indica linn.



C 197 )
Uïtwaasfemen, dan in Europa. M-&nr fehaapen eft geiten, die meer van droog voeder kunnen leeven, worden hier nogthans vet genoeg. De Patelhoenders, (a) welke men van Guinea hierheen, gebragt heeft, zijn nu zo goed , als inlandsen geworden.
De grond is hier onderfcheiden; maar meestal is het een geele of roodagtige kleij; zomwijlen, doch zelden, is het een vette tuinaarde. Altijd is hij met fteenen van verfcheide grootte als bezaaid, ja aan de meeste plaatfen vind men, ter diepte van twee voet, reeds een vaste rots, des men zig moet verwonderen, hoe men, van een zo flcgten grond, eenen zo goeden oogst kan verwagten.
De menigte dezer fteenen maakt de aarde, Voor een groot gedeelte, moeilijker om te bewerken, dan naar gewoonte. Dewijl men geenen ploeg kan gebruiken, moet alles door houweelen en het zweet der ongelukkige Negers gefchieden; en, daar de prijs van dezen bijkans
elk
( a) Numida Meleagris linn.
(_b~) Deze zijn meestal groote fteenen, inzonderheid Gnetts, en graauwe leifteenen ; keij- eu kezelftcenen zijn hier insgelijks niet zaldfaam. Zuiveren fcalkfteen heb ik niet gezien; weshalven men zig met mosfelfchelpen en verfteende planten behelpt, om 'er fcalk van te branden. De laatst gemelde zijn hier zo, menigvuldig, dal men ze sis metzelfteenen gebruikt. T5 .



élk jaar fleigert, zo perst hen de planter, zo veel mogelijk is, zonder ze nogthans te dooden. De gewoone behandeling dezer ongelukkigen in dit Land, vooral der geenen, die in de plantagiën komen, gaat alle menschlijkheid te boven. Ikzag, 6 dat ik het nooit gezien hadde! ik zag , hoe men om geringe, dikwijls ingebeelde misdrijven, openlijk aan een paal, hun vleesch met geesfels liet opfcheuren! De ruggen der meesten draagen de bloedige bewijzen hunner geesfelinge, geduurende hunLeeven. 't Is altijd niet genoeg, dat men hunne huid eeniglijk open fcheurd, neen! zulks zoude een veel te korte fmert zijn; men moet het nog daarnaa zoeken te prikkelen. Men beftrijkt tot dat einde de wonden met fpaanfchen peper en zout! en wat was het misdrijf, waarom die arme zondaar zulke doodelijke pijn verdiend hadde? „ In 't wild of weggeloopen is „ de hond!" brult de vertoornde Meesterknegt, CO - zet hem een ijzeren halsband met „ een paar horens op, ten einde men hem kan „ kennen."
De uitvindingen, om de Negers te martelen, zijn ontelbaar. Maar niemand gaat barbaarfcher met zijne flaaven om, dan het vuil gebroed, de Vrij.
CO Zo worden zij genoemd, die het opzigt over de Jaegers en plantagiën hebben, De Engelfehen noemen ae Menagcr.



C »99 >
nalatten* of het middcnfoort msfchen Europeërs en Negers. Eene vrouw der laatften in mijne buurt had eene fiaavin, die iets van haar gebroken had. Om zig nu deswegen regt gevoelig aan haar te wreeken, zo bond zij haare handen vast, en hing ze dus aan een' fpijker op, naa dat zij haar te vooren haar hemd had laaten uittrekken. Hierop ftak zij haar met eene naald, langzaam, over het geheele lijf, zo dat dit arme mensch geweldig fchreeuwde. Zij hield met dit werk meer dan een uur aan, tot dat eindelijk de meer barmhartige Buuren kwamen toefchieten, en om haare bevrijding baden.
Eene zonderlinge Wijze, om den Negers het Rum drinken af te wennen, het welk zij nog, als de eenige verkwikking in hunne bedruktheid kennen, zag ik eens aan een vrouwsperzoon. Zij had naamlijk over het geheele hoofd een masker van blek, het welk onder den hals met een flot was toegeflooten. Voor de oogen waren openingen, en voor de neus insgelijks kleine gaten, om lugt te fcheppen, maar anders kon ze, zonder vooraf gaande vergunning, te weeten de pntfluiting van het masker, in het minfte niets gebruiken. Dezen muilband was ze genoodzaakt, dag en nacht te draagen. 0 Dat zig deze vinding tog niet na het Noord-europa uitftrekke! want anders vreeze ik, dat alle huizen van zulke gemaskerde perzoonen zouden wemelen. Trouwens,die zouden dit üeraad pok met meer* der



C 300 )
der verdienfte draagen, dan de ongelukkige Negers !
Van de meefte misdrijven der Negers zijn de Blanken zelv' de oorzaak. Deze begeeren, dat de Negers hen getrouw zullen zijn, niet wegloopen, en egter geeven zij 'er zelv' aanleiding toe, gemerkt zij hen deels te liegt voedfel, deels niet eens genoeg eeten geeven. 't Gebeurt niet zelden, dat een Neger bij zijn' meesterknegt komt, over honger klaagende, en om leevensmiddelen verzoekende, daar deze voor die ftoutheid tijrannig genoeg kan zijn, om ben, een dozijn zweepflagen te laaten toetellen. Deze monfters van wreedheid geeven hem menigmaal, dat geen niet eens, wat de Eigenaar hen inwilligt, maar verrijken zig, op deze wijze, met die ongelukkigen honger te laaten lijden, welke buiten ftaat gefteld zijn, om op eene andere manier hunne kost te winnen, 't Is droevig om aan te zien, wanneer deze ongelukkigen na 't werk gedreeven worden, het welke reeds voor Zonne-opgang begint, en eerst laat in den nacht eindigt. Een getal van dertig met hunne houweelen op de fchouders hebben altijd 2 Bomba (Negers, tot opzienders aangefteld,) met vreezelijke* zweepen bij zig, waarmede zij den mceften tijd klappen, even als men dc osfen of paarden voor den ploeg drijft. Tast één der werkers ergens jn mis, dan word hij van die kwaal aanftonds, door middel van de zweep, geneezen. Deze
ge-



geweldige martelingen cn Hagen, gepaard met eene fobere kost, dooden hen weldra, of mis maaken de anders zo wél gevormde Negers te eenemaal. O! wat waart gij? en wat zijt gij nu? Deze droeve vraagen heb ik mij niet zelden gedaan, wanneer ik een' troep dezer ongelukkigen met hunne drijvers zag.
Een Neger-flaaf heeft volftrekt geen recht. Een Blanke, die hem in 't geheel niet aangaat, kan hem zonder rede half dood flaan, en de flaaf mag zig in 't minfte niet verweeren. Deed hij zulks, dan had hij, ontegenzeggelijk, zijnLeeven verbeurd, al hadde hij zelfs maar de hand tegen hem opgeheeven. Men moet wel in der daad zulk een ftreng recht oefenen, ten einde dc Negers geen' tijd mogen hebben, om ergens over te denken, en zij moeten onder het jok der Tirannij geftaagzweeten, op dat ze niet tot de zo natuur, lijke gedagte mogen komen, van muiterij aan te regten, zo als men in Columbien reeds verfcheide, vreeslijke voorbeelden daar van heeft.
Ja, zeggen de verdedigers der flaavernij, de Negers zijn halsftarrige Menfchen, luij, geneigd tot dieverij, zuipen en alle ondeugden, daaruit voort vloejende. En hebben wij hier niet Negers, dewelke, zoo ze gevraagd worden: „ of ze weêr na hun Vaderland willen terug kee„ ren? " die vraag met Neen beantwoorden? Dezen verdedigers wil ik niets meer antwoorden, dan, zoo ze van hun ongeloof willen bekeerd
zijn,



zijn, dat ze de moeite mogen doen, om na het binnenland van Africa te reizen, en daar te zien , of ze niet overal fpooren van onfchuld, en de eerlijkfté Menfchen zullen vinden. Gfove ondeugden, als moord en dieverij, zijn 'er oribe" kend. Daar alleen heerfchen die vuile ondeugden , waarheen het lokaas der Europifche Producten tot heden is gekomen, en ach! ik vrees, dat het grootfte gedeelte van Africa reeds is befmet! (d) Dat een Neger misfchien welke hier als Kamerdienaar word gebruikt, geen lust heeft, om na zijn Vaderland weêr terug te keeren, is mogelijk; want hij heeft het hier draaglijk, en is onzeker, zoo hij in zijn Vaderland kwame ofmeu hem nog niet eens verkoopen mogte; in welk geval hij, veelligt, geene zo goede plaats weêr kreeg, als hij nu heeft. Maar men vraage eens die legioenen van Plantagie-negers, wat ze zou» den antwoorden, indien ze te vooren wisten, dat het ernst ware, en men hen werklijk na hun jand weêr wilde brengen? Doch, waar toe dient het, dat ik mijne klagten over denzo onnatuur-
lij-
Qd~) Dat 'er evenwel een goed gedeelte Negers iri het bovenfte van Africa is, welke de Europeërs en hunnen handel niet kennen, bewijst eene, vóór eenige jaaren bekend geworden magtige Natie, die zig Sabeèrs noemt, agter Fida, ,eenige honderde Mijlen het Land in woont, en, even als de Dunkoers, geert fchietgeweer kennen.



(3°3)
lijken en ottrechtvaardigen handel, met de zugtea van braave Wijsgeeren, over de groote en onultwischbaare euveldaad der Europeërs, naamlijk twee geheele Waerelddeelen met Menfchen deels uitgerooid, deels bedorven te hebben, vereenige! —— Ware 'er tog flegts een middel mogelijk, om dit aanhoudend Kwaad te fluiten! Aan herftelling mag men in het geheel niet denken.
Zouden wij ons afwennen, Zuiker, Kofii» Chocolade, en andere hier in Europa tot weelde nu zo noodzaaklijk geworden Producten te gebruiken? Neen!1 Zulks zoude flegts een even zo groot getal Europeërs ongelukkig maaken, als 'er misfchien Negers door gelukkig wierden. Waarom tog waren onze Voorvaders zo verftan» dig niet, dat ze Plantagiën van deze Producten in Africa aanleiden, alwaar men arbeiders genoeg voor minder huur konde bekomen ? Doch, de ontdekking en t' onderbrenging van Columbien vleide de ijdelheid beter. Men hadde zekerlijk wel een ruim Geweeten genoeg gehad, om dit zelfde mede in Africa te doen; maar dit land kwam hen voor, te uitgeftrekt, en van te veel inwooners bewoond te zijn, dan dat het zig zo gemaklijk, als dat het welk meestal uit Eilanden, en het vaste land van groote rivieren doorfneeden, beftond, onder het jok had laaten brengen. Wanneer men hier de natuurlijke bewooners vermoord, en het land met Afrim
caur



caaneh liad bezet, welke men of gekogt, of zelfs* geftolen hierheen gebragt had ; zo geloofde men, een eigendom meer ongeftoord te kunnen bezitten, waartegen de natuur zig verheft, en dat het Geweeten pijnigt! -——
Africa is thans nog dat Waerelddecl, alwaar hien, door het aanleggen van Plantagiën, en het üankweeken van alle die Producten, welke wij, tot heden toe , uit Columbien in Europa moeten bekomen, den fchandelijken uitvoer der Negers üithun gelukkig Vaderland, met der tijd, konde fluiten. Gaarne zouden ons de Zwarten de beste en grootfte landerijen,*welke zo veele eeuwen braak gelegen hebben, inruimen, Wanneer wij met den Olijftak in de hand, in plaats vari 't moordgeweer, bij hén kwamen, en ons voor weinig geld ten diehfte ftaan. Eh, wanneer men nu hier al eens aan den flaavenhandel gewoon ware, en het land niet anders, dan met flaaven, konde bearbeiden; dan moest men zig gewennen, hen voor zekere jaaren te koopen, ert hunne' kinderen, in die flavernij geteeld, insgelijks naa zekere vaste jaaren , de Vrijheid geeven. Zulk eene Wet, waartoe elk burger van dezen nieuwen Staat verpligt moest zijn, om op te volgen, zoude heel andere flaaven voor den dag brengen, dan die geene zijn, welke in de Columbifehe volkplantingen worden gevonden.
Ik ben te fterk aangedaan, dan dat ik, heden , verder kan fehrijven. In de aanftaan*.
de



( 305 )
de week reize ik na de Franfche Eilanden. Vaar wél!
TWAALFDE BRIEF.
St. Pierre op Martinïque, den 10 Julij 1787.
In mijn laatften zwaarmoedigen Brief van St. Croix, meldde ik U van eene reis na de Franfche Eilanden, en deze is ook den 3 April werklijk voltrokken. Daar ik genoodzaakt was , eerst na St. Thomas te reizen, en 'er eenigen tijd te vertoeven, wil ik U een zaakelijk berigt van de twee overige Decnfche eilanden in West» indien geevem
St. Thomas is de oudfte bezitting onzer (Decnfche ) Natie in dit waerelddeel. Het is reeds federt het jaar 1672 van ons bewoond geweest. Maar ep dien tijd lag het ten eenemaal woest, uitgenomen,dat 'er zig eenige Engelfche Zeeroovers verftrooid, hier en daar hadden opgehouden, om hunnen buit te verteeren. Om die rede meende ook het Hof van Londen, een recht op dit eiland te hebben, laatende deswegen voorftellen aan het onze doen, doch waaraan men geen ge« hoor gaf, maar voort voer, met het aanleggen van plantagiën. Dit eiland ligt bij de 8 mijlen V Noord-



C 306 )
Noordoostelijk van St, Croix af. Deszelfs langte bedraagt niet boven vierdehalf mijl, en de breedte omtrent twee mijlen. Het is bergagtig, en kan, uit dien hoofde, zulke goede wegen niet hebben , als St. Croix ; daarentegen heeft het eenige valeijen, welke zeer aangenaame weilanden formeeren. Maar, dat dit eiland inzonderheid nuttig maakt,is deszelfs veilige haven,welke meer dan 100 fchepen van Linie kan bergen ; weshalven het ook reeds , federt zijne eerfte bevolking, voor eene vrije haven is verklaard, waarin alle Natiën handel mogen drijven. Hier was het, daar vóór vier jaaren nog zulk eene menigte koopmansgoederen aan land gebragt wierden, dat 'er bijna geene plaats meer aan het ftrand voor was. Alle, in den oorlog ingewikkelde, handeldrijvende Natiën vonden hier eene vrijplaats, naa dat het algemeene magazijn van Columbien, St. Eu/latius, was genomen.
De Producten zijn zeer gering, gemerkt nog altoos een gedeelte van dit eiland onbebouwd is. Het meeste is Zuiker, en wat boomwol. Doch, daar alle vreemde Natiën hierheen handel mogen drijven , worden de meeste aan de Noordamericaanen verkogt, die het met Provifien voorzien, en ze beter, dan de Europeërs, betaalen.
Hier is een groot getal kooplieden, meestal van den fluikhandel leevende, inzonderheid met het Spaansch Eiland Portorico, hier zo nabij zijnde. De meeste Waaren, die ze daarheen brengen,
zijn



C 307)
zijn kraamerijen, krijgende daartégeh in betaalihg Piasters en Koffi, of wel Tabak.
Men heeft hier eene menigte vrugttuinen. Inzonderheid vermaakte ik mij mede in eeneAlleë Van enkel koraalboomen , met hoogroode bloemen. O) De ftad beftaat flegts uit eene hüofdftraat-, maar heeft eene menigte fraaje gebouwen. Men' is hier, zo wel als op St. Croix, genoodzaakt, regenwater te gebruiken,om dat men bij de ftad geene 1'pringbronnen heeft. (£)
Niet verre van dit eiland ligt, oost waards, het eiland St. Jan, de derde der Deenfche bezittingen, het welk nog eenigzins kleiner is, dan St-. Thomas-, 't Is, even als dit, bergagtig, maar heeft een vetten grond , /welke den planters de moeite rijklijk beloont-.
Alhoewel men, federt het jaar 1719, reeds is begonnen, met het zelve te bebouwen, legt 'er hogthans een groot gedeelte woest, het welk wegens den goeden grond te bejammeren is. Deszelfs Producten, inzonderheid in zuiker beftaan-
de»
Er ij't/trina Corallodendrum linn. Cb~) Hier leerde ik mede eenen bekwaamen kruidkenner, den Heer Doctor Crudi, kennen, die eenè menigte Produaen der natuur, deels hiér, deels op St. Lucia heeft verzameld, én ze aalf den Heer Hofraad Schreiber te Erlangen zendt, om zé bekend té maaken.
V »



C 308 )
de, worden meestal op St.Tliomas verkogt. Men heeft ook hier, fints eenigen tijd, aan de westzijde, alwaar de zee eene haven formeert, een klein Fort, en een begin voor eene ftad gemaakt. De bezetting beftaat uit een Kapitein , een Lieutenant, twee Sergeanten, en twintig Man.
Rondom dit eiland en St. Thomas liggen eene ontelbaare menigte eilandjes of kaden, welke deels bewoond zijn, deels woest liggen.
Den dag daaraan vervolgde ik mijne reis, en zag verfcheide eilandjes, den Engelfclien toebehoörende, als Tortola, Kingstown, Annegade, met meer andere. Deze kleine eilanden zijn welgelegen fluiphollen voor onze fluikhandelaars, die hunnen Zuiker hierheen brengen, om hem na Engeland te vervoeren.
Het groot,uitfteekend eiland,Krabben- of Borriken- eiland genaamd, wegens de groote menigte krabben, die hier zijn, zagen wij van verre. Dat heerlijk land,terEere der jaloersheid,thans nog onbebouwd liggende , is merklijk grooter, dan St. Croix. Het heeft wel geene goede havens , maar des te betere reeden , uitfteekend verseh water, een goeden grond, en belooft den werkman de beste belooning zijner naarftigheid. De Spanjaarden hebben hier , in oude tijden, plantagiën gehad, maar, te grooten fluikhandel met andere Natiën, zo nabij hen leggende, dugtende, verlieten zij het weêr, en voegden zig
te



C 309 )
te zamen te Portorico. De Engelfclien , geloovende, dat het een misdag was, zulk een fraaij land onbruikbaar te laaten , begonnen , bij het einde der voorige eeuw, het te bebouwen, maar wierden weldra door de Spanjaarden overvallen, deels gedood, dééls verjaagd, deels na Portorieo gefleept. Wij Deenen zogten ons hier insgelijks * naderhand , in het jaar 1717, neder te zetten; doch de Engelfclien, welken het moeide, dat ze zulk een heerlijk land zelv' niet mogten bezitten, konden dit gansch niet gedoogen, maar zonden eenige vagebonden hierheen, om onze nieuwe bewooners te plunderen, en de Spanjaarden, die nog altoos hun oud recht op dit eiland wilden beweeren, verjoegen kort daarnaa alle inwooners. Sints is het door deze drie Natiën zamen gebruikt,te weeten, dat het elk eene vrij ftaat, om hier hout te kappen, te visfehen enz, maar geene plantagiën aan te leggen. De planters van Si. Croix vleijen zig evenwel altoos nog met de hoop , dat mogelijk eens een vergelijk tusfehen de Hoven van Madrid en Londen, ter begunftiginge onzer (Deenfche') Natie, zal getroffen worden, in welk geval een groot gedeelte inwooners daarvan,met hunne flaaven derwaarts zoude trekken, gemerkt het land op St. Croix, aan eenige plaatzen, reeds taamlijk uitgemergeld is, en het Krabben - eiland den voorrang van verseh ■water, en andere voorrechten meer heeft. Tegen den morgen zagen wij de eilanden SaV 3 ba%



C 310 )
ba, St. Martin en St. Euftatius. Op het laatfte was ik twee dagen in het land. Van verre in zee vertoont dit zig als eene hooijmijt, maar, nader hij komende, ziet men, dat het uit twee hoogs bergen zamen gefteld is, wier hoogfte , na het Oosten toe, een krater (uitgebranden vuurbraa-r kende berg) heeft. Het is droog, fteenagtig, hebbende volftrekt geen water, dit niettemin heeft men het overal, ja zelfs tot op de toppen der hooge bergen bebouwd. De ftad is deels beneden aan het ftrand, deels op den berg gebouwd, alwaar men ook een {keik Fort vind. Na beneden aan het ftrand is niet meer plaats, dan voor eene enkele ftraat, welke zo digt bebouwd is, dat men zelfs de tweede verdieping van beide zijden als aaneen gebouwd heeft, zo, dat de be-; wooners der ééne en andere zijde,geraaklijk,zonder eenig hulpmiddel, in elkanders venfter kunnen klimmen. In deze ftraat is alles koopman, om dat het eiland vrijen koophandel drijft met alle Natiën, waarin zijn rijkdom ook beftaat, gemerkt deszelfs Producfen heel weinig zijn. Het heeft dit ongemak, dat de fchepen op-de open reede moeten liggen, en is, uit dien hoofde, tot een Westindisch algemeen magazijn veel minder gefchikt, dan St. Thomas, doch het welke, in den laatften oorlog, op de koopmansgoederen hoogere belastingen gelegd had, dan Eu/iatius, en om die rede van de kooplieden minder bezogt Wierd.
Bij



Bij mijne wandelingen, toen ik den krater wilde beklimmen, was ik genoodzaakt, mijnen weg over eene plantagie te neeraen. Toen ik mi] omtrent in het midden van het veld bevond,waarop niets ftond, dat ik had kunnen bederven, kwam een Bamba ( Opziener der Negers) en beduidde mij met zeer beleefde woorden, dat hier geen weg ware. Ik liet dien Neger praaten, die mijn oogmerk, om den berg te beklouteren, tog niet begreepen zoude hebben, en vervolgde mijn'' weg na dien berg. Doch, vóór dat ik het verwagtte, kwam des Negers gebieder, de Meesterknegt, als eene Furie, uit het huis aanftuiven, en, mij meenende te bereiken, fchreeuwde mij luidkeels in het Engelsch toe, wat ik daar had te maaken? ïk draaide mij om, en gaf hem mijn oogmerk te kennen. „ Thenjou maij be an d-d „ Rascair gaf hij mij ten antwoord. „ Bat Sir, 't is the verij first Daij j dm in the Island, j " ktïow not the laws ijet, of it. If it is not allou^ ded.to walk on the ground ofothers,j am rcadij
1 to leave it/ IJou ought to know it, ijour
Villain! immediatlij out of mij Plantation 1 of j'll fhoot ijou as a Dogt" Dit laatfte zeide hij met zo veel drift, waarbij zijn bloed in alle de aderen fcheen te kooken, dat ik het der moeite niet waardig agtte , om hem te antwoorden, maar ligtte mijn' kleinen Neger (met een Foliant op het hoofd, om 'er planten in te leggen,) over de fteekelbezieV 4 fcegs



C 3" 3
heg, f» maakte dien onbefchoften Engehchman een zeer diep Compliment, het welk hem zeer vreemd voorkwam, en ging, nederig, langs een anderen weg na den Krater, welke weg ten min» ften een vierde eener mijl langer was. 6 Rous* feau, Rousfeau, zeide ik in mij zeiven, hoe weinig worden hier uweheilzaame lesfen geagt! gij, die gij niet eens konde verdraagen, dat de mensen de vrugten des lands, door hem zelv' geteeld, voor zig alleen zoude genieten , zie hier een voorbeeld, waar het eigenbelang zo verre gaat, dat hij niet eens wil gedoogen, dat een wandelaar den voet op zijnen akker zette! Hoe veel verfchilde dat gedrag van dien Blanken, een Christen, van dat der onbefchaafde Negers op de goudkust! Deze verbood mij, op zijn veld te gaan, en geenen ruimden fteenen en takken uit den weg, op dat ik mij niet mogte bezeeren.
Ik zag eindelijk den Krater. Die is allerwegen, van buiten en binnen, met groote en kleine fteenen bedekt, uit kleinen korligen Granit, Gneus, en een zwaar foort puimfteen beftaande. Lava konde ik niet ontdekken. Binnen twee dagen kon ik alles, wat hierin den bloeij ftond, 't welk zeer gering was, op mijn gemak bezien; dit niettemin zijn hier evenwel eenige, dit Land eigen gewasfen.
Dea
CO Cactus Tuna linn.



C 313)
Den volgenden dag vervorderde ik mijne reis, en kreeg weldra de fraaijeZuiker-eilanden, St.Kitts of St. Christojfel en Montferrat in 't gezigt, die beide den Engelfchen toebehooren. Het eerfte behoorde , voordezen, dtn Franfchen half toe, maar is nu aan de Engelfclien geheel afgeftaan. Den 9den //pril kwamen wij gelukkig te Basfeterre op Guadaloupe aan.
Guadaloupe is een heerlijk eiland, eigenlijk uit twee eilanden beftaande, tusfehen welke eene vaart voor kleine fchepen is, die de Franfchen de Zout-rivier ( revier e feilde) noemen. Deze helft word Basfeterre, en geene Guadaloupe genoemd. Op Basfeterre is de hoofdftad van een zelfden naam, alwaar 't Gouvernement zijne Refidentie heeft. De Voornaamften zijn de Generaal en de Intendant. Deze heeft het bewind óver alle burgerlijke, en geen over krijgszaaken. De tegenwoordige Generaal, Baron de Clugnij, is een Vriend der Geleerden, tragtende hen, zo veel in hem is, te onderfteunen.
Dees ftad heeft geene haven, maar flegts eene open reede. Oostwaards, digt bij de ftad, is het Fort, het welk eene volkome vesting is, en den voorrang boven veele Eurqpeïfche fterkten verdiend. De ftad is onbemuurd, met regelmaatige ftraaten, en deze weêr met kostelijke gebouwen verfierd, waarvan veele drie verdiepingen heb» ben. In de hoofdftraat is eene wandelplaats van Tamarindeboomen aangelegd, die 's avonds door V 5 de



C 314 )
de voornaamfte inwooners fterk word bezogt. Hier en daar ziet men Fonteinen, welke een zeer gezond water, zo klaar als kristal, geeven. Men heeft eene menigte tuinen in en buiten de ftad, ("welke bijkans altijd met loopend water Zijn voorzien,) die den inwooneren met de fmaaJkelijkfte moeskruiden verzorgen. Groene erweten, Artifchokken en Asperfien groejen hier heerlijk het ganfche jaar door. De veele ruifchende beeken brengen zeer veel ter verfieringe der ftad toe. Niet verre van het Fort, digt bij de ftad, is een ruim drilveld, insgelijks met eene Fontein •veriierd. Het Gouverneurs - huis is maar middelmaatig.
. De landwegen zijn, in vergelijking van die op St. Croix, zeer flegt, en dit is de rede,dat zelfs de Dames te paard moeten rijden, waarin ze ook uitermaaten zijn bedreeven. Aan de zeezijde is het land ongemeen bergagtig; één der hoogfte bergen is een Vulcaan, die wel geen vuur uitbraakt, maar evenwel dikwils rookt. Rondom hem vind men de mineraale Producten, den Vulcaanen eigen, als zwavelbrokken, kalkkristallen, vitriool , puimfteen enz. De Franfchen noemen hem la Soulfricre.
De landftreek rondom Basfeterre is ongemeen aantrekkelijk. Hooge bergen verwisfelen onderling met valeijen, en tusfehen beide loopende, ruifchende beeken. Een aangenaam bosch, omtrent een halve mijl van de ftad liggende , en
den



e 315)
den naam van Warande draagende, word, even als de in Europa, onder dezen naam bekende plaats , fterk bezogt. Ik voor mij vond mijne wandelingen daarheen altijd goed beloond, maar ware welhaast eens van hoog verraad befchuldigd geworden, toen ik, even als op eene plantagie moest overgaan, die een Ridder P toebehoorde. Mevrouw P... had mij reeds een langen tijd, op één van haare velden gade geflagen , toen ik, onder de bloemen zoekende, hier en daar eene plukte, en m de Folianten op mijn Negers hoofd lag. Weshalven niets natuurlijker was , dan dat zulks de nieuwsgierigheid eener vrouw moest gaande maaken, die mogelijk zulk een Dier, (om mij dus uit te drukken,) een' Botanist, (kruidkenper) in haar geeven niet mogt gezien hebben. Om nu haar bedrukt hart ligtenis te geeven, zond zij heimelijk een' Neger af, om mij te verfpieden Deze,door de overeenkomst der kleur aangefpoord , begaf zig eerst bij mijn' Neger , om Lm uit te vraagen, terwijl ikin de fhuiken omzwierf. De Neger, wegens het kor e verblijf op dit eiland, niet veel fransch geleerd hebbende, antwoordde hem in het Engelseh: dat hij hem niet verftond, en dat zijn Heer daar in de ftruiken was. Nu had die Neger genoeg; hij hgtte de hielen, kwam bij Mevrouw, en bragt haar dit nieuws: „een Engelschman! eenEngelschman. „ hier, midden op het eiland, in de plantagiën <



C 316 )
Aanftonds wierd die Neger weêr afgezonden, om mij nokns volens (willende of niet willende) bij de Mevrouw te brengen. Ik ging. Onderwege deed die Neger ongemeen veel moeite, om mij te beduiden: dat de plantagie den Ridden P... toebehoorde, en dat het Mevrouw P... was, die mij begeerde te fprceken. „ Monfieur, quiï eft, „ que vous fait dans ma habitation la?" zeide zij, . toen ik bij haar kwam: „ jefuis Botaniste, Mada„ me, & perfuadcz vous voulez excufer ma liberté, „ pour faire une ramasfc des plames pour vous inu„ die;" hier floeg ik mijn kruidboek open, en toonde het haar. „ Avez vous y la pcrmisfion du „ MonfteurdeQ\ugm\T Mijn antwoord was:„0« „ Madame de tout le Con/èil." Zij fcheen over haare nieuwsgierigheid befchaamd te worden, maakte eene diepe buiging, en verliet mij. Terwijl ik den berg ftedewaarts na beneden wandelde, en mijne aanmerking over dit nieuw gc-al maakte, vervolgden mij de oogen dier Mevrouw ,nog geftadig. Misfchien dagt zij, is het nogrhans een Spion, die de ilreeken onzcs eilands moetop. tekenen, gebruikende de kruidleezing flegts tot een dekmantel der verraaderij; en daaromtrent konde ik haar zo zeer geen ongelijk geeven , waaneer ik naging, dat het nog niet lang was gcleeden, dat de Engelfchen zig van dit eiland meester gemaakt hadden.
Op een anderen dag deed ik een togtje na eene plantagie van den fleer Dctsmarrais Gaudet, een
vier-



C 317 )
vierde mijl flegts van de ftad liggende. Bij hem vond ik niet dan een kleinen tuin, maar zag 'er, wat ik zo lang reeds had gewenscht te mogen zien, te weeten de drie fijne foorten van oosterfche fpecerijen, den Kaneel-, den Kruidnagel-, en den Muskaat-boom. De eerfte ftond toen juist in den bloei. Boven dat zag ik nog eene menigte kostelijke Gewasfen, daaronder den Kat- 1 da, (d) den Chineefchen Appelboom of IVawanga, welke juist vrugten droeg, die van fmaak, en zo groot zijn, als onze Renetten. Den wilden Cacaoboom Qe) zag ik hier ook, in zijne eigen deftige geftalte bloejen.
Den 2iften April vervolgde ik mijne reis na het andere gedeelte des eilands, bekend onder den naam Grandterre. De ftad draagt den naam van Pointe- a-pieter. Men kan de reis hierheen ook wel te land doen ; maar die is, wegens de veele hooge bergen, welke men moet overtrekken , zeer ongemaklijk. Daar de oostewind waaide, en het dus tegenwind was, kwam ik hier eerst den volgenden dag aan, niettegenftaande het niet boven vijf mijlen van Basfeterre af ligt. Doch men heeft voorbeelden, dat de vaartuigen wel 8 dagen op dezen kleinen togt onderwegen zijn geweest.
Dees
(d) Pandanus odoratisptnus linn.^/. (f) Carolinea princsps linn. fpl.



Dees ftad is maar iets kleiner, dan Basfeterri, Zeer regelmaatig gebouwd, en heeft veele voortreffelijke gebouwen. Buiten voor de ftad is het bijkans allerwegen moeraslig, en het geheele Land heeft over 't algemeen eenen zeer vlakken grond. De lugt is, daarom, in verre na zo gezond niet, als te Basfeterre, en veroorzaakt menigvuldige rotkoortzen en andere ziekten meer.
Hier Wierd ik Weldra met den Heer Debadier*, Naturalist des Konings, bekend, welke zig hief reeds vijf jaaren heeft opgehouden. Hij is een zeer naarftig Natuurkundige in de meeste Vakken der natuurlijke Hiftorie. Voordezen hield hij zig inzonderheid onledig met de Infe&en, welke hij van het eij af befchreef en tekende. Maar de groote bederflijkheid dezer kleine Dieren in deze lugtftreek heeft hem, thans, van dit gedeelte der natuurlijke Hiftorie eenigzins doen afzien, houdende hij zig nu meestal onledig met kreeften , fchelpvisfchen en zeegewasfen, welke hier in een groot getal zijn te vinden, vooral in de havens, aan welke hij woont. Wat deze naarftige Natuur-onderzoeker aan tijd over heeft, dat befteedt hij aan de daadelijke beoefening der natuurlijke Hiftorie in zijne Plantagie, welke thans nog alleen in 't klein gaat, dat is, met het teelen van Boomwol, Guinea-gras, Bananen, Patatos enz. en met het aankweeken van eenige Dieren. Ik zag bij hem eene bijzondere manier,
om



C 3*9 )
om de konijnen voort te teelen, welke navolging" verdient.
Het Guinea - gras, Cf) om zijne groote nuttigheid , ten opzigte van voedzel voor de paarden, hierheen gebragt, word hier fterk geplant. Men vermeerderd het, of door uitfpruitzels der wortelen , of door zaaden. Anders word het, als *t Zuikerriet, door de griep fchoon gehouden.
De haagen of tuinen rondom de plantagiën beftaan uit wilde Citroen-, Qg) Ga/ba-, (S) efl Campeche-boomen. (O Alle drie foorten moet men den voorrang geeven boven den Pinguin,(jY) welken men in onze QDcenfche') eilanden tot dit einde gemeenlijk gebruikt. De eerfte om het nut, de tweede om de fraaijheid, en de derde wegens zijne vastheid. 00
D©
Cf) Poa . . . .f
Cg) Citrus Medica linn.
(/O Calophijllum Calaba linn. t C O Haemathoxijlum campechianum linn.
(£) Bromelia Pinguin linn.
CO Het Campeche - hout, of Log Wood der Eti* gelfchen, is het beroemde verwmiddel, welk in het jaar 173Ó, eenen oorlog tusfehen de Engelfchen en Spanjaarden in Columbien verwekte, en tot het jaar 1743 duurde. Dit hout krijgt die verwende eigenfchap niet eer, vóór dat de boomen volwasfen zijn, of uitgeleeft hebben.



C 320 >
De Galba-boomen laat men in de hoogte fchieten tot gewoone boomen, terwijl men ze een' voet breed van malkander plant. De twee andere foorten houd men onder het mes. Van alle drie foortcn verzekerd men, dat ze voor de Zuikerrietvelden van geene nadeelige gevolgen zijn. Hier en daar heeft men ook nog heggen van Poinciana, (m) Koraalboomen, (n) en Jleekelige Volkamerie; (0) maar welke mij in verre na zo nuttig niet foefchijnen, als de vooraf gemelde.
Hier vind men veele, minder gegoede planters, welke van het teelen der Pifangen leeven. Ik zag, dat deze vrugten in de laage gronden veel beter aartten, dan op de bergen, en dat men ze taamlijk digt, te weeten maar 8 voet van malkander, plant, en fterk mest. In zulk eene Pifangplantagie QBananiere) zag ik eens een' tak, die 253 Pifangen droeg; een toereikend voedzel voor 35 dagen voor één mensch.
De meeste plantagiën alhier zijn Zuiker-plantagiën. Het Zuikerriet groeit hier ongemeen hoog en fterk,maar 't is te waterig, het welk ten deele van den moerasligen grond, of van te veel regen Komt, en uit dien hoofde ook veel minder goeden
zui.
C"0 Poincianapulcherrima linn. C») Erijthrina Coraliodendrum linn, O) Volkameria aculeata linn.



iüikër uitlevert, dan in een hoögeren en drooge* ren grond. De Rum, daaruit getrokken , rigt zig altijd naar de hoedanigheid van 't Zuikerriet,én is dus van minder tv aarde.
Men heeft ook Kop- en Boomwol-plantagiën welke thans, naar de nieuwe manier, onder maikanderen beplant worden. De Koffi van hier houd men Van minder waarde, dan die van Martinique. Tabak, Indigo en Cacao word thans minder dan ooit geteeld.
't Getal aller Europeërs van Guadaloupe beloopt bij de 12000 Blanken, en 60000 Negers van allerlei gedacht en ouderdom, het militaire daarbij gerekend, ' het welk üit een Rigiment Infanterie, den naam van Guadaloupe draagende, en4 Wannéér 't voltallig is, uit 1500 man, in 3 Ba* taillons verdeeld, en eene Compagnie Artillerie, beftaat. De hooge Officieren Woonen in Basfeferre. Daarbij zijn alle inwooners op de rol der landmilitie aangefchreeven, Welke te zamen het Corps def VrijWilligen (Corps de Volontaires libres) genoemd worden, wier Opperhoofd een Lieutenant-coldnel is. Ze zijn in verfcheide divifiert cf Compagnien verdeeld, welke zig wéér door de monteering onderfcheiden,hebben mede hun* ne Kapiteinen , Lieutenants; Vaandrigs en Onderofficieren;
Doorgaande is rrien van gedagten , dat de Europeefche vrouwen in de warme lugtftreeken •nvrugtbaarer zijn, dan in Europa. Dat dit over X het



C S32 )
het algemeen niet waar is, mag de vrouw van mijn treffelijken Huiswaard, den Heer St. M.. . bewijzen, welke reeds 17maal gekraamd heeft,en nog voor eene Schoonheid doorgaat. Op dezelfde wijze is het gelegen met den ouderdom der Europeërs in deze lugtftreek. Onlangs zag ik eene. hier van Europeefche ouders gebooren vrouw» welke reeds 91 jaaren oud is, die eene grootmoeder van veele kindskinderen was, en nog eene volka|É|gezondheid genoot.
Guaaaloupe- heeft een' troep' Toneel/peelers en Êas/èterre zo wel als Pointe - a- Pieter eenen Schouwburg. Die hier is, is voor de menigte van aanfchouwers bijna te klein. Dïe troep houdt zig thans hier op. Zij fpeelen bijna niets, dan Opera's: als het Roozenfeest, de Meiemanie, de fchoone Arfene, Zemirc enAzor enz. Bij de laatfte hebben zij een nieuw pantomimisch voorfpel gevoegd,op de hiftorie van dat ftuk betrekkelijk. Zij geeven' ten befluite, altijd twee Balletten, welke naar deze lugtftreek geestig genoeg zijm Zang/lukken behaagen hier alleen; de overige zijn bijkans van het Tooneel gebannen. Onder de Tooneelfpeelers munt de Heer Fleuri (in het Komieke naamlijk) inzonderheid uit. Mejufler Martin zingt even zo verrukkelijk fraai, als haar uitneemend fraaij gelaat en lighaams-geftalte bewondering en hoogagting verwekken. Deze Bende Word- op 's Konings kosten onderhouden. Een zo genoemd Plaats-majoor is Directeur, die de te
ipee-



C 323)
fpeelen ftukken opgeeft, en het opzigt over de? Schouwburg heeft.
Het Fort, bij Pointe-a-Pieter is flegts klein, maar heeft van buiten nog eene zee-batterij, welJce den mond der haven met de oppervlakte des waters, kan beftrijken, en dus de ftad van den zeekant verdedigt; van de landzijde befchcrmt haar een moeras, het welk de ganfche ftad omvangt.
De Haven is voortreffelijk, en mogelijk ééne der beste in Columbien , die de Natuur*heeft voortgebragt. Zij kan wel 1000 fchepen volkomen veilig bergen; het welk van groot belang, ten tijde van een orkaan, in deze wateren is. Schepen van middelmaatige grootte liggen zo nabij den wal, voor de pakhuizen der kooplieden, dat men 'er flegts eene plank van het land jOp behoefd te leggen, om ze te losfen en te laa < den. Die haven word door verfcheide kleine eilanden omringd, waar onder Cochon één der grootfte is. Dit beftaat uit enkel Madraporen ea fchelpgruis, waaraan het ganfche eiland, waarfchijnlijk, zijn Beftaan heeft te danken. In 't wild groejen'er naauwüjks tien foorten gewasfen op. En evenwel woont daar een man, die eene Pifang-plantagie, en een fraaijen moestuin heeft aangelegd , door kunst dat geen vergoed hebbende, wat de natuur fchijnt te hebben vergeeten. Rondom dit eiland in de haven is een wezenljjk kabinet voor de verzamelaars van verbeende planten en fchelpen te vinden, en ik herX a denk



C 3*4 )
denk 'er1, dit fchrijvende, met fmért nog' aari, dal mij de omftandigheden flegts éénen dag vergunden, om in dien gouden vliet te visfehen.
Het' Rijk der bergftoffen bepaalt zig hier meest tot de Producten, die door de zee voortgebragt worden'. Niet verre van de zee vind men alle bergen, gehéél van verfteende lighaamen zamen gefteld, welk zo hard zijn, als een middelmaatig harde zandfteen. In dezelve vind men, menigmaal, afdrukzelen van planten, doch meer van foorten van Hakken, en onder dezelve niet zelden het Ammons-hoorn. Veriteend hout is gemeen. Ik zag een' Agaat, waarin een ftuk van een palmboom was, in het welke de doorweeven vezelen van dien boom zeer fraai en duidelijk waren.
Naa dat ik mij hier op Guadaloupe bijkans een® maand had opgehouden, vervolgde ik mijne reis na Martiniqué, het welk mede oostelijk van hier, dus tegen den wind ligt, en kwam, de eilanden Mariegalante, Dominique en andere kleine voorbij gevaaren zijnde, naa vijf dagen zeilens, op &U Pierre aan.
Dit is ééne der eerfte kooplieden in Colum» bien. Niets ziet men dan winkels in alle ftraaten , die allerleie Waaren der geheele waereld te koop hebben. Zelfs vind men hier Geleerden en Kunstenaars uit alle klasfen. Dit alleen konde ik niet begrijpen , hoe hier ook kunstenaars des Konings van Frankrijk konden wezen, daar
P«*



C 3*5 )
Parijs tog meer dan iaoo mijlen van hier gelegen is. Hier las ik op een bord, befchjlderd met groote tanden, die vier wortels hadden, tangen en kraanebekken, voor een huis, Dentis. te du Roi: op een'ander., Arquebujier du Roi: en zo door alle klasfen,
St. Pier re heeft, thans , bij de 2000 huizen, en 30000 inwooners, Blanken, Zwarten en hunne afkomelingen. De ftraaten zijn regelmaatig gebouwd , en de grootfte (Ruc grande) is bijna een halve mijl lang. Alle huizen worden van fteenen gebouwd, welke meestal drie verdiepingen hoog zijn. Daartoe gebruiken zij een grove, graauwe foort van puimfteen of Lava, welke aan ftrand gehaald word,
ïk was zo -gelukkig, hier twee liefhebbers en kenners der natuurlijke hiftorie aan te treffen. De één is een waardige Broeder van dien Aqüarty naar welken de bergraad, de Heer Jacquin, eene plant heeft genoemd, en de ander de Generaalintendant, de Heer 3,aron de Feulquier. Den laatften kan men, niettegenftaande zijn' hoogen ftaat, en zijne menigvuldige bezigheden, 'smorgens nogthans, bij het onderzoeken der planten, t? huis vinden, wanneer men, vóór dat de klok zes flaat, bij hem komt. Door toedoen van deze twee Heeren (welken ik mijne dankbaarheid niet genoeg kan uitdrukken,) wierd ik in ftaat gefteld, om zo veele botanifche reizen te doen, en na welke plaats ik wilde.
X3' mi



C 32<5 )
Mijne eerfte reis op dit eiland was na den Piton të Carbet, liggende omtrent in het midden des eilands , waarheen mijn vriend Aquart mij Vérzelde. Wij namen onzen intrek bij een' planter, welke nog wel een goede halve mijl van dien Piton af woonde , alwaar wij 's avonds om ïo uuren eerst aankwamen. Een geluk voor ons was, dat onze paarden den weg beter dan wij wisten, dewijl wij, menigmaal, heel digt bij afgronden moesten rijden, waaruit geen redden zoude geweest zijn, zoo wij 'er eens in geftort warenr daarbij was het zo duister, dat men maar even de toppen der boomen, uit die . afgronden oprijzende, kon kennen. Doch geyaaren vergeet men ligt, wanneer men zijn oogmerk flegts bereikt. Pas hadden wij onzen doncjuixottifchen rit afgelegd, of'er wierd ook reeds ©Verlegd, hoe vroeg men, den volgenden morgen, moeste opftaan, om op zijn' tijd den Piton (top des bergs) te beklimmen, en wie ons beide zoude verzeilen. Toen wilde niemand t'huis blijven. Zoonen en Schoonzoonen van onzen heufchen Gastheer, (zijn naam is Grandcourt) alles wilde mede; alle wilden Helden zijn. '«Morgens om vier uuren, vóór dat de zon nog op Was, fteeg men te paard, en zo ging het, als gisteren, over berg en dal, tot aan den voet des Pitons, alwaar men het voor lief motst neetnen, zijne eigen voeten te gebruiken. Hierop begon men te -klonteren, waarbij de voorften ,
dooi



C 3*7 )
«foor middel hunner fabels, den weg doof de ftruiken baanden, dewijl hier mogelijk nooit te vooren, eene menschlijke geftalte gegaan had. Deze ftruiken, hoe zeer ze ons in den weg waren, waren nogthans zeer noodjg,om 'er zig aan vast te houden; want zonder dezelve zoude men, op geenerhande wijze, in den, als boter zagten grond, na boven hebben kunnen klouteren.
Afgemat en doornat bereikten wij eindelijk, naa verloop van omtrent twee uuren,het fpits van dien berg. Dit was vlak, maar zal niet boven de 40 voeten in de middelijn hebben, Hoe moeide, het mij nu, dat ik geen' Barometer mede genomen had, gemerkt die berg door geen'Natuurkundigen nog is gemeeten, en evenwel zo gering niet is! Volgens eene waarfchijnlijke fchatting fteekt hij 1000 Toifen, en deszelfs voet weêr 3 of 300 Toifen boven de oppervlakte der zee uit. Hij heeft eene fcherpe kegelformige gedaante, zo dat zijn fpits met den voet eenen hoek van 70 graaden maakt. Hij is bijna altoos met wolken bedekt, en men kan van het fpits, na beneden, niets zien, Wij deeden verfcheide fchooten, maar men had noch vuur gezien, noch den flag gehoord, alhoewel 'er heel digtbij menfchen woonen.
Ons eerfte werk op het fpits was, eene hut te maaken, om tegen den aanhoudenden regenee.nigzins beveiligd te zijn, Inmiddels zogt ik na planten en kruiden, en bezag het menigvuldige mos, X 4 «raar*



waarmede alle boomen bedekt waren. De hoogte der boomen verminderde, naar gelange wij het fpits naderden; maar zo nam de menigte van Kool-palmen toe, (pj wier regte ftandplaats de fpitzen der bergen fchijnen te wezen. Daar we ons met Leeftogt hadden voorzien , zo hielden wij eene eenvouwdige maaltijd, en voor een nageregt wierden kbolpalmen raauw toe gegeeten. Het eetbaare deel dezes booms is het binnenfte merg of hart der nog toegellooten bladen, het welk eenige overeenkomst heeft met onze nootenkernen, maar gekookt, na onze witte kool gelijkt, uitgenomen, dat deze zagter is, dan dat.'
Naa dat wij alles gezien, onze naamen opgefchreeven, in eene fles gedaan, en deze met den hals in den grond gegraaven hadden, namen wij onze reis na beneden aan, die moejelijker was, dan die na boven, dewijl men bij elke treede uitgleed , en menigmaal over den voorften heen viel. De ftruiken, waaraan men zig vast moest houden, waren meestal het fleekelige varenkruid, (ef) of een fteekelig foort van palmen, welke de handen bezeerden. Laat in den avond kwamen wij eerst weêr t'huis. Mijn linke voet was gezwollen, en, niet weetende, dat ik dien
ver-
(ƒ0 -/dreca fpecies nova.
<$0 Poiijpodium Jpiuojum linn.



C 3*9 )
yerftuikt hadde, duchtte men, dat ik van eena yergiftige Hang was gebeeten,die hier in menigte zijn; weshalven de e'e'n om Eau de Luce, en een ander om llerbe Serpent fchrecuwde. Doch,dat zulks de oorzaak der opzwcllinge niet was, zal vervolgens blijken. Voor ditmaal ging de zwelling naa36 uuren over, en wij konden onze terugi reis na St'. Pierre gerust aanvaarden.
Mijne tweede reis was na het Fort Roijal, drie kleine mijlen van hier gelegen. De ftad, die op eene aangenaame vlakte is gebouwd, draagt denzelfden naam. Zij is eigenlijk de refulentie der Regeering, uit den Gouverneur - generaal, den Intendant en den Raad beftaande. Doch de Intendant is den meesten tijd te St. Pierre. Voorheen ftond de Regeering te Guadaloupe onder deze, maar is thans voor onafhanglijk verklaard; doch de Generaal te Guadaloupe moet de algemeene vergaderingen des Raads op Fort Roijal bijwoonen, wanneer ze 't algemeene welzijn der Natie van alle Caribifche eilanden bedoelen.
Fort Roijal heeft een fraaije en taamlijk veilige haven , doch is in verre na zo groot niet, als die te Point - a - Pierre , in Guadaloupe. Het Fort ligt
midden in de haven op een klein eiland , maar welk, door middel ecner brug, gemeenfchap heeft met het vaste land. Rondom de ftad zelve is een fmalle graft, uit zee geleid.
Alhoewel Fort Roijal eene zeer voornaame vesting is, heeft men evenwel tegen de hoogte, aan X5 de



C 330 5
de andere zijde der ftad, eene zeer ruime fterkte aangelegd, met naame Fort Louis, aan wiens buitenwerken, nog dagelijks , eenige honderde zoldaaten werken, waarvóór ze afzonderlijk betaald worden. Hun verseh water hebben zij iq deze vesting, van een nabij gelegen hoogen berg, door rioolen. De krijgsftaat van Martinique is anders dezelfde , als op Guadaloupe.
Hier worden ongemeen veele visfehen gevangen ; en de inwooners van Fort Roijal kunnen Veel beter koop leeven, dan die op St. Pierre.
Ik deed nu eene binnenlandfche reis, aan dit gedeelte des eilands, na eene plantagie van den broeder mijnes vriends dquart, bij welken ik mij 14 dagen ophield. Hier geloofde ik in een waar Paradijs te zijn gekomen; zo heerlijk was de landftreek. Inmiddels wierd mijn genoegen eenigzins geftoord. Want, naa eenige dagen, geduurende eenen ganfehen dag, in een zwaaren regen rond gegaan hebbende, om de boomen en planten, aan die oevers wasfende, de monftering te laaten pasfeeren, merkte ik , in den omtrek van den voet, daar de zwelling, op de Piton-reis, vóór 14 dagen was geweest, eene kleine blaar. Ik opende dezelve, en wierd, tot mijne groote verwondering, . zenGuineefchen draadworm ,vr; gewaar. Ik zogt
hem.
O') Gordius medinenfts linn.



C 331 >
hem, ware het mogelijk, daaruit te rollen, maas bereikte mijn oogmerk niet; want hij liet zig niet verder, dan eenige duimen ver, brengen, zonder de groötfte pijn uit te ftaan. Deze prikkeling had, naar alle gedagten,ook die werking gedaan, dat hij mij, zo dra jk t'huis kwam, eene wondkoorts veroorzaakte, welke den ganfehen nacht aanhield. Vervolgens behandelde ik dien worm op de eenvouwdigttc manier, als mogelijk een worm ooit is behandeld, dat is, ik rolde hem, dagelijks, verder op een rolletje linnen, bond 'er een doek over heen, en vervolgde mijne wandelingen, doch, gelijk Gij wel- denken kunt, half hinkend. Deze veele beweegingen, en het gaan in't water, 't welk ik in het geheel niet konde laaten, zijn, misfehien wel de oorzaak geweest, dat ik zo fchieüjk, te weeten naa 8 dagen, reeds weêr geneezen was, het welk andeis in Africa eene geneezing van ettelijke maanden pleegt .te zijn. De.es worm was één der grootfte, die ik ooit heb gezien; want, volkomen uitgerold zijnde, was hij ruim twee ellen lang , en had de. dikte van een ftroohalm. Uit d}t geval leerde ik, dat men AtnGuineefchen worm ten minften 8 maanden bij zig kan draagen, zonder het minfte ongemak daar van te hebben; want zo lang was het nu reeds geleeden, dat ik Guinea had verhaten.
Hier word men anders ook nog, wanneer men, ZO als ik zomwijlen deed,met bloote voeten gaat,
vaa



C 332 )
van een foort van vhojen aangetast, -die de Franlfchen Chique (s) noemen, welke de voetzooien gemeenlijk doorknaagen, haare eijeren in de openingen leggen, waaruit dan een gebroed ontftaat, dat een ettergezwel veroorzaakt, maar gemaklijk te geneezen is.
Buiten dat deed ik nog veele, korte, binnenlandfche reizen, als na de bergen Pelce,Kalebas/c> en andere meer, met wier befchrijving ik U hier niet wil ophouden, dewijl men, in dit vak,reeds duidelijke plaatsbefchrijvingen heeft in het licht gegeeven. (t)
Anders is hier ook nog een gedacht van de voorige , natuurlijke kinderen des Lands, te weeten de Cariben, welke heel afgezonderd leeven, en gansch geen' fmaak in de gebruiken der Europeërs en Negers vinden. Eén hunner zonderlingfte .gebruiken zoude hunne Bruiloft zijn. Zij vertoonen daarbij eenen dans, welke meer na eene lijkftatie, dan na eene bruiloft gelijkt. Zij gaan naamlijk, bij paaren, verfcheide maaien, met een hangend hoofd, rondom het huis des Bruidegoms, waarbij zij een even zo droefgeestig lied zingen, als de dans is. De Europeërs hebben eenige gebruiken der Ca»
ri"
CO Pu/ex penetrans linn.
CO Zie pertin Topograph. medicale de la Mar. tir.ique.



C 333 )
vïbcn aangenomen, onder dezelve is dit, dat ze? op de plantagiën, 's zondags namiddag, eene» maaltijd houden, welken zij Kallalu - eeten noemen. Dit is eene als fpinagie gekookte kool,uit verfcheide kruiden, waarin rivierkreeften zijn. Onlangs hebben zij ook hier uitgevonden, melis uit Cacao-boomen te perfen, en dezelve, irt plaats van gewoone melk, bij de koffi te drinken. Zij word als Amandelmelk klaar gemaakt, en deelt aan de koffi een zeer aangenaamen fmaak mede.
De geheele volks - menigte van Martiniquc Word, thans , op 15000 Blanken, en 80000 Negers en Mulatten gerekend, waar onder zig aooo vrije Negers, en 500 Maron, of van hunne Meesters weggeloopenen bevinden, welke op de bijna ongehaakbaare fpitzen der bergen gevlugt zijn, en meestal van den roof leeven.
De Voordbrengfelen, die uit het land worden gevoerd, zijn zuiker, koffi, cacao, boomwol, wat indigo en roucu, en, ten gebruike in het land, Manioc , Bananen, Jams en Patatos. Aan zuiker gaan, het ééne jaar door het andere gerekend, uit: 3 3 millioenen ponden, meestal eens gezuiverd; aan koffi 3 millioenen ponden; boomwol 800000pond, en 40000 pond Cacao. Van deze Som komt wel een tiende gedeelte in handen der Noord-columbiërs door den fluikhandel, alhoewel hier, gemeenlijk, twee oorlogfchepen en drie Fregatten liggen , welke een waakend oog op dit bedrijf moeten houden.
De



C 334 )
: De Noor<?- columbien, zo wel als andere Naw tien, zoo ze niet regelregt uit Europa komen, hebben vrijheid, om hier te handelen, maar moeten hunne betaaling in wisfeis, Rum , of Ma» las (Siroop i neemen. Inmiddels weeten de Koop* lieden wel wegen, om de fchepen met zuiker en koffi te bevragten, hoewel het een gewaagd werk is. Zij belaaden naamlijk 's nachts kleine vaartuigen mét deze goederen, en zenden ze na Eu. ftatius, of eene andere vrije haven, waarheen dan zulk een fchip volgt, en zfne Iaading voor Europa inneemt.
( Martiniquc ligt voor den Columbifchcn handel zeer gelegen; weshalven hier ook magazijnen van allerleie Waaren der waereld zijn. Van hier heeft men gelegenheid ha alle overige Franfche bezittingen in dit waerelddeel, waardoor ze met alle noodwendigheden voorzien kunnen worden.
De voornaamfte uitfpanningen der Franfche» in deze lugtftreek zijn de Toneelfpelcn. Zij hebben een zeer fraajen Schouwburg te St. Pierre, welke verfcheide beroemde Europeefche in grootte en fmaak overtreft. Hij heeft een groot Plein, en voor 't portaal is eene hoogte, daar de rosbaardraagers aan de ééne zijde op, en aan den anderen kant na beneden moeten gaan. Hij heeft vier onderfcheide Logien, wier eerfte na buiten rondom eene gaanderij heeft, op welke men zo' lang vertoeven kan, tot dat het Tooneelfpel begint, of wel geduurende hetzelve verfche lugt te
fchep.



C 335 )
fcheppen, zonder zijne plaats in de Logie te verliezen. Gansch. geene afdeelingen zijn 'er in alle rangen, maar elk gaat ter plaatze, waar het hem lust. De vierde rang word genoemd : het Paradijs voor het gekoleurde volk, eau paradis pour les geus des Couleurs,) waarheen alle gebannen zijn, wier voorouders niet alle van Europeërs afftammen. Men ziet hier zomtijds Christifen, (u) wier huid, menigmaal, blanker is dan die zelfs van noordelijke Europeërs.
Geduurende mijn verblijf alhier gaf men , insgelijks , bijna enkel Zangftukken en Opera's. Onlangs zag ik Orpheus en Euridice taamlijk wel vertoonen. Doch het Gemeen fcheen 'er nog veel meer dan ik mede tevreden te zijn; want het ftuk nog niet geëindigd zijnde, wierp men Orpheus een' mijrtekrans, uit de Logie, op het tooneel toe, het welk van de ftaanplaats ongemeen wierd toegejuicht. Een ongeluk voor een Noordfchen Europeer is dit, dat hij het in den Schouwburg, wegens alle met muskus geparmufeerde Heeren , pas uitftaan kan ; en ware dit nog het eenige! maar, om de lugt rondom zig tegt te befmetten, heeft elk zijnen waajer, en waait dien damp weg, als een Orkaan het ftof. En het zoude tegen de welleevendheid zijn, wanneer
(«) Menfchen, in het vierde lid, aller eerst uit Europeërs met Negerinnen geteeld.



C 336* )
neer een Franfche Kreole o) zonder waaijer tiz den Schouwburg ging.
Hier word eene even zö ftrenge orde als in Europa gehouden, 'sAvonds, Zo dra het donker is, worden alle ftraaten verlicht, zo dat, gelijk ik dikwerf gezien heb, de lampen nog wel Vier uuren naa Zonne - opgang brandden. Voornaame lieden laatert zig door toortfen op de ftraa* ten voorlichten, welke in het land van de hars eencs zeer hoogen booms gemaakt Worden, dien zij Gommiboom (.Gommier') (w) noemen. Die hars heeft een aangenaamen reuk ; als wierook, en het hout van geihelden boom gelijkt veel na ons beukenhout, en word in menigte tot ftaaven gebruikt.
Het pyeder is hier ongemeen vogtig,doch daarom nogthans niet ongezond. Het Land is overzulks zeer vrugtbaar : dewijl het altijd Lente is* brengt het de aantrekkelijkfte lekkernijen, maar teffens eene menigte ongedierten voort. De buidelrot, (x) of de Afaniko.'is een zeer fchadélijk Dier, het welk alles verwoest, gewasfen en gevogelte. Niet lang geleeden zag ik eene leevendige, met haare aanhangende vijl* jongen.
Eeti
(#) Columbiër van Europeefche afkomst. ' («0 Een nieuw genus Hexandritz. (je) Didelphis marjupialis linn.



C 337 >
Een lbort van vergiftige flangen is hier zee£ talrijk: in vroeger tijd ftierven, jaarlijks, wel60 of 80 Negers, die van haar gebeeten waren. Nu heeft men verfcheide middelen tegen deze verwoesters der menfchen uitgevonden, onder Welke een zeker kruid QO zijne werking inzonderheid bewijst. Ik zag bijna dagelijks eenige dezer Dieren op mijne wandelingen. Eens op een* middag,onder een' boom,aan eene rivier {riviere monfieur) zittende, en mijn droog middagsbrood eetende, verfchrikte ik zeer, toen ik, bijgeval, omkeek , en zulk een gedrogt digt bij mij zag, den hals lang in de hoogte uitrekkende, als wilde liet zeggen: geef mij ook wat! Maar ik wreekte dien wrevel, volgens de opperheerfchappij, welke ak over die flang meende te hebben, door de werking van mijnen botanifchen wandelftok; doodende zulk een' Held, dewelke-nu, in voorloop bewaard, nog lang ten toon zal moeten ftaan.
Zie daar het verhaal van mijne Reis, door twee waerelddeelen; van zo veele ongemakken, zo veele gevaaren en zo veele merkwaardige omftandigheden vergezeld, als gewis eiken deelneemef in de lotgevallen zijner medeftervelingen belangd tijk genoeg moeten voorkomen, om zijne oplettendheid te trekken, en die, zoo ik mij niet bedriege,
den
C 30 Slriftolochia angtiicida linn* Y



-CBS)
den onderzoeker van de natuurlijke hiftorie en den tegenwoordigen ftaat der waereld vanmerklijk nut kunnen zijn.
Dit is dus mijn laatfte Brief, buiten Europa, aan U; want mijne reis na Noord- columbien is verijdeld, daar door: dat, zoo men nog dit jaar lia Europa wil, het thans al hoog tijd is, om te vertrekken. Nog morgen reize ik van hier na St. Croix, en dan fchrijve ik mét groote letters op de tafel: Zoo God wil, na Koppenhagen.
Vaar we'1, tot dat ik U zélf zie! enz. *
& & & # & & &
AAN-



C 339)
AANHANGZEL
san
Waarneemingen omtrent de lugtsgefleldheid,
het Weder en den Wind, ,
in de jaaren 1783 —1785-.
D
eze Waarneemingen zijn, in den loop van twee jaaren, deels öp de reis na Guinea, deel» in Guinea zelf gemaakt.
Het Weder is, in de warme lugtftreek, aan mindere veranderingen onderhevig, dan ingemaatigde noorder ■ lugtftreeken. Daar geniet men bijkans eene gelbd^g heldere lugt, uitgenomen in den Har mantan - tijd, van December tot het einde van Januarij, en in den zo genoemden Sinkefu-tijd* in Julij, Augustus en September heerfchende. Dan kan de lugt, zomtijds, betrokken en nevelig zijn» In de overige maanden is de regentijd, en wel in OBober de kleine, zo als men hier zegd , Trayadiijd, en in April, Meij en Junij de groote. De> hier vallende regens verfchillen van de Europeefche daarin, dat ze, bijna nooit, zonder donder en blikzem komen. Wanneer een Trayadontftaan zal, dan kan de lugt volkomen helder zijn , behalven eene kleine zwarte wolk in het Oosten» Er ontftaat een ftorm in het Oosten, welke omtrent een kwartier of een half uur aanhoudt, waarbij de lugt volkomen donker word, op wel* Y 3, ken



( 340 >
ken donder en blikzem volgen, en hierop de regen en de ftorm een einde neemen. De regen is gemeenlijk een plasregen, die zelden meer dan twee uuren aanhoudt, waarna de lugt helder, als te vooren, wordt. Zelden pleegen'er meer dart 12 Travaden in een jaar te komen.
De Harmantan-tijd is één van de, dit land eigen jaargetijden. Alsdan heerscht een drooge nevel, welke zo dik is , dat men niet veel vérder, dan ico fchreden kan zien; ik noem het een' nevel, om dat de lugt alsdan even zo dik is, als bi] ons in een' nevel, maar eene geheel tegenovergeftelde eigenfchap heeft; want deze is in denzelfden graad droog , als geene vogtig is, zo als uit het volgende zal blijken. Ik had eenen Vogtmceter, (Hijgr ometer) naar de wijze van den Heer de Luc mede gebragt. Hij beftaat uit eene cijlindrifche pijp van zeer gelijk - aderig Elpenbeen , drie en een halven duim lang, en omtrent twee lijnen in de middelijn; in deze is eene glazen buis gezet, welke 14 duimen lang, en met lak lugtledig gemaakt is. De Cijlinder is met kwik gevuld , dermaate, dat de kwik in het grootfte vogt, dat is, in werklijk water, maar even den Cijlinder vult.
Aan mijnen Vogtmeeter is eene fchaal, zo dat de 14 duimen der glazen buis in 145 gelijke deelen of graaden verdeeld zijn , alwaar 0 Gr. het grootfte vogt aanwijst. In de middelbaar vogtige lugt klimt hij zo wel hier, als in Europa, tot 5-0
of



C 341 }
of 60 Graaden. Dit werktuig was, door een toeval, op de reis bedorven. Vóór eenigen tijd (in NoyembenySsjhaalóe ik het wederom voor den dag, om 'er, in den aanüaanden Uarmantan - tijd,proeven mede te neemen,het tot dat einde herftellende. Hoe groot was niet mijne verwondering, toen ik het, op den 20 en 21 Fcbruarij1786, zo hoog zag klimmen, dat de kwik boven 145 Graaden klom, en 'er vervolgens, toen de buis open was, uit liep. Ik hing 'er een glaasje onder, waarin ik alles ving, wat 'er uit geloopen was, het welk, naderhand in de buis gemeeten zijnde, uitwees, ..-dat ze nog drie duimen langer had moeten wezen, als wanneer de kwik op 170 Graaden zou geftaan hebben. Zulk eene droogte, gepaard met dehette, veroorzaakt hier een algemeenen hoest maar welke niet aanhoudend is, en dien men voorkomen kan, door de kamers, menigmaal,met water te fprenkelen. De voegen der houten vloereu en deuren worden zo wijd, dat men 'er door heen kan zien. Van tonnen en vaten, zoo ze niet regf/ vol zijn, fpringen de banden af, en vallen in duigen; de Foelie agter de fpiegels finelt, en dergelijke wonderbaare verfchijnzels meer.
De perfing der lugt is, hier, bijna altoos dezelfde, te weeten, de Barometer ftaat op z^h, duim (Engelfche maat) als gefpijkerd. In zèl maanden tijds heb ik niet meer dan |5 duim verfchil laager en hooger kunnen merken; weshalven ik 't bijna niet der moeite waardig heb geY a agt%



C 34a )
agt, om 'er in de waarneemingen aantekeningen van te maaken. Op dezelfde wijze is het gelegen met den Wind, welke hier altijd Wèst-pasfaat is. Overdag draait hij eenigzins na 't Zuiden, en *s nachts na 't Noorden; geenen noemd men den zee-, en dezen den Land-wind. Geduurende den regen is hij oostelijk, maar, deze ophoudende, dan gaat hij datelijk weêr na zijne oude plaats.
De gefleldheid des Dampkrings is, aan het ftrand en aan de Rivieren, het geheele jaar door, zeer warm. De grootfte hette heb ik ,bij Rio-Volta, den 20 Februari] 1784 bemerkt, toen de Thermometer , naar gewoonte , in de open kamer na het Noorden hing, en op den middag om 12 tiuren op 91 graaden ftond. Hierop bragt ik hem onmiddelijk in de zon, en zag, dat hij, naa een kwartier uurs, op 130 graaden ftond, het welk ïijn rustpunt was, waarin hij tot één uur bleef, maar vervolgens begon te zakken. In de maand Maart van 't zelfde jaar en aan dezelfde plaats, ftond hij eenige maaien op 93*graaden,wanneer hij, hadde ik hem in de zon gebragt, boven 134 graaden zoude geklommen zijn, welke hette die geene, welke Adanfon aan de Senegal, in het jaar 1738 waarnam, en 107 graaden Fahrenheit uitmaakte, verre te boven gaat. Waarfchijnlijk is het witte zand, en zelfs de fchitterende oppervlakte des waters de oorzaak van die groote hette» dewijl die de zonneftraalen wederom



C 343 )
omkaatzen.of wel zijn het de menigvuldige moerasfen, welke nabij het ftrand gevonden worden, die eene menigte ontvlambaare lugt verwekken», Pïaatfte ilc den Cijlinder des Thermometers in dien fchijnbaar gloejenden ftand, dan daalde hij altijd op 5 graaden, wanneer hij, te vooren, in de zon had gehangen. Laagst ftond hij op de bergen van Aquapim, den n en n Julij 1786", 's morgens, te weeten op ©9 graaden. De ftreek hieromtrent is alleszins boschagtig, en men weet van geene moerasfen.
Op de reis na Guinea zijn met den Vogtmeeter nog verfcheide proeven met zeewater, op eenen merklijken afftand van malkander genomen, om de hoeveelheid van Zout, daarin bevat, te ontdekken.'
Alle de werktuigen, bij deze mijne waarneemingen door mij gebruikt, zijn van den Heer KRATZENSTEIN , Pr'ofesfor te Koppenhagen, wien ik' en de natuurkundig geleerde waereld? hiervoor verpligt zijn, zelf gemaakt, weshalven men zig op derzelver naauwkeurigheid kan verhaten.
De eerfte Lijn der waarneemingen wijst de Plaats aan; de tweede den Dag; de derde het Uur; de vierde de Thermometers-hoogte, vólgens. de fchaal van Fahrenheit en Reaumur; de vijfde de hoogte van den Vogtmeeter ; de zesde de Windftreek; de zevende de fierkte des Winds, welke naar öogenfehijn in 6 graaden verdeeld Y 4 is*



C 344 )
Is, waarvan O ftilte betekent; de agtfte het Weder ; en de negende de hoeveelheid van halve Oneen of hoden Zouts, die eene kan of jzQncea zeewater bevat,



C345
s* s ^ >
-i
os v\ +. os y> >.
p
VDHO\ NO w Os \0 w 0\ VO H C\ \C H O Cj
ui 0\ Ov cv o>. os Si m o\ >) <J
v© O O 0\0 O* O *Wih Wj 0\Ov •
r* ij 3>"
-mm mm„ M m h, mmmw>*
-f- p JSNOCOs fCSp ^1 vO'sO-fc' B ?3
4=- -F» ü ooi> OO ooMtla hUi OiS f
O 4- 4^ v> <~ 4- oou) oo u hu wui ai g ^
4> 4> u h4> oow co whw mui Cs ö r
WOl X ls>UJC>3 WW> OsOsOS Ui 4* 4» 2 S O OO SC O O 4- 4- O a( Ui O, O-fO 2 '-«
S ^
ft
il I!? SIS3 ^öffi | s na
MIS Ö 2 ï^O re I re I o co
ü I $* £ I S ft I a I ! £ V,*«
;f »|| »i1 B I I s? |
I II ff S g g £ 11^?-
1 ftt • re 9 j-, J* •
' V iri P
gj
» -r o a
'*) o 2,
p. f*i



t34*
ê
q
W
s
co ai - H
•vï Q
•H Q *l
m >
65 I 9.
S >
fc3 S
<3 «
"*!§
ü «J Q
< <
T3
'aJ £4 [M I I *M • ^
1 Ü ït jg 1 ^ 155
N ^ 1 J 1 1 | j J S I ^
III lil lil lil lil
m-J* ti co« w <a m w ei m o » 1
* 1 *Ê di ^ 6 |
25 1 25 1 25 l 25 I c< 25 1
O w m. c\ «o'O -f-to I ThThcï f^-oS O*
«rococo co co co co co I co co co c) el co
s' n»co oo\o« eico h o\co
5 CO 30 COVOc> ÖOO H rJ-COH Ifj OQO
§ ^oo co w o rt clw h *mH oco
RSj „ m « m h, w H m « w H w «mm
c- O," w h in* tJ--o*o »^». O
<S LT.\D VD VO NO VO VO l^>0 VP fvVO VO tv, Iv.
"O h 0\ VOhO\ VO m C\ VOhON VD m 3\
tv, 00 ON O f
5



i"1 I |
& ' :. «3É S % 5 ?
S0WCS OHOV VO^ON VO-CN VO M Ov Cj ■q^O O O » 0,-4 S OOM CO COOCOj,^
~ W M MMM l-MM M M H )SS 5 J>
o\c\5n osSs-^ £££ ^^§g g
in is -§3 m °s.
*** W 'o& |..|
** i** ^ Hoi?
o P |co P3 ' IS I lp g *
p 1
I III Hl fef ffc
MUI! ||f l -lip
lil 1 s 11^ ' 1-»
w
ka Jü -1-
v,-. 01 «1 O



eS o >-»
cu , ,
5 . £; s C
O o s= o KT Sn£! 3
ê 1 lv *« ^ .S
^ I
s;
§ M
II iwj Nii £|:J
25 g 25 I I 25 J 25N
5 | *>£° ««ag «?!o •* >
ë Si»?; ss? 1 = S ï£r°
? ^ g« g££
> **** *-&5* R&S.
g VOW^ VO«ON VD «H 0\
ê m ~ * s ^
< I



(349
S> 5»
^ r 5 >
I s
* ö
W P 13 ö Ö >
Os <Ji 4» OJ » O
«h R VOMON VOMÖ\ VO Os «HO\
"4l -v» Os OW C\ Os -! C\ OW 0\ Os Os Os. ? D CS C\4» C0O3 OO OOW» OS Cs OO CO ft* k.
m m h ihmv- hhm m w l-l >h >-< m m ,_J
n\o* thxo-t5- csooos oscocn oi esc\l_: ?□ nju> a MtAp csP p« w «22
■vjt^Cs HtMw CsP &■*•? „ =S • IJ
nui o\ hui y oo\» OU" «oor* H
< w
o g
«o Os4* o hUiO l 4-o» H «
- • - • 32
[JfN N N 2 ' f N ^ 1 25
3 3 3 P 3 3 11
SI
« Ö H Ö1M tO y M | M k? i I M 2 (
8 ^
HJ^fW j | w td w is I | jr i i te) E J
2^ I S $?B-3 I 1 te) f N *S
O ' ' p
l-i-i
o ?
i



£^ § £
*^ *s ^ £
Ö Ortj » r"
ft »». >
» Hl
■ i
Ot * W t> m P
VO m Os VOMO vO h 0\ \0 h ON VO m Os
Os Os Os o\-<t OS Cs-vj Os -1 ■>» .^7» ">< ft. ' j
C^£OY MO 03 ooms© hui O ^ P O S-^ ^ umm wmw mww (hmm m m m ?ö £1
Oi CsO\ Os-vlOS -JVO OS C\^J>v§p3 >
OSUl OS MO OO m CO -t; OO ft k j-j
ovj OS CO O OW* OJ« m ± >ï 3 * iZ
Oso, o\ C/1 03 O OW* WMCO *«vl 00^ ^ 2»
en osut vo o o os cw 5*5 ^ » jj, 2 M **"*' B g
11 ss 11S ^ I « i p | g
W ««-
I \
2" «
, m Os OY> I Wi" I ►« » IWÖ O g
cn
•ui» tniw w| k ai»
£rlff ,Sl ^ 3 £ S> s E £ I r* ^
o -s • n> £f * ' I O ö P K- 3 g ,1 5 •
» a * P 1 5
n> m ' J r»
' ei
k o »



^ ii | I S i & C2 tl 1U I' * «(! H P3 pqlïï eqffi tócqj k «
co H
CO uo ^ Q
.*"• a Mir d -4-co co i i coi^j. -st-^j-Ti.
||
N w
a ? ?n £ I I Ml ^
W O VOCOrh cO-^-i COlfi^- o O o « >
^ ^ NOM co m t\ 1-^ r}- « 00 lx. 5\h M
t-, ö: i^- O co co >-< c< tv. ciooo. gm-ico
S « ö N O 00 OjS ™i c| Cs. c£0o Iv. Qv i-i co
<1 C \> 4- voióc» -f co cf ^ co coir.co < " H M M M M H M M « « « «
i> C~" C « Mc< M
J5- -Ï^O Tj OW O -tcoo «4- in co COO
: <a i iwo vo vosovo vqvovo vb o o
J-j Vo m Os sowon VOmOS VOwON \0hCV
9 \0 K, co c\ o
"n . Hl
p
< « >a
< ÏP«! u ".^ ai ^



U0 WAARNEEMINGFN m Augustus 1783, Plaats. Dac.Uur. TheKM. Weder.
Fan?. Reaum. Spaanfche 3i 6 69 36,444 Betr. Helder.
1 70 i65b88
22- 6 671 15,777 Betr. Helder.
1 60 16,444
9 68 ió^cüo Donk. nacht.
Opdehoog* 23 6 68f 16,522 Betrokken. te van Lis- 1 7$ 17/277 ■—-— Stof'r. fabon. 9 66 i6,coo
-4 6 73 i?,aaa Betr. Stofregen.
1 74 18,666
9 70 ió,8b8
25 6 71 17,333 Betrokk.
1 74 18,606 ———
9 73 18,222 —■——
Tusfehen 26 6 72 17,777 Betr. Zonnef,
tis 'fabon 1 7» I5>555 -— ■
tnMadcra. 9 72 «7'7/7 ■
0.7 6 72 17^777 Held. Zonnef.
1 ?6 10,555 ■
9 74 38,666 —-— ■ .
a.8 6 74 18,666 Betrokken.
1 ~/6 !9\555 Held. Zonnef.
0 74 18,666 —
Tusfehen 09 6 77 19,000 Helder.
Madera en 1 78 20,444
de ka na rif. 9 79 19,111 -
Eilanden.
30 6 76 19 555 Betrokk,
1 78 20,444 .
9 84 22,666 .



WAARNEEMINGEN in At/gwtus 1783. (357 Plaats. Dag.üur. Therm. WEDI;k. lahr. Reanm.
Tusfehen 3! ó 74 18-666 Betrokk.
Madera en " 1 75 19,111
dekanarif. 9 74 ~ ■
Eilanden.
WAARNEEMINGEN
in September % 78 3.
Eiland 1 6 74 18,666 Betrokk.
Palma. 1 ?6 19,555
9 74 18,666 r~
2 6 74 18,^66 Betr- Helder.
1 75* J9'333 —~ —TT
9 75 :i9,m Maanefchijn.
3 6 75 19,111 Betr. Helder. 1 77 19,000
9 75 15,111 —- Maanefcih
4 6 74 18,666 Helder.
1 77 19,000
9 74 10,606 1
Tusfehen 5 6 75 19,111 Helder.
dekanarif. 1 79 20,888 Betrokk.
en de EU. 9 81 21,777 Held. nacht.
der groene
Kaap. 6 6 781 20,666 Held. Zonnefch.
1 79 20,888
9 81 21,777 een. Wolk.
7 6 81 21,777 Travad. Hoos. 1 83 23,666 Betrokken.
9 81 21,777 Held. nacht.
8 6 8z 22,222 Heider.
* 85 23,555
9 8a 22,222 —~<—«
Z i



355) WAARNEEMINGEN in September 1783. Plaats. Dag.Uur. Thfrm. Weder.
Fnhr. Reaum.
Tufchen 9 6 82 02,222 Helder.
de kanorif. 1 85 23,555 Held. Wolk.
' en de EU. 9 8a 22,223 >
der groene
Kaap. 10 6 81 21,777 Helder.
1 84 23,111
9 8i 21,777 Maan geh.verd.
Eilanden n 6 8r 21,777 Held. Zonnef.
der groene \ 83 22,666
Kaap. 9 81 31,777 ■
12 6 8a 22,?2.2 Held. Zonnef.
1 83 22,666 .
9 81 ai,777
*3 6 81 21,777 Betr. Zonnef.
I 83 22,666
9 Si 21,777 1



WAARNEEMINGEN in OBober 1783. C357
De Waarneemingen van dien dag af, tot den 7 Ociober zijn, dooreen toeval verhoren gegaan. Het Weder en de Thermometers - hoogte waren bijkans dezelfde, als van de kanarifche Eilanden tot hiertoe; doch hier zijn, bijna om den anderen dag, Travaden.
Maand Ociober 1783.
Plaats. Dag.Uur. Thrrm. Weder.
Fahr. Rcaum.
Kaap tres 8 6 80 21,333 Betr. Regen.
Puntas. 1 83 32,2-23 Travad.
9 78 20,444
9 6 77 19,000 Betr» Regen.
i 82 22,223
9 78 . 20,444 —
10 6 79 20-888 Betrokk.
1 84 33,111
9 80 21,333 H.ftorm inWest
ji 6 79 20,880 Betrokken.
1 8 22,666 Held. Zonnef.
9 80 2:,333
13 6 81 2",777 Helder.
1 83 22,666
9 80 21,333 Betrokken,
13 6 81 12,777 Helder. 1 82 22,221 —— 9 80 21,333
14 6 80 21,333 Held. Zonnef.
1 83 £2,666 ■
9 81 21,777 —
Z3