1168






D S
NEDERDUITSCHE
JDJC M T JK UWJD E.






D Ë
NEDERDUITSCHE
DICHTKUNDE,
EERSTE DEEL.
VAN DE
Te AMSTERDAM, Bij J. VAN GÜLIK, MDCCLXX XI.



Manus & officium, ttll fcribens ipfe, docebo: Unde parentur opes: quid alat, formetque Poètam.
Hor. Art. Poët. v. 306 & 307.



D E
NEDERDUITSCHE DICHTKUNDE.
EERSTE DEEL.
TAN DE
D I C II T M A A T.
JQ)e Dichtkunde leert ons de fchoonfle voordbrengfels van den Geest zo bevallig voordraaien, dat daar door het gehoor gelïreeld, het hart: ontroerd, de inbeelding gevleid, en het verftand voldaan worde.
Het gehoor wordt gefixeeld door afwisfelende évenredigheden in Klankmaaten ; Toonvallen ca Spraakvloeijingen: en deeze noemt men de Dichtmaat.
A EER-



EERSTE AFDEEL ING.
VAN DE
KLAN K M A A T.
Jjjje klankmaat is de fpraaktijd der lettergreepen van een woord, in vergelijking tot malkanderen. In zulk een opzicht worden eeriige lettergreepen lang , eenige middelbaar, en cenige kort genoemd. De eerfte teken ik met -, de andere met , en de laatfte met ^ boven den klinker: bij voorbeeld , ,
A A N Z E G G Ë N.
Uier is de eerde lettergreep AAN lang, de andere ZEG middelbaar, en de laacilc GEN kort, in opzicht tot malkanderen.
Dccze drievoudige Klankmaat wordt, en door ons fpraakgebruik, en door de volgende regels gekend.
- JLan-



hen ge Lettergreepen zijns
Ten u Alle lec'tergreepeft die . met gedubbelde klinkers gefchreeven worden als mee
AA of AE in aard, maar, daar
EE .... geen,, zeer, been
IJ Qf Y . . mijn, wijn, zij_
OQ . ... . door, zoon, WOOIt
UUofUE. i zuur , muur, duur
Ten 4, Alle twee - en drieklinkers ; als zljn^
AI b * i *üx. AU ji .. . paus
EI • é • hf.IL, TEiU
EU . 0 . deur, h.eur.
Iii . . . zien, dien.
OE . ' . . doen, goed.
OU ... mout, STOUT*
UI ... duim, u1t._
AAI . . . draai, zwaal
AAU . i . sna.\uw,naauw.
EEU . . . gf.euw, eeuw.
ItU , . . nieuw, kieuw.
OEI . . . moei, t.oei.
OOI . . . dooi, mooi, enz
Ten 3. Alle éénlettergreepige woorden die A 2 eto-



4 ^^^^y^fr^^^^y*^^^
eindigen in de naklanken L, M, N, NG en R, of in de blaasklanken CH, F, Gen S, op zich zei ven, of door één, of meer fluitletters gevolgd; als,
L ... dal, vult, hulst,
M ... dam, komt, komst,
N ... wan, wo\td , günst ,
NG • . . zang, dingt, jongst.
R ... KaR , verscii, vorst.
CH . . . lach, lucht, lichtst.
F ... kaf, graft, dofst.
O ... zeg, ligt, l1gtst.
S ... das, vast, menscii.
Alsmede de ftopklanken B. D. K. P en T. door eenen fluir.ler.ter gevolgd; als,
hebt , tans. straks. stopt. nats. enz.
Ten 4. Alle tweelettergreepige woorden die eenen middelbaaren of korten uitgang hebben; als,
—o j- \3
wasdom. . . . Vader.
— . -v — o
vriendschap. . . . ïiemf.l.
dronkaard. . . . bode.
Ten 5. De volgende voorzetzels in tweelettergreepige .ivoorden.
AAN



s
AAN in • aanrit NA in . Nazien.
AF • • AFGANG OM . . OMGANG.
ANT • • ANTWOORD ON . . ONDIENST.
BIJ . • BIJZIJN OP . . OPWAARDS.
DOOR • • DOORGANG TOE . . TOEZANG.
MIS • • MISDAAD UIT , , UITVAARD.
WAN . . wangunst.
Ten 6. Insgelijks in drie- en meer lettergreepige woorden, zo 'er eene korte lettergreep op volgt; bij voorbeeld in
AANGEBOODEN. » • t NABESTAANDE^ BIJGELEGD. • • • OMGEKOMEN.
DOüRGEBRAGT» » • • TOEGEKEERD, enz.
Ten 7. Zo na de bovengemelde voorzetzels eene lange of middelbaare lettergreep volgt, dan heeft het voorzetzel den toonval, en de tweede letter, greep blijft lang; als-blijkt in
AUNSLAGEN. ... ÓMKEEREN. AFMAAKEN. • • • NABOOTSEN. EÏJWOONEN. . DÓORBRENGEN. enz.
Ten 8. Het voorzetfel MIS, is kort voor een werkwoord, als blijkt in
A 3 MIS-



>~> KJ
misdoen. • . . misdrijven» misgaan. . . . m*isaciitejv.
Ten <?„ De volgende uitheemfche uitgangen zijn lang.
AAN als in americaan.
KIT • • majesteit.
EI • • livrei.
EEL • • toneel.
E1N • • romein.
ES • . zond aar es.
ET • . banket.
IER • • tuinier.
IN • • vriendin.
IST • f bloemist.
OEN ? • venizoen.
IJ . • slavernij.
IJT • • h1pp0cr1jt.
Ten ïo. De volgende uitgangen hebben de eerfös lettergreep lang, en de laatfte kort.
ACHTÏG , als in Roodachtig. ËRSCHE . . . Meesterscije,
HANDE . . . AbLERHANDE.
IÉRSTER . . . Tuinierster. AADJË . . . bossciiaadje»
Ten 11. Omtrent de achtervoegfels is noch aantemerken, dat de korte fomtijds eenen langen, en
de



de bmgè, eench korten uitgang kunnen aannecmen; ais in,
BUKGiiR , , • BURGERIJ' GAARDEN . • • GAARDENIER. SOTTERNIJ . . • SOTTERNIEËN, GRAVEEL , . . GRAVEELIG.
Ten 12. Koppelnaamwoorden van twee lettergreepenhebben de eerfte greep lang; als,
BIERKAN . . PIJNBANK. VELDSLAG . . HANDSCHOEN,
Ten 13. Koppelnaamwoorden van drie lettcrgreepen, wier twee laatfte groepen een bijvoeglijk naamwoord uitmaaken, hebben dc eerftelettergeep kort, en de middclfte lang; als,
goedhartig, moedwillig,
ÈERztlCUfiG,
Ten 14. Koppelnaamwoorden van drie lettergreepen hebben anders dc middeifte greep lang, met eenen toonval op de eerfte; als ,
PuTWATER . • B&RSTËEKER.
E11STDRAAGER . , STEENBAKKER'
Ten 15. Alle twee lettergreepige woerden hebA 4 ben,-



ben, zonder een kort voorvoegfel, de eerfte greep lang, en de laatfte kort; als
l1chgaam . . water hemel . . aarde-
Mïddelbaare kttergreepen zijn:
Ten i. Alle éénlettergreepige woorden van enkele zelfklinkers, die in de ftopklanken, B, D, K, P, of T eindigen; als,
Heb . . stop
had . . stut stok , . schot
Ten a. Insgelijks de gedubbelde ftopklanken; als
hebben.
hadden.
stokken.
stopping.
stutten.
Ten 3. De Volgende uitgangen.
aar als in maakelaar,
aard ' dronkaard.
baar . . wonderbaar.
dom . . eigendom.
HEID ♦ . goedheid.
ing



ING • • kortYng.
LEI • eenerlei»
LING • • leerling.
LINGS • • schreidelings.
LOOS • • achteloos.
LJJK • • vriendelijk.
NIS . • geheugenis.
SCHAP • • maatschap.
ZAAM • • leerzaam.
Korte Lettergroepen zijn: Ten i. De volgende vQorvoegfels.
BE als in begin, bègeeren. ER . • ervaaren, erbarmen.
GE . • geheel, gegeeven.
ONT • • ontvangen, ontzenuwen.
VER • • verrijk, verhoord.
Ten 2. de volgende uitgangen. DE, als in liefde', loofde.
E, • erve, toone.
kj kj EL , * ' engel , hemel
kj ^
EM, • • adem, vadem.
EN, • • molen , ceeven.
END, • • uchtend, vreezend.
ENS, • • mqed willens.
kj kj
ER, • • zwanger, duurer. ERS , • . anders , schranders.
ISCH , • . brititYscii.
A 5 IG,



ï0 ^s^^ji^^1^
IC-, . waardig,, ndodYg.
SCHE, • AARDSCIÏ.E, HE.MELSCHK,
KEN • • DOEKSKEN, MAAGDEKEN,
SE • • SCIJET.SE.
SEL • . DEKSËC OPVEEGSËE.
SEM . . BLOlilSEM ,
STE . . gunste, konste.
STER • . ZANGSTER, DICllTSTER,
TE . . GIFTE, BEGEERTE.
TIG . . TWINTIG , vijftig.
TJE y . SCHOENTJE, IlOEDTJU,
UW . . SCHADUW, WEDUVV.
Ten 3. De éénlettergrepige woorden,
de, den, DER DES, EN, 'ëR, ge, het, me, te, WE, ZE.
Bij hetnafpooren der opgemelde regelen, ontdekte ik de volgende eigenfchappen der Nedcrduitfche lpraake, die ik nietnalaaten kan hierin te lasfchen.
Ten 1. Dat de meeste grondnaam-en werkwoorden uit eene enkele leccergreepe beilaan.
Ten 2. Dat de overigen niet meer dan twee let, tergreepen hebben: zo dat alle andere meer reftergreepige woorden, of docr koppeling, of door voorzetzels, of door uitgangen verlengd zijn.
Ten



II
Ten 3. Dat alle deeze twee lettergreepige woorr den den toon op de eerste greep hebben; in voege hiervan niet dan uitheemfche woorden uitgezonderd kunnen worden; als zijn,
LIVRél , TONéEL , ROMélN , BANKéT , E'.ROËdL, KAPéL , CRANAOT, FORNUIS, TABUlt, PAP1ÓR, PERSOON, NATUUR, MORTléR , PISTOOL , CITROéN , MINUIT. eilZ.
Hier uit blijkt de eigenaartige kortheid, en tevens den regelmaatigen toonval der nederduitfche fpraake: twee eigenfchappen, die de grootile volmaaktheden eener taaie uitmaaken ; waarvan ter fijner plaatze roeerder.
TWEE-



IS
TWEEDE AFDEELING
van den
TOONVAL.
D
e toonval is de ftemverheffing eener lettergreep boven eene andere. Zo zegt men den toon te vallen in het woord
WATERIG
Op de eerste lettergreep WA; om dat zij boven de overige lettergreepen TERIG, gehoord wordt. Deezen Toonval teken ik met (i) boven den klinker.
De Toonvallen zijn in het Nederduitschbepaald, of onbepaald.
Alle twee- en meer lettergreepige woorden hebben eenen bepaalden Toon, dien men uit de volgende regels kan Jeeren kennen.
Ten ï. Li woorden van twee lange lettergreeppen, heeft de eerfte lettergreep den toon; als in,
blooo-



BLOODAARD , DEÓGDR1JK. DOÓLHOF, EéTZAAL.
Ten 2. Tweelettergreepige woorden, wiereerste greep lang, en laatfte middelbaar, of kort is, hebben den toon op de eerfte lettergreep; als in,
MAATSCHAP , i' GEéVEN. LéRZAAM, • LIEFDE
Ten 3. Tweelettergreepige -woorden, wier eerste greep middelbaar, en de laatfte lang, middelbaar of kort is, hebben den toon op de eerfte lettergreep ; als in ,
GÓDLOOS, . . SCHÜTBAAR.
HEBZUCHT, • • STOKKEN. eilZ.",
Ten 4. Tweelettergreepige woorden, wiereerste greep kort, en de laatfte lang of middelbaar is, hebben den toon op de laatfte lettergreep ï als in,
BEDaARD, . . ERKéN.
GELéERD, . • VERLÓK.
Ten 5. De fcheidbaare voorvoegfels A AN, AF, BIJ, DÓÓR, NA, OP, TOE en UIT, hebben altijd den toonval, in twee-en meer lettergre'pige woorden; als,
AANDOEN. • • NÓGAAN. LEG AÓN.
«IFVEEGEN. . • ÓPZITTE. GEEF ÓF.
BIJ-



BIJZIJN. . , TOéGANG. TEEG ÓIT.
DÓÓRDRINGEN . « VtiviDBfa DOE TÓE.
Ten 6. 1 De- uifheemfche.lange uitgangen AAN9 KIT, EI, EEL enz. hier. vooren vermeld, hebben mede. dén 'toonval; als,
AMERIKAAN- . *. . ROMéiN. MAJESTEIT. . . . ZOTVDAARés.
xivr^, i .. . . . wtfjifï tonücl. ... tuinier.- enz.
tok.' •_' - ■ > én oom Bah oadoad ü
Ten 7. De voorvoegfels WAN, ON en HER "hebben den toonval, wanneer eene enkele lettergreep volgt,- als in, • ■
Wangunst, ónfterk, herkomst.
-Doch, zo ha de laatfte lettergreep een mid* delbaare of Jkorte uitgang volgt, dan wordt de toon op de middeliïe greep verlbhooven; als in,
WANGUNSTIG, ONSTéRRTE , HERKOMSTIG-
Volgt na de opgemelde voorvoegfels eene korté lettergreep, dan behouden zij den toonval; als m7
Wl\ GEDROCHT, ÓNbEDACHT, IléRCELEID..
Tea



Ten 3. Eene lange of middelbaare lettergreep
tusfchen twee middelbaare of korte greepen, heeft
immer den toonval; als in,
,, 3tt3i3a&rS?fc ' - tcc! I ' -;4i007
BEGRUAVEN . . ONTWARKBAAR. ERRéNNEN . . . GEAARDHEID.
Ten 9. Koppelwoorden van drie lettergreepen, Waarvan.de eerfte een.naamwoord is, hebben, den toon op de eerfte lettergreep; als in
WAaGDRAAGER, PUTWATER, LaNDZIEKTE. enZ.
Ten 10. Koppelwoorden van drie lettergreepen, welke bijnaam- of bijwerkwoorden zijn, hebben den toon in 't midden; als.
a .. (ov ■ '"•> bi ; ,;j <-:vi.<.»>ï -mx
GOEDHARTIG, ARCLfSTIG. enZ.
Ten 11. Alle vier, vijf, of meer lettergreepige koppelwoorden volgen de twee laatstvoorgaande regels.
Ten 12. De uitgangen der middelbaare klankmaat hebben geenen toon, wanneer zij op eene lange of middelbaare lettergreep volgen; als in,
On-



0
ONDANKBAAR, GOéDHEID, LANGZAAM; ENZ.
Desgelijks, zo zij door eene korte lettergreep voorgegaan, en door eene lange of middelbare gevolgd worden; als,
HANDELBAAR GOED. <-> kj —
DE GOEDIGHEID TARTEN
Doch wanneer gemelde uitgangen tusfehen twee korte lettergreepen geplaatst liaan, verkrijgen zij eenen kagen toon; als bij voorbeeld, in
MILDAADIGHélD BETRACHTEN .
-ood {o s i ïfj.c ... j '..', ,
Ten 13. In enkel lettergreepige woorden wordt de toonval bepaald door de voorgaande en volgende lange, middelbaare of korte lettergreepen; volgens deeze beide Spraakregels,
Een; toon verlaagt de volgende lettergreep.
Drie volgende ontoonige lettergreepen verhoogen de middelfte greep.
Dus heeft een enkelletrergreepig woord geenen toon, na eenen voorgaandenoffchoon de volgen-



*7
gende lettergreepen lang of kort zijn; als*
, kj — bewys mij vriend
kj kj kj
ontvóüw mij de gedagten.
Een enkellettergreepig woord, tusfchen twee korte greepen geplaatst, heeft een hoogen,zo het Van een lange, en een laagen toon, zo het van eene middelbaare klankmaat is; als,
die giften zfjN te groot. IK wachte óp de zaak.
De onbepaalde, of klemtoon is veelal willekentig, wanneer drie, vier, vijf, of meer enkellettergreepige woorden onmiddelijk op malkanderen volgen ; het geene, om de kortheid onzer fpraake, dikwerf onvermijdelijk is. In dit geval wordt het twijfelachtig welke,en hoeveel lettergreepen den toon moeten ontvangen: bij voorbeeld, in deeze rede,
hier woont zijn zoon.
is het willekeurig den toonval, of op het eerfte, B of



ïS
of het tweede, of het derde, of het laatfte woordte plaatzen; doch teffens zonder of met nadruk.
Zo ik de zaak Hechts verhaal , dan valt de toon op het Naam,en Werkwoord, ais de ycornaamfte deelen der rede; en men zegt,
kj \_i
HIER WOO&T ZIJN ZOON.
Doch zo ik den toon op het eerfte woord hiervplaatze,zo fpreek ik hoofdzaakelijk met betrekking tot de plaats daar ik mij bevind : het volgende werkwoord verliest daar door zijnen anders natuurlijken toon; en men zegt,
IIldR WOONT ZIJN ZOON.-
Spreek ik met opzigt tot den vader, dan valt de toon op zjjn , en het voorfte woord is zonder toon ; om dat de uitfpraak zich verhaast het zaakelijke deel te noemen; en men zegt,
KJ KJ KJ
HIER. WOONT ZIJN ZOOM.
Wil ik eindelijk aanduiden dat ik van den Zoon en van niemand anders fpreeke, dan valt de toon op
zoon



Zoon , en de voorafgaande woorden hebben geen toon; aldus,
hier woont zyn zóón.
Deeze vrijkeurige toonvallen hebben hunne bijzondere nuttigheid in de gewoone dichtmaat, zo om de wanluidende ééntoonigheid der vaerzen te vermijden, als om den begeerden nadruk der rede willekeurig te kunnen plaatzen; gelijk nader zal blijken.
B a DER»



DERD E AFDEELING.
;V O E: T M A A T.
voetmaat is eene verzameling van twee of drie lettergreepen, door de klankmaat en toonval bepaald;
Een Voetmaat beftaande uit ééne lange en ééne korce lettergreep, noem ik eenen tweelingfchen voet, en is tweevoudig.
De eerde en de gebruiklijkfte tweelingsvoet is de Achterlangs, anders Jmnbifchevoetgenoemd; en heeft de laatlïe lettergreep lang; als in,
BEDAAR . . ONTKEN. GEVAL . . VERZUIM.
De tweede tweelingsvoet is de voorlange , anders Trachxlfche voet genoemd, en heeft den toon op de eerfte lettergreep; als in,
VA N DE
co
OVËll . BOVEN.
VAARZEN. HEFFEN.
De



De drielingfche voetmaat bedaar uk eene lange en twee korte lettergreepen, en is drievoudig.
De eerfte driclingsvoet is de voorlange, anders Dactylifche voet genoemd, en heeft de eerste lettergreep lang, en de twee volgenden kort; als in,
LF^VENDE . . DÓBBEREN HEMELEN . . KONINGEN
De tweede drielingsvoet is de middellange anders Amphybrcchifche w^^noemd, een heeft de middelde lettergreep lang, en de voorde enachterde kort; als in,
VERACHTEN . . BË DRIJVEN. ONT WA AREN . . VERLANGEN.
De derde Drielingsvoet is de Achterlange, anders Anapcestifche voet genoemd, en heeft de laatfte lettergreep lang, en de beide voorftenkort; als in,
KJ KJ —
BEGENAE,
Deeze vijf verfchillende voetmaateu hebben ijder 13 3 op
21



22
op zich zelve, haare bijzondere geaartheid, om in onderfcheidepe onderwerpen toepaslélijk gebruikt te kunnen worden. Zo zijn de achterlange tweelingsvoeten de gemakkelijklte in het nederduitsch, en tellens de flaatigue en de gebruikelijkfte van allen. Hierna volgen de voorlange tweelingsvoeten doch zijn vrolijker van aart, en minder gebruikelijk. De drielingsvoeten zijn alle luchtig, fpringend, en bezwaarlijk: de middellange zijn de beste; daarna volgen de voorlange; doch de achterlange zijn buiten ^bruik.
Tot dus verre van de vcrfchillende voetmaaten; laaten wij nu zien hoe uit de famenvoeging dier voeten , vaerzen gemaakt worden.



VIERDE AFDEELING.
VAERZEN.
jj_ wee en meer voetmaaten te famen gevoegd tnaaken een vaers. En gelijk uit de famenvoeging van twee, en drie lettergreepen, een voetmaat beftaat, zo zijn 'er eigenlijk gefproken ook maar twee en drievoetige Vaerzen: want één, en haïfvoetige Zijn geeneVaerzen danflechts voor het rijm; en zes-en achtvoetige zijn enkele verdubbelingen of koppelingen van twee en drievoetige Vaerzen: van daar komt dat in lange Vaerzen telkens een Stemrust vcreischt , wordt, die ik in de volgend&voorbeeldendoor(....) zal aanduiden. Doch om niets onaangeroerd te laaten, zullen wij de gedaante vanajle mooglijke vaerzen voordraagen, Deeze zijn,
ACHTERLANGE TWEELINGS VAERZEN, l, Haïfvoetige vaerzen beltaan uit sene ïetter-
v a n de
B 4
greep



«4
greep, zijn moeilijk te maalcen; dienen voor fpel, en in geen gebruik,
— IK
* SCHRIK
— NO
— HIJ
— U
— BIJ
— Z'JN
— WIJN —
— VRIND
— VINDT.
s. Eenvoetige vaerzen zijn moeilijk, en weinig in
gebruik,
V
i V
DE WENSCHEP»
— w DER MENSCIIEN
ZIJN GROOT
EN SNOOD.
§. Tweevoetige vaerzen zijn fierlijk ? en dienen voor 't gezang,
u —



kj — | u — v-
v — I kj —
VERLAAT DE ZORGEN
kj ~ kj —
VAN DEEZEN DAG,
4. Drievoetige vaerzen zijn fierlijk, en dienen best voor 't gezang, fnikken, enz.
kj — \ kj — | U —kj
DE HERDER KENT GEEN ANDER. BEKOORSTER ZYNER MIN.
5 Viervoetige vaerzen zijn aangenaam, en veel jn gebruik: zij zijn met of zonder ftemrust.
§•
, -| , _(..,« -|- -v
v -| kj -J • • • kj -[ kj — §•
'V Vj W „ J jV. i . f "* | kj — kj
RV — j V — j <-l • * » — | >J —«
B 5 $.



20-
^ -U» - | w -ju -
6. Vijfvoetige vaerzen befïaan uit twee en drievoetige, en hebben hierom deftemrusttweevoudig, of na den tweeden, of na den derden voet. Zij zijn min aangenaam dan de vier- of zesvoetige, naderen het meest aan de maatelooze rede, en zouden mijns dunkens best in het Toneelgedicht gebezigd kunnen worden.
ï.
u - Jc-|...^_|vj_fi., _ 0 u — j ^ ^- | •■•<-' — | u — j ^ —
s.
\is^- \y .... ifv -jo _ u
W - jv- | V - - } v ^
7 Zesvoetige vaerzen, die men ook Alexandrijnfche en Heldenvaerzen noemt,zijn gedubbelde drie-
voe-



*7
voetige of gekoppelde twee- en viervoetige ,de deftiglle, de gemakkelijkfte, en tevens het meeste in gebruik. Zij hebben eene drievoudige ftemrust. De gewoonlijkïe is in het midden van 't vaers; de anderen komen na den tweeden en vierden voet.
$
„ 1 ju _ ju - | «» ju - j" - w
_ j u - | u ~ j | u _ | u -
%
u_ ju_l Iv-jy-ifr f
ju_ [...- |-- I--'
^_.fw _| w |u - fw _ | V V
u_|u-j MI^IH
ff
u-|u-ju_ju-j. ...o-fuv_fu_|u-Ju-|....u-[u-
$•
^_|u-ju_ju-|u J U -
g. Zevenvoetige vaerzen beftaan uit drie envier-
yoe-



voetige, en hebben hieröm de ftémrust. tweevoudig, of na den derden, of na den vierden voet. Zij zijn min aangenaam, en worden zelden of nooit gebruikt.
|-- |u- fv.i.o_ |J_ fu_'|u -u
ti _ |j, _ | o _ j..v/j _ te _ jj- _ jjw _
u _ ju _ |u - |u ju - ju - ju -
I
v - ft'-|f - i----u - j ö - j j _ o
u_[u_ju-|u-|u —\v,f~iZ—1 - - / --.
9. Achtvoetige vaerzen zijn gedubbelde viervoetige, hebben de ftémrust is het midden, dat is na den vierden voet. Zij zijn aangenaam, doch worden om hunne langte zelden of nimmer gebezigd.
u-|u-|u_|u- [.... u_ju-ju-/u- u W - |w- ju- Ju, J....o-|u_ ju-



*9
v _ I u _ | u - | y - J y j y -| y - [v -
u - [u - I- - -K-N - N -
VOORLANGE TWEELINGS VAERZEN, Deeze zijn,
i. Eenvoetige vaerzen: en zijn fpeelend en zwaar \ doch komen zelden voor.
vrinden in den haag! &taag vraag ik
klaag ik enz.
a. Tweevoetige vaerzen zijn aangenaam , en geyoeglijkst voor 't gezang.
- \ -
voed de vlammen mijner mi'n.
3.



3°
3- D rievoetige vaerzen zijn zo aangenaam niet, en komen te minder voor.
mtmky ?7"l~" ff
LlEFFELIJRE BLOEMEN VAN HET JEUGDIG- BOSCH!
4- Viervoetige vaerzen zijn zonder of met een ftemrust; bevallig van aard, en bekwaamst in vrolijke onderwerpen.
— U [_ u |- \J [_ Ui
ZINGT NU BLIJDE GLORIJZANGEN , DOCHTERS VAN DEN HELICON.
s.
-u|- u|..._uf_^ .-u |- wj u j _
S-
_ u |- ...u f_ 0 f_ W1
_ U j- ...U j_ u J_,
5»



5. Vijfvoetige vaerzen beftaan uit twee- en drievoetige," en hebben hierom de ftemrust tweevoudig, na dén tweeden of derden ftaanden en flcependcn voet. Zij zijn niet aangenaam, en worden zelden gevonden,
■- v, |- •"•^ 1 - £ I - W i -U'
JU—ul-M-Ms-
, _ U j_ .... | — u | - u j - ui
§.
j S.V) j --y |- o [-'wi
,_,u | -:lo | i- " |P'
I v •
_ v | - w • .... u j - O | - u
5- '
_ Ófit- | |_u[-o
- -i-H
I
■31



3*
- u j _ uj- u| u| - O
- -I- yl- yl— yj_
6. Zesvoetige vaerzen zijn gedubbelde drievoetige, of gekoppelde twee-en viervoetige. In't eerde geval, is dc ftemrust in 't midden na den derden (handen of fleependen voet; in het laatfte, na den tweeden of vierden (handen of fleependen voet; en in alle gevallen tweevoudig, zo als de volgende voorbeelden aanwijzen
— " !- Yl -V f -r« f -*» f- «* L_ u |_ y j - y | _o j _ u j-
ï
- -f—I !- of _.f- ^
--i- u|- yj_
S-
_ u|— .... uj_ u[— o|—
_ t, | y j- O j- y (_ y j-
§.
_ uj^ y|-y|-y
- u | 1 - y J_ y | _ u j -



33
_ „|_ ..)...._ u|- u|- y|- _ u|...._ u|- uj-
%
- V \- 'v f- o I- o { -y [- o
_ „l_ u!-....«[- ul~ s.
_ ul_ v,l- u!-....[- -I- -
_ v |- V |- u |- — I- w I ~'
$
_ u J_ u |- o [- u ....(- u |- o
7. Zevenvoetige vaerzen beftaan uit drie-en viervoetige, en hebben de ftemrust tweevouwdig, na den derden en vierden ftaanden of fleependen voet; zij zijn onaangenaam, en worden zelden gevonden.
- M:i;-vj 1- -I- -1- -i-u,
_ u j— u [- .... u |- o I - ^J- o |—■
c §.



34
§■
- -I- .|-....|- .|- o|- «,/§•
- vf*- «*!- 4 I - w I- °!- w [- 0
- -I- H- -I - -I- -I 4-
%
— yj— ^ f — ^l- • v Ij— y|— uf— «J
— u J — O I — O I — ....<-<[ — *-< J — <j[ —
S-
s-
— y j— VJ j— u j- U I « » • •—' U |— V-J |— <_<:
_ y |- u |_ u j_ u (....- u |_ y jr"
8. Achtvoetige vaerzen zijn gedubbelde viervoetige, en aangenaam voor het gehoor. Hunne flemrust valt in het midden na den (taanden of fleependen voet.
$.



35
s.
- -|- -|- -I- I- "H* « I- v I- ^
- 4- ul- ul- I- -I- -I- -l-
%
- V\~ kj\- y|- U-| - u [- u |- u |-
_ uj_ y\- kj [— kj \ - kj j- kj \- u | —
VOORLANGE DRIELINGS VAERZEN. Deeze zijn,
i . Eenvoetige vaerzen, fpeelende, en weinig in gebruik.
— kj kj • — kj
2. Tweevoetige vaerzen zijn aangenaam, en voor de zangkunst gefchikt.
< — kj kj | — kj kj
_ kj „I- U
_ Kv\-
C a 3-



S6
3. Drievoetige vaerzen vinden geene liefhebbers,
— u u j — u u j — KJ KJ
— u u I — u w j — w
— KJ KJ j — KJ KJ j —
4. Viervoetige vaerzen zijn de aangenaamfte van allen: zij zijn gedubbelde tweevoedge, met de üemrust in 't midden na den fleependen offtaanden voet, of zijn ook zonder rust.
- KJ O | — 'O W I — O Ü i — ^ O'
| — KJ KJ [' — KJ KJ J .... — KJ KJ j— KJ — KJ \J I — KJ XJ | ••» Ij |-
s-
— KJ KJ | — KJ •••• u [ — KJ' KJ j — KJ KJ,
— KJ K, | — U .... U [ — KJ KJ | — KJ
— KJ KJ I — U ••>• U | — U O | —
-u u | —«... w U j — W w J — o
«- U U J W W I — fc> U j — Ké
1 O O I -—»•■• V v.; j _ W | —
i.



37
_ kj kj | — tl ••••! — kj xj | — tl U
— u u j — f ••••) — U L j t*
— kj V-' | — <-> "••( — U U | —
_ U U [_ .. kj |- W kj \- kj xj
_ U U I U |— u »-l J— t> kj xj \— ... tl | — U U [ —
— w uj 1- - XJ |- O u
— KJ KJ |J 4' • • • f - f O . | — tl
— u tl I _ ... >l — u tl j —
§■
— u u|- u u|- u u | - titi _ u u|- u u|- u u|- u
5. VijfVoetige vaerzen beflaan uit twee- en drievoetige ,• hebben de ftemmst na den tweedenen derden fleependen of (taanden voet, en zijn noch aangenaam , noch gebruikelijk.
_ KJ KJ |- KJ KJ | - H -V f" yt,|- XJ KJ
— KJ Kj\~ t» Xj\ U <J j- U tl |— tl
_ w v l- t- xj | .... - ti xj \ - xJ xj I -
C 3 $•



33
— O *j j _- %j . i • • yj | — o | — v u I — \J
— <_jJ— U. ***** W jr- Ü ^ | — w *_/ I ^
— u * |- "u I- D b I- I-
s.
— U U j- .... u u |- U U |- U «J ]— (J v,
— y — .... ^ — kj ^-j— u w |— °
— U U j- 1/ O J- kj kj j — y U I*
— KJ KJ |— .... U |— kj kj |— U l_i |_ KJ kj
— kj Kj j — • ••• J — <j y ( — vj j _ kj *\
— y u j— ... U |— u u |_ u u |-
$
I f' ' ■ I
— kj kj | —* U ....j— O *-» | — U W(~ °
— kj kj |— O ....(— kj kj j— V kj |— u
— U L' |- kj • — U U |- «j V_i ) —
» V V |- f~ ^ kj [- u u|- y v
— kj \j j _ |_ kj kj ^— kj kj |— U
ft



V)
_ u,u|- [- y y j.... - u y |- y y
— kj kj \ — y y j — Uw |....— y j— kj
-yyj-yy|-yy |-"-- ^ V ï~"
- o O |- y y [- y - I- y y 1- o ^
- y y [- y y |- y V,j - ^l'U
— kj kj \ - kj yj-y y|-y y 1 -
S-
_ yy|- kj kj \ - ""kj - ^ \ ~ yy|- yy
— yy|— y u |— <• • yy|~ yy|— y
— y yj- y y|- " y|- y u | - ■
i
— kj y | - y w | v y | — y y| — y y
— y O J— y y J — • • • y y | - * y[-y ~ y yj-y y i o y|-y kj \ ~
_ y y j - y y j 1 - u N l - V X
- y y|-y y| y|-y u | - w
-y y|-y yj-«"*^|-y u | —
C 4 S.



40
— kj y | — kj ü ] — • ■ • | — u u | - vf y
— U VI — «J ci | - * " • ■ | - u ul-u
— <-><_. j — O O j — xj u{ —
6. Zesvoetige vaerzen bcftaan uit twee drievoetige , of uit een twee- en een viervoetige, en hebben de ftemrust in 't midden, of na den tweeden, of na den vierden voet. Zij zijn de langde van allen ; doch niet onaangenaam, voor het gehoor.
t — u u|- u u | - kj kj J — kj u |'- u kj j — kj kj.
I — KJKj\-KJyj\-kjkj j — kj >->| — y w |- U
I — KJ fj— >-< yj— V_J U j ... . _ «-J | — O W. J —
n_uv|_Oo|-u .... u|_uu|_UL[_ u w
• —V-/ y | - y y j — y •••• ^f— y y| - y w I _ ,_,
r— <-/ yj — y kj J — u . . . vj j — y u | - u yj —, §•
T— VJ Vj| — kj f|— U....|— y O |j_ kj kj \— kj kj kj ^ | - U v^"..J— kj kj j — <-> <-jj~ f
— <_i oj— kj <-< | — <->»••• | — v V Ir y ■ VI t-



4i
_ xj ó I- o o|
_ u u|- i; "|- •••• o «~ | - u t|- o o|$
r vmIt y h —o |- yy|-yy|-ou
_ uu|- o'v> J— •.• • M |~ oo|- w
_ y y |- - - !- I- - £ * Ij
_ u^]-....l- «-"'«-> L- ouj- kj
_- w o J- xj o j- - - |- - - h-
i
u ^ | — kj kj |...- u y |- y v|- vy|-Ov
_ - - | * 4f- - o |- w u |- O
w-0 [_ u o J....- - f [- u - I- - xj [-, .
i
„ kj Xj\- XJ ....XJ \- KJ \ - KJ KJ \- KJ KJ \- kj xj
^. XJ Xj\- XJ..... \- KJ KJ \- KJ KJ \- kj KJ \- kj
^u|- KJ...Kj \- KJ KJ j ~" o KJ j KJ KJ | —r
C 5 $•



Si
— u U |_ UI «... J _ u v |- u u J- u u |- ti v
— >_> <-)[— u • • • • j — <j J - o m |—-I w y l»-j w
— u u |- ui • • • • j — w u j- u u |_ u v J- »
— V-/ W ^ —, » , kj k_»j_ u \j j _ tu kj | — W V_ï | — ^ O.
— Ö O j —.... u u | - kj xj; I — u u | - u v | - kj
— ^ ^ | —Hkf kj kj \ — kj O; j — V_> j — kj kj | —
— | — • ••« kj f— W kj | — V_' ^j 0 \ — U kj
— kj kj | — .... t J j — ^ | — x_j j — V_» W { — kj ~ W W | — • kj | — kj kj j — kj kj j — L^j —
— kj kj ^ — . » . . | — kj kj J — U | - kj kj | — ^ kj ^ ^ | _ ..... j _- kj | — ^ j kj kj ^ -r- <j
— • . • | — kj kj J — kj \_' j — -> t^j —
— kj o[— V xj O UI .i..|^ kj o|— U U __ kj >-i|— U tij— l_< tl|— kj <_!..!• J — U tij— tl
— O U |- f UI j — U U J- Vti ....J — kj kj J — ,
i



43
f.
£ y y|_ V uj- V V[* - -|- - -
_uo|_ouf-ou|-o .... H-^N ( _ V ol- o M-j- - o|- o..»ol- - -|-
TÜU|_uu|-^|- y,.*|- - y [- y W
1- - - |- —h v
L u uj- y o r-T "•• o u j- u u |- u u
| U y f" o y |- uu|-...uuj-^|- W
| y u|- u u|- uw|_...uu|- w y j-»
s.
- ULI|-uu|-u'u|-.«u|-^j-u^
- uu|-wu|-uu[-... u|-ou|-u
— u I — <-> y I *r v vi,T t1 n v o 1 —
S«
— U o I — <-> u I - u u [ — "•• I - u u I - u u — xj 1 > I ■—1 xj xj \ — xj o [ — ... I — xj j — yj
%, u\ W V ,V J » u V j ~ v»| w V [ -



MIDDELLANGE DRIELINGS VAERZEN. Deeze zijn,
1. Tweevoetige vaerzen: zij zijn aangenaam,en dienen voor den zang,
kj — t_- I kj — kj
KJ — kj | kj —
2. Drievoetige zijn min aangenaam , en weinig in gebruik.
KJ — u|vj — (j | U - KJ KJ — V j \J — U | U KJ — KJ j KJ — KJ j —-
3. Viervoetige vaerzen zijn fierüjk, hebben geene ftemritóc, of hebben ze in 't midden , na eene korte of lange lettergreep.
KJ — U | U - KJ | Kif ^* »J ( u - KJ KJ — U I U — U j U — u|v_» — KJ — ujvj — U f U - | — ,
44
s.



kj- cjyj,-; o \*L u. |y - o u — v | u - o | — - u | u — i u — u | u - \j o j — J
U- u|u - .... u | U - O [ KJ - KJ W — -KJ j U - .... KJ | O — U [ KJ — . KJ — U I l_> — •••• KJ | <-< — XJ | — I
KJ — t j <~> U | ^ - KJ ] U — KJ
KJ _ j KJ U j KJ — U | U -I
«t° — 0 I ° -* vl-
45
4. Vijfvoetige vaerzen zijn min aangenaam, en beftaan uit twee-met drievoetige gepaard, waarom ook de (temrust na den tweeden of derden voet verëiscbt wordt.
KJ - kj | kj - O | k., - Xj\kj ~ kj |c - KJ
kj - kj | kj - kj | kj - kj [kj - kj \kj -
^ - kj j y - o | o - o \kj - af-



4Ö
o - «Jut •••• u |u - u |^ - - U!
O — u j u — u | u — u j u — u | u —« O — u J u — u j u - u | u — u | —
§.
V — u j U kj — kj \ kj — kj ^ xj — KJ
I I I f
O — kj \ kj —,""] kj - u|u -!U,| V -»
Xj — kj | kj kj — kj j kj — kj J —
xj — xj ^kj — kj \ x. — kj ]••••,_, — kj ^ kj — xj' XJ — kj \ kj — kj \ kj — kj [•«•• kj — kj \ kj —• xj — kj \ kj — kj \ xj — xj ].... y — xj | —
u ~ u | u — u I v —- •••• XJ j IJ — \J I c) — O' u — u I u — u|i_/ — •••• u j u — v I u —
§•
0_u|u_uju I kj _ Ci I kj -KJ1
xj - kj \ kj - kj \ kj - .... | kj - kj J kj X.1 — U j >_> — kj ^ xj — . • • j w — u I U
0'



5. Zesvoetige vaerzen beflaan uit twee drievoetige [ of uit een twee- en één viervoetige, en hebben defternrust in 't midden of na den tweeden of na den vierden voet. Zij zijn aangenaam.
w_ Jfu~ u}w- uj...v _u|--o!--o u_u|u-uju-w - o iv; - o|&
U-uJu-uju O | y - U | KJ - O | U -,
u-w|u--|u ^iu-Hü ~ V f
s-
0 _ ^|u _ v,|v ^ - u|u_ ulu_
u-u|u-U I v juVo|u-v|-
§•
tJ _ ^ I u - u [«•• u-u|u-u|u-u|o-o 0-o|U-v,|--.- -I |w--,|v-. -
w - y 1 w - v | u-ojo-ujo - mJ - ^
47



48
S-
xj — kj J kj — .... kj | kj ~ kj \ kj — U [ U - U f U - ,j •
U — kj \ kj - •••• y j kj — W Pd — kj \xj - kj \ kj
kj — kj j kj — U | U — U J U _ U j U - ° | ~"
h
kj — kj | kj — ...•) U — «J | «_l — u | l_> — u | L, — kj
kj — kj j Kj — ..-.! kj — xj \ kj — kj \ kj — kj \ kj —
kj — U j U — "... \ kj — U [ U — y 1 kj — kj \
U ~ U j U — kj j kj — kj | kj — kj [■••• kj — k^i j kj — KJ
kj — U | U — kj j kj — L»j*w> — kj | • * *. 4J _ |
kj — kj j kj — | W — U j U U j... U — kj j ™
s.
^ — \j j W - u | W — U j ^ — .... kj j kj — U [ IJ — kj~
kj — kj j kj — U | U - U | U - "... U | U — kj | \j —i
kj — kj \ kj — Kj \ kj — kj \ kj — •••• U | U _ <_ | —
§•
kj — kj ^ kj — U J U — U | L> — Jt — kj ^ kj — kj
kj — xj \ xj - U | U — ujv./ — Ju — U | U —
kj — xj \ xj — kj \ kj — xj l xj — J>-l _uj —
s.



49
ACHTERLANGE DRIELINGS VAERZEN.
• Deeze zijn, ï. Een voetige, als
kj xj —
v • . . - , cr kj — \j' • '•' -
s. Tweevoetige zijn niet onaangenaam voor 'ï gezang.
kj kj — ] kj kj —
(. • O kj [<->>-> kj.
3, Drievoetige zijn als de vorige.
kj kj — jvj U - JUVJ —
kj kj — [u U - |u U - KJ
4. Viervoetige zijn de aangenaamfte, zo met, als zonder ftemrusc.
kj kj - \ kj kj - \,...kj kj - ju kj — ' kj kj -\ kj kj - \."* kj kj - \ kj kj - <J.
kj kj - kj kj -\ kj .... kj - \kJ kj -
kj kj -Cl kj |y« '•• • kj ~\y kj - O.
S.
kj kj — | U U » | U U - | U U -«
kj KJ — \ kj kj — \ kj kj i — j Kj kj KJ
D / Vijf-



5« Vijfvoetige zijn onaangenaamer, en hebben de ftemrust na den tweeden, of na den derden voet.
yj u _ ju u — J. . . . u u — | u u —ju u —. u u — jo u — | • • • • u u —ju u —ju U — U".
§.
[W u —ju u —[u...u —Ju U — | u u — u u — ju u - j u ... u — Ju u —Ju U — U"l
I
U u —ju u —ju u — [. • '• • 'O u —Ju u _
w u —Ju U — Ju U — J....U u — ju U UI
%
u u —Ju u —Ju u —ju...u —Ju u — , KJ u —Ju u —Ju u — | u • • . U — ju U — UI
6. Zesvoetige zijn aangenaamer dan de vorigen en hebben de ftemrust in *t midden, of na den twee. den, of na den vierden voet.
u u — ju u— juu — |«... uu — juu— juu — uu—juu—Juu — }.... u v —ju u —ju U — UI
50



51
u/u-juu-juu-ju .... u _|u u - |u u uu-|uu-juu_ju .... y -Juu - juu - ui
$•
u u - | u u -].... uu-juu-juu-JuuO u » j u u - ]..» uu-Juu-juu-juu-u!
s.
u u -ju U -ju .... u-|uu-|uu-juu — u ü - J u u _ | u ... u-|uu-|uu-|uu-u
s.
L, £j - |u u - |u u - ju u - j.-.u u - lu u * uu-|uu-juu^|uu -|...'u u - ju u - U
s.
u u -]u u - ju u - |u u _|u...u - |u u c. 0 _|u u - |u u - ju u -|u...u - ju u - u
Ziedaar alle de foorten van geregelde nederduitfche vaerzen, die door de voetmaat, verfchillende lengte, verplaatzing der ftemrust, en twee-en drieD 2 vou-



52
voudigen nitgang meer dan driehonderd in getale zijn. Ik heb deeze ftof te breedvoeriger voorgedrar.gen, om dat ikzc den Dichtlievenden leerling hoognuttig 'acht, en om dat ik niet weet dat iemand voor mij dezelve in zodanig een daglicht geiteld hebbe.
Tegen deeze regelmaatige vaersvorming wordt menigerlei wijze gezondigd.
Eerltelijk, door ongelijkaartige voeten te paaren, jfls in dit volgende,
VERLAAT | alles | om UW IruST.
— Dit fchimt een viervoetig vaers te zijn; doch kan in geene der opgemelde benden geplaats worden; ter oorzaake de eerrte voetverlaat een achterlange, en de tweede alles, een voorlange twtelings voet is, doch zet men.
laat alles om uw rust. Of
verlaat het alles om uVv rust. Of
laat het alles om uw rust.
dan maakt men een regelmaatig drievoetig of viervoetig vaers , naar dat het vereischt wordt.
Ten



53
Ten anderen, door jn een vaers een lettergreep te veel, of te weinig te plaatzen.
Ten laatften,door eene lange lettergreep kort, óf eene korte lang te (tellen; als in dit volgende,
kj kj — xjkj — , kj — kj -. u-
De wangunftiga memch,... vervoerd door eige liefde ,.
Hier is het eerfte halfvaers tegen allen regel en maat: want in wangunstige , is de eerfte lettergreep kort, de tweede lang, en de derde en vierde kort; daar de eerfte lang, de tweede kort, de derde lang, en de vierde kort moest zijn: dus komt het eerfte, in vergelijking met het laatfte halfvaers een halve tijdmaat te kort, en vervolgens onevenredig.
Bij onze puikpoëten vindt men zeldzaam, dat zij lange voor korte lettergreepen (tellen; veeleer vindt men bij hun de vrijheid van korte voor lange te plaatzen ; als in dit volgende:
kj — kj — kj — kj —KJ. kj kj —
Hij waant hel Criekfekt heir manmoedig ie doordringen
Hiér wordt het werkwoordelijke Lidwoord TE lang gefteld, daar het immer kort is. Deeze vrijheid fchijnt geboren uit de menigte der korte lettergreepen, in vergelijking der mindere lange, waarD 3 me-



54
mede onze fpraak, kortheidshalve, bedeeld is; en toont tevens niet onduidelijk aan, dat onze gewoonlijke vaersmaaten, niet naar den aart onzer taaie ingerigt zijn. Het valt echter veelmaalen ligt, zodanige vrijheden door eene fierlijke woordverplaatzing te vermijden; gelijk in het bovenaangehaalde vaers het voorzetzel DOOR ,voorwaards de fehikken; als,
Hij waant het Griekfche heir matimoedïg DOOR te dringen. Of:
.y. — <~> —\j _ u — w — xj — u
titj waant manmoediglijk DOOR V Griekfche hcir te dringen»
of:
yj — \j — kj — kj _ vj ij
Hij waant manmoedig DOOR het Griekfche heir te dringen, of:
Hij'waant DOOR''t Griekfche heir manmoedig heen te dringen, of:
KJ — KJ ~ KJ — KJ T-O — KJ —KJ
DOOR^t Griekfche heir waant hij manmoedig heen te dringen.
Noch is hier aantemerken dat fomwijlen de voetmaat , in vaerzen daar twee, drie of meer éénietr tergreepige woorden op malkanderen volgen, om den klemtoon, in hec opfnijden der vaerzen mag veranderd worden; als bij voorbeeld in,
Hfarsc/t



55
Wanch van den dwingeland...Jïe't kfitöq recht verkracht,
Deeze toonverwisfeling is des te aangenaamer, om dat zij de tijdmaat van het half vaers niet verbreekende, echter de eentoonighcid onzer vaerzen vernietigt. Volgens deeze vrijheid, zoude de dichtmaat ook mogen verfchikt worden; als bij voorbeeld; aldus,
tfltiekt de begeerlijkheid, dïe ü behoeftig waakt.
Doch men wil dat in foortgelijke vaerzen, de tweede greep aller voetmaaten lang geleezen kan worden ; daar anders twee ongelijkfoortige voeten bij malkanderen komen; ftrijdig met deneerilen opgegeeven regel.
Oulings waaren onze voorvaders , enkel op het Rijm, eene vinding dermiddelëeuwcn,vcrflingerd,zij maakten vaerzen, zonder klankmaat, zonder toonval, zonder bepaald getal van lettergreepen: het moest rijmen, en dat was genoeg. Vervolgens telde men de greepen: daarna plaatfte men ook de ftemrust, en men maakte vaerzen gelijk de Franfchen; dat is, zonder bepaalde maat of toon. Wijders bekoord door den klankmaat der oude Griekfche en Latijnfche vaerzen, bragten zij dezelve in onze moederfpraake over: ziedaar onze vaerzen, en aan eene D 4 bei



5<*
bepaalde klankmaat, en aan de ftemrust, en aan het Rijm verbonden; men werdt ééntoonig; men bediende zich van harde fpraakkonstige vrijheden ,• men bezigde ftop'woorden; dat is, men maakte vaerzen 'als Cats.
Laatere geleerden merkten te recht dat men onze Dichcmaat aan te naauwe ketenen gekluisterd hadt: zij arbeidden de konst gemakkelijker te maaken; doch Haagden niet dan de Harmomij van het Rijm, ten koste van de Melodij do- Klankmaat te behouden; men werdt min ééntoonig , en meer vloeijend, naar maate men meer het maatelooze naderde.
Ziedaar onze Dichtmaat den üftbeëmfcben ontleend, en onze fpraak naar eenen konstregelgefchikt; daar zich die konstregel naar onze fpraak moeste fchikken.
Laatenwe dit laatfte een weinig nader overweegen, cn beproeven, hoedanig ons taaleigen is; om eene gemakkelijke en bevallige Dichtmaat te vormen,
VIJF-



57
V IJ F D E AFDEELING.
VAN DE
TAALEIGE
VAERSMAAT,
ITn eene doorgaande maatelooze rede vind ik onder duizend lettergreepen ten minften zes honderd korte, en vier honderd lange en middelbaare greepen; dat is de helfte meer korte dan lange lettergreepen. Hier uit volgt, dat vaerzen van welk eene voetmaat zij zijn moogen, die de helfte meer korte dan lange lettergreepen bezitten, het naast aan onze gewoone fpreekwijze komen; en dat vaerzen zo wel van meer lange als van meer korte greepen dan hier boven vermeld, in zo verre van ons taaleigen afwijken, en onzen fpraaktrant geweld aandoen : ten zij het onderwerp het anders vciëifche.
Volgens deezen taalregel behoorde een vaers van zes lange greepen, of zo veel voeten, ten minften negen korte greepen te hebben; en dus uit vijftien lange en korte lettergreepen beltaan. Vergelijken wij zodanig een vaers, naar ons taaleigen ingericht, •. . D 5 mer.



5^
met onze gewoone zesvoetige vaerzen, zo vinden wij bij de ééne foort te weinig korte in vergelijking der lange, en bij de andere te weinig lange in vergelijking der korte lettergreepen: want een ftaand achterlang cn een fleepend voorlang zesvoetig vaers heeft even zo vecle korte als lange greepen, en de drielings vaerzen hebben eens zo veel korte als langc5-vervoigens bij de laatften zo vcele korte greepen te veel als bij de eerfte te weinig. Voegen wij deeze beide vaersfoorten bij malkanderen, dan is de fom een natuurlijk vaers: want een tweeiings van 6 lange, en 6 korte, en een drielings vaers van 6 lange en 12 korte greepen, maaken famen twee vaerzen van is lange en 18 korte; dat is voor één vaers 6 lange en 9 korte lettergreepen.
Hieruit volgt verder dat een viervoetig vaers ten minften uit zes korte greepen moet beftaan, het fleepende rijm daar mede gerekend; en dat in een zesvoetig vaers, het eerfte en laatfte halfvaers, ten minsten ijder eene korte greep meer dan heden gebruikelijk moet hebben, zal het taaleigen zijn.
Zo worden dan onze vaerzen de Hexameters der Grieken en Romeinen gelijk? geenzins deeze hadden fpondaifche met DaBijllfche vermengd; wij hebben Jambifche met Amphijbrachi[che\ zo als uit het volgende blijkt,



Schïnkt ü\ chblinjï\ fortuin..' voldoen | ing uwer \ begeerte.
Wij kunnen echter ook Bacüjl'ifcht voeten gebruiken , zo wij het vaers met eene voorlange oïJnapastifche voetmaat beginnen; als dit volgende,
Vlucht de | talige] fchïm ...die&êexen j oever be | waart.
Doch deeze voetmaat is ons zo eigen niet als de voorige; overmits onze lid- en voornaamwoorden, waarmede wij dikwerf onze vaerzen moeten beginnen, doorgaans kort vallen.
Nu (laat noch op te merken dat de middellange, oïAnapasHfrhe voet, in ijder halfvaers, zo wel in de eerfte als tweede en derde voetmaat kan vallen ; waardoor verfcheidene fierlijke afwisfelingen kunnen geboren worden, die alle walgelijke ééntoonigheid wegneemen; gelijk in de volgende uitbeeldingen blijkt.
$>
s.
w-k-uu -!•••• o -N - v|w -
59



6o
$,
o — Ju — Ju _. Jsj ... o - ju - Ju - u $
u — uju — / u _ J.... o —■ j U -. u j u —
s-
u —ju — u J u — j... u _ vj J w _ j v __ u-Ju — u J u _ J... u —Ju -Ju — u
s.
u — ju — uju — J... u — ju —Ju — u
i
u — Ju — ju — J v •■■ u — uju — ju — xj — ju — | u — Ju •••• u — Ju — uju
Doch de middellange voetmaat valt ficrlijkst in den vijfden voet, en maakt aldaar eene muzijkcaden-
ce



6i
cc om in den rijmklank te fluiten: ditzelve hadden de ouden reeds opgemerkt, en plaatsten ten dien einde eenen vasten DaEtijtus in den vijfden voet hunner Hexameters.
Zo wij verders de vrijheid neemen, in zésvoetige Vaerzen de middellange voetmaat te vermeerderen ofte verminderen, naar dat het de ftoffè veréTcht; !Zo vinden wij, van vaerzen van agttien tot twaalf lettergreepen, vierenzestig verfchillende foorten : in waarheid een aantal, genoegzaam om alle onderwerpen, van welke geaartheid zij zijn mogen, natuurlijk te kunnen uitbeelden.
't Is door de verfcheidenheid der voetmaaten in ,een zelf vaers dat de Griekfche en Latijnfche dichters dikwerf hunne gedachten zo natuurlijk als nadrukkelijk hebben weeten uit te drukken, dat zij ons onnavolgbaar fchijnen. Homerus en Virgilius fchikken gemeenlijk de voetmaat naar deftoffe, die zij behandelen. Wanneer bij voorbeeld de eerfte den arbeid van Sifijphus in de Hel wil uitbeelden, bedient hij zich, volgens het getuigenis van Dionijs de Halicarnasfer ,van rvfn^vm, ftootende zelf klanken die de uitfpraak van het vaers vertraagen, om daardoor de langheid des tijds, die Sifijpfittsiïooèig hadt, om den fteen op den top des bergs te torfchen, uit te beelden.
k«1



62
'Hrti c f*it v^iTTTÓ^oi %if<Ti'> tr T»r(t ts, Akv iiu ü'$i<TK.i nttTi /X'oQcv ti-A 'It( f/Axb.m j£x.i%n vxtgPitfitti», tIt' «t«s-»syxx£ xfaT«(ï5.'
Odysf. L. II. vs. 592. enz.
Doch zo dra hij den fnellen val des fieens wil uitbeelden, rollen meteen zijne woorden, in tegen ftdling der voorige die langzaam voordkruipen.
Avnf ïrtiTX iriiïtth xvAiriSWa XZoi% «ratJVj.
Deeze verbinding der vaersmaaten met dezaaken die wij willen betekenen, kunnen wij in onzengewoonen vaerstrant niet navolgen, zonderde bepaalde tijdmaaten, die famengevoegd, door haare evenredigheden de melodij onzer vaerzen uitmaaken , in verfcheidene gevallen te krenken. Doch zo wij ons, gelijk de gricken en Latijnen, van gemengde twee- en drielings voeren, naar eisch der zaake bedienen, flsagen wij even gelukkig; als bij voorbeeld het voorgemelde, aldus nagevolgd.
Ook zag ik dat $m]vum een zwaaren arbeidhadt + En eenen gr ooien [teen, niet beide dc armen omvat, Opborstelde, en toufchte, en zwoegde, met lijf, mes
handelt, met voeten; Om dien ten top des bergs ,waare 'imooglijk ,epu
wroeten. Doch



63
Doch naatiw den kruin bereikt, nam de overlast een
keer,
En rolde van 'i toppunt der rotze al fnelleren [nelIer ter neer.
Zo wij hier het derde en vijfde, met het laatfte vaers vergelijken, vinden wij zo veel verfchil in de tijdmaat dier beide eerfte vaerzen met het laatfte als 'er onderfcheid van tijd is in het optorfchen en vallen eens grooten fteens, die alhier befchreeven wordt.
Virgilius is zeer gelukkig in het paaren der tijd maaten met de verfchillende onderwerpen, dieze zodanig begeeren. Hoor hier het paard in de voetmaat draaven,
. . it clamor, £? agmine faBo, Quadrupedante putrem fonitu quatit ungula Campum.
En op eene andere plaats den val van eenen os.
Sternitur, examinisque, tremens procumbit kumi bou
Bij zekere gelegenheid volgde ik deeze konscgreep in een zangrtuk, op deeze wijze na.
Zijn Paer den, die fchichtig door beemden en velden* Door heggen, doorjlruiken,en beekenheenfneldenr fervaerden. . . . en hielden in vollen galop op.
Hier



64
Hier hoort men niet alleen het getrippel der paefden, in hunnen galop; maar te gelijk hunnen ftilstahd met de twee laatfte fprongcn van Galop
Wanneer de Latijnfche dichter den flaap befchrijft, fchijnt hij ons zelfs door zijne zoetvloeijeude vaersmaat te bekruipen,
Tempus erat quo prima quies mortalibus agrïs. Incipit, & dono divum gratisfima ferpit;
Al het welke wij door onze taalcigene vaersmaat best kunnen navolgen, als bijvoorbeeld ,
De zoete fiaap Jloop zachtjes in de oogen, En zuste allengshens de leden in rust.
. Zo merken wij den zwakken flag, dien de oude Pkiamus aan Neoptolemus toebragt door de zwakheid der vaersmaat.
Sic fatus fenior ,telumque hnbelle finei&uconjecit.
Ik zoude hier noch meer voorbeelden kunnen bij brengen; doch deeze zijn genoeg om tc doen zien dat vcele zaaken in de Dichtkunde voorkomen, die niet nadrukkelijk genoeg kunnen gezegd worden, ten zij men willekeurig en van twceiings,envan drielings voeten in een zelf vaers gebruik maakenmooge>
Daar



*5
Daar nu de Grieken en Latijnen dit voorrecht boven de hedendaagfcheEuropifche taaien bezitten, zijn hunne vaerzen zo veel te bevalliger in.melodije als wij hun overtreffen door de harmonij van het rijm. Doch ik kan niet zien waarom wij deeze oude en zoetvloeijende vaersmaat niet in gebruik brengen; of is'er onze fpraaktrant niet toegefchikt? Alle zo doode als leevende taaien hebben in eene doorgaande rede de helfce meer korte dan lange lettergreepen. Dit is een onveranderlijk fpraak eigen: doch de menging deezer lange en korte lettergreepen is in alle fpraaken niet gelijk. In het Italiaanfch Spaanfch, Portugeesch en Franfch loopen dikwerf twee en meer lange,en veeltijds drie, vier en meer korte lettergeepen te famen; en dus onbekwaam om in eene regelmaatige tijdmaat aangebragt te kunnen worden. Dit is ook de rede waarom men in de opgemelde fpraaken, de vaerzen niet naar den tijdmaat; maar naar het getal der lettergreepen bepaalt, gelijk door de volgende voorbeelden blijkt.
J"_ vj u — — uu — u
Alma figlia di Giove inclita madre.
i. \j \ * —\j — uu — u
Del gran Germe d' Enea Venere bellet. D~egli liomïni piacere e degli Dei:
Marchetti
E



66
«(fyer naaste, 3? moriras manana. Para tan breve fer, quien te dio vida? Para vivir tan poco estas luzïda, T para nada [er "estas ïozana.
de GoNGORA
. Cö//;ö _/z£c#<? Porcia tal feridat
1 J% volunt-aria, ou foy pur innocêncïa?
Mas foy fazer amor expertent ia,
Se podia fofrer, tirar ine vida.
Camoes
*
n - lJ ,0 -o _ oi <_, u_ -
Ivegne de crime en crime: enfin te voila Roi. Je t'ai defait d'ïrn Pere, & d'un frêre & de mui: Puisfe le ciel tous deux vons prendre poür vi&mies, Et laisier cheuir fur vous la peinc de mes crimes!
Corneille
Doch de duitfche taaltak is van eene andere geaarcheid: zo het al gebeurt dat twee lange lettergreepen bij malkandcren loopen, verheft zich de
eer- *



67
eerde boven de laatste in toon, en hier door worde deeze kort, en gcene leng genomen: komen 'er drie vier of meer korte lettergreepen Hij malkanderen, zo worden eene of twee der middelfte greepen natuurlijk langer in deuitfpraak, en dus begeert ons taaleigen eene beurtwisfelende voetmaat, die bij ons geregelder dan in de voorvermelde fpraaken bevonden wordt.
Ongeacht de veronachtzaamde tijdmaat in deeze fpraaken, kunnen wij echter niet lochenen dat zij vloeijend zijn; en dit komt hoofdzaakelijk van de meerdere zelf-en mindere medeklanken, in vergelijking onzer fpraak,die om haarekortheid deeze bevalligheid ontbreeken moet: ten anderen van de telkens veranderende voetmaat, die zo veel te behaaglijker is naar maate zij, zonder blijkbaaren maatdwang, de maatelooze rede nader komt. Die laatfte leert ons dat dc gewoonlijke duittche vaerzen door hunne geftadige eentoonigheid minder dan de Italiaanfche, Spaanfche, Portugeefche of Franfche voldoen. Edoch, zo wij de meergemel-' de fpraaken in haare vaersvorming wilden volgen, ontdekken wij ten eerften een gebrek in de tijd" maat, waaraan ons gehoor zo fterk als aan het rijm gebonden fchijnt.
Willen wij derhalven met den ouden den tijdmaat, en met den nieuweren de verandering der voetmaaE a ten



68
ten behouden, zo volgt dat onze taalcigene vaerzen zodanig moeten zijn , als zij in deeze Afdeeling voorgedraagen worden.
De geregelde tijdmaat der vaerzen zijn wij ongetwijfeld den Grieken verfchuldigd: zij, bijzondere minnaars der zang- en fpeelkunden, en meesters in hunne veclfiachtige fpraakwijzen; vormden hunne taal naar de bevalligheid der tijdklanken, en deeze weder naar den eisch hunner taaie,- dus wierden de Grieken minnaars der mufen,- en de mufert minnaresfen der Grieken. De Latijnen werden navolgers van hun, en wij de navolgers van beiden. Doch eenigen beweeren dat de vaersmaat meerderen ouderdom heeft, en waanen die reeds bij de oosterlingen, in de Boeken van Moises en Job te vinden. *t Is waar dat de gezangen der Israëlieten, Exod. 15. van Moifes, Deut. 32, van Debora en Barak, Jud. 5. van Hanna. 1. Sam. 2. van Habakuk, Hab. 3. het boek van Job; derPfalmen, der Spreuken enz. in eene zekere maat gefield zijn; zo wij echter de zaak van nabij befchouwen, vinden wij bij hun wel eene gelijkmaat in de rede; maar geenszins in het getal der lettergreepen, en noch minder in derzelver tijdmaaten: 'tiswaar,mert vindt wel ecnige Disticha die gelijkgreepige Hemisiichia hebben; als Job. 3, vs. 10. en 5. vs. 27.



6$
:\h-in arm nisav | K'rt-p nmpn nt<?run
Doch de meeste hemistkhia zijn verfchillende in lettergreepen. Op eene gelijke wijze vinden wij bij hun op verfcheidene plaatzen in het einde der volzinnen het Rijm: niet omdat zij dit voorbedacht begeerden; maar om dat het naar den aart der taaie als van zelf te voorfchijn kwam: dus is het ook met hunne Voetmaat gelegen: want offchoon men met PiiiLO, Josephus, en met de Kerkvaderen Hieronymus, Origenes, Eusebiüs en anderen ftelt,dat de oude Hebreërs zesvoetigc vaerzen, die uit Dactijlifche en fpondjeïfche voeten beftonden, gebruikten ; blijkt het echter niet duidelijk uit de boven aangehaalde Poëdfche boeken en gezangen. Ook is de Hebreeuwfche taal niet gefchikt, om, gelijk dc Grieken en Latijnen, Dactijlifche met fpondaüfche voeten te paaren: want daar de Europifche fpraaken meer korte dan lange lettergreepen hebben, zijn bij de Hebreërs de meeste lettergreepen lang; en eene korte greep enkel voor, en niet achter eene lange greep kan geplaatst worden: van daar komt het dat zij door behulp der vier korte greepen, die zij Scheva,Chatephpathach, Chatephfiegol, & C/iateph kameiz noemen, alleen Jambifche, Bachifche, E 3 en



en CretiTche Voeten kunnen troaken: waartegen ruim zo veele SpondaüTche voeten gebruikt worden ; gelijk blijkt bij MoscheSchemtobh, Elias, AiienEsra,
Da vid KlMCHI, JOSEPII ben JeCHAJjE, CHAI ,JeHU-
da Hallevi, Mosche ben Chabhibh en andere Rabijnen.
7°
ZES-



71
ZESDE AFDEELING.
VAN DEN
VAERS T O O N.
"ITn de drie voorafgaande Afdeelingen hebbemve gezien dat de zaraenvoeging ééner lange met ééne of twee korte lettergreepen, een voet ,• en uit de zamenvoeging van vcrfcheidene voeten, een vaers gemaakt wordt. Daar nu gelijke voetmaaten gelijktijdig worden uitgefproken, zo volgt dat alle vaerzen van gelijke voetmaaten, gelijken tijd in de uitfpraak moeten hebben. Deeze gelijktijdigheid komt met de tijdmaat der zangkonst volmaakt over een, die door C. ^ \ \ ^ ''.enz. uitgebeelde wordt; invoege men moetbefluiten, dat de lettergreepen in aanzien der voeten, de voeten in aanzien der ftemrust, de ftemrust in aanzien der vaerzen, en deeze in aanzien hunner deelen, en onderdeden E 4 af'



72 ^j^^g^le^)-
afwisfelende tijdëvenredigheden, dat is, eene ftreelende melodij uittnaaken.
Doch gelijk de Muzijk niet alleen in evenredige tijdflagen beftaat; maar aan de verhooging en verlaaging der toonen haare voornaamfte bevalligheid verfchuldigd is; zo is ook in de Poezije de evenredige tijdmaat der voeten en vaerzen niet genoeg: 'er wordt boven alles een evenredige afwisfeling van onderfcheidene toonen vereischt.
Deeze vaerstoonen zijn drievoudig. Eerftelijk ten opzichte van het onderwerp: zo is de toon nu ernftig, dan Scherfchend; nu droevig, dan vrolijk; nu driftig en fnel; dan vredig en langzaam, enz. Ten anderen in opzichte der zelf klanken: zo is; OE jegens IE in bij voorbeeld DOEN ZIEN een volmaakte famenklank; waar van hier na. Ten laatften in opzichte der klankmaat: zo is, bij voorbeeld , in het woord BODE, de O hooger dan dc E in toon, enz. van deezen laatflen vaers,toon zullen wij het eerfte handelen.
De Heer B. Huijdecoper ftelt alleen drie toonen, die men hooge, middelbaare en laage kan noemen: gelijk blijkt in het volgende vaers.
Mij



73
Mij lust fontvou-wen hoe de vor¬
men al - Ier din -gen
Doch zo wij deeze zaak naauwkeuriger navorfchen, zullen wij bevinden, dat wij in het nederduitsch zo veele verfchillende toonen hebben als 'er in een muzijkoctave gebruiklijk zijn; als.
Drieklinkers met naklanken. Drieklinkets met blaasklanken. Drieklinkers.
Langeklinkers met naklanken. Langeklinkers met blaasklanken. Langeklinkers.
Middelklinkers met naklanken. Middelklinkers met blaasklanken. Middelklinkers. Korteklinkers met naklanken. Korteklinkers met blaasklanken. Korteklinkers.
Maakende te zamen twaalf onderfcheidene tooE 5 nep



"4
nen; waarvan ik de drie bewuste,om niet tenaauwkeurig te fchijnen, alleen zal behouden.
Omtrent de plaatzing deezer toonen, hebbe men aantemerken,
Ten i. Dat zij alle hoog en laag, zonder middelbaare mogen.zijn; als in het volgende,
Vaart woedend voorden flrooit de been-
dershier endaar.
Ten 2. Dat enkele middelbaare en laage toonen onaangenaam zijn; als dit volgende,
Hij zet - te het ten top; enbadt
den God des winds.
Ten 3. Dat Zesvoetige vaerren, waarin zo veeIe lange als middelbaafc toon.cn vallen, zoetvloeijender zijn; als,
Ten



75
ƒƒ/ƒ wer- ^ geboefte, en hadt
het volk ge - red.
Ten 4. Dac meerder hooge en mindere middelbaare toonen aangenaamer zijn, dan het omgekeerde; als
De 0» - ve-lijke Goón aanfchouw-
den^t hei-loos woe den.
Ten 5. Dat de toonen van den eerflen met die yan den vierden; van den tweeden met die van den vijfden; en die van den derden met die van den zesden voet in hoogte gelijk zijn; gelijk dit volgende,
Ver-



?6
Verwaand op zijn geluk, verlaat verblijf.
Tot dusverre van den eigen Toon der nederduitfche vaerzen.
Sommigen zijn van gevoelen dat men onze vaerzen alleen naar den toonval moet richten, zonder acht op onzen Klankmaat te geeven; doch dezulken zijn misleid door hunne aangemaatigde zangwijze in het opfnijden der vaerzen; waardoor zij de korte lettergreepen, in die gemaakte uitfpraak, zo lang in tijd als de middelbaare en lange uitrekken : doch die den oudhollandfchen Preekgalrfl en zangerigen toneeltoon, zo wel als den céntoonigen fchool dreun wraakt; cn onze gewoone fpreekwijze voor eenen regel onzer Dichtmaat erkent; zal moeten belijden dat onze gebruiklijkfte vaersvoeten, Dacftjiïsch; dat is anderhalf tijdige, en gecne Spcttidxifche, dat is, tweetijdige voeten zijn. Dit blijkt te meer in de drielings voeten; als bij voorbeeld , in hemelen : waar van de laatfte lettergreepen



F7
pen melen zamen zo fpoedig^ worden uitgefprooken als de eerde lettergreep he; om daarmede gelijktijdig te worden. Werpt men vervolgens de laatfte lettergreep weg, zo volgt van zelfs, dat het over gebleeven woord hemel niet meer dan anderhalf tijdig zijn kan. Zo eindelijk de vaersvorming enkel naar den toonval, en niet naar de klankmaat waare, zouden de drie lettergreepige koppelwoorden» die met een naamwoord beginnen; als, putwater als mede de zodanige die met de fcheidbaare voorzetzels AAN, BIJ, DOOR enz aanvangen; als, aandrwgen, bijbrengen, enz. den hoogen toon op de eerfte en den laa^ften op den tweeden moeten hebben; daar juist het tegendeel gefchiedt; gelijk blijkt in 't volgende vaers,
Schatkamer'alkr 'deugd l Hartgriefflcr l die ik min.
De toon door de zelf en medeklanken gevormd, zijn van geen minder belang: doch dit behoort tot de spraakvloeijing; waarvan in de volgende Afdeeling.



f8
ZEVENDE AFDEELING. van de
SPRAAKVLOEIJINGE.
'j[3e zoetvloeijendbeid der fpraake hangt af van de gemakkelijke afwisfelingen deropmalkander volgende zelf- en medeklanken.
De zuiverfte klanken zijnde zelfklinkers: Hier Hit volgt, dat die taaien het zoetvloeijenfte zijn, in welke de meeste zelfklanken in vergelijking der Medeklanken gevonden worden; en dit is de reden waarom ons het Grieksch en Italiaansch zo Muficaalisch voorkomt: want, naar mijne nafpooring, is mij geblecken, dat onder honderd lettergreepen worden gebruikt bij de
Grieken 48 zelfklanken en 52 medeklanken
Italiaanen 48 dito 52 dito Spaanfehen 46 dito 54 dito Franfchen 46 dito 54 dito
La-



79
Latijnen 4a zelf kl. 58 medekl.
Engelfchen 36 diro 64 dito
Hoogduitfchen 36 dito 64 dito-
Nederduitfchen 36 dito 64 dito
Hieruit zietmen dat wij onder de Europifche taaien mede van de minde zelfklanken in vergelijking der medeklanken bedeeld zijn; en dit is te onvermijdelijker, willen wij zo veel te korter dan anderen zijn: Wij zijn echter niet min zangkundig, daar wij juist zo veele onderfcheidene zelfklanken gebruiken, als 'er toonen in het Oélave der Muzijk gevondenworden; als blijkt in
OE. in moed. EU. in reuk.
O . . STOK.\ E . . GEEN.
O . . DOL. U . . STUK.
O . . zo. U . . uw.
A . . DRA. I . . IK.
E Of AE . ZWAERD. I. - • ZIE.
Stellen wij vervolgens de OE als grondtoon, zo is de I deszelfs Oclave; en beide deeze zijn juist de uitgangen onzer tweeklanken; gelijk bij de Grieken de v ende«. Zij zijn deeindpaalenderzelfklanken en gaan ongevoelig tot de zachtde medeklanken W en J over; gelijk blijkt in de uitfpraak van
VROU



Se
vrou en vrou-wen. sprei . SPREI-JEN.
Verdeden wij verder deeze twaalf zelfklanken in vier hooge, vier middelbaare, en zo veel laage toonen, zo vind ik in eene doorgaande rede van honderd lettergreepen, 60 middelbaare, 30 laage en 10 hooge toonen gebruikelijk. Dit is de maat van een zoetvloeijend vaers; waarvan men echter afwijken mag, zo de eigenfchap der rede zulksverëischt.
Uit deeze waarneeming volgt verder, dat deééntoonige opvolging der hoogtoonige zelfklanken immer vermijd moet worden; uit hoofde zij niet meer dan een negende deel der gewoone fpraaktrant uitmaaken: wien toch zou dit piepende ééntoonig vaers behaagen ?
Zie wien die lieve ziel het vierigfte bemind f
Eene ééntoonige opvolging der laage zelfklanken is eer te dulden; en om dat die klanken bijkans een derde deel eener doorgaande rede uitmaaken , en om dat het onderwerp dikwerf eenen groven toon verëischt; als in het volgende,
De donder gonst en bromt, en bonst den dom ten grond.
Doch eene ééntoonige opvolging der middelbaare



8i
fe zelfklanken is het minne wraakbaar, om dat die meer dan de helfte eener doorgaande rede beflaah; mies hier geene gezochte aartigheid, of liever laffe gemaaktheid plaats hebbe; als in dit volgende,
Geef eer die leer te meer, en leer die leering te eeren
Gelijk in dc zang- en fpeelkunden , zo ook in vaerzen moeten alle céntoonigheuen vermijd worden: de ééNTooN, unifon, is geen zamenklank, Confonansi het Oilave is de volmaakfte zamenklank; doch wil het niet herhaald zijn: dierhalven moet 'er eene afwisfeling van mindere volmaakte zamenklanken: ja zelf van wanklanken plaats hebben, wil men het keurig oor behaagen.
Maar hebben onze zelfklanken eenige overeenkomst met de zamenklanken derMuzijk? Ongetwijfeld; dit bewijzen onze tweeklanken:zo is,
OE tegen I. het oftave; als in, moei.
A . . • I. . sext . . . fraai.
O . . » I. . quint . . • mooi.
EU . . I. . quart . . . lui.
E . . . I. . terts . . • wei. §•
I. . . OE. het oéfcave; als in, nieuwe..
E. . . OE. fext . . . geeuw.
O. . . OE. qnint. . . . goud.
A. . OE. . . terts . . . naauw.
F Daar



Daarnu de bevalligheid der Melodij beftaat in de verfchillende afwisf'elingen der zamenklanken, ten opzichte tot den grondtoon, dominant en mediant; zo zijn ook de zoetvloeijenfte vaerzen, die geenen, welker toonen malkanderen in eenen volmaakten zamenklank opvolgen en afwisfelenj bij voorbeeld, in het volgende Vaers,
De l~j]en flor \ ten hier ..\.. hel eel\fle dat \ zij kezen.
Hier klinkt de IJ, in den eerfïen voet tegen de O, in den tweeden voet, als een Sext; dc O in dCri tweeden voet, tegen IE, in den derden voet, wederom als een Sext,- de IE, in den derden voet, tekende EE, in den vierden voet, als een terts,' en de EEin den vierden voet, tegen A, in den vijfden voet wederom als een terts, enz.
Deeze opvolging-van verfchillende zamenklanken in de hooge toonen van een Vaers, wordt door de tusfehenkomst dei' zo menigvuldige ontoonige lettergreepen nfgewisfeld, en verkrijgt-door de bijkomst van wanluidende medeklankcn zo veele verfchillende gedaanten, dat het eenen ervaaren dichtöefenaar niet bezwaarlijk vak, veeltijds den woordklank met de betekende zaak te paaren.
Homerus en Virgilius waaren meesters in deeze iÉönstgreêp.' Hoor den ïaatften, hoedanig hij
den



den vervaarlijken Reus Polyphemus befchrijft.
.Müiijlrum horrendum, informe, iagens, tui /urnen
adept urn.
En op eene andere plaatze het geloei der winden.
Magno cum murmure montis Circumclaustra fremunt.
Zo bedient hij zich meermalen van de S. om iet vloeijende uktebeelden; als in,
Luctantes ventos, tewpestasque fonoras.
Van de F, om den wind ,• en van de L, om iet zoets te befchrijven ; als in deeze,
Cum flamma furentibus austris. Mollia lutteola pingit svaccinia calths ,
est mollis flamma medullas*
Dit alles kunnen wij in onze moederfpraake zo wel als anderen aanbrengen; daar wij te meer een aanmerkelijk aantal Naam- en Werkwoorden bezitten, die naar den klank van het geene zij betekenen gevormd; en dus, om met Plato te fpreeken, eene Naruurfpraak zijn: zo als blijkt in de woorden, Kievit, Koekkoek, Roerdomp, Kikvorsen, Donder, Liefde, Zucht, Baf en, Tjilpen, Daveren, Loei jen, Trippelen, Zwoegen, en hondeide andeF 2 ren,



ren , te veel om hier bij te brengen. Zie hier de befchrijving van een onweer, dat des te natuurlijker is uitgebeeld, naar dat de woordklank met de betekende zaake overeenltemt.
/Jehlikfemfchitterde in het vluchtige en vaale zwerk; De Donder, krak op krak, trof onder 'twonderwerk; De Winden loeiden vast, langs zee, langs bergen dalen. En de Aarde daverde, enz.
Tot dus verre van de fpraakvloeijing, die men in de vaersvorming waartencemen hebbe: laaten wij tans befchouwen alle het geene hier medeftrijdig is; ten einde zodanige gebreken te mogen vermijden.
ACHT.



85
ACHTSTE AFDEELING,
van de
LETTERSCHOK
E n
INSMELTING,
]0)oor de Letterschok, Hiatus of Gaaping, genoemd, verftaat men eenen ongemakkelijken overgang van eenen zelf- of van eenen roedeklank op eenen volgenden anderen. Het eerfte gefchiedt,' wanneer een woord met een zelfklinker eindigt, en het daaraan volgende woord met één der zelfklinkers begint; gelijk in dit volgende,
/*> k"S r ^>
Zo dra ik paa op ,t reent, zo aarzelt zijn gemoed. '
Pit vaers heeft drie Letterganpingen; van de A F 3 °P



T6.
op de I, van dc A op dc O, en van de O oo de A; gelijk in het vaers zelf door de hoogen Q is aangeduid.
Deeze Letterfchok is in de vaerzen va i verft ieidene befchaafde taaien óngeoorlofd, en met reden; om dat zij de uitfpraak moeilijk, en gevolglijk het gehoor onaangenaam valt. Doch ik heb nier kunnen vinden dat de nederlandfche Puikdichters deeze onaangenaame letterfchok met voordacht vermijd hebben, dan alleen omtrent de korte en dof, fe E, die men op het laarst van een woord met den klinker van het volgende woord laat infmelten; als in het volgende,
nhlmachtipen aïwijz^en alziendyperheer, w ^> w
Dit vaers heeft vier infmeltingen, Synatephz, ter plaatze daar het met Q getekend is, welk men naar de tijdmaat aldus moet leezen,
Ualmach \ tig' en \ atoitf \ en al \ ziend'op \ perheer
Zodanig zingt men de zangvaerzen, om aan de bepaalde maat te voldoen: doch in Heldendicht, Toneelpoëzij en andere ieesvaerzen is men gewoon de korte of doffe achter E , altoos uit te fpreeken, zonder op eenige infmelting der zelfklinkeren acht
te



tc gceven: in dier voege heefc her opgemelde vaers zesden lettergreepen naar de Leeskunde, en Hechts twaalf naar de tijdmaat in Muzijk.
Zommige uitheemlche fpraaken, gelijk het Italiaansch; laaten alle zelfklinkers, zonder uitnaame, ir.fmelten: doch dit vleit den Nederlanderen niet Anderen daar en tegen, gelijk het Hoogduitsch, laaten gcemgen klinker, noch ook zelf de.korte achter E. infmelten, en maaken dus telkens ietterfchokken, die ons gehoor beledigen. Best is het dierhalven dat wij de infmelting der achter E. met de Franfchen behouden,en naauwkeurig waarneemen.
Maar is het den- nedcrlarrdfchcn- dichter geoorlofd, buiten de e-pgemelde inüneltingder korte E , alle andere Letterlchokken onverfchiliig te gebruiken ?' Voorzeker behoorden alle onbevallighe.den, cn gevolglijk oó'k de onaangename Letterfchok gemijd te worden; doch. met dfceZe^uitzondcring, dat de zamenloop van' twee zelfklanken geene letterfchok maake, wanneer deeze twee op malkanderen volgende zelfsklanken eenen bij ons gewonen tweeklank wordt; overmits de zoetvloeiendheid der rede bier door hét minste verliest. Des is het geene Letterfchok, wanneer ik eenen der twaalf eindende Zelfkianken voor de E, I, Oe of Ou plaatze, öm dat alle onze gebruikelijke tweeklanken in deeF 4 23



SS
ze klinkers eindigen, en overzulks daarmede geenen wanklank maaken.
De Letterfchok heeft ook plaats in den zamenlocp van verfcbeidene medeklanken, inzonderheid met de afwending, Apoftrophus, in de lidwoorden, DE, TE , ZE,enz. zwaar van in de volgende Afdeeling meer.
NE-



NEGENDE AFDEELING
van de
GESTALTEN
der.
SPRAAK -KONST.
jj~^)c gefTaken zijn.
Spelkonftig Woordvoeglijk Woordgrondig Uitfpraakclijk.
SPELKONSTIGE GESTALTEN
Sijncope Uitbijting Is eene vvcgneeming eener Letter of lettergreep uit het midden des woords.
vrucht'bre^ -vruchtbaare
wand'len wandelen
,• , ' voor .1,• j kind ren | kinderen
elboogen J ^ellebooged
F 5 A-.
8*



Apharejis, Troornfkorthig. Is eene wechneeming eener Letter of lettergreep van 't begin des woords.
i ir
doosen j gedoogen
, ,; ■ voor :: . ., lukken! ^gelukken.
Epenthefis, Inzetting. Is wanneer men een Letter of Lettergreep tusfehen een woord zet,
ommekeerenlj ^omkecren arrebeid » voor «' arbeid errenst |crnst.
Diplafiasmtts, Verdubbeling, Is eene verdubbeling eens medeklinkers,
"\ (T
twijffel l voor . S icliansfen.j , bfetolen.
Prosthefis, Voorzetting. Is een bijzetting aan het bcgïnfel des woords.
gevolgzaam] 1 ^ [ volgzaam
gebroeders j' '^broeders.
Pa.
99



2*
Paragoge, Nazetting.
ïs eene aanlasfching eener Letter of Lettergreep op 't einde des woords.
vlamme vlam
> voor «! eere j j^cer
Apocope, Afkapping Is eene wechlaating eener Letter of Lettergreep aan 't einde des woords.
tweemaal Ij ftweerrmlen. honderd jaar ,J> voor ■ , Jaarcn. ik zei j [ik zeide
D'nsrefis, Deeling. Is eene fcheiding eener lettergreep in tweën.
Troïa troja
ï> voor c Aaron | ^aaron.
Methatefn, Omzetting. Is eene verplaatzing eener Letter.
eedle ] [edele heemlenj' voor ^hemelen
Am



02
Antithefïs, Wisfilitfg.
Is eene plaaczing van eenen anderen Letter voorden eigen.
heurl [li™ oegst ] [oogst
deurj' V°°r jdoor. Lcngde| |Lengte,
NB. deeze wis Teling is zeer gemeen in 't nederduitsch. Zie hier van nader.
Crafis, fZamcntrekking.
h eene vervoeging van twee Lettergreepen tot eene, door het teken A
raên \ J raden doon 1 J doden
aêr f '|adcr gebiènjj | gebieden
veêl i voor |vedel Liên voor ^Lieden
fmeön 1 | (meden bloén 1 J bloeden
goón ƒ 'j^goden. gluênj |gloeden.
Apiflrophus, Afwending.
Is eene affnijding der voorde Letteren, in
het . . . 1 des . . . 's
ik



93
ik . . . 'k
daar . . 'er
is . . . 's
^e ' ' ' ^ 1 voor eenen klinker in 'é
te t S3
' ' , beginfel van een vaers.
ze . . . z J
De Afwending heeft ook plaats in denGeever, Aanklaager en Neemer.
een' voor eenen
geen' gcenen
mijn' mijnen
uw' uwen
zijn' zijnen
hun' hunnen
haar' haaren
Desgelijks de E op 'e einde der werkwoorden in de bijvoegende wijze , en op 't einde eeniger zelfftandige naamwoorden.
dat het klink' op dat ik het belett* der Landsdouw' der Vreugd'
. WOORD-



94 Vg
WOORDGRONDICS GESTALTEN.
Enallage , Ferwisfeliug. Is een verandering van een fpraakdeel.
Uw willen h niets, voor uwe.wil is niets, Gaüiscismus , franfche fpreekwijs.
Amiral . . amiraal an.ireaux . amiraalen.
Archaismus , verouderde fpreekwijs
Is een oude manier van woorden of buiging:
aafsch . . Links aanneemst . anneeming.
WOORD VOEGELIJKE GESTALTEN •
Ellipfs , Uitlaaitng.
Als men een of meer woorden uitlaat; als,
„ Het is vergeefsch gehoopt (te hebben) als de „ fortuin u dwarsboomt. „ Ontroerd (zijnde) door bekommeringe. „ Alle jaar dient de grond omgetpit (te worden).
Pleonasmus, Overtolligheid.
Als men woorden te veel zet.



■ „ Gelijk als ik zeg.. CaUiscismus Syntacticus. Franfche Spreekwijs. „ Maar wat te doen, iudien hij niet wil. Archaismus Syntacticus. Verouderde Spreekwijs „ Ik en hadde het niet gezien. Syntiiefis, t'zamenjielling
Is, als een bijvoegelijk naam- of werkwoord niet met het geftelde zelflïandig naamwoord, maar met een verzweegen overeenkomst.
„ Dus zegt hij in zijn wijsgeerte.
voor
„ Dus zegt ;hij in zijn bock der wijsgeerte.
Zeugma, Verzameling.
Is als het gefiacht of getal der bijvoeglijke of voornaam woorden of werkwoorden zich regelen naar het naafte zelfftanclige Naamwoord.
„ Goed bier en wijn „ ik fchrijf en gij.
Syt-



96 <^g?^^^>
Sylkpfis, Vergadering.
Deeze is drieërlei.
I. Wanneer na twee zelfst. Naamwoorden een Werkwoord in 't meervoud volgt; als,
„ De pracht en hovaardij zijn hatelijk.
B. Wanneer bij twee of meer zelfst. Naamwoorden van ongelijk geflacht,een bijvoeglijk Naamwoord gclteld wordt, dat met het voornaamste gedacht overeenkomt,
„ Een goed man en vrouw.
3. Wanneer bij twee of meer ongelijke perfoonen, het werkwoord gefield wordt, met de voornaamlte perfoon overeenkomenke.
,, lk en gij fchrijyen. „ gij en hij fchrijff.
Prolepjis, Voorkoming.
Is, wanneer achter een meervoud, de deelen in 'c eenvoud gefield worden.
„ Zij leercn beiden , deeze de fpraakkonst, en „ geene de welfpreekeudheid.



9?
Epiihe/Js, BijdelHng.
Is eene zamenftelling eeniger zelfflandigé Mamwoorden, in denvelven naamval.
Maria moeder en maagd.
Ecclefis], Uitroeping.
Is een herleiding des derden perfoons tot den eerden of den tweeden.
Ik arme Leef in verdriet gij menfchen fpreekt.
Antiptofis, Gevalverandering.
Van mijnen vader ontnomen voor
mijnen Vader ontnomen. UITSPRAAKLIJKE GESTALTEN.
Sijftole, Verkorting.
Is als een lettergreep die lang is, kort geAeld wordt.
gij vraagt hét dien^amtman voor
amtman G Dh



Q 3 ^ j^S^üp^jo^
Diastole, Verlanging.
Is, als een lettergreep die kort is, lang gefield wordt.
KJ — KJ — <-< — Het elend is te groot
voor
• D'èlcïïdc is te groot. Stjnaltepha. Infmelting. Is als de E op 't einde der woorden voor een volgenden klinker fmek; als,
En de^aarde-Ts mie immers nooit ....
K^l K^/ K^J
Alle deeze vrijheden of fpraakkonftige geftalten zijn nu en dan geoorlofd ; bijzonder in een Dichtftuk van langen adem ; doch zo zij te menigvuldig op malkanderen komen, tergen zij het gehoor, door van. onzen gewoonen fpraaktrant aftevvijken. Zo flechts ééne fpraakkunftige vrijheid ineen vaers gebruikt wordt, kunnen wij ze dulden; doch zo 'er meer dan ééne enkele in voorkomt, brengt het of eene hardheid, of eene lafheid, of eene gemaaktheid te wege, die een kiesch gehoor niet kan ontglippen. Ik acht het dierhalven best, dat men zich nimmer van zodanige vrijheden bediene,dan om het vierde vaers:indien tusfehen tijd heeft het gehoorde hardheid, de lafheid, of den wanklank eeniger deezc-r vrijheden
ver-



verlooren, en geef:, om zo te fpreeken, verlof, eene andere vrijheid te mogen gebruiken.
Ik weet dat veele nederlandfche Dichters deezen ftelregel niet in acht genomen hebben; maar ik weet tegelijk dat zij ook omtrent de vloeibaarheid hunner vaerzen te minder geflaagd hebben.
G % TIEN-



10©
TIENDE AFDEELINÖ
VAN D F.
VAERSSNEDE
]Jj)oor de Vaersfnede, cafura, verftaat mende doorfnede van een woord, door middel van de voetmaat; invoege de laatfte of voorlaatfte lettergreep van een woord een nieuwen voet begint. Deeze Vaersfnede hebben wij in de vorige voorbeelden met eene rechte ftreep | aangetekend, hoofdzaakelijk om de voetmaaten aanteduiden; doch hier wordt het in eenen naauweren zin , voor eene afperking der vaersvoeten genomen, die in het midden der woorden voorkomt; en in zulk een opzicht heeft het volgende vaers vier Vaersfneeden,
Toen fchoo\ lenze on\der dak...JpeIon\ken,dik j keftruike».
De Latijnen en Grieken hebben in hunne zesvoetige vaerzen vier foorten van Vaersfneden, die
zij



IQI
zij Trithemimeres, Penthemimeres, Hephthemimeres en Ennehemimeres noemen.
DeTrithemimeres is, wanneer na den eerften voet eene lettergreep van een woord overblijft, waarmede de volgende voetmaat begint.
De Penthemimeres is, wanneer na de twee eer> fte voeten eene lettergreep overblijft, waarmede de derde voet begint.
De Hephthemimeres is, wanneer na de drie eerfte voeten eene lettergreep overblijft, waarmede de vierde voet begint.
De Ennehemimeres is, wanneer na de vier eerfte voeten, eene lettergreep overblijft, waarmede de volgende vijfde voet begint.
Een voorbeeld deezer vier foorten vain Vaersfneden vinden wij in het volgende vaers.
Ille latus nivium motli fultus hijaciritho,
Trithemim. . . Ille la \ tut
Pent hem. • • Ille la I tus nive \ urn
Hephthem. • • Ille la I tus niv. j urn mol] 1*
Ennehem. • • Ille la \ tus nive \ ummol\ li ful \ tus
In onze gewoone zesvoetige vaerzen kunnen wij ook niet meer dan vier vaersfneden aanbrengen; dat is na den eerften, tweeden, vierden en vijfdenvoet: want die na den derden voet te plaatzen zouG 3 de



ica
èe ten kosten der ftemrust zijn ; die doorgaans op het halve vaers verëischt wordt.
In het algemeen zijn vaerzen met vier vaersfneden het zoctvlocijenst; uit hoofde van de binding der rede, die de konst in dc voetmaaten gelegen, verbergt. Hierna volgen die van drie , twee en minder Vaersfneden, naar evenredigheid; doch vaerzen zonder fnede, welke meer dan vier en vijf voeten houden, zijn onaangenaam, om dat zij de konst der voetmaaten te duidelijk doen hooren. Dit is ook de reden waarom vaerzen , die enkel uit éénlettergreepige woorden beftaan, in 't algemeen niet kunnen behaagen.
ELF-



ELFDE AFDEELING
VAN DE
STEMRUST.
JO)e noodzaakelijkheid van met den vierden polsflag adem te moeten haaien, eischt dat ten minften de uitfpraak met den vierden voet rust, willen wij en onzen gewoonen fpreektrant volgen, en ons fpraakvermogen geen geweld aandoen. Deeze ftemrust tekenen wij na eenen volzin door.,!, ? aan; na eenen hal ven volzin door de tweeftip; en naëen mindei gedeelte der rede door beide ftipfnede en fnede, enz. Doch het gebeurt menigwerf, dat in de kleinfte afdeeling der rede meer dan vier of vijf voetmaaten voorkomen: in dit geval wordt de ademhaaling of ftemrust na een Naam - of Werkwoord verëischtj en niet onverfchillig na ieder deel der rede, gelijk fommigen in gebruik gebragt hebben.
Zie hier de voornaamfte gevallen, die men trachte te vermijden.
G 4 Ten
103



Ten i. Dat het lidwoord, bijnaamwoord, en voorzetzel door de ftemrust niet van zijn volgend zelfftandig naamwoord gefcheiden worde; als in deeze voorbeelden
Ach! dat ik tans dat fchoon ... gezicht niet meer aanflchou Kan uw belang zich aan... dien dwingeland verbinden ?
Ten 2. Dat de bijwoorden ZEER, -VEEE» WEL, enz. van hunne volgende bijnaam - naamen werkwoorden niet gefcheiden worden,- als in het volgende,
Terwijl hij ook niet zeer geacht is van zijn''broeder.
Ten 3. Dat het zelfsftandige werkwoord ZIJN, van een volgend Bijnaamwoord onafgefcheiden zij i als,
Zie hoe Dorillis is verflagen en benard.
Ten 4. dat het Voornaamwoord niet van zijn werkwoord wijke; als in dit volgende,
Zij dulden niets , en hij.... begeert verflag dier zaake^
Ten 5. Noch de noemer van het Voornaamwoord DIE, van zijn volgend werkwoord; als,
De nijvrebijen, die... den nuchtren bloemdauw kezen*
Ten 6. Noch de helpende werkwoorden HEBBEN
104



^jgf^s^gj^o!^^ 1 °5
BEN en ZULLEN van hun werkwoord; als,
Toen '/ trotze Rome hadt .... bedacht te zegevieren,
Trouwens kan de ftemrust vallen na een voegwoord, offchoon het zelve tot het volgende lid der rede behoort; overmits hier door de zin opgehouden , en het gehoor door de verwachting geftreeld wordt; als in,
Dus fprak Marcel: terwijl ....de benden zamen rotten.
Zo vleit ook de ftemrust bij de gebruikelijke infmeltingder korte E, cp 't laatst van een woord; als in,
Ach! dat de held noch leef... deen ieezen (trijd aanfchouwde!
Men zal mij hier ongetwijfeld tegenwerpen, dat de Nederduitfche Dichters deeze zes opgemelde regels wemig iii acht genomen hebben. Ik beken hst: doch in zodanige gevallen zal men mij ook moeten toeftemmen dat de ftemrust niet op haare behoorlijke plaatze is gevallen. In een volmaakt zesvoetig vaers met eene ftemrust , valt de ademhaaling in het midden; dat is, na den derden voet: dus is het eerfte half vaers in uitfpraak gelijktijdig met het laatfte, en uit dien hoofde welluidend. Wil men het min volmaakt, zo plaatze men de ftemrust G 5 na



10(5 -£sftës#*$'
na den tweeden, of na den vierden voet; en alsdan is de evenredigheid der tijden als 2 tegen 4; en 4 tegen 2: dat is, als 1 tegen 1, en 2 tegen 1. het geene noch welluidend voorkomt. Doch zoo de ftemrust na den eerften of na den vijfden voet valt, is de uitfpraaktijd van 't eerfte lidvaers tot het laatfte, als 1 tegen 5; of als 5, tegen 1. het welke eenen hinderlijken wanklank maakt; en gevolglijk moet vermijd worden.
Offchoon de vaerzen met ééne ftemrust in het midden,de zoetvloeijenfte en gevolglijk de volmaaktfte zijn,laaten zij echter niet na te verdrieten, wanneer zij te veel op malkanderen volgen ; des behoren zij door min volmaakte afgewisfeld te worden. Dit laatfte géfchiedc niet alleen door vaerzen die ééne enkele ftemrust na den tweeden, of na den vierden voet hebben; maar voornaamelijk door de zulken die twee, drie en meer ftemrusten bezitten.
Een vaers met twee ftemrusten heeft de eerfte rust na den tweeden, en de laatfte na den vierden voet, en behaagt te meer; om dat het in den tijd evenreedig verdeeld wordt; als het volgende,
Bedenk uw' plicht'er is noch tijd; uw hals vriend leeft.
Doch' minder volmaakt valt de eene rust in 't
mid-



midden, en de andere na den eerften, tweeden, vierden of vijfden voet; als in het volgende.
Geheng.'... O ijveraar.... der trouwverbondelingen. Daar daaltde deugd;..engij..gij draalt noch immer voort.
Om de zoetluidende evenredigheden van de eene ftemrtist tot dc andere, vallen zij fierlijk, bij opklimming, na den eerften , en derden voet; of bij daaling, na den derden en vijfden voet.
Somwijlen kunnen Zesvoetige vaerzen Vier, ja Vijf ftemrusten hebben; doch dit gefchiedt enkel in bijzondere gevallen wanneer het onderwerp een verlanging van tijd vercischt; als in dit van Van Den Vondel,
Die zorgt, en waakt, en faeft, en ploegt, en zwoegt, en zweet.
Somwijlen vindt men bij de Dichters Zesvoetige vaerzen die zonder ftemrust zijn; als,
De ontrouwe handeldrijven floegen aan het muilen. i
Doch dit behoort geen plaats te hebben, dan in eene rede die eene verhaasting der uitfpraake verëischt: overmits een zesvoetig vaers zonder ftemrust niet gevoeglijk kan uitgefproken worden in den tusfchentijd der ademhaaling zonder onzen fpreektrant geweld aantedoen.
TWAALF-



io8
TWAALFDE AFDEELING
VAN DB
WOORDVERPLAATZING
D
e Woordplaatzing is natuurlijk of kondig. De natuurlijke volgt de eigenfchap der taaie in welke men fchrijft, zonder betrekking op eenige klemrede: de kondige verandert de gewoonlijke woordfchikk'mg, met dat deel der rede voorwaards te plaatzen, welk eenige driftvervoering wil dat eerst gezegd worde. De Griekfche en Lacijnfghe taaien hebben dit voorrecht boven anderen, dat zij bijkans alle deelen der rede voorwaards kunnen plaatzen, ter oorzaake de uitgangen aller naamvallen onderfcheiden zijn; daar de hedendaagfche leevende taaien zodanig eene kondige eigenfchap ontbreekt, en flechts de naamvallen, en door de Lidwoorden, en door de bepaalde plaatzing derzelven onderfcheiden. Dit niet tegendaande , vinden wij bij de Italiaanen en Franfchen onderfcheidene woordverplaatzingen, die, zo vaak zij geenen dubbelzin of
twij-



loc;.
twijfel in de rede veroorzaaken, den vaerzen eert aanmerkelijk fieraad bijdraagen. In hec Nederduksch kunnen wij dit zeer voeglijk en ongedwongen navolgen. Zie hier de voornaamfle gevallen.
Ten i. De Noemer na het Werkwoord; als,
Zo denkt en [preekt en [chrijft de fchoone Sijlvia. Ten 2. De Neemer voor het Werkwoord; als, Van zulk een hartewee hebt gij mijn''zoon verlost. Ten 3. De Geever voor den heerfcher; als, Uw'zo geliefde vriend flrekt zuik een daad tenfchandé, Ten 4. De Voorzetfels voorwaards geplaatst; als .Hoor averechts beleid mislukte zijn beftaan. Ten 5. Het lijdende Deelwoord voorwaards; als,
Verwijderd van den last der aarfche kommernisfe, Smaakt hij het zoet genot der minzaame eenigheid.
Tot dusverre van de Spraakvloeijinge der vaerzen op zich zeiven genomen: ik zal hier noch eenige taalfeilen in aanmerking neemen; en hier bijvoegen; ten einde een Dichtlievende Leeiling zich hoede daarin te vervallen.
Ten I. De herhaaling van eenig woord kort op malkanderen is haatelijk; ten waare zulks mee
voor-



HO ^0^^:0^<jfr
voordacht, om eene redekonstige geftalte te fo^. ben, wierde geplaatft.
Ten 2. Niet tegen onze gewoone woordvoeging te zondigen ; als het voornaam, of het bijnaamwoord, of het voorzetzel achter- in iteê van voorwaards te plaatzen; als in,
Ah de lieve moeder mijn.
Want die dochter schoon.
Ik hehhe mij gebeeldei in. enz.
Ten 3. Geene Stopwoorden te gebruiken; als bij voorbeeld zijn,
fijn, ja, wijd en breed , merk, hoor mij, zeg ik, rond en klaar , dat is waar , zonder arg , geloof mij , des al niet te min , zonder spotten, enz.
Ten 4. De volgende Voegwoorden komen zeer zelden in vaerzen te pas; overmits zij de maatelooze rede meer eigen zijn.
hierom want behalven dat
daarom inderdaad uitgezonderd
aangezien zodanig dat overmits
vermits ten anderen OVERZOLKS. eilZ.
DER-



III
DERTIENDE AFDEELING
V A N H E T
R IJ M.
rp
II ot dusverre hebben wij alleen dc melodij der vaerzen ,• dat is een vaers op zich zelf hefchouwd; laaten wij nu tot derzelver harmonij; dat is tot hec verband der vaerzen met malkanderen, overgaan.
Gelijk het den ouden in de Muzijk aan den zamenklank van verfchillende partijen ontbrak , zo wisten zij ook niets van ons gebruikelijk rijm. Deeze harmonij zijn wij in beide gevallen den middeleeuwen verfchuldigd: van daar de Leonifche vaerzen, die noch heden bij de Latijnfche Kerk gebruiklijk zijn. Ons gehoor is tans zo fterk aan deeze zamenftemming verflingerd, dat wij naauwlijks een Solo zonder Bas, en noch minder een gedicht zonder rijmklanken willen dulden. Het rijm dierha!ven als een weezendiijkdeel der Dichtmaat aangemerkt, verdient even als de voetmaat in zijne ukgeftrektheid voorgedraagen te worden.
Wij



112
Wij noemen Rijm, wanneer een, twee, drie of meer eindende lettergreepen' gelijkluidend zijn: zo rijmt men bij voorbeeld ,
zang met dwang leeven met streeven
dik . . schrik waagen . . draagen
wij . . zij zingend . . dwingend
hoor . . door boosheid . . loosheid*
§ $
handelen met wandelen bekommeringen meS
hemelen . . zemelen beslommeringen
schuldig . . menigvuldig genegenheden HlCt
schrijven . . bedrijven verlegenheden
Deeze Rijmklanken zijn floepend of ftaand.
Staande zijn die geenen welker eene eindlettergreep flechts rijmt; als,
gang Op tang. zien Op dien.
bederf . . verwerf. geduld . . vervuld.
Sleepende zijn die, welke na de ftaande eindgreep noch eenen korten uitgang hebben; als,
angem en tangen zienlijk endienlijk.
bederven .. verwerven geduldig. veelvuldig.
In



In beide gevallen hebbe men bijzonder te letten op den onderfcheiden klank onzer gebruikelijke klinkletteren; die fchoon zij voor het gezicht fchijr hen te rijmen, echter aan het gehoor niet voldoen : zo rijmt men niet wel.
heer . Op , BééR. DOF m t LÖF. DOOR "m m SMÖOR»
Om dat in het eerfte geval de E en O, geflooten, en in het laatfte open klinken. -Doch veele Dichters vergeeven zich deeze vrijheid; om dat zij meer de uitfpraak; hunner landaarr, dan die der algemeehe Nederlandfche taaie volgen.
In zomnrige' gelegenheden mag men omtrent den rijmklank meer vrijheid gebruiken , zo maar het gehoor voldaan worde; zo rijmt men de fluit D op T ; de CH op G, de SCH op S , de S op Z enz. als bij voorbeeld^
WASSCHEN . DOOD . LACH '. ZWAAR.
Plassen • bloot. • mag • hair.
ONZ' . VROUW . L1ESCH '.' KLEEDEN, SPONS • ZOU ' VLIES ' LEDEN.
Behalven deeze algemeene regels zijn 'er noch meer andere dingen omtrent de rijmklanken H. waar-



H4
waarteneemen, die ik hier zal laaten volgen, s Ten i. Dat men nooit een zelfwoord met malkanderen rijme; als.
ZWAERD . . Op ZWAART. HUIS .... t' HUIS. AVOND . . . . t' AVOND.
Ten 2. Noch eensluidende woorden van verfchillende betekenisfe, zonder of met voorvoegfels; als,
HAAGEN . . KAN HOOREN . . DE ACHTSTE BEHAAGEN . . OP DEN HOOREN • • VERACIITSTE
HET SPINNEN . . TE TROUWEN . . GAAN DE SPINNEN • • BETROUWEN • • BEGAAN
ANDER . • ELKANDER . . VANGEN
VERANDER • • MALKANDER • • ONTVANGEN
Ten 3. Noch gelijke uitgangen van bijzondere woorden; als,
GENEGENHEID MOORDENAAR DICHTERES.
VERLEGENHEID LEUGENAAR. MINNARES.'
KONINGIN BEKOMMERINGEN - HERTOGDOM.
SEGIN. OMRINGEN. EO ND OM
Doch men rijmt zeer web
ACHTER- EEN, ïütt EEêN.
OVER EEN TE VREëN»
om



Om dat in beide de woorden Achter. - een en Over een elk Koppelwoord op zich zelf uitgefproken wordt.
Huidecoper wil noch daarenboven dat de uitgan* gen IN, RIJ en ES, geen zuiver rijm zij, en dat men des volgens niet mag rijmen.
god- in . . Op . . slaav- in. priester- es ... i pk1ns- ES ,
Doch in dit geval ben ik van zijn gevoelen niett overmits wij die uitgangen niet op zich zeiven uitfpreeken; maar met den vorigen medeklinker verëenigen: zo zeggen wij*
eo- DiN en niet god- in
prin- ses ... prins- es.
4^ Dat men niet meer dan twee lettergreepen op malkanderen mag rijmen: dus is het niet goed, wanneer ik fchrijf; bij voorbeeld,
beschuldigingen. huldigingen.
Van deezen regel is uitgezonderd, bet fleepende rijm dat in twee korte grepen eindigt,- als,
handelen* samelen. wandelen. stamelen. enZ.
H a Om



n6
Om dat men deeze uitgangen eene lettergreep kan verkorten, en fchrijven
hand'len. saamlen. wand'len. staamlen enz.
Ten 5. Dat men nooit onzen gewooncn fleependen uitgang EN berijme met de zachte E; als,
breeden looden te stade.
vrede bode eilZ. paden.
' Ten 6. De volgende rijmklanken zijn ook niet goed te keuren,- als zijn,
bloot gaan . dte baat heeft.
groot staan . gehaat heeft
Ten 7. Men rijmt ook geene IJ met EI; om dat de beide zelfklanken bij de meeste nederlandfche Provinciën in uitfpraak verfchillen: dus rijmt men niet,
strijden met vrij met
meiden gelei enz.
Ten 8. In een Gedicht mogen eenzelve rijmklanken niet kort op malkanderen volgen; als, zeven of aldus
geeven këeren 1
maar deeren
daar meer
even zeer
..... leevsw
Ten



i*7
Ten 9. Twee volgende {Taande , of fleep;nde rijmklanken behaagen niec; als,
.... Kijken. .... Schoon.
.... Wijken. .... Fraai.
.... Daaden. .... Loon.
. . . , Laaden. .... DiïAAl.
Doch zo dc vaerzen van ongelijke voetmaat zijn, of voor den zang dienen, kunnen zij meer geduld worden; als dit volgende,
O Doesburg.' die mijn fliïïen geest Met eedle fpoorcn noopt; Wanneer gij fchroeit op Vondels leest, En uwe taaipen doopt, enz,
Ten 10. Het eerfte mag met het laatste half vaer» niet rijmen," gelijk dit volgende.
Of is het even zoet .... al wat «Damon doet?
Ten 11. Noch het eerste halfvaers met het vollerende eerste halfvaers; als,
De wraakzucht eisebt ^«Strijd: gij moet uw plicht volvoeren. Men vraagt u naar geen Nijd die uw. gemoed verraadt.
Ten 12. Noch het laatfte halfvaers met het eerfte van het volgende vaers ; als,
H 3 Doch



113
Doch tegen dezen held wil hij zich zeiven waagent En trekken met den Vorst manmoediglijk te Veld.
Ten 13. Noch het laatfte halfvaers met het eerfte halfvaers van het volgende; als,
Geduchte goden! ziét, ziet hoe het mij Vergaat: Daar ij der mij verraadt, kwijn ik in bitterheden^
Ten 14. In een vaers kan zomwijlen eenen rijmklank vallen, zonder betrekking tot het eindrijm. Iri zodanig een geval, behoort het rijmwoord in een zesvoetig vaers te komen in den eerften en vierden, of inden tweeden en vijfden voet; wel te verftaan met eene doorgaande rede zonder ftemrust.
Ten 15. Het rijm is volgend, ftaand en fieepend; als,
.... geeven .... zuchten
• . . . leeven t • • • vluchten
.... voor .... waar.
.... door .... daar
Of overhandsch , als dit volgende,
.... geeven . . • . waar
.... voor .... zuchten
.... leeven .... daar .... door vluchten,
Of eindelijk tusfchengevpegds' als,
sk£»



.... GEEVEN .... WAAR
.... VOOR .... ZUCHTEN
.... DOOR .... VLUCHTEN
.... LECVEN .... DAAR
In zesvoetige vaerzen kunnen niet meer dan twee rijmklanken tusfchen gevoegd worden;doch in drie en viervoetige zangttukken vindt men veelmaalen drie rijmklanken ingelascht; als,
Wij allen Jlreeven, Meest onhedreeven, Door gansch ons keven, Naar /Iaat en roem. enz.
Ten 16. Alle vaerzen behooren de rijmklanken op het einde te hebben. Sommigen hebben onder nomen dezelve in den aanvang te rijmen, met en zonder achterrijm: doch die zijn bezwaarlijker, minder aangenaam, en buiten gebruik.
Ten 17. Anderen daarentegen hebben getracht met'de Italiaanen en Hoogduitfchen, in navolging der Grieken en Latijnen, vaerzen zonder rijmklanken te maaken; doch hebben te minder gedaagd, naar maate ons gehoor aan 't rijm door de gewoonte verbonden fchijnt.
H 4 VEER-



VEERTIENDE AFDEELING
VAN DE
OVERSPRINGING
OVERSPRINGING, bij de Franfcbeq Enjambement genoemd , gefchiect wanneer de zin op 't einde van 'c vaers niet fluit,' maar tot het begin van 't volgende vaers wordt overgebracht. Om alle Harmonij der vaerzen, dar is, alle rijmklanken onderfcheiden te hooren, behoort dan na ieder rijmklank eene iïemrust te volgen, of een fcheidieken geplaats te kunnen worden. Doch het fchijnt ge. oorlofd deeze overfpringing te gebruiken, wanneer het volgende vaers den zin fluit, als,
Zoude tk dan noch langer zuchten Om de dwaasheid mijner min?.
Trouwens moet door deeze overfpringing het bijnaam- en bijwerkwoord niet van hun naam-of werkwoord afgefcheiden worden , als in het volgende yaers,
Dus
129



Dus [prak die wonder fchoone Mijrtil
Noch het voorzetzel van voor zijn naamwoord; als
Hij leefde ruftig zonder Zijn maagfchap ; die, ook ost <. Hun zelfbelang
Des kan kort voor het rijm geen fcheidteken vallen; ten zij een voegwoord volge; als dit volgende.
Gij zoudt mij' met uw7 gunst te veel verplichten: doch
Behalven deeze vrijheid hebben veelen onzer dich ters een al te fterk gebruik van de overfpringingen gemaakt; daarïn navolgende de oude Grieken en Latijnen, die zulks gevoegzaamer dan wij konden verrichten: want daar hun het rijm ontbrak, en zij enkel op de voetmaat achtgavsn, bleef bij hun de voetmaat met of zonder overfpringing; en overzulks in allen gevalle geoorlofd.
Doch zo wij telkens de overfpringingen willen invoeren , en juist naar de ftemruiten of fcheidcekens opleezen, zo verliezen wij telkens de rijmklanken, en wij rijmen flechts voor het gezicht, en niet voor het gehoor.
h 5 yuF-



ito*
VIJFTIENDE AFDEELING
VAN HET
ONDERSCHEID
DER
Y EN EI.
jj^n de voorlaatfte Afdeeling hebben wij aangemerkt dat het niet geoorlofd zij de Y met EI te rijmen; en wel uithoofde gemelde klinkersin de meeste provinciën der Nederlanden van verfchillende uitfpraak zijn : daar die van aan het Y en Sparen geen onderfcheid in den klank dier Letteren maaken; en overzulks menigwerf de Y voor de EI, en dan weder de EI voor de Y fchrijven, en beide met malkanderen rijmen. Ten dienfte der laatiten, zal ik de verfchillende fpelling dier beide zelfskhmken hier laaten volgen.
Men fchrijft met Y,
Tea



123
Ten i. Alle werkwoorden, met hunne afftamrnelingen , die in den voorleeden tijd eene dubbelde E hebben; als,
kijven . . kijving 1 keeven .
schrijven . . SCHRIJVERj' schreeven .
Ten 2, In woorden die een (laat of bediening betekenen, als,
Borgerij. Heerschappij, Voogdij. j
Ten 3. De bijwoorden in LIJK; als,
Redelijk, Vergeeflijk, Denkelijk.'
Ten 4. Die in't Latijn eindigen in IA, of in't Fransch in IE; als,
Melodij. Maiuj. Jaloezij. 5 Alle de hier onder volgende Woorden.
Aksijs bezwijmen, enz:
azijn blij, blijdfchap enz?
be-ge-uitdijen, dijen bombazijn
bedijken, dijk enz: brij
beklijven, klijft, klimop bij
benijden, nijd enz: bij, of bije
bedijken , fiijk enz: bijl
bevlijtigen, vlijt enz; bijster, verbijsteren
bUte*



bijten in 't ijs lijk
dozijn lijmen, lijm
dij of dije üjnen, lijn
fijt (vinger kwaal) lijst
gelijk lijnwaad
gerijven, gerijfen: lijster, vogel.
'getij, getijde. mij
gordijn mijden, verwijden
grijnkclen mijnen, ondermijnen
grijnzen, grijns enz: mijmeren
grijzen (grauwen) mijnen, inmijnen
grijzen (grijs) (worden) mijten, mijt, mijter.
gij nijd, nijnagel.
gijen, gijtouw enz: patrijs.
gijlbfer, gijlkuipenz. pjjl, pij.
gijpen pijn, pijnboom, pijnigen
gijzelen, gijzeling enz: gepijnde honig
gijl of chijl. pijp
huwelijk pnj
bij prijken
hijgen. rijfelen
hijliken rijk (keizer-)
hijsien enz! ' riik' "ij'^0111
kastijden rijmen, rijm
krijgen, oorlogen. rijmen, rijpen
kiijsfen, gekrijs. rijm, rijp
krijten (met krijt) rijn
knijf rijp (een dorp)
kwijl rijpen
iijf rijven
fchrij-
i&4



125
fchrijnen, fchrijnwerk wijen, wijden, wijwater
fchijf, flijm wijf
fpijkeren enz: wijk
fpijzen wijl, terwijl
fïijl, paal wijnbraauw
(rijven, llijfjftijffd wijs, wijsheid
(ijsje wijfel (Rivier)
trijp. wijting
tijd wijzen
tijk (bedde- ij
twijfelen ijdel
twijnen ijder
verbrijzelen enz: ijf, Taxis
verfijnen ijken, ijker
verrijken ijlen, ijlings
verwijden, wijdte. ijp, ijpenboora
verwijlen (nerven) wijlen ijffelen
verwijven ijveren
vlijen ijzen
vrij, vrijen , vrijer enz. ijzer
vijand enz: zwijmelen
vijf zwijm
vijl, vijlen, vijlfel. zij
vijver zijde (van den zijworm)
vijzel. zijde (ter- be- zijde
woestijn zijn wij 2ijpelen^ zijpen.
Zes-



12Ó
ZESTIENDE AFDEELING
TAN DB
VAERSKOPPELING.
G
elijk uit de zamenvoeging der lettergreepen, voetmaaten, en uit die der voetmaaten vaerzen gemaakt worden; zo wordt door de koppeling der vaerzen een gedicht geboren; dit is vervolgens het laatfte deel dat te verhandelen flaat, om onze Dichtmaatkunde volledig te eindigen.
De oude grieken waaren rijk in de koppeling hunner vaerzen, en noemden derzei ver yerfchillende gedachten, of naar de voetmaat, op naar het getal der voeten, of naar den Dichter die ze het eeriTe gevonden of het meeste gebruikt hadt. Van daar hunne Jambifche, AnapEestifche, Trochaifche , Hexameterfche, Pentameterfc'ne, Elegiafche Phaloecifche , Sapphifche , Anacreonfche t Glijconifche, Asclepiadifche, Adonifche, Pherecratifche, Archilogifche, en Alcaifche vaerzen*
Al-



I2'7
Alle deeze verfcheidene gedachten van vaerzen zouden wij kunnen navolgen, zo wij onze taalëige dichtmaat wilden in gebruik brengen: doch de bezwaarnis van het rijm fchijnt ons dit niet weinig te betwisten; bijzonder in vaerzen van vijf, vier of minder voeten. Men heeft hier voor verkoozen dezelve in zekere Stancen of Strophen aftedeelen ; zo als ons zulks de Zangkunst aan de hand geeft: op dat 'er zo wel eene evenredigheid in de afdeeling der vaerzen, als in de voetmaaten gewonden worde.
Deeze STROPHEN of STANCEN beftaan uit vier tot twaalf vaerzen; zelden minder of meer; waaromtrent men het volgende heefrwaarteneemen.
Ten i. Indien een ftrophe met eenen ftaanden rijmklank eindigt, behoort de volgende met eenen ficependen te beginnen; en dus ook in bet tegengeftelde geval.
Ten 2. Het laatfte vaers eener ftrophe behoort niet te rijmen met het eerfte vaers eener volgende ftrophe.
Ten %. In ftrophen van zes vaerzen, zeslingen genoemd, waarvan de twee eerfte vaerzen rijmen, behoort de zin op het einde van het derde vaers te eindigen,- doch rijmen alsdan de twee laatfte vaerzen, zo is deeze zinrust onnoodig.
Ten 4. In ftrophen van acht vaerzen moet de
zin



sin op het einde van den eerften vierling, dat is in 'c midden der ftance fluiten.
Ten 5. In ftrophen van tien vaerzen behoort de zinrust op het einde van 't vierde en zevende vaers te zijn.
Ten 6. In ftrophen van zeven vaerzen, zijn de vier eerfte vaerzen vierlingen, waarmede de zin (luit.
Ten 7. In ftrophen van negen vaerzen, behoofen de vier eerfte mede een vierling te zijn.
Ten 8. In ftrophen van twaalf vaerzen heeft men drie vierlingen.
ZE»



I2Q
ZEVENTIENDE AFDEELING
van de
GEDICHTEN
IN 'T ALGEMEEN.
j/^JIe gedichten dienen of om te Ieezen, of ora optelhijden, of voor den zang.
De beide eerfte foorten worden onderfcheideö naar de wijze en de itorTe die men behandelt.
Naar de wijze der behandeling is een gedicht
voorstellend toneeleigen
gemengd.
Een Vooritellend gedicht beibat in een enkel verhaal; waarin de Dichter alleenig fpreekt. Het is veelflachtig, en kan gebragt worden tot de volgende ,
l ver*



13®
VERHAALD1CHTEN. ZEDEDIÖHTeN
LEERDICHTEN. BRIEVEN
HEKELDICHTEN. LIERDICHTEN
PUNTDICHTEN. ZE GEDICHTEN eilZi
Her. Toneeldicht beftaat in
TREURSPELEN. TONEELSPELEN BLIJSPELEN. ZEDESPELEN dl
KLUCHTSPELEN. OPERAS.
Tot de gemengde gedichten brengt men gevoeglijk de
HELDENDICHTEN, BIJBELPOëZIJ , en ZAMENSPRAAKÉN.
Naar de itoffe die men behandelt, is een gedicht een
VREUGDEDICHT. LOFDICHT. TREURDICHT. KONSTDICIIT.
De Vreugdedichten zijn,
GEBOORTEDICHTEN. AFSCHEIDSDICHTEN. BRUILOFTSDICHTEN. AANSPRAAKDIC HTEN.
GELUKWENSC HINGEN. GASÏMAALD1CII TEN.
De Lofdichten zijn
KÊRKD1CI1TEN . DANKDICHTEN. ZEGEZANGLN. . Ë1IZ.
De



De Treurdichten zijn,
LIJKDICIITEN . GRAFSCHRIFTEN.
De Konstdichten zijn menigvuldig; als,
ONDERSCHRIFT. KLINKDICHT.
RAADSEL. RONDEEL.
KREEFTDICHT. NAAMDICHT.
KETTINGVAERS. JAARDICHT.
LETTERKEER. ECHO.
RIJMVOLGING. LETTEKDICHT. dlZ.
Tot de Zanggedichten behooren de
AKlëN . ORATORIÜN
ODEN . SERENADEN eil
CANTATEN . QUODLIBET.
Eene Aria is een kort gedicht van een of meer ftrophen en doorgaans van korte vaerzen.
Eene Ooe is langer dan eene Aria , en teffens van evenmaarige ftrophen.
Eene Cantata is een groot gedicht, beftaande uit een Recitativo en eene Aria.
Een Oratorium is een kerkelijk gedicht, met zamenfpraaken, Ancn; Recitativen enz. op twee, drie en meer Hemmen.
Eene Serenade is een mcngfel van Cantaten; waarin de Recitativen en Aricn malkanderen opvolIa gen,



Ï3*
gen, en ieder zanger eenen bijzonderen Perfoon aanduidt.
Een Quodlibet is een willigkeurig mengfel van veelerleie foorten van vaerzen; dat al zijn bevalligheid van de Muzijk ontleent.
Tot dus verre van de Gedichren in 't algemeen; laaten wij die tans in het bijzonder befchouvven, voor zo veel zij enkel tot de Dichtmaat betrekking hebben.
ACtlr



*33
ACHTTIENDE AFDEELING.
VAN DE
G E D 1 C II T E N
IN T BIJZONDER.
^3^crjoon vcele der opgemelde Gedichten in Dichtmaat gelijk zijn, en fommige derzelven door den Dichter keurvrij mogen gefield worden; zo heeft nochtans in eenige gevallen, een aanhoudend gebruik; en in andere deelen, de rede gewild, dat men zich in de koppeling der vaerzen aan zekere bepaalde wetten verbonde : weshalven ik het ook nuttig acht de zodanigen alhier te laaten volgen.
HELDENDICHT.
Beftaat uit verfcheidene Boeken of afgedeelde gezangen: deszelfs vaerzen zijn gemeenlijk van zes voeten ; met volgende {kepende en ftaande rijmklanI 3 ken;



Ï34
ken, zonder afgedeelde ftrophen. Doch eenigen zijn van dit gebruik afgeweeken; gelijk T.Tasso, in zijne Gierufcilemme deliberata, die tienkttergreepige vaerzen in ftancen verdeeld heefi;.
TONEELDICHT.
Vcrëischt mede zesvoetige vaerzen, met volgendu (kepende en ftaande rijmklanken: voornaamelijk het deftig Treurfpel.
Kluchtfpelen zijn veeltijds in vrije dichtmaat; dat is, zonder bcpaaling van voetmaaten ; doch niet zonder rijm.
Operaas, of Zangfpelen zijn met, en zonder dichtmaat; doch de gezangen beftaan doorgaans in vier, drie en tweevoetige vaerzen, met volgende, overhandfche, en tusfehen gevoegde rijmklanken.
HERDERSDICHT.
Beftaat uit twee honderd meer en minder zesvoetige vaerzen , met volgende (kepende en ftaande rijmklanken. Eenige Dichters zijn echter van deezen regel afgeweeken; fchoon ik het best acht hierin TiiEocKijT en Virgilius te volgen.
HE-



?35
HEKELDICHT.
Zo wel als Leer- en Zededicht , verëischt lange of zesvoetige vaerzen, met volgende fleepende en ftaande rijmklanken; ter oorzake dit flach van dicht de maatelooze rede het naafte komt.
TREURDICHT.
Wil mede lange of zesvoetige vaerzen; om dat die voetmaat best met het onderwerp ftrookt,
VREUGDEDICHT.
Als Geboortedichten , Bruiloftsgedichten Gelukwenschingen enz. eifchen eenen vrolijken trant, en juist daarom zie ik ze liefst met korte vaerzen,- of zo men lange gebruikt, dat men dan voorlange in plaatze van gewoonlijke achterlange voeten, bezige: ten waare dc ernsthaftigheid van het onderwerp zulks anders vorderde.
LOFDICHT.
Is verfchillend in maat cn rijmklanken, naar dat het de Dichter begeert, en de ftoffe het eischt.
I 4 LIER-



LIERDICHT.
Is men gewoon in ftrophen aftedeelen. Ieder ftrophe beftaac liefst uit tien achter- of voorlange viervoetige vaerzen. Men neemt wijders waar dat het vijfde en zesde vaers van ieder ftrophe niet malkanderen rijme; zo bekomt men één eerfte en één laatfte vierling; welke beide niet alleen moeten verfchillen in het rijm; maar ook in de vermenging der rijmklanken.
'Er zijn noch andere foorten van ftrophen, doch de opgemelde zijn de gcvoeglijkfle, zo ten aanzien van den zangtrant, als om de verfcheidenheid der rijmklanken.
KLINKDICHT.
Beftaat uit veertien zesvoetige Vaerzen; ook fomtijds uit vijf- en viervoetige; doch met minder bevalligheid, omtrent de maat. De acht eerfte vaerzen zijn twee Vierlingen , van gelijke fleepende en ftaande rijmklanken, en van gelijke rijmmenging. Deeze twee vierlingen fluiten ieder den zin. De twee eerste vaerzen van den volgenden Zesling moeten rijmen; en met het derde vaers moet de drieling den zin fluiten. Overigens behoort men te vermijden, dat de menging der rijmklanken van
de



de vier laatfte vaerzen van den Zesling met eenen der vierlingen overeenkoome. Ook wil men dat in een Klinkdicht geenig woord herhaald, of tweemaal gefield zij, en dat her uit verhevene gedachten en leevendige uitdrukkingen beftaa; zonder eenige aanhaaling van het geene met het onderwerp niet naauw verbonden zij.
RONDEEL.
Is van eene geestige eenvoudigheid, zonder verhevene gedachten. Het beftaat uit dertien Vaerzen, 't zij zes, vijf,-of viervoetige, die alle met malkanderen zo floepende als ftaande rijmen. Men fchcidc hetzelve in drie deelen. Het eerfte deel is een vijfling, het tweede een drieling, en het laatste weder een vijfling. De eerste twee, drie of vier lettergreepen ('t sij die uit een of meer woor'ken beftaan) moeten na den drieling en laatften vijfling herhaald worden ; welke woorden men refrain of Sluitvaers noemt. Overigens om dat 'er maar drie fleepende rijmklanken inde acht eerfte vaerzen mogen vallen , is het geooriofd drie ftaande op malkanderen te laaten volgen; welke alsdan het vijfde, zesde en zevende vaers zijn. Noch heeft dit Dichtftuk twee zinfluitingen : de eerfte na het vijfde Vaers, en de tweede na het fluitvaers.
PUNT-



*3 $30^g0^%r
PUNTDICHT.
Heeft wel geene bepaaling in het getal der vaerzen , noch in de voetmaat, of rijmklanken; dc kortste zijn echter de beste, en de viervoetmaat fchijnt mij het gevoeglijkste.
ONDERSCHRIFT.
Is een kort konstdicht, dat men onder eenige beehenisfè ftelt. Het behoort niet alleen zinrijk, maar tenens uit weinige vaerzen, en korte voetmaat te heftaan; als dit volgende,
Dit 's Vondel met zijn rol, Apelles trof Apol.
NAAMDICH T.
AcROSTiCHis genoemd: dit is een gedicht, welkers eerfte letters eenen naam, of eene fpreuk uitmaaken. Zij zijn noch aan maat, noch aan rijm gebonden.
JAARDICHT.
h een gedicht van een of meer vaerzen ; waarin
alle



alle de romeinfche talletters zamengenomcn een zeker jaargetal uitmaaken, welk men begeerde.
E C H O.
Is een vaers, waarna de laatfte lettergreep of greepen herhaald worden, als in 't volgende,
Zeg Snapfter wat zal 't zijn, zo •/; trouw ? mzo-k niet trouw ? . .. rouw-
KREEFTDICHT.
Is een Vaers, dat van achteren naar vooren geleezen eenzelfde luidt. In 't Nederduitsch heb ik 'er noch geen gevonden , dat beftaan kan : van de Latijnfche heb ik de volgende ten voorbeeld onthouden.
Roma tibi fubito tnotibus ibit amoR. Signa te figna, temére me tangis et angiS.
LETTERDICHT.
Is een vaers, in welk ieder woord met een zeiven letter begint, als deeze,
Cum Conful Confert, Cum Carmine Cantns. De Droes Doet Deczen Dan De Deur Doorda'arsDoordringcn.
Dit



*4° ^^^^jp^^^)-
Dit zij genoeg van de Konstgedichten; die meer tijd verfpillen in 't maaken, dan lof verdienen om geleezen ce worden. De waare Dichtkunde heiraat, zo als wijze bepaald hebben, niet alleen om het gehoor te flreelen; maarteffens om onze inbeelding te vleijen, het hart te ontroeren, met het verltand te voldoen : waarvan in de volgende doelen.
EINDE.
TER. B O E K D 11 U K K E a IJ E VAN
P. IV. VAN DER VEE R,
BINNEN UTRECHT.






I