VADERLANDSCH WOORDENBOEK. XIII. DEEL.   VADERLANDSCH WOORDENBOEK; DOOS JACOBUS KOK. DERTIENDE DEEL. DR-EN. MET KAARTEN, PLAATEN en POfRTRAITTEN'. Tl AMSTERDAM, » ij JOHANNES ALLAH T. MDCCLXXXV.     N AAM WYZER Der steden, dorpen , niviEREN, enz. op de Kaart van gelder.land , aantoonende in welke ruit van dezelve ieder Plaats tt vinden zji. Men begeert, bij voorbeeld, te zoeken Arnhem, men ziet ophetAlphabet, en daarbij d. i. zijnde de Letters, die men in de hoogte en breedte aan den rand gefteld vindt. Aalsmeer. B. b. Anderbeek. ■ jH.x. Aalst. ' E.e. Andries. (FortSt.) C.g. Aalten. D.n. Angen. (K.o. Aanhold. E.jj, Angerhufe. H-q- Aart. E. I. Angermunden. 11. q. Aartfen.1 G.l. Anne.(St) j F. r. s. Abcoude. B.c. Anrad. (I. n. Achcl. l.g. Anthonij. (St.) \F.fi Afferden. E./z. Appeldoorn. B. i. k. F. k. Arichem. ! E. ƒ. Ahuis. D.z. Arkel. \Cc.d. Alblas. E.b. Arler. B.g.A. ferwaart E.b.c. Arnhem. D.i. Aldekerk. G.m.n, Asch. D,/. Aldeknecht. K.j. Aspel. F./. Aldenberg. A.t.u. Asperden. Aldorp. H.p. Asperen. |D./. Almen. A. o. Asfelt. l'H.i. ■ ;— Cm. Asten. |A q. Alphen. |E.g. A vendonk. |N.c.d. Alfen. G.d. Averhaus. LI. Alftede. C.p.z. Amersfoort. Cf. E. d. B. Altena. (Land van) A.c.C.e Ameiden. D. c. Amerongen. D.g. Baak. 'jA. f». Ammers. D.Z>. Baar. |D. k. (groot) D. b. Baarle. [G.h.c. Amfteldam. B.fc. ÏH.l. Amftelveen. B.i. [Balgooijcn. . ÏE.h. * Bam-  N A A M-W IJ Z E R. Bambrug. B.c. Blaricum. B.*. Baren. B. ƒ. Blerik. H./. Bariham. D. I. Bloemenau. H. ƒ. Batenburg. E.h. Bodegrave. C.a.b. Batlien. B. m. Boechem. Ep.q. Bebber. F. I. Boekelt. F. h. Beek. E.f. Boekholt. E.o. E./. l.h. . G.g. Boekkam. II. t. ' H. p. Boer. G.r.s. * K. h, Boerdonk. G.h. Beekbergen. C.i.k. Boerdorp. G.q.r. Beer. C./. Bokholt. A.r. Beers. G.e.f. Bolswing. \.t. Beest. E.e. Bommel. E.f. Beilerbosch. C.h. lerwaard. E.e.f. Bclfels. , N.l. Boonenburg. A.k. Bellioen. D.k. Borbeek. H. r. Bemmel. E.i. k. Borcht. I./. Benthem. B.r.j.! Borg. W.p. Bentlage. B. t. I Borkel. H. g. Benskoop. D.c.d. Borken. E.q. Berchum. H. s. Borkhorst. C.t. Berendorp. H.p. Borkulo. C.n. Bereswijk. F. n. Borne. B. e.p. Berg. (den) B.d. Bort. G.n. Berge. I. m. Boxmeer. F. i. Bergen. F.*, i Boxtel (nieuw) G.f. Bergsland. I.q-u. ■ Braband.vOostenr.) A.b-d. Berkel. H.p. | Braband. (Staats) G.a-h. Berkou. D.n. IBrandlech. A.r. Berlicum. V.g. (Bre. K.h. Befelen. 1.1. Breda. (Baronie) F.a-1. Beterwerd. G. I. (Stad) ' ' G. b.c. Betuwe. D. f. i.1 Bredevoort. D. o. Beufen. E.p. j Breenhorst. , A.l.m. Beuzichem. D.f. 'Brei. K.h. Biesbosch. E.b.c. Bremfit. G.l. Bilt. (de) Ce. i Breugel. I.g. Rlaarshem. H.g-, i l.m.n. Blaauwkapel. C. e. | Breukelen. C. d. Blankemeer. A.o. | Broek. jA. c. Broek  N A A M - W IJ ZE R. Broek. G. o.p. Craaijveen. .G.m. «roekhuizen. G.l. Creéting. E.p. Broichaus. ï.r. Crevecoeur. ' *.ƒ. gronkhorst. C.l.m. Brouck. H.<7. Bruggen. I. I. D. Brummen. Brunkrnollen. (Cf. L Brunsberg. Cm. Dal. fe.l. Brij. H.*. Dalem. G.f. Buitel. I.ft. Dalen. jE-fl. Buikfloot. A.c (Dalhuizen. H.*- Buiferbeek. \C.q. Dam. [K.m. Buldeven. E. t. V. Darup. Bunfchoten. E. t. Darveld. D.r. Burg. D.f. |Dathel. B. r. L E. m. (Deel. E. ƒ. Burik. D.r. |Deelen. C.x. . iB.e. Delden. B./>. Burle. (klein) \G.n. Delheim. K. Lm. Busfen. I.p. Delwijnen. E.e./. Buuren. E./. Denecamp, B.r. Bijen. E.L Deutecom. D. m. Bijland. E. k. Deventer. B.J.ib. J Didam. D.l. Dieden. E'.fc. C. Diemen. jB. c. . Dinderen. G.ft.i. Camp! O.n. Dingden. F.0.J>, Caftenrai. «O.*- £n£tSs Chaam. G. cd. Dinkel (de) B. q. Cleverskerke. G. r.s. Dinter. F.g. Cloirad. Doeringen. F. q. Cloufe. O.». Doesburg. D. /. Cluttinggrave. C. t.o. Dommelen. H.£. Coesleld. B.r. Dongen. C.d. Cotten. k»o.J. Doorn. D./^  N A A M-W Y Z E R. Doorn. G, i. Eilerink. B. r. r. Doornenburg. IE.L , Eindhoven. H.g. Loornfpijk. A.i. Eindftokken, G.p. Doorn weert. D.f. jEinigcn. ' ïl.p: Doorvorst. E. m. Einsdette. A i. Dordrecht. E. b. Elburg. C. f. Dorst. B «. El den D. i. Dorlten. G.q.r. Elerik. G.g. Dortsmond. (klein) H. t. v. Ellekom. D l. Drempt. DJ. Ellen. I,.. Dreuten. E,k. Elmpt. I /. Dreven. U p. Eist. B. i. Driebergen. D ƒ. Elfpeet. C u Driel. F ƒ, Elte. E./. Driesberg. F k. Emikhoven. E. d. Drimmelen. E.g. Emmaus. B. h. Dubbeldam. E. b- Emmerik. E. /. m. Duinwerd. F m. Empe. F ƒ. Duisberg. ILp.q Empfe. E.j. Duiven. DA- Engden. A- s. Duizel. H. ƒ Engeland. C. i. k. Dalken. lm. ünghuizen. D. I. Duimen. E.r.s. Enfchede. G.p. Dunge. F ƒ. Enfpijk. E. e. Dunhove. H. t.v. Enters. B. n. o. Durgerdam. Ac. Epe. c.r. Uusfen. F. c. d Erkelens. E.m.n. Ermelo. . B,//. ' Esch. G.f. E. Esfen. C. h. i. Etten. E. m. Everdingen. A e. Echtelt. E.g Ewijk. E.h. Eede. D. h. Eijk. H.o. Eel. II. c. Eijl. G:#. Eembrug. B. f. Eepe. B.ê. Eerlicum. I. g. h: F. Ecrzel. H.e. Eeskote. C.i. Fluren. F.o. Eibergen. A. s. Fokking. C.». • (oud) Co. Fonderen. (G.q\ Gat.  NAAM-WYZER. G. i IGoor. B.o. Goorle. 'O. d. ' Gornicliern. j ? c- Galder. G.&.c. Gorfeï. B i. Gameren. E'e. Gouda. O A; Gander. E. m. 't Goojj. Garderen. B. h u Gooijland. A.f. Gardorp. G. q 's Gravenmoer. £ <• d. Gaftrop. H.r.w Grebbe Geefraad. H.». Grensvoort. O Geertruidenberg. P.ic. riet. *• ™* Geefteren-, O. n. Griethuizen. Geffèn F g. Grimbergen. G.x. Geladbach. Groesbeek. * *• Gelder H m, Grol. D.«. .(Opper) G. h,k. Gronouwe. Cf- —— (Pruifisch) H.lm Gulikkeriand. Lk.l.a. —— (Oosteur.) G-«z. Geldèrmalfen , E.f. Gelderfchen Toren C k, H. Geldorp. G h. Geldub. I p. Gelferaar. Co. Haag. G.jm. Glabeek. G r. Haaksbergen. I o.p. Gladbeek. K.g.A. Haaftrecht, D b. Gemeen. E.p.q. Haen. Lp 2» Gemert G. ft. Hage. G. Gend. E. £. Hakfoit. C ft. Gendringen. E. i. —— C. I. Gennip. F. £• —— Ca r. Gervven. G g.h. Hal. C f. Gefcher. D / ?. Halderen. F.f. Geftcl. II-j. Hall. £•»». Giersbergen. F.e. Hallingen. C*. Giefenburg. E.fc c Ham. F. j. Giefendam. E-e.4 (den) A.k.o- Gilhuis. iB.r. G.p. Gilzen. G.c.d. Hameren. E. f. Ginkel. D.t. Haps. \F.i. Ginneke. G c. Hardenberg. i- Gisteren. G.*. Hardenftem. H «.ƒ. Goch. F.f. Harderwijk. oh * 3 Harne  N AAM-W Y.ZERi Harne. iG.i. iHerwen. • E./. Hartem. I. k. Hestrup. B. r f. Harteveld. - F. m. Beteren. d, i. Hartskamp. C. i. Hetterfcheid. I, r. Hafeldonk. F, a. rïeuuaen. E.i. Hasfelt. A.i. Heusden. F. d.e, Hasfent. F.ï. Heusfen. D.t'. Haten. E.i. Hcuzenhout. G. c. Hattem. A.k. Hienen Dodenw. E. h. Heddinkl'el. E.t.u. HÜden.(de) G. k.h Hedel. F./. Hilvarenbeek. G.d.e. Heek. D.r. Hilverïom. B.e. Heel. B.g. Hitten'. G.J. Heemftede. D.e. Hochtelle. K. f.g. Heerde. Ai Hoemen. . B.h. s'Heerenberg, E m. Hoest. F /. in. Heesch. E.i. Hoevelaken. C.g. Heeswijk. Holt. G.p. Heeze. H g-ft. Holten. B.m.n. Heide, (ter) F- b'c- Holthuizen. iB. k. I- Heiden. ' F-r- i'D.t. m. Heikoop. D. Homberg. Heino. A.m. Homel. E.g. Heins. G- r. Homod. D. f. Heinsberg. K.J. Homoed. D.i. Henhuizen. H.«. Hoogloon. H./. ] Heidorp. H. 5- Hoogfauren. B. i k. Hellendooru. A-n. Hoogtlraaten. H. b. Hellouw. E. e. Hoorn. Ik. Helmond. G. h.i. Hopkins. v D.f. Helium. \A-i- Horl. H. r. . [F./. Homberg. D.f. Heivoort. |F. e. Horstmar G.t.u. Hemert. {*■'•«• Horstwijk. C n.o. Hengel. \D.m. ■■ H.A. \D.q.r. ,G. r.f. Hengels. \D.p. Hort. S,/,a" Herberad. K.o. Houten. JD.e. Herlaar. (oud) F./.g. Huizen. B.e. Herpt, F.». Huis. |H-n. Herrinck. H.wj. Hulshorst. ^-i. Hertosenbos. 'F. *.ƒ. Hulzel. ;"*e- Hun.  N A A M-W IJ Z E R. Hunnenberg. A. s-1, Keppel. D./. Hunnerfrfians. B.i. Kerkhoven. K.m*n. Husiïnde. E.t, Kervendonk. !>•». Hijl. I.*. Kesfek . £.g. J . G £• Resteren. D ft. Kestinge, LA. j Ketwijk. H.r» Keulen. (Bisdom) H.is.£ Keulhorst. C/. Kevelaar. G.m.n. Jaarsveld. D.e. Kimna. D I. fenlla. A*. >!nro,0-1 p i* logen. H.«. £ aarbeek. F..*. Irnfter. (Rivier) D.m. > eet; ., £ «* Ifabella. (Schans) F.f. KJerabroich. Kenvord. D.g Knippenburg. gr./. Isfclburg. C m. Koerftaag. E o Isfenburg. H r. Kokinge. C c. Irfum. ' G.t». Kooien. D.f. Jurian. (St.) B. A. Konenburg. D.fc jutphaas. D.d. Kraanenburg. S, A. Kraanendonk. H- A i. 1^ Krachten. ï. I- * Krevelt. 1 n. Kriekenbeek. Hm. Krimpenerwaart. ' D.ab. Kakesbeck. E.t.u. j>LÜf- , - Kamerijk. Cc ^"ileaberg. D.J. Kannenberg. B.i.A Kukehnk. Karst. l-o. Kechede. F. t.u. Kclderij. B.A. r . Keilen. E. I. Remmen. C.g. Kempen. K. I. H^.'g. Laar. C. ft. Kentrop. 'D.t.u.l Cm. Laur.  NAAM-WIJZER, Laar- [.ƒ. Lohc. cr. Laaren. D.t. Lom. ' H.7. Langenberg. \i.e. Lommei. l.e.f. Langenhorst. Cf, Loobrecht. H.m. Langeraar. C.a.b. Loon. K.g.A. Langerer. C.g. op 't Zand. F.d. Lank- Lp. Loone. G.o. Lankfort. E. m. Loopick. D.c. Lathem. D. k. Loosdrecht. B.d. Lattemer. E. I. . (nieuwe) Cd. Leden. D.g. Losfer. E.q. Leerdam. D A Lothem. B. j. Leete- G.f. Lovenich. H./. Leind. H.h. Ludin. F.t. Lek. (Riv. ) D.d. Lunteren. Ch. Lenart. (P.) \{. b. Luijk. (Bisdom) Lk.f.i. Lengel. E./. Lijnden. A.g. Lette. E.r. Leukum. E. h. Leur. C. i. Leusden. N. o. M. Leut. H. m. Levroi. D.d. Lexmond. I. i. Lidberg. K.0. Maarfele. G.i.k Lierop. H. h. Maarfen. Q.c.d Ligtcnberg. E. n. Mariendaal. F.p. Ligtenvoorden. D. «. Marienvrcde. F o. p. Lllar- K. m. Maas. (de) F.ƒ Lui. l.g. Bommel. E.g. Linne. H.o. Bracnt. I.£ Linlchooten. Cc.d, Eik. K i Lintinge. S.m.n. Hee'ze. I 'h Lipp. (Rivierde) F.p. Huis.' G.l Loborg. E.q. Land. F. g. Lochem. O.m. Waal. E.|. Lochorst. Cf.m. Makken. G. i.k. Locnen. B.c. Malden. E i. B.A. CmJtt ~ E-/>. Mankelo. ILm.n. Loet. E. k. Mansberg. B t. Loeveftein. E. d. Marhulzen. D. o. Marken.  N A A M - W IJ Z ER. Marken. A.d. Moergeftel. G.e. Marle F. r. Momukhave. A.wz. Martensdijk. Ce, Monnikkendam. A.c. Marveld. Cf. Montfoort. E. A. *. Materen. £. g. — D.c. Maurik. E.f. Moordrecht. A.a Mavelen. D.o. Muiden. Medeler. C.«. Mulhehn. S.ï.A. Meer. G. Muihoven. i-r. Meerei. G.c. Munsberg. B.t. Meerem. G. o. Munfterland. F.e. Meeren. C. d. Meerkerk. B.c d. Meersbaart. H.o. N. Meerfel. G.b. _ Meerveld. C. ft. i. Meez. I. ƒ>- Naarden.- B. e. Megen. E.g. Nede. E. o. Melech. E Nederbosch. E. i. Merksplas. H. b. Nederlangenbrock D.g. Mermeter. F. m. Neer. E./. Mervelt. E. r. Neerasfelt. B.A. Mefem. B.g. Neerlagen. I.o. Meulenkaten. A. t. Neerfchen. E.i. Mcurs. I-o. Neerst. l.p. p_ (Gr.) H.o.p Nibeek. E./. Meuwen. K-g- Nichtevecht. C «*. Mcijdrecht. B.A. Niel. E.A. Meijel. H. A. Nienburg. Cr. Michel. (A.) H,l. Nieuwbroek. B./. Middagten. D. A. Nieuwkerk. B.g. Middelbeers. G.e.f. Nieuwkoop. G.b. Mierde, (hooge) H. cd. Nieuwland. . A.d.e. - (laage) W.c.d Nieuwpoort. D. c. Mierle. & G. A. Nieuwveen. C. a.b. Mierlo. G.ft. Niewaal. E.e. Mil. E.i. Niftrik. E.A. Millen. (inder) CA. Nohlen. E.f. Millendonk. I.o. Nombusch. K.m.n. Millingen. E.A. Noordeloos. D.c. Minderhout. G.b. Noortwolde. C.t.u. Moddeven. 'B.g' 'Northoorn. A.r. * 5 Nun-  N A A M-W IJ Z E R.. Nunfpeet. A. i. Oostzaanen. A- c. Nijland. S.g. Op Andel. E. d. Nijmegen. E. e.i. Op Hoven. Iv i. J Op Heusden. D.A. Op Itter. K h. O. Ordingen. H.o. Orfoij. G. o. Os. F.g. Obel. I./.. Osfenburg. E.m. Ochten. E.g. Otteland. B.c. Ochtrup. Cs. Ottenitein. Cp.q. Odekëïxhen. K.o. Otterloo.^ Cu Odinck. E.p. Ouderkerk. B c. Odijk. D f. Oudewater. B.b. ' Oen. B. k. I. Overkamp. F n. o. 4 _ j5# s. Overlaar. C. ra. Oerle. G.ƒ• Overpeil. L ƒ. g. Oeri'chot. G ƒ. Overijsfel. B m. q. Oershuis. Cq- 0iJ- Oefte. H.g.r.lOijen. E.g. Oeitenrad. I o. O jen. G.A.Z.) Oldenbroek. A. u P- Oldentnolen. B.p. Oldenzaal. B.p- q. Olland. G./J. ,Paife. G.g. Oiohen. F t. v. Panderen. E m. Olst. A.l. Papenbril. F./. Ommelen. H. t. Parbike. • H.o. Oolde. Cm. Peel. (de) G i.*. Oort. A. r. Peelaud. H. /* i. Oortmarfum. A-p. Pek. Lg. Oosterbeek. D.i. Perlinger. E.i k. Oosterend. B k. Plantlume. A t. Oosterfeld. ( ( .q. Plekkenpoel. E.p. Oosterhoud. F. b.c. Pol A *• Oosterhuizen. B.i.k. Poldrongen. C 'i Oosterwolde. A. i.k. Polmolen. A. Oosterwiik. [D.d. Polsbroek. B.c. D. t. Polfen. G.s. , G. e. IPopel. G h.d. Oostmal. IH. b. c, Putten. B.h. Put-  N A A M-W Y Z S R. Putten. A.*. Roderloi C.n. Puttcnftein. A.*. ■ Roer (de) H.ï.v. Roerlo. y Roermond. L*. r» Roeroort. \]-P> Roffort. g *• Roohorst. jk.o; Lot. Roozendaal. KJiten !A-m' Rofoü- ï'f' Raamsdonk. F-*.* Rosfem. Raasveld. |* «• RoFl , „ g/b R„„v F.r. Rmsfenburg. ^' Kaay' G m. 'Rijen. £. c d. _ H.o. Rijkvorsfel. H.fcc. Randwijk. Ratingen. _ A • . | Rayensberg. |p? b' Raveftein. Redï 'Saasveld. A.j>. Dpp, C./. Sambeek. v ■ F.». ISaurik. O.t. Reeten. f*1' Schaapsdette. M-»- Rekkum. Schaapshuizen. «•»• Reklinkhuizeii. G-ir. Schaffelen U»« Renkom. t?*#' SchalkWijk. |D.«. Renoi l£ 'Schendorp. £• *• Renswoude. jP'S- Schenkenfchans. Reppe Seheppe. H.'» Reur, Schermbeek. F. j r. Reuzel. »'Scherpenzeel U* Rhedc. u**' Schonauwen. p , * Rhenen. Schoonderbeek. B-ft. . B. r. schoonheten. A m. Rhijnum. £.0. Schoonhoven. D. b, Rhijnsburg. Schoppinck. (--f- Rhijn. (den) Schotendorp. Ai- Rinderen. \v \ Schuilenberg. A.». Ringënberg. !*• Schuttrop. yw-  NA A M-W IJ Z E R. Schuur, (ter) I. g. A.[Suchteien. I.«, Schijndel. G.g. ! Swaanenburg. A.a. Seiten. F. t. Swaluwe. (hooge en A. b. Selem. B.p> laage) Seprad. F. t. Swalm. I././, Sevender. G. wj. Slangenburg. D.». Slooten A. A. , t_ Slooterdijk. A. b. Slijdrecht. E.b. Teglen, H. I. Slijkwijk. E i- Terwees. H.». Spaarendam. A.b. Terwolde. B.L Spankeren. B.&. Tetteringen. F.e. Speerenberg. B.L Teunink. F *. Spel. G. o. Thiel. E s. Spelle. A. t. v. Thielerwaart. Ee.f. Spijk. E.«. Thorn. I.*. Staalhuis. H. m. Tienhoven. Ld. Stade. Tignagel. C.o. Stadloon. D. g. Tilburg. G d. Stavcrden. B.i. Till. F L Stcdrum. I ?» Tisbsek. F. r. Steenberg. F. I. m. Tolhuis. E. /. Steenderen. . CL Tongeren. B.i. Steenfort. Lt.v. Tongerle. G.b. Steenhuis. B.t. Tongerlo. . D.o. Steenkamer. B g, Tongerloo. K. h. Steenzel. H.g. Tongelrai. Lx'. Steil. ti.s. Tonisbergen. H n. Stevenswaard. E.A. Trowerhorst. D.p. Steijen G n. Tricht. E./. Stiphoud. G g./j. Tungclro. E.j r. Stokhorst. A l. Turnhoud. B.c. Stostendorp. E. v. Tuijl. E.jC B t. Twello. B. k. L Stripel. H.r. Twijftcde. G.L Strippel. H. s. t. Stralen. G.m. Stopenburg. H. s. U. Stover. C. i. Stroo. C.i. f Stijrum. 'H.^. 'Ubbergen. A p. Üden  N AA M - W IJ Z ER. Uden. Fm. Vorden. C.m. Uddel. B.L Vorgten. Ia. k.l. Udelermeir. B.h. Vrageren. |D. o. Uithoorn. B b. Vrecdcn. |D. q. Ulst. K.m. Vrèefen. |a./. Upberbegen, E.k. Vriezeveen. ia. n.c. Upderklaufen. E. r. Vucht. If./. Utrecht. E.e. Vuuren. 'E.d. Vuurst. C. e. Vijden. U.L v. w. Vaasfen, B. k. Varle. D. r. Varfeveld. D.ra. Waal. (Riv. de) EA. Vechel. f.g.fc Waalwijk. f. d. Veen • F- m.n Waarder. (de) Cc. Veenendaal. D g h. Wachtendonk. H. m. Veefen. H.f. Wadenoeije. E.g. Velden. H./. Wagcningen. D. h. Velp. D.k. walbeek. G./. Veluwe. op.g-h Wallak. G.ra. Venlo H l, m. walnm. D.p. Vennekelraad. a o, Wallum. G.p. Verbroek. K.jb. Walvoord. D.ra. Verwolde. Bc rara Wanküm. H. m. Vianen. D.d.e. Wanlo. K,o. Vierakker. Cl* Wanfum. G.k. Vierlmgsbeek. G.i.k. Warden. f.ro.ra; Viersfen. Lm. Warnem. F. ra. Vilchel. I.o Warnsveld. 'Cm. Vlaftrai. G. m. Wasfenberg. 'K.m. Vleuten. Cd. Waveren, B. k. Vherden. G.i. Weede. H. c Vliet (de) E e. Weerd. l.h. Vlimmen. H b. Wees. F.l. Vlooswijk. Ce.f. Weesp. B.d. Vogellang. Q.t. Weetmar. H.f. Voorthuizen. c g. Weimfel. A.p. Voorst. C.L :Weldam. B.o. 'G.l. Well. G.l. Welden.  N AA M-W IJ Z E R. Welden. E.I m Wijlik. E.A. Werden. 1. a. Werken. \E d. Werkhoven. D. f. Y. Wei t. D. I . • E. n. Wertel. H.A. |Ypen. E.f. Weiel. G.o. Ysfel.(den) A. I. Wesfem. C.q. Ysfeloort. D.A. LA. • Ysfelftèin. D.d. Westbroek. - "Ld. Westerbeers. G.f. Westerhoven. H g. Z. Westervoord. Ü. k, Westmaal. H.o. Wettering. B. t. Zanten. G. m. Wezepe. B.m. Zeddam. D.i. Wichcn. E.i. Zeeland, (op) FA. Wielsch. I.o. Zeist. Cf. Wiérden. A.«. Zelhem. D.m> Wikrad. K.o. Zennewijne. E.g. Wildenburg. Cn. Zetten. E.A. Willis. B.fc. Zevenhove. Cb. Wilp. B.Z. Zeventer. D.A. Wilt E. m: Zevenum. H, A. Wiltenburg. D.e. Zeurendonk. LA. Wingeren. I t. Zilvelde. E.m. Winfen. E.h. Zoelen. ■ E.g. Winterlce. H.f Zoest- -\C f. Winterswijk. D- o. Zoestdijk. 1 jC.-e. Wisfen. B. i. k. Zon. G.g. Wittenhorst. F. n.e. Zonsbeek. G. m. Woonzel. G. i. Zuiderzee. A b.d'h Weerden.. C b. c. Zurnclcf. I-s. Wolt. ('O E-°- Zurdijk. Kso. Worküm. ÏE.d. Zutphen. C.i. Woudenberg. [C f. Zwaluwenburg. |A. i. Wullen. |C.r. Zwammerdam. 'C.a.b. Wijhe. A. I. Zwanenburg. A, A./. Wijk bijDuurftede' D./. Zwarftein. F.p. Wijier. E.k. Zijderveld. \D.e,  i vaderlandsch • \ivoordenboek'. '* xiii. deel. I D R —EN. Bericht vsw den Binder om de Plaaten te plaatzen PI. i. tegen over bladz. 48. iii. ». 236. iv. 356.-   VADERLANDSCH WOORDENBOEK, b ft. Draakenborg. (IVUohas van Z^'kn van) Zie Zuilen van Drakenburg. Draakesïein ■, een Riddermatige Hofilede, ia de Provintie Utre:bt. Drebber, (Csrnelis Jacobszoon) gebooren in 1572 te Alkmaar. Hij was een zeer geleerd man, die zig op liet onderzoek der natuur en haaie werkingen , met onvermoeideii viijt, tóeleide ; die gat' hein aanleiding, tot het uitvinden vait r.eer kontlige werktuigen, die bij dé onkundigen voor loverwerken gehouden werden; Onder deeze was een werktuig, Perpctuwti mobile of altopsduurende beweeaing genaamd f 'r, welk hij aan Koning Jacobus van Engeland vereerde; door naauw agt te geeveu op de Elementen, (zegt men) gelukte hec hem, dit kunstwerk tot grooter volkomenheid te brengen, dan tot nóg toe gefchied was. Cicero verhaalt, dat Archimedes een Sphara hadt uitgevonden, die zig onophoudelijk naar den loop des Hemels bewoog:, maar toen Sijracufe door Mar. cellus werd ingenomens werd dit werktuig vernield, en de vernuftige uitvinder van 't leeven beroofd. De kennis van da oorzaak der eeuwigduurende beweeging, deedt Drebber eec globe, bol i of kloot vervaardigen, die zulk eene duurzaainê beweeging, naar den loop des Hemels, had; draaijende zig ieder 24 uureucens iu 'trond: zo dat'er, in duizend jaaren, geeuc miswijzing voorviel; wijzende tevens aan, maanden, dagen en uuren, den loop der Zonne, Maan, Planeeten en Starren. Behalven dit koustwerktuig, vervaardigde hij allerlei aiuzicaale XIII Deel. A ia  1 D R E B B E R, (C. J.) nftrumcnten, die aanhoudend fpeelden. Al wat men maakeri kon, om eenen korten tijd zijnen gang te gaan, door een daabnd gewigt , fpringveeren , Ioopend water of vuur, kon, door de kennis van 't primum mobile, tot eene eeuwigduurenheid gebragt worden; in zijn boekje van de Elementen geeft hij hier van een omftandiger berigt. Het ftaande water deedt hij tot de hoogte van honderd en meer voeten rijzen. Hij kon werktuigen toeftellen, die een geweldigen wind van zig gaven: ook een inftruinent, waar in het beftendig tweemaal, tusfchen dag en nagt , ebde en vloeide; hij Heep brillen, waardoor men bij nagt in duifter konde zien. In het Jaar löio, vervaardigde hij een Clavelcijmbial , die van zig zeiven, door de kracht der Zonneftraalen. fpeelde; hij wist de Zonneftraalen, terwijl het fpeelende inftrument in een kelder ftond , derwaarts te leiden. Behalven veele andere zeldzaamheden, vervaardigde hij een zoort van Schepen, die onder het water konden zeilen. In zijne van glas gemaakte globe, deed hij een zeer zuiver vogt, nevens eenige druppelen, van een zonderlinge gepreparreerde Olij; op hetzelve verfcheen eerst een gemengde klomp, vervolgens, aan verfcheiden oorden, de Elementen, duidelijk en zigtbaar: voorts trok het z'uiverfle en helderfte deel boven, of over de Elementen heen, Toerende met zig de Zon, Maan en Starren, die door geene uitwendige werktuigen, maar van den inwendigen doorgaanden of doordringenden geest wonderlijk en onophoudelijk gedreeven werden; de beweeging des Hemels klaar voor oogen ftellende. Uithoofde van deze, en veel meer andere zeer konstrijke uitvindingen, liet hem Keizer Rudalf, als een tovenaar, te Praag gevangen neemen, met bevel, om hem, als zodanig, te regt te Hellen; hoewel hij niet anders werkte, dan door natuurlijke middelen; de Keizer werd hier van door hem overtuigd, eu door eene menigte in- en uitlandfche Schrijvers hier in nader bevestigd. Zie C. Drebber, van de Elementen; Baud art Me- morien, II. Deel n Boek, fol. 146. E. van Meteren, Nederl, Hifl. xxix. Boek. Boomkamp, Befchrijving yan Alkmaar, enz»  DRECHTER FRIEZEN, DR.ECHTERLAND, enz. 3 Drechtsr Fjuezkn; dus werden eertijds genaamd, de zulkeii onzer Landzaaten, die hunne woningen te Enkhuizen en daarom.flreeks hadden; van daar kreeg hun Land den naam van Drechter* land, gelijk wij in het volgende Artikel, en ook op het woord EiN'KHtnzfN, nader zullen aantoonen. Omtrent het Jaar 1155, deeden deeze voUen een inval in Kennemerland; gelegenheid hier toe gaf de twist, tusfchen deu Utrechtfchen Bisfchop en Graat" Dirk den IV. Al lang hadden zij op eene gelegenheid geloerd, en zij oordeelden nu den tijd geb.ooreu , om tegen den Gra«f te kunnen opftaan. In het gemelde Jaar volvoerden zij h.un ontwerp ; een tamelijke hoop van hun viel in Kecne> merland, plonderende en brandende aan alle kant. 11. Doch de Poorters van Haarlem en de gebuuren van Osdorp, viel n da Drechters, met vereende krachten, op .'et lijf, zo dat zij genoodzaakt waren het Land weder te ruimen: niet minder, dan negenhonderd van hun, werden in de vlugt gedood. In het Jaar 1161, floot Graaf Pluris de 111 een verdrag met hun, waarna zij hem hulde deeden. Hoe zii, in het Jaar 1288, door Floiis den V, tot onderwerping gebracht zijn, zal op het Art. van di:n Graaf verhaald worden. DRP-CtyrERLAND, een flreek van Y7estfriesl.and, die, gelijk wij zo even , volgens Pontanus, gezegd hebben , door da Enkhuizen bewoond werdt. .De naam Breekt wordt afgeleid van Derrij, die alda,ar overal , onder de leemachiige aarde^ gevonden wordt : van Derrij heeft men , in de uitfpraak, Drecht en Dyechtrrland gemaakt. Beka in zijnen tijd, - on« deiicheid maakende tusfchen die van Ilaogv/ouder en de DrecAter Friezen , (,die , in alle de oude Jaarboeken , voorkoomen als mannen van een onverzaagden moed en dapperheid) zegt, dat in hun Land een moeras en veen was. . Zie Alting, Cerm. It/f. Dtj'cr. Drempt. een Geldersch Dorp, in het Schoutarapt van Lodiem , een ha.lf uur gaans beooflen Doesburg , aan den Ouden A a . Ts-  4 DREMPT, DRENTHE. Tsfel. De Gereformeerde Gemeente aldaar wordt, mee die van' Boogkeppel, door één Predikant bediend. Dkempt; zie Drumt. Drenthe, een Landfchap, 't welk van veeien verkeerdelijk voor een gedeelte van Overhel gehouden, en zelfs op verfcheiden Nederlandfche Kaarten als zodanig is afgebeeld Dee* ze misflag is hier uit ontftaan, om dat de opftellers van deeze Kaarten geen onderfcheid gemaakt, of hebben weeten te maaken tusfchen de vroegere en laarere Regeeringsvonnen dier beide onderfcheidene Landfchappen, eender Dijkaadjen van de Hondbtsfche. bküï»  iï DRUÏDEN. Druïden, een foort van P'riejlersén Priefierintien, ónder de Duitfchers df Germanen, Gallen, Brittaniers, en onder de Fricfen. jf. Caefiir zegt, dat hun Godsdienst uit Brittanje hl Gallie is overgebragt. Tacitus maakt ook gewag van hun, en zegt, „ dat zij na het verbranden van hét Kapitool , „ in Nederduitsland, zongen , ditt het Rootrifche Rijk ,, ten einde liep , en dat het eeu teken van de GodJelijken gramfch'ap Was, en een voorbode, dat het bezit der „ waereld tót 'de Over-Alpifche volken zou overgaan." Verder word, bij geffielden Scnrijv'er, gezegd, dat zij geoefend waren til de Natuur-en Starrekunde, waaruit zij verfcheiden zaakèn wisten te voorzeggen. Hunne leer was, dat de gramfchap der Goden niet was te verzoenen dan met ïnenfchenbloed* Óm de ongelukkigen, die ter verzoening dienen moesten, a!an dezelve op Ce offeren, bedienden zy zig van groote beelden^ gevlogten van rijs en biezen, van binnen hol. In dezelve wefdén dé fkfgt-offers' gefloken, en voorts met vuur verbrand.' Alle boosdoenders, of anderen, die men meende de Goden vertoornd te hebben, werden op die wijze van kant gemaakt. Bij gebrek van' zulke m'isdaadigen , moesten on'fchuldigen ihcevert. Verder, bellofld het Ainpt der Druïden in het vollt ie leéreh, te onderwijzen, voor hetzelve te bidden, de kin*' eieren te onderrigten iri de zeden des Lands , het regf té oeffenén en té ltrafferi. Door dit alles verkreegen' zij een' groöt gezag, tot zo verre, dat iem.'.nt, 't zij groot of klein,' die hun niet gehoorzaamde, niet moge offeren, en geen het ïhinfte regt kon'erfangén. De oude Friefche Chronijken vernaaien', èatFrifo, meer dan 300 Jaaferi Vóór Christus geboorte, de Druïden in zijn Land,-' beval, all' hunnen vlijt aan te wenden, om de volken iii den Godsdienst te onderwijzen. Hunne leerlingen moesten twintig Jaaren onder hun opzigt Haan, om de geheimen, welke zij niet in gefchrift wilden gefield hebben, te leeren voof dat zij eenigen dienst mogten verrichten. Hunnen Godsdienst pleégderi zij in' duiflerè gewijde Bosfchert. Zeer verfchillende wordt van hunne afkomst gefpfooken Veelen' zijn van gedachten, dat het woord Druïden betekent Dienaar Gods. Zij droegen , als een teken hunner waardigheid, vij f hoekige fchoenen; hun pligÉ  DRUÏDEN, DRUIVESTEEN, (A. J.) enz. - 17 plegt gewaad was een lang kleed; hunne hoofden hadden *ij * jnet loof van eikenboomen gekroond. Zie J. caesar ; tacitus Jaarboeken', winsemius en andere. Druivestéin , (aart janszen) gebooren te Haarlem, uit een oud en aanzienlijk Gedacht, alwaar hij ook de Burgemeesterlijke waardigheid bekleed heeft; hij overleed: aidaar in 't Jaar 1627, in den ouderdom van 50 Jaaren. Enkel tot zijn vermaak , oefende hij de Schilderkonst, en was zeer be. kwaam in het vervaardigen van Landfchapjes, beeldjes en Ijeesten. Zijn Gedacht is nog in wezen. Zie ampzing, en hou brak en i. Deel. Drukkonst ; hier over en over haare uitvinding , zal uitvoeïig gehandeld worden , op het Artikel koster (JLaurent Janszoon). Drumpt of Drempt , een zeer ongeregeld Dorp, in de ThieIerwaard, een half uur van Thiel: de Gereformeerde Kerk, die klein is, word door één Predikant bediend' ook is aldaar een Statie van Roomschgezinden. Deunen, een Dorp in de Meijerij van 'sHertogenbosch3 ©nder het kwartier van Oofterwijk. Druten , een fraaij Dorp in Gelderland, tusfchen Maas en Waal, voorzien van een fraaiie Kerk en Heereuhuis, waarop de Heeren van Deelen hun verblijf houden. Drusius (johannes), gebooren te Oudenaarde, in Vlaan. deren, den 28 Junij van het Jaar 1550. lot mannelijke Jaaren gekoomen zijnde, werd hij gehouden voor een zeer geleerd man, en bijzonder ervaaren in de Godgeleerdheid. Zijn Vader, de belangen der Hervormden toegedaan, moest, om de handen £111. Deel. B zijner  li DRUSIUS, DRUSUS. c — — zijner vervolgers te ontwijken , de vlngt neemen naar Engeland. De Moeder van onzen Drufiits, Rooms^hgezind zijnde, verzuimde niet , naa de vlugt haares mans, hiaren Zoon de zijde van haare gezinte te doen omhelzen. Zij ontbood hem van Gend terug naa' Oudenaarde, en zond hem voorts naar Doornik; doch hij vond middel om van daar te geraaken, en zijnen Vader te Londen op te zoeken; hij kwam hier in 't Jaar 1567. Zijn Vader (lelde alle zijne poogingen te werk, tot eene geleerde opvoeding noodig. In het Jaar J572 was hij voorneemens, eene reize naar Frankrijk te doen; doch de moord van Parijs fchrikte hem af. Naa de Gendfche bevrediging verlieten Vader en Zoon Engeland, en keerden w. der in de Nederlanden- In het Jaar 1577 werd de Zoon aangefteld a's Hoogleeraar in de Oosterfche Taaien te Leiden. Drie Jaaren daar naa tradt hij aldaar in den echt met Maria van der Varent, die reeds half den Roomfchen Godsdienst verlaaten had, en in haar Huwelijk denzelven geheel verliet. Drufius, geene genoegzaame inkomden hebbende tot een eerlijk beftaan, zogt elders naar een voordeeliger post. De Prins van Oranje, dit verdaan hebbende, fchreef aan de Magiftraat van Leiden, dat zij zouden zorgen hem te behouden; nogthans vertrok hij, in het Jaar 1585, naar Franeker, als Hoogleeraar in de Hebreeuwfche taal, en overK-ed aldaar op den iS Februarij 1616. Men zegt dat zijn Zoon, johaNnes drusius t!e jonge, geboren in het Jaar 1588, indien hij een hooger ouderdom had mogen bereken, den Va. der in geleerdheid zou overtroffen hebben: doch hij dierf, als een wonder van zi;tien tijd, pas eenentwintig Jaaren oud, in Engeland, aan de deen. Vader ea Zoon hebben zeer geleerd* •0 taalkundige fchriften nagelaaten. P. simon. Hifi. Critiq du V- T. Drusüs, de Stiefzoon van Keizer Augustus, door wien hij naar Duitschknd als Veldoveifte werd gezonden; hij was da broeder van Tiberius en Vader van Germanicus, welken tijtel hem ook, naa zijnen dood, door den Romeinfchen Raad, gegceyen werd- Over den Rhijn getrokken zijud*, om de Gallen te  DRUSUS, DUBBELDAM, DUBBELMONDE, enz. "19 te overmeederen, kwam hij in Gelderland, en drong door tot in Friesland. Naa die volken overwonnen te hebben, deed hij een tweeden togt over den Rhijn, tegen de Germanen, viel in Mun/lerland, trok voort tot aan de IVefer, die hij echter fchroomde over te (teeken. Volgens het verhaal van Sueti. nius, zou Drufus de eerde geweest zijn, die de Noordzee naar den Rhijn en aan den kant van Friesland heeft bevaaren, en daarna in het Land der Chauchen gevallen is. Deze twede togt zou gefchied zijn 9 Jaaren vóór Christus geboorte, en hij daarmede de Ufipeeten aan het Rijk onderworpen hebben. Volgens Cezar, naa een brug over de Lippe geflagen te hebben, heeft hij de Cherufcen als mede deSicatnberS overvallen. In Jzijnen aftogt werd hij door de Germanen zo heftig aangevallen, dat hij zijne Legioenen bijna zou verlooren heb' ben- Om dit te verhoeden , zou hij , naderhand , veele derkten , aan den kant van den Rhijn en de Lippe, hebben opgeworpen. Dioit Casjius zegt, dat hij door den dood, in het 3Ó Jaar zijns ouderdoms, verhinderd werd, andermaal over den Rhijn te komen. Van drusus burgt is reeds op het Art. Doesburg gefprooken; van de Graft, naar hem genoemd, zullen wij, onder het Artikel de Yss e l , breeder handelen- Dubbeldam, een Dorp en Heerlijkheid als mede een Huis, genaamd het Huis te Dubbeldam ; voerende dien naam naar het Riviertje, de Dubbel en Dam. ten Oosten heeft het Kruiskerken; ten Zuiden de NeSfe en IVolbrants. kerk, ten Westen. de Mij'ie. Dubbeldam werd, ui het Jaar 1421 , onder het water bedolven , doch flati allengs het hoofd weder boven In het Jaar 1 3° > op den 13 Ofto* ber, werd in de Kerk, naa de herftellmg, de eerde Predikatie gedaan. In het Jaar 1732 telde men aldaar 10: Hui en, r Steenplaats en 17 Molens De Predikant van Dubbeldam behoort onder de Clasfis van Dordrecht. Keizer Hendrik de IV. noemde dit duble. Dubbelmonde, mede voorheen een Dörp in de Zuid. hollandlche Waard, doch, zedert die beruchte doorbraak, niet weder ten voorfchijn gekoomen. , jj 2 'Dun-  SC DUDLY. (ROBBERT) Dudly, (robbert) Gr/taf van Leicester, zeer berugt in de Gefchiedenisfen van Nederland. Hij was een Kleinzoon van dien Dudly, welken Hendrik de VIII, Koning van.Engeland, in het begin zijner Regeeringe, over misdaaden, bedreeveu onder de Regeering van Hendrik den VII, doorbeuls handen deed ombrengen, en de vijfde Zoon van Jan Dudly, die den 22 Auguftus 1553 , op bevel van Koninginne Maria, onthalst werd. De Koningin fpaarde de kinderen, behalven eenen, die gehuwd was met johanma gray; ook herflelde zij dezelve in het bezit hunner goederen. Elizabeth, den Throon beklommen zijnde, deed aan dezelven , en bijzonder aan dezen Robbert, veel goeds ; zelfs was zij zo mild met haave gunnen jegens hem , dat zij ^hem weinig meer zoude hebben kunnen bewijzen , indien hij haar Gemaal gewetst ware. Om zijne Perfoneele hoedanigheden , zegt men , vcrdieude hij zulk eene behandeling. Hij was niet alleen een welgemaakt man, maar ook aangenaam in den omgang, en bezat alles, wat tot een volmaakt Hoveling vereischt werd. 't Geen de achting der Koninginne voor hem nog vermeerderden, was, het gedrag, welkhij, geduurende haaregevangenis;, aan haar betoond had. Met dit alles hadt hij ook groote gebreken, als zijnd? zeer geldzugtig, arglistig, wangunftig tegen zijne meerderen,- verwaand cn trotsch tegen zijne minderen > ondankbaar tegen zijne vrienden; wraakzugtig tegen de geenen, welke hij haate; wellustig; ongodsdienftig; fchijnheilig » weinig bedreeven in de konst des Oorlogs; en geen meester over zijne driften zijnde, was hij een (legt ftaatkundige. Het eenige 't geen hem van dienst was, ojn zig voor een korten tijd veele vrienden te maaken, was zijne veinzerij.. Door zijne hoofdgebreken maakte hij zig doorgaans meer .vijanden, dan waare vrienden. Zijne groote bekwaamheid bellond daarin, dat hij de Koningin in zijne behingen wbt te houden, die echter niet naliet, wanneer zijne driften hem overmeesterden, hem te vernederen, en aan zijnen pligt te doen gedenken. Van haaren kant bleef ook de Koningin niet in gebreke, om hem in haare belangen te houden, door hem, van trap tot trap, tot de hooglle waardigheden te verheffen: als tot Baron van Denbig ; tot Graaf van Leicester; tot Opperftalmeester; tot  DUDLY. (ROBBERT) 21 tot Ridder van den Kousfeband; tot geheime Raad; tot Opperhofmeester; tot Kaucelier van de hooge Schoole te Oxfort; tot Opperjagermeester; en eindelijk tot Luitenant Generaal van het Engelfchs Leger in de Nederlanden. Zelfs zou e l i z a3et 11 niet ongaarne gezien hebben, dat maria, Koningin van Schotland, hem tot haaren Man genomen had; dit bragt hein in den waan, dat hij waardig was, de Gemaal van elizabet 11 te worden. Doch geen van beide gelukte hem. Hij was de voornaame oorzaak, dat de voorgenomene Huwelijken van ELizABETii met karei, van oostenryk en franc o 1 s vanalencoS, geeneu voortgang hadden. Toen deeze zo gevaarlijke mensen voor de Republiek van Engeland op zijn vertrek ftondt, en de reize daadelijk aan. vaarde naar de Nederlanden, deedt de Koningin aan haaien lieveling, in perfoon , uitgeleide tot Douvres, daar zij hem, in een regt Koninglijk Vaartuig ziende treeden , niet zonder aandoening, vaarwel zeide- De Vloot, waarmede hij overftak, beftondt uit 30 Oorlog- en 60 Transportfchepen, bemand met 3000 uitgeleezene foldaaten, tsoo vrijwilligers, en van al het nodige rijkelijk voorzien. 'sGraaven gevolg was zeer aanzien, lijk: want, behalven zijne pagien en lakeijen, enz. volgden hem twaalf Graaven , dertig Edellieden, één Bisfchop en zes Kapellaanen. Zijne lijfwagt beftond uit 30 man tê paard en 300 te voet. Koningin Elizabeth, die zeer tot pracht en praal geneegen was, wilde dat haar Luitenant met meer luister in Vlaanderen zou verfchijnen , dan alencon aldaar verfcheenen was. Op den 19 December des Jaars 1584, zette leicester, te Vlisfingen, voet aan land; met luister en groote vertoonïn' gen van achting werd hij ontvangen. Van daar begaf hij zig naar Holland , wordende in alle Steden , daar hij' doortrok, prachtig onthaald; doch zijne inkomst in 'silage was ongemeen luifterrijk. Op den 1 Feb. 1585, verfcheen hij in de Verga, dering der algemeene Staaten; door welke hij tot Gouverneur Generaal aangefteld, en, uit hoofde van de goede gedachten, die men van hem -opgevat had, met breeder magt en gezag voorzien werd, dan ooit Gouverneur, vóór hem, bezeeten bad, Hoe flegt hij, echter, zig gedragen hebbe, is ten overB 3 vloede  as DUDLY. (ROBBERT) vloede bekend, en, onder verfcheiden artikelen in dit werk reeds aangetoond. Intusfchen ontving hij , in de maand November des Jaars 1586, bevel van de Koningin, om in Engeland te rug te keeren. Zeer verfchillende redenen werden hier van gegeeven; eene der voornaamfte was, het befluit, door de Koningin genomen, om maria, Koningin van Schotland, te doen derven» Vóór zijn vertrek, deedt hij verfcheiden Gedenkpenningen flaan, te vinden bij van Loon, en Boifot, Penning-Hidorie , welke hij, onder zijne vrienden en aanhangers , uitdeelde. Naa zijn vertrek werd het munten van deeze penningen, door de Staaten verbooden,- niettegendaande zij de Koninginne verzogten , dat de Graaf, met meerder magt en geld, weder herwaarts mogt koomen; he,t beleg van Sluis, dat de Spanjaarden ondernamen , noodzaakte hen tot dit verzoek. Den 6 Junij van het Jaar 1587 landde hij, andermaal, te Vlisfingen, rijklijk voorzien van volk, doch fchaars van geld. En, inderdaad, zijne poogingen, om Sluis te ontzetten, waren vrugteloos; bij verdrag ging de Stad aan de Spanjaarden over. Even ongelukkig flaagde hij, in zijnen toeleg om zig van Hoogdraaten in Braband meefter te maaken. Zijne voornaamfle poogingen waren , zig van de Opperheerfchappij der Nederlanden te verzekeren, waartoe zijn aanhang, bijzonder in Utrecht, hem de behulpzaame hand bood; doch zijne oogmerken, zo op Leiden als op Amfteldam, werden, door braave Vaderlanders, tijdig ondekt en verijdeld. Onderdeund door veele misleide Predikanten, ging hij zo verre dat de algemeene Staaten genoodzaakt werden, hem bij de Koningin te verklaagen. die hem daarop beval, het Gouvernement weder aan de Staaten over te geeven en naar Engeland te rug te keeren, onder voorwendzel dat zij tegen de magtige Spaanfche Vloot zijne hulp noodig had. Hij vertrok dan op dat bevel, naa alvoorens het Gouvernement, bij Acte van den 17 December 1587 , weder te hebben afgedaan; dit gefchrift was van den volgenden inhoud, "i Robbert, Graaf van Leicester, Baron van Denbig enz. „ Luitenant Generaal van haare Majefteit de Koninginne van „ Engeland, Gouverneur en Kapitein Generaal der vereenigde Ne-  DÜD LY (ROBBERT) s» „ Nederlanden , alle de geenen, die deze zullen zien, falut, „ alzo de doorluchtigfte Koningin van Engeland ons heeft „ aangefleld tot Luitenant Generaal van de Troupen, die zij ,, tot onderftand van de vereenigde Nederlanden gezonden had, „ in gevolge van het Tratfaat aangegaan met de Staaten Gene„ raai, en ons met het Gouvernement van de Politie en Jufti, tie in dat Land bekleed heeft, volgends ade van den i Fe'„ bruarij i58  34 DUYN, (ALYD VAN DER) enz. 4. Alyd van der. duyn, Nonne te BrusfeL 5. Maria van der duyn. 6. Hadewyn van der duyn, getrouwd met ?ï& ter suys, Heer van Laar. 7. Margreta van der duyn, en 8. Cornelia van der duyn, Nonne te BrusfeL Nicolaas van der duyn, Adamszoon, Ridder s Heer van Rijswijk, ''s Gravenmoer , de Meij enden Burg, Hoogheemraad van Delfland, Meesterhnaap van de Wildernisfen van Holland. Hij trouwde, eerst met tymana van wassenaar van duivenvoorde, en daarna met beatrix van den boukhorst , zuster van den Heere van wimmenum. Bij zijne eerfte Vrouw hadt hij één Zoon, Nicolaas van der duyn, Heer van Rijswijk, de Meij en den Burg, gehuwd met anna machteld van berchem, bij welke hij twee Kinderen verwekte: 1. Anna van der duyn, getrouwd met francois charles va n wissenker ke, Baron van Plet' tenburg. 2. Nicolaasvan der duyn, zonder Kinderen over* leeden. Uit het tweede Huwelijk van Nicolaas van der Duyn weiv den gebooren drie Kinderen: 1. Adam vander duyn, zie hier naa. 3. Alyd margreta van der duyn , getrouwd filet car(el vak marmóue, én 3- Ni-  DUYN, (NICOLAAS VAN DER) tAt. 35 3, Nicolaas van der duyn, jong geftorven. Adam van der duyn, Nicolaaszoon, Heer van 93 Gravenmoer , Hoogheemraad van Delfland, Quartiermeester Generaal van de Ruijterij, Gouverneur van Bergen-op-denZoom , Kolonel van een Regiment Paarden. Opperjagermeester van zijne Majefteit whiem den III, Koning van Engeland, én Meesterknaap van de Wildernisfen van Holland, overleeden In 1693. Hij was getrouwd met geertruy pieterson, en hadt bij haar vijf Kinderen: 1. AlidA van der duyn, ongetrouwd geftorveH. 2. Geertruyd van der duyn, getrouwd met justus van ketpel, Graaf van Albe-marle , eer" ften Edele van Holland. 3. Nicolaas van der düYn, Heer van 'sGraven* moer, Generaal Major van de Ruiterij, Quartiermeester Generaal, Kolonel van een Regiment paarden , overleeden in Maij 1728. Hij was gehuwd mee hessel van dihtes, en verwekte bij haar vijf Kinderen: x. Antosia van der duyn, jong geftorven. 2. Jacob van der duyn, en 3. Willem van dër duyn, beiden in den laat. ften Oorlog op het bed van eere gefueuveld. 4. GeertruY va» der duyn, overleeden 27 Oftober 1753. 5. Maria wilhelmina vAn derduyn,getrouwd met zijne Excellentie den Heer van berkknrobe, nog tegenwoordig, zedert een geruimen tijd, C 2 Aio*  SÖ DUYN, (ADAM ADRIAAN VAN DER) enz. Ambasfadeur der Algemeene Staaten aan 't Hof van Frankrijk. 4. Adam adriaan van der buyn, Vrijheer van ,s Gravenmoer, Heer van Bent kom, befchreeven in de Orde van de Ridderfchap en Edelen van Holland en. West-Friesland, en wegens dezelve Gecommitteerde Raad; Groot • Zegelbewaarder, midsgaders Stadhouder en Registermeester van de Leenen van Holland en West-Frieslandi Luitenant Houtvester van den zeiven Lande; Bewindhebber van de O. I. Compagnie; Hoofdingelande van Rbijnland en Delfland, Raad en Rentmeester • Generaal der Abdij van Rhijnsburg, &c. &c, &c. Zijne Gemalin was, anna maria van dorp, eenige Dogter van Heere charles philip van dorp , Heere van Maasdam , eerden Edele van Holland. Hij overleed in 1753, hebbende uit zijn Huwelijk verwekt twee Zoonen: 1. Adam phi lip van der duyn, geboren 15 Junij 1716. Hij was Heer van Maasdam, Luitenant Kolonel en Ritmeester onder de Guarda te paard; Hoogheemraad van Rbijnland; flechts weinige weeken was hij getrouwd geweest, met oeertruy scheepens, wiens Vader Burgemeester te Rotterdam was, wanneer hij te Foorfchoten overleed, in het Jaar 1739. 2. Arnold joost van der duyn, Vrijheer van ,s Gravenmoer , Heer van Maasdam, Henkleneort, enz. enz. Hoogheemraad van Delfland, Generaal van de Cavallerij, Kolonel van het Regiment Guardes Dragonders, federt 10 Maij 1771, Gouverneur van Breda, enz. enz. hebbende nog in Huwelijk de Hoog wel Geb. Vrouw anna margeeta van aarssen VAff sommels»yï. Hunne Kinderen zijn: I;Adam  DUYN, (ADAM FRANCOIS VAN DER) enz. '3? 1. Adam mancoH.") 2. Anna. | ^van der duyn. 3. Willem en I 4. Carolina J deze laatde is jong gedorven. 5. Philip van per duyn; deeze was de jongde Zoon van adam van der duyn en van geertruy pieterson, en in leeven insgelijks Generaal van de Cavallerij, Gouverneur van Breda, en Colonel van het Regiment Guardes te voet. Ten bewijze van den Adeldom van dit aanzienlijk Gedacht, dient, het geen men leest in zekere Afte van Ridderfchap en Edelen van Holland en Westfriesland', gegeeven 10 Maart 1602, waarin, onder anderen, gezegd word: — „ dat bij ou,, de Registers van Holland word bevonden, dat die van van „der duyn, van ouden tijden en buiten Memorie van Men. ,, fchen, geweest zijn Riddermatige perfoonen, en voor zulke „ zijn befchreeven geweest, en ook gecompareerd hebben on. der de Ridderfchap, in de Vergadering der Heeren Staaten „ van Holland, en dat van die zelve Stamme ook gequalifi,, ceerd houden, om de gelegenheid zulks vereifchende, als ,, Riddermatige op dezelve Vergadering befchreeven te wor„ den." — Duinbeek, eene vrije Heerlijkheid, in het midden van Oostkapelle, niet verre van West hoven, op het Ei/and Wal' cheren; zij beflaat niet meer dan drie gemeeten, 133 Roeden Lands. Op deezen grond is een deftig Huis gebouwd, en wel op de grondflagen van een oud en Riddermatig Kadeel. Zeer groote voorrechten zijn aan deeze Heerlijkheid verknocht, onder andere het Leen van Veere. In het Jaar 1350, was wolfert van borsselsn, Heer van ter Veere, eigenaar van duynbeek. Om zig te dekken tegen-de magt en aanvallen zijner nabuuren, droeg hij, en zijne Vrouw h adew ich, de C 3 Veste  38 DUINBEEK. Veste en Woning van Duynbeek, met alle haare getimmerten, op aan Graave willemdenV, en ontving het, als een vrij Erf leen, weder te rug, met alle de rechten , welke ter Veere geniet. Men wil dat het oude Kafteel van Duynbeek , al ten tijde van karei, den grooten, indien niet vroeger, in wezen geweest is, ja, zelfs dat aldaar, als op eene Keizerlijke Burgt, geld zou gemunt zijn, 't Is onzeker, wie, vóór den tijd van Heere wolferd vanborsselen, Heer van Duijnbeek geweest is,- doch dit weet men, dat het, evenals Veere, onder een Heer gebleeven is, tot op den dood van m a x i m i Lia a n van bouhgondien, üh Wl'enS Infolven- te Boedel het, in het Jaar 1567, bij naasting, gekoomen is aan fit.ips den II, als Graaf van Heiland en Zeeland. Het Kafleel was toen reeds in een vervallen ftaat,. Op bevel des Konings, die het gebouw niet verbeterde, werd Duijnbeek, op den 1 Oflober van het volgende Jaar, verkogt aan Jeronimus de holle, voor 85 ponden vlaams en 5 fchellingen deeze verkocht het weder, in 't Jaar 1572 , aan maximuiaan van d u v e n é e , in welk Jaar het, waarfchijnlijk, door den Brand veer teerd is. In het Jaar 1591, werd het, van wegen het gemeene Land, aan Kapiteijn elov, verkocht, die 8000 oude fteenen deed opdelven uit de grondflagen van Duijnbeek. Op den 20 April 1601, werd het Leen van deze Heerlijkheid verheeven op adhiaan damisse, aframmeling van duvenöe, van wicn het, 29 Maij 1614, overging op deszelfs Zoon abraham damisse. Op den 5 Maart 1637, werd dezelve, door koop, een eigendom van willem boreel, Penfionaris van Amfteldam. Bij erfenis kwam vervolgens Duynbeek\, iaAug. 1669, aan deszeifs Zoon, den Heere johan boreel, die het naliet aan zijnen Zoon willem boreel, en deeze wederom aan Heere jacob boreel, Heer van Meereflein, Burgemeester en Raad der Stad Amfteldam , wordende zijn wel Ed. daarmede verlijd, op den 13 Maij 1695. Naa het overlijden van zijn wel Ed. werd, den 524 Jan. 1698, eigenaar van deze Heerlijkheid Heer balthazar boreel, Secretaris der Stad Amfteldam; die dezelve, op den 10 Feb. van het Jaar 1715, verkogt aan den Heer abraham duvelaar, Burgemeester der Stad Middel'. •»-**  DUINBEEK, DUINEN. Z7 delburg. Eindelijk werd Duynbeek, den 28 November 1742, de eigendom van den Heer en Mr. abraham duvelaa'u, Rekenmeester des Lands en Graaflijkheid van Zeeland, Bewindhebber der O. 1. Maatfchappij. Het Huis Duijnbeek maakt thans, volgens de tekening van Ab. Meertens, eene aanzienlijke vertooning. Men vindt daarvan eene afbeelding, door M. Fosfard. In de verhandeling van eenige Zeeuwfche Oudheeden, bladz. 158, en vervolg, wordende Regteo van Duynfoek, naauwkeurig opgeteld en aangeweezen. Duf nen; aldus worden genaamd, die verbaazende, doch allezins nuttige Zandheuvelen , meestal aan en langs onze Zeebranden geleegen. Met de verfchiliende gedachten der geleerden, over den oorfprong dezer benaaminge, zullen wij ons niet ophouden; ook niet over den oorfprong der Duinen zelve. Zij worden verdeeld in twee zoonen: buiten en binnen Dv.itien ■ beide zoonen vindt men in Holland. Te recht worden zij als natuurlijke Dijken aangemerkt. De Geleerde o u t n o f is van gedachten, dat dergelijke Zandheuvelen , of Buitenduinen, aan veele Stranden, van de Schepping der waereld af, aanwezig geweest zijn. Vaster gaat het, het geen hij verder zegt, dat de Zand -duinen, door de hand des Almagtigen , als paaien of dijken, langs de Stranden, ter beteugeling van de DnftoimL ge Zee, gefield zijn. Zeer zeker is het , dat fchoon 'er , van de Schepping af, zulke Zandheuvelen aanwezig geweest zijn veele, echter, het zij men dezelve Zandbanken, Zandheuvelen of Binnenduinen noeme, in laatere tijden, door geduurige , en zomtijds zeer fterke aanfpoelingen, door zvvaare watervloeden en ftormvvinden, zijn voortgekoomen , daar dezelve voorheen niet waren , nog voortkoomen en ook weder afneemen. Het bewijs daar. van ziet men ter plaatze, alwaar, onder eenige afgezande Duinen, goede Weilanden gevonden worden; onder andere ook ftammen van boomen, huisraaden enz., al hetwelk, door zwaare watervloeden, daaronder bedolven is. De Lusthoven, aan de Duinkanten geleegen, als Zorgvliet, de Kreidberg, Duin rel, en andere; ja ook de Stad Domburg in Zeeland, door afgraavinge der Binnenduinen aangelegd, en veel Iaager dan de Bui• C 4 ten-  4» DUINEN. tenduinen liggende, kunnen insgelijks ten klaarfte bewijzen, dat 'er Binnenduinen, door ftormwinden en overftroomingen, veroorzaakt, en daardoor verfcheiden vrugtbaare Landen met Zand zijn bedekt geworden. Inzonderhsid dient hier bij te worden aangemerkt, hoe alle deze Landen, aan de Noord zee gelegen, eerst naa christüs Geboorte, van tijd tot tijd, zijn bedijkt geworden, en dat bijgevolg dezelve in de voorige Eeuwen onbedijkt lagen. Hier aan moet ook worden toegefchreeven, dat zommige vlakke Landen nog veel laager dan de Zee liggen. Uit welk alles men ligtelijlt kan begrijpen , dat de Almagt, door raiddel van de Zee, en derzeiver overftroomingen, die Zandbergen of Duinen heeft doen te voorfehijn koomen, en al? zo veele wallen en borstweeringen, met de daar buiten aanliggende verdubbelde Zandbanken, tegen den aanloop van de an erzins alverllindende Zee, heeft doen pal ftaan. Dat het Hollandsen Zeeftrand, voortijds, zonder Dut* ften, en dus van het Noorden naar het Zuiden gantsch open geweest is, tracht men te bewijzen, uit tacit'js eer/ie Jaar. boeki doch anderen zijn voor het hier bovengemelde gevoelen, namelijk dat de Duinen van de Schepping af geweest zijn, en den Hollandfchen Oever omringd hebben. Doch die niet van deeze gedagten zijn, ontkennen het, echter, daarom niet, dat ze een gewrocht van den Schepper zijn, als of ze door menfehen handen daar gefield waren. Dit zoude een domheid zijn, die zig zelve tcgenfpreekt ; die zelfde Almagt, die bii de Schepping de Duinen kon formeeren, heeft ze ook van tijd tot tijd kunnen daar Hellen, en ook weder geheel wegneemen, zo als op het Eiland Goeree, daar dezelve geheel weggefpoeld zijn , te zien is. Zeer groot is het getal der Duinen, in Holland,- wij zullen ze kortelijk opnoemen Rcginnende van het Noorden, ontmoet men Texelduin, Huisduinsch Duin, aan de zijde van het Marsdiep Camper Duinen, gaande landwaarts is zig vereeragende met de Pettemer Duinen, en aan de andere zijde met tchoorl Duin, Pettemer Duinen, langs de Zee (trekkende aan du Camper Duif , Schooier Duin, paaiende aan de voorfz. Duir-en . van Camp tot Berger Duin, en voorts opwaarts, tot aan de Schooier Kerk, met en benevens de binnelandfche weiden,  DUINEN. 47 den, en eenige Bouwlanden tot aan de Geest. Hier aan paalt en begint het Berger Duin , loopcnde tot aan Wimmenuirar.er Duin naar Zee. Het Wimmenummer Duin begint aan Berger-Duin, loopt westwaarts tot aan de Egmonder Duinen; Van daar komt het in de Heemskerker en Wijkef Duinen, die zig uitftrekken tot aan die van Brederode. Na deze nadert men Langevelder , Luchter , Noordwijker en Catwijkcr Duin, met de Zeepel Duin, tot Berkhij en Wasfenaar toe. Op deze volgen de Wasfenaarfche Duinen, met het Berkenrijs daarin begreepen, met de Oost - Duinen; (trekkende zig deze meestal langs de Zeeflrandeu. Landwaards ingaande, van Haarlem naar het Westen, vindt men eerst de Duinen van Heem/lede, loopende tot Kermerbeek toe. Daaraan volgen eenige van minder belang , als 't Gravenberger , Houter, Duijnken , Asfekken, en Lisfcr Duin, en de kleine Si lek: alverder, Noordwij'kerhovtter Duin, Raaphorfter Duin, Braesbrock, Blankenburg en eenige andere. Van Schcveninge af westwaarts, komt men in Monjier Duin en dis Capitels Duin, en eenige anderen tusfchen Foorfchoten en Foorburg. De omtrek v;in deze Hollandfche Duinen, tot vlak Land gerekend, word begroot op vijftigduizend Morgens. In vroegere tijden, plagt men, meer dan tegenwoordig, aftezanden, met oogmerk om aeze fchraale Zandbergen in aangeuaame Lusthoven, en vrugtbaare Zaaij- en Weilanden te veranderen, Dekonstvanafzanding, wil men, zoueerst in het Jaar 1461, door een oud'hoveling van filips, bijgenaamd de goede, XXIX Graaf van Holland , uitgevonden zijn. Om voordeel te doen met deze zijne uitvinding, liet hij zich aandienen bij de Gasthuismeesters te Haarlem, aanbiedende, hun zijn geheim, waarvoor het Gasthui" met :ooo guldens Jaarlijks kon bevoordeeld worden , te willen mededeelcn , mids-zij hem, geduurende zijn leeven , een Jaarlij fcsch onderhoud toeleiden, Het verdrag geflooten zijnde, verzogt hij van den Graaf, ten behoeve van het Gasthuis, alle de Duinen .geleegen tusfchen het Haarlemmerhout en *t Gerecht; bij een openen brief van den 5 April 1461, werd hem dit toegedaan. Hij gaf hier v. 1 C 5 kennis  b BUIKEN. — ■ ham kennis aan de Gasthuismeesters , en deedt hun aanwijzing, hoe zij de afzanding konden aanvangen, en het zand aan da Kooplieden van Amfteldam voor ballast verkoopen. Die van Rhijnland volgden wel haast dit voorbeeld; waar dcor zij ?s Lands inkomften merkelijk bevoordeelden. Dewijl veele Dut' ven zeer hoog en Heil waren, en aan den Zeekant lijnrecht op het water Honden, zo dat dezelve niet konden aanwasfen, maar daaglijks met fpringvioeden van onderen werden uitgeholt, en alzo nederftortten , en vervolgens door de kracht des waters , met de Noord en Noordwesten winden, afdreeven en Zeewaards infpoelden, werd al bij oude wetten daartegen ge» waakt, en bevoolen , de hoogten en groote wellen van de Duinen Landwaarts aftekarren, van het eene einde tot het andere, lantende of brengende die tot een behoorlijke hoogte : dit noemde meii de Duinen ontncstelcn. Om het verftuiven van het afgekarde zand te beletten, werden , op fommige plaatzen, muuren van 9 a 10 voeten hoog, vier kareelen dik gemetzeld, als mede de afgekarde, verbreede en ontnestclde Duinen, van boven tot beneden, met goede Helm en andere ruigte digt beplant. Hoe vlijtig men, ten allen tijde, daar tegen gewaakthebbe, men heeft, echter, de verftuiving niet kounen verhinderen, zo als men wel gewenscht hadt. Van hier, dat deze zo nuttige Zandbergen, van tijd tot tijd, langs de Hollardfche Stranden, op veele plaatzen, en bijzonder aan den Zuid-westelijken hoek van Holland, merklijk afnee» men. Het nadeel hier van, en de vermindering der Stranden zelve, hier uit ontftaande, kan men zien bij Anemaat, in zijne Aanm. over den Hoek van Holland. Dit is, onder andere, de reden van het uitvaardigen van veele Plakaaten en bevelfchriften van 's Lands Hooge Overheid, tot het doen van Helmplanting, enz. te vinden bij merula, in zijn Tractaat van de Wildernis/en, en in ca u's Groot riakaat Boek. Eene zeer geleerde verhandeling over deze Helmplanting ea andere middelen, ter voorkoming van de verftuiving der Duinen, vindt men in het mengelwerk van de Algemeens  DUINEN. 4-3 Vaderlandfche Letteroefeningen, I Deel, bl. 8r, die niet alken verdient geleezen, maar ook de opgaave, daar in gedaan, in 't werk gefield te worden. Verfcheiden zeer kundige Mannen en beminnaars van hun Vaderland, zijn reeds voorlang van oordeel geweest, dat de Hollandfche Duinen, met groente beplant, de bekwaa.ufte weide van de waereld, voor twee of driemaal honderd duizend ibhaapen, zouden zijn. Onderfleld zijnde, du, op de ruimte van vijftig duizend Morgens, op ieder Morgen, 4 of 6 fchaapea zouden konneu geweid worden; en dat ieder fchaap Jaarlijks drieponden wol uitleverde,zouden onze Vaderlandfche Weverijen genoegzaam van Wolie voorzien worden. Men leeze hier over verder, de opgave van eenige Proeven , ten bewijze dienende dat veele van Hollands Duinen, die gantsch nutteloos ledig leggen , met weinig kosten, tot groot er voordeel zouden kunnen verbeterd en gebezigd worden , dan tot nu toe plagt te geJchieden, genomen in den Jaare 1772, 3773, 1774 «n l77$, en met een ongemeen goed gevolg ten uitvoer gebragt; blijkens de uitgaave, daar van gefchied te Leiden bij Heiligere en Hoogflraaten, voor rekening van den Autheur, in het Jaar 1775. Ook zouden de Duinen daar door meerder van Konijnen ontbloot, door het geduurig zaajjen en planten yan hei Ügtelijk kounen groen gemaakt , en de verftuiving belet worden. Behalven het voedzel voor de fchaapen, zou 'er een genoegzaam aantal van ander wild kunnen worden aange" fokt. Dit te werk gefield zijnde, zou ongelijk meer voordeel aanbrengen, dan men thans van de Konijnen trekt, tegen welker menigvuldige voortteeling, meer dan eens, heeft moeten voorzien worden. Het opzigt qver de Duinen en andere Wildernisfen, als Bosfchen, Waranden, behoort aan den Opperhoutvester, Luitenant Houtvester, Meesterknaapen , Rentmeesters , Clerquen , Deurwaarders, Duinmeijers en Koddebeijers, volgens den inhoud der Plakaaten, gemaakt op het ftuk der Wildernisfen, alle te vinden tot voor het Jaar 1605, bij Merula, en daar na in 't Groot Plakaatb.oek. Tegen de Noordzee zijn de Zeeuwfche Eilanden , Walcheren en Schouwen, ook van Duinen voorzien,- doch niettegenftaande de  44 DUINEN, DUINEN, (JAN BAPTIST VAN) enz. de Helmplanting, neemen zij insgelijks, van Jaar tot Jaar, merkelijk af, en vereisfchen dus eene allernoodzaaklijkfte voorzorge. Het getal der Konijnen , bijzonder in 't Land van Schouwen, is insgelijks zeer menigvuldig, en hoogst nadeelig voor de Landlieden. Alle de Zeeuwfche Duinen behoorcn aan de Graaflijkheid , en worden in acht gedeelten verpagt; de aanbetteedingen, zo van het Helmplan' ten als van het toezetten van de trekgaten , gefchied aldaar door de Staaten der Provintie of derzelver Gekommitteerde Raaden, door den Rentmeester Generaal van Zeeland Beoosten Schelde, den Opperdijkgraaf van den Lande van Schouwen, als Officieren van de Duinen, die zig daarbij bedienen van den Gezwoorenen Landmeeter van die Provintie, In de Friefche Duinen vindt men dezelven nergens zo menigvuldig als in die van 't Eiland Ameland. Ook aldaar zijn de Buitenduinen niet bekwaam, om de Landen voor overftroomingen te beveiligen; dit gebrek moet door Dijken vergoed worden. Zie merula, cau, boxhor n, en andere. Duinen, (jan baptist van) gebooren te Antwerpeni in het Jaar 1620. Tot Jaaren van onderfcheid gekoomen , werd hij een vermaard Kunstfchilder. Voornamelijk muntte hij uit in kleine pourtraitjes , en andere zaaken , die hij met waterverf konftig op papier, perkament of ivoor, wist te maauen. Zelfs aan Vorftelijke Hoven , werden zij met graagte ontvangeu. Hij ftierf met roem , in zijne geboorteftad , doch onzeker wanneer. Zie hou braken, II Deel. Du in rel, eene Lustplaats in Rhijnland, onder Wasje■naar. Duin wel, een Heerenhuis in Kennemerland, onder Ben. Y,ehroeke Dujs.  DUISTERVOORDE, DUITSCHE HUIS. 45 Duistervoor.de, weleer eenHcerenhuis in de Felmve, na bij Twello. Duitsche huis, (Het) is een oud en deftig gebouw, ftaandc binnen Utrecht, aan de Westzijde der Stad, digt bij de St. Marien plaats , (trekkende met zijne tuinen tot aan den wal. Van den Straatweg is het afgel'cheiden door een hoogen Muur, waarin een Poort is, verfierd met de wapenfchilden van de Duitfche Ridderorde, waar voor dit gebouw gefticht is. Van binnen is het voorzien met zeer ruime vertrekken. Ieder Ridder of Kommandeur van de Orde heeft daarin een Kamer, waarin hij, als het Kapittel vergaderd is, zijnen intrek neemt. Behalveu deze vertrekken, vindt men in het zelve een Gehoor* zaal, eene Eetzaal, verfierd met de afbeeldzels der Ridderen, en eene ongemeene groote Voorzaal. Het gebouw dient insgelijks ter ontvangst van Yorlten en aanzienlijke Heercn. Voor-, heen ftond hetzelve naast eene groote Kerk , waarvan, echter, tegenwoordig zeer geringe overblijfzels te zien zijn. De oorfprong der duitsche ridderen kan met geene zekerheid bepaald worden,- de geleerde iw a t t h e u s wil dat dezelve ontftasn zijn in het Jaar 1190. Zo veel is zeker dat de Orde is ingefteld, ter eere van maria; dat bij de oprichting bepaald werd, dat het Hoofdhuis zou zijn te Jerufalem, en dat de Ridders zouden verpligt zijn, het Land te befchermen tegen de Ongeloovigen. Paus Gelestinus de III bevestigde deze Orde, in het Jaar 1492: van toen af werd zij de duitsche orde genaamd, en zedert, door verfcheiden Koningen en Vorlten, met aanzienlijke goederen en voorregten begiftigd. — De eerfte Meester van deze Orde was, een vrij Edelman, hen rik van wa lp ot genaamd; zijne Opvolgers droegen naderhand de naamen van Hoog-Meesters en Groot-Meesters. De goederen der Orde, die in zeker Landfchap of Sticht gelegen waren, of, om eigenlijker te fpreeken, het bewind over dezelven, droeg al van ouds den naam van Balije oï Komman, deurtje; die het Opperbewind voerde, heette Land-Kommandeur. Na haare komst in Pruisfen in 't Jaar 1226, bezat de Orde reeds goederen in, het Sticht van Utrecht, en had dus 00R ee-  efi DUITSCHE HUIS. eênen Land• Kommandeur over de Balije via Utrecht. De eerfte , die dit ampt bekleedde, was amthonis van leder sake van Prinshage, die, omtrent het Jaar 1230, het eerfte 'Ordehuis aldaar ftigtte , volgens onderftaande aanwijzing Van een Handfchrift (*), onder mij berustende. Waf ' (*) HET RIDDERHUIS van de DUITSCHE ORDE. Stond wel eer huilen d'e Stad bij de St. Geertruijdekerk, maar bet is in den Jaare 1345 in de belegering der Stad Uitregt door Willem delF. Graave van Holland te meerendeele verwoest. Waar na Jan van Arkel Bifchop van Utregt die Ridders in plaats binnen de Stad voor een zeekere fomme gelds heeft aangeweefen volgens inhout van de volgende brief. In de naam des Heeren Christi. Jan door Gods genade Bifchop te Uitregt ter eeuwige gedagtenis zij kennelijk aan alle, dat het Gasthuis van St. Maria der Duitfche Order, voorheen geleegen buiten de muurcn der Stad Uitregt geheel onder de voet gebragt en geruineert is, zo wel de Kerk als de reguliere plaatfen, en dat om zeekei-e voornaame onrfaken ,■ het niet goet weezen zoude nog voor ons, nog voor or.fe nakomelingen, nog voor onfe Stad Uitregt, nóg voor de Provinticaal, en broeders van het gefegde Convent: en dat in teegendeel het zeer gevaarlijk zijn zoude, dat het genoemde huis op dezelfde plaats herbouwt wierd, zo hebben wij voor de Eere Gods, des Heijligen kruis, en de genoemde Welgelukzalige Maagt en na dat wij wel aandagtelijk overleid hebben, uwe onfe lieve Proojlen Prelaaten en Capittelen van de groote Kerk, van St. Salvator , van St. Piet er, van Sti Jan en van St. Maria, alle Kerken van Uitregt, met haar genoemde toejiemming gelijk mede die van het gezegde Duitfe Huis verkogt vopr een zeekere fomme gelds, aan ons tot ge. bruik van onfe Bifchoplijke Tafel te bet aaien, zo hebben wij als gezegt verkogt, en ter oorfaak van die verkoop geleverd, en in erfenis overgegeven in grond, voormaals behoord heb. iende aan onfe gezegde Bifchoplijke Kerk, -welke grond ge- lee.  DUITSCHE HUIS. 4? Wat de verkiezing der Land.Kommandeurs aangaat; van tijdtot tijd, is daarin merkelijke verandering voorgevallen, bijzonder leegen is in onze Stad Uitrecht op de plaats genaamt Spring* wijk tusfchen de weg of.;., van het Capittel van de gezegde Kerk van St. Maria aan de eene ende grond van "Jan Landikroon Burger van Uitregt aan d''andere zijde, met de gehouwen hoornen iveegen eigendommen, en al het geen daar van afhankelijk is j alle deefe plaatje zo als dezelve behoord hebben aan onfe gezegde Bifcoplijke Tafel, hebben wij gege. ven met inzigt dat de voorfeide Provintiaal en Geestelijke , met onfe toeflemming en verlof, dat wij haar tegenwoordig toeflaan, met defe tegenwoordige brief, om op dezelve grond te mogen bouwen een Kerk, een Kapel, Oratorium. Officien of reguliere plaatfen'tot het Convents behoeft, en dat wanneer zij het zullen willen doen, gelijk meede om een Kerkhof en vrije begraafplaats te hebben, Orgelen en Klokken, behouwens het regt der Kerken, uit welkers gebied men Lighamen brengen mogt om hier te begraven, om de Misfle te bedienen, en andere Goddelijke dienften te doen; eijn de lijk dat het haar volkomen toegeffaan zal zijn, zo in het gemeen als bezonder, om buiten prejuditie van de Parochie Kerk te oefenen het geene men weet overeen te komen aan deze Geestelijke order, het zij door gewoonte, regt of voorregt, en wij voor zo veel bekent en in onfe magt is door het gewoone regt, dragen over op de gemelde grond het genoemde geruïneerde Convent met deszelfs voorregten vrij en eijgen. dommen, in getuigenis van V welke wij Jan Bifchop van Uitregt nodig geoordeeld hebben, onfe regtte te hangen aan deze tegenwoordigen , gelijk mede de zegels van genoemde Kerken, en wij Prelaten en Capittelen voorfeid van onfe hovengem. Kerken hebben onfe zegels gehangen aan denfelven brief, gedaan in 't Jaar na onfes Heeren Geboorte 134.6, den laasten dag der maand Augustus,  +8 DUITSCHE HUIS. der ten tijde van Keizer karei, r eb V, voornaamlijk naa de Reformatie. Want naa deze gebeurtenis deden zij geen Kloostergelofte meer, zo als voorheen gebruiklijk was; ook trokken 's Lauds Staaten het oppergez.ig aan zich zelve; reeds in 't J-ar 1580, beflooten zij, het bewind over de Geestcli.ke goederen, en, onder anderen, over het üuitfche Huis, te aanvaarden. Aan den Land Kommandeur werden de noodige Inftruclien ter hand gefteld, en van toen af aan geene verkiezing gedaan, of leden in de Orde ontvangen, dan dezulken, die men wist, Hun Edele Mogende aangenaam te zijn. Eer men tot de verkoopitig van eenige goederen overging moest de goedkeuring der Staaten gevraagd worden ; gelijk blijkt uit den Verkoop van de Ambachtsheerlijkheid, West, Hoog- en Laag- Raaven, in het Jaar 1643 gefchied, en in 1647 en 1641! bij deh verkoop van 't Huis te Dieren. — De goederen, tot de Balije van Utrecht behoorende, zijn onder de Ridders ver eeld; ieder van hun trekt daar van zijn aandeel.—— Van oud her, plagten de Heeren Ridders vrii te zijn van de gemeene Lands lasten; doch naa de Kerkhervorming tn daarop gevolgde verandering in de Regeeringe, zijn hunne goederen, gelijk die der andere Ingezeetenen, aan de gewoone en buitengewoone belastingen onderworpen. Tegenwoordig beftaat het Genootfchap der Ridderen van deze Orde uit een Land-Kommandeur en tien Kommandeurs, van welke één Coadjutor is. Voorts nog uit twee Jonkers, die, echter , geene voordeeleu , maar wel een klein douceur, onder den naam van rustgelden, uit de inkomften genieten. Verder heeft het Genootfchap één Rentmeester, die het Htöè bewoont, en een Secretaris De gemelde Laid- Kommandeur en de Coadjutor genieten de meeste voordeden, zijnde de laatfté gemeenlijk Kommandeur te Dieren op de Felirwe, In het Jaar 1647 , kogr, Prins willemdeII, deze goederen voor 4 ',000 guldens ; welke fomme , op 700 guldens na, belegt is aan Cbligatien ten laste van de Provintie Utrecht, van welke de Kommandeur de inkomften trekt, gelijk oóx van verfcheiden Landerijen, die nog heden onder de' zelve behooren. De negen andere Ridders zijn Kom. man-  XIlI.Dlpl.I. RIDDERS VAK HET DUITSCHE HUIS.   DUITSCHE HUIS» 4y mandeurs te Thicl, te Maasland, te Rkeenen, te Leiden, te Kétwtjk op den Rhijn, te Schooien, te Doesburg, te Schelluijnen, te Middelburg en te Schoonhoven. Ieder Kommandeur heeft regt, om, op de vergaderingen der Ridders, eenen Edelen Expeclant of Opvolger voorteflaan, en in de Registers der Orde te doen infehrijven. De Land Kommandeur, echter, heeft het regt om twee perfoonen voorteftellen, en zelfs nog een derden, in de plaats van ieder Ridder, die .verzuimt iemant te opperen. Tot Jonker mag niemand worden aangenoomen, dan die zijne adelijke geboorte, en wei met vier Kwartieren, twee van Vaders en twee van Moeders zijde, kan bewijzen, door eene verklaaring van befchre ven Edelen, door derzelver Secretaris, of Griffier ondertekend. Zelfs mogen zijne Kwartieren met geene bastaardij befmet zijn, enz. Wijders moeten allen, die als opvolgers in de Orde befchre ven worden, belijdenis doen van den Hervormden Godsdienst, en betaal en 100 Dukaaten aan de Orde. De oudfle Expeclant word Jonker, bij het affterveu van een Kommandeur , mids vooraf daartoe bekoomen hebbende de goedkeuring van hunne Edele Mogende. —— Wanneer een Opvolger Jonker wordt, betaak hij wederom zekere fomme aan de Orde, zonder dat noch de Expectanten , noch de Jonkers, eenige voordeden trekken uit de goederen; de Jonkers, gelijk gezegd is, genieten alleen eenige rustgelden. Reeds op den ouderdom van drie Jaaren, werd de laatstoverleedene Stadhouder , Willem de IV, in't Jaar 1714, als Expeftant aaugefchreeven zonder dat hij, echter ooit Ridder geworden is. Met veele anderen, voor en naa hem , deelde hij in het zelfde lot. Alle de gsbruiklijkheden , die weleer bij de Inftelling van een Ridder plagten in agt genomen te worden, als ook hec draagen van het Ordegewaat, zijnde een wit kleed, meteen zwart kruis beftikr, zijn al voor lang afgefchaft. De Land. Kommandeur, de Kommandeurs en de Jonkers, draagen thans alleen tweederlei teken; als, aan een zwart lint, om den hals, een gouden kruis, aan beide zijden met een fmallen witten rand geëmailleerd; 't welke het aloude Orde teken is ; en een grooter zwart kruis, met een witten zilveren geborduurden rand, welke op het linker voorpand van het bovenkleed , op de XIII. Deel. D> hoog-  $o DUITSCHE HUIS, DUIVE, (JAN) DUIVEL/VND. hoogte van het hart, wordt vast gehegt; doch, ditlaatfteteken wordt door de Jonkers niet gedraagen. Omflandiger bericht, wegens de Orde , kan de Leezer vinden bij anth. matth. de Nobilitate, enz. Duive, (jan) geboortig van Gouda, was een Leerling van den vermaarden Glasfchilder IVoutcrCrabeth, den Jonge. Met het glasfchilderen, en andere Kunstwerken, won hij zeer vee! geld. Hij overleed, in de plaats zijner geboorte, in het Jaar 1649. Zie walvis, Befchrijying van Gouda, en hou br. aken. Duiveland, grenzende aan de Oostzijde van Schouwen, ten Noord • Oosten aan het land van Over-Flakkée, en ten ZuidOosten en Zuiden aan Filipshnd en het Eiland Thoolen. Volgens de oude Kronijkfehrijvers, zou dit Eiland niet vroeger dan in den Jaare 850 bedijkt zijn. Men meent, dat het zijnen naam ontleend heeft van de menigvuldige Duiven , welke daar. meer dan elders, gevonden worden- Dit Eiland was reeds vermaard ten tijde van Melis Stoke, en werd het nog meer, om de zege, door Jan van Avenues, of liever door zijnen Zoon Willem , in het Jaar 1303, aldaar op de Vlamingen behaald; als mede door den vermaarden togt , welken de Spanjaards , in het Jaar, 1575 door het water derwaarts deeden. Of dit Land voortijds behoord hebbe aan het Geflagt van Duiveland , is met geene zekerheid te bepaalen ; dit is zeker, dat de aframmelingen uit hetzelve , voor een gedeelte , Ambachtsheeren daar van geweest zijn. Verfcheiden rampen heeft dit Gewest , door zwaare Wa. tervloeden , ondergaan , als in de Jaaren 1288, 1304, 1324, 1404, 1421, 1509, i53°-en eindelijk in 1531- 11 Het Eiland bellaar, in zijnen omtrek, vijf uuren gaans, en bevat 13634 Gemeten en 5 Roeden Lands. De Landerijen zijn zeer vrugtbaar. ■ In het zelve leggen de volgende Polders: De Palder der Vierbannen, met de Poldertjes groot en klein Beijeren ; die van Oosterland, Heer Jansland , Oost-Duiveland met  DUIVELAND, DUIVELAND, (JOHAN) enz. 51 met de Stoofpolder, de Goude Vierfche Polder, de Zelke Polder, Alteklein, Bekewaarde Sas en de Jonge Polder. ——., Men vindt 'er geene beflooten Stad, maar zes Dorpen, allen, uitgezonderd Kaf elk , Kerkdorpen , die ieder hunnen eigen Predikant hebben. Zie de Kronijk en Befchrijv. van Zeeland. Duiveland, een zeer oud en Adelijk Gedacht, afkomflig uit dat gedeelte van Zeeland, welk nog heden dien naam draagt; in de XI Eeuw was het reeds bekend. Duiveland; (johan) hij was de 30 Abt van 'c Klooster Lhllum, in Friesland; om zijn liegt gedrag, werdt hij , in het Jaar 1518, van zijtien post verlaaten. D ui vest ei n, een Adelijk Huis , in Rhynland, onder Foorburg, Duiven; (fransvan) hij wordt gemeld,-als behoord hebbende tot de verbondene Edelen, bij te water, bi. 351, zonder eenige verdere bijzonderheden, genoemd. , D u 1 v e n d r e c 11 t , een bekende buurt, onder Amfteldam, niet verre van Diemen, Duivendyke, eene Ambachtsheerlijkheid, in 't land van Schouwen , na bij Broüwershave , waarvan niets meer overig is, dan het Kerkhof en eenige weinige Huizen. Zie Oudh. van Zeeland, Duivenvoorde, oök wel Duvetrvoorde genaamd, een Adelijk Huis in Rhynland geleegen ; het is zeer oud ■ en de verblijfplaats der Heeren van Duivenvoorde afkomftig uit een Jonger Zoon uit den Huize van Hrasftnaar, gelijk blijkt uit de Gedacht-Registers van fFasJenaar, enz, bij Goudheven en van Leeuwem 0 2 Dui-  52 DUIVENVOORDE, DUIVENV. (MUL van) enz. Duivenvoorde, (willem van) natuurlijke Zoon van Heere Ar ent van Duivenvoorde, die in het Jaar 1258 geleefd heeft. Hij was Ridder, een man van een fnedig verftand en fchrander oordeel. Door zijne behendigheid verkreeg hij groote en heerlijke goederen: als Geertruidenberg, 't welk hij liet bemuuren, en alwaar hij een Karthuijzer Klooster bouwde; de Baronny yan Breda , welke hij kocht, van Heere Klaas van Liedekerke; de Heerlijkheden Steenbergen, Roozendaal, enz. zo dat hij Jaarlijks ruim 70,000 guldens inkoomen had: eene zeer aanzienlijke fomme in dien tijd. Zijne Vrouw was Heilwtch van Vianen, die, omdat hij een Bastaart was , tegen haaren zin, zig met hem in den Echtverbond, en hem ook geen kinderen baarde. Hij ftierf zeer oud, in het jaar 1353» nalaatende een onechten Zoon, Willem vanDuivenvoor' de, en drie dogters. Duivenvoorde, (willem van) gelijk bovengemeld is een natuurlijke Zoon. Naa zijns Vaders dood werd hij Heer van Breda, Geertruidenberg, enz. Duivenvoorde, (jan van) Heer van Warmond, JVoude en Alkemade, eerst Houtvester, en daarna Admiraal van Holland , Zoon van den Ridder Jacob van Duivenvoor. de moest, wegens het tekenen van het verbond der Edelen, het' Land ruimen ; hij was tegenwoordig geweest bij het inneemen van den Briel. Als Admiraal behaalde hij groote voor. deelen op den togt naar Spanje. Naderhand vertrok hij, als Gezant der Staaten, naar Engeland. Zijne nakomelingen, fchoou den Roomfchen Godsdienst nog lang aaukleevende, bleevenal. toos getrouw aan de zijde der Staaten. Duivenvoorde, (jacob van) Vader van den Admiraal , was de Zoon van Jan en Maria van Mathenes, Vrouwe van Warmond,en Broeder vanHeere Jan en vanGysbert vanDuivenvoorde , Heere van Obdam. Heer j a c o b was een der vertrouwelingen van Prins Willem den I; hij hield geheime Briefwiifcling met hem, en beraadflaagde ©ver het inneemeo van  DUIVENVOORDE, (GYSBERT van) enz. 53 van eene Stad of Vesting. Na dat Woerden aan der Staaten zijde gekoomen was, werd hij derwaarts gezonden, om 'er de nodige beftelling je maaken. In 't Jaar 1576 ondertekende hij de Unie van Holland en Zeeland. Sedert het Jaar 1573. was hij Raad in het Hof van Holland; hij bekleedde dien post tot aan zijnen dood , welke voorviel in 't Jaar 1577. Duivenvoorde, (gysbert van) Heer van Obdam en Hensbroek, Zoon van Jacob van Duivenvoorde, en Gysbert van Liere; hij week uit de Nederlanden, in hetjaari567, en werd naderhand door Alba gebannen,als een lid der zaamverbonden Edelen, een vijand van den Catholljken Godsdienst en een befchermer der Onroomfchen* Hij verzelde Oranje in zijnen eerden ongelukkigen togt. Naa zijne terugkomst, bekleedde hij verfcheiden gewigtige Posten. In 1580 was hij Castelein te Woerden. Uit zijn Huwelijk met maria van hoexvieu , werd hem gebooren jacob van wassenaar, Admiraal van Holland, wiens Zoon was de vermaarde Admiraal jacob van wassenaar, Heer van Opdam , van welken de tegenwoordige Heeren van Wasfenaar, Opdam en Twikkelo, afkomftig zijn. Duivenvoorde, (dirk van) was niet de Zoon van Arend, maar van Dirk, en de Kleinzoon van Arend vanDuiyenvoorde. Ten tijde der beroerten, week hij uit de Nederlanden, en keerde , naa eenigen tijd buiten 's Lands vertoefd te hebben, te rug, in 't Jaar 1593. Zedert bekleedde hij het ampt vanBailjuw van den Briel, en Dijkgraaf van Voorne. Hij overleed in 't Jaar 1593, zonder Kinderen. Duivenvoorde, (arent van) Ridder, Heer van Duvenvoorde, Noordwykerhout, het Woud en Sterrenburg , Zoon van Jan en van Haudewich van Renesfe, afkomftig uit het aloud Nederlandsch Genacht der vermaarde Wdsfenaren, waar van die van Duvenvoorde of Duivenvoorde een wettige tak zijn. Uit hoofde der Inlandfche beroerten , week hij, in. 't Jaar 1567 , uit de Nederlanden, en werd naderhand D 3 door  54 DUIVENVOORDE, (AREND vanj enz. door Alba gebannen. Volgens den inhoud der Sententie,kwam zijne" befchuldiging hierop uit, dat hij een begunftiger was van den nieuwen Hervormden Godsdienst. Een gemimen tijd vertoefde hij in de Abtdije van Egmont, tegen den wil van den Bisfchop van Haarlem; doch hij gaf voor, aldaar gekomen te zijn, op last van Brederode, zonder wiens bevel hij weigerde te vertrekken. Met de zijnen hadt hij de goederen der Abtdije verkwist, de Geestelijken mishandeld, hunnen dienst befpot; foortgelijken moedwil hadhij ook in hetKlooster teHciloo gepleegd, en aanleiding gegeeven tot den Beeldeflorm te Leiden. Zulke be» fchulcigingen, en het Vonnis daaruit opgemaakt, waren niet in Baat, zijne liefde voor de Vrijheid te verdooven, noch hem in minder aanzien bij anders denkenden te brengen ——» In 't Jaar 1572 hielp hij den Briel overmeesteren. Naderhand werd hij, met Krijgsvolk, naar Woerden gezonden. —— Hij ver. fcheen, met vo.magt van Lumeij, in de eerde Staatsvergadering , te Dordrecht. Daarna werd hij Krijgs- Kommisfaris. — In het beleg van Kampen, in *t Jaar 1578 , was hij Hopman over een Vaandel Voetknegten ; in 1587 zogt hij middel om binnen Medenblik te komen. Verder heeft hij veele Jaaren zitting gehad in de Ridderfchap van Holland, ert was, in die hoedanigheid, tegenwoordig bij de inwijding van de Leidfche Akademie. Hij overleed in het Jaar jóoo; zijn Zoon jas} werd, naa zijnen dood, met zijne goederen verlijd. Men zie van alle'deze, de Hlfioriefchrijvers van hun. ren tijd, en bijzonder j. w te water, Verbond der Edelen, bij wien, zo van deze als van andere leden van dit Gedacht, veele bijzonderheden te vinden zijn,' die ons zullen te voren komen op het Geflackt van Wasfenaar, D''istervoorde , weleer een Heerenhuis in de Fe* Jawe, nabij Twello. Düllaart, (apriaan) gebooren ia Friesland, op ecu  DULLART, (H.) DUMBAR. (G.) 5S «en vlek, Werden genaamd, den 5 Maart van het Jaar 1400. Om zijne bekwaamheid werd hij Secretaris te Briisfel. val. and. D u l l a r t , (heiman) een kunstig Schilder en niet min geestig Dichter; in de laatstgemelde hoedanigheid , maakte hij grooter vorderingen dan in de eerfte. Hij was gebooren te Rotterdam, den 6 Feb 1636, en ftierf den 6 Maij 1684. Men vind zijn Leven, voor zijne Digtwerkea, uitgegeeven door D. van Hoogftraaten, 1719. Houbraken, Schouwburg, III. Deel. Dombar, (gerrard) Secretaris te Deventer , maakte zig, in het Jaar 1737., op den ouderdom van 49 Jaaren, eenen onfterflijken naam,-met de Uitgaave van zijn Werk, ten tijtel voerende Kerklijk en Waereldlijk Deventer, in folio; waarvan wij , op het Art. devf.nter , het behoorlijk gebruik gemaakt hebbefi. Ten dien tijde was hij reeds onder de Geleerden en Oudheidkundigen van Nederland bekend, door de vroegere uitgaave van zijne bekende AnaleÖa, waar van -het eerfte deel ."in 8vo, in het Jaar 1719, ten voorfchijn kwam, het tweede in \ Jaar 1721 , en het derde deel in 't Jaar 1722. Aan de beminnaars van dergelijke oude ftukken, die tot op dien. tijd onbekend geweest waren, hadt hij hier mede geen geringen dienst gedaan, en zig, onder de Nederlandfche Historiefchrijvers . eenen verdienstelijken naam gemaakt. In'het eerfte deel van deeze verzameling van onuitgegeeven ftukken, vindt men onder anderen , de eerfte uitgaave van de RijmKronijk van Klaas Kolijn, als ook de Hiftorie van Holland, door ] v a g c e. 's Mans afbeeldzel ftaat voor zijne Bcfchrijyin« 'van Deventer; wenfchelijk ware het, dat dit werk vervolgd werd. Indien ik mij nietbeoriege, bekleedt de Zoon van den Heer dumbar, nogJieden, de zelfde waar. digheid van Secretaris te Deventer. Dukcakus, (martinus) werd gebooren te Keulen, D 4 in  *g DUNCANÜS, (MARTINUS) enz. in het Jaar 1505, van zeer geringe Ouders. Hij was een tweeling, en gelijk verhaald wordt, zo klein , dat zijn Vader hem in zijn holleblok kon verbergen. — Te Nymeegen leerde hij de Latijnfche taal, en oeffende zich vervolgens te Leuven in de Godgeleerdheid en Gefchiedenisfen. Zijn eerue beroep als Pastoor was te Wormer, en daarna te Schoort Naa een verblijf van 37 Jaaren , werd hij Pastoor van de Oude Kerk te Delft j vervolgens, in plaats van Lindanus Decanus, in 's Ilage beroepen, en in 't Jaar 157a Pastoor in de St Catharyne of Nieuwe Kerk te Amfteldam. In't Jaar 1578 werd hij, nevens de Regeering en verdere Geestelijkheid, de Stad uitgeleid; begeevende zig toen naar Amtsfoort , alwaar hij overleed, in 't Jaar 1593. Zijn Leven is door Johan Hees , mede een Keulenaar, befchreeven. Ook gaat zijn afbeeldzel in prent uit. Val. and. en Opkomst der Nederlandfche beroerten, Dunius, (tacobus) was af komfiig uit het geflacht der ver duyn en. In zijne Jeugd deedt hij groote verwachting opvatten; doch, op zijne reize , door Braband , Groot Brittanje en Frankrijk, waarheen hij gezonden was, om zich in de weten» fchappen te oelfenen, deedt hij niets anders op, dan den fmaak voor eene bedorvene levenswijze. In het Jaar 1565, in zijne geboorteftad Hoorn te rug gekoomen, tradt hij in een ongelukkig Huwelijk; dit voltooide het bederf zijner zeden : hij gaf zig geheel over aan den drank, en llierf in het Jaar 1572, of 1573 Durgerdam , een der Waterlandfche Dorpen, behoorende, voor het grootfte gedeelte, onder Ratisdorp, cn het overige onder Schellingwoude- \\ex legt aan den Waterlandfchen Zeedijk, op den hoek van het Pampus cn het y, genoegzaam tegenover Diemen. Even verre ligt het van Schellingwoude als van Ransdorp; aan welke beide Dorpen het zijnen oorfprong verfchuldigd is, door het leggen van eenen Dam, kort naa het Jaar 1421. Naa het Jaar 1736, werd de Haven merkelijk vergroot. De grootte van dit Dorp, in zijne betimmering, befiaat ruim 500 Roeden. In 1687 ontftond aldaar een zeer on  DURGERDAM, DURVEN. (D. v.) 57 ongelukkige Brand, waardoor ruim 150 Hulzen in de asfche geleid werden; niets bleef 'er over, dan de Kerk, een Zaag. moolen en eenige weinige Huizen, aan den Zuid-Oost kant. De Kerk was eerst een vierkant gebouw, van hout gemaakt, hebbende op het dak een vierkanten Koepel-Toorn of Lantaarn, met Uurwijzers en Slagklokken voorzien. Het Kerkgebouw diende insgelijks tot een School; boven hetzelve was een vertrek, waarin de Regenten van Burgerdam en Vit dam vergaderden. In het Jaar 1643 werd de tegenwoordige Kerk gebouwd. Zij is verfierd met een fpits Torentje. — Op den uiterften hoek van den Burgerdammer • Polder , werd , ia het Jaar 170:; , door Kommisfarisfen van de Piioragie , een Vuurbaak , ten dienlte der Zeevaarenden , opgerigt, zijnde een hoog vierkant fteenen gebouw, vertoonende de gedaante van een Toren. Boven in hetzelve is de Vuurpan, waarin, het geheele Jaar door, des nagts, een vuur van kooien geltookt wordt;het wordt aangeleid een uur voor Zonnen ondergang,en brandt een uur naa deszelfs opgang. —■——«. Boven den ingang van dezen Toren is een marmeren neen geplaatst, waarop men leest, dat jan witsen, Lambertsz., op den 3 Junij des gemelden Jaars, den eerften fleen daarvan geleid heeft. Burgerdam heeft vijf Taanhuizen, en drie Scheepstimmerwerven. Verder geneeren zig de bewooners van dit Dorp meest met den Vischvangst, en het houden van Heibergen, voor de Amfteldamrners, die des Zomers aldaar veeltijds hun vermaak neemen. Het Durgerdammer - Veer is hierdoor geen van de minfte van de Waterlandfche Veeren. Durven, (dirk van) de 22 Gouverneur van Neêrlandsch Indien. Hij was eerst Advocaat te Delft; in dienst van de Kamer dier Stad vertrok hij naar Batavia, en landde aldaar in het Jaar 1706, met den rang van Raad van JufHtie. In 't Jaar 1720 werd hij Buitengewoon, in 17:4 Ordinaris P.aad van Indien ; en in het Jaar 1729 bevorderd tot Gouverneur- Getieraal; hij bekleedde dien aanzienlijken post tot den a8 Julij 1732, reeds in 't voorige Jaar was hij, nevens andere bedienden der Maatfchappij, naa 'tVaderland ontboodeu; waaruit men zou mogen belraiten, dat de Bewindhebber* weinig genoegen D 5 ia  58 DURVEN, (DIRK van) DUSSEN. in zijn bellier moeten genomen hebben, Zonder iets te zeggen van het Perfoneel Karakter van den Heere van Durven , 't welk men mogelijk al te haatelijk heeft afgefchilderd , fchijnt het, echter, van misflagen niet te kunnen vrijgelproken worden , en bijzonder van bedekten handel iretdeChineezen. Doch tevens moet, van den anderen kant, tot zijnen roem,gezegdwor. den. dat hij niets verzuimde 't geen dienen kon tot den welftand der Maatfchappij. Hij droeg zorge dat de vlooteu , even talriik als voorheen , Jaarlijks, met rijke ladingen , naar het Vaderland werden afgezonden. Hoe hij bij zijne aankomst ontvangen, ■waar en wanneer hij overleeden zij, vinden wij niet vermeld. Zie valentyn, o. en n. oost-indien, D. XX der Hifteriefche Reizen. Dussen, een oud adelijk en ridderlijk Slot of Kasteel, geleegen in Holland, op de grenzen van Braband, in de groote Zuid-Hollandfche Waard, in de Ambachtsheerlijkheid van Dusfen ■ Muilkerk; wordende van de Graaflijkheid van Holland ter leen gehouden. Het Slot is, in den Jaare 1387, 'met vergunning van Hertog Albrecht van Beijerer., Graave van Holland, verfterkt, en opgemaakt tot een Kasteel of Huis van Oorlog,'door Jonkheer Arent van der DusfenRidder en Bailjuw van Zuid-Holland, volgens brieven , gedagtekend op Sr. Martcns-dag Ao. i3«7- Door den berugten vloed, in 't Jaar 14." 1 , werd het geheel vernield , en , nevens de Dorpen Dusfen , Munjierkerkca Dusfen- Muilkerk, door het water verzwolgen. Dit Slot was, van overoude tijden, een vaderlijk Erfgoed en Stamhuis van dit Genacht 't welk reeeds bekend was voor het laar 1300. Vermids de leden van dit Geflacht, nu eens de Hertogen van Braband, dan weder de Graaven van Holland, in den oorlog vokden , en ook fommige hunner heerlijke goede-, ren zo wel in Holland als in Brabant, verfpreid waren, vindt men hen, nu eens onder de Ridders en Edelen van Brabant, dan weder onder die van Holland vermeld. Onder anderen, werd al in het Jaar ia88, onder den Brabandfchen Adel,ge. naamd Heer Jan van der Dusfen, Ridder, die met Jan den I, Her-  I. TAFEL van het G E S L A C H T van Van der PUSSEN, Zie Deei xm, M,ss. Dmsiti"" (Jan vsn der ) Ridder was, V. Floris van der du.-sïn, ge- i. Jan van der dusssn, oudfte Zoon van florens, werd, in h et Jaar 1456, bij het overlijden van zijnen 3. Margreta van der Dusfen, gebooren in het Jaar 1546. m*t tan 'den I Hertog van Braband, trouwd metCatharina IVijde, bij Vader, Heer van het Slot en Huis Dusfen, Aartswaarde en Munfterkerk, In het Jaar 1480 was hij Schout 4. Catharina van der Dusfen, gebooren in het Jaar 1564, deze trouwde met Ja- tegenvvoordig in den flag voor Wooringen. welke hij naliet twee Zoonen. (B.J van Breda, en in het Jaar 1487, Castelein van ter Goude. Zijne Vrouw was elisabeth krant. Hij over- t»b Cr aft. Zijne Vrouw was elisabeth van pola- '«ed in het Jaar I4S><5, en liet na 6 Kinderen. 1 Nen- hij liet na, voor zo veel bekend is, (A.) Arent van der dussen, Heer van 2< Cornelis van der eussen, Rurgemeester te Schiedam. Zijne eerste Vrouw was Camelia itwee Zoonen, A. B. en Dusfen, enz. Hij had ter Vrouwe Alijd I. Florens van der dussen, in het Jaar 1497, Heer van het Slot Dusfen. Hij trouwde met Barbera van der Hoog, de tweede, Margreta van Cranendonk, en de derde, Maria Dankerts; van Overetjn; zij lieten na 4 Zoonen: van Bouckem, en ilierf in het Jaar 1509, nalaatende 7 Kaderen •' hebbende hij bij de eerfte verwekt 1 Zoon, en bij de tweede 1 Dogter. A. I. Tan van der dussen, Ridder, ■ t ' ~ , ' , „ /• Heer xm Dusfen en Aartswaarde. 1. Nicolaas van der dussen, Rid- l. Jan van der Dusfen, Heer van der Dusfen, enz. getrouwd met Agnes van Gerwen, ge- r. v*//>, ™zff J'»* °verleden' en 7 ** Jaaren van'onderfcheid geKoo'- - enz. trouwde in 'het j£ ^'ife?/KSi: 4- Nicolaas van der Dusjen, trouwde in het Jaar 1718, £///*- trouwde in het Jaar 1583, Camelia Duist van Santen; hij over- 1 ' Hij ftierf, in het Jaar 1726 , hebbende verwekt s Kinderen. beth Slicher, en had bij haar één Zoon. leed in het Jaar 1611. en liet na, u Kinderen. T \ ï. jan van der dussen. j HiBR0NyMUS VAN DV D[JS , Ewout van der r,uss. n , gebooren in het Jaar 1750. j 1. Bruno va n der dussen, Burgemeester te Delft. had ter * At^lu va^dp^ ^usX'^ehnwd m„ a, n 2' elizab^h iSSiS! vaÏdÏr dussen. 5. Maria van der Dusfen, ftierf, in het Jaar 1730. &f^£r£t*' T * ^ ^ 4- MA^^Srrfgeïuïï a1»^W. * Sl^r^n _,»*- h C" h H l r i „ r , " WdkeMj SlS^.^^^^-^^ * AD^NAVC^™r dussen. 3. v«« k Mari? Sch^\ hij^rf , in het Jaar s. Kornelia petronella van der dussen. 7 Attti» 1^1™ dussen, geftorven in t Jaar 1704. Wyk; hij liet na 3 Zoenen en eene natuurlijke Dogter: V0- Anna Maria m Johanna Clara, zï). 3. Akbkt van der dussen, trouwde met Femme Lindlagen, en 7. al ida caiharinv van der dussen, trouwde, in het ne Dogters, zijn jong geftorven. liet na één Zoon Jaar 1724, Mr. Dammes van Slingeland. Adriaan van der bussen, b|af zig, in het Jaar 1620, naar Duitsefr 2' MAfIA j0hanna van der bussen, geboren < Rbiiso vak dïr nn«» n„™ . . „ ^..a/r ,* Hij had in Huwelijk J9hanna van Oldenbameveld, en won m het Jaar 1719, getrravvd aan Mr. G^vvV Hendrik van der dussen, die ter Vrouwe nam, Maria o. Bruno van der dussen, Burgemeester te Delft, won bij Magteld hij haar vier Kinderen: Hooft. Damelsz. Hij ftierf den 8 Febr. 1730. Cost, en daar bii verwekte 2 Kinderen: van Uroenewegen, ia Kinderen: ■ 3. Jan lucas van der dussen. • 1. Maria Margareta van der Dusfen, gehuwd aan W. Pasjan. I 4. Johanna catharina vrn de* dussen. i. Akend van der dussen, trouwde in het Jaar 1709, 2. Philip Elias van der Dusfen, had ter' Vrouwe A. O. Ledebur. • 5« Jacoba emeremia van der dussen. 1 Theodora Grommée, waarbij hij verwekte 4 Kinderen .* —  IIL TAFEL van het GESLACHT van Van der DUSSEN Zie Deel xiii, bl. 58. 'hIndr^^ 8~Mr7 Dirk van der dussen, wiens Vrouw was pS ^^K^t' ^ ^ ^' *" ^ ' " ^ ]a» »umo van der dussen, gebooren in het Jaar ,. £L« van der dussen, trouwde in het Jaar ,7,4, 5". = 9- Catalaan der dussen, gehuwd aan^/^y. Jacob van E£R dussen, in hec Jaar I(5l0, Burgemeester te 2' fé5^|£WTO? ™ "* Seb°°ien " F, Meerman. , . „ Woudrichem; hij was de Man van Johanna ten Haas, die 3. Alda maria van der dussen. • > »• Mr. Apent van d r dussen, trouwde u» het Jaar .619, Kormha ^ baarde é' * m wee D f. Lucretia van der dussen. 4. Korivelia elizabeth van der dussen, trouwde in het Brtel, en net na 7 Kinderen; 4- p^^^EQjg ewoudt van der dussen, trouwde te Wijk Jaar 1749, Jan Bouwens. - . . - 1. Jan van der dussen , ongehuwd geftorven. bii Duur/lede daar hij in het (aar .750 Raad was J ' ^ j_ Hebmina van DfRDUSssN, had tot Man Cornelis Bogaart. a. Berta van der DusstN, die eerst trouwde met Chris- ' *<; Ul'ur/teae, naar mj j /3 2. Maria van der dussen trouwde in het Taar 173" S. van 2. Korn,.;lia van der bussen. tiaan Willem van Kampen, en daarna aan Cornelis 611 vervve te 'I aal ' \ Ëeeftin° ' 3- Mr Bruno van der dussen, trouwde Maria Graswin- Swaan. T „„„ „.,„„ CTPi,oorpn in het Taar ""■"'"S- kei, en liet na 3 Kinderen: 3. Anka van der dussen, eerst gehuwd aan Adam Wes *• JAN BRUN0 VAN DUSSKN' Sebooren ,n üet jaar 4. Maehteld van der Dusfen, Natuurlijke Dogter van Arent, geteeld terwold, ten tweede zmllubert v. Ek en eindelijk aan Taï? bmho van der dussen, gebooren in het Jaar vóór het aangaan van zijn Huwelijk, was eerst getrouwd met J. i. AreNO van der dussen. Hendrik van Wtnternoij. J Martenz Nisfen, en daarna aan Jan Blankert Jansz. 2. Hillegonda van ter dussen. ' ~n__^T, V4W 0ïB „.,.„„ rronrodp eem «„Aa»,.. Pn " -1 ' ^ ^ " KnRNeLiA van djr dussen ?ehuwd mot Valerius 2. K.orï hendrik van der dussen, trouwde in het Jaar 1633, Catharina van der Graaf, en daarna Anna van Beereftein; hij groenewegen, trouwde m het Jaar 1574» met Willem Dedel. u Mr. Jacob van der d-jssen. Elifabeth Dedel, en liet na 3 Dogters. liet, uit zijn eerfte Huwelijk na, 9 Kinderen: 8- Machteed van der dutsen. 2. Margreta van der dussen. 9. Coknelis van der dussen. 3. Mr. Jan van der dc;ssen, die ter Vrouwe had Fran- . Ouirina van der dussen, gehuwd aan H. 1. B«uno, 2. jacob, 3. HERMiNA van der dussen, onge- \o. Nicolaas van der dussen, trouwde gerst Catharina van Bereflein, . eoife van Werkhoven. Van 6 Kinderen, bleeven % Zoo- Broekman. huwd geftorven daarna raet Magdelena van Bieiswtjk, en ten derde maale met Margreta neninleeven: 2 Elisabeth van der dussen, gehuwd aan Ifaac 4. Magd.lena van der dussen, gehuwd aan Mr. Jan Storm} hij liet bij de tweede Vrouw twee Dogters na: * Paauw, Ruisc't. • »• Mr. Jan bruno van der dussen, wiens Vrouw was 3. Maria van der tussen, gehuwd aan Willem 5. Paulus van der dussen. i. Catharina van dsr dussen, getrouwd aan N. Waarthuizen. Kernelia van Someren. Hij liet na, behalven 2 jong Goeree. 6. Sara va . der dussev, gehuwd aan Hendrik Schimmel- 2. Machtelt van der dussen, getrouwd aan Abraham van der geftorvene, 5 Kinderen. Zijn Broeder was, pennink, en daar na aan II Ter brugge. Burg. 8 Hugo van der dussen, werd, in het Jaar 1574, Burgemeester van •7. Aren-"- va» der dussen, trouwde eerst Louife de Bois, Rütger adriaan van der dussen, en zijne Kinderen : Delft trouwde Margreta Sasbout. Hij ftierf, in het Jaar 1587, eu Het en vervolgens Anna Aubraij de Marlots: liet na 2 Kin- 7, Adriaan van der dussen, hi het Jaar 1573. Burgemeester te Delft, na 6 Kinderen: dersn : trouwde aldaar met Elifabeth van Bodeghem. Hij ftierf in het Jaar 1576, j. Jan willem va\i der dussen. en liet na 3 Kinderen: 2. Kornelis van der dussen. u tacob van der dussen, in het Jaar 1579 • Raad der, Sad Delft , 1. Maiiiana van der dussen. 3. Mr. abraham van der dussen, die, bij J. Heer van Haring-Karfpel, enz. in 1599 Gedeputeerde in de Staa 2. Mr. Dirk van der dussen. u Catharina van d^k bussen, gehuwd aan Martin Hogenhouk. C de Geer, verwekte ten Generaal, trouwde, eerst Geertruyd van Heemskerk, eu daarna 2. Jacob van Dtu dussen, 111 hec Jaar *579, Raad te Delft, trouwde 1 1 ■  IV. TAFEL van het GESLACHT van Van der DUSSEN. z, xm.... I , • . . o. Maria van t er dussen, Bagijn te Z)ê///. i. Jan jacob »ak der dussen, ftierf onge- zijn. I i. Hugo van der dussen, ftierf ongehuwd. £ Catharina van der dussen, desgelijks. huwd. in het |aar 17 o . - B i 2 Geertruyd van d r dussen, gehuwd aan Johan Bafiusf. 10. uaihariina b j 2. Eugenïus francois van der dussen, i. Sasbout van der dussen, in het Jaar '5°y,.^,/2 g i Masdalsna van der dussen, gehuwd aan mitem van Hove. , -an vm der dussen, oudfte zoon van floris en catharina wyde, trouwde, in het Jaar 1715, Clara Eugenia meester te Delft, liet, bij1 twee vrouwen , . 1 V. Margreta van der pusskn , genuwd aan Joost Brasjer. 'iVitrr zonder Kinderen, in het Jaar 1390. Albertina Louw ar, en daarna metlV.Rub- van Santen en Maria van der Hoef, na Catharina van der pussen, gehuwd, eerst a~n Paulus Hal- ■ hem bij welke hij verwekte 6 Kinderen, , - M/,„f/>„ #*A en daarna aan v*« rfer Cr««/ Arent van der dussen , Broeder van jan ; zijne vrouw was hade- waar van ,gr nog £ weeze„ lt Margreta van der dussen, gehuwd aan Matten 6. Mar'i \ van der dussen , gehuwd aan Kornelis Graswinkel. wiCHvan Dordrecht, bij welke hij verwekte 3 Kinderen: jan , eg- 3. Isabella van di r dussev. Hogenhoek. , — ■■■■ 7 Kornelia van der dussen, gehuwd aan Joost van Borsfelen bert en hadewich. a, Pieter karei. jo»eph van der dussen. 2. Jan van der dussen, trouwde Margreta dtotm, 3. SJ&Sft, der dussen , gehuwd aan Anthony de Waal. ü .Jan van der dussen Schepen en flogg™ in , Hertogenbosch. Hij li^na .ugenius francois, en die 9. Elselina van der dussen, gehuwd aan Juliaan van der Zijne Vrouw was, N. N. Hij Het na 3 Kinderen . ^ ^ u Dirk van der dussen. i Moere^. !. Arent v.:n dkr dussen, in het Jaar 1474, Dijkgraaf der Landen . ' 2. Elizabeth van der dussen, gehuwd niet ^ ™n , rl kü w iv .,3 pfSn 7non 5. Anna van der ousse'n. - dries Schieveen. , 2. Frans van „er dusssn , Thefaurier te De///, ongehuwd geftorven. van Dus^m' liet blJ N" N' ja t6n ^' 6. Prudentia van der d. ssen. 3 Sasbout van der dussen , trouwde Margreta n' Toost van der bussen, ftierf mede ongehuwd. Pieter van der dussen, Stedehouder, enz. van Heusden; zijne . . , ... AT Paspoort, en verwekte bij haar 3 Kinderen. I JaTvanT/dussen, trouwde met liet na 2 Kinderen : Vrouw was, Catharina van Veer, hij Het na 2 Zoonen: ^TSS&^SSSm tS^ ^ , ' 2 margreeten3 maria van der dussen. , Hugo van der dussen, trouwde Anna Donteklok, waarbij , Mr J^^^J* iMS^fSiï x. ft» van dek dussen, gehuwd aan N. N. Het na twee Kornelis' van der dussen, Het na 6 Kinderen : hij verwekte * Dogters: ^ ^^ Hj. ^ Jr^f en Iiet na, uit het eerlle Zoonen: 3- iel van der dussen , had in Huwelijk, 1 Maria van der dussen , gehuwd aan Adriaan U Gra. Huwelijk, eén en uit het tweede, 2 Kinderen : 1. jkrowmus, 2. p1ETER y N MR DUSSEN. * miumina van Setten, en won bij haar 6 Kin- ' vefande. lieert en 3. maria. . 2. Jan van der d^sen. . « deren: 2. Erkje van der dussen, ongehuwd. 1. Jeronimus van der dussen, ongehuwd geftorven Ryraart van der pussen, trouwde N. N. liet naéénZoon: . mr kormelis van der dussen, eerst ge- 2. Libert van der dussen, i hefaurier te Brusfel, huwde 2* JVÏ1"1 111 VA"T*K" s' >• mr- kornelis va« 'l yegn. en daar. 5. Claasje van nrR dussen, gehuwd aan Adriaan Fyk van Bleysnpk. met MaHa van riingen, e0 daarna met Anna van Hellewe- Tan van der dussen. ^°Zt ZiJTJa,l der Heyden,\\\ welke 6. Lucas van der dussen, in het Jaar 1600, Burgemeester te Sekte- Hij ftierf, in het Jaar 1590, nalatende S Kinderen: J °al.met 'Jt&na „. J dam, had ter Vrouwe Soetje Duyst van Santen, en daarna Johanna n. Florens vaN der dussen, de tweede zoon van arent en hadewich hij won twee Kinderen. Colterman; hij liet na 2 Kinderen: 1. Philip van der dussen, die ter Vrouwe had, Jonanna van DoiinsECHT, bekleedde, van 1409 tot 1431, aanzienlijke Ampten te „ eTHonftone; hij overleed in het Jaar 1Ó23, en liet na 6 Dordrecht. Zijne vrouw, Lucretia de Ryne, baarde hem één Zoon: i. Maria cecilia van der duw*. , 1. Magdalena van der dussen, gehuwd aan Willem van der Kinderen: : . trouwde //enrfr/A USSEN. Ar?.nt van der dussen, die ter vrouwe had Geertruyd van Bra- 2. Cornelis sasbout van der lu«c.« , 2. Hugo van der dussen, die trouwde met Alida van Hogen- 1. Jan van der dussen, ftierf in het Jaar 1680. kei, bij welke hij vewekte 3 Zoonen: trouwde A. Heymenberg. koek, en liet na 7 Kinderen: 2. Lodewyk van der dussin. , . , , ~n r anna 3. Hendrik van der dussen. . 1. Mr. Joost van der dussen, werd, in het Jaar 1513, door a. Elisabeth, 3- maria, 4 0TT0' ?• *** 1. Soetje van der dusskn, wier man was, Daniël de Berg. 4. KaRel van der dussen, gehuwd, in het Taar 1641 , ™n \ Keizer Karei den V, gecommitteerd om agt te geeven op de van der duss n 2. Cathar'. na van der dussen, gehuwd vcizt Jacob van der Burg. Louifa van Molsperg; geft. in 1649, en daarna i/^/^ de j Ketterijen. , . C. Sasbout van der dussen. 3. Sophia van der dussen ongehuwd. ^s, liet na 4 Zoonen: l. J*n adolih, 2. alphon- 2. Mr. cornelis van der dussen, in het Jaar 1536, Secretaris 4. Lucas van der duss:n ,'trouwde Sara van Heiningen. sus, 3. philip eu 4. karel van der dussen. | te Delft, trouwde, eerst Margreta Sasbout; en daarna Ma- ^^jjjp '^"""i 1 IIIMWII mmmi lil mmii I m IÉ————■■ JSSS——«■■«■in ~^^*~m.wmF~ïi,.,~^..-.»----~-* - >--^MI—J——M IIWIII ■ ■■'-'^-«^T r-'-^fS^mW&SSS^SSSS .. »  V TAFEL van het GESLACHT van Van per DUSSEN. ac*ni.«,» —aag , .i.-SniïSaSmTTnirTr- —— ■ " ^£».«c ■ umr —jiiuh ■J_ig"^iH-— , =~im-SS i l«J SS5»g£- , ,,1A vAlN ^ ,chmvd aan JanlZT^ 7- Machtild van i>t* , ussen. Ar.^*an :°f MhMe^fnXt bijJweike hij ■ 11 2. Maria , 3- johanna, 4. ex-isae-ih vain 1»», Renov. , j j tt- , t. j «„„„i,,» „ Zoonen; daarenboven had hij twee puss N, alle drie Bagijnen. s van der dussen , gehuwd aan Anna Magnus, Elisabeth van der dussen het derde Kmd van kornelis , huwde aan namiïnke Kta£ ' « Sasbout van derden, getrouwd met Johan- *• * £™ van v ^ ^„ W*« . die, m het Jaar 1537 , Raad der MadD.//was. natuurlijke Kinderen 5 ïï IfcrfeA, waarbij hij teelde, 3 Kinderen: Leonarda van der dussen, haare Zuster , was gehuwd aan Jan de ^ ^ ^ , mr. Hendrik, Kornelis, 8. Elisabeth " ^OT^'S^/^VÏ^ Ma^teLd van der dussen , eene jonger Zuster, aan >tf M, *r - *™ ™ van der dussen. pjeter constantyn van der dussen , on* Hendrxk van der dussen, haar Broeder, <^«|M . Arent en catharina van der dussen. „ _ ,„w trouwde te Lisfabon MunmA Margriet van der dussen, had ten Man lomelis Herwyer, eu was het . , 6' t to.tt 8 Kinderen haaide: «ebnwd- agtfte Kind van Kornelis. . 4. AM van der dussen, die bn ». ». had één ^ , agatha van f^a van der dussen, huwde aan van der Goes. Zoon , „ pnnnTCO o Maria, 4. Ema- „ ,«1," Adriaan van der dussen, de derde Zoon van arent en van geertruy ,. Elisabeth, 2. Rodrigo, 3. maria, 4. der dussen. Huwelijk * ». en won bij haar 6 Kinderen: Wouter van der dussen, in het Jaar 1467, nuel van der dussen. ■ 5. Cornelia agnes van der dussen. «iu.ii., ju j Schepen te Rotterdam, verwekte, b zi ne 5. Dirk, 6. jam, 7. joost, 8. thomas van der 6 Isabella vaN der dussen, gehuwd aan Adriaan . Vromv ^- h één Zoon , dussen, allen zonder nazaten geftorven. • bittert. *• Albrecht van der dussen, trouwde Sophta Houttuyn, en ver- vrouw n. n, een &ooa, wekte bij haar 4 Kinderen : T , „. Martini van dir dussen, die, m het Jaar 4' Sn 5' EUSABETH' 6' ARENT' ZOnt'Cr * K"ïï msfl i Hendrik, , maria, , yda, 4. com.eria van der ^/schepen te Rotterdam was. 7. Jacob van der dussen , getrouwd met Geertruid van Soute- bij dg hij één > bij ëde nveede vijf Kin- ' dussen, allen ongehuwd. e wufmELT van der dussen, gehuwd aan «fer der™: 2. Adriana van der pussen, gehuwd aan Cleophas van Medenblik. o Sophia van der dussen, gehuwd aan Herman van der Mast. Pieter van der dussen, trouwde Machtelt 3- Alyd van der dussen. Margreta van der dussen, gehuwd aan ƒan Coene. yan HoKthorst eu liet na ^ Kindéren : 4. Cornelia van der dussen- } iu. aiAtx» 5. Catharina vas der dussen. Arent van der dussen, tweede Zoon van cornelis, was, in het Jaar . der dussen. 6- makia van ^b ^^sen. Vrn^rchio te Df/f/. Zijue eerfte Vrouw was Margreta van Dutvc Aotonius martinus van der dussen. . „, . , t Mfd- d■ ^tdl?Bla"JStom! van Alkemade. Bij de eerfte verwekte hi] J J»,^ van der dussen. (B.) Arent van der dussen, tweede Zoon van jan, leefde in het Jaar i33r, 7 Kinderen: 4- Martinus fransciscus van des dussen. hij Het bij n. n. na twee Kinderen: , Kornelis van per dusshn, trouwde, in het Jaar 1570, Elifabeth ^ ^ gei»uWd aan G, T. v. U Willem van der dussen, getrouwd met m. n. die te zamen IJMsT v^roorhotAi itt het Jaar 158a, Komlta Beaummt, ..bij Hondhorst. n één Zoon hadden, deeze twee verwekte hij 7 Kinderen: 3. Agatha van der dussen, gehuwd aan j. de „„„„mri „AM tnmnlImmv. I o Arent van der dussen, bijgenaamd van schoonhoven; | 1 Margreta, 1. arent van der dussen, beide ongehuwd. Mar'ia, 5. ilisabeth . 6. romanos van der hij had, bij n. n. 4 Zoonen: I 3'. Eusabet van der dussen , gehuwd aan Mr. Korneits Qj'ttsnoj. dussen. I a. Aj-mus van d r dussen, ongehuwd. 1, Jan van der dussen. 5. Sasbout van der dussen. getrouwd met Maria de Hoegit. Hendrik, 3-*rank van der dussen, beide ongehuwd. s. Willem van der dussen , 111 het Jaar 1424, 6. Kornelis van der dussen, ongehuwd. > Gffrtruy't van der dussen, gehuwd aan Jacob van der Burg Schout van Dordrecht. v j ia 1 7. Pieter van der d ssen, had ter Vrouwe Anna van da t' Maria van der dissen, gehuwd aan Hendrik van Dyk> 4 3. Wouter van der dussen , die bi] n. n. had één I Stok, en bij haar 3 Kinderen: ^ margreta van der dussen, gehuwd aan Hendrik van der Burg, 1 Zoon, , wien zij twee Kinderen baarde. 1 | ,.. , n ■1 1 «igg^M^Jl^IllliM   DUSSEN, MUNSTERKERK. 59 Hertog van Braband, op den 4 Julij 1280, tegenwoordig was in den berngten (lag voor {Voeringen. Verder worden, in de Leenregisters van Braband, als Leenheeren en Va^faIlen ten tijde van Hertog Jan den III, wegens hunne heerlijke goederen , opgeteld, in 't Jaar 1320, Jan van der Dusfen , en in 1330, Nicolaas van der Dusfen, Ridder, die, in 1342, ten verzoeke van JVillcm, Graave van Holland, benevens Arent van Ts. feljlein en Otto van Haaften, Ri'ders, en Jan van West, pkalen, Knaap, borg was voor Heer Otto van Asperen, in een gefchil, welk hij hadt met Heer Jan van Arkel, over de goederen en tienden van Hageflein , volgens den Brief daarvan, gegeeven te Geertruidenberg , Zaturdag na St, Patili 1343. In een Handvest yan Willem den III, Graave van Holhud, in 't Jaar 1305, werd, onder de Edelen en Ridders, genoemd Heer Jan yan der Dusfen, Ridder, uit Zuid Hoiland; deeze ftond, onder andere Ridders, in het Jaar 1325, als Scheidsman over een gefchil. tusfchen Dordrecht en eenige andere Sleden van Holland, als Delft, Leiden, Haarlem, enz- over het Stapelrecht der eerstgemelde Stad. Zijne Dogter, Elizabeth van der Dusfen, gelijk nader op de geflaChttafel blijken zal , trouwde, in het Jaar 1320, met Filips, Baanderheer van Wasfenaar, van wien de Baanderheeren van Wasfenaar afkomftig zijn, Anna van Brecht, Dogter van Cornelia van der Dusfen , verkogt, in het Jaar 1608, het Slot en de Heerlijkheid Dusfen- Mun fterkerk, aan Walraven van Gent, Heer van Oi'jen,in Gelderland, voor 40,000 Guldens,- deeze Heer heeft het Slot, in 1421, vernield, uit het water geheel van nieuws doen opbouwen. Zie verder de nevensgaande Geflachttafels. Dussen -munsterkerk en dussen.muilwer k of muilkerk, doorgaans bloótelijk dussen genaamd, bij veelen voor eene Heerlijkheid gehouden , hoewel het twee onderfcheideu Ambachtsheerlijkheden, zijn , als hebbende ieder haaren bijzondcren Heer en Regeering. Beide lig-, gen op een .voordeeiigen eu vrugtbaare.n grond, langs het water de Dusfen, waardoor zij van een gefcheideu worden. Eo.  Co DUSSEN- MUNSTERKERK, DUVEL AAR, enz. Boven hebben wij aangemerkt, dat zij, in 't Jaar 1421 , door het water bedolven wierden. Zedert zijnze , bij verfcheiden gedeelten , weder aangewonnen. Kort naa het Jaar 1628 werd Dusfen-Munfterkerk bedijkt. Op de lijst der Quohieren werden ze beiden begroot op 1351 Morgen 514 Roeden, waaronder, echter, de Dusfchenfche Polder, gelijk in laater tijd plaats hadt, niet begreepen is. In het Jaar 1732 werd, naa de herftelling, de eerfte Predikatie in de Kerk gedaan. In het zelfde Jaar 1732 telde men aldaar 107 Huizen, 1 Steenplaats en 17 Molens. Duvelaar 1 (petrus) oorfpronklijk uiteen aanzienlijk Zeeuwsch Gedacht, was een Zoon, verwekt in een tweede Huwelijk,van Pieter Joosten Duvelaar , die Ao- 1641 Burgemeester te Middelburg was. Hij was eerst Predikant te Oost - Kapelle , en daarna in zijn geboorteftad , alwaar hij overleed, in het Jaar 1670. Smallegange, bl. 580. Düvene; aldus noemt Melis Stoke het Eiland Duiveland, boven gemeld. Du ven e , een der Dorpen, in het Jaar 1532verdronken, in de Provintie Zeeland. De Heeren van dit Dorp werden oudtijds onder de Zeeuwfche Edelen geteld. Van hun vind men vermeld Jan van Duvene, getrouwd met Anna van Lats. Zijn Zoon, Cornelis, trouwde met Anna van Wisfekerke 5 hier door vermaagfchapten die van Duvene zig nader met het Geflachte van Valcke. Zie van der houve, D. I. fol. 143 en 144. smallegange, fol. 703. Duyk, een der drie voornaame Genachten, (Duyk, Suys en Oem,) die de Stad Dordrecht, omtrent het Jaar 1230, toen zij eerst met een fteenen muur omringd werd, regeerden. In dien  DUYK, DUYRSWOLDE, enz. dien tijd leefde Gyfen Duyk, Ridder , wiens Geflachtregister bij van Leeuwen te vinden is. In 1351, was Roelof Duyk Schepen; in 1368, zijn Broeder Jacob Burgemeester, twWil* lem Duyk, 1433, Schepen. Zijn Zoon, Jan Duyk, trouwde, in 1472, Beatrix, Dogter van Willem van den Coulfter, Rentmeester Generaal van Zuidholland. Adriaan Duyk, Heer van Oud-Karfpel en Koedyk, Secretaris van de Staaten van Holland en Westfriesland, heeft, behalven andere kinderen van zijn eerfte en tweede Huwelijk, bij zijne derde Vrouw, Maria van Dorp, verwekt Barbera Duyk, die naderhand de Vrouw werd van Dudly Charleton , en eindelijk van N. Torquatus. Duyrswolde , een van de veertien Buurten, onder het Dorp Oojlerwoldc, in de Grietenij Stellingwerf Oost-einde. Winsemius, Befchrijv. van Friesland. D u y s s e h, een Dorp in de Meijerij van s' Hertogenbosch , onder het kwartier van Kempeland. Duyvel, (dirk) een der berugte warergeuzen , welke den Briel bemagtigden. Duyvelskot, een zogenaamd Heidenfch Altaar, in Drenthe, alwaar men de vreemdelingen aan den Krijgsgod Mars plagt opteofferen, Dwinglo, een Dorp, in 't Landfchap Drenthe, ouder het Dingfpil Dieveren; het heeft Kerk en Predikant, ftaande onder de Clasfis van Westervelt. Dwinglo , (bernardus) een der gedaagde RemonBrantfche Predikanten , op het Sijnode Nationaal te Dordrecht. Slatius, die zig naderhand zo befaamd maakte, dat zelfs de Remonfiranten verklaarden, dat hij tot hen niet meer behoorde , zocht dwinglo mede in hegteuis te brengen, en befchuldigde hem, als behoorende tot de zamengezworenen, oin  DWINGLO, DYK, (A. van) enz. om Prins Maurits te vermoorden. Dwinglo gaf daar tegen eene welingerigte verdeediging in'tlicht. Uit zijne fchrifcen , onder, andere de Nulliteiten van 't Sijnode van Dordrecht en andere* blijkt, dat hij een der bitterde Remonftrauten van dien tijd was. Hij was naderhand nog wel 20 Jaaren Predikant onder hen, in de Gelukflad. - Zie wassenaar, Hiftorisch Verhaal van 1623. bl. 80-85 , s l a t 1 u s klaar Vertoog ; d w i nglo's Verdediging in 410. Dijk, (Antonie van), een vermaard Schilder te Antwerpen,'en in die Stad gebooren in het Jaar 1598. Hij was een der beste navolgers van den vermaarden 110 bbens, die 'er zig, met alle zijne magt, op toeleide om van dijk naar 't leeven te leeren fchüdereu. Verder oeffende hij zig in Italië en elders. Naa zijne wederkomst ia zijne geboorteftad, vervaardigde hij verfcheiden uitmuntende kunstltukken. als ook in s' Iiage en elders. Uit Holland werd hij in Engeland ontboden , alwaar hij, uit hoofde van zijne konst, tot Ridder werd geflagen. De voornaam fte Perfonaadjen van zijnen tijd, zijn, door hem, zeer uitvoerig naar het leven gefchilderd. Hij overleed te London in 1640. Zie houbraken. Dijk, (adriaan adri a anszoon van) in leven Secretaris te Bleiswijk, een der voornaamfte eedverwanten, om Prins Maurits te vermoorden. Van dit boos ontwerp, hebben wij reeds verflag gedaan, op de Artikelen jan en abraham b lansaart, in ons Zesde Deel, bl. 597; als mede onder het Art. david coornwinder, X Deel, bl. 520. Hier merken wij alleen aan, dat van dijk, volgens den inhoud zijner Sententie, onthoofd en gevierendeeld werd. Zie brandt, baudart en de aangeweezene Artikelen. Dyk,  DYK, (JACOB VAN) DYKEN. 63 Dïit, (jacob van) een Geldersman, die zig in de Orde der Jefuiten begaf. Val. andkbas maakt met lof gewag van zijne fchtiften. Dy ken; dus worden genaamd die konstgewrochten van inenfchen, welke de binnenlanden voor de Overftroomingen en het geweld der wateren beveiligen, op die plaatfeu, alwaar de almagt geene Duinen geplant heeft. Zij zijn te zamen gefield uit aarde, klei en andere daar toe dienftige ftoffen. De lieden , die hier aan arbeiden, worden Dijkers genaamd. De veelheid en magt van water heeft de eerfte aanleiding gegeeven tot dit hulpmiddel, om have cn leeven in veiligheid te ftellen. Naar gelange de bewooners, bijzonder van deeze gewesten, voor het geweld van water floot laagen , hebben zij zig op de volmaaking deezer kunst meur en meer moeten toeleggen. De groote Rusfifche Keizer, peter de I, vergeleek Holland bij een vat, en de Dijken , van welke het omringd wordt, bij de hoepels , die het vat aaneen houden, op dat het niet aan duigen 'valle. Men wil , dat deze konst reeds bij de Egijptenaars bekend was, en dat zij den Nijl en andere ftroomen, door dit middel, binnen hunne oevers wisten te bedwingen. Onzekerder is het, wanneer het bedijken van de tegenwoordige Landen wan Holland, Zeeland en Friesland eenen aanvang heeft genoomen Smallegange in zijn Chronijk van Zeeland, is van gedachte, dat de Cimbren het dijken van de Grieken geleerd hebben. Doch wij gelooven, dat al wat verhaald word, wegens het leggen van Dijken, zo in Zeeland als Friesland'-, als reeds vóór Christus geboorte gefchied, indien geene beuzeltaal, ten minfte zeer onzeker te zijn. Althans indien men moge geloof flaan aan de Befchriiving van Plinius, die in het laatst der Eerfte eeuwe leefde, woonden toenmaals de volken wel op hooge heuvelen, doch waren nog ni"t voorzien van Dijken. Zijn verklaarder Furmerius zegt, in zijne Friefche Jaarboeken: „ De gedaante yan Friesland was „ toen anders als nu, wijl het hier door aanfpoeling toenam, „ en daar door affpoeling afnam. Naar 't Noorderlijk gewest, „'t welk door de Brittannifche Zee befpoeld word, is 'r „ overal  «4 DÏKE N* „ overal laag, door veele moerasfen ontoeganglijk, met veeie „ meeren of poelen en ftaande wateren doorfneeden, welke , door veelvuldige rietfchorreu alöm ongedaan, met geene Dij„ ken of Sluizen tegen het geweld der Zee voorzien zijn" Uit dit en andere bewijzen, welke zouden kunnen aangevoerd worden, durven wij belluiten, dat, vóór den tijd, met welken de Jaartelling der Christenen een aanvang neemt, de Oude Friezin nog door geene Dijken befchut werden; maar dat zij dtt hulpmiddel eerst geleerd hebben van de Romeinen, die, gelijk uit verfcheiden plaatfen bij taciïus blijkt, in het leggen van Dijken zeer eivaaren waren. Onder andere verhaalt hij, in het 13 zijner Jaarboeken, Kap. 31, hoe pauiuus pompeus, Stadhouder ten tijde van nero, een Dijk, ter weeringe van den Rhijn, deed maaken. Dit was de zelfde Dijk, die zestig Jaaren te vooren, door dkuzüs , begonnen > maar onvoltooid was gelaaten , en die, 13 Jaaren laater , door c 1 v 1 l 1 s , weder verbroken werd. Van de Romeinen is deeze kunst overgegaan op de Franken, die op het onderhouden der Dijken verfcheiden Wetten maakten , welke in de verzameling der Capitularia en Saxifche Landregten, te vinden zijn, Onzeker is het, ondertusfchen, wanneer de eerfte bedijking, in Holland en Zeeland, gefchied zij. Zommigen ftellenditop het Jaar 37, anderen op het Jaar 42 ; zij geeven daarvan de eer aan claudius civilis. Anderen, die minder geloof verdienen, verfchuiven dezen nuttigen arbeid tot op het Jaar n3o. Doch onze oude Jaarboeken , die, al vóór dien tijd, van tloorbraaaken van Dijken en Dammen gewag maaken, werpen dit gevoelen om verre,* 't welk nog verder van zijne kragt beroofd wordt, door de aloude benamingen van Steden en Dorpen, die met Dijk of Dam eindigen, hoedanige zijn Lat* tendijk, Ellewoutsdijk, Eversdijk en anderen , die op Dam uitgaan. Veeleer zou men junius kunnen geloven , dat de Batavieren, die konst van de Romeinen geleerd hebbende, dezelve aan de Friezen, Hollanders en Zeeuwen hebben medegedeeld. De Friezen fchreeven dit veelal toe aan adgillus, die regeerde in het Jaar 640, of daar omtrent. Het blijkt ook,  DYKE N.. 65 ook, dat zij in het dijken zulke goede vorderingen maakten, dat zij daar door het bijzonder voorregt verkreegen, van niet buiten de Grenzen van h,ün Vaderland den krijg te moeten volgen; van welk voorregt zij naderhand, tegenKeizer fredei c den IIL, zich met 'er daad bedienden. Do uz a verhaalt, in zijne Jaarboeken, dat de Zeeuwfche Eilanden , omtrent het Jaar 75« , door <-e Gothen en Dceneny met Dijken en Dammen omgeeveu zijn. Smallegange beweert dat een groot deel van Zeeland, reeds vóór 't Jaar 833, met Dijken, Dammen en Gebouwen voorzien was; doch dat Duiveland, Noordbeveland , Wolfaartsdijk , Zuidbeve • land en Tooien, eerst na het Jaar 850, bedijkt zijn. Inde Vlaamfche Chronijken leest men, dat in het Jaar 1180, dojr de Hollanders, de Dijken en Dammen te Sluis gemaakt wier den en dus meer dan 100 Jaaren nadat Holland bedijkt was. Van tijd tot tijd zijn dus de aan Zee geleegene Landen, ten deele bedijkt, en ten deele daardoor, voor de overftroomihgen, beveiligd. Wij zeggen, ten deele, om dat de droevige ondervinding maar al te dikwijls geleerd heeft, hoe zelfs de allerzwaarlle Dijken, door het oriWeerftaanbaar geweld der flaande wateren , verbroken en de fchoonfte Landen een prooij der zilte wateren geworden zijn. Guiciardyn en rertius, in hunne Befckrtjvingen van Vlaanderen , vernaaien , dat aldaar, in 't Jaar 13+0, in gebruik was, wanneer men Land verkocht of verpandde, met uitdrukkelijke woorden in de Koopbrieven te fch'rijven, indien het Land binnen de tien Jaaren overftroomd werd, dac de koop als dan te niet wis; waaruit blijkt dat bij ondervinding gebleeken was, hoe weinig vertrouwen men op de Dijken kon Hellen, — Hijkans onnoemelijk zi n de kosten, welke het leggen en onderhouden der Dijken vordert. Om niet te fpreeken van de Oost friefche Dijken, en ons alleen tot die van Zeeland te bepaalen; van meeteken en smallegange tekenen aan, dat de omloop der Landen van Zeeland, zo verre die met Dijken bezet en befchut zim, wel gemeeten zijnde, veertig mijlen weegs bedraagt, elke mijl van veertig honderd roeden, (thuanus zegt 400. en pars ipo roeden) en dat elke roede Dijks, de eene door de andere gereX1LI Deel, & kebtj*  66 D IJ K E N. kend, gekost heeft, ruim 10 ponden vlaams, of 60 guldens, van 20 duivers ieder gulden; zo dat, zeggen zij, volgens deze rekening, alle de Buitendijken, te zamen genomen, komen te Haan op dertig tonnen gouds. Th anus, uit dit Dijkmuaken, den rijkdom van 't Land afleidende, zegt, op het Jaar 1590, van Holland en Zeeland fpreekende: ,, Uit „ geene zaaken, kan men beter den rijkdom van dezelve af„ leiden, dan uit de groote en zwaare kosten,'welke gedaan „ worden, aan het maaken der Dijken, waardoor zij zig tegen ,, de ovérftroqming der Zee befchermen. Want de omtrek der ,, Zeeuwjche Eilanden begrijpt wél 40 n.ijlen weegs; ieder mijl ,, is 400 roeden, en ieder roede 12 voeten; de voet gerekend „ °P 5 gulden, zo volgt, dat het geheel komt te kosten, ,, 160000 riaamjche ponden; dat is, negen honderd zestig,, duizend guldens." Onder .deeze berekening zijn nog niet begreepen de Binnen - Dijken , van ouds gemaakt, en derzelver jaarlijks onderhoud. Volgens de aantekening van smallegange, uit Reinier Ttlle, moeten, in het hand van Schouwen, van ieder gemcet, of halve morgen Hollandsen, alle Jaaren betaald worden, zo aan Schot als DijKgeld, omtrent 4 guldens, welke penningen alleen tot Dijkmaakinge bedeed worden. A. fars tekent aan, dat Holland, worflelende tegen de Zee, Rivieren en uitgaande Meiren, naauwlijks 400,000 morgens vrugtbaar Land, buiten Duin en Hei bevat eu dat zornt jds aan ééne roede, langs den Zeedijk geleegen wel 600 guldens kosten moeten gedaan worden : welke berekening, evenwel, ons dunkt een weinig te hoog gefield te zijn. Doch, vooronderftel'd , dut elke roede Dijks , gewoonlijk, buiten ongewoone fchade, op 1:0 guldens word gerekend , zal men een denkbeeld kunnen vormen van de Verbaazende fommen, welke aan de Dijken te koste gelegd moeten worden. Wat aangaat de manier van Dijken of bedijken ; guiciardyn geeft een bericht, hoe de Zeeuwen daaromtrent plagten te werk te gaan. „ De Zeeuwfche Dijken, zegt hij, die ge., meernijk 10 Antwerpfche ellen hoog zijn, en van onderen 25 „ van gelijke ellen breed, worden door arbeid en vernuft ge- maakt, niet van gemeene, maar van taaije klaiachtige aarde „ binnenwaards met lteen aangevuld, en buiten waards voorzien ,t met  D IJ K E N. 67 „ met wonderlijk konftig zaamgevlogten ftroo van twee vinge„ ren dik. Te weeten, op dat de aanftotende Zeegolven de ,, fpitzen der Dijken niet zouden af kabbelen, of uitflaan, is men nu meest overal gewoon zo hoog het water door- gaans (laat, daar overal , even als een digt en wel door,, wrogt net, of matten van ftroo, of rietagtig ftroo, te brei,, den, en in de aarde of klai vast te hegten j welke arbeid den ,, naam draagt van beflikken of bekrammen , die verrigt word „ door ftérke arbeiders, die men flikkers noemt. Deze flik„ kers draaijen het ftroo, ter dikte van twee of drie vingeren, „ zo vast in een, als of het touwen waren, en hegten het „ met een ijzer vast in de Dijken , dat zij kram of „ dijkfpade noemen ; hebbende die kram, van onderen, twee „ tanden, om het ftroo te vatten ,• deze door het ftroo heen „ geftooken zijnde, vallen zij met al hunne magt op de dijkfpade ; „ hebbende vopr den Buik een dikke ijzeren plaat, om zigniec ,, te bezceren." Op fommige plnatzen ziet men ds Dijken ter hoogte van 16 , tot 20, ja 24 voeten, en op den kruin zo breed, dat'er twee wagens naast elkander konnen rijden. Beueden aan den voet beflaan zij, veelal, de breedte van twee of drie roeden , of ook wel van 100 of 120 voeten; aan den buitenkant, om ze voorhet afzakken te bevvaaren , zijn ze bezet met zwaare paaien. Smallegange meldt, in zijn Kronijk , de Ichikkirigen, ten tijde van ka rel den V, en zijnen Zoon m • lips, daar omtrent beraamd. Naardemaal deze konstwerken, even als de Duinen, volgens billijke wetten moeten onderhouden worden, hebben de Graaven van Holland en. Zeeland, ten allen tijde, daarvoor zeer zorgvuldig gewaakt; in mieris Charterboek zijn daar van, overvloedige bewijzen voorhanden. De wetten, door 's Lands Staaten, naderhand hierop gemaakt, en, van tijd tot tijd, vermeerderd of verbeterd, zijn te vinden in de bekende Plakaatboeken. Hier toe behooren , inzonderheid, de Dijk- cn Zijlregten, het Spatenrecht, de Inftruftien voor Dijkmeefleren, Dijkbaazen , Dijkgraaven, Heemradden , in Holland, Zeeland en Friesland, en Dijkrechters in Oostfriesland; ook de Ordonnantiën, op deDijkfckouwingen ,Dijkfandingen, enz. E 2 Van  65 DYKEN,DY K GRAAF, enz. Van de Paal- en Kokerwormen fpreekende, zullen wij in 't vervolg gelegenheid hebben aan te wijzen, welke veranderingen, in het verzorgen der Dijken, daardoor veroorzaakt zijn. Onder het Art. robles, (caspar) zal de flaat en gefteldheid der Friefche Zeedijken, zo van de voorige als tegenwoordige eeuwen , vermeld worden. De kosten der Dijkaadjcn , die, gelijk wij boven reeds gezien hebben , ongemeen hoog loopen, worden, even als die , welke vereischt worden tot onderhoud van het Kollegie en de bedienden der Heeirraadfchappen, gevonden uit de belastingen op de Landerijen; welke kosten, in Noord-Holland, zo boog zijn gereezen, dat men reeds verfcheiden Landerijen heeft fpaa ge. ftooken; zijnde in Zuid-Holland tot die hoogte geklommen, dat de eigenaars der Landerijen naauwlijks twee en één half of drie ten honderd van hun Kapitaal kunnen rekenen. In Rhijnland moeten tegenwoordig de Landerijen, voor Jaarlijkfche omflagen, meer dan 40 Stuivers, voor ieder morgen, opbrengen. In Delfland beloopt dit reeds boven de 50 Huivers Daarenboven, bedraagen de Poldetkosten omtrent 30, en de Ambachtskosten 11 of 12 duivers voor ieder morgen. Doch dit is'het nog niet alles. De Zuidhellandjche Landerijen moeten, daarenboven, voor gewoonlijke verpondingen, 5 guldens, en voor bui. tengewoone 50 duivers van ieder morgen aan 't Land betaalen, boven en behalven de belastingen , welke van de voortbrengzeis deszer landen moeten opgebragt worden. De waarde van één morgen best Land , in dien oord, word begroot op bijna 500 guldens. Ieder morgen doet aan Landhuur bijna 30 guldens.- de verpondingen en omflagen moeten hier eerst be* taald, en Huis, Schuur, Hooibergen Poldermoolen, enz. on* derhouden worden. L'£PiE,bl. 188, begroot alle deze on. kost*n , van ieder morgen Lands, in Noord - Holland, op twintig guldens. Dykgraaf; zie hoogheemraad en. Dyeshorne, of dykshoorn, een der oudfte Frie. fche Dorpen, weleer geleegen tusfchen het Dorp Almenum, 't welk zedert binnen de Wallen der Stad Rarlingen is getrokken, en  DYKHUIZEN, DYKVELD, enz. 69 en ter Schelling. In het Jaar 1130, ftond bij hetzelve een aanzienlijk dot. Al zedert eenige eeuwen legt het in de Zuider Zee bedolven. Dykhuizen , weleer een oud Adelijk Kafieel in Gronin* gerland, na bij Apingadam. Tegenwoordig is 'er niets anders van te zien dan een klein gedeelte van den Zuider muur. Dykhuizen, weleer een Maagden» Kloóder over de Eems. Zie Oudh. van Groningen. Dykveld en ratiles, eene Ambachtsheerlijkheid, in 't Land van Montfoort , liggende nabij Oudewater, aan de Zuidzijde van den Ts/el. Binnen haaren omtrek bevat zij 434. morgens; zij is leenroerig aan de Provintie Utrecht, en de Proostdij van Oud - Munjler. Voorheen behoorde deeze Heerlijkheid aan den Heer everard van weede, beroemd door'zijne aanzienlijke Gezantfchappen en andere dienden, aan den 'Staat beweezen , gelijk wij , op het Art. weede (everard van), Heer van Dijkveld, zullen zien. Na zijnen dood, voorgevallen in den Jaarei7oi, ging dykveld en ratiles over in het Gedacht van paauw; de Heer jan fredrik van beek, als in Huwelijk hebbende isabelLa p aauw, werd, in den Jaare 1760, daar mede beleend. Dyl, of de dyle, een Rivier in Brabant, die zig, bij Meenden, in de Schelde ontlast. Zie © u d h o f, Verhaal der Watervloeden. Dyler of d'eylerschan s, eene fterkte.aan de Eems, in Oostfriesland, op de grenzen van Groningen en Munjler.land, behoorende onder 't gebied van den Staat. In het Jaar 1663, maakte 'er zig de Bisfchop van Munjler, met geweld, meeder van. Vermids die gehaate Kerkvoogd een te gevaarlijk nabuur was, deeden de Staaten, in 't volgende Jaar, de Schans belegeren; naa een beleg van veertien dagen, werd zij, E 3 ep  70DYLER of d'EYLERSCHANS ' DYMENEUS. (G-) enz op den 4 Junij, hernomen. De Bisfchop toonde zig hier over zo verftoord , dat hij , om wraak te neemen , zig verbond met Koning ka rel den II, en den Staat den daarop volgenden kostbaaren en nadecligen Oorlog berokkende. Zedert, echter, werd hij genoodzaakt, om den Vrede te verzoeken zo als wij, op zijn artikel, getoond hebben. Zie christophel BEItNARD, Deel IX. bl. 2O1, enz. DtMEN.EUS , (gUILIELMUs) Of willem dym, in het Jaar 1508 , te Rotterdam geboren , uit een aanzienlijk Geldersch Gedacht.. Eerst oeffcnde hij zig te Letfden, en bezogt vervolgens, de voornaamfte Hooge Schooien van Europa, om zig in de Regtsgeleerdheid verder bekwaam te maaken. Naderhand bekleedde h:j den post van Advocat, te Mechelen. Keizer karel «iV delde hem aan tot Raad en Prefident te Utrecht; acht Jaaren bekleedde hij dit aanzienlijk ampt. Hij ftierf op den 5 November des Jaars 1585, nalaatende den roem van uitfteekende bekwaamheden. E. JEbbiüs, (henricus) was, volgens het verhaal vau de la torr e, van geboorte een Amfteldammer. Zijne letteroeffe. Hingen , aan de Hooge Schooien , voleindigd hebbende, werd hij Licentiaat in de Godgeleerdheid , daarna Kanunnik eu Schatmeefter van de Kerk te Haarlem. In het Jaar 1615, werd hij van daar beroepen als Padoor té Amfteldam, ;alwaar hi overleed, in het Jaar 1,5 . In den tusfchentijd van 1615-1657, heeft hij ook, eenige Jaaren, de Kerk van IVeesp bediend. Eb in.  E B I N G A, E B I S S A. 71 Ebinua, een Slot in Friesland, meest bekend onderden naam van Jebinga, onder welke benaaming wij 'er ook reeds melding van gemaakt hebben. Zie II Deel, bl. 315- Ebjssa, een 'Kleinzoon van den vermaarden hehgistüs. Men wil dat eb1 s s a , om zijn fortuin te beproeven, zig uiÈ Engeland naar Friesland zou begeeven hebben , ten tijde als zijn Neef bicholdus, in dat gewest, den naam van Koning voerde. Naa hem eenigen tijd huisvesting verleend te hebben, befchonk richoldus 'hem met een Leengoed, Engeren genaamd, in Westpkaalen geleegen. Hij gaf hem tevens vrijheid, om, tér gedagtenisfe van zijnen Grootvader hengist, 'een Zwarten Hengst in zijn Wapen te voeren; als mede om hem te doen gedenken aan het lot, welk zijnen Groot-' vader getroffen had, en waardoor deeze genoodzaakt was geworden, zijn Vaderland te verhaten. Naa zijne komst in Westphqlen, zogt ebissa zijne reisgezellen door geweld te noodzaaken, zig uittegeeven voor afftammelingeu van de Oude Sasfcn. En dit zou de reden zijn, waarom IFestphalen, naderhand, onder het Land der Saxen bcgreepen werd. Ook verzekeren -ons.de oude Schrijvers dat van dezen ebissa, Sigardus, JVittekind en andere Vorfteu iét Engere» en Saxen, afkomftig zijn. Zij voegen 'er nevens dat ebissa, naa dat hij gedoopt was, den Zwarten Hengst in een Witten heeü veranderd. Anderen vernaaien dat de nakomelingen van ebissa het Leen bezeeten hebben, tot op den tijd van Sigardus; welke, door klotarius, in twee Veldftagen , overwonnen zijnde, zig moest onderwerpen om Jaarlijks eene opgeleide fchatting in Paarden te betaalen. Doch de waarfchuwing, onzeir Leezereu meermaalen gedaan, 0111 op alle de vertellingen der Oude Friefche Kronijkfchrijvers niet te veel ftaat te maaken , moeten wij hier wedeïom herhaalen. Zie emmius, winssmiüs, enz. E 4 Ebroin,  r2 E B R O I N. Eb roin, volgens fo;r.migen van geboorte een Duitfcher, doch, om zijne bekwaamheid, door de Franken, ten tijde.van clotari.us den III, verheeven tot Opperhofmeester; eene waardigheid, van welke montesquiro getuigt, dat zij, die dezelve bekleedden, al het gezag in handen hadden . en aan de Koningen niets overlieten dan den blooten naam. Van ebrotn mogt dit met volle regt gezegd worden. Hij was niet alleen heerschzugtig, hoogmoedig en Hout, maar ook fchrander genoeg om in alles zijne oogmerken te bereiken, en zig tot deezen hoogen trap te verheffen, In de eerfte tijden van zijn bewind, voerde hij, met de Koningin batilda, de voogdij over den onmondigen Koning, en dus over het Rijk; waarin hij zig loflijk gedroeg. Het volk hier door op zijne zijde gelokt hebbende, noodzaakte hij de deugdzaame ba^ild a, in het Jaar 665, zig in een Kloofter te begeeven. Dus kreeg hij het volle beflier in handen, en vondt gelegenheid om aan zijnen hoogmoed, gierigheid wreedheid eh trouwloosheid den ruimen teugel t* vieren. Clotarius den III, in het Jaar 6611, zonder Kinderen, overleeden zijnde, plaatfte hij deszelfs Broeder thierry, of dirk, op den Throon. Doch de grooten des Rijks namen daar in geen genoegen, en fchonken, in het volgende Jaar, de Kroon aan childerik den II, mede een broeder van clotarius. Thierry en ebroin werden in een Kloofter geftooken. In het Jaar 674, of 677, ftierf thieer y; waarop clotarius andermaal ten throon werd verheven, en zekere l-eudesius tot zijnen Hofmeefter aangefteld werd. Te fchoon was deeze kans voor ebr oin om in het Kloofter te blijven; hij vond middel het te ontkoomen. Straks deed hij den Hofmeefter ombrengen, en voerde ten toneele eenen valfchen clovis, 'welken hij voor eenen Zoon van clotarius den III deed doorgaan. Hij noodzaakte het volk, hem trouwe te zweereii, verwoeftede de Landen en Steden, die hemtegenfland booden : en de voornaamften van Nettflrie en Bourgondie op zijne zijde gekregen hebbende, verpligtte hij thierry, hem van nieuws voor Qpperhofmeefier te erkennen. Dewijl hij den valfchen clovis niet meer noodig hadt, ontdeedt hij zig van hem. Dus wederom in aanzien verheven, deedt hij allen, die hem  EBROIN, EEURCNEN, ECF1T. n hem tegenftonden , zijnen .wraaklust gevoelen. Deeze, nevens zijne ontrouw, gierigheid en andere euveldaden, kenden maat noch paaien. In het Jaar 683, werd hij, door een Edelman, welken hij van alles beroofd hadt, vermoord. Op het Art. der pipynen, zullen wij hem nader leeren kennen, als zullende ons aldaar voorkoomen eenige zaaken, welke deze Landen nader betreffen. M ezeray, 611 p. daniël, Hist. de France. Eburonf.n; zij waren volkeren van 't Oud Belgisch Collie , naderhand behoorende onder het Bisdom Luik; welk Bis^ dom eerst zijnen Zetel had te Tongeren, naderhand te Maastricht , en eindelijk te Luik. J. caezar plaatst de Eburorien, voor een groot gedeelte , tusfchen den Rhijn en de Maas, grenzende aan de Aduatiken. Wijders zegt hij, dat zij afkomftig waren Van de Germanen. J. caezar, Belgifche Oorlogen, V Boek , Cap. 24, 55, 38. Echt, eene overoude plaats, of Steedje en Hofgericht, onder de Heerlijkheid Dalenbroek, in het Overkwartier van Gelderland , of Roermond; zijnde thans niet meer dan een Vlek, waaronder de Dorpen Roofieren en Brecht behooren, liggende digt aan de Maas. In boeten, breuken en halszaa e:i, is Echt den Drost van Montfoort, en het kwartier van Roer' mond, onderworpen. In daaglijkfche voorvallen, echter, heeft het eenen Schout op zig zeiven. De wejr, van Echt tot Mazijk rs bijna één uur gaans, een weinig minder tot Stevenswaard; en van daar tot Geldersch Montfoort mede één klein uur. De vervallen ftaat van dit Vlek moet inzonderheid worden toegefchreeven aan de rampen van den Oorlog, en bijzonder aan die met Spanje. Nabij Echt ligt een fterk Slot, 't welk, in het Jaar 1498, door Keizer Maximiliaan', met een groote magt belegerd, en. na eenige dagen, niet zonder veel hloedftorting, veroverd werd; de belegerden hadden het bij E-5 nacht  74 ECU T. . 1 nacht verlaaten. Zeden werd het, door de Gelderfchen, hernomen. Het Echter-Bosch ftrekt zig uit , ten Noorden, tot bij Arnhem. Ten tijde van guic i a r n y n , was het een fchoon en lustig woud; zie echterwald. In het Jaar 1574 toen gantsch Gelderland eene fchatting van 75000 guldens moest opbrengen, werd het kwartier van Roermond, volgens de aantekening van Jonker m. van der houve, gefield op 10075 gl. Het Drostampt van Montfoort, een zesde van dat kwartier uitmaakende, moest daar in dragen 2237 guldens, 12 Huivers, 3! penuingeni welke fomme omgeflagen zijnde over de twaalf Dorpen van dit gedeelte , droeg Echt, met de twee gemelde daaronder behoorende Dorpen, Roofteren en Brecht, 1016 guldens, p| fiuiver. Tegenwoordig beftaat dit Vlek, meestendeels, uit eene lange, met fteenen bevloerde firaat, genoegzaam huis aan huis betimmerd. De Kerk, welke door de Roomschgezinden , ter oeffsninge van hunnen Godsdienst, gebruikt word, is vrij groot. Zedert het Barrière Tractaat, is Echt beroofd van de Voorregten, welke het voorheen bezat. Het Rechtsgebied van Echt, Brecht en Roofteren, is zeer uitgeftrekt, en bevat veele gehugten, in de nabuurfchap liggende op eene geraeene weide, grenzende aan Gulikkerland; doch over de grensfeheiding , zijn dikmaals gefchillen ontfiaan. Nog in het Jaar 1761, rees 'er, op nieuw, een hevige twist, tusfchen de Boeren van Gulikkerland en die van hes Staatsch gebied. Dewijl men vreesde, dat dit gefchil in daadelijkheden zou eindigen, zondt, op den 20 Julii diens Jaars, de toenmaalige Gouver. aeur van Maaftricht, de Baron van Aijlva, derwaarts een Kommando van 24 man Kavallerij, en 60 man Infanterij, die aldaar een tijd lang bezetting hieldeB. .. Echt is de ge'woone pleifterplaats der Postwagens , die , tweemaal ter weeke , van Maaftricht naar Venlo rijden; 'er zijn twee goede Herbergen, waarin de reizigers verblijf konnen neemen. Zie pontanus, Gelderfche Ce/chiedenisfen, li D. fol. 63. Guiciardyn, Befchrijv. der Nederl. fol; 22. 48. Handv. Chronijk, I Deel, fol. 81. Bachtene, Geogr, bl. 113Ï. E c 11*  ECHTE LD, ECHTELEN, ECHTEN, enz. 7- Echteld, of echtel, een Dorp in Gelderland, in de Nederbetutye, niet verre van tkiel, voorzien van een bekwaame Kerk, en een goed en fterk Slot. In de fchatting van het Jaar 1574, droeg dit Dorp 206 guldens, 12 ftuijvers, ii| penningen. Echteld met ljzendoorn, zijn twee Heerlijkheden» beide behoorende weleer aan het Adelijk Geldersch Genacht van wyhe, het mannelijk oir van 't welke geheel is uit' geftorven. Door het Huwelijk van twee Dogters van den laatst overleedenen Baron van wyhe, Heere van ljzendoorn en Echteld, met twee Broeders, Baronnen van Wasfenaar■', zijn de beide Heerlijkheden aan hun Gedacht overgebragt; wordende ljzendoorn bezeeten , bij Fredrik Hendrik , Baron van en tot Wasfenaar, Heer Vatt Katwijk; en Echteld, bij den Vicé - Admlra.1',Willem , Baron van Wasfenaar. Het Huis te Echteld word door hem in een goeden ftaat onderhouden. ljzendoorn is een Hooge, en Echteld eene Da. gelijkfche of Ambachtsheerlijkheid. M. van dek houve, Handv. Ghron. I D. fol, 79. B ach iene, Geogr bl. 2°- echtelen, ZÏe achtelen. Echten, een Dorp in 't Landfchap Drenthe, onder het Dingfpil Dieveren, met Hoogeveen, heeft het ééne Kerk en Pre. dikant, behoorende onder de Clasfis van Westerveld. Pica kt, Oudheden van Drenthe, pag. 271. Echten, een Dorp in de Grietenij van Lemjlerland, Oostwaards van Oojlerzee, aan het Tjeuke Meer. Dit Echten, gecombineerd met Oojlerzee, heeft 42 ftemmen. Echter wa ld, was voorheen, gelijk vrij boven, op echt, gezegd hebben, ten tijde van guiciardyn, een fchoon' en lustig woud; het voerde dien naam naar het Steedje Echt.  7« ECHTERWALD, ECHTROP, ECK, en* Echt. In Iaatere tijden is dit Bosch afgehouwen en gefchonden. Zie pontanus en g u i c i a r d y n. Echtrop; zie poelenburg. Ecr, volgens de.Geiderfche benaaming, eene Dagelij k/cht Heerlijkheid,- waardoor men in Holland verflaat een Ambachtsheerlijkheid , behoorende aan den Baron arnold derk Hendrik van Ni. uw berken, genaamd Nij venhelm, en daarmede verknocht, de Buurfchap liuel, alwaar het Wielfche Veer is; hier ftaat ook het Huis Wiel, 't welk, even als Eek, wel onderhouden word. Beide Huizen zijn de gewoone verblijfplaatzen der Heeren van Eek en Wiel. In de meergemelde fchatting van 't Jaar 1574, droeg het Dorp Eek 259 guldens, 13 duivers, 7"; penningen. De Predikant behoort onder de Klasfis van Thiel M. van der houve, I, Deel. fol. 79. Eck ; een Oud Adelijk Gedacht in Gelderland, afkomdig van een der jongde Zoonen uit het Gedacht van Maurik. Dit Gedacht wordt aldus genaamd naar de Heerlijkheid, zo even gemeld. Men verhaalt, dat die van Eek voortijds gewoon waren , als hun Stamwapen te voeren, een Schaar van zahel of zwart, op een zilveren veld; doch dat een der Ridders uit dac gedacht , door Frankrijk reizende , en zijn wapen voor zijne Herberg hebbende doen ophangen, alle Droogfcheerders, die zig op de plaats zijns verblijfs bevonden, zig voor hem vertoonden, en hem veele eer beweezen , in den waan, dat hij insgelijks een Droogfcheerder was. Hij zig daar over fehaamende, verliet dit wapen, en nam dat van zijne Moeder aan ,• zijnde een zilveren fchuins opgaande Balk, op een rood veld, gedeeltelijk groen. > Matthe us , in het VI deel zijner Ana. leeïa, pag. 147, tekent op dit verhaal aan, dat het voor een fabel moet gehouden worden. Het Gedacht van van Eek , was reeds in.de dertiende Eeuw be-  ECK, HENDRIK VAN ECK, enz. 77 hekend. Want in eenen Brief van het Jaar 1282, te vinden bij pontanus, pag 159, Word genoemd baiitholomeus van eck , als Richter in de Bètbwe. Anderen van dezen Stam vindt men in 't V. Deel der AnalcBa van matthetjs, pag. 428. Een Tak van dit Gedacht heeft zig nedergezet in het Sticht van Utrecht, en daar den naam van eck van pantaleon aangenomen. De afdammelingen van deezeu Tak hebben in 't Sticht aanzienlijke ee'rampten bekleed. De eerde, welken men daar van gemeld vind, is: Iïendrick van eck, wiens Moeder, volgens de kwartieren van zijnen Ach ter-kleinzoon, dikck van ecu, van Puntaleon, Heere van 'Louyfenrecht en Oud Broekhuizen, die volgen zullen, moer geweest zijn n; be in hein, Eclvgenoote van ik. van khyn, van Jutphaas, en Dogter van adriaan, Heere van Jutphaas, nu Rhynhuizen, en van elizabeth van heemerten, die nagelaateti hebben twee Zoonen, b a r t ii o l o m E V s van eck, die volgt , dl gerrard, die mede volgt, en ééne Dogter, elizabeth van eck, die, op het jaar 1553, gemeld word, als Priorin der Reguliere Kanunnüesfen te Geyn. Ba r th o lome ns van eck, de oudde Zoon van hendrik , en van n. van r 11v n , van Jutphaas: als een der naaste bloe iverwantcn dondt hij overeen magefcheid, tusfchen zijn Moeders Broeder en deszelfs Zoon, geflooten 10 Maij 1523. Zijne Vrouw was n. taats, Dogter van jan taats, bij welke hij naliet, Johan van eck; op den 18 Augustus van het Jaar 1552, na het overlijden van hendrik taats, janszoon, zijnen Oom, werd hij beleend met het Huis te IVyneftein, gelegen in het overeind van Jutphaas. Hij heeft gehad twee vrouwen ; de eerde was , volgens gefchreven aantekeningen vau Buchelius, paula faulquir; doch, volgens de kvvat tieren van zijn wapenfchild, moet zij geweest zijn eene Dogter uit den Huize van Polanen van Duivenvoorde. Naa haar «verlijden trouwde hij, met dispenfatie vaa den Paus, met zijne  .;3 JOHAN VAN ECK , BARTTIOLOMEUS VAN ECK , enz. ne Nicht , alyd van eck, Dogter van g ere au n: zie beneden. In zijn eerfte Huwelijk verwekte hij bartholomeos , en steven van eck; welke, door gifte van de Ed- Mog. Staaten des Lands vau Utrecht, 30 Januarij 1593, Kanunnik van St. Maria, te Utrecht, werd. Hij overleed 25 April 1594. Uit het tweede Huwelijk van johan, met alyd van eck, kwamen voort : 1. hendrik, die volgt; 2. eene Dogtcr n. van eck, getrouwd met dominicus gas s 10pyn. 3. alyd van eck, Juffer in 't Vrouwen Klooster, buiten Utrecht, cn 4. marcreta van eck, die, in't Jaar 1626, woonde te Follenhoyen, en daar in Huwelijk trad met oswald van den boet zelaar, Heer van Tautenburg, Naa haars Vaders dood, ontflonden tusfchen haare Moeder, Broeder en Zusters, aan de eene zijde, en de Kinderen, uit zijn eerfte Huwelijk, aan de andere zijde , groote en zwaare Procesfen, welke bijkans hen allen bedorven. Margreta overleed naa haaren Man, op het Bagijnhof te Utrecht, in het Jaar 1608. Bartholomeusvaneck, gebooren uit het eerfte Huwelijk van johan van eck, was wel beleend methetHuis, doch moest de bezitting daar van afftaau aan zijnen halven Broeder, hendrik van eck. Bartholomeus werd Houtvester van 't Sticht van Utrecht. Tweemaal is hij gehuwd geweest: eerst met anna pels , uit het land van Altena. Naa haaren dood mistrouwde hij zig met zijne dienstmaagd, e frizabe th bock aart. De Kinderen uit zijn eerfte Huwelijk waren: Sara van eck, getrouwd met N. N. 1 Alyd van eck. Tosina van eck, getrouwd met n. mepsche, en j a n van eck, die volgt. Bartholom us overleed, 3 Nov. 1622, en werd te Utrecht, in de Buurkerk, begraaven; zijn Wapen en Graffchnft zijn 'er nog te zien. Tan  JAN VAN ECK, BARTHOLOMEUS VAN ECK, enz. 79 Jan van ecs, Zoon van bartholomeus en anna pels, was Kapitein, in dienst van den Staat, en Gouverneur van Straalèn. Hij nam ter / vrouwe helena van drongelen, weduwe van g. van gist el Lis, bij welke hij verwekte een Zoon : BartholQmeüs van eck, gebooren 29 Januarij 1Ó31. Deeze was mede Kapitein in dienst van den Staat. In 'l; Jaar 16*5 , iradt hij in het Huwelijk met leonora de was. Zijne nakomelingen hebben lang binnen Deventer gewoond. Hendrik van eck; Zoon van jan en alyd van eck. Naa dat deeze zijnen Half-Broeder allerlei onaangenaamheden 'hadt berokkend, deedt hij zich beleenen met het Huis Wyneftein. In 't Jaar 1590, droeg hij een gedeelte daarvan op aan nicolaas malapart. Hij trouwde, in 1589, met N. N. ,■ Weduwe van den Heere van r yhove, Hij ftierf in 't Jaar 1596; nalaatende eene Dogter: Agneta van eck, Juffer in'tWitte-Vrouweu-Kloos. ter, binnen Utrecht. Hendrik, tradt, ten tweedemaale, in den Echt, met 1 d a , Dogter van lauuens van bronkhorst, Vrouwe van Werkendam. Hij verwekte bij haar één Zoon: Jan van eck, zonder Kinderen overleeden. Gerrard van eck, de twe'de Zoon van h e n d rik van eck, en n. van rhyn, yan Jutphaas, trouwde met ag nes van wyk, Dogter vau nicolaas vanoost rum. Hij verwekte bij haar gerrard, die volgt. Alyd van eck, bij toelating van den Paus, getrouwd met haaren Neef jan van eck, gelijk wij boven hebben aangetekend. Ju-  So JUDITH VAN ECK, ELIZABETH VAN ECK , enz. Judith van eck, Juffer in 't Vrouwen-Klooster, binnen Utrecht. Elizabeth van eck, Juffer in het Witte-VrouwenKlooster, en Johanna van eck, Klooster-Juffer in Mariendaal, binnen Utrecht. Naa het overlijden van deezen cerrard, hertrouwde zijne Weduwe met ernst taats, van Amerongen, welken zij mede overleefde. Gerrard van eck, Zoon van gerrard, zo even gemeld, hadt ter Vrouwe alyd ruysch, die bij hem Moeder werd van I. Dirk, die volgt. II. Willem; zie beneden. III. Margreta van eck, Vrouwe van 'c Adelijk Juffer-Klooster, te Wijk.. Dirk van eck, Zoon van gerrard en alyd ruisch, wérd, als Kanunnik van 't Kapittel van St, Pieter te Utrecht, befchreeven in het eerfte lid der Ed. Mog. Heeren Staaten des Lands van Utrecht, op den 22 Januari) van 't Jaar 1606. Op den 20 Oclober 1615 , werd hij Scholaster, en, op den 15 Julij vau het Jaar 1619, verkoren tot Deken van St. PietersKeik. Door opdracht van Jonker Dirk Ruysch , zijn Moeders Broeder, werd hij beleen & met Oud-Broekhuizen en deszelfs toebehooren , gelegen in het Gerecht van Dart buizen, in het Kerspel Doorn , in het Jaar 163Ó. Achticnmaalen hadt hij bekleed de waardigheid van Prefident der Ed. Mog. Heeren Staaten van Utrecht. Hij werd begraaven in zijne eigen Kapel, in St. Jacobs Kerk, binnen Utrecht. Nog heden ziet men  ECK, (DIRK VAN) ECK, (MARIA VAN) enz. $t men aldaar, zijn Wapen, met zestien Kwartieren: Eck, Wijk van Abcoude , Ryn, Oostrum. Beinhem , Uitten van Bareel, Hemerten , de Bolle van Heemskerk' Ruisch, Beer, Salm , Freijs, Uteneng, Ruitenberg, Loenderfloot, en Ubelfchoten. Ook is 'er zijn Graffchrift nog voorhanden. Hij was gehuwd geweest met maria mondeling^ Dogter van arend hondelino en n. van beusbkom, die haaren man overleefde ; door opdragt van wille m taats van Amerongen, Vrijheer van Gtesfenburg, werd zij zedert beleend met -de Ridderhofftad Groenwoude. anders Woudenburg genaamd, op den 28 Februarij van het Jaar 264.3; en op den 3 Maart 1653, door opdragt van ci rrit ploos vak amstrl, met de Ridderhofjlad Lievendaal. De Kinderen, uit dit Huwelijk voortgekoomen, zijn: 1. Maria van eck, getrouwdmet joah hessels," Heer van Rousfenbutg. 2. Cornelia van eck, in 1630, getrouwd met wer.ner van lennip. 3. Alyd van eck. 4. Clara van eck. 5. Gesard* zie beneden.' 6. Dirk van eck, Johanniter of Malthezer Ridder , ter Balie van St. Catharina, binnen Utrecht • door zijne moeder werd hij beleend met de Ridderhofftad Lievendaal. 7. Willem van eck. Gjiak-b van eck, Zoon van dirk, was Kanunnik van St. Pieterskerk, te Utrecht, en eertijds Gecommitteerde Raad XIII. deel, F ttf  82 ECK, (GERARDVAN) ECK, (BERTRANDVANjenz. ter Vergadering van de Admiraliteit te Rotterdam. Naa zijns Vaders dood, werd hij beleend met het goed van Oud-Broekhuizen, op den laatfien dag van 't Jaar 1636, en door zijne Moeder, 23 Februarij 1643 , met de Ridderhofftad Grocnwude, genaamd Woudenburg. Op den 10 Februarij 1634, trad hij in 't Huwelijk, met maria justina qua at , Dogcer van wickraat; bij haar werden hem „twee Zoonen gebooren : I. Bertrand van eck, naa den dood zijns Vaders beleend met Groenwoude of Woudenburg, den 23 Maij 1635, en met het goed Oud-Broekhuizen, den 4 September 1658; doch dit ftondt hij, ten zelfden dage, wc der af aan en ten behoeve van samuel de mare e z, Heere van Maanbergen. Zijne Vrouw was wi l-> lemina glimmers. II. Jan willem van eck, die na den dood van dirk van eck, zijnen Oom , beleend werd met de Ridderhofftad Lievendaal, op den 2 Augustus 1676; doch ftond dezelve, den 18 Oftober van het volgende Jaar, wederaf,ten behoevevan godard adriaan, Baron van Rhede, Vrijheer van Amerongen, enz. Willem van eck, de tweede Zoon van gerrard en alyd ruisch, trouwde, eerst met anna van derlauwyk, ten iweedemaale met agnes van weedt, Weduwe van arnoud sengers, te Nijmeegen ; en eindelijk met n. c a t s. Hij was in dienst van den Staat, en ftierf den 0 April 1632. Zijn Lijk werd in het Familie Graf, in de St. JacobsKerk, te Utrecht, bijgezet, alwaar men , nevens een Graffchrift, nog heden aijn Wapenfchild met acht kwartieren ziet: Eck, Ruisch. Wijk van Abcoude, Beer. Rijn, Salm. Oofirum. Fr eis.  ECKENDORP, EDAM. 83 Eckemdorp, eene plaats, door Jonker van der houve, gefield op de lijst der Noordhollandfche Dorpen; naauwkeurigér wordt deszelfs naam, door van leeuwen, heken d o r p gefpeld. Ed am , of ydam, zo veel als een Dam tegen het Y, eertijds eene Rivier , die, door middel van een Sluis of Verlaat, voorheen Dam genaamd, geleid werd tot in de Haven» en van daar in Zee fchoot. P. brugman, voor de Chronijk van Schriverius, zegt: „ edam, zo als wij hetnunoe. men, is, in oude tijden, bij onze Voorvaders, y-dam ge„ naamd, van Tna of Ta, eertijds eene Rivier, nu eene Wa„ terleiding, die de voornaamfte Kerk, aldaar ftaande, tot nog „ toe omringt, welke de Stad leedigde van 't groot ftaande water, door haar verlaat, met den naam Dam genaamt- het '', ntafte Dorp, Middel-Te geheten, om dat het in het midl den van het T geleegen is, betoont ook de naams oorfprong. Dit Y-dam, nu edam, eene der Noordhallandrche Steden, ligt in het Oostlijk gedeelte van dat gewest , met eene zeer' goede Haven, digt aan de Zuider Zee. Deze Stad, met muuren en graften omringd , is alomme vermaard , door de duurzaamheid en aangenaams fmaak van de Kaas, onder den naam van Edammer-kaas bekend, om dat dezelve meest in haare nabuurfchap gemaakt, en binnen dezelve ter Markt gebragt wordt. Geduurende de Land-en Volkverdervende Faffien der Hoekfchen en Kabbel)aauwfehen, werd Edam, in het Jaar 1426 door die vau Haarlem en anderen, de laatstgenoemde Faftiè toegedaan, ingenomen, na dat de Edammers, kort te vooren, de Hoekfche Sloten, Brederode, Heemftede, Asfendelft en meer anderen, verwoest, en Vurmerend en Monnikkendam hadden ingenomen. Door gifte van Hertog willem van Beijeren, op St. Elizabethsdag, in het Jaar 1357, verkreeg Edam het voorregt, dat, zo wie van haare Poorteren zijn lijf met recht'verbeurt tegen den Heer, niet meer mag verbeuren, „ dan half zijn eigentlijk goed, en dat de andere helft „ zal blijven aan zijnen wijve, of zijne wetachtige Kindereu,  84 EDAM. „ of zijne Geregten erfgenaamen, had hij geen wijf of wetac'a„ tige Kinderen." Van het vermaard, hoewel fabelagtig verhaal, wegens de beruchte Meeremin , moeten wij hier eenige melding maaken, omdat zoo veele oude Schrijvers daarvan gefproken hebben.Hoofdzaakiijk koomen hunne berigten hier op neder. In het Jaar 1403, toen een zwaare ftormwind de Dijken doorbrak, e* de Zuiderzee, wijd en breed, over de Landen ftroomde, vet-' to ndè zig een Zeemonfter, in eene vrouwelijke gedaante, naakt en bemorscht; uit de Noordzee was het, door de Zuiderzee, in het Purmermeir gekoomen. Lang hadt het naar een gat of opening in den Purmerdijk gezogt. Eindelijk werd het gezien van de Edammer Melkmeisjes, die 'er eerst voor fchrikten, doch naderhand ftoutmoediger geworden, het met haare fchuitjes omringden; zij vingen het, en bragten nette Edam. Wel haast verfpreidde zig het gerugt van dit zonderling voorval ';, van alle kanten fchoolde de menigte bijeen „ om dit wonder te zien. De Haarlemmers verlangende na het bezit van een zo zeldzaam gedrogt, hielden zo lang aan bij de Edammers, dat deeze het hen eindelijk afftonden Lang behielden zij het in 't leeven, en leerden het menfchelijke fpijze gebruiken. Doch zijne natuurlijke trek, om in de Zee te leeven, kwam telkens boven. Het gaf zomtijdsgeluid, doch niet onderfcheidelijk of verflaanbaar. Zij leerden het fpinnen, en geftorven zijnde, werd het op het Kerkhof begraven, om dat men het geleerd had, eeibied aan een Christusbeeldje te bewijzen. De Oude Hollandfche Kronijk voegt 'er bij: „ Dit is geapprobeert, en geconigeert van eenige oude notable en waarachtige mannen, welke zeiden deeze vrouw binnen „ Haarlem gezien te hebben." R. snor tekent aan: „ dit hebben befchreeven, die haar „ gezien hebben , en ons dit van hand tot hand overgeleverd." Doch a. jukius zegt, in 't begin van zijn verhaal: „ ik vitode „ in de Oudheden van onze Chronijken eene zaak befchreeven, „ welke mij zwaar dunkt te gclooven:" hij befluit zijn verhaal aldus: „ Mijnshalven (alzo het een fabel fchijnt) geloove ,, ik niet, dat zij gefponrien zou hebben, even als of haare „ ban-  E D A M. SS ■handen roet leden, als de handen der menfehen, zouden on" derfcheiden geweest zijn; het perijkel van de waarheid blijft voor " den Autheur." De geleerde h. vossius ftemt hier mede overeen. „ Het welke alles, zegt hij,bij mij verdagt is, fchoon ', 't bij veelen ingefchrift is nagelaaten, om dat het gerngt daar van anderzints tot de nabuurige volkeren zou hebben voort„, geloopen: nu word het maar alleen van Hollanders, en dat „ nog van nieuwe Schrijvers, befchreeven." Hoe zeer alle deeze de echtheid van dit vertelzel in twijfel hebben getrokken, vindt men, echter, anderen, die het voor eene zekere waarheid gehouden hebben. Onder deeze beweert J, JVtnterus, dat 'er geen de minfte onmogelijkheid in het verhaal zelve ligt opgcflooten: Want (zegt hij) dat 'er Zeegedierte is, welk eene „ mannelijke en vrouwelijke gedaante heeft, daar van zijn, „ ook nog in onzen tijd, eene menigte en .oMochenbaare ge„ tuigen; ten ware zij bij zulken niet gelden, die niets willen l', aanneemen, dan het geene zij met eigen ogen zien, én dan „ nog twijfelen ais het hen vreemd fchijnt." Vervolgens zegt hij: „ eerbied aan een Kntijsbeeld te toonen, wil ik een Aap ,, en een Hond wel leeren." In het fpinnen ziet hij mede geene zwaarigheid; doch niet met een wiel, maar door het draaien tusfchen de handen, zo als men plagt te doen ; waartoe da breede en vlakke handen eener Zeevrouwe meer bekwaa;n zijn, dan die van een Aap. Doch ik vreeze , den Leezer te zullen verveelen, met het verder melden van zijne redenen. Deeze vertelling dan laatende voor 't geen zij is, zal ik de woorden van « u i c i a r r> y n , ten opzigte van een ander verhaal, hier nog bijvoegen; hij zegt, „ Dat in zijnen tijd, in de Vriefche Zee, '" omtrent het Jaar 1530, een Zeeman, van maakzel oprechte■' lijk gefield, als een mensch , met haair en baart, maar rouw '. en borftdachtig, gevangen is geweest: hij wierd gewend '„ brood en andere gemeene fpijs te eeten. Hij leefde veele " Jaaren, ftqrf eindelijk aan de pest, waarvan hij eens genee" zen was geweest. Nicolaas nicoiai, Licentiaat, Raadsheer, enz Broeder vau den vermaarden Prefident Nr> colai, heeft mij, .zegt guiciardyn verder) boven ,', verfcheide andere befeheiden, die hij daarvan heeft, gezegt, '„ dat Mr. casparüs lievens, Raadsheer in het Hof van F 3 „ Hol-  86 EDAM. „ Holland , nevens den Griffier Mr. p i e t e n , hem hadden " verhaald, dat zij deezen Zeeman dilcmaals hadden gezien, en ',. veele bijzonderheden van hem hadden aangemerkt." Wat hier van zij, laaien wij het oordeel aan den Leezer; alleen nog aanmerkende, dat, aan dit verhaal, ontbreekt de plaats, waar men deezen Zeeman zo lang bewaard, gevoed en van de pest geneezeu heeft. Wij keeren weder tot de befchrijving van Edam. De Stad, die de vierde lu rang der Steden van het Noorderkwartier, cn de vijftiende der Hemmende Steden van Holland is, hebben wij gezegd, met muuren te zijn omvangen, Dit hadt eertijds plaats; thans ligt zij in groene wallen, flerHjk met twee rijen ijpe boomen beplant. Zij heeft zeven Poorten: de Noorder, de TVester, de Monnikkendammer, de Gevangen, de Keet, de Oofter- en de Kaaipoort; de twee laaste, ter zijden van de Haven, zijp fierlijk en fterk gebouwd. Op den 26 Junij van het Jaar der Grondvestinge der Nederlandfche Vrijheid (1572,) ging Edam over aan de zijde der Staaten j door R. Sonoy, werd Johker mitem de Groot tot Gouverneur der Stad aangefleld. Meer dan ééns heeft Edam zwaare rampen van Brand geleeden, door het onwederontftaan : onder andere in de Jaaren 1602, 1643 en 1699, Niettegen. ftaande alle deeze onheilen, heeft het niets van zijne fraaiheid en zindelijkheid verlooren. Men telt aldaar meer dan duizend Huizen; het getal der Inwoonderen word begroot op .vierduizend. Men vindt 'er eenige aanzienlijke openbaare Gebouwen. Onder andere het Stadhuis, in 't Jaar 1737, fierlijk opgebouwd , gelijk, in 't Jaar daarna , de Beurs en Vischmarkt. Nevens de Groote Kerk, ziet men het" Prinfenhef; waarin verfcheiden aanzienlijke vertrekken zijn, die tot bijzondere einden gebruikt worden. In een van dezelve vergadert de Klasfis van Edam, en de Noordhollandfche Sijnode ; in een ander de BurgerKrijgsraad, die aldaar verdeeld is in vier Vaandelen; en nog in een auder Vertrek, de Dijkgraaf, Heemraaden en Hoofdingelanden van de Partner-Meer. De Geestelijke Gebouwen zijn: de Groote en Kleine Kerk der Hervormden, die door drie Predikanten bediend worden, ïn het Jaar 1740, werd 'er de Luthrfche Kerk, op den grond van  EDAM. 8? •van het oude Stadhuis, gebouwd; zij word bediend door één Predikant De Waterlandfche en Friefche Doopsgezinden hebben 'er twee vergaderplaatzen. De Roomschgezindeu worden bediend door één waereldlijk' Priester. Zeer fierk is aldaar de Scheepsbouw in verval geraakt, eu met deezen de Houthandel. Dit zal blijken, indien men aanmerke, dat, in het Jaar 1632, aldaar gevonden werden 30 Timmerwerven, 2 Lijnbaanen, 25 Houtwallen en 10 Zoutkgeien ; van welke laatfïe, echter, nog zes overig zijn. Ook is de Kaashandel mec-tendeels naar Alkmaar en Hoorn verleid. De Regeeriug -der Stad beftaat uit een Collegie van twintig Vroedfchappen en eert- Collegie van den Gerechte , beftaande uit den Schout, die aangefteld word door de Heeren Staaten van Holland , en uit vier Burgemeesters, die, volgens Handvest van Hertog Willem van Beijeren, van 11 Maart 1414, in 'r ^erst fle^ts drie waren, en den naam hadden van Raaden ; doen, in het Jaar 1561, op den 6 Augustus, vergunde hun filips oe II , dit drietal, voortaan, met een vierden te vermee-deren. Zij worden Jaarlijks, op Goeden-Vrijdag, door de Vroectfcnap, verkooren. Verder behooren tot het Collegie van den Gerechte, zeven Schepenen en één Secretaris. Onder edam lasten de Dorpen: Oosthuizen, Middü-T, Ouadyk, Vollendam, Eterfum , Waerde en Hohrede. ~Tot de Klasfis deezer Stad behooren de Kerken en Predikanten van de Steden Edam, Monnikhendam eu Purmerende; die van de Dorpen zijn: Ransdorp, Oudendyk, Schellingwoude, Marken, Oost huizen, Warder, Bccts, Quadyk, MiddelT Sunderdorp , Nieuwendam , Eterfum en Schardam , Beemfier, Landsmeer, Ilpendam, Holifioot, Buik/loot, Purmerland , Durgerdam, Suiderwoud , Uttdam , Watergang en Broek. Het Wapen van edam is , een zwarte Stier boven , drie Gouden Starren onder, op een zwart veld. De Vrijheid der Stad wordt, ten Zuiden, op 20, en ten Oosten op40 Roeden, ser wederzijde van de Haven, bepaald. Zie verder wegens Edam, de reeds genoemde Schrijvers , en andere. F 4. Eöe ,  SS EDE. Ede, of Eed e, ook wel, bij verkorting, t.r genaamd, js een vrij aanzienlijk Dorp op de Peluwe, ruim drie uureq van Arnhem, voorzien van euie fchoone Kruiskerk , welker ■weerga , op de Veluwe , niet gevonden word , met eenen hoogen vasten Toren , in eenen grooten fpits toelooper.de; zijnde bet gebouw met een lleeuen gevvelfzel gedekt. Eertijds •was de Keik aan bar ba ka gewijd, en de Parochiekerk der onderhoorige Kerspelen, Bcnnehorn, Lunteren en Aan/loot, op welke pl atzen geene Kerken, maar fieg.ts Kapellen ftonden; de Priester van Ede zondt zijne Kapelaanen, om 'er den dienst te ventten. Ede was dus het Hoofd-Dorp van drie or.derlcbeiJene Kerspels , in bet Geestelijk gebied. Het Dorp legt in eene vennaaklijke Landsdouwe, 1'choon meest uit Heide aangeteeld; de grond wordt zeer dicht metgraanen, en voornaamüjk met Boekweit, bezaaid: 't welk, gelijk bekend is, in ren bloeitijd, een aangenaam gezigt verfcliaft; en hier nog meer dan elders , voornaam lijk wanneer men zig plaatst op een kleinen Heuvel, het Paaschbergje genaamd, buiten t wijffel dus geheeten mar de Paasch - vuuren , welke meri oudtijds gewoon wa<-, op die hoogten te ontfteeken. Op den top van uit B- rgje ftaat een zeer lchoone Lindeboom ; rondom is het met willigen hout beplant; 't welk, echter, door den fchraateu giond, en de barre w inden, aan weike het, om zijne hoogte, bloot flaat, dien groei er. wasdom niet heeft, welken men 'er zich van eloofd hadt. Het oog, met de befchouwing van het veldgewas, zig verzadigd hebbende, ziet het Dorpj als liggende in eene Valei ,, zig zeer onderfcheidenlijk vertoonende' Het Dorp zelve is doorgaans met Keijen beflraat. De Postwagens van Amfteldam op Arnhem rilden door hetzelve. JJiet vene van daar, ligt een groot Bosch, van hoog getopte endoor oudheid eerwaardige J-iken en Beukeboomen, het Ederbonh genaamd , doorfneeden van aangenaame wandelwegen. Het opz gt over het bepooten en kappen van dit Bosch, ftaat aan een Houtvester, en eenige beè'edigde geërfden, aldaar Boschmaakn genaamd, die het naauwkeurig gadeflaan. Eene menig. %i daglooners en arbeiders worden dus aan werk geholpen; het geheele Dorp geniet hier door veel voordeel, en mag hier om,  EDE. 89- om, als om andere re 1 enen, het vermogendfte Dorp op deVe* luwe genaamd worden, 'Als eene bijzonderheid merkt men aan, dat deze groote et} aanzienlijke plaats, genoegzaam geheel, van Hervormden beivoond word; voor eenige Jaaren was aldaar een éénig huisgezin van Roomschgezinden. De bewooners munten uit in vlijt en naarftUieid, in het oefFenen van den Landbouw- en andere eerlijke neeringen en handteeringen. De Dronkenfcbap wordt "ér voor de grootfte fchande gehouden. Doch , gelijk niets volmaakt is op de aarde , deelt ook deeze Landftreek , en inzonderheid het Dorp ede, in deeze onvolmaaktheid, door het groot gebrek aan water. De bewooners zijn genoodzaakt, met groote moeite, putten te graaven , om water voor de Huishoudingen, en drinken voor het Vee te bekoomen. Het Hoornvee, 't welk 'er menigvuldig noch groot is, word, alle morgens , ter weide gedreeven, en 's avonds weder op de ftallen gehaald: om reden, dat, door gebrek aan water, het gras'er insgelijks fchraal is, en de Koebeesten des avonds op de ftallen moeten gevoerd worden. Onder de 10 Schoutampten van de Veluwe, heeft dat van Ede den voorrang: onder hetzelve behooren, het Dorp Ede, met zijne vier onderhoorige Buurfchappen, Manen, Veldhui' zen, Doesburg cn l-Vekerom, het Geldersch gedeelte van Vee~ 'tiendaal, de Dorpen Benhekom, Lunteren eu den Aanfloot. Te Ede wordt hierom de eerfte vergadering gehouden van het Jaarli.kfche Hoog Adelijk Landgericht, beftaande uit de Ridderfchap van ieder bijzonder Ampt, Amptsjonkers genaamd. en de afgevaardigden uit de Steden van de Veluwe. Als eene merkwaardige bijzonderheid van dit Landgeregt, moeten wij aanmerken, dat het zijne eerfte zitting houd op het Kerkhof, 'smorgens vroeg, met het rijzen der Zonne. Alle zaaken, die het gantfche Jaar zijn'voorgevallen, gelijk mede de Burgerlijke of Geldboeten , worden, in deezen Vierfchaar, voorden Landdrost, die 'er als Fiscaal verfchijnt, bepleit, afgedaan en ter gereeder uitvoeringe overgegeeven. De vergadering zit 8 of 10 dsgen, meer of minder, naar vereisch van zaaken. Vervolgens begeeven zig de afgevaardigden der Steden, met F 5 den  5& EDE,EEDE. den Landdrost, naar de verdere Ampten, eerst naar Barneveld, en zo vervolgens, elk in zijnen rang. De Kerk en Predikant van Ede ftaan onder de Klasfis van Overveluwe. De Kerkenraad heeft eene vrije beroeping. Zie s L1 g t f. n h o it s t, Gelderfche Gefchied, 1. B. fol. i io- E » e of he, een ander groot Dorp, en, na Anjun, het grootfte van de Grietenij Oofldongeradeel\ het heeft eene aanzienlijke Binnenbuurt, welker Huizen, naast elkander gebouwd, de Kerk omringen. Dit Dorp ontleent zijnen naam van de Rivier de Ee, of Zuider-Ee, welke, niet verre van hier, voorbij het Dorp loopt, en, door middel van een grift, met dit Dorp gemeenfchap heeft. Ede heeft 51 ftemmen. Om en nabij het zelve liggen verfcheiden van oudsvermaalde Staten, als Humalda, Groot Mockema, Holdinga, Ernfma, en Obbema. De drie Buurten zijn, Tibma, Groot-en Klein - Midhuizen. E e r e , of e e , volgens den Vlaamfchen tongval h b e genaamd , is het uïterfte Dorp van het Vrije van Sluis, in StaatsVlaanderen. Het legt ten Zuiden van Aardenburg, aan eene kleine Rivier, de Eede genaamd van welke het zijnen naam ontleend heeft. Dit Riviertje , 't welk uit de Lieve or.tfpruit, en bij Aardenburg in de Aardenburger- Haven valt, geeft ook den naam aan den geheelen omliggen den Polder, die van een ruimen omtrek is, en door hetzelve in tweeën verdeeld wordt. Deeze Polder, onderfcheiden in Beoojler- en Bewester - Eede, door voorgaande Watervloeden, eenige Jaaren, overftroomd geweest zijnde, is, in het Jaar 1751, bedijkt. In Beooster Polder Eede, waartoe de kleine Polder de Biezen mede behoort, ligt dit Dorp, 't welk men op weinige Kaarten aangeweczen, en op andere verkeerd geplaatst vindt. Reeds vóór den Munfterfcben Vrede van den Jaare KT48, en vooral na de oVermeeftering van Sluis,, door Prins maürits, in het Jaar 1604, bevonden zig, in dezen Polder, verfcheiden menfchen, den Hervormden Godsdienst toegedaan, die toen onder opzigt Honden vaa de Aardenburger Leeraars. Naa het Jaar  EEL-E, EEDENS, EDELEN. 91 Jaar 1648 , het getal der Hervormden aldaar merkelijk vermeerderd zijnde, werden zij van een eigen Predikant voorzien. De nieuw gebouwde Kerk, den ia Junij 1650, ingewijd, doch den 27 Junij van het Jaar 1672, door de Fraufchen, uit fpijt over hunnen mislukten aanflag op Adrdenbitrg, fzitk ARbRH. burg) benevens meer andere Ke ken, in dien oord, in de asfche gelegd, is,kort daarna, weder opgebouwd. Bachiene, Geogr. der Nederl. B. bl. 419. E e d e N s, een van de twaalf Dorpen der Grietenije Hetinaarderadeel, in het Kwartier van Westergo. Wiksemius, in zijne Befchrijving van Friesland, fpelt den naam dezes Dorps ook wel fedens. Hierbij ligt de State Unga. Edelen, of Edelboortig-, aldus noemt men die geenen, welke zig konnen beroemen op eene wettige Geboorte van een Vader, wiens Gedacht, van ouds af, voor Adelijk bekend, of door 'sLands Overheid, om uitmuntende daaden, daar voor erkend is. In vroegere tijden was het onderfcheid tusfchen Edelen en Onedclen, hier te lande, veel grooter dan tegenwoordig; eeudooddag, of andere misdaad, gepleegd aan eenen Edele "werd veel hooger geboet, dan aan eenen Onedele. Ook mogt'een Onedele, ,tegen eenen Edele, in veele gevallen, niet oirconden of wijzen. Daarenboven waren voorheen de Edelen Schotvrij, Alle deeze onderfcheidingen hebben thans geene plaats; de rechtsplegingen zijn op een gelijken voetgebragt, niet door gewoonte, maar door wettige en gedaafde Handvesten. Ook worden de gemeene belastingen op een gelijker voet geheven, over Edelen en Onedelen. Nogthans worden de Hollandfche Edelen, volgens RefoL van den 30 Sept. 1654, voor het Hof te regt gedeld. Zie wel g ee oor e-m anne n. Zie verder 't Art. adel. Van loon, Aloude Regeringswijze van Holland; van leeuwen, Recht der Edelen en WelgehoorencMannen; j.kok, oorfprong, en voortgang der Nederlandfche Schutterijen. Edic-  02 , EDICT. Edickhuizen, zie hedik.huis en. Edict; in het algemeen wordt hier door verdaan , een verbindend bevel. Van deezen aart was het Eeuwig Gebod, of Eeuwig Edik, in het Jaar 1577 vastgedeld, op naam des Konings, door Don j a N . pp den 12 Februarij, te Brusfel, afgekondigd, en door den Regeerenden Raad, en de Algemeene Staaten, den 17 van die zelfde maand, ondertekend, en alomme afgekondigd. Het behelsde de aanneeming van den Gendfchen Vrede, eene belofte van het vergaderen der Algemeene Straten cn van het vertrekken der Uitheemfche Krijgsknegten, binnen zekeren beftemden tijd, zonder dat zij. of anderen, immer weder in 't Land koomen zouden, dan bij het ontdaan van eenen oitheemfchen Oorlog, of bij bewilliging der Algemeene Staaten. Voorts, dat de wederzijdfche gevangenen zouden gedaakt worden; doch de Graaf ytfn Buuren niet, voor dat de Prins, zijn Vader, het hefluit, bii de Algemeene Staaten te beraamen, zou zijn naagekoomen. Wijders, dat de Koning, door Don jan en zijne andere Amptenaars, 's Lands Vrijheden zou doen handhaven: waar tegen de Staaten beloofden, bij den Roomfchen Godsdienst, en 'sKoning gehoorzaamheid, te zullen volharden,, metafdand van alle verbonden, ten tijde der beroerten , met uitheemfchen gefloten, en van hunne zijde ajle vreemde knegten te zullen afdanken. Daarenboven zouden ze den Koning zes honderd duizend ponden, van veertig grooten ieder, opbrengen, er: bovendien de Hoogduitfche knegten voldoen. Don jan zouden ze als Landvoogd ontvangen, terdond naa het vertrek der Spaanlche, Italiaanfche en Bourgondifche knegten. VKonings nazaaten, Do» jan, en zijne opvolgers, de bijzondere Stadhouders, Raaden en Amptenaars, zouden dit verdrag moeten bezweeren. Eindelijk nam de Koning voor zijne rekening, de penningen, ten tijde der beroerten, door de Staaten, geligt, van wie 't ook ware, met naame van de Koninginne van Engeland, Op het Artikel Don jan vanoosten rxk, zullen wij zien, hoe veele moeite het koste, Prins wr0LEM jjen I in dit Ldict genoegen te doen hcemen, en hoe fchan- dalijk het, door Don jan, wrbrooken werd. • . Den  EDICT. 93 Den'naam van eeuw ic edict, droeg insgelijks het befluir, in het Jaar 1667, door de Staatca van Holland genomen, waarbij het Kapitein - Generaalfchap van het Stadhouderfchap gefcheiden, en het laatfié vernietigd werd. liet was van den volgenden Inhoud: De Staaten van Holland ende West- Vriesland , hebben ma „ voorgaande befchrijvingen , en naa rijpe Deüberatien, ende „ Commünicatien, in de o-dre van de Ridderfchap ende Edelen, „ midsgaders in de respeftive Vroedfchappcn gehouden, bij „ eenpaarige overgifte ende concurrentie van alle de Leden, } voor een Perpetuel EdiSt en Eeuvvigduurend Wet, tot voor. „ fland van de Vrijheid, midsgaders tot conftitutie van de 5, eenigheid ende van de gemeene ruste gearrcfteert en vastge,. fleld, gelijk gearrefteert ende vastgetleld word bij deezen, de „ Pointen ende Articulen hier na volgende." 1 „ Eerflelijk, dat de faculteijt van verkiezing of befehrijvinge 3, in de ordre van Ridderfchap en Edelen, midsgaders de 110„ minatie ende verkiefinge van Burgemeeftereu ende Vroet- fchappen, Schepenen en alle andere Magiltraatelijke bedienin■•, gen, in de Steden fal blijven aan de ordre ofte befchrevene }) Heeren van de Ridderfchap ende Edelen, midsgaders aan de „ Steden Refpeftive, foo als die aan haar bij oudt gebruik ofte „ bij Privilegiën ende Oétroijen is geconfirmeert ,• of geconce- deert fouden mogen worden, daar van bij defelve de viije excercitie van dien conform de Wetten ende de Privilegiën j, fal verblijven, fonder dat de voorfz, befehrijvinge, nomina„ tie ende verKiefinge, of eenig gedeelte van dien oijtofoijt ., daar van in 't geheel ofte ten deele aen ijomant fal mogen ,, werden gedefereert ende overgegeeven. 2. Dat insgelijex de Ampten, Ofïïcien, Bedieningen en „ Beneficiën tegenwoordich ftaande ter Collatie van de Heeren Staaten van Hollandt ende Westfriesiand aen defelve fal ver„ Wijven, fonder ijets dacr van te mogen weder afgeeven; wel ,, verflaende , dat hier onder niet begreepen werden de Miiitai>, re Ampten ende Bedieningen, die in de Campagne ofte Ex„ peditie te Water ofte te Landen fouden mogen komen vacant „ te vallen, wekken acngaende Haer Ed. Groot Mogende, bij „ na-  24 EDICT, „ nadere difpofitie, al fulcken voet en ordere fullen beraemen, „ niet alleen op deprovifioueele beftellinge van dien, maer ook „op de begevinge ten principalen, als defelve ten meesten dienden van de Lande fullen bevinden te behooren. " ,, 3. Dat wijders Haer Ed. Groot Mog. niet alleenlijck haere , bewÜJiginge ende toedemminge noijt anders fullen geven, " maer oock de faeke ter Generaliteit, met alle efficatie, daer "„ heenen helpen dirigeeren, ten eijnde oock bij de andere ,', Bontgenooten, ende fulxk bij eenpaarige bewilliginge of gemeene concurentie van defelve, door een Confonante Refo" lutie van Haer Hoog Mog. gedatueert ende vast gefield ,] moge werden, dat die geene, die oijt of oijt fal ofte fuc„' cesfivelijk fullen werden gebruikt tot Capitein of Admiraal \\ Generaal, of oock beijde de voorfz. Charges, of wel die '' -eenen aen de welke onder eenige ander titul het opperde Commandcment over de Militie te Water ofte te Lande 'l fal worden gedefereert, niete of al fullen mogen wefen of " blijven, Stadhouder van eenig Provintie ofte Provintien; 'l ende voor fo veel de Provintie van Hollant en West" Vrieslant belanght, dat niet alleen, niet die geene die het " opperde commandement over de Militie te Water ofte " te Lande toevertrouwt fal wefen, maar oock, niemant " anders tot Stadhouder van defelve Provincie gemaeckt " fal mogen worden; doch dat de voorfz. Charge in al" le manieren fal fijn en blijven gemortifieeerd; ende de Hee" ren Gecommitteerde Raeden in de Refpeftive Quartieren aen", bevolen gelaeten, volgens hare Indruftie, de nodige ordre ' • te Hellen en de vereischte voorfieninge te doen op de fae " ken bij Abfentie van Haer Ed. Gr Mog. voorvallende, ende " waarop prompte dispofitie vereijscht foude mogen werden. " 'ü 4. Dat tot volkomen vastigheid van het geene voorz. is, „ en tot onderlinge gerustheid van de Eedelen en Steden, alle " de Heeren tegenwoordig in de ordere van de Ridderfchap " befchreven of in de Vroedfchappen verkoofen, en die noch " namaals , in de Pvidderfchap, of tot Vroedfchappen verkoo" fen zouden mogen worden, bij [olemneele Eede zullen ver" klaren, de voorfz. pointen heiligliik ende oprechtelijk tc !: „ fut-  EDICT. 55 fullen maintineeren , ook geenfirits gedoogen , dat daar tegens eenige indragt of infraftie gefchiede, veel min oijt of oijt „ eenige Propofitie doen , ofte doen doen, die daar tegen in eenigen deele ftrijdig zoude moogen weefen, en dat voorts „ ook den eedt van de Heeren ter vergaderinge van haer Ed. „ Groot Mog. compareerende, daermede in de bondigfte en „ krachtigfte forme zal werden geamplieert. „ 5. Dat wijders mede tot meerder vastigheid van het voorfz, „ derde point, het zelve uitdrukkelijk in de Infiru-ftie, fgo „ voor een Capitein, als voor een Admiraal Generaal, fal „ werden ingeiijft ende gheeligeerde bij Eede verpligt, niet al„ lcenlijk daer tegens oijt diredtelijk of indireételijk eenig ver„ foen. te fullen doen, veel min toeleg te maaken, directelijk of „ indireiteüjk; maer ter contrarie fuiks bij andere buijten ver- moeden gefchiedende, 't felven fullen tegengaen en het Stad. „ houderfchap, foo hem ten eenigen tijde die digniteijt, bij „ eenige Provintie mogte worden geoffereert, te fullen refufee„ ren, ende van de hand wijfen." Hier op volgde het formulier van den Eed, die op voorgemelde Articulen moest worden gedaan, zo door de Heeren van de Ridderfchap ende Edelen, als door de Burgemeesters en Vroedfchappen der Steden, als mede door de Heeren, compareerende ter vergaderinge van de Staaten van Holland en West' Friesland; zijnde van den volgenden Inhoud. „ lek beloove ende fweere het bovenflaande Eeuwig EdicH, „ midsgaders alle de Pointen ende Articulen, daer inne vervat, ,. heijliglijck ende oprechtelijk te fullen maintineeren , oock „ geenfmts te gedooghen , dat, daer tegens eenige indracht ofte „ Infraftie gefchiede, veel min oijt of oijt eenige Propofitie „ of Advijs te zullen doen ofte geeven , noch ook te fullen doen doen of doen geeven, die daer tegens in eenige deelen ftrijdig fouden mogen wefen. ,, Soo waerlijk moet mij God Ahnag„ tig helpen ! " 1)5  •j-J ÉDICT. De Eed van den Raadpen/sonaris , in der tijd, was van deezen Inhoud: „ lek beloove, ende fweere het bovenflaande Eeuwig Edict, ,*, mitsgad rs alle de Pointen ende Articulen daar fa-hé vervat, „ foo veel in mij is, te fullen mamtineeren ende itaende hou,, den, fonder daer tegens oijt of oijt, direftelijck of indirec,, tehjk eenige Propofitie ofte omvrage te fullen doen, vee* „ min conclufie te formeeren. „ Soo waerlijk moet mij God Almag- tig helpen? 1, Ende fnl het bovenflaande Edift, in foruie van Oéïroij f l, of Eeuwigduurende Privilegie , de Heeren v-m de Ridder„ fchap ende Edelen , midsgaders de Borgemeesteren ende „ Vroedfchappen van de Steden, Leden van Haer Edele Gr. ,, Mog. Ordiuaris vergaderinge; t >egefonden worden, om 't „ felve in haere Respeélive Registers te doen registreeren, en voorts te beforgen , dat alle Heeren die nnmaeis in haer luij- der order befchreeven, ofte tot BorL'emeéster verkoofen , en„ de in de voorfz. Vroedfchappen geafumeert fullen wordc-u, daer op voor haere admisfie, den Eedt $ volgens het voor„ fchreve Formulier IvOffien afteleggen, en voorts haer daer na Preficeiijk te reguleeren- gelijk oov het voorfz. Edict, in „ gelijcker wijze aen beijde de Hoven van Juftiie, midsg ders aen de Officieren ende Geregten van de gemelde Steden toe,, gefbnden fal worden, met l tst ende ordere om haer in 't ad. ,, miniflreeren van Juftitie, daernae, als de voornaemffe wet „ van den Landen tot voorflant van de Vrijheid, midsgaders ,, tot Confervatie van eenigheid, ende van de gemeene ruste „ gemaekt, puntueelijck, ende Exacïelijk te r guleer^n op. den Eedt bij hen luijden in 't aenvaerden van hare respeélive Of„ ficien en bedieningen gedaen." ,, Aldus gedaen ende gearresteert ter vergaderinge van de „ hoog gemelte Heeren Staaten van Holland ende West Fries„ land; in den Hage j onder hare Groote Zegel hier aengehan- gen, den vijfden Augustus des Jaars festien honderd f even en  EDICT. 97 enfestig, was geparapheert, Johan de Wiu Onderftond " ter Ordonnantie van de Staaten, en was getekent: " „ Herbt. van Beaumont, . A i t z e M a verhaalt, dat niet weinigen, over het doen van den Eed , tot vernietiging van het StadhouderMap zeer gealarmeert waren, ziende dat dit bij de meerder, heid , zonder tegenfpreeken, doorging. Doeh, zi, durfden 'er z\« niet tegen verzetten, omdat de meesten waren voorin, inkomen door de welklinkende woorden van VfM en ZZte . Men bevond, zegt hij, dat de meesten , d,e ge. ^ pen Zden, om Prinfe»* den III de Eminente Charle Sn« Voorouderen op te dragen, de zulken waren dte ut de S den, buiten dat, niet aan de Regeeringe konden koomen. 1 z 3 d e datvooxrechtgenooten , zweegen en deeden wat z, w ,d : Zommigen, echter, die tegen den Eed waren hoewel bet Kusfen zaten , moesten zwijgen, Wilden zi] met tut de VroTd chap gLeerd, en aangezien worden voor vijanden T vr.Md om welke te bekoomen, men zelfs den Kotn S^^rfgezwooren, Allen deeden, dlensvol- :::gs z *» *.» * ^r ^ Tbenoud e^ doof, en kan den Eed niet wel hooren; tk wil "T'oXm, Gelderland en Friesland, ilondImen *•fterlc op da d n Prinfe zitting in de vergadering van den Raad va, P' ' .„ en hem een Penfioen , van wegen den Staate gegeeven , en nem ee Staat mogt worden toegevoegd; en dat de tip, ! • L en Admiraal-Generaal, op den ou. rf'U di en vintig Jaaren bepaald, drie Jaaren mogt au was gegeeven a in tijd en wijle, tot al- fS» *• *■»»- «s""" k---ei wotloe * XIII. Deei>.  9% EDICT. gelijk men meent, die van Holland ligtelijk zouden beflootea hebben. Van 'dit tijdftip af, nam de haat tegen den Raadpenfionaris de witt eenen aanvang j om dat hij als de voomaamfte bewerker daarvan gehouden werd. Men hield zich aan het Eeuwig Edia, tot in het Jaar 1772. Door den voorfpoed der Franfche Wapenen, raakten toen alle de Hollandfche Steden in beweeging, en het gemeen vertoon, de de doorflaandfte blijken, dat het den Prins van Oranje, tot de Siadhouderlijke waardigheid, wilde verheeven zien. In de meeste Steden, vondt men verfcheiden Regenten, die, bij de verandering hun voordeel beöogende , door alle middelen en langs veele wegen , de fmalle gemeente daartoe aanhitsten. Dit alles hadt tengevolge, dat de Regeeringen der meeste Hol. landfche Steden beflooten, zig van den gedaanen Eed te ontflaan, en te ftemmen voor de Stadhouderlijke Regeering. Door geene Stad, nogthans, werd hierroe, ter Staats vergaderinge eeu voorfiag gedaan, dan alleen door Rotterdam; de Afgevaardigden van alle de andere Steden vergenoegden zich , met het doen van een verhaal, van het geen in de hunne was voorgevallen- met bijvoeging, dat de genomene befluiten hierdoor waren afgeperst: dewijl zij den voorfiag , om Willem den Hl te benoemen tot Stadhouder , hielden llrijdig te zijn tegeti den gedaanen Eed. De Afgevaardigden van Rotterdam verzogten den Penfionaris burgekstjyk, van Leiden, die, in afweèzigheid van den Raadpenfionaris de witt, en den Penfionaris vivien, de vergadering waarnam, van het ingebragte, verflag te doea aan de tegenwoordige Leden. Hij voldeedt hier aan , des avonds van den 30 Juny; vooraf vraagde Iiij , „ of men aan eenige Leden geene Vrijh°id bekoorde te geeven, om iets voorteflaan, daar zij verflonden *i Lands welvaart aan te hangen, alwaar V fchoon, dat het voorflaan daarvan flreede met eenige edictaale wetten, of vastgeftelde befluiten ? Alle de Leden der Vergade. ringe , fchoon wel begrijpende waar pp dit doelde, beanf woordeden die vraag met Ja. Des nachts dan, tusfchen den tweeden en derden July, begon een der Afgevaardigden vau Rotterdam, eerst bewimpeld, te  EDICT. 99 te fpreeken , van het vernietigen van 't Eeuwig EJiS; zeggende in de volle vergadering , dat hij, van wegen zijne Stad, iets vowtedraagen hadt, daar 's Lands welvaard aan hing, en het geen, nogthans, de eer, het geweeten en de uitdrukkelijke Staatsbefiuiten verbooden voortedraagen , ten -ware hier toe bijzonder verlof gegeeven werdt. De Edelen, die tegenwoordig waren , namelijk de Heeren van duivenvoorde, van asperen en van maasdam, oordeelden , dat men zig nader moest verklaaren. Dordrecht (temde het 'glad af. Haarlem was vau oordeel, dat het Rotterdam geoorloofd moest zijn, het voordel te doen. Delft zeide niet gemagtigd te zijn. Leiden berigtte, dat men wel merkte, dat Rotterdam op de vernietiging van 't Eeuwig Edict zag Hier mede werd het masker der Veinzerije afgeworpen, en voofts, met eenpaarige ftemmen , beflooten tot de vernietiging van 't Edict. Zelfs werd, eerlang, het Boek, waarin de naamen van hun , die het Edict hadden vastgefteld , en ondertekend , verbrand. Dit gefchiedde ook te Amfteldam, in de Raadkamer, niettegenftaande Burgemeester gilles valkenier, 's daags te vooren, in de Vroedfchap deezerStad, nog gedreeven had, dat men het Eeuwig Edict in wezen behoorde te laaten, eu den Prins, echter, tot Stadhouder aanflellen; of zelfs, van Stads wege , voor te Haan, om hem tot Graaf te verheffen. De Raaden nicolaas pancras» kornelis geelvi nce,jacob jacobszoon hinloo* pen en kornelis bakker, zouden , volgens het zeggen van wagenaar, hier ook voor geweest zijn. Doch, de voorzittende Schepen en Raad, hans bontemantel, drong op de vernietiging vau 't Eeuwig Edict, 't welk, zo als hij zeide, door den Griffier f a g e l , en iemand uit Amfteldam, bedoelende valkenier, uitgevonden en den Raadpenfionaris de witt opgedrongen was, niettegenftaande de gemelde fa gel, in het Jaar 1670, terwijl hij nog Penfionaris van Haarlem was, het had willen doen vernietigen, indien men den Prinfe geene beflisfende Item , in den Raad van Staate, wilde toeftaan. Hierom 9 dus vervolgde hij, behoorde de Burgemeefter valkenier ook niet tegen de vernietiging te ftemmen: te minder nog, daar de Staaten de Leden ongetwijffeld van den Eed zouden ontG 2' flaan.  fcao EDICT. flaan. Het gevolg was, dat, met eenpaarigheid van ftemmen, het Eeuwig Edicl aldaar vernietigd, en de Prins tot Stadhouder benoemd werd; doch wat aangaat den voorfiag, raakende het Graaflijk bewind, dit werd, door de meerderheid, met verachting, afgeweezen. Door de Afgevaardigden van Amfteldam , werd vervolgens, ter vergaderinge der Staaten van Holland, voorgeflagen, of men geenen Stadhouder behoorde aanteftellen? Waarop die van Leiden aanmerkten, dat men hier over de andere gewesten, met welke men eene Akte van Overeenftemtniug gemaakt had, eerst behoorde te kennen,- dat verhaasting gevaarlijk was,- dat men vooral ook de Oktrooijen, op het heitellen der Wethouderfchap, in en na het Jaar 16-1, aan de Steden verleend, niet moest krenken. Gouda was ook van dit gevoelen. Nogthans bragt Amflerdam het zo verre, dat, op den 4 Julij, willem hendrik, Prins van Oranje en Nas fan, 's morgens ten vier uuren, verklaard werd voor Stadhouder en Admiraal Generaal van Holland, na dat hij al. voorens van zijnen gedaanen Eed ontflagen was. Als met een enkelen flag viel dus een gebouw, 't geen men meende, onwankelbaar te zijn gevestigd. Het Eeuwig Edilt, geftaafd met duure Eeden, en dus aangezien als eene Grondwet van den Staat, werd vernietigd, door eene Refolutie van de Heeren Staaten van Holland en PVestf iesland, genomen op Zondag den 3 Julij 1672, van deezen inhoud. ,, Op het gemoveerde van de Heeren Gedeputeerdeu, der „ Steden Haarlem, Rotterdam eu andere Leden van haar Ed. „ Gr. Mog. Vergaderinge, hebben de Heeren van de Ridder„ fchap en Edelen, midsgaders de Gedeputeerden van de Ste„ den, uit naame ende van wegen de Heeren Principaalen, „ goetgevonden en gerefoiveert, gelijk bij haar Ed. Groot Mog; „ goetgevonden en gerefoiveert werd bij deezen: dat om in „ deze kommerlijke tijden en zaaken, de Leden van deze ver. -„ gaderinge te bekwaamen, tot het aanftellen van een Stadhou„ der, defelve Leeden malkander fullen difpenfeeren; gelijk fij malkander, en alle, die het felve Eeuwig Edictfucfefcivelijk „ hebben befwooren, difpenfeeren mits defen van den Eedt, „ bij hen luijden gedaan op het Eeuwig Edift, bij Refolutie „ van haar Ed. Groot Mog. in dato den 5 Augustus 16Ö7 gear- >, re-  EDICT, EDITA. 101 „ refteert. (lellende malkander in dezelve vrijheid en faculteit, „ die haar tot het aanftellen en eligeeren van een Stadhouder voor dato van het Eenwig Edift heeft gecompeteert." Zie aitzema, VI. Deel, op het Jaar 1667, Brieven van de witt, IV. DeelVaderl, Hifi. XIII, XIV Deel. Silvius» Vervolg op Aitzema, I Deel. p. 35°- Edita, eene hoogte, tusfchen de Eems en Hunfinga, wordt reeds vermeld in het eerfte Jaarboek van tacitus, Cap. 37, 53 en 60, alwaar gezegd wordt, dat CjEZAR germa nicus, op zijnen eerften togt tegen de Cierufcen, de tweede, dertiende, veertiende en zestiende Keurbende van het Leger, nevens 10,000 man hulpbenden der Bondgenooten, met zijne Vloot, naar de Eems gevoerd heeft, en, kort daarna, met zijn geheel Leger, uit het Land der Cherufcen getrokken zijnde, dezelve Keurbenden heeft terug gebragt, op de zelfde wijze, als hij ze derwaarts hadt gevoerd, uitgenomen dat publiüs viTELLius de tweede en de veertiende Keurbenden, te Lande, van de Eems naar de Hunfinga heeft geleid; het welk, immers indien de grond droog was, ligtelijk , zonder te overnachten, heeft kunnen gefchieden. Maar dewijl het, op dien dag, nieuwe Maan was, na de Herfst-Dagen Nachtevening, wanneer men het hoogfte water van het ge« heele Jaar in de Noordzee heeft, het welk hedendaags, door de Schippers, de Herfstfpring, of groote Spring genaamd word, door het opkoomen van een Noord Oosten wind (aldus fchijnt hij genoemd te hebben den eenen of andere Noordelijken wind, niet juist die regt tegenover het Zuidwesten is, maar die vlak op de Friefche Kust aankomt) het Land fchielijk onder water gezet werd; waardoor het Krijgsvolk , in het kort, weggerukt, en zo deerlijk voorrgedreeven werd, dat deeze ellendige Keurbenden met het uitterfte gevaar hebben aioeten worftelen, om de hoogten (edita) te bereiken, en den nacht, zeer jammerlijk, zonder vuur en leeftogt,doorbrengen. Zij waren zo digt bij den Hunfingftroom, dat zij dien G 3 be"  302 ÏDIT A, EDO. bereikten, zo dra de dag het Land kenbaar maakte,- 't welk, misfchien, met de grootfte Ebbe was : bij gevolg vierentwintig uuren, na dat zij van de Eem waren vertrokken; daar het, nogthans, blijkt, dat de zeekant van de Hunfinga naauwlijks vier geraeene Duitfche Mijlen van die Haven af is. Ook ziet men duidelijk genoeg, uit het gantfche verhaal, dat germakicus, die, met de twee andere Keurbenden, en de Hulpbenden der Vloot , was vooruit gezeild, daar ter plaatze, vóór het opkoomen van het onweder, moet aangekoomen zijn. Niet bezwaarlijk is het te gisfen, dat deze hoogten edita geweest zij, geleegen ter plaatze , daar nu het Dorp Leem ligt, op een zeer hoogen grond, bijna 500 fchreeden van de Haven, alwaar men zegt, dat viteilius, door geïmanicus, met de Vloot ontvangen is. De naamsbetekenis zelve kan hier van tot een bewijs dienen. Want, daar het woord Loe of Lie, in onze taal, een hoogte betekent , toont zulks duidelijk de betekenis der fj.reekwijze, die nog hedendaags gebruklijk is: Loo, en op de Loon, dat is, op de hoogte of op de hoogten, behalven veele andere van die zelfde betekenis. Loen en Leen of Leens, waren dus, bij de Germaanen . hoogten, fchoon toen nog onbebouwd en onbewoond; zo dat onze laans, bij tacitüs, die geleerd had, de woorden der Germanen in het Latijn te vertolken, ten zijnen tijde, onder dien naam, waarfchijnlijk, nog onbekend waren. Edo, of ede, wel van een Edel, doch geen oud of rijk Gedacht, begon, in Ruff ringen JVesterfae, omtrent het Jaar 1350, zijn hoofd op te deeken, om, tegen de Friefche Vrijheid , eene heerfchappije op te rigten. Hij wist, door eene zonderlinge vriendelijkheid, de harten der menfcheu tot zig te trekken. Ten dien tijde begon het gezag der Jaarlijkfche amptlieden in verval te geraaken , vermids de Edelen en meer vermogenden de mindere begonnen te trotfeeren, en door onderdrukking zig tot gehaate Ariflocraten op te werpen. Edo bediende zig van die gelegenheid , lasterende die kleine Prinfen bij de fmalle Gemeente, zeggende dat ze hun de hand niet  EDO. 103 niet boden, maar den Adel en Rijkdom alleen begunftigden. Hij vertrooste hun met de hoop op een beter loten boodt zig aan, als hun Hoofdman, om hun ongelijk te wreeken. Dus won hij de genegenheid des Volks , en werd het Hoofd van een deel Ruftringers. Zijn nieuw opgeraapt gezag, zwak onder eene vrije Natie , verzekerde hij, door fterkten, ten dien einde, gebouwd. Zig hier mede niet vergenoegende, deedt hij veelen, in JVangerland en Ofringen, aan 't muiten flaan, en wierp zig op tot Heer van dezelve. Zijn gebied was, echter, niet volkomen; ook flrekte het zig niet uit over de geheele Landftreek; de Adel en veelen , die de Vrijheid beminden, wilden hem niet erkennen. Een verder en omftandiger bericht van dezen edo, vindt men bij schotanus, fol. 188, piiz. Eenige Jaaren laater, bragt edo den Hollanderen groote fchade toe, door het neemen van hunne Schepen. Om dit voor te koomen, gaf Herto'g ubert vak n e ij e r e n , als Ruwaart van Holland, den zijnen last, hem door list in 't net te krijgen. Een onverzaagde knaap , voor Schipper vaarende, ging ftraks op hem los, en voorgeevende, uit een ander gewest te komen, lokte hij edo binnen zijn boord, vertoonde hem zijne waaren, en onder die vertooning hem aangrijpende vaart hij met opgetoogen zeilen naar Holland. Dus luidt het verhaal van schotanus, fol. 203. Doch m. vossius fpreekt 'er aldus van, in zijne Jaaiboeken, pag. 446. edo, Vorst der Rulirien, zegt hij, begon, omtrent het Jaar 1376, ten gevalle van de Bremers, die eenigen onwil tegen de Hollanders en Zeeuwen hadden opgevat, op hen ter Zee te rooven Na dat hij gelukkig een Schip of twee van bun geroofd had, werd hij zo hoogmoedig, dat hij daarin, zonder ophouden, voortging; dus werd 'er befloten, hem openlijk den Oorlog aan te doen. Hertog jilbïrt, zijne trotsheid niet langer kunnende dulden, beval zijnen Admiraal, op de best mogelijke wijze, daarvan wraake te neemen, en edo, het zij levend of dood, in handen te krijgen. Edo had de gewoonte, wanneer hij eene Hollandfche Vloot zag, voor hem te magtig cm haar 't hoofd ae kunnen bieden, zjgbinnen zijne Blokhuizen te houden; doch G 4 wan*  ,04 ÏDO, EDÜARD. wanneer hij niet meer dan één of twee Scheepen vernam, dezelve aan te tasten. De Admiraal, hier van bewust, in Rulleren gekoomen zijnde, hield zig, een anderen Heer te dienen, en van zijnen vorst gezonden te zijn, om met edo in het geheim te fpreeken, en zijnen last aan hem te openbaaren. Edo, geen Kwaad vermoedende, kwam, met een klein gevolg, den Admiraal te gemoet. De Admiraal kreeg hem niet in 't oog. of hij valt hem aan, met eenigen van zijn volk, welke hij in eene hmderlaage hadt geleid , en klampte hem aan boord , onaangez^n zijnen kloeken tegenweer en fterke worftelingen, eer hij van de zijnen kon geholpen worden. Zonder iets meer te onderneemen ( vermids de veiligheid der Scheepvaart alleen van »jn Perfoon afhing) voerde hij hem naar Holland. Bijnawier Jaaren werd edo in eene eerlijke bewaaringe gehouden, binnen sCravenhage, en niet los gelaaten, voor dat hij de fchade, en Hollander en en Zeeuwen toegebragt, vergoed had. met inttellinge van 14000 goudguldens; gantsch geene geringe fomme « die tijden. Zie schotanus, Kronijk van Friesland, fol. 203. E duard, tweede Zoon van reinald d en II, laatfle Graaf van Nasfau, van dien naam, en eerfte Hertog van Gelder, door hem verwekt bij eleonoiia, Zuster van e d u a r d den III, Koning van Engeland, in het Jaar 1336, Van de wijze, op welke hij aan het bezit van het Hertogdom ge' raakte, zullen wij hier een kort berigt geeven. Door een ongelukkigen val van zijnen ftoel, brak gemelde reinald zijn hals. n.daatende twee Zoonen; de oudfte van dezelve was B r in a ld r>e lil; de jongfte, eduard, van welken wij hier fpreeken. Door regt van eerstgeboorte, volgde reinald zijnen Vader op, in het Hertogdom Gelder en Graaffcbap Zutphen. Onder de Regeering van reinald, die toen wei. Jiig meer dan 10 Jaaren oud was, ontftonden, in dit Vorftendom, de Fafiien der thekerens eu Bronk'aorfien, Door over- daa*  EDUARD, HERTOG VAN GELDER. 105 daadige gunstbewijzen, toonde Hertog reinald, de Heekerens ten hoogflcn te zijn toegedaan. Die van Bronkhont konden dit met geen onverfchülig oog aanzien; dus zij een gewelddadige haat opvatteden , zo wel tegen reinald, als tegen de Heekerens. Deezen haat zogten zij te voldoen, door ebiod aan te hitzen tegen zijnen broeder, en hem te doen aanzeggen , dat hij met zijn Vaderlijk Erfdeel niet te vreden was: zij vorderden van hem, dit met geweld te flaaven. Eduard werd alzo het hoofd van de oproerige Ridders, die met de BronkMrflen zamenfpanden. Het gevolg was, de hevige twist, die 'er ontltond, tusfchen den wettigen Hertog, en den anderen , die op eene onwettige wijze aan het bewind zogt te koomen. Uit dien twist werd geboren een zeer verderflijke Oorlog. De Brabanders, Hollanders, Klevenaars en de Stichte. vaars, zagen, roet vermaak, den ftrijd der twee Broederen, waardoor Gelderland op den oever van zijn verderf gebragt werd. Bi een tijdverloop van zestien. Jaaren, durfde geen Boer de hand aan den ploeg liaan, of na zijne Landen omzien. Hoflieden, fchoone Dorpen en Vlekken, lagen woest; ja, zelfs de Steden leeden geen minder overlast. Walram, Heer van Borne en Valkenburg, de Heer van Asperen, en Heer tan van Arkel, die het met reinald hielden, droegen, op St. Bartholomeusdag, binnen Thiel, en verbrandden St. PValburgs Tooren.ma. 140 menfchen, die gezogt hadden, daarin hun leven te bergen ; doch de vlam naar beneden (laan. de nam het looden dak en het geheel gewelf weg, en wierden dus, met die ongelukkigen, in de Asfche geleid. Waar men zich wendde, men vernam niets dan moorden, hangen, verdrinken. Intusfcheu koozen de Gelderjche Steden , de eene naa de andere, de partij van eduard, die ook zijne medelanders van buiten had. Hertog jan van Braband, de Graaf van Kleef en adolf van der mark, Bisichop van Munjler, bleeven aan de zijde van reinald; de eerstgenoemde was rijn fchoonvader, de tweede zijn behuwd broeder, doch de broeder van den derden, Engelbert van der Mark, Bufehop van Luik, hieldt de zijde van e duard. In het Jaar 1314. liet het zig aanzien , dat gantsch Gelderland een bloedbad zou worden, zo wel van wegens de woede van reinald, als G 5 door  106* EDUARD, HERTOG VAN GELDER; door die van e d u a r r>. Zelfs waren de Kerken thans geene veilige wijkplaatzen; verfcheiden voornaame mannen zo aan de zijde der Heekereus, als der Bronkhorften, werden'in dezelve, door hunne tegenflreevers, vermoord. Eduard veroverde het Slot Bruinswaard, in eigendom behoorende aan di de. rik vakl.st, die, door dagelijkfche uitvallen, de Stad Ntjmeegen veel fchade gedaan had; allen, die daar in gevonden werden, deedt hij de hoofden voor de voeten leggen, en vervolgens dezelve flaaken zetten. Voorts verwoeste hij de Addijke Sloten van Lent, Bommel, Zoele», Avezaat, Thuijl, Appel* thern Loenen, Demik, Lijnderen en meer anderen. InTon. derhe.d werd hij daar toe aangezet door die van Nijmeegen die aan eduard meer opdroegen, dan zij magt hadden te geeven , namelijk de Heerfchappij over geheel Gelderland. Hertog reinald, door zijnen zwager, den Graaf van Kleef, met geld en manfchap onderlleund, overweldigde de Steden Arnhem, Doesburg, yenlo, thtel en Emmerik, en ook L.beta, op den drempel van de Betuwe geleegen. De bloed.ge en landverdervende Oorlog, tusfchen de Broeders, duurde aldus tot in het Jaar 1361; wanneer reinald, met behulp der Heekerens, eene groote magt verzameld hebbende,' voor Thiel rukte, om die afgevallene Stad tot reden te brengen Eduard, om dit te verhinderen, trok hem te gemoet. Op oen 25 Maij, raakten de Legers aan elkander, Eduard kreeg de overhand, en zijnen Broeder, op het a8 Jaar zijns ouderdoms, gevangen, en met hem veele voornaame Edelerf. Rïikald werd eerst op het Huis te Rozendaal, bij Arnhem, en naderhand te Nijenbeek, digt bij den Tsfel, tusfchen Deventer en Zutphèn, in hegtenis gezet, om aldaar als een gevangene, doch op een zagte wijze, zijne dagen te eindigen. Hij werd hier door zo dik cn zwaarlijvig, dat er naauwlijks eene deur wijd genoeg voor zijn lichaam waseene omftandigheid, door welke het ontvlugten hem oi.doenlij* werd. Zie verder het Art. reinaldde III. Op deeze wijze kwam Gelderland wederom in rust en eduard aan de Hertoglijke waardigheid. Minder moeit# koste hem zulks, om dat hij met zijne oude vijanden, die zig aan hem onderwierpen, handelde als met zijne Onderdaa- ne«,  EDUARD, HERTOG VAN GELDER 107 nen, en de wederftreevigen het Land deed ruimen. Hertog albert van Bei] eren, als Ruwaard van Holland, geduurende de krankzinnigheid van zijnen Broeder, herbergde de Gelderfehe bailingen.eduard verklaarde hem, om deeze reden, den oorlog, en daagde hem, in het vlakke veld, ten ftrijde. Albe et ver- ' fcheen, met een wel toegerust heir, ter beftemde plaatze, doch vondt 'er zijnen uitdaager niet. Hij viel daarop in Gelderland, verbrandde veele Dorpen en Huizen, en keerde, met grooten buit belaaden, naar Holland te rug. In het Jaar 1362, troffen de beide Hertogen den Vrede; bij denzelven werd bepaald.dat eduard de Dogter van albert, catharina, zo dra zij tot huwbaare Jaaren zou gekomen zijn, ter Vrouwe zoude neemen. Kort daarop trok de Brabander naar Gelderland, om reinald uit de gevangenis te veilosfen. Hij veroverde de gantfche Bommelerwaard; doch werd, door eduard, uit dezelve wederom verdreeven; waarop de Vrede tusfchen deze beiden volgde. Naa den dood van Hertog jan van Braband, wts wen se» Laus , zijn Schoonzoon, en de Broeder van den Roomsch Keizer Hertog van Braband geworden. In het Jaar 1371, werd deeze, door den Keizer, gemagtigd, om alle openbaare wegen, van ftraatfchenders en ander geboefte, te zuiveren. Zeer ernftig beftrafte hij willem, Hertog van Gulik, door Gezanten, om dat deeze aan dit fchuim eene fchuilplaats verleende. Willem zond de Gezanten te rug, met dit kort antwoord,dat het hem niet raakte, of hun Heer zijn vriend of vijand was. De Brabander bragt terftond daarop volk bijeen, trok van Brusfel op, en, bij Maaflricht, over de Maas; vernielende alles tusfchen Rhijn en Maas. Willem van Gulik, dus onverwagt overvallen, riep alle zijne vrienden te hulp; een van dezelve was eduard, Hertog van Gelder , die zig thans in Holland bevond, ter voltrekkinge van zijn bovengemelde Huwelijk; Doch dit Relde hij uit, om zijnen Schoonbroeder te hulpe te koomen; te meer, om dat hij vreesde dat IVenfelaus tot in Braband zoude doordringen. De Hertog van Gulik, van de zijnen verflerkt, trok op tegen Wenfelam. Op den 22 Augustus des Jaars 1371, raakten de Troepen handgemeen. In den eerften of tweeden aanvpl werd wil.-  io8 EDUARD, HERTOG VAN GELDER. willem, Hertog van Gulik, gevangen, en de zege verklaarde zig aan de zijde van den Brabander; doch terwijl de zijnen bezig waren, om de verflagemn te pionderen, viel eduard, met zo veel geweld, op hen aan, dat wenselaus den tijd niet had om zijne verflrooide benden weder in order te brengen. Hij verweerde zig dapper; maar werd, echter, gevangen, en, nevens meer andere voornaame Heeren van zijn gevolg , te Nymegen , op 't Slot Nydek , in bewaring gefield. Hertog willem van Gulik werd wenselaus ontrukt, en ge» noegzaam alle de Brabanders gedord of gevangen. Onder de gefneuvelden bevondt zig hendrik van kuik, Vader van Heere jan van hoogstraaten, van wien verhaald wordt, dat hij den flang van 't paerd des Hertogs van Gelder afgerukt, en, als een tweede Herkules,67 gewapende mannen,met een ijzeren Knods, zou hebben doodgeflagen; waarnaa hij, aan eene wonde in zijne heupe, dood bloedde. Andere mannen van aanzien, onder de gefneuvelde Brabanders, waren, walter van geldom, jan van calstre, FRANK van swa1)en, WALTER PIErENROIJ, w I l l e m v a n g lim e s , allen Ridders, en jan van redi:LGem, Schout vm B rusfel. Onder de uitlandfche was guido de 1 ione, Graaf van St. Paul, die, zieltogende , onder de dooden leggende, eene doodlijke wonde ontving van eenen deugniet, die zig naderhand beroemde, een groot Heer, die hem St. Paul.' St. Paul! toeriep , vermoord te hebben: om welke baldadigheid hij met de koord geflraft werd. Men wil, dat Hertog eduard ook hier het leven verloor ,• doch de wijze hoe, word verfchillende verhaald. Eenigen zeggen, dat hij, met een Buskogd, zongefchootenzijn; doch anderen fpreeken dit, niet zonder reden, tegen, vermids eduard, in het Jaar 1371, fneuvelde, en de konst, om, door Buskruit , kogels uit een Bus te drijven, niet vroeger dan in het Jaar i;,8o, in algemeen gebruik gekomen is. Nogthans zou, volgens anderen, het gebruik van Busfen reeds vroeger bekend geweest zijn. De waarfchijnlijkfte gisfingen, wegens zijnen dood, zijn deeze, dat hij, naa den flag, zeer vermoeid en veihit, zig op een Heen hadt nedergezet om te rus>  EDUARD, HERTOG VAN GELDER,enz. 109 rusten, en aldaar het opperdekzei van zijnen Helmafligtte,om beter adem te fcheppen; dat zijn eigen dienaar, Jonker her. man bieb van heeze, dit ziende, hem, met eenen ijzeren bout, een zwaaren flag op het ontbloote hoofd gaf; en dat hij, twee dagen daarna, en wel op den 24 Augustus des Jaars 1371, aan de bekoomene worde geftorven is. De reden van dit moorddadig feijt, zou geweest zijn, dat eduard de fchoone Huisvrouw van Jonker herman zoude verleid en misbruikt hebben. Zijne Bruid, Vrouw cathar ina vanbeijeren, dit onverwagt voorval vernomen hebbende, droeg niet alleen rouw in het hart, maar ook, boven haaren mouw, dit Klaagversje geflikt: Het moet God zijn geklaagd, „ Dat ik ben weduwe en maagt /" Geevende hier mede haare liefde voor, en hartenleed over den dood van eduard, te kennen. Met geen Vorst, van Gelderfchen bloede, wilde zij vervolgens in den Echt treeden, maar verbond zig met den Jongen willem van gulik, JMeef van Hertog eduard. Reinald, die tot hier toe gevangen hadt gezeten , werd omflagen, en in zijne waardigheid herfteid. Zie pontanus, Gelderfehe Gefchiedenisfen, II. Deel, fol. 125 — 148. V ossws jaarboeken, p. 427 , 428, 429, 433 en 434. Eduard, bijgenaamd langbeen, de eerfte van dien naam, onder de Koningen van Engeland, volgde zijnen Vader hendrik den IV, in het Jaar 1273, en regeerde tot in het Jaar 1307. Wat ziin Rijksbeftier aangaat, 'er word van hem getuigd, dat hij was een wijs en ftöutmoedig Vorst; doch al te wreed en bloeddorftig tegen zijne Vijanden. FlorisdkV, die, ten tijde zijner Regeeringe, den Graaflijken zetel van Holland bezat, drong zeer diep in de gunst van eduard. 'Eris nog een brief voorhanden, van Graave f lor is'aan Koning eduard, waarbij hij den Koning kennis geeft van zijne over-  ïio EDUARD DE I. overwinning op de Westfriezen; als mede van de ontdekking van het Lijk zijns Vaders , gefchreeven in het Jaar 1282. Ter bevorderinge van den Koophandel, waar van de Engelfche Wolie geenzins de geringde tak was, zogt floris zig meer en meer met ed ua rd te verbinden. Hoe vlijtig hij hier van zijn werk maakte , het verfchil tusfchen de Engelfchen en Nederlanders, in het Jaar 1274, onftaan, was, echter, de oorzaak dat eduard den uitvoer der wolle, op dien tijd , uit zijn Rijk had doen verbieden; waardoor de Hollandfche weverijen genoegzaam ltil ftonden. De Zeewen, om de Engelfchen dit nadeel betaald te zetten, namen veele van hunne fchepen weg; waartoe de Oorlog , tusfchen de Engelfchen en Vlamingen , gelegenheid gaf. Floeis, om het nadeel te voorkoomen, 't welk hier uit volgen moest, boodt, geduurende den tijd van twee Jaaren, de Engelfchen den vrijen handel in zijne landen aan, mids de Hollanders en Zeeuwen ook in Engeland werden toegelaaten. Hoe veele moeite Graaf f l oris ook aanwendde, 't liep, nogthans, aan tot in het Jaar 1280, eer de Zeeuwen vrijheid kreegen om in Engeland te handelen. Niet alleen werden de vcrfchillen in dat Jaar bedist, maar ook eene onderhandeling aangevangen, tusfchen eduard den I, en floris dek/7, overeen Huwelijk, tusfchen a lphonsus, Zoon van den Koning, en mar o ar eet, 's Graaven Dogter. Jn de maand Julij van het Jaar 1281, werd aan eduard de voorwaarde voorgedeld, waarop floris zig tot de voltrekking verbond, zo dra zijne Dogter tot huwbaare Jaaren zou gekoomen zijn. De hoofdzaaklijke inhoud was deeze: Aan m a r g a r e e t zou de helft der Landen van Graave floris, ter keuze des Konings > ten Huwelijk gegeeven worden, en indien de Graaf zonder Zoonen overleed , zou zij alles erven; ingevalle hem meer Dochters overleefden, zou deeze, uit de nakatenfchapvanFLOr 1 s, door Koning eduard, een behoorlijke bruidfchat worden toegelegd. Ook zou beatrix, de Gemaalin van v l o r1 s , na zijnen dood, door den Koning, van genoegzaame inkomden moeten voorzien worden. Na de voltrekking van het Huwelijk, zouden alphonsus en marg ar eet terflond in het bezit gedeld worden van zulk een gedeelte Lands, als de Koning zoude.goedvinden, waar onder ook lteke Steden ,  ■ EDUARD DEI. «* - den, Sloten en andere vastigheden zouden begreepen zijn; van welke, echter, floris de inkomften zou blijven trekken toe ; aan ziinen dood toe. Indien de Graaf ftierf, terwijl zijne Kin- . deren nog te jong waren, om eenige Regeering te aanvaarden, zou de Koning, midlervvijl, 's Lands beftier doen waarneemen. Het Huwelijk voltrokken , en de keuze van de helft des Lands gefchied zijnde, zou het den Koning vrij ftaan, zijnen Zoon, niet alleen in deeze, maar ook in de andere helft des Lands, door de Edelen en de goede gemeente der S'eden, te doen huldigen, en den inhoud van dit verdrag door hen doen bevestigen. Verder verbond zich Graaf floris de V, al zijn vermogen te zullen aanwenden, om het ook door den RoomscAKoning, of ten minflen door de Rijksvorften, te doenbekrag. tigen, en wijders alle zekerheid te geeven, welke de Koning vorderde , of voor zijne gerustheid nodig oordeelde. Indien, echter , de wetten en gewoonten dezer Landen niet gedoog' i den, dat deeze overeenkomst, voor altoos, fta:id greep, zou alles wat 'er beloofd was, voor ongedaan gehouden worden. Duidelijk bemerkt de Leezer, dat door de laatstgemelde voorwaarde , het gantfche verbond ontzenuwd werd; om reden, dat noch wetten, noch gewoonten, noch Edelen, noch de Gemeente der goede- Steden, zonder wier voorkennis het geflootenwas, konden ftemmen in de bekrachtiging van hetzelve, veel minder noch in de huldiging van alphonsus. Doch, behalven dit, werd dit verdrag kragteloos gemaakt, om dat beatrix, floris eenen Zoon baarde, naderhand bekend onder den naam van Graaf jak, die hem opvolgde in het Graaflijk bewind. Terwijl nog, in het Jaar 1284, over het Huwelijk van margareet, te Haarlem, gehandeld werd, bedagt floris, die volftrekt fcheen beflooten te hebben, zig met eduard te verbinden, de voorflagen van een Huwelijk, tusfchen dit Kind en eene Dogter des Konings van Engeland. Om dit tot ftand te brengen, zond eduard zijne gezanten herwaards. Op den 12 Augustus werd men het eens, dat Graaf floris, aan zijne Dogter margareet, zou ten Huwelijk geeven , honderd duizend ponden zwarten Tournois; voor welke fomme een vierde gedeelte van het Hollandfche Graaffchap, ter keuze van den Koning, zoude verpand blijven, tot  112 EDUARD d e I. tot dat de Graaf, of zijne nakomelingen, die fomme, op e'énen dag, zouden kunnen afleggen, 's Graaven Zoon, jan, zou onder het oog des Koning opgevoed, en zo dra hij tot Jaaren zou gekoomen zijn, aaa eene van 's Konings Dogteren uitgehuwd worden : wanneer Graaf floris , aan de Prinfesfe, 4000 , en aan zijnen Zoon 6000 ponden Tournois, Jaarlijks, zou toeleggen. Indien j a n zonder Kinderen overleedt, zouden zijne Landen op alp h on s u s en ma rg a,r e et verderven. De dood ..was de oorzaak, dat hetlaatlte Artikel niet kon voloragt worden; alphonsus overleed, den'19 Augustus 1284, in den Ouderdom van elf Jaaren, en margareet eenige Jaaren laater, nog vóór haaren Vader. Eduard en floris werden dus genoodzaakt, ten opzigte van het Huwelijk van Graave jan, eene andere verbintenis aantegaan , of ten minden de voorwaarden van het gemaakte verdrag merklijk te verande • ren. In de maand April des volgenden Jaars, werden steven, Deken der Utrechtfeke Kerk, Ridder g e r k i t v a n wateringen, en simon, een Kerkelijke, ten dien einde, naar Engeland gezonden, en de voorwaarden, te Haarlem, ïeeds beraamd, te Londen in dezer voege veranderd. Graaf floris huwt zijnen Zoon, jan, uit aan e l i z abeth, Dogter van Koning ed'uard, om 50,000 ponden zwarten Tournois, hem door den Koning te betaalen: te weeten , tien duizend ponden, wanneer jan, voor dat hij den ouderdom van zeven Jaaren zaLbereikt' hebben, naar Engeland word gezonden ; tien duizend ponden , wanneer hij zeven Jaaren oud zal geworden zijn ; en de overige dertig duizend ponden, bij de voltrekking van het Huwelijk. De Graaf moet dan aan de Bruid eenen Bruidfchat van zes duizend ponden, en aan beiden 10,000 ponden zwarten Tournois, tot hun onderhoud', toeleggen. De Graaf zal het onjfangen geld moeten uitkeeren, ingevdlle jan of elizabeth, vóór de voltrekking van het Huwelijk, flerve Indien vervolgens Graaf floris derft, en naa hem zijn Zoon, moest aan 's Graaven Weduwe, b e atrix 8000 ponden woiden toegelegd. Stierf jan of eliZabeth, naa de voltrekking van het Huwelijk, zonder Kinderen , dstn moest floris de helft der ontvangene 50,000 pon-  EDUARD bïI. H3 ponden uitkeeren, en aan elizabeth, indien zi] overbleef, den Bruidfchat laaten behouden. Doch de Koning keert niets uit , indien zij beiden zonder Kinderen overlijden ; en blijft 'er een Kind na , 'c welk derft, vóór het bekoomen van zijns Vaders nalaatenfchap, ook in dit geval moet floris de helft der 50,000 ponden uitkeeren. Sterft een van beiden,vóór het voltrekken van het Huwelijk, dan zalmen, op gelijken voet, een Huwelijk fluiten, tusfchen den overgebleevene en een ander Kind, van den Koning, of van den Graave. Tot naakoming van dit verdrag , ftelde f l o r i s alle zijne roerende en onroerende goederen onder bedwang van den Paus > aan wiens Ban hij zig daarbij onderwierp. Ook bewilligde hij , dat de Koning van Engeland, de Graaf van Vlaanderen en Hertog van Brabant, hem en de ingezeetenen van Holland en Zeeland, Edelen, Knaapen, Geeftèlijksn, Gemeentenen bijzondere Perfoonen, mogten bekommeren en aantasten, tot dat aan het verdrag zou voldaan zijn. DeLandzaaten,zo even genoemd, of zo veelen uitdezelven, als de Koning daar toe zon kiezen, moesten zig voor de onder, lioudinge daarvan verbinden. Dit alles werd, door e d u a r d en floris, plegtig bezwooren. Floris leide den Eed af, op den 2 van Oftober van het Jaar 1285, in tegenwoordigheid van den Engelfchen Gezant Mr. thomas sodenthon, en van de Edelen a lbregtvan vo'oRSEen gerrit yan wateringen, van Mr. gerrard va» leiden, en veele anderen > waar mede dit verdrag zijn volle beflag kreeg. Het Huwelijk, echter, gelijk vervolgens nader zal blijken, werd eerst voltrokken naa den dood van Graave floris. Het bovengemelde verdrag werd getrouw nagekoomen, en de vriendfchap, tusfchen Engeland en Holland, was beften Jtg , tot in het Jaar 1290. Jonker jan was, kort na dat het getroffen was, gezonden naar Engeland, alwaar hij den meeften tijd vertoefde,- flegts eenmaal deedt hij, voor een korten tijd, eenen keer naar Holland. Op den beftemden tijd betaalde eduard de beloofde penningen aan Graave • l o h i s De vriendf:hap lcheen daar door niet te zullen gebroken worden. Men be. XIU. Deel. H gun-  1*4 EDUARD de I. gunftigde elkander, over en weder, in den Koophandel, Om nog duidelijker blijken van zijne ?enegenheid te geeven, deed eduard den Stapel der E»gelfche\Vo\le te Dordrecht plaatzen, alwaar, ten deezen tijd, een fterke handel werd gedreeven. Daarenboven vergunde hij, aan de Hollanders en Zeeuwen, groote voordeden in zijn Rijk. De gefchillen, welke, nu en dan, tusfchen de Kooplieden, onftonden, werden fpoedig uit den weg geruimd. Zelfs werd de vriendfchap niet gebroken, door den twist om den Schottenen 'Ihroon, in den Jaare 1295, op welken Graaf floris insgelijks het oog gehad hadt. Doch de Oorlog, welken Giaaf floris, drie Jaaren daarna, tegen de Vlamingen voerde, veroorzaakte eene verkoeling van ■vriendfchap tusfchen hem en den Koning. Floris verzogt eenigen biifland van eduabd, die, onder verfcheiden voorwendzels, hem denzelven weigerden: hoewel de waare reden was, dat 1 r u a r d gaarne zou gezien hebben , dat g u i n o van Vlaanderen zig met hem tegen Frankrijk verbond; waarin hij wel voorzag, niet te zullen flagen, indien hij aan het verzoek van floris voldeedt. Om hier in te beter zijn oogmerk te bereiken, floot eduard een Huwelijk tusfchen zijnen Zoon, Prins eduard, en fiupf-e, Dogter van cüidu >*» Vlaanderen, Hij verplaatfle den Stapel der Ergelfche Wolle, van Dordrecht, 'gedeeltelijk naar Brugge in Vlaanderen, en gedeeltelijk naar Mechelen in Brabant Dit hadt ten gevolge, dat de Engelfchen en Vlamingen zig op het naauwst verbonden: iets, het welk floris niet dan mei den uiterflen weerzin kon aanfehouwen. EüUAUDZond, in de daad, Heer 1 ah vam ruik, die in Engelfchen dienst was, naar Holland, om de gefchillen in der minne bij te leggen; doch dit was van geen gevolg. Floris, verbitterd op eduard, wegens het nadeel, welk hij, door het verleggen van den Stapel der Wolle, aan den Koophandel en de Tollen deedt, zogt gelegenheid, om met hem tebreeken. Deeze werd hem gegeeven , door filips, Koning van Frankrijk, die hem tot een onderling verbond deedt nodigen. Spoedig liet floris zig daar toe ovorhaalen; op den 9 Januarij van het Jaar 1296 werd het te Parijs gefloten. Koning eduard hadt daar van geen berigt ontvangen, of hij werd in gramfchap tegen den Graaf ontftoken, en deedt, in de eerfte hitte  EDUARD be I. 115 te van dezelve, Graave floius weten, dat hij zijnen Zoon jan in begtenis zoude houden, indien het gemaakte verbond niet verbroken werd. Floius antwoordde, daarop, dat zijn Zoon ifi de magt des Konings was, welke denzelven naar welgevallen kon behandelen, zonder dat zulks, in de gettomene maatregelen,, verandering zoude maaken. Van toen af tneent men, nam edu ard het befluit, om zig, met list of door geweld, vau Graave floris te verzekeren, en dat Jonker jan, ziende de onverfchiliigheid zijns Vad-rs om treilt hem,zig daartegen niet zou verzet hebben. Ophet^rr. floris de V, zullen wij oindandig moeten fpreeken, van de wijze, op welke hij gevangen genomen en vermoord werd; hier moeten wij alleen verhaalen, hoe edu ard,'naa 's Graaven dood, zig gedroeg. In de verwarring, door dit geval veroorzaakt, zogten eenige Edelen, terwijl Jonker jan zig in Engeland bevondt, en nog mtauwlijks den Ouderdom vau vijftien Jaaren bereikt hadt, de Voogdijfchap over hem, voor jan van Avenues, te verzekeren. Van 's Graaven dood gaf men terftond kennis aan eduard, met verzoek, dat hij den Jongen Graaf, ten fpoedigfte , wilde herwaards zenden, en doen verzeilen van eenige manfchap: op dat de vijanden, die zijnen Vader hadden omgebragtvhem niet overvallen, en op gelijke wijze mogteu overmeesteren Eduard draalde niet om Jonker jan in het bewind te Hellen. Zijn Huwelijk was tot nog toe niet voltrokken. Zijne Moeder was, voor eenige weinige maanden, overleeden,- reden genoeg dat, met het een en het ander, fpoed moest gemaakt worden. Om de noodige toebereidzels, zo veel mogelijk, te verhaasten, zond da Koning Gezanten naar Hol. land. met verzoek, dat, uic ieder der voornaamfle Landdreken, ten minden drie Edelen, en uit ieder der goede Steden, ten minden twee mannen, tegen St. Maartcnsdag, (.11 No. vember) eerstkomende, naar EngeUnd zouden worden afgezonden, om met \ ah van Holland, Zoon en Eifgenaam van Graave floris, over het voltrekken van zijn Huwelijk ter bevestiginge van het verbond, eertijds door wi|len zimen Vader gefloten, m over den toedand dezer Landen, te handden. H a De  iiö DUARDdeI. De Engelfche Gezanten, herwaarts gekoomen, werden fpoedig, met afgevaardigden uit de Edelen en Steden, te rug ge* zonden. Deze Afgevaardigden werden aldaar, een geruimen tijd, opgehouden, geduurende welken verfcheiden gewigtige zaaken, den Lande betreffende, verhandeld werden. Het Huwelijk van Jonker jan werd voltrokken, den 7 Januarij van het Jaar 1297,waarna de Koning, aan zijnen Schoonzoon , betaalde,de30000 zwarten Tournois, bij het verbond, met floris gemaakt, bedongen. Te gelijk benoemde hij twee perfoonen, r e m o n d feruer en richard de ha vkrik g, om de Morgengave van Sooo ponden, aan de Gravinne Jaarlijks toegeleid, in Holland in te vorderen, uit de inkomften der Graaflijke Lande, rijen, Hosfchen eu andere goederen, in den Hage, en door het gantfche Lard, tusfchen de Maas en de Zijpe geleegen, indien dezelve zo verre konden ftrskken: doch ingevalle zij niet toereikende waren, uit andere Graaflijke goederen. Graaf jan moest, vóór zijn vertrek, zijnen Schoonvader, bij Eede, beIooven, bij zijne komst in Holland, ferner en ha vering tot zijne geheime Raaden te zullen aanftellen, en nimmer tegen hunnen Raad handelen (wat kan men eenen Jongeling van die, en zelfs van meerder Jaaren , niet al doen belooven ?) dan met kennis en toeftemming zijns Schoonvaders. Ook verbond hij zig, de gefchillen, tusfchen de Hollanders en Vlamingen, aan de ui tip raak des Konings te zullen laaten. Uit alle 't welk duidelijk blijkt, dat eduard het gezag zig volkomen aanmatigde\ en gewisfelijk zou hij daar van, voor zig zeiven, een nuttig gebruik gema ikt hébben, indien Graaf jan de bekwaamheid hadt bezee. ten, om hem meer in de hand te werken. Maar zijne laf hartighe'd, en het korte tijdperk der Regeeringe,fneeden e d u ar d daartoe d« gelegenheid af. Jan overleed, den 10 November 1299, zonder, bij de Jonge Gravinne e liza b eth, Kinderen verwekt te hebben. Zij bleef nog ruim twee Jaaren in Holland: niet om eenig deel, welk zij aan de Regeering hadt, maar om de inkomften raagtig te worden, die haar, bij Huwelijksvoorwaarde, waren toegeleid, en niet voldaan werden vóór het Jaar 1,02. Zo dra zij deeze ontvangen hadt, keerde zij naar En-  EDUARD ©e II, EDUARD de 111. n? geland te rug. De invloed, welken eduard de 1, op het bellier dezer Landen, hadt gehad, nam hier mede eea einde. Zie larreij en hume, Hijlorie van Enland. Melis store in floris de V en jan de I. Faderl. Hifi* III. Deel, enz. Eduard de m, bijgenaamd windsor, volgde zijnen Vader op den Throon van Engeland. Dewijl hij, op het ©ogenblik, als zijn Vader van de Kroon beroofd werd, flegts 14 Jaaren oud was, werd hij gefteld onder de Voogdijfchap vau zijne Moeder isabella, van den Graave mortimer en den Bisfchop van Hei eford. Van hunne verrigtingen, als geene betrekking hebbende tot deze Landen, zullen wij hier niet fpreeken, maar ons bepaalen tot den tijd, toen eduard zelve de Regeering aanvaardde \ zonder ook daarbij gewag te maaken yan zijnen krijg tegen de Schotten, of van zijne aan (lagen , om 'zig als Koning van Frankrijk te doen erkennen. Wij bepaalen ons alleen tot die zaaken, welke ons Vaderland betreffen. Het geen hier, in de eerfte plaats, onze opmerking verdient, is, dat eduard de III, door hulp van Holland, op den Throon zijns Vaders werd geplaatst. Naa dat eduard de II, zo om zijne onbekwaamheid tot de Regeering, als om het verkiezen van flegte Raadsluiden, en de trouwloosheid der Koninginne, zig gevangen hadt moeten geeven, was zijne Gemalin isabella, in het Jaar 1326, overgeftoken naar Frankrijk, onder voorwendzel om bij haaren Broeder, Koning kareldenIV, voor haaren Gemaal eene verzoening te bewerken; doch, in de daad, met oogmerk, om , met raad en hulp van haaren Broeder, zig van den Throon van Engeland te verzekeren voor haaren Zoon eduard, die, onder zeker voorwendzel, insgelijks naar Frankrijk was gezonden. Koning kar el begunftigde heimelijk haare oogmerken, en beloofde, haar, onder de hand, met de Wapenen te zullen onderfteunen. Doch isabella, iemand verlangende, die niet fchroorode openlijk uittekomen, dat hij II 3 haar  Ii8 EDUARD be III. haar gunftig was, keerde zig tot Graaf willem den III, die zig toen aan het Hof van kar el den IV Onthield. Hij was aan haar verraaagfchapt, als zijnde gehuwd met de Dogtef van K a r e l van Falois, Broeder van haaren Vader filips, bijgenaamd de Schoonc. Om evenwel w i l l em nog vaster aan zig te verbinden, floeg zij hem een Huwelijk voor, tusfchen den jongen eduard en'sGraaven Dogter filipfa; met kleine moeite liet willem zig daartoe overhaalen. Wet. nig baatte het, dat Koning eduard zijnen Zoone ernltig ver-' boden hadt, in geene voorflagen van dien kant, zonder zijne bewilliging, zig intelaaten. Ka rel de IV, niet voorziende, welk een keer de zaaken zouden neemen, en zig niet als eeh openbaaren vijand tegen eduard willende aanftellen, gebood zijne Zuster, zo ras dit verbond gefloten was, zijn Rijk te verlaaten. Van den Jongen eduard verzeld, begaf zij zig eersc raar Valencijn, en van daar naar Holland, alwaar Graaf"w iltik vast eenige benden hadt bijeen gebragt, om de Koningin naar Engeland te geleiden. Jan , Koning van Boheeme , die, In het Jaar 1326, met Graaf willem, zeer naauw vereenigd was, bewoog eenige Duitfche Ridders, om derwaarts over te fteeken. De Graaf onthaalde de Koningin, eenigen tijd, bin. nen Dordrecht, alwaar de ondertrouw, tusfchen eduard en filippe, gefchiedde, en deed haar vervolgens, van zijnen Broeder, jan van Beaumont, verzeld, in den Briel te Scheep gaan. Kort na haare overkomst, noodzaakte zij haaren Gemaal, de Kroon aan zijnen Zoon afteflaan. In het Jaar 1348, werd het Huwelijk, tusfchen Koning eduard den III en nl 1 p p a , voltrokken. Graaf willem geleidde, in eigen perfoon, Zijne Dogter naar Engeland, Eduard leide haar eene Bruidsgave toe van 13000 ponden zwarten Tournois Jaarlijks, In het Jaar 1337, floot eduard de III met zijnen Schoonvader willem den III, een verbond tegen Frankrijk ; doch 's Graaven onverwagte dood, op den 7 Junij van dit zelfde Jaar voorgevallen , was oorzaak, dat eduard Ter de vrugten niet van plukte, welke hij zig had voorgefteld Deeze fchade trachtte hij te vergoeden, door een ander verbond van onderlinge befcherminge, welk hij floot, met zijnen Schoonbroeder, Graaf willem den IV, zo ras deeze zij- nes  EDUARD de III. "9 nen Vader willem ten III, in het Graaflijk bewind, opgevolgd was, op de zelfde voorwaarden , als met Graaf willem den III. Deeze verbondt zich bij hetzelve, eduard, indien, hij Keizer, Koning van Duitschland of Rijksftedehouder mogt worden, té zullen bijflaan en helpen, met duizend geharnaste mannen, di'e, op 'sKonings kosten, in Neder - Duitschland dienen , en elk vijftien Florijnfche guldens ter maand zouden trekken. De Koning, daarentegen, zou den Graave doen betaalen, twee honderd duizend Florijnfche guld.ns, of de waarde van dezelve, zijnde dertigduizend ponden fterlings. Indien de Koning van Frankrijk, of iemant van zijnent wege, den Graave den Oorlog aandeed, zou hij nog duizend man, op 'sKonings kosten, mogen neemen. Wijders beloofde eduard, geenen Vrede te zullen fluiten, zonder bew lliging van Graave willem; ten minden niet, zonder dat dit verbond in volle kracht bleeve. Mog verbondt hij zig, 's Graaven gevangenen, geduurende den Oorlog, te zullen losfen, en 's Graaven Paarden, die gedood of verminkt zouden worden, te betaalen, volgens de fchatting der Graaven van Gelder , en van Huntington, of van twee andere goede mannen, wederzijds te kiezen; ver. bindende eduard daarvoor zijne roerende en onroerende goederen. Koning eduard, op gelijke wijze, zig met jan den HL, Hertog van Brabant, en andere Nederlandfche Vorsten , verbonden hebbende, ftak, in den Zomer van het Jaar 1338, van Engeland over naar Antwerpen, alwaar zijne Bondgciiooten bij hem hunne opwagting maakten. Doch het befluit,om Frankrijk openlijk aantevailen, kreeg zijn volle beflag niet; de Bondgenooten hielden ftaande , dat, zonder bevel des Keizers, dit niet konde gefchieden. Keizerin margareet, Zuster van eduards Echtgenoote, en dus ook van Graave willem den III, wist te beweiken, dat de Keizer bewilligde in den voorfiag van Koning eduard, om Frankrijk , met behulp zijner Bondgenooten, en zelfs van 't Rijk, te beoorlogen, en Kamerijk, 't welk dooi Frankrijkst be. magtigd, het zelve weder te ontweldigen. Zelfs eduard werd, door den Keizer 5 zijnen Schoonbroeder, tot Stedehouder van het Rijk aangefteld, met magt, om alle de Leden des Rijks in de Wapenen te brengen. Aan Graave willem, H 4 was  ico EDUARD de III. was insgelijks, door Keizer lodewyk,zo vee! gezag toegedaan , dat fommigen hem als Rijks-Stedehouder hebben aangezien. Doch wij gelooven, dat dit even onzeker is, als het ver. haal, dat, door Koning eduarddenIII, als Rijks-Stede, houder, in het Jaar 1339, het Graaffchap Celder tot een Hertogdom zou verheven zijn. Wij ontkennen niet, dat zulks in dit Jaar gefchied is; maar de Brieven, die daar van nog voorhanden zijn, en van welke een affchrift te vinden is, in het Eerfte Deel van het Groot Geldersen Plakaatboek, fol. 1,2 en 3, toonen duidelijk, dat dit gefchied is , door Keizer lodewyk zeiven, en niet door zijnen Stedehouder, Koning eduard den III. De Brief zelve was gegeeven , te Frankfort, op den 18 Maart van het Jaar 1339, in he't 12 Jaar der Regeeringevan gemelden Keizer lodewïk. Graaf willem de IV, in het Jaar 1345 , in den ftrijd te"1 gen de Westfriezen, gefneuveld zijnde, en geene Kinderen 11alaatende, waren zijne naaste Erfgenaamen, zijne Zusters m a rg a r e e t , Gemalin van Keizer lodewyk, fillippa, Gemalin van eduard den III ^ johanna .Gemalin van w 1 ln m, Graave van Gulik, en elizabeth: doch ik vermoede, dat de twee laatfte, vóór Graaf willem, overleeden waren; althans blijkt het niet, dat zij eenige aanfpraak op zijne nalatenfchap gemaakt hebben. Margareet, als de oudfte, was de naaste geregtigde Erfgenaame tot het b«zit der Graaffchappen Holland en Zeeland. Dit niettegenftaande, wendde -eduard, terftond naa 's Graaven dood, zijne uiterftepoogingen aan , om een gedeelte van dezelve, voor zijne Gemalin , te verzekeren: Bellende eerst jan van beaumont, en daarnaa otto van kuik, en andere aan, om daar voor te zorgen, en over de verdeeling der nalaatenfchap te handelen. Keizer lodewyk draalde insgelijks niet , om voor de belangen zijner Gemalinne te waaken. De Graaffchappen Henegouwen , Holland en Zeeland, en de Heerlijkheid Friesland, wilde hij als deelen van 't Duitfche Rijk hebben aa ngeinerkt. 's Lands ingezetenen verklaarden zig voor margareet belovende zig meer goeds van het Duitf che Rijk, dan van Engeland. Op den 15 van de Maand Januarij des Jaars 1346, werd margareet, door haaren Gemaal, met de Graaf-  EDUARD de III, EDUARD de IV. ui Graaffchappen Holland en Zeeland, en me: d» Heerlijkheid Frieilandvexlljd; en men maakte, hier te lande, allen fpoed, om haar, en haaren jongden Zoon, albrecht, te huldigen, voor dat Koning eduard voet in het land kon krijgen. Ook hadt dit ten gevolge, dat hij, een tijd lang, van zijnen eisch afzag. Misfchien zou hij, voor altoos, daar van hebben moeten afzien, indien niet Vrouw margareet, door den twist met haaren tweeden Zoon, willem, genoodzaakt was geworden, in het Jaar 1350, hulp bij Koning eduard te zoeken, en aan hem de Regeering deezer Landen, onder zekere voorwaarden , voor een bepaald getal van Jjaren, aftedaan. Met haaren dood nam dit, echter, een einde, fchoon hij bij zijnen eisch bleef volharden, tot in het Jaar 1364 , wanneer de oorlog tegen Frankrijk hem noodzaakte, bij Hertog albert van be ij i; ren, als Ruwaard van Holland, bijdand te zoeken; om hem daartoe te eerder te bewees, en, deed hij volkomen afdand daar van. Hij overieedt in het Jaar 1377, het veertigfte zijner Regeeringe. Larrey en hume, Hiflorie van Engeland; de Hollandfche Kronijken van dien tijd; Vaderl. Hijtor. III Deel. Eduard de IV, van dien naam, onder de Koningen van Engeland. In het Jaar 1461, op den 3 Maart, werd hij ge kroond, te Westmunfter, als opvolger van zijnen Vader richard, welke, in het voorgaande Jaar, in den Slag bij Waakefield, gefneuveld was. Hij regeerde tot zijnen dood, die voorviel den g April van het Jaar 1483. Zie hier het geen hem en de Nederlanden , geduuiende zijne Regeering, betreft. Hertog ka rel d e I, naa den dood zijns Vaders i' ilip de nI, de Graaflijke Regeering aanvaard hebbende , bevestigde, op dien zelfden dag, het verbond van onderlinge befcherminge, kort te vooreu, door eduard den IV en hem, als Graaf van Cliarlois, gedoten, en als Hertog van Ilourgondien bevestigd. Op dien zelfden dag werd het verderkt door een verbond van onderlinge vriendichap. Vervolgens bediende hij zig van de meH 5 de' VOOr tiat rvOUlllg ï. U U A K I) ÏUCl Ui lici. uuu nujgv-u. \jua.  iü2 EDUARD de IV. dewerking zijner Moeder, welke hij, te Brusfel, met de £»• geljche Gezanten, deedt handelen, over een verdrag van Koop* handel, 't welk , op den 24 November van het Jaar 1467, voor den tijd van dertig Jaaren , geflooten, en door ka rel en ed ard werd bekragtigd. Alle deeze ondeihandelingen , echter, liepen daarop uit, om zig gezamentlijk tegen Frankrijk te verbin len ; ten welken einde, op den 14 Februarij van het volgende Jaar, een verbond tot fland kwam. Het gevolg hier van, was, dat Hertog ka rel Koning lodewyk den XI tot den vrede noodzaakte. In het Rijk van eduard, gebeurden, in het Jaar 1470. zeer groote veranderingen , door welke deeze Landen , op nieuw, in eenen oorlog werden ingewikkeld KoningEDUARD was de Kroon verfchuldigd aan het beleid van richard» Graave van Warwik, die, thans verbitterd op eduard, zijne uiterfte poogingen aanwendde, om /.e hem wederom van 't hoofd te rukken. De eerfte grond daartoe was geleid, door het Huwelijk van e d u a tt d met lizabethwoodwille. En, inde daad, men moet bekennen , dat warwik reden had om verftoord te zijn op eduard , omdat de Koning zig van hem bediend had, om een Huwelijk voor hem in Frankryk te fluiten, met bonne van savoye; doch toen nu dit volkomen geklonken was, voltrok eduard zijn Huwelijk zo even gemeld. Naa zijne wederkomst in Engeland , moest warwik daarenboven den fpijt verduuren, dat de vrienden der Koninginne , boven de zijnen , werden voorgetrokken. Lodewyk de XI ftookte onder deezen haat van warwik, en verbondt zig nader met hem. Het befluit werd ras genoomen, om Koning eduard te ontthroonen, en hendrik den VI, die nog in de Tour zat, daar op te herftellen. Zelf haalde warwik den broeder van etuard, george, Hertog van Oarence , in zijne belangen over. Warwik en clarence voegden zig bij de misnoegden, die in het Hertogdom Jork het hoofd hadden beginnen optefteeken. Met het Leger trokken zij dat des Konings te gemoete. E du a r d hadt de onvoorZigtigheid, terwijl men over een vergelijk handelde, zig door warwik te laaten in verzekering neemen; en het wasnietdan bij een onvoorzien geluk, dat hij, kort daarna, zijcegevangenis  EDUARD b e IV. W3 nis ontkwam. Terftond daarop zig weder aan het hoofd van zijn Leger gefteld hebbende , behaalde hij een aamnerklijk voordeel op robbert wels, een' der voornaamfteaanhangers van warwik. Deeze en clarence , begaven zig Braks tefcheep naar Frankryk; doch te Calais, al waar hij Bevelhebber was , weigerden de Burgers hem in te laat:n. Clarence moest dan wederom Zee kiezen. Onder het zwerven op dezelve, beging hij den misflag, dat hij verfcheiden Hollandfche uw Zeeuwfche Koopvaardijfchepen wegnam , en voorts in Frankryk opbragt. Ja zelfs de geheele Vloot van Rochel, die in Holland. Zeeland en Vlaanderen thuis hoorde, werd door hem bemagtigd. Hertog r a i e l , hier over, zo wel op Frank, ryk , als op warwik en den Hertog van clarence , verftoord, gaf openlijk te kennen , dat hij het aanhouden der Nederland, fche fchepen, en het onderfleunen van warwik en clar:nce. welke men te Honfleur ontvangen had , als een openbaare Vredebreuk befchouwde ; doch l o l> e w y k d e XI, op dit alles weinig acht flaande, deed de Hertog, onder bevel van den Admiraal hendri k van'borsselen, Heere van ter Veer, eene Vloot uitrusten; deezen gelukten het, warwik uit Zee te jaagen , en, naa een hevig gevegt op het ftrand van Normandijen , de Engelfche fchepen in brand te fleeken. Naardien eiuar >, door zijne vlugt naar Holland, aan warwik meerder ruimte hadt gegeeven, verzamelde deeze een Leger, 't welk, binnen kort, tot 60,000 man aangroeide. Hij3 ftelde zig aan het hoofd van hetzelve, deedt hendrik den VI als Koning uitroepen , en beval eenen ieder, de wapenen tegen eduard optevatten. Eduard , die met een Engelsch fchip en twee Holland.^ fche hulken, in allerijl , de vlugt genomen hadt, landde, gelijk eenigen willen, bij Alkmaar, of volgens ander en, op de Reede van Texel. Het eerfte is waarfchijnlijkst, om dat men gemeld vindt, dat de toenmalige Stadhouder van Holland, de Heer van Grnithuizen, zig te Alkmaar bevindende, den Koning befchermde tegen de vervolging der Oosterlingen, die hem, met drie Vaartuigen, zogten te overmeesteren; als mede, dar, de Koning, doorgemelden Stadhouder, naar den Haag verzeld, en van alle het nodige voorzien werd. Men voegt 'er nevens, dat  124 EDUARD de IV. dat du ar d inet zulk een fpoed uit zijn Rijk geweeken was, dat hij , vari alles on.bloot, en zelfs geen gek) bij zig hebbende, om den Schipper, die hem had overgevoerd, te voldoen, een rok, met kostbaar bont gevoerd, welken hij aan hadt, uittrok en voor de vragt in betaaling gaf. Inmiddels had Warwik, hündrik den VI uit de gevangenis doen koomen, en op den Throon van Engeland geplaatst. Kar el, die, door de komst van eduard, in geene kleine verwarring was gebragt, hield zig als of hij zig de zaak niet wilde aantrekken; doch, vermids de Hertog zijnen Schoonbroeder , in Holland, eene fchuilplaats verleende , en daarenboven eenen onderlrand van 500 gouden Schilden ter maand toeleide, was zulks oorzaak dat de Engelfchen , en bijzonder wa r wik , weiniggeloof daar aan floegen. Ligt begreepen zij, dat Hertog karel, indien hij zig openlijk voor eduard verklaarde, de vereenigde magten van Frankrijk en Engeland zig op den hals zou haaien, en daarom alleen zig onverfchillig toonde, of eduard de IV of 11 end r 1 k de VI Koning was. Nogthans vondt eduard middel, den Hertog te overtuigen, dat lodewyk de XI voorneemens was, eenen inval in Pica/dien te doen ; dat hij, zonder de hulp van Engeland, tegen Frankryk niet heiland was; dat hij van daar geenen bijfland had te wagten , zo lang hij op den throoi; niet htrlteld was: want dat hen drik en warwik nooit zijne vrienden konden worden. Hertog k a r e l zijne eigene overtuiging met deze reden paarende, befloot, van toen of aan, met ernst, doch echter zo bedekt als mogelijk was, zijnen Schoonbroeder behulpzaam te zijn. In September van het Jaar 1471, was 'er een vloot van agttien fchepen, bemand met 10,000 koppen, gereed , om e d u a r d naar zijn Rijk over te voeren. Gantsch onverwagt, zo als het zig liet aanzien, verdween de Koning. De Hertog betoonde zig daarover ten uiterflen verwonderd, en deedt ftraks een bevel afkondigen. bij't welk, aan eenen iegelijk zijner onderdaanen , opflraffe des doods, werd verbooden, hem de behulpzaame hand te bieden. Midlerwijl landde eduard in Engeland; hier fpeelde hij niet minder den veinsaard; hij wendde voor,, hendrik den Throon te willen laaten behouden, en alleen bezit neemen vau het Hertogdom Jork, als zijnde zijn Vaderlijk Erfgoed. Doch  EDUARD de IV , E D U E N. 125 Doch naauwlijks hadt hij eenigen aanhang gekreegen , of hij toonde zijne waare bedoeling Naa dat zijn broeder, de Hertog van Clarence, wederom in zijne belangen getreden was, ver. fcheen hij, den u April, binnen Londen. De ongelukkige helnDRis. werd andermaal van den Throon geftooten , in de Tour gezet, en in de maand Junij. omgebragt. Op den 13 April, trok eduard te velde tegen warwik, op welken hij eene volkomene overwinning behaalde. Warw 1 k fneuvelde in den flrijd, en zijn dood maakte de zegepraal van Koning eduard den IV volkomen. De bovengemelde Stadhouder van Rolland, werd, in het volgende Jaar, voor zijnen dienst, aan den Koning beweezen, voortreffelijk beloond, Eduard verhief hem tot Graaf van Winchester, en gaf hem vrijheid, het wjpen van Engeland in een der hoeken van het zijne te mogen voeren. Heer hendrik van b o r s s e l e n , Heer van ter Veer , werd niet vergeeten. Reeds in het voorgaande Jiar, was hij, door den Koning, tot deszelfs Raad en Kamerheer verkooren. Thans werd de Stad Veere, met bijzondere voorregten, door eduard begiftigd. Eduard, die, tot aan zijnen dood, het ongefloord bezit van den Throon behieldt, floot, op den 12 van Julij des Jaars 1478 , met maximiliaan en maria, een ni uw Verbond van vrijen Koophandel en Visfcherij, tusfchen Enge. land en deze Gewesten, van gelijken inhoud, als eenige maanden te vöoren, met de Kwartieren Oostergo en Westergo, in. Friesland, tot fland gebragt was. Vier Jaaren daarna ging hij zoortgelijk verdrag aan me: den Heer van het Eiland ter Schelling. Het Verbond van befcherminge met de Nederlanden, tegen Frankryk, bleef in kracht , tot op het overlijden van Kouing eduard, 't welk voorviel op den 9 April des Jaars 1483. Zie l a r r e y en h u m e , Hiflorie van Engeland; Vaderlandfche Hiftorie, IV Deel. E d u e n , een volk, woonagtig tusfchen de Loire en Saöne, alwaar thans het Bisdom Autun is. Zij waren het, die, met de  jaö E D U E N, EDZARD. de Eburoncn en Avernen, de wapenen tegen de Romeinen hadden opgevat; doch, door caezar, met behulp der Baiavifche benden, beteugeld werden. Edzard, de eerfte van dien naam, onder de Graaven van Oostfriesland, was de Zoon en Opvolger van Graave uleiK' Hij was getrouwd met elizabeth van riberg, dus ge" naamd, naar een klein Graaffchap, met eenSteedje,inZ>««7rc£land, aan de Rivier de Eem, tusfchen Byleveld en Lipflad. Hoe , en waarom hij in de Groninger Ommelanden viel; die van Groningen, door hongersnood, dwong, naa hen verflagen te hebben, de Stad in te ruimen ; Stadhouder van den Hertog, van Saxen werd, over het land'tusfchen de Lauwer en de Eems ; hem den oorlog aandeed, en de overwinning bij den Dam behaalde; naar Embden vertrok, en te Groningen te rug keerde,naar den Hertog van Gelder trok; zijn gefprek en afftand van Groningen, enz. hoe hij daarnaa, met de Groningers, den vijand het Land deedt ruimen; bij den Hertog van Gelder in verdenking geraakte ; Dokkum innam; de Brunswykfchc bezetting verjoeg; ós Groningers en Gelderfchen den Dam deedt ruimen; dien weder verliet en naar Oostfriesland keerde; kennis kreeg vau het verbond tegen hemgefmeed; door Keizer max imiliaan in den Rijksban gedaan, en weder ontflagen werd; hoe hij, eindelijk, met Hertog karel, in hetjaari5iö, zig verzoende, en tot Stadhouder van Groningen werd aangefteld; nevens alle de verwarringen, onder de Saxifche, Brunswykfche, Bourgondifche en Gelder fche overheerfchingen: van dit alles een uitvoerig berigt te geeven , een verhaal van te veel ornflag ziinde, wijzen wij den Leezer tot de Kronijken van schotanus en winsemius, als ook tot pontanus, Gelderfche Gefchiedeni^en , AbQt welke de weetgraage Leezer zijne nieuwsgierigheid zal voldaan vinden. Het volgende zal tot ons bieftek genoeg zijn. Edzard, een kloekmoedig en verftandig Vorst, was gebooren in hét Jaar 1540. In de n.aand Januarij 1628, werd hij, te Embden , van'eene hevige ziekte aangetast, die hem, den 15 Februarij van datzelfde Jaar, de waereld deed verlaaten, volgens het verhaal der Gefchiecilchrijveren , met veele blijken van een gouvrugtig gemoed. Vermids zijn oudfte Zoon  EDZARD, EDZARD de II. 127 Zoon ulrik niet volkomen bij zijne zinnen was, hadt hij bepaald, dat zijn broeder enko hem moest opvolgen; waar in zijne jonger Zoonen volkomen genoegen namen. Zie de zo evengenoemda Schrijvers en andere. Edzard de II, Graaf van Oostfriesland, leefde en regeerde in het Jair 1584, en dus in dien tijd, in welken de Spanjaarden de Veluwe, door hunne ftrooperijen, geheel ontrust hadden, en de Graaf vmHokenlo Zutphen belegerd hield. Om derhalven den vijand allen toevoer uit Embden aftefuijden, hielden de Staaten eenige Oorlogichepen < p de Eems, die aldaar bemagtigdeu eenige Schepen, met Zout geladen. Edzard kon niet nalaaten , daar over klagtig te vallen. De Staaten voldeeden aan zi.ne klagten, door eene belofte van deZoutfchepen te zullen ontdaan, doch onder voorwaarde, dat dezelve, noch den Spanjatrd, noch zijnen aanhangeren zouden geleverd worden. Hier in werd door den Graaf bewilligd. Onder voor. wendzel, echter, van onzijdigheid, hadt hij, in het volgende Jaar, een Keizerlijk bevel weeten magtig te worden , waarbij, aan -de beide oorlogende Partijen , het verblijf in zijn Graaffchap verboden werd Vervolgens rustte hij eenige Oorlogfchepen uit, voorgeevende, ,dat zé zouden dienen, ter beveiliginge van de Eems, en van den Koophandel van Embden: fchoon men , hier te Lande en elders, van gedagten was, dat ze zouden gebruikt worden , om den vijand van mondbehoeften te voorzien, en zijne Havens voor hem open te houden. De Staaten, die insgelijks eenige Schepen op de Eems hadden, om den toevoer naar Groningen te verhinderen , deeden, in hetnaajaar, eenige Embder Schepen aanhouden . welke, door die van ed« zaRD, gantsch onvriendelijk, werden te rug gevorderd. De Staatfchen weigerden tot het ontflag ■ doch een opkomende ftorm, die de Schepen vaneen verftrooide, deed de Embder Schepen onverhinderd vertrekken. De twist, tusfchen de Staaten en Graaf edzard, hier over, klom tot die hoogte, dat sohoy, in de lente van het  12? EDZARD de Ui EDZERQ, EE,EE, EEDE. het volgende Jaar, last kreeg , zig van Embden en andere llerkten daaromtrent te verzekeren. Doch de Graaf, ziende dat het ernst was, floot een verdrag met den Staat, waarbij hij zig verbond, in het toekoomende, den Spanjaarden geenen voorraad van krijgs-, of mondbehoeften te zullen toevoeren. Hier door werd de twist met hem bijgeleid. Bcr, Nederlandfche Oorlogen, XVIII en XXIBoek. Zijne verdere lotgevallen, tot aan zijnen dood, vindt men aldaar aangetekend. E d z e r d , een der 20 Dorpen van de Friefche Grietenij Stellingwerf- West einde* Zie t e r i d z e r t. Ee, eene oude Rivier, die weleer haaren loop had voorbij Oud Flaardingen ; doch, zeden het Jaar 1421, met de Maas vereenigd is. M. van der houve, I Deel, fol. 138. Ee, insgelrks eene Rivier, in Friesland, vloeiende, ten Westen der Stad Dokkum, en van daar naar Leeuwaarden, alwaar zij, aan een der Stads Burgwallen , of Graften, den naam van de Ee wal geeft. E e , een der dertien Dorpen van de Grieteuije Oostdongera. deel, onder Westergo, 1 half uur van Dokkum, tegen het Oosten, en ten Noorden eeu quartier uur van het Dokkummerdiep. Ee, een adelijk Huis, in de Grietenij van Hennaarderadeel, een quartier uur ten N. O. van Ttens. Echte op, weleer een Adelijk Huis, onder het Rechtsgebied van Alkmaar, tusfchen Bergen en Schoort. Niets meet dan de bloote naam is daar van overig. Van der woude, Qhronijk van Alkmaar, p. 128. Ee-  EEDE, EEGHDEN, EELDE, EELSLO, enz. 129 Eede, een Dorp op de Veluwe. Zie ede. Eegiiden, een Slot of Adelijk Huis, te Hellendorp, in Zalland, onder de Provintie Overysfel. Eelde, een Dorp in 't Landfchap Drenthe, onder het Dingfpil van Noordevelt, onder welks Klasfis de Predikant behoort. Niet verre van daar ligt de Kuurfchap Gelderwolde. . • Eelslo, een Dorp in Friesland. Zie elslo. E els ma, eene Edele State , in de Grietenije Barradcel, een kwartier uur ten N. O. van Sexbierum. Eelswerf, een der Dorpen van de Groninger Ommelanden, in het Kwartier Hunfingo, Eeji, (Huis ter) in de Provintie Utrecht, onder het Kwartier van Kernland. Toen, in het Jaar 1629, de Graaven hendrik van den berg h en montecuculi in de Veluwe gevallen, tot Amersfoort genaderd, en , in hunne verbeelding , van die Stad reeds meester waren , terwijl Prins fredrik hendrik ijverig bezig was met het beleg van 's Hertogenbosch, en zij voorneemens waren, na de bemagtiging van het Huis ter Eem, in Holland te dringen, zond Graaf hendrik eenen Overfle derwaarts, om te beproeven, of hij't zelve kon magtig worden. De Overfte , met zijn volk, voor dit Huis gekomen, eischte het op; doch de Kastelein beantwoordde hem met het Gefchut, en verbood hem nader te komen. De bezetting , zo van daar, als van andere plaatzen, was getrokken naar den Bosch, ter verfterking van het Leger; doch gefchut, kruid en lood was 'er genoeg voorhanden. Miet meer dan de Kastelein, met zijne Vrouw, Kinderen en bedienden, uitmaakende ten hoogden agt of negen perfoonen, bevonden zig in het Slot. Verfcheiden mutzen en hoeden , door het uitgetrokken volk achtergelaaten, plaatfte hij op ftaaken, en maakte met dezelve verfcheiden beweegingen: nu eens als of ze voorover boogen, dan weder of ze over de wallen keeken. Dit jaagde dea OverXlir. deel. . I fle  I3« E E M. (HUIS ter) fte zulk eenen angst aan, dat hij, zonder alvoorens van meerder volk voorzien te zijn , het Huis niet durfde naderen ; te meer, dewijl de Kastelein niet ophield een hevig vuur te maaken. Eene nieuwe verllerking van Volk, den Bevelhebber der belegeraars, eerlang toegezonden, deedt den Kastelein befluiten, hem te verzoeken om in onderhandeling te treeden. Dit werd hem toegedaan. Hij gaat hierop naar buiten, en bedingt voor zig en de zijnen , met zak eu pak en het volle geweer, ie mogen uittrekken, en begeleid te worden tot Naarden , of tot Amersfoort. Zo ras dit Verdrag geflooten was, flelde de Overfte zijn Volk in order, om den braaven Kastelein, niet zijne Burgers en Hoeren, de eer van den doortogt te geeven. De Kastelein treedt, hierop, voor uit, en wordt gevolgd van zijne vrouw, ^én óf twee Zoonen, een boeren knegt, en eene dienstmaagd, uitmaakende zijne geheele Bezetting. Op deeze vertooning , en verneemende dat 'er geen meer manfchap volgde , werd de Overfte, om deezen trek , hem gefpeeld door den Kastelein, die geen Krijgsman, maar een Boer was, derraaate in gramfchapontdoken , dat hij, op daanden voet, hem wilde doen ophangen. Doch zijne Officieren bragten hem dit ontwerp uit het hoofd, preezen den Kastelein over zijne dapperheid, die grooter was, dan die van meenig Krijgsman , en betuigden , dat hij eerlijker had gehandeld, dan die van Amersfoort, die, zonder eenigen tegenweer, zig hadden overgegeeven. Bij zijne aankomst te Utrecht, werd de fchrandere Kastelein eerlijk ontvangen, en ten bewijze dat weldoen belooning vordert, geduurende zijn leven, begiftigd, met een Peiifioen , hetwelk hem, een reeks van Jaaren, door den Ontvanger kornelis van velt huizen, betaald wérd. Op de tijding, dat tVezei, bij verrasling, hun ontweldigd was, haastten zig de Spanjaards om de Veluwe en het Sticht te verhaten. De tijd, in welken dit Huis geftigt werd, is onzeker; doch reeds >n het Jaar 1252, werd het, door jan van woudenberg, verkogt aan gysbert van abk oude. Vermids de rivier de Eem, dóór middel vau hetzelve, geflooten kon gehouden worden, was het van zo groot belang, dat Bisfchop Jan van ar hel, in >et Jaar 1354 , zweder van uit- Tlill-  E E M. (HUIS ter) I3t t e r l o o den oorlog aankondigde, omdat hij het, met de Haven en Brugge, in zijne magt hield. Bij de verzoening, in dat Jaar getroffen, beloofde de Bisfchop aan die van Utrecht, het Huis ter Eem niet te zullen verpanden , verzetten , of op eenigerleie wijze van het Sticht vervreemden, en 'er ook geenen Kastelein, of Slotvoogd opfeilen , dan een Burger van Utrecht, of die ten minnen jaar en dag aldaar Burger geweest, en in Stad of Land gegoed was. Ook zou de Slotvoogd, door den Bisfchop aangefteld, gehouden zijn, ten allen tijde , daarop zijn verbluf te houden. Staande de gefchillen , tusfchen die van Utrecht cn Amersfoort, in denJaare 1358, "amendeeerstgenoemdeuhet Huis ter Eem in; waarna Bisfchop janvanvernenburg de bovengemelde belofte deed, in het Jaar 1364. BisfchopFLO. ris van welinkhoven, deed het, in het Jaar 1393 , merklijk verrteiken. In 1458 werd het, door die van Utrecht, wederom bemagtigd, en, tegen Amersfoort, van eene fteïke bezetting voorzien , doch, in 1481, door hen afgebroken en verbrand. Naderhand is het wederom opgebouwd, hoewel onzeker door wie. In het jaar 1527. mKal«e mart en van rossüm 'er zig meester van, die 'er werner van grol , Schout van Harderwijk, tot Kastelein op Helde. In 1530 kwam het van nieuws in de magt des Bisfchops van Utrecht, door hulpe van den Graave van Buuren, die het bij verdrag innam. Door deze herhaalde rampen was het zodanig in verval geraakt cn befchadigd, dat men, in den Jaare 2552, met toeftemming van den Keizer, het befluit nam, de Vestingen te flegten. Zeden, echter, is het wederom gebragt in dien ftaat, in welken het, in den Jaare 1629, zig vertoonde. Geweldig leed dit Huis, in het Jaar 1Ó72, bij den inval der Franfchen. Drie Jaaren daarna werd het, door de Staaten des Lands van Utrecht, opgedragen aan den Stadhouder willem den III. Van tijd tot tijd is het, zeden, zodanig vervallen, dat, reeds in het begin dezer.Eeuwe, van hetzelve niets meer overig was, dan eenige brokken muur en puinhoopen, die naderhand verkocht zijn Zie commëlin, Leven van Fredrik Hendrik I. Deel fol. 57. Pontanus Ce ld. Gefchied. II. Deel. fol. ^96 4°3« Burman, Jaarb. I. Deel.bl.81. enz. I 2 EsM  m EEM. (RIVIER »i) Eem, eene Rivier in Nederland, loopende voorbij Amersfoort, 'op of aan de Zuiderzee. Meermaalen heeft het aanleggende Land groot nadeel geleeden , door de overflroomingen dier Riviere, die, anderzins, van groot nut is voor Amersfoort, om, door middel van dezelve, de voortbrengzets van het gewest, inzonderheid Tabak, te verzenden naar Amfteldam ; van waar op gemelde Stad genadig Beurtfchepen over en weder vaaren, In de Jaaren i663 en 1669, hadden de Staaten van Utrecht een ontwerp beraamd, om den mond en een gedeelte van deze Rivier te verbreeden, en eenen Vaart te graaven, van de Stad Utrecht, tot in de verwijdde Eem; bij voorraad hadt men dien de Eemvaart genoemd: hij zou zo wijd en diep geweest zijn, dat volgelaadene Schepen, uit Zee, tot in een dok aan de paaien voor de poorten van Utrecht, zouden konnen komen. Eei der voornaame aanleggers van dit werk, was de Heer hendrik moreelsen, ten dien tijde, Burgemeester dier Stad, die kragtdaadig onderfteund werd, door Jonker jacob meïster. Men hadt reeds de «rekking van den vaart afgebakend; bij zou beginnen bij den Plompentoren , en voorts zijnen loop hebben dwars door het Land, omtrent 4. uur en gaans. Doch dit ontwerp, waarvan men de kosten niet genoeg bereekend had, viel, om deeze reden, wel haast in duigen. Ook zegt men, dat Amfteldam dit met fcheele oogen aanzag, en bij de Staaten van Holland wist te bewerken , dat 'er een fpaak in 't wiel geftooken werd. Zedert den inval der Franfchen werd het geheel ter zijde gefield. De algemeene zotheid, of bekende Wind- Negotie , welke, in het Jaar 1720, door den berugten jan la w, uit Frankrijk in de Nederlanden was overgebragt, en, dag aan dag, nieuwe plannen van ingebeelden winst deed ten voorfchijn koomen, floeg ook tot die van Utrecht over. Niet alleen de ingezeetenen der Stad , maar ook de opgezeetenen ten platten Lande, werden van die dwaasheid aangetast. Men beraamde een ontwerp vau algemeenen Koophandel, de intekening ep welken veel opgangs maakte.. Zo groot was de drift en toeloop, dat de intekenaars, om den drang des volks, door de gefchaarde gelederen van Ruiters en Voetknegten, moesten geleid worden, tot in de Zaal, in welke de koffers geplaatst waren, om de inteken-  EEM. (RIVIER de) Ï33 kenpenningen te ontvangen. In het hoofd van het Projcft, waarin de verdieping en verwijding van den Vaart van Utrecht in de Eem, niet vergeeten was, werd gezegd: Het is niet te twijffekn of een Generaale Compagnie zonde , voor de Commercie deezer Landen niet ondienftig zijn geweest; doch vermids door veele Steeden, geduurende'dien tijd, dat ter Generaliteit, over zulke eene Generaale Commercie',, Compagnie gedelibereerd werd, niet min particuliere Asfu„ rantie en Commercie- Couipagniefchappen opgeregt hebben, „ en nog daaglijks opregten: en daar genoegzaam bekend is, „ dat de Provintie van Utrecht, wegen haare fchoone fituatie, ,, niet minder dan de andere Provintien, tot het Commerciee„ ren bekwaam is, eu nog meer worden zoude, wanneer het, Anno 1669, aan haar Ed. Mog. de Heeren Staaten van de „ Provintie van Utrecht, overgegeeven Project, tendeerende „ tot verdieping van de Vaart van Utrecht in de Eem, eh „ voorts tot in de Zuiderzee, wierd geè'xcuteert*,- zo is 't, dat in verwachting van Gods zegen, onder Protectie en met " Permisfie van Haar Ed. Mog, de Heeren Staaten der Provintie , ook zal worden opgeregt, een Compagnie van Com„ mercie en Asfurantie, enz." Volgens een Artikel, zoude inlaag beftaan uit tien Millioenen. Het XVII Art. was van dezen inhoud. „ De Bewindhebbers vau deze Compagnie zullen, aan de , Participanten, een uitdeeling doen van zes per Cent in 't , Jaar, of zestig guldens per Aftte, Jaar voor Jaar, en zulks „ voor dertig Jaaren agter een volgende, wel meerder maar niet „ minder, waarvan de eerfte uitdeeling van zestig guldens per „ Actie zal gedaan worden primo Januarij 1722." „ En vermids Haar Ed. Mog. de Staaten der Provintie van Utrecht, zedert de bovenflaande Pointen bij haar in delibera. „ tie zijn genomen, naauwkeurig hebben doen Examineeren, „ of het Project van 1669, en van vroegere Jaaren, tot ver„ dieping van de Vaart van Utrecht tot aan de Eem, en van „ de Eem tot in de Zuiderzee, zoude konnen worden geè'xetf cureert, en dat bevonden is, dat het zelve niet alleen heel ,', doenlijk is, maar ook dat het zoude ftrekken, tot mcrklijke I 3 » «van-  m EEM. (RIVIER de) „ avantagie van deze Compagnie, en dat dezelve Vaart, in een tijd van twaalf maanden, zoude konnen geperfeclioneert werden, zo is 't dat haar Ed. Mog. aan deze Compagniehêb„ ben toegedaan, en de Compagnie heeft aangenomen het vert, diepen en navigabelder maaken van deze vaart, onder de vol„ gende Conditiën: De Compagnie zal de vaart van Utrecht , naar de Eem „ lopende , lang zijnde 4644 Roeden navigabelder maken, mids makende 12 a 15 voeten diep, en 2 a 300 voeten breet. „ Voorts zal de Compagnie de Eem tot in de Zuider Zee, „ mede 12 a 15 voeten diep maaken, om alzo, met de Zee„ Schepen, tot voor de Stad Utrecht te komen". „ De Landerijen, waar door deze vaart, volgens het gemaakte of nader te maaken bellek lopen zal, zamen uitmaakende 232 Morgen, zullende haar Ed. Mog naar den tegen» „ woordigen prijs dezelve taxeeren, naar verhoor dergeregten, '„ waaronder derzelve geleegen zijn, dewelke de Compagnie aan de Eigenaars zal vergoeden, en daar tegen genieten,alles „ wat uit de voorfchreve Vaart zal pro ■enieeren". „ Daar tegen dispenfeeren haar Ed. Mog. de Compagnie van de betaalinge der 5 Guldens per Aftie, in 't voorgaande , eerfle en derde Articul, Jaarlijks, aan Haar Ed. Mog. te geeven, vastgefteld; willende haar Ed. Mog. nog deze, nog eenige andere belastinge van deze Compagnie, geduuren„ de den tijd van haar 30 jaarig Oftroij, vorderen. „ Ook geeven Haar Ed. Mog. in vollen eigendom over aan , de Compagnie alle de Landerijen, langs de voorfchrevene j, wijder te raakene Vaart , op 1600 Roeden na leggende, „ zo wel ter regter als ter linker hand tot der Do. „ maine van de Provincie van Utrecht behoorende, om de„ zelve te Cultiveeren, te beplanten, veenen en uittegraven, „ zo als de Compagnie zal te raden worden ,• zullende die Lan„ den op dertig Jaaren genieten vrijheid van alle Impofitien". „ Zo dan de Vaart geperfeaioneert ende vaarbaar gemaakt „ zijnde, zal de Compagnie genieten, op dertig Jaaren, de „ Revenuen van de Tol, zo op gedagte Vaart te leggen , en ,, welke ten minften een half percent van de waardije der door „ pasfeerende Schepen en Goederen zal moeten bedraagen, of zo  EEM, EEMBRUGGE. (de HEERLIJKHEID) 135 „ zo veel hooger, als goed zal gevonden worden; als mede „ het profijt van de Visfcherije in dezelve Vaart: voorts Haven>, Sluis en Bruggegeld, Veergeld, of wat voor Impofitien anderzints daarop mogten geleid worden; zullende de Com„ pagniemede de magt hebben, de nodige bediendens , als me Je „ de Beurtfchippers aan te (lellen, alles voor den tijd van der>, tig Jaaren, enz. enz". In het Jaar 1692, is van deze Rivier , enz. eene nauwkeurige kaart gemaakt, in 3 bladen, door den Landmeeter n. te roy, en door t. van doesburg, met de wapenen der Hoogheemraden, zeer fraai in 't koper gebragt. Doch alle deze hoogvliegende Ontwerpen zijn, ook hier, zo wel als elders, in ijdelen rook verdweenen. Eem3rugge, (de Heerlijkheid) of ter eem, groot 486 Morgen en 400 Roeden, grenst ten Oosten aan de Haar, ten Westen aan Baarn, ten Zuiden aan de Slaag, en ten Noorden aan Bunfchooten. In het Jaar 1749, werd zij, door de Staaten der Provintie Utrecht, opgedragen aan den Stadhouder, Prins willem den IV, benevens het hooge, middelbaare en laage Rechtsgebied. In het Jaar 1672, was, aan willem den III, de zelfde opdragt gefchied. De Heerlijkheid heeft haaren naam ontleend van den Brug, die aldaar over de Rivier df Eem legt. Onder dezelve bihoort het Dorp eembrugse, aan de Westzijde v?n de Rivier gelegen. Dit Dorp had, in vroegere tijden, 3,tads vrijheden , welke den Ingezetenen , door Bisfchop jan v a n a r k e l, weo-ens gedaane dienden, in het Jaar 1364., nader bevestigd werden. In het Jaar 1200, hadden zij reeds hun eigen Zegel. Langdaarnaa, in bet Jaar 1576, werden, door filips den III, hunne voorregtten , op nieuw, bekragtigd. Niet lang daar naa, fchijnt Eembrvgge den naam van Stad verlooren te hebben. Of zij ooit met wallen omgeeven geweest zij, is onzeker; doch dit niet, dat zij, in de binnenlandfche oorlogen, inzonderheid ten tijde van Bisfchop hendrik van beije. ren, veel geleeden heeft. Haare Parochie - Kerk, door de Gelde'rfchen , tot den grond toe afgebroken , werd naderhand , In het Jaar 1530, weder opgebouwd, op de plaats, door den I 4 Stad-  136 EEMBRUGGE , (de HEERLIJKHEID) enz. Stadhouder lalaing, op bevel van Keizer karel den V, aartgeweezen, die zelve daartoe eenig geld gaf. Niet minder leedt dit Dorp in den Spaanfchen, en vervolgens in den Franfcken Oorlog. Ook heeft het water meermaal, en bijzonder in het Jaar 1702, het zelve groot nadeel toegebragt. Hoewel de gedaante eener Stad geheel is verdweenen, is het, echter, nog een zeer verm?aklijk Dorp. In het Kerkelijke is het vereenigd met naam. Men ontmoet hier een goed aantal Roomschg&ezinde ingezeetenen ; deeze hebben eene Staatie, in een klein buurtje, Zandvoort genaamd , een half,uur gaans van de Eembrug. De brug zelve pronkt met het Wapen der Staaten van Utrecht. In het Jaar 1748, telde men te Eembrugge agt ca vijftig Huizen. A. matth. de Nobilitate, p. 838, 842, Hé/7, yan het Bisdom Utrecht, II Deel, bl. 221. Eem kerk; bij anderen eem s k erk genaamd , voorheen een Dorp , in de groote Zuid - Hollandfche Waard. Zie eemskerk. Eemland, dus genaamd naar de Rivier de Eem, is het derde der vier Kwartieren van het Sticht van Utrecht , als mede een der vierMarfchalksampten. In of onder Eemland leggen de volgende Dorpen, Buurten en Huizen: Afchat; Bunfchoten, voortijds met poorten en wallen omgeeven; Baar en; Duyts; Donckelaar; Eembrugge; Emmenes, binnen en buiten dijks; Haar; Hamer sveld; Hoogland; Zeldert ; Leusden; Leusderbroek; Maren > Meersbergen; Renswoude ; StoutenburgSnorrenhoef; Sevenhuizen ; Soest; Soestdyk; Woudenburg"Vuurfche; Tsfelt. De Heerlijke Huizen zijn: Lichtenberg. Prattenftein; ter Eem, enz. Het verdient onze opmerking' dat godelende, Abtdisfe van Elten, geheet Nardinxland', en daar nevens, Muyden , Naarden en Weesp, met al hetonderhoorige, te zamen met Eemland, in het Jaar 1280, aan Graave floris den V verkocht, voor niet meer dan 25 Utrechtfche ponden; doch indien hij in gebreke van betaaling bleef, zou- den  EEMLAND, EEMNESSEN. 137 den de Landen weder aan haar terugkoomen. Inh?tjaar 1528, werd Eemland , door de Gelderfchen, geplonderd, en Soest ten deele verbrand. Hifi. van 't Bisdom Utrecht, II Deel, bl. 21.5, J. te wat er, Utrechts Placaatboek, II Deel, bl. 1204, van bemmel, Befichrijv. van Amers. foort, I. Deel, p. 231, enz. Eemnessen, ook wel emenes of eemenes gekaamd , een der vqornaamde Dorpen van her Kwartier van Eemland, in het Sticht van Utrecht; zij worden verdeeld in Eemnesfe-binnen- en Eemnesfe-buitendijks. Als Graaf willem van Holland, in 't Jaar 1345, met alle de magt van Holland en Zeeland, op Utrecht afkwam, wendden die van de Eemnesfen zig tot hem, en namen den naam van Oost-Hollanders aan; doch, dit bekwam hun zeer kwalijk. Want naa dat Graaf willem, een ftildand van Wapenen met de Stichtenaars geflooten hebbende, het Gewest hadt verhaten, en vervolgens, in een gevegt met de Westfriezen, was gefneuveld, viel Bisfchop jan van arkel, zo dra de Wapen (lil (land geëindigd was, met eene menigte volk, op de Eemnesfen aan , doodde een groot deel van deeze nieuwe Oost - Hollanders, voerde veele gevangenen en grooten buit van daar, en (lak het Dorp in brand. Drie Jaaren daarna, bij gelegenheid van een nieuwen Oorlog, tusfchen de Hollanders en Stichtenaars ontdaan, begaven zij zig weder tot de eerstgenoemden; zelfs zwoeren zij den Bisfchop af, en namen op nieuw den naam van Oost-Hollanders aan. De Graaf gaf hun tot Hopman Melis van Mijnden, een dapper man. De krijgszuchtige Bisfchop, in Holland gerukt, en den aanleggenden oord veroverd hebbende, deedt eenen aanval op de Oost" Hollanders, die hem met den Degen in de vuist verwagtten. Het gevegt was hevig; en de zege zou zig niet zo ligt ver klaard hebben voor den Bisfchop, indien 't hem niet gelukt ware , Melis van Mijnden gevangen te neemen. De ontdeltenis was hier over zo algemeen , en de verdager.heid zo groor, dat zij bijkans allen verdagen werden. De weinigen , die het ontkwamen , werden , door den overwinnaar f I 5 ver-  138 EEMNESSEN. vervolgd, tot in het Dorp, waar van de Utrechtenaars, inmiddels , zig meefler gemaakt hadden. De flrenge behandeling, hun zedert aangedaan, was, onder andere, de reden, waarom zij, in het Jaar 1355, ten derde maale, den Bisfchop afvielen, en ook nu wederom den naam van Cost - Hollanders aannamen. Niet beter zoude hun uit bekomen zijn, dan te vooren, indien niet de Vrede, tusfchen Bisfchop jan van Utrecht en Graaf willem van Holland, was gefloten. In het verdrag werd bedongen, dat die van Eemnesfen, voor hunnen afval, niet geltraft, maar, onder zijne gehoorzaamheid, in genade zouden worden aangenomen, In een volgenden Oorlog, in het Jaar 1482, maakte zig Bisfchop david van Bourgondien meester van Naarden, en zou die Stad in brand hebben geftooken, ware hij, door debelofte van eene zeer aanzienlijke fomme gelds, daarvan niet te rug gehouden. Terwijl hij daar mede bezig was, werd Eemnes, door de Hollanders, flormenderhand, veroverd. Alwie men 'er vondt, werd dood geflagen , en voorts het Dorp geplonderd en verbrand. In dien tijd liep 'er niet meer dan één weg naar Eemnes; ook was het, ruim een mijl weegs, (op deeze grootte werd het door Baarlandus bepaald,) met volk uit Amersfoort en Utrecht bezet, met krijgsbehoeften wel voorzien, in eenen moerasflgen veengrond, met putten en groeven uitgedolven. Dit echter belette niet, dat de Hollanders, door flonn op ftorm te loopen, het Dorp meester werden. Dit is het voornaamfte, 't geen wij, in de Oude Kronijken, wegens Eemnes , vermeld vinden. Thans gaan wij over tot eene meer opzettelijke befchrijving van beide de Eemnesfen. De Heerlijkheid, dus genaamd, legt genoegzaam in het vierkant; zij grenst ten Zuiden aan de Heerlijkheid Baant; westwaards aan de Landfcheiding , tusfchen het Sticht en Cooijland; Noordwaards aan de Zuiderzee, en aan de Huizer Gemeente; en Oostwaards aan de Rivier de Eem , langs welke zij, van het Dorp Eembrugge, tot aan de Zee flrekt. Door middel van den Wakkerdijk, worden de beide Eemnesfen vaneen gefcheiden en om deeze reden , Eemnes-binnendijks en Eemnes-biiitendijks genaamd. Eemnes binnendijks is groot drie honderd vierenzestig morgens en negenenzestig roeden; het andere, dertien honderd  E f? M N E S S E N. JS? derd en tweeënnegentig morgens. In het Jaar 1674, werd deze Heerlijkheid, door de Ed.Mog.Sraaten des Lands van Utrecht, gefteld or.der het Fooge en Vrije Rechtsgebied van den Stadhouder, Prins willem den III. Na deszelfs overlijden, in het Jaar 1roe:, keerde zij weder in den fchoot van Haar Ed. Mog. Als eene Ambachtsheerlijkheid, met alle de regten, geregtigheden, inkomften en voordeden, daartoe behoorende: als, het aanftellen van Schouten, Gadermeesters, Secretarisfen, Kerkmeesters, Koster en Doodgraver, Gerechtsbode, Schippers op Amfteldam en Amersfoort; het verkiezen van Burge. meesters, Schepenen en Raaden; het benoemen en goedkeuren der Predikanten , werd zij, kort daar na, verkogt aan den Heer isaak van noorden, voor de fomme van twaalfduizend guldens, en drie duizend guldens daarenboven, voor het genot der gemelde Voorregten; bij deeze kwam nog de eigendom van een fraaij dubbel geftoelte, in de Kerk te Eemnes-buitendijks. Naa het overlijden van den Heere en Mevrouw van noorden, in den Jaare 1735, werd de Heerlijkheid, in openbaare veiling, gekogt, voor eene fomme van 30,000 guldens door den Heere nicolaas Hasselaar, na wiens overlijden de Ambachtsheerlijkheid is overgegaan op deszelfs Zoon den Wel Ed. Groot Achtbaaren Heere en Mr. pieter kornelis Hasselaar, Oud Burgemeester en Raad der Stad Amfteldam, Bewindhebber der O. I. Maatfchappij, die dezelve nog heden bezit. Door het bouwen van een zeer aanzienlijk, ja genoegzaam Vorftefijk Huis , in een der aangenaamfte oorden der Ambachtsheerlijkheid, heeft zijn Wel. Ed. Gr. Agtb. aan dezelve geen geringen luifter bijgezet. Niettegen. ftaande gemelden verkoop, bleef, van het Jaar 1702 tot 1750, het hooge Rechtsgebied berusten in den boezem der Staaten van Utrecht; die, echter, in het laatstgemelde Jaa*-, goedvonden hetzelve op te dragen aan den Heere Erfftadhouder, Prins willem den IV, zo als, in het Jaar 1674, gefchied was aan willem den III. Het regt van de vrije Jagt was hier onder begreepen. Het middelbaar en laage Rechtsgebied behieldt de bovengenoemde Heer eigenaar. Onder de lotgevallen der beide Eemnesfen , die voortijds maar één Dorp uitmaakten, verdient nog te worden aangemerkt,  140 EEMNESSEN. merkt, dat Eemnes, in het Jaar 1352, een Stad genaamd werd, volgens eenen brief van dat Jaar , van Burgemeesters , Schepenen en Raaden van Eemnes. Ja zélfs in een Oftroi, door Keizer kar el binV, in het Jaar 1532, aan die van Eemnes-buitendijks verleend, draagt het nog dien zelfden naam: gelijk blijkt uit de volgende PRIVILEGIËN en Statuten, door Keizer Karei, aan die van Eemnesbuitendijks, vergunt, om de Juftitie en Politie, daarna te Regeeren, den 20 OEtob, MDXXXII. ,^Kaarle, bij der Gratie Gods Roomsch - Keizer , &c, allen den geenen, die deefen onfen brieven fullen zien , faIuijt. Alfoo naar de tranflatie van den Temporaliteit der Landen van Utrecht, ons gedaan, wij, omme vooral te voorfien tot den welvaaren van denfelven onfen Landen, diverfche Ordonnantiën gemaakt hadden, foo op die adminiftratie van de Juftitie in den platten Lande, als in onfen Hoogen Raade, hebben ons, die Burgemeesteren, Schepenen ende inwoonen* de van Eemnej/e buijtendijks, meermaale te kennen gegeeven, hoe fij van onfen voorfaten verkreegen hadden diverfche Privilegiën, en oock onder anderen gemaakt feeckere Statuten, om de Jurisdictie van Eemenes in Juftitie en Politie te regeeren die fij ons toonden, begeerende, die van ons, als haaren Erf heere, geconfirmeert ende bevestigd te hebben , daarop wij bij feekere onfen Commisfarisfen hebben informatie doen doen, en oock genoomen het advijs van onfen Marfchalk van Eemland. AI het welke in onfen Raade van Utrecht doorgefien ende gevifiteert zijnde, hebben, die felve van Eemnefe buijtendijks , naarftelijken vervolgt om brieven van denfelven Privilegien ende Statuijten geè'xpedieert te hebben. Doen te weeten, dat wij geneijgt zijnde ter beede en fupplicatie , van de voorfz. onfen onderfaten van Eemnes, buitendijks, hebben bij goedvinden van onfen lieven ende getrouwen, die Stadhouder, eerfte Raad ende andere Luijden van onfen Raade van Utrecht, den voorfz. van Èemnejje geconfenteert ende geaccordeert, con-  EEMNESSN. . *4» confenteeren en accordeeren mids deefen die poincten en articulen hier naar volgende". „ In den eerften , dat wanneer binnen onfe Vrijheid var» Eemnèsfe, buijtendijks, eenig vechtelis of openbaar twist valt, foo mogen, die Schout, Burgemeesteren , Scheepenen ende Raadsluijden, of twee van hen lieden, een vreede van onfen weegen gebieden aan beijde partijen, geduurende tot Sin te Lambrechts dage of tot darden dagen, of tot belooken Paafchen toe, als dan naastkoinende, en die voorfz. vreede mogen fij van onfent wegen vernieuwen en verlangen, van elk van den voorfz. termijnen tot den anderen, alfoo dikmaal tot dat de kijf of vechtelis alinge gefoent fal fijn, en deeze vreede fal tusfchen haar Burgeren dueren en ftade blijven, ook wanneer fij kwamen , foo wel buiten haar vrijheid als binnen, ende wie deefe vreede niet en gave als men die eijschte, die verbeurde eerstwerf een Carolus Gulden, anderwerf twee Carolus Gulden ende de dardewerf drie Carolus Gulden ; daarenboven fal men hem aantasten en gevangen leeveren onfen Marfchalk binnen 24 uitren , en houden in flooten of gevankenisfen op ons huis ter Eem, ter tijd toe, dat hij zijnen keur, ons en die stadt betaald en de vreede fal gegeeven hebben". „ Voort, eenig man, dieeenen doodflag deede binnen die voorfz. vrijheid, die verbeurde een keur van twee Carolus Gulden , en die den anderen een leempte deede, die verbeurde een keur van een Carolus Gulden, behoudelijk en van ons van dien doodflage en leempte al ons recht, naarvolgende de Ordonnan. tie bij ons, op het platte Land daar afgemaekt". „ Indien eenig man den anderen een keurwonde deeden, die verbeurde een keur van tien Huivers, en die den anderen bloet reijsde, of een vuijstflag gave, die verbeurde een keur van agt ftuijvers"- Voort eenige man die den anderen dief of moordenaar fchelt, of loochent, of diergelijke oneerlijke woorden gave, die verbeurde een keur van vier ftuijvers , en die den anderen daget uitten huijfe, of van de Kerkhove te gaan, die verbeurde een Carolus Gulden, en die op een ander kijtt of fwaarttrekt, die verbeurde een keur van vier ftuijvers, ende die na den anderen fijn huijs ftaake of floege, die verbeurde eene keure van twee  I4i EEM NISSEN. twee Carolus Gulden, behoudelijk ons regt vau huijsftootinge. Ende het felve recht fal gehouden worden in een man van buij ten, die binne de Vrijheeden van Eemnesfe misdeedeu". Soo wie de keure niet betaalen en mochte, of en woude , of geen goet te panden hadden, die foude men in onfe voorfz. stadt brengen en houden als voorfz. is „ Indien eenig burger vau fijnen goeden ijmands man werde, anders, dan die onfe ofte van onfen , nakomelingen , Erf heeren of Vrouwen 's Lands van Utrecht , die verbeurden tien Carolus Gulden; en daar eu t' eijnden uitter stadskaad éeuwlijken te blijven". „ Indien die Schout, Burgemeester of andere ijmand enfprake, van kcure of andere laaken, en daar af goed bewijs van twee goede mannen waren, daar en fal hij geen onfchuld voor mogen doen". ., Van een vuijstllag of bloetreijfe, die geen keurwonde en is maar daar beneedeu, tn van alle twist, die tusfchen^ieburgeren gefchiet, die fullen ons Schout, Burgemeesteren en Schepenen mogen foeken, en die het aan hem niet blijven en woude, die verbeurde de eerfte reijfe een Carolus Gulden, die tweede reijfe een halve gouden Reaal, en de darde reijfe, als hij dat wei,gerde-, twee Carolus Gulden , ende daarenboven t'eijnden mag hem die Schout, met den Burgemeesteren,Scheepen en Raad aantasten, en leveren in onfen Slot ter Eem, tot dier tijd toé, dat hij fijne keure betaalt heeft, die foen houd, ende die beteiinge voidoet tot onfer ende partijen behoeven, die hem die Schout ende Schepenen overgefeijt fullen "hebben". „ Soo wie onmundige Kinderen goed aantasten wil, die fal te vooren die goederen doen befchrijven, ende bij goed fuiHiimte borgereu voor Schout en Schepenen verfeekeren dat goed niet te verargeren, en fal alle Jaaren goede rekening daar van doen voor den voorfz. Schout en Schepenen, in het bijweezen van den naasten vrienden , indien fij daarbij komen willen. Ende wie in eenige van deefe gebreeke waare, die verbeurde een Carolus Gulden, allo dik als hij dat deede, en fel ook defelve Kinderen houden of befteeden op'de minfte kosten, naargoetdunken, van onfen Schout ea Scheepenen vooifz. en ook van die naaste vrienden". » 111 ■  EEMN1SSEN. 149 Indien eenige Kinderen uitgeheijlikt worden, ende naar doöde haars Vaders of Moeders dat erve opbeuren woude, die foude alfulk goed, daar mede fij uitgeheijlikt zijn, weder mbrengen, ende wie des niet doen wü, die fal geen erven op- beuren." , r „ Voort eenig mam, die Jaar en dag Burger geweest heeft, die en fal geen keurmoede geeven als hij fterft, ren waare of hij eijmaud toebehoorden in eenige eigenfchappe." - Alle goed dat binne die Vrijheid van Eemnesbuitendijks, leggende is, uitgenomen onfe of onfer nakomelinger goeden, fal mede gelden tot alle fchattingen, die men in onfer Heerlnk. heit van Eemnes doen opheffen fal, om des gemeene Landsoorbaar, of om dienlle, die fij ons doen fullen, ende waer eijmand, die binne haar Vrijheid , erve of erven, renten kochten, die foude wille keuren ende verbinden allen onraad ende onkosten mede te gelden, gelijk andere Burgeren van Eemnesbmten. dijkt voorfz. of onfen Schout ende Schepenen en fouoen daar „iet overftaan noch zeegelen daar hij den eigendom ontvangen fouden." , _ Voort fullen ons die Burgemeesteren ende Gerechten van Eemnesbuitendijks, voortaan Jaarlijks betaalen tafelgeld, als fij i'chuldig en gewoonelijk zijn te doen. En fullen ons, die onfe onderfaaten, ende inwoonderen van Eemnes voorfz ons dienen, ende Heervaart vaaren, als andere onfe goede Luijden ende onderfaaten fchuldig zijn te d°eilDie een Buurman van Eemnesbuitendijks, fal den andere om wereldlijke faaken, nergens in regten mogen aanfpreken, of arrefteeren, dan voor ons, voor onfen hoogen Raad, of voor onfen Schout en Sehepenen, van die Banken van Eemnes, en foo iemand ter contrarie deeden, die verbeurde één Carolus gulden, tot profijte van onfe Stadt, eu dit boven de poene in onfe Ordonnantie begreepen." Van alle vechtelisfen, die te Eemnesbuitendijks gefchie. den daaraf fal die aanvechter af betaalen dubbele boeten of keuren, en die hem verweerd, die fal gelden alleene, die enkelde keure bove verklaarde." „ Een  EEMNESSEN. „ Geen 1'urgerjen fal toegelaaten werden, den andere te befpreeken me: lijffettinge of fchellinge en vangenisfen." „ Dat alle uitfettingen van gelden, binne Eemnes gefcbieden. de, gedaan fullen worden bij den Schout, Burgemeesterenen Schepenen, daarvan de Burgemeester, of andere, die den ontvang gehad heeft, fijn rekening doen fal in fijnen tijd, of binne zes weeken naar fijnen afgang in prefcntie van den Schout, Schepenen en Raden, in der tijd wefende, daarover geroepen die oude Schepenen, die laast afgegaan waren: ende deede hij des niet, fouden eiken dag, dien het overging verbeuren vijf Kuivers, tot onfen profijt." „ Die Schout, Burgeineefter, Scheepenen en Raaden en ful • len geen geld mogen verteeren binne onfe Gerechte, dat onfe Burgers ende onderfaten gelden fullen, uitgefeijt, dat deel van de keuren, die hun felven verfchijnen." „ Dat die Schout, Burgemeesters, Schepenen en Raaden van Eemnesbuitendijks fullen mogen keuren of gebieden, haar Buurlijden, bij een Caralusgulden te verbeuren, foo dik als des vau noden is; te weten van iets te geeven, of anders te doen, dat de gemeente aangaat, behoudelijk, dat fij niet keuren noch gebieden fullen moghen in projuditie van ons of van onfe lieerlijkheid." „ Indien eenig Burger fijne wooninge verliete, in het Gerechte van Eemnesbuitendijks en elders ging woonen, ende Burger werde met zijne Kinderen, ende naderhand weder komen wilde, en fal hij noch fijne Kinderen, die met hem uitgegaan fijn, tot haar Burgeifchap niet weder ontfangen mogen worden, ten ware fij eerst hebben betaald zulk geld, als op haar goed, terwijl fij buiten waren, gefet is, en daar toe een Carolus gulden tot behoef der Kerke, maar haar Kinderen, die binne Eemnes blijven, fullen haar Burgeifchap behouden.'' „ Indien die Marfchalk, of eenig ander Officier van 's Heeren wegen om faaken of delicten, daar geen lijf of lid aan verbeurd ware, eenige van de Burgers van Eemnesbuijtendijks, vangen, of haare goederen namen wilde, dan in faaken van Executien, fal men fuiken perfoon en goederen mogen verbergen, om te regt te brengen daar het fal behooren." ,, Nic-  EEMNESSEN; I4J , Nicmant fal, om Burgemeester , 'Schepen of Raad te werden, den Marfchalk geld geeven, voor hun fel ven, noch van 'sLands wegen, noch eijmand anders tot fijnen behoeve, maar fal die Marfchalk alle Jaaren, op nooo Maagdendag,' feiten tien Schepenen, van den nutften en bekwaamde perlbonen, gegoed ten minden tot eenen Akker Lands, binnen Eemnes l onder welke hij ook neemen fal eenige van de oude Schepenen , ende die Eeden, volgende die Ordonnantie bij ons op het Regiment van den platte Landen van Utrecht gemaakt." „ Sal ook die Marfchalk ten felven tijden alle Jaaren dellen eenen Burgemeester, en de twee Raadsluijden, ende bij advijfen van den Schout ende gerechte dellen, twee eerlijke mannen, tot Kerkmeesters, die 't eijnde van het Jaar gehouden worden teekeningen ende reliqua te doen, van beuren handelingen, in prefcntie van den Padoor, Schout, ende die van den Gerechten voorfz. den Marfchalk van den Eem daar over geroepen." Voort die geene die Burgemeester, Scheepen of Raad bin. ne Eemnes wefen fal, die fal een paard houden, dat met eerert rijden, en des Lands reijfen mede doen mag, waardig wefende twaalf Carolus guldens, en dat binne een maand na dat hij gefield word, ende waar eijmand, die fijn paard verkochte of verloore, die fal een ander weder koopén binnen een maand daarna." „ Voort en fal geen Burgemeester, Schepen of Raad wagen Of paarden huuren, die men tot kosten van de Gemeente van Eemnes brengen fal." Die boete ende keuren, die uit faaken dezer Ordonnantie vallen, fullen bij den Schout aldaar rechterlijk ingewonnen wor. den, daarvan hij tot onfen profijten opbeuren ende -rekening doen fal voor d'een helft, en die Burgemeester fal van de andere helft Jaarlijkfche rekening doen, voor Schout, Schepenen en Raaden aldaar , onfen Marfchalk daarover geroepen zijnde." „ Alle welke Statuijten, pomften ende articulen wij willen en ordonneeren, nu, en in toekomends tijden, foo in materie van Juditie, als roerende dat Regiment, van onfer Heerlijkheid van Eemnesbuitendijks onverbreeklijk onderhouden ende achtervolgd te werden, fonder inbreuk of wederzeggen van XIII. Deel. . K 'e-  EEMNESSEN. iemand, behoudens ons ende onze nakomelingen, Erf heeren ende Vrouwen, van den Landen van Utrecht, die kennisfe, interpretatie, alteratie ende correétie van de felven, in het gehee' of eensdeels van dien. Behoudens ook, dat die van Eemnes voorfchreve, defe uijt onfe Statuten ende Ordonnantiën, binne drie maanden naastkomende fullen doen regiftreeren in de Griffie van onfen Hoogen Raade te Utrecht, volgende oniè voorgaande Plakaaten. Ontbieden daarom en beveelen den voornoemden onfen Stadhouder, de eerfte ende andere Luijden van onfen Rade van Utrecht, onfen Marfchalk van Amersfoort ende Eemland, en allen andere onfen Officieren, Jufticieren, Dienaaren ende onderfaten, foo hen dat aangaan mag, dat fij voorn. Schout, Burgemeesteren , Schepenen en Raaden, Burgers en mewoonende van Eemnesbuitendijks, en elk haarer, fo veel hen aangaat, van defen onfen Statuiiten en Ordonnantiën, ende van al den inhouden van dien, doen en laten gedogen, rustelijk en vreedelijk genieten ende gebruijken, fonder nu of in toekomende tijden hen lieden daar jegens te doen, of te laaten gefchieden eenig hinder, letfel ofte moeijenisfe ter contrarie, want ons alfo belieft. Gegeeven binne onfer Stad van Utrecht, onder onfen zegele van Juftitie hier aangehangen, den 20 dag in Oftobri, in het Jaar ons Heeren 1532, van onfen Keizerrijke het derde en onfen Koninkrijke van Spanie, Caftilien en anderen &c. het feventienden, onderfchreven bij den Keijfer, ter relatie van den Stadhouder, de eerfte en andere Raaden in den Hove van Utrecht" Ondertekent „ J. D. BROEKHOVEN." Onzeker is het, niet alleen, wanneer Eemnes Stadsgeregtigheden verlooren, maar ook wanneer het in tweën gefcheiden is. Waarfchijnlijk is het , dat Eemnes , in bovengemelde Privilegie, Eemnes-buitendijks genaamd, het oudfte ge deelte is; ten minften zo veel de Kerk aangaat, die bewesten den Wakkerdi]k, bijna een uur gaans van de Zuiderzee, ftaat, en, in het Rekenboek der Utrechtfche Kerke, met onderfchei. ding van Eemnes-èinnendijks, de Oude Kerk genaamd wordt. Beide  EEMNESSEN. W Beide werden oudtijds begeeven, door den Abt van St Paulus te Utrecht; doch de opdragt van het daadelijk bezit behoorde aan den Aartsdiaken. De Kerk van Eemnes buitendijks was gewijd aan den H. Nicolaas, en voorzien van eeneVikarij, gefticht t<_r eere van den Almagtïgen God, var: de H. Maagd, en vau den 1 Martelaar Fin cent ius-, eene tweede gelucht ter eere als boven van St. Nicolaas. De inkomften van dezelve Kerk waren: Een ftuk Lands in Eemnesfe, Jaarlijks ƒ 24 - O - o . Nog twee Vikarijeu, waarvan de goederen onbekend. Een Vikarije met de fundatie. . - 24 - o . o • Bij deeze kwam de lijst der goederen, welke de Broederfehap van St. Anna heeft bezeeten. 1 Dammaet Lands (*). • -5-0.0- 1 Half Dammaet geleegen in 't Molenland. - 2-0.0- 1 Rentebrief. . - 6 - o - o . 1 dito. . - . 2 - o - o - 1 dito. . • .6-6*0- I dito. . . -3.0-0- I dito . . . • 2 ■ 4 - o - 1 dito. . . 2*0-0- 1 dito. . . . - 7 - o - o - I Klein Hofje. - . - o -12 - o - ƒ 36 -17 ' o - Die (*) Een Dammaet is twee derde deelen van een Morgen Land, ef^oo Roeden Rkijnlandjche maat. K 2  l*J EEMNESSE N, Die van de Broederfchap van 't //. Sacrament. 5 Schaerwijen, elk omtrent i Dammaet. ƒ 17 - o - o •> 1 Dammaet in de Meijsfen mast. - 9-0.0- 1 Dammaet. . . -5.0-0- 1 Halve Akker. . - 1-1 - o - o - j Stukje Lands. •• .- -0-12-0- ƒ 42 -12 - o = De Kerk van Eemnes- binnendijks, gebouwd in het Jaar 1439 > 1S kleiner dan de eerstgenoemde ; doch de toren is even zwaar en vierkantig, en heeft, binnen eenen trans, een' ongemeen Iaagen top, die men naauwlijks een fpits noemen kan. In het Koor dezer Kerke, zag men eertijds de Wapens van den vermaarden Rechtsgeleerde, willem van kaadeland-, gebooren te Eemnes, en overleeden in het Jaar 1612. De inkomften dezer Kerke waren voortijds: Jaarlijks 40 loot zilver. 1 Halve Akker Lands in Eemnesfe. f 18 - o - o - 1 Vierdedeel van een Akker. . -9-0-0. l dito. . • -6-0-0- 3 Dammaet Lands gelegen in Bunfchoten. - 9 - o - o - ƒ 42 - o - o - Wij moeten hier aanmerken, dat iemand, deeze beide Dorpen gade ftaande, veelligt, zig zal verbeelden, dat men, in het geeven van naamen aan dezelve, eenen misdag zal begaan hebben: om reden, dat de Kerk van Eemnes-buiten, indedaad binnen, en die van Eemnes-binnen, luiten den gemelden Wakkerdijk ftaat. Maar hier uit blijkt, dat, in deze benaamingen, niet op de Kerken, maar op de Landerijen gezien is, tot den grond van ieder Dorp behoorende ,• leggende die van Eemnes - buiten, voor den Dijk,en nader aan de Eem, en die van Eemnes-binnen , achter den gemelden Dijk. Zo lang de bewooners van de^e belde Dorpen ééne Parochie uitmaak-  EEMNESSEN, EEMSFORT, EEMSKERK- 14$» maakten, was,(Je eerstgenoemde Kerk de eenigfle. Ook is de Gemeente van die van Buitendijks ongelijk grooter dan die van Binnendijks. Elk vau dezelve 'heeft haaren Leeraar. Beide zijn Leden van de Klasfis van Amersfoort. In het Jaar 1748, telde men te Eemnes-buitendijks 177, en te Eemnes-binnendijks 163 Huizen. De Roomschgezinden, die 'er zeer talrijk zijn , hebben een vrij aanzienlijk Kerkgebouw. Ten befluite roerken wij nog aan , dat de beide Dorpen , ten allen tijde,, één Rechtsgebied met elkander gemeen -gehad hebben. J. te water, Utrecliis Placaatb. II, DeeJ. Oudh. van Utrecht, enz. E i).; 5f ort') Zie a m e r s e o o r t. E f. m s k e r k , een der verdronken Dorpen in de Zuidhollandfche Waard, Eemskerk, voortijds een Adelijk Gedacht in Zuid-Hofland, 't welk, waarfchijnlijk, van het bovengenoemde Dorp, zijnen naam ontleend heeft,- hoewel anderen, om. de gelijkheid der Wapenen van Heemskerk en Eemskerk, beweeren, dat dit één en het zelfde Gedacht is. Sommigen, evenwel, maaken een duidelijk onderfcheid, tusfchen de Gedachten van Eemskerk, ï» de Zuid - Hollandfche Waard, en Heemskerk, bij de Beverwijk, in Noord-Holland, Zij meenen dat de gelijkheid der Wapenen veroorzaakt is, door aanhuwing of andere oorzaaken. Van het Gedacht van Eemskerk vind men gemeld: oer-Ajd van Eemskerk, Ridder, Heer van Öosthuizen, van de Kabbeljaauwfche Faftie, binnen Dordrecht; hij leefde in het Jaar 14.19. Barthouim» Eemskerk, Kanunnik te Dordrecht, overleeden in het Jaar 1447. Johannne van Eemskerk, overleeden in 't Jaar 1455, gehuwd aan willem van eo. jpiond,, Heer van Soetermeer, Zoon van jan van egmond, Schout van Delft, die, door de oproerige Maaslan* ders, werd gedood. K. 3 Eenen  15» EEMSKERK, EEMSTEIN, EENDRACHT. Eenen pieter van Eemskerk, vinden wij vermeld, inde Jaaren 1400 en 1434; hij, was toen zeer oud, en gehuwd met eene Vrouw uit den Huize van Polanen. Zijn Zoon, adriaan, was getrouwd met eene Dogter van tieleman oe*m, en margreta van sLiNGELAND, Haar Broeder.was, godschalk oem, Heer var. Wijngaarden. Hun Zoon , tieleman van Eemskerk , overleeden in 't Jaar 1472, had ter Vrouwe agata van den tempel, geftorven in 't J:iar'i5o2; hij liet naa vier Kinderen, tie leman; adria/n, petronella dl catharina van Eemskerk. Deeze zijn de laacften, welke wij, van dit Geflacht', gemeld vinden, behalven pieter van Eemskerk, die overleed in het Jaar 1510, Zie van leeuwen, Bat. lüufir, fol. 944, $45. Zuid-Hollandfche Oudheden, bl, 40. Eimstein, weleer een Klooster buiten Dordrecht, in het Jaar 1380 , .voor Reguliere Kanunniken gefticht , door een Burger van Dordrecht, renout minnebode genaamd; een man, waarvan gelegd word, dat hij zo rijk was, dat hij buiten deze ftichting, alleen bekostigde de reize, welke cesRitvan bronkhorst, Kanunnik van Utrecht, naar Rome deed. Dit Klooster was vereenigd met het Kapittel van Windesheim; in de Kronijk daarvan word het genaamd Salvators Klooster in Eemflein. Na de doorbraak van de Zuid» Hollandfche Waard ( 1421 ) werd het verplaatst naar Zwijndrecht, alwaar het, onder dien zelfden naam, in ftand bleef, tot in'het Jaar 1577, wanneer het, doorliet gemeene voik, geplonderd, en ten gronde toe geflegt werd. Zie Oudheden van Zuid- Holland, p. 146. Eendracht, eene Rivier in Zeeland, ftroomende, in 'c 2uid - Oosten, voorbij de Stadt Thtlen , en van daar voortloopende, tot aan Braband, alwaar ze d,Eendreckt genaamd word. Omtrent een half uur gaans bezuiden r,W«*,fpruit daar uit de Schelde  EENDRACHT, EENDRUM, enz. 151 Schelde, en loopt, langs de Stad, voorbij de Heerlijkheid/famaat-, tot bij Filipsland, alwaar zij zig, ten Ooften, inde Slaak, en ten Westen , in de Mosfelkreek ontlast. Ook ont. last zig haar water in de Haven der Stad. Smallegange, Chrontjk van Zte'.ar.d, fol.548- . ' Eendrum, een der 49 of 50 Dorpen van het Kwartier Hunjingo, in de Groninger - Ommelanden, Eenhoorn, (wilhelmus van), in leven een beroemd Godgeleerde en Predikant te Arnhem, alwaar hij, om zijnen ouderdom ea zwakheid, in het Jaar 175a, Emeritus verklaard werd. De Heer van Eenhoorn begaf zig toen met 'er woon naar Maarsfen, alwaar hij, tot. aan het einde zijns levens, bezig was met fchrijven van boeken, die zijnen naam o'nfterflijk gemaakt hebben. Hij overleed aldaar op den 3 Feb. des Jaars 1759, in den Ouderdom van 69 Jaar. 'sMans afbeelding is, naar de Schilderij van Quinkhart, door j. hou braken, in 't koper gebracht. Zijne werken zi]n: JVelleeven, welfterven; over de Christelijke Liefde', Ouderdom, enz, enz. Eenigenburg, een Dorp in Noord-Holland , onder Alkmaar. Valkoog, St. Mcerten en Eenigenburg, maaken te zamen, zo wel een krimineel als civiel Rechtsgebied. Eenigenburg was een der vier Sloten, welke Graaf floris de V, in den Jaare 1287, deed bouwen, om de IVestfriezen in toom te houden. Wijders moest het, volgens zijn oogmerk, dienen, om den weg naar West friesland ,aan deeze zijde, voor de Hollanders, open te houden; doch na 'sGtaven dood, in het Jaar 1296, werd dit, met andere Sloten, en onder andere het Slot te fVijdenes, door de IVestfriezen, vernield. Van der n o u v e , Handv. Chronijk , I. Deel. fol. 141. Vaderl. Hifi. lïh Deel. bl. 44-99. K 4 Een-  rg« EENRUM, EENSCHELT.EENÜM, enz. E.enrum, eene der Heerlijkheden, behoorende aan dei, Heere. baron alberda dyksteruuis , gelegen ten Zuiden van Pietersbuuren , in de Groninger .Ommelanden. Het Dorp Eenrum is een der aanzienlijkften in dien Oord. De Kerk pronkt met pen hoogen Tooien, die voor de Schippers, welke over de Wadden vaaren, ten baake ftrekt. In die Dorp houd de Klasfis van Marne haare vergadering. Eenschelt of enschot, een B.rabandsch Dorp, jn de Meijerij van ''s Hertogenbosch , behoorende onder het Kwartier van Oosterwijk. In de fchatting van 1574, \astte dit Dorp 122 gulden 19 ftuivers en 9 penningen. Het getal der Huizen word begroot op 59. Eenum, een klein Dorp in de Groninger-Ommelanden ten Noorden van 14'erduin, waarvan de Heerlijkheid behoort aan het Huis Alberda, ter onderfcheiding van een ander van dien naam, bekend bij den toenaam yan Alberda- Eenum. Eepe, een Dorp in Gelderland, onder het Kwartier van Arnhem, in de fchatting van het Jaar 1574 , kistte Eepe 904 guldens, 12 ftuwejw en 3 pemvngen. Onder het Schoutsampt ■van Eepe zijn mede onderhoorig de DorpeD Oen en Faafen. De Gereformeerde Kerk aldaar word door één Predikant bediend. De Kerk is vrij oud,- zij heeft eenen fpitfen Toren, wanr van een gedeelte, door het önweder afgeflagen , naderhand weder opgebouwd is. Het getal der Gereformeerde Ledemaa. ten , in het Dorp en deszelfs Buunfchappeq, word op ruim vierhonderd begroot. Van de Roomschgezinden, zijn 'er omtrent vijfentwintig Huisgezinnen. De bewooners deezes Dorps geneeren zig meest met den Landbouw, en het weiden van f c'iaapen. Ook groeit 'er veel Hop. 'Er zijn vijf of zes Papiermolens. Eerbosch, ten tijde-van van derhouve, een Slot of adelijk Huis, in Gelderland, te Dieiers, in't Rijk van, Nymeegen. Eer  EERDE, EERNSNA, EENRWOLDE, enz JSS Eerde, of eerden, voor deezen een fterk Kasteel, in Zalland, onder de Provintie Overysjel, gelegen in het Dorp Ommen. In het Jaar 1380, werd het, door eenen ëverbard van essen, met een zeer (legt oogmerk gebouwd. Als uit eenen fchuiihoek, viel hij, uit het zelve , op de reizende Kooplieden aan , die uit Overysjel kwamen ,beroovende en plonde. derende dezelve ;deed nu en dan een invai in Overysjel en Zalland, ja zelfs in de Stichtfche Dorpen. Om hem daar voor te ftraffen, trok floris van wevelinkhoven, met Jonker jan van akkel, Heer ar n out van eg mond en y s- selstein, en andeien derwaarts, eu belegerde het Slot£erden. Vijf weeiien lang ftondt van essen al hef geweld des Ooiiogs door; doch moest zig, eindelp,met de zijnen overgeeven. De Bisfchop deedt het Slot tot asfche verbranden, ïvlen zegt dat de balken en ander houtwerk zo hard en vast in een gewerkt waren, dat het een geruimen tijd duurde, eer alles verteerd was. M. van der houve fpreekt van een ander Huis eerde; dan of hij daar mede dit, als herbouwd, of wel een ander bedoeld hebbe, is met geene zekerheid te bepaaien. M. van der houve, I. Deel, fol. 167 ; Oude Hollandfche Cronijk, fol. 404, enz* Eernsna, een geruineerde State of Slot, inde Grietenije Dongeradeel, onder Oostergo». E e r n w o l d e , of Eernewoude, een Dorp in Oostergoo, ia de Grietenije Tietjerkfleradeel,, 2 en een half uur ten Zuid - oosten vau Leeuwaarden, bijna op de grensfeheiding van deeze Grietenije en die van Smallingerland. Eerstwoud, of Eerstwoude, een Dorp in Noord'Holland, behoorende, in het Kerkelijke, onder de Klasfis vaq IJocrn. Zie aartswoud en hoogwoud e, Eerwolde; zie ferwolde» Eer-  154' EERZEL, EESCHAREN.' Eerzel, een Dorp in Staats-Br.tband, ten Zuid Westen van Eindhoven , zo in het Burgerlijk als Kerklijk beftier, vereenigd met Duizel en Steemei. Tot den Scheepenftoel geeft Eerzel drie, en de twee andere elk twee Scheepenen. Dit Eerzel, bij den oorfprong van de Run, voert, evenals Oerle, den tijtel eener Vrijheid. Voorheen telde men aldaar meer dan driehonderd huizen; doch thans niet meer dan zeven en zeventig. Veelerleie rampen hebben, tot deszelfs vermindering, moeten zamenwerken. In het Jaar 1581, geduurende de belegering van Eindhoven, door den Graaf van mansfeld, werd het, door de Spanjaarden, uitgeplonderd. Weinig tijds daarna, fleepte eene befmettelijke ziekte veele bewooners in 't graf. In het Jaar 1694, wefd dit Dorp, door de Franfchen, in brand geftooken , om reden dat de Dorpelingen de Brandfchattirïg weigerden te betaalen. Een dergelijk lot onderging het, in het Jaar I71Ï. Twee Jaaren daarna , Hak een boosaartig Vrouwsperfjon den brand in eenige huizen, waardoor de vlamme Zodanig de overhand nam, dat 'er 43 huizen, door het vuur, verteerd werden Het bevat nog heden 492 morgens bouw- en weiland. In gevolge van 't gemelde verval, zijn ook veele huizen afgebrooken , er veele akkers verlaaten , omdat de eigenaa;s,door onvermogen , buiten ftaat waren, de lasten optebrengeu. 's Lands Staaten hebben hierom, aan de nog overige, eenige verminde, ring van belastinge toegeftaan. De Kerk, die tamelijk groot, en van ten hoogen fpitzen Toren voorzien is, ftaat een vierde uur van de huizen afgezonderd, midden in het bouwland. Zij heeft haar onderhoud uit de Tienden der Landerijen van dit Dorp, behoorende aan de Abtdij van Eptemach, die mede het Predikants traftement daar van betaalen moet. Zie Befchrijving van Staats- Braband'i isaChiene, Geographie, bl. 598. Eesciiaren, een Dorp in Staats-Braband, een kwartier uur bezuiden de Stad Graave. Met de Gehugten Hal eu Sangenboom, maakt het céneu Dingbank van zeven Schepensuit- Ee-  EESE, EESKOTEN, EESTERGA, EESTRUM, enz. 155 E e s e , eene Havezaate, een uur gaans ten Noorden van Steenwyk, rondsom in de Pettien geleegen, aan de Grenzen van Friesland eu Drenthe. Het is eene Heerlijkheid en Schourampt op zig zelve , behoorende aan her Gedacht der Graaven van Rechteren. Naa dit Eefe, word de nabij geleegen Buurt, Tsveen , e es vekin genaamd. 'E es kot en, een zeer oud en flegt Heetenhuis, cnder het gebied van Otterloo, in het Land-drostarapt van de Veluwe. Eesterga, een Dorp in de Zeven-wolden, in de Griete. nije van Lemflerlaud , een half uur ten Noord - Oosten de Lemmer. Eestrum,'een Dorp in Oostergoo , in de Grietenije Tietjerkfteradeel, 4 uitten van Leeuwaarden, en een kwartier uur ten Noord-Oosten van het Berggummer- Meer. Geograph. Woordenboek van Friesland, bl. 44. E e t e n , of e e t h e n , een Hollandsch Dorp, aan de grenzen van Braband en Gelderland, leggende westvvaart bij Heusden. Eeten et; Meuwen zi n twee hooge vrije Heerlijkheden , beide behoorende aan den Heereen Mr. abraham van b lei swyk, Raad en Secretaris der Stadt Gomichem. Eeten, een ander Dorp van dezen naam, gelegen in de Baronnie van Breda. Eeussum, een adelijk Huis, inde Groninger Omlanden, te Middelflum. Eeuw, een Dorp in 't Landfchap Drenthe, op den weg ' naar Friesland. In den Oorlog tegen Spanje, deeden de Staaten van Overysfel aldaar een Schans opwerpen, naderhand de Zwarten Dijk genaamd. Picart, Oudh. van Drenthe. El- \  tpS EEWYK, EEXTE, EEZE , EG, en*. Eewyk, een Dorp in Gelderland; zie ewyk. Eextjs, een Dorp, behoorende onder 't 01d-a:npt, in Groningerland. Eeze, eene adelijke Hofftad in Gelderland, onder hetReg. terampt Doesburg , bij Almen ; het is een groot en deftig jjebouw. I Eg, weleer een water of Rijnfpronk in Kennemerland, doch nu verdroogd eu geheel verdweenen. Zie l. smids, Schatkamer der NederU Oudheden. Egbertmeynertsz. , een aanzienlijk Burger der Stad' Am/leldam. Ten tijde der beroerten en vervolginge om dei. Godsdienst,-was hij, nevens zijne Masgen, de zijde der Hervormde toegedaan , en deedt zig meer en meer kennen, naar maate hun getal aangroeide. De verwijderinge tusfchen hen en de Roomschgezinden werd daaglijks groorer; zo dat zij einde, lijk in oproer en muiterij uitborst. De Regeering , de Roomschgezinden toegedaan , daarover niet weinig bekommerd, trad met de Onroomfcben in onderhandeling, en ftond aan de zeiven de vrijheid toe, buiten de Stad te mogen prediken. Volgens eene fchriftelijke overeenkomst, buiten weeten en ver. zoek der Onrcomfchen gemaakt , werd hun vervolgens toegeftaan, dit ook in de Stad te moogen verrigten , onder belofte van gehoorzaamheid aan de Magiftraat ; waartoe hun de Kerk der Minderbroederen ten gebruike werd toegeftaan, Die befluit, genomen op den laatften September van hec Jaar 1566, was ondertekend, van wegen [de Burgemeesteren , den Raad, de drie Schutterijen, door de Secretarisfoi, Mr. frans van d e l f f , en d 1 r. k wouters, die ook begeerden dat het door de Onroomfchen zoud ondertekend worden , zo als ge-, fchiedde, eerst doof de twee Amfleldamfche Predikanten , pk. trusgabriel en jan ARENDsz. Stilzwijgende gaan wij voorbij, het gedrag der Lutheifchen , die alles aanwendden,  EGBERT MEYNERT5Z. «$ den, om de Calvinisten, gelijk tij hen noemden ,- bij de Regeeringe in haat te brengen. Intusfchen had de Magiftraat, bij dit verdrag (op eigen beweeginge en buiten verzoek der 0«roomfchen , gelijk gezegd is, opgefteld ; niet veel goeds met hun in den zin , waarvan de blijken haast volgden. Dit vooraf verhaald hebbende, komen wij tot egbert meynertz Hij was zeer gezien bij de Burgertje, en een der vermaardfte Redenrijkers van dien tijd. Tevens was hij Kapitein van de Burgerije; zijn Zoon, sebastiaan egbertz, vermaard Dccïer inde Medicijnen, werd naderhand Burgemeester. Als Kapitein van de Burgertje, had hij, door den voorzittende» Burgemeester, en andere Heeren, fchoon tegen zijnen wil. zig laaten beweegen, om het bovengemelde verdrag te ondertekenen, inden waan, dat het alleen gefchiede om rust en vrede te bewaaren. Ook was, in het verdrag, uitdrukkelijk bepaald, dat niemand, ter zaake van de ondertekeninge, ten eenigen tijde, moeite zou worden aangedaan. Naa de komst van den Hertog van al va in het Land, en toen nu de vervolging, alomme, en dus ook te Amfteldam, ten ftrengfte werd doorgezet, wilde egbert meyner tz, met veelen van de zijnen, in'c Jaar 1568, zijn behoud in de vlugt zoeken. _Maar de Burgemeesters joost buyck en «MOM cops baden hem te blijven, met verzekeringe, dat hij niets kwaads behoefde te vreezen ; voegende daar bij eene belofte van hem te zullen Wi-rfchuwen, indien 'er zig iet kwaaads openbaarde. Zelfs gaven zij hem, onder Stads Zegel, een getuigfchrift, dat hij ter goeder naam en faam ftondt, buiten opfpraak van ketterije of eenig wanbedrijf. Daarop vertiet hij zig: en wie zou op de verzekering en het woord van Burgemeesters niet vertrouwen ? te meer daar buyck toen nog zo bekend niet was, als naderhand. Ingevolge van dit vertrouwen , lloeg hij den getrouwen raad van laurens reaal in den wind, en weigerde zijnen eerlijken Zwager ten wille te zijn', en insgelijks te vlugten. Op den 2 Maart, 1568, werd hij, door den Ondërfchout, gevangen genomen; drie maanden bleef hij inhegtenis; daarnaa ter pijnbank gebracht zijnde, ftond hij dien door. De befchuldigingen van den Schout, tegen hem ingebracht,werden ten eenemaale vslsch bevonden; hierom verklaarde de Raadpens  15» EGBERT MSYNERTS, EGBERTUS. penfionaris Mr. adriaan van sandelyn, dat men hem Behóórde te ontdaan. Maar de eerlijke Burgemeesters lieten hcra zittenen men gaf den verbitierden Schout, pieter p iet e rsz, gelegenheid, de zaak voor den Raad der Beroerten te brengen. Aan die beulen gaf hij te kennen , dat egbert,meynertz verdagt was van Lutheranen}; dat hij het verdrag van het Jnar 156,0 , te Amfteldam , ondertekend had. liet gevolg was, dat hij, den 8Üftober , veroordeeld werd om onthoofd te worden, In de gevangenis kreeg hij het water, waar san hij , den avond voor dat het vonnis zou worden uitgevoerd , overleed. De bloeddorftige Magiftraat zogt den Artz, eenige uuren voor zijnen dood, te beweegen, om door krachtige middelen zijn leven tot den volgenden dag te rekken, wanneer men hem op een ftoel op het Schavot zoude brengen, en alzo onthoofden. Doch de Docter antwoordde, dat hij geen God was, die 's menfehen leeven in zijne hand hadt; en dat de gevangene, naar zijn oordeel, den iniddernagt niet kon haaien. Naa zijn overlijden, werd hem, in de gevangenis , het hoofd afgeflagen , en het Lijk, door eenige Ctllebroeders, 's nachts, even als dat van eenen misdaadige , op 't Ellendige Kerkhof begraven, Vervolgens weiden nog omhoofd ollfert henriksz, cn pieter de wit, om reden, dat zij, volgens hunne fententien , bij de Onroomfchen in de Predikatiën waren geweest. Geen wonder, dat Wethouders, die zo gehandeld hadden, bij omwenteling der zaaken, vreesden, niet beter gehandeld te zullen worden. J. co mm elin,- fol 996, 999 en 1025. Hooft, Nederl. Hiftoricn , fol. 193. Brandt, Ui ft or te der Reformatie , I. Deel. L. ieïïtiiem, Holl. Kerkh, en Schoelftaat, p. 334. Ecbertüs; deezen naam voerde, onder andere, de vijfde Abt van Adirwert, die veel toebragt tot den opbouw van de Kerk der Abtdije, in welke hij vijftien Akaaren flichtte. Niet lan-  EGBERTUS. 150 langer dan drie Jaaren, hadt hij dé waardigheid van Abt bekleed, wanneer hij overleedt, den 7 Junij des Jaars 1255. Oudheden van Groningen, bl. 222. Egbertus, Aardsbisfchop van Trier, wordt, bij de meeste en wel de beste onzer oude Hollandfche Schrijvers, als w. procurator, w. stoke, b e ka, he da, en den Schrijver van de Oude Hollandfche Chronijk, gehouden voor den Broeder van Graaf arn o ud, en den Zoon van Graaf >uk den II. De Jaarboeken van Egmond, douza, vossius en anderen bevestigen dit. Op het gezag van zo veele'geloofwaardige Mannen, zou men dit, zonder verder onderzoek, mogen aanneemen. Doch anderen hebben hieromtrent eeni«e twijffelingen ter baane gebracht. In de Rijm-Kronijk, uit«■effeeven op den naam van klaas k oy n , wordt hij genoemd de halve Broeder van aunout, of arnulf0 Ware 'er geen ander bewijs, het weinig geloof, 't welk die Kronijk verdient, zou ons niet aan het twijfteleh kunnen brengen. Maar bu c h e li ü s-, op het getuigenis van eenen kvrhnder, berigt dat. deeze egbert een man zoude geweest zijn van Britfche afkomst. Dit vordert eenig nader onderzoek: te meer, daar de geleerde schriverius zegt, dat hij, daarover gefchreeven hebbende aan den Jefuit brouwer, tot antwoord ontving , dat uit de ongedrukte fchriften, behelzende de gefchiedenisfen van Trier, gebleeken was, dat egbertus, Aardsbisfchop van Trier, gefprooten was uit Brit' tanje; dat hij tot Vader heeft gehad Graaf dirk, en tot Moeder hillegardis, beide van den hoogjien Adel en ■Rijkdom in Brittanje. Een auder, op Perkament gefchreeven boek , zou mede getuigen, dat diderik, de Vader van e gb e r tu s, gefproten was uit het bloed der Engelfche Koningen. Hier door zijn eenigen in het denkbeeld gekomen, dat egbertus geen Hollander, maar een Engelschman was; en gevolglijk geen Zoon van Graave dirk den II. Wij hebben gezegd, dat onze meeste en beste oude Schrijvers 'er hem voorhouden. Wie is het, die dit tegenfpreekt? Kyriandek, een man, dien men niet zou weten, dat hij in de waereld geweest  ifto EGBERTUS. vreest was; hadde bucheIiüs zijnen naam niét genoemd £ cn dus geen getuige, dien men niet alleen niet tegen de meeste Schrijvers, maar zelfs tegen geen éénen douza ftellen mag. En genomen, hij was even geloofwaardig als douza, dan ' zouden alle de anderen, inzonderheid m. stoke, nog den voorfang b'ehoudeh. Kyriand'er, 't is waar, kan geweefen hebben, wie te Trier Aardbisfchop geweest is; maar alle onze Hollandfche Schrijvers hebben ook geweeten, wie de Broeder van Graave arn out, en ook of hij Aardsbisfchop van Trier geweest is. Maar, wat Zegt kyriander? dit, dat hij de Zoon geweest ii van Graaf dirk. Wat zeggen de ónsedrugte gefchriften ? Dat zijn Vader was d 1 r it, en zijne Moeder Hildegaard ; doch dit is nooit betwist, dat de Vrouw van Dirk den II, hilLegaard, of hilde- / gaard genaamd is geweest.. Hoe gevallig zou het hebben tiitgekoomen, dat juist in dien zelfden tijd, in llrittanje, een Graaf en Gravin zoüd'n geweest zijn, die den zelfden naam voerden, en insgelijks eenen Zoon hadden, egbertus ge* iiaamd, als die in Holland? Maar zal men zeggen , kyriander zegt evenwel uir." drukkelijk, dat de Aardbisfchop egbertus afkomftig was uit het bloed der Britten. Doch waar is het bewijs, dat ky. riande r minder onfeilbaar was, dan alle zo even genoemde Schrijvers? Met dit alles, zou men het zeggen van kyriander en het veihaa! der ongedrukte Schriften, volgens brouwer, kunnen toeftemmen, en nog bewijzen, dat eg« bert de Zoon vau dirk den II geweest is. V a n l e e uw e n, in zijn Batavia Illufirata, I. Deel. I. Hoofdfiuk, leert ons, gelijk ook anderen, dat ons Batavie, of ten minften een gedeelte van hetzelve, van ouds, den naam van Brittenland, of Brittia gedragen heeft; en dit bewijst hij uit de getuigenisfen van procopius. H. de groot, ra zijne Oudheid van de Nederlandfche Republiek, had dit, al vóór s. van leeuwen, aangemerkt. Ter dienfte van minkundigen, moeten wij hier nevens aanmerken, dat het Eiland Brittia bewoond werd van drieërlei Volken ; Ingeboorene Friezen j Sasfen en Engelfchen. Dus zou het mogelijk zijn, dat egiertus, fehooa van Engelfchen bloede, echter een Bata. ver  E G B E R T U S. ifif ver zon hebben kunnen zijn, en niet genoodzaakt, zijne Geflachtrekening uit het Eiland Britanje te haaien. Op deeze wijze kan het gezegde van kyriander, enz. zeer ligt ontzenuwd worden. Men kan hier nog bii voegen, de aantekeningen vun dionisius vossius; hij zegt, dat de Schrij" ... ver van het leven van St. aöelbert uitdrukkelijk getuigt, egbertus gekend, en meermaal gezien te hebben-, en dat een ieder verzekerde, dat egbert us de Zoon was vau Graave dirk den II. Ik houde het, zegt vossius daar op , met het getuigenis van dezen man , en wij met hem. Melis stoke maakt van hem. gewag, van vs. 651 tot Vs. 681. De inhoud dier dichtregelen komt hier op neder: „ Nu hoort verder de Gefchiedenisfen. Deze Graaf dirk, „ zo als gij, naar waarheid, gehoord hebt, was de twed;,dia „ Graaf van Holland genaamd werd. God, die alle zaaken be„ fchikt, gaf hem, bij zijne Vrouw h 1l n e c AARD , Kinde„ ren van groote waarde , die hunne Ouders in deugden voor„ bij ftreefden. Eenen Zoon, arnout genaamd, die zijnen „ Vader in 't Graaffchap opvolgde; en daarnaa eenen anderen, 3, egbert , die daarnaa, zo als ik heb gefchreeven gevonden, „ Aardsbisfchop van Trier was-, van dezen zal ik iets, doch niet dan waarheid, zeggen. „ Doe nu deze Aardsbisfchop was, overdacht hij van waar „ voortgefprooten, en eerde daarom het Godshuis (Klooster) „ te Egmond, zo als zijne Voorouders mede gedaan hadden. „ Hij offerde, aan Si. aalbregt, een zeer fchoon Gouden „ Kruis: een Casfuifel van groote waarde; een kleed met wij. de mouwen ( aimatick); een Kerkelijk Gezang- en Getijde„ boek; en andere goede Boeken; een kostbaaren Bijbel, met „ fraaiie gefchreeven letteren, en gouden flooten. Arnout „ zijn Broeder," enz. Doch dit dunkt ons genoeg , ten bewijze, dat deeze egbprtus waarlijk de Zoon en Broeder van Graave dirk den II en van arnout geweest is. Zie verder de Oude Hall. Crenljken. Egb ertus; deezen naam voerde een Monnik in Ierland, fiie, uit Godsdienstijver, beflooten had, in het Jaar 686, XIII Deel. L het.  16* EGBERTUS, EGEDE, enz. het Euangelium onder de or.geloovige Briefen te prediken; doch, door een zwaar onweder op Zee, daarin verhinderd zijnde, liet hij zulks óver aan willeirOrc, en zijne gezellen. Egbert us overleed, in het Jaar 716. Men vindt zijn Leven in het I Deel van 't Batavia Sacra, p. 53, enz. Eg ede, eene Havezate, in Overysfel, na bij Hellendorn. Egelenburg, ('t Huis te) ftond weleer inhetZuid-Oos. ten van het Dorp Heilo , onder Alkmaar. Voorheen droeg het ook den naam van Tpe/lein. in het Taar 1749, is het tot een ai braak verkocnt. Een ander Huis , van dien zelfden naam, weleer toebehoorende aan Mr. willem bardes, is ook niet meer in wezen. Egge pt, (willem) geboortig uit Noord ■ Holland, £toot gunfteling van Graave willem den VI, en de eerfte Heer van Put merend. In de oude Hollandfche Kronij ken, wordt zijn leven aldus verhaald. „ Bij deezen Hertog willems tijden , was een vermaard ,, man , uit Waterland gebooren , genaamd willem eg,, gert, zeer rijk van geld en goed , hebbende aan Hertog „ willem, als die voor zijn Vader vlugtende was, veel geld „ terleuiopgefchooten; waarom die hem uittermaate beminde,en „ maakte hem naderhand overfte Threforier van den Lande van „ Heiland. Hij was a'leen een Schildboortig man , en geen ,, Ridder.; om zijnen naam onfterflijk te maaken, deed hij bij. ,, eenkoomen, alle de bewooners van Purmerland , en deed, „ aan het water de Weer, bouwen, een zeer fterk Kasteel, en een klein Stedeken, dat hij den naam gaf van P urmereinde ; ,, welk Steedje en Slot, met het land van Purmerland , de „ Dorpen Neck en Ilpendam, hem naderhand gefchonken wer„ den door GraafwiLLEM den VI. En dus was deeze wil„ Lem eg gert de eerfte Stichter en Heer van Purmerend, „ zonder Ridder te zijn. En als hij hoorde de dood van zijn „ liefs'Heere willem van be ij er en, was hij uittermaa- „ ten  xni. di pin.   EGCERT. (WILLEM) i£>3 „ ten bedroefd; hij leefde maar twee dagen daarna, en ftierf cp „ het Slot te Purmerend. Hij liet e'en Zoon naa , jan ég- gërt, en twee Dogters, alyd, Heeren ge r rits wijf ,, van z y l , enjANNE , reinouts wijf van b r a k e l. „ Dezen jan eggert overmerkende, dat de Heeren hul„ de en pays geen erve is, heeft hij naa den dood, zijn „ Vaderlijk Erfgoed verdocht, aan veele en verfcheiden perfoo,, nen; maar die Heerlijkheid vm Purmerende , met de Dor„ pen Neck, Ilpendam en Purmerland, verkocht hij aan zijn ,, Zwager gerrit van zyl, Ridder. Het geld daarvoor „ ontvangen hebbende, trok hij met al wat hij bezat naaf Vlaanderen, en vestigde zijne woonin» binnen Gendt. Hij ,, jan ego er t fondeerde te Oudenaarden een Nonne Kloos- ter van de Orde der Regulieren , en een ander te Gendt. >, Zijn behuwd Broeder, gerrit van zyl, verkocht de „ Heerlijkheid van Purmerend, naderhand, aan Heere jan, „ Burggraaf van Montfoori. " De naamlooze Schrijver, aangehaald door c. commeLin, in zijne Befchrijving van Amfteldam , p. 445 , fpreekt ook met grooten lof van dezen willem eggert. Niemant , (zegt hij) wist den Graaf Zo te leiden, die niets van waarde deed, buiten het goedvinden van willem eggert; en niemant heeft den Graaf grooter dienst gedaan, danlvj; want de Graaf, door zijne Jonkheid en pracht, in groote fchuidenvervallen, is door kloek beleid en vernuft van willem eggert, in korten tijd, buiten fchuld geraakt, ja zo verre gekoomen, dat hij voor een derrijkfle Vorften gehouden werd. Maar hoe diep hij in de gunst van den Hertog ftond, des te grooter was de haat der Hoekfc'ie en Kabeljaauwjche Ridders tegen hem, als niet konnende lijden, dat een Koopman» hoe wijs en getrouw hij wezen mogt , zo veel invloed op den Graaf had. De Graaf, zijne verdienften naar waarde febattende, had zijne vier Zoonen Ridders gellagen; ja buiten lands trekkende, en wetende , hoe eggert van de Ridderfchap gehaat was, fprak hun met deze woorden aan: Ik beveele en recommandeere u lieden boven allen mijnen goeden vrind'wil1, sm eggert: ende fult hem wel bewaaren: en foo hem in mijn afweezen eenig ongeluk overkomt, ja al Ware *t dat bij La ge.  I6*4 EGGERT. (WI LLE M) gevalle, een pan, of tegel van de daken op zijn hoofd vjelë en hem krenkte, dat fal u Heden geweten , en op u lieden verhaald worden. Des Hertogs dood was egoerts- dood: want de Edelen en Ridders, nu de'handen vrij hebbende, en des te meer op hem gebeeten, om dat hunne handen lang gebonden ■waren geweest, begonnen hem te trotfeeren ; den een ontzegbrief voor, en den anderen naa toe te zenden; en daardoor is die goede man, van vreeze en mismoedigheid, geftorven. Nogthans verzekeren ons de Oude Kronijken , dat 'er meer dr.n twee dagen, tusfchen het overlijden van -deze beide, zijn vcrloopen. Ook zouden alsdan drie zijner Zoonen voor hem geftorven zijn. Graaf willem ftierf 30 Maij, en eggert 15 Julij. Nog wordt aan dezen willem eggert toegefchreven , de opbouw van het voornaamfte gedeelte der Nieuwe Kerk, ta Amfteldam; 't welk gebeurd is in het Jaar J412. In dezelve ziet men ook zijn Graffchrift, ten N. van het Koor , op een houten balk, tusfchen twee balken , met gouden letteren gefchreven: Anno MC CC CX VII, den XV dag van Julio ,. flerf den eerbaar e willem eggert, Heer tot P urnier ent , gedoif.teert met twee Vikarijen , mede fundateur van deze Kerk, die begraaven is onder deze blaamve Serk. Aan den muur ziet men 's mans wapen, 't.welk, voor weinige Jaaren , zo wel als gemelde letteren, op nieuw verguld ia. Behalven den opbouw der gemelde Kerke, blijkt het, dat hij en zijn Zoon ja:,', o ntrent dezen tijd, dat is kort voor zijnen dood ,. in de Oude of wel in de Nieuwe Kerk , een Collegie gefticht hebben , beflaande uit eenen Reftor, vier of meer Priesters, en eenige Klerken, om, op de wijze der Kanunniken, de Getijden te leezen. Ook_was., door eene zijner Dogteren, het Klooster der Oude Nonnen,, met groote goederen, begiftigd. Zie Oude Hollandfche Krenijk. KerJdijke Oudhe. den van Noord-Holland, bl. 289,290, 131 ;het L Deel, mijner Amftcldamfche 'Jaarboeken, bi. 149, enz. Eu-  EOOFHARDUS, ÊGïHARDUS. »«S Eggehardus, volgens de Jaarboeken van HTTIleu s, zou deze, in het Jaar «36, Graaf-van Walcheren geweest zijn. Egihardus, of anders egikiurdus, en ook unardus, was eerst Kapelaan of Secretaris van k a r e l d e n 'g r o o t e n , cn werd naderhand bevorderd tot zijnen Oppefkapelaan, of berden Kancelier. Hij was aan het Keizerlijk Hof opgevoed , en getrouwd geweest wet emha of 1 m m a , bij fcmmigen,' dochten onrechte,gehouden voor 's Keizers Dogter. Na den dood van Keizer ka rel, omhelsde hij den Geestelijken ftaat, en leefde zeden , gelijk men verhaald vindt, verfcheiden Jaaren, met zijne Vrouw, zo kuisch als met zijne eigen .Zuster, tot op haaren dood , die voorviel in het Jaar 833. W. »e d a verzekert, dat hij, teu tijde yan a lp h ic u s , Bisfchop van Ufrecblgeworden is. „ ik vind 'zeBthij) gefchreven dat egenardus, omtrent dezen tijd, Bisfchop geweest is; om wiens wille, zo als in de Hiitoriea gevonden word, loiiiarius, de oude, Zoon van lodewyk den goeden , in het 16 Jaar zijner Regeeriugc iu Italien, en in 't 7 Jaar daarvan in Frankryk, voor zijne eigen zaligheid . en voor die van zijne Vrouw en Kindereu, bevestigd heeft de Vrijheid , niet alleen door zijnen Vader, maar ook door de voorige Koningen van Frankryk, aan de Lhrechtfche vergunt, gedaan bhme Aaken." In deze Vrijheid, waar van men een AflHhnft vindt bij heBa, word deze egihardus geir.amd Bisfchop van V oude Tregt, dat isvan Utrecht. Maar beka zegt, dat buciie. Lius'hem onder de Bisfcnoppen niet geteld heeft. Alle de Oude Schrijvers, uitgezonderd h ed a, geeven hem , op dezen grondflag, geen hooger tijtel dan dien van Abt van eenige Abtdijen. Indien de Kronijkfchrij ver van de Abtdij vau St.bavo, te Gendt, de waarheid verhaald hebbe, heeft egihardus Keizer lodewyk, bij wien hij alles vermogt, oveiieeld, en zou hij geftorven zijn, als Abt yan Genat , den 25 Julij An. 21,0843. . 1 1 Deze egihardus was de Schrijver van het leven van Karei den Grooten , \ welk, voor de eerftemaal , in het Jaar ,5ai, te Keulen gedrukt is, op bevel en voor rekening van hermanus van neunaare , Graave van lt Roomfche L 2 &Jk  •66 EGIHARDUS, EGILBOLT, EGISTU3. Rijk, die het aan Keizer karei, den V. opdroeg. De Jaarboeken van egihardus, door den zelfden GraaF allereerst in 't licht gegeeven , zijn zedertherdrukt ,in de Jaaren 15S4 €11 1613. Met meerder regt mag men derhal ven egihardus Voor eenen Abt houden, dan hem onder den rang der Bisfchoppen plaatzen. Waarfchijnlijk was hj zulk een Abt, die het gezag voerue , terwijl de zetel ledig ltond. Hij voornaame Schrijvers, wordt hij, echter, als Bufchop erkend. Zie Bataria Sacra, I Deel, bl. 556, enz. Ecilrot, of egii boldus, de XIII, Bisfchop van Utrecht, was*Van geboorte een Fries. Hij had den naam van eene zonderlinge ootmoedigheid te bezitten • als mede godvrygtig en goedaartig te zijn. Niet langer dan zes of tien maanden zat hij op den Bisfchoplijken Zetel, in den onrustigen tijd, geduiuxnde welken Utrecht , door de Normarttien , verwoest werd. Hij ftierf, 25 September van het Jaar 901, en werd begraaven in St. Salvators Munjler. Zijn voorzaat was odi. 8 al 0 u s , en zijn opvolger ehiBodcs. Bikkenberg zegt, dat hij niet langer dan zes maanden geregeerd heelt, fchoon heda hem twee Jaaren toefchrijft. De korte tijd van zes maanden, welken hij geregeerd heeft, zal, naastdenke. lijk, de oorzaak ge weet zijn. dat fommige uitheemfche Schrijvers , als m j r te. u s en m a b i t l o n , hem op de lijst der Utrecht' fche Bisfchoppeu niet geplaatst hebben. Oude Kronijk van beka, M. S. S. schotanus,' Batavia Sacra, I Deel, pag. 603. E«istus, vau fomralgen gehouden voor den eerften GeJoofsprediker onder de 1-rie-ien. Veelen, het zij uit ijver voor den Godsdienst, of door liefde tot hun Vaderland , hebben de glorie van beiden gezogt,'in eene verbazende oudheid. Onder t)éxe mag met regt genoemd worden m. hamconius, Hiftoriefchrijver van Friesland; deze zoekt ons diets te maaken,dat hei Christen Geloof, ten tijde van nero,, in Friesland gepredikt , c» dat e o 1 s t u s , ten dien oogmerke , door p e- t r u s,  EG1STUS , EGMOND. ( Huis te) 16> Trus, derwaarts gezonden werd, om het Euangelie te verkondigen. B. FisMERii's, geen minder heuzetaar dan hij, het zelfde willende bevestigen, voegt daar nevens , dat hij een vande7i Discipelen, en aldaar geland was, 60 Jaaren ra de geboorte van ciiR ist u s. Baronius tielt dit nog vroeger, op het Jaar 46". Dan het is bekend, uit gL-loofwiardige Schrijvers, dat niet egistus, maar e Ljlgi • s, alleteerst in Fries? land gepredikt heeft. Egmond {Huis te) op d«n Hoef, was, in vroegere tijden , een zeer aanzienlijk Slot, en wet het grootfte in gantsch Holland. De Heeren en Graaven van lïgviand plagten hier iuzouderheid hun verblijf te houden, voor dat zij, het zij door Huwelijken , Erfenisfen , of door koop, bezitters van meer andere Heerlijkheden ware;; geworden, lieer aeno d van igmükd en y s s e l s ï e i n , was, in het Jaar 1307 , of daar omtrent, de voornaamffe Stigter van hetzelve. Hij deed het met eene wijde graft omringen, en eene vaart van Egmond naar Alkwaar graaven. Nogthans zijn de grondvesten en eerfte aanleg van dit Huis van veel vroeger herkomfte, dan het gemelde Jaar; de eerde waren reeds voltooid, en met het 'ander een aanvang gemaakt , door Heer earrewout van egwond, die it erf in het J,;ar 1093. Dodo van ecmond, overleeden in het Jaar 1200, voltooide 't geen zijn Voorzaat hadt begonnen. Loie.vyk, Graaf van Loon , getrouwd met Gravinne ada, öak den brand in het zelve , in 't Jaar 1^04. Woute'r van egmond herbouwde het, drie Jaaren daarna, en ftierf in het jaar 1208. De geleedene fchade werd herfteki; met bijvoeding van nieuwe getimmerten, door den gemelden arnoud, in het Jaar (307; hoewel anderen dit aan had boud toefchru'ven. Jan d.e I, Graaf van Egmond, overleeden in het Jaar 1516, verbeterdeen vernieuwde het een en ander; geduurende den Spaanfchen oorlog is het geheel verwoest,, en in dien ftaat gebracht, dat 'er niets meer van overgebleeven is dan eenige brokken van muuren. Deeze verwoesting moet inzonderheid worden toegefchreeven aan den fpijt, dien de Nederlanders gevoelden , dat l, amok aai. , Graaf van Eg■mond, het Uondgenootfchap der Edeien verliet, en tot den Kon mg L 4 over-  168 EGMOND, (Ambachts Heerlijkheid van) overhelde,- die hem echter, daarom niet fpaarde; alsmede, om dat zijne Zoonen de partij van Spanje ' bleeven aankleeven. Wat aangaat de Hooge Jurisd'ftie van dit Graaffchap van Egmond, dezelve behoort aan de Graaflijkheid van Holland. De andere goederenen Heerlijkheden der Graaven van Egmond, zijn, ter voldoening van hunne fchulden , bij ftukken en brokken , verkocht, en daardoor het Graaffchap vernietigd, In het Jaar 1740, en laater, was van het Huis niets meer te Zien, dan eenige brokken van muuren, en een vierkante Tooren, waarin de Klok en het Uurwerk is, benevens de voorpoort en vierkante Kelder, die weleer tot een gevangenis gediend heeft. Jonkheer j< hak egidiüs w» Egmond , van der Neijenburg, heeft, in den Jaare 1744, nvee vervallen Toorens laaten opmetzelen, en met ipitzen dekken, die met Windwijzers voor* zien zijn. Egmond ; (Ba!jimfcriap van) hier onder behooren Egmond , of Egmond Bh/ren ; Egmond op den Hoef , eu Egmond op Zee. Ten aanzien van het Hooge Rechtsgebied is daar onder mede begreepen , het Egmonder - Meer. Deeze landftreeken, met het gemelde Meer, paaien te zaamen, in het Noorden , aan Wimmenüm en Bergen ; ten Zuidoosten, met Egmond, aan het grondgebied der Srad Alktnaar; ten Oosten, aan Heiloo ; ten Zuiden, aan Bakkum -, eri ten Westen, am de Noordzee. Een der Egmondéri , waarvan de aigemeene naam is afgeleid , heeft , waarfchimlijk , zijnen oorfpronk van het Watertje de eg of heg, welk oudtijds uit de Duinen vloeide; ook plagt 'ïgmond binnen, oudtijds, Hegge genaamd te worden, en ook Ecks of Heckemonde. Naa dat de Heerlijkheid, ja zelfs het Graaffchap van Egmond, vernietigd, en het hooge rechtgebied in den boezem der Staaten terug gekeerd was, is het. zeden het Jaar 1607, niet hooger dan eene Ambachtsheerlijkheid erkend en uitgegeeven ; zo als gefchiedde, in het Jaar 1722, wanneer Egmond Binnen , Rijr.e. gom , Egmond op den Hoef en Egmond op Zee, met de Bui' nen, en de Graaflijkheids goederen , aan den Heer gerrit van Egmond, van der Neijettburg, verkocht werden, voor vier en zestig duizend en vijfhonderd Guldens. Zijne Zuster, Vrou-  EGMOND, (Ambachts- Heerlijkheid larif 169 Vrouwe maria van egmond van der Neijenburg, Vrij Vrouwe van Petten, bezat dezelve tot in het Jaar 174.1, wan» neer zij dezelve, bij erfmaakinge, naliet aan baars overleedenen Mans Broeder, Jonkheer joiian egidiusvan egmond, van der Neijenburg. Sedert is de Heer en Mr. kornelis Van por eest , Heer van Scheorl en Kamp, Burgemeester en Raad der Stad Hoorn, eigenaar geworden van de Ambac'its' Heerlijkheid der Egmonden; welke naderhand zijn overgegaan op deszelfs Zoon, Jonkheer hercules van foreest. De aanftelling van den Baljuw der Egmonden gefchied door de fetaatcu van Holland. Te zamen maaken zij, zo wel in 't 6ri< mineele.als in het Civiele, twee Jurisdictiën uit, die doorgaans AzBiide Egmonden genaamd worden. Een der twee Jurisdictiën bellaar uit Egmond ■ binnen, liijnegom en Egmond op den Hoef, welker zaamengevocgde Regtbank en Vierfchaar nimmer van een gefcheiden mag worden. De andere is die van Egmond op Zee, Voorheen werd de Crimineele Vierfchaar der eeistgenoemde Jurisdictie gefpannen in een gemeen Raadhuis, te Egmond -binnen; doch tegenwoordig gefchiedt dit op 't Raadhuis te Alkmaar. Hij bellaat uit den Baijuw , zeven Leenmannen en één Secretaris, die door de Heeren Staaten wordt aangefteld. Deze zelfde perfoonen fpannen ook den Hoogen Vierfchaar te Egmond op Zee. Egmond cf den hoef, of egmond-binnen, doorzommigen bij een genoomen, en door anderen onderfcheiden, is niet alleen een zeer oud, maar was voortijds ook een rroot en rijk Dorp, of Vlek, voorzien met een deftig Kajleel, en eene zeer groote en aanzienlijke Abtdije. Het eerde, gelijk wij gezien hebben, is reeds voor lang verwoest; cn van het tweede zal ons het zelfde blijken. Gevoeglijkst zullen wij Egmond-binnen en Egmond op den Hoef, fchooi voorheen naauwer dan thans vereenigd, afzonderlijk befchrijven. Wij maaken een begin met Egmond-binnen, een overoud Dorp, in het zuidelijk gedeelte deczer Landftreeke , omtrent een en een half uur vau Alkmaar geleegen, is zijne opkomst verfchuldigd aan de Abf L 5 dije  I7« EGMOND, 'Ambachts.Heerlijkheid van) dije van Egmond, welke wij afzonderlijk zullen befchrijven. Bij het Dorp flondt, in het Jaar 1164, een Parochie of Buurkerk, die thans, voor het grootfte deel, vervallen is. Een gedeelte van het gebouw, ftr.ande tusfchen den Tooren en het Koor, word nog ter oeffeninge van den Godsdienst gebruikt; door de Predikanten van Egmond -binnen , en van Egmond op den Hoef, wordt aldaar de Dienst verrigt. Men vind 'er twee Linnebleckerijcn: één aan Duin, cn éene tusfchen Egmond op den Heef en Rijnegom. Egmond op den hoef, zaamengevoegd met de Buurt Rijnegom of Rinnegom, ligt van het eerfte een klein half uur gaans ten Noorden , en li uur van Alkmaar. Men ziet hier nog overblijfzels van het bovengemelde Slot van Egmot.d. Naast aan het zelve ftaat de Kerk, die, in het Jaar 1633, op last der Staaten van Holland, gebouwd werd, op de zelfde plaats , daar weleer de Oude Kapel of Kerk geftaan heeft; gelijk blijkt uit het Jaartal 1431. Het gebouw is een Kruiskerk, rnct een fierlijk doorlugtig Tooren tje voorzien. In het Koor leggen , op een houten Ledekantje, vau onderen met koperen Lofwerk cn den naam van het Hoog-Adelijk Geflaeht van Egmond, de twee koperen levensgroote afbeeldz.ls van jan, eeiften Graaf van Egmond, en magdalena van waarde nburg, zijne Gemalinue. De Tombe, tot welke deeze beelden behoord hebben, werd, met de voorige Kerk, door Sonoifs foldaaten, in het Jaar 1567 , vernield, de beelden , met hunne bijhebbende fieraadjen , daaraf gerukt , en in een nabij gelegen (loot geworpen. Veele Jaaren daarna, heeft men dezelve opgebaggerd, en ter gedaehtenisfe in deze Kerk geplaatst. Ook ziet men in dezelve een Tombeplaat , omvangen in een marmeren rand, ter gedachtenisfe van den vermaarden Heere nicolaas w 1 t s e n , in leven Burgemeester en Raad der Stad Anijleldaui, aldaar begraaven in het Jaar 17 :j. Egmond op den Hoef is daarenboven vermaard, als de woonplaats van den vermaarden Wijsgeer r. des cartes, die aldaar, een gerui. men tijd, zijn verblijf heeft gehouden. Men vindt'er een zeer goeden Papiermolen. Gelijk Egmond-binnen en Egmond op den Hoef, ten aanzien van het Hooge Rechtsgebied, onaf- fcheid-  EGMOND op den HOEF, EGMOND op ZEE. 171 fcheidbaar zijn, en in het Kerkelijke door één Predikant bediend worden, dus hebben 00K die beide Dorpen een en den zelfden Rechtbank in 't Civiele ; beftaande uit Schout en vijf Scheepens: als twee xw Egmond-binnen, twee W,tEgmond op den Hoef, en één uit Rijnegom. De Secretaris en één Bode worden beide door den Ambachtsneer aangefteld. Er zijn twee Burgemeefters,- één van Egmond binnen, en één van den Hoef. Voor beiden worden, in de Quohieren, 1176 Morgens en 49° Rieden Lands aangetekend. Het getal der Hu zen, in deeze Jurisdictie, was, in het Jaar 174P, 216 eu twee Molens. Egmond of Zee, een klein half uur gaans bewesten Egmond op den Hoef, en West Zuidwest v.m Alkmaar is mede een oud, maar echter geen pnaaMienJijK Dorp. Den aanleg daarvan wil men door Heer «r a l g e r v a n e c1 m o n v, die in het Jaar 1036 overleed, gefchied te zijn , met het bouwen van tien Huizen, welke hij, door eenige arme heden om niet, liet bewoonen, met vrijheid van de vislchenj, mtds geevende den tienden visch aan de Abtdij. g Naderhand ftigtte hij daarbij een Kapel, ter eere van St Anmiet. Door middel van de vislchenj , waarmede het, al vroeg, de Abtdij, het geheele Jaar door, van visch voorzag, t dat Dorp zodanig toegenomen, dat 'er, m het Jaar geteld werden 2.3 Huizen, en in het Jaar 17,2, *57, doch l het Jaar ,7+*. flegts «fr Men heeft 'er een Raa huis een Weeshuis, en een Gasthuis. De voorgemelde Kapel die naderhand tot een Kerk herbouwd werd, plagt een zeer fraat Licht te zijn; doch is, in laatere tijden, zo zeer vervallen dat 'er maar aliéen het middelfte deel van gebruikt word. Dit verval moet toegefchreeveu worden aan zwanre ftormcn en hooge watervloeden, waar door het gebouw ongemeen.veel geleden heeft, en nog lijdt; ftaande de KerK ten grootften deele in Zee. In het Jaar W7, de" 24 el1 2* December, werd de Tooren, die voorheen midden in het Dorp flondt, aan den Zeekant, voor een groot gedeelte , door onderftutten en niet dan met groote moeite, door het leggen van een Rijs-dam, voor nederflorten behoed. Op den 24 NovemJ * ber  ??* ' EGMOND op ZEE, EG MOND ER. MEER. toer in het Jaar 1741, zwol de Zee zoo hoog, dat zij, met een enkelen vloed, 22 voeten gronds van het Dorp wegnam. Drie «Jagen' laater, werden, door geen minder vloed , gedtuirenje den vreezelijken ftorm, uit den Noordwesten, verzeld van een pwaar on weder, wederom 22 voeten van de Duinen afgefpoeld; waar door een groot gedeelte van den Tooren, aan de Westzijde , iiiftorttej het nog overgebleevene deel viel, op den j Februarij in het Jaar 1743, ter neder. Deeze Tooren was zo ■ hoog, en een zo zwaar gebouw, dat hij voor een Baak in Zee verfirehte. Nogthans werd in de Kerk, nog tot in het Jaar 3745, gepredikt. Zedert werd de Godsdienst verrigt, op een Zolder van het Gasthuis, tot in het Jaar 1749; wanneer men, zo verre van Zee als mogelijk was, eene nieuwe Kerk in het Dorp bouwde. Bij aanbefleeding , werden de kosten berekend cp 6500 guldens. De nieuwe Kerk is een net fteenen gebouw,met een klein fpitsje Om het gemis der Baak voor de Zeelieden te vergoeden, was, reeds in het Jaar 1744, eenige roeden meerZuidr waards, op een der Duinen, een groote Kaap gefield, aanbefleed voor 2500 'guldens. Dat , bij alle deeze rampen, dg huizen, die digt aan Zee (tonden, geen minder nadeel geleeden hebben, is ligt te vermoeden. De Hooge Vierfchaar van Egmond op Zee, word aldaar op. het Raadhuis gefpaimeu; gelijk ook de laage Regtbank, in weiken de Schout, die te gelijk Secretaris is, met vijf Scheepenen, te regt zit. Voorts zijn hier drie Burgemeesters; drie Gasthuismees'ters; drie Armbezorgers; drie Kerkmeesters; drie,. Excijsmeesters en vier Afflagers van de visch. Het getal der bewooners van dit Dorp kan uit het volgende worden opgemaakt. Het getal der Visfchuiten word gefchat op 38; ieder van dezelve voert vijf man en één jongen, welke 228 perfoonen uitmaaken. Daarenboven rekent men, dat 'er nog viermaal zo veel vrouwen en kinderen zijn. Eg m onder-meer, gelegen een halfuur ten Westen, vaa Alkmaar, zijnde eene bedijking van 480 Moigen en 58 Roe-, den Bands, waarin men telt bij de so Huizen. Het bedijken en' droog maaken van deeze Meer, werd aangevangen in het Jaar 1556 ,• de Hertoginne van Parma hadt daar*  ÈGMONDER ■ MEER. EGMOND. {Abtdije van} l?i daartoe Oclroij verleend aan lamoraal, Graave van Egmond. Het Meer behoort mede onder het Hooge Regtsgebied van het Baljuwfchap der Egmonden. De Heer van Egmond heeft het regt van aanftellinge van eenen Dijkgraaf; doch de Ambachtsheerlijkheid behoort aan de Ingelanden, De Predi. kanten van Egmond Binnen , Egmond op den Hoef en Egmond op Zee, ftaan onder de Klasfis van Alkmaar. Egmond, (het Klooster of de Abtdije van) als een Con* vent gefticht, in het Jaar 889. De Friezen, eenige Jaaren daarna, eenen inval, in dit Gewest, doende, verbrandden het Klooster, gebouwd door Graaf dirk dek I, 101 den grond, toé, pionderden alles wat zij vonden, en voerden de Nonnen weg. Dirk de H deed het geftigt, 't welk voorheen var» hout was, van fteen herbouwen, en Helde 'er Monniken in. De eerfte Abt, in het Jaar 910, meent men geweest te zijn» zekere kokabold. De vijfde was Heer steven van egmond, die men zegt overleeden te zijn in het Jaar 1083. Dc zevende, ammelyn genaamd , werd, om zijn flegt gedrag, in het Jaar 1129, door den Bisfchop van Utrecht, afgezet. Lubbert van egmond wordt voor den zestienden Abr gehouden; hij oveileed in het Jaar 1263. Men wil dat, te» dien tijde, dertig Monniken in het Klooster huisvestten. Ir* het Jaar 1350 ontftond, tusfchen de Abten en de Heeren van Egmond, een groote twist. De eerstgenoemden hadden aan het Klooster veele goederen onttrokken, welke de laatften wilden vergoed hebben. Hier uit ontftonden roverijen, brandftichtingen" en doodflagen. Nu eens fmeulde het vuur van tweedracht; dan wederom floeg het, in lichter laaije vlamme, ten dake uit. Dit duurde tot in het Jaar 1437, wanneer, door tusfchenfpraaic van Hertog kilips van Bourgondieu, en op bevel van den Paus , de partijen tot eene onderhandeling van verdrag traden. Bij vonnis van den Paus, 't welk tegen de gedagte van den Abt uitviel, werd de Heerlijkheid van de Abtdij afgezonderd, en van alle geestelijk gebied vrij gekend; als mede, dat de Landen, door de Heeren van Egmond in bezit genomen . aan hun zouden verblijven. Zo geweldig was het misnoegen, over dit vonnis, 't welk de Abt en zijne Monnkea des-  174 EGMOND, {Abtdije van) EGMOND. {Geflacht vanj cieswegen opvatteden , dat het verdrag flegts korten tijd ftand hield; doch al wederom tot hun eigen nadeel. Heet c l a a s van Adrichem was, in 't Jaar 1476 , de 23 Abt, en hadt een harde tegenpartij aan jan, natuurlijken Zoon v.;n Hertog filips van Bottrgondien, Proost vau St. Donaas te Brugge. Doch van adrichem was hem te fne dig, en ontkwam zijne la gen David van Bottrgondien had die van Utrecht in den ban gedaan; doch de "Paus magtigde den Abt, hem daar van te ontflaan. Eenigen tijd daar naa, zig begeeven hebbende naar Zeeland, om aldaar bij te woonen den Bruiloft van Heere wolfert van borsselen, van ter Veer, dronk hij op denzelven, met de andere gasten, als om itrijd, wijn, waarin men zout gemengd had. Dit perste hem. wel dra,'om den aandrang der natuure te voldoen: en dewijl hij lang uitbleef, vonden eenigen , daar over ot.gerust , hem dood zitten op het heimelijk gemak. Dit gebeurde in het Jaar 1481. De Iaatlle Abt van Egmond is geweest govert van Mierlo. Deze zeer rijke Abtdij , waarin de oude Graaven van Holland begraaven lagen, werd, in den Jaare 1572, geduurende de Spaanfche onlusten, ten eenemaal verbrand, ende zeer uitmuntende Bibliotheek, beflaande in veele oude gedrukte en gefchreevene Boeken, nevens kostbaare Kelken en Kerkfieraadjen, met één woord alles , door de plonderzieke Krijgsknegten, onder bevel van sonov, vernield, geroofd of aan de vlammen tot een prooi gegeeven. Oude Kronijk van Holland; Kronijk van Egmond; Oudheden van Kennemerland; van leeuwen, Bat. Hl. goud" hoeven, Kronijk, enz. Egmond, een aloud en vermaard Geflacht in Holland, in den Jaare 1486, door Keizer maximiliaan, tot den Graaflijken ftand vèrheeven. Uit hetzelve zijn voortgekooniea, drie Hertogen van Gelder; eenige Graaven van Buuren en Leerdam, aan de doorlugtige Huizen van Bourbon en Staart, enz. door Huwelijken , vermaagfchapt. Naar alle waarfchijnlijkheid zijn zij afkomftig van Abten van Egmond, en niet, zo  EGMOND. {Geflacht van) als boekenberg Relt, uit de oude Koningen van Friesland. Ons gevoelen rust op de Kronijk van Egmond, gefchreeven door jan gerbrand van Leiden, waarin gezegd word, dat de Heeren van Egmond eem zijn geweest Voogden, Opzieners en Hefticrders van de goederen van de'Abtdije. Als Voogden waren zij in den beginne, even gel ik die van andere Abtdijen, enkel Rentmeesters; doch met het vermeerderen van den rijkdom der Abtdijen , groeide ook het vermogen der Rentmeesters; inzonderheid, naadat, in plaats van verfcheiden Rentmeesters , flegts éën Algemeene Ontvanger werd aangefteld. Onder den veel beduidenden tijtel van Advocaten, Patroonen, Befcherm heeren van de Abtdij, vonden zij middel, om, in de gemelde hoedanigheid, zig al het gèzag over de inkomften, en het tijdelijk gebied der Landen en ingezetenen, daaronder behoorende, aantematigen. Op deeze wijze zijn, niet alleen do Rentmeesters van de Abtdij van Egmond, maar ook van vcrfcheidène Abtdijen in Duitschland, Graaven enVorften geworden. De Heeren van Egmond erkenden den Abt voor hunnen Leenheer; doch het leedt niet lang, of zij begonnen hun zulks te betwisten ; dit was de grond der oneenigheden, waar van, in het voorige Artikel, gefproken is. De Heeren van Egmond vervoegden zig, met een fmeekfchrift, aan Keizer maximiliaan, wien zij onder 't oog bragten, dat het Graaffchap van Egmond te klein van begrip was, en verzogten, dat de Keizer daarmede wilde vereenigen de Stede en 't Slot Purmérend, en de Dorpen Purmerlanden llpendam. Van hunnen 1'ant booden zij aan, de gemelde Graaflijkheid, tot nu toe gehouden en vèrheeven bij den Abt van Egmond, voortaan bij hem en zijne Erven te verheffen, ten eeuwigen dage, bij hem en zijne nakomelingen, de Graaven en Gravinnen van Holland, en denzelven Abt te doen fcheiden van alzulk leenrecht ende ander, als hij aan de voorfz. Heerlijkheid hebben mogt. De twist, tusfchen de Prelaten, aan de eene, en de Heeren van Egmond, aan de andere zijde, ovei het Advokaatfchap van de Abtdije, heeft voornaamlijk een begin genomen, onder den Abt lubbert van ryswtk, kort na het Jaar 3200. Omftandiger hebben wij hier over gehandeld, in ons eerfte Deel, onder het Art. Advocaat der kerke,ID. bl- 347.'  tj6 EGMONDi (Geflacht tan) 347 , enz. Men beweerde , da: niemand dan de Graaf van Holland, Advocaat" of Oppervoogd der Abtdije was. Henli rik, de volgende Abt, was den Heere van Egmond gunftig. Willem wouterzen, Heer van Egmond, werd het Advocaatfchap en het Leen erflijk opgedragen ; zo dat het, ook op zijne Dogters, Broeders en laatfte namaagen, verIlervc-n zou. Dit was de eerïïe en vooruaamfle grondflag van de groote magt der Heeren van Egmond. Hertog albert van eetjeren was den Heeren van Egmond meer gen eegen dan den Monniken; hier door vermeerderde hunne magt. De Abt jan van weent vondt zig genoodzaakt , niettegenftaande de tegenftreeving van den Paus, het Hooge Regtsgebied afteftaan, aan den Graave van Holland, die toen de volle Heerlijkheid opdroeg aan arnold van Egmond. Graaf willem de VI vernietigde, bij een openen brief, de gifte van zijnen Vader, en bevestigde de Abtdij in alle haare oude Voorregten. Doch vervolgens in Oorlog zijnde, cn vreezende, dat de Heer van Egmond eenige onlusten binnenslands mogt veroorzaaken , veranderde hij zijne laatfte fchikking, en gaf, aan jan; Zoon van arnold, de Heerlijkheid van Egmond, als een erflijk Leen. Dit gefchiedde in het Jaar 1408. Dewijl deeze nieuwe Êrfheer den Monniken geene rust liet, vond de Graaf, in het volgende Jaar, zig genoodzaakt, als goede man, deezen twist, door bemiddeling, te doen eindigen, door het maaken van eene Leen - verdeeling, of Leenerkentenis, van het Slot en de Landerijen. Zijne uitfpraak be. helsde , dat de Heer van Egmond , het Land , waarop zijii Slot, eeuwen lang , geftaan had , en waarover de gtootfte twist gereezen was, te leen zoude houden van de Abtdije, doch op voorwaarde, dat de Abtdij het nimmer zig in eigendom.zou Uonnen aanmatigen,- en dat hij alle zijne overige Landen , als een Leen van den Graaf, zou bezitten: mids echter, dat de dienaars van de( Abtdij niet zouden ftaan onder de Heeren van Egmond, ten ware zij iets in het Dorp misdreeven hadden. Onder filips van Bourgondien keerde het Leenheerfchap, nogmaals, van den Graaf vim Holland, tot den Abt van Egmond. Ia het Jaar 1436, nam filips de Abtdije,  EGMOND. (Geflacht der Heeren ven) l?1 riije, onder zijne bijzondere befcherming; doende den Abt en den Heer van Egmond een verdrag tekenen, waarbij bepaald werd, dat de Heer zijne goederen en Heerlijkheid Egmond, van de Abtdije, zou te leen ontfangen, op die zelfde wijze, als hij ze te vooren van den Graaf te leen ontvangen had; dat de Heer van Egmond het Advocaatfchap bezitten , doch hij de Abtdije, als Advocaat, helpen zou, mids daartoe verzogt zijnde , en anders niet. Op eene listige wijze werd ondertusfchen de Abt, daarbij , van eenige goederen omzet; 't welk hem groote fmart baarde. De verdere voorvallen zullen wij, op hunne bijzondere Artikelen, melden, en hier laaten volgen, de Genealogie der Heeren van Egmond, zonder met de fabelagtige vertellingen van boekenberg ons op 'te houden. Wij maaken eenen aanvang van berwout, die, door bokken b e r g , de II van dien naam genoemd werd. In het Jaar li 14,'werd hij, door de West friezen , bij Voorne, verflaagen. Van zijne opvolgers kan met meer zekerheid gefproken worden, dan van zijne Voorzaaten. Hij liet 11a, bij N. Eogter van den Graave van Vlaanderen, Albert, in de oude Kronijk dodo genaamd. Hij was de eerfte, die met den Abt, over het Advocaatfchap, in twist geraakte, om dat hij meende, dat het hem toebehoorde. Hij fneuvelde, bij Schoorl, in het Jaar 11Ö8, en had, bij N. Dog> ter van N. Graave van Henegouwen, eenen Zoon, Wouter van egmond, Ridder, in het Jaar 1208, overleeden. Hij hadt- den bijnaam van kwade Wouter , om dat hij een flreng vervolger der Priefters en Monniken was, enkel uit heerschzugt. Hij verwekte, bij c lementia, Dogter van N. Graave van Gelder, zes Kinderen: I. Willem, die volgt. II. Gerrard, Ridderj in 11217, i" P.aleflina geftor* ven. De Kinderen, door hem, bij sastdriNa ven Nasfau, verwekt, waren: XIII. D*M  17» EGMOND. (Geflacht der Heeren van) 1. Lubbert, in 1263, Abt van Egmond. 2. Floris, in 1263, Kastelein van Medenblik. 3. Wouter, bij genaamd Stoutekind. III. Arend, of arnold, Schildknaap van hendrik, Abt van Egmond. IV. Hadewt, getrouwd met willem van Tellingen» V. Sybkant. VI. Wouter, Baljuw van Kennemerland, in 1276, door de Friezen verflagen. Willem van egmond, Zoon van wouter, kwam in 't volle bezit der goederen van de Abtdij van Egmond. Zijne Vrouw was hceloc, Dogter van den Heere van amstel; hij verwekte bij haar, Gerrard van egmond, die ter Vrouwe had, m a b eli a n. en bij haar 1. Willem, die volgt. 2. Dirk, waar van, in een Handvest van Graave r l o. ris d e n V, ten behoeve van dirk van Wasfenaar gewag gemaakt word, en sophia, die tot Man had' jacob van woude van Warmont, Willem van egmond, Zoon van gerrard, was in' t Jaar 1296, een vervolger van de Moordenaars van Graave floris den V. Hij belegerde Muiden en Kroonenburg,daar oer rit van Pelzen, met de zijnen, gevangen werd, en hielp dus de zaak van Graave jan onderfchragen. Willem overleed, in het Jaar 1304, nalaatende, uit ada, Dogter van ir. van milaan: 1.  EGMOND. {Geflacht der Heeren van) x: we van Barendrecht. X. Catharina, die tot Man had bartholo- meus van raaphorst. XI. Antonetta, Nonne in 't Klarisfen - Klooster, te ,s Hertogenbosch. XII. Maria, overleeden in 't Jaar 1345-, hebbende tot Man gehad, N. Heer van Rijfingen. XIII. Barbera, van Egmond, Huisvrouw van walraven, Zoon van dirk van brede.rode en van Beatrix van valkenburg. Arnold van egmond, de oudfte Zoon van jan van EGMon'd en van cuidyn van amstel van Tsfelftein y vermaard in de Friefche Oorloogen. Hij was Ridder, en, naa den dood van zijne Moeder, Heer van Tsfelftein. Door hem werd de graft om het Slot van Egmond verbreed; ook deed hij de Vaan graaven, van Egmond naar Alkmaar. Het is bekend, d t hij in grooten twist en tweedracht leefde, met den Abt van F.gmund. In het Jaar 1394, ftichtte hij, te Tsfelftein, een Klooster voor Monniken van de Bernardiner Orde. Hij overleed, in het Jaar 1409, in den ouderdom van tweeënzeventig Jaaren. Zijne Vrouw, eene Dog'er van den Graave van Leiningen, ftierf, in hoogen ouderdom, den 24 April in het Jaar 1434, en werd, in 'sHage, begraavtn. De Kinderen, uit hun Huwelijk voortgekoomen, zijn: I. Jan van egmond, die volgt. II. Willem, Heer van Tsfelftein , getrouwd met anna van hennin, Dogter van wouter, Heere van Bos/at, in Henegouwen. Willem ftierf, zonder wettig» Kinderen, in het Jaar 1451, en zijne Weduwe in het  EGMOND. {Geflacht der Heeren van) rl8s het Jaar 1400. Willem liet na eene Bastaard - Dog ter, belia, getrouwd met barthout rietwyk, Schildknaap, en één natuurlijken Zoon, arend van Tsfelftein genaamd, die, bij barbera vak borss e l e n , verwekte dertien Kinderen. Jan van egmond, bijgenaamd jan met de Dellen, om dat hij , ten Oorlog trekkende , zilveren Bellen droeg. Hij leefde in grooten twist en tweedragt, met Giaaf willem den VI, en met den Abt van Egmond, ten wiens voordeele , gelijk wij boven gezien hebben , de Graaf een Vonnis had uitgefprooken. De twist, daaruit ontltaan, iiep tot die hoogte, dat jan van Egmond, naadat hij, tot driemaaien toe, voor 's Graaven Vierfchaar gedaagd en niet verfcheenen was , gebannen , en zijne goederen werden aangeflagen. Jan van Egmond en h end Rik van Rietwijk, trokken hierop, met 200 gewapende mannen, naar Tsfelftein, «n belegerden het. Heer jan deed, door gysbert van Mijnden, gevangen neemen willem simonsz. van Matthenes, den 3oflenAbt van Egmond, overleeden in het Jaar 1451, met zijnen Prior hendrik van Mijnden, en ze voorts op het Huis Roozendaal, in Gelderland, in bewaaring Hellen. Heer jan van Eg' mond ftierf, op zijn Slot te Egmond, in 't Jaar 1451, na dat hij de Heerlijkheid tweeënveertig Jaaren had bezeeten, en werd in de Kapelle aldaar begraaven. Hij hadt , te Egmond, geflicht een Kapittel van zes Kanunniken. Zijne Vrouw was, maria, Dogter van jan, laatften Heer van Ar kei, en vanN.N eenige Zuster van rbinald, Hertog van Gelde?, die zonder Kindereu flierf. Hij had bij haar twee Zoonen: 1. Arnold van egmond, die volgt. 2. Willem van egmond, Heer van Tsfelftein, die insgelijks volgen zal. Behalven deezen liet hij naa, éénen Bastaard, pieter van Egmond, DrosSaart op de Veluwe, in het Jaar 1457. M 4 Her.  lH EGMOND. (Ce/lacht der Heeren van} Hertogen van Gelder, uit het Geflacht van egmond. Arnold van egmond, Zoon van jan en van m a' Ria van Arkel, werd, naauwlijks veertien Jaaren oud zijnde, Jn het Jaar 1423, op den 6 Julij, gehuldigd, als Hertog »w; Gelder en Graaf van Zmtphen, uit hoofde dat zijn Oom-, Her. tog reinald van Gelder, gelijk wij zo even gezegd hebben , zonder Kinderen .geftorven was. In naame van ^Hertog arnold, werd, kort daarna, tusfchen hem en adolf, Hertog van Kleeve, en Graaf van der Mark, eene Huwelijksverbintenis en verbond van vriendfchap gemaakt en geflooten , waar bij catharina, Dogter van Hertog adolf, tot Bruid van arnold verzekerd werd. Zijn Vader, Heer jan van Egmond, werd, bij dit verdrag, met eenpaarige iïemmen , uitgenomen die van het Kwartier van Roermond, welke meer geneegen waren voor adolf, Graave van den Berge, als Voogd verklaard van zijnen roinderjaarigeu Zoon, over het gantfche Hertogdom en Graaffch ip, op zekere daar bij bepaalde en vastgeflelde voorwaarden, door welke de Staaten des Hertogdoms niet weinig bevoorregt werden. Als een zeer veiflandig bedrijf, moeten wij hier opmerken, dat de Staaten gebruik maakten vau zijne minderjaarigheid,,en hem zulke voorwüardcu voorfchreeven en deeden bezweeren, waar doer zijnen Voogd en hem de mngt benomen werd, naa dat hij tot m-nbaare Jaaren zou gekoomen zijn, hen willekeurig te kunnen overheerfchen, en zij bevrijd werden voor de noodzaaklijkheid, om roet hem te rwLteu over de puleu van zijn gezag. Een Kundig cn oplatend Leezer zal ligt bevroeden, wat ik hier mede bcdoele. Twee dagen ni zijne huldisinfc, bevestigde de Jonge Hertog, of liever zijn Vader en Voogd in zijnen naam, de Stedelijke Voorregten, en bijzonder die van A'ijmegtn. In het volgende Jaar 1424, werd, op raad der Staaten, het Huwelijk van arX-hn van E^wd met catharina van Kleeve voltrokken, nietregenlcaandcdcBriildeKom n->g geene 15, en de Bruid naauwlijks 9 Jtareu oud was. Zekerlijk Usdt dit ten oogmerke, dat de band van vriendfchap en onderlinge befcherminge, JHsfchen de Hertogen van Gelder cn Kleef, daar door te vaster zou  EGMOND. ( Geflacht der Heeren van) (85 zou worden toegehaald. In dat zelfde Jaar werd a k n o l d , door Brieven van Keizer sigismund, als Hertog van Ge/der, en Graaf van Zutphen, en zijn Vader als Ruward erkend. Doch, in het volgende Jaar 1425, verleende de Keizer andere Brieven, ten voordeele van adolf, Hertog van den Berg. Men meende, dat de keizer, door geld, daartoe was omgezet. Weinig Hoorden zig ook de Gelderfchen , aan de Keizerlijke brieven, waar bij hij hun beval, gemelden adole te erkennen. Dit zijn bedrijf was echter oorzaak, dat vervolgens daar uit een oorlog ontliondt. In het Jaar 1426 , werd jan van Egmond, benevens eenige anderen , ter belooninge van betoonde hulpe, tegen vrouw jacob a van Beijeren, en haaren Gemaal, den Hertog van Glocester, door filips van Bourgondien, Ridder geflagen In dat zelfde Jaar verleende Hertog arnold grooten bijltand aan den Utrechtflchen Bisfchop , zwïDiiii van Kuilenburg, tegen de Stichtenaars: Heer jan hielp hem Amersfoort overmeesteren ; welke Stad, echter, kort daarna, door roelof diephold, weder bemagtigd werd, die daarop van de Gelderfchen vergoedingeischte, maar niet bekwam , vermids arn oud, door een verdrag met den Bisfchop van Keulen, z'g verfierkte tegen Hertog adolf, en, met den aanvang van het Jaar 1427 , met filips van Bourgondien en z w e b e r van Kuilenburg, op nieuw zig verbond , om roelof van die? holt, met vereende magt, te keer te gaan, en hem uit het Ut recht fche Bisdom, hoewel tegen den wil van den Paus , te weeren, Arnold bedoelde daar bij, de verdrijving van adolf uit het Hertogdom van Gulik. Elders" hebben wij de gevolgen van dezen Oorlog omftandiger befchreeven. Hier tekenen wij aan, dat arnold zo verre zig daar mede inliet, dat hij zijne eigen zaaken verwaarloosde, en aan Gulik niet meer fcheen te denken; waar uit Keizer sigismund gelegenheid nam , om adolf van den berg met dat Hertogdom te beleenen. Hij bemerkte evenwel niet, dat hij, met den buitenhmdfcheii krijg, zijn eigen nadeel berokkende , of hij floot den vrede met r. van diep holt, en liet zwedi. r van k uilenburg, op het voorbeeld van Hertog filips, aan zig zeiven ®ver. Niet lang daarna werd , door bemiddeling van den M 5 Graa.  i86 EGMOND. (Gepacht der Heeren van) Graave van Meurs, en van den Bisfchop van Keulen, een heiland gemaakt, tusfchen arnold en adolf, voor den. tijd van vier Jaaren." Doch de rustlooze adolf verbrak het, reeds in het Jaar 1430 ; hij eischre van arnold het Hertogdom Gelderland, of verklaarde hem , ingevalle van weigeringe, den oorlog. Arnold, ziende dat hij', met ernst, zig daar tegen moest verzetten, floeg het beleg voor Bituren, bemagtigde die Stad, als ook Leerdam , Schoonderwoert en Haest recht: om reden dat Heer willem van buur en zig als Veldheer van adolf had laaten aanneemen. Arnold fchonk aan zijnen broeder wille ai, Heere van Ts~ felftein, het bezit dier plaatzen. Sedert dien tijd is Buuren de eigendom gebleeven van die van Egmond, tot op het Huwelijk van anna van Egmond met den Prins van Oranje, in het Jaar 1551. Het geen adolf, door kragt van wapenen , niet kou magtig worden, meende hij, door dreigementen , te verwerven. In de maand Augustus des Jaars 1430 , fchreef hij zeer ftoute brieven; ook zogt hij den Hertog van Bourgondien, door allerleije valfche ftreeken, in zijne belangen over te haaien. Doch hier tegen waakte arnold3 Schoonvader, de Hertog van Kleeve. Aan het Hof van den Keizer, wist adolf van den beug, midlerwijl, te bewerken, dat Hertog arnold aldaar gedagvaard werd, met de bewijzen, die hem tot den eigendom van het Hertogdom geregtigden. Arnold, met de bewijzen daartoe vervaardigd, niet te vrede, floeg het beleg voor eene vesting, Burgen ge» naamd, waarin adolf den meester fpeelde ; welk beleg, echter, uit hoofde van het Jaarfaizoen , geen voorfpoedigea voortgang had. Filips van Bourgondien, omtrent dien tijd , tot Erfheer van Braband verklaard zijnde , werd de Hertog van Gelder hier door gewikkeld in nieuwe moeilijkheden ,hem berokkend, door jan, Vrijheer van TVeefemaale , Erf-Marfchalk van Braband. Daarenboven werd arnold, in het Jaar 1431, op aandrijven van adolf, in den Rijksban gedaan, en met alle zijne Steden, (uitgezonderd Nymegen) Vrijheeren, Leenmannen, enz., afs vijand van het Rijk en vogel, vrij verUaard, tot dat zij, met den Keizer , en met hunnen wettigen Heer, zo als sigismund toen adoef noemde, zig  EGMOND. (Geflacht der Heeren v,?»)' i27 zig zouden verdragen eu hem aangenomen en gehuldigd hebben. Doch de Gelderfchen Hoorden zig- daar aan zeer weinig, maar droegen zorge dat zij, ten aanzien der inkomften van de Tollen op den Rhijn, niet benadeeld werden. Hertog arno ld gebruikte, van zijnen kant, bekwaame Mannen , die zijn regt op Gelderland, aan het Hof van den Keizer, en bij a'idere Vorfteu, met de pen verdedigden. Om zig niet alleen vast te zetten in zijn eigen Hertogdom, maar zig ook van dac van Gulik te verzekeren, vernieuwde arnold, in het Jaar 1433, het 'verbond van onderlinge befchermmge , met zijnen Schoonvader, en met zijne andere vrienden in het volgende Jaar. Van tijd tot tijd, tot in den Jaare 1437, bevlijtigde hij zig om zijne rechten, bij gefchrift, tegen adolf, te verdeedigen en te ftaaven. Naa lang talmens, maakte Hertog arnold, in 't Jaar 143S , eene erffcheiding, van deezen inhoud: „ De Heerlijkheden van Egmond en Tsfelftein, ende alle hun „ ooms, en vaderlijke goederen , van den Overgrootvader» ,, Oom en Moeder van de Arkels, buiten den kring van Gel,, derland, Gulik en Zutphen geleegen, zou willem naar „ zig neemen,- doch derzelver nalaatenfchap in Gelderland, en „ bijzonder het Slot Oyen met zijn tocbehooren zoude ar.. „ nold toe koomen; als mede de aanfpraak op Kleeve en „ Piereponl; maar het verfchil over Mechelen, hen beide in „ het gemeen aangaan Het geld, hunnen vader jan van Eg. „ mond, wegen de verpanding van Hattem, te goed koomen„ de, zoude willem niet invorderen, dan die felve Stad na „ de dood van zijn Vader en op eene wijfe als nu fijn Vader ,, mogen blijven bezitten, ter tijd toe hem uit de eerfte fchat„ ting over Gelderland uit te zetten , zoude zijn aangefteld „ 5000 Rhijnfehe Goudgulden. De cijnfen, tienden, binne en ,, buitendijkfche aanwasfen, ende de overige zo in de over als neder betu we, eertijds Geldcrfche goederen, zoude wil,, lem met zijne Erven van arnold en zijnen Erven, zo „ vaak dat behoorde, op Zutphenfche rechten te leen ontvan. gen," ook de bezwaarde en losbaare cijnfen , met zi>ne Er„ ven mogen vrijkoopen en onbefpeerd gebruiKen; mids dat, >, de in de lietouw op nieuw opkoomende en van wi klems grond afgezonderde waarde (ten ware die kennelijk andere „ toe-  »88 EGMOND. {Geflacht der Heeren van) „ toebehoorden) arnold volgen zouden. Willem zou. s, de met zijne Erven, de tollen van Tsfeloord inbeuren, Leer„ dam behouden, ende zo lang hun Vader leefde, de bouwval„ lige huizen aldaar vermaaken , en daartoe het hout , als ook „ tot zijn brand, mogen kappen : dan, dit mogt arnold, na „ doode van Heer jan, hun Vader , voor 3000 Rhijnfche „ Goudguldens weder naasten, en intrekken, mids aan wil,, lem of zijne Erven een half Jaar te vooren daarvan de weet doende. Willem mogt het gebied van de Voore, aan den ,, Graave van Meters verpand, weder allosfen , ende zo lang „ inhouden tot arnold, willem zijn verfchot en 3000 '• „ Goudguldens, aan de Graave van Meurs voorheen opleggen„ de, de Landkast van Vooren weder na zignaame. Ider zou„ de, met zijn goederen, ook zijn leenmannen te fijnen dien. „ ften hebben; voorbehoudens , dat Leerdam alleenig zoude „ leenroerig blijven van Gelderland. Noch willem, noch „ zijne Erven , zouden zig eenig regt aanmatigen, op de Land„ fchappen, of daarin gelegen gronden van Gelderland, Gulik, „ Zutphen, Kleeve, Pierepont of Oijen , noch op de tollen „ van 't Lobeth of Salt Bommel, noch op het Geld van Hat„ tem, welke haar in deze fcheiding niet was toegeweezen. „ Indien willem, zonder echte geboorte , afftierf , zoude ,, alle zijne Goederen aisold en zijne nazaaten erven". Dit verdrag was getekend , door de beide Broeders, en door hunnen Vader; hunnen Oom, willem van Tsfelftein; frank van borsselen, Graaf van Oost erv and; j a c o b , Heer van Gaasheek, Abcoude, Putten en Strijen jseybaid van brederode, Heer van Gennip, Vianen , Ameyden; eu de Heeren hendrik en jan van wassenaar, mede met hunne eigen Zegels bekrachtigd. In het Jaar 1440, ontftond weder een hevig gefchil tusfchen de beide Broeders, over de Erven en Dijk-geregtigheid van Driel, Die-van Nymeegen raadden Hertog ar No ld, den twist te doen beflisfen voor den Jaarlijkfchen Bank van Driel, waartoe willem zig niet ongeneegen toonde. Een weinig laater, deedt Hertog arnold, aan die van Driel, verbieden, geene ongelden, of iet anders, zonder zijn verlof, te betaalen aan de Geestlij kheid vau St. Pauls, te Utrecht. Doch alz» die  v EGMOND. (Ge/lacht der Heeren van) jg|> die van Driel niet alleen nonden onder 't gebied van arnold, maar ook onder dat van willem, keurden die van Nymegen dit af. Inmiddels befliste de Hertog van Bourgondien de zaak van Mechelen, ten genoegen van arnold en willem, en het liep aan tot het Jaar 1448 , eer de Drielfche t .isten eeu einde namen. Driel werd daarop, door arnold, met nieuwe voorregten begiftigd. Niets, ondertusfchen , waren alle deze moeilijkheden, in vergelijking van de rampen, die arnold, naderhand, door zijnen Zoon adolf, beflookt werden. Arnold had, bij zijne Gemalin catha*ina van Kleef, verwekt Adolf, die volgt, en daarenboven drie dogters: Maria, in het Jaar 1448, getrouwd met jacobus den II, Koning van Schotland, overleeden in hes Jaar 1460. Margriet, getrouwd met den Paltzgraaf fsbdmk, Hertog van Simmeren, enz. Catharina , welke de Gelderfchen gaarne getrouwd zouden gezien hebben aan f r e d r i k , Hertog van Brunswyk; doch de dood verhinderde deze verbintenis. Hertog arnold overleed, den 23 Februarij van het Jaar 1473 , i" den ouderdom van 65 Jaaren. Adolf van egmond, Hertog van Gelder , Zoon vaa arnoud, van wien wij reeds omftandiger gefproken hebben, op 't Artikel adolph van Gelder, I Deel, bl. 312, enz. «n daarbij gemeld de fchandelijke handelwijze , welke hij met zijnen Vader hield. In het Jaar 1463, was hij, door bewerking van filips, Hertog van Bourgondien , getrouwd met ratharina van Bourbon, bij welke hij verwekte: I, Ka»  ipo EGMOND. ( Geflacht der Heeren van) 1. Karel, die volgt, en 2. Filippa, getrouwd met reinier, Hertog van Lotharingen en Bar. Uit dit Huwelijk zijn de vermaarde Hertogen van Guifle af Konülig. Karbl van egmond, Hertog van Gelder , Zoon van adolf en katharina , had ter Vrouwe elizabeth, dogter van hendrik, Hertog van Brunswyk - Lunenburg, welke 53 Jaaren Weduwe was geweest , en, in 1538, zonder ooit Kinderen gehad te hebben, ftierf. Karel h idt verfcheiden onechte Kinderen, en onder deze karel van Gelder, gehuwd met n. van broekhuizen. Met zijnen dood , die voorviel in het Jaar 1538, zijn de Hertogen van Gelder , uit den Huize van Egmond, uitgeftorveiii Zie breder van hem op 't Artikel karel van egmond. Egmond van ysselstein. Willem van egmont, Heer van 0'sfelflein, Leerdam, Schoonderwoert, Haasiregt en Baar, Ridder van 't Guld;n Vlies, tweede Zoon van jan van Egmjr.d en mabia van Arkel, wiens naam reeds dikmaals gefpeld is , op het Artikel van zijnen Broeder arnold van Egmond. Hij ftierf, in het Jaar 1483, op het Slot te Graaf , oud een en zeventig Jaaren. In het (aar 1473, was hij , in naame van karel, Hertog van Bourgondien, Stadhouder van Celder. Zijne Gemalin was walburg, dogter van fredrik, Graave van Meur si zij ftierf in het Kraambedde , in het Jaar 1459, nadat zij hem reeds drie Zoonen en vier Dogters gebaard had: 1. Jan, eerften Graaf van Egmond, die volgt 2. Fredrik, eerften Graaf van Buuren. 3. Wtllem, Heer van Harpe , die, in 't Jaar T47ü, trouwde met margreta van ryswyk, Erfdog- cr vau den Heere van Boxmeer, afkomftig van een jon-  EGMOND. (Geftacht der Heeren van) i9t jonger Heer van Kuilenburg; deze had, onder ande- ' re Kinderen, Anna van Egmond, Vrouwe van Boxmeer , enz. welde goederen zij ten huwelijk bragt aan 'haaren eerften man,willem van polaanen,Graave van '5 Heerenberg. Hij ftierf in 'c Jaar 1513. Kaderhand hertrouwde zij met N. Graave van maardenburg. 4 Anna, die tot man had bernard, Graaf van Bentheim. 5. Elizabeth,eerstgetrouwdmetGYSBERTB ronkhorst van Batenburg, die bij haar twee Dogters verwekte. Ten tweede maale trouwde zij, heimelük met Heer janvanderaa, Heer Broekhoven, Drost van Gornichem. 6. Walburgii, Nonne te Redichem, op de Veluwe, bij Arnhem, 7. Margriet, eerst getrouwd met n, van me rode. Heer van Petersheim ; daarna met geurt turk Kas' telein van Buuren, Stalmeester van willem van Eg. mond, haaren Vader , en Kolonel onder fredrik, Hertog van Beijeren. Zij hadden te zamen twee Zoonen. Willem van egmond had, vóór zijn bovengemelde Huwelijk, in ftilte, getrouwd, margreta, Dogter van everhard, Heere van Hoogwoude eu Aartsmude , natuurlijken Zoon van Hertog willem van Beijeren , geteeld bij n. ktfhoek. Hij won bij haar twee Zoonen: I. Gerrard van egmond vanderNye;$urg,-§nzï\s afftammelingen hier naa volgen; en 2. Ni-  |t>2 EGMOND. ( Geflacht der Heeren van ) 2. N?icolaas, ongehuwd geftorven. Rehalven dezen , had willem nog twee onechte Zoonen , willem en hendrik, Graaven van Egmond. Jan* Graaf van Egmond, Zoon van willem en walburg van mi urs, gebooren in het Jaar 143'.?. In .'4*55, werd hij, te jferufalem , Ridder geflagen. Op zijne terug reize had hij het ongeluk, ziek zijnde, van ziine dienaars verlaaten te worden. Zekere jan m e li s z, welken hij van de Galei, jen verlost had, droeg hem, eenige mijlen, op de fchouders. Tot een blijk, van erkentenisfe, werd hij naderhand Baljuw van Egmond. Terwijl j a n, in het Jaar 14S1, Kastelein van Gornichem was, veroverde hij, door list, de Stad Dordrecht , en werd, in't Jaar 1483 , na den dood van joost van lalain, Stadhouder van Holland. In het Jaar 1484, kogt hij de Heerlijkheid van Purmerende , van balthasar wol» kestein. Vervolgens trouwde hij, in 's Hage magdaiENA) Dogter van giobge , Graave van Waardenburg. Keizer maxi mi li aan verklaarde hem, in 't /faar 1486, bij opene Brieven, tot Graaf van Egmond ; en in het Jaar 1401, werd hij, nevens meer anderen, tot Ridder van 'tGulde Vlies gemaakt. Kort daarop kogt hij de Heerlijkheden van Hoogwoude en Aartswoude, welke, gelijk uit het voorige Art. blijkt, eerst bezeten waren bij-zijnen moederlijken Grootvader. Jan, de eerfte Graaf van Egmond, regeerde , als Stadhouder van Holland, den tijd van twee en dertig Jaaren; hij ftierf, op zijn Slot te Egmond, in het Jaar 1512, in den ouderdom van zeventig Jaaren, en werd in de Kerk aldaar, onder eene verheven koperen Tombe, (waarvan we te vooren melding gemaakt hebben) begraaven. Zijne Weduvv ftierf, in't Jaar 1538, en werd naast hem bijgezet. Hij had bij haar verwekt vijftien Kinderen, meest ongehuwd of jong geftorven, uitgenomen: 1. Jan, die volgt. •. George van Egmond, Heer van Hoogwoude, Bisfchop van Utretht , eii Abt van St. Amand. Zie beneden. 3. Fi-  EGMOND. 'Gepacht der Heeren van) 103 3. Eu ips van Egmond, Heer van Baar, in Italië , in 't Jaar 1529 j ongehuwd geftorven. 4. Walburg van Egmondin 't Jaar 1522, inhaareelfte jeugd, geftorven. Zij was gehuwd met willem, Graave van Nas/au- Dillenburg, bij wien zij naliet ééne Dogter -, Magdalena van Nas/au, die ten man hadt, herman, Graaf van Nieuwenaar en Meurt; zij ftierf zonder Kinderen. 5 £. Catharina van Egmond. Nog zeer jong zijnde, werd zij befteed in het Klooster te Loosduijnen ; doch tot Jaaren gekomen, verliet zij 't zelve, en trouwde, met floris van borsselen, Heere van Corte. geene en Pamêle* «5. Anna van Egmond, Abtdisfe te Loosduinen , Nonne geworden, in plaats van haare Zuster , volgens belofte van haaren Vader, gedaan aan Keizer maximhiün; de Keizer vereerde , aan Graaf jan , ziin fclaoonfta paard , en deze aan hem zijne. fchoonfte Dogter , tot den Geestelijken ftand. 7. Johanna van Egmond , getrouwd met josis schenk van tautenburg, Stadhouder van Friesland, geftorven in het Jaar 1530. ,". JosiN a van Egmond, trouwde, in het Jaar 1511, jan van wassenaar, Burggraaf van Leiden, en overleedt, in 't Jaar 1523 , naiaatende twee Dogters. Jan, de tweede Graaf van Egmond, Heer van Hoogwoude , Aardswoude en Baar, Ridder van 'f Gulde Vlies , Kamerheer van Keizer karel den V. Hij trouwde, te Brusfel, m 't Jaar 1516, toen hij naauwlijks zeventien jaaren oud was, met frsns ina van Luxemburg, Zuster en Erfgenaame XIII. deel N vaa )  m EGMOND. (Geflacht-der Heeren van) van jacob, Prinfe van Gaveren , Heere van Fiennes en Griethuizen , Armen tiet es en Auxy, alle plaarfen in Vlaanderen gelegen. Graaf jan trok met kabel naar Spanje, en verzelde dien Vorst, op zijne meeste togten naar Italië, Duitschland, Engeland cn de Nederlanden, tot in het jaar 1528 ; in welk Jaar hij, te Ferrara, ziek werd, en te Milaan overleed, op den 19 April. Zijne Weduwe ftierf, 29 Jaaren na hem-, in Vlaanderen, in 't Jaar 1557 ; nalaatende twee Zoonen en ééne Dogter : 1. Kakel van egmond , Heer van Purmerend , Hoogwoude, Baar, enz. Hij trok, in het Jaar i.<38, met zijnen broeder lamoraal vane gmo nd , naar Spanje, werd aldaar Kamerheer van den Keizer, met uien hij, in 't Jaar 1540, uit Nederland, door Duitsch land en Italië ,' een togt naar Barbarij e deed, ter bijwooning van 't ongelukkig beleg van Algiers. Op den , terug tegt met den Keizer, viel hij, te Carthagena, in eene zwaare ziekte, aan welke hij, vier dagen daarna, ongehuwd overleedt. Op den 7 December, werd hij, te Murcia, begraaven. 2. Lamoraal,- die volgt. 3. Margreta van egmond, in het Jaar 1549, gehuwd metNik'oLAAs van l ot har 1 n g en, Graaf van Vaudemont , en Stadhouder Van Limburg. Zij baarde hem, in 't Jaar 1550, louise, die , in 1575, de Gemalin werd van hendrik den III, Koning van Frankryk. Deze zeer fchoone Vorftrn ftierf, te Moulins, in den Jaare 1601. Lamoraal, Graaf van Egmond, Zoon van jan en van Fransina van lüxemburg, na den dood van zijnen ouder-broeder, verheven tot Prins van Gaveren. Zijne Ge» fchiedenis en treurig uiteinde, zullen wij, hierna, in een bijzonder Artikel, verhandelen. Hij trouwde, den 8 Maij 1544, te Spiets, met sabinia van be ij eren, Dogter van jan, Paüz-  EGMOND. (Gcjlacht der Heeren van) 195 Paltzgraave van Spanheim, Zuster van hedru, Keurvorst van den Paltz. Hij verwekte bij haar twaalf Kinderen , van welke, elf in leven waren, toen hij , te Brus/el , op het Moordfchavot, zijn leven liet. Deze Kinderen waren: 1. Eleonora van egmond, gehuwd met geor. ge van hoorn, Graave vau Houtkcrken, in Vlaanderen , broeder van filips van hoorne , Heer van Heeze, die, in het jaar 1585, te Qriesnoi, onthalsd word. Zij ftierf in 's Hage, 1512. 2. Maria, na haars Vaders dood, Nonne in de Abtdije ter Kamere te Brusjel. Zij was eene verfhndiga Princes, en fchreef, voor haare Moeder, brieveii aan Koningen en Vorften. 3. Fransina van egmont, ongehuwd gelrorven. 4. Magdalena, getrouwd met floms van snavel e , Graave van Herlies, Heer van Glaijen en Haverskerke , in Vlaanderen. Zónder Kinderen geftoiven. 5. Maria christina, getrouwd met eduard van dournonville, Heer van Capris. In 't Jaar 1573 bevond: hij zig in het Leger des Konings, voor Haarlem en Alkmaar, en was aldaar 's Konings Financier. Zij trouwde, ten tweedemaal, met willem van laLain, Zoon van anthony, Graaf van Hoogftraaten ; en voor de derdemaal met ka rel, Graaf van Mansvelt. Zij ftierf in 't Jaar 1595 , zonder Kinderen. 6*. Filips, Graaf van Egmond, enz. Ridder van 't Gulde Vlies, en Stadhouder van Artois, gebooren in 't Jaar 1558, trok, op last des Konings van Spanje, naar Frankryk, om die van de Ligue tegen den Koning te helpen. Hij fneuvelde in den ilag van Ivry, W 2 den  jog ' EGMOND. 'Geflacht der Heeren van) den 14 Maart 1590. Zijne Vrouw was maria.- va»' hoorn, Zuster van den Graave van Houtekerke, die met zijne Zuster eleonora gehuwd was. Naderhand hertrouwde zij met caspar van g e n e v e , Mar quis van Lalain, Vader van de Baron van Jiastien. Bij de Pacificatie van Gend, werd hij, nevens-zijnen Broeder, herfteld in 't bezit zijner goederen, die voorheen waren Verbeurd verklaard. Doch, vermids hij daar na aan de zijde des Konings bleef, werden dezelve, niettegenftaande zij zwaar belast waren , in' Holland aangeflagen. '7. Anna van egmond, Nonne in een Klooster bij Utrecht. %. Sabinia van egmond, Vrouwe van Beijerland 3 gehuwd te Delft, in het Jaar 1595, met geor ge, Graave van Salins. Deeze overleed, zonder Kinde" ren, in het Jaar 1600, en zij zelve in het Jaar 1614^ in den ouderdom van 52 jaaren , en werd te Delft begraaven. p. Ienne of janna, Nonne ter Kamere te Brusfely naa den dood van haare Zuster maria; zij werd Prioresfe van St. elisabeth, te Brusfel. io. Lamoraal,- Graaf van Egmond, Heer van Purmt' rend, enz. ftudeerde een geruimen tijd te Keulen , onthield zig vervolgens, een tijd lang, bij den Jongen Hertog van Kleeve; reisde daarna naar Frankrijk, bij Koning hendrik . die, gelijk wij boven hebben aangemerkt, met zijn volle Nigte getrouwd was. Naa den dood diens Monarchs, keerde hij weder in Braband, en van daar in Holland, alwaar hij bleef, en een tijdlang, op zijn Landgoed woonde. Doch,met fchulden overlaaden, vertrok hij weder naar Frankrijk, en trouwde aldaar eene Nigt van den Hertog van Rohan, genaamd maria penthievre. Met zijne Echtgenoote , bs«  EGMOND. (Geftackt der Heeren va-a) i?7 begaf hij zig naar Henegouwen, en is ten laatften, na veel omzwerven*, te Brugge, zonder Kinderen overleden. Om de groote fchulden, met welke zijne goederen bezwaard waren, werden dezelve, nog bij zijn Wen verkocht. Hoogwoude en Aartswoude, kocht Jornelisvanmierop, Ontvanger van Holland. De goederen van Egmond weiden aan verfcheiden perceclen verkocht. Op deeze wijze kwam het Graatfchap Egmond, met de Stede, het Slot en de Heerlijkheid van' Burgerend, in het Jaar 1607, aan de Staaten van Holland, 11. Karel van egmond, Prins van Gaveren, Ridder van het Gulde Vlies, trouwde maria van a u 11 i ghi in Artois, Weduwe van anthony van crÓy, Heer van Croij. Bij deezen werd zij Moeder van: ï. Lodewyk van egmond, Graaf van Egmond., die volgt. 2. Magdalena van egmond, in 't Jaar ifiiS, " getrouwd met alexander van ligne, Prins van Chimaij. 3 Alberta van egmond, in 't Jaar t6li_, getrouwd met renatus van rbnesse, Graave van Warfufé, Burggraaf van Montinake: en 4. Sabinia van egmond. Lodewyk van ecmond, Graaf van Egmond. Prins van Gaveren, Grande van Spanje, Ridder van het Gulde Vlies, trouwde margreta, oudfte Dog. . ter van den Graave va» Barlaimont, en verwekte bij haar: N 3  ipS EGMOND. (Gepacht der Heeren vanj Filips van egmond, Graaf van Egmond, Prins van Gaveren, Grande vau Spanje, Ridder van 't Gulde Vlies, Hij was te Brusjel gebooren, en aldaar met groote ftaatfie ten Doop gehouden, door de Infante isahella clara elgenia, in naam des Konings vau Spanje. De Graaven van Buuren. Fr^drik van e Ó mo n d, de eerfte Graaf van Puuren, de tweed.-Zoon van willem van Egmond, en van IValburg , Gravinne van Meurs Hij was Heer van Tsfelftein en Leerdam, en trou.vde de Erfdogter van Buuren en St. Maartensdijk , a l i r> a genaamd , Dogter van Heere gerrit van Kuilenburg. In het Jaar 148a werd hii, door Keizer maxi miha aN, vèrheeven tot Graaf van Buuren en Leerdam. Hij ftierf in het Jaar 1500 , en liet na: 1. Floris van egmond, die volgt. 2. W e m m e r v a n e g m o n d , Heer van Tsfelftein, die ILchts een natuurlijken Zoon naliet, willem genaamd. 3. Eene bastaard Dogter, getrouwd met lodewyk van praat, van Moerkerken f&aX\\xwen Kastelein wanBrugge. Floris van egmond, Zoon van fredrik, en van alida )'«« Buuren, naa den dood van zijnen Vader, Graaf van Buuren en Leerdam, eu naa 't overlijden van zijnen Rroedi r wimmsr, Heer van Tsfelftein , St. Maartensdijk, Kortegene , Kraanendonk en Jaarsveld', Ridder van 7 Gulde Vlies, Stadhouder van Holland. Hij ftierf in den ouderdom van zeventig Jaaren, in 't Jaar 1519. Hij hid ter Vrouwe margreta van Bergen, Zuster van m * x 1 mil 1 aan, en van cornelis, Heere van Zevenbetgen, en van maria. Vrouwe van Barbancon. la de  EGMOND. (Geflacht der Heeren van) 199 de wandeling werd hij genaamd Fleurt je Dunbier. Hij liet na : Maximiliaan van egmond, die volgt, en twee Dogters. 1. Anna van e g mo nd, eerst gehuwd met joseph van Monttnorcncij , Heer van Nerele, en daarna met jan, Giaave van Hoorn, en Heere van Altena, in Holland, den laatfteo, van zijja .Geflacht, in 't Jaar 1540 , zonder Kinderen overleeden. In haar eerde Huwelijk, oaa:..le zij vijf Kinderen, van welke, onder andere, bekend is filips van Montmorencij, Graaf van HoOrne, na de n dood zijns Vaders en Neve, Admi. raai ter Zee, in 't Jaar 15(58, te Bnisfel, met zijnen Neef, den Graave van Egmond onthalsd. 2. W a lb u r g v-an egmond, getrouwd met rob» bert, Graave van Je,- Mark, Heer van Arenberg, en van Naait wijk, in Holland. Maximiliaan van e g m o n d , Zoon van floris, en van mai'greta van Bergen , Graaf van, Buuren en Leerdam, Hevr van St. Maartensdijk, Tsjelfteinr, Ridder van ,t Gulde Vlies , Stadhouder van Friesland, groot gunflelhig vau Keizer karel den V, zeer ónverwajgt te Brusjel overleeden, in 't Jaar 1548. Zijne gemalin was fran.sina, Erfdogter van lannoi, gehuwd in 'c Jaar 1562, ïialaatcade ééne Erfdogter, Anna van egmond, Gravin van Buuren en Leer. dam, Vrouw van Tsfelftein, St. Maartensdijk, Jaarsveld en Lannoi, gebooren in 't Jaar 1533, en in het Jaar 1551, getrouwd met willem den ï, Prins van Oran. je, Graaf van Nasfau, beide oud 18 Jaaren, Anna overleed den 24 Maart in "t Jaar 1548, oud 25 Jaaren, na„ laatende twee Kinder eu: N 4 u  soo EGVOND. roejiaeht der Heeren van) i. filips willem van egmond, PritlS vs« Oranje. s. Maria van nassau, getrouwd inet filips, ( Graave van Holtenlo. Maximiliaan van ehmond, liet nog na een natuurlijken Zoon, alexander genaamd, getrouwd met Acnes van haaften, Vrouwe van Gaveren. Deeze maximjliaan, de laatfte Graaf van Buuren, ftaat, ro de groote Kerk in UHage, in een glas, achter het Koor, met zijhë Vrouw, géTchfftferd. Zijne zinfpreuk was, sa.h s a ut re. Thans zullen wij laaten volgen, de afflammehngen van Jan van egmond, als fh'cbter van 't Slot Meerejiein, en van elisabeth vau stryjjn. Jan van egmond, van Meerejlein, en elisaretm van Strijen , lieten na, Guido van egmond, van Meerejlein, die volgt, en Wouter van egmond, van Meerejlein; zie be/ neden. Guido van egmond, de oudfle Zoon, was gehuwd met n. van poortoge, en liet na, Albertvan egmond, van Meerejlein, Ridder, getrouwd met ISL. van Tsfeljlein, nalaatende, (a) Otto van egmond, van Meerejlein, die volgt. Bax-  EGMOND. (Gefacht der Heeren van) s®* Bart ha van egmond, tan Meerejlein, in 't Jaar 1438, getrouwd met opuwi van Rietwijk, (*) O t t o van egmond, van Meerejlein, was getrouwd met n. van der goye, in Gelderland. Zijn© Kinderen waren: (b) Albert van egmond, die volgt, en Jan van egmond, van Meerejlein, getrouwd; met n. de bloot, Dogter van philips de blo ot, (F) Albert van egmond, van Meerejlein, verkocht Meerejlein, aan de Reguliere Monniken van Sion, in de Beverwijk. In volgende tijden, is dit Landgoed door het Zeewater vernield. Hij trouwde met zijn Broeders Vrouws Zuster, ha ze de bloot, en behuwde met haar da Heerlijkheid Keenenburg. Hij liet na: Otto van egmond, Heer van Keenenburg. In het Jaar 1486, werd hij, te Dordrecht, door maximiliaan, Ridder geflaagen. Ook was hij tegenwoordig bij de verrastmg van Dordrecht, door jan van Egmond, in het Jaar 1481. Hij overleed in't Jaar 1510, en was getrouwd geweest met catharina van raaphorst, welke bij haar overlijden, drie Jaaren naa dat van haaren Man voorgevallen, nJiet; (ff) Adriaan van egmond, die volgt, en Bartholomeus van egmond, die tet Vrouwe had, anna van almondej hij ftierf in 't Jaar 1559, en zijne Weduw in 't Jaar 1561. Hunne Kinderen waren: I. Adriaan van egmond, getrouwd met agnes de beer, van Amersfoort, overN 5 tóe-  8o2 EGMOND. (Geflacht der Heeren van) leeden in 't Jaar 1604, nalaatende twee Zoonen: 1 Ottovan egmond,-die, in 't Jaar 1387 en 1594, Drost van Salland, en getrouwd was met johanna longes, zonder Kinderen overleeden. 2. Albert van egmond, die ter Vrouwe had alyd van schepelaar, en naliet; 1. Bartholomeus van egmond getrouwd met agnes van laar, te Deventer, bij welke hij verwekte, Egbert van egmond. 2. Albert van egmond. 3. Catharina van egmond,Nonne te Leuven. 4. Theodora van egmond, die tot Man had, pedro antonio u r s 1 n 1. 5. Machteldvanegmond,overleeden te Brusfet, in 't Jaar 1596. 2. Otto van egmond, te Wijk dood ge.' ftooken, in het Jaar 1595. 3. Jacob van egmond, Ridder van het Duitfche Huis te Utrecht, en Commandeur te Middelburg, insgelijks in het Jaar 1595 overleeden.  EGMOND. 'Gepacht der Heeren van") 203 4. Kaspar van egmond, desgelijks Ridder van hst Duitfche Huis, en Commandeur te Maasland, in 't Jaar 1595 overleeden. 5. Catharina van egmond, gehuwd met hugo van Treslorg, Broeder van lodewyk,- zijliet na 7 Zoonen en 4 Dogters. 6. Anna van egmond, ftierf te Noord' wijk, in 't Jaar 160 j, in den Ouderdom van 88 Jaaren. 7. Arn^lda van EGMONn, getrouwd met pieter pynssen, te Sasfem. Zij lie: Kinderen na. 8. Albert van egmond, Ridder van de Duitfche Order, Commandeur te Maasland, geftorven in 't Jaar 1560. 9. Francois van egmond, ongehuwd dood gefchoten. los Jan vanegmond, ftierf te Parijs, ongehuwd. . 11. U r s " l a van egmond, in het Jaar 1562, Abtdisfe te Loosduinen. 12. Machteld vanegmond, Nonne te Delft, (f) Adriaan van egmond, Heer van Kenenburg, woonde, in het Jaar [524, mei zijnen Broeder, in 's Hage , de begraafenis bij van johan. Baanderheer van Wasfeï tiaar. Zijne Vrouw was' h en r ik a , Dogter van jacob herman, van Oestgeeit,-, bij Leiden, die bij hem Moeder werd van , {d) Ox'  j2sa egmond. (Geflacht der Heeren van) (d) OXTO VAN EGMOND, die Volgt, Cornelia van egmond, gehuwd met ja^ van s c h o o t e n« Zij ftierf te Haarlem » jn _'c Jaar 1514, en liet Kinderen na. (d) Otto van egmond, Heer van Kenenburg, in het Jaar 1555, te Brusfel, door Koning filips, Ridder geflagen ,• naderhand werd hij Registermeester van Holland; in 't Jaar 1574, was hij Heemraad van Delfland. Alle de gunstbewijzen, welke hij van filips ontvangen had, wederhielden hem niet, om vrijmoedig voor 's Lands Vrijheid uit te koomen, en daarin tot aan zijnen dood te volharden.Het vermaarde Verbond der Edelen hadt hij mede ondertekend. Hij was benoemd ter verwelkoming van charlotta de bourbon, als Bruid van willem den L Hij tekende de Unie van Utrecht, en naa dat hij tot meer andere gewigtige zaaken gebruikt was „ ftierf hij in 't Jaar 1585. Zijne Vrouw A ones croe51 nk baarde hem 1. Kornelis van egmond, in 't Jaar 1561, tc Parijs, ongehuwd overléeden. f>) 2. Jacob van egmond; die volgt. 3. Adriaan van egmond, Ridder van de Duit. fche Order, ftierf op het Eiland Malt ha. 4. Gerrit vanegmond, Jongman geftorven, in 't Jaar 1572. 5. Jan van egmond, Baljuw van Voorn, ftierf, zonder Kinderen verwekt te hebben, bij zijne Vrouw anna vygh, in Jaar 1611. (<)'Jacob van egmond, Heer van Kenenburg, was Gou\ferneur van Dixmuiden, in Vlaanderen. In 't Jaar 1618, zónder  EGMOND. (Gepacht dér Hèêren vM-j zonder Kinderen, fiervende, «naakte hij, bij Testament, zijne Heerlijkheid Kenenburg aan zijnen Neeve, otto vdn Zeyenter, Baljuw van Voorn. (f) Wouter van egmond, van meerestein, tweede Zoon van jan van egmond en elisabet van strven, had ter Vrouwe n. van buuren, en verwekte bij haar Albert van egmond van Meereflein, Fddderj getrouwd met n. van derboukhorct, en liet na x Janvanegmond van Meereflein, vermeld op het Jaar 1447. Zijne Vrouw was elisabeth van des. wouden, en hij bij haar Vader van Albert van egmond , van meebestein, overleeden in hoogen ouderdom, in het Jaar 1509. Zijne Vrouw was he nd ri ka van spangen, bij welke hij verwek, hadt: Albert van meerestein", Kastelein van IFoef den , gehuwd met anna van foreest ; zij overleed in 't Jaar 1540, nalaatende Ci) JAN van egmond meerestein, die VOIgr. U 2. anthony van egmond van m e e r S' stetn; ftierf zonder Kinderen verwekt te heb* ben bij maria v a n b u n a u , gebooren in Fries L land. 3. Jacob van egmond, van meerestein. Priester in de Beverwijk. 4. Maria van egmond, van meerestein. Haare eerste Man was, jan van hügtek< Sr o ek, Ridder te Utrecht % de tweede, jacob VAJSf  Soo" EGMOND. (Geflacht der Heeren van) van cats. Zij ftierf in het Jaar 1555, nalaatende, uit haar eerfte Huwelijk, één Zoon, albert van hu gte nb erg. 5. adriana van egmond, van müere" stejn, Prioresfe van Rijnsburg. 6. Anna van e g m o n n, van meerestein, Nonne in 't Geijn, bij Tsfelliein. 7. Hendrika van egmond. van meerestein, trouwde, in het Jaar 1542, met jacob van duivenvoorde, Ridder , Heer van IVarmont, Zoon van jan van duivenvoorde. Zij ftierf in 't Jaar 1606, nalaatende verfcheidene Kinderen. (g) J a n van egmond, van meerestein, was Kastelein te Harlingen, en overleed in 't Jaar 1546. Hij was getrouwd met amelia van gromsach, uit Friesland, en liet bij haar na, (^)Fredrikvanegmond, van meerestein, die volgt. AtBET van egmond, van meerestein. Niettegenftaande zijn Stamgenoot, de Gnaf van Eg' mond, de wraak van filips en alva niet ontgaan kon, fchrikte hem dit, echter, niet af om voor de Vrijheid pal te ftaan. Hij was een der voornaamfte Bevelhebbers over de Vloot van d^n Prinfe van Oranje, met welken hij, door brieven, onderhandeling hield. Nevens eenen Eelsma, moeten zij op éènen tijd, het vermaarde verbond der Edelen getekend hebben Door Prins willem den i, in het Jaar 1572, tot Krijgskommisfaris aangefteld zijnde, gaf hij.blijken van beleid en dapperheid, bijzonder toen Noirkarmes voor had, zig, door verraad, van Gouda meester te maaken, - Hij  EGMOND. (Geflacht der Heeren van) lof Hij had in Huwelijk sara, natuurlijke Dogter van reinout van brederode, en overleedt, zonder Kinderen naa te laaten, in her jaar 1595. (S)FriEDRIK vanegmond, van meerestein, ouder Broeder van albert, en éen Lid der zaamverbonden Edelen ; door al va weid hij hierom gebannen , en zijne goederen verbeurd verklaard. Hij had, dit waren de befchuidigingen, tegen hem ingebragt, niet alleen het verbond onder" teekend, maar ook, hoewel door eenige afgezondenen daartoe verzogt, geweigerd, daarvan aftegaan, en betuigd, bij die verbintenis te willen .leeven en fterven. De overige befchuldigingeir, hem aangetijgd, liepen hier op uit, dat hij on. befchoftelijk geleefd had, in het Reguliers Klooster, bij Haar. irm ; dat hij zig al jaar drie maanden onthouden , en andere verbondene derwaardsgezmiden had, om het te vernielen; dat hij was een groot begunftiger van de Ketters; dat hij aanleiding had gegeeven tot het prediken op het Huis te Kleef, dat hij de Predikanten huisvesting verleende; dat hij tegenwoordig was geweest, bij het mishandelen van een zeker Geestelijk perfoon , in 's Hdge; en eindelijk dat hij zig liet gebruiken, om de Friefche Edelen mede tot het verbond der Edelen te brengen. Hij overleed, in het Jaar 1615, in den ouderdom van 72 Jaaren. Zijne Vrouw was hector var. Haexvier, wier Vader Prefident te Utrecht was. Hunne Kinderen waren: 1. Jan van egmond, van meerestein. In 't Jaar 1590, bevondt hij zig op de Vloot van den x'Ulmiraal pieter van der does, op welke hij ongetrouwd overleed. Voor zo veel ons gebleeken is, was hij het laatfte manlijk ooir van dezen tak van het Geflacht van egmond. 2. Lucia van egmond, vanmeeiestein, ge" trouwd met Mr. hugo ruisch, Raad in den Hove van Utrecht. Zij ftierf in 't J.:ar 1596, en hij in 't Jaar 1615, nalaatende pieter en fredrik ruisch, die, na  Bfl ËGMOND. {Gepacht der Héerén van) na den dood van hunnen Oom jan, Heeren \vaMee* rcftcin werden^ Thans gaan wij over tot de aframmelingen van gerrit va* egmondj verwekt, gelijk wij gezien hebben, uit het heimelijk huwelyk van willem van egmond, met margreta van hoogwoude,genaamd egmond van dei- Nijenburg. Willem van egmond, van der Nijenburg, Heer van Tsfelftein, Leerdam, Schoonrewoerd, Haaftrecht en Baar, Ridder van het Gulde Vlies. Gelijk wij boven gezegd hebben, hadt hij uit een heimelijk Huwelijk, met margseta van hoogwoude , verwekt éénen Zoon, gerrit , (die, door Gouthoeven, te onrechte, nicolaas genaamd werd), zo als te zien is, uit zekeren Perkamenten Brief, gegeeven en gezegeld te Dordrecht, in tegenwoordigheid van de Edelen en Ridderfchap van West-Friesland; dewelke gehoord en verdaan hebbende, het verzoek en de verklaaring, door den voornoemden willem van egmond gedaan, raakende de geboorte van den gemeideu gerrit i ten einde dezelve niet mogt worden gehouden als eeri bastaard, maar voor een fchildboortig Edelman, uit een heimelijk Huwelijk gebooren; over zulks verzogt, aan de Ridderfchap i den meer gemelden zijnen Zoon gerrit, daar voor aanteneemeu, even als of het geheime Huwelijk wettelijk en openbaar was bevestigd. Op verzoek van Heere willem, bewilligde de Ridderfchap gereedelijk in deeze beede: gelijk Blijkt uit den genoemden Brief. Gerrit van ègmoND, van of tot der Nijenburg* hadt voor zijn aandeel, uit zijns Vaders erffenisfe, he: Slot en de Landen van Nijenburg, in Noord• Holland, het welke, in het Jaar 1517, door At Gelderfchen en Friezen , werd verbrand. Hij was getrouwd met » vak zaanen, en liet twee Zoonen na,- de jongfte was Priester te Hillegom, en de oudlte Jan van egmond, van der Nijenburg, Kastelein en Baljuw van het Slot vau dien naam, van 't Jaar 1480 toe 1484.  EGMOND. {Geflacht der Heeren van) 209 1484. Schout van Alkmaar, in de Jaaren 1486, 1488, 1490, 1491 en 1492, en daar naa Burgemeester. Zijne Vrouw was judith heerman van Oestgeest. Hij ftierf den 25 Maart 152}, en zij den 5 April van dat zelfde Jaar, laatende te zaamen na, zeventien Kinderen : J: Judith van ecmond van der Nijenburg, gebooren den 2 December 1485 , getrouwd met a u. gusxyn van Tellingen, die te zaamen twintig Kinderen verwekten. s, Jacob van egmond van der Nijenburg, ge. booren den 15 Maij 1485. Hij was Monnik, eh ftierf in 't Jaar 1541. 3. Gerrard van egmond van der Nijenburg, gebooren den 17 Maij 1487, insgelijks Monnik, geftorven in 't Jaar 1560. 4i Catharina van egmond van der Nijen. burg, gebooren den 6 December in 't Jaar 1488, was Klooster-Juffer in de Abtdij te Rijnsburg. (d) 5. Jan van egmond van der Nijenburg, die volgt. 6, Maria van egmond van der Nijenburg, gebooren den 9 April in 't Jaar 1491, Zij was Klooster-Juffer te Rijnsburg. (&) 7. Cornelis van egmond van der Nijenburg. zie beneden, naa de afftaramelingen v&l zijn Broeder jan. 8. Willem van egmond van der Nijenburg_ gebooren den 17 Augustus in "t Jaar 1493. Hij was Schout van Alkmaar, en ftierf den 18 Augustus in XIII. DïEL. O *•  «o EGMOND. (Geflacht der Heeren van) \ Jaar 1547. Driemaal was hij getrouwd geweest, en heeft na gelaten één Zoon, Adriaan, die geene nazaaten gehad heeft. 9. Francois van egmond van der Nijenburg, gebooren den 25 September in 't Jaar 1494. (B) 10. Jan van egmond van der Nijenburg, die insgelijks volgt op de Afftammelingen van cornelis. 11. Geertruy vanegmond van der Nijenburg, gebooren den 30 Januarij 1497, was getrouwd met gillis van Widdeftijn, Ridder, Kastelein van Medenblik. 11. Jeronimus van egmond van der Nijenburg, gebooren den 16 Januarij 1498. Hij was Priester, en ftierf in 't Jaar 1549. 13. Clara van egmond, gebooren den 7 September in 't Jaar 1499, trouwde met adriaan van der hooge, uit Zeeland. Zij ftierf in het Jaar I54S- 14. Anna van egmond van der Nijenburg, gebooren den 12 Februarij in het Jaar 1401, ftierf ongetrouwd, in 't Jaar 1520. 15. Catharina van egmond van der Nijenburg, gebooren ,den 24 October in het Jaar 1502, jong geftorven. 16. Eva van egmond van der Nijenburg, gebooren den 12 Januarij in "t Jaar 1505, getrouwd met cornelis sandelyn, en geftorven den 17 December in 't Jaar 1533. % 17.  EGMOND. (Geflacht der Heeren van) 211 17. Nicolaas van egmond van der Nijenburg, gebooren den 9 Februarij 1507, jong geftorven. (a) Jan van e gmond van der Nijenburg, het vijfde Kind uit het bovengemelde vrugtbaar Huwelijk, was gebooren den 3 Januarij van het Jaar 1400. Hij was Baljuw van Nijenburg, Dijkgraaf van Geestmeer~ Ambacht, eu Burgemeester te Alkmaar, in de Jaaren 1520, 1524, 1526, 1528, 1529, 1532 en 1536. Hij was getrouwd met sophia van Amerongen, en overleed den 11 November in het Jaar 1555, nalaatende 1. AüoüstyK van egmond van der Nijenburg, jong geftorven. 2. Gerrard van egmond van der Nijenburg, insgelijks jong geftorven. (b) 3. Johan van egmond van der Nijenburg, die volgt. 4. Judith van e.g mond van der Nijenburg, gebooren den 5 Odtober in het Jaar 1516. 5'. Gerrard van egmond van der Nijenburg, gebooren in 1520, en ongetrouwd geftorven. 6. Snel van egmond van der Nijenburg, gebooren den 26 April in het Jaar 1521. 7. Adriaan van egmond van der Nijenburg t gebooren den 25 Julij in het Jaar 1522, liet een Dogter na, maria, getrouwd met jacob van Toreest, 8. Elisabeth van egmond van der Nijenburg, gebooren den 30 April in het Jaar 1525, getrouwd met cornelis van egmond van der Nijen. O 2 burg,  Sia E6M0ND. (Geflacht der Heeren van) burg, haaren Neef. In de Huwelijksvoorwaarde, gemaakt den 24 Januarij in het Jaar 1547, wordt zij genoemd lysbeth jans. 10. Vincent van egmond van der Nijenburg. gebooren den 10 September in het Jaar 1528. 11. Giertruy van egmond Van der Nijen. burg, jong geftorven. (3) Jan Van egmond van der Nijenburg, gebooren in het Jaar 1515 , trouwde met magdalena bas* j e n s van der Hoolk, die hem baarde: 1. Dirk van egmond van der Nijenburg, gebooren den 17 December in het Jaar 1537- Hij was Prefident in den Hoogen Raad van Holland, en werd, in het Jaar 1586, door de Staaten, gezonden aan den Keurvorst van Saxen. Zijne Vrouw was deliana van Blokhuizen, bij welke hij geene Kinderen verwekte. Hij werd in 's Hage begraaven. 2. Barthold van egmond van der Nijenburg, gebooren den 23 Maij in het Jaar IS39, was Burgemeester te Alkmaar, en ftierf zonder Kinderen. 3. Jan van egmond van der Nijenburg, gebooren den 12 Maij, 1 540, trouwde haasjecrook, Dogter van hendrik chook, Burgemeester van Amjlerdam; hij verwekte bij haar Sop h ia vanegmond van der Nijenburg ; getrouwd met jan de kraam er van JVai. fenberg. 4 Elisabeth vanegmond van der Nijenburg gebooren den 13 September in 't Jaar 1543.  EGMOND. (Geflacht der Heeren van) 213 5. Nicolaas van egmond van der Nijenburg, gebooren den 18 December in 't Jaar 1^44, getrouwd met johanna van Montfoort, bij welke hij naliet: Maria van egmond van der Nijenburg, getrouwd met nicolaas van Abbeubroek. 6". Cornelis van egmond van der Nijenburg, jong geftorven. 7. Cornelia van egmond van der Nijenburg, mede jong geftorven. 00 8. Cornelis van egmond van der Nijenburg, die volgt. (c) Cornelis van egmond van der Nijenburg, gebooren den 19 Oótober in 't Jaar 1553- Hij was Burgemeester van Alkmaar, in de Jaaren 1600, 1601, 1604 en 1605, en trouwde met elisabeth van Kroonenburg. Hij overleed den 26 Januarij in het Jaar 1 606, nahatende 1. Geertrut van egmond van der Nijenburg, gebooren in het Jaar 1589. Zij trouwde met den Heer van Oudrjlein, Raadsheer in den Hoogen Raad over Holland, Zeeland en Friesland. s. Magdalena van egmond van der Nijenburg, jong geftorven. 3. Thomas van egmond van der Nijenburg, jong geftorven. 4. Jan van egmond van der Nijenburg, jong geftorven. 0 3 \ft  814 EGMOND. {Geflacht der Heeren van) (d) 5. Thomas van egmond vnn der Nijenburg, die volgt. 6. Jan van egmond van der Nijenburg, gebooren in het Jaar 1602, was Burgemeelter van Alkmaar, in de Jaaren 164.6, 1647, 1655, 1656, en Dijkgraaf van het Hoog-Heemraadfchap van de uitwaterende Sluizen in Kennemerland en WestFriesland. Hij trouwde met maria van Cr om. vliet, en verwekte bij haar, Nathalia van egmond van der Nijen* burg, getrouwd met christiaan mol, Rendent van wegens den Keurvorst van Brandenburg, bij den Staat. (d) Thomas van egmond van der Nijenburg, gebooren den 7 Maart in het Jaar 1592. Hij was Burgemeester'van Alkmaar in 't Jaar 1634, en vervolgends meermaalen tot in het Jaar 1672, en verfcheiden maaien Gecommitteerde in de Vergadering der Staaten Generaal, in den Raad van Staate, en in den Raad van Noord-HoL land. Zijne Vrouw was wendelina van raaphorst, die bij hem Moeder werd van Cornelis van egmond van der Nijenburg, gebooren in het Jaar 1627, en getrouwd met geertroy vygh. Zij hadden te zamen deze volgende Kinderen» 1. Willem van egmond van der Nijenburg, gebooren den 8 Maij in het Jaar 16^4.. Hij was Raad der Stad Alkmaar, en Dijkgraaf van de Schermer. 2. Helena van egmond van der Nijenburg, gebooren den 3 Oftober in het Jaar 1656, jong geiiorven. 3.  EGMOND. (Geflacht der Heeren van") 215 3. Thomas van egmond van der Nijenburg , gebooren den 23 Februarij, in het Jaar 1663 , jong geftorven. 4. Cornelia van egmond van der Nijenburg, gebooren den 1 September, in bet Jaar 1664, jong geftorven. (A) Cornelis van egmond van der Nijenburg, tweede Zoon vin jan van egmond van der Nijenburg en van judith herman van O est geest, gebooren den 3' December, in het Jaar 1492. Hij was Raadsheer in den Hove van Holland, trouwde met maria van Zwanenburg, overleedt den 20 Januarij, in het Jaar 1562, en liet na 1. Josina van egmond van der Nijenburg, gebooren den in het Jaar 1522, gehuwd met adriaan wenssen, Raad in den Hove van Holland. 2. Geertruy van egmond van der Nijenburg, gebooren in het Jaar 1524, jong geftorven. Ca) 3. Jan van egmond van der Nijenburg , die volgt. 4. Nicolaas van egmond van der Nijenburg, gebooren in het Jaar 1527, jong geftorven. 5. Nicolaas van egmond van der Nijenburg, gebooren in het Jaar 1527, jong geftorven. 7. Apolonia van bgmond van der Nijenburg, gebooren in het Jaar 1531, jong geftorven. 7. Adelbert vanegmond van der Nijenburg gebooren in het Jaar 1534, Domheer en Scholaster vaa Oud-Munfter, te Utrecht. In het bekleeden O 4 vaa  SifJ EGMOND. {Geflacht der Heeren van) van deezen post, verving hij de plaats van w i u L e m van Asflendelflt. 8. LueiA van egmond van der Nijenburg, gebooren in het jaar 1535, is jong geftorven. p. Anna van egmond van der Nijenburg, die tot Man had reinier kant, Burgemeefter van Amfteldam. 10. Magdalena vanegmond van der Nijenburg, gebooren in het Jaar 1539, jong geftor- ») 1. Cornelis van egmond van der Nijenburg, die volgt. 2. Adeleert van egmond van der Nijenburg, jong geftorven. 3. Adriaan van egmond van der Nijenburg, ge-  EGMOND. (Geflacht der Heeren van) 217 gebooren in bet Jaar 1559, gehuwd met anna van per meer van Beerendrecht, Hij liet na I. Otto van egmond van der Nijen-r burg, gebooren den 12Januarij, in het Jaar 1662 , was Kapitein in dienst van den Koning van Spanje, en liet na 8 Kinderen. 1. Anna van egmond van der Nijenburg ? 2. Elsebe van egmond van dep Nijenburg. 3. Willem vanegmond van der Nijenburg, 4. Elsebe van egmokd van der Nijenburg. 5. Maria van egmond van der Nijenburg. 6. Jan van egmond van det Nijenburg. 7. Elsebe van egmond van der Nijenburg. 8. Jacob vanegmond van der Nijenburg, meest al!e jong en zonder Kinderen geftorven. (b) Cornelis van egmond van der Nijenburg, wiens Vrouw was magdalena van Alkemade; hij liet na O 5 Jan  2ï8 EGMOND. {Gepacht der Heeren van) Jan van egmond van der Nijenburg die trouwde met josina gr aü werf., welke hem baarde: (c) 'li Justus van egmond van derNijen' burg, die volgt. 2. Magd alena van egmond van der Nijenburg, zijnde met haaren Broeder een tweeling; haar Man was, christiaan van Alkemade. 3. Cornelia van egmond van der Nijenburg, getrouwd met ïuip, Baron van Leef daal, Vrijheer van Beek. 4. Gysbert van egmond van der Nijenburg, verdronken. 5. Maria vanegmond van derNijenburg , ftierf oud 10 Jaaren. Cc) Justus van egmond van der Nijenburg, Heer van Waardeflein, gebooren in het Jaar 1613, trouwde den 14 Augustus in het Jaar 1649, met eustatia van Quarebbe , en liet na Willem van egmond van der Nijenbarg, overleeden in het Jaar 1683, gerrouwd met n. stemeoer. (B) Jan van egmond van der Nijenburg, derde Zoon van jan en van judith herman van Oestgeest was gebooren den 23 Junij, ïr*-het Jaar 1495 ; trouwde eers't met Johanna van Noords Welland, naderhand met maria eversdyk, en iiet na, behalven ééuen Zoon, die te Haarlein woonde, en geene Erfgenaamen naliet, I.  EGMOND. (Ge/Jacht der Heeren van) 219 I. Cornelis van egmond van der Nijenburg, gebooren in het Jaar 1530. Hij was Dijkgraaf van Geestmer - Ambacht, Schage en Nijdorper Cogge, midsgaders van de Hondsbosfcke; Burgemeester te Alkmaar, van 'tjaar 1574 tot in het Jaar 1590 Op last van Prins willem den i, deed hij, in het Jaar 1573, met gevaar zijns levens, tot ontzet van Alkmaar, Dijken en Dammen dooriteeken, Nadeihand met Prins willem buitenslands zijnde, werd hij, door a l v a , gebannen, en zijne goederen verbeurd verklaard en verkocht. Zijne Vrouw was , zijns Ooms Dogter, elisabet van egmond van der Nijenburg, bij welke hij verwekte: (a) 1. Jan van egmond van der Nijenburg, die volgt. 2. Cornelis van egmond van der Nijenburg, ftierf ongetrouwd. (a) Jan van egmond van der Nijenburg, gebooren in het Jaar 1*51, was Dijkgraaf van Geestmer-Ambacht, Schagen , Nij dorper - Koggee, Houtvester van Egmond, en verfcheiden maaien Burgemeester van Antwerpen. Hij trouwde margretha van der duyn, geruits Dogter, en ftierf den 14 Junij, 1621, nalaatende; {b) 1. Gerrard van egmond van derNijenburg, die volgt 2. Adriana van egmond van der Nijenburg, die tot Man had, floris van teIlingen, Burgemeester vau Alkmaar. Zij overleedt den 5 Januarij, in het Jaar 1613. 3. Jan van egmond van der Nijenburg , gebooren in het Jaar 1579, trouwde met rens- buro  s?f» EGMOND. (Geflacht der Heeren van) burg du garoin, en overleed* in het Jaar 1621, ualaatende 1, Margreta vak egmond yan der Nijenberg) ongehuwd geftorven. 2t Jan van egmond van der Nijenburg, Bewindhebber van de O. I. C. in hec Noorderkwartier, gebooren den 4 September, in het Jaar 1616. Hij trouwde mar» c r e t a van Berkhout, en had bij haar: 1. Tan van egmond van der Nijenburg, gebooren den 20 September in 't Jaar 1646. Hij was Burgemeester en Raad der Stad 'Alkmaar , Baljuw der drie Egmonden, getrouwd met hes ter van Tellingen. ~- Margretavawegmond van der Nijenburg. 3. Adriaan van egmond van der Nijenburg, Baljuw van Nijenburg. 4. Cornelis van egmond van der Nijenburg. 5. DlDERIK van egmond Var. der Nijenburg. 6. Johanna van egmond van der Nijenburg. (b) Gerrard van egmond va»- der Nijenburg, was Houtvester van Egmond; Hoog-Heemraad van de Hit"  ÈGMOND. (Geflacht der Heeren van) 221 uitwaterende Sluizenj Burgemeester van Alkmaar, in het Jaar 1620, en verfcheiden maaien daarna, tot in het Jaar 1633, als mede Gecommitteerde in den Raad van Noord-Holland, in 't Jaar 1ÓR2, 1623, 1616, 1627, 1630, ié3r, 1634. en 1635. Hij trouwde met christina boelens, en ftierf in het Jaar 1636, nalaatende: x. Adriana van egmond van der Nijen. burg, gebooren den 12 Januarij, in het Jaar 1613, getrouwd met p au lus wan Zwanenburg, Burgemeester te Leiden. 2. Dirk van egmond van der Nijenburg, gebooren den 10September, in het Jaar 1614; overleeden den 21 Oclober, in het Jaar 1663. (e) 3. Jan van ecmoud van der Nijenburg, die volgt. 4. Celia van egmond van der Nijenburg. 5. Elisabeth van egmond van der Nijenburg. 6. Jan van egmond van der Nijenburg. 7. Margreta vanegmond van tfer Nijen'burg, allen jong geftorven. (e) Jan van egmond van der Nijenburg, gebooren den 9 September in het Jaar 1618, was Heer van de Ridder-Hofftad Vleuten; Burgemeester van Alkmaar, in de Jaaren 1651, 1652, 1656, 1657, 1653, ifJób, 1662 en 1664; verfcheiden maaien Gecommitteerde in de Vergaderingen der Staaten Generaal, Raad van Staate, en in de Gecommitteerde Raaden van Noord-Holland.  222 EGMOND. (Geflacht der Heeren van) land. Zijne Echtgenoote was, catharinade graaf, en deeze bij hem Moeder vau: {d) j. Gerrard van egmond van der Nijenburg, die volgt, 2. Kornelis van eg mond van der Nijenburg, gebooren den 29 Maart 1648. 3. Jan van egmond van der Nijenburg, jong geftorven. 4. Jan van egmond van der Nijenburg, gebooren in "t Jaar 1650, en geftorven 1674. 5. Christina van egmond van der Nijenburg, jong geftorven. (d) Gerrard van egmond van der Nijenburg, Zoon van jan , trouwde met machteld van foreest, en had bij haar:' 1. Jan van egmond van der Nijenburg. 2. Dirk van egmond van der Nijenburg. 3. Catharina van egmond van der Nijenburg. 4. Gerrard va» egmond van der Nijenburg. Tot dus loopt verre het Geflacht der Heeren en Graaven van Egmond, zo verre wij het hebben konnen nagaan, en bekend is. Wij merken nog aan dat vau denlaatstgemeldenHeer gesard van egmond van der Nijenburg, of uit zijne Broeders jan en dirk, zullenmoeten zijn voortgekoomen, die Heer gerrard van egmond van der Nijenburg, en hunne Zuster Vrou-  EGMOND. (Geflacht der Heeren van) 223 Vrouwe maria Weduwe van Heer dirk van egmond van derNijenburg, van welke wij hier vooren, op het Artikel van 't Baljuwfchap van Egmond, gewag gemaakt hebben. De Hoogleeraar j w te water, in zijn Verbond der Edelen, van de Heeren van Egmond gewag maakende, zegt, in de aanteekeningen II ftuk pag. 368 en 369. „ Het is overbe- kend, dat de Heeren van Egmond van der Nijenburg, uit >} het aloude Gedacht van Egmond, hunnen oorfprong hebben, „door gerrit, Zoon van wiliem van egmond, , Stadhouder vau Gelderland? Dit hebben wij, hier boven ten duidelijkften aangeweezen. Zijn Hooggel. voegt 'er nenevens: „ Men zegt dat in de Beverwijk een Bierfteeker woonr/, ,, die zijne afkomst uit de Graaven van Egmond, met goede „ bewijzen zoude konne aantoonen ,• gelijk de Heer Paludanus (Burgemeester te Alkmaar enz.) zegt zijn Ed.hem in het Jaar 1772 , bericht heeft. Ik kan hier bij voegen, dat ik, voor ruim twee Jaaren, gefprooken heb, een Burgervrouw, wier Man , alhier te Amjïeldam, toen op de Admiraliteijts Werf werkte, en die mij mede te kennen gaf, van Vaders zijde afkomftig te zijn , uit dit Doorluchtig Geflacht. Zij berichte mij, dat zij, reeds vetfcheidenmaalen bij zijne Hoogheid, den Heere Erfftadhouder zig vervoegd , en aan hoogst denzelven verzogt had, om zijne hulpe ter nafpooring en opheldering haarer zaake: waarmede zij, echter, niets gevorderd was. Zij hadt, indedaad, eenige papieren en bewijzen, die het feheenen aanteduidenmaar het gebrek van eenige Doop - en Trouw Cedels, ftelde mij buiten ftaat, haar van eenigen dienst te kun' nen zijn. Indien ik mij niet bedriege, is deze Vrouw, in het laatst afgeloopene Jaar 1784, zonder Kinderen, hier te Amftel~ dam overleeden, met die verzeekeririg voor zich zelve, dat zij een afkomeKrig der Heeren van Egmond was. De Heer te water zegt verder, dat hij , eenigen tijd geleeden, ontdekt heeft , dat nog te Bourdeaux twee Broeders woonden van Egmond, Kooplieden aldaar, die het volle wapen van dit Geflacht voeren. Dit was ook het geval der Vrouwe, van welke ik zo even fprak. ,, Mijne nieuwsgierigheid ( zegt zijn „ Ed. wijders) dreef mij hier op eenig onderzoek te doen. Zij deeden mij, op de vraag, of zij uit het bekende iNederiand- v fche  524 EGMOND. (Geflacht der Heèrèn van) „ fché Gedacht der egmond in voortkwamen, het volgen', de' bericht." „ „ Wij weten niet,- of wij uit het Gedacht der Heeren van '„ ,, Egmond zijn, die in uwe Provintie wonen. Al wat wij u „ „ kannen zeggen, is, dat onze Voorouders uit Vlaanderen 13 „ gekomen zijn, van waar zij naar Gottenburg in Zweeden, >, vlugtten i wegens de vervolging van den Hertog van Alba 5, tegen de Hervormden. Wij hebben altijd hooren zeggen, „ „ dat zij de voornaamlteu, en als de Stichters van de Stad 1, „ Gottenburg waren. „ „ Doch onze bewijzen zijn, door eén brand, aldaar ver,, looren geraakt. Onze Grootvader, olivir van eg,, mond', was de eerde, die zig in Frankrijk met der i, „ woon neêr gedagen heeft. Hij liet bij zijn dood,- vijf on„ ,, mondige Kinderen na. Onze Vader was de oudde, en be„ reikte toen zeventien Jaaren^ De zorg voor Zijn Huisge„ ,, zin en Koophandel ontnam hem de gelegenheid, om orr. J? „ derzoek op zijne Voorouders te doen. Hij had een Neef ,-, van denzelfden naam, mede in deeze Stad woonende , en „ „ Conful van zijne Zweedfche Majefteit. Wanneer deze naar ji ,, Zweden reisde, verzogt hem onze Vader naar onze Voorvs„ „ ders te willen onderzoeken. Die Conful was hier getrouwd, j, „ met een Roomschgezinde Vrouw, bij welke bij twee Dogters j, ,, gewonnen heeft. Hier is niemand van de Egmonden meer „ ,, overigj dan wij'' ". „ Ter voldoeninge van hun ver„ zoek, gaf ik aan die Heeren eenig verdag, van de gedrukte „ Genealogien der Egmonden; en verzogt te mogen weten, hoe de naam van hem geweest zij, die eerst uit Vlaanderen naar Gottenburg vertrok. Dan zij fchreeven den 2oden vanWintermaand 1777, hier op niet te kunnen antwoorden ,• doch zij „ zouden moeite doen, om zulks te ontdekken". Toen zijn Ed., in het Jaar 1777, zijn tweede Stuk van het Verbond der Edelen, Waarin dit, ter bovenaangewezen plaatze, wordt ver. haald, uitgaf, leefde zijn Ed, nog in hoope. Het wapen van Egmond, zijn zes dubbelde Keepers, het Schild geheel vullende, eerst van Goud , daarnaa van Rood. Doorwelke Keepers beduid worden, de zes Ridderlijke deug. den, waarmede een braaf Edelman behoort voorzien te zijn.  EGMOND. 'Gepacht der Heeren van) 125 Egmond, of egmondt, en ook bij anderen gefield Eg* mont\ (gregorius van) van welken wij boven beloofden, in een afzonderlijk Artikel te zullen handelen, was, 'gelijk wij daar gezien hebben , de derde Zoon van Graaf j a n van Eg. mond, en van magdalena van IVaardenburg. Op voor Bel van karel den V, werd hij tot Bisfchop vau Utrecht benoemd, in het Jaar 1534, eu twee Jaaren daarnaa, in die waardigheid, bevestigd, door Paus paulus den IV. Geduurende zijn Leeven, hadt hij het Bisdom in vrede geregeerd. Volgens eenpaarig getuigenis, was hij geleerd en godvruchtig. Als hij, in 't Jaar 1545, in gezelfchap van 's Keizers Zuster, de Lnndvoogdesfe maria, Friesland bezigtigde , werd hij, benevens haar, door jan van Hasfelt, Abt van Marienhof, op een prachtigen en vórfleüjken maaltijd onthaald. Daarna zondt hij wilhelmus lindanus en franciscus soisNi'-s, beide naderhand onder het getal der nieuw aangeBelde Bisfchoppeu en Kettermeesters bekend, als zijne Vikarisfen, naar Friesland, om den Protestanten tegenftand te bieden. Doch zo wel de Geestelijkheid, als de Waereldlijke Rechter, verzette zig daar tegen, en verwierp de magt, waarmede soknius door Egmond, voorzien was, als «rijdende met de Vrijheden en Voorregten der Friezen. Van hem zijn nog verfchei. den Kerklijke Ordonnantiën voorhanden. De geleerde Minderderbroeder, tacitus nicolaus zegerus, 1 oemt niet alleen zijne liefde voor de geleerden en armen,- maar zegt ook, dat hij uitmuntte, boven veele andere Bisfchoppen ; dat men, met hem aan tafel zittende, hem nooit hoorde fpreeken over het aanfokken van paarden of honden, of van het vermeerderen zijner fchatten; maar dat zijne gewoonte was, altoos, in zijne dischredenen, iets voorttebrei gen, uit de verhevene wetenfehappen, en bijzonder uit de Godgeleerdheid. In net Jaar 1555, heeft hij, aan de Kerk vau Gouda, het eerfte Glasvereerd, ftaande, nog heden., achter het Koor; het verbeeldtden Doop van Christus, door johannes den Dooper; op den voorgrond ziet men gregorius van Egmond, in zijn Bisfchoppelijk gewaad, knielende: alles uitvoerig gefchilderd, door den vermaarden dirk pietersz crabeth. XIII. deel. p Gre-  126 EGMOND. (Lamoraal, Graaf van) Gregorius van Egmond overleedt den 26 November van 't Jaar 1559, en werdt begraaven in de Abtdij van St. Amand. Zijn Zinfpreuk was.- Oefent Godvruchtigheid. Zie verder Batavia Sacra, II. Deel. Egmond, (Lamoraal, Graaf van) was, gelijk wij boven gezien hebben, de tweede Zoon van Graave jan van Egwond, en van francoise van Luxemburg. Naa den dood van zijnen broeder, werd hij Prins van Gaveren, Steenhuizen, Heer van Purmerend, Hoogwoude , Aartswoude enBeijerland, in Holland; van Tiennes, Zotegem, Dondes, Armentieres en Auxy, in Vlaanderen-, Ridder van het Gulde Vlies, Stadhouder van Vlaanderen en Artois. Op den Ouderdom van twintig Jaaren, verzelde hij, in den Jaare 1541, Keizer kabel den V, op den ongelukkigen togt naar Africa, en kwam, in het volgende Jaar, in Italië terug. In het Jaar 1544, was, op zijn Eruiloftsfeest, te Spiers, onder anderen tegenwoordig gemelde Keizer, en deszelfs Broeder ferdinand. De meeste VoriTen van het Duitfche Rijk vereerden hem en zijne Bruid, sabina yan Beijeren, bij die gelegenheid, met hunne tegenwoordigheid. Na dat hij, te Utrecht , in het Jaar 154Ó, tot Ridder van V Gulde Vlies gellagen was, verzelde hij filips den II, op zijne Reize, door meest alle tie Nederlandfche Steden ; en na dus de aanueeming van dien Prins, tot toekoomenden Heer, in den Jaare 15*52, te hebben bijgewoond, Mak hij, met gemelden Vorst , over naar Engeland, ter gelegenheid der voltrekkinge van deszelfs Huwelijk, met Koningin maria. Van zijne dapperheid gaf hij blijken in den flag van St. Qgintyn, en in het volgende Jaar bij Grevelingen. Aan zijnen moed en bekwaamheid werd het inzonderheid toegelchreeven, dat karel, in die beide veldflagen, de overwinning op de Franfchen behaalde. • Van hier, dat hij, bij grooten en kleinen, de Verlosfer van Vlaanderen genaamd werd. leder, die het karakter van f i l i p den II kent, zal zig niet verwonderen, als wij zeggen dat deze zo wel verdiende lof, de eerde bron van afgunst , in het bedorven hart van filips tegen hem, geweest is. Althans is het zeker, datA l- VA,  EGMOND. (Lamoraal, Graaf van*) 227 va, die waande, in de Krijgskunde, niemand, die hem gelijk was, te hebben , den f'pijr over dieii Krijgsroem in zijnen boezem opkropte. Naa het fluiten van den Vrede , vertrok e gmond, in het Jaar 1559, naar Parys, om in den naam van filips, de Prinfes van Frankryk in ondertrouw te neemen. Filips, in dat zelfde Jaar, uit de Nederlanden, naar Spanje gekeerd zijnde, liet hem als Stadhouder van Vlaanderen en Artois, en Lid van den Raad van Staat. Het reedt, ondertusfchen, niet lang, of ecmond geraakte, nevens de meeste Nederlandfche Grooten, in onmin met den befaamden Kardinaal oranvellï, wiens trotscheid , voor Edelen en Gemeente, ondraaglijk was. Nog meer werd hij hierom bij hen allen gehaat, als hij van filips bemind was, en van de Heit toginne van Panna moest ontzien worden. Tot den haat tusfchen ECMONsen cïakvelu, gaf de eerfte aanleiding het volgende voorval. Vóór zijti vertrek uit de Nederlanden* hadt filips, onder andere, den Landvoogden vergund tcÊ vervulünge vau de openvallende Ampten, te benoemen een drietal van perfoonen, waaruit de Koning eene verkiezing deedt. De Stadsvoogdij van Hesdin , opengevallen zijnde , ftond aan den Graave van egmond, het maaken van e'ehé nominatie van drie perfoonen. Granvelle verzogt hem, als een vierden perfoon daarop te zetten , den Heer van hellevoet, niet om hem te doen verkiezen , maar om hem daar door bij den Koning te doen bekend worden. Egmckd voldeedtaan dit verzoek,- doch bevondt welhaast, datzijuetoegeevenheid, omtrent granvelle, hem misleid hadt. Het tweede geval was, dat granvelle, door den Paus begiftigd werd met eene Abtdij, na welke egmond, vooreenen zijner vrienden, geftaan had. Het gevolg van het een en ander was, dat egmond de zijde koos van den Prins van Oranje fchoon hij te vooren met hem in gevoelens niet overeenftemde' In het Jaar ',563, begaf hij zig in het verbond, door de Ridders van het Gulden J7ies beraamd, ter verdeediginge van 'sLandvrijheid, en dus tegen granvelle, die een onderdrukker der vrijheid was. Naderhand , door den Raad van Staate , rïaar Spanje afgevaardigd, om den Koning den flegten en gevaarlijken flaat van Nederland voorteftellen, werd hij, bij zijne aanp a komst  228 EGMOND. (Lamoraal, Graaf van) komst aldaar, op eene listige wijze, met alle tekenen van eere ontvangen. Filips fprak inenigtnaalen met hem, en tragtte hem in zijne oogmerken in te wikkelen, en van de zijde van Oranje aftetrekken. Bij zijn vertrek werd hij rijklijk begiftigd. Bij zijne wederkomst te Biusfel, meende men duidelijke blijken te befpeuren, dat men, door valfche vertooningen van eere en achting, hem aan het wankelen gebragt had. In den Raadverfcheenen zijnde, deed hij het Koninglijk bevelfchrift voorleezen-, de voornaamfte Inhoud was deeze : „ Dat de Koning, 7, van wegen den oorlog van Malta, niet vóór het aanllaande „ Jaar kon overkoomen • dat hij eene goede foinme Gelds zou „ overmaaken, tot aflosfing van 's Lands fchulden; dat de Her„ togin van Parma, met den Raad , middelen zou beraamen tot herftellinge der vervallene rechtszaaken, en dezelve voorftaan, op dat de Koning het oorbaarst befluiten en gebieden „ kon - dat in het Huk van het geloove en het uitroeijtn der „ Ketteren, zijn ge weeten hem niet toeliet, de minfle verandering te maaken, maar dat men, in de vergadering, zou moeten overleggen , of 'er geene nieuwe ftraffen uitgedacht kon„ den worden, om onkruid en wortel te gelijk uitteroeijen". Intusfchen vernamen de verbondene Edelen, uit onderfchepte Brieven, door den Koning aan de Landsvoogdesfe gezonden, dat de voornaamften hunner reeds ter dood veroordeeld , en de oude voorregten waren verbeurd verklaard. Te Dendermonde, werd hier op, eene Vergadering beleid, om te beraadilagen, wat in deze gevaarlijke omftandigheid vau zaaken, best diende verrigt te worden. Ieder Lid der zamcnkomlle had het oog op den Graaf van egmond, als zeer ervaaren in zaaken van Staat en Oorlog. Doch hij verklaarde ,' den Koning getrouw te willen blijven, en te gehoerzaamen in alles, wat dezelve mogt onderneeraén. Voorts was hij van oordeel, dat men zijne Majefteit, door zagte middelen, tot andere gedachten moest zoeken te brengen. Vrugteloos waren dus alle de middelen, welke de Edelen aanwendden , om hem in hunne belangen over te haaien. Vergeefsch was ook de raad van Oranje, met opzigt tot de aanllaande ongevallen, zeggende, dat hij de brug zoude zijn , over welken de Spanjaarden in bet land zouden koomen , en dien achter zig weder afbreekcn. Men  EGMOND. {Lamoraal, Graaf van) ££9 Men verhaalt, dat egmond, bij deze gelegenheid, aan Oran-> je zoude gezegd hebben : Goeden nacht, Prins zonder goederen ; en dat deze dsarop ten antwoord gaf: Goeden nacht , Graafzonder hoofd; welke beide gezegden, door de uitkomst, bevestigd zijn. Als eene eerfte aanleiding, ter vervullinge van deze beide voorfpelliigen , kwam de Hertog van al va, in 't Jaar 1567, met een groote Krijgsmagt, in de Nederlanden. Prins willem van Oranje, Graaf lodewyk van Nas. jan, de Graaven van bergen, h oogst raatkn, brederode, en andere Grooten , waren , bij tijds , buiten 's Lands geweeken. Doch de ongelukkige Graaven van egmod en hoorne, met nog eenige anderen, waren 'er gebleeven, en h idden hunnen Beul met ftaatfie ontvangen. Met een geveinsd cn bloedgierig hart, werd hun , uitwendig, veele eer beweezen. De eerfte verrigting van den Tiran beftond in de afvordering der Sleutels van Gendt, van welke Stad de Graaf van egmond Gouverneur was, en waarin Spaanfche bezetting lag. Niet lang daarna, deed a l v a de Graaven van egmond eu hoorne, door zijnen Zoon ferdinand, op het Kasteel van de'Graaven van kuilenburg, ter maaltijd nodigen; doch, naa den maaltijd, met hunne meeste bedienden , gevangen neemen , en , ouder het geleide van 3000 Soldaaten , naar het Kasteel van Gendt voeren, alwaar zij, zonder eenigen toegang, bewaard werden. Zij verzogten, gelijk ook de uitgeweeken Heeren, uit kragt der voorregten van de Ridders van het Gulden Vlies, voor een algemeen Kapittel van hunne Orde', te regt gefteld te mogen worden; doch dit werd hun geweigerd. Alle de dienften, welke zij aan filips , en zijnen Vader Keizer karel, beweezen hadden, kwamen nu niet ineer in aanmerking; zo min als hunne ijver voor den Roomfchen Godsdienst. Spoedig werd hun Proces opgemaakt. De befchuldigingen tegen lamoraal, Graaf van Egmond, beftonden in 88, en tegen ftlips, Graaf van Hoorne in 63 Artikelen, Bloote achterdocht en louter vermoeden werd thans voor waarheid te boek geflaagen. Op den 27 van de maand Januarij, des Jaars 1586, had de Procureur van den Graave van egmond, aan den Hertog van a l v a aangebooden P 3 een  230 EGMOND. (Lamoraal, Graaf van) een fmeeKfchrift, waar van het Extract, met de Apostille van dezen Inhoud was: „ Ende dat hij gheenfins en foude willen achterhaald zijn „ van aan uwer Exceil. de voorfz. Requesten geaddresfeert „ gaande aan zijn M. geprefenteert te hebben , dan als aan „ een Ridder van dezelve ordre bij zijn M. ghecommittecrt, „ voor den welken (ende niemant anders) de voorrz Graave „ moet gefield worden te rechten en geadmiteert tot zijn oir „ fchuld, mids dien de felue Heer Graaue is notoirlijk een >5 Ridder van de feluer ordre , fonder dat hem het felue can „ benomen oft hij daer af verfteeken worden bii eenighe ap"„ pointemente, geleijc men heeft gezogt te doene bij date van „ den XX defer maant". ,, Geleiic de Exempelen en Aften federt toegecomen desbe" „ weijfmge en vercleeringen geeuen als van den Heeren van „ NieuCasteel, Montaga, Descampes, de la Roche , Nolin „ van den Gracie van Romen, van Gruijthuizen van Rauen„ ftein, Desquerdes, de Rijsborch de Holtbordijn en meer an,, deren, dewelke allegader wefende Heeren van de Ordre, cn ,, befchuldigd gedraagen te hebben, de waapenen tegen heure ,, Overften, ende tegen het Land , en andere desgelijke faaken, en hebben nochthans niet aangetast noch gehandeld ge,, weest, dan voor die Collegie van der feluer Ordre; foo dat ,, men nooit heeft geprocedeert , of doen procedeeren tegen „ eenig Ridder, van de Ordre anderfms. Ten ware immer dat „ hij eerst bij vonnisfe van den Hoofden en Ridders van der „ Ordre , ware afgefteld van fijne Eere en geweerd uit de ., Ordre". „ Ende al waer 't dat alle het geene des voorfchreven nu ,, cesfeerde, en dat de voorfz Heer Gratie, niet en ware een ,. Ridder van de Ordre, nochthans en foude hij , volgens de ,, Privi.egien van Brabant, ende de Contracten bij fijner Maje„ Heit befwooren, voor geen andere Juftien konncn getrokken „ worden, dan voor de Ordinaris Rechters van Brabant , al„ daar de voorfz. Heere Graaue is woonende en Baenderheer, ,, alwaar ook zijn perfoon aangetast ende gehouden is geweest, „ als blijkt bij de Extraften van den feluen Traftaaten , hier ,, aengehegt, volgende welke Privilegiën en Contracten oock , ■ j, geen  EGMOND. (Lamoraal, Graaf van") 231 „ geen perfoon aldaar ghehouden oft gevangen en magh ver,, voert worden noch uit den feluen landen getrokken. Mids „ den welcken foo verfeukt de voorfz. Rernonftrant in alder , ootmoet dat ora alle misverftandt te verheuden, uwe Excel,, lentie huer wil vercleeren ende doen blijckeu oft zij is voor„ fien van ghenoegfamer commisfien van zijner Majelleit , roe,, rende de faecken van de voorfz. Ordre. In welke gevalle bij „ verfeuck dat uwe Excellentie hem wil handelen nae de Statu„ ten ende Ordonnancien van de Ordre, volgens de verbinte,, nisfe en rede die fij aen derzeluer Ordre fchuldig is, ende in „ defe procedeeren bij aduijfe van de Ridderen van dezelue „ fonder ander toetelaaten. Ende in fo verre uwe Excellencie ,, niet gecoramitteert en is, dat fij heur wil verdraghen van hem ,, te onderwinden oft kennisfe te neemen van den feijten oft ,, faeken des voorfz. Graauen tottcr tijd toe, daerin anders fal ,, wefen voorfien, volgenden den feluen Statuten , oft bij ge„ breecken van dien fouden den' Suppliant benoodicht wefen „ te protesteeren van nullitei.it. Biddende uwe Excell. niet „ anders dan uit goede te willen neemen , defe vert'iooningh > „ verfeuk, protestatie gemerkt hij anderfints , niet en foude ,, kunnen bewaaren de rechten ende voordeden den voorfz. Heere Graaue zijnen meester- competeerende, noch zijne las,, te voldoen". De Apostille, op dit zo billijk en rechtmatig Request, luidde aldus: „ Zijn Exc. feit en vercleert; dat fij van deefen faeke ken„ nisfe heeft ghenomen ende neemt bij commisfie van zijnde, ,, Majelleit, als Ouerheer van defe Landen vanherwaardsouer, „ ende niet als hooft van der Ordre van den Gulden Vlie„ fe. En daerom daerin fal voortvaren gelijk vercleert is bij ,, de aSle ende vonnisfen die fijn Exc. daer in heeft gegeeuen , j, ende fal den verthoonder hem vermijden van op dit punct „ meer Requesten overgeuen. Gedaen te Brusfel den 27 Jan. „ 1588, ondertekend MesdacJl". Zonder ons op te houden met alle de ftukken van dit wijd* loopig Proces, zullen wij alleenlijk hier laaten volgen : 1 Het vonnis van den Graave vau Egmond, 2. Eenige ftukken uit deszelfs verantwoording. 3. Zijner, Brief aan den Koning, P 4 na  £3* EGMOND. (Lamoraal, Gfaaf vd*0 fta dat hém zijne Sententie was voorgeleezen. Dewijl deze ftukken niet algemeen bekend zijn, zullen wij dezelve letterlijk overneemen. Het Vonnis was van dezen Inhoud; „ Geflen bij de Exc. des Hertogen van Alua , Marcgraaue 5, van Coria , Stadhouder Gouverneur en Capitein Generael ,, voor den Coninck onfen Heer ouer zijne Nederlanden. Het ,, proces crimineel des Procureurs Generaels van zijnder M&je„ fteit aanleggers, tegen de Graue van Egmond , Prince van „ Gauere , gevangene en yerweferdere. Geilen insgeiijcx de in„ formatien ghedaen bij den voorfz. Procureur Generael metten „ ftukken Schriftuure ende Inftrumenten bij hem overgegeuen, ,, midsgaders de bekentenisfen des voorfz. geuangenen met zijn „ verantwoordinghe eenfamentlijck de Infirumenten en Schrif,, tuuren tot zijnder ontlastinge van zijnen wegen overgegeuen. „ Gefien oock fijn fauten uitten feluen Procesfen fpruijtende, „ van gecommitteert te hebben Crimen laefae Majeftatis £? ,, rebellionis, favorisceerende ende wefende van den verbonden ,, en de onbehoorlicken conjuratie des Prince van Orangen en „ de andere Heeren der Nederlanden, hebbende oock in zijn „ befchut ende favegarde genomen de verplichte Edelen van den f, verbonden, ende fijne quade dienden ghedaen in fijn Gou3, vernement van Viaenderen , acngaende onfen heiligen Kerfteu „' geloue, ende de befchuldiginge van dien teghen de Seftaris-, „ ten, oproerigh ende wederfpannigh der heilige Catholijcke „ Roomfche Kerken ende zijner Majefteir. Gemerct daeren„ bouen alle de gelegenheid der faeke. Soo heeft fijn Exc. op „ alles rijpelijc ghelet, hebbende met die van den Raade nc„ vens hem wefende, vercleert, dat de voorfz. Procureur Ge„ neraal behoort te optineeren in fijne conclufien , vercleereu„ de, daerom, dat de voorfz. Graue heeft gecommitteert het „ crijm van ghequester Majedeit ende over fulx fal worden „ ghecxcuteert metten fweerden, en fijn hoofd ghefteld in 't „ openbaer om hooge om van elc ghefien te worden , alwaer „ het fal blijven tot bij zijn Exc. anders fal worden gheordi, „ neert, en dat tot exemplaire draften van den misdaden des „ voorfz. Grauen , beuelende dat niemant zo coene zij , van „ 't felue afteneemen op ten hals, ende alle ende elcker zijner goederen reurende ende onreurende, rechten, aftien, gron. n den.  EGMOND. (Lamoraal Graaf van) =33 „ den, van wat natuure en qualiteit, die oock zijn , oock „ waer die zijn, of bcuonden moghen worden, tot behoef van „ den Fiscus en Conninclijcke Kamer verbeurt. Welc Vonnis„ fe is ghegeuenbij zijn Exc. den 4 Junij 1568, ende bij den „ Hertoghe geteekend ende toegezegeld, ende dat open ghe„ daen hebbende in zijnder prefeniie in den Raed bij den Sec,, retaris Praeto geleefen". Het tweede, behelzende eenige uittrekzels uit de Verantwoording van den Graave van egmond, liep over de volgende onderwerpen, 1. om den Raad van Financie, en geheimen Raad te voegen in den Raad van Staaten. 2. De zaamenkomst der Edelen te floog/lraaten. 3. De Vergadering te Dufel. In het eerfte werd gezegd: „ Seit de voorfcreuen Graue , „ dat men tot grooten ongelijcke hun foekt te fufpecteereu van „ Confperatie tegen zijne Majelleit, dewelek hij nooijt ghe- feijt heeft, foo oock de Procureur Generaal niet en alle„ geert eenich feijt van confpiratie ende can de voorfz. Graue niet begrijpen hoe oft waerom de voorfz. Procureur, hem vervoordert , zulke woorden tegen hem te ghebruijcken". „ Want hij en heeft in den raedt van Staten- niet gepropo„ neert, dat de faeken van de Financiën, aldaer behoorden be„ kent te wefen, dan tot goeder meijningeu en tot meerder „ dienst van zijnder Majelleit, want fonder den Staet van de „ Financien te weeten, en cost men niet vastelijck fluiten in „ den Raedt van Staeteu, ja ais men de faeken wilde inficn „ ten meesten dienden van zijnre M. foo en foude men niet „ van een kunnen ghefcheijden, de affaire van den Raeden van „ Staeten en van de Financien. „ Wefende te feer abfurd, dat de voorfz. Graue door fulcen „ middel fouden hebben gefocht zijn hant te leggen op *t geit, „ om daermede t'zijneti appetijt te dienen, nadien fulkehande,, lingen, als zijnder qualiteijt niet genoeg gelijckande , van ,, hem noijt is gefocht , noch in eenighe zijner aclien oijt >, beuonden geweest". ,, En fal oock niet beuonden worden, dat de voorfchreuen „ Graue hebben willen aliaaten den Secreten Raadt, maar ter „ Cohtrarien heeft wel geproponeert ende gheraden zijnder Ma? 5 „ je-  «34 EGMOND. C Lamoraal Graaf van ) „ jefteit in Spanjen, dat, die van den Secreten Rade ende Fi„ nancien behoorden gheveugd te Worden als asfesfeurs totten „ Rade van Staaten, na dat de gelegenheid der faeken dat fou„ den verheijsfen." ,, Ende voorwaer fond men foo in 't kwaade bedieden alle „ goede Confideratien ende voorflagen, die men doet in eenen „ Raedt bij manieren van goed duncken ende aduijs om den „ dienst van de Prince ende weluaert van den Landen, wie fal ,, der w«fen te vinden, die voordaene in den Raedt fal derren „ opene zijn vrijenden ende dat ten dienst van zijnder Maje„ Heit vercleeren." ,, Aengaende Hoogftraeten , w7el is waer, dat de Graue van „ Swartzenborch wefende in de Nederlanden, heeft meer dan ,, eens bij zijne brieuen verzocht, aen den voorfchr. Graue» ,, dat hij hem foude wille comen befoeken, eer hij weder naer „ Duitschland keerden, mids welcke defelue Graue hem heeft „ geuonden te Hoogltraaten, bij wel weete van Mevrouwe de „ Hertoginne van Parma dewelcke de voorfchr. Graue eerst „ waerfcoude , dwelc ghebeurden thien of tweelf dagen eer „ deRequeste der Edelen wert ouergegeuen." ,, Maer daer en werd niet gehandeld, dan goede ciere ghe„ maekt, ende den Heere van Brederode en was doen al daer niet, van den welcke de voorfchreuen Grauen oock noijt „ gehoord heeft, van dat hie met eenige andere verwanten wil,, de comen prefenteeren eene Requcste, hoe wel fij in die ,, tijden ende te voren dicwijls bij malcanderen hadden geweest, „ van faeken van dijckagien, die fij te famen hadden.." ,, Wel is waer dat des anderen daegs fmorgeus voor zijn ver,, tree, hen bij elkander vindende de Prince van Orangien, de „ Graaue van Hoorne, de Marcgraue van den Bergen de Graue ,, van Megen, de Graue van Hogftraaten de Graue vanEgmonr, ., een van defelue Heeren in 't diuifeeren leijden dat de „ Heere van Brederode en eenige andere Heeren ende Edellie„ den hadden Requeste aan haere hoochheijt ouertegeeuen, ,, aengaende de Inquifitie ende Placaaten, dat fij hen ten dien „ eijnde binnen X dagen foude vinden te Brusfei." „ Waer op de voorfchreuen Graue feijde dat dit gaulijck be. „ diet foude worden bij zijne M., en dat hij niemant van fijn „ vriende  EGMOND. ( Lamoraal Graaf van ) a3j „ vriende raaden van dat gezelfchap te wefen, of daer toe hem „ te voegen, en dat hij heure Hoochhetjt des foude advertee„ ren, fo haest hij te Brusfel foude komen ( dewelc oock feij„ de de Graue van M gen ) de elck oock de Graue gecomen ,, wefende te Brusfel des aenderen daegs heeft gedaen, gelïjc „ die van den Raet van Staete wel weten, zo hij oock meent „ dat de Graue van Megen ghedaen heeft." „ Seit verder den Graue, dat hij te Duffel heeft ghewecst „ bij last ende beuel van Mevrouwe de Hertoginne van Parma ,, Regente, met een Indruftie van haer Hoocheit, die eerst „ was voor de Vergaderingh , die men ghehouden foude hebben „ te St. Truijen, dewelc hij heeft nae geuolgt, fonder die „ eenigzints te buiten te gaen, gelijc blijkt bij der Propofitteti „ gefchreüen bij zijn eigen hant, conform de voorfcr. Inftruc„ tie en oock bij der antwoorde van de gheconfedereerde ge. „ geuen de Regente, oock fo vandt hem aldaer de Prince van „ Orangien bij beuel van haere Hoocheijt, maer de Graue yan „ Hoorne was daer niet, al ftaet het fo in 't voorfchreuen Ar,, ticuie." De Brief van den Graave va - egmond, aan den Koning gefchreeven, na dat hem zijn Vonnis was voorgeleezen, was begreepen In deeze bewoordingen. „HEERE. „ lek heb deren morgendont verftaen het Vonnisre dewelcke „ uwer Majelleit belieft heeft teghen mij te doen geuen. ende „ hoe wel mijne meijuinghe noijt en is geweest van eijt te trac„ teeren, oft te doen tegen den dienst van dijnre Majelleit „ thegen onfe waerachtige oude en Catholifc'ie Religie, noch„ thans neeme ick in pacientie 't gene mijne gheuadigên Godt belieft mij toe te fenden. Ende foo 'verre ick deurende dee„ fe troubelen eijt gheraedén oft toegelaten hebbe, dat anders ». fc,liine, 't felue is altijt ghebeurt met een oprechte en goede ,, intentie ten dienden Gods ende van uwer Majedeit, ende „ om de noodzaaklijcheid des tijds , mids welcen ick uwer Ma*» ieH-eijt bidden mij 't felue te vergeuen, ende met mijner ar- mer Huisvrouwe, Kinderen en Dienaaren medelijden te heb- „ ben  a36 EGMOND. (Lamoraal Graaf van) , ben en indachtig houdende mijne voorledenen dienden, op welck hoope ick mij gae beuelen in der barmhertichheijt Gods. Te Brusfel bereet om te derven defen V Junij 1568." ( Onderftond ) '„ Lamoraal Graue van Egmoudt". Deeze en meer andere Hukken, vind men, in een Boek in 8", gedrukt in de maand September van het Jaar 156'j, tot tijtel voerende: de Bewijfinge van de Onfchult van mijn Heere Philips, Baenreheere van Montmorencij , Graue van Hoorne enz. Tegens de hedrieglijcke gevangeneeminge , onbehoorli'clie aenhoudinghe, onrechtvaerdige rechtuorderinghe, valfche hetichtinge , ongoddelijcke vonnisfen ende tijrannifche executie ten groeten ongelijcke daedlijcken aen fijn perfoon ghedaen ; groot, met debijlaagen, of Authentike Stukken, 675 pag. Het Exemplaar, welk ik thans voor mij heb, heeft wel eer behoord aan den vermaarden Historiefchrijver geeapdus branut, naar uitwijzen van deszelfs handtekening en daar in gedaane Correctie. Men zal zig niet verwonderen , dat het boven gemelde Vonnis tegen den Graaf, met de eigen hand des Konings onderteekend was, als men nagaat, dat de oudde Zoon van dien Graaf, na dat zijn Vader op 't Moordfchavot gefneuveld was, verklaard heeft, dat de Spaanfche Koning aan den Hertog van At va Koffers vol blank papier , ondertekend met zijne hand , hadt medegegeven, en dat hij, op een dezer bladen , het Vonnis had doen fchrijven. Men verhaalt, dat, wanneer de Gemalin van den Graave den Hertog kwam verzoeken, om het ontdag van haaren Gemaal, en hem te voet viel, die wreedaart, zonder eenige ontzetting, kon zien, niet alleen dat zo een aanzienlijke Vrouw zig voor hem vernederde, maar daarenboven den fpot met haar dreef, zeggende: „ dat zij zig maar te vrede zoude houden j haar „ man  SABINIA VAN BEHEREN,VERZOEKT BIJ DEU HERTOG VAN ALBA PARDON VOOU HAAK' GEMAAL. DE GRAAVE VANEGMOND.   EGMOND. ( Lamoraal Graaf van ) 237 „ man ftond morgen uittegaan". Maar dit uitgaan was allerrampzaligst. Men zegt dat egmond , toen hij reeds op het Schavot was, zig nog vlei Je met de hoop op genade. Toen , egter, r o m e r o , het hoofd in de Ichouders haaiende, hem te kennen gaf, dat 'er geene genade overfchoot, knielde hij manmoedig neder, en fprak, onderfleund door den Bisfchop van Tperen , zijn Gebed, kuste een zilveren Kruisbeeld, hem don- den Bisfchop toegereikt, en ontving den jongften flag , na 't uitroepen van, heer, in uwe handen beveele ik mijnen geest! Egmond eerst, en daarna de Graaf van hoorne onthalsd zijnde, werden de hoofden, twee uuren lang , op ftaaken gefield. Doch deze vertooning hadt zulk eene uitwerking op de gemoederen , dat zelfs de Spaan fche Soldaaten hunne traanen niet wederhouden konden. De bloedhond, in' plaats van zig daar door gevreesd te maaken, haalde zig den haat van grooten en kleinen op den halze. Het gantfche Proces van den Graave van egmond vindt men achter het eerfte deel vau le clerc, Gefchiedenisfe der Nederlanden. Zie oock bok en hooft. Egmond, (justus van) een geestig Schilder, geboo« ren te Leiden, in het Jaar 1602. Het grootfte gedeelte van zijn Leven heeft hij in Frankrijk doorgebracht. Zie houbraaken, i Deel. Egmond, (theodorus van) was de Opfteller vasa eene Latijnfche Spraakkonst, of Grammatica , die te Amfteldam, in het Jaar 1580, gedrukt is. Zie va l. and. Egmond, (nicolaas van) geboortig van Egmondt, Tvas een Karmeliter Monnik, en Leeraar in de Godgeleerdheid te Leuven. Met eb asmus heeft hij verfcheidene maaien ge-  «38 EIBERGEN,' EIERLAND, enz. geredentwist, over zaaken van Religie. Hij leefde nog in hei Jaar 152L Eibergen, in Gelderland, onder de Heerlijkheid Borkelo, twee uuren gaans van daar, aan de grenzen van Munjlerland. De Gereformeerde Kerk in dit Steedje word door één Predikant bediend. De Huizen van Eibergen, en andere Dorpen eu open plaatzen, in dezen oord, hebben , ter wederzijde, een goot of grep, in welke men gewoon is, Koemist en andere vuiligheid te werpen, waar van men, in het voorjaar, zig bedient, om de Landen, te mesten. Eibergen word bettierd door vier Burgemeesters. Ten westen van daar ligt de Buurfchap, Oud Eibergen. 'E ierland, een Eiland, leggende Noord • Oostwaarts van Texel. Waarfchijulijk heeft het dien naam ontvangen , van de Eieren, welke de Zeemeeuwen, die zig daar in menigte onthouden , op ftraud leggen. Voorheen was dit een klein Eilandje op zig zelve, doch is , in de Jaaren 1629 en 1630, door het leggen van een dijk, over de tus.fc.heB beiden gelegene Schorren , met Texel vereenigd geworden. Door dezen dijk zijn de laage gronden, die wel eer met de Zee gemeen waren , aliengs opgehoogd, en tot drooge Landen geworden, op welke veele Schaapen geweid worden. In het Jaar 1770, trachtte men deeze nieuw aangewonnen Landen te bedijken; doch, door een inbraak,van den bijna voltooiden dijk, is dit, tot groote fchade vau de aanleggers, mislukt. Eik, (gereiv jansz. van der) was , in het Jaar 1616, Burgemeester der Stadt Delft, en, in die waardigheid, in dat zelfde Jaar, een der keden van de zeer aanzienlijke bezending , welke, door de Staaten yan Holland , naar Amfteldam werd afgevaardigd , lot weering vanfcheuringeen verdeeldheid in de Kcrkliike zaaken, die een merkelijk en invloed op het Staatsweezen hadden. Op het Artikel van n. de groot-, zullen wij melding moeten maaken van de Redevoering, door hem, bij die gelegenheid, in de Vroadfchap dier Stad gedaan. Ei-  EIKENDUINEN. 239 Eikenduinen, een Buurt of Gehugt, in Holland , onder 'i Gravenhage, of in Haag - Ambacht. De wooningen of Boerehuizen, (laan aldaar niet bij elkander, inaar hier en daar verfpreid, omtrent een klein half uur ten westen van den Haag, en een groot half uur ten oosten van Loosduinen , aan een zeer vermaaklijken beflraaten en met eene dubbele rij ijpen Boomen beplanten rijweg. Uit eenige omftandigheden , vermeld in een oud geding, gehouden voor den Hove van Holland, in den Jaare 1483, zoude men moeten befluiten, dat 'er eertijds meer Huizen hebben geftaan. Ten minnen is het zeker, dat die van Schevcningtn en Eikenduinen, in alle lasten, impofitien en omflagen, welke over den Haag, en Haag- Ambacht werden omgeflagen, een deide , en die van den Haag twee derden moesten draagen; als mede dat de Dorpen van den Haag, Scheventngen en Eikenduinen, flonden en gemeen wa. ren onder een Bailjuwfchap en Schependom. Waaruit dan verder zeker is, dat Eikenduinen, ten dien tijde, een Dorp geweest is: en zo werd het ook genaamd, in het Jaar 1571. Volgens een Schepen - kennis, van den 9 Maij 1464, had het toen zijn eigen Koorn - Molen. Volgens Quohier van 1632, was het getal der Huizen aldaar 37 , en de Bouw- en Weilanden 1543 Morgen 563 Roeden, behalven de Tienden. In het Jaar 1660, telde men te Eikenduinen en half Loosduinen, 192 bewoonde Huizen. Dit Dorp was reeds bekend, in het Jaar 1266. In eenen Latijnfchen brief van dat Jaar, gegeeven door Vrouw magteld, als fondatrice van de Abtdij aldaar, wordt het genaamd Ecenduinen; welke naam afkomflig fchijnt te zijn van de Eken of Eiken Boomen, die aldaar in de Duinen groeiden. Want het is bekend, dat in overoude tijden, deeze geheele oord beitondt uit Wildernisfen en Bosfehaadjén, welke zeden uitgeroeid en de Duinen geflegt zijn. In eene Sententie van den Hove van Holland, gedagtekend den 5 Julij, in het Jaar 1443, werd aan die van Eikenduinen vrijheid gegeeven, om hunne Landen te mogen verdelven, zo als zij. voor meer dan honderd Jaaren gedaan hadden. Ook blijkt het, uit opgemelden Brief van Vrouwe m a g t e l d , dat aldaar toen reeds een Ka-  24o EIKENDUINEN. Kapel gedaan heeft. Dit geeft eenigen grond om vast te dellen , dat Eikenduinen ouder is dan 'sGravenhage. De Kapel was gewijd aan de Maagd maria, als Patronesfe en werd, reeds in het Jaar 1326, tot een Parochie Kerk vèrheeven; doch, zo als nog heden, uit de overgebleeven fondamenten, is afteneemen, was zij van geen groote oudheid. De kundige Schrijver der Nederlandfche Kerklijke Oudheden zegt, op het Artikel van Delfland, „ dat deeze Kerk eertijds „ ftond onder de Parochie Kerk van St, Jacob, in *s Graven,, hage, daar de Paftoor der gemelde Parochie-Kerk zijne Kapellaanen na toe zond, en dat dezelve Paftoor alleen géregtigd was, om de Paasch-Communie, het Sacrament des Huwelijks en het laatfte Olijzel aan die van Eckendulnen te be,, dienen." Doch de bewijzen voor dat gezegde ontbreeken'er. Zeker is het, dat de Kapellaan van Eikenduinen , in vroegere tijden, een der vier Priesteren was, .die de Kapel ten Hove bedienden , eu op zijne beurt, als de Graaf of Graavin ten Hove was, het middagmaal aldaar genoot. Graaf willem de III echter toonde, dat zulks hem ten hoogften mishaagde. Want als hij, in het Jaar 1326, aan nicolaas, Abt van Middelburg, vergunde om de Kapel te Eikenduinen, bij toeftemming van den Bisfchop van Utrecht, tot een Parochie-Kerk te maaken, en dezelve, door een zijner Kanunniken te laaten bedienen , bepaalde hij daar nevens, dat de Kanunnik, die in 't vervolg aldaar Parochiaan zoude wezen, zou moeten afftaan van het voorregt , om ten Hove te eeten ; waarin de Abt ook bewilligde. Naadat dan deeze Kapel tot eene ParochieKerk vèrheeven was, werd zij vervolgens bediend, dooreen Kanunnik uit de Abtdij van Middelburg, wiens gebied, naar inhoud van gemelde giftbrief, zig uitftrekte, van de Moerfioei en de Stoeldam, westwaards tot Loesdune Lane, en voort alzo verre alze tiaag-Ambacht gaat. Of nu de eerfte Kapel afgebroken en in derzelver plaats een Kerk gefticht zij, is 011zeeker; maar dat de laatfte van een hogen Tooren voorzien is geweest, zou ligt vallen te bevviizen. De Kerk met het Kerkhof befloegen, in den omtrek, de groote van 105 roeden, volgens het Kaartje van het Jaar 1556. In de bijgeloovige tijden was deeze Kerk zeer vermaard. ■ * VU  EIKENDUINEN, EIKENSTEIN. 24- Uit alle Oorden vloeiden de menfchen, in groote menigte, te Eikenduinen te zamen, om 'er hunnen eerbied aan 't zoge* haamde Kruis van den Zaligmaker te bewijzen. Volgens gebruik , moesten de zulken, die ter bedevaart kwamen, eenig geld offeren. Uit deeze Offerpenningen werd weleer de Kapel, aan de H. Maagd gewijd, gebouwd. Volgens Refolutie van de Staaten van Holland, van den 2 . September 1580, werd deeze Kerk, als ftaande te nabij de Hoofdkerk van den Haag, afgekeurd, en bevolen, dezeive af te breeken, zonder dat de verzoeken of beloften vau de Kerkmeesters van Eikenduinen in aanmerking genomen werden. De afbraak echter gefchiedde eerst in het volgende Jaar. De Kerkelijke goederen , die vrij aanzienlijk waren, werden, ten behoeve van het gemeene Land, aangeflagen, en gefteld in handen van den Ontvanger Generaal van de Geestelijke goederen in Holland. Ondertusfchen ontftondt hier uit groote moeite, om reden dat die van het Kruisgilde, en de H. Geestmeesters dezelve hiet dan door dwang wilden afftaau. Nadat de Kerk van Eikenduinen was afgebroken, werden de Ledemaaten vereenigd met die van Loosduinen, en hun het vrij gebruik dier Kerk toegeftaan. Schoon 'er van de Kerk en Tooren van Eikenduinen niets anders is overgebleeven, dan eenige brokken van de fondamen* ten, ziet men echter nog diimaals menfchen van de nabuurige Dorpen aldaar, als in Bedevaart, hunnen Godsdienst ver* richten, kruipende op handen en voeten, rondom de puinho* pen. Ook verkiezen veele ijverige Roomschgezinden, zo uit den Haag als daaromftreeks, liever daar. dan elders begraaven te worden. De ei e mer, Befchrijving yan 'sGraven* hage, I Stuk. fol. 17 enz. Oudheden van Delfland. Staat der Nederlanaen, XVI. Deel. Eikenstein, een oud adelijk Slot, in het Land van Heusden, nabij het Dorp Wijk. JflH Dm. Q fij,;  242 EIKELENBERG. (SIMON vak) E i k 'e l e n b e r g , (simon van) werd gebooren te Alkmaar, den 16 Maart van het Jaar 1663; volgens het bijfchrift onder zijn afbeeldzel, door Houbraken in het Koper gebragt, overleed hij aldaar, den 4 November, in het 1738. Indien dit biifchrift waarheid fpreeke, moet hij een bekwaam Schilder en Dichter geweest zijn. Doch hier zullen wij hem doen keuken ais een Hiftorie en Oudheidkundig Schrijver, die door zijne kunde en liefde voor de waarheid zijnen Landgenooten grooten dienst beweezen heeft. Het eerfte werk , welk hij in het licht gaf, in den tijd toen hij nog de Schilderkonst beoeffende, en over het Alkmaarder Hout en deStadswateren het opzigt had, voerde ten Tijtel Gedaante en - Gefteldheid van West-Friesland voor den Jaare MCCC, en tevens den ondergang van het Dorp Vroone aantooncnde, dat de gcmeene vertelling van eene belegering en verwoesting van eene magtige Stadt, die Vroone zou geheeten hebben, niet anders is dan een verdicht zei, gedrukt te Alkmaar in 't Jaar 1714. Bekend is het, dat de dwaalingen dikmaals voor echte waarheden worden aangenoomen , en als zodanig overgaan tot het nageflagt • te meer, wanneer mannen van naam deeze dwaalingen voorfpreeken, en met eenigen fchijn van waarheid bekleeden. Dit vind niet alleen plaats in zaaken, den Godsdienst betreffende, maar ook in de zulke, die alleen dienen ternafpooringe van de oudheid en opkomst van Landen en Steden, welke veeltijds duilter zijn , en dus ligt voet aan de verdichtzelen verfchaffen; vooral wanneer men bouwt op verouderde gevoelens, zonder agt te geeven op de gronden en of dezelve voldoende zijn. Dus is het de pligt van beminnaars van oudheden , niet tle gevoelens van anderen, maar ook hunne eigen gronden natefpooren, om zeeker te zijn, omtrent het geen zij aanneemen of verwerpen. De Heer eikelenberg gaf duidelijke blijken van zijne overtuigmge omtrent deezen pligt, die in eenen Schrijver bovenal noodzaakliik wordt vereischt. Want voorneemeus zijnde, Alkmaar en zijne Gefcbiedenisfe te befchrijven, ( waarvan beneden zal gefprooken worden) en daarin niets willende toeiterameu, dan het geene hij voor waarheid kon ter nederfteilen, zal  4» ^EnCELENBERG, (SIMON van) EILANDEN, enz. -43 zal in de duifterheid, die hem omringde, geene kleine moeite gehad hebben, om het licht der waarheid te vinden. Gemakkelijk zal men zig hiervan een denkbeeld manken, als men nagaat, hoe de beminnaars van beuzelarij eene zo groote Stad, als Vrtotiei gebouwd, belegerd en verwoest hebben; terwijl onder* tusfchen deeze Stad nergens dan in hunne fchriften is te vinden. Zij fchijnen , echter, niet te droomen , maar vertellen de een na den ander, dat aan den mond van de Zaan zou geleegen hebben, eene Stad Vroone of Verona , de Moederflad van klein Friesland, de Stoel des Oorl ïgs der Romeinen, Normannen en triezen, voorzien me: een uitmuntende Zeehaven. Minder moeilijk is het, voor een ondoorzigtig Leezer dit aanteneemen, dan voor een naauwkeurig onderzoeker, het te ontkennen. Want om dit op grond van waarheid te kunnen doen, moest eerst onderzocht worden, Aflaat en gefleldheid van West-Friesland, voor het Jaar 1300. En dit is in het bovengenoemde werk, naar vereisch van zaaken, met groote kun. digheid gefchied. Nog zijn wij, aan den ijver van s. vaneikelenberg verfchuldigd de Nederduitfche Uitgaave van de Chronijk van Egmond, door Broer jan van Leiden. Als mede Alkmaar en zijne Gefchiedenisfen enz. zijnde eene naauwkeurige Befchrijvh-g der gelegenheid, onlusten en wisfelvalligheden dier Stad, als ook eene befchrijving van de Oorlogen onder de Graaven, in en omtrent West-friesland, tot den Jaare 1300 voorgevallen; gedrukt te Alkmaar in het Taar 1739, even als de twee voorigen in 410. Eilanden. Deeze zijn zeer menigvuldig, i„ Bolland en Zeeland. Doch vermids wij, op de bijzondere Artikelen van dezelve moeten gewag maaken, zullen wij hier geen bijzonderheden aantekenen. Eilardus of eylard, was de veertiende Abt van Aduwert, eene beroemde Abtdij, in 't Westerkwartier van Groningen, in het Jaar 1305. Hij had den lof van milddadig, huid en menschlievenheid. Bijzonder verwierf hij dien naam Qa in  244 EILARDUS, EELSHEMIUS, enz. in een grooten hongersnood, in het Jaar 1315; de nood was zo groot, dat doode krengen en onkruid voor goede en aangenaame fpijze gegeeten werden. De Abt deed een grooten ketel maaken, en daarin daaglijks voor de armen kooken, om hem in het leeven te houden. De ketel heeft men lang daarna in' het Gasthuis te Groningen bewaard. Hij overleed den 21 April, in het Jaar 1329. U. emmtus. schotanus. Oudheden van Groningen. Eilshemius, (petrus daniels z) gebooren te Embden, in het Jaar 1*95. Na dat hij zijne letteroeffeningen voleindigd hadt, werd hij Predikant in Friesland. eerst op een Dorp, en daarna te Leeuwaarden, van het Jaar 1623 tot in het Jaar 1632. Zijn Ampr met lof bekleed hebbende, werd hij beroepen in zijne Geboorteüad, alwaar hij overleedt, den 14 October van het Jaar 1649. Men vindt zijn Graffchrift aldaar in de groote Kerk. Eilof, (jan) een vermaard Hopman, in dienst van den Staat , in het Jaa*- 1572. Prins willem de I bediende zig van hem, op raad van Mr. paulusbuis, om Leiden aan der Staaten zijde te doen overgaan. Buis ontving hem met zijnen knegten binnen de Stad. E. van meteren, IV. Boek, fol. 66. enz. Einde; (jacob van den) zie eynde. (jacoi van den) Eindhouts; (adriaan van) de reden van zijne Onthoofding, in het Jaar 1621, is reeds gemeld, op het Artikel van boetbïrcen. (elbeRt van) Eindhoven, zie eyndhoven. Eis-  E I S D E N. =45 Eisden, een Dorp en vrije Heerlijkheid in het Land van Overmaas, twee kleine uuren gaans ten Zuiden van Maaftricht, aan de Rivier de Maas. Schoon dit Dorp door het cusichenbeiden liggend Graaffchap Gronsfeld, van het Land van Valkenburg, is afgefcheiden, behoort echter de Heerlijkheid, ten aanzien van de Burgerlijke Regeering, onder hetzelve* Deeze vrije Heerlijkheid behoorde wel eer aan het Geflacht van Amflenrade; zijnde arnold van am stenkade, Heer van Ge/een, in het Jaar 1560, ook geweest Heer van Eisden. Hij had bij zijne Gemalinne, anna Baronesfe van Groesbeck, verwekt één Zoon, johan willem, en ééue Dogter, maria genaamd. Joijan willem werd Domheer van de Cathedraale Kerk te Luik-, en deed van de vrije Heer IijkheiÜ vrijwilligen affland aan zijne Zuster, die tot Man had johan willem de la Margelle, een Edelman uit Bourgondien , die den 8 Augustus, van het Jaar 1626, na den dood van zijne Huisvrouwe, op nieuw daarmede beleend werd mids betaalende 8ookn ondervond dikinaals de blijken baarer goedheid. Deenemarken en Zweden verklaarden den Oorlog, en maakten vrede, volgens de fch.kkingen van elizabeth. Nimmer was een Koning meer bemind van zijne Onderdaanen; nooit was de droefheid" over den dood van een Vorst, grooter, ongeveinsder en ateemeener, dan over den haaren. En, echter, had nooit Koning zig ftrikter doen gehoorzaamen. Elizabeth dulde, geduurende haare Regeering ni« dat haar Koninglijk gezag een hairbreed benadeeld werd noch dat het Parlement zig bemoeide met zaaken, die haar als Koningin aangingen. Een enkel voorbeeld zij daarvan genoeg Het Parlement wilde haar de wijze van haare Hofhouding voorfchrijven; maar zij antwoordde: Dat zij geroepen waren om de z„aken des Lands te overleggen, maar met om haar Huisgezin te bellieren; dat zo Zij zig zelve daartoe niet bekwaam kende, het Parlement of anderen, die zij het dar. best ver. trouwde , om raad zou vraagen. Met dit alles ontbreekt het niet aan Schrijvers, die haar Karakter op verre na zo fraai niet fchilderen. Zij befchuldigen haar, eerftelijk, van ondankbaarheid tegen haaren behuwd-broeder filips, Koning van Spanje, die haar van het Schavot en den dood bevrijd hadt, en alle de Juweelen van Koningin maria liet behouden: waartegen zij eerst den vrede brak; zijn geld, in de enge Zee, in beflag hield; draak e naar de Indien zondt, om daar te 'roven en te plouderen, en de Nederlanders tegen hem onderileunde. Ten tweede leggen zij haar wreedheid te laste, tegen perfoonen, die over haar Huwelijk met den Hertog van anjou gefchreeven hadden. Anderen berispen in haar, dat zij te veel op had met haare fchoonheid, en te veel geld verkwiste aan de Muziek en het Danzen, waarop zij verzot was. Ik zwijge van anderen , die haare Kuischheid zeer verdagï houden. Deze verhaalen dat wanneer de Franfche Gezant, sanci, haar onderhield over een Huwelijk met Kon in;; hendrik den IV, zij geantwoord zoude hebben: Ik zou uwen Koning niet aanftaan: niet om dat een man geen ver maak bij mij zou hebber,, maar om andeie redenen; en dar zij, met een haare rokken opligtende, den Gezant haar b!oc- xiii deel. a le  858 ELIZABETH. te been toonde. De Schrijver voegt 'er bij, dat de Arabasfadeur, op zijne knie vallende, haar been zou gekust hebben; waarover zij zig geftoord toonde; doch dat sanci daar op antwoorde, dat wijl hij den Koning verbeeldde, gemeend had te moeten doen, het geen zijn meester, ware hij tegenwoordig geweest, zou gedaan hebben: waarmede zij voldaan was. De meesten Hemmen daarin overeen, dat zij gantsch niet kiesch was, omtrent het geen men den naam van Galanterie geeft, en gaarne Mansperzoonen zag, die omtrent haaren Perfoou en fchoonheid gevoelig waren. Wat haare Godsdieuflïgheid betreft; de meeste Schrijvers, zo Room/chen als Onroomfchen, befehuldigen haar vau gemaaktheid, waar van zij zig naar tijdsomftandigheid wel wist te bedienen. Reis, in zijne Nederlandfche Oorlogen, verhaalt , dat zij de Nederlandfche Gezanten vermaande, den Roomfchen Godsdienst niet te veranderen En op eene andere plaats verzekert deze geloofwaardigeSchrijver, dat zij, in bijzijn van jildigomde en buis, zigliet ontvallen , dat zij ten onrecht , om der Misfe wille, zo veeljatnmer veroorzaakten; dat zo de Koning hen niet dwong de Mis te gelooven, zij die konden aanzien als een Spel. Genomen, zeide zij: ik begon een klugt te fpeelen, (zij was, op dat pas, in 't wit gekleed) zond gij Consciëntie maaken mij te zien? Die haar naauwkeurigst hebben nagegaan, betuigen, dat zij een afkeer had van alle Predikatiën, bijzonder als men dtiartoe gebruikte jonge én onervaarene Perfoonen. Buiten de Vasten, kwam zij zelden om een Preek tehooren , en liet niet op de Zondagen, maar alleen op Hoogtijden pre. diken. UiteNbogaart, in zijne Kerkl. Ge/chiedenisfe verhaalt, dat haare gewoonte was, als de Predikanten te verre van het fpoor dwaalden, hun toe te roepen : Blijf bij uw' Text. De Bisfchopsgezinden, echter, maaien haar af, als zeer Godsdienftig. Bacon getuigt, dat zij vlijtig las, in den Bijbel en de Kerklijke Oudvaders, en voornaamlijk in a u g v s t i n u s ; dat zij zelfs verfcheiden Gebeden, op onderfcheidene gelegenheden , had opgefteld; dat zij den naam van den Grooten God, nooit dan met eerbied noemde, en 'er altoos bijvoegde: mijn Schepper. Als de naaste oorzaak van haaren dood, die voor' viel den 24 Maart van het Jaar 1603, vinden wij het volgende ver-  ELIZABETH. 259 verhaal, bij d'aube r y: te weten, dat zij. inde hoogfte drift van haare Liefde voor den Graaf van essex, op zekeren tijd, aan dien gunfteling had gegeeven een Ring, met verzekering, wat hij ook mogt misdrijven, op venooning van dit pand, het hem zou vergeeven worden; dat essex, in zijn tóïerfte , dien ring vertrouwde aan de Echt. enoote van den Opper-Admiraal, die een geflagen vijand van den Graaf zijnde, zijne Vrouw verhinderde, dien ring te verwonen; dat de Koningin, te vergeefsch wagtende naar dat teken, het niet vertoo. nen van hetzelve, toefchreef aan trotschheid, en in zijnen dood ftemde ; dat de Vrouw van den Opper. Admiraal , op haar doodbed, dit aan de Koningin bekende; dat e li z ab eth , na dien tijd, kon drinken, noch rusten gaande gekleed te bedde leggen, en honderd maaien in eenen nacht opftaande; dat het gevolg van dit alles, was, de Teering, cn eindelijk de Dood. Gedrag van elizabeth met de Nederlanden. Zeer onderfcheiden, naar gelarige der omftandigheden, was het gedrag dezer Vorftinne, ten opzigte van de Nederlanden. Eene in't oogloopende jaloersheid, echter, kenmerkte hetzelve ten allen tijde: 't geen haar werd aangeboden, durfde zij niet aanvaarden; doch kon evenwel niet dulden, dat de Staaten hulp en heul bij anderen zogten. Haare drijfveeren werden bewoogen door haat tegen Spanje, en Jalouzij tegen Frankrijk. De Staatkunde leerde haar, dat zo een van beiden volftrekt meester van de Nederlanden was, hij voor haar een gevaarlijk nabuur zijn zou. De vieeze, echter, voor het belang van haare heerlchappijen en Onderdaanen belette haar, 'er openlijk voor uit te koome.i; en, waarfchijnlijk, zou dezelve bij haar de overhand gehouden hebben, indien niet Paus sixtus de V, op alle moogüjke wijzen, tot de onderfleuning der Nederlanden, haar had aangelpoord, en zulks wel in een tijuftip, ^t srxxps en Ëlizabeth' over en weder, elkander ba den Ban deeden, cn dus de grootfte vijandfchap fcheenen te oeffenen. ^ Den Lezer, die begeerig is, de diepe Staatkunde dezer beide doorluchtige perfonaadjen nader te kemien raa 'en hec leezen va« ^t Leeven sixtus den V, befchreeR 2  i6o ELIZABETH. ven door g. l e t i , ten hoogden aan , en , ten opzigte van de Nederlanden, bijzonder het II Deel, als wordende in dezelve zaaken en gebeurtenisfen ontwikkeld, welke men bij niemand der Nederlandfche Hiftoriefchrijvers vind aangetekend. De Staaten . zig bevindende in de noodzaaküjkheid van onderlland van buirenlandfche Mogendheden, het zij dan van Engeland, of van Frankrijk, zonden , in het Jaar 1575, de Heeren vam aldegonde, j. van der does, w. nivel, paulus buis en francois maalson, om elizabeth, als gefprooten uit filippa , Gemaünne van eduard den III, Dogter van Hertog willem van beijer>:n, Graave van Holland, de Provintien van Holland en Zeeland aantebieden. Boven hebben wij reeds gezegd, wat haar weerhield , deze aanbieding aanteneemen , namelijk de Vreeze. In het volgende Jaar deeden de Staaten haar verzoe ken om een fomme Gelds. Zij weigerde dezelve , om reden, dat dit verzoek eerst aan Frankrijk gedaan was. Zij beloofde, echter, haare poogingen te zullen aanwenden, om bij filips den vrede te bewerken ,• en zond met 'er haast een Gezant naar Spanje ; die echter niets verrigtte. Op de begeerte des Konings, gebood zij zelfs, de Afgezanten van Prins willem den I, haar Rijk te vertaaten. Nogthans onttrok zij zig niet geheel en al ,• zij gaf, nu en dan, aanzienlijke f ommen, maareischte ze , veeltijds, ontijdig te rug, waardoor zij de Staaten dikmaals in groote verlegenheid bragt. De toeleg van Don jan van oostenryk, om zig, met de Koningin van Schotland , door een Huwelijk , te verbiuden, bragt haar tot andere gedachten. De Staaten daarvan niet onkundig, zonden, in 1578, twee andere Gezanten. De Koningin , om eene naamver vriendfchap met de Staaten te kunnen onderhouden, boodt toen aan, een Ordinairs Gezint herwaards te willen zenden, mids van hier ook een Gezant naar Engeland vertrok; op voorwaarde evenwel, dat zulks zo veel mooglijk' was, in het geheim zou gefchieden. Beftendig vermaande zij echter tot Vrede, en geene verandering in den Godsdienst te maaken ,• met bijgevoegde beloften van een Miilioen guldens aan geld, 5000 Voetkneg- ten  ELIZABETH. 261 ten en 1000 Ruiters. Het verbindfchrifc, waarop het geld gefchooten werd, hield in dat het gefchiedde voor den dienst des Konings, om de Provintien onder zijne gehoorzaamheid te houden. Het geld kwam, maar het Krijgsvolk bleef achter. Zij bewerkte evenwel dat de Hertog jan casimir in dienst van den Staat werd aangenoomen , en met meerder volle herwaards kwam, dan men verwagt hadt: om reden dat zij door hem, den Aartshertog matthias en den Hertog van Alencon, op welken laatften zij zeer verftoorri was, paal en perk. zogt te dellen. Van matthias had noch elizabeth, noch de Staat iets te vreezen ; en dewijl alencon en casimir niets dm hun eigen voordeel beoogden, waren zij elkander te veel in den weg, en ruimden dus beiden het land; de een vertrok naar Frankrijk, de andere naar Duitschland, laatende niets in 'x. land dar. ftroopende benden, waarvan men blijde was, omflagen te zijn. Eindelijk beloofde e lis a b eth , bij een nieuw verbond, geflooten in het Jaar 1585, andermaal 5003 Soldaaten en 1000 Ruiters,- onder voorwaarde, dat het Hoofd haars Legers, en nog twee Engelfchen , zitting en Hem zouden hebben in den Raad van Staaten; dat met het einde van den Oorlog, haar de onkosten zouden wordengoedgedaan; dat tot dien tijd toe, den Briel, Vlisfingcn en Rammekes, onder bewaaring van Engclfc'ie bezetting, haar in pandfehap zouden gegeeven worden. Op het Art. dudley, Graave van Leicester, hebben wij gezien, hoe hij bij zijne komfte tcrflond als Oppeilandvoogd werd aaneedeld; hoe fchandelijk hij zig daarin gedraagen heeft; cn ook, op wat wijze men middel vond, zig van hein te ontdoen; en hoe men toen de toevlugt nam tot eigen verdeediging, onder de aanvoering van Prins maurits. Koningin elizabeth, die zig misnoegd kon veinzen, als het haar goed dagt, en over de geringde zaak, in welke zij niet gekend was, verweet, in het Jaar 1594, op een fchamperen toon, den Staaten de gefchenken , gegeeven aan jacobüs, Koning vanSchotland, wanneer zij, als Peters, over deszelfs Zoon ten Doop ftonden. Zij noemde dit, dewijl de Staaten voorgaven, om geld zo zeer verleegen te zijn, eene ontijdige grootsheid, eischte haare verR 3 fchoo«  ütfs ELIZA B E TH. fchootene penningen terug, en dreigde, in geval van weigeringe, Vrede met Spanje te zullen maaken. Om haat eenigzins te vrede te nellen, zond men haar eenige Schepen en volk tegen Spanje. Doch als de Staaten naderhand dit zelfde aan Frankrijk deeden, nam zij het zo euve! op, dat zij dezelven te gemoet voerde , dat indien zij reeds de magt hadden, om groote Koningen bijll' nd te kunnen verkenen, zij haare hulpe wel konden ontbeeren ; in toorn en zeer fchampere bewoordingen, eischte zij met een haar geld te rug. Maar de groote b a a n ev ld wist doorgaans middel, door zijn verftand eil daatkuir de, haare driften tot bedaaren te brengen. • Haare goede trouw, her zij het aan haar zelve , of aan haare Miniders haperde, was niet zeer groot: want met weinige moeite zou men kunnen bewijzen, dat zij befolding vorderde voor 7000 man, daar 'er niet meer dan 800 gekoomen waren, en die men zelfs moest onderhouden Hoe meer de voorfpoed der Nederlanden toenam, hoe jaloerfcher zig de Koningin aanftelde. De Staaten , om zo veel doenlijk was , haar in een goeden luim te houden , deeden haar eenigen onderdand, tot den togt naar Cadix ; doch dir voorbij zijnde, begon zij den ouden deun te zingen, en vorderde "geld. Aan de Gezanten verweet zij, dat de Hollanders al het voordeel van den Oorlog voor zig zeiven hielden, en dat de onkosten liepen voor haare rekening. Bezwaarlijk zou het in dien tijd geweest zijn, haar te bevredigen, zo niet het gerugt van eene nieuwe toerusting in Spanje haar tot andere gedarten gebragt hadde. De vreeze daarvoor gaf aanleiding tot een verbond, tusfchen Engeland, Frankrijk en den Staat, 't welk, in het jaar t5ö6, gedooren , en twee Jaaren daarna, niet zonder groote moeite, vernieuwd werd. Schoon men erkennen moet, dat Koningin elisabeth den Staaten merklijke dienden beweezen heeft, bedonden dezelve, echter, meer in raad, dan wel in daad; en fchoon zij zig die beiden rijklhkdeed betaalen, moest men nogthan», op bovengemelde wijze, met haaren grilligen aart worstelen, tot aan haaren dood. Elizabeth Dogter van jacob den I, Koning van Engeland, Schotland en Ierland, gehuwd met fredrik, Paltsgraave Keurvorst aan den Rhijn, beide naderhand gekroond  ELISABETH. 263 kroond als Koning en Koningin van Boheemen, doch ook beiden, naa den ongelukkigen VeiHflag bij Praag, genoodzaakt het Rijk te ruimen. Zij namen toen hunne toevlugt tot de Nederlanden, alwaar zij ook Staatelijk ontvangen en onderhouden werden. Deeze elisabeth bezat een veel mannelijker hart, dan haar Vader en Gemaal ; welke de Kroon niet zou hebben aangenomen , indien zij hem daar toe niet gedrongen had. Zij hem in verlegenheid ziende, fprak hem dus aan : Heel hebt gij een Konings Dogter ten Huwelijk durven vraagen, en durven beflaapen, en durft gij een Konings Kroon, nu die u wordt thuis gebragt, niet aanvaarden! Zij beiden uit den Paltz naar Boheemen vertrokken zijnde, en zig te fValdfesfel bevindende, kwamen de Gezanten der Boheemfche ,Sile/ifcheeaMoravifche ftenden hen aldaar begroeten. In een gehoor , weik Zij bij de Koningin hadden, bedankten zij haare Majelleit, dat zij haaren Gemaal bewoogen had, de Kroon te aanvaarden. Zij antwoordde daarop, in de Franfche Taal: „ 't Geen ik ge„ daan hebbe, is gedaan ter Eere Gods, en'tot welaan d van „ den Proteftantfchen Godsdienst. Alles is door mij gefchied met goede oogmerken; en in 't vervolg zal het aan mijnen ,, wil noch genegenheid ontbreeken. Daarop mogen zig de „ Stenden verlaaten." Naa hunne komst te Praag, werden zij beiden, den 28 Oftober in het Jaar 1619, gekroond, en zij, als Koningin , met aanzienlijke gefchenken begiftigd. Maar hun Rijk was van korten duur: want , gelijk wij zeiden, naa den ongelukkigen Veldflag, namen zij de vlugt herwaards. Op den zelfden tijd dat de ongelukkige Paltzgraaf haar ten Huwelijk verzogt, liet de Koning van Spanje het zelfde doen. Eenige Engelfche Grooten waren van oordeel, dat zij de aanbieding des Konings moest omhelzen: om reden, dat zij daar door Koningin kon worden. Maar zij gaf ten antwoord, dat zij liever eene Vrije Vorftin in Duitschland, dan eene Slavin in Spanje wilde zijn. Zij had eene zinfpreuk gekoozen , die haar wel te flade kwam: Mijn gemoed blijft onbeweeglijk. Toen zij haare goederen en flaaten hadt veriooren, gaf zij proeven van haare kloekmoedigheid. Uit uit rampfpoedig Hu. welijk zijn voortgekoomen, agt Zoonen en vijf Dögtèrs, agt van deeze Kinderen zijn in de Nederlanden gebooren, nietteR J. gen-  264 ELISABETH, ELLEKOM, EJLLEMEET, enz. genftaande haar Gemaal nog maar 36 Jaaren oud was, toen hij ftierf; Zie verder ïredrik, Paltsgraaf op den Rhijn, enz. Elisabets-vloed. Zie watervloeden. Elisabets-cinvent, was weleer een Kloofter ia \Gravenhage, en ftond ter plaatze, daar thans de nieuwe Groenmarkt is. El lek om of ellekum, een Adelijk Huis in Celderland, in het Richterainpt van de Velum-Zoom, nabij het Dorp Velp. Ellemeet, een Dorp in Zeeland, tusfchen Eikerzee en Serooskerken geleegen. Voorheen was het veel aanzienlijker dan tegenwoordig. De Kerk is, geduurende den Spaanfchen Oorlog, om verre gehaald, en nooit weder opgebouwd. 'Er is niets van overgebleeven, dan het Kerkhof, waarbij men nog fommige der Oude Vliedbergen vindt. De Huizen ftaan zeer ongeregeld , hier en daar verftrooid. Een geruimen tijd heeft deeze Heerlijkheid behoord aan het Geflacht van de jonge, te Zierickzee, en wel aan den Heer cornelis de jonge van Ellemeet, in leeven Ontfanger Generaal der Vereenigde Nederlanden; door wiens Dogter, maria dejonge van Ellemeet, getrouwd met adolf julius, Baion van Hufel, geweezsn Landdrost van. Zalland , Ellemeet in het Geflacht van dien Heer is overgegaan. Ellewoudsdyk, ook wel Elfsdijk genaamd, een Dorp in Zeeland, en wel op het Eiland Zuid-lieve land, voorheen veel grooter en aanzienlijker dan tegenwoordig, Bij het zelve ftond wel eer een pragtig Slot, behoorende aan den Heere van Ellewoudsdiik. Thans is van het zelve bijkans niets meeroverig. Tegenwoordig behoort de Heerlijkheid aan het Adelijk Geflacht Van peepuhcber sedl1nitzky. Ellicht; zie vleitingen, in Staats-Bfaband. Ei-  ELLINGEN, ELLVJP, ELSEN, ELSHOUT, enz 265 Ellingen, een Dorp in Gelderland; van der hoüwe Helt het onder Arnhem. Zie zijn Hand. Chronijk, I Deel. fol. 84. E l m f , een Dorp en Heerlijkheid in Opper-Gelderland, onder het Ainpt van Montfoort, een uur gaans ten Oosten van Zwalm. Els en, eene Buurt in het Landfchap Twenthe, behoorende onder Rijsfen, een der negen Gerichten van Twenthe. Elshout, een Buurfchap, behoorende onderLekkerland, ili de Alblasfcrwaard. Elshout, een Dorp en Heerlijkheid in'tLand van Heusden, ten Zuid-Oosten van Baardwijk; het wordt door den Predikant van Baardwijk bediend. Elsius, (philip) geboortig van Brusfel, was een Eremijt van de Augustijner Orde, geftorven in het Jaar 1654.. Hij heeft ten dienfte van zijne Orde gefchreeven , maar, bij gebrek aan een goed oordeel, 'er weinig dienst mede gedaan. Baillet, Jug. des Scavans fltr les Grit. Hifi. E l s 1. o, een der dertien Dorpen van de Grietenij Stelling. werf-Oosteinde, geduurende de Regeering van het Huis vau Bourgondien, gevoegd onder het Kwartier van dzZeven.volden in Friesland. Elspeet, een Dorp in het Landdrost-Ampt van de Veluwe, onder het Schoutampt van llarneveld, een uur gaans ten Zuid-Oosten van Nunfpeet geleegen. ïüe Ingezeetenen, die tamelijk wel gegoed zijn, geneerèri zig met den Landbouw, en plagten voor een fpreekwoord te hebben; Wij hebben Edelman noch Bedelman. De Kerk van Elfpeet, die door één Predikant R 5 be-  266 ELSPEET, ELST, ELTEN, enz. bediend word, is tamelijk oud, en de Toren meest van DuifHeen gemaakt. Tusfchen El/peet en Garderen vind men het fraaije Elfpeeter Bosch. Elst, een tamelijk groot Dorp, in de Over-Betuwe, be. hoorende , met Eken, onder één Panderampt. Eist ligt aan de Vaart vau Nijnucgen naar Arnhem, van beide Steden genoegzaam even verre. Le Schepen moeten hier vertollen; zie boven op 't Art. eli sta. Eist behoort thans aan den Hoog Edelen Hëeré caspar baron van lynden. Behalven de Gereformeerde Kerk, is aldaar ceneStaatie van Roomscbgezinden, die door een vvaereldlijk Prieder bediend worden. E l t e n , een Drostampt, 't welk voortijds onder het Graaffchap Zutphen heeft behoord. Hertog karel van Bourgondien fchonk het aan den Vorst van Kleef, in vergelding van veele gedaan e dienden. Maximiliaan van Oostenrijk heeft naderhand deeze gift bevestigd. E l te k en-kl o os teh , weleer een Graaflijk Convent, op den Witten of Elterenberg, in oude brieven bekend bij den Hm van el ton. Het was weleer het oudfle en rijkfte Klooster in Gelderland, door milde giften voorzien van eene groote menigte Heerlijke goederen , aan het zelve leenroerig. De Stichter daarvan, was wichman, Graaf van Zutphen, die het aan st. vitus wijdde. Ook onttrok hij het aan de.waereldlijke magt, en delde het, in het Jaar 970, onder bewind van het Bisdom van Utrecht ; alle de giften, door hem daar aan gedaan, werden , in het Jaar 973 . door den Jongen Keizer otto bekragtigd , en door hem nog vermeerderd met de gift van den Tol derVisfcherij,op het Dorp Salon. Sommigen verdaan hier door, Sa Hik aan den Tsfel; anderen Sellem bij Deutecom. Keizer lotharius de IV voegde, in het Jaar 1134, nog daarbij Jaarlijks twee Talenten, uit de fchatting van Doesburg. Adeliieid, Dogter van w 1 gman, had tot Man balderik, deu dertienden Graaf van Kleef. Deeze verklaarde , na den dood van wigman, volgens de Saxifche Regten, alle die overmatige giften voor onwettig, om dat de Vader dezelve gefchoir ken  E L T i- R EX- KL O G S T E R, ELZENBURG. 26/ ken had, buiten toeflemuiing van zijne Dogter,- Keizer otto d ü HL dagvaardde Partijen voor zig te Nijmegen. Balderik en zijne Gemalin Hemden aldaar, niet jlleen in de gedaane giften; maar befebonken het Convent, nog daarenboven, met de halve Hikomften van Emmerik, Arnhem, Putten, Apel, Hervelt, Redichem, Lienden, Brammen, en ter Huiieppèhl Ook verkreeg Elfen alle de Vrijheden, welke de drie Klooftere van Esfeneden, Guiden, en Qjtidlenburg genooten; met hec regt van alle Herten en Hinden te mogen jaagen, in de vier bosfehen van Steenrewold, Overwicgij, Mulo en Subort; ja zelfs van het vliegende wild. Her Elteren-Kloofler, hoewel een Juffers-Convent, had insgelijks het regt van de Jagt. De Paus gaf haar vrijheid, eene Abtdis uit het midden van haar te mogen Kiezen, mids zij bij elke aanirelling een pond zilver in de Schatkist bragten. Ook Wtirte zij gemagtigd om eenen Advocaat aantefteKèn. Anthonius .mattiieüs noemt deze plaats, in'tmeervoudige , Altinae; om redeii dat 'er twee zijn , die deezen naam voeren: Hoog Riten op den Eltcrenberg, en Neder- of Laag. pilien, aan den voet van den Berg. O'k blijkt het, uit de Brieven van Keizer otto den Hl', dat digt daar bij een Boich geweest is, 't welk den naam van Eltena voerde. Elzenburg, is eene Heeren Huizing, in Staats-Braband, in het Kwartier van Maasland, onder het Dorp Berli. kum behoorende. Elzenoort, geleegen in onze Lieve Vrouwe Polder, onder het Rechtsgebied van Feere, op het Eiland Walcheren. Elzevier. Vier beroemde Boekdrukkers heeft Holland voortgebragt, die dezen naam gevoerd hebben: bonaven- tura, abraham, daniël Cn lodewyk, alietl niet minder beroemd om hunne Geleerdheid en Koust , dan de stephani en plantyns. Ook behoeven zij, voor deze mannen, niet te wijken , in de keuze van goede boeken, welke zij gedrukt hebben, zo min als in bekwaamheid, ten op-  463 ELZEVIER, EMAMUEL. (Don) opzigte van al dat geen, 't welk den Boekhandel betreft. Met betrekking tot de fieriijkheid en netheid van Letteren, hebben zij hen verre overtroffen. De eemgiie, die hen daarin is nagevolgd , is de Heer ENSCHEDé te Haarlem, wiens Lettergieterij en Drukkerij thans door gantsch Europa vermaard is, en, zelfs door aanzienlijke Vorflen, met goedkeuring en toejuiching, bezigtigd word. Dit merken wij aan , alleen met oogmerk om te doen zien , dat de konst en kiefche iïnaak van Boekdrukken, met de elzeviers, hoe groot hunne roem ook wa. re, niet is uitgeuorveu. Wat den arbeid van deze mannen aangaat ,• om 'er eene flaauwe fchets van te geeven , noemen wij alleen , hunnen firgilius en Terentius, hun Nieuw Testament in \Grieisch , beiulven eenige anderen, met roode voorletters gedrukt, die Meesterftukken van de kunst zijn, en hun den naam verworven hebben, van de beste Boekdrukkers van Europa geweest te zijn. Meer dan eens hebben zij eene naamlijst uitgegeeven van de Boeken, bij hen gedrukt. De laailte uitgaave van oezelve, door danirl elzevier, is veel uitvoeriger dan de voorgaande, die te voorfchijn kwam, in 12, in 7 deelen , in het jaar 1674. De laatlie van dit Geflacht was de Heer d aKijEL elzevier, ovaleeüen te Amfteldam, in de maand October van het Jaar 1680. Emanuel, (Don) Zoon yan' Don antonio, gekroond, maar fpoedig daarna verdreeven Koning van Fottugal, door filips den li, Koning van Spanje. Emanui.'l had den meesten tijd zijns Leeven, met zijnen Vader, in Ballingfchap doorgebragt, en was voornaamlijk opgevoed in Frankrijk en Ei. ''eland. Eindelijk kwam hij, met zijnen Broeder , Don christopiioro, in Holland, alwaar ue Staaten Géneraal hun bevordering en beicheimiug beloofden- Geduurende den tijd, dat Prins mauhits, met het Leger vau den Staat, te velde was, wist Don ïmamel zig zodanig bemind te maaken, bij emelia, Zuster van Prinfe maukits, dat zij zig uit den Haag begaf, naar 't Leger vopr Breda, om haars Broeders toeflemming te verzoeken, tot het Huwelijk met Dot* emanüel. Maukits floeg dit af, tot zo lang dat haar be»  E MANUEL,. (Don) a6> beminde zou beweez"ii heb'ien , wie zi'ne Moeder was, of geweest was; want men hield hem voor een Bastaard. Ook bezat hii ni-ts om van te leeven, dan het geen hem van anderen gelchörïkeri werd; waarbij nog kwam, het onderfcheid van Godsdienst. Zij eene volkomene weigering, ten minden een lang uitftel, niet kunnende dulden, trouwde hem heimelijk, ten overftaan van eenige getuigen. Toen nu de Staaten en Prins M au rits de onderlinge zamenwooning. zogten te veihinde. ren, werd zij van een doodelijke krankte overvallen. Madïits, in V Rage gekomen zijnde, was dermaate op haar verftoord, dat zij beiden , zonder dat hij een van hun wilde zien of fpreeken , de provintien moesten ruimen. Zij' zetten dan zig te Wezel neder, in het Jaar 1608. Na dat zij verfcheiden Kinderen verwekt hadden, werd, door tusfchenkomst van Gezanten enz. eindelijk eene verzoening tusfchen m au rits en emelia bewerkt. Aan Don emanuel, werd, van den Staat, een penfioen , van vijfhonderd Guldens ter maand, toegeleid; 't welk in de maand Februarij van het Jaar 1624, nog voor een Jaar verlengd werd, onder voorwaarde, dat hij niemand, dan zijne Domiftiken, zou toelaaten , in zijn verblijf ter Misfe te koome.n. Vermids hij meer en meer begon te merken dat hij een onaangenaame Gast in Nederland was, trad hij in onderhandeling met isa3ella clara eu 0 en i a, om binnen Brusfel het einde van zijn Leeven af te wagten: ten dien einde deed hij afltand van zijne aanfpraak op Portugal, en verkreeg, daarvoor, van Koning p 1 l 1 ps, een Jaarlijks onderhoud. Zijn eene Zoon, Don guilielmo lor.is, werd Ridder van Malta; doch, na dat hij deze waardigheid, eenige Jaaren, hadt bekleed, verliet hij de Orde, en tradt in het Huwelijk. De andere begaf zig in een Klooster; doch naderhand, onder een gezogt vooi'geeven, in Holland gekomen zijnde, deed hij, te Delft, belijdenis van den Hervormden Godsdienst. Eenigen tijd daarna, als Kapitein, eene Compagnie Ruiters aanvoerende, werd hij, te Gelder, gevangen, en wederom in een Klooster geflooken. In het Jaar 1643, het Klooster ontvlugt en weder te Deljt gekomen zijnde, verklaarde hij, als Protestant te willen leeven en fterven. Alle de Dogters van Don emanuel bleeven bij haa-  2 70 EMANUEL. (Don) haare Moeder, en zijn in den Hervormden Godsdienst opgevoed. Prins maurits, in het Jaar 1625, overleeden zijnde, was emelia gantsch niet voldaan over het Testament, door haaren Broeder gemaakt. Uit hoofdigheid befloot zij het Land te verlaaten. Zij had eene Rente van 1000 Rijksdaal' ders Jaarlijks, op de Generaliteit; deeze maakte zij te Gelde, en kocht daarvoor een Kasteel en Heerlijkheid, niet verre van Geneve. Dun emanuel, een Paspoort voor zig zeiven en zijne Dienaaren bekomen hebbende, vertrok, na aiïcheid van de Straten genomen te hebben, op den 24 April 1626, naar Brusfel, en Prinfes eme:, ia, met haare Dogters , naar Geneve, Na haaren dood , trouwde Don emanuel met Donna l o u 1sa d'osorio, Kamer.uffer van de Infante isabella. Hij overleed te Brusfel, den 22 Junij 1638. De Prinfes emelia had hem voorheen zo teder bemind, dat zij naar Breda trer; kende, om haar* BroeJers töeftemming te vragen, aan emanuel ter hand Reide, een Koffertje met Juweelen, met bijvoeging: „ Indien mijn Broeder mij ergens in bewaaring mogt Bellen, „ kunt gij dit voor u behouden, om 'er van te leeven; en zo ,, niet; kunt gij het mi] weder ter hand fkllen". Aan Prinfe maukits verklaarde zij ronduit, wel getroost te zijn, als zij met hem maar getrouwd was, oiu armoede te lijden:'„Mij. „ ne jonggr Zusters, zeide zij, zijn alle getrouwd; en'voor „ mij word niet gezorgd om een -fuwelijk; dus zoude ik wel „ altoos ongetrouwd kunnen blijven,- en dat is mijne messing „ niet". "t Geen maurits het meest op haar deed vergramd zijn, was, dat zij haar huwelijk door een Roomfch' Priester had doen inzegenen; en, daarenboven, de ftoutheid had, van aan de Staaten te fchri ven, dat zij dit gedaan had, om dat de Roomfchen haare Kinderen anders voor onwettig zouden houden , en' van het Recht op de Kroon van Portugal verflecken. Doch deze vinnige liefde moet naderhand merkelijk verkoeld zijnde, wijl zij zoo gereed van hem fcheidde. Zie e. van meteren, grotius en a i t Z £ 4; a. E M A.  EMANUEL. PHILIBERT Emanuel pihlibert, Hertog van Savoije, bijgenaamd y z e r h o o f t. Zijn Vader was Hertog k a u e üfj| d e Hl, en zijne Moeder bëatr'ix van Portugal. Hij kwam ter waereld den 8 Julij van het Jaar 152S. Eerst was nij beflemd tot den Kerkdijken ftaat; doch, met den dood van zijne twee Broeders, werd hij gefchikt oin zijnen Vader 'op te volgen. Den ouderdom van twintig Jaaren bereikt hebbende, deed hii eene reize naar Duitschland. Keizer karel ueV floeg hem, in 't Jaar 1548, binnen Utrecht, tot Ridder van 't Gulden Vlies. In verfcheiden gelegenheden gedroeg hij zig als een dapper Krijgsman. In het beleg van Metz, werd hij Generaal van 't Keizerlijk Leger, en voerde, in die waardigheid , het bevel, in den Veldflag bij St QiUntijn. In hetjaar 1557 was hij zijnen Vader als Hertog van Savoije opgevolgd, en verzelde, in het volgende Jaar, Koning filips den II, naar Engeland, alwaar hem de Ridderorde van den Kousfeband vereerd werd. Naa dat Keizér karel de V afftand van de Nederlanden hadt gedaan , in het Jaar 1556 , werd hij toiGouverneur der Nederlanden aangefteld. In dat zelfde Jaar, na dat de Vrede met Frankrijk was geflooten, in zijn Hertogdom herfteld zijnde, trouwde hij met m a r g r e t a , Dogter van francois den I, Koning van Frankrijk, en Zuster van hemdeii den II. Zijne dapperheid en voorzigtigheid gaf hem gelegenheid om zijne goederen te vermeerderen, gelijk zijne deugden hem tevens beroemd maakten. Door zijne Godsdienftigheid en zonderlinge liefde tot de wetenfehappen, won hij de liefde zij. ner Onderdaanen. Het voornaamfte, 't geen hij, ten djenfte der Nederlanden , verrigtte, was dat hij filips overreedde om van zijnen eisch van den honderften en den vijftigften penning afteftaan. Met het vertrek van den Koning naar Spanje, ontfloeg hij zig van de Laiidvoogdije. Hij overleed den 30 Augustus van het Jaar 1580, nalaatende éénen Zoon, kakel emanuel, die hem in 't Hertogdom opvolgde. Zijn Leeven is'in het Fransch befchreeven en gedrukt in Svo, te Amfteldam, in hetjaar 1682. Emanuel van meter e n; zie m e teren. Ce m a- nuel van) E m A-  272 EMAT1L, EMBDEN, (J. G. v.) EMBRICA, enz. Ematil; zie opslag. * Embden. (jan gerrits van) waarfchijnlfjk gebooren in de Stad, naar welke hij den toenaam voerde, op den 30 April, van het Jaar 1Ó51. Als Leeraar onder .de Doopsgezinden werd hij beroepen te Appingadam, in Groningerland, in hetjaar 1597, en, in 't Jaar 1606, te Haarlem. De twisten, die onder de Doopsgezinden in dien tijd plaats hadden, hem tegen den zin zijnde, verliet hij Haarlem , en begaf zig naar Dantzig, alwaar hij overleed,'in het Jaar 1617. Schyn, in zijne Hiftorie der Mennonieten, maakt van zijne Schriften gewag. Zie het Derde Deel, bl. 42. Embrica villa,- Emmerik. Het is klaar, zegt halma , volgens alting, dat deeze plaats haaren'naam heeft ontleend, van eenen embrich of emmerich, een Man van aanzien, die Graaf, Schout, op zijn minst genoomen Hoevenaar, daar van was. Ik zou, zegt alting, Part. 2. pag. 47. niet durven verzekeren, dat het eene van de Koninklijke Hoflieden geweest is; hoe wel men vind aangetekend, dat Keizer lodewyk de Godvrugtige, in hetjaar 828, daaromftreeks, eenigen tijd zijn Hof gehouden heeft. Emmerik is thans een aanzienlijke Stad, aan den Regter Oever van den Rhijn. Eerst behoorde zij aan de Gelderfchen, die haar van de Kerk van Utrecht te leen hielden , doch haar aan die xm Kleef* verpandden, en naderhand in eigendom afftonden. In de Handvesten van otto den gbooten, van hetjaar 070, en in die van otto den III, van 096, en van lotiiakius den II, van het Jaar 1134; als mede in de lijst van de Leenmannen van Utrecht, werd deeze plaats Embrica of Embraca genaamd. Een breeder verflag hiervan, kan de Leezer vinden, beneden op het Artihel zmmerik. Embs; deezen naam geeven de Hoogduitfchers aan de Ruvier de Eems. E me-  EMELIE-POLDER, EMELISSE, enz. 2/3 Emelie-polder, eene der Hooge Heerlijkheden, behoorende aan .den Heere Prinfe van Oranje en Nasfau, op Hollandfchen Bodem gelegen, ten Zuiden van den Biesbosch. E melisse, voortijds een aanzienlijk Dorp, in Zeeland, op het Eiland Noord-Beveland, met den vloed van 1530, onder het water bedolven. ' M. v. d. houve, Hand. Chronijk. E m e r e n , een Adelijk Huis, in Gelderland, behoorende onder het Dorp Bameveld, in het Landdrost-Ampt van de Veluwe. E m es e ; dus noemen eenige Schrijvers de Rivier, welke de Romeinen Amafia, en anderen Emefa noemden. Heda noemt ze Amafis, en urs 13o e mmi us, Amafus. Zie emïth,a. Emetille, of Metil, een Schans, gelegen tusfchen Zuidhorn eu Michvolde, bijna een mijl van Groningen. Graaf willem lodewyk van Nasfau ontweldigde dezelve, in het Ja— t <;8o, den Spanjaarden en deed ze ongemeen verfterken • doch dit nicnegenftaande, heroverde Verdngo dezelve, in het evengemelde Jaar. Prins maurits, in het jaar 1591, mees. ter van Deventer geworden zijnde, begaf zig naar Friesland, met oogmerk om Groningen te bemagtigen ; doch hier te veel tegenftand ontmoetende, vergenoegde hij zig met de overmeestering vau Delfzijl, het Fort of de Schans van den Opjlag,en de fterkte Emetille. E m e t h a. Van deeze plaats maaken de Abten van Wierum menigmaal gewag, in hunne Schriften , als van eene Hofftad, Villa, in Fivelingo. Zij is aldus genaamd naar de Rivier Eme_ fa, (zie hier boven) als liggende aan een inham van de Rivierde Eems. Op deeze plaats plagten de Romeinen , met hunne Vlooien het Anker te laaten vallen. Ptolemeus telde, reeds ten zijnen, tijde, deeze plaats onder de beruchtfte Oorden van het 0 ver-Rhijnfche Germanien. Bekend is het, dat het een aanzienlijk marktvlek was, zo lang de Haven of Ree bevaa- XIII. deel, S reu  W EMETH A. door tetfi^i .„„nen nieuwe Burgemeeneren den E d tn men, op een vastgeftelden dag, dé Ferfchijningtda»Tiï ntngmaandag genairad 7ÜnA» ^- . j lJ"tn^ctng of av , gciidunti , lijnde de tweede Maandna' na K>re Sn tSdST M'andaS "a ** "»"»*<»> *ÏÏ wfïaais "L I °mn?en dS eerfe Re*^ f" "« nieu^ A-L- i f f ^ WrSaderinee> befloeren die van £ te ï£? V6ele andCre dinge"' ***** -t eene St d te vetheffen, en vergunden aaiJ dezelve de hoogfle Rege , d,e door „iemand dan den Souvérain of Opperheer pi?te. toegeflaan te kunnen worden , als daar zijn. Z StaPe regt, en ten dien einde, in het Jaar I2,9, tot een Stapelp.aats, fen groot gebouw opgerigt. Het fiaan der Muntc; welke Embden Munt r Emetkenfium), tongen tijd, gargbaa geweest rs, zijnde de Embder Guidens ook bekend bij den ' «aan, van Fiv.Uinger Mark. 3. Eene Doorlugtige Schoole, ■ over welke rMo allereerst het bellier had. 4. Gemeeufikapperl of Gtlden, waar van de Gildenkamp nog overig is. Dit alles echter werd door de Groningers en die van Hu,fingo volgens beflu.t van eene algemeene Vergadering te Groningen, ia hetjaar «3a gehouden, om verre geflooten. 't Geen 'er nog van over bleef raakte van zelfs teniet, door dien de ftroo.n zo veel flft m de Haven opwierp, dat dezelve geheel verftopt werd, en gebjk MENCo zegt, droog geworden zijnde, me ftroo en mest gevuld is. Omtrent dien zelfden tijd, werd ook de A * 1 f ,' r ee" onSe,ukkiSen brand, in de asch gelegd. Aldua-reeg de plaats, van nieuws, de gedaante vaneengermg Dorp. „y WIJZe van onderfcheidinge, beeft men h,t naderhand t :;™^ £»^« geeven, en we, in.onderh ^ SU^T^t T°' '!et W/6n ^/^«netr begon bekend te worden. Dit lag aan den Oostkant van de Ri- vie-  EMETHA, EMILIA, EMINGA, EMISGOE. 275 Vier de Eem, zijnde een Erfgoed van het Geflacht van Van embden, naderhand aangegroeid tot eene vermaarde KoopHad, behoorende onder Oost-Friesland, en alomme bekend, om de fehuilplaats, welke de vervolgde Proteftanten aldaar vonden. Emilia of emelia, Dogter van Prins willem den I en van anna van Saxen. Boven op het Artikel van don emanuel, haaren Gemaal, hebben wij van haar reeds verflsg gedaan. Eminoa ofAEMiNGA, een Slot, of Adelijk Huis, hl de Friefche Grietenij IVonjeradcel, onder Westergoo , in het Dorp Parrega, aan de Vaart, tusfchen de Steden Bolswert en Workum, Emisgoe, emisgonia, eisoa. Volgens den Geleerden alting, betekent dit woord, Landen gelegen aan de Rivier de Ee.ns; welke Landen , volgens 's mans verklaaring,op verfcheidene wijzen verdeeld worden; vooreerst in Ooster en [Fester Emisgoe; het Ooster wederom in het Opper- en Nederkwartier, en het Nederkwartier eindelijk in Emisgoe, genomen in eene ruime of naauwe betekenis. Het Neder, of Laage Emisgoe, word, in eene ruime betekenis , door karel Den grooten befchreeven, als ftrekkende aan de NoordZee, tusfchen den Eems en de Jada, die hij Edoos moeras noemt, in den brief van den 11 Julij, van het Jaar 7H8, eu waar bjj de Grenzen van het Stift Breemen bepaald werden. Adam van breemen noemt ditzelfde Kwartier, het Kwartier, liet Graaffchap van F/iesland, Door gifte van Keizer hendrik den IV, heeft de Aardsbisfchop van Breinen, naa dat egbert de Sax gebannen was, dit Graaffchap, hoewel flegts voor een korten tijd, bezeeten. Neder Emisgoe (Emisgonia), word, in eene naauwer betekenis, nog hedendaags genaamd Eemland. Het Opper-OoflerEmisgoe, is, volgens emo, een klein gedeelte van Munfterland. waarin ligt het Dorp Asfchendorp. Eindelijk IVester-Emisgoe, 't welk bij alfkidus genaamd en door hem gelfeld S » word  27f> EISGA, EMMAUS, EMMELOORD. word aan den flinker Oever van de Eem, tusfchen Fivelinge en Reijderland, ter plaatze daar nu hmOldampt is, en alwaar de Op- en Ingezetenen langs de Rivier woonden, zo lang zij van den Dollen onbefchadigd bi eeven. Alting, Cerm. Inf. p. 2. fol. 50. Emmaus, weleer een Klooster in Gelderland, onder het Schoutampt van Ermel of Ermele. Meer andere Kloosters van dien naam vondt men voortijds in de Nederlanden; doch, gelijk meest alle de overige gewijde geftigten, zijn ze, zedert de vastflelling der Kerkhervorminge , vernietigd, of tot andere gebruiken gefchikt, Emmeloord, een Eilandje, of eigenlijk een gedeelte van het Eiland Schokland, zijnde van het ander gedeelte, Ens genaamd, afgefcheiden door een Dijkje, de Landfcheiding genaamd, 't welk dwars door Schokland van het Oosten naar het Westen loopt, en niet door een Sloot, zo als zommi^en ■willen. Voorheen voerde het den n.iam van Emmelwaard, of Emmelwerd; ook wil men dat het thans bewoonde gedeelte den naam van Maanhuizen zou gedragen hebben. Zommigen leiden den naam van Emmeloord af van Hamelland of Eemland, waarvan Schokland, ten Zuiden door de Zuider-Zee is afgefcheiden. Dit Eiland is even als Schokland, rondom bedijkt, doch niet zwaar, zo dat het dikwils gevaar van Overlrroomingen loopt. Wanneer de Inwooners dit ongeval te gemoet zien, fteeken zij gemeenlijk den Dijk door, om hunne Landerijen voor fchade van eene fchielijke overflrooming te beveiligen. Dit is nodiger, dewijl de grond hier zeer moerasi> is, en door den zwaaren flag van het water ligtelijk wegfpoek Het water met minder drift ingelaaten, wordt naderhand door middel van Duikers, geloost. Emmeloord werd, volgens de Quohieren van het Taar 1652, begroot op 100 Morgen Lands; en te gelijk 47 Huizen op de Lijst der Verpondinge gebragt. De Huizen, wier aantal eer verminderd dan vermeerderd is, Haan op werven opgehoogd van koemest. Door middel, van paaien en plankeu, moeten  EMMELOORD, EMMEN. ten zij, in geval van hoog waf er, tegen inftorten voorzien worden. Veele woningen der Opgezeetenen zijn in het midden afgefchooten, en worden door twee Huisgezinnen bewoond. De Kerk, die op dergehjken grondflag gebouwd, en voor de overftrooming insgelijks niet beveiligd was, brandde, in hetjaar 1749, met 34 Huizen, tot den grond toe af. De Predikdienst moet 'er verrigt worden door den Predikant van Ens. Doch vermids 'er geene Gereformeerden , dan de Koster en zijne Vrouw woonen, gaan deeze te Ens ter Kerke. Dit is de reden , waarom de Kerk niet weder opgebouwd werd. Alle de bewooners zijn den Roomfchen Godsdienst toe» gedaan. Zommige van deeze Eilanders drijven handel in Graanen, op Hamburg, Overijsfel en Amfteldam jdoch de meesten geneeren zig met den Visch vangst, in de Noord- en Zuider-Zee. In het Noordüjk gedeelte van Emmeloord, ftond weleer, buitendijks, een Kaap of Dagbaak, ter plaatze, alwaar in vroegere tijden eene Kerk geftaau heeft. Emmeloord maakt, met het Eiland Urk, ééne Ambagtsheerlijkheid, behoorende aan de Stad Amfteldam; zie u r k. Uit hoofde der groote gemeenfchap van Emmeloord met Ens, zijn de Provintien Holland , Friesland en Overijsfel , federt het Jaar 1710, overeengekoomen , om gelijklijk te dragen in de kosten, die ter bewaaringe van Ens nodig zijn: om reden, dat aan het behoud van dat Eiland veel geleegen ligt, ter beveiliginge van de Vaart op de Zuider-Zee. In hetjaar 1711 , werden Burgemeefteren van Amfteldam, bij Refolutie van den ' 13 Julij, door de Staaten van Holland gemagtigd, om een gelijk Ankergeld wegens Emmeloord te vorderen, als de Provintien Friesland en Overijsfel heften wegens Ens ; namelijk 30 ft. van ieder Schip, 't welk aldaar het Anker werpt, en niet aan eene der drie Provintien behoort. Emmen of emme, van ouds emne, een vrij aanzienlijk Dorp, in het Landfchap Drenih, in het Dingfpil Zuidevelt, bijna 6000 fchreeden van Koeverden gelegen. In het Jaar 1228, werd het, door de Twentenaars, geheel uitgeplunderd. Emmen, Odoren en Romswinkel, maaken te zamen één SchoutsS 3 ampt.  * 278 EMMEN, EMINGA. (BOTTO) enz. ampt. Dit Dorp was voorheen de gewoone vergaderplaats van de Klasfis; doch de Klasfis van Emnten is naderhand verplaatst naar Skin, Niet verre van dit Dorp ontmoet men een klein Meirtje, het Emmer-Meir genaamd. Ook ziet men aldaar het Emmerbosch; als mede den Emmer dijk. Meir, Bosch en Dijk, hebben hunnen naam van dit Dorp ontleend. Picart, Oudh. van Drenthe. Bachiene Geogr. , Eminga, (botto), oorfpronklijk uit een oud Adelijk Eriesch Geflacht, waarvan die van Camminga het Wapen hebben aangenomen. Botto was de Zoon van mbnko, en van eelk jaeri-a. Hij ftond bekend, als een lid der verbondene Edelen, en werd, om die reden, door al va, gedagvaard te Antwerpen. Waarfchijnlijk is hij, al vóór net Jaar 1572, overleeden, dewijl zijne Zoon eu Dogter tóen reeds onder Voogden ftonden. Eminga, (hessel) Zoon van ids bminga en van wick heemstra, had ter Vrouwe wick her ma na» bij uelke bij Kinderen verwekte, die, waarfchijnlijk, in den Kooinlchen Godsdienst gebleven zijn. Zijne agter klein Dogter is gehuwd geweest, ruurd burmania, die een 'Jejuit was. Volgens het getuigenis van gei.lius skecanusj mag men echter gelooven, dat h e s s e l den Proteflantfciien Godsdienst omhelsd had. Doch het zij hij Roomsch of Gere* jormeerd was, zeker is het , dat hij een lid was van de Edelen, die het Ferbond en Smeekfchrift ondertekend hadden, en daarom mede door a l v a te Antwerpen gedagvaard was. Zeekerliik is hij aldaar niet verfcheenen: want hij overleed eerst den 8 Julij in hec Jaar 1605, naa zijne Vrouw, die reeds den 19 Oétober in het J.iar 1592 geftorven was. Hij werd, naast haar, te Goutum begraaven. Eminoa, (sixtus of syds) volgens zommigen een broeder van botto, doch volgens anderen van hessel.. Hij behoorde mede onder de Bondgenooten, eu was even als  'M * EMINGA, (SJUK) EMMEKLAAR, EMMERIK, 279 bovengemelde ingedaagd. Van hem zijn Kinderen en na.o» melingen na gebleeveu. Eminga, (sjok) Broeder van hessel. Ten tijde der beroerten, volgde hij de zijde van den Prins van Oranje, zogt zijne vei!i;he;d buiten de Provintie Friesland, eu werd, in het Jut 1 68, door den SpaanschgezinJiu Raad , openlijk gebannen. Hij keerde echter naderhand te rug, en werd, in h.t Jaar 1580, bij voorraad aangefteld, tot Grietman vm Datumadeel. Van zijne dertien Kinderen, gewonnen bij fouwb*, holdihga, zijn de meeften vóór hem , z 1 lét Kinderen geftorven. De oitófte Zoon, irs eminga, was Kolonel, en trouwde met woMtt mokkema. De tweede, tjaa ;d, werd, in het J-.ut ioo:, Hopman, en had in Huwelijk, elizabeth coenuers, uit het bekend Geflacht van co anders van helpen, hl CrOK!KaCrhuld. SjUK eminga was overleden in het Jaar 1586. Te water, Verbondfchrlft der Edelen. Emmeklaar, eene vrije Heerlijkheid in Eemland, groot 661 Morgen , leenroerig aan de Provintie van Utrecht. In het Jaar 1749, werd daar mede beleend de Heer everarb witte r t. Emmerik, waarvan reeds eenig gewag gemaakt is, op het Artikel embrica, is eene fterke en wel betimmerde Stad , in het Hertogdom Kleef, aan de egter zijde van den R'iyn, niet verre van de Grenzen van het Graaffchap Zutphen, vijf mijlen van Wezel gelegen. Schoon deze Siad niet meer onder de befcherming, noch onder het bezit van den Staat der Vereenigde Nederlanden behoort, kinnen wij, echter, om reden, hier na te melden, dezebe, zonder'er melding van te maaken, niet voorbijgaan. Geduurende de Kleef, fche, Gulikfche en Bergfche verfchillen , tusfchen Branden, burg en Paltz-Nicuburg, ontftaan, over het regt van Erft, nis, werd dezelve, om haar voor het Spaansch geweld te beveiligen, door den Staat, in verzekering genoomen, en met S 4 een  •öö EMMERI K. een aanzienlijk Garnizoen bezet; dit bleef aldaar leggen, tot in het Jaar 1672. Voortijds behoorde immürik, zo ais op het Artiüel emb RICa gezegd is, aan Gelderland en Utrecht. Zommige Schrijvers geeven aan deeze Stad eene zeer hooge Oudheid; zij bepaalen die zelfs tot 50 Jaaren voor Christus Geboorte: den Stichter daarvan noemen zij ambioriks, een Vorst der Eubronen, tijd- en lotgenoot van induci omarus, Koning der Treviren,. die zig gezamenlijk verzettedeu tegen de Romeinen, en, in het afzijn van j uli us cabzar, eene groote overwinning op dezelve behaalden. In den ftrijd fneuvelde de Vorst der Treviren; waardoor de geheele buit kwam in handen van ambioriks, die, zo men wil, daarmede vergenoegd, zig naar de overzijde van den Rhijn begaf, eu aldaar deze Stad bouwde, gevende haar den naam van ambrik, naderhand in emmer ik veranderd. Uit verfcheiden echte gedenkftukken, kan, met weinig moeite, beweezen wor. den, dat Emmerik, fchoon tot den gemelden tijd niet opklimmende, zeer oud is. Doch, vermids wij, als Nederlanders, thans minder betrekking daartoe hebben, dan wel voorheen, zullen wij ons daarmede niet ophouden , maar een kort verflag doen van 't geen tot ons oogmerk xlienflig is. Hertog rein 1 ld de IV van dien naam, vondt, in het Jaar 1379, goed, in plaats van zijn Losgeld aan den Hertog van Kleef te betaalen, de Stad emmerik geheel en al aan adolf afteftaan; langs dien weg geraakte zij onder de magt van Kleef, en bleef onder dezelve, tot in het Jaar i6oy; want na dat, in dat Jaar, jan willem, Hertog van Gulik, Kleef en Berg, zonder Kinderen overleeden was, maakten verfchei den Vorften aanfpraak op zijne Landen; hierdoor, gelijk reeds" gezegd is,ontftoudt groote twist over de Erfopvolging. Keur Brandenburg en Paltz-Nieuwburg flelden zig terftond M het bezit van dezelve , en verzetteden zig , met alle hunne magt, tegen de Roomschgezinde Vorften. Dit ging eenigen tijd vreedzaam in 't werk, en wel zo lang, tot dat de Paltz-Graaf wolfgang willem, om de E.fgoederen alleen te bezitten, beftoot, de Euangelifche Religie af te zft'eeren en tot den Roomfihen Godsdienst overtegaan; alleen met dat oogmerk dat hem de Roomfche Vorften de hand zouden  E M M E R I K. ïSt den bicden. En, in de daad, dit mislukte hem niet geheel; Spanje, wiens belang daarmede verknogt was, verleende hem grooten bij ftand. De Keurvorst van Brandenburg, johan sigismund, zijn belang mede niet uit het oog verliezende, voor den hu* therfchen , den Hervormden Godsdienst hebbende aangenomen, zogt hulp bij de Protestantfche Vorften in Duitschland, gelijk - ok bij de Staaten der Vereenigde Nederlanden. De Staaten, hoewel zij met Spanje een beftand hadden getroffen , vonden, echter, ongeraaden, ftil te zitten , en de Spanjaards zo na aan hunne Grenzen te laaten komen. Spanje ging voor, en bragt zijne Wapenen in die Landen, op naam van den Hertog van Nieuwburg. De Staaten volgden dit voorbeeld, en voerden hun Volk insgelijks derwaarts, op naam van den Keurvorst van Brandenburg. Dikmaals bevonden zig de Legers zeer nabij elkander , zonder dat het een aan het ander leed deed: de Spaanfchen fchroomden de Staatfchen aantevallen. Op naam van nieuwburg, veroverde de Markgraaf van s p i n ola , Orfoy , Wezel en andere plaatzen. Prins maurits, daarentegen, bemsgtigde Emmerik, Rees, Grol, Kalkar, enz. De Steden , met Spaan/che knegten bezet, liet maurits ongemoeid; op de zelfde wijze handelde spinola met de; zulke, daar Staatfche Bezetting in lag. Op raad van Prins maurits, deeden de Staaten emmerik omringen meteen zwaaien Wal, zeven Bolwerken, zes Ravelijns, een Schans met vier Bolwerken, en twee Hoornwerken, aan de Overzijde van den Rhijn, die den naam kreeg yan net Oranje PoVi. Voorts werd in de Vesting geleid eene fterke Bezetting, op voorwaarde , in dien de Keurvorst vanBrandèhburg,m het eindigen der verfchillcn, Emmerik \veder in handen begeerde te hebben, dat alvoorens alle de gemaakte kosten zouden moeten vergoed worden, die, met der tijd, zo hoog liepen, dat den Keurvorst daartoe de lust en vermóogens ontbraken. Hierom bleef Emmerik bezet met der Staaten Krijgsvolk. Het gemelde Oranje. Fort, aan. geleid ter befcherming van de Stad, die, aan de zijde van den Rhijn, Hechts een enkelen Muur had, werd, door den ouden Rhijn, en het graaven van een Graft, de nieuwe Rhijn genaamd, zodanig afgefpoeld, dat de Staaten, in het Jaar 1618, S • raad-  S&2 EMMERIK. raadzaam oordeelden, het geheele Fort te floopen. Doch vermits de Stad, daardoor, aan die zijde, zodanig verzwakt was dat zij bezwa rlijk een aanval koude doo, liaan, werd hierom, op bevel van de Staaten Generaal, voor de' aumadcring der FranfiHen; in het Jaar i6>s, in plaats van gemelde Fort, eene Rèibüt, en, voor de Stadsmuur, eene Batterj opgeworpen. De GraFten werden verdiept , de Borstweringen verzwaard, de Wallen opgemaakt met paaien, Schanskorven en :o Stukken Gefchut voorzien. Het Magazijn was van alles tijklijk verzorgd; maar, gelijk in dien tijd overal iets ontbrak, zo ging het ook hier. Niettegenftaande alle de gedaane kosten , ontbrak het Emmerik aan genoegzaame Bezetting; het geheele Garnifoen, toen de Franfchen voor de Stad kwamen, bedroeg, in alles, geen 700 man, die nog daarenboven meest al nieuw aangeworvene troepen waren. Van dit gering aantal, werd nog 100 man algezonden, naar het Huis Ulst, twee uuren van Emmerik geleegen. Op de tijding, dat Crjoy, Rhijnbcik en Wezel, zig aan de magt van Frankrijk onderworpen hadden , gaven de Gedeputeerden te Velde , duidelijk voorziende, dat zulk eene geringe Bezetting onbekwaam was, de Stad te kunnen verdedigen, aan dezelve last, om uittetrekken naar Rees, et' naar het Huis te Ulst- Tevens bevolen zij, alle de Artillcrij, Wapenen en leeftogt, zofpoedig mogelijk was, te vervoeren naar Schenken/chaus. Deeze order werd gegeeven op den avond van den 7 Junij. Ten 0 of :o uuren gaf de Major, bij het geven vau het Wagtwoord, hier van kennis aan de Serjanten. Met het aanbreeiien van den dag, werd de groote Krijgsraad bijeen geroepen Thans werd het gerugt binnen Emmerik verfpreid, dat de Franfchen reeds het beleg,voor Rees geflagen hadden. Ook kwamen van daar veele VIngtelingen herwaarts,- 't geen, binnen Emmerik, geene kleine ontfteltenis veroorzaakte. Want de Bezetting, die even kiein van moed, ais in getal was , verbeeldde zig, dat het Hof, het geen zij zag, doch, door het aandrijven der Beesten veroorzaakt werd, door de nadering der Franfche Dragonders, ten Hemel werd gedreeven. De vreeze, welke hier door ontftondt , onder de belegerde Soldaaten, was zo groot, dat zij allen, des Voormiddags , de vlugt namen , met agterlaating van alle het Gefchut, en andere Krijgsbehoeften. De Magiftraat, hier door in den  EMMERI K. St,..; den grootften nood gebragt, zondt afgevaardigden aan den Prins van Condé, rnet vczoek om ais onzijdigen te mogen worden aangemerkt, en Ook om Sauvegarde. CoNDé weigerde dit, en dreigde, het Gefchut voou Je Poorten te zullen brengen , indien zij zig niet overgaven. Dus van den nood eene deugd maakende, traden de Afgevaardigden' in onderhandeling, en gaven zig over, op dezelfde voorwaarden, a's IVezel ge. noodzaakt was geweest aanteneemen. Met den avond van den 8 Junij, trokken de Franfchen daar binnen. NiettegenfiaanHe, bij de gemaakte Voorwaarden, bedongen, en ook toegeftaan was, dat de inwoonders hunnen Godsdienst, Kerken en Schooien zouden behouden, werden, echter , de Gereformeerden van hunne beide Kerken beroofd. De grootfte werd tot een Gasthuis bekwaam gemaakt ; van de andere maa.ten zig de Roomschgezinden meester,- gedoogende zelfs niet, dat de Ljjkeu der Protestanten in dezelve mogten begraaven worden, In de Vredehandeling, tusfchen den Keurvorst van Brandenburg en lode w y n den XIV, werd beloofd en vastgefteld , dat Emmerik , en alie de Steden in het Land van Kleef, aan zijne.Keurvorftelijke Doorlugtigheid zouden worden ingeruimd, zo als daarna geichiedde. Aldus werd de Stad Emmerik, niettegenftaande zij den Algemeene Staaten zo veel gelds hadt gekost, en zo menigmaalen voor de aanvallen en de overmeestering der Spanjaarden-, voor moord, brand en plondering beveiligd was, aan derzelver magt ontrukt, en , zonder de minfle vergoeding, gefteld in de handen van den Keurvorst van Br . . denburg, wiens nazaat, de tegenwoordige Koning van Pruii* fen, dezelve nog heden bezit. Thans oordeele de Leezer, óf wij gehouden waren, wegens Emmerik eenig gewag te maaken. Tevens oordeele hij over de naauwkeurigheid van zekeren Franfchen Journalist, die eenige verminkte uittrekzels van de Eerfte Deelen deezes Werks gemaakt hebbende, de goedheid gehad heeft te zeggen, dat wij, in dit Werk, van Steden en Plaatzen fpreeken, die niet tat de Republiek der Vereenigde Nederlanden behooren. Ol  284 EMMERIK, EMMERINGEN, EMMIUS. Of verdient het, in de Nederlandfche Gefchiedenhfen, tot eer van den Staat, niet gemeld te worden, dat een Stad als Emmerik, en meer andere Plaatfen, den algemeenen vijand, coor magt van wapenen, ontweldigd, aan den Staat gebragt, of aan deszelfs wettige Eigenaars in handen zijn geileld geworden .- zo als , in het Jaar ,598, gefehiedde met Emmerik, toen Prins maurits deze Stad den Spanjaarden ontweldigde , en wedergaf aan den Hertog van Gulik en Kleef; en gelijk ook ten tweedemaal gebeurde, in het Jaar i'óbo? Zie t e s c h e n m a c h e r , Annal. Cliv. pag. 145, 146. Van den z a n d e n , Nederl. Oorl. Valkenier, Verwart Europa P 427 enz. 431, 432. Emmer in gen; zie amerongen. Emmi khoven, eene Plaats, door s. van leeuwen, onder de Dorpen en Heerlijkheden in het Land van Altena\ onder Holland gerekend, maakt thans, met Ganswijk en Waardhuizen, ééne Heerlijkheid uit, waar van Heer is Mr. pieter uelaarts, Oud-Raad en Burgemeejler teDord. recht. E-mmius, (uebo) Nederlaudsch Gefchiedfchrijver, gebooren te Creta, ten Dorp in Oost vriesland, alwaar zijn Vader, genaamd ea, mo diken, Leerling van lutiilr en m'elancthon, naderhand Predikant was, in hetjaar 1547; zijne Moeder was, elisa, Dogter van egbert tjarda, Burgemeester te Norden. l\'og naauwlijks den ouderdom van negen Jaaren bereikt hebber de, werd ubbo gezonden naar Embden, ai waar hij bleef tot zijn agttlende Jaar. Toen vertrok hij naar Bi ee men, alwaar hij genoot het onderwijs van j o h a n .\' es molanus. Naa een tweejaarig veiblijf, zijn affcheid genomen hebbende van Breemen , ourhield hij zig eenigen tijd te Norden , en trok drie Jaaren daarna, naar Rokflok, alwaar hij zig verder deed onderwijzen  E M M I U S. (U B B O) 2S« zen door david bruccus. übso vijfentwintig Jaaren oud zijnde, verloor zijnen Vader. Dit fterfgeval deedt hem van Rokftok naar Norden wederkeeren.' Drie Jaaren daarna begaf hij zig uaar Geneve, alwaar hij zijne Studiën, onder b e z a , cn andere vermaarde Mannen, nog verder voortzette. Bij zijne wederkomst te Norden, werd hem aldaar de plaats als Predikant en Redtor aangeboden. Doch b^fchroomd van aart zijnde, en in het bijzijn van meniehen weinig durvende fpreeken, verkoos hij, in hetjaar 1579, alleen de plaats van Reclor aanteneemen. Door zijne bekwaamheid, trok hij een groot getal Leerlingen, en bragt de School in bloeijender ftand', dan zij tot nog toe hadt genooten. Sterk hieldt men bij hem aan, ter ondertekening van de Augsburgfche Confesfie; doch hij, hier toe niet konnende befluiten, werd, in het Jaar 1587, afgezet. In het volgende Jaar werd hij als Rector te Lier beroepen. Hier maakte hij een zo grooten opgang, dat de School te Norden daar door geheel te niet ging. In het jaar r ,54 beriepen hem de Wethouders van Groningen als Rector in hunne Stad. Twintig Jaaren bekleedde hij dien post, met den grootften ijver en getrouwheid, en tot genoegen zijner aanftellers. Ten bewijze hier van dient, onder andere, dat bij de oprichting van de nieuwe Academie, hij tot Hoogleeraar in de Hiftorien en Griekfche Taaie werd benoemd. Hij overleed aldaar, den 9 December van het Jaar 1625. Emmius was een man van groote geleerdheid, en bezat een voortreffelijk oor» deel, zo wel tot het waarneemen van zijn Ampt, als tot her, fchrijven van geleerde Weiken, aan welke hij, met onvermoeiden ijver, arbeidde. Doorgaans was hij de Raadsman van willem lodewyk, Graave van Nas/au, Stadhouder van Friesland, en Groingen wiens driften hij menigmaal wist tot bedaaren te brengen. Zijne bijzondere vrienden waren thua. kus, scaliger, iieinsius en andere Geleerden van zijnen tijd; dit alleen maakt eene genoegzaame Loffpraak uit. Thuanus fchroorade niet, aan hem te fchrijven, dat hij, naast die van buchananus, geene fchiiften geleezen had, die bij die van emmius konden haaien, zo in getrouwheid en vrijheid van gedachten, als in fierlijkheid van ftijl, enz. Coneingius zeide openlijk, dat emmius, voor geenen Schrij-  E M M IV S. (U B D O) Schrijver der oudheid, in fraaiheid van fiijl, i„ ftaatkunde in oordeel en netheid, behoefde te wijken. J. scaliger, noemt zijne Friefche Hiflorie Overtreffelyk , en verklaart, dat smmius allen, die vóór hem gefchreeven hebben , te boven gaat. Emmius was, in het Jaar 158 r, getrouwd met te de tjabber, die in het Kraambed overleed, nalaatende één Zoon, die op den ouderdom van negentien Jaaren ftierf. Hij '.rouwde, ten tweedemaale, met margreta van bergen, van Embden; deeze baarde hem één Zoon, en eene Dogter, elizabeth genaamd. De Schriften van emmius zijn, Hifioria rerum Frif?ca< ram, beginnende met den Jaare 1449, en eindigende met 1564, De Agro Frifia inter Amafum & Lavicum , deque Urbe Groninga. Defcriptio Chorographica Frifia Orientalis. De fiatu Reipublica & Ecclefi* in Orientali Frifia. Antiquitates Frifiorum. Rerum Romanarum Chronologia. Opus Chronolo' gicum abfolutem. conneSens Hijlorias Ecclefiafticas cum Politicis; adjeSta Imperatorum ferie & Genealogiis pracipuorum principum. Pita GuiUtelmi Ludovici, Comitis Naffovici. Griecia vetus. De Gracorum Rebuspublicis. Gracorum res gejla. Grtcia Illufirata, waarin gevoegd zijn, de drie naast volgende Werken : Sacra Eleufiniana. Pita Davidis Gregorii. Verfcheiden Schriften tegen Daniël Hofman, 's Mans afbeeldzel is door van lamsweerde in het koper gebragt. Ook is door hem gefchreeven, het Leeven van mïbso' alting. N. mullerus, Lof- en Lijkreden over 1/. emmius in het Latijn, gedrukt in 8vo. Emmius, (wessel) Zoon van ubbo, was in zijn leeven , een geagt Predikant te Groningen. Emo, was eerst Paftoor in het Dorp Thnzinge, en daar na eerfte Abt van het Kloofter Bloemgaarden. Hij is de Schrijver vaa de Chronijk , die begint met het Jaar 1203, en eindigt met  EMMIUS,-(UB1? O) EMTtfn. EMPEL. aR7 met het Jaar 123% en vervolgd is door mbnco, rot in het Jaar 1273- Mea kan die vinden, in het lil Deel der Analc6la van mattheus. Emo overdeed in het Jaar 123;. Zie Oudheden van Groningen , bl. 3 o, in 8vo. Emo nd, biigenaamd van d r n ^ ê rt. Hij leefde in da XV Eeuw. Eerst was hij Geheimfchrijver van vier Hertogen van Braband, en naderhand Kanunnik te Leuven. Hij overleed te Brusfel, Ao. 1448. Van hem heeft men nog, de HU Jlorie der Hertogen van Braband, en verfcheiden andere Ge* neahgifche werken. Empel, een Dorp "in Staats -Braband, gelegen aan de Maas, een halfuur gaans oostwaart van de Schans Crevccoeur. Wanneer of door wien dit Dorp als eene Heerlijkheid is uitgegeeven, is onbekend; doch het is bekend, dat de Abtdij van St Krispijn in Henegouwen, weleer eigenaar daar van geweest is, die naderhand de plaats verkocht aan de Graaven vak megeb, De tegenwoordige bezitter daar van, is de Heer johan willem hannes. Bij dit Dorp zijn nog eenige overbiijfzels te zien van een zeer oud Slot, 't welk door de Heeren van Empel weleer bewoond werd. Zommigen houden daar voor, het oude CajleL lum Toxandria, waarvan in oude Schriften, zo menigmaal, gewag gemaakt- word. Het Dorp zelve beftaat uit drie onderfcheidene Buurten. De Kerk-buurt draagt inzonderheid den naam van Empel. De Huizen in deeze Buurt ftaan langs den Maasdijk. De tweede Buurt word de Gcwanden genaamd , leggende Oostwaard aan de zelfde Rivier. De derde buurt, naamelijk Meerwijk, ligt aan de Dieze, tusfchen den Bosch en Crevecoeur, tegen over het Hollands Dorp Engelen. De tegenwoordige Heer van Empel heeft hier, vóór eenige Jaaren, een nieuw Heeien-Huis gebouwd, 't welk zijn uitzigt op de laatstgenoemde Rivier heeft. Door de laatstgenoemde Buurt, loopt de gewooue weg naar 's Hertogenbosch. De  a88 EMPEL, EMUM, ENDE. (J. van den) De Kerk van Empel. ftaat op den Dijk. In het Jaar 1673 hadden de Franfchen, na dat zij, in het voorige Jaar, de omleggende Schanzen overmeesterd hadden, deze Ker!c moedwillig in brand gedoken , bij gelegenheid van het uittrekken uit Crevecocur. De Gouverneur van den Bosch, k i r k pa tri k, had een goed aantal Krijgsknegten na empel gezonden, die zig op het Kernhof verfterkte ,- met oogmerk, om den Franfchen den weg naar de Graaf aftefnijden. Doch , dooreen onverdacht toeval, deze onderneeming mislukkende, baanden zig de Franfchen den weg der waard ,• en leiden, in den doortogt, de Kerk in Kooien. Niet lang daarna, werd zij weder opgebouwd , fchoon kleinder dan voorheen. Op het midden van het dak ftaat een klein Toorentje. De Godsdienst word in dezelve verrigt, door den Predikant van Rosmalen, 't weik met Empel gecombineerd is- De mtgeftrektheid van Empel beftaat 1248 Morgen Lands, beftaande uit een laagen kleigrond, en dus beter gefchikt, tot Wei- , dan tot Bouwland. De Veefokkerij en Hooijbouw maakt grootendeels het befiaander bewooners uit, fchoon 'er ook Visfchers en goede Dijkwerkers zijn. De Regeering beftaat uit den Drosfaart, zeven Schepenen en één Secretaris; die allen worden aangeftcld, door den Heer van empel. Staat van Staats - Braband. Bachtene , Ge og. Emum. Dus noemt emo, in zijn Chronijk , en ook zijn opvolger men co, een zeker Dorp tusfchen IVirdum en Emetha", in Fivelingo. Waarfchijnlijk is'er een fchrijffout 1 deezen naam begaan: het zal moeten zijn enum, tegenwoordig een klein Dorp, liggende vier mijlen van Groningen. Alting, Net. Gtrm. Infer. Far. II. p. 50. Ende, (joost van den) naar alle waarfchijnlijkheid gebooren te Zirickzee. Toen , in het Jaar 1574 , de Spanjaarden eenige Kromfteevens te Rozendaal gereed maakten, om de Zeeuwen , en voornamelijk Ziriskzee te befpringen , bood van den ende zig bij Prins willem den I aan, om die Vaar- tui-  ENDE, (JOOST van den) 289 tuijgen te willen aantasten en te verdelgen. Hij hiertoe verlof bekoomen hebbende, wagtte zo lang , dat dezelve , in de ftreek bij Rozendaal, gereed lagen, en met tweehonderd IVaa. /en, van het Regiment van mondraoon, bezet waren. Hier van kondfchap bekomen hebbende, omfmgelde hij dezelve , tastte ze aan, veroverde en plonuerde die allen. Veele Spanjaarden en Waaien lieten daarbij hun leeven. De overige zogten hun heil in de vlugt. Mo n dragon, twte Jaaren daarna , voor Zierikzee, vol. gens ziine gewoonte, dapper bezig zijnde, en, met verlies van weinig volk , de Schans, aan het hooft dier Stad gelegen, hebbende ingenoomen, trok van daar, met eenige Sloepen, en andere Vaartuigen , naar Brouwershaven. Kapitein van den ende, wien de wagt in die Stad betrouwd was, bemande mede eenige ligte Vaartuigen, ontmoette mondrag on, bij Kerkwerve, en geraakte met hem, in een hevig gevegt. MoNiRAGON, het ongeluk treffende, van aan den grond te raaken , werd, door van den en d e , aangeklampt. Alle de Spanjaards fprongen in het Water. De Zeeuwen volgden hun voorbeeld, en doodden, met hunne Roerkolven , meest alle de Spaanfchen. Omtrent deezen tijd bragt van den ende zijne Huisvrouw, in een Schuitje, uit Zieiik~ zee; 't weik niet zonder eene fchermutzeling gefchiedde. Dewijl hij, in alle togten en aanvallen, de voorde was , trof hem, op zekeren dag, het ongeluk, dat hij, halfnaakt, met een rondas en deegen in den vuist, naar de Wallen loopende, met een kogel door het lichaam gefchooteu, en op pieken naar huis gedragen werd. Hij hieldt nog het bed aan zijne wonden, toen Zierikzee, op den '19 van de maand Junij, des Jaars 1576, aan de Spanjaards werd overgegeeven. Hij ftierf, echter, kort daarna. Leven van willem den I, bl. 85. Ba. tavifche Romein, volgens de door mij verbeterde uitgave, bl. 95. Endegeest , (Huis tej in Rhijnland, liggende een XIII Deel. T half  290 JNDEGEEST, (Huis te) ENDENBURG, enz. half uur gaans ten Noordwesten van Leiden. Voorheen wat dn een prachtiger Slot, dan tegenwoordig : fchoon tot den grond toe afgebrooken , en weder vernieuwd, heeft het alsnog zijne oude gedaante behouden. Het heeft twee agtkante, en twee vierkante Toorens; de eerfte derzelve pronkt met eene agtkante Koepel en een doorlugtig Lantnarnfpitsje. Overeen fteenen brug, gaat men, door eene fraai gebouwde Poort, naar het binnenplein, 't welk rondsom pronkt met eene verwuifde Gallerij, rustende op ronde Pilaaren. De vermaarde houdeT"*™5' hCeft' eeriSeU Üjd' daar°P Zijn VCrbliJ'f Se- Thans word dit Huis bewoond, door den Graaf van 0*0*5. veld, Heer van Werkendam, enz. _ Endenburg, een Heerenhuis, in Gelderland, en wel in de Neder - Betuwe, in het Dorp Rijswijk. Eng, (Den) eene Ridder - Hofftad in het Neder-Sticht van Utrecht, een kwartier uur gaans ten nöordsoosten van het Dorp Vleuten. Eng, (bernard uit den) was een der Ridders, die Graaf floris den V, in het Jaar 1271, tot den togt tegen de West-Friezen hadden aangeraden, en op denzelven nevens veele anderen , het leeven liet. Vad. Hijl. UI Deel, bl. 17. Engeland, (Oud en Nieuw) zijn twee Polders, die het regt van eene Ambachtsheerlijkheid hebben, in 't Land van Futten. Encelbert, Prins van Kleeve, en Ruwaart van Utrecht, Graaf van Nevers, was de derde Zoon van j oh anke s, eerften Hertog van Kleeve, en van elizabeth, Dogter van jan van bourgondien, Jonger Broeder van j.0 hannes, den tweeden Hertog van Kleeve. Hij werd ge- boo-  ENGELBERT. ipl booren, den 16 September van het Jaar 14612. In het Jaar 1481, werd engel i( ert, door jan, Burggraaf van Mont. foort, en door de Steden Utrecht en Amersfoort, in hunnen twist, tegen Bisfchop d a v i d van bourgondien, aangezogt, om hen tegen denzelven te befchermen. Zij zonden , ten dien einde, gemagtigden aan zijnen Broeder, Hertog jan, die hem te kennen gaven, dat, ,, om het ongelijk, hun „ door den Bisfchop, tegen beloften, zegel en brieven, woord „ en eed, aangedaan, hen de nood geraden had, en hunne „ belangen vorderden, tegen den Bisfchop, de kragtdaadigfte „ maatregels te beraamen ; dat zij niet twijiTelden , of men „ zou, met groote reden, een anderen tot het Sticht mogen ,, kiezen of postuleeren, biddende den Heere Hertog van Klee* „ ve, daar zij geneegen waren, zijnen broeder, Jonker e n„ gelbert, boven al voor een Postulaat te verkrijgen, dat „ zijne genade hen daarin behulpzaam zoude zijn". De fterkfte drijver van dit ftuk , was de Burggraaf van Mont* foort. Hij, en de twee gemelde Steden . beloofden , bij het Traétaat, geflooten tusfchen hen en Hertog jan, te zullen te weege brengen, dat de vijf Kappittels binnen Utrecht, bij raade van hunne geleerde en ervaarene Mannen, zouden overleggen de bekwaamfte wegen, om de Postulatie met grond te doen. Jonker engelbert zou, in 16 ol 18 dagen na de tekening van het accoord, binnen Utrecht koomen , daar men hem, door een Wijbisfchop, zo verre zou doen wijden, als tot de Postulatie nodig was. Twee of drie dagen na zijne komst, zouden de Kapittels overgaan tot de Postulatie, en na dezelve zou de Postulaat zweeren, en bij bezegelde Brieven belooven, het Sticht bij zijne Rechten te zullen bewaaren. De Steden, en alle de Ridders, die het met Montfoort hielden, zouden hun vervolgens trouwe en hulde zweeren en belooven. De Ridders en Steden zouden het bewind hebben, over alle de Renten en Inkomften, van het Sticht, om den Postulaat uit dezelve te onderhouden; en indien deeze niet toereikende waren , zouden zij het te kort koomende vergoeden. Zij beloofden wijders, hem en de zijnen, in alles kost en fchadeloos re zullen houden. Konde men Bisfchop david bewecgen tot T * M  j02 ENGELBERT. Refignatié, dit zou gefchieden, buiten fchade en kosten van ïngelbert. Men zou elkander allen bijftand doen inden Oorlog, en de eene zonder den anderen geenen vrede maaken. Engelbert zou geene ballingen of gevlugten mogen aanneemen, zonder toeftemining vau den Burggraaf, of andere vrienden , die men , te Utrecht en Amersfoort, benoemen zou; jfiaar, in tegendeel, behulpzaam zijn, dat de ballingen en voortvlugdgen in regten werden overwonnen,- van het gewin, welk men daaraf, in regten of bij verdrag, kreeg, zou hij genieten den vierden penning. De partij, die geholpen werd , zou de troupen gebieden en onderhouden, uitgezeid zo lang ze waren op den Bodem van den geenen, die den anderen te hulpe kwam. Deze waren de voornaamlte voorwaarden van het Traftaat, 't welk getekend werd in het Jaar 14.81 , op den dag van Maria's Ontfankenis, en bij mat the us, in de Analecïa, Tom. II, pag. 252, geheel te vinden is. Engelbert deed zijne Intrede te Utrecht, op Kersavond van het zelfde Jaar, onder een grooten toeloop en luidrugtig gejuich van het Volk. Terltond liet hij, op zijnen naam, Gouden en Zilveren Muntfpecien daan, die in den beginne goed en deugdzaam waren, doch waar mede de Muntmeesters naderhand zo veel bedrog pleegden, dat niemand dezelve wilde ontfangen. Engelbert Helde aan het hoofd zijner Brieven: fVij Engelbert broeder te Cleeve, en ter Mark , Ruwaart en Befchermer des Lands van Utrecht. Ook tragtten hij en zijne vrienden te bewerken, dat 'er eenige be. fchuldigingen, tegen Bisfchop david, werden opgetleld. Schoon de Kapittels daar toe niet ongenegen waren, verklaar, den, echter, de Rechtsgeleerden, dat deKerklijke wetten zulks verboden. Intusfchen dat men daar mede bezig was, ontving men, te Utrecht, een Brief vaii Pauss 1 xtus den IV, waar. bij alle de geenen, die david ongehoorzaam waren, met den Ban gedreigd worden. Engelbert en zijn aanhang appelleerden daar tegen. De Geestelijkheid, volgens inhoud van den Ban-Brief, den dienst willende flaaken , was zulks oorzaak , dat engelbert en zijne vrienden, ten getale van 300 man, naar de plaats van het Dom - Kapittel liepen, en vervolgens  ENGELBERT. gens zwoeren, de Geestelijkheid, tot één toe, te zullen ombrengen , indien zij weigerden, den Godsdienst te verrigten. Om den dood te ontgaan, overtraden dezen het bevel van den Paus. In het Jaar 148+, namen de misnoegden Bisfchop o a v i d van b o ur g o n ü 1 e n gevangen , en zonden hem , naakt uit. gefchud, op een boeren wagen, naar Amersfoort. Maar de kans nam fpoedig een anderen keer. In de maand Julij van dat zelfde Jaar, kwam maximiliaan van Oostenrijk, verzeld van Hollanders, der Kabbeijaauwj'che zijde toegedaan, den Bisfchop te hulpe. Utrecht werd door hem veroverd, en gedwongen david in zijne waardigheid te herftellen. Volgens voorwaarden van het verdrag, hadt de Hertog van Kleeve die van Utrecht en Amersfoort, met zijne manfcbap, onderfteund, en, in den grootften nood, zelfs een gedeelte .vaa zijn gouden en zilveren Tafelgereedfchap geleend, om het te verpanden. Maximiliaan dreigde, hem met een talrijk leger te zullen komen ftraffen, en zijn Land te verwoesten; en het was niet, dan door bemiddeling van eenige nabuurige Vorften, dat hij daarvan afzag, en, met een goede fomme Rozenobels, zig liet bevredigen. De Hertog bragt zig hier door in drukkende omflandigheden. Voor den Ruwaart was geen ander uitzigt, dan naar Kleeve te rug te keeren, zo als hij ook, kort daarna, deed. Hij trouwde, in hetjaar 1489, charlotta, Dogter van jan den II , van Bourbon, en begaf zig naar Frankrijk. Tesshenmacher verhaalt, dat charlotta, in het Jaar 1496, overleeden is, en dat engelbert ftierf in het Jaar 1521. Doch de Franfche Schrijvers verfchillen hier van grootelijks, zeggende , dat hij overleed den 6 November des Jaars 1506, en dat zijne Weduwe, na zijnen dood , Nonne te Fontevraud geworden zijnde, geleefd heeft tot den 4December 1520. Men heeft reden om te gelooven, dat de laatfte, in dit opzigt, naauwkeuriger zijn dan de Kleeffche Jaarboekschrijver Want van het geen hij wijders laat volgen, als na den dood van charlotta eu van david van Bourgondien ge beurd, namelijk, dat engelbert toen tot Bisfchop van Utrecht zou verkooren zijn, vindt men, bij niemand der Utrechtfche Gefchiedfchrijvers, iets gemeld T 3 I»  s$4 ENGELBERT. Indien deze waarheid verhaaien, moet zijn dood kort gevolgd zijn op zijne wederkomst, met Franfchc hulp, in Gelderland. Want in dat zelfde Jaar, en wel in de maand van Oftober, ontmoet men hem, onder den naam van Graave van Rethel, in het beleg van IVelp, vier uuren van IFageningen gelegen. Zie Vader!. Hifloiie , IV Deel, bl. '347; als mede dèn oorfprong dezer Gebeurtenisfen , Utrecht betreffende, bij bukman, Utrechtfche Jaarboeken, III Deel. Engelbert de II, Graaf van Nas/au, oudfte Zoon Tan Graave jan van Nasfau, en van maria, Gravinne van Loon en Homberg. Graaf jan van Nasfau, te Dillenburg, den 3 van de maand Februarij, in 't Jaar 1475 , overleeden zijn» de, behield engelbert, volgens deszelfs uiterflen wil, als de oudfte Zoon, alle de Landen en Heerlijkheeden, aan deZt zijde van den Rhijn, en onder dezelve de goederen, in Brabant en Holland geleegen. Jan, de tweede Zoon, ontving tot zijn aandeel, alle de Landen, aan geene zijde van den Rhijn. Na den dood van zijnen Vader, werd dus engelbert, de tweede van dien naam, Graaf van Nasfau , Vian* den, Dietz, enz. Heer van Breda. Hij trouwde met Limburg, of cuymburg, Dogter van karel, Markgraave van Bade, en van anna van Ooftenrijk, Zuster van Keizer maximiliaan. Door deezen werd hij aangelteld, tot Stadhouder en Kapitein Generaal over alle de Nederlanden, en vèrheeven tot de waardigheid van Ridder van het Gulden Vlies in het Jaar 1473. Bij zijne Huldiging, als Heer van Breda, fchonk hij, aan de Stad en Baronie, veele bijzondere Voorregten, en bevestigde de zulke, die zij voorheen reeds bezeeten hadden. Hoewel een dapper en kundig Krijgsman, werdt hij, echter, in den Oorlog, tweemaal gevangen genoomen: eerst in den be. ruchten Veldflag bij Nancij, in het Jaar 1477, waarin Hertog Karel de stoute het leeven liet; voor groot losgeld, door de Stad Breda opgefchoten , bekwam hij thans zijne Vrijheid. Zijne tweede gevangenneeining viel voor, in den Veldflag bij Rlangis, tegen de Franfchen, op den 5 Augustus, in  ENGELBERT de II. 205 in 't Jaar 1479. Thans werd hij, door zijnen Broeder jan, gelost, voor tagtig duizend Franken, die hem nog eenS zo veel toezondt. 'Er word verhaald, dat Koning karel de VII zig had laaten verluiden, dat hij Graaf engelbert op zo hoog een losprijs zoude Bellen , dat zijne vrienden , met korven op den rug, Ju geld zouden moeten gaan bedelen; dat engelbert, het geld dubbel ontvangen hebbende, met veele Edelen voor den Koning verfcheen, hebbende ieder een Bedelkorf op den rug, waar inde 80,000Franken verdeeld waren. De Koning gevraagd hebbende, wat dit betekende, kreeg tot antwoord: Sire, mijns wetens, is nooit een Fransck Koning op een leugen bevonden ; en om uwe Majefleit niet tot een leugenaar te maaken , dragen wij deeze Bedelkorven. Hij vraagde verder aan den Koning, of het hem behaagde , om het losgeld te dobbelen, het zij kwijt of dubbel te betaalen. Engelbert, eenige dagen daarna, den voornaamden Adel van Parijs ter maaltijd genodigd hebbende, vraagde hem de Koning, waarom hij hem was voorbij gegaan; waarop hij tot antwoord gaf, van zo geringen ftaat te zijn, dat hij geenen Koning durfde nodigen; maar indien zijne Majelleit ongenodigd op zijnen Maaltijd geliefde te komen, hij zulks voor de grootfte eer zou achten. De Koning even fpottende als de Graaf van Nasfau, liet daarop door gantsch Parijs een verbod uitgaan, geen brandhout aan hem te mogen leveren of verkoopen, op dat alzo zijne fpijzen gezoden noch gebraaden zouden konnen wordenj Dan hij, daar mede in het minst niet verlegen, gebruikte, in plaats van gemeen brandhout, andere ftoffen, fpaarende Kaneel noch andere kostbaare houten. De Koning, over zijnen edelen en fpottigen aart ten hoog. ften 'voldaan, fcholdt hem niet alleen zijn losgeld kwijt, maar gaf hem daarenboven een Jaarlijks inkomen. Met den Graave van romond, won hij den (lag bij Guinegate, en deed geduurende zijn leeven maximiliaan en de Nederlanden groote dienden. Te Brusfel deed hij bouwen het Huis Nasfau, en werd, door koop, eigenaar van de Stad, Landen en Heerlijkheeden van Diest, Caggelume, Sichem, Meerhout, Voorst, Hollede en Seelhetn. Hij gebruikte daartoe T 4 een  tprS ENGELBERT be II. een gedeelte van de goederen, hem van zijne Moeder aanbeftorven. In het Jaar 1490, op den 20 van de Maand Augustus, had Graaf engelbert, binnen Breda, doen houden, een Ridderlijk fteekfpel, waartoe veele Ridders en Edelen genodigd waren. Geduurende die vermaaklijkhede- ontftond binnen de Stad, aan'de Visohmarkr, een hevige brand, die met zo veel geweid voortfloeg, dat binnen weinige uuren, meer dan 170 Huizen in de asfche gelegd werden. Graaf engelbert de II overleed te Brusfel, op den 31 Maij, van het Jaar 1504, zonder wettige Kinderen; nalaatende alleen een Bastaard, jan genaamd, door hem verwekt bij ka. tharina van haaften. Zijne Gemalin was reeds in het Jaar 1500 geftorven. Beiden werden begraven te Breda, in de Kapel, aan de Noordzijde van het Koor der Parochie-Kerk, onder eene zeer prachtige Tombe, naderhand opgericht, op last van Graave hendrik van Nasfau, eu vervaardigd door den Konftenaar en Beeldhouwer, mi chiel angelo de 5uonarta, van Albast, of Oostersch doorfchiinend Marmer, EngelbertdeI, Graaf van Nasfau, Heer van dor Lek, Polanen, Breda enz. was de Grootvader van engelbert, Graave van Nasfau , zo even gemeld. O rus, in zij. nen Geflachtboom van den Huize van Nasfau, zegt, dat hij in groot aanzien was, en gantsch Nederland beheerde; dat bij overleed in het Jaar I4+2. Deze, zegt men, was de eerfte uit zijn Geflagt, die een vast verblijf hieldt in de Nederlanden. en wel te Breda. De reden hier van kan geweest zijn, zijn Huwelijk met johanna van der reck, Erfdogter van Heere jan van polanen, Leek en Breda, met welke hij gehuwd was, in het Jaar 1404. In eene oude, met de hand gefchreevene Chronijk,'leest men deeze regels: „ Graeft a dol ff fijnde deefer waerelt overleden, „ Sonder afrer te laeten Mannelijck Oer, ï? Is Graeff E n g e lb r e c h t fijn Broe'der doen getreden, ,. In t Regiment, wefende een recht Succefoer. „ Hij  ENGELBERT de I, ENGELBERT. (K.) enz. 297 „ Hij trouwde eene welgeboren Frouw met gedogen: „ Een eenige Erfdochter, rijck en feer vermogen; ,, Van johannen Heer van der Leek ende Polanen, „ Quamen dees Heerlijkheden, met Breda dat fchoon Lant, Aen het Huis van Nasfau vermeert aen Onderdaenen, ,, Die fij geregeert hebben met wijsheit en verftant, ,, Door juftitie, welc dees Landen deede floreeren „ En defe geheele Stam hielde in eeren. „ Defe Graeff verweckte bij fijne Gefellinne,. f rij edele Soonen, oijck een Dochter fier en fchoen, ,, Tan, hendrik, otto; maria werd Gravinne „ Vertrouwt Graeff jan fan Nasfau JVijsbaden coen, ,, Dees Graeff, geregeert hebbende foe wij leien, Sesentwintig Jaar, met lof en eer gepreefen , „ Is verfcheiden uijten leven, door des doods gevaar, „ Legt tot Breda begraven in een Tomb eerbaer. Anno 1442. Verfcheiden ftukken, hem en zijne Regeeringe van het Land en van de Stad Breda betreffende, vindt men in het vierde Boek van de Befchrijving der Stad en Lande var. Breda. Engelbert, (kornelis) gebooren te Leiden, inde zestiende Eeuw, werd, tot mannelijke Jaaren gekomen zimde, een vermaard Schilder. In zijne Geboorteftad en te Utrecht, zijn nog veele goede ftunken van hem voorhanden. Hij had twee Zoonen, die zijnen Schildertrant ongemeen kragtig navolgden. De jongfte verliet voor eenigen tijd de konst; doch vatte dezelve naderhand weder op. Hij begaf zig naar Engeland, alwaar Koning henhrik de VIII hem niet alleen werk genoeg gaf, maar ook zonderlinge gunst betoonde. Philis, Leeven der Konstfchilders. Engelbert, een Dorp in de Groninger Omlanden, bijna een half uur ten Oosten van Gioningen. Eertijds was dit, in het- Kerklijke, gecombineerd met Middelbert; maar al federt T 5 vetle  398 ENGELBERT, ENGELBERTUS, enz. veele Jaaren zijnze van een gefcheiden, en ieder van een Leeraar voorzien. Engelcertus leidensis, of engelbert van Zeiden, door gerrard van Nijmeegen, Grammaticus genaamd , werd gebooren te Leiden, doch onzeker wanneer. In de fchriften van Wesfelius, word hij genaamd het licht der Waereldi en in een Brief van hem, aan engelbert gefchreeven, in het Jaar 1480, noemt hij hem magister. Ook vindt men, in de Opufcula van wesselius, een Brief aan den Deken van Naaldwijk, jacob hoek, waarin hij engelbrt, zijn Meelter en Leeraar neemt. Engelen, een Dorp en Ambagt in het Land van Hemden, liggende een klein uur ten Noorden van 's Hertogen bosch, niet verre van de Schans Crevecoeur. Voor heen lag aldaar dé Engelen - Schans, die in 't Jaar 1672 nog in wezen ivas, en toen, door turen ns, veroverd werd; doch de grond daar van is naauwlijks te zien. Ha Land daaroraftreelcs, laag en broekacluig zijnde, word daarom Engelen Meir genaamd. In het Ambagt zijn, volgens de verpondingslijsten, 45 Huizen. Men ziet 'er een klein Kerkje met een fpitzen Toorn, die voor-* heen veel grooter en zwaarder was. Maar in de Spaanfche tijden veel geleeden hebbende, moest de Kerk (die haaren eigen Predikant heeft,) verkleind, en de Tooren worden afgebrooken. Engelen behoort aan den Heere martinus van BAttNEVELD. Engelenberg, een Adelijk Huis in Gelderland, in hei Regterampt van de Veluwe, onder hef" Schoutampt Brutnmen. Engelenberg, (alexande-r schimmelpenning van der o ijk. Heer van) Buitengewoon Afgezant van den Staat aan het Hof van Engeland, in het Jaar 1680. Zie schimmelpenning. En"  ENGELEND AAL, ENGELMUNDUS. (St.) «99 Engelen daal, of het Convent van onze L. Vrouwe in Engelendaal, eertijds- een Kloofter of Priorij van Reguliere Kanunniken, te Leiderdorp. Het voerde dien naam, om dat eenige bijgelooyige Monniken verfpreid hadden, de Engelen aldaar te hebben hooren zingen. Op dit vertelzel gaf Bisfchop feediuk van blanken ii ei m, in het Jaar uoo, aan eenen pieter van de poel, vrijheid tot het oprichten van het Kloofter. Zeven Jaaren daarna werd Engelendaal vereenigd met Windesheim. Het bleef in ftand tot op de Spaan fche beroerten, en werd toen ten gronde toe geflegt. Zie Kerkl. Oudk. van Rhijnlandt, bl. 286. Engelmundus, (St.) een Engehchman van afkomfte en een Reisgenoot van St- willebbord, met wien hij in de Nederlanden kwam, en aan de Kenncmers het Euangelitun verkondigde. Na veel werks, ten dienfte der Kerke, verrigtte hebben , werd hij ziektsVelzen , van welk Dorp hij, bij fommigen voor Patroon gehouden werd , overleed aldaar, eu werd'er ftaatelijk naar lands en tijds gebruik begraaven. Zijn fterfdag word gevierd, op den zi Junij. Zie van hem breeder, Batavia Soera, I Deel, bl. 155 enz. Oiidh. van Kcnnemerland, pag. 327. Opmeer, Hiftorie der Martelaaren, I Deel. Engelsman, ( j a n j ans z o on) was in het Jaar 161S, Burgemeefter te Hoorn, en werd, in die waardigheid, met andere afgevaardigden, gezonden naar Utrecht, om Prins maurits te onderfteunen, in het afdanken der Waardgelden ia die Stad. Vaderl, Hifi. Deel X, bl. 227. Eng eren, een der Dorpen in 't Land van Heusden. Va» der houve, I Deel. En-  3°° ENGERSUM, ENGH. (den) Engersum, een Adelijk Huis, te Uithuizen, in de Cr*. mnger-Omlanden, onder het Kwartier Hunfingo. Engh, (den) eene Riddermatige Hofltad, in het Nederfticht van Utrecht, onder het Kerfpel Vleuten. Door de Staaten des Lands van Utrecht, werd het Huis den Engh, op den 27 . Oftober 1536, voor eene Riddermatige Hofflad verklaard. Veele Jaaren heeft dit Huis behoord aan het Gedacht van Uten-Engh, 't welk zijnen naam daarvan fchijnt ontleend te hebben, en al vroeg, in de XIII Eeuw, bekend geweest te zijn. Men houd het voor zeeker, dat dit Geflacht, 't geen weieer in het Sticht gebloeid heeft, afkomftig was uit het Geflacht der Heeren van Woerden j door het S tarn wapen dezer beide Genachten wordt dit nader bekragtigd. Het Wapen van Woerden was, een gouden Veld met drie roode Ruiten , boven twee en onder één: tvaarvan dat van Ut en-Eng alleen daar-in verfchilt, dat het Veld van Zilver is. In den aanvang der XV Eeuwe, behoorde het Huis den Engh aan elizabeth u -en- engh, oudfte Dogter van Heer nicolaas. Vermids zij ftom en haare-r zinnen onmagtig was, zo werd met raad en goedvinden haarer Mombers , het Huis opgedragen aan haaren Oom, amelis uten-ingh, op den 9 April in het Jaar 1423, na wiens dood het kwam aan deszelfs Zoon, beer nd van Uten-Engh, die daar mede beleend werd, den 11 Augustus, in hei Jaar 1425. Deeze kort daarna overleeden zijnde, kwam het Leen, den 21 Augustus, in hetjaar 1426, op zijnen Zoon, amelis uten-engh, die, nog bij zijn leeven, daarvan afftand doende, werd Heer van den Engh, beerend uten-engh. Zoon van amelis, den 2i December, in het Jaar 14^6; en na hem den 5 April in het Jaar i;05, zijn Zoon beerend uten-engh, die het wéder naliet aan zijnen Zoon amelis uten-ensh, welke den Leen-Eed deed, den 6 Februarij, in het Jaar 1530. Van hem is het verdorven op deszelfs Dogter, philippota uten-engh, den 6 September , in het Jaar 1538; zij droeg de Riddeihoflbd, kort daarna, over aan haaren Oom, ame lis t ten-engh. Deeze dond dezelve, den 21 September, iu het Jaar 1546, weder af aan zijnen Broeder, iiïkho " ut en-  ENGH, (den) ENGHUIZEN, enz. 301 uten-engh, die den 25 Maij, in het Jaar 1582, het Leen naliet aan zijnen Kleinzoon, welke dien zelfden naam voerde. Hij, zonder Kinderen dervende, werd daarmede beleend zijne Zuster, anna u t e n-e ng h , die getrouwd was met fsedrik van zuylen van Nijevelt, Heer van Aartsbergen. Als Man en Voogd zijner Huivrouwe, werd hij daarmede beleend, den 26-Junij, van het Jaar ióoo. Na zig van zijne Militaire Ampten ontdaan, en het Huis den Engh merkelijk verbe. terd en vergroot te hebben, zette hij zig daarop metter woon ter neder. De Hofftad bleef in het Gedacht van van zuylen van Nijeveld, tot in het Jaar 1658, wanneer dezelve overging in dat van ruysch. In 't Jaar 1678, droegen jacob taats van Amerongen, en lucia ruysch, echte Lieden, dit Huis op aan cornelis van egmond, van der Nijenburg. In het Jaar 1761, werd daar mede beleend, de Heer en Mr. jan cypriaan van bwïck, Heer van Themaat, Oud Schepen der Stad Amfteldam. Enghuizen, een Adelijk Huis in Gelderland, in de nabijheid van het Dorp Hummel, behoorende aan den Baron ja. cob adolf van heekeren. Enclum, een der twaalf Dorpen van de Friefche Grietenij Menaldumadeel. Vóór de tijden der Reformatie, behoorde de Kerk onder het Dekenfchap van Sexbierum. De Predikant van Englum, is thans Lid van de Klasfis van Leeuwaarden. Englumburg, een Kadeel in het Westerkwartier der Groninger-Omlanden, in de nabijheid van het Dorp Saaxum. Eng wier, een Friesch Dorp, in de Grietenij Wonferadeel, onder het Kwartier wmlVestergoo; in het Kerklijke is het gecombineerd met l-Fons, en behoort onder de Klasfis van Bolswerd en Workum. E ng wierum, een der Dorpen van de Grietenij Oostdon»  3oc ENGWIERUM, ENGWERD, ENKEVOORT, enz. dongeradeel, een half uur gaans Zuidoostwaan van Ee. Het heeft drieëntwintig ftemvnen. Eng werd, voorheen een Klooster in Friesland, in de Grietenij Rauwerderhem, in het Dorp Rauwerd. Enke voort, (w 11. l e m) de öofte Bisfchop van Utrecht, een opvolger van hekirik va n b e ij e r e n,. afkomftig Van Maafiricht, hoewel geboren te Mierlo, een bijzonder vriend van Paus adriaan den VI. P ont a n u s en heuterus, misleid door lambertus hortensius, noemen hem micha el enke voort. Hij was een Neef ge weest van willem, een Man die aanzienlijke Ampten binnen Utrecht bekleedde. Willem was eerst Kanunnik te Antwerpen - naderhand Proost van 5/. Salvators-Kerk te Utrecht, ten'tijde toen adriaan de VI Kardinaal werd. Deeze Paus geworde, zijnde, verhief hem tot Bisfchop van Tortofa, in Spanje. In het Jaar 1523 werd hij Kardinaal-Priefter van St. Johan en Paulus; en eindelijk Bisfchop van Utrecht, door aanïteliinovan Paus clemensden VII. Den tijd van 7 Jaaren hadt hij zijne woonplaats te Rome gehouden. Bij het veroveren van die Stad, werd hij door de Duitfchers gevangen genomen en moest 30,000 Dukaaten voor losgeld betaalen. Hij eindigde ook aldaar zijn leven, in den ouderdom van 70 Jaaren, in het Jaar 1534; fchoon anderen zijnen dcod twee Jaaren laa'ter ftel len. Zeker is het ondertusfehen, dat zijn opvolger, geor. GIüs va» egmond, in het Jaar 1534 is aangefteld. Zie val. and. Batavia Sacra, II Deel. Aantekening op het Utrechts Bisdom, { Deel, bl. 536, enz. Enkhuizen, de derde Stad in den rang, van het Noorder-kwartter, en de veertiende onder de Hemmende Steden van Holland; gelegen aan de engte van de Zuider Ze» die aldaar naauwlijks drie mijlen wijd is, tegen over Stavoren in Friesland} drie uuren gapns ten Noord-Oosten van Hoorn, en  ENKIIUIZEN. Gelegenheid, Naams oorfprong. 303 en omtrent zo verre ten Zuid - Oosten van Medemblik. Voorde Stad legt een groote Bank, het Enkhuizer Zand genaamd. Eehalven dezen, zijn 'er nog meer ondiepten, die de aankomst der Schepen zeer bezwaarlijk maaken. Zeer verfchillende zijn de gedachten der Geleerde Nederlanders, over den taamsoorfprong dezer Stad, Het gevoelen van loxtiom, die den naam van Hmrinkhuizen wil afleiden , fchijnt van de waarheid meest af te wijken. Volgens mijne gedachten, om de denkbeelden yan anderen niet op te noemen, komt j. f. utiï het naast aan de waarheid; hij meent de reden daar van te vinden, in de plaatzing der enge en enkele Huizen, die 'er in den aanvang gebouwd waren, en wel zodanig, dat'er eertijds geen Dorp was, waarin de Huizen zo eng bij elkander, en in zo klein getal gebouwd waren. Junius, in tegenftelling hier van, was van gedagten , dat men den naam dezer Stad moet afleiden van de enkele Huizen, die daar Honden, voor en aleer het nog een Dorp was. Evtn onzeker is de oudheid dezer Stad. Sommigen houden de Noormannen, andere wederom, altoos ingenomen met het denkbeeld van een hooge oudheid, zelfs de Romeinen voor de Stichters van Enkhuizen. Zij, die meer ervaaren zijn in de Nederlandfche Oudheden , berichten ons , dat men, lang naa het Jaar 1100, eerst van de Zuider Zee heeft be' ginnen te fpreeken; en dat het water, tusfchen Enkhuizenen Stavoren, zeer naauw plagt te zijn. Zij zeggen, dat Enkhuizen veel voorland had, 't welk, als onbedijkt leggende, door het aanklotzen van het water, door den tijd zodanig is afgekabbeld, dat het meeste gedeelte van dat voorland is weg. gefpoeld. Men bewijst dit, met aan te toonen, dat 'er Hui" zen, ruim een Gootelings-fchoot verre buitendijks gedaan hebben, doch die nu'overdekt zijn, door eene droogte, wel. ke men ten Zuid Oosten van het Hoofd vindt, het Enkhuizer Zand genaamd. Ook meent men, dat hier de Kerk en de eerfte Huizen geflaan hebben, om reden dat deeze plaats, nog heden, den naam van het oude Kerkhof heeft. De gedachten van hun, die willen dat Enkhuizen, omtrent hetjaar 1000, geftigt werd, hebben geene genoegzaame vastigheid.  2C4- ENK HUIZEN. Groote, Oudheid. heid. Wel is waar, dat men, reeds op het Jaar 1248, deeze plaats een Stad van Friesland, (Oppidum Frifiae) genoemd vindt; doch in 't vervolg zal het blijken, dat dit met de waarheid niet kan overeenftemmeu. Melis sto e maakt van Enkhuizej^gewag, op het Jaar 1296; zeggende, dat de Westfriezen toen aldaar gelegerd waren; dat j'an van avennes langs of door Enkhuizen trok , om het Slot van Medemblik te ontzetten; ende Oorpen, en waarfchijnlijkools'Enkhuizen, in den brand (tak. In het jaar 1346, werdt deeze plaats nog geen Stad, maar het Ambagt, of de Baune van Enkhuizen , genaamd. In 't Jaar 1355, werd dit Ambagt, door wil um van beijeren, met Gommers Keifpcl vereenigd, en tot ééne Stad gemaakt, welke hij wilde dat Enkkuizen zoude genaamd worden. Het Rechtsgebied der Stad werd toen insgelijks bepaald, en Gommers Kerfpel gehouden als het westeinde der Stede, lc het Jaar 1361, werd de eerfte Haven der Stad gegraaven. Zedert dien tijd, nam de plaats merklijk toe in grootte, en werd, door de Hollandfche Graaven, met veele voorregten befchonken. Meer dan eens is deze Stad vergroot, de laatfte maal in het' Jaar 1590. S mmigen bepaalen de uitgeftrekrheid van dien tijd, op 1:50 Enkhuizen of üregterland/cke Roeden. Doch centen, in zijne Hiflorie, geeft haar eenen omtre» van 1506 Roeden, en 3 Voeten. In liet Jaar 1732 , werdeirer geteld, 2605 Huizen, en het getal der Ingezetenen bepaald , tusfchen de 10 en 11,000. in het Jaar 1739, beliep de verponding aldaar /' 7083:13: 8 Al van vroege tijden is deze Stad, tegen het geweld der Zee, met fterke Dijken beveiligd , en voor al met den Wierdijk, die met een vasten muur, uit Zee opgehaald, de Öofterhaven iniltut. Aan de Landzijde is Enkhuizen voorzien van zeven Bolwerken1; zes van dezelve leggen .binnen den Êeedijk : het zevende, welk daar buiten ligt, is met fteen opgehaald; voor hetzelve leg- een jttenen Beer, die den hoogen Zeedijk aan het Bolwerk vasthegt. Behnlven het ijzeren Gefchut, zijn deeze Bolwerken voorzien met 35 zwaare fraaije metaaie ftukken. De Stad heeft zeven Poorten; drie aan de Landzijde , als de Kee. ten'  ENKIIU1ZEN, Kerklijks Gehouwen* 305 eenpoort; de Wester of Koepoort, in hetjaar 1730, merklijk verbeterd ; en de Noorderpoort, en vier aan den Waterkant, ter affluitinge van de FTaven: als, de Blaauwpoort; de Zuiderpoort; de IVilgenburgerpoort en Denneburgerpoort. Aan de Haven der Stad, bij het migenburger Bolwerk, ftaat nog de Oude Keet en-poort, thans Domburg genaamd, zijnde een zwaar en aanzienlijk gebouw, met een fraaij Koepeltoorentje en Uurwerk voorzien. Niet verre van daar ziet men den Engelfcben of Oostindifchen Tooren, mede een oud en zwaar gebouw. Onder de kerklijke Gebouwen, munten aldaar uit, de drie Gereformeerde Kerken, a\s de Wester, Zuider, en Kleine Kerk. De tijd, wanneer de eerstgenoemdegefticht werd, is onzeeker. Sommigen (lellen dit op 't Jaar 1350 of 1371 , en anderen op hetjaar 1427. Volgens eenigen werd zij voltooid in't Jaar 1452. Voor het Koor deezer Kerke (laat een fierlijk houten affchutzel, weleer verfierd met koperen Pilaaren, die in het Jaar 1573 zijn weg genoomen, en gebruikt tot het gieten van gefchut. De Zuider-Kerk, eertijds toegewijd aan St. Pankras, ftond, vóór hetjaar 1422, buitendijks. Maar in dat Jaar, gaf Hertog filip verlof, dezelve te mogen afbreeken, en binnendijks eene andere te timmeren,- in het Jaar 1423 of 1424 werd hier mede een begin gemaakt. Men wil, dat de mnuren deezer Kerke zo diep onder als boven den grond liaan. De hooge en fierlijké Tooren werd in het Jaar 1450 aangevangen. De Kerk praalt met het Graf van den vermaarden bernapous paludjinus, op den 3 April, in \ Jaar 1633 > te Enkkuizen overleeden. De Kleine Kerk, eertijds de Kerk van het Augttftijner Kloofter, ftaat niet verre van de Zuider-Kerk. In het Jaar 1645 werd zij ten dieufte der Hervormden bekwaam gemaakt. Des Zondaags word daar in gepredikt, en in de week Catechizatien gehouden. Vóór de tijden der Hervorminge, waren hier verfcheidene Kapellen en Kloosters: als St. Gommers Kapel; de Kapel van St. Anihonij; van St. Jan; van St. Euckerius. Ook hadden de Minderbroeders aldaar een Huis, bekend onder den naam van het Terminarie. huis. 'Er was een Auguftijner Kloofter; een ander van St UrXIII. Deel. V ' r„.  3eö ÉNKHUIZÉN, Kerklijke Gebouwen. fula; van St. Cara; van St. Cecilia; van St. Agnes; en het K/aris/en-Kloóf/er. Maar na de invoering van «ie Reformatie, zijn de mees;e van deeze gedichten tot andere gebruiken bekwaam gemaakt, of in Burgerhuizen veranderd. De Gereformeerde Gemeente, die 'er zeer aanzienlij* is word bediend door vijf Predikanten , benevens tien Ouderlingen en veertien taconen. Sedert het Jaar 1509, zijn dezelven toegevoegd twee Kommisfarisfen Politiek uit de Magiftraait. Het Traktement der Predikanten is iooc guldens, en 100 guldens daarenboven voor Huishuur. De Klasfis van Enkhuizen is de vijfde in rang onder die van Noord-Holland> zij beitaat uit 22 Predikanten. Tot de Klasfis behooren twee ftemhebbende Steden, Enkhuizen en Medemblik. Behalven de 22 Predikanten verfcbijnen in deeze Klasfikaale Vergaderingen, 18 Ouderlingen, als 2 uit Enkhuizen, en de overige uit de daar onder behoorende plaatzen. Viermaalen in 't Jaar, telkens op eenen Donderdag, worden deeze Vergaderingen gehouden te Enkhuizen, in de Kerkenraadskamer der IVesterkerk: als I Bclooken Paasc '1. 1. Belooken Pinxter. 3. Anderhalve week voor de Sijnode en 4. in Oclober. Voorheen was hier ook eéne fVaal[che Gemeente. De Lutherfchen hebben 'er eene Kerk, ftaande op de Noor. der-Boei envaart, die door één Preoikant bediend word. Geheel ftrijdig met de verdraagzaamheid , was de handelwijze, die, in den Jaare 1624, ten hunnei1 opzigte werd gehouden. Het leenen van een plaats, tot het houden hunner Vergaderinge, werd toen nog, op eene boete van 50 ponden, verboden; en de Prediker en Voorzanger, die de Vergadering bediend hadden, verweezen, ieder in eene boete van 4 ponden, In het Extraft uit het Protocol, in het Jaar 1718, door den Lutherfchen Predikant jicoBUï wehard, gezonden aan Dom. j. h. manke, tot het zamenftellen van zijne Aanmerkingen, over de Rcfor. tnatie van uitheb, w.ird hier van geen gewag gemaakt, maar alleen gezegd , dat in gemelde Jaar aldaar Vergadering werd gehouden, en Request bij de Magiftraat ingeleverd ter verkrijginge van vrije Godsdienstoefteninge ; maar dat het zelve onbeantwoord bleef. Welke de reden geweest fs, dat dit in het Kerkiijk Protocol niet vermtld ftaat, of het door den af. lchiij-  ENKIIUIZEN, Kerhlijke Gebouwen. 3^,7 fchriiver verzweegen zij, is mij onbekend. Vast gaat bet, dat men deezè bijzonderheid vind, in de Keuren van Enkhuizent bl. 370. In bet gemelde Extract zien wij, dat in het Jaar 1635, op herhaalde Requesten van de Kooplieden, door de Magii ftraat werd toegedaan, de beroeping van frederici tatin 0 ho f, als Predikant, wiens Vader, met deszelfs Huisgezin,, de eerde geweest is, de Leere van l ut hek toegedaan, die, in het Jaar 1596, uit Tonningen, zig aldaar had nedergezet; hij geneerde zig met de Vetweiderij, en het koopen en verkoopen van Hoornvee. Wijders blijkt het, ter bovengemelde plaatze, dat t at in g hof , op den 26 Januarij, .in het Jaar 1635, predikte in de Ververij van lantiüs, flaandetoen dat gebouw op den zelfden grond, op welken naderhand de Kerk gebouwd is. Bovengemelde Dom. we hard, bepaalde het getal der Ledemaaten, in hetjaar 17,18, tusfchen de 3 en 400, Voorheen hadden hier de Mcnnoniten twee bijzondere Vergaderingen, als ééne van de Vlamingen en de'andere van de Waterlandjchen; doch, gelijk op me r andere plaatzen, zijnze zedert tot ééne Gemeente vereenigd, welke door één Leeraar bediend wordt. De Roomschgezinden hebben 'er drie Kerkhuizen, en ieder van dezelve zijnen bijzonderen waereldlijken Prieiter; twee vau dezelve behooren tot de Janfenisten. De verdere Godsdiendige Gebouwen en Gedichten zijn: Het Oude Mannenhuis, 't welk te gelijk een Proviniershuis is. Eertijds diende hiertoe het ge veezen Klooster van St. Clara. Het tegenwoordige is een defng nieuwerwetsch Gebouw, daande ondei bellier van agt Regenten. Het Gast- of Ziekenhuis, weleer het St. Cecilien-Kloofter, daat mede ouder het bellier van agt Regenten en zes Regentesfen. Een gedeelte van het zelfde Kiooder dient thans tot een Leproozen- Huis. , Verder zijn 'er twee Weeshuizen; het een voor Burger Kinderen beneden de 13 Jaaren; en voor die.daar boven zijn. Het Oude Weesbuis, weleer het Kiooder van St. Lh fula, daat onder belliering van agt Regenten en zes Regentesfen. Het tweede Weeshuis, vooiheenhst Augufiijner IQooster, en in 't jaar 160?, V 2 tot  35Ü ENKHUIZEN, Waereldlijke Gehouwen. tot het tegenwoordig gebruik bekwaam gemaakt, heeft mede . een gelijk getal Regenten en Regentesfen. De Latijnfche School, een aanzienlijk Gebouw, pronkende met een deftigen Voorgevel, werd omtrent of in het Jaar J549 gebouwd. Tegenwoordig is deeze School verdeeld in drie Klasfen, en word beftierd, door een' RecHor, Cenrefior en P'receptor. Onder de waereldlijke Gebouwen verdient allereerst genoemd te worden, het Stad- of Raadhuis, ftaande op de Breede Straat, op denzelfden grond, daar weleer het oude Raadhuis plagt te Haan. Doch dit was veel kleiner dan het tegenwoordige: want 'er werd, aan de Zuidzijde, één Huis, en aan de Noordzijde, eene geheele rij Huizen afgebrooken, om het nieuwe Stadhuis te vergrooten. Het oude Gebouw werd voltooid, in hetjaar 1460, en bleef in ftand tot in het Jaar i683. Men mag van het nieuwe zeggen, dat het, in aanzien en bouworder, de meeste Stadhuizen der Hollandfche Steden overtreft. De Waag, die weleer op de Breedeftraat plagt te ftaan, werd aldaar, in het Jaar 1394, doch, in het Jaar 1557, de nieuwe Waag, thans nog in wezen, aan de Vischmarkt gebouwd. Het agterfte gedeelte daarvan word tot een Stads Excijnshuis gebruikt. In een Bovenvertrek houden de Heelmeesters hun Kollegie. Het Admiraliteits of Prinfen-Hof, en de Munt van Westfriesland, welke laatfte een zeer fierlijk oud Gebouw is, ftaan bij elkander, 'in de Wester-Straat. Voorheen hadt de Pater van het St. Urfula-Kloofïer hier zijne Wooning, toen het Patershof genaamd. Het Kollegie van de Admiraliteit word beurtelings, dan hier en dan te Hoorn, gehouden. Zo ook . verandert de Munt van West-Friesland, om de tien Jaaren, dan te Hoorn, dan te Enkhuizen, en daarna te Medentblik. In het Jaar 1603, werd de Munt, de eerfte maal, na Enkhui zen overgebragt. In dezelfde ftraat ftaat het gemeene Lands Gevangenhuis, en wel naast het Oude Mannenhuis. Digt aan de Noorderpoort, is 's Lands Gefchut. en Klekgieterij, een aanzienlijk zwaar gebouw. Het  ENKHUIZEN, Wcere\dli)ke Gebouwen. Regeering. 300 Het Oost-Indisch Huis is mede een aanzienlijk ouderwetsch deftig gebouw, ftaande op den IVierdijk, gefticht in het Jaar 1630. Het Westindiesch Huis, ftaande in de Paktuinftraat, is mede een breed aanzienlijk Gebouw, 't welk agter aan de nieuwe Haven uitkoomt. Voor de Bank van Leening, is hier geen openbaar gebouw ; het regt van Lombard houden, wordt, voor een zeeker getal van Jaaten, verpagt. De eene Schutters Doelen, die aldaar op den Sijbrandsdijk ftaat, en nog in wezen is, is een fraaij en ruim Gebouw. De regeerin", deezer Stad beftaat uit een Kollegie van twintig Vroedfchappen, en één van de Wet, of Magiftraat, zamengefteld uit den Hoofdfehout, vier Burgemeefteren en zeeven Schepenen. Deze K llegien zijn tegenwoordig drie Secretarisfen toegevoegd; fómtijds heeft men 'er ook wel twee Penjionarisfen gehado De Vroedfchappen, die, in oude Schriften, en zomtijds nog heden, den naam van Raaden draagen, zijn van ouds af tot het getal van twintig bepaald geweest, en moeten be» ftaan, uit de aanzienlijkfte en vermogendfte Burgers, bekend onder den naam van Rijkdommen. Het is duifter, door wie dezelven, oudtijds, werden aangefteld. Dan op den20Maart, in hetjaar 1523, werden, door Keizer karel den V, de tude en nieuwe Burgemeeflers, voor die reize alleen. gemagtigd, om uit de wijfie, nutfte en bekwaamfle Poorters, te kiezen 20 perfoonen, ten minften dertig Jaaren oud, uit welke zij zouden kiezen, drie Burgeinecfleren, om nevens den OudBurgcmeefler één Jaar te dienen. Bij affterven van één dezer twintig Raaden, werden de overige gemagtigd , eenen an. deren in zijne plaats te kiezen. Bij dit zelfde Handvest was bepaald, dat geen Vader en Zoon, en geen twee Broeders of Zwagers, te gelijk als Vroedfchappen, zouden mogen dienen. Naderhand, onder de Regeering van de Hertoginne van Par* ma, verzogten die van Enkbuizen, vrijheid, om twee Zwagers tot Vroedfchappen te mogen kiezen. Het is onzeker, of de Hertoginne, al of niet daar in bewilligd hebbe. In hetjaar 1572, na dat Enkhuizen aan der Staaten zijde was overgegaan, werd, volgens her veihaal van van me ter en, aldaar goedgevonden, twintig nieuwe Raaden te kiezen, boven de 30, eu onder de 60 Jaaren oud, doch onder die geene Zwagers, of V 3 Zus-  i\* ENK1IÜIZEN, Regeering. Zusteriingei:, bij liet leeven hunner Vrouwen. Bij de verandering in de ilegeering van Holland, onderging de Vroedfchap, doorgaans , aldaar het zelfde lot als in andere Steden. Dit zelfde gefchiedde op den 23 van de Maand Maij des Jaars 1745, wordende toen aldaar, door Hun Ed. Mog. de Heeren Commisfarisfen zijner Doorl. Hoogh. Prins wiliem den IV, de twintig Leden van de Vroedfchap bedankt; doch agttien van dezelve weder herdeld. Een van de twee gelicentieerde Heeren, namelijk de Heer en Mr. cornelis fr ancois uuivensz, Oud-Burgemeester dierStad, werd, op den 1 Mi.art, in het J..ar 1751, op voordel van gemelden Heere Prinfe, in plaats van den Heeren Mr. jan druif, weder als Raad herdeld ; waarover, bij de gantfche Burgerije , ongemeene vreugde betoond werd. Wat aangaat het Schoutampt te Enkhuizen; volgens de aantekeningen van islaau whulk, te vinden in brandts Hifforie van Enkhuizen, bl. 71. werd de Schout aldaar eertijds gekooren door Burgemeesteren, met toedemming der Vroedfchappen. Nu en dan werd daarbij deeze Voorwaarde bepaald, „ dat hij met Burgemeesteren ééne hand zou zijn tot ,, bevordering der Réchtzaaken ,■ dat hij niemand kwellen zou, „ noch iets doen tegen hei goedvinden van Burgemeesteren; en „ dat hij zig van Scheepenen Vonnisfen, op geenen anderen „ Regttr zou mogen beroepen; alles op verbeurte van zestig „ gulden, tot onderhoud der Stede." Niet 't onregt, ondertusfchen, zou men uit de Handvesten dier Stad kunnen befluiten, dat de Schout voorheen door den Graaf, of zijne Stadhouders werd aangedeld (zie de zelve bl 16 en 4:). Hij wordt aldaar, en op andere plaatzen, 's Graaven Schout ge. noemd. Naderhand, en wel in Stadhouderlooze tijden, werd hij, op voorfchrijving van Burgemeesteren, aangedeld, dooide Staaten van Holland, voor den tijd van drie Jaaren, en daarna in zijn Ampt bevestigd , of van eenen anderen opgevolgd. De Burgemeesteren, thans vier, waren, naastdenkeliik, in vroeger tijden degts twee in getal. Doch, in een Handvest van den 1 Julij, in het Jaar 1423, word al van drie gewag gemaakt. Zij waren toen bekend onder den naam Poortmeeiters; volgens Hand-  ENKHUIZEN, Regeering, 511 Handvest van Hertog albert, van den 17 Maart, in het Jaar 1397, werden zij door den Schout en Poorters verkooren. Eerst op den 23 November, in het Jaar 1512, werd, bij Handvest en Privilegie van maximiliaan en karel, het getal van drie Burgemeesteren, op vier gebragt, met bepaaling dat een van de vier twee Jaaren zou aanblijven en de drie andere Jaarlijks vernieuwd worden. De verkiezing gefchied aldaar op deze wijze. De Prefident Burgemeester en twee Secretarisfcn komen, in den namiddag, des daags te vooren, op het Stadhuis, en ftel.en de naarnén der eerlijkfte en gegoedfte Burgers op 72 Biljetten, op ieder dtie. Deeze Biljetten, door alle vier Burgemeesteren nagezien zijnde, worden toegevouwen geil >oten, in het geheim Kasje van Burgemeesteren, en tot den volgenden dag, zijnde den 1 Januarij, bewaard; wanneer de Burgemeesteren en Schepenen, ten twaalf uuren op den middar, in dè Vroedfchapskamer bijeenkomen. Na dat het gebed gedaan is, worden de Biljetten uaageteld, en door den Prefident Burgemeester den Schepenen aangeboden. De zeven Schepenen trskken ieder een Biljet; en de eenentwintig Perzoonen, wier naamen op die Biljetten gefchreeven ftaan, opliet Stadhuis ontbooden zijnde, kiezen terftond uit de overige zestien Vroedfchappen, drie Burgemeesteren; die, beëedigd zijnde, uit de vier afgaande, een Oud-Burgemeester nevens zig verkiezen. De Schepenen , die, geiijk wij gezegd hebben , zeven in getal zijn, wierden bij een Handvest van Hertog willem vam beij»REN, in het Jaar 1355, gemagtigd, om met en benevens den Schout , geduurende den tijd van een geheel of half Jaar, Keuren te maaken. Doch hier bij dient men in aanmerking ta neemen, dat ten deezen tijde, te Enkhnizen, nog geene Burgmeesters, (die, in meest alle de Steden, kuiter zijn aangedeld, dan de Schepenen) fchijnen geweest tezi.n, die , nevens den Schout en Schepenen, Keuren maakten. Volgens Ordonnan ien van maximiliaan en filips, van den 30 November des Jaars 14S8, en 20 December -492, werd de Kiesdag van Schepenen aldaar mede op den 1 Januarij bepaa d. Ook gefchïedde deeze verkiezing, doorgaans, door den Schout; doch, in hetjaar 1666, werden, op verzoek van Burgemees. V 4 'ttm  312 ENKHUIZEN, Regeering. Foorregten. tere,, en de Vroedfchap, door 's Lands Staaten, de nieuw aangekomene Burgemeesteren, daar toe gemagtigd. Dit hieldt ftand, tot aan het Stadhouderfchap van willem den m d.e geduurende zijn bellier, de verkiezingen deed, uit een dubbel getal, zoals, met de aanftelling van willem dtn j /, weder plaats greep, en nog in gebruik is. Op deezeNominaue van veertienen, moeten, volgens het Otfroij van den 17 Februari, ,666, door de afgaande Burgemeesters, gefield worden, veertten van de capabelfte ende gequalificeérfleinge. der Stad doende Profes/ie van de wasre Gereformeerde ReItgee , of ten minften dezelve toegedaan. De Leezer houde ons ten goede da, wij van de verfchillen, terwijl wijd tfeh Jven onder de leden van Regeeringe, zo hie/als eldérfont- Bezwaarlijk, zou d,t kunnen gefchieden, zonder te vervallen tot het melden van perfoneele gefchillen, van welke wi d.epen af eer hebben. Liever befpaaren wij dit tot eenevoS zaamer gelegenheid, wanneer de gemoederen meer zu, en 1 daard z.jn, en de herftefling van de verwarde zaaken onzerRepubhek eene onbelemmerder ontvouwing zal gedoogen! Verder heeft men hier één of twee Penllonarisfen drie Se cretansfen,- één Thefaurier en dén Fabrijk,- voorts vijf Wee meesteren,- vufKommisfarisfen, die het opzigt hebben^ de verpagtmg van de Bank van Leening- enz viif i„mm7r risfen van Huwelijks Zaaken of ™ 1',- u' 1 Komm,sfilden, van den Eg'ten Zat , '«£ ° * ? **' S6n°emd Wor" Onder de voomGTEK deezer Stad _ . fte plaats, genoemd te worden, het Recht der Paa kiste To gens het welke, van de Schepen, een zogenaamd vuur ^a, geld moet betaald worden: ^ Zeetonnen, ZeebaakenT, Ful r bakens en hetgeene verder daartoe dienftig is, wordend^ t' onde- houden Dit regt werd aan Enkbuizen verleend o7den 9 Februanj des Jaars 15-3, do0r Prins willem d es I &~.*ïïr- irtoen de z^e ató EJl - el ? rCgt ^ die Stad <™> en ' Lan7 \ c l ' °°k WCTd deeze Stad • door s Lands Staaten, fchoon Amfteldam toen reeds SaWaftï had  ENKHUIZEN, Voorregten. 3*3 had aangenomen, op den 8 Januarij van het Jaar 1578, i.idit regt bevestigd. Op het Art: amsteldam hebben wij reeds melding gemaakt, van de oneen igheden, welke daar door, tusfchen die beide Steden, ontftonden. Na de verandering in de Regeering der Stad Amfteldam, in het gemelde Jaar 15/8, wendde de nieuw aangelklde Magiftraat alle moeire aan, om dit oude Regt der Stad wederom te bekoomen; dit, echter, was vrugteloos. Kort daarna, evenwel, kwamen de beide Steden overeen , dat Amfteldam de Vuurbakens onderhouden , en Enkhuizen de Zeebaaken en Tonnen leggen en (tellen zou; en dat ieder Stad haar aandeel in het Vuur- en Daken-geld zou genieten. In de Jaaren 1562 en 1503, zijn de Steden Amfteldam, Alkmaar, Hoorn en Monnikendam, met Enkhuizen overeengekomen, omtrent de vernietiging van bat regt van ex de, ten aanzien van de Burgers, die , over en weder, in deze Steden , hunne woonplaats zouden neemen, 't Geen wij met opzigt tot de Regeering reeds gezegd hebben , zou mede onder de Voorregten konnen gebragt worden. Ook behooren daar onder de Privilegiën .van Graaf jan den I; van Vrouw margreta; van willem den V; van Hertog albert; van den Proost van West - Friesland, 'm het Jaar 1398, waarbij gezegd werd, dat geen Deken van Hoorn, en Proost van Westfriesland, eenig onderfaet van Enkhuizen, 't zij Geestelijk of Waereldlijk, om eenigerhande misdaad , buiten de vrijheid van de Stad mogt dagvaarden, enz. van Graaf willem n e. n VI; van jan van ueijeren; van filip van bourgondien; iau den Koning van Denemarken, in 't Jaar 1448 verleend, om als de tweede Stad, naast Staveren, in de Sond te moogen vaaren, mids, Jaarlijks, daar voor betaalende, een (luk laaken; van karel, Graave van Charlois; van maximiliaan en filips van Oostenrijk, in 't jaar 1488 eu 1492, waarbij, onder anderen, het Rechtsgebied van de Stad ruimer gefteld werd , dan het te vooren was,1 van christiaan den II, Koning vau Deenemarken, in 'tjaar 1509,. waarbij, aan hunne Schippers, op Noorwegen vaarende, en daar Schipbreuk lijdende, word toegeftaan, de wrakken te mogen bergen cn doen bergen, enz. V 5 van  314. ENKHUIZEN, Gilden. Schutterijen. vati( karel, Hertog van Oostenrijk, en van f-ilips de» II; e'i eind lijk van willem den I, van 't Jaar 1577. j>e 1 leerlij heden, welke aan deze Stad behooren, zijn de ft de Grootebroek, en de Dorpen Roven-Karfpel, Lutjebroek en Hoog Karfpel, Hem en Venhuizen, Oost en IVest-Frieslahd', 't gehéele Eiland Texel, enz. Ee gilden, die, wanneer zij, volgens de wetten, gehandhaafd en in (land gehouden worden, mede onder de Burger: jke voorregten zouden konnen cebragt worden, zijn die van de Linnenwevers, Houtzagers, Meizelaars, Bakkers, Scheepstimmerlieden, Laker.koopei s, Glazemaakers, enz. Een aanmerkelijk gezag had, te deezer Stede, de schutterv, in voorgaande dagen, en bijzonder ten tijdé der Spaat.fche beroerten, en ook nog laater. In het J«ar 1572 , zaten vier leden fan dezelven in den Raad. Filips de II, hoe trots ook van aart, fchaamde zig niet, aan de 72 der voornaamften en Hoofden van de Schuttery van Enkhuizen te fchrijven. Ook kan men nog bewijzen, dat een Brief, aan L e ie i s t 1 r gefchreeven , zo wel door de Kapitcinen der Schutterij, als door de Burgemeesteren onderteekend was. Voorti'ds had de Schutterij, twee, doch thans niet meer dan ééne Doèle; de oudlïe werd, in het Jaar 1549 , genoemd het Grootfchool. Wanneer de Schutters daarin vergaderden, waren z:j fierlijk uitgedost; zij droegen lange tabberden, en op den mouw een zilveren Handboog , en de jonge Schutters een zilveren Vogelroer. In het Jaar 1665, was, door de Mag:ftraat, een Drilmeester afgenomen , om de gewapende Burgerij , de Leden van Mad en Staat , in den Wapenhandel te ondewijzen, In het benarde Jaar .672, werden aldaar twee Drilfchoqlen opgerigt. Doch na dien tijd, geraakte de Schutterije alda.r, even als in meest alle Steden, in deerlijk verval. Hoe zee rrcii , in onze dagen , van het nut eener geoeffec. :e Schutterije overtuigd is, fchijnen, echter, zommigeleedeu yan de Magiftraat de zaak anders te begrepen Nogthane is hunne tegenftreeving niet magtig genoeg geweest, om de d.ift der Ingezeetenen , ter weder opbeuring der vervallene zank en voor 1 de loffelijke oeffening in den Wapenhandel, te Keer te gaau. Eerst openbaarde zig aldaar een Genootfchap van  ENKHUIZEN, Schutterijen. Wapen. Koophandel. 315 van Liefhebbers, aan wien, door de Regenten van het Oude Mannen en Vrouwenhuis, de Zaal van dat huis vergund werd, om zig in dezelve in het behandelen der wapenen te ocff.meti. De anders denkende Regenten verzerteuen zig daar tegen; maar het gevolg hier van, was, dat hunne tegenftand den ijver des te meer deed ontbranden, en de fmaak , bij veelen, die eerst onverschillig waren, gemeen werd, en, van rijd tot tijd, ongemeen is toegenomen. De tien Kompagnien , te Enkiui;en , die een getal vau 800 gewapende Manfci.appen uitmaaken , zijn bijkans in -ftaat, de wapens met roem te kunnen hanteeren . ter befchaming van hunne tegenllanders. 't Wapen der Stad Enkhuizen beftaat uit drie zilveren gtno den III, die, in het Jaar 1602, zijnen Vader edzard , in het hevigde der twisten, tusfchen de Oost-Friezen en Embders, opvolgde. Enn o gaf voor, zig met de Embders gaarne te willen verzoenen, indien zij fbtrts zig vernederden, en, ten dien einde, eene bezending aan hem deeden. Dit gefchiedden op aauraaden van de Staaten. Maar de afgezondenen werden door en No zo trotsch ontvangen,, dat zij, op bevel van de Stad, te rug keerden , en in Holland 'er kennis van gaven. De Staaten Generaal zonden hierop bevel aan Graave willem lodewyk, om zeshonderd man in de Voorftad van Embden te leggen. Enno, dit ziende, deedt den voorfiag , om eenen Landdag uittefchrijven, om op denzelven alle de bezwaaren uit den weg te ruimen. Ook dit zou men hebben toegedaan. Maar- zo dra hadt enno niet eenige voordeelige berichten van het Keizerlijke Hof ontvangen , of hij veianderde wederom: met het einde van de Maand Augustus kwam men echter zo verre, dar enno, op eenen Landdag, binnen Embden, eerst met den Adel , en daarna met de Stad, tot een verdrag kwam. De kleine Steden, die wel de grootdereden tot klagen hadden, wist men met goede woorden te paaijen. Op de beraamde Voorwaarden, werd Graaf enno, in de Maand November des gemelden Jaars , gehuldigd. Dit ooge. blik Che en hij te hebben afgewagt, om zijn plan ten uitvoer te brengen. Want, nog in dat zelfde Jaar, deed hij etnige flappen, die hem van flinkfclien handel, ten opzigte van de Stad Embden, verdagt maakten. Met zijne toeftemming, was zijn Broeder cüristoffel getreeden in dienst van den Aards, hertog albertus. Een jonger Broeder, jan genaamd, had den Roomfchen Godsdienst omhelsd. Naa het ontflag , wegens bloedverwantfchap, van den Paus te hebben bekoomen, gaf hem enno zijne Dogter ter Vrouwe. Verfcheiden Officieren van den Aartshertog nam hij in zijnen dienst. Den Raad van Embden verboodt hij alle onderhandelingen met de Algemeene Staaten. Hij matigde zig dus aan, een grooter gezag, dan hem t e- kwam.  ENNO dè in. Graaf van Oostfriesland. 325 kwam. Morden, daar hij nog niet gehuldigd was, werd , door Krijgsvolk, gedwongen rot het betaalen van eene zwwre geldboete. Nogth.ins nam Embden de toevhtgt tot de Algemeene Staaten , die de Stad vier Vaandels Friefche knegten toezonden, en, in het Jaar 1602, den Eemflroom, deden bezetten. Enno verfchanfte zig na bij de Stad. Na het overgaan der Stad Graave, zonden de Staaten w a r n ar nu isois, met twaalf Vaandelen, naar Oostfriesland; nog vóór het einde van de Maand November, ontweldigde hij enno alle zijne Schanjfen Enno, hierop naar Duitschland vertrokken, Hei-, de aiie de Duitfche Hoven in rep en roere; hij beklaagde zig ten hoogden over de Heerschzucht der Algemeene Staaten,doch het ontbrak deeze aan gèéne middelen, om, door eene fchriftelijke yenlediging, zig van dien blaam te zuiveren. E ft. No in Duitschland zijn oogmerk niet kjjnh'énde bereiken kwam, in de Lente van hetjaar 1603, in den Haag, waar' heen die van Embden insgelijks hunne Gemagtigden'zonden. De Algemeene Staaten hoorden de wederzijdfehe klagten, en deeden eene uitfpraak, bij welke de Embdenaars meer'bevoorregt en beveiligd werden, dan te voeren. Van wederzij, de berustte men in de uitfpraak, Doch enno was niet in zijn Graafdhap te rug gekeerd, of hij weigerde, het verdrag te bekragtigen. De Raad van Embden, en de Stenden vau Oostfriesland, weigerden het hierom insgelijks. Enno "at voor, dat de uitfpraak der Staaten ftreed met die van den Keizer; dat zij onbevoegd waren, verlof te geeven tot het verfterken der Stad Embden, over welke den Keizer en het Rij.; de oppermagt toebehoorde. Hier door werden de Staaten in ongelegenheden gewikkeld met Keizer rudolf; die, echter, met goede woorden en gefchenkeii aan zijne Afgezanten , zig liet te yreden Rellen. Doch de haat tusfchen de Stad ( die door de hulp der Staaten beveiligd was ) en tusfchen den Graaf, werd daardoor niét verminderd, maar veel meor ontftooken. De Staaten ondertusfehen wisten den Graaf in bedwang te houden • wel e hij evenwel minder ontzag, dan te vooren, nadat, m het Jaar 1606 , spikola Lingen had bemagtigd. In de Maand November van dat Jaar, werd, ten overftaan van den Engel' fchen Gezant wind woon en dien der Algemeene Staaten, wederom een verdrag geflooten. X 3 In  3*6 ENNO de III, Graaf van Oostfriesland. In den Zomer van het volgende Jaar 1607, omdond binnen Embden een geweldig oproer, veroorzaakt, zo het fcheen, door de tijding van het aanhouden van eene aanzienli ke Embder Koopvaardijvloot, in Spanje, onder voorwendzel dat die van Embden te naauw met de Staaten verbonden, en oproerig waren tegen den Graaf, van wien zij, evenwel, de Zeebrieven genomen hadden. Geduurende de beroerte vertoonde zig enno in de Stad; dit deedt veelen denkeu dat hij zelve het oproer hadt gedookt, om, even als zijn Vader gedaan had, in troebel water te visfchen. Zijne Broeders, chïUstofkel en jan, lagen te hingen in bezetting; dit vermeerderde den angst der Algemeene Staaten. Om verder onheil voortekomen, zonden deeze , in allerijl , 2000 man, uit Friesland, naar Embden, die in de Voorlieden gelegerd werden. In de maand Junij gaven. Zij , aan Graave enno, Ichriftelijk kennis, hoe zij zig verpligt vonden,de befcherming der Stad en de nakoming der gellootene verdragen op zig te neemen. Uit hadt geen ander gevolg, dan het zenden van Gezanten, die bijkans niets verrigtten. Het vuur van oneenigheid fmeulde tot in het laar 1609, en borst toen weder heviger uit dan ie vooren. De Graaf had, in de maand September van dat Jaar, eeneu Landdag befchreeven te Aurik, eene beflootene Stad, en waarin-hij een Kasteel had. De Embdenaars oordeelden dit te ftrijden met hunne voorregteu, dewijl de Stenden van Oost-Friesland niet dan in opene plaatzen mogten befchreeven worden. Hopman herman wesseLs werd, met een deel Krijgsvolk, naar Aurik gezonden, om de aangeleide bijeenkomst te dooren. In de Stad wierdt hij handgemeen met 's Graaven Soldaaten , die wel haast verdreeven werden. Het Slot werd vervolgens geplonderd , en eenigen gevangen genoomen. De Raad van Embden , zo wel als de Algemeene Staaten, keurden dit bedrijf ten hoogden af. De gevangenen werden gedaakt, de gepiondtrde goederen te rug gegeeven en wessels in bewaaring gedeld. Zo van 's Graaven zijde, als van wegen de Stad, kwamen wederom Afgevaardigden in 'f Hagè, met den aanvang van het Jaar irJro. Alle de onderhandelingen liepen thans vrugteloos af. Maar i 1 het volgende Jaar, zonden de Algemeene Staaten zeven Afge' vaar  ENNO de III, Graaf van Oostfriesland. 327 vaardigden naar Oost friesland, welke , op den 20 van de maand Maij 1611, te Oosterkuizen een verdrag flooten, met toedem. ming der twistende partijen. Thans vleide men zig, dat alle de onlusten een einde genomen hadden. Maar de rust was van korten duur. Niet even hoog liepen , van tijdtot tijd, de geichillen. Zelfs werden de Staaten daar mede niet gemoeid, tot dat zij, in den Jaare 1618, tot die hoogte lteegen.dat die van Embden den Graaf in hegtenis namen. De Algemeene Staa. ten, nu wederom als Middelaars ingeroepen, deeden enno terllond ontdaan. Het liep, echter, aan tot in den Zomer van het Jaar 1622, eer zij een nieuw verdrag konden bewerken. Naderhand hielden zij een waakend oog op de onderhouding van het zelve, door de Bezetting, zo die in Embden als in Lieroord gelegd was. Na het eindigen van het Belhnd met Spanje, zogt enno zijn peifoon en Graaffchap als onzijdig te doen aanmerken. Van de zijde des Konings, werd hem dit, eerlang, toegedaan, op voorwaarde, dat hij zorge zou dragen, dat Lieroord van Staatfche bezetting ontheven werd. Maar alle zijne poogingen, ten dien einde aangewend, waren vrugte» loos. De Staaten verzogten hem , de Vesting nog eenigen tijd in hunne magt te mogen houden, en deeden inmiddels de vervallene werken herdellen. Op raad van Prinfe maurits, werd hem, in 't vervolg, de onzijdigheid toegedaan. Vermits men geen het minde vertrouwen kon dellen op enno, liet men, als onwillens, toe, den inval van den Graave van mansveld, in Oostfriesland. Enno werd hier door wel eenigzins in bedwang gehoudeu; doch hij leefde deeds onvredig met de Embdenaars, tot zijnen dood toe, welke voorviel,op zijn Slot te Lieroord, den 19 Augustus 1625. Enno lodewyk, Graaf van Oostfriesland, Zoon van ulrrcir, en Kleinzoon van enno den III, hier boven vermeld. Hij werd gebooren in 't Jaar 1632, en volgde zijnen Vader op, toen hij nog naauwlijks 10 Jaaren oud was. Een Jaar te vooren, was, tusfchen Graaf ulrich en Prins fredrik hendrik van Oranje, een Huwelijks - verbond geflooten, voor deszelfs Zoon enno lodewyk en henjuetta catharina, Dogter van den Prins, en, in den X 4 Haag,  ENNO LODEWYK, ENS, ENS, (JOHANNES) f^ag met een prangen maaltijd gevierd. Doch het Hu wem had geenen voortgang. Graaf W gebooren Gravmne van ^ en en de pjin£ he n ri En a , voorgevende,. geenen .zin in den Graaf te kunnen krijgen, trouude daarna niet joan george. Prins van 4nha < Veelen meenden, dat de Sraatku.de daaronder haare,-rol fpeelde, omdat de Oostfriefche gefchillen telkens moedigheden veroorzaakten. Enno lodewyk ftierf, den o ] uu ij van het Jaar 1665. Men zie breeder van hun beiden van me ter en dl aitzeai a- Ens, een gedeelte var, het Eiland Schokland, liggende ten Zuiden van Emmeloort; hoewel kleinder van omtrek, word het, echter, beter onderhouden. De Kerk, waai van de Predikant onder de KlasUs van Kampen behoort, ftaat aan den Zuid Oostelijken hoek van het Eiland, buitendijks, tegen over de Vuurbaak, die door de Provintie Overijsjel onderhouden word. Ens, (j o h a n n e s) werd gebooren te Quadijh, den 9 Maij van het;Jaar 1684. Na dat hij, als Predikant, verfcheiden Gemeenten met lof bediend hadt, werd hij , tot Hoogleeraar !• de Godgeleerdheid, op de Hooge Schoole te Utrecht aangelteld, en, in het Jaar 1727, tot Rector der Acade. mie verjaard. Hij overleed aldaar, als Predikant, den 6 Ja. nuarij des Jaars 1732 , in den ouderdom van 47 Jaaren. Zijn afbeeluzel is door folrema in het koper gebragt. Enschede, eene opene plaats in Overijsfel, inhetLanddrostainpt van Twenthe , 2 uuren van O/denzee/, aan de Grenzen var, Munflerland. Volgens zominigen, heeft het van de Landfcheiding , den naam van Enfchede, zo veel als Eindfcheide, bekoomen. Voortijds was het eene Stad, die tamelijk verfterkt was. In het Jaar 1579, werd zij, door Prins maueits, onder de magt der Staaten gebragt. Haar verval moet deels  ENSCHEDE, ENSCHOT, ENSPYK, ENTER, enz. 329 deels aan de rampen van den Oorlog worden toegeichreeven deels ook aan een feilen brand , die 'er eene onherftelbaare fchade aan toeoragt. De omtrek deezer plaats bevat in zig agt Buurten, welke te zamen een getal van bijna 2006 Ledematen nirmaakeri ; deeze worden bediend door twee Predikanten. Ook heef- men 'er eene aanzienlijke Gemeente van Slennojti. ter, die één Predikant hebben. De Regeering van ensche.v de beftaat uit zes Burgemeesteren, en zes Geraeensliedeu welke Jaarlijks , door den Landdrost van Twen the, gekooren worden, en één Sekre-taris. Tot roem van die van Enschede, moeten wij hier bijvoegen, dat zij, in het tegenwoordige hachlijk tijdllip der Republiek, niet van de laattten geweest zijn, die zig in den Wapenhandel bekwaam gemaakt hebben. Volgens aan mij medegedeelde berigten, beftond de burgerij aldaar, in 't Jaar 1784, uit twee Kompagnien, en maakte te zaamen uit 240 weerbaare en wel geoeffende mannen. Ensciiot, een Dorp in Staats -Brabmd . onder het Kwartier van Oostenrijk. In de Kerk, die zeer klein is, word geen dienst meer gedaan. Men telt aldaar 61 Huizen,' en in de Qtiohieren ftaat het aangetekend voor 217 morgen 'bouwland. Enspyk, eene Heerlijkheid in Gelderland, met haar Slot toebehoorende aan den Heere k l e i n h of. Deeze Heerlijk, heidlegt ten Westen van het Dorp Deil, in de Tkieterwaard. Enter, een middelmatig Dorp, in Overijsfel, in het Landdrost-ampt Twenthe, een half uur gaans ten Oosten van Rijsfen. Entes, (bartel) of barthold enten-s, van Ment heda, Jonker tot Middeljlum, Domema en Enge/hoort was afkomftig uit een adeiijit Gronlngsch Geflacht, en ge-' huwd met eauck, dogter van du co martena, bij welke hij verwekte eene dogter, k a t h a r i n a , die eerst frouv de met toojis van aylva, en daarna met sjuk van b u r ai a n i a. Ent ens begaf zig, in zijne Jeugd,' tot ce X 5 L«-  S3P E N T E S. (BARTEL) Letteroeffeningen , en bragt een groot deel zijner goederen door. Dus bijkans Van alles beroofd, om meer dienst aan zijn Vaderland te bewijzen, dan hij tot hier toe aan zig zeiven gedaan had, voegde hij zig, in den aanvang der beroerten, bij de voorftanders der Vrijheid, ondertekende het verbondfchrift der Edelen , en begaf zig daarna in dienst van Graaf lodewyk van nassau. Reden genoeg was dit voor al va, om hem te doen indagen, te bannen en zijne goederen verbeurd te verklaaren. Niets verloor hij bij het laatfte gedeelte van dit vonnis, dewijl zijne goederen zwaar met fchulden belaaden waren. Het Banvonnis verfchrikte hem zo weinig, als de ongelukkige velddag bij Jemmingen, daar hij wel zijne wapens, maar niet zijnen moed verloor. E ntes , dus aan land niets bezittende, was een der eerfte en voornaamfte Vrijbuiters ter Zee; nevens anderen ontving hij zijnen Lastbrief van Prins willem den I, in het Jaar en verbond zig met zijne Spitsbroeders, om den algemeenen vijand, te water en te lande, het hoofd te bieaen. Jammer is het, dat zo een ijverig voorftander te onbezuisd en ruw te werk ging. Doch zijn flegt gedrag, op Ameland gehouden, boette hij, door zijnen Heldenmoed, bij de verovering van den Briel, en met zijnen aanflag op Dordrecht , welke ftad zig, bij verdrag, aan hem overgaf. Voor Haarlem en ter Goes, Haagde hij niet zo gelukkig. Het zij wangunst, of de tegenftand, welken hij ontmoette, de oorzaak was van zijne woestheid, die zomtijds totwaedaartigheid overfloeg, is onzeker; maar dit is bekend, dat hij het pad van een eerlijk en welberaaden Krijgsman zo verre te buiten ging, dat hij, in het Jaar 1573, op verzoek van den Prins, door de Staaten , in hegtenis genoomen werd. Veel is 'er, ten zijnen voor- en nadeel , gefchreeven ; niemand, echter, kan bewijzen, dat hij, in bedaarde gemoedsgefteldheid , iets ten nadeele van den Staat ondernomen heeft; maar wel, dat hij vijanden had, die hem deswegen in verdenking zochten te brengen. Dit is ten minften zeker, dat hij uiet alleen werd ontflagen, maar ook, op nieuw, in 's Prinfen dienst is aangenomen, en dus niet met de Koorde geflraft, zo als verkeerdelijk gemeld werd, in het IV Deel van den Staat der Nederlanden, bladz. 435. Integendeel, gat*  E N T E S. (BARTEL) 331 gaf o rakje hem last tot het aanwerven van Krijgsvolk, waarmede hij, in de maand Maij van het Jaar 1576, een in'. val in Friesland deed. Voorheen had hij zig in dat Ge. west reeds doen kennen; nu poogde hij 'er zig meester van te maaken , en nam Oostmahorn in: doch robles noodzaakte hem, kort daarna, die plaats weder te verlaaten. In het volgende Jaar werd hem bevolen, zijn volk aftedanken. Eenige Qmlarider Heeren gaven hem toen last, tot het aanwerven van Vaandelen Voetvolk, om daarmede eenigen, die te Groningen in hegtenis zaten, te verlosfen ; maar hier in Haagde hij zo ongelukkig, dat hij, in plaats van dit te verngten, zelve gevangen raakte. Binnen kort werd hij wederom omflagen. Niets liet hij onbeproefd , om Groningen aan r ek s e jst-b e r g te ontweldigen , en die Stad onder de magt van dea Staat te brengen. Terwijl hij hiermede bezig was, werd hij, met een kogel, zodanig door het hoofdgefchooten dat hi, dood ter aarde viel: dit gebeurde op den 27 Maij vaü het Jwr ir8o. /eer verfchillende heeft men over zijn karakter gefprooken, de een tot lof en de ander tot laster. In 't algemeen is dit zeker , dat hij was een vernuftig krijgsbouwkund.ge ; een dapper bevelhebber; een ftout Zeeman ; een vriend van zijn Vaderland; een verdediger der Vrijheid; doch tevens woest van aart en zeden ; in voorfpoed losbandig wreedaartig in rampfpoed; in allen opzigte van een woesten en ontembaaren aart. Nog andere vindt men gemeld, die den naam van ente ns voerden, allen aan hem vermaagfchapt: wilcke entens zijn Broeder, Ridder van Jerufalem, befchreeven onder dé Ridderfchap van Ovcri/sfel, gehuwd met henri'ka, Dokter Van hendrik van haersolte, meinard en- tens; jAcoa en jan, broeders; ge rrit en a singa entejs, geert entens, die, in het Jaar 1579, het Verbond tusfchen den Graaf van rennenberg en die van Groningen heeft getekend; hit. leb rand c oppen ente ns.. Heer vau Lulema en ter Borch; deeze, de laatfl» mannelijke afflammeling van dit Geflacht, overleed den 2 April i7i6\ Zie van enten» de meeste dei•Nederlandfche Gefhiedfchrijvers van dien tijd. Ekts-  332 ENTSZOON, (GERRIT) ENTINGE, ENÜM,' ENZE. Entszoon, (gerrit) door Hertog f i l i p s tot Ridder gellagen, was, in het Jaar 1406, Burgemeester van Enkhuizen. Hertog karel de I zondt hem in het bovengemelde Jaar, naar Friesland, om de bewooners van dat Gewest tot onderwerping te vermaanen. Hij kon op hun niets meer verwerven , dan dat zij eene bezending naar den Haag deeden, die insgelijks vrugteloos afliep. Bovengemelde Hertog bedienden zig van hem, in het Jaar 1472, ter ftilling van eene beroerte te Zierikzee, en begiftigde hem naderhand, ter belooninge van zijne gedaane dienden , met de Heerlijkheid der Ei. landen, Urk, Ens en Emmeleord. In den Lof van de Stad Enkhuizen , word hij genoemd een kloek Zeeman, en ViceAdmiraal van Nederland. Het wapen, waar mede hij, behalven het draks gemelde en nog andere voorregten, vereerd werd, verbeeldde een Schip in eene groene Zee , op een gouden Schilt; van de masten waaiden witte Wimpels , met rood doorftreept: op den gulden Helm lag een gulden gevlogie tuin , in welkendond een verguld Hert met zijne hoorens en daar agter een Standaart, verfierd met een Wimpel van dezelfdekoleur. Brand, Hifiorie van Enkhuizen, bl. 38, 3p5 291, Entinge, eene Havezate in het Landfchap Drenthe, bij liet Dorp Dwinglo, onder het Dingfpil Diverder. Enum, een Dorp in de Groninger Omlanden; dichtbij hetzelve ftond weleer een adelijk Slot. Zie halm a. Enze, in de oude Registers van Utrecht, anze genaamt, is thans bekend bij den naam van enschede; zie hier boven.  VADERLANDSCH WOORDENBOEK. XIV. DEEL.   VADERLANDSCH WOORDENBOEK; door J A C O B U S KOK. VEERTIENDE DEEL. E P—EZ. MET KAARTEN, PLAATEN dl POURTRAITTEW. t e AMSTERDAM n ij JOHANN ES, A L h A R T. m 1) c c l }[ x x v.   VADERLANDSCH WOORDENBOEK. Eb. JE pa ma, eene edele State, in Friesland, in de nabuurfchap van het Dorp Hemelum, in de Grietenije van dien naam. Episcopius, (simon) werd gebooren te Amfteldam, op den eerften of agrften Januarij van het Jaar 15R3; zijne ou. ders waren, egbert rembertsz bisschop, en geertruid jansz, meer met Kinderen , dan met tijdelijke middelen gezegend; doch teffens eerlijke cn deugdïaame inwooners van Amfteldam. Schoon al vroeg in simow groote bekwaamheden ontstekt wierden, zou de veelheid van Kinderen, om boven gemelde reden, zijnen Vader nooit hebben doen befluiten, om hem tot de Studiën te fchikken, indien de Vroedfchap cornelis banning zig niet had aangeboden, de kosten daar van te willen draagen. In het Jaar 1600 de Latynfche Schooien doorloopen hebbende, werd hij, als kweekeling der Stad , gezonden naar het Staaten Collegie te Lei. den, waar in, ten dien tijde, johannes cuchlinus, een gemeenzaam vriend zijner Ouderen, Regent was. In het Jaar 1606, werd hij tot Doctor in de Philofophie bevorderd; verder leide hij zig ijverig toe op het beoeffènen van de Godgeleerdheid, en andere daartoe behoorende wetenfchappen, zo wel te Leiden, als daarna te Franeker. In het Jaar iöro, werd hij te Bleiswiji, als Predikant beroepen. Kort daarna woonde hij de Haagfche Conferentie bi], tusfchen de zes Remonjirantfche en zes Contra -Remonftranlfche Predikanten ; hij was een der zes eerstgenoemden. In het Jaar 1613, werd hij beroepen tot Hoogleeraar in de Godgeleerdheid , op de Hooge Schoole te Leiden, bij gelegenheid, dat franciscus gomarüs van dit Ampt afftand had gedaaD. In het XIV. deel. Y V4>1.  33^ EPISCOPIUS. fSIMON) volgende Jaar verzogt zijnde , als Peter te ftaan over den tweeLVaA T Br°ederS D°gter' die te * op den Iftlnifr' Z°" Sefchieden, kwam hij herwaards, niette. Remol^ Z7.f,8heid> *e hij daar in vondt.als zijnde een San ?. ^ ^ V°0rZag Wj ' dat het hem "^t beter gaan zou, dan het ui ttenbo gaart, den 14 Februarij, veigaan was. Doch op de verzekering, dat niet de Predikant PLANCius, maarcAsPAttus van der heiden prediken zou en dat men geen ander dan het gewoon Formulier van den doop, op den Predikftoel had leggen, ging hij w-l gemoed ter Kerke. Maar het viel uit, Jijk'h^Isd had De Leeraar vraagde, met luider ftemme , „ of zij, 3, geungen, met bekenden, 't geen in het Oude en Nieuwe „ Testament, eu in de Artijkelen des Christelijke.! geloofs be„ greepen was, en't geen alhier geleerd werd, de waaragtige en volkomene leere der zaligheid te zijn"? daar bijvoegende: wat antwoord gij Heden hierop? Episcopius , de vraag zeer wel verftaan hebbende, antwoorde, „ dat hij „ jat hem betrof, hield waarachtig te zijn, het geen, vol-' » gens Gods woord, en de Artikelen des algemeenen Chris„ telnken Geloofs, werd geleerd, naar den inhoud van het „ Formulier; met het woord dien volgende." Waarop de Predikant hervraagde, wat hij zeide? Hij herhaalde zijn ,„t woord met luider ftemme. Terftond volgde hem zijn broeder ItZ « Ü? VSZ BISSCHOP' zeggende: ik mede, en no* «ree onbekenden: wij ook, wij 00L De Predikant zeer £ Hoord op den Hoogleeraar, voerde hem te gemoete , 1 " £: K T^' Vei'metel Va" hem Sedaan "« hij zo " ehad fpreekendurf^ N »oh en he'egLedfg te wiézen. Doch als epzscopius hjerop 2weeg, voere„ de au-  EPISCOPIUS. (SIMON) 3S5 andere Predikanten, johannes ii a l l i u s, johan nes ürsinüs, johannes l £ maire, jacobus triclandus en gosewinus geldorpius voort methet doopen van de Kinderen, waaronder ook dat van bisschop was. Episcopius had voorgenomen, met heidanus, naa dat hij van den Predikltoel zou gekomen zijn, tefpreeken; doch deeze hield zig, in het Doophuis, met den Voorzanger bezig. Episcopius, met zijnen broeder uit het Doophuis getreeden zijnde, werden zij van verfcheidene doldriftige lieden bij den mantel getrokken en aangefprooken. Zeker man wilde van den Profesfor weeten, wat hij, des Zondaags te vooren, uit de Predikatie van trigland, had opgetekend ; 't welk hij weigerde te verklaaren. Eene vrouw beet hem toe , „ dat zo hij waarlijk een Christen was, hij heidanus iu „ het bijzonder moest 1'preekeii"; Waarop hij antwoordde, ,, dit te zullen doen, doch nu naliet, om opfchudding te mij,, den". Midlerwijl nam het geroep en de aandrang geweldig toe; fchreeuwende fommigen: weg met die muitemakers! foei gij oproerige hoop fchelmen en rabaauwen. Laat ze ons een veeg geeven', de Deurwaarder zelf riep , waar zijn ze? laat ze mij krijgen : wijst ze mij flegis. Hierom befloot episcopius, te rug te keeren naar het Doophuis , en de Predikar. ten aan te fpreeken. Hij hield liim voor , „ dat al de oproer „ ontdaan was, uit het ongevvoone Formulier, door heida„nus hem voorgehouden, en dat hij op hetgewooneFormu,, lier zou geantwoord hebben". Heidanus vraagde, ,, of ,, hij Profesfor episcopius niet ware? wat hij in de Kerk ,, deed ? en waarom hij 'er niet uit bleef?" Waarop deeze antwoordde : „ Dat de reden hiervan wel bekend was, en „ geene andere, dan het verzoek zijns Broeders, om als ge„ tuige over den doop van deszelfs kind te (laan. Doch dat „ hij meer reden had te vraagen , welke reden men had , hem een >y ongewoon Formulier voorrehouden". Heidanus be. riep zig op het Octroi der Staaten , welk gebood, op zulk eene vraage te antwoorden. Doch episcopius, van dat Oétroi geene kennis hebbende, wees den Predikant op het Formulier, bij de Sijnode des Jaars 1568, ontworpen; voorts vraagende, ,, wat misdaad 'er ftake in zo te antwoorden, Y * als  33J^ EPISCOPIUS. (SIMON) Christelijke Kerk? Episcopius zeide daarop , „ dit eene " was o6Zijn' 3,200 bij 2elfin de Kerktoorn» „ was, om getuige te zijn over den doop van een kind. 't „ Was wat anders (zeide hij verder) «/waarheid, en wa „ anders noodtaaklijkc waarheid te leeren; 't laatfte erkende „htj, dat hier gefchiedde, en hielde hij hierom deze Kerk " IZ Kerk: do=h "iet h^ eerfte. '« Was JfS F \ " V0°rheen ^-gerprooken; dit deed „ h J nog En hierom had hij zig 0p de gewoone vraage, „ hem gedaan, met uitzondering moeten verklaaren, om zi , „ geweten met te kwetzen". J Hier mede affcheid neemende, werden hij en zijn broeder wederom van het graauw en eenig vrouwvolk aangerand, doch met minder hevigheid dan te vooren ; fchoon e p.scopius, buiten de Kerk, nog eenige mansperfoonen hoorde zeggen: Lustig Jongens! raapt Jleenen ; fmijt „u die Schelmen en Oproermakers; doch de moedwil ging zo verre nier Den volgenden dag werd de Hoogleeraar voer Burgemees. teren ontboden, die hem voorhielden: „ hoe zij met leedwee„ zen hadden verfïaan, dat, door hem , getuige ftaande over ■ „ den doop van zijns broeders kind, met zijn antwoord.groo. „ te oorzaak gegeeven was tot beroerte in de Kerk; hoe daar„ over klagten gevallen waren, en hoe weinig het hem be„ taamde , de ieer der Kerke tegen te fpreeken". Hij antwoordde , „ dat hem de gereezene onlust fmertte ■ doch „ dat hij 'er, zijns wetens, geen oorzaak van was, noch gé „ legenbeid toe gegeeven had. Dat hij, met zijn antwoord op „ eene openbaare vraage, die men, tegen zijne verwagting „ uit een ongewoon Formulier, had voorgefteid , de Leer der s, Kerke niet had tegengefproken ; maar alleen zij,, geweeten „ gekweeten had". Hierop merkte Burgemeester hart hold kromhout aan; „ dat hij , wetende wat ui. „ tekbogaarb te vooren bejegend was, iigcelijk denken „ kon, dat hem zulks ook kon bejegenen; dat hij, derhal„ ven, de Predikanten eerst moest aangefproken en verzogt heb-  EPISCOPIUS. (SIMOM) 337 „ hebben , dat zij zulk een Formulier zouden leezen, waarop „ hij in gemoede kon antwoorden". Episcopius hernam daarop , „ dat hij alles rijpelijk te vooren bedagt , en reden „ gekreegen had om te vertrouwen, dat hem niet gebeuren „ zou, het geen uitene og aard gebeurd was ; hebben„ de men hem verzekerd , dat p l a n c i u s zig daarmede had „ verfchoond, dat hij een vjsrkeerd Boek had opgevat". _ Doch de Burgemeester jacob de graaf, hem hier op in de reden vallende, zeide: dat is zo niet; hij heeft ons ver. Haard, dat hij nooit anders gebruikt had". Episcopius, hierop flildaande, verhaalde voorts , „ onderregt ge„ weest te zijn, dat veelen van de Heeren het gedrag van „ plancius hadden afgekeurd; dat hij'er, door eenigen „ uit den Kerkenraad, over beftraft was, en dat iemant vaa „ de Regenten, daarover een. der Predikanten hebbende aan„ gefproken , zo veel had verfïaan, dat het eens gebeurd „ was, en niet meer gebeuren zou. Dat hij, nogthans, wee „ tende , hoe precijs en onrustig plancius was, de'beurt „ van heidanus had waargenomen, die de befcheidenfte »* was in het prediken; eu ook,naa het voorval met uiten„bogaard, het Formulier wel en regt gebruikt had". Toen zeide Burgemeester kromhout: wel! had gij daii liever gezweegen; en de Profesfor daarop , „ dat zijn broe„ der echter niet gezwegen zou hebben; dat hun ftilzwijgen ,. ook toedemmen zou hebben gefcheenen ; dat zij nietsnieuws „ begeerden, noch dat hij (heidanus) iet tegen zijn ge„ moed, of tegen de order der Kerke zeggen zou; maar al. „ leenlijk, dat het Formulier gevolgd, of in dien zin aange,, nomen ware, die bij de Sijnode zelve, in hetjaar 1580" ,>was uitgedrukt". Burgemeester de graaf zeide, dat „ het in de Sijnode zo niet gefield enbeflooten was". Wa'arop hij van episcopius ten antwoord kreeg, „dat het in de „ daad zo geraamd en toegedaan was; dan of het ie Amfteldam „ en bij alle andere Kerken , was goedgekeurd, wist hij niet,' „ fchoon het zo feheen te zijn, uit de Boeken, die, ten dien „ einde, op de Predikdoelen lagen, of van den Koster ge„ bragt werden"; daar bij voegende , „ dat het zo geraamd >, was, om dezelfde oorzaak e als de tegenwoordige; aljo eeV 3 111'ge  EPISCOPIUS. (SIRTON) nige luiden, die bezwaard waren, op die vraag te antwoor„ den hunne Kinderen op de Dorpen, door de Paapen, dee„ den doopen, of ongedoopt lieten; om 't welk voortekomen de verandering in de gemelde Sijnode gefchied was". / Is (ze.de toen de Heer begraaf) weinig eers voor dt Predikanten te veranderen het geene zij kezen, of ook eenig tegenfpreeken te gedoogen. Gij, voegde hij 'er bij zoudt het ook wel kwaalijk neemen, dat iemant zulks in w»e Les/en of Predikatiën deed. Ep.scopius beweerde daar tegen, dat hier noch in .noch tegenfpreeken gefchied was; dat hij, gevraagd zijnde' allecnhjk geantwoord had; dat ook de Eer der Predikanten daarb, met leed, dat iemant, om zijn geweeten te voldoen at meer dan ja antwoordde, of iet, dat nagelaaten was, in t geheugen vernieuwde, als het bekwaame.ijk gefchiedd*. Voorts h.eld hij den Burgemeesteren nog voor 0f hi ter „ wijl tog de Heeren het ftiizwijgen fcheenen goed te keuren ' " Zl[° ""«voord wel iets misdaan had? En of hij wel „ Christelijker en redelijker kon antwoorden? Of de zin der „ vraage niet was of behoorde re zijn in eene Gereformeer„ de Kerke, dat het geen daar, volgens Gods woord , geleerd „ was alleen voor waarachtig gehouden moest worden ? En „ was drt de zin waarom werdt dan het antwoord wdk „ dien z.n veronderflelde, kwalijk genomen? Men wist dat " SL*?,™* Jlegei: de Leer' die ™ fommigen hier ter " f ' /I r";- "ij W°0nde °°k ni« * Amü dan „ j 1 hoorde de Predikanten niet leeren.- hoe kon hij dan l„l " Ten' ware T U ****** antwoorden? „ ten ware de Heeren bes-eerdpn „ , ucgeeraen, dat nieinant getu ge wa- " Te' mai„dereber,ne/redikanten * hüorde« P^. "in e n n tid r° ^ antwoord ^P-ezen te worden. ,, in eenen tud, daar men 7at A<,r ;« r . ,. J ' 1JC" flat» m fommige Dunren die te weeten of hij had het eebrnikr zir Klaard' niet beter gene  EPISCOPIUS. (SUVION) 339 gene meening gefchikte antwoord zo kwalijk genomen ? Hij heeft mij, zeide de Heer wits en, verklaard, dat hiju niet kende. Ik bekcnne rondrit, te mcenen , zeide de Profesfor, dat zulks met 'opzet gefchied was t eerst om dat hij wist, dat ik in de flad was; en ten anderen, om dat hij mijnen broeder wel kende; ten derden, om dat hij wist, dat mijn broeders huisvrouw bevallen was , en dat ik eerstdaags mooglijk ten doop zou koomen. Voorts zag ik, dat 'er veel meer Predtkanten tegenwoordig waren, dan naar gewoonte; ten laat. ften en wel voornamelijk, om dat hij het voor deezen niet gedaan , en ook na het geval van Uitenbogaard met plancius, het Formulier van 1586, gebruikt had; Doch het zij hij mij kende of niet, ik behoorde, om zulk een antwoord, zo kwalijk niet gehandeld te worden. Hier op wenschten eenige van de Heeren, dat het niet gefchied ware". Episcopius floeg toen voor, „ dat de Heeren een for„ muiier geliefden vast te flellen, waaraan men zig onver„ breeklijk te houden had : V mogt anders, zeide hij, erger „ aftoopen, en daardoor gelegenheid gegeeven worden, dat de „ Kinderen ongedoopt bleeven." Waarop een der Heeren zeide, dat het te wenfchen ware, ,i dat aan wederzijde wat gearbeid werdt tot bekwaame rust en „ vrede iu deeze tijden, en dït episcopius en de zijnen „ fomtijds geene gelegenheid of oorzaake gaven om zo tevraa„ gen." Ja, voegde 'er de Heer de gkaa* bij, indien gij niets hadt tegen den Catechismus of de Lcere der Kerke, gij zoud geene zwaarigheid maaken om deeze vraag te beantwoorden Toen betuigde episcopius, „ niemant oor„ zaak gegeeven te hebben om te vermoeden, dat hij iets had„ de tegen den Catechismus, 't Was wat anders,, alles toeteflaan „ wat hier geleerd werd. Zij (namelijk de Remonftranten) „ wisten ook niet, wat zij meer doen zouden tot bevordering „ van rust en vrede, dan zij daaglijks deden. Zij wilden ook „ wel een goeden raad hooren en volgen. En zo het fchrij„ ven en prediken tegen elkander verboden werd , gaarne zou,, den zij 'er zig naar voegen. Zoo den Predikanten hier ter N Stede belet werd, ftrijdig met de Refolutien der Staaten te. Y 4 „ gen  34° EPISCOPIUS. (SIMON) gen de Remonftranten te prediken, en de betwiste punten „ der Gemeente ais noodzaaklijk ter pligheid inteftampen, zou „de weg tot vreede haast' gebaand zijn." De Heer db graaf zeide toen, dat „ men moest wijken, of tot elkan„ ders gevoelen overgaan." Doch episcopius verklaarde „ dat hun geweeten en de liefde hunner Gemeenten niet gedoogden, dat zij weeken; en dat men oók niet ligtelijk in ,, één gevoelen genaken zou, zo de Heeren geen order ge„ liefden te ftellen, tegen zulk eene groote bitterheid, als „ men h.er daagüjks hoorde." Wet gij wel, vraagde toen co7Z7eStSI V GEAAF' ^ a'S men gebruikt, W 1/p maete" dit van dat Sezag lij den zul- /«? Episcopius erkende dit, zeggende „ dat het de na„ tuur der zaake van zelve leerde: ten waare men eene even- " f "°» 1 T,,et BUrgerliJk e" Kerkli'k Se^ag wilde toelaaPr tr emdel,jk vraaSde de «mgemeester witsen, of de ™*Ior, hetgeen hem van heidanus bejegend was, wel ten besten duiden en vergeeten wilde, en alles daartoe helpen snieren, dat men in rust en vrede bleeve met elkander? Waartoe hij betuigde, wel genegen te zijn. De Heeren, na hem d-artoe vermaand"te hebben, lieten hem gaan. Wat naderhand op de Sijnode van Dordrecht en vervolgens is voorgevallen zal elders nader gemeld worden. Episcopius (zegt wa' genaar, wiens geleide wij hier volgen) hield zig eenigen t.jd te Waalwijk, en naderhand te Antwerpen op , en werd na het opregten der Remonftrantfche Sociëteit of Broeder' lchap, nevens johannes uitenbogaard en Klco. laas grevinck hoven, tot buitenlandfche Beftierder* derzelve verkooren. 'Ie Antwerpen ftelde hij de Geloofsbeli, denis der Remonftranten op, die door verre het grootfte deel der Retnonftrantfche Predikanten werd goedgekeurd. Ia het Jaar 1621, tegen het einde van het beftand, betraf h,j zig naar Frankrijk, alwaar hij eerst te Rouaan, en i„ het Jaar 1623 , te Parijs, zig nederzette. Geduurende zijne mtland.ghe.d, fchreef hij verfcheiden werken, zo tot verdek ging van de zaak der Remonftranten, als tegen de Roomschgezinden , bijzonderlijk regen de Jezuiten. De Brieven ' die toen, ui: het Vaderland, aan hem gezonden werden \ waren  EPISCOPIUS. (SIMON) 34 s waren gerigt aan simon of fredrik de wagter. Doch in 't Jaar 1626, wanneer men in Holland, en bijzonderlijk te Amjleldam en te Rotterdam, veele oogluiking begon te gebruiken omtrent de Remonftranten, kwam episcopius insgelijks te Rotterdam te rug, daar hij zig eenige Jaaren onthieldt, midlerwijl , nu en dan, predikende in de ftille vergaderingen te Amfteldam, alwaar eerlang eene openbaare Kerk geltigt werd, in welke episcopius, op den agtften September van het Jaar 1630, de eerfte Leerrede deed. De Sociëteit . vervolgens, te Amfteldam, een Kweekfchool hebbende opgeregt, om jongelingen bekwaam te maaken tot den Predikdienst, werd episcopius beroepen, om de Godgeleerdheid daar in te onderwijzen. In het Jaar 1634, zette hij zig metter woon in deeze Stad neder, en ontwierp 'er een zamenftelzel van Godgeleerdheid ,'t welk hij, e-hter, niet voltooijde. Hij overleed binnen zijne Geboorteftad, den 4 April in het Jaar 1643. Hij heeft ter Vrouwe gehad M'ARIA pesser, Dogter van Jan Pesfer, en Weduwe van den Remonftrantfchen Predikant hendrik niellius; uit dit Huwelijk zijn geene Kinderen verwekt. Tot dus verre wagenaar; laaten wij nu zien, wat anderen van hem getuigen. Halma, in zijn Woordenboek, vau hem fpreekende, laat zig dus hooren. „Simon episcopius is geweest een der voornaamfte Difcipelen van jacobus arminius. Door de Authoriteit van die van Rotterdam werd hij Predikant te Bleiswijk, en dat volgends 't getuigenis van bhodart; maar Uittenbogaart zoekt het tegendeel tebewijzen. Evenwel bekend hij, dat de gemelde Magiftraat, toen episcopius zou geëxamineerd worden, daar Gedeputeerden bijzondt, niet, zegt hij, om de Vergadering met gezag te vermeesteren, maar om in het Examen tegenwoordig zijnde, beeter kennisfd te hebben van des perfoons bekwaamheid en gaaven, dien het vertrouwd zou worden, haare Onderdaauen daar het Euangelium te verkondi. gen. Het beroepen van episcopius te Bleiswij k, nevens veele andere Predikanten in andere Gemeenten, ook hunne beweeringe van de Remonftrantfche gevoelens, en fcherpe uittinge tegen der Contra Remonftranten Leere, veroorzaakY 5 ten  3,42 EPISCOPIUS. f SIMON3 nJ ?ed,ka,Uen Van de Gereformeerde Religie i„ Je Clasfis van Rotterdam, zig van de Rcnon/lrarUenlkZ^ den Wanneer „u Doftor coNRADÜS vo,>STIÜS co "pro fesfor op de Academie van Leiden beroepen en al Z Huisgezin van Steinfort gekoomen w»« T ,' j z'jn werd ...,o;*P°c"*;e° De,h*e„ 'jij i^zegt halma) een leerling «,n . dar zijne Sf^'^SZ* ™ geweest een der gedaJdenlnl 5 ^ aanweezen. Hij is in het Jaar fSt^Z iens gehoord te worden J ?' ^ °m de Leere e" S«oeberaainij dat l ^^"S' ^ * S^ e» Illuflre Schooien mede fLJ^ " * "'"^ het Sijnode, zo zoude hiZZ 7 ger0epm mrden hebben moe'ten S Ï^X^ffTtl^ 'is g daagde. Al terrtond bij-denaanvlf , ', * ^ met, cn volgens den ander ™L ? g' ( V°i?ens ^""n Politic, gevraagd «TfiS^^,* niet flegts ter verded «•„, J 6 fcherPe "devoering, ookmet ^I^SS^^**^^ ™ Sijnode tegenwoor,n T°tftedeeiderKerklijkenin de ma niet gLeld, in wTh 7°"^ ' fCl,0°" d°°r Leezer, volgens z^Z^X T °? *» iete den verkorten Inhoud £Tr Z ' ^ ^ Zk hier ,j Door.  EPISCOPIUS. (SIMON ) 343 „ Doorlugtige en Hoogmogende Heeren. Eerwaardige, Wijdvermaarde en zeer Geleerde Mannen, Broeders" „ Wij kunnen niet nalaaten Uwe W. W. allen en ieder van God den Vader en onzen Heer Jefus Christus te wenfchen genade en vrede, en voornamelijk de gemeenfchap van den H. Geest, op dat die Uwe W. W. zulke raadltegen ingeeve , die de bedroefde en de benaauwde Kerke van Jefus Christus, midsgaders onzen gemeenen Staat, en helaas het al te zeex out* roerde Vaderland, vorderlijk en heilzaam moge wezen! „ Niets behoort een Christen mensch meer ter harte te gaan, dan de Ware eu Zaligmakende Godsdienst; en gelijk dit allen betaamt, zo is het inzonderheid de pligt van hun, wel* ken van God gefield zijn, om niet alleen voor zig zeiven , maar ook ten nutte van anderen te zorgen; op dat zij zig zeiven , en die aan hen zijn onderworpen of toevertrouwd, zo Godsdienftig mogen zijn, als mooglijk is. Hierom hebben wij ons ook altijd amptshalven verpligt geoordeeld, naarftig en omzigtig voorde zuiverheid van den Godsdienst zorg te dragen , op dat geene leerllukken in de gemoederen mogen worden iu geplant, die eigenaartig zouden fchijnen te (trekken, ortt de liefde rot den Godsdienst allengskens te verzwakken en wegteneemen. In de gevoelens van den Godsdienst kan wel eenige dooling of onweetenheid plaats hebben; want daar zijn zaaken, die tot denzelven niet rechtftreeks behooren; en wie word 'er gevonden, die zo juist en fcherp op alle waarheid gelet heeft, dat hem niets gefeilt of gemist zou hebben? Maar andere gevoelens zijn 'er, op welke de Godsdienst zelf rust, of die tot bevestiging of verfterking van den zeiven, van het boogde gewigt zijn; en welker krenking of verzwakking niet geleden kan worden van iemant, dien de Godsdienst ter harte gaat." „ Dewijl wij nu van gevoelen waren, dat eenige zodanige gevoelens met groot geweld gedreven werden , welke noch met de eer van Gods goedheid, wijsheid en rechtvaardigheid; noch met de liefde van onzen Zaligmaaker voor het menschdorn • noch met zijne voldoening en verdienften; noch met de natuur van Gods woord en der Sacramenten; noch met den fchuldigen pligt van een Christen beltaan kunnen, en die de vroomen tot groo-  3^ EPISCOPIUS. f SIMON) grooren aanftoor, onze Hervorming totfchaude, deGodsvrugt tTl reZ e:,den VijanjT ******* om onze 2 te lasteren als waren die gevoelens aan dezelve eigen zo hebben w,j. dat ongelijk het geheele lichaam zonder reden re tastgelegt van de Kerke pogen afteweeren. Maar helaa d Go vrngng voorneemen is ons zeer kwalijk ge. kt-ich g heel buiten onze fchuid : want hoe konde ons tot m s aad en «•et veel meer tot eere gerekend worden, dat we lasteringen tragtten te bevrijden? Ook berouwt ons nog geenzints deeze onderneeming d wijl wij het om zo goede en treffeiijke zaak veeleer loffï rekenen den haat zeiven van deeze onze gantfche Eeuw e oraageii; ja. w,j oordeele,, ons amptshalven verpiigSr „ te volharden: want het is ook eerlijk, de gewenscL uTkomst te moeten nnsfen van groote en loffelijke onderneemingen Ook waren de dmgen, die wij zogten te weeren, veel te gewigS en te groot, om dezelven met „«zwijgen voorgang te laat n hebben; en geenzints beuzelingen, gelijk men me groot nad ei onzer zaake onder het gemeene volk geftrooit hek Da geï henge God nimmer , dat wij om beuzelingen met iemand zouden twisten! Het is der pijn niet waard, om ander d gen dan die ter Zaligheid noodzaaklij* of ten hoogte vorder,, z,jn, te tojden. Van dit gevoelen zijnde,*^ ech fr, ,n eene groote zwarigheid gevallen, die wi mTns T^r^t K WCeren b — ^meeS Z, , ° Z.Ha" V3lt het' Z|S- «gen ingewortelde gevoelens, en het kwaad, dat een plooi genoomen heeft, te willen verze ten Want men heeft, van dien tijd aan tegen ons gewoed I of ™j openbaare vijanden van den Godsdienst en delle vor,»L heid en voeders van Mjef^^ de allerbittere en grouweüjkile lasteringen op ons uZla0 en onzen naam en faam met zulke woede aangetast d tï ' J *ijn aezeiKeai door oproerige Predikatiën, zo-  EPISCOPIUS. (SIMON) 345 zodanig aan het branden en blaaken geraakt, dat ze tot fchimp, fnaaad, fpot, laster en allerleije uitwerpzels van bitteren haat zijn uitgeborsten, en een iegelijk,ai wat hemluste op ons als flagtoffers van den gcmeenen haat, vrijelijk heeft uitgefpoogen. Lieve Jezus, wat hebt gij al van uwen-throon gezien en gehoord, dat ons, zonder eenige .fchuld of verdienfie, is aangedaan! Hoe menigmaal is ons zugten of jammeren, tot u in den Hemel opgeklommen! Wij roepen u tot getuigen, of wij iemant regcvaardige oorzaak, tot zo zwaare befchuldigingen, afkerigheden en ongelij^en gegeeven hebben." „ Wij begeeren egter niet, zeer Agtbaare Mannen, dat gij .zoudet meenen, dat dit gezegd word, als of wij in deezen ijver en hitte der twisten, gantseh niets gezegd, gedaan of gefchreeven hadden, 't welk berispinge waardig zou zijn geweest. Dat zij verre! wij zijn Menfchen, en aan menfcheljjke zwakheden en overijlingen onderworpen; en wij weeten, hoe zwaar het zij, in zo groore normen en ongerteldhedcn der gemoederen , een eenparig gelijk gemoed , vrij van alle fchuld, te behouden. Maar dit alleen vviilen wij zeggen, dat wij niets bedoeld, noch ter hand genoomen hebben, dat zulk een algemeenen haat verdiende." „ Onze tweede zorg en vlijt was, dat de band der eenigheid vaH onze zeer bloeijende Kerke in het heilig Lichaam, van onzen Heere Jefus Christus, 't welk met zo veel zweets en bloeds was famengegroeid, niet zoude door een droevige fcheuringe , nog fchier in zijne eerfte beginfelen, verdeelden van een gerukt worden. Daartoe hebben lang geftrekt onze bekommernisfen, raadflagen , verzugtingen en gebeden tot God , en al wat in ons was, hebben we gezamenlijk, met de trerfelijkfte helden onzes Vaderlands, aangewend, op dat deKerk met geene nieuwe wonden zoude worden geflagen. Ten dien einde verzogten wij, aan de Regeerders van ons Vaderland, of een Sinode, op dien voet als bij hen beflooren was ; of, liet de ontroerdheid der gemoederen 't zelve niet tos, de onderlinge verdraagzaamheid, met befcheidenheid gepaard; of eindelijk, vereischte dat de rust des lieven Vaderlands, dat men ons zon gebieden de openbaare Kerken te verlaaten, en ons te behelpen zo wij best konden. Oordeelt zeiven, wat kon 'er beter van  34<5 EPISCOPIUS. (SIMON) van ons gedaan worden? Doeh het beroepen der Sinode werd beet door die zig bezwaard vonden, om de Herziening der Pelijdenisfe en van den Catechismus, door de Heeren aleeinee ne Staaten beflooten, toetederainen. „ De onderlinge verdraagzaamheid, hoe heilzaam ook hoe zeer door treffelijke voorbeelden bevestigd; ja door onze'Nederlandfche Kerke zelve de Lutherfchen aangeboden, is ver worpen; men heeft haar met de zwaarde befchuldingen en lasteringen verdagt gemaakt, en openbaare fcheuring ingevoerd tegen w.1 en dank van Vredelievende Regeerders des Vaderlands; en de fcheuring door anderen uit de nabuurige Proviurien aangekweekt, en door verbintenrsfen opgeregt. Men heeft heimelijke Vergaderingen gehouden, in welke niet weinige Predikanten zig onderling verbonden, om de afzonderingen te helpen bevorderen, op grond dat zij de Artikelen der Remonftranten aan Gods eere en de ware rust des geweetens oordeelden nadeelig te zijn; en dat met zulke inzigten dat hunne afzondering, in deze tegenwoordige NationaaleSijnode zoude worden bekrachtigd. Om dit met fchijn uittevoeren, heeft men het gemeen wijs gemaakt, dat 'er, behalven de bekende verfchilpunten, nog al andere gruwelijke leerltukken verborgen waren. Ten dien einde heeft men op allerleie wijzen, 't zij wij zwegen offpraken, ons trachten te agterhaalen en oorzaak van kwaad en argwaan en laster genomen • gelijk zelfs te zien is, uit dat monfter der gefchillen, nu onlangs uitgegeeven. Ondertusfchen toonen onzen fchriften, dat niemand onzer de Hoofdtakken der Godgeleerdheid aangeroerd, veel min onderdaan heeft om verre te dooten. Maar het is waar, wij hebben altijd geoordeeld, dat zij het veiligde van de hoge, zware en ons verdand verre te bovengaande flukken gevoelen en fpreeken , welke niet dan maatiglijk en zo veel mooglijk met de fchriftuure daarvan fpreeken. Ten aanzien van verfchillen van minder belang, agten wij, dat de Vrijheid en verfcheidenheid van oordeelen met enge banden en kluisters, noch kan, noch behoort beklemd te worden , cm eene volkoomene overeendemming te krijgen. Nimmer heeft dit plaats konnen hebben, en de waarheid zelve dringt ons, om met den vermaar. den PAEéus te zeggen, dat het meejie dvl zoo der oude ket*  EPISCOPIUS. ( SIMON ) 2V ketterijen, als der tegenwoordige oneenigkeden in de Kerke daaruit voornamelijk ontftaan zijn, en mg onlftaan , dat de Kerkvergaderingen, Bisfchoppen en Leeraars der Kerke zonder eenig onderfeheid, alle Schoolleer lingen en gevoelens der Untverfiteiten voor Artikelen des algemeenen geloofs uitgegeeven , en met even groote noodzaaklijkheid, om ter zalig, heid geloofd te worden, aan de gewetens hebben opgelegden dat zij uit ieder ver fche ide uitlegginge der fchriftuure', al te Itgt ketterijen en fcheuringen gefmeed hebben:' „ Verre is het van ons, dat wij onder dekfel van vrijheid eene dartele ongebondenheid, om alles om te keeren, om al', les twijffelagtig te maaken, en uit te Haan, wat ons' in het hoofd mogt koomen, wilden invoeren; maar wij hebben niets anders gewenscht, dan die gulden vrijheid, welke den middelweg houd, tusfchen ongebondenheid en ilavernij; want wij hebben ook een afkeer van hun, die zig ten eenemaal flaaven van anderen maaken". „ Op dit vertrouwen, op deeze goede Confcientie fteu. nende, hebben wij tot nog toe al(e lasteringen en fmaadheden uirgeftaan; hier op rustende, hier mede getlerkt, zijn we voor eenige dagen, niet gedagvaard, of geroepen, maar vrijwillig en uit eigen beweeging, alhier gekomen; hoewei ik voor mij , op bevel, 't welk ik mij fchuldig kende te moeten gehoorzaamen. Wij verfchijnen ook tegenwoordig wederom, 't zij dan geroepen of ongeroepen, want dat is evenveel,' indien men niet zo zeer de overwinning als de waarheid zoekt. En 't geen ons vrijmoedigheid gaf, is dat hier bijna uit de gantfche Christenheid zodaanige Mannen waren bijeen gekoomen, waar van wij hoopen mogten, dat zij billijker en goedertierener onderzoekers van de geheele zaak zouden weezen, dun zij, die aireede zonder eenig voorgaand Kerkenoordeel, op hun eigen gezag, onze namen uit het boek der Gemeente uitgefchrapt, en zig openlijk van ons afgezonden hebben. Wij bidden u dan, eerwaardige Mannen Broeders, die uit verre plaatzen zig niet ontzien hebben herwaards te koomen: wij bidden u, om Jefus Christus wille, en bij al wat u dierbaar en heilig is, dat gij niet anders van ons wilt gevoelen eu oordeeleu, dan wij hier verklaard hebben, en de geheele zaak,  348 EPISCOPIUS. (SIMON.) zaak, haar oogmerk en einde wel wilt inzien en doorgronden". „ Tot nog toe zeiden we drie zaaken, dat wij openlijk ons gekant hebben tegen hen, die de raauwe of harde, zo fpreeken zij, en, gelijk onlangs die van Gelderland in hunne Siuode geoordeeld hebben, de gruwelijkfte en argrijsfelijke gevoelens van fommige Leeraars wegens de voorl'chikkinge verklaard hebben voor het regte gevoelen onzer Kerke , en dezelve daarvoor wilden gehouden hebben; ten anderen, dat wij de fcheuring hebben mispreezen, en van derzelver voornanders afkeerig zijn geweest; en ten derden, dat wij, de gronden der noodzaaklijke waarheid in hun geheel blijvende , voor het overige de onderlinge verdraagzaamheid hebben voorgedaan". „ Hier is nog bijgekoomen , ter gelegenheid deezer gefchillen , de twist over het regt eener hooge Christelijke Overheid in Kerklijke zaaken; alzo wij aan dezelve de opperde en hoogde magt toefchrijven in het publieke oordeel, over de gefchillen van Godsdienst; waartegen anderen zig kanten , haar alleen , ik weet niet welke blinde toefteraming der Kerklijke befluiten toefchrijvende". > „ Deeze zijn de zaaken, die wij oordeelden verpligt te zijn om te betragten; dewijl wij denken , dat getrouwe dienaars van Jefus Christus moeten zorgen , dat de Godsdienst niet'gekwetst worde, in het geen de heiligheid en godsvrugt zoude fchaden , en dat men om gefchillen van minder gewigt geene fcheuring mag aanregten. Wij verzoeken derhalven, dat men geene andere befchuldigingen tegen ons geloof geeve, voor dat men ons daarop gehoord hebbe; en bidden dat uweW. W. doch geen agt gelieven te geeven op ons klein getal, dewijl een goede zaak maar éénen voorfpraak behoelr, daar een kwaade zaak aan duizend niet genoeg heeft. Ook zoude het ons niet ontbreeken , aan een genoegzaam getal om eene Sinode te maaken, indien het Christelijk of betaamelijk ware, daarop te roemen, of dat het ons vergund ware geweest, in gelijken trap ter baane te koomen ; maar door welke listen , en trekan zulks verhinderd zij, is Gode bekend. Immers wij zijn genoeg verzekerd, dat men om ons getal minder en kleiner te maaken , overal fcheuringen en fcheidingen heeft aangercgt, en dat  EPISCOPIUS. (SIMON) 34? dat dikwils op het goeddunken van weinigen. Men heeft getrouwe Predikanten, en die bij hunne gemeenten ten hoog. ften aangenaam en lieftallig waren . weinig tijds door de bijzonderen Sijnoden van hunne ampten en dienden afgezet, op dat zij als befchuldigden zonder eenig regt vau ftemmen, op deze Sijnode zouden komen : de anderen zijn uit de deputatien geflooten, op dat aldaar of gene van ons gevoelen zouden verfchijnen, of die aldaar verfchijnen mogten , bijua geen gstal zouden uitmaaken. Ter plaatfe da'ar de Remonftranten de meeste waren, zo als. in 't Sticht van Utrecht nu onlangs is gefchied, heeft men even voor den aanvang van de Sijnode afzonderingen en openbaare fcheuringen beginnen te maaken, op dat de Contra-Remonftranten uit die zelfde Provintie, niet minder in getal zouden verfchijnen dan de Remondrauten. Deeze zank is ktaarblijkfijk en fpreekt voor zig zelve. Maar' een ding is 'er, en dat wel het voornaaipfte , waarover wij uwe W. W. niet konnen nalaaten te klagen, ên voor de gantfche waereld van klagen ons niet zullen onthouden , te weten , dat onze Hoofden, de bij zonderde voorftanders onzer zaake en die ouder ons als voorgangers waren , op welken wij naast God, in het beleid en beweeren onzer zake meest deunden (niet dat zij zodanige uitftekende bedieningen onder ons hadden, maar dat zij, door hunnen ouderdom, wijsheid en geleerdheid die namen waardig zijn) door afzettingen uit hunne ampten uitgemonfterd, en ons alzo ontnomen zijn : vraagt gij wanneer? weinig tijds, ja even daags te vooren , als men beflooten hadde ons op de Sijnode te beroepen, als wij gereed ftonden, en van de zake ten principale zoude gehandeld worden ,' en de dag aan den man gaan. Des niet tegeuftaande heeft die zoo onti-jdige manier van doen, ons niet konnen be. weegen, den moed verlooren te geeven: want wij hadden vastelijk beflooten, gelijk het ook de Christenen betaamt, niet met een meenigte van volk, maar met de kracht van de zaak zelve, ten ftrijde te gaan. Alleen de Schriftuur, en de gezonde Reden, die haar als dienstmaagt toegevoegd is, zal tot befcherming van onze zaak vooruittreden. Tegens welke zo lange iets anders dan de Schriftuur en bondige Redenen zal worden voortgebragt, zullen wij niet eenen voet van ons fluk afwrfXIV. DEii. Z , 'nen.  3*> EPISCOPIUS. CSIMON) ken. Wij zullen ons ook niet ontzetten, voor eenige vonmsfen, uiifpraaken of iententien, al wajre het dat ze voortkwamen van de aanzienlijke, magtigfte en grootfte Rcgters of Regtbanken der waereld: want een wijs man word niet be'. wogen, door het groot getal der Regteren , maar door de kracht en billijkheid der uitfpraaken eu vonnisfen. En, 't welk het voornaamfte is , de Confcientie word niet gerust gefteld, door de vrijheid van ftemmen, maar door de kracht en het gewigt van de redenen en de zaake zelve, waarop de ftemmen en raadpleegingen moeten gegrond zijn. Mag ons dat gebeuren, 't welke uwe W. W. weten op het hoogfte regt en billijk te zijn, zo zullen wij voorwaar reden hebben, om voor ons zeiven en van wegen onze gemeenten ons hooglijk te verblijden, dat ons zulke gewenschte gelegenheid voorgekoomen is, om met zodanige geleerde Mannen te onderzoeken, wie van beide partijen de beste waarheid en reden op zijn zijde hebbe. Want een van beiden hoopen wij daar uit te bekomen, of dat wij de opregtheid van onze zaake, die wij tot nog toe hebben voorgeftaan, zullen doen blijken ; of indien het vonnis tegen ▼alt, zo zullen wij egter die overwinning bekoomen, waardoor de waarheid zal zegenpraalen. Want wij zijn hiergekoomen, bereid, zo wel om overwonnen te worden, als om te overwinnen; welk van beide gebeure,het zal niet zonder vrugt gefchieden : wani hij fchaamt zig niet overwonnen te worden , die voor het verlies van een kwaad gevoelen, dat hij mag hebben, de waarheid zoekt te winnen, en nietand'ersvoor heeft, dan door het verkrijgen der waafheid zijn geweeten een volkomen vrede en gerustheid toe te brengen. Wie hier niet komt met zulk een hart en gemoed, dat hij zoude kunnen vrijfpreeken , welken hij niet zeer gunftig is, en dien hij zonderling lief heeft, zoude konnen veroordeelen,- die is voorwaar niet waardig, dat hij in deeze vergadering zijn gevoelen zegge en ftem geve. Deeze of die vermaarde Mannen en Leeraars mogen ons wel lief en waardig zijn, gelijk mede wel de Sijnode; maar boven al, behoort ons de waarheid lief en waard te wezen". Hier mede eindigde ïpiscopiuj zijne Redevoering. Volgens het verhaal van halma, werd hem, toen hij hadt uit- ge-  EPISCOPIUS. (SIMON) 351 gefprooken, door -den Prefes bogerman, bevolen , het gefchrift, waaruit hij de Redevoering had voorgcleezen, over te leveren. Hij zou, volgens fommigen , gezegd hebben, geen ander te hebben; anderen, dat hij gezegd had, dat het affchrift niet net genoeg gefchreven was; immers hij gaf dat, of een ander (ook werd 'er gezegd , dat het niet hetzelfde was, dat hij had voorgeleezen ) over,' met verzoek, dat hem het zelve wederom, of Copie authentiek, ter hand gedeld mogt worden. Ook vielen, over dit laatde zeggen, weder veele twistredenen, beweerende deezen dit, en geenen wederom iet anders. Vermids nu episcopius, en de overige gedaagde Remonftranten, na eenige zittingen van de Sijnode door de zelve in het ongelijk waren gefield, en daarna de Ac. te van flilftand,■ bij H. H. M. ontworpen (behalven uenr icus leo) weigerden te onderteekenen, om zig, volgens inhoud daarvan, vau het prediken te onthouden, mids behoudende hun Jaargeld , werden zij, geiijk bekendis , en op hetw^rtikel s ij node van Dordrecht' nader blijken zal, op bevel van de Staaten Generaal, gevotid buiten het grondgebied van den Staat. Het verdere verhaal van halma, om dat het met dat van wagenaar genoegzaam overeenftêmt , kunnen wij, als reeds gezegd is, voor biigaan; enkel tot flot van zijn Aitikel, daar nog dit volgende bijdoendè. De groote Nederduitfche Dichter, joost van den vondel, (zegt hij) heeft, onder't af beeldzei van simon episcopius, als in een woedende drift, toen hij dit fchreef, voor de zijde der Remonftranten, vervoerd, dit hard en wraakbaar büfchrift gemaakt; hoe wel 'er de kracht en hoogdraven. aeid zijner Dichtkunde fchirterend in doordraait. Bisfchoppelijke praal en pronk van Godgeleertheit Die Leiden vrijen wou van twist en Schoolverkeertheit, Gij wikt het al met reên en zulk een leërihg wraakt, Die Godt herfchept en tot den dimden duivel maakt. Uw tong den Lastermond van Bogerman kon fnqeren, Die 't Dons befluit met magt geweldig uit most voeren, J. v. vondel. z 2 Men  352 EPISCOPIUS (SIMON) EPPINGE, enz. Men zou ( zegt hij verder) het bovenflaande bijfchrift, op de volgende wijze, met dezelfde aangevangene rijmklanken, en veel van dezelfde woorden, wel konnen omzetten, om te toonen, van hoe luttel kracht zulke fcherpe, ja duivelfche uitdrukkingen zijn : zo als hij deed in de volgende regelen. Bisfchoppelijk in naam en fchijn van Godgeleerdheit, Die Leiden fmetten wouw met gif van Schoolverkeerdheit, Gij fchendt het licht der reên , en zulk een leering wraakt, Die Godt zijn hoogheid geeft, en tot geen Schepzel maakt. Uw' bitfen lastermondt kon Bogerman braaf fnoeren , Die 't Dons befluit naar 't recht met wijsheit uit most voeren. F. H. Men zie van episcopius, baudart, trioland, uitenbogaard, brandt, wa- 6 £ n a a r , Am ft er dam , enz. enz. Eppinoe, een der vijftig Dorpen- van de GreningerOmlanden, onder het Wester - Kwartier. Zie halma. Epïinghuizen, een bekend Slot, in de Greninger Omlanden , liggende een kwartier uur ten Zuid • Oosten van Zandeweer: behoorende aan de weduwe of kinderen van den Heer f. h. Baron van zwartzekberg. Bachiine, Geogr. bl. aor. Erasmus, (desiderus) ook wel, in zijne eerde jeugd , in de wandeling, gerrit gerritszoon genaamd : een man, over wiens geboortetijd en plaats veel verfchil onder de Geleerden is. Dit kan met zekerheid gezegd worden, en dit zullen wij vooraf laaten gaan, dat hij te Gouda in onecht geteeld, en te Rotterdam ter vvaereld gekomen \i. Zijn Vader, niet te Zevenbergen, maar te Gouda  ERASMUS. f DESIDERUS ) da gebooren , en aldaar een man rijkelijk gegoed, en naar dien tijd niet ongeleerd , had door zijn gladde tong , den bijnaam vau praat gekreegen. Zijne Moedor , af. komiiig van een Medicijn ■ Meester uit Zevenbergen , vergat zig zelve, op hoop van een Huwelijk met praat, wiens dienstmaagd zij was ; doch de bloedverwanten van praat beletteden hem, zijn voorgenomen Huwelijk met haar te voltrekken. Zij, om haaren misflag te bedekken, begaf zig, in iet laatst van haare zwangerheid, naar Rotterdam, en baarde aldaar deezen haaren Zoon, die, bij den doop , den naam van gerrit ontving. Praat, door zijne vrienden naar Rome gezonden , deed aldaar, op een valsch gerugt, door zijne vrienden hem overgebriefd, dat zijnem ar g r et a overleeden was, zig tot Priester wijden; doch vond, bij zijne terugkomst, moeder en kind beide in leeven. Hij Heet zijne dagen wel zonder haar; maar niet zonder te zorgen voor de opvoeding van zijnen Zoon, dien hij altoos voor den zijnen erkende. Dit vooraf hebbende laten gaan , kunnen wij nu tot de bijzonderheden van zijn leven overgaan. Wat den tijd van zijne geboorte aanbelangt , in het kort begrip van zijn leven, ('t welk men meent, door hem zeiven gefchreeven te zijn) word gezegd , dat hij gebooren is, op den dag vóór den Feestdag van Simon en Judas, die gevierd word op den 28 Octoberj doch in het Jaartal verfchilt hij zelfs, in zijne brieven, «ellende nu eens 1464, dan 1466, en ook 14^7; het laatfte jaa; ftaat onder zijn metaalen pronkbeeld te Rotterdam uitgedrukt. Te Utrecht maakte hij een aanvang van zijne Studiën, en vervolgde die re Deventer. Na den dood van zijnen Vader, hadden de reguliere Kanunniken van Sion, te Delft, het opzigt over hem. Hij begaf zig vervolgens in het Klooster Stein, bij ter Gouda, oefrenende zig aldaar in de Letterkunde, en ook in de Schilderkonst , waarvan nog de blijken voorhanden zijn. De vermaarde al ar dus van amsteldam, fchreef, eenigen tijd daarna, uit Bazel, een Brief aan zijn laatften Leermeester cortNELus goudanus, waarin deze woorden gevonden worden : erashüs ofd L ^'V**™*"'' Vm zï^ ' nen befpeuren, dat hij te flap en te flaauwhartig was, om, ter vervullinge van dien wensch, de handen aan het werk teflaan; hij vreesde, mooglijk, daardoor de gunst der grooten te zullen verliezen, en der waereld te mishaagen. Den last van dit overzwaarwigtig werk liet hij rusten op de fchouders van den onvermoeiden l ut her,- houdende het voor zig zei ven veiliger, zig openlijk met de gefchillen niet te bemoeiien, enveinzende den rol van den gematigden te fpeelen: op zodanige wijze, echter, dat hij meest met Roomschgezinde Vorften heuh de, om zijnen naam bij hun in waarde te houden ; terwijl hij evenwel niet in gebreeke bleef, de Geestelijkheid nu en dan zeer onzagt op den voet te treeden. Het gevolg hiervan moest zijn, dat hij zig veelmaals den haat van beide partijen op den halze haalde, en den naam ontving, van een man geheel zonder Godsdienst te zijn. Om bij de Pausgezinde» een naam te maaken, fchreef hij, ten hunnen voordeele, nu en dan eenige Boeken; en om bij de Lutherfchen niet geheel in minachting te geraaken, befpotte en hekelde hij, in zijne Schriften, nu en dan, de Roomfdie Geestelijkheid. Van niemand werd hij feller gehaat, dan van de domme Monniken; niet alleen om dat hij toonde, geen genoegzaame agt te flaan op de Kerkgebruiken en Ceremoniën; maar ook, om dat hij hun te geleerd was , en hunne onkunde niet verdraagen .kon; als mede, om dat hij hunne zotternijen, bijgeloof, gie. iLgheid, enz. openlijk ten toon lrelde. Doch, met al dien haat, waren een weinig meer ervaarener, minder op hem, dan op luther gebeeten. Op tijden eu plaatzen, daar hij vrij uit durfde fpreeken, gaf hij te kennen , dat luther recht, had in zijne beftraffingen; dat 'er eene Hervorming nodig was; doch voegde 'er altoos bij, dat hij wenschte, dat hij wat zachtzinniger te weik ging. Z \ A's  156. E RASMUS. (DESiDERUS) Als fbl D,IK , Keurvorst van Saxen, in den aanvang van ziTuii rnkantige te/;en het pausd°m-*« ^ s JnVl.J Vraagd£' Zeggeude> Seene Geniën in noch da ^ eD Sed°0gen' IOaar °°k hec Euangeüe woord*^T£ï "let ^ VViik" ««^«"k-, was zijnetuooul. Dat Doctor luther twee groote misdagen had beheerst met de Monniken aan hunne buiken, endaarn m t de Paus naar te kroon te tasten,- dat luther, op zeer volf nde"'Verfchdden dw^° bedrafte, en dat het voor de Kerk hoog nodrg was, dat 'er eene Reformatie ter hand genomen werd; de inhoud van luthers Leere was goed en recht, maar hij behoorde met meer zagtmoédïgheid te handelen. In 2)jne ^ • t Saxc», aan den Aardsbisfchop van Mentz,en aan luther zeiven, prijst hij 's mans fchriften; doch voegt er bh dat nij daarom den haat van de Godgeleerden moest draage ', e n groot Freurfpel veroorzaakte. Om evenwel niet. door e foor^verKlaaringen, evenals lux «er.den haat op zig te laauen, en m gevaar te geraaken, fchreefhij tegen luther een boek over den vrijen wil; lüther fchreef op dit gefchaft een antwoord, onder den tijtel van den Knechtèiil a a'J Wu 'ln Zi'JV'enleeftiid>en nog lang daarnaa voor een meederduk gebonden werd. Luther, die zijne partijen £ den los het, befchnldigde hem naderhand, dat hij het geloof der Christenen onzeeker en op .osfe fchroeven delde, veréchtte en befpotte ; dat hij in Goddel jke werken, de menfchen met twijfreachtige woorden om.eide. Erasmus beantwoordde dn gefchrift in zeer fcherpe bewoordingen. Cc mets vreesde hij meer, zegt slkidanus> da„ d„ J£ ooeken hunnen roem verliezen zonden; toonende wijders duï dehjk aan dat erasmus zig zeiven niet altoos gelijk wa Veele Geleerden hebben van hem geoordeeld, dat h n den SiSteT? and" ^T^' * ^ ^ «*«"™ daaren egeu ,n andere dingen ook veel kwaads gedaan heeft d S£gZ: Tnigm °"der Godgeleerden, »' £ f™. pen' tegc" luther verzet hadden, jkehjk begiftigd werden, liet erasmus,, op een fchampe! «a toon, „g daarover uit, zeggende: de arme luther, naakt  ' ERASMUS, (DESIDERUS) 357 , waakt veelen rijk. Het was eerst na zijnen dood, dat men, uit zijne brieven aan vertrouwde vrienden , is ontwaar geworden, dat hij de zaak van luther en andere vroome Mannen voor goed hield, en de Reformatie in zijn hart toellemde. Alle zijne werken zijn, te Bazel, bij frobemius, in 9 deelen in folio gedrukt, en herdrukt te Leiden, bij r. van der aa. Eenige domme Monniken, die hevig tegen hem uitvoeren, gevraagd zijnde, welke ketterij zij tog in zijne fchriften vonden, antwoordden, dat fchoon zij die nooit geleezeri hadden, zij echter wisten, dat 'er veel gevaar in ftak, al was het maar om zijn duifter Latijn. Jammer is het, dat erasmus niet iets van den aart van een vrijgebooren Nederlander bezat, cn te fchroomachtig was, om zijn gevoelen te uiten, en aan de waereld te openbaaren. Een bewijs daar van vindt men in het volgende voorval. Eenige afgezanten van de Boheemfche Kerke , te Antwerpen, kwamen bij hem, biedende hem aan, een afdruk vau hunne Geloofsbebjdenisfe, met vriendelijk verzoek die te willen doorleezen, en in acht neemen, of'er iets in veranderd diende te worden; zijn oordeel zouden de broeders met dankbaarheid erkennen en aanneemen; en het zou hun aangenaam zijn, indien hunae Coiifeslie met zijne goedkeuringe mogt bevestigd worden. De Afgevaardigden, eenige dagen daarna, weder bij hem komende, antwoordde hij hun : ,, Hij ,, was met zo veele gewigtige dingen overlaaden, dat hij ,, naauwelijks adem kon fcheppen; zij moeiten hem daarom „ ten goede houden, dat hij hun traktaat niet met die opmer„ king geleezen hadde, als wel behoorde; maar dat hij h'et „ echter, geleezen, en daar in noch doolingen, noch iets dar „ verbetering eischte, gevonden hadt. Wat aanging de van „ hem verzogte getuigenisfen, deeze konden hun tot voordeel, ,, noch achting ftrekken, maar wel gev.;ar veroorzaaken; zij ,, moeiten niet gelooven, dat zijne goedkeuring hun de gunst van anderen verwekken zou, vermids zijn authoriteit, hoev„ danig die ook zijn mogt, zelfs befcherming van anderen „ van noden hadt. Indien zijne fchriften aan de goede kon„ ften, en de Godvrugtigen in hunne Studiën voordeel had„ den toegebragt, of nog mogteu toebrengen, hield hij het, Z 5 „ ech-  35* ERASMUS. fDESIDERUS) ,i echter niet raadzaam, door een getuigenis, van met hun „ gemeenfcbap te hebben, zijne fchriften aan het gevaar te „ onderwerpen, of oorzaak te zijn, als of hij ze de men „ fcheo in de handen wilde dwingen. Dus moeten zij zijne „ al te groote vreeze of voorzigtigheid ten beste houden en „ vast gelooven, dat hij hun een goed hart toedroeg: 'bie„ dende hun, in alle andere dingen, zijnen dienst aan." In het geeven van zijn oordeel, ten opzigte van de Echticheidmge van Koning hendrik den VIII, gedroeg hii zig zeer veranderlijk; nu eens was hij voor, en dan wederom tegen zijne Majelleit, naar gelange hij door hoop of vreeze ee. dreeven werd. 6 Die van Rotterdam hebben ter zijner eere, in het Taar imo zijn beeldtenis van hout, gemaakt voor het huis waarin hii gebooren is en , in het Jaar i572, dit houten beeld i„ een fieenen veranderd ; dan dit werd door de Spanjaarden om verre gefmeetei, , doch ,n het Jaar rfiaa, zo als algemeen bekend is, als daar gebooren, een metaalen beeld meer dan levens groote ,er zijner eere opgericht, waaronder men, op de voorde zijde van het voetiluk, dit bijfchrift leest. Desiderio erasmo magno SCIENTIARUM ATQUE tlTERATURiE POLITIORIS vin- dici ET INSTAURAÏORI , viro SECUtI PRIMARIO, civi omnium pr/ESTANTISSIMO ac NOMINIS IMMOUTALITATEM ' SCRIPTIS /EVJTERNiS JURE coNSEcrjTo : S. p. q. ROTERODAMENSIS, NEQTJOD TANTIS APUD SE SUOSQUE POSTEROS VIRTUTIEUS PREMIUM KEé'SSET , STATUAM ÜANC EX ^ERE PUBLIC» ÉRIGENDAM CCRAVERUNT. Ba*  ERASMUS. (DEStDERUS) 359 Barbarij talem se debellator ERASMUS maxima laus batavi nominis ore tulit. reddidit en! fatis ars obluctata sinistkis, be tanto spolium nacta quod urna viro est. ingenii oeleste jübar majusque caduco tempore qui reddat, solus ERASMUS erit. NATUS ROTERDAMI 28 OCTOBRIS 146-'. DEN'ATUS BASILEiE 12 JULII I536. Voor den gevel van het Huis, waarin hij geboren is, leest men, in driederleij taaien, het volgende opfchrift, dat in het Nederduitsch zegt: In dit Huis is gebooren erasmus vermaart, Die Gods woord ttitverkooren, ons wel verklaart. Den ouderdom van bijkans zeventig Jaaren hadt erasmus bereikt, toen hij, ten huize van den vermaarden Boekdrukker frobenius, te Bazel zeer Christelijk overleed. Zijne Erfgenaainen waren , h. frobenius, bonifacius amerbachius, en nicolaas episcopijis. . ' Bijna een maand lang vóór zijnen dood, was hij met den rooden loop gekweld geweest, en zijn einde voelende naderen, voorzeide hij , drie dagen te vooren, zijn verfcheiden. Op zekeren dag, dat hmirbach, fkobinius en spiscop 1 u s hem bezogten , gij lieden ( zeide e r a's m u s,) gelijkt de drie vrienden van Job, uitgenomen dat ik juist geen fcheuren in uwe kleeren , en geen as fche op uwe hoofden verneeme. Hij bëfteedde zijnen overigen tijd in gebeden, zonder eenige van die bijgelovige ceremoniën, waar over hij de Monniken zo dikwijls had beftraft. Tot den laatften adem toe behieldt hij zijn verftand, en ftierf, zo als gezegd is, zeer zagtelijk; wordende, met grooten toeloop, in de groote Kerk te Bazel begraaveu. De Monniken mogten alzoo e ras mus, in  3ffo ERASMUS. ( DESIDERUS) in hunne wijze van fpreeken, en daar hij zo dikmaals mede gefpot had, met waarheid naa geeven, dat hij was geftorven fine crux, fine lux, fine Deus. Zijne Bibliotheek had hij reeds verkogt aan johannes a las co, ten Pool, doch in zijn Testament bevolen, de boeken niet te leveren, ten zij a las co, alvoorens, tweehonderd florijnen betaalde. Bijaldien de kooper aan die voorwaarde niet voldeed, of vóór dien tijd kwam te fterven, dan zou amerbach met de boeken mogen doen, zo als hem behaagde. Voor het overige maakte hij zijn gouden Horologie aan lodewyk berus; eenen gouden lepel en vork aan seatus re na. Nüs; honderd en vijftig gouden daalders aan petros vrr e T u s; eene gelijke zom aan p h i l i p monïanus; twee honderd gouden Florijnen aan zijnen knegt l ambe rt, iadien hij zijn overlijden bijwoonde, en hij ?elf ze hem niet reeds gegeeven had; een zilveren fles aan jan brissius; honderd gouden Florijnen aan paul volsius; honderd vijftig dukaaten aan sicismoNb telemius; twee rin. gen, den eenen zonder fteen, en den anderen met een Turkois, aan jan erasmus frobenius, over wien hij, als getuige ten doop gertaan had; alle zijne kleederen , lijwaat en huisraad, benevens een beker met het wapen van den. Aavdsbisfehop van Mentz, aan hieronimus frobenius; een ring met de af beelding van eene Vrouw, die achter zig om ziet, nevens een beker met een dekzel, met eenige verfen op den voet, aan nicolaas episcopius,eenen zilveren beker met het beeld van de Foriuijn aan ever hard gocliküs; en verder ai het overige aan zijne drie bovengemelde Ertgenaamen. Het zou overtollig zijn, aantemerken, dat erasmus een van de groeide mannen geweest is, in de Republiek der letteren, die vóór of na hem geleefd hebben; eu fchoon dit eene waarheid is, d.ie niet word tegengefproken, had hij, echter, buiten de domme Monniken, veele vijanden , en onder deeze juliu.s ce zak scaliger, die veele fnoode en fmaadelijke lasteringen tegen hein uitbraakte. Hoewel hij hem zijne onechte geboorte niet verweet, hield hij evenwel ftaanöc, dat hij, als Corrector of Proefieezer, de kost winnende bij al-  ERASMUS. (DESlDERUS) 36I aldus manutius, veele fouten over het hoofd zag» door de dronkenfchap, die hem belette, dezelve te zien. Onder schioers nagelaatcne Brieven , die ziin zoon uit de waereld heeft zoeken te helpen , word 'er één gevonden, waarin hij e kas mus voor een hoerekind uitmaakt; voegende daarbij, dat tui daar van (evenals of dit een fchande ware) niet gefprooken had, omdat het hem niet eerder bekend wss. Doch feron keurde gautsch niet goed, dat hij erasmus bekladde met een daad, waaraan hij onfchuldig was. Zie hier wat de zoon van sc aliSer, van het gefchil van zijnen vader met erasmus , zegt : „ Mijn vader heeft een redenvoering gemaakt tegen „ er as mus, die naderhand fchreef, dat mijn vader daar',' van de maker niet was, {quia mileferat) om dat hij een '„ Krijgsman was. Mijn vader fchreef naderhand eene ande", re, in welke hij veel heftigheid liet blijken. Erasmus, ", wetende, dat hij dezelve zou laaten drukken, bewoog zijne ^ vrienden , om alle de afdrukken, die zij konden magtig „ worden, op te koopen, ten einde ze daardoor uit de wae„ reld te krijgen: en dit gefcbiedde met zo veel ijver, dat „ 'er tegenwoordig geene meer te vinden zijn. Mijn vader zag naderhand de gekheid , die hij begaan had, met tegen „ erasmus te fchrijven. Hij had veele brieven tegen „ erasmus gefchreeven en doen drukken, die ik alle ver. " donkerd heb. Ik heb 'er de afdrukken van, die mij zes en ,, dertig dubbele pistolen gekost hebben. Ik heb joNAsbe,[ voolen, die na mijnen dood te verbranden. Mijn vader '„ taste erasmus aan als een Krijgsman. Nadeihand geflu. deerd hebbende, zag hij, dat erasmus een groot man was. Misfchien had hij e r a s m u s fchriften niet gelee„ zen, of niet verilaan". Die geenen, die naderhand ontkend hebben, dat men te Rome genegen was , om eh asmus tot Kardinaal te verheffen, hebben grooteli|ks gedwaald. Volgens boisart liep het ge. rugt, dat hij die waardigheid geweigerd had, en dat dit zel£s als een foort van Mirakel was aangezien. Zeker is het, dat hij, onder hét Pausfchop van adriaan den VI, daar toe zou hebben konnen geraaken, indien hjj gewild had, zelfs indien hij  %6a ERASMtJS. (DESIDERUS) Mj', op verzoek van adriaan, flechts te Rome hadde willen kooraen ; doch hij verfchoonde zig daarvan, met voorgeeven van zijne zwakheid; en met, in vertrouwen, aan den Paus te fchrijven, dat hij dit moest nalaaten, om zijnen vijanden den mond te noppen; die zouden zeggen, dat hij het hof naliep, om die Kerklijke waardigheid te verkrijgen. Maar onder het Pausfchap van paulus den III , wer'd de zaak krachtiger doorgezet; het Kardinaalfchap was nu eene rijpe vrugt voor erasmus, en om die te plukken, behoefde hij niet meer té doen, dan de hand uit te fteeken. Dit getuigt niet alleen erasmus, op verfcheidene plaatzen, maar ook andere geloofwaardige mannen met hem. Men zou het als een blijk van nederigheid in erasmus konnen aanmerken , dat hij niet dan met groote moeite toeftond, dat men hem uitfchilderde. Eindelijk liet hij zig hier toe beweegen door zijnen boezemvriend , den vermaarden h o lbeen. Beza fchreef een puntdigt, waarvan de zin hier op uitkwam : Deze fchilderij verbeeld ten halve lijve den grooten erasmus, wiens roem de gantfche waereld vervult. Maar waarom niet geheel? zijt daar over niet verwonderd, leezer•want zelf het gantfche aardrijk kan hem niet geheel bevatten. Daarna is zijn af beeldzei zo menigvuldig gefchiiderd en in het koper gebracht, dat dezelve bijna ontelbaar zijn. Zijn beeltenis in koper, door den vermaarden hendrik de keizer gegooten , Waarvan wij hier boven gewag maakten, is ook op onderfcheidene wijzen en grootten in prent gebragr. Van dit Rotterdamsch gedenkftuk moeten wij hier nog deeze bijzonderheid bijvoegen. In het Jaar 1674, werd het zelve, van het bouwvallig bruggeweif, afgenoomen, en in jö-77 weder herteld. Toen het, in het Jaar 1622, zo als boven gezegd is,, werd opgericht, maakten|eenige Predikanten daarover groote opfchudding. Eenigen van" de Rotterdamfche Leeraars hadden, kort te vooren , aan de Magiftraat dier Stad verzogt, onderftand voor eenige Predikanten, en ten antwoord beko.omen , dat de ftaat des Lands zulks niet kon lijden. De Predikant jacob van leeuwen beftrafte de Regeerders, met veele oproerige woorden, onder anderen zeggende: „ Ik „ vraage, of de ftaat van het Land het lijden kan , dat men „ me-  ERASMUS. (DESIDERUS) 363 >, metaalen Beelden oprigt , die veele duizenden kosten, en ,, dat nog van luiden, die het niet verdienen, van Libertij. „ nen, van Vrijgeesten, en die met alie Religie fpotten? Ik „ zegge dat God, om zulke zaaken , het land zal plaagen, „ enz". Men riep onder her gemeen, dat eenvoudige menfchen daar de knieën voor boogen; dat ze van erasmus een nieuwen Heilige maakten, en dat dit beeld voedzel zou geeven tot nieuwen beeldendienst. Daarentegen zag men, op den naam van ehasmds, een fmeekfchrift aan de Magiftraat van Rotterdam inleveren , waarin geklaagd werd, over den haat der Predikanten tegen den perfoon van e r a s m u s ; verzoekende daar tegen befcherming, of zo hen de magt ontbrak, de zaak te brengen aan de Staaten van Rolland, of aan een algemeene Sinode. Tegen de kwaadfpreekenheid van jacob van leeuwen, kwam een boekske in 't licht, gefchreeven door henrikus hollingerus , onder den tijtel : Spongia Erasmi , of uitwisjtng der lasteringen van D. J. van Leeuwen, tegen Defideriut Erasmus, zijnde eene faamenfpraak tusfen die beiden , over den inhoud zijner preeken. Van leeuwen had echter mede zijne domme aanhangers. Eenigen, die zig noemden Ledematen van de Rotterdamfche Kerk, vertoonden daarna mondeling aan de Zuid-Hollandfche Sinode, die te Gornichem gehouden werd, dat, door her weder oprichten vau het Beeld van erasmus, in de Kerk van Rotterdam groote onrust gefeezen , en nog meerder te vreezen was , indien daarin niej voorzien werd, het welk zij verzogten, dat op hooge order mogt gefchieden. De Vergadering verklaarde, dat de zaak tot haar niet behoorde; verrnaanende tevens den Kerkenraad va» Rotterdam, naarftelijk te arbeiden, en de gemeente te doen begrijpen, dat het Hellen van zodanige beeltenisfe eene onverfchilhge zaak was, en een plegtig gebruik had, waaraan men zig met behoorde te ftooten, veel min oneenigheid in de Kcr> ke veroorzaaken. Dit verftandig befluit van de Sinodaale vergaderinge was des tenoodzaakiijker, wijl bijna 300 perfoonen met ondertekening van een gefchrift, zig hadden verbonden, den Predikant en Kerkenraad te zullen handhaven, en niet ten Avondmaal gaa*, voor dat de afgod, (zo noemden zij het beeld  3^4 ERASMUS. (DESIDERWS) beeld van erasmus) vernietigd was. De Predikanten jacob van leeuwen en peter NieNRODE werden in hunnen dienst gefchorst ; en daar mede leerde de Magiftraat van Rotterdam, de ontruste gemeente, dit Pronkftuk van haare Stad en van gantsch Nederland , eerst met onverfchilligheid , en daar naa met genoegen, als een konstlluk, te befchouwen. Hier mede zouden wij van deezen grooten Man konnen afïïappen, waare het niet, dat wij nodig achtten , naar de aantekeningen van den geleerden en naauwkeurigen g. brandt, uit zijne Hiftorie der Reformatiehier ter neder te ftellen, de volgende zaaken, zo als ze volgens aanwijzing van het Register in zijn eerfte deel te vinden zijn. Brandt dan noemt e r a s m u s , dat groote wonder van verftandige geleerdheid, Gerrit Gerritszoon ; die volgens het fchrijven van h. de groot, zo -wel den weg tot eene Reformatie heeft aangeweezen; zeggende verders, wij Hollanders konnen dien man niet genoeg danken , en ik houde mij gelukkig, zo ik zijne deugden, zo eenigzints van verre kan hegrijpen. De wijze nu , waarop hij de Kerk wilde gereformeerd hebben, beftond kortelijk daarin : „ Het kwaad,fchreef hij, zoude ligt te geneezen zijn, indien de opperhoofden van beiderlei ftaaten, met oprechter harte overeen droegen, om de Euangelifthe oprechtheid en godvruchtigheid te herftellen. Dan moest men de z taken fteüen aan honderd, of vijftig mannen, uit alle volken daartoe gekooren , die door een heilig leven, bijzondere geleerdheid, en afgerecht oordeel, aanzienlijk waren: het geene deeze ftemden, moest, door eenige weinigen, daartoe uitgekoosen, in het kort, bijeen worden getrokken. De (tellingen der Theologanten moesten binnen de muuren der Schooien blijven. Men moést ook allerleie opinien, voor geen artikelen des Geloofs houden. Eenige (tellingen moesten worden vernietigd. Eenige moesten worden veranderd in aanmaaningen. Dit behoorde de voornaamite zorge der Vorften en Stenden te ziju , dat 'er de zulk en over de Kudde des Heeren gefteld werden, die met Gods woord waren voorzien eu geoeffend oai te onderwijzen , te vermaanen , te vertroosten, te beftraffen en te wederleggen". Vooral verwierp bij het reformeeren, met twist, met geweld en oproer; verklaarende, zulk  ERASMUS, (DESIDERIUS) ER ASMUS. JAIVSZ. ?<& zulk een afkeer van tweedracht te hebben , dat hem de waarheid zelve mishaagde , als ze oproerig was. Wij eindigen dit artikel van den grooten erasmüs met het bijfchrift , door bovengemelden g, brandt, onder zijn afbeeldzel gefield. Deez' heeft de Vrijheid in de Christen Kerk geleit. Deez'' zogt de waarheid,• maar door geen oproerigkeit. Wat was hij vijandt van dat preeken met den deegen! Hoe fiont hem het geloof, dat hloed durft plengen tegen ! Wie federt reedlijk zocht, en vreedzaam is geweest, Geeft deezen Meester d'eer van zulk een Christen geest. V Rechtmatig onderfcheidt der zaaken kon hij leeren. Een Rotterdammer leert de waereld Reformeeren, In- en uitlanders hebben zig veelvuldig bezig gehouden met s'mans leven te befchrijven. Schoon beknopt, heb ik 'ergeen beter gevonden , dan dat van adolpho clarmunoo welke in het hoogduitsch eene verzameling van Levcsbefchrijvingen van verinaar ie en geleerde mannen gemaakt heeft, in zeven deelen, in 8vo, die gedrukt zijn in het Jaar 1708, te Wittenberg, waarin die van erasmus de eerlie is. Erasmus jansz, of Erasmus Johannes , een der vermaardfte Unitarisfen, was Rector der Latijnfche Schoole te Antwerpen, van waar hij , om zijne gevoelens, naar Polen de wijk moest neemen. Naa eenigen tijd daar vertoeft te hebben, trok hij naar Tranfijlvanie, alwaar hij, door de Unirarisjen tot Predikant werd aangefleld, echter onder voorwaarde, dat hij niet openlijk met de oude Ariaanen mogt leeren, dat de Zoone Gods gejchapen was, alvoorens het heelal met de fchep. Zelen was voortgebragt. In de daad was hij van dat gevoelen, en had daarover, in Pelen zijnde, groote twisten gehad, met faustus socinus; nog te Antwerpen zijnde, had bjj in ftilte eene verhandeling over die ftoffe doen drukken; maar Prins willem de I verijdelde aldaar zijne oogmerken ; doch builen dat had hij den roem van een geleerd man en als bijzonder ervaren in de Hebreeuwfche taal. S o c 1 n u s heeft naderhand in het licht gegeeven, het gefprek dat hij met er asXIV. Deel. Aa mus  3<5« ERASMUS JANSZ. ERBEKE, enz. mus jansz. gehad heeft; 't welk erasmus zeer kwalijk nam, om dat het niet genoeg befchaaft was; verklaarende, zo rerzekerd te zijn van de waarheid zijner bewijsredenen, dat hij het weinige, welk hij 'er over gefchreeven had, durfde (teilen tegen de wijdloopige verklaaringen der Sociniaanen. R. simon. Er bek e; Keizer hendrik de III (telde het, in zijnen Giftbrief van het Jaar 1046, tusfchen Lovena en Isla, al. waar men het nog vind, aan het Riviertje Eerdbeek, drie uuren van Zutphen. Al ti n«, Not. Germ. Inf. P. a. p. 47. Eremita, (dan iel) van oeboorte een Antwerpenaar, eu met het begin der zeventiende Eeuwe, Geheimfchrijver van den Hertog van Florence, wiens Lofteden hij, met algemeene goedkeuring, uitgaf, in het Jaar 1608. Al wat hij verder fchreef, zo in Digtmaat als Prpza,werd algemeen met toejuiching ontvangen. Gantsch anders , echter, was zijn zedelijk gedrag; want, daar mede verdiende hij eene algemeene minachting. Scaliger kreeg fpoedig berouw, dat hij hem casaubonus had aangepreezen. Op aanprij. zing van zijnen vriend, had hem deeze als Ieermeesrer aanbevolen in het huis van Montaterre. De zaak hadt bijna haare volkomenheid, toen eremita middel vond om in dienst van den Heer de vic te treeden, die zig gereed maakte tot het gezantfchap naar Zwitserland. Deze heer was een zeer eerlijk man ; doch uitermaate, ingenoomen met zijnen Godsdienst, en zeer ijverig om anderen daartoe overtehaalen. Hij overreedde ook, met kleine moeite, eremita,endezeging tot den Roomfchen Godsdienst over. Hier over kon casaubonus zig niet troosten; hij kende de bekwaamheid van den zogenaamden bekeerder, en die van den bekeerde. Hij wist dat eremita veel geleerder was, dan de Portugeefche Monnik; en, echter, hoorde hij, dat de Monnik hem, met den eerften (loot , omvergeworpen had; maar ook fpoedig ont. dek-  EREMITA. (DANIËL) 36? dekte hij de reden van dezen zwakken regenland. Eremita zogt geen anderen grond, dan den rijkften Godsdienst, die voorhem de beste was. Deze begeerte naar rijkdommen fcheen iets kwaads te voorfpellen. De dienst, dien men hem bezorgd hadt, was vijftig'Rijksdaalders Jaars waardig. Die fomme fcheen hem in den beginne zeer groot; doch vervolgans: middelmatig, en op 't laatst niet met al. Hij zogt allerleie middelen om zig te verrijken; - cn inzonderheid had hij het oog gevestigd op de huizen der Eisfchoppen. Casaubonus wederhield hem tweemaal van zig bij hen in dienst te begeeven,• doch liet hem zijne vrije keuze, toen hij in dienst van den heer .de vic trad. De Jongeling werd dan Roomschgezind, en begaf zig, met den Afgevaardigde, naar Zwitserland. Zijn Vader, een oud, eerlijk man, en goed Protestantsch, was over die verandering niet_te troosten; hij zogt zijnen Zoon weder op den regten weg te brengen; deze gaf daartoe zijn woord; doch flec'ns in fchijn. Casaubonus maakte, te Leiden, aan zijnvrienden bekend, dat danïel ïkimitj een broodeèter was, en uitermaate graag naar de misfe. Zie hier een tweede bedrog; want hij deed dit niet, dan met oogmerk om etn Jaarwedde te bekoomen. Men had hem hooren zeggen , dat hij zig omtrent de geloofsgefchillen geheel onpartijdig h>Jd, en dat hij voorneemens was, zig naar den tijd te Knikken! en zijn voordeel zou behartigen; fpottende met ben, die hun fortuin daarom verwaarloosden. Deze verandering van erem r. ta, ten opzigte van den Godsdienst, deed zijne liefde voor scaliger. niet verminderen; • hij toonde dit-zelfs in zijne fchriften na s'mans overlijden, vattende zelfs de zaak vans calighr op tegen scioppius. Dit, echter , bekwam hem kwalijk: want deze fchroomde niet, eremita, zeer lcharjdelijk, zo met als tegen waarheid, ten toon te flellen. Vijf Jaaren geleeden, toen hij e r e m i t a te Rome ontmoet had , was hij, met de twee broeders r u b b e w s , en nog twee andere Nederlanders, bij hem gekomen, om een reisje ra doen naar Tivoli; deze Heeren, zegt hij , waren ten hoogden geërgerd, door zijne redenen . geduurende die korte, reize. Hij fprak niet dan van petronius, eu van de Zotternijen van aretyn, en voer geweldig uit tegen die geenen, die A a 2 o-e.  36-8 EREMITA. (DANIËL) gebelgd fcheenen over de onredelijkheid van dit gefprek. Nog meer; hij tekende allerlei onkuischheden, op de rnuuren, in de herbergen, daar zij vernachtten. Eremita, eenigen'tijd daarna, verdweenen zijnde, verbeeldde men zig, dat de armoede hem zo verre gebracht had, dat hij zig in eenig Karthuizer Klooster had begeeven; maar men ontdekte, dat hij naar Stena was vertrokken, alwaar hij zijn Hof maakte bij den Aartsbisfchop ascanius piccolomini, die hem aan zijnen Neef, den Grootkamerheer van den Hertog van Florence, aanprees. Door dat middel verkreeg hij eene Jaarwedde van den Vorst, ter belooning van eene Lofreden, die hij maakte, op het Huwelijk van den Groot-Hertog met magdalena van oostenrtk. Hij hield zo kragtig aan, om naar Duitschland gezonden te worden met de afgevaardig. den, die aan verfcheiden Rijksvorften en Keizerlijke Steden den dood van den Vader des Groot Hertogs bekend maakten, dat hij zijn oogmerk bereikte. Silvio piccolomini was hem zelfs hier toe behulpzaam , prijzende hem aan als Tolk. Eremita beroemde zig, in zekeren Brief, gefchreeven van Augsburg, dat hij was een afgezant van den Groot Hertog van Florence; de Biechtvader van de Groot Hertogin rondt dit zeer belachlijk. Te Florence te rug gekoomen, vertelde hij, om zijn Hof bij de Italiaanen te maaken, duizenden van fprookjes, betreffende de dronkenfchap der Duit/chers. Geweldig deed 'hij hun lachen, als hij fprak van de Letteroeffeningen van maurits, Landgraaf van Hes/en, en van de Verfen, welke deeze Vorst maakte, tot lof der jongelingen, die den eernaam van Baccalaureus aannaamen. Hij vertelde' hen, dat deze Landgraaf, met dien van Anfpach, en met den Vorst van Anhalt, gedronken had, op de gezondheid van den Koning van Frankrijk, en op die van den Koning van Engeland, en op den dood of ondergang van den Koning van Spanje; en dat hij dit laatfte in het rond had doen drinken en zelve had toegebragt aan den Gezant van d'en Groot Her' tog. Zonderlinge geneegenheid bewees hij, daarentegen, aan de Duitfche Edellieden, die te Florence kwamen. Deeze waren niet weinig verheugd, daar eenen Vaderlander re vinden, die Italiaamch fprak, en hen onderrichtte in de gewoonten des Lands,  EREMITA, (DANIËL) enz. 360 Lands, daar hij zig onthield. Hier door maakte hij goed cier en weinig kosten. Hij oeffende zelfs de vriendlijkheid, van hun bij ligte Vrouwen te brengen, alwaar zij dan de beleefdheid hadden, hem vrij te houden. Op zekeren tijd, bragt hij een Roomseh Catohlijk perfoon in een oneerbaar huis. Deeze, daags te vooren ter Communie geweest zijnde, was ongenegen, zig zo kort daarop tot het kwaade te begeeven; toen hem het huis verdagt vookwam, wilde hij te rug treeden. Eremita bezwoer hem, det het een plaats was, daar hij zijne Boeken hield en ftudeerde. De andere, geloof aan zijnen eed flaande, trad verder binuen. De lichtekooij was niet te huis; echter kon de vreemdeling ligt zien, wat 'er te koop was; hij beklaagde zig daarover aan zijnen Leidsman, die 'er den fpot mede ftai;, en hem voor een fchijnheiligen uitfcholdt. Bij anderen gaf hij zig uit voor een doorliepen Staatsman, en beloofde, over de Regeeringswijze te zullen verhandelen zulke onderwerpen, die tacitus en andere verre overtreffen zouden. Tegen de Inquifitie had hij eea doodlijken haat opgevat, die hij zelfs, hoe gevaarlijk dit ook ware, in zijne brieven niet verfchoonde. Door den omgang met ontugtige Vrouwsperfoonen, zijne beste krachten en gezondheid verlooren hebbende, betoonde hij vervolgens eenen afkeer voor dezelve. In zijn fl^t en godloos leeven volhardde hij, tot aan zijnen dood, die voorviel te Livorno, in het Jaar 1613. Te Utrecht zijn eenige Werken van hem gedrukt, onder anderen het Traclaat de aulica & civili vita. Erf-marschalk, van Holland, van ouds genoemd Erfgrootftalmeester des Graaven van Holland. Voortijds was dit Erfmarfchalkfihap verknogt aan de Heerlijkheid van Naaldwijk, in Delfland. Willem, Heer van Naaldwijk, werd genoemd, Erj"marjchalk en Rentmeester Generaal van Holland. Prins fredrik hendrik werd, door koop van den Graaf van aremberg, voor drie honderd vijftig duizend guldens, in het Jaar 1612, Heer van die Heerlijkheid; en, uit hoofde daarvan , zogt men, in het Jaar 1617 en 1618 , hem onder de Edelen van Holland te doen befchrijven. Maar dit, buiten kennis van Prins maurits , niet konnende gefchieden , A a 3 bleef  37° ERF-MARKSCHALK, van Holland. bleet het, om bij hem geene jalouzij te verwekken, agterweegen; doch op den grond van eigendom, die hem toe kwam, 4 verzogt hij, aan de Staaten van Holland, in het Jaar 1637, dat hem, bij koop, ook de Heerlijkheid van 's Gravezande en Zand-Amtbagt mogt worden toegeflaan; waarin, op zijn voorfiag , bewilligd werd. Hier door verkreegde Prins een dubbel regt , om onder de Edelen van Holland beichreven te worden. DeezeErfmarfchalk , of Erfgrootftalmeester, had, ten tijde der Hollandfche Graaven, in die hoedanigheid, van ieder paard, met het welk de Graaf iemand befchonk , uit aanmerking van den hoogen prijs des Gelds, maar éénen gulden. Zijne bediening beftond, in het hooge opzigt en de wagt over de Graaflijke Stallen; dat is, zo wel over de Stalbedienden, als over de Paarden, het voeder , en het geen daaglijks aan de' zeiven moest gegeeven worden. Zo ook was het des Marfchalks post, de nodige paarden te bezorgen, aan alle perfoonen, ieder volgens zijnen rang, wefke gehouden waren, den Graaf op de reis te verzeilen; en ook boven dien zorge re draagen, dar geene knegten of andere geringe perfoonen, even als de lieden van adel, de ttoutheid hadden, 's Graaven paarden te gebruiken. Eind.'.lijk was hij gehouden, jaarlijks aan 's Graaven Schatmeester te geeven, een lijst van het getal en de waarde der paarden, die zig in de Stallen bevonden , en ook van die, welke door den Graaf, geduurende dat Jaar, aan dezen en geenen gefchonken waren. Hoewel, met de af. zweermg van den Graaf, ook dit Ampt wezenlijk vernietigd is, heeft, echter, Prins fredrik hendrik, bij het koo. pen van Naaldwijk, den tijtel daarvan behouden, om reden boven gemeld. Zie Vadert, Hiflorie, VII Deel, bl. 24Ö. en Xi. Deel. bl. 250. Van loon aloude Regeeriugswijze, V. Deel. bl. 515, enz. Erf-stadhouder; zie stadhouder. Eii.  ERTCHEM, ERIHJS de I, ERIK. 371 Erichem, ofERicuM, een klein dorp, in Gelderland, behoorende onder den Rechtbank der ilad Buuren. Ericus deI, of erir, zoon van ringo, en broeder van den in de oude Gefchiedenisfen van Nederland zo beruchten harald; hij regeerde, omtrent het Jaar 815 , als Koning van Denemarken. Na den dood van siwart, zou een andere r. r 1 k , zoon van siwart, op den troon vèrheeven worden ; doch dewijl hij nog onmondig was, en e k i k zig reeds beroemd gemaakt had, werd deeze als Koning verkooren. Eer hij die waardigheid bekwam, was hij gevlugt, en had zijne toevlugt genomen tot Koning lodewyk den v r o 0 m e n , en zig, met zijnen broeder harald, te Mets doen doopen. De Keizer fchonk hem daarvoor een deel van Friesland, tot zijn onderhoud, met bevel om de grenzen van het Rijk, tegen den inval der Deenen en Noormannen, te befchermen. Ook werd hij begiftigd met Dorefladt, aan den Rhijn. De geduurige invallen zijner landslieden bragten Kei. zer lothasius in vermoeden , dat hij ontrouw handelde; bij ontnam hem, uit dien hoofde, Dorefladt, en wierp hem in hegtenis. Heimelijk ontkomen zijnde, zogt hij hulp bij lodewyk den Duitfcher , die hem befchonk met eenige plaatzen in Neder. Saxen. Aldaar verzamelde hij een Leger, viel 'er mede op lothasius aan, verwoestte de Landen aan de Noordzee, en hernam Dorefladt. Lotharius (loot hierop een verbond met hem, waarbij erik beloofde , de grenzen van Friesland te zullen beveiligen, zo als hij deed. Zijn broeders zoon, guntram, (lond naderhand tegen hem op; zij leverden elkander (lag: al wat van adel was, fneuvelde daarbij, uitgenomen de bovengemelde erik, die toen Koning werd. Erik, Hertog van Brunswijk, was, geduurende de Nederlandfche beroerten, zeer vermaard. Allereerst ontmoet men hem in den berugten Veldflag van St, Quintijn, in het Jaar 1557 > waar D'j de Franfchen de nederlaag bekwamen. De overwinning, die aldaar behaald werd., word inzonderdeid toegefchreeven, aan den moed en het beleid van den Graave van Aa 4 Eg-  372 ER! K. Egmond. De Conftabel van Franrijk werd zelfs daarbij gevangen genomen; hij en de Marfchalk de Sr. and re vielen in handen van Hertog erik, die hen naar Bronswijk voerde. Koning filips, die deeze beiden gaarne in zijne magt zag, floot, in het volgende Jaar, met den Ilerrog, een verdrag, om hun aan hem overteleevereri, tegen een losgeld van honderd en twaalf duizend ponden, van veertig grooten. Voor een derde gedeelte van deeze fomme, verpandde filips aan erik het Siot en de Heerlijkheid van Woerden. Die flreedt met de voorregten van Woerden: want vrouw maror eet had, in het Jaar 1346, en Hertog f i l i p s van Bom: gondien, in het Jaar 1425, beloofd, getekend en bezwooren, «ie Heerlijkheid, nimmer te zullen verzetten, verkoopen of yervreemden: zo als blijken kan uit de Handv. van Oudewater, bl. 279, en bij m attheus de Noblitate, pag. 200. Toen, in het Jaar 15Ó6, Koning ïilips, met geweld, .de Inquifitie in de Nederlanden wilde invoeren, ontftond 'er een gerugt, dat Her;og eri k , als Pandheer, in 't Graaffchap Kleefy op 's Konings naam, Krijgsvolk verzamelde, waaraiede hij, 20 als gezegd werd, voor had , de Inquifitie en 's Konings vvii te onderfteunen. De werving op 's Konings naam was zeker; doch de Landvoogdes , om de gemoederen niet meer te ontrusten, beweerde, dat filips 'er geenen last toe gegeeven had; ook fchreef zij eenen zeer ernftigen brief aan denHerto"waar bij zij hem beval, zig niet meer van den naam des Konings te bedienen. De Hertog ftaaiue hierop de werving voor eenigen tijd, doch herva:te dezelve naderhand. Te Woerden, alwaar zig veele Lutherfchen onthielden, wien de Hertog niet ongeneegen fcheen, zijnde hij, zo als naderhand gebleeken is, de Augsburgfche Confesfie toegedaan, waren veele beroerten ontdaan. De Wethouderfchap had 'er de beelden uit de Kerk doen neemen. De Hertog, toen de beroerte getrild was, zondt aan de Magiftraat dier Stad eenen brief waar bij de Pastoor gelast werd, zijnen dienst weder te aan. vaarden; 't welk hij echter niet nakwam. De Hertog,fchoon Lu-herschgezind, bediende zig van die beweeging, om bezetting en kri gsbehoeften op het Slot te brengen. In het Jaar 1567, wierp hij mede volk in Fianen en Ameide, na da:  ERIK. 373 dat hij drie vaandels, onder hugtcn broek, nyveld en rekesse , geflagen hadt, die getragt hadden, de fehaus aan de vaart te bemagtigen. Na dat, in het Jaar 1572,Woefden, voor den Prins van Oranje, of liever, voor de Staaten verzekerd was, door beleid van Jonker adriaan van swieten, werd, in het verdrag, bij overgave gefchied bepaald , „ dat het regt aldaar zou gehandhaaft worden, op »» gelijken voet, als federt eenigen tijd, aldaar gevolgd was • ,, buiten benadeeling van den Pandheer, wiens Rentmeester „ zijns Heeren inkomften vrij en onbelet zou mogen komen „ ontvangen". De Hertog bleef getrouw de zijde van Ft li ps aankleeven, en bragt de zaaken der Staaten groot nadeel toe. In het Jaar 1574, eischte hij, bij eenen brief, gedagtekend den 7 van de maand Junij , Hoorn en Enkhuizen op; doch dit was van geen gevolg. Tot aan zijnen dood toe, die voorviel op den 17 November van het Jaar 1584, was het filips, door verloop zijner zaaken , onmooglijk geweest, het Pandfchap te losfen; en dus bleeven Woerden, en andere' goederen, die hij in de Nederlanden bezat, in zijne magt. Bij Testament had hij dezelve "gemaakt aan zijnen natuurlijken zoon , wille ai van brunswyk, en deszelfs zuster, katharina, Deeze insgelijks overleeden zijnde, verzogt julius, Hertog van Brunswijk, dat de Staaten het o^zigt over de Heerlijkheid van Woerden, en over de Liesveldfche en andere goederen hier te Lande, ten behoeve van de regt hebbenden, wilden blijven behouden: zij deeden het, tot op den dood van Hertog julius , die voorviel den 2 van de maand Maij i5gp Deszelfs zoon en opvolger, Herrog hendrik jULius.be! geerde toen, At de Staaten hem de Heerlijkheden Woerden en Liesveld, met zekere Huizinge in den Haage, benevens de bntvangene iukomften deezer goederen, welke de Staaten ingehouden hadden , zouden overdraagen. Doch de Staaten begreepen, dat deeze goederen, na het afllerven van willem van Brunswijk, op deszelfs zuster k a t 11 a r ina vervallen waren. Deeze was getiouwd met andreas doria, welke in dienst des Konings van Spanje was; en, uit dien hoof. de, waren de goederen in de Nederlanden, haar behooren Aa 5 de  374 ERIK, ERINGA. de, verbeurd verklaard. Men liet, echter, den Hertog de vrijheid , oin zig hier tegen, volgens de gewoone middelen van Regten, te verzetten. Onzeker is het, of hij zig daarvan bediend hebbe; doch bekend, dat hij, in het jaar 1593, den voorgaanden eisch vernieuwd heeft,-, op een en denzelfl den tijd, als KATHARiNA van Brunswijk, toen weduwe van gemelden andkeas dor ia, bij de Staaten, om die zeilde goederen deed verzoeken. De Staaten beflooten toen, deu Hertoge handligting aantebieden , mids hij borg ftelde* voor de wedergeeving; de weduwe bewees toen , dat zij eene natuurlijke dogter van Hertog erik was, 't welk hij ontkend hadt: hoewel de Staaten, in zulk een geval, hun regt voorbehielden, om dat zij gehuwd geweest was met een vijand deezer Landen. De Graaf van hohenlo. federt het regt verkreegen hebbende, welk hendrik julius , op de Brunswijkfche goederen in Holland, gehad hadt, bragt zo veel te wege bij de Staaten, dat zij hem dezelve afftonden. Zijne weduwe, maria van Nassau, met welke hij, in 't begin van het Jaar 1595, getrouwd was, heeft ze nog na zijnen dood bezeeten. Doch het Pandfchap van Woerden , in den Jaare 1Ó17 , afgelost zijnde , is weder met de Graaflijkheid van Holland vereenigd geworden. Zie Vadert. Hifi. VI Deel, bl. 15, 16, rS9, 167, 1R6, 187, 232,280,381, 473- VII Deel, bl. 331. VllIDeel, 329 en 330. Er-inga, een edele Siare in Friesland," in de nabijheid van 't Dorp Britzum, behoorende onder de Grietenije Leeu. wadrderadeel, in het Kwartier van Oostergoo. Er kelens, een fledeke in het Noorderdeel van 't Hertogdom Gulik, aan de Grenzen van Keulsland, behoorende onder het Hertogdom Gelder; het legt in eene fchooneLandsdouw , vier uuren van Boem;end. In het Jaar 1578, werd dit  ERKELENS, ERKESTEIN, ERLEBEKE, enz. 375 dit Stedeke, door mok dragon, op naam van Koning filips, bemagtigd; de Staaten hernamen het naderhand. Na dat de Marquis ambrosius spinola, in het Taar 1607, met eenige Regimenten Spanjaarden , op Luxemburgfchen bodem lag, werd Prins feecrik hendrik, broeder vau maurits, toen Overfte van der Staaten Ruiterij, derwaards gezonden, om zig te vernestelen. Spinola dit verneemende, begaf zig van daar, en verdeelde zijn voik in de Steden daar rondsom. Fredrik hendrik zijnen weg neemende over Êrkelens, deed de poort met een petard van een fpringen, en maakte 'er zig meester van. Die van Erkelens hunne zwakheid kennende , en ondervindende het nadeel, dat 'er in lag , geftaag van heer te veranderen , hadden", zeden een geruimen tijd, aan de Spaanfcien.en Staatfchm brandfchatting betaald; thans waren zij genoodzaakt geworden, zig voor Spanje te verklaaren • ook bevdtid de Graaf van den berg zig daar binnen, met eenige bezetting. Niet alleen bemagtigde de jonge Veldheer het Stedeke, maar nam gemelden Graaf, met meer dan 50 Spanjaarden, gevangen. Al wat tübaar was, werd geplonderd, cn de rest in 'brand geftooken. Fredrik van den berg, *s Graaven broeder, dit willende wreeken , deed een 'aanflag op Aardenburg; doch het verraad, waarvan hij zig meende te bedienen, werd tijdig ontdekt , en hij in zijne hoop te leur gefield. Erkelens bleef in de magt der Staaten tot na den Munfterfchen vrede. Zie pontanus, Gelder fche Gefchiedenisfen ; h. de groot, Nederlandfche Jaarboeken, fol. 526. Erkestein, of arkestein, een vervallen Slot, in de Provintie van Overijsfel, onder Zalland. Erlebeke , een Dorp in de Meijerij van 's Hertogenbosch ; zie aarlebeek. Erlekom , of erlekum, een geringe buurt, aan den flinker oever van de Waal, een weinig beneden Melhr be-  37<5 ERMELO , ERMENZUIL, ERMKÏNA , ERNESTU ERNST CASTMIR. volk, waarmede hij, in het volgende faar, in Hulst in bezetting lag, toen de Spanjaarden die plaats belegerden. In het Jaar 1597' woonde hii, onder Prins maurïts, de belegeringen van PJiijnberk en hingen bij. In het Jaar daaraan verzelde hij de weduwe van den Prins van Oranje, naar Frankrijk. In het volgende Jaar te rug gekoomen zijnde , was hi, tegenwoordig m den Veldtogt, tegen den Admirant van Arragon. Ook hielp hij, in hetjaaa 1600, de fchans St. Andries overmees. teren, verzeilende voorts Prins maurits, in dat zelfde Jaar, in den vermaarden togt naar Vlaanderen; bij welke gelegenheid hij zig als een Held gedroeg; gelijk ook bij de verovering der Steden , in het volgende Jaar. In het Jaar 160$, werd hij, om zijne betoonde trouw, aangelleld tot Gouverneur van Rhijn berk. la 1606 belegerde en overmeesterde hij Lcchem, en bekwam, in dat zelfde Jaar naa het overlijden van zijnen vader, voor zijn Erfdeel, het Graaffchap Diets. Met bewilliging der Staaten , deed hij eene reize naar Hertog julius van Brunswijk, dien hij bijftand bood in de belegering van Brunswijk; hij trouwde, bij die gelegenheid, met s op 111 a hed wig , dogter van gemelden Hertog. Nog in dat zelfde Jaar, werd hij, door de Staaten , tot Veld Mar fchalk en Luitenant Gouverneur van Gelderland benoemd, en in het Jaar 1610, tot Luitenant Gouverneur van Utrecht In naam der Staaten, verwelkomde hij, twee Jaaren daarna, 'fred r 1 ic p t n V, Keurvorst van den Paltz , ais deeze ter vol trekkinge van zijn Huwelijk , naar Engeland reisde én gelei" de denzelven tot 's Gravenhage. Zijn broeder, Graaf ,,It' lem lodewyk van Nasfau, in het Jaar 1620, overleeden zijnde, werd hij, in deszelfs plaats, tot Stadhouder Fries land aangedeld. Na dat het heiland met Spanje, in 't vol gende Jaar, geëindigd was, vond de Staat, bij den aanvang deszelfs Regten. In het Jaar 1622 hielp hij Bergenopden Zoom bemagtigen en ontweldigde den Spanjaarden , Lenl fk In het volgende Jaar, verzekerde hij de Rad Embden , J' de aantogen van den Keizerlijken Generaal tilly • ook hT noemde hem Prins maurits, in dat Jaar, ing'evalle zijn' bloeder eredrik HENDBIK vcdr hem kwam te overlijden, tot  ^^^^^ ERNST CASIMIR. 3n3 tot Erfgenaam van het Prinsdom Qranfe, In het Jaar 1626 veroverde hij Oldenzeel, (lilde het oproer ia Leeuwaarden, en was. in 1628, tegenwoordig Bij de verovering van Grol In het Jaar 1629 meende hij den Graaf van den berg de Veluwe te doen ruimen; doch dit mislukte hem , wordende hij zelfs genoodzaakt, te rug te trekken. Gelukkiger Haagde, in dat zelfde Jaar, in zijne tegenwoordigheid , de overmeestering van \r Hertogenbosch , door fredrik hendrik. Hij en Prins fredrik willem rukten, in 't {aar 1632, voor Venlo; doch, eer zij die Stad bemagtigden,' zond de' Prins hem, om Roermond in te neemen. Hier wilde het ongeluk, dat hij, op den tweeden dag van het beleg dier Stad , van zijn Paard (lappende, om de loopgraaven te bezigtjgen „ met een vuurroer uit de Stad in het hoofd gefcbooten werd, en aan deeze wonde, niet langer dan drie uuren daarna, overleed. Dit ongeluk gebeurde op den 2 Junij van het gemelde Jaar 1632,■ van alle beminnaars des Vaderlandswerd hij ongemeen betreurd. Zijn lijk, gebalzemd zi;nde, werd naar Leeuwaarden gevoerd, en aldaar, met luifter, ter aarde bellek!. Op het Hof aldaar, vertoont men, onder de oude gedenkflukken van dien tijd, den hoed, door welken de fchoot was doorgegaan. Bij zijne Gemaalinne had bij twee' zoonen: hendrik casimir en w illè m f r e d r ik' die beiden, naa maikanderen, Stadhouders van Friesland', Groningen en Drenthe geweest zijn. De laatfte heeft den ftam der Graaven van Nasfau Dietz voortgeplant. Zie reidt; de groot;, van den zanden, enz. Neder!. Gefchiedenisfen. Ernst, of ernestus, Graaf van Mansfeld, Markgraaf van Castelnuovo en Boutigliere; natuurlijke zoon van Graaf pieter ernst van mansfeld, gebooren tn het Jaar 1585, doch, door Keizer rudolph den II, als een echte zoon verklaard. In zijne eerfte jeugd werd hij opgevoed aan het Hof van den Aartshertog ernestus, Gouverneur der Nederlanden, en daarna gezonden aan zijnen broeder, Graaf karel van'mansfeld, 'om door hem, Bb 2 in  ?U ERNST van MANSFELD. in dé konst des oorlogs, onderwezen te worden. Tot meerder Jaaren gekomen zijnJe, diende hij den Keizer en den Koning van Spanje, in de Hongarilche en Nederlandfche oorlogen ; doch vatte eeriang een misnoegen op , bijzonder te. gen Spanje; het zij om dat hij niet genoeg werd bevorderd, of om dat hij zijne bezolding niet ontving. In het jaar 1609, nam hij wederom dienst onder den Aartshertog leopold, en bekleedde den rang van Overfte. Doch dezen dienst verlaaten hebbende, begaf hij zig onder de Unie, en diende tegen Spanje , onder Hertog karel emandel van Savoije , die hem tot Markgraaf verhief. Na dat de vrede in Frankrijk gefloten was, trok hij', met sooo man, naar Duitschland, ter onderfteuninge van frfdrik, Keurvorst van den P'fltz, die hem, in het jaar 16(8, naar Boheemen zond, om de partij tegen Oostenrijk te verfterken. De Boheemers benoemden hem, te Praag, tot Generaal Veldtuigmeester , en Overfte van het Voetvolk: in die hoedanigheid bemagtigde hij de Stad Pilfen; en fchoon hij daarom, door den Keizer, in den Rijksban gedaan werd, hielden, echter, de Boheemers hem in hunnen dienst, en namen hem onder de Landflenden aan. Op den Keizerlijken Generaal bücqoy, die hem eenige fchaöe had toegebragt, wist hij zig fpoedig te wreeken. Na dat de Keurvorst van den Paltz tot Koning van Boheemen verkooren was, en dat Rijk wederom verlooren had, verdedigde hij, echter, zeer hardnekkig Pilfen en Tahor. Fredrik benoemde hem vervolgens tot zijnen Generaal ; doch Keizer jerdinand, hem voor een muiteling uitmaakende, deedt eene groote fomme Gelds op zijn hoofd zetten, en belooven aan een iegelijk, die hem levendig of dood aan hem leverde. Pilfen moest hij, in het Jaar 1621, aan den Keizer overgeeven; en niet in ftaat zijnde, tilly te wederftaan , week hij, met zijn Leger, naar den Opperpaltz , en floeg aan de grenzen eenig volk van den Generaal tilly. Deeze trok daarop insgelijks naar dien oord; waarop ernst naar den Nederpaltz week. In het Jaar 1622, verwoestte hij den Elzas: waarom hij,' door den Keizer, voor de tweede maal, in den Rijksban gedaan werd. Zonder zig daaraan te ftooren, trok  ERNST van MWSFELD. 285 trok hij, ten tweedemaale, naar het Sticht Apiersi; en na dat Koning fredrik, me: zijn Leger, zig bij het zijne g voegd had, floeg hij de Beijerjchen bij Mengeisheim, ver verde ftormenderhand Ladenburg, en ontzette Haaenau. Door dezen voorfpoed, werden zijne troepen, die flegr van hem betaald werden, aangemoedigd, om hem fchielijk en gewillig te volgen. Zeer fpoedig en onverwagt overviel hij den Land. graaf van Hesj'en ■ Darmjlad, als eenen vriend van den Keizer, en nam hem en zijnen zoon johannes gevangen op zekere voorwaarden, werden zij ontflagen. Ve.volgens vereenigde hij zijn leger met dat van christ 1 a a n , Hertog van Brunswijk , en lüsfchop van Halber. jlad; srok, door den Elzas, Lotharingen eu Henegouwen, naai Bpaband, om dat de zaak van de Ligue in een flesten ftaat w.s, en hij zijoen dienst den Keizer te vergeefs had aangeboden. De togt naar de Ncderlanaen gefchiedde zeer onverwagt, eu was zeer rampzalig voor de plaatzen, daar hij douruok, om dat zijne S idadten alleen vau den roof leefden. De Hertog van bouillon, te Pra-ig den Hervormden Godsdienst hebbende aaugenoomen , zogt hem te overreeden, om de Hugenoten, in Frankryk, bij te fpringen • 't welk geene kleine vreeze bij den Koning veroorzaakte ; zelfs zogt de Hertog van n evers hem te beweegen , óm in dienst van den Koning oyertegaan. Doch Graaf ernst den kans waarnecmende, trok regt door naar do Nederlanden. Op den 20 Augustus van het Jaar 1022, vond hij zeer onverwagt, den Spaanfchen Generaal Don gon salvo de cordija, bij Fleurij, achter een berg, in volle flagorde om hem de pas afielhijden ; zints tien weeken waren de Mansfeld fche Soldaaten niet onder dak geweest: veelen zelfs hadden in geen veertien dagen brood gezien, en waren afgemat en krank. Nogthaus waagde de Grajf eenen flag, die zo gelukkig uitviel , dar de Spanjaarden , geheel verflagen , niet achterlating van alle het gefchut en pakkadje, de vlug; haften ■ hoewel zij, om dat mansfelo hun niet vervolgde, zig de overwinning toefchreeyen. Gebrek aan leevensmiddelen deed hem naar de Nderlanden voortfpoeden. Onder weg verloor hij veel volk, cn ook een groot deel van den beBb 3 haal.  33f> ERNST van MANSFELD. haalden buit. Hij was tegenwoordig bij het gelukkig ontzet van Bergenopdenzoom , dat door spinola belegerd was. In het volgende Jaar wa3 hij tegenwoordig bij den vrugteloozen aanflag das Prinfen van Oranje op Antwerpen. Nog in dat zelfde Jaar, ca groot gevaar te hebben geloopen van te verdrinken, vertrok hij wederom naar Duitschland, ' nam Dorflen, en andere plaatzen, in IVestphalen weg, en deed een inval in Oost - Friesland. Intusfchen was het Leger van Hertog chritiaan van Brunswijk, door tilly, geflaagen en verdrooid. De Staaten namen in hunnen dienst een goed getal der verloopene knechten; doch, alzo zij onder mansfelïd, niet anders geieerd hadden dan roo ven en pionderen , werden ze wederom ontflagen ,• die in dienst bleven, geleidde de Graaf van styr-j.u tot mansfeld, 'mOost. friesland; die hun allen moedwil toeliet. De Generaal tilly had ten oogmerke, ernst, in Oost-Friesland, aan te tisten; doch deze had, bij Stukhauzen , zig zo wel veri'chaust, dat tilly hem niet kon naderen. Gebrek aan geld was oorzaak, dat zo wel de Mansfeldfchen als de Franfchen , met welke zij verfterkt waren , het den Oostfriczen ondraaglijk maakten. De algemeene Staaten, om den opfland te verhoeden bo den Graave ernst eene fomme van 300,000 Guldens aan" mids hij, na de ontvangst daarvan, het volk zou afdanken' en het land doen ruimen. Hij deed dit ook, zeer weinig volks behoudende, 't welk binnen kort mede verliep. Hij begaf zig daarop naar Frankrijk, daar men Ianffs hn*. meer, voor de magt van Oostenrijk, bedugt werd,'en'bad den Inning, den Paltzgraaf te onderdennen. Dit hem eenir,r roMte beloofd zijnde, frak hij over naar Engeland daar hii ...ee,-wel ontvangen, rijldijk begiftigd , en tot Generaal Veld marfchalk, voor den aandaanden Veldtogt , werd aangedeld Oo, verzamelde hij aldaar eenige troepen, voerde dezelve naar' t/otland, doch dond ze wederom af aan den Prins van Oranje o n er zrg tot het ontzet van Breda , van te bedienen' Hierop dak in, andermaal over naar Engeland, alwaar h» mn groot levensgevaar, wegels geleden fehirSreuk, aanland", de. In het Jaar hi,ldt hij bipa geheel Duitsland in  ERNST van MANSFELD, enz. 387 iti onrust, en verbond zig met bethlem g a u ó r ; doch ziende, dat die Vorst zig met den Keizer wilde vereenigen, verliet hij hem, met oogmerk om te Venetien of in Turkijen zijn geluk te beproeven. Op den 20 November des Jaars 1626, werd hij, te Bos/ie, van eene ziekte overvallen, die hem den dood veroorzaakte. Zijne bedrijven hebben al. toos verwondering veroorzaakt. Want hoe menigvuldige maaien hij ook geflagen werd, en fchoon land noch volk hebbende, kwam hij, echter, telkens, eer 'er iemand op ver. dagt was, met een nieuw Leger ten voorfchijn. Volgens zommigen zou hij de eerfte geweest zijn, die zig van Dragonders bediend heeft. Ook word 'er verhaald, dat hjj, zijn einde voelende naderen, zig aankleedde, den degen op zijde gordde, en dus ftaande, in de arme van zijne bedienden, als een Jrield, den geest gaf. Zie van meteren, Nederl. Oor/. v a s s o r , Hifloire du reg. de Louis XIII, Tom, IV. enz, enz. Ernst, Aartsbisfchop en Keurvorst van Keulen, was de jongfte Zoon van albert den V, Hertog van Beijeren, geboren in het Jaar 1544. In den Jaare 1566 werd hij verkooren tot Bisfchop van Ftijfingen; in het Jaar 1573 , van Hildesheim; in het Jaar 1580 van Luik, en in het Jaar 1585 van Munjler. Reeds in het Jaar 15S3, was hij aangedeld tot Aardsbisfchop van Keulen, in de plaats van c e b h a r d truches , die , om zijne verandering van Godsdienst, en aangegaane Huwelijk, van die waardigheid ontzet was, cn zedert zijn verblijf hield in de Nederlanden, en wel inzonderheid te Delji. Zo fterk als truches, door de Staaten, onderfteund 'werd, zo kragtig onderfteunde de Koning van Spanje deezen ernst, wien hij vijfduizend Man te hulp zond:. De Stad Bon werd, door verraad, aan den Bisfchop overgegeeven. Marten schenk heroverde dezelve daarna. Bisfchop ernst vervoegde zig in Perfoon bij parma, en verzogt van hem meerder bijftand. Toen nu de begeerde hulp achter bleef, wilde hij naar Beijeren te rug keeBb 4 ten,  S_W FRNST, of ERNESTUS AUGUSTUS. ren; doch de Paus beval hem, in zijn Bisdom te blijven. Hij zette dan den Oorlog voort, en kwam alle zwarigheden te boven. Hij leefde tot in het Jaar 1612, en overleedt te Arendsberg, in Westphalen. Strada, Nederl. Oorl, II Deel, en 1 U V A k u s. Ernst, of ernestus augustus, Hertog van Brunswijk en Lunenbuig, Keurvorst en Biifchop van Osnabrug, tvas de Zoon van Hertog george en van anna'eleon o ri a , üogter van den Land^raave loij£wyk van Hes/en DarmQad, Hij was geboren, den 18 November vau het Jaar 1629. r>'a den dood van zijnen Vader, die, in 't Jaar 1641, geftorven was, begaf hij zig naar de Hooge Schoole te Marpurg, en bekleedde aldaar de waardigheid van Reftor Magnificet.tijjimus, in het volgende Jaar deed hij eene reize naar Holland en Engeland, vijf Jaaren daarna, bevond hij zig in Frankrijk, reisde van daar n ;ar Spanje, bezag geheel halte, Sicilië en Malta, en kwam van daar de rug in Duitschland. In zijne afweezigheid, was hij tot Coadjutor van Maagdenburg verkooren. Naderhand deed hij nog eene reize naar Italië. Na den dood van f r an s w rl l em van Wurtenberg, werd hij, uit kragt van den Munllerfchen Vrede, aangedeld tot Bisfchop vau Osnabrug In het Jaar 1665 was hij een der voomaamfte bewerkers van den Vrede, tusfchen Engeland en de algemeene Staaten. Met de laatstgen'oem. den floot hvij, te Nieuburg , in het volgende Jaar, eene defenfive Alliantie; en bragt, in'1 Jaar 1667, door zijne medewerking te wege, dat het gevreesde gevaar, dooreen vergelijk te Kleef gefloo en, zonder nadeel te doen, overwaaide/Even gelukkig daagde hij, met behulp van andere Vorden, in het bijleggen der gefchillen , die tusfchen Zweeden en Breemen gereezen waren. Ter gelegenheid van den inval der Franfchen , in de Spaanjche Nederlanden, in het Jaar 1667, maakte hij] met Deenemarken, Brandenburg en de algemeene Staaten' een veibond, om de algemeene rust te bewaaren. In het Jaar 1671, deed hij, op nieuw, eene reize naar Italië, en bevrij. de*  ERNST, of ERNESTUS AUGUSTUS, ERP %%9 de, bij zijne te'ugkomst, zijne Onderdaken van de gevreesde doortochten , welke de Oorlog, tusfchen den Staat en de Franfchen, veroorzaakte. En vermits de vijanden in de Paltz fterk indrongen, trof hij een verdrag met den Keizer, Spanje en de algemeene Staaten, belegerde en veroverde de Stad Trier, na dat hij, alvoorens, de Franfche Troepen, tot hulp gezonden, heel verflagen hadt. In het volgende Jaar vertoonde bij zig voor Maafiricht, als mede voor Charleroij, en in het Jaar j678 floeg hij de Franfchen, voor St. Dentjs. Een gevaarlijke twist, in den Jaare 1679, tusfchen Beenemarken en de Stad Hamburg, ontftaan , werd, door zijnen vverkzaamen aart en wijs beleid, gelukkig bijgeleid. Bij gelegenheid dat de Franfchen, in het Jaar 1681 , in Zwaben en Franken, land doorgedrongen waren, voerde hij, in perfoon, een Leger van 8000 man aan den Rijn, en bewerkte, dat de Hertog van Holjlein Gottorp in zijne regten herfteid werd Daarop bood hij aan, met zijn Leger,.,Spanje in Braband te hulpe te koomen. Doch, om de Fianfchen en Zwaben te keeren, voegde hij zig, met zijne Troepen . bij de geallieerden, hielp de Stad Mentz veroveren , en keerde daarop naar de Spaan. Jche Nederlanden te rug. In het Jaar 1692, zond hij den Keizer 5000 man, om tegen den Tuik te dienen. Ten zelfden tijde leverde hij, aan Engeland en Holland, volgens inhoud der Traktaaten, 8000 man in de Nederlanden. Onder dit alles trad hij in die groote alliantie, tusfchen den Keizer en de algemeene Staaten, op den 22 Maij van het Jaar 1696, gefloten , en zond, in dat zelfde Jaar, 4000, en in het volgende nog daarenboven 6000 man, in de Nederlanden. Een Afgezant, uit zijnen naam verfcheenen op de Vredehandelingen, hielp dezelve grootelijks bevorderen. Doch hij zag *er de vrugten niet van; want hij overleed , den 23 Januarij van het Jaar 1698. Uit zijn Huwelijk, met so. phia, Dogter van fredrik den V, hadc hij 7 Kindereu verwekt. iiRp, een groot Dorp, m Staats Braband, ruim anderhalf uur van Aarle, aan de Rivier de Aa, over wèké aldaar twee bruggen liggen. Het Dorp zelve is zamengefteld uit zeBb s ve:3  393 FRP, FRPT, (JAN van KUIK, Heer van") enz. ven gehugten, of buurrfchnppe»; welker huizen, ten getale van 300 meestendeels van elkander verftrooid liggen. Behalven de Heide, die gemeen is. beflaat het 758 Morgens Bouwland, 't welk aldaar zeer vrugtbaar is. Op de Rivier heeft men een Water en Koornmolen. De Regeering beftaat uit zeven Schepenen, en één en Secretaris, die zijn ampt erflijk bezit. Men vindt 'er eene groote Kerk, op welker midden een fpitze Toren ftaat, en aan de Westzijde, een zwaare gemetzelde Toren, die, echter, thans niet hooger is dan het bovenfte. gedeelre van het Kerkdak. De Gereformeerde Gemeente, die voortijds haaren eigen Predikant had, tot in het Jaar 1676, is zedert met Vechel vereenigd,- 't welk nog heden j. laats heeft. Het Adelijk Geflacht vanerp, in Braband, voert zijnen naam naar dit Dorp. B a c 111 en e, Geogr. bl. 569. Erpt, (jan van kuik, Heer van~) was de perfoon, die, met j«ronimus tseeraarts, Stalmeester des Prinfen van Oranje, in het Jaar 1572, na dat Vlisjingen aan 's Prinfen zijde was overgegaan , dit zelfde te ter Veere beproefde; het welk hem ook gelukte. Zie veere. Vaderl. Hifi. VI Deel, bl. 353. Eppenius, (thomas) gebooren te Gornichem ,.in bet Jaar 1584, den 9 September. In het Jaar 1618, werd hij, te Leiden, hero pen tot lloogleeraar in de Oostajche taaien, uitgezonderd de Hebreeuw fche en Caldeeuwfche, het onderwijs van welke hem eerst twee Jaaren laater werd opgedraagen. Lang te vooren, namelijk in het Jaar 1612, had men hem , om zijne bekwaamheid, genodigd in Engeland te komen, doch hij dit verzoek beleefdelijk afgeflagen. In het gemelde Jaar i6?o, werd hij, door de Heeren Curatoren van de. Leidfche Academie, voorzien met brieven van de Staa. ten van Heiland, en van Prinfe maurits, naar Frankrijk gezonden, om petrus molineus en andreas rivet us, beiden, of een van hun, te beweegen, tot het aan- uee-  ERPENIUS. (THOMAS) 391 neemen van het Hoogleeraarampt in de Godgeleerdheid, te leiden; doch deeze reize deedt de bedoelde uitwerking niet. Naderhand derwaarts gezonden, om rivltus daartoe * overtehaalen, en de Franfchen te beweegen tot zijn ontflag, ver. kreeg hij dit, met groote moeite, alleen voor den tijd van twee Jaaren. Erpenius verflond niet alleen de bovengemelde , maar was boven dien zonderling ervaaren in de Aetiopifche , Verfifche en Turkfche taaien. De" Keizer van Marokko fchatte zijne brieven, in 't Arabifch gefchreeven, zo hoog , dat hij dezelven bij zijne Juweelen bewaarde. Hij gaf hem zelfs den tijtel van zijnen Raad. De Koning van Spanje verzogt hem in zijn Koningrijk over. re koomen, rer verklaaring van een oud handfehrift, 't welk, tot dien tijd toe, niemand had kunnen verftaan. Maar de Sta'aten weigerden hier toe te bewilligen; zij zelve gebruikten hem , om de brieven van Koningen en Vorften uit Afie en Africafvsx hunne taal gefchreeven, te vertolken. Zijn groot verftand ft'el. de hij te werk, dooreen onophoudelijken arbeid, en maakte zig, door een minzaam gedrag en onbefprookenheid van zeden, bij geleerden en ongeleerden zeer aangenaam. Daarenboven hieldt hij geduurige bfiefwisfeling met de vermaardfie Mannen van zijnen tijd, als met scalioïr, casaubokus, marnix en veele anderen. Hij o verleed te Leiden, in den bloei zijns levens, den 13 November van het Jaar 1624. De Hertog van bukkingham kogt zijne fraaie Boekverzameling, waarin veele zeldzaame werken gevonden werden, ten dienfte van de Academie van Cambrigde. Onder zijne fchriften is meest bekend zijne Grammatica Hebr9 ESPTNOI. ( Prins j Protestanten, en dus verbitterd tegen de Spanjaarden , het gebrek van Soldaaten vergoedden. Uit wantrouwen, hadden . zij alle hunne Roomfche medeburgers de wapenen ontnomen, eu zjg dus tot wederftand bereid. Het Leger , waarmede parma de Stad omfingeld had was ook niet talrijk; maar gegronde hoop hebbende, hetzelve, eerlang, verfterkt te zien , bevhjtigde hij zig intusfchen, de Stad, meer en meer te na! deren, en zijne fchans in order te brengen. De belegerden deeden mtusfchen, al wat van ervaarene Krijgsknechten kon gevorderd worden. Met hun gefchut deeden zij den vijand alle mooglijke afbreuk. Door de Pri„fS5 werden zij hiertoe geladig aangemoedlgd; vermaanende den eenen, biddende den anderen om getrouw te zijn; zomtijds met bedreiging van ftraffe , en dan weder met beloften van vergelding • zij ver. zuirade niets, 't geen vau nut zijn kon. Parma het zig tot fchande achtende, voor eene vrouw te moeten wijken, betrachte niet alleen den pligt van Hoofdman, maar zelfs dien van Soldaat. Hij zette zijne naderingen met grooten ijver voort; de ver afgelegene zocht hij met de naaste posten te vereenigen. En, in de daad, het geluk! re hem, de loopgraaven, binnen weinige dagen , zo Verre voort te zetten, dat de Batterijen van dienst konden z ! Alle deeze, met grof gefchut beplant, werden gebruikt, o,„ het gefchut der belegerden ten onbruik te maaken. Dewii, de graften der Stad droog waren, gaven zij den vijand te Te ter gelegendheid om de muuren te nadere,,, en dezle dot ondergraving , te doen nederftoften. Verre van daar dat dit den belegerden den moed zou benomen hebben, arbeidden zij «tegendeel, nacht en dag, aa„ 't herftellen\an de elv ' daar het grootfte gevaar was. Parma naderde, inmidde,!' zo verre, dat hij na eene groote opening gemaak te hebtn' befloot tot den ftonn. Gelijk de Spanjaarden, met g 00 en moed, zig daar toe vaardig maakten, L deeden ook d'e belegerden van binnen hun best, om hun wel te ontvangen Men weru handgemeen; en het is bijkans ongelooflijk, wat Ibloed er geplengd werd Van wederzijde iheuvelden 'ervee ^nnlng, nu deezen , dan geenen te zullen toevallen. De Prin-  DE KRENCE S van E SPENQI,™ ra"VEKDEDIGIHG van D O OKOTK, in »b BBESSE VEGTENDE ,wojdt inde ABMGEWOHD-   ÈSPFNOj. (Prins) ^ Prinfes van espinoi betoonde eene verwonderensmurdige itoutmoedigheid, en muntte boven allen uit, in het hevigst van den ftrijd. Ter plaatze, daar het meeste gevaar was, zi* begeeven hebbende , zeide zij : „ Verfchijn ik hier zelve „ met? vertoon ik hier niet, in mijn perfoon, dien van mijn „ Gemaal? Ik ftaa hier, niet minder bereid dan hij, om den „ dood te verachten en het Vaderland dienst te doen gelijk „ wij alle fchuldig zijn; laaien wij dan, vroome Krijgsgezel len. befluiten, eerder het leeven dan d° plaats te verlasten*> Iaaten WU "iet fchroomen, de plaats te bewaaren.zo als wij „ tot hier toe gedaan hebben. De vijand zal eindelijk moeten „ wijken; en deeae overwinning zal ons van meer vozende „ verzekeren". Door eenen meer dan mannenmoed , ftcmden haare daaden met haare woorden overeen. Zig in het heetst van het gevent begeeven hebbende, bekwam zij eene wonde in den arm- en echter, liet zij niet na, de haaren aantemoedigen; waardoor^ dan, eindelijs, de Spaan/ehen, met groot verlies raoesteil wijken. Eehalven veele andere aanzienlijke mannen waren aan de zijde des vijands, gefneuveld, de Graaf van b*u* quoy; de Heer van gu jon, en de Heer van boursde .Markgraaf van varbabon; j o h a n n e s b a pti-t a' del monte; de Heer van montigny en de Baron bigly waren zwaar gewond. De Herrog van alenson, in Engeland, herige van de belegering bekoomen hebbende, liet niet na, den belegerden hoop van ontzet te geeven. Oranje en e s p i n o i° dec den het zelfde; maar dit alles agterblijvende, deed zulks den moed dier dappere verdedigers verliaauwen. De Vorst ™ de Stedehouder deeden al wat zij konden, om die hoon le vendig te houden. Den Engelfchen Kolonel presto ngeluk" te het, eenige dagen na den florm, door geweld, met eenirr volk door het Leger, in de Stad te koomen; dit deed den moed wederom wakker worden. Maar toen men in de Stad bengt kreeg, dat men nergens, van de aankomst van Fra». fchen, hoorde gewagen, en dat in de Nederlanden geen toe, ftel tot het ontzet gemaakt werd; toen begon de hoop en de moed te gelijk te vervallen. Het gebrek In de Stad wai groot, Cca hel  4®o ESPINOI. (Prins) hervolk, 't welk foldij trok, weinig in getal; en het gemeene volk niet zo talrijk , dat het aan alle noodwendigheden voldoen Kon Van de dapperllen waren veelen gefneuveld. Groot was ook het gebrek aan reële noodwendigheden. m/rnk,r!Sen°arftelHng hie" Va"' W3S h6C LeSer -der vij"a»den merkl.jk verflenst. Parma , nog meerder magt te gemoet ziende, Vernieuwde, van alle zijden, zijne poogingen, om de Stad te overmeesteren. Met dit alles hadden veelen van binnen moeds genoeg , om de Stad tot den laatfien droppel bloed te verdedigen Maar de twist, die, van binnen , door de Roomschgezinden, verwekt werd, was oorzaak, dat men befloot, met den vijand in onderhandeling te treeden. Maria van LALAiNwas vermaagfchapt aan de voornaamften van het Konmklijk Leger, bijzonder aan den Markgraaf r u b a a s Door deezen bewerkte zij, dat zij de Stad zoude overgeef yen, op voorwaarden, zo eerlijk als met mooglijkheid konden bedongen worden i deeze waren de voornaarnfte. „ Dat de Stad eene volkomeue vergiffenis van den Koning „ zou ontvangen; dat de Ingezetenen zig weder onder de „ fchuldige gehoorzaamheid van de Kerk en van den Koning „ zouden begeeven; dat zij, die zig tot de Roomfche Kerk „ niet wilden begeeven, met hunne goederen, mogten ver„ trekken, waar het hun goed dagt'; dat de Krijgslieden, met „ hunne wapenen, reistuig en vliegende vaandels, zouden uit„ trekken; dat de plondering der Stad zou worden afgekocht, „ voor tweemaal honderd duizend guldens; en , eindelijk, dat „ de Prinfes van espinoi, zonder eenige verhindering ,'met „ alle haare goederen en gezin, zoude mogen gaan, waar het „ haar behaagde". Op deeze voorwaarden , ging Doornik over , op den 29 van de maand November. De Prinfes werd, bij haaren uitlogt, met zulken geroep en gejuich in het Koninklijk Leger ontvangen, dat zij 'er niet als eene onverwonnene, maar als overwinnaares fcheen door te trekken. Espinoi bleef, niet tegenftaande dit onheil, getrouw aan oranje; hij bevond zig, met dien Prins, in het Jaar 1582 , nabij Gend, in een allergrootst gevaar. Bijna onder de muuren dier Stad, zaten die beide Prinfen, om het gevegt tegen de Waaien te aan- fchoti.  ESPINOI, (Prins) BSSCHE, ESSEN , enz. 4'n oorlog mogt raaken , met de helft der gemelde fomme, of met manfchap en fchepen naar evenredigheid , onderfleunen , indien zij zeiven Vrede hadden, of indien de veiligheid van hunnen Staat zulks konde gedoogen. Deze Heer hendrik van essen was afkomftig uit een oud en aanzienlijk Geldersen geflacht, te Arnhem; reeds vroeg in het Jaar 1400, word, in de Gelderfche Gefchiedenisfen, gewag gemaakt van eenen zijner voorzaaten, mede hendrik van essen genaamd. Zie slichtenhorst, Gelder fche Gefchiedenisfen, Deel II, bl. 224, Vaderl. Hijlorie, Deel X, bl. 340 , 345. Brant, lliflorie der Rechtspleeging, Essequebo, essequebe ofiSEQUERO, eene Rivier ia Zuid - Amerika, in de Provintie van Guiana en Caribana, die haaren oorfprong heeft uitliet Meir van Pari-ma; loopende noordwaart door het Landfchap der Caribden, alwaar dezelve verfcheidene rivieren in haaren vloed ontvangt; zij valt in de Noordzee, tusfchen Oronoque ten westen,en De■martar oostwaarts. Zij behoort aan de Nederlandfche WestInch fche Maatfchappij; welke aldaar een goed Fort, verfcheidene goede Plantaadjen, één Commandeur, één Predikant, eenige Militie, enz. heeft. De Zeeuwen hebben tot nog toe ftaande gehoudm, dat aan hun daar van de uitfluitende eigendom toebehoort; waarregen de andere Kamers der PFestindifche Maatfchappij , en bijzonder die van Amjleldam, zig altoos verzet hebben, zo als wij uit de volgende ftukken zullen zien. De Kamer van Tienen, was, in de maand Augustus des Jaars 1750, te Amfteldam vergaderd geweest, en had, op den nden dier maand, beflooten , alle de bijzondere Kamers te verzoeken , dat zij de Reeders en Handelaars op Rh Esfequebo wilden aanmoedigen, om fchepen derwaarts te zenden , ako men  ifiSSEQUEBO. 403 men bevond, dac de gewasfen der Maatfchappij en der planters bij gebrek van fchepen , aldaar te lang bleeven legden. De Afgevaardigden van Zeeland verklaarden ongelast te zijn, om in dit befluit te bewilligen. Niet lang daarna beweerden , in openbaaren druk , de Ed. Mog. Heeren Staaten van Zeeland en de Hoofddeelger.ooten van de Kamer van Zeeland, dat zij een uitfluitend regt hadden, om alléén op Esfequebo en de andere Rivieren te vaaren en te handelen. Hun Vertoog was van den volgenden In. houd (*) : ,, Guajana, he t am az 00 nsc h e rijk, en bij de •nze meest bekend ouder den naam van de wilde kust, is eene landftreek, gelegen aan de vaste wal van Amerika, tusfchen de groote Rivier de Amazones en de Oronocque, leggende aan de zijde van d'Amazones, onder de linie iEquïnoctiael, op de lengte 329 gr. ro min., en aan de kant van de Oronocque, op de Noordbreete van 8 gr. 30 min. en op de lengte van 318 gr. en bevat in zig verfcheidene kleindere Rivieren, alle uitwaterende in de Noordzee van America, als daar zijn, die van Suriname en Esfequebo, met haar onder hoorige, die van de Berbice en Cajenne. ,, Niet lang na de ontdekking van deeze Landftreek, hebben de Ingezeetenen van onzen wcrftelenden Staat, en voornamelijk die van Zeeland, daarop begonnen te Equipeeren eu reeds in den Jaaren 1598 en 1599 bij de fchepen, van den Heer ten haef Burgemeester van Middclbutg, met asfeften. tie van deze Provintie bevaaren, omtrent welken tijd, die van Vlisfingen, daar reeds eene volkplanting formeerden, en niet verre van de rivier d''Amazones twee Forren opwierpen, het eene genaamt Nasi au en het andeie Oranje". ,, Men zou een breed veld vinden, wilde men de gantffche Wilde Kust, zo in haare bevolking en verderen voortgang in het (*) IVij plaatzen dit Vertoog, woordelijk en letterlijk , in zijn geheel te liever, om dat de Leezer daar door een volkomen denkbeeld van deeze Bezitting kan bthomen. Cc 4  ESSEQUEBO. het generaal, als in het particulier betrekkelijk tot de Provintie van Zeeland, detailleeren; dan, dewijl het voorneemen , hier alleen is, ouverture te geeven van de volkplanting in essequebo, en daaronder behoorende Rivieren, mid'gaders het regt dat hun ed. mog. de Heeren Staaten van Zeeland, en van de Westindifche Compagnie alhier private op dezelve indisputabel competeert, en ook tot nog toe geconferveerd is zal men zig ook alleen nopens e s s e q ue b o borneeren , en in geen particulier detail treden, omtrent de andere voorn. Zeeuwfche Rivieren, als die van Suriname, de b er bi. ce en ca jennr , de eerde door deeze Provintie aan de Westindifche Compagnie (doch Zeeland geinduceert zijnde werden op den 21 Maij 1683, de Stad Amfteldam en den Hui! ze van Sommelsdijks ingelaten,) verkocht voor eene fomme van tweemaal honderd en festig duizend guldens , volgens Koopconditie geïnformeerd in de Registers der Refolutien van de Heeren Staaten van Zeeland den 6 Junij 1682. fol. 149. De andere door de Familje van peres, in den Jaare 1714. met Communicatie van Hoogstgedachte Heeren Staaten, aan zekere Amfteldamfche Sociëteit gecedeerd; en de laatfte, bij Contract door de Wesriudifche Compagnie ten Jaare 1658. aan den Ridder baltuazar gerbier , overgegeeven en mits de toekomst van de Kamer Zeeland zulks in September 1Ó59. gera. tificeerd. Moetende eeniglijk over de Wilde Kust in het geneneraal remarqueeren , dat de Staaten van Zeeland altoos geconfidereerd en genoemd zijn , Patroonen en Stigters van de Co lonien geleegen aan de vaste Kust van America, tusfchen Caap" d'Oram-e en de Rivier d'Oronocque, en wel voornamelijk van die van Esfequebo, bij Excellentie bekend onder den naam van Nova Zelandia. „ Weike Kolonie reeds bij de Kamer Zeeland bekend en bevaaren is geweest ten tijden van het verleenen van 't Oftrooi ten Jaaien 1621. Uitwijzens de oude Boeken en Registers, en, onder anderen een Journaalboek van ifj!?7, in opvolging van dat, van Conijn, in essequsbo gehouden, doende Rekening van deszelfs adminiftratie aan de Heeren Majoors van de Wilde Kust van Zeeland: maar het fcheen de Leden, compofeerende de generale Compagnie , in den aanbsginne reecis  ESSEQUERO. 405 reeds een doren in de voet, dat de Kamer Zeeland, alleen op deeze Colonie equipeerden en daarom ook in den Jaare 1632. ter vergadering van XIX, bij meerderheid werd geconcludeerd dezelve te verlaaien, het geene niet alleen bij de Kamer Zeeland werd gecontradiceerd, maar in haar particuliere Vergaderinge, den 8 April deszelven Ja?rs, gerefoiveerd , die •'sbfohi, telijk aan te houden, en is zonder verder Contradictie van de andere Kameren in het aanhouden, en bellieren van dezelve Colonie, bij de Kamer Zeeland gecontinueerd en fucfesfiveliifc de nodige ürdres gefield, uitwijzende derzelve Notulen ftib datis 17 en 24 Junij 1632,, 13 Februarij 1634. en 29 Junij daaraan volgende is genomen een notable Refblutie , dat «een Coleniers nog andere perfoonen, de Wilde Kust, zullen mogen bcvaaren , als deeze Kamer en Confrater van Peres alleen (die zo gezegd is de Colonie van de Berbice met confent van deeze Kamer erigeerde) en met denzelvcn het Car gafoen gereed te maken. „ Wat met den Commandeur van Esfequebo, van der go es genaamd, van tijd tot tijd gehandeld is. Wat Cargazoen hem toegezonden, en wat concepten hij formeerden om den handel in die kwartieren voorttezetten en Zilvermijnen in de Oronocque re ontdekken, zullen de particulieren Notulen dezer Kamer van 20 April en 21 Maij, in het Jaar 1537, ar Februarij en 18 April in het Jaar 1639, 12 April, 23 Junij en 13 Oftober in hetjaar 1640, en meer anderen uitwijzen, en op den 22 Maart in het Jaar 1657 vi"d men een. lijst van de nieuwe Coloniers,, die veele buiten de Franfche en Engelscbe uit Zeeuwen beflonden. „ De Heeren Staaten van Zeeland altons de welvaard hunner Ingezetenen voorflaande, hadden geduuriglijk de uitbreiding en meerder bevolking van deeze Colonie in het oog, zijnde de Westindifche Compagnie toen door het verlies van Brazil en de Spenduen tot behoud van het zeiven buiten ftaat geraakt eenige kosten daartoe te fnpporreeren, en om dus dan deeze Colonie, ten voordeele van de Commerciëerende en Navigeerende Ingezetenen, te conferveeren en aan eene onverantwoordelijke direótie, als bij fommige Provintien omtrent Brazil was gehouden, niet te exponeeren en bloot te ftellen , Cc 5 vond  4°4 ESSEQÜEBO. het generaal, als in het particulier betrekkelijk tot de Provintie van Zeeland, detailleeren; dan, dewijl het voorneemen , hier alleen is, ouverture te geeven van de volkplanting in issequebo, en daaronder behoorende Rivieren, midsgaders het regt dat hun ed. mog. de Heeren Staaten van Zeeland, en van de Westindifche Compagnie alhier private op dezelve indisputabel competeert, en ook tot nog toe geconferveerd is j zal men zig ook alleen nopens essequebo borneeren, en in geen particulier detail treden, omtrent de andere voorn. Zeeuwfche Rivieren, als die van Suriname, de bes bi. ce en cajenniï , de eerfte door deeze Provintie aan de Westindifche Compagnie (doch Zeeland geinduceert zijnde, werden op den 21 Maij 1683, de Stad Amfteldam en den Huize van Sommelsdijks ingelaren,) verkocht voor eene fomme van tweemaal honderd en festig duizend guldens , volgens Koopconditie geïnformeerd in de Registers der Refolutien van de Heeren Staaten van Zeeland den 6 Junij 1682. fol. 149. De andere door de Familje vanperes, in den Jaare 1714. met Communicatie van Hoogstgedachte Heeren Staaten, aan zekere Amfteldamfche Sociëteit gecedeerd; en de laatfte, bij Contract door de Wesriudifche Compagnie ten Jaare 1658. aan den Ridder baltuazar gerbier , overgegeeven en mits de toekomst van de Kamer Zeeland zulks in September 1Ó59. gera. tificeerd. Moetende eeniglijk over de Wilde Kust in het geneneraal remarqueeren , dat de Staaten van Zeeland altoos gecon. fidereerd en genoemd zijn , Patroonen en Stigters van de Co. lonien geleegen aan de vaste Kust van America, tusfchen Caap d'Oram reeds tot deszelfs behoud in het Jaar 1632 heeft gevigileerd hoe dezelve gradatiin, alle devoiren heeft aangewend, ter populatie en augumentatie van deeze Colonie, hoe Hun Ed. Mog. dezelven om geallegeerde redenen, vreezende haare totale ondergang, ten minden dat met de nodige attentie niet mogt worden behandeld dezelve naa zig getrokken hebben, dan vermids de oppofitie van 7Jrikzee en Goes, de directie daarvan aan de Regeerders der drie "Steden van Walcheren, en aan eenige uit de Bewindhebberen van de Westindifcbe Kamer alhier, inandeerden, en was het niet door de Engelfche Oorlog , zekerlijk tot een der florifande volkplantingen van Amerika geworden, hebbende ten Jaare 1658 eenen cornelis goliath een nieuwe Kaart van die Landftreek gemaakt en overgebragt, en reeds een Plan geformeerd, om daar een Stad nieuw Middelburg te bouwen; dan Zelandia Nova heeft dit geluk niet mogen erlangen, maar door het Zwaard van onzen vijand, en de plundering van onzen toeumaligen vriend vage, en als een verwoeste Landftreek blijven liggen, en heeft de Commandeur van de Berbice, daar wel eenig tentamen op gedaan, doch niet magtig geweest dezelve in bezit te houden, hebben hoogstgedachte Heeren Staaten, die als een res nullius laaten occupeeren, eh dus hun eigen goed geworden zijnde, daar niemant wie hij was, eenig recht od had, hetzelve ook in den Jaare 1070, bij een bondig en folemneel accoord, aan de Westmd.fche Kamer alhier in Zeeland overgegeeven , en dewijl aan de waare teneur en inhoud van dit accoord niet weinig gelegen is, zal het niet ondienftig zij,,, die conventie, tegens alle die zouden willen, of trachten, dezelven te enerveeren of verdraaijen, eenigzints met argumenteu, in het breede te illumineeren. (*_) „ De (•" ) Om niet te wijdloopig te zijn, hebben wij de Conditiën, waar op die overdragt gefchied is, en andere Stikken, die als Bijlagen tot dit Bericht behooren, en waarmede het gededuceerde gejast ifieeert word, agterwegen gelaat en. De Lezer , die 'er belang bij heeft, kan dezelve, vinden in de asderl. jaarb. van het Jaar 1750.  4to ESSEQUEBO. „ De Heeren Gecommiteeerde Raden van Zeeland, reprefenteerende de Staaten van de Lande volgends Refoltnie vau den 22 September 1667, de zaaken en directie van Esfequebo aanbevoolen, accordeeren op den 11 April in hetjaar 1670, met de VVestindifche Kamer alhier aan Zeeland en geven aan dezelve Kamer, op derzelver inftantelijk verzoek en aanhouden, Esfequebo, ter haarer dispoptie wederom, uitwijfens het hoofd van gemelde conditiën en voorwaarden', zegge wederom, waarbij een zeker en natuurlijk infligeert, du ni mant dan de Westindifche Kamer Zeeland, dezelve in eigendom heeft toegekomen, en eenige tijd, daarvan is gedeposfedeerd geweest, en wel op zo een tijt, als dezelve dit contract aangaat, met zo eene die volkoomen tot de Posfesfie geregtigd zijnde, in ftaat was, zodanige befprekken en conditiën te maken, als na rade: De Colonie van Esfequebo werd dan weder ingeruimd en overgegeeven, ter difpofitie van de Westindifche Kamer alhier in Zeeland, en geenzints aan de generaale Westindifche Compagnie, uitwijzens het hoofd en eerfte Artikel voornamelijk en voorts meest alle de andere Artikelen van dit Contract, het was ook onmooglijk, dat zo deeze Colonie aan de generaale Westindifche Compagnie, en ter haarer difpofitie werd overgegeeven, het woord wederom plaats konde hebben, dewijl de generaale Westindifche Compagnie nooit difpofitie of directie over Esfequebo heeft gehad, of geëxerceerd, maar wei de Kamer Zeeland alleen, zijnde bij de Notulen van de Kamer van XIX meer dan eens gedeclareerd, dat nieuw Nederland onder directie van de Kamer Amfteldam was, en die van Esfequebo ftond onder die van Zeeland: — Het voorn. Contract van overgifte, behelst voornamelijk twee Conditiën, de eerfte dat deze Kamer in Suriname ( een Colonie mede uit hoofde als bij meergem. Hun Ed Mog. Refolutie van den Jaaren 1667 confteert, de Staaten van Zeeland in eigendom toebehoorencjej Jaarlijks zal aanbrengen, de nombre van 400 ikven hieromtrent is aanmerklijk, d'attentie van Hun Ed. Mo°-. op het Intrest van Hun Provintie en Colonie, en particuUe'r op dnt dat van de Westindifche Kamer alhier in Zeeland, dat zelfs bij Encouragement willen en begeeren, dat de voorn. Slaave Negotie, bij dezelve en bij geen andere Kamer zal behandeld wor-  ESSEQUEBO. 4U worden, gelijk het 6 Art diéteen, declarerende, dat de Schepen van voorn. Kamer, die dé (laven in Suriname zullen bren. gen, of hunne retouren gefprooten uit de verkogte Haven, van daar af haaien-, vrij en Exempt zullen wefen van h.et lastgeld, dat NB. alle andere Schepen, de Colonie van Suriname hevaarende, (dat is die niet van de-Kamer Zeeland ten fine voorfz. zijn uitgerust) aan deze Provintie moeten voldoen en dus de oplettenheid van Hun Ed. Mog. nooit het mindere uit het oog verliezende, hoe veel te meer moet het Klaar en Evident voorkomen, dat dezelve het groote voordeel hunner Ingezetenen hebben behartigt , ell zekerlijk derzelver waare Intentie, bij de tweede Conditie is geweest, dat niemand den de PFemndifcae Kamer alhier in Zeeland en de Ingezetenen dezer Provintie Esfequebo zouden hevaaren, duidelijk zon der addruétie te zien bij het 7 of laatfte Artikel, houdende' woordelijk , , De Colonie van essequebo zal voortaan bij , alle en een ieder van de Ingezetenen van Zeeland mogen be, vaaren, als mede door het opregtten van Plantaadien gecul, tiveerd en bewoond worden, en zullen over zulks vrijheid , hebben, hunne Koopmanfchappen, met eigenfchappen, daar , te brengen en hunne retouren wederom daar en tegen vaa , daar af te haaien' Want, wat noodzaak was 'er, dat dit recht voor de Ingezetenen van Zeeland befprooken werd als die der andere Provintien mede op die Colonie mogten hande! len, of dat het aan,de Compagnie Hond, daar Preffilsfie toe te verleenen, welk argument veel te duidelijk en klaar is, dan dat men zoude konnen beweeren, dat de woorden, met fecltisfie van allen anderen, daarbij hadden'moeten wefen geinfer reerd, die.'er zekerlijk niet nodig zijn, want is het de Ingeze tenen der andere Provintien gepermitteerd op e s s e q u e b o te navigeeren, moet een van beiden noodzaaklijk waar wezen of dit befprek voor de Ingezetenen van Zeeland, geeft duidehjk te kennen, dat zulks met feclufie voor de Ingezetehen van andere Provintien moet verdaan worden, ol het is evident dat indien, dit befprek voor de Zeeuwen niet was gedaan dé Ingezetenen der andere Provintien, buiten die vau Zeeland daartoe alleen het regt zoude hebben, het geen immers niet* palpabel is Ten anderen dewijl alle Ordonnantiën ,-Trac ta-  412 ESSEQUEBO. taren, Con ventien, en wat dies meer is, odieus zijn, alzo dezelve doorgaansch en altoos [trekken in praejudicie van een derde, zo moeten ook die woordenlijk in Striêto Jui-e verfïaan worden, permïtteerende geen de minlte referves Con jcétuuren, of Exftenfien, moetende dus ook in deezen ge" jugeerd worden, naar diftrikte woorden, en geenzints naar Suppofitieij. , En wat zoude doch de reden geweest zijn, dat de Heeren Gecommitteerde raden, bij het derde Art; van dit Ac coord z.g zou hebben laaten perfuardeeren, om alle onkosten tot verzekering en ;bewaring van het Fort en Colonie van essequebo, aangewend gratieuslijk te remitteeren, was het met dat hunne Ingezetenen, die dus meer en meer inflaatzouden zijn de Provintiale lasten te dragen, en daarbij eenige Avantage boven andere genocten. En eindelijk wat zoude dog de oorzaake zijn, dat de Staaten van Zeeland op den 28 Juli] 1670. declareeren , in de verzogte prolongatie van het Octro. „iet te Confenteeren, dan onder Conriitie\ dat de vergadering van XIX alvoorens zal agreëren het Contract tusfchen ce Heeren Gecommitteerde Raden van Zeeland, en die van de Westindifche Kamer alhier den n April bevoorens gemaakt, en daarop vervolgends procureeren de Approbatie van Hun Hoog Mogende, was het al weder niet om de voordeden hunner Ingezetenen boven anderen. En heeft de Vergaderinge van XIX volgens hunne Refolutien van 3 September i5-o,dien conform , zig ook aan hun H. Mog. geaddresfeert en ootmoe. chg verzogt , het gemaakte accoord te amplecteeren. Waarop Hooggedachte Heeren Staaten Generaal op den 15 October 1*0 goedvinden en verdaan, in voorz. verzoek te Confen iee,en werdende dien volgende, het voornoemde Accoord geprobeerd, en daarvan acte in forma gedepecheord, en hebben hun Edel Mogende op den 29 daaraan volgende Commumcatre van voorfz. Approbatie ontvangen, die dan ook gee: verder z waarigheid hebben gemaakt, in het Octrooi Voor een meuwe generaale Westindifche Compagnie, gaaf én zuiver te confenteeren, het geen bii hun H. Mog. op den 20 September ■1074 zijn volkomen beflag gekregen heeft. „ Uit het hier vooren aangetoonde conileert nu Evident, dat het  ESSEQÜÉBÖ. 4,3 het meergenoemde Contraèr van u April 1670. zijn agreatie ratificatie en betond heeft geacquireei d, en offchoon het verl zoek, daartoe aan hun H. Mog. , bij de Oude Compagnie was gedaan, is het zelve met zijn faveure voor de Zeeuwfche Ingezetenen, aan de Nieuwe Compagnie overgegaan, al/o Zeeland anders in het nieuw Oftroi niet heeft geconfenteerd zijnde het >zeive door de Octrooien van 1700 cn van 1730 op nieuws bevestigd. ' „ Ook is de gedagte Conventie nimmer in controvetfie of het regt van deze Kamer, en dat der Zeeuwfche Ingezetenen in bedenking of contestatie getrokken , dan alleen in den Jaare ï685 en ió!!6. Wanneer de Vergadering vau X wel eenige infraét.e in opgemelde Conventie heeft zoeken te maaken, met het Despotieck aanftellen van een Commandeur over essequebo, en het openftellen dier Colonie tot het aanleggen van pjantagies voor een ieder, contrarie den Abfoluren teneur van het 2 en 7 Artikel, maar is echter door de billijke waakzaamheid van de Regeering van Middelburg in zo verre gefluit, dat men zedert dien tijd' geenen verderen aanflag (als bij naar zig trekking van kleinigheden, daar doch evenwel omtrent u.ent gev.gileert, op dat deze Kamer het eigen noodlot niet moge ondergaan, als dezelve noopens de direétie over Sc. eustaïius is overgekoomen) op princïpaale Pointen van dit accoord heeft durven onderneemen, maar Zeeland bij Con. tinuatie gelaten in haare regtinatige Posfesfien , daar de Nollen van de Kamer van Zeeland van 4 Maart 1686 en oneindig anderen, midsgaders die van de Vergadering van X van 15 Novemb. 1689. 23 Maart 1690. 10 Oétober 1701. en 011tallijk genoegzaame preuves van geeven. „ En eer men van deze Conventie zal affcheiden moet voor het laast nog eens geremarqueerd worden, dat de gene raale direétie en eigendom van essequebo, de Kamer Zeeland incumbeerr, en daarom ook we! gedaan heeft van Jaar tot Jaar Schepen te Equipeeren (zo lang dezelve van een Vragthaalder was voorzien) om van derwaart de Producten over te brengen, niet alleen van haare Plantagien, maar ook van die der Cöloniers, volgens het 7 Artikel daar aangelegd en gecultiveerd: van welke Equipages, zij aan dever- XIV DEEL. ]Jd g„.  +H ESSEQUEBO.' gadering van X wel Communicatie hebben gegeeven , maar geenzints derzelver aggreatie, veel min die van de Kamer Amfleldam , ofichoon Prefidiaal mogt wezen afgevvagt, en deze Equipagies ook geenzints in flaefs of'jagttour beurten zijn gecoinputeerd geworden, volgends Refolutien van de X, de dato ii November 1717. (dit in 't voorbijgaan) maar het argument, daar uit de Kamer Zeelands eigendom : uit hoofde van voornoemde accoord) op essequebo proflueert, is, dat omtrent hetzelve geen jota verandering kan of mag werden gemaakt, ten zij de Kamer Zeeland hetzelve doet, die dan, daartoe ook noch niet gerechtigd is, dan met Confent en Approbatie van de Heeren Staaten van Zeeland, of derzelver ge. comitteerde raden, want zulks is een bekende Regel in Regten, dat geen Contracten , of Conventien konnen of mogen ge. disfolveerd worden, of eenige infraclien fubjeiï zijn dan met adveu der Integreerende partijen: in allen gevallen ten dezen, nog naauvvlijks bij dezelve als alleen bij de uitterfle noodzaaklijkheid; dan na de Expiratie van het tegenwoordig Octrooi, om dat het een wettig verkreegen regt is, de particulieren Ingezetenen van deze Provintie indisputabel competeerende; en met relatie tot de Generaale Compagnie en de Kamer Zeeland in 't bijzonder, in het geheel niet, zelfs ook niet na de Expiratie van het voorfz. Octrooi, zonder volkoo. men Confent en toeflemming van alle de Hoofdparticipanten, zo als ten Jaare 1730, bij de permisfie tot het bevaaren van van de Kusten van Africa op Lastgeld is gefchied, en nu nog laastelijk bij den opdragt van het Generaale bewind over de Compagnie aan zijne Doorlugtigfle Hoogheid den Erffladhouder. Of de Kamer van Zeeland gehouden is, ter vergadering van X over de winflen en verliezen van deze Colonie te verrekenen , is een zaak, die ten principaalen, deze Materie niet is concernerende , maar dewijl de billijkheid altoos plaats behoorden te hebben, is het ook niet meer als reden dat Zeeland, ,bij de drie Jaarlijkfche of andere Rekeningen ouverture van zaaken geeft, zulks is ook bij zekere Refolutie van de XIX den 20 September 1Ó58. geïndirigeerd en even daarom, en om geen andere reden hebben hunne Hoog Mog. in de premisfen van Oftrooi van Ao. 1674 en door nog twee volgen.  ESSEQUEBO. 4,5 gende geconfirmeerd, onder anderen de plaatzen van hfekèpt en Bouwmenora geëno.mereerd. „ Boven en behalven het gedemonftreerd recht, deze Kamer en de Ingezetenen van Zeeland, volgends Contract van Overgifre competeerende , Jouïceeren dezelve ook van een wettige en nooit geïnterrumpeerde posfesfie van bij de ijo Jaaren en zonder de eenige Haefh'tatie ten minden van 80. zeg. gende Menochius de Arbit. Judic Qjtae/l. Cafit 24. No. °z dat onder de bewijzen van Eigendom behooren indiciën. Vu kan 'er geen fterker bewijs van Eigendom wezen , dan de pösfesfie, waarom dan ook de posfesfie voor een bewijs van ei. gendom word aangenoomen in L. 8. §. 4. ƒ. fi Servli. vend. L. uit. C. de Rei vind. L. 2. C. de Probationibus, of bij de Doétooren , als bij Brunneman ad D. L. 2. deprobation. &c. Carpzovius part. 2. Jut: for. Conjlit. 14. defin 2 ren  ESSEQUEBO. 43 £ ren geene andere fen timen ten heeft doen geboren worden , blijkt zoo uit de vredige beftiering, dewelke de gemeene'Com. pagnie mede over Ifequebo en Bourona, ingevolge van het meergemelde nieuwe Octrooi en voorgenoemde fchikkingen, heeft gevoerd, en uit de continuatie van het gezegde Octrooi op den 30 November 1700. wederom met toeftemming van d& Provintie van Zeeland verleend , als uit de deliberatien en be{luiten vervat in de refpective Refolutien, dewelke op den 5 April 1721. 24 October 1727. en den 3 October 1730. in de Vergadering van Tienen zijn genomen. „ Want in de eerfte der gemelde Refolutien word bij de gefamentlijke Compagnie goed gevonden en verdaan dat aan een iegelijk zoude zijn gepermitteerd, om in de Colonie van Ifequebo landwaart te mogen ingaan, en, ten zijne particuliere kosten, Mijnen en Mineralen te ontdekken. ,, Bij de volgende van dato 24 October 1727. is op een rapport van Commisfarisfen gcarrelteerd , dat het populeren. van de Colonie van Ifequebo en het animeren van eenige menfchen , om zich aldaar ter neder te zetten, van veel nut en voordeel voor de Compagnie , en particulierlijk voor de se. melde Colonie zoude zijn. En vervolgens word niet de Kamer Zeeland maar de Kamer Amfteldam geauthorifeerd om zeker Plan, aldiar breeder gemeld, na te gaan en in ordre te brengen. Gelijk dan ook bij de katst gedachte Refolutie het voornoemde Plan nevens eenige Confideratieu door de Kamer Amfteldam is geè'xhibeerd, en vervolgens befloten : daar van ten refpeéle van de Colonie van Ifequebo zodanig gebruik te ma. ken als men bij de eerjle voorkomende gelegenheit met ma r. ling overleg zoude bevinden te behooren; ja, bij de uotu van den 7 April 1712. vind men Bewindhebberen van de nerale Compagnie met ronde woorden genoemd, Eigenaars van die Colonie. „ Eu op deze tot hier toe geavanceerde gronden vertrouwen de Reprefentanten en verdere Bewindhebberen dat nu door zich zelve niet alleen zal wezen vervallen alles, wat óit-clë meer gedagte Conventie en opgevolgde Refolutie, Approba tie en Agreutie geè'licieerd kan worden, zonder dat eene lpecfEe 2 ficue  *3S ESSEQUEBO. flque refutatie noodig is; maar dat boven dien mede zal zijn gedecideerd, of van de deliberatien, gevallen op een bloot encourag ment tot zaken, dewelke zoo iterativie malen zijn vasrgefteld en verhandeld, een bijzonder poinct van befchrij* ving gemaakt had moeten worden. ., Alle ordres van deliberatien in een gefchikte vergadering didt ren het contrarie. „ Dat ook overrtemming in zaken, daar niet expresfelijk eenparigheit van opinien vereischt word, plaatsheeft, ismede conform aan de maximes, dewelke zelfs in de hoogfte Collegien geobferveerd worden. ,, En het zoude rnitsdien, al kon niets meerder tot flaving van de genomene Refolutie worden bijgebragt, buiten tegenfpraak moeten wezen, dat de Reprefenranten en verdere Leden , dewelke daar in geconcurreerd hebben, tot het nemen van dezelve Refolutie alleszins bevoegd zijn geweest, en dat de Hoofd-participanten ter Kamer van Zeeland zich niet met de vereischte omzichtigheit tot de befchuldiginge van pub en obreptif, van geprremediteerde desfeinen en meerder diergelijke kleenigheden, hebben uitgelaten. ,, Geen Imperium over gelijke word geaffecteerd , geeneRechten, dewelke aan die van Zeeland deugdelijk zouden behoo. ren, wil men invaderen, maar het eenige oogmerk van de beklaagde Refolutie is, de geringe vermogens van deze Compagnie door eene lastige Colonie, zonder geproportioneerd voordeel , niet te laten confirmeren. „ En , voor zoo verre de Hoofdparticipanten ter Kamer Zeeland ook het fubject van fde voorfz. Refolutie willen aantasten en bij Uw Hoog Mog. pogen te introduceeren het onderzoek, of in de Colonie Ifequebo ooit zoude zijn geweest gebrek van Schepen, zoo heeft men niet alleen bij de gedachte Refolutie zelve zich directelijk gedragen tot de Brieven van de meermaalen genoemde Colonie ingekomen , en het gene daar uit moest worden geremarqueerd, maar de Vaart op die Colonie dadelijk open en vrij wezende, kan de ingevoerde ob, jeaie, enkel buterende om de zaak tot longeur te brengen, geen onderwerp van verdere overweginge uitleveren, dewijl in allen gevallen het meerder trafiqueren en navigeren van de In-  ESSEQUEBO. 423 Ingezetenen van den Staat op eene opene Volkplantinge ten gemenen nutte is {trekkende. ,, Niet minder verzekeren zich de Reprefentanten en verdere Bewindhebberen , dat uit de nu bijgebragte reflexien bereids ten genoegen van Uw Hoog Mog. zal zijn gebleken, wat 'er is van de Posfesfie, dewelke de Hoofdparticipanten van de Kamer Zeeland nu federd 80 jsren herwaart aan de Ingezetenen van de gemelde Provintie in het bijzonder willen eigenen, en hoe dezelve niet alleen vitieus komt te zijn, maar geheel gededestitueerd van allen grond, zonder dat de Reprefentanten en verdere Bewindhebberen zich zullen behoeven op te houden met te onderzoeken of de Ingezetenen van de andere Provintien, op gelijke wijze als die van Zeeland de meergemelde Colonie nctuclijk hebben bevaren. „ Dat dezelve mede uit de Provintie van Holland met 'er daad bevaren is, daar toe zijn de exempelen ook van deze Eeuw voorhanden, en de Notulen van de Compagnie hadden die van Zeeland, zoo het geignoreerd mogte worden, daar van onderrichring kunnen geven. Zelfs is de Kamer var het Noorder Kwartier bij Refolutie van den 31 Augustus 1694. fpecialijk verzocht, om de Gerequireerde Slaven naar Ifequebo te doen \brengen, en de Retouren van daar naar herwaart af te halen. Edoch het Varen of niet Varen op zich zeiven behoorende tot de res meree facultatis, waar omtrent geene prrefcriptie plaats heeft, kan dit poinct geen voorwerp van confideratie maken, zoo lange daar bij te gelijk niet word getoond, dat eene dadelijke uitfluitinge fubfïsteert, dewelke niet getoond zal worden ooit gefubfisteerd te hebben. ,, En met geen meerder grarie word beroepen tot de eerfte ontdekking van Guajana en het bevaren van die Landftreek federd het jaar 1598. tot het jaar 1670. toe. Want om Uw Hoog Mog. niet op te houden met een hiltorieel verhaal van de Equipagien zoo wel uit Holland, als van elders op de gemelde Kust voor het jaar 1621. gedaan, en waar van de publicke en met den druk gemeen gemaakte Schriften overvloe. dige getuigenis geeven, zoo zal bij allen in confesfo moeten zijn, dat de meergemelde Colonie niet alleen onder de Limiten van het Octrooi in het gezegde jaar 1621., voor de eerEe 3 fie.  434 ESSEQUEBO. Itemaal aan de Generale Westindifche Compagnie verleend, is begrepen, zonder dat eenige fchaduwe van gedistingueerde Vrijheit voor die van Zeeland bij het gedachte Octrooi word gevonden, maar dat boven dien in die eerfte tijden Ifequebo ook met 'er daad onder de gemeene direétie van de gedachte Compagnie is geweest en door dezelve even als de andere bezittingen befiierd. „ Het is waar, dat eenige jaren daar na , deze Colonie is bevonden van zoo weinig voordeel te zijn, dat bij de Generale Compagnie reeds te dier tijd gedelibereerd is, om dezelve te verlaten, en bij die gelegenheït fchijnt de Kamer Zeeland, dewelke voor het aanhouden van dezelve was geporteerd, bijzondere attentie voor Ifequebo te hebben genomen, doch zonder dat de eigendom van dezelve Colonie echter, voor zoo veel men heeft kunnen nagaan, bij de Generale Compagnie ooit is afgeftaan geworden. „ Men erkent in Zeeland zelve dat het project om deze Colonie IProvintiaal te maken niet is doorgegaan. De drie Walcherfche Steden hebben wel de directie over dezelve Colonie op zich willen nemen, en eenigen tijd daar in gecontinueerd, doch niet zoodanig dat de eigendom van de Generale Compagnie zoude zijn weggenomen. En ot fchoon deze Steden zich insgelijks federd het einde van het jaar 1Ö63. de verdere verzorging, als te kostelijk, hebben onttrokken , he Hecht van de Compagnie en de palen van het Oftrooi blijvende fubfisteren , zo twijfelen de Reprefentanten en verdere Bewindhebberen, of men in het jaar 1667. wanneer de Zeeuwfche Oorlogfchepen Suriname heroverden, en bij welke getegenheit mede een Conventie ten reguarde van deze Colonie is geflooten, Ifequebo met recht heeft kunnen houden voor een res nullius, en als een verlatene Colonie, zijnde zulks niet over een te brengen of met het Recht der Volkeren in 't gemeen, of met de Conftitutie van dezen Staat en de Unie tusfchen de Hooge Bondgenooten in 't bijzonder, of zelfs met de Conventie wegens de overgaaf van dezelve Colonie geflooten. „ Doch tot welk een hoogte men deze Raifonnementen zonde mogen opvoeren, en in wat ftand de zaken ten op- zich-  ESSEQTTFRO. 4*5 zichte van Ifequebo bij de ouue Compagnie mogen zijn geweest, even als Suriname, de Berbice en Cajenne, dewelke alle aan dezelve Kust zijn gelegen, aan andere wettig zijn overgelaten geworden, zonder dat de Ingezetenen van Zeeland daar op eenig privatief recht kunnen fustineren, is ook Ifequebo, na de vernietiging van de Oude Compagnie, in den boezem en onder de beheering van de Nieuwe Generale Westindifche Compagnie gekomen en tot heden toe gebleven. ,, Ja de Reprefentanten en verdere Bewindhebberen kunnen in de laatfte plaatfe, en na rijpe confideratie van de ganfche Conftitutie der zaken met betrekking tot de Colonie Ifequebo niet begrijpen, hoe de verkiezing om de gemelde Colonie nog te houden als volgens de meergedachte Conventie privativelijk aan de Kamer van Zeeland behoorende, zich bij iemant, die weet hoe de voorfz. Colonie beflaat, aangenaam heeft mogen maken, en ingang vinden. ,, Want bij aldien al het gene hier voren, zoo uit het Octrooi van den jare 1674. als de verdere befluiten en gebeurtens is bijgebracht, wierd ter zijde gefteld, en alleen de conftitutie van Rio Ifequebo, zoo als die bij continuatie tot heden word gevonden, overlegd tegens de meergedachte Conventie zelve, zullen de zaken fpreken , en de Hoofdpartici« panten van de Kamer Zeeland overtuigen van hun notoir ongelijk. Om maar eenige voorbeelden bij te brengen : volgens de Conventie Art. 2. zoude de Kamer Zeeland in Ifequebo zodanigen Commandeur en verdere Officieren ftellen als dezelve zoude goedvinden, maar men vrage de Oudften der Hoofdparticipanten van de Kamer Zeeland, men vrage de Oudfte Bewindhebberen wie den Commaudeur op Ifequebo ftelt V en het antwoord zal wezen: de Generale Compagnie. ,, Volgens het tweede Artikel zouden de Heeren Gecommitteerde Raden van Zeeland continuelijk op Ifequebo hmden de nombre var. 10 Soldaten uit het Guarnizoen van Suriname, buiten Soldij e van voorfz. Kamer; maar Reprefentanten en verdere Bewindhebberen vragen wederom , en durven met vertrouwen aan het antwoord van Welgemelde Ee 4 Hee-  136 ESSEQUEBO. Heeren Gecommitteerde Raden Hellen, of dezelve dit getal Soldaten op Ifequebo onderhouden ? „ De overgeving van de Colonie van Suriname in het jaar 1682. heeft niet alleen de uitvoering van dit geconvenieerde, van dien tijd af, ondoenlijk gemaakt, maar reeds 6 jaren be" 'vorens, namentlijk op den 3 April 1676. was in de Vergadering van Tienen genomen de volgende Refolutie (al gedeeltelijk hier voren geallegeerd :) „ Dat op het Fort aan Rio Ife. „ quebo, genaamt Kijk over al, in dienst van de IVestindi. „ jche Compagnie gehouden zuilen worden 25 Koppen, en dat „ de recruteringe van dit Guarnizoen zal gefchieden door die Kamer, welke de voorfz. Riviere met den aankleve van „ dien tot een tourbeurte in de Equipagte bij deze Vergade„ ring zal wezen toege voegt; „ Tegens de opgemelde promesfe van 'de Heeren Gecommitteerde Raden is door die van de Westindifche Compagnie ter Kamer voorfz. beloofd, dat zijlieden jaarlijksch in de Co. lonie van Suriname zouden brengen de nombre van 500 Sla. ven, maar wanneer is zulks gefchied? En wie heeft of volgens de fundamentele conditiën, op welke uw Hoog Mog. de Colonie van Suriname hebben doen vallen in handen en onder de directie van de Bewindhebberen van de Generale Compagnie het recht om Slaven in de Colonie van Suriname aan te voeren? of wie ocffent het zelve tegenwoordig? Immers niet de Kamer Zeeland! „ Eindelijk wie draagt de last van het geheele onderhoud van de Colonie van Ifequebo, en de kosten , dewelke tot confervatie van de zelve worden vereischt ? niet de Kamer Zeelard, maar de Generale Compagnie. „ De Reprefentanten en verdere Bewindhebberen zien wel hoe men in de laatfte plaatfe openlijk durft zeggen, dat niet alleen bij de Compagnie geene verandering tegens de te meermalen gemelde Couvenrie zoude kunnen worden gemaakt, als door de Kamer Zeeland zelve, die dan ook daar toe niet gerechtigd zoude zijn, zonder volkomen confent en toeftemming van alle de Hoofdparticipanten, maar dat ook alzoo nog niets, het gene beftaanbaarheit mag hebben , zoude kunnen worden verricht, zonder approbatie van de Heeren Staten  ESSEQUEBO. 43r ten van Zeeland of derzelver Gecommitteerde Kaden, a!s integrerende partijen; Edoch het ganfche gebouw van dit zoo notabel en fmgulier argument wederom berustende op de Conventie van hetjaar 1670., die bereids getoond is thans van geene uitwerking meer tc zijn, moeten daar uit mede alle de Leden van dit Samenflel vervallen , want indien de Conventie en het daar bij voor de Ingezetenen vau Zeeland gefiipuleerd Recht niet opfteert, hebben de gefamentlijke Bewindhebberen ter Vergadering van Tienen, ook volgens dit nieuwlle Sijstema van deliberatien, mogen nemen de befluiten , dewelke nu bij ordre aan Uw Hoog Mog. zijn gefuppediteerd, en over zulks zal het onnoodig zijn alhier te demontlreren welke confufien uit diergelijke fustenue in een geregelde Sociëteit zouden voortkomen. „ Maar dat boven dit alles ook de Heeren Staten van Zeeland zelve zich niet hebben aangematigd eenig bijzonder Recht voor de Ingezetenen van hare Provintie binnen de Limiten van het Octrooi der West - Indifche Compagnie te pretenderen • ten dien einde gelieven Uw Hoog Mog. zich te erinneren het voorgevallene bij de jongde prolongatie van het Oftrooi aan de Generale West-Indifche Compagnie verleend, en de deliberatien deswegens in Uw Hoog Mog. Vergadering voornamelijk in de jaren 1729 en 1730. gehouden; ter dier gelegenbeit hebben Uw Hoog Mog. gezien , hoe de Heeren Staten van Zeelrnd zelve, bij de Conditiën, waar op en anders niet hooggemelde Provintie in de verzochte prolongatie zoude gelieven te confenteeren, aan het hoo»fd dellen : „ Eerflelijk dat alle de „ Onderdanen van deze Republiek voor don tijd, waar in ,, het voornoemde Octrooi zal worden geplongeerd, zullen mo,, gen navigeren en negotiëren door de geheele Limiten van „ het zelve zoo in Africa als in America; Hun Ed. Mog. bevestigen de gedachte gemene Vrijheit nader, bij het 8 Artikel van dezelve Conditiën , pToponerenie dat ,, de Commer. „ cianten voor de betaalde Recognitie, vrij zullen mogen „ Varen en Negotiëren over al binnen de Limiten van des „ Compagnies te vemieuwene Octrooi; wel met betaling omtrent zekere Diflriften, doch 't gene alleen is van de tegenwoordige bedenkinge; en laatdelijk befluiten dezelve Heeren Ee 5 Sta.  ♦38 ESSEQUEBO. Staten Art. 25. „ Dat allen Schepen, met Compagnies Com„ mijten voorzien , gepermitteerd zal zijn te varen en te „ komen in alle Havens, Baeien , Rivieren , Reden en onder „ de Steden, Kasteelen, Fotten en Sterkten van den Staat „ ann de Nederlandfche IVctt Indifche Compagnie verleend „ of namaals te verkenen, „ Deze Conditiën zijn verder aangedrongen in de propofitie door de Heeren Gedeputeerden van de Provintie van Zeeland op den 17 Maart 1730. ter Vergadering van Uw Hoog Mog. gedaan; en in die propofitie, onder anderen, zijnde gementioi neerd van Ifequebo, word echter daar even weinig als in de opgemelde Conditiën wederom eenige fchaduwe van een bij. zondere en privative Frijheit voor de Ingezeten van Zeeland gevonden, maar wel in tegendeel , niet alleen eene aanwijzing dat de gemene Compagnie in de posfesfie was , om op de meergemelde plaatfen Slaven te brengen, maar bovendien ook eene j'olemneete Proteftaiie dat hun Ed. Mog. niet requireeren, als '/ welke ook met het gemeen Intrest van de andere Provintien overeenkomt, en zoodanig, dat de Ingezetenen der gei,en die in de Zeevaart geintresfeerd zijn, dezelve vrijheden zonnen genieten cn jouisferen als die van Zeeland. En de Reprefentanten vau z jne Hoogheit en verdere Bewindhebber:n hebben zich re meerder verplicht gevonden deze blijken van de eigene begrippen van de Heeren Staten van Zeeland aan Uw Hoog Mog. te moeten voorhouden, uit oorzake, dat zij Reprefentanten en verdere Bewindhebberen her ongenoegen hebben van te verdaan, hoe altoos hooggemelde Hee. ren Staten van Zeeland bij hunne Refolutie van dato n Sep. tember 1-50 hebben gelieven goed te vinden Bewindhebberen van de West - Indifche Compagnie ter Kamer Zeeland te gelast >. , den Commandeur op Ijcquebo, of die denzelven reprefenteert, te ordonneren , gene Schepen komende uit de Havenen dezer Landen, die niet voorzien zijn met een Hout en Zout Brief, afgegeven Lij de Kamer Zeeland, op Ifequebo of annex e Rivieren tc admitteren om te laden of te losj'en. ,.. Reprefentanten en verdere hewindhebbereri weten welke deferer.ee men fchuldig is aan de Refolutien van de Souvereine Staten, en zouaen zich over dezelve, wanneer hunne wer. hing  ESSEQUEBO. 4-9 lring niet geëxtendeetd wierd buiten de Limiten van dien Souverein, niet dusdanig expliceren, maar het moet zeer furprenant voorkomen, dat Een der Bondgenooten op zich zelve exclufive bevelen geeft over zaken, dewelke niet tot deszelfs bijzondere beftiering, maar onder het algemeen toezicht en het oppergezag van de gefamentiijke Bondgenooten behooren. „ Diergelijke ondernemingen en ftrijjige ordres, dewelke op deze wijze door verfcheide authoriteiten zouden voortkomen, kunnen niet anders dan notable fchaden voor de Ingezetenen dezer Landen, en in de Colonien confufien en veel ergere gevolgen veroorzaken. „ En hopende hier mede op het Request van de Hoofd, participanten ter Kamer Zeeland genoegzaam te hebben bericht, en aan Uw Hoog Mog. op een voldoende wijz<| te hebben geopend den Staat der Zaken, waar over het zelve is roulerende : zullen de Reprefentanten eu verdere Bewindhebberen nu doen het voordel in den beginne van deze Informaticn reeds gedacht. „ Verre van gecharmeerd te wezen op het bezit van de Colonie Ifequebo, declareren de Reprefentanten en verdere Bewindhebberen bereid te zijn, indien Uw Hoog Mog. en de Bondgenooten jespeétivelijit zulks goedvinden, deze ganfche Colonie en de direftie over dezelve aan de Kamer Zeeland in 't bijzonder over te laten , mits dat dezelve Kamer aan de Generale Compagnie redituere, de lasten en onkosten bij de gemelde Compagnie ter zake van gedachte Colonie, federd deszelfs oprechting gefupporteerd, en voor het toekomende de zorge en onkosten van deszelfs maintien en bewaringe privative op zich te nemen. „ Door dezen weg zal het aan de Ingezetenen van de Provintie Zeeland open wezen, voor zoo veel de Reprefentanten en verdere Bewindhebberen aangaat, en zonder van dezelve oppofitie te ontmoeten, zich ten opzichte van Ifequebo te ei. genen zoodanige privative Rechten, als zij zich thans verkeerdelijk imagineren. „ Wat kan nu redelijker uitgedacht worden, als dat de Provintie, dewelke voor haare Ingezetenen particulier de voordeden van- een Colonie vordert, ook bijzonderlijk de las-  44° ESSEQUEBO. lasten van dezelve draagt, en de Compagnie deswegens dedomageert. „ Bewindhebberen ter Kamer Zeeland hebben wel de genereufireic van rondelijk te declareren ,- dat de gefamentlijke Hoofd-participanten van de gemelde Kamer genoegzaam alle Ingezetenen zijn van de gezegde Provintie : en in die relatie kan eenig begrip gemaakt worden van de fus tenue door dezelve voortgebragt , en dat het nut van de Compagnie openlijk word ter zijde gefield en gecedeerd aan de verbeelde voordeden van particulieren. „ Maar de onkosren van eene Colonie te brengen ten laste van de Compagnie, aan welkers bevordering zoo Hoofd-participanten als Bewindhebberen niet zullen wilieu ontkennen eenigszins verbonden te zijn; die onkosten , in een kort beitelt van tijd, geaugmenteerd te zien van vier tot dertig a veertig duizend Guldens ieder jaar, en tegens zulk een notabel bezwaar , over de Ingezetenen van de zes overige Provintien gebragt, aan die van Zeeland alleen de profijten te willen eigenen, is het Provintiale al te verre gepousfeerd. „ En mits dien, nemen de Reprefentanten en verdere Bewindhebberen de vrijheit met verfchuidigd rc-petf: voor hun advies te befluiten dat Uw Hoog Mog. het gedachte Request gelieven af te wijzen ; verzoekende te gelijk Uw Hoog Mog. Intercesfie bij de Heeren Staten van Zeeland, ten einde hunne Edele Mog. de Refolutie op den n Septeinbsr 1750. ten re. guarde van de Vaart op de Colonie Ifequebo genomen, gelïe' ven in te trekken, en buiten elTecT: te Hellen; voegende Iaat- ' ftelijk zij Reprefentanten en verdere Bewindhebberen, ter vol" doening aan de Requifitie van de Kamer Zeeland, hier nevens Copie van de Mhfive door Bewindhbberen van de gemelde Kamer den 24 November 1750. over dit onderwerp aan de Kamer Amiteldam gefchreven » inhoudende derzelver bijzondere confideratien en advies. Waar mede enz." (geteekend) THOMAS HOPE. W. ROELL. Amfteldam den 19 Januarij 1751. Doch  ESSEQUEBO. 441 Doch de Zeeuwfche Hoofddeelgenooten lieten dit Berigt, welk hun, door hunne Bewindhebberen ter Kamer Zeeland, ter hand gekomen was, niet onbeantwoord. Zij zonden in de Maand Maart,aan de algemeene Staaten een Tegenberigt. De Misfive der Hoofdparticipanten van dc Westindifche Compagnie ter Kamer Zeeland, gedagtekend 29 Maart, was van den volgenden Inhoud: ,, Hoog mogende heeren, „ De Hoofd-Participanten van alle de Cohieren der Gene. rale West-Indifche Compagnie ter Ks-ier Zeeland, door de Directie van hunnen Bewindhebber advertentie en copie be. komen hebbende vau 't Bericht der Heeren Reprefentanten van zijne Hoogheit en verdere Bewindhebberen van de Westindifche Compagnie ter Prrefidiale Kamer Amfteldam, zoo >we. gens hun zelve, als vervangende de respective kleene Kameren van 59. Januarij dezes jaars, en den 25. daar aan volgenden ter Tafel van hunne Hoog Mog. geëxhibeerd; houdende der. zeiver Advies op ons ootmoedig Request, wegens de confervatie van de privative Vaart voor de Zeeuwfche Kamer en Ingezetenen op de Colonie Esfequebo, met alle fubmisfie den 31. Augustus laatstleden aan hunne Hoog Mog. geprefenteerd zoo hebben Wij van ons indispenfabel devoir geacht, de vrij. heit te moeten gebruiken, ons andermaal, bii forma van Con. tra- Bericht , op het allcronderdanigfte aan Uwe Hoog Mog. te addresferen. „ En zullen Wij zoo min , als de Heeren Reprefentanten en verdere Bewindhebberen, ons niet ophouden met aan hunne Hoog Mog. attentie een hiftoriëel Verhaal van den oorfprong en verderen voortgang van de Colonie Esfequebo open te leggen, ons genoegzaam verzekerd houdende, dat bij zeker Bericht of Memorie, qp fpeciale Commisfie van den Mdgiftraat van Middelburg, geftrekt op een der Leden uit het midden van hunner Ed. Groot Achtbare Vergaderinge, en op derzelver ordres bereids voor eenigen tijd met den Druk gemeen gemaakt, zulks fuccinét en duidelijk is aangewezen. En alzoo evengemelde Memorie alleszins buiten voorkennbfe van de Zeeuw-  44-2 ESSEQUEBO. Zeeuwfche Hoofd-Participanten is geïnformeerd en ingericht, zoo zouden Wij ook geenszins dezelve, veel min de argumenten bij de Heeren Reprefentanten en verdere Bewindhebberen , daar tegens gemoveerd, ons behoeven aan te trekken; dan, dewijl die met den waarachtigen teneur der zaken, en dus ■ook met Onze enige fentimenten volkomen confentreert, zoo willen Wij dezelve, voor zoo verre die relatie heeft tot de pofitiven van ons Reqtiest, ons eigen maken, en op derzelver gronden,- zoo wel als op die van ons Reqtiest aan Uwe Hoog Mog. geprefenteerd, de avances en remarques van welgemelde Heeren ^Reprefentanten van zijne Hoogheit en verdere Bewindhebberen , daar tegens gemaakt, met alle moderatie debatteren, en de vrijheit nemen ons omtrent deze twe generalia meest te bepalen, de eerfte om ons te expurgeren, als of Wij bij ons Request hunner Hoog Mog. ferieufen aandacht door frivole beuzeltaal hadden trachten te induceren; en daar na het zwakke fundament, waar op bet Bericht der Heeren Reprefentanten en verdere Bewindhebberen gegrond is, zoodanig ebranleren , dat derzelver geheel Gebouw in 't gezicht van hunne Hoog Mog. zal komen te corrueren. ,, De Heeren Reprefentanten en verdere Bewindhebbers hebben bij hun Bericht de Zeeuwfche Hoofd-Participanten bij Uwe Hoog Mog. aangeklaagd, als of zij tegen de waar. heit bij hun Request pofeerden dat de Vaart op Esfequebo , bij de Refolutie ter Vergadering van X. op den ij Augustus des gepasfeerdeu jaars 1750. genomen, was open gefteld, daar nogthans die alleen een encouragement om op die Colonie te navigeren, in zich zoude bevatten. „ Wel is waar Hoog Mog. Heeren, dat voornoemde Refolutie geen woordelijke, maar immers èen dadelijke openftelling influit; de redenen zijn ook ligt te penetreren, waarom men zich alleen ten dezen heeft bediend van fimpele animatien en encouiagementen, zonder dezelve met ronde woorden zoo breed als ten jare 1085. fextenderen , zulks is niet zoo zeer gefchied op een vooronderftelling , als of Esfequebo reeds voor meer dan zestig jaren was open gefteld, maar 0111 dit volgend convaincant argument ad primum oculu.u, waar 't mogelijk, voer te komen, want wanneer men van een cpva-  ESSEQUEBO. 443 openftelling gewaagde, dit implicité een toefluiting in zich zoude bevatten, en dus ftond deze Refolutie al te ras haar eigen zwak en een volkomen a Iveu en toeflemming in de tot op heden toe fubfisterende Conventie van den jare 1670. te openbaren , en even daarom heeft de meerderheir der laatstgehoude Vergadering van Tienen, liever bij een gerufeerde Introductie het zelve voornemen trachren te effectueren, 't geen men nu bereids meer dan 60. jaren geleden, toen zoo wel als nu illegitimé en dus ook zonder de minfte uitvverkinge had geconcludeerd, dewijl het zeker is dat geen Contracten of Convenrien infractien fubject zijn, d in met toeftemminge der integrerende Partijen, en dit was de reden dat de billijke waakzaamheit van dc Regering van Middelburg het effect der Refolutie , benevens nog eenige voorgeriome infractien van dien tijd, als onder anderen mede het aanftellen van een Commandeur voor die Colonie, door de Vergaderinge van X. heeft geftuir, gelijk zulks bij de meergemelde met den druk gemeen gemaakte Memorie is gèindigiteerd. Want hebben hunne Ed. Groot Achtb , op een bij hun geftrekte Cotnmisfie, den 12. Januarij 1686., door hunnen Raad - Penfionis van den Helm , ampel bericht ontvangen , hóe Heeren Gecommitteerde Raden ,, dezer Provintie ds Colonie Esfequebo wederom hadden gc„ cedeerd ter dispofitie van gemelde Compagnie ter Kamer ,, Zeeland; en dat gedachte Heeren Gecommitteerde Raden de ,, voorfz. Colonie fpecialijt hebben overgegeven en ingeruimd, ,, en onder anderen bedongen, dat die van gemelde Kamer „ op de Colonie zouden aanjiellen eeii' Commandeur en andere ,, Officieren, en dat voorfz. Colonie bij de Ingezetenen van , Zeeland, voortaan zoude worden bevaren, ah mede door „ het oprechten van Plant agies gecultiveerd, enz." Daar dan welgedachte Magiftraat den 19. daar aan, op refolveert : ,, Dat Bewindhebberen van de West - Indifche Compagnie ter t, Kamer alhier, ferieufelijk zullen worden gerecommandeerd „ wel acht te nemen op het recht en intrest van deze Provin„ tie en Stad:" En is ook van deze recommandatie, door de Heeren Bewindhebberen van der Merkt en Bifcop met adjunctie van den Advokatr, achtervolgens de RefolutieCoinmisfariaal vau eeuige dagen bevorens, op den 29. daar aan volgende  44* ESSEQUEBO. gende ter Vergaderinge van X. rapport gedaan : „ Dus voe„ gen gemelde Heeren Rapporteurs bij hunne cdnclufié dat „ voornoemde Golonie niet ah onder een onerèu/en titel is „ overgegeeven:" En is ook overzulks deze Kamer en zijn ook de Ingezetenen van Zeeland federd dien tijd tot op den li. Augustus 1750., zonder eenige verdere contellatie bij hun oud en goed recht gemaintineerd gebleven. „ Dan dat men daar tegens zoude gelieven te allegeren dat de Kamer van het Noorder Kwartier bij Refolutie van' ' van 3»- Augustus 1694., gerequireerd zoude zijn om Slaven naar Esfequebo te brengen, kan geenszins in nadeel vau het recht-der Zeeuwfche Kamer opereren ; want. wanneer hunner Hoog Mog. ferieufe aandacht deze Refolutie gelieve tP pondereren, zal dezelve aanftonds decouvreren, dat de Ka^r van 't Noorder Kwartier, op den 26. bevorens geauthorifeerd zijnde een. Armazoen Slaven van Angola te halen en 't zelve naar Curacao te brengen, die Kamer op den 31. Augustus voornoemd, alleen verzocht is van dat Armazoen 200. Kon pen m 't voorbij zeilen aan Esfequebo af te zetten en 't geen opmerkelijk is, met 't zelve alleen maar te verzeilen'/^ voor Rio, of de Rivier van Esfequebo , eu zulks niet op te varen tot voor het Fort, zoo dat dit in geenen deele voor een Equipagie ter bezorginge van die Colonie kan of mag worden gerekend, dewijl deze afzettinge der Slaven alleen maar uit menagie gefchied zoude zijn, om dat derzelverkleen getal de onkosten van een geheel Equipagie niet fcheen te konnen dragen. „ Maar, Hoog Mog. Heeren, de Zeeuwfche Hoofd-Participanten durven, echter onder alle reverentie, ten dezen een - pas verder gaan, en nogmalen opentlijk poferen, dat noch bij de Kamer van het Noorder-Kwartier, noch bij eenige andere, ooit de minne Equipagie op Esfequebo is gedaan veel min dat voornoemde 200 Slaven daar zouden zijn afge'. zet geworden, gelijk zulks klaar confteert uit een' Brief van den Commandeur Beekman, van den 4 Julij 1696., zeggende: „ Ik hebbe tot op heden 't Schip de Eva Maria niet „ vernomen, en geloove dat zal wezen gepasfeerd tot ons leedwezen," zijnde dit het zelfde Schip van het Noorder- Kwar.  ESSEQUEBO. 445 Kwartier, dat voornoemde Slaven voor de Rivier van Esfequebo moest afzetten, het geen den 26 Junij 1696'. in Texel is gerepatrieerd, en dus 10 dagen bevorens, eer de gemelde Brief van den Commandeur van Esfequebo was gedateerd ; daerenboven blijkt het, dat niet lange daar na, namelijk den 28 Julij van 't zelfde jaar, het Schip de Brakhond voor de Ka. mer Zeeland naar Elmina en Ardra is uitgezeild, om Slaven van daar naar Esfequebo over te voeren, en heeft de zelfde Kamer daar bij van tijd tot tijd gecontinueerd, als ten jare 17*0 met 't Schip Duinvliet, en nog wel laatst in de jaren 1730 en 1733, t'elken reize met den Jongen Daniël; zonder nogthans dat van wegens de Zeeuwfche Hoofd - Participanten , vee! min bij meergemelde Memorie, waar bij alleen van een Vrachthaelder word gewag gemaakt, eenige de minfte attainte of aanleiding zoude zijn gegeven, om Uw Hoog Mog. in te leiden als of voornoemde Zeeuwfche Slaafs-Equipage voor geen tourbeurten waren gerekend, 't geen nimmer in derzelver gedachten is opgekomen, maar wel en terechte, volgens den zin van de Refolutien der X. van 15 November J707, 11 November 1717. en oneindige meer, gepofeerd dat een Schip wegens de Kamer Zeeland, naar Esfequebo geëquipeerd of gehuurd , alleen tot het derwaart brengen van beuoodigheden en naar herwaart overvoeren van Produften, nooit voor eenige tourbeurt kan of mag geconputeerd worden. „ Uit het gene met alle fubmisfie rot hier toe aan Uw Hoog Mog. is vertoond, durven de Zeeuwfche Hoofd.Participanten zich met recht flatteren dat het overbodig aan Hunne Hoog Mog. zal zijn gebleken, dat dezelve met geen gefingeerde argumenten of ongevindiceerde pofitiven zich immer hebben beholpen, en dat het dus niet dan angefundeerde befchuldigingen zijn, door welke de Heeren Reprefentanten en verdere Bewindhebbers het credit der Hoofd-Participanten voornoemd, bij Hunne Hoog Mog., was het mogelijk, tragteu te benemen ; en overzulks de Zeeuwfche Hoofd - Participanten in een vast vertrovwen zijnde, dat dezelve voor Uwe Hoog Mog., wegens de hun aangedane kleenigheden, zich volk*, men hebben gepurgeerd, de vrijheit nemen ter deftruétie vau dun grondflag, op welke de verdere ingrediënten van het Be. XIV deel. Ff richt  ^ ESSEQUEBO. en Bewindhebberen van de Westmd cheT fee Provintie > mer Zeeland, gefloten, geen ^^f^T* * «ekkinge tot de nieuwe ComSe*ï °f de-'««e begeerd, zoude hebben en 2 geëri. van Zeeiand, bifZolne tin T^t"^ ^ alleen tot de ter drVr tiiA J if J J é?a' hun c°n^nt - «iZS* Pro,MS"le - >- «• genoemd Contraét, de Vaart ™ Lr l T ' blJ meer' Ingezetenen van iJLI^^^S^ *°* * *f™> «»* ** PcJvenZ; Tol fSeeVhaenta"e . den dat die Conventie in faveur dV^oLTollT? windhebberen te discreperen. "PrelelUanten en verdere Be- „ Ter ilavinge dat'meergemelde Conventie ,« c firma tot de nieuwe Compagnie is overgaan t ? ^ k« OSrooi, ', fee™ „„,„„ r JTr^, P'olOT«"«= Van Pro.  ESSEQUEBO. 4i/ Propofitie een Point van Befehrijvinge gemaakt zijnde , het zelve, den 9 Julij van hst zelfde jaar', de Leden is toegezonden, dat daar op de Heeren Staten, na den 54 en 2-> Julij daar over gevoteerd hebbende, den 28 dier zelfde Maand declareren, dat men in de verzochte Prolongatie van het Oftrooi, aan die Westindifche Compagnie dezer Landen verleend, tot en met den jare 1700 inclufive zal confenteren, onder 'conditie, en anders niet , dat de Vergaderinge van XIX de bewusre Conventie zal agreëren, en de approbatie van Hunne Hoog Mog. daar op, bij Afte in forma, procureren; waar uit immens evident condeert, dat dit accrochement geen de minde applicatie konde hebben op eenige in tusfchen tijds proviflonele verleende Prolongatien, want het Oftrooi zelf exfpireerde eerst 17 Maanden daar na; zoo dat onmogelijk als toen nog eenige deliberatien over provifionele Prolongatien plaats konden hebben; maar wat meer is, zoo verklaren Hunne Ed. Mog. de Heeren Staten van Zeeland zich duidelijk en klaar; zeggende bij welgemelde Refolutie, dat dezelve zoo eene Prolongatie begrijpe, dewelke den laatften December vau den jare 1700 zoude exfpireren." „ Het Contraft in questie vervolgens, of verzoek van de Vergaderinge van XIX , den 15 Oftober 1670 bij Hunne Hoog Mog. geapprobeerd zijnde, en de Staten van Zeeland, den 29 daar aan volgenden, hier van communicatie bekomen hebbende, waren als toen Hun Ed. Mog. gerust en zeker, dat meergemelde Conventie; met de daar uit profluerende pri! vative avantages, voor hunne Ingezetenen, ten minden tot den jare 1700 inck,five , zijn volkomen outilag omvangen bad; en hebben daarom geen verdere zwarigheit gemaakt, zuiver en gaaf in de Prolongatie van 't Oftrooi, tot het einde van die loopende Eeuw, toe te demmen. En op dien zelfden grond entameren ook Hunne Ed. Mog. derzelver Deliberatien op het verzoek van de Hoofd Pa^icipanten van de Westindifche Compagnie ter Kamer Amdeldam, aan de Staaten van Zeeland geprefenteert, ten einde de Oude Compagnie in een Nieuwe mogt worden geconverteerd, daar dezelve, naar eenige gehoudene deliberatien federr den 12 April ..67.1. den 2 Augustus van 't zelfde jaar, zonder repetitie van huu F f 2 voor-  44» ESSEQUEBO. voorgaande accrochement, als volkomen confierende op het eens gegeven woord en de goede trouwe van hunne Bondgenoten, in confeuteren. „ riier uit is zonneklaar de intentie niet alleen van de Heeren Staten van Zeeland, maar ook die van hunne Hoog Mog. zelve, af te nemen; namelijk, dat de validiteit van die Conventie befproken, verzogt en geratificeerd is, met relatie tot zoo een Octrooi, 't geen met den jare 1700 zoude exfpireren , 't zij dan zulks een oude dan wel een geheele nieuwe form in zich bevatte. „ Maar her zij ons gepermitteerd de attentie van hunne Hoog Mog. te mogen opleiden tot het O&rooi voor de Nieuwe Compagnie zelve , bij welkers pramiisfen het reeds hun Hoog Mog. behaagde te declareren , „ dat niet te min onze „ Ingezetenen , bij hun voorgaande Navigatie en Trafique, mhsgaders bij hunne Trachten , AHfantien en Verbonden ,, zullen blijven geconfèrveerd." Moeten die woorden nu te kennen geven, dat de Zeeuwfche Ingezetenen van hunne privative Navigatie en Trafique gedestuueerd, of vau de te hunnen faveure aangegane, en bij hunne Hoog Mog. Dispofitie en Refolutie geratificeerde Verbindtenisfèn vervallen waren ? Laten Wij aan de equitable interpretatie van hunne Hoog Mog. zelve, dewelke iminediaat het tegendeel bij het laatfte Artikel van 't zelfde Octrooi komen te ftatueren, ordonnerende dat ,, alle Refolutien, en andere Dispofitien, bij dezelve van tijd „ tot cijd aan de voor dezen geweze Compagnie in hun fa„ veur vergund, dewelke worden verfïaan van de zelfde kragt 5, en vigeur te zijn, als of dezelve alle te fameu en particulier „ in dezen Octrooie n nieuws waren geinfereerd," en verders „ zonder daar regens te doen, directelijk, of indirectelijk, zoo „ weinig binnen ais buiten deze Vereenigde Nederlanden." „ Dan dat de Colonie van Esfequebo door niemant van de Ingeboornen of Ingezetenen dezer Landen zal mogen bevatten worden, als alleen uit name van de Vereenigde Compagnie, is buiten eenige conteftatie; en zijn ook altoos zoodanige Schepen, vau herwaart op voorn. Colonie navigerende, met een Hout- en Zout-brief, ingericht op naam van de Generale Geoctrooieerde Westindifche Compagnie der Vereenigde Neder-  ESSEQUEBO. 449 herlanden, geparapheerd door den Heer Prrefiderenden ter Vergaderinge van X, en ter kennisfe 'ondertekend bij den lieer Advokaat, gemunieerd; daarom Ibepalen ook de Heeren Staaien van Zeeland hunne Refolurie van den .11 Seprember laatstleden, met recht tot de woorden afgegeven bij de Kamer Zeeland; zoo dat Wij hier in al weder zoo gelukkig zijn, met de Heeren Reprefentanten en verdere Bewindhebberen overeen te ftemmen: maar dat men daar uit infringeert, ais of Esfequebo en Boumenora, ais Domeinen van de Generale Compagnie zijnde, voor alle Ingezetenen dezer Landen moeten openltaan, is al weder rechtdraads ftrijdig regens den uitdrukkelijken letter van het Oftrooi, waar bij men met den eerften opllag ontdekt, dat de Plaarfen van Esfequebo en Boumenora, met de Curacnofche Eilanden te gelijk , onder een en dezelfde Clasfe van des Compagnies Bezettingen, en wel onder de eerfte (men mag die ren'jare 1685 tegens den Oftrooi onder de tweede Clasfe overbrengen, zoo men wil,) forteren,- en dat die dus niet zoo volftrekt, dan de verdere Limieten van 't Oftrooi, voor alle Ingezetenen van dezen Staat, zonder onderfcheid , zijn ope^gefteld, word nader bevestigd door hun Hoog Mog. Refolutie van den 5 April 1675, waar bij hun Hoog Mogende, op de Concept-Refolutie van de Vergaderinge vair X, aan de Generale Compagnie, bij Ampliatie van Oftrooi, toeftaan, ,, de Eilanden van Curacao of zelf te bevaren en te be,, handelen, of door'andere Particulieren te laten bevaren of ,, behandelen." Men toone nu een diergelijke Refolutie van hun Hoog Mog. ten opzichte vau Esfequebo; dan alzoo dezelve in geen Register te vinden is, tracht men zich ten dezen met fubalterne Refolutien der Tienen te behelpen; cp wiens propofitie of op welkers uitfehrijvingen die mogten genomen •wezen, is om 't even, dewijl doch dezelve, in genen deele, tegens die van den Souverain,of tegens derzelver verleend Octrooi, konnen opereren. En of bovengemelde gerefol veerde van den 5 April niet genoeg was, declareren hun Hoog Mog. bij het 19 Artikel van het Reglement van den jare 1730, met relatie tot de vrije Vaart op de Kusten van Alriea, dat alle Naviganten hunne ingehaudelde Slaven vermogen te brengen aan Curacao en de verdere Plrratfen in America, doch F f 3 geens»  45=> ESSEQUEBO. geenszins aan de Colonien van Suriname, Esfequebo en de Berbice, alwaar de Westindifche Compagnie, ingevolge het Oftrooi en NB. de Conventien daar toe relatief, gequalificeeru zat blijven. Dat 'er nu geene andere Conventie, federt de ereftie van de nieuwe Compagnie, immer noopens Esfequebo is aangegaan, en dat vervolgens het woord Conventie hier alleen relatie tot die van den ri April 1670 kan en moet hebben, is hun Hoog Mog. en de geheele wereld bekend; en des niettegenftaande dan, dat hun Hoog Mog. nog ten jare 1710 deze Conventie woordelijk erkennen, is men zoodanig tegens de Zeeuwen gepreoccupeerd, dat men opentlijk durft Hellen, dat dezelve bereids ten jare 1674 vervallen zoude zijn geweest. „ En in dien iever voortgaande, gelieven de Heeren Re. prefentanten en verdere Bewindhebbers zich onder anderen te beroepen op de kennisfe der Hoofd Participanten van de Ka. mer Zeeland, wie, volgens het tweede Artikel van de bewuste Conventie, den Commandeur op Esfequebo aanflelt. Zal men niet aanftouds die Heeren de Refolutien der Vergadering van X. van 6 en 12 December 1719. voor oogen ftellen; bjj de eerfte geven Gecommitteerde Bewindhebberen van de Kamer Zeeland kénnisfe, dat hunne Kamer den Commandeur over Esfequebo, van der Heiden Reefen , hadde gedimitteerd: en bij die van den 12, dat de zelfde Kamer Zeeland tot Commanmandeur in de Colonie van Esfequebo, ('t zijn de eigen woorden ,) had aangefteld den Perfoon van Laurens de Heere; welke aanltellinge eenige der Heeren Hoofd - Participanten nog in geheugen legt; dan wilden dezelve niet ignoreren, dat de Approbatie van de Vergaderinge van X, federd eenige weinige jaren in acht genomen is, die, offchoon dezelve niet volftrekt noodzakelijk was, niet flreed tegens den inhoud van gemelde tweede Artikel, en ook niet dan in 't ver. volg wel eenigen verderen uitflap door dezelve Vergaderinge daar omtrent inogte wezen gedaan; dewijl doch altoos zoo een Commandeur, op voorflellinge van de Kamer Zeeland, is aangefteld geworden; welke memodes men dagelijks zietpractiferen, wanneer, om grootere inconvenienten voor te komen, men wel van. eenige omflandigheden güsfeert, mits dezelve geen  ESSEQUEBO. A$t geen grief leggen aan cie zaak of aan den gedefigneerden Perfoon, waar van verfcheide exempelen, zelfs bij hoogere Vergaderingen, te vinden zijn : dan nadien uit deze infchikkenheden nadeelige Argumenten én Confequentien fchijnen afgeleid te worden, was het te wenfchen, dat de Heeren Bewindheb* beren van de Kamer Zeeland, (alzoo men deze zaak mogelijk, na verloop van een derde van een Eeuw, niet mera facultatis zoude confidereren,) daar tegens vigileerden; als mede, dat de zelfde Heeren, ter preventie van verdere nadeelige fuftinuës, zich geliefden diligent te toonen, bevorens den tyd van prajfcriptie elabeert, dat alleen weder op Je Zeeuwfche Boeken gebragt wierde de post voor de Werkflaven in Esfequebo, conform de Ordres en Refolutien op het houden der Boekeu van 19 Januarij 1Ö75 en 15 April 1676 en vervolgens, dat de Colonien en andere Buitenlandfche Effecten, van welke de waerde niet pofitive kan worden gedefinieerd, en dus ook de post over de Colonie Esfequebo, uit de Boeken der refpective Kameren wierde geligt, en achtervolgens den uitdrukkeüjken letter van 't tiende en eenige volgende Artikelen van gemelde Reglement de Anno 1676 geredresfeerd, op den voet, als tot den jare 1722 is onderhouden geweest; dan ten jare 1723, heeft men die Colonie als een Effect van de generale Compagnie eerst beginnen te confidereren, die brengende op de Boeken van alle de Kanieren, en deszelfs valeur te gelijk met andere zoogenaamde Compagnies Bezittingen, om redenen, zommige der Hoofd Participanten wel bekend, met zeven negende parten, in een oogenblik des tijds, geaugmenteerd. „ Verders, dat de Kamer Amfteldam, gelijk bij Refolutie van 24 October 1724 mogt blijken, geauthorifeerd zij, om zeker Plan te examineren, (participerende dus die Kamtr in de moeiten,) als mede, dat de Generale Compagnie den last en het onderhoud dier Colonie draagt, (buiten de vereischte kosten tot het maken van Fortificatiën, dewelke de Coloniers fupporteren,) is ook alleszins redelijk en billijk, dewijl de Generale Compagnie, en dus mede de Kamer Amfteldam. naar rato, hare porden in de overwinften hrerideert, gelijk bij meergemelde gedrukte Memorie is aangeftipt, dat Esfequebo Ff 4 in  45^ ESSEQUEBO. in den tijd van 17 jaren 138207: Gi: 16 fluiv. aan de Generale Compagnie voordeel heeft geprocureerd, en zoude dit hier niet bij hebben gebleven, zoo bij aldien het Berkwerk, en het Contract daar over nu omtrent 50 jaren geleden, van eenige reüfite had geweest; want, volgens de Refolutie van 7 April 1721, bij 't Bericht van Heeren Reprefentanten en verdere Bewindhebberen gementioneerd, zouden dezelve 10 percento van de ontdekte Mineralen hebben geprofiteerd; en is ook, om geen andere redenen, de Generale Compagnie, bij die zelfde Refolutie, als Eigenaar van die Colonie ge'coniidereerd en genoemt geworden. „ En eindelijk, dat de Staten van Zeeland, bij gelegenheit van de laat'de Prolongatie vau 't Octrooij zouden hebben gedenuntieerd, dat alle de Onderdanen van d.ze Republiek door de geheele limiten van den Oftrooie zouden mogen navigeren en negotiëren, zoo wel in Africa als in America, welk geavanceerde zijn betrekking fchijnt te hebben tot de Propofitie door de Ordinaris Gedeputeerden van deze Provintie, den 17 Maart 1730. ter Tafel van hunne Hoog Mog. gedaan, bij welke alleen gehandeld word over de Vrije Vaart op do Kusten van Africa, onder Recognitie, en in dien zin verlieren, de, kan dat Declaratoir geen andere relatie hebben, dan tot de overvoeringe der ingehandelde Slaven naar America; 't van de Provintie Zeeiand gevonden, maar enkel het eenvoudig beding: „ De Colonie van Esfequebo zal voortaan bij alle en „ een ieder van de Ingezetenen van Zeeland mogen bevaren, „ als mede door het opregten van PDntagien gecultiveerd en „ bewoond worden, en zullen over zulks de vrijheid hebben „ hunne Koopmanfchappen met eige Schepen daar te brengen „ en hunne Retouren wederom daar en tegens van daar te ha„ len, mits aan de Compagnie betalende de gewoonlijke Re„ cognitie, over de grootte van hare Schepen, uitgenomen ,, dat de Handel van Oriane Verwe alleen bij die van de voor„ noemde Kamer gedreven, en dün volgende voor alle andere „ gefloten gehouden zal worden, op poene van Confiscatie". „ Deze laatfte periode, waar in alleen van uitfluiting gefproken word, toont aan dat zelfs de Kamer Zeeland geene andere privative Gerechtigheden zoude hebben gereferveerd, als den handel van de Oriane Verwe, die de gemelde Kanier reeds in het jaar 1685 verklaarde gan»ch verloren te zijn. „ Maar het eerfte gedeelte, vervattende de gefustineerde en nu zoo dikwijls gedachte voorrechten van de particuliere Zeeuwfche Ingezetenen, beftaat geheelijk in een bloteConces. fie en Vrijheit om de Colonie Edequebo te mogen bevaren, zonder dat aan dezelve eenige bevoegdheit gedefereerd is , om andere te mogen weren of uitfluiten, en welse dan de gevolgen dezer Vrijheit geweest zouden zijn, wanneer de meergemelde verzochte prolongatie van her Octrooi was geaccordeerd geworden , daar door deze Conventie tot hare beftaan. baarheit geraakt, en wanneer te gelijk de generale Prohibitie van het Octrooi ten opz'chte van de Ingezetenen der andere Provintien was gebleven in volkomen Effect, de gedachte pro* hibitie , ten opzichte fpecialijk van Esfequebo zijnde verlaten en de vrijheit omme aldaar te mogen navigeren, federd het jaar 1685 mede eenvoudiglijk en zonder de Zeeuwfche Navi. ganten eenigzins te verhinderen of te bepalen, voor de Ingezetenen der Vereenigde Provintien algemeen wezende gemaakt, zoude men, of fchoon de meergedagte overeenkornsr, zoo als dezelve is liggende, nog tegenwoordig eenige beftaaubaarheid kende hebben, egter aan die van Zeeland billijk mogen vragen, of zij jaloersch zijn dat andere mede Bondgenooten met hun Gg s ega.  tfo ESSEQUEBO. egalijk bedeeld worden? Zonder dat ook hier in eenige verandering kan geven dat Esfequebo en Boumerona te gelijk met de Curacaofche Eilanden zijn gefield onder de zoogenaamde eerfte Clasfis van des Compagnies Bezittingen, waar op de Navigatie voor alle particulieren origineelijk was gefloten, en dat ten opzich;e van Esfequebo en Boumerona bij uw Hoog Mogende niet is verleend diergelijke vrijheid als ten reguarde van Curacao bij uwer Hoog Mogende Refolutie is toegedaan , want zoo op dezen grond gebouwd zoude moeten worden, hebben die van Zeeland even weinig als de Ingezetenen van eenige andere Provintie de bevoegdheid, om hunne Trafiek en Navigatie op Esfequebo te mogen drijven, en dewanjunst om de mede Bondgenoten niet te zien in gelijke jouisfance zoude zich zelve van alle bezit priveren. „ Doch anders zijn de gevoelens van uw Hoog Mogende, die wel ten beste van de Compagnie de ondericheidinbe der Limiten, in het Octrooi nader omfchreven, hebben willen vast ftellen, ook dezelve in 't vervolg tot meerder liberteit van de particulieren hebben gelieven te veranderen, maar die nooit aan de Compagnie hebben willen beletten, dat dezelve, hare Iutresfen vindende in het bevorderen der algemeene belangen van de aan haar verleende vrijheid, met opzicht tot de Colonie van Esfequebo en Boumerona, dewijl zulks werd geoor^ deeld ten nutte van de Compagnie zelve re zijn, aan de particulieren kwamen mede te deelen. En het gene thans alle bedenkingen op dit point had behooren te couperen, volgens de tegenwoordige Conftitutie der zaken van de Compagnie en naar het jongst vernieuwde Oftrooi en hec daar bij gevoegde, mitsgaders het in den jare 1734. nader gefuccedeerde Reglement, worden zoo min in America als in Africa, eenige Plaaifen voor gefloten gehouden , en alle particuliere Naviganten mogen onder de gefielde Rccognirien vrij trafiqueren niet alleen op Curacao, maar ook op alle verdere Plaatfen in America , en fpecialijk mede op Suriname, de Berbices en Esfequebo, uitgezonderd alleen dat, volgens het hier na breder te melden 19. Artikel van het even gedachte Reglement op de vrije Vaart, bepaaldelijk de invoer van Slaven In de gezegde Colonien van Suiiname, de Berbices en Esfequebo aan de Westind. Comp. was  ESSEQUEBO. 47 3. was gereferveerd, en wel>,jke Conventie is aangegaan, te vinden in de N0tueu van uw Hoog Mogende Vergadering onder den datum van " September i7r4, en deze Couventien, a,zoo in plurali Nu nero genomen, zijn het waarop bij het meergedachte RetlT ment geoogd word, en niet op een fingulfere Colent zoo als eenter de Hoofdparticipanten wel de Vrijheid hebben villen nemen, om het woord zelf met een bijgeteld £ te transformeren. Ondertusfchen verzoeken de Reprefentanten en verdere Bewind hebberen , alvorens van dit ffTZ fcherden nog het faveur te mogen genieten, om tot volko mene diftruftien van de Sustenue der Zeeuw che Hoofd? n cipanten het gementioneerde r9 Artikel van ditzlSZ giement, doch geplaatst in een ander daglicht aan dP „ wegingen van uw Hoog Mogende te reconnnand'eien. °Vei> kei"iet 7Êt büh? W ZI'jn' dat' wa"»e« dit i9 Artfkei gefproken word van de Westindifche Compagnie d i:it:::%dre Greraie compa§nie«« mer Zeeland m t bijzonder; maar van deze generale rnm™ £nre verklaren uw Hoog Mogende uitdrukt £££ 0i-  ESSEQUEBO. 473 alleen gequalificeerd zal blijven met den privativen invoer van Slaven zoo ais tot nog toe is geweest, en zulks fpecialijk mede in de Colonie Esfequebo. ,, Ziet daar. Hoog Mogende Heeren, een VerHaring door het eminente Gezag van uw Hoog Mogende genomen Dit de magt van de contradiétie, en niet te min onderftaat men, onder het oog van uw Hoog Mogende opentlijk te defenderen dat de generale Compagnie tot den handel aan Esfequebo «iet gequalificeerd geweest is, maar dai dit gedeelte van de Navigatie aan de Kamer Zeeland in 't particulier en propio iure is behoorende. ,, Vertrouwende dan hier mede de gronden, waar op de Refolutie van den n Augustus 1750 voornamentlijk is berus. tende, van de gemaakte tegenwerpinge genoegzaam te hebben gezuiverd, gaan de Reprefentanten en verdere Bewiudhebberen over tot de Justilicatie van de andere Argumenten,'bij hen bijzonderlijk uit den ftand der zaken op Esfequebo genomen. Dewijl volgens de Conventie van den 11 Augustus 1670. (en indien dezelve bij de nieuwe Compagnie ftand had gehouden) de Kamer Zeeland in Esfequebo zoodanigen Commandeur en verdere Officieren moest ftellen als dezelve zoudegoedvinden, hebben de Reprefentanten en verdere Bewindhebberen niet in een transport van ongefundeerden ijver , maar op wel berade gronden en zekerheid, gevraagd, wie den Commandeur op Esfequebo fielt? Verwagtende daarop een cordaat en rond antwoord, maar in plaaife van eenig pofitief antwoord te ge. ven, beroepen zich he Zeeuwfche Hoofdparticipanten op de Refolutien der Vergadering van Thienen van den 6 en 12 De. cember 1719. egter daar bij voegende, dat federd eenige weinige jaren approbaiie van de aanftellinge zoude zijn verzocht en verdere uitflappen, zoo men het gelieft te noemen , gedaan, ten einde7alzoo de waarheid, was het doenlijk, onder een amas van onbepaalde verwijtingen te verbergen. Om dan deze envelopes weg te nemen, zoo word erkend dat, in het jaar 1719. door de Kamer Zeeland zi n gemaakt eenige febikkingen, ten opzichte vau de Commandeurs alhier genoemd en waar vau nader zal worden gefproken, maar 't gene de Rcpre? fentanten eu verdere Bewindhebbereu reeds bij htm vorige Mis. five  474 ESSEQUEBO. five genoodzaakt wierden aan te merken, in het voordragen der zaken, renverfeert men eontinueelijk het Sijstema; te weten , niet de Kamer Zeeland, niet eenige andere Kameren in 't bijzonder, maar de gemeene Compagnie of wel de Vergadering van Thienen en de Gecommitteerde Leden in deszelfs name, hebben alroos, federd de erectie van de nieuwe Compagnie, over de aanlteiling van dem Commandeur gedisponeerd , zoo als de Reprefentanten en verdere Bewindhebberen, nu bij ordre en uit de fuccesfive aanflellingen zullen bewogen. Wanneer het Opperhoofd Hendrik Bol was overleden , en in deszelfs plaats bij provifie aangefteld den Perfoon van Hendrik Hars, heeft de Vergadering van Thienen bij Refolutie in dato 4 Julij 1676 verklaard, zich de gemelde provifionele aanftelling , alzoo voor eerst wel te laten gevallen, doch is bij nadere Refolutie in dato 25 Julij 1678 mede door de Vergadering van Thienen belloten, 't doenmaals tegenwoordig Opperhoofd van Esfequebo niet verder in die functie te continueren , en voorts met eenpaarigheit van Stemmen, daar toe aangefteld den Perfoon van Mr. Abraham Beekman. ,^ Op den bovengemelden voet is door de Gecommitteerden uit de Prsefidiale Kamer Amfteldam, benevens de Gecommitteerden uit de Kameren in 't Noorder Kwartier en Stad en Lande, doch insgelijks niet anders dan in den naam van de Gene. rale Compagnie, tot Commandeur op de Rivier Boumerona, provifionelijk aangefteld de Perfoon van Jakob Pieters de Jong, als blijkt uit de Refolutie van de Vergadering van Thienen in dato 5 April 1686, reeds hier voren geinfereerd; en verre dat de Kamer Zeeland zich daar over zoude hebben bezwaard, zoo declareren de Gecommitteerde Bewindhebberen van de gemelde Kamer , dat de voornoemde Jakob Pieters de Jong, door hun met 'eenige Trains en Vivres was voorzien geworden , en alzoo deszelfs transport gefacilireerd. ,, Vervolgens is, op den 30 October 1690, wederom in de Vergadering van Thienen, te Middelburg bij een gekomen, en de Kamer Zeeland prefiderende, gerefolveerd, den opgemelden Commandeur Abraham Beekman te licentieren , en. den zeiven voor zijne gedane dienften tte bedanken, en is bij ordre in dezelve Vergadering van Thienen op den 2 No-  ESSEQUEBO. ' 475 November KÏ90, tot Commandeur aidaar weder aangefteld den Perfoon van Sarauel Berkman. Gelijk dan , wanneer de laatst, genoemde Samuel Beekman eenige tijd daar na was aflijvig geworden , en in deszelfs plaatfe tot provifionelen Commandeur in de Colonie benoemd Pierer van der Heiden Reesfen, het verzoek door dezen van der Heiden Reesfen gedaan, om in die qualireit geconfirmeerd te worden, bij de Vergadering van Thienen niet adeen eerst is gehouden in advies, maar dezelve mede door de genoemde Vergadering eerst provifionelijk zijnde aangefteld,» is de Prrefidiale Kamer Amfteldam verzocht, hier over een poinct van deliberatie in de befchrijving van de eerfte Vergadering van Thienen te maken , om over het voorfz. Coin» mandeurfchap van Esfequebo pofitive gedisponeerd en gerefolveerd te worden. En zulks wezende gefchied is, op den 4 Oftober 1710, bij de Vergadering van Thienen beftoten, den meergenoemden Pieter van der Heiden Reesfen abfolutiu dat emplooi te continueren. „ Het is dan geene methode, federd weinige jaren in acht genomen, dat de Vergadering van Thienen den Commandeur op Esfequebo aanftelt, maar het zijn de maximes, te gelijk met deze tegenwoordige Compagnie zelve geëftabilleerd. ,, En wat nu aangaat de gevallen van het jaar 1719, zoo is het de waarheit dat de Kamer Zeeland op den 6 Decem. ber 1719, door hare Gecommitteerden in de Vergadering van Thienen heeft doen communiceren dat zij genoodzaakt waren geweest den Commandeur van de;' Heiden Reesfen, om zijne kwade conduites en gedrag uit den dienst van de Compagnie te moeten dimitteren ,• doch het is te gelijk waar, dat de gemelde dimisfie na voorgaande deliberatien wel is geappro» beerd, maar dat Bewindhebberen van de gezegde Kamer teffens zijn verzocht, dat, diergelijke gevallen weder voorkomende, daar af als dan of aan de Vergadering van Thienen of aan de Respeftive Kameren, bij infchrijvinge, alvorens Advies en Communicatie mogt worden gegeven, ten einde derzelver concurrentie en goedkeuring daar omtrent te kunnen hebben; blijkende bij het Extradt uit de Notulen van de meergemelde Vergadering. Voorts is het mede de waarheit, dat in Notulen van dezelve Vergadering onder, den datum van 12  47<5 ESSEQUEBO. ii December 1719 word gelezen, dat door de Heeren hewindhebberen van de Kamer Zeeland tot Commandeur in de Colonie van Esfequebo , in plaatfe van den evengenoemden Pie. ter van der tleiden Reesfen, is aangefteld de Perfoon van Lourens de Heere,. maar dezelve Notul door üe Zeeuwfche Hoofdparticipanten , nevens hunne Refcriptie geannexeerd , doet wederom zien, hoe immediatelijk op deze zoogenaamde aanftellinge volgt, „ zoo is na deliberatie goed gevonden „ en verftaan, de voorfchreve gedane aanftellinge te appro„ beren , en den gemelden Lourens de Heere mitsdien als „ Commandeur op Esfequebo te confirmeren, zullende de ge„ wone Commisfie voor denzelven aan de Heeren Gecommitteerden van de Kamer Zeeland worden mede gegeven „ En wanneer dan uit dit geval eenige regel opgemaakt zoude kunnen worden, zoude ten minften dit buiten tegenfpraak behooren te zijn , dat de Approbatie niet federd eenige weinige jaren aan de Kamer Zeeland is opgedrongen, maar dat dezelve direét in het eenige voorbeeld, waar uit de Zeeuwfche Hoofdparticipanten het Recht tot benoeming van den Commandeur voor hunne Kamer willen vindiceren, te z4en is en gevonden word, ja verre dat dit geval eenig fouftien aan de begrippen der Zeeuwfche Hoofdparticipanten zoude kunnen toebrengen , worden dezelve ook daar in direét gerenverfeerd. Want fubiisteerde de Conventie van n Augustus 1670, zoo moest de Kamer Zeeland uit haar eigen Chef een Coinmandeur verkiezen, en aan den zei ven geven zijne Commisfie; maar de Vergadering van Thienen dezen Commandeur confirmerende, niet, als uit eene Condefcendence van de Kamer Zeeland, vnaxt jure en auftoritate, en gevende aan denzelven de Commisfie uit krachte van welke hij alleenlijk fungeert, zoo fubfisteert de gedagte Conventie niet. „ Edoch, gelijk de voorgegane en hier boven gerecenfeerde aanftellinge der Commandeurs klaarlijk doen zien, dat bij de Kamer Zeeland in dit fmgulier geval op een finguliere wijze is gehandeld, en dat alleen de Condefcendence der andere Kameren heeft willen voor bij zien de ufurpatie van termen en bewoordingen niet genoeg naar het wezen der zaken geapproprieerd , zoo zullen de opgevolgde gevallen nog .klaarder aantoonen, dat  ESSEQUEBO. 477 è»t in het meergemelde antwoord, dat beminnelijke Caraéter, 't gene de Hoofdpanieipanten zich mogen eigenen , voor een gering of imaginair interest heeft moeten fuccumberen; want de opgemelde Commandeur Lourens de Heere wezende vernor ven, is door de Kamer Zeeland zelve in het jaar 1729, het elfde poimft van befchrijving ingericht in dezer voegen, „ door het overlijden van den Commandeur Lourens de Hee» „ re, deszelfs plaatfe zijnde vacant, zoo worden de Respect/* ve Kameren verzocht, de Heeren hare Gedeputeerden te „ authoriferen, om die plaats met een bekwaam Perfoon te ■ „ helpen vervullen." Vervolgens het gemelde elfde poinct op den 21 Oétober 17:9, in de Vergadering van Thienen te Middelburg, door den Zeeuwfchen Prefident zijnde voorgedragen, is bij die Vergadering na voorgaande deliberatien goedgevon. den en verdaan, Hermanus Gelskerkerr daar toe aan te ftellen en denzelven te recommanderen alle zijne devoiren aan te wenden, om da voorfz. Colonie in een bloeienden (laat te brengen, en de Hoofdparticipanten van de Kamer Zeeland, wier geheugen gelukkig genoeg is om de aanftelling van een' Commandeur in het jaar 1719. zich te kunnen erinneren , zullen bij herdenking ook de memorie van het gedragen Confent tot de nu laatstgemelde Poinéten van befehrijvinge, en de daar op gevolgde aanftelling, wel' gelieven te revoceren; doch zoo het geheugen op dit ftuk mogte bedriegen , het onderwerp waar over gehandeld word eu het gezonde raifonnement, dat zich in alle deliberatien de prefente conftitutie van zaken moet erinneren, gedogen niet, dat de gedagten verwijderd zouden kunnen blijven van de aanftelling des laatften Commandeurs efl door wien dezelye is gefchied, maar daar,op het oog flaan! de, zal men bevinden , dat de voornoemde Hermanus Gelsker» ken, zijne demisfie hebbende gefollicitcerd, in het jaar 1743] wederom bij het n. poinét van befchrijving, de respecïlveKa* meren zijn verzocht geworden, de Heeren hare Gecoraraicteer. den te volmagtigen, om te helpen delibereren en refolveren op" de voornoemde verzochte demisfie , en, in cas dezelve- mogte worden geaccordeerd, een bekwaam perfoon in deszelfs plaats te eligeren% en dit elfde poimfü van befehrijvinge op den 13 April 1743. in de Vergadering van Thienen Voorgedragen ziinJilV. OEtt, Hh !,- <£.  jpfe ESSFQUEBO. de, is nogmaals bij dezelve Vergadering goedgevonden, tot Commandeur in Rio Esfequebo aan te (lellen Lourens Storm van s'Gravenzande, en in deszelfs plaats tot Sekretaris aldaar Adriaan Spoors. Herhalende dan de vraage, wie den Commandeur op Esfequebo fielt? verhopen de Reprefentanten en verdere liewindhebberen, dat de Zeeuwfche Hoofdparticipanten nu wel rondelijk zullen willen antwoorden, of immers dat zij Reprefentanten en verdere Bewindhebberen ten genoegen van uw Hoog Mogende zullen hebben bewaarheit het antwoord, 't gene de zaak zelve aan hun hadde gedicteerd: de Generale Compagnie. Van minder belang zijn de Artikelen, dewelke nu verder volgen, en zoo weinig opererende tot decifie van het peinéi waar omtrent uw Hoog Mogende worden lastig gevallen, dat de Reprefentanten en verdere Bewindhebberen zich omtrent dezelve zeer kort zullen konnen bepalen. ,, Dat de Bewindhebberen van de Kamer Zeeland, door Initruétie en Animering vau de Hoofdpanieipanten zich bij continuatie diligent toonen, op alles wat de Kamer Zeeland en de Ingezetenen van de gemelde Provintie eenigzins zoude mogen interesleren, zal door de Reprefentanten en verdere Bewindhebberen altoos met de uiterne aangenaamheit worden gezien en beantwoord, fchoon de Reprefentanten en verdere Bewindhebberen niet kan worden ontdekt, dat in bet jaar 1723. eenige verfchikkinge in de orders op het houden van de Boeken zoude zijn gemaakt, dan die met het gemeenenut van de Compagnie en het bijzonder belang van de Kameren respeftivelijk is overeen komende. „ Het ganfche nieuwe Arrangement , voor zoo veel Esfequebo aangaat, beftaat eenvoudig hier inne ,, dat Negros „ op Esfequebo jaarlijksch vereffend zullen moeren worden, , met de Lijst van daar komende, en dat de differentie ge„ bragt zal moeten worden op een rekening van Vruchten en '„ Lasten van Esfequebo, welke rekening van Vruchten en " Lasten jaarlijksch aan Winst en Verlies zal worden ge„ floten. „ Een waarneming, die de geringde Handelaar in een or. dentelijke directie nooit nagelaten zoude willen hebben, en waar  ESSEQUEBO. 479 waar over niemant zich kan bezwaren , ah die fchroomt en huiverig is den waren ftaat en den te rug gang zijner zaken te ziea; de Reglementen van de jaren 1675 e» 1076. en fpecialijk het tweede Artikel van het laatstgemelcle door de Hoofdparticipanten nevens hunne refcriptie gevoegd, betref? feu ten principale het opbrengen der posten, zoo als dezelve van de Oude Compagnie wierden overgenomen, en de Reprefentanten en verdere Bewindhebberen voelen zich fenfibel getoucheerd, dat men, aélueüjk in handen hebbende de opgemelde Reglementen en uit dezelve argumenterende, vrijmoedig durft zeggen, dat ten jare 1723. eerst begonnen zoude zijn met de Colonie Esfequebo als een effeét van de Generale Compagnie te confidereren. Uw Hoog Mogende gelieven alleen te regarderen het tiende Artikel uit het gedagte Reglement, zoo als het zelve in de Notulen van de Vergadering van Thienen, onder den datum van 15 April 1676. is geinfereerd geworden , en zullen het zelve bevinden te luiden in dezer voegen ; „ Ende op dat de Boekhouders, eerst in ,, dienst van de Compagnie gekomen wezende, inoeen we„ ten wat Plaatfen 'er zijn daar de Compagnie Bedienden ,, heeft, door dewelke de Negotie aldaar te Lande gedreven „ en verantwoord word, zoo dient tot onderrichtinge, dat „ zij ten opzichte van de uitwerkinge van 't gunt voorfchre„ ven is, geen Plaatfen hebben te confidereren, als alleenlijk; „ vier op de ganfche Kust van Africa, namelijk Arguin, Cabó „ Verde, Guinea en Angola, en in VVestindien twee, te we,, ten Esfequebo en de Curacaofche Eilanden". Hier vertoon: zich direételijk Essequebo, niet als een privative eigendom van de Kamer Zeeland, maar gelijk het zelve in deze tegenwoordige Compagnie altoos is geconfidereerd , als egalijk nevens Curacao tot de gemeene Bezittinge van de Generale Compagnie behorende. „ En wat in de laatfte plaatfe betreft de mede direétie der' andere Kameren, in zaïsen de Colonie Esfequebo aangaande, en het mede dragen in de lasren van dezelve Colonie , van dit alles hebben de Reprefentanten en verdere Bewindhebberen alleen gefproken in die betrekking, dat zulks direét inloopt tegens de begrippen dewelke zich de Hoofdparticipanten ter Hh * Ka.  4Co ESSEQUEBO. Kamer Zeeland forméren. Want moeten de verdere Leden van de Compagnie tot de deliberatie over het nut van de Colonie Esfequebo, en wel of het aanhouden of afzetten van de geheele Colonie, concurreren, zoó moet dezelve noodzakelijk voor een gemeen elfecl van de Generale Compagnie worden gehouden ; maar was de Colonie Esfequebo, ingevolge de zoo veelmaal gementioneerde Conventie aan de Kamer Zeeland in 't particulier overgegeven, en niet onder de eige Bezittingen van de Generale Comagnie begrepen, de Kamer Zeeland moest alleen hebben gehad de Direétie, en de Kamer Zeeland moest alleen dragen de Lasten. ,, Dit laatfte , en dat de kosten thuis moeten komen bij den genen, die de voordeden geniet, hebben zelf de regelen van het Recht uitdrukkelijk willen opgeven te zijn volgens ae natuur. „ En gelijk hier uit op het gepasfeerde een allezins wettig be» fluit gemaakt word, zoo kunnen de Reprefentanten en verdere Bevvindhebberen ook voor bet toekomende tot geene andere gronden overgaan. ,, Daarreileert dan niets, dan alleenlijk dat de Reprefentanten en verdere Bewindhebberen met verfchuldigd refpeét aan uw Hoog Mogende rememoreren het voorltel door hen Reprefentanten en verdere Bewindhebberen bij hun vorig fchrijven, edoch onder het goedvinden van uw Hoog Mogende en van de Bondgenoten refpectivelijk gedaan. Wil de Kamer Zeeland zich als nog de Rivier Esfequebo en de daar aangelegene Volkplanting eigenen, en behaagt zulks aan uw Hoog Mog. en aan de gefamentlijke Bondgenoten, alle de voordeden die de gezegde Colonie, naar de flatterende gedagten van de Hoofdparticipanten bij andere direétie dan de tegenwoordige zal kunnen of mogen geven, moeten komen en blijven ten bate van de Kamer van Zeeland in 't particulier, mits dat dezelve in 't particulier ook die Colonie verzorgt, en de Generale Compagnie indemnere van de lasten. ■„ Op dien voet hebben de Reprefentanten en verdere Bewindhebberen cordatelijk geoffereerd, voor zoo veel hun aangaat, dexCo!or.ie Esfequebo aan de Kamer Zeeland in 't particulier ta willen overlaten, en de ingewikkelde verwerping van deze Pro-  ESSEQUEBO. 481 Propoinie, moet nu {trekken tot een zekere toetfe, waaraan den aart en de fourcen der gemoveerde klachten zijn te onderkennen ; want had de Kamer van Zeeland een waar en reëel belang in de privative Bezitting van ETequebo? Die Bezittingc is aangeboden onder geene andere Voorwaarden, dan door de reden en de natuur zelve worden gevorderd, maar het bijzonder interest van eenige weinige particulieren, dewelke direftelijk , in prejudicie van de Colonie, de Vaart en Handel op dezelve voor hun alleen verlangen, en die de vrijheit cn extenfie van de Trafiek en Navigatie derwaart ongaarn zien, masqueert en dekt zich met geleende namen, beoogende in het embrouilleren der zaken een aangenaam voordeel, waarom dan de Reprefentanten en verdere Bewindhebberen zich genoodzaakt vinden, tot flot van deze hunne ootmoedige Confideratien op het ernftigfte te verzoeken, dat van wegens uw Hoog Mogende bij de eerfte gelegenheit aan den Commandeur op Esfequebo mag worden aangefchreven en gelast om alle de Schepen, varende volgens de Reglementen van de Generale Westindifche Compagnie op Esfequebo en anm xe Rivieren te admitteren, zoo om te losfen als te laden, en aan geene Refolutien, (trijdende tegens deze uwer Hoog Mogend? bevelen, te defereren. „ Waar mede verhopende ook aan de bovengemelde nadere ordres van uw Hoog Mogende voldaan te hebben enz. (Was getekend) Thomas Hope. P. vak beu Uroick, Amfteldam den 31 Augustus 1751. Kort voor dat deze bovenflaande aanmerkingen ter algemeene Staatsvergadering waren overgeleverd, hadden de Bewindhebbers der Westindifche Maatfchappij ter Kamer Zeeland, de Algemeene Staaten ook weder een Vertoog ter hand doen komen, waarin zij op de gronden, door de Hoofdparrcipanteu, te vooren gelegd, hun uitfluitend recht tot de vaart op Hl; 3 es-  ^a ESSEQUÉBO. essequebo zogten te verdedigen. Doch alzo , in dit Vertoog , de voorige redenen alleenlijk wat breder voorgefleld en nader aangedrongen worden , zonder dat 'er de redenen, in het jongst berigt der voorzittende Kamer Amfteldam bijgebragt, wederlegd werden , zullen wij den Lezer daarmede niet vermoeijen. Men zou reden gehad hebben te vermoeden , dat alle deeze berigten en tegen be'rioteN de Staaten en zijne Hoogheid zouden in (laat gefield hebben, om over het gefc'iil eene volkoraene uitfpraak te doen , en dit zou ook waarfchijnlijk gebeurd zijn, hadde niet de dood van Prins willem den IV en eenige andere bijkomende omfrandigheden dit verhinderd, en het verfchil onafgedaan geJsaten. Zie de laat, Jaarlijks verhaal van de Westindifche Comp. l 4 r v e , Staalkundig Zeeland. Hedendaagfche Hifi. I Deel. Vadert. Hift. XX Deel. Nederlandfche Jaarboeken vau het Jaar 175a en 1 751. Esseltkerwoude en Heer jacobswoude, doch, bij den eerstgenoemden naam alleen meest bekend, eene Ambagts - Heerlijkheid in Rhijnland, ten Noorden van den Rhijn. Met het Noordergedeelte grenst het aan Alkemade, de liraazemermeer en Rijnzaterwoude ; ten Oosten aan Langeraar en Oudshoorn; ten Zuiden aan Gnephoek en Koudekerk; ten Westen aan Hogemade en Leiderdorp. Er zijn 'er die meenen, dat dit Ambacht, reeds in het Jsar 1001, bekend is geweest, onder den naam van Asclekcrwatd; doch anderen houden dit voor eene Kerk in Kennemerland. Men wil zelfs, dat dit Heerlijk goed, merklijk vroeger, onder den naam van Woude, bekend en bezeeten is geweest bij de Heeren van denwoüde, kort na het Jaar 023. Doch van de oude Heeren van den woude, kan met weinig zekerheid gefproken worden, vóór het Jaar 1280, wanneer men wil, dat de elfde van dien naam leefde. Een andere Heer jacob, zou, volgens Goudhoeven, in vergoeding van zijne fchade en verlies in de Oorlogen, ten dienfle der  ESSELIJKERWOUOE. 4?3 der Graaven gevoerd, door filips van bourgondien, in het Jaar 1427, begiftigd zijn met het Hooge Regtsgebied over Woude. Doorgaans zoekt men den naamsoorfprong dezer Heerlijkheid, in de oude gefteltenis dezer Landftreeke, als zijnde met zwaare liosfchen en Wouden bezet gevveesr. Naderhand ontving zij den naam van jacobswoude, naar de Heeren, die doorgaans den naam van jacob voerden. Duister is het , hoe of wanneer de gefteltenis zodanig veranderd is; als mede, wanneer de zwaare Bosfchen aldaar verdweenen zijn. Dit is zeker dat ze niet alleen verdweenen, maar ook zeer uitgeftrekte plasfen, en wel tot 960 Morgen, zijn droog gemaakt: draagende die Droogmaakerij den naam van de Fier - Ambacht s ■ Polders, om dat dezelve gaat, over een gedeelte der Ambagten van Eijsfelijkerwoude , Langeraar, Oudshoorn , en Rhijnzaterv/oude. Het beftuur van het minder Heemraadfchap, over dezen Polder, is gefteld aan de drie eerstgenoemde Ambagten ; derzelver Schouten bekleeden beurtelings het ampt van Dijkgraaf: te weten, de Schout van Esfelijkerwoude de eerfte vijf Jaaren; die van Langeraar en van Oudshoorn ieder de volgende drie Jaaren. Die op hunne beurt geene Dijkgraaven zijn , hebben den rang van Heemraden , nevens nog vier andere Perfoonen , twee van welke worden aangefteld door den Heer van Esfelijkerwoude, één door den Heer van Voshol, en één door den Heer van Oudshoorn. De Secretaris van het Ambagt, welks Schout Dijk. graaf is, neemt ook het ampt van Secretaris van den Polder waar. ° Deze Heerlijkheid of Ambagt bevat onder zig verfcheiden Buurten : als Wouwbrugge , 't welk thans de Hoofdbuurt of het Dorp is; Jacobswoude, Afwegen, de hoek van Roelof Aartgensveen, een gedeelte van de Rijpweteting , en een gedeelte van de Oud- Aa en de Benthuizen. In alle deeze Buurten te zamen, zijn, in den Jaare 1732, aangefchreven , 275 Huizen en één Korenmolen; en de Landerijen begroot op 2199 Morgen, 409 Roeden. De Parochie Kerk aldaar is op den naam van St. Jacob ingewijd. Jan de bakker, de eerfte Hollandfche Martelaar, was Pastoor van Jacobswoude. Tegenwoordig behoort deze Heerlijkheid aan den huize van wassenaar. Kh 4 Es-  4^4 ESSENBURG, ESSENIUS. ( ANDREAS ) enz. Eheküukö, een Heerenhuis, onder het gebied van Harderwijk. Esseniüs, (andreas) gebooren te Bommel, in de maand Februarij 1608. De beginzels van de Griek fche en Latijnfche Taaien aldaar geleed hebbende, zonden hem zijne Ouders naar Utrecht, onder opzigt vau den ReftoriE m mus. Vervolgens tot de Hooge Schoole.bevorderd zijnde , en het onderwijs genoten hebbende van a. senc-uerdis, van de béide schotanussen en van g. voetius, werd hij, in het Jaar 16,^9, onder het getal der Pruponenten aangenomen, en in 1640, met paulus voet, tot Do&or in de philofophie gepromoveerd. In het volgende Jaar werd hij Predikant te Nederlangenbroek, en, in 1645, Doétor in de Godgeleerdheid. In den Jaare 1651 tot Predikant, te Utrecht en kort daar na tot Hoogleeraar in de Godgeleerdheid aldaar beroepen zijnde, bekleedde hij dit Ampt tot aan zijnen dood, die voorviel den 18 Maij 1677. Hij had ter Vrouwe gehad Lucia spruyt. Van- hem zijn nog verfcheiden werken ia wezen, Befchrijving van Bommel, bl 137, Essex, (robbert evreux, Graaf van■) Zoqn van wouter evreux , een van de sanzieiilijkfte mannen van Engeland, ten tijde van Koninginne elizabeth, wiens aanzien ten Hove ten hoogden top gefteegen was, door de genegenheid , welke de Koningin eerst bezat voor zijnen Stiefvader, den Graave vak leicester, en nacierhand voor. hem zeiven. Zijne neiging was geheel en al voor den Oorlog, en wel zo fterk , dat zijne drift daarvoor ontembaar was; waarvan hij openlijke blijken gaf, in het geval met don antonio, Koning van Portugal. E s s e x bericht ontvangen hebbende, dat deeze voomeemens was, met een Vloot naar Engeland over te fteeken , zogt hij, tegen het verbod der Koninginne, met een enkel Sehip , de Portugeefche Vloot op, en onderhaalde dezelve bij Kaap Finisterre. Toen men vu aan het Eiland Barlenga eene landing wilde doen, fprong bij    ESSEX, (ROBBERT EVREUX, Graaf van) 4«5 hij, voor dat de Overfte samson de troepen in order gefchaard had, met den degen in de. vuist, tot den gordel in 't' water, en ging dus op den vijand los. Geduurende het beleg van Lisbon, daagde hij een Spaanfchen Generaal uit tot een tweegevegt; doch ontving'geen antwoord op zijnen brief. Te London wedergekoomen, drong hij, zo door zijne voortreffelijke geftalre, als fchitterend gaven, dieper in de gunst van elizabeth, dan leicester ooit tevoorei genooten had, Als de Koningin, in het Jaar 1591 , hendrik den IV, Koning van Frankrijk, eene aanzienlijke hulp, tegen de Ligisten , zond, benoemde zij den Graaf van essex tot Generaal, die daar gelukkig landde, doch, tot zijn groot verdriet, moest zien, dat de toebereidzelen, tot het bepaalde beleg van Rouaan, bij de Franfchen verwaarloosd werden. Robbert reisde, met groot gevaar, tot den Koning, en trotzeerde, met eenige troepen, de bezetting van Rouaan, waarbij zijn broeder het leeven liet. Hij keerde daarop naar London óm zijn Leger te verfterken, en daar na het beleg voorttezetten. Met groote kloekmoedigheid hielp hij de plaats aantasten; doch ziende dat de Franfchen zijnen raad niet wilden volgen, gaf hij het bevel over de Engelfchen aan den Ridder williams, en keerde naar Engeland te rug. Van tijd tot tijd werd hij tot aanzienlijker posten vèrheeven. In het Jaar 1506, zond hem de Koningin , om de Stad Galais , die door de Spaanfchen belegerd was, te ontzetten; maar hij kwam te Iaat. Elizabi.th. in dat zelfde Jaar, bericht ontvangen hebbende", dat Koning filips zig ter Zee fterk toerustte, en niet zonder reden bedugt zijnde, dat hij het op haare Staaten gemunt had, befloot zij hem in de voorbaat te zijn, en eene aanzienlijke Vloot naar Spanje te zenden. In de maand Maart, zond de Koningin den Ridder francois vere naar den Haag, om aan de Staaten te verzoeken, vierentwintig Oorlogfchepen bij de haare te voegen. Schoon men de kosten daartoe, op meer dan vijf Tonnen Gouds voor den tijd van vijfmaanden, berekende, werd, echter, daar in, door de Algemeene Staaten, gereedlijk bewillig-!. Ook waren de Schepen fpoedig gereed, en liepen, den zestienden van de maand April , uit Hh 5 Texel,  486 ESSEX. (ROBBERT EVR EUX , Graaf van) Texel in Zee, onder het bevel van johan van duivenVoorde, Heer van Warmond. De vereenigde Vloot thans driehonderd zestig Schepen fterk, ging den 13 Julij onder zeil. Karel howard voerde daarover het Opperbevel,- doch de Landmagt ftond onder den Graaf van essex. De gezamentlijke Vloot had last, om alleen Spanjaards, en zulken, die de Spanjaards, met krijgs- of mondbehoeften flijfd en , te befchadigen. De Vloot, de Spaan fche en Pranfche Kusten, om niet ontdekt te worden, mijdende, zeilde, door de ruime Zee, regelrecht op Kadix aan, alwaar toen een aanzienlijke magt in de Haven lag, gedeeltelijk ten Oorlog toegerust. De vereenigde vloot had deeze Schepen en de Stad niet in het gezigt, of essex dreef, dat men 'erop moest invallen. De Heer vau warmond, niet min dapper dan essex, gaf daar toe zijne ftem. IVLar howard, die uitdrukkelijken last vaii de Koningin had, de Schepen in geen gevaar te ftellen van den wind, die toen juist heviger was opgeftoken , drong door , dat de flag, tot 's anderen daags, moest worden uitgefteld. Op den eerften van de maand Julij , tastten de Engelfche en Nederlandfche Schepen de Spaanfchen aan, die gedeeltelijk daar gebleeven waren, en jaagden dezelve wel haast op ftrant. Na 't overmeestaren of verjaagen van de Spaanfche Vloot, deedt essex 't Krijgsvolk , op den Uithoek, "t Puntal genaamd, aan Land treeden; waarna het Hollandsen Bootsvolk het Kasteel, 't welk aan den Zeekant lag, geweldigerhand veroverde : door den mannelijken bijftand der Nederlanders, onder bevel van Graave lodewyk van Nassau, werd Kadix vervolgens ingenomen. De Graaf van essex floeg voor, de Stad in bezetting te houden; doch howard hier toe geenen last hebbende, veifchoonde zig, met het gebrek , dat op de Vloot te dugten was, niettegenftaande de Heer van warmond aannam, de Engeljihe Vloot, eene maand lang, uit zijne Schepen tefpijzigen. Na de plondering, ftak men de Stad en eenige omliggende Dorpen in brand, en verliet daarop de Kust van Spanje; in de maand Augustus, kwam de Vloot in Enge. land weder binnen. Zeer zeker is het, indien het gevoelen van essex en warmond gevolgd ware, dat de Spaanfchen, bij  ESSEX. CROBBERT EVREUX, Graaf van) 487 bij dezen aanflag, veel meer nadeel zouden geieeden hebben : fchoon het ook mooglijk is, de Graaf van essex, door zijne al re groote drift, de zaak zou bedorven hebben. Hoewel de Koningin , bij zijne terugkomst, hem alle de achting betoonde, die haar mooglijk was, weigerde zij hem, echter, her Gouvernement van den Briel, om reden dat zij her aan den Ridder francois vere beloofd hadj ooit gelukte het hem niet, bodley tot Secretaris van Staat verheven te zien; met welk ampt, elizabeth, tegen zijnen zin, den Ridtier c sci l begiftigde. Niettegenftaande hem deze en meer andere zaaken mislukten, verflaauwde, echter, de Graaf niet in zijne poogingen, om zijnen Oorlogzugtïgen aart te voldoen. In het volgende Jaar, wist hij de Koningin te beweegen, om zestien zwaare Oorlogfchepen onder zijn bevel te ftellen: de Algemeene Staaten, om Spanje alle mooglijke aibreuk te doen, voegden bij dezelve tien Schepen, onder bevel van denzelfden Admiraal. Het oogmerk was , met deeze vereenigde Vloot, die der Spaanfche , onder uoN marïin de p adilla, te Ferol liggende, te vernielen, voorts de Indijche Vloot te onderfcheppen , en daarenboven Terfera, een der Vlaamfche Eilanden, inteneemen. Op den 20 van de maand Julij des Jaars 1597, gingen de beide Vlooten , van Pleirnouth, onder zeil; nevens de kleindere vaartuigen, waren zij bijna honderd Schepen fterk. Maar een geweldige ftorm verftrooide dezelve. Essex, fchoon zijn Schip zwaar belchadigd was , wilde de reize voortzetten ; doch de aanhoudende ftorm noodzaakte hem te rug te keeren : nog vóór het einde van de maand kwam hij weder in Engeland. Vervolgens ondernam hij een tweeden togt, om de Indifche Vloot te onderfcheppen ; door zwaare ftormen wierdt hij andermaal genoodzaakt, zig te vergenoegen met het pionderen van eenige Spaanjche Eilanden : nog vófr den winter kwam hij te rug in Engeland, alwaar hij het verdriet had, te moeten zien, dat den Ridder ra leig h zeer groote tere beweezen, en de Admiraal karel howard, die alles behalven zijn vriend was. tot Graaf van nottihgham verklaard werd, door de Ko-  4.P8 ESSEX. (ROBBERT EVREUX , GZaaf van) Koningin; die hem, als haaren gunlMing , echter niet vergat, maar tot OppermarRhalk van Enge/and verklaarde. Nimmer toonde hij fterker zugt voor den Oorlog, dan in het Jaar 1598. Elizabeth werd, in dat Jaar, door den Opper - Thefaurier bdbls i g h bijna bewoogen , om den Vrede met Spanje te fluiten. Toen essex zig ten fterkften daar tegen verzette, beet de Schatbf^vaarder hem in 't oor, de woorden van den 55 Pfalm : de mannen des bloeds komen niet ter helft hunner dagen. Doch hij, zig daaraan niet ftoorende, onderfteunde met al zijne magt, de Afgezanten der Staa. ten. Tot heil van den Staat en van de oogmerken van den Graave van essex, overleed burleighjop zijn doodbedde bezwoor deeze de Koninginne, haar Rijk den Vrede te geeven: waarop essex al zijn vermogen in her werk (telde, om een nieuw verdrag, tusfchen Engeland en de Staaten, tot ftand te brengen; 't geen hem ook gelukte. In het volgende Jaar, vond de Koningin geraaden, den Lord montyoi, met wien de Graaf van e s s e x , toen hij nog Ridder'blo l'kt was, woorden had gehad, als Onderkoning naar Ierland te zenden. De Graaf had, om deezen post voor zig zelveu, zeer flerk aanzoek gedaan; zi;ne vrienden waren hem daarin getrouw behulpzaam geweest; doch zijne vijanden, om in zijn aizijn iets tegen hem te konnen vinden, hadden hem, uit alle hunne magt, gedwarsboomd. Met een uitgelezen Heir ftak essex over naar Ierland, toen verdeeld door binnelandfche onlusten. Terftond na zijne komst, gaf hij het bevel over de Ruiterij, aan den Graave van southampton. Dewijl hij veele dingen bui. ten zijnen last verrigt had, bedienden zig zijne vijanden daarvan, om hem by de Koningin in minachting te brengen. Es. sex, in Ierland tijding ontvangen hebbende, dat de Koningin aan de Algemeene Staaten verklaard had, den Vrede niet langer te kunnen ontbeeren, kwam hij, buiten last, te rug, en vertoonde zig, op het onverwagtst, met zijne vrienden, voor haar, en wierp zig voor haare voeten. Elizabeth anderzins zeer driftig van aart, hoorde hem met veel geduld, en tot overmaat van gunstbetooning, beval zij enkel, of fchoon  ESSEX. (ROBBERT EVREUX, Graaf van) enz. 4Ü0 fchoon zijne verdediging voor den geheimen Raad zeer flaauw geweest was, da: hij, ten huize van den Opperzegelbewaar* der, tot nader bevel, zoude blijven. f\a verloop van zes Maanden, gaf zij hem zijn eigen huis tot een, gevangenisZeer zeker is het, indien de Graaf van essex minder driftig van aart geweest was, ja zelfs nog, na dat het doodvonnis, als fchuldig aan gekwetfte Majelleit, over hem geveld was, de Koningin om genade had willen fmeeken, of haar den ring zenden, dien zij hem vóorheen vereerd had, zijn einde min ongelukkig zoude geweest zijn; doch dezelfde drift en fierheid behoudende, werd hij, den 25 Februarij van het Jaar 1601, in den ouderdom van 34 Jaaren, op het Binnenplein van de Tour, met drie flagen, onthoofd. Zie Leven van elizabeth; l ar rei, Hifiorie van Engeland; Faderl. Hifierif, VII en IX Deel. E s s 1 nk ; eene Havezate, bij het Vlek Rijs/en, in de Provintie van Overijsfel, tusfchen Almelo en Wierden. Est; een Dorp in Gelderland, en wel in AeThielerwaard, tusfchen Bommel en Geldermalzem; met Meteren wordt het door één Predicant bediend. Bij dit Dorp (laat een oud Hee* renhuis, het Huis te Est genaamd; voorheen is dit Huis, als ook het Geflacht van est, zeer vermaard geweest. Estampes, (jncob van} gezegd de Marfchalk van la Ferte- Imbaut, en van Mauni; Heer van Sallebris; Pidder van 'sKonings Order; Marfchalk van Frankrijk, was de Zoon van claudiusvan estampes en van johanna van haute mee. Van zijne jeugd af aan, werd hij, ten diende des Konings, in den Wapenhandel opgetrokken, en gaf, bij verfcheidene gelegenheden, groote blijken van dapperheid. In het Jaar 1617. woonde hij de belegering van Soisfons bij, en drie Jaaren daarna, die bij den brug van Cé. Hij volgde den Koning, op de reize mav Beam, en diende, in alle de Oor. * lo.  4oo ESTAMPES. f TACOB van*) enz. logen, tegen de Hugenoten, tot na het beleg van Roebelle, in het Jaar 1628; in het volgende Jaar, was hij tegenwoordig in het beleg van Privas; in de Veldflagen van Veillane, en den tocht van Casfel, in 't Jaar 1629 en 1630; en 1635, bij dien bij Avein; de belegeringen van Landrecie, van MauDeugt en van Capelle, woonde hij insgelijks bij, in hetjaar 1637. In dat zelfde Jaar, in de maand van November, zond hem de Koning, in de plaats van ciiAKKAcé, als Gezant aan de Algemeene Staaten , om het Jaarlijksch verdrag, wegens den Veldtogt te fluiten; hetwelk tot ftand gebragt werd, den 17 van de maand December. De Koning verbond zig daarbij, dc Staaten, in het volgende Jaar, met twaalfhonderd duizeud gulden; te zuilen onderfteunen: waar regen de Staaten zig verpügtten, een magtig Leger te Velde te brengen, om een aanflag van gewigt te onderneemen ; waarvan, ecliter, het geheim alleenlijk üan den Prinfe van Oranje, en aan éénen van 'sKonings zijde , welken zijne Majefleit daar toe benoemen zou, vertrouwd zou worden. Na deeze verrigtingen, keerde estampes te rug naar Frankrijk. In het Jaar 1639 zond hem de Koning naar Engeland, daar hij twee Jaaren bleef. Daarna was hij tegenwoordig bij de belegeringen van Grevelingcn, Bouibourg, Mardijk, enz. In het Jaar 1646, tot Luitenant Generaal ver* heeven z'ijnde, woonde hij, in die hoedanigheid, bij de belegeringen van Kortrijk , Mardijk, Veums eu Duinkerken; en in 't Jaar 1649, den vermaarden overtogt over de Sc/telde en meer andere voorvallen, tot aan zi nen dood, die voorviel den 20 Maij, in 'r Jaar 1668, in den ouderdom van 78 Jaaren. Om zime bekwaamheid werd hij, zo wel in Frankrijk als in de Nederlanden, ten hoogften betreurd. Thi'anus; wagenaar, Vadert. Hifi. XI Deel, bl. 265. d'E sta u berg, ook wel Efiaubrugge, of Eflambrugge, dus genoemd naar een klein Stedeke, in Henegouwen; men meent dat hij behoord heeft tot de Ondertekenaars van het Verbond der Edelen. Es-  ESTIUS. ( GUiLELMUS) ^ E s t i u s, ( Guilebnus) of anders willem est, gebooren te Gornichem. Deeze geleerde, die zig door zijne Schriften vermaard gemaakt heeft, begon zijne Studiën onder ge oh, cius marcopedius, te Utrecht. Naderhand werd hij Doftor in de Godgeleerdheid, en Profesfor te Douaij, als mede Regent van het Koningh'jJt Kweckfchool aldaar. Eer hij te Douaij tot Hoogleeraar in de Godgeleerdheid beroepen werd, had hij te Leuvm, geduurende 10 Jaaren, het HoogJeeraarampt in de Filofophie bekleed, en was Regent van het Collegie vau a d r i a a n den VI. Bij 'de Roomschgezinden word hij zeer geroemd, wegens zijne geleerdheid, wijsheid, zedigheid en zachtzinnigheid. Doch deeze roem is bij de An> dersgezinden merkelijk gedaald, na dat hij in het licht gegeeven had, zijne Ilijlorie der Gorcumfche Martelaar en , en wel inzonderheid, na dat hij met zijne goedkeuring had vereerd een zeker boekske, ten Tijtel voerende: De glorieufe en Triumphante Martelarij van balthasar gerabds. Moordenaar van Prins willem denI, gedrukt te Douaij, bij j. bogaa rt, waarin die booswigt, met de uitfteekendfte Eeretijtels, als een andere ehud, van God gezonden, ten beste van de Room fche Kerke, geroemd word, als een Martelaar en Confesfor , van God gekroond. E s t i u s zelve in zijne Hiflorie van de Gorkomfche Martelaaren, fchrijft aldus: „ IJegeiijken is bekent, de heerlijke vromigheid van balt„ hazar ge erard, Bourgoignon, deur dewelckehij den ,, ghemeijnen vijandt des Landts en der Religie veur fulcks „ gedeclaieert ende verdreuen, heeft cloecklijck om hals ghe„ bracht, ende met wonderlijcke patiëntie verdragen die fchro„ melijcke lichaamlijcke tormenten hem aengedaen. Waer in „ hij feluen heeft vertoont ende gedragen in onfen tijden als „ een anderen Joannes Nicomedienfis, dewelke om dat hij de „ godloofe Placaaten der Princen thegen de Christenen van de „ openbaare plaatfen, daar fij gehanghen waren, afgetrokken „ ende openbaarlijck gefcheurt hadden, allerhanden foorten van „ tormenten hem uit die redenen aangedaan, heeft met alfulcke „ vlijtigheid des aangefichts en des geestes verdragen, enz. „ Deeze groote vromigheid i al thaz ar geer ar d na- „ vol-  ESTIDS. (GUILELMU3) „ vbigende, heeft dat heerlijck fluk werks niet willen beftaan, ,i fonder eerst gewapend te zijn, metten fchildt des gebedts „ tot Gode. Want op den verjaardagh der lViartelaaren van „ Gorcum, in het twaalffte Jaar naar hunne Pasfie, is hij blo* ,, nen Delft en Hollandt, daar hij om het ftuck uitterechtten ,, gecomen was, heijmelijck inne gheghaan, in den Tempel, „ en heefr aldaar ootmoedelijk gelijck foinrnige Catholijke broe„ ders van Delft, die daar tegenwoordig waren, hebben ghe„ tuijght hem gefien te hebben, met bloote hoofden geboo„ ghene knieën, met gevouwen en opgelleeken handen , Go„ de ghebeden , wel een uur of meer. Dan het afloopen van „ de faeke leert wel, dat hij verhoord is geweest, te weten „ vercregen te hebben de vromigheid, die hij daags daaf na op den thienden Julij, als hij den Tijran verflagen „ heeft , ende de vier volghende dagen heeft ghetoont „ fchier ongeloouelijck , als hij deur uitgeleezen Tor„ inenten, en deur der allerfchroomiijkften doodt, zijn glo„ rieus Materie volend heeft, foo dat oock de vijanden „ felfs. verfchrickt waren. Waarom zullen wij dan ons niet meughen laaten veur ftaan, dat fulcke heerlijcke ende tot „ alien tijden priisbaare victorie van Gode balthazar is „ verleend geweest, deur de ghebeden en verdienften van onzen Martelaaren, op wiens verjaardagh hij fijnen aan„ traanden ftrijt, Gode den Heere, met fulcken vijrigheijt „ des gheb<"dts hadde gerecommandeert". Omdat dit boek weinig bekend is, dagt het ons niet'ondien* ftig, om van geene Partijfchap tegen andersdenkenden befchuldigd te worden, dit bovenflaande daar uit over te neemen. Uit deze Historie blijkt verder, dat de Schrijver eenenBroe* der gehad heeft, rutgeh est genaamd, die zig mede op het verzamelen van ftukken, tot deze Historie betrekkelijk, heert toegelegd ; dat hij, r v t g e r , twee Jaaren, buiten Utrecht, in ballingfchap had moeten rondzwerven, en zelfs een der gevangene Gorcomfche Martelaars geweest was. Dat rutger, in groote armoede, het land doorkruizende, van den rooden loop aangerast, buiten ftaat was gefteld, het werk zelve te volvoeren, en enkel, opzijn aanhoudend gebed, iri zo verre herfteld werd, da: hij kracht» genoeg bekwam,  ESTll'S, CGUTLELMUS; enz. 493 oin aan zijnen broeder wiLLEMzijnegemaakteaantekeningen toetezeuden. Maderhand, echter, wederom geheel harfleld, ftierf hij, in het Jaar 1592, in het bijzijn van Pater joannes deckerius, en hunner beiden jonger Broeder, arholdus est, Pater van de Order der Minderbroeders. De Schrijver, willem estius, die overleed in het Jaar 1613, te Douaij, meent in dit verhaal groote mirakelen te kunnen vinden. Zie de Hiftorie zelve, gedrukt te Antwerpen , jtl hij j. moere ntorff, in Svo 1604, bl. 338, 339, 34°- Estrades, ( Godfried, Graaf van ) Marfchalk van Frankrijk, Ridder van de Koninglijke Order; Onderkoning van America; Gouverneur der Steden en Citadellen van Duinkerken, Maaflricht, het Hertogdom Limburg en onderhoorige plaatzen. In 't eerst was hij, bij den eenigen Broeder van Koning lodewyk den XIV, als deeze nog Hertog van Chartres was, Opperhofmeester, en werd naderhand, om zij' ne uitmuntende bekwaamheden , als Ainbasfadeur in Engeland en Holland gebruikt, en in de Jaaren 1667 en i653, °als Miniiler Plenipotentiaris, op de Vredehandelingen te Breda en te Nijmeegen. Hij overleed te Parijs, den 26 Februarij i685. Zijne verhandelingen, als, Ambasfadeur bij den Staat, van den Jaare 16.63 tot 1668, Zijn te Brusfel, in 't Jaar 1707, zijne Brieven en Memorien, in 5 deelen in 't Fransck gedrukt, en zijne verrigtingen, bij het fluiten van den Nijmeegfchen Vrede, naderhand in 3 deelen uitgekoomen. In het Jaar 1755, werd van het eerst genoemde werk, het eerfte deel der Nederduitfche Vertaaling uitgegeeven , en vervolgd tot 9 deelen; welke ongemeen veel licht verfpreiden over de Gefchiedenisfen van dien tijd. Met het begin van het Jaar 1638, kwam de Graaf d"e strades, uit Engeland in 'sHage, om de zaaken van het Franjche Hof waarteneemen. Zijn eerfte werk was, het Verbond met den Staat, voor den Veldtogt van dat Jaar, door den Marfchalk d' estampes met den Staat beraamd, werk- XIV deel. li fte[.  '404. ESTRADES, ( GODFRIED, Graaf van ) Heilig te maaken. Uit de meelte gefchriften van dien tijd, zou men moeten opmaaken, dat fredrik hendrik, Prins van Oranje, voorneemens geweest was, het beleg voor Hulst te Haan. Doch d'estrades maakt gewag van een gefprek, tusfchen hem en den Prins, waaruit hij opmaakte, dat fredrik hendrik eigenlijk het oog had op Antwerpen; dat de Prins aan d'estrades zijn ongenoegen toonde over de Kooplieden van Amfteldam, een van welke, marcelis genaamd, driehonderd duizend ponden buskruid gekogt en derwaards gezonden had; dat marcelis, aan de Wethouderfchap dier Stad, verklaard had, dit gedaan te hebben, in de hoedanigheid van Agent des Konings van Denemarken i dat de Prins niet alleen onvergenoegd was op Amfteldam, maar ook op den Luitenant Admiraal tromp, en dat hij last gegeeven had , om vier Fluiten in Texel aantchouden, en niet dan op zijn bevel te ontflaan. In het Jaar 1644, zo als men uit de Memorien van d'estrades kan opmaaken, nam Prins fredrik hendrik raad met hem, over de beweeging der Legers, eu de onderneemingen in den aanftaanden Veldtogt. Hier in toonde de Graaf, zo wel een bekwaam Krijgs- als Staatsman te zijn, en bijzonder in de belegering van Sas van Gend. Terwijl de Prins van Oranje bezig was, met zig te verfchansfen, en aan de loopgraven te doen arbeiden , deed d'estrades een aanval op de werken der Stad , en dreef de* vijanden 'er uit; vervolgens maakte hij zig meester van een ander werk , het welk de vijand, op de glooijing der Contrefcarpe, had opgeworpen: hij deelde dus in de eer van de overmeestering van Sas van Gend. Geduurende de Onderhandelingen van den Munfterfcheu Vrede . was hij een der voornaamire werktuigen van het Franfcke Hof, en hield geheime Briefwisfeling, zo met den Prins van Oranje, als met de vooraaamfte leden van Staat. Dan dit alles was van klein belang, in vergelijking van zijne handelingen in volgenden tijd, en bijzonder met den Raadpenfionaris de witt, wiens zijde hij, om de belangen van zijn Hof te bevorderen, volkomen was toegedaan; zo als men zien kan uit zijne Memorien, en uit het twaalfde en dertiende deel der Vaderland-  ESTRADES. (GODFRIED, Graaf van) enz. 495 landfche Historie. Zelfs hebben le clercq en anderen , •„,t de Brieven van de estrades, het Egt en waar KaKktcr van den Raadpenfionaris de witt zoeken op temaa* ken; waar tegen wagenaar zig verzette, met aantetoonen, dat deeze wel daar toe dienftig waren, maar niet bekwaam, om teen volledig Af beeldzei van dien grooten man daar tut op te maaken. Est rum, een Dorp in Friesland; zie eestrum. Esveld, een Buurfchap , behoorende ouder het Dorp Barueveld, in het Land .Drostambt van de Veluwe. Esumer-zyl met Ezumbuiren, in de Friefche Grietenij Oostdongeradeel, onder het Kwartier Oostergoo , welke Grietenij, door deeze Zijl of Sluis haaren meesten watertogt heeft. Zij is dikmaal; aan groot gevaar onderworpen geweest, door de persfmg van het buitenwater. Het Blokhuis aldaar piagt een fchadelijk roofnest tc zijn, voorde Schieringers, en'werd daarom, in hetjaar 1422, door de Fetkoopers, belegerd en ftormenderhand ingenomen. Etershem, eene afzonderlijke vrije Heerlijkheid en Dorp , in Waterland, behoorende aan den Heer en Mr. joan vaM Bit ede hof, Heer vau Hobrede. De Huizen van het Dorp Eterskem beginnen reeds bij het Noordeiude van Oosthuizen, bij de Schutfluis, en ftrekken zig uit tot nabij de Zuiderzee. De Boeren, daaroniftreeks woonende, noemen dit Dorp nooit anders, dan de Busch of Busk. In het Kerklijke is Etershem gecombineerd met Schardam, De Kerk, die eertijds buitendijks ftond, overftroomd zijnde, heeft men dezelve naderhand, op een beter plaats, digt aan den Keukendijk gebouwd, alwaar zij nog in wezen is. Het gdal der Huizen bedraagt omtrent dertig, Offchoon de Baijuw, Schout en Secretaris van Oosthuizen déze posten ook te Ft.ershein be leedeti, heef:, echter, deeze Heerlijkheid haaren eigen Reg'.bank, zo in 't Crimineele als burgerlijke, waartoe vijf Schepens behooren, li 2 , Et-  49t> ETHEM, ETTEN, EUGENIUS. ( FRANCOIS) Et hem, eene Heerlijkheid, in het Land van Heusden, volgens de opgaave van van der houve; doch wij houden dit voor een misflag van dien Schrijver, en zijn zeker, dat hij 'eriLTEï in Holland mede bedoeld heeft, waai van wij reeds, op e l t e n , melding gemaakt hebben. Etten, een Ampt, behoorende onder het Graaffchap \Heerenberg, in het Zuiderdeel van het Graaffchap Zutpben, niet verre van Emmerik, aan de Grenzen van Klecfsland. Etten is, voortijds, met Gendringen, door den Bisfchop van Keulen, met zijne munt beleend geweest; waarvan nog Angelotten, Goudguldens en heele en halve Rijxdaalders, binnen Genderingen geflagen, in wezen zijn. Ra ij, Geogr.Woordenboek. Etten, een zeer aanzienlijk Dorp in Staats Braband, twee uuren gaans ten Westen van Breda. Een zeer geruimen tijd is dit Dorp, als eene Heerlijkheid,de eigendom geweest van het oud Adelijk Geflacht van dek boute, of eigenlijk utenhoute ; het Slot, of Stamhuis der Heeren, aldaar nog aanwezig, ftaat ten Oosten van de Kerk, aan de Leurfche Vaart. In het Jaar 1450, kwam die Heerlijkheid, door koop, aan Graave jan van Nassau, en is, federt dien tijd, in de Baronie van Breda ingelijfd. Nogthans behooren de tienden van dit Dorp, voor een gedeelte, aan de Abtdisfe van Thorn, die 'er een Ontvanger aanftelt, om de inkomften intezamelen. Vau de Kerk van Etten, die aan de Maagd maria gewijd was, is, door ouderdom, de buik en toren, in het Jaar 1733, ingeftort. De Godsdienst word, door de Hervormden, die aldaar een tamelijk aantal uitmaaken, verrigt in het Choor, dat zeer ruim, en van een Orgel voorzien is. Eachiene, Geogr. B. bl. 781. Eusenius, (francois) Prins van Savoije en Soifons, die zig door zijne dapperheid, de gantfche waereld door, vermaard gemaakt heeft, en, om zijne dienften, aan de Neder" laii'  EUGENIUS. (FRANCOIS) i9T landen beweezen , hier verdient gekend te worden. Hij was een Afflammeling van het Huis van Carignan , zijnde een der drie takken van het Hertogüjke Huis van Savoije. Zijn Vader, eugenius maurits, was Generaal der Zwitzers en Graubunders, Gouverneur van Champagne, en, van wegen zijne Moeder, maria van bourbon, erfgenaam van het Graaflêhap Seifunt. De Vader van den Held, waarvan wij hier ' vfken .I.-.-ei, overleed in het Jaar 1673, hebbende toen F X AH Co 13 tUOtMlbs bereikt den ouderdom van 10 Jaaren. Zijne .Moeder, eenige fteekende woorden, tegen eene VocÜelijfcfi Mlmnaiesfen, zig hebbende'laaten ontvallen, geraakte daar door in 'sKonings ongenade, en werd, uit •'' mkrijk', mm de Nederlanden gebannen; zij overleed te ', i;i het Jmt 1708. De jonge f r an c o i s euger': ' • ' 1 eiCbter, ia Frankrijk gebleeven, ter bevordering va.i zijiie LetteroelLnliigen ; dit, fchoon hij de wetenfehappen niet verachtte, was hem geweldig tegen den borst, dewijl zijn aart meer voor den Oorlog, dan voor de ftille nafpooring der geleerden gefchikt was. Om die reden hield hij gelladig bij den Koning aan, om eenen post in het Leger te verkrijgen; 't welk hem, onder deeze en geene voorwendzels, telkens werd afgeflagen. Eugenius, zig hier door beledigd achtende, en langs hoe meer ziende, dat hij in de ongenade zijner Moeder deelen moest, nam wel haast het befluit, Frankrijk te verlaaten, en zijnen Broeder pnn.irs naar PFeenen te verzeilen. De beide Broeders werden, bij hunne aankomst, door den Keizer leopold gunftig ontvangen; in't bijzonder gelukte het eugenius, zig in deszelfs gunde intewikkelen. Zeer ras bemerkten lodewyk en zijn Staatsdienaar l o u v o 1 s, hunnen misflag met den fleren jongeling voor het hoofd gedootén te hebben : alle goede woorden en dreelende beloften, om hem te . doen terugkeeren, waren vruchteloos. Dit onvoorziene voorval was dus het middel, waardoor die Prins gevormd werd, tor een geesfel voorde Ottomannen, en tot een fchrik voor den hoogmoedigden Vorst zijner Eeuwe, die eertijds zijn Meeder was. Kort daarna gaven de Turken hem gelegenheid , om de eerfte blijken van zijnen Heldenmoed aan den dag je leggen. ïVeenen li 3 door  498 EUGENIUS. CFRANCOIS) door hen belegerd zijnde, werden zij, door hem genoodzaakt, het beleg op te breeken. Allen, en in 't bijzonder de Koning van Polen , de Keurvorst van Saxen , de Hertog van Waldek, de Markgraaf van Baden en veele andere Helden, onder welke hij de Krijgskunst leerde, verwonderden zig over de groote flagting, welke hij onder de Turken aanrigtte. Aan 't einde van den Veldtogt van dat Jaar, befchonk hem de Keizer met het Regiment Dragonders Van kustein, die, als Kolonel vau hetzelve,gefneuveld was. Het was in het Jaar. 1684, srs de Hertog van lotharingen, verzeld van Prins eugenius, in de maand Maij, zig te velde begaf, en, den 15 der volgende maand, het beleg deed (laan voor Vicegrad; de verovering dier Stad baande hun den weg tot de belegeringe van Buda, waarin eene bezetting lag van 10,000 man, onder bevel van vijf Basfaas. Naauwlijks had hot Keizerlijke Leger den oever van den Donau bereikt, om op Buda, ook wel Ojjen genaamd, eenen kans te waagen, of het werd door de Turken aangetast. £ ugenius hun oogmerk ziende, trok daarop eenig volk bijen, en viel met zó veel vuur op de Turken aan, dat zij, hoe groot hunne overmagt ook ware, wel haast de wijk namen ; waarop de Keizerlijken aanrukten, om Buda ir.tefluiten. Ook in dit beleg gaf eugenius de groetfte blijken van het geene men van hem te wagten had : bijzonderlijk toonde hij dit, in een gevegt met de Turken. Geen wonder dan, dat hij, door den Keizer, bij zijne terugkomst te Weenen, met alle achting ontvangen werd. Merkeliik hooger fteeg zijn Krijgsroem, in hei volgende Jaar, als ook in het Jaar 1686, toen Buda werk. lijk veroverd werd; als mede, in het Jaar 1687, in den Veldflag bij Herzan, in welken ruim 10,000 Turken fneuvelden, en een ongelooflijke buit behaald werd. Eugenius, aan wien, in de daad, een groot deel dier overwinninge moet worden toegefchreven, werd, door de Legerhoofden, met eenpaarigheid verkooren, om de heuglijke tijding daarvan naar Weenen overtebrengen, en den Keizer, van alle bijzonderheden , daar bij voorgevallen , verflag te doen. Ligt vermoed men, dat hij met a'le tekenen van achtinge ten Hove werd ontvangen. Leopold befchonk hem met zijn afbecldzel, omzet  EUGENIUS. (FRANCOIS) 495 omzet met Diamanten; en, 't geen voor een dapper Krijgsman, nog grooter belooning is, hij roemde, in 't openbaar, den moed en dapperheid des Helds , die toen Hechts den ouderdom van vierentwintig Jaaren had bereikt. Van hier ook, dat men, in het volgende Jaar, hem reeds verheven zag tot Luitenant Generaal Veldmarfchalk. In dat Jaar ( 1688 ) was de algemeene ftorm op Belgrado vastgefteld. Eene bende van 6000 man, uit het gantfche Keizerlijke Leger uirgekoozen, moest den aanval, op vijf onderfcheideae plaatzen, beginnen. Prins eugenius verzogt aan den Keurvorst van Beijeren, dien aanval te mogen bijwoonen. Doch de Vorst, om het vertrouwen, welk hij in hem ftelde, wilde dat hij bij hem zoude blijven. Dit niettegenftaande bracht hij, door zijnen wijzen raad, niet weinig toe tot de verovering dier Stad. Na zo veele Lauweren tegen de Turken behaald, werd hij, door den Keizer, uit den Hongaarfchen Oorlog, terug geroepen , om den Oorlog in Italië, tegen de Franfchen , bij te woonen. Niettegenftaande deeze zig genoegzaam van geheel Savoije meester maakten, en eugenius groote voordeden voor zig zeiven had konnen bedingen, indien hij de zijde des Keizers had willen verlaaten, bleef hij die, echter, ftandvastig aankleeven. Hij overviel den vijand, met eene bende Duitfche Ruiters, en floeg alles neder, wat hem voorkwam. Daarna maakte hij zig meester van Montferat, behoorende aan den Hertog van Mantua, en keerde vervolgens terug naar JVeenen, om den Keizer verflag te doen van zijne verrigtingen. Na dat hij tot Gouverneur van Turin was aangefteld, belette hij, dat Savoije met Frankrijk een verbond maakte , en bewerkte het ontzet van Coni, welke Stad, door catinat, belegerd was.. De Hertog van Savoijen, door Engeland ende Staaten der vereenigde Nederlanden, met 12000 Duitfchers verfterkt zijnde, werd de Franfche Generaal catiwat genoodzaakt, over de Po te rug te trekken. Prins eugenius, dien aftogt verneemende, ftelde zig aan 't hoofd van 500 Paarden, viel 'er de Franfchen mede in de agterhoede, en verfloeg geheele Bataljons. Zeer duur ware hem bijkans dit voordeel te ftaan gekoomen; de Franfchen, uit eene hinderlaag te voorfchijn komende, vielen, op hunne beurt, hem in Ii 4 d«a )  fco EUGENIUS. (FRANCOIS den aftogt aan. Doch eugenius, zijnen moed hervattende, doodde veertig man, en noodzaakte de overigen, in de Po te fpringen. In deze fchermutzeling ftond een Franfche Ruiter gereed om den Prins tedoorfchieten, en zou hetgewisfelijk gedaan hebben, zo niet een Dragonder hem uit den zadel had geligt. Van daar trok hij naar Carmagnola, 't welk hij belegerd en ingenomen hebbende, keerde hij naar IVeenen. In het Jaar 1692, bragten hem de Inwoonders van Gnap', eene Stad, door de Franfchen verlaaten, de fteutels te gemoet. Inmiddels (lome de Hertog van Savoije in eene zwaare hrankte. Hij maakte eenen uiterften wil ten voordeele van den jongen Prinfe victor am ad e u s, Zoon van f i li b e r t, Prins van Carignan, die hem even na in den bloede beftond' als eugenius; uitgezonderd dat hij uit een ouder broeder afdamde. Als eene voorwaarde was in bet Testament bedongen, dat victor zoude trouwen met des Hertogs oudtte Dogter. JVlaar vermids beiden nog minderjaarig waren, droeg de Hertog, geduurende hunne minderjaarigheid , aan Prins eugenius de Regeering zijner Staaten op. Doch de Hertog kwam wederom op van zijne ziekte: en de gedelde Voogdijfchap had dus geenen voortgang. In dat zelfde Jaar 1693, verklaarde Keizer leopold Prins eugenius tot Veldmarfchalk , en gaf hem,'in het volgende Jaar, het Opper, bevel in Italië; en , na geduurende den tijd van drie Jaaren, verfcheidene dappere daaden verngt te hebben, benoemde hij hem, in 't Jaar 169Ó, tot Veldheer in Hmgarije. Zo getrouw en loflijk kweet hij zig in dien post, dat ganrsch Europa met verbaastheid aanfehouwde, dat een Prins, nog geene 34 Jaaren oud, de glorie verdonkerde van alle Helden, die tot hier toe in Hongarije den Krijg gevoerd hadden. Ware hier de eindpaal zijner overwinningen geweest, ook dan zou hij, in de volgende eeuwen, met regt onder de grootde Veldheeren gedeld zijn geworden. Maar nog hooger trap van eere en vermaardheid zullen wij hem zien beklimmen, fchoon ons bedek niet toelaat, alle zijne Heldendaden omdandig te vernaaien.' Ia het Jaar 1701, gelukte het hem , dat de Hertog van Savoije den Marfchalk de villeroi wist overtehaalen tot dat geene, waartoe  EUGENIUS. (FRANCOIS) 501 waartoe hij den Marfchalk de ca tin at niet had konnen brengen, namelijk, om met Prins eugenius eenen Veldflag bij Chiari te wagen. Op den laatften van de maand Maij rukten zij op hem aan. 's Daags daaraan begon de aanval, des namiddags om twee uuren, door drie Brigades van den rechter vleugel van het Franfche Leeer, die de Duilfchers, uit eenige voordeelige posten, deeden te rug wijken. Daarna trok villero 1 aan op den linker vleugel, aan welks hoofd zig eugenius geplaatst had. Zonder hun een enkelen fchoot te hebben laaten doen, deed hij de Franfchen naderen; doch zij waren niet onder zijn bereik gekomen , of hij deed uitliet klein geweer en grof gefchut, te gelijk zo hevig losbranden , dat de aanvallers daardoor terllond in verwarring gebragt werden, zonder dat de Bevelhebbers in ftaat waren, de troupen weder in order te brengen. Ten zelfden tijde trok de Graaf van gubtenstein, met eenige troupen, die hij verzameld had, op de verlooren posten aan, welke hij alle heroverde, en de daarin zijnde manfchap ter nedervelde. Om der waarheid hulde te doen, moet den Hertoge van Savoijen zijn verdiende lof niet ontnomen worden ; hij kweet zig als een dapper Krijgsman; deed al wat mooglijk was, om zijne verftrooide benden bijeen te krijgen: doch de foldaaten waren zodanig met fchrik bevangen, dat noch gebeden, noch dreigementen iets op hun vermogten ; waardoor zo wel hij, als de Franfche Marfchalk, genoodzaakt was, den aftogt te doen blaazen, en het veld en de overwinning aan Prinfe eugenius overtelaaten; wordende de Veldtocht van dat Jaar bedoren met de bezetting van Mirandola. In het begin van het Jaar 1702, werd de aanhang des Keizers verderkt, door den Hertog van Modena. Eugenius had tot de verrasfing van Cremona niet beflooten, of zij werd ook ten uitvoer gebragt, en de Marfchalk de villeroi daar binnen gevangen genomen; bij gebrek, echter , aan de nodige manfchap, om die Stad te bezetten, moest hij dezelve weder verlaaten. Daarop volgde de Veldflag bij Lazura, waarin onze Held op nieu'»' volkomen zegepraalde. De Koning vau Spanje, in plaats van zig aan het hoofd zijner benden te dellen , en dezelve door zijn voorbeeld aantemoedigen, beval de zorge I i 5 daar-  5b2 EUGENIUS. (FRANCOIS) daarover aan den Hertog vanvendome, en begaf zig, met zijne Hovelingen, naar den top van een Landhuis, van waar hij den ftrijd, van verre, in veiligheid aanzag. Nogthans gelukte het dien Vorst, van daar aan zijnen Grootvader te fchrijven, dat Prins eugenius de (ioutheid had gehad van hem aantetasten; hij had 'er moeten bijvoegen, cn ook van hem te [laan. Volgens het verdrag tusfchen den Keizer en den Koning van Frankrijk, wegens het uitwisfelen der Krijgsgevangenen, werd ook, door eugenius, de Marfchalk de villeeoi ontflagen; zo ras hij op vrije voeten was, zond hij aan Prins eugenius een wisfelbrief van 50,000 guldens, voor zijn rautfoen. De Prins betoonde, ook in dit geval, zijne gewoone edelmoedigheid, zendende den wislel terftond aan den Zoon des Marfchalks te rug, met een bijgevoegd briefje, waarin hij meldde, da: met de gevangenneeming van zijnen Vader, nooit zijn oogmerk was geweest, iets voor zig zelvcn te verkrijgen. Een voorbeeld vanonbaatzugtigheid, dat naauwlijks zou geloofd worden , ware niet 's Prinfen edelaartige verfmadmg van Rijkdommen aan de waereld even algemeen bekend, als zijn heldenmoed. In het Jaar 1703, werd Prins eugenius, door den Keizer, om aan de verlangens zijner Bondgenooten te voldoen, tot Prefident van den Krijgsraad beroepen. Met de volgende Jaaren 1704., 1705 en 1706, komen wij, in deze Levensfchets, tot een rijdftip, 't welk altoos in het geheugen der nakomelingen zal bewaard worden, wegens den zonderlingen omkeer der zaaken, in die Jaaren voorgevallen, en waar in de ftaat van Duitschland in' ééns veranderd, en het Huis van Oojlenrijk, waarin de Republiek der vereenigde Nederlanden zo veel belang ftelde, genoegzaam voor alle aanvallen, menfchelijker wijze, beveiligd werd. Dan, vermids een omftandig verhaal, van alle deeze gebeur.'enisfen, ons tc verre van den weg zou afleiden , zullen wij ons alleen bepaalen tot den vermaarden Veldflag van Turin, als zijnde een van die, waarin onze Held zijne groote krijgskunde en heldenmoed, ten koste der Franfchen, zo zeer als ooit een Held gedaan heeft, deed uitblinken. VlGi  EUGENIUS. (FRANCOIS) 503 Victor amadeus, Hertog van Savoijen, had, in dat Jaar, zijn Verbond rnet Frankrijk gebroken; waardoor dat Rijk, na zig genoegzaam van geheel Savoijen te hebben meester gemaakt, werd aangezet om ook Turin te overmeesteren, en alzo den Hertog van allen fteun te beroven; doch, in het gemelde Jaar 1704 , of in het volgende , dit oogmerk niet hebbende kunnen bereiken, werd het ontwerp hervat, in het Jaar 1706. De Hertog van fe uillade verzamelde, ten dien einde, een ongemeenen voorraad van allerhande Oorlogsgereedfchappen, en op den tijd, tot den Veldtogt beflemd, in Maij alle zijne benden; beftaande in 68 Batailjons Voetknegten en 24 Esquadrons paarden. Hier mede floeg hij op weg «aar Turin , en kwam, den 13 dier maand, voor de Stad. De Franfche Veldheer befteedde allen zijnen vlijt, om zijne werken rondom de Stad in order te brengen; de Hertog van Savoijen deed daarentegen alles, om hem daarin hinderlijk te zijn. Dewijl de arbeid der belegeraars daar door merkelijk vertraagd werd, deeden de belegerden al wat zij konden, om zo wel de Stad, als het Kafleel in beteren ftaat te brengen. Toen de Hertog ontwaar werd, dat het den Franfchen gelust was, alle de toegangen te floppen, zond hij zijne Gemalin, Kinderen en overige bloedverwanten naar Genua, op dat de overweging van derzelver veiligheid, der bezettinge niet hinderlijk zoude zijn. En dewijl hij van oordeel was, dat zelfs zijn eigen perzoon van meer nut buiten dan binnen de Stad zou kunnen zijn, plaatfte hij alie zij-ra troupeu daar binnen, behalven 3000 paarden, waarmede hij, den volgenden dag, uittrok, na al voorens, met eene zeer fraaie redevoering , vau de Inwoonders en van den Gouverneur, affchcid te hebben genomen. De kloekmoedigheid der belegerden, die ieder post, hoe gering ook, als wanhoopige lieden verdedigden, en geen voet gronds verlieten, voor dat dezelve rnet het bloed der vijanden geverfd was, was oorzaak dat de Franjchen, fchoon verbaazend veel volks verliezende, weinig vordering maakten. Nogtiians zou, in de maand September, oe Stad hebben moeten bukken, zo niet Prins eugekiu s, met zijne bijhebbende magt, derwaarts gekomen was. Hij Vereenigde zig met * - ' den  5°* EUGENIUS. (FRANCOIS) den Hertog, te Carmagnola, en maakten toen te zamen uit een Leger van 28,000 koppen; alle mannen, die bellooten hadden, te fterven of te overwinnen. Op den 4 van de maand September, floegen zij den weg in naar Turin, en naderden, over de Po, tot aan den kant van het Riviertje Dora. De Hertog van Savoijen en Prins eugenius, ziende, indien zij de Stad ontzetten wilden, het Franfche Leger in de verfchaufingen te moeten aantasten, beflooten daartoe zo ras mooglijk was. Twee dagen daarna, trokken zij over den noordkant der gemelde Riviere. Zo ras alle troupen de overzij, de bereikt hadden, floegen zig de Veldheeren, met den regter vleugel, neder tegen over het Kafteel Pianesfa, en met den linker tegen een Lusthuis van den Hertog ,laFenerie genaamd; geevende voorts aan de troupen bevel , zig tegen den volgenden morgen gereed te houden. De nacht geëindigd, en de Zon naauwlijks doorgebrooken zijnde, floegen de Hertog en de Prins op weg, naar de vijandelijke verfchanfingen, waarin de vijand tot aan den kin toe begraven lag, en, uit veertig ftukken grof gefchut, zonder ophouden, op de belpringers vuur gaf; 't welk, echter, geene andere uitwerking had, dan derzelver moed nog meer te doen ontvonken. Toen nu eu genius , niet verder dan een Kanonfchoot, van de vijandelijke verfchanfingen was, fchaarde hij zijne benden, zo als ook de Hertog omtrent de zijne deed, van den linker tot den regter vleugel, in flagorde. Thans begaf zig ieder Generaal naar zijnen post; eugenius zig aan het hoofd van den linker, en de Hertog aan het hoofd van den regter vleugel geplaatst hebbende, werd het teken tot den aanval gegeeven. Het was elf uuren voor den middag, toen het voorfte gelid van het Keizerlijke voetvolk, met den fnaphaan op den fchonder, tot aan den voet der verfchanfingen voortrrok eu een aanvang van den ftrijd maakte. De Franfchen ftonden het vuur der Duit' fche voetknechten, aan den linker vleugel, een tijd lang, onverfchrokken door, zonder, echrer, hunne befpringers te doen wijken. Maar eugenius, dit draalen moede, ftelde zig, met den Prins van anhalt, in de fpitze van fommige Batailjons Pruifen , en voerde dezelve tegen de verfchanfingen aan; zij flapten voorts over de gragten, beklommen de  EÜGF.NIUS. (FRANCOIS) 505 de hoogten, en maakten zig daarop vast, onaangezien het vuur hunner vijanden. Prins euoemius deelde hier niet alleen in het gevaar der geringde foldaaten , maar werd daarenboven , door een val van zijn paard, ter aarde gewor. pen. Dit ongeval deed den moed der aanvallers zinken, en zou van erger gevolgen geweest zijn, zo niet de P/ins terftond was opgereezen, en aan alle de zijnen getoond had dat hem niets deerde, en hij bekwaam was, om de orders uittedeelen. De Franfchen, dien heldenmoed niet langer kunnende braveeren, of weerfhmd bieden, werden geheel uit en van hunne fterkte gedjreeven; waar door de Prins gelegenheid kreeg, om doortedringen, en aan de Ruiterije gelegenheid te geeven, om mede intevallen, het vijandelijk gefchut te keeren, en op hunne eigen meesters te doen losbranden. Terwijl dit aan deeze zijde voorviel, flreed de Hertog aan de andere zijde, met geen minder dapperheid dan geluk; na een hevig gevegt van mter dan twee uuren, werd hij meester van de hoogte der verfchanfingen. Doch het allerielst gevecht viel voor aan den regter vleugel, daar de Prins van saxen ootha het bevel voerde over de Hollandfche troupen, vermids de Franfchen hier het diepst begraven waren, en door het Kafteel en andere fterkten befchermd werden. Hoe manlijk de Franfchen zig dus ook verdedigden, hunne neerlaat was echter algemeen. Tusfchen de vier en vijfhonderd gevangenen vergrootten den roem der overwinnaars; en boven dien namen meer dan aooo der overwonnenen dienst onder hun. Prins eugenius maakte zig meester van al den Legertrein, betraande in 158 ftukken gefchut, <5 mortieren 40 vaandels, alle de paarden van 13 Regimenten Dragonders ' benevens de Krijgskas, voorzien van twee en een halve milten gemunt geld. Het gevolg van deeze overwianiage was, da: de Hertog van Savoijen daar door in zijne Staaten herfie'd werd, en de meefte plaatzen in Italië, die Franfche bezetting in hadden, voor den overwinnenden Held eugenius het hoofd bogen. De Franfchen, niettegenftaande dit zwaar verlies, behaalden, in het Jaar 1707, eenige voordeelen op de Bondgenoten Dewijl dit hunnen moad eenigzins had aangewakkerd, maakten  5c5 EUGENIUS. (FRANCOIS) zij, met de opening van den veldtogc van het Jaar 1708, zig gereed om het uiterfle van hunne kragten te beproeven. In de Nederlanden bragten zij een aanzienlijk Leger bijeen, waarover de Hertog van Bourgondien, Kleinzoon des Konings, het bevel voerde; de Hertog van vendome had het bevel onder hem. Aan den Rhijnkant zou de Keurvorst van Beijeren gebieden : de vijandelijke Krijgsmagt in Daufiné zou onder bevel van den Marfchalk de villeroi ftaan. De Koningin van Groot-Brittanje en de Staaten der Vereeragde Nederlanden fielden zig mede in ftaat, om den vijand kloekmoedig het hoofd te bieden. Marlcorough en eugenius verfcheenen, in de maand April, in 'sHage, om met de gemagtigden der Staaten, en vooral met den Raadpensionaris heinsïus, de'zaaken voor den aanftaanden veldtogt te regelen. Men kwam overeen, dat de meeste Duitfche troupen, die, in het voorgaande Jaar, aan den Opper-Rhijn, gediend hadden, nu, onder den Prins eugenius, in de Ne derlanden zouden dienen; en dat de Hertog van marlis o r o u g h hier wederom het opperbevel zoude hebben, over het Engelsch en Staatfche Leger. De gemelde Veldheeren, eer zij te velde trokken, deeden nog een keer naar Hanover, om den Keurvorst de genomene maatregelen te doen goedkeuren; 't welk hun, door de medewerking van den Graave van re gte ren, die tig, van wegen de Staaten, aan het Hof van den Keurvorst bevond, gelukte. Met het begin der maand Maij, verzamelde zig het Leger der Bondgenoten, te Andernach, bij Brusjel, en toog van daar naar Billingen. liet vijandelijke Leger was bij een getrokken tusfchen Bergen in Henegouwen en St, Gilain, en van daar voortgerukt, tot 00 drie mijlen na, tegen over het Leger der Bondgenooten. Benige maanden lang hielden zij elkander in beweeging, zonder iets te verrigten. De vijand maakte zig , bij verjasfihg, meester van Ge-nd. Brugge, Dan.me en Plasfcndaalc , en trok daarna over de Seine en over de Dender, naar Ninove. De Bondgenoten floegen zig te Asfche neder, alwaar eugenius, fpoedig van den kant der Moezel opgebroken zijnde, met' de Duitfche benden, zig bi) hen voegde. De Franfchen, gefladig werkzaam, deeden Oudenaarden beren-  EUGENIUS. CFRANCOIS) 507 rennen, om de Bondgenooten den overtogt over de Schelde te beletten; maar de vereeniging der troupen deed hun dit beleg fpoedig opbreeken. Het geheele vijandlijk Leger nam toen den weg naar Gavre, om aldaar over de Schelde te trekken; doch marlborough en eugenius, beflooten hebbende tot een Veldflag, volgden den vijand op de hielen. De Hertog van bourgondie, toen ook van gedagten veranderd, deed zijn Leger (land houden, en vond geraaden, den aanval te beginnen. De Generaal Majoor r ant s o u w, met eenige manfchap, uit het Leger der Bondgenoten afgezonden , om op 's vijands beweegingen te letten, en gelegerd agter een Riviertje, dat in de Schelde valt, werd eerst aangetast , en daarna de beide Legers, aan verfcheiden oorden, handgemeen* Wakker kweet zig de Prins vannassau, aan het hoofd der Staat fche knegten; verfcheiden vijandelijke Regimenten werden in wanorder gebragt. Het gevegt eindigde niet voor laat. in den avond, ten nadeele voor de Franfchen , die, in den nagt, het flagveld verlieten, en naar Gend trokken, met agterlaating van veele dooden, en 700 gevangenen. Na deze overwinning belegerden en veroverden de Bondgenooten de Stad en het Kafleel van Rijsfel. Marlborough en eugenius ontzetten Brusfel, en hielpen Gend bemagtigen. In het volgende Jaar 1709, trok het Leger der Bondge* noten wederom bijeen , onder de twee meergemelde Krijgshelden , dat der Franfchen, onder den Marfchalk de vil lars, in de vlakte bij Lens, alwaar zij zig, volgens gewoonte, in den grond begroeven. Doornik werd, door de Bondgenooten, onverhoeds belegerd; de Prins van Oranje., jan willem friso, maakte zig meester van St. Amand. Doornik werd van drie kanten genaderd, en kort daarna met het Kalteel, aan de Bondgenooten overgegeeven. Verder was deeze Veldtogt aanmerklijk, door den flag bij Malplaquet, en de daarop volgende verovering van Bergen in Henegouwen; waar door marlborough, eugenius, de Prins van oranje en de Graaf van tilly met nieuwe lauweren bekroond werden : te meer, dewijl de flag vau Malplaquet, naderhand, bij de Krijgskundig en voor een  5o3 EUGENIUS. (FRANCOIS) een van de fcherpfte en gevaarlijkfte gevegten van den gantfchen Oorlog gehouden is. Alle de aangevangene Vredeonderhandelingen , tusfchen de Oorlogende Mogendheden , tot nog toe vrugteloos zijnde afgeloopen , in het Jaar 1710, maakte men, al vroeg in het voorjaar, alle toebereidzels ter openinge van den Veldtogt. Eugenius en marlborough, en andere Legerhoofden trokken, in het midden van de maand April, naar Doornik, alwaar het Leger verzameld werd. De Bondgenooten bemagtigden in deezen Veldtogt verfcheiden Steden. In het volgende Jaar, verwagtte men Prins eugenius we'rleroin in de Nederlanden; doch de ziekte, en daarop volgende dood van Keizer josphus den I, hielden hem in Duitschland op; en de keer, dien de Franfchen namen, om de verkiezing vaneenen Keizer tegen den zin der Bondgenooten te doen uitvallen, maakten zijne tegenwoordigheid aldaar hoogstnoodzaaklijk. Eer nog dit Jaar 3711 ten einde liep, fmeedde marlborough een ontwerp, om geduurende den wintet een inval in frankrijk te doen; en men zegt zelfs dat Prins eugenius zig zoude hebben laaten ontvallen, dat hij verlangde , om met den toorts in de hand voortterukken, tot Verfailles toe. Maar alle deze ontwerpen verdweenen in rook, zoals ookde beraamde oogmerken verder werden vernietigd, eerst door dien de Hertog van marlborouch van zijne posten verhaten werd, en verder, door den aanvang der Vredehandelingen te Utrecht in het Jaar J712, die aldaar in het volgende Jaar tot ftand gebracht werden, niettegenftaande Prins eugenius, uit na'aru van Keizer karel, aau het EngelJ'che Hof poogingen aanwendde, om den Oorlog te doen voortgaan, of ten min ften Frankrijk tot het toeftaan van grootere voordeelen te uoodzaaken. Dan de Engelfchen, die de gantfclve behandeling meester waren, waren tot niets te bewegen, dan tot het aangaan van eene fchandelijken en nadeeligen Vrede, zo voor het Duitfche Rijk als voor de Staaten der Vereenigde Nederlanden. Geduurende het beleg van Qjusnoij, verklaarde de Hertog van ormond, zig van het Leger te moeten fcheiden, uit hoofde van de wapenfchorfmge , die tusfchen Frankrijk en Engeland beraamd was; waar over eugenius zig zeer ver- ftoord  EUGENIUS. (FRANCOIS) 500 ftoord toonde, en de vreemde troepen , die onder bevel van ormond Honden, ligtelijk bewoog, en bijzonder die, welke op foldij van de Nederlanden Honden , zig niet van her vereenigd Leger te laaten fcheiden. Nog meer reden van misnoegen kreeg eugenius, toen ormond zig niet alleen met de zijnen van het Leger had afgezonderd, maar zie, zelfs van 'Gend en Brugge meester maakte, door welk gedrag de Staatfchen mede tot de wapenfehorfing genoodzaakt werden. Be Turken verfchaften echter onzen Held, daarna , niéuwe gelegenheid om zijnen roem door gantsch Europa te verbreiden , nietregenftaande de Keizer alle zijne vermogens had aangewend om den Vrede te bewaaren. Dan voor dat de Held, in het Jaar 1716, tegen hun te veld trok, was, om het belang van de Oostenrijkfche Nederlanden te behartigen, een ander als OndeiGouverneur van den Prins eugenius, in zijne al'wezenheid , derwaards gezonden, en de Piins door den Keizer als Ópper-Veldheer zijner Krijgsmagt benoemd. De zamelplaats des Duitfchen Legers was beftemd te Futak, een Dorp aan de Noordoostzijde van den Donauw, een weinig boven Pctet■waradin ; aldaar kwam de Prins ecoekius, in het begin van de maand Julij , bij het zelve, zo om den aantogt der troepen te verhaasten, als om voor de zekerheid der Grensfteden te zorgen. Zo ras het Leger der Turken, den 3 van die maand, zig in het gezigt van Peterwaradin had nedergeflagen, zond de Groot Vizier een bode, met een Vredeteken, naar die Stad. 'Prins eugenius oordeelde het onnodig, op dusdanige hoogmoedige opeisfehing iets te antwoorden , maar raadzamer den bode terftond terug te zenden, en Krijgsraad te beleggen, waar in de ftrijd werd vastgefteld. De Veldheer beraamde de ontwerpen daarvan in 55 Artikelen, waarvan ieder der Legerhoofden een afïehrift gezonden werd. Daags daaraan den 5 Julij, was de Zon naauwüjks doorgebrooken , of Prins eugenius ftelde de Duitfche benden in llagorde, en na dat hij dezelve, volgens zijne gewoonte, had aangemoedigd , begon de Prins vau JVurtemburg om zeven uuren den «rijd. De dapperheid deezer benden, eu XIV, deel. Kk die  5iö EUGEN1UP. < FR \NCOIS ) tiie van derzelver aanvoerder, beloofden de Qtttenrijkfche wapenen ras een groot voordeel , wijl die Prins , zonder veel moeite, tot een ïchietkat van 15 Hukken doordrong, en den vijand vau daar dreef; maar terwijl de Turk/che magt aan dien kant boog, raakte de rechter vleugel van het Christenheir in wanorde, door middel van den onbekwaamen grond, waarop zij moesten ftrijden. Deze vleugel, die geheel in de buiienfte verfcbanfing in flagorde was gefteld, kon over de oude Vestingwerken, hoe zeer ook door den tijd vervallen en geflegt, in geene gelijke linie voorttrekken , maar was genoodzaakt, door agt verfcheidene openingen naar buiten op den vijand aanterukken , en zig deswegens in agt gelijke Colommen te verdeeien, welke ieder een Bevelhebber aan het hoofd hadden. De order aan deze gegeeven , was , om hunne manfchap. geheel buiten de verfchanfing gekoomen, weder als vooren met een breede linie in 't front in orde te fchikken: maar de engte van den grond, tusfchen de verfchanfing en 'svijands infuijding, liet niet toe, dat deeze kon tea uitvoer gebragt worden: waar door de Christenen aldaar, genoegzaam, de volkomene nederlaag kreegen. Dan in den tijd, dat deeze het grootfte nadeel leden, fchikte de ftrijd zig op andere oorden ten nadeele van de Turken, en van derzelver Bevelhebberen. De Duitfche Ruiterij, geen weerftand konnende bieden , week reeds aüenks te rugge, tot onder het gefchut van Peterwaradin. Hachelijk ftond dus de ftrijd van weerskanten. De Prins van Savoijen het gevaar van het voetvolk ontwaar geworden zijnde, kwam dezelven te hulpe, door met eenige Regimenten Ruiters, de Janitzaaren van ter zijde in de flagorden te befpringen. Deze onverwagte aanval verbaasde de Turken zo zeer , dat zij de Duitfchers tijd en gelegenheid gaven, om zig te herftellen, en den vijand van nieuws het hoofd te bieden. Eindelijk keerde zig de kans , geheel ten hunnen voordeeleDe Groot- Vizier, die deezen Oorlog had aangeftookt, zag zo ras niet, dat zijn heir de nederlaag befchooren was, en vreezende den fmaat, die hem re wagten ftond, gedroeg zig als een wanhoopende, met op de Duitfchen intevallen; waar door hij zulke gevaarlijke wonden bekwam, dat bij twee dagen daarna  EUGENIUS. (FRANCOIS) mt daarna overleed. Oe ftrijd, die reu zeven uuren was aangevangen , was niet zo lang geweest als de flagting van wederzij, de verbaazend groot was: want reeds te twaalf uuren, fchreef Prins eugenius, in de Tent van den Vizier, een brief aan den Keizer, waarin hij aan denzelven de overwinning bekend maakte: de buit daarbij behaald was ongemeen groot. Het gevolg van deze overwinning was het beleg van Temeswaar, welke Stad zig binnen kort aan den overwinnaar onderwierp. Ook was de Veldtogt van onzen Held, tegen de üttomatf nen, in het volgende Jaar, niet minder roemrijk dan deeze, en bijzonder door de overwinning , bij Belgrado behaald, waarbij de rijkdom, die in het Leger der Turken gevonden werd, onwardeerbaar was, welke nog vermeerderd werd, door de verovering van Belgrado. Daarna benoemde de Keizer, in plaatze van Prins eugenius, zijne Zuster de Aartshertoginne maria elizabet, tot Landvoogdesfe dec Oostenrijkfche Nederlanden; en op dat de Prins van Savoije, daar door, in zijne eer noch aanzien zoude benadeeld worden, benoemde hem de Keizer tot algemeenen Stadhouder van zijne Landen in Italië; een ampt, welk hem het gezag over de bijzondere Onderkoningen en Landvoogden van Napels, Sicilië en Mantua gaf. Den groote Veldheer, dus met eer en roem overlaaden, had geene andere gedigte, dan om zijnen leeftijd, buiten het gedruis der wapenen , te eindigen. Doch fchoon den ouderdom van zeventig Jaaren bereikende , moest hij den Helm nogmaals op den grijzen kruim zetten. Door zijne bedreevenheid, echrer, zo wel in Sraatszaken als in die van den Oorlog, wist hij den vrede te bewerken. Maar naauwhjks was de vrede getekend, of zijne Hoogheid genoot niet meer die beftendige gezondheid , die hem voorheen natuurlijk eigen Icheen. Geduurende den winter van hetjaar 1715, bleef de Prins in die zelfde omftandigheid: tot dat hij, te*;en de helft van de maand April des volgenden Jaars, zig meer dan te vooren onpasfeljjk gevoelde. En, in der daad, de tijd was nabij, waarin karel de VI, en gantsch Europa, deze flikkerende Zon, aan den Staats- en Krijgshemel, moest zien ondergaan. Den 2q van die maand, werd, ten zijnen huize, nog eene v Kk a ge-  51» EUGENIUS. ( FRANCOIS ) geheime Conferentie gehouden ,• en na dat in dazelve eenige zaaken van groot aanbelang verhandeld waren, rees hij van zijnen ftoel op en zeide: het is genoeg voor heden; morgen zullen wij het overige afdoen, indien ik zo lang leeve. Men bood hem des avonds zijne geneesmiddelen aan, die hij weigerde te gebruiken. Hij plaatfte zig, voor 't afbeeldzel van den Keizer , dat levensgroot in zijn vertrek hing;na het een wijl tijds, met opmerking, befchouwd te hebben, begaf hij zig, ten 10 uuren, te rust; beveeiende zijnen Kamerdienaar, niet voor des morgens om negen uuren, hem te wekken. Doch hij beleefde dien tijd niet, maar ontfliep zagtelijk in dien nagt, in den ouderdom van 72 Jaaren, 6 maanden en eenige dagen. Aldus vonden zijne dienaars, des morgens, deezen Held, den fchrik van Frankrijk en van het Ottomannifche Rijk, den beveiliger van het Duitfche Rijk en van de Nederlanden, die zo menigmaal, in het midden van 't Oorlogsvuur, den dood getrosfeert had, en tot verwondering van gantsch Europa ontkomen was, nu in een zagte kalmte, door den dood overwonnen. Na eenige dagen, overeenkomftig met zijnen rang, op een Vorftelijk Praalbed, ten toon gelegen te hebben , werd deszelfs Lijk , met Koninklijke pracht, op den 26 April, in de Domkerk van St. Steven, te Weenen, ter aarde gebragt. Het Leven van dezen Held is in het Hoogduitsch befchreven, door eenen christoff riegel, in 5 Deelen in Svo, eindigende met hetjaar 1717, ook in het Engelsch onder den tijtel van The life of Francois Eugene, en in het Nederduitsch door a. de vryer, in 4 Deelen in 8vo.; deeze is de volledigfte en beste van allen. Ook heeft men alle zijne Heldendaden in prent gebracht , door huchte nberg; en een kort bericht van züne bedrijven, meest betreffende de Ne~ derlanaen, vindt men in het XVI, XVII en XVIII Deel der Faderlandfche Hijïorie. Eussen, (gehard) was, onder de Regeering van Hertog filips van bourgondien', Graave van Holland, burger en Burgemeester van de Stad Enkhuizen. Diep wist hij zig in 's Vorften gunst te dringen, met hem dikmaals ge-  EUSSEN, (GERARD) EUSUM. (KASPAR van) 513 gerookte hammen, haringen en bokking te zenden, waarvan de Oude Kronijk vermeld, dat f i li p s een groot liefhebber was. De Vorst, zegt men , verhief hem daarvoor tot den Ridderftand; 't welk van de Ridders en Hovelingen zeer euvel werd opgenoomen. De laatften fpeelden hem daarvoor een aartige pots. Het gebeurde, dat de Hertog van Gent naar Brugge reedt, en dat de nieuwe Noordhollandfche Ridder hem moest volgen. De Hovelingen, den Zadel verkeerd op het paard geleid hebbende, vond hij zig, te Brugge komende, zodanig gewond, dat hij drie dagen hét bed moest houden. Oude Heil. Kronijk, fol. 482. Éhsüm, (kaspar van) was een dier Vaderlandfche Helden, wier naam, om het betoonen van hunne trouwe, aan de vergetelheid moet onttrokken worden , op dat anderen daardoor worden aangefpoord , ftandvastig in hunnen eed en pligt te zijn. Hij was naamlijk, in het Jaar 1593,bevelhebber binnen Koever den. Verddgo eenen aanilag op de Bourtang mislukt ziende, begaf zig naar Koeverden ; dan deze plaats was mede te wel van alles voorzien, en aan eenen te eerlijken bevelhebber toevertrouwd, om fchielijk bemsgtigd te konnen worden. V e v d u g o , den geheelen wiuter, met het overfchot zijns Legers, hier ftand houdende, liet niets onbezogt, om van f. usum in zijnen pligt te doen wankelen; maar beloften noch bedreigingen hadden vat op zijne onwankelbaare trouw. Integendeel, hij verdedigde den hem aanbetrouwden post, tot in de maand Maij, wanneer ver du go, door de aannadering van het Staatfche Leger, zig gedwongen vond, het beleg op te breeken ; hebbende toen van EusüM het genoegen, der Staaten Veldheer, Prins maurits, daar binnen te ontvangen, die hier door gelegenheid bekwam, om het Beleg voor Groningen te liaan. Zie Faderl. Hifiorie, VIII Deel, bl 379. Even. Den naam deezer plaatze vind men in meer dan één ïiandvest genoemd, fchoon het met gsene zekerheid te bepaak K 3 IeE1  5'i EVEN, EVEHAERTS, (ANTHONY) enz. len is , w-sr dezelve gelegen hebbe. Zommigen meenen dezelve te vinden, niet verre van Zuidlaren in bet LandfchapDrenth. Keizer hendbikdeIII fchonk even, als behoorende onder de verbeurd verklaarde goederen van eenen ulfo en zijnen broeder , aan bernold , Bisfchop van Utrecht, Everaerts , (anthony) Raad en Geneesheer in zijne Geboorteftad Middelburg, heeft zig, door het fchrijven van verfcheidene werkjes, , in de Latijn fche taal, onder de gele, rden bekend gemaakt. Te Antwerpen, werwaarts hij gezeild was, om eene verkooping van Schilderijen, waarvan hij, gelijk ook van bloemen, een groot liefhebber was, bij te woonen , ftierf hij zeer onverwacht, aan een bloedftorting, op den 28 April van het Jaar 1679. Evf. rdi ngen, een toenaam, welken verfcheidene Schilders, allen uit één Geflacht afkomftig, gevoerd hebben; eerst drie broeders : gesar, aldert en jak ; tn van aldert wederom drie zoonen; kornllis, n eter en jan, welke mede, de een min , de ander meer, de verhevene Schilderkunst geoeftend hebben. Cesar van everdingen was de oudfte zoon van jan van everhingen, Sekietaris te Alkmaar, en, in her Jaar 1606, aldaar gebooren. Hij was een voortreffelijk: meester in het fchilderen van Beelden , en had een zeer vleijend penceel. Onder zijne Konstwerken munten uit, de gefchildeide deuren van bet Orgel, in de Kerk te Alkmaar, waarop door hem is afgebeeld, davids Tiiumph op go. liath: het model daarvan werd door hem vervaardigd, ten huize van den vermaarden bouwmeester van kampen, die dat Orgel geordineert heeft, in het Jasr 1648. In de Doele te Alkmaar, ziet men ook nog een groot fhik van hem, verbeeldende den Adel en Schutterij aldaar; alle de beelden zijn hier levensgroot door hem gefchilJerd, en ffrekken tot een onfterflijkeu roem, voor hem en zijnen Leermeester jan van bron k horst. Hij overleed in het Jaar 1679, in den ouderdom van 73 Jaaren. E vss-  E VERDINGEN, ( ALDERT van ) EVERDINGEN, enz. 515 Everdingen, (aldert van) werd mede te Alkmaar gebooren, in het Jaar 1621. Deeze leerde de Schilderkönst, eerst onder opzigt van roelant savry, en daarna van pieter moulyn, te Haarlem; hij kweet zig zo wel, dat beide meesters zig op hunnen Leerling beroemden. Zijne Konstüukken zijn zo veele fpreekende bewijzen, welk een groot meester hij in de konst geweest is , bijzonder zijne Landfchapjes , die met beestjes en beeltjes zeer uitvoerig en fraaij geftoffeerd zijn. Niet minder muntte hij uit , in het fcbilderen van dicht beplante bosfchen, watervallen, zeellorman, enz. Doch inzonderheid was hij bekwaam, in hetafbeelden van Noordfche landgezichten. Hij overleed met den roem, vau een (lil, arbeidzaam en zedig leven geleid te hebben, in de maand November van het Jaar 1675 nalaatende drie zoonen , twee van welke zig mede tot het oeffenen van de konsc begeeven hebben. De jonglte zoon van den Alkmaarfcher. Geheimfchrijver, jan genaamd, mede aldaar gebooren, oeffende zig insgelijks in de Schilderkönst , doch meer uit zugt voor dezelve, dan om 'er van te leeven , dewijl hij, Procureur zijnde, een genoegzaam beftaan had. Zie noubraken, Schouwburg, II Deel, bl. 94. en 95« Everdinoen, een dorp, behoorende onder het Graaffchap Kuilenburg, een weinig beneden Golberdingen, wor. dende ook wel Zuurding genaamd. De Gereformeerden wor. den aldaar door één Predikant bediend. Everdingen , een Dorp en Heerlijkheid in Zeeland; Zie everingen. Everhardi, (nicolaas) gebooren te Amfleldam, was een groot Rechtsgeleerde, en, geduurende den tijd van 35 Jaaren, Profesfor te Ingolftadt. in Beiisren. Vooraf was hij Raadsheer geweest van de Herto^n willem en albert van Beijeren, te Muhchcn, daarna van Keizer kaKk 4 f-st  516 EVERHARDI. ( NICOLAAS) .enz. Rel den V, en gefubordhieerd Raadsheer in 't Kamergelicht te Spiers. Hij overleed rn hoogen ouderdom, nalaatende drie zoonen , allen Rechtsgeleerden : nicolaas c a spaeus en georgius.- De oudlle van deeze was,' Everhardi, (nicolaas) die insgelijks, even als zijn Vader, 28 Jaaren lang, Hoogleeraar der Canonijke Reten te Ingolftad geweest is. Hij overleed in het Jaar 1580° in den ouderdom van 50 Jaaren, en liet na 4 Zoonen - wil' HELMUS, ALBERTUS, NlCOLAUS en FEKDINAN- dus; mede allen Regtsgeleerden. Everhardi, (nicolaas) ook bekend bij den naam van janus secundus, was de zoon van nicolaas everhardi. Zommigen houden voor de plaats züncr'geboorte 'sGravenhage; anderen, en onder die commelvn Hellen daar voor Amfteldam. Allen, die van hem gewas' maaken, houden hem voor eenen der bekwaamfte Latijrfche Digiers van zijnen tijd. I„ zijne jeugd begaf hij zig eerst naar Bourges, in Frankrijk, om' de Iesfei] te hoorei, van a N d r e a s a l e a ti u s. Van daar reisde hij naar halie en verder naar Spanje, alwaar hij Geheimschrijver werd van den Aartshertog van tol edo , op wiens bevel hij Keizer karel den V, op deszelfs togt naar Afrika, gevolgd is. Vervolgens in Holland te rug gekeerd, werd hij, te Utrecht Geheimfchrijver van den Bisfchop georgius van eg' mond. Dewijl de Bisfchop zig, bij zijne aanftelling, te St. Arnaud, in Henegouwen, bevond, begaf hij zig derwaarts • doch was 'er naauwlijks gekomen, of hij werd van eene ziekte overvallen, en ftierf, in her 25 Jaar zijns ouderdoms in het Jaar 1536. Van alle zijne Latijnfche Verfen , worden die door westerbaan in het Nederduitsch vertaaldzijn' voor de beste gehouden. ' Commblvn, Befchrijv. van Amfterd. bl. £62. MELCHIOR adamj, eilZ. E ver.  EVERHARDI. (NICOLAAS) 51/ E verhak Dl, (nicolaas).Of klaas evertsz .gebooren te Gnjpsierken, in Zeeland, een van de grootfte en uitmuntendlk' Mannen en Regtsgeleerden, welke ooit in de Nederlanden te voorfehijn zijn gekoomen. Volgons zommigen was hij de zoon van een gemeen' Schipper; doch, volgens anderen, afkomftig uit een aanzienlijk geflacht, in Bei. jeren. Beide gevoelens kunnen waar zijn , vermids de ondervinding daaglijks leert, hoe de genachten rijzen en daalen.- Het zij hij edel, of onedel van afkomst ware overedel was hij vau geest eu verdienften. Te Leuven, daar hij zijne Studiën aanvaardde, had hij tot Leermeesters a r n o l d u s debeka en petrus de thenis. Op den ii Junij van het Jaar 1493, werd hij tot Doétor in de beide Regten verklaard, en gaf aldaar, eenige Jaaren, onderwijs in dezelve. Er as mus en meer anderen roemen zijn zonderling geheugen en geleerdheid. Eerst was hij, in het Jaar 1498, te Brusfel, Rechter in Kerklijke zaaken ,( of Officiaal, vau den Aartsbisfchop van Ka. merijk; daarna Deken van de Collegiaale Kerk van St. Guido. vervolgens Deken van St. Gedula , te Brusfel. Van daar werd hij beroepen, eerst naar Mechelen , tot Raadsheer inden ifoogen Raad der Oostenrijk fche Nederlanden, en, in hetjaar 1509, tot Prefident van het Hof van Holland en Zeeland, welk ampt hij, geduurende den tijd van 18 Jaaren, met allen lof bekleedde. Waarnaa hij door zijne Keizerlijke Majelleit karel den V, in zijnen voorgaanden post, te Mechelen, werd te rug ontboden. In het bekleeden van alle deeze ampten ging hem de roem na, dat hij nooit iets verrigtte, om winst, om eigen glorie, of ter gunfte van magtige vrienden; en dat hij, om een geding te winnen, nooit zig bediende van valfche of looze kunstjes, in de Rechten gebruikelijk. Hij overleed, in het Jaar 1532. In zijn Huwelijk, met elizabeth van blyoul, of b.LYOut, heeft hij gewonnen agt Kinderen: als, drie Dogters, onder welk eene Non was, 1 s a b e l l agenaamd, die Moeder in het St. Aagten Klooster, te Delft geweest is, en vijf Zoonen, allen Mannen van uitfteekende Geleerdheid, en onder deeze petrus hiironimus, der beiden Rechten Kk 5 Doe-  5i8 EVERHARDI, (NICOLAAS) enz. Doctor, te Leuven, daarna Pastoor te Vlisfingcn, en vervolgeus Aot te Middelburg. Eyeriiaïo, welke , in het Jaar J515 , Prefident van het Hof van Holland was , was fpreeker van Keizer karel den V, hij deszelfs huldiging te Dord -eckt, als Graave van Holland. De drie andere Zoonen zijn mede vermaarde Mannen en voortreffelijke Latijnfche Dichters geweest. Bij de Geleerden zijn deeze Mannen ook bekend bij den naam van n ic o la r. Ondertusfchen geloovi'n wij dat zij van den weg af zijn, die eveihhb n icoiai, en nicolaas everhard voor één en denzelfden perfoon houden, en n 1 c o l a u s grudius,adriahus mhku's en johannes secchuhs voor drie Zoonen van nicolaas everhardi willen doen doorgaan. Dir alleen is zeker, dat deze drie mannen goede vrienden, vermaarde Digrers en Raadsheeren van Keizer karel den V, doch geenzins, dat zij broeders geweest zijn, zoals la r u é, in zijn Geletterd Zeeland, beweert. Zie val. and. ; vt. van «outhoeven, Hollandfche Chronijk. Everhardi, (thomas) word gefteld onder de geleerde Mannen van Dordrecht; hij leefde in het jaar 1487, èn was Leeraar in de Godgeleerdheid te Leuven. Balen, Befchrijv. van Dordrecht, bl. 204. Everinsen. In de Blaffert der Utrechifche Bisfchop. pen, aangaande hunne geestelijke Jurisdictie, over de Kerken, Kloosters, enz. in Zeeland, word deeze naam gefpeld everdingen, een Dorp in Zeeland, op het Eiland ZuidBeveland , 't welk reeds in het Jaar 830 bedijkt was. M elis stoku maakt gewag van eenen dodyn, Heer van e v e r 1 n g e , als hij zegt, op het Jaar 1295 : Daer quam Doedy.i van Everingeft An d^een ziae Viel ghefehaert. Bit  EVERINGEN, EVERKESTDORPE , EVERt.O, enz p$ Dit Dorp, welk aan Zee ligt, en behoort onder Eliewoutsdijki is groot 304 Gerneeten en 29 Roeden» Everkestdorpe; een zeker Schrift (zegt alting) van het Jaar 1285. noemt de plaats het Moerigelandt, welke zie uitftrekt tot aan de Bosfchen van Trtnfchoïen en Fiers. 1 Koewei 'er , behalven den naam, niets meer van overig is, blijkt het, egter, genoeg, dat dit land gelegen heeft, tusfchen den dicht daar aan droomenden Rhijn en de gemeide Bosfchen, Üostwaards aan tegen Swadenburg. Alting, Not. Gsrm. Inf. Tom. ia fol. 51. Eveplo, eene Havezate, in de Provintie Overij'fei, ten Noorden van O/denzeel, behoorende aan den Heer re int jan, Baron sloet, die, wegens dezelve, befchreven is in de Ridderfchap van tventhe. Eversberg, een der adelijke Huizen, mede in de Provintie Overijsfel, in de nabuuifchap van Rijs/en, wel eer behoord hebbende aan het Geflacht van heerdt. Eversdyk, een adelijk Geflacht in Holland , waar van de eerfte genobiliteerde, of Edel verklaarde, is geweest, Mr. anthon1s michielszoon van eversdyk, t(l het Jaar 1450 , Raad in 's Gravenkage, eu bi'zonder gunfteling van den Graave van charlois, Zoon van filips den goeden, Hertog van Bourgondien, die hem, bii opene brieven 'f. tot den adelftand verhief; zijnde naderhand deeze verheffing bevestigd, door Keizer fredrik de n II. Hij had in Huwelijk coenelia van nieuwenhoven, uit Vlaanderen , bi) welke hij verwekte veertien Kinderen. Hij leefde nog in het Jaar 1480. Onder deeze Kinderen waren: Heer jan van eversdyk, KanunniK te Geervliet ,■ jan van eversdyk,getrouwd met geertruid van der meije , die agt zoonen en dogteren won; adriaan van eversdyk, die ter vrouwe nam,mabïi.ia, dogter van Heer; sïïrit vak ebmokdt; an- th o-  EVERSDI1K. thony van ev er s d yk,- Vrouwe margreta van eversdyk, getrouwd aan den Heere gerrit van n r eveld, Ridder, dien zij twaalf Kinderen baarde; barber a , Nonne te Delft ; catharina van eversdyk, die ten man had, Mr. jacob van almonde, Raad in 's Grr.venhage, moeder van twaalf Kinderen. Gemelde an- thony van evers dtk, anthonyszoon, Was ge- huwd met maria van raaphorst, bij welke hij verwekte anthony van eversdyk; adkiaanvan eversdyk, Monnik; margretha van eversdyk, gehuwd aan jan, Bastaard - broeder van Hertog karel van gelder. De oudfte van deze Zoonen, anthony, nam ter Vrouwe w i l k e l mi n a v a n r a a s h o r n die hem baarde antkony van eversdyk, naderhand Hofmeester van Hertog karel van gelder, die zonder Kinderen overleed ^ als ook servaas van eversdyk , die mede zonder Kinderen ftierf ; verder elizabeth eversdyk, Nonne te Rencum, bij Arnhem; m a rgriet van eversdyk, in den Echt getreeden metcoR. nelis van her houve, te Nijmegen. Hier mede liep de mannelijke Linie van eversdyk, in Rolland, ten einde. Hun wapen was. een Azuur Schild, en. daarin twee zilveren Keepers, drie gouden toorens, twee ter zijde der Keepers en de derde onder dezelve. Zie goudhoe ven en van leeuwen, fol. 193 en 064.. Eversdyk, een Dorp in Zeeland, op het Eiland Zuid. Bcvcland, tegen over de Haven van Bijelingen; hebbende eene Kerk met een dikken tooren, voortijds gefticht door eenen der Heeren uit het geflacht van Everinge, welk ge. {lacht afkomftig was uit een jonger Zoon der Graaven van evergem, wier Graaffchap niet verre van Gendt geleegen is, eu waarvan men een omftandiger berigt vind bij e s p inoi, in zijne Recherches fur les Antiquitès & la Nobles. fe de Flandres pag. 350. De nakomelingen van dit Geflacht hebben, naderhand, den ftainnaain van eversdyk aange-  I. TAFEL van het GESLACHT van EVERSDYK. Zie Deel XIV, bl. 520 Anthony van eversdyk, zoon van michiel, was een Gunlleling en Raad van den Graaf van Charlois, in het Jaar 1450, door hem genobiliteerd, en geconfirmeerd, door Keizer Fredrik te Neujiad, in Oostenrijk, in 't Jaar 1465. Deeze Anthonij leefde nog in 't Jaar 1480; hij had in huwelijk, cornelia van nieuwenhoven, en daarbij 12 kinderen, als 1. Gieles van Eversdyk, Kanonnik te Geervliet. 2. Jan van eversdyk, die ter vrouwe had, Maehteld van der Meije, en daarby won 8 kinderen, die vol. gen; zie A. 3. Adriaan michiel van eversdyk, gehuwd met Selil* ie van Egmond, dogter van Gerard en Catharina van Uterleer. Waaruit gefprooten zijn, 10 kinderen; zie B. 4. Anthony michiel van eversdyk , gehuwd met Maria van Raaphorst, liet na 5 kinderen; zié C. 5. Margriet michiel van eversdyk , die ten man had, Gerrit van Zuilen, van Nijeyeld, dien zij 12 kinderen baarde. 6. Cornelia van Eversdyk: 7. Bartha van Eversdyk. S. Cornelia van Eversdyk. 9. Eleonora van Eversdyk. 10. Johanna van Eversdyk, jong geftorven. 11. Barbera van Eversdyk, Nonne te Delft. 12. Catharina van Eversdyk, getrouwd met Jacob van Almonde, Raad van den Graaf van Holland, Heer van Vena en Altena, geftorven in 't Jaar 1504, Het na 12 kinderen. A, 1. Anthony van Eversdyk. 2. Thomas van Eversdyk. 3. Adam van Eversdyk- 4. Hendrik van Eversdyk. 5. Fincent van Eversdyk, 6. Jan van Eversdyk. 7. Jenne van Eversdyk, en 8. Arentje van Eversdyk. B. J. Antoni van Eversdyk. 2. Adriaan van Eversdyk. 3. Cornelia van Eversdyk. 4. Geertruit van Eversdyk. 5. Margriet van Eversdyk, had ten man, Pieter van Teilingen, dien zij kinderen baarde. 6. Anthony van E gmond. 7. Maria Machteltje van Eversdyk, had ten man Adriaan van Borsfele, en bij hem 3 kinderen. 8. Wendelina van Egmond, gehuwd met Everard de Crommendyk. 9. Berber van Eversdyk, 10. Cornelis van Eversdyk, Geestelijke te Delft. C. 1. Anthony michiel van eversdyk, gehuwd met Wilmyn van Rashoorn, waarvan kwamen 4 kinderen; zie D. 8. Steven van Eversdyk, en 3. Cornelia van Eversdyk, beide jong geftorven. 4. Adriaan van Eversdyk, Kanonnik te Brugge, enz. 5. Margriet Miehieltje van Eversdyk, gehuwd met jan, . | natuurlijken zoon van Adolph, Hertog van Gelder, liet na 3 kinderen. D. 1. Anthony van- Eversdyk, Marchal van het Hof var. den Hertog van Gelder, ongehuwd geftorven. 2. Servaas van Eversdyk, ftierf ongehuwd. 3. Margriet van Eversdyk. had ten man Fredrik van Voorst, die bij haar verwekte, 2 kinderen. 4. Elifabeth van Eversdyk, Geestelijke Dogter. Door de huwelijken der dogteren uit het Geflacht van eversdyk, hebben dezelven zig vermaagfcbapt, met de aan* zieniijkfte Gedachten van Holland en Zeelaud.   EVERSD1JK, EVERSDYK. (CORNELIS FRANSZ) Jal nomen , en zijn magtig en aanzienlijk geworden in de Regeering der Stad Goes „ Met mijn Geflacht (zegt smal„ legange) hebben zij zig, verfcheidene maaien , over ,, en weder vermaagfchapt". Door Huwelijken zijn zij bevriend geworden aan de Geflachten van den ab^ele; van erp, en van heenvliet. De grootte dezer Ambachtsheerlijkheid, te gader met die van Capelle, met welke zij, in de ftemrolle, word zamengevoegd, is 3079 Gemeten, 273 Roeden, 6 voeten, 4 duim. Kronijk van Zeeland, bl. 729. Eversdyk, (cornelis fransz) afkomflig uit het bovengemelde Zeeuwfche Geflacht van eversdyk, zo wel van Vaders als Moeders zijde, werd gebooren den 20 Maij 1586. Tot mannelijke Jaaren gekoomen, was hij, veele Jaaren, lid der Regeering, in zijne geboorteftad Goes, en werd, wegens dezelve, gedeputeerd in de Rekenkamer van Zeeland, op den 15 Maart /van het Jaar 1635. Hij bekleedde dit ampt• tot aan zijnen dood, die Voorviel te Middelburg, den 19 December van het Jaar 1666. 's Mans uitgegeevene Schriften , over het Wijnroeijen , Tafelen van de IFamnaate; van de Pachttafelen en meer anderen, geeven duidelijke bewijzen, dat hij een groot Rekenmeester was. Daarenboven was hij zeer ervaaren in de Landmeet- en Starrekunde. In de Zeeuwfche Kronijken van b o xhorn en smallegange , vind men eene door hem opgeflelde naauwkeurige Lijst, van de grootte van Zeeland,getrokken uit 's Lands authentijke Rekeningen van den honderdHen penning over het Jaar 1641; waarbij gevoegd zijn alle de Polders, welke, federt dien tijd, tot aan het Jaar 1643 ingeflooten, van nieuws zijn ingedij' ning van Deenemarken, en op het ruggeftuk een Decnsch Oorlogfchip, hetwelk, op den fpiegel, tot opfchrift heeft het woord: tandem: „ e i n d e l v k." Den 19 December van het Jaar 1664, werd hij vèrheeven tot den rang van Vice-Admiraal, en was tegenwoordig in den Zeeflag, die vermaard geworden is, door het in de lucht fprin. gen van het Schip van den Admiraal wassenaar v&N oudam, voorgevallen den 13 Julij, in het Jaar 1665. Cornelis evertsen voerde daarbij het bevel over het zesde Esquader, beftaande uit 18 Schepen, gewapend met 2420 man en 520 ftukken gefchut. Benevens den dapperen Admiraal tromp, verrigtte hij, in deeze ontmoeting, alles wat van een eerlijk en bekwaam Zeeoverfte kan begeerd worden. Eerlang, echter, moest de Staat den Meld misfen: want, in het Zeegevegt van den 11 Junij des Jaars 1666, na van zijnen moed en bekwaamheid doorflaande blijken gegeeven te hebben, trof hem de laatfte fchoot, die, van het Schip van den Engelfchen Schout ■ bij Nacht harjij», werd gedaan. Zijn Lijk werd, den 5 van de maand Julij daaraanvolgende, x&Mid. delburg, met veel pracht en ftaatfie ter aarde, befteld, in de oude of St. Pieterskerk, alwaar zijn Afbeeldzel, met de gewoone bijcieraaden, in marmer, ligt uitgehouwen, door den beroemden Beeldhouwer rombout van der hulst. Wijders vindt men, ter zijner eere, geflagen, eenen Penning, op wiens voorzijde een gekroond borstftuk, waaronder, op een wimpel, ftaat: Corn. evertsen, Admiraal van Zeeland. En  F.VF.RTSEN. f CORNELIS) genweer doen, door de menigre van doden en gekweiften; het welke dan de redenen zijn geweest, die mij hebben genoodzaakt het meeste gros en de loopende Schepen te volgen, met klein zeil, enz." Dit gevegt, dus ongelukkig voor 'sLands Vloot, en voor den Staat, was het tevens zo voor onzen Luitenant Admiraal: want een kogel, zijn eene been wegneeraende, maakte, kort daarna, een einde van zijn leeven. De Heeren Staaten van Zeeland, dit verlies verllaan hebbende, lieten niet alleen daar over hun leedweezen blijken, maar namen, daarenboven, ten blijke van hunne achting voor den gefneuvelden Held, den 19 Augustus, het volgende befiuit. „ Den Raat-Penfionaris, heeft met behoorlijk respect aan „ de Vergadering gereprefenteert, hoe, dat in de jonglte Zee* „ flag, den Heer johan evertsen, ge wefen Luitenant „ Admiraal van defe Provintie in een heftig conflict met den „ vijand fodanig wefende getroffen, dat hij korts, daar naar is ,, komen te overlijden, het gemeene Lant en parriculierlijk de„ fe Provintie, daar door een feer capabel, couragieus e. bet toernt Hoofd-Officier hadden verlooren, en dat ongetwijffelt „ de respective Leden genegen fouden zijn favorabelijk te ger ,, denken aan fijn goede en getrouwe dienften , geduurende „ den tijd van zesenveertig Jaaren, aan den Sraat bewefen in ,, diverfche fameufche Actiën en Rescontres, foo te water als „ te landen, voorgevallen, ook daar van de publieke Memo,, rie te laaten aan de Posteriteit tot navolginge. Waarop we« „ fende gedelibereert; hebben alle de Leden het verlies van „ den Luitenant Admiraal feer geregretteert, fouderiing in een „ tijd, daar hij het gemeene Lant tot groote nuttigheid en ,. dienst zoude hebben geweest, en voorts verklaarr, een fon„ derling genoegen te neemen, in de fuccesfive en langwijlige N n 3 „ dien-  EVERTSEN. (JAN) „ dienften, bij hem aan het Vaderlant beweefen, fpecialijk oock „ over fijn bewefen courage en goede conduite, in het laatfte „ conflict met den vijand gehouden: En is voorts godgevon,, den en verftaan, dat fijn lichaam met een honorable begraa,, fenisfe naar de waardigheid van zijn Charge fal werden „ vereert, en voorts alhier te Middelburg, in de Tombe nevens zijnen broeder den Luitenant Admiraal cornelis „ evertsen, goeder Memorie, ter neder gezet, om aldaar „ te zaamen in marmer uitgehouwen, en a!fo haar geheugenis* ,, fe en daden aan de nakomelingen tot opwekking en imitatie overigh gelaten. Werdende de Heeren Raden geauthorifeert, „ om tot het een en ander de nodige order te Hellen, en „ voorts de Heeren boreel, gyselinch, en de Raat„ penfionaris van het Lant, gecommitteert om de aauftaande „ beiraafenis in naam van deze Vergadering bij te woonen. Om de verdienften des Vaders aan de kinderen te erkennen, werd tevens, bij Hun Ed. Mog. vastgefteld, zijnen Zoon c o rbelis evertsen, dus lang Schout bij Nacht, tot ViceAdmiraal van Zeeland te bevorderen, en, daarenboven, de wedde, daartoe ftaande, alleen ter gunst vau zijn perfoon, met zekers fomme te verhoogen. Het lijk van den overledenen werd begraven in de St. Pie. ters Kerk, te Middelburg; zijn af beeldzel ligt op een Praaltombe, naast dat van zijnen broeder, beide door rombout van der hulst uitgehouwen. 'sMans afbeeidzel gaat, op verfcheidene wijze, in prent uit; als van blo teling, van p. de jode; nog twee andere en laatftelijk van houbraken. Ouder eene der afbeeldingen, zonder naam van den Plaatfuijder, leest men dit volgende: Dus pronkt der Zeeuwen pronk in Ridderen gswaade. De Duijns, de Theems, Coolart, en 't moedige Granade Ferfidderen op den flag zijns degens diepe flnee. Een Cato in den Raadt, een wonder op de Zee, Befchret  EVERTSEN. (CORNELIS) 5Ó3 Befchrei dien IVatergodt; roep Néér lant} die fijn leven Mei vier fijn broeders , voor de Vrijheid heeft gegeeven. Zie de Schrijvers, aangeweezen op het voorige Artikel. Evertsen, (cornelis) Zoon van den LuitenantAdmiraal jan evertsen, werd, den 7 van de ra-and Julij in het Jaar 1665, van Kapitein verlieven rot Schout bij Nacht, en den 20 Augustus in het Jaar 1666, tot Vice - Admiraal van Zeeland ; tot Kommandeur en Majoor der Stad Vlisfingen en het Kafteel Rammekes, in hetjaar 1675. Op zijne eerfte togten, die hij als Kapitein deed, was hij, in het Jaar 1652 , tegenwoordig in het Zeegevecht tegen den Engelfchen Admiraal ascue; in het Jaar 1661, voerde hij 't bevel over een Schip, onder de Vloot, die tot beveiligiuge van de Middelandfche Zee werd uitgerust. Als Schout bij Nacht van het Zeeuwfche Smaldeel, diende hij, in het Jaar 1665, op de aanzienlijke Nederlandjche Viout, welke, in de maand Augustus, tegen de Engeljche gezonden werd. In die waardigheid was hij lid van den hooien Krijgsraad, en hielp dus het vonnis llrijiien, over eenige lafhartige Bevelhebbers, die eed en pligt veronagtzaamd hadden. In de gemelde waardigheid, was hij, in het jaar 1666, tegenwoordig bij de twee bloedige Zeefiagen, regen de Engelfchen, onder het Opperbevel van den Generaal monk. De fchade, welke zijn Schip geleeden had, bewees genoeg, hoe diep hij in den ftrijd geweest was. Na den dood zijns Vaders, zo als gezegd is, tot Vice^Admiraal zijnde aangefteld, kwam hij , met vijf Schepen, ouder het Opperbevel van den Luitenant - Admiraal v> ankert, bij de Staat fche Vloot, na dat deeze den vermaarden aanflag op Chat tam reeds verrigt had; waarop hem gelast werd, met elf Schepen en drie Galjoots, agt dagen lang, van Harwich, af en aan, naar de Hoofden, tot in het gezigt van Calais, te kruizen , en den vijand alle mogelijke fchade toe te brengen. Ook ontving hij bevel, met den Schout bij Nacht van der zaan, met eenige andere Schepen, op de thuisko. N11 4 «en-  5öi EVERTSEN. (CORNELIS) mende Barbadosvaarders te pasfen; wordende hij, ten dien einde , naar de Oostpunt van het Eiland IVhigt gezonden; dog hij kwam te laat. In het Jaar 1672, met de Nederlandfche Vloot, tegen die der Franfchen eu Engelfchen, in Zee geftoken zijnde, werd hij, te gader met den Luitenant-Admiraal van ghent, met vijftien Sch pen, agt Branders'en zes Galjoots, naar de Rivier van London gezonden, om negen Engelfche Schepen te vervolgen, die de vlugt namen agter net Kalteel van Charnesfe. In het kort daarop volgende gevegt, geraakte hij, met de Zeeuwfche Schepen, onder den Luitenant-Admiraal banke t, in een zwaaren ftrijd tegen de wi te Vlag, die meest uit Franfche Schepen beftond. De Graaf d'estkees werd, bij deze gelegenheid, door de onzen, genoodzaakt, het om de Zuid te wenden; waardoor de Franfchen van do Engelfchen verwijdert werden. Ban eert en evertsen volgden hun, zonder ophouden fchietende. Tegen den avond zetleden de Franfchen alle zeilen bij, en namen de vlugt naar het Canaal. In het volgende Jaar, had hij deel aan drie felle Zeedagen, tegen de Engelfchen en Franfchen; en was een der drie eerfte Commisfarisfen, welke den Vice Admiraal sweeks, tegen de befchuldiging van piigtverzuim in het gevecht, vrij fpraken. ' - Een zijner laatfte Zeetogten was, naar de Karibifche Eilan. den, onder bevel van den Admiraal p e ruiter ondernomen; welke onderneeming, echter, door onvoorziene toevallen, den" gewenschten uirflag niet erlangde. De Vice-Admiraal cornelis e\erts en overleed, in het Jaar 1670, en werd, te Middelburg, in het heidengraf'vaa zijnen Vader en Oom , bijgezet. Ibidem. Evertsen, (cornelis) was een der Zoonen van den Luitenant.Admiraal cornelis evertsen, en Neef van den Luitenant-Admiraal jan evertsen, en van den Vice-Admiraal cornelis evertsen, laatstgemeld. Qp den  EVERTSEN. (CORNELIS) den i s December vau het Jaar 1672, terwijl hij nog Kapitein, en geenzins Admiraal was, (zo als de neuville verkeerdelijk berigt) werd hij als Commandeur gefteld over vijftien Oorlogfchepen, gemonteerd van 48 tot 50 en minder ftukken, en met een Regiment gewapende Landmilitie voorzien. Zijn eerfte onderneeming was op de Engelfche Vtrginifche Eilanden, daar hij, ftraks na zijne aankomst, zeven Schepen nam, vijf verbrandde, en voorts een rijken buit behaalde. Vervolgens tastte hij de Franfche Terraneufsvaarders aan , van welke hij 65 deels veroverde, deels vernielde. Daarna kwam hij te Martinique, alwaar hij, bij toeval, Kapitein taco3 e in ices, voerende het bevel over vier Amfleldamfche Oorlogfchepen, ontmoette ; met deezen zig vereenigd hebbende, deeden zij te famen alle de Engelfche en Franfche Eilanden, uitgezonderd ^«/?go«, aan. Onderweg namen zij een Schip, dat te Gallow.tij thuis hoorde. Op Nieves deed eveetsen tien fchoten; maar te St. Christofel vuurde hij, meer dan vier uuren, op de Franfche en Engelfche fterkten, en nam, bijzijn vertrek van daar, een half vol geladen Schip met zig, Eindelijk zeilde hij naar Nieuw - Nederland, dat toen, van de £»gelfchen, Nieuw Jork ■ genaamd werd, en bemagtigde aldaar , na een kleinen tegenftand , de Stad Nieuw • Amfteldam, dus voorheen door de Staatfchen geheeten. Door de afwezigheid des Gouverneurs van die Stad, was aldaar alles in verwarring; anders zou hij gewisfelijk meer tegenftands ontmoet hebben, dewijl Nieuw - Amfteldam, met veertig ftukken, kon verdedigd worden. Cornelis evertsen had, omtrent deezen tijd, bij zig, ruim twintig zo groote als kleine prijzen. die hij, in de Firginiës en elders, genomen hadt. Vier zijner Schepen, met een deel Engelfche gevangenen, om zig van hun te ontflaan, had hij naar elders gezonden. Voorts vermeesterde hij alle de plaatfen, langs de gemelde kust, bragt het Land wederom onder de gehoorzaamheid der Algemeene Staaten, en veranderde den naam van Nieuw - Jork in dien van Nieuw Nederland; na welke verrigtmgen hij, in de maand December, van het Jaar 1673, te Cadix terug kwam, met agt Oorlogfchepen, één Brander en zeven prijzen; zijnde, kort te vooren, vier andere vsrj hem afgedwaald, even zo veele door Na 5 ftorm  S66 EVERTSEN. (CORNELIS) florm vergaan, geladen met Pelterijen, Indigo, Tabak, Katoen en Zuiker. Meer dan tagtig Engelfche en Franfche Schepen had hij Vernield, en, behalven Nieuw - Nederland, ook i>t. Eutatius Veroverd. In het Jaar 167$ werd hii Schout bij Nacht, in het Jaar 1679 Vice-Admiraal, en in het Jaar 1688 Luitenant - Admiraal van Zeeland. In de laatfte hoedauigheid, voerde hij het bevel over het eerfte Esquader van 's Lands aanzienlijke Vloot, ten tijde als de Prins vau Oranje, willem de III, door de Staaten der Nederlanden , op den Throon van Engeland geholpen werd. JNa dat gemelde Vloot, den 29 Oétober, in Zee geftoken, en, door ftorm, eenige fchade geleeden hebbende, in de Havens van den Staat terug gekeerd was, zeilde dezelve andermaal, uit de Haven van Hellevoet, den 11 November, naar Zee. Den 13, 'smorgens vroeg, kreegen zij dé Hoofden in 't gezigt, daags daaraan het Eiland fVhigt. In den namiddag van den 15 landde de Vloot gelukkig voor Torbaij, alwaar vervolgens de Ruiterij en het Voetvolk ont. fcheept werden. In de maand Maart, des Jaars 1689, werd onze Luitenant-Admiraal, ter Vergaderinge van de Staaten van Zeeland, voor die fpoedig volbragte Expeditie, bedankt. In het volgende Jaar, terwijl Koning willem zig in Ier. land bevond, vertoonde zig de Franfche Vloot op de kusten van Engeland, fterk agtenzeventig Oorlogfchepen en zevenendertig Branders. De Engelfche en Hollandfche Viooten, than» liggende in de Haven van St. Helena, hadden hier van geen berigt bekoomen, of zij ligtten, daags daaraan, de ankers, kteegen, den 5 Julij, de Franfche Zeemagt in het'gezigt, en vier dagen daarna, bevel van de Koninginne maria, om de Vloot aan te tasten. De vereenigde Engeljche en Nederlandfche Vloot, behalven de Branders, naauvvlijks agtenvijftig Schepen uitmaakende, zette het, den 10 dier maand, met volle zeilen, naar den vijand toe; met wiens voorhoede, 'smorgens ten 9 uuren, door de Sraatfche Schepen, die den voortogt hadden, onder bevel va.i den Luitenant - Admiraal coRNEtis evertsen, en de Vice-Admiraalen kallenberg en van de putte, met tweeëntwintig Schepeu, de ftrijd, met zo veel order en beleid, werd aangevangen,  EVERTSEN. (CORNELIS) 567 gen, dat de vijandelijke Voorhoede, die de blaauwe Vlag voerde, en over welke chateaurenault het gebied had, na een gevegt van drie uuren, met alle zeilen, om een gewisfe nederlaag te ontgaan, afhield. Dog de ftilte, die op den middag opkwam, belette de onzen den wijkenden vijand te vervolgen; ook was een fterk getij oorzaak, dat verfcheiden Nederlandfche Schepen een weinig door elkander dreeven. Dit deed de Franfche Schepen, welke niet genoe«hadden konnen afwijken, het afgebrooken gevegt te^onbe"fchroomder hervatten: te meer, om dat de Engelfche Admiraal tor rington, tot nog toe, onder eenige ichijnredenen, ilegts aanfchouwer van 't gevegt geweest was, en, met de rest der Vioot, in plaats van aantevallen, in een halven kring, buiten fchoots, bleef liggen. Waarom veele Franfche Schepen, zig van hun midden afzonderende, insgelijks op de Staatfche aanvielen; die, evenwel,, met een geftadig vuuren, van negen uuren in den voormiddag tot vijf uuren nadenmiddag , in dit gevegt volhardden. Hoewel dit niet zonder mer. kelijke fchade, tegen zulk eene overtreffende magt, kon gefchieden, bergden zij zig, echter, uit het gevaar, en namen met alle eer en glorie, den aftogt, dien de vijand zelve roemen moest: terwijl de dappere Hollanders van fpijt op de tanden knarften, over de ontrouw der Engelfchen, ten wier behoeve zij hun bloed en leeven waagden, en voor wier behoud zij ftreeden. Inzonderheid moet hier geroemd worden, de zeldzaame en wel gelukte Krijgslist, door den Luitenant-Admiraal evertsen te werk gefteld, die de Staatfche Schepen, ter.' wijl ze onder zeil waren, en merkelhken voortgang maakten gebood te ankeren. De Franfchen, die hen vervolgden dit niet fpoedig genoeg bemerkende, dreeven, met volle zeilen, voor wind en ftroom, fnellijk voorbij, tenvijl de Nederlandfche Schepen op dezelfde plaats bleeven. De Franfche Vloot onmooglijk tegen wind en ftroom konnende keeren, bevond de onze zig buiten gevaar. De beide Vlooten kwamen dus, in elkanders gezigt, ten anker, zonder elkander te konnen befchadigen. Begunltigd door de duifterheid des nagts, befloode Vereenigde Engelfche en Staatfche Vloot naar haare Havens te zeilen; doch, daags daaraan, zig door de Fr ar, fche gejaagd  5*56 EVERTSEN. (CORNELIS) gejaagd -ziende, werd in den Krijgsraad beflooten, de Schepen, die niet volgen konden, te verbranden, of in.den grond te booren; de Staaten verlooren hier door zeven of agt Schepen. Niet flegts de Nederlanders zelve , maar zelfs de Engelfchen en Franfchen getuigden, dat de Nederlanders met onge. looflijke dapperheid geftreden hadden, en, bijaldien de Admiraal torrington hen behoorlijk had bijgedaan, de Franfchen de nederlaag zouden gekreegen hebben. De Koningin van Engeland, deed, in afweezenheid van haaren Gemaal, torrington, bij zijne komfte te London, om zijne lafhartigheid, in den Tour gevangen zetten, en ontnam hem zijne waardigheid De Zeeuwfche Luitenant-Admiraal, cornelis evertsen, werd, in eenen brief vau haare Majefteit, waar van de brengers de Graaven van p e m b r o o k en d e* voNshire waren, bedankt , voor de goede en cordate eomportementen van 's Lands Esquadre, in V laatst engagement met den vijand, met betuiging, dat zij deeze trouwe dienst, altijd naar den eisch Zou confidereeren. Daarenboven verklaarde gemelde Vorftin, door den Heer harbots, bij het overgeeven van den brief haarer Majefteit aan H. H. M., „ dat zij zig van het voorgevallene zou doen informeeren, om „ den geenen, die wel gediend hadden, te beloonen, en an„ deren naar verdienften te ftraffen; en dat zij ter betuiging der „ goede genegenheid, die ze voor de Republiek , en der agting, „ die zij, voor braaf volk droeg, bevel had gegeeven, dat men alle mooglijke zorge voor de zieken en gekvvetften zou ,, doen dragen, en der Staaten Schepen , als h2are eigene, op „ haare kosten, doen repareeren; ook dat ze geordonneert „ had, fchenkaadje te doen, aan de Weduwen van dappere ,, mannen, die in den flag gefneuveld waren, op dat anderen „ daar door mogren worden aangemoedigd, in het toekomen,, de wel te dienen.". De Staaten hadden het nadeel, door de Vloot geleden, niet verftaan, of zij gaven terftond last, om veertien nieuwe fchepen te bouwen. Ook deed de Koningin van Engeland nog eenige andere uitrusten , behalven die reeds in Zee geweest waren , doch geen dienst gedaan hadden. In minder dan twee nnun-  EVERTSEN. (GELEYN) 569 maanden, bevonden zig dus de twee Vlooten fterker, dan vóór den flag. Thans werden zij gebruikt ter infcheping vau Krijgsvolk, eene groote menigte gefchut en allerhande krijgsbehoeften , welke naar Ierland werden overgevoerd. Na dien tijd, zoverre mij bewust is, is de Luitenant. Admiraal cobnelis evertsen niet wederom in Zee geweest; maar heeft, tot in bet Jaar 1706, zijn leven aanland doorgebragt. Hij overleed in de maand November van dit Jaar, en werd in de Tombe zijner familie bijgezet. Ibidem. evertsen, (geleijn) jonger broeder van den zo evenge. melden, werd gebooren te Vlisfingen, in de maand Januarij van het Jaar 1656. Reeds in den ouderdom van tien jaaren, werd hij tot den Zeedienst opgeleid, onder opzigt van zijnen broeder cornelis evertsen, daarna als Schipper onder 't oog van cornelis everïsen janszoon, dien hij naderhand , om het onderwijs, welk hij van denzelven geuooten had, zijnen tweeden Vader noemde. Vervolgens begaf hij zig, met een Zeeuwfchen Cornmisfievaarder, in zee, en kruiste hier mede, en met andere Vlisfingers, op de Terraneuffcht banken, en in de IVestindiën op Franfche fchepen, van welke hij eene menigte wegnam. Verfcheiden togten heeft hij wijders gedaan, in de Straat, en in de Middellandfche Zee, en, bij die gelegenheid, de meefle plaatzen en zeehavens lee» ren kennen. In het Jaar 1672, bevond hij zig, in den voorgemelden Zeeflag, tegen de Engelfchen en Franfchen , op het fchip van zijnen Neeve ,-den meergemelden Vice - Admiraal cornelis evertsen; gelijk ook, in 1674, qp de Vloot, die, onder den Luitenant-Admiraal-Generaal de ruiter, een aanflag op Martinique deed. In eenen aanval te Land, onder bevel van den Graave van hoorn, die het bevel over het Krijgsvolk had, werd hij, met een musket, in den rug getroflèn zodanig, dat de Kogel, diep in 't lichaam doorgedrongen, hem in 't vleesch bleef akten, eu zedert daar in vast ge-  EVERTSEN. (GELEYN) gegroeid is , • zonder hem eenig ongemak te veroorzaaken. Vervolgens tot Kapitein bevorderd zijnde, kweet hij zig, als een eerlijk Vaderlander, van zijnen pligt, in allen deele, daar het land zijnen dienst vorderde- In het Jaar bevond hij zig onder de vloot van den Luitenant - Admiraal w. bastiaanszen, naar Gottenburg) gelukkig bleef hij verfchooud van de rampen, veele Scheepen dier Vloote overgekoomen, die,, op hunne terugreize, verongelukten. Niet lang daarna werd hy Schout by Nacht, en woonde, in het Jaar 1688 , den vermaarden togt bij naar Engeland , waar van, in het naastvoorgaande Artikel, gewag gemaakt is. Vau daar te rug gekomen , geleidde hij vervolgens eenige fchepen naar Spanje. Bij zijn'afwezen werd hij aangefteld, tot ViceAdmiraal, in plaats van den Ed. Manhaften Heere ca rel van der putte, die in het Jaar 1690 overleed. ïü den berugten togt naar de Zond, was hij Vice-Admiraal der Staatfche Vloot, die , met de Engelfche vereenigd, derwaards ftevende, ont als middelaars, tusfchen Benemarken en Èweeden, onder Holjleinj'che Vlag te handelen. Toen de Koning van Zweeden, met zijn leger , zig op Zeeland bevond, bad de Vice • Admiraal oeleyn evertsen de eer, zijne Maiefteit aldaar te begroeten. Dit was zijn laatfte togt. Naa 't overlijden van zijnen broeder .cornelis evertsen c o h ne l1 s <■ 00 n , zo even gemeld, werd hij, in deszelfs plaats, bevorderd tot Luitenant - Admiraal van Zeeland. " 'Er word van hem gezegd , dat hij was van een gezonde fterke lichaamsgeftalte ; vriendelijk; fpraakzaam ; openhartig, een voorbeeld van de oude Vaderlandfche geaarrheid , dat is, goed Rond, goed Zeeuwsch, hebbende het vermogen, van zig met minzaamheid, ftipteliik en vaardig te doen gehoorzaamen. Twee maaien is hij gehuwd geweest, eerst met Jonkvrouwe adriana van dek stringe, dogter van denOntfanger Generaal van Zeeland, en van vrouwe rara veth; eu ten tweede maale met Jonkvrouwe j o h a n n a van c i tters, dogter van den Heere Ambasfadeur arnout van c 1 t t e r s en van Vrouwe j o s 1 n a . p a r r> u 1 n : uit geen van beide huwelijken heeft hij kinderen nagelaaten. In den ou> derdom van 65 Jaaren, op zijne buitenplaats Zetrust, den 25 Julij  EVERTSEN, (GELEYN) ELWEPWFER, en*. S7t Julij 1721, overleeden, werd bij, op den aden Augustus, roet alle tekenen van eer, in zijne vaderlijke Graftombe, flaa'telijk begraven. Zijn afbeeldzel gaat mede in prent uit. Folgens een gefchreven Levensverhaal van hem. Elwirwïih, weleer een Dorp, met den oorfprong van den Dollert, door het inbreeken der Zeegaaten, in het Jaar 1277, met en nevens anderen, door het water, tusfchen Groningen, Munfler en Eemland, verflonden. Pietersz, (ewout) bijgenaamd worst, geboortig van Flisfingen. Na dat zijne Medeburgers en Stadgenoten, door het uitdrijven van de Spaanfche bezettinge, zig van het Spaanfche juk ontilagen hadden, werd deeze de eerfte als Admiraal aangefteld. Hij was een vroom, kloek en dapper Burger, en ervaaren Zeeman, meest bekend bij den bijnaam van Kapitein worst. Ewout, alzo hij, te Antwerpen en voornamelijk bij gillis hoftman, voornaam Koop! man aldaar, zeer bekend was, wist, door middel en de behendigheid van denzelven, volk en voorraad, nevens al het nodige tot den Oorlog, binnen Flisfingen te brengen; de gemelde Koopman was voorbeen zijn Reder geweest , en had voor hem een Schip laaten maaken, het grootfte en fchoonfte, dat ooit binnen Antwerpen gezien was. De Ftisfingers, dus met reden datskbaar voor den dienst, hen door dezen Burger van Antwerpen beweezen, bevorderden hem, van Kapitein, tot Opperhoofd van hunne geheele Zeemagt, om dus zijne bekwaamheid te duidelijker te kunnen toonen. Want offchoon hij een 'eenvoudig Burgerman was, die geene de minfte uitwendige vertooniag maakte, had hij, echter, groot gezag en aanzien, bij de zijnen, onder het Scheepsvolk, en maakte zig daar na bij de Spanjaarden zo gedugt, dat zij zelfs voor zijnen naam beefden. Het leed niet lang, of die van Flisfingen, een man van zijne bekwaamheid aan' het hoofd hebbende, bekwamen onderftaud^van den Graave van der mark, die hen drie Sche-  «72- PIETERSZ. (EWOUT) *• • > . Schepen, met 200 man, toezond, welke zij terftond van 't nodige geweer voorzagen. Zij ftelden dezelve onder 't bevel van Hopman willem van blois, gezegd van treslong, die naderhand Admiraal werd. Uit Engeland kwam, kort daarna, mede een Vaandel knegten, welke van de gevlugtte Nederlanders aldaar vergaderd waren, en , met voorraad voorzien onder Kapitein birkaed, grooten moed en blijdfehap veroorzaakten. Graaf lodewyk van Nassau zond insgelijks, uit Frankrijk, de Flisjingers een aanzienlijk aantal Krijgsvolk toe, onder beleid van Kapitein kuick; als mede onder een Edelmau van den Prins yan Oranje, jeronimus zreraats, en den Heer van haultain, die zijn Stedehouder was. Voorheen waren eenige Schepen, door den Hertog van alba, uit Flisfingen, op de Watergeuzen uitgezonden; maar deze, de verandering van zaaken vernomen hebbende, kwamen te rug, en vervoegden zig bij hunne Stadgenooten, onder bevel van den Admiraal ewout. Eenige dagen daarna, werd filips van Lanoy, Heer van beauvo 11, over het Gendfche Sas gezonden, om zig, met een Roeijbark, binnen Middelburg te laaten voeren; doch hij werd, tegen zijnen dank, binnen Flisfingen gebracht , hoewel onder belofte, dat men hem wederom zou los laaten. Maar toen hij nu binnen de Stad was, wilde men hem als gevangenen vasthouden; 't welk hij , echter, door zijne bekwaamheid en welfprekenheid, voorkwam.. Hij bewerkte zijn ontflagj en zig voorts naar Middelburg begeevende, werd hij aldaar Gouverneur. Treslons begaf zig, met de zijnen, insgelijks derwaarts, met oogmerk om de Zuiddampoort in brand te fteeken; doch hij kon aldaar niets verpeten, Intusfchen wendde de Hertog van alba allen vlijt aan, om eenig volk, met Schepen, van Bergen op den Zoom, naar Walcheren te zenden; zij namen hunnen weg voorbij Zierickzee en Haamjlede; zeilden wijders naar ter Feer, alwaar zij landden , en trokken vervolgens op Amemuiden aan, welke plaatszij, in het laatst van April, ftormenderhand vermeesterden ; 'waardoor treslong weder van Middelburg opbrak. De Stad  EWOUT PIETERSZ. 573 Stad Qampveere, alwaar het gefchut van Zeeland bewaard werd, hield het nog een wijl tijds met Middelburg; maar werd, door bewerking van zeeraats en cuick, tot de zijde van flisfingen overgebragt. Terwijl dit in Zeeland voorviel, werd Don jan de cerj> a , Hertog van Medina Celi, met een Vloot van 54 zeilen, 26 groote en de rest klein der, gelaaden met veele kostelijke Koopmanfchappen, en omtrent 2000 foldaten, onder ju Liaan de romero, uit Spanje naar Nederland gezonden. Met deeze Vloot was de Hertog tot Blankenburg genaderd, zonder eenige kennis te hebben van den afval van Flisfingen, ik zwijge, dat de inwooners dier Stad een aanzienlijke magt tegen hem zouden konnen aanvoeren, beltaande uk zulk dapper Zeevolk, als At Zeeuwen waren. De tijding hier vau was niet te Flisfingen gekomen, of de Admiraal ewout, bijgenaamd worst, werd met een Oorlogscaraveel, als mede de Onder-Admiraal jan de moor, en deszelfs zoon joost de moor , met nog eenige aidere mindere Bevelhebbers , te zamen met tien of twaalf ligte Schepen, derwaart gezonden, met order om zig te plaatzen voor het Slui fiche-gat, en aldaar, met Roeijfchuiten , de baaken en tonnen te vernielen, om alzo den vijand de landing moeilijk te maaken. Schoon dit bevel naauwkeurig volbragt werd, liep, echter, de kleine Vloot der Asfiabres, beflaande uit meer dan twintig Schepen, met een gunftigen wind, de Haven van Sluis binnen, uitgezonderd vier Schepen, die, nevens het Schip van bouwen ewoutsz, op de bekende Zandplaat de Paardemarkt, aan den grond zeilden. De Hertog van Medina Celi, was, op deze Schepen, met zijn gantfche flofgezin, te Sluis aangekoomen. De Flisfingers, die niet zeer diep gingen, voeren zo digt.bij de AsJabres en het Schip van bouwen ewouts, die, zo als gezegd is, aan den grond zaten, als zij konden, en begonnen voorts, met veel heftigheid, daarop te fchieten. De Spanjaarden, die zig op de Schepen bevonden, fpr mgen, zo fpoedig als zij konden, in de booten, om daarmede naar land te vaaren. De Flisfingers, dit verneemende, namen daarop insgelijks hunnen flag vvaar5/ roeiden naar de ver. XIV. deel,, Oo la*-  574 EWOUT PIETERSZ. laatene Schepen, pionderden dezelven, namen de geenen, welke zij 'er op vonden, gevangen, en zonden ze naar Fliu fingen; fteekeude vervolgens den brand in de Schepen, die, met lading en al , door het vuur verteerd wierden. Bouwen ewout s, dit ziende, ftelde zig met de zijnen te weer tegen de Spanjaarden, die bij hem waren overgekomen, met dat gevolg, dat hij, met hulpe zijner Stadgenooten , hen overweldigde, en, na dat zijn Schip was vloc geraakt, gevangen binnen Flisfingen bracht. Twaalf groote Biskaaijfiche Schepen lagen nog eenige dagen , voor Blankenburg, ten anker, terwijl de Hertog van Medina Celi alle de Lootzen zamenriep om ie overleggen, of 'er geen middel ware, die groote Schepen binnen Sluis te brengen; doch dit werd onmooglijk bevonden, dewijl zij niet min dan vier vademen diep gingen. De Hertog, daar over vertoornd, wilde de Lootzen dwingen, om aanboord te vaaren, en de Schepen binnen, of althans volk en Iaading in behouden haven te brengen. De Lootzen, de zaak onmooglijk vindende, en vreezende voor meerder dwang, verlieten hierop de Stad. Inmiddels begon de wind uit het westen op te fteeken; kort daarna zag men eene talrijke Vloot de kust naderen; het was de Portugeejehe Vloot, gelaaden met Specerijen. De Biscaaijers, dit verneemende, kapten de Ankers, gingen met dezelven onder zeil, met een fterkeu wind koers zettende vooibij Flisfingen, van waar niet een eenige fchoot op hen gedaan werd, en kwamen aldus ten anker, voor hetKafteel Rammekes, van waar zij het Krijgsvolk naar Middelburg zonden. De Lisbonfiche Vloot volgde eerlang, op welke die van Flisfingen een fchoot deeden, ten teken dat zij voor de Stad het Anker zou laaten vallen. De Admiraal van deze Vloot was zekere willem anthonisz, van Antwerpen, voerende een Schip van 200 lasten, de Gouden Leeuw genaamd; zonder eenig kwaad te vermoeden, kwam deeze voor de Stad ten Anker, wordende van meer anderen gevolgd, behalven drie, die de Hond opliepen, om naar Antwerpen te zeilen. Kapitein joost de moor, zijue boot met een deel volks be-  EWOUT PIETERSZ. 575 bemand hebbende, werd, nevens eenen evert Hendriks z, gezonden naar een Hollandsch Schip , geladen met Specerijen, om hetzelve te bemannen, en nader aan de Stad te brengen. Maar als zij, met het volgende getij, onder zeil kwamen,' meende deeze Vloot zig bij de Biscaaijfche, voorR.atiimek.es, re vervoegen; waar door joost ce moor, met zijn klein Schip, genoodzaakt werd, het Hollandsch Schip aan boord te klampen en in verzekering te neemen. Uit hetzelve werden, kort daarna, den Gouverneur van Flisfingen ruim dertig zakjes, met Spaanfche Matten, ten dienfte van het gemeene Land, ter hand gefteld. Dus viel deeze Vloot, zonder veel moeite, door het goed beleid van den Admiraal ewout, in handen der Flisfingen t die met dezelve veele kosrbaarheden aan Paarlen, Gefteenten, Specerijen, Suikeren andere waaren bekwamen; alle 't welk, te gelde gemaakt zijnde, tot het voeren van den kostbaaren Oorlog, hen wel te ftade kwam. De beste Schepen namen zij in hunnen dienst. De Gouden Leeuw, van Antwerpen, werd gegeeven aan den Admiraal ewout, en n o 0 vv e n ewoutsz als Schipper daar op geplaatst. Jan de moor, als Vice Admiraal, kreeg een Schip van Brugge; andere wederom andere Schepen. Het duurde niet lang, of'allen maakten 'er een goed gebruik van. Alba hadt drie Vaandels Waaien, binnen Zierickzee , in 'tLand van Schouwen; derwaarts begaven zij zig, hebbende tot Bevelhebber over het Krijgsvolk rolleï, Baljuw en Stadvoogd van Kaïnpveere. Terwijl zij Borrendamme naderden, trok de Spaanfche bezetting van Zierickzee, voorzien van één Veldftuk, hun te gemoete; doch de dapperheid der Zeeuwen deed de vijanden wijken, en noodzaakte dezelven, de Stad overtegeeven. Toen, in het Jaar 1573, de Hertog van alba allen vlijr. aanwendde, om Middelburg te ontzetten, beval hij, ten dien einde, zijnen Admiraal sanchio d'avila, toevoer binnen de Stad te brengen. Doch ewout belette ham'dit, eerst door geduurig Schutgevaarte met hem te houden, en hem «ervolgens, bij Rammekes, tot een Scheepsftrijd te dwingen, Oo % waar-  576" EWOUT PIETERSZ, EWOUTZ. CBOU^EWYN) waarbij de Spaanfchen zes groote Schepen verlooren, en veelen van hun volk gedood werden, of in Zee verdronken. Kon daarna overleed de Admiraal ewout pietersz, bijgenaamd worst; wordende, na zijnen dood, van de Vlisfingers zo zeer betreurd, als zij hem, in zijn leven, bemind hadden. Smallegange, Ckrotiijk van Zeeland, bl. 772. brandt, Leven van de ruiter. Leven der Zeehelden$ van mee* teren; hooft; bor. Ewoutz, (boüd*wtn) in het voorige Artikel reeds gemeld, insgelijks van geboorte een Flisfingen, die, zo als wij gezegt hebben, Kapitein was op het Schip de Gouden Leeuw, waarop ewoutpietersz, bijgenaamd worst, als Admiraal gebood, en wien hij, na deszelfs overlijden, opvolgde. De naauwkeurige fliftoriefchrijver p bor, heeft, in het VI Boek zijner Nederlandfche Oorlogen, een misflag begaan, (waarin hij, door den vermaarden Schrijver van het Leven van willem den I, in 't II Deel, bl. 20, gevolgd is) zeker door de gelijkheid der naamen der beide Zeehelden; fchrijven. de bor den bovenaemelden ftrijd, met de Spaanfche Asfabres, toe aan deezen boudewyn ewoutsz, die mid* lerwijl, zo als wij gezien hebben, op de Zandplaat, de Paardemarkt, aan den grond geraakt was. Na 't overlijden van ewout piste* sz, bijgenaamd worst, volgde hem boui.>ewyn ewoutz op als Admiraal van Flisfingen, en gedroeg zig als een dapper Zeeheld; sanchio d'avila ondervond hiervan de eerfte proeve. Deeze , na zig van de geleeden fchade, bekoomeninhet gevegt voor Rammekes, tegen ewoutpietersz, te Middelburg eenigzins herfteld te hebben, begaf zig , met 300 Spaanfche Muskettiers, die Arntnuiden hadden helpen vero» veren, op een der grootfte Bisbaaijfche Schepen; zijnde de and-re bezettelingen, die nu al lang te Middelburg geleegen hadden, op andere Schepen verdeeld. De Heer de beau* v ais»  EWOUTZ (ROUDEWYNn 577 va is, een man van moed en bekwaamheid, begaf zig mede «p het Schip van d'avila, Terwijl de vijanden zig dus gereed maakten , was de groote Vloot Raa-zeilen, door Prins willkmden I toegerust, recht tegenover het aarden bolwerk, op de Hond gaan leggen; leggende de Vloot fmakzeilen van Jonker frans van brederode, buiten fchoots van het Kalleel. Op den 27 Maij, in het Jaar 1573, begon de wind uit het Oo;ip;i op re fleeken; waarop de laatstgemelde Vloot zeil maakte, en terftond aanviel op de Spaanfchen, die, door den vloed, van het derde Bolwerk gezwaaid waren. Het vuur der Zeeuwen was zo hevig, dat een der Spaanfche Meeifchepen driftig werd en van zijne ankers dreef, wordende, kort daarop , in brand gefchooten; doch niettegenflaande veel volk overboord fprong, werd de brand gebluscht, en het Schip in de Vloot gebracht. De Vloot fmakzeiien dreef dsarop wederom op de voorige plaats; doch de eerstgemelde Prini'e-Vioot, dwars van de Spaanfche Vloot cfl eggende , kon dezelve niet befcht ten. Op denzelfden dag deed de Admiraal bouwen ewoutsz een fchoot, en van agteren een Vaandei uitft-eken, tot een zein , om de Hoplieden bij zig aan, b 1692. LöKtó». . . • 1696. en I757- iVonsfe». . V Bentheim. . V12. Graave. . . Hardenberg. . . ï?i3« Harderwijk. . . I7I3« Lingen. . • I7I3* Nordkorn, in 'f Graaffchap Bent- heim. . • I7J-3» Overijsfel. . • 1713» Zrwi . . . I7I3- Fredrikjiad. . 1714. Middelburg. . . I7H« Gornichem. . . ^7lS- Goes. . . • I7IÖ". Oostfriesland. . : 17'3- Buuren. . . 1728. Zierikzee. 1 ï73°» Hildesheim. '. . Nieuw-Jork. . . 1732. G«//e». . . 4 1734- Montfoort. • . 1734» m Bruns-  EXUE. 5*7 Brunswijk en Lunenburg, in het Jaar. 1734. Maaji richt. . . 17 36. Br is fol. ■ . . 1719* Beverwijk. . . 1740. Stad en Graaffchap Kuilenburg. 1740. Rotterdam. . . 1740. Zugtclen. . . 1740. Weesp. . . 1741. De ,y„W Zutphen. . I74-2- Doornik. . . ■ 1742. He.fen. . 3 744- Leipzig. . . . 1744. G»&i en 5e/-g. . 1746. Geneve, , . 1746". Flisfingen. . 174,5. /^re/ en Kniphuizen. . 1747» •SVk/ï in Flaanderen. . 1749» Oldenburg en Delmenhorst. 1750. Keulen. . . . 17/51. L«;'£. ... 1756". Woerden. . . 1758. en Graaffchap Bronkhorst. 1759. Heerlijkheid f ever. , I7S9« Hertogdom Wurtenburg. . 1760. ÓVtfrf Wismar. . . 1760. Hertogdom Meklenburg. . '7<5i. Gouda. . . 1702. Hertogdom Kleeve. . 1763. Duurftede, . 1704. 's Hertogenbosch, . 1764. Keur-Paltzifche Landen. . 1764. Groot-Brittanje, . 1754. W»7 kunnen hier bijvoegen dat dezelfde fchikking gemaakt is, met: Saxen Gotha. . 176*7. Roermond. -» ~! 1767.  j*8 EXUE. Schuttrop, in het Jaar, . 1768, Staaten en Landen van den Koning van Pruisfen. . 1770. *t Graafje hap Lippe. . 1770. Tsfenburg en Budingen. . 1770. De Abtdij en HeerlijkheidBorfcheit. 1772, Texel. « . . 1773» Zutphen. . . 1774. 't Land van Vrijen. . 17 74. Zw'eeden. . . J774» 2toaf?Z. 4 «775- Ife Stad en Republiek Bern. "775. Tsfelftein. . 1775. De Hulst. . é 1775. Schiedam. . . 1776. „ Tot de invorderinge van het regt van Exue, zegt wagenaar, eindelijk, is (namelijk te Amfterdam) een der Stads Secretarisfen aangefteld, die daarvan , Jaarlijks, verantwoording doet, aan de Tbefamie Ordinaris deezer Stede." Ten befluite van dit Artikel, dat voor ieder lngezeeten nodig is te weten, met welke Landen, Steden en plaatfen het zelve gemortificeetd is, zullen wij Hier bijvoegen, de gedach. ten, over dit regt, van den vermaarden Mr. c vanbynkershoe k, in zijne Verhandelingen van Staat szaaken, II. 13. XXV. ftuk, § 7, alwaar hij zegr. ,> Want fchoon het, in het algemeen vrij ftaat, zijnen ftaat van onderdaan te „ veranderen, met van woonplaats, naar zijn welgevallen, te „ verwisfelen, en dat bijna alle de Rechtsgeleerden dit toe„ ftaan, is dit, evenwel, niet altoos vrij en geoorlooft In ., het 41 Artikel van het Vredes-Tracïaat, tusfchen den Ko,, ning van Spanje en de Staaten Generaal van den 30 Janua„ rij, in het Jaar 1648, is bedongen: dat des eenen Onder. „ daan vrij onder des anderen gebied mag gaan woonen, mids betaalende de reoten baar toe „staande. Want daar zijn verfcheiden Handvesten van „ Steden in Neirland en elders, volgens de welke de geenen, „ die 'er met der woon uitgaan, zeker gedeelte van hun goed, voor  EXUE. „ voor Exue of Isfue, zo als het genoemd word, moeten „ achterlaaten. Maar dewijl dergelijke knevelarijen wat naar „ vijandfchap ruiken, maken de Steden dikwils onder elkander ,, accoord, dat ze van elkanders Burgers, als die van woon„ plaats veranderen, niets diergelijks zuilen eisfchen; dikwils bedienen zig de Steden niet auders van dat regt, dan bij „ wijze van reprefalje, dat zii namelijk zo veel van hun , die „ uittrekken, vorderen, als zij, naar wien zij zig met der ,, woon begeeven, van hun gewoon zijn te vorderen, als zij „ naar hunne Stad gaan woonen " „ Maar dewijl men, In het 19 Art. van het verbond, tusfchen den Keurvorst van Brandenburg en de Staaten Generaal, den 16 Feb, 1666, is overeengekoomen, dat het regt van Isfue of decimatie, 't welk, bij vertrek van familié'n, of verval van herediteiten komt te ontjïaan, wederzijds Onderdaancn vrij en exempt zullen zijn en blijven, geduurende deefe alliantie: is her geen onnutte vraag, of hier door eensklaps alle Privilegiën ophouden, door de Graaven aan verfcheiden Steden gefchonken, of van dezelven met geld gekocht; waar door zij verkreegen hebben,. dat zij van de geenen, die met der woon vertrekken, zekere fchatting zouden mogen eifcfien? Deeze vraag (zegt hij) heeft veel moeilijkheid in, daarom voornaarnelijk, dewijl dit regt zijnen oorfprong uit Handvesten of Privilegiën heeft, en het noch in de magt der Staaten Generaal, noch in die van particuliere Provintien ftaat, haar die weer afteneemen. Hoe zullen wij het dan maaken, dat db alliantie evenwei haar ftand bhjve houden? Want de trouw van het verbond moet gehandhaafd worden. Ik zou (gaat hij voort) het zo beflisfen; indien de Steden diergelijke alliantien gezien en goedgekeurd hebben, voor dat ze ingegaan wierden, dat zij ffilzwijgeni, voor zo verre dat deze fchatting aangaat, van haare Privilegiën gerenuncieert hebben; maar ze niet gezien noch goed gekeurd hebbende, dat zij wel van de vertrekkende familien niets kunnen vorderen, om dat de alliantie in den weg is, maar dat de Staaten , in dit geval, de Steden hier voor moeten fchadeloos houden." XlVi DEEL. Pp Ere*  5oo EYCKENINGEN, EYK, (ARENT van) enz. Eyckeningen, ook wel Nieuwkerk genaamd, in de oude Blaffert der Bisfchoppen van Utrecht, wegens hunne bezittingen in Zeeland, in dien tijd onder Walcheren gerekent, doch, reeds voor lang, door de Zee verflonden. Eyk (arent van) een geleerd Utrechtenaar, Leeraar in debefchaafde wetenfchappen, heeft, in het Latijn, gefchreven, Registers op de Grickjche Spraakkunst, gedrukt bij plantyn, in het Jaar 1582; de tien Geboden, op oneven voetmaat, bij wijze van een Tafelgedigt; als mede eene verzameling van Bruiloftsgedigten eu Lijkzangen, waarom hij op de lijst der Nederlandfche Digteren geplaatst is. Ook heeft hij, met groote naarftigheid, gefchreeven, een boek van de mirakelen en beroerten, ten zijnen tijde voorgevallen. De Copie daarvan fchatce hij op de waarde van duizend guldens; doch, door de onachrzaamheid zijner vrouwe, is dezelve, onder en met zijne andere boeken, voor een geringen prijs verkocht. Van eïi werd, door iemand zijner tijdgeuooten, met een 'Latijnsch vers, over de onbefchaaftheid zijner poëzij, hevig berispt; 't welk, in het Nederduitsch, deezen zin uitmaakt. £/w' verzen zijn zo hart, ja harder, als een kwast, Van knoeffig eijkenhout, 0 puikje der Poëten, Dus zeg ik tot uw' lof, een ieder mag V wel weten, Dat op uw geestig hooft een kroon van eijken past. Eyk, (jacob van) gebooren te Antwerpen, en Raadsheer aldaar, leefde nog in het Jaar 1623. Hem ging de lof na van een vermaard Digter te zijn : Val. andreas. Eyk, (mr jacob van dek) Hendrikz, Secretarisdes )fs en der hooge Vierfchaare van Zuid - Holland, was een i >t onderzoeker der oudheid; waarvan de blijken nog voor h uien zijn, in zijne Befchrijving van Zuid-Holland, "ge. drukt  EYK. (JOHANNES van) 59i drukt in 4to, te Dordrecht, in het Jaar 1628. Het is eene kor»e Befchrijving van het Land van ZuidHolland, mitsgaders eene verzameling van Handvesten, Privilegiën, Coftumen en Ordonnantiën van dit zelfde Land: een werk van de allergrootfte nuttigheid. De Schrijver en verzamelaar daarvan ftierf, in het Jaar 1634. Eyk, (johannes van) de vermaarde Keinpfche Ne derlander, die zig, zo wel als zijn broeder hubertus, en zijne zuster margreta van eyk, door de Schilderkönst , in de Nederlanden en door gantsch Europa, vermaard gemaakt heeft. Johannes werd geboren, te Mazeik. Van de natuur bijzonder bedeeld, voornamelijk met alle die bekwaamheden , welke rot de Tekenkorist vercischt worden, werd hij de leerling van zijnen broeder hubertus, die hem, in Jaaren, merkelijk o»ertrof. Onzeker is het, ondertusfehen , wiens onderwijs hubertus, in de Schilderkönst, genoten hebbe: hoewel het waarfchijnlijk is, dat hij, die, in hetjaar I366", reeds, met zijnen jonger broeder, de konst handteerde,, zo wel als hunne zuster, die zig geheel en al daar aan overgegeeven had, van hunnen Vader zullen onderwezen zijn. Omtrent het gemelde Jaar, bevlijtigden zij zig om de Schilderkönst, met lijm eu eiwit, eerst te Florence, in het Jaar 12^0, uitgevonden, verder te volmaaken. De beide broeders, dewijl 'er toen geene andere manier van fchilderen bekend was, (behalven dat men, in Italië, in Fresco of op natte Kalk arbeidde) vervaardigden veele ftukken van lijm. en eiverwe. Johannes, om de vrugten van zijnen arbeid te plukken, en zig zijne konst te doen betaalen, zette zig te Brugge neder; veele van zijne ftukken werden van hier naar andere landen en plaatzen verzonden. Volgens het algemeen getuigenis, was hij, een geleerd man, vernuftig in bet uitvinden vau verfcheiden vereischten der kunst, vlijtig in het nafpooren van den aart der verwen, en zeer arbeidzaam in de ftolfchei-en ftookkunde. Van hier dat hij eene proeve nam, om zijne toebereide verwen, met een zoon van vernis, zaametigefteld uit eenigè oliën, te vernisfen; 't geen hem in zo verre gelukte, dat het ieder behaagde, en zijne ftukken eenen tot dien tijd Pp 2 toe  59» EYK, (JOHANNES van) toe onbekenden glans en luifter bijzette, en een geheim bevat te , waarna in Italië lang te vergeefsch gezogt was. 't Gebeurde hem, na veel tijds en arbeids aan een Tafereel hefteed te hebben, dat het paneel, op zijne manier vernist, in de zon om te droogen gefteld zijnde, de voegen van hetzelve, tot zijnen billijken fpijt,.door de hitte der zon, van een weeken , en het paneel barstte. Die deed hem een tegenzin, tegen die zoort van verwe en vernis, opvatten, en beüuiten , te onderzoeken, of'er geen ander vernis re maken ware, 't welk buiten de zon en in huis konde droogen. Ten dien einde, den aart van veele oliën onderzogt hebbende, bevond hij dat de lijn- ennootenolij fpoedigst droogden; dezelve op het vuur gekookt hebbende, maakte hij, door het bijvoegen van eenige ftoffen, 'er een zeer goed vernis van. Na onophoudelijk en arbeid, om de konst meer en meer te volmaaken, bevond hij, dat de verwen , met dusdanige oliën vermengd, Zig gemakkelijk deeden temperen, fpoedig droogden, droog zijnde het water weêrftonden, en de olij der verwe eenen ongemeenen luifter bij. zetteden, en die glanzig maakten, zonder dat deTafereelenhet voorgaande vernis behoefden. Ook zag hij, tot zijne verwon, dering en genoegen, dat de verwe zig dus met olij beter liet verdrijven cn verwerken, dan met de vogtigheid van de lijm of het eiwit. Billijk verheugde hij zig over die allernuttigfte uitvinding, van met olijverwe te kunnen fchilderen. De Faam bragt, bii;. H3i korten tijd, de maare hier vau zelfs bij afgeleeg-ne volken. Zijne ontdekking werd zo algemeen toegejuicht, als daarna de uitvinding der edele Drukkonst door ladeeds jaKSZ» Koster. Dit naamelijk ontbrak alleen, tot dien tijd, aan de konst, om de natuur nader te komen, of genoegzaam te evenaaren. De tijd, waarin deeze ontdekking door hem gefehiedde, word, door veelen, bepaald in of omtrent jjet Jaar 1410, Misson, in zijne reize, begaat dus eenen misdag, wanneer hij dit op het Jaar 1450 ftelt: fchoon hij, }n den vinder, den zelfden perfoon bedoelt, dien hij jan van fUüGtjB» uit her. Land van Gelder, noemt. Johannes of jaNj zijn geheim aan zijnen broeder hubestus bekend 8*  EYK. (JOHANNES van) 593 gemaakt hebbende, hielden zij deze uitvinding, of liever' de bereiding der olijverwen, zorgvuldig verborgen. Zij fchilderden te zamen , of ieder afzonderlijk, verfcheiden ftukken. Johannes, fchoon de jongde, ftreefde, echter, zijnen broeder in de konst verre voorbij, Het uitmuntendfte Tafereel, door hun beide vervaardigd, hangt in de St. Jans Kerk, te Gent, hun befteld, door filips van charlois, anders bekend bij den naam vari filips den góeden, Hertog van Bourgondien , die zijnen Vader, Hertog jan, in het Jaar 1419, in zfjne Staaten opvolgde, en, in het Jaar 14.33, Graaf van Holland en Zeeland Werd. Deszelfs Vader, Hertog jan, word verbeeld te paard zittende, op een der deuren. Men meent, dat 11 u b e r* tus dit kunstwerk heeft aangelegd, en dat het door johannes volvoerd is. Anderen zijn van oordeel, dat zij 'er beiden de handen hebben aangeflagen; maar dat de oudfte broeder, die den 18 September, in hetjaar 1426, overleed, vóór de Voltooijing geftorven is. Tegen over het paard van den Hertog, om geen uitvoeriger befchrijving hier van te doen, ziet men de beide broeders: hubertus, als den oudften, aan de regterhand, beftaande zijn Hoofddekzel in een vreemden muts, «aar de gewoonte van dien tijd, voor omgeflagen, en met kostbaar bont gevoerd. Johannes is mede gedekt met een fierlijken muts, bijna als een tulband achter overhangende; en voorts bekleed met een zwarten tabberd-; op welken een roode paternoster, met een gedenkpenning, Verbeeld is. Verder ziet men in dit Tafereel bijna drie hondert en dertig onder' fcheidene troniën, Waarin men verfcheidene gemoedsbeweegingen Ontwaar wórd. Koning fTlIps de II vond 'er zo veel behaagen in, dat hij het ftuk, door michiel coxy, deed copiê'eren , die daarin zeer gelukkig daagde. Filips db goede betoonde een bijzondere hoogachting voor de beide broeders, inzonderheid voor den iongften, dien hij zelfs tot zijnen geheimen Raad aahftelde. Johannes van ëyk, het kohstftuk voltooid hebbende, keerde van Gent haar Bruggé, alwaar ook van hem een kondig Altaarftuk voor handen is. Ongemeen groot was de toevloed van Konstfchilders, om zijne konst. en niéuwe wijze Pp 3 van  594 EYK. O0HANNES van) van fchilderen te zien. De Italiaanen, om zijn geheim m»gtig te worden, fpaarden moeite noch kosten; doch alles vruchteloos: totdat, eindelijk, zekeren antonella, uit Mesfina, de lust bekroop om naar Brugge te reizen, daar het hem ook gelukte het geheim magtig te worden; hij keerde daar mede naar Italië. Johannes van eyk, wiens voornaamfte Sckilderlhikken, bij van mander en andere, omltandig belcbreven worden, overleed, iii een zeer hoogen ouderdom, te Brugge, in het Jaar 1470, en werd aldaar, in de St. Donaasketk, be. graaven. Aan een der Piiaaren leest men een Latijnsch Grafschrift, 't welk, in het Nederduitsch, de volgende regels uitmaakt. Hier onder rust Johan , Johan wiens konstvermogen Bij kenners achting won , door zijne deugd beroemd; Wiens konst ons 'i levenlooze als levend field voor oogen, En leven geeft aan kruid en veld en Hofgebloemt. Bij hem moet Phidias, bij hem Apelles dalen: Voor hem is billijk dat ook Polijclctus zwicht. Wij mogen thans wat op de Schikgodinnen fmeelen, Die zulk een braaven man ontrukten uit ons gezicht: Geen traanen helpen hier! 't Is V onverbiddelijk lot. Btd, dat zijn Ziel in vreugd ntoog' leven bij zijn" Godt. Hubertus van eyk, die, zo als gezegd is, K Gendt overleed, legt aldaar, in de St. Janskerk, begraaven. In den muur is een Zerkneen gemetzeld , en op denzelven in marmer , een geraamte uitgehouwen, houdende in de eene hand, een koperen plaat, waarop het volgend oud Vlaamjche vers geleezen word. Spiegelt » aan mij, die op mij treeden, Ik was als gij, nu ben beneden, Begraaven doodt, als is an Jchijne Mijne hulp raedt, const, noch medecijne Cor.st, eer, ivijsheit, macht, reijekheit groot Is ongefipaert, als comt de doodt. Ma.  EYK, (JOHANNES van) EYLA, enz. 595 Hu brecht van Rijk was ik gênant Nu f pij ze der wormen, voormaels bekant In Schilderije feer hooge gheleert. Corts nae was iet, en niete verkeert, In het Jaer des Heeren, des zijt gewes Duifent, vier hondert, twintich en fes , Jn maeut September, agt tien daghen viel, Dat ick met pijnen Godt gaf mijn ziel. Bidt Godt voor mij, die const ■minnen Dat ick zijn aenficht moet gewinnen En vliedt fonde, keert u ten besten : Want ghij mij volgen moet ten lesten. Weleer werden, te Antwerpen, eenige Pourtraitten der ver. maardfte Nederlandfche Schilders, in 't koper gemeden, uitgegeeven. Onder deeze werd aan de twee broeders, als de oudfte oefenaars en volmaakers der edele Schilderkönst in de Nederlanden, de eerfte plaats toegekend. Naderhand zijn ze verfcheiden maaien gegraveerd , zo wel als hunne Zuster margreta van eyk. C. van m a n d e r , en andere, Leven der Nederl. Konstfchilders. Eyla, was de dogter van radboud den I, Hertog der Friezen. Alle Saxifche Schrijvers verbaalen eenpaarig, dat zij de Gemalinne gewoiden is van hunnen Koning edel,hard, den Vaderlijken Oom van wittekin'). Zi,- baarde hem eenen zoon, a lb i t; o genaamd, een dapper Krijgs* man, die, met wittekind, tot den Christen Godsdienst overging. Schotanus, Kronijk van Friesland, fol. 58. Eylerschans, eene fterkte in Embderland, bij of aan de Provintie van Groningen. Pp 4 Eyn-  5 9ö EYNDE. (JACOB van dfn) Eynde, (jacob van den) Penfionaris der Stad Delft, daarna Raad en Advokaat van Holland; welk ampt hij aanvaardde, op eene wedde van 800 guldens Jaarlijks. Hij werd, in het Jaar 1568, op bevel van den Raad der beroerten, in den Haag, gevangen genomen. De Graaf van bossu, die, na het vetrek van den Prins van oranje, het Stadhouderfchap, op naam des Konings, waarnam, nodigde dien Voorftander van 'svolks Vrijheid, in het laatst van de maand Januarij, op een avond, rer maalrijd, en hield hem, op eene verraderlijke wijze, gevangen. N. van den zande, Secretaris van den Graave vanbossu, en willem van berendrecht, Subftitut-Griffier van den Hove van Hol. land, werden gezonden, om eene lijst te maaken van alle de papieren, die zij vonden in het Komptoir van 'sLands Advokaat. Twaalf dagen daarna, voerde de Baljuw van den Haag, verzeld van een goed getal foldaaten, den Heer van den eynde, op eenen nacht, met alle zijne papieren, naar Brusjel; fehendende dus het regt van Hollands Ingezeetenen, en tevens van de Souverainiteit dier Provintie. Men zette hem, op de Couwenburgfche Poort, in eene naauwe gevangenis, en liet hem aldaar zitten, zonder eenigen eisch of vordering tegen hem te doen. Ook vindt men van de reden zijner hegtenisfe weinig gemeld. Bij de Spaanschgezitiden zelfs ftond hij te boek voor een man van verftand en goed Roomschgezind; de Godsdienst kon dus geeu voorwendzel zijuer hegtenisfe zijn. Door fommigen werd hem nagegeeven, dat hij, vóór het vertrek van filips, buiten bevel der Staaten, en enkel op aandrijven van den Prins van oranje, op het vertrek der Spaanfche foldaaten, fterk had aangedrongen; en zij willen, dit de reden vau zijn ongeluk geweest te zijn. Waarfchijnlijker is het , echter , dat hij de opfteller geweest is, en ook de hand heeft gehad in het overleeveren van het vertoog, welk die van Holland, in den zomer van het Jaar 1566, aan de Landvoogdesfe hadden ter hand gefteld, en welk genoegzaam met het verbondfchrift der Edelen overeenkwam. Ook is het bekend, dat hij, weinig tijds daarna, uit last der Staaten, ten flofe gearbeid heeft •111 de Landvoogdes, of den Koning zelvén, te beweegen tot het  EYNDE. (JACOB van den) c97 het zamenroepen van de Staaten, en daarom gevangen was. De Staaten van Holland, uitgezonderd de Stad Dordrecht, hadden, in de maand Augustus des gemelden Jaars, beflooten, daarop, met meerder ernst, aantedringen en den Advocaat, ten dien einde, gelast, een verzoekfchrift te ontwer. pen, gelijk hij ook vervolgens deed. Uoewel de Staaten, den 30 dier maand , afzagen van het verzoek, tot het bijeen roepen der Algemeene Staaten, en beflooten, alleen de wederkomst des Prinfen van oranje te begeeren, fchijnt dit, echter, den Advocaat zo kwalijk genomen te zijn, dat men het gemelde voor de hoofdreden van zijne gevangenneeming houden mag. Men liet hem zeer lang zitten. Zijne Huisvrouw elizabeth van nieuwland, en zijne kinde. ren, begeerden, in de maand Maij, dat de Staaten iemand wilden magdgen, om, nevens hen, het ontflag des Advocaats te verzoeken. Eerst werd 'er-befloten, ten Hove aantedringen , op de teruggave van zijne papieren; en' daarna op zijn ontflag, indien men mogt bevinden, dat hij, ter oorzaake van gedaane dienden, op bevel der Staaten, gevangen was. Men fprak 'er zelfs over met vargas en del rio, hoofdeu van den Bloedraad, en wel met zo veel vrijmoedigheid, dat de Advocaat jan van treslong, die de verdediging van van den eynde op zig genomen had, een gehcelen dag, genoegzaam als in hegtenis gehouden werd; hetwelk de overige afgevaardigden, vermomd en heimelijk, uit vreeze voor erger, uit Brusfel deed vlugteu. Deeze ontmoeting, en de pointen, die, door den Procureur Generaal, van den eynde te last geleid werden, in Holland bekend geworden zijnde, werkten zo veel uit, dat de Leden, in de uitvoering van het genoomen befluit, begonnen te aarzelen. De Edelen flemden, den Advocaat alleen zo verre te willen voorftaan, als hij gehandeld had , overeen kom ft ig de befluiten der Staaten , naar uitwijzen van derzeiver Refolutien. Die van Dordrecht verklaarden, dat de Procureur Generaal den Advocaat van zaaken befchuldigde, waartoe zij hem geenen iasc gegeeven hadden, en waarin zij hem dus niet konden verdedigen. Ongetwijfeld doelden zij hier mede op de opftelling van het verzoekfchrift, Pp 5' waarin  5p8 EYNDE, (JACOB van cis) EYNDHOVEN. waarin Dordrecht niet bewilligd had. De andere vijf Steden wilden zig niet verder verklaaren, vóór dar Dordrecht nader opening had gedaan. Doch hierop volgde niets; en dus werd de zaak des Advocaats , voor den Raad der beroerten, verfcheiden Jaaren, fleepende gehouden. Hij overleed, den 12 Maart van het Jaar 1569, in de gevangenis, in het bijzijn van zijnen zoon jacob van den eynde, en nog twee Heeren, die nevens hem in hegtenis zaten. Twee Jaaren daar na werd zijne gedachtenis vrijgefproken, van den eisch tegen hem gedaan, en zijne goederen, die reeds verbeurd verklaard waren, vrij gegeeven. Zie kor, Nederlandfche Oorlogen ; Vaderl. Hifi. VI. Deel. Eynde, (jacob van) Heer van Haam/lede, Kapitein van eene Kompagnie Ruiters : bij de Latijnj'che Schrijvers is hij bekend onder den naam van jacobus eyndius; ook vind men meerrnaalcn van hein gemeld, onder den naam van Jonker j a c o b van den eynde. Hij was gebooren te Delft, en, waarfchijnlijk", een kleinzoon van den zo evengemeiden Lands Advocaat. Schoon hij als Kapitein den Staat diende, was hij teffens zo wel in de Romeinfche als Nederlandfche Oudheden zeer ervaaren. Van hem is nog voorhanden een Kronijk of Hijlorie van Zeeland, gefchreven in 't Larün , loopende tot het Jaar 1296, die na zijnen dood, in het Jaar 1614, op bevel der Staaten van Zeeland, die hem tot hunnen Hiftoriefchrijver hadden aangefteld, in 4to gedrukt is* Zijne Latiinlche verzen zijn gedrukt te Leiden, in het Jaar' I6H. Zie val. andreas, en anderen; als pars, Naamrol van Batavifche Schrijvers, Eyndiïoven, een Nederlandsch Steedje, in de Meijerij van 'sHertogenbosch, de eenigfte Stad in Kempenland, gelegen aan den flinker oever van de Rivier de Dommel, vijf groo-  EYNDHOVF.N. (99 groote uuren gaans ten Z. O. van 'j Hertogenbosch, eu 4 uuren ten Z. W. van Helmont. De naam deezer plaatze fchijnt te doelen , op Hoeven (Lusthoven) of Hoeven {Landhoeven), dewijl die beide woorden, Hoven en Hoeven, dikmaals onder elkander verward worden; doch het laatfte is 't waarfchijntijküv, inde onderftel> ling, dat Eijndhoven van foinmige nabij gelegene Landhoeven zijn begin genomen heeft. Rondom deeze Stad vind men eenige Dorpen, die dit gevoelen bevestigen, ais Veldhoven, Meereveldhoven, Rijthoven en Westerhoven, Zeker is het, dat Eijndhoven eenige Stadsgeregtigheden heeft; doch onzeker, door wien ze daarmede begiftigd is, hoewel het, waarfchijnlijk, zal gefchied zijn door eenen der liertogen van Braband. Haare Richting word toegeichreven aan Hertog hendrik den II, en gefteld in hetjaar 1232. 'Er is nog een brief van dat Jaar voorhanden, door welken die Stad met eene vrije Jaarmarkt begiftigd is geworden. Uit de menigvuldige belegeringen, welke Eijndhoven ondergaan heeft, zou men moeten opmaaken, dat het voorheen eene vrij fterke Stad moet geweest zijn. Mar ten van rossom veroverde en plunderde haar, in het Jaar 1543. Stegen Jaaren daarna, door den brand verteerd zijnde, werd zij van nieuws herbouwd. In het Jaar 1581 , werd Eijndhoven, bij verrasfing , door de Staatfche troupen , ingeno.ornen ; de' be. zetting, beftaande uir eene Kompagnie paarden, eu drie Kompagniën voetvolk, werd , bij die gelegenheid, voor 't grootfte gedeelte, neer gefabeld. De Bevelhebber., die op het Slot eeweken was, werd, door de bedreiging des doods, tot °de ©vergave gedwongen. Doch de plaats, rerwij! zij in de magt der Staaten was, zeer flegt van nooddruft voorzien wordende moest, twee maanden daarna, door hautepenne en den Graaf van mansfeld, berend zijnde , zonder veel tegenweer te bieden, zig overgeeven; bedingende, echter, den Hopman eurgh , die 'er binnen was, den vrijen uirtogt der manfchap, en het gefchut te mogen medevoeren. Zo ras de Hertog van alen con, in het Jaar 15 S3, begon te haaken naar het Oppergebied over Braband, was Eijndhoven de eerfte plaats, daar hij eenen aanflag op werkftellig maak-  EYNDHOVEN. maakte. Ook gelukte het hem, in den nacht tusfchen den 7 en 8 Januarij, de Stad te verrasfen, door den Franfchen Overfte jionnivet, terwijl 50Spaanfche foldaaten, ter plaatze, daar de vesten beklommen werden, de wagt hebbende, om het leven raakten. Niet lang daarna, en nog in het zelfde Jaar, keerde de Stad weder in de magt der Spaanfchen, hoewel geenzins zo gemakkelijk, als toen zij dezelve de eerdemaal wonnen. De Hertog van p a r m a gebruikte wederom tot dat beleg ïiautepenne en mansfeld, tegen liONNIVET, die dezelve, met 800 zo Franfchen als Schotten, drie maanden lang verdedigde. Terwijl de Marfchalk de e iron, van Antwerpen , was opgetrokken om de Stad te ontzetten, en van biunen alle de mondkost verteerd was, drong de honger de bezetting tot de overgave, welke, den 23 April, met Krijgseer uittrok. Door deeze twee belegeringen waren alle de vestingwerken en fterkten der Stad zeer zwaar befchadigd, dewijl 'er, tusfchen de eene en de andere, naauwlijks zo veel tijd verloopen was, als nodig was geweest de werken te herfrellen : weshalven de Spaanfchen het befluit namen, dezelve te flegten. Zedert dien tijd, is Eijndhoven eene opene plaats geworden en gebleeven. Het Slot van Eijndhoven bleef nog eenigen tijd in we» zen, doch werd daarna mede vernietigd, zonder dat daarvan , zo min als van de oude Vestingwerken, thans iets te zien is. In het Jaar ifj29, terwijl Prins fredriic hentrik het beleg voor 's Hertogenbosch had geflagen, had een fterke Spaanfche bende zig in dit Slot geworpen , gelijk mede in het nabij gaande Klooster der Regulieren, die de Staatfche partijgan. gers veel moeilijkheden veroorzaakte. De Stadhouder, het belang van den Bosch, 't welk onder zijne erflijke Domeingoederen behoorde , zig zeer naauw aantrekkende, zond naar Eijndhoven den Ove^ue stakenbroeK, met eenige Ruiters, welke de bezetting fpoedig tot de overgave nood* zaakten; die in het Klooster lagen, floegen den weg in naari?/-e* da, doch werden, door de Staat fchen, agterhaald eli gevangen. Het beloop der Wallen, waarmede de Stad voorheen omringd was, kan men nog nagaan, aan de grachtj die 'er om héén loopt,  EYNDHOVEN. &>i loopt, en die haar water ontvangt uit den Dommel en andere daarin vloeijende beeken; over deeze gracht leggen, aan de ingangen der plaatze, bruggen, doch zonder Poorten. De gedaante namelijk was weleer, een langwerpig vierkant. Het voornaamfte der Stad beftaat thans uit een zeer lange Straat, die den naam van de regte Straat draagt. Het getal der Huizen binnen Eijndhoven word begroot op 300. Omtrent de Kerk, die bijna in het midden van gemelde Straat, aan de westzijde, ftaat, zijn ook eenige Dwars- en Zij (Ir aai en, waaarin goede winkelhuizen zijn. De regte Straat is de weg der'Rijtuigen, der Posten en Karren, die, bij dag en nacht, de waaren, van den Bosch, naar Maaftricht, Aken. Luik, en elders heen voeren. De Bosjche Posterij verwisfeit binnen Eijndhoven, voor de tweedemaal, van paarden. De Inwooners beftaan meest van de Linuemveever ij en. De Kerk van Eijndhoven, was, in de Roomfche tijden, aan de h. katharina toegewijd. De Bisfchop van Luik, jan van beijeren, ftichtte aldaar, in den Jaare 1399, een Kapittel van negen waereldlijke Kannuniken, met hunnen Deken. Naar mate van de Stad is deeze Kerk tamelijk groot, en van een goed Orgel voorzien; doch de Toren is zeer laag, met een ftomp toeloopend dak, zijnde het bovenftuk , in de voorige belegeringen , weg gefchoten. De Gereformeerde Gemeente, die 'er niet zeer talrijk is, word bediend door één Predikant, die ook den dienst op het Dorp Strijp waarneemt. Niet verre van de Kerk ftaat het Raadhuis, dat een oud gebouw is, doch wel onderhouden word. Men vind geene aantekeningen, waaruit blijkt, wanneer, Eijndhoven, door de Hertogen van Braband, als eene Heerlijkheid is uitgegecven; maar wel, dat ze, in vroeger tijd, is vereenigd geweest met Kraanendonk, en te zamen zijn be» zeeten geweest, eerst door het Geflacht van mie henberg; daarna door den Graaf van hoorne; toen door egmond, en, door het Huwelijk van anna van egmond, aan het Huis van Oranje zijn overgegaan. Bij de deeling der nalaatenfchap van Koning willem den III, ziju  EYNDHOVEN, EYSINGA, enz. zijn ze aan het Vorftelijk Huis van Nasfau aanbedeeld. Prins willem de V bezit deeze Heerlijkheid, ais een Leen van Braband, en heeft'er hoog, laag, en mi Jdelbaar rechtsgebied. Ook heeft zijne Hoogheid 'er de aanflelling van een Drosfaart en zeven Schepenen; welke laatfte alle Jaaren vetwisfeld worden: als mede e"én Secretaris, een Vorfter, enz. Wijders heeft de Prins hier een Rentmeester der Domeinen en Geestelijke goederen, die in den omtrek deezer plaatze liggen. Dien zelfden post bekleed hij, niet alleen in de Heerlijkheden IFoenzel, Strljp en Straathem; maar ook in de Bn> öniè van Kraanendonk, Voorheen was te Eijndhoven een Reêor der Latijn[che Schoole; doch, zedert veele Jaaren , niet meer. Van wegens den flerken doortogt van karren en wagens, is hier een Comptoir van Convoijen en Licenten, onderhoo* rig aan de Admiraliteit op de Maas, 't welk door etn Ontvanger , Kontrarolleur en Kommies bediend word. Guiciardyn, Befchr. der Nederl, , fol. 15, 11. de groot, Jaarboeken, fol. 83, Leven van fredrik hendrik, fol. 71, eor, Nederl. Oorlogen, b ach iene, Geographie, enz. Eysinga, weleer een Edele State, liggende ten Oosten van de Kerk van het Dorp Buurum, in de Grietenij van Kollammer land. Een ander , Eysinga, was insgelijks een Stius, in de Grietenij Dan. tumadeel nabij h£t Dorp Rlnsmageest. Een derde Eysinga, mede eene geruïneerde State, in de Grietenij van Tietjerkjleradeel, een quart uur van Oenkerk, ten N. N. Oosten. Geogr. Woordenboek van Friesland. Eysinga, een Ad lijk Geflacht, aan 't welk de bovenge- ' melde Staten weleer behoorden, is, zedert verfcheiden eeu. wen,  EYSINGA, (Geflachf) 6*b3 wen, tot heden toe, in de Provintie Friesland, zeer aanzienlijk geweest. In het Jaar 1439, werd, onder de Hovelingen op de Geest, gemeld th e ij o eessijkgha. De Geflachtlijst van Eljjinga, vind men, in 't Adelijk Wapenboek van Friesland, door fer-wer'da uitgegeeven, en aldaar in het I. Deel. I. ftuk, bl. 41-44 , waar heen wij den Leezer wijzen. .Alleen zullen wij daaruit aanwijzen, datTEijo eysinga, zo even gemeid, eenen Zoon had, oer co, wiens dogter, hack, toei. Weduwe van edo van jongema, in i.et Jaar 149Ó, trouwde met tjalling van eolta, die den naam van zijn vaderlijk Geflacht, bolta, verwisfeK!" mee dien van zijne Vrouwe, en, gelijk alle zijne nakomelingen nog heden doen, zig eysinga deed noemen; behoevende die beide Gedachten, in adeldom noch oudheid, voor elkander te wijken. Dusdanig eene naamverwisfeiiiig was, in dien tijd, onder de Friefche Edelen, niet ongewoon. ïj.uling van bolta, naderhand eysinga, iiet na edo Van eysinga, die, bij tj e d j u c k am a , had zeven kinderen: vau welke fosko, waarvan ftraks nader, en zijn broeder trans, toe de verbondene Edelen behoorden. Frans van eysinga was eerst gehuwd aan lïsck j o u w s m a van U'irdum; naderhand aan lisck walta, van Herbajum; en eindelijk aan eiimk cii.ama, Weduwe van s j u k van camminga. Zijn oudlle Zoon, (do vau eysinga, was eerst Raad ter Admiraliteit, en daarna Raidsheer van het Hof'. Frans van eysinga, Kleinzoon vau prans, boven gemeld, was Grietman over Tietjerkfleradeel, en getrouwd met hylck van eysinga- Tjalling van ëys 1 n ga Rechtsgeleerde, Raad van den Koning en het Hof van Leeuwaarden, word gezegd, het verbond der Edelen niet ondertekend te hebben , als zijnde toen reeds overleden, maar wel zijn Zoon, mede tjalling genaamd. Doch het tegendeel zal wel haast blijken. De Raadsheer tjai.linga had twee Zoonen : pieter en tjalling. Pieter van eysinga had in huwelijk fokel van heringa, dogier van e d o en anna eooedj; hij was, in het Jaar 1640, Gedeputeerde Staat van Friesland, overleed omtrent het Jaar 1648, in den ouderdom van 80 Jaaren, eu ligt  604 TJALLING van EYSINGA. ligt begraaven te Rauwer d, alwaar zijn Graffchrift nog gevonden word , in deze volgende regelen: Cum palre Tjallingo Frifiii qui finibus exful, Inde rcdux multo fulfit honore diu: Pretrus ab Eijfwga boe tumulo requiefcit & uxot : Nulla tarnen nianes detinet urna pios. Utraque mens fupra melior revivifcit in aula, Et fruitur vultu jam propiore Dei. Tjalling van eysinga, broeder van pieter, was Grietman van Menaldumadeel; trouwde i. wopk heringa, zuster van forel; 2. anna r oor da, dogter van stcco en van hil tamminga, ftierf in het Jaar 1 603 , oud 41 Jaaren; dus kon hij to: de verbondene Edelen niet behooren, zo als fommigen gedacht hebben. Onder zijne vier kinderen, was tjalling van eysinga, Grietman van Menaldumadeel, Gedeputeerde Staat, in het Jaar 1644; en overleed in het Jaar 1653. Hij had ter Vrouwe elds hiddama; en won bij haar vier kinderen: onder deeze, aaltje eysinga, gehuwd aan f rans eysinga, die een afftamineling van bovengemelden fhaks was. Deeze had drie Zoonen, onder welke was juw of julius van eysiinga, Kolonel van her Nasfaujchs Friefche Regiment; gehuwu aan rikskien g r a e t 1 n g a , dogter van n. g r a etiiVga, Raad des Konings, en van kathakina ae.sgema, welke naderhand huwde aan hessel aYsma, Prefident van het nieuwe Geiichtshof- Hij had drie dogters; de jongfte, katharina, trouwde met edo van eysinga, Grietman over Leeuwaarderadecl. Zij hadden te zamen vijf kinders, en onder deeze, frans van eysinga, eerst Grietman overRliuerderhem', en naderhand over Leeuwaarde, radeel. Zijne Vrouw was aaltjevan eysinga, die hem drie kinders baarde , twee van welke zonder kroost overleden zijn; doch tjalling edo van eysinga verwekte, bij syts ebinga, dogter van sjuk en kathakina hottinga, vier kinderen. Een van hun was frans j uirusjoHAN heringa van eysinga, Grietman over Raw.  TJALLING van EYSINGA, enz. 605 Rauerdcrhem, gehuwd aan katharina lucia, dogter van schelto van hiemstra eil lucia van burma- nia. Zij lieten vijf kinderen na: 1. Cecilia johanna, thans Weduwe van kornelis van scheltinga, van Collum, moeder van de Heeren martinus vanscheltinga; Grietman van Col. lummerland, en frans julius johan van scheltinga, Raadsheer in het Hof van Friesland; alsmede van wil kien en lucia katrina van scheltinga, 2. Tjalling edo johan heringa van eysing a , Grietman van Rauerdcrhem, Meesterknaap, gehuwd met cecilia vansminia, overleeden den 5 Julij in het Jaar 1768, nalaatende twee kinderen: katharina lucia, en frans julius idzard johan, die, 14 Jaaren oud zijnde , zijnen vader opvolgde als Grietman van Rauerdcrhem. 3. Schelto van eysinga, federt hetjaar 1750, Grietman over Haskerland, Gedeputeerde Staat van Fries' land, getrouwd geweest zijnde met k ath a r in a j o h a nn a vecelin van klaar besgen. Zl\n ZOOn , frans julius johan van eysinga, Grietman over Doniawerfial, heeft in huwelijk klara tjallingia, dogter van wijlen binnert filip aebinga van humalda, Grietman overHennaarderadeel, en van katharina van sminia. 4. Katharina maria van eysinga, gehuwd aan hessel vegelin van klaarbergen, in leven Grietman over Haskerland, en overieden den 30 April, in hec Jaar 1752. ,, Hier uit blijkt (zegt de geleerde te wa te r ), ,, dat dit Geflacht, waarvan maar één mannelijk oir, in het „ begin deezer eeuwe, overig was, tot nu toe in hooge aanzien „ blijve: waarin hetzelve volharde, zo lang het vrij Gemeene„ best, bij welks eerfte opkomst vier eysingaas goed en „ bloed waagden, bloeien zal." Van deze vier moeten wij nu afzonderlijk fpreeken. De eerfte was : Eysinga, (fokkovan) Friesch Edelman, zo als bo. ven gezien is, die, even als zijne broeders, der Vrijheid een goed hart toedroeg, verviel in ongenade bij alba, die hem daarom naar Antwerpen ontboodt, om zig aldaar te verant- XIV. deel. Qq woc-r»  6o6 EYSINGA, (FRANS van) enz. woorden. Hij werdt, in de rollen van den Hove, den 7 Sept. in het Jaar 1557, en den 25 Maij, in het Jaar 1563, genoemd fubflitut Grietman van Bardeiadeel. Zijne vrouw, tel glins, heeft hem veele Jaaren overleefd. Eysinga, (frans van), tot IFirdum, Rechtsgeleerde , Raadsheer in het Hof van Friesland, begaf zig, in het Jaar is6?, buiten zijn Vaderland; werd, eerlang, door den bloedraad, daar openlijk uit gebannen, en onthield zig toen te Embden. Hoe veel vertrouwen zijne Landgenooren in hem Helden, bleek, onder anderen, ten tijde der hoog gaande gefchillen in Friesland, in het Jaar 1583. Hij overleed in het Jaar 1603, en werd te IFirdum begraven. Men roemt hem , als een fieraad van zijn Vaderland, en van het Hof; als een vriend van den zuiveren Godsdienst; als een Voornander der Vrijheid, van het recht en het algemeene welzijn. Eysinga, (ritskk van) was bij alba bekend, als een der Bondgenooten, die hem, om die reden < fchoon vrugteloot) naar Antwerpen ontbood, om zig te verdedigen. Waar hij zig federt onthouden hebbe, is niet bekend; maar wel, dat hij te Lier, in Oost - Friesland, op den 9 Maij, van hetjaar 1573, overleden, en zijn gebeente, in den Jaare 1592, naar Leeuwaarden over gebragt en aldaar begraaven is. Eysinga, Ctjaling van) boven reeds gemeld, ging geen minder roem na, dan zijnen drie broederen, wegens zijne liefde voor de Vrijheid en den Godsdienst, en hij muntte boven hen uit, in heldhaftigheid. Zijne bedrevenheid in de regten, zal hem zekerlijk den weg gebaand hebben tot de waardigheid van Raadsheer van Friesland, welk ampt hij bekleedde tot het Jaar i<-6&. Toen zogten anderen hem, die den Koning was afgevallen, in zijn ampt op te volgen : waar .toe , achter, eerst in het volgende Jaar, hieronimus van hannya benoemd werd. Alba, die zijne goederen deed aantasten, en hein bannen, vermeld, in het vonnis tegen hem, eenige bijzonderheden. „ Niettegenftaande ( word aldaar ge„ zegt) iysik6a gewoon Raad van den Koning, en, der- ,) aai-  EYSINGA (TJALLING van) enz. fo7 ». halven , in deszelfs eed was; had hij evenwel den geenen, ,, die zig noemden van den nieuwen Godsdieust, aangehan„ gen, en hen met raad en daad begunftigd. Wijders had hij „ zelfs hunne verworpene predikatiën bijgewoond, en toege„ laaten, dat geheime vergaderingen der voornaamfte roervin„ ken van de voorgevallene beroerten en nieuwigheden, in zijn huis gehouden werden. Hij was beticht van gefchreven „ en getekend te hebben, het klein Kompromis. Hij diende „ in het Leger der vijanden als Monller-Kommisfaris, of ,, Scharmeester." Dit laatfte ziet, waarfchijnlijk, op den dienst, dien hij Graave lodewyk van nassau deed, die hem aan de Staaten der Ommelanden zond, oin hen te beweegen tot het opbrengen van fchattingen, ter betaalinge van het Krijgsvolk, waarmede de Graaf hun van de Spaanfche dwinglandije zogt te bevrijden. Waar door hij, noodzaakliik, den haat van alba op zig moest laden. Nogthans bleef eysinga deii Graave van nassau zo lang getrouw, als mooglijk was, Doch, ih het dringendfte gevaar, vond hij zig verpligt, het land te ruimen. Hij begaf zig toen naar Wezel, alwaar hij, zo men wil, in de lente van het Jaar 1569, uit droefheid, geftorven is Anderen zeggen dat hij, te [Vezel, in het Jaar 1572, de tijding van den Parijfchen moord vernomen hebbende, in eene beroerte viel, en terftond den geest gaf. Zijne vrouw, boven gemeld, hilk harinxma, leefde nog in het Jaar 1584; zij was re gelijk met hem, en zijne fchoonmoeder his joüsma, gebannen. Zie te water, Verbond der Edelen, en de daarbij aangewezene Schrijvers. Ezens, (balthazar van) een Edel Jonker in Oost. ft-iesland, die, in het Jaar 1531, in een hevigen twist geraakt was met Graaf enno, die zelfs tot daadelijkheid was uitgeborften. Christiaan de II, Koning van Decemar-, ken, zig uit de Nederlanden naar Oost-Friesland beg^ ven hebbende; belliste hun gefchil, niet zo zeer om, uiteen beginzel vau menschlievendheid, de rust tusfchen hun beiden te bevor» Qq 2 de-  Damiaten. . ib. Damius. (II.) . 34 Damman. (Sebastiaan) ib. (Cornelius) 35 Damme, Steedje in Vlaan. deren. . 38 Dammerfcheid.(Kafteel) 39 Dammius. (Daniël) ib. Dampengeest. vHeerenhuis) 40 Dampiere. (Willem van) ib. —(Guido van) ib. Damrust, Lustplaats. , 41 Danens. (Lambertus) ib. Daucerts. (Jasper) . 42 Da"nes (Frans) . 4.3 Dandelot. . ib. Dankerts (Uartholomeus) 45 (Jan) . 46 Danphrape. . 47 Danfer. (Simon de) ib. Dantumadeel, Grietenij in Friesland. , ib. Dantumerwolde. (Dorp) 48 Dapifer, Geflacht in Hol, land. . il% • _ Dap-  n REGISTER nu bl. Dapper. (Olfert) . 48 Danhuifen. . 50 Dasfa. ( Jacob) ♦ 51 (jan) . ib. Dathenus. (Petrus) ib. Dau. (Gerrit) . 71 Daule. (Engelbert van) 72 Daventria Comitatus. ib. Daventria Oppidum. . 73 Bourgondien. (David van) 74 David. ([an) . 85 (Jan) . ib. — (Joris) . ib. David(Somer) zie Somer (David) . 95 Decem Manci, Dorp; zie Tienhoven- . ib. Decker. (Jan) . 96 (jan) . ib > (Jeremias de) 96 Deckere. (Adriaan del 98 Deddinge, Buurt in Friesland. . 99 Dedel, Hollandsch Geflacht. ib. Dedem, Geflacht in Gelderland. ' . ib. Dedgum , Dorp in Fries- land. . 100 Deel. (Heerlijkheid) ib. Deelen. . ib. Deelen. (Wouter) . ib. Deenemarken. . 101 —- (Landftreek) 102 Deenen. . ib. Deenenberg, (Dorp) ib. Deerfum, Dorp in Friesland, ib. Deest, een Buurfchap. ib. Deil-Dorp. . ib. Dei!, (Huis de) of ten Deil. 103 Dein urn, Dorp in Friesland, ib. Deivelsbroek, Polder. . ib. Dckama, Edele State in _ Friesland. . ib. Dekens, wat betekent. 105 Delf. (Rivier de) . 113 bl. Delfland. . iif Delf gau. gehugt. 141 Delfshaven. . ib. Delft, Stad, gelegenheid en naamsoorfprong. 151 - oudheid. . 152 grootte,huizen en bewooners . 155 — fterkten en Poorten. 156 Kerklijke Gebouwen. 158 . Waereldlijke Gebouwen. . 167 — Regeering. ib. Voorregten. ib. Gilden. . 170 Schutterij. . ib. Koophandel enNee- ringen. . ib. Wapen en Zegel, 171 __— voornaame Mannen, ib. onheilen. . 174 Gefchiedenisfen. 176 Delft. (Mr. Dirk van) - 179 (Gillis van} ' (Johannes van) ib. (F. Rolandus a) ib. ■■ (Lange Jan van) **i 1 1 (jacob Willemsze) ib. — — — (Jacob) . 182 Delfzijl, Schans. 183 Delphicus, (Christophorus)i 87 Delftrahuizen, DorpinFries- land. . '190 Delwijnen, Dorp. ib. Demmerik, Dorp. ib. Denenburg, Lu-tplaats. ib. Denrchem , Dorp. ib. Dennetur. . ib. Denfe. (la) . ib. Denys. (jan) . ib. Denain, Abtdij. 191 Denderrnonde. ib Denein. (Pietar Pieterfe) ib. Dergmeer. . ib. Derhout, Edele Stichtenaar.ib. De  HOOFDZAAKEN. bl. De Ryk of van Ryk.- (Pie ter) . 191 Desmarets. (JodocusV ib. Desmares, (Samuel) zie Ma- refius. . iQ2 Desfenius. (Bernhardus) Deurhof. (Willemj Deurne, Heerlijkheid. 194 Deunie, Dorp. . 196 Deufingius. (Anthouius) ib. Deurekom. . ib, Devel. (t)è) . 300 Develilein. . ib Deveikerke, zie Lindekerke.ib. Deventer, Gelegenheid. 301 — Nuamsoorfpronk en Oudh. . ib. • Sterkte en Poorten. . 303 Oude en nieuwe verdeeling. . 306 •» Kerklijke Gebou wen. . 307 Waereldlijke Gebouwen. . 3ro Marktplaatzen. ib. — Regeering. 311 1 Gezwoorene Ge meente. . 315 ■■' Voorregten. 324 ! Gilden. . 333 Schutterij. , 337 ——— Wapen en Zegel. 34! "■ Koopuandel. 342 - ■1 - — Geleerde M .nnen.343 • Onheilen. . ib, Kerklijke Gefchie denisfen. . 347 ■ Waereldlijke Gefchiadenis . 3<8 Deventer (Jacob van) 370 ■ (johan vanj ib. - " Wijnand Augufiyns van) . 371 Dever. (Huis te) ib. bl. Devek, verdronkei Dorp in Zeeland. , 371 Dibbald. . ib. ~ Segon. . 373 Dibbets ot Dibbito, Geldersen Geflacht. . ib. Die. (de) . 376 Didam, Dorp. . ib. Dieden, D-jrp, . 377 Dieden, (Otto van Gent, Heer van) . 378 Diederen, zie Dieren. ib. Diederik of Dirk. . ib. Diefdijk. (de) . 379 Diemen, (Geflachrvan van)38o — (Antonievan; ■ 3^0, Dorp. . 401 Diemerban. . 40a Diemenrug. . 403 Diemerdammerfluis. ib. Diemerdijk. . 40S Diemermeer. . 414, Dienstmannen, wat zij. 419 Diepenbeek. (Abraham) 423 Diepenbroek, Havezate. ib. Diependorst. (oude Land van; . ib. Diepcnheirn , Vlek in Oveu'jtfel. . ib. Diepenveen, Nonneklooster. . ib. Diepflegen. . 421 Diepsmeer. . ib. Dieren. . ib. Diennen, ouurtfehap. ib. Diefen, Riviertje. . ib. Dieshoek, Buurfchap. ib. Dicsfen Dorp .. ib. Dien (Mr Daniël de) 422 v David de) 423 — — ' I u.iovicus de) ib. (Mr. Daniël de) 424 Dieveren , Dingfpel in. )rén- the. . 425 Dieverswold, zie Duurs- wold. ib. * 2 Diex-  iv REGISTER dek Diexbergen, gehugt. Dieze, Buurtfchap. . Dik. (Jan) Dinkhof, Slot. Dikningen. . Dinteloord, Dorp. bl. bi. 425 Dinther, Dorp. . 426 ib. Dinther, Edmond. . ib. ib. Dinxperlo, Dorp. . ib. ib. Dinxtervecn, Dorp. 427 ib. Dicarus, Segon- ib. 426 TWAALFDE DEEL. DIR-D O Z. Dirk. (Graaf) . 332 — de I, Graaf van Holland. , 333 ——- de II, Graaf van Holland. . 352 1 de III, Graaf van Holland. . 357 de IV, Graaf van Holland. . • 364 de V, Graaf van Hol-' land, , 371 —— de VI, Graaf van Holland. . 378 de VII, Graaf van Holland. . 383 Dirk, Bisfchop van Utrecht. 386 , van der Aare, zie Aare. (Dirk v. d.) , ib. Graaf van Kleef. 387 Bavo. . 388 Abt van Egmond. 389 —— Barends. . ib. ——- Jacobs . ib. " van Sijpefteen ; zie Sijpeftein. . ib. de Snijder. 390 Dirksz. (Abraham) 393 Dirk Joostens. , ib. Dirkzoon. (Cornelis) ib. Dirksz. (Ary) 394 Dirkshorn, Buurfchap. ib. Dirk Metsgeland; zie Charloïs. . ib, Dirkslandt. . 395 Dirutius. (Remegius) 396 Dirfort. (Reinartvan) 397 Dispargum. . ib. Divreus. (Petrus) 398 Diverswold , Dorp in Friesl. ib. Dix. (Arnold) . ib. Dobbesfe. (Cornelis) 399 Dobbius. ( Johannes) . ib. Dockenburg, Kafteel. 400 Doddendaal, Heenijkh. ib. Doddens lane-weg , in Friesl. . ib. Dodo, Heer van Leerdam, ib. — Kanonnik te Bazel. 401 Advocaat van Eg-' mont. . ib. Dodoneus. (Rembertus) 402 Doedes, Vice Admiraal. 403 Doele ('t Land den) ib. Doele, waartoe gebruiklijk. ib. Doel i (ten. . 404 Doenfum, zieDomuin. ib. Doenrijk , zie Dronrijp. ib. Does. (de) Rivier . ib. (Huis te) . ib. Gedacht van , van der . . ib. —— (Maurijn van der) 405 — 1 (Dirk van der) ib. (Dirk van der) ib. — - (Jacob van der) ib. —— (Dirk van der) ib. Dees.  HOOFDZAAKEN. bl. Does. (Margreta van der) 407 — (Johan van der) 408 ■ (Johan of Jan v.cl.) 409 •■ (Georg van der) 410 — - ■ ■ (Frans van derj ib. Geflacht.Tafels van, van der Does. ib. ■ (Dirk van der) 411 Does, (van der) een ander Geflacht in Zuid-Holland, ib. (Filips van der) ib. (Bartholomeus v. d.) ib. (Yda van der) . ib. (Filips Joost van der) 412 —. (Willem van der) ib. f Jacob van der) ib. Doesburg, Stad. 413 Doesburg, Buurfchap. 423 Doefum, Dorp. . ib. Doggerzand. . ib. Dolhain. (Johan Henkaart, Heer van) . 424 d'Oiginiè's. (Francois) ib. Doirne, zie Doorne. 425 Dokkum, Stad in Friesl. ib. Dokkum. (Hermanus van) 433 ——~— (Johannes van) ib. Doleman. (Thomas) 434 Dolhain. (Adriaan van Bergen , Heer van) 43 f Dollen, (de) . 436 Dom. . 438 Doma, Hofftede. . ib. Domburg, Stad in Zeeland ib. (Jan van) . 44; (Adriaan van) ib. Domburgbuiten.. . 446 Dominium Eminens. 447 Domitie Pontes Longi. ib. Domitiaan. . 450 Dommel, (de) Rivier. 451 Dommelen, Dorp. ib. Dompfelaar. ('t Huis) 452 (Tobias van) ib. Don Jan; zie Oostenrijk, ib. Don Fredrik; zie Toledo, ib: bl. Don Louis; zie R.equefens.452 Donaas, ('t Fort St.) 453 Dongen, Dorp. . 454 ~ (klein) . 455 Donge, (de) Rivier ib. Dongen. (Dirk van) . 455 Dongeradeel. , 456 (Oost) . 457 . (West) . 457 Dongium, Dorp in Friesl. ib. Donia, vijf onderfcheide Sloten in Friesland . 458 Donia, Dorp in Friesland, ib. oud Geflacht in Friesland. . ib. (Tjalling) . 459 (Agge) , ib. Doniabuuren , Hofflede. 460 Doniawerftal, Grietenij. ib. Doniatjerp, Hofftede. ib. Donk. (Huis te) . ib. Donkerbroek , Dorp in Friesland. . 461 Donkerfloot, Dorp. ib. Donnellus. (Uugo) ib. Doodboek, wat betekent. 462» Doodehand, wat betekent. 463 Doodeweerd, Dorp. 468 Doopsgezinden. . 469 Dsoreilaar. (Ifack) 484 Doorn, Dorp. , 486 Doorn. (Huis te) . 487 ■ — Havezate. 438 Doorne, Heerlijkh. ib. Doornenburg , Heerlijkh. ib. Dorp. . ib. Doorn ick, Heerlijkh. 489 Doornfpijck, . ib. Doornvest, Adelijk Huis. ib. Doorflag, Sluis. . ib. Doorvest, Adelijk Huis. ib. Doorvorst. . ib, Doomweerd, Heerlijkheid, ib. —— ('t Huis) . 49a Doornwert, Dorp. 491 Dor; zie Thur. . ib. a 3 Dord-  VI REGISTER »ER ^ . bl. Dordrecht, gelegenheid. 49a -* Oudh. grootte en flerkte 4p3 ' — Kerklijke Gebouwen. . 494 Waereldlijke Ge bouwen . 49g Regeering. 5o6 — Voorregten. 565 Gilden. . 504 Schutterijen. . 605 * ;— Koophandel, voorn. Mannen 607 Gefchiedenisfen. 608 Dordrechtfche Waard; zie Zuid. HollandfcheWaard.64.5 Dorefladt; zie Wijk bij Duurilede. . ibDorethea. . -l0 Dorp, een Ambacht. 646 aloud Geflacht 647 Dorp, Verfcheiden Mannen en Vrouwen daar van 648 Dorpen, benaming daarvan afgeleid. , Dorpius. (Johannes) 653 Dorquert, Dorp. . jb. Doregeest. (Engel Arenrsz.) ib". Domhuizen, Heerenhuis. 654 Dort. (Mattheus vanj ib. Dortsmond,verdronkenDorp ibj Dotinga, Vlek. . ib. Dou, (GerranD . ^54" Doudijn, (Willem) ib. Donwe, Auke*. . g55 Douma , Friesch Geflacht. 656 Douma. (Douvve) . i0. Douwma. (brasmus) 658 Slot. . ib. Douza ; zie van der Does. ib. Pozembrugge. (Louis) ib. DERTIENDE DEEL. DR. EI3--EN. Draakenberg; (Nicolaas van Zuilen van) zie Zuilen. 2 Draakenfrein, Hofflad. ib. Drebbes. (Cornelis Jacobs- zoon) . ib. Drec ter Frieien. . 3 Drecb terlar.d. . ib Brempt, Dorp in Gelderland.ib. Drempc; zie Drumpt. 4 Drenthe (Lan fchap) ib Drefum, Dorp in Friésl. 11 Dreifchopr. . ib. (Nieuw) . 12 Dreumel, Dorp. . ib. D. lebergen, Dorp , j2 ■—■ (johannesj 13 Driehuizen, Buunfchap, 14 Driel, Dorp. . ib. Driel, Dorp. , 14 Driemans, Polder. . ib. Driewegen, Dorp. 15 Drimmelen, Dorp. . ib. Drongelen, Heerlijkheid, ib. Dronrijp. ib. Droogeham, Dorp in Friel ib, i.roomerdijk. . ib. Druïden . jb. Duinwei. • ib. Duistervoorde. • 45 Duitfche Huis. (Het) ib. Duive. (Jan) . 5a Duiveland, Zeeuwfch Ei land. , ib. Geflacht. 5» —j— (Johan) . ib. Duiveftein, Huis. . ib. Duiven. (Frans van) . ib. Duiveudrecht, Buurt. * ib. bl. Duivendijke, Ambachtsheerlijkheid. . 51 Duivenvoorde, Huis, ib. — (Willem van) 52 —- (.Willem vau) . ib. (Jan van) . ib. (Gijsbert van) 53 — (Dirk van) . ib. (Arent van) ib. Duiflervoorde, Heerenh. 54 Duilaart. (Adriaan) . ib. — (Heiman) . 55 Dumbar. (Gerrard) ib. Duiicanus. "(Martinus) ib. Dunius. (Jacobus) . 56 Durgerdam, Dorp. . ib. Durven. (Dirk van) 57 Dusfen, Slot. . 58 Geflachttafels. ib. Dusfen, Munfterkerk enz. 59 Puvelaar. (^Petrus) . 60 Duveue. . ib. Dorp, . ib. Duijk, Geflacht. ■ . ib. Duijrsvvolde. . 61 Duijsfel, Dorp. . ib. Duivel. (Dirk) . ib. Dniveiskot. . ib. Dwinglo. ib. (Bernhardus) . ib. Dijk (Authonie van> 62 - (Adriaan Adriaansz) ib. (Jacob van) , 63 Dijken. . ib. Dijkgraaf, zie Hoogheemr. 68 Dijkshoorne. . ib. Dijkhuijzen, Kafteel. , 69 _ Klooster. . ib. Dijkveld en Ratellus, Heerlijkheid . ib. Dijl, Rivier. . ib Dijlerfehans. . ib. Dijmneus. (Guilelmus) 70 Eb.  Wl! REGISTER des bl, E. Ebbius. CHenricus) ib. Ebinga, Slot. . 71 Ebisfa. . . ib. Ebrom. . 72 Eburonen. , 73 Echt, Steedeke. . ib. Echteld , Dorp, . 75 Echtelen, zie Actueler). ib. Echten, Dorp. , ib. Dorp. . ib. Echterwald, Woud. ib. Echtrop, zie Poelenburg. 76 Eck, Heerlijkh. . ib. — Geflacht in Gelderland. . ib, - •- (Hendrik van) 77 —■ (Bartholomeus van) ib. —"■— (Johannes van) . ib. —— (Bartholomeus van) 78 *■■ (Jofina van) . 79 ——— (Hendrik van) , ib - - ■ (Dirk van) . 80 111 (Gerrard van) 81 -— (Willem van) . 82 Eckendorp. , 83 Edam, Stadt. . ib. Ede, Dorp. . 88 — Dorp. . 90 Eede, Dorp. . ib •Eedens, Dorp. , 91 Edelen. . ib. Edickhuizen ; zie Hedikhui- zen, . 92 Edift, wat zij. . ib, Edita. . 101 Edo, of Eden Geflacht. 113 Eduard, Hertog. . 104 ■ * (de Koning) 109 de III. . 117 »■, de IV. . 121 Eduen. i 125 Edzard de I. . 125 j - de II. . 137 ; bl. Edzerd, Dorp. . 128 Ee, Rivier. . ib. — Rivier. , ib. — Dorp. . jb. — Huis. . ib. Echtrop, Huis. . jb. Eede Dorp; zie Ede. ib. Eeghden . Slot. , 129 Eelde, Dorp. , jb. Eelslo, zie Elslo. ib. Eelsma, State.' , ib. Eelswerf. . jb. Eem. (Huis ter) . ib. Eem. (Rivier) . 132 Eem brugge, Heerlijkh. 135 Eemkerk, Dorp. . 136 Eemland. . ib. Eemnesfen, Dorpen, 137 Eemsfort; zie Amersfoort. 149 Eemskerk, Dorp. ib. Geflacht. . ib. Eemftein, Klooster, 150 Eendracht, Rivier. jb. Eendrum. . 151 Eenhoorn. (Wilhelmus van) ib. Eenigenburg, Dorp. ib. Een rum, Heerlijkh. . 15a Eenfchelt, Dorp. . ib. Eenum, Dorp. . jb, Eepe, Dorp. . ib. Eerbosch. . " ib. Eerde. . jb. Eemsma. . jb. Eernwolde. , jb. Eersuvoud. . jb. Eervvolde; zie Ferwolde.- ib. Eerzel, Dorp. . f^efeharen, Dorp. ib. Sefe, Havezate, . 155 Beskoten, Heerenhuis. ib. ïefterga, Dorp. . ib. Seftrum, Dorp. , jb. Eeten, Dorp. . jb. Dorp. . ib. ïeusfum , Adel. Huis. ib. ïeuw, Dorp, . ib. Eewijk,  HOOFDZAAKEN. li, bl. Eewijk Dorp; zie E wijk. 156 Eexte, Dorp. . ib. Eeze, Dorp. . ib. Eij, (de) een Water. 156 Egbert Mijnertsz. . ib, Egbertus, Abt. . 158 i.i . ■ Aartsbisfchop. 159 Monnik. . 161 Egede , Havezate. 162 Egelenburg, ('t Huis te) ib. Eggert. Willem) . ib Eggehar.lus ■ 165 Egehardus. • . ib. Egebolt, Bisfchop. 166 Egestus. . ib. Egmond. (Huis te) 167 —— (Baljuwfcbap van) 168 — op den Hoef en Buiten. . 169 —— Binnen. . ib. — Op den Hoef. 176 Op Zee. . 1715 Egmonder-Mcer. 172 Egmond (Abtdij van) 173 Geflacht in Holl. 174 Verfcheide Mannen en Vrouwen van dien naam. ■I. (Albert van) 177 i (Willem van) enz. ib. ■ (Willem van) enz. 178 . (Willem van) enz. ib. ■ (Gerrard van) enz.179. ■ (Wouter van enz. ib. ■ (Jan van) enz. 180 . (Genard van) enz. ib. II (jan van) enz. 181 . (Arnold van) enz. 182 — (Jan van) enz. 183 ■ (Arnold van) 184 . (Adolf van) enz. 189 ««— (Karei van) enz. 190 — — (Willem van) van Ysfelftein. . ib. (Jan van) . 192 —(Jan de II, van) 193 bl. Egmond. (Lamoraal, Graaf van) enz. . 194 —— (Fredrik van) enz. 198 (Maximiliaan van) 199 ■ (Albert van) Meereflein, enz . 20r < (Adriaan van) enz, 203 (Otto vani 204 (Wonter van) enz. 205 — — (Albert van-1 enz. ib. (Fredrik van) enz. 207 ——— (Willem van) van der Nijenburg. enz. ao3 ——'Jan /an) enz. 211 — — (Jan van) enz. 212 ». (Cornelis van) 213 ——• (Thomas van) enz 214 —— (Cornelis van)enz.2i5 —— (Jan van) enz. 216 —— (Cornelis van) enz.217 " - ^justus van) enz. 218 " (Jan van) enz. ib. ——«(jan van) enz. 219 •- (Gerrard van) 220 - (Jan van) enz. 221 ■■ (Gerrard van) euz.222 (Georgius van) 225 (Lamoraal van) 226 'Justus van) 237 —— (Theodorus van) ib. : (Nicolaas van) ib. Eibergen, Steedeke. . 238 Eierland, Eiland. . ib. Eik. (Gerrit Jansz. van der) ib. Eikenduinen, Buurtfchap. 239 Eikenftein, Slot. . 241 Eikienberg. (Simon van) 242 Eilanden- . 243 Eilardus, Abt • ib. Eilsheimius ^P. D.) 244 Eilof. (Jan) . ib. Eindhouts, (Adriaan van) ib. Eisden, Dorp. . 245 Ekart, Buurtfchap. 246 Eikeflein, Huis. • ib. Eki. • ib. Eb  REGISTER der bl Ellinga , (Wesfel) . 286 Emo, Paltoor. . ib. Emond, van Dinter. 287 Empel. . ib. Emum. . ib. Ende. ([oost van den) 288 Endegeesr. (Huis) 289 Endenburg (Huis) 2C0 Eng, (den) Hofftad. . ib. (Bernart uit den) ib. Engeland. (Oud en Nieuw) Polders. . jb. Engelbert, van Kleef. 2^r de I, van Nasfau.296 Kornelis. . 297 Dorp. . jb. Enrjelberrus, Leidenfis. 298 Engelen, Dorp. . ib. Engelenberg, Huis. ib. (Alex.Schimmelpenpenning van der Ooije, Heer van) . ji-.; Engelendaal, Convent. 299 Engelmur.dus (Sr.) ib. Engelman. (Jan Jauszoon) ib', Engeren, Dorp. , ib. Engerfum, Huis. . 300 Engh.  HOOFDZAAK EN. A.r Engh. (den) . 300 Enghuizen ' . 301 Englum, Dorp. , ib, Englumburg, Kafteel. ib. Engumer, Oorp, . ib. Engeweerum , Dorp. ib. Eng werd. Klooster. ib. Enkevoort. (Willem) 302 E'.ikhuizen, Stad. . ib-. Naamsoorfprong. 303 Grootte,Oudheid. 304 . Sterkte,Kerkl, Geb .30; ■ Waereldliike. 3og. Ret;eefing. 3-29 Voorregtten 312 r- Gilden , Schutterijen. . 514 - Wapen, Koophandel. . 3f5 bl. Enkhuizen , Voornaame Mannen. 315 Gefchiedenisfen 317 Enkhuizen.: Willem Pieterszoon) . 321 Enno, Graaf. . 324 — Lodewijk, . 327 hns, Eiland. . 328 (Johannes) , ib. Enfchede, open plaats. ib. Enfchot, Dorp . 329 Enfpijk, Heerlijkh, . ib. Enrer, 'orp . ib, Enrens (Bartel) . ib. Entszoon. (Gerrit) 332 Entinge, Havezate, . ib. Enum, Dorp. . ib. Enze. . ij. VEERTIENDE DEEL. EP — EZ. Epama, Srate. . 334 Epifcopius. (Simon) ib. Eppmge, Dorp. . 352 Eppinghuizen (Slot) ib. Erasinus. (Defiderius) 353 J.nsz. . 365 Erbeke. . 366 Eremita (Daniël) . ib. Erfmarfchalk , wat bet. 368 Erfiladhouder ; zie Stadhouder. . 370 E-ichem, Dorp. . 371 Ericus de I. . ib. Erik, Hertog; . ib. Erinjra, Stede . • 374 Erkelens, Stedeke. . ib. Erkeltein, (Slot) . 375 Erlebe, Dorp. . ib. Erlekom. . ib. Ermelo, Dorp. . 375 Ermenzuil; zie Irüianzuil, ib. Ernfma, State. • ib. bl. Ernestus, Aartshertog. 370 Cazimir. . 381 Graaf vanMansfeld 383 - Keurvorst. %t? Hertog. . 388 Erp Dorp , 38p Erpt, (Jan van Kuik, Heer' van) . 390 Erpenius. (Thomas) ib. Erfele, Dorp. . 301 Esch, Dorp. . 302 Efcheda, Krijgsoverlfe. 393 Esfenius. (Nicolaas) jb. Escoveda (Johan de) 394 Efchaareu, >)orp. Efchede, Huis. . 395 —— Havezate. ib. Efe, Slot. . jb. Esgo, zie Aesgo. ib. Efinge, Dorp. . jb Efonltadt. ,  xii REGISTER der « . , . bl Lspinoi. (Prins vgn) . 395 Esfche, Ct Land van) 401 Esfen, Buurtfchap. ib. Esfen Klooster; zie lesfe. ib. Esfen. (Hendrik van) ib. Esfequebo . 402 Esfelijkerwoude, Heerlijkh.4.82 ■Esf.i:burg, Heerenhuis. 484 Esknius. (Andreas) . ib. Esfex (;obbert Evreux, (>raaf van) . jb, Es'èn, Havezate. . 489 Est, Dorp. . jb Estampes. (facob van) ib. Esiaubersr. (d') . j[, Estius. (Guilielmus) . ib. Estrades. (Godfried, Graaf van) . 4q3 Estrum, Dorp. . 4os- Esveld, Buurtfchap. jb. Efumerzijl. . ^ Etershem. . jb' Ethan, Heerlijkh. 406 Elten, Ampt. . jb. Elten, Dorp. . jb.' Eugenius. (Francois) ib, Eusfen. (Gerrard) . 5I2 Eufum (Kaspar van) 513 Even. . jb. Everaerts. (Anthonij) 514" Everdingen. (Cefar van) enz.ib. — 1— (Gaspar van) ib. —- (Aldert van) 515 — Dorp. . ib. Dorp . ib. Everhardi. (Nicolaas) ib. • (Nicolaas) 516 (Nicolaas) . ib. 1— (Nicolaas) 517 ——■— (Thomas) 518 E veringen, Dorp. jb. Everkerksdorpe. . 519 , Everlo, Havezate. ib. Eversberg, Huis . ib. ] Eversdijk, Geflacht- ib. ] ■ ■ Dorp. . 52» Eversdijk.(CornelisFransz.)52i (Wilhelmus) ib. *" - (Cornelis) . r2-> (Willem) . ib. —- (Kornelis, Nicolaas, Mattheus en Adriaan) ib. Everftein, Kafteel 542 (Filips, Graaf van) 543 Eversvvaart, Dorp. ib. Evertfen. (Cornelis) . ib. ~ ftai,) r ;; 547 (Cornelis) . 563 1 (Cornelis) 5o-+ — - (Geleijn) . 569 Ewerweer, Dorp. . 57I Ewout. Pietersz. bijgen. Worst. . jb. Ewoutz. (Boudewijn) 576 Ewijk, Dorp. . 579 'Dorp.* . ib. Exienfis, Civitas. . ib. Exmora, Dorp. . 580 Exterhuis. . jb. Exue. (Regt vaa) ib* Eijckeningen. . 590 Eijk. (Arent van) . ib. (Jacob van) . jb. (Mr. Jabob van) ib. (Johannes enHubertus va») . f91 Eijnde, (Jacob van den) 596 (facob van den) 593 Eijndhoven, Stad. jb. Eijfinga, drie bijzondere Staten. . ^02 —— (Geflacht van) ib. (Tjalling van; 604 ' (Fokko van) 605 (Frans van) 606 (Ritske van) ib. (Tjalling van) ib. Ezens. (Balthazar van) 607 Czinge, Klooster. 608 Szurabuiren, . ib.