1 295,
F 45






BURGER- en HUISMANS
ALMA N ACH
EN'
LEERZAAM BELANG-BOEKJE
VOOR ALLE
STANDEN en KOSTWINNINGEN,
TWEEDE STUKJE,,
By de dagen ayn ook gefield de Jaarmarkten, Kermisten , Paarde* en andere Beesten-Markten , Zaad- en Kaai-Markten , enz. ; al,med' dc he«le en hal?e Heilige Dagen der R. K. Kerk.
AMSTERDAM
by W. HoTtrop, ïn de Kalverftmt.






— NIEUWE KAPITTELS — ^
m du Tweede Burger-en Huismans BELANG «BOEKJE.
1 G^ElS^NS5g df MENSCHEN. - Het ««are EIULi\bLLUNO - Welke Stad ofDorp het befte inser'cht is Grond waarheid voorde Handwerks-Beroepen enr>tDiensc-
OüLivUiiRS - Groote famenhang of keten van de Belangen der Menfchen. - Eindelyk eeïïe hoofdzakel?keGrondfchets der geheele BELANG-KUNDE. . 4 Bladz i ö IL IETS over eeneEERSTE VÓLKS-ZAAK. . Bladz. 30 34
liJ' ffenc?e,heeiT!?lerl^„K:ïpil:t:el voor c5« Commercie op alle de Rusfifcbe HAVENS in de OOST-ZEE en op Awhaneel (door een voornaam Koopman medegedeeld.) - Meest al te' maal■ zaaken , die of zeer gebrekkig of geheel niet in het Bock van den AMSTERDAMSCIIE KOOPHANDEL gevonden
.„ Z -.Bladz. 4X-S8
*V. Nog iets Byzonders- tot Nadenken, en een Byvoegfel betrellende het Volks - onderwys in om Land . Bladz 58-63 V, Eene geheel nieuwe en plaatslyke Opgave der GRAANEN die in ons Land verbouwd worden. - Derzelver Soorten, - Qua' Jiteu, - meerdere of mindere Hoeveelheid op onderfcheidene plaatfen in de Vil PROVINCIËN, het Landschap .Drenthe, en de Generaliteit* Landen. - Alles beknoptbvëen
getrokken tut medegedeelde Berichten Bladz. 65-71
VI. Uitvoerig Kapittel over onze INLANDSCHE BIERENOver de kleine Bieren. - Over de KRAGTIGE BIEREN in Aart en Hoedauigheden enhoezy moeten gedronken worden om Wederom een Nationaale ONTHAAL - DRANK ia plaats van de vervtilschte gemeene Wyuen, te worden Woordje over 'S LANDS BELANG, en dan ELKS EIGENBELANG in Jgt allërgewigtigfte Artikels voorde Gezondheid van Oud en Jong, van beide Gefhcbten,- in 't bvzonder van VRUGHTBAARE VROÜWEN, van KRAAMVROUWEN, van zoogende MOEDERS, van OUDE LIEDEN enz. - Over de Bierfoorteu, enz Bladz 71-87 VII. Zeer uitvoerig Kapittel over de WYNKOOPERY en de WYNEN in ons Land - Over het nadeel, dat de EERLYKE en DEFTIGE WYNKOOPERY thans lydt door de tegenwoordige Hryii - morferyen - Eene naauwkeurige Opgave van de Hechte ongezonde Wyuen; derzelvej Kenmerken enz. enz.. En dan eenie Origineele Lyst van de GOEDE Bourdeanfche Wynen . - derzetver Kenmerken enz enz Bladz 87-109
VMr Byvoegfel over. de KERMIS -BIEREN, , Slafe. xoy iis



JANUARIE of Louwmaand *i Da^en.
© ©oUi Maan om 1/ '?au. trn 7 uur. »9 min.
1 NIEUWJAARSDAG. Straatsburg
Bisdom v. Ucr. *7C2 , enChrifl. Rel. toen 100 jaren inNed,
2 Sat. Duinkerken, Leipzbr q^»
Republiek van Zwitzerland • Ï308,
3 ZON. Doesburg , Oudenaarden, Biehfeld
Ons Groot Gezantfchap naar Vrankryk om Hulp ll;8s
4 Eindhoven ^ J5' Onze Zecflag byGoa in Oostind. tegen Portugal 1638.
5 Din. Thelesohorus.
* rrr K*ï£l deStoute,IIeei der Ned. t byNancy 1477. z. i4Maart.
6 IVoe. ©»ie Koningen / N unnburg ^>
CLeidfche Akademie * 1575. Jaatto ftmartj]Den 7/ 'jJafc' ten f uur. j4. min.
7 /Job. Kas fel o^»
't Concilie van Trent begonnen 1546. ! 8 Vry. Sint Omer tx>
c . d« fuit,ers Zeeflag by Sicilieu tegen de Franfchen t6j9. 9 Sat. Middelburg ^
^Zegelen Titel dér Staatenv.Holl.-als Souvercin*i?8<.
10 ZON ®-pemyd, pa>ys <Xj>
Refolutie tot opdragt der Landvoogdy aanLeicester 1586.
11 Ma. jtoMurmaandatr. {Unie der Nedtrï. Straten? 1700.
De Nieuwe Kerk te Amfterdara verbrand iö4«.
12 Dm. Archadtus.
Malacca in Ooitind. door ons veroverd 1641.
13 Tros. Juletta (Mentio Simors * i«n)
^ Admiraliteit te Harliucen verbruid ry-r
0Mtu*tMmn Den ,f / ^ttlnl min.
14 Don. & ty-otitiaan. fi
Arfenaal van Vlisfingen verbrand 1740.
15 Vry. Paulus (Pwisjen maakt zich tot Koning 1 -ocO
16. Sat B^T^'^^ Godsh. vry vanverpond. ,73?.
'« 7r)A7DftA^dSbislCi°? Van Keulen geeftviyb.v. ReJ. ,583. 17 ZON.§. föaamJeJus& %-nionius. S J
.* ar * i£he Flirie tc A"twerpen 1583. it Ma. & We-ter/loel.
« rv £Lrfte. Herv0™ne Kerken in Amfterdam nffr 19 2)w. Aforfo Mertha. Vefïzaaner band
Engeland leent ons i.millioenSi,ld4 tot hulp 1577.



.._Mï£AMB of Louwnwnd «
au iroe. tabtan. tn Schaft— —-
(9) r«„„U!SE VAlf UTRECHT ..7!,. De Wisfelbante vau Amfrerdam * ifcn
W0 j
np ond#-ft
6|8- 9 H
M3--4 1-565
" 7'5« 9, •26 :7-43 4 17 a,
\u
t u jrrrnroiTw;
afleid, volgens hunne veeljaarige en verbeterde Prkctk P alle foorten va» Gronden in ons Land { ^ |
f-ot/raGrondeaffiderbetizva. a-ee„ r?.u-j„ . I
«»<(« cteKlei ronden met hunnen Mesi ipdat zy voor denVrucht iren invloed der lucht open ggen en muller worden.
ZAATEN . By matsen •oog weder kan men ,t wan op een goede plaats Er ten
Bonen te zayen, dia, zo {g zy niet boven d?n grond
Forst lyden , naderhand z eer I
uitftruiken, en ongemeen vruchtbaar zyn. f
PLANTEN.. Kool, Rm pen,lVbrtels enz tegen Schuttingen om Zaad te trekken.
SNOETEN -AlleVruchtbomen, voordl de Perfik en Abrikoos, zo zy gulzig va» i™2fjy» i t/Uiers laa 1



FEBRUARTEof Sprokkel-maand 28 T)wp.
1 Ma. Gelder, Tilburg o3" 1
Oproer in Leeuwaarden 1580.
2 Din. JB&aria 'Erjtintó.
Willem III. tot Erfftadboud.&e.v.IIon. en Zeel. 1674.
a /Fo«. Gddotp, Rniaan , „ ...
St.Euftachius irgeuoomen cioorde bngehenen 1781. 4 Dow. Amemiüden o5*
Schout by Nagt k r u l |.in een Zeegev.tegcn deEng. 178 r.
k ftry ff. %-satha i JWe* t l67°«> r Q
^ Ons tweede aanb. derSouvcreimt. aan Eng.vergeefs 1587.
(f£ ïxiatixe txuatt. Dtn6/ mtD3.ten 11 au 19 mm.
6 & ®n.rothea. v Brazilien door ons geheel verlaaten 1654. (groot verlies.;
7 ZON &erag. Moor* or> ■ '.
Nauwere vereeniging van Groningen en Ummel. 1^95
8 Ma. Gt nd.
AMSTERDAM STAATSGEZIND 1578.
0 Din. & % polun'ia.' ...
Spanje verbied allen Koophandel met ons 1599. z 25 Mei
10 IVof tirtemen cö* ~ „ ,
Eerde Provinciale Raad vanlloll. te Delft gehouden 1573-
1 it Don. Roermond . . n 0o
Keiz Max.fchenkt deKeiz Kroon in 'tWap vanAmlt. 1400 12 Vrv. Eulalia. (Egnmnds verantwoording 1567*
Ons Sondflhe Tol - Traktaat met Denera, gefloten 1647.
11 Sat. Gregorius. , TT „
Rotterd verbcv. tot de Vilde gi octcbtad van Holl. 1580 ® pMtCaoz mioa 1 Den 14/ jJuiajü.tea 1 uuc jj min.
Souvereinit.derNcdcrl. aanVraukr.aangeb.1585. vergeefs s Ma. fpsrgn c& (JV. G. Fr. v. Oranje* 177.}.) ' H. v. Breder., Hoofd der Nederl. Edelen 11568 z. 5 Apr.
16 Din. ©J)i uavjouO (Gruwjlyi Vonnis van Philips Raad, dat
de Nederlanden veroordeelt inLyfenGoed 156Ó.Z 26
17 Woe. Möcijfcas'2Se./7/)?<r« fvi, A'^j cCT
Filips II. belooft aftogt der Spannfche Troepen 1577.
18 Don. Simeon. Huxzen (/!/• Luther \ 1546.)
Middelburg geeft zich over aan Willem 1. 1574. 10 Fry, & ÏBz-nifacius. Bommel
Westmunllerfche (Londenfche) Vrede met Eng. i<5?4_)



1E B R ü A RIE of Sprokkelmaand a8 Dagen: '
T U I N-B O ü W.
De Gronden, bekwaam en droog zynde, omjpitten, vooral de vaste Klei ■ Gronden , en dezelve (ze als in Jan") ongebarkt, kluitig en open laaten Itgaen voor den vruchtbaren invloed der lucht.
zaaide , Sneeuw is zeer* goed. - Het Weder open-l gegaan zynde , is in deezeï Maand de zwaare droogt\ Forst ztldfamer.
PLANTEN. Nog zo ah gezegd in Januarie
SNOETEN. Alle Vruchtbomen, de arm/Je bet eerfle; votrts zuive ren va» Ongedierte, en opbinden.
ZAAÏ'EN. - Naar gelegenheid , zodra Grond en Weder toelaaten, Erten , Bonen , Spenagie . Kervel, alle Kool, - geel Wortels op wanne rabat ten , Pastinakken , alle Sa lade en Toekruid, Uytr. en Prei met Hennenmisi beflrooid, Radys, Pieterfelie Sc.
NB. Ligte Vorst doet geen fcbade aan 't gt
','r,1' Snt Maell ' IV. II1. weigert de Souver. v. Geld. 1675.1 '21 ZON. «tëuaoaaij. Zwolle
^ Amboina'door ons veroverd op de Portugeefen 1605. W «EerfïeOuart. oen«/'40.023.tenóuut4»m»n. : 2 Ma. ft'. W* terfloel. Utrecht ^ Hoorn Leerm.
Car. V. geeft het Stadh. en Admirfp. aan eénperfoon 1547^1
23 Din. Heusden kj? . . . ~ ,„ !
Willem III. en Maria tot Koning enKonmgin v. Lng 1689. ^4 TVoe. g>. .Uiaatt&. «©uatEtt. (Car. V. * 1500.) r
Bevrediging der Javaanen in onze Oostmdien 1757*
2^ Don. Gouda r*4£. . -a„q* ><;
Paraas Schipbrug in 't beleg y. Antwerpen voltooid 158$. 16 Vry. ^mtitAFhpsU. bevestigt het Gruwelykvonntsvam
16 Febr. en toen hadden wy recht tot afzweering 1500. j
27 Sat. mat. Zwol ^Olenr.IF.totKon.vanVrnnkr.ism
Kortryk door de Spanjaarden listig vermeesterd i5»l. I
28 ZON. iSemenifccre (Paus Adriaan *.1459O , J
Begin der groote driedaagfcheZeefl.v.Tromp byFoortlandl waarin hy isoRoopvaarders tegen deEng.verdedigde 1653.
1 op !ond. dJ u.rn.ju.m 1 7-34,4- *<S 6 7-25 4-35 11 7-16 4-44 t6j 7- 7 4 53 *xU 57 5- 3 26; 6 47 5-*3



M A A R T of LsnfetrmaRd 31 Dagen.
& fêftfte JJSaau Den t / mojg. ten 6 uur ji min.
1 Ma. Haarl., Ilarderw. -?§s^ Gouda Kaasm. Bourd. tfê'
Staveren ingenomen door Sonoy 1581.
2 Din. Heusden
De Ruiter vereerd methetGrootBurgerR.vanAmft.16s5.
3 tVoe, ■ Dev.tf^ Emm '^^{Voet. * 15X9, Socinus f 1604.)
Groningen enFriesl. verloren doorRenuebergs afval 158c
4 Don Grauw Zwo/ Leerm.
Bredafche Turffchip, of Breda door Maurits ingen. r 590.
5 Vry. Cefimirus ( SURINAME op de En^eil. verov. 1667.
Don Requefeos t 1597- Groot geluk voor Holland.
6 Sat. Bosch llalf-Vastenm.
^ De Haag geplonderd door Maarten van Rosfum 1528. :v|jt2aatfte'$*toart Den 7/ 's au, ten ti tmt. 40 n>in. j 7 ZON. #c-t;ïi/ ft. ffi-homas.
Keiz. Henr. IV. in denBan ged. door Paus Greg.VII.io8o.' 8 M\ Ram. en fViUemQ* rsa^Texel .j^f en Schaapenm, i
WILLEM V. • 1748.'Verbond niet Pruisfen 1Ö78. I 9 Din (Amft lootd.") Kuilenb. en Leerdam ij Brusfel door de Spanjaarden ingenoomen 1585.
|io fVoe. (Amft. lootd.') Rotterd. Leerm* f, Berbice ingenoomen door de Engelfchen 1781.
ni Don. Arnhem Vry.narkt. Doesburg
Briefv. W I. én andere H aanFlipsli. tegenGranv. 15^3 ! tiT. Vry, ft. <&$i~t?orius.' Schiedam en Thitl <*ag I Piakaat tegen hetStudeeren te Leuven, Douay &c. 1591. I
[13 Sat. huphri'ia,
j Eerfte heimlyke aanflag v. WILL. I, verlooren 1505.
|i4 ZON Setarr. CGafens Zetflaat regen de RrtyeTrhen 1653. ' 1^ Groot Privilegie van Maria 1477. FPvED. HENR. 11647'. j WS&\euta>& Jlfëaan D2n 151 '0 at), itn 7 «ut ^ min. »45 Ma. Horfen •ypj^ Texel fisfc en Schapenm Leyden Leerm. I | FlipsII bantW.I.enzeti5oooKrooneuopz.lev. 1580. I
h6 /)/». Mnyden -^a^
De Utrechtfche Academie ingewyd 163^ 17 * Gttt-truldn. Bui-/?*"/. Mbali- Tsfè'ft
Declar. van Eng. tot opfchort. desTract. met ons 1780. ,i8 Don. Deventer Lte¥fn.
* Mislukte Pifioollchoot op Willem 1.1582.zie 15. jï9 Vry. 5 ï'i/>ƒ, Campen «#
Willem lil,| 170*.GsldefL tot ecaHsttc-gd.gcmaaktr339«



MAART of Lenfemaand 31 Dasen.
op (ond. J' u.ra. u.tn* 7-34 5-a3 6 7 25 | 5 31 11 716 541 16 7. 7 5-5?
n f 5? ■ 6- 1 6-47 6 1 1 31 '5 39 '6-ai
TU IN-BOUW.
D« Zaad en Moer- gronden nu ook omfphten-, en alles opruimen , dat is , barken en Schoffelen.
de Zuuring, Dragon^ kleine Uyetjes voor de Salade?. Cbalotten,Look &ct -Aard beziën , (oude Aardbeziebedden ter degen vast trappen enmetMestaarde overflroye~)Artbicbok, Aspergies j SNOETEN.-AlleVruebtI bomen,de Per/ik en Abrikoos «Is de Knop zwelt, denfVyngaart als bet niet vriest ± voorts alles opbinden eu dit] werk jtfdoett 1■ ^ ^ .
. ZAATEN - Erten, Bonen , alle Wortels , Seldrie, Scborfeneren , Kervel, 5f «»(?g7e e» <j//e Moes, • alle Kool, Salade en alle Toekruid , Radys, Groene Porcelein op een warm plekje , Zuuring. PieterfeHe-enlVortels, Aspergies, Uyen, Prei, Look, Bonenkruid om zaad, PLANTEN, 'Aardappels , Salade en Koolweeu-r wen uit den Vlanibank,brce-
20 Sac. joachim . {ifaac Newton f 1707. " .
Eerfte Octrooi der Oost» Indifche Compagnie i6o2> | ai ZON. ÜJuaica / £ l&t-nedmus.
Al va eischt den 100,20 ea 10 penn. I569. doch zie 1 Apr, ■ £22 Mi. Linzen cQr- Kuylenb. en Naarden ^ Hugo de Groot op Loevenflein in de Boekenkist itax. >ft'<ffi*ï:fte-«tëiJatc. Oin 2 % / aö. ten 9 unt * 7-mün
23 Dim Montfoort en Wageningen -pp^
Onze Smirnafche Vloot aanget. door de Eng. 1672. z. 7 Apr»
24 Wot. Arnh., Loenen (M- de RUITER * 1607.)
Flips II. ftelt 'tBeflierderNed.bydenRaadv.Si.1576.
25 Don- Hm ia SBaofifcftap / Loenen -#a£ llaari. Leerm.
Huwelyk van WILLEM IV met ANNA Venetien * 421, 2.6 Vty* Vianen
De doorgraving v d. Rhyn te Katwyk 1571. (vergeeft.) j <7 Sat. -Bosch (MARIA van Bourgond. j- 1482. 2. 14.) i
Jan I. Graaf v. Holl. {laat de Westfriefen by Alkra 1257. !
28 ZON, $3im3 hoorn cc> iUTR. HOLL. en ZEELAND]
befiaiten den Koning af te zweeren 1580.
29 Ma. Uit. Os verder by Üir. UolL en Zeel. gerefo!y\ -x de Hooge Overheid aan Wilkm I. op te dragen 1580. I k£) ©oïle Jffaaau Der» $0 / nam tm 3 uur. 10 min.
30 Din. Gorcum Utrecht Leem.
Relöl. t. Kerkl. oordeel over de winst in den Geldk. 1658. 3r Woe. Vollenh. -/ptQ (Cariefius * 1596O
De jefuiten mt Spanje verbannen 1595.



APRIL of Grasmaand30 Pagen.
1 Don. 1B\t-te Donderd. Zwol «fff
BRIEL INGENOMEN , 1572. (Alva verliest den Bril.) » Frv. <&ai'de Vryd. t faitti-ciscus.
De vier eerfte Schepen nit Amft. naar Oost Indien 1595. ■x Sat. Richardus. (Eüzabeth van Engel. | fóo.v
Intrede van omtrent 300 Ned. Edelen 111 Brnsfel 1566 1 ZON- ^aa0fcrjEO {Haarlemmer Vaart toegeJtaani6\i )
Paratas Schipbrug voor't belegerd Antw. vernield 1585. z Ma. (Stoeeöe $?.apc&öaa/ Frankforter Mh. JL REQUEST aan MARGRIET door 400 Edelen 1566. Jjjlïïaa'fïe^tfavr. öen 61 'i mo?g. ten 10 uur 2$ min.
6 •£»/«. Groningen. Nylf rk
Maalt. d. 400 Ed. teBrnsfel,en w«* les Gueux .'gedronk. 1566.
7 Groningen W,k *f.
Schrikl. Oorlogsverk. van Eng. en Vrankr. teg. ons 1672, Z Don. Voorfchot&n Kerm. Amersfoort
.Vlisfing.werpthetSp.jukaf(eerfl:eStad,dieditdeed)iS72.
0 Vrv. Amersfoort , Pietershoek v&t
TWAALFJAARIG BESTAND met"Spanje 160?.
10 Sat. Tkiel ^< Steenbergen -af*
HUGO de GROOT, * te Delfc 1583.
ir ZON. ^aafimaÖO/ <®p-en tyd, Alkmaar <0
Ongelukk. Veldfl. v. W, IU teg. deFranf.in Vlaaud. 1577.
12 Ma. Buren -ï*£ IVyk Leerm.
Leicesters ontflag, en zyn bellier aan denRaad v. St. 1588.
1% Din. Montfoort, Weesp jfr
JL Calais door ons en de Engclfchen gebombardeerd 1696.
©Bfeutne ijfèaati tna 14 / 'SnamÉSö ten «uur 1 min,
14 IVoe. Wyk rc^ Woerden en Thiel
WILLEM 1. * te Dillenburg 1533.
15 Don, Lis. Naarden en Zwol ,ftf
Vreede met Cromvvel 1654. Pesth. v Amft. verbrand 1732.
i W.IV.Opperbew.derO.I.Comp i749.Luth.inWcrmsiS24
17 Sat, CaflHcitti's Leerdam. Celzen
Inval der Frantchen in Staatsvlaanderen i747«
18 ZON. jCtericcntrfa.
M. Falerio , Doge van Venetien, onthoofd 1355.
19 Ma. Alkmaar , Wvft n& _\, ■ _ .
' Naam van PROTESTANTEN * CProtefl. v. Ryksv.) 1529J



APR IL of Grasmaar d qo Dagen.
20 Din. Amlf^NlaTdênl'JVeesp .«f . '
Gelderl., Utrecht en Overysfel wederom in de Unie 1674.
" W1LL.I11 en ANNA tctlvo. enKan.vanEng gekr.iöM' 3p€etfïe<®aart Oen it, >f m«a un»7uat*« mm.
Sluis in Vlaand. overgegeven aandeFranfcheniM/ix Vry. * m-ris, Grave - TVr Schelling f& (MftU^'t f 25';
'4 ' H-de Groot op 'tStadh. te Awft. raadt veidr^n Rel.1616. oa Sat. Arnh . Leerdam, Edam TerjcheWng iffT 4 Oproer 1-47. te Middeib.(oordeel v V yn. v.Dord. 1619. 2<5 ZON. %atilnKl#m*r-cus Vlymen
Nader Verbond v. Plolfen Zeel. tegen Spanje 1570. a6 Ma. Darncv. ^ llilverfw., Leyden nx tf De Edelen neemen den naam aan van OUbUA 1300,
27 Din. Mtppelt.-Weèip ~»t " V ■ • . '
' Moedwil der Boeren te Thoolen gepleegd 1747. KV)©oïie JHanan Den ia/'5 ationö#tem uur S7 mm.
8 #'0*. . Wocrdm Wyk .wf • * m
Willem IV Stadhond. &c. v, Zeeland f747- z» *7.
T U 1 N ■!) O U W.
De Gronden tot verder gebruik omfpiite n en mesten ; de Tuinen verder opruimen , en dit werk afdoen.
ZAATEN. IQzo als-.n Maart in 't begin nog all Joortcn van Kool;voarts Er ten , Bonen, Kervel en alle ! Moet, Toredein , Salade en alle Tottkruid, Radys, F ie tercelie Hor tel, Prey,Uytn, Lepelblad , Venkel Be )
II In't midden , Raap ! fleelen, vroege Knollen,roode Beetrn of Karooten. — Turkfcbe Tarwe of Mars , roode <n witte.
JfLAL\ 1&L\.-\rtug*v
■ils in Maart Aardbeziën. Aardakers, Artcbok , Ashergiet, Salade,en alle Toekruid, den Dragonophoogen met Turfmolm.')
II Setdrie uit den Plantbak, Miriks Mortel, Pimpernel Bc
SNOETEN Waar het noodig is wagmenindeeze 1 maand dit neg deen.
op ono. ,d. u.m u.m. 1 5-37 6 2? 6 5-2/ 1Ó-33
16 5- ; 0 53
26 4-48l7 ia



M F. I of Rloeimsnnd. zr TYscrpti-
1 Hat. £ï?JUip en %ZZ.[loorn Unie v.N. America* 1775
Alle Confiscatie van Goed. in IIoll geh afgefchaft 17/2
2 ZON. Cantate Hu'ft <£^ Zwammerd. Kerm.
Vreeslyke Turfbrand in de Prov. Groningen 1687.
3 Ma. asno Ameronjjn Kerm Purmsr.
Brazilien ontdekt "door de Pomigeezeu jsoi.
4 Din. Bodegr , Purm.. IVeesp
't?x> WILLEM IV. tot Stadhouder ccc. van HolL.en Zeel. 1747 ■^JLaitfÏE tUmart. Din 15/ aa.t. nuw. 30 mm,
5 IFoe. Purmerend
Geheel Durgerdaïh afgebrand 1687.
6 Don» 0$jan2[atnn/ Soelnw-d -^Lit
Hulptrachat met Pruisfen tót onze redding in 167:
7 Viy. Benfchop ^ ö
Oorlogsverklaringv.Willem III aan Lod.XIV. 168a
8 Sat. Mil-chtel openb. Arnhem, Leerdam
Lutherin den Ban doorCar. V.*n 1 Plak tTzvne Leerioa
9 ZON öotem/ Haagfche ferm. IVyk ^ * 5 '
De Plakk. teg de Reform, nogfterkerbevefh'sd ieöa. 10 M.i. t$i Oam/ Anersf. Nykerk -w»
Oproer der Herdopers te Amrte'rdara 1535 H Din. Franeker, Haag ÏV^esp
VekmagbyFon.teüoiverl.i75^.Amfl.Sc!io^\vb.verbr.i77^
12 Woe. Nereus A chili es.
Columbo op Ceilon door ons veroverd itfsfi.
13 Don. HEMELS CA ARTSDAG, Leid. Kerm. Lis
(ffiftt ~- ,ComJ»-vanCap.eüAdm.Gen. der Unie aan W. IV. 17^7
14 flf Snfk^fè M '* Uü 4 41 m' 2m'*toW>
Henr. ivf braaffte Koning v Frankr. vermoord iöio.
15 Sat. Nimwegen
, ~„ 0oii- Verkl'V- den Keiz., Eng. enNed aanLod.XIV. 1702.
16 ZON «sa-iDf/Amer f. VianenKeT.imiLIll inTex. 16 ,6.
Oorlogs Verkl. van Maria Therelia aan Lod, XV. 1744.
17 Ma. Utrecht jpf*
J. Corver(sojarenRaaden ip maal Burg. v. Ainfi: t 1716.
18 Dm. fcnantius.
H. de Groot en Hogerb. ter eeuwige gev. op Lonv, i6ro.
19 IFoe. Gerc, Gron., Weesp -p&£{de Beemft. droog 1612O
Alva «trots Standbeeld :e Antwerpen opgericht 1571.



ME I o£Bloeimaand, 31 Dagen.
20 Don. Gronrr?, Devent. (r*> (Jir, Vicrm. |
Eerfte Ref. tei Verdraagzaamh. in onze Kerkverfch. ion
4$;4Eer|te tltoart. Den m 'sinam. ten 4 u, n min
21 Vry. ItUberga, (Filips II. * 1527.)
HaerlemfcheMaatfchappy * 1752. Oeconom. Tak* 1774 ' 32 Sat. feufïenüag. (de Templieren vernietigd x?\<2.~)
De Staaten nodigen de Roomfche Provin. tot de Unie 1632
23 ZON PINKSTER', Scmdvoord, Schei •en. Kerm.
Onze Vidtorieby Heiligerlee 1568. en by Rameilles 1706. '
24 Ma. TWEEDE PINKSTERD., liilverf. \ Naard.Kerm.
Eerde Nederd. Herv. Gemeente te Amft ingericht 1578.
25 Din. Du^veland -#ag (Adm. van der Does, zeilt uit èp*t
Moedig befl. der Staten omSpanj. ter Zee tebföorp iaqq. 2f5 Woe- Ouarm. Amft lo.(Wa>erpr.ly$laist.deSp.m&) AMSTERDAM HERVORMD 1578
27 Z)o». Amft. lootd. Heenvl. ' J. Calvyn \ ï 554.) ^ Amfterdam is deezen ée'ueu dagZocder Regeering 1578. vC^olte j@3aan Den 18 'jStno^a. tin 8 u. »o m.
28 ^ry. Coaten. / Dnrd lootd.
Eerfte Hervormde Burgemeefters te Amfterdam T578.
29 Sat. töuaterr./ (Eetfte Zecftaz met de Erïgëlfiftén
Eerfte Steen aan de Beurs van Amfterdam 1608.
30 J ZON. ig. ©Jfebnlb / Z)orrf. cr^ /F<u/i»
Jakatra(nu Batavia genoemd) door ons ingenomen iöiy.
31 Ma. Lekvnovd Kerm. Puttershoek
HOOGE RAAD VAN HOLLAND opgericht t<8s.
T ü i N-B O U W.
Sommige Bedden fpit men om ; andere, die ge/hit
liggen,-worden nu maar alleen omgeliarkt. ZAATE7J. • I. (nog zo lAugurkies, Rammenas,-in
als in April Erten , Bonen , Kervel buiten de Zon , Spenagie, Boerenkool, Na favooitjes van Bhemendaal^ Porcelein , Salade Bc. Ka rooten, geele IVortcls , die dan de fmakelykfie worden.-) II. Reeds in'/ begin Snyboonen, Stam- en Saladeboenen , - Komkommers ,
't laat/Ie Krul Attdyvie.
PLANTEN - Allefoorten van Kool, Salade , Seldrie &e Zoals in April.
De Vrucbtbomenvan engedierte zuiveren; de uitgekomen* Rupfen des avonds in de mikken der takken met den Teerkwast verdelgen, |
op ond. d. [ u.m. u.m.
1 4-39 7"21 6 4-?o 7-30 114 22 7-38 16 4-14 7-46
,21 4- 7 7-53 \2Ó 4-0 8-0
hl' 3- 55 l8' 5



T U NI E of WiedemaafH . %o D^'et».
TDfnThatdsrw., Bommel, Briel, Laten ^
Alva's grouwelyke Ju^^ic te Brusfel begonnen 1568. 2 Woe. D Groningen .
Breda na 10 maanden Belegering door de Spaaj ge 11.1625
* Z)ö«. iü Sacrament
Eerfte Octrooi aan de Vveft Ind. Comp 1Ö21. ©Baatjïe <&ani Den.*/ nanüiD.ifcM uw 9 nm.
4 Lnkhuyzen crj5
Refol.v.Holl. ter Hulding v.W.l.als Graaf 1584. z. 9 j
5 Sa*. Ou^wa^er ^g^0ND en U00RN onth. te Brasfel 15*58'
6 II ZON. Warm., Brie Kerm. Medetfdik <r> 1
Huig de Groot en Hoagerbeets op Louvenft. gezet -619. j
7 Afa. Bimfchoten -r&& ■ , , , „.„ , | ' DeRuiterZ.teg.deEng.1072en1673CL0d.deXIV.gek 1654.
8 Df», Dintcloort n |
B van Galen jBisfchop van Munfter verovert Grol 167 2. ;
0 /Fe*. 0 wfc ^ Rotterdam LeeTm.
Amft. Bezwaar tegen de aanftel. v. W 1. tot Graal 1584. |
10 Buy ten (ï. , ttarderw , Mout foor t
Ie. Inqmfit.ie-Plak.in IIoll. 1521. Groning. Staatsgez. 1579.
11 Vry. f. 2B-a'« , Haaftrecht Kerm. en ^
#Begin der vierdaagfche Zeefi v. delluit. teg. de-Eng. 1666. ©leutoE Jiaaai. d. 12^ nam ten 6 u. 16 tntn. 12 f. <&;dulplius Dirkdand -peg Arnhem Leerm.
i2eni3Zeeft v.Trorop t.deEng.byNieuwp. enDuiuk. 1653, I« UI ZON. $. Wnthnnius Delft, [Vormer Kerm.
Zeeft, tegen de Eng. -Adm.Wasfenaar fpnngt 1665.
14 Ma. Medenblik -^s<*
De Ruit. 11de Zeeft, in i673»cazwn liooge Trioml in 1666.
15 Din. Meerkerk (Neerlands glorie in de Zond ,300
Schepen en &0>rlogf. zeilen 'er Tolvrydaor 1646.
16 Woe. Putters hoek. Wyk -#h£
Eerfte Provinciaale Synode van Holl. enZeel. 1574.
17 Don. Schagen c Mahomet f 631.
Oorlogs-Verklaaring van Vrankryk aan Engeland 175<*
18 Vry. Harlingen cc^ Loosdrecht
De Stad Hoorn Staatsgezind 1572.
Jfitferfle fttoatt Den 19 '0 auonrtf ten 10 u. \ mm.
10 Sat, Ililverfum >'Com. 'le.Witt * 1 613 O
Wolferdv. Brederode laatfte Nazaat uit de Gr. v. II. t ™±9j



TUNlE of WtufcitfMnd'. SQ
öoTv ZO/V. ^owA, Rynsburg, Vlaardingen Kerm-
iooo Haringb. uitTex. 1625. de Franfchen in Naard. 1672, ar Ma. *s Graveland -^C
De Franfchen in Devent., Schenkefchans en Doesb. 1672. 22 Z?/«. Deventer, Rhynsburg . Vlaardingen >^
NEERLANDS GLORIE IN CHATTAM 1667..
B.v Galen Bisf. v.Munft., neemt Zwol,Campen&C.1G72. 24 2)o«. $■ 3$an , lleemilede Kermis.
Utrecht, Woerd, en Ondew. overgeg. aanLod. XI V.1672. 2^ Vry. Adelbertus (Augsbursfchc Cor.fesfie 1520.) fL Synode van Dordrecht nitgefchreeven 1Ó18.
©&olJe jiaaaa oen 16 / namttsö. ten ? n. 1»mm. .
Clerafalem ingen. door de Romeinen 63 voor Chnfh Geb.)
27 VZCMV. IJaarl.Kerm.(GrootefchrikindeVerg.v.HolMoch
Amji.enHaornhoud.moed,enBurg.en Boer. te wap. 1672.
28 Ma. t^tÉHbag. Purmerend Leerm. t
Zwakke Posten, weinigwater, heelHoll. in geyaar 1072. oq Din. * 3&t?U$ £H pauTU?/ Groningen
Wanhopige handeling met Lod. XIV. te Reenen 1672. ' O Woe. $ &aitl gedenk- Haait Leerm.
Maastr. ing. doorLod. XIV. Amft. beflmt totVerded. 1072.
Op Uliu.
d u.m.lu.tn. 1 3-54 8 6 | 6 3 40I8-SI n 3-468-14 jl6 3'44 8-16 Ï2I 3"43 8*17 «6 3-448 lö
T U I N-B O U W.
De Gronden te behandelen zo als in Mei. 7. A ATEN. - I. (nog zo , PLANTEN. -
als in Mei, Kervel buiten de Zon, Spinag. &c. Erten en Bonen tot halfffunie.
Blomkool , Kropfalade in Kluitigen grond, in *t begin Snyboonen om in te leggen, Radys &c
II. Krul - Andivie en omtrent half pok' breedblad, Winter rammenas in '/ laatfle en dan ook -vel Sn? enSlade-hoonen op een wartdbeé,
PLANTEN. - Nog zo
als in Mei, alle foorten van Kool, Beetmoes , Salade.met alle Toekruid , Zuuring, Seldrie, Prei, tic.
Voor St. Jan moet men den Wyngaart de Krullen uitknypen, op dat kj tl eerder bleeijen.



TUL IR of Hooimaand 51 Tintte
1 Don. Breda, Heem/lede Utr. Vrym. Haarl. Leerm. 1
Ongeluk Veld. by Fleury 1690. Zierikz. weer aan Sp. 1576.
2 Fry. JJiaflTW Vifitatie Stryen -?p£
VictoriebyNieuwpoortróoo iyeer/<w<rby Lafeld 1747.
3 Sat. Giefen ^ 'v
rP^r te§en de Reform. 156Ö. Eerfte PI. teg. de Rem. iörp.
lilEaatfle^aart iöen 4 / '$ mm. ten 9 ncr 32 mm. i
4 ZON.mn&tenslraml. lVoer.Kerm.(N.r\me. onafh.\r}6\
Willem III. tot Stadhouder &c. van Holland 1672,
5 Ma. fi 3&0>nifacius. Schiedam Kaam.
Triomf Intrede van Lod. XIV. in Utrecht 1672.
6 Din. Gore, Vwm. -^(Hjll.verw.denSclriklykenEisch
van Lod. XlP.en breekt de onderhandel, geheel af 1672.
7 Woe. Utrecht Lootd. Leeuw, en Schiedam
e r, Onderhandeling met de Engelfche Gezanten in 1072.
8 Don. Edam Lootdag. Circulaire Brief van Willem III tot
verfchooning der verdag te Re ;n 167 2. (vergeefs. 1
9 Vry. Geenruidenb. <#4» (de Franfchen In Nitmv. 1O72.) '
De houvereiniteit der Nederl. aangebj aan Eng. 15-85.
10 Sat. Deventer Kermis. Leiden $fg> Edam
, \,T. ™JemJ' *e Delftdoodg. 1584. en fnelle zorg derStaaten.
11 V11 Vlnfing. Kerm. (Beleg yanBergen ofiZnom 1747.) Gilt irstJ&i! m kS Hoo§e0verb. gedurende denO.metSp. r 575.1 W&itmt maaau oen 1 %i '$ woa. ten s uur 4* mfn.
12 Ma. Utrecht Kerm. (Amfterdam zegt: al/e Regenten zyn
\ vcrpUgt hunneProv. lot den laatftenman tp. verd. ir> J
13 Din. Uyd. Kaasm. (Beleg y. Groldoor Fred. Het.d. 1627.) „. Haarlem op genaeofongenae aan de Spanjaarden 1572.
14 Woe.Swynd. Leid K*r. (Tex. door dubb. Ei eer. 1672.
Eerfte openb. Preek in Holl tsóö. W. Frifo verdr. 1711.
15 Don. m-pojlel fcheuling.(Eei[le Vergader, v. Holl teDord
tegen Alva waar het Plan onzer RepuM ontdaan is \ 572
16 Vry. Edam ^ Schrikt. Spaanf. Slachting ie Haarlm x.
STAATS VERTOOG over de Sou v. van Holland 1578.
17 Sat. flextus chet Moorden te Haarlem duurt tot in Aug.)
rfi VUT rnU^iÊi;sfcne" van Vrankryk en Engeland 1672. Iö VIJlZüiV Alphen, Geertruyd.. Ryswyk Kerm
^^rn?Leteel.endeS^ani-1615' Veltifl- teS- deFranfch.i7o5. «'©erjlefómart. Den 19 i miq. ten 2 uur. aor*.
19 Ma. «onb*t»8. fe gra / Leid. Leerm (Gron. d. den BSp,
van Munft. bel. 1673. ■ Indemniteit voer de Led, v Holt. 166%. ,



„JULTE of Hooimaand 31 Dagen.
10 Jjtn. $ mar ff. Breuk. Kef nu Leid. leerm ~ "
JïJ^-T'-6" Kundert1**.0-'futten verniet. ifA Maastricht ingenomen door FRED. HENDRIK 16x2
22. Don. ». i®a-ria MogtaUna. Midielbmg <£>.
Groningen hernomen en tot zevende Provincie i«o4
n rry.Dev.^ (de Joden uit Vrankrykverbannen iqoSV c . ^°st"Fnes. aoor Erfnis aan den Koning v. Pruisfen 174.4
24 Sat.mmvbaa. Groningen Woerkom ~m+. 744
or iv Sfv ir8?atgaandeEngel^^
25 IX. ZON. 0. f!a-cob. Franeker Kermis, AlblasL nt* ^« » ««^«"^"«denKr. tot redding teg. Lod XIVi67a
K|)®P«e jBnn mam. Dn 16/ '0 inDlti. inf3 u 44 mm.
26 0 30n-«« D>rd. Gouda en Ddfshaven Kermis
I«jra,atvanAfzweeriiigderSpaanfcheHeerfcbappy,xs'8i ja 7 Dm. Wyk Kermis. Hoorn en Campen Leer markt.
I; trr l, ,°,°v dc Spam'aarden overweldigd i«8i f 8 Woe. Voorlchooten -*s£ 3 '
I Commercie - Traftaat met Zweden 1667.
*0 ZJöff. Afa«A<t (Akudem'e van F aneker' * izSz >
Eerfte Zitting op het Nieuwe Stadhuis van Araft. 1655. 3» Vry. Beemfler Biddag. Grol 55 1 Aanflag op Amft. ën 6 Holl. Regenten gevangen röco
31 at* k%TpMi?i* i"?h Kerm' en TT* Z™1 '&»n. Eerlte Freek hy Amfterdam, buiten de Haarl. Poon 1555.
op fond.
d. u.m. u.m1 3-46 8-14 6 349 8 11
H 3-5S 8 ?
ïö 3*58 8- 2
2] 4- 4|7-5f 20 4« 1117 40: 31 4.19 7-4,
ij
TUIN-BOUW.
Dt leedige Gronden, waarop Erten en Bonen geflaan hebben , alleen maar omhakken en zuiveren.
ZAATEN. - Kervel euSpinagie buiten de zon , Salade en Toekruid, najaars Knollen balfjulie , Breed*, blad- Andivie , Blomkool, geele (finterwortels op bereide bedden, witte Salade Uyen.
PLANTEN.- Nog alle foorten van Kool, en op de alleen maar omgefcboffélde en gezuiverdeErtcn- e*i Ho¬
nen . gronden Salade b. v. Berlynfche.Krop enFriefebe Boer , ook Andivie en Scldrie.
BO OMEN.-Den zomerband aan Abrikoos,Perfik wc. De zomerlootenvan alle Virucht bomen vastbiu den langs bet latwerk ; - dt onnoodige Lo eten weg /hy-. den.



AUGUSTUS of Oogstmaand 31 Daccn.
1 X.ZOlV.9 ®iet. bunden.Huis.Kcr.Biemft. Tsfe'Jt.^X
Eerfte Byëankomst op de Nieuw geb. Beurste Amft. 1*13 I
2 Ma. ®<X-tiun. Loosd., Maasd.. Sliedr. en Nieuwy. Kerm.
Onze Haringbuizen overvallen door de Franfchen 1601.
i(?FlLaa!fte üttoatt. ©wb0d. d. 3 '0 vaofa. \ n. ijm.
^ Din & f&tt-vens vinding. Beek en Dmk qQ-
" Onze Veldüag by Steenkerken tegen de Franfchen 1692.
A. Woe. ©3 minicus. Eindhoven f£|»
De Ruiters roemryke Aftogt na den Zeeflag 1666. e Don. 3tët9-r/a /er Sneeuw. Noordwad.
Zoutmans Zeeflag op Doggersbank 1781.
6 Vry, <&xaxw-fiquratic Christi. Bevcrwyk lootd»
Vreede met Portugal 1Ó61
7 Sa*, H. K. H. FR. SQPH.WlU1.*\75i Beverwyk^
De Stad Oudewater door de Spanjaarden vermoord 1575.
8 XI ZON. Domberg ^
M Tromps zeegevegt voor Katwyk 1051. 1 o Ma. ©aptenüag. WaUdixv. '•>Bscü Beyerw., Anna!-Kerm. | Wezel door ons ingenomen 1629.
®pieutoe.aaaan.DhiapD ö. 10/'ftnam ten 311. 31 mm. \{ZDin. gftautenjf. Hoorn Krrm. Utrecht en Gronngen 7^ M. Tromp» Zeefl. en |by Schev. 1653 Nimw. Vrede 1678. II Woe. Groning. Leeuwarden en Sprang ütr' Leerm.
De Ruiter tot Adra. Gen. ovcr-een Vloot v 93. O. S. 1665 l« Don. Rotterd. Leerm. HaasKaasm. Waalw.cn Bo'sw. \ Held Rabenhaubt verdediger van Gremngen 11675.
i* Vry. HiOpolytus. (ome vyf Admiraliteiten * 1579. i 10 Oostiud. Compagniefch. gered in Noorwegen 166$.
sia Sat. &a*t'naag. Raadptnfion.J.de Wrtt mei de Ruiter i pyltinTexelenbrengtzelfdeVlootinZee(Wittegat)i66s. \\K XII ZON. iSilarla fócmelrj. Monnikd. en Middelh. Kerm.
Beelden-Storm "ie Iperen en als-vlieg, vuur d. Ned. 1506.
16 Ma. igactje^DafJ. Haarlem,Gorcum,'sGravel ,Uith.,Kerm
\ Antw overgegeven aan P.irma 1585 (Amfterd. opkomst.)
3|>4E2rfte «lüjatt bing*d. oen 17 '0tr.o2g.8u.49a'.
17 Din Umfen Ou lenbos Kerm. \ Geneve Hervormd 1535. _
\\% Woe. Nonrcwvk'dnnen Kermis. Lis 7^
RAAD VAN STA\TEN opgericht xs8r. \o Don. Korte;eene Kermis.
Maurits neemt Sluis 16*4 Fr, Hend. neemt Grol 1627.



AUOUS TUS of Ooüfrttiisnd, 31 Dagen;
20 Vry. (l^onQsöagen finDc) 's S&tV-nardus. Amersfoort -#1$
Dc Gebroeders de Witt verinoord in den Haag 1572.
21 Sat. Privatus. (CLJRACAO aan ons 1674.)
De Ruiters derde Zeefl. van 1673 voor Kykdnin.
22 XlilZoW. (Fr. lier.r. neem'. Maastricht 16^2.)
Beeldftormery van Leiden, Delft, Utrecht enz. 1560,
23 Ma. l£9ftEEöfig Noordwyk, Üudewet. Kerm. Vianen
Beeldftormery te Amfterdam 1506. (V)Do1Ie iMa&a ©iiiasD leu i4/Hamfö0.tFtt4U. 32 mm.
24 Din. £. 253Ct{)OlOin. Outd- en Alkm. Lexmond -ap£
Moord v. Parys 1572. - W. FRED. Erf p. v. Oranje * 177a.
25 Woe.$ HUb- iv. Bommel en Goes Kerm. Beufekom jm£
F. Schenk, laatfte Bisfchop van Utrecht t 15S0.
26 Don- Loer/en, Zevenbergen 'js>t!
BELEG VAN GRONINGEN OPGEBROKEN 1672.
27 Vry. Abcou -yr^ Rotterdam loot dag.
St. Jacobskcrk te Utr. aan deGereform. geaccord. ijöö.
28 Sat. 0. Wu-gustyn. Rotterdam lootd. Amflelv. -?fs£
Alvas komst met 17000 Spanj. 1567. H. de Groot] 1645.
29 XIV ZON 0. %-ans onthoofding. Deventer Leerm.
Oldenbarn., de Groot en Hogerbeets gevangen röiS.
30 Ma. Rotc., Muid., Abkou ,IVasfenaar en Ryp Kerm.
Reddings-Verbond niet Keizer Leopold en Spanje 1673,
31 Din. Muiden, Naarden en Hulst
Eerfte Predik, bevestigd en eerfte Avondm. te Amft» 1578.
T ü I N-B O U W.
De ledig gewordene Gr enden nog zo als in July , indien dezelve mul tn los genoeg zyn , doch de vaste kleygrenden om/pitten. NB. Dryf kroost febeppen en op ecnen hoop brengen om te verrotten; zie voorgaanden Altn. van 1789.
ZAATEN. - Kervel, Spinagie , &c. - /Vinter Blom-en Boerenkeol, Winter-Salade, Winter- Wortels en Raapeu.
PLANTEN. - Krul. andivie en Breedblad , Salade en Toekrnid, Moet¬
en boeren Kool, - Winter Savoyen, Miriks - Wortel.
BOOMEN. - Nog den Zomerband l'ggen. Den Wyngaard verder zuiveren en opbinden; eok de kreupel- druifj»s uitknip. peu. -
op ond. u.m. u.m. d. tt-20 7-40 1 5-28 7-32 6 4-37 7-23 11 4 46 7-14 16 4'55 7' 5 21 5- 5 £ 55 26 5.1416-46



i SEPTEMBER of Herfstmaand. 30 Dagen.
.^£ïaatf!e #toatt. ïüorngö. ö. 1 nnmlo.t. *n j8 mm.
1 /^£/ff. $.d5<Mw. AbcnuKerm. Zwol Leerm. Sercoskfë* 7^
Jan v.Nasfau in deVerg. v Holl: om deUnie aanterad.1578.
2 Do«. Alkmaar rr^f. B'cokziel Kerm.
Haarlems Heldin Kenau Simmis Hasfelaer.begiftigt 1573.
3 Vjy. Delft Kansm. Campen en ülokzïel
Brederode Veldmaarfclialk der VII Prov. f löSS.
4 Sat. Delft Zaadm. Schoonrtwoerd ^
't Ontw. v. eenCom.Tract. metN. Amer. te Amft. ge t.1778.
5 XV ZON. Bertyn. Swaluwe, Sommelsdyk Kerm.
Eerfte byeeivkomst op deNieuweKorenbeurs te Amft.1708
6 Ma. Weesp. Schoonh., Mnntf. Kerm. Frankfort Mis.
LEEUWARDEN HERVORMD 1566.
Ï7 Dia. Alkmaar, Nin.wsg. 7^ 7Jerikzee Kermis. Regeerings-veranderingen m Hóf!, vin\6i8begonnen. ! 3 Woe. jfearta geb. Heylo Oesdo-n-j^ iïlaasw. Koornd. Ker ^ tVIargreet vraagt ontflag. v. Flips 1567. wel 100000 vlugten. i IP$ituto« iföaaa ©unö. o 9 'tfmorg. 1 u. ƒ m. , o Don. Worknm rC?" Limmm -*b£
PIET HEIN NEEMT DE ZILVEREN VLOOT 102S. 10 AVy. Ter tooi en ad?*
Wili. III. veraud. de Reg. v. Delft, Amft. en Briel 1Ö72. ci Sat. Roozendaal 3^» 1 Veldflag by Malplaquet 1709. 1
112 XVI ZON. Leuward. Leerm. Valkenb. Kerm. en
NAGT VICTORIE op't Slaak t. dfcSp.K^ 1. J.Cats\ i$öo. |J3 Ma» Al^eveenen . Loenen. Maarsfèn ,Nykerk Kermis. I Flips II t 1598- O. Cromwel t 'Ö5S.
• 14 Diu. >j< fbiX'heffing. Amft. lootd. Nimw. Kerm. Heusd. | ^ Oldenbarneveld * 1547. - Leicester t 1588. ,^-öcrfte ümm-Watv^ d. »y 'ö aünnDg t. 7 n. «f nmi' ' (5 Woe. «JüSuamt Amft lootd. Utrecht Leerm. Meppel
Karei V. (Vader van Fhps 11} verlaat de Nederl. 1555'ié. Don. K. Cyprianus.
iBergen op-Zuom doordeFranf.ingen. en geplond. 1747. 17 Vry^XMti'iemper - ö. 2am bert.Oudetongk. Buuren^f^ Iaval der Spanjaarden in Thoolen gefluit 1588. 8 Sat. Onarert Groningen rr^?> Leerdam j^f Willem III tot Eerfte Edele van Zeeland iootf.



SEPTEMBER of Herfstmaand, 30 Dagen.
19 XVU ZON. Amfterdam. Honslara. Jlennebroek Kermis, j
Verdrag met Anjou, om Vorst der Nederl. te zyn 1580,
20 Ma. ©aftenoag/ Groningen -af^ Leiden Leerm.
Ryswykfche Vrede 1697. Ostende overgeg. aan de Sp. 1604.
21 Din. 9. Sfëlxt-theus Gouda Kaasm. NeuJèn ICer.
Karei V. t IS58. - Kardinaal Granvella t i^iJ.
22 Woe. Texel Schaapenm. Leuward. Waardenb.
s-. Scherp Plak. van Kar. V. tegen d: Reformatie 1540. (£)©oIte jnaaan ©onD. ö. i\ mo*a. 7 n. jrj ra.
23 Ztoftd? £?'»«.?. Boerhaave f 1738.
HulstdoorMaurits 1591. euVenlo door de Geall.mg. 170a.
24 Vry Ter Sctiellins ^ (Jan de Witt * 1625.)
A.vanStraalenBurgem.vanAntwerp.onth. d. Alvaxsö».
25 Sal. Brakel , ^ , ' _ _ I
Goudas Vertoog t. de Opdragt der Souver. aan Vr. 1584.
26 XVIll ZON.Thiel^fmfiiOSlrooi om de Schermer te droog en
1f> u e« «an deVaart tusf,Haar. enLeid.i6r6
«7 M*. Alblas ,Hardinxv. Maarsfev. Ouderk. Kerm.
J.Cats knielt en dankt Godopenl. in deVerg.v.Holl.NïSi. 13 Din. Gorcwn, Utr. Zwol, Buren Purmerend Leerm.
OnzeHaringv.op deKust v.Eng.toegeft.d.Kg. Edward 1195. O Woe. 8\ Mttliitl Gorcum, Soelmond-^.
Noordweftftorm metSpringvloedtot ontzet v.Leideni574. 30 Don. ©fe- ronimm.Kamp. öfc. (DeRuit.,Tromp enz. met
Renten begiftigd door deSt.v Holl. voorDapperh.iö^,
TU1N-BOUW.
De Gronden zo als in Aug. als zy vet en mul zyn , anders fpit en bereidt men ze met Mest»
ZAATEN. -, Winter-^ Kervel en Spinag., tïinterKnollen in 't begin, plantSlade, Vet of Veld/lade, Radys Rammenas
NB. Werp wat Sla - zaad buiten de zon onder een heg , bevryd van wind en vallende bovenlucht; deeze blyft des winters meest over om vroeg in 'f Voorjaar te verplanten en vroege Kroppen te hebbentalle in de open
lucht overgeblevene plantjes zyn fterk en allerbest.") | PLANTEN. KnopSeldrievoor den Herfst enfyne ftruik-fèldrie voor den Winter. In 't begin WinterBlom-Savoyen enBoerenkoól fpinterflade , Bies -en Knoflook.
Aan den Wyngaard den laatjlen band, en de Trosfen bedekken met ranken en bladeren. —«
op onn. d. u.m u.m. 1 7*34 5*21 6 7-25 5-3i ïi 7-16 5"4i 16 7- 7 5 5i 21 (5-57 0- 1 26 6-47 6 tl 31 5-39 6*21



OC TORR R of Wynmaand, 31 Dagen*
S ïïaatffc Utmart. ö&ö. &mi 'fmorji ioit « tn. j
Schoonhoven veroverd voor de Staaten doorLumey 1572. 1 2 S«. «"y* Z,**m. Texel $ttMaart^nsdyk fê>
Hulptra&aat met Engeland tegen Spanje 1585. z. 10 Jan. <? XIX ZON. LEIDEN ONTZET 1574.
W. U. Graaf v. Holl. «ot Roomsch Kon. verkoren 1247.
4 Ma. & jfe-anc. Amftelv. Blar., Warm. Kerm. Edam r&
Huw. van W. V. met H. K. H. Fred. Soph. Wilh. 1767.
5 Din. Gorcuin o^* Kuylenburg. Nyktrk -pa<
't Synode van Nederland te Emden begonnen 1571.
6 Woe. Weesp Elft ^ en
De Gereform. jn Vr. nemen de Canones v. üordr aan 1020.
7 Don. Weesp Dordr. Leerm. Monnikend, 7*^ en
L. Beroemde Togt v. Willem 1 door de Maas z. 23 Dec. l)jlMrutoe .iBaan JD.'pD. oen 8'g mm- ten 9 u « mh.
8 Vry. ALKM 1/1'H ONTZET'1573- R\p Kerm.Schagtn
Slag v. Mauritst. Spinolaiooj. Hlde Zeeflag van 1652.
9 Sat. Edam, S'dioonh. Enkhuiz■ fê> Hejtzich. j^f
Acte van Cromwell voor de Scheepv. van Eng ,t(552-
10 XX ZON. fi.©jc tor. Eirmond.Tiiel wtf A:icyi
Optocht v. W. III by Woerden teg. de Franfchen 1072.
11 Ma. Oostz., Vvorb ,Viaan., Ooudr. Gierend Kerm,
Eerfte ontdekking van America door C. Columbus 1492.
12 Din. Purmsren-i , Vtanen . N euwpoort. Deventer ^ff
Victorie op de Zuiderzee t. dcSp.en Bosfti gevang. 1573.
13 Woa We?ff>* Montfoo", Texel en Schaapewn.
Alvatot Gouv. derNederl door Flips II aangefteld 1507. J4 Don. Purmerend, Weesp Scho'/nh. Kiasm Wyk Var. Yslyk PJakaat tegen de Reformatie in Nederland 1529,
M] €w^e «taart, ©ipb.uen 15 'srnoja. t?n »u <y. m.
15 Viy. Schagen, Deventer vtf Barmveld 7^
Gregoriaanfche of Niewwe Styl * 1582 Cvan s op rs) .
\6 Sat. /tik maar Varkensm. Amersvoort fë> Zwol «<
OorlogS Verklaring vanSpanjeaanLodXIV ió73<redding)
17 XXI ZON. Alkmaar vette Movtf.^p^Klunderl^
Verbond v. Gr. Jan 1. met Holl. Steden 1299 (Steden gezag)
18 Ma. $%ucas- H iarl. ft> Heemsk. Loosar. Kerm.
Gr. Jan v Nasfan t IÖ°3- Akenfehe Vrede 1748» U) Din- Amft. HaarlemVarkenm* I li lv erf hm Arnhem
Fncificflt;e van Gent bet>on 157^. I. Arminiutf i^op



Ar TfiR ER oF Wyninaand, 31 I>*gen. t
■ —Ylj i N- B Ü U W.
De Gronden, die men rccbi goed bereiden wil, twee Zeken omfp tun, kluitig laaien liggen om m'tvoor. tar zo Toeg als mogelyk één 0'*™'™"™? Ti ten, en dus onverbeterlyken Grond te hebben. % I dZrondvanonderflecbt, dan moet die onder blyvel doch ook omgefpit worden, tol beter doorzak-
^ in* r,,i hdoïn&end. Varkenm. Woerd n Gron.
afS. Sckiedanf, AardenbufS , xiy 68
♦ Nantes vennct. door L.oa. -a-iv. »°05'
il* ,) * p.h.irv Rh'enen Kerm Leerdam z5 Ma. Aker loot tbai«£*g d9Scherm, droog 1635-
rr n»ift aoaJa Rhéenen,Ber%en-op-z. fmfrisper»'^:
29 ^ DenfsC^i^Godsd.vryv.r&doorKr.Conftantya3x1.
30 Sat. ©a'tenbag Gorcum, Loosdrecht lWp
31 XX1'^°iV^i^;^r V^WtegenSpaniO ».<P«-
( op ,ond. d. I n.m, lü.m.i t i <5-17 5-43 6! 6-27 |5-33 ti U> 37 5"23 ■1^ 0-47 |5-i3 1 (21 7-57 5 ' 3 26 1 7' 7 14-53
ZAATB'l. No» Winter-I kerv. en Spin. en Vetjla. - en nu alle Salade en Koolz. tot plantjes voor den Plantbak in November.
PLANTEN.'Wtnterfla
enSeldrie,alsinSept. Nü. Cgalottenmo'ir vtarntf]
Schuttingen , en 01a ten daartusfihen, diewor-\ telvast zynde den Winter meest doorftaan en vroege Kroppen zyn. Dit is de praktyk in %i fVettland by den Haag.



WOVEMBER of Slaatrrpand, 30 Basen.
1 Ma. SBtOettjeU. Utr. Varkcnn. QAlierh. Vloed 1570 )
Maurits tot Staats-Stadh. &c. van Holl. en Zeel. 1585.
2 Din. %\-lerz. Haarlem Varkenm. Alkm. ^ Breda
Raadplegingder Edelen tegen delnquifitie te Brnsfel 1565.
3 Woe. Dar dregt, Weesp, Goes, Breda, Graye Sprang -ypdfr
De Stad Utrecht gedagvaard voor Alva 1569.
4 Don. Monnikend.. Zevenbergen ^Dokkum
Yslyke Spaanfche Furie te Antwerpen 1566.
5 Vry» Gouda. Medenbl., Schagen, Middelb. O Beyerl. jm. Groote Watervloed, v. Zeel. 1530. J. Coccejust 1669. QKWeuoie jü&aan. gatnrb. ö. 0 ab. r. 6 u. 3 i tn. gon-^ftlip^.
6 Sat. Hoorn Enkh., Vlisfing,, 'j ZfojcA , Roozend. jfr
Eerde begin van 't Verbond der Ed. 1565. Will. II. fioso.
7 XXtvZON f-HDilfefyotb. Utrecht pf-purmerend
Woerden door de Franfchen verlaaten 1673.
8 Ma. Arnhem Kermis, Grol tr^*
Pacificatie v GentofVerdr.derXVIIProv.getek. 1570.
9 Din» Arnhem , Hoorn rmp
Oproerige Inval in 't Stadhuis van Amfterdam 1747.
10 Woe. Weesp. Schóori Texel en Lammerenm.
Karei de Stoute * 1433- Luther* 1483. J. Catsf 1577.
11 Don. Ö. ,«&aarttn Roti., Zwol Leerm. Monn., Veis. *"f
Togt v. Will. III. naar Eng. ió88 z. 15. G. Voetius 11676. £2 Vry. Alkm. 7^ en Lamm. Lis, Heenyl.. Berpempz. jmf —^ De Franfchen eifchen 500,000gl. Brandf. v. Utrecht 1073. •fflHBttfk fónjarr. &at. ben n 'pnam. ten 1 u. 19 m
13 Sat. Schled.Verk. Roozend r^enipp'sBosch
Maurits '1567 én't Synode van Dordregtbegon. 1618.
14 XXV ZON Bommel, Zundert *t
Will.Ill.*i65o. metMariaStuartgetr lo^.Leibnitztr^ió. *5 Ma. Zaandam. Sparévdam, Uitlees l Kermis.
Landing van Will. IH in Engeland te Torbai 1688 Ift Din. Gorcum, Alphen ~fr£/jrnhem,Purmerenn
Ie. Veldfl. der Zwitfers v. de Vryh. t. Hert. Leopold 1315 17 Woe. Gorcum. Wee<p (Vondel * 1587.
Zurphen mish. door de Sp 1572. Ameide door de Fr. 1672 )3 Don. Monnikedam. Zevenbergen *•* HuysTen ^
Tweede GROOTE VERGAD. der VII. Prov r?!* 19 Vry. t.g-lirabcth. Delft Varkcnm. Lis ^ Edam Lam. _ 7g pQ^P^^y Dordrecht verdronken, Biesbos * 1421.



NOVEMBER of Slagfmsaró', 30 Dagfn*
öo Sat. Alkm. Lamm. Ronz-vd Wsp S,?°?™W OnzeRepubl.medeiudeGewaapende Neutraliteit 1780.
&} ©olie iiWaan gonö. öen 11 / 'f aoonbgten 8 nnrtn.
21 XXVI ZON. m^riaprelenia'ie. Leid. i^ BnelGatizenm.
Eerfte beding der vernietiging van Ostendes. Comp.1729-
22 ir/tf. 0 (Giaafjan v. Nasfau * 1535.) .
't Eifftadhouderf. &c. ook erflyk in de vrouwl Unie 1747. A3 ZMff. Cfe«tf»J. (Utrechtdoor de Franfchen verlaten \67^.
Gron. enFriesl Staatsgezind en in de Pacif.v. Gent 15,6, 24 Woe. Schoort. _
Alvas Beeld aan de Kaak te Groningen 1570. 2*; Don. *.€a-tha'. Monnikendam . Velzen .«f* 5 Adieu van Leicester aan deStaaten in zyn Kamer 158&
J Oorlogs-verklaring van Lod. XIV. aan ons 1688.
27 Sat. Alkm. Lamm. Roozwdaal, Nisp jf* s Bosch cQ»
Piet Hein te Delfsbaven * 1577 — _
28 ZOAT i.^mmm-Poten tyd. 's Hoge Alkm. Lamm.
Frederica Louila Wilbemina, Prinfes van Orange* 1770.
TtosTaWf^ Maximliaan verzoekt van Pan '9 Pius IV. het Hnwclyk voor de Priesters 1564 (vergeefs) ao Din. *.Stuntte*. (Gouvernante Margariet * W.) 3 Kar. XII van Zweden door een Kanons Kogel f 17J*.
en toen volgde eene groote verandering in 't Woorden.
T U I N-B O Ü W.
Om beften grond te hebben, nog zoo als inOBober doen. Voorts alle Gronden omfpitten met Mest, zo. die nodig is,en alles kluitig en luchtig laaten liggen.
op tonu.
d. u.m. •'•m 1 7-18 4-4* 6 7-27 4-3?
11 7-35 4-25
16 7-44
211 7-52 4- 8
26, 7-58 4- 2
' Z AATEN. Voor jaar s . Vet-Salade.
PLANTEN, in den Plantbafc alle Salade- én Koolplantjes , tfie »» Sept ènOBob.ten dien einde in de openlucht gezaaid heeft; - dezelve anderhalvcn duim van elkaar pi aat-
fen , dengebeelen Witter by
'cbiklylt weaer ane uaSm luchten, op dat zy niet geel worden en aan de Lucht gewoon blyven tSc zie verder bladz 96, 'voorg. Alm.
HalfNov, begint men de Bomen te verplanten; v>yl dan boom en -wortel zkb min of meer fluiten.



DECEMBER, of Wintermaand, 31 Dagen.
I Woe. i.d£ loy, PurmerendLamm.QRaadp. Slmsel.-f 1736/ Yslyk Moordtoneel der Spanjaarden te Naarden 1572.'
fl Don. 's Bosch
Elburg door de Franfchen verlaaten 1673.
3 Vry. 4.$}an-cis us. (Jefuiten uit Napels verbannen 1767,;
Hertog van Parma, Gouverneur der Nederl. 11592.
4 iS/2/. Ü.y&Qx-bara. Alkmaar Lammermarkt.
Kardinaal Richelieu f 1640. Hobbes t 1679
5 ZON. 2 HabTnt. Saibas. (socinus * >5w0
yjm. 'tPredikampt ontzegt aan die tegen Staatsbeil. preken 1665 WBittitnz flBaas £&aana ö. 0 '0 ur.020 ten 4 u. 54 ut.
6 Ma. $i\.colaas Beflooten tyd. Iloekholtrr^-
't Conciiie van Trent geëindigd 1563.-
7 Din» 4.%m-brofius. (EeuwigVerb. derZwitf.v. Vryh. 1315
Don Jan tot vyand verklaard door de Staaten 1577
8 Woe. ÜE&ria^tfanfien'n*. Jnachimsdal r£^>
Holl. Steden in haareoudfteRegeer-rechten betiteld
9 Don. Lionso^ (Leo X-dieLuther in den Bandeed* 1475.j
Kr. Sigismundus, aandringer op Betering der Kerk f 1437.
10 Vry. Mdchïades. (Bulv. LeoX verbranddoorLutker 1520.)
Tromps Zeeflag tegen de Eng, de Vierde van 1652
11 Sat. Rodenb. tf>(Traci. metEng. vrySchip vry goed. 1674..
Haarlem belegerd door de Spanjaarden 1572 z. 13 july
12 ZON. I aioaent Delft, Joachimsdal <y^.(Ahay 1582!
Gevecht by Woerden tegen de Franfchen 1672.
13 Ma. p. %v-cia.( Apologie van W. I. teg. Fips II1580.
W. IV, Erfgouverneur&c der Generaliteits.Land 1748
W ^rfteaaart.^iag^D.Dea.^/^mo?a-teasunt nuun. '
14 Din. Rysfel rj^*
Doorbraak tusfchen Staveren en Enkh.i285.(Zniderzee *) )
15 Woe. <t&mm Tontelbeen rr> (Raado.G. Fagel] 1688.
Aldegonde, grootStaatsm,, Krygsm. en Geleerde \ i^Z. ,
16 Do«. tlelmont
Staatswet tegen het misbruik van den Prcdikfloel 1654."*
17 Vry. ®Mterr. Berg.. Namen<y§>.(Affl van La'cester 1587. ,
Eerfte Zeetrnét met Spanje in den Haag 1650. z 30 Jan.
18 Sat. t®uat«t. ( Vertrek vanAlva uit deNed. i 573. onaer hem 1
zyn 18^00 om Religie en Vryheid door beuis lianden j.
19 ZON. 4 SDtKnt (Ostendes Comp. * 1722. z.ooFeb.
Paus Urb. V, die de driedubbelde Kroon iuvoerdc f 1370.



D EC E M B E R of Wintermynd_,_3J_DageiiL_^^
^T2BSr©a*t«iD. Oorl.Verkl. vangnqeutnaie*cnw .0 iu*. w » ^ H.H.M. voor een Corps vast Zeevolk 1781. (^©olle iaaan'©mnjö.ustiM nam tra jnuc j5mm.
21 Diw. p ffi5)ornajï.^« Kruidmagazyn teMaastr.gefpr.v76u 2 Ons Commercie Tradt van 1713 metVr vernieuwd. 1739.
22 Woe. Halle Beévaart. (Egb. de Vry Temmin17°°'
Afzonderl Conferentie v. den Franf.Amb met Amft. 1683. « ZXM ^°rA V««/«iffl. tV'»« Triomf en Feest te Brusjel
23 over 't yerydelenderWapenenvJV.Ii^.z.7OSt.
24 ^'^perfdoor de Franfchen verlaaten IÖ73.
06 ZON. ™<1e KERSD AG. B. &tt ^n0fesie^efKer^'h 26 ^ ÓlivierCromwell tot Protector v. Engeland z «Octob. „ ö.^an<fibangeli*t. (o/>fo*« van 9ooo Franf. utt de 7 fcrfÜfr. om in de Provincie Holland te vallen 1672. elf* p Onart ©ina^. 0«i '18 / 'fi atoonög tra 10 trar 44 mfri.
dam en Bodegraf, Zwammerdam verbrand 1672.)
9 door de E*eemen vóórdeOorlogs.Dsclarottei65AO nn„ Tavinu*. (Koeverden door de Grordng.ingen^ 672.
30 ^$^i&3^wO& dcrGraaflykh.aanW. 1583.
31 Vry.^J^. onderBylallddoorFieldingaanger,i78o._
~' •* t. . -r« /~v T T AX7
T U 1 N-B O U W. . j
Ten aanzien der Gronden, die overig *i*S f\s"* I eehk in Q£t en Nov zo t weder zulks to elaat. \ FLANTBAK, die niets kost, om deSchooiifts gezonde Paardebloem - of Suikerei - Salade den ge: heelen winter te hebben. .^J !, Maak een Bak circa 4 voeten diep en zo g^t^gy Wih, van oude planken ; (deezen kunt gy overal plaat jen. Zin Schuur,'of hoi, of kelder ^J«f*H I -ooden op eene warme plaats tn den tmn.-tul dien met ' looge Lderen of Run circa derdehalve voet «ggg. en daarop I en één halven loet beste *»»^rd'--Zw)^f**\ fLnepaardebloemfiruiken-,leg ™***%{ \Let in de aarde , dek den bak voor regen, fiteeuw envorsiX \Ztftrooiofriet\fplan^^ \zoo planten, of in een ya'*et8*te"'} „T, a [IB
op jond. d. ju ui.- u.m 1 8 5 3 55 6:8 10 3- 5= n K-I3 3 47 \6 8 6,3-44 *i 18-17. V4£ |a6 i S-ió 3 4^



VERKLAARING van den hier •vóór flaanden Almanach.
De heek heilige dagen en byzondere Tyden der Roomfché Sterk zyn geheel met eene tmö-buitftjje Letter gedrukt, en d« halve heilige dagen zyn maar half of alleen de eerfte letter ot lettergreep mee ouö-DujtjfcJt. — Dit is volkomen genoeg tor ©rderfcheiding , en het ftaat niet zo misfelyk als de roodti letter, maar gelyker en frayer.
TEEKENS in de Dag • gebeurtenisfen.
• Dit Starretje beteekent de geboorte, opkomst, fliebting oïbet begh van iett.
t Dit Kruisje beteekent den dood of bet einde van iets. | Dit verkeerd gezet Kruisje beteekent eeuen geweldigen Dooc of Sneuveling in den Oorlog.
VERKORTINGEN in de Daggebeurtenisfen.
W. I. W. II. enz. beteekent WillemI enz. - Kr. Keizer, - Kg,c Koning. - Gr. Graaf. - Sp. Vr. Eng. Ned. enz, beteekent Spanje, Vrankryk, Engeland, Nederland, enz. - t. tegen. - v. van. enz - De) overige verkortingen zyn zo gemaakt, dat elk zeer ligt dezelve kan leezen en verftaan.
^onöere €pöen en ^agen &er tomfr&e
«Quatertemper*.
Eerfte den 24, 26, 27 Febr. Tweede den 26, 28, 29 Mei. Derde den 15, 17, i8Sepr. Vierde den 15,17,18 Decemb.
©ïeejfcötpö 7 weeken 2 dagen ^eptuascfmia den 31 Jan. 5©a0tEnauonB den 16. Febr. Web-dag den 17 Febr. H &acvammtjjb. den 3juny. ffoiunt den 28 Novemb.
NB. Zonne-cirkel, Gulden-tal, Epacta en Zondags ■ letter zyn ZO als in alle andere Almanachen. Dit jaar was 'er volflrekt geene ruimte om eenigzins op eene verftaanbare wyze vani deeze zaaken eene verklaaring te geeven. De Saifienen eni Mgemeene Tydperken, ZO als ik dezelve wilde mededeelen , vorderden ook wel 2 bladzyden. - Alle deeze dingen hebben 1 dus moeten nitgefteld biyven om plaats te winnen voor ge-: wigtiger zaaken.
NB Posten, Trekfchuiten, B eurtfebepen , Zegels enz. dit alles zal men ook aan flaai:de Jaar 1791. in deezen Almanacb vinden.



NEDERLANDSCHE TYDPERKEN.
Dit jaar 1790. na de Geboorte van T. C. is bdert de Invoering van den Christclyken Godsdienst in
deeze Landen omtrent • * *
,dert dat Karei V in 1SSS de Nederlanden overdroeg aan
zyn zoon Philips II . . «
eden dat Philips II een openbaare Tiran wierd. Acn 26 Febr 1566, toen de Nederlanden volkomen recht kiee£en omVspaanfche Heerfchappy af te «weeren - en feScrt bet Reqnest van 400 Edelen den 5 Apul van dat . zelfde jaar aan de Gouvernante Margareet 224
cdert de Aankomst van den fr^Sï^SïjSS^2 ai% iu 15Ö7 en de vlugt van Dmzende Nederlanders 223
edert het gezégend Inneemen van den Briel 1» 157* *|*
.edert de Unie van Utrecht in 1579 * * * *
edert de Afzweering in 1581 • • • * ao*
,edert de eigenlykc Staats. Stadhouderlyke R^w jB ' ^"ol"
' tiert d*e h^.j^^^A^^
Gouverneur doordeHtll.Rl.CN aiüAi^^ ^ . . a©«
naamlyk van Maurits in 1585 * '
CDoch seduurende die 205 jaaren, zyn fommige ^avinSetï tweemaal zond^rWdhouder geweest naaml. van 1650 tot 1072, en van i,o2toti747J ledert de Oprichting der Oost-Indifche Compagnie by Oc-
r troS van H. H. M. de Staaten Gen. in IÖ02
Sedert hét Syuode van Dordrecht in 1618 172
5edert de oprichting der W. 1. Comp. in *6p • • • lö»
Sedert den Munfterfehen Vrede in 1648 • • • • '143 Sedert de laatfte groote Staats. Vergadering der Vereenig- .
de Nederlanden in 1716 . « • ' * * *
R.dert de Herftelling van bet Stadh., Kapt, en Admiraal-
BC Generaalf'hap in alle de VII Provinciën in 1747 4S
Sedert den laatften Vrede met Vrankryk te Aken in 174». • • • 4« |«&t d»a iaatftc» Vxe4c ace fingeUad ta *7H ♦ • •»• 11 M



ZON- en MAAN- ECLIPSEN
van het Jaar 1790.
■Zes Eclipfen, of Zon- en Maan - verduisteringen, tullen zich ia i «Ut Jaar op het Aardryk vertoonen , als vier kleine aan de Zon, , twee gföote, of totale aan de Maan : welke twee laatften in Euro- ■ pa, en by ons zullen te zien zyn.
De eerfte zal zyn aan de Zon, den 14 April : zullende zeet 1 klein zyn, en alleen in het nog onbekend gedeelte vau NoordAmerica gezien kunnen worden.
De twede zal zyn aan de Maan, den 28ften April-;.het begin des avonds ten 10 uur. 26 min.; het begin der geheele verduistering, ten 11 uur. 23 min ; - het midden den 2Qften April, 'smor- • gens ten o uur. j6 min.; het einde der geheele verduistering, , teu 1 uur. 1 min ; - en het einde der geheele Eclips, ten 1 uur 1 58 min. zullende 19 en vyf zesde duim over de Noordzyde verduisteren. Dezelve zal in geheel Europa en Africa, in ZuidAmerica, en in liet Westelyk gedeelte van Azieu, te zien zyn.
De derde zal zya aan de Zon, den ï4den Mey, - Dezelve zal I flechts op Nieww-Holland en Nieuw-Zeeland zigtbaar zyn, - > Dhs buiten ons gezigt.
De vierde zal jyn aan de Zou, den 8ften October; - Alles bui. . aen ons gezigt,
De vyfde zal zjaj»»an de Maan, den 22ften Ocïober; het begin 1 des avonds ten it' uur, 16 min. -shet midden den i'ftenj'smor- • genanten 1 uur. 14 min.-en het einde ten 3 nur. 11 min. ;zullende : de Maan j9 duim over de Zuidzyde verduisteren; en 1 uur 42 1 min. geheel verdonkerd zyn. Deeze Eclips zal, gelyk die van 1 den 28ften April , op de meeste plaatfèn der Waereld, en dus 1 ook by ons, zigtbaar zyn.
De zesde zal zyn aan de Zon, den <5den November, en zal at «ia ia Noord-America zigtbaar zyn. - Dus buiten oiw gezigt.



Onderrichting aaagaands de WINDEN en .het WEDER, in ons Land, i volgens f.e v.'aarneemingïn federt vtele Jaar en m , Holland op het gbmeenlands-huis der HOOG. HEEMRAADEN van rhynland, en de Aanmerkingenvan onze kundigfie Natuuronderzoekers.
tfak Noord waait het min:{te in't jaar, doorgaands maar ■ in de ao Dagen, en meestin Maart, April, September en December. • Als hy in April veel waait, krygt men doorgaands een goed gewas. Oude kundige Land-en Tuinlie- r den verzekeren, datdeiVoordelyke Winden in 't Voorjaar veel voordeliger zyn , dan de warme Zuideïyke: wyi het Gewas dan wel wat langzamer, maar juist daarom fteviger groeit, en breeder uitftruikt. iHer gras zou dan ook veel'vetter melk geeven. - Volgens on« zen beroemden Natuuronderzoeker MUSSCHENBROEK is hy een vaste Septemberwird, dat is, dat hy zeer zeker jaarlyks een en andermaal in Sept. dootwaaic. Zo hy voor den 10 waait, komt hy veeltyds den ao weer met regenvlagen. fDe Landman moet daarop letten. — Genieenlyk waait by
niet fteïk.ten zy hy watNoord» Westlyk krimpt oftenNoordeosten uitfehier. - Met NoOrdelyke winden is het des nagts lichter dan met andere.
Hy komt vlak uit rieNoordzee, waait onbelemmerd over geheel Nederland, uitgezonderd dat gedeelte van Holland dat langs de Hooge NoordZee Duinen ligt, waar hy eenige ftuit'mg ontmoet. Denkelyk waait hy daarom ook jaarlyks meer dagen in de Ptov. Utr. ,Geld.,Overy,sf., Fries), en Gron.; wyl hy daar nergens zulke lange Ituiting heeft.
waait door 't het Ie jaar te famen genomen gcrneenlykin de 30 Dagen, meest in Maart, April en Mei, brengt dan fomlyds hagelbuijen. — Volgens medegedeelde lange waarneemingen zou hy hier beftendig Weder geeven,als hy 'savonas wat noofdelyker krimpt.



WINDEN E
N WEDER.
Styfwaayende, dost hy met »jvaateGolven fchade aan fommiie Dyken ,-als den Sparendamfchzn, en overal waar hy awaare golven tegen Dyken opgonst.
Doorwaayende, komt hy uu bet Noordlyke van Ruston-I, over de Oostzee, Denemarken, Hamburg &c. Daarom is hy koud en lchraal; doch dit wordt ryklyk vergoed, doordien hy zeer luciitzuivercmi en een der gezondfte Winden is voor ons Land; vooral als hy nog wat Oostlyker worde, cn dan geheel over land komt»
waait jaarlyks in de 4° Dagen , doorgaans het meestin Maart, April, Mei, Jnny^rt Aug. - 's Winters gemeenlyk flytdoor,en brengt rien Vorst. Veel beftendiger is by, dan de twee voorgaande.—Vast ftaande komt hy als met de zon op, nfemt toe, en gaat flaapan met de zon.
Als het lang uit het Westen met regen gewaaid heeft, en de Wind in 't Oosten fchiet, regent of fneeuwt het eerst nog wel eens. Doch dit zyn dan maar terug komende Regenwolken. - De Oostenwind aanhoudende, wordt het weder helder en droog.
Met flyf doorwayendenOos» tenwind, hebbenwyhetlasg. fte Water by onze Zeeftranden , en ook in onze groote Rivieren.
De beftendige Oostenwind komt geheel over land, over Polen en Duitscbiand,is daarom de droogde, die ons de fyiifte, zuiveifte en dus de gezonufte lucht aanbrengt.
&!itooo$en 8Dm&
waait byna zo veel ais de Noordoosten en meest in Herfst en Winter, wordt zelden ftorm, brengt des Zomers Hitte en dikwijs onweder of vruchtbare regens ; maar 's Winters by vriesweder maakt hy eene zeer fyne,fcherpe, koude lucht-
Uit onze groote Rivieren waait hy het Watet door de Zceuwfche ftroomen naar ?ee. Sterk wayende, jaagt hyfotntyds de Zuiderzee al hed hoog op tegen fbmmigeNo>rdhoII. Dyken. doch maakt roede laag water in de Zuiderzee en hetY.
Aanhoudende, komt hy over Hongarien en Boheemen door Duitschland, ontmoet indien coers veel belemmering tegen de hooge Gebergten, waait daarom ook minder lang of bsftendig.



W ï N D EN en WEDER»
tuften J©ïnb. i
is de Warmfte , waait het -nieefte in Winier en Herfst 3 trekt weinig naarhet Oosten. | en meest altyd naar 't Westen , wordt dan doorgaands iteiKer, doch blyft hol zwoel en aangenaam waaijen meest ] met vruchtbare regens ,■ is vooral in Winier en Herfst zeer welkom.
Hy komt over de Landprovinciën van Vrankryk en de Oojtenr. Ned. - Hy jaagt ook het Water uit dé Zuiderzee, en maakt dus laag water by Amfterdam en overal langs het Y evenwel minder dan de Zuidoostenwind uit hoofde van de ligging of flrekking der Eilanden Texel, Flieland,Terichelh'ng enz.
Deeze en de. Westen Wind zyn I de heerfchende Winden van ons Land. - Uit de ftreeken Zuidwest door 't Westen tor omtrent Noordwest waait het iaadyks alleen zo veel en zelfs meer * dan uit alle de andere ftreeken te famen genoomen (doorgaands drie vyfde deelen
van 't jna;0 . ■ .
Zuidwestenwind ts ongemeen
yoordeeüg w« Rhynlands Wa
■ ter'i ace, wyl anders al die me
„i<rte van Zuuhol'.an^ Jt wa
ter, die zich door Rhynïandla de Haarlemmer Meer loost en vergadert, niel kan uitgeloosd worden: want met Zuidweste n wind alleen gac n de groot e Sluizen by half^egen-Haarlem open ter uitlcozing in 't % »■
Hy waait gemeenlyk in èjke Maand, doch ongelyk in fterkte, dikwyls zeer fterk, forotyds ftorm , en zwaare ftorm, als hy w.t Westelykcï uitfehiet, het geen fommigen de Naftorm noemen"; inzonderheid het ft dit plaats in Herfst, Winter en Lente, wat o neet hy dikwyls met woeste rukken en vlaagen waait. In Herfst en Voorjsar hebben ouze Dyken van Zeeland, en van de Zuidhollatirilche Èilan* dén dan veel van hem te lyden; ook onze Duinüranden langs geheel rolland, wy\ hy fcherp*> hoekig fchuins de polvtn langs
Ihet ftrand jagende het zand wegfpoeJt Maar NB. deeze fchaade is evenwel langs de Duinen zoo groot niet : want . hy maakt dan tevens uiet alleen
Ilaag water in de Noordzee; ■maar boyendiep brengt hy al dat zand, het geen de Noord* weste wind weggefpoeh heeft, l' wederom terug.
Hy verhindert wel'dcn afloop dei greo-e Rivieten , dott dn* haZuidho.tandschwstcrzwei-



WINDEN 36 n WEDER.
ïen, maar het geen , gelyk gezegd , dan met magt door de Haarlëmrn sMeer inbetYgeJoosd wordt»
By alle deeze voordeelen komt nog, dat de regenachtige Zuidwestelyke winden in Voormr en Zomer zeer goed ayn voor Weiden en Tuinen.
Hy komt over Spanje , Portugal , de Franfche Zee-Provincien en Qostenr. Ned. op ©ns Ljuid aan wa? Hen.. ——
waait met zyne naafte Zy-ttrac» ken jasrlyks ruim zoveel als de Zuidwesten 5 gemeenlyk des Zomers *t meeste, klimt alsdan minder tot ftorm, dan in Herfst, Winier en Lente. - Zeer ongelyk waait hy het *v?ne jaar by het ander. -—— Vlak West waait zelden lang agter een. - Hy is gemeenlyk jiiet guur bf kout, ten zy hy noordlykuitfchier.» Hy trekt dikwyler ten Noorden dsnten duiden, wordt dan doorgaands buiachtiger met ruuw en oo seftadijr Weder.
Flakwest en dus min of meer wehihórkit? tegen onze Duinbranden waaijende , doet hy weinig fchade' hy maakt dan ml het zand lot, maar jaagt tevens gejladig dat zelfde zand wt hei zanddtr verder liggen*
ae Banken tegen de Luintw wedero m aan.
De Westiyke ftormen jagen 't water wel uit het Y by Amfterdam-, maar jagen hetzelve hoog op tegen de Overysfel»fche en Friefche Dyken. De Westen wind komt geheel over Engeland uit den grooten Noor ioceaan, vlak tegen onze HoUandfche en Zeeuwfche Kusten aanwaayen.
is-voor onze Duinftranden en op. de meeste plaat ten voor onze Zeedyken de gevaariyk» 1'te,. doch tot ons groot geluk waait by meest in Zomer,wan» neer de fpringvioeden niet zo hoog gaan en de bewogen warme Lucht minder zwaar zynde, dan in den Winter, het water minder geweldig kar» opgejaagd worden en minden kragt oefenen*
Hy komt vlak uit de groote Noomzee waaijende over Ysland en Schotland op* dé Noorder Zeedyken van Groningen en Friesland vlak op onze Zeegaten hy Texel en Flieland. door welke da», rrt water met raagt uit dis Noordze; gejaagd wordt in de Zuiderzee.—Hieruit blykt*. hoe gevaarlyk hy vonr ons Land zou zyn» zo by in de»



WINDEN en WEDER.
maberfsr den Winter en 't Voorjaarlang ftorm waaidet «want dan zou het wa-er tot eene vreeslyke hoogte in de 'Zuiderzee donr de vers-roore 'Zeegaten iniaagen. Doch van :zeer lange Noordwester ftori'men zyn weinige voorbeelden jn onsLand.etiNS./tfwr de verdikking der Lucht haare paa* den heeft, is het ook volgens de Wetten der natuur onmogelyk9 'dat de Noordwester ffartri zeer ,lang zou kunnen aanhouden , (zoogunftig heeft de Schep» iper de Natuur ingericht.)
In Nov., Decemb. en Feb. ! zyn de Noordw. ftormen daar)om zoo gevaarlyk, Vvyl dan fde Springvloeden het hooglte
gain. Doch, gelyk gezegd, dan zyn zy zeidfaam of niet iang van duur, fchietende de wind dan doorgaans verder naar of door bet Noorden, waar hy bedaart.
Wyl de Noordw. wind de Golven fchtrpho&kig fchuins tegen het Duinftrand vangc* heel Holland en de -Zeeuwfche Eilanden aanjaagt* zou hy daar vreeslyk veel fchade doen , indien de ZulH.ests'* wind , die zoo overvloedig waait t nietwedtrorn datwfg' gefpoelde zand te rug Jpoelde, en aldus gejlad'g terugbragt, heigeen de Noordwesten juind ontneemt; wederom eene zeer gelukkigez^ak vooronsLand*
*1NB' Wat de WEERS - VERANDERINGEN betreft; ziet hiei den Inhoud d»r' Prys-Vrasg . desaangaande door de aanzienlyke HOt, rANDSCHE MAATSCHAPPY DER WEETENSCHAPPÈ. £f te Haarlem opgegceven. „ , . „ ,
„ In hoe verre kan men de Veranderingen van onze Lm:hts-ge-
• fteldheid enz. opmaaken uit de Waarneemingen op ' Zwaane»" j,k/-t , vcrgelceken met die van andere piaatfen > - Welke zyn de gevolgen van het Weder na het ryzen of daalen van den Barometer err Thermometer en na de veranderingen, der Winden > ■ Of de verande» ringen van Wind en Wederhier te lapde ook fomtyds eenen zekeren loop houden* Welken invloed de verfchillendeStand derMa»n daarop hebbe? Of de verfchillende ftanden der laneeterr ook iets daartoa doen ? - Of uit dit ailes eenige Regelen kunnen afgeleid worden, om aanftaande WEERS - VERANDERINGEN vooruit te weeten i Eindelyk, of 'er behalven het voornoemde nog ecnige andere Voortekens zyn ? zo ja: welken ?"
Hieruit kin elk genoeg opmaaken, hoe ntctiv en beuzelachtig de gewoons Prognost'tcatien in meest alle de Almanaehen yn :2icvc»» &XWat&«yan£ez£gd is in hetBtlanj -boekje van 1783, -



DE VOORNAAMSTE NIECJWE ZAAKEN
» * n "' ^ Be,an» " Boel;jc va» voorleden jaar.
* CCï?e A/tikels ftaan ™* m dit 2ïw«fc Stukje,
m et de noodige Veranderingen, Uitlaatingen en Vermeerderingen
* wLe£IN,BOÜVanue1^ Maand5 te weete«. dat gee'ne, wat elk, die een Tuin heef t,zeer wel kan doen, om het mec-i te nut 'er u,t te hebben, - alles volgens de verbeterde [ rTktv der ervarende Hoveniers, (ook dit Jaar 1790.) y ÏÏ™0,111^ van de WINDEN en het WEDER in ons Land ooh^r ^f'™"f^f > die federtveele Jaaren inHolland op het Gemeenlands-Hvts der Hoog Heemraaden van Rhynland, gC' r,?nl £J0tde?' ™,d% Aanmerkingen van onze kundigfte Na tTT trU"r;°nderrzo^«s- (MetdePrysvraagderHaarl.Maatfibap.) 1 bKL jnd?n van, Eur°P» »met welke ons Land KOOP «.u\üEL dryft, en der voornaamfte Goederen, welke wy ui. tv ^Qre^CtVhaaIen°fontfanScn' (wwfcftrf.) 7 ^ n 1 . C^"e niCuwe, beknoPte fchett van het voornaam r ïnub?'an|'ykfte voor elk) - 1. deszelfsDselen, 2. deszelf Grootheid oT inhoud % i 3. Getal der Stéden, Vlekken , Dot pen , - 4. Getal der Menfchen, - f. Hoofdneeringen, - 6 RVki dom van on« Land - 7. Vereischten,. - 8. Inftellingen, V 9p.5^eta*1C HooW,fom der kosten. (rf,> Jaar vermeerderd.) Vï6 n *n 7rbcterd Landkaartje van onze Republiek.
(AT?. De Betrekkingen der /VINDEN tot den Afloop onzer groote % »:eren - tot onze Zeegaten, tot bet uit- en inloopen van Scbéepen ,-toton
«uuelyk in dat KAARTJE; zien en nagaan.)
VI. Een uitvoerig Kapittel over den Soerenftanden den Landbouw Im,J°f, nd van den Boerenftand in andere Landen, -2.Des "JkVoortrcnykheid inonsLand, (PAGTERS of HUUR: DERS , Hmgtt^en Meiden, EIGENAARS), - T. de eroötr zaak van den Hnisman , .4. Proryt - Vraagen voor den Hui< man (Mest/aalt, Moeshof ,, Weiden, Hooilanden,^ Graan- akkers. Hout landen. Riet landen)^- 5. Algemeene Gebreken van om zen Landbouw, - 6. Lyst der zwaarigheden tegen het verbei. Zi"! ' 7' Lyft V;m V«b««ingen,. waar tegen gcenezwaS
PAGTERS6 oThl^RDERS f «iz;°n<ier *** ^ * Ir II. Uitvoerig Kapp.ttel over den geheelen HERBERGIER-' STAND m onze Republiek, over de groote-en kleine! Herbergen, Logteshuizen, Koffiehuizen , Wynhuizen, Uierhuizen i enz. en derzelvrr voornaamfte Vereischten. ^ VIII. Byvoegfcl byden TUINBOUW. Am*.** middel orr. beste Plakten te bewaaren tot vroeg g^ruïk in overvloed in 't voor*
MC S 'f?^tïff?l'ad<30m bc?irt Erten cn Boo"en te hebben. IX. Zeer foadelyk verzuim ten asnzirn van de GEZGNDHEJIi
in. inee,: alle Burger-en Landmails Tuinsn. ^ ^



over de
BELANGEN der MENSCPIEN.
(„In een VOLKS - BELANGBOEKJE zal dit voor»
„ afgaande Kapittel wel niét onvoeglyk zyn. — ,» Het kan aanleiding geeven tot verder en gron„ delyk nadenken over het Eet/Ie, Algcmeenjle en „ natuurlykste ROERSEL van aller Menleken doen
„ en hiaten. lk heb de proef genomen en by
„ braave HUISLIEDEN ondervonden , dat het voor
hun genoeglaam verft anbaar is ; — en om die „ reden is het ook op zoo eene wyze moeten wor* „ de,i opgeifceld. — Verlekkerde B.teken - leezers zul-
len dit wei gelieven te verfchoonen,")
Elk weet senoeg wat het woord BELANG beteekent. — De braave neeringdoende Burger zege: hec is myn Belang, dat myne eerlyke Neering en hanckeeriug in goeden Raat blyve. —— De braave Lan hnan zegt: hec is myn Beiang, da "ik uit myn Boeren - bcdryf beftehaïg het meeste nut trekke.
_ uit is beider EIGEN-BELANG. Beiden verdaan
daardoor dat Nut of Voordeel me hun Bedryf of 'Handteering, hetgeen hun aangaat, en waaraan hun gelegen ligt.
Overal, waar mehfehen in een Land te i'amen woonen, hebben derzelver Bedryven of Handteeringen eene meerdere of mindere Betrekking fot elkander-en. • De opmerkzame Boer zegt daaróm ook: het is myn belang, dat een ander niet op' zoo eene wyze zyn voordeel uit zyn Boeren-bedryf trekke en vërmëerdere, dat daardoor myn Boeren - bedryf worde bedorven : b. v. dat hy, om zyn Land door oveiwateriug of anderzins V£#ciH.b8ïer te maa-



« OVER DE B F. LANGEN
ken, het myne niet bederve Insgelyks zeg- de eer-j-
ly.k zich geneerende Burger het is myn Behing , dat ikf myne ee-lyke Neering naast die van een ander in Hand kanji honden* b. v dat Tn myne Stad een ander niet door min-der Lasten te betaalen zyne Waaren beter koop kan gee- •
ven , dan ik de myne. Hieruit biykt, dat ieders Ëi- ■
genbclang zyne juiste paaien heeft, buiten welke het niet t mag g:^an.
En 'det wel! ) buiten we ke het ook volgens de Natuur» ' erde niet kan gaan, zonder dat hy, die een onbehoorlyk ; Eigenbelang dryft, zelf daar door niet sindelyk zoude ly-
den. —* By voorbeeld: als door de zo even genoemde :
yruclrtbaarrrurkende overwatcring de Landeryen van andere . Boeren worden bedorven; en als zy daneindelyk daardoor ararer worden en hunne Lands-Lasten niet meer konnen r opbrengen : dan moet immers dflt nadeel eindelyk weder- ■ om op°zyne plaats te huis komen. ■ Als fommige ( burgers door flingfche wegen of vei keerde begunfti- ■ ging hun goed in eene ftad voor minder prys kunnende £ verkopen , de eerlyke peeringen van andere oprechte confcientieufe burgers daar door geruïneerd wicrclen : dan zou i immers dat Nadeel eindelyk toch wederom langs veelvuldige wegen te huis-moeten komen by die Menfchen, dies het veroorzaakten.
„ Dus blykt zoo zeker als iets, dat in eene Maatfchapp'y; „ van Menfchen ieders Eigenbelang in Betrekking en ver-' „ band ftaat met de Eigenbelangen van anderen; en dat dus „ e'k zyn Belang al'ccn maar mag en moet bevordcien iat „ Evenredigheid met dc Belangen van Andereu. Eni
dit GE EVbNRKDIGD Belang van elk ten aanzien vam
anderen is ook eigenlyk alleen het WAARE Eigenbtlaugi „ d«r Menfchen in eenen Buigerftaat. " -
Er is dus een RECHT of WAAR Eigenbelang, en een i
yalsch of verkeerd Eigenbelang. Een Burgciftaat is
alcyd dies te beter ingericht en gelukkiger, naarmaate het verkeerd Eigenbelang het beste en fpoedigfte op dien Per» foon met fchade te rug komt, die hetzelve dryft: want in i zoo eenen Buraft ftaat "heeft elk dan het minst mogclyk bebslangomzynYÖordeelten kQscevan eens andermans nadeel 1



DER MENSCHEN. jf
I's' SSBS SSlch wöoM ze t HUNNE ZAMtü.'is CgeiyK uni> »"a" , we,-ren,en dt kan by ook Wie-
teil . *üw " . .r; . . . -
Lto behoorlyk is ingericht.
n» mpp-jre Handwerks - beroepen fjnzonaerneiu ucgcimalSede de Beroepen van Dagwerk of van DienstSShddYllaan zeker in betrekking met andere Beroeper*; éiïti, diéf betrekking is niet veelvoudig, maar zeereenvoadocli die ou.ilft»" => . cewen! dat de andere Beroepen Hg en is alleen J^tgf^^ Handwerkslieden 'er, altyd optot^Jv^JZ ribben. Deeze zoo noodige ötawfvo/fc ^"J^ H^3 galleln Ernaar recht grondelyk te
weetï'ene bèftfffen " ^ v*« A«a ^^^J Zr , « \ a\- andere Btroepen, wwrya» zv A«« beftaan hesWelvaar der ^gg*^ de Uandwerks-ftand en het hen, afvangt,- Ln »a^ ,ld be!ef zul!en bejden ook
Dienstvolk dit beur wtet en d bocfrhw(ïit bi kc
getrouwer hun werk■ venu-Mtn ^ ^
eenvoudig is.
Geheel iets anders heeft veelal plaats ter. jmien der ftaat met andere Beroepen, by ook.
L d,.vve„ .Met één woord, de beste Lands-Stads- of
noos i richting is die, waarin elk terftond kan zien en voelen dThe)%yn Eigenbelang is, niemand kwaad te dQen
Ju hena e len. - ln het vborbygaan zeg ik dit;. op
wdtmakt blvke, welk eene verbazend gewigtige fei^ ™ welke ftraks een
beknopt fchetsje vertoond wordt. _ vin is volftrekt onmogelyk , en 't is ook in % geheg mt ^aV dar elk Burger of Ingezeten de BELANGEN K Sr mSn Vn Beroepen of Kostwinningen weete: want ^n zoS elk tevens- alle Standen en Beroepen ge-
want aan wu ,r-nnpn. en d t is onmogelvk.
noegzaam "22S»fa^ alleen te weecen, wat
Verre de meeste Mentenen wnw ■ ne1nn<r. dat



4 OVER DE BELANGEN
derzelver waare Belangen min of meer uitvoerig' dient te kennen.
(Wederom zeg ik in 't vootbygaan , dat niemand uitvoeriger en naauwkeüriger de Belangen der onderfcheidene Bê« roepen cn Kostwinningen dient te kennen , dan de Lands .
of plaat^lyke Regeerders. Ja,, de gefhadige frudie
en her onderzoek dnarvan behoort Inzonderheidtoi hei Aanzienlyke RËGEER-BEROEP,. en maakt wd het vcornaamfto gedeelte daarvan uk-s dewyt zonder grondelyke en uitvoerige kennis der Menschlyke Beroepen en derzei vei Belangen de geheele Regeerkunde dind is, en alles maar als by den tast" zou doen.)
Ziet hier nu nog tot duidelyker begrip en ook tot verder nadenken den grooten en fehoonen
< Samenhang van de Belangen der Menfchzn.
Begint met het Eigenbelang van U zelvcn , dit leidt U terflond tot de Eigenbelangen van Anderen, met welke het Uwe moet ftrooken j en zoo komt gy van zeiven tót de IgeëyemedigdeEigenbelangen van allen, dat is tot het waare Belang van elk —
Denkt verder, dat elks Beroep en dus ook elks Eigerf-
beiang zynên Werkkring heeft. Dit leidt u dan wê-
derom van zelve tot de gewigtige Waarheid , dat è.t Werkkring van elks Eigenbelang in evenredigheid moet ftaan met alle de Werkkringen van die Beroepen en Eigenbelangen van anderen, die op U betrekking hebben. — ■
Denkt nog wat verder , en ftek U voor de meenigvuldigheid van "alle Beroepen in eenen Burgerftaat. — Wel nu! even zoo menigvuldig zyn ook de Werkkringen der Be*
roepen en der Eigenbelangen. Stel U nu voor, dat
alle die meenitvuldige Werkkringen in en door elkaer loo-
{)en ,* en dat zy evenwel eikanderen niet moeten beuadeeen , bederven ,of vernietigen , in tegendeel eikanderen moeten bevorderen en helpen in ftand houden ; — en ziet daar l zoo hebt gy eene harmonifche , of te lam en fhookende Werking der Menfchen in hunne Werkkringen ; — zoo hebt gy eene wèl geregelde, wèl te famen werkende Maatjehappy van Merocpen en Kostwinningen in een Land, — Dit tc bevordtien



DER MENSCHEN. 5
is het groote oogmerk van die waare heilzaame Regeerkun» Ide, welker verlicht en zeker oog de BE LANG- KUN HE is. .-——— Klimt nu met my nog een trapje hooger en denkt.: Dat elke Volksmaatfchappy, dat is elke Natie, ook haar algemeen Eigenbelang, en dus ook haaien a'gemeenen Werk'
kring beeft.' • Maar gelyk het Eigenbelang van elk
i'Mensch, dus ftaat ook het Eigenbelang van elke Natie in betrekking en in afhanglykheid met hét Eigenbelang van andere Natiën. Het eene voik wil door het andere niet benadeeld zyn in zynen Werkkring-, het mag dan ook zelf het andere niet benaadeelen in deszelfs Werkkring. Met mag dus zynen voorfpocd niet in het oneindige voortzetten , zonder op het waare Belang van andere Volken te zien 1 — dat is (gelyk ons fpreekwoord zegt) het moet lee-
ven en laaten heven, ■ Denkt nu wederom, dat ook
de Werkkringen der Volken, inzonderheid der handeldryvende Volken, in en door elkaer loopen ; en zoo zult gy volmaakt zien, dat het geluk der volken eigenlyk en alleen in eenen GE-EVENREDÏGDEN of harmonifchen Foorfpoed van ALLEN beftaat. En dit te bevorderen is ook het oog. merk van die Waare heilzaame Staatkunde, welke door het verlicht en zeker oog der Staats-belangkunde wordt geleid en beftierd. ■ 1 ■
Ziet eens Vrienden, Burgers en Boeren! waarheen en tot welk eenen fchoonen famenhaug tiw, en elks Eigenbelang ons hier eenvoudig heeft opgeleid! .— Maar nu moet ik u nog iets gewigtigs zeggen. — Het is immers waar ,dathet eerfte Roerfel van elks ^doen en laaten zyn eigenbelang is of geiyk het fpreekwoord zegt, dat het Eigenbelang de Waereld regeert. t* Wel nu ! indien dan eens elk Mensth in zyn huislvk leven en in zyn verder Maatfchappelyk Beroep zyn WAAR Eigenbelang recht kende en altyd daarnaar handelde ; dan zou Immers alles in orde zyn, — Hier mede wil ik niet zeggen , dat dan voiftrekt geene verwaarloozingen of verkeerdheden in het Boerenbedryf of in de Burgerlyke Neeringen en Handteeringen of in de hoo^ere Beroepen zouden plaats hebben, — dat 'er dan geene beledigingen , geene twisten, geene procesfeu enz. zouden ontdaan. — Neen dit wil ik niet zeggen : want wy Menfchen zullen altyd Menfchen, dat is 9 aan gebleken onderhevi-
A 3



6'OVER DE BELANGEN DER "MENSCHEN.
ge Wezens zyn en blyven. - Maar ik wil alleen zeggen , dat t het dan ongelyk beter onder ons menfchen in orde zou zyn , ,
dan nu. —— . . , r ,
Zou het daarom met zeer goed zyn, dat de Menichen van 1 jongs op regelmatig en opzettelyk onderweezen wierden in 1 de WAARE BELANGEN van hunne Beroepen ? — Alle! Pligteti en Deugden, welke nu zoo meenigvuldig, zoo ge-, ftadig en ook veelal zoo vruchtloos geleerd worden, tn van welker beoefening toch zeer zeker het welzyn van den Burgerftaat geheel afhangt, zouden dan veel beter dien Beun en aandrang kryeen, welke de gevoeligfte en onreilbaaifte: is. — En het "is immers ook zeker, dat 'er een eeuwig* van GOD zeiven vasrgefteld Verband is tusfchen GODS; WETTEN, de Pttgtén en Deugden, welke daaruit voortvloeien, en de WAARE BELANGEN der Menfchen j eni wel zodanig, dat, volgens de Natuur der dingen en GODS* oneindig wyzen Wil, het WAARE BELANG de natuuiïykfte en gevoeligfle dryfveder is tot alle Pligten en Deugden.' __ — Veel 'kon ik bier nog byvoegen i maar ik moet! my bekorten. Ziet hier nog tot befiuit voor dit jaar het volgende.
Als men een* een Samenftel maakte van alle de waare Belangen der Menfchen, dat is, als men eens alles te fa-: men voegde, wat aangaande de Belangen der Menichen wetenswaardig is; zoo'een geheel Samenftel van Waaihe-; den zou dan eene wetenschap zyn, die men zeer wel BELANG KUNDE kon noemen. '
En dan is de BELANG KUNDE „ de Kennis of Weten* „ fchap van de waare Behangen der Menfchen en der zeiver „ Beroepen, in alle hunne Bedryyen en betrekkingen be*
fchouwd."
Hoe gewigtig nu die BELANG- KUNDE is, blykt nogver-i der hieruit; omdat zy zich over de geheele Oeconomie-: kunde uitbreidt. (Zie. het beknopte artikel over de Oe-: conomie - kunde aai er in dit boekje.)
Waarlyk indien de BELANGKUNDE tot den rang van eene byzondere, op alles invloed hebbende , Wetenfchap witrde verheven ; indien dezelve dan op onze Hooge Schooien opzettelyk wierde geleerd : zoo zou zeker na



SCHETS der BELANGKUNDE. 7
Kat^ppy al zeer fpoedig met e«e »en,f
jyke fchets van dezelve mededeelen.
HOOFDZAKELYKE SCHETS
DER
BELANG-KUNDE.
r»e BFI ANGKUNDE als eene geheele Weetenfchap Véfchom3U konzeer wel onderfcheiden worden itt Perfong le oïPrivacte BELANGKUNDE, en in SIAATS-BELANO-
kiinhP — 41 wat gy rot hiertoe geleezen hebt, be-
SDmees"de BELANGENDE van e k
Weiisch en van elk beïoep, op zich zeiven en m zyne £lkingeeh tot1 andere Me'nfchen rf.^^^** Maar elk Mensth en elk B^oep heeft zeei zeker »J lnP hetfekk n«f tot den gehielen Staat, dat is, toe uc & ffi . ^gtoe hy en mfigggfc
ren - en alle Volksmaaifctappyen hebben weueiom ™ Z&U beogen toe «fc-^tfj™tagj ' te famen genoomen noem ik STAAIS bLLAiNu
Wat nu in de eerfte plaats de PRIVAATSi oF PERSONEELE BELANG-KUNDE betreft; m deeze* Eerite iioora«fdeelins moest worden gehandeld, , LOver de Belangen" van den als ^* £
- Z'-ker een zeer ruim vak.7 eene keten van zeer sewigtige Waarheden , waarvan de eerfte lcta* Ms Wddelvlc aan het groote oogmerk van de ge-
U'gezeten yan een Land befchouwd. - \^%f^3. deelina moesten opgeteld en gerangfebikt ot gedfcü. ficeSworden alle Beroepen en J fchen, in eenen Burgeiftaat, van het Aanzieulyke K«A 4



R SCHETS der, BELANG KUNDE
geerings- Beroep af tot de geringde Handwerks- ofDienstboden-Bcroeperr toe. — (Waarlyk ik geloof nier, tint iemand zodanig eene Optelling of Clasfificatie voor eene onnutte of geringe zaak zal houden). — Daarna konden deels de Eigene, deels de Betreklyke Belangen van alle Beroepen en Kostwinningen worden ontvouwd, — over de geeyenredigde Belangen van Allen, en over het waare Eigenbelang van elk worden gehandeld, — enz.
Wat de STAATS - BR LANG KUNDE betreft ; in deeze tweede Hoofd-afdeeling moest worden gehandeld :
I. Over de INLANDSCHE Belangen van een Volk, en inzonderheid over de betrekkingen van alle Vriyaate of Perjlneele Belangen tot het ALGEMEEN BELANG van den geheeien Staat;
II. Over de BU1TENLANDSCHE Belangen van een Volk tot andere Volken , en van alle Volken tot clkandeien.
(NB. Ik weet zeer wel, dat verfcheidene zaaken, die tót de voornoemde Kapittels behooren, nu in öhderfchsiderje We enfehappen worden veihandeld; als in de Zedekunde, het Natuur- Staats en Volken Recht, en de ei-
genlyk gezegde Staatkunde. Maar dit gefehiédt dus
op eene verftrooide wyze , zonder dat de Samenhang van aVé Beroepen en Belangen genoeg gemerkt wordt; het gefehiêdt bok al fomtyds maar ter loops, — en zeer zeker worden veifcheidene zaaken nog in geene Weten fchappen
behoorlyk verhandeld. iri 't kort , het komt my
vóór, dat het veel nuttiger zoude zyn, de BELANGKUNDE zelve tot den rang van eene Byzon lere Weven» fchap te verheffen, en op de voornoemde wyze op onze Hooge Schooien te leeren.)
„ Er is zeker geen mensch, hoe gering of bekrompen van „ verftand hy ook Zy, die niet gaarne iets zaakelyks van zyn 5, Land weet, en die niet greetig luistert als hem op eene ver-
ftaanbaare wyze daarvan iets verhaald word : — zolat elk 9, Nederlan'er het voor eene cerjie BE LANG ZAAK van nut of
genoegen rekent, iets zaakelyks van ONS LdND te „ wecteitt"









VEREENIGDE NEDERLANDEN.
Stemmende Steden van elke Provincie met haare Hommers in het kaartjs. I, GELDERLAND.
• Nimwegei? ■►Lochem t Tbiel 8 Grol
J Bommel .
:— o Arnhem
4. Zutfen ioHarderwyk T Doesburg 11 Wageninge»
5 Dcutlehém 'iaHattem
13 Elburg.
li. h'o'l land. j
I Dordrecht 10 Schoonhof,
t Haarlem 11 Briei
? Delft 12 Aikmaar
t Leiden 1 J Hoorn
c Amfterdam 14 ff^huifea
6 Gouda ry Edstn
7 Rotterdam 16 Mounlkend. ,
8 Gorcum i7Meaenb!ik c> Schiedam ïgPurmerend
iii. Z SB LAN d. I Middelburg 14 Tbooien
* Zierikxee c Vlisflngeo X Goes '6 veere
IV. UTRECHT. T Utrecht.
t Amerjfoort I4 Wyk
i Reenen 'c Montfoort
V. FRIESLAND.
1 Leuwarden 6 Hirlingen i Bolswerd 7 Staveren 1 Franeker 8 S'ooten 4. Sneek 9 workum
e Dokkum 10 Yift II Hindelopen.
VI. OVERYSSEL. t 1 Deventer x Campen t J Zwol I
I'' yll. GRONINGEN. I 1 Groningen |
r'art//t^i f'
I Generaliteit* Landen. J
i * Sluliln vl. 14 '«Bosch j % Bergen op Z. f Gtave
* Breda 16 Vtnlo 1
IDienrhe ï 3. Aifen, k.Koeverden, i m. Meppei. |






ONS LAND.
ONS I AND word genaamd de REPUBLIEK of de
STAAT der VEREEN! GOE NEDERLANDEN.. -~-
Bv dezelve behooren ook het Landlehap DRENTHE ^de Generalileüs ■ Landen , en onze Oost- en West - tndtjche
B Onze^VKREENiGDB Nederlanden zyn in getal en Rang zo-aks hier volgt.
I. GELDERLAND
II. HOLLAND
III. ZEELAND
IV. UTRECHT V. FRIESLAND
VI. OVERYSSEL VIL GRONINGEN?
In 15-79 hebben deeze ZEVEN Lmifchappen, door Beleid van Willem /. te Utrecht een Verbond van Vereerd ing geflootén, genaamd de Unie van Utrecht, om ten eeuw'gen dige zoo vereend te blyven , als of zy maar één Land of eene provincie waren.
In 1581, (toen 'er geene hoop meer -was, om ooit van den Opperheer Philips rechtmaatig naar zyn Eed en fligt te zul) en worden behandeld) hebben dee'/e alA «S vereende Landen ce Spaanfche Hserfehappy geheel en al afgezworen, en zyn toen zelve door ftandvastige Dapper eid onder GODS zegen verder éene vrye Söuvereine Mogendheid geworden; namelyk?
In 1648 zyn Zy, na e*n Tagtigjaarigen O trlog , voor eene Vrye Republiek verklaard. —- Deeze'groote Verklaaring is gedaan, onderteekend en heilig bezvvoj ren door Spanje en allé andere potentaa-. ten in den Munfterfchen vrede op den 30 Jan 1648
Het «tandrchao DRENTHE blyft altyd gevoegd by de Zeven Provinciën. ■ Het is in-de Befchermmg van dezelve. - - Het heeft insgelyks zyne eigene Hcereu
Staaten.tot hooge Overheid. . Het is dus ook een
Souverein Laudfchap, maar hec heeft geene Zitting ot
A 5



™ ONS LAND.
'Stem m de Vergadering van Hun Hoog Mog., de Staaten Generaal; welke" Hooge Unie - Vergadering alleen uit ZEVEN Stemmen beitaat j namelyk elke Provincie éétie Stem.
De GENERALITEJTS- LANDEN behooren eigenlyk toe aan , dat is , ftaan onder de Souvereiniteit óf Opperbeerfchappy der Vil PROV, — Hat is te zesgen, dat de Hecren Staaten der Vil PROV. gezamenlyk ,of in gemeenschap de Souverein of de Opperheer van die Lannen .zyn. Ais veroverde Landen zyn zy in 1Ó48 in den Munfrerfchen y*ede aan de Vil PROV, verbleeven . en voor altoos aan dezelve gehecht als Bylanden, - De Generaliteits-Landen zyn : 1- Staats - Vlaanderen. II. Staats- Braband. HL Staats - Oppergcldèrland. IV. Staats - Landen van Overmaaze.
Onze OOST- en WEST'■ INDISCHE BEZITTINGEN belmoren insgervks by de Republiek, en ftaan mede onder
?rr,SSrVXSRE1NITiiiT van Alle de H' H. STAATEN der vil PROV. j evenwel niet zóó, gelyk de Generaliteits-
Landen onder Hoogstdezelve ftaan. Die eew;etige
Bezittingen zyn :
I. De landen der Oostind Comp. HM byicndtre v2a deeze
li UC Landen aer H'CUwd. -Comp. "me drie-erlei -Buiten-
III. De Colonlen SURINAME, Ber- \n0%\ *,&F8eSo.Ö. bice . Ës/et/iicbo en Demerary. j worden opgegeeven.
i\. jj. uc verdere Belchryving van de HOOGE REGEER]NG der Republiek en nog meer andere zaaken ?uUen in myn Politiek Zakboekje worden medegedeeld, als daartoe te• , boprende.
HET LANDKAARTJE.
Uit dit Nieuw Kaartje van ons Land ziet men :
1. de Ligging der Provinciën en der geheele Republiek;
2. de Rang der Frovincien met groote Cyffers tncmStemmende Steden met kleine Cyffers aangeweezen, die tevens de Rangnommers der Steden zyn ;
3. den Loop en de Naamen der groote Rivieren;
4. de Zeebranden en Zeegaten by Texel en Zeeland; 5» de aangrenzende Landen; de 'Wmd.Streekcn enz»



ONS LAND. — Grootheid, Steden, Dorpen, n
4i>?oötfieiii of SMjmtö ban
De RepubMek fdat is de VII PROV met de Generaliteits ■ Landen) wordt gereekend van h$t e^.ne einde tot het andere ten naasten by groot te zyn in Lengte k8 en in Breedte 45 buren gaans.
De geheele Mkfltf van ons Land tot HollandTche Mor£ens gebrast, kan men rekenen te zyn omtrent derdehalve lm noen hollandlche Morgens, l elke Morgen van 600 Ru;-
landfche Roeden) Doch van deeze derde halve
MUlioen is een zeer groot gedeelte water.
<0etal Ut &ttbm / MtMm en &o?$au
In de VII provincies, en het Laftdfchap orenthe zya
n» Steden % en i4<x> Vlekken en Dorpen. —■ - L>och
zo men de Gehuchten en groote Buurten daarby rekende, zou het getal der Dorpen veel meer bedraagen.
In de Generaliteits ■ Landen zyn \? Steden en 318 Vlekken en Dorpen; (verfcheidene Gehuchten en groote Buurten heb ik 'er ook niet by geteld, anders zou we-, derom het setal der Dorpen nog grooter zyn}. Alles te famen genoomen, zyn dus in ons Land
Steden .... 130 Vlekken en Dorpen . • i?i8
fErsyn veele Gehuehten en buurten in de Zevenprovlneïen, die'Jjootn_ffl .rtWkM in dH eene menigte Dorpen in andere Landen. - xo men d.e GeZSeMM ïïuften 'er by rtfcet.de, xou bet getal der Dof pen wel by de twee d^xend C - in ge» Land in de Waereld tett men ln zoo een kle^ea Mtiek alt Jus Und U. wik e» groot getal Steden « DotpwJ



Tg ONS LAND. — r*^e^!e_1
BoojDcelige ligging ban on$ %mb &oo?ö^t ©efïaan 6er %\w^tm\\.
De groote Koonhandel van Europa beftaat in eene gefhdige Ruiling fusfcherj de Noorclelyke en Züidalyke Vólken. — Rusland , Zweden , Denemarken , Pruisfen , Polen', Duitschland ten Noorden en Engeland, Vrankiyk, Portugal' f;paiije , Italièn enz. ten Zuiden ,ruilen geftadig hunne Èoopl goederen met eikanderen; en ons Land ligt ten aanzien van de Zeevaart en van die Ruiling in het midden.
Geduurcnde eenige honderd jaaren, vóór dat ons Land eene Republiek was, hebben deszeifs inwoners door onbedenke'yke Oplettendheid en Navorïehing door onvermoeiden Vlyten door eene alles oplbeurende alles uitcyfferencfe zoo eerlyke als lofwaardige Winzucht een verwonderenswaardia gebruik weeten te maaken van die zoo sunfliee LIGGING. ë ë
Maar toen dit Land als eene triomfeerende Republiek zelf zyne eigene Oost- en Wési-indifche IFaaren en zynen eigen Levantfchen Handel' kreeg , en aldus zélf die kostbaare overal gewilde Waaren als eigene Goederen mede overal te verruilen had., heeft men in ons Land, uit hoofde van verfcheidene sunllige omftaridigheden der voorgaande Eeuw, een zoo fchoon gebruik wetente maaken van deszeifs LIGGING , dat het de algcmeene MARKT-PLAATS, of STAPEL van geheel Europa wierd. Aan ons wierdt toen fchier alles verkogt en by ons wederom gekogt. — Wy waren die Natie, door welker vlyt en aibeid fchier alle de overige Natiën de voortbrenglels haarer Landen het beste aan den man konden brengen. Zoo ontftond in ons Land uit hoofde zyner LIGGING de gefladige Eb en Vloed des grooien Koophandels van meest alle Volken. < De voordeelige Ligging beftaat in deeze twee zaaken :
i. Dat ons Land tusfehen de voornoemde Noorder en Zuider Landen aan Zee ligt,*
ii. Dat het aan de Uitwateringen ligt van drie groote Rivieren , den Rliyn, de Maas en de Schelde; van welke de RJiyn zeker de voornaamfte is.



ons land. — Inwendige Ge fielt enh. 13
i^OOjbedlge inwendige gesteltenis
ban ou£ Eanö boo? ïjet beng-gemaft*
Tot eene ruime ftof van verder nadenken en vermeerde* rirg van Nationaal genoegen is ook dit Artikel, benevens het voorgaande, en n^ast hetzelve hier geplaatst. «
Wat men van kindsgebeente overal als iets gewoons ontmoet en geniet, verliest doorgaands by ons Menfchen, fzo als wy nog opgevoed worden") alle aanzien en gevoel van
amfteekend voordeel. Maar zo men Hechts één
maand op zyne woonplaats het LEVENS-GEMAK, dat de INWENDIGE GESTELTENIS van ons Land, fchier overal aan de hand geeft, moest misten ; dan zou men eerstrecht zien en ondervinden hoe oneindig groot en uitfteekend dat LEVENS GEMAK is.
Iets. zonder 't welk dit ons Land nooit tot zoo een ver* ,, wonderlyk fchoon Land zoude hebben kunnen worden ge„ maakt, — zonder 'f wtlk nimmer zoo v&elc heerlyke Ste„ den en Duizend fchoone, groote, ryke Dorpen zonden heb, ben kunnen ontdaan, — zonder 't welk meest alle LevenS,\ behoeften nog ongetyk duurer zouden zyn , — zonder 'i welk „ de meeste Gerifjlykheden, Verlustigingen en Verkwikkingen „ des dagehkfehen levens voor verre de meeste Ingezetenen vol„ ftreht onverkrygbaar zouden zyn . — iets, roet één woord, 9, hetgeen voor de Schoonheid en den inwendigen mopj des Lands en voor het nationaal genoegen even zoo impor„ teint en gewigtigis , als de voordeelige Ligging voor deszelfs ,! gróót en ryk Beftaan > " — ZOO IETS is ongetwyfeld eene
allei eerfte, eene allergrootfte zaak. — lk behoef het
immers nu naaüwlyks te noemen. — Het beftaat hierin: Niet alleen dat byna geene Stad, maar zelfs., over 't geheel genomen, byna geen Dorp, geen Gehucht, geene kleine Buurt in onze Zeven Provinciën is, w ar de Inwooners niet met een Schip of Schuit alle Gerieflykbeden, alle Levensbehoeften, Bouwftoffen, Huisraad. Gereedithappen enz. \oor zeer guitje wacht te hniskrygen.



14 ONS LAND. — Menfchen, Rykdom:
<£SetaI öetr jaeufcfjen ui ong Eanix
Een Land zoo voordeelig gelegen en van een zoo groot Levens gemak (zie de twee voorg. Art.) kan zeker een groot getal In woon ars geneeren en gefiadig veeie Menfchen naar zich toe lokken.". > Het tegenwoordig getal bedraagt omtrent derde halve MüHoen > of, juister gefprooken, 2 millioen eu ruim ^oo.coo. — De Prov. HOLLAND is verre de Volkrykfte cn behelst wel omtrent ééne Millioen alleen. — AMSTERDAM alleen heeft omtrent dubbel zoo veel inwooners als de geheele Prov. FRIESLAND. .
Ons Land kan nog veel volkryker zyn. (Zie eemgc hoofdredenen van ontvolking in het Belangboekje van voorleden jaar, bladz. 10,)
< Er zyn verfcheiden Middelen om ons geheele Land nog veel volkryker te maaken. — Zelfs erkennen kundige Staatsmannen , dat de tegenwoordige Toeftan d van Europa nog eene nieuwe btjttengewoone gelegenheid daartoe aan de hand kan geeven, welke op eene Byzondere Wyze. genuttigd kan worden"Om redenen kan ik eerst aanftaande jaar de uitvoerige Lyrt der Middelen tot grootere Bevolking hier of in myn Politiek Zakboekje mededeelen} wanneer ik ook iets aangaande de bevolking van elke Provincie zal byvoegen, te weeten zoo veel, als heilzaam kan en mag gefchièden. —
ffiijftbom ban on$ Eanö cn jéoöö* 3afteltjftö^'b ban ömselben*
Om ten naasten by te bereekenen, welk een groote Rykdom onder de Burgers en Ingezeetenen der Republiek plaats heeft, moet men de volgende groote zaaken in aanmerking neemen.
voor eerst , dat 'er jaarlyks veele Millioenen bedeed moeten worden tot onderhoud van veele groote , zwaare, en van eene rawenigte kleine Dyken, ..



ONS LAND. — Rykdom. - t$
van ontelbaare Sluizen, - • Moolens, ■ ■ —
Waterloozingen , < . Vaarten > — Bruggen enz. ■ en van allerlei andere Stads- ot
Landswerken , Gebouwen , Kérken , Godshuizen enz» enz. • « • •
ten tweeden dat mede verfcheidene Millioenen jaarlyks noodig zyn tot het algemeen staats- of by zonder stads- of landsbestuur* ■ tot betaaling van hoogere en mindere Ambtenaars en Opzichters in de Steden en ten platten Lande, zo wel in het Kerkelyke als Burgeiiyke, — tot betaaling der Ambasfadeurs*, Envoyós, Refidenten en andere Ministers, welke wy buitenslands aan andere Hoven moeten houden.
ten derden, dat de land- en zeemagt van den Staat, benevens het onderhoud der Festingen , Schansfen ^ Magazynen van Oorlogsbehoeften, Admiraliteiten enz., wed cheidene Millioenen jaarlyks kost.
ten VIERDEN, (!-: alle deeze Millioenen gewonnen en opgezameld moeren worden by derde halve Millioen Menfchen en uit derzelver Bedryf, zekerlyk een
klein getal; . en dat deeze Menfchen daaren¬
boven" hunne verteeringen hebben ,v ■■, dat zy
hun Bedryf, hunne Huizen, Meubelen, Landeryen en ande e particuliere zaaken in behoorlyken ftaat moeten houden! - dat het onderhoud van dit al¬
les in ons Land, over het algemeen genomen, veel kostbaarer is, dan elders.
ten vyfden, ,, dat, niet tegenftaande dit alles, de Tn„ gezetenen deezer Landen nog eene baeenigte Qeenige„ Honderd) millioenen aan het A'gemeene Land of „ aan byzondere Steden van tyd tot tyd hebben kmr-
nen leenen voor obligatien en jaarlykfche Renten-, „ zodanig,dat Onze Republiek buitenslands geen geld
heeft behoeven op te neemen; en dus geene zulke „ Buitenlandfche Schulden heeft, als Engeland , Vrank-w ryk , Oostenryk , Rusland , Zweden, Denemar-
ken, enz. " - m »



i5 ONS LAND- ;— Rykdom.
ten zesden, „ dat, boven en behalven alle bet genoemde, de Ryke Ingezetenen deezer Tanden nog Veele Honderd Millioenen Guldens aan andere Mogend heden , aan fngeland. vrantkryk, spanje, oosten-
ryk , rusland, zweden, den! marken, en aan
„ verfcbeidene Duitfche en andere Vorften en Grooten) „ van tyd tot tyd geleend hebben, waarvan zy de „ Jaarlykfche Renten ontfangen , welke Renten jaar., lyks veele Millioenen bedragen. "
Nu oordeel uit deeze Zes Artikels (en ik heb nog niet eens gefprooken van de groote Geldleeningen aan BuiteniandCcne Coloriien of andere Compagnieu van Negocie, welke Geldleeningen ook al veele MÜliocnen bedrangen) oordeel, zeg ik, uit deeze Zes Hoofdzaaken, óf de Rykdommen in ons Land niet veibaazend , en zelfs ongeloof-
hyk groot moeten zyn. Maar Iet dan ook tevens op
»ie volgende gewigtige Waarheid, nameljk deeze;
,^W& die berl6aa;enbc ^pfcom bec Snfje* „ stenen i$ ommïsmtyh en Biiecnooö^öft* „ ïiiiïft baoi on# Xanb/ rn $/ ora soa te J5 feeeJièn/ ONS PAARD EN PLOEG."
De Eerfte reden biervan is deeze : ., omdat onmogelyk „ zoo veele M'llioènen , tot 's Lands onderhoud en" befban volftrekt noodig, van zulk een klein getal ingezétenen zouden kunnen worden opgebragt, indien , over ,^ het geheel genoomen , zy niet algemeen zeer ryk wa„ ren."
„ De Tweede reden is, (en deeze doet alles afj; omdat »» onze voornaamlle Middelen van Beftaan in den Koop„ handel met andere Volken g leegeu zyn , en omdat ;, onze koophandel voor verre het grootfle gedeelte (vooral „ thans) gcenen anderen vasten grond heeft of hebben kan, „ dan eenen verbaalenden Voorraad van geld onder de hanM del - dryvende Ingezetenen. En in deezen zin zyn de
# Rykdommen in ons "Land ONS PAARD EN PLOEG»"



ONS LAND. — Hoofdfieeringen. 17
^Qofö-ncennsen ban ong Eanö*
i. ©iffcïjttöetu *- Deeze zy° de oudfte '
' De Uaringvisfchery is wel in deeze eeuw zeer verminderd ; zy blyfc echter nog zeer gewigtig. De
Walyisch -vangst is ook gewigtig, al was het maar vooc het bouwen, uitrusten en proviandeeren van Scheepen
en om goede Zeelieden aan te houden. ~- Maat
het vaneen en vertieten van verfchen Visch is door het gantfche jaar eene zeer algemeene Kostwinning voor veele Duizende menfchen, die langs de Zeeftranden, lan«rs de Rivieren, Meiren, Waterplasfen en meemgvuldiee Vaarten weonen , of die in de Steden dezelve yer-
tgen ._ - Ook wordt eene groote meemgte
Oesters, Zeekreeften , verfche Zeevisch, Abberóaan, Stokvisch, Bokking, gerookte Zalm enz. naar andere Landenr
" inzonderheid naar Duitschland en Braband verzonden • en verfcbeidene Schepen met verfchen Paaling tot 16 a J7COO ponden elke Lading naar Engeland: zodat de VIS&GHEHYEN te famen genomen mede een aanroerlyke tak van Negotie zyn.
II. ^Otf-t ftl ïtflÖ$ / — eene algemeene Hoofdnecrin» voorden Huisman, die ze maakt, en voor de Winkeliers in de Steden en Dorpen , die ze verkoopeu. - Inzonderheid is onze KAAS een aanmerkelyke tak van buitenlaudfche Negotie. Overal door geheel Europa, waar te Water of te Lande vertier van vreemde Waaren plaats heeft, is onze HOLLANDSCHE KAAS zeer gewild, en is dus e«n onzer rykfte Inlandfche Produkten, in het byzonder van Noordholland, waar men rekent, dat jaarlyks (het eene jaar door het andere) tusfehen de Veertien en Vyftien Millioenen Ponden Kaas gemaakt en vertierd worden.
XII. ®e*foïïritt0/ IDettoeiberpenPaaröcn-for^
ftCtD» — In de Piovinciën Groningen, Friesland, het laager gedeelte van Gelderland langs de Rivieren, en in



iS ONS LAND. — Hoofdneerinetn.
Holland is de Vee - fokkery en Vet - weldery zeer groot en algemeen, en is ook van het uiterfte belan;i niet alleen voor het huislyk gebruik van Vleesch , Smeer „ Leder enz.
- • maar ook voor het Scheepsylcesch der Oost- en
West - Indifche Compagniën , der overige wyduitgebreide Koopvaardy, en der Oorlogfcheepen. *" j-]oe gewigtig de paardenfokkery in ons Land is, ksn men genoeg opmaaken uit de meenigvuldige groote paardenmarkten op zeer veele plaatien in de Republiek.
Ook zyn onze fchoone groote Paarden zeer gezo°t in andere Landen , waarheen zy verkogt en vervoerd worden.
IV. $l&&erÖ0Uto ; Dezelve levert wel niet genoeg Graanen voor ons eigen gebruik; hy is echter een zeer
aanzien'yk bedryf voor veele Duizenden in ons Land.
En let hierop 1 Het Akker- en IVeiland kan op
zeer veele Plaatfen niet alleen nog aanmerkelyk verbeterd, maar zelfs met veele 'Luizend Morgens vfrmferderd worden, zoo men alles, wat fchraal of onbebouwd ligt, en alles, wat nog droog gemaakt kan worden, te
famen neemt Ondertuslcben zyn 'er veele ryke
allerfchoonite Bouwlanden door de geheele Republiek by voorbeeld: 1 '
Op de Zeeuwlche en Hollandfche Eilanden, waar, onder anderen, de beste Tarwe gewonnen wordt, ook Gerst, Paardeboonen , Hcnm'p, Vlas enz.
In een gedeelte van de Prov. Utrecht, waar de beste Eiweten en ook Tarwe en andere vruchten groeien.
In een gedeelte van Friesland en Groningen , waar men zeer veel Rogge ook ichoone Taiwe, Raapzaad, Haver enz. bouwt.
In Üveiysfel en Drenthe ook Rogge, Haver en Boekweit, en in de Generaliteits - landen , algemeen genomen , veel Raapzaad, Rogge, Tarwe, Boekweit en pndere veldvrugten.
Eh overal in de-Republiek overvloed van aardappelen. Buitenslands is- het berofemdfre Pfodukt van onzen Akker-
■r bouwde meekrap, welk. benevens de Tarwe, inzonderheid yan Zeeland eene Hyofdnecring is, en waarmede, als ook



. ONS LAND. — Hoofdneeriitgen. 19
wiet de Zeeuwfche Tarwe en Groningfclie Haver goede Negotie gedreeven wordt, — gelyk ook met den taba*, welken Utrecht cn Gelderland voortbrengen.
N, B. WASCH en HONIG zyn ook een voortbrengfel van ons Land. Zelfs worden duizende Ponden van ons waseb naar andere Landen verzonden. Het is tevens waar , dat de BYEN-TEELT nog wel meer, dan eens zo groot in on» Land kon zyn. als dezelve nu nog is, - en du, nogjVerdet eene voordeelige Neeitng ioude kunnen worden, voor ene mee nigte Dorpen cn Gehuchten in ons land.)
V. CuinÖOUfcü. — Ook deeze is eene groote Hoofdneerirg , omdat eenige van deszelfs Voortbrengt s buitenslands worden vertierd, en vooial om nat by den overvloed van veelvuldige Tumgewastèn de Tuinbouw in ons Land voor veel duizend Huisgezinnen eene kost* winning is. , . ,
Het is bekend, dat in geen Land meer overvloed van fchoone groentens en andere Turn - voortbrenglels voor
de Keuken geteeld worden dan in ons Land. ■
Maar het is minder bekend, dat jaarlyks b. v. wel 50, of 60,000 ponden roods Uijen , zaad naar Engeland worden verzonden, en zeer veel witte Bootten naar Spanje en Vrankryk; - dat lèdert eenige jaaren het vertier van onze gedroogde jonge Tuinboontjes van1 30 tot 6b ftiivcrs het pond, van onze gedroogde Dop>• Erweten en Peulen, van onze gedroogde Snyboonen, Arttchokken.
enz. , buitenslands is vermeerderd. . Men voege hier
bv het buitenlands jaarlyks vertier van onze Hollandlche BÏoemisteryen aan Zaadcn en Bloem - bollen , en den attret zowel van eenige Vracht- alsvan Linden ■ hoornen in meenigte, welke onze Hollandlche Boomkweekeryen Cde besten
die'er bekend zyn) buitenslands hebben; —men
voege dit alles te Tarnen, en men zal begrypen, dat onze Tuinbouw nog al geen onaanzienlyk takje van voordeelig vertier uitmaakt.
Voorts denke men, dat niet alleen verfcbeidene foorten van Zanden en veel van onze gedroogde of ingelegde Boomvruchten , maar eenige duizend Sakken Uijen ,8 of 900 mudden Aguikes (meest in Noordliollaiullcne Klei* B 2



2J1 ONS LAND. — Heofdtieerttjpen.
KJei-gtonden geteeld) en eenige honderd Tonnen Zuurkool jaarlyks op onze Oost en West - Indifche Sc^pen gebruikt of met dezelve verzonden worden; —JL -die welk vemer, inzonderheid dat van Zuurkool nog aanmerkelyk kan worden vermeerderd j vermits federd i-Ro de ondervinding.geleerd beeft, dat'de SSfirTa,^ Jerheilzaamst middel is tegen den Scorbut, en men nu nog verder weet, dat dezelve ook voor de OostScZ
18 of 20 Tonnen op elk Schip zouden kunnen worden ïredegegeeven. Qfo Vervolg in i79i.)
VL $renftaberpen e« het geheeie Gutf-fotoftf.
(Zie het byzonder Kapittel over dit StukT)
VtoJ,ftmn/ en «ant»
Sr» r ^ (Zie het voorgaande boekje van
37^9. een volgend jaar meer daarvan.) J
VIII.KOOPHANDEL; _Deezeisdl,AIge.
meenfte, grootfie en Aanzicnlyke Hoofdneering, welke leven en tier geeft aan alle de voorgaande, welke altyd was de groote Hartader van ons Staats - vermogen , en met wtlke ons geheele Land ftaat of valt. Dezelve is onncgcanbaar menigvuldig en uitgebreid onder alle Volken des Aardbodems; ""„«-orern om,er
Ten aanzien der Wapen of goederen, met welke wy Koophandel dryven, kan dezelve hoofdzaakelyk in de volgende Drie ioonen worden onderfcheiden.
\n°nZkrJI,EL meC Inhndfche Troducltn
«n Macdjeh , als alleilei verfebe, gezomeneof
gedroogde Zeevisfeben, Oesters, Kreeften enz !_
SiewKaa»5 Meekrap, Tarwe,'Haver,
?okapaaSCïnze:i2;nz— " ftbriek*«» »
Hoe zeer dit gedeelte van onzen Koophandel, ftukswyze en op zich zeiven belchouwd/doorgaans niet groot, toefchvat i wordt hetzflve toch zsa uumS^



ONS LA.NO. — Hovfifaeeringm. *f
ïvk mat ALLE ffrootó en kleine Artikels te Jamat neemt~ en vooral zo men derzelver invloed rh verband in de algemeene masla des gantfchen koophandels weet te beïchouwen en te bereekenen. u koophandel met onze Buitenland]ene Rro-
' dncten en maren, namelyk die van onze oost- ea west-indische bi*ztTTiNGEN. —- Men denke hier , dat wy kostlyke Producten hebben , die " buiten ons Reen volk op den Aardbodem heeft , : S SPECERYEN . als Kaneel, Nagelen,
Muskltnoo$en enz. ■ en dat deeze Waaien
" overal door de Waereld zeer gewild zyn. — —-
, Men denke verder op de meemgte Aofiei, -Sarker Cacao en Katoen uit onze West - Indifche Co" lonien. en men zal, begrypen , hoe onnagaanbaar " gewigtig dit geheele Artikel is voor onzen geheelen Koophandel. ~ j a
%* koophandel met vreemde Waaren en Produften uit de Noordelvke Landen van Europa , en de Havens der Oost-Zee; en uit Duitschland
„piand . uit Vrankrvk, uit i>pa«-
f': 9 - uit kaften en de verdere Havens der Middellandfche Zee, enz. fAlle die Europecfche Landen en te Toortbrenghls of Waaren , welke wy uit dezelve haaien of ontfmgen , zyu in het volgende kapittel
^^$^!^t^mMen en Waaren uit alle die Landen gefchiedt of voor eigene rekening, dat is wanneer die vreemde waaren door inkoop of verruiling ons eigen goed zyn geworden; —4— of voor Buitenlandfche Relenhig, en deeze wordt genaamd COMMISSIE-HANDEL, welke thaus zeer algemeen is geworden in ons Land.
De Koophandel met Vreemde Waaren voor eigene Re* kenins is ongetwyffeld veel Voordeehger, en is m de voorgaande ln het begin deezer Eeuw een der grootfte Bronnen van onzen Rykdom geweest. —— Doch federt langen tyd is dezelve zeer verminderd. Ondertusfchen kan dit verlies grootendeels vergoed wor. den door de volgende gewigtige Hoofdneenng, name.yfc;



22 ONS LAND. —~ Hoofdneeringth.
IX. Het VERZENDEN van aum behoeften
en Waaren naer onze Oost- en )Vest - Indifche Bezittingen yooral naar SURINAME, Btrbice, Esfequebo en Demerary. —■ Naar deeze onze vier Colonien in Zuid-America ftaat het elk 'in ons Land vry, Goederen te verzenden en Producten in Retour te ontfangen , welke zyn Kojfy, Suiker, Cacao, Indigo, enz. met welke wy dan door de meeste Landen van Europa Koophandel dryven.
X. SCHEEPVAART. — (Zie het voorgaande Boekje van
* NOTA. Onze Scheepvaart en ^Verzenden van Waaren naar onze afrikaansche kust kan nog veel toeneemen door „ de nieuwe Inrichting der West Ind. Comp., welke voor het einde ■ „ van dit jaar 1789 by H. II. M. nog ftaat bevestigde worden. „ Aanftaande jaar meer hiervan, ■ en dan ook van „ eene andere zaak de Oostindicn betreffende."
_ Algemeene Lighrmmlyke en Zedelyke Vereischten worden hier vooronderfteJd. Alleen maar eenige byzondcre VEREISCHTEN worden hier opgenoemd, en Wel bepaaldelyk die, van welke de Burgerlyke welvaart in ons Land het naaste afhangt. Dezelve zyn de volgende:
* achting rn ïïiefijfbbery boo? al tont wezenlyk nut*
tig rn ujaarlpk goro i* /
* <?fvlpUt Höinjucöt rn gocbe (S::onUi /
* öoeö ourrirg in alle 5pnc ^aaftrn/
* STUDIE OP KLEIN GtVVJN EN GROOT BEDRYF,



ONS LAND. — Hoofdneenvgeiu 23
Deugden op t;»0^^ nog ge-
M*» zyn daaryan gdchjeevei,, ^ degze .
fclireeven worden. ■—— uoui ue s
Dat de Menfchen met éénen opflag van het " oog klaar, beknopt en juist zien en tasten en " vollen, dat het niet eene moeilyke kunst of " wyd oopige ftudie, maar op zich zeiven eene " zlr eenvoudige zaak is , die Vereischten " en Burgerlyke Deugden te verktygen en te oefenen , welke elk naar zyn ftaat in zyn Be", roep of Levens-kring noodig heeft.
Op een ander Jaar nog iets byzonders hiervan. Nu alleen dit j namelyk :
11 4



24_ONSLANO. — Fereischte Deugden.
als van fflve„S8vtaEdeiHv°^, g^!I £ » z.y zyn eenvoudig deeze: ———
I. De £*ryrV HOOFDHOEDANIG HE ID is — „ Eene vaste geneigdheid of gewoonte van „ altyd naaawkeurig acht te geeven op al„ les, wat ons aangaat, -—- Zonder achc „ te geeven, kan immers geen mensch wee„ ten, wat in zyn ftaat of beroep wezenlyk » *5n* wak is, gelyk ons fpreekwoord zegt, „ dat is, wat hem wezenlyk voordeel en waar » gen°egen kan aanbrengen; en daarop komt 5, toch alles aan.
* Die vaste gewoonte om acht te geeven, noem „ ik ook nog eene eerfte Hoedanigheid, en ik „ ben 'er op gekomen, omdat ik den mensch j, gantsch en geheel gefchapen vin de om acht
„ te geeven Let eens hier op! .
„ Hij heeft oogen en ooren - vyf zinnen ~ » het gevoel over zyn geheel lighaam uitge„ breid door oneindig fyne weeffels van ze-
» nuwen, dat is gevoel - draaden. Nog
» meer: - hy kan niet alleen «/V», hoaren, yoc



ONS LAND. ■— Vcrehchte Densden. 25
„ kn enz.; maar by kan ook nadenken over „ het geen hy met zyne Zintuigen waarneemt. 5, üe geheele mensch is dus naar ziel en lig„ chaam gevormd , toebereid en ten eene„ maal gefchikt om acht te geeven. II. De Tweede HOOFDHOEDANIGHEID beftaat „ hierin , dat de mensch, elk naar zyn flaat, ' genoegzaame kennis hebbe van alles, wat „ hem in zyn beroep of levenskring aangaat, en waarlyk zyne zaak is, en waar op hy „ acht geeven moet*
Nu is de Vraag: — als iemand deeze twee Hoofdhoedani-dreden bezit , dat is, als by genoegfam kennis heeft van°het geen hem in zyn ftaat en beroep aangiat en waarlyk zvne zaak is - en als hy tevens eene vaste ncieins of gewoonte vcrkreegen heeft om^naauwkeung daar od acht te geeven, óf dan zo iemand in zyn levenskring niet van zeiven meest alle die Goede Hoedanigheden en Burirerlyke Deugden dadelyk zal vinden, hebben , en oefenen* welke men in een grootboek wydloopig kan optellen i
Gv zult zeggen: dat dit altemaal goed en wel en zeer li*t te begrypen is, - dat zekerlyk alles van zeiven zou gaan, zoo maar de Menfchen eerst eens algemeen genoeg die twee HOOFD - HOEDANIGHEDEN of Vereischteu hadden; - doch dat dezelve zoo niet. zyn ""f booren als de vyf zinnen, - dat die HOOFD - VELIEISCHTEN moeten worden yerkreegen, - en dat daar eigeaiyü de groote knoop zit.
Lees nu het volgende Artikel.



26 ONS LAND. — Veyehchte Deugden.
%llt tt INSTELLINGEN in 01$
2anö tot ö^t opniDaat: onterf öer jarnfröen/ op Statig- of Sanög- Mo$tm.
Hoe veel Folks ■ fchoolen en Schoolmeesters, - ItOe veel hoogleer aars en andere geletterde Ondenvyzers. hoe vee! A«rtflï en Predikanten in ons geheele Land zyn, - fo* Jw/ alle deeze groote Inftellingen tc Tarnen genomen jaarlvks
ten vaasten by kosten, die heb ik U eens hoofdzaak e-
iyk byeen getrokken, omdat het zeer weetenswaareüg is, f.L°P^aC -gy daami£ genoegfaam zondt kunnen opmaamJ ru mu°? rerre 'm ons Land niets onibreekt om de Menichen, elk m zyn' ftaat en Rand, den Armften en se-
llJïu^liZ?- vvel &ls den Aanzienljkften , die IIOOFDHOEDANIGHEDEN te laaten veikrygeo ,Welke ir. het R^Skel zyn èpgegeeven. Om biet alles
fy11 Yerrb,and en a,s iéns enkele,m^x GROOTE ZAAK ™ te befchouuen en wèl te begrypen , moet cy nu novooraf kortelyk overweegen den volgenden gekeeL *
Samenhang van alles.
„ Het plegtigfte, ftaatigfte en algemeenfte Volks„ onderwys is zekerlyk, en met recht, dat van M den heiligen godsdienst in de Kerken. — De
52 Zondagen in het jaar zyn daartoe mede door „ 's Lands Hooge Magten bepaald, en in de Ste„ den ook nog op fommige Week-dagen een paar „ imren; voeg daar by de Feestdagen. ~ Op alle „ deeze dagen en uuren wordt het gamfche volk in



ONS T \ND. ~ Folks-onderwys. ____~7
t den Godsdienst en in alle vereischte Deugden „ openbaar onderweezen en geoefend. - Doen ' daartoe worden kundige en deugdzame Leeraars „gevorderd. - En ziedaar! de noodzaaklyk„ heid van Akademien of Hooge fchoolen.
„ Inzonderheid zyn die Hooge fchoolen ook „ incefteid om kundige Regenten , en Rechters, „ en Rechtsgeleerden , en Doöore» of Artzen,
en andere Mannen van IVetenfchap, en vec-ie
Amptenaars voor den Burgerftaat te vormen.
, Maar vermits de jongelingen de Hooge Weeten-
fchappen op de Akademien niet zouden kunnen ' ftudeeren, zonder eerst daartoe te zyn bekwaam „ gemaakt; zoo ziet gy wederom van zelyen^de „ noodzakelykheid van de Latynfche fchoolen. Doch nu volgt eene veel algemeenere en dus
nog GROOTERE zaak. - Te weeten! -
Zal het gartfche Volk in het Godsdienftige in de " Kerken wèl onderweezen, en in het Burgerlyke, " elk naar zyn beroep en ftaat, wèl geregeerd en " beftierd kunnen worden,- dan moeten de men-
fchen, hoofd voor hoofd, van kindsgebeente zorg-
" vuldig daartoe worden bekwaam gemaakt.
" Nergens in de waareld is deeze heilzaame zaak " noodiger dan in onze Republiek. En ziedaar " de noodzaaklykheid van die verbaazende mee. " niKte van VOLKS - SCHOOL EN, welke m ons " Land zyn. Z° de Kind«rek van de Burger-



28 ONS LAND. — Volks - onderwin*
eti Huislieden, die toch het groote lighaam des j, Volks uitmaaken , in die eerfte fchoolen niet „ naar behooren onderweezen en gevormd zijn, „ begrypt gy ligt, dat zy noch het onderwys in de „ Kerken, noch de onderrichtingen door IVetten ,
Ordonnantiën en Plakaaten, naar vereisch kun„ nen verftaan , noch behoorlyk in ftaat zyn om „ hun Beroep wel te leeren of wel waar te neemen. „ - En dan zyn en KERKEN en WETTEN „ van weinig vrucht, en kunnen op verre na niet „ het gewenschte oogmerk bereiken. — Dit alles „ is zoo zeker als iets. - Zo dat het inzonder4, heid ook op de algemeene Volks • fchoolen aan„ komt. — Ik heb hier nog lang niet alles gezegd. „ ln het nader onderricht over het vereischte „ gebruik van myn Vaderlandsch AB-Boek, het
geen dit jaar zal uitkomen, zal ik alles, wat tot „ deeze groote zaak behoort, verder openleggen."
Dit vooraf gezegd. ■■ Dus ziet gy:
„ Hoe het gantfche VOLKS-ONDERWYS P, in de Kerken, op de Akademien, op de La3, tynfche fchoolen, en in de algemeene Bur„ ger- enDorp'fcJwlen altemaal te famen hangt „ en één GROOT GEHEEL uitmaakt."



ONS LAND. - Volks-onderwy. ag
. » tw rPTAT der KERKEN en PREDIKANTEN, N.b. Het GErAI, ü« w J d s ed en Doipen , rter VOLKS-SCHOOLbW m oe o qyMNASIEN er*
der LAjYf SaRen en h°°g-
??ERAARENLf tSe vier* Artikels vindt men in
Aanftaande jaar i/y* worden vermeerderd. • •
^^WLSS <He Mik* „ plaatto,
CnerMle Hoofdfom der Kosten van het geheele Volks-on der wys.
„ i— /latente- Kerk-en Schoei ■ Leeraars ea KgenS
noegzame juistheidk*H het eeueia^ Perfoonen, die a ^ °P |en jaai hmLbtmt- of
Sfr^^ welke de meesten
ïf&boytn Traaementen Voegt men by a le ^e2e ^ fommen , die jaarlyks en bygerekende F;™0»"™"en °e en School-
vereischt worden^^^^^«fe^ en op fommigebouwn, ^^iZolmeelters woningen, - tot betaahng ge p-aatfen de ^S^^'o^asfirs , van vuur ■ behoefvan ^^^^vo^d tot betaahng van alles»
Un CnZ* rVP7nTdns van het Volks - onderwys ut
W,at ^Seden ^ en Ajter««r vererschl
alle zyne deelen \an ^4™NFRAALE SOMME, alies op^
ÏSfUfi ^keïd^eStw^ Halve MUioen, of vyf Tn dertig Tonnen gouds bedraagen.
rr w«vr welk eene GROOTE ZAAK het geheele \7oi°ks ONDERWYS in ons Land zy, en welke Hooge vSl^SS iS. of Stadswege hetzelve altyd vertend»



W IETS tot NADENKEN
3[etg tot jfêaöettftm*
OVER EENE EERSTE VOLKSZAAK.
Het behoeft geen bewys, en federt eenige jaaren is geftaadig in verfcheidene Gefchriften voorgefteld , dat de Volks-Schoolen in eenen zeer fleehten ftaat zyn. — Men gaa van Stad tot Stad, van" Dorp tot Dorp, en uien zal de verfhndige Ouders op de meeste plaatlen hooien klaagen over het fiecht of gebrekkig of fchiaal onderwys, dat hunne kinderen in de Schooien ontfangen, en de zorgeloosheid , welke desaangaande heerscht.
Het zou van grooten aandrang zyn , indien men èens onbewimpeld de waarachtige redenen optelde, wanrom het Volks - Schoolweezen aan zynen ouden vervallen fljnier of fleur overgelaaten blyft op zeer veele plaatfen, even als of het geene zaak van confidentie was ; — en indien men verder daarby bekend maakte en optelde de hooge zorgen, welke verfcheidene Europifche Voiften , ("onder welke de ovetleedene FREDRIK DE GROOTE de eerfte plaats verdient) , federt twintig Jtfaren aanwenden om het Volks-Schoolweezen in hunne Landen te verbeteren.
Daar is volftrekt niets, waardoor de waare Voortreftykheid van Regeerders zich beminlyker kan vertoonen of verheevener kan uitblinken , dan door eene verflamlige cn tederhartige ZELVE TOEZIENDE Zorg voor het onderwys der jeugd in de Schooien, en voor dcrzelver geheele opvoeding en levensgedrag , in zo verre zulks eenigermaate direct of indirect onder publiek Opzicht kan ftaan. Zoo kunnen Regeerders de harten der Ouderen , en dus der geheele Natie , oneindig meer fteelen cn aan zich verbinden, dan door duizend andere Regeeringszaaken, hoe hoog en noodzakelyk dezelve ook mogen
zyn. Zoo noemen en eerbiedigen de Moeders van
alle huisgezinnen Hun als waare VADERJEN PES VADERLANDS.



OVER EENE EERSTE VOLKSZAAK. 3t
Men lette toch eens hierop i —- Deneeringdoende Kuriers de Handwerkers cn de Landlieden hebben van den morden tot den avond zoo veel met hunne kostwinningen JedVei dat de Vaders of Moeders volftrekt geen tyd, nf U.st of bekwaamheid kunnen hebben of verkregen Sm het'noodig onderwys, zoo als het behoort, aan hunne kinderen tl geeven 5 en, over 't geheel gcnoo-
men , krygen zy het ook niet in de Schooien 5 bygevolg. De' zaakelyke flotfom van alles is : r- fn de Schooienleeren zy leezen en fchryven , fomtyds wat cyfferen, en doorbands op eene erbarmelyk domme wyze de cafech Ssfen. —- Te huis of op de winkels leeren zy hTmachhaal werk van hun aanftaande Beroep, zoo goed ft\ zulke kinderen kunnen. -Voorts leeren zy verder by Predikanten of Priesters hunne geloofsbelydenisföl wederom z,o goed, als de beste Predikant of Priester dezelve aan zulke kinderen kan leeren. ■ Eu
ziét daar alles, wat zy door opzettelyk onderwys leerenl
Indien nu de menfchen niets meer buiten af en als by toekeerden, zouden zy zeker nög «gffcjgg^ rn on^elcli kier tot alles zyn. . Alle wenicnen Kenners zyn het eens, dat het getal der nuttige kond ghej d^n of denkbeelden , het geen de menfchen by toeval nog ^^ShSSSlJk grootet is, dan hetgeen HH»u^or het voornoemde opzettelyk onderwys kunnen ontfengen.
Maar het noodzakelyk gevolg van alle het voornoemde H dat verre — verre het grootfte gedeelte des Volks een verwarden duisteren bayerd van gebrekkige kundtgbede heeft' en dat elk in zyn Jtaat op verre na dat met weet wat hy recht wel en ter deege kon en moest weeten om zyn Beroep naar vereisch waar te neemen. 7odat alles in zyn Samenhang befchouwd zynde (en «li? ?h"n*bier te Tarnen) de Nederlandfche Burger"ftaufde voornoemde' Vyf en dertig TONNEN
* GOUDS die tot het geheele Volks - onderwys jaarlyks "hefteedworden, verre niet dat nut trekt . hetgeen
* men billyk van zoo eenen verbalenden JairljkfcbeB JJ fthat moest yeswagten.'i



<U TETS tot NADENKEN
Over de Verbetering van het School - weezen boeken te
fchiyven is zeer pryslyk, maar doet niets af. Daar
moet handen aan het 'werk geflaagen worden.
En „dan komt het aan op deeze twee Hoofdzaaken. L Op betere SCHOOLMEESTERS, II. Op betere SCHOOLBOEKEN.
Wat het eerfte betreft} van de Schoolmeesters op de Dorpen heb ik op eene andere plaats in dit boekje iets medegedeeld. ■ Ten aanzien der Steden kan ik hier alleen zeggen , „ dat in meest al'e Steden eene zeer een-
youtige, in *t geheel niet bezwarende, publieke Inrich„ ting, welke zich over allb Volks- Schooien uitbreidt,
gemaakt kan worden, volgens welke in 5 of 6 jaaren „ zelfs in de grootfle Steden, zelfs hier in AMSTERDAM
de meeste Schoolmeesters en Schoolvrouwen zouden kunnen , verbeterd, of op eenen vasten voet van progresfiye of voort-
.. gaande verbetering gebragt worden. " • De proef van
zoo eene eenvoudige Inrichting op AMSTERDAM genomen , zou zeker de moeilykfte zyn, maar ook daarom tot een onfeilbaar voorbeeld veiftrekken voor alle onze Nederlandfche Steden. — Hier is het de plaats niet die Inrichting mede te deelen.
Wat het tweede , namelyk , de Volks - Schoolboeken betreft; — federt omtrent vyftien jaaren, dat ik over dit ftuk nadenk (.gelyk zeer veele Regenten cn andere aanzienlyke Lieden in ons Land weeteiO blyf ik van gevoelen, dat 'etvaste Nationaale Schoolboeken moe-ten zyn, op hoog Gezag gemaakt en aangenoomcu. — En volgens n,yne hier bedoelde Stedelyke Inrichting zou die aannee. ming in de Provinciën van zeiven Stedelyk volgen. — In de Generaliteits- Landen zou die aanneeming reritond algemeen kunnen zyn.
Het zou 'er maar op aankomen, Schoolboeken, .zoo als zy behooren te zyn , daadelsk te hebben. — De aanhoudende lofiyke pogingen der aanidenlyke Amfterdamfche Maatfchappy TOT BEVORDERING VAN DEN LANDBOUW om een byzonder Landbouw - kundig Schoolboek vervaardigd te kiygen, konden zeker ten voorbedde fttck-



OVER EENE EERSTE VOLKSZAAK. 33
C
(trekken. — De verdiehflelyke Maatfchappy tot NUT VAN 'T ALGEMEEN doet insgelyks loflyke pogingen. -— Alle zulke privaate pogingen zyn ten hcogften verdienftelyk en vombeeldig. Doch de Hooge Lands- of Stedelyke Regee- ringen zelve moeten opzettelyk zich met die groote Volkszaak bemoeijen ; dan eerst kan 'er iets deegelyks van worden.
De beroemdlte Wetgeevers hebben het _Volks -Schoolweezen ook-altyd als eene eerfte STAATS-ZAAK befïhouwd. Het ongeluk was, „ dat Zy het doorgaands
maar by eenige goede Inftellingen heten berusten , welke 9 MH^nm vervolg van jaaren als zaaken van ftentcr of fleur \\ geheel aan zulk een opzicht overgelaaten wierden s hetgeen " om veele redenen niet toereikend was of kon zyn. — Met veelerlei hoog Gezag kan ik alle de hier aangeftipte Waaiheden bevestigen en waarborgen. Het volgende zal overvloedig voldoende zyn.
De groote Koning FREDRIK fchreef in eenen Brief aan den blcoeinden ü'alembert : „ De zore voor de opvoe„ ding der jeugd is een zeer gewigtig Stuk , het geen de
Souvereinen niet moeten verwaarloozen. Zelfs tot in de „ BorDen breide ik dezelve uit." ——-
Verder fchryft die groote Monarch: Hoe ouder men , wordt, dies te meer ziet men het nadeel, dat de Burger-
(laat Ivdt door het verwaarloozen van de opvoeding der
" jongheid. Op alle mogelyke wyzen doe ik myn uu
S terfte best om dat gebrek te verbeteren. Ik verbeter de !! moge Schooien, de Latynfche en andere Schooien m de
Steden s en zelfs de Dorpfchoolen.
De Heer RAADPENSIONARIS van HOLLAND fchryft in zvne schets der regeerkunde „ dat de zorg der
llooee Regeering voor de publieke opvoeding zich ook \\ mZt uitftnkken tot de LEERBOEKEN zeiven; dat er " Leerboeken moeten zyn op HOOG GEZAG gemaakt en lt algemeen aangenomen, <



34 BE R T C HT voor-de hier naast volgende hysl..
Met KOOPLIEDEN, die in zulke Artikels doen en met andere kundige Vriend n is deeze Lyst naargezieh en naauwkdM'ig gemaakt. — ln ons gewoon Roek « an den Koophandel, dat voor veele jaaren is opg^ffeld, vindi men Ibmtyds meer lomtyds minder artikels Deeze Lyst 'i> vat hoofdzaaklyk dat geen , waarin thans. onze. Gojpptoiren fcjeest b jodelen».
Z ker zal dit Lystje aangenaam zyn voor dié Provinciën ©f Plaatfen , waar weinig of geene buifenlandfche Negotie of Scheepvaart is, en. waar men doorgaands weinig van zulke dingen weer.Nergens in ons Land , wiens hoofd*beft uin vie Commercie is , moest iemand va" aanzien gevonden worden , die niet eene goede kennis had van alle zulke zaaken» ware het dan ook enkel uit liefhebbery; — of zou men de kennis der Bronnen s der Voed - kragten van ons geheel Staatsvermogen , dfe kennis van meest allen piaatslyken en huislykeu bloei en welvaart deezer Landen (want alles hangt te fameiO eene bloote Liefhebbery dm> ven noemen ? Dit daargelaaten. —
't Is immers vynar .... vooral in onze kleine Binnen/Ie? den en in de Land- Provinciën, vindt men dikwvls braave Burgers by elkaer zitten , die uit gebrek aan nuttige ftof zich met onnutte praatjes lustloos zitten te verveelen. -— Dit Lystje , gevoegd by het voorgaande Kapittel van ONS LAND, kan altyd overvloed van ftof geeven tot goede gefprekken. Wat de eene niet weet, dat weet de andere, of hoort men van gaande en reizende Lieden , die men overal aantreft. Zelfs kan men geene Courant in¬
zien, zo men deeze Lyst beeft, of men leert en herinnert 2ich gefladig allerlei gewigtige zaaken.
Voor het aanftaande jaar 1701 zal ik by dit Lystje nog verder andere zaaken en oölf nög iets GEHEEL BYZONDERS voegen. Dit jaar kon zulks met geene inogelykhcid gefchieden.



DE LANDEN VAN EUROPA,
met wlke ons Land Koophandel dry ft en de voornaamfle visum* of? rodTtcten , welke wy uit die Landen haaien ofontyangem
LANDEN VOORNAAMSTE WAARKN.
"t> r ïcr ATvjn V7ËR. een der sroottte Producten van Rusland i
RUSLAND . 'tu'uc:l,,,,,, mnpr (1„n co MillnQnpf»
r woraenuu jddii^ivo ««.w. - —„--
Hollandfcbe Ponden alleen te Petershurg uitcelcheept, waarvan, gelyk van veele Ruffi- Iche Producten, verre het grootfte gedeelte naat Engeland gaat).
HOUT in meenigte, te weeten, Greenen enVuuren, Balken, Masten , Planken; ook ander Hout, zie riga. ■ .
T^r, P/ft, /for^ Pot-asfche, Weea-asfdie,
HEN NIP in meenigte; — ook veel Vlas..
HEN NIP- en LYNZAAD, -Henn p-enLynolie.
LINNENS veelerlei foorten, zie rriTERSBURG.
'fouwerk en Zeildoek.
TALK, ook veel Xaarsfen* ook IVas.
IUCHTEN, Huiden en Osfebeenen.
PELTERYEN, — meenigte Haazenvellen enz.
Moskovifche Matten, Zwynenborstels, Paarde;
, hair, Pennen, Vederdons. ? .„,,,.
Uuizenblas of Vischlym - /foywar of Vischkuit.
Rabarber, — ^»}*^ 3 Comyn, — Jflfoft.
POOLEN Ccerland PRUiSSEN.
GRAANEN, zeer veele Scheeps - laadmgen , vooral van dantztg en koningsbergen.
HOUT Greenen cn Vuuren , Masten , Balken enz. ~ Vathout, IVagenfchot enz. alles in groote meenigte.
In 't kort, zo men Talk , Juchten, Matten, Rabarber, Vischlym, Kaviaar, eenige foorten van Linnens en het YZER ukzor.dc! t, komen uk deeze drie Landen omtrent dezelfde Koopgoederen als uit Rusland, hoewelin» meerder of minder Quantiteit.
C a:



LANDEN. VOORNAAMSTE WAAREN.
HOUT uit Noorwegen .en Zweeden, meest t
Dennc en Greene Balken, Planken, Mas. .
ten, ook ander Hout tot Vat werk, Spaa-
ken, Ankerhout, Brandhout enz. Teer en Pik veel uit Zweeden, ook Potasch. YZER en KOPER eene meenigte uit Zwee-
den en Noorwegen. Hoornvee en Paarden uit Denemarken, ook veel
Huiden , Osfebeenen , Yslandfche Kousfon,
enz. ook veel Raapzaad. Vee! stokvisch uit Noorwegen. haringtraan uit Zweeden. Voorts allerlei Waaren vin- de Zweedfche^
en Deenfche O. Indifche Compagnie.
EIKEN-HOUT in groote Houtvlotten oven den Rhyn naar Holland —— ook van Ham- ■ burg en andere Duitfche Plaatfen langs i de Noordzee veel Kromhouten enz. voor t den Scheepsbouw -—— en veel Kuip-. Ton- en Brandhout uit Stettyn, en andere i Duitfche Havens langs de Oostzee.
RHYNSCHE- en MOEZEL- WYNEN, Bran- ■ dcwyn en Wynfeen.
Linnen - Garens, allerlei Linnens ,• silrsiscHI , Bielefeldfche, osnabrugsche, Oostfriefche, , Bergfche enz.
Veel Lompen voor onze Papier-Molens.
Lakens en andere wolle of gemengde flof- ■ fen, - Katoenen, Sitfen.
Zyde Jlofen, Fluweelen, Zyde Kousfen enz.
xAllerlei Nturembergfche, Augsburgfdie en an- . dere Krameryen.
Allerlei grof en fyn Tzer en Staalwerk,
Allerlei fyn en grof Koper werk,vi\t en geel koper.
kwikzilver uit de Oosrenrykfclie ftaaten.
Glaswerk en Kraaien uit Bohemen, enz.
Potasch, Blaauwfel, Zwavel, Harst.
üraanen, Raap- en Kool-zaad uit Pommeren, Mecklenburg, Oldenburg, Oostfïieslandinz.
ZWEEDEN,
■Noorwegen en DENEMARKEN.
DUITSCHLAND.



LANDEN. VOORNAAMSTE WAAREN. 37
DUITSCHLAND.
ZWITSERLAND. |
Oostenrykfche Nederlanden.
Ct-NiGEEAND Schotland en Ier tand.
Veel Gierst, veel Klaverzaad den Rhyn af. Veel gedroogde Pruimen en ander ooft. Anyszaad, Jeneyerbeziën , Honig en Wasch. Zwynen - vleesch , Haramen , Worden, Spek. Veel Aardewerk , veel Mineraale Wateren van
Selters, Pyrmont, Drieburg, Spa enz. Lei)en , Bouwfleen , Duffleen, Slypfteenen, Moo-
lenjleenen, Steenkolen , Houtskolen, Zwartfeh
Kaas, gedroogde Kruiden, gedroogde Kersfen, en Kersfenwater.
Gedrukte Katoenen, — Sitfen, ook veel Neteldoek, ook eenige zyde - fabriek - wad* ren ' veel Krep, Linten, Garens.
Eenige Kramery - waaren.
Geneefjlhe Horologies en Horologle - werk.
Ooi? eenig Werkhout.
Graanen, Koolzaad, Hop, Plas, allerlei Linnens, Kanten, Tapyten, Lakens, gemengde ploffen 9 . Hoeden , Kousfen, enz, ——
Groot en klein Tzerwcrk, CArduinfteen) enz.
LAKENS, Wolle of gemengde floffen, Zyde en Katoene ftofen, zyde Kousfen enz.
WOLLE KOUSSEN, groote meenigte.
Allerlei groot en klein STAALWERK, Infflrumenten, Schaar en, Mesfèn, Ketens, Naal■ den, Spelden, Hoeken enz. enz.
Horologies, Doozen, Gespen, Knoopen, enz.
Allerlei gewerkt Goud en Zilver, en Plated,
AARDEWERK ongelooflyk veel, ook glas.
Veele Meubelen, Huufieraaden, Koet/en enz.
Gezouten Vleesch, Leder, Kochair enz.
Boter, Bieren enz. ook Hop.
TIN, LOOD, Aluin, Kryt, KOOLEN en KOOLEN.TEER.
Voorts veele van de Engelfche Oost- en Wegfc. Indifche Producten.
C5



.'LANDEN.! 'VOORNAAMSTE WAAREN.
WYNEN, Roodeew Witte, eene ongelooflyke meenigte, en BRANDEWYNEN, ook Azyn,
Vruchten , gedroosde Pruimen, Amandels, Rozynen , Vygen , Kastanjes ,Nooten, ook Ooft (ook Abrikoos en Perfik -pitten.)
Confituur en. Likeuren, Reukwateren,
BOOM - OLIËN in meenigte.
Zoet - hout, Saffraan, Honig en Wasch.
Ooker, — Vuurfteenen , (^Bezoarfi eenen.")
ZEEP van Marfeille (die Spaanfehe Zeep doorgaans genaamd wordt.)
Lynzaad. Spaansch groen , Terpentyn.
ZYDE STOFFEN Goud- en Zilvere
en Geborduurde zyde fabriek - doffen.
Zyde Kousfen, Linten enz.
..LAKENS, gemengde floffen , Tapyten , enz.
Gaarens , Kanten , Blondcs enz.
Hoeden , Handfchoenen , Linne ■ Kousfen. 'Veelvuldige modb-en calanterie-waaren.
Allerlei Sicubelen en Huisfiercaden, Spiegels, ander Glaswerk, Porcelein.
Papier, Boeken, lYinten — (Pastel. Kurk.')
Eindelyk veele Franfche West - Indifche Producten als Koffie, Suiker, Indigo, Katoen enz.
ZOUT, ons meeste en beste.
Verfche Boomvruchten ——CITROENEN,
S1NAAS - APPELS, Kastanjes. Gedroogde vruchten , Rozynen, Vygen. ——. Confituuren, als Succaden, Oranje-flhillen enz. Wynen. • Boom-olie, &c« Eenige ruwe Zyde, en Wol. Anyszaad, ook een fop ir„rhi,„,t
ook Summak en andere Veifdofttn. Voorts veele Portugeefcbe Oost en West-
Indifche kostbaarheden en produk'ten ate* DIAMANTEN, Paarlen, &c. Veel Suiker, ook Cacao , Katoen. Ook _wel. Thee uit Oost . Indien,
ViiANKRYK
li
!
■
PORTUGAL



LANDEN.! VOORNAAlVIjTE_WA^N^
PORTUGAL SPANJE.
ITAL1EN.
Veele BRASTLLSCHE HUIDEN, W</<^ Rook en^Smtiftabak. - Indigo, Verfhouten. G/ScnandercDrogeryen-enArtzeny waaren.
SPAANSCHE WOL , van onderfcheidene
foouen, ook eenige ruuwe ■Zvde Neusdoeken van Barcelona. spaansche wynen , Mallagafche, Ahkantfche,
Caharifche enz. branoewynen. Verfche' Boomvruchten zo als ut Portugal en ook gedroogde Vruchten, vooral Mallaga* fche Rozynen , ook veel Nooten, Oranje - appels, Olyven, Kappers enz. . Boom- oliën — —-
fcw*/cA« Zeep, veel Gouda.
Anyszaad, Commyn, — Saffraan en ver-
fcheiden andere Drogeryen. —■— Summak en andere verfftoffen, ook Potlood. KURK-BAST ons meeste, ook Spaansch Leder. Meenigte MATTEN, groove en fyne. . Voorts allerlei Spaanfche Oost- en West - Udifche Rykdommen en Produkten; als:
GOUD in Baaren ZILVER in Staaven
en in Pukken van Agten. ' •< *' COCHENILJE (thans altemaal uit Spanje.j i Indigo - Guatimalo en Caraques, veele andere verfftoffen, en verf- en andere Houten.
■ ^Suiker, Cacao, Banilje, Gember.
■ Farinas, Havanas eii andere foorten van labak. KINA .. - - Ja'.appen , meenigte andere Art-
zeny - Waai en en Drogeryen.
Ook veele Huiden* '-
-Ook Katoen en Vigogne Wol.
ZYDE, gereede en ongereedeva groote meenigte.
Zwaare Zyde ftoffen, Fluweelen , m et goud en zilver doorwerkte Zyde. —— Zydekcusfen* Zyde Neusdoeken ook Gaazen.
Verfche Vruchten, gelyk uit Spanje en Pottugai C 4



LA ND EN. I VOORNAAMSTE WAAREN.
I TALIËN.
TURKSCHE
LANDEN
ia en langs de Middeiandfebe tee «o den Arctilpel. oamelyk. More» , Cardlï, Conftantinopel, smirna, Alejtandrctte, /fltxaodrien, eos.
Gedroogde Vruchten , Liparfche Krenten ,
Rozynen > Amandelen, Genueefche Vygen enz. Meenigte Confituur en en Likeuren. Boom - olie ——» Laurier - o/w — Jasmyn*
olie en Reukwateren. Wynen en Wynfieen.
Veel DROP eenige //o»/^.
Parmefaanfche Kaas > Sofyfen van Boïogne,
lihsjoVtS'
ryst , Manna, Anyszaad.
Aluin , Zwavel, tetfe Spaanfche vliegen uit
Sicilien , ook Summak en andere verflroffen. Spiegels en ander Glaswerk uit Venetiën. Eenig gemeen Papier uit Genua. (Coraalen) Beste Marmer en Albaster , ook Marmergruis
voor onze Loodwit - Fabrieken.
Uit deeze Turkfche Plaatfen haaien wy alle
die Waaren, welke tot onzen Levantïchen
Handel behooren. De voornaamfte zyn: Zjtffc en zyde Pluis^vtt-L boomwol (fomtyds
eenige Turkfche Wollen) ——— veel tef-
Tik of Kameel - hair. TURKSCHE KATOENE-GARENS witte,roode
en KAMEELGARENS in meenigte. Turkfche Tapyten , Karpetten, Dimetten enz. Corduaan, of Turks'leder. gedroogde vruchten , beste roode Rozynen,
zwarte Krent - rozynen, Vysen enz. (Somtyds eenige Griekfche Wynen ) levantsche koffie, onder welke fomtyds
eenige MokkaJ'che. Anys , Senebladen, Wierook, Opium, Galnoo-
ten , Vitriool, Arabifche Gom , Aluin , ,7^-
rufalemfche Zeep , en meer andere Artze-
ny, Drogery-en Verfwaaren. Sponfen, Palmhout.



41
ONS COMMERCIE-BELANG
TEN AANZIEN VAN RUSLAND.
In Uittfeflrektheid is RUSLAND liet grootftci varlalle Ryken deè»Aardbols. In Getal van Menfchen ftaat het SnSk met Vrankryk, behelzende ruim 25 ^lhoenen. Het kSn dus veel meer bevolkt ayn.-ea het neemt ook nog geftaadig toe.
Niet alleen bezit het in zich zeiven yolftrekt alles, wat een volk tot levens- en oorlog* behoeften noodig heeft; maar de overvloed, welke -het jaarlyks van zynePioduften aan andere Volken verkoopt, is verbaazend. - Alles: te famen genomen en naar een middelmaatigen wisfelcoeis bereekend zynde, wordt thans wel voor meer dan 50 boenen guldens uitgevoerd. —»
En die UITVOER kan nog zeer veel toeneemen ,naarmaate het Land meer bevolkt, bebouwd of genuttigd, en tevens de Inlandfche Toevoer naar de Havens door vereeniging van Rivieren en Waterleidingen gemakkelyker gemaakt word.
De INVOER van buitenlandfche Waaren kan ook nog onbedenkeiyk toeneemen, naararaate, by toeneemende Bevolking , meer Befchaafdheid, meer Levens!- gemak, meev. Behoeften onder de Rusfifche volken zullen ontftaan.
Zodat RUSLAND voor een handeldryvend volk, gelyk. wy zyn, allezins van het hoogfte belang is jd.es te meer, daar wy deszelfs grootfte en voornaamftei Produèta . als HENN1P, HOUT, YZER , OLIE-ZAADEN, GRAANEN enz., tot eigen gebruik volftrekt nodig hebben. ' Om alle zulke redenen, hier enkel aangeftipt, dagt ik , dat het volgende byzonderfi Commercie - artykel over Rusland met graagte zoude worden ontfangcn en nuttig geleezen. .
C 5



#i Pmlrniï Havens. — FREDRIKSriAVE.
HAVENS of ZEESTEDEN van RUSLAND.
■Derzelver ltggtng en gemak of ongemak voor 'de Scheepvaart; «~ het binnenlandsch transport naar dezelve; — de uitscheeping en den rNvoEit van PFaaren, benevens andere zaaken tot den grooten Rusfifchen Koophandel behoorende.
(NB, ts dit geheele Kapittel is meest altemaal getrokken uiteen eigenhandig gefchrift, 't welk een voornaam en zeer j, kondig- Petersburgsch Foopman , die zelf veele jaaren aldaar den grooten Rusfifchen ELndel met fucces heeft ge,,*drecvcn»?.nu onlangs heeft ontworpen en aan my, uitach* „ tirig voor dit Boekje , heeft ter hand gefteld, om 'er ten >> nutte van het algemeen gebruik van te maaken. - Het Publies kan dus ftaat maaken op deszelfs echtheid. - Ook heb ik zelf in de drie voornaamfte zeelieden van Rusland langs de Oostzee (Petersburg , Narva enRiz.a) vertoefd, en het grootfle gedeelte van 't geen hier belïhreeven ftaat, „ zelf onderzogt en waargenomen.)
Wy vaaren en dryven Koophandel op alle de Rusfifche Havens (re weten in Europa> — Dezelve zyn, om van de Finfche kusten te beginnen , FREDRIKSHAVE , WIBURG, PETERSBURG , NARVA , REVAL, HABSAL , PERNAU, RIGA , Arendsbers — alle in .de Oostzee geleegen ; ARCHANGEL aan de witte Zee en Kola aan de Yszee.
FREDRIKSHAVE of fredriksham,
aan den noordelyken oever van de Fhifcbe dolf in het Wiburefche Stadhuiiderfchap 20 mylen van Wiburg. — De naby en omftieeks gelegene Bo Ichen brengen veel Greenen- en ViMrenhout voort. De Inwooners dier Stad hebben veele Zaagmolens v en daar van hun meeste beftaan. Véél Planken en Dee'cn, als ook Pik en Teer wordt 'er in Hollandfebe en andere Scheepen uitgevoerd. _ De weinige inkr> mende Waaren beftaan in Tabak,'Zout,Koffie, Suiker enz.



WIEURG. — PETERSBURG. 43
WIBURG óf WYBURG,
eene fterke Vesting cn de Hüofaftïd van het Wibnrgfche " Stadhouderfchap. Zy ligt ook aan den Noordelyken kant van de Finfche Golf en op 60 gr. 41 min. breedte 46 gr. 20 min. lengte, 20 duitfche Myleu van PETERSBURG.
Voor Koffchepen van omtrent 120 Last is diepte genoeg in het Vaarwater om aan de ft ad ie komen en aldaar te laaden 5 doch grootere dieper gaande Schepen blyven te Trangefond aan den ingang van het WiburgerV aarwater liggen , om aldaar de Laadingen in te neemen.
Het Greenen- en Vuuren-hout uit de omftreeks gelegene basfehen wordt door kleine waterftromea, Rivieren en Beeken welke uit die Bosfchen of naby vooitvloeijen. gemaklyk naar'Zaagmoiens gebragt, die aan die ftroomen liggen; — Aldaar gezaagd zynde, wordt het wederom op dezelfde gemaklyke wyze tot naby de Stad gevlot. — De Inwooners hebben alzoo meest hun beftaan van de Houtnegotie. — De uitfeheping van Planken, Deelen , Pik en Teer bedraagt jaarlyks 30 a 40 Scheepsladingen , waarvan vry veel in. Hollandfche Schepen. — De inkomende Waaren zyn meest van dezelfde fbort, zoo als die te Fredrikshave.
PETERSBURG,
'Refldentie van het Rus - Ke'tzerlvk Hof, en Hoofdftad van het Petersburgfche Gouvernement.
Deeze is tevens de gewigtigfte en voornaamfte Commercie-Stad vfln het gantfche Rusfifche Keizerryk . De
Uitvotr van Rusfifche Producten en de Invoer van vreemde Waaren is hier verbaazend en veel grooter , dan in alle dc Europifche Zee-fteden van Rusland te famengenomen.
Zy ligt aan den mond van de Néya, en begint juist op dien hoek, waar die Rivier in de Finfche Golf valt; welk rtaauwer gedeelte der Golf dadr de luik genaamd word.



44 Rushnds Havens. ~ PETERS BURG.
Op 59 gr. 56 min. 23 fee. breedte , en op 47 gr. 59 min. 30fee. lengte, is zy geleegen, 104 Duitfche mylen van Moscou en 300 Duitfche raylen van Amfterdam.
In den korten tyd van ruim 3o jaaren (geen zodanig voorbeeld is 'er bekend) is zy nu reeds eene der grootfte en prachtiglle Steden van Europa. In 1^03 is haar eerfte aanleg begonnen door tetrr I. —— Onder de tegenwoordige Regeering worden geene fchatten gefpaard'ter vof» t'ooijing of vermeerdering van alles,wat tot nut, vermaak, gemak", gezondheid, fieraad en heerlykheid deezer Hoofdftad kan {trekken.
De Straaten en Gragten zyn er ruimer en breeder dan eigens. —— De Huizen, nu meest van fteen , waarvan veelen het aanzien van Paleizen hebben, zyn in den nieuwfbn finaak.
Mén vindt er veele Paleizen en verbaazende Publieke Gebouwen.—• Eenige der voornaamften zyn? — het nieuwe Marmeren Paleis langs de Néva, van binnen en buiten geheel van marmer,de venglter- raamen van metaal, en het dak van koper; ——de Akademie der Kunften, een verbaazend Gebouw als een gebergte langs de Néva zich verheffende, — de Akademie der Wetenfchappen, ook langs de Néva, —-— de Ifaks-Kerk van binnen en buiten geheel van gekleurd inlandsch marmer, " de St.Nicolaas Kerk, ■— Het Keizerlyk Winter-Paleis, — verfcheidene Paleizen van Ryksgrooten, en andere merkwaardige publieke gebouwen.
Van het begin der Stad af langs den flinker oever der Néva tot aan het einde der Stad is eene dikke Muur van grof Rusfisch Marmer of Graniet-fteen opgetrokken ter halvemans hoogte boven de ftraat;en langs deeze prachtige, uit zeer groote van boven rondgebikkelde fteenen vervaardigde, Muur is een Kaai van gelyke aan elkaêr gevloerde zeer groote zark - fteenen , 5 of 6 of meer voeten breed, en een halven voet hooger dan de ftraat. Dit verbaazend Werkftuk ftrekt zich omtrent eene uur gaans midden door de Stad langs den prachtigenNéva-ftroom uit, en is overal op gepaste afftanden voorzien en verfierd met breede, frootsch aangelegde Trappen naar het water afgaande , alles uit masüef Graniet-fteen.



PETERS BURG. — zonderheden a <
Maar nog van zeldfaamer pracht is het nieuwe Canaai de FONTANKA genaamd, aangelegd door deeze Keizerin feu onlangs voltooid. ■ Onder een grootsch gebauwde fteenen Brug van één boog komt bet uil de Néva. De Wallen van dit Kanaal zyn, uit den grond op, masfief van groote gehouwen Graniet'fteenen. Boven op die wallen ftaat van beide zyden ter halvermans hoogte eene kostbaar beweikte yzere hek- leuning. ... ■ Naast dat yzere hek loopt op beide de wallen een Kaai of Gaandery, wederom ma.'fief uit groote aan elkaar gevloerde granietfteeneh, eenen halven voet hooser dan de ftraac en 4 voeten breed. ■ Dit pragtig Kanaal loopt als een Boog ter lengte van een uur gaans midden door de Stad jen aan beide zyden worden geftadig nieuwe Paleizen gebouwd.
Het META ALEN STANDBEELD, in 1779 voltooid, heeft mede geen voorbeeld. Het verbeeld PETER 1 te paard vol yver een fteile rots opgereeden , en met een vergenoegd gelaat zyne hand uitltrekkende , als of hy zeggen wilde : nu ben ik alle zwaariglieden te boven l —— Het Metaalen Beeld, ftaat op eenen verbaazenden grooten graniet - fteen geheel uit een ftuk, die eenen Berg of rots voorftelt. • ——— Stouter en groótfcher vertooning van eenen ftervelmg kan er niet ligt bedagt worden , of die cigenaartiger de waare veibevenheid vt;n deezen allezins, zelfs in zyne feilen , grooten Monarch uitdrukt. ■<■....- Op een ?eer ruim Plein voor de Schipbrug, niet verre van het Winter-Paleis , ftaat dit verbaazend Monument door deeze Keizerin CATHARINA II opgericht.
De Pvivier de NE VA, welker kristal-klaar, geduurig en vry (hel affhoomenti, verich , zeer gezond water tevens door alle de Stads - gragten loopt, fnydt de Stad in twee deelen, welke docr de voornoemde groote zeer ruime Schipbrug gemeenfehap hebben. Deeze Rivier , waar zy in de Stad het fmalfte is, zal wel ruim anderhalvemaal zoo breed zyn , als de Amftel te Amfterdam buiten dé Utrcchtfche poort. —Op den oever, fchuins tegen over het Paleis en de Admiraliteit, ligt de Beurs en een verbazend groot gebouw ,1 waarin hetlCommercie- en andere Hooge Ryks, Collegten vergaderen, —Midden in de Rivier tusfehen de Beurs



4* Rus?an<?$ Have fis. — PETERSBURG.
cn het Paleis ligt een Eiland op 't welk de Vesting is — en eene Kerk, de begraafplaats der Keizerlyke Familie.
Dit weinige zy genoeg om een denkbeeld te geeven van de grootheid en de prachtige vertooning deezer Rusfifche Hoofdftad, op welke jaarlyks zoo veele Hollandfche Schepen vaaren.
„ Te Petersburg zyn vier suiker - raffinaoeryen, één „ porcelein-, één glas- , twee spiegelglas-, één zy„ denbehanósel- , twee ratoenebehangsel- , twee zy„ oekoussejm en zes passement - fabrieken, ééne „ kroons- en eenige particulierc lynbaanrn , ver9% fcheiden leoer • bereiüeryen , en katoen - drukkb-
„ uyen." &c«
De Negotie van uitgaande Lands - produkten , als ook vm inkomende buitenlandfche Waaren is er gewigtig, zeer groot en nog geftaadig toeneemc-nde •—• In 1755 bedroeg het getal der iugekomene Scheepen omtrent 400, en in i^Sö nagenoeg 1000, die alle met Lands - produkten gelaaden vertrokken zyn. Doch nier. kan in 't algemeen reekenen , dat er nu jaarlyks van 700 tot 900 Schepen (naartnaate er meer of min toevoer en trek van Waaren is) bevragt worden.
,, ln 1788 beliep het geheele Montant of de Hoofdfora 9, der in dat jaar uitgeschrepte Lands - produkten, be9, ftaande in 944 Scheepsladingen, (de wisfelkoers op ?o „ ftuivers de Roeb<:l gereekend) met de kosten der „ uitfcheeping , alles te famen genoomen, Fier-cn-dertig „ Millioenen guldens Holl.; hetwelk door elkaêr gereekend 5J voor elke Scheepslaading zes- en dertig - duizend guldens „ Holl. aan waarde uitmaakte. De geheele Hoofd*
fom der Iugekomene Waaren bedroeg in dat jaar zeven-, „ en-twintig Millioenen guldens Hollandsch."
De UITGAANDE Lands-produkten zyn, YZER, Koper,
, , HOUT (Blusten, Planken, Fathout ólc-j
7Vr„ Pik-. Harst , Pot- affcke, — HENN1P en Flas, I-IKNNIPZAAD, LYNZAAD, Hennip-olie, — Rogge tn Tarwe, H«P eu Tabak - - TALK > JUCHTEN , ?>> U teder, Qsjebeenen, Lym, Kajr/en, Zeep 9 Boter — HAAZiN*
ü



PETERSBURG» — Waaren. at
VELLEN, veelerlei PELTERYEN - Vcderdons, Borstels, Paardekair - MATTEN - Kaviaar (Vischkuit van zekere fbort van groote Steuren) Kdrloek of Huizenblas (Vischlym) — Asirakans traan — Rabarber, Castonurn — L1N- " NRNS veelerlei foorten als , breed en fmal fervet - goed, Ravendoek^ Kalmink, Vlaams, Potdoek , breed en /mal Lianen , — Zeildoek Touwerk — en nog deeze en geene andeie minder aanmerkelyke Artikels. — Van meest alle die Lands - produkten word veel door Hollandlche Scheepen gehaald.
De INKOMENDE waaren zyn, Lakens, Suiker, Cochenille , Indigo, Koffie, Thee, IVynen, Brandewynen, Likeur s* Eaik , a'lerlei Zy<e- Wolle- Katoene- en Lhne-waaren, Albasten Aluin , verfche, gedroogde en ingelegde Vruchten, Apothekd* ryen , Drogeryen , Verfwaar en , Bieren , Edel gebeenten, Goud. en Zilverwerk, Glaswerk, a'lerlei Oist- en West indifche Waaren , Lood, Blik, Tin, Tzerdraad, Galanterie waaren-, Neurenberger kraameryen, Engelfche , Franfehe en andere kleine Staal- Tzer- Metaal- en Koperwerken, Papier, Boeken, Boter, Kaas, Haaring en andere Visch, Aardewerk, Gaarens, Schilderyen, Leder, Wierook, Huisraad, allerlei Werk- en Verfhout, Hoorn, Hóeden, allerlei Inflrumenten , Pelteryen, Buskruid , Kwik, Zout, Gort, Tabak , Tapyten , Marmer. Steenkolen, Kanten, Chocolade, Slyp- en Molenjleenen, Zaa&en>, Paarden en anier Fee, Naturalien, Materiaal-waaren, Lak Lyen, Koetfen en andere Rytuigen , Kameelhair, Dakpannen enz. ...... Van meest alïe die Waaren wordt mede veel
in Hollandlche Schepen aangebragt.
Wat de WATER-DIEPTE van Kroonflad af tot in Petershurg betreft; met een Westen wind is 'er op de ondiepfte plaatien 8 voet water in de Rivier en in de fuik-eugre tot Kroonflad toe. Zodat gebraden Schepen , die niet dieper gaan , in de Stad zelve kunnen komen laaden en losfen. Maar iommigen, die dieper gaan , losfen een gedeelte in Lichters te Kroonflad en zeilen dan met de overige Lading naar de Stad. Anderen blyven geheel te Kroonflad liegen? zenden alles m Lichters, en ontfangen ook zoo, Hunne jUclmgen.in Lichters te rug,



48 Rmlnnds Vavem. — PETERSRURG.
(KROONSTAD de eigenlyke Zee-haven van PETERSBURG , is een klein zeer verfterke Eiland in den mond der Finfche Golf 6 Mylen van de Stad gelegen. Aldaar is een droog Dok voor het bouwen of kalfateien der Oorlog- • l'chepen, doch 't geen door eene groote vuurmachine tel- ■ kens droog gemaakt moet worden , dewyl in de Oostzee : of Finfche Goif geen eigenlyke Eb en Vloed plaats heeft.)
Nu volgt iets, het geen wel het merkwaardigfte is van i dit geheel Artikel, namelyk de Wyze en Middelen of We- ■ gen, hoe di Lands-produelen uit het grsotfle gedeelte der 1 Rusfifche Waereld naar PETERSBURG worden getranfpor- ■ teerd of oyergebragt.
Meest alle de voornoemde Waaren of Landsproducten i komen te Water naar Petersburg in groote opene vaartui- • gen (Barken genaamd) die tot ioo Scheeps • lasten Rein- • Hennip kunnen voeren, ook in halve Barken en andere : kleiner Vaartuigen, welke Barken te Petersburg voor Brand-of timmerhout .verkogt worden. - De loop en fa- ■
menhang der Rivieren, en groote vaarten, over welke dit t Transport gefchiedt, is als volgt:
De Rivier de NEVA komt uit het Ladogafhe Meir by; een Eiland, waarop de Vesting Slusfiïburg (Sleutelburg),, 7 Duitfche Mylen van Petersburg op den ingang van dan Meir gelegen "is. ———Maar, dewyl dat Meir dóór klip. pen en ondiepten voor beladene Vaartuigen gevaarlyk is j zo liet Peter 1 een Kanaal langs den Zuidelyken oever i graaven, 15 Duitfche Mylen lang, 75 voeten breed en 10: voeten diep. —— In 1718 wierd dit 'verbaazend werkl begonnen en in 1732 voltooid. »■ - By de Stad nieuw \ Ladoga vereenigt zich dat Kanaal met de Rivier Wol-' choffi, die voor alle Vaartuigen bevaarbaar is, en tot aan de Stad novogórod gaat. Aldaar begint het meir //-' men. Na een weinig vaarens lan<?s deszelfs Noordlyken: oever komen de Vaartuigen op de Rivier M\ta, of gorui-i ken ook wel het Kanaal, 't welk van novogórod langs; gemelde Meir noordelyk tot aan de Rivier Msta is gegraven, 't geen ruim eene Duitfche myl lang en voor de Barken, die anders op het Meir door tegenwind dikwyls lang opgev houden worden;, veel veiliget is» Vervolgens is wederom 1



PETERS BURG. — Rivier WOLGA. 49
door twee Kanaalen van eene groote uur gaans lang de Mfta by de Stad wiscuna • wolotschok vercenigd met de Rivier Tweftfa, die tot de Stad iweer en aldaar dan in de WOLGA loopt. •
Deeze verbaazende Rivier beeft haaren oorfprong in een Moeras in bet Tweerjclic Stadhouderfchap; en na zes honderd duitfche mylen in allerlei bogten de Tweerfche, Jorofaffche. Ke/lramfcke t Nischneaorodfche , Kafanjche, Sinbierfche, SoratofJ'che en Kafkafche Stadhouderfchappen doorftroomd te liebben, valt zy door meer dan zestig uitwateringen voorby de Stad astrakan in de Kaspifche zee , en vereenigt alzo de Kaspifche zeeinAfiën met de ftad petersburg en de Oostzee. Overal van baaien oorfprong af is zy voor aMe geiaduie Ruiken veilig bevaarbaar, zynde 'er in baaien \oép van 600 Mylen geene Klippen , Watervallen of Draaikolken. — Zy is op veele plaatfen min of meer een Kwariieruur breed , en ongemeen vischryk , — leverende de vischvangst op de WOLGA een zeer aanzienleken tak van r.egotie uit.
De meenigte groote en kleine Rivieren, die in eenen zoo tnteefirektcn loop van 3oo uuren van beide zyden in de WOLGA vallen, brengen niet weinig toe tot het gemaklyk cn min kostbaar vervoer van .allerlei' Producten Koopwaaren, mond- en andere behoeften naar Petersburg en andere
plaatfen in het Land. Van die plaatfen, die niet. vlak
aan eene Rhier liggen worden de Goederen 's winters door de Slede-vaart naar de WOLGA of naar de andere daarin afloopende , Rivieren gevoerd , en in de Barken geladen, welke op die Rivieren klaarliggen; alle welke Baiken dan in 't voorjaar, na 't losgaan van het Ys , en 't blieken van den fneeuw op fommige plaatfen met een zwaare vloed, Ysgang en geraas van Ys en water,'t geen door 't fmelten van den fneeuw van de Bergen en Hooien naar die Rivieren loopt, als weggerukt, en fhel tot op eene groote verheid naar de WOLGA voortgedrceven worden ; waardoor dan ook wel eens hier of daal- fchadens aan Barken voorvallen.
Zeer aanmerkelyk is de volgende omftandigheid voor den •uUQüiandichen Koophandel op Petersburg. Te wcetcu:



<o RmUvds Havens. — PETERSBURG.
fomivds gebeurt het, dat 'er vroeg duurzaam dooi weder invalt, waardoor de fneeuw wegl'melt en 't water afloopt t vóór dat de Rivieren en Kanaalen nog ope" zyn; alsdan i worden de Traufpoiten veihinderd en opgthouden, en clit l nog dies te meer, wanneer 'er een drooge zomer op volgt i en"de toevoer van water naar fommige Kanaalen niet toereikende is. De verre afgelegene Koopwaaren en Behoef- • tens komen dan veel laater'te Petersburg en elders aan dan naar gewoonte 't geen alsdan veel verlet en ophouden aan de bü tenlandfche Schepen veroorzaakt, die gekomen zyn om de Waaren af te haaien. ("Zie een gewigtig byvoegfel op de laatfle bladz. van dit Bodtje.)
Behalven bet voorfchreeven groot algemeen Tranfport te; water worden ook fommige Koopgoederen , welker waarde t de onkosten kan draagen, (als 'Juchten, Petteryen, Bor.. Pels, Zeildoek. Vlaams, Ravendoek en andere Linnens, Was, Uufenblas &c.) 't geheele jaar door, vooral 's win-, ters met de Sledevaart geaedreïyk te lande aangevoerd, hetgeen meer dan honderd duizend Voerlieden door gt-heet Rusiand winter en zomer aan den gang houdt- — Welk Tianfport uit hoofde van de zeer geringe behoeften deezec menfchen ook al ongelyk minder kostb;:ar is, dan in eenigi ander Land van Europa.
De Kooplieden weeten, dat de Inkoop der W2aren ge-: fchied of «Is dezelve ter plaatze reeds zyn aangekomen,! of in den winter by contract van levering met eenig geldl vooruit , en de lest na ontfangst der Waaien in Mai, Juny 0f |uly. ... i ■- Somtyds geeven de Verkoopers ook wel tyd 'en' termyn van betaaling. — De van buitenlands inkomende goederen worden meest op tyd van 6 en 12 inaaiw den verkogt. ,
Ook weet men . dar uit hoofde van de langduurigheidi der Winters de Scheepvaart gewoonlyk maar 0 maanden ,1
* dat is van Mai tot November open is. Voorts is de:
tyd der Reis uit Texel naar Petersburg zeer ongelyk. ~ 'Er zyn voorbeelden, dat in 8 dagen Schepen uit Texel tei
Kroonflad zyn aangekomen. De - gewoone voorfpoe-(
dige Reizen zyn van 14 dagen of ?. weeken. De
Brieven-Post te lande tusfehen Amileidain en Petersbnrjj



NARVA. — RE VAL» S£
wordt eerékend heen en wederom 36 dagen des Zomers, Tn 42 ff « dagen in 't Voor- en Najaar en Winter, naar niaate de wegen gefield zyn.
NARVA,
Geleaen in het Petersburgfche Gouvernement 20 duitfche Mylen van Petersburg. by den oostlyken oever van de Sche Golf, aan de* Rivier de Narowa, die 8 duitfche Mylen boven de Stad nit h«/^«-^ konij, en 2 duit. fche mvlen beneden de Stad in de Finfche Golf valt..
De Sepen, die meer als 7 voeten diep gaan kunnen niet tot vooPr dè Stad komen, maar moeten aan den mond Ser Rrlier blyven liggen, en dikwyls vry verre op de Reede
^ Denvoornramfte UITGAANDE Produkten zyn Greenen- en Vuuren-Balken omftreeks het Peipus - meir gehouwen1, s winters over den fneeuw daar heen gefleept als er geen Rivieren zvn, aldaar tot vlotten gemaakt en naar de Naiowa Svoerd Vdie meest door de Hollanders in Fluitlchepeit Z ? tot 400.last gehaald worden) - Vlat llenmp en Graancn. — Het getal der uitgaande Scheepshrdrngen bedraagt jaarlyks van 100 tot 130 , naar mate er meer of min binnenlandfche aanvoer en buiteiilandfche ,iek is.
Boven de Stad zyn Klippenen eene kleine uui gaans een vry hooge Waterval in de Rivier. De aanvoerende Vaartuigen moeten daar gelost, en de Waaren te lande naar de Stad gevoerd worden. 0i,one
De Inkomende Waaien zyn voornamelyk Wynen, Lakens1,
Koffie. Suiker &c waarvan ook veel door Holland-
fche Schepen word aangebragt.
REVAL,
De Hoofdftad van het Revalfche Stadhouderfchap, verder voort aan den zuidelyken oever der Finfche Golf ge. legen, met eene uitmuntende Haven voor de Rushlche Oorlog(chepen, 48 duitfche Mylen van Petersburg. _
De U.tvoer is hier zeer verminderd. Ook is er de binnenlandfche toevoer aostbarer , wyl byna geene Rivietet D a



52 Rusfifche Havens. — REVAL. PERNAU.
'er heen (hoornen; en meest alias des winters door de Sledevaart uit de Pleskoffche en Revalfche Stadhouderlchappen moet wotden aangebragt. * De als nog plaats heb¬
bende Uitlcheeping beftaat hoofdzakelyk in plas, Hennip , Graanen, Zanden, Leder en nog eenige andere Producten. ■' Met getal der met die Producten uitgaande Schepen (welke meest kleine Oostzeefche zyn) beftaat jaarlyks van 50 tot jooj naarmaate van den aanvoer en aftrek.
De Inkomende Waaren zyn Zout, Tabak, Laakens, Zy* denkraam, Suiker, Koffie enz. >
NB. Hollandfche Schepen komen 'er nu weinig.
Habfal.
In 't Revalfche Stadhouderfchap aan de Oostzee; is] min aanmeikelyk, dewyl de jaailykl'chc Uitlcheeping daar Hechts "in omtrent 10 Scheeps-laadingen Graanen beftaat.
. . PER.NAU,
in het Rignfche Stadhouderfchap,by de Oostzee san de Rivier de Pernaw, in welke üe Rivier Fellin valt, die'uit
de Peipus- en Wirtfe JMeiren komt. Zy. is. 25 duitfche
jr.ylen van uiga gelegen» .
Het getal der uitgaande Scheepsladingen, (waarvan veein Hollandlche Schepen) gaat jaarlyks van 50 tot 100. _ Dezelve beftaan in Balken,, Deelen , Graanen, Zaadtn, Hemip, Was —...
De Inkomende Waaren zyn van weinig belang.
RIGA,
na Petersburg de gewigtigfte Zeeflad , tevens de uiterfte grensvesting van veel gewigt aan deeze zyde van hec Rusfifche Ryk, en de Hoofdftad .van het Rigafche Swdhouderfchap, by den oever van dé Oostzee gelegen op 56 gr. 56 min. breedte, en 41 gr. 40 min. lengte, 78 duit. iche mylen van Petersburg, aan de Rivier de JVestlykc DWINA genaamd, die 2 duitfche Mylen van de Stad in de Oostzee valt»



^ RIGA. — Toevoer en Uitvoer. 53
Deeze groote Rivier (westlykc DVVINA genaamd ter onderfcheiding van de Noordelyke DW1NA by archangel) neemt hsaren oorfprong in het Tweerfche Stadhouderfchap, naby het begin vaa de WOLGA, in een moerasfig meir; loopt als eene kleine beek 3 duitfche Mylen tot in het meir Ockwat; daar weder uitkomende, zou zy voor de zwaarfte Vaartuigen het geheele jaar door braikbaar zyn, indien zulks niet verhinderd wierde door klippige Watervallen , over welke echter in 't voorjaar door den grooten toevloed van water de geladene vaartuigen heenen dryven. . De Rivieten Méga, Kaspla en Toropa vallen 'er ook in, en verder voort nog verfcheidene andere ilroomen. Doch ook deezen kunnen niet als met den voorjaars-vloed door beladene vaartuigen gebruikt worden. —— Daarenboven zyn 'er nog wel .20 klippige Watervallen in eene uitgéftrektlieid van 25 duitfche 'Mylen van de Stad opwanrds op verfcheidene afftanden. Door alle welke Watervallen als mede door nog eene meenigte kleine Eilanden de vaart op deeze groote Rivier boven "de Stad zeer gevaailyk en moeilvk wordt gemaakt.,—— Zy doorloopt omtrent 100 Duitfche Mylen Land , en gaat door de Pleskoffche, Polotfche en'Kigaftfte Stadhouderfchappen , uit welke, als ook uit Pookn en het Mohileffohé Stadhouderfchap de Waaren op dezelve in Vaartuigen (Spruifen genaamd) des winters ingefcheepc worden, en even als de Barken op de Rivierea naar de Wo'lga in 't voorjaar, na losgaan-van bet Ys en het fmelten van den fneeuw, met eenen geweldigen watervloed en ysgaiig afkomen.
Te lande worden 'er ook veele Waaren aangevoerd, voornamelyk des winters met de Slede - baan.
De UITSCHEEPING beftaat in Vlas, llennip, Slaglynzaad, ZaaUynzaad, Uennipzaad, Rogge, Tarwe, Gerst*, Haver , Er ten, — Balken, Masten, Sparren, Spiereu, Molenroeden, IVagenfchot, Vat hout, Pomphout, Planken, Deelen , Brand- en Splithout &c. — Polasch, Leder. Tzer, Was, Kaarsfen, Uennipolie — Tabak , Boter, Touwerk, Zeildoek, Ravensdoek > Vlaams linnenLinnen in foorten , Pelteryen enz. — Van alle welke Waaren veel door de Hol» landfche Schepen wordt gehaald. _ De zwaarfte Masten voor de Oorlogs- en andere groote Scheepen• haaien wy van Riga.
D 3 v



ka. Rusfifche Havens. — RIGA.
C* Op 6\ gr. 6\ mm. 40 fee. breedte en 56 gr. 39 «•*• 15 fee. lengte.)
Her getal der jaarlyks afgaande Scheepsladingen gaat : van 706 tot 1000, naar niaate van meerder of minder t inlandfcheh aanvoer en van aftrek naar buiten ; doch der- • zeiver Laadingen zyn verre niet zoo bedraaglyk , dan die <
op Petersburg vaaren. De Inkoopen geleideden zoo.
als te Petersburg, doch meest na aankomst der Waaren.
Wat de INKOMENDE Waaren betreft, deeze zyn omtrent dezelfde'als. die te Petersburg, maar ook op verre na niet zoo bedinagtyk. — Zy worden door aanmerkelykt veele Hollandfchè Schepen aangebragt, die vandaar weder-, om Laadingen inneemen.
* NOTA: „ Van de Stad af tot aan het Vaarwater, de;
Bo/dera genaamd , 't welk naby de zee is, wordt dei „ Rivier van tyd tot tyd ondieper. Vóór 60 jaareni
konden 'er fchepen van 250 Last, en voor 25 jaaren nog; „ Schepen van 150 L'r'St tot aan de Schip- of Vlotbrug (diet
by de Stad over de Rivier ligt) met de volle Laading aan-i , komen en afvaaren. Thans is'er maar diepte voor Kof ent ', en Smakken van 50 a 60 last- 'Er moeten dus veele Lig-: „ ters tot af. en opzending der Waaren gebruikt worden.' '
Af endsburg.
Kleine Zeeplaats in het WgaCche Stadhouderfchap op het Eiland Oefel, waar van de uitfeheeping jaarlyks btftaat ini omtrent 10 Scheepsladingen Graanen.
ARCHANGEL , (*)
De Hoofdflad van het archangelsche Stadhouderfchap, ly de Witte Zee, die in den Noord/yken Oceaan valt. Zy) ligt aan de Rivier de Noordlyke DW1NA, 5 a 6 duitfche* Mylen van deszelfs uitgang in de Witte Zee ; te lande is zy \ 164 duitfche Mylen van Petersburg. Daar worden Oorlogsen Koopvaardy-fchepen gemaakt en uitgerust. ■ ■



ARCH ANGEL.
Toevoer en Uitvoer. <<
Vóór de ftichtüïg van Petersburg was de Koophandel te Ar-:!hingel veel bedraaglyker.
De Uitlcheeping van Lands-produclen blyfc 'er echter nog altyd zeer aanmcrkelyk en beltaat in Lynzaat, g.>gge,
Tarwe, Unit Planken . Declen , Balken, Masten)
Ttf^r . ft'a , ?W , Juchlen , Talk , Kaarsfen , i5o/-jrt7j , 7£.7/w'/j, Vlas , &?n>^ en Linnens , Toinverk , —« yttfcheidèn Pelteryen • Tmztf enz.
De Aanvoer van alle deeze goederen naar Archangel gefehied over de Rivier de DWlNA , en is daarom gemak-
lyk en min kostbaar. Deeze groote Rivier krygt haa-
ren oorfprong in 't Wologdafche Stadhouderlchan door de verteniging der Rivieren Soechona en Joega of Joeg. Zv is 70 duitfche Mylen lang. — Behalven de genoemde twee Rivieren ontfangt zy nog verfcheideu andere, op alle wel" ke kleinere Stroomen en op dc DWfNA de belaadene Barken , in 't laatst van Mei, na 't losgaan van 't Ys en 't fmelten van den Sneeuw, (even als naar de Wolga) mee eenen geweldigen Watervloed en Ysgang afkomen.
Onze Hollandfchè Schepen haaien 'er veel Waaren , voornamelyk LYNZAAD, dat meest uit de WologdaJ'che en IVfetfcht Stadhouderfchappen en 't Oestjoegfche gebied komtj ook veel ROGGE. (Somtyds worden 'er in de Twintig dui' zend Lasten uitgefcheept', zo niet uit hoofde van Misgewas of andere redenen de Uitvoer daarvan wordt opgefchoit.)
„ 't Getal der belaadene uitgaande Schepen gaat jaar„ lyks van 100 tot 150, naar maate van meerder of min»
„ der toevoer en aftrek der Waaien. Deeze Sche-
„ pen zyn meest alle veel giooter, dan die gewoonlyk op „ de Oostzee vaaren; vermits zy maar eene Reis kun«
nen doen, zynde 'er uic hoofde der lange Winters, „ maar 435 maanden bekwaame tyd tot aankomen, laa„ dm en vertrekken,
r, Scheepen niet dieper dan 14 h 15 voeten fteekende, „ kunnen komen tot eene plaats door de Zeevarende ge„ noemd Zonnebol, eene halve Myl van de Stad geleegen 5 >} —— maar die dieper gaan, moeten by de Baar, die
* I> 4



5*5 Rusfifche Havens. — ARCHANGEL.
vóór de Rivier ligt, ten anker blyven en in opene Zee „ laaden en losfen."
De Inkoopen voor buitenlandfche Rekening gefchieden of des Winters op Contract met eenig geld vooruit, en des Zomers te leveren , of ook des Zomers na aankomst der Waaren, en dan na levering te betaalcn. -'De van buitenlands inkomende Goederen zyn niet zeer aanmerkelyk.
Naar Spitsbergen, Nova Sembla en andere Kusten langs den Noordlyken Oceaan of de Yszee gaan jaarlyks %oo i\ 350 kleine Vaartuigen door de Rusfifche Kooplieden uitgerust van Archangel ter vis/chvangst en ter Zeekoeijen, — Zeekalven- en Zeehonden of Robben-vangst uit. ■ Eenige Kooplieden gaan ook met Waaren naar de Irbitfche Jaarmarkt 250 Duitfche Mylen zuidelyk van Archangel ge- . ieegen, als ook tot aan de grenzen van China om daar bande! te diyven.
Nog de volgende Aanmerking. _____ n Vermits Ar- ■
„ changel zoo hoog op in het Noorden cn tevens buiten „ de gerrieenfchap "van den Handel op de Oostzee gelegen 1
is,"zodat de Zuidelyke Volken Hechts eenmaal *s jaars „de reis naar Archangel kunnen doen; daarom is men 1 s, thans onder de tegenwoordige Rtgeeiing bezig nieuwe: „ Water • ver ëenigingen te maaken, ten einde zoo veel als i „ mogelyk de Lands - producten uit het noordlyker gedeel- ■ „ te van Rusland mede naar Petersburg af te kunnen voe-■
w rcn , Tot welke gewigtige Waterwerken te vervaar--
„ digen de uitneemende kundigheden van onzen Nederland- ■ „ fchen Ingenieur van suchtelen aangewend worden. — *•„ Ook 'is men bedagt om door Waterwerken nog meer af- • „ voer van Producten naar de DWlNA zelve te bezor-. ., gen , vvaar door aan veele minder bebouwde maar toch 1 „ vruchtbare gronden van Rusland nan die zyde gelegenheid ! „ zal verfebafd worden om meer Produclen naar Archan- ■ 5, gel te leveren."
KOLA.
(Op 68 gr. 52 min. breedte, en 50 gr. 41 min. lengte.) 1
Deeze kleine Zeeftad list 145 duitfche mylen noordwes- • telyk van ARCHANGEL "by den Noordlyken 06eaan of de
II



Verbetering der Land - Straften. . g7
■ valt, in Rusfisch Lapland en het Archangelfche Stadhouderfchap.
Omftreeks zyn groote Bosfchon. Daar valt alzo veel Greenen- en Vüürenhout. Voor ruim dertig jaaren wierdt ook aanmerklyk veel daarvan te kola uirgefcheept naar verfcheiden plaatfen van Europa. Doch zulks is federt tot groot nadeel van den voomaamften Onderneetncr dier boutnegotie, opgehouden, vermoedelvk, om dat de hoedanig* heïd van dat Hout niet genoeg aan de verwagting der Koopers heeft beantwoord.
Aldus heb ik uit twee gefchreevene (tukken (het eene over de Zeehavens van Rusland, het andere over den Uiten Invoer van Producten en Koopgoederen.) hoofdzaakelyk dat geene medegedeeld, 't welk voor dit jaar tot het Plan
van myn boekje behoorde. Bshalven voornoemde
(tukken over de Comuiercie heb ik onlangs ook nog van een ander kundig Heer eenige nieuwe zeer naauwkeiirïge Berichten ontfangen nopens het staats- en krygs-wezen van het geheele Rusfifche Rvk. Doch die zaaken fpaar ïfe voor myn POLITIEK ZAKBOEKJE, als in het byzonder ^ , daar toe behoorende.
Ten aanzien van het Land • Ti anfport of het aanbrengen en vervoeren der Koopgoederen te lande door geheel Rusland, fchryft men my nog het volgende; namelyk: dat, om op alle mogelyke wyze hetzelve te bevordereu. en gemaklyk te maaken, den 25 Maart 1786 by Ui,A*SE of Keizerlyke Ordonnantie bepaald is, „ dat de Wégen of Lands„ ftraaten door het geheele Ryk op Kroon s> kosten (zon-
der de geringde belasting der Onderdaanen) moeten „ worden verbeterd Of, waar Zulks noodig mogt zyn, „ nieuwe gemaakt, — en dat tot het maaken of verbete„ ren der groote Lands-ftraat van PETERSBURG tot MOS» „ COU, die 104 Duitfche mylen lang is , reeds 4 milhoe„ nen Roebels (ruim 6 millioenen guldens; aangeweezen
D 5
v,™o aan dp Rivier JtntaL welke aldaar in den oceaan



$8 {prS BYZONDERS /of nadenken.
„ en beftemd zyn." Alle welke verbeteringen, en het aanleggen van nieuwe Wegen door BosTcheh ut Moerasfcn of tusfchen Gebergten , de Communicatie van Provinciën Steden en Dorpen op zeer veele plaatfen korter en gemaklyker zullen maaken. Dus zal het Iranlport der Waaren te lande vooral in die ftreeken, waar 'geene Rivieren zyn, nog veej aleemeener en minder kostbaar kunnen worden i het geen niet alleen den Bloei van dit Produceerende. Land maar tevens het levensgemak en de gemeenfcbap cn dus' de verdere hefchaaviug der Rusfifche Volken ongemeen zal helpen bevorderen. ■
Hier mede zoude ik eindigen, indien my by alle het voornoemde nog niet iets medegedeeld was, "hetgeen wel niet tot de Commercie behoort, maar om andere redenen merkwaardig is , en tot een voorbeeld van veel nadenken in ons Land kan verftrekken. Ik plaats het ook daarom hier ais
3Ietg ^p$cmottg tot nabenfien.
Het betreft het Volks - onderwys in Rusland. — Vreemd zullen misfehien fommige Leezers opzien, en vraage», hoe toch het woord Volks . onderwys in eene Despotieke
Regeerings lorm kan voegen ? 't Is evenwel zoo,
en ook juist daarom is dit nieuw vooibeeld van Ruslands Regeering dies te treffender voor andere Regeeringen. —
De nieuwe zaak , welke ik hier gaa verhaalen, is een blyk, dat deeze Keizerin in haaien klimmenden oudeidom van dezelfde meening is, als FREDRiK de GROOTE , die (gflyk ik hier vooren bladz. 53 aangetekend heb) aan d'alumbert fchreef: „ hoe ouder men wordt, dies te „ meer ziet men het nadeel, dat de Burgermaatf happy lydt „ door het verwaarloozïn van de opvoeding der jongheid „ Op alle mogelyke wyzen doe ik myn best, om dat schrikte
„ verbeteren. lk verbeter de Iloove Schooien, de La-
,, tynfchc en andere Schooien in de Steden , en zelfs de
» DORPSCHOOLEN." (Met opzet heb ik dit nog
fettö hier herhaald i op dat men het aldus toch TWEE*



IETS BY ZON PERS tot nadenk™. kq
TWEEMAAL moge leezen.) — Betreffende de Keizerin van Rusland is de hier bedoelde zaak deeze :
„ Die Vorftin heeft eene Qmti* ^«'oOLWFZE^ „ zoek en Perbetering van het VpLK^SCHQOLWJZliW
der Rusten En deeze Commisfie beftaat n et uit
!' deeze geene mindere lieden, maar uit Eerfte en
kondigde RYKS-GROOTE1SI en eenige^ voornaame geleer-
de Mannen." Zo dat ,nen ó&ix de V, s
kn n et 1 êene eeringe flenterzaak, dielchier beneden de attentie van Regeerders is, maar als eene groote fondantentcele STAATSZAAK befchouwt.
„Deeze aanzienlyke SCHOOL - COMMISSIE heeftop „ bevel der Keizerin een geheel nieuw Reglement vervaar, digd voor de Rusfifche Volks-Schooien; —- en op ' den 5 Augustus 1786. is dit Reglement door H. Rus-Kci" zerlyke Majefteit zelve onderteekend en bekragtigd.
Sedert dien tyd zyn en worden verder door geheel „ Rusland in alle Gouvernementen en Stadhouderfchappen op Kroons-hosten gratiaale, dat is vrye Volks - fchoolen , aangelegd, waar de Kinderen . voor met worden onder-
weezen Tot zelfs diep in Sternen te Irkoetsk en
llTakoetsk {12 en 1500 uuren van Petersburg gelegen) Snnen al e kinderen, wier Ouders onyennoogend zyn, n gZtis ter Schoole gSati; en tevens worden zyvande noo» dise Boeken gratis {voor met) voorzien. —-— Er zyn Sen waar het getal der Kinderen in zulke Schooien „ reeds tot 700 is aangegroeid; b. v- te novogórod. r !, En in die Volks fchSiien krygen de Kinderen het vol, gende^ ondej^.^ Landstaal fchryVen en rekenen} II. li Onderwas in de Christelyke Religie «1 dc> damnt „ vloeiiende eenvoudige en zuivere ZEDENLEER ' (NB en dus niet bloot of alleen opzettelyk m eeni" ce theoretifche, dikwyls onverftaanbare, en ook al " fomtyds geheel onnutte Leerfielfels van deeze en " Se geleerde Menfchen, maar wel dege'yk, en niet tc?loops, maar opzettelyk m de ZLDEMLEER als de voornaamfte hoofdzaak) i



do JETS RYZONDERS tot naJ**l*»:
„ Onderwys in de AardrykskmrdeTanluTn Vaderland" IV ?Jn V,at verder daar behoort. VdQem"d>
' ?i NAT^Sfl^3 ?ïer°P J > • 0llder^ ^ de rpiJV ,DR» te weeten, n zoo verre elk
v mensch van God eefchaapen is om
» van iets behoorlyks te kennen; ïi^elvk
* li?' ret.en ten d»en einde, zoo veel Soïltk " n niflll,gcn, gemaakt «wn-en . om de Se t
~naU^
„ wyze getoond, met onderrichting hoe2» Sn, „ of voortkomen of bereid worden %M wtffli " !, *W de Menfchen zyn en2. enl '' (Ongetwyflcld zullen de meer Lvorderde Kind7 OEOoW?»
. gehouden ^/^l^.^Zf S'T^
" aura»
" «en^rdïa f.(Z° a dleNwe§e"s verren afltand niet te-
l Ambtenaaf Van eenen anderen "«>gen
„ nmntenaai. Openbaar moeten die Examens pHinn
„ den worden, zodat alle Ambtenaarsi " alkl&t



IETS BYZONDERS tot nadenken. 61
ners van allerlei rang , de Ouders, de Fanuliën , en „ vrienden der Kinderen daarby tegenwoordig kunnen zyn.
J Daar wordt dan vervolgens geoordeeld , welke
„ Kinderen de meeste vorderingen hebben gemaakt; en „ deeze naderen dan één voor één, tot den lieer STADHOUDER of GOUVERNEUR die altyd een der Eerfte L RYKS - GROOTEN is , en ontfangen aldus plegtig uit „ zyne handen een piys tot erkentenis cn bewys huns
ner naarftigheid en braafheid. • Van de laatfte
„ Examens , die dit jaar 1789 op veele plaatfen in het Rusfifche Keizenyk gehouden wierden.zyn verfcheidene 11 door de Rusfifche Gefchriften openbaar gemaakt met bvvoecine der Redenvoeringen, welke by die gelegenbeid in zulke VOLKS - SCHOOLEN door de Rusfilche " Aartsbisfchoppen, Bisfchoppen of Aichimandriten (Abten) ' zyn nitscfprooken ; van welke fommigen zeer roerend waren, en traaneu van aandoening in zulke Vergaderingen ' van Ryksgrooten en mindere Rusten van allerlei rang ! en ftand deeden vloeijen. Alle deeze zaaken zyn in de 11 Rusfifche Papieren openlyk te leezen.
Liet is waar,en dit fpreekt ook van zelven.dat deeze „ Groote Inrichting thans nog maar in haar eerfte beginfel „ is, en dus zeker nog lang niet in die orde en tot die vol„ maaktheid in de praktyk is gekomen, waartoe het nieu„ we School - reglement van 5 Aug. 1786 is ingericht. — i „ Verbeteringen van die natuur hebben ook altoos veel „' tyd en eene by zonder e kundige Werkzaamheid onder het ge„ ftaadia opzicht der Hooge Regeering noodig om tot eenige volmaaktheid in de Praktyk te geraaken (*}. ■
(t) Ziet hier wat wederom FREDR1K de GROOTE
zelf aan den beroemden ÜAlcmbert fchryft: „ Er
„ zyn dertig jaaren noodig om van myne ingevoerde verbeteringen (ten aanzien der Volks- en andere Schooien) „ vruchten te trekken. Ikzelf zaPerdus niet van genieten, , maar ik zal my troosten met aan myn Vaderland dat * voordeel toegebragt te hebben, het geen er ontbreekt.'* Vlet geheele ftuk. uit dien Blief is woordelyk in het tuigt-



62 IETS BYZONDERS tot nadenten.
9, De moeilykfte zaak is zeker , eenen voorraad van troede, „ yeretsckte SCHOOLMEESTERS te hebben. Maar daar' ** y°or wordt, ook al op fommige plaatlèn zorg Bedragen : „ by voorbeeld: te Petersbnrg is een Seminarium of Onder--
1 01^001™^"' dle het School-ampt ini „ VOLKS SCHOOLEN willen waarneemen, daartoe be-„ Kwaam gemaakt en onderweezen worden >. Ik zelf
„ opgefteld) Ik zelf op zekeren dag door de Jemskoi (eene. „ yoornaame ftraat te Petersburg) wandelende, zag 'er dec „ Koets van de Keizerin voor een Huis ftaan, waar zulke; „ Schoolmeesters door drie Profcsfors onderweezen en "e-. „ exammeerd wierden , en vernam, dat deMonarchinzerVef h toen daarby tegenwoordig was."
Ik zal nog alleen deeze ééne byzonderheid uit het me-, degedeelde bericht melden:
s'iruNOc7°,VÖR?ü^Cd.2 Hoofdflad van het Novogd. „ rodfche stadhouderfchap) heeft de Adel een fchoon voorbeeld gegeeven, hoe het Schoolmeestersambt zeen '»gc toc die waardigheid en achting kan gebrast wor„ den, welke het zeer zeker volgens den aart en na„ tuur en het hoogst gewigt der zaake boven vetfcheidenei * aAnde,re Ambten verdient- Namelyk de Novogórodfchei „ Adel heeft nu onlangs gezamentlvk beflooten aan den; „ Schoolmeesters-ftanrl vry acces in deszelfs cornerfatie, dat is, „ yryen toegang tot de famenleeving met den Adel te getveiui „ om te begrypen wat dit zeggen wil, moet men.
neele fransch aldus ren zoo kan men het nu ook.
tiog eens in bet fransch leezen.)
„ Plus on avance en agé , &> plus on s'apperfoit du tort :» Zue lmt aux Societés les éducations neglige'es de la jeun ntffe. Je m'y prends de toutes les fagons poiïibles pour „ corriger eet abus. Je reforme les Colleges ordinair es, les „ Uniyerfités , & mime les écoles de yillage; mals il faut „ trente ans pour en voir les fruits; je n'en jouirai 'pas, „ mats je m en confolerai en procurant a ma patrie ca m> avantage do at elk ma/iquet" —« ^pag. ng.)



IETS BYZONDERS tot nadenken. 63
„ weeten, dat vry acces in een Adelyk Huis in Ru'land „ te hebben , betekent, als vriend W toegalg te hebben,
en naast andere fdtfoenlyke Lieden de Tafel en andere be„ leefdheden yryclyk in zoo een Huis te komen genieten ,„ Door zodanig een Middel zoekt de Adel twee oogmerken „te bereiken; ecnsd< els om aldus den Schoolmeester„ ftand toe behoorlyk aanzien te verheffen, anderdeels om >, denzelven , door den omgang in ie voornaame en be. „ fchaafdere waereld, kundiger, befchaafder en dus ba-
kwaainer tot de opvoeding der Kinderen te maaken." w
Aanhangfel om Land betreffende.
'Er is geen Land , waar ligter, fpoediger en duurzaamer Verbeteringen in bet Volks - Schoolweezen zouden zyn te maaken, dan ons Land. —Met veele bondige redenen kan ik dit aantoonen. Ziet hier flechts eenige:
i. Omdat de Burgeryen in de Steden en de'Landlieden m de Dorpen , algemeen genoomen, daarna reikhalzen en niets ïteVer wénfehen.
II. Omdat in veele Steden reeds stads -schoolen zyn, welker Verbetering dus alleen van een goed plan en van deszelfs goede daarftelling en uitvoering afhangt; _ en omdat alle de privaate of eigene Kinderfchoolen, welke nu geheel willekeurig, zonder regel , zonder opzicht , zonder eenige hoegenaamde Directie zyn, dflder eene behoorlyke voor alle ouders zeer wenschlyke Directie zouden kunnen gebragt worden. Let wel l Ik bedoel hier zodaanig eene Directie of Opzicht, het geen aan alle Ouders van alle Gezindheden en beroepen ongemeen en ten uit erft cn zou behaagen , hetgeen noch voor de Ouders, noch voor de Schoolmeesters en Schoolyrouwen in het minfte bezwaarlyk zoude zyn, en ook niet voor de Finantien der Steden. Ik bedoel hier eene geheel nieuwe en wel die Inrichting van welke hier yooren op bladz. 32 gefprooken is.
UI. nb. Omdat in onze Steden de Collegien der raaobn of vroedschappen voorzeker talryk genoeg zyn, om uk dezelve twee of drie Haren tot commissarissen qV/ïr whbt



H IETS P.YZONDERS tot nadenken.
V0I.K-5CHQÖLWEFZEN dan te ftellen. Zoo zou dm
Schoolzaak terftond had*' vereischt aanzien verktygtn.
Ik herzeg: het getal der vroedschappen is immers overal groot genoeg om niet te kunnen denken, dat daartoe geen tyd zou overfehicten. Voor verfcheidene zaaken zyn hono¬
raire commissarissen in onze Steden; maar ik weet niet dat ergens in eene onzer groote Steden voor als nog op de Stadnuizen eene Comm/sfaris - kamer aanweezig is , boven welke voor Int oog des volks te leezcn (laat: COMMISSARISSEN OVER SCHOOtZAAKEN. Men denke hier een, oogenbhk na over de WETGEEV1NO" en de REGEER KUN- ■ DE, en wat desaangaande door de bcrotmdfle Wetgeeyers cn\ Staatsmannen geboekt (laai, en men oordecle, of zulk een i Opfchrift loven eene Kamer op onze Stadhuizen dezelve zou- ■
de ontfieren ? /» deeze opgeklaarde Eeuw zal im- ■
tners geen qtensch, die '/ minjle greintje van gezond verftand. bezit, kunnen of durven zeggen, dat hei geneuiale Volks- ■ Schoolweezen tn onze. groote- Volknke Steden geen bepaai d i cn vigen commissariaat zou yerdiencn. — Ztilk een aanzh.n-• lyk commissariaat uit de keceering zelve zou van eenen ; yeibaazenden invloed zyn op de geheele opvoeding der Jeugd. ,
IV. (Dit betreft bet platte Land) omdat ten platten Lan- . de, onder het opzicht der cal juwen of dergelyke hooge Amb- . tenaaren, alle vercischte Schoolverbeteringen zeer wel zouden i
kunnen worden ingevoerd- Eenige tyd geleden ver- ■
eerde my een onzer aanzienlykfie uXljuwen met een brief waarin zyn Hoog Ed. Gefir. my fchreef, „ voorneemens te ' „ zyn, bet Schoolweezen in zyn moot iJb'ftrid op een bc- ■ „ teren voet te brengen." Zeer zeker zyn'er in onze Provin- ■ cie Holland hooge Amb tenaaren ten platten Lande, die over ' deeze groote Prolkszaak nadenken : ook ken ik 'er in de PioVinciën Utrecht en Fiiesland.
V. „ Omdat zelfs in de groote Waereldflad AMSTERDAM „ algemeen goede schoolmeesters cn schoolvrouwen te „ vormen zyn. — Uier bedoel ik die Inrichting, waarvan ik op „ bladz. 32. dat zcide en verzekerde , wz/ daar ftaat. — AM„ STERDAM getvc het voorbeeld, en alle de overige Nederlani„ fche Steden zul/en ongetwyfeld van zeiven yolgen. — Hier is „-Be plaats niet my nader te expliceeren, of opening van » zulk eene nieuwe Inrichting te geeven." .,



E
DE GRAANEN, Mie fn ong Xanti bedöauött tooien;
{derzeiver Soorten, Qtialiteit, meerdere ofttèin* dere hoeveelheid op onderfcheidene plaatfen in de ZEVEN PROVINCIËN, bet landschap drenthe en de Generaliteits-Landen.)
^Tot het vervaardigen'van dit Artikel iheb ïfc" rtiy onder anderen voornamelyk bediend van eene geichreevene'. opgaave der Graanen in onze Republiek, welke my van een onzer kundige Handelaren in Graanen is ter hand gefield om 'er in dit boekje gebruik van te maaten. - Voor aanftaande Jaar heeft men my beloofd nog eenige vtrdere byzonderheden mede te deelen.)^
In 't QUARTIER VAN NYMEGEN Tarwe, Gerst, Haver , lïoone», Erwten, Raap- of Koolzaad, alle in vry groote hoeveelheid en van zeer fchoone Qualiteit, voornamelyk dat geene, 't welk in de BETUWE en daarornfheeks gtoeit, waar beste Klei- en Zavelgronden
zyn. Ook zeer goede Rogge en Boekweit op
de Zand- en andere ligte gronden.
In 't QUART1ER VAN ZUTPHEN veel allerbeste Rogge, — voorts Boekweit , en eenige Tarwe , Gerst en
Haver. ("De grond is 'er zeer verfchillende; op
veele plaatfen zavelig en zwart, op andere teemachtig , ook zandachtig en zeer ligt 3 ook zeer goede Kleigrond.)
In 't OUARTIER VAN ARNHEM veel fchoone Boekweit en Rogge, —— ook eenige Gerst en Haver, ■. Oneest Zand- en Hei-achtige gtondO



66 DE GRAANEN VAN ONS LAND.
* Naauwkeurig is deeze voor de Provincie Holland zoo gewigtige zaak onderzogt in Twee verhandelingen , door
de maatschappy tot 6evorder1ng van den landBOUW te Amfterdjtni [a het Ja,ar 1789. uitgegceveiu
Deeze Provincie, vergeleeken met fommige anderen , brengt naarmate van haare grootheid veel minder Graanen
voort, C» met 200 zeer' om dat 'er °P vetfcliei-
„ dene plaatfen, nog niet veel meer gronden tot goede „ Graanlanden zouden kunnen worden gebruikt; maar om dat men 'er, algemeen genomen, by de Wei- en Hooilanden , waaruit bet grootfte gedeelte deezer Provincie „ beftaat, beter of veiliger rékening vindt of meent te
„ vinden (*). ■ Men voege ook nog hierby de mee-
„ nigvuldige teelgronden voor" allerlei foorten vau Tuin„ vruchten en Zaaden.)" . .
Zo men echter alle de Graanen, welke in de Provincie Holland verbouwd worden, te famen neemt, zal derzelvcr Hoeveelheid vry aanmerkeryk worden en nog al eenige Duizend Lasten bedraageiij gelyk uit de volgende opgave is uategaan.
In Zuid-Holland.
De HOLLANDSCHE EILANDEN (ook wel de Ovemaafche Landen genaamd) als 't land van Voorn , Over-
flakker , goeree , 't land van putten {ft Eiland roozenbkro) de be1jerlanden, 't land van strei-
jen enz. « als ook eenige fheeken aan de over-
zyde van den Biesbosch naar den kant van geer.
truidenberg cn heusden alle deeze Landen,
inzonderheid de vooinoemde Eilanden, zyn ongemeen vruchtbaar in Graanen van de beste Qualiteit, als Tarwe , Gerst, Haver, Boonen , Erwten, Kool- of Raapzaad. De zludholi.andsche waarden op fommige plaatlèn, — het WESTLANüin delfland, — rhynland langs de Westzyde enz. alle deeze plaatfen te famen genomen



nl, GRAANEN VAN ONS_MgP' ^7
l^^eTo^geene geringe Quantiteit vani.r-
Ve, Rogge, Gerst, enz. Mm,«-, en ook wat
GOOILAND brengt vry veti goeue u Rogge voort.
In Noord-Holland.
De ZYPE . de WffiRINGERWAAg) ^verf^e ar. dere plaatfen . eigendewe^^ ^
ÏSS^keflSS v"el uitmuntende 2>nw , ook en Haver enz.
Tn den Graanen^uw ^^S^e^ De Tarwe groeit op f eJee^vlcne elvken niet 5 ook is de Higte en vindt "^^^jXdt, «Hider weder-
g ' TTT^erffens beter. Daarenboven heelt men er ook.
lltrrcfit.
„ Boekweit , die men nergens
Allerbeste ÊnW, z^JfrU* en to; ■
beter vmdt, --—- fa Duivenboonen van zeer
tfj.egïano.
Eene M poot. m| «ffiZ™""! en daar omftreeks, welke *™lf™i'fl' toorts is wordt,en in deugd loeres getyken S1' 4 Zie.. het «ntfche Noorder f*^ r«e^ „
« V«g»!iSSeen SS^ ta'veldvrucht #. bolswaard, ongemeen VIU^ &



6S DÈ GrvAATSTEN VAtf ÖftS LANÏX
(♦> Over de verdeeling van het Pla>te Land deezer Provincie in Marken en de Ichadelyke Gefteldbeld der Getneene Gronden in die Marken, vindt men eenige opheloenngen in den tegenw. staat van oyeryssel.
Tarwe, Gerst, Hdver , Erwten, Paardenbooneti, Kool-zaad, enz., alle van zeer goede qualiteit.
ïn 't Zuidoöstlyk en Zuidlyk gedeelte * dat aan Drenthe ' grenst, en waar veel Zandgrond is, groeit redelvk veel' goedo Rogge en Boekweit, ook wat Haver, ja zelfs Tarwe ; en Gerst, als de Akkers vooraf ter deege gemest zyn.
©brrpgfeL
Rogge van zeer goede Qualiteit, ook goede Boekweit en 1 beide by vruchtbaare jaaren in genoegfaamë hoeveelheid,, ©m uitvoer te dulden j —i— voorts Haver en Gerst;;
doch zeer weinig Tarwe. ( „ Volgens het oordeel 1
„ van kundige Lieden zouden de Bouwlanden in deeze j W fsHrahlè Provincie op de meeste plaatfen nog aanmerkéiyk; „ kunnen worden vermeerderd of verbeterd * indien téh 1
aanzien der Gemeene Gronden der Marken door 's lands s ^ staaten betere Inrichtingen wierden beraamd. " (*)
Haver en Gerst vari zeer goede qöaliteit, en ongelooflyk i veelvooral HAVER , die federt verfcheiden jaaren een 1 voornaame tak van Negotie deezer Provincie uitmaakt en i tfëafvan Jaarlyks vëëlè Scheepsladingen naar Engeland! vervoefd Worden. , , ■ —
(NB. In bet Jaar 1789 is veel meer Gerst, dan ïn andere i jaaren, in deeze Provincie verbouwd).
Voorts ook zeer veel goede Tarwe, Rogge, Boonen, ,
Erwten, Kool- of Rmpzdad; en in de Zand- en 1
Veengronden veeVBoekwcit. (Dc U&ogé Veengronden afce- • graaven zynde, worden tot Bouwlanden vervaardigd , welke : dus nog geftaadig kunnen vermeerdeid wofdèn.)



DE GRAANEN VAN ONS LAND. 69
©jent ïje*
Zeer veel ROGGE , die wel wat ligt, doch goed van deugd is, waarvan eene groote Quantiteit jaarlyks wordt
uitgevoerd. Op de verdere Zand- en Veen. gronden
ook eenige Boekweit; Voorts eenige Haver en Gerst.
(NB. „ Gelyk in de Provincie Overysfel, aldus zou, „ naar het oordeel van kundige Lieden, de Graanenbouw „ ook in dit Landfchap op veele plaatfen nog aanmerkéiyk
kunnen worden vermeerderd en verbeterd. —— Hiet„ van by eene nadere gelegenheid.")
STAATS - VLAANDEREN. — Zeer veel Tarwe, Rogge, Gerst, Haver, Boatien, Erwten, Koolzaad ; alle va* goede en op fonunige plaatfen van uitneemende qualiteit.
STAATS - BRABAND. — C Meest ligter Zayel- Zandof Veengronden, hoewel 'er ook vry veel goede Kleigronden zyn, inzonderheid langs de Maas) Zeer veel g^ede Rogge en Boekweit, voornamelyk de bredasche Boekweit , welke den Utreehtfchen byna evenaart, voorts Tarwe, Gerst; Haver, Erwten, Boonen, enz. NB. „ Ook kan in Staats - Braband de Graaneubouw „ op verfcheidene plaatfen nog aanmerklyk verbe„ terd en vermeerderd worden; gelyk de ondervin„ dins federt eenige jaaren geleerd heeft." STAATS - OPPERGELDERLAND, (het kleiu Dilïrict van Venlo, het Eiland Steyenswaard in de Maas geleegen, en het Ambt van Montfoort.~) — Git hoofde van de kleinheid deezer drie , van elkaêr afgezonderd liggende , Diftricten zyn 'er de Graanen van weinig of geen belang. (NB. „ By deeze groote omwending van zaa» ken in de tothier toe zoogenoemde Oostenrykfche *» Nederlanden, en dezelve ftandhoudende , zou het *» mogelyk kunnen worden, dat dit nu zoo gering » gedeelte van onze Generaliteits ■ Landen verder en



*o DÉ GRAANEN VAN ONS LAND.
„ beter langs de maas wjerde uitgebieid • Veele \
„ voor den Graanhandel en de Scheepvaart op de : „ waas, van Luik af voorby Maaftricht langs Vcrdo i „, tot Dordrecht, zeer vooideelige, zeer gewigtige zua- • „ ken zouden dan beter geregeld hunnen worden. — • „ Dit is zeker, dat, zodra de voornoemde Nederlan- ■ „ den niet meer tot- het Huis van Oostenryk zullen i „ behooren , dan ook eene der yoornaatne redenen zal I „ ophouden, waarom Opper-Gelderland tusfeben drie: „ Mogendheden, tot ruïne van onzen Koophandel op i „de Mms, zoo ellendig by het Barrière - Tractaac i „ van 1715 verdeeld,of liever in ftukken en brokken „ gefcheurd is geworden." )
STAATS-LANDEN VAN OVERMAAS. .— Deeze zyn
o er 't geheel genoomen zeer vruchtbaar in alle loorten van Graanen , als Tarwe, Rogge, Gerst, Spelt, Haver, jioekweit, Erwten, Boonen, Koolzaad» IVikken, Linztn% «— Alle welke graan - fooi ten, wegens den goeden Klei- of Zavel of Leemachtigen of Mergel grond m deeze Landilreek jaarlyks geregeld verbouwd worden , en van welker overvloed gedeeitelyk niet alleen Maastricht , maar zelfs aaken en andere omliggendet plaatfen worden voorzien. —— In deeze Linden vam Oveimaas kon de Graanbouw ook nog aanmerkéiyk! worden vetmeerderd i vei mits 'er op vcrlcheidenei plaatfen vry groote Heiden, of liever veiwaarloo: dei beste Zavel- en Kiezel - gronden onaangeroerd liggen.) NB. Eene vrye, of minder door meenigvuidige Tol-i „ len belemmerde , Vaart op de maas , waaivani „ hier boven gefprooken is , zou mede ongemeeni „ voordeelis: kunnen worden voor deeze onze Lan-
„ den van "Overmaas : < of ook zouden web
andere zeer voordeelige zaaken voor deeze afgc* leegene en nu van de Republiek geheel afge„ fcheidene Landflreek by verruilingen als anderzirs „ kunnen gebooren worden, indien de voornoemdei „ Nederlanden eene andere gevestigde Staatsgefteld-I , „ heid kroegen.".



Tt
Over onze
INLANDSCHE BIEREN,
Benevens
,€mt opcetlftte en tcaamcpse <®nbect.cBt.ttu baa: oengaeben BURGfiit en HUISMAN, ijoe'fcöabeltjri en fcïjanbeïp fin en aïïe eecïn* ne ïfecfieeojetg tbang aïaemeen met be goedkoope WYNÊN öe^orjen tooien; — en WU
fit INLANDSCHE BlEREN De DegtC/ bC
tigfte/ en tebenj oneinbia Qe$anbet en fmaan* ïrjüer 5ön/ 3ul&e Waame WYNËN.
GOEDE BURGERS EN HUISLIEDEN!
Gy en alle braave eerlyke Herbergiers, die niet weeten, welk eene infaam Morfery thans met den VVyn in ons Land plaats heeft , Gy allen wordt op eene fchandelyke wyze van baatzuchtige Lieden bedroogen. ■ Dewyl Gy die Morfery niet genoeg kent, en omdat het eene foort van mode geworden is, gaat Gy, in plaats van GEZONDE KRAGTIGE BIEREN, nu ook al Wyn (of lieve* zoogenaamden Wyn) drinken , inzonderheid op de Kermisfen en Jaarmarkten > en meest alle die Wyn is een verdertlyke nietswaardig koeskoes van alles onder elkaêr. , die den naam van VVyn niet verdient, en die zulke heden denken, dat toch goed genoeg voor U is. —— Om U een afgrvzen van dien Hechten verdetflyken drank te doen krygen ,* heb ik dit Artikel voor U hier medegedeeld.
E 4



?g VAN ONZE INLANDSCHE BIEREN
Het geen Gy hier zult leezen van den aart en de meerdere of mindere kragt der Bieren, heb ik meest getrokken uit .een Gefchrift, dat my van een voornaam en kundia Brouwer is ter hand gefield, om 'er een nuttig gebruik van te maaken ; —- en het geen Gy van den infaamen «echten wyn hier zult leezen, dien Gy voor uw goed geld blymoedig koopt, is altemaal getrokken uit een anderV'chreeyen ituk, dat zekerlyk van een onzer kundige, eerlv-
ke en weldenkende Wynkoopers komt. Zodat Gy
her tets echts zult leezen, waarop Gy volkomen (laat kunt maaken, dat het WAAR en tot UW WELZYN is —— Dit vooraf gezegd, r
Alle Bieren zyn een Drank van Mout, Hop en Water behoorlyk gebrouwen. — Goad Mout , goede Hop, en goed Water te famen naar vereisch bewerkt j niets anders is 'er noodig om allerbest Bier te hebben zoo wel voor den fmaak als voor de gezondheid. ■ Hier van naderhand. I.
Onze bruine en witte Bieren kan men ten aanzien van het gebruik of de Confumptie in twee foorten verdeelen, namelyk, in kleine bruine en witte Bieren , welke meest alleen gebruikt worden osn den dorst te lesfehen, . en in kragtige, geurige, zeer fmaaklyke witte en bruine Bieren, die nu weinig , doch voordeezen algemeen gebruikt wierden als een onthaal-drank om zich of anderen te onthaalen.
Over de Confumptie der kleine Bieren.
De Confumptie van de kleine bruine of witte Bieren, als een gewoone dagelykfche drank of als een algemeene huisdrank van middag, namiddag en avond, is fedeit veele jaaren wel voor twee derden verminderd zoo wel ten platten Lande als in de Steden. Hierin is ook weinig of geene verandering te wagten. Ook kan men
niet zeggen, dat het gebruik van Coffie, wat rykelyk met



VAN ONZE 1NLANDSCHE BIEREN. 73
goede ongeweide melk gemengd, vooral wanneer men 'er brood by eet, fchadelyk is voor de gezondheid, zoo men dien drank niet te heet drinkt. Straks van de krag¬
tige Bieren handelende, zal hiervan nog iets gewigtigs gezegd worden.
Tot de redenen, waarom de Confumptie der kleine Bieren zoo zeer yerminderd is, behoort zeker ook nog deeze omdnt dezelve Tedere eenige jaaren veel magérer en fchraaler en dus onTmaaklyker vallen dan voordeezen, 'oen het 4. s en 6 guldens Bier omtrent zoo goed was , als het 6 of * guldens Bier thans is. Hier van zyn twee oorzaaken; voor eerst omdat het algemeen gebruik der Bieren , vooral der kragtige Bieren verminderd is; —-— Ten tweeden, omdat de Gerst, de Hop, de Brandftoffen, de arbeids loonen en dus de kosten voor elk Brouwlel hooser zvn gefteegen j terwyl de Impost op de kleine Bieren dezelfde is, als die op de kragtige Bieren.
Over de Confumptie der Inlandfche kragtige Bieren,
Tot verzwakking en bederf der Nationaale of VolksGezondheid en Lighaams-fterkte is de Confumpde deezer beste Bieren nog ongelyk meer vervallen, en loopt zelfs gevaar van geheel te niet te zullen gaan. — Dit is een '{tuk van het uuerfte gewigt voor de Natie, en daarom heb ik het ook breedvoeriger open gelegd.
De Confumptie der kleine Bieren is verminderd vooral door den Collie - drank ; doch deeze, op de voornoemde wvze genuttigd, is niet fchadelyk voor de Gezondheid, en is daarenboven voordeelig voor onzeColonien en voor den
Melkboer. Maar de Confumptie der kragtige Bieren
is verminderd door eene foort van drank in te voeren, die allerfchadelykst voor de gezondheid, en daarenboven zeer nadeelis 'is voor het geheele Land'. waarlyk, een verbaazend onderfcheid. — Ziet hier de zaak tut den grond ©pgehaald.
E 5



74. VAN ONZE INLANDSCHE BIEREN.
Na dat uit de Ryke en Voornaame Ilüizen het ge» woone tafel- of gezelfchaps-gebruik van Wyn ook tot » den deftigen Rurgerftand is overgeflagen , uit wiens hui»> zen tevens de kragtige Bieren federt meest als verbann nen zyn ; —— Ik herzeg, nadat onder de voornoemde » aanzienlyke en deftige Standen de Wyn tot een gewoo» ne Tafel- of tot een buitcngewoone Onthaal-drank is ge■>■> worden; wat heeft toen nog verder onder de overige ■>■> Burger - Standen plaats gegreepen ? . . . ■ Uit onbedagt» zaaoibeid hebben de middelmaatige en mindere Burgers » ook al den Wyn tot hunnen Onthaal-drank aangenomen. >, 'Er is immers geen Burger-huisgezin van eenige goede >, neering of Burgerlyk Beftaan, of "'er komt Wyn op" tafel »> by de minde vergasting, of wanneer men een avond-
„ gezelfchap heeft. En wat is hieruit nog al ver-
>» der gevolgd?"
„ S«dert alle net voornoemde is het gebruik van Wyn i ede overgeflagen tot meest alle goede herbergen , die „ v ut. eezen kragtige Bieren tapten, eu daarvan een ruim „ t e laan hadden."
„ Mnar — en let nu vooral hier opl . De alge„ m;enè Burger en de minderen Herbergiers konden gee„ ne zuivere goede Wynen betaalen, of in hunne Herber-
„ gen met genoegfaam voordcel flyten. 'Er moest
„ dus overvloed vooral van Rooden Wyn zyn van 12, „ 10, 3, tot 6 guldens het anker, om voor 12, 10, 8, 6 „ja zelfs minder Huivers de fles te kunnen koopen en
„ flyten! ■— En ziei 1 zekere foort vanWynkopersheb-
„ ben overal gezorgd , dat 'er die ook in overvloed was, „ en thans met duizende Oxhoofden jaarlyks door de geheele „ Republiek vertierd word. ■ . Dit is die Tweede
,» nieuwe, maar fchandelyke goudmyn vooralle fiag van
„ Wynkoopers, die daarin doen. Dit is die infaame
„ Wynbrouwery, of liever MORSERY , welke thans tot » ruïne der Nationaale gezondheid, en tot ergernis en ,* groote fchade van alle deftige, eerlvke en oprechte Wynj» handelaars, veel algemeener in ons Land plaats heeft, »» dan men ooit zou denken."
Vrienden , Burgers en Boeren, ik zal U hier een beknopt en waaragtig verhaal mededeelen, hoedanig het met die



VAN ONZE INLANDSCHE BIEREN. >j
ïordtaofie zoobenoemde Wvnen gefteld ,s , welke Gy nu, Ö Sdat GV bet niet weet, in plaats van kragt g*, fnm 'vke gezonde Bieren, dagfcfyks in uwe huizen otm d hèrfeftot nadeel van uwe gezondheid, ja zelfs dik«fvk tenen heug en meug Ui het lyf giet.
Daar Szvn vèelerlei foorten of Morferyen van dat goedkoone aoed. M- Van de. Eerfte foorten, die nog al de fa4enlvkfte zyn , zal ik hier ter plaatfe met fpteeken ï jiewyl dey gemeenemans Wynen doorgaands nog met eens
^"ne ÖfoïSeï worden gemaakt van allerlei bedor" IZr of uitfehot van de gemeenfte Franfche en ? Snïanfcfè roode Wyïen! Dat w5rdt overal ten dienem" de En alle zodanige bedorven, üufe fclrrn-
2b X walelyk riekende, ja dikwyls infaam fi n*
S 11 Al die koeskoes wordt dan doorgaands met " ap mnïTwater oprclengd, en met ander goed gemengd
« voor 8 tot 13 gul* het Anker verkogt.
yiPt daar roede BURGERS en LANDLIEDEN, dit is aie"noon°fndChet glas fehynende VVyn die gy mplaats %„;vere gezonde , ver fier kende KRAGTlGb bieren thans 7°Zeen zoo wel in de Dorpen als Steden,drink
aïs g y U eens wilt traöeerenl Wat dunkt u nu daar
van^ _ Doch leest verder:
De Berde foorten worden gemaakt van allerleiof 'heclüfte Wy moeren ("ik zeg laatfte of die van de Recht" Sa , ,„™, want de goede Wynmoeren zyn tot een anttSSSLlM & gemafte ^, wf



76*_ VAN ONZE INLANDSCliEflBIEREN
„ riekende Wyn-moeren worden overal opgekogt. — Zwaar » met zwavel beluchte vaten worden daar mede half vol „ gemaakt, voorts met gekookt water gevuld , llerk door el■>■> kaêr geroerd, en wederom zwaar gezwaveld. «— Deeze „ koeskoes ftaat dan 6 of 8 weeken om te bezinken ; » wordt daarna op zwaar beluchte vaten afgetapt; en dit heet dan Wyn ! '
., Somtyds wordt dit Moer-aftrekfel in de voorgaande » fooiten gemengd; maar veelal giet men 'er wat van de „ gemcenfre dikke, heete, ongezonde roode Franfche of
« Spaanfche wynen onder. En deeze koeskoes wordt
,> dan mede voor gelyke of voor minder prvs verkogt dan » de voorgaande foort- 1SB. de zoogenaamde Wyn, die men » voor 4,5 of 6 Huivers de fles in ons Land kan koo>» pen , is zoo gefield l "
Zier daar goede Burgers en Landlieden I zoodaanig is het met die Wynen gefteld, die Gy niet alleen op de Kermisfen en Jaarmarkten, maar ook doorgaands in uwe Huizen als gy U of uwe Vrienden eens tracteeren wilt, boven dê KRAGTIGE, geurige , gezonde Inlandfctrc Bieren verkiest ♦ — waar door het Brouwen van zulke KRAGTIGE Bieren in meest alle onze Steden omtrent geheel is te niet "gegaan* want als 'er geen KRAGTIG Bier gekogt wordt kan 'er zeker ook geen gebroawen worden.
Maar is het dan niet te hoopen, dat met deeze oprechte ontdekking Gy voor uw gantfche leven uw bekomst nu wel zult hebben van alle goedkocpe zoogenaamde Wynen, en-niet alleen Gy, maar Uwe Kinderen en Kinds-Kinderen voor altoos. • Die fchandaleufe ongezonde Drank
moet eindelyk eens uit ons Land j en hy zal 'er ook uit 5zoo Gy allen maar wilt; dat is , zoo gy tot de KRAGTIGE gezonde Inlandfche Bieren voor uw eigen welzyn en genoegen te rug keert, en dezelve wederom , zoo ais by onze gezonde ifl'erke, moedige Voorouderen plaats had, tot uwen
ONTHAAL DRANK aanneemt. Ziet maar een*
de fris fche , fierke, moedige Aangezichten en Lighaamen in onze oude Schilderyen, by voorbeeld hier te AMSTERDAM op het Stadhuis in de Krvgfraads > kamer! Die Burgery dronk KRAGTIG gezond Bier tot haaren Onthaal-



VAN ONZE INLANDSCHE BIEREN n
dmr*. ■■- Toen was 'er geene zulke infaame , zich algemeen door het geheele Land verfpreid hebbende, Wgm koeskoesfcry bekend , als nu plaats heeft. —-— Eenige Duizend , ja eenige duizenden Oxhoofden worden nu van die infaame ongezonde Koeskoes in ons Land JAARLYKS opgedronken tot ruïne niet alleen van alle onze Bierbrouwerven door de geheele Republiek, maar tevens zeer zeket tot nmre en fif andaal val de DEFTIGE EERLYKR WYNKO'.'ERY, en tot ergernis en groöté fchade van alle deftige 4\\ liraave Wynkoopers. Doch hiervan naderhand.
AART en HOEDANIGHEDEN
Van onze KRAGTIGE gezonde Inlandfche Bieren, die men in plaats van fchraalen of aangezetteft on^ezonden Wyn algemeen als een ONTHAAL-L>RAtö*t kan drinken.
Het moeten-z'jn „ vaste en beftendiggoed blijvende Èie„ ren, ~ helder, het zij wit of geelachtig wit, of ligt of „ hoog bruin van kleur, - in het glas vonkelend voor het „ oog , - aangenaam rynfig van geest en geur, aangenaam „ prikkelend fiiseh en zagt in den mond by het afdrin„ ken , — Van eenen verfris/"dienden goeden nafmaak , en em„ delyk.als men gedronken heeft, moeten ze eenen aange* i, mam prikkelenden geest en geur in neus en mond op-
" Hel Brouwen van zulk een KRAGTIG , ongeknnfleld, en allergezondst Bier is eene zeer eenvoudige zaak, waarmede met geene mügelykheid gekoeskoesd kan worden, of het ontdekt zich terftond door totaal bederf. - Alle Bieren, die eenvoudig van goed Cerfien- of Tarwen - mout en goede Hop behoorlyk tot beftendigheid gebrouwen en zuiver bewerkt zyn, krygen, na weinige weeken hggeus, in eenen meerderen of minderen trap alle die hoedanighedeft. - Gaat-naar wat Brouwer Gy wilt, zoo hy zyne affaire verftaat, zal hy U verzekeren, dat dit a\les waar is, en dat hy U altyd KRAGTIGE duurzaame Bierenkau



78 VAN ONZE INLANDSCHtEJB]ERET^
leveren die alle de voornoemde beste noeciamgneuc» hebben ; n£r maaie zy tot zekere hoogte kragtiger zyn. Ons Agt- guldens wit Bier , op flesfen of: potten
«eraSt en goed gekurkt,wordt in weinige weeken zoo. " g&Tvmalf guldens wit en bruin Bier op flesfenk ygt
&rSicSaffihedw in eenen nog veel hoogeren, nap. " En heeft men bruin of wit Bier van 16 <*"^»J*
'ion , da om duurzaam te zyn naar vereisch gebrouM wen is dit wordt op flesfen een overheerlyke drank. ; wa rW^e&s, g'een zuivere '00^ ^ van 14 of
t5 Guldens het anker m deugd en lekkerheid het K.n
g&ïStffro*, maar op* 4 5"^^!
„ Vermeerdert men de kragt en dus ook den piys11
zonderheid van het wit Bier , tot 18 , 20, 24 tot 30 li Guldens6 dan krygt men op de vo^e wyg^d.» ! voedzaamen geurigen en dehkaaten H*^^NInü^^
wplke door scheel Europa wordt verzonden, en1 aan ane " Snlen oc? de Vorstlyke Tafels komt, waarvan Engeland " S^vks Lil een veïbaazend debiet heeft; ik meen het " kSeSh^cSSrSde Ale - Bier en hetgeen wy zee,
7?ker ook even goed en van onderfcheidene foorten kun- • " Sn Biouwen. - En letwel l het Anker van dat kragtig , " NECTAR-BIER kost dan nog maar 4 en een halven >( Dof 5, of 6, of 7 Guld. — "
Ziet daar Goede Burgers en Huislieden naar waarheid!
£ a" SS? van' .6 W op «fel »W «*«
I • \ai di vcrifcmdigc Borger «1 oogeiwyffcU .«* Soode.: .,200 weet ik toch • w« ,k *»|' ~ „ weet ik. zeker, dat ilt eenen GEZONDEN, zuivttu-i»



VAN ONZE INLANDSCHE EIEREN- 79
L VERSTERKENDEN drank drink, die my gezond bloeden L kragten geeft." Natuurkundige Doctoren kunnen nog anjdere byzondere zaaken 'verzekeren ; doch dit laat ik aan {onze braave Vrouwen over tot nadenken •> en zo men my jniet gelooft, men vraage dan onze beste Doctoren, wat Ullezins meer Kragt, Frisheid en Prilheid aan het geheele memchlyke lichaam geeft, de voornoemde Gezonde kragtige Bieren , of de f'chraale magere roode Wynen van 14 en 16 Guid., die onvervalscht zyn'? want de vervalschte Wynen van 10 tot 16 Guld, ,die met zwaar, hoogkleurig, heet goed aangezet zyn, komen in geen vergelyk, als zynde deeze by de ondervinding erkend voor zeer fchadelyke dranken in alle opzichten
Op wat wyze onze KRAGTIGE beste Bieren moesten gedronken worden.
Niemand kreune zich hier aan het ondenkend oordeel van een Lichthoofd, of aan de fpotterny van een Wynbol over dit Artikel.—De Nationaale Gezondheid en 's Lands Belang zyn hoogere zaaken > en daarom gaa ik onbezorgd voort..
Men zou niet geiooven , hoe zeer wy menfchen ("alle zonder onderfcheid) aan den uiterlyken Toe/lel van iets fclyven hangen. ■ Gaat by een deftig Burger een
pyp rooken. Men zette 'er eene fles of pot best
Bier op tafel met éên of twee gtmeene BiergJaazen. Dit
heeft niets om 't lyf. Dit is geen Onthaal. Maar
de Vrouw of Meid treede binnen met Wynglazen op een Schenkbord. .. Daarmede verandert alles van gedaante. Nu eerst wordt het een Onthaal. Al is het ook Wyn van 12 of 14 Guld. het Anker , of van 8 of 6 duivers de fles uit den naasten Tappers - Winkel. Dat kan niet fcheelen. 't Is nu een Onthaal. Evenveel hoe het ruikt of /'/naakt;
bet is toch fraai hoogrood in 't glas. ■ Men
klinkt; - men drinkt enz... .
DERHALVEN zal die infaame ongezonde Wyn-
bogt uit ons Land geraaken, dan moeten onze KRAGTIGE gezonde Bieren ook even zoo verédeld worden, ais die.



8o VAN ONZE INLANDSCHE BIEREN^
infaame VVyn nu nog is. lk bedoel hier geens¬
zins iets, dat geen voorbeeld zou hebben onder een fchrnnder, ryk en aanzienlyk Volk Niemand ontkende immers ooit. dat het Engelfche Volk, een fchrander, ryk en aan* zteniyk Volk is. —— Wel nu l... en wat heeft dan didt algemeen plaats, niet alleen by den deftigen ryken Burgerftand, maar zelfs by de aanzienlykfte en rykfte Heeren V — Het Porter- of Draagers - Bier drinkt men dddr op de Gastmalen uit fraaije Porceleine, ja zelfs uit zilvere potten of pinten. Het Alc- Bier drinkt men ddaï uit byzondere zeer fchoone Glazen, wat grooter en langer, dan
onze Burger - Wynkelkjes zyn. . Zou het voor ons
Nederlanders onmogelyk zyn, ever, zoo gezet op onze goede kostelyke Inlandfche Zaaken te worden, als de Engelfchen op de hunne zyn ? — Zietl... even zoo goede, kragtige, geurige Bieren in foort kunnen wy in ons Land brouwen,
als de Engelfchen in hun Land. Dit getuigen alle
onze kundige Brouwers, die liefhebbery voor hunne affaire hebben, ja dit getuigt zelfs de daadelyke ondervinding thans hier re Amfterdam. — Zou het dan onmogelyk zyn, onze KRAGTIGE beste Bieren op eene even zoo edele wyze als een ONTHAAL - DRANK in ons Land algemeen te drinken, gelyk de Engelfchen hunne Bieren als een Onthaal-drank algemeen nuttigen?
De deftige Burger en Huisman doe dan best kragtig Bier tot een ONTHA AL-DRANK op, in plaats van een half of heel Anker miferabelen rooden Wyn, welke hy nu opdoet. — Hy neeme daartoe b. v. een Anker zestien Guldens Bruin en een Ankeragttien Guldens wit Bier,te famen voor 8 en een halven Guld. — en dus TWEE Ankers kostelyk Bier voor omtrent zoo veel geld, als hem thans een half Anker fchiklyke, maar fchraale Wyn kost, zo hy wezenlyk zuiver is. - Na eenige dagen lucht - digt en
onaangeroerd in zyn Kelder gelegen te hebben , tappe hy dit ONTHAAL - BIER op flesfen, om het van het begin tot bet einde goed té hebben en te houden. - . ■ Dé Brouwer kan hem van alle het noodige onderrichten, op dat geene flesfen door de kragt van dat kostelykBier fpringen. ■ Dit kostelyk geurig in het glas vonkelend



VAN ONZE INLANDSCHE BTEREN. 9r
0NTHAAL-B1ER, 'c welk zeer wel Gerften-wyn kan genoemd worden , ftbenke hy juist zoo en met allen dien T^eflel van Schenkbord en Wyng'azen fdie wat grooter zyn) gelyk hy nu zyn fchraalen miferabelen Wyn fchenkt. « En zietdaar terftond onze kragtige Bieren vercedeld t —— Men fchenke • op alle Burger-Gastmaalen of Avond.gezelfchappen met even dien Xoeft.el in fraaije kelken'zulk ONTHAAL.RlF.Rj — men klinke en drinke,— en men zal vry wat kragtigers en gezonders in het lyf krygen en mede néa/r' bed neemen, en frisfeher en vrolyker opftaan.
„ Zo dra nu zulke kostelyke kragtige Bieren de Natio„ naale ONTHAAL DRANK en deGliZELSCHAPS-DRANK „ worden , cn men in Onze Steden van huls tot huis by
Ankers of halve Tonnen dezelve opdoet; zal 'er ook rer„ ftond in alle onze Bierbrouweryen eene nieuwe Werk„ zaamheid en loflyke na-iever ontftaan om alle zulke krag-
tige Bieren op de volmaaktfte wyze te brouwen, het
zuiyerfle te bewerken en beste te leveren} het geen thans ,, altemaal tot onnoemlyke ichade en fchande fchier geheel ., uitgedoofd en vernietigd is overal door de gautfche Re-
'„ publiek." Dan zal men hier en daar by rykere
Burgers van die keurlyke, gezonde, delikaate Gerflen- of Tarwe-Wynen vinden van 20 tot in de 30 gl. de Ton, of van 5 tot 8 gl het Vierendeel, welke men thans voor veel hoogeren pfys, (wel voor 40 tot 70 gl. de Ton) uit En~ geland krygt Komt men nu by een fatfoenlyk Burger; men krygt 'er fchraalen. onfmajddykeh Wyn op tafel, welken iemand, die goeden Wyn kent, tegen heug'en meug
In de keel giet. _ Of is de wyn wat zngt en gevoed,
dan is hy met a'lerlei dik, heet, hoogkleurig, ongezond goed aangezet, en men heeft 'er den vol jenden dag pyn m 't hoofd van. Ik zal niet eens fpreeken van de ordinaire gemeeneraans wynen in de meeste Burgerhuizen.
Ik herzeg : „ als 'er maar lief hebbery voor onze kragti„ ge Inlandfche Bieren komt, zullen onze Brouwers ook,
de een boven den anderen in kunde, keurlykheid en de„ likaatheid trachten uit te munten} en wat de natuur van „ deeze of geene Provincie of Stad niet kan leveren , zal „ zy in eene andere Provincie of Stad aan de hand gee-



82 VAN ONZE INLANDSCHE BIEREN.
„ geeven. — Thans is door de geheele Republiek fchier pt alle ftudie cn liefhebbery onder de Brouwers uitgedoofd „ of bepaalt zich enkel by een armzalig rafinement om in „ deezen toeftand van zaaken met eenig gering voordeel eene Brouwery ftaande te kunnen houdem —- Thans is fchier alle Brouwkunde in ons Land te niet gegaan; — 9> en wie weet tot welk eene meerdere volmaaktheid, dan ooit „ te vooren , onze Bieren tegenwoordig zouden kunnen gebragt „ worden, nu men oneindig verder in de natuur- en schei„ kunde gevorderd is, dan voor vyftig jaaren."
Hötifcg 2Seïati0
tiooi öen toel-&en&enijen ^ucacr»
I. Onze kragtige Bieren zyn van onze eigene overheerlyke
inlandfche Gerst en Tarwe, ook voor het grootfte gedeelte van onze eigene Hop, die op zeer veele plaatfen nog vtel beter en meenigvuldiger geteeld kan worden. Maar voor Hechte Wynen zenden wy jaarlyks groote geldfommen naar buiten , en haaien Owgezondheid, fckade en fchande naar binnen,
II. Het is zeker, dat indien onze KRAGTIGE Bieren we¬
derom gelyk voordeezen de nationaale Onthaal ■ drank der Burgeryen en op de Kermisfen en Jaarmarkten wierden, 'er dan misfchien wel vyfhonderd Brouweryen meer in onze Kepubliek daarby zouden bloeijen en eenige duizend Menfchen meer daarby Voordeel zouden hebben, dan nu by de infaame wynmorferyen.
III. Vermeerdering van Lands en Stads inkomflcn. • •
Veele Duizenden zou dit jaarlyks bedraagen, zo men alles te famen neemt en aan de enorme wyn/luikeryen overal door de geheele Republiek denkt. f^Van het algemeen bederf van ons Nationaal Karacïer door al dat oneindig bedrog, van de kleinacbting voor Wetten cn Regeering door al dat oneindig dagelyks fchcti» 'den der Wetten wir ik niet eens ip-.eei.erj.



VAN ONZE INLANDSCHE BIEREN. H
IV. Vermeerdering in de Verzendingen van onze kragtige Bie¬
ren naar onze Colonien, indien men geene andere dan goede , zuivere gezonde Wynen daar heen konde zenden j dat is, indien de infaame Wynbrouweryen te niet gingen.
V. Zeer waarfchynlyk ook verzendingen van onze kragtige
Bieren naar andere Landen van Europa; indien onze kragtige Bieren in ons Land zeiven wederom de Nationaale Onthaal-drank wierden.
fcoti2 ieoet/ fie öenfie/ jjoe Sb toiï.
Het Eigenbelang is de groote zaak, — de fterkfte en eerfte Dryfveder, - het groote Beweeg - rad van al wat leefcj —4- DERHALVEN ...
EERSTE VRAAG: — zyn de hiervooren befcbreven kragtige Bieren niet zeer gezonde , zeer verfterkende Dranken, waarby 's menfchen lighaam KRAGT en PRILHEID yerkrygt en behoudt? - Maar wat zyn de Gemeenemans Wynen ?
TWEEDE VRAAG: — zyn niet in die plaatfen , waar de gemeene Wyn bost minder algemeen by den welgeftelden Burger- en Huisman gedronken wordt , en waar men nog'KRAGTIGE Bieren algemeen drinkt, — zyn de bejaardere Lieden dóór niet veel fleuriger, ja , veel langer jong in de huwelyken , dan in veele van onze tegenwoordige Steden en Dorpen , waar men fchier niet of naauw'yks een recht goed glas KRAGTIG Bier weet te krygen ? ■ Men vraage dit verder aan onze beste Doctoren.
DERDE VRAAG: "? Als een Vader en Moeder des Huisgezins 's avonds te gast geweest zyn, waar een vrolyk glas wyn mild wierd gefchonken } en als zy, dan 's morgens minder frisch en dus ook minder goed gehumeurd opftaan, heeft dit geenen invloed op hes



84. VAN ONZE INLANDSCHE BIEREN.
geheele huisgezin dikwyls den gantfchen dag? . Wie weet in hoe veel duizend Huisgezinnen dit by 'den tegtnwoordigen zoo algemeen £iworden wvn elke .week plaats heeft door de geheele Republiek, vooial in de Kermis-tyden?
VIERDE VRAAG : — Wat is voordeeliger en vrolyker vocir een geheel Huisgezin, - dat Vader en Moeder intt hunne Vrienden een- of andermaal in de week zich met Wyn tracteeren , terwyl het overige Huisgezin nooit iets anders krygt dan flappe koffie, of fcbraal, onlmaaklyk vierguldens Bier; - of dat men voor dat xeifde Wyngeld in plaats van 4 of 5 Ankers Wyn in 't jaar, 10 of 12 of 16 Ankers Kragtig ONTHAALBIER in zyn Kelder bebbe; dus niet alleen overvloedig tot onthaal voor zich en zyne Vrienden, maar ook nog al dikwyls een milden, weldaadigen, kragtigen dronk voor het overige Huisgezin ? ■
VYFDE VRAAG: — Wat is beter voor de Vrouwen ten tyde haarer Vruchtbaarheid, — een goed glas gezond krag. tig ONTHAAL BIER dagelyks gedronken, of Ichraafe magere, of door heet goed aangezette gevoede Wynen? — Vraagt onze beste Doctoren.
ZESDE VRAAG: - wat is bt ter voor KRAAMVROUWEN of voor ZO OGENDE MOEDERS, een goed glas voedfaam kragtig Bier, of evtn veel welke Wyn V — In. onze meeste Steden, en zeer zeker in \erre onze meeste Dorpen, kunnen de kraam-vrouwen of zoogende Moeders nu niet eens zulk een kragtig Bitr, (zo© goed als het behoort te zyn) krygen. - De rykere Burger-vrouwen moeten hunnen totvhigt neemen tot, drabbigen, in onze Steden vermengden en dikwyls zeer onfmaakhktn Bronswyker Mom, die zier
duur is. De mindere Burger - vrouwen hebben,
niets anders , dan 01 ze, door drop of flroop mal zoete enkïaare of drabbige en kragt koze kleine veriche bruine bieren. Maar in alle zulke Burger- hui¬
zen vindt men evenwel doorgaands geheele korven of rekken met rouden wyn» , ■■ ■ is üit ftiet fraai?



VAN ONZE INLANDSCHE BIEREN* g$
ZEVENDE VRAAG: — wat is beter voor OUDE LIEDEN, wier fynfte Bloed-1 en andere vaten en wier fpier-geitel door Ouderdom ftrakker en dus minder voor levens - fappen doorflraaïbaar is geworden ; ik vraag: wac is dan beter?- - goed, gezond kragtig Bier, dat zagie, voedfame, yerjierkende en duurzaam verwarmende Tappen door het geheele Lighaam verbreidt, — of de Gemeenemans Wynen , die voor eene wyle tyds verhitten, maar daarna niet dan verzwakkingen, verpoppingen , en daaruit volgende jichtige pynen veroorzaaken. ■ Men vraage alle onze Doctoren.
ACHTSTE VRAAG. - en daar in alle onze Steden de Koffie-drank eene zoo algemeene zoo onveranderlyke behoefte is geworden > daar in verre , verre de meeste Burger-huisgezinnen niet als flappe koffie des avonds wordt gedronken ; daar dit een onveranderlykpoinct van Oeconomie is geworden : zo is al verder de gewigtige Vraag : of het gebruik van kragtige Bieren tot ONTHAAL-DRANK nu nog niet oneindig noodzakelyker is voor de gezondheid en fleur der Menfchen dan voordeezen ? •— zo is de Vraag : of de fchraa'e aangezette gemeenemans - wynen , zelfs ten deezen opzichte alleen , nu niet ongelyk meer eene algemeene verderving en hdmlyke verwoesting moeten zyn voor
de gezondheid ? KRAGTIGE Bieren, in plaats
van flechte wynen, dagelyks in huis of elders tot ONTHAAL DRANK gedronken, zouden de verzwakte Magen en Ingewanden geflaadig herflellm. • Maar wat doen nu in zulke Magen en Ingewanden de gemeenemans Wynen ? Immers vlak het tegendeel. —>
Wie geen greintje verftand heeft, vraage wederom onze beste Doctoren.
Eli had elk Burger , in plaats van zyn armzaligen miferablen Wyn, voor dat zelfde VVyngeld driemaal zoo veel flesfen kragtig gezond Bie_r in huis; zyne verflandige Vrouw zou dan ook nog wel een andej huislyk gebruik fomtyds, vooral des Winters, daarvan weeten te maaken. .
F 3



t6 VAN QNZEJWLANDSCHE BIEREN.
Van de Bier - Soorten.
Door onderfcheiden hoeveelheid offoort van Mout en Hop, *n door langere of kortere kooking krygt men eenige BIER*nnRTEN, die niet alleen in kragt, maar ook in fmaak en kleur min of meer onderfcheiden zyn. Somtyds doet *er de plaats , waar de Bieren gebrouwen worden , of bet Natuur-onderfcheid van Water en Lucht enz. ook 'iets toe. Doch alle zulke BIERSOORTEN zyn. en Wy ven toch m yna verre eenvoudige, ongekunftelde Bieren} - en, gelyk de Beste: Wynen, zoo zyni ook dis KRAGTIGE Bieren de beste, die de eenvoudigfte zyn.
Maar pebeel anders is het gelégen met de Kunstsoorten. Te weeten: gelyk de Wynkopers aan goede zuivere Wynen, zoo kunnen ook de Bierbrouwers aan goede zuivere Bieren andere fterkere geuren en kleuren geeven, dan zy natuurlyk hebben. - By voorbeeld : met Zoet-Hout oïDrop kan men het Bier zoeter en dikker, - met Kruiden, Wortels aï zaaden , zonderling van geur, - niet het Mout pp den Est bruin te rnerpen of met verfftoffen (Bloemen of andere zaaken) kan men het bier hoogkleuriger, - met Voorloop of Meede enz.
kragtig of liever koppig maaken. .Doch te waare
KRAGTIGE Bieren, die uit baaren aart, dat is, alleen door bes. . te Mout y Hop en yereischte Brouwing, KRAGTIGE Bieren zyn, hebben niets hoegenaamd van al dal.Kunstwerknoodig.. - Het is louter vooroordeel en verkeerdheid, zo men KRAGTIGE Bic- , ren anders van de Brouwers verlangt, dan de eigene Aart en natuur van zuivere Bieren kan zyn. - Let wel! - Jk Jfpreek bier enkel van het Brouwen, dat is, zoo als de Brouwer hel kragtige Bier moet brouwen en leveren. Te huis kan elk Burger nog wel I het een of ander hooger geurtje aan een gedeelte van zyn ON T- ■ H \ AL-BIER geeven? Doch dit moet niet de Brouwer, maar elk ; zelf in zyn huis dotn, ~ Aanftaande jaar meer hier van.
De beste Brouwtyden zyn bekend. Die een goede Kelder heeft, doet wel! wanneer hy dan zoo veel ON TH AAL-BIER inlegt, , als hy tot de volgende beste Brouwmaanden noodig heeft.
Van de KERMIS BIEREN en voor de TAPPERS of KASTELEINS, vindt men nog iets aangetekend achter het volgende 1 Kapittel van dt Wynen, wyl op dit blad «eene plaats was.



8/
OVER ONZE
WYNKOPERY en de WYNEN in ong Hantu
rN^ Den Inhoud van dit geheele Kapittel heb ik ontfangen, ' 'zekerlyk van een kundig en oprecht Wynkoper, doch
die onbekend wilde blyven Voorts heb ik gedmi-
rende eenige Wecken by kundige en oprechte Wynkopers naar de Waarheid van alles nog nader onderzoek gedaan , dié my ook niet alleen met woorden verzekerd, maar met proefneeojingen het hoofdzakelyke van de geheele Wynmorfevy zelve hebben laaten zien, en naauwkeunge onderrichtingen van de tegenwoordige infaame Brouw prak-
tvken hebben gegeeven, ■ alles met het heilzaam.
oogmerk, om door het openbaar maaken van ditGejchrift de tegenwoordige zoo algemeene en allerverderllykfte Wvrnnorferyen , ware het mogelyk , in ons Land te doen Vnkt gaan, en de EERLYKE DEFTIGE WYNKOPFRY aldus in haare Eer en Reputatie te herftellen% ten minflen, om alle EERLYKE en BR A AVE WYNKOPERS van een aantal fchadelyke Lieden te onderfcheiden^)
De WYNKOPERY was altyd in ons Land een der defHafte Beroepen en bloeide voornamelyk in de Steden AMSTERDAM , ROTTERDAM en DORDRECHT.
Uit den Wynhandel, welken deeze Steden met deNoordelyke Volken van Europa dreevcn, hadden de Wynkopers aanzienlyke voordeden, en uit ons inlandsch gebruik zeiven een goed beftaan.
Maar federt veele jaaren is onze Wynhandel met het Noorden en in de Havens van de Oostzee omtrent geheel te iret gespan ; haaiende of ontfangende men daar nu meest de" Wy e i direct; -1 ■ zodat onze WYNKOPERY
F 4



88 Over de WYNKOPERY en
tegenwoordig meest alleen bepaald blyït by de mlandfche ilyting en het verzenden naar de Colonien van den Staat.
Dan dit hilandsch Beftaan der WYNKOPERY begint thans mede voor het edelfle en deftigfte gedeelte zeer te
vervallen De redenen hiervan zyn voornamelyk
te zoeken m de Hechte Baatzucht van eenige Lieden, die in de konst met alleen van allerlei gemeeue öndrinkosre Wynen fmaakelyk aan te zetten, maar zelfs van nog veel fnoodere Morferyen zoo verre zyn gevorderd, dat zy,docr Wyn van allerlei goedkoopen pryste leveren, de Neering van alle die Wynkopers bederven, welke zich met zulke Hechte zaaken niet willen ophouden.
Uit deeze hand over hand toegenomene verkeerdheid van fnmmigen is zeer natuurlyk voortgevloeid , dat de geheele WYNKOPERY thans meer en meer onder den blaam vervalt van by Allen veel of weinig een bedrieglykc Handel te zyn, waarop niemand vertrouwen kan. — De gevolgen hiervan zyn en worden by voortgang deeze :
ï. Dat reeds verfcheidene aanzienlyke en deftige Huizen, veel meer dan voordeezen hunne Wynen direct van de plaatfen zeiven of van de Wyn-Grosfiers ontfangen , zo zy maar eenige gelegenheid daartoe hebben. II. Dat aldus de beste Wynen voor een groot gedeelte geheel buiten de handen der WYNKOPERY genaken ,• 2IL Dat de WYNKOPERY daardoor tevens buiten de connectie met onze aanzienlykfte of deftigfte Huizen genakende haar voorig aanzien veelal verliest. IV. Dat het zoo zeer afgenomen buitenlandsch debiet in de voornoemde Steden AMSTERDAM , ROTTERDAM enz. ■ nu nog verder onder zulk eenen blaam gevaar loept van geheel te niet te gaan ; daar by Herftelling van eenen OPRECHTEN WYNHANDEL in ons Land het debiet naar buiten waarfchynJyk nog wel wat zou kunnen toeneemen; aangezien in de voornaamfte Steden langs de Noord- en Oostzee, als BREMEN, HAMBURG, LUBECK &c. de vervalfching der Wynen niet minder in zwang gaat, dan



de WYNEN in ons Land. 89
heinas in ons Land, 't geen te vooren door Oprechtheid in Koophandel en Trafieken door de geheele waercld zoo beroemd was. V. Dat onze WYNKOPERY van kwaad tot erger vervallende , eindelyk dan maar zal gedreeven worden van alle zulke Lieden, als reeds te veel op verfcheidene plaatfen in de Repubiek worden gevonden ; VI Fn dat het Debiet van zulke Lieden dan meest alleen zal beftaan (gelyk nu reeds by verfcheidene plaats h-eft) in vervalschte Wynen of gefabriceerde Wyndranken welke zy tot nadael van de gezondheid en lighaams-kragren der Menfchen overal door het geheele Land op alle mogelyke wyzen onder den algemeenen Burger- en den "Boeren-fiand, en voorts onder die zulke Lieden zullen trachten te verbreiden , die geene kennis van zuiveren gezonden wyn of geene gelegenhebben , om denzelven direct of van de Grosfiers zeiven te bekomen* Alle DEFTIGE WYNKOPERS ,' die zich enkel met het bereiden en leveren van zuivere gezonde Wynen ophouden, erkennen en vveeten by ondervinding, hoe zeer her. voornoemde in ons Land meer. en meer plaats heeft tot ruïne van het edelfte en beste gedeelte des Wynhandels.
Het eemgfte Middel, om zulk een algemeen bederf der WYNKOPERY (en der Nationaale Gezondheid) in ons Land te Ruiten, beftaat hier in , dat de vervalschte gemeene Wyn*n en gefabriceerde Wyndranken niet gekegt worden. ——
Dan moeten zy zeker vaa zeiven vervallen. — En
om de Menfchen tot hun eigen welzyn daartoe te oyerreeden is wederom geen ander middel, dan hun met zeketheid van ftuk tot ftuk te ontdekken en oprechtelyk te onderrichten, hoedanig die gemeene Wynen z>n en gelanceerd worden , van welke thans jaarlyks veel duizend oxhoofdeu door de geheele Republiek worden yerfprtid en opgedronken. v , _ n ,. .
Ten dien einde is het volgende verflag opgetteld (en medegedeeld oin in dit boekje geplaatst te worden). In hetzelve wordt gehandeld,
F 5



po EERSTE SOORTEN van flechte Wynen.
Ligte fchraale Franfche roode IVynen,
Rofé - Wyn, Blanchette- Wyn , Schraale roode Bergerac, of Rofé Bergerac, Bourdeaufche Cotes. Bourdeaufehe Stad - Wyn, Blayef'che Wynen, &c
Ook fotntyds veel fchraale roode Napelfche Wynen , als de overvloed der Franfche niet groot genoeg is.
tleete of gevoede ff^nen.
St. Gillis &c. "| St. Christol, . Langlade, l Roode
Rousfillon. r Franfche Toulonfche, J
Bandolfche; J &c.
Benecarlo, ") ,
Matbaro, feod«
Villa nova, Styeanjcte
etc.
VOOREERST over de flechte Wynen en Wynbrouweryen bth .
nevens derzelyer Kenmerken. TEN TWEEDEN over de goede Wynen en derzelyer Ken- ■
merken.
ZAAKELYK VERSLAG
Van de flechte, ongezonde Wynen , en verfcheidene foor- ■
ten van Wynmengfels of Morferyen, van der- .
zeiver Kenmerken, benevens eene opgave van
eenige Steden in onze Republiek, waar die Morlciyen i het meeste in zwang gaan.
EERSTE SOORTEN, die nog al de fatfoenlykfte zyn.
Hiertoe worden verfcheidene goedkoope ligte, fchraale tn heete, gevoede roode Wynen gebeazigd , die onder eU . kanderen verfneeden , dat is; naar de kunst vermengd vvor- • den. Ziet hier eenige.



EERSTE SOORTEN van flechte Wynen!__gï
Alle deeze Wynen worden op veelvuldige wyzen door eikanderen ve.fneeden. Het is niet mogciyk dit bepaald optegeeven; dewyl die vermenging of Wynbiouwery zeer verfchillende is, als afhangende met alleen van de keuze èn kunde der Wynkopeis, maar ook van de nm-eie Of meerdere iaarlykfche goedheid van het gevyas dier Wynen - Ook kan men niet zeggen , dat onde»alle
deeze Wynmengfels niet fommigen tamelyk goed ot min fchadelyk zouden zyn. Het tegendeel is waar} vooral , wanneer de ligte fchraale Bourdeaufehe Wyntjes met de beste foorten dlr heete gevoede Wynen maatig verfneedenen dan nog met wat goeden Ouden Bourdeauicnen Vvyn gemengd of getoeterd worden; 't geen dikwyls een fmaaklyken drank uitlevert , die veelal van onkundige Proevers boven den zuiveren Medoc - wyn verkooren wordt.
Deeze eerfte foorten zou men hoofdzakelyk onderictieiden kunnen in de volgende:
I. Rofé of gryze Wyn van 144 tot rurni 200 gl. het Vat
f 4 oxh.) dat is van 6 tot 9 gl. 't Anker, —— verder vermengd met Bourdeaufehe Cotes- ot Stadswyn en dan gevoed of aangezet met den eenen ot anderen der voornoemde heete Franfche of Spaanlche Wynen. - Dit Mengfel, zo het goed lukt, wordt dikwyls voor besten Medoc - Wyn verkogt, en komt den Wvnkoper zeiven dan te ftaan circa van 9 tot 12 guld". - In de fatfoenlykfte Herbergen wordt deeze Wyn veef gedronken voor 1 guld. of 16 ftuiv. de Fles. Ook wordt hy zeer veel onder don der¬
tigen Burgerftand gefleeten. .
II. Allerlei kleine zeer fchraale Franfche roode Wyntjes
verfneeden met eenigen dei gemeenere, heete, hoogkleurige Languedocfche of Spaanlche Wynen. ——Dit mengfel is van minder Allooi. . .
III. Blanchette • Wyn van 84 tot 120 gl. t Vat (4 oxn.j dat is van omtrent 4 tot 5 Guld. 't Anker, ■ ■ Dit zeer fchraal en mager Wyntje (of bever Wynfpoelfel) met heete gevoede Wynen verfneeden, is nog van veel minder Allooi, en wordt veelal van >o tot 14 gl. 't Anker vetkogt onder den minderen Bur*



5>a EERSTE SOORTEN van flechte Wynen
gerftand, cn in de kleinere Herbergen en Logementen in en rondom onze Steden gefleeten.
IV. Eindelyk fommigen der voornoemde heete dikke hoogkleurige Wynen enkel met gekookt water gemengd en braaf met zwavel gedrenkt om het mengfel goed te houden en den waterfmaak onkenbaar te maaken»
„ \*Deeze is de flechtfte Allooi van deeze Eerfte foorten, en is zoetachtig flaauw en flets-van linaak.
NB. Men gelieve optemerken , dat die vier Mengfels hier enkel genoemd zyn om eenig denkbeeld van de Eerfte foorten te geeven : want het is niet mogelyk fpeciaal aanteduiden , hoe deeze of geene Wynkoper zyne fcyzondere mengfels maakt.
Van meer belang is het de kenmerken van deeze Eerfte tborten te weeten. Doch elk begrypt ligt, dat, hoe beter de Mengfels van allooi zyn, het ook dies te moeilyker zelfs voor de keurigfte Wynproevers valt met zekerheid te zeggen dat en hoe zodanige foorten verfneeden of aangezet zyn.
Kenmerken der flechtjie Brouwfels.
1. Mn of meer /lomp of dof van lucht, dat is niet geurig,
2. In het afdrinken droog, cn in den Nafmaak min of meer fcherp en heet op de tong en agter in de keel,
3. Zelfs met een maatig glas *s avonds gedronken te hebben, doorgaands min of meer zwaarheid of pyn in het hoofd, en min of meer hitte in 't bloed.
4. Maar het dagelyks ruim drinken van zulke aangezette Wynen veroorzaakt by veele Menfchen , als zy wat hy jaaren komen, BEEVING en meerdere of mindere jlG-
- TIGHEID in de Leden.
1



GE MEJiNEM^Y^^
TWEEDE SOORTEN; of de GemeenemanifVynen.
C®ee%* %rm fc'Gemeenemans Wynen ,bie irt Plaats hart bf-ste oezonde KRAGTIGE BIEREN in be minbere 55tiralt-Hiif3fh en kleine Meebergen algemeen ge*
fzonftm tüozöcn. ■ ®"3e cn bc bolgrnbe
foo'tcn ;nn tevcm öe algemeene Kermiswynen m in/e fctébcn en ©o:pen boog be geljcele ficpubliefc / inaai'ban bue eenige Duizend Okshoofden jaarlyks irt ons ?lanb tnozocn opgebmnkcnO Hiertoe wordt gebruikt allerlei UITSCHOT van de mees-, e licrce en zwaare Brouw-wynen , die hier vooren genoemd
vn ö_ , £n dit uitfehot. beftaat in Wieke (zuure>
)uh, Verwaaide C balf uitgelekte geestlooze) rustige» leelvk naar 't vat fmaakende) Schimmelige en foortgelyke
jedorvene of gebrekkige Wynen. _ By groote Par-
ven wordt at zulke Wynbogt »iet alleen overal in ons and ongekogt, maar zelfs nu ook al mtVrankryk en van ndere nfaatfeu ons toegezonden; dewyl men m ons Land edert eenige jaaren de kunst verllaat van al dien Bogt
vederom eertigzins drinkbaar te maaken. CEa
iewvl onze onkundige algemeene Burger- en Huisman allen 'ulken Bo«t toch wel wil drinken cn zich liever daarnede trakteerea, dan met geurige, gezonde KRAGTIGE HEREN.}
Alle zodaanige Wynbogt, (het zy elk in zyn foort, het 'V by restantjes opgegaard en onder elkaêr gegooid) wordt, ömtyds door zekere middelen nog eens aan het gisten gejract om 'er den kwaaden reuk en fmaak uit te krygen; of hij wordt met zekere fcherpe, gift behelzende , middelen aan het ftryken, dat is , bezinken , gebragt om 'er het vuü uit te krygen j en in beide gevallen wordt alles, zooveel als mogelyk gezwaveld om de vuile, bedorven reuken en fmaaken zoodanig te verdooven of te flikken, dai men ze byna niet meer kan proeven*



M GEMEENEMANS- en KERMISWYNEN.
De wyze hoe deeze groote Wyn - Morfery gerchiedt, en hoe alle die' infaame Wynbogt fchoongemaakt en verder toebereid wordt, is zeer verfchillende. — Sommigen gebruiken daartoe zeer fchadelyk goed, ja zelfs dingen, die als ze wat lang in de vaten blijven, aan het rotten geraaken en infaam ftinken.
Alle zulke Wynbogt wordt veelal met gekookt water gemengd. • Uit onze Bierbrouweryen worden daartoe i tot ao Oxhoofden gekookt water voor enkele partyen te : gelyk gehaald. (Men vraage zulks aan onze Bierbrouwers) i ■ ■ Sommige van die Wynbrouwers hebben nu ook al 1 groote Waterketels op ovens in hunne Kelders. — Aldus i wordt de voornoemde heete Wynbogt half, of voor een i derde, of zoo veel, als het lyden kan , met water op-gelengd.
Om de vuile fmaaken geheel te doen verliezen en 'en nog wat Wyngeur in te brengen , worden de Moeren vanr goede en flechte Wynen opgekogt en uitgeperst , en dit
Moer - aftrekfel 'er onder gedaan ; welk Moer - af-'
trekfel men nu ook al in ons Land by geheele partyeni (verfcheidene vaten") te gelyk by zekere Wynkopers kam fcoopen, die MO ER PERSERS genaamd worden, —— waarvan ftraks.
Alle zulke dus fchoon en klaargemaakte Wynbogt wordt dan eindelyk op zwaar met zwavel beluchte vaten zuiven afgetapt , en dan in het glas gefchonken kraalt en kleum hy trots den zuiverften besten Wyn. —
Meest wordt dit veelvuldig Wynbrouwfel op het plattel Land verkogt en in de Steden aan de kleine Herbergiers f
•waar de Wyn Jchielyk wordt weg - gedronken. En dh
zyn ook de algemeene KERMIS-WYNEN in Dorpen ex, Steden door de geheele Republiek. »
De prys, voor welken men dien Gemeene-mans Wyi\ levert, is zeer verfchillende, nanrmaate hy nog met deeze en aeene andere der voornoemde Wynen is verfneeden. Men kan zeggen van ?5 tot 40 tot 50 gl. bet Oxhoofd.
of van 5 tot -jO of zelfs 12 gl. het Anker. Ji
de Mindere Me bergen verkoopt men van 12 tot 6 ftuivi



HEMEENEMANS en KERMISWYNEN. 95
7 nr- - *tt<- ZYn zelfs plaatfen in ons Land
fm men voor 4 eene fles rooden Wyn Uan haalen# | Van het goedkoopfte foort dier infaame Wyndranken ehoèven geene kenmerken opgegeeyen te worden; daar «Ser is, dat in ons Land geen zuivere gezonde eemgfns fmaakfyke Wyn voor zulk een geringen prys kan ver-
°MaaI°deenvoornaame zaak is de kenmerken te weeten, Lanneer deeze Tweede foorten t verder naar de kunst vereen en onkenbaar gemaakt *ynde, M hoogerui1 prys popen, dat is van 10 tot 14 en 15 guld. het Anker, ot -an 8 tot 12 ftuiv. de fles.
Kenmerken van zulke Tweede Soorten.
I. Dof of (lomp en min of meer onaangenaam van lucht.
II. By goede proeving altyd iets walgelyks terftond, of in
II. Droogfh^tl fchraal • zuurachtig of groen - zoetachtig
op de tong en in de keel. V. Hitte in 't bloed, dikwyls pyn tn '* hoofd , en in alle
opzichten fchadelykV. Hv houdt zich nooit lang fchoon op flesfen ; maar zet
zich aan, wordt onklaar, en keert weder tot zyne
voorgaande ondeugden ; vooral wanneer eene fles aange-
brooken is en een dag of wat ftaat. Doch men merke hierby aan, dat in de kunst van rchoon-maaken en fchoon-kouden de eene Wyn-brouwer dik,vyls veel fneediger en mtgeleerder is , dtn de ande e..
Z En hierin beftaat wel voornamelyk de hoogfte
iunst der flechtdenkenden.



o5 GEMEENEMANS» rn KERMISWYNEN.
DERDE SOORTEN van PTyn-B rouw fels.
Hier toe worden gebruikt de MOERKN van alle roode Wynen. ■ Naar de verfchillende gefteldheid. en deugd dier Moeren zyn ook derzelver Afttrekfds van verfchillend allooi.
EERSTE SOORT van aftrekfeh. Deeze worden
gemaakt van goede Moeren , dat is die van onbedorvene
wynen. — Zulke Wyn-moeren, by eikanderen op va.
ten gedaan, worden ann het bezinken gebragt, en dan afgetrokken. —— Dit aftrekfel, hoe zeer ook van allerlei wyn foorten , is, zozy niet bedorven zyn , nochtans niet de flechtfte wyn; en wordt, met andere goedkoope wynen naar de kunst verfneden of gedocterd zynde , dikwyls al viy fmakelyk. — Veele Burger- en Herbergiers wynen van n en 14 guld. het anker zyn min of meer van deeze eerfte foort*
TWEEDE SOORT van Aftrekfeh. —De resteerende Moeren van het eerfte Aftrekfel cn voorts alle andere. „ hoegenaamde roode Wyn-moeren worden by elkaer vergaJ5 derd. ... Zelfs zyn 'er zoogenoemde Wynkopers,
wier voornaamfte Affaire daarin beftaat, en die gehee,; le Mag»zynen van zodanige Wynmoeren, welke zv overn al opkoopen, hebben liggen. ——— Deeze foort van
„ Wynkopers worden MOÉRPERSERS genaamd. ■
s, De vaten met allen zulken rrienigvutdtgeu Bogt van zc„ danige Wynmoeren half vol gedaan zynde, worden voorts met gekookt water gemengd, ook wel fomtyds zwaar met zwavel gedrenkt, en dat goor, leclyk - ruikend mtngfel wordt dan ter deege door elkadr geroerd en gearbeid. —• v Daarna laat men het eenige weeken (5 of 6yO.1l liggen.
JS — In dien tyd bezonken zynde , wordt het verder
, op fchoone zwaar gezwavelde vaten afgetrokke n. —
De. dan nog resteerende Moeren uit die bezonkene „ vaten worden in zakken gedaan en tot den laatiten „ druppel uitgeperst,'*



Gv.MEENE M en KERMISWYNEN. «??
A'!e zodanig Aftrekfel wordt dan vervolgens met eenige i der hiervooren genoemde goedkoope heete, geyoedde Languedöcfche of Spaanfche roode Wynen verder gemengd; i 'lbmtyds ook wel met een weinigje Brandcwyn aangezet om 'er wat meer geest in te brengen. — En deeze ; zoogenoemde Wyn dan verder fchoongemaakt, zynde , j word mede voor 25 of 30 tot 40 en meer guldens het l Oshoofd verkogt , naahnaote het beter gelukt ol verfneeden is.
r Geheele Magazypen van bet voornoemde Meer-xift rék„ fel vindc mc:i thans by de Moerpeisl'ers klaar liggen, „ tot gerief, van zekere wynkoopers. die geheele partyen it van "zodanig aftrekfel by hun koopen om met andere *ge„ meenere Wynen te vermengen, en aldus den goeden „ koop te krygen, tot onderkruiping der goede_ etrjyke „ neênngen van anderen, die zich met zulken infaamen \, goedkoopen Wynbogt niet willen ophouden."
Nog dient aangemerkt dat veelal deeze Derde foorten met de voorgaande Triade onder elkaér vermengd en verfneeden worden.
Alle welke koeskoes van Tweede en Derde foorten, da Gemee/ie • mans en de KERM1SWYNEN uitmaaken 4 en waarvan veel Duizend Oxhoofden jutrlyks in ons Land worden opgedronken, (dit kan niet te dikwyls herhaald worden.)
Kenmerken der MOER-BROUVVSSLS.
De kenmerken van deeze DERDE SOORTEN zyn veelal dezelfde, als die van de voorgaande Tweede foorten, vermits zy doorgaands onder eikanderen gekoeskoesd worden. — Men gelieve echter optemerken, dac het Brouwfel met verfche goede Moeren van onbedorvene min of meer fmaakryke Wynen , wanneer het verder verfneeden en gedoctefd is met ecnigen goeden Wyn, moeilyk te onderfchsiden is van fommige Brouwlèls der EERSTE SOORTEN (op bladz. 91. N. li en 111, Kundige Ruikers
en Proevers kunnen evenwel dan nog doorgaands een klein moerachtig /haakje 'er in ontdekken; te vveeten, wanneer de Moer door den Zuk gegaan is ; anders niet. mm ■ j
G



GEMEENEMANS en KERMIS WYNEN.
Maar de KENMERKEN van liet infaam en mceniivuldig Brouwfel uit allerlei koeskoes van flechte Moeren zyn de volgende:
I. Hel is zeer ftomp of dof en dikwyls vies van lucht.
II. Het heeft hy goede procving eenen genoeg kenbaaren müerachtigen fmaak (die wel wac naar het muffe t of naar dien yan fommige rotte Appels zweemt),
III. Het is veelal droog en heet of wrang en fcherp op de
tong, en in de keel, iIV. Het zet zich ddn op de flesfen, word onklaar, &c ; V. Voorts is het zeer ongezond en fchadelyk , zo als by de tweede soorten bretder is opgegeeyen.
ipan be WYN-MOEREN itt§ ögsenber^
„Onze IIOEDEM AKER YEN ondervinden ook al hoe
groot en algemeen de voornoemde Moer-moifery thans
„ is- —— Namelyk: onze Hoedemakers hebben krag-
„ tige Wyn - moeren noodig in hunne Walk - ketels om de
Hoeden te Walken. ■ . , Voordeezen kogten zy een „ Oxboofd kragtige Wyn-moer voor circa 3 tot 12 guld. — „ Maar tegenwoordig zyn geene kragtige Wyn -"moeren „ voor die Fab'ieken meer te krygen, zoo zy niet 20 ja 3a 99 guld. voor het Qdioofd willen belteeden. Zy kunnen „ fchier geene andere dan op de voornoemde wyze Uiigs-
waterde en dan nog tot dtn laalflen druppel uilgeperfle. , ,, kragtlooze Wyn- moeren voor minderen prys lu-vcen» s, weshalven zy thans de Azyn-moeren moeten gebruiken,
die echter verre zoo goed niet zyn. " — (Aangaande dit Ruk kan elk, die mger weeten wil, by onze Hoedemakers zi,.h informeeren),
iERICFIT. — Uit gebrek aan plaats op bladz. T12. moet ik hier berichten, dat de Kapittels van de WYNEN en de BIEREN ae reden zyn, waarom andere Stukken hebben moeien blyven liggen voor 1791. — De Nationaale Go* stondheid en ** Lands Belang zyn tnyne verfchooping*



2 99
[«■I ■ «WIN
Deeze Wyn wordt in fommige Steden nog viy veel gedronken van de Burger-Vrouwen, doch meest ten platten Lande op de Kcrmisfen, Jaarmarkten, Bruiloften, Doopfeesten, enz. — Veeltyds ziet men dan de Vrouwen Wie cn Rood door elkaer drinken, het geen men op fommige plaatfen Pikkepoelie noemt.
De TRAKTEER-WYN, als de Vryers of jonge Mannen hunne Boerinnetjes op Kennisfen, Jaarmarkten of Zondagen eens recht traktecren willen, is doorgaands van het allerflechtfte brouwfel, gelyk ftraks zal blyken.
EERSTE en fatfoenlykjle foort.
Hier toe worden verfcheidene zeer fchraale, gemeetie, zuurachtige Franfche witte Wynen gebruikt, ook wel Napelfike en eenige anderen. — By ordinaire jaaren heeft men I dezelve wel voor 20 tot 30 guld. het Oxhoofd, dat is van ruim 3 tot 5 guld. 't Anker.
Om deeze fchraale veelal groen • zuure Wyntjes wat zoe| ter en lyvigcr of fmeeriger te maaken, mengt men 'er Suit. ker of witte Honig onder. — Op zichzelven is dit niet fchaf delyk, zo men niet dagelyks en dan nog weinige glaasjes (daarvan drinkt. Maar om voortekoraen dat zulk een I Mengfel met Suiker of Honig niet geweldig aan het gisten i geraake en zuur en onklaar" worde , moet het zeer zwaar \ met Zwavel gedrenkt en belucht worden, —en dan wordt ihet nadeeliger. — Voorts wordt deeze Wyn wie of blank gemaakt door Melk, en verder fchoon en klaar gemaakt met Hufenblas en daarna met het bekende fcherp, —en dan , eindelyk op zwaar met zwavel beluchte vaten afgetapt.
Kenmerken van deeze Eerfte foort.
II* Vry zwavelig op den reuk, en dikwyls ook nog min of meer groen - zuurachtig van geur. IJ. Mm of meer de Zoode of het Zuur verwekkend by da meeste menfchen, «* *t geen veroorzaakt wordt door het fposdig bederf in de Maag.
0 a
<0etooone Wittt HUpttv



ioo GEWOONE WITTE WYN, Maattwejan A
Hl- Zelfs by een klein roesje doorgaands min of meer fyn, in H lioofd, &c. ■ . —,
IV. Uy geraakt aan 't werken op de flesfen , wordt onklaar, en aangebrooken zynde, bederft hy in weinig* dagen , het geen de zuivere wel bereide WÏue Wyn ztll dsnof nooit doet,gelyk hierna breeder vertoond wordt*:
TWEEDE SOORT of Blaauwe-Jan.
(Gewoone Witte Kermis Wyn voor het platte Land.)
Deeze wordt gemaakt van de eerfte foort en door "er eene goede party watei onder te doen. Veelal wordt deeze tweede foort verfneeden met de derde foort, waarvan ftraks
Dit gefuikerd Wyn-water moet noodwendig nog veel zwaa-i rer met ZvVAVEL gedrenkt en belucht worden , om tea roinfte eenige weeken klaar op flesfen te kunnen blyvcn en niet door hervatte gisting zuur te worden.
Kenmerken van deezen BLAAUWEN-JAN.
I. Flaauw, cn fomtyds walglyk van fmaak; —
II. Zee) zwavelig en onaangenaam op den reuk. — (Als' de goede onkundige Boeren en Boerinnen eenige glaa-i zen gedronken hebben , Hinkt hun fomtyds de Zwa-i vel de keel uit, — te weeten voor iemand, die 'er. niet van gedronken heeft.)
. III. Zeer Jlerk de zoode of het zuur verwekkend by veele: menfchen, als zy 'er veel van drinken.
. IV. — Onlcfuisiftngcflagtn (gelyk op de Boeren Kermisfen: veelal gefebiedt; maakt hy niet alleen dronken , maar bedwelmd tevens de herfens. — De Dronkenlchap van; zwaar gezwavelde» Wyn is de ergfte van allen, eni brengt fommige menfchen in eene foort van razerny. —fMen oordeeie hieruit,hoe verderflyk deeze gemtenei Wyn is op onze Kermisfen , vooral onder jonge volbloedige Gasten, die niet zouden denken te Kermisi geweest te zyn, zoo zy'er niet met Wyn een goedeni Roes hadden gedronken.) — Men oordeeie verder, of gezonde kragtige en fmaaklyke KERMIS - BIEREN* niet oneindig beter zouden zyn, dan zulke ongezonde Wyndranken.



ROZYNEN WYN'. ior
V. Zelfs na een maatlg glas of een klein Roesje, des anderen daags pyn ln t hoofd; en na dronkenfchap ziek af \ geheel lustloos. .. VI. ffy l'lyft niet lang fchoon op de flesfen — fomtyds in éénete dag bederft de aangtbrokene fles, vooral des Zomers.
DERDE SOORT of Rozyner^n.
Deeze wordt in ons Land zelden gemaakt van ROZYMEN op de volgende wyze.
„ Men neemt één of meer vaten ROZYNEN', naar maate „ het Brouwfel groot zal zyn. — Allerlei gem^ene RO, ZYNEN van Smir/ia, van Mallaga, &c. en 311e ROZY, NEN - BOGT neemt men daartoe.
Men ftort die ROZYNEN in groote kuipen. Men giöC , 'er heet water op. Men doet 'er geraeenen Suiker by, „ en braaf en geftadig door elkaêr geroerd zynde, geraakt; „ die gantfche Hutspot dan in korten tyd aan het gisten. — „ Somtyds doet men 'er ook nog wat MOER van Wittea „ Wyn by. — Na braaf gegist en gewerkt te hebben, zo „ dat de meeste kragt der Rozynen in het water is , giéc ,, men dat Rozynen - Brouwfel in Oxhoofden. Voorts perst , men de Rozynen en alle de Grondfop tot den laatlten. jjj druppel uit, en vult verder de Oxhoofden daarmede. —
„ Miar dan geraaken die Oxhoofden wederom vreeslyk „ aan het werken, — en dan gist en bruischt en raast en „ piept het zodanig in zulke Kelders, dat het wonderlyk „ is te hooren. — Om nu die Gisting, welke kwaad zo* ., doen, te Ruiten, zwavelt men de Oxhoofden zoo fterk, „ als maar eenigzins mogelyk is; dat is ^ men zwavelt zcu „ ftom of dood. — Het Blankmaaken gefchiedt met Melk Ij, en het fchoonmaaken met Hufenblas en Scherp," ï Schoongemaakt zynde , wordt die ROZYNEN - WYN 'of liever gefuikerd en gezwaveld Rozynen - water) in anIdere Oxhoofden overgeftooken, welke wederom zoo zwaar, ils mogelyk met zwavel moeten belucht zyn, om niet wederom met geweld aan het gisten te geraaken, maar op sliesfen afgetapt zynde eenigen tyd fchoon te kunnen blyven» I Veelal wordt deeze ROZYNEN - WYN onder de voorgaande foorten verfneeden; en dit is dan dubbele wiasc iu iHs die Steden, waar d,e W/nkopery onder pyl ftaat.



W ROZYNEN - WYN.
NB. Jn een myner ontfangene Berichten zyn my een annta Steeën opgegeeven , in welke, en de Naamen der voort jiaamlie VVyn-Brouwers aldasr, by welken alle de voor> fchreverse Moifeiyen in het groote gepleegd worden. Wat de Steden betreft; voor als nog fche en het my onraadi iaam dezelve te noemen. Alleen zeg ik^-dat in elke Sta« of Provincie de BIER-BROUWERYEN geltaadig verde. te niet gaan of aan bet tokkelen geraaken, naar maat) 'er groote of kleine Wyn-morfeiyen ontftaan, of haan VERZENDINGEN 'er faeenen hebben.
En wat de NAAMEN betreft; dezelve kunnen my me geen ander oogmerk geopenbaard zyn , dan om grondhau tig te wenfehen , dat alle zulke Lieden tot nadenken mo gen komen. — Zyne Medemenichen te bedriegen Ut koste van hun gt ld en goed is zeker een groot kwaad; Marr zyne goedhartige Medeburgers nog bovendie* „ ten koste van HUNNE GEZONDHEID te bedrit gen i „ — dit is ongetwyfleld ei n der grootüe misdaaden, di „ tegen GOD, tegen de NATUUR, en tegen den ge „ heélenBURGERSTAAT.gepleegd kunnen worden,',
Kenmerken van dit derde Wyn'Brouwfel.
I. Stcmp of dof', dat is, weinig Wyngeur , maar daartet gen veel zwavel-lucht.
II. Zeer zoet of firoop- ach tig van fmaak . en fineer ig h het glas; —■ ook aikwyls een walg!\k Nafmaakje.
! III. Hy houdt zich mcar weinige maanden fchoon op het vat of op de flesfen.; moet dus fchielyk worden opgedronken i of geraakt wederom aan het werken en wordt onklaar.« IV. JDe aangtbrokene fles bederft in zeer weinigen tyd; Jim\
tyds in ééncn dag. V. in (leit Maag en de Ingewanden bederft hy terftond, at yerweït by zeer veele Menfchen de zoode of het zuurj
Van de zoopenoemde RYNSCHE en overige Wftl en Roode Wynen aanfbtsnde jaarj dewvl hier nojr plaats moest zyn voor de GOEDE WYNEN.,



iö3
VAN DE
GOEDE WYNEN
benevens
Eerzelver KENMERKEN, — goede Vèrfaê dingen of Vermengingen — ert eenige Onderrichting aangaande den Prp, beneden vveU ken men, om onv er valft en, gezonden, fmaakly» ken Wyn te hebben, niet veilig kan gaan. ~
Voor ons Cfifnaat eil Lighaams-geftel zyn onder alle bekende Wynen de roode BOURDÊ AUSCHE, en in 't byZonder de MEDOCSCHE de beste en gezondfte Tafel- en Gezelfchaps-wynen. — Verfcheidene Redenen geeven onze kundige Doctore» daarvan op . en de Ondervinding bevestigt dezelve. Ou* zyn de MEDOC-WYNEN (of die men daar voor drinkt) verre de algemcende in gebruik j ja zelfs zyn zy een dagelyks toebehoorcn of vereischte geworden op de Tafels van al.e voornaame Lieden in ons Land. Zodat, boven alle andere Wynen , deeze het eerfte en meeste interesfeeren en het voor elk van de meeste aangelegenheid is, daar mede met bedrogen te worden, opdat hy niet tweemaal 's daags over tafel met ruime teugen ongezondheid drmke'?
Om deeze Redetien vindt men hier in de eerfte plaats een zaakelykveiflag van de roede BOURDEAÜSCOE WYNEN.
In foorten en Gewasfen zyn dezelve veelvuldig. --—-—Tot algemeene onderrichting is de volgende fpecifleke Lyst hier medegedeeld. welke direft en origineel uit Bourdeaux komt, en welker echtheid (gelyk ik vertrouw) al»e onderzoek en navraag kan dulden Uit dezelve zal men met
alleen de Naamen, maar tevens de byzondere Qualiteit en Aait der aocde Bourdeaufehe Wynen hoofdzakciyk kunnen zier, cn leeren kennen. (Eenige byzondtiheden, welke totdeWynkopcry bthooren, heb ik wegpelaaten , zjnde daartoe m het byzonder verzogt geweest om redenen, aan weifeeik, om dcrzclver biiljkhtid, niet weigeren kon te voldoen.)
G 4



104 LYST DER. OPRECHTE
LYST der BOURDEAUSCHE WYNEN.
I. ME DOC-WYNEN, dat i$9 die beneden de Stad Bourdeaux langs de Rivier /sfeGaronne, voorwaarts naar Zee, in de kleine Land ft reek van MEDOC gr oei jen.
St. ESTEPHE. — Vol geur , fyn , ligt aangenaam van fmaak, en vroeger drinkbaar, dan alle de volgende. — 'Er zyn 5 Gewas/en. liet Eerjle heet Calon het Tweede Frongois. liet Derde is in proportie ook zeer goed. De overige zyn minder.
St. SEUR1N DE CADOURNE. - Minder van OjialiteH dan de voorgaande , ook niet zoo ligt; echter y;y goede aangenaams fVyn. 'Er zyn drie ondergefchihte Gewasfen. ,
PAUlLLAC. — Vol, kragtig (vin plein & ferme), hoog van kleur. — Hiervan zyn 5 Gewasfen. — Het Eerfte is de bekende LA FiTE, een der vier Edelfte Keurvrynen van MEDOC. — Hierop volgt de Moucon, — en dan de drie overige Gewasfen.
St« MAMBERT. — Omtrert zoo als ^Pauillac. — Hiervan \ zyn 4 Gewasfen. — Het Eerjle is LA TOUR, een der ' vier Edelfte Keurwynen van MEDOC — Daarop vol- ■ gen Pichon, Longueville, &c.
St. JULIEN. — Vol geur en fmaak. — Verfcheidene Ge' wasfen H waarvan fommige vry lyvig ( ont beaucoup de \ fonds). — De Eerfte zyn Lesdabidies , Leoville , , G unud, de la Rol'e, öcc. daa-op volgen Les Berge- • rons, Arboutt, de Br as fier, Ponter, St. Pierre, &c.
SOUSSAN en PUYEAUX. T Deeze drie Soorten zyn ook wel 1
LAMARQUE (de minfte). S- goed en geurig, doch van min- ■
CUSSAC (wat beter). J der Qiialiteit.
St. GEMË. Beter van Qualiteit dan de voorgaande drie', Soorten. ,
MARGAUX, yan hoogere Qualiteit dan de volgende vier;, als hebbende meir fynheïd en kragt (plus de ftneffe & de >. fermetf). Hiervan zyn 4 GewasJ'en, — de Eerfte is LE ! CIIATEAU MARGAU, een der vier Edelfte Kear-wy-.



BOURDEAUSCHE WYNEN. i©5
nenvanMedx. - Diarop volgen Rfuj,^°''-e' ilureforls tf* - en dan de mindere Gewasfen. CANtSaC. - Gevoed, kleurig en geurig (yt„ de Corps, ïvouïeur & de Seye\ Ddèzen IVyn l* het byzonder %t M hy hooger van Qualiteit wordt naannaag hv tol zekere hooote in ouderdom toeneemt. - De En He %Z<fen zyn Gorce (doorgaands van een zwaar oouJfdatis \ byzoni^ geurig) Kinvan, Colmgwood, Cd, ThateVd'lsfan' ikc? - Daarna ff^*LABaÜ)E. Schoons kleur, geurig, en zagt (moelleuxj.
Daarvan zyn 3 ondergefchikte Gewasfen. MAc Ki en kleurig ; goed voor de Noordfche Landen. nr ANOUEFÓRT. Gosd voor America. "LUDON. Zeer goede Dualiteit ; fyncr dan de Blanquefort feton van kleur ,vol fmaak, zagt cn kragug. - Hiervan
yv« twee Gewasfen. .. . ,
AMe deeze «roede , gezonde Wynen groenen langs den S'ioker of Zufdivkcn Oever der Garonne. - Achter dezel^ wat verder Landwaards in , vallen ouk nog vjfcbeidoi Wynen. die minder van Qualiteit zyn. - Zeker is het, dat de meesten eenen nrn of meer onaangenarnen Land - fm-ib hebben. De Naatnen zyn : Castelnau , Ltstrac, Koulis, St, Uurent, St. Sauveur, Clisfac, Ferteud, Lispang.
No* croeiien vyf Soorten m NEDER-MEOOO. ye^eive z^Potenfac, Christoli, Bergadam Blaignan evvC^. NB. Van deeze vyf fooiten zyn 'er forrnnigen d e in Holland vry goed werden, (qui tournent bien en Hollande). .
iU Bourdeaufehe GR AVE S - WYNEN , die om. ftreeks de Stad Bourdeaux vallen.
TALENCE en PESSAC. Eerde Graves-Wynen1, onder wette de HAUTBRlON (of de van naam alomme bekende PONT AC) een der Eerften onder de vier Keurwyiun is. Daarop volgen Pape Clement, Lamisfion, Luciiey,, &c. MERIGNAC. 1 Vry goede fmaaklyke Wynen , wanneer zy LOIGNAN \ nlt\xoJzvn(lorsqu'ilsferencontren fa^ GRADLGN AN. J verdurf het geen zy echter doorgaands *y«, VILLENAVE ook een klein Bourdeaux Wyntje^
G5



itfft KENMERKEN DER GOEDÉ
III. Bourdeaufehe IVynen uit de Laagere Landen f die IWLÜS gendamd vt orden.
Van deeze Wynen zvn 'er twee zeer goede Soorten, ndmelyk GÜ&R.1ES en MONTFEilAN - De oveiigen zyfi Ven veel minder Qualiteit. Sommigen dnaivan zyn goed voor America, als CAMÖLANC, LAIRESNE en BÖUL£ftG<
KENMERKEI der onvervalschte goede Boufdeaufóhe Wynen.
I. REUK. ■*- In dën Oprechten Medocfchen Wyngeur heerscht de reuk van eene verfche zeer geurige roode Anjelier. — Alle de voornoemde Soorten zyn wel niet even geurig, of even zwaar van bouqaet; maar in allen (zo zy zuiver, van eenige goede Qualiteit en 3 of 4 jaaren oud zyiO is min of meer een Anjeliersfeuk. —■ Het is. wonderlyk hoe die Geur vermindeit of verbastert naarmaate men in een glas geurige» Medoc wat Languedocfchcn, Spaanfchen of Portugeefchen Wyn mengt.
li. SM'VAK. — In alle Zuivere Medoc-Wynen van goede Qualiteit proeft men het Wynzuur zeer aangenaam getemperd, mollig en zagt zonder eenite fteekende of fchraapende wrangheid, e By het langfaatn afdrinken en proeven voelt men in den mond agter over de tong en voorby de Amandels eene zagt prikkelende fbooking (door den zagt • fatttentrekke*den of adfiringeercndèn geest des Wyns veroorzaakt"). — Dit noemt men eene mindere of meerdere FLUWEEEIGHE1D.
III. — Na het afdrinken laat by mond en keel nat en koel, in teseuftelling van de vervalschte Wynen; die meerdare oï mindere hitte en droogheid in mond en keel achterlaatcn. Aldus by het proeven en drnken ; maar ook is by in zyne Gevolgen zeer kenbaar namelyk:
V. Geene hitte in 't bloed, zelfs na ten Roesje.
VI. Zelfs na dronkenfehap des morgens trisch, zonder
zwaarheid in 't hoofd of pyn in de leden.



B0üR0EAUSCHEWYjm__i5?.
Goede VERSNYDING of VERMENGING. Tweeder^e^y^en t % MSfS
met Margau van boogie^Quahret o ZooVn men
een minder .gewas met een betei enz
^BB^WTC*'? Ptïs' h, e,ke fonrt
meer «Klamst.«*f5*2?!™JnilKiVt beste te voe. Wynkopers^tenk en tak gyggf^.» „« getal der
dier foorten, zal men ligt begapen, weiiv «« *vanVerverkiezingen.
O/» onvervshchten Bourdeaufchcn Wyn te krygen.
Men verzekert dat #JS££*"* 'J vree™ dat de ve.vaHchmg en.delyk mede «k fcm
de 2V*«fe dat ook met willen winnen.
les daargelaaten. u/vnHber met zeker-
Wynproefjes. r tewt «««s» ™ » üook al m5a
ja zelfs in de middenfoorten » en Wynkoper3
of meer onzeker voor iemand, dte geene rj»e vyj r neus eif tong heeft.



tr* OYï GOEDEN WYN TE KRYGEN.
Onlangs met een kundig cn oprecht Wynkoper hier over lang en ernttig lpreekende (terwyl ik alleen met hem in zyn Pakhuis by pi'oefneemingen oprechrelyk onderricht wierd , en zoo veel onzekerheid in de fmaaken der ver> valfchinjen, die wy in onderfcbeidene glazen maakten , zelf ondervond; zeide hy my het volgende:
i Verre de meeste menfchen zyn zeh'en oorzaak, dat geen Wynkoper hun onvervalschten Wyn kan leveren. „ — Elk wil thans Wyn hebben, en 't komc elk niet i, gelegen, zoo veel zuiveren fmaaklyken wyn te betaalen, j, als hy mi voor weinig geld VVyn wil en fchier overal kan „ hebben." _« Om kort te gaan ; uit ons uitvoerig gefprek maakte ik de twee vo'gende Regels op.
1. Om zuiveren, gezonden Bourdeaufcben Wyn, van vereisebten oudeidom (van 3 a 4 jaaren) die reaelyk geurig cn fmaaklyk is, te hebben, moet men nooit beneden de 20 guld. gaan j — en zelfs boven de 20 gl. wordt hy eerst recht goed. Al wat beneden de 20 gl. kleurig, gevoed en fmaaklyk is, is min of meer vervalscht, is geen zuivere gezonde Boutdeaufebe Wyn.
2. Zonder aanzien van perfoon of vriendfehap zoeke en kieze men een eerlyk Wynkoper (zeker zyn 'er die nog„veelen). Men Üelle hem den prys van 20, 22, 24 &c. gl. —* en men geeve zich dan volkomen aan zyne deugd en conferentie over. ■ Zit'er iets anders op ?
Wil men voor zyne gezondheid eenige ffcsfcn kragtigen delicaaten Medoc hebben, om "nu en dan een paar glaasjes als een Levens - balfcm te gebruiken j dan moet men boven de 30 gl. gaan in de foorten van Margau, Mambert, Pauillac, ook wel de eeifte föort van Cantenac. Doch de Keurgewasfen van LA F1TE, CIIATEAU en LA TOUR loopen nog veel hooger, namelyk van 40 tot 60 gl. 'c Anker. —■~
Van de Goede Wille Franfche, van de Rynfche — en van de overige Goede Wynen aan. Saande jaar.



iep
VAN DE
KERMIS-BIEREN.
(Vooraf moet ik hier nog iets van de A',rmrs.wyn «op». Wr maaken, waarover men verder alle oprechte wynKO ne s e^' a le onze Doctoren kan vraagen ; namelyk :: hoe P f!rn?kfv fcr de Algemeene Kermis - wynen by het afdrinken " ™ £ te fchadelyker en verderflyker zyn zy door" ÏSnds voo 'smenfchen lighaam. - De wrangfte ge" mt^L ronde Wyn (en ook de gemeene zoogenoemde ZRylfhV^Sn zW en «^ïSK opmpakt worden door 'er wat «öittatt Dan i.000 m iu " S DkTs een heimlyk Ungfaam werkend vergvft: W IJ wïkan borgden dar /zo zy eene aaugenaame en mdnge zoetachtirrheid hebben, er dat dan met in is,te weeten l ™ te be%ecnfte Kermis-wynen , die zonder het een of ander Kunstwerk met geene mogelykheid zagt , gevoed em ;; nnaa!k^Tunnen zyl - En wat
mU.wynen den lilaatiwe-jan enz. betreft, die zondei o>*r " maaiïï aezwave'd te zyn geen dag drinkbaar kunnen bly" S%e?irontwyffélbaarzeker, dat zulk eens pvermac* " van ZWAVEL in de witte Wynen de pest is m het " Sg»,S5k Shaam , roora/ hier te Lande. ~ lk herzeg : " Sen'Se dit al'es verder aan alle kundige enoprecate " Wynkopers en aan alle onze Doctoren. ;
Nu van de KERMIS - BIEREN. .^^^^15 wierden overal in ons Land kos elyke KERMIS - BIEABN v-rkoar dat is, byzonder kragtige KEÜk - BIEREN wat hMw^m vm/vfMtmede dc Burgers in hunne Huizen of Kr& onderli»2 wakteerden zoo als thans
cVS fwmirn^t Wyn gefchildt; en Jg^-fcS* Aa' Uurtrpr en Hu sman gezondheid, IteiKte, en uuik.ua delyk v o^ykheS^ Misfchien zullen vyle !^ en Landlieden nu ook wederom naar zulke KEUR BIERLN SIhSSK »«t wat Brouwer zal het thans , by dit aller;mme^kst verval der Bierbrouweryen d^urven wjget, aa -
ftaanden Maart een voorraad van zulke KEUR-81LRLN t«



ïio KERMIS - BIEREN.
brouwen, om ze op Zomer- en Najaars- KERMISSEN beJeegen te koop te hebben? — Het was daarom zeer wenschJyk, indien de Landlieden op de Dorpen en de Burgers in de Steden te famen affpraaken, om dus te famen geheele Brouwfels te kunnen befteileu. — Zelfs kon dit by wyze van Inteekening gefchieden ; de een voor eene Ton, de ander voor eene halve, of voor een vierendeel, enz. — om aldus een Brouwfel vol te kiygen; en dat dan geheel en volkomen op zich zeiven te kunnen afbrouwen* (Kundige Brouwers weeten hier wel wat ik meen).
Deeze kragtige delikaate Meegene KEUR-BIEREN moeten eenvoudig en zuiver van beste Gerst, ofTarwe en Gerst en goede iïop gebrouwen worden, NB , dat is , zonder Foorloop, of Stom, of Meede, of Zoet - l'Jout of iets hoegenaamd daar by te doen : Anders wotden zy koppig, of een minder fris fche , minder aangenaam prikkelende en verkwikkende Drank. ~ Alle KRAGT en SMAAK en GEUR moet enkel en alleen van de meerdere proportie van beste Mout en Hop, van dc Vereischte Kooking, van de zuivere Bewerking en Gisting en van .het liggen In koele Kelders komen. — (Hiermede wil ik evenwel niét zeggen, dat 'er nog niet verder eenige excellente nieuwe Zaaken in de Brouwkunde zouden zyn nittevinden). —1
Beneden de 12 Gl. de Ton moet men niet gaan. — Agtguldens wit Bier op flesfen of potten dat vry lekker is , kan men ook hebben. Maar boven de 12 tot in de 20 Guldens kan het KERMIS-BIER overkeurlyk gebrouwen, en, be? Ieegen zynde, een allerdelikaatfte drank worden.
Voorts gelieven men vooral deeze volgende aanmerking in vriendelyke overweeging tc neemen. — Te weeten :,, by bet tegenwoordig zoo allerbeklaaglykst verval van deB;er-Brouweiyen en Bierbrouw - kunde fchier overal in ons Land (.inzonderheid in de Hollandfchè Steden) kon het ligt gebeuren, dat voor dc eerftemaal zulke KERMIS-BIEREN niet die uitneemende volmaaktheid en lekkerheid hadden , welke zy kunnen hebben. Doch men denke dat bet met alle begin zoo is geleegen $ en 'er moet toch eerst een begin zyn, eer men verder kan gaan. — Wanneer een eerlyk en kundig Brouwer zyn uiteme best doet, moet men zeker voor de eerftemaal te vrede styn, en ajiewgs meer voW paaktheid verwagten.



KEU MTS - BTEREN. ju
Tot befluit voor dit Jaar,
Men zou zeggen hoe het mogelyk is, dat de Nederlandfche Natie zoo ondenkend of onbedagtfaam heeft kunnen worden, vsp den Wyu-drank tot een atgemeenen Onthaal,
en Kerm'rs-drank aan te neemen? - Overweegt de
yolgende gewigtige Zaaken.
©00'c;r«t. - Het Stutje grond, waar de gezonde Tafel- en * 'Vezeffchops - Wynen groeijen, is zeer klem, naauwlyks u uur en lang en 3 0/4 breed. ~ En dit ftuk van t Wdoe* landje met een nog veel kleiner plekje rondom de Stat Bourdeaux moet aan een zeer groot gedeelte van Europa de Tafel-wynen leveren. - De Eerfte en Tweede Gewasfen der meeste foorten zyn zeer duur. De M'ddenGewaden van in de 20 Gl het Anker zyn ook veel te duur voor het algemeen. - Nu is de vraag ofdeovotge resteerende mindere Gewasfen een vyfttgfle ja een honderdje gedeelte kunnen uitleveren van het benodigc.e zoo men aldus in Europa onder den Burger en op de Kermisfen, enz. voort ff aat? - En let dan nog c. tyd her-. ÓP • dat die fchraale kleine Bourdeaufehe Wyntjes op zich ■*4veu zeer onfmaaklyk en fchier ondrinkbaar zyn. % Irt dan niet louter Onzin «/Verkeerdheid,^;;?^, in P^ats van kragtige beste Keur - Bieren , abfolut IPyn wil hebben, daar het wiskunftig zeker is* dat uuntiaê geene mogelykheid ooit of immer goeden/??» kan hebben f £fit (Stottbeil. - Van de 1400 Dorpen inde zeven Provin ciën zyn 'er thans misfehien geene vyftig, waar men m de Herberg een glas kragtig beleegen Bier, het geen recht goed is, kan krygen. - Misfehien zyn er geene 10, of zelfs geen één (zeker in de Prov. Holland geen één) waar men eene fles of kan zestienguldens ONTHAAL-BIER kan krygen. Dat zou 'er geen aftrek hebben; en ziet! in alle die Herbergen bezorgen onze sedienftige Wyn-brouwers geheele Ankers, ja, geheele Oxhoofden Wynbogt, die voor 12 tot 6 fluiv. de fles daar te koop is, en die ddg^lyks gevraagd, gedronken, fchielyk opgedronken, en ook Jchielyk opgedronken met worde». X is dit a'tet eene Schreeuwende ongerymdheidi



U2 KERMIS-BIEREN.
Cru ©front. - In onze Steden drinken thm's veele-ryke en dtftitre Burgers enkel en alleen dun Bier om de Wyriliitie te temperen, en zy zeggen : wy kunnen daarom geene Kragtige Bieren drinken of in huis hebben, enz •, en
Ziet! onder alle zulke Burgers heerfchen meer dan ooit voor deezen allerlei ziekten , inzonderheid PODAGRA , BERQERTENS, &c., zonder nog eens te fpreeken van vervroegden Ouderdom, van Jichtigheden, van Beeringen, enz. - Ais men dit alles in aanmerking neemt j moet men dan niet vraagen , is het mogelyk, dat ouder zoo veele Duizende deftige Burgers die verkeeidheid geftaadig nog kan blyven toeneemen, zonder hoop op beterfchap ?' — Is dit eer. verttendi-e reden om geene KRAGTIGE Bieren te willen hebben? - „ KRAGTIGE Bie„ ren zouden immers ook de verzwakkingen , die door wanne ,. Thee- en Koffie - dranken geftadig worden veroorzaakt, tevens en terftond en geftaadig HERSTELLEN; daar nu de min of meer vervalschte Wynen dagelyks gedronken alle „ zulke verzwakkingen geftaadig en tiendubbel vermeerdereu „ en verergeren."
(öTcn BOicrhrn. Uit verfcbeidene Kttifen der Holl. Steden Uvkr dat men reeds in de Veertiende Eeuw kostelyk ALEBIFR'in ons Land brouwde. - Dc KRAGTIGE Bieren toen in plaats van Gemeenen Wyn de Nationaale ONTHAAL DRANK zynde waren onze Bier - brouweryen eeue der eerfte en tykfte Hoofdneeringen. — En ziet in onze dagen telt men in de gtoote WaereldlVd AMSTERDAM flechts 12 Brouwtryen. - In DORDRECHT, HAARLEM, DELFT, LEIDEN , enz is alles mede tot op een niet noemens-waardu getal vervallen. — Te AMSTERDAM zyn wederom twee Brouweryen aan het kwynen. Zelfs te GRONINGEN verging nog voorleden Jaar eene Brouwoy. — Alies vervalt overal in proportie der tocneemende infaame Wynmorfeiyen. De weinige oyerblyvende beftaan enkel van de kleine Bieten , die daarom ook zoo lchraal vallen. De Ouantiteir van KRAGTIGE Bieren, die thans m Holland gebrouwen wordt, is niet noeinens waardig - Ja zelfs is de vercischle kennis'om KRAGTIGE duurzaameH\ertn lmaakelyk en zuiver te brouwen thans misfehien vry meer in ons Land vervallen , dan men denkt. - 'Er is geene plaats om alles te fchry ven, wat wy is medegedeeld. - Aanftaande jaar meer.