AMSTELDAM E N ZYNI GESCHIEDENISSEN.   AMSTELDAM en Z y n e GESCHIEDENISSEN, IN 'T KORT. EERSTE DEEL. wet prentverbeeldingen', te AMSTERDAM, bj JOHANNE S ALLART. mdcclxxxviii»   A M STELDAM EN Z Y N E. GESCHIEDENISSEN. EERSTE GESPREK. INHOUD. Oogmerk en reden van dit Werkje. — Schets der voornaam/Ie zaaken en gebeurtenisfen, — Korte lefchryving van Amffcelland. —• Deszelfs eerfte Bewoaners. — Rwter den Amftc! , en derzelver loop bef.heeven, — Oudheid en gefluhihjst der Heet en van Amfte'. — Eewge bijzonderheden vm fommigen derzelvfn ; Esbert van Amftcfc Slot der Heeren van Amftcl. — Gysbcrt de ï. — Gvsbert de IL — h DE EI,. A 3 GO.  6 AMSTELDAM E» ZYK8 Gozewyn van AmfteL — Gysbert de UI. Arent, enz. Ot/eigzng van het geflacki van Amftel in dat van Mynden. — IVati' neer da Naam en 't Wapen van Amflel 'weder ingevoerd zyn* Vader. Onlangs beloofde ik U , Am» fleldam, uwe geboorteftad, uw wieg en bakermat , gelyk men fpreekt, u naar uwe vatbaarheid, te doen kennen , in deszelfs Gefc'üedc* nis/en , Regeer 'mg 9 Voorveren , Vrijheden , Gebouwen j kortom in zyne gantfche groothexl. Ik zag met vermaak, hoe veel vrugt gygetrokken hebt uit onze Gefprekken over de Nedertandfeke Gefchiedemsfen , hoe veel nuts gy, met dezelve aftefchryven , zo wel voor u zeiven , als voor uwe makkers , bewerkt hebt; dit bewoog my , om deeze belofte te doen, en uwe aanhoudende vlyt, waarmede gy, door aandachtig naar myne verhaalen te luisteren, nog aanhoudend blyft voortgaan , fpoort my aan , om thans, daar \vy gelegenheid hebben, deeze belofte te vervullen, zonder dat wy echte*  GESCHIEDEN ISSEtT. «r ter onzen eerden taak vergeeten , maar die intusfchen ook vervolgen zullen Wy zullen met de Qefchiedenisfen der Stad , fclioon het moeüykst gedeelte en de meeste oplcttenheid vorderende , een en aanvang maaken ; Ik oordeel dit nodig , niet alleen om uwen weetlust meer en meer aantewakkeren , maar ook, op dat gy, nu en dan eene wandeling doende, waartoe ik u den morgenftond zou aanraaden, u inmiddels verlustigen zoudt met het afteekenen der Stadsgebouwen , zo buiten als binnen de poorten, van welke ik u dan naderde///^ting, lotgevallen en wyze van beftuur ontleden zal. Zoon. Ik weet niet, waarde Vader, hoe ik uwe zorg en vlyt , om myne kennis te vermeerderen, en my nuttig vermaak aantebreneen, dankbaar genoeg zal beantwoorden; Zeker ik twyfel niet, of het vermaak , welk ik uit dit onderwerp zal fcheppen , zal dat, het Wt welk my onze Gefprekken over de Nederlandfche Gefchiedenisjen gegeeven hebben , evenraren, zo niet overtreffen ; Te meer, nadien ik my verbeelde, dat ons hier gelegenheid a 4 zal  8 AMSTELDAM EN ZTÏfE zal voorkomen , om verfchcidcn voornnawe Perfonaadjen , in de Gefefaiederrisfen dcezcr Stad , nog beter en nader te leéren kennen, dan wel in de Nederland/die Gefchiedenisfen my heeft kunnen gebeuren. V. Op dat gy weet, Zoon, wat wy in deeze Gefprekken te verhandelen zullen hebben, heb ik hier cenc fchets van de voomaamfte zaaken, onze Stad betreffende , welke reeds op zich zelve eene korte Gefchiedenis van Amfteldam uitmaakt, en die ik (leeds gewoon ben, by my te draageu. Zie hier dezelve , en ooideel, wat nut zy u zal kunnen doen. Amfteldam (*) heeft zynen Naam gekregen van het leggen van eenen Dam in den Amftel cm.rent het jaar 1200 Amfteldams oudheid verkeerd gefield 1021 ■ nog zeer onzeker als eene ftad genoemd . • 117? Am- (*) Om dat leggen van die Dam tn den Amftel, verkieze ik altijd te 'fchryvtn, Amfteldam en niet Amfterdam , gelijk wen fchryft Araftelland, Amflelveen, enz^  GESCHIEDENISSEN, £ Amfteldam, de eerfte benaaming vind men .... 1296 •■ — mee zekerheid . 1300 Stads vergrootingen ,* de eerfte in het jaar .... 1400 * de tweede . 1482 — ■■ ■ de derde . 1585 — - ' —1 ' de vierde . 1593 ' de vyfde . 1613 de zesde . 1658 Stads IVapen , weid met 3 kruisfen verfierd . 1342, " ' " met de Keizcrlyke Kroon .... . 1488 *" -' ■ Zegels , van het eerfte is de tyd j onbekend. — - het tweede bekend ,. 135^ — het derde . 1357 — vierde of geheimzegel 143a — vyfde . . 148j7 ■— ■ ■ zesde is gemaakt . 1656 Stads fterkte ; zo men meent, allereerst met Muuren en Poorten omWigd . * . . ► 1400 A 5 Staü»  10 amsteldam enzynb Stads fiei kte ; met nieuwe poorten en Bolwerken verfterkt . . töoi t «._._— met elf Bolwerken inde plaats der vyf ouden . . 1611 houten Poorten in ftee- nen veranderd . • 1636 Getal der Huizen in den tegenwoordi- > gen ftaat, 26000 en ruim 400. - der Huisgezinnen was in 1747, 41566. Kerkelyke gebouwen , met den tyd haarer ftichting. Vryheid, om het Altaar in de Oude Kerk . te vernieuwen . . 1220 Minnebroeders Klooster ? v erSt. Pieters Kerk en Gasthuis $ groot l3°4 'St. Olofs Kapel, oudheid onzeker, doch gefield op . . . 1311 Nieuwe Kapel; mirabel aldaar . 1345 Reguliers Klooster . . 1365 Karthuizer Klooster . . 139° Oude Nonnen. . • 139+ Ceciliën Klooster . * 1400 Nieuwe Nonnen en St. ürfula . 1403 Agnie-  geschiedenissen. ii Agüiete Klooster en Begynhof » 1406 Kerk der Pauliaanen . «, 1409 Magdalena en Barbara Klooscet .' 1411 -Lazarushuis . . . 1413 St. K'ara, Maria, en St. Catharyne . 1414 Nieuwe of St. Catharyne Kerk . 1417 Maria Magdalena. . . . 1422 St. Geertruid of Maagdendaal • 1433 Ccllebroers . . . 1440 Bcthania . . » » 146a Clarisfe Klooster . . 1515 Bmgciwces- en Dolhuis, 1561, ver-, gwot . . . . .1591 Gasthuis, daartoe bekwaam gemaakt 1573 Latynfche School, opgericht 1594, verplaatst . . . i670 Oude Manhuis vergroot 1600 , verbouwd 1754, Nieuwe Ingang . 1787 Eerfte fteen aan de Zuider Kerk gelegt 1603. volbouwd . . 1611 Spiegelshuisjcs . . . k502 Tombe van Heemskerk in de Oude Kerk 1607 Aanvang van de Wester Kerk 1620, volbouwd , . , 263X A 6 Aan-  t2 AMSTELDAM EN ZÏSS Aanvang van de Noorder Kerk 1620, volbouwd .... 1623. Uluftre School aangelegd . 1632 Posthuis en Remonftranten Kerk 1630 Waale Weeshuis . . 1631 Lutherfche Oude Kerk . . 1633 Nieuwe Kerk verbrand . . 1645 Nieuwe Zyds Huiszittenhuis . 1649 Iluiszitten- en Weduwenhof . 1^5° Oude Zyds Huiszittenhuis . 1655 Diakonie Weeshuis 1657, Eeuwfeest gevierd ... i~57 Oude Waalèn Kerk vergroot . . 1661 Eerfte fteen aan het Aalmoesftnicrs Weeshuis gelegd' . . . 1664 Engelfche Kerk op het Begynhof . 1665 Kwaakers Kerk ï . . 1675 ' Lutherfche Befteedelinghuis * Roomfche Armenhuis >• 178.6 Nieuwe Maagdenhuis * Waereldlyke Gebouwen. . Oude Stadhuis vergroot in het jaar . Hand-  GESCHIEDENISSEN. 1'J Fïandboogsdoele . . . 14Ï6 Wagthuis aan de Martekarsgtagt . 15121 Rederykers Kamer . . 1517 Waag op den Dam * . 1565 Prinfen Hof tot Hand gebragc .. 1594 Rasp- of Mannen Tugthuis . 1505 St. Joris Hof in een Proveniershuis veranderd . . . 1596 Stads Magazyn en O. I. C. Huis . 1606 Eerfte fteeir aan- de Beurs gelegd . ïv.o'i Wisfelbank opgerigt . . . 1609 Oude Stads Herberg . . 1613 Bank van Leening en Gefchutgietery. 1614 Hal op de Westermarkt • . 1619 Keure gemaakt op het Kistemakerspand 1630 Zayhal en Schouwburg . . 1637 Stads Excynshuis . . 1641 Spinhuis (gewezene) verbrand en vernieuwd . - - 1643 ücfolate Boedelkamer tot ftandgebragt 1644 Eerfte fteen aan den onvolbouwdcn Toren gelegd 1647, Afgebroken 1783 Oude Zyds Hccren Logement tot ftand gebragt 1647 A 7 Eet?  14 AMSTELDAM EU 2ÏSE Eerfte Reen aan liet Nieuwe Stadhuis gc- legd iC±l Zydehal opgerigt . . 1650 Blokhuizen op den Amftel afgebroken 1654 Willige Rapshm's gebouwd . 1655 's Lands Zeemagazyn . . 1656 Stads Timmertuin. Nieuwe Stads Herberg aan het Y ... »66o Zeemagazyn van de O. L C. . ióób Vischmarkt aan de Haarleminerflnis . 1661 Ainftelbrug volmaakt . , 1663 De Regulierswaag . . 1669 Beftuur der Doeifchuttcrs vernietigd 1672 Westindisch Huis opgerigt . 1Ö74 Stads Herberg in de Plaritaa-r'je . '16&1 Hal op de Botermarkt . . iy;>6 Generaal Post-Comptoir . . 1753 Schouwburg verbrand . . 1772 Nieuwe Schouwbur g mgewyd . 1774 *t Nieuwe Werkhuis op liet Wccspcr- veld . ' . • . 1784 Kwcekfchool . 1785 Be-  GESCHIEDENISSEN. 25 Receemxc der. Stad. Ve krygt de' magt om door Schout en Schepenen-regt te oefenen in het jaar 1342 Op wat voet Burgemcesteren te verkiezen, bepaald .... 1391 Buitentyds veranderd . 1420 , 1444, J566, iöi8, 1650, 1672,1748,tweemaal in . . . 17^7 De aanftelling van 24 Raaden bevestigd 144.9 Van 24 vermeerderd tot 36 . 1479 Vryheid tot het aanftellen van eenen Schout . . 1509 ■ ■ 1 ■ - van een' ecr- ften Penfionaris * . 1512 Rcgecring koopt AmftelvccnenSloor.cn 1529 * door den Bloedraad befchul- digd . . 1567 ■ koopt het bouwen van een Kasteel af, moet Stads Voorregten aan Jllba in gefchrifc overgeven , verzet zig tegen den icden penning . 1569 1 - word voor 't Hof te Brits fel gedagvaard . . 1571 De  AMSTELDAM EN2YNE De Schout van zyn Ambt ontzet . 157a De Stad neemt fausfactie van Prins Willem, den I. . . 1573 . Stelt zig tegen de opdragt der Graaflyke Regeering . . 1584 ;Asfurandekamer opgerigt . 1598 Aanftelling van Kommisfarisfen van kleine zaak en- . 1611 Redevoering door H. de Groot in de Vroedfchap gedaan . 1616 Regeering heeft verfchil met den Prins en de Algemecne Staaten. .. 1638 ■ ■- neemt zitting op het Nieuw Stadhuis . . . 1655 • doet aanzienlyke Gcfchenkcn aan den Czaar van Moscoviën . 1659 ... koopt voor de Stad de Eilanden Urk enz. . . —— ——— doet in naam der Stad , gelukwenfchingcn aan Carel II. . io'öo ■ maakt voorwaarden omtrent de verfterking van Naaiden . 1668 —-—— weigeit de onderhandeling met Frankiyk . . 167c Re-  geschieden! s s e n. 1/ Ilegecrirg raad WilUm den III. af, liet aanbod van het Hertogdom Gelderland aantenecmen . . 1675 ' ■ — zorgt voor de twisten tusicheir de Voetiaanen en Cocceaanen . 1077 zend Soldaatennaa Zaandam, ter ftilling van het oproer . 1678 " heeft zwaare verfchillen met den Stadhouder, over de werving 1684 ——— over de Magiftraats beltclling te Dordrecht . . 1685' bewerkt de verheffing van Willem den III. tot Koning van Engeland . . 1608 —■ ■ eenige leden dcrzelve vaïscH befchuldigd, door £?an Hol . t6oo .— . kiest de fchikking op de Ma- giftraatsbeftelling gemaakt in 1*50- 1704 — ■ ■ bewyst haare achting aan denHertog van Mnr'bourg . 1703 - ktygt bergt van den aanflag van Forbin . . 1708 koopt voor de Stad Kudel- ftaart, Lttmuiden, Vriefekalk 17260^1727 Rft  j8 AMSTELDAM EN ZY NE Regeering word veranderd . 1748 ■ ftaat als Peters- ever Prins WH- lem den V. . T»., r> ♦74° word tweemaal veranderd 1787 ' "- maakt Capitulatie met den Hertog van Brunswijk . I737 Vooe.regten. Amfteldam werd tolvry verklaard, in 't ïaar • 1275 en 1291 " weder voor eer.e ftad erkend 1318 ■ vryheid ter vergrooting . 1337 van Regtöefening . 1342 ~ voorregt, van nimmer van Hol- land te worden afgefchejden . 1345 word by voorige Privilegiën be- 1 van vergrooting 1386, 1387, 1581 enz. Erfpagt, Visfchery en Haringvangst , , l59i - het Bode-Ambt . 1395 —-—— van Tollen in Gouda en Schoonhoven f . I393 "" dat haare Poorters benoorden de Maa-  geschiedenissen. 1^ Mhiaze niet in regten mogen betrokken worden . . 1401 Amfteldam verkrygt verfcheiden nieuwe Voorregtefi . . 1405 viyhcid van de Markttoilen te Heusden , Corkum, en door gantsch Holland . 1409 en 1420 — Regt op de erfenisfe der Gees- telyke Goederen . 1452 a'le deszclfs Voorregten nader bevestigd 1507, 1556, 1586, enz. Koophandel. Amfteldam handelt reeds op de Oostzee . • Ï34S • Koophandel lyd veel by den oorlog . 1533, 1536, 1541, 1546, . 1586, 1620, 1637,1648,1653,1650, 1666, 1758, 1780. -—i eerfte Scheepvaart naar Oost- Indièh, . , . 1595 Gil-  Gilden» , m:t de jaareti waarin dezelve zyn opgerigt. Kleermakers . , j*»Biune\ndvaarders . . 148+ Schoenmakers en Looyers . 14S5 Ligtermans . . 1435 Klem-B 11 itenlandsvaarders . 1494 Vleeschhouwcrs . 1502 Timmermans . , 1-521 Houtzaag-Molenaars . 1529 Bakkers , Vischkoopers , Smits en Ko- perilagcrs . . I5so Sleepers . . . m% Metzelaars, Lood- en Tinnegieters . 1533 Bergvaarders . . 1539 Bierdragers . . I55o Klomp- en Kistemakers . 1531 Ciiirurgyns . 1552 Koorr.inruers . . 1556 Blookemakers en IL.ringpakkers . 1563 Schilders , Borduurwerkers en Mooie- naars . g I;-73 Mandemakers . . 1580 Touw-  GESCHIEDENISSEN. 21 Tomrverkoopers . 1585 Linneweeyers 5 Koorndragers cn Scheepstimmerlieden . . 1^89 Schoenlappers en Kuipers . 1590 Goud- cn Zilverfmeden . 1601 Schuitevoerders en Buitelandsvaardcrs 1611 Makelaars . . 1612 -Bontwerkers •» , 1613 Witwerkcis . . 1614 Waagdragers . . 1616 Turfdragers . . 1619 Hoedemakers « . icoo Kleinkramers „ 1621 Wieldraaiers en Hoenderkopers . 1622 Ebbenhoutwerkers , 1626 Kaarfemakers . . 1627 Lootslieden cn Ligtermans . 1631 Lakenbereiders . . 1638 Zaayverwers . . 1640 Looyers en Lccrkopers . 1640 Doctors en Apothekars • 1641 paslement- en Z) werkers * 1641 Zy venvers . 1648 Boekdrukkers en Boekverkopers -. Wyu-  C2 AMSTELDAM EN2VNB i Wynkopers vernieuwd . Kompas- en Zylemakers , 1664 Grootkraroers . . i-6:óU Onheilen. Amftetdqm, zo men wil, door de Kennemers verwoest . 1204 cn 1300 —— zwaare ftraflfe opgelegd . 1304 betaalt Ajoete aan Hertog Albrecht . . 136Ö ■ ■ lyd veel door de Hoekfche en Ca- beljaauwfche Twisten . 1404-1420 |— ■ door zwaarc brand 1421, 1444, I445-M52 — 1 door de Franfche Kapers . 1473 — door de Utrechtfchen en Gelderfchen . 1479, 1507 en 1513 »■ door brand van het Reguliers Klooster . . 1532 door dePest 153451602,1035,1655,1663 ■■ ■ door de beroertens der Wederdooperen s 1533 en 1535 AfK'  GESCHIEDENISSEN. a$ Amfteldam lydt veel dooi' het fpringcn van den Kruidtooren , 1530 ■■ door dc Vervolg'ng . 1566 •■ door de Watergeuzen . 1570 ——- door zwaare Watervloeden 1573 1593, 1610, 1625,1627,1640,1651, 1717, 1740, 1775» 1776. —— door het beleg van Stnoy . 1573 ■' door het veibcurdverklaaren deiGoederen . . 157Ö —— door den aanval van Helling en Ruikhaver ü . 1577 ——- is genoodzaakt Nood-Muntcn te flaan. E n 1578 — 1 -. door de aanflagen van Leicester 1587 ■ door brand van de Oude Reguliers tooren . . 1618 — door beroertens . 1618,1624, 1626, 1628 , 1672 , 1696 , 1747 , 1748 — brand in het Pesthuis « 1635 —— der Nieuwe Kerk . 1645 — van 't Stadhuis • 1652 —' de Schouwburg . 377a Reu-  *-4 a sa * 1'eld am en z y n e Kerkelyke Geschiedenissen. -Amfieldams Mirakel, zegt men, gebeurd te zyn in 't jaar . 1345 Amfteldam word geregtigd tot het verkopen der AHaaten . 1450 — eenige Monniken trekken wan daar .41 aar Hoorn • 1457 komst van Brugman aldaar . 1460 ——— de Geestelykheid weigert de opgaave haarcr Bezittingen . 1471 » ■ Procesfie over de herftclling van den Uirechtfchen Bisfchop . 1481 — Kapel der H. Stede, begiftigd door Jlaximiliaau * 1484 —— Ordonnantie op de Procesfië'n 1489 —— het Drukken van het N. ï. by Plakaat verboden . . 1533 •■ Oproeren van en StrafoefFening aan de Wèderdoopers 1533 -en 1535 » geraakt onder het Bisdom van Haarlem . , 150*5 c»r Vervolgingen tegen de Onroom- fchen . . 1566 Am-  G ESC Hl EDEN i SS RW. Amfteldam, Bcejdftorming cnplondering van k Minnebroeders Klooster 1566' * Geestelyk'üeid en .Regiering , -de Stad uitgeleid . - Incriog van de Reformatie . —1— Geestelykheid naauw bepaald . 158» ju— den Doopsgezinden groote gunst betoond » m . 9»— Ommegang der Lazarusfen afge- ;fcIiaft * i 1604 -—— weigert de Refblutie tot vrede der Kerk aanteneemen . 4 .1613 ——— Simon Goulart VValsch Predikant word in zyncn dienst gefchort . 1615 - twisten met de.Kemonftran/en aldaar, op zyn hevigst. <, t'' ■■ Smout en Kloppenburg de Stad • • 1629 •— Remonfaamfche Kerk gebcmvd 1630 Waereldlyke Geschiedenissen1. Amfttldam, aan Heer &an van Verfijn gefchonkw . t I275 U ■beu B Anim  SS A>'M STEL T>A M EN ZYN8 Amfteldam, Hertog ^/W/ aldaar gehuldigd . • 1359 - maakt Verbond met eentge Steden • . • Ho3 helpt tot het ontzet van Hoorn 1426 -. .. deelt in den Schecpsftryd voor Wier in gen . . 1427 —— zend 20 Schepen tegen de Oosterlingen . . 1438 . uittogt der Burgers naa Nuis 1473 ■■ Huldiging van Maria en Maxitmliaan . . 1478 ■ Hertog Filips aldaar gehuldigd 1497 . helpt tot het flaan der Gelder- fchen . • I501 , ... maakt eene Schans by het Huis ter Horst . . 1517 — , in verfchil met den Bisfchop van p Utrecht over de Huwelyken . 1524 »—— eenige plaatzen weigeren Bezetting inteneemen . 1527 ■» — word verdacht van Kettery . 1529 m. koopt Slooten , Amftelveen, Slo- i( terdyk en Osdorp . ■ Am-  GESCHISDÏNISSEN., Zy Amfteldam bewilligt in den Kiyg tegen de Oosterlingen . • word .gedreigd yan de Gelder- fchen . . I5gtf genoodzaakt zig armer te houden dan het is . . ■ onlusten tusfehen de Burgerij en Regeering . . eene menigte Burgers worden ingedaagd . . I55g Pardon van Alba afgekondigd 1573 bezet het Haarlemmer Melr . 1574 ■ Munt binnen de Stad opgericht 1586 • Put gegraaven in 't Oude Mannenhuis . . l6o5 is de laatfte Stad die tot het be- ftand ftemt . , I0"o3 verzet zig tegen het aanneemen der Waardgelders . Kapitein Boom trekt met 200 Burgers naar Zwolle . l^z& aanflag van den Vyand , om de Schepen voor de Stad in brand te ftee- B s Am-  ftS AMSTELDAM EtfJSTNÏÏ Amfteldam, de Biemtrmmr bedykt 1624 aoo mannen trekken naar Nieuw- wegen . • T^32 —— verzet zig tegen de handeling met Frankrijk . • lö34 —— nieuwe onëenigheden tusfehen de Stad en den Prins . I^3' Mutfftcrfche Vrede afgekondigd 1648 ., Vcrfchillen met Prins Willem den n. . • >l65° p^.— verandering in de Staatsrcgeeling • • T7°2' — n 1 onderhandeling met Frankrijk -1705 - 170^ ! «u Penning, geflagen ter gedachtenis der Utrtchtftke Vrede . 1713) sa Actiehandel • . ^T23' '■■fi r zwaare Beroertens . 1747 en 3743 — word'm moeilykheden gewikkeld door den Amerikaanfchen Oorlog 177.4 L. gevolgen van dezelve 1786-1788 g. Ik bedank U duizendmaal voor de moci-i y-, die gy ten mynen nutte genomen tebtl Door  aESCHIEDENISSEM, 30 Door gehoorzaamheid en oplettendheid zal ik irtyn dankbaar gemoed fieeds aan den dag legt gen. V. Dit zal myn zorge en arbeid dubbel be* loonen. Voor dat ik nu eenen aanvang- maak, om van de Stad zelve te fpreeken , za| ik u eene fchetze geeven van Amftelland, ea van de Heere-n van Amftel, als zynde het Land waarin onze Stad gelegen is , en de Heeren, die weleer Eigenaars of Grond-Heeren derzelvö waren. —— Amftelland was voortyds, met* het Dorp of Stedeken, nu de Stad Amftel» dam , eene byzondere Heerlykheid op zig zeive% als niet- beboerende aan de Graaven van Hólland-, maar aan het Gedacht der HeeiaSn vaW Am]tel.' In'onze Gefprekken over de blederlandfche Gefchiedenisfeit, hebben wy gézten, hoe Gerecht-van Amftel, ak deelgenoot aan den Moord van Graave Florjs den V* , bet Eind moest ruimen,wordende zyaie goederen verbeurd verklaard', welke goederen hy reeds te vooren aa»- geaielden Graaf als leenrecht Ir.d moeten-opdragenen van hein weder te leen ontvangen had.- - .Na den B g fee-  ■jo amsteldam enzyne fccgaanen moord trok Jan, Zoon van Fi.oris, die goederen lot zig , en na deszelfs overlyden , kwamen zy aan Jan van Avenues , die Ze aan zynen Broeder Gui of Guido van Henegouwen fchonk ; Willem van Avenues, bragt dezelve in het jaar 1317 aan Holland ; waar onder het tot hiertoe gebleven is. •■■ Dit Amftelland, waarvan Amfteldam als de Hoofdplaats is , word van de Noordzyde befpoeld van het Y, ten Oosten heeft het de Rivier de Fegt, en daar nevens het Goot/land; doch hoe ver het oudtyds zig ten Zuiden en Westen pleeg uitteftrekken , is onbekend 9 fchoon de grenzen aan dien kant tegen de Provincie Utrecht paalden. Onder Amfteiland behooren thans de Dorpen, Slooten, S.'oterdyk , Amftelveen , Ouderkerk, Diemen met Diernerdam, Loenen , Loosdrecht, L?grneer'i Duivendrecht , Waar Muizen , R-txtel , Ruigewilnis , IVaveren, lVaverve.en , Mijnden, en Osdorp ; cn golyk ik zéide>de Hoofdplaats is Amfteldam. De Hoofd- perfoon , die het belluur over dit Land heeft, is de Baljuw van Amftelland, welke aangefteld word  GFSCHIEDENISSEN. S* word door de Staaten van Rolland, of door den Stadhouder in den naam der Staaten , en verders de Dykgraaf en Hooghcemraaden. — In de byzondere Ambachts-IIeerlykheden worden door de Ambachts-Heeren de Schouten, Schepenen, en verdere Beftuurers aangefteld. Z. Welke waren de eerfte Bewooners van dat Amftelland ? V. Als gy het eerfte Deeltje der Nederlandfche Gefchiedenisfen inziet, daar ik u,volgends het bygevoegde Kaartje , het Land en deszelfs eerfte Bewooners heb leeren kennen , zult gy zien, dat ik u de oude Friezen heb leeren onderfeheiden in de Graote en Kleins Friezen} deeze laatften bewoonden de Landen, grenzende aan het Eiland der Batavieren, het we'k tusfchen de beide armen van den Rhijn gelegen , en door die Rivier van hun afgefcheiden wa>. Zo dat zy zig uidhekten van Leiden , Worden en Utrecht tot het F/ie toe , begry-* pende een gedeelte van Rhijnland, geheel Ketinewerlandt Amftelland en Noord-Holland of West-Friesland. —— Gy kimt u ook uit dat E 4 *éï&  'S$ i'MfSTÏLBAHJ HTNZYNE jjjftÖé Deeltje hunnen aait, zéden en feveriswyÜ herinneren. ——— Z. Kan de Amflel, naar welke dit Land zyn*9i naam draagt, eene Rivier genoemd worden? V. Zo het zeker is, dat men aan geen Water dén naam van Rivier geven kan , ten zy het uit het gebergte nederftort, of in ecnige Vlakte of Dal, by opwellingen, uit dén grond Voortkomt , dan kan aan den Amflel de naam van Rivier niet gegeven worden , maar afléeri die van Stroom of Vloed ; alzo dezelve flegts :een tak of fpreuchtél van den Rhyn of Vegtht, Te weten , de Am/lel ontvangt op vyf ver-f fcheidene plaatfeh bet Rhijnwater , onder den naam van Drecht, als I. een half kwartier uur gaans beneden Woerden , door het ftröömpje' dé Drecht, dat by het fVoeldenfche Veilaat den naam van Mydrecht, en naderhand de Kromme Mijdrecht aannemende , by Amftefc Mbnd in den Amftel loopt. lï.: By Revcgon, door dé Doesvliet cn IVijde Aa aan het Bramftlker-Meértjé. lil. Door de Kromme Aa by ktt  GESCHIEDENISSEN; |J hei.' Dorp Alfen. IV. Door de MeyebyZwammor dam , en V. door de Bijteveld by Heimeten — dus zaehtkens voortfehictende, verwisfeit deeze ftroom by 't Dorp den Uithoorn, den naa n van Drecht in dien van Amftel, en ontvangt by 't Dorp Ouderkerk een tak van deRivier de Vegt, aldaar 'de Bullewijk genoemd tot aan de Voet-angel toe , waar boven deezp tak der Vegt, tot by het Abkouder-Meerfjede Hotendrecht, cn verder op, de Kromme Am}'iel genaamd word. — Uit deeze takken en ftroo?men voortkomende vloeit de Rivier, nu ,de Amftel genaamd , nederwaards door het Dorp Ouderkerk, langs het Kalfje,d'snOmval,d^ox de Amftelbrug de Stad door, ontlast zig-.door het Damrak en andere Stadsgraften in het )Y, en verliest zig in de Zuider Zee. Hiervan zingt de Dichter: Of zat liet mv' geboorte zijn, IVaaruan ik eerst uw* hf zal zingen \ Dan moet ik, van den Jlrijdbren IifujJi, Met u door veelt Lenden dringen \ Daar gyt den Amiïehmntit voorbij y 5 Met  54 AMSTELDAM EN zy nb Met uwe aanlokkelijke baren , Schiet Oostwaart op 3 naar 't fcheepryk T$ Waarmede ik uwen vloed zie par»n , Daar gy zo hoog een roem geniet, En door de grootjie Koopftad vliet. —— Z. Van wat jaar rekent zig het Geflacht der ^leeren van Am/tel? V. Van de twaalfde Eeuw. Zie hier hun Geflacht - Register , welk niet zeer uitgebreid is. Egbert , Heer van Amftel, of Amftelle, gelyk zy zig eerst plegen te fchryven, leefde tusfehen de jaaren i < 55 en i'75- Zyn Zoon was Cysbert de I. van dien naam , Heer van Amftel, tusfehen 117Ö en 1200. Zyne Zoonen waren, ' Engelbert ; Heer van Amftel. Hy leefde in 1203. Willem in 1235. En«elbert had ééne Dochter en twee Zoenen, Badeloch, die ten Man had Willem,Heer i van  geschiedenissen. 35 van Egmond. Zy ftieif vyf jaaren na hem, in 244. Gysbert de II. Heer van Amftel, ftieif 1248. Zyne vrouw was Bertrude , dochter van Heer Jan van Tsfelftyn. En Egidius van Amftel. Willem van Amftel had dtmen Zoon , die in het jaar 1249 Bisfchop van Utrecht werd; daar zyn 'er echter die zeggen, ctyt deeze een Zoon was van Egidius. Gysbert de II. had vier Zoonen: Cysbert de III. van dien naam , Heer van Amftel ; deeze moest in 1296 het Land ruimen, zonder dat men weet, waar heen hy gekomen is. Zyn oudiïe Broeder was Arent v*m Amftel; hy verkreeg de goederen van Tsfeiftein, en had ter Vrouwe, eene Dochter uit den Huize van HeukeIm, en liet na vier Zoonen , Heeren van Tsfelftein en Mijnden. Willem van Amftel, Proost van St. Jans Kerk te Utrechtj Hy overleed 1292, en Otto van Amftel. Het Geflacht is naderhand voortgeplant door B 6 de  $6 AMSTELDAM EN ZYffg de Heeren van Mijnden , die zig cok /mftel van Mynden gcfchrceven hebben, en door die van Ploos van Amftel en Pater, enz. Z. Zyn 'er van deeze Heeren ook cehige merkwaardige Byzonderheden bekend , die tor ©ns onderwerp behooren ? V. Ja , al wat men van hen weet, zal ik u ïcort verhaalen , om naderhand geregelder te kimnen voortgaan. Tusfehen de jaaren 1105 en 1126 , vind men wel in oude Brieven, van eenen Wotfger van Amftel gewaagd; doch de eerfte , van wien iet niet zekerheid te zeggen is , is Egbert de I. , dien ik u m het Gcflacht-Registcr genoemd heb ; Deeze is verscheiden maaien in twist geweest met de Bisschoppen van Utrecht, Wegens goederen , die hy van de Kerk te Utrecht te leen bezat, cn die hy als zyfte eigene wilde aanmerken, waarom hy gebannen werd. By den Keizer daarover zyn beklag doende , gebood deeze hem , dat hy zig met den Bisfchop verzoenen zoude. —t- Men houd hem ook voor den ftichter van het Slot van AmfteL 2. Waai' was dit Slot gelegen ? V. Som.  GESCHIEDENISSEN1. $f V. Sommigen houden het voor het Reigers* bosch , van ouds vermaard , het welk gelegen zou hebben te Ouderkerk , ter plaatze , daar thans het Jooden Kerkhof is ; Doch dit Reigersbosch , is noch het Slot, dat ik hier bedoele, noch de lustplaats der Heeren van Amftel t daar anderen het voor gehouden hebben; fchoonhet vermaarde Reigersbosch ook aan de Heeren van Amftel behoord heeft , dewyl Gysbrecht de III. hetzelve aan Graaf Floris den V. moest opdragen ; Maar liet Slot, dat ik thans bedoel, had den naam van Am fiets Veste , en moet dus ter plaatfc gefTaan hebben, daar nu Amfteldam ligt ; Sommigen hebben daarom dat Kasteel, het welk heden den naam van Schreiershoek - tooren draagt , en aan het einde der Getderfche Kade ftaat , voor dit Slot willen houden , doch ook verkeerd ; Dit Slot ftond aan het Damrak , op het Water , tusfehen de tegenwoord'ge Paapen en Oudebrug? en wel binnenwaards aan den Nieuwendyk, op de hoogte van de Dirk van Hasfelt-fteeg, alvvarrr , in volgende tyden , nog oude Hukken van Muuren cn Toorens gevonden zyn. HetB 7 zelve  S8 AMSTELDAM EN ZYNE zelve werd , zo als vvy nader zien zullen , ,in het jaar 1204 , ten tyde van Gysbert den 1., verwoest. De oude Melis Stoke zingt 'er dife van: De Kennemare voere hene, Door 7 Lant over dl die Vene, En verbtrnde , te hant, Van Amftel, al dat Laxt, En roef den al wat ftonden Amftel fine Veste, tier ftonden, ! Dat hemden fie al in den gront , Menig Appelboom diere ftont Werd vetbernt van die Inden, De Appelbommen , van welke de Dichter hier gewag maakt , zullen mooglyk aanleiding gegeven hebben, om te denken, aan het voorgemelde lusthuis van de Heeren van Amftel ; Doch, aks men z"g de gelegenheid van Amfteldam op dien tyd naauwkeurigvoorflelt, zovervalt dit. De Amftel, die nu door de Stad loopt, had van ouds denzelfden loop, en was, ^aar nu de Vijgendam en Groote Vischmat kt is»  GESCHIEDENISSEN. 39 is, afgedamd, en ter wederzyde gedeeltelyk bedykt. —— De dyk langs den linker oever, nu de Nieuwendyk, was de gewoone wegnaar 't Slót, welk een feboonen grootenBoomgaard achter zig had, want zig te verbeelden, dütds huizen, die 'er toen reeds waren, rondom hetzelve ftonden , zou verkeerd gedagt zyn. ■ Het Gehucht, de Buurt, of Dorp, zo als men het verkiest te noemen, welk toen Amfteldam uitmaakte , was gelegen in 't gezigt van het Slot, omtrent de plaats van de Oude Kerk, en liep in de vrocgfte tyden naar den Dam , wel verftaande, dat de fVw. moesfiraattoen geen water, de Fluweel- of Voorburgwal, agter zig had , dan alleen de Binnendoor van den.Zeedyk, nu de Oudezyds-agierburgwal , en zo had ook het Slot agter zig een floot, nu de Nieuwezy is-Voorburgwal, wordende daarna dit Gehucht uitgebreid naar den kant van het Y tot aan de Nieuwebrug , bedienende men zig tot den overgang van de Buurt naar het Slot , van de Oudebrug en naderhand ook van de Paapenbrug. Onzeker is het egter, ©f de Boomgaard zig heeft uitgeftrekt naar de  45 AMSTELDAM EK ïïNS zydo, die wy nu de Kolk noemen, of naar het lilaauw Erf, en het thans genoemde Hol, welk laatfle ik cgter het liefst zou aanneemen. —- Dit Slot, in 1204 veiwoest , is naderhand weder opgebouwd, cn in J282 no« bezeten door Meer Jan van Pet fijn, en naderhand gekomen in de magt der Graaven ; Doch in de veertiende Eeuw weder geflegt, is de grond eenigen tyd onbebouwd gebleven , en vervólgend» aan portièh verkogt. Z. Ik had niet gedagt, dat ik u door myne vraag aanleiding zou gegeven hebben tot eencn zo wyden uitflap ; Ik vraag u deswegens om veifchooning. Wat berigt heeft men van Gysbert den Eerften. V. Voor dat ik u van hem fpreek , moet ik nog zeggm, dat "er zyn, die aan Egbert nog eenen Broeder toekennen , Godtfried van Amftel, dochj dewyl men niets van hein gemeld vind , en de tydrekeningen zo gebrekkig zyn , dat 'er niets van te maaken is , heb ik hem, in navolging van de meesten, van de Ge- flachtlyst afge'aatcn. Gysbert de h , was tegenwoordig by cencn zoen, welken zyn Va-  ges c Hl ED EN ISSEMi 4* Vader genoodzaakt was te maaken , met den Bisfchöp van Utrecht, in 't jaar 1176. By de Stads - Gefchiedenisfen zullén wy hiervan oiri« ftendigér moeten fpreeken, als ook van het gevaar, waarin hy zig bragt, door byftend te verkenen aan Graavfnne Ada , welk ook de oorzaak was , dat zyn Slot verwoest werd ; Dus oék van den oorlog tegen den Kastelein van Koeverden , daa'r hy het leven in liét, in 't jaar ï2ó7. -— Van zynen Zoon Engelbert of Egbert weet men niets verder, en even zó min van'zynen Broeder Willem. Gysbert dé II. word in 't jaar 1225 genoemd', S te d "helder van Am ft ét, by gelegëhheid, dat! hy dM*Ü fchéidsman in eén gefchil , fchen den Bisschop van Utrecht en den Graaf van Gelder': Dus Wöfd hy oók genoemd in yt jaar 1228 j in weik jaar'men méént, dat hy ge- froiven is. In dien zelfden Brief wört! öiédè' genoemd Egidius frater fums, doch anders vind mén van deezén zijnen Broeder metsi «— Gozewyn , Willems Zoon, Proost te Utrecht zyndè , werd in \ jaar 1249 Bisfchöp van Utrecht, doch meer Ceestelyk zynde dart Kiy^'  At AMSTELDAM EK^YNB Krygsman, wist hy, naar de bedorvenheid der tyden, zig in die waardigheid, waaruit die van den Huize van Amftel zig zo veel voordeels beloofd hadden, niet te handhaaven, en nog in dat zelfde jaar bedankte hy , om niet bedankt te worden , en werd Dom-Proost te Keuten, daar hy overleed. Z. Is dat dan dezelfde niet, dien men in den Schouwburg in 't Treurfpel Gysbrecht van Amftel, met de Dochter van Velzen ziet fneuvclen ? • V, Ja. maar ook alleen op het Toneel in den Schouwburg • Doch ik zal nader gelegenheid krygen, om u te toonen, dat dit gantfche Treurfpel van Vondel , geene waarheid , maar louter Dichterlyke vinding in zig bevat. : Z. Is het mooglyk , daar ik nog onlangs de menfehen in den Schouwburg, hierom heb zien fchreien! . V. Daar is meer dan te veel reden , om de onkunde der menfehen te beklaagen, als zy, het geen een Dichter verdicht,' voor goede munt aanneemen. Doch ik ga voort in myn verhaal. ■ Gysbert de III. van dien naam» fchoon  GESCHIEDENISSEN. 4* fchoon fommigen hem voor den II, rekenen, was zeer misnoegd om den afftaiid., dien zyn Neef Gozewyn gedaan had; Schoon hy nu de man n'et was , om zig wraak te verfchaffen, beproefde hy het echter; Met Otto van Gelder en Herman van Wow den, een man zo ftout en ondernemend, als Gysbert laf en onvoorzichtig was , kondigde hy den Bisfchop, die zynen Neef was opgevolgd , den oorlog aan ; In 't vervolg zullen vvy zien, hoe fchandelyk dit wor hem uitviel, hy werd met /Voerden gevangen , en niet ontflagen, voor dat hy toeftond, dat de Bisfchop ter zyner beteugeling hét Slot Vreeland bouwde. ■ — Geen beter rol fpcelde hy , toen hy zig aan het hoofd, der oproerige Kennemers ftelde; Nog niet genoeg geleerd, raakte hy, eenige jaaren daarna, door het leggen van een' nieuwen tol, met die van st Sticht weder in oorlog , waardoor hy en VVeerden in de ongunst van Graaf Floris vervielen, waarvan het gevolg was, dat zy beiden eene. zevenjaarige gevangenis moesten ondergaan , terwyl hunne goederen aan anderen wierden, gefchonken , % welk zy naderhand wettig moes*  44 AMSTBL5AM BV ZTKB moesten keuren. —— Gecne van alle deeze wederwaardigheden, zo min als de gunst, die Graaf Floris hem naderhand betoonde , ver. beterde hem , integendeel, hy liet zig in de niPörd van zynen Weldoener mede inwikkelen, en fpeelde 'er zelfs eene laffe en laage ver* röderlyke rol in. —— Na- deezen hraordTOoéft hy , benevens anderen , voor de wraak des volks beducht, het Land ruimen. Men meent, da: hynaar Pruis/en de wyk nam, en aldaaï door zyne vrienden zou onderhouden zVn ; Anderen meenen , dat hy zig eenen gé* ruimen tyd in Vlaanderen onthield, ertna den dood van Graaf Jan, Zoon van FLQ^is,Wedét terug keerde. Doch , daar de Chrouykféhty* vers hem een oud, eenvoudig en Jimpel Man noemen , wie zou dan gelooven , dat' by-d* Zoutheid zou gehad hebbén, om weder té'ke'e» ren, veel min, het geen zy willen, dat hy in't jaar 1300 zou ondernomen hebben, dat hy zyne fhd, daar hy toch geen eigendom meer aan had , zou hebben veifterkt ? Men doet dan het veiligst, als men zegt, dat men niet weet, waar hy gebleven is, ook of hy kinderen  O BSC H I-f. O 8 N I ss a «r. 3-ï ren gehad heeft, fchoon fommigeu hem éénsw Zoon, Jan, toekennen. *mm* Men leest wel van cencn Zoon van hem , Arent genaamd, die in \ jaar 130,*, met Jan van Rencsfemdt Lek verdronk , doch deezen houd men voor eer.cn onechten Zoon van hem, Zyn Broeder Arend van Amftel met hein één lyn getrokken hebbende, was ook met hem gevangen geweest , maar naderhand onttrok hy zig *aan zyne andere onderneming ; Ook had hy geen deel aan de famciizweering tegen Graaf Floris den V. , en dus ook niet aan de verVolging , het welk men meent, dat hy gedeel•telyk te danken had, doordien hy , reeds voor den gepleegden moord, den naam van Amftel in dien van Tsfelftein vcnv!sfeld had. Hyo.ver -leed in 1293 , nalaatende vier Zoonen , als, GyssepvT , Arend en Otto van Tsfelftein, •cn Av.elis , Heer van Mijnden. - Van .Willem ven Amftel, Gysberts tweeden Broeder, word niets byzonders gemeld ; dm ook niet van zynen derden Broeder Otto , dan dat hy cenen Zoon had , Wouter genaamd, idie getrouwd was met eene Dochter van Heer Wil-  \<$ /MSTBIDAMENZYNE Willem van Brinkhorst in Gelderland, alwaar hy zig tot zynen dood toe onthield. Z. Gy hebt my gezegd, dat het Geilachivan Amftel, naderhand is voortgeplant door die van Mynden, Ploos en Pater; Mag ik daarvan een weinig nader verkkaaring vi aagcn ? V. Zeer gaarne; lk zeide u zo, dat Arend van Amftel, reeds lang voor den gepleegden moord aan Graaf Floris , den naam van Amftel verlaaten had , voerende dien van Tsfelftein , en dat zyn vierde Zoon was Amells, Heer van Mijnden; Dit Geflacht bleef by deezen naam in wezen tot het jaar 1446, wanneer één der aframmelingen van gemclden A melis van Mijnden de koenheid had , om aan Hertog Filips van Bowgcndièh te verzoeken,om den Naam en het Wapen van Amftel weder te mogen aannemen, aan welk verzoek met eenen verleenden Gunstbrief, den 5. Mey van 't gemelde jaar, door den Hertog voldaan werd; En van dien tyd af fehreef deeze ilam zig Amftel van Mynden , verëcnigende het Wapen van Amftel met dat van Tsfelftein, zyndevrer zwarte balken oj> een gouden veld , ovej leid me  QESCHIEDRNlSSEtf. 4$ met het Tsfelftemfch» St. Andrieslruis; Anderen hadden , om de vervolging te ontgaan, den naam van Pater en Ploos v«m Amftst aangenomen , welke ook in zwang zyn gebleven. Het Iaatfte is uitdruklyk in 1634. erkend, en nog nader bevestigd geworden den 30. January 1641 , ten behoeve van Jonkheer Willem Ploos van Amftel, als afkomftig uit dit Gedacht. Tot dit Geflacht fchy- ncn ook te behooren die van O ader-Am [tel, welke menigvuldigmaalcn voorkomen onder de Ilegecrings-perzoonen deezer Stad, zo als men op de lyst derzelve kan nazien. Het geen hier nu verder toe behoort. zal ons , in het behandelen van de Gefchiedenisfen der Stad van zelf voorkomen, waarmede wy in het volgend Gefprek eeuen aanvang zullen maa. ken. TWEE-  0 AM SI E L.D A M E N Z Y N B 0 TWEEDE GESPREK. i INHOUD. Oudheid van Amfteldam onzeker te bepaaten. Staat in 't jaar 1204. Door de Kameniers verwoest. Gysbert van Amftel, Leenman van Utrecht, /'// den oorlog tegen den Kastelein van Koeverden gewond en gevangen. — Gozewyn van Amftel, Bisfchop van Utrecht, doet af (land van 't Bisdom. Gysbert aan 't hoofd der misnoegde Kcnnemers. Ontflaat zig van hen. Door de Zeeuwen gevangen genomen. Zi;» me goederen vu beurd verklaard, ten voor» dee»  GESCHIEDENISSEN". 49 deele van den Heere jan van Pcifyn. Inhoud van den Zoenbrief. — Tolvrijheid aan Amfteldam verleend, — Gysbert in gunst bij Graaf Floris den V. Zamenzwering tegen deezen Graaf. Waarom hij de dartele Floris heet. — Komst van Jan van Avennes te Amfteldam. Vonnis tegen Amftel en de andere vloekverwanten. Oordeel over Vondels Treurfpel, Gysbert van Amftel. — Jan van Avennes fchenkt Amfteldam aan zuuen Broeder Gljy van Henegouwen. Voorregten aan de Stad gefchonken Eene Kapel, nu de Oude Kerk, geflicht. — Guido word Bisfchop van Utrecht. Staat zijne Goederen in Holland aan Willem den III. af. Vonnis over Amfteldam uit ge [prollen in 1304. — Amfteldam met nieuwe Handvesten voorzien. Amfteldammcrs tegenwoordig bij het verbranden van 'f Slot Hageftein. — Eerfte btnoeming van Schepenen, Kei kmeesteren , Schout. Recht van 't School- Ambacht aan de Stad afgeftaan. ——— Be twee eerfte Burgemeesters benoemd. — Amfteldams I. deel. C ///-  SnJlellandt daar j3 bniten gefloten,) die gegeven was den Ilee„ re Sfan van Perfijn , en al wat daartoe be„ hoort, als van verboerde goederen geftadete „ houden, fteUende van alle Borghen uit Hol„ landt ende uit het Sticht. Midsgadas be„ loftcn van den Borgen in 't generaal en fpe- „ ciaal. Ende mit defe Soene werden „ ter ncd2rge1eit alle veetcn ende dingen , die j, gefchieden in de Volcktwist te Lounen. DcC 6 ié  éo AMSIELÖAM EN ZVNE „ fe Letteren gegeven in onfes Heeren jaar „ mcclxxxv. Op St. Simons en Juden avond." ———— De gedaane gifte aan Heer Jan van Perfun , daar hier in den Zoenbrief van ge* waagd word , was egter reeds in zo verre vernietigd, dat gemelde Perfyn, dezelve reeds in den jaare 1283 , aan den Graaf had afgeftaan, of voor anderen verwisfeld. Z. Amfteldam werd dus als 's Graaven eigen goed aangemerkt; Gaf dit geen voordeel aan de Stad? V. Ja, hy befchonk Amfteldam , in vergelding der geleedcn fchaden , met het voorregt, om Tolvry met hunne eigen goederen te vaaren door Holland , Zeeland en Friesland ; Het zy dat dit eene vernieuwing was van een voorregt, reeds aan Jan van Per fijn , of een nieuw voorregt aan Amfteldams Inwooners verteend, fchoon het eerfte waarfchynlyker is. — Gysbert van Amftel, nu een Leenman van den Graaf van Holland geworden zynde , was ook weder in zyne gunst geraakt, en als 's Graven Raadsman aangefteld , en daarenboven door den goeden doch der telen Floris , tor. RjkU  GESCHIEDENISSEN. 6i Ridder van St. gakob verheeven. De dank, welken by aan den Graaf betaalde,was, dat hy met anderen zamenfpande , om denzei-. ven het grootfte onheil te berokkenen. Ik heb u alle de bedryven van deezen Graaf reeds elders (*) verhaald , als ook, hoe hem genoegzaam alles tegenliep; Egtcr zou hy dit alles te boven gekomen zyn , indien de Edelen , op welken hy zig te veel verliet , niet zo ontrouw geweest waren, dat zy hem zelfs gevangen namen en eindelyk vermoordden. Z. Wie waren zy toch , tot welke Flop-is zyn toevlugt nam, en die hem vermoordden? V. Gerrit van Vehen, Gysbert van AmJïel, Jan van Neusden, Herman van Woerden , Arend van Benskoop , Gerrit of Gerard van Kraaienhorst, Willem van Teijlingen , Willem van Zaanden , IIugo van Baarland , Kostyn van Botermsfe , Ale- wyn cn veele anderen. En by Melis Store leest men, dat Wolferd van Bot sfelet* cn (*) Gefchiedenisfen, H. Deet, Bladz, 204» C?  02 AMSTELDAM EN ZYNE en Jan van Renesfe 'er mede toe behoorden, hoewel in 't geheim , en niettcgcnt taande Borsjelen kort te vooren een plegtig verbond met Graat Floris gcllooten had, en Renesfe met Diederik van Breder ode, Willem van Egmond, en Filip van IVasfenaar tegenwoordig was geweest by het maaken van het Verbond met Frankrijk , door welk Verbond zig de Graaf wel meest den haat van den Engelfchen Koning Eduard op den hals gehaald had, terwjd men hem binnenslands als een verraader van 's Lands belangen uitmaakte. Z. De oniftandigheden van deezen moord, en het uiteinde van ccnige der faraenzwcerers in myn geheugen nog geprent hebbende, wenschte ik alleen te weeteti, fchoon gy my hebt getoond , dat de befchuldiging van overfpel , en het verkragten van Velzens vrouw , den Graaf te last gelegd , een laster is , of hy nogthans den naam van den derielen Floris werklyk verdiende ? V. Ja zeker, want, behalven dat hy eene tot dien tyd toe onbekende praal en pracht aan xyn Hof had ingevoerd, was hy verbaazend ge-  GESCHIEDENISSEN. fa zet op de Vrouwelyke Sexe , en deed dezelve gellaêg ten Hove nodigen, om de feesten met meer vermaak te vieren , niets lpaaren.de , om haare genegenheid tot zig te trekken. Eene dogter van Heer Jan van Hens den was door hem ontëerd, cn by haar had hy verwekt den berugten Witte van Haam ft ede , ook bleef zy, tegen haars Vaders wil,zyn byzit. — Niet minder ging hy zig te buiten met zekere Catharina, Weduwe van den Heer van Voor* ne, eene der beroemdfte fchoonheden van dien tyd, aan welke hy, na dat zy hem cenen tweeden Bastaard , Dirk genaamd, gebaard had, het jagthuis te Tellingen , met alle deszelfs prachtige verfierfelcn, gafclronken heeft. - — Ziet daar genoeg , om hem den toenaam van den Der telen te geven. — Nog in dat zelfde jaar 12,06 , kwam Jan van Avennes te Amfteldam met een leger, om Iduiaen, welk door Willem den III. Bisfchop van Utrecht, die zyn voordeel met de veiwerringen in Hol* la;-d wilde doen, belegerd was, te ontzetten, doch hy kwam te laat. In den Zoen¬ brief v%.n het jaar 1285, lazen wy de woorden:  64 AMSTELDAM EN ZYNE {Amftelland daar buiten geflooten,) tusfehen twee haakskens , dus was dat aan Gysber t van Amftel toen gebleeven, maar thans, alzo hy niet alleen mede deelgenoot, maar hoofdverraader in den moord van Graaf Fï.orjs geweest was, werd hy nu in het jaar 1297, toen Graaf Jan de I. in Holland gekomen was, van ale recht op alle zyne goederen ontzet , ook ftond de Bisfchop van UtreJit het recht , dat hy op fommigen van deeze goederen had , af, aan den Graaf, en deeze, benevens de Edelen en het Volk , beloofden elkandcren , nimmer met Gysbert of de zynen te zullen verzoenen , of tot zyn goed te laaten wederkeeren, wordende hy zelfs onwaardig geacht,den naam van Amftel te draagen. Dus was nu Amfteldam een eigendom van den HoL'andFchen Graaf, die daaiënboven Amftelland van den Utrechtfchen Bisfchop te leen had. Z. Het was egter,dunkt my,al te hard, dat men zig verbond , nimmer van verzoening te willen hooren. V. Ja , niet alleen dit , maar zy verbenden zig ook , deezen moord te wreeken , tot aan het  CRSdHIEDESflSSEtf. 6*5 het zevende Lid , en alle de moordenaars en dcrzelver Gcfiaehc uit het Land te houden, en aan lyf en goed alle mooglyke fchadc te doen; Noem dit nu hard of zelfs wreed, dit verbond werd egcer in 't jaar 1299 geHootcn en bevestigd. Rn dit zo zyndc, vraag ik u, of gy,of iemand ter wacreld, nu geloovcn kan , dat Gysbert, die daarenboven nu reeds een oud , eenvoudig cu fimpel Man genoemd word, het zou hebben durven wagen , om terug te komen ? En van waar zou hy aan de magt gekomen zyn, om de Stad Amfteldam , waaraan hy thans geen den minden eigendom had , rondom met houten Bruggen en Tocrcns te veiftcrken, en dat wel in het jaar daar aan 1500. ——— Dit niet gefchied zynde, kon' het ook door de Kennemers niet weder vernield worden. En nu, wat oordeelt gy nu van Vondels Tiewfpel, daar ik in het voorige Gefprek van gewaagde ? Z. Dat het eene Dichterlyke vei nering is, en niets anders. V. Niet alleen dat de tydrekening en deomftandigheid, daar Gysbert zig in bevond, het onmooglyk maakt ; maar lees het Hechts niet aa  66 AMSTELDAM ESf ZYNE aandacht, dan zult gy 'et gebouwen in genoemd vinden, die 200 en meer jaaren naderhand eerst te voorfchyn zyn gekomen. — De Bisfchop Gozewyn , die in dit Treurfpel fneuvelt, heb ik u gezegd, dat te ^^overleden is, en wat de Dogter van Veizen belangt, die in hetzelve als eene reine Maagt, Klarisfe, vertoond , en die verkragt en vennoord word, zy overleed, eenigc jaaren daarna , te Rhunsburg, Z. Wat doet men toch met zulke grollen op' het Tooneel, dat ter leering van Waarheid en Deugd moest dienen? zo zou ik wel befluiteu, om de Gijsbrecht van Amftel nooit weder te gaan zien. V. Wilt gy weeten , wat 'er in 't jaar 1.300 verder voorviel, zo herlees de Gefchiedenis van Graaf Jan den I. en zynen verraaderlyken Voogd Wolfert van Borsfelen (*), clan zult gy zien , dat , na den dood van deezen onge- luk>3 CO Oefchiedenisfen, II. Deel. Bladz. 219 enz.  geschiedenissen". 67 iukkigen Jan don 1. , zyn Oom Jan dc II. in het Graaflyk bewind kwam. Welke Jan de II*. naamvlyks in 't bewind getreeden was , of hy fchonk de inkomften der goederen , die de d;eJgenooten aan den moord, in het Slicktbczeten hadden, en byzonder die aan Amftelbehoord hadden , uitgenomen het Reigersbosch, aan zynen Broeder Guy van Henegouivsn, tot den tyd toe , dat hy met een Bisdom , of iet anders van dezelve waarde zou voorzien zyn, of anderszins tot aan zynen dood , in welken gevalle deeze goederen aan den Graaf moesten wcderkeeren. Amftelland dus weder van Heer veranderd zynde , werd Amfteldam met verfcheidene Keuren , Vryheden en Vooireg:en door hem befchonken , waar onder , zo men vermoed , ook die van Stads Gerechtigheden geweest zyn. Ook geloof ik, dat door hem, ter plaatze, daar nu de Oude Kerk is, een Kapel gefticht is , welke Kapel, toen Amfteldam in het Kerkelyke van Ouderkerk oï OuderAmftel, Arm het te vooren onder behoorde, afgeFtheiden werd,tot eeneKerlpel-Kerkverheeven is, zynde de Stad langzaamerhand aangewasfen, Z. My  AMSTELDAM EN ZYNE Z. My dunkt het was wenfchelyk geweest, indien Guy nog eenige jaaren Heer-van Atètftetdam gebleeven was ; maar werd hy niet Bisfchop van Utrecht? V. Ja , doch vooraf had Bisfchop Willem van Utrecht, eenen inval in Amftelland gedaan, en veele veiwoestingen aangericht. Doch hy fneuvelde in een gevegt in het jaar 1301. In het jaar 1304 werd 'er een ftreng vonnis uitgefproken over Amfteldam,o\\\ reden dat de Stad Jan van Amftel, by den inval des Utrechtfchen Bisfchops, binnen haare vesten ontvangen had; Deezen houd men voor eenen Zoon vanGYSBERT van Amftel. Dit vonnis werd uitgefproken door Jonkheer Willem , terwyl Guy in Zeeland was. By dit vonnis werd, behalven het atbreekeri van Bruggen en Vesten , haar d2 Vryheid van Markten benomen , en opgelegd dubbel Gruitgeldte betaalen, welk gevorderd werd van zulken - d;e bier brouwden, *t geen derhalven tot een bewys dient, dat toen alhier reeds Brouweryën rmeten geweest zyn. Z. Maar hoe kon Jonker Willem dit doen? Hy benadeelde immers de inkomften van zy-  geschiedenissen. o> 2ynea Oom daarmede , wiens eigcndem het was ? V. Hy deed het egter , en dat te meer te verwonderen is , daar de misdaad der Stad of derzelver Ingezetenen te laste gelegd , meestal vei dicht was ; Dus gelooft men, dat het eene beftpken zaak was tusfehen Guido en zynen Neef Willem , om dus geld te krygen van de Amfteldammers, ter voortzetting van den oorlog tegen de Flaamingen , en wy zullen misfchien naderhand ge'egcnheid krygen , om de duisterheid van dit ftuk opteheldercn. Güido bleef, fchoon hy Willem, den onrustigen Bisfchop van Utrecht, in het Bisdom opvolgde, egter in 't bezit der goederen van den Huize van Amftel, tot in het jaar i3ii. Wanneer hy dezelve op eenige voorwaarden afftond aan Jonker, nu Graaf,Willem den III. Z. Maar hoe was dat beftaa ïbaar met den inhoud der aan hein gedaane gifte ? V. Om die ook in waarde te doen blyven, verklaarde Guido openlyk den 26. July 1309. „ Dat hy de Heerlykheid van Amftel niet bezat, uk hoofde van zyn Bisdom Utrecht al-  ^6 AMSTELDAM EN ZYNE alleen tik hoofde der gifte , door zynen Broeder Graaf Jan den II. , voor dat hy Bisfchop was, aan hem gefchied." De opftand, die de Stellingwerver Friezen maakten in het jaar 1310 , neemende daartoe gelegenheid uit een valsch gcrugt van den dood van Guido , die zig ten dien tyde op eene Synode te Keulen bevond , dwong deezen Bisfchop , zynen Neef Willem den III. , die in 't jaar 1304 Graaf van Rolland geworden was, om byftand te verzoeken, cn deezen hem verleend zynde, droeg de Bisfchop, zo als ik reeds gezegd heb, aan Graaf Willem onder andere goederen en inkomften, ook die van de Landen van Amftel en Amfteldam , op zekere voorwaarden ter vergelding op. Z. Welke waren die voorwaarden ? V. Dezelve nooit van de Graaflykheid van Holland te fcheiden, of als een eigendom van 't Sticht aantemerken , en ten tweeden , dat hyidie alleen zo lang bezitten zou, tot hy dooiden Bisfchop voor de gemaakte fchulden voldaan zou zyn. V. En onder zyn beftuur is Amfteldam in 't jaar  GESCHIEDENISSEN. *r jaar 1318 , gelyk gy in de fchets hebt aangc* wezen, weder voor eene Stad erkend ? V. Ja, en met nieuwe Handvesten voorzien, en twee jaaren daarna , vind men , dat cenige Ballingen het zo verre wisten te brengen , dat de Graaf vier Commisfarisfen benoemde ' om met hen over de voorwaarde van verzoening te handelen. In het jaar i327 bevonden zig, by het bemagtigen van 't Slot Hageftein, welk in kooien gelegd werd, onder bevel van Willem Kuzer , toen ten tyde Baljuw van Mhynland, eene menigte Amftel- en Waterlanders , en zeer waarfchynlyk ook een groot deel Amfteldamtners. Z. Vind men niets gemeld- van de perfoonen, die om deezen tyd, de Rcgeering der Stad uitmaakten ? V. Schoon 'er zeker al ten tyde van Heer Jan van Perfyn, en misfehien reeds vroeger, Schout en Schepenen zullen geweest zyn , zo vind men egter niet eerder de benaaming van Schepenen , dan in het jaar 1331 , met naame Dirk Franken en Dirk Willemsz. In welk jaar hun eerfte bedryf kenbaar gemaakt word,  fi AMSTELDAM EN ZYNE word , als het uitgeven van vier Erven, aan &t nieuwe Zyde , in eeuwige Erfpagt. En op het jaar 1334 kunt gy op de Naamlyst vinden , de benoeming van de eerfte Kerkmceste- ien der Kerfpel-Kerk. En op 1330, die van den Schout Coppe Heyns Soene , welke in dat zelve jaar door den Graaf befchonkcn werd met een' Molenwerf, welke Molenwerf paaiende was aan de vier Erven , in 1331 in eeuwige Erfpagt uitgegeven , en die aan de Haarlemmeipoort, bezuiden de plaats, daar nu de Oude Haarlemmer-Huis ligt, gedaan heeft. Wanneer wy yan de Regeering der Stad afzonderlyk zullen fpreeken, zuilen wy de wyze van rechtspleging van dien tyd mede nagaan; En wanneer wy van den Koophandel handelen, de Voorregten , die haar door Graaf Willem de IV. verleend zyn, en dan ook te gelyk gewag maaken van de verfehillen met cenige Steden over den Kater- of Koter-Tol. Gemelde Willem Hond in 't jaar 1342 zyn regt van de begeving van 't School-Ambacht, verfta het Ambt van Schoolmeester enz., aan de Stad af. E. Had de Stad toen nog geene Burgemccstcren? V. Men  'ö B S C H I E ï> E N I SS E N. f$ V. Men vind 'er twee genoemd in het Jaar 1342 , als Godevaart Wormbouts en Tydeman Kuiper , welke egter niet den naam draagen van Burgemeesters, maar van BeraaÖers'; fchoon 'erwnarfehynlyk meer dan twee zullen geweest zyn. Z. Zeg my, zo het u behaagt, Wat ik te kou. den hebbe van 't zogenaamd Amfteldamsch Mirakel, dat gy in de fchets op het jaar 1345 geplaatst hebt ? V. Gy moogt van de egt- of onëgthèid vanhet zelve oordeelen, alsiieu eersrde verfchillen* de jaaren gemeld heb, waarin men wil, dat het gebeurd zou zyn. De één ftélt het 1342, •een ander 1345, er> een derde 1347. En zelfs Leonardus Marius , Priester van 't Be.gynhof, die opzettelyk hierover gefchreeven heeft, is met al de moeite , die hy aangewend heeft, niet in ftaat geweest, om niet alleen de egtheid van tyd te kunnen bepaalen, maar zelfs •fprcekt hy zig zeiven daaromtrent meer dan -ééns tegen. Hetzelve word jaarlyks op den i3. Maart nog gevierd op het Begynhof, 'alwaar het vendel bewaard word, voorheen bf ft 4c  74 AMSTELDAM EN ZYNE «3e procesfie gebruikt; Ook word nog vertoond het kusfen, waarop Maximiliaan , naderhand JCeizer, by zyne komst alhier, voor het Heilig Sacrament, in de Heilige Stede, (Nieuwczyds Kapel,) geknield zou hebben. Doch eene zaak van meer belang voor het algemeen was, het fchenken der Voorregten, door Vrouwe Margareet , in 't jaar 1346, byhaare huldiging aan de Landen , en byzonder aan Am. fteldam gedaan, waarvan het voornaamfte wa», dat de Stad door haar of haare nakomelingen , nooit zou gefcheiden worden van de Graaflijkheid van Holland. ——- Een Voorregt , te aanzienlyker in dien tyd , toen men nog in geheugen had, welke onheilen de plaats cn derzelver in- en opgezetenen ondergaan bad, onder de beheerfching van byzondere Heeren, die wel in veele zaaken waren ingewikkeld , maar geene magt genoeg hadden , om zig te verdedigen , of haare onderzaaten te befeberj^en, - , ,. jje voorbeelden waren voorhanden , hoe de Graaven de goederen van Amftel voorheen hadden weggefchonken, ja zy hadden gezien, hoe zelfs Graaf Willem de III. nog en-  GESCHIEDENISSEN. langs tic Ilcerlykheid Gouda had weggcfchonken aan zynen Broeder Jan , en dus waeen zy niet zonder reden bedugt, dat de Graavin pf haare nakomelingen, zonder deeze belofte, de Heerlijkheid van Amftelland, of Amfteldam^ weliigt aan eenen haarer Zoonen kon fchen- ken. Ook bewerkte Margareet in dat zelfde jaar, de verzoening tusfehen Amfteldam en Deventer , wegens de verfchillen over de» Kater- Tot. Z. Dus was de toeftand der Stad thans voordeelig; Maar hoe ging het haar, by het uitbersten der twisten tusfehen Margareet en haaren Zoon , of den Hoekfchen en Kabelfaauw* fphen tweefpalt ? welke party koos Amfteldam toen ? V. In het jaar 1549 vind men het eerst melding gemaakt, dat de Stad haare Afgevaardigden , ter Dagvaart te Geertruidenberg gezonden heeft, alwaar eene overeenkomst tusfehen de Moeder en den Zoon getroffen werd; Doch deeze zo ras verbroken ais gemaakt zynde s koos men hier de party der Kabetjaauwfchen* zynde die van Willem, welke party, gywee;s  y5 AMSTELDAM EN ZYNE •dat zig dus noemde, om dat zy zig voor magtig genoeg hield , om de andere als inteflokken , gelyk de Kabeljaauw de kleinere visfchen ; Doch zy, die Margareet waren toegedaan, noemden zig toen Hoekfchen, willende hunnen moed vertoonen, om dat men den Kabeljaauw met den Hoek vangen kan. — Men mag zelfs gelooven , dat 'er Amftetdammers tegenwoordig geweest zyn, by den cerfïen aanval, die beftond in het vernielen der Sloten van de Hoeksgezinde Edelen. Willem verleende der Stad daarvoor vrybeid van Tollen in Waterland in 1351. Ook waren de Amfteldammers dcnklyk tegenwoordig in den zecflag voor Ter Veere , die voor Willem ongelukkig uitviel; Onder de tien Steden, met welke Willem zig, gelyk ook met eenigeEdelen, vervolgens verbond tegen de aanhangers van zyne Moeder, met belofte van gecne vrede te Zullen maaken , dan met wederzydsch genoegen , was Amfteldam de vyfde in rang ; Aan deeze Steden beloofde de Hertog: geene erfenisfe, renten, noch Heerlijkheden te zul'} leg yerkoojpen s verzetten 9 noch iveggeeven ; j  «ESCHlEDENISSElf. maar die der Stede en dus die der ingezetenen by den oorlog opzetten, zorgden voor de Voorregten, welke niet het eigen* dom der Regenten, maar der Burgers zyn. De ingezetenen van Amlhldam werden ook op den 15. December van het zelfde jaar 1351, begiftigd met het Voorregt; „ Om binnen hun„ ne Vryheid te verkoopen zulk Bier , als zy „ goedvonden, in tegenöverfteiling van KenneM me; land , Wes>friesland 9 Amftelland t „ Waterland en de Zêevank," welken het verkoopen van vreemde Bieren , als Omlandsch en Hamburger Bier, op eene boete van tien pon.i Hollands verboden werd. D 3 Z.. AI»  7§ AMSISLDAM JE N Z?N B Z. Alle die Voorregten kon de Graal- in den ryd ligtelyk fchenken , devvyl hy 'er niets by verloor , en integendeel voor het verkenen van dezelven , met geld en manfcbap werd onderfteund. V. Hiertoe waren de Steden wel verpligt , wilden zy hem op den zetel houden ; blijkens de verbindtenis , waarby Delft , Haarlem , jLe'iden , Amfteldam, Alkmaar, Schiedam, en Rotterdam, op zig moesten nemen , om voor hem te betaalen aan den Bisfchop van Utrecht 3500 ponden en 400 ponden zwarten TournotT, waartegen hy zyne renten van NoordJlolland aan die Steden moest verpanden. —— By deeze zeven genoemde Steden, voegden zig nog in 't verbond , tot noodweer des Lands , Geeriruidenberg, Oudewater, Medemblik en Vlaardingen. • Ondertusfchen werd Mar.gar.eet , na den zcefiag by den Br iel, genoodzaakt, in het jaar 1354 zig te verzoenen met haaren Zoon , op zulke wyze , dat Willem in 't bezit bleef van Holland ; Zeeland en Friesland. Z, Willem zal dit zeker aan Amfteldam er»'-  GESCHIEDENISSEN". erkend hebben , met het fchenken van nieuwe Voorregten *? V. Zo deed hy, en uit één van deeze Voorregten blykt, dat onze Stadgenooten hem, ge* lyk ik u gezegd heb, behulpzaam geweest zyn, in 't vernielen der Hoekfche Sloten , want da woorden van den Giftbrief, dien ik bedoel, Zyn: Poort f«o nemen wij op ons, ontheffen ende fullen ontheffen onfen goeden luyden van Jimftelredamme , ghemeynlyck alle dood/la" ghe, roof, hrande , ffhattmgê, vechienisfe. van lijve , vanghenisfe, breking* van huyfen ende van vesten , enz. bevestigende verders alle oude Voorregten, en zig verpligtende zulken, die verduisterd mogten zyn , te vernieuwen. —— En als een nieuw Vootregt verklaarde by, —— Dat een Poorter, die zyn lyf met recht verbeurde , aan hem niet meer zou verbeuren, dan de helft van zyn goed, zullende de andere helft blyven voor zyne wettige Kinderen. ——— Hoe en wat Willem vervolgens tegen den Bisfchop van Utrecht verrichtte , hebt gy reeds gezien (*) , alleen moet ik D 4 'e (*) Gefchiedenlsfen, II. Deel. Bladz. 267.  ■Êö AMJT B*L HAM E I? 27SS 'er byvoegen, dat by de vrede bedongen werd., dat de Heerlijkheid van Amftel, als een Leen aan den Graaf wierd opgedragen , behoudende egter de Kerk haaven pagt , en elk zyn recht. — Kort daarna , verviel Willem in eene krankzinnigheid, waardoor de voorgaande twisten weder herleefden. Z. Ik herinner my , dat Hertog Albrecht van Beueren, zyn Broeder, als RuwaardAoot toedoen der Hoekfche Edelen , in zyne plaats kwam; Hoe gedroeg zig Amfteldam nu ? V. Amfteldam , nee zeer den Kabeljaauwfcken genegen, was eene der eerfte Steden,die Hertog Albrecht* hulde deed , waardoor de Stad, naar alle waarfchynlykheid , de verandering van Regecring voorkwam , die in andere .] Steden thans plaats had , doch wegens zekere belediging , den Buuren van Kudelftaart aangedaan , moest de Stad aan den Graaf eene boete van óoo Bruher of BrusfcHche Schilden betaal en. Uit recht van het Patroonfehap, welk den Graaf toekwam, in Kerken,die geenen byzonderen Patroon hadden, zette hy, wegens Hecht gedrag, af, den Pastoor der Oude Kerk..'-  GESCHIEDENISSEN. Si' Kerk, Gerard Beft, en vervulde zvne plaats» met eenen Priester, &an van Alten genaamd. Men vind hier ter Stede ook niets , of weinig van opfchudding onder de Gemeente , hoedanig in 't jaar 1358, te Haarlem en elders plaats had, egter lezen wy, dat Hertog Albrecht in 't jaar 1366 door het betaalèn eener geldboete , met de Stad verzoend moest worden. Hertog Albrecht beguuftlgde fteeds de Hoekfche party , maar niet minder ook de Geeftelyken , en deezen meer dan de voorige Graaven , op dat hy met hunne hulp te eerder tot het Graaffchap zou geraaken. Inmiddels zorgde de Re, geering van Amfteldam voor het belang van defl Koophandel, en alzo de vermindering der Tollen daartoe zeer dienftlg was, zo kogt dc Stad z'g vry van den Tol te Wasfpnaar, in 't jaar 1360 , en 1367 van dien te Gouda cn Schoon- h0Ven, Hierby kwam he.: vcrleenen van Gunstbrieven door Albert , Koning van Zweeden , inhoudende Vryheü van vaart en handel, op Denemarken en Schoonen , gegeven in het jaar 1368. —.-Welke Gunsibrieveriten gevolge hadden , da: Amfteldam , waaifchynlyk. D. 5. •*  52 AMST-ELD Al\f E Z Y N a in dat zelfde jaar, getreden zynde in 't Hanfë*. Verhoud, als eene fcemmende Stad, onder de Steden van. dat Verbond erkend wierd ; Door den aanwas van den Koophaudel, vermenigvuldigden de inwooners , en met deezen de Ker-. kelyke Gebouwen , zo als.wy, daarvan fpree-. ■kende, zien zullen. Z. Ik weet, dat Hertog Albrecht in jaar 1371, in. twist raakte-met de Bisfchoppen van Utrecht, over het Slot Vreeland, hoe liep? dit af? V. Deeze twist , aangevangen met Jan van Virnen y werd voortgezet door Arnold van Jloorne ; De laatfte, dit Slot aan zynen Neef Zweder van Gaasbeek gefchonken hebbende, was Albert verre van daarmede vergenoegd; te zyn, waarom hy met zyne legermagt op hetzelve aantrok; Men kwam tot onderhandeling3 doch de. Stichtenaaren , in plaats van aan den, eisch der Hollanders te voldoen , verklaarden feen den. Oorlog. In den aanvang liep, het hen mede , zy bemagtigden Weesp enMui len, en belegerden Woerden. Doch Jweder van Gaasbeek ^ tegen zyne beloften,  GESCHIEDENISSEN. 8$ Hollandfche bezetting op het Slot gelaatenhe»; bende , werden de Sticbtenaars daardoor zeer benadeeld. —— De Hertog belegerde het Slot Gildenburg , en bemagtigde het , doch moest het weder overgeven, zonder het daarnawedes meester te kunnen worden. Egter ver¬ meesterde hy eenigc andere Sloten, als dat van IVuluenhorst enz. By de Vrede, die in 1375 gemaakt werd, werd vastgefteld , dat Gildenburg , welk op Holiandfehen Bodem , aan de Lek, by Viaaaen, op kosten van de Gilden tc Utrecht , gcfticht was , binnen zes wceken in handen van den Hertog geiteld, en gedegt moest worden. Z. Leed Amfteldam ook eenig nadeel by de twisten , welke thans eerst in Braband, eu naderhand met de Vlamingen ontftonden ? V. Neen; Integendeel werd Amfteldam, irt *t jaar 1385, op eene Dagvaart in 's Rage,genoemd de zesde in rang der goede Steden m Rolland, en twee jaaren daarna, werd aan dezelve , door den Hertog, vryheid verleend, om de menige tromve diensten, die de Ingezete*. men hem gedaan hadden, ofnogmogtendoen* D 6. oiü  84 am steldam es zy n'b oin haare Stads-Vryhcid te vermeerderen met honderd Gaarden , boven die, welke zy voorheen bezeten hadden; En aan elk, die binnen deeze honderd Gaarden of Roeden woonde , of zig zouden ter nederzetten , werd vergund, dezelve rechten en voorregten te hebben, wek ke de Inwooners tot hiertoe" genootén hadden, en voor dat Hertog Albrecht in 1388 , als Graaf gehuldigd werd , verleende hy aan Amftelland en Gooylakd nog een aanmerklyke Handvest; Hy ontfloeg die van de Stad en Am. fte land van het onderhoud der Dykaadje van de Zijpe, verkiaaarer.de, hen niet meer daaraan te zullen laaten dyken, ten ware zulks ook doei de andere Landen cn Steden van Roland ge-, {chiedde. Z. Ik twyfel niet , öf Albert zal, terftond< na zyne huldiging , zig her fchenken deezér Voorregten, door het doen eener buitengewooue Bede, dubbel hebben laaten bethalen. V.. Het is zeker , dat de mildheid d:cr Vorften al tyd ruimer was , naar maate de febaarskeid- hunner kasfe; De bron egter, waaruit zy tkyet wisten te putten , was ook zelden ledig,, de?  CF. SCHIBD EN I S S E ST» de-Wyl dc Steeën dan het één en dan het rader Voorregt begeerden. Albert bediende zig van geene Bede, by zyne inhuldiging , maar gaf zynen eisch den naam van vrijwillige Gifte , cn Amfteldam gaf by die gelegenheid 3000 ponden, Delft 4000 en Haarlem 4000 ponden , en andere Steden naar evenredigheid ; waaruit gy zien kunt, het gering ver-' mogen van Amfteldam, tegen die twee Steden op de:zcn tyd. De vrugt, die men hiervoor genoot , belond in de bevestiging van alle de voorige Handvesten , en dèrzeiver vermeerdering en de uitbreiding van de magt der Regeering ,* de eeuwige Erfpsgt van de maai van aller leie drooge en natte waar en , en om de Meet er s daarvan aanteflellen, de trisfolie* rij in 't gouden water, buiten de Stad, en dat de Poorters, wegens misdaad, in rechten binnens jaars moesten worden aange-- fpróken. Om* den Handel op Schoonen> meer te bevorderen , gaf hy de Stad in 't jaa? 1391 vryheid, om daar jaa lyks een Voogd,of; zo als men nu gewoon is te zeggen , eenen? Conful aanteftellen , en in 1393 önthefte hf, D 7 Am*.  1(5 AMSTELDAM EN 2ths Amfteldam en andere Steden van het DordfcheStapelrecht , fchoon Dordrecht onder de volgende Graaven middel vond , om dit Voorregt na zig te trekken , en in 1395 verklaarde hy, dat hy , by het overlyden van eenen Daniël. Sappel , die als Stads-Bode diende, en 's Graven knegt genoemd werd, ten eeuwigen dage, dat Ambt aan de Stad zou afftaan. Z. Dus vermeerderde met de Voorregten der Inwooners, ook te gelyk het gezag der Regenten , die dus de befchikking over de Ambten meer cn meer verkreegcn. ——■ Breidden onze Stadgenooten hunnen Handel om deezen tyd cok wyder uit ? V. Ja, die moet, orn deezen tyd , langs de Schelde , ook al vry aanzienlyk geweest zyn, blykens de overeenkomst , gemaakt met verfeheidene Heeren en Vrouwen, wier goederen: langs de Schelde en. Bonte gelegen waren , en het recht van vry vaaren langs die ftroomen, mids dat daarvoor zeker gelei en baakengeld voor fchcpen en goederen betaald werd, fchoon de meeste vervoering naar Braband en Vlaanderen , enkel beftond m Hamburger en ande-.  GES C H" IEDEN ISSSNT. 8£ re Bieren en Haring. Haare magthadzig zelfs reeds zo verre uitgebreid , dat zy in bet jaar 1396 , den Graaf tegen de Friezen , met eenige groote en 50 kleinere fch epen, ten dienst ffiond ; hoewel dit niets was tegen die van Haarlem, die 'er 150 leverden. Twee jaaren daarna, werden ten zelfden ernde*v«iAmftel* Ham gevorderd , 300 gewapende Mannen , 5 Timmerlieden, 5 Smids, en 5 Mctfelaars;Ook, was 'er een gencraale omflag van penningen; gemaakt; En boven dit alles, leverde men van hier tot dien togt, 4 groote fchepen , in iedervan welke vyf bakovens gemetfeld waren , cn by elk van die een fchip met Meel , al de Haring voor het fcheeps- en bootsvolk werd hier ingepakt en gelaaden , en eindelyk één van de beste koggen met Zout belaaden. Z. En welke vergelding trok de Stad hiervoor ? V. Zy had de eer, van onder die Steden te* zyn, die het Verbond van Verzoening, tusfehea; de Friezen en 's Graaven Zoon gemaakt, mede bezegelden. Doch aan den anderen kant was deeze togt haar ook duur te ftaan geko-.  AMST ELDA M EN ZY 1(2 men; Het grootfte verlies was, dat de Kogge, Riet Zout gelanden , en gevoerd door Gerr.it van Heemskerk , met al de manfehap , door ftorm vergaan was. En hoe vergoedde de Graaf deeze gemaakte kosten en verliezen ?• Met geld ? Neen ; De Graaflyke Schatkisten waren doorgaands ten bodem toe uitgeput , en byzonder van eenen Vorst , als Hertog Albrecht , die buitengemeen pragtig leefde. Om egter de Stads Finantiën te gemoet te komen, gaf hy den i. Getober des jaars 1398 viyheid, em Excynzen te mogen zetten op alle goede 9 daaiop haar genoegen fqlt binnen der Stede, of havenen. De gebleven Kogge werd uit 'sGraaven Schatkist betaald, met^oHolJandfche Schilden , welke, femme gevonden werd, uit de ontheffing van een jaarlykfehen Erfpagt v.an vier Mark Zilvers, die de Stad gewoon was voor den Goudfchen Tol te betaalen. Z. Was men in de volgende jaaren, vry van dergelyke büitengeyvoone kosten-? V. Verre va.i daar ! Integendeel, dezehfcn liepen zo hoog , dat de Stad verklaarde , weinig of niets meer te kunnen geven. —— Dfi FtJCm.  geschiedenissen". t$ Friezen , het gemaakt Verdrag in 't volgende jaar verbroken hebbende , maakten de ftroomen zo onveilig, dat Albert gedwongen werd , vryheid te geven , om geweld met geweld te keeren. De vloot van hier, in 't jaar Ï399 in Zee geftoken zynde , maakten zy weder een Verdrag, doch verbraken het, het volgende jaar weder. Toen kwam "er een verlof van de vaart, van en naar deeze Stad, dat wil zeggen, dat alle fchepen en goederen het Mcrysdiep en H Vlte, van en taa&AfHfaetdiim\ zouden mogen in- en uitvaaren, zonder eciv'ge belasting onderhevig te zyn , dan alleen aan de Graaflyke Tollen , waarvan egter de Poorters bereids waren vry verklaard. Ook kreeg Amfteldam toen één van haare uitmuntendfte Voorregten , bier in beftaande: „ Dat de „ verkiezing van drie Burgemeesteren, zou ftaan „ aan allen , die Burgemeesters of Schepenen „ waren, of geweest waren , en de verkiezing „ van eenen Oud-Burgemeester uit do afgaan„ den , aan deeze drie." Deeze mild¬ heid, zo in 't bclooven als fchenken van Voor-: regten , waarmede de Hertog zo fcheutig was,^ werd;.  *)ö AMSTELDAM EN ZVN8 Werd grootendeels veroorzaakt, door de fobere gefteldheid van 'sLands geldmiddelen; Detogten tegen de Friezen hadden dezelve uitgeput, verfcheiden Graaflyke goederen waren verkogt of verpand; De Steden en derzelver Ingezetenen hadden, om hem te onderfteunen, op jaarren ren, zig van hunne gereeHe penningen ontdaan ; En dus ontbloot zynde, was hy genoodzaakt, de wederftrcevige Friezen aan zig zelve overte'aaten. Z. Het verwondert my , dat Hertog Albrecht, geen geld van de Stad meer kunnende krygen , egtér nog voortging, om haar met Voorregten te befehenken, gelyk ikopdefchctze vind, dat in het jaar 14.01 nog gefchied is. V. Het zal zig ras ontwikkelen, waarom hy de gunst der Steden moest tragten te behouden. Het Privilegie, welk hy aan Am. fteldctm in dat jaar verleende, hield in: — „Dat „ geen haarerpoorteren,door'sGraavendienst„ luiden, als Baljuwen. Rentmeesters, Tolle„ naars en Schouten, (die in hun Ambt misdaan „ hadden uitgenomen ,) wegens eenjgerhande 9 breuken, ergens benoorden de Macize, zou  GESCHIEDENISSEN. $1 5, mogen in regten aangefproken worden , dan J binnen Amfteldam,en voor de Bank van Sche„ penen, ten ware hy vegtenderhand, of gefto„ len goederen voerende, betrapt werd. ——— , Ook zou geen Poorter, die binnen eenige andere vryë Stad misdeed, aldaar mogen bezet en bekommerd worden." Uwe ver- wondciing zal verders ras verdwynen , als gy herleest (*), hoe hy door den Arkelfchen Oorlof in 't naauw gebragt wierd, waartoe de Stad, behalven de manfchap, die tot het voeren van den kryg ve.rëischt werd , hem in 't jaar 1402 Vijf tien honderd goede Gendfcho Nobel en verzorgde, tegen tien ten honderd jaarlykfche Renten, waarvoor veele Graaflyke goederen en renten aan de Stad verpand werden , en daar onder de pagt van het Gruitegeld , welk alhier , dewyl het de Stad , volgens vonnis van het jaar 1304, dubbel moest betaalen, al een aanzienlyk deel der Graaflyke inkomften uitmaakte. < Ook had de Stad de vryheid , omvoor (*) Gefchiedtnisfen, II. DteL Bladz 278».  pa AMSTELDAM EN ZYNE voor de opgefchooten penningen Lyf- en Erfë renten te mogen vcrkoopen. Dit alles bragt den Boedel van Albert in eenen zo deerfyken toeftand , dat, gelyk ik u gezegd heb (*), by zyn overlyden, zyne Weduwe den Boedel met den voet ftiet; En fchoon ik u daar tevens van de gewoonte van dien tydberigtheb gedaan , zal ik u egter hetzelve hier in prent yertoonen. — Met de Regeering van Graaf Willem den VI. zuilen wy het Derde'Gefprek aanvangen. CD Nedert. Gefchiedemsfèn, II, Deel, Bt. &8i.  PB "WED.YATS" HERTOG jttlMCHT STOOT DETü Ut ©EBEX. HAAJL'£ HANS MET IDE TOET,   GESCHIED EU ISSEtT. \9 DERDE GESPREK, INHOUD- WillEm de VI. erkent de diensten , door de Stad aan hem bewezen. Ontjlaat haar van de Tollen te Woudrichem en Heus- , fl m jjjj word Heer van Afkel. LDe'Stad draagt in de kosten der Inhuldiging, en verkrijgt nieuwe Voorregten.Beri-t van Willem Eggert, Stichter van de Nieuwe Kerk. Waardes of Op¬ zieners over den Lakenhandel aangefteld. , De Stad vereenigt zig met de Han- fe-Steden, tegen de Oostfriefche Zeefchm» tfiers* —•  04 AMSTELDAM EN ZYNB mtrs. Uitbreiding van den Koop* handelt — Beft and voor 3 jaaren met de Friezen gefloten. - SchotfcheKaa- yeryen, — Verdrag met Ëgmond en Ysfclftein , «flwr werden d,e Staaten der Nederlanden, door zyne Erfdochter Maria van Bourgondien, te Gmd ter alaemeer.e dagvaart befchreeven , om te handelen over den tegenftand aan Frankryk, en het vinden der penningen daartoe ;Intusfchen vreesde men niet zonder reden op nieuw voor de binnenlandfche beroertens , doch op eene vergaderingc in 's Hage , lloegen de partyen de handen gelukkig in één. De inbreuken, welke Filips en Karel op de Stcdelyke Voorregten gemaakt hadden , werden thans weder herfteld , door het verkrygen van het Groot Privilegie van- Vrouw Maria , en Amfteldam werd in 't byzonder herfteld , in het Voorregt der benoeming tot een dubbel getal van Schepenen , waarin door Karel veele misllagen begaan waren. F 3 Z. Dit  I4Ö AMSÏHLDAM E £T 2 Y N E 2. Dit verkregen de Steden zeker, om dat zy zig tot iet, ten voordeele derGraavinne, verbonden hadden? V. Voorzeker ; Maar dus voor Stads Vooricgten gezorgd hebbende , ftrckte zig de vlyt der Regeering ook uit , tot de veiligheid dej? Stad. — Eerst maakte men zig, voorde Stad, meester van het Slot te Muiden , vervolgens Helde men lieden van beide de partyè'n in de Regeering; En. tevens was men bedagt voorde veiligheid der Zee , wordende van hier eene Vloot uifgerust van 35 fchepen , waardoor de Franfche Vloot genoodzaakt was , naat haare Havens te keeren, cn door het nemen van eenige Franfche fchepen , en het ontrusten deiKusten van dat Ryk , dwong men Frankrijk tot een Beftand. Onze Stadgenooten, bevonden zig mede by het beleg van het Slot van Schagen, waartoe Wolfert van Borsfeien , Heer van Veert , Stadhouder van Holland, zig verpligt zag, om Albert, Heer van Schagen, tot reden cn onderdanigheid te brengen. Na dat dit alles verrigt was,werd Vrouw Maria , die zig , ingevolge de voorwaar?  SESCHIEDE-SISSEU. 127 warde van het Groot Privilegie , by raade en goeddunken der Heeren van haaren bloede en der Staaten van de Landen , in den Egt begeven had met Maximiliaan, Aarts-Hertog van Ostenryk , naderhand Keizer , in de maand April van \ jaar 1478 , binnen deeze Stad ingehuldigd- fchoon zy in de maand Oktober des voorioenjaars, te Dordrecht, door Afgevaardigden der Stad, in 't byzyn der andere Steden,, tecds als Graavin erkend was. _ Z. Was die inhuldiging ook met eenige pleg- tkheid verzeld? , . . V. Gy begrypt ligt, dat dit met zonder Unster .efclüedde , want tegen den dag der mhuldking, hadden Burgemeesteren , die van Mutdl, IFeesp, Amftelland, Waterland, en de Zeevankvvzogt, hier te verfchynen , en „a dat Maria en Maximiliaan den Eed gedaan hadden , zwoeren zy hen hulde en trouwe- Daags daaraan werden door Maximiliaan alle'de Stads Voorregten, die door zyne Voorzaten, zo wel als door zyne Gemaalinne , aan haar en aan andere Steden verleend waren, en daar onder het Groot Privilegie bezwoeren, als F 4 Graa-  AMSTELDAM RN Zyi7E BW* van JSfoOwrf, Z«W, en He£rV Friesland. Z. Hoe ftond act met de Bede? Moest hier geen HuWlyksgift, of iet dergelyks opgebraw worden ? °' V. De Stad bevönd zig in de verplïgting ,-om ten behoeve van Vrouw Ma.ua , Lyfrenten te verkoopen , ter fomma van 3300 ponden van 40 grooteu, waar voor de Graaflyke inkomfien van meringtn, regens den penning elf, door den Hertog verpand werden. ■ Daarenboven gefclriedde eene buitengéwooneBede van 60000 Fiups-fchilden jaarlyks , -voor den tyd van drie jaaren, en fchoon Holland daarin bewilligde , was dit egter naauwlyks toereikende» waarom Dordrecht, Gouda, Schoonhoven en Hoorn, om zig in de gunst van Maximiliaan intedringen , die met 20000 fchilden vermeerderden. . Gelderland weigerde Maximiliaan en Maria te huldigen , dus daaruit een voor deeze Stad alleraadeeligften Oorlog ont,ftond, waarvan de Amfleldamfche Visfcbersen die van Rarderwyk eenen aanvang maakten, het welk Awfleldam zelfs, met Enkhuizen en Hoorn  GESCHI EDBNISSElif. 159 Mot ft in moeilykhedeninwikkelde, welke nogthans lpoedig , om her algemeen belang , ge- flist werden. De Gelder fchen maakten pok te Naar den , met de Hollanders in U79 een Beftand, op den 14 O&ober, welk duur cn moest tot den 25 November, 't Liep aan tot het jaar 1481 eer deeze Oorlog eindigde , met de inhuldiging der Landvorftin. Onder- tusfchen deed Maximiliaan , nog voor het eindigen van den Geldcrfchen Oorlog , weder eene Bede, van 80000 Filips-hlinkaarts in het jaar, geduurende den tyd van agt jaaren; Amfteldam , na eenige Voorregten bedongen te hebben, was de eerfte der Steden , die in de-' zelve bewilligde. Aan de andere zyde bevoordeelde de Stad zig, door hetbemagtigen van het Slot te Abcoude , hebbende aan den, Bisfchop van Utrecht byftand aangeboden tegen de Stad van dien naam. Doch dit was in geene vergelyking te brengen by het nadeel , dac geleeden werd door het neemen van de geheclc Vloot Haringbuizen, door den Franfchen Admiraal Coulon , en het was gelukkig , dat de verdere nadoelen , door middel F 5  130 AMSTELDAM EU ZVtfS van een nieuw Beftand , verhoed wierden. Z. Ik meen , dar thans , genoegzaam in de meesje Steden, de Kabeljaa uw fchen weder op het kusfen zaten; Is dit niet zo ? V. Ja, de cenigfte fteun, die den Hoek fchen was overgebleeven, beffond in de Stad Utrecht en den Burggraaf van Montfoort. » Om deeze reden droeg men hier alle voorzörge tegen die van Utrecht, en byzonder blykt dit uit de verftcrking der Stad , die in 1481 ter hand genomen, en de fchikking . die beraamd werd op de vcrdeeling der wagtplaatzen voor de Schuttery. De Utrechtenaars hadden Leiden en Naarden vermeesierd , doch ter laatstgemelde plaats berigt krygende , dat die van Amftelaam , ■ Muiden en flreesp in aantogt waren , om Naarden te herneemen, vorderden zy in allefyl 14000 gnldens brandfehatting , en begaven zig op de vlugt, doch achterhaald wordende , moesten zy een gedeelte van den buit , en eenige medegenomen gyzeIaars agterlaaren; En dit meent men, dat gelegenheid gegeven heeft 3 om in den muur van de  GESCHIEDENISSEN. 131 de tooren van de K< oveniers-Doelen, in graauvei fteen te Hellen , Zwicht Utrecht. — Geen minder voordeel behaalde de Hollanders op de Stichtenaars by Westbroek , alwaar zy geheel verdagen werden, wordende hun Wimpel of Banier alhier in de Oude Kerk, ten teken der overwinning, opgehangen. In 1 volgende jaar 1482, Maria door een' ongelukken val van het paard , omgekomen zynde tot groote fmert der Nederlanders m 't gemeen, zo werd Maximiliaan, als Ruwaard of Voogd van zynen oudflen Zoon , die toen den ouderdom van vier jaaren bereikte, gehiudigd, doende in die waardigheid a b ' , _ A/rpV . . De Utrecht- den Eed, op den 21. Me>. » togingen nog al voort, met de Stad te bedreigen , waarom in.de maand Augustus bevolen werd , dat alle Zeefehepen , die voor de paaien lagen, van daar moesten vertreden, om plaats te maaken voor anderen, die da Stad dagtbyéén te brengen, en aan de Ruyiven andere Schippers werd gelast, zig naai Mm den te begeven, om het volk, datM.xiMillaan byéén verzameld had, naar Sparenen jr g over- V  «3* AMSTELDAM EN ZYNE overtevocren, en de Schatters , dfe zouden uit trekken, kregen bevel, den 6. September,met hun harnas op de plaats (den Dam) te komen om, als de Steêklok luidde , fcbeep te gaan ' en de Banier te volgen , op verbeurte van lyf en goed Deeze uitgevaaren, en op de hoogte van den Eem gekomen , bemaetiaden twee Utrechtfche fchepen , 't eene gelaaden «iet Koorn , cn het ander met Salpeter, Buskruid, Steenen Klooten en Pyle„ , ter waarde Van 2000 Rhynguldens. Z. Ik verbeelde my de vreugde myner Stadgenooten , over de vrede met Frankryk , die om deezen tyd genooten werd, devvyl dit gelegenheid kon geven, om die- van Utrecht , met meer ernst aantetasten. V. In de maand December werd deeze Vrede alhier met groot gejuich afgekondigd, en in 't volgende jaar 1483 , was de vreugde no« grooter, toen het Verdrag met Uirécht hier msgelyks werd afgekondigd , wordende deswegens een' plegtigen Dankdag gehouden Men gebruikte egter de vooszorge, om de Sloten Vreeland en Abcoude in pandfehap te houden, —  ÖESCHI EDBU ISSEN. 1^3 dei% En alzo de Bisfchop buiten ftaat was, om de bepaalde fom te voldoen , liet Maximiliaan die beide Sloten zo lang onder Stads bewaaring, doende die van Abcoude, m 1484 den Eed van getrouwheid aan Burgemeesteren , en toen kreeg men , nu ontflagen van den Kryg, gelegenheid , om eenige van Stads bezwaarende Renten aftelosfen. ■ Maximiliaan , zig ten dien tyde binnen Rotterdam bevindende , beloofde aldaar , om het Sacrament alhier , by wyze van Bedevaard , te bezoeken, ter dankzegging van de geneezing var» eene zwaare ziekte ; By die gelofte deed hy, aan de H. Stede , (de Nieuwezyds Kapel) de gifte van een Gulden Kelk, kostbaar Miskleed, ongemeene Waschkaars , een fraai gefchilderd Glas enz. , welke ftukken , ik meen u reeds gezegd te hebben, dat nog op het Begynhof bewaard worden. Z. Het was maar ongelukkig , dat Maximiliaan toen voort weder met de Vlamingen in twist raakte. V. Dit was egter buiten zyn toedoen , a^zo hy, als Voogd over zyne onmondige Kinderen, f 7 ver-  134 AMSTELDAM Etf ZYNE verpligt was voor derzelver belangens , en byzonder voor die van Filips , te waaken , en wat was onrcdelyker, dan dat de Vlaanringen den Vader het regt van Voogdyfchap over zynen Zoon wilden betwisten. • Hier bediende men zig toen, naar het gebruik der tyden , van het doen van Proce.sjien of Ommegangen , om daar door van den Hemel Vrede en goed Weder te verwerven. Zulke ommegangen hield men hier by dergelyke gelegenheden op Koppermaandag en door de La- zarusftn enz. Maximiliaan in 1485 tot Roomsch Koning verkooren zynde , kwam nu herwaards, zo men wil, ter voldoening van zyne voorheen gedaane gelofte. Vooraf was door Burgcmecs.eren op den 20. Maart afgekondigd, dat alle Gilden en de drie Schutteryè'n , zig met hunne toortzen gereed moesten maaken, en ieder zyn huis verfieren, ter inhaaling van den Roomsch Koning Maximiliaan , en zynen Vader, Keizer Frederik den III. — Terwyl hy zig hier bevond, was hy niet enkel bezig met het befchouwen van de praal en nragt, die ter zyner eere vervaardigd was , of met  oeschiedesissbs. 135 m het oefenen van Godsdienst, maar hy 6e- „a„ueo„deSd,eepvaatt,endenrfd^,on, de VUuimnS» te water e™^J1"V L vertrek van Mk.m.l.aM, ontdekte men, waren, geduurende de Vlaamfche on usten o2^1 tegen de Stad in de» zm hadden. ÜL Daarop werd de Schutteryin zes wykc„ verdeeld, en in elke wyk eenezamelpiaats L lagen , werden binnen gehaala. - Men lZ Z vóór grooter gevaar bedugt, toen men r.43tdetyd:ngkreeg,datdi=vanft»fS^ ". MtuAn, bhmen hunne munten gevang» Men deed Ommegangen, en ^aenHemd-^^ — MCr"or «d hetzelve, als zynde ;f tde;t too4d, niet langer dan tot de aaiikomst van Hertog Alsert vdfi Sfixftt met ppn !e 'er tot zyne hulp* . ^.CdMLxM.uMA.depemungen.dm  136" AMSTELDAM ENZyNE tot dit leger verëischt werden , niet weder hier en in andere Steden ? V. Gedeeltelyk hier , en gedeeltelyk elders. De Stad verkogt erfelyke Renten , ten zynen behoeve , en ontving van onderfcheidene perfoonen, 10240 ponden van 40 grooten Viaamfche Munt, tegen de penning zestien; De Graaf bekwam daarvan in perfoon 9600 ponden , en de overige 640 werden , volgens zyn bevel, uitgekeerd aan Mr. Heneik Wolfaards, die hem gelyke fomme gefchooten had , op het Baijuwfchap Van Amftelland, Waterland en Zeevank, 2. En welke zekerheid kreeg de Stad hier voor ? V. Haar werden ter hand gefield , of laat ik liever zeggen, beloofd, de Graaflyke inkomften, als 200 ponden van de gemelde Baljuwfchappen , 350 ponden van de Sluis te Grdotèbroek, en van die van Medemblik 90 ponden; Doch' fchoon daar van goede Brieven gemaakt waren, kon de Stad de inkomften van de twee gemelde Sluizen nooit bekomen TciJ dee?en ty-  geschiedenissen. 13? tyde leeden de Kooplieden zwaare verliezen, door de roofzugt der Engelfchen, die niet nalieten, fchoon het Vrede was , hunne fchepen te nemen en te berooven. Men kreeg hier nogthans de voornaamfte Roovers in hegtenis, maar ziet, welke ontrouw! Daar bevonden zig hier lieden , die de gevangenis openden , en de Roovers op vryë voeten fielden. Z. En wat deed men tegen die feheimen? V. Daar werd eene fcherpe Keure gemaakt, doch toén was het kwaad reeds bedreeveu. Z. Myne Gcboorteftad zal zeker weder haar aandeel gehad hebben , in den Hoekfchen en Kabeljaauwfchen Oorlog, die thans weder uitberstte , en daar gy my een verhaal van gedaan hebt CO- V. Te Leyden was, op bevel van Maximiliaan , na het overgaan van Rotterdam en Woerden , eene algemeene Dagvaart der Steden befchreeven , waarop die van Dordrecht, Gou- (*) Nederl. Gejckiedemsfen, \\\.Deel,BL 83 enz»  13$ AMSTELDAM EN ZYNE Gouda , Br iel, Hactrlèn, Leyden s J, Amfteldam overeenkwamen, dat de vier eerst- • gemelde Steden , de Stroomen zonden Anken, , en de anderen, wier Poorters waren uitgetrokken , zouden Schiedam bewaaren, voor welke Stad de Hoekichen dan ook het hoofd frieten. \ • > Amfteldam werd voor den dienst in doezen betoond , begiftigd met het Voorre* voor eerst , dat haar vang- en ban-recht werd mtgebreid tot op icoo Roeden , en ten tweeden, dat op den n pebmary , terwyl haare Poorters nog te Schiedam lagen , haar vergund werd, om ten eeuwigen dage de RoomschKoninglyke Kroon boven het Stads Wapenfchild ! te mogen voeren. Bekalven een' Penning, die ter gedachtenis hier van geflagen werd , en d» gy meer dan ééns gezien hebt, werd deeze °ebeirrteiiis nog meer verheerlykt, door een ^efchrfderd Glas in de Nieuwe Kerk, waar oude* de volgende Dichtregels te lezen waren: Bus ziet men Amfteldam by Grooten gewaardeert /^/Maximiliaan, Roomsch Koning, hoog 8è'ert- Zyn  GESCHIEDENISSEN. 13* 'Zyn wapenkruisfchild kroont met Diaman- te Jlraalen, En paarlen van zijn Kroon , om eeuwig' luk te praaien, jiet is een dankbaar merk van zyne Ma- jefteit, Voor Stads bewezen hulp, en haar milddaadigheid, m . Ten dienst van haaien Heer , voor ieders oog gebtetken , Een eer, die duurt en bluft, als 't bros* fche glas zal breekt». Z. Dit jaar, meen ik, was bovendien gelukkig, zo door de Vrede met Fraukryk, sis met d* Vlamingen , alieen, zo verre ik my herinner, bleeven die van Sluis, daar de Hoekfchen zig gevestigd hadden, wederftreevig. V. Om de Hoekfchen te temmen , befloot Maximiliaan tot de belegering van 't Slotte. Montfoort, dewyl de herovering van waaraan deeze Stad grootelyks gelegen was , daar van afhing; Om dit met kragt doortezetten , was by den Raad bellooteu , om 12000 An-  14® AMSTELDAM IN ZYNE Andries-guldêns by leening op te nemen , ter uitrusting van eenige fchepen van Oorlog. — Toen werden Montfoort en JVoerden gewonnen; En zy , die zig binnen Smis bevonden, in die engte gebrngt, dat zy zig, tegen hunnen wil en eer aan , in 1490 , met Zeerooveryën moesten onderhouden. Z. Gelukkig , daar die verderflyke twecfpalt van Hoeksch cn Kabdjaattwsch, zo verre gefnuikt was , dat Amfteldam , zo veel ik heb kunnen zien, geen aandeel had, in het daarop volgend, zogenaamd, Kaas en Brood Spel. V. Zo is het; En dit ftrekt tot geene geringe eer voor onze Stadgciiooten , want, fchoon 'cr hier meer dan iodoo armen waren , die all« weeken hun brood haalden , zo hield zig de fchamele Gemeente egter vreedzaam en fti!,cn berustte in de vermindering van den Excyus op het Bier. Ja men verdroeg zelfs int jaar 1492, zonder morren, de nieuwe belasting op Wyn, Zeep, Oly, enz., waartoe men, uit hoofde van den nieuwen Oorlog tusfehen Frankrijk en Maximiliaan , genoodzaakt was toer vlugt te nemen. ' Z. Ach!  GESCHIEDENISSEN. Z Ach 1 Hoe haatelyk zyn in myn oog zulke Oppervorften, die zig daaglyks, het zy uit hoogmoed, het zy uk heb zugt van hun zeiven of van anderen , in Oorlogen inwikkelen ; En zulks alles ten koste van de Ingezetenen , die arm en berooid gemaakt worden, terwyl 'erde Vorst zig niet om bekreunt, en in hethagchelykst tydftip , dikvvils even pragtig en wulpsch voortleeft. V. Dit is lang voor ons zo geweest, en zal öiet ligt veranderen. De vrees bedaar- de eter fchielyk , toen men in 't volgende jaar 1493 ■ de tyding van den geflooten Vrede kreeff . Den 11 July was de dag , die deswêaens in openbaare vreugde werd doorgebijt r en de nagt met het branden van vreugdevuuren. - En om dezelve, was hetmooglyk , duurzaam te maaken , werden Gezanten -cezonden, naar Frankryk, Engeland en Gelherland. En dit bezorgd zynde, droeg Maximiliaan, in Vrede, het beltuur deezerLanden op aan zynen Zoon Filips. Doch hiermede eindigen wy dit Gefprek. VIER*  $42 aiïsteldam en zyne VIERDE GESPREK. inhoud. Filips de II. aanvdard de Regeering op eene willekeurige wijze. Stads inkomften. Voordeelen van den Koophandel. Inval der Gelder fchen in 't Gooiland. Inhuldiging van Filips alhier. — Voorfpoed des Koophandels. Beftand met de Gelderfchen. Be Stad lost eenige Schulden af. Invoering van het Waakgeld. • Aflaaten hier verkogt. Graaflijke Beden. — Nieuwe Oorlog met Gelderland. Gevolgen daar van* Zeeflag op de  GESCKtECENISSEN. 143 de Zuiderzee. Voorzorgen tegen de Gelder- I jche„t - I'ryheid van Tollen door de Stad vetkreegen. Bood van Filips den n# _ Maximiliaan weder als , Voogd erkend. Stelt zijne Dogter MargaI reet , als atgemeene Landvoogdesfe aan. I . De Uitvaart van Filips alhier ge- I vierd. De Stad verkrijgt nieuwe Voorreg- , ten> De Stad door de Gelder fchen i opgeëischt. De Schans te Ypefloot aangei tast, en dapper verdeedigd. —*- Maxi| miliAAn erkent alle de Stads Voorregten. . Vrede van Kameryk. Zwaare Watervloed. De Stad bekomt het opzigt over den Muiderdyk. Koopt de be- geeving van 't Schoutsambt. De Gtlderfchen verbreken de Vréde. Steken tmige fchepen voor de Stad in brand. — Joris van Saxen in de Stad. Zyne fchepen door de Gelderfchen genomen. . Karel als Graaf gehuldigd. Burgemeester Ruisen aangefleld tot Dykgraaf en Hoogheemraad van Rhynland. Bevestiging van het Voorregt omtrent de Ma- gi-  144 AMSTELDAM ENZVNE giftraat s-beftelling. —— De Gelderfchtn . bemagügen het Huis ter Hart. ■■■ Na* deélen den Koophandel toegebragt door Groote Pier. Moeilijkheden met den Koning van Denemarken. — Karel bevestigt alle de Stads Voorregten. Hy word Keizer , onder dm Naam van Karel den V. . , Oorlog met Frankryk en de Oofter- lingcn. Beftand met de Oofterlin- gen en Gelder fchen. —— Verandering in Stads Wateren. De Leere van Luther hier het eerst bekend. ——— Vrede met Frankryk. De Stad bewilligt in de Graaflyke Beden. Nieuwe Oorlog met Frankryk en de Gelderfchen. Amfteldam ver¬ koopt Renten ten behoeve van den Graaf. Bewilligt in zyne Bede. Koopt Amftelveen enz. ■ ■- Hooge Watervloed. Duurte in de Graanen. Schrik wegens den inval { van Christiaan den II. in Holland. Zwaare Watervloed. Brand in 7 ReguliersKlooster. - Vreeze voor Oorlog met Denemarken. Dagvaart gehouden binnen Amfteldam. — Begin der Reformatie at-  GESCHIEDENISSEN. Ï4§ allner. —— Beroerte door de Herdoo* pe*s. Zwaar dloopers. De Stad¬ houder van Holland 'in de Stad. Verdere Beroerte. —— Pestziekte. —— Naakt- loopers. ' ■ Oproer der IVederdoopers. — Nadeelen van den Koophandel. Moedwil der Gelder fchen. De Stad bewilligt in de bnitengewooue Bede. Voorregten daar voor gekreegen. • ■ ■' • Brand 'in 't St. Maria Klooster. Alardus van Amfteldam. • •* De Landvoigdesfe doel eene rei- ze in Holland. — Keizer Karel komt herwaards. Verlofgeld op de Graajien ingetrokken op zekere voorwaarden. —i—U Nadeelen geleden in den Koophandel door den Oorlog. Zwaare Beden in 1543 en volgende jaaren. Vreugde over de Vrede. «— Oorlog in Duitschland. — Be Stad neigt meer tot vervolging om den Godsdienst. — Ban en vangvry- heid der Stad uitgebreid. —— Otlrooi óp de Visff 'tery a nadeelig voor de Stad, — Filips de III. word als toekomende Graaf ingehuldigd^ —— Zwaare lasten tot het ï. deel* G voe*  X'40 AMSTELDAM HST ZYNB voeren va» den Oorlog tegen Frankryk. — • -■Laat/te Poort egt door Keizer Karel ge- \ fckonken. Zoon. Ik verbeelde my voor Amftel- . dam niet veel goeds van den Jongen Vorst, met t wiens aanvaarden der Regeering wy ditGefprek t moeten beginnen. Ik heb hem reeds leeren 1 kennen, als trotsch op de magt zyns Vaders, , nog geen zeventien jaaren oud, en een' Herken 1 fteun hebbende aan den Herrog Albrecht : van Saxen, en deszelfs onderhebbend Leger. . Het beding, welk hy op de Vergadering der i Staaten te Geert ruidenèerg maakte, zo als gy / my reeds hebt doen zien (*), baart my niets i dan vreeze. Vader. Het is waar, ik heb u doen zien,, dat hy zyn beftuur vry willekeurig aanvaardde,, en tevens, dat men genoodzaakt was, van der t Staaten zyde, om zig naar den tyd te ichik- • ken. ■ (*) Nederl, Gefchiedenisfen , III. Deet% Sladz. 107.  G RSC Hl E D EN ISS E N. 14? ken. _ Men werd door hem ook wel bepoofd van Voorregten, maar niet ontheven va» fchulden, die, geduurende het bewind van zyne Moeder cn Vader gemaakt waren, zo dat er niec anders op was, dan nieuwe belastingen te heffen, en men mag wel zeggen, dat dezelve toen meer bezwaarden, dan voorheenen. — Gy behoort hier te weten, dat de Stad thans geene andere Inkomften had, dan het geen van de belastingen kwam, en van de Waag, de i'Wyn-Excyns, en Paalkiste, doch uit dit laat,fte moesten weder de kosten goed gemaakt worden tot onderhoud van Baaken en ZeetonLen, .„,.,,. Nogthans werd door Filips liet IBaljuwfchap van Amftelland in pandfehap geIfteld, gelyk dan Burgemeesteren aldaar eenen Baljuw aanfteldcn. ■ Ook gaf het vermin- i deren der binnenlandfche twisten, het h erft el van den Koophandel, en byzonder het Grootjcommercie-Traktaat met Engeland, hoop op seen fpoedig herftel van zaaken. Dit Traktaat iblecf zyne kragt behouden tot het jaar 1651 ,toe> In het Jaar 1496 begaf Filips zig, Let 'bewilliging der Staaten, ia Iluwelyk met G * Isa*  I48 AMSTELDAM EN 2ÏNï Isabella van Arragon. Zo weder* ftreevig als de Vorst zig by zyne Inhuldiging gedragen had» omtrent het bevestigen der Privilegiën, zo veel moeite vond hy, om de Steden te doen bewilligen in de Beden, door hem gedaan , of om haar de ingewilligde te doen 1 betaalen , waarom verfcheiden Steden door : zyne Ambtenaaren moesten worden uitgewon- ■ nen , doch in het doen der Executiën werd hy verhinderd door den Inval der Gelderfchen 1 in 't Gooiland, alwaar zy eene menigte van 1 Doipen verbrandden. Filips , hier door gemaatigder fchynende te worden, befloot in 1 het volgende jaar, zig in perzoon in de Steden 1 te doen huldigen; op hoope, dat men in zyne i tegenwoordigheid zig minder tegen de gewoone i Bede verzetten zoude. In de maand Juny van 't jaar 1497 gefchiedde de Inhuldiging ; alhier; Ieder Schutter was, op Stads kosten Van eene toorts voorzien , en niemand van ben mogt, zonder verlof, uit de Stad gaan, voor dat de Huldiging gefchied was, ook mogt niemand aan het gevolg van den Vorst Logis weigeren. Ieder moest zyne Straat fchoon maa-  GESCHIBDE NISSEN. I49 maaken, en aan de Poorters zo wel als aan de Schutters was bevolen , hun geweer wel gefcherpt en fchoon gemaakt, voor hunne deur te hangen. Zo ras op den dag der Inhnaling de Stadhuis - klok klepte, moesten alle Mandwerken ftilftaan , en de Schutters, in hunne Wapenrokken, met de toorts in de hand, komen ter plaatze, daar zy, door de Regcering, in orde zouden gefchaard worden tot de Inhaaling, welke door de Geestelyken en Wereld- lyken gefchieden Eou. Deeze plegtigheid viel voor op den 27 der gemelde Maand, wanneer de Vorst zynen Eed op het Stadhuis deed» zo als die door den Burgemeester Boelen was uitgefprooken ; waar op die der Stad en der Poorteren gelezen werd door den Raadsheer Jacob van Almonde, en toen van Burgemeesteren en den Raad, in naam der Burgery gedaan. Buiten en behalven de herhaaling van zyne gedaane beloften te Geertruidenberg i vernieuwde hy byzonder het regt der Stad, Welk zy van zynen Vader Maximiliaan gekregen had , om Stads Wapenfchild met de Roomich-Koninglyke Kroon te verfieren. En £ 3 gecu  JgO AMSTELDAM EK ZYN* geen wonder, want Commelin teekent hier aan , dat daar voor aan Maximiliaan eene aanzienlyke fomme gelds betaald wast Z. Dit vermindert de waarde van dat regt merklyk ; Maar hoe ging het voords met de Bede? V. Deeze werd hem, wat deeze Stad aanging, toegedaan, en de Stad raakte tot voldoening van dezelve in ftaat, door den toenemendcn aanwas van den Koophandel, en dé voordeden, die dezelve genoot. Vooreerst door de aankomst van eene aanzienlyke Vloot Koopvaardyfchepen; Ten tweede door de Voorregten, welke Jan de II. Koning van Z weeden aan de Nederlanders in Denemar* ken en Noorwegen toeflond, en bovenal dat, het welk hun vergund werd in de Stad Bergen^ alwaar de Amjleldammers hunne eigene Faktoors hadden, en even als de Inwooners gehandeld werden ; Met den Koophandel vermeerderden ook de Fabrieken. • ■■ Indien %f nu en dan .de fchetze in handen neemt, kunt gy den verderen aanwas van liet één cn ander zien, byzonder uit de oprigting der Git- dens*  6RSCHIEDEUISSBK. t§X dens. • Niets hindetde das den voor- fpoed der Stad, dan alleen de Gelder fcheOorlog , doch ook de vreeze daar voor werd weggenomen door een nieuw beftand in 1499.—— De verhooging der Excynzen had reeds zo veel geld in Stads Kasfe gebragt, dat de Regeeiing ;zig in ftaat bevond, eenigcn van Stads fchulr den af te losfen; In dat zelfde jaar vond men het raiddel van Waakgeld allereerst uit, om [de kosten voor de waakenden goed te maaken, !en anderen, die zulks niet gelegen kwam,daar 1 van te ontheffen. Z. Maar dit vind ik zonderling, Vader, dae ;. onze Svadgenooten in het jaar 1500 zo veel i op hadden met het verkoopen van Aflaaten. " V. Zo als wy thans denken, mogt men dit j dwaasheid noemen, maar toen, wanneer me» minder verlicht was, had het zyne reden, en I zelfs wyze reden. ■ Ein onzer oude Chro» | nykfchryveren zegt: dat,om het verdienen van } Aflaat , 10 veel goud en zilver het Land I werd uitgebragt, dat het niet te zeggen noch I te fchryven is. De Kapel der H. Stede WQ$ door het Mirakel, daar wy te vooren van geG 4  IZ2 AHSIELDAM EN2ÏNK fproken hebben, reeds zeer vermaard geworden, en trok vecle vreemdelingen berwaards; Om dit getal te doen vermeerderen, 't geen. altyd voordeelig is voor eene Koopftad, en tevens ook , om hier door veel gelds binnen* Lands en in de Stad te houden, bad men, door middel van den Graaf, van den Paus vry-, beid weeten te krygen, om ook alhier met de Ailaaten eene openbaare Kraamery te dryven,te meer alzo men durfde beweeren (het geen ik in zo verre wel gelooven wil) dat zy van dezelfde magt waren, als ef men te Rome geweest was. Filips wist van dien overvloed het zyne te krygen, want in het volgende jaar 1501, voornemens zynde, eene Reize te doen naar Spanje, Helde hy zig daar toe in ffcaat, door het vergen van eene aanzienlyke Bede. De Steden bewilligden in dezelve op voorwaarde, dat hy den ftapel van Engelfche Wolle te niete deed, welke hy te Brugge gevestigd had, aan welke voorwaarde hy , uit hoofde van zyne behoeftigheid, voldeed. Z. Dus was het in zeker opzigt goed, dat het geld der Graaven zo groot niet was, als. bun gezag. V,  GESCHIEDE KIS S EK; 153 V. Filips was maar pas uit Spanje te rug gekomen , wanneer de Gelderfehen in het jaar 1504 op nieuw aanvongen vyandlykheden te pleegen , terwyl zy van alle behoeftens uit Holland en zelfs van hier voorzien werden. Doch Filips beval, alle gemeenfchap met hen af te fnyden , en dat ieder zig binnen zyne paaien zou houden, waar over het gemeen m Gelderland zeer verflagen was. -—- Filips, het jaar te ver verloopen ziende, om hen met ernst aan te tasten , vergenoegde zig , met eenige Sloten te doen pionderen, en de Velawe te doen afloopen. Hertog Karel van Gelder pionderde daarentegen het Land van Heus. den en zette de Zuidhollandfche Waard onder Brandfchatting. Doch op de Zuider¬ zee viel iet van meer gewigts voor. Amjteidam en de Noordhollandfcbe Steden hadden , onder bevel van Pieter van Leeuwaarden eene Vloot gereed gemaakt, die op de Zuiderzee kruiste, en. omtrent den Eem lag, toen de Gelderfchen, waarby zig een groot getal Visfchers van Harderwijk gevoegd hadden, op de onzen afkwamen, die niet genoegzaam 7 05 van  104 «MSTBtDA»! Elf ZVjlB van Krygsbehoeftcns voorzien zynde , afzakten tot op de hoogte van het Muider - Slat, van waar zy een klein vaartuig naar Amfteldam zonden , om buskruid. Doch., eer dit te rug kwam, had de Vloot het Anker gcligt, en was naar Waterland geftuurd, waar op de Gelderfehen een' aanflag in den zin hadden. — Het Vaartuig met Kruid geladen, kwam egter by de Vloot, toen had men gaarn de Waterlandfche Visfchers aan boord genomen, om de Manfchap te verlterken , maar deeze. ginge» voort, zo dra de vyand in 't gezigt kwam. -— Op de hoogte van Marken werd het eerfte vyandlyk Schip door den Admiraal aangetast; geduurende het gevegt werd de Vloot door de. Monnikendammers, die er met klein vaartuig Jiaar toe roeiden, veifterkt. Lang duurde het, eer de ffeyd heflist was. Maar twee of drievan de grootfte Gelderfche Schepen zig van de Vloot afzonderende, om een Friefchen Koopvaarder te bemagtigen, gelukte het den onzen de overwinning te behaalen. —i— Zy maakten hier- veeie gevangenen, doch men wilde deeze noch te Monnikendam, noch te Muiden  g e s c H i e o e n ï s s e . *55 ontvangen, uit vreeze voor de kosten van bun onderhoud. Te Amfteldam had men er «ok weinig zin toe, doeh de Schout Jan Benning kanszoon bragt te weeg, dat men de meesten op hunnen Eed onttloeg , anderen betaalden hun losgeld, terwyl de overige Schepen der Gelderfchen, die het geluk hadden te omfnappen, met een' gunftigen wind naar huis keerden. Z. Hielden de Gelderfchen hier mede at i V. Voor dat dit jaar geëindigd was, maakten zy zig weder gereed tot eenen nieuwer* To.t op de Zuider-Zee. De Wethouderfclnp gebruikte thans alle nodige voorzorgen te«en onverhoedfche aanvallen. Eerst met het doen opruimen van de Laftaadje (nu de Ge derfche Kade) waar van al het hout binnen de Stad moest gebragt worden: Ten tweeden, dat alle de Waterfchepen zich zeilvaardig moesten maaken, en ten derden, dat alle de Ruiters (zo werden de bezoldigde Knegten genaamd) in Stadsdienst zig gereed moesten houden, om fcheep te kunnen gaan; Emdelyk, na het'luiden der Boeveklok mogt niemand G 6  156 amsteldam en 2 v nb binnen de Stad , zonder lantaarn, op (taak gaan, enz. Z. Ondernamen de Gelderfchen werklyk eenen aanval op de Stad ? V. Neen, zy vielen in het Gooiland, pionderden Hilvetfom, maar werden voor Weesp gefruit, dus moesten zy t'huiswaard keeren. In 1505 werd het verbod van uitvoer van Graanen weder ingetrokken, en de Stad ontheven van de Graaflyke Tollen, te Wezel, Keulen en Fenlo ; Ook kreeg de Stad eene herfteIHng van verfcheiden Voorregten. In 't jaar 1506 het fterfjaar van Filips , had deeze Vorst nog twee Beden gedaan , in ééne van welke de Stad bewilligd had, doch de tweede verklaarde zy, na zyn vertrek naar Spanje, niet te kunnen voldoen Karel de II. onder de> Graaven van Holland, naderhand Keizer Karel de V. die hem moest opvolgen , ftond onder de voogdy van zynen Grootvader Maximiliaan , die dus ten tweedemaal als Ruwaard erkend werd; Maar deeze Vorst, te veel beleimnord zynde met de zaaken des Dimfcfaen Ryks , ftelde zyne Dogtcr Margareet  GESCHIEDENISSEN. 15? reet , laatst Weduwe van den Hertog van Savoye aan tot algemeene Landvoogdesfe der der Nederlanden. De Uitvaart van FiLirs werd met de gewoone plegtigbeid gevierd. Z. Werden by de Inhuldiging der Landvoogdesfe , die ik meen , dat in 't jaar 1507 te Dordrecht, gefchiedde, alle de Stads Voorregten door haar bezworen? V. Zy deed zulks alleen met betrekking toe die, welke door Filips etkend waren. Egter kreeg Amfteldam nog eenige nieuwe Voorregten van Christiaan Koning van Denemarken , die zeer ter begunftiging van haaren Koophandel ftrekten , wordende het regt van Exue voor geftrande of verongelukte Schepen en Goederen vernietigd. Doch dit zoet werd met Alfem gemengd door de handelwyze der Gelderfchen , die het gemaakte Beftand verbroken hadden. Het Dorp Eodegra- ve werd door hen verbrand. . Men fteide toen alle voorige behoedmiddelen alhier weder te werk, ja men deed meer, men beraamde zelf een ontwerp tot het atbreeken van eenige Huizen, en de Lastaadje werd geheel afgebroG 7 ken*  ?5S AMSTELDAM EN ZYNE ken, toen Muiden en ÏVeesp in hunne handen gevallen waren. Sommigen verhaalen zelfs, dat zy ten deezen tyde eenen aanval dccdc» op het Roode Blokhuis, zynde een gebouw, dat op paaien ftond, aan de Haarlemmer-poort, doch zy werden zo wel ontvangen, dat zy met fchade en fchande te rug weeken. —- Hertog Karel van Gelder had in 't jaar 1508 da ftoutheid, om de Stad door eenen Priester todoen opëifchen, en te vorderen, dat men hem als Heer ontving, men gaf hem, gelyk gy begiypen kunt, weigerend antwoord, cn wapende zig toen tegen eenen naderen aanval; Al Wat buiten de St. Anthonis-Poort (nu de Waag op de Nieuwmarkt) ftond, werd afgebroken, ja zelfs de Doele der Handboog-Schutteren, toen een pragtig gebouw. Z. Men betoonde derhalven, dat het ernst was, om eer alles 't onderst boven te werpen, dan de Stad over te geven. V. Niet alleen dit, maar men bood ook manlyken tegenweer, toen de Vyand tot tweemaaien toe een' vergeeffchen aanval deed op dc Schans aan de Ype-Skoot. ■ By den twee-  I.D .pl - &l*   GESCHIEDENISSEN. 159 tweeden aanval, hadden de Gelderfchen de Schans byna overrompeld, alzo de duisterheid van den nagt de onzen belet had, den naderenden vyand te ontdekken, en de Wagtfchepen,die voor de SCbans in het Y lagen,warea in bekommering, dat de Schans dooi' de Gelderfchen vermeesterd was, wanneer deOverfte Mierop , die binnen de Schans lag, het hoofd (boven de Bolwerken Hoekende, ncvBourgon4it! Bourgondie ! waarop alle de Schepen gelykclyk hun gefchut op den vyand losten, i welke hals over hoofd de vlugt namen , en wel den op weg naar de Stad toe , alzo zy do Schans van dien kant hadden overvallen, crï dus belet werden, om naa Weesp te koeren, Deeze vlugtelingen liepen eene bende Amfteldamfche Poorters in den mond, die onder het geleide van Reinier Mosterd de St» Anthonis- Poort waren uitgetrokken; vcele van de vlugtelingen werden toen gevangen, en op de St. Olofs - Poort gezet. Dit was van dal; gevolg, dat de Hertog van Gelder genoodzaakt was , op te trekken; Vervolgends mislukte eek zyn aanflag op Enthuizen, door den by» ftand  ï&> AMSTELDAM Elf ZVNB ftand van de Stads Galjoot. • Térwyl dit t voor Enkhuizen gebeurde, kwam MAXiMr-i liüan heiwaards, en bevestigde alle de Stads< Voorregten, die door hem in 1478 bezwooreir: Waren. Z. Dit moet eene groote vreugde aan onze! Stadgenooten veroorzaakt hebben, niet minder : dan de blydfchap over de Vrede , welke die e jaar te Kamerijh, geflooten werd. V. Zo was het, fchoon de vreugde van 1 geen langen duur was, ook had de Stad veel I geleeden door eenen zwaaren ftorm en water- • vloed op den 15 Oclober van dit jaar, welk ! onheil haar bedagt deed zyn, om in 't volgen- ■ de jaar 1509 by Maximiliüan aan te houden,, dat haar het opzigt over den Muiderdyk wierd ! afgeftaan, zo als gefchiedde. Voor eene : fom van 20,000 guldens kogt zy ook van hem 1 de begeeving van het Schouts - Ambt, dat tot : hier toe aan den Graaf geftaan had, cn ftelde toen voort een' Schout van Stads wegen aan. In dit zelfde jaar, het geen gy mooglyk vreemd zult vinden, werd door die van den Gerechte aan Schouten Dienaars toegeftaan Hoer-  S ESC Hl BD EN ISSE N. lè*ï Hoerhuis tc mogen houden , en daar toe geI field twee plaatzen, ééme in de pyl- en eene andere in de Halfleeg. Z. Dit bevreemd my zeker , doch het zal zyne reden gehad hebben. Gy zcidet, dat de vreugde over de Vrede van geen langen duur was; gy zult misfchien doelen op den oorlog met de Hanze- Steden, die in 1510 ontftond. V. Voor een gedeelte ja, maar deeze Oorlog , in welken men om Koopbelang deel had moeten neeraen, werd ras, door middel van een beftand , ten einde gebragt , egier niet zonder dat de Stad in denzelven veel fchade geleden had. Maar het verbreeken van de Vrede door de Gelderfchen had zwaarder gevolgen. Zy hadden zig weder meester gemaakt van Harderwijk. Men be¬ haalde wel eenige voordeelen op hen, doch, deeze woegen de kosten en het nadeel niet op> De Landvoogdesfe bediende zig^ van deezen Oorlog, om te Breda in 1512 eene driejaarige Bede te doen, in welke bewilligd werd, éénsdeels, om haar in ftaac te ftellen.  AMSTELDAM EN ZYNE tegen de Gelderfchen, anderdeels uit hoofde van de vreezc, die men had voor den Oorlog, welke tusfehen Frankryk en Engeland ont- ftaanwas. ■ De Gelderfchen, niettegen- ftaande alle genomene maatregels , en het in Zee zenden eenerVloot, kwamen van Utrecht voor de Stad, ftaaken de Lastaadje in brand, als ook 21 Schepen, die in de Oude Waal lagen, en trokken toen weder te rug. Na deezen overval werd gelast, dat de poorters des avonds om zes uuren te wagt moesten komen, en op zestien plaatzen rondom de Stad de wagt houden. ——— Hertog KarEl in 't jaar 1514 in Graningen gehuldigd zynde, bemagtigde een'ge Steden in Friesland. - Om hem te keer te gaan kwam Hertog Joris van Saxen in deeze Stad, om zich van voorraad té voorzien, maar voor Hoorn komende, werden de Voorraad-Schepen door de Friezen bemagtigd. De Saxifche Hertog niet be¬ ftand zynde tegen de Gelderfchen, droeg al zyn regt op Friesland over aan den Graaf van Bolland, die hier door in 't jaar 1515 weder met de Gelderfcjién in Oorlog werd gewikkeld, waar  GESCHIEDENISSEN. 1*3 waar door Amfteldam groot nadeel leed, byzonder in den Koophandel. Z. Dit was het jaar, in het welk Karei. de II. den ouderdom van zestien jaaren bereikt hebbende, te Dordrecht als Graaf gehuldigd werd. Gefchiedde dit ook binnen deeze Stad'? V. Ja, het gefchiedde op den 15 Juny vari ■dit jaar, en toen, om het gebrek der Dykaadje, dat hy opgemerkt had, te verbeteren, (lelde hy onzen Stads - Burgemeester Ruisen Tansz. aan tot Dykgraaf en Hoogheemraad van Rhtpland. Men bewilligde hier ter- ftond in eene Bede , door hem gedaan , en fchoot hem daarenboven 2000 Goudguldens tegens den penning zestien, ook gaf de Stad haare ftem tot het heffen van het Haardftcdegeld , dat in Holland gehoeven werd, wordende toen binnen deeze Stad geteld a53i Haardfteden. Voor welke bewilliging de Stad in 't volgende jaar 1516 de bevesti-. gin« verkreeg van het voorregt op de Magistraal-MeHtog, als ook ontOag van het Ver-, lof.eld op de Graanen. In dit Jaar had hut a ook,  1^4 AMSTELDAM EN ZYNE ook , gelyk wy naderhand breeder zien zullen , de vernietiging Van de oude Schuttery plaats. Z. De Inval van den zwarten Hbop, die door den Gelderfchen Hertog in 't jaar 1517 gehouden, de Schans by het Huis ter Hart innamen, en door Amftelland naar het Sticht van Utrecht trokken, is my reeds bekend (*). Maar hoe liep het verder met dien Oorlog af? V, De Hertog van Gelder werd door den Graaf van Nas/au zodanig in de engte gebrast, dat hy, tegen de betaaling van ico,ooo Kroo»en, Friesland aan den Graaf van Holland moest afftaan, voor welke fomme deeze en andere Steden zig borge ftelden. - Dit verdrag belette egter niet, tiat men hier alle noodige voorzorge tegen onverhoedfche aan. Vallen in het werk ftejde. Z. Geen wonder, want, gelyk gy my hebt doen zien , in het volgende jaar J518 kwam Groa* (*) Nedert. Gefchiedenisfett 9 UI Deel, Bladz, 152-,  Groote of Lange Pier ter Zee te voorfchyn» als een andere geesfel van het tttenschdom. Hier van zal onze Stad zeker gevoel gehad hebben? V. Niet alleen, dat dit Woeste mensch den Koophandel verbaazenden afbreuk deed, maat daarenboven werden meer dan 200 Schepen, waar onder vcelen, die hier te huis hoorden, in de Zond aangehouden. Die zelfde Koning ChrisTiüan , die zig voorheen zo gunilig voor onze Stad betoond had, bediende zig van dit middel, gelyk hy ook ten zelfden einde eenen inval in Holland deed, om de betaaling te krygen van de fommen, hem als Bruidfchat, by gelegenheid van zyn Huwelyk met Isabella van Oostenrijk, Karels Zuster, toegezegd. Van den Rykdom der Stad ten deezen tyde kunt gy oordeel en, dewyl zy zig by deeze gelegenheid verbond, tot de betaaling van 40,500 guldens, op voorwaarde van die te mogen korten op de ingewilligde Bede van 80,000 ponden. Op deeze gedaane belofte, deed Karel aan Christiaan toezegging, dat de geheele fom der Bruidfchat zott  AMSTELDAM ENZYNfi zou voldaan worden, waar op het ontflag der aangehouden Schepen volgde. —— Tot er» kcutenis van deezen dienst bevestigde Karel I in het volgende jaar 1519 alle de Stads Privilegiën en Voorregten, tot hier toe aan dezelve verleend. ——— Z. Was men hier in 1520 niet zeer ingenomen met de verheffing van Karel den II, tot de Keizerlyke Waardigheid ? V. Men betoonde, zulks ten mintten, hier en in andere Steden, openlyk, fchoon men er in de daad geene reden toe had, want hoe grootcr de Vorst is, hoe grooter zyne behoeftens zyn; Hoe uitgebreider zyne magt is, des te meer vyanden heeft dezelve te dugten.- - Dit werd men ras gewaar. De oorlog met de Gelderfchen was nog niet geëindigd , of die met Frankryk nam reeds eenen aanvang, en de jaaren 1521 en 1522 toonden duidelyk, hoe men tegen de Engelfchen op zyne hoede zyn moest, dewyl zy in het laatstgemelde jaar zig van de Oosterfche Vloot meester maakten, waarby egter de Ingezetenen van onze Stad Weinig nadeel leeden, alzo de meeste Schepen in  GESCHIEDENISSEN. lö? m de Oostzee t'huis hoorden. ■ Geen minder zorg ontftond er voor het Koopbelang, door bet onttrooncn van Christiaan II. Ko- «iag van Denemarken. ' En , fchoon Frederik de I. van dien naam, de vrye vaart der Hollanderen bevestigde , was men egter bedugt, voot de Lubekhers, die, zo dra zy het verblyf van Koning Christiaan in deeze Landen , werwaards hy geweken was , verftaan hadden, hunne vyandlykheden tegen de Hollanders en Zeeuwen begonnen. Christiaan vervolgends te Her in Braband 1525 bedelbrieven uitgevende voor Schepen, die van ter Veere in Zee zouden gaan, dugte men meerder onheil, maar een gelukkig Beftand met de Oosterlingen en Gelderfchen deed de hoop van voorfpoed herleeven. Z. Zeker moet die ten voordeele van de Stad' geftrekt hebben. Viel er verders niets merkwaardigs voor, waardoor deeze hoop bevestigd werd? . V. De Molen - Excyns , behalven op het Graan voor de Brouweryën, werd afgefchaft. En het geen insgelyks ten voordeele van  «!B AMSTELDAM EN 2YNE Van den Koophandel ftrekte, was, dat, door het verwyden der Zeegaaten, de Schepen lifter over Pampus konden raaken, fchoon er de Stad anders In 't gemeen een onherftelbaar nadeel door werd aangebragt, terwyl 't water 't geen oudtyds zoet was , daardoor brak en onbruikbaar werd, waardoor dan ook de Visfchery in de Stads Graften te niet geloopen is, cn de Stad verders aan oneindige kosten, door het diepen der Graften onderhevig werd. - . In dat zelfde jaar geraakte de Stad in verfchil met den Bisfcftop van Utrecht, wegens huwelykeiï, die in het geheim voltrokken werden, en waar tegen de behoorlyke Ordonnantiën gemaakt waren. - Z. Met fchrik herinner ik my, dat wy nu den tyd naderen, in welke de vervolging om den Godsdienst, hier te Lande, reeds een" begin nam, zo als gy my hebt doen zien in het geval van Jan de Bakker (*). hac} de nieu- (*) Nadert. Cefchiedenisfen, m. Deel. Bladz. 164.  GESC HIEDENISSBHT. tG$. ni-Suwe Leere ook hiér ter Snede al ingang geKreegen? V. Ja, ik meen, dat de Leere van Lüther. hier reeds zedeit vyf jaaren bekend was geworden , als ook dat men al beimelyke Kerkvergaderingen hield -r Ten minfteri dit is zeker, dat de Brief der Landvoogdesfe van 27 September 1525 daar tegen, in de Kerken en Kloosters alhier wierd afgelezen , zonder dat men van dien tyd daar verder van gemeld vind, dan dat in het volgende jaar 1526 eene bepaaling wierd afgekondigd ten aanzien van het Geestelyke Gerichtshof. Maar, uit hoofde van het belang des Koophandels , floeg men er hier minder acht op, dan op de afkondiging van de Vrede met Frankryk, welke zo veel vreugde veroorzaakte , dat, hoe fchaars ook Stads Kasfe thans was, men egter bewilligde in de gewoone Bede van 80,000 guldens 'sjaars. Z. Deeze Vrede moet van geen langen duur geweest zyn, alzo ik v'nd, dat de Gelderfchen zig van de gelegenheid van Oorlog met Frankryk op nieuw bedienden. V. In het volgende jaar 1527 brak Frankryk de met Karel geflooten Vrede, en vef- j. nfiau h hond  ïyo AMSTELDAM EN ZYN S bond zig tegen hem met Engeland; De Gelderfchen maakten zich meester van Utrecht a en dus was men, niet zonder reden, ten hoog- ften voor hen bedugt. 's Grayenhace- werd ook deerlyk door hen geplunderd, egter bleef de Stad, mogclyk door het beraamen van goede middelen , voor dien tyd verfchoond, ook werd in 1528 weder een Beftand met hun ' getroffen , waartoe ook de huldiging van Karel , als Heer van Overysfel, waarfchynlyk veel zal hebben toegebragt. Z. Dit fammelen met de Gelderfchen komt my vreemd voor; My dunkt men moest zo dikwils geen beftand met hen geflooten, maar eens te deeg doorgetast hebben. V. Gy moet opmerken, dat de Gelderfchen altyd tydftippen te baat namen, als de Vorst elders de handen vol had, ook vordert het belang van den Koophandel akyd, liever de rust te koopen dan met het zwaard te haaien, en wel byzonderin dien tyd,wanncergelykaltyd,zoook nu, hoe gering de toerusting tot tegenweer ook was% penningen moesten worden aangefchaft tot het geen gedaan en niet gedaan was. — De hoop egter, die men had op vrede met Frankryk > deed  fïESCH tEDENISSEN.' ïft' deed de Stad bewilligen in hct'verkoopen van Renten, ten behoeve van den Graaf, ook Hemde men voor Stads aandeel in eeiie Bede van 130,000 guldens, ten behoeve van zyh Huwelyk in 1529, in welk jaar de Regeering, voor Stads rekening, van den Heer van Brederode, de Ambachts - Heerlykheden van Amf.c'yetn, Shotcn , Sloterdyk en Osdorp kogt : voor eene fomme van 3000 Kareis-guldens ééns, cn 560 ponden van 40 grooten onlosbaare Erfrentcn 'sjaars. — In 't volgende jaar 1530 weid de vooi'fpoed niet weinig bekneld door eenTzwaaren Watervloed, gevolgd van eenen, voor dien tyd, hoogen prys der granen. Niet min benaauwdc Christiaan deII. den Staat, door zynen inval in Holland, waar van men egter ras ontilagen werd, door dien hy in rt volgende jaar in gevangenis raakte. — Maar nog zwaarder was voor gantsch Holland en Zeeland, byzonder Zuïdbcyeland, de geweldige Watervloed den 2 November 1532 (*). Waarby nog kwam de geweldige brand in 't Reguliers-Klooster, zo C'0 Nederl. GefcMedenisfen , ïtt. peil \ Katte'. 188. B.  %?% AMSTELDAM B N Z Y N fc zo-men wil, door de Monniken zelve-veroorzaakt, om daar door van fcluilden ontlast te worden. Doch alle deeze rampen waren gering by die, welke men vreesde van den Noordfchcn kryg, te zullen ontftaan, om dat men in Denemarken vermoeden had, dat men hier te zeer met Koning Christiaan heulde, en hem geen genoeg- aaame tegenftand geboden had. Op eene Dagvaard der Steden, alhier gehouden in 1533, was de Regeering de eerste, die Hemde in eene buitengewoone Bede van 5o>ooo gulden, fchoon zy tevens met dugtigc bewyzen aantoonde, dat de pas aangevangen oorlog de Stad, voor haar aandeel, reeds meer dan 20000 guldens gekost had. —— Doch , door deze inwilliging be-r werkte zy ook, dat 'sLands Vloot, nog in de maand van September in zee liep, en de Zond «pende voor de Ncderlandfche fchepen. Z. Hoe ftond het ten deezen tyde met de ^erkelyke gefchillen ? V. Het verbieden van het drukken van het nieuwe Testament, naar de vertaaling van h u the r, welk alhier gefchiede in het jaar 1533 5 maakte de zaak der Hervorming meer Jievendig. De Redeijkers hadden ook hier teti StcJ  ÖESCHIKDBNISSK1T. Ig3 Stede meer dan déns getoond, van welk denkbeeld zy waren, en daarom waren ook negen van hen ter Bedevaart veroordeeld, en fchoo» de {maak voor de Hervorming zig meer en mee» openbaarde, zo gedroeg de Regeering van dien tyd zig zeer gematigd, en hadden de Wederdoopers de zaak met hun oproerig gedrag niet bedorven , de Regeering zou haare Ingezetenen ten Hove wel befchermd hebben. Maar de aanflag, door deezen zo woesten als onbezonnen hoop, in 1534, om zig van Amfteldam meester te maaken, bedorf de goede zaak. — Aan het Hof, by de Regenten en by de Gemcente alhier werd alle begeerte naa Hervorming beoordeeld volgens het gedrag der We- derdoopers. En waar heeft men ooit «twaazer daad gezien dan van die zo berugte Zwaardhopers, zo als vyf van hen dit ondernamen op klaaren middag, om de Stad in beroering te brergcn. > Zy werden cgter fpoedig door de Scbuttery ontwapend en gevat , om hunne welverdiende ffcaffe te ontvangen. De Stadhouder van Hol- tand3 die met eenige Raadsheeren herwaards H a sc*  Ï;T4 amsteldam en 2 1'ne gekomen was, nam zulke maarregels met de Regeering, dat men voor eenen aanval van buiten niet zeer bevreesd fcheen te zyn. — Ongelukkig was bet, dat de goede Regeering de fchuld van *lecee bewegingen moest dragen, als of zy, door iiaare flapheid, oorzaak van dit woe&t bedryf geweest was, wordendesuit hoofde van die befchul- *ugirg, den Schout van zyn Ambt Ontzet. - •De gust van Muitzugt édns plaats gegreepen bobbende in het hart des volks, haperde het aan geene middelen, om dien aan den gang te brengen. Ten uien einde verfpreidde men een valsch gerucht, dat meer dan 200 Burgers,des nagts, van hunne bedden zouden geligt, en naar den Haag gevoerd worden. Z. En dit moest de Regcering zekerlyk ook misgelden ? V. Neen, eene groote menigte Ingezetenen alleen begaven zich tegen den avond naar den Dam, om hier tegen te waken. Twee Burger Hoplieden, Joost Bu k en Jan Hollesloot, verzekerden het voik, dat dit uitftrooizel gelogen was. Men ging dan voort met de Oproermaakers te ftcafföa, egt er waagde het Jan van 1 Kam-  T.ij.ploiv; jj E -NAAKTLOPERS .   geschiedenissen. 175 Kampen, die den titel van Bisfchop voerde, om hier heimiyke Vergaderingen te houden5en de zynen tot alle fpcoiioosheden aan te zetten. — "Onder dit alles was de Stad met eene zwaare Pestziekte bczogt. Op den 11 February des jaars 1535 nam eindelyk het lang gevreesd geweld zynen aanvang, met het vreemd en nog onzinniger bedryf der Naahttoopers, een geval, dat gy overal omftandig lézen kimt, waarom ik het hier niet herhaal; Daar op volgde de komst van Jan van Geelen , welke deezen onzinnigen hoop nog meer aan het woeden hielp. De aanval, om zich van de Stad meester te maaken , was bepaald op den 10 :Mey, des avonds na het luiden der Stadhuis fcl0}t# Alzo deeze Gebeurtenis ook reeds Wydlopig genoeg befchreven is, zullen wy Ons hier niet mede ophouden. — Enkel zal ik u, om dat het tot lof der Burgery , en byzonder van den Burgemeester Pieter Kolyn (*) ftrekt, zeggen; Dat allé toegangen naar (*) In de Nederh Gcjchialenisfi n, III. Deel, II4 Lladz.  ï?6 AMSTIIBAMEH2ÏNI naar den Dam, alwaar de Oproerigen zich ve*. zameld hadden, wel bezet waren, terwyl Burgemeesters be/loosen hadden niets te beginnen voor. dat het dag was. —• Burgemeester K ol y n , die, niet vervolgziek zynde, in verdenking geweest was van Lutherauery, wilde thans toonen, wie by was, en ftelde zich aan het hoofd der Bnrgery. De Oproerigen, tic Burgers Ziende naderen, trokken hem tot aan de Waag .tegemoet, dreeven de Burgers te rug,cn doodden of wondden al wat hen voorkwam De braave Burgemeester werd door hen, met een vergiftig lood , doodgefchoten. Gelukkig, dat de jongfte Burgemeester Reekai,^ goede orders wist te bcraamen , alzo buiten dien de Burgcry zou hebben moeten zwigten. — Maar deeze, een ervaaren Krygsman zynde, deed de toegangen naar den Dam beter voorzien, en met hopzakken Hoppen, vei volgens bezoldigde hy, op maandgeld, op de Vischmarkt, vrywiilig volk in dienst der Burgemees- te- Bladz. 198. ftaaf door een drukfout Ou te r Kol yn.  GESCHIEDENISSEN. 1?? teren , brengende deezen onder eenen Eed , dat zy, na het verdry ven der Oproerigen van den Dam, den eerften aanval op het Stadhuis zouden doen. De Wederdcopers hielden zig hier ftil, vertrouwende op hunnen gewaanden Profeet, die beloofd had, dat daags daar aan meer volk zou opkomen. De Burgers hielden zig, geduurende den nagt mede voorts ftil, terwyl deWederdoopers dien op het Stadhuis doorbragten, met het zingen van Pfalmen. —■ Met het aanbrecken van den dag, zag men hen heen en weder loopen; Na dat zy van de Waag en Dam naar 't Stadhuis gedreeven waren, maakten de Burgers zig van de Waag of Redenrykers kamer meester, om den Dam fchoon te houden , fchieteade van daar door de vensters van het Stadhuis , zo dat de Oproerigen zig in de agter of bovenvertrekken verbergen moesten. — Burgemeester Reekalf deed toen twee groote flangen en een ander ftuk gefchut op den Dam a .nvoeren, roepende de gemeente, dat 'er aan het Stadhuis niets gelegen was , al ging het met alle de Oproermaakers te gronde ; Doch Burgemeesteren begrepen beter,dat het genoeg li 5 was»  f?3 AMSÏËLDAM ËK 2* HE was, als de deuren flechts open gefchoten werdén , terwyl de aangenomen manfchap gelast fr'éfd'j zo haast het fchöt gedaan was, op het Stadhuis aan te vallen. Met den tweeden fchoot fiötüfè de deur met ftvl met al in; Daar op gefchiedde de aanval met een yslyk gefchrecuw door de VVaardgelders, welke van de Burgers gevolgd werden, dryvende de Oproerigen tot in de verborgenfte vertrekken; 'Die levend gevonden werden, werden toen allen gevangen, en de dooden en gekwetften by één gefleept. — Vyf- cn - twintig van hen waren nog meester van het binnenfte deel van het Stadhuis, en verdeedigden zig daar zo woedende, dat men tien niet durfde aanvallen. Hier op beklommen eenige Burgers de vensters van buiten,cn vielen hen toen van een kant aan, dien zyniet verwagtten. Twaalf wérden 'er levende fcgreepen. Van Geelen had de vlugt boven op den Tooren genomen, die naast het Stadhuis ftond , en werd daar zo gefchooten, dat hy nog half levende naar beneden viel. ■■■ Wat de ftraiïen belangt, aan de gevangenen goöWcnd, daar zal ik uw aandoenlyk har; niet las-  GESCHI ÉDENISSEN; l?cj lastig mede vallen. Gy kunt die genoeg afleiden uit de ftrengheid dier tyden en de gruwelykheid van hunne onderneeming. Z. Volgden 'Cr nog niet meer onheilen op dit , welke ik niet zonder aandoening gehoord heb ? V. Ja, in 't volgende jaar 153$ was men in 'groote verlegenheid, door de bedreigingen van Christiaan de III. Koning van Denemarken, ên door de invallen van den berugten Meinard Ham (*) , die Groote Pier cn Maarten van Rössem In woede gelyk was. En in 't Volgende jaar 1537 weder door (Xe. Gelderfchen. 7. Wat deed toch Karel met al de magV? die hy bezat? V. Al wat hy by mooglykhcid kon doen; Ook bleek het , dat men niet ftil zat, uit de' gewóone en buitengewoone Beden, die in'het jaar 1538 te Geertruïdehderg gedaan werden, Waar by de Stadhouder nog een gefchenk vroeg voor (*) Nederl. Gefchledcnhfen , III. Deel] 'Bladz.' 201.' II 6  ï80 ABSTHDAM EN ZïSE voor de Landvoogdesfe van ten minsten 30, of 50,000 guldens. In den eisch der Beden ftemde de Stad voor haar aandeel gcreedelykr en verwierf daar voor eenige Voorregten, doch met de andere Steden vlotte het niet. — Op den 1 November van dat jaar onftond 'er een hevige brand in het St. Maria Klooster in de Nes. — In hetzelve had de vermaarde Alar.Dus yan Amfteldam , die alhier Doctor in de Godgeleerdheid was, zyn verblyf, hy redde egter, met behulp van anderen, zyne ongedrukte fchriften. Naderhand hield hy flaande, dat de brand in 't Klooster geftigt was, en befchuldigde daar mede , zonder eenig bewys, de Onroomfchen; Deeze geleerde, op wien onze Stad buiten dien roem draagt, overleed in het jaar 1541. De Landvoogdesfe, die niet ge- flaagd was in 's Keizers gewoone en buitengewoone Bede, deed, om haar oogmerk te bevorderen, in 't jaar 1539 eene reize naar Holland, en bragt het in 's Hage zo verre, dat in de Bede van Soyoo gulden 'sjaars, die haar in 't vorige jaar geweigerd was, thans bewilligd wierd. Z. Had de Keizer het Land Hechts voor alle die  GESCHIEDEN I S S E Ui t&t die geldafpeifingen beveiligd tegen de Gelderfchen ; Doch een Vorst als Karel , die altyd grootfche Ontwerpen in 't hoofd had , moet ook altyd om geld verlegen geweest zyn. Gy zegt my, dat deeze Bede thans aan de Landvoogdesfe werd toegeftaan; Iu uw voorig verhaal (*) zie ik, dat Karel in het volgende jaar 1540 zig in perfoon in Holland bevond, en ki den Haag eene Bede deed van 100,000 guldens voor den tyd van zes jaaren, fchoon de voorigc Bede reeds 20,000 gulden meer beliep dan men gewoon was, en dat 'er te Haarlem, door de Edelen, Dordrecht, Haarlem en Amfteldam , en naderhand te Utrecht algemeen in bewilligd wierd. V. Zo is het. De Keizer verfcheen, by die gelegenheid, ook hier op den 13 Augustus, en werd, niettcgenfhande alle die zo vaalt herhaalde Beden , die u zo vreemd voorkomen, om dat men anders juist zo niet gewaar word, wat (*) Nederl. Gefchiedemsfe» , III. Dcrt, Bladz. 212. H 7  ;I&2 AMSTELDAM EN ZYNE .wat 'er al word opgebragt, net zo veel luister omvangen, dat hy dubbel vergenoegd was. De Vorst bleef'er tot 's anderen daags, in een huis •in de Warmoesflraat, en maakte in dien uis■fchentyd eene Ordonnantie op het Dordfche Stapelrecht ten genoegen van de Stad. Z. Maar hoe kan ik deeze vergenoegdheid overeenbrengen met het geen ik lees in hét volgende jaar 1541, te weten het wederinvoeren van het verlofgeld op de graanen ? V. Deeze zaak maakte hier ter Stede vry wat beweeging, en men moest 'sKeizers Ontvanger heimlyk ter Stad uithelpen , om hem niet bloot te ftcllen voor de woede van het graauW; Maar gy zult u zo zeer niet verwonderen, als gybegrypt, dat de ingewilligde fommen niet voldoende waren tot de behoeftens van den Keizer, die dus op andere middelen moest bedagt zyn, en als gy de voorwaarden hoort, op welke dit verlofgeld weder werd ingetrokken. Deeze voorwaarde was, dat Arnjlel- fiam betaalen zou dén derde van 25,000 gulpten , welke aan den Keizer voldaan moesten Wpr^  GESCHIEDENISSEN. worden , cn de andere twee derden zoude» door 't Gcmeenc Land gedragen worden. Z. Bewilligde men in die onredelyke Voorwaarde ? ■ V. Ja, om het belang van den Koophandel, .om de rust van de Stad te bewaaren, en het ongenoegen-van het Hof, was het mooglyk,te ontgnan. Doch in 'tjaar 1542 deden zig nog drukkender uitzigten op; Frankryk, Zweden , Denemarken en Gelder hadden zig faam'verëenigd, om den Keizer klein te maaken, maar hy was in de voorbaat, en verklaarde den oorlog het eerst. > De eisfehen van de Landvoogdes waren thans buitenmatig, doch de Steden bewilligden in niets, dan alleen in eene voorbetaaling van het geen in 't voorgaande jaar was ingewilligd. Ook bleef het niet by geld geeven; De fchepen onzer Stadgenoo • ten werden door de Decncn genomen, en de ■Zond geftooten; Daarop volgde de vreeze voer den inval van Maarten van Rossem , waarom de huizen op de Laftaadje weder afgebroken werden; Hier by kwam nog , dat men, willens of onwillens, moest ftemmen in de Bede  I84 AMSTELDAM EN ZYNE de van 60,000 gulden, en daarenboven in 't be- ■ taaien van den honderdften penning. Dit : laatfte, fchoon flegts voor eens bepaald, moest . in het volgende jaar 1543 ten tweedemaal ge- ■ fchieden, en daarenboven moest men toen we- • der bewilligen in eene Bede van 90,000 gulden, , en eene Leening van 6,000 gulden. Z. Waar kwamen alle de penningen van 1 daan. om aan zulke fchroomlyke eisfchen te 1 voldoen ? V. Door het invoeren van nieuwe Imposten,; ; Maar laat ik u nu ook weder wat aangenaams i berigten, te weten, dat men in dit zelfde jaar nog weder vreugde - vuuren brandde over de 1 Vrede met Gelderland, Denemarken en Fr'enk-A ryk. Z. Daar zal toch met een' Vorst, zomagtig > als Karel , fpoedig weder iet anders te doen 1 zyn geweest? V. Zo was het, en wel den oorlog met de Proteflanten in Dnitschland. Z. Hier, hoop ik, zal men daar weinig belang in gefteid hebben, om dat 'er dc Koopkandel zo niet mede gemoeid was. V, ,  GESCH I B BSS't S S E N. 1&5 V. O ra deezen oorlog voort te zetten, werd egter van de Staaten , voor den tyd van vier jaaren, eene Bede van niet minder dan 600,000 gulden gevorderd. De Regecring van deeze Utad ftemde, voor Stads aandeel, daar gerede- • lyk in; Door het gedrag der Wederdoopers had zy eenen haat opgevat tegen de nieuwe Leere, en .was meer geneigd tot vervolging, gaande daarin • ftraf genoeg te werk, fchoon. het anders billyk .was, tegen de Oproermaakerstewaaken; Maar . nu werden onfchuldigen met de fchuldigen verwerd. Op dat Burgemcesteren hunnen moed .te beter mogten koelen, vond de Keizer goed, .om. in 'tjaar 1545 het Ban - en Vang-regt der . Stad een myl verder uit te breiden. In het jaar 1547 werd 'er een Oclrooy op de Visfchcry gemaakt, welk geheel niet naar den fmaak der Regeering was, doch zy werd door andere Steden niet onderfteundom het nadeel daar van aan te toonen ; Egter om te doen zien, hce zeer hen dit aan 't harte ging, toonde zy zig in het vervolg , en byzonder in 1549, traager in het opbrengen der gemeene Lasten, danvoorheenea. 2.  T86 AMSTELDAM EN ZVNB Z. Dus zyn wy tot dat jaar gekomen, in 't i welk Karel,nu een voornemen hebbende, om i zig van zyne Ilecrfchappyën te ontdoen, zy. . nen Zoon Filips deed huldigen. De redenen, , die hem hier toe bewogen, hebt gy my doen i zien (*). Wanneer gefchiedde die Inhuldiging alhier ? V. Den i October van het jaar 1540, wanneer aan Filips, door den Burgemeester Joost ■Ysbrandsz. Buik , de Eed werd afgenomen. — Voor dat egter Karel hem de regeering dér Nederlanden geheel en al, tot groot nadeel der Ingezetenen, overdroeg, moest men, in het ! jaar 1551, om zig tegen Frankryk te kunnen verzetten, weder toevlugt nemen tot de invoering van het Haardftede - geld, ter goedmaaking van eene fomme van 53,000 gulden, waar in de Stad geredelyk bewilligde, en dit niet toereikende zynde, werden in 't volgende jaar nog voor 50,000 gulden aan Los- en Lyfrenten ver- kogt. 0*) Nederl. Oëjchiedenisfen , III. Deel, Bladz. 220. ■  geschiedenissen» l8? hogr. In 1553 moest men weder bewilligen in de Bede aan Holland gedaan van 300,000 . ;uldcnIn Augustus in eene tweede van 200,000 1 ;ulden ; Ter goedmaaking van de eerste moest (, :en tiende penning van de huizen betaald wcrlen , het geen binnen de' Stad toen 13,000 : :n eenige honderd guldens bedroeg. In ; 554 werd 'er weder geëischt eene Bede van I 00,000 guldens , waarom mm genoodzaakt ■> vas voor 96,000 ponden erfelyke Renten te verhopen , waar tegen C t Keizer aan de Stad het I 'TuitgeU 9 zynde een duit voor ieder tonne I liers, voor 75 gulden in 'cjaar verpagtte. Fi\ ips (bond dit gruïtgeld naderhand geheel aan e Stad af voor 4,500 ponden ééns. 't .aatfte, dat men zeggen kan, dat de Staaten an Keizer Karel verkreegen, was de bevesiging van het Voorrecht, dat geene Ambten ioor Vreemdelingen mogten bekleed worden.. V V YF*  *86 A M s T E t D A m EN z v n B Z. Dus zyn wy tot dat jaar gekomen, in ' welk Karel,nu een voornemen hebbende, om zig van zyne Heerfehappyën te ontdoenzy j nen Zoon Filips deed huldigen. De redenen j die hem hier toe bewogen, hebt gy my doei••. zien (*). Wanneer gefchiedde die Inhuldig^ ij alhier ? V. Den i Oélober van het jaar 1549, wan ' neer aan Filips, door den Burgemeester Joosï 1 Ysbrandsz. Buik-, de Eed werd afgenomen. - Voor dat egter Karel hem de regeering dei! Nederlanden geheel en al, tot groot nadeel dei 1 ■ Ingezetenen, overdroeg, moest men, in het i jaar 1551, om zig tegen Frankryk te kunnen 1 ■verzetten, weder toevlugt nemen tot de invoe- • ring van het Haardftede - geld, ter goedmaaking \ van eene fomme van 53.000 gulden, waarin de Stad geredclyk bewilligde, en dit niet toereikende zynde, werden in 't volgende jaar nog voor 50,000 gulden aan Los- en Lyfrenten ver- kogt. 00 Nederl. Cefchiedenlsfen j III. Deel , Bladz. 2.20. :  GESCHIEDENISSEN. l8? koet. In 1555 moest men weder bewilligen in de Bede aan Holland gedaan van 300,000 ij gulden; In Augustus in eene tweede van 200,000 Igulden; Ter goedmaaking van de eerste moest leen tiende penning van de huizen betaald wcriden , het geen binnen de Stad toen 13,000 en eenige honderd guldens bedroeg. In J1554 werd 'er weder geëischt eene Bede van *oo;ooo guldens , waarom flfgfli genoodzaakt ij was voor 96.000 ponden erfelyke Renten te verIkoopen, waar tegen d? Keizer aan de Stad het Jmruitgeld, zynde een duit voor ieder tonne jbiers, voor 75 gulden in 'cjaar verpagtte. Fl'Xips ftond die gru'itgeM naderhand geheel aan de Stad at voor 4,500 ponden ééns. 't -JLaatfte, dat men zeggen kan, dat de Staaten van Keizer Kakel verkreegen, was de bevesitiging van het Voorrecht, dat geene Ambten door Vreemdelingen mogten bekleed worden* V VYF  AMSTELDAM EN ZYNE VYFDE GESPREK, y* 1 11 , »n» I N H » U D. Afgevaardigden van Amfteldam cp de Dagvaart te Bmsfel. De Impost van Wyn en Bier voor het eerst yerpagt. —— D0 Stad koopt het Veer van Buikfloot. Mid- 1 . delen ter beveiliging van den Koophandel. ■ Schaarsheid van Graanen. Pestziekte. Filips bevestigt het voorregt der verkiezing van Raaden en benoeming van Schepenen. - Uitvaart van KelzerK\- rel den V. De Stad in yerfchil met Hoorn. Amfteldam onder het Bisdom van Haar-  GESCHIEDENISSEN. lof Haarlem gelragt. Vcrfchll tusfehen dc Ingezetenen en Regenten. — De Landvoogdesfe verandert onwettig de Regeering. Eenige Amfteldammers gaan naar Kuilenburg om de Precke te hooren. P. Gabriöl en j. Aeends leeren in 'f heime- fy/t in de Stad. De laat/ie predikt m de Laftaadje, cn word in de Stad gebragt. Men verzoekt meer Leeraars van Embden. — Beeldftorming hier ter Stede. Verdrag met de Hervormden ontworpen. — Nieuwe beroerte. Minderbroeders cnKarthuizers Klooster geplonderd.— Gedrag der Regeering. Derzelver handelwyze mei:Egbert Meinertszoon. Preek in de Minderbroeders Kerk. Eerfte Avondmaal der Hervormden. ——— Prins Willem komt in de Stad. Zyne yerrigtingen aldaar. Onëerlyk gedrag van Stads Afgevaardigden by de Landvoogdesfe. —*— Komst van Brederode en la Torre in de Stad. Wagt gehouden op hel inkomen van Vreemdelin- acn. " Goederen der Amfteldammers in Ite^ag genomen. —— Het volk van Brede-  ?9° AMSTELDAM EN ZïKï derode afgeweerd. —— Komst van tien Graaf van Meegen met zyn volk vcor de j Sad. •—— Noirkarmes brengt bezetting in \ de Stad. De Graven van Bossu en van Meegen komen insgelyks in de Stad. —~ Buitengewoone Procespe. Orde op het begraven afgekondigd. De Schui- tery ontwapend. Zwaare brand in de cmmetrck der Stad. Veele Burgers verhaten de Stad, worden ingedaagd en gebannen. De Stad krygt het Schouis Jmbagt weder in pagt. Strafoefeningen over fommlgcn. — De Stad ontzegt aan Alba zynen eisch van den 10 penning, i— Verbod van Handel op Engeland. De uitgeweeken Amjieldammers nemen beftellhg yan den Prins van Oranje te water. ■ ■ Jan Broek door de Hamburgers als een Zeerover geftrafi: — Amfteldam moet aan Alba zyne Voorregten overleveren. . Zwaare Watervloed. Johannes Sar- torius fterft. Het bouwen van een Kafleel afgekogt. Alba vernieuwt zynen eïuh van den 10 penning. Regenten in hoe  G E S CB \ S D S N I S S E ïf. boete bcfagen. Amfteldam houd de Spaanfchs zyde. Vloot daar uitgerust onder Boshuizen , word voor Nieuwendam vetlagen. De Hertog vleit de Stad. Ver- geeffche aan/lag van Lumei op dezelve. Amfteldam is oorzaak van het onheil van Naarden. Gedrag der Stad omtrent Haarlem „pl,rvr° UE BURGERS HAAiTEN EENIGE PAPIBKEN^TTJIT DE JAPOH'VM' BURGEMEESTER BuijK-   etCSCHIEDIlNÏSSEï». 20$ fpreeken of te begroeten, om- zekeren aanflag, die gefmeed was, ten uitvoer te brengen. Z. En dit ontwerp zal zeker daarin beftaar* hebben , om krygsvolk in de Stad te brengen? V. Zeker ja. Doch het volk bier van de lucht krygende, vervoegde zig in den nagt aan het huis van den Burgemeester Buik , die nu weder als Burgemeester aangekomen was , vraagende hem af, wat 'er van de .zaak was? De Burgemeester ontkende het ontwerp , en zwoer by zyne zaligheid , dat 'er geen nieuw krygsvolk geworven ofte vreezen was, totdat éénder Burgeren, hem de Brieven der Landvoogdesfe,desaangaaude,voor uit de borsthastlde. Hierop zoude eeir geducht oproer ontftaan hebben, welk op het punt was om losteberftcn, indien, het niet door eenigen der aanzienlykfte Hervormden gefluit was gewerden. Ik heb n daarvan, en van het gevaar-, het welk de Re-, gecring thans liep , als ook van de komst van Brederode en van la Torre in de Stad, reeds gefproken (*), hier moetik 'er alleen byvee- gen, (*) Gcjchkdenhfen, IV. DceUM. 121, enz»  £10 AMSTELDAM EN ZYjft gen , dat 'er egter naarnve wagt wierd gehouden tegen dë komst van veele vreemdelingen > die zo uit Friesland als Vlaanderen en Brahand , en van elders meenden binnen te komen, wordende deeze egter dcor de Hervormden van fpys en drank voorzien, en op den 20. April werden nog 400 Burgers in foldy genomen , gefchikt onder bekwaame Opperhoofden. Z. De Regeering moet nu, hoewel doorhim eigen fchuld, wel deeglyk in 't naauw geweest zyn. V. De haat tegen hen werd nog geweldiger, toen men alhier , drie dagen daarna , bcrigt kreeg , dat de goederen onzer Stadgenooten, te Alfen, te Gouda enz., ten behoeve van Zyne Majefleit , in beflag genomen waren , het geen de Hervormden zeiden , met voorkennis van de Regcering gefchied te zyn. Daags daar aan kwamen de knegten van Brederode voor de Stad, maar de Roomfchen en Onroomfchen beide bevlytigden zig even zeer, om hen buiten te houden , en men moet het, van agteren befchouwd , voor een geluk rekenen , dat hun aan-  fitSCHl KDBN ISSKW. Zit aanïlag , dien zy beproefden op de Regulierspoort, mislukte. Z. Gy zegt, dat men dit voor een geluk mogt houden , hoe begryp ik dit ? Zy waren toch vrienden van de Hervormden en van de Vryheid. V. Zulks waren zy, maar hun getal was niet groot genoeg , om , ai binnen gekomen , de Stad te kurken verdedigen tegen het Volk,dat weinige dagen daarna aankwam , onder den Graaf van Megen, met io of 12 Vendelen wel geregelde manfchap , en voorzien met 6 veldftukken , waarmede hy den 29. April, Sloter- dyk naderde. Daags daaraan verdeelde de Graaf van Megen zyn volk in twee deelen, de helft van hetzelve ging naar Hoorn , over het welk D. Harmsen het bevel had, en met de andere helft trok hy zelf naar Medcnblik. Z. Ik meende , dat hy met zyn volk op de Stad aankwam"? V. Hebt maar geduld , gy zult het kwaade fpoedig genoeg verneemen. ■ Den 8. Mei kwam dé Heer van Noircarmes voor de Stad, en begeerde met 4 °f 5 Vendelen Hoogduit- fche  lift AMSTELDAM EN ZYNE fche Soldaaten, binnen gelaaten te worden. In perfoon binnen gelaaten , vertoonde hy aynen last aan Burgemeestcren. Terftond werd de Vroedfchap en de drie Schuttcryen vergaderd, cn, na eenige woordenwisfeling , werd bewilb"gd, om hem intelaaten met zyn volk, alzo de Landvoogdesfe hem bevel mede gegeeven had, om , ingevalle van weigerend antwoord , de Stad te belegeren. Hy was ook voor¬ zien van gefchut, waarmede hy Valenc'ien gedwongen had , en welk gefchut genaamd was., het één de twaalf Apostelen > een ander de vier JLuangelisten, een ander de Nachtegaal, en een ander de Duivel en zyn Moér. Z. Die benaamingen kwamen vry wondcr'yk .byëen. Maar deeden de Hervormden thans van hunnen kant niets ?. V. Wat zouden zy doen, daar de magt van de Landvoogdesfe , of liever die van Filips , en de bedreiging van Noircarmes eene ge- heele verflagenheid verwekt had. Daags daar aan ftond al het volk in orde voor de Poort, langs de Haarlcmiuerdyk tot aan het Karthuizers-Klooster. Om negen uurenwerd, : . ,. op  GESCHIEDENISSEN» 2IJ op last van Burgemeestcren , de Poort geopend , zonder dat iemand der Hervormden durfde kikken, of zelfs lust had om derwaards te gaan, Maar gy fchynt in diep gepeins te vallen ? Z. Zou ik my daarvan onthouden kunnen, als ik het beloop der wereldfche gebeurtenisfen aandachtig gadefla? Wie zou toen gedagt hebben , dat de Zon der Vryheid ooit het hoofd weder zou hebben kunnen opbeuren ? Maar ik heb meer in onze Landgefchiedenisfen gezien, dat na den donkerden nagt , op het onvoorzienst de hcuchelykfte dageraad aanbrak. God wil de eer hebben van onze behoudenisfe! V. Laat ik myn verhaal vervolgen. * Ten tien uuren trokken vier Vendels Hoogduit' fchen naar binnen , aan hun hoofd hebbende Noircarmes en den Graaf van Bosfu, die bevél gaven , dat het volk by de Geuzèn zou worden geïnkwartierd. Egter werd hierin zo veel verandering gemaakt, door Burgemeestcren zelve, dat zy zo wel bydeRoom- fchen als Onroomfchen geplaatst werden. ■ Het Minderbroeders Klooster en Kerk , werd ter»  AMITELÏAM EKZFKl terftond herfteld in de voorige gedaante , op kosten der Hervormden, en op dcnzclfden dag werden de aangenomen Burgers uit eed en dienst ontflagen. Den 10. Mei kwam de Graaf van Megen binnen de Stad, brengende met zig veele uitgeweeken Roomfche Burgers , aan welke hun Poorterregt op nieuw gefchonken werd. Z. En toen nam zeker de vervolging en wraakzugt der Regenten , nu door krygsvolk Ondcrfteund, den aanvang? My dunkt, dat ik den berugtcn Joost Buik, thans levendig in alle zyne trotschheid voor my zie. V. Den volgenden dag, na 't intrekken van. het krygsvolk , hield men eene buitengewoone Procesfie of Ommegang. Noircarmes , Bos$u, en alle hunne Officieren, volgden die met ongedekten hoofde, wordende geleid naar het Minderbroeders Klooster. Eene menigte van menfehen, gingen met hunne gebedeboeken in de hand voor de Procesfie,en voor deGeestcJyken, twee Hellebaardiers en twee Haakfchutten , zynde deeze Ommegang zo plegtig , als hier ooit te vooren geweest was. De Monniken  i.p.:eLvi niet weinig gematigd, door een' zwaare Brand, . die op dien dag in den omtrek van de Stad I ondlond, waardoor twee Koornmolens, 10 of ] 12 Huizen , en één Olymolen, ten gronde toe ] afbrandden. De vlam floeg tot over den ! Amftel , en zelfs tot aan de St. AnthoniesJ poort , alwaar van buiten alle de huizen , van \ het hek af , tot aan het Leprozenhuis afbrand1 den. Z. Gy hebt gezegd , dat dc Schutters ont- wa-  I tr6* amstildam en zyne wapend wierden, betrof dit alleen de Hervormden? V. Neen, maar de Roomfchen zo wel als de anderen; Zelfs*wérd op den 28. Juny dit bevel nog nader bekragtigd , op de boete van 100 gulden. —— Den 5. July was Noirkarmes met de zynen de Reguliers-Poort uitgetrokken, naar Utrecht, doch de Graaf van Megen, trok te gelyker tyd de St. Anthonies-Poort in, met Zyne Soldaaten. —— Op een valsch gerugt, den 3. Augustus ontftaan, als of de Hervormden, buiten de Haarlemmerpoort, hunne Preêken weder zouden aanvangen , trok eenige manfehap naar buiten , maar keerde, zonder iet vernomen te hebben, weder terug. ———— Pieter Janszoon Kies , den 27. Mei gevangen genomen zynde, ontfnapte den 1. September , doör behulp van den Ciepier, wordende daarop gebannen. Den 25. van die maand, den Schout Pieter Pietersz. , een begin maakende met het opfchryven van de goederen der Hervormden , verlieten die geenen, met welken men een' aanvang maakte , en die de voornaamiten waren, de Stad, het welk genoeg  GESCHIEDENISSEN. 21? noe en het toen 's nagts ter aarde liet heitellen , op liet ellendig Kerkhof, zogenaamd , om dat daar begraaven werden, die door Beuls handen gedood werden. Z. Zulke gruwelen kan een regtvaardig God ©p den duur niet gedoogen. V. Om zyne regtvaardigheid naderhand te meer te verheerlyken , cn openlyker aan den dag te leggen , liet hy het kwaad ten hoogften toppunt ftygen. De cisch van den tienden penning , door den Hertog van Alba gedaan, moest (trekken, om het Volk, zo wel Room-' fchen als Onroomfchen, tegen hem in het harpas te jaagen, zo dat hy, hoe Wreed ook, eg-, ter  GESCHIEDENISSEN, 'tikt ter hiervan moest afzien. De Stad Wa§ ten deezen tyde genoegzaam op den oever van haaren ondergang, en de Koophandel ftond als 't ware ftil, zo door de verbaazende geldfomnïen , welken moesten opgtbragt worden, atj door het gemis van de aanzienlykfte Kooplieden : Waarby kwam het verbod van handel op Engeland. Z. Sloeg dan de Hertog, noch de Regeering, hier geheel geen acht op ? • V. Waar fiaat een Dwingeland en Onderdrukker des Volks acht op ? De grondregel Was, gelyk van alle geweldenaars; Hoe armer Volk , hoe ligter-onder het juk gebragt; —Ondertusfchen begon Prins Willem ten deei zen tyde, beftellingcp' ter zee uittegeven, waarvan eenige gevlugte Amfteldammers gebruik maakten. Men telde onder deezen Jan Broek, Nicolaas Ruikhaver , Dirk van Breemen, Jan Klaaszoon Spiegel, Dirk Duivel,Ju■rïaan Wvbrandsz. cn anderen , veelen van welken de Stad verbaten hadden , met gevoelens van Wraak , welke zy op deeze wyzc be- gor.dcn te oefenen. De Magifir;\at van K 3 A::i-  ï£a AMSTELDAM EN ZVNS Amjleldqm rustte daar tegen drie Oorlogfchepen uit , onder bevel van Francois van Boshuizen, als Admiraal. Jan Broek, in handen van de Hamburgers gevallen zynde, werd onthoofd als een Zeeroover. ■ En gelyk het jaar met ftrenge ftraföefeningen was begonnen, zo nam het met wreedheid en bloed een einde, met verbranden, onthalzen, enz. . Z. De Regeering zal egter in 't volgende jaar 1570 wel berouw gehad hebben van haar gedrag cn voorgaande verkeerde handelwyze, ziende met welken man zy te doen had, toen Alra haar noodzaakte, hem alle de Stads Voorregten ter hand te ftellcn. Hoe gedroeg zy zig in dat ftuk ? V. De Vroedfchap vond he't raadzaamst, dat daaraan , na dat men zorgvuldig een affchrift van dezelve had laaten maaken, voldaan wierd. Van de vreeslyke Watervloed , die ik u gezegd heb (*) , dat op den 1. November van CO Nederl. Qefih^dm'ffen, \V. Dal,  ftESCMItDB NISSEN. &2J van dit jaar , gantsch Nederland met fchrik vervulde, voelde deeze Stad mede de yslykfte gevolgen. ■ Alzo door de doorbraak van Üen Diemcrdyk , de Stad eene onnoembaar* fchadc leed, — De geleerde waereld trof mede een zwaare flag, door den dood van Jo- HANNES SARTORIUS. Z. Was deeze man dan zo geleerd * en hier gebooren? V. Ja , daarom noem ik u bem hier. Hy was zeer bedreeven in de Nederduiifchc, Latynfche , Griekfche en Hebreeuwfche Taaien; Reeds van het jaar 1530 af, had bfbegonne» zynen Leerlingen gantsch andere lecrftukkcn ♦ dan de Monniken gewoon waren, intcprcnten. :J Hy hield, met goedvinden van de Magift'-aat, openlyk onderwys in de laatstgemeld* Taal, cn leerde in het hcimelyk de grondftcbKRgen der Hervormers, waarom de voornaam* fte van deeze in Holland zyne vrienden wa- jd. , In 1540 rigtte hy eene School op te NiordWjk, voor een* ketter bekend geworden zynde", trok hy naar M*m#, van daar keerde hy naai- Xeerdwyk terug , en overleed 'er K 4 *  £24 AMSTELDAM E» 2YNS in dit jaar , vee!e geleerde Schriften nalaatende. Zyn veritand word van Roomfchen en Onroomfchen geroemd. Alba , om deeze Stad, zo wel als andere Steden, in zyn geweld te houden, had zig eene teekening van een Kaffceel doen vervaardigen, dat hy in 1571 wilde doen bouwen, en dat geplaatst zou worden aan de Bantemmerbrug op de Geldcrfche Katte. De Regeering, om hem daarvan •artewenden , zond naar Antwerpen iwee Burgemeesters ^ Elbert D;rkszoon Markus en .Cornelis Jakobsz. Brouwer , d niet flaagde in eenen aanflag op de Stad , en dat het gemeen , geduurende die onderneemingin rust bleef. —De Regeering, ingenomen met de Brieven van den Hertog, hield niet alleen, wat haarle rof, zyne zyde , maar bovendien deed zy , al wat mooglyk was , om die party te flyven. —— Zelfs waren de Regenten deezer Stad grootendeels oorzaak van het allerdeerlykst lot der ongelukkige Burgers van Naarden. Z. Zo herinner ik my ook, dat zy fchuldjg waren aa» de rampen van Haarlem. mLeyden, als  als Oök hoe zy doof de Kvordlwïïanders in hét naam* gebragt werden; Waar ik wensen: e we! ecnig verbaal te hooreh van de verrigting&i van Alba, geduurende zyn Verblyf binnen deeze Stad. V. Toen hy zig hier' bevond, deëd hy eene Vloot uitrusten , van 36 zo groote als kléine fchepen, met oogmerk, om daarmede mëefter van de Zuiderzee te worden. —<*- Met groetten ophef ging dezelve, in hef byzyn van Al* ba, van do Stad, en in tegenwoordigheid van cfene groote menigte van Priefters en Monniken , die aan de Schreyershock (taande, met kruisfen cn zegenen , de Vloot goed geluk \véfischten'. Den 24. Sep.ember begaf Bossu Zig met deeze Vloot fa Zee. Gy weet, hoe hy in eenen zeedag geflagen, en te Hoorn gevangen opgebragt wierd (*). Gy kunt ligt opmaaken , dat de Stad zig op deeze wy- ae-, té* cfienfte dés Koning», (zo als in£n 1,ct uoem- (*) N'cderh Ce-fitiiêériisfen', IV* titel, Blad** qsa* ■ 116  32$ AMSïatD/M E ZYNE jfiocmde,) uitputte , en derhalven oordeelde» de Regenten, het thans tyd te zyn, en de beste gelegenheid, om eenige nieuwe Voorregten yan den Hertog te verzoeken , als onder anderen : „ Kwytfchelding van de Graaflyke Be: „ de voor 25 jaaren ; Vryheid van Tollen, „ door alle Konings Landen; Vryheid van het „ Stapelregt te Dordrecht; Vryheid van Vaart „ voor hunne Schepen op Spanje; Uitbreiding „ van Stads regtsgebied tot 400 roeden , bui» „ ten de voorige Vryheid." Z. Zy konden zeker vraagen, maar ik vertrouw, dat zy niet veel zullen gekreegen hebben. . V. Dit ontbrak thans niet zo zeer aan den wil als wel aan dc magt van den Jiertog. Het vergeefsch beleg van Alkmaar, het verlies xler zeeflag op de Zuiderzee, als mede de aanftelling van eenen nieuwen Landvoogd , gelyk gy gezien hebt (*) , noodzaakte den Hertog, om (*) Nederl. Gefchiedenisfen , IV. Deel, Mladz. 22.6»  geschieden issen. eér het hen zelve voor de tweedemaal gedaan werd. En, om aan den gang te raaken, werd onder liet Volk verfpreid, dat de Regenten nog héimelyk verftand met Don Jan hielden , enkel om het wantrouwen tegen hen te verfterken. Het kwam 'er maar Op aan , om de zaak zo te beleggen , dat 'et' tiiets van uitlekte, en om eikanderen met dert flag te waarfchouwen. Op den berugten dag ran  dESCHI EDINlSSEN. 23^ van den 26 Mei, gebeurde het geen ik u elders verhaald heb (*). Ik zal 'er hier alleen byvoegen , dat fommigen der Regenten , uit overtuiging van het geen zy verdiend hadden, zig een veel erger lot hadden voorgefteld. en wel byzonder de Oud-Burgemeester Henrik Dirkszoon , die , om zyne onverdraaglyke hecrschzucht en dwingelandy, door de Regen* ten zelve, fcdert het jaar 1564 , was voorbygegaan; Hoe deeze dagt, blykt uit zyne woorden , ten deezen tyde. Zyne vrouw hem twee heinbden zendende , zeide hy tegen de dienstmeid , dat hy ze niet van nooden zou hebben, als zig niet anders voorfteilende, dan dat men voorneemens was , het fchip met hen allen in den grond te boor en , doch, aan den Hoogen Dyk aan Land gezet zynde , deed hy zig, nevens de anderen, naar Ua-arlem voeren, daar zynde , behield hy nog zynen fpotagtigen Geest, en ftierf aldaar, eenen naam nalaaten- de (*) Nederl. Gcfchledenisfen , V. Heel, BL 118 — 121.  £4-0 AMSTELDAM EN ZVNtt de , die by al wat eerlyk dagt, in verfoeing was, en dus werd de waereld van dat heilloos inensch ontlast. , Z. Leefde de berugte Joost Buik ook üog ? Hoe groot was wel bet getal der uitgezette Regenten ? . V. Het getal der Regecringspeifoonen, die uitgezet werden , was 31 , en daar onder de Burgemeester Joost Buik en twee zyner Zoonen. De Oud-Burgemeester van Al- kemade en Jacob Teeuwsz. Geruits, regeerend Burgemeester, bevonden zig, als Gyzelaars, voor het nakomen der Satisfactie, te Delft, en zogten van daar een goed heenkomen. --Onder de Gcesielyken, die uitgezet werden , bevond zig mede een Zoon van den Burgemeester Buik , die Pastoor van de Oude Kerk was. Eenige dagen daarna , werd , door Briefjes , fommigen Burgers, aangezegd, dat zy wel zouden doen, de Stad te verlaaten , onder welken 'er waren , die voorheen in dc Regeering geweest, of met dezelve vermaagfehapt waren. Z. De».  G.ESCHIËDENISSEK, S4ï Z. Deeze gebeurtenis moet eene verbaazende beweeging veroorzaakt hebben. V. Integendeel, alies gefchiedde zonder groote wanorde of eenige bloedftorting , want de Roomschgezircden zelve , bemoeiden zig met de Spaanschgczinde Regeering niet. Het zou goed geweest zyn , indien de Gemeente even zo bezadigd te werk gegaan was met de Geestelykheid , en met het Klooster der Minderbroeders , maar hier tegen verhief zig de oude wrok; Beelden en Altaaren werden daarin verwoest , enz. ——- Tot op den 28. bleef de Stad zonder Regeering. Daags tevooren,waren door de drie Schutteryen , ten overftaan van de Heeren Mathenes en van der MyiM i zynde de afgezette Regeering reeds van Ambt en Eed ontifagen , een aantal van 36 nieuwe Raaden verkooren, waaronder zig veelen bevonden , die voorheen onder de ukgeweeken Ballingen , wegens den Hervormden Godsdienst, geweest waren , en door 33 van, deezen, werden op den volgenden dagtotBurgemeesteren verkooren , Mr. Willem BarUèes, Dr. Maarten Jansz. Koster , Adri- kD»t. h Aa»  £42 a.mste l d-am'en zyne aan Reiniersz. Cromhout, en Dirk Jans«.. de Graaf. , Tot Schepenen, Cornelis Willemsz. van Riek , Adriaan Paauw , Jacob Benning, Baltiiazar Symonsz. Appelman , Gerrit Jansz. van Delft, JanJacobsz.H.uidekooper , Hen rik Olfertsz. Fuik , Henrik Boelensz. , Mr. Cornelis Romenyboot. — En op den 31. Mei werd als Hoofdfchout aahgelteld Willem Martensz. Kalf , en als Onderfchout Egbert Cornelisz. De Kerken ruim. een week gefloten geweest zynde, ging de nieuwe Regeering , met eenige Timmerlieden ,. naar de Oude Kerk , en deed 'er de Beelden wegneemen. — Vervolgens begonden de Hervormden , eerst in de Oude en daarna in de Nieuwe Kerk te prediken , zynde de eerfte Predikanten,.. die toen beroepen werden, Iohannes Kuchlinus en Petrus Harde mberg , welke op den 31. Augustus door Petrus Dathenus , die de Gemeente alhier voor eenigen tyd by leening bediende , in den dienst bevestigd werden, wordende toen voor . bat eerst het H. Avondmaal uitgedeeld, enden. - 16.. ©c-  GESCHIEDENISSEN. 24$ *6. October, door Diaconen het eerst openlyk aan de huizen collecte gedaan. Ecnigen tyd daarna, gaven Burgemeesteren last tot het verkoopen van de zilveren Vaten, Beelden en an* dere verfierfelen , waarmede men in de Oude Kerk een aanvang maakte. —— Wordende daarna den Hervormden Godsdienst medoin de Ambachtsheerlykheden Sloten, Sloterdyk , Atnflelveen., Ouderkerk en Diemen , ingevoerd. In het volgende Gefprek zullen wy de verdere handelingen der nieuwe Regeering nagaan.  BERICHT voor den BINDER. De plaaten te plaatfen: pl. I. tegen over pag. osv II. 114. m. 153. iv. 174. V. 208. VI. m 214» VII. . 23°«  a