AMSTELDAM
EN Z Y N E
'GESCHIEDENISSEN,






AMSTELDAM
fe N 7, Y N E
GESCHIEDENISSEN,
IN 'T KORT. DERDE DEEL.
TE AMSTERDAM, sü JOHANNES ALLART.
MÖCCLXXXlXf
MET PRENTVERBEELDINGEN.






TWAALFDE GESPREK,
ï N B O Ü D«
Overgang tot het tejbtiryyen der IVaerelïlyU en Geestelyke Gebouwen. ije,t Stad¬
huis. Aïleroudfte Stadhuis deezer Stad. Het tweede. ïlct tegenwoordige. Befchryying van hetzelve van buiten. Be Toren. Ingangen. Voor- en Agtergeyel. _. Befchryyïng yan hetzelve van binnen. Vertrekken der ondtrfle Verdieping. Kelders onder dezelve. De Vierfckaar. Verdere
Kamers. Vertrekken der tweede ver.
dieping. De Burgerzaal. De BurgemeesBT. deel. A 3 ten.



* AMSIBLDam Fn ZïNE
ierskamer. Het Burgemeesters vertrek. De Thëfaurie Ordinarls. De Secretary. De Schepenskamer. De kamer van Schepenen Xxtraordwaris, De Rekenkamer. De Asfurantiekamer. De Weeskamer. De Raadkamer. De Juflitiekamer. De Puye.
Vertrekken der boyenfte verdieping. De kavier van 't Grootkramers gild. De Reclukamer van de Watergraafsmeer. De Kunstkamer. De kleine Krygsraadskamer. De groote Krygsraadskamer. De Wapenkamer. Aanmerking over de kosten van 't bouwen
yan 't Stadhuis De Beurs. Oude
vergaderplaatzen der Kooplieden. —
De Koornheurs. . Het Koornmeeters-
mis. - 1 - Stads Excynshuis. ——— De Waagen. Oude Waag. Nieuwe Waag.
Regulier swaag. . Be Bank van Lee-
ning. \ De Vleeschhallen. Be
Zyde- en Saaihal en Staalhof. Het
Kistenmaakerspand. 'Het WHwerUerspand. — Stads Werkplaat zen. De- Timmer tuin. De Met zei tuin. De Gefchut- en Klokgie. tery. ' Stads Wapen, en lioornhuizen.
Oud-



fiESCKIEDEN ISSSK. 7
Qudjle Wapenhuis. Tegenwoordig Wapenhuis. Koornpakhuizen. - Waglhuizen. Hoofdwagten. Bywagten. Het Ze&regt. —» Torens. Regulierstoren. Kort yerflag yan het Reguliersklooster en poort. Jau Rodenpoortstoren. Oude Jan Rodwipoort. Haringpakkerstoren. Schreyerstoren. Montelbaanstoren. Onderzoek naar zynen naam* Sluizen en Waterkeeringen. •— Waaien. Ou-
dezydswaal. Nieuwezydsvjaal. • Ha- •
yens. Kraanen. Bruggen,.
Oudebrug. JSicuwehrug. Paapenbrug. Langebi'Ug. Doelenbms;. Halytmaansbrug+ Blciaiiwebvug. Amjlelbrv.g. — Doelens. Oudjle Doelen Foetboogs - Doelen. Handboogs-Doeli'n,. Kloyeniers Doelen. — Stads Herbergen. Oudezyds Heerenlogement. Nieuwczyds Hecrenlogcment. Nieu*
we Stadsherberg in de Plantaadje. -
Generaal Postcomptoir. Admira-
Uteits Gebouwen. Prinfènhóf. Naamsoorfpronk. *sLands Magazyn en Timmerwerf. Scheepsmagazyn en Dok*. Adrmraliteits hynbaan. ■ — Gebouwen der Oostindifche Compagnie, Oost Indisch Huis. ZeemagaA 4 zyn



£ A M S T E t D A M e N Z Y »n
zyn en Timmerwerf. Lynbaan. — Gebouwen der Westindifche Compagnie. Hst Wèstindisch Huis. 't Pakhuis der Com. fagnie. —— Kweekfckool der Zeevtart.
Gv hebt niy in liet voorgaand* Geiprek eene korte fcheis der-gefchiedenisfen van onze Geboorteftad gegeeven , die my zo wel bevallen beeft , dat my groot vermaak zoude gefchieden , indien gy my nu de voornaamfte Gebouwen van Amfeldam, eenigzins saauwkeurig, leerde kennen.
Vader.. Ik ben bereid u hierin te voldoen , en dewyl dezelve zig niet beter dan in Waereldlyke en Geestelijke Gedichten verdeden laaten , zal ik , in onze Gefprekken, deeze verdeeling flegts volgen , en met de eerften beginnen , van welken ontwyffelbaar het Stadhuis , het welk in kunst en pragt alte- de anderen verre overtreft, de voorrang verdiend te hebben.
Z. Dit lyd geen tegenfpreeken. Doch eer 0 tot hetzelve overgaat, zo verzoek ik te



Q E S CR lEDEKXSSEK» JJ
mogen weeten , waar tocli het Oudfte Stad-* huis deezer Stad geftaan heeft f
V. Naar alle waarfchynlykheid in de Oude Kapelfteeg T ter zeiver plaatze , alwaar me» heden nog voor een huis het Oude Stadhui* leest , doch wanneer hetzelve geftigt was en weder verlaaten is geworden, is geheel onbekend. — Het tweede Stadhuis flond op denDam , en was reeds in den ja^re 1411 bekend ; zeven jaaren laater wierd 'er een aan* zienlijke Vierfchaar bygebouwd , doch had inde jaaren 1421 en 1452 het ongeluk van doorbrand verteerd of zwaar befchadigd te worden , federd wierd het deftiger herbouwd , en het St. Elizabeths Gasthuis en Kapel, die 'er naast ftond , 'er aangetrokken , en met een taamlyk hoogen Toren voorzien , wier fpits egter, om haare bouwvalligheid , in den jaare 1615, afgenomen wierd, en eindelykwierd dit gantfche Gebouw, den 7. July 1652, door een ongelukkige brand geheel in de asfche gc* legd.
Z, Was men niet reeds bezig met het hm*
A SI we©



wen van een nieuw Stadhuis , toen dit: oudo gevaarte door het vuur veillonden wierd ?
V. Ja, men had reeds federd het jaar 1639 op het aanbouwen van een nieuw Stadhuis bedagt geweest , egter liep het aan tot het jaar 1643 , eer 'er den cerften (leen aan gelegd Wierd, het welk den 28. Oékibcr gefchicdde. Het wierd voords onder het opzicht van de kundige Bouwmeesters Jacob van Campen cn Daniël Stalpert voltooid , en de Regeering deed er den 29. July 1655 > haare openbaare intreede. Wy zullen nu tot deszelfs befchryving overgaan, die ik u zo kort* en tevens duidelijk , zal voordellen als doenlijk is. Dit grootsch en deftig Gebouw
ftaat op den Dam , met deszelfs Voorgevel naar het Oosten , en is gegrond op meer dan dertien duizend zes honderd en vyftig paaien. De hoogte van hetzelve , boven de grond, word berekend op ruim honderd en zestien, de breedte op twee honderd en tweeëntagtig en de langte op twee honderd en vyfëndertig voeten. IDe Toren , welks kap op kolommen rust, is
«en-



■eenenveertig voeten hoog , en zo wel als hê* geheeie buitenfte gedeelte van dit aanzicnlyk I Gebouw van Breemer en Bemhemmertlecu i opgehaald, en is van een kundig KlokkenJpel , behalven de gewoonlyke Slagklokken, ' voorzien. Het Stadhuis heeft twee in^an^eri van vooren , door zeven poortjes of ronde: boogen , en van agteren , door een vierkante i deur, die in tweeën opengaat. Uit het Dak,* i welk zesendertig vengfters heeft, deeken agt' I tien witte fehoordeenen , en op ieder der vFer | hoeken van hetzelve , ziet men de vergulde j Keizerlijke Kroon, door vier vergulde kopere ( Adelaars gehouden. Voords pronkt de Voor» | en Achtergevel ieder met een groorfche Frontefpies of Kap , waarin een groot getal van meer dan levensgroote marmcre beelden , die door Artus Quellyn zyn uitgehouwen. Op de lyst der voorde Frontefpies ziet men dries beelden van metaal, die ied r twaalf voeterj, hoog zyn , en de Vrede j Voorzigtigheid era Regtvaardiq-heid voordellen , en op die der agterde insgelyks drie even groote metaale beelden , zynde Mm x welke een vry grooA 6 n



"5* AKSÏÉLBAM E N 2 Y ïf E
te Hemelkloot torscht, tusfchen de Maatig* 'held en Wakkerheid.
Z. Nu zult gy my zekerlyk dit voortreffelyke Gebouw van binnen leeren kennen ?
V. Ja, met veel vermaak , en dewyl men drie verdiepingen tot hetzelve rekent, zal ik met de derde of onderfre beginnen , doch u alvoorens zeggen , dat men onder de grond van dezelve verfcheidene ruime overwelfdekelders en vertrekken heeft , die gedeeltelyk tot gevangenplaatzen, gedeeltelyk tot berging van wyn, bier, turf, ftroo en andere provifie diend ; ook heeft men hier in de Oostelyke kelder , de bewaarplaats van den fchat dcrWisfelbank, en deeze heeft eenen zorgvuldiglyk afgefloten toegang , van welken de Ueutels \ door Heeren Gommisfarisfen bewaard
worden. Boven deeze kelders is de
©nderfte verdieping, waarin een lange gaandcfy is , die van vooren tot omtrent agter het gebouw doorgaat , en dus langs de geheele fereedte van het middenuitftek des Voorgevels uitgeftrekt is. 1 ■ ■■ Onder de vertrekken van deeze verdieping munt inzonderheid de
mar-



ÖESCHianENISSBïT» *$
marmeren Vierfchaar uit. De lyst van dezelve word onderfteund door vier fraaye marmerea vrouwenbeelden , veroordeelde misdaadigen voorftellende; deeze fcheiden drie vakken vaat een, welken met de gcfchiedenisfen der regtsplegingen van Salomon , Brutus en Zaleucus , overkunftig in marmer , door den beroemden Quellyn , zyn uitgehouwen. In 't Westen van dit vertrek ftaat een-marmeren Regtbank met drie diergelyke trappen , en ten Noorden , regt over den ingang , een marmeren geftoelte , waarop van vooren het beeld der Stilzwygenheid te zien is , en regt boven hetzelve ftaat Amjleldam , als eene maagd verbeeld, op een langwerpig vierkant voetftuk van zwart marmer , leggende ter zy~ den van dit voetftuk het Y en den Amftel', in de gedaante van twee oude Stroomgoden.' Deeze Vierfchaar heeft twee zwaare koperen deuren, die zeer kunftig bewerkt zyn, zo als ook de drie boogsgewyze openingen , die mè$ getakte koperen traliën bezet zyn.
Z. Welke vertrekken vind men verder in deeze onder-fte verdieping ?
A ? V* De



24 AMSTELDAMENZYNR
V. De kamer der Stads röedraagende Baden , twee vertrekken der Boekhouders van de Wisfelbank , doch waarvan de eene thans tot de Tekenfchoole gebruikt word; drie ver trekken der CommiSfarisfe„ van dezclfde Bank, twee vertrekken van den Ontfanger en Esfayeur van de Wisfelbank , de kamer van de Burgerwagt, de vertrekken der Goncherge en die van den Cipier, de Schouts en Civile Gyzelmg, en eenige anderen van minder beaVf °P de tweede verdieping , naar
Welke twee geweldige zwaare koperen deuren den toegang verleenen, vind men vooreerst de groote Burgerzaal , dat pronkftuk van gebelde Bouwkunde, daar alles waar men het cog naartoe wend , even fraai en kunfti* is en wier volkomen befchryving alleen een heel boekdeel zoude uitleveren , dus zal ik flegts het voornaamfte er van aantekenen Deeze Zaal is honderd en twintig voeten W zesënvyftig breed en agtennegentn* boog en rondom, van onder en boven met fraaie mar meren kolommen , beelden en fieraaden voorZien. Boven den ingang, zkt men JmfteZ.
dam



GESCHIEDENISSEN". X$
Ham als eene zedige Maagd verbeeld, met de Sterkte en Wysheid by haar , benevens verfcheidene Kindertjes cn ander bywerk, van | witten avcndelfteen uitgehouwen. Hoog bo, ven haar hoofd ftaat een groote loopende uur-
Iwyzer. Hier tegenover, boven 't portaal voor Schepenskamcr, is een dicrgelyk Beeld, zyn» de de Qercgügheid, welke de Onweetenheii en Twist vertreed , benevens veel ander byI werk. Hoog, tegen het gewelf aan ,is de Op. | flanding ten jongflen dage , door Adriaan l Bakker , zeer kunftig gefcbilderd , en tegen | over dit ftuk, boven den grooten ingang, ziet I men een zinnebeeld op de Stads Regeering 9 door Jan IIoogzaad en Gerard Rademaker gefchilderd. Van dezelve meesters is ook de kap of het verhemelte der Zaal , na tekeningen van Jan Goeree , gepenfeeld. De ingelegde vloer der Zaal, fchoon dezelve in voorige jaaren meer plagt uittemunten , is egter nog bezienswaardig , en pronkt met een Hemelkloot , van geel koper in het marmer jer vloer uitgewerkt. Voords vind men langs gaanderyen der Zaa! agt overkunftige witte



AM5TELDAMENZFNS
te marmere Beelden, vertoonende Cybele ea de zogenaamde Zeven maneeten , welken op vierkante marmeren voetflukken, met keuriyk gewerkte Feftonnen behangen, rusten. Eindelyk vind men in de hoeken der panderyen, zes uitmuntende Hiftorieele Tafereelen, door de bekwaame meesters Juriaan Ovens , Jan Lievens en Jacob Jordaans gefchilderd.
Z. Ik zeg u wel- harteiyk dank voor deeze beknopte aanwyzing , en twyfel niet , of gy zult in 't befchryven der verdere vertrekken denzelfden voet houden?
V. Wy zullen dan met Burgemeesterskamer beginnen. Boven den ingang van dit vertrek, is de fabel van Mercurius en Argus in marmer uitgehouwen. In de Fries van den marmeren Schoorfteen, vertoont zig de zegepraalvan den Roomfchen Burgemeester Maximus ,. in 't klein , in wit marmer gebeiteld, en 't fchilderftuk in dezelve verbeeld den voornoemden Bnrgemeester, zyn vader gebiedende van \ paard te treeden , alvoorens hem aantefnreeken , kunftig door Jan Lievensz. ge-
fchii.



©ESCHIEDENISSS1T. Vf
fehildcrd. Voor den Schoorfteen ziet meit ten fraai zinnebeeld op de Burgemeesterlyke achtbaarheid , en tegen over denzelven hangt de afbeelding van het oude Stadhuis , door P. Saanredam , en die van 't tegenwoordige, door J. van der Ulft , welke beide voor uitmuntende kunstftukken worden gehouden. De zoldering van dit vertrek is door J. Bronfchorst gefchilderd. In deeze kamer zitten gemeenlyk de vier regeerende Burgemeesteren, aan eene langwerpig vierkante tafel. Eindelyk hangt bczydcn den Schoorfteen het beroemde en genoeg bekende fchoone vers van Gonstantyn Huigens , met gulde fchryfletteren in een zwarten toctsftecn. — Naast deeze kamer volgt Burgemeesters vertrek , waarin twee Schoorileenen zyn , welken op agt gekleurde Corinthifche kolommen rusten. De tafereelen in dezelve zyn overkunftig gefchilderd , dat boven den Noordelyken Schoorfteen door F. Bol , verbeeldende Fabritïus in de legertent van Pirrhus , en dat in den Zuidelyken door G. Flink, verwonende Marcus Curius op zyne landhoeve» Het gewelf van
die



amstbldam en zjue
dit vertrek is mede door J. Bronkhorst ge. fchilderd ; ook hangen aan dc> Wand van hetzelve drie fraaye Schutters gezelfchappen 3 door G. Flink, A. Bakker-suJ.Sandrart» — Op Burgemeestersvertrek volgt de The. faurie Ordinaris; dezelve pronkt met een fraaycn Schoorfteenmantel, die op witte marmeren Corinthifche kolommen rust. Het Schoorfteenftuk , ge&hilderd door N. de Heldt Stokade , verbeeldt den Aartsvader JOiEwi, benevens de Egiptifche Koornfehuuiy en tegenover hetzelve hangt een fraai Stiüeeven van C. Bmzé% benevens twee Schuttersftukken , door van der Helst. Boven dem ingang ziet men de afbeelding van oud Am. feldam, zo als 't zig in 't jaar i53ö vertoonde , door Cornei i.s Anthoniszoon , naar 't lecven gefchilderd. Het Zolderftuk in deeze kamer is van C. Holstein, en eindelykvind men hier nog de m, aaien afbeeldzels van eemge Graaven van Holland, welken voortyds boven de Vierfchaar van ha oude Stadhuis, $!agten te ftaan.
Z* Nu. volgt zekexlyk de Sccretary ?
V. Dee-



geschiedenissen. 59
■ V. Deeze kamer heeft twee voornaame deuren , boven welke men zinnebeelden op de Getrouwheid en Geheimhouding geplaatst ■ heeft. Voor den Schoorfteen hangt het af. beeldzei van Maria be Medicis , en daar tegenover dat van Keizer karel de vyfde 9 i zynde het eerfte door Hondhorst gefchil-. I derd , doch de maaker van het tweede is on-
I bekend, De kamers van Thefaurie Ex-
I traordinaris en Comtnisfarisfer> van kleine zaaI ken , die met fraaye Schoorfteenen en Zolderftukken verfierd zyn, voorbygaande, komt : men aan Schepenskamer. Dezelve is groot en deftig , en in twee verdiepingen verdeeld ; Schout en Schepenen hebben hier eene verhevene zitplaats. Het verwulfc van dit veri trek is door J. Engelbregts , met verfcheidene zinnebeelden gefchilderd. Men heeft 'er twee Schoorfteenen , waarvan den grootften op vier bonte marmeren zuilen rust en met een treffelyk fchilderftuk van F. Bol pronkt, verbeeldende Moses , van den berg Sinai komende , en langs den Schoorfteenmantel is de afgodery der Israëli ten met het gulden kalf,
'm



in 't klein , in marmer uitgehouwen. Voor eenige jaaren is hier ook een zeer fraai be* werkte fteenen Kachel geplaatst geworden. Na dit vertrek volgt de kamer van Schepenen Extraordinaris ; deeze heeft een fraai Schoorfteenftuk, verbeeldende de Geregttgheid, dóór J. Lievensz. , en twee Schilderyen ,
zynde Schutters gezelfchappen. De Re-
kénkameï , waarin twee groote Wapenbordenhangen , en de Defolaate Boedelskamer, boven welkers ingang men Dcdalus en Icarttr »et, en waarin een fraai Sehoorrteenftuk , door F. de Keizer gefchilderd is , voorbygaande, komt men aan de Asfurantiekamer boven den ingang derzelve is Arion op d*l holphyn uitgehouwen , en het Schoorfteenfluk m dezelve is door W. Brassemary of Stryker gefchilderd. - Thans voJgt de We£s_ kamer , wier Zolder en Schoorfteenfluk door C. Holstein vervaardigd is; bet laatstgemelde verbeeld de Criekfche Wetgeever Lycurgüs , daar hy zyn neef tot zoon aanneemt.. Voords ziet men hier nog een ge*eelte van een Schilder, van P. P. Rubbens,
zyn,



« E S C H I E O E N I S S E N. il
:^ynde 'slleilands geboorte, 't welk nog uit •de brand van 't oude Stadhuis gered is geworden. • Nu komen wy aan de Raadkamer, geen der minfte vertrekken van deeze verdieping. Dezelve pronkt met twee fraaye marmeren Schoorfteenen, voor die in'tNoorden ziet men Salomon om wysheid biddende, door G. Flink 3 en voor die in 't Zuiden , het verkiezen der zeventig Oudften in Israël, door J. Bronkhorst gefchilderd. De geheele wand ten Weiten is , met het over» kunftige Tafereel van Jacob de Wit , zynde de byeenkomst der verkooren zeventig Oudften befchildcrd; ook ziet men boven de deugen van deeze kamer vier fraaye Basrelieven, in roodachtig graauw , door denzelven hand, I gefchilderd , behalven nog de Hollandfche iMasgd , in de gedaante van Palias en eene i menigte zinnebeelden, 't Gewelf van dit vertrek is door Erasmus Qüellyn befchilderd, L. Op de Raadkamer volgt eindelyk de Juftitiekamer. Boven den ingang vertoond zig \Amphion , de muuren van Thebe ftigtende. bpe kamer van binnen is even als Burgemeesters*



S.2 ÜMSTïLDAM ES ZYNS
terskamer , met vier Corinthifche kolommen bezet, die van Breemer fteen zyn. De vloer is met het Wapen der Srad kimftiglyk ingelegd , en 't Zolderftuk is door N. de IIeldt Stokade gefchilderd^ Tusfchen de twee laatstgenoemde kamers is de Puye of Afleesplaats , wier Zoldering door j. Eronkhorst gefchilderd is.
Z. Nu komen wy zckeiiyk tot de vertrekken der derde verdieping ?
V. ichoon dezelven van vry minder belang zyn dan die der tweede verdieping, verdienen zy egtex gemeld te worden. Met de Minutenkamers ons niet ophoudende, gaan wyover tot de kamer van het Grootkramersgild , een fraai en lugtig vertrek. Boven de deur van 't zelve hangt een zeer oud Schildcry, zynde eenen bekransten Gilde Os , door een Schutter , met het fchietcn nair de Papegaai, gewonnen , met een ouderwetsch vers 'er onder. Voords hangen in deeze kamer drie Naamborden der Overlieden en een zinrVk vers van II. Asschenberg, een der Overlieden van het Gild , en door hem in 't jaar
1760



SFSCMI SDSN1SSS*.
ï^6o vervaardigd. Hierop volgt de
Rechtkamer van de Biemer- of Watergraafsmeer , die met een Hartenjagt en andere Scbilderyeri verfierd is. > De Kunstkamer daar naast aan , pronkt niet alleen met liet afbeeldzcl van den beroemden Zeefchilder L. Bakhuizen , maar is ook inzonderheid beroemd door eene verzameling van meer dan zeven duizend Kunstprenten , die in tweeënvyftig boekdeelen bewaard worden, en door den Heer M. IHnloopen, by uiterften wil , in 't jaar 1709 , aan dezelve gefchonken zyn. In deeze kamer worden jaarlyks de pryzen van de Tekenfchool , aan de verst gevorderde Jongelingen in deeze kunst,
uitgedeeld. De kleine Krygsraadskamer
is verfierd met een Schoorfteenftuk, door P. Möreelzen , waar tegenover een optrekkend. ■Corporaalfchap hangt , het welk verwonderlyk kunftig en kragtig door Rembrand gefchilderd is. Bebalven dit ziet men 'er ook ■nog een Schuttersftuk door J. Bakker , ea verfcheidene anderen. —• De groote Krygslaadskamer is een fsaoop en ruim vertrek.



AMST EL© A M E N Z VNï
Onder de twaalf Schuttersstukken die hier *.e zien zyn , muntten die van B. van der Helst en G« Flink wel het meesten uit , hoewel de anderen mede bezienswaardig zyn.
Z. Zyn 'er boven deeze verdieping , eer men aan 't Dak komt, ook niet nog eenige kamers ?
V. Ja, doch de voornaamfte is de Wapenkamer. Hier word het Stads Schiet- en Zydgeweer bewaard, het welk alles in eene nette orde geplaatst is. Behalven eene groote menigte van hedendaags Wapentuig , ziet men »er allerhande oud Zydgeweer, gladde yzeren Cuirasfen en Harnasfèn , al 't welke tot eene gedachtenis der oude Wapenrusting bewaard, en waarvan nu en dan, op den Schouwburg, bij 't vertooncn van oude Vadcrlandfche treurfpelen , 't een en ander, gebruikt word. De overige vertrekken dienen flegts tot berging van houtwerk , modellen van gebouwen en werktuigen.
Z. Na het geene ik gehoord en opgemerkt heb, kan ik ligtelyk begrypén , dat dit prag-



GESCHIEDENISSEN. 05.
■lage Gebouw vry wac fchatcen gekost moet hebben.
V. Dezelven zyn egter zo geweldig groot niet als fommigen zich verbeeld hebben , door dien het grove Werk van 't Gebouw niet alj leen, maar ook de Beelden, Kopere Deuren, ; Schilderftukken en andere Sieraaden allen aan* I hefteed werden, het welk aanleiding gaf, dat | het Gebouw fpoediger en met minder kosten I volmaakt wierd als anders wel gefqhied zou j.zyn, of althans tegenwoordig zou kunnen j'gefchieden. Voords heelt dit frsaije Gefticht, pier tc Lande, zekerlyk geene wedergade, en word in prac'it van marmere Beelden en kunftige Schilderftukken, in andere Landen, door weinige Gebouwen overtroffen.
Z. Van welk Gebouw fiaat ons nu te fpreeken?
V. VVy Jzullen thans van de Beurs handelen. De eerllc Steen'aan dezelve was geleed den 29. May 1608. door den jongften "zooi van den Regeerenden Burgemeester C P. Hooft, en] in den jaare 1613. was dezelve volbouwd. Zy ftaat in het Kokkin en is lansWerpig .vierkant, met twee opgangen voor-
zieu



*6 AMJTELBAMUNZYNÏ
zien. Die ten Noorden kan met twee yzerej* hekken afgefloten worden, die ten Zuiden heeft c een houten hek en ter wederzyde aan het: Kokkin, een zwaar yzer hek met twee deu- • ren, die des nagts open blyven. De Voorgevel pronkt met het Wapen der Stad in 't i groot en de Agtergevel met een fraai Steenen- • beeld van Mercuriusa die byden Ouden voor : den God der Koophandel gehouden wierd,, en boven dezelve ziet men het Wapen der Stad. De Vergaderplaats der Kooplieden is een vierkant Plein, omringt van een breede : Gaandery met boogen, welke op veertig pi- > laar en van bïaauwe Arduinfteen rust. Men i treed met twee treeden op dezelve, worden* ■ de's winters op dc blaauwe fteenen Vloer,, tot gemak der Kooplieden, eene home Zol- . dering gelegd. Onder de Gaandery heeft . men vierentwintig verwulfde Boogen, die van i Stads wegen verhuurd of gebruikt worden. In \ eene derzelven vind men een Corps du Garde van de Ratelwagts. Boven de Gaandery heeft men verfcheide Vertrekken en Winkels daar Boeken, Prenten en Snuisteryen verkogt worden.



GESCHIEDENISSEN. £p
||en. Ten Zuiden is een Vertrek vvaar, ia ïVroeger jaaren, Schildcryen ten toon hingen nen verkogt wierden en agter het zelve ziet unen de Schermfchool. la het Torentje der Beurs, dat niet groot of hoog is, hangt alleen een Slagklok, doch men vond, voor de Ivergrooting van dit Gebouw, die in 't jaar )ï66B. ondernomen wierd, hier een fraaye Toren met een Keurlyk Klokkcnfpel en vier iUurwyzers.
- Z. Maar waar vergaderden de Koopliedca .voor dat de Beurs gefiigt was?
V. Allereerst in dc Warmoesflraat, in de (Jopen lugt, en by regenagüg weder, onder de HuifFels der huizen, daar na op de Nieuwe i$rug, in een vierkant houten Huisje, vervolgens in de St, Qlofskapel en zelfs in de Ou'\de Kerk.
Z. Wordt de Beurs tot geen ander einde pdan alleen tot eene Vergaderplaats der Koop» olieden gebruikt?
V. 's Zomers gebruikt men dezelve otn I's namiddags, de waakende Burgery in de i Wapenhandel te oefienen, wier kinderen hei B a ook
ii



2* AMSTELÖAM EN ZU'Ê
ook vry ftaat om in dc cerfte Keimisweek op i de Beurs , tot 's morgens twaalf uuren en i voords den geheelen dag, 'er op te trekken,, en te fpeeien. Op deze plaats worden ook \ de Stads Soldaaten betaald en den Brnndfpuit- . lieden in 't gebruik der Slangbrandfpuit on- • derwezen. Voords heb ik van dit Gebouw i niets meer aantemerken als dat de doorvaart t •nder het zelve, federd het jaar 1622 is be- •
let geworden. De Koornbeurs ftaat
©p het Water, by de Oude Brug, en is een 1 aanzienlyk Steenen Gebouw van eene lang. . werpige vierkante gedaante, voorzien van een 1 Uurwyzer, een fraai Hek en .zodaanige Ver- • trekken, als 'er naar vereisch van zaaken 116' dig zyn. Dezelve werd in 't jaar i768. -e- ■ 4igt ter zeiver plaatfe , waar het vöorigeü I houten Gebouw, dat in 't voorgaande jaarVgebroken was geworden , geftaan had. De i Koornhandclaars komen aldaar dagelyks, doch 1 voornaamlyk 's Maandags , Woensdags eJ Vrydags by elkander, en Haan zo wel als de Kooplieden van de Groote Beurs onder ver- . icheidc bepaahngen, die by Stads keuren vast" •



geschiedenissen, 29
I gefield zyn. "" Het Koommeetirs"
I huis ftaat op de Kolk en heeft een fteenen opI gang aan elke zyde, het is voords langwerpig ;' vierkant en heeft Stads Wapen in de Gevel, i Aan 't Oosteinde der Oude Brug , op den ij hoek der Steeg, die na dezelve haarcn naam | voert, ziet men het Stads Excynshuis, dat I met twee Gevels, die met breede Hardfteenen |Kolommen pronken, en de twee Stads Waj pens verfierd is. Het heeft van binnen eenige :i ruime Vertrekken, die tot de Vergaderingen | der Commisfarislen en den ontfanst der Ex-
i cynfen gefchikt zyn. Thans Zullen wy
van de Stads Waagen fpreeken.
Z. Heeft onze Stad al lange het regt de* t Waagen gehad ?
V. Zy heeft zulks waarfchynlyk in den jaare 1389. door Hertog Albrecht verkreegen. De oudlte Waag ftond tegen over het Oude Stadhuis en kwam met een Steiger agter aan 't Damrak uit, doch in 'c jaar 1565. wierd door den Burgemeester Piet er Kanter de eerfte Steen gelegd aan eene andere, wordende de Oude , zo dra als dit Gebouw gereed was, B 3 af«



SO A M S T E LD AM B N Zr^I
afgebroken. Deeze, na de Qwfe //^ ^J; fiaanjd,ls een vierkant Gebouwvan bfaauwenf] ^duinfteen, twee Verdiepingen feoo*, die-J Bende de ondcrfte eigenlyk tot bet weegen der Koopmansgoederen, en is dierhalven vanve<4 fchtiie zo groore ais kleine- «Schaalen voor-. «tel, De bovenfle Verdieping is sefchikt tot I «en Wagtfau:s voor de Stads Soldaaten, waar • * twee vertrekken voor -de Officiers zyn, , feöven dezelven vind men ceni.se Hangzofderi voor de Gemcenen, en nog hooger onder 't ; Dak-'twee vertrekken daar 't Geweer geplast en fchoon gemaakt word. Op de top van bet Leyendakder Waag, zyn twee Windwyzers en aan den Voorgevel derzelvc beeft men een fraaije dubbelen Steen en opgang , die in 'tjr.ar 1778 geaeeï vernieuwd is geworden. Voords ziet men boven een der Deuren ran de Wahk\ tegen over bet Stadhuis., een fraaie kleine' Beekkcais vrn twee Worftelaars uitgehouwen , en de Stads Wapens cn 't jaartal der
Stfgtmg'in de Gevels van dit gcbo.ivv. .
|3o tweede Waag (laat op de Meuwnarkt, en was wei . eer de oydfte S, Antonisboort.
De-



€ esc h ie de nissen. Sf
Dezelve wierd in 'c jaar 16 1 8. tot een ÏFiw£ bekwaam gemaakt. Zy heeft genoegzaam haare oude gedaante behouden , en beeft rondom verfeheide fpitsopgaande Torentjes en een dikke korter in 't midden. Aan deeze Waag vind men ook een Wagthuis voor de Schutte* tery, een fraaije Ontieedplaats , en de Kamers, der Ghirurgyns, Schilders, Smits, Metze-
laars en Schoenlappers Gilden. ■ De
derde en laatfte Waag is op de Botermarkt* en was te voren de Regulierspoort. Zy wierd ja 't jaar 1668.. tot haar tegenwoordig gebruik gefchikt, en is een vierkant gebouw met twee flerlyke Gevels waar van het voórften met het Oude en de agteritc met het nieuwen Stads Wapen voorzien is. Een ruim bovenvertrek van dezelyen word tot een Wagthuis voor de Schuttery gebruikt.
Z Welk gebouw zal nu een beurt kry gen?
V. De Lombard of bank van leening*
Die aauzienlyk genacht beftaande uit drie grocvte gebouwen , die 7Jg van de Oudezyds Foorburgwal j langs de Lomhardjleeg tot in de li 4 Nes



32 AHSTELDAMÏN 2VNE
Nes üitltrekken. Het Zuidelykfte heeft tw«é «gangen, een op den Voorburgwal, die wef de voornaamfte is, en waar boven een vers tan den Heere B. Huydecoper te leezenftaat» fa een in de Nes. Het Noerdelykfte heeft JnsgeJyks twee Ingangen, waar van die in de lombardfleeg de voornaamfte is, boven dezelve ziet men het inbrengen van Panden, aar«g m Steen uitgehouwen, met een ouderwets vers 'er onder. Van bim en zyn verfcheide groore vertrekken, waar onder de Kamer der Heeren Commisfarisfen-uitmunt. Tut bewaawng van dit gebouw zyn twaalf Waakers aan* gefield, die in een Wagthuis onder de Lom* iardsbrug hun verblyf honden, ook zyn'er twee Schilderhuisjes dén in de Nes en één op
den Voorburgwal. . Amfleldam heeft
vier hallen, een de Groot e Vleeschhal geheeten ftaat in de Nes, eene andere de ÏVesterhal genaamd, op de Westcfmarkt, de derde op de Heercmiarki en de vierde, die wel de voornaamfte is, en de naam van NieuweHal draagd, op de Botermarkt, zynde een aanzienlyk Steenen gebouw met vier Ingan-
' £Cne



geschiedenissen. '$%
gen, en in 't jaar 1737. gebouwd. ■I Behalvcn deeze Vleeschhallen heeft men ook I nog een Zyde en Saaihal , benevens een 1 Staalhof , alle by elkander gebouwd op den I hoek van den Groenehurgwal en Staalftraat. \ De Saaihal heeft haaren ingang door een rui| me Poort in de laatstgenoemde ftraat, boven I welke een leggend Lam, dat een Vaandel I draagt, in fteen uitgehouwen is, en heeft verI fcheide fraaije Kamers en Vertrekken, waar f van die der Overlieden wel de voornaamften
-j, 2yn. Het Kistemaakers Pand is op
I de hoek van de Oüeflagersfleeg in de Kal\ yerfiraat, en was. te voren de Kapel van het j Si. Jorishof. Het loopt thans uit tot aan het j Kokkin en heeft het Stads Wapen in den voor 1 cn agter Gevel. Het benedenfte gedeelte vaa I dit gebouw is federd het jaar 178-7. tot eet» 1 Wagthuis voor de Militairen gebruikt geworI den, op het bovenfte ftellen de Kistentnaa. j kers, hunne waaren,, opcnlyk als in eene win-
1 kei, te koop. Het Witw erker sp and ILiat
i in de Grayejlraat, ter zeiver plaatze daar te I voren het Oude Latynfche School aan de B 5 nieu-



54 A m-s f Ë l r am" E*n z yne
nieuwe zyrte geweest is, en heeft dierhalvett nog o'c plak en mede, tot eene gedachtenis, iii den Geve! fraan.
Z. Heeft de Stad ook niet verfcheiden eigen Werkplaatsen?
V". Ja. Deoudftederzefven is de Stads Th** mertnin geweest, die verfeheide maaien verplaatst (s geworden, want eerst ftond zy daar nu het Oudezyds Heeren Logement is, daarna ter ptatfe waar nu de Tjoelefraat ligt, toen op de Baangragt by de JhgeHersftraai en eindelyk, op de Onbekende Grdgt, rus» fchen den M»^/ en «t Weesperpleln, daar zy tegenwoordig nog is. De Stads asfef*rfi die eerst in de Staalfraat en daarna aan 't einde der Heerengragt over de Imgftraat geplaatst was, is thans op de
Baangragt ten einde de Leidfthegragt. ~
De ®*yfcfo«? en Klokglctcry, die te voren op de hoek van de Keizersgragt en 't Molenpad geffean heeft, ziet men nu aan de Baangragt^ tegens over de Zaagmolenspoort, en is een ?eer aanzienlyk gebouw , dat voor weinigejaar:en raerkelyk vertimmerd en verbeterd is,
ge-



, geschiedenissen".
geworden. De andere Werkplaatzen als de Schuitenmakers Werf, de Proefwerf van '2 Gefchut, het Salpeterhuis en de Stads Puil' niskarren Stallen, zyn van te weinig aanbelang om 'er over uit te weiden. — Liever zullen wy van de Stads wapen en koornhuizen fpreeken. Het óudfte Wapen of Bushuiszo als het toen genöemd wierd, ftond tot den jaare 1603. ter plaatfe daar nu het Specerypakhuis der Oosündifche Maatfchappy is, enhet tegenwoordige is op denCingel, tusfchen de Doelen en het Westindieshuis. Dit gebouw is fterk en groot, heeft het Stads Wapen in den Voorgevel, en komt agter in de Hand" boogjlraat uit. Tegenwoordig maaken de 'Mi*Utairen van een gedeelte van het zelve hun; gebruik, die ook fchuins over het zelve aan't Koningsplein twee groote Stallen voor hunne Paarden hebben. De Kcompakhuizen die vier in getal zyn, ftaan aan het einde der Brouwersgragt, tusfchen de Braak en de. Baangragt. Zy pronken tusfchen ieder paar Voorgevels met het Wapen der Stad,, he: tnderituk van eene derzelven word tot ber.»
6 §in§:



AMSTEfL&AM EN Z Y NE
ging van Affuiten en Kogels gebruikt, doch
J de Zolders worden Stads Graanen en an-
ccre voorraad bewaard. Z Hoe veel Wactiiuizen hebben de
*eude Schutteren in onze Stad ? V. Men reld 'er vier waar de Hoofdwas
gehouden word, als het eerile in *t Stadhuis, het tweede boven de S. Antonies Waag, het derde boven de Reguliermaag en het vierde boven de Westerhal, doch behalven deeze Hoofdwagten heeft men ook nog verfchei. de Bywagten, waar van die aan het Zeemt wel de voornaamfte is. Dit zogenoemde ^eeregt is een aanzienlyk vierkant gebouw «et een groote Poort, boven welke Stads' Wapen uitgehouwen is, hebbende ook twee kleine Deuren ter zyde en van binnen ver. icheide ruime vertrekken die een fraai uitzij
XlYhebben- -3.
hef^rrom hcct dit Geb°^v **
V. Om dat de Commisfarisfen van de Zeetttt aldaar voortyds plagten te vergaderen
< ■- ccr



GESCHIEDENISSEN. 3?
eer men hen eene Kamer in het nieuwgebouwde Stadhuis inruimde. ■ Nu zuilen
wy. tot de befchryving der Torens van deeze Stad overgaan en met de Regulier storen beginnen. Dezelve is in 't jaar 1619. onder 't öpzigt van den Stads Bouwmeefter, H. de Keizer gebouwd. Hjt heeft een fraaye doorlugtige Spits, waar in men een keurlyk Klokkenfpel en Slagwerk , met vier Uurwyzers ziet. De Windwyzer boven op de Spits v;as eertyds een vergulden Os, ter gedachtenisfe der Osfemarkt, die hier ointrend gehouden wierd, doch weinig tyds daar na wierd de Os in een Haan veranderd. Het Wagthuis het geen toen naast de Toren ftond, wierd in het noodlottige jaar 167a. tot eennAJunt bekwaam «emaakt, doen dewyi zulks van korten duur was, wierd de Munt federd tot eenen aanzien]yke Heiberg vertimmerd , welke door de Stad verhuurd en nog de Munt genaamd word.
Z. Van waar heeft deeze Toren den naam van Regulierstoren verkregen?
V. Naar het Reguliers Klooster 3 het welks B 7 ife



38 AMSTEL13 AM EN 2y^E
fa 't jaar tm6 ter plaatse daar m de Rtfh **W*9* en Umdafiheflraat is, geffiJ menl Het Weef in wezen tot den ja*e wanneer het den w oftober, door bra^ verteerd is geworden. De plaats daar 't »e-' toan had, wierd ftderd tot een Lustplaatsen Boom,aapd verhuurd, i„ >tjaar ^ m
Herberg en eenige jaaren lanter rot een Art«nytuui gebruikt, ,ot dat het by de laatfte vergreoting der Stad, in den jaare r<%. ver* PW» en betimmerd is geworden. Het Choor der Kerke heeft juist gelegen daar thans de Petlfluis by de Utrechtfchefiraat is. De eerfte *00rf die toegang uk de Stad ^
Zelve gaf, ftond daar nu de Osfenflah^ én geraakte door de bemuuring der Stad , m cde Voorftad binnen dezelve,, en wierd in »t ;M.
afgebroken. De tweede^/;^^ thans teMuntstoren, geftigt i48o. verbrand! de m tjaar ï6i8. doch het Wagthuis aan de.
gemeld heb, tegenwoordig de Herben de to* Be derde en. laatfte
mz gebouwd wierd, is ï]0g in wefcen
m.



GESCHIEDENISSEN'. §9
L word thans voor een *F*ïg gebruikt, Welke ik u reeds in de Befcliryving der Waagen heb doen kennen.
I Z. Gaan wy nu. tot de Janrompertstoreft lover ?
V. Ja, doch de eigenlyke naam van deezeriIToren is de - Rodenpoorts - Toren, en dusgenoemd om dat dezelve by eene Poort gejftaan heeft die naar eenen Jan Roden dus [genaamd wierd. Deeze Poort was een der Ikleinfte van de Stad, en verleende over een. , Valbrug toegang naar de Tuinen en Pramen 1 buiten dezelve. De poort is na de tweede j uitlegging der Stad verdwenen, doch de To? I ren wierd in den jaare 1617. vernieuwd , en I met een hooge Spits , Uurwyzer en Slagklok J voorzien. My ftaat aan deOostzyde van den Cingel tegen over de Oude Lelyflraat, en is van onderen met eenen vierkanten muur omtrokken , zyne Spits heeft drie ommegangen en is van vier Uurwyzers voorzien. Op den top is een doorlugtigc Lantaarn en boven dezelve een Windwyzer. De onderfte vertrekken van den Toren dienen tot een wooning,
VOOE



AMSTELDAM EK 2YNE voor den Provoost der Stads Soldaatei*J voords heeft men 'er een Krygsraadskamer, en twee Vertrekken voor gevangen Officiers i en Soldaaten der Stads bezettinge. Onder den i Toren en deszelfs deftige en breede Bru* die van Steen gebouwd en op drie Boogea \ rust, zyn twee groote overwelfde Kelders die
tot aan het water Ioopen. De Ha,
rïngpakkers Toren ftaat aau 't einde der Haringpakkery,. niet verre van de Haarlemmer, fluis en heette te vooren de Heilige Kruisto. ren, om dat dezelve tot eene gevangenis voor de zogenaamde Ketters gebruikt is geworden, die vecltyds van deezen Toren in't y gefmeten en verdronken wierden. Hy is taatnlyk hoog en met een zwaare Slagklok en Uurvvyzers voorzien, en beeft op zyn Spits een vergulde Haring tot een VVindwyzcr. De Keurmeesters van den Haring houden hun Comptoir ouder in deeze Tooren en in een bovenvertrek van denzelven heeft men de, Gildekamer van het Tinnegieters Gilde. Z. Welke Toren volgt op deezen ? V. De Schreyerstoren i dus genaamd naar
het



GESCHIEDENISSEN. fcï
bet fcbreyen der zulkcn, d:e, hier ter plaarjze, het laatfte affcheid van hunne vrienden
namen , als zy, in vroeger jaaren aan 't KamUerhoofd, waar by deezen Toren ftaat, plag.. Itcn Scheep te gaan, zo als in dezeiven ook , Inog een fteen te zien is met een wecnende IVrouw en een afvaarend Schip, ter gedagtcInisfe van een voorval, daar ter p:a;itze in 't j jaar 1569. gebeurd, toen eene Vrouw 't verI trek van baaren man zodaanig betreurde dat I zy haar verfiand 'er door kwyt geraakte. De I Toren is van voren rond, doch plat van ach' I teren en heeft, fchoon voor weinige jaaren I vry wat vertimmerd, echter nog veel van haaI re oude gedaante behouden. Van binnen I heeft denzelven verfcheiden ruime boven en I beneden vertrekken, waar onder de Kamer [ der Commisfarisfen van de Walen uitmunt» I in welke, voor den Schoorfteenmantel, een fraai I ftuk Schild'ery is, verbeeldende de Stad van I den Y kant te zien, keurlyk door W. van de I Velde, gepenfeeld. Voords bangen hier nog 1 twee andere Schilderyen, zynde de Afbeeldzcls van eenige Comratsfturisfen der Waaien-1
het



te AM S t E LDAM E K Z YN=E
het eene door J. Bakker h >t jaar 167,. él h andere door J. M. Qj<hMard > in \ym ï.747. vervaardigd. Nu Haat ons van dmMoni ■ fclbaans Toren te fprecken die in den jaaré 1512 gefligc is.
Z. Heet deeze Toren niet ■naar dien wree- • den M»-ft# ^ c;ien gy my in onze ge- * rprekken over 'sLands gefchiedems hebt tot» > Ten kennen?
V. Neen, dezelve voerde reeds lang, vooil Wen ozn den Hertog yan Alba dagt, deezen ; naam, ook wierd zy van ouds af nier Montalbaan, maar Monteibaans Toren gefpeld. Kogtharis komt het iny niet waarfchyr-iyk voor dat zy deezen naam jui-t naar het oude Kas* fee! Montauban in Frankryk, bekomen zoude hebben , vk zou eer denken dat, daar zy voor. tyds aan 't einde der Stad (rond, zy haaren naam van eenen Touw of Lynbr.an, wiens eigenaar mogclyk Mcnte of iBfaMfcfteettfe, omfangen zal hebben , te meer nog daar men oudryèb en nog heden, diergelykc Baar.cn aan de ukerfte eedeeltens der S ad vond en de-eze Toren tot dekking der Voorllad, St LasiaaJje genaamd,
ge-



geschiedenissen. Ifi
tfebóinvd is geworden. Deeze Toren is met fctieh dikken Muur omringd cn met een fraaye ;Sp:ts, twee SViklokkcn en vier Uurwyzcrs voordien. Dezelve verftrekt tot een Wooning <voor den Kapitein der Wcalrcdders, die 'er eenige goede en ruime vertrekken heeft.
Z. Nu zullen de Sluizen en de Watert ItEEFJnoen zeker!yk aan de beurt liggen?
V. Zy dienon ten «Kaften in ons gefprek «iet overgeüagen te worden , ik zal u egter Begts eenigen der voornaamfte opnoemen, en deeze zyn de Haarlemmer/luis, de Grimnesfefluis,\\e Osfcvfitils, de St. jintomsjlu'rs, de Jan Rodcnpoorisjluis, de Eenhoornfluis en voornaamlyk de Amjleljluis. In 't jaar 1652. wierden de Wiaterkeeringen voltrokken en gelegd van den Niewendyk af, door de Ramskooi, langs de Texelfche Kaai, de Oude Teertuinen, bet Nieuwe TVaale Eiland en. de Ygragt. De Bewooners der Haarlemmer Houttuinen en ffarbigpakkerj verkozen geehe Waterkecring voor hunne huizen te heb• ben, waar door dezelve nog heden aan denoverlast van 'c hooge Water biootgefteld zyn* - - - Voords



AMSTELDAMENZyNE
Voords is over de Wateren der Stad een' J gentenen Opzigter aangeileld, die zorg moet. .Qraagen dat de Schutfluizen en de Waterkeetogen, behoorlyk waargenomen worden.
Z, Ik heb u daar even van Waalen cn ^^.hoorenfpreeken,doch wat beJ tekend eigenlyk het woord Waal of IVaale.
V. Dit woord beduid een" Kuil tot bergin* van Schepen. De eerde, in deezen Stad, Wierd m 't jaar i5l2. aangelegd, cn verkreeg der, naam van Oudezyds Waal, doch wierd J" 't jaar 1644. gedempt, voords betimmerd en het 2W«w« 0^ EUand geheten De pude#fc«/ wierd toen meer Y/waards verlegd en in den fcaat gebragt waar in zy zig nog hedea bevind, zy is in driën verdeeld, ten Westen is de legplaats yan allerlei yoote Schepen, «1 't midden worden de Schepen opzyde ge. naald gebraanwd en herfteld, en ten Oosten »S een Dok voor 'sLands Oorlogfchepen welken aldaar gemaakt, vertimmerd of opgelegd Worden, De Nieuwe of Nieuwezyds Waal wifrd m 't jaar 1610. aangevangen, van de Wierwgetfiraat af, Noordwaarts tot aan de
Zout-



GESCHIEDENISSEN» 4$
l&oulketen en is in twee deden gefcheidea Iwaar van het eene de Nieuwe Waaien het I andere de Rommelhaven genoemd werd. Het I opzigt over deeze Waaien is aan vier Commis* I £arisfen toevertrouwd.
Z. Welke Havens zyn 'er in deeze Stad? V. Behalven het Y, ten Noorden, en den Amflel, ten Zuiden, heeft men binnen dezelve de Montelbaansburgwal, de Gelderfche Kaai, het Damrak en de Cingel tot aan de Jan Rodenpoortstoren, die voor bekwaams Havens gerekend kunnen worden. Voords zyn 'er drie kleine Havens ,gemeenlyk Jagthayens genaamd , om dat zy alleen dienen tot berging van Jagten, Boeiers en Schuiten, waar van 'er een by de Oude Stads Herberg, een aan 't einde van Kattenburg en een onder de Amftelbrug is. Eenmaal in 't jaar doen [de Jagten en Boeiers van ieder deezer Jagthave* nen een fpeeltogt langs het Y en den Am/lel t welk vermaak het zeilen yan"t Admiraalfchap genoemd word, en welk gebruik, hier ter Stede, reeds vojr het jaar Kno" bekend ge*
'weesf



fó* A ms t e l d a m e n z y ne
vyeestis ~ Na dc Havens zullen wy 4
Stads Kraanen laaten volgen.
Z. Wat moet ik door dit woord Kraanen; verfiaan?
V. Zwaare faamengeftelde Werktuigen die: tot het losfen en laaden van allerhande zwaare Iighaamen gebruikt worden. Men vind van i de Oudfte der Kraanen al in 't jaar i498. *e.. wag gemaakt, dezelve ftond toen vlak voor' den Schreyerstoren , doch wierd in 't jaar E Ï643. vernieuwd en verder Ywaards in geplaatst. . Zy word tegenwoordig de Groote Kraan ge'. 1 naamd. De nieuwe Kraan ftond in den jaare i 1C2.0. op de Stroomarkt, en is tegenwoordig aan 't einde van 't Bikkers Eiland en word de
Kleine Kraan geheten. Amfleldam van
veele breede en fmalle Gragten doodlieden zynde, heeft dierhalven ook eene menigte bruggen, welken de toegang van den eenen tot den anderen plaats verleenen. Men teki 'er meer dan twee honderd vyftig waar van de meesten van Steen zyn en alle met ronde yzere Leeningen voorzien. Ik zal « agt of m» £en der voornaamiten doen kennen, want
zc



GESCHIEDENISSEN . \7
zo, u allen te befchryven, zoude my te Loeilyk vallen om te doen, en u om te booten. De oudfte is naar alle waarfchynlykheid Be Oude Brug. Wanneer zy gebouwd werd is onbekend, egter was zy voor den jaare H389. al in wezen. Zy wierd in 't jaar 1504. [herbouwd cn in 'c jaar 1557. °P nieuws ver* Itimmerd , is nog van Hout, heeft drie ,rgaten tot de doorvaart, en is driehondert voeten liaiig. Voor dezelve zyn de legplaatzen der IVeerfchepen naar Gelderland en Oyerysfel. —* De Nieuwe Brug is omtrent den jaare 1400. gelegd. In het jaar 1561. wierd dezelve vernieuwd en daar zy', geheel van Hout was, ter wedereinde van Steen hermaakt, in 't jaar 1596. wierden in *t raidden derzclve oorgaten gemaakt, en in den jaaren 1681. is zy geheel van Steen herbouwd, en alleen met twee openingen tot de doorvaart voorzien. Aanmerkelyk is 't dat dezelve eerst na het jaar 1750.
is bereden geworden. 1 De Paapenbnig
was reeds voor het midden der Veertiende Eeuw in wezen en wierd in 't jaar i6©4. herbouwd. Zy heeft gelyk de Oud* Brug,
ten



JS* AMSTERDAM ÉN ZYNÊ
een oorgat in 't midden,*zes openingen tel doorvaart en is van Hout gemaakt en ongej voerd, waarom zy ook niet bereden word voords is de Paapen Brug omtrent twee' honderd ën vyftig voeten lang.
Z. Maar van waar heeft tog die Brug zulk \ eene vreemde benaaming gekregen ?
V. Zy heeft dezelve waarfchynlyk by haa re ftigting niet gevoerd en heeft toen mis. \ fchien de St. Nicolaasbrug geheeten, door dien deeze Brug, aan de Gcesteiyken van St Mcolws Parochie, nu de Oude Brug, eenen' toegang naar de Nieuwe zyde der Stad verleende, tot dat zy door fommige baldaadi-c Priesters, by \ gemeen Paapen genoemd op een Vastenavond verbrand wierd, waar na de Brug, die in haare piaatfe kwam de naam van Paapen Brug verkreeg en federd
behouden heeft De Lange Brug wd.
ke over het Rokkin leid, lag 'er reeds in de Veertiende Eeuw, en is dikwifs vernieuwd geworden. Door dien men bevond dat zv yeel te hoog lag, wierd zy in \ jaar 1C1Wel ruim drie voet verlaagd. Zy heeft drie
ga.



GESCHIEDENISSEN, Af
gaten ter doorvaart en wierd eerst in 't iaar
1661. met yzere Leeningen voorzien.
De Docknbïitg is ter plaatze, waar eerst de Rooclebrug plag te leggen , aan 't einde der Doelenfliaal:, zy was voor't jaar 1500. reeds in wezen; cn tot den jaare 1633. van hout, Wanneer zy toen treflelyk van Steen herbouwd is geworden. Zy rust op agt zwaare Zuilen die zeven ruime Boogen maaken. ———- De llalvemaansbrug is van hout, in 't jaar 1626. aangelegd , heeft een ophaal en tien gaatcn ter doorvaart en is aan 't einde der Colvt' niersburgwal. ——— De Blaauwbrug niet verre van de voorgaande, wierd in 't jaar 1601. aangevangen en hegtte toen twee Bolwerken der Stad aan elkander. Zy droeg eerst den naam van Leeuwenbrug, na vier Leeuwen die op de houten Leeningen der Brug gefield waren , en heeft dertien gaten ter doorvaart. -— De Magcrebrug, die ten einde vundeAmflelKcrkftraat legt, is in den jaare 1662.. getimmerd , in zulk eene fmalle gedaante dat zy daar door deeze naam bekomen heeft. Zy is egter naderhand merkelyk verbreed en heeft mede, Iii. deel. C als



gè A M S T K L 6 A MEN Z ? NE
als de voorgaande, dertien gaten ter doorvaan. —— Dc Amftelbrug, die ook iu den jaare 1662. gebouwd is en ten einde van den Binnen Amftel legt, is de voornaainfte van allen. Zy rust op vyfëndertig halfronde Boogen van gebakken Steen , en is zeshonderd ën zestig voeten la?.g en zeventig breed. De Brug is met eene zwaare yzere Leening omzet , voor welke , binnenwaards , blaauwe Steencn Pilaartjes zyn, om 't voetpad van den ryweg te onderfcheiden, ook flonden 'er voortyds twee Wagthuisjes van gehouwen Steen. In 't jaar 1787. wierd op deeze Brug een Battery aangelegd, doch dezeb'e is na de Omwenteling in dat zelve jaar, weder fchielyk verdweenen, en de Brug, van welke men een van de fraaifte uitzigten der Stad heeft, we* der in haaren voorigen ftaat herfteld. Van dc vyfëndertig Boogen der Brug dienen de drie middelften flegts tot de doorvaart, de overigen, ter wederzyde, zyn gefchikt tot berging en legplaatzen der Jagten en Schuiten van de Amjlel Jagthaven. Ook leggen 'er »©g de Ysbreeker, het Stads Trefejagt en het
•Ad-



geschiedenissen» V-
\ Admiraliteits- Jagt. — Dc andere voorname 5 Steenebruggen deezer Stad, zyn te veel iu 1 getal om afzonderlyK behandeld ie worden , j genoeg zal het zyn u re zeggen, dat de hoekboogen van fommige derzelven, van Stadswege, tot byzondere Comtoircn ter ontfaugst I van eenige gemeene middelen, ten dieuftcder Overlieden van eenige Gilden;, of tot Wffir huisjes of dicrgelyk gebruik gefchikt zyn, cn onder verfcheiden Stoenen Bruggen heeft men ruime Kelders of Kluizen gebouwd.
Z. Van welke geftigtcn Maat ons nu te fpreeken ?
V. Van de Doelens , wasr van de Oudfte die op dc Oudczyds Agterlurgwal by de Hoogftraat ftond, al in den jaare 1394.. bekend was, en waar door dat gedeelte der 'Hoogftraat nog de Oude Doeleftraat genoemd Word. De Voetboogs - Doelen , die na den jaare 1413. geftigt wierd , ftond op den Chtr gel by den Heiligenwegspoort. Zy zyn beide federd lange verdweenen, doch de laatfte is thans de Vergaderplaats der Westindifche
Mttatfchappy. • De Handboogs - Doelen
C % ftaat



52 AMSTELDAM EN Z Y N E
ftaat,byna naast de laatstgemelde plaats, en is tegenwoordig in een zeer aanzienlyke Herberg veranderd geworden, die van Stads wege verhuurd word, en waar in, voor twee jaaren , de Ileeren van het Dcfenfiewezen hunne Vergaderingen gehouden hebben. Deeze Doelen is thans een fraai gebouw, voor eenige jaaren naar de hedendaagfche wijze vertimmerd, en heeft van binnen eene groote Zaal en verfcheiden deftige Vertrekken. In 't Voorhuis en in de andere Ver < trekken, ziet men verfchcide Schilderyen van oude Schutters gezelfchappen, waar onder een fraai ftuk van Johannes Spilberg, omtrend het jaar 1660. gefchilderd , zynde het Schutters Vaandel, van den Kapitein Joan yan de Poll. Ook ziet men voor den Schoorfteen een uitvoerig Schildery van Banholorneus van der Helst, gefchilderd in 't jaar 1653. verbeeldende drie Stads Kapiteinen welken de eertekenen der Schutteren aan den
voornoemden Schilder vertoonen. De
Kloveniers • Doelen ftaat ten einde van de Nieuwe Doeleftraat, die haare naam van dit
ge-



GESCHIEDENISSEN. 65
gebouw omfangen heeft en is tegenwoordig ook eene deftige Herberg. Zy is in 't jaar 1522. aangelegd, en word in twee gebouwen onderfcheiden die tegen over elkander ftaan, en waarvan het kleinvee de Schiet • Doelen geheten word. Men treet in de Groote Doelen door eenfierlyken fteenen Poort, en komt door een groot Voorhuis, en langs een bree • den trap, op de Schurterszaal, die zeer ruim, en met een Schoorfteen ftuk, door Goyert Flink gefchilderd, voorzien is. In de kamer van de Overlieden der Kloveniers is een Schildry waar in de Ileeren Wil fin, Bleker , Reinst cn yan Hoorn afgebeeld zyn. De Toren ter zyde van dit gebouw, heefc nog veef, van zyne oude gedaante behouden en heeft een vergulden Papegaai tot een Windwyzer, ter gedagcenisfe van het fchieten naa de Papegaai, dat hier oudtyds g^öerfend wierd.
Z. Is 'er in de tegenoverllaande SchietDoelen ook iets aanmerkelyks te zien ?
V. Men treed in deeze door een kleine Poort, waar boven eenklaauw, he: teken der Kloveniers uitgehouwen is , van binnen heefc C 3 men



'54 am stel dam en 2yne
inen eene Gaandery en een vertrek waar ia eenige oude Schutters Hukken hangen. Achter deaèlven is een Kolfbaan benevens het Schietperk, aan welks einde een houten vieskante Scbyf is, dc Schutters Maan onder eene overdekte Gaandery en fchieten door twpe poorten, op zekeren afftand van elkander geplaatst, met Kogels in 't Schietperk, langs welk zig de Gasthuisfloot, onder de huizen van de Boelenflraat, in den Amflel ontlast, Deeze lief hebbery van naar 't wit te fchieten word nog onderhouden en gefchied gemeenlyk de laatfte woensdag in de zes Zomermaanden.
Z. Hoe veel Herbergen zyn 'er in de Stad die eigenlyk den naam van Stads Herbergen voeren?
V. Men teld 'er tegenwoordig vier , ca deeze zyn de twee User en Logementen, de Nieuwe Stads Herberg en die in de Plantaadje. Wy zullen met dc befchryving van het Oudezyds Heeren Logement beginnen. Dit aanzienlyk Gebouw ftaat aan het einde van den Oudezyds Voorburgwal en was al voor
den



GESCHIEDENISSEN1» g$
ècn jaare 150®. een Stadstimmertuin, naderhand een Brouwery, daar na een Lomberd ea nog laater eene Wooning voor byzondere Kooplieden, tot dat het eindelyk door de Stad gekogt en toe een deftige Herberg en Logement bekwaam gemaakt wierd. In 't jaar 1647. wierd het zelve vernieuwd en merkelyk vertimmerd. Men treed in het zelve over een Steenen Brug , waar voor een fraai yzeren Hek ftaat. De Voorgevel is verfierd met Hardfteenen Festonnen en pronkt met hec Wapen der Stad, dat zig boven den ingang van het gebouw vertoont. Van binnen vind men eene aanzienlyke behangen ruime Zaal9 en een groot getal andere Vertrekken, op deeze Zaal worden fomtyds Verkoopihgen va» Huiscieraden, Klederen, Schilderyen, Papierkunst en andere Kostbaarheden gehouden». Achter het Huis is een groote open plaats enop dezelve een hoog Verdek op Stylen tot een afflag, en verfcheiden Benedenvertrekken langs dezelve, en op deeze plaats worden genoegzaam alle maandagen, Huizen 9 Hofiteeden, Obligatien en andere vaste GoeC 4 de-



5**
AWSTELOAMEN2YNE
deren verkogt , welke Verkoopingen hier ter Stede, nergens dan in dit Logement gehouden mogen worden. Met Nicuw
zyds Hceren Logement, het welk op den Haarlemmerdyk en Heerenmarkt ftaat, wierd in 't jaar 16/7. tot een Vleeschhal en Wagthuis gebouwd, doch veranderde in 't jaar 3623. reeds in een Westindieshuis, doch na *t jaar 1647. door de Oegtcn ftaat der Westindifche Maatfchappy in verval geraakt en zonder gebruik zynde , befloot de Stad in 't jaar 1657. het tot eene Herberg te verhuuren zo als het ook federd gebleven is.
Z. Wordt het Wagthuis hier ook niet nog gehouden ?
V. Ja het zelve is ook nog gebleeven. Dit Gebouw heeft twee ingangen, een van voren langs een Steenen trap, en een aan de Oostzyde, op de Binnenplaats uitkomende, welke beide ingangen, met Stads Wapen verfierd zyn. In den Voorgevel van het gebouw zyn vier Osfen Hoofden, uitgehouwen, waar aan men nog zien kan, dat het eerst tot een Vleeschhal gefchikt geweest is. Van binnen
heeft



GESCHIEDENISSEN. 5?
heeft het een groote Zaal en verfcheidene andere vertrekken , en op de binnenplaats een vertrek tot een afflag , en hier worden de meeste verkoopingen van Schepen en Houtwaaren gehouden , en fomtyds ook wel andere Koopmanfchappen geveild. Doch
laat ons nu tot de Nieuwe Stads Herberg evergaan. Deeze wierd in 't jaar 1660. op de hoogte van de Spaarendammerbrug, van hout getimmerd. Voor weinig jaaren is dezelve egter aanmerkelyk verbeterd , en met een ruim Steenen Gebouw vergroot. Eca lange houten Valbrug geeft toegang tot deeze Herberg , die om derzelver aangenaame gelegenheid en vermaaklyk uitzigt over het Y, zeer dikwyls bezogt word. Ter zyde de Bulkfiooter Steiger die voor dezelve legt, heeft men een Burger WagLhuis, en aan de andere kant een kleinen Steiger voor roeifchuitjes.
Z. Is 'er ook niet een Oude Stads Herberg geweest ?
V. Ja , dezelve ftond op de hoogte def Buitenwieringerflrattt, en was in 't jaar 161& C5 va»



5^ AM STÏtDAM- ER ZVNÏ
van hout , op paakn geftigt. Men ging naar deeze Herberg over een home Lrug, en door -een diergelyke poort; doch de neering in dezelve merkelyk verloopcn zynde , heeft men dezelve voor eenige jaaren tot den grond toe afgebroken. De Brug is egtcr gebleven, en ftrekt nog tegenwoordig ten toegang naar een Burger Wagthuis en eene kleine Jagthaven., Behalven de nog in wezen zynde Nieuwe Stads Herberg, heeft men 'er ook nog een in de Plantaadje , welke aldaar in 'tjaar 1688. tot Weering van kleine Kroegjes , is aangelegd. Deeze Herberg , dié alleen , met uitfluiting van alJe anderen, zo verre de Plantaadje betreft, met den Wyntap bevoorrecht is , ftaat in den Middellaan ter Zuidzyde , en is een ïteenen Gebouw van drie verdiepingen, waar sgter een ruime plaats is, met Priëelen en "Kolf baanen voorzien. De ingang van 't Gebouw is van boven met Stads Wapen voorzien. Wy zouden hier de befchryving der waereldlijke Gebouwen voor afgedaan kunnen honden , indien wy niet nog te fpreeken hadden nn eenige Geftigten ^ die s of aan 't gemeene
Lam!



g i s g htsd e nissen. §j
Land van Holland, of aan de Aimiraaliteit of aan de Oost - en West - Indlfche Maatfchappyën toebehoren.
Z. Dan zal zekerlyk het Postcomptoir , als het gemeene Land raakende, de eerfte beurt krygen ? V. Zo is 't. Het gemeene Land van Holland , heeft' dit Gebouw , dat eerst de Stads Paar: den/lal geweest is 9 in 'tjaar 1753. van de Stad,,, voor vyfënveertigduizend guldens gekogt. Sederd is het merkelyk vertimmerd en pronkt | nu met het Wapen van Holland in den voorge1 vel. Voords heeft het eene deftige Poort en een ruime plaats , die ter wederzyde en vaa. agteren met onderlcheidene Postcomptoiren betimmerd is. De Opzieners en voornaamfte Bedienden der Postcomptoiren hebben hier hunne Wooningen , en men heeft in den binnengevel, tegen,over den ingang, een Uürwy-
zer en Slagklok geplaatst. Nu zullen
de Admiraliteits Gebouwen volgen, en. onder deezen eerst het Prinfenhof. Dit Gebouw 3. dat op de Oudezyds Voorburgwal9,niet ra* de. Hoogflraat gelegen is f , heefs



00 AMSTELDAM EN ZïNE
zynen naam ontfangen , niet, zo als het gemeen veeltyds denkt , van de Prinsfen van Oranje, maar om dat hetzelve, in 'tjaar 1578. tot een Logement voor Prinfen en Heeren van groot aanzien is aangelegd geworden, zo als ook de Graaf van Leicester in 'tjaar 1586 en Prins Maurits 1594. 'er geherbergd geweest zyn. Het is reeds kort na 'tjaar 1400 geftigt en was toen het St. Ceciien Klooster. In \ jaar 1597. Werd het tot een Vergaderplaats voor het Collegie der Admiraliteit gefchikt, en in den jaare 1661. deftig herbouwd. Sederd zyn ook de agterlte gedeeltens van dit Gebouw, welke tot Wooningen van de afgevaardigde Leden uit andere Provintien dienen, fraai herbouwd. Dit Prinsfen of Admiraliteitshof, zo als het ook dikwerf geheten word, heeft twee aanzienlyke ingangen , een op de Oudezyds 'Voorburgwal en een in de Prinfénhofleeg, en deeze laaLfte geeft toegang tot het Comptoir van 't Convoi, oudtyds de Kerk van 't St. Cctillen Klooster , waar van het fpitfe Torentje nog ten dake uitltcekt. Door de eerstgenoemde poort komt men op een ruime vierkante
Plaats



GESCHIEDENISSEN. 6Ï
Plaats, in wier midden een fraaije Pomp, aaiï i een blaauwe Arduinfteenen Zuil ftaat, daar een iieriyke glazen Lantaarn boven op is. Aan de Zuidzyde van deeze open Plaats ftaat het Gebouw waar in de Raaden ter Admiraliteit hunne Vergaderingen houden. Deszelfs gevel, die van gebakken Steen is , rust op een wit Hardfteenen voetftuk en diergelyke Zuilen. De Kap of Frontcfpies van denzelven is met den Hollandfchen Leeuw en 't Wapen der Admira* hteit, van fraai Hardfteen uitgehouwen, verfierd. Ter regter zyde is het beeld der Gerechtigheid , en tér linkerzyde dat van den Zeeoorlog , beide met zinnebeeldig bywerk. Twee Leeuwen die 't Wapen der Admiraliteit houden, ziet men beneden ter wederzyden van den ingang op fraaije Arduinfteenen Zuilen» Vier netgebouwde Schoorfteenen fteeken het dak uit , en hebben ieder een Oorlogfchip tot een Windwyzer.
Z. Is hetzelve van binnen ook zo pragtignls van buiten?
V. Het is van binnen mede wel bezieiw waardig, en heeft verfcheide fchoone Vertrek' C 7 ken-,



■$Z AM S TE LD AM E N ZïNE
ten , waar onder de Raadkamer inzonderheid uitmunt, zynde een groot vierkant Vertrek met twee fraaije Schoorfteenen, welker mantels en kolommen met beeldwerk verfierd en verguld zyn. In de Schoorfteenen zyn twee kunftige Schilderyen door Ferdïnand Bol, benevens een gefchilderd Afbeeldzel van den grooten Admiraal de Ruiter, en boven den in-, gang vertoond zig bet Wapen van Holland tusfchen twee Stroomgoden. ]n de Befcign*. kamer ftaat tegenwoordig dc praguge Armftoel Van den Admiraal Generaal met het Wapen en de Spreuk van den Huize van 0/w«/tf, en voor den Schoorfteen is een oud gefchilderd YgeEigt, aan de wand eenige andere Zeeftukjes, en in 'tmidden een fraai model van een Oor' logfehip.. In 't Spreekvertrek en eenige andere Kamers zyn eenige veroverde Scheepsvlaggen geplaatst* Voords heeft men 'er de Secreta». ry en Charterkamer en verfcheide andere Vertrekken tot gebruik der Admiraliteit gefchikt.. Eifedelyk zyn ter bewaakinge van 't -grinfenhaf verfcheide Wagten aangefteld, die 'snagts. m vier of vsyf huisjes 3 zo op de-C?»-
de*



GESCHIEDENISSEN.' 0%
éexyds Foor- als Agterburgwal, de wagt tegen brand, huisbraak en andere onheilen, hebben.— Het Admiraliteiis Magazyn is op Kattenburg, en volbouwd in 't jaar 1656. Het ftaat aan en in de groote Kattenburgerftraat, rondom in, 't water, en is van harde gebakken Steen gebouwd , en behalven het dak drie verdiepingen hoog, De vier gevels zyn in 't midden, in den jaare 1740. met vier uitfteekende Pa- ■ , viljoenen uitgetimmerd. In den voor- en agtergevel zyn de Zeevaart en derzelver Befcherming, in Steen, fierlyk uitgehouwen. De , buitenpoort rust op Dorifche Kolommen , en . men komt door dezelve over een fteenen it Brug in een ruim -vierkant Voorportaal y. aan n wiens Zoldering een Schuitje hangt, uit de. ■ Straat Dayids herwaards gebragt. Ter we- derzyden van dit Portaal zyn twee ruime Vertrekken. Dat aan de regterhand heeft de Wapens der- zeven Provintien en eenige Wapen» der Raaden ter Admiraliteit, voor den Schoor, fteen». Ook zyn 'er eenige Vlaggen en Vaan3 dels en een model van een Oorlogfchip. Bo( ^tn de Deur van deeze Kamer, alwaar de
Raa-



6V AMSTELDAM En ZynE
Raaden ter Admiraliteit hunne Vergaderingen houden , is een kundig Schildery van Fcrdinand Bol geplaatst, en onder hetzelve leest men een fraai Vers van Vondel. Het Vertrek aan de linkerhand is van geen byzonder gebruik. Uit het Portaal komt men op een vierkante Binnenplaats die over 't water ge. boawd, en van eene Gaandery omringt is wel' ke op zesenveertig Kolommen van gebakken Steen rust.
• Z. Dit Gebouw moet dus al vry groot zyn.
V. Het is tweehonderdëntwintig voeten breed en tweehonderd voeten diep, en van een on« gelooflyke menigte van allerhande Krygs en Scheepstuig en benodigdheden voorzien. Tus* fehen de daken is ook een hoog plat, van waar men een ruim uitzigt over het Y en de Zuiderzee heeft. Eindelyk fleeken aan de vier hoeken van 't Gebouw vier Schoorfteenen ten dake uit, die kunltig gewerkte koperen Spheren draagen. De Admiraliteiis Scheepstimmerwerf heeft twee toegangen , een over eene Brug uit het voorbefchreven Magazyn *n een tik de groote Kattenburgerftraat, zyZ
de



GESCHIEDENISSEN, 6$
de een groote fteenen Poort, waarop een fier| lyk Koepeltorentje ftaat , van een Uurwyzer
en Sla^klok voorzien. De Werf is met een : fteenen Muur omringd, die zig tot aan het Y I toe uitftrekt. Voords heeft zy een vierkant
Plein, en ter wcderzyden de Wooningen van
de twee Onder -Equipagiemeesters, den ComI mis en andere Bedienden. Eindelyk is dezelI ve met verfcheide zwaare fteenen Lootzen en I allerhande noodige Werkplaatzen voorzien. — | Het Scheeps Magazyn is ten einde de Werf. j Men komt'er over eene fteenen Brug en door I een Poort in , boven welke drie Wapens van i Raaden ter Admiraliteit ftaan, en op de Lyst i van den Voorgevel naar 't Y toe ziet men ^ïet h Admiraliteits Wapen door twee Leeuwen be] .fchermd , in Steen uitgehouwen. Voor het1 zelve was voor deezen's Lands Gefchutwerf I en agter aan 't Y ftond voormaals een zw.are j Kraan om Kanon te losten en te laaden, en
j Scheepsmasten uit en in te zetten. Het
I Sehcepsdok is regt voor het eerstgemelde Mam } gazyn en Timmerwerf. Het is een ruim vierkant, I rondom met paaien bezet en van verfcheide
Wag»



^5 AM3TELBAM EN ZYNE
Wagthuizen voorzien. In hetzelve worden de •onttakelde Oorlogfcheepen gewoonlyk opgelegd, en by de uitvaart naar buiten ftaat ook
een Wagthuis. De Lynbaan, het laatfte
Gebouw der Admiraliieit , ftaat aan \ einde van Oostenburg , en is met een fraaije Voor en Agtergevel voorzien , die met verfcheide Wapens verfierd zyn. In de groote Baan worden de Kabels geflagen en in de kleine Baan het.ligter Touwerk gemaakt. De OnderOpzigter van 't Werkvolk heeft 'er eene Wooning voor aan de ftraat, en de Zolders van 't Gebouw dienen tot berging van Hennip > Roopaardcn, ledige Vaten en andere Scheepsgoederen..
Z* Nu zullen zekerlvk de Gebouwen va» -de Oost en West - Indifche Maatfchappy eea. beurt krygen ?
V. Ja, en wel eerst hetOoj* Indifche Huis, het welk op den hoek van de Hoogftraatis en zig uitftrekt langs de. Kloveniersburgwal tot het Dolhuis. Hetzelve beftaat uit drie aaneengevoegde Gebouwen. Het oudftc dat vlak ■jpp den hoek is , heeft vyf ingangen en ver-
fchei».



* GSS CH IEDBNISSEN.' *?
fchekle ruime Zolders tot berging van Speceryen en andere Oost- Indifche Waarcn. Het | tweede Gebouw is naast het eerftein te Hoog* fraai , e« ket nieuwfte ftrekt zig daar naast tot de Waaien Kerk uit. Een fierlyke Hard. fteenen Poort geeft een gemeenen ingang aan de beide laatstgenoemde Gebouwen. Men komt door die Poort op eene ruime vierkante
i Binnenplaats, daar gemeenlyk bet Bootsvolk ij aangenomen of gemonfterd word. Op deeze | plaats zyn voords de toegangen tot alle de \ Vertrekken van dit Huis, die in groote getale j en tot allerhande byzonder gebruik gefchikt | zyn. De grcoie Zaal dient tot de openbaare
ii veiling der Oost - Indifche Waaren. In deKamer daar de Heeren Bewindhebberen verga*
3 deren zyn eenige Chinecfche en andere Schil* s deryen , en een Bovenvertrek iri 't Zuiden van j 't Gebouw is tot eene Wapenkamer gefchikt, ! en van alle foorten van Geweer, te Water en
te Lande dienende, wel voorzien. Het
I Oost-Indisch Zeemagazyn is aan 't eind van
de groote OosUnbnrgerftraat , en een zeer l aanzienlyk Gebouw , dat ook veeltyds het
Qtsfr



6% AMSTELDAM BN 2YNS
Oost - Indisch Buitenhuis geheeten word. Hetü is naar den Ykant met Vleugels uitgebouwd. 1. Op den Agtergevel, die tegen bet Y ftaat, is; een Koepeltoren-je, met twee Uurwyzers enr een Slagklok. Men treed in 't Magazyn doon .eene aanzicnlyke Hardfteenen Poort, zo aki ook eene diergelyke in den Voorgevel van 't j Gebouw is , het welk uit vier Verdiepingen;] beftaat. De onderfte dient, ter regter zydel tot Pakhuizen voor Spykers, Kabels en Tou-J wen, en ter linkerzyde voor een ruim Slagtmus. De tweede word gebruikt om eene j groote menig.e Scbeepsbehoeftens te bergen. Ook heeft men 'er het Porcelein Magazyn,
• de Peper zolder en die voor de fyne Specery-
• en. De Zolders der derde Verdieping zyn ook van Kasfen voor Spccerycn voorzien, ook vind men hier de Peper los en in baaien, en een gedeelte deezer Verdieping word voor eene Timmerloots gebruikt. Op de vierde Verdieping heeft men de Kaneelzolder, en : boven dezelve word het oveifchot der Speceryen bewaard. Voor de Brug , die toegang tot dit Magazyn geeft, ftaat nog een ander
Ge- j



GESCHIEDENISSEN. 6*9
föebouw, dat in 'tjaar 1752- geftigt is, mee [drie Verdiepingen buiten de Vliering, en mede dienende tot berging van allerhande Scheepsnoodwendigheden en agter hetzelve ziet men nog een ander dat vier Verdiepingen hoog en rondom een vierkante Binnenplaats is. Dit Gebouw dient tot een Pakhuis voor Koffy, Thee , Drogeryen , Katoenengarens en meer andere Waaren die uit de Indien aangebragr worden.
Z. Is de Oost - Indifche Timmerwerf niet mede ter zeiver plaatze ?
V Deeze is agter het Magazyn, en men komt 'er over twee Bruggen op. Tusfchen de eerde cn tweede Brug ftaat het model van het eerfte Schip welk op deeze Werf gebouwd is geworden , met het jaartal 1663. Voords is de Timmerwerf rondom met Lootzen bezet , en heeft ook eene Ankerfmedery en agter dezelve vind men het Dok der Maatfchappy, met Paalwerk in 't Y afgeperkt , alwaar de onttakelde Schepen der Compagnie leggen. — De Oost ■ Indifche Lynbaan legt naast de Admiralitèits Lynbaan , op Oostenburg. Men
heefc



7« AMSTEL0AM EN Z YNE
heeft door een Brug toegang tot liet Gebouw, , dat met een fraaijen VoorgeveJ pronkt, ui welks Frontefpies bet merk der Maatfchappy in fleen uitgehouwen is, zynde de Agtergeveï op gelykc wyze verfierd. In de Lynbaan zelf f is een groote Stoof cn Teerketel , en boven i dezelve een Zolder daar de Hermip gehekeld 1
Word. - Het Teermagazyn is een ftuk J
wegs van de Lynbaan , en ftaat >rondom in 'twater» Het is een vierkant Gebouw, twee i Verdiepingen hoog , cn van een dubbel Dok ;j Voorzien. Tegen over hetzelve ftaat de Zaag- [I molen van de Oost ■ Indifche Maatfchappy, al- . Waar het hout, welk zy tot gebruik van haare i Schepen noodig heeft, gezaagd word.
Z. Heeft de West-Indifche Maatfchappy mede zo veel aanzienlyke Gebouwen ?
V. Neen , behaiven het Huis daar de Be- I Windhebberen vergaderen, heeft zy flegts nog een Pakhuis. Het eerstgemclde was voortyds ! de Voethoogs Doelen, en is, hoewel hetfedert eenige jaaren merkelyk vertimmerd is , een oud Gebouw, met verfcheide groote Vertrekken voorzien. Het Gebouw heeft een Hard-
ftee. ,



■CtSCHlEOENÏ-SSïN ft
lièenfen Voorpoort van de Dorifche orde , en leen ruime Plaats of Tuin , langs welke de Béoonitig van den Kastelein of Opziener van »j't Gebouw is. De Directeuren der Surinaamifche Sociëteit houden ook hunne Vergaderingen in hetzelve. Het West-Indisch
\ Pakhuis is op den hoek van de Tgragt tegen 5 over de Kalkmarkt, en is een groot Gebouw i met drie Gevels. In de middelde van dezelve 3 ziet men het merk der Compagnie uitgehouCèn'. Het omierfte gedeelte dient tot eene Wooning voor den Gommis der Eou'ipagie en Kien Schipper der Jagten van de Maatfchappy | en 'tbovenfte gedeelte beeft zulke ruime Zolders , dat 'er de Waaren, die de Compagnie uit de West-Indien krygt, gemaklyk in geborgen kunnen worden. Wy zullen het
: Kweekschool voor de Zeevaart, als hier" best befchreven kunnende worden, laaten volgen. Hetzelve wierd opgericht in den jaare 1785. en gefchikt om Jongelingen tot den Zeedienst bekwaam te maaken. Dit Gebouw ftaat aaa den Tkant , tegen over het Lands Zeemaga» zyn, en wierd tot een Willige Rasphuis aan-



AMSTELDAM EN ZYNE
gelegd in het jaar 1642. en hier toe tot in den jaare 1782. gebruikt. Sederd ledig ftaande , befloot men het tot een Kvveekfchool voornoemd aan te leggen; dus wierd het vertimmerd en met een nieuwen Voorgevel verfierd, welken met een fraai Beeld der Zeevaard en andere byfieraaden, benevens twee groote Lantaarns pronkt. Voords heeft hetzelve een aanzienlyken ingang, en van binnen verfcheide ruime Vertrekken, welke alle ter bereiking van haar oogmerk dienen. Ter zyde is een opene Plaats, waar op een Fregatfchip gefield is, om de Jeugd in, en aan hetzelve, allerhande Scheepswerk te leeren. Ook is de Ieevenstvyze der Jongelingen in dit Kvveekfchool geheel overeenkomftig met die men op de Scheepen heeft, en zy worden verders onderwezen in het ieezen, fchryven, rekenen de Scheepvaart en Krygsoeffeningen ter Zee. Eindelyk beflaat hunne Kleeding in een blaauwe Rok rood Onderkleed , witte Kousfen en ronde' Hoeden met blaauwe Linten, waarop Kwe<k« fche-ol of Claudius Ciyitis te leezen ftaat.
„ DER,



HET KVÏEKSCÏÏOOL fOOl BE Z E ETA AIR. T.






GESCHIEDE NISSEN. f$
DERTIENDE GESPREK.
I N H O ü B. - x'
Overgang tot de befchryying der Geesteïyke
Gebouwen. Oude Kerk. Naams-
rede. Tyd van haare Stigting. Staat derzelve in de Roomfche Tyd. Chooren en Kapellen. Allaaren. Beelden enz. Tegenwoordige ftaat derzelve. Grootte. Toren. Predikftoel. Choor. O/gels. Glazen. Graffleden. Kerkhof. Naamen der oudfte en tegenwoordige Kerlmeesteren. •— Nieuwe Kerk. Stigting. Oude ftaat derzelve. Chooren en Kapeden* Allaaren. III. deel. D Beet-



74. AMST*LD AM EN ZYNÏ
Beelden. Tegenwoordige p.aat derzelve. Grootte. Toren. Predikftoel. Choor. Orgels. Glazen. Graf/leden- Kerkhoven. Naamen der oudfte en tegenwoordige Kerk* meesteren. —- Nieuwezydskapel. Oor/pronk van den naam yan Heilige Stede, ierzelyer fiigting. Oude ftaat derzelve. /Utaaren. Tegenwoordige gedaante. Naainen der oudfte en tegenwoordige Kerkmees-
teren. Oudezydskapel. Oor-\
fpronk van den naam van St. Olofskapel. Stigting. Oude ftaat derzelve. Tegenwoordige ftaat. Naamen der oudfte en te- ;
genwoordige Kerkmeesteren. Gast-
huisker.k. Gedaante^ Naamen der oudfte én tegenwoordige Kerkmeesteren. < Zuiderkerk. Stigting. Gedaante. Toren. Kerkhof. Naamen der oudfte en te\ genv/oordige Kerkmeesteren. « XVes.1 terkeric. Stigting. Gedaante. Toren.l Kerkhof. Naamen der oudfte en tegen-\ woordlge Kerkmeesteren. — Noop.derkerk. Stigting. Gedaante, Toren. Naamen der
Oudfte en tegenwoordige Kerkmeesteren. ■
Gos-



geschiedenissen. f$
• Oost erkers. Stigting. Gedaante. Toren. Naamen der Oudfte en Tegenwoordige Kerkmeesteren. r Eilandskerk.
Stigting. Gedaante. Naamen der Oudft:
en Tegenwoordige Kerkmeeyteren.
Amstelkerk. Stigting. Gedaante. Naamen der Oudfte en Tegenwoordige Kerkmeesteren. — Kerkbestier. Kerkmeesteren. Predikanten. Ouderlingen. Diakenen. Namen der Eerfte en Tegenwoordige laatfte Predikanten. Franscke
Kerken. Oude JVaalenkerk. Stigting.
Gedaante. ; Nieuwe Waalenkerk.
Stigting. Gedaante. Kerkbeftier. Naam der Eerde Franfche Predikant. •■ Engelsche Kerken. Engelfche Prcsbyterlaanfche Kerk. Stigting. Gedaante. Kerkbeftier. Naam der Eerfte Engelfche Predikant. Engelfche Eplscopaale Kerk.
Zoon. ïk twyi'fel niet of wy zullen nu tolde Befchryving der Geestelyke Gebouwen overgaan.
Vader. Ja en wy zullen c-fii's.t met dc D 2 Ge-



?6 AM STEL DAM EN Z Y N E
Gereformeerde Kerken beginnen , waar van i 'er elf' Nederduitfche, twee Franfche en twee : Engelfche zyn. Onder de Nederduitfche ver- dient de Oudekerii de eerfte plaats. Zy word .1 dus genoemd om dat zy zekerlyk de Oudfte 1 Kerk der Stad is. Zy ftaat tusfchen de War- ■ moesftraat en Oudezyds Voorburgwal en was > oudtyds aan St. Nicolaas toegcwyd, waarvan i de gantfche Oude zyde der Stad ook den naam i van St. Nicolaas parochie geheeten heeft.. Deeze Kerk is> naar alle waarfchynlykheid, , in 't begin der Veertiende Eeuw, geftigt cn i wel wanneer Gin van Henegouwen , die toen 1 Heer van Amfleldam was, in 't Jaar 1301. Bisfchop van Utrecht geworden was, en ze- ■ kerlyk zyne in bloei toimeemende Stad, van een Kerk heeft willen voorzien, 't Gebouw 1 wierd allengskens van tyd tot tyd vergroot en 1 meer en meer verfierd, zo dat het zelve in 1 den Roomfchen tyd, tot in den Jaare 1578. , behalven het hooge Choor , van twaalf byzon- • dere Chooren en Kapellen voorzien was. Het : eerfte was het Hamburger Choor ter linker- ■ zyde van de groote of Westerdeur der Kerke,,
met



geschiedenissen.. 77
met een fraai altaar verfierd en in 't jaar 1421 opgericht. In de glazen van het zelve ziet
i men nog twee wapens der Stad Hamburg,
: en de beroemde Adolf Visfcher , een der oudfte Lutherfche Predikanten hier ter Stede ,
| legt 'er in begraven. Het tweede Cboor was dat der Binnen en Buitenlandsvaarders die 'er
| insgelyks hun altaar en ook een zilveren Schip hadden, 't welk wanneer het Gilde teerde,
'l plegtig omgedragen wierd , zo als ook een
I beeld van St. O duif, mede van zilver. Het derde Choor was dat der Graanhandelaars t en hier op volgde de St. Jeroens Kapel en Altaar. In deeze Kapel word tegenwoordig . nog het houten model van eene Koepc'kerk die men onirrend het Jaar 1700. op de Botermarkt voorneemens was ee ftigten, be^aa* d. Het vyfde Choor was dat der Voetboogfchutters , waar naast het Lieyevrouwechoof zig bevond. In deeze twee Choorea ziet men nog heden de fraaifte gefchildèrde Glazen van deeze Kerk, waar van dat der fteivende ïslr.ia 9 die eene Waskaars in de handen houd, wel
| het kmiPdgfk is, Deeze Glazen die door ceD 3 nea



/8 4MSTËLEAM EN ZYNS
nen Dignum in den Jaare 1555. gefchilderd waren, door den tyd veel geleden hebbende, , zyn voor weinige Jaaren in Mraband wederom htonftetó gewordep. Het zevende Choor was. de Kapel van het Heilige Qrttf bet welk thans iu een tmiVdnuir veranderd is. Tegen over bet zelve was en is nog Tegenwoordig het ïls&ge Choor, alwaar men her hoog Altaar en verfcheide fraaye gefchilderde glazen vond. Het negende Choor was der'' HandboosfshutUts cn pronkte met een zilveren beeld van St. Sebastiaan. In de muur " van dit Choor heeft men de bewaarplaats der Oude Stads» privilegiën en andere ftukken , die daar al Voor meer clan vierhonderd jaaren geborgen zyn geweest, en welken zeer zeldzaam bezigtigd worden. Het tiende Choor was de St. Jiluis of Smidskapel, waar aan die der. lluiszilten ook het HuiszUlenchoor genaamd, volgde. Tegenwoordig word deeze Kapel top liet Comptoir der Kerkmeesteren gebruikt. waar in eenige fraaie gelchilderde af beeldzeis. der Kerke en een keurlyk gefchilderd hoofd \m Stt Nicotefis bewaard worden. Naast:
het



CË SC BI-EDE NISSEN. . 79
het laatstgenoemde Choor vond men dtMfa mh Gaeven Kapel waar in thans de begraafplaats van het Gedacht van Bareel is. De ! dertiende en laatfte- was de St. Comelïskapel, , die ook wel de Kapel der Brandien cn Drek ? ben genoemd wierd. In dee?e ftond in den jaare 1580. een Koperen Doopvont, die door < eenen van den Einde, te Mechelen gegooten Was en vyftienhonderd ponden woog.
Z. Deeze Kerk zal ook zekerlyk van aK taaien, beelden en andere fieraaden voorzien en opgepronkt geweest zyn? I v. Men telde 'er drieëndertig altaaren beI halven die der byzondere Gilden , waar van \ 'er ook een menigte waren. Wyders was de I Kerk met veel kostbaare beelden verfierd , Waar onder een Zilveren St. Nkolaasbecld, dat ruim drieënvyftig mark zwaar was, en in 't jaar 1578. tot geld gemunt wierd , uitblonk, In 't hoogc Choor was een kundig ge• werkten zilveren Hostiedoos van groote waarde, doch die in ?t jaar 1544- gcdolen cn, ver . fmolten wierd. Men had, ook een menigte van allerhande Kerkgereedfchappen van louter D 4 zil'



80 AMSTELDaM EN ZYN!
zilver , fraaije gefchilderde Altaarftukken cn kunftig gewerkte tapyten , waar door deeze Kerk voor een der rykfte van het geheele land gehouden wierd. Doch 't zal tyd worden dat wy tot de befchryvinge van haare tegenwoordige in-en uitwendige gedaante overgaan. De Oude Kerk is driehonderdvoeten lang en tweehonderd vyfëntwintig breed, wordende haare gantfchc ommegang op zeshonéètdënveeTden^mfiildam/che voeten gerekend. Zy is van buiten met verfcheide wooningeit bezet, waarvan fommigc tot gebruik der Kerke zyn en door Kerkmeesteren verhuurd worden. —— De Toren die tweehonderden veertig voeten hoog is, heeft een houten kap, met drie ommegangen, die zeer vast en fterk, op eene kunftige wyze , in elkander verbonden is. Voords heeft denzelven fraaije klokken,
nurwyzers en fpcelwerk. -— De Kerk
l eeft vier ingangen, twee groote en twee kleine, die onder den tooien, zynde een zeer aanzienlyke poort, is de grootfte, en die in 't ik ordoosten heeft mede een deftige poort ëie in 'tjaar 1761. gebeuld is. Van binnen
rust



GESCHIEDENISSEN. ' §1
rast de Kerk op tweeëndertig groote pilaarert en men teld 'er vyf groote en twaalf kleine i Kaarskroonen. De predikftoel is in 't midden : der Kerke geplaatst, in 'tjaar 1642. gemaakt en heeft een trap met een fraai gewerkte kot peren leuning. —*- Het hooge Choor is ; van vooren met een fchoon koperen hek voorI zien, en ter plaatfe daar hef hoog Altaar plagt te ftaan is nu een eenvoudigen houten predikftoel , welke alleen maar gebruikt word tot
Ivoorleezing* van het Huwlyks Formulier, als in dit Choor getrouwd word. De Oude
Kerk heeft twee Orgels, het grootfte is boven den grooten ingang en in 't jaar 1724. vervaardigd. Het rust op vier fraaije zwaare marmeren zuilen, welker Capi-eelen en Voetftuk* ken kunftig verfierd zyn. Het kleine Orgel is aan de noordzyde der Kerke en met aartig gefneden en verguld houtwerk verfierd en de deuren van 't zelve, met allerhande fpeeltuig door Cornelis Brizé fraai befchilderd. Van eenige der oude gefchilderde glazen heb ik u reeds melding gedaan, dus zal ik 'er flegts nog byvoegen dat 'er agter het groote Choor D 5 noê



«>a A M S-T E L D AM; EN 2'ïNE,
nog twee"; in wezen zyn, waar van het eene ctevr-yverkiaarinp; der Nederlanden in 'tjanr 1648, vertoond en het andere met, de Wapens der Ileeren Burgemeesteren van den Jaare 1578». tot het jaar, 1757-, befchilderd is.
Z, Evi, waar, zyn dan de Wapens der vol» gende-Biirgemoesteren ?
V. Deeze zyn in een glas aan de noordzyde der Kerke en hoven dit zo wel als boven het voorgaande, ziet men het Wapen en Zegel der Stad , welk door twee zittende Krygsknegten vastgehouden word, De Oude
K?rk preekt voords met verfcheide Graffïeden, die allen wel bezienswaardig zyn. Ten noorden van 't Choor heeft men die van den, Admircal Heemskerk, welke hier den agtften Jujpjj 1607 begraven wierd. Boven zyn Zark is.een Tafereel van zwart marmer, mat een iraaj Latyns opfchrifr met gouden letters, eu% onder dit opfchrift, de Zeeflag voor G-ihraU iar-, met een tweeregelig vers van den Drosc Hoofd voorzien, doch het beeldwerk is door den tyd meest vergaan. Aan een naastvolgend$n, pilaar, zyw de helm en 't harnas van
dien



GESCHIEDENISSEN. %5
dien Zeeheld, benevens eenige Scheepsvlaggen , opgehangen. Agter het Choor, ten Zni,j den is een diergelyk Tafereel ter gedagtenisfe van den Zeeöverften Cornelis Jansz. de Haan. Boven het zelve is zyn Wapen, en 1 onder zyn Zeegevegt tegen twee Duinkerker ■ Schepen afgebeeld, waar onder een vierregelig Versje van L. Reaal te leezen is. Op het ; Tafereel zyn eenige Latynfche Verzen van C. Barleus, ter eere van dien held, uitgehouwen. Hy is 'er in 't jaar 1633. begraven. De : begraafplaats van 't Gedacht van de Graaf in de gewezene St. Corneliskapel, is in 'c jaar 1651 aangelegd geworden en zeer aanzienlyk door derzelver fraaije marnieren poort en doorlugtige koperen deur, waar boven de Wapens van den Stigter en zyne Egtgenoote te zien zyn, benevens twee fchreiende kindertjes, een uit de Vlammen verryzende Fenix, en ander beeldwerk. De Grafïrede van den : Viceadmiraal van der Hulst , die hier in 't I jaar 166Ó. begraven wierd, is in de gewezen Elifabeth Gaevenkapel, en heeft een fraai yzeren bek, en een kunftig gedenkteken van marmer* D 6 den



84 A M S T E L D A M E N 2 Y N £'
den Zeeheld zelve verbeeldende, leggende involle wapenrusting en van twee fchreiende Kindertjes omringt. Boven zyn twee bazuinende Vrouwenbeelden die het Wapen der Generaliteit vasthouden, benevens verfchci. den ander bywerk. Onder dit Wapen, zo als ook op de Grafzerk leest men in eenige Regelen zyn lof, als mede twee vierregelige Verzen. Regt tegen over deeze Grafftede is bet treffelyk grafteken van den Viccadmiraal Sweerts, in 't jaar 1674 alhier begraven. Het pronkt met zyn marmeren borstbeeld , de wapens der Generaliteit en des Prinfen van Oranje en de Zceflag tegen 's Lands Vyanden. In 't midden is een tafereel waar op zyn Graffchrift in 't latyir te leezen is. Behalven deeze ontmoet men in 't Hamburgerchoor, nog twee fraaije Graftekens, het eene voor den Schout by Nagt van der Zaan, en het andere voor den Veldmarfcha;k Whtz, beide met zinnebeeldig bywerk verfierd. Het Wa« penbord van den Zweedfchen Admiraal Zeehelm, die vennoedelyk in 'tjaar 1668. in deeze



GESCHIEDENISSEN.
ze Kerk begraven is, ziet men agter het Choor geplaatst.
Z. Is 'er in voorige jaaren geen Kerkhof'by deeze Kerk geweest ?
V. Ja, het zelve was met een muur van de gemeene Straat afgefloten en zo digt met gras begroeid dat 'cr de Ingezetenen hun paarden en andere beesten op lieten weiden , ook wierd het zelve tot een markt gebruikt, doch het is lang voor den jaare 1600. reeds verdweenen. Tot befluit der befchryving van de Oude Kerk zal ik u de naamen der Oudfte en tegenwoordige Kerkmeesteren opgeeven. De Eerstgenoemden waren, zo ver men heefc kunnen opfpeuren, in den jaare 1333. Hein Nutaerstzoen , Tideman die Zael, Claes Duyelant cn Claes yan den Damme. De tegenwoordigen zyn de Heeren Abraham Bredius, Jacob Temminck, Mr. Jacob Ticwelen Beels, en Jacobus Salomon yan de Poll. -—— De Nieuwe kerk is een aanzienlyk Kruisgebouw en ftaat aan de Nieuwezyds Foorburgwal, daar in 't Westen de voornaamfte ingang is. Haare grohdflagn zyn gelegd, in 't jaar 1498.
D 7 en



&& A M S T E LDAM EN' z YNE
en men heeft ze in den jaare t4i4. beginnen op te bouwen. Willem Eggen, Heer van Purmerend, heeft het grootfte gedeelte der kosten tot den opbouw gedragen en is 'er ook' in begraven geworden. De Kerk werd by haare eerfte Stigting toegewyd aan de Moedermaagd Maria en aan de Heilige Catharina. Na de eerfte ontfong de gamfche nieuwe zyde de naam van de Lievevrouwenparochie.
Z, Zy zal zeeker in den Roorofcben tyd met minder verfierd geweest zyn dan de Oude Kerk?
V. Men had 'er menigvuldige Chooren en Kapellen. Onder de eerften waren het Schutters Choor , Willem Eggerts Choor, Ja!2> Diksz Stils Choor, Jacob Herbergen Choor en Jacob Meeuwszoons Choor aan de Zuidzy de der Kerke. Aan de Noordzyde had men de Metzelaars , Boelïnger , Drapeniers en Heilige Kruischooren. Onder de Kapellen rekende men de Voornaamften te zyn de Kapel van Jacob den Meerderen, dc Lieyeyrou•wenkapel en de Kapel van het Heilige Graf «e laatfte „og
ken-



G E S C H IB D E N I S S E N. f&
kenraadskamer uitkomt. Van de-andere Chooren en Kapellen, die 'er zekerlyk nog Zullen, geweest zyn, is weinig befcheid te vinden. In alle deeze Chooren en Kapellen waren eene menigte ryk verfierde Altaaren van byzondere perfoonen geftigt, ook vond men in deeze Kerk de Altaaren der meeste Gilden, zo dat derzei* ver getal in 't geheel op vier cn dertig gerekend word. Voorts had de Kerk eene groote verfcheidenheid van kostbaare Sieraaden , waar onder uitmuntten, een zilveren verguld Kruis, hetwelk zes en twintig 'mark woog en waar in zo gezegd wierd , een gedeelte van het Waare Kruis verborgen was , een zilveren verguld Sacramentshuis van agt en dertig en een zilveren Lievenvrouweobeeld van tweeëndertig mark zilvers. Een ander Lievevrouwenbeeld ftond in 'c midden der Kerk, een van St.Catha-rlna, in 'tHooge Choor, en een van Sfi Urfula op eene andere plaats. Ook ftond op het hoog Altaar eene looden busfe in welke, zo geloofd wierd, een gedeelte der beenderen van de Heilige Catharina was. k totem K€ïk waar in alle deeze fraai-
he.



53' A M S T E L IA M EN zyNg
heden te zien waren niet in de voorige Eeuw verbrand ?
V. Ja dezelve wierd van binnen in 't jaar 1645. voor hctlgrootfte gedeelte door het vuur verteerd doch is federd, genoegzaam in dezelve gedaante als te vooren , herbouwd geworden. Zy is driehonderd en vyftien voeten lang en tweehonderd en tien voeten breed. Boven in den Gevel naar den Dam toe is een nette Zonnewyzer geplaatst. Van binnen rust dit Gebouw op tweeënvyftig hardftecnen Zuilen en word door vyfenzevcntig groote Glasraamen verlicht. In "x. midden der Kerke zyn vyf groote en rondom twaalf kleiner koperen Kaarskroonen. Uit het midden van 't dak der Kerke ryst eenen kleinen fpitzen Toren. De hoogc en zwaare Toren , welken men van meening was ten Westen der Kerke te ftigten, is onvolmaakt geble-en en federd eenige jaaren met de grond gelijk gemaakt. In de Kerk zelve munt dc prediklïoe] boven' alles uit. Zy wierd in den jaare 1647. door Albertus Vinkenbrink gemaakt en is 'rondom met kunftig gefneden beeldwerk en fieraaden
ver-



GESCHIEDENISSEN.
verfierd. Het Verhemelte en de leuning van dezelve zyn by uitftek fraai bewerkt. Het Groote Choor pronkt van vooren met een kunftig koperen hek, rustende op eene marmeren Baluftrade, In dit Choor, waar in zowel als in dat van de Oude Kerk, getrouwd word, heeft men ook om de zeven jaaren de. Vergadering der Noordhollandfche Synode. Men heeft twee Orgels in deeze Kerk , een groot en een klein, doch het laatfte, dat in 't Zuiden by den Ingang naar den Dam ftaat, word weinig of nooit gebruikt. Het groote Orgel ftaat boven den Ingang in 't Westen en rust op fraaije bonte marmeren Kolommen van de Gorinthifche Order, tusfchen de halve Kolommen zyn twee witte marmeren penanten , waar op allerhande fpeeltuig .uitgehouwen is. De Deuren van het Orgel zyn door J. Bronkhorst kunftig befchilderd, en bet zelve heeft drieënveertig Registers waar onder de Fox Humana uitmunt. Onder de Gefchilderi de glazen van deeze Kerk heeft men 'er een in 't noorderkruispand boven den ingang,ver-, beeldende Graaf Willem de Fierde ' de Stad
met



$• AM STEL DAM EN z'rNB
met een Wdpefi befchènkeride en ten Zuideir i van 't groote Choor zyn drie nieuwe gefchilderde glazen, het heil der Vrede, zinnebeeldig . vertoonende. Voords vind men in deeze Kerk verfcheide fraaije Graflieden. De eerfte is- het marmeren Graf van den Commandeur' Jan yan Galen , in 't jaar 1653. hier begraven; De Zeeheld vertoond zig in 't harnas . op eene verheven Tombe, op welker Voorzydè de Zeeflag waar in denzelven fneuvelde afgebeeld is, met een Vierregelig Vers 'er on- 1 der. Boven de Tombeis een zwart marmeren 1 Tafereel, met kunftig uitgehouwen Sieraaden , m waar in 's mans heldendaaden, in 't latyn, te leezen zyn. Ten Zuiden het Choor is 'de ! Graiftede van den Zeekapitein Dayid Sweérs, waar boven deszeifs degen,.wapen en yzeren fcmdfchoenen hangen en waar onder dc tyd van zyn overlyden in 't jfctf 1673. te leezen is. In 't Choor zelve vind men de uitmuntende: Graftombe Van den onftcrrR-lyken Admiraal Wcèiel de Ruiter, die men eerst voornceme-ns was in de Oude Kerk op te regten. Dit: pragüg©; Graf= is door R. Verhuist gemaakt
en



GESCHIEDENISSEN.
«i boven dë Grafkelder, waar in dien Zee* held in 'c jaar réz? begraven was, geplaatst. T,e Admiraal, van vat marmer uitgehouwen, word hier leende vertoond. Hy heeft twee blaazehdc Tritons en verfcheide W.gtjcs by, Z|g , benevens deF.am die zyn lof uittrompet. Ter regterzyde der Kolommen, waar op cüt? - graf rust, is de Foor zieligheid en ter Ikkerzyde de Stadvastigheid geplaatst. Boven ziet trien het Wapenbord des Admiraals en onder , zyn leggend beeld, word zyn lof met goudeni letters, in zwarte toersfteen, in de Latynlche i Taal gelezen, ook' ftaan ter rechterzyde van dit Graffchrifc twee Verzen, van N. ttepfitm . in dezelve taal en op de cigenfte wyze, gebouwen. Aan een der pytaaren van 't Cnoo* , ziet men het wanen, de helm,, degen en nandfchoencn van Kapitein van Gelder, behuwdzoon van de Ruiter met- een Vierregelig-. Ver* 'eronder, en aan een andereu pyiaar het fraaije Grafteken van den Schout by Nagr, Baron van-Beminck, in den jaare 1781. aan 1 zyne Wonden in de Siag-op Dogsersbank. heU komen , overleden* BiÜEea.ncc Choor, naar
den



£2 AMSTELDAM EN 2 Y N E
den kant van den Dam is de Grafzerk van. den vermaarden Dichter Joost yan Vondel, «J , daar in 'tjaar ic79. begraven, en aan een pilaar niet verre van de Zerk, ziet men een : »fflftig en eenvoudig Grafteken voor denzei-, ven, bet welke aldaar in den jaare 1772. • Platst is geworden, fa >£ jaar I7g7. is dl iW, feift eenigen tyd door de Militairen tot een verWyfplaats, gebruikt geworden.
Z. Heeft deeze Kerk, in vroeger tyden ook geen Kerkhof gehad ?
V. Zy had 'er zelfs twee, een in 't Westen cn een in 't Zuiden, op het eerfte wierden geringe doch onbefprokene heden begraven doch op bet laatfte, geftrafte misdaadïgen of j Zullen die men de gewyde aarde onwaardig keurde en wierd daarom ook het Ehndigl Kerkhof geheeten. De Gravenflraat en de daar in zynde Elendige Steeg hebben hunne naamen van deeze beide Kerkhoven gekregen. Deeze Kerkhoven zyn nog tot het jaar 16*5». m wezen gebleven , doch federd met de bouwing van bet Nieuwe Stadhuis ver dweenen. De oudite Kerkmeesteren vandee,
ze



GESCHIEDENISSEN. 95
ze Kerk, die bekent zyn, waren in 't jaar 1503. heryt Jansz. Peng , Jacob Hugenzoen en Muysch Jansz. de tegenwoordige zyn de Heeren Raymond de Smeth, Mr. Reinier' van Heemskerk, Pieter Backer, en Mr. Nicolaas
Terfmitten. ■ Nu gaanwy tot de Nieu-
wezYdskapel , in vorige tyd de Heilige Stede .genaamd, over.
: Z. Van waar heeft deeze Kerk juist de naam van Heilige Stede bekomen ?
V. Om dat dezelve geftigt werd ter gelegenheid van zeker Wonderwerk, het welk, volgens het. gevoelen der Roomschgezinden , op de plaats daar thans de Kapel ftaat, zoude ■ voorgevallen zyn, wanneer de gewyde Ouwel, door een zieke uitgefpogen en in 't vuur geworpen zynde onbefchadigd weder uit het zeive gehaald wierd. Dit zogenaamde Wonderwerk zoude in 't jaar 1345 gebeurd zyn, tot welk jaar ook de Stigting der Kerke gebragt word. Na dat de Kapel tweemaal, eens in 't jaar 1421 en andermaal in den jaare 1452. afgebrand was, wierd zy weder fchooner en luimer dan te vooren opgetimmerd en met , , * ver-



CM- AMSTE.LDAM EN ZYNE'
•verfcheide.fraaije Altaaren voorzien. Het Heilige Sacramenis altaar was liet voornaamfte, en hier was waarfchynelyk de houte kist waar in de gewyde Ottwel geborgen wierd, en welke Kist nog heden in 't Burger Weeshuis bewaard word. Voords had mea 'er St. Hierom mmus Altaar, Sik Rochus Altaar, en St.Lau-, reus Altaar, benevens een voor de Lieve 'Vrouwe en een voor de Kruisbroeders. Onder i de Gefcliilderde Glazen van deeze Kapel was | 'er ook een dat door den Aartshertog, nader- ! <hand Keizer , Maximiliaun aan dezelve <re. I fchonken was. Na de verandering der Re•geering in 't jaar 1578. wierd deeze Kerk een geruimen tyd tot een paardcnftal, naderhand £Qt eenTurffcbuur, en eindelyk tot eene Zoutkasfe, gebruikt en het wa.s niet eer dan in 'c jaar 1590. dat zy weder tot eene Kerk bcJfcwaaaj gemaakt wierd. Tegenwoordig is zy :lionderdvyfëntagtig voeten lang cn hondcrdëu,'dertig breed. Zy heeft dertig groote glasraa•men cn tien koperen Kaarskroojicn. Haar ■gewelfrust op twintig ronde 8.eenen ZüiJcu. I Voords is 'er een .Gailery voor de Weeslon- < \ de-



GES GHIEDENISSEN.
deren en tegen over dezelve een net portaal, beneden met zes groote en boven met eeven veel kleiner geflingerde Kolommen, die ook ' een klein kappelletje onderfteunen. Het Orgel, fchoon klein, is zeer zuiver en heeft bé» fchilderde deuren. In 't Vertrek van Kerkmeesteren worden nog eenige Hukken bewaard van een zeer oud Schildery, waar op het Mirakel der Heilige Stede afgebeeld was» Rondom i deeze Kapel, alwaar ook, Jederd den jaare 1632. in de Hoogduitfche taaie gepredikt word , zyn verfcheide Wooningen en Kasfen, : die tot gebruik der Kerke zyn of verhuurd 1, worden. De Oudfte Kerkmeesteren, zo ver« \ re dezelven hebben kunnen gevonden wor1 den, waren in 't jaar 14.31. Jan Bout Aelbertszoen , Dirk Jacob Fekardysmen en Jan Beduinre Aelbertszocn. Dc tegenwoo.rdigc/zy* de Ileeren Antony Deutz, Jan Casper Hartfinck en Willem A^wyu. De Vierde, Martinus van Dlepenbrugge,ds .gedaimn&Q dit jaar overleden.
Z. Nu zalzckerly.kde,0.üo.EZiÊPSKAPEx. vol-
jjen ?
V. Ja



96 AMSTELDAM EN Z VNE
V. Ja, en deeze, die aan de Zcedyk by de Camperpeiger ftaat, was eenyds aan St. Olof gewyd, welke een der eerfte Christen Konin. gen van Noorwegen geweest is, en daarom in den Roomfchen tyd de St. Olofskapel geheeten. Zy is vermoedelyk na den Jaare 1443. toen de vaart van en naar Noorwegen begonnen was, ten dienfte van de NoordfcheKooplieden geftigt. Deeze Kapel was voor de Hervorming «iet veel minder dan de andere Kerken met Altaaren en Beelden verfierd, onder welken dat van St. Olof aan de voeten van der. Deen. fchen Koning Kanut aan 't gewelf gefchilderd Was en 't welk nog tot in 't midden der Voorgaande Eeuw daar te zien geweest is, ook was 'er aan deeze Kapel nog eene andere gevoegd waar in het Graf des Ileeren zo als het te Jerufalem vertoond word, was te zien. In 't jaar 1602. wierd zy tot den predikdienst der Gereformeerden bekwaam gemaakt en is tegenwoordig honderd vyfëntwintig voeten lang en negentig voeten breed. Zy pronkt met «en fierlyk Torentje met eenen Ommegang en Curwyzers voorzien, en rust van binnen op
tien



geschiede nissen, 07
|f fcilaaren. Voords heeft de Kerk vyf groote en drie kleine Giasraarhen , en vyf groote 'Kopere Kaarskroonen. Haare Kerkmeeftereu ■ waren in den jaare T512. Jacob Jansz. van ; Collen , Cfijloffel Jansz , Gherit Albettsz
• en Poma Pietersz. De tegenwoordige zyn de Ileeren Jan Tetterode , Herman as Borghorst, Johan van der Voort en Geoge Clif-
* ford. — Op deeze laafett wy de Gasthuiskerk volgen, als de laatde die voor de Reformatie reeds in wezen was, ea door de Ne-
; ierJuitfche Gereformeerden gebruikt word. Zy I ftaat op de Oude Turfmarkt, en was wel eer 1 de Kcik van het Kloofter der Nieuwe Nonnen en een gedeelte van het Mannen Gasthuis, 1 welke naam nog heden boven de voornaamfte ! der ingangen te leezen ftaat. Het gebouw dat > oud en fmal is, heeft drie ingangen , twee Galieryen, en een Predikftoel die in 't Oosten ftaat. In 'c ruim der Kerk hangen Kepen Kaarskroonen , en uit het dak ryst een kleiu fpits Torentje. De eerfte Kerkmeefteren zyn geweest in 'c jaar 1578. Arend Henrik Weesp , Jan IPèrcyn en Wouter Cornelisz. Verhel.
III. deel. E D«
I



9'8 am stel dam en zyn e
De tegenwoordige zyn de Hecren, 2V7co/*<wi yan Buren , Mr. Mathys Romswinckel, Joan | Francois Bentink, Reinuarl GotfriedMarlens, Mr. Francois Hoyius en Christiaan yan Marfelis. Voords is deeze Kerk, na de Oniwente-| Eng van den jaare 1787. een geruimen tyd door de Militairen gebruikt geworden.
Z. Komen wy nu tot de Kerken, die na'i de tyd der Reformatie geftigt zyn ?
V. |a en wy zullen met de Zuiderkerk als de oudfte eenen aanvang maaken. Zy ftaat tusfchen de Nieuwe Hoogftraat, en Raamgragt. De eerfte fteen wierd aan dc zelve gelegd in 't jaar 1603. En de eerfte preeke wierd 'er ingedaan den 22 May 1611. Men was eerst voorneemens deeze Kerk de raam van St. Janskerk te geeven , doch de rverigfte Gereformeerden deeze naam te zeer ■Roomschgezind houdende , verkreeg zy de naam van Zuiderkerk. De naam van dien Heilig of Sant is egter nog bewaard gebleven in de naastgelegen Sant ft raat. De Kerk heeft vier ingangen, twee in de Santftraat, één in de {Santdwarsftraat, en één op de St. Anto-
nis-



GESCHIEDENISSEN. 99
Itisl reeft raat, en is honderd agt en. dertig [voeten lang en ecu cn negentig voe'.en breed. Iliet middendak der Kerke rust op tien zwaa* jre , ronde, fteenen Pilaarcn. Zy was eerst Imet zestien gcfchilderde glazen voorzien, doch Ideezcn zyn om da., zy de Kerk.,te zeer ver* Iduifterden, in 't jaar ,1659.* weggenomen en longefchilderde in de plaats gezet. De Kerk is , van twee Gal'eryen, vier gi'&ote cn agt kleine Kaarskroonen, voorzien. Voords pronkt de:zelve met een' aanzienlyken Toren, die twee ; honderd zeven en dertig voeten hoog, met drie ommegangen , een doorlugtige Kap en fraai ; Kiokkcnfpel en Uurwyzers voorzien is. In 't Comptoir van Kerkmecfieren ziet men een . kundig Schilderft.uk van F. Bol, verbeeldende het aanbrengen van gefchenken tot opbouw van Salömons Tempel. Van al de Kerkhoven i die men in deeze Stad, óudtyds by de Kerken vond, is het Zuiderkerkhof alleen nog gebleven. Men komt 'er op de St. Antonishrelftraat, door eene "fraaie Hardfteenen Poort \ in , doch 'er word nogthans zeer zeldzaaujt begraven. Men vind 'er flegts maar é"éne E 2 dub-



ico amstéldam en z y n E
dubbele Grafftede , behoorende aan het gefjacht van Jfaüc Hartman, die 'er in 't jaar 1684. begraven is cn wiens Wapen boven dezelve te zien is. De oudfte Kerkmeeftcrcn I der Zuiderkerk waren, in 't jaar 1611 Gerrltde Beer, Cornelis Phllipsz Boom en Willem Jaeobsz, Paauw. De tegenwoordige zyn de Heeren, Maarten Backer , Jacob van Ghefel en Jan Bernd Bleker Jan Berndz. — de Wester Kerk, Welke op èzWcjlermarkt, tusfchen de Keizers en Prlnfengragtcn ftaat, is in 't Jaar 1620. geftigt en dc Eerfte preeke wierd 'er den 8 junyi63i. in gedaan. Zy heeft drievoornaame ingangen, en is rondom met Boomen bezet, honderd agt en zestig voeten lang en zeven en negentig breed en met Pilasters van dejonifche en foscaanfche orde verfierd. De gewelven van dit I Gebouw rusten op zwaare pilaaren en zy is ze* kerjyk een der grootfte en fraaifte Kerken die I hier ter ftede, na de Reformatie geftigt zyn. Zy I heeft een deftige Predikftoel , en een ruime Gallery die op fteenen Pilaaren rust. Het Orgel dat zeer fraai is, ftaat op vier Marmeren



GESCHIEDENISSEN. lol
,ren Zuilen en is met keurlyk Beeldwerk cu fraai befcbilderde deuren voorzien.
Z. Zyn deeze deuren niet door den beroemden G. de Lairesfe gefchilderd ?
V. Ja , dezelven zyn door dien Meefter in "t jaar 1683 vervaardigd. In \ ronder Kerke hangen vier Koperen Kaarskroonen, en rondom twaal kleine. Voords ziet men in »t KerKnieefters
' vertrek een fraai ftuk door J. van der Ileyde gefchilderd , zynde dc Afbeelding der Kerke
! van buiten, benevens een Zinnebeeldig tafereel , in 't jaar 1730. door L. F. du Beurg gepenfeeld. De Toren deezer overtreft
I in hoogte alle de andere Torens deezer Stad, cn kan dus van zeer verre gezien worden.
1 Hy heeft drie ommegangen en tuskhen de twee onderfte ftaan zeer ücrlyk bewerkte kolommen op de vier hoeken, waar tusfchen, aan elke zyde van den Toren , Stadswapen geplaatst is. De kap van denzelven isdoorlugtig en van een groote Slagklok .voorzien. Ook heeft men aan deezen Toren vier Uurwy/ers en beneden het Kruis is deszelfs top gedekt met de Rooniichkoninglyke Kroon E 3 die



ï02 amstïldam én zyns
die het Stads wapen verfierd. Deeze Kroon is een geKhenk van Maria de Medicis, wanneer zy in 't jaar 1630 te Amfteïdam wasJ en in weik jaar deeze fchcone Toren geheel» lyk volbouwd is geworden.
Z. Is 'er by deeze Kerk ook een Kerkhof tl geweest ?
V. Ja en wel een zeer aanzienlyk, pronkende met een fraaye Poort van de Toscaanfche orde met een gelauwerd Doodshoofd en ander zinnebeeldig bywerk verfierd, en welke Poort die voor een Meefcerftuk der kunst gehouden word , nog in wezen is , ftaande Öostwaards aan de Kerk , op de Kcizergragt, 'doch het Kerkhof, zo wel als deszelfs fteenen muur, is in'tjaar 1655 weggenomen en naar het eind van de Blomgragt verplaatst. De eerfte Kerkmeefteren deezer kerk waren in 't jaar 1631. Hendrik Voet en Cornelïs Tibrantsz. Kieft en de tegenwoordige zyn de Heeren, Mr. Cornelis Graafland Janz. ÏVillcm Hendrik Nolthenius Mr. Willem Rendorp en Jacob Bedel. ——— Thans volgt de Ngorderkerk welke op de Noordermarkt tusfchen de An-



GESCHIEDENISSEN. 10$
metiers en Bromvérsgra-gten , in tien jaare Ï620 geftigt is geworden en waar in de eerfte preekenden %6 April des jaars 1623 gedaan werd. Deeze Kerk, die kleiner dan de twee laatst befchreevenen is, heeft maar zeventig febreeden in haaren omtrek. Zy is van een ïikantigë gedaante en beeft twee fraaie poor'ten van dc Dorifche Bouworde en twee mindere ingangen. De vier gevels der Kerke hebben ieder op hun plat eene fraaie Baluftradc en uit het dak fteekt een vry fierlyken I Toren die egter niet zeer hoog is. Van bin, nen rust de Kerk op vier zwaare kolommen ! en in 't midden hangt eene groote Koperen ■ Kaarskroon cn vier kleinere rondom dezelve, i Het Kerkhof, dat voor de Kerk in 't Oosten plagt te leggen, is mede in het jaar 1655. ! Weggenomen en aan de Schans by de zaagmo1 lenspoort verplaatst. De eerfte Kerkmeeftei ren der Noordcrkerk waren, in h jaar 1623. Hemik Hudde , Weter Hasfelaar en Jan Teunhz. Schellingwoaw. De Tegenwoordige zyn de Heeren,>^« Rllchlel Hoek, Hendrik yan Couwenhoycn, Joan 'Huydeeoper cn Pi* E 4 ur



*C>4 AMSTELDAMENZïNg
ter Jan Elzevier, Eindciyk ftaat nog aan te i merken dat de beroemde Hendrik de Keizerj de Bouwmeefter der £»/<fcr , /F^r. ei Keorderkerken geweejt is.
Z. En nu legt zeekerlyk de OosterkerkJc aan de beurt ?
V. Ja. Dit gebouw is in 't jaar 1669. aan. 1 gelegd geworden in plaats van een houten] Loots die aan 't eind van Raapenburg in 't f jaar 1C59. gebouwd was en ook de naam van Oc.^erkerk gevoerd heeft. De eerfte preek 1 is 'er op Kerkdag des jaars itfjn. in gehouden. Dccze Kerk is een fraai vierkant gebouw J het welk honderd voeten lang en eeven zo i veel breed is. Zy heeft vier ingangen waar van de aanzienlykfle in het Zuiden is. Deeze beeft een deftig Portaal m eene fierlyke Baluftrade op zyn plat. 't Geweif deezer Kerk rust op vier vierkante Pilaaren van de Joni. fche orde en tusfchen twee derzelven is de Predikftoei, die vierkant en met fraaie zinne- ' beelden verfierd is. Negen Koperen Kaarskroonen heeft men in deeze Kerk die vry ruim en lugtig is, Voords pronk: zy met een
To-



GlSCHlEnENIS SIT-^
Toren welken koepelsgewyze gebouwd, ew met een Lantaarn voorzien is. Aan deeze eiv de' nog volgende Kerken is nimmer een Kerkhof
S geweest, doordien men voor'de bouwing derzeiven de Kerkhoven aan de Kerken reeds weggenomen had. De eerfte Kerkmeefteren der Oosterkerk waren in 't jaar 1659 toen zy nog een houten Loots was-, Nicolaas Pietersz* yan Hoorn , Dirk van der JVaayen en Aren» Hardebol, en de tegenwoordige zyn, de Ileeren, Hendriki Smitsfaart, Gerrit de Graaf dé
'Jonge en Jan Ryzer\dè Jonge. 3>o
Eilandsicerk was, ceven als denubefehrcevene Oosterkerk eene Loots op het Bikkerscfland doch wierd in 't jaart735. in eene fteenen Kerk veranderd, waarin, op het einde des jaars >. 1736. de eerfte preek gedaan is geworden. Deeze Kerk heeft eene langwerpige gedaante en tweedeftige ingangen. Zy word door twintig Glasraamen verligt en heeft twaalf Koperen Kaarskroonen. 't Dak rust op zestienronde witte hardfteenen kolommen en midden uit 't zelve fteekt een kleine Koepeltoren» die van een Uurwyzer en ^Slagklokken voorzien en doorlugtig-is»* &e eerfte Kerkmeefteren deezer Kerk waren



i&6 a11steld am en z yne
311 't jaar 1659. Louis Oulckelenburg, Cornelis Graafland, Adrican yan Loon en Willem I B'aauw. De tegenwoordige zyn de Heeren ' Dayld Jacob yan Els, Cornells yan der Ou- I dermeulen, Aelu recht yan der Dusfen cn Ja- \ hannes Commelin. — Nu komen wy eindelyk tot :de laatfte of Amstelkerk. . Z. Deeze is zekerlyk de geringfte van alle ; de Gereformeerde Kerken.
V. Dat is zy in de daad, dewyl men haar niet meer dan eene houten loots kan noemen. Zy wierd op de Prinfengragt tusfchen de Utrechtfe ft raat en Reguliers gr agt, 'in 'tjaar 1669. aangelegd. De eerfte preek wierd 'er den 9 Maart io>o in gedaan en de Kerk heeft drie groote en vier kleine ingangen en is van binnen met zeven Kaarskroonen voorzien. In h Kerkmeefters vertrek hangt een zinnebeeldig Tafereel, in 'tjaar 1750= gefchilderd door L. F. du Bourg die in zyn leven Koster van deeze Kerk geweest is, en onder aan leest men een vierregelig versje van L. Bake, die in *t jaar i63r. Kcrkmcefter van deeze Kerk was» De eerfte Kerkmeeflers zyn in 'tjaar 1669



GES GHI EDE NIS SEN. ÏÖf
Ireweest Bantel Stalpart , Tileman Soolmans Jacob Noirot en Gilles Sautyn, De tegenwoordige zyn de Heeren, Pietcr van de Poll, Francois Hendrik van Hoorn, Jan Willem yan Loon en Willem Huydecoper.
Z. De Nederduitfche Gereformeerde Kerken dus afgehandeld hebbende , verzoek ik ook iets van het beftier derzelven te mogen yvceten ?
V. Ik zal uw nieuwsgierigheid hier in, met ycel vermaak, voldoen. De zorg voor 't onderhoud der elf Nederduitfche Gereformeerde Kerken deezer Stad is toevertrouwd aan Kerkmeefteren die ook het opzigt over den ontfangst der inkomflen hebben, welken voornaamlyk gebeurt worden uit het begraven, de zitplaatfen en het Klokluiden over Roomschgezinde dooden. Deeze Kerkmeefteren , die door Burgemeefteren aangefteld worden, dienen voor hun leeven of tot dat zy tot hooger bediening geraaken. De Kosters, Gravenmakers , Organisten en Voorzangers worden ook door Burgemeefteren , doch de Deurwaarders, S.toelezetters en plaatsbewaarfters s door Kerkje 6 mes*



IC8 AMSTELBAM EN ZYRE
raeefteren aangefteld. Ook zyn de KcrkmedteJJ ren verpligt jaarlyks rekening en verantwoordt ding van beftier voor Burgemeefteren te doen,, die eigentlyk Opperkerkmeefters van de Kerl kenen Kapellen deezer Stad zyn. Degewoenly-ke Kerkenraad beftaat uit negenentwintig Predi4 kanten en even zo veel Ouderlingen, cn de groo- ■ te Kerkenraad uit de voornoemde perfoonen en ; tweeënveertig Diaeonen. De Regeering der Stad. beeft van ouds het regt gehad om, als 't hen i lustte, zitting in den Kerkenraad te mogen neemen van welk regt zy ook meer dan [eens, hoe- ■ wel zeldzaam, gebruik gemaakt heefr. Twee; Commisfarisfen Politiecq, zyndet Burgemeefteren , vertegenwoordigen hier de Regeering. De Predikanten worden na bekomene handopening van Burgemeefteren door den Kerkenraad verkozen en door de Regeerihg goed of' afgekeurd, De Gasthuispredikant word alleenlyk door Burgemeefteren verkozen. Sederd het jaar 1740. mag men geen Predikanten beroepen jonger dan dertig of ouder dan vyfënveertig jaaren. Ihume wedde die door del Stad betaald word beloopt tegenwoordig twee:
OM



GESCHIEDENISSEN. *<5§
Itwintighondert Guldens in't Jaar. Zy moeKop haaren gezcttentyd Ptediketr, Catechiseren en Huisbezoeking doen, de Clasfis en Synoden bywoonen, een ftigtelyk leeven letden en Lts tegen de vasrgeltelde leere der Hervormde kerk verrigten. — De Ouderlingen beftaan uit negenentwintig perfoonen en dienen Pee jaaren agter een. Zy moeten de gewoonlyke Kerkenraad trouw waarneemen en zyn verpligt te waaken op de leere en het gedra* der Predikanten en Ledemaaten , ook moeten zy de Catechifatien , het openbaar aanneemen der nieuwe Ledemaaten , de Huisbezoekingen en andere diergelyke kerk.lyke
zaaken, bywoonen. De Diaconen zyn
verpligt te zorgen voor het onderhouden der behoeftige Ledemaaten en hebben ook in deeze boedaanigbeid het opzigt over verfcbeidene Godshuizen, die onder 't bewind der Diaconie ftaan. Het ampt der Diaconen, dat anders zeer moeilyk zoude zyn, word merkelyk verligt, door de nette en geregelde Schikkingen die zy op hunnen uitgebreiden dienst gemaakt hebben , ingevolge van welken zy ■ jr ^ hna



HO AMSTELDAAI £N 2yNE
hunne Preiidenten> Boekhouders en Scriba* hebben. Ook houden zy vveekIyks hunne y , gadernigen in de Nieuwe Kerk en de Zusten Djaconesfen neemen een gedeelte van heï .dienstwerk zo verbet de vrouwen en het huU houdelyke betreft, waar. Zy zyn twaalf in J,
f Cn l°fCnzQ wel ^ de Diaconen, jaarlyk m February verkozen, wordende d
» wd als de Diaconen in de gewoone Ve " pderfauver van Diaconen door een pjü £nt plegt.g ingezegend. Voords zyn 'er negen bankbezoekers die doordenderen gefield worden. Zy hebben elk hunne wyk en i kunnen ten behoeve derkranken van deze ven gehadd worden. Ook zyn zy verpligt de nnsZ digen^d.eopdenhals zitten, in de gevaat te bezoeken en als zy geftraft worde&n ^ zeilen Zie daar in 't kort den Staat van het Kerkelyk beltier u voorgefteld
vafi^z^11 ^ dC ee^ Pikanten van /irnjteiaam geweest?
. V' Deeze ware"> na de verandering i„ den jaare i5?q. Joannes Kuchlmus cn Petras Hardenbergius * welken beide van Embdm beroepen wierden. De eerfte ftond hier agt-
tien



geschiedenissen. iiï
tien jaaren , wanneer hy naar Zwol is beroe.
oen geworden. Behalve* de elf Ne-
fcduitfehe Gereformeerde Kerken, zyn hier ter ftede ook twee Franscue en twee Engelsche Kerken , wier befchryving nu volgen zal. De oudfte Franfche of Waaienkerk zo als zy gemeenlyk genaamd word, ftaat op de Oudezydsdgterburgwal, tusfchen de Hoogjlraat en Spinhuisfeeg. Zy was reeds | 't jaar 1400. geftigt en diende tot een Kerk voor het Kloofter der Pauliniaanen. Na de verandering der Regeering in den jaare 1578. i wierd zy tot een Proveniershuis- gefchikt doch 1 in 't jaar i5?6. tot een Kerk voor de Waalfche .gemeente gemaakt , die in 'c jaar i64f. herbouwd en in 1661. vergroot wierd. Deeze Kerk heeft twee fraaie ingangen. De oudfte derzelven is op de Jgterburgwal en heeft een ruim vierkant plein, met boomen bezet, voor zig. De nieuwfte is in de Hoogflraat, langs een langen gang, voor welken een fraaije poort ftaat die door H. de Keizer van witten gehouwen fteen , en met Stadswapen verfierd , gemaakt is. De Kerk heeft van
b/.n»



tti AM Jt TE L D AM E N Z YNE
binnen een Gailery aan drie zyden, en een fraai Orgel , en word 's avonds door dries groote en zes kleine koperen Kaarskroonen:
verlicht. De Nieuwe Waaien Kerk
die op de Prinfengragt op den hoek van 4 Molenpad ftaat en te vooren het Stadsl Schermfchool was, wierd in 't jaar 1686 en, dus honderd jaaren na de Oudfte Waalenkcrk, tot den Predikdienst bekwaam gemaakt. zi heeft twee Ingangen , en is van weinig aan- , zien zo wel van buiten als van binnen. De ftfiJ htairen die in 't ianr 178-. binnen deeze Stad" I kwamen, hebben 'er vry lang in huisgenoot dem
Z. Aan wien is het bellier der WaalfcH' gemeente toevertrouwd ?
V. Aan drie onderfcheidene Kerkelyke vergaderingen, naamlyk de Gewoonlyke Ker* • kenraad, welke uit alle de Predikanten en die* nende Ouderlingen beftaat, de dubbele Keri kenraad uit dezelve perfoonen en uit de dienende Diaconen beftaande en de drieledige Kerkenraad die door de Predikanten en de



GESCHIEDENISSEN. »S
taande, aanblyvende en aankomende, OuHerlingen en Diaconen word gemaakt. Daarenboven houden de dienende Diaconen eene Vergadering op zig zeiven, om in de zaaken der behoeftige Ledemaaten te voorzien. De eerfte Franfche,predikant binnen deeze Stad, was Jean 'de la Greve die in den jaare 1578.
beroepen en 1603. geftorven is. • ■ De
■Engelfche Gereformeerden hebben twee Kerken in deeze Stad, eene P/csbyteviaanfche en eene Epi copaale. De eerstgemelde ftaat op het Dagynhof en plagt eertyds tot herzelve te behooren , zy is zeer oud en al voor het jaar 135». in wezen geweest. In dc jaaren 1665 en 1727. is zy merkelyk vertimmerd, doch is cgter niet groot, maar wei gefchikt en met een Toren , waar op een hooge Spits ftaat , voorzien. Van binnen beeft zy een fraai Orgel, een Koperen Leezenaar voor den Voorleezeren Koperen armblaakers, welke Leezenaar dojr Koning William en zyne Gemalin aan dezelve gefchonken is, Verfcheide byzondere Leden hebben ook van tyd tot tyd gefchenken aan deeze Kerk gedaan en
on-



fT4 AMSTELDAM EN ZYNE
onder anderen Jzaac Smkefan die, in 't jaai 1717. haar de zilveren Avond'maalbekers verf eerde. Het bellier der Engelfche Gereformeerd de gemeente behoord aan den Kerkenraad diei thans 'uit twee Predikanten, vier Ouderiingetu en vier Diaconen beftaat. Ook heeft men hu deeze Gemeente twee Diaconesfen. De eerstei Engelfche predikant hier ter ftede was Johw Pagett, die in 't jaar 1607. beroepen en in 't jaar 1616. van hier vertrokken ofgeftor-. ven is.
Z. Wanneer heeft de Engelfche Episcopaales Gemeente hier een aanvang genomen?
V. Vermoedelyk niet voor het [jaar 1700., want ómtrend dien t3d huurde zy een boven 1 kamer van een huis , dat te vooren tot een 1 Roomfche Kerk gebruikt geweest was , welke i federd in de Spmhuhfleeg overgebragt is. In 1 dit huis, flaande op de Oudezyds Agierburgwal l op den hoek van de ffuidenyeitersfoot, hielden 1 zy tot den jaare 1765. hunne Vergaderingen ,, welke toen van daar in de kleine geho orzaal I der Do-orUigtlge Schoole verplaatst zyn gewor- •
den 1



GESCHIEDENISSEN. "5
dm, doch welke zaal zy in't jaar 1767. °P
- a Hor Redering weder hebben ir.oeaanzegging der Kegccnuy,
ten verhaten. Pcezc gctneente.s «atU«n« word door ééneu predikant bediend, «Ikon "„e zending den Bisfehon *^,*» e zyne betaaling v»n den Kon,ng van Gr«« luLje heeft. Met de Befchryvmg der Ke kén van de andere Gezmtens znlle» wy m_< volgende Gefprelt een aanvang vnaalMn.
VEEK-



amste'ldamenzïn*
VEERTIENDE GESPREK. !
i n h o ( ».
üefckry ving der Luthersche Kerken, eerfte \
Vergaderingen hier ter Stede. Luikerfche Oude Kerk. Lutherfche Nieuwe Kerk. Kerkelyk Bejller der Lutherfchen. Remonstranten Kerk. Be/lier derzelvcr Ge. meentc. Kweekfchool der Jlemonflranlen. — Doopsgezinde Kerken Eerste Vergaderin- gen der Doopsgezinden. Kerk by ft Lam, Kerk hy de Toren. Kerkelyk beflicr der zeiyen, Kweekfchool der Doopsgezinden. Kerk de Zon. Kerkelyk beflicr derzelyen. Kweekfchool



GESCHIEDENISSEN» ttfc
■.fchool derzelven. Kort verflag van de Kerk
\ de Kruikjes. Vergaderplaats der
I Collegianten. Oorfpronk derzelven. — Vergaderplaats der Kwakers. Hunne eerfte Vergaderingen hier ter Stede. Kerkbeftler
der Kwakers. Vergaderplaats, der
Hernhutters. ■ Róómschè Kerken.
Staat der Roomschgezlnden na den jaare 1578. Getal hunner Kerken. Mo fes en ' Arons Kerk. *t Boompje, 't Stadhuis van Hoorn. Roomfch% Franfche Kerk. De Ster, K?rk op 't Bagynhof, op de ffleuw*zyds Voorburgwal. De Papegaal. De Pool. *ï Vrede Duifje. De Paauw. De Oyeyaar, Roomfche Kerken buiten de Poorten der Stad. Kerkbeftler der Roomschgezlnden. — Armenische Kerk. — Grieksche Kerk.
. Synagogen der Jooden. Synagoge der
Portugeefche Jooden. Synagoge der Hoogduitfche Jooden. Kerkbeftler derzehen. Tegenwoordige ftaat der Jooden hier ter Stede. —— Kerkhoven.
Zooi*



ïi8 a"msteldam en zyni
Zoon. M et welke Kerken zult gy nu» eenen aanvang maaken?
Vader. Met die der Lutherfche gemeente, welken wy om derzelver oudheid en aanzhn^ de eerfte plaats zullen geeven, waarop wy dieji der andere Proteftantfche Gezintens , voords\ de Roomfche en eindclyk die der Jooden zul-len laaten volgen.
Z. Is de Lutherfche Godsdienst hier ter t ftcde reeds vroeg bekend geweest?
V. Ja, en zelfs vroeger dan die der GereforX meerden, uant de Leere van Lulherus , was i al omtrend den jaare 1520. hier in zwang, en derzelver eerfte aanhangers hielden hunne hei- ,. * melyke vergaderingen in byzonderc huizen, , waar in zekere Meefter Willem, priefter van Utrecht, leerde. Ook kwaamen zy fomtyds buiten de Stad byecn alwaar zy Luthers overzetting van bet Nieuwe Testament, in de Nederduitfche taaie lazen. In 't jaar 1560". ■ verzogtcn zy aan de Regeering, die toen nog Roomsch was, om de St. Öhfskapet, dewyl men de Gereformeerden coegelaaten had, in
de



GESCHIEDENISSEN. IIJI
Be Minderbroeders Kerk te mogen prediken, doch dit 'verzoek wierd hen afgeflagen. Na |de verandering in den jaare 1578. voorgevalflen, predikten zy in een pakhuis, op den Sin* \gel, by de Handboogsdoe'en, niet zonder kenjnis van de Gereformeerde Wethouderfchap. IZy verzogten, tien jaaren laater, eene openIbaare plaats voor hunne Godsdienstoefening , 3 doch zy vonden zo weinig gunst by de toen'■. maabge Regeering dat zy niet alleen afgeweer.zen, maar hen zelfs verboden wierd eenige byéénkomften te houden , en in 't jaar 1604. \ wierd hen aangezegd dat zy hunne heimelyke I Vergaderingen zouden hebben na te laaten of I de Stad te ruimen.
Z. Dit was een harde behandeling tegen zyne medebroeders, van eene Regeering die nog korte tyd te vooren zelve onder het kruis had moeten zuchten.
V. Men verftond toen dat hier geen andere Godsdienst, dan de Gereformeerde, behoorde geoefend te worden. Egter bekwamen de LutherfJien allengskens meerder vryheid en vergaderden door den tyd opeaiyk genoeg in hun
Pak,



ta.o 'amsteldam en eyne
Pakhuis de Pot genoemd , alwaar zy in Yi jaar 1632. in getal zeer toegenomen zynde en 1 de Regeering, ten opzigte van den Godsdienst,, thans hoogst gemaatigd vindende, een openf baare Kerk begonnen aan te leggen, welke : tegenwoordig de Lutherfche Oude Kerk ge- i naamd word. — Zy ftaat op denhoek van het Spuy en den Singel, op de plaats van het bovengemelde pakhuis, en heeft vier in san-• gen, als een op den Singel, waar voor een groot pleindat met een yzer hek afgefloten ' is, geplaatst is, twee op het Spuy en een in de Ilandhoogftraat. De Kerk heeft van bin. • nen drie Galeryeu boven elkander, waar van de onderfte op hardfteenen Pilaaren van de Dorifche orde rust, een vierkant welgefchikt ; Doophuis , deftige Predikftoel en zeer fraai Orgel, met welgemaakt beeldwerk verfierd en welks deuren, door Philip Tidèman kur.fti» befchilderd zyn. Voords hangen in deeze Kerk drie groote cn tweeëntwintig kleine Koperen Kaarskroonen. Een der groote Kroonen is reeds in het Pakhuis de Pot gebruikt geworden, in de Kerkenraadskamer word een
egt



geschiedenissen,
121
egt gefchilderd afbee'dzcl van den grcotcn marthen Luiker bewaard, benevens vier (kleine ftukken denzelven Hervormer , zyne wrouw 3 vader en moeder, verbeeldende. Men r'bewaard 'er ook nog een houten model » éwaarfchynlyk het gewezen Pakhuis de Pot ca ;drie daar aan paaiende huizen. Deeze Kerk is op Kersdag van den jaare 1633. door den predikant Casparus Pfyffer ingewyd geworden. — De NiEuwe Lüthersche Kerk is geftigt in den jaare 166S. en ftaat mede ;op den Singel, niet verre van de Nieuwe Haarlemmersluis. Zy is een der fraaifte Gebouwen van de Stad , naar de Schets van den Bouwmeester Dorsman vervaardigd en gclykt in gedaante naar de Kerk de Rotonda 9 te Romen. De Kerk pronkt met een fraaye ronde Kap, uit welke een fierlyke Lantaarn ibiekt, die een Zwaan, het zinnebeeld van fcutheruS) tot een Windvvyzer heeft. Deeze Kap is van buiten gedekt met roode koperen jdaaten en rust op fraaie fteenen Zuilen, van de Donfclie Orde. Het Gebouw heeft vier leftige ingangen en van binnen twee zeer III. deel» F rui*



112 AMSTELDAM EN Z ¥ NE
ruime Galeryen , boven eikanderen , naar wel ken men langs eenen grooten Wenteltrap L zonder fpil opklimt en welken trap altoos vooje een meesterftuk der bouwkunde is gehoudenii De iPredikftoel is met kunftig Snywerk ven fierd, verbeeldende de voornaamfte Evangeji lifche Gefchiedenisfen. De trap naar dezell' ven is in de muur verborgen. Boven d<i predikftoel is een deftig dubbel Orgel, m« fraay gefchilderde deuren en kunftig BeeUU werk voorzien. Eén zwaare koperen Kroot tiangt in 't midden der Kerk en zevenëntwin.4 'tig kleine rondom dezelve. In de Kerkenkaj tner word het model van het Orgel deezei;; Kerk bewaard. In deeze zo wel als in dé voorgaande Kerk word begraven en hier Vind men de Graf kelder van den Rusfifcheit Reüdent van Brantz. De Lutherfche Nieuwe Kerk is op Kersdag des jaars 1671. door den Predikant Folkhardus Visfcher > ingewyd ge*: worden.
Z. Hebben de Lutherfchen hier ook huni eigen Kerkbeftler eeven als de Gereformeerd
V. JaJ
1



geschiedenissen. 12$
V. Ja. Hunne Gemeente word door zes I Predikanten, waar van 'er een in 't Hoogidultsch predikt, tien Ouderlingen en twaalf ('Diakenen bediend. De Predikanten worden [door de Groote Kerkenraad verkoren, welke Jgemecnlyk uit omtrent negentig Leden beIftaat, en welke, belialven tot bet benoemen | van Predikanten, Ouderlingen en Diakenen , I Ook over andere zaaken van groot gewigt by een geroepen word. Daarenboven worden ^door deeze Vergadering eenige bedienden der Kerk aan- en afgefteld. In de gewoonlyke Kerkenraad handelt men alleenlyk over zaaken die de Leer en Godsdienstoefening 'aangaan. Zy beftaat uit Predikanten en Ouderlingen en word bygewoond door eenea Secretaris die een vaste Jaarwedde trekt. Hes •Collegie der Diakenen heeft de zorg over de behoeftige Ledemaaten. Bcbalvcn deezen zyn 'er nog verfcheide ondergefchikte Coilcgien als die van Kerkmeesteren , Regenten der LuHherfchz Godshuizen* enz. — Nu zullen wy :de Remonstranten Kerk laaten volgen, Dee-ze Gemeente had, hier ter Stede, zo voor ais Fa na



1*4 AMJTILD AM EN Z YNE'
*a dat hunne Leer op het Synode van Dor*drecht 1618 en 1619. veroordeeld was gewor4 den , verfcheide heimelyke Vergaderingen ij welken egter meer dan eens geftoord wier-;, den, gehouden, tot dat zy, onder het ge-,, maatigd Staatsbeftuur van Prins Frederïk Hen-, rik, meer ruimte gekregen hebbende, ecu* openbaare Kerk begonnen te ftigten. Dezelve} ftaat op de Keizer sgragt by de Vrinfenftraak op de' grond van eene gewezene HoedemaaJ kery en is een ner en lugtig gebouw met t twee deftige ingangen op de voornoemde ; gragt. Zy heeft een fraai Orgel boven del Predikftoel, twee Galeryen, die elk op twaalfX houten Zuilen rusten en word 's avonds doorj zeven koperen Kaarskroonen verligt, in de; Kerkenkamer ziet men de af beeldzels van de vermaarde Remonftranten Arminius , Episcol pius, yan Limborch, den Predikant en den 1 Ontfanger Uitenbogaari, Ook is 'er een fraai i Boekvertrek met eene menigte der nuttigfte s Boeken voor de Studenten voorzien. Deeze Kerk is den 8 September 1630. door den 1 Profesfor Simpn Episccpius ingewyd gewor-
den.—



GESCHIEDENISSEN. IC5
den. De Reraoiuftrantfche Gemeente
' word door drie Predikanten en tien Opzigters, die zoo vee! als Ouderlingen, Kerkmeesteren en Diakenen zyn, bediend, en deezen t maaken den gewoonlyken Kerkenraad uit. De I groote Kerkenraad beftaat uit de Predikanten ] de d'enende en gediend hebbende Opzigters | en word viermaal 's jaars gehouden om de re* I kenmgen en andere zaaken het Kerkelyk be. fticr betreffende op te neernen» Dezelven /vergaderd ook wel eens buitengewoon als 'er j een Predikant verkoren of eenige Kerkelyke .(''bedieningen begeeven moeten worden.
Z, Hebben de Remoaftranten ook geen Godgeleerd Kvveekfchool in deeze Stad?
V. Ja en het zelve wierd opgericht in het jaar 1634. wordende Episcopms tot eerften Hoogleeraar in het zelve verkoren , egter 'ging dit in 't eerst niet zonder tcgenftand , door dien de Noordhollaudfche Synode verfcheide poogingen deed om dit Kweekfchool i'te doen verbieden, doch de Regeering van mmfteldai&i niet geraadunvindende, te onder* boeken wat iemand in zyn byzonderj huis F 2 deed,



JiO a II steldam e N Z v N e
deed, hield zig te vrede wanneer het onder*■ wys , by de Remonllrantcu, niet openbaar.! gegeven wierd. De tegenwoordige Profesforu aan het zelve is de geleerde Abraham Arenty v.vi der Mcersch, cn het Kweekfchool word. gehouden in een ruim vertrek, beneden aan 1 de Remonllranten Kerk. De Studenten oegji fenen zig gemeenlyk hier twee jaaren in dei Wysbegeerte en vervolgens drie jaaren in dej: Godgeleerdheid, tot dat zy bekwaam gcöor-f dceld worden om den Predikdienst te kunnenI waarneemen.
Z. Welke Kerken zullen nu aan de beurst leggen ?
V. Die der Doopsgezinden , welken gil kort na hunne opkomst, in den jaare 1530.I beimelyke Vergaderingen zo wel in als buiten deeze Stad gchoudeu hebben, doch dewyl de i Doopsgezinden ten deezen tyde, hier, en door ' 't geheele land, zo ftrengelyk vervolgd wier- . den is 'er weinig befcheids van hunne eerfte byéinkomften te vinden. De tyden federd wat gemaatigder geworden zynde kwamen dezelven alengskens byéén enkreegen eene aanzienlyke
Ge»



GESCHIEDENISSEN» 1*7
gemeente, hoewel dezelvcn,door de hevige twis. «nenfcheuringen die'er onder de Doopsgezinlen zeiven ontftonden, eenige tyd laater, merkelyk verviel. Onsbeftek niet toe'aaiende om van die de oneenigbeden en byzondere gevoelens dier Gemeente te fpreeken, zullen wy liever tot ie befehryving hunner Kerkgebouwen overgaan &n met die van *t Lam een aanvang maaken. Deeze Kerk, te vooren eene Brouwery van denzelven naam, wierd geftigt m 't jaar 1639;en ftaat tusfchen den Singel en de Heerenpagtt niet verre van het Koningsplein. Zy heelt drie ingangen, waar van de deftiefte op rlc Heeringragt is. Van binnen heeft dezelve twee Galerycn boven elkandcren, die op zes houten pilaaren rusten. De Predikftoel ftaat in 't noorden en in 't midden der Kerk hangen twee groote kopcre Kaarskroonen. In »t Noordwesten heeft de Koster eene niet onfonzienlyke Wooning en een lugtig Tuinhuis aan
de ll'erengragl. De Kerk genaamd by
den Toren is kleiner en ouder dan de voorgemelde cn ftaat mede op den Singel by de Berg. 'ftreat, fchuins over den Jmiroccnpoortstoren.
F 4 z*



i
AMSTELDAM EN ZYNï
Zy heeft ook drie gingangen, een op den Sin L gel en twee op de Heerengragt. De eerftei dezer ingangen is in het voorgaande jaar 1788.', merkelyk verbeterd geworden. Van binnenji is deeze Kerk genoegzaam het zelve als die: van 't Lam en op een zolder van dezelve Word een fraai houten model van een Koepel* \ kerk, door den bouwkundigen Abraham Eb\ Innhom vervaardigd, bewaard, het welk'ge-'• diend zoude hebben in het Stigten van een 'i nieuwe Kerk ter deezer plaats, doek welk i ontwerp tot nog toe niet in 't werk gefield is geworden. Dcwyl deeze beide Kerken tot de I Dude Flaamjche Doopsgezinden behooren, hébben zy ook een afzondcrJyk Kerkbefh'er, en afgefcheiden van die Doopsgezinden wel- ' ken in de Zon ter Kerke gaan. Dus word deeze Gemeente gediend door vier Predikanten en twintig Diakenen, welken met elkan- < deren den Kerkenraad uitmaaken. De nieuwe Leeraars deezer Gemeente worden door de dienende Leeraars en Diakenen, met bewilliging der Broederfchap verkoren. Dc Diake. ».en hebben het opzigt op de behoeftigen deeze



©ESCHIEBENISSEN. 12?
,Zer Gemeente en zyn in vier zogenaamde - «loeoen verdeeld, ieder van vyf perfoönen, Koor ieder wyk der Stad, die ten deezen i aanzien in vierWyken verdeeld is. -Deeze twee Kerken hebben ook een Kvveekfchool r voor Jongelingen die tot de predikdienst ge> fchikt zyn. De kweekclingen in het ze^e S worden niet aangenomen dan na dat zy getoond hebben genoegzaam in de Lalynfche ca Oriekfche taaien bedreeven te zyn. De ge» woonlyke tyd van ftudeeren is vyf jaaren ,tweë i in de Wysbegeerte en drie in de Godgeleerd: heid , even als by de Remonjlranten. De. tegenwoordige Hoogleeraar is de geleerde Heer Gerrit Hesfetink, A. L. M. & Ph. Doft.
Z. Waar houden de andere Doopsgezinden hunne Vergaderingen?
V. In de Kerk de Zon, op den Singel by de Blauwburgwal, welk gebouw twee ingangen heeft, als een op den Singel, die de voornaamfte en voor weinig jaaren fraai verbouwd is, en een op de Heerengragt. Van binnen is bet zelve van een ruime Gallery, F 5 een



f$* AMSTEL9AM ENZYNE
een taamlyke predikftoel cn zeven koperen Kaarskroonen voorzien , ook is 'er een ruime Kerkenkamer die haar Jicht fchcpt, van boven , door een' grooten Koepel. De Gemeente der Doopsgezinden die in de Zon vergaderd, word deor drie Leeraars en tien Diakenen bediend, en deezen maaken de gewoonlyke Kerkenraad* uit. De groote Kerkenraad beflaat uit de Leeraars, de dienende en afgegaane Diakenen. Men gebruikt in deeze Gemeente federd eenige jaaren eene nieuwe en zeer fraaie feeryming der Psalmen , door her Kunstgenootschap , Lans Deo, Salus Populo, vervaardigd. Voords is alles , wat het Kerkbefliei* aangaat, genoegzaam op denzelven voet, als in de Gemeente by 't Lam en den Toren gefchied, geregeld. Dewyl deeze Gemeente gehouden word in gevoelens, niet veel van de Gereformeerden, waar van 'er veel aldaar te Kerk komen, te verfchillen, word de Kerk de Zon by de andere Doopsgezinden het Geuzenportaal genoemd. — Aan deeze Kerk is mede een Kweekfchool voer jongelingen welken tot Predikanten tragten aangenomen te
wor-



GESCHIEDENISSEN'. f jf
■worden. Dc Reglementen van dit Kweekfchool zyn mede genoegzaam dezelvcn als die van 't Kweekfchool by de Gemeente van: \t Lam en de Toren. —— Thans ftaat ons nos? van eene andere Gemeente der Doopsge-* zinden, welke haare Kerk by den Herberg de izes Kruikjes hielden te fpreeken. Deeze Gesmeente die onlangs met die van het Lam en Je Toren, zig vereenigd heeft, hield haare 1 Vergaderingen op den Nieuwezyds Agterbiirg* mël, en de Lynbaanjleeg , naast de voor(noemde Herberg, in een langwerpig vierkant: I benedenvertrek , alwaar een kleine Gallery ■ rest tegen over den predikftoel was, en eeven binnen den ingang van dit eenvoudige Gebouw had men een Kerkenkamer. Deeze Gemeente wierd bediend van vyf Leeraars waar van de oudfte alleen bevoegd was om Doop en Avondmaal te bedienen. By dit foort van Doopsgezinden, die ook wel iïantzigets genoemd worden, gebruikte men rog eene oude Overzetting des Bybels van Eiesikens, daar alle de andere Doopsgezinden hier te lande, • zig van .de gewoonlyke Staatenbybel bedieF 6 nen.-~—



*3* IMSTILDAM EN ZVNE
ren, De Kerk of Vergaderplaats der •
Qolhgianten word gehouden in een bovenverv «rek van het Weeshuis den Oranjeappel, op |> de Keizer sgragt by de Huidenflraat, alwaar j eerst een psalm of gecstlyk lied gezongen , daarna een Gebed gedaan , voords een ge-} deelte der H. Schrift verklaard en emdelyk I door een ander de toepasfing gedaan zynde , I word de gantfche Oefïening, met een gebed! en dankzegging befloten.
Z. Wat zyn deeze Collegianten voor lieden 3 en wanneer hebben zy zig in Amjteldam gevestigd ?
V. Het zyn eigenlyk lieden die tot geene hyzondere gemeente behooren, of zig niet gejioegen, met het geene hen in de openbaare Jverken geleerd word. Zy rigtten m deeze Stad een Collegie op in het jaar 1646. en deeze oprigters kleefden niet eenerlei belydenis aan, want den een was Gereformeerd, den ander Doopsgezind, een derde Remonflrants, en zo voord. Zy hielden eerst hunne Ver- ' gaderingen op het Kokkin, op den hoek van dc Kclfsyeljlecg, tot; dat zy in den jaare 1675.
een



GESCHIEDENISSEN. *35
een huis op de Keizersgragt tegens over den Schouwburg huurden , daar de Oranje-appel in den gevel ftond, vervolgens kogten zy dir huis en maakten het ten zeiven tyde tot een Weeshuis bekwaam, waar van ik u in eèn volgend gefprek meerder narigt zal geeven , : en nu overgaan tot de Vergaderplaats der 1 Kwaakers, welke gehouden word op de Keu : zetsgragt tusfchen de Leliegragt en Prinfen» ' ftraat. Boven de deur van dit huis ftaat eenen gefchilderden Driehoek , waar aan het kenbaar is, ea de Kwaakers komen aldaar in een ruim binnenvertrek by een, en zyn dikwils van eene groote menigte nieuwsgierigen omringd. Deeze menfehen welken oorfpronkIyk uit Engeland zyn en eenen George Fox tot hunnen Sdgter hadden, vergaderden hier ter Stede eerst in 't jaar 1656. in byzondere huizen en zeer heimelyk , naderhand egter meer openbaar in een huis in de Driehoekftraat, by de Brouwersgragt, tot dat zy in 't jaar 1675. een huis op de Keizergragt, het zelve waar van ik u reeds gemeld heb, kogten. Deeze Gemeente word beftierd door F 7 vier



iZA amsteldam en zyne
vier of vyf Opzieners cn eenige bedaagde e Vrouwen, die zo veel als Diakonesfen zyn hoewel zy deeze naam niet draagen. Het by ****** ™der de Ge>:inte der Kwaakers isi dat zy Vrouwen ook toelaatcn om te mogen;
prediken De Vergadering der HerA
tutters', een der allerjongfte Gezintens en die niet voor den jaare mu bekend waren, ■tvord in een huis in de Haarlemmer Houtlui, tien gehouden, alwaar, dewyl hunne Godsdicnstöeffening ten uiterften eenvoudig is,
niet veel by aan te merken valt. - Be- -{
halven de Protestantfchc Kerken en Godsdienftige Vergaderingen die ik ü mi heb Jee- ' • ren kennen , beeft men nog verfebeidene Godsdienftige oefFenihgen onder de Protestanten , welken, in byzondere huizen gehouden Wordende, niet wel te befchryven zyn.
Z. Tot welke Gebouwen zullen wy dan tiu overgaan? ^
V. Tot de Roomfchc, Armenifche en Griek* feke Kerken en eincieiyk tot de Synagogen der Jooden.
Z. Zyn hier ter Stede veelRoomfe/.eKerkcti?
> ■ V. Men



GESCHIEDENISSEN* 135
V. Men teld 'er tweeëntwintig, waar van 'er zeven door Janfenisten die de berugte Bulle Unigenilus niet aangenomen hebben er» de overige door Priesters die de gemelde Bulle wel hebben aangenomen, bediend worden. Voor den jaare 1578. gebruikten de Roomschgezinden alle de openbaare Kerken deezer Stad, doch na dien tyd hebben zy zig Jflegtü, en dat nog wel zeer heimelyk, in byjzowdere huizen moeten behelpen , doch na het jaar 1600. hebben zy, van tyd tot tyd fineer vryheid gekregen en genieten tegenwoor* !dig eene ongeftoorde rust, zynde zelfs een [hunner Kerken op den Cingel, welke federd den jaare 1730 geflooten was geweest, dooi* jde vergunning der Regeering in den voorgaanden jaare 1788. weder geopend geworden. Ik zal u een Dozyn haarer voornaamfte Kerken kortelyk befchryven, na 11 alvoorens gezegt te hebben dat dewyl het niet meer dan. huizen zyn , zy ook geen uiterlyk aanzien hebben. Wy beginnen met de Mozes en Aarons Kerk , vermoedelyk de oudfte en ftaande op de Joodenfaeeftwt. Het Gebouw



I3<5 A MS TE LD AM ENZl'NE
bouw is in 'c jaar 1759. geheel "ernieuwd en jj de Kerk, die door vyf Minderbroeders bediend i word, ftaat in 't midden van hetzelve en is J met drie Galeryen, en verfcheide fraaye Al-S taarftukken door den vermaarden Jacob de\\ Wit gefchilderd, voorzien. Ook vind menj in de wooning der paters eenige kunftige Jta\ Uaanfche Schilderyen , waar onder een St. Franciscus uitmunt. Ter zyden de Kerk is een ruime binnen plaats met een fierlyke Fontein en pomp. ——- Het Boomptje, dat mede door de Minderbroeders bediend word , ftaat in de Kalm-ftraat by het Schaapenplein \ en komt, op het Kokkin, van agtcren uir. Deeze Kerk heeft twee Galeryen die op houten Kolommen rusten, en pronkt met een fraai Orgel en eenige kunftige Schilderftukken van
B. Graat en andere Meesters. Het Stad-
huis van Hoorn, ftaat op den Nieuwenzyds Agterburgwal by de Korsjesfteeg, en word door twee Dominicaanen bediend. 'Er zyn twee Galeryen en boven in 't midden der Kerk is een ruime en lugtige Koepel. Het Altaar is fierlyk gebouwd en heeft fraaie geflingerde
hou*



GESCHIEDENISSEN. l$f
"bomen Kolommen. Verfcheide fraaye afbeeldsels van voornaatne mannen uit de Ds» minkannen Orde en onder anderen Paus Be* ncdidtus den Dertiende, zyn in de wooning der Paters te zien. —— De Roomfche Franfche Kerk, die door twee Ongefchoeide Carmeiieten bediend word, is op den Bcommarkt, by de Roosmrynflteg en komt op den Niew mnzyds Ag terburgwal uit. Zy is in 't jaar 1662. geftigt en in den jaare 1733. fierlyk herbouwd, en heeft twee aanzienlyke Oalleryen , die op houten Kolommen rusten. Men vind hier, buiten een Marmer beeld van eene (taande Maria mee het Kind Jefus op den arm, tien zeer fraaye Basrelicven in'tgraauw, door den beroemden J. de Wit gefchilderd zynde de Evangelisten en Kerkvaders. Ook i hangt in de Zaal der Paters een fraaye Afnecming van 't Kruis, door den vermaarden
P P. Rubbens. De Ster, is eene Kerk
die door drie Augustyuen ' bediend word, cn flaatin de Spinhuisf'ecg , alwaar zy, in 'tjaar 1699. betrokken wierd. Deeze Kerk pronkt met eene by uitnecmenüheid fraaye predikftoel



I3S AMSTELÖAM EN 2 V N S
fïoel en verfcheide kunftige Schilderyen .
De Kerk op 't Bagynhof h geftigt in 't jaar 1672. Zy word door twee waereldlyke PriëMi tms bediend, en heeft eenige Altaarftukken ■ die door J. IVenix, Voorhout en J. 3| Wit gefchilderd zyn. Ook hangen 'er tweec Schüderycn van het Mirakel yan /Imfleldam^, Daarenboven worden 'er ook nog bewaard.], twee Vaanen , die oudtyds by plegtige Om- • megangen gebruikt wierden , als mede vier 1 oude Kusfens , met de Gefchïedenis van 't mirakel beftikt en een km.ftig geborduurde t Kafuifcl, certyds door Keizer MaximUiaan, aan de Nieuwezyds Kapel, vereerd. In Maart, word jaarlyks, de gedagtenis van het dmftzl* dams mirakel met veel piegtigheid in deeze Kerk gevierd en het Sacrament ais dan omgedragen. De Kerk op de Nieuwezyds
Voorburgwal, by 't Spui, is, hoewel niet groot, egter zeer net gebouwd. Men ziet 'er drie fraaye Schüderyen van C. van Sayoy cn Roosendaal cn een kunftig Lievevrouwen.
beeld van hout gefneden. De Papegaai
in de Kalycrjlraat niet verre van de St. Lu-



GESCHIEDENISSEN. *S*
L**b een fraai boog gebouw, H* w«
„en heeft in deeze Kerk verfcherde ftaaye Sein.--
terven van f. * Wit en andere Meesters, ea ! Tre;a.JZieuuen een «vaar- vergu.de e»
Lk; gedreven »t«wte* De Pc!"*
|« ,ebouw. Zy heett ecu -6-
Pd » . i onn dezelve*
taar, met twee Runmg - Altaar*
zvnde Petrus en Pc«««. «"« «^ luluen munt dat van?, f f^^ beeldende een CArirfW aan 't kruis, met d. Moedermaagd, de Evangelist « Maria Magdulem. Ook ziet men er eene afneeming van 't Kruis, naar Rubbcns. Deeze Kerk word door drie Priesters bediend. ■ Het Vrededuifje geftigt na den jaare 1678. en ter -edastenisfe van de Nimweegfihe Vrede, ftaat'"in de Kerkftrmt by de Splegelflraat en is, hoewel niet groot, egter van verfcheide goede Altaarftukfcen voorzien , waar onder een Opftanding des Heeren , van de Wit en. een gekruisten Christus door den ouden Voor* 0 bout



*4° AMSTELDAM EN 2VNE
hemt uitblinkt. Voords word deeze Kerk doi
twee Priesters bediend. — De Paal
ftaat in de Keizerstraat en behoort tot dé! Gemsente der Janfehisten, wordende door één Pastoor bediend. De Kerk is van twéé Galeryen voorzien. Men vind bier een' zeefc Fraayen Predikftoel, op welken men twee ku3 ftige Borstftukkèn der Apostelen Parus eni 'Paulus ziet uitgehouwen. Voor den opgang; van den Stoel, ftaat een leeyensgroote Beekl
van Mofos, met de tafelen der Wet. - «X
Ve Oycvr.ar in de Bariwftceg, by den OudcA zy 's dgterbttrgwal was voormaals een her-J berg, en word thans door een pastoor en ee-J ncn Kapèlkan bediend. De Kerk is lugtig eni welgcfchikt en beeft een Predikftoel in de gedaante van een Kelk, zynde te Mecheten^tmaakt en een meesterftuk van bouwkunde. , liet Altaarftuk verbeeldende S'wteon, met het kind Jefus, in den Tempel, is door Coets zeer fraai gefchilderd.
Z. Zyn 'er ook geen Roomfche Kerken bui- 1 ten de poorten der Stad ?
V. Ja, men heeft 'er twee. De Eerfte cn
Oud. j



GESCHIEDENISSEN.
?>udfte is buiten de Utrechtfche poort, op |t Kuiperspad, en word door twee Priesks bediend, die een bckwaame Woomng. 2r tegen over, op het Rustenburgerpad hebben. Deeze Kerk, die certyds aan den Am* UI op den noorderhoek van 't Kuiperspad jleegt te ftaan is omtrent het jaar 1700. aar» t einde van het zelve, naar de Wetering toe jgeplaatst. Zy heeft van binnen tegen over bet Altaar eene breede Galery, en pronkt met >twee' fraaye Schüderftukken van Jacob dc Mt. — De andere Roomfche Kerk is voor Weinig jaaren uit de grond opgetimmerd en Iftaat op het lange Bleekerspad, buiten de 1 Raampoort. Het is een fraay en higög getbouw en word door één Pastoor bediend , die 'er eene welgefchikte wooning en Tuin heeft— Wy «aan nu over tot het Kerkbeftier der Roomschgezinden hier ter Stede. De Priesters, welken de Bulle Unigenitut aangenomen hebben , worden gemeenlyk, aan 's Pauzen Nuncius, te Brusfel voorgedraagen en door denzelven herwaards gezonden. Zy moeit l«n, eer zy herwaards komen, by plegtige
ee*



§42 AMSTELDAM EN Z V Nu
eeden, aan den voornoemd en Nuncms ver-i klaaren, dat zy alle de Pansfelyke Bulien, ij] zonderheid die tegen de Jtinfeniften, aann«ï men , geen gemeenfchap met dezelveu znU\ leu houden, en een afkeer hebben, van im\ geestelyke zaaken , haaren toevlugt tot da waereldlyke Overheid te neemen. De PriesJ; ters die de Bulle Unigemtus niet aangenomen» hebben, worden meestentyd door den zogel noemden Bisfchop van Haarlem aangefteld j en ontfangen van hem hunne zending. Önderl tusfchen mogen de Priesters van de eene afji de andere party geene priesterlyke dienften doen, dan na dat zy aan de Regeering verklaard en beloofd hebben, af kceiig te zyn van de ftelling: „ dat de Paus of eenige andere „ geestelyke magt de onderdaanen ontüaan kan „ van de gehoorzaamheid aan haare Over* ,, heid." Voords moeten zy ook belooven niets,, j het zy geld, het zy andere zaaken, aan bui- j tenlandfche Kloosters of Kerken over te zulien maaken. Daarenboven behouden Bnrge- \ meesteren het regt om eenen verkoren Pries- \ ter al of niet goed te keuren. De Priesters j
trek- I



GESCHIEDENISSEN. 143
|éfcken hun onderhoud uit de licfdegaaven jer Gemeente of uit anderen , die by 't doen der gcwoonlyke biegten, op Paasfehen en op andere tydcn, gedaan worden. Ook word een gedeelte hier van hefteed tot onderhoud der armen, inzonderheid daar de Gemeente groot is en de inkomllen rykelyk zyn. Eindelyk bevinden zig onder de Roomfchen hier ter Stede zekere geestelyke Dogters, die gemcenlyk Klop* Tzusters of Klopjes genaamd worden.
Z. Waar komt deeze vreemde naam uic
IVOOrd? V. Men meent dat zy deeze naam ontfant gen hebben, in tyden van onveiligheid voor j dc Roomschgezlnden hier te lande, dewylmen z\<y van haar bediende om de lieden aantekonI digen, waar en wanneer men heimelyk by een £ zoude komen cm te vergaderen, ten welken I einde zy, overal, waar Roomfchen woonden, | aan de deuren gingen kloppen. Deeze geesJ telyke dogteis zyn thans, hier en daar, door i: de Stad verfpreid. Zy doen wanneer zy in j deezen ftaat komen, geloften van onthouding 1 en dienen veekyds in de Kerken als koste-
i'in*



144 AMtTELBAM EN Z Y H S,
ritmen of houden fchool voor jonge kinderen., De Klopjes draagen een zedig zwart gewaad, en een byzonder hoofdhulzel. Behalven del ze geestelyke Zusters, vind men hier zl wel als elders, ook eenige mansperfooaen die( een zelve gelofte als de Kloppen doen, een., voudtg m 't bruin gekleed gaan en Klepbroek ders genaamd worden. Van de Bagynen zal ik u bengtgeeven zo drawy van \ BagynhoM
zullen fpreeken Na de RoomfcheKerl
ken volgt de Armenifche Kerk. Dit Gebouw D ftaat op Dwarsboom/loot, tusfchen de Keizer^ en Koningsflraaten en is in 't jaar J714. ge-I ftigt. Het heeft een deftigen Ingang en 'men ziet boven de poort, een leggend Lam, in j marmer, uitgehouwen. De Keik ij van binnen ruim en lugtïg en heeft eenige Altaarftukken doch geen predikftoel en zy word door dén Priester bediend, welken gemeenlyk door den Patriarch yan Groot Armenicn, herwaards gezonden word. De Kerkmeesters, die twee m getal zyn, hebben opzigt over het Gebouw en over de armen deezer Gemeente" welke jtust nict zeer tah.jk ^ ^ ^ |
Griek*



geschiedenissen. 1-15
\rlekfche Kerk word gehouden in een boenvertrek van een buis or- de Oudezyds Voorburgwal, by de Mina broederspeeg :aar de drie Valken in den g-vel ftaan. Men ind 'er een Altaar niet een verguld bouten [ruis en de dienst word 'er daor één Priester Waargenomen, die uit Rusland gezonden word
In fomtyds bezwaarlyk genoeg te bekomen . Deeze Gemeente is zekerlyk de kleinfte an de geheele Stad en beftaat fomtyds nier leer dan uit zes perfoonen. De Ruspfche (ooplieden en bootsgezellen, in deeze Stad lomende, gaan hier ter Kerke. Hier mede been ik u genoeg van de Kerken der Chrisfcnen, in deeze Stad gezegd te hebben, f Z. En dus gaan wy zekerlyk over tot de ynagogen der Jooden.
V. Ja, na u alvoorens gezegd te hebben dat w waarfchynlyk zig hier ter plaatze, in den are 1595. uit Spanje en Portugal gekomen wnde, nedergezet hebben. Zy namen van |rd tot tyd fterk toe, doch oeffenden hunnen JfOdsdienst, in fttlte, in byzondere huizen, jt dat zy in 't jaar 1Ö19. van '5 kands StaaIIII. d e a l. G te*



n4<5 A M STILDA M E N Z Y N E
ten dc vrye Godt»dienstoeffening verkregs hebbende, welhaast eene Synagogebouwdeft waar in zy kort daar na, van de Hoogduitfm Jooden gevolgd wierden , welken niet lang j de Poriugcefche, hicv ter plaatze gekon*
waren. De Synagoge der Portugeefm
Jooden is oen deftig cn aanzienlyk Gebom en ftaat tegen over het Lcproozenhuh en tul. fchen de Mulder ft raat cn Muidcrgrayt. Dl Kerk is vierkant en hoeg cn heeft een pil dak met eene fraaije fteenen Balustrade. Me"» komt in de Kerk door eene amzienlykepoorj d;e op gcmetzclde Kolommen rust. Ook wol het gewelf van 't Gebouw door vier zwaai hardlteenén Kolommen onderfteund. In d, Kerk zyn twee Galeryen voor de Vrouwen die op zes hardflccneu pilaaren rusten en va} Vdoren, met digt traliewerk afgefchotcn zytrj Voords word dc Kerk door vier groote en el kleinere koperen Kaarskroonen, by denavonj verlicht. Ook ftaan 'er op het hek, waar ag; ter een verbeven plaats voor de Priesters is' agttièn zvvaarc koperen Kandelaars. Tegei den agtï 'geVel van 't gebouw > is een fraai ge i maal



GESCHIEDENISSEN. 14*
Ëakten Sakkerdaanen houten Kas, waar in je Boeken van Blofes en eenige andere Kerk-
Ieraaden bewaard worden. Aan deeze Kerk eeft men ook eenen taamelyken grooten VoorI of, met verfcheiden Wooningen bezet, waar [i Schooien gehouden worden, om de Jeugd i de Hebreemvfche taaie en de Wet te onderLyzen. Ook is in deezen Voorhof eene Gaery , die door twaalf Pilaaren onderfteund fdtid, en waar onder een groote waterbak, net verfcheide koperen kraanen ftaat, waar ti de Jooden, eer zy in de Synagoge gaan, uinne handen wasfeben» Dit trcffelyk Ge>ouw is in 't jaar 1670 geftigt. — De Hoog* faitfehe Jooden hebben drie Synagogen doch ,velken egter lang na zo aanzienlyk niet zyn Jan die der Portugeezen. Hunne oudfte Synagoge , gebouwd in den jaare 1658. ftaat op pen hoek van de Amftelftretat, tegen ovci [iet Oudezyds Huiszittenhuh, 't Gewelf van lezelvc rust op vier hardftecnen Kolommen. Pc Kas , daar de boeken van Mofes bewaard w >r len, ftaat in 't Oosten van 't Gebouw en men fcecfr 'er twee Galeryen voor de Vrouwen. De G 2 Nieuw-



I48 AMSTE LDAM EN Z YN E
nieuvvfte Synagoge der Hoogduitfchs Jooden A ftaat op de Houtgragt, naast de voorgaan «i deen is veel fraaijer dan die. Zy is mei een deftigen opgang, en fierlyk en Koepel vean fierd. Van binnen is zy genoegzaam van dejJ zelfde gedaante als de te vooren befchrevena Synagogen, bebalven dat men 'er boven deni ingang van binnen, een tafereel vind, vaar Op met gouden letters, een algemeen GebeJJ tot God, in de Nederduitfche taaie, te leel zen is.
Z. Hoe gaat het met het Kerkbeftier by; de jooden ?
V..Hetzelve beflaat , by elke Natie, aam een Collegie van zes Parnasfim of Ouderlinl gen en een Penningmeester, doch die egtcri ycrpügt zyn , den raad der afgegaane /><zr»tfxi firn en Penningmeester, vooral by gewigtigJJ gelegenheden, in te nee men. Zy hebben op-J zigt over al bet geen de Synagogen en deJ leerwyzein dezelven aangaat, alsook over heq onderhoud der armen van hunne GemeenteJ die al een vry groot getal uitmaaken. De Chachavi of Opper Rabii is genoegzaam hetfj
hoofd J



GESCHIEDENISSEN. 149
ifoofd der Gemeente en voert voornaamelyk IC de Hoogduitfche Jooden , groot gezag , lordende alle Kerkelyke gefchillen] voor hem L Zyne Onder Rabbynen, die twee in getal 'izyn, afgedaan, welke Vergadering ook daarbm het Huis des Geregts genaamd word. Voords heeft de Joodfche Gemeente verfcheide Kosters , Schryvers , Boekhouders J.Voorzangers en andere bedienden der Synagogen. Hunne armen worden gedeeltelyk Enderbouden uit dc inkomften van eenige goederen, van tyd tot tyd, aan denzelven gemaakt, doch voornaamelyk uit het armenjgeld, welk ieder, die ce u'g vermogen Heeft jverpligt is op te brengen. Ook genieten zy feenig voordcel uit het leezen in , en verfchyoen voor de Boeken van Mofes, in de Syna. Kogen, 't welk alles voor eene zonderlinge tere gehouden word. De Portugeefche Jooiden, die zekerlyk wel dc' rykfte zyn , hebben (een Oudenarmenhuis, op de eerfte WtesperWraat , welk in 't jaar 175^ geftigt is' en iieen Oudevrouwenhuis op de Jooden Keizers\§ragt, op den hoek van den Amfeu
G 3 Z. Hoe



15^ A 11 I T E L D A M EN ZÏNZ
Z. Hoedannig is de tegenwoordige ftatl;! d*f Jooden in deeze Stad?
V. Zy zyn verpligt zig in 't ft uk van tromi wen te voegen na de politieke Ordonnantiën, ucezer Stad en dus . fonunige huwclyken, dj] anderzins volgens.hunne wet geöorlooft warciijj ■ na re lasten. Voords moeten zy hunne gel e boden voor Commisfarisfen laaten aantekeneJJ . en hun huwelyk voor Schepenen bevestigenU >.düoh op den Sabbath behoeven zij niet voqjjj het gerecht te verfchynen. 't Schryvetó en fpreeken te,gen den Ghristelyken Godl dienat, of het aanwenden om Chris tenen tothunne leer over te haaien, is hen Ccherpeljl •verboden. Ook mogen zy geen gemeenfeblaf met Christen Vrouwspersonen houden , al waren dezelvcn ook van een eerloos Ie veil Wanneer zy tot het doen ecner eed geroepet worden , gefchied .zulks door een byzondei vastgefleld Formulier , waar by zy zig aad aiie de tydelyke en eeuwige ftraflen ondeJ werpen, „ die de God Israëls, over SodoJ „ en Gomorra en over Korah, Datkaa en „ Abiram gezonden heeft, cn aan zulk en gei
M dreigdj



GESCHIED-NISSEN.
L drtigd beeft»dia ayneo naam valfebelyk aan» I yoepen en gebruiken." Voords heeft men ds Loden hier ter Stede, fomtyds veel paften bewezen , voornaamiyk in de jaaren 1663, foi. I74> *75<. enz. Noyhans n*
oen zy hier ter Stede in geen g*ldeia zy» ot Poorters neering doen, doch Doewuicn, Apothekers, Chirurgyns, Trar.hlat4urs en MaUe-. tears deezer Natie worden geduld. De voor.„aamfte Portugeefchc. Jouden dryveu mm Koophandel op Spanje cn Portugal en handelen in allerhande aaien. De vocrr.aau.ften der mogduitfeht Jooden deen giv-o.cn handel op BuUschiand en de geringeren geneeren z-g met het verkoopen van huisraad , zilverwerk , en oude en nieuwe Klederen, welke laatften meest Schacheraars genoemd worden. Ivndclvk zyn zy meest allen Sroote BfifliöWaer* ' cn Voorftanders van het Huis van Orarjt, waar van wy in onze dagen menigvuldige blyken gezien hebben. ' Z. Gaan wy mr tot de Kerkhoven ever \ V. Wy zuiien met dé befchryvmg van de* :. 2Civcn uit gefprek bcfluken. -Ik heb u bier G 4 v0°"



1$2. A MS TE LD AM EN 2 Y Nï
vooren gezegd dat de Kerkhoven , welkenj aan de Kerken waren, allen, uitgenomen heti Zuider kerkhof, reeds verdweenen en ergens elders verplaatst zyn geworden. Tegenwoor- i dig heeft men zes Kerkhoven binnen de Stad J en deezen zyn, het Karihuizerskerkhof aange-j legd in 't jaar iéos. tegen over de Lindenftraat, het St. Antoniskerkhof', op de Jooden Heerengragt, tusfchen de Weesper ftraat en Muidergr'agt, in 't jaar 1639. aangelegd, het Leidfchekerkhof in de Raamftraat, te vooren het Heiligewegskerkhof genaamd, het Wes~ terkerkhof ten einde de Bloemgragt , het Noordcrkerkhof, by de Zaagmoolenspoort en eindelyk het Zuiderkerkhof, waarvan ik u by 't befchryven der Zuiderkerk verilag gedaan heb. Buiten de Stad is onlangs een nieuw Kerkhof aan de Diemerdyk, buiten dc Muiderpoort, op kosten van eenige byzondere perfbonen aangelegd geworden. Dc Joodenhebben, insgelyks buiten de Stad, drie Kerkhoven. Het voorna;imile is te Ouderkerk aan den Amftel, ten beh ?eve der Portugeefche Jooden , en. pronkt met verfcheide" ileriyke
Graf, ;



GESCHIEDENISSEN*
Graffleenen en Tombes. Van dc twee anderen, die voor de Hoogduitfcke Jooden zyn, is 'er een te Muiderberg, alwaar de gegoedften, en een aan de Dicmerdyk, by Zeeburg, daar -de geringfte Joodfche Ledemaaten begraven wórden.
q ê V ÏF»



amstïldam en 2 y nI
VYF TIEN DE GESPREK.
inhoud;
Overgang tot de Befchryying der Godshuizen. ——— Het Gasthuis. Oudfte Gasthuizen hier ter Stede. St. Ellfabeths Gasthuis. St. Pieters Gasthuis. V Lieve Vrouwen Gasthuis. Oude gelegenheid yan de Kloosters der Oude en Nieuwe Nonven. Befchryying yan het tegenwoordige Gasthuis. Beflier yan het zelve. De Bayerd. Het Gasthuishof Huizen ven het Gasthuis. Pesthuis. Oude Pesthuis.
Nieuwe Pesthuis. Namen der Oudfte Re-
■ '' A £1
gen-



a E s c h I e d e N i s s ï Nv
genten van het zélve. Hét Rasp¬
huis. Dt Geheime plaats. Btftier van het zelve. Naamen der oudfte en tegenwoor<-
dige Regenten van het zelve. Het
Spinhuis. Oprichting yan "t zelye. 't Willige Rasphuis. Het Nieuwe Werkhuis. Naamen der oudfte en tegen, woordige Regenten van het Spin- en Werkhuis. —<— Het Verbeterhuis. —- -
HUISZITTEN AaLMOESSENIERSHUIZE N*
Oude Staat der Huis zitten of behoeftige Ingezetenen deezer Siad. Oudezyds Huis» zittenhuis. Naamen der oudfte en tegenwoordige Regenten. Nieuwezyds Huiszittenhuis. Naamen der Oudfte en Nieuw ft e Regenten. Huiszitten Weduwenhof. Be* ftler der Hcisziitenhuizen. Burgerweeshuis. Het Oude. Het Tegenwoordige. Het Jongens Weeshuis. Het Meisjes Weeshuis. Beftier van het Burger•weeshuis, lnkomften yan het zelye. Naattnen der Oudfte en Tegenwoordige Regen* ten. ****** Hbt AalmoesseniersweesHUIS. Oudfte Aalmoesfeniershuis* Het te* G $ gen*



*5Ö AMSTELD AM EN 2YNE
genwoordige Aalmoesfcniershuis. Beftier van het zelye. Jnkomften. Naamen der Oudfte en tegenwoordige Regenten,
r V* " de Kerken en den Staat der
Kerkbeftieringe befchreven te hebben, gaan vvy over tot dc befchryving der openbaarc Godshuizen en zuilen met het Gasthui, als een der Oudfte Geftigten van deeze Stad eenen aanvang maaken , na alvoorens van de Gasthuizen voor de tyden der Hervorming gefproken te hebben.
Z. Waren 'er dan toenjmeer Gasthuizen als in onze tyd ?
V. Ja, men telde 'er dib, waar van het St. Elifahets Gasthuis het Oudfie was. Het zelve ftond allernaast het [Oude Stadhuis , en was omtrend den jaare 1350. reeds in wezen. Het was, gelyk ; in oude tyden, doorgaans plagt te gefchieden, opgerigt door cm tilde van milddaadige lieden aan welken ook het beftier en de zorg voor 't onderhoud yan het geftigt
was



GESCHIEDENISSEN. Itf
> was opgedragen. Na het jaar 1484. wierd het zelve aan 't Oude Stadhuis getrokken en diende toen tot het opfluicen van misdaadigen, waar door deeze de naam van Gasthuisboeven kregen , in dezelve betekenis waar in men tegenwoordig van Rasphuisboeven {preekt. Het
Iis voords benevens het Oude Stadhuis, den 7 Ju'y 165a- door den brand verflonden geworden. Het St. Pieters Gasthuis ftond in de Nes , by of ter plaatze daar nu de groote Vleeshal is en was in 't jaar 1382. al bekend, i Het was in een Mannen- en Vrouwengasti huis onderfcheiden , ook wierden 'er nu en 5 dan Kostgangers in toegelaaten. In 't jaar 1493.
wierd het met het voorbefchrevene Gasthuis : vereenigd, fchoon de naam van St. Pieters } Gasthuis alleen in gebruik bleef. Het Lieve ' Vrouwen Gasthuis ftond op den Nieuwendyk tegen over de Vrouwenfteeg en was kort na den jaare 1400. geftigt, en wierd na dc verandering der Regeering in den jaare 1578. met het voorgaande in de Kloosters der Oude en Nieuwe Nonnen overgebragt. Z, Waar ftonden deeze twee Kloosters ?
G7 V. Het



T58 AMSTÏLDAH EN 2 Y NI
V. Het Klooster der Oude Nonnen, geftigt 1 ia *t jaar 1389. ftond.tusfchen de Kloveniersburgwal en de Oudezydsagterburgwal. De Kerk van dit Klooster , die geftaan heeft, daar nn de gang van het Gasthuis is, wierd, vermoedclyk in den grooten brand van den jaare 1454- vernield. Het Klooster der Nieuwe Nen* *en, geftigt in den jaare 14*2. was gelegen op de Oude Turfmarkt by de Grimnesfefuis en haare Kerk is nog een gedeelte der Gasthuis, kerk. De oude ingang van ha ir Klooster is ook nogovergebleeven en kennelyk aan het beeldje boven dezelven , zynAzSt.Benys, die zyn gemyterd hoofd voor zyn borst houd. Doch Iaat ons tot de byzondere befckryving van het tegenV/ooï&gQ Gasthuis overgaan. liet wierd in "den jaare 1579. °P een gedeelte der grond van dc voornoemde Kloosters gebouwden heefc zynea ifigangop de Oudezydsagterburgwal, door eene zeer aanzienlyke poort, die met twee fraaije beelden verfierd is, zynde eenkranken man en vrouw, henevens het Stadswapen, door de» Beeldhouwer Jan van Ltgteren, in »t jaar a?S6. vervaardigd, D00r ^tzc poort komt
mea



CESCHIE»ENISSEN.
ilnen in een Tange en breede gang, die van boven open is , en toegang tot het Mannen en ; Vrouwen Gasthuis geeft. Met eerfte is een lang Vertrek met negenenveertig bedfteden bezet, waar van 'er twee gehouden worden ivoor krankzinnige of ijlhoofdige perfoonen. pet tweede, dat uit meer dan een Vertrek beftaat, heeft in 't geheel zevenëntagtig Bedfteden , die zeer net onderhouden worden. Ook is 'er eene Bedftede voor zulken die niet wel by 't hoofd zyn. Voords heeft men 'er een e Verbandhuis , twee Waschhuizen en eert : Bleekveld , benevens eene Timmerloots, eene Bakkery en Brouwery. Uit het Vrouwenhuis ^ komt men in een lange en overdekte Gaande- ) ry, die langs de floot loopt , welke eertyds de twee Kloosters van een plagt te fcheiden x j deeze Gaandery rust op ronde fteenen pilaai! ren en rondom dezelve zyn de Wooningen va» sden Binnenvader en Binnenmóeder van het I Mannen Gasthuis. De binnenmóeder van 't [ Vrouwen Gasthuis heeft aan het laatstgenoemd de eene afzonderlyke verblyfplaats. De Kalöer der Regenten is niet groot, doch heeft ■j ' ag-



tóft A MS T E LDAMEN Z V N E
agter een welgefchikt fpreekvertrek, alwaar de oude brieven en papieren van dit Gasthuis bewaard worden. Ook is op de Kamer zelve rïog een oud Altaarftuk uit eene der Nonnen Kapellen en een zeer oud Regentenftuk. Voords hebben de Regenten een fteenen Zomerhuis waar in hunne Wapenborden hangen en 't welk zyn uitzigt heeft op een grooten boomgaard, die op het Gasthuishof uitkomt. By de Kamer der Regentesfcn is een fpreekvertrek en groote Keuken. Ter zyde het Gasthuis is de' Stads Apotheek, welke in 'tjaar 1754. van nieuws getimmerd is, en waar uit het zelve van Geneesmiddelen voorzien word. Voords ftaat de beftiering van het Gasthuis aan zes Regenten waarvan "er een van den Roomfchen Godsdienst is, en zes Regentesfen gemeenlyk Buitenmoeders genaamd, en welken alle uit de deftigfte Ingezetenen der Stad verkozen worden. Deeze hebben niet alleen een Boekhouder maar ook twee Docftooren en twee Chirurgyns, benevens verfcheide Binnenvaders en Moeders en andere bedienden.
Z. Is



GESCHIEDENISSEN,
Z. Is de Bayerd meede niet by het Gasthuis gelegen ?
V. Jap men komt 'er door de groote poort van het Gasthuis, ter regter zyde, langs een kleine open plaats in, cn dezelve beftaat uit een vierkant vertrek, met een haardftede in 't midden, rondom met banken omzet. Boven dit vertrek zyn vier byzondere flaapvertrekken met krebben voorzien. De Bedelaars en andere behoeftigen die van den Bayerd gebruik willen maaken, worden hier niet langer dan drie nagten geherbergt en nuttigen de Spyzen, die de zieken in het Gasthuis hebben overgelaaten. — Het Gasthuishof is een langwerpige plaats, met verfcheide Wooningen, die verhuurd worden, bezet, en heeft, in 't midden , toegang naar de Gasthuis Kerk. Ter weder zyden van deezen toegang heeft men een bleekveld ten gebruik der bewooners van het Hof. Alle de Huizen op het voornoemde Hof behooren het Gasthuis ,welk ook boven dien nog negen Huizen gemeenlyk ■ de JSommerhuizen genaamd op de Colyeniersburgwal, en elf anderen op de Oude Turfmarkt



l'6% AM STEL DA M EN ZVNE
yiavki in eigendom heefc. — Nu zullen wy overgaan tot bet Pesthuis na u alvoorens gezeafc te hebben dat het Oude Pesthuis even buitel •de llciliaewcgspoort ftond, doch in 't jaar reeds om dat het te klein was , verbaten is geworden. liet Nieuwe Pesthuis het welk, vyf jaaren te vooren, verder op de Over» -toomfche //^ geftigt was geworden, is den 14 Anri! 1732. door den brand verteerd , zo als ik u in een onzer voorige gefprekken reeds gemeld heb. Het tegenwoordige , op dezelve plaats en genoegzaam in dezelve gedaante als het voorige gebouwd, heeft een ruime vierkante binnenplaats' met hoornen bezet die door vier groote poorten, toegang tot het gebouw geeft het welk van binnen met verfcheide bekwaamc Vertrekken, zo voor •de zieken, als voor de Binnenvaders en Moeders , voorzien is. De Regentenkamer pronkt met de Wapens van eenige Regenten voor den •tëchooFfteonwantel. Voords geeft een houten brug, door een lange en groene laan, toe [inri tot dit gebouw, het welk rondom in 't water iegt en twee fteenen cn een houten brug heelt;
wora



GESCHIEDENISSEN. l6%
■' wordende de tweede fteenen brug door een groot yzeren bek van de voornoemde laan afgefloten. Agter bet gebouw zyn twee fteenen huisjes, waar in sulken die bcfraetlyke .kwaaien hebben geplaatst worden , en nog verder af zyn twee Kerkhoven, alwaar de ly■ken van de geenen die hier of in 't Gasthuis Jtervcn, of gebragt zyn, begraven worden.-*. De Oudfte Regenten van het Pesthuis waren , :in 't jaar 15*1, Jan Ciaast, yan Hoppe , Ja* Claasz. Siilemoer , Sylvant Buyk en Jacob Pieter Gacyen. De tegenwoordigen heb ik u reeds in een voorig gefprek doen kennen by de befchryving der Gasthuis Kerk door dien de Regenten van het Gast en Pesthuis federd het jaar 1578. ook Kerkmeesteren van voornoemde Kerk geweest zyn.
Z. Welk Gebouw zal nu aan de beurt leggen?
V. Het Rasphuis, ftaande op den Heiligen Weg , 'tegens over de Voetboogftraat , ter piaatze daar wel eer het Claris/In Klooster pleegt te zyn. Dit Gebouw was in den jaarei595. vukooid en men komt 'er in door twee aó#
zien-



l€'4 AHSTELDAM EN Z Y NE
zienlyke fteenen poorten. De Frontefpies of " Kap der eerfte poort is verfierd met het beeld der Tugtiging hebbende aan elke zyde een geboeid mannenbeeld. Onder de Jyst derzeive ziet men de tugtmeester op een wagen van I allerhande wilde dieren getrokken, konftig in j hardfteen uitgehouwen. Boven op de tweede poort, voor welke een ruime binnenplaats is, zyn twee leevensgroote Beelden van half naakte tugtelingen , welken Verwhour fchynen te raspen, en onder de lyst ziet men een weefgetouw , zekerlyk om dat, in vroeger tyd, de weevery mede in dit hwis • geöeffcnd wierd. Doo?' laatstgemelde poort komt men in een portaal, alwaar men de ingangen heeft naar de Regentenkamer, de wooning van den Binnenvader en een kleine benedenzaal, alwaar tweede Oude Regentcnftukken en twee kleine Fruitftukjes hangen, de laatften door den bekenden Ernst Stuyen , wanneer by, in 't begin van deeze Eeuw, in 't Rasphuis zat, gefchilderd. De Regentenkamer, welke op de Voorplaats uitziet is niet zeer groot en pronkt met een. fraai Schüderftuk-van J. M. Ojünk-
hart



G Ë S G H T E D E 'N I S S E N. ló*»,
j hart gepenfeeld. Dc plaats van dit Tugthuis is rondom betimmerd, ten deele mer hokken voor de boeven, ten deele met. vertrekken en felders tot allerhande gebruik. De hokken zyn met dubbele deuren en zwaare yzeren traliën gefloten, en in ieder hok zitten ten hunften vier tugtelingen. Men heeft 'er ook een Waag daar het Verwhout gewogen word en voor dezelve ftaat een geesfelpaal met het beeld
r>der Tugtiging boven op dezelve. Voords heeft men 'er een Vertrek , met zitbanken roiidara, dc Kerk genaamd om dat 'er Zondags , voor de middag, voor de tugtelingen gepredikt en fomtyds gecatechifeerd word. Onder de Kerk heeft men een Kelder, die voor een gevangenis dient en waar in vier hokken, met fteenen legerfteden zyn.
Z. Is dit niet de Waterkelder daar de tugtelingen, als zy misdaan hebben, dag en nagt moeten pompen om niet te verdrinken ?
V. Geloof tog aan zulke en diergelyke Sprookjes niet, zulk een Waterkelder is in't geheele huis niette vinden en is 'er ook waarfchynlyk nimmer geweest. Men heeft 'er ge-
Hoeg



I@6 AMSTELDAM EN 2VNE
ïiocg middelen om de onwilligen te dwingen, i zonder dat men zyn toevlugt tot zulk een gevaar- 1 lyke ftraf behoeft te neemen. —- Men vind J in dit Tugthuis ook de Geheime plaats, dus | genaamd om dat 'er zelden of nooit toegang | tot dezelve verleend word- Hier worden ge- 1 meenlyk Kinderen van gegoedde Onderen die tot een ongeregeld gedrag vervallen, merken- 1 nis van 't Gerecht, geplaatst, welken in 't ge- i meen hier Wittebroods kinderen geheten wierden. Somtyds zet men 'er ook misdaadi^e perfoonen, weiken men niet geraaden vind, openlyk, aan den lyve te ftrafTen, doch deezen zitten geheel alleen daar de anderen ver- ' lof hebben om met elkandercn te verkeeren cn op de geheime plaats te mogen wandelen. —— Het bewind over het Rasphuis ftaat aan vier Regenten , welken twee Boekhouders onder zig hebben. Voords is 'er een Binnenvader of Cipier, welken eenen Tugtmeester by zig heeft die zorg moet draagen dat de Tugtelingen hun behoorlyk werk doen cn geftraft worden zo zy 't verdiend hebben. De Regenten mogen niemand zonder kennis of be»
vel



I
GESCHIEDENISSEN. \0f
vel van het Gerecht inncctnen of ontflaan. [Schout en Schepenen doen, eens jaars,geïneenlyk in 't laatfte van January, alle de Ipugtelingen, iade zogenaamde Kerk in 't huis, voor zig komen en .erleenen hen dan gemeenlyk afflag van de jaare;. die zy nog zouden hebben moeten zitten. De Oudfte /tegenten van dit Huis waren in 't jaar 1595. Tsbrand Ben , Tsbrand llermanfe en 'Uendrtk Buyck. De Tegenwoordige zyn de Ileeren Jacob Berthon., Albertm Boddens, Mr. Francois Straalman en Tsbrand"tHoen.—• Thans zullen wy van het Spinhuis fpreeken , of liever van deszelfs oprichting, dewyl het tegenwoordig niet meer voor een Tugthuis van Uegte Vrouwsperföonen gebruikt word, i welken thans zig in 'c nieuwe Werkhuis be: vinden, waar van ik u hier na melding doen i zal. De Vroedfciaap in 't jaar 1596. befioten hebbende een Spinhuis op te rechten, wierd hier toe het St* Urjklen Klooster , ; ftaande op de Oudezydsagterburgwal by het ; jiasland vertimmerd. In 't jaar 1643. brandde het zelve tot en grond toe af; doch
wierd



i6*i amsteldam én z y'ke
wierd twee jaaren laater weder herbouwd en bieef een Tugthuis tot in het jaar 1782. wanneer het Nieuwe Werkhuis gereed was. Sederd zyn de Roomfche Weesmeisjes uit het Maagdenhuis in het gewezene Spinhuis eenige tyd geplaatst tot dat hun nieuwe Weeshuis volbouwd was ; en thans dient het tot een Vcrblyfplaats van een gedeelte der Stads bezetting, die 'er in 't jaar 1787. bezit van genomen hebben. Het willige Rapshuis
opgericht in 't jaar 1542. aan 't einde der T~ gragt, heeft ook tot het jaar 1782. ftand gehouden en is federd, zo als ik in myn voorgaande gefprek u meldde, treffelykherbouwd, en' tot een Kweekfchool voor de Zeevaart aangelegd geworden.
Z. En dus verwagt ik nu een beknopte befchryving van het Nieuwe Werkhuis van u te hoeren, waar na ik zeer verlangende ben?
V. Dit Gebouw, het welke onder het opzigt van den Heer A. van der Hart, Directeur der Stadswerken, vervaardigd is, ftaat op hetWeesperveld, tegenover tePlantaadje, cn is 3&> voeten lang en 180 breed. Langs
de



HET STADS IIEÏÏVE WEÜKHUIS.






geschiedenissen.
de ftraatzyde is hét zélve omringt met een muur ter hoogte van 15 voeten en langs het water, met palisfaden en dryfboomen. Het heeft drie voornaame ingangen als een tegen ?över de Plmtasdjs, over een groot voorplein , een aan de zyde van de Prinfengragt en een in de Kerkftraat, beiden door middel van twee poorten in den gemelden ringmuur. Dc laatfte deezer poorten is verfierd, imet een groote leggende Leeuw, het Stads|wapc n en een kunftig marmeren Basreliëf, het iwelk eerst voor hec gewezene Spinhuis geijftaan heeft en de tugtiging op eene zitinejbeeldige wyze voorfteld, met een tweeregc 'lig Vaarsje van den Drost Hoofd 'er onder. De Voorgevel van 't Gebouw pronkt ook met :en fraai zinnebeeldig bywerk door den Stadsbeeldhouwer A. Zifenis vervaardigd. Langs de zyde van het voorplein , komt men ioor middel van een fraaije trap , tot de Verrekken der Heeren Regenten , die ruim en ugtig zyn. In de vier hoeken van 't gebouw •:yn de Wooningen voor de Öpz/gters over le gevangenen en in 'c midden heeft men een 'Hl. Deel. H af



AMSTËL HA M EN Z V N E
afzonderlyk gebouw voorden Schout van'c. Werkhuis, van waar vier doorgangen een vrye J weg tot alle de verblyfplaatzen geeven. De, gevangenen zyn verdeeld in vyf Clasfen waar, van twee bcftaan uit Mannen en Vrouwen,, , welken om bedelaary, en twee uit mannen en., vrouwen, welken om hun liegt gedrag aldaar \ geplaatst zyn en eindelyk een uit vrouwen, enkel tot het Spinhuis behoorende. Elke by-* zondere gevangen plaats heeft zyn eigen trap tt, die niet verder ris tot derzelver hok, werkj en flaapplaatzen gaat. Alle de opzigters heb-j ben hunne afzonderlyke trappen , en in elks verblyf heeft men een noodklok om in tyd van | gevaar , fpocdig by elkander te kunnen komëh. Dit groote en fchoone Gebouw heefi^; drie verdiepingen, in de eerfte vind men de ! Eetzaalen en Woonplaatzen voor de gevange-/ nen , benevens de Magazynen en Keukens, in i de tweede zyn de wooningen voor de Suppoo-,«: ften , en de Werkzaalen der gevangenen, wel- ,• ke allen zeer groot, ruim en lugtig zyn, en in de derde heeft men de Slaapkamers, Zie- • kenkamers en andere noodwendigheden. Voorts !
rus



ce schib de nissen.
jlriisren alle de Vloeren op gewelven, en by alde de Slaapzaalen eii Ziekenkamers zyn lecre* ten en pompen , om de noodige verfrisiing toe te brengen. Eindelyk zyn, aan de zyde van de Prinfengragt, twee Brandfpuiten , om by toeval van brand ten fpoedigllen hulp te kunnen toebrengen, om dus ten eerden geen byftand va», buiten te behoeven. — De oudfte Regenten van bet Spin en Werkhuis beide, waren in den Jaare 1654: Klaas Jansz. Klopper, Gowert Rovers, en Joannes Poliio. De tegenwoordige zyn de Heeren Mr. Guillchnus Tltfingh , Jan Alflorphius, Mr. Nicolaas Rondt, Vjan Hendrik Bagman, Co melis van Twist en-
ÏPieter van der Sprang. Na het voor-
jbefchrevene treffelyk Gebouw, kunnen wy nu gevoeglyk het Verbeterhuis laaten voligen.
Z. Dit is zekerlyk van eenen anderen aart ,ian de Tugthuizen, waar van gy my reeds imelding gedaan hebt?
■ V. Ja, want hier worden geene andere perifoonen in geplaatst , dan zulken over welker imdexboud eu huisvesting men zig met de Ka.



17* AMSTELDAM ENZYNE
ftclein van het zelve verdragen heeft , ook ftaat dit huis niet onder 't opzigt van Regenten of Regentesfen. De Kaftelein word door Burgemeefteren aangefteld , en betaald huur van 't huis aan de Stad, doch geniet daar en tegen de voordeden van het huis, zonder dat lry 'er eenige rekening van behoeft te doen. Het Verbeterhuis ftaat aan de Stads wal, by de Weteringspoort, en is een oud en onregelmaatig gebouw. De wooning van den Kaftelein is beneden, en boven heeft men twintig vertrekken voor de gevangenen, die meest uit mans en vrouwsperfoonc-n van een ongebonden en ontugtig gedrag beftaan. Ten Oosten van het huis is een groote vierkante tuin met een fraai Speelhuis aan dc Lynbaansgragt. De Kaftelein geeft de gefchikften Van zyne gasten dikwils vryheid om, 's morgens een uur of twee, in deezen tuin te mogen wandelen. Voords 'mag hy zig, met geweld , tegens de kwaadwilligen, die onder zyn opzigt zyn , verzetten en hen zelfs des noods oplluiten Nu zul¬
len wy tot de Huiszitten Aalmocsfeniershui. zen overgaan, welken thans in rang volgen.
Z.



GESCHIEDENISSEN. 173
. Z. Hoe was het met de zorg voor behoeftige Ingezetenen, hier ter ftede, in de oudfte tyden gefield ?
V. De perfoonen die toen voor de arme in. gezetenen zorg droegen, wierden Beraders der . arme hulszittenen en naderhand Huiszittend mee fiers genaamd, en wierden 'sjaarsjyks door de Regeering verkozen.Omtrend het Jaar 1450 waren zy reeds onderfcheiden in Huiszittenmeefters aan de Oude 3 en Huiszittenmeefters aan de Nieuwe Zyde, Die aan de oude zyde hadden een huis aan 't Kerkhof van de Oude Kerk, een Turffchuur of huis op den hoek van de Stooffteeg en Oudezydsagterhirgwal, naderhand op de hoek van dc Lombaardsjleeg , voor welk, thans, een gedeelte der Lombaard zynde , het jaartal 1550. nog tc leezen ftaat en eenige Kamers in de St. Janftraat en elders. De Huiszitten aen de nieuwe zyde hadden twee gebouwen op den hoek van de thans nog zo genoemde Huiszittenfteeg en Nieuwezyds Ag. terburgwal, zederd het Jaar 1710 hertimmèrd 'en nog kenbaar aan een oude fteen,in de muur gemctfeld^n welke men, met oude letters,dc : tl 3. tyd



174 AMSTELBAM EN z ? N B
tyd haarcr ftigting leezen kan. Menigmaal iS' men in overleg geweest de twee huiszitten, die zederd veele jaaren afzonderlyk bezorgt ,t geweest - waren ,; te vereenigen, doch zulks is^ tot nog toe agtergebleeven. Egter is de be-« ftiering der beide zyden , zederd den Jaare; 1750. op een eeripaarigen voet gebragt. —r—■ Het Oudezyds-HussziTTENHuis ftaat op; den hoek van dén Leproozen Burgwal cnAmfielflraat, 'en is in 't Jaar 1654. geftigt. Dei meefte balken en andere bouwftoflen waren genomen van de Blokhuizen, die fints den Jaaret 1650. op de Bu'itenamftel geftaan hadden. Dit huis voert de ftads wapens in den voor en ag* tergevel. Men komt in het zelve langs een: ftoep die van wederzyden opgaat en toegang; tot een ruim voorhuis geeft. Ter regterhand. is een aanzienlyk vertrek met een boogen fchoorfteenmantel irj welke de afbeelding den Regenten van den Jaare 1654. wanneer het huis geftigt wierd, door B. van der Helst gefchilderd is, en daar tegen over hangt een groot Regentenft.uk, door P. van Anrade verf vaardigd. Boven den ingang, binnen de Kamer



GESCHIEDENISSEN. 1?5
"toer ziet men een welgemaakt beeld der liefde *en aan de binnenposten de wapens der vooi'noemde Regenten. Aan de wand leest men , "twee fpreuken uit de Bybel, en de Zolder van *t vertrek is door Holjhin befcbilderd.
Z. Dit vertrek zal zekerlyk de Regentenka"iner zyn ?
V. Neen. Deeze is tegen over dit vertrek •"en pronkt met vier Régentenftiikken, waar 'van 'er twee door A. Boonen , een door C.
Troost en een door J. "BI. Qjihikhart ge"fchilderd zyn. Voors komt men in een ruim -portaal , toegang verleenende naar de wóorning van den Binnenvader en'naar een groo. 'ten en aanzienlyken tuin , rondom welken "'eene gaandery loopt , die door zesendertig
glasraamen verlicht word en welke eenen uit"gang in de Amjleljlraat heeft. Ten einde, van
den Tuin ftaat een fraai zeskamig fteenen 'Tuinhuis. Voords ftaah naast en aan het Hüis'ziitevluiis vier pakhuizen, waar in alle de "noodige behoeftens vooi* het zelve bewaard TVorden Dc oudfte Regenten van dit Huis
welken bekent zyn, waaren in het Jaar 1446.
tl 4 Qla*s



*7Ö A.M STELUA M £ N 2 V N B
Claas Gherjle , 7,7;; jan Gheyfle en ,
Ryke. De tegenwoordige zyn de Hee- ■ ren Mr. Jan Jacob Bcaumont, Willem yam der Me uien, Eyert de Mar re, Herman us in x üëBetouw, Henrik Paauw en Jan Jacob yam
Rensfelaar. • Het Nieuwezyds - HuiszitX
tcnïiuis ftaat op de Prinfengragt by de Lelie- > gragt, en is in 't Jaar 1649. volbouwd, en 1 voor weinig Jaaren, van binnen aamnerkelyk ; verbeterd De groote Uitdeelplaats , welke i begon te zakken,'is in het Jaar 1762. van 1 nieuws geheid en volkomen herfteld.Dit Gods- ■ huis beftaat uit twee byzondere Gebouwen. , Het eerfte en aanzienlykfte heeft ftads Wapen in de Frontefpies en beftaat uit drie i verdiepingen. Men treed door een ruim voorhuis naar de wooning van den Binnenvader en Binnenmóeder en naar het Komptoir der Regenten , een net vierkant vertrek , met een fraaye beplcifterden Koepel en verfierd met de wapens van eenige Regenten, en een Schilderftuk in 't graauw. Voords komt men door een portaal, in een ruime zaal welker zolder met eenige zinnebeelden befchilderd is. Drie
dier-



GESCHIEDENISSEN. Vfl
diergelyke zinnebeelden zyn 'er ook boven,en vier in de boeken der zaal, in 'c gcaauw gefchilderd. Aan den waad hangt een groot Regententv.uk , door J. de Bakker vervaardigd, benevens de Wapen- en Naamborden der Regenten. Uit deeze zaal gaat men in een zeer groot en boog vertrek, het welk op zwaare houten ftylen rust , en gemeenlyk de Kerk genaamd word , alwaar dc wceklykfche ukdeelingcn gefchieden. Verder is de Bakkcry, het Turfhok , enz. liet tweede Gebouw, nevens het voorige ftaande, heeft maar een verdieping en drie deuren , boven welken de uitdeelingcn aan de armen, kundig in \ klein , door H. de Keizer, in hardfteen uitgehouwen zyn. Agter de middelde deur is een vertrek dat op den Tuin uitziet, welke vry lang en groot is , en ter wederzyden een Gaandery heeft. Ten einde de tuin is een vertrek met twee deuren , in het welk een zinnebeeldig fchiiderduk voor den fchoor» deen ftaat. De oudfte Regenten zo verre men dezelven beeft kunnen opfpooren waren, in. den Jaare 1449. Meinderd Janszoen,
H 5 cob'



tr8 AïfSTELDAM EN Z Y NE
cob Reynertszoen, Jan Heinszoen en Pieter Comath De tegenwoordige zyn , de Hëeren Willem yan Lingen, Mr. Jeronimus Nolthenius, Mr. Benjamin Mart en AndriesCrommetin, Pautus van Driest, Kier yan der Piet en Jacob Paul Certon.
Z. Behoort het Webuwenhof ook niet tot de beide Huiszittenliuizen ?
V. Ja en het zelve is, onder het opzigt van den Stads Bouwmeefter D. Stalpart, in 't jaar 1650. tegen over het Karthuizers Kerkhof volbouwd. Het heeft in 't midden eenen deftigen ingang , die toegang verleent naar eene ruime plaats, die rondom met wooningen voor behoeftige maagden en weduwen bezet , en van twee bleekvelden , een diepe put en een Regenwaterspomp voorzien is. De twee Binnenvaders die over dit Hof gefteld zyn, hebben 'er ook redelyke goede wooningen. Voords heeft het zelve ook eenen uitgang op de Angellersgragt , langs welken eene Timmerloots eu een Bergplaats voor de turf-
fleeden enz. getimmerd is. De beide
Huiszittenhüzen 3 ftaan ieder onder het opzigt



O E" S C II I E D 2 N I S S E N, T?t)-
zigt van zes Huiszittcmneefters of Regenten, die ook het Wedmvenhof .bellieren en door Burgemeefteren aangeffeld worden. Tweemaal 'sjaarsgefchied 'er eene algemeene infehryving van bchoefcige Huiszitten, aan beide de zyden. By deeze bedeelingen zyn altoos eenige di.enaars van 't Aalmoesfenlcrs Weeshuls tegenwoordig, om 't gemeen in orde te houden. Die zig willen laaten infehryven , moeten hunne Doop- en Trouwcedels mede brengen. Na de infehryving vobt de bedeeling, die gemeenlyk Vrydags middags gefchied , en uit brood , boter, kaas cn turf beftaat. Ook worden aan beide zyden doodkisten uitgedeeld voor behoeftigen van allerhande gezindheid. De in* komften der beide huizen beftaan uit de gelden , welken van eenige huizen , Landerycn, Rentebrieven, en Obligatien , welken zy bezitten, komen. Daar en boven verzamelen zy ook aahnoesfen by de predikatiën die Zondags in de Oude en Nieuwe Kerken gedaan worden Ten hunnen behoeven gefebieden ook tweederlei ommegangen met de Schaale by de huizen, een door de Wykraeefters en 11 6 een



loO am s te ld am e n Z yn2
een door de Inzamelaars der Aalmoesfeniers.. Voords bezit het Oudezyds Huiszittenhuis het ' recht van de opfcheeping der beeften aanZ<?£. burg aan het Y, en 't Nieuwezyds Huiszitten* huis de helft van het inkomen der Kraanen. Ook zyn zy erfgenaamen van zulken , die door ben onderhouden geweest zyede, geene nakomelingen agterlaaten. De vaste bedienden der beide Huizen zyn , aan elke zyde een Boekhouder, een Binnenvaderen Binnenmóeder cn^ zes Suppooften , voords aan de Oude zydeéén en aan de Nieuwe zyde zes Boterweegfters , welke laatften cgter alleen 'svuatersdienen.
i Z. Uit dit alles begryp ik duideiyk hoe zwaare lasten deeze huizen te draagen hebben envan hoe groote nuttigheid zy egcer tot onderfleuninge der behoeftigen zyn , doch welk: Godshuis zal nu aan de beurt leggen?
V. Thans ftaat ons van het Burgerweeshuis te fpreeken. Het zelve is aangelegd geworden omtrend den jaare 1520. door eene ryke Amfteldamfthe Vrouw Haasje Claasdogter Parasiys genaamd, .welke ■ eenige huisjes , die



GESCHIEDENISSEN. iSï
zy in de Kalyerflraat, ter plaatfe daar nu de Herberg de Keizei skroon ftaat , in eigendom bezat, tot een Weeshuis wilde doen dienen: Dezeiven wierden dan vertimmerd en tot het gebruik waartoe zy gefchikt waren , klaar gemaakt, en dit oude Weeshuis bleef in ftand tot den jaare 1580. wanneer de weczen in het St. Lucien Kloofeer of nieuwe Weeshuis over* gebragt wierden, welk Kloofter van de Nonnen, na de verandering der Regeering, twee jaaren te vooren, verlaaten was geworden. Ik kan by deeze gelegenheid niet nalaaten u te melden, dat de laatfte dier geeftelyke Dochters in 'tjaar 1633.. overleden is. Een gedeelte van 't Kloofter met het Prieftershuis in 't jaar 1634. afgebreken zynde , wierd het Weeshuis merkelyk vergroot, cn in een Jongens en Meisjes - Weeshuis onderlcheiden , welk laatfte in 't jaar i63o. deftig herbouwd is geworden. Ook is het Jongenshuis, voor eenige jaaren fraai vernieuwd, en aan beide Huizen zyn in den jaare 1765. merkelyke verbeteringen gemaakt. ■— Het Jongens Weeshuis heeft zynen ingang in de Ktïverjlraat, door een Poort die H 7 van



182 amstelbam en z Y n e
van hardfteen gebouwd , en boven met eenige ( Weeskinderen, welken het oog op een Duif gevestigd houden , verfierd is. Deeze Duif,., het zinnebeeld van den Heiligen Geest, ziet] men boven verfcheiden ingangen van het hui» en is ook het gewoone Zegel der RegentenHet zelve zinnebeeld vertoond zig mede tegen : ©ver het Weeshuis op den hoek van de Duif-' jesfteeg. Door de bovengemelde poort kom» men in eene gaandery die op hardftcenen zuilen rust. Ter regterzyde derzelve heefc men 1 de wooningen van den Portier en een der Stip-pooften benevens een Timuierloors. Ter Iin- ■ kerzyde heeft men een ruime vierkante plaats,, langs welk de vertrekken voor de Kinderen 1 de Keuken, de wooningen der Ziekenmoederï en van den Sehoohneefter, benevens de Schilders en Glazemaakers winkels zyn. De Eet— zaal is ruim en hoog, en onder dezelve zyn drie groote Kelders, en boven de flaapvertrekken der Jongens en het School. — Het! Meisjes Weeshuis is ten einde do Su Luch enjlceg, en men komt 'er in door een fraaye ; froote hardiieenen poort, voor welke een
ruim;



I
'GESCHIEDENISSEN^ ï8$
rtruim plein is, alwaar de Boekhouder van het Weeshuis, die gemeenlyk een Notaris is, een ■ vry goede wooning heefc. Binnen den ingang l is de woojiing van den Portier, cn daar op i!volgt het Comptoir der Regenten, eene groote en fraaye Kamer die op de binnenplaats s uitziet en waar in drie Regenten en twee ReSgentesfenftukken, door J. Ovens, A. Boonen* Ij. Backer en andere Meefters gefchilderd, aan lïlen wand hangen. In een klein vertrek agter ideeze Kamer zyn twee andere fchilderftukjes, jwaar van het eene, door ,J. Pool gefchilderd, ■ten Meefter zeiven, in zyne Weesklederen,verItoond. Het andere is de Afbeelding van eenjouden Wees, door de wandeling MalleBaandfk genaamd. Hem en den kunstfchilder Pool ■ziet men ook nog eens grooter in een ander ver[trek hangen. De Regentesfen Kamer ziet op |de Weesfluis uit en in dezelve hangt een fchiljdery, zynde het wapen Van 't Godshuis, de Ibeftraalde Duif naamlyk, welke door een Weesjongen en Meisje vastgehouden word, en omringt is met de wapens der Regentesfen, welken in 't jaar 1680. dienden. Verders heeft
men
■



I'8{. AM'STELDAM' EN Z'ïffl
men 'er een ruime en hoogc Eetzaal, keukenil ïn flaapplaaden zo voor de Meisje;, a!s voor;de Binnenmoeders , benevens de linnen e* i Wollen naaiwinkels , de breiwinkel, 't wascte4 huis, de fchool en verfcheide andere vertrek» ken tot noodig gebruik en te veel om ze u al4 •ten optenoemen.
- Z. Ik ben ondertusfehen zeer nieuwsrnerisl naar het beftier van dit uitgeftrekte Wees-f huis, en twylfel niet of 'er zal vry wat werkji aan' vast zyn om alles in een goede orde tej houden.
V. De beftlering van het zelve ftaat aan zes! Regenten en vier Regentesfen, welken hun- ■ nen Boekhouder en een groot getal Suppooftent of opzigters onder hen hebben, die zo wel voor de groote als voor de kleine Jongens en ;i Meisjes zorg moeten riraagen, dat dezeiven! wek gevoed , gekleed en onderwezen wor-4 den. — De kinderen welken in dit Weeshuis! aangenomen worden, moeten van Ouders zyn 1 die ten m'mften vier jaaren Burger geweest ) zyn, en dc Gereformeerde Godsdienst beleden! hebben }dc Jóngens mogen niet boven de veerJ
ticni



GESCHIEDENISSEN. IS5.
1 tien en de Meisjes boven de twaalf jaaren oud 1 wezen. Eerst bleeven de Weezen in 't Huis [zo lang als het Regenten goedvonden, doch federd het jaar 1631. gaan zy 'er gemeenlyk I met den ouderdom van agtien jaaren uit De | Jongens in leezen, fchryven en rekenen on| dervvezen zynde , worden naar hunne eigene j keuze op een gevoeglyk handwerk hefteed. De 1 Meisjes blyven zes jaaren op.de linnen of wol[ le naaiwinkel, waarna zy twee jaaren agter}' een het huiswerk helpen doen. Voords werden Jongens. en Meisjes, door een KrankbeI zoeker, op gezette tydèn , gecatechifeerd en in i de Godsdienst onderwezen. Ten dienfte der I' zieken in het huis hebben de Regenten eenen 1 Docter, Apotheker en Chirurgyn aangefteld. I Dc kleeding der weezen was oudtydsi rood boI ven en wit onder, doch is thans van boven I tot onderen verdeeld, ter linkerzyde rood en ter regterzyde zwart, doch de mouwen zyn beide zwart en de broeken der Jongens htaauw. i Wanneer de kinderen, bekwaam zynde hunne I kost te winnen, uit het huis gaan, krygenzy een deftig uitzet van wolie en linnen, en de JonI gens veertien guldens, doch'de Meisjes agt
g«lr



t%6 amsteld'am en zyne
gulden en tien ftüivers aan geld. De Jongens die met bewilliging der Regenten op de Vaart' gaan, worden van het Huis eerlyk uitgerust. Voords word aan de Weezen van 't geen ben, terwyl zy in het Huis geweest zyn, aanbefïur] ven is, twee en een half ten honderd in 't jaar.gocdgedaan zo dra zy het Huis verlaatenl iiebben.
Z. Heefc het Weeshuis eenige aanmerkelyke : ïnkomflen, waar uit alle deeze kosten goed é-I maakt kunnen worden ?
V. Het zelve bezit het Eilandje den Bom fa 4 hetY, het welk ointrend tachtig morgen lands \ groot is, benevens eenige Landeryen buiten de poorten der Stad, en verfcheiden huizen, als de Herberg de Keizerskroon, tegen over het zelve, vyfticn huizen in de Kalyerflraat> dertien in de St. Lucienfleeg en drieënzeventig , zo in dc tPéteringsd'warfiraat, als in de Nieuwe Looyersflraat en op de Fyzelgretgt. Daarenboven geniet het Weeshuis de twee der-' de deélen van de voordeelen des Schouwburgs,. dertien Guldens uit het poortergeld, benevens het geen, met;de Schaal en de Bos, by de] Juiizen en Zondags in de NUvavc Kerk voor
het



geschiedenissen. ï8?
het zelve opgehaald' word. Ook is het zelve Erfgenaam van Weezen , die zonder nakomelingen overlyden en geen uitkoop gedaan heb-
feefi. De Oudfte Regenten van het
Weeshuis waren in 't jaar 1529. Claas Jacobs Paradys, vermoedelyk een naastbeftaande van de Stigtfter van het zelve, en Arent Bode» zoen, de tegenwoordige zyn de Heeren, Mr. Nicolaas Willem Roëll, Dirk Bas Backer 9 Pieter van Winter, Nicolaas Simojisz.* Abraham Feitama, Mr. Ever hard Gysbert van Beaumond en Philip Jacob van den Velden.— Thans gaan wy tot het. Aalmoesseniers* Weeshuis over. Het was in den jaare 1613. dat de Regeering befloot een diergelyk huis te ftigten, en- hier toe wierd een gedeelte van het gewezene Ciarisfenkloofter op den Singel, tusfchen den Heiligen Weg en Regulierstoren bekwaam gemaakt, het welk elf jaaren daarna reeds vergroot wierd, en egter na verloop van eenige jaaren,voor de menigte der Kinderen nog te klein geworden zynde, in 'c jaar 1666. verlaaten is geworden. Dit Oude Aalmoesfeniershuis is tegenwoordig het latynfche School\
van



AMSTELDAM EN 2YNB
van het welke wy hierna melding zullen ma* Een. Het tegenwoordige Aalmn*<an;„„* r^T.
huis, ftaat op de Pnnfengragt, tusfchen dé Letdfchc Straat en Gragt. Het zelve wierd, »n t jaar 1663. aangelegd en binnen twee jaaren voltrokken. Dit deftige Gebouw heeft'
lww lJ11'P""gende Voorgeevels, in ieder van welke een ruime poort is, en nog ,wec diergelyke tusfchen beide. De Jongens bevvoonen hetOostlyke en de Meisjes het Westelyke gèdeelte van \ Gebouw, dat vier verdiepingen, heefc, die hun licht fcheppen van vooren van , de ftraat, van binnen van twee vierkante bin- ' nenplaatzen en van agteren en ter wederzyden van fmaile open plaatzen. De vertrekken der eerfte verdieping beftaan uit de wooningen van den Secretaris der Regenten, der Comptoirmoedcr en der Keukenvader en Moeder en andere Suppooften van dit huis. Voords is 'er een Keuken, een Waschhuis en Bakkery, en een Eetzaal en School voor de kleine Kin' deren. Op de tweede verdieping vind men de Regentenkamer , die langwerpig vierkant is en over de Prinfengragt uitziet. De
Scjioor.



GESCHIEDENISSEN. ï8jj
jsc'hoorftecnmantcl van dezelve is met eenige [wapens van Regenten verfierd en aan de wanden hangen, behalven zeven oude RegenIfenftukken , twee zeer groote nieuwe Schil[deryen, het eene door C, Troost, en het an[dere door T. Regters kunftig gefchilderd. De (Ramer der Regentesfen is mede een fraai lyertrek, 'riet welk naar de hedendaagfche wy[ze behangen is , en de wapens der Regenitesfen voor den Schoorfteenmantel heefc. BeIhalven deeze twee vertrekken heeft men 'er. look de Linnen naaiwinkel, de Eetzaal voor Ide Jongens, die voor de Meisjes, een groo-, I te Slaapkamer en eenige andere mindere vertrekken. Die van de derde verdieping , beftaan voornaamlyk uit de Schooien, twee vertrekken voor de kleine Kinderen en eenige Slaapkamers , benevens de wooningen vooi de Naai- en Breimeefteresfen. Op de vierde verdieping heeft men de overige Slaapvertrekken, de Droogzolder en de kamers voor de Waseh en Kammoeder. 111 Het Jalmoesjeniershuit ftaat onder het beftier van agt Regenten en zes Regentesfen, welken alles



190 AMSTELDAM EN 2 YNB
ies <wat het huis aangaat moeten bezorgen,., en een gedeelte van dil werk onder zig; yei-J deeld hebben.
Z. De Suppooften van dit huis zullen zekerlyk niet minder in getal zyn als die van bet Burgerweeshuis ?
V. Dit kunt gy Jigt nagaan. Buiten de Hoofdprovoost, die tien dienaars onder zig heeft, en benevens den Apotheker, door Bur- 1 gemeefteren aangefteid word, hebben de Regenten nog een Secretaris en twee Boekhouders en eenige mindere bedienden. Voords zyn ten diende van het huis zelve verfcheide Binnenvaders en Moeders , Schoohncefters', Naaimééftéresfeh, een Bakker, een Kleérenmaaker, een Schoenmaaker enz. welken allen ' door de Regenten en Regentesfen aangefteid ' worden. De Kinderen welken in dit buis ! ontfangen worden, mogen niet boven de vyftien jaaren oud zyn. Vondelingen worden in dit huis ook ingenomen , doch niet zonder byzondeie last van Burgemeefteren. "Voords worden de Kinderen eeven als in het Burger» fetihais op eene zeer gefcüikte wyze opgevoed '



GESCHIEDENISSEN» ïjt,
(reed en ia den Godsdiensi onderwezen. De Weeding der Aalmocsfeniersweezen is zwart: Lan boven en blaauw van onderen , en op kunne linkermouw ziet mei» een klein wit, lood en zwart boordzel , om de Kinderen, tan die, welken in andere Godshuizen worIden opgevoed, te kunnen onderfcheiden. Het [gemeen geeft hen veeltyds de naam van Vilt* hes, zo als die van het Burgerweeshuis geIwoenlyk Bontjes genoemd worden. Het uitzet van de geenen die uit het huis gaan is niet minder dan dat van het Burgerweeshuis, doch in geld krygen zy elk niet meer dan eenen heelen en eenen halven Ducaton, hoewel zy, wanneer zy twee Jaaren uit het Huis geweest en zig behoorlyk gedraagen hebben, van de Regenten en Regentesfen nog een goede vereering krygen , naamlyk de Jongens een zwartlakenfche jlok en Broek of agtien Gul* dens en zo veel Stuivers , en de Meisjes een nieuw Jak, Rok en Boezelaar of vyfentwinV tig Guldens. De Regenten keeren ook, het geen de Kinderen . geduurende hun verblyf
m



*9"2 AMSTELDAM EN ZYN»
in 't huis, erven, zonder eenige intrest aan hen uit, wanneer zy mondig geworden Zy„ . Z' HeeFc dic Godshuis ook nog al eenig inkomen, waar op het ftaat kan maaken ?
V. 'Het Aalmoesfeniers -Weeshuis heeft andere foorten van inkomtfen , dan eenige oudere Godshuizen die landeryen en huizen in eigendom bezitten, en dezelven bc-ftaan uit de boete op het begraven der Kerk - lyken , voords van de Begraafnisbriefjes, uit het Ryden om te trouwen , het vierde der Rantzoenen van verkogte huizen, Schepen enz. het Amptgeld, zeker regt van de Bierbefchooijers, van de verwerkte Wynen, van de inkoörnende Graanen,van de gekogte Poorters, van de Bosfen, 't zogenaamde regt van Pra' cario, van de oopenbaare Verkoopingen, van de Dagvaardingen en eir.delyk van de Stads As'fche en Vuilnis. Daarenboven heeft het Huis ook regt op de nalaatenfchap van allen, die door hei: zelve onderhouden zynde, Kinderloos fterven. Doch zulken die door de Regenten toegelaaten worden zig voor vyftig
gul.



GESCHIEDENISSEN. 193
rguldens uit te koopen, mogen vryelyk over
1 phunnc natelaatene goederen befclnkken.
| De oudfte Regenten van dit Godshuis waren jin den Jaare 1613. Symon SymonsZ., Dirk I Klaasfen Kan, Jacob Dlrksz. de Langen ,Wy. I brand fFarwyk, Huich Jansz. van Craayenjlein. ïjan Adriaansz. Roeters en Hendrik Hooft I Willenisz. De Tegenwoordige zyn de Hecren . I Anthony de Bordes, Mr. Cornelis Raeker, Lo*
dcwyk de Bas, Mr. Jan Cornelis Raderma'ther, Herman van der Keere, Maarten Rom.
mnckelt en Mr. Henricus Calkoen,
III. DEEL. ï ZES-



104 amstelbam en 2yne
ZESTIENDE GESPREK. 1
INHOUD.
Vervolg der Godshuizen, 't Oude MannE en Vrouwen • Gasthuis. Het oudfte. ié, yoorige. Het Tegenwoordige. Beftier y| het zelve. Inkomflen. Naamen der Oud) en Tegenwoordige Regenten. ———— H Krankzinnigenhuis. Oor/pronk van j zelve. Bcftiering. Inkomften. Naam. der Oudfte en Tegenwoordige Regenten. \ Het Leproosenhuis. Onderzoek naar d oorftprong der Leprozy of Lazarij. Eer leprofenhuis. Het Tegenwoordige Befti
y
m



geschiedenissen. 195
yan 't zelye. lnkomften. Naamen der Oudfte en Tegenwoordige Regenten. Sr.
Joris Hor. Het Oudfte. Het Tegenwoordige. Beftier, lnkomften. Naamen der Oudfte en Tegenwoordige Regenten yan liet zelve. ' '■ — Stadszyde - Wjndhuis. Beftier en naamen der Oudfte en Tegen.
wcordige Regenten yan het zelye. .
Diaconie • Weeshuis. Jongenshuis. Meisjeshuis. Beftier van 't zelye. Diaconie Oude Vrouwen en Mannen Huis.
Beftier yan *t zelye. Corvershof.
Beftier yan 't zelye. Diaconie Bakkery en Brouwery. — Het WaalenWees- en Oude Mannen en Vrouwenhuis. Het Oude. Het Tegenwoordige. Beftier yan het zeU Ve. ■ Het Engelsche Wees en Oude Vrouwenhuis. Het Oude. Het Tegenwoordige. Beftier yan het zelye. ■Het Lutherfche Weeshuis. Beftier yan 't zelye. Lutherfche Diaconie - Huis. Beftier yan het zelve. - Weeshuls der Doopsgezinden. Oude Vrouwenhuis derzelven. - " Weeshuis der Colleglanl 2 ten» —-



■
fOf> AMSTELDAM EN ZYNE
ten. • Roomfche Armen -ComptoiAi
Het Oude en Nieuwe Maagdenhuis. Het. Jongens Weeshuis. Het Begynhof. Oorfprong derBegynen. Oudheid van 't Gefit A Gedaante van het zelve. Be/lier der Begy<\ nen, hier ter Stede. Het Huis van BakaI
hartigheid. Hofjes. Befchryying
yan die der Gereformeerden , Lutherfche»; Doopsgezinden en Roomfchen.
Z. V an welke Gebouwen ftaat ons in di( Gefprek te handelen?
V.'Wy zullen, in het zelve, de Godshuii zen vervolgen en dus eerst van het Oude Mannen en Vrouwen • Gasthuis fpreekem Het Oudfte , het welk onderfcheiden moe worden van de oudfte Gasthuizen, voor Ziei ken, waar van in ons voorige gefprek geham deld is, ftond in de Kalyerflraat tegen ove de Nieuwezyds Kapel, toen nog de H. Stcd\ genaamd, en was reeds in "tjaar 1422 aangei legd , en wierd gebruikt tot het Jaar 1601
wan.



GESCHIEDENISSEN,
wanneer het Gebouw yerlaaten en eerlang tan bet Weeshuis getrokken wierd. De bc« pooners wierden toen geplaatst in het nieuw. Inbouwde Godshuis, op den Oudezyds AgterVurgwal, het welk uit de winst van ceneLoceJy,die ten behoeve der Regenten van 't zelve, iet voorgaande jaar, getrokken was, geftigt was. Dit Huis bleef in ftaat tot den Jaare 1754.wann.eex iet zelve geheel ,naar het ontwerp van wylen den |cer Burgemeefter P. Renderp, binnen drie 'aaren tyds , op eene pragtige wyze herbouwd 5 geworden. Het heeft twee ingangen , ynde beide deftige hardfteenen Poorten. Die P den gsmddenJgtervurguw! heeft het merk an 't Godshuis, zynde eene bril, zo wel aan e binnen als buitenzyde. De andere poort 1 van boven met drie fraaye Beelden, door en Stadsbeeldbouwer A. Zift nis vervaardigd, erfierd en eerst onlangs gebouwd geworden, leezc Poorten zyn ter wederzyden met burÈrwooningen bezet. Men treed door twee jdere aanzienlyke Poorten in 't gebouw zeiI , het welk een groote vierkapte open aacs, met lierlyke bleekvelden heeft. Ter ia zy.



103 AM STEL1) A M EN Zï«t
zyde is een breede Gaandery met overwelfde b 'ogen , alwaar men allerhande foort van Winkels vind , die daaglyks , uitgenomen : Zondags en op Feesttyden of op Beededag ,|l open Haan. In 't midden der vier binnengé-j veis van 't gebouw , is mede een deftige > Poort van hardfteenen geftigt, waar van de» Zuidelyke met een grooten Weerwyzer, en i de Noordelyke met Stads Wapen, boven eenl deftig Balkon , verfierd is. Onder dc Kamers-| en Vertrekken van dit Godshuis, muntten in-J zonderheid uit de Regenten en Regentesfen-J Kamers, benevens de Eetzaalen der Mannen! en Vrouwen, welke groot, licht en ruim zyn'. In de Kamer van Regenten, ziet men ver*J fcheide fraaye zo oude als nieuwe Regenten-j {lukken , door Graat, Bakker, 'Qjiin'B'arl enz. gefchilderd, en in die van Pvegentesfeni hangt een Zinnebeeldig Schildery , de zorg voor oude lieden verwonende. Voords zyn de wooningen voor de Oude Mannen en Vrouwen in die treffelyke Gebouw, de Ziekenkamers, de Vertrekken der Suppooften enz. allen zeer net en zindelyk. \ Bewind van1
dii



GESCHIEDENISSEN. I99
\ih .Godshuis ftaat aan vier Regenten en drie tttcgentesfen, die binnenshuis, buiten de Binnenvader , Keukenmoeder en Ziekenmoeder [nog verfcheiden andere bedienden hebben. [Dok heeft het Oude Mannenhuis eenen vasten Dokter en Chirurgyn.
Z En waar uit trekt dit aanzienlyk Goda[huis zyne inkomilen ?
I V. Voornaamlyk uit de Huuren van ver-, jfcheide huizen, de Intresfen van eenige Obli« [gaden , en een derde deel van de zuivere [winst die den Schouwburg geeft. Voords uit Jde Verzameling der Aalmoesfen, voor het jzelve in dc Oude Kerk, en uit die welken* «hier en daar , in éénige bosfen verzameld. Uvorden. Eindelyk erft het Huis alle de goe[dcren van de geenen die in het zelve komen, te fterven , zynde elk die in het zelve komt y verpligt alle zyne bezittingen de Regenten, over te gceven, die 'er hen, vier ten honderd, Jaarlyks, van uitkeeren. De Oudfte. Regenten van dit Godshuis waren in het J:iar > 1555' Jacob Hendriksz. en Claus Gaaf Claesz. De tegenwoordige zyn de Ileeren , 1 4 M-r»



2©D AMSTILDAM BN ZYNI
Mr. Dancker Jan de Kempenaar, Arnoldus- \ van Ryneyeld, George de Pisfcher en Mr.
Jan Beeldpnyder- Het Krankzinni- j
oenhuis is aangelegd geworden , uit hoofde van eene gelofte, gedaan door de zwangere ' Huisvrouw van een' aanzienlyken Burger „Hcn7ik Pauwels Boelens, welke door een Krankzinnige Vrouw, by de keel , gegreepen zyn- j <te, in die nood beloofde, indien zy een welgefehapen en gezonde Vrugt ter waereld bragt, een Huis voor Krankzinnige Menfcben te zullen ftigten, aan welke belofte, zyook, in den Jaare 1^61. voldeed. Het Gebouw, j het welke dikwils vergroot en verbeterd is geworden , ftaat op de Kloyeniers Burgwal, en heeft van vooren een fierlyke fteenen Poort, boven welke het wapen der Stad, cn dat des ftigters uitgehouwen zyn. Ten Zuiden pleeg dit huis mede een poort te hebben doch die thans toegemetfeld is, en waar boven het voeden der Krankzinnigen in eea fteen is uitgehouwen, waar onder een lam Versje te leezen ftaat*, dat, hoewel myns dunkens , ten onrechte, aan Vendel toegefchre-
vejJ



GESCHIEDENISSEN. 2© £
ven word. De Regentenkamer is een ^net vierkant vertrek , met een fraaycn Schoorfteenmantel en fieriyk Wapenbord van de Regenten. De Kamer der Regentesfen, heeft behalven een diergelyken Schoorfteenmantel en Wapenbord, het Afbeeldzel van den Stigter Henrik Pauwels lioelens, en een groot ftuk, verbeeldende, het trekken eencr Lotery, in den Jaare 1592. ten behoeven van dit Godshuis aangevangen. Agter het huis is een langwerpige open plaats, waar op een Zomerhuis een Bloemtuin en een Bleekveld is. In 't midden van den voornoemden tuin ftaat het beeld der Razerny, op een vierkant voetftuk. Rondom de plaats loopt een groote Gallery, langs welke men de vertrekken heeft voor den Binnenvader en Binnenmóeder , en de Huisjes daar de krankzinnige en dolle Menfchen in opgefloten zyn, waar van 'er in alles drieënvyftig zyn. Teneinde der Gallery,. ftaan op een zwarten toetfteen , met vergulde letters, de tyd der ftigting en vergrootingen van dit Gebouw te leezen. Het beftier van dit Godshuis be-, hoort aan vier Regenten en drie Regentesfenen *. I 5 de



AMSTELDAM EN ZYNE
de bedienden van 'r Huis beflaan uit de Bin- ■ ncnvader cn Moeder , eene Naaifter , twee Knegts en twee Meiden. Voords trekt dit Gebouw zyne inkomften uit de huuren van eenige Huizen, en de renten van eenige Obli- j gatien ten laste van het Land, als ook uit de Beden die, tweemaal 's Jaars, met de Schaal, door de gantfche Stad worden opgehaald. Daarenboven is dit Godshuis Erfgenaam van zulken, die in het zelve onderhouden geweest zynde, zonder Kinderen of verdere AfkomeJingen na te laaten , komen te fterven. De ] Oudfte Regenten van 't zelve waren, in den j Jaare, 1574. Gerrit Jansz. Delft, en //armen ; Hendrlksz. De tegenwoordige zyn de Heeren, Jan van Mekeren, Pieter Hoogenbergh , !
Hendrik Claus en Pi ei er Boele. — . Nu ]
zullen wy tot het Leproozenhuis overgaan, het welk een van de oudfte geftigten der Stad is, en ook wel het Lazarushuis genoemd ] word.
Z. Maar wat beduid de naam Leproozy of Lazary P
V. Dit is een lbort van kwaal, dus genoemd
naar



GESCHIEDENISSEN. £03
naar Lafarus > die,in de gelykenis van den Rykeinan, in de II. Schrift, voorkomt, als welke vol booze zweeren was , en men merkt, niet zonder grond , aan, dat zy eene vrugt der Kruisvaarten is , doordien zy na den ongelukkigen uit (lag derzelven eerst gemeen is geworden. Deeze kwaal, waar van men thans weinig meer weet, was toen zo befmetlyk en affchuwelyk , dat de huizen waarin men de Lyders genas, altoos buiten de Steden opgeregt wierden. Dus ftond het eerfte Lcproozenhuls, alhier , buiten de Bendwykerpoort , daar nu tegenwoordig het Kistentnaakerspand is, en het geen toen St. Joris Gasthuis genaamd wierd. Omtrend den Jaare 1500. werd bet tegenwoordige Leproozenhuis gebouwd , digt by de buurt Oetenwaal en verre buiten de poorten der Stad, en geraakte by de uitlegging der Stad , 1593. binnen de Wallen, ftaande thans tusfchen de St. Antoniesbree. ftraat en Houtgragt, aan het zogenaamde Joodenplein. Dit Gebouw is dikwils vertimmerd , vergroot en verbeterd. Boven de Voorpoort van het zelve ziet men twee Leïé pro©-
■



£04 AMSTELDAM EN ZYNE
proozen, kunftig in fteen uitgehouwen. Thans „word het gedeeltelyk tot een Proveniershuis, gedeeltelyk tot een Gasthuis voor fimpele lieden gebruikt. De Proveniers woonen in nette huisjes, waar van de mec-ften op een ruimen Binnenplaats, met hoornen bezet, hun uitzigt hebben. De Regentenkamer is een fraai vierkant vertrek met verfcheide kunftige Schilderftukken, zynde Afbeeldzels van Regenten, door F. Bol, A. Boonen, Qiiinkhart, yan der Myn en Regters, verfierd. Het Zoldeiftuk van deeze Kamer is doar Lairesfe gefchilderd. In 't Portaal voor dezelve is een fraai Hiftorieftuk door Bol, en in de Spreekkamer een zeer groot Schildery, de jaarlykfche ommegang der Leproozen verbeeldende, te zien. In de Regentesfenkamer die over een nette tuin uitziet, hangen twee oude Regentesfenftukken. De vertrekken voor de Simpelen zyn in 't zuidelyk gedeelte van 't Gebouw. Het Leproozcnhuis wordt beltierd door vier Regenten en drie Regentesfen, die eenen Boekhouder onder zig hebben. Voords zyn 'er een Binnenvader en Moeder voor de
Pr&'



geschiedenissen. sog
Proveniers, eene Binnenmóeder over de Simpelen, een Porder en agt Dienstmeiden. Ook heeft dit Godshuis een' eigen Dokter en Chirurgyn. De inkomften van het zelve komen voornaamlyk uit de voordeden die de Proveniers aanbrengen, uit de Intresfen van eenige Lands Obiigatien, en uit de huuren van eenige Huizen en Landeryen + onder welken eerstgenoemden het bekende Logement, de St«d Lions, in de Nes, behoord. De naamen der Oudfte Regenten, in 'tjaar 1511. zyn, Jan Lambertsz. Vygh , Claus Hillebrantsz. Claas Ricker en Frans Hsnricksz. Ruys. Die der tegenwoordige Heeren zyn, Mathys van Son , Jan van den Ende , Gysbert Methorst en
Z. Nu zal zekerlyk het St. Jorishof een beurt krygen?
V. Ja, na u alvoorens gezegd te hebben dat het oude, in de KalyerjJraat, over den Heiligen Weg ftond, en zo als gy terftond gehoord hebt een Leproozenhuis geweest is, het welk thans het Kistenmaakerspana] is. Dit Gebouw is egter nog tot den- Taaie 1579. een I 7 Pro*



20Ö AMSTELDAM EN ZYNE
■ Proveniershuis gebleven , doch toen wierden J de bevvooners van het zelve in 't gewezen i Kloofter der Panümaenen overgebragt , het t Welk tot een Proveniershuis vertimmerd zynde ;; bet tegenwoordige St. Jorishof is , en dus \ tusfchen de Oude Waalenherk, en de Spin» « huisjleeg ftaat. Het is een aanzienlyk Ge- ■ bouw, met een fraaye poort, boven welke i <Je naam van 't huis met gulden Ietferen te i leezen is. De Kamers der Regenten en Re- ■ ■gentesfen, zo als ook de Eetzaal der Proveniers zyn alle nette en., ruime vertrekken. De i €pen plaats is met een Bleekveld en eenige lommerryke Boomen bezet. De wooningen . der Kostgangers zyn net en van alle vereischte gemakken voorzien. De beftiering van dit Huis ftaat aan vier Regenten en drie Reirentesfen. Voords is 'er eenen Binnenvader Welke getrouwd moet zyn, en die mede een ziudelyke wooning op het Hof heeft, De lnkomften van het zelve beftaan uit de voordeden die de Kostgangers aanbrengen, en uit de huuren van eenige huizen en de renten van eenige Obligatien , dit dit Godshuis met de
Ou-



GESCHIEDENISSEN. 2Qp
Oude Waaien Kerk zaamen bezit. De oudfte Regenten waren, in 't Jaar 1509. Alben yan Diemen, Claas Hein, Dirk Janszoen en Co■ men Jansz. De tegenwoordige zyn , de Hceren Mr. Adriaan Salonion yan der Hoop, Elias Craeyvanger, Jacob Elias Smisfaert en Daniël de Bruin.
Z. Welk Stads gebouw zal nu volgen?'
V. Het Zyde Windhuis, bet welk in 't Jaar 1682. opgeregt wierd, wanneer de vervolging •in Frankryk veele Vlugtelingen de wyk herwaards had doen neetnen , waar door de Wee» very van Zyde Stoffen, hier ter Stede, fterk begon aan te wasfen. Dit Gebouw ftaat op den Singel, tusfchen de Handboogsdoelen en het West - Indieschhuis. Het zelve heeft twee ingangen, een in de Poort van het laatstgenoemde huis, en een in de Handboogflraat , boven welke laatfte de naam te leezen ftaat. De Regentenkamer is een ruim vertrek met een breeden Schoorfteenmantel, waar in Stads Wapen en eenig beeldwerk op de zydeneering flaande , te zien is. De Vertrekken of Zolders, waar gewerkt word, zyn ruim en
groot.



20§ AKSTE LDAM EN ZYNE
groot. Met opzigt van dit Godshuis ftaat aan vier Regenten, welken een Meefterknegt em zyne Vrouw, die door Burgemeefteren aaa-l gefteld word, tot hunnen dienst hebben. Dei eerfte Regenten van dit huis waren in 't Jaar ' 1682. Aarnout van der Cruys, Steven van Schooneyelt, Qysbert van der Smit ze, Mar- < ten Zorgh , Willem de Roy en Tsbrand yan \ Boom. De Tegenwoordige zyn de Ileeren Hendrik Clockener, Guiljam van den Broeke, , Jan yan Staphorst en Jan Lodewyk Viëtor. —■ Thans gaan wy over tot de Godshuizen die aan de Diaconie deezer Stad bebooren, en zullen met het Diaconie Weeshuis eenen aanvang maakeri. Het zelve ftaat op den hoek van de Zwaa» ■ nenburgftraat en komt van agtcren in den Binnen Am ft el uit. Het heeft twee Ingangen en twee ruime vierkante BinncnplaatfeH. Het 1 Jongenshuis is ruim en welgefchikt en in 't zelve heeft men de Kamer van Diakenen , ] welke met een fraayen Schoorfteen cn eenige ] naamborden van Broederen Diakenen verfierd is. Voor den Schoorfteen hangt een fraai Zesregelig Vers van D. Willink, ter ge- j
dag. |



GESCHIEDENIS SE N. JtOJ
| dagtenis van Jan yan /laken, welke zyn geI beele nalaatenfchap aan de Diaconie vermaakt I had. Voords een zeer ruime Eetzaal y Wee • verswinkcl , wclgefchiktc Apotheek, School, Slaapkamers en eenige Vertrekken tot berging enz. Voords ruime Turf en Koornzolders. Het Meisjeshuis is genoegzaam op dezelve wyze verdeeld als dat der Jongens. De Kamer der Zusteren Diaconesfen is een net vertrek voor wiens Schoorfteenmantel ook een diergelyk, doch grooter , vers van Willink te leezen is, als op de Regentenkamer. 'Er hangen ook twee Schilderyen het eeten en kleeden der Weesmeisjes verbeeldende. De verdere vertrekken zyn de Eetzaal, de linnen Naaiwinkel, het School, de Breiwinkel,Kamkamer, Stijfkamer, Slaapvertrekken en verfcheide Kamers voor eenige der Swppooften.' Ten Ooften van 't Gebouw heeft men een groot Slagthuis , het welk vier verdiepingen heog is, behalvcn de Turfzolder en Vliering, en het zelve dient tot verfcheiden gebruik* Beneden is de Slagtkamer en eene Timmer en Schilderloots, boven zyn nog eenige Slaapplaat-



*I0 AMSTELDAM EN ZïNï
plaatzen, zo voor de Kinderen als voor twee L Ziekenmoeders. Onder het geheele Weeshuis i Zyn groote overwelfde Kelders, welken ge-deeltelyk verhuurd worden en gedeeltelyk tot.: gebruik van 't Huis zyn. Eir.delyk heeft de; Apothceker van 't zelve een fraai Kruidtuint- I je, dat eenvermaaklyk uitzigt over denJmjÏ6& heeft. Het beftier van dit Godshuis word door eenigen uic de Broederen Diakenen enZusteren Diakon es len waargenomen en de voornaamfte Suppooften in 't zelve zyn de Binnenvader en Moeder , twee Schoolmecfters, een Schoemnaaker, een Kleêrenmaaker , een Apotheeker en een Catechdèermeefter * die allen door de groote Vergadering van Dia-? kenen aangefteid worden. Voords een Portier en Broodfnyder, Weeversbaas enz. die door de Broeders die in 't Huis. zitting hebben aangefteid worden. De Kinderen uit dit huis draagen zwanlakenfche bovenklederen.
Z. Gaan wy nu tot het Dïmonle Oude Vrou» yen en Mannenhuis over ?
V. Ja, dit Gebouw, dat in den Jaare 1681 geftigt wierd, ftaat op den Binnen-dmfle!, tusfchen -



GESCHIEDENISSEN. 2"
fcIien de Jooden Ileeren en Keizcrsgragten , en heeft drie deftige Ingangen op den Amjlel ,~ doch waai- van de middelfte zeldzaam gebruikt word. De Kamer der Diakenen pronkt, voor den Schoorfteen, met het Wapen van Barend Hellemdus, van wiens aanzienlyke nalaatenfchap de Diaconie in 't Jaar 1680. erfgenaahie geworden was, onder het zelve is een zesregelig vers van D. Schelle. Voords han-' gen 'er eenige fraaye naamborden, ook word 'ér een Predikftoel en Orgel, door een oude Inwoon er van 't Huis fraai, in 't klein van hout gefneden , bewaard. Ce Kamer der Diakonesfen heeft een fraai fchilderft.uk in den' Schoorfteen de bezorging der oude lieden in dit Godshuis kunftig afbeeldende. In de Eetzaal der Vrouvven die zeer lang is, leest men óp een Tafereel, een agtrégelig Veis van Z,. Bake mede tot lof van voornoemden Hellemans. De verdere vertrekken in dit huis zó voor de Mannen en Vrouwen, als voor de Suppooften zyn allen wel bezienswaardig ,doch' te veel om 'er u eene volleedige befchryving van te geeYen, te meer daar zy genoegzaam
van



21* amstel8amen 2ÏN1
van dezclven aart zyn als die der andere foortgelyke Godshuizen, waar van ik u reeds melding gemaakt heb. Voords is het beftier van 't zelve eeven als dat van 't Diaconie Weeshuis , en 't welk dus niet herhaald behoefd te worden. Alleen kan ik niet nalaaten u te melden , dat den 2 February i?26.' brand in dit Godshuis ontflond, waar door de keuken van binnen verteerd en het dak vry wat befchadigd wierd. Sedcrd is 'er tot voorkoominge van diergelyk ongeluk een hrandfpuit in geplaatst geworden.
Z. Behoort het Corvershof ook niet aan de Diaconie ?
V. Ja, en in het zelve worden oude en behoeftige Egtgenooten geplaatst. Het zelve ftaat op de Jooden Heerengragt, agter het laatstbefchrevene gebouw en ten einde van de fraaye Tuin en Boomgaard van het zelve. Dit Hof is in 't Jaar 1721. aangelegd geworden uit de Erffeuis van den Heer en Mr. Jan Coryer 4 en deszelfs Huisvrouw Sara Maria Trip, wier Wapens in den voorgevel van het zelve ftaau , alwaar oek ia de Frontefpies, de zorg voor



ra
GTESCH IEBENISSEN. aTJ;
\ behoeftige ouden , in hardfteen , uitgehouwen is. Broederen Diakenen hebben 'er twee fraaye vertrekken die op den tuin uitzien. In de eene ziet men de wapens der Stigterên voor den Schoorfteenmantel , de andere is verfierd met derzelver gefchilderde Afbeeldzeis, nevens dat van den Burgemeefter Getril Corycr, en twee fraaye Schilderftukken door L. F. du Bourg en J. yan Drecht. Voords is 'er een nette vierkante binnenplaats langs welke men de wooningen van den Binnenvader en Binnenmóeder, als mede die der behoeftigen , heefc. De beftiering van het Coryershof ftaat aan zes gemagtigden uit de Broederen Diakenen, die eens om de veertien dagen vergaderen en een Jaar in deeze Commisfie biyven. Binnenshuis ftaat het opzigt over 't Hof aan een' Binnenvader en Moeder, Man en Vrouw, doch zonder Kinderen. — De Diaconie heeft behalven de voorgemelde huizen ook eene eigene Bakkery.en Brouwe* ry. De eerstgenoemde, die in 't Jaar 1674* opgeregt wierd, ftaat agter de Nieuwe Kerk, in het zogenoemde Hol, en in dezelve word
met
■



,SI4 AMSTELDAM EN ZYNE
met zes Ovens gebakken. De Brouwer?, ui »t Jaar iö88. aangelegd , is op de Prinfejk gragt, zuidzyde, op den hoek van den BïA nen . Amftel, wordende het Bier aldaar van garst, boekweit cn hoppe gebrouwen.
Z. Nu ftaat ons zekerlyk van het Waalen Weeshuis te fpreeken?
V. DeWaalfche Gemeente had, hier ter Ste<o de , in 't Jaar 1631. reeds een Weeshuis in de Laurierjlraat opgerigt, waar van de Poort tegenwoordig nog in wezen, en de IVaalem Weespoort genaamd is , gelyk ook twee fte-; gen in die ftraat nog het Schoone en Fuilë Weespad genaamd worden. Doch dit Wecsl huis te klein wordende, ftigtte men in 't Jaar». ?6óy. een nieuw op den hoek van de Prinfen en Vyzelgragten, het welk in 't Jaar 1633I en 1726. aanmerkelyk vergroot is geworden,; en tevens tot een Oude Vrouwen en Mannen-] huis bekwaam gemaakt. Dit Gebouw hcefd . twee deftige ingangen op de Vyzelgragt. In de. Regentenkamer ziet men agt Regentenftuk-ï •ken, door A. Boonen en andere Meefters ge-j fchilderd, benevens een Tafereel met een fraai;
Vers'



CESCHIEDE NISSEN, filg
Vers van Vondel , dat door eenera Nachtsgaal met het Penfeel gefchreven is, In de Eetzaal der Oude Mannen ftaat een klein mar» meren Tafercel voor den Schoorfteen, in het welke de tyd, wanneer dit Oude Mannenhuis is aangelegd geworden en de naamen der Regenten van dien tyd , worden aangewezen. De verdere Zaaien en Kamers van dit Gebouw zyn allen zeer gefchikt naar 't gebruik het geen 'er van gemaakt word. Het bewind van 't Waaien Weeshui: ftaat aan vier Regenten, waar van twee Ouderlingen en twee Diakenen zyn, en drie Regencesfen, die uit naam van den dubbelen Kerkenraad dienen. Voords zyn de voornaamfte bedienden van bet huis , een Binnenvader en Moeder, een Bewaarder der Oude Mannen, eene Bewaarfter der Oude Vrouwen, en eene Bewaarfter der kleine Kinderen. De bovenkleeding der Jongens en Meisjes in dit huis is rosverwig
laken. De Engelfche Gemeente ,
die voor deezen talryker dan tegenwoordig plagt te zyn, had in 't Jaar 1651. vierhuizen op de Looyersgragt by de Baangragt gekogt
en



*IÖ AMSTELBAM EN ZYixg
en tot een Wees en Oude Vrouwenhuis hel kwaam gemaakt, doch dit Gebouw, dat in I Jaar 1753. nog merkelyk vertimmerd was 1 in 't Jaar 1782. verlaaten geworden. Hei nieuwe Engelfche Weeshuis ftaat op deO«J 2j*fr Agterburgwal by de Stoof/leeg , en ij, in 't laatstgeraelde Jaar geftigt. Het is nieti zeer groot, heeft een aanzienlyke Stoep enr verfcheide goede Kamers 'Er"waren in'ti laatstgenoemde Jaar niet meer dan twee Wees- ■ kinderen in. Dit Godshuis word beftierd door 1 de vier Diakenen, en dc twee Diakonesfen dcrr Engelfche gemeente , en heeft eenen Binnen. . vader en Moeder. De rokken der Weesjon gens zyn van bruin laken , met een blaauwi bragoentje op dc Schouder. De Weesmeis- ■
jes draagen Jakjes van wolle doffe , en de 1 Oude Vrouwen bruine greine Japonnen. Z. Hebben de andere Gezintens ook zulke
aanzienlyke Godshuizen * V.'Er zyn'er onder die zeker voor die der
Gereformeerden in grootte en pragt niet be.
hoeven te wyken , inzonderheid de zulken
dia in de laatfte Jaaren geftigt zyn , zo als
uit



GESCHIEDENISSEN. £17
|£ït dc befchryving van dezelven blyken zal. Wy beginnen met bet Lutherfche Weeshuis. [Iet zelve ftaat op de Lauriergragt by de Baangragt. Het is in 't Jaar 1678. geftigt cn in de Jaaren 1757 en 1784. van vooren deftig vertimmerd en vergroot. Men komt 'er door eene ruime Poort in, welke toegang heeft tot een groote vierkante plaats die met boomen bezet is , en een groot bleekveld heeft» Langs deeze plaats is het eigenlyke Weeshuis, wiens noordelyke Gevel van een uurwerk en flag klok voordien is. De Regentenkamer is een fraai behangen vertrek, met ecu Engelfchen Schosrftcen, welke met een kunftig tafereel, iet loon der weldaadigheid verbeeldende , verfierd is. Behalven dit ftuk, dat door J. M. 0j4inkhard gefchilderd is , ziet men 'er >ok nog een Zolderftuk en een groot Regenenftuk, door een' Jengeling, die in dit huis s opgevoed , als ook het Stamwapen van trouwe Cromhuyfen en haaren Egtgenoot,dc leer ten Hoye, ter gedagtenis van haare milddadigheid aan de Lutherfche Weesarmen. De Legentesfen hebben mede een fraai behangen ÜL Deel. K ver-



2l8 AMSTELBAM EN ZYNE
vertrek. Voords zyn de Eetzaalen en ande< re Kamers in dit Godshuis wel gefchikt cn bezienswaardig. Zes Regenten en drie Km gentesfen hebben het bewind over het zelve en de voornaamfte bedienden, binnenshuis,, zyn, de Binnenvaderen Moeder, eenApOthel ker, een Schoolmee{ter,ecn Kleermaakcr enz.< De kleeding der Jongens is van bruin laken met zwarte opdagen en tinne Knoopen, en de Meisjes draagen lange zwarte Jakken val Ras de Maroc.
Z. Het nieuwe geftigt der Lutherfche Ge.» meente zal zekerlyk niet minder aanmerke* lyk Zyn ?
V. Gy meent het Lutherfclie Dfaconïek Huls , gemeenlyk, hoewel ten orrregte J het Befteedellngshuis genaamd. Dit pragdge? Gebouw het welk in 't jaar 1769. is aangelegd! geworden , ftaat op het Weesperyeld over de j Plantaadje, en keeft twee voornaame inganJ gen van vooren op de gragt, en een mindere; in de Kcrkftraat, doch die zelden gebruikc 1 word. In de Frontefpies van dit Gebouw, datj uit drie verdiepingen beftaat, heeft men eenen
fraayj,



HET LUTHI1SCHE-1IAIOIIEHÜ1S.






p
QHk S C H 1 E DE N IS S E Hfi 2T<)
|Êfftayen Uurwyzer. Vbords zyn 'ct twee ruime Binnenplnatzen , en agter het gebouw een ïfchooné Tu:n me*-, twee Poorten, welke tuin -in tween gedeelt is, en waar van het eene gedeelte alleen tot gebruik der Regenten is. Onder de vertrekken, die in dit Jiuis zeer menigvuldig zyn, munt de Eetzaal uit, in welke drie fraaye deuren, en vyf kaarskroonen zyn. Ook is 'er een Orgel, het welk dooreen' in* wooner van 't huis befpeeld word- De Regenten en Regemesfenkamers zyn fraai behangen en geftuccadoord, en boven de deuren met zinnebeeldige tafercelen, door F. C. Jacohi befchilderd. Voords heeft men 'er vyf groote en ruime Slaapkamers, twee Ziekenkamers,een zeer nette Apotheek,een School, ! Naaikamers , Styfkamcr enz. benevens een ! zeer groote en lugtigc Zolder over 't geheele huis. Onder het Gebouw heeft men , buiten een ruime Mannen en Vrouwen Vuurhaard, de Eetkamer der Suppooften en verfcheide I Provifiekelders, en de Apotheker van 't huis I heeft, agter de tuin, een ruim Stookhuis. Het I beftier van dit Gebouw ftaat aan zes RegenK 4 ten
I



22» AMSTELDAM EN ZYNE
ten en vier Regentesfen, welken 's maandags, om de veertien dagen, Vergaderen. De voornaamfte bedienden van dit huis zyn de Binnenvader en Moeder, de tweede Lkmemnoel der, de Apotheker, de Schoolmeefter , twee: Naaivrouwen , een Ziekenvader en Zieken- • moeder, de Styfmoeder, de Kinderenmoeder i enz» De klceding voor de Mansperfoonen in 1 dit Godshuis is- een bruine Iakenfe Rok en i Vest, met beenen knoopen, en die der' Vrouwen fergie Jakken en Rokken.
Z. Zo dat in dit huis zo wel oude Mans en i Vrouwsperfoonen als Kinderen ingenomen i worden ?
V. De Kinderen zyn het minfte in getal, , alzo 'er thans nog geen veertig in zyn , , doch het getal der oude Mannen en Vrouwen
is ruim vierhonderd. De Loopsgezin-
den hebben hun Weeshuis hier ter Stede, op de Prinfengragt by de Re guliers gr agt, alwaar te vooren de Brouwery van den Arend ftond. Het Gebouw dat vierkant is, en drie verdiepingen heeft , is in 't jaar 1678. geftigt, en in 'tjaar 1765. vry veel verbeterd.
Het ;



GESCHIEDENIS S E N« 221
Het zelve is in tweeën verdeeld , zynde de Jongens aan de Oost, en de Meisjes aan de Westzyde geplaatst. De vertrekken der Regenten en Regentesfen zyn behangen en zien op den Tuin, die agter het huis is, uit. De Eet» en Slaapplaatfen zo als ook de Kamers der Suppooften zyn net en zindelyk , en de Jongens en Meisjes hebben agter het Weesbuis , ieder byzonder, een lugtige vierkante Speelplaats. Het beftier van dit huis ftaat aan vyf Regenten en vier Regentesfen , die alle woensdagen vergaderen. Voords is 'er [ een Binnenvader en Moeder en eenige mindere bedienden. ■ - Het Oude Vrouwen» huis dier gemeente, dat eerst in de Elandstraat plagt te wezen, is thans , agter het voornoemde Weeshuis, in de Kerkjlraat, en in 't jaar 1759. geftigt. Het heeft twee ingangen , een in de Kerkjlraat, door een net ge. bouwde Poort, die gcmeenlyk gebruikt word, en een uit de tuin van 't Weeshuis, in wiens Froncefpies een Uurwerk en Slagklok is. In *t midden van 't Gebouw is een fierlyk e Wenteltrap, die door een vierkanten glazen koeK 3 pel



222 AMSTELDAM EN ZYNE
pel overal licht fchept. Voords heeft meri *er i ;een net behangen Regentenkamer en een rui- • me Eetzaal, alwaar een fraai vers, van den: Dichter A. Harlfen, voor den Schoorfteen , te leezen is. Dit huis word door vyf dienen- , •de Diakenen, ais Regenten en door de Diacö-I jiesfen als Regentesfen beftierd, en heeft flegts > eene Binnenmóeder, die een of twee Dienst-■ meiden tot haar hulp heeft.
Z Welk Weeshuis ftaat nu te volgen? : V. Dat der Col.'egianten het welk op dc-; ■Keizengragt by de Huhleftraat, in 't jaar' -1675. aangelegd wierd, en gemeeniyk de OranX je - Appel genaamd word. Het is in tweeën verdeeld, het eene voor de Jongens, en het •andere, het welk zig tot deHeerengragt uittrekt, voor de Meisjes, welk laatstgenoemde .gedeelte veel beter en ruimer betimmerd b dan het eerstgemelde. Voords is het zelve drie verdiepingen hoog en van een ruime Plaats en Tuin voorzien. Het beftier van dit Godshuis is opgedraagen aan vyf Regenten en drie Regentenen, die een' Binnenvader, twee Biunenmoeders, eene Ziekenmoeder en. tweeNaai,*



GE SCHIEDENISSEN. 225
Naaivrouwen, onder zig hebben. Thans
gaan wy tot de Godshuizen der Roomsen Ca'iolyken over , eu beginnen met het Roomfc'te Armen - Comptoir. Het zelve wierd tot den jaare 1772. gehouden op de Nieuwezyds - Agterburgwal, digt by 'c Spui, tot dat de Regenten van 't zelve, gemeenlyk Arjnenbezorgers genaamd, in 't gemelde jaar, het Erf van den verbranden Schouwburg gekogt hebbende, dit erf tot hun gebruik lieten bebouwen , en tot een Armen-Gomptoir gereed maaken. Zy hebben 'er buiten eenige andere vertrekken , een zeer aanzienlyke Kamer , alwaar zy alle veertien dagen,'s woensdags, Vergaderen. De Voorpoort, op de Keizers» ■ gragt , dient thans tot een toegang naar 't Comptoir, voor de Regenten, en door de lange gang, achter het zelve, op de Rrinfew gragt, komen de behoeftigen , als zy hunne uitdcelingea , het zy in geld , of het zy
in eetwaaien omlang.cn. — Het
tweede Godshuis der Roomschsgezinden is het Maagdenhuis, welk voonreftelyk (Schouw voor geen ander Weeshuis hier ter Stede beK 4 hoeft



234 AMSTBLDAM EN ZYNE
hoeft onder te doen, en het welk eer een Paleis dan een Godshuis gelykr.
Z. Had het voorige Maagdenhuis lang geftaan, eer het afgebroken en in een veel heerlyker veranderd geworden is ?
V. Het was in 't jaar 1628 geftigt , en federd driemaal vergroot geworden, als in de jaaren 1684. 1736, en 1752. Het zelve ftond op 't Spui, op den hoek van de Voetboog ftraat, cn had behalven eene taamelyke goede Kerk, verfcheide ruime vertrekken, waaronder de Kamers van de Regenten.en Regentesfen uitmuntten. Het zelve wierd in den jaare 1783. benevens eenige huizen, zo op 'c Spui als in de Hand en Voetboogftraaten afgebroken , om ruimte voor het nieuw te ftigtene Gebouw te maaken. De Kinderen wier* den, geduurende de bouwing van het nieuwe Huis - in het gewezen Spinhuis geplaatst. Den. 29 Maart 1784. begon men een begin met graaven te maaken en den 5 Mey, daar aan volgende, wierd den eerften Steen gelegd. Het gantfche geftigt was voor het einde van den jaare 1786, volbouwd. Het is honderd
vyf-



HET lOOMSCH-CATHOiyKI MAAGIHIÏÏIS.






GESCHIEDENISSEN. fc$
vyfën:wintig voeten breed, en tweeënnegentig voeten hoog , en van gebakken Steen fier lyk opgetnetfeld, pronkende met een blaauwen hardfteenen voet en witte hardfteencn deklyst. De voornaamfte ingang van 't zelve is op het Spui, alwaar men 'er, door middel van eenen aanzienlyken Stoep met yzere Leuningen aan wederzyden, intreed. In 't Frontcfpies van den Voorgevel ziet men een groot Medailjon , door twee Weesmeisjes vastgehouden , in het welke verbeeld word de Gefyhiedenis daar Christus zegt: Laat de Kinder keus tot my komen enz. welke Schriftuur* plaats Mare. 10. vs. 14. 'er rondom te leezen ftaat. Van binnen heeft dit Gebouw een ruime open Plaats, een fraaye Kerk van eene brecde Gallery voorzien , en voords ruime Zaaien en aanzienlyke en zindelyke Kamers, zo voor de Regenten en Regentesfen , als voor dc Kinderen en de Bedienden* van dit Huis. De Opbouw van het zelve is vervaardigd door. den kundigen Heer A. van der Hart, Directeur over de Stads werken, en de beelden en fieraaden , zo van buiten als binnen het geK 5 bouw.



226* ÜMSTEÉDAM EN ZVNB
bouw, door den Stads Beeldhouwer A. Zizê* nis. liet Maagdenhuis word beftierd door vier Regenten en twee Regentesfen. Voords zyn 'er een goed getal van Binnenmoeders, om de Meisjes in 't linnen en wollen naayen, breyen enz. te onderwyzen, en om zorg te draagen voor 't geen tot de buishouding behoord. De Priefter die in de Kerk van dit Huis dienst doet , onderwyst de Kinderen ook in den Godsdienst. Éindelyk komt de beftiering der Meisjes na genoeg overeen, met die welke inde andere Weeshuizen plaats heeft.
Z. Waar uit beft'aan de inkomfien van dit treflelyk gebouw ?
V. Uit de huuren van eenige huizen en de intresfen van eenige Obligaticn die dit huis toekomen en uit de winlten der Kinderen, die al een taamelyke fomme, met linnen naayen enz.verdienen. Het andere Weeshuis der Roomsch Catholyken a gemeenlyk het Jongenshuis genaamd, ftaat op de Lamiergragt, by de Baangragt en is omtrent het jaar 1700. geftigt, doch lcderd merkelyk vergroot en verbeterd. Men komt 'cr, door een groote
Poort ,



GESCtf IE0TENI3SKN-. 227
Poort, op de Lauriergragt in, welke poort toegang tot eene open Plaats geeft, die vierkant, bcftraat ep met hoornen bezet is, en waarop men een fïerlyken Regen en Putwa» tcrspomp heeft. Het Weeshuis zelve is langsdrie zyden van deeze plaats gebouwd, langs de vierde zyde ftaat de Kerk, die door één Priefter bediend word. De Kamers der Regenten en Regentesfen zyn niet zeer groot, doch net behangen en met Engelfche Schoorfteenen voorzien. Voords vind men 'er goe« de Kamers ten gebruike voor de Kinderen en Suppooften van liet Huis. De Beftiering van het zelve ftaat aan vier Regenten en twee Regentesfen , die gemeenlyk voor hun leeven in dienst blyven. De voornaamfte Suppooften van het zelve zyn, een Binnenvader en Binnenmóeder, twee Schoolmeefters , een Bakker , twee Klrércnraaakers , een Broodfuyder en eene Linnennaaifter. De beftie. . ring der Kinderen is genoegzaam als die in de andere Weeshuizen , en de inkomften van dit Weeshuis zyn van dezelfde na-,
tuur , als die van het Maagdenhuis.
K 6- Wy



228 AïTSTEtDAH EN 2TNI
Wy zullen nu het Begynhof laaten volgen, hoewel het in zyuen oorfprong juist niet voor feehoeftigen is aangelegd geworden.
2. Kunt gy my geen kort bericht geeven-, van den oorfprong deezer geeftelyke Dochters ?
V. Het waarfehynlykfte gevoelen is dat de orde der Begynen , omtrend het jaar 1170. is ingcfteld, door eenen Lambert Begghe, die Priefter te Link was, en eenige weduwen en ongehuwde Vrouwspcrfoonen bewoog, om in gemeenfehap met elkander re leeven, en zig met haar handwerk en Godsdienftige Oeffeningen bezig te houden , zonder zig egtcr* door onverbreekbaare beloften , zo als de Kloofterlingen , daar toe te verbinden. De Begynen namen federd zo fterk toe, dat 'er alom in de Nederlanden Begyn/ioyen opgerecht wierden. Het Begynhof hier ter Stede is dus zekerlyk een van onze oudfte geeftelyke Geftigten en was in den jaare 1346. reeds in wezen. Het ftond toen reeds ter zclver plaatze daar het nog is, hoewel het zelve lang na zo groot niet was, doch naar
ge-



GE 5 C H IED E N rs SE f?. 220
gelang dat het getal der Begynen aangroeide, wierd het zelve ook meer en meer uitgezet, en met nieuwe wooningen betimmerd, inzonderheid na den jaare 1393. wanneer Hertog Albrecat van Beyeren ' de Begynen te Amfeldam in zyne byzondere befcherming nam, en haar eenen leefregel voorfchreef, welken thans nog in de meefte opzigten gevolgd word. In 't jaar 1421. wierd het Begynhof en derzelver Kapel , door eene zwaare brand , van welken ik in de Gcfehiedenisfen der Stad reeds gewag gemaakt heb (*), geheel verteerd. Sederd weder opgebouwd zijnde , kreeg het de naam van het ronde Hof of ronde Begynhof, en men liet, by de verandering der Riegeering in den jaare 1578. de Begynen in haare eigene of gehuurde wooningen blyven, fehoon alle de Nonnen ■ Kloofters ontruimd moeiten worden. De Kapel van *t Hof wierd egter tot waereldlyk gebruik gefchikt
(*) Amfteldam en zyne Gcfchied. in 'ü Kort, I» Deel, Bladz. 106. <
&7



£30 AMSTELBAM EN ZYNE
fchikr, en naderhand aan de Engelfche Hervormden afgeftaan.
Z. Nu verwagt ik de befchryving van het Hof zelve"?
V. Het Begynhof ia rondom bezet met nette huizen, die door Begynen of Weduwen eh bedaagde Dogters bewoond worden , waafc van fomnfgen in haare eigene andere, in gehuurde huizen woonen. ïn 't midden van den Hof, dat met hooge Kaftanje cn Lindeboomen bezet is, zyn twee Bleekvelden. Dè ^ voornaamfte toeqang naar 't zelve is, uit dè Bcgynenfleeg, langs een bouten brug , door een oude poort,boven welke men St.Urfula, en eenige van haare Maagden, ziet afgebeeld.. Agter het Hof is nog een anderen ingang, aan *t Spui, doch deeze word niet anders geopend dan als deRoomfcheKerk,op dit Hof, aan en uitgaat. Van deeze Kerk heb ik, in een onzer voorige faamenfpraaken,. reeds gewag gemaakt (*), en zal dus overgaan tot het beftier
(*) Amfteldam en zyne Gefchied. in >! Kertt 111. Deel, Bladz, 138,



GESCHIEDENISSEN. i§f
ftier der Begynen hier ter Stede. Deeze geeftelyke Dogters , welken in vroeger Eeuwen Jonkvrouwen genoemd wierden, worden doör vier Meeftercsfen, gemecnlyk Moérs of Moeders genaamd, beftierd, welken deeze waar* digheid voor haar geheele leven bekleeden. De Paftoor van dc Kerk op den Hof is de overfte der Begynen, en hy en zynen Kapellaan zyn de eenigfte Mansperfoonen diè op het Hof mogen vernachten, het welk anders , zelfs aan geen Jongetjes boven de drie jaaren oud , vry ftaat. De Begynen, waar van fommigen een of ander Vrouwelyk handwerk doen, anderen van haare inkomften leeven; moeten haare gebeden en getyden , in de Nederduitfche Taaie , zo wel in haare huizen als in de kerk, dagclyks doen. Ook moeten zy dc lasten van het Hof, by beurtenwaarneemen en zorg draagen, voor 't fchoonhouden der Kerk en 't verfieren van den Altaar , alle welke dienften haar, door de Mee* ftresfèn worden opgelegd. Voords mogen* zy niet zonder verlof van dezelven uit den Hof gaan, Bruiloften , Gastmaalen- of Keiv
mis»



232 A M S T E"L DAM E N Z Y N b
misfen mogen de Begynen niet byvvoonen. Te Meestresten mogen zulken die zig ongeregeld gedragen den Hof ontzeggen en onderhoud weigeren. Haanen noch Honden mogen niet op het Hof gehouden worden. Ook mogen 'er geen Vriendinnen of bekenden vernagten. De Begynen mogen niet dan gekleed voor den dag komen, en moeten 's avonds na negen uuren , in haare wooning wezen. Wanneer een Begyntje fterft, word dezelve in de Engelfche Kerk begraven, wordende de Jykbaar door twaalf Begynen, aan de hand, den Hof rond gedragen.
Z. ]s 'er voor de Roomschgezinden niet voor eenige tyd nog een ander aanzienlyk: Godshuis geftigt , waar van ik u nog geen melding heb hooren maaken ?
V. Ja. Dit huis dat in den jaare 1774^ geftigt en het Huis yan Bermhartigheid genoemd word , ftaat op de Nieuwe Keizers* gragt, tusfchen de Muidcrpoort en Weesper. ftraat. De Srigteresfe van 't zelve was wylen Jonkvrouwe Comella Ellfabeth Qcco, en liet is. honderd zesenveertig voeten breed en honderd



GESCHIEDENISSEN» 23 £
derd voeten diep. Het pronkt met een fraay» en Voorgevel naar de Dorifche Orde, en men ziet in de Frontetpies van denzelven , de wapens der Stigteresfe uitgehouwen. Men treed door een fierlyke Poort, van blaauwen arduinfleen, in het huis zelve. Boven de poort zyn twee antique Vaafen van wit marmer. Dit Gebouw is van binnen voorzien van eene groote open Plaats , waar op twee Ilegenwaterspompen zyn. Rondom deeze plaats zyn tweeëntwintig net gefchikte Wooningen, voor weduwen en bejaarde maagden i welken in dit huis geplaatst worden. Elke wooning is van een Schoorfteen , Bedfteede en Provifiekelder voorzien. De Kamer der Regenten is verfierd met een fraaye antique marmeren Schoorfteenmantel en langs dc wand hangen de Afbeeldzels der Stigteresfe en haa* re Famielje. Op de plaats is een fraaye Putwaterspomp van blaauwen arduinfleen , met een Lantaarn boven dezelve, en ter wederzyden van de pomp een Bleekveld. Ten einde van deeze plaats is een arduinfteenen Poort, waardoor men naar de tuin gaar, boven



*34 AMSTE LD AM E N Z y N 3
-Ven welke poort een Torentje ftaat, dat met een Klok en Uurwyzer voorzien is , onder Welken het Wapen van Occo en een vierregelig Vaarsje is. De tuin , agter het gebouw, die honderd zesenveertig voeten breed en negentig voeten lang is, maakt een aangenaa. me vertooning , en is beplant met Vrucht* boomen en eene goede Moefery , ten nutte
van de bewoonfters van dit huis. ■ De
bewoonfters van dit geftigt genieten, behalven •vrye wooning, een behoorlyke voorraad van (turf, boter, kaas , gort en aardappelen en •driemaals 's weeks eene bedeeling van brood. Behalven deeze voordeden worden zy ook nog verzorgt van een Dokter en Chirurgyn, •die door de Regenten van het huis, ten beifeoeven der bewoonfters aangefteid, wordt.
Z. Zyn 'er nu nog meer godsdienftigc ge. •ftigten van welken wy nog niet gehandeld heb. ben ?
V. Wy hebben zekerlyk de voornaamlten reeds afgedaan, egter zyn 'er nog een groot ge al van Hofjes, hetwelk mede godsdienftige geftigten zyn , doch die door byzondcre
per-



GESCHIEDENISSEN. 2J5
perfoonen zyn aangelegd, en te merkwaardig zyn, om ze u niet te doen kennen. Zy zyn door of voor byzondere gezindheden geftigt, en meest allen tot vrye wooningen voor be. •daagde Vrouwsperfoonen gefchikt. De Gere-formeerden hebben 'er zes, de Lutherfchcn vier, de Doopsgezinden drie, en de Roomsch ■Catholyken negen. Behalven deeze zyn 'er nog zes voor allerhande Protcftantfche gezind» -heden. — ■ ■ - Wy zullen met die der Gereformeerden, en wel met het Deutzen-Hofje, ;een aanvang maaken. Dit geftigt is wel het grootfte en aanzienlykfte der Hofjes hier ter • Stede , en ftaat op de Prinfengragt, tusfchen ■de Spiegel en Vyzelflraaten. Het is in \ jaar 1692. gebouwd, tut de nalaatenfchap van Vrouwe Agneta Deutz, eerst weduwe van ■den Heer Gerard Meerman, Raad te Delft, en daar na van den Heer Zacharias Beerefteyn, Burgemeefter van laatstgenoemde Stad. Boven de voorpoort van dit Hofje ftaat een tweeregelig Vaars in marmer uitgehouwen , van binnen heeft het twintig nete wooningen, een groote vierkante binnenplaats, met een aanzien.*



£3^ AMSTELDAM EN ZYNÏ
zienlyke arduinfteenen Pomp , en fierlyke. Lantaarn op dezelve, en voords twee Bloem» ■ tuinen en twee Bleekvelden. Ten einde der r plaats is een open Portaal, boven bet welke s een Uurwyzer en Slagklok geplaatst is. , De Bewoonfters genieten vrye wooning en alle jaaren zestig Guldens aan geld, veertig ; manden turf, twintig ponden ryst, boter en kaarfen en twee kaazen. De beftiering van het zelve ftaat aan drie Heeren, uit bet geflagt der Stigteresfe, en de bewoonfters hebben de vryheid van , by haar overlyden, van haare goederen te mogen befcliikken , zo als zy zeiven goedvinden. —- Het Kaapenhofje , het welk aan de Noordzyde van de Palmgragt ftaat, is in 't jaar 1648. geftigt, door den Heere P. A. Raap, welke vierentwintig jaaren Thefaurier dezer Stad geweest is. Het wapen van den Stigter is in den voorgevel uitgehouwen. Voords beftaat dit Hofje uit zes Huisjes en zes Kamers en de bewoonfters genieten, boven vrye wooning, vyfëntwintig manden turf 's jaars. Een of twee Heeren uk het geflagt van den Stigter, neeme»



GESCHIEDENISSEN. S3f
men de beftiering van het zelve waar. —— Het Rooiers - Ho/je, waar van men de nette tyd der ftigting niet weet, is aangelegd door den Heere Hendrik Roeiers , welke Schout dezer Stad geweest is. Het ftaat op de Lindengragt, en heeft eeven als het voorgaande, zes Huisjes en zes Kamers. De Erven des Stigters, welken te Utrecht woonen , hebben 'er het bewind over. Het Ockers-
Hofje is geftigt by 't ©ud Amfteldamsch geflagt der Ockers, en ftond eerst op den Heiligen-Weg, doch federd den jaare 1650. in da Kromme Palmftraat, Het heeft zes Huisjes, voor welken twee Bleekveldjes leggen. De letters A. O. ftaan boven den ingang. —— Het MedenMikker-Hojje is geftigt door zekeren Metzelaar, Claas van Medenblik genaamd, en ftaat in de Vinkenftraat , by de Dommerftraat, 'er zyn agt Huisjes en vier Kamers benevens een open Plaats met twee Bleekveldjes. Het albeeldzel van Frederik de III. Koning van Pruisfen ftaat boven den ingang. Het Fontaine- Hofje ftaat op de
Keizersgragt by de Brouwersgragt , en is
het



23^ AMSTELDAMENZVNE
het nieuwfte der HoFjes, zynde in 't jaar 175*-, geftigt, uit de naiaatenfchap van Vrouwe Psironella Calkocn, Weduwe van den Heer en Mr. Joan Fonta'me, Schepen en Raad deezer Stad. Dit Hofje beftaat uit veertien woonïngen,een deftige Regentenkamer en een fraaye Bloemtuin. De bewoonfters genieten, behalven vrye wooning, 's jaarlyks «enigen onder* ftand in geld, en vyftien ton turf. Het beftier van 't zelve ftaat aan twee Regenten uit het geflagt der Stigteresfe.
Z. Nu zullen zekerlyk de Hofjes der Lutherfchen volgen ?
V. Het eerfte van dezelven is het Lutherfche Diaconie of Konynen-Hofje , welke naam het draagt, om dat het in de Konynenjlraat geftigt is. Het wierd in 't jaar 1660 aangelegd , en is federd verfcheide maaien vergroot geworden. Boven deszelfs ingang ftaat een Pellecaan gefchilderd. 'Er zyn in alles eenënvyftig wooningen, en het heeft eene langwerpige vierkante plaats, eene Regentenkamer en een wooning voor den Binnenvader. Vier.Regenten9 die jaarlyks, uit de dienende
Dia-



G E S C H I E D*E NISSEN. 23<J
Diaconen, verkozen worden, hebben het hervind over het zelve. — Fan Brantzen Rus* thfjt, geftigt in 't jaar if%& uit de ualaafcliap van den Heer Christojfel yan Brantz, Ueüdent van bet Rusftfche Hof te Amfteldam9 ftaat op • de Nieuwe Keizersgragt , tusfchen den Avdjiel en de fFeesperftrtiat, Het is een aanzienlyk gebouw niet een fraayen Voorgevel in wiens Frontcfpics het zinnebeeld der Barmhartigheid uitgehouwen is. De agcergevel heeft een Uurwerk en Slagklok. De vvooni*:gen op dit Hofje zyn zevenentwintig in getal. De Regentenkamer pronkt met de gefchilderde Afbeeldzels van den Stigter, van zyne Ouders en van nog vier Pcrfoonen van zyne Famieljc. Voords heeft men 'er een langwerpige vier» kante Plaats, met twee Pompen, boven ieder van welken een Lantaarn ftaat, een zeer fraayen Bloemtuin en een deftig fteenen Zomerhuis. De bewoonfters genieten, boven vrye wooning , tweemaal 's jaars veertig guldens aan geld, benevens een' bekwaamen voorraad van levensmiddelen, en den Eerften Augustus , word alle jaaren ? door de Regenten ,
eene



f49 AMSTÏLIAM EN ZY NB
eene deftige maaltyd aan de bewoonfters van
dit Hofje gegeeven. Het Zwaardvei
gers-Hofje, geftigt in 't jaar 1738. in de Tin af raaf, by de Prïnfcngragt, beftaat uit vier Huisjes en twee Kamers en zyn dooreenen Gerrit van Loenen en Annei'je Abrahams aangelegd geworden. Gri Is-Hofje fïaat
in de eerfte Weteringsdwarsfl'aat ,by deprin* fengragt. Het zelve is in 't jaar 1724. geftigt door Anthony Grill en zyne Vrouw Elifebeth Grill, en beftaat uit zestien zo beneden als bovenwooningen. Voor den Schoorfteen van de Regentenkamer ft aan de trouw en fterfdagen der Stigteren, boven derzelver wapen, aangetekend, met een vierregelig Vaars van F. Ryk 'er onder. De Bewoonfters hebik ben , boven vrye wooning, vyfëntwintig manden turf in 't ja?r, en eenige voorraad van eetwaaren word haar viermaal 's jaars uitgedeeld. De beftiering van dit Hofje ftaat aan drie Regenten en drie Regentesfen die allen van het maagfehap der Stigteren zyn moeten.
Z. Zyn de Hofjes der Doopsgezinden ook Zo merkwaardig?
V. Zy



geschiedenissen. 24.i
V. Zy zyn alle drie zeer net en zinde-
lyk. Het Hofje de Zon en Arke Noachs
ftaat op de Prinfengragt by de Prinfenftraat, en is in 't jaar 1765. geftigt, in plaats van dat bet welk in de Tuin ft raat plagt te ftaan. Het beftaat uit zes huisjes en twaalf kamers. Roven de trapdeur , die naar de kamers leid , ziet men de Arke Noachs in fteen uitgehouwen , en boven dezelve een marmeren Uurwyzer en Slagklok en daar onder een zesregelig Vaarsje van den Zedediohter B. de Bosch. Het Hofje ftaat onder de beftiering van alle
de dienende Diakenen deezer gemeente. ■ -
Het Llndenhofje ftaat op de Lindengragt by de Brouwer sgragt, heeft tien huisjes en tien kamers, en ftaat onder het bewind van vyf
Diakenen. , Het Rypen - Hofje geftigt
in 't jaar 1737. ftaat op de Aoozengragt tusfchen de tweede en derde Dwarsftraat. 'Er zyn vyf huisjes benevens zo veel kamers en een ruim bleekveld. Vier uit de dienende Diakenen hebben 'er het bewind over. ■■ „ D2 volgende zes Hofjes waar van ik nu fpreeken zal, zyn , zo als ik reeds gezegd heb, MI. deel. L voor



t42 AM STEL DAM EN ZYNE
voor allerhande Proteftantfche Gezindheden. 't Hofje Veneüa of Maarloops • Hofje, ftaat in de Elandsftraat by de Baangragt. Het zelve is omtrend den jaare 1650. geftigt en in 't jaar 1709. aanmerkelyk vergroot. Het beftaat tegenwoordig, buiten het Comptoir der Regenten , uit dertig wooningen , allen gebouwd rondom een lugtige vierkante plaats welke met boomen bezet en van twee bleekvelden voorzien is. De bewoonfters genieten gemeenlyk vyfëntwintig ton turf en tagtig guldens alle jaaren. De beftiering van dit Hof word waargenomen door drie Regenten, twee uit de Remonftrauten en eenen uit de Doopsgezinden. • 'f Suiker-Hofje ftaat op de Lindengragt, even voorby het RoetersHofje, en is in 't jaar 1670. uit de nalaatenfchap van den Koopman, P. Jansz. Suikerhof, geftigt. Het beftaat uit negentien wooaingen, allen langs een bleekveld, het twin. tigfte dient tot de Vergaderplaats der Regenten. De bewoonfters genieten vrye wooning, twintig tonnen turf, tien ponden ryst, een vaatje boter en eenig geld, Voords mag dit
Hof-



GESCHIEDENISSEN. 243
Hofje nooit geheel ledig gelaaten worden, maar moet altoos, ten minften door twee bewoonfiers, bewaard blyven. Het bewind over het zelve ftaat aan twee Remonftrantfche Regen-
ten. Het Ansloos - Hofje is geftigt
omtrend het jaar 1600. door eenen Claas Claaszoon Anfto, een Noorweger van geboorte en Vader van den Doopsgezinden Predikant Cornelis Claasz. Anflo. Het zelve ftaat in de Negelantiersftraat by de Prinfengragt, en beftaat uit zes wooningen voor welken een bleekveld legt. De bewoonfters genieten vrye wooning en eenige voorraad van turf en andere behoeftens. Drie Regenten, die gemeenlyk Doopsgezinden zyn, hebben het beftier over dit Hofje. De Huisjes
van Bosch, in 't jaar 1648. door eenen Arend Dirksz. Bosch geftigt, ftaan op de Braak en zyn vier in getal, elk met eene bovenkamer, de bewoonfters van 't zelve genieten niets dan vrye inwooning. De nakomelingen van den Stigter hebben 'er het opzigt over. — Het Hofje in de Schuiermaakers - Gang in de Angelier-ftraat „ tusfchen de tweede en derdè L 2 dwar-



£{4 AMSTELDAMENZYNE
dwarftraat , is geft'gt door P. P. van Beek, omtrend het jaar 1724. Het beftaat uit tien wooningen , langs eene open plaats. De bewoonfters krygen gemeenlyk eenendertig manden turf en vyf guldens in 't jaar,om vleescli te koopen. De beftiering van ft zelve behoort aan twee Regenten uit het maagfehap
van den Stigter. Het Roozen. Hofje
ftaat op de Roozengragt, tusfchen dc twee laatfte bruggen, en was in vroeger tyden een Doolhof. Het wierd in 't jaar 1743. uit de nalaatenfchap van den Houtkooper , Jan de Jager, opgebouwd, en heeft tien wooningen langs een open plaats , waar op een bleek-, veld is. De bewoonfters van 't zelve genieten boven vrye wooning , eenigen voorraad van turf en ook fomtyds eenig geld , doch moeten jaarlyks, op kerstyd, aan de Regenten van 't zelve verzoeken of zy mogen blyven woonen, gelyk dit verzoek op eenige andere van dc U befchrevene Hofjes ook plaats heeft.
Z. Nu hoop ik dat gy my de Roomschgezinde Hofjes zult leeren kennen.
V. Ik



'© E S C H IEBEN'1 SS E Wi.
V. Ik zal met bet St. Andries - Hofje beginMen. Het zelve is door Mr Jacob Oiy, Priefter hier ter Stede, in 'tjaar 1617. geftigt, en ftaat op de Negelantiersgragt by de laatfte dwars lira at. 'Er zyn agtien Huisjes cn agtien Kamers. Voords is 'er eene kleine Kapel en een Bleekveld. De bewoonfters'krygen, boven vrye wooning, vyf tonnen turf in 't jaar en 't beftier van dit Hofje ftaat aan twee der Moe''
ders van het Begynhof. C/aas Rei.
ïiiers - Hofje ftaat op de Keizersgragt tusfchen de Beeren en Runfiraaten. Het is geftigt in 't jaar 1618. en beftaat uit agtien nette woonin•gen, rondom een lugtig bleekveld. De bc«woonfters genieten niets dan vrye wooning en moeten nogthans, by haare komst op dit Hof. je, twee of drie honderd guldens betaalen. Twee .Regenten neemen de beftiering van het
Zelve waar. 7 Hamers- Hofje ftaat op
de Heerengragt, tusfchen de Hei en Dubbelde .Worstfeegen, en is, kort na den jaare ióao. door zekeren Zeepzieder welke Rynsdorp neette, geftigt, na wiens Zecpziedery, de Hamer, dit Hoije genoemd is. Het heeft agt Huisjes, t- 3 waar



34u A H S T E L O A M ENZ Y'N E
waar van elk eene bovenkamer heeft. Dewyf bier de Stads wal pleeg te zyn , wanneer dezei ven gebowwd wierden, tn de grond federd aanmerklyk verhoogd is, gelyken deeze Wooningjes byna kelders te zyn. Voords ftaan zy
onder 't beftier van eenen Regent. De
Bouwers - Huisjes, die vyf in getal zyn en ze> ven Kamers boven dezelven hebben, flaan in .de fVyde Steeg, op de Bloemmarkt. Zy zyn geftigt in 't jaar 1635. door Sieuwert Pietersz. Scm, welken Bewindhebber Jer Oost • Indifche Maatfchappy was, cn zyne Htiisvronw Marretje Arend Bouwers Dogter, naar wier naam dezelven genoemd zyn. Hunne wapens, benevens de eerfte letters hunner naamen, ftaan in den Voorgevel en de Bezorgers van 't Roomfche Armen - Comptoir, hebben 'er het opzigt
over. Het Moens- Hofje, hetwelk te
vooren Otters. Hofje plagt te heeten, is rn de yinkenftraat, by de Dommerf raat. Het was door een uit het oud Amftehiamsch geflagt van Otter geftigt, doch federd in 'c bezit geraakt zynde van Henrik, Graaf van Moens, welke het zelve van nieuws liet optimmeren, nam
het



GESCHIEDENISSEN. tt*f
het zynen naam aan. Zyn wapen ftaat bovea den ingang van dit Hofje , dat uit vyf oud© huisjes op de piaats en vier nieuwe aan de ftraat beftaat. Somtyds worden in bet zelve ook wel Gereformeerde Vrouwen ingenomen. Het Hofje der Zeven Kcurvor-
ften, voor veele jaaren door eenen 'fan Pronk aangelegd , ftaat in de Tuinftraat s by de Baangragt, en beeft thans zes huisjes en zes kamers, waar over één Regent bet bewind
heeft. De Paarslakeni Huisjes, liaan
in de Kerkjiraat by den Binnen • Amjlel. Zy zyn zes in getal, en ftonden tot bet jaar 1662* op den Singel tev plaatze daar nu de Lu» therfche Nieuwe Kerk ftaat. Het Nieu¬
we Suiker Hofje is aangelegd in 't jaar 1757. door den Suikerbakker Gerrit ten Sanden en zyne Huisvrouw Maria de Groot, en ftaat op • de Prinfengragt, by de Reef raat. Het beftaat in alles uit zevenentwintig wooningen waar van de drie grootfte buisjes van agte. ren aan een groote plaats , op welke twee bleekvelden zyn , uitkomen. De bewoonfters moeten wanneer zy 'er inkomen, zestien giiïL 4 deus



$48 AM STEL DAM EK t V N E
deus voor haare beeravenis betaalen en genieten alle jaaren een nieuw hembd , en eenige'voorraad van vleesch en andere levensmiddelen, 't Geen zy by haar dood nalaacen, "komt aan haare Erfgenaamen. Het laat¬
fte der Hofjes, hier ter Stede, ftaat op den Binnen-Amflcl % by de Halyemaanfleeg, en *,vord het Swigters - Hofje geheeten naar deszelfs Stigter , Iznak Swigters, Boek en Kaart» verkooper in deeze Stad Het is in 't jaar 1746 volbouwd en beftaat uit agtien wooningen. Boven den ingang ziet men een hand uit de Wolken aan een andere hand een ftukgelds toereikende, en onder dit Zinnebeeld is de 'Schriftuurplaats Pfalm- XL. vs. 1. in het Latyn, te leezen. Agter het Hofje is een kleine Uapel, waar in, eens ter week, voor de bewoonfters van het zelve, dienst gedaan word. X)e voornoemde bewoonfters genieten, behalven vrye wooning, zevenëntwintig guldens.cn tien ton turf in 't jaar. De bezorgers van 't 'Roomfchs Armen • Comptoir hebben het bemind over dit geftigt.
Z, Het



GESCHIEDENISSEN. 249
Z. Het {trekt zekerlyk tot groote eer def Stad , op zo vcele liefdaadige geftigten te kunnen roemen , en de gedachtenis der perfoonen , die dezelven aangelegd hebben, zat by alle weldenkende en gevoelige harten, al-i toos in zegening blyven. —Doch welke Ge« bouwen zullen nu aan de beurt leggen ?
V. Wy zullen ons volgende gefprek begin* tien met die geftigten welken enkel tot aankweeking van geleerde Weetenfchappen en Taaien, en tot andere nuttige en aangenaame bezigheden, verftrekken.






BERICHT voor den BINDER.
Het Kweekfchool. tegen over pag. 72. Het Nieuwe Werkhuis. inliet Lutherfche Diaconieh. "4*
Het Nienwen Maagdenh. — ' — a3**



MVT
m