'I  amsteldam ft N Z Y N E GESCHIEDENISSEN,   AMSTELDAM EN ?. y N E G E S C HIEDE NISSEN, I N 'T li O R T. VIERDEDEEL. ƒ MET PRENTVERDEELDINGEn| \ te AMSTERDAM, by |0HANNES ALLARL M D C C X C.   ZEVENTIENDE GESPREK INHOUD, Overgang tot de Befchryving van de Gehouwen ter aankweeking van nuttige cn aangenaam me oefeningen. Doorluchtige Schoole. Collcgie der Eggcris. Oprecht in g der Doorluchtige Schoole. Befchryving van de zelve. Stads Bibliotheek. Profesfooren, Latynsche Schoole. Oudfie Schoole hier ter Stede. Oprechtwg der tegenwoordige 'Latynfche Schoole. Befchryving derzelver. Ondcr-wys en befiier in dezelve. —- Collegium Medicum of Genootfchap der Geneesmeesters. — Vergaderplaats. Bef ter. Infpeblores. — Ontleedplaats. — Oudfie & 3 ent'  # AMSTELDAM EN ZYNE Ontteedplaats te Amfieldam. Befchryving der tegenwoordige Anatomie. Befiier van dezelve. Stads Arzenytuin. Oud¬ fie hier ter Stede. Tegenwoordige /.rlzenytuin. Befiier derzelye. Bericht wegens de Plantaadje — Stads Apotheek. — Stads Regenbakken. ■ Stads COUrant end rukker y. —— schouwburg. Redenrykerskamers. Oosters Academie. Oude Schouwburg. Korte Befchryving van denzclyen. Brand van denzelven. 'Nieuwe Schouwburg. Befchryving van denzei'yen. Eefiiering van denzelven. Fran« sche Schouwburg. Tooneellief hebberyen. — Gtbouw der Maatfchappy Felix Meritis. Befchryving van '£ zelve. Dichtkundige Gcnootfchappen — Tekenschool. Het Oude. Het Nieuwe. — Ryschoolen. Befchryving van dezelyen. Drilschool. — Schermschool. — Dool* hoe. . JBlaauw Jan. Zoon  geschiedenissen. 7 Zoon. hoop ik zult gy [my de Ge¬ bouwen , welken tot aankweéking van geleerdheid , Weetenfchappen en Taaien en tot andere nuttige en aange.ianme bezigheden aangelegd zyu, leeren kennen, zo als gy| my in 't laatst voorgaande Gefprek belooft hebt/ Vader. Ik zal met de DoorlucIitise"'SchooIe een begin maaken. De zucht tot Geleerdheid had in deeze f Stad al vroeg plaatsgehad , althans Willem en Jan Eggert|, Heeren van Purmerende, hadden , in 't< begin der vyftiende Eeuw , reeds een| Collegie of .Schoole, vermoedelyk in de Nieinve'JQrk gtftigt, welk Collegie uit een (Reétorvier Priesters en eenige" [Klerken beftond. Inj3'c Jaar 1450. wierd deeze „ftigting 'doof -Jan Eggert Hartgerszoon en Wendehnoet zyne Huisvrouw bevestigd, welken ook deeze ftigting vermeerderden en vastftcldcn, dat de Rector Baccalaureus in de Godgeleerdheid zyn meest, en dat die waardigheid altoos door den oudften Priefler van 'c Collegie bekleed moest worden. De Rector moest het EuanA 4 ge"  * AMS TE LDA&Ï EN ZVNE gelie en de Spreuken van Petrus lomUrdus zyne leerlingen uitleggen , ook eenige wysgecrige lesfen leezen en verklaaren , en hen voords in 't fchryven en in de vrye Kunften onderwyzen. Doch het Collegie van Eggen ging, na verloop van eenige Jaaren, weder te niet, en de Boeken die tot het zelve behoord hadden, zyn naderhand in de Stads Boekery in de Nieuwe Kerk geplaatst geworden. Sederd verliepen 'er omtrend honderd vyftig jaaren, eer uien weder eenige gedachten tot het oprechten êener diergelyke Schoole ktecg. Z. Waar oeffende de Amjleldamfche Jeugd zig dan geduurende dien langen tyd in de Geleerdheid ? V. Eerst op de Hooge School te Leuven en naderhand op die van Leiden en Groningen. Ook wierden 'er omtrend den Jaare 1550. lesfen. in eenige deejen der Geleerdheid, op de Oude Waag gegeeven. Doch wanneer de^Rege^ring in den Jfiare 1630- belloten had, twee Profesforen tc beroepen , waar van.de eene in de wysbegeerte en de andere i«  GESCHIEDENISSEN. § in de gefchiedenisfen lesfen zoude geeven, volgde bier de opreebting van het Atheneum lllustre of 'Doorluchtige Schoole uit voord, welke dan ook ,den 8 Jaouary 163a. dooiden Hoogleeraar Casparus Barleus, op cene plegtige wyze wierd ingewyd. Het Gebouw het welk tot de Doorluchtige School gefchikt is geworden, (laat op den Qudezydsvoorburgwal tusfehen de Agnietenjlraat en het Oudczydsheerenlogement, en was eertyds de Kerk van het St. Agnieten Klooster waar van het fpiife Torentje nog midden uit het dak ftcckt, ook heeft de Kerk zelve nog veel van zyne oude gedaante behouden. De hardfteenen Poort waar door men 'er intreed plagt eerst voor den Stads Timmertuin in de Nieuwe Doelsnflraat te ftaan, en pronkt met het Wapen der Stad, nevens het Jaargetal 1631. en de woorden Atheneum lllustre. Men komt over eene ruime plaats in het Gebouw zelve, het welk in drie deelen gefcheiden is. Hei middengedeelte is de groote en kleine gehoorzaal, het bovenfte de Stads Bibliotheek en het onderlte dient tot een Pakhuis voor A 5 de  *3 AKfSTELDAMENZYNE de Admiraliteit. In het Auditorium of de groote Gehoorzaal heeft men de Profesforaaie Stoel , de Zitplaatfen voor de Regcering, Curatoren , Hoogleeraars, Predikanten enz. en in 't ruim zeven Zitbanken. In het vertrek hangen rondom de wanden, de egte afbceldzels van omtrend vyftig beroemde, zo wel uit als inlandi'che, Geleerden. Ook ziet men 'er eene afbeelding van de overblyfzels van het oude Pahnyre, het welk zo wel als de af beeldzels der Geleerden en twee oude Borstbeelden van Julius Cezar en Cicero, welken in 't Portaal geplaatst zyn, in den Jaare 1743. door den Heer Oer ar d van Papenhroek, aan de Doorluchtige Schoole vereerd zyn. Voords zyn 'er nog twee Tafereelcn ieder met een LatynS vaars, het eene door CL SalmaJfuT, en het andere door Petrus Burmannus Secundus vervaardigd % en eindelyk de grondtekening van het Auditorium. In de kleine Gehoorzaal, die agter de groote is, heeft men ook een Stoel voor de Hooglecraar, eenige andere nette geftoeltens en in 't ruim zes belloten banken» De  GESCHIEDENISSEN. IX De Stads Bibliotheek is regt boven de iwce Gehoorzaalen ,doch lang na niet zo groot ah de aanzienlykhcid der Stad wel zoude vereis • fchen. Men vind 'er egter verfcheidene fraaije werken zo in de Nederduitfche als in de Griekfche, Latynfchc en Hebreeuwfche taaien. Doch het merkwaardigst dat 'er te zien is, zyn alle de oorfprongelyke handfchriftea der werken van den onfterflykcn Ridder Hoofd , welken mede door den meergemelden Heer Papenbroek aan de Bockery vereerd zyn, Het opzicht over de Stads Bibliotheek wierd gemeenlyk of aan een Heer uit de Kegecring, of aan een der Profesfooren of Predikanten toevertrouwd. De profesfooren welken gemeenlyk door de Heeren Burgeineefteren aangefte'd worden, zyn vry van waaken en optrekken, en verkrygen het Burgerrecht deezer Stad. Zy mogen geene operbaare Redenvoeringen doen , dan na dat zy voor af een affcliriit aan den eerden der Curatoren ter hand gefield hebben. Sederd den Jaare 1709. heeft men ock een Lector of Leeraar in de Wis-, Zeevaart- cn Sterrekunde aandc* A 6 x>oor-  f2 AMSTELDAMEN2YNR Doorluchtige Schoole gehad , welke In 't Nederduitse!) lesfen geefc, welk ampt tegenwoordig door den kondigen Heer Pieter Nieuwland bekleed wordt. De eerst aangeftelde Profesfooren waren , Casparus Barleus en Gerhard-is Vosfius. De tegenwoordige zyn de Hooggeleerde Heeren Nicolaas Laurentius Burmannus, Henrik Conflantyn Cr as, Audre&s Bonn , Diderik Adrianus Walraven, Daniël WyUenbach, Jacob van Nuys Klinkenberg, Jan Hendrik van Swinden 9 en Dirk van Rhyn. Z. Nu zal zekerlyk hetLatynfcheSchool volgen? V. Ja, na dar ik u eerst een bericht van de oudfie Schooien hier ter Stede gegeven zal hebben. Van de eerfte opkomst der Stad af, fchynt 'er ai een School voor de Jeugd geweest te zyn , zo als blykt uit het Privilegie van den Jaare 1342 , alwaar reeds i'an die Schoole gefproken word, doch waar dezelve geplaatst was is onzeker , hoewel ik voor my denk dat dezelve in of aan de Oude Kerk geweest is , dewyl dezelve in dat voornoemde Jaar reeds in wezen was, zo als ik u in eene onzer voorigen faatnenlpraaken getoond heb  GESCHIEDENISSEN. 13 heb* ("*) Na het fb'gten der Nieuwe Kerk, wierd 'er aldaar ook een opgerecht, en in de beide Schooien onderwees men in de Latynfche 9 Griekfche, Franfche en Ncderduitfche taaien. Het huis van den Rector, die tegen over de Nieuwe Kerk in de Grayeftraat woonde,is nog in wezen en kennelyk aan de plak en roede die het zelve in den Gevel voert. In 't Jaar 1594. wierd nog een derde Schoole in de Koeftraat geftigt, waar van de fraaye hardfceenen Poort, met het Latynsch opfchrift, nog heden aldaar te zien is. Doch na 't Jaar 1666 werd de Latynfche Schoole der Nieuwe zyde verplaatst in 't gewezen Aalmoesfeniers huis op den Cingcl en in 't Jaar 1670. werd de Schoole aan de oude zyde in de Koeftraat, rhet dezelve vereenigt, zo dat men na dien ty~f maar één Lal lynfche Schoole hier ter Stede had, in welke alleen Latyn en Grieksch geleerd wierd. De tegenwoordige Latynfche Schoole ftaat dus op den Cingel aan de Oostzyde, tusfchen de Hei* (f) At.ifleldam en zyde Gefchled, in hort, III. Deel, Bladz. 76. A 7  14 AM STEL DAM EN Z Y N E Heiligenweg en dc Regulierstoren\ op den grond van het oude Clarisfen Klooster, waar naar drie ftraaten by de Schoo'e nog den naam van het Klooster voeren. De Latyn Tche Schoole is voorzien van een fraaye harditee* nen Poort met het Wapen der Stad en een Latynsch opfchrift, met vergulden letters in Zwarten toetsfteen. Door deeze Poort gegaan zynde komt men op eene luchtige Binnenplaats, met verfcheiden boomen bezet, van waar de toegangen naar de Schooien zyn. Deezen zyn zes in getal en alle ruime vertrekken , en zeer bekwaam tot het geene waar toe zy gebruikt moeten worden. De Rector beeft zyne wooning nevens de Schoole ten Noorden, in welke verfcheiden goede beneden en bovenvertrekken zyn , waar onder eenigen ten dienst der Schoolieren die by den Rector inwoonen. Het onderwys en de beltiering der Leerlingen is aan eenen Rcclor een ConreBor en vier Praeceptoren toevertrouwd, welken alle dagen, uitgenomen des Zondags en dc vyf Vacamictyden , de kinderen ondervvyzen. Voords geeven de Praccep-  GE C HIED E NIS SE N. ïj toren viermaal 's weeks , na de fchooltyd-, 's morgens privaate of byzondere lesfen. De Vacantien voor da Schoolleren zyn de Paasch , pinxter, Groote, Kermis en Kerstyds Vacantie, ook word rer 's Woensdags en Saturdags middags, nog den middag voor den Bededag, geen School- gehouden. Aan de bekwaamfte Schoolieren worden 's Vrydags voor Paafchen en Kermis, in 't Choor der Nieuwe Kerk pryzen uitgedeeld, welken eertyds in zilveren Schryfpeimen of Boeken , doch thans alleenlijk in Boeken beftaan. De Latynfche Schoole Haat onder het hooge opzicht van drie Leden uit de Regeering, die zulks tevens ook over de Doorluchtige Schoole zyn , alwaar zy Curatoren, en met betrekking tot de Latynfche Schoole, Scholarchen genoemd worden. In 't jaar 1594. wierden zy hier toe aangefteld, en zy flaan aan Burgemeefleren, bekwaame perfooncn voor, tot Profesforen, Rectoren en Praeceptoren, die dan ook door dezelven worden aangefteld. Voordsis 'er ook één Vifitator of Bezoeker der La. tynfche Schmle die eens of tweemaal in 't Jaar  16 AMSTELDAMENZVNE Jaar, de Schoole en de vorderingen der Leerlingen onderzoekt, welke post gemeenlyk door een profesfor of eenen Gereformeerden Predikant bekleed word. Z. Zyn 'er ook nog geen Schooien daar de Kinderen van behoeftige lieden, voor niet, onderwezen worden ? V. Ja en deezen worden gemeenlyk Stads Schooien genaamd. Hunne oprichting is nog genoegzaam nieuw, althans in vergelyking der hiei voor befchrevene Schooien, en nam in den Jaare 1745. eerst eenen aanvang, wanneei drie diergelyke Schooien geftigt wierden daar 'er naderhand nog vyf bygekomen zyn. De drie eerften ftaan, op de hoozengragt voorby de eerfteDwarsHraat, in de Barneflecg en op Kaapenburg by de Peperftraat, en Zyn allen onder 't opzicht van gemagtigden uit den Kerkeraad, de twee volgende die door Regenten van 't Oude Zyds Huis zit ten Huis bellierd worden, zyn op de Zwaancn"burgwal en op Wittenburg, en de drie laatften, die onder 't beitier der Regenten yan 't Nkuwczydshuïszittenkuis gefield zyn  GESCHIEDE NISSEN. lp zyn, ftaan op dc Prinfegragt by de leid* fche ftraat, op dezelve gragt by de Laurier' gragt en op de Lynhaausgrag by 't Leidfche plein. In deeze Stads Schooien worden Kinderen van alle Gezintens aangenomen en zelfs op die, welken op den Zwaanenburgwal en op Wittenburg zyu , enkele Joodlelie Kinderen toegelaten. De Jongens worden in 't leczen, fchryven en reekenen, en de Meisjes in 't breyen of eenig ander nuttig handwerk ondeewezen, waar toe op ieder School een Schoolmeester en Schoolmeestres, dat egte lieden moeten wezen ,geplaatst zyn, welken eene vrye wooning, vuur en licht en eene Jaarlykfche wedde genieten. Voords worden de Kinderen door hen tot een zedig en gefchikt gedrag vermaand, en in de gronden van den Hervormden Godsdienst en 't Zhigen der Pfalmen onderweezen. De vaeantien die gemeenlyk een geheele week duuren, zyn opPaasfchcn, Pinxteren , Kermis en Kerstyd. Ook word op Nieuwjaarsdag, Bededag , Hemelvaartsdag noch Zondags fchool gehouden. Voords worden, tweemaal 'sjaar* iö  18 AMSTELDAM EN 2 V N E in Juny cn December, aan de best gevorderde Leerlingen, kleine prysjcs, welke gemeenlyk in een Bybel, Testament en Pfahnboek beflaan, uitgedeeld. Z. Waar uit worden deeze Stads Schooien, die zekerlyk ten uitexften nuttig zyn, onderhouden ? V. Uit eene Collecte, die alle Jaaren eens, door de gantfche Stad, aan alle huizen gedaan word, en waar van den tyd, vooraf, in alle de Kerken deezer Stad, ja zelfs inde Joodfcha Synagogen word afgekondigd. Ook ftaat voor elke Schoole een armbos , die om de drie maanden geopend word , en 't geen men 'er in vind word hefteed aan de kleine giften , die de naarftigfte leerlingen, zo als ik u reeds gemeld heb, ontfangen. ——— Thans gaan wy tot de befchryving van het Genootfchap der Geneesmeestereti, bekend onderden naam van Collegium Medicum , over. Het zelve is in den jaare 1637. opgericht geworden, en in de Nes boven de kleine Vleeschhal geplaatst, doch na het afbreeken van voornoemde Hal en 't vergrooten der tegen-  GESCHIEDENISSEN. 1$ genoverfiaande groote Hal, 'm 't jaar 1779. boven laatst gemelde Hal overgebragt. Ter wcderzyden van de deur, die toegang tot de Vergaderplaats geeft en op den Flmvtelen Burg' wal is , ziet men de Borstbeelden van Esculaplus en Hippocrates. Op de Vergaderzaal hangen onder anderen twee fraaije Schilder(lukken, twee volle Collegien van Infpectores verbeeldende, het eene door C. Troost, in den jaare if 24. en het andere door T. liegters, in 't Jaar 1756. gefchilderd. DeSchoorfleen pronkt met de Wapens der InfpecTxres, voorts heeft de Dienaar der Infpeclores hier ook eenige goede vertekken. De Infpectores Zyn gemeenlyk zes in getal, vier Doélooren en twee Apothekers , en hen is federd den Jaare J714. van Stads wege alle Jaaren eene fomme van honderd en vyftig guldens, tot het houden eener vriendelyke maahyd, toegelegd, Voords hebben deeze lufpcétores het opzicht over de Doctoren, Apothekers en hunne knechts , en federd het Jaar 1668. ook over de Vroedvrouwen. Het Collegie vergaderd gemeenlyk op den derden Donderdag in elke maand  »© AMSTEI,D AM EN ZYNE maand, en is by verfeheidc keuren gemagtigd, om alle boeten zonder onderfchcid, by parate Executie, in te vorderen. De eerfte Infpcctores waren in 't jaar 1637. Dr. Eghertus Boddens, Dr. Egidius Snoek , Dr. Johannes Autonïdes van der Linden, Mr Rcmbertus Fontanus en Mr. Johannes Commerftein. De tegenwoordige zyn (in 't jaar 1790.) Dr. Cornelis Joannes de Famars, Dr. Henna nas Ger hardus Oosterdyk, Dr. Nkolaas Laurentius 'Burmannus. Dr. Andreas Bonn, Reinhardus delihoer en Jean Frcscande. Z. Van welk gcftigt zult gy nu fpreken ? V. Van de Anatomie of Ontleedplaats. De Ontleeding der Menfchelyke Lichaamen wierd hier reeds in den Jaare 1550. geoeffend, en de eerfte die hier ontleed wierd, was zekeren bekenden dief, in de wandeling Zuster Luit genaamd, wiens huid nog op de Chirurgyns Gildckamer bewaard word. Men oeffende de Ontleedkunde, toen in eene kamer van het St, Urfelen Klooster, doch kort daar na in een vertrek der Kerk van SU Margrieten  GESCHIEDENIS EN • ten Klooster, van waar de Omleedplaats in 't Jaar 1619, boven de St. Antoo'ies Waag geplaatst wierd, doch het vertrek, na verloop van tyd, te klein geworden zynde, wierd 'erin 'c Jaar 1690. eene nieuwe Schouwplaats der Ontleedkunde ter zeiver plaatfe gcftigt , alwaar dezelve nu even honderd Jaaren gedaan heeft. Zy heeft eene agtkante gedaante en is in 't midden der Waage, boven de Burgerwagtplaats en heeft een Koepel Toren van dezelfde gedaante, op welken een vlag toe een windwyzer Haat , waar op het woord Anatomie te leezen ij» In 't midden der Schouwplaats, die door verfcheidene Glasraamen licht fchept, ftaat eene beweegbaare Ontleedtafe), rondom dewelke acht fchuins boven elkander oploopende ringen van Zitbanken en Staanplaatfen zyn , tegen welke ringen de Catheder of Spreekfloel van den Profesfor in de Ontleedkunde ftaat. Om het Lystwerk van 't Vertrek leest men eeni« ge Latynfche vaarzen van Casparus Barleus en iu 't midden van't gewelf der Schouwplaatfe ziet men , onder andera Wapens, ook das  Ut A M S T F, L D A M E N Z Y N E van den vermaarden Hoogleeraar Rukch. Laager dan de Sohóuwplaits is de kswiér var. *t Chirurgyns OUd, die over de Nkuwmarkt uitziet . en rykelyk van allerhande Ontleedkundige en andere zeldzaamheden voorzien is. De «Schoorfteen is rondom met de Wapens der Overlieden verfierd, en langs de wanden hangen verfcheiden fraaye Schüderyen waar onder twee van Rembrand uitmunten , en doorgaands Gezelfchappen van Profesfooren in de Ontleedkunde, of Overlieden van het Chirurgyns gilde vertoonen. De Schouwplaats der Ontleedkunde heeft haaren opgang aan de Zuidzyde der Waag, zyndehet hoofd van Hippocrates boven dezelven zeer kundig uitgehouwen , cn op de trapdeur is een geraamte gefchilderd. De Anatomieplaats is, zo wel als de Chirurgyns Gildekamer, den meesten tyd van 't Jaar, voor ieder te zien, betaalende men flegts twee Huivers voor den opgang. De Hoogleeraar in de Ontleedkunde is verpligt» van tyd tot tyd, voor de Chirurgyns en hunne knegts lesfen in zyne kunst te geeven, die doorgaands door eenige Doe  GESCHIEDENISSEN. 23 Doctoren en andere voorraame Heden bygewoond worden. Voords moet liy ook eenmaal's maands , voor de Vroedvrouwen lesfen in de Vroedkunde geeven, doch zulks gefchied niet in de Ontleedplaats maar in het Collegium Medicum, boven de Vlccschhal ia de Nes. Z> Volgt nu de Stads Artzenytuin niet ? V. Ja, doch ik zal u eerst ecnig bericht van dc oudde Stads Artzenytuinen geeven. De eerfte was aangelegd op het nieuwe land, het geen men uit den Amjlel aangewonnen bad, en waar op federd de Zwaanenburgwal geplaatst is. Hier bleef dezelve tot op het Jaar 1630. wanneer dezelve overgebragt wierd, in het gewezen Reguliershof, buiten de Regulierspoort, ter plaatfe waar nu de Keizersgragt omtrend de Utrechtfcheftraat legt, doch toen de jongde vergrooting deiStad, in 't Jaar 1663. een aanvang nam, ge* raakte deeze Tuin te niet, wordende de Kruiden en Planten uit dezelve naar de Tuin van 't Gasthuis gebragt, tot dat men eenige Jaaren laatcr eene geheele nieuwe Artzenytuin be  $4 AM STELD AM EN ZYNE bcfloot aan te leggen, 't welk eindelyk in den Jaare 1682. gefchiedde. Dc tegenwoordige Artzenytuin dan legt aan 't begin der Plan. tandje, fchuins tegen over de Nieuwe Heereegragt: De ingang is door een fraaye poort, Waar boven de naam Hortus Medicus te Jeezen ftaat, ter wederzyden van de Poort heeft men twee fteeuen Zuilen, aan welken het Wapen en Zegel der Stad hangen, en boven welken twee fteenen vaazen geplaatst zyn met groote levendige Aloëplanten. De Hoveniers wooaing is, zo als men de Poort inkomt, ter linkerzyde en beftaat uit verfcheiden goede kamers. Naast dezelve is een lang fteenen gebouw, met vier vertrekken, waarvan het eerfte dient om 's winters de vreemde planten te bevraaren. In het tweede worden de kachels geftookt om vreemde gewasfehen die groote hitte nodig hebben, uit te doen komen. Het derde is het Oranjehuis en het vierde de kamer der Commisfarisfen van den Tuin. Het zelve is net behangen en van een Kruidkundige Bibliotheek, een Cabinet met vreemde Gedierrens en Bergftoffen en eene ver-  G E S C H I E D E N I S S R N. tg -verzameling van opgezette Vogels en Kapellen voorzien. Eenige treeden verder, als dit voornoemde fteenen gebouw, ftaat een nette Koepel die zyn uitzicht op de Plantaadje heeft. Ook legt 'er een Bloemtuin voor het fteenen Gebouw, waar in des Zomers meest uidandfche Gewasfen te zien zyn. De groote Artzenytuin zelve beftaat uit drie perken.welken door bekwaame Wandelpaden omgeeven zyti. De grond is met allerhande in en uitheemfche Gewasfen beplant, ook worden 'er yerfcheiden planten die in 't water groeien aangekweekt. Tegen dc muuren der tuin ftaan ook verfcheide hooge Broeikasfen, met Ovens van onderen, voor de zcldzaame Qos£ en Westlndifche Gewasfen. Z. Wie heeft het beftier over deeze fraaye Tuin ? V. Dezelve ftaat onder het opzicht van twee Commisfarisfen uit de Vrocdfchap, welken door Burgemcefteren daar toe verkooien worden en tegenwoordig de twee Heerea Burgemeefteren Mr. P/eter Corndis llusfelaar en Mr. Joach'm Bendorp zyn. Voords IV' »EBL. B is  2© AMSTELDAM EN ZYNE is 'er altyd een bekvvaamen Hovenier of HortuUnus, die door de Commisfarisfen aangefteld word , verfcheiden Knegts onder zig heeft en zorg moet draagen voor dc oppas, fing, aankweeking en in ftandhouding, der In en Uitlandfche Gewasfen en daarom altoos in den Hof moet woonen. Het onderhouden van den Artzenytuin word gevonden uit de Gelden die de Doérooren , Apothekers, Chirurgyns en hunne Knegten voor den Ingang en 't bywoonen der lesfen in de Kruidkunde en de Apothekers voor hunne proeven moeten geeven, als mede uit de vier ftuivers intreegeld dat een iegelyk , die den tuin bezigtigen wil , betaalen moet. Men kan alle dagen, tot zes uuren ra den middag, behalvcn des zondags , den Hortus Medicus befchouwen, mits zig gedragende na de Hofnetten, die op een tafereel, eeven binnen den Ingang hangende, befchreven zyn. Z. Nu wenschte ik nog wel eenig bericht van de Plantaadje zelve van u te mogen hebben? V. Ik zal uwe nieuwsgierigheid hier in voldoen. Dezelve is aangelegd geworden in den Jaa.  GESCHIEDENISSEN. Of jaare 1682. en legt tusfelien de Heer en, Muider , Baan en Rapenburger gr agten. en heeft verfcheide fraaye laaneu en wandelwegen , doch ondergaat van tyd tot tyd nog merkelyk veranderingen , want die de Plantaadje voor vytentwintig of dertig Jaaren , met al derzclver menigvuldige Theetuintjes en Kroegjes, benevens het magtig gewoel van allerhande foorten van menleken , gekent heeft en dezelve nu met zo veel fraaye Lusthoven cn Bloemtuinen ziet , moet met recht over de verandering der waereldfche zaaken verwonderd ftaan en bekennen dat niets op aarde beflendig is. Doch laat ons deeze zedenleer daar laaten en tot de Befchryving van de Stads Apotheek overgaan. Z. Wanneer is dezelven opgerecht gewot> den ? V. In 't begin der voorgaande Eeuw, zynde toen geplaatst agter de Stads Paardenfial, op de Nieuwczyds Agterburgvsal, alwaar dezelve tot her Jaar 1754 gebleeven is, wanneer die Stal tot het Generaal Postcomtolr vertimmerd is geworden. De Apotheek wierd toen B 2 aan  28 AMSTELDAMENZYNE aan »t Gasthuis geplaatst. Zy is bezyden de Poort van dat Godshuis op de Oudezyds Agterburgwal, en men heeft 'er eene wooning voor den Stads Apotheker, een ruim vertrek voor deszelfs winkel en twee vertrekken voor de Stads Dodooren en Stads Chirurgyns. De Apotheker, die het Gasthuis ook van geneeesmiddelen voorziet, heeft gemeenlyk vyfknegts in zynen dienst. Thans ftaat ons van de Stads Regenbakken een enkel woord te fpreeken. Amfleldam heeft, inzonderheid des winters, vry dikwils gebrek aan zoet water, waardoor van tyd tot tyd allerhande middelen in 't werk gefteld zyn geworden om dit gebrek te weeren. In 't Jaar 1691 ondernam men diepe putten te graaven, daar men dagt zuiver water te kunnen vinden en behouden , doch vruchteloos. In 't jaar 1740 poogde men, hoewel mede te vergeefs, op het Am* ftelveld, eene diergelyke put aan te leggen. Doch in 't jaar 1763. zyn twee groote Regenbakken , een aan de Noorderkcrk en een aan de Stta's Pakhuizen op de Brouwersgragt, gemaakt, en tegenwoordig js men zo op de  GESCHIEDENISSEN. tg Nieuwmarkt als op andere plaatfen deezer Stad weder bezig met groote Bakken te maakcn, ten einde in de fchaarsheid van regenwater zo veel mogelyk is, voorzien word , welk heilzaam werk wy hoopcn dat met eenen goeden uuflag bekroond mag worden. Z. Welk Geftigt legt nu aan de beurt? V. De Stads Couraniendritkkery. Dezelve is opgerecht in 't jaar 1734. en ftaat aan de oostzyde van de Beurs, alwaar den uitgcever der Courant vrye wooning heeft. Op de Druk* kery die ruim en ligt is, ftaan twee perfen, waaraan, behalven de Meefterknegt, gemeenlyk zeven zetters en drukkers afbelden. • Tot het faamenftellen der Courant , die driemaal 's weeks uitgegeeven word, zyn twee perfoonen aangefteld, welken zorg moeten draagen geen verdichte tydingen te verfpreiden , zig van geen aanftootelyke uhdrukkingen tegens hooge perfoonen te bedienen ,en geen huisfelyke zaaken of befluiten van ftaat waereldkundig te maaken. Z. Maar waren 'er dan voor den jaare 1734 geen Amfteldamfche Couranten in wezen ? B 3 V.  ZO AMSTELDAM EN ZYNIi V. Ja, doch zy wierden voor dien tyd flegts door byzondere perfoonen uirgegeeven, doch wanneer men hier mede begonnen is, ftaat niet aangetekend , egter is het zeker dat 'er in't jaar i6"2 3. al een Amfleldamfche Courant bekend was, Z. Hebben wy nu al de Stads Gebouwen afgehandeld ? V. Neen. Nu ftaat ons nog te fpreeken van die Gebouwen, welken of tot vermaak of tot nuttige oeffeningen zyn aangelegd geworden en wel eerst van den Schouwburg, na u alvoorens eenig bericht van de Kamers der Jlederykers gegeeven te hebben, üecze lieden waren Liefhebbers der Taal en Dichtkunst, onder welken fomtyds zelfs voornaame perfoonen zig bevonden , en vertoonden openlyk ftigtelyke fpelen voor den volke. Men had 'er in de zestiende Eeuw , hier ter ftede drie , welken eerst boven de Waag op den Dam, en naderhand, boven de kleine Vleeshal in dc Nes fpeelden. De Eerfte had tot Zinfpreuk , in Liefde bloeiende , de tweede, int levende Jonst en de derde,Het zoet yer* gaa-  GESCHIEDENISSEN. 31 gcaren. De laatfte hield nogtans niet lang ftand, de tweede verliep door den tyd en de eerfte of oudfte vereenigde zig in 't Jaar 1632. met Costers Academie. Deeze Academie was door de zorg van Dr. Samuel Cos ter en verfcheiden Geleerde en aanzienlyke lieden, in 't Jair 1617 opgerecht geworden. De Regeering hid 'er een ledig Erf op de Keizer'sgragt by de Runjlraat toe gefchonken en de Academie tvierd geopend met een Treurfpel, door G. van Hogendorp , genaamd de moord beghaen aan Willem Prinfe van Oranje, na dat een Voorfpel van Suffridus Sixiinus, Apollo geheten, voor af gegaan was. In 't Jaar 1637. wierd deeze Academie, die flegts van hout getimmerd was, onder het opzicht van den Bouwmeefter Nïcoïaas van Kampen , in een' Schouwburg veranderd, welke met de bekende Gysbrecht van Amftel, door Joost van Vondel wierd ingewyd. Het Tooneel van deezen Schouwburg , welk onbeweeglyk ftond was met fraay Beeldwerk en een aanzieniyken Troon verfierd. Doch in 't Jaar 1664 wierd dit gan* fche Gebouw weder ten gronde toe afgebroB 4 ken  32 AM STEL DAM EN ZVNE ken en eenen geheclcn nieuwen Schouwburg opgerecht, waar van het Toneel nu, naar tte ïtaliaanfche vvyzc , bevveegelyk gemaakt wierd, en hoewel 'er van tyd tot tyd vry wat veranderingen en verbeteringen aan plaats hadden, zoude dezelve, na alie waarfchynlykheid nog wel tot deezen tyd in wezen gebleven zyn■ indien eenen ongelukkigen brand dezelvenvoor agttien Jaaren niet verteerd had. Z. Kunt gy my geen kort bericht geevei boe deezen Schouwburg'er, voor dat ongeluk, uitgezien heeft ? V. Met veel vermaak zal ik aan uw verzoek voldoen. Dezelven ftond zo als ik reeds gezegd heb, op de Keizer sgragt by de Kun* ftraat,. en men kwam 'er door cenc groote hardfteenen poort, welke nog in wezen is, in. Voords trad men over een vierkante plaats, door eene andere poort, in een ruim portaal het welk toegang tot de fchouwplaats en des Kasteleins wooning, verleende. Boven dit portaal hadden de Regenten van den Schouwburg een fraaye kamer benevens een fprcekvertrek. Pe Schouwplaats die van een aanzie»»  GESCHIEDENISSEN* 3'3 zienlyk Orchest voorzien was , beftond, be neden, uit de Bak en de Staanplaas, en boven uit de Loges, Veertien en Tienfluiyers plaats. Het Toneel was door een aanzienlyke boog ter wederzyden met Corintifche kolommen, tusfchen welken men de beelden van Melpomene en Thalia zag, van de Schouwburg afgefchoten, en voor het Gordyn van 't zelve hingen vyf kopere kaarskroonen, die door middel van een evenjvigt op en uedergelaaten wierden. De voornaamfle byzondere Tooneelcn van deezen Schouwburg waren de Oude Hofgaandery, van Laresfe 3 de Nieuwe Hofzaal van Troost, de Nieuwe Hofzaal van Buys, de Italiaanfche Straat, Het Bosch, 't Zonnehof, de Tuin, de Gemeenebuurt , de Ouderwei fche en Hedendaagfche Kamers, de Poëtifche Hel enz. Voords was dit Tooneel rykelyk voorzien van allerhande kunstwerktuigen en kostbaare klederen. Boven, het Tooneel en de Schouwplaats had men ruime zolders, en agter, en ter wederzyden van het Tooneel, was een groot getal' vertrekken; en kamers, ten dienste van den Schouwburg. BS cu  1% 'ahsteldam en z'yïe en tot gebruik der Tooneelfpeelers en fpcle- ïesfen gefchikt. In deeze ftaat bevond de Oude Schouwburg zig, wanneer dezclven, den ii May des Jaars 1772. eene prooi der vlammen geworden is, van welk akelig'toeval ik u reeds, in onze faamenfpraaken over de Gefchiedenisfen der Stad, onderhouden heb. (*) ,' Z. En dus zult gy my nu de Nieuwen ■Schouwburg Ieeren kennen ? V. Dezelve ftaat op het Leidfche Plein, digt by de Leidfche Poort , is van hout opgetimmerd en rust op een fteenen voet. Deszelfs geheele opbouw is onder het opzicht van * jfacoh Eduard de Witte, (Diredteur Generaal over de Stads Werken , vervaardigd. De Nieuwe Schouwburg heeft twee voornaame ingangen. De eerfte is tegen over de Baangragt. naar de Spiegelgragt en heeft eenen vooruit- & Iprong met drie deuren, waar van de middel- fte CO Amfleld. en zyne Gefchied, 'm 't Korf. n. Deel, BJadz. 268. enz;  DE HOllAKBS CHE SCIOIJWIIJIG.   GESCHI EDENISS Ê4ï. 35 flc zeer ruim is. De tweede is tegen over de Leidfche Straat. Behalven deeze ingangen zyn 'er ook nog twee Nooddeuren, een aan de Noord en een aan de Westzyde. In de Frontefpies van den Voorgevel ziet men een Mcdaljon met het Hoofd van //polio, benevens zes Kindertjes en ecnig zinnebeeldig bywerk. Op de Zygevels ten Oosten en Westen vertoond zig de Beykorf, als het zinnebeeld des Schouwburgs, welke door een oud man en een Burgerweesmeisje vastgehouden word. De Schouwplaats, waar aan tegenwoordig merkelyke veranderingen gemaakt worden, is ruim en groot, wordende door verfcheiden kaarsfen , op Armblakers gefield , verlicht. Ook is boven dezelve een fraaye koepeling van Stukkadoorwerk met allerhande zinnebeelden die zo op de Dichtkunde als op andere weetenfehappen betrekking hebben. Boven den ingang van het groote portaal is de Regentenkamer , die na den hedendaagfche fmaak getimmerd is, en haar uitzigt op het Leidfche Plein heeft. In het PlafFon van dezelve ziet men het Wapen der Stad, de BeyB 6 korf  gtf (5M9TE L DAM EN z T tt E korf en eenig ander zinnebeeldig bywerk er/ den Schoorfleenmantel is met dc wapens der Heeren Gecommitteerden van dit gebouw verfierd. Naast aan de Regentenkamer heeft men ook nog een fpreekvenrek en een' geheimen trap die toegang, tot het Tooneel geeft. Vopt het Tooneel, is het Orchost der Muzikanten, en ter zyden van het zelve, ftaan de beelden van Melpomene en Thatta , even als in den Ouden Schouwburg,doch men heeft 'er thans geen Kaarskrooncn. Het Gordyn voor het Tooneel is befchilderd met de Beykorf, ter zyden van welke zig Mtrcurim en de Zee' god vertoonen, boven de Beykorf is de God tier Dichtkunst ,als uit een Wolk nederdaalende en zyn Straalen op dezelven verfpreidende, afgebeeld. Het Tooneel het geen in kunst' en fchikking voor dat van den verbranden Schouwburg niet behoeft te wyken. is mede van alle noodige vereischtens, als Schermen, Schut doeken, Zinkluiken, Kunstwerken en Klederen voorzien ,en pronkt met de volgende byzondere Tooneelen, als de Italiaanfche Sirant de Anüaue, Geniete en Rïodexjte Hof zaaien, Het  GESCHIEDENISSEN. Het Bosch, de Gemeene Buurt, de Tuur, de Gevangenis, de Kloosterkerk, de Leger'' tent, de CW> v dit CO Zie pag. 45. I  BE MANEGE,   GE CHI EDE NISSEN. 53 die groot en aanzienlyk fteenen gebouw wierd gelegd door den Stalmeester Schröder, die 'er 't eerst Pikeur in geweest is. De Ryfchool is zeer ruim en groot en aan 't einde derzelve heeft men een Baiconkamer, waaruit men het ryden en drillen der paarden aanfchouwen kan. Boven dezelve is een ruime Zaal, welke gemeenlyk 's winters tot het houden van Concerten gebruikt word. De Ptkeur heeft zyne wooning, achter de Ryfchool, in een hoog Gebouw dat uit vyf of zes bekwaame vertrekken beftaat, en onder de Pikeurs wooning, die met een hoogen itoep opgaat, heeft men een regenbak die meer dm tweeduizend tonnen waters houden kan. Z. Zal nu het Drilftliool volgen ? V. Het onderwyzen der Burgers in de Wapenhandel is in Amtleldam al lang in gebruik geweest, althans men vind aangetekend dat Burgemeefteren reeds in den Jaare 1518 eenen Casper Beyerfiofer, op eene wedde van vyftig guldens 'sjaars en vrye wooning, aangenomen hebben. In 't Jaar 165^. waren 'er twee Drilmeesters en thans heefe men 'er C 3 drie,  54 AMSTELDAM EN ZYKÏ drie, welken de Schutters in de behandeling van 't geweer, het trekken en wenden, by heele of halve Vaandels en 't geen meer tot den Wapenhandel behoort, ondervvyzen.Eerst hielden zy hunne oefienplaats in de Scherm' fchoolen, en thans op dc Beurs , alwaar des zomers, alle nademiddagen, uitgenomen des Zondags, onderwys in de behandeling der wapenen gegeeven word. Sommige Compagnien oefenen zig ook wel op een gedeelte van de Osfenmarht, tegen over de Schans, alwaar , onder anderen, ook met los kruid gevuurd word, en welke plaats gemeenlyk het Slag of Drilyeld genaamd word. De Exercitie genoot fchappcn , welken, tot reeds onder kinderen , hier ter Stede, eenige tyd geleden plaats hebben gehad , zal ik, dewyl dezelven thans allen vernietigd zyn, en ook door by zondere perfoonen opgerecht waren , ftilzwy- gend voorbygaan. Het Stads Scherm* fchool, het welk eerst boven de kleine Vleeschhal, in de Nes, toen , boven de Waag, op den Dam, en naderhand in de Foetboogsiulen > op deri Singel gehouden wierd, verkreeg  GESCHIEDENISSEN. 55 kreeg in 't Jaar 1650. een afzonderlyke plaats, op de Prinfegragt, by de Leidfche gragt, toen nog de Turfmarkt 'genaamd. Doch na verloop van zesendertig Jaaren werd dit ■Schermfchool, in 't Jaar 1686. tot eene nieuwe Franfche Kerk vertimmerd en de Schoole wierd verplaatst in een vertrek boven de Westelyke Gaandery van de Beurs, daar zy 2ig nog tegenwoordig bevind. De Ziefhebbers worden hier dagelyks, door eenen StadsSchermmeester, die door Burgemeesteren aangefleld word en een knegt onder zig heeft, in het fchermen en andere behandelingen van het zydgewéer geoefend. Z. ik denk dat wy met dc Gebouwen der Stad nu haast gedaan werk zullen krygen. V. Ik zal u van een of twee nog maar eenige melding doen. Men plagt in vroeger Jaaren, hier ter Stede drie Doolhoven te hebben, doch twee derzelver, naatnlyk dat op de Roozengragt, en dat op de F/eesperftraat, zyn reeds lang weder verdwcenen. Het derde dat het oudfie was, is tegenwoordig nog in wezen en ftaat op de Prinfengragt digt C 4 by  56 AMSTELÖA M E N ZYN E by de Looyersgragt en heeft den bekcwdcn Dichter Dayid Lingelbach, tot ftigter gehad. Men komt 'er in, door een open poort en langs een ruime plaats met boomen bezet, in wiens midden een Fontein ftaat. Het Doolhof zelve is merkelyk vervallen en benevens de plaats is een poppenfptl te zien, waar in, buiten het fraaye beeld van den Reus Goliath, door den beroemden Vinkenbrink , Uervaardigd , niets aanmeikelyks gevonden word. Het Doolhof ftaat dagelyks , voornaathlyk des zomers , voor een iegelyk, tot een geringe prys open. De Herberg B.'aauw Jan genaamd, en welke op de CoU yeniersburgwal ftond , alwaar onder anderen allerhande Vogels en Viervoetige Dieren en andere zeldzaamheden in de natuur te zien waren , is zedert korte tyd geheel gefloopt geworden. En hier mede meen ik thans aan uw verzoek, om van Amfteldams Geestelyke en Waereldlyke Gebouwen een kort berigt te mogen ontvangen, volkomen voldaan te hebben. AGT-  AGTTIENDE GESPREK. inhoud. Overgang tot de Befchryving van den Koophandel van Amsteldam. Onderfcheiding van denzelven. Markten. Daagt* lykfche, Week- en Jaarmarkten. - - Befchryving der voornaamflc Marktplaat. sen. Ben Dam. Nieuwmarkt. Heerenmarkt. Westermarkt. Noorder* markt. Botermarkt. VischmaRK- ten. Groote , Boeren en kleine Fischmarkt. Garnaalenmarkt. Scholen Scharrenm^rkt* Bokkingmarkt. Mosfeljleiger, • Bees. ten markten. Osfenmarkt. Varken* markt, Schaapenmarkt. Kalyerenmarkt. C 5 Paar*  53 AMSTE LDAM EN ZYNE Paardenmarkt. Koornmarkten. Bierkaai* jen. Melkmarkt. Groenmarkten. Fruitmarkt. Boommarkt. Bloemmarkt. Turfmarkten. Houtmarkt. Kuipers en Eoommaakcrsmarktctt. Hocpenmarkt. Hen* nipmarkt. Hooimarkt. Stroomarkt. Zand- markten. Kalkmarkt. Stoclenmarkt. Mandenmarkt. Pypenmarkt. Ferdweenen markten. — Befchryving der Gilden. —St. Pietersgild. Vleeschhouwersgild. Spekslager sgild. Vogelkoopersgild. Groot Kraamersgild. Klein Kraamersgild. Laa* kenbereidersgild. Laakenvery/ersgild. —> Zydeverwersgild. Weeyersgild. — Fruityerkoopersgild, •— Bontwerkersgild. Smidsgild. Goud en Zilyerfmidsgild. — Bierdraagersgild. Bierbefchot/wersgild. — Koorndraagersgïld. Koommeeiers en Zettersgild. Koornligtcrmansgild. — Waagdraagersgild. Turflraagersgild. Buitenlandsyaardersgild. Binnenlandsyaarders Gild Kleermaakersgild; Iluidenkocpersgild.Schoen. lapper sgild. — Betgeny aar der $ gild. — St, Jofephsgiid. Scheep: immermansgild. Met zelaar j.*  g e s c k i e d e n is ss tté 59 laarsgild. ChirurgynsgHd, ——— Hout' zaagmolenaars gild. Koornmolenaarsgtld. Broodbakkersgild. Koekeniakkersgild. > Makelaars gild. Kuipersgild. Wynkoopersglld. Schaatfen en Klonpenmakersgild. »SV. Lucasgild. Boekyerkoopersgild. ——■ Tinnegietersgild. Glazen- Kannen en Aardewerkyerkoopersgild. » Schuitenvoerdersgilden. Lootsmansgitd. Sleepersgild. • Hoedenmaakersgild. - en Pasfementmaakersgild. - - Zeilenniaakersgild. ——— Ferflagvan voornaame Neeringen tot geene gilden hehoorende. ■ - - - Brouweryen. Branderyen. Suikejhakkeryen. Zeepficderyen* Zydeweeveryen. Katoendrukkeryen. Kruidmaakeryen. Glasblazeryen. enz. Zoon, W aar zullen wy nu in dit pg. fprek van moeten handelen'? Vader. Ik zal u in het zelve een beknopte fchets van den ftaat des Koophandels in deeze Stad tragten te geeven, als zyode wel C 6 dt  0° AMSÏÊLÖAM EN Z Y ft E de voorn anmfte oorzaak van haaien armwas en grootheid, en dezelven in drie foorten onderfclieiden, voor eerst, zo ver dezelve liet vertieren van waren betreft die in de Stad zelve gemaakt of gebruikt worden. Ten tweeden, voor zo ver dezelve beftaat in het ontvangen en verzenden van goederen binnen deeze landen , en ten derden voor zo ver dezelve in het ontbieden of afzenden van waaren, van of naar buiten onze provintien gelegen is. Wy zullen dus met de Markten een begin maaken. — Amfieldam is omtrend den aanvang der veertiende Eeuw, met de vryheid om openbaare Markten te houden begiftigd geworden en dezelven ftonden onder de byzondere befcherming Van 's lands Graavcn , wier beeldtenisfen gemeenlyk op het midden derzei ven geplaatst wierden , en waar van, in onze tyd, «och zeker beeld, aan de ftoep van een huis, £ver de Kolk, in wezen was , en gemeenlyk Steene Roeland genoemd wierd , doch het welk 'Vtjaar 1773. weggenomen is.Thans heeft men drie foorten van Markten. Dagelykfche , Week- en Jaarmarkten. Alle dagen, uitgenomen  GESCHIEDENISSEN. 6t men des zondags, houd men hier ter Stede Markt van visch, groente, fruit, turf, hout, ftroo, zand en andere waaren. Dc Weekelykfche Marktdagen worden 's maandags , 'swocndags en 'svrydags gehouden. De Maandagsmarkt is de oudfie en was reeds voor den Jaare 1500 bekend. OP deeze markten verkoopt men klein vee, gevogelte, boter , kaas, graanen, kruiden, bloemen , boomen, ftoclen, manden , houtwerk, klede» ren enz. De drie vrye Jaarmarkten, welken veel vreemdelingen hervvaards lokken, zyn oorfprongkelyk van drie voornaame Feestdagen, welken men hier oudtyds gewoon was plcgtig te vieren. De Halfyasténmarkt is dus ingefteld , by gelegenheid der viering van het wonderwerk , in de Heilige Stede. onder den naam van het Amjleldatnsch Mirakel, welke Feestdag altoos omtrend het mi lden der Vasten kwam, De Pïnxtèrmdrki is haar oorfprong verfchnldigd aan den Sacramentsdag -, welke donderdags na pinxteren invalt. De Kermis of groote Jaarmarkt, die in September komt, is vermoedelyk ingefteld by gelegenC 7 hcifl  $2 AMSTELDAMENZYNE heid der irrwyding van de Oude Kerk; welke Inwydingen door plegtige. Misfeu plagten te gefchieden waardoor gy ligt kunt begrypen dat de naam van Kermis van 't woord Kerk tnisfe afkomftig is. Deeze drie .Jaarmarkten duuren gemeenlyk, voorde Ingezetenen drie, en voor de buiten lieden twee, wecken. De Kerraiskraamen , welken thans op verfcheidené plaatfen in de flad Haan, fionden voor den Jaare 1500. in de Stilfteeg, toen de Molenfieeg geheten en in het Oude Gasthuis op den Dam. Z. Welken zyn nu de voornaamfre plaatfen die, zo van ouds als nog heden, tot Week cn Jaarmarkten gefchikt zyn geworden ? f V. Zonder van den Nieuwenbrug te fpreeken welken in Tt Jaar 1462. tot eene markt gefchikt wierd doch die niet lang ftand hield, beginnen wy met den Dam, alwaar de WeekJykfche markt van fpek, boter, kaas, eyeren en ander zuivel, in de voorige Eeuwen, tot den Jaare 1669. is gehouden geworden. Thans heeft er geen markt op den Dam plaats, boewei men 'er gemeenlyk des zomers , droo-  GESCHIEDENISSEN. 6$ drooge Schol en Scharren, Melk en Wey, Vrugten, Zangvogeltjes en andere kleinigheden, te koop vind. De NUwwmaïkt die voor 't Jaar 1614. nog meest water was, is toen gevuld en tot een markt bekwaam gemaakt , alwaar tegenwoordig op de Weekmarkten, met oude en nieuwe gemaakte klederen voorgeflaan word en op de Jaarmarkten vind men 'er allerhande flag van kraaraen. Ook markt men hier, van de Barnefieeg af tot aan de Koefiraat toe, met geneezende Kruiden, welken van Rynsburg , Noordwyk en Hillegoni, derwaards gebragt worden. — De Heerenmarkt, tusfchen de Haarlemmerdyk en Brouwersgragt wierd in de voorgaande Eeuw tot een Varkenmarkt gebruikt, doch tegenwoordig word 'er geen markt gehouden. De IFestermarkt is in of omtrend den Jaare 1615. aangelegd geworden, 's Maandags e» Vrydags word hier met mandenmaakers werk voorgedaan en op de drie Jaarmarkten ftaan hier, onder anderen , de voorniamfte Galanteriekraamen, ook worden 'er als dan , ten zuiden de markt, op den wal van de Keizers-  *4 AMSTELDAM EN ZVN8 gragt, vloermatten verkogt, zynde het omloopen en voorftaan met deeze waar, op andere tyden , ftriktelyk verboden. — De Noordermarkt^ is mede omtrend het bovengemelde Jaar aangelegd geworden, en men ftaat 'er des maandags, met oude klederen , beddengoed, hoeden, lappen, ftroo en allerhande Uitdraagers waaren, voor. — De Botermarkt, waarop men 's maandags, boter, klein vee, hoenders, duiven, ganzen, eenden enz. te koop vind, is federd den Jaare 1669. van den Dam, derwaards overgebragt. Op de drie Jaarmarkten ftaan hier meest koekkraamen, doch op de Groote Jaarmarkt of Kermis, vind men'er eene menigte koordendansfers en andere fpelen, hoewel in kommerlyke tyden deeze kermisfpelen na en dan geweerd zyn geworden. Z. Op deeze markten worden dus allerhande waaren te koop geveild, doch zyn 'ér niet nog veel andere Markten waarop maar ééne waar te koop gefteld word, zo ais op de Vischmarkt enz. ? V. Van deezen zullen wy nu fpreeken, en wel  GESCHIEDENISSEN. ()$ wel eerst van de Vischmarkten, welke drie in getal zyn. -—- De Grooie Visch?narkt aan het Damrak gelegen, is Ongetwyffeld de outlfte, doordien de Stad, in derzelver begin, meest door Visfchcrs bewoond zynde, nl vroeg gebruik van een Vischmarkt gemaakt zal hebben. Men vind egter voor den Jaare 1476. van dezelve geen gewag gemaakt. De Vischmarkt die rondom, behalven aan da waterkant, met huizen betimmerd is , word in een Zee- en in een Rivier vischmarkt verdeeld , en men komt 'er van drie kanten , naamlyk van den Vygendam, langs het Damrak en door de Vischfteeg, in de Warmoesflraat, op. Zy heeft voords een fteiger en zeer lang vlot, daar de Riviervischfchuitjes leggen , benevens een'fteenen ring, binnen welken de Visch afgeflagen word. -- De Boerenvismarkt is op een langwerpig vierkant plein in de Nes. bezyden de Vlesschhal en op dezelve word al^ lerhande Riviervisch die in den Amjlel, de Vegt en elders gevangen word ter markt gebragt. Deeze Vischmarkt is omtrend den Jaare 1621. aangelegd geworden. De kleine  46 AMSTELDAM EN ZVNE xne Vischmarla is op den Singel, ter wederzyden van de Nieuwe Haarlemmerfuis , en heeft in \ Jaar 1662 eenen aanvang genomen. Haaren ring of afflag is tegen de Sluis aan gebouwd. De Overlieden van St. Pietersgild zyn gefteld tot onderhouding der goe- de orde op de Fisckmarkten. • De Gqr- naalenmarkt is op den Singel, tusfehen de Heiligenweg en 't Spui, doch kan de naam van Markt naauwelyks draagen, alzo er flegts gemeenlyk maar één Schuit met Garnaalen legt, en dezelve nimmer by eenige keure tot een Markt gefchikt is geworden. De Scholen Scharrenmarkt, die in de voorgaande Eeuw, op het Spui gehouden wierd, is thans meest in de Haringpakkery , doch is Van weinig belang. Dc Bokkingmark.?# is in 't jaar 1736. op het Koningsplein, tusfehen de boomen aangelegd, en de Buitenlieden markeen 'er tweemaal ter wceke, 's maandags en 's vrydags. — De Mosjlljleige; die in 't Y, by de kleine Vischmarkt legt, is reeds voor lang tot een legplaats der Schepen en Schuiten met Mosfelen gefchikt geweest ,  GESCHIEDENISSEN. 6? weest , en federd het Jaar 1741. mogen de Vaartuigen met Oesters, die van Petten k«* men, 'er ook leggen, Z. Nu volgen zekerlyk dc Beestenmarkten ? V. }a,en van dezelven js de Osfenmarkt deOudften. Zy wierd :n den Jaare 14F7. aangelegd tusfehen de twee Re'gulier-poorten, waar van de eerfte ftond, daar nu de Osfefluis legt en de tweede daar thans de Regulierstoren ftaat, welke plaats, tegenwoordig de Kalyer* firaat, toen die Bindewyk genoemd wierd. Doch in 't Jaar 1629. wierd de Osfenmarkt van daar op 't plein voor de Regulierspoort verp'aatst, welke poort thans de Waag op de Botermarkt is. Eenige Jaaren laater wierd zy buiten dezelve, ten hoogte van de Heeren* gragt gefteld, en na het Jaar 1663. op het plein voor de Utrechtfchepoort daar zy nog is. De Osfenmarkt is een ruim veld met hoog geboomte bezet, met houten balien omringt en met een hek afgefloten. Westwaards is de wocning van den Marktmeester en eenige ftallen , om het Vee des nagts in te kunnen plaatfen, en Oostwaards is federd den  6*3 AMSTELDAMENZVNE Jaare 1787. een groot houten Gebouw opgerecht, het welk tot een VerbJyf vooi de Soldaaten dient, welken federd dat noodlottige Jaar, hier guarnifoen houden. De Var¬ kenmarkt was, in de oudfie tyden der Stad» op den Dam, federd op de Kolk, en in 't Jaar . 1506. ter plaatfe van de nieuwe Haarlemmer/Wovergebragt, eenigen tyd Iaater op dcnJV*gel by teKosmolenfteeg en nog laater wierd zy op de Heerenmarkt gehouden. Voorts in \ Jaar 1625. op te Lindengragt, in Jaar 1051. buiten de Regulierspoort op de Botermarkt, en eindelykplaatflemenhaarinden Jaare 167, by deUtrechtfchepoort, tegen over de Osfenmarkt. Dezelve is rondom met een houten Schutting afgefchoten en niet verre van dezelve is midden onder 't d.gt Geboomte , in den Jaare 1755. een ruime Tskelder gebouwd. - De Schaapenmarktwss eertyds byde oude Regulierspoort, nu de Muntsherherg, wordende de plaats nog het Schaapenplein genoemd, tegenwoordig is dezelve binnen de balie van° de Osfenmarkt. De Kalyerenmarkt plee* altoos met de Schaapenmarht véicenigd re we-  GESCHIEDENISSEN. 6j) wezen, doch wierd in 't Jaar 1669. van dezelve afgefchciden en naar het Leidfchepleiii overgebragt, doch in 't Jaar 1671. weder met de voorgaande Markt vereenigd en met dezelve op de Osfenmarkt geplaatst. Z. Is hier ter Stede ook geen Paardenmarkt ? V. Men heeft 'er een gehad , welke in 't Jaar 1658. voor 't eerst gehouden wierd, doch zy bleef niet veel Jaaren in ftand, en liep, zonder juist afgefchaft re zyn , van zelve te niet. Het komt my niet onwaarfebynlyk voor dat de Paardenflraat by de Botermarkt , ter gedachtenisfe van de Paardenmarkt, dus benoemd is geworden. Doch laat ons tot de verdere Marktplaatftn overgaan. Men heeft in Amfleldam twee Koornmarkten. De Eerfte is de Stigtfche en Gooifche Koornmarkt, welke federd den Jaare 1643. op den Binnenèimjïel gehouden word , en meest by den naam van Envtenmarkt bekend is, dewyl 'er wel, byzonder, Erwten en Boonen ,by de zak, 's maandags, verkogt worden. De Tweede is de Westyriesfrfie Koornmarkt, in '£  70 AMSTELDAM EN Z? N E 't gemeen de Schagermarkt geheten. Dezelve is in *t Jaar 1662 , op de Ueerengragi tusfchen de Blauwburgwal en Oude Lelie* ft raat geplaatst geworden. Buiten de Graancn plagten hier ook alle Maandagen, klein Vee, Gevogelte, Eieren, Kaas, Vruchten enz. ter markt gebragt te worden, doch zulks is in 't Jaar 1752. afgefchafc geworden. — De Stad bad oudtyds twee Biermarkten gemeenlyk Bierkaayen genaamd , doch de handel in Vreemde Bieren is, federd men rykelyker dan te vooren Wyn , Kofïy en Thee gebruikt, zeer fterk verminderd. De Oudfie Bierkaay, alwaar veel Delftsch Bier gefleten wierd, flrekte zig van den Oudezydsvoorburgwal tot aan dc Varkenssluis uit. De Nieuwfte is op de Brou* -yversgragt by de Hecrcnmarkt. — Tn vroeger Jaaren had men ook eene Melkmarkt, die op tóen Dam, voor aan in de Kalverjlraat, en op andere plaatfen gehouden wierd, en voor den Jaare 1482 reeds bekend was. De laatftc Melkmarkt wierd omtrent de Herren- en Brouwersgragten gehouden, waar van de gedagtenis in de daar ter plaatfe ftaande Melkmarkt $*  GESCHIEDENISSEN. jff tnafkttbrug nog bewaard fchynt gebleven te 2yn. De Stad beeft tegenwoordig nog verfchcidene Groenmarkten, waar van de Oudfte geplaatst was op de Oudezydsvoorburgwal, van dc Groote Fleesclihal tot aan de Varkens» fluts* Doch in 't Jaar 1644. wierd zy van daar verplaatst op de Westermarkt en op de Prinfcngragt tot by dc Rhecflraat. Sederd is 'er dik wils verandering in de plaatfing der Groenmarkten gekomen, doch in 'tjaar 1717. is de groote Groenmarkt gebragt aan de Westzyde der Prinfegragt, tusfehen de Laurieren Roozeflraaten en des noods, tot over de Westermarkt. De kleine Groenmarkt word aan beide zyden van de Prinfengragt tusfehen de Rhee- en Beerenftraaten gehouden , en de Hillegommer Groenmarkt, tusfehen de Rheebrug en Lauriergragt. Ook word 'er federd den Jaare 1701. op het Oudekerksplein, tweemaal ter week, 's Maandags en 's Vrydags Groenmarkt gehouden. — Na deeze Groenmarkten volgt de Fruitmarkt, gemeenlyk dé Appelmarkt genaamd , en reeds omtrend het Jaar 1400. bekend. -De Oudfte Appelmarkt was  pa AMSTELDAM ENZYNÏ \vas op den Oudezydsvoorburgwal, tusfehen 't St. Pieterskerkhof en 't Spui 9 thans de Lombard/leeg genaamd. Daar na wierd zy op de Nieuwezydsvoorburg wal, ter plaatfe daar nu het Postcomptoir is, verlegd. Doch in 't Jaar i6\6. wierd zy op den Cingel tusfehen de Hei- en Raamfleegen overgebragt daar zy nog tegenwoordig is, en op dezelve worden Appelen, Peeren, Pruimen, Kerfcn, Aalbeziën , Nooten enz. uit verfcheide plaatfen van Zuid- en Noordholland ter markt gebragt. De Aard- en Kruisbeziën worden gemeenlyk gelost op de Prinfcngragt tusfehen de llun> en Beerenftraaten. ■ De Boommarkt, welke 's Maandags gehouden word , en meer dan eene Eeuw oud is , is geplaatst op de Niewezydsvoorburgwal, ter wederzyden van de Weesp.uis en de daar naast zynde Bloemmarkt word tot aan de Stiljleeg toe gehouden. Gemelde Markt neemt des Zondags middags om half vier uuren reeds eeneH aanvang en duurt den volgenden dag, zo lang het Lente en Zomer is. Nu Zullen wy de Turfmarkten laaien volgen. Z. Dee-  GESCHIEDENISSEN. 7J Z. Deeze zullen zckcrly'c niet minder oud dan de voorgaanden zyn ? V. De eerfte was'in het Damrak, omtrend te Paapenbrug, en wierd in 't jaar 1564. in den Amftei. by de Langebrug verplaatst, waar van deeze gragt thans nog de Oude Turf. markt genaamd word. In't Jaar 1642, wierd dezelve verlegd naar den Stads wal, ter plaatIe daar nu dc Leydfchegragt en Raamftraat is, en alwaar zy bleef tot in 't Jaar 1Ó71, wanneer zy op de P'infengragt, tusfehen de Spiegel- en Vyzelflraaten geplaatst wierd, daar zy tegenwoordig nog gehouden word. Eene tweede Turfmarkt, wierd in den Jaare 1634, op 't Reaalenciland aangefteld, doch in 't Jaar 167^. naar Kattenburg verlegd. Op de eerfte dier markten word meest Hollandfche. en op de laaifte Friesfche, Groninger en an« dere turf geveild. De Houtmarkt, wel¬ ke in 't begin der voorige Eeuw, op den Nieuwezydsyoorburgwal, daar nu de Bloem, markt is, plagt gehouden te wer en, bevind zig federd den Jaare 1634. op het Muidr,r-plein , tegen over de Synagoge der Hoog- IV. DEEL. D dlllt-  74 AMSTELDAM EN ZYNE iuitfthe Joodeu. —— De Kuiper smarkt is aan de Oostzyde van den Singel, bezyden de Janrodenpoortstoren , en de Boommaakersmarkt, niet verre van daar, op dc Janrodettpoortsjluis. Op beide Markten word 's maandags voorgeftaan, op de eerfte met Emmers, Kuipen, Tobbens, en en ander Vaatwerk,en op de tweede met houten Leeren , Puthaa» ken, Kleêrftokken , enz. —— De Hoepenmarkt welke eerst op't Rokkin is geweest, is thans op den Singel, by de Korsjesfleeg, ende Hennipmarkt, welke van ouds ook op het Rokkin plagt te zyn, is thans op de Heer engragt, tusfehen de Utrechtfche Jlraat en Re* guliersgragt. — De Hooimarkt die te vooren op de Heerengrap by de Weesperflraat was, is tegenwoordig op den Binnenamflel, voor het Diaconie Oudevrouwenhuis, alwaar zy in 't Jaar 1689 overgebragt wierd. De Stroomarkt, was eerst op den Singel by de Haarlemmer/luis, welke plaats nog heden de Stroomarkt geheten word, doch wierd in *t Jaar 1627 naar de Noordermarkt, verlegt, doch in 't Jaar 1723, aan de Hooimarkt geplaatst,—  GESCHIEDENISSEN» ?3~ plaatst. Uier tèr Stede zyrt.ook twee Zand- markten , de eene aan de Westzyde van het Bikkerseiland, en de andere in den nieuwen Einnendmflel aan de Westzyde , wordende het meeste Zand van Naarden, Muiderberg , *s Graavenland enz. her waards gebragt De Kalkmarkt plagt in de voorgaande Eeuw te zyn op den Singel, tusfehen de Korsjes en Lynbaansbruggen, doch is federd verlegd aan den Zuidoostzyde van het Nieuwewaalsëi- \an(l, . De Stoelenmarkt was oudtyds op en ten noorden de Paapenbrug, doch wierd in 't Jaar 1654 , op den Nieuwtzydsvoorburgwal by de Molfleeg geplaatst , alwaar alle maandagen voorgeftaan word. —■ De Manden* markt wierd in 't Jaar 1634, van het Water by de Prouwenfteeg op den Nieuwezydsyoorburgwal, tusfehen dc St. Nicolaas en Dirk yau HasfeltsWuggen, westzyde, verplaatst , alwaar zy honderd jaaren bleef, doch in't Jaar 1734-5 naar c^c Westermarkt verlegd wierd, daar zy thans nog , tweemaal ter weeke, \s maandags en vrydags , gehouden word. Wy zullen met de Pypenmarkt befluiten. DceD e ze  ?<5 AMSTELDAM EN ZVNE ze is in den Jaare^s, opgerecht en geplaatst geworden, ter wederzyden van den Nieuwezydsyoorburgwal. bezuiden de Gasthuisfteegbrug, en alle Pypen die in deeze Stad, om te verkoopen gebragt worden , moeten aan de Pypemnarkt losfen, doch men zit, reeds federd langen tyd , niet meer met Pypen voor, zo als eertyds des maandags, den geheelen dag gefchiedde. Z. Maar zijn 'er geen meer Markten, dan de hier voor befchrevene , binnen 'deeze Stad geweest ? V, Ja, verfcheidene en die zelfs zeer vermaard waren, doch thans geheel verdwenen zyn. Onder dezelven waren de twee Eiscuitmarkten zeer aanzienlyk. Een derzelven ftond op den Fluweelen Burgwal, tusfehen de Oude Doelenjlraat en Stooffleeg, en was in 't Jaar 1580 reeds vermaard. De andere was, op de Keizersgragt tusfehen de Westermarkt en Leliegragt, en de Bakkers van Wormer en Jisp Honden hier met geheele Ladingen Biscuit , in tonnen ter markt, het welk gemeen lyk des maandags gefchiedde , doch deeze bei-  g e s c h'i edenissen. 77 beide markten zyn federd den Jaare 1736'. zo merkelyk van tyd tot tyd afgenomen dat zy eindelyk geheel vernietigd zyn geworden. De plaats waar de eerfte deezer Markten ftond, word nog heden de oude B'ifciïilmarkt geheten. De Spinnewielmarkt die mede op de Keizersgragt by de Lelïegragt gehouden plagt te worden, is al voor 't begin der tegenwoordige Eeuwe te niet geloopen. — De Glazen en Kannenmarkt, die buiten de Oude St. Antoniespoort, ter plaatfe daar nu de Nieuwmarkt is, 's maandags en vrydags, federd den Jaare 1622 gehouden wierd, is ook voor lang al opgehouden , en deeze Waaren worden naauwelyks anders dan op de drie Jaarmarkten te koop geveild , wan. neer men met dezelven op de Oude Biscuit' markt, en by de Janroodenspoortstooren, gemeenlyk ^vocrflaat. Z. Zullen wy nu tot de Gitden overgaan? V. Ja, na u alvooreus gezegd te hebben, dat niemand in eenig Gild mag aangenomen worden, ten zy hy eerst zyn Poortersëed gedaan hebbe, hoewel zulks nogthans niet in D 3 al-  /8 AMSTILDAM EN ZYNB alle Gilden nagekomen word. Voords mogen geen Vader en Zoon, Schoonvader en Schoonzoon , twee Broeders of Zwagers, en Oom en Neef, te gelyk Overlieden van ecnig Gild zyn. In alle Gilden word zeker inkomgeld betaald , behalven het Jaargeld, gemeenlyk Jaarzangen genaamd, die om de drie maanden, of om 'i halve of heele Jaar betaald worden. Ook zyn dc Gildebroeders van genoegzaam alle de Gil■den , en inzonderheid de jongst ingekomenen verpligt, met het Lyk van een' Gildebrocder of van deszelfs Huisvrouw te begraven te gaan, en die 't verzuimen vervallen in boete. Voords houden veele Gilden een Zwart Doodkleed met zilvere Schilden, waar op het teken van 't Gild is afgebeeld. Indien de Vrienden van den overleden Gildebroeder het Kleed niet gebruiken, of het Gild niet ter begrafenisfe aanfpreeken, vervallen zy ook in eene boete ten behoeven van het Gild. Na dit voor af te hebben laaten gaan,, zal ik met het oudfie der Gilden een begin maaken, het welk ongetwyffeld het St. Pieters of Fisckyerkoopeis*. gilde is. Het zelve was reeds in 't Jaar 1384, fee»  geschi ede nis se n. 79 fcekend. De Overlieden van *t zelve die vier in 't getal zyn , worden door Burgemeesteren verkooren. Twee van derzelven zyn Visch» koopers , en twee worden Waterfchecpslieden genoemd / en zy hebben een Gildeknegt tcc haaren dienst. Het Comptoir van het St. Pietersgilde word in een huis op de Groote Vischmarkt gehouden. Het Vleesch* houwersgilde is al lang voor het Jaar 1465 opgerecht geweest, en heeft een Deken en vier Overlieden , die Jaarlyks veranderd worden, Zy houden hun Comptoir cn Gildekamcr boven de Groote Fleeschhal, in de Nes. De Spek/lagers behoorden oudtyds ook tot het voornoemde Gild, doch zyn 'er in den Jaare 1751, van gefcheiden geworden, en maaken federd dien tyd een byzonder Gild uit, het welk drie Overlieden benevens een Gildeknegt heeft. Hun Comptoir word in een Vertrek boven de Westerhal gehouden. ——- Het Vogelkoop ersgilde opgerecht, in *t Jaar ióöo. be„ hoorde voor dien tyd eerst tot het Vischverkoopers, en toen tot het Vleeschhowwersgilde. Het zelve heeft vier Overlieden waar van D 4 twee  EO AMSTELDAM EN ZYNE twee Hoender en twee Vogelkoopers zyn, zy hebben een Gildeknegt en houden hun Comp< toir ook boven de Groote Vleeschhal. Het Grootkraamers, te voren het St. Mariens , ook St. Nicolaasgilde genaamd, is al zeer oud en reeds voor het Jaar 1476. bekend. Tot het zelve belmoren alle Winkeliers van wollen Lakenen, zyde Stoffen, Linnen, Chitfen, Katoenen , zyde Linten, gebreide Kousfen enz. en in 't algemeen alle zulken die de Elle en koperen Gewigt in hunne neering gebruiken. Het heeft zes Overlieden, waarvan jaarlyks twee afgaan, en een Gildeknegt, die de Vcrkoopingen van geweeven Stoffen, en andere Waaren tot het Gild behoorende, by moet woonen. Oudtyds plagt dit Gild alte Jaaren des Zondags na St. Marien eene Gildemaaltyd te houden, die twee dagen aar 14 ii en ruim tweehonderd jaaren laa'tc-, was dezelve zo flerk toegenomen, dat zy, ib eene Keure van den Jaare 1618. reeds' genoemd word, eene der voornaamfte Neeringen, waar door God Almagtig deeze Stad gezegend had. Sederd wiesch zy nog daa*. lyks aan, doch in deeze Eeuw is zy, He. laas! zo flerk verminderd dat 'er thans geen eene Eakenweevery meer over gebleeven is. De Laakenraamen itonden in de vyftiendê Eeuw , op den buitencingel der Stad , ter plaatfe waar nu de llaamgragt is, welke deeze naam nog ter gedagtenisfe, behouden heeft. In 't jaar 1541. fondcn dezelven ag. ter het St. Luciaklooster. nu het Weeshuis, omtrend de plaats, welke nu nog de Raam* fleeg genoemd word, en tegenwoordig fhan de meeste Lakenraamen, buiten de Raampoort, welke naar dezelven geheten is Het Lakenbereidersgilde heeft zes Hoofdmannen en vyf Overlieden, welken in het Staalhof iunne byeenkomften houden, hoewel zy juist op  GESCHIEDENISSEN. 8$ op geen bepaalden tyd vergaderen. —- Het Lnkenyerwersgilde, ia 'tjaar 1665, opgeregt, heeft insgelyks zes Hoofdmannen en vyf Overlieden, welken ook in het Staalhof vergaderen. De Hoofdmannen alle Saturdagen, en de Overlieden alle Donderdagen, na den middag. Daarenboven belmoren ook nog vyf Waardyns, vier Tarrameesters en een Laken- meetcr tot deeze Gildens. > Het Zy deverwersgilde heeft in den Jaare 1626. eenen aanvang genomen, en heeft vier Overlieden, welken in de Saayhal, den tweeden Dingsdag, in elke maand , byeenkomen. •■ Het Weeys Hértogenbosck, en ook wel voornaamlyk buiten 'sLands, daar de Arbeidsloonen vry wat beter koop dan hier te Lande zyn, egter is te hoopen dat door de Oprigting van den OeconomifchenTak, hier te Lande, alle deeze Fabrieken en Tralieken, weder tot hunne voorige bloei zullen geraa' ken. Doch laaten wy onze taak der Gilden* vervolgen. Het Fruityerkoopersgilde, te vooren het St. Jansgild genaamd , was in de veertiende Eeuw reeds in wezen, en onder het zelve behoorden toe niet alleen de Fruitverkoopers maar ook de Bontwerkers, wel-  GESCHIEDENISSEN. 8£ welken thans een Gild op zig zeiven hebben. Dit Gild heeft vier Overlieden welken oud» tyds, om de twee Jaaren eene maal tyd plagten te houden, doch welke maaltyden, om dat 'er dikwijs- groote ongeregeldheden op bedreven wierden, in den Jaare 1612 zyn afgefchaft geworden. Hunne Gildekamer , die voor deezen op het Begynhof was, word tegenwoordig, alle Saturdagen, boven de Hal op de Westermarkt gehouden, en de Overlieden hebben eenen Gildeknegt tor bunnen dienst. Het Bontwerkersgilde, waarvan ik zo eeven gefproken heb, wierd in 't Jaar 1613 van het voorige Gilde afgefcheiden, en kreeg vier eigen Overlieden , welken des maandags, om de veerden dagen, in de Nes. boven de Vleeschhal byeenkomen. —— Nu; volgt het Smids of St. Eloyengilde, het welk al voor de vyftiende Eeuw in ftand was, en een Kapel en Altaar in de Oude Kerk had. Tot het zelve behooren niet alleen de Grof en Kleinfmeden, maar ook de Slootemaakers , Kooperflaagers, Mesfemnaakers, Zwaardveegers cn Roerenmaakers. Dit Gild heeft zes D 7 Over-  86 AMSTELDAM EN ZYNE Overlieden en een Gildeknegt, en haare Gildekamer is in een Vertrek boven de St. AntoniesWaag, op de Nieuwmarkt, alwaar de Overlieden, des Sattirdags, om de veertien dagen, vergaderen. In 't Jaar x6v$, wierd de Smids verboden om in de Bloem ft raat, en in 't Jaar 1627, om op Raapenburg te mogen woonen. En by een befluit der Vroedfchap van den Jaare 1639. mogten allen die het Ambeeld gebruikten niet werken op den Singel, op de Oostzyde van de Heerengragt, noch op de Kloveniersburgwal, doch tegenwoordig word hier zo naauw niet meer na ge- zien. By het Smidsgilde zal ik het Goud en Zilyerfmids voegen, hetwelk vermoedelyk in *t Jaar 1469 is opgerecht. Dit Gilde dat ook een Altaar, Waarfchynlyk in de Oude Kerk, onderhield, heeft vyf Overlieden, die alle weeken, dingsdags en vrydags, Comp' toirdag houden in hun Cildehuis, in de St. Annadwarsftraat. — Het Bierdraagersgllde is ouder dan het voorgaande en reeds inden Jaare 1456 bekend geweest. Ook w as de handel in eigen gebrouwen en vreemde Bieren een der ©ud-  GESCHIEDENISSEN. 8? oudfie neeringen van deeze Stad. Dit Gild had oudryds een Aliaar in de Nieuwe Kerk , en plagt, nevens at,deren, in plegtige Ommegangen , met hunne Vaanen op te trekken. Vier Overlieden bellieren dit Gild, welken hun Comptoir in de Kromëlleboogfteeg , by den Dam houden, daar zy alle dagen, 's mor • gens, van negen tot twaalf uuren vergaderen. Op het Bierdraagers volgt het Bierbefchooyersgilde. Z. Wat zyn Bierbefchooyers ? ■ V. Dit zyn lieden die Tappers en anderen, van buiten gebrouwen Bieren voorzien. Hun Gilde is eerst in 't Jaar \6n opgerecht, doch tegenwoordig, daar den handel in vreemde Bieren lang na zo llerk niet meer is dan te vooren, zeer vervallen, waardoor de Gildeka» mer verlaaten, de Gildeknegt afgedankt, en 't getal der Overlieden van vier tot op de helft verminderd is, welke nu en dan aan 't huis van den voorzittenden Overman faamen komen. Het Koorndraagersgilde, Hond in 't Jaar 1551, bekend onder de naam van St, Joostengilde en was 'er toen al langen tyd  88 AMSTELDAM EN ZYNE tyd geweest, dewyl de Koornhandel een van de O milten deezer Stad is. Het had ecrtyds ook een Altaar in de Nieuws Kerk, en de Koornmeeters en Zetters, naderhand een byzonder Gild geworden, behoorden 'er ook toe. Het Koorndraagersgilde heeft, behalven een Gildeknegt, vier Overlieden, die alle Donderdagen, in een Huisje onder de Oude Brug vergaderen. De Koorndraagers houden zig omtrend dit Huisje ook gemeenlyk op en plagten, in voorige Eeuwen, by tyden van oproer, op de Kolk faamen te trekken om tot ftilling der beroerte gebruikt te worden. ■ Het Koornmeeters en Zettersgilde , die eertyds twee byzondere Gilden uitmaakten, wierden in 't Jaar 1651 tot dén Gild vereenigd , en heeft vier Overlieden welke jaarlyks op de Kolk, in 't Koornmeetershuis, Comptoir houden. Het Koornligtermansgilde , opge¬ recht in 't Jaar 1649 •> lieeft insgelyks vier Overlieden, die alle Saturdagen, in een Vertrek, onder de Oude Brug byeenkomen. — Het Wuagdraagersgild, opgerecht, in 't Jaar l6iö,is eender aanzien!;kiïe Gilden in dee-  GESCHIEDENISSEN. 89 ze Stad en heeft ook zes Overlieden en een Gildeknegt. De Overlieden houden alle dagen, tegen den middag, hun Comptoir naast het Waagdraagershuisje, by de Nieuwe Kerk. Sommigen der Waagdraagers hebben zig, van tyd tot tyd in ploegen, gemeenlyk Vcemen genoemd, faamengevoegd en heeten dus Veemgasten , de overige Waagdraagers worden Vry lieden genaamd. De Vecmgasten draagen meest allen onderfcheiden tekens aan de hoed waaraan , of aan de kleur der hoeden zelve zy te kennen zyn. In tyden van oproer waren de Waagdraagers zo wel als de Koorndraagers genoodzaakt op te trekken, en vergaderden als dan aan de Noordzyde der Waag, op den Dam. Z. Hoe veel Waagdraagers Vcemen zyn 'er Wel, en hoe worden die Vecmen gehecten'? V. Men telt tweeëntwintig Vcemen, waar van elke in ét5ne beurs werkt en hunne Naamen zyn de volgende : Het Schot fche Veem. Het Zeeuwfche Veem. Het Blaauwhoeden Veem. Het  9® amsteldam en zynx Het Grocnhoeden Veem. Het Kiapmutzen Veem. Het Leidfche Veem. Het Bonthoeden Veem. Het Roodhoeden Veem. '. Het Geelhoeden Veem. Het Stroohoeden Veem. Het Zwarthocden Veem. Het IVithoeden Vetm. Het Medenblikker Veem. Het Haarlemmer Veem. Het Friefche Veem. Het Engelfche Veem. Het Texelfche Veem. Het Graauwhoeden Veem. Het Zyden Veem. Het Zwart Asch Veem. Het /SKz/«/ /ftcA Het Purperhoeden of /Top PVo». Z. Welk G/'/afe zal nu volgen ? V. Dat der Turfdraagers het welk in den Jaare 1619, opgerecht is. Dit Gild dat mede zeer aanzienlyk is, heeft vier Overlieden welken Comptoir op de Prinfcngragt by de Vij. zei.  GESCHIEDENISSEN. 9* zelftraat houden, alwaar zy, daagelyks byéénkomen. Voords ftaaïi de Turfdraagers onder het opzicht van twee Keurmeesters of Vaders, zo als 'er ook over de Turfvulfters en Raapfters twee Moeders gefield zyn, om toe te zien of alles wel in eene geregelde orde gaat. Daarenboven zyn 'er van tyd tot tyd zeer goede en uitgebreide Keuren op het behoorlyk meeten en opdoen van de Turf gemaakt, die zeer ftrikt onderhouden moeten WOrden. Het Schippersgilde is in twee foorten onderfcheiden , naamlyk het Groot Binnen en Buit enlandsv aar der s, en het Klein Binnenlundsvaardersgilde. In 't Jaar 1473, waren 'er twee Gilden van Buitenlandsvaarders , een aan de Oude en een aan de Nieuwe zyde der Stad. De Eerften hadden een Beeld van St, Olof, welke in plegtige Ommegangen rond gediaagen wierd. De Overlieden van het Groot Binnen en Buitenlands^ raardersgilde zyn vyf in getal, en vergaderen des vrydags nademiddags, in een houten huisje , by de gewezene Oude Stadsherberg. Dit Gild is cigenlyk in den Jaare 1648 opgerecht, wan»  9* AMSTELDAMEN2YNE wanneer de Buitenlandsvaarders* waaronder zulke Schippers verf taan wierden die op Lon. den, Rotman, Hamburg, Breemen enz. voeren , 'er in getrokken zyn, egter liaan deezen niet eigenlyk of onmiddelyk onder de Overlieden van het voorgemelde Gild, maar Wel ORder het bellier van Heeren Commisfarisfen der Buitenlandseaarders welken meest uit de aanzienlykfte Kooplieden deezer Stad verkozen worden. Het Klein Binnenlands)-aar* dersgilde, opgerecht in 't Jaar 1594, ftaat onder het opzicht van zeven Overlieden, die hun Comptoir daaglyks, nevens en onder de Paapenbrug houden, en ook een Gildeknegt tot hunne dienst hebben. Thans gaan wy over tot het Kleérenmaakersgilde, het welk in den Jaare 1475, fchynt opgerecht te zyn en toen de naam van St, Nicolaas Gilde voerde. Het ftaat onder 't beftier van een Deken en vier Overlieden, benevens een Gildeknegt, welke in 't Gildehuis, in de korte Spinhuis/leeg woond, alwaar het Gomptoir van dit Gild, alle wee! ken, Donderdags avonds, gehouden word. — Het Huidenkoopersgilde, waartoe de Looyers en  G E C III E D E N I S S E N. 93 en Sclwenmaakers insgelyks behooren , is niet veel jonger dan het voorgaande, en wierd van ouds aileen het Schoenmaakersgilde genaamd. Het zelve heeft zes Overlieden en een Gildeknegt die even als die der Kleèrenmaakers in 't Gildehuis woonagtig is. De Overlieden vergaderen insgelyks Donderdags, in 't voor* noemde Gildehuis, op 't Rusland, het welk geen onaanzienlyk Gebouw is, en een houten Beeld, zynde een oud Man, die een groote lap leer zit te bereiden, boven de deur heeft. - Het Schoenlappersgilde is opgerecht omtrend het Jaar 1590, en heeft vier Overlieden en een Gildeknegt, welke alle Donderdagmiddagen , op hunne Gildekamer aan de St. /Inthonies Waag , Comptoirdag houden. Z. Zyn 'er nu nog meer Gilden? V. Wy hebben nog maar alleen van de allcroudften gehandelt, fchoon ik 'er de befchryving van eenigen die jonger zyn bygevoegd heb, om dat zy merkelyke overeenkomst met de vroegere hadden. Doch laat ons vervol > gen. ■- Het Bergenyaardersgilde opge¬ recht  94 AMSTELDAM EN Z Y N E recht voor den jaare 1500. is thans zo bloeiend niet meer als voor deezen. Het zelve voerde in de Koomfche tyd de naam van St Anneglld, en had een Altaar in de Nieuwe Kerk, ook gaf het een Jaarlykfche maaltyd , die door de Gildebroeders met hunne Vrouwen bygewoond wierd. Daarenboven had het een aanzienlyk Gildehuis, op den Buitenamftel, thans een Herberg welke nog de Ber* genyaarderskamers heet , doch welk Gildehuis reeds voor veele Jaaren verkogt is geworden. Tegenwoordig vergaderen de Overlieden van dit Gild, die vier in getal zyr, op geen vaste plaats en komen gemeenlyk maar eens in een geheel Jaar by eikanderen. —— liet St.Jofephsgilde, thans nog vry wat aanzïenlyker dan het voorgaande, was reeds in 't Jaar 1463, bekend en toen nog vereenigd met het Smidsgilde, waar van bet egter in dat zelve Jaar wierd afgefcheiden. Tot het zelve belmoren, behalven de Timmerlieden, wiens Gilde het eigentlyk is, de Kastenmaakers, Stoelenmaakers, Blokemaakers , Lystenmaakers, Wngenmaakers, Witwcrkers enz. Het  GESCHIEDENISSEN. 95 Het Timmermansgild onderhield, reeds voor 't Jaar 1500, een Altaar in de Nieuwe Kerk. het welk aan St. Jofeph . hunnen Patroon gewyd was, en word tegenwoordig door dertien Overlieden, waar onder een Deken is, beftierd , die een Gildeknegt onder zig hebben Het Gildehuis van 't St. Jofephsgilde, ïs in de Reguliersdwarsjlraat, en wierd in 't jaar 1664 door 't Gilde getimmerd, alwaar eens ter week, des donderdags, het Comptoir gehouden word. Het Scheepstimtiter mans gilde plagt eertyds tot het voorgaande Gild te behooren, doch wierd 'er in 't Jaar 1517 van afgefcheiden, en toen met het Buitenlandsyaardersgilde vercenigd, tot dat het in den Jaare 1589. tot een byzonder Gild wierd verklaard, en in 't Jaar 1756, wierden de Mastenmaakers ook onder 't Scheeps* timmermansgilde begrepen , en dit Gild is thans een van de talrykflen hier ter Stede. De Scheepstimmerlieden, gewoonlyk Byltjes geheeten , liaan onder 't opzigt van vyf Overlieden, waar onder één Mastenmaaker 1 is, en hun Comptoir, werd Saturdags, om de  $6 AM STEL DAM EN Z Y N E de veertien dagen, ia een Vertrek van het zogenaamde Zeerecht, aan de Kamperfteiger» gehouden. liet Metselaarsgilde, in den Jaare 1498, reeds bekend, had, voor dc Reformatie, ook een Altaar in dc Nieuwe Kerk, en toen behoorden de Schilders, Glazenmaa* kers en Borduurders ook nog tot die Gild , doch tegenwoordig beftaat het zelve uit Metzelaars, Steenhouwers, Leidekkers, Loodgieters en Pompenmaakers. Het heeft een Deken en vier Overlieden, welke alle maandagen, na den middag, in een Vertrek, boven de St. Anthonieswaag vergaderen, alwaar men van buiten, aan de muur, verfcheidene voorbeelden van net metzelvverk kan zien — Het Chirurgyns gilde is mede voor denjaareisoo, al iu ftand geweest, en 't opzigt over't zelve ftaat aan een Deken, twee Proefmeesters, vier Overlieden en een Collegiemeester, benevens een Gildeknegt, de Chirurgyns Gildekamer is boven de Waag op de Nieuwmarkt. van welk Vertrek ik u reeds eene befchryving gegeeven heb, (*) alwaar de Overlieden Zie pag. 22.  geschiedenissen. 97 j den alle maandagen hunne Vergaderingen hou. den. - Thans volgt het HoutzaagmokI nmrsgllde. Z. Is het zelve ook zo oud als de voorige Gilden? V. Neen, want de Zaagmolens zyn eerst ! in de zestiende Eeuw, omtrend het Jaar 1590 i uitgevonden, en 't Gild is niet voor het bc| gin van den Jaare 1695 opgerecht geworden. Het heeft zes Overlieden, benevens een Gildeknegt en 't Comptoir van 't zelve word , I 's Maandags en Vrydags, in een Vertrek van I het Zeerecht by de Kamperfteiger gehou- | den. Het Koommolenactrsgilde , oudtyd» J $f. Pechtersgilde geheeten, isvry wat ouder en j in 'tjaar 1577. reeds bekend geweest. Het heeft ■ vier Overlieden, welken des donderdags na de J middag, byeenkomen, in een huis op de Leid* I fchegragt, by de Vrinfengragt. alwaar de I Gildeknegt eene vrye wooning heeft. ■ . I Het Broodbakkersgilde fchynt niet voor den I Jaare bekend geweest te zyn, en had in den jaare 1541. mede een Altaar in de Oude i Kerk, Het heeft tegenwoordig vier OverüeIV. deel. E den  £>3 A.MSTELDAM EN Z Y N E den en twee Gildeknegts, die week om week, het Gilde Comptoir, dat agter de Oude Kerk is, bedienen. De Overlieden van dit Gilde vergaderen alle Donderdag middngen, om drie uuren. Voords heeft men ook een Collegie tot het zetten en •weegen van het Brood opgerecht , het welke uit vier Koornkoopers en vier Bakkers beftaat , daarenboven zyn 'er, van tyd tot tyd, menigvuldige goede Keuren voor de Bakkers gemaakt, die ftiptelyk onderhouden moeten worden. Het Koekenbakkersgilde waar toe de Biscuitbakkers en Pastybakkers insgelyks behooren, was tot den Jaare 1693, met het Broodbakkers gilde vereenigd, doch wierd toen tot een afzonderlyk Gilde verklaard. Hetzelve heeft vier Overlieden, waar van twee, Koekenbakkers, de derde een Biscuitbakker en de vierde een Pastybakker moet zyn. Zy vergaderen alle Donderdagen , na den middag, in een Vertrek, boven de St. Anthonieswaag, en worden door de , twee Gildeknegts van het voornoemde Brood- bakkersgilde bediend. ■ Thans legt het Makelaarsgilde aan de beurt. Hetzelve is niet  " G F. S C 11*1 E D E N-1 S S E N. , 99 niet voor den Jaare 1533, opgerecht dewyl het koopen en verkoopen, door tusfchenkomst van Makelaars , tot na den Jaare 1500 toe, hier ter Stede, ongeoorloofd plagt te zyn. Sederd de oprechting van het Gilde nam het ge» tal der Makelaaren van dag tot dag toe, en is federd eenige Jaaren nog aanmerkelyk vermeer* derd geworden. De Makelaars, waar onder zig ook verfcheiden Joodfche bevinden, worden door Burgeineesteren aangefteld en beëedigd, en krygen een gedraaid houten Stokje, aan beide einden met zilver beflagen, waar op hunnen naam gefneden is, en welk Stokje zy, in vroeger Jaaren altoos moesten toonen, zo dikwyls zy eene party flooten, hoewel zulks .tegenwoordig genoegzaam buiten gebruik is geraakt. Het Makelaars gilde word beitierd door een Deken, vyf Overlieden en twee Bosmeestcrs, benevens twee Gildeknegts. Dun Comptoir word gehouden, in 't Gildehuis op den. ■Nieuwezydsyoorburgwal, op den Hoek van •de Nieuwjlraat , alwaar de Overlieden alle Donderdagen byédnkomen. Voords zyn tegen zulken,die makelen,zonder doorBurgemeesteren E 2- aan-  ICÖ AMSTELÜAM EN 2YNE aangeftcld te zyn, en in 't gemeen Beunaa* zen genoemd worden, van tyd tot tyd, verscheidene , zelfs fcherpe, Keuren gemaakt. Z. Maar wat wil tog de vreemde naam van Beunaazen zeggen ? V. Dezelve is herkomftig van de Kleêren* maakers , die geen proef hebbende kunr.en doen, niet vryelyk hun ambagt mogten oclTe < nen en dierhalven op de Beun, of Zolder, gewoon waren te aazen of hun onderhoud te zoeken. Sederd is het woord Beunaazen en niet Beunhaazen , zo als fommige kwalyk fpellen, op alle die geenen overgebragt, welken , fchoon buiten een Gilde zynde, 't werk vanGildebroederen oeffenen. Doch laat ons met de Befchryving der Gilden voordgaan. ■■ Het Kuipers en Wynyerlaatersgilde dat eertyds met het Sr.ldsgilde vereenigd was, is in »t Jaar 1542, een eigen Gild geworden, en had toen een Altaar in de Oude Kerk. In '1 jaar 1567 was dit Gild zeer genegen tot de Hervorming, en hetzelve bekwam in den Jaare 1601, eene uitvoerige Keure, die federd, met verfcheidene anderen vermeerderd is ge- wor-  GESCHIEDENISSEN. 101 worden. Voords heeft hetzelve vier Overlieden benevens een Gildeknegt, die in 't Gildehuis , dat in de Barnefteeg ftaat, woond, en waarin fraaye Schilderftukken met Overlieden, door Boonen en Qtiinkhart gcfchilderd , te zien zyn.De Overlieden houden hier, alle maandagen, *savonds van vyf tot zeven uuren, hunne Vergaderingen. Het IVynkoopersgilde was al vroeg in aanzien, doch verminderde van tyd tot tyd zodanig dat het, in 't begin der Voorigc Eeuw, geheel te niet liep, doch egter in 't Jaar 1659. weder van nieuws opgerecht wierd. Het heeft thans zes Overlieden, welken alle maandagen, 's avonds van vyf tot zeven uuren vergaderen in hun Gildebuis in de Koejlraat, alwaar de Gildeknegt eene vrye wooning heeft. De Gildekamer pronkt met twee kunftige ïafereclen, waar op Overlieden in der tyd gefchilderd zyn, door F. Bol en de Ridder Karei de Meor, benevens een ft uk van Boonen en twee door Qrdnkhart . Het Schaatfen, Leesten en Klompenmaakersgilde 9 het welk eerst met dat der Chirurgyns vereenigd was, wierd in 't Jaar 1551. tot een byE 3 zon-  103 AMSTELD-AM EN Z-Y-N E zonder Gilde gemaakt , het welk • door vier. Overlieden beftierd word, die 's Donderdags, om de veertien dagen, op een Vertrek boven de St. Anthonieswaag byéénkomen. Nu volgt het St. Lucas of Schildersgilde, waartoe, bchalven de Schilders, ook dc Glazenmaakers en Beeldhouwers behooren. Dit Gild het welk te vooren tot het MetzelaarsgUde behoorde, wierd 'er in 't Jaar 1579, van afgefcheiden , en ftaat onder 't opzicht van vyf Overlieden, waar van twee Schilders, twee Glazenmaakers en een Beeldhouwer moet zyn. De Vergaderingen dier Overlieden worden alle Saterdag avonden van zes tot agt uuren, op de Gildekamer , boven de St. Jnthonieswaag gehouden^ Z. Behooren de Kunstkoopers of Prentenwinkeliers ook tot het St. Lucasgilde? V. Deeze, zo wel als allen die een Pers gebruiken, met naame de Speelkaartenmaakers zyn verpligt zig onder het St. Lucasgilde of onder het Boekverkoopers Gild te begecven, van welk Iaatfte wy nu zullen fpree. ken. Het Boekyerkoopersgilde, waartoe ook de Boekdrukkers en Boekbinders behooren, plagt  GESCHIEDENISSEN» I03 plagt tot den Jaare 1662. met het St-Lucas* gilde vercenigd te zyn, wanneer liet 'er vaq afgefcheiden wierd en een afzonderlyk Gilde is geworden, waar over vyf Overlieden gefield zyn. Naamlyk drie Boekvcrkoopers , een Boekdrukker en een Prentverkooper. Zy hielden eerst hunne Gildemaker, boven de groote Vleeschhalxw de Nes, en thans in een Vertrek van de Doelen op de Gamaalenmarkt , komen 's maandags avonds om zes uuren byecn, en hebben eenGildeknegt tot hunnen dienst,welken ook gehouden is de Boekverkoopingcn by te woonen. — Het Tinnegietersgilde, het welk in den Jaare 1573 reeds bekend ftaat, heeft drie Overlieden, waar onder een Keurmeester is. Zy houden hunne Vergaderingen den eerden Maandag in de maand. Hunne Gildekamer die, in de voorgaande Eeuw in een bovenvertrek in de Schreyersiooren was, is thans in een Vertrek aan de Haringpakkers* tooren. Het Glazen, Kannen en Aar* dernverkyerkoopersgilde, plagt eerst met het voorige Gilde vereenigd te zyn , doch is 'er hl den Jaare 1676 van afgefcheiden. Dit Gild E 4 word  104 AMSTELDAM F,N ÏYNE word door vier Overlieden, die hunne Gilde* kamer ook eerst boven de voornoemde Flessenhal hadden, en thans in eene Kamer van d« ►S^j/^/vergadererijbeflierdjen zy komen alle Saterdag avonden, ten zes uuren by eikander.—Het Mandenmaakersgilde is opgerecht in den Jaare 15S6. en heeft vier Overlieden welken , hunne Gildekamer alle maandag middagen, in de Haringpakkerstoren houden. In de voorige Eeuw vergaderden zy, boven het Wagthuis aan de Regulierstoren, tegenwoordig de Herberg de Munt. De jongfle Gildebroeder onder de Mandenmaakers neemt de bediening van Gildeknegt, waar. ——— De Schuitenvoerders hebben hier ter Stede twee Gilden, waar van het grootfle en oudfie het Roei en Steigerfchuitenvocrdersgilde is. De tyd der oprechting van het zelve is onzeker, hoewel de opkomende Koophandel der Stad een diergelyk Gilde al vroeg noodzaakelyk gemaakt heeft. Oudtyds had dit Gilde maar vyf Overlieden, naderhand veele Jaaren agter een tien, doch tegenwoordig zyn 'er negen, wier Gildekamer onder de Nieuwe Brug is  GESCHIEDENISSEN. 105 is, daar zy, alle Saterdag middagen , ten vier uuren , Comptoirdag houden. Voords zyn 'er aan dit Gilde twee Gildeknegts. ——— Het Flotfchuitenyoerdersgilds is waarfchynlyk jonger dan voorgemelde Gilde, ck heeft,vier Overlieden en een Gildeknegt. Het Comptoir van dit Gild word insgelyks onder de Nieuwe Brug gehouden , alwaar de Overlieden alle Saterdag middagen zitting houden. Hit Lootsmansgilde is waarfchynlyk omtrend dezelven tyd als de twee Sch uiten vöerdersgild en opgerecht geworden. De Overlieden van het zelve zyn vier in getal en hebben een Gildeknegt of Boekhouder, voor wien een Huis op de Nieuwe Haarlemmerfluis, tot zyn verblyf, getimmerd is. Het Loorsmans Comptoir word gehouden aan de Haringpakker-storen, doch de Overlieden hebben geen bepaalden tyd om te vergaderen. Het Kuipersgtlde, waarfchynlyk ook reeds in de zestiende Eeuwe opgerecht, heeft vier Overlieden en een Gildeknegt, en zyhouden hun Comptoir,alleWoensdagen van twaalf tot twee uuren, in een Huisje aan de Nieuwe Kerk, bezyden het Stadhuis. E 5 Z. Hoe  I-:6 AMSTELDAM EN ZYNE Z. Hoe veel Gilden daan 'er nu nog te volgen ? V. VVy komen eindelyk tot de drie Jongden die eerst in de voorgaande Eeuwe zyn opgerecht, en beginnen met het Hoedcnmaci' kersgilde , het welk , fchoon het handwerk zelve, hier reeds in 't Jaar 1529 geoefTend wierd, eerstin den Jaare 1621 opgerecht is. Het zelve heeft vier Overlieden , die des Maandags, om de vier weeken, in een Vertrek der Haringpakkerstoren, zitting houden en een Gildeknegt tot hunnen dienst hebben.— Het Lint en Pasfementwerkersgilde heeft twintig Jaaren Jaater eenen aanvang genomen , in of omtrend het Jaar 1641. De Overlielieden van het zelve zyn ook vier in getal en vergaderen om de veertien dagen, des maandags, van vyf tot zeven uuren in de Tuin* jlraat boven de Corps du Gaarde der Ratelwagts. — Het jongde Gilde welk hier ter Stede opgerecht is, en in den Jaare 1664, eenen aanvang nam, is het Compasfen en Zeilen* maakersgilde. De Compasfenmaakers hadden hier  GESCHIEDENISSEN. f 07 hier egter al veéle jaaren hun Handwerk geoeflend, zonder in eenig Güde te beboeren, hoewel men ze meer dan eens Onder Ut St. Lucasgilde had willen betrekken, tot dar. goedgevonden wierd dezelven in het gemelde Jaar tot een Gilde te brengen , waar in tevens ook, in 't volgende Jaar 1665, de Zeilenmaakers betrokken wierden. D:t Gilde heeft vyf Overlieden, waar van drie Zeilenmaakers en twee Compasfenmaakers zyn. Zy hebben een Gildeknegt en houden hun Comptoir in een Vertrek van het zogenaamde Zeerecht, aan het Y, alwaar zy des Vrydags, om de veertien dagen, van vier tot vyf uuren, byéénkö- men. Zie daar de Gilden dus geheel afgehandeld. Thans zullen wy overgaan tot de voornaamfte Nceringen, welken hier in de Stad , ten nutte der Ingezetenen gedreven worden, doch welken eigentlyk tot geene byzondere Gilden behooren. Z. Met welke neering zult gy een begin maaken ? V. De Brouweryen als een der oudften zullen het eerfte aan de beurt leggen. Zy zyn E 6 *er  lOg AM STEL DAM EN ZYNE 'er waarfchynlyk in de derdende Eeuw reeds geweest, want in't Jaar 1304. vorderde Graaf Willem de derde al een Gruitgeldte Amjleldam , het welk betaald moest worden door allen die bier brouwden, 't zy ten behoeven van eigen Huisgezin of Brouwers zeiven, want zo lang het water, binnen de Stad , nog zuiver en zoet genoeg was om 'er fpyze in te kooken , wierd 'er ook door de Ingezetenen hun bier uirgebrouwen. Voords is het bekend dat 'er omtrend den jaare 1484. reeds verfcheidene Brouweryen binnen de Stad in wezen waren, hoewel men 'er ook veel uithndfche Bieren, als Stigts , Oostersch en Hamburger , gebruikte , 't welk zo algemeen wierd, dat aan de Leden der Regcering , van Stads wege, Eerengefchenken van Breemcr bier t'huis gezonden wierd, en welk gewoon:e eerstin den Jaare 1678, is afgefchaft geworden. In 't Jaar 1476 was 'er reeds een belasting op het vreemde Bier gezet. In 't Jaar 1497, raadpleegde men over het vastftellen ecner Ordonnantie op de neering der Brouweryen, en in't Jaar 1549 telde men reeds negen Brouweryen in de Stad. De  GESCHIEDENISSEN. 1Q0 De meesten van dezelven waren aan 't einde der Stad, by de Haarlemmerpoort, en de Gragt, die van den Singel tot de Lynbaansgragt loopt , heeft van dezelven den naam van Brouwerskaay, tegenwoordig Brouwersgragt genoemd , verkregen. In 't Jaar 1660 telde men hier ter Stede twintig of tweeëntwintig Brouweryen, waar by 'er lederd niet meer gekomen zyn. De Brouwncering verminderde ook in de voorgaande Eeuw zoo zeer, dat de Brouwers, in 't Jaar 1699. aa" Burgemeesreren verzogten, flegts een' bepaald getal te mogen uitmaaken, welk verzoek egtcr afgeflagen wierd. In deeze Eeuw namen de Brouweryen zo in getal als neering nog meer af, het welk aan het algemeen cn rykelyk gebruik van Kuüy en Thee moet worden toegefchreven. Dus waren 'er in 't Jaar 1749, niet meer dan zeventien, waar van 'er, van tyd tot tyd, nog vier verdweenen zyn zo dat 'er tegenwoordig maar denien geteld worden. Z. En welken zyn dezelven en waar zyn zy gelegen? E 7 V. Zy  IIO amsteldam en zyne V. Zy bedaan uit de volgenden, als l De zwaan, op den Singel, by de korte Gasthuismolenjleeg. 3 De hooiberg, op den Nieuwen. zydsagterburgwal, by de Molftesg, 3 De h a a n , op de hoek van de Gel- derfclie Kaai en Boom/loot. 4 De drie roskammen, op den Binnenamjlel by de Amjleljlraat. 5 Het rood hart, op de Prinfcn- gragt, over de Lauriergragt. 6 Het wit hart, op Droogbak. 7 De star, op de Prinfcngragt, over de Noor der markt. 8 De dubbele sleutel, op de Prinfengragt, over deLooyersgragt. 9 Het lam, op de Raozengragt, by de Baangragt. 10 De eenhoorn, in de Haarlemmer Houttuinen, by de Mosfeljleigcr. 11 De waereld, op Uilenburg, by de Batayiersjlraat. 12 De gekroonde valk, op de Hoogte van den A^j/£. 13 Het  G E S C H ï E D E n I S SE N. T-VL 13 Het anker, op de Korte Prinfensragt , by de Haarlemmer Hout* tuinen. Schoonde Brouwers in geen Gild zyn, of geen afzonderlyk Gilde uitmaaken, hebben zy egter een Collegie van Hoofdlieden, die opzigt hebben op het geene de welvaart der Brouwneering kan bevorderen , welk Collegie reeds in de voorgaande Eeuw is opgerecht. Het beftaat thans uit een Deken eii vier Hoofdlieden, welken een Knegt tot hunnen dienst hebben/ Dit Collegie, houd van tyd tot tyd, met de Brouwers in 't gemeen, hunne Vergaderingen, in de Handboogsdoelen. op den Singel, wordende door ieder Brouwer , tot onderhoud van dit Collegie zyn aandeel betaald. Over de Hoppe, die door de Brouwers gebruikt, of ook wel vanhier verzonden word , zyn drie Commisfarisfen aangefteld, een Hophandelaar en twee Brouwers, benevens twee gezwoorcn Keurmeesters. Eindelyk is by verfcheiden Keuren be« paaid waar al of niet, Brouweryen binnen deeze Stad mogen aangelegd worden. Z. Vol-  trs amsteld am en zyne Z. Volgen nu dc Mouteryen? V. Ja, en dezelven zyn hier ter Stede, genoegzaam zo oud als de Brouweryen. Zy wierden eerst voor reekening der Graaflykheid gehouden, doch naderhand, wierd tegens betaaling van zeker Gruitgeld, aan de Inwooners toegeffaan hun eigen Mout te mogen maaken. Hun getal, hier ter Stede , beloopt tegenwoordig op omtrend twintig, die meest allen of aan byzondere Brouweryen of aan afgelegene Oorden der Stad, als aan de Vesten of op 't Roet er s en Reaalenëiland', Kattenburg, enz. geplaatst zyn. De Branderyen van fterkc Dranken, zyn hier ook al vroeg bekend geweest, en namen geduurende den Oorlog met Frankryk; in den Jaare 1672, wanneer de invoer van Franfche Brandewynen verboden wierd , zeer toe. Het Roetersëïland, by de IFecsperpoort, die toen tot dc plaats om Branderyen aan te leggen gefchikt wierd, word 'er heden nog roe gebruikt, zyn ook deeze de eenïgfte plaats in de Stad waar Verkens* gemest worden. - De dzynmaakeryen , die aan geen byzondere p'aats  GECHIEDENISSEN. 1T3 pTaats bepaald zyn, Maan hier en daar door de Stad verfpréid , en hun getal neemt daaglyks, meer af dan toe. De Mee* demaakeryen zyn federd eenige Jaaren zo Merk afgenomen, dat 'er thans nog maar eene, op. de Hoogte van den Kadyk gevonden word. ■ De Haring en Zouteylschkooperyen worden meest gevonden in de Haringpakkery, tusfehen de Haringpakker sloren en de Spaaren* iammerbrug, alwaar zy reeds van ouds geweest zyn. Het uitrusten van Buizen ter Haringvangst plagt in vroeger tyden hier ook in bloei te zyn, dcch is federd, de voorgaande Eeuw te niet geloopen. In 'r Jaar 1652 wierd hier een plaats ten noordoosten van de Zout* keeien gekeurd alwaar men de verfche Haring tot Bokking rookr, welke ter zelve einde nog in wezen en deBokkenhangen genoemd word.— De Zouikceten welken langs de Zouikeets* burgwal , over het Reaalenëlland geplaatst zyn, maaken nog heden eene voornaame neering in deeze Stad uit. Van geen min¬ der aanbelang zyn de Suïkerrafineerderyen , welken mede een der oudlte Neermgen van de:  *U AMSTELDAM EN 2 Y NE dezelve zyn. Men vind ze door dc gantfche Stad verfpreid en op de Suikcrnccrmg zyn van tyd tot tyd zeer goede Keuren gemaakt en zes Geduiliorifeerden aangefteld om op het onderhouden van dezelven goede acht te geeven, welken Geduthorifeerden uit de voornaamfte Suikerbakkers verkozen worden. Men teld meer dan honderd Suikerbakkeryen binnen deeze Stad. Z. Dit is een klaar teken dat deeze Tal* van beflaan nog Vry aanmerkelyk moet zyn. V. De Tabaksneering, fchoon nog niet zeer oud , bloeid ook hier ter Stede nog fterk, en 'er worden veele Tabaksjpinneryem gevonden , daarenboven zyn 'er door de gantfche Stad eene gr0ote menigte van Tabakswmkels, daar Rook en Snuiftabak, zo in t groot als in 't klein verkogt word. Van wegens Burgemeesteren zyn twee Vifttatean f>f Rafamememers van de Tabak aangefteld en beëedigd, om alle gefchillen die wegens koop of verkoop van Tabak mogten ontftaan , te vereffenen. Een der oudfie Neeringen der Stad zyn dc ToimJIaagnycn of Eyn-  (j E S C III EDENISSEN» 11$ Lynbaanen, die met het toeneemen der Scheep* vaard hier zeer noodzaakelyk geworden zyn. Zy wierden altoos langs de Stads Festen geplaatst en lagen in de vyftiende en zestiende Eeuw, langs de Oostzyde van den Singel by de Lynbaansbrug, waar van die brug en de daar tegen over gelegen fteeg hunne naamen gekregen en nog behouden hebben. Over dè Touwnecring zyn drie Commisfarisfen en twee Keurmeesters aangefteld, waar van de laatstgenoemden in de Kamer van de Diemermeer, op het Stadhuis hunne vergaderingen hou.» den. De Teerkooperycn, waar in zo wel Pik als Teer verkogt word, wierden in de zestiende Eeuw gekeurd, tusfehen de Kamperfteiger en 'c Kamperhoofd, op dezelve plaats welke nu nog de Oude Teertuinen genaamd word, dcch in 't Jaar 1643 wierd de Pek en Teerhandelaars bevolen, alleen op de zogenaamde Slooterdykcr Burg-wal te mogen woonen, welke plaats federd met paaien afgetekend wierd, en thans de Nieuwe Teertuinen genaamd word. ■ — Tot de Oude Keeringen deezer Stad behooren ookte Zeep-  amsteldam en ZVNï fiederyen , welke meestendeels in de oudfie gedeeltens der Stad gevonden worden, egter zyn dezelven thans lang na zo bloeiend niet als voor dezen. Over de Zeephandel zyn twee Keurmeesters aangefteld, die de gemaakte Zeep moeten nazien en goedkeuren. De Amjlerdamfche groene Zeep is altoos , zelfs buitenslands, zeer gezien geweest, i Z. Word hier ter Stede geene andere dan groene Zeep gemaakt ? V. Men ondernam voor eenige Jaaren hier, WUte en gemarmerde Zeep, in navolging der Spaanfche en Marfcillaanfche, te maaken, doch de uitflag, geenszins aan de verwanin* beantwoord hebbende, wierd de onderneemt welhaast geftaakt Onder de Oudfie en voornaamfte Neeringen, hier ter Stede, kan men ook de Houtkooperyen tellen, en men had, van 't laatst der vyftiende tot het midden der zestiende Eeuw, Houttuinen door de geheele Stad, tot zelfs langs de Voorburg len , doch in 't Jaar 1614 werden de Houtkooperen, eene vaste plaats tot berging hunner Houtvvaaren aangewezen , en federd hebben  GESCHIEDENISSEN. llf Zy zig langs de Bikkers, Prinsfen en Rectale Eilanden, de Haarlemmer Houttuinen, de Jooden Houttuinen, Raapenburg, Kattenburg, Oostenburg en de Plantaadje, uirgcbreid. By de Houlkoopcryen zv\ ik de Steenkooperyen voegen , als zynde ook eene oude neering hier ter Stede. De plaatfen waar het hen geoorloofd is hunne neering te doen, zyn hen in den Jaare 1649 aangewezen geworden, voorts hebben Burgemeesteren over de Steenhandel , agt Steenzetters en een beëedigden Steenmeester aangefteld. — De Zydereedeiyen , welken inzonderheid in 't Jaar 1663, in hun meeste bloei waren , vervallen tegenwoordig dagelyks, egter zyn 'er nog zes Superintendenten over de Zyde, die door Burgemeesteren aan* gefteld worden en gemeenlyk op het Bagynhof, naast de Engelfche Kerk bycenkomen, en een Knegt tot hunnen dienst hebben. - De Zydeweeveryen zyn thans niet minder in verval dan de Zydcreederyen, fchoon dezelven omtrend het midden der voorgaande Eeuw grootelyks bloeiden. Hoewel de Zydevveevers tot geen Gilde behooren zyn 'er egter in 't Jaar  tlS AMSTELDAM EN ZVNE Jaar 1663. agt Commisfkrbfen over de Zydehandel aangefteld geworden. _ net gecn jk u van de Zydereederyen en Weeveryen, ten opzigte van hun verval gezegd heb, het zelfde moet ik u ook van de Goud en Ziher* draadtrekkeryen insgelyks 2eggen. Dezelven plagten eertyds ook zeer te bloeien, en had den zelfs in 't Jaar 1696% fes Superintendenten om over het wel onderhouden der Keuren te waaken, doch dit Collegie is al reeds voor veele Jawen te niet geloopeu. - he Twyneryen van Garen eh Lint, die voor deezen ook Gecommitteerden gehad hebben, zyn al in de voorgaande Eeuw in merkelyk verval geraakt, en naar andere Steden en naar 't platte Land geweken, zo dat 'er hier ter Stede weinig' of geen meer gevonden worden. Z. Dit is een zeer treurige optelling van zo veel vervallen Neeringen, ik wenschte wel dat gy my 'er wat beters van had kunnen zeggen. V. Laat ons dan tot de Katoendrukkcrven ©vergaan die nog al in een taamelyken bloei zvn.  GESCHIEDENISSEN. Zyn. Dezelve worden gedeeltelyk in , doch voor 't meeste gedeelte digt buiten de Stad gevonden, en fchoón 'er geen Keuren zyn waar by deeze Neering geregeld word, is 'er egter in den Jaare 1744 een gemaakt te-, ger.s de ongeregeldheden der Katoendrukkersknegts, die dikwils plagten faamen re lpannen om als het loon niet na hun zin was, alle die Winkels waar op zy misnoegd waren, vuil te verklaaren, gelyk zy 't noemden', dat is de goede Knegts te verleiden om met hen het werken te ftaaken tot dat hun meerder loon toegelegd wierd. Van Parsferyen alwaar de Wollen Stoffen geparst en effen gemaakt worden en Kalunderyen alwaar diergelyke Stoffen en Linnens geglanst en glad worden gemaakt, zyn 'er ook nog eenige, hoewel niet veel, te vinden. Voords is 'er maar eene Tzergietery, op het Weesperveld hier ter Stede, benevens enkele Salpeter en Zwavelrafinecrderyen, welken meest al op de verafgelegenfte plaatfen der Stad geplaatst zyn. — De Krmdmaakeryen, welken  ttLO AM STEL DAM EN ZïNE ken van ouds, disrc onder, en zelfs in de Stad Plagten te zyn, wierden allengskens verder en verder buiten dezelven geplaatst, en mo* gen federd den Jaare 1685, nergess binnen de vryhcid der Stad , dan met fchriftelyk verlof van de Regeering opgerecht worden. Ook zyn 'er van tyd tot tyd verfcheidene zeer goede Keuren gemaakt ter voorkooming van het gevaar, 't welk uit het fpringen van Kruidmolens of Kruidftooven zoude kunnen ontdaan. Op de Ovenoomfche Weg buiten de Leidfdie Poort, wierden zo in de voorgaande als tegenwoordige Eeuw faamen zes Kruidmaakeryen geteld , weiken allen in de Lucht gefpiongen zyn, het welk in de Jaaren 1622. 1624. 1625. 1657. 1709 en 1758. voorviel , wanneer de laaide Sollenburg geheten , den 14 Augustus van dat Jaar, in de lucht vloog, zo als ik u in een onzer voorige Gefprekken gemeld heb. C*) V. Tot (*) Amfleldam en zyne Gefclilcd, in 'tKort, lil Deel, Bladz.2 53.  GESCHIEDENISSEN. 5 21 Z. Tot welke Neeringen zult gy nu overgaan P V. Thans zal ik u, na met een woord gezegd ie hebben dat 'er hier, ter Stede, ook eenige Loodgieteryen zyn , van de Glasblazeryen verflag doen. Reeds voor de zestiend? Eeuw waren 'er verfcheidene opgerecht , doch waar van dc meesten reeds voorlang vcïdwecnen zyn. De beroemdfte van dezelven waren, die van Antonie Obifii, een Italiaan, in den Jaare 1597. die van Jan Jans Karei, i6ot. die van 'Jan Henriks zoon Soap eenige Jaaren laater en die van Abraham van Tongerlo, by de Regulierspoort. De Spiegelmaakery van Jofeph Heurlaate en Zoonen in 't Jaar 1723. opgerecht is, na verloop van weinig Jaaren , ook weder te niet gegaan, zo als ook eene Glasblaazery in de Diemerme-er. Doch omtrend den Jaare 1750. is 'er op nieuws eene op Wittenburg, ten einde van de kleine Wittenburgcrftraat aangelegd geworden, daar meest flesfen en drinkglazen gemaakt worden, en die nog in wezen is. — De Smeerfmeheryen binnen de Stad zyn wei- IV. deel. F nig  122 AMSTELDAM EN 2 YNE Big in getal, en worden hier en daar, aan afgelegene Oorden van dezelve gevonden. Voortyds had men hier ook eenige Vermillioenmaakeryen , Vemismaakeryen en Terebinthymnaakeryen , die voor lang reeds verdweenen zyn, hoewel 'er mogclyk hier, of daar nog eene enkele gevonden word. Doch volgens de algemeene Brandkeure mogen zy 'er in 't geheel niet zyn. Pottenbakke- ryen , Steentjesbakkeryen en Platteelbakke* ryen, mogen , zo 'er hier of daar, in de Stad , eenige mogten zyn, niet zonder by zonder verlof van de Regeering opgerecht worden. Z. Zyn 'er nu nog meer Neeringen die ee. m'ge aanmerking verdienen ? V. Eeven buiten de Vryheid der Stad, aan de oude Wetering heeft men eene Waschbleekcry, en zo wel daar als langs de Nieuwe Wetering, vind men verfcheiden Lynmaakeryen, Sterkwaterftookeryen enz. die in de Stad niet wel kunnen of mogen gedaan worden. Voorts zal ik myn Gefprek eindigen met u »og te doen aanmerken dat men hier ter Ste* de,  GESCHIEDENISSEN. 123 de, in de voorgaande Eeuvve, ook Civetkatten plagt te houden en de Amfletdamfche Civet was, om hunne deugdzaamheid, zelfs buitenlands , zeer beroemd, doch deeze neering is in 't begin deezer Eeuw geheel verdwenen. Fa NE-  NEGENTIENDE GESPREK INHOUD. Korte Schets van den Binnenlandfchen Koophandel van Amfleldam. Deszelfs Oudheid. Oprechting der vee ren. Onderfchciding yan dezelven. Aanwyzing en korte befchryving der Veeren wélken de Stad overeenkomjlig met de Regeering van andere plaatfen gemaakt heeft. ■ Alkmaarder* Veer. Amersfoorter Veer. Arnhemmer Peer. BredafcheVeer. DelftfcheVeer.DeyenterVeer. Doesburger Veer. Dordrecht fche Veer. Durgerdammer Veer. Elburger Veer. Enkhuizer Veer GoudfcheVeer. Graaver Veer. Groninger Veer. Haagfche Veer, Haarlemmer Veer. Har*  GESCHIEDENISSEN. 1(1% Harderwyker Veer. Harlinger VeerJIasfelter Veer. Veer op Heem/lede, Bennenbroek enz, 'j Her'togenboscherVeer, lleusderVeer. HoornfcheVeer. Huizer Peer. Kamper Veer. Leid' fche Veer. Muider en Naarder Veer. Nieuwkerker Veer. UtrechtfcheVeer. Weesper Veer* Work'immer Veer. Zierikzeefche Veer. Zutphenfche Veer. Zwol fche Veer. —— Veeren omtrend welken Amfleldam geene byzondere overéénkomflen met andere plaatfen gemaakt heeft, doch waar van egter eenige Keuren of Ordonnantiën zyn. ■■ -■— Amjleiyeener Veer.Bergenopzoomer Veer. Bevei wyker Veer. Blokzylder Veer. Bodegraayer veer. Bolswaarder Veer. Boskooper Veer. Veer op Breukelen enz. Broekcr Jreer. Buikfooter Veer.Edammer Vter.GossferVeer* Corinchemmer Veer. Veer op V Graayenland enz. Bat tammer Veer. Hecrcnveener Veer.Jouwer Veer. Kuinder Veer.Leeuwaarder Veer. Lemmer Veer. Makktimmer Veer. Medenblikker Veer. Meppelter Veer. Middelberger Veer. Monnikkendammer Veer, Montfoorter Veer. Nimweger Veer. Oostzaaner F 3 veer.  I 26 A M STELDAM EN ZYN E Veer. Veer op Oudewater. Purmentider Veer. Purmer en Purmerlander Veer. Rotterdammer Veer. Schiedammer Veer. Veer op Sloot en in Vriesland. Veer op Sloot en in Kennemerland. Sluisfer Veer. Sneekcr Veer. Veer op Texel en '£ Vlie. Velzer Veer. Veer op Viaanen en de Vaart. Volewykeryeer. Vollenhoyeryeer. Veer op dc ÏVatergraafs of Diemermeer. Westzaaner* yecr.lVeteringer Veer. Waar der Veer. Zaandammer V°,er,Zwammen•dammer Veer. Zwart• fluisfer Veer. Veeren waaromtrendgee- ne byzondere Keuren gemaakt zyn. ———— Oorfprongk van den Buitenlandfchen Koophandel en Scheepyaard yan Amfleldam. Aanwas der zelve. Oudst Amflcldamsch Zeerecht. Overgang tot de byzondere befchryving der Buitenland fche Vaarten. — Vaart op Hamburg en Breemen. Op Eraband en cn Vlaanderen. Op Zwceden, Denemarken en Noorwegen. Op Duitschland. Op dc Oostzee. Op Frankryk. Op Engeland, Schotland en Ierland. Op Spanje. Op Portugal. Op Zwltferland. Op Halten, de Mid-  geschiedenissen. XI? Middellandfche Zee en de Levant. Op Muscovien. Op de Oost- en de West- Indien. Wisselhandel. Nafpeu* ring der Oudfie Wisfelhandel hier ter Stede. Invoering der Wisfelbrieven. Oprechting der Wisfelbarik. Befchryving van dezelve. Behulpzels en bedien- dens van den binnen en bui* tenlandsche koophandel PoS- teryen. Wagenaars of Voerlieden. Jagers» Pakkers en Ballasters , enz. Z. l^ïu wenschte ik wel een korte doch algemeene fchets van den Binnenlandfchea Koophandel van onze Vaderilad te omfangen. V. Ik zal u tragten te voldoen. De handel van Amfleldam , voor zo verre dezelve in koopen en verkoopen beftond, die zig eerst binnen de Stad zelve bepaaldde, breidde zig allengskens, zo dra de Stad een weinig begon toe te neemen, naar de naastgelegene Plaatfen en Gewesten uit, en wierd teen eene F 4 bui-  I 28 A M' 5TELDAM EN Z Y N E buitenlandfche .handel genoemd , doch wanneer Holland , waar toe Amfleldam behoorde, met de andere Provintien, onder één hoofd geraakte of onder een en dezelfde hooge Regeering Hond, wierd dezelve te regt als een hinnenlandfche Handel aangemerkt , en van deeze zullen wy in dit Gefprek een aanvang maaken. Deeze Handel is byna zo oud als de Stad zelve, want de Amfteldammers verzonden reeds in den Jaare 1275. hunne eigene Goederen, meest uit Graan, Zuivel en Visch beftaande naar dc naastgelegene plaatfen, van waar zy andere Waaren te rug ontlingcn. Dus voeren zy eerst op de Steden en Dorpen van Gooiland en Amfleiland en vervolgens op Utrecht en Amesfoort. In 't Jaar 1323. begonnen zy al op Friesland en Overysfel te handelen, en eei.ige tyd laater niet alleen op Zeeland, maar zelfs langs de Schelde op Braland en Vlaanderen, en ook op eenige Steden van Gelderland, voornaamlyk op Harderwyk en Elburg. En ongetwyffeld heeft Amfleldam toen ook reeds op Grotiingen gehandeld. Alle deeze gemelde Ste- den  GESCHIEDENISSEN. 129 den en Plaatfen wierden, naar de gelegendheid was, met grooter of kleiner Schepen bevaaren, en vèeltyds met eigene Vaartuigen, waar mede men elkander over en weder toevoerde, 't geene in elke Plaatfe viel of gemaakt wierd. Doch na het toeneemen der Scheepvaart buiten 's Lands wierden van hier ook allerhande Waaren, die men uit Zee of langs de Rivieren aanbragt naar de binnen» landfche Plaatfen verzonden , welk vaaren, over en weder, op onbepaalde tyden gefchiedde , tot dat 'er door den tyd, op de meeste birnenlandfche Plaatfen Veeren wierden opgerecht , welken op bepaalde tyden, door een of meer Schippers bevaaren wierden. Deeze Veeren worden thans onderfcheiden in driederlci foorten. De eerften zyn zulken van welken de Stad overeenkomften met de Regeeringen der andere Plaatfen gemaakt heeft. De tweeden, zyn die gcenen omtrend welken de Stad geene byzondere overeenkomlten met andere Plaatfen gemaakt heeft, doch die egter aan eenige Keuren of Ordonnantiën onderworpen F 5 zyn,  130 XlUSTE L D A M EN Z fR E Zyn, en de derden worden aüeenlyk door Beunfchinpers bevaaren, omtrent welken scène byzondere Keuren 7yn gemaakt. Ik zal n van alle deezen een kort bericht geeven, zonder my met de legplaatfen van dezelven op te houden, dewyl gy die alle dagen, in eene gemeenen Almanach kunt vinden, en ten opzigte der twee eerfte foorten zullen wy ons aan de Orde van 't A. B. C. houden. Z. Dus zult gy dan een begin maak en met de zulken waaromtrend de Stad overeenkomst met de Regeeringen der andere Plaatfen gemaakt heeft ? V. Ja, en dezelven zyn Het Veer op Alkmaar, omtrend het benn der voorgaande Eeuw opgerecht, het welk maar door éénen Schipper van deeze zyde bevaaren word. Dagelyks vertrekt 'er 's morgens ten negen uuren een Veerfchip, doch 's maandags twee, waarvan de eene ten negen, en de andere ten twee uuren 's middags, afvaart. Het Veer op Amesfoort is opgerecht, omtrend den Jaare 164;-. de wederzydfche Schip- .'.pers  GESCHIEDENISSEN. I3I pers vaaren in één Beurs, en zyn vanwege .Amfleldam twee in getal, welken alle dagen, uitgenomen des Zondags vertrekken. Het Veer op Arnhem , opgerecht in den Jaare 1638. word door twee Amfleldamfche Schippers bevaaren , 'er vertrekt gemeenlyk 's Woensdag avonds een Veerfchip , doch in de Wintermaanden , December, January en Fcbruary flegts om de veertien dagen. Het Veer op Breda is niet veel laatër dan het voorgaande opgerecht geworden. Twee Amfleldamfche Schippers bevaaren het zelve op genoemde Stad, en vertrekken maar eens ter week, 's Zondags morgens met het openen van de Boom. Dit Veer plagt in vroeger Jaaren , toen het Bredaafche Bier hier nog meer gebruikt wierd zeer te bloeien. Het Veer op Delft, reeds in de zestiende 'Eeuw opgerecht , wierd nog tot den Jmre 1668, met Zeilfchuiten bevaaren, doch toen wierd befloten geen Zeilen meer te gebruiken, maar de fchuiten langs den Goudfchen trek•weg met paarden te trekken. De Veerfchip. ,pers qp Delft, Rotterdam en 's GrayenhaaiF .6 :ge,s  '32 AMSTELDAM EN ZYNE ge bevaaren deeze drie Steden, by beurten, zy maaken ieder een byzonder Gild uit en zyn zestien in getal. Het Veer op Deventer is, fchoon van hier op die Stad reeds in de veertiende Eeuw gevaaren wierd, niet voor den Jaare 163.1 opgerecht, en heeft van deeze zyde vier Beurtfchippers, welken, driemaal ter wecke, 's Dingsdags, 's Donderdags en 's Saterdags afvaaren. Het Veer op Doesburg, reeds in de voorgaande Eeuw opgerecht , word door geen Schipper van deeze zyde bevaaren , fchoon Amfleldam het recht aan zig behouden heeft, om dén of meer Veerfchippcrs op genoemde Stad aan te mogen ftelien. De Doesburger Veerfchepcn vaaren gemeenlyk om de agt of veertien dagen, naar dat 'er vee! of weinig goederen zyn. Het Veer op Dordrecht is opgerecht in 't Jaar 161'. doch liep in 't Jaar 1740. te niet en bleef van deeze zyde "onbegeeven, blyvende dus vier Jaaren in deeze ftaat tot dat in 't Jaar 1744» by een nieuwe overeenkomst met die  GESCHIEDENISSEN. I33 die van Dordrecht weder twee Veerfchippers van deeze zyde aangefteld wierden , waar by federd nog een derde is gekomen. Tic Dordrecht* fche Beurtfchepen vaaren alle Zondag morgens. Het Veer op Durgendam, het welk maar door één Schipper van deeze zyde bevaaren word , is in 't Jaar 1664 opgerecht, fchoon de eerfte Ordonnantie voor de Veerfchippers van deeze zyde, eerst in den Jaare 1681 is uitgekomen. In de week word het Veer vier maal daags , doch des Zondags flegts driemaal daags, bevaaren. Het Veer op Elburg is opgerecht omtrent het midden der voorgaande Eeuw , hoewel 'er niet voor den Jaare 1700. een Veerfchipper van deeze zyde is aangefteld geworden . en de Veerfchippers op genoemde Stad vertrekken driemaal 's weeks, Dingsdags, Donderdags en Saterdags, een uur voor 't luiden der Boomklok. Het Veer op EMkhuizen wierd tot den Jaare 1662. alleenlyk door Enkhuizer Schippers bevaaren, doch toen flelde de Regeering van F 7 Apu  t34 amsteldamenzyne Amfleldam ook van haare zyde, drie Veerfehippers aan , welken voor eigen rekening vaaren , boewei daar over meer dan eens met de Enkhüizers twist ontdaan is. De Veerfchepen op Enkhuizen vertrekken alle Avonden , een uur voor 't luiden der Boomklok. Het Veer op Gouda is opgerecht in 't Jaar 1658. toen de Trekvaart en het Zandpad gemaakt waren. Te vooren had men verfchei. de Eeuwen agter een naar en van genoemde Stad gevaaren, zonder dat men om een geregeld Veer tusfehen de beide Steden gedagt had. De Veerfchippers op Gouda zyn van deeze zyde zes in getal en dagelyks vaaren 'er twee Trekfchuiten,5 's morgens en 's avonds., doch 's winters maar een Nagtfchuit. Buiten dit Trekveer is 'er ook nog op Gouda, in 'tJaar j685. eenVeer voor groote Vragt-Schepen, gemeenlyk Goudfche Tkers , aangelegd geworden , het welk van deeze zyde door vyf Schippers, in déne Beurs, bevaaren word, die alle dagen vertrekken. Het Veer op Graaye opgerecht in den Jaa- ■re  GESCHIEDENISSEN. *35 re 1651. is al voor veele Jaaren te niet geloopen, en dc Goederen aldaar thuis hoorende, worden op Nimwcgen verzonden. Het Veer op Groningen is omtrend het begin der voorige Eeuw opgerecht, en meer dan -honderd Jaaren lang, alleen door Groninger Schippers bevaaren , die ruim veertig flerk waren, tot dat de Regeering van Amfleldam in 't Jaar 1716. befioot, ook van haare zyde vier Veerfchippers aan te ftellen, welken tegenwoordig tot op drie verminderd zyn. De Groninger Beurtman vertrekt alle Donderdagen en Zondagen, met het opengaan der Boom. Het Veer op 's Grayenhaage, welk zo als ik u reeds gezegd heb, in ééne Beurs, door de Schippers op Delft, Rotterdam en 's Haags bevaaren word, is reeds in dc zestiende Eeuw tot ftand gebragt. Haag fche Marktfchuit vertrekt alle middagen ten een uur van binnen , en twee uuren laater van buiten, ,aan de Deerenbyt op den Amftel. Het Veer op Haarlem, is ook al in de zestiende Eeuw opgerecht, en wierd tot den Jaa-  236* AMSTELDAM EN ZYNE Jaare 1632. wanneer de Trekvaart gemankt wierd, alleenlyk door Buitenfeh uiten bevaaren. In 't eerst Helde ieder Stad zo veel Schippers aan als zy goedvond, en Haarlem wel de meeste, waar over vry dik wils hevige Verfchillen gerezen zyn, doch thans worden wegens deeze zyde veertien Schippers aangefteld, die in één Beurs vaaren. De Trekfchuiten op Haarlem vertrekken alle uuren met het openen van de poort rot 's avonds ten agt uuren toe. Het Veer op Hardcrwyk wierd opgerecht in 'tjaar 1616. en word door twee Schippers van deeze zyde bevaaren. Het Veerfchip op genoemde Stad vaart, alle avonden, één uur Voor 't luiden van de Boomklok af. Het Veer op Har Vingen in de voorgaande Eeuw opgerecht, word door drie Schippers van deeze zyde bevaaren en aiie avonden , één uur voor 't luiden der Boomklok vaart insgelyks een Veerfchip derwaards. Het Veer op Hasfelt, is opgerecht in 't Jaar 1657. en wierd toen door vier Schippers van deeze zyde bevaaren, doch het is met  GESCHIEDENISSEN» 13? met dit Veer, van tyd tot tyd zo ver ver* loopen, dat het zelve in 't Jiar 1754» van deeze zyde, by voorraad vernietigd wierd, en dus zyn 'er geen meer Schippers van Amfleldam op dit Veer. De Hasfelt er Schepen vertrekken, even als die van Harderwyk en Harlingen, één uur voor het luiden der Boomklok, 's Zomers viermaal, en 's Winters driemaal in de week. Het Veer op Heemflede, buiten Haarlem opgerecht in den Jaare 1681, word federd men daar zo veel KJeerenbleekerycn aangelegd heeft, fterk bevaaren. Van wegen deeze Stad zyn twee, en van wege Heemflede vier Schippers aangefteld, die allen in ééne Beurs vaaren. Tot dit Veer behoort ook het Kleérenveer op Berkenrode Bennenbroek en de Glip. Dc Veerman op Heemflede vaart alle namiddagen met Klederen en 's Dingsdags en Vrydags met andere Goederen. Het Veer op \? Hertogenbosch, is opgerecht in den Jaare 1630. en word federd den Jaare 1756. door twee Schippers van deeze zy-  133 AiiSTELDAM EN Z Y N E zyde bevaa'-en], en het Veerfchip vertrekt alle weeken. Het Veer op Hensden, opgerecht in 't Jaar 1650. word, van deeze zyde , door twee Schippers bevaaren, en de Veerfchepcn vertrekken eens ter week des Donderdags morgens. Het Veer op Hoorn, is in de voorgaande Eeuw reeds een geregeld Veer geweest, en word tegenwoordig door édnen Amfleldamfchen Schipper bevaaren. Het Veer der Trekfchuiten op Hoorn van Bulkfloot over purmerend, Monnlkkendam en Edam is, ia 't Jaar 1Ó60, opgerecht, volgens een overeenkomst tusfehen Amfleldam en de v.'er voornoemde Steden, die nog (tand houd. In dit laatstgemclde Veer zyn zes Amfleldamfche Schippers, en de Trekfchuiten op Hoorn vaaren alle dagen. Het Veer op Hutzen in 't Gooiland, is al voor veele Jaaren opgerecht , doch tegenwoordig merkelyk vervallen. Het zelve word door dén Amfteldammer en twee Huizer Schippers bevaaren, en de Schuiten derwaaiUs vertrekken j  GESCHIEDENISSEN. I3§» ken, 's Maandags, *s Dtngsdags en 'sWoensdags, op den middag. Het Veer op Kampen is al zeer vroeg bevaaren, door Veerfchippers die van de eene en de andere zyde aangefteld worden, en welken in den Zomer, 's Maandags, 's Woensdags en 's Vrydags, doch in den Winter, alleen des Dingsdag en Vrydags afvaaren. Het Veer op Lelden, is opgerecht in den Jaare 1657. doch ovcr de Llaarlemmer en Leidfche Meer is al zeer vroeg gevaaren, ook was 'er in 't Jaar 1647. een Veer van vier Btiitenfchepen op Leiden aangefteld, en dus zyn 'er tegenwoordig drie geregelde Veeren op de voornoemde Stad het Kaagfchippers, bet Buitenvaarders en het Tiekfchuitenvcer, welk laatfte nogthans het aanmerkelykfte is, en uit tweedcrlei foortcn beftaat; Marktfchuitcn die 's namiddags, en Volkfchuiten die des avonds vercrekken. Voords vaaren 'er negen Amfleldamfche Schippers in het Trekfchuitenveer. Het Veer op Muiden en Naaiden, opgerecht in den Jaare 1653. wanneer het Zandpad  Ï4° AMSTELDAM EN ZYNB pad tusfehen Muiden en Naar den gemaakt wierd, word flegts door éeneu Amjlerdatnmer Schipper bevaaren. Al vroeg in de voorgaande Eeuwplagten, dagelyks geregelde Marktfcheepen af te vaaren, doch fchoon dezelven tegenwoordig, althans door Reizigers, weinig gebruikt worden, vaaren ze egter nog alle dagen, 'tMarktfchipvan/l/«/^72 's namiddags ten drie uuren, en dat van Naarden op den middag. Voords hebben de Trekfchuiten ook, in 't Jaar 1698. vryheid gekregen van op Muider* lerg te vaaren. Het Veer op Meuwkerk op de Felum-, aangelegd in de voorige Eeuw, word van deeze zyde flegts door eenen Schipper bevaaren, en de Nieuwkerker Schepen vertrekken derwaards, driemaal ter week , 's Dingsdags , 's Donderdags en des Saterdags, een half uur voor 't luiden der Boomklok. Het Veer op Utrecht, is opgerecht in den Jaare 1607. en men voer toen al lang te vooren, met Roei en Zeilfchuiten, doch de Roeifchuiten wierden in 't Jaar 1625. wanneer het Zandpad en de Trekvaart gemaakt was , in  GESCHIEDENISSEN. I4t in Trekfchuiten veranderd, cn de Zeilfcbuiten afgefchaft. De Schuiten die tegenwoordig met Goederen vaaren worden Schieifchuiten genaamd, en vertrekken alle dagen, eenmaal op een dag, doch de Trekfchuiten vaaren daagelyks driemaal op een dag. Voords zyn van de Amfleldamfche zyde, veertien Schippers op Utrecht aangefteld. Het Veer op Weesp wierd na 't graaven der Trekvaart en 't leggen van 't Zandpad , in den Jaare 1Ó37 opgerecht, en word , van deeze zyde , door drie Schippers bevaaren , die des Zomers alle dagen vyfmaal vertrekken en des Winters insgelyks, bebalven Zondags wanneer zy maar viermaal vaaren. Het Veer op Workum in Friesland, opgerecht in 't Jaar 1650, word tegenwoordig maar door een Amflerdammer Schipper bevaaren, en 't IForkummer Schip vertrekt alle avonden , met het luiden der Boomklok. Het Veer op Z'ierikzee word ook, maar door éénen Schipper van deeze zyde, bevaaren , die des Zondags gemeenlyk eens ter week vertrekt. Het  142 AMSTELDAM EN Z VN E Het Veer op Zutphen is in den Jaare 1C26 opgerecht , en word van deeze zyde door twee Schippers bevaaren, en deeze Vecrfdiepen vaaren eens ter, weckc, naamclyk Saterdags. Het Veer op Zwol, op welke Stad reeds in de veertiende Eeuw gehandeld cn gevaaren wierd, had reeds lang ftand gehouden, wanneer den Oorlog van 't Jaar 1672 het Veer te niet bragt, toen Zwol in handen der Franfchen geraakte. In 't Jaar 1675, wierd egter , de Stad intusfchen van den vyand verhaten zynde, eene nieuwe overeenkomst tusfehen de twee Steden getroffen en het Veer herfteld , waar in toen van deeze zyde tien Schippers voeren , doch welk getal tegenwoordig tot vier verminderd is. De Zwolfche Veerfcheepen vertrekken des Zomers alle avonden, doch van den zevenden December tot den agtften February maar driemaal ter week, Dingsdags, Donderdags en Saterdags, één uur voor het luiden der Boomklok. Z. Dus komen wy nu tot die Vecren omtrent welken de Stad geene byzondere overeen-  GESCHIEDENISSEN. 143 eenkomften getroffen heeft, doch waar op evenwel eenige Keuren gemaakt zyn? V. Ja, en ik zal ze u weder in de vooriga orde aanwyzen. Het Veer op Amfelyeen, is in 't Jaar 1661 opgerecht, en een vaste Vcerfchippcr op het zelve aangefteld , welke alle Maandagen op den middag van binnen, en een uur laater van buiten de Leidfche poort, vertrekt. Het Veer op Bergen op Zoom, is onge* twyffeld een der Nieuwfte Veeren, dewyl het zelve eerst in den Jaare 1763 is opgerecht. De Schepen derwaards vertrekken ook op geen bepaalden tyd. Het Veer op de Beverwyk, is reeds in de voorgaande Eeuw opgerecht , doch federd den Jaare 1703, door geen Schipper van deeze zyde bevaaren. De Veerfchuit op de Be. yerwyk vertrekt dagelyks na de middag ten drie uuren. In vroegei tyd plagt 'er ook des Saterdags avonds een Vragtfchuit derwaards te vaaren, doch dezelven heeft federd eenige Jaaren reeds opgehouden. Het Veer op Blokzyl, insgelyks in de voo* ri-  t44 AMSTELBAM EN ZïNE rige Eeuw opgerecht, word thans ook met meer door Amfleldamfche Schippers bevaaren. Dc gewooniyke vertrektyd der Schepen naar genoemde Stad is, 's Dingsdags en Vrydags, avonds, met het luiden van de Boomklok. Wanneer het Veer op Bodegraven opgerecht is geworden , is my onbekend, doch de Veer of Marktfchuiten derwaards vertrekken 's Maandags en 's Vrydags, op den middag. Het Veer op Bolswaard , in 't Jaar 1734 opgerecht, word tot nog toe door geen Amfierdansch Schipper bevaaren. Het Beurtfchip dervvaards vertrekt maar eens ter weeke , 's Woensdags avonds, met het luiden der Boomklok. Het Veer op Boskoop , weet ik niet wanneer begonnen is , doch de Boskooper Marktfchepen vertrekken alle Maandagen op den middag, Het Veer op Br■ enkelen, opgerecht in de voorgaande Eeuw, word alleen door Dorp' fchuiten bevaaren, welken alle dagen vertrekken, doch van voor de Beerenbyt niet af mo-  geschiedenissen, 145 mogen vaaren , voor dat de Ütrechtfcke Jaagfchuiten vertrokken zyn. Het Veer op Broek in Waterland, word alleen door Broeker Schippers bevaaren , en hunne Schuiten vertrekken derwaards, 's Maandags, 's Woensdags en 's Vrydags alle wecken , ten twee uuren na den midda<\ Het Veer op Balk/loot, word federd het graaven der Vaart op kosten van deeze Stad , alleen door Amfleldamfche Schippers bevaaren , hebbende de Stad reeds in den Jaare 1556 de overvaart tot in Waterland van de Graaflykheid gekogt. De \Bu\hflooter Veerfchepen vaaren dagelyks alle uuren , en de Veerfchippers, die tien in getal zyn, houden ook Koefchuiten, die Vee en Rytuigen overvoeren. Hei Veer op Edam , word door geregelde Schippers, van daar aangefteld, dagelyks, ten twee uuren na den middag bevaaren. Het Veer op Gees in Zeeland, is al vroeg in de zeventiende Eeuw begonnen , en de Veerfchippers van 't zelve die door de Regeering van Goes aangefteld worden , vaaren eens ter weeke. IV. deel. G Het  I46 AMSTELDAM EN ZYNE Het Veer op Gorinchem. is in 't Jaar \6<$$ opgerecht, en op deeze Stad vaart, om de agt dagen, een Beurtfcbip. Het Veer op V Graayenland, Hilverfum en Kortenhoef, is ook reeds in de voorgaande Eeuw opgerecht , en word door Schippers, alleen in deeze Dorpen aangefteld, bevaaren. De Schuiten op 's Graavenland vertrekken alle dagen, uitgenomen Zondags, die op /lilycrfutn's Maandags, 's Woensdags en 's Vrydags , en die op Korcenhoef maar des Maandags alleen. Het Veer op Hattum, word alleen van de Hattumfche zyde bevaaren, en alle weeken vertrekt 'er een Veerfchip derwaards. Het Veer op 't Heerenyeen in Friesland, is in *t Jaar 1729 opgerecht, en word alleen •ioor Friesfche Schippers bevaaren. De Beurtfchepen naar die plaats vertrekken alle Dingsdag avonden met het luiden der Boomklok. Het Veer op de Jouwer, word door één Jmfterdammer, en voords door Friesfche , Schippers bevaarcn.j De Jouwer Veerman ver-  GECHlEDENISSEN. 14* verirekt alle Vrydag avonden met het luiden der Boomklok. Het Veer op de Kuinder, is genoegzaam als hef voorige, fchoon de Kuïnder Veerman alle Dingsdagen, uitgenomen in January, derwaards vertrekt. Het Veer op Kuilenburg, dat in de voorgaande Eeuw ten eenemaal vervallen was, is in den Jaare 1701 weder van nieuws opgerecht, doch word flegts door éé.nen Schipper, van de Ku'üeiiburgfche zyde bevaaren» welke alle Vrydag namiddagen derwaards vertrekt. Het Veer op Leeuwaarden, is al vroeg h» de voorgaande Eeuw opgerecht, en word] alleen door Schippers van de Friesfche zyde bevaaren. Het Leeuwaarder Veerfchip vertrekt alle Zon- en Donderdagen , met het opengaan van de Boom. Het Veer op de Lemmer, is eerst in deeze Eeuw omtrend het Jaar 1731 opgerecht. Het word door éénen Schipper van deeze zyde bevaaren, en het Veerfchip naar de Lemmer, G % vei--  i I48 AMSTE LDAM E N Z YNB vertrekt dagelyks met het luidea der Boomklok. Met Veer op Makkum, is genoegzaam als het voorige , uitgenomen dat het Veerfchip flegts om de agt of tien dagen derwaards af. vaart. Het Veer op Medenbliky is ouder dan eenige der voorige, en word alleen door Schippers van die Stad bevaaren, wélken gemeen lyk des Zomers, 's Woensdags en 's Saterdags avonds, en 's Winters, Dingsdags „vertrekken. Het Veer op Meppelt, in de voorgaande Eeuw opgerecht, word thans maar door eenen Schipper van deeze zyde bevaaren, fchoon 'er in den Jaare 1682 twee aangefteld waren. De Beurtfchepen op voornoemde Stad vertrekken des Zomers, tweemaal in de week, Dingsdags en Saterdags , doch 's Winters maar eens in de week naamlyk 's Woensdags, een haft uur voor het luiden der Boomklok. Het Veer op Middelburg , is een van de oudften hier ter Stede, en word door Schip• pers, van de eene .en de andere zyde aangefteld,  GESCHIEDENISSEN. 149 field, bediend. Dc Veerfchepen op Middelburg vaaren alle Saterdag morgen derwaards. Het Veer op Monnikkendam , voor de Marktfchuiten op die Stad, word door geen Amfleldamfche Schipper bevaaren en is onderfcheiden van het Veer der Trekfchuiten d»e van Bulkfloot op die Stad vaaren , waar van ik h reeds bericht gegecven heb. De Markfchuit op Monnikkendam vertrekt alle namiddagen , ten twee uuren. Het Veer op Montfoort is in den Jaare 1706 opgerecht, «?nhet liep aan tot den Jaare 1765. eer de eerfte Schipper van deeze zyde op Mont* foort aangefteld is geworden. Het Montfoor.ter Veerfchip vertrekt alle Maandagen , op den middag. Hei Veer op den Nieuwen Zyl in Friesland m 't Jaar 1727 opgerecht, is weder geheel te niet geloopen. Het Veer op Nlmwegen, is al voor 't begin der zeventiende Eeuw opgerecht. Hetzelve word door drie Schippers van deeze zyde bevaaren, die alle Woensdag avonden deriwaards vertrekken. G 3 Het  I$0 AMSTELDAM EN ZYNE Het Veer op Oostzaanen, is niet veel nieuwer dan het voornoemde, en de Schuiten derwaards vertrekken , gemeenlyk vyf of zesmaal daags, behalven in den winter, wanneer zy eenen keer minder vaaren. Het Veer op Oudewater, is ook in de voorige Eeuw opgerecht, en de Veerfchuiten derwaards vertrekken des Dingsdags en des Vrydags 's morgens om elf uuren van binnen, en een uur laater van buiten. Het Veer op Purmerend voor de Markt» fchuiten, die alle dagen, 's namiddags om twee uuren vertrekken, is ook om dien tyd opgerecht. Het Veer op Farmer en Purmerland, is niet veel jonger dan het voorgaande, en de Veerfchepen van het zelve vertrekken ge« \ mcenlyk 'sMaandags, 's Woensdags en 'sVry-1 ■dags. 1 Het Veer op Rotterdam, meest het Buitenveer genoemd, en mede in de voorige Eeuw opgerecht, word door Schippers van wederzyden bevaaren, cn de Rotterdammer Beurt- i «Schepen vertrekken gewoonlyk 's Woensdags tn  GESCHIEDENISSEN. I5I en 's Saterdags namiddags om vier uuren. Van het Jaagfcbuitenveer het welk in gemeenfchap met dat van Delft en \r Haage bevaaren word, heb ik u reeds bericht gedaan. («) Het Veer op Schiedam, word flegts door éénen Schipper van de zyde van Amflelaam be« vaaren, en het Veerfchip derwaards vertrekt gemeenlyk Dingsdags en Donderdags op den middag , en ten drie uuren van buiten de Utrechtfche poort. Het Veer op Slooten in Frieslandhttft twee Veerfchippers, van ieder zyde één, en alle Maandag avonden vaart 'er een Schip af met het luiden der Boomklok, Het Veer op Slooten in Kennemerland is opgerecht in den Jaare 16*61, door Burgemeesteren deezer Stad als Ambachtsheeren van Slooten, en 's Maandags en 's Vrydags vaart de Veerfchuit af. Het Veer op Sluis in Vlaanderen, word door geen Schipper van deeze zyde bevaaren, en * Zie pag. 131 en 13a. G 4  152 AMSTELDAM EN ZYNï en het Veerfchip derwaards vertrekt om de» ad eren dag. Het Veer op Sncek, word federd den Jaare 1751. door een Schipper van deeze zyde bevaaren , en 'er vertrekken des Zomers, driemaal ter week, 's Maandags, Donderdags en Saterdags avonds drie Schepen derwaards, doch welken des winters maar tweemaalen in de weck afvaar en. Het Veer op Stayer en, in de voorgaande Eeuw opgerecht, word alleen door Friesfche Schippers bediend, welken alle avonden met het luiden der Boomklok derwaards vertrek» ken. Het Veer op Texel en 't Vlie dat vry aanzienlyk is, was reeds in de voorgaande Eeuw een geregeld Veer, en men telde 'er voor 't Jaar 1711. meer dan vyf.ig Kaagfchippers, doch thans zyn 'er niet meer dan veertig, welken een Gilde uitmaaken, waar over vier Overlieden gefield zyn, die door Burgemeesteren deezer Stad aangefteld worden. De Kaagfchippers op Texel vertrekken alle avonden met het luiden der Boomklok. Het  GESCHIEDENISSEN. I53 Het Veer op Vdzen, word door éêta Marktfehipper bediend, die door de Heer van Pelzen aangefteld word, en Dingsdags en Vrydags, ten één uur na den middag vertrekt. Het Veer op Viaanen en de Vaart, word maar door één Schipper van deeze zyde be* vaaren, en de Veerfchepen derwaards vertrekken, des Donderdags, om de veertien dagen. Het Veer op dc Foïewyk9 by het Tolhuis ïn 't Y, word alleen door Bulkflooter Veerfchippers bevaaren, welken aldaar Perfoonen, Vee of Goederen inneemen- en uitzetten. Het Veer op Vóllenhoyen, word alleen bevaaren door Schippers welken daar aangcfte'd worden, en het Veerfchip vertrekt gemeenlyk eens ter week, Dingsdags avonds met het luiden der Boomklok. Het Veer op de Diemer of Watergraafsmeer, in de voorgaande Eeuw reeds opgerecht, word door éénen vasten Veerfchipper bediend, welke in den Zomer, 's Maandags, 's Woensdags en 's Vrydags, en in den Winter , 's Maandags en 's Vrydags op den midG 5 dag ,  154 AMSTELDAMENZYNE dag, vertrekt. Behalven dit is 'cr nog een Veer van twintig Roeifchuitenvoerders, die door Burgemeesteren deezer Stad aangefteld worden, en op de Dismermeer en de plaatfen die tusfehen beide gelegen zyn vaaren. Dezelven plagten voormaals in c'dne Beurs te vaaren, het welk tot den Jaare 1709 geduurd heeft , doch tegenwoordig vaart ieder voor zyne eigen rekening. Het Veer op Westzaanen, word door geen Amfleldamfche Schippers bevaaren, en de Schepen derwaards vertrekken 'sMaandags/sWoensdags en Vrydags, na den middag. Het Veer op de Wetering, buiten de Weierlngs poort plagt tot in 't Jaar 1723. nog door zestien Schuitenvoerders en Schuitenvoerders bevaaren te worden , doch dit getal is thans tot over de helft verminderd. De Roei of Tentfchuitjes op de Wetering vaaren, uitgenomen des Winters by vriezend weder, geduurig af en aan. Het Veer op Woerden, reeds in 't begin der voorige Eeuw opgerecht, word ook federd het Jaar 1739, door een Schipper van deeze zy*  OSSCHIEBËNISSEN. 1$ ? zyde bevaaren , en de ÏVoerder Veerfchuit vertrekt, van Pinxteren tor de maand November, alle Maandagen en Donderdagen op den middag van binnen, en ten drie uuren van buiten aan de Bserenbyt. 's Winters vaart 'er alleen des Maandags een Schuit derwaards. Het Veer op Zaandam, is al voor 't begin der zeventiende Eeuw opgerecht, en bloeide in 't Jaar 1666 zo fterk, dat 'er toen van hier zesendertig Schepen op Zaandam voeren. Tegenwoordig vaaren 'er maar twaalf, welke door Burgemeesteren deezer Stad aangefteld worden. Voorts vaaren de Schippers van beide zyden in een gemeene Beurs, aan welken ook de Huur of Speelvragten beiintwoord worden. Zy vaaren alle dagen, van April totOctober, van 't open gaan der Boom af tot 's avonds ten zes uuren, doch van October tot April, tot 's namiddags ten vier uuren. Het Veer op Zwammerdam , word door Marktfchippers die aldaar aangefteld zyn bevaaren, welken 's Maandags en 's Vrydags, op den middag vertrekken. Het Veer op Zwart/luis, word ook alleen G 6 be«  Ï5<5 AMSTELDAMEN ZYNE bevaaren door Schippers welken daar ter plaatfe zyn aangefteld. De Veerfchepen derwaards vertrekken Dingsdags en Saterdags met het luiden van de Boomklok, doch in December, January en February is deeze tyd zo vast niet bepaald. Z. Nu volgt zekerlyk het derde foort van Veeren , welken zo ik wel onthouden heb, geene byzonde Keuren hebben ? V. Dewyl zy van zo veel aanbelang als de voorigen die ik u befchreven heb, niet zyn, zal ik u alleen hunne naainen maar noemen, na u alvoorens gezegd te hebben, dat zy meest op de Marktdagen afvaaren, en in de oude havens dezer Stede, den Amftel en het Y leggen. Zy vaaren op de navolgende Plaatfen als op: Alsmeer, Abkoude, Ankeveen, Applngadam, Alphen , Asfendelft , Avenhom, Aker floot, Ameland', Baambrugge, den Berg , Brouwershaven, Delfzyl, Diemen, Dokkum , Franiker, 't Gein, Genemuiden, Graft, Har* melen, Hindeloopen, HWegom , Huisduinen, Ilpendam, Kameryk, Katwyk, Kokenge, Kou* Merk , Kudelflaart , Koudum , de Koog , Krom.  GESCHIEDENISSEN. 157 Krommenie, Leiderdorp, Leimuiden, Loenen , Loemfcrfloot , Langer aar, Limmen , Mydregt , Nigtevegt , de Nes, Nieuwkoop, Nieuwerbrugge, Nieuwveen, Nieuwendam , Niedorp, Noordwyk, Overmeer, Oudekerk , den Overtoom, Overmeer, Oudshoorn, Qua* dyk, Rynfaaterwoude, Rheenen, Randsdorp , Rynsburg, de Ryp, Schellingwoude, Sloter* dyk, Sparendam, Steenwyk , ter Schelling, Schagen, Schermer, Schoor l, den Uithoorn, Uitdam , Uitgeest , Vinkeyeen , Vreeland, Venlo, Wayeren, Warmond, Willis, Wyk te Duur/lede , Wageningen , Waddinxyeen Warns, Wieringen, Wormer, Wormeryeer, Zevenhoven , Zaandyk, de Zype enz. Z. Zullen wy nu tot den Buitenlandfchen Koophandel en Scheepvaart overgaan ? V. Ja, na u alvorens een korte Schets van deszelfs oorfprongk en eerfte beginfelen gegeeven te hebben. Het is zeker dat Amfteh dam voor het Jaar 1200. nog geen de minfte Buitenlandfchen Koophandel of Zeevaart had, dewyl de Ingezetenen eerst na den Jaare 1270. begonnen Koophandel te dryven op Hamburg G 7 en  153 AMSTELDAM EN ZYNE en niet verder , doch in de volgende Eeuw breidden de Amfleldammers hunnen handel en Scheepvaart verders noordwaards uit, en in 't Jaar 1368. wierd hen niet alleen de vrye handel in Zweden en Denemarken toegedaan, maaide Stad wierd toen ook onder de vermaarde Hanze Steden gerekend, en de Scheepvaart was, nog voor het einde der veertiende Eeuw zo zeer toegenomen, dat de Stad, in 't Jaar 1396 , Hertog Albrecht tot zynen togt naar Friesland meer dan vyftig Schepen leveren kon. In 't Jaar 1398, was den Zouthandel op Frankryk reeds begonnen, gelyk toen ook reeds op Engeland en Schotland gevaaren wierd, en in 't Jaar'1414. verleende de Hertog van Saxen de Amfleldammers de vrye ban* del in zyne Landen. De Koophandel en Scheepsvaart op de Oostzee bleef egter de voornaamfte , en die wel het meeste voordeel aanbragt, wordende de Stad in 't Jaar 1452, reeds genoemd de yoornaamfle Koopflad yan Bolland. Ondertusfchen had de toeneemen. de Scheepvaart het opftellen van een gemeen Zeerecht al vroeg noodzaakelyk gemaakt, en bet  GESCHIEDENISSEN. 15? het eerfte Zeerecht tusfehen Kooplieden en Schippers, het geen nog in 'i oude Privilegieboek der Stad bewaard word, is waarfchynlyk reeds voor den Jaare 1400 opgefteld. In de zestiende en zeventiende Eeuw, en inzonderheid na 't vermeesteren van Ant* werpen , door de Spanjaarden , in 't Jaar 1585. breidden de Ingezetenen deezer Stad, hunne Koophandel en Scheepvaart niet alleen tot diep in Muscovien, maar zelfs tot in de Oost- en West-Indien uit. Na deeze Inleiding ten opzigte van Amflels Koophandel en Scheepvaart, zal ik tot eene byzondere befchryving van beide overgaan, en met de vaart op Hamburg en Breemen eenen aanvang maaken. Z. Deeze Vaart is, na dat ik reeds van u gehoord heb, ongetwyffeld de oudfte van allen? V. Zo is 't, en op deeze beide Steden word tegenwoordig in allerhande Waaren gehandeld, waar van hier of in de gemelde Plaatfen overvloed of gebrek is. Van Hamburg haalde men in vroeger Jaaren zeer veel Bie.  X&> AMSTELDAM EN ZY NE Bieren, doch deeze handel is tegenwoordig te niet geloopen, thans haalt men 'er veelerlei foorten van Hout, voords Koper, Yzerdraad, Blik, Honig, Wasch en andere Waaren van daan. Van Brsemen krygt men Linnen en ook diergelyke Waaren als van Hamburg herwaards gehragt worden. Het zwaare Breimerbier word tegenwoordig ook nog wel herwaards gevoerd, doch zeer vee! minder dan in de voorige Eeuwen. De Waaren die van hier naar beide Steden gebragt worden, zyn meest Speceryen en andere Qostindifche Koopmanfchappen, voords Haring, Kaas, enz. Op Hamburg vaart alle weeken, en op Breemen om de veertien dagen, een Beurtichip, behalven dat deeze twee Sleden ook door veeIe byzondere Schippers af en aan bevaaren worden. — De vaart op Braband en Vlaanderen wierd in den Jaare 1396 begonnen, en is derwyzen toegenomen, dat men, van tyd tot tyd, Beurtfchepen op Antwerpen, Brusfely Mechelen, Leuven, Gend, Duinkerken enz. aangelegd heeft, welken, meest allen, ten ininjften eens ter week vaaren. Van Am. Pel-  6ESCH1EDE NISSEN. \fa fieldam voert men naar Braband en Vlaande. ren, veelerlei Waaren die hier vallen, of vati Oosten en Westen aangebragt worden , en men ontfangt veelerlei Graanen en Oliezaa- den van daar. Op Luik phgt in vroeger Jaaren gevaaren te worden, doch door 't verhoogen der Tollen op de Mdaze is deeze vaart te niet geloopen, en men zend nu de Goederen, naar voornoemde Plaats, die veel al in onbereiden Huiden beftaan, over Breda of''s Hertogenbosch, en men ontfangt op geyke wyzen, Spykers, Yzerwerk, Saayen en Wollen Stollen van daar te rug, De vaart op Zweeden, Deenemarken en Noorwegen , die zo als ik u reeds gezegd heb, in 't Jaar 1368 al bloeide, gaat thans nog fterk voord, en deeze Landen worden van hier met Wyn , Brandewyn, Tabak, Zout, Kaas, Speceryen enz. voorzien , daar en tegen krygen wy uit deeze Noordfche Gewesten, niet alleen Hout, Pek, Teer enz. maar ook een zeer groote menigte Yzer en Koper, en van Bergen in Noorwegen haalt men gehecle ladingen Stokvisch. Z. Hoe  36*2 AMSTELDAM EN ZYNE Z. Hoe is het met den Koophandel en Vaart Dp Duitschland gelegen ? V. Ik heb u reeds gezegd dat deeze in 't Jaar 1414 begonnen wierd, en dezelve word tegenwoordig langs de Rivieren den Rhyn en Maaze, en over verfchdde Steden in Gelderland en Overysfel gedreven. Egter gefchied het voornaamfte gedeelte van den Handel van hier op Duitschland, en zelfs op Zwltferlandy over Keulen aan den Rhyn, werwaards de Goederen met Schepen van ongelyke grootte gevoerd worden. Ook vaaren 'er op We* zei, Emmerik, Dusfeldorp , Oldenburg en Ëmbden byzondere Beurtfchepen, welken ook Goederen op verfcheide andere Duitfche Steden inneemen. De waardigfte Goederen of dezulken die dieper in Duitschland moeten zyn, worden meest met Karren en Wagens derwaards gezonden. Z. Met welke Waaren word dan over en Weder gehandeld? V. Van hier worden naar Duitschland verzonden Specerycn , Droogeryen , VerfwaarenjKofly, Thee, Stekvisch, Haring, Kaas en  GESCHIEDENISSEN. 1ÖJ en andera Waaren. Integendeel bekomt men hier van Frankfort, Rhynfche en Moezehvyren, Gefchut, Kogels, Leyen, Vioerfteeneru Van Keulen, Linnen, Lint, Garen, Borstels enz. Van Dusfeldorp, Wynroemers en Glazen van Hanau en Heilbron. Van Neurenberg , allerhande Kraamery. Van Leipzich, Garen, Blik, Saxisch Porcelein enz. Van Berlin , Spiegels en Koctsglazcn. Van Weenen , Hongarhch Koper en Kwikzilver. Van Aaken en andere Plaatfen daar omtrend, gemaakte Lakens, en een groote menigte kor* pere Ketels en Bekkens. De Scheep. vaart op de Oostzee, inzonderheid naar Lubek, Dantzig enz. was in den Jaare 1422. reeds bekend, en is federd, fchoon 'er dikwils met Denemarken over de Zont fche Tollen verfchil omftond, zeer fterk toegenomen en maakt tegenwoordig nog een der voornaamfte Handcltakken uit. Men zend van dee'ze Stad naar de Oostzee, allerhande Speceryen, en andere Oostindifchi Waaren, gemaakte Suiker, Siroop, Verwhout, Droogeryen, Zout, Haring en andere Koopmanfchappen, doch  ï64 AMSTELDAMXN 2YNB doch dewyl dc waarde van dezelven niet haaien kan , by die der Koopmanfchappen melken men uit de Oostzee te rug krygt, zo word ook, tot goedmaaking Van het eevenZf des Koophandels, veel gemunt Gouda, Zilver, .derwaards gezonden. Dc Goederen ^e men uit de Oostzee te rug krygt, betaan meest in Graanen, Masten en andere Houtwaaren, Hennip , Vlas, Oliezaaden, Huiden en Wasch. Voords moet al wat de Oostzee ,„ en uitgevoerd word, te Elfeneur, ten behoeven des Konings van Denemarken rol beta alen, over welke Zontfike Tol meer dan eens hevige Oorlogen ontftaan zyn. Om v ot• den w lftand van den ^ Ta r lT Cryea t£ 2°rgen' *■ <^rd ^„ Jaare ,689. eenige Directeuren aangefteld jelken tegenwoordig zes in getal zy„ en' door Burgemeesteren aangefteld worden, die nToetl doem T ^ dietoJ?CnHandeI e" Vaan' V0^ "»™ dien op de Oostzee? V. Die op Frankryk, welke mede een der oud-  GESCHIEDENISSEN. l6*5 oudfie en voornaamfte takken van AmjleU dams buitenlandfchen Koophandel is. Reeds in de veertiende Eeuw voer men op de Franfche havens, om Zout en Wyn van daar naar de Oostzee te voeren, en in de volgende Eeuw dreef men de Zouthandel, met gebeele Vlooten tevens. In de twee volgende Eeuwen wierd de Koophandel en Scheepvaart op Frankryk nog fterker uitgebreid, en fchoon dezelven door verfcheide Oorlogen met dat Ryk, dikwils merkelyk geftremd wierd, heeft dezelven zig nogthans geduurig herfteld gehad. Tegenwoordig worden de voornaamite Zeelieden in dit meergenoemde Ryk, als Rouaan, Sieppe, Nantes, St.fl/alo, Bcurdeaux, Bajonne, Marfeille enz. geduuiiglyk door Am* fteldamfche Koopvaardyfchepen bevaaren, welken buiten verfcheide andere Waaren, Zoutevisch , Haring , Traan , en Baleinen derwaards brengen , en in derzelver Plaats, Wynen, Brandewynen, Azynen, gedroogde en ingelegde Vruchten , Papieren en geweven Stoften , in overvloed , herwaards voeren. Daarenboven is 'er ook een groote Vaart van hier  l6*6 AMSTELDAM EN ZVNK hier op veele havens in Frankryk , om van daar Zout en andere Waaren naar de Oostzee te voeren. Voords heeft de Koning van Frankryk, federd den Jaare 1739, een Gommisfaris hier te Lande, die zyn verblyf binnen deeze Stad houd. Z. Heeft men niet al vroeg op het nabuurig Engeland gevaaren. V. Men zoude kunnen bewyzen dat de Engelfchen reeds lang voor het einde der dertiende Eeuw in Holland gehandeld hebben , en van deeze Stad voer men, vermoedelyk al in de veertiende Eeuw op Engeland en Schotland. Althans de Lakenhandel was in 't Jaar 1411, hier ter Stede reeds van zo veel belang, dat 'er toen vyf Opzieners over dezelve aangefteld wierden, en in 't Jaar 1495, wierd de vrye Koophandel der Nederlanders in 't genteen , en die der Amfteldammers in 't byzonder, in Engeland bevestigd. Doch in Jaater tyd is dezelven egter merkelyk befnoeid geworden, en inzonderheid in den Jaare i6$ï. ten tyde van Cromwel, zo dat 'er thans veel jaeer Goederen uit Engeland herwaards gevoerd  GESCHIEDENIS SE N. iSf voerd worden, dan men van hier derwaards brengt, wordende het eevenwigt des Handels goed gemaakt uit de Intresfen der Hoofdfommen, welke Holland aan Grootbrlttanje ver- • ftrekt heeft. Ondanks dit alles word 'er egter nog Herken Koophandel op de voornaamfte Steden in Engeland, Schotland en Jer» land gedreven, en inzonderheid op Londen, Hul, Topsham, Newcastle, Sunderland, Edent' burg, Dublin en Cork* Op Londen vaaren, gemeenlyk, om de agt dagen, Beurtfchepen van hier, welken fyne Lynwaaten, Gezaagd Wagenfchot, Zeildoek, Papieren, Speceryen eu eenige andere Waaren, derwaards voeren. Z. En welke Koopmanfchappen krygen wy van Londen en de andere En gel fche havens te rug ? V. Van de eerstgemelde Plaats brengt men Tin , Lood, Loodwit , Tabak , Kalfsleêr , 1 Wollen Stoffen, Zyden en Wollen Kensfen, : Mutfen , Hoeden , Glaswerk , Aardewerk , i Oostïndifche Koopwaaren, Graanen enz. Van i Hul en Topsham , ontfangt men allerhande Wollen Stoffen. Van Newcastle en Sunder- land.  róU AMSTRLDAM EN Z Y N E land, Steenkoolen Van Edemburg Wollen Stoffen, en van Dublin en Cork, meest Vleesch, Boter , gezouten Huiden en Smeer. De Koophandel op Spanje, is Jaater begonnen dan de voorgemeJden, hoewel zy, verraoedelyk voor den Jaare i5oo al plaats had, doch in den tagtigjaarigen Oorlog met dat Ryk wierd dezelven geheel den bodem ingeflagen , tot dat zy by de Munfterfche Vrede in 't jaar 1648 weder herfleld wierd. Twee Jaaren laater trof men een Verdrag van vrye Scheepvaart met dat Ryk, het welk in 't Jaar 1714. nog eens vernieuwd is geworden. Men handelt van hier in Spanje, meest op Cadlx, Seyille, Bilbao, St. Sebastiaan, Alkante, Barcclona en Mallaga. Daarenboven word ook veel, hoewel onder de naam van Spaanfihe Kooplieden, op de Spaanfche Westindiën gehandelt. Men zend van hier mar Spanje, voornaamlyk Speceryen, Zyden en Wollen Stoffen, gedrukte Catoenen Lywaaten, Zeildoek, Jugten, Houtwaaren en Wasch, en men ontfangt van daar gemunt Zilver, Indigo, CoU. chenille, Olie, Wol, Zout, Wynen, Bran- de-  O E S6 U'i ffDENlSSEN". 169 de wynen, Zeep , Rozynen, Corenten en allerhande gedroogde Vruchten. Voords heeft de Koning van Spanje gemeenlyk een Com* misfaris hier te Lande,die te Amfleldam zyn vcrblyf heeft. Z. Hoe is 't met de Vaart en Handel op Portugal gelegen ? V. Dezelve is althans niet jonger dan die op Spanje, fchoon 'er voor den Jaare 16*41, geen byzonder verdrag van Koophandel met dat Ryk gefloten is, waar by de vrye vaart enhandel op het zelve bedongen wierd. Sederd handelde men van hier, voornaamlyk op Lis* fabon , Port a Port en St. Ubss, op welke ■ plaatfen nog tegenwoordig Herken handel gedreven word. Dezelve Waaren welken men van hier naar Spanje verzend, worden ook naar de genoemde Sfeden gezonden , en men .ontfangt in derzelver plaats, van Lisfabon,'Erazilfchs Suiker, Tabak, Verwhout, Zout, Welle , Olie, Oranjeappelen, en Limoenen, gedroogde Vruchten, Droogeryen, ook Paarlen en Edele Gefteenten. Van Port a Port, Sumak, en van St. Ubes, overvloed van Zout. IV. Deel. II Men  ïfo amstelda'm bn 2yhb Men • vaart van hier ook veel op het Eiland Madera, een der Canar'tfche Eilanden, wel. ten onder 't gebied van Portugal Uraan, van ivaar men veel Wyn en Suiker herwaards voert De Handel van hier op Zwit- ferland, die meest over Keulen gevoerd word, is reeds vroeg, in de Vyfuende Eeuw begon«en. De meefte plaatfen op welken menvaii hier derwaards Koopmanfthap ciryft,zyn, be* halven Geneye , Zurich , Bern, Bazel en Schafhauzen, naar welke Steden men allerhande Oost-Indifche Waaren, Verwftoffen, Droogeryen, Jugten enz. zend , en Zyden en Wollen Krippen , Lamfers enz. te rug ont* fangt. Daarenboven worden ook van Geneye veel gedrukte Boeken naar Amfleldam gezonden. \ Z. Is de Handel van hier op Italien ook zo vroeg gedreven geworden ? V. Neen, deeze handel zo wel als die op de Middellandse Zee en de Levant; be^on met veel eerder:;dan na 't Jaar i54l te bloden, wanneer de Jooden, dat Jaar uit Portugal verdreyen[zynde, zig hier^terkSrede be- gon-  GECKIE DE NISSEN. 171 gonnen ned;r te zetten, en den handel op hallen, en dc Levant hier vestigden. Scderd dien tyd regtten ook eenige Amfleldamfche Kooplieden in [tallen, in den Archipel ,teConflantinopolen , Smlrna en elders huizen van? Koophandel op. In 't Jaar 1610 wierd niet den Keizer van Marocco , een Verdrag van vrye Koophandel gefloten, en twee Jaaren laater een diergelyk met de Ottomannifche Por* te. Met Tripoli verdroeg men zig in 't Jaar 1703, met Tunis een Jaar laater en met de Algerynen in 't Jaar 1726. Schoon nogians , van tyd tot tyd, vry wat inbreuken op deeze verdragen gemaakt zyn. En in 't Jaar 1753 , is eerst het eerfte verdrag van Koophandel en vrye Scheepvaart met den Koning der beide Sicillen gefloten geworden. Na Hallen, de Middenlandfche Zee en de Levantworden van hier gevoerd: Speceryen, en andere Oost ■ Indïfche Waaren, Cacao, Lakens , Verwhout, Garens, Haring, Salm , Staal, Blik, Koper, Yzer, Jugten, Oliphamstanden, Baleinen enz. Uit deeze landen krygt men integendeel, van Genua ruuwe Zyde, Olie, H % Zeep ,  *?2 AMSTELDAM EN Z Y N E Zeep, Ryst, Marmeren Blokken , Drongerycn enz. Van Livorno , verfcheidcne Koopmanfchappen welken uit de Levant derwaards gevoerd zyn. Venetien levert Spiegel, Koets en Drinkglazen , Zwavel , Droogcryen enz; Van Smirna en Conflantinopolen haalt men Turks Garen, Katoen, Zyde, Tapyten, Dimetten, Corduaanen enz. Van Aleppo, Gal«ooten, Hoedenmaakers Wolle, Katoen, Wierook , Zyde, Segrynleer, enz. en van Zante in de Archipel, de meefte Korenten. Ondcrtusfehen worden ook, federd den Jaare i663, wanneer de gemeene wegen in Duitschland zeer verbeterd wierden , veele goederen te lande uit Iialien ontboden, en door Duitsch. land herwaards gevoerd, Eindelyk zyn, al in 't Jaar 1625 , agt Bewindhebberen van den Leyantfchen Handel en Scheepsvaart op de Middenlandfche Zee aangefteld geworden , waar van de verkiezing, uit de voornaamfte Kooplieden op de Levant, door de Burgemeeftc* ren deezer Stad gedaan word. Thans volgt den handel en vaart op Muscoyien. Z. Wanneer is deeze Handel begonnen ? V.  GESCHIEDE NISSEN.} I73 V. Even voor het einde der Zestiende Eeuw, na dat in 't Jaar 1558, den Néderlan. deren den handel op Spanje verboden was , egter liep het aan tot den Jaare 16*31, eer men een behoorlyk verdrag met de Regeering van Muscoyien, ten opzigt van den Koop. handel konde fluiten , doch waar by men nog. thans maar eene bepaalde vryheid verkreeg. Men heeft naderhand wel dikvvils over deez°e 'Z7ak gehandeld, doch telkens vruchteloos.De Handel op Archangel, waar naar toe men eerst gevaaren had, is mcrkelyk afgenomen, federd het fligten van Petersburg, op welke Stad nu fterkst gevaaren word. Daarenboven word ook nog zwaare Koophandel met de andere Rusfifche Steden gedreven. De Waaren welken van hier derwaards gezonden worden, zyn meest al dezelfden, als die men naar de Oostzee zend , en die welken uit Muscorien hcrwaards gebragt worden, beflaan in een groote menigte Masten en andere eekeu Houtwaaren, en voords in Jugten, Pelteryen, Hehnip , Grove Lynwaaren, Zeildoek , *ck en Teer,Pot en Weedasch, Talk,Zalm' H 3 Ro2.  3^4 AMSTBLDAM EN ZYNE Rogge, Pakmatten en andere dicrgelykeWaaren. In den Jaare 1698 zyn , hier ter Stede , door Burgemeefteren , vier Beftierders van den Muscoyifchen handel aangefteld geworden , doch tegenwoordig heeft men 'er niet meer dan drie. — De Handel en Vaart op de Oost-Indien , die omtrent het einde der Zestiende Eeuw, door Amfteldam. mers begonnen wierd , is federd de oprechting der Algemeene Oost - Indifche Maatfchappy , in 't Jaar 1602, niet meer aan deeze Stad bepaald geweest , waarom ik 'er hier ook niet van zal gewaagen. De Han¬ del en Scheepsvaart op de West • Indien t mede al vroeg door Amfleldammers ondernomen , is insgelyks , na de opreclning der West - Indifche Maatfchappy, in 't Jaar 1621, algemeener geworden, weshalven wy 'er thans ook niet meer van behoeven te fpreeken, en dus zullen wy tot den Wisfclhandel overgaan. Z. Is deeze Handel niet al zeer oud? V. De Buitenlandfche Koophandel wierd oud. tyds, hier ter Stede en door 't geheeleJLand op  GESCHIEDENISSEN.' 175 op eene gants andere wyze dan tegenwoordig gedreven. De Kooplieden reisden zelve buitens lands, of kwamen van daar hervvaards , om hunne waaren te verkoopen, waar uit al vroeg de noodzaakelykheid ontftond , om in de Hollandfchs Kooplieden Vreemde munt Voor Inlandfche of Uiclandfche voor Vreemde, te verwisfelen. En daar het regt van geldmunten hier te Lande , als een Heer enregt wierd aangemerkt , zo hadden ook de Craaven van Holland, Wisfelhuizen in alle de Uollandfche Kooplieden , die gemeenlyk van 'sGraayen wege verpagt wierden. Ongetwyffeld zyn dus de VVisfelaars , reeds voor het einde der Veertiende Eeuw in Amfleldam geweest. De eerfte Wisfelaar hier ter Stede, Welke bekend is , was in 't Jaar 1417 , de Burgemeefter Tsbrmt Heynen , die daarom ook op de Regeeringslyst van dat Jaar, Ts* hrant Hein Meinertsz. Wisfelaer genoemd Word. Ondertusfehen bleef het Ampt van Wisfelaar in wezen , toe dat de Italiaanen, omtrent het einde der Vyftiende of het begin der Zestiende Eeuw, het gebruik der H 4 Wis-  AMSTELDAM £ N1 2 ¥ N E Whfellrieven uitvonden , of op nieuws invoerden. De Wisfelbrieven maakten welhaast het wisfeJen van geld voor gcldonnoodig, en men betaalde of oiufing geld, en nam of gaf daar voor, een Wisfelbrief, op welke de waarde, in eene andere plaats wederom ontfangen of betaald wierd, het welk zulk een groot gemak in den Koophandel gaf,, dat het gebruik der Wi'sfelhneven , door den tyd, in de voor«aamfte Kooplieden van Europa ingevoerd wierd. Ondertusfchcn -verliepen 'er in 't eerst veel Jaaren, zonder dat in deeze Stad, eenige Keuren of Ordonnantiën op den Wisfel. handel gemaakt wierden, daarenboven bleef het wlsfelcn van geld voor geld, nog lang in gebruik, hoewel het niet dan door beëedigde WLfelaars gefchieden mogt. Dit duurde tot den Jaare 1609, wanneer men eindelyk lefloot , om, op het voorbeeld van de Steden Venetien , Seviile enz. ook te Amfleldam een Wisfelbank op te rechten, waartoe men welhaast verlof van 'sLands hooge Overheid bekwam, en. federd wierd deeze Wisfelbank de algemecne Caifier van (elk, die 'er zyn geld in  GESCHIEDENISSEN. 177» in vertrouwen wilde, terwyl de Stad voor de berJevering, of de waarde van het zelve inftond. Ten eerden wierden 'er Commisfarisfen van deeze Bank aangefteld, en van tyd tot tyd verfcheidene goede keuren, toe handhaaving van dezelve gemaakt, en de nieuw opgerechte Bank, kreeg welhaast zo veel crediet en agting,dat het Bankgeld eerlang meer waar. dig wierd, dan het loopend of kasgeld. Eindelyk wierd te dmfltldam de Wisfeihandel van byna geheel Europa geregeld, dewyl 'er genoegzaam geen Koopflad in de gèheele waereld was, daar de bezittingen en het Crediet der Kooplieden , zo vroeg ukftekend groot was dan in onze Stad. Dit oordeel ik genoeg tot uwe onderrechting te wezen, en indien gy meerder van den Wisfeihandel van Amfieldam begeert te weeten, dan wyze ik u na de Wis» fclflyï van j. Phoonfen, welk nuttig boek reeds verfcheide maaien herdrukt is. Z. Valt 'er nu nog meer ten opzichte van den Koophandel aan te merken ? V. Ja, wy moeten nog fpreeken van eenige Behulpfels en Bedienden van den Koophandel " 5 m en  'Ï7§ AMSTBLD AM EN ZYNE en Scheepsvaart in 't gemeen , van welken ik nog niet in 't byzonder heb kunnen gewaagen. Ik zal dus met de Posteryen beginnen, welken voornaamlyk dienen om Koopmans brieven en pakjes van waarde, van hier te paard , of te water, naar elders te vervoeren. Men meend dat de geregelde posten omtrend den Jaare 1250, in 't eerst, door Bondoedar; Sultan van Egipte zyn ingevoerd geworden. In Frankryk kwamen zy ruim twee eeuwen laa. ter in gebruik, dus hoeft men zig niet zeer te verwonderen, dat dezelven hier ter Stede niet dan diep in de Zestiende Eeuw bekend zyn geweest. Eigenlyke posten, of gelyk ze bier ter Stede genoemd worden, Loopende en Koopmans Boden, zyn 'er niet dan voor het Jaar 1568 , aangefteld geworden. Zie hier de lyst der annftelling van deeze Boden. In 't Jaar 1568 de Boden op Antwerpen» In 't Jaar 1572 die op Zeeland. In 't Jaar 1597 die op Rouaan. In 't Jaar 1604 die op Leventer. In 't Jaar 1605 die op Keulen. Ia  G fi S C HI E D E N IS SE N» 179 In 't Jaar 1606" die op Embden en Hamburg. In 't Jaar 1609 die op Qend , Rysfel . Groningen en Munfter. In 't Jaar 1610 die op Nimwegen. In 't Jaar 1611 die op Doornik , Vaten» cnyh en Weztl. In 't Jaar 1614 die op Arnhem en Emmerik. In 't Jaar 1617 die op Breda. In 't Jaar 1619 die op Leeuwaarden. In 't Jaar 1720 die op Dordrecht en Har. lingen en In 't Jaar ifiai die op Delft. Alle deeze'Boden reisden eerst, in Perfooii inet dc Koopmans Brieven, en 't geen hen meer toevertrouwd wierd, doch het voordeel van fommigeBodeiimpten,door den aanwasch van den Koophandel, in de Zeventiende Eeuw fterk toegenomen zynde , wierden de Bo* den te aanzieriyk, dan dat zy zelfs in perfoon langer wilden reizen, en hunne Overlieden of Commisfarisfen , wierden federd den Jaar* II <* 1659  i*o amsteldam en zyne i 659 Pos tmeefters genoemd, welke voordeelige Ampten van tyd tot tyd aan Pvegeeringsperfoonen of Lieden van veel aanzien gcgeeven wierden , tot dat de Posteryen in den Jaare 1748, aan het Gemeene Land gebragt zynde, onder het bewind van Commisfarisfen der Staatcn van Holland geraakte, weiken met de daadly ke Bezitters derzelver overeenkwamen, om hen een Jaarlykfche nitkcering, zo lang zy leefden te zullen bezorgen, De Kooplieden bekwamen by deeze verandering bet voordeel, dat zy al!e hunne Brieven, het zy buiten of binnenlandfche , aan ééne plaats konden laaten befreien , naamelyk aan het Generaal Post' Comptoir, van welk Gebouw ik u reeds in een onzer voorige Gefprekken melding heb gemaakt (*). Z. Maar heb ik niet aan de Beurs, en andere plaatfen der Stad Kasfen gezien , waarin Brieven op verfeheidene Steden, hier te Lande, ingeftoken en befield kunnen worden ? V. (*) Amfleldam-'.en zyne Gefcliiedenis in 'e #ort. lil Deel, bladz. 59.  GESCHIEDENISSEN. i£t V. Ja, dit is waar, doch men heeft enkel by overeenkomst of oogluiking aan fommige Veerfchippers toegedaan, dat deeze brieven door hen medegenomen , en, ten hunnen voor- deele befteld mogen worden. — Thans Zullen wy van de Wagenaars of Voerlieden fpreeken. Deeze moeten vooraf van Burgemeefteren verlof verzoeken om toegelaaten te worden, binnen de Vryheid der Stede woo* ncn, niet minder dan eenentwintig Jaaren oud zyn, en goede Wagens en Paarden hebben» Irf de voorige Eeuw had. men nog geregelde Vragtwagens, welken op gezette tyden, daagelyks naar de naafte Steden afreden, doch federd het.invoeren der Trekfchuiten, is 'er op verre de meeften geen geregeld Wagenveer meer overgebleven. Dus zyn 'er tegenswoordig maar vier Wagenyeeren, die ieder onder een Commisfaris ftaan,en genoemd worden na de Poorten van welken zy afryden , als het Haarlemmerpoorts Veer, het Utrecht' fchepoorts Veer, het Leidfchepoorts Veer, en het Mulder en IVeesperpoorts Veer. Naar de H 7 Die.  t%2 AMSTELDAM EN ZYNE Diemermeer en Maliebaan , ryden dagelyks verfcheidene Wagens, van buiten de Mulderpoort, welken gemeenlyk Bolderwagens genoemd worden, en waar van twaalf Voerlieden zyn, zes Amfieldammers, en zes ïnwooners van de Diemermeer. Ook heeft men hier ter Stede veele Zeil en Trekfpeeljagien en Schuiten, welke tot allerlei togtjcs, binnenslands , verhuurd worden. Z. Heeft men hier dan zo als in andere Steden , geen geregelde Postwagens ? V. In de voorgaande Eeuw zyn 'er twee aangelegd, een op 'sGravenhage, en een op Arnhem, welken beiden nog fland houden. De Eerfte is in 't Jaar 1660 begonnen, en Jacob de Frans, Vader van den beroemden Hoogleeraar Petrus Frdnctns. was 'er vier Jaaren laater Postmeefter over. De voornoemde Profesfor verkogt federd zyn regt, aan Jacob dé Gryp,\?m wien 't eerst op Nicolaas van Duist en zyn Zoon, en van deezen eindelyk by erffenis en maaking op {de,, tegenwoordige Bezit* ters  GESCHIEDENIS SEN» 183 ters gekomen is. De Arnhemfche Postwagen is in den Jaare 1687,opgerecht, door den No. taris Nicolaas Hoogkamer , en zyne mede. ftanders, die daar toe het eerfte Oftroy verworven, het welk federd, ten behoeven van hunne opvolgeren , meer dan eens vernieuwd is geworden. De Haagfche Postwagen ryd gemeenlyk tweemaal daags, in den Zomer af, doch 's Winters maar eens behalven by befloten water , wanneer 'er weder twee rydcn. Op. de gewoonlyke Jaarlykfche Dank-Vast en Bededag, noch op de Eerfte Paasch, Pinxter en Kersdag, ryd in 't geheel geen wagen af. Het Comptoir der Haagfche Postwagen is in de Beursjleeg, en dezelve ryd af voor het Nieuwezyds Heeren Logement op den Haarlem» merdyk. De Arnhemfche Postwagen ryd alle dagen, des Zomers, 's morgens ten zes uuren, p\ 's Winters met het openen der Poort. Het Comptoir van dezelve word gehouden op den Cingel by de Beuüngftraat, voor welk huis de Wagens ook afryden. ■ ■■ ■■• Tot het voordjaagen der Trekfchuiten, heeft men ver- fchei-  184 A M S T E L D AM E N ZY N E fcheiden Jaagers, welken reeds in de Zestiende Eeuw zyn tocgelaaten geweest. Zy zyn in dienst der Veerfchippers, welken de paarden onderhouden, waar mede zy de Trekfchuiten voordjaagen. Behalven deeze Jaagers , heeft men ook nog anderen , waar van allerlei andere Schippers zig bedienen, om hunne Vaartuigen , by gebrek van wind, of om te meer fpoed te maaken , den Amftel of andere buitenwaters te doen optrekken. Op het voordjaagen der Vaartuigen langs den Am/lel, is reeds in 't Jaar 1590, eene uitvoerige keure gemaakt, en in de voorgaande Eeuw , is 'er buiten de Utrecht fche Poert , aan den Amfteldyk eene bekwaame Jagers ftalling opgerecht. Voords moeten de Jaagers zig nugteren houden, en afryden zo dra zy Vragt aangenomen hebben. . Ten diende der Kooplieden vind men, hier ter Stede , ook eenige genootfehappen van Pakkers, die zig meest allen , omtrent den Dam , in byzondere kelders onthouden , en de Vaten , Kisten, Kasten en Pakken, van buiten, met Stro,  GESCHIEDENISSEN. 135 Stro, Muscoyifche Matten en grof Lyn* waat voorzien , om alle fchade en bederf voor te komen. — — Voords heeft men ook een foort van Schippers, Ballasters genoemd , welken Vaartuigen met Zand herwaards brengen , om het tot Ballast aan de uitgaande Koopvaardyfchepen te verkoopcn, Over dezelven is een CominSsfaris aangefteld , die zyn Comptoir , op 't Reilalenellcnd, aan de Zandhoek houd. Eindelyk heeft men ook nog Cargadoors , die de uitgaande Buitenlandsvaardeis van Vragt voorzien , en voor de inkoomcnde Schepen de Vragt opnaaien. Expediteurs die den Koopman ten dienst fiaan , in het verzenden zyncr Koopmanfchappen te Lande. Cony ooiloop er s, welken de in en uitgaande Schippers op 't Convooi - Comptoir alhier klaar maaken , en Los en Laadccdullen bezorgen- Folhhuurders , of ook wel Kat en Honden geheten , die 't Volk voor de Koopvaardyfchepen oploopen , en huuren. Van welke allen wy juist niet byzondcr- lyk  I8f> AMSTELDAM EN Z Y NE lyk fpreeken zullen, om dat omtrent geenen van deeze bedienden des Koophandels en der Scheepsvaart, eenige byzondere keuren of ordonnantiën gemaakt zyn geworden. TVVIN-  TWINTIGSTE GESPREK. INHOUD. Overgang tot het befchryven ^rvooRRE g* ten Of privilegiën, gewoon- ten of costumen9 en der voornaams en algcmeene keuren der Stad. • Voorrechten. Vryheid der Stad te lande. Vryheid der Stad te Water. Vaceniging met de Proyintie Holland. — Recht om de Roomsch Koninglyke Kroon boren V Stads Wapen te mogen voeren. Befchryving der Oudfie Zegels van de Stad. Befchryving der tweederlei Wapens der Stad en derzelyer herkomst nagefpeurd. Regt der Maate. R'gt van Excyns of  ï 83 amsteldamenzynb of hef en van belasting. Regt ya„ Exue of heffing van UittogtgeU. — Regt yan het Paalgeld. Regt om Renten te mogen ïïgten Gewoonte n. Gemeenfchap yan Goederen. Slaat van gehumde Mannen en Vrouwen. Staat van ongehuwde Vrouwspérfoonen. Erfmaakin» gen. Uilfpraak over betwistte Grond. Ar* rest van vreemde Perfoonen en Goederen. Gewoonten wegens het huuren en verhuuren van Huizen. Wegens r,,t„.*- rregens ce v erkoopatgen. Loospanden en Eigenpanden. Vierderlei wyzen yan Executie. Keuren. Be. tekenis van 't wwn/WiIlekeuren. Oorfpronk van V Regt om Keuren te mogen manken. Keuren wegens het Timmeren en Rooyen. Wegens de Straaten voorde Huizen. Wegens het Bra idblusfhen. Wegens het verlichten der Stad door Ldntaateru Wegens het by* ten by Jlrenge Vorst. Wegens het Nagtwerken. Wegens het Hobbelen. Wegens de Bordeelen. Zoon.  geschiedenissen. 189 Zoon welke zaaken , onze Ge- boorteftad betreffende, zullen wy nu fpreeken ? Vader. Wy gaan thans over de befchryving van de Voorregten der Stad en der Ingezetenen , waar door derzelver handel en bezittingen beveiligd,en van de voornaamfte Gewoonten en Keuren, naar welken zy geregeerd worden. Onder de oudfie en merk waar digfte Voorregten, moet haare jurisdictie" of Vryhcid , zo te Lande als te Water geteld worden. Wy zullen eerst van dc eene, dan van de andere fprceken. De oudfie Graaflyke Handvest, by welke de Stads Vryheid te Lande omfchreeven word, is van den 9 December 1342. en bepaalt dezelve binnen de G, aft, die toen de Oude en JSiewwezyds Voorburgwal was- Doch in 't Jaar 1337. wierd dezelve reeds van de Stads Gragt af, tot op eenen affland van honderd Gaarden toe, uitgebreid en deeze honderd gaarden , waar mede waarfchynlyk roeden verftaan wierden, moeiten in eene bekwaame ftrekking rondom de Stad gaan. Te-  jnö AMSTELDAMENZYNE Tegenwoordig is de Vryheid der Stad te Lande bepaald, binnen de Dlemer en Haarlemmerdyken , bet buitendyks Land, binnen de paaien van honderd Gaarden, daar onder begrepen» Z Kunt gy my niet kortelyk aanWyzen wel* ke Wegen, Paden en Wateren in dezelve gevonden worden ? V. Ik zal ze u kortelyk naar de balvemaansWyze legging der Stad opnoemen. De Haar* lemmer of Sparendammer Dyk. De Haarlemmer Trekvaart en Ryweg, de Kostverlooren Vaart of nieuwe Wetering. De Zaagmolenaarspa*' den , het Raampad, het Steenenpad of Varkeusgang, het lange Bleckerspad , het korte Bleekerspid, het Slyppad , het Jan Hanfenpad, de Pekelharingsgang, het Kwaakers Eiland , de Oyertoomfche Vaart en Weg , het Schelppad > het Zandpad , het Schaapenburgerpad, de oude Wetering , het Otterspad, ! het Zaagmolenspad , het Hoedemaakerspad , het Kuiperspad , het Rustenburgerpad , het i Oliphants of Outwaalerpud , het Oetgenspad, het Agteröetgenspad, de Outewaaleiweg, de J Mui* \  Geschiedenissen» ioi Mulder of Diemerdyk, hetZiekenwater, en de Paardenhoek. — Binnen de Vryheidder Stad te Lande, mogt zy excynfen opleggen en misdaadigers vangen en buiten dezelve bannen» Uit deezen hoofde ftaan ook, buiten dc Hoofdpoorten deezer Stad, op den afftand van eene myle, op of aan de gemeene Wegen, Ban of Mylpaalen, op welken het Wapen der Stad is Uitgehouwen , en waar onder, in 't Latyn en Nederduits, de woorden Uiierfte paaien der Ballingen te leezen zyn. Deeze Mylpaalen vind men, onder anderen, aan de Westzyde Van den Amflel, op den Amflelyecnfchen Weg t aan den llaarlemmcrdyk, aan de Slooterweg, en op den Liemer bf Muïderdyk, Voords worden dc misdaadigen , ingevolgen der verkregere Voorregten , fotntyds, uit dc Stad en der- zeiver Vryheid, en ook fotntyds daarenboven nog wel eene myle in 't ronde gebannen. Z. Strekt de Vryheid der Stad te Water zig ook zo verre uit ? V. Amfleldam had zig naauWelyk op de Scheepvaart beginnen toe te leggen, wanneer zy; reeds by Handvest van de Jaare 1342. de Vry-  Ï92 AMSTE LDAM EN ZYNE Vryheid verkreeg haar regtsgebied in 't Y.ten halven droom toe te mogen uitöeffenen, en *t leed geen vyftig Jaaren, of lierrog Alhrecht van Beyeren vergunde de Stad deeze haare Vryheid te Water, in den Jaare 1337, nog honderd roeden verder te mogen uitzetten, waar by zyn Zoon Willem de Zesde in den Jaare 1409 nog zestig roeden voegde, waar by het federd gebleven is , fchoon de Stad meermaalen bedagt geweest is, om by 'sLands Staaten eene nieuwe uitbreiding haarer Vryheid te Water te verzoeken , zo als in de Jaaren 1661 en 1674 vrugteloos ondernomen wierd. Z. Behoord de Folewyk in 't Y , ook onder de Vryheid der Stad te Water ? V, Voorzeker, hoewel zommige Schryvcrs zulks, en dat nog wel tot in 't Jaar 1750, ontkend hebben. De Regecring der Stad 1 overtuigd , dat haar Regtsgebied zig over de Volewyk uitttrekte, had al vroeg goedgevonden, om aldaar een galg op te regten , en 'er hunne met de dood geftrafte misdaadigers aan op te hangen, 't welk immers in i . een  OECHIEDENISSRN. I9j een anders Regtsgebied niet wel gefchiedea zou kunnen. De tyd wanneer de galg aldaar is opgeregt geworden is onbekend, docli het is zeer zeker dat dezelve 'er al voor den Jaare 153Ö geftaan heeft. — Het tweede Voorregt der Stad is derzelver altoosduurende vereeniging met de Provintie van Holland, welk Voorregt zy, van Margaretha van Henegouwen, Gravin van Holland, den 27 May des Jaars 134Ö verworven heeft, en waarin met duide* Jyke woorden gezegd word, dat de Stad ut eeuwclycken Jaaren niet van de Graaflykhcid van Holland gefcheiden mrg worden. Dit Voorregt is federd nog door haaren Zoon , Hertog Willem van Beyercn, in den Jaare 3355 bevestigd geworden. . Het der. dc en niet minder aamnerkelyk Voorregt is" het draagen der Room bezit het zelve uit kragt van verfcheidene Graaflfelyke Oétrooyen , die in 't eerst voor eenen bepaalden tyd, en naderhand zonder bepaaling , verleend wierden. De Bierë'xcyns is wel een der oudfie belastingen, hoewel de Caihuizcrs en Reguliers Kloosters, die eeven buiten de Stad lagen 'er vry van waren, en zo veel Bier en Wyn tappen en drinken mogten , als zy zeiven goedvonden. Ook waren 'er geen vaste Excynzen dan op het Bier , de Wyn en 't Gemaal, doch in den Jaare 1492 , wierden 'er verfcheidene nieuwe Excynzen , opgelegd, die van tyd tot tyd, na maate de lasten der Stadgrootcr wierden, vermenigvuldigd zyn, hoewel fommigen van dezelven weder in lanter tyden te niet geloopen , of af* gefchaft zyn , waar onder inzonderheid de belasting op Wollen en Linnen Lakenen, bekend by de naam van Reepilccyns, in 't Jaar 1738 , vernietigd is geworden. De Excynzen die tegenwoordig nog door de Stad geheven worden zyn die op de Bieren, Wynen, Brandevvynen en inkoomende Graanen, die de grooten Excyns heeten, en voorts die op de Waage, het l 4 Bees*  ICO AMSTBLDAM EN ZYNE Beestiaal, de Turf en Kooien, het Brandhoutj de Huiden en Rytuigen. Z. Komen wy nu tot het zesde Voorregt der Stad ? V. Ja, en dit is de vordering van het Regt van Exue of Uittogfircld, weik betaald word van alles, wat, uit hoofde van Erlfenis, of op eenige andere wyze verkregen zynde , uit deeze Stad naar elders vervoerd word. Tegenwoordig word het egter eeniglyk van uitgaande Erffenisfen gevorderd , dewyl Poorters, die, met hunne Goederen dc Stad uitgaan, niets meer behoeven te betaalen. De Stad heeft wegens de Erffenisfen, federd lang, niets meer dan den tienden en niet, zo als voortyds , den vyftiende penning, Egter brengt dit voornoemde Regt thans zeer weinig op> door dien het al van den Jaare 1443 af, tot de tegenwoordige tyd toe , met verfcheiden Landen, Steden en Plaatfen over en weder vernietigd is, of nog dagelyks vernietigd word. Eindelyk is tot de invordering van 't Regt van Exue, een der Stads Secretarisfcn aangefteld, die alle Jaaren aan de Thefaurie der Stad,  GESCHIEDENISSEN. £01 Stad, daar van verantwoording moet doen. — Het zevende Voorregt der Stad, beftaat ia de heffing van het Paalgeld , welk voor het fteilen van Baaken en Kaapen en het liggen van Zeetonnen, van alle Schepen die uit Zee, voor de Stad, of zelfs maar binnen de Zeegaten kwamen,- gevorderd wierd. Reeds in de veertiende Eeuw was de Stad al in 't bezit van dit Regt, en op de Nieuwe brug ftond een Paulhuis waar 't Paalgeld, dat al vry wat opbragt, betaald wierd, doch federd heeft de Stad dit Voorregt verlooren en nimmer weder bekomen. Z. Wat zegt gy! . . Maar hoe is dit tog bygekomen, en wanneer is zulks gefchied ? V. In den Jaare 1573. wanneer de Staaten van Holland de Stad Enkhuizen met dit Voorregt bcfchonken, om Amfleldam wegens haar Spaansgezindheid in dien tyd te ftraffen, en fchoon de Stad Amfleldam federd op alie wyzen gezogt heeft, in 't bezit van 't Paalgeld te komen, is doch alles vruchteloos geweest. De zaaken zyn gebleeven in den ftaat waar in zy, in 't gemelde Jaar, ten beI 5 hoe-  20a AM5TELBAM EN ZYNEl boeven van Enkhuizen gebragt waren, en onze Stad is, om haaren yvèr voor de Spaan* fche Regeering van H genot van zyn aloud Voorregt, tot nog toe verdoken gebleven.— Beter is het egter met het volgende en laatile Voorregt , het Regt om geld op Renten te mogen ligten,. afgeloopen, want fchoon dit Regt de Stad door de Spaan fche Regeering, in de tyden der beroerten gcfchonken was, wierd dezelve 'er egter by de voldoening van den Jaare T578 in bevestigd, welke bevestiging door 's Lands Staaten, federd nog wel tweemaal, in den Jaare 15-9. en in den Jaare 3581 bekragtigd wierd, en daarenboven verkreeg de Stad van meergenoemde Staaten, den 11 May des Jaars 1602, een uitdruklyk Octrooy tot de Geldligting. Van dien tyd af hebben Burgemeesteren en Raaden ook meermaalen, Penningen op Los en Lyfrenten, of op Obligatien geligt, de gemaakte Schulden afgelost, en de Interesfen verminderd, naar dat zy het, ten nutte der Stede, noodig, of dienftig oordeelden. En hier mede heb ik u de Voorregten der Stad bckuoptelyk keren kennen. Z. Maar  GESCHIEDENISSEN. 203 Z. Maar heeft de Stad ook niet nog oenige Voorregten die de Regeeringsperfoonen of de Burgers in 't byzonder aangaan ? V. Ja, doch van de eerften zullen wy, in de Befchryving der Regeering en van de anderen in die van het Poorterfchap handelen, en thans overgaan tot de gewoonten of Costurnen der Stad, zynde zekere aloude en welgevestigde gebruiken, die , fchoon op geen Wet of Keure, noch op cenig verkregen Voorrecht gegrond, egter als Voorregten worden aangemerkt , en ook oudtyds door de Graaven , by derzclvcr Inhuldiging nevens de Privilegiën bezworen zyn geworden. Daarenboven zyn fommige derzelven, al van ouds, by Graaffelyke Brieven, of by Keuren van den Gerechte bevestigd geworden. Ik zal u de voornaamfixn flegts korthk verklaaren. — Te Amfleldam , zo wel als door geheel Holland, is het gebruiklyk dat de boedel van Man en Vrouw , die zonder Huwelykfche Voorwaarde trouwen, gemeen word, welken gemecnen boedel, by 't fcheiden van 't bedde , tusfehen den langstleevenden en de Erf I 6 ge-  504 AMSTELDAMENZYNR genaamen van den Vooroverleden, met Schulden en Onfehulden, gelykelyk gedeeld word— Dc Man is , aanftonds na de Trouwverbintenis, Voogd over zyne Vrouw en alle haare *Goederen, ten zy hem zulks by Huwelykfche Voorwaarde ontzegt word. Daarentegen mag de Vrouw zig, in of buiten regte, tot niets verbinden zonder bewilliging van haaren Man. Egter ftaat aan de Vrouwen het maaken van Uiterfte Willen vry. — Kinderen zyn Erfgenaamen van hunne overledene Ouders tot in den vierden graad ingefloten , doch Ouders erven alleenlyk van Kinderen die zeiven kinderloos derven en Broeders of Zusters nalaaten, zo lang zy beide nog in keven zyn, mar een van beide geflurven zynde, deelt de langstleevende met de overgeblevene Broeders en Zusters. Een volle Broeder of Zuster van halven bedde, trekt drie vierde deelen, en een halve Broeder een vierde deel der nalaatenfchap. Enkel verband in een Ui¬ terst Wille belet den Erfgenaam of zyne Kin» deren, niet van 't aangeürven geld of goed, by Uucrlte Wille of anderszins , eenige an- dt-  GESCHIEDENISSEN. 205 dere fchikking te maaken, doch dubbel verband belet hem zulks geheellyk. On- gehuuwde Vrouwen, 't zy Weduwen of Vrys» ters, mogen geen brieven voor Schepenen veriyden, nöck aldaar eenige Dingtaalen voe« ren, dan by geflaan van haare gekooren Voogden of Vierendeelen, zo als men die naast bekomen kan, en moeten ten minften drie in getal zyn , en de goedkeuring van Burgemeesteren hebben en hunne Voogdyfchap eindigt met de geregtelyke daad die zy bywoo, nen. Z. Maar waar van komt hen de vreemde naam van Vierendeelen ? V. Men plagt van ouds hier te Lande , de Voogdy, wanneer daar niet op voorzien was geweest, toe te vertrouwen aan de naaste Vrienden, van 's Vaders Vaders, van 's Vaders Moeders, van 's Moeders Vaders en van 's Moeders Moeders zyde en deeze noemde men de vier Vierendeelen, welk woord federd overgebragt is op zulken die voor eenen tyd als Voogden, Vrouwen voor 't Gerecht verzeilen , alfchoon zy dezelven in 't geheel niet I 7 be-  S.C.6 AMSTE LDAM EN ZYNE bcfhnn. — De geregtelyke uitfpraak over betwistten grond, \iierd eertyds Zeyentuig genaamd , om dat dezelve by de zeven naaste Geërfden gefchiedde, rdie, over 't regt tot den agtften akker of grond, uitfpraak deeden. Deze wyze van Regtspleegen was hier ter Stede, reeds voor den Jaare 1387 bekend, doch tegenwoordig bediend men zig egter 'er zeer zeldzaam van, hoewel dezelve nimmer is afge» fchaft geworden. Het is ook in deeze Stad een oud gebruik geweest dat men binnen dezelve, de Jurisdictie van den gewoonlyken Regter vestigt, by wege van Arrest, of bekommcring van vreemde Perfoonen en Goederen , mogende egter Gelden die onder de Concherge berusten niet gearresteerd worden. Ook mogen Burgers hunne Medeburgers of derzelver Goederen niet arresteren, dan met verlof van 't Gerecht, ten ware dezelven verdagt waren, van, in perfoon of met hunne Goederen, in'benadeciing van hunne Schuldeisfcheren te willen ontvluchten, Doch alle Arresten moeten behoorlyk ter Vierfchaar beklaagd worden, hoewel een Burger die eenig goed ont-  C E SC HIEDENISSEN» ntf ouiflolen is, geen arrest op bet zelve behoeft te doen, maar zulks vry mag na zig neemen, mids daar van aan den Hoofdofficier kennis ■geevende. Z. Maar hoe gaat het , ten opzigte der Schulden, met Compagnons in Negotie ? V. Twee of meer Perfoonen in gcmeenfchap handel dryvende, zo dat zy allen op de naam der Compagnie koopen of ontfangen, zo is ieder Compagnon, voor de geheelc Schuld die op de naam der Compagnie gemaakt is, verbonden. — Het is hier ter Stede eene beftendige gewoonte, en zelfs by Keuren bevestigd, dat Huur voor Kocp gaat, dat is te zeggen, dat de Verhuurder zorg moet draagen, dat de Huur geftand gedaan worde, alfchoon hy het Huis verkoopt, terwyl de Huur nog loopende is. De Huurder mag zyn Huurhuis aan geen ander, dan met bewilliging van den Vcrhuur. der overdoen. De Huishuur eindigt gemeenlyk den 30 April, en de Huurders zyn gehouden voor twaalf uuren op den middag te ver, huizen, en de Huuren te betaalen. Wanneer • den 30 April op Vrydag, Saterdag, Zondag of  fecS AMSTELDAM EN ZYNE of Maandag invalt, word de Verhuisdag by eene byzondere Keur, Donderdags van te vooren, of Dingsdags daar na, bepaalt. Op den Verhuisdag zelve word altoos Vierfchaar gehouden, voor welke de Huurders die in gebreke gebleven zyn , gedagvaard worden. Voords zyn de Verhuurders verpiigt, de verhuurde Wooningen wand en dakdigt te onderhouden, de heimelyke gemakken te doen rui* men , en verders alle noodige Reparatie te doen. Z. Maar indien de Verhuurder zulks weigert , hoe dan ? V. Dan mag de Reparatie, indien dezelve volftrekt noodig is, door den Huurder zelve gedaan worden , die zyne onkosten van den bedongen Huur af' mag trekken. Indien de Huurder nalaatig in zyne betaaling blyft, mag de Verhuurder zyn verhaal zoeken aan de Goederen die hy op zyn bodem heeft, zonder dat hy den Eigenaar derzelven 'er over behoeft aan te fpreeken. Wegens het openbaar verkoopen van vaste Goederen , Schepen, Koopmanfchappen , Inboedel enz. heb*  G E S C III E?D ËN I S S E N. 5C0 hebben ook verfcheidene gebruiken plaats . Welker meesten , by verfcheiden Keuren bevestigd zyn. De Goederen die om gereed Geld verkogt worden, moeten terftond na de levering betaald worden, uitgenomen de Huizen, welken aanftonds na den Verfchyndag betaald worden, en indien zulks veertien dagen daar na niet gefchied, moet de Kooper den Verkooper agt percent 's Jaars betaalen , doch van Koopmanfchappen die op tyd ver. kogt worden, mag niet meer dan vier ten honderd gerekend worden. Voorts word iemand, hier ter Stede, gerekend contant te betaalen die zes weeken na den verkoopdag Geld geeft! By openbaare Verkoopingeu van Huizen en Erven mogen geene Vrouwen, Minde.jaa.igen of Kinderen mynen. Ieder Kooper is ook verpligt Borgen te ftcllen , ten genoegen van den Verkooper, en die zulks niet doen kan, word voor de eerfte reize, twee, voor de' tweede keer, drie maanden in 't Rasphuis gezet, en voor de derde reize, daarenboven, binnens Kamers gegeesfelt. Z. Is men niet gewoon zulke onvermoo- gen-  213 AMSTELDAM EN ZYNE gende Koopers, die het zckerlyk negts om deplokpenning te doen is, Schaapen te noemen ? V. Ja, en zy worden door de Aanfchouwers niet weinig uitgejouwd en nageblaat. 11 De openbaare Verkoopingen van Huizen en Obligatien worden altoos in 't Oudezyds Hceren Logement, en die van Scheepen en Schcepsparten in 't Nieuwezyds Heeren Logement gehouden. Sederd het Jaar 1700. zyn de Verkoopingen van Wynen, befLendiglyk in de Herberg de Keizers Kroon in de Kalyerflraat geweest, en die van Iloutwaaren gemeenlyk in de Kroon op dc Brouwersgragt. Voorts mogen allerhande andere Koopmanfchappen en Liefhebberyen op zulke plaatfen vcrkogt worden , als de Verkoopers derzelven goedvin. den. Vermids alles meest door Makelaars verkogt word, zyn deeze vcrpligt, het beloop der verkogte Goederen opregtclyk aan de Afflagers en Vendumeesters op te geeven. Verkoopingen by Executie gefchiedcn niet dan na de panding , behalvcn egter in gevallen van parate Executie en in eenige byzondere gevallen. De Panding gcfchied hier ter Stede zeer  GESCHIEDENISSEN. SII zeer plegtig en is al zeer oud, als hebbende ongetwyfleld in dc veertiende Eeuwe reeds plaats gehad, en gefeniedde toen menigvuldigcr dan tegenwoordig, dewyl federd meer dan eene Eeuwe de Schout maar zestien loos* panden en vier eigenpanden in 't Jaar uitgecfr, wegens allerlei zaaken , zonder onderfchcid, wordende de tyd van] deeze loos en eigen panden door die van den Geregte Jaarlyks geregeld en vastgefteld. Z. Maar wat zyn eigentlyk Loospanden en Eigenpanden ? V. De vier cerfle panden van ieder vierdcndcel Jaars worden Loospanden genocml , om dat de Schuldeisfchcr door dezelven nog geen eigendom verkrygt aan 't Goed van den gepanden, die dus, gelyk als om dc loos of kuze gepand word. De vyfde panding van iéder Vierdedeel Jaars heet Eigenpand, om dat den Schuldeisfchcr, daar door, de eigendom aan 't goed des gepandden word tocgeweezen, waar na de gepandde, binnen vierentwintig uuren niet aan de Schuld voldoen.de, gedoogen moet. dat zyn goed in bellag ge*  212 AMSTELDAM EN ZYNE genomen, en daar na by Executie, ten voordeele van zyne Schuldeisfchers verkogt word. Het Gcregr, waar door de panding gefchied, blyft onderrusfchen nog by dezelve gewoonte, die reeds voor drie Eeuwen plaats had, en doorwandelt, by't panden, op eene ftaarelyke wyze, het binnenfte gedeelte der oude Stad« tusfehen de Nieuwe en Langebrusgen. , Men heeft in onze Stad vierderlei wyzen van Executie, waarvan ik u thans eenige onderrigting zal geeven. Voor eerst by wyze van Gevangenis. Men neemt iemands perfoon , met hulp van 's Heeren Dienaars m hegtenis, wanneer hy geene of geene genoegzaame Goederen heeft, of wanneer men dezelven niet weet te bekomen. ALs dan word den Geëxecuteerde'? in 's Heeren Slote dat is in de Boeien gezet, daar hy 0p zyne eigene kosten onderhouden word, uitgenomen dat de geene die hem heeft Iaaten zetten, den Cipier, eenig Geld daags, voor Kost en Drank moet inftaan, 't welk van ouds te Water en te Brood zetten wierd genoemd. - Ten tweeden by wyze van Gyzeling, het welk gefchied wan- nee$  g'eschiede niss'en. aig neer iemand veroordeeld is, niet om zeker» Penningen te betaalen, maar om zekere daad te doen, het zy iets te tekenen, eenige Papieren over te leveren , of diergelyken, zulk een word als dan door 't Geregt belast, in zekere Herberg gyzeling te houden, alwaar hy 's Middags en 's Avonds moet eeten, en des Nagts overblyven. Doch zo hy geen gyzeling houd, of in drie weeken geen poogingen aanwend , om aan bet Vonnis te voldoen, mag men hem insgelyks in de Boeien doen overbrengen, en daar even doen handelen, als ik u van eenen Geëxecuteerden gezegd heb.— Ten derden by Pandhaaling, doch men executeert dan maar alleen tot eene fomme van twaalf Guldens toe , de waarde van welke fomme door 's Heeren Dienaars aan Goed uit het huis van den Geëxecuteerden gehaald , en aan den Schuldebfcher overgeleverd word. Ten vierden en laatften by openbaare Verkoopingcn van Goederen, welken gefchieden uit kragt van Schepenenbrieven of van Schepenen en Commisfarisfen Vonnis-  %l± amsteldam en zyne nisfcn, die meer dan twaalf Guldens beloopcn. Z. Zutleti wy nu tot de keuren der Stad overgaan ? V. Ik zal u ten minflen de voornaamfle algcmcene kortelyk aauwyzcn, doch voor af u nog iets zeggen van het woord WMifcearen, het welk veeltyds gebruikt word, en van den oorfpronk van 't liegt om Keuren te moogen maaken. liet woord IVillekeuren waar hïeede' van ouds de Keuren deezer Stad benoemd wierden , moet niet verkeerdclyk vèrltaan worden als of onze Keuren, enkel coó'r den blooten wil van onze Wetgeevers gemaakt en voorgefchreven zouden zyn, Neen, het woord Willekearen had van ouds eene gantsch andere betekenis, en moet ook tegenwoordig , wanneer het op de Stedelykc Keuren word gepast, in eenen gantsch anderen zin, worden opgevat, Verwilleheuren betekende dus oudtyds, ergens in bewilligen of in ieis toefienimen. En dierhaiven is eene Stedelykc willekeur, dan niets anders als eene fchik-  ©ESCHlEDE NISSEN» 2l£ fchikking ten gemeenen nutte gemaakt by 't Gercg. , als daar toe door den Souverein geöiïroyierd zynde, met kennis en bewilliging van zulken, die daar in behooren gekend te worden. Schoon de oudfie Hand¬ vest deezer Stad, omtrend het maaken van Keuren, van den Jaare 1342 is, vermoed ik egter, niet zonder rede, dat dc Stad dit Regt al veel vroeger gehad moet hebben , door dien men leest dat Gut yan Henegouwen , Amfleldam reeds, omtrend den Jaare 1300, ycele Vryhede gaf, daar men die Stede mede zoude regeeren. Daarenboven is het regt van Keuren te mogen maaken, de Stad nimmer betwist geworden, zelfs niet na dat Hertog Philips van Bourgondien, in 't Jaar 1434. a'gemcen genoeg verklaard had, „ dat geene „ Steden Keuren maaken mogten, dan met „ 's Graaven bewilliging." Tegenwoordig gefchied het maaken van Keuren, waar toe te vooren de gamfche Gemeente wierd faamengeroepen, door de Wethouderfchap , door dien de grootheid der Stad, en de menigte van allerhande Ingezetenen, zulks niet meer ge-  2IÖ AMSTELDAM EN ZYNE gedoogde , dewyl 't vergaderen van zulke talryke menigten, meer verwarring en nadeel dan nut aan de gemcene zaaken zoude toegebragt hebben. .... Z. Hoe! heeft de Gemeente dan niets meer te zeggen, in een zaak van zo veel aanbelang, als het maaken van Keuren is, waar aan immers het welzyn der Stad verbonden is P Dit komt my zeer hard en onbillyk voor.? V. Zacht , uwe 'uitroepingen zyn al te voc-rbaarig, gy hebt my nog niet hooren uitfpreeken. Ik moet u dan zeggen, dat gy grootelyks dwaalt indien gy denkt, dat het hooren der Gemeente, of der \oornaamften en kui.digften uit dezelve, over 't maaken van Keuren en Schikkingen , op de gemeene welvaart, ten eenemaalen in ongebruik geraakt is. 't Heeft altoos plaats gehad, en 't heeft nog tegenwoordig plaats, hoe wel op eene andere wijze dan van ouds. Burgemeesteren, die mede ftemmen in 't maaken van Keuren, doen zulks niet, dan yan der Stede wege, dat is, uit naam der gamfche Burge-  GESCHIEDENISSEN. 2Ijf ry, welker belang zy verpligt zyn, voor te Haan. De Vroedfchap, die uit de aanzienlykfte Burgers beftaat en 't gantfche lichaam der Burgery verbeeld, word over de gewigtigtigte belangen der Stad, 'gekend. Omtrend de fchikkingen die den Koophandel betreffen, daar Amfteldams welvaart op gebouwd is , word geraadpleegd met de verfcheidene Collegien van Directeurs over de voornaamte takken van den handel, die uit de deftigte Kooplieden gekoren worden. En de Keuren tot hertelling van misbruiken en handhaaving der goede Orde iu de Gilden, worden, genoegzaam nimmer gemaakt, dan na dat 'er de Overlieden deezer Gilden, en fotntyds ook voornaame Gildebroeders over gehoord zyn. Dus ziet gy dat het 'er dan wel verre af.is, dat de Gemeente of de voor"naamten uit dezelve, niet zo wel over'tmaa'ken van Keuren en artdCiv zaaken van Regee* ring, zouden gekend worden, als van ouds, fchoon zulks thans op eene andere wyze en met veel minder omflag gefchied dan wel eer» • iV, D E E L« gj Z. IJC  «g AMSTELBAM EN 2YNB Z. Ik ben voldaan. Doch hoe gaat het met de Keuren die doorgaans kennelyk zyn aan bedreiging van ftraffen op de overtreeding ? V. Deeze worden, federd twee Eeuwen of langer , vastgefteld by, en afgekondigd door Myne Heeren yan den Geregte, zynde Schout, Burgemeesteren en Schepenen, in kennisfevan een der Stads Secretarisfen, en zyn volgens Handvest van Graaf Willem de Vierde , van den Jaare 1342 flegts maar voor een Jaar van kragt, waarom zy ook, alle Jaaren, den 2February, terftond na 't beëedigen der nieuwe Schepenen, by eene Keure, die zonder uitftel afgekondigd word, allen, in 't algemeen vernieuwd worden. Thans gaan wy over tot het befchryven der merkwaardigfte en tevens algemeenfte Keuren, en beginnen met die op het timmeren en rooyen. Amfleldam had, tot zelfs in de zestiende Eeuwe, voor 't grootfte gedeelte, huizen met houten wanden en gevels, en ftroo en rietendaken, tot Keizer Karei de Vyfde, in ;'t Jaar 1521, de Amfteldammers verbood meer houten huizen te timmeren, bevelende al de houten wanden, de  0ESCHIEDENISSEH. zift die 'er nog waren af te breeken en van fteen te herbouwen, welk bevel in 't Jaar 1547. nog eens vernieuwd wierd. Sedcrd verminderde dezelven allengskcns en inzonderheid na, dat zy, laatftelyk in den Jaare 1681 verboden zyn geworden, zo dat men 'er tegenwoordig maar zeer weinigen in de Oude Stad en in 't geheel geencn in de Nieuwe Stad, ziet. Na maate dat Amfleldam met zwaarer Huizen en Gebouwen vervuld is, zyn de Keuren op het bouwen ook zeer vermenigvuldigd. Daarenboven wierd in het Jaar 1670, ook eene uitvoe. rige Keure op het Heyen gemaakt. Die heyen wil , moet zyns huurinans huis cersc ftutten, en voordtimmerende, herftellen, al 't geene hy aan zyn buurmans huis mogt befchadigd hebben. Ook zyn 'er verfcheiden Keuren ten opzigte der Muuren , Stoepen , Secreten, enz. te veel om op te tellen, van tyd tot tyd gemaakc Ter onderhouding van allen deezen zyn vier Rooymeesters aangefteld, aan wier goed of afkeuring in 't timmeren of herftellen van huizen zig ieder moet onderwerpen en voornoemde Rooimeesters, K 9 nock  220 AMSTELDAM EN ZYME noch hunne kinderen of naastbeftaanden mogen Timmermans of Metzelaars zyn. Voords moeten zy van alle rooyingen Schriftelyk bericht geeven, en alle Jaaren een lyst inleveren van de nieuwelyks getimmerde of verbeterde Gebouwen, welke lyst zy alle vier ondertekenen moeten. Z. Welke Keure volgt op deeze ? V. Die op de Straaten. Oudtyds maakte elk, in deeze Stad, de Straat voor zyn eigen huis, doch in 't Jaar 1524 befioot men voor 't eerst een Stads Straatenmaaker aan te (tellen, die van de Eigenaars of bewooners der huizen betaald wierd, doch na de verandering de Regeeringe van den Jaare 1578, wierd wederom bevolen , dat elk zyn ftraat maaken moest. Wanneer hier eigenlyk weder verandering ingekomen is, blyft onzeker, doch vast gaat het, dat de ftraaten der Stad, federd meer dan honderd vyfentwintig Jaaren, voor Stads lekening, gemaakt en onderhouden worden. Tegen het belemmeren en befchadigen der ftraaten, zyn verlcheiden goede Keuren gemaakt , voords mag niemand zyne Straat,  GESCHIEDENISSEN. gai Kaay of Stoep opbreeken , zonder kennis van Rooymeesteren. Ook is aan elk, met naame aan Timmerlieden, verboden op de wallen te Werken. Daarenboven heeft men al zeer oude Keuren op het rein houden der Straatea en onder anderen een van den Jaare 1497, waar by bevolen word, dat elck Joncwyf, [dat is een Dienstmaagd] of dien *t fahoirt. zine Straat, alle Saterdagen, en alle heyli gen avondts , zal hebben fchoon te maaken. Welke gewoonte van des Saterdags de ftraat te veegen en te reinigen nog tegenwoordig door de gantfche Stad onderhouden word. — Wy gaan nu over tot de Keuren op de Brandblusfing, gemeenlyk Brandkeuren genaamd. 2. Hoe ging het oudtyds met het blusfenvan brand in deeze Stad? V. Men bediende zig van Iedere emmers, die met water gevuld, langs ladders, tegen de brandende Gebouwen opgericht, [aangereikt en in de brand uitgegooten wierden voords van natte zeilen, daar de naaste huizen mede gedekt wierden, en van haaken K 3 om  .222 AMSTELDAM EN ZYNE orh de brandende ftoffen naar zig te rukken f om dus den voordgang der vlamme te fluiten, In 't midden der voorgaande Eeuwe voegde men bier een foort van brandfpuiten by, wel» ken groot en zwaar waren, en aan ieder van welken, eene lange kromme koperen pyp ge» fchroefd wierd, door welke het water tot op het dak van 't brandende huis gefpoten konde worden. Doch alle deeze bluschgéreedfchappen waren zeer gebreklyk. Tot het gebruiken derzei ven wierd al te veel volk en om. fiag vereischt, de emmers bragten te weinig waters aan en de fpuiten konden den brand niet overal bereiken , tot dat 'Jan van der Heiden, kunftig Schilder en Inwooner der Stad, omtrend den Jaare 1672- de flangbrandfpuiten uitvond, die van dien tyd af in een beftendig en nutt'g gebruik gebleven zyn. Van der Heiden wierd nog het zelve Jaar tot algemeenen Brandmeester aangefteld, en kreeg verlof om zyne m'euwe verbeterde Brandfpuiten, hier alleen te mogen maaken en verkoopen. In 't Jaar 1685, wierd eene. algemeene Brandkeur gemaakt» waar  GESCHIEDENISSEN. «3 vaar na zig ieder verpligt is te rigten, en welke veele nuttige fchikkingen zo tot voorkooraing als blusfehing van brand bevat. Z. Zoud gy 'er my niet iets van kunnen mededeelen? V. Met veel vermaak, hoewel ik in dit be« richt kort zal moeten zyn. Deeze groote Erandkcure is in drie deelen verdeeld. In 't eerfle deel word het maaken van houten gevels en fehoorfteenen verboden. Het maaken van Ovens, Kachels, en andere Stookplaatzen, mag niet zonder verlof van de Re» geering gefclveden. Voords word byzondere voorzigugheid , met ligt brandende Stoffen, bevolen, en by. befloten water, moet zorg gedragen worden, dat voor alle ftraaten, fteegen en Hopjes, die op gragten uitkomen , byten gemaakt.en opengehouden worden. In het tweede deel word bevolen, dat die in zyn huis braud verneemt, eerst brand! moet roepen. De Trompetter van de toren, naast aan den brand zynde, is verpligt,zo dra hy dien gewaar word, twee Lantaarns naar den kant van den brand uit. te zetten, en een derde daar K 4 regt  SS4 AMSTELDAM EN ZYNE regt agter, te plaatfen, en voords brand! te blaazen. De Ratelwagts moeten niet alleen door de geheele Stad, brand \ roepen, maar ©ok zeggen waar denzelve is, en de Brand* meesters en Asfistentcn opkloppen. De plaats daar de brand is, moet terltond bezet worden door de Burgers der naastbelendende Wy« ken, die niemand dan Vrienden of goede bekenden door mogen laaten, Dc bewooners der buizen omtrend den brand mogen de Brandmeesters geen toegang weigeren, en zyn verpligt, in geval van nood, de Hangen doorhuil* ne Wooningen Ce laaten leiden, 't Geborgen goed van zulken die in of omtrend den brand gezeten zyn moet, binnen vierentwintig uuren % wederom geleverd worden. Het derde deel behelst verfcheidene fchikkingen op het plaatfen, bewaaren en onderhouden der Spuiten en Bluschgereedfchappcn en op het aanfkllen der Brandmeesteren en Brandfpuitlieden. Z. Hoe veel Brandfpuiten zyn 'er wel in gebruik binnen deeze Stad? V. In de zestig Wyken der Stad ftaan agtenvyftig Brandfpuiten, welken genoegzaam al--  GESCHIEDE NISSEN. 225 len, in home huisjes, van Stads wege daar toe opgerigt, geborgen worden. De meeste Wyken hebben ieder éene Spuit. Voords zyn 'er nog twaalf Spuiten , gefchikt tot blusfching van brand in de Schepen > in 't Y, omtrend de boomcn of in deWaalen, in fchouwen of fcbuiten geplaatst, zynde tot ieder Brandfpuit, ten minften twee Brandmeesters gefield, welken allen onder het opzigt der A'gemeene Brandmeesters ftaan. Behalven de voornoemde Brandfpuiten, zyn ook, door de gantfche Stad, zo in dc Stadsgebouwen en Godshuizen, als in eenige voornuame Burgerhuizen, een zeker getal van Iedere brandëmmers geplaatst, die voortyds tot blusfcniug, doch naderhand om 't water uit de gragten te febeppen, en in de Brandfpuit te giettn, gebruikt werden, hoewel zy thans van veel minder gebruik dan te vooren zyn. De Branrihaaken zyn tegenwoordig geheel afgefchafc, zelfs is het om verre haaien van gevels of houtwei k, by den brand , waar door dik wils ongelukkeu kwamen, in den Jaare i69x verboden geworden. Eenmaal 'sjaars, gemeenlyk met herbegin van K 5 Sep»  2ï6 AMSTELDAM EN ZYNI September , gefchied 'er eene algemccréBrandfchouwinj*, Waar toe de Kapireinen, Luitenants, Vendrigs en Sci janten, benevens de Brandmeesters van elke Wyk, midsgaders de Opziener der Stads Wateren en de algemeene Brandmeesters , gcmagtigd zyn. Als' dan word byzonder agt gegeeven , of 'er ook, hier of daar, eenige Ovens, Kachels, Ketels of andere Vuurplaatfen gefield zyn, of eenige gevaarlyke Neeringen, tegens de Keuren , geöeffend worden, en ook of de Brandemmers wel in behoorlyken ftaat en op de bcftemde plaatfen gevonden worden. Z. Dit zyn alle zeer voortreffelyk e Schikkingen en die wel waardig zyn geweeten te worden. V. Thans gaan wy over tot de Keuren op het verlichten der Stad. Dezelve wierd tot in 't begin der zestiende Eeuwe, by avond en ragt, door geene andere'middelen verlicht, dan flegts door eenige weinige Lantaarns, die hier en daar , in 't midden der voornaarafte ftraaten en op de bruggen Honden, doch weinig licht konden geeven, waarom ook in 't Jaar  GESCHIEDENISSEN. 22j, Jaar 1505, bevolen wierd, dat niemand, na 't luiden der Boeyenkhk, dat is des avonds ten negen uuren , zonder lantaarn op ftraat zoude mogen gaan. Zelfs plagten de Burgerwagt en Ratelwagt, niet zonder licht de ronde te doen , 't welk tot diep in de voorgaande Eeuw geduurd heeft. Sederd het Jaar iyf, moesten ook alle Herbergiers en Tappers j tc t tien uuren toe, licht in hunne Voorhuizen branden en in 't Jaar 1595, wierd bevolen dar, aan ieder twaalfde huis, door den bewooner, by avond en by nagt, een lantaarn met een brandende kaars zoude gehangen worden. Op deeze voet wierd de Stad verlicht tot in den Jaare 166Q. wanneer de hier bovengenoemde Jan yan der Heiden een byzonder maakzel van Lantaarns mej lampen voorzien, uitvond, en die op kleine afltanden van elkander geplaatst , de Stad vry wat beter en langduuriger licht bezorgden. Voor het einde van 't Jaar was de gantfche Stad reeds met deeze lantaarnen voorzien ,waar mede yan der Heiden groote eer verwierf, zyn Lantaarnen zyn federd nog in fommige opzichten vry veel ver. K 6 fes-  223 'amstelöam en zyne beterd en hebben ondanks, hier en daar in de Stad , nieuwmodifche Lichten ingevoerd zyn, tot heden nog Mand gehouden, en zyn zo dienftig bevonden dat men ze, door den tyd, niet alleen hier te Lande, maar zelfs , ook op fommige plaatfen buitens Lands ingevoerd heeft. Z. Maar hoe gaat het met de fierlyker Lantaarns, die aan verfcheiden voornaame huizen geplaatst zyn? V. Deeze zyn voor rekening der Eigenaaren of bewooneren voor dezelven geplaatst,doch worden egter ook door de bedienden der Stads lantaarnen bezorgd en ontdoken, waar voor de Eigenaars of bewooners Jaarlyks eenig geld aan de Stad betaalen moeten. — Op het byten, dat is open houden der gragten, by flrenge Vorst, Zyn insgelyks en al van ouds, menigten van goede Keuren gemaakt, hoewel oudtyds met een ander oogmerk dan tegenwoordig. Want voor drie Eeuwen plagt men 's Winters, het Y en de Siadsgragten open te houden, om dat men voor vyandlyke invallen over 't Y bedugt was, en men liet toen, door alle de wy-  GESCHIEDENISSEN. 229 Wyken der] Stad [op een hoorn'blaazen, ora elk te waarfchouwen , dac hy byten moest. Doch federd veele Jaaren, en tegenwoordig , ftrekt het byten meest op dat men, by ongeval van brand, te ligter water zonde kunnen bekomen, ten welken einde, ieder Hoekhuis, verpligt is, eene byt, voor zyne deur, in de gragt te doen maaken, welken dagelyks voor tien uuren, des morgens, open moeten zyn.— Voor de reinigheid der Stads wateren, is ook van ouds, op meer dan eene wyze gezorgd, en onder anderen door verfcheidene Keuren op het Nagiwerken , waardoor hier het zuiveren der heimelyke Gemakken verftaan word, Over het Damrak, het Rokin en andere Gragten, plagten Van ouds diergelyke Gemakken, toen privaaten genoemd, getimmerd te zyn, welken in 't Jaar 1530, weggenomen moesten worden, om de wateren in de Stad, die volgens de woorden der Ke-ure, zeer kostelyck zyn, rein te houden, doch deeze Keur wierd niet wel nagekomen, dewyl 'er in 't Jaar 1620. nog zulke privaaten hier en daar gevonden wierden. die toen egter afgebroken wierden. K 7 De  230 AMSTELDAM EN ZYNE De meeste heimelyke Gemakken werden ook in de huizen gemaakt, en de ftoffen in kuilen oinfangen, welken van tyd tot tyd , geledigd moeten worden. Z. Moet dit niet altoos by nagt gefcbicden? V. Ja, de naam van Nagtwerken brengt Zulks Zelfs mede. Over de Arbeiders die dit vuile werk verrigten zyn r Opzieners aangefteld, die altoos by het zelve tegenwoordig moeren zyn, en zorg draagen dat de kuilen wel geledigd, en de drek niet tusfehen den Wal en de Schuit, in 't water geworpen word. Voortyds wierd deeze ftofic buiten de paaien, in 't Y, cn nog vroeger ook in den Amjiel geworpen, doch federd het Jaar 1655. wierd zy op de Vuilnisbelten gebragt, en eenigen tyd in de open lucht gelegd zynde, door en ten behoeve van het Aalmoes]enters Weeshuis verkogt. Tegenwoordig word de ftoffe uit de privaaten, onder de naam vanPoortaarde^voot Stads rekening verkogt. De Thefaurieren Hellen ook vier Opzigters over de Nagtwerkers aan, die ieder eene Schuit en daar op een Schuitknegc ftellen, welken laatftcn gemeenlyk  GESCHIEDENISSEN. 231 lyk de Poortaarde in pagt neemen. Ieder ploeg Nagtvverkers beftaat gemeenlyk, behalven de Schuitknegt in eenen Kuilknegt, een Iiuilmeid, een beisfer en twee drangers.Voords ftellen de Opzigters eenen Boekhouder aan, ten 'wiens huize , het Comptoir gehouden word. Eindelyk brengt men de poortaarde in een kuil aan den Diemerdyk of in eene groote Tjalk of ander Vaartuig, waaruit zy dan tot mesting der Landen verkogt word. — De Re* geering van Amfleldam , heeft ook van vroege tyden af zorg gedraagen om de goede zeden onder haare inwooners te bewaaren en Keuren gemaakt, tegen zulk een onfchikkelyk -gedrag, welk zy hield nadeelig voor den Burgerftaat te zyn , hoewel zy egter eenige ongeregeldheden heeft moeten gedoogen, om erger kwaad voor te komen. Bewyzen hier van zyn de Keuren op het hobbelen en de Bordeelen, waarvan wy nu fpreeken moeten en waar mede wy dit Gefprek zullen befluiten. Z. Zyn de Keuren op het dobbelen al eud? V. Ja,  £32 AMSTELDAM EN ZYNE V. Ja, dobbelen en valsch fpeelen is bier ter Stede al vroeg verboden geweest. Immers Hertog Albregt van Beyeren belastte al, in den Jaare 1395, g dat niemand binnen Am* „ fleldam ooit eenige Quaeckborden [mogelyk „ Tiktakborden ] of dobbelfchoolen hantieren „ of houden zoude, noch van 's Graaven, „ noch van Stads wege. Ook wierd allerlei „ dobbelen en fpeelen, uitgenomen Scuiken, n Schyffpelen en Qjiairten verboden". Z. Wat waren dit voor fpelen ? V. Het Schaiken was het Schaaken , het Schyffpelen, Dammen en Ut'Qpdimh,Kaartfpelen, want het geen wy tegenwoordig een Spel Kaarten noemen, heette toen een Qtialrt* fpel of Spél van Vieren, het zy om dat de Kaart uit vierderlei figuuren, als ruiten, harten , fchoppen en klaveren belhat, of om dat men met zyn vieren gemeenlyk fpeelde. Verfcheidene Keuren zyn vervolgens, niet zo zeer tegenjde Spellen zelfs, als wel tegen het grof en valsch fpeelen gemaakt. Het dobbelen was ondertusfchen dermaaten toegenomen, dit de Vroedfchap, in 't Jaar iCZi be/loot, by  GESCHIEDENISSEN. 533 by eene Keure, te verbieden meer dan vyfentwintig Guldens , op éénen dag te verfpeeleu, gelyk eerlang gefchiedde. Daarenboven beflooten Burgemeesteren ter zeiver tyde , geene Oficien, Benefi clen öf Digniteiten, ter hunner begeeving (taande , op te zullen draagen aan iemand, die grover fpeelde dan de jongde Keure toeliet. Voords had de Wethouderfchap , al in 't Jaar 1601, verklaard dat zy geen regt zoude doen , op dwaaze Wcddingfchappen, betreffende het leven en de dood van eenige Vorflen, het inneemen van Steden of diergelyke onzekere zaaken.— Omtrend het houden van Bordeelen, wierd nogthans in oude tyden, hier ter Stede, groote oogluiking gebruikt. De oudfte Keuren verboden wel mit poytierfcippe om te gaan, dat is Bordeel te houden, doch zulks wierd alleenlyk verdaan van zulke plaatfen daar 't niet vryftond. Want in die zelve Keuren wierd het Bordeelhouden op der Stede nye graf te up tie Vesten, toegelaaten. Eenige Jaaren laater mogten geen openbaare ligte Vrouwen, dan in de Halfleeg en Pylfleeg woonen, en in 't Jaar  £34' Amsteldam en zyne Jaar 1509 wierd afgekondigd, dat de Schou*- ten dienaaren , toen Scouten knechten gehe. ten, alléén maar gemeene Vrouwen mogten houden, en nergens anders dan in de twee voornoemde Steegen woonen. Ondertusfchen moet gy niet denken dat 'er by de oude Keuren der Stad, geen agt geflagen wierd op de eerbaarheid der Zeden , want in de oudfie Keuren wierd aan Mannen en Vrouwen te gclyk verboden , in den Sloven linnen der Stede te gaan of te flaapen. Ook verbeurde eene Vrouw van lichten leuene, zo als de Keur zegt, die met een Man in de Kerk of op het Kerkhof, at, dronk of fliep, een van haare ooren. Ook fprak de Regeering zelve, by eene andere Keiir van den Jaare 1495. dat men van de openbaire ghemeene Fromven dalr ter Stede, butelands meer cor.fufie of fprac dan eer, en de '/ welck o'tck kleen be* hagen was voir God ahnachtich. Doch de open.lyke toelaating van bekende Bordeelea hield (ger t$ei volkomen op, dan na de ver» anuei wig van den Godsdienst en der Regeer ring, inden Jaare 1578. wanneer des Schoute die-  geschiedenissen. St'^g dienaars, aanftonds bevel kregen om het houden van Bordeelen na te laaten. Voords verbood de Wcthouderfchap deezcr Stad by eene fcherpe Keure van den Jaare 1580. „her „ verleiden van getrouwde Lieden tot over-1 „ fpel, onder bedreiging van fchavotteering, „ het houden van Bordeelen , onder gelyke be,, dreiging van fchavotteering en geldboete ,, voor de eerfte, en geesfeling en ban voor ,, de tweede reize". Voords wierden by dezelfde Keure allerhande loort vt'n ontugtigheid bedreigt met ftraffen, ter befcheidenheidvan den Gercgte. Eindelyk zyn ook by eene Keure van den Jaare 1629, de Dansfchoolen, waar Mans en Vrouwsperfoonen by een kwamen, en waar in dikwils ongeregeldheden gepleegd wierden, verboden geworden. Zie daar eene korte en tevens naauwkenrige befchryving van de voornaamfte Voorregten, Gewoonten en Keuren der Stad van onze inwooninge. Z. Waar zullen wy nu in ons volgende Gefprek over handelen ? V. In zal u in het zelve eene befchryving geeven en verflag doen van de voornaamfle Be-  amsteldam en zyn* Bezittingen der Stad in >t gemeen, welken zekerlyk wel onder haare merkwaardigfte Voorregten geteld kunnen worden, en als dan overgaan tot de befchryving van haare Regeering ^Schutteryen, voornaame Man. nen. en andere aanmerkelyke zaaken, wel. ken de Stad Amfleldam in 't byzonder betreffen. Z. Ik zal uw verhaal daaromtrend met verlangen te gemoet zien , niet twyffelende of daar zullen mede vry wat weetenswaardige Zaaken in voorkomen.