NUTTIGE
HUIS en BYBELSCHE
ALMANACH.
Foor bet Jaar 1782.
Waar in
Behalven het noodige tot een Aimanack behoorende, gevonden word, niet alleen eene Handleiding om de Jeugd tot kennisfe van de heilige Historie en Landbefchryving op te leiden; maar ook om dezelve te (lichten, met veeIe andere nuttige, zedekundige en tevens vermaakelyke onderwerpen.
VERSIERT
met 12 Bybelfche Konst- Tafreelen en der« zei ver dichtmaatige Verklaaringen.
Te AMSTERDAM.
By H. KEYZER, Boekverkoop» op de Gelderfche Kaai.



INHOUD van deezen ALMANACH.
ï. De 12 Maanden, het vaaren de Sche^1 pen, Kermisfen, &c.
». BybeJfche Figuuren , met derzelver Dichtkundige Verklaringen.
j. Vervolg van het Bybels Woordenboek , of de beknopte ISaamlyst der aanmerkelyke Perioonen des O. en jN. Testaments. ;
4. Vervolg van de Geestelyke Landbefchryving.
5. Vervolg van de Gerchiedenisfen, der Nederlandfche Kerke , byzonder ten opzigte van deszelfs Hervorming.
6. Vervolg der Zedelyke Fabelen en Ver» telfels.
7. Vervolg van de .Historifche Chronyk der Waereld.



* TANÜARIUS XXXI. Louwmaand. *&■
1 Dingsdag Nieuwj. dag. Genefis i- 5?
2 Woensdag Ó-35 6 11 &
3 Donderdag 8- o 12-16^
4 Vrydag 9-25 17-20& 0 5 Saturdag 10-55 21-24^
ó Zondag Laatfle Qjtart 1 Zondag. 4* •$ 7 Maandag 'sm,öp.i2-3o Gen. 25-27^' ^ 8 Dingsdag 2- 5 28 30 &
^ 9 Woensdag 3.40 31 33^
^10 Donderdag S-io 34-86$
^11 Vrydag 6-35 37 41 $
£ 12 Saturdag 7-45 42-45^
^ 13 Zondag Nieuwe Maan 2 Zondag, ^ ^ 14 Maandag 's av. on. 405 Gen. 46 50 "L .gj 15 Dingsdag 5-50 Exod. 1-3*.
te 16 Woensdag 7-15 4-ó£
ï 17 Donderdag 8 30 7" 9.£
Yi8jVrydag 9-50 1Ö-I2*
gi9|Saturdag 11- 5 ^"^f
£20 Zendag 12-15 3 Zondag. £
Jai Maandag £««rf. Exod, 16-18^
ƒ 22 Dingsdag *s morg. Ond. 19-23^ ^23' Woensdag 2 d5 2427 '*
"^24 Donderdag 4- o 28-30 r*
•fcagjVrydag 5- 5 3i-33*
#26 Saturdag 6-15 34 5*5 &
•&27|Zö#</i3g- ^-io 4 Zondag.
$28 Maandag 7-45 Exod. 3740 3*
•§•29;Dingsdag Volle Maan. Lev. 1- 5 $e #30] Woensdag 'sav. op. 5 35 6-10 &
•$31/ Donderdag 7-0' 11155»



# FEBRUARY XXVIH. Sprokkelmaand. * § » Vrydag 's av. op 8 25~Lev. i6 20* g 2 Saturdag 9.55 2i-24f <® 3 Zo»</*£ U-30 5 Zondag. X
4 Maandag 'smorg. op. Lev. 25-o7r $ 5 Dingsdag Laatfle Quart Num. i-^T"
# ó Woensdag 2-45 7.12 *
# 7 Donderdag 4-15 ,3,I9* 8 Vrydag 5.30 20 25?
^ 9 Saturdag 6-20 26 30*
&10 Zondag 7-06 Zendag. *
^ii Maandag 7-20Num.. 31.35.?
^.12 Dingsdag Nietrne Maan Deut. 1-5* $13 Woensdag 'sav.on. 6- 5 611 *'
^14 Donderdag 7.30 12-17 *
$i5| Vrydag 8-45 18-24?
16 Saturdag 10- o 25-30*
^17 Zondag n-is 7 Zondag. *
^18 Maandag 12-25 Deut. 31.34*
2" 19 Dingsdag i-45 jozua 1-4*
£20 Woensdag Eerfie Quart.l 5. g &
T2ijDonderdag 'sm.on. 2-55 9-12& {"lyrydag 4-5 13-17*1
^23 Saturdag 5- Q| 18-21
2 24 Zondag 5.45 8 Zondag. :
J* «5 Maandag ó-2ojozua 2ï-24-&
3;26jDingsdag 6-40Richt, l- 5^
271 Woensdag Volle Maan 6 8$"
g28 Donderdag'sav.op. 6- 5 9-12-fr [
* 1 S:
*.l I I!



•S MAART XXXI Lentemaand, &
i Vrydag 'sav. op. 7 35 Richt. 13-16$» 4ft 2 Saturdag 9 o 17 21$.
3 Zondag IO.40J 10 Zondag,
4t 4 Maandag 12* 5 Ruth. 1- 4$
^ 5 Dingsdag 'smorg.op. 1 Sam. i- 6a ify 6Woensdag LaatfletQ,uart. 7-12&L 7 Donderdag 1-55 IS 16%
^ 8 Vrydag 4-20 17-21&,
q 9 Saturdag 5- 5 zz-i6&
jjkio Zondag 5-30 Iï Zondag.
^11 Maandag 5 50 1 Sam. 27-31 X,
A12 Dingsdag 6-52 Sara. !• 5X
JiSWoensdag 6-15 6- SI
Y14 Donderdag Nieuwe Maan 9 10 £
X15 Vrydag *$av.on. 7 5o I1*14^ T 16 Saturdag 9- o 15 18 j?
17 Zondag io~ 10 12 Zondag. *f
^18 Maandag u 35 2 Sam. 19-21 £
g 19 Dingsdag 12-45 22"24?
pj* 20 Woensdag ,'s morg. on. 1 Kon, 1- 4* ^21 Donderdag j 2-0 5-8*
£22 Vrydag \Eerfte Qiictrt. 9-11 *
^23 Saturdag 345 12 15 jc
jiattfondag Palm Zondag. 13 Zendag. * ^25 Maandag 4-45 i Kon. 16 19*
•^26 Dingsdag 5-5 2022*
•*?27 Woensdag 5-20 iKon. i-4*
•& 28 Donderdag 535 5-8*
$29 Vrydag Volle Maan 9-i$h $ 30 Saturdag j»s av on. 8-35 14-17$
.§.31 Ztndag 'paafcheH. | 14 Zondag*



■gr APRIL XXX. Grasmaand. §
* J[VTaandag .'sav.0n.n-3s 2Kon. 1821*
* ï Dingsdag 's morg. op. 22-25$"
* S Woensdag 1- 5 1 Chr. 1-6* 4 donderdag' 2 20 7-11 &
Jj* 5 Vrydag Ze-atfie Quart. 12-17$
J 6 Saturdag 3.35 18-22$
■S* 7 Zo«^ 4-5 15 Zondag, dj
8 Maandag 4-20 1 Chr. 23-27rij.
9 Dingsdag 430 28-30* •isf 10 Woensdag 4-45 2 Chr. 1. 7? ^Ii 1 Donderdag 4-55 8 13Y
Vrydag Nieuwe Maan 14-201;
^13 Saiurdag 'sav.on. 8 10 21-27% ^ 14 Zondag 9-15 16 Zondag, T
%1S Maandag 10-45 2 Chr. 28-32X
16 Dingsdag 11 55 33-36 X
^17 Woensdag 12-45 Ezra 1- 6 r*
$ 18 Donderdag i's morg. on. 710* ^19 Vrydag 1-50 Neh, z-7*
.g, 20 Saturdag Eerfte Quart. 813* ^21 Zondag 2-55 17 Zo»^. *
^22 Maandag 3-15 Efther. 1- 5*
^23 Dingsdag 3 35 ö 1D$
".24 Woensdag 3-50 Job. 1- 7$
J25 Donderdag 4- 8 14&
J 26 Vrydag 4 10 152!$
Ǥ27 Saturdag Maan . 22-28$
•&a8 'sav.op. 9-15I ;3 Zw^.
-$29 Maandag 10 45IJ00. 29-35$
^30 Dingsdag 12-5' 36-42 ft
■* l $
•&^$$###$${M*$^$#$^'$$



%h _ MAY XXXI. Bloeimaand^ £
•$ i Woensdag j's morg. op. Pfaltn 1-12$ •$ 2'Donderdag iioPfalm. 13-22 &
•$ 3 j Vrydag 1-40 23-30$
•6> 4 Saturdag \Eerfle Quart.l 31-42$ & $\Zondag 215 19 Zondag. &
3$ 6 Maandag 2-25 Pialm 4450*
•$ f\Dingsdag 3. ó 51-60$
j& 8 Woensdag 3 10I 6168$
.$ 9 Donderdag!Hemelv. Chr. 69-76$ ■g 1 o Vrydag 3-30 77-84*
•$ 11 Saturdag 3-40 85 92 *
£ 12'Zondag Nieutve Maan' 20 Zondag. A. ^ji3l Maandag 's av. 011. 9-50 Pf. 93-100 *. $ i4|Dingsdag 1055) 101-not,
,$15 Woensdag 11 50 ïii-iigl,
^. 16 Donderdag 1230, 119.
.&ï7 Vrydag 's morg. on. 120 130?
^18 Saturdag | 1- o 131-140^
Xi9Z«0^0g IPirtxter. 21 Zondag. \
^20 Maandag Eerfte Quart. Pf. 141-150* Jai Dingsdag 1 55 Spr. 1-3*
22 Woensdag 2-5 4-9*
^23 Donderdag 2-20 10-14*
J24 Vrydag 2 35 15-19*
•$25 Saturdag 2-50 2024$
"$26 Zondag 's avon. op. 22 Zondag. $ •$27 Maandag Volle Maan Spr. 25-31$ •828 Dingsdag iossWd. 1-4$
#29 Woensdag 11 45 5- 8^
•ft 30 Donderdag 12-20 912$
•$31 Vrydag 12-40 Hoogl. 12$
•R*#$^$#.###i£$$$ $



JUNY XXX. Wiedemaand, ^
•SP i Saturdag 12-55 Hoogl. 3' 5$
•Sf* n'Zendag Eerfle Quart.\ 23 Zondag. $
3 Maandag 's morg. op. ;Hoogl. 6-8$
4 Dingsdag i- 5 Jefaia i- 6$ •$ 5 Woensdag 1-25 7-12$ 4*} 6 Donderdag 1-35 13-20$ ^ 7 Vrydag 1-45 21-27$ 4£ 8 Saturdag 2-0 2835$ .$ 9 Zondag 2-15 24 Zendag. fa ^3 io Maandag 2-35 Jeiaia 36.39^ ^ li Dingsdag Nieuwe Maan 4°-44d«. $ 12 Woensdag 's av.on. 1 o 35 4 5 49 & % 13 Donderdag i'-o 5G-t3$. ^,14 Vrydag n-25 54"59a 3*j i5 Saturdag 11-40 6063^ X 16 Zendag h-55 25 Zondag, ,5. J 17 Maandag i2'lojeraja 64-66
*, 18 Dingsdag EerJIe Quart. jerem. 1-6%
119 Woensdag 12-30
*20 Donderdag 12-45 ^-ló?
21 Vrydag 's morg. on. J7 2°%
^22 Saturdag 1- 51 21-25?
.^2'ó\Zerdag *-%o) 26 Zondag. \
^24 Maandag 2- ojerm. 26 31 J*"
^25 Dingsdag i^olle Maan 32-35 ^
*& 26 Woensdag savop.10-10 36-29*
•$27 Donderdag 10-35 40-45$
«S 28 Vrydag io-jo 46-49^ !
•4» 29 Sa'.urdag 10-40 50 52 $
4' 3° Zondag 11- 2.7 Zondag. $
<$ I $ ^^•$^-$^«$'$^"$-§^$.-$$$$$$



JULY XXXf. Hooymaand. § j$ i Maandag | i i-35 Klaag. i-5$
2 Dingsdag Eer/te Quart. Ezech. 1-3$ & 3 Woensdag | 11.45 4 7$
fa 4 Donderdag 12- *n$
5 Vrydag I 12-15 12 16 *
& 6 Saturdag ! 12-35 17-20$
7 Zondag 's morg. op. 28 Zendag. & j$ 8 Maandag 1- 5 Ezech. 21-24 *
^ 9 Dingsdag ! 1-40 25 28^
fèio Woensdag Nieuwe Maan 29-32^. .jjj.ii Donderdag'sav.on.9-30 33-36^, ^12 Vrydag 9-40 37-39*
^.13 Saturdag 9-50 40-44a
^14 Zondag 10- 5; 29 Zondag. ^
Y15 Alaandag 10 20 Ezech. 45-48 r
Jtió Dingsdag 10-30 Daniël 1*2?
J17 Woensdag Eerfle Quart. 3- 4J
^18 Donderdag Hondsd. Beg. 5- 6£
^19 Vrydag ^ 11-20 7- 8*
^20 Samrdag H'50 9"10?
*2l Zondag 12-35 30 Zondag.
£22 Maandag 's morg. ond. Daniël 11-12* g 23 Dingsdag | 1-35 Hofea 1.3*
^24 Woensdag Volle Maan 4- 6 $
25 Donderdag 's av. op. 855 7- 8 $
•£26 Vrydag 9 10 9-10$
•^27 Saturdag 9-20 11-14$
4l 28 Zondag 9-30' 31 Zondag. *
•£29 Maandag 9-40 Joel 1-3$
•$-3° Dingsdag 955 Amos 1-3$
•4^31 Woensdag 10-5 j 4-6$
$#4S-$-$.#



AUGUSTUS XXXI.J)ogStmaand. <g g i Donderdag Eerfie Quart. Amös tTT ^ 2 Vrydag 10 40 0baoja •$
g 3 Saturdag i r_ 0 Jonas i- 2^
J- ^Zeudag n.4G 32 Zondag. *
5 Maandag 12-20 Jonas 3-%$
f 6 Dingsdag morg. op. Micha 1. *7 Woensdag! 1-25 4. 72
•f 8 Donderdag: 2-45 Nahum. 1- 3 £
•& 9 Vrydag Volle Maan Habak,
10 Saturdag »s avon. on. Zeph 1- 3f #11 Zo*^ 8.35 33 Zond
.§ 12 Maandag 8-45 Hagg. 1. 2 £
«$13 Dingsdag 8-55 Zach, 1. 3 f
$14 Woensdag 910' 4-6?
^ji5 Donderdag 9-30 78?
^ióVrydig Eerfte Quart.\ 9 ilX
^ 17 Saturdag 9.55 i2_I4|
^ 18 Zondag 11 - 51 34 Zondag. j*
*I9 Maandag Hartjesdag. jMalch. 1- 4* ,ï 20 Dingsdag 's morg. on. (Matth. 1-4* ^21 Woensdag 2_ 0 5- o I
|22 Donderdag 3_25 10_/ ft
V23 Vrydag Felle Maan 15-20^ 124 Saturdag 'sav.op.7-45 21-25*
V2ó Maandag 8- SiMatth. 26-28*
«a? Dingsdag 8-i5 Marc. 13 *
f 28 Woensdag 8-30 4.6*
J;2S Donderdag! 8-45 7_ 9$
3cI Vrydag LaatfteQuart 10-11$ ■^31 Saturdag i 935 12-13 4



* SEPTEMBER XXX^rfstmaand. $ •$ i Zondag . io- s| 36 Zondag. $ •w 2)Maandag n.ioMarc. 14-16$ •$ 3[Dingsdag 12-25 Lucas 1-8$ <® 4 Woensdag 's morg. op. 9-12$ ►$ 5 Donderdag 1-50 13-16$ ^6 Vrydag 3-15 17-18$ .$ 7 Saturdag Nieuwe Maan 19 21X
% Zondag >s avonds on. 37 Zondag, ^. 9|Maandag 7-10 Lucas 22-24^
^io;Dingsdag 7-25 Joh. 1- 4S,
^lijWoensdag 7.40 5- 7 "£
12 Donderdag 8-0 8 ii*?
gi3|Vrydag 8-40 12-16 X
J 14 Saturdag Eerfse Quart. I7-I9d* *ï5\Zondag 9.20 38 Zondag. ?
*£i6!Maandag ï 1-50 Joh. 20-2 if
* 17 Dingsdag 's morg. on. Hand. 1-5? •glS Woensdag 1-15 6- 9* J19 Donderdag] 2-45 1 014*
* 20 Vrydag 4-10 15-19* •9 21 .Saturdag Volle Maan 20-23*
1l\Zondag '5 avon. op 39 Zondag, * j23;Maandag 6-30 Hand. 24-28*
•g24'Dingsdag 6-4 Rom, 1. 2*
"$251 Woensdag 7- 0] 3- 4.$
•$26 Donderdag 7-20 5-8$
^27|Vrydag 7.45' 9-,,$
■i?28 Saturdag 8-20 12-13$
%2.g\Zondag Eerfte Qa«r/.j 40 Zondag. & •$301 Maandag 10-iOiRom. 14-16$
•$* ' ' #$$$##.$$.#.$$^$$



OCTOBER XXXI Wy-maand & "i Dingsdag-"* 11-30.1 Cor. T~ö *
«Woensdag! 12-45 7-H $
3 Donderdag Leiden Ontf. 12-16 5"
& 4 Vrydag i's morg. op. [2 Cor. 1- 5 m 4$ 5 Saturdag 3-55 6-95*
«jSj. 6 'Zondag I's avond. ou. 40 Zondag $ ' g> 7 Maandag 'Nieuwe Maan 1 Cor. 10-13$ ^ 8 Dingsdag Alk. O. 5- 50 Galat. 1-4$. ^j. 9 Woensdag j 6-10 5-6;*
^ 10 Donderdag 6-40 Eph. 1- 3 $
^11 Vrydag j 7-20 4- 6 #
^11 Saturdag | 8-20 Phil. 1-4$
^.12 Zondag Eer/te Quart. 41 Zondag. & ^14 Maandag n- 5 Coll. 1-44
^15 Dingsdag 12.30 1 Thesf 1- 4*
216 Woensdag ,'smorg.on. 2Thesf. 1-34 T17 Donderdag! 2- o i Tim. 1- 4ÏJ
j*i8 Vrydag 3-25 5- 6 ï
J 19 Saturdag 4-40 2 Tim. 1- 4S.
20 Zendag 5-55, 42 Zondag. T
^2i Maandag ^ó//e Titus 1- 3;?
^22 Dingsdag ,'s avonds op, Philem. 1 tT J 23 Woensdag 5-30 Hebr. 1- 4*
•£24 Donderdag 5-55 5- 9 2
■$25 Vrydag 6 25| 10-13*
26 Saturdag 6-55 Jacob. 1- 2*
^27 Zondag 8-1 o] 43 Zondag *
•^28 Maandag 8-50'jacob. 3*5*
■i?>29 Dingsdag Laat/ieQuart U Peer. 1-3$
30 Woensdag 1 10-40' 4-5^
<$31 'Donderdag "s morg.o . |2Petr. 1-3$



& NOVEMBER XXX, Slagtmaand. ^ i'Vrydag 's morg op. i Joh. j- 3$ 2 Saturdag 301 Job. 4- 5
•ifr 3 Zondag 4 30 44 Zondag, $
■jij- 4 Maandag 's avon. on. 2 Joh. 1$ 5 Dingsdag Nieuwe Maan .3 Joh. I- ^ ^j. 6 Woensdag 4-40 Judas 1- ^
7 Donderdag 5i5 0penb. 1--3 $
«jij. 8 Vrydag 6 5 4—7 $
^. 9 Saturdag 7-15 . 8'tad>
^10 Zendag 8-45' 45 Zenddg, o.
.Maandag 10 isOpenb. 13 16^
vj. 12pingsdag .Eérr/ï* Quart. 17-20J;
?ti3 Woensdag ,'s m.on.ii 50 ai 22j£
^i4;Donderdag 1- 53 Esdra 1 o.**
7£i5| Vrydag 2-25 3 4^
V 1.6 Saturdag 2-40 5- 'ójf
f 17'Zondag 4-5 46 Zondag. ™
JiBjMaandag 6-15 3 fisdra 7- 9X
^19'Dingsdag 's avon. op. 4 — 1. 9% **? 20 Woensdag Folie Maan 1 o-16 &
J 21 jDon derdag 3 55 Tob, t- 4^
^22.Vrydag 4 25 5 9$
'$23jSaturdag 60 10 14^
Zondag 7- 5 47 Zondag, $
"$25 Maandag '.820 judith. 1-7^
$26 Dingsdag 9 40 8-1 L$
•J? 27^ Woensdag 1225 1215$
28 Donderdag Lac.tfteQuart Wysb, 1 • 3 •$29 Vrydag i's morg op. 4- 6&
•$30 Saturdag | x 5iJ 7. 9$
* 1 I I $



^ DECEMBER XXXI. WintermaTnd.
* l\itnias 3 25 48 ZondaT: -fit-
^ 2|Maandag 5 o Wysh. 1012$
^ 3(Dingsdag 6- 5 13-15$
^ 4;Woensdag Nieuwe Maan 16 19A
^ 5jDonderdag '«av. on. 3-45 Sirach. 1 10%
Vrydag 4.45 , iï-ipl
J 7.Saturdag 6 5 20 30»
J£ 9 Maandag 9 10 Sirach 33 36 £
~g 10 Dingsdag l0 4o 37*2^
Woensdag LaatfceQuart. 43-51 X"
j| 12, Donderdag 'sra.0n.j2 o Baruch x- 27 ^13 Vrydag ï.20 s f
gi4 Saturdag 235 |- J»
■VIS Zondag 35C So Ze;;^. f?
^16 Maandag 5 5Anh.Eft.i-3&
^ 17.Dingsdag 6 2c 4 6 <*
g18 'Woensdag' 7 3c t Aanh. in D.$
V19 D nderdag Vette Maan 2 Aanh, in D.$ *?2o Vrydag s av. op. 3140 3 Aanh in D. $ Jj2i Saturdag I 4 35 4Aanh. in D.$
W 21 Zondag 5-55 5I Zondag. &
^23 Vlaandag 7-n> £ Mach. i- 5 $
#24 Dingsdag 8 3c 6 10$
^25 Woensdag Kersdag. 1116$ #26 onderdag 11 15 2 Mach 1-4 ^
$27 Vrydag LaatfteQuart. 2 \ 5-7*
& 28 Saturdag 's m on. 12 40 811$ «29 Zondag 2 l5 52 Zondag. &
#30 Maandag 3 50 2Mach. 12 15$
$3i|Dingsdag 5 25 3 Mach. 13$.



DE VIER GETYDEN DES JAARS 1782.
De Lente zal beginnen den 20 Maart.
De Zomer den 21 Juny.
De Herfst ■ — den 22 Septerab.
De Wmter den 21 Decemb.
In dit Jaar 1782 is De Zonne-Cirkel . 27
Het Gulde Getal . 15
Het Epacia . 1S
De Zondags Letter . f.
Van de EKLIPSEN des Jaars 1782.
In dit Jaar zullen vier EkUpfen zich op bet Aardryk vertoonen, als twee aan de Zon en twee aan de Maan, waar van by ons niets zal konnen gezen worden.
De Eerfte zal zyn aan de Maan, den 29 Maart.
De Tweede zal zyn aan de Zon, den 12 April.
De Derde zal zyn aan de Maan, den 21 Sept.
De Vierde zal zyn aan de Zo», den 27 Oélober.
Vacantien van de Ed. Hove van Holland.
De Vacantie eindigd den 13 January.
begint den 8 Feb en eind, den 27 dito.
— den 22 Maart, eind. den 7 April.
—— den 17 Mey, eind. den 2 Juny.
— den 31 July , eind. den 1 Sept.
■ -»■ - begint den 23 December.
Va*



Vacantien voer de Stad Amsterdam.
De Vacantie eindigt den 7 January. —begint den 29 Maart,eind.den 12 April. » . den 17 Mey, eind. den 31 dito.
- ■■■■ den 19 July, eind. den 16 Aug.
—— den 20 Sept. eind. den 11 Ocï.
-—«begint den 20 December.
Vacantien voor de Stad Rotterdam.
De Vacantie eindigt den 1 January.
- begint den 12 Febr., eind. den 19 dito. ~ den 25 Maart, eind. den 6 April.
- den 13 Mey, eind den 1 Juny.
Groote Vacantie begint den 5 Aug. eind den
3 September. ■ begint den iS December.
Vacantien voorden Hove en Stad Utrecht.
De Vacantie van Paasfchen begint Paasch> avond, eindigt beloken Paasch-maandag.
De Vacantie vanPinxteren begintPinxteravond, en duurt 4 weeken lang.
De Groote Vacantie begint den 12 Aug., eindigt den derden Maandag in Septemb.
De Vacantie van Kersmis begint Thomasavond , eindigt des Maand, na 3 Koningen.
Vacantie voor de Stad Dordrecht. De Vacantie eindigt den 11 January.
begint den 13 April, eind den 27 dito.
——> --— den 1 Juny, eind. den 15 dito. Groote Vac. beg. den 1 Aug. eind.den 4 Sept. Vacantie begint den 20 December,
DE



PRYS DER GEZEGELDE PAPIEREN.
i Zegel a 3 ft. kost/ o: 5
r a 6 ft* —— o: 9
1 a is ft, o: 16
1 a 15 ft, —^ 1. o
r — a 24 ft. —— 1: 11
1 a 30 ft. —— 1: 18
1 —— a 48 ft. 3: o
1 —— a' 3 g!. 3: «*
I a 4 gl. 5: o
1 1 a 6 gl. 7:11
1 — •— a 8 gl. 10: o
1 a 9 gl. -— II : 5
1, — - a 12 gl. •—— 15 : o
1 —a 16 gl. as-» 20; o
i j- a 18 gl. 22: 10 .
I, a 24 gl, —— 29; iS
Huur-Cedullen van Huizen Landen, 2rV»
Tot 50 gl. op een 3 ft. Zeg.k./: 6i
Van 50 tot 100 gl. 6ft. -;io:
100 gl. tot 200 12 ft. - :i7 :
ÏOO gr. tot 600 24 ft. I ;Ï2*
600 gl. tot 1000 3 gl. 3;i7!
IOOO gl. tot 20CO 6 gl 7: 13:
2000 gl. tót 3000 8 gl. 10: 2 :
3000 gl, tot 4000 12gl. is ; 2 :
4000 gl. tot 6000 16 gl. 20*» 2 •'
6000 gl tot 120C0 r8 gl. 22 .• 14 r
iaüoo gl. en daarboven 24 gl. 29 :T9:
De



De Huurders moeten hebben Copyen van Huur-Ceduilen op 6 ft Zegels, ten waare d© Huur-Cedul zelfs maar was op een 3 ft. Zegel, dan behoeft de Copye niet hooger dan van 3 ft. te zyn, OBLIGATIE N. iot 100 gl. op een 3 ft. Zeg.k ƒ- • 6.
van 100 — tot 200 6 ft. - : ïo.
aoo rr tot 600 12 ft. —. . I7' 600 r- tot 200024!!. —_ ï ; i2[
2000 en daar bov. 48 ft. . 3 .* o*
Voor bet Huwelyk Aantekenen voor die gegoed zyn. Word betaald met bet Zegel.
2000 en daar boven — ƒ 3 g, — <$. 0 ©000 en daar boven - 6 g. - 12 • 16. 12000 en daar boven - 15 g. - «1 :11 20000 en daar boven - 30 g. - 63 : \.
Concent Ceelen ter Begravinge voor die
gegoedt zyn. van 2000 tot 4000 ƒ 3 _ 4
4000 — 6000 -6 8
6000 — iaooo - 12 _ 15
12000 — 20000 . 15 _ I5
20000 en daar boven. - 30 —
Lees- Cedullen ter "Begraavenisfen die ge. goed zyn boven de 1000 gl 6 ft. Zeg. k • 0
boven de 3000 I2 ft. ' \ \6
~~~~ ~ óooo 24 ft. — 1'. I2
12C0° 3 gl. — 3:' 16
" 25000 6 gl. — 7:I2
— iooooo — 12 gl. _ 15:o
Het



het LUIDEN der POORTKLOKKEN
der STAD
AMSTERDAM.
rak •< t r ft'' * * *
Den 2i Jan. 's morg. ten half 7 's ay. ten half 5 uuren, 8 Febr 's morg ten 6* 's av. ten 5 uuren , 24 dito 's morg. en 's av ten half 6 uuren , 14 Maart's morg. teu 5 's avonds ten 6 uuren, 28 dito 's morg. ten 5 's av. ten half 7 uuren, 10 April 's morg. ten half 5 's av. ten 7 uuren , 22 dito 's morg. half 5 's av. ten half <s uuren, 7 Mey 's morg. ten 4 's av. ten 8 uuten , van den 7 Mey tot 7 Aug, blyven de Poorten openfta'an tot 's avonds ten haif 10 uuren, gel k ook de Stads Herbergen, 8 Aug. 's morg. ten half 5 '9 av. ten half 8 uuren, 25 duo 's morg ten 5 's av. ten 7 uuren , 9 Sept. 's morg ten half 6 en 's av. ten half 7 uuren, den 21 dito 's morg als boven en 'sav.ten 6uu« ren 13 OcT:. 's morg. ten 6'sav ten half 6 21 dito 's morg, ten half 7 's av. ten 5 Uuren, 6 Nov. 's morg. ten 7 's av. ten ! Half 5 uuren.
] t~J ,78 ï i i jt .!. j Z 0 i
Van LEYDEN en GOUDA.
Den 15 Jan. 's morg. ten half 6, te Leyden ten 6 uuren 'sav.teu5uuren, 1 Febr.
's



* morg, en 's av. ten half 6 uuren, 15 dito 's morg ten 5 '« av. ten 6 uuren, 1 Maart 's morg. ten half 5 's av. ten 7 uuren, 15 dito 's morg. ten 4 's av. ten 7 uuren, 1 April 's morg. ten half 4 's av. ten half 8, 15 dito 's morg. ten half 4 's av. ten 8 uuren , 1 Mey 's morg. ten 3 's av. ten half 9, 15 dito tot 30 July 's morg. ten 3 's av. ten 9 uuren, 1 Aug. s morg. ten half 4 's av. ten half 9,15 dito 's morg. ten half 4 's av. ten 8 uuren, I Sept. 's morg. ten 4 's av. ten half 8, 15 dito 's morg. ten half 6 's av. ten 6 uuren, 1 Ocï. 's morg. ten 5 's av. ten half 7, 15 dito 's morg. ten half 6 's av. ten 6 uuren, 1 Nov. '$ morg. ten 6, Gouda half 6 's av. half 6 uuren, 15 dito 's morg. als bov. 's av. ten 5 uuren, 1 Decemb, s morg. als bov. 's av. ten half 5 uuren.
Van HAARLEM en ENKHUIZEN.
Den 8 Jan. 's morg. ten half 7 >s ar. ten half 5 uuren, 1 Febr. 's morg. ten 6 s av. ten 5 uuren, 11 dito 's av. ten half
6 uuren , 23 dito 's morg. ten half 6 uuren, 4 Maart >s av. ten 6 uuren, 13 dito 's morg. ten 5 uuren, 18 dito 's av. ten half7uuren , 1 ^prii 's morg. ten half 5 \ av. ten
7 uuren, 16 dito 's av. ten half 8 uuren, 20 dito 's morg. ten 4 uuren, 1 Mey 's av. ten 8 uuren, ao dito 's morg. ten half
4 en



4 en 's av. ten half 9 uuren , de maand Juny blyft als vooren, 26 July 's morg. ten 4 's av. ten 8 uuren, 14 Aug. 's av. ten half 8 uuren , 22 dito 's morg. ten half 5 uuren, 29 djto 's av. ten 7 uuren , 12 Sept, 's morg. ten 5 's av. ten half 7 uuren , 26 dito 's av. ten 6 uuren, 1 Ocï# 's morg. ten half 6 uuren, 10 dito 's av. ten half 6 uuren, 18 dito 's morg. ten 6 uuren , 25 dito 's av. ten 5 uuren ,10 Nov. 's morg. ten half 7 uuren, 22 dito 's av. ten half 5 uuren, 30 dito 's morg. ten 7 uuren , 4 Decemb. 's av. ten 4 uuren, de Groote Hout, Zyl en KennemerPoorten, zyn altyd open tot 11 uuren 's avonds en de Spaarwouder Poort, tot het aankomen der laafte trekfchuit.
Van HOORN.
Den 15 Jan. 's morg. ten half 7 's ar. ten 5 uuren, 1 Febr. 's morg. ten 6 's av. ten half 6 uuren, 15 dito 's morg. ten half 6 's av. ten 6 uuren, 1 Maart 's morg. ten 5 's av. ten half 7 uuren, 15 dito »s morg. ten half 5 's av. ten 7 uuren 1 April morg. ten 4 's av. ten half 8 uuren, i<5 dito 's morg. ten half 4 's av. ten 8 uuren, 1 Mey 's morg. ten 3 's av. ten half 9 15 dito tot 31 July, 's morg. ten 3 's av. ten 9 uuren, 1 Aug. 's morg. ten 3 's av. ten half 9 uuren ,15 dito's morg. ten half 4 ;s ar. ten half 8 uuren, 1 Sept.'smorg.
ten



ten 4 's av. ten halF 8 uuren, 15 dito I morg. ten half 5 , 's av. ten 7 unren, I Oft. 's morg. ten 5 's av. ten half 7 IS dito 's morg. ten half 6 's av ten 5 uuren, 1 Nov. s morg. ten 6 's av. ten half 6, 15 dito 's morg. ten half 7 's av. ten 5 uuren , 1 Decemb 's morg. ten half 7 's avonds ten half 5.
Van UTRECHT.
Den 3 Jan. 's morg. ten 6 's av. ten half 5 uuren , 15 dito 's morg. ten 6 's av. ten s uuren, 1 Febr 's morg, en'sav. ten half 6 uuren, 15 dito 's morg. ten 5'sav. ten ó uuren, 1 Maart 's morg. ten halfs 's av. ten half 7 uuren, 15 dito 's morg. ten 4 's av. ten 7 uuren, 1 April 's morg. ten half'4 's av. ten half 8 s 15 dito 's morg. ten half 4 's av. ten 8 uuren, 1 Mey 's morg. ten 3 's av. ten half 9, 15 dito tot 31 July 's morg. ten 3 's av. ten 9uuren, 1 Aug. 's morg. ten half 4, 's av. ten half 9, 15 dito 's morg. ten half 4 's av. ten8
uuren, 1 Sept 's morg. ten 4 's av. ten
half 8, is dito 's morg. ten half 5 's av.
ten 7 uuren, 1 Oft. 's morg. ten 5 's av.
ten half 7, 15 dito 's morg, ten 6 's av.
ten 6 uuren, 1 Nov. 's morg. ten 6 's
av. ten half 6,15 dito 's morg. ten 6 's
av. ten half 5,
HET



HET VA ARE N DER
'TREKSCH UITEN.
vam AMSTERDAM.
Op Haarlem alle uuren met het openen Ider Poort; tot 's avonds ten 8 uuren.
Van Haarlem op Leyden, van den 14 \Maart tot den 2 Oétob. 's morg ten 6, 8, 10 en 12 uuren 's namidd. ten 1, 2, 4 en 56 uuren, van den 3 Oclob. tot den 13 \Maart's morg. ten 6, 10 en 12 uuren 's namidd. ten 2,4 en 6 uuren de NagtISchuit het geheele Jaar door ten 11 uuren.
Van Lsyden op Haarlem, van den 14 tMaart tot den 2 Oftob. 's morg ten half
4 5 half 7, 9 en 11 uuren, 's namidd. ten ihalf i , 2 , 4 en 6 uuren. Van den 3 lOétob. tot den 13 Maart 's morg. ten half
5 , 9 en 11 uuren 's namidd. ten half 1,2 , 4. en 6 uuren, de Nacht-Schuit het geheele Jaar door ten 11 uuren.
Op Delft en den Haag, 's morg ten 1 half 4, 6, 8 en half 11 uuren,'s namidd. Eten half 1 half 3 , 5 en half 7 uuren.
Van 's Hage op Delft, van 's morg. ten ihalf 6 tot 's namidd. ten half 7 alle uuren een Schuit.
Van Delft op Leyden, 's morg. ten 5 , 7 ,9 en half 11 uuren 's namidd. ten half 1, ihalf 3 » half 5 » half 7 uuren.
Op Rotterdam, van den 15 Febr. tot den 1 Maart '* morg. van 6 tot 's avonds ten **_ 7 uti-



( 26 )
7 imren, alle uuren een Schuit. Van den 2 Maart tot den 2 April van 's morgens ten 7 tot 's avonds ten 7 uuren als boven. Van den 2 April tot den 14 Sept van 's morg. ten 5 tot 's avonds ten half 9 als boven. Van den 15 tot den 30 Sept. 's morg. ten 6 uuren 's avonds als boven. Van den 1 toe den 14 Octob. 's morgens ten 6 en 's* avonds tot 7 uuren. Van den 15 tot den 31 Oétob. 's morg. ten 7 's avonds als boven. Van den 1 Nov tot den 14 Febr. van 's morg. ten 7 tot 's avonds ten 7 uuren.
Van Rotterdam op Delft, van den 1 April tot den 1 Oétob van 's morg. ten 6 uuren tot 's avonds ten 8 uuren en van dan 2 Oétob. tot den 31 Maart van 'smorg. ten 7 tot 's avonds ten 7 uuren alle uuren een Schuit
Van Amsterdam op Leyden, alle avonden ten 8 uuren van de Berebyt en alle morgen ten 10 uuren eenKaag van denOvertoom , behalven de 4 Wintermaanden.
Op Gouda van den 1 Maart tot den 30 April, s morg. ten 8 uur. van den 1 May toe den 31 Aug. ten 7 uuren en van den 1 Sept. tot 31 Oétob. ten 8 uuren, geduurende de Wintermaanden geen Dagfchuit, buiten de «'trechtfe Poort.
Utrecht. Van den 15 Maart tot den 15 Septi h morg. ten 7 en 's namidd. ten 1. en 's av. ten 8 uuren van den 16 Sept. tot 14 Maart '« morg. ten 8 en '$ namidd* en 's avonds
als
t



( 27 )
i als boven, buiten de Utrechtfe Poort.
Door Muiden op Naarden. Van den I i April tot den 30 Sept. in de week 's morg, t ten 6, 8 en 10 uuren, en 's namidd. tea ] 1, 3 en 5 uuren, Zondags 's morg. ten 5 , ; 7 en 10 uuren en \ namidd, als boven. 1 Van den 1 Oétob tot den 31 Maart 's morg. t ten 7, 9 en 11 uuren 's namidd. ten 1, s e en 5 uaren, in de Prinfegragt by den Am(Hel en een half uur later van buiten de \ Weesper Poort.
Weetp» Van den 16 Maart tot den 15 (Oétob in de week 's morg ten 6, 9 's
namidd. ten half 2 half 4 en half 6 uur e en op Zondag morg ten 6 , 8 en 10 uuren's : namidd. ten half 3 en half 6 uuren. Van
den 16 Oétob, tot den 15 Maart door de 1 week 's ra jrg- ten 8 en 10 uuren 's namidd.
ten half 2 half 4 en half 5 uuren ,opZonidag morg. ten 8 en 10 uuren 's namidd, : ten half 3 en half 5 uuren, van binnen , en : een half uur later van buiten op dezelve
legplaats als die op Muiden en Naarden.
Op Hoorn, Over Edam, Monnikendam en ! Purmerende,van den 1 April tot den 30 Sept.
ten 6 uuren over Munnikendïim en Edam, :en een tot Purmerende ten 8 uuren over
Purm. ten 9 uuren over Monn en Edam,
ten 11 uuren tot Purmerendfoe ,ten 1 uur
over Purm. ten 2 uuren over Monn. en ! Edam, ten 3 uuren, 's Maandags en Vryd.
tot Purm. ten 4 uuren over Purm. en een ** a tot



(2$)
;ot Edam toe, ten 6 uuren tot Edam en Purm. de Nagt-Schuit, met het ophouden van het luiden der Boomklok over Purm. van den i Oétob tot den 31 Maart ten 7 uuren over Monnik, en Edam, ten 8 uuren tot Purm. toe ten 9 uuren over Purmei end ten 11 uuren over Monnik, en Edam , ten
I uur over Purra. ten a uuren over Monnik, en Edam ten 3 uuren tot Edam toe doch Maand en Vryd. ook een tot Purm. ten 4 uuren over Purm. en een tot Edam ten 5 uuren tot Purm. de Nacht-Schuit met het ophouden van het luiden der Boomklok over Monnik, en Edam.
Van Hoor» op /imfterdam van den 1 April tot den go Sept. 's morg. ten 4 uuren over Purm. te 6 uuren over Edam en Monnik, ten 9 uuren over Purm. ten
ii uuren over Edam en Monnik, 's namidd. ten 1 uur over Purm. half 3 over Edam en Monnik, half 4 over puim. ten 5 uuren tot Monnik, de Nacht-Schuit ten jo uuren over Purm, van den 1 Oétob. tot den 31 Maan ten 5 uuren over Purm. doch Maand, en Vryd. te 4 uuren te 6 uuren over Edam en Monnik, ten 9 uuren over Purm. ten 11 uuren over Edam en Monnik, ten 1 uur over Purm. te half drie over Edam en Monnik, ten 5 uuren tot Monnik, en een tot Purm. de Nacht-Schuit ten 12 uuren over Edam en Monnikendam.
Hst



het AFVAREN der
BEURTSCHEPEN en MARKTSCHUITEN.
van AMSTERDAM.
Op Aarnbem , 's Woensdags Avonds. Op 't Rokkin over de Gapertfteeg en ia Dcc Jan. en Febr. om de 14 dagen.
Op Ctiylenburg > Vrydag van de Cingel by de Schoorfteenvegersfteeg.
Ten Dam , Zomers alle weeken van het Water by de Valkefteeg.
Elburg , Dingsd., Dcnderd. en Zaturd. een uur voor boomfluit. by deNieuwbrug.
Harderwyki alle avonden een uur voor Boomfluuen, by het Zeerecht.
Nimivegen-y 's Woensd. avonds op het Cingel by dè Lutherfche Nieuwe Kerk»
Venloo, in de Zomer alle veertien dagen van de Gelderfche Kaay.
Wageninge, alle veertien dagen van 't Rokkin by de Gaperttteeg.
Zutphen, Zaturd. avond by de oude Brug.
Alkmaar, alle dagen een Schip 's morg. ten 9 uuren, en 's Maandags twee schepen , als 's morg. ten 9 én 's namidd ten 2 uuren,op het Water voorde Karnemelk!!,
Alpben, van den 15 Maart tot den 15 Nov. Maand, en Vryd. en van den 16 Nov. tot 14 Maart alle Maand, op het Rokkin ten 12 uuren.
Asfendelft, 's Maand, en Woensd. ten 2 uuren in de Haringpakkery.
** 3 De



De Eeemjïer, Maand. Woensd. en Vryd. ten i uur.
Eeverwyk, alle midd. ten 3 uuren , en 's Maand. Jen 1 en 3 uur. van de Ttx Kaay.
Bloernendaal,'s Maand, en Vryd ten 1 uur ▼an de Heeregragt by de Biaauwburgwal.
Bodegrave, 's Maand, ten 12 uuren van de Cingel by de Munt.
"Broek, Maand. Woensd en Vryd ten 2 uuren van de Texeltche Kaay.
Delft, alle dagen ten i uur van het Rokkin voor de Kapeifteeg.
Dordtecht,Zöïid. 's morg, een Schip op de Cinge) tusfchen de Korsjes en Lyhbaanft.
Dutgerdam, van Mey tot Sept 's morg. ten 8 en 10, 's namidd. ten 2 en4iuis'en , Zond. ten 8,10 en 1 uur van Getob tot April ten 8,10,1 en 3 uuren aan 't Camperhoofd.
Crommenie, Maand. Woensd. en Vryd. ten a uuren van de Haringpakker.s Toren.
Edam, alle namiddagen ten 1 uur op de Texelfcbe Kaay
Stikhuizen, 's avonds een uur voor 't Boomüuiten, by het Zeeregt
Het Gein, Maand, Woensd. en Vryd. ten i uur van 't Rokkin.
GorintbeM, orfl f';.- 8 dagen een Schip, op 't Cingel by de Lutherfche Nieuwe Kerk.
Gouda, alie namiddagen een Schuit, en een Yker op dé lJypc-rrTaikt.
's Gravelar.d, alle dagen, behalven Zon* d3£s, ten halt 1 uur by de Halvemaans Prug.
Haar^



C 31 )
. Haarlem, van den ï April tot dsn 30 Sent. 's namiddags ten 1 uur van den 1 Octob. tot den 31 Maart te ia uuren en het geheele jaar door een halfuur voor boorafluiten, van het water by de Papenbrug,
V tlage, alie namiddagen ten 1 uur van het Rokkin by de Kapellleeg,
Hemden , 's Woensd,, avonds van de Cingel voor de Bergfhaar.
Hillegom, Dingsd. en Vryd. ten 2 uuren op de iieeregragr.over de Leydfegragt.
Hilverfum , Maand Woensd. en Vryd. ten haif 1 uur op bet ,sQravelandfche Veet.
Hoorn, alie nvonden ecu. Véerichip een halfuur voor het boomjuiden , op het Water by da Ivapeüt'seg eh des Dingsd.Donderd en Sacurd. een binnen Schuit van de Nieuvvezyds Voorburgwal by deGraveft.
Leyden , alle namiddagen , behalven Zondags des Zomer.s ten 5 en 's Wimus ten 4 uuren van de Cingel, by de Heilige . Weg en een Beunfchip des vVoeusd- en Zaturd van het Water voor dc Baafjeslteeg.
Leymttyde/i^sMAmA. 12 uur op 't Rokkin.
Loosdrecèft, Oitigsd Dond. en Saturdag op 't 's Graveiandtche Veer.
Medenblik , 's Maand., Dond. en Saturd: een iialf uur voor het Boomll. aan 'tZeei egt.
Monnikendam, alle dagen ten 2 uuren van het Water over de Karnemelkfteèg.
Naarden , 's 'Woensd ten 12 micen op het Water by de Papenbrug.
* * 4 Noord-



(3*
Neortwyk en Noortwykerhout , alle Maand. 2 Schuiten, een van de Bloeramarkt en de andere van de Nieuwmarkt.
Oudewater, Dingsd. morg. ten 10 uuren voor de Huisfittenfteeg.
Oostzaanen, van Mey tot Sept. 's morg. ten 7 en 10, 's namiddags ten 2, 4 en 6 uuren en op Marktdagen ook ten 1 uur. Van den 2 Sept. tot den 1 Dec. 's morg, ten 8 en 10 uuren , en op de Marktd. ook ten 1 uur. Van den 2 Sept. tot 15 0<5t. 's Namidd. ten 2 en 5 uuren. Van ir5 Oét, tot 15 Nov. ten 2 en 4 uuren van 16 Nov. tot i Febr* ten i en 3 uuren op Marktd. ten 2 uuren. Van 2 Dec tot 1 Febr. 's morg, ten 10 uuren, van 2 Feb, tot 15 Maart namidd. ten 2 en 4 en op Marktd. ten 1 uur,van 1 Febr. tot Mey 's morg. ten S en 10 uuren. Van 16 Maart tot 1 Mey 's namidd. ten 2 en s en op Marktd ten 1 uur,van 1 Juny tot 1 s Aug., Zondags 's morg. ten ó, 3 10 s namidd. ten 2, 4 en 6 uuren. Oudekerk, "s Maandags van het Rokkin. Oudsboom, Maand 12 uur, van 't Rokkin. Purgerend, alle dagen ten 1 uur van het Water, over de Karnemelkfteèg.
Purmer en Purmerland, Maandag, Woensd. en Vryd , by de Nieuwenbrug.
Rotterdam, alle dagen, ten 12 uuren van t Rokkin by de Kapelfteeg, en tweemaal s Weeks een Beunfchip van het Water, Haast de Papenbrug.
Dg



C 33 >
De Ryp, Maand. Woensd. en Saturd. tea l uur , by de Haringpakkerstoren.
Scbagen, Woensdag ten 10 uuren , aan i de Haringpakkerstoren.
Schiedam, Dingsd. en Donderdags ten 12 uuren, van het Rokkin by de Waterileeg»
Schoonhoven ,oin de i4dagen , Dingsdag^ middags te 12 uuren op de Heeregragc by ue Utrechtfcheftraat.
Swammerdam, Maandag en Vrydag, te 12 uuren van het Rokkin.
Texel, 's avonds een uur voor Boomfluiten, voor de Hasfelaarfteeg.
Velzen, Dingsd. en Vryd. ten 1 uur van 1 de Mos rel» yger.
Vianen en de Vaart, om de 8 dagen op het Rokkin by de Duifjesfteeg.
IVoerdsn, Maand, en Dond. , ten 12 uuren van het Rokkin, by de Gapertft.
Woikum, 's avonds een Schip, van het Water, voor de Kapelfteeg.
fVormerveer, Maand. Woensd en Vryd. ten 2 uuren, aan de Haringpakkerstoren.-
Tsfiljlein, Maandag namiddag ten 3 uuren van de Cingel, by het Latynfche School.
Abcoude, 's Maandags ten 12uuren, op de Binnen-Amftel, by de Halvemaansbrug.
Amersfoort, van den 1 Maart tot den 31 Oclob. alle dagen, behalven Maandag,en van den 1 Nov. tot den laatfte February Zond. Dingsd Dond. en Saturd. 's morg. ten 8 uuren , op 't Water, voor de Vrouwenft.
* * i Baan,*



C 34 )
•üawbrug, Maand, en Woensdag, ten half i uur by de Munt
Breukeltn , alle dagen ten 12 uuren ,bv de Munt. 9 3
Koneboef, 's Maandags, ten 12 uuren op de Binr.en-Amfr.el.
Leendet'floot, 's Maand, ten 12 uuren, van de Binnen-Amftel, by de Bakkerfrraar.
Loenen, van Febr. tor Mey ten 12 uuren Maand. Dingsd. Dond. Vryd. en Zaturd. en van Mey tot Nov alle dagen , behalven Zondags, op 't Cingel by het Klooster.
Maarfen , alle dagen behalven Zondags , ten 12 uuren van het Cingel by het Klooster.
Montfeort, Maandag ten 12 uuren, van de BinnenAmftel, voor tRottenest
Mydregt, Maand en Dond. ten 12 uuren en in de Winterm., alleen Maandag, op t Rokkin voor de Waterfteeg.
Nicbttvecbt, 's Maandags ten 12uuren, van de Binnen-Amftel voor de Bakkerftraat.
Over meer, Maandag ten 12 uuren van de Binnen-Amflel voor de Bakkerftraat.
Vreeland, van Mey tot Oétob Maand, en Dond. en van Nov. tot April alleen Dond. ten 12 uur*>n van het Rokkin.
Uithoorn, alle middagen ten 1 uur op 't Rokkin, over de Olyflagersfteeg.
Utrecht, 's middags ten half 4. uuren , op de Cingel, bv de Gasthuismolenfteeg.
Brouwershaven , alle 14 dagen op de Cingel, over de Lutherf che Nieuwe Kerk.
Delf-



C 35 )
Delfzyi, in t'e Zomer, alle weeken een iSchip, op 'tWater, byde Valkeffeeg.
Deventer, Dingsdag, Donderdag en Sa' turdag, van het Water, by de Oudenbrng.
Franeker, Sat. op 'c Water, by de Papen b.
Gaes {ter) op de Heeregragt , by de ïRoomorenfteeg.
Groningen, op Zond. en Dond. met het ■ openen van de Boom , op 'c Water, by Ide Valkedeeg,
Har Zingen , van den 13 Febr. tot den 111 Nov. alie avonden , en van den 12 Nov. : tot.den t2 Febr. Maandags, Woensdags en * Vrydag, een uur voor het Boomfluiten, [ op de Texelfche Kaay, by de Nieuvvenb.
Hasfeit, Zomers op Zondag, Maandag, 'Woensd. en Vrydag, 's Winters, Maand. Een Vrydag, een uur voor Boomfluiten ,by de Oudenbrug.
Heereveen , Dingsdag met Boomfluiten top het Water, by de Zoutfteeg.
Hinhpen , Maand , Woensd. en Vrydag i in de Oude Teertuinen.
Kampen, Maandag, Woensd. en Vrydag; i in de Winter alleen, Dingsdag en Vrydag, I by de Oudebrag.
De Kuinder, alle weken Dingsdag met ] Boomfluiten, aan den Dam.
Leemvaarden, Zondag en Donderdag 's morg., jtnet het openen van de Boom, 1 op het Water, by de Valkfteeg.
De Lemmer, a!le dagen met Boomfluiten, i by dc Papenbrug. Mak»



MahJtum , Zomers om de 8 dagen, in de Teertuinen.
Meppel, Dingsd. en Saturd. metBoomfl., en 's Winters op Woensd. voor de Ramsk.
Middelburg, Saturd.'smorg. een Schip, van de Heeregragt by de Roomolenfteeg.
Sneek, van Maart tot December, Maan», dag , Donderdag en Saturdag , van het Water voor de Valkefteeg.
Stavoren, alle avonden met Boomfluiten, van het Water over de Kapelfteeg.
Steenwyk , Dingsdag en Saturdag met Boomfluiten, voor de Ramskooi.
Swartjluis, Dingsdag en Saturdag met Boomfluiten, op de Texelfehe Kaay. Vlisftngen, op de Cingel by de Bergftraat. Vollenboven, Dingsd. voor de Ramskooi. Zierikzee, op de Cingel voor de Roomolenfteeg
Zwol, van den 13 Febr. tot den 6 Dec. alle dagen, en van den 7 Dec. tot den 12 Febr. alleen Dingsdag, Dond. en Saturd. een uur voor Boomfluiten by den Oudenbrug. Antwerpen, op 't Cingel by de Toren. Bremen, om de veertien dagen aan de IXieuwenbrugsboom over de Texelfe Kaay.
Breda, Woensdag avond, op de Cingel by de Bergftraat. £'rus/el, op Cingel by de Toren, Dusfeldorp, op de Gelderfche Kaay, by de Bantemerbrug.
Embden, Saturd. een Schip op het Water, by de Papenbrug. £mM



C 37 }
Emmerik, van February tot November, i om de 14 dagen een Schip, van het Rokkin t by de Duifjesfteeft,
Gend, om de 14 dagen op 't Cingel,by t de Korsjesfteeg.
Hamburg, ageer de Nieuwebrugsboom.
'j Hertogenboscb , alle Zaturdagen van ! het Cingel by de Bergftraat.
Lo«den, alle weken op het Cingel, by 1 de Korsjesfteeg.
Lubeck, om de 8 dagen in de Haringpakk.
Mecbelen, om de 3 dagen , op de Cingel I by de Jan Roonpoorrs-Toren.
Oldenburg , aan de Sparendammer brug.
Wezel, van Maart tot Nov , om de 14 : dagen, op de Gelderfe Kaay by de Stormft.
Genemuyden , alle Donderdagen met Boomfluiten, op de Gelderfche Kaay voor : 'c Schipperaatje.
Lier, op de Gelderfchekaay voor de 1 Wittepoortfteeg.
het VAREN der SCHEPEN
van de
BUITEN STEDEN.
Van Rotterdam op Goes, Dingsd. e« Vryd. met het fluiten van de Boom, en terug Woensd en Saturd. met het eerfteGetyde.
Zierikzee, Dingsd met Boomfluiten en Dond en Zaturd. met het eerfte Gety.
Op Middelburg, alle dagen een Schip.
Tholen, Dingsdag met het eerfte Gety, :en Saturdag terug. ** 7 Vth*



( 33 ) Vlisfingen, op Dingsdag,
Briel, Zond cn Woensd. met het eerfte Gety een Schip,en alle dagen i Mörkffchuie.
Hertogenbosch , January en February, op Zond en Woensd. met het eerfte Gety en te rug Zond. cn Dond. Van Maart tot Dec. Zond. Woensd. en Vryd. me: het eerfte Ge'.y, en terug Zond.Dingsd. enDond.
Nimivegen, en terug-alle dagen ,'s morgens ten haif negen uuren. < Arnhem, en terug, alie Saturdagen.
Heusden, Dond met het eerlle Gecy.
Ihieï, Woensd. met het eerfte Gety.
Hulst, aMe Vrydag met het eerfte Gety.
Antiverpen, en terug, Dingsd. en Vryd. met hec eerfte Gety
Sluis in Vlaanderen , van Novemb. tot Febr. Woensd. en Saiurd. en van Maart tot Oct. Dond. en Saturd. met het eerfte Gety.
Sas van Gend , aüe Woensdagen.
Gend, alle tien dagen.
Bergen op Zoem, Woensd. en Vryd. met het eerfte Gety, en terug Zond. en Dingsd.
Gomichem, Zond. Woensd. tn Vryd met het eerfte Gety, en terug Maand, en Dingsd.
Schoonhoven, Dingsd , Dond, en saturdag, en terug Maaud. Woensd. en Vryd.
Utrecht, en terug Woensd en Saturd.
Kuylenburg , Dingsd. mee het eerfte Gety.
Vianen , alle Dingsd /gen.
Londen, enteiug om de drie dagen.
Delfs-



C 39 )
Delfshaven, en terug, Maand., Dond. ( en SatuM.
Schiedam, en terug alle dagen, 's morg. l ten 10 uuren, en's namidd, te 4 uuren.
Maa.'/Juh, en terug Dingsd. en Vryd.
Van Gouda op Bodegraven, van den 15 - Aptil tot isOétob. alle dagen 's morg. ten 9, 1 namidd. ten 1 , en 's avonds ten 9 uuren , \ van den j6 Oétob. tot den 14 Aprii 's morg. 1 ten 9 haif 14 en 's avonds ten 9 uuren. NB. 1 dezen Schuiten komen aan even voor dat i de Schui en op U recht, Leiden en VVoer(den, aldaar in paslant aanleggen.
Op Dord, alle dagen een Veeifchut, met 1 vallend water,
Schoenhoven, Dingsd,, Dond. en Saturdag "s morg. ten 10 uuren.
Den Haag, Zond. ?s morg. ten 9 miren.
Leiden, 's Woensd , Dond., Vryd. en i Saturdagten 11 uuren.
Van Uïkechtop Dsrd, Zaturd ten 12 uuren. en namidd ten 4 uuren van de Vaart.
Op den Haag, Dond. en Sar. ten 4 uuren.
Haarlem ,Snturd jen 12 uuren.
Middelburg, alie" 14 dagen des Dingsd. ;namidd. ten 4 uuren van buiten.
Rotter dam, Dingsd. namidd. ten % uur. en Saturd- ten 11 uuren.
De Vaart ,'s morg ten ó ,7 ,8 9,10, n en 12, en namidd. ten 1,2,4 ,$ en 6 uuren.
Do»r Woerden, op Leiden, Gouda en Rttterd, tot Bodegraven toe van den 15
April



C 40 )
April tot den 15 Oétob, rs morg. ten 7,12, 's avonds ten 8 uuren, van den ió Oétob. tot 14 April 's morg. ten 7, en 's avonds ten 8 uuren,
Tsfelftein, 's namidd. Zomers ten 3 , en 's Winters ten 2 uuren.
Van leyden op Zwol, van den 15 Febr. tot 6 Dec. Saturdag ten 12 uuren.
Op Woerden en Utrecht, van den 1-5 April tot den 13 Oétob. 's morg. ten 9. en 's namidd. ten half 1 en 9 uuren, van den 16 Oétob. tot den 14 April 's morg. ten 11, en 's avonds ten 9 uuren.
Enkbuizen, Dond.'s morg. ten 8 uuren,
Gouda,Woensd., Dond., Vryd. en Zaturd. ten half 12 uuren.
Deventer en Kampen, alle Donderdagen.
Alkmaar, van den 15 Maart tot den 20 Dec. Woensd. morg. ten 9 uur. en van 21 Dec. tot 14 Maart om de 14 dagen.
Van 's hags op Breda, Dingsd. en Vryd. 's Winters om de 14 dagen.
Op Haarlem , Vryd 's morg ten 8 uuren.
Op Rotterdam , alle dagen ten half 2
Zierikzee en ter Goes , om de 14 dagen.
Ter Veer, Vlisfingen , Ter Tholen en Middelburg, aile Vrydagen.
Gouda, Dingsd, 's morg. ten 8 uuren.
Leerdam, Heukehm en Asperen, Woensd. en Zaturdag ten 12 uuren.
Hemden, Dingsd. en Vtydag ten half 1
V Het togenboscb en Geertrwdenberg , 's Maand, en Dond. ten r uur. ' Het



HET R YDEN DER
POSTWAGENS.
VAN AMSTERDAM.
Op Arnhem, en te rug. Van de Cingel by de Beulingfloot, in de Zomer des morgens ten 6 uuren , en des Winters met het openen der Poort.
De Vragtop Muiden is 2S ft. tot Naar. Iden 30 ft. Amersfoort ƒ3 6. Achtefeld ƒ3' 12. Lunteren ƒ4:6, Aarnhcm ƒ5 :
Op V Hage van den 15 Febr. tot den 14 >Nov alle dagen 2Wagens,des morg van den 15 tot den 23Febr.te half 7,van den24Febr. lot den 2 Oét. ten 6 uuren, van den 3 Ocl:. ttot den 20 dito, ten half 7 uuren, van den 21 dito tot den 5 Nov. ten 7 uuren , van den 6 JMov totdeni4ditotenhalf8 uuren,en de middag Wagen, gedurende dezen tyd ten 1 uur Van den 15 Nov. fot den 14 Febr. alle morgen ten 9 uuren, en by befloten Water ook des middags ten 1 uur. Van den 15 Nov. tot den 14 Febr. zullen op de Zondagen, de zelve even, als geduurende de week afiryden, ook zal op de Zondagen, van den 15 Pebr. tot den 14 Nov. als mede op de 2de cCers, Paasch en Pinxterdagen , de middagvagen alleen ryden, en op de eerfte van ie gemelde, als ook op de Bededag geen Vagen. De Vragt van de vier binnenfte nlaa'zen is ƒ 4:12. en voor de twee anere ƒ4:10. en een Kind dat op de ïhoot zit ƒ2:6, doch iemand onder weg
wil-



C 42 )
willende afgaan, betaald na het huis ter fJan 13 ft. Haarlem 26ft, Berkenrode 32 ft Hil. legora/2 sn. Lis ƒ2:12. Sasf;nheim/2-i8, Duivenvlugt ƒ3:0". 't Halfene Schouw. ƒ 3 • 12. Het Huis ten Deil ƒ 4:2. en te rug mt'Hage na het huis ten Deu 14 ft. 'tHaa?fche Schouw 24 ft. Duivenviugr.34 ft. Sasfenheim fi: . Lis ƒ 2 :8. Hiilegom f% x 1 s. Berkenrode ƒ 3: 8. Haarlem ƒ 3:12.! let huis ter Hart/ 4:2 men befpreekt de .lïaa^en in de Romolenfreeg, en de Wagen reid af voor het Nieuwe HereIo,;emenr.
Van GouuA op Re/terdam en te rug» Van den 15 Maart tot den 30 Sept, 's morg. ten 6, 8, 10 en 12 uuren, en's namidd. ten half 3, 4, 5 en 6 uuren. Van oen 1 Oétob, tot d<fh 14 Maart ten?, gems, half 3, 4 en 5 uuren, nog op Dingsdag morg. ten 4 ot 5 uuren een Wagen apart.
Van Baarlf.m op Aikmaar en te rug, alle motgen ten 9 uuren.
Van Hoorn op Eukbuizen en. te rug. Van den 1 April tot den 30 Sept, '5 morg» ten 6 uuren, en van den 1 Oétob. tor den 31 Maart ten 8 uuren, en 's namidd. liet geheele jaar door ten 4 uuren.
Van Hoorn op Mtdejiblik aile morgen ten 7 uuren, en 's Winters om 8 uuren, en ren 3 uuren van Mtd> nhhk weder terug.
V an Utrecht op Aambem , alle morg. ten 7 uuren
J Op Amersfoort en terug Zond,, Woensd.
Vryd.



C 43 )
i Vryd. en Saturd. 't morg. ten 7 uuren en
i's namidd. ten 4 uuren.
Op Breda, alle morg. ten 6 uuren
Op Deventer, van Maarc tot Octobeï Dingsd. en Vryd 'smorg. ten 6 uuien,en ivan Ocl:ob. tot Maart ten 8 uuren
Gorkum, alle morgen ten ó uuren.
Rbeene^&wxrd en Woensd., ten 11 uuren.
's Hertogenbocb, 's morgens ten 6 uuren. ■
JMmwegen, 's morgens, ten 7 uuren.
Ibiel, van Maan tot Nov., 's Maand. ! Dingsd. Dond enVryd.'s morg ten 9 uuren. • Wageningen, Woensd. en Zat. ten 10 uur.
Zut^hen , Maand, en Dond. ten 6 uuren. ' Van ZijTphen ©p /iarnbcm en te rug, [Dirgsd., Woensd., Vryd. en Zarurd.. 's |<Zómers 's namidd. ten 2 uuren en's Winters- ten 12 uuren.
Deventer en te rug, alle dagen behalven (Zondags , 's morg ten 8 t-n 's namidd. ;en 14 uuren, ih de Wimer 's morg. tergen ;'s namidd. ten 3 uuren.
Uardcrwyk. alle dagen,* morg. ten 8 uur.
V; 11 aarwhkm op ilattv.m, Vryd. morg. :en te rug Donderdag morgen» ' Haiderxvyk , Woensd. en Zaturd. 's morg. ten 8 «uren.
Deventer, Woensd. en Zaturd. ten 11 uur.
Nimisegen morg.' ten 8 en's namidd» ten 2 uuren.
Over Kleef na Keulen en Frankftrt, op 'Maand., Woensd. en Vryd. Zomers ten 5 ! en in Ue Wimer 's morg. ten 6 uuren. Op



C 44 )
Op Keulen ^Frankfort, Maand., Woens dag en Vrydag ten 6 uuren
Doesburg, Zomers Zond. en Woensd, en geduurende de Winter 's Maand, en Dond., na het aank. van de Amfterd.Wagen, Van Doesburg,'s Maand, en Donderd. na het aankomen van de Arnhemfche Postwagen op Beriyn, en van daar naar Koningseergen en Dantzig.
Op Osnabrug en geheel Westpbalen, Maand, en Dond als boven.
Zwol op Deventer, van Maart tot OcT:. alle middag ten i uur, van Oél. tot Febr. s morg. ten 10 uuren.
Groningen, van May tot Aug. 's morg ten 6 uuren van Sept.tot April 's morg ten 7uur.
Lingen, 's Maand., Dingsd., Woensd. en Vryd.'s morg. ten xo uuren.
Munfler, Maand, en Dond. 's morg. ten 12 uuren.
Van Deventer op Bentbem, Osnabrug en Hamburg, Dingsd. en Sat 'smorg. ten 9 uur. Op Harderwyk , 's morg. ten 8 uuren. Van leeuwaarden op Groningen, en te rug, 's morg. ten 5 uuren.
Van Groningen op Zwol, Dingsd 's morg. ten 7, en in de Winter ten 8 uuren.
Van Naarden op Amersfoort, Zond. Dingsd. en Dond 'smorg. ten 10 uuren.'
Op Zond. en Dond. 's avonds ten 7 uur vertrekt een Wagen op Osnabrug, van daar vertrekt voorts een Wagen overMeuwiurg.
op



C 45 )
iop Hamburg, Lubec, Lumnburg, Altona, Hanover, Zeil, Minden en Breemen. Van Hambatg op Lubecq , Glukflad , AT/c/,* £fW!/rW« en gantsch Denemarken en Sweden, en lover Hanover op Brunswyk, Maagdenburg, .Berlyn , Frankfort aan den Oder, Golberg , Dantzig , Elbing, Koningsbergen, Riga, IReval, Petersburg en geheel Rusland , insgelyks over Hanover op AT^/è/ , Frankfort aan den Main en de omliggende plaatfèn , en over Brunswyk op Wotffonbuttel, Halberflad, Halle, Leipzig , Dresden, Praag en Weenen, als mede op Naumburg , New «renl**g, Regensburg &c.
Van het tolhuis op Antwerpen, van den i April tot den 30 Sept. 's morg. ten 5 uuren»
Van Antwerpen alle dagen over Mecbelen op B rus fel.
Van mechelen op Brusfel. alle dagen Zomers 's morg. ten half 3 , eh 's namidd. (ten 4 uuren, 's Winters 's morg. ten 8, en i's namidd. ten 2 uuren.
Antwerpen, alle dagen Zomers 's morg. iten 7 , en namidd. te 4 uuren, in de Winter
morg. ten 8 uuren,en namidd. tei. auuren»
Van brussbl op Maastricht, Zomers alle dagen, en geduurende de Winter om Ide twee dagen.
Op Namen, om de 2 dagen.
Over Leuven op Luyk, alle dagen.
Op Leuven , alle dagen Zomers 's morg. 1 en 7, en namidd, ten 3 uuren 3 in de Winter



(4ö) '
ter 's morg ten 8 , en 's namidd. ten 2 uuren, Op Parys, alle 2 dagen. YatKRYssEL, op Parys, alle 2 dagen. VERTREK der
KOOPMANS BOODENS.
van AMSTERDAM.
Op Devente*, Dingsd en Vryd. avoud in de Warmoesflraac, by de Niezel.
Deutekom, alle veertien dagen, by de Slypfteenen
Derdrecbt, om de 4 dagen over de trappen van de Beurs.
Js Hertogenboscb , Tilburg, Breda , Heus* den en Gorcum , alle 14 dagen 's Woensd. ten half 7, over de trappen van de Beurs.
Grol, op Woensd. in de St. Nicolaasftraat en in de Niezel.
Steenvoyk, Vrydag in de Baafjesfteeg.
Tbiel,Vryd. over de trappen van deBeurs.
Viancn, Dingsd. over de .trappen van de Beurs.
Wezel, Vrydag op de Reguliersbreeft.
Zeeland, Dingsd en Vryd. ten 7 uuren agter de Beurs.
Zutphen, Vryd. op de Fluwcele Burgwal by de Niezel.
VERTREK der
P O S T E - N.
van AMSTERDAM. Alle avonden vertrekken de Posten op
Haar-



( 47 )
Haarlem Cbehalven Zondags) te half zes uuren, op Texel, de Helder en 't Vlie, te half agt uuren op Rotterdam, en alle verdere Zuidhollandfche plaatzen, als ook de Meyery , Breda, Maastricht, Gorkum, Schoonhoven, Utrecht, &c. te agt uuren , den Haag, Haarlem, Alkmaar, en de andere Noordhollandfche plaatzen, te half 9 üuren. Nog werden op Haarlem, de Brieven driemaal daags uit de Kasfe gehaald, en met de Schuiten verzonden, als ten half 10 , half 1, en half 5 uuren.
De Brieven op Utrecht, worden driemaal 's daags uit de Kasfen gehaald , en imet de Schuiten verzonden, als's morgens :e 6, "s middags te 12 , en 's avonds te 7 inren.
Zondag avond op Luyk, Aken en Masiricht, 's avonds ten 8 uuren.
Maandag avond op Spanjen en Portu» ijal, als mede op Zeeland met de Landlost, 's avonds ten 8 uuren OpFrankryk, lïraband, 's avonds ten half 9 uuren.
Dingsdag op Italien, Duitschland,Keu« en, Gelderland, Cleefsland, Emmerik , en 3e geheele Oofbee , "s middags ten 1 uur. pp geheel OverysieL mitsgaders Hamburg, Èweeden, Denemarken,'! geheele Noorden tn Ooftvriesland 's avonds ten half 7 uuren. )p Groningen 's avonds ten haif 8. Op i.uyk, Aken en Maftricht, 's avonds ten 8 uur. Op geheel Groot - Brittannien, 's af fonds ten half 9. Don.



(43 )
Donderdag op Spanjen en Portugal, 5 avonds ten 8 uuren, Op Vrankryk en Bra< band , 's avonds ten half 9 uuren.
Vrydag op Italien, Duitschland, Ceulen, Gelderland, Cleefsland, Emmerik eia de geheele Ooft zee, 's middags ten I uur, Op Luyk, Aken en Maftricht, als meede de Landpost op Zeeland, 's avonds ten 8 uu> ren. Op Groot - Brittannien en Braband, avonds ten half 9 uuren.
Saturdag op Overysfel, Hamburg, Zvveeden, Denemarken, 'tgeheele Noorden eti Ooftvriesland, 's avonds ten half 7 uuren, Op Groningen, 's avonds ten half 8 uuren
AANKOMST der
POSTEN.
aan AMSTERDAM.
Alle dagen 'smorgens van de BinnenlandfcheSteden, de Helder, Texel, Vlie, &c Zondag,'s morgen van Luyk, Aken, er 's namiddags van Gelderland, Munfter Keulen en Duitschland, de Oostzee, Ita Hen, Hongarye, Turkyen , &c.
Maandag van Friesland , Groningen Ooftvriesland, Overysfel, Kleef, Hamburg Breemen, Zweeden, Denemarken, Poler en het Oosten.
Dingsdag van Zeeland, Vlaanderen, Bra band, Frankryk, fpanje en Portugal.
De Engelfche Brieven komen na d( Wind is. ALPH-



1ALPH ABETISCHE NAAMLYST
DER
\ Kermisfen Jaar- F aar den. Beesten- Schapen Kaas» en Leer- markten, welke i» de Steden en Dorpen, zoo in als buiten de Nederlanden gehouden worden,
A.
Aalsmeer i Sept. k. Aardenburg 212 Mey :k. Aarnhem 16 Maart, 26 Aug p. 6 April ib 30 Juny k. 3 Nov. 1. Abcoude 29 Aug, p. Aiblasferwaart 25 July p. 29 Sept. k. tAldeveenen 17 Nov. k. Alkmaar 22 April k. 7 April , 8 Sept. j. 3 Sept. 13 Nov. p. 5 Jann. 26 Oétob. 4 Nov. b. Alphen 10 Maart, 18 Nov. p. 2 Juny k Amerongen 3 Mey k. Amersfoort 11 Maart, 6 Mey, 7 Oétob. b, Ameyde 21 July k 30 Sept. 12 Oétob. p. Amftelveen 20 April b. 5 Sept. p. 6 Oclrob. k. Amftertlam 12 Maart en 22 Mey lootd. 16 Sept. lootd. 22 Sept. k. Ankeveenen 10 Oét. k. Antwerpen 18 Aug. 15 Sept. k. Asperen 29 Oétob. p, en a. Arnemuyden 4 Feb. j. Asfendelfc 17 Nov. k. Aurik 22 Feb. 31 Maart , 13 Aug. j. Axel 22 Mey k.
B.



13.
Barnevelt 25 Feb. 26 April, 15 Oétob. p. Beemfter 31 July k. en p. Beest 9 Juny p. Benthuizen 28 July k. Bergen 17 Dec, j Bergen op Zoorn 28 Maart, 4 April p. 11 en 18 April b 21 April j. Bergfenhoek 28 July k. Berkel 30 funy k. Berkou 11 Aug. k. Beugen 15 Maart p. BeuGghem 26 Juny p. Beverwyk 9 April 1 14 April, 19 Nov. b. 9 Aug. p. 11 Aug. k Biervliet 21 Mey k. Blarikum 7 Oét. k. Bloemendaal 6 Oét. k, Bleyswyk i Sept. k. Bodegraven 6 Mey p, 7 Mey b. 25 Aug. k. Boekholt 6 Dec. j. Bolswaart 9 Juny k. 8 Aug. p. 12 Aug. b. Bommel 15 Feb. 28 Mey p. 27 Mey j. Boskoop 23 Juny k. Bourdeaux 1 Maart j. Brakel 25 Sept. p. Breda 19 Mey k. 1 July p. 4 Nov. j. 5 Nov. b. Breemen 10 Feb, j. Breukelen 15 July k. Briel 4 Juny p. Brouwershaven 2 Juny k. 7 Juny p. Brusfel 1 Oét. k. Brugge 16 Jan. j. Bunfchoten 3 Juny p. en k. Buuren 27 Sept. p. Burgt 10 Mey k.
C.
Charlois 14 July k. Collynsplaat 17 July k. Crommenie 25 Jan, banding. 17 Nov. k.
D»



D.
Delfsgou 4 July k. Delfshaven 28 July I k. Delft 25 April, 24 Oét. b. 5 Juny p. ] 16 Juny k. Deventer 27 Feb. 23 July j. !8 Maart, 30 Aug. 1 16 Mey , 22 Juny ip. 15 Ocl. b. Dirksland 12 juny p„ 25 (Aug. k. Doesburg 3 Jan. j. 9 Maart, 13 1 April b. Dokkum 3 Mey j. Domburg 25 | Juny , 8 July p. Dordrecht 26 Mey k. 9 [ Ocï. 1- 5 Nov. b. Driel 1 July p. Duin1 kerken 2 Jan. j,
E.
EJara 4 April p. 11 April, 2 Nov. b. 18 Maart, 29 Sept. 8 OCt. j. Egmond Binnen 16 Nov. p. Elburg, Elft 9 April p. Embden 25 Jan. 13 Mey, 7 Ocl:. j. !20 Maart b. Emmerik 29 Jan. j. Enkhuyzen 12 July , n Oét. j. Eyndhoven 4 Jan. j.
F.
Franeker 11 Mey P.
G.
Geersbergen 30 Jan. p. Geertruidenberg 16 Maart j 9 July p. 21 July k. Geervliet 19 Mey k. 22 Oft. b. Gelder 1 Feb. j, Geidorp 3 Feb. j, Geldjesplaat *** 2 15



15 Sept, k. Gend .8 Feb. 5 Maart, 28 Mey, 24 July, 13 Sept. p. 4 Maart k# Giesfen 5 July p. Goeree 2 Mey, 3 Oét. j. Goes 12 Maart p, 27 Aug. j. 29 Oét. 5 Nov. b Gorkum 15 Mey, 6 July, 28 Sept. p. 5 Oét j. 1 Nov. b Gouda 25 Feb. j. 31 Jan. p. 28 July k 7 Maart, 9 Juny, 24 en 31 O ét b. Goudriaan 13 ©ét. k. Graft 13 Oét. k Grave 28 Feb. p. 4 Nov. b. 's Graveland 19 July p. 'sGravenhage 5 Mey k. 7 Mey p. 28 Oét. b. 's Gravefande 9 Aug. k. Grol £0 July p. Groningen 4 Feb. 6 April, 1 en 29 Juny, co July , 18 Sept. p. 19 Aug. k. 22 April, 20 Oét. j. en b.i
H.
Haarlem 4Maart, 19 Aug. p. 21 Maart,
3 July, 22 Oét 1. 28 Juny k. co, 24 en 28 Oét b. 't Haagje 23 Maart p en b Haastrecht 11 Juny p. en k. Hardervyyk 25 Feb. 1 Juny p. 5 Maart, 6 Juny 1. 10 Juny b. Hardinxveen 19 Sept. k. Harlingen 18 Juny, 12 Nov j. 30 Aug. 1. Hazerwoude 1 Oét. k. Heemskerk 18 Aug. k. Heemftee 24 Juny k. en p. Heenvliee 20 Mey k. en p. 13 Nov p 2, 16 en 23 Nov. b. Helmond 16 Dec. j. Helvoet 12 Mey b 26 Mey k. Herenthals 28 jan. 3 27 Feb. p Hemen 4 Mey p 's Hertogenbosch 31 Mey p. 2 Maart j.10 Aug.k.
23



23 Maart b, Hes feit 4 Mey p. Heusden 11 Maart j. 26 Feb. k. 14 Sept. p. Hille! gom 28 July k. Hoaslaarsdyk 5 Mey k. I Hoogftraaten 27 Nov, b. Hoorn 24 Maart ) 3.' 7 Aug, k 16 April, 8 Nov. p. 1 Mey 1 11 Nov. b, 18 Feb. 23 Mev, 26 July il I Horlen 15 Maart p. Hulst 2 Mey j. 31 'Aug. p. Huyzen 6 Feb. p. 4 July k.
I.
Jisp 20 Mey k. Iperen 15 Feb. j. Joachimsdal 12 Dec. 3".
K.
Kaag 28 July k. Kampen 27 July 1. •Kasfel 7 Jan. j. Katwyk 7 July k. Ketel 28 July k. Keulen 19 Sept. k Klunderd 20 Maart, 11 July p. 30 Juny k. 12 Oét. b. Korcrvk 26 Jan. j. Krimpen 5 Mey k. Kuylenburg 4 Maart, 27 Mey p. 2 Tunr k. 10 Oét. b.
L.
Leerdam 3 Maart p 20 April, 25 Oét. b. 29 Sept k. Leipzig 2 Jan, j. Leiden 11 Maart, 15 July 1. 26 Oétob b, 9 Mey k. 10 July j Leidfchendam 30 Juny k. Lekkerkerk 2 Juny k. Lexmond 26 Mey k. J5 Aug. p. Limmen 4 Sept. p. Linfcho*** 3 ten



ten 28 July k. Lier 26 Mey k. Lions 9 Dec j. Lis 25 April b 6 Oct. k. co Aug. p. Loenen 28 Aug. p. 10 Sept. k. Loosduinen 4 Aug. k Luik 31 Jan. j.
Maasland 21 July k. Maasfluis 4 July k. Maaftrigt 20 Feb- 13 Mey p. Mechelen 6 July k. Medenblik 29 Apri! b. 9 Juny j. 14 Juny p. Memkerk 15 Juny p. Meydregc 14 Aug. k. Middeiburg 9 jan,
7 Nov b 16 Juny k. Middelh«rnas 11 Aug, k. Monnikendam 6, ï3, 20 en 27 Nov. b„ Moordrecht 1 Sept. k. Montfoort 24 April , 22 Octob. b 19 Maart,
8 Juny, 19 Oét, p. 18 Aug. k.
N.
Naaldwyk ?o]!jnvk, Naarden 18 Maart, 31 Aug, p 20 Mey k. Naamen 17 Dec. j, Nierop 19 Mey k. Nieuwburg 20 Sept. k Nieuwerf 28 July k. Nimwegen 8 Maart. 15 Mey , 7 Sept. p. 9 Sept. k. Nioort 7 Feb. j, Nieupoort 31 Juny p. Nieukerk i July k. Nooddorp 25 Aug k. Noordwaddinxveen 7 Aug. k. Noordmelle 8 July k. Noordwyk Pannen 18 Aug. k. Noordwyk op Z«t 17 Nov. k. Nyland a Aug. j.
O.



O,
Oirfchot 23 Jan, j. Sr. Omer 8 Jan. j. i Oofterhout 28 Maa?t, 8, 15 en 25 Nov. Ib. 25 Juny j 18 Aug. k. OosterfbuwI burg 7 July k. Oostkapel 2r Mey k. Oost\ voorn 15 Sepr. k. Ooftende 29 Sept. k, 1 Oosrzaanen 13 Oei. k. Oeltjesplaat 15 ! Sepr. k Opmeer 1 Juny p Oudbeyerland I 17 Mey, 7 Nov. b. 16 Sept. k. Ouddorp ! 5 Mey j. 24 Aug. k. Oud en ZuidbeyerI land 4 Juny p. Oudenaarden 3 Tan. j* 1 Oudendyk 22 Sepr. k. Ouderkerk 6 Oét. k. Oudewater 5 Juny p. 29 Sept. k. Ou* detongen 15 Sept. k. Oudshoorn 14 July ■ k. Oud VJufingcn 10 Juny k. Ouwerkerk ; 29 Sept. k, Overfchie 19 July k.
P.
Papendorf 2a Sepr. k. Parys 10 Jan. j. Poelclyk 25 Juny k. Purmerende 7 Mey, 15 Oét b. 2 Ju'y , 16 Oét. p. 30 Sept. 1. Puttershoek 4, 5, 11 en 25 April, 2 en 10 Mey b. 11 Aug. k. Pynakker 12 iSept. k»
R.
Raamsdonk 22 Maart j. en p. Rees 17 Feb. j. Ridderkerk 20 April, 4 en 11 'Mey b. 18 Mey p. 14 July k Rodenburg li Dec. j. Roermonde 11 Feb. j, Rom***4 mèls-



inelswaart 14 Feh. j. Rotterdam ^Masrt, 13 Juny , 15 Aug. 14 Sept. 1. 26 Aug. k. 22 Oa. b. Rouan 3 Feb. p. Rozendaal 5,12 en 19 April, 15 en 22 Nov. p. en b. 11 Sept. k. Rakange 25 Aug. k. Rynsburg 27 April, 18 Juny p. 28 April b. 16 Juny k. Rysfel 25 Feb. p. 14 Dec. j. Ryswyk 14 July k.
S,
Seringen 17 Juny p. T7 Oa. b, Schermerhorn 24 Nov. k. Schevelingen 10 Mey k. Schiedam 8 Maart p. 3 en 10 April,
16 en 30 Ocl: b. en 20 Nov. b. 28 Juny k. Schipslui 28 luly k- Schoonhoven 15 Mev, 16 06t. j. 2 Sept. k. 11 0<5fc. p. 30 oa. b Schoorl 25 Maart, 24 Nov. b. 26 Mey k. Serooskerken 3 Sept. j. en p. Sloterdyk 12 Mey k, Sluipwyk 29 Sept. k, Sluis in Vlaanderen 29 Ocl b. Slydregt 4 Aug. k. Sneek 3,7 en. 14 Mey, 16 Aug j. Somerdyk 15 Sept. j. Sparendam
17 Nov. k. Sprang 19 Feb. b. Spykernis 15 Sept. k. 17 Oa. b.' Steenbergen 4 Aug* j. 6 oa. k 2 Nov. p. Steenwyk 19 Maart j. Stompwyk 25 Aug. k. Stryen 10 Sept. k. Stolk 19 Mey k.
T.
Ter Schelling 23 Sept. p. Texel 26 Juny
* j.



j'Thielio Maart j. 12 July, 26"Sept. b. 26 Juny 1 Oét.. p. Tüburg 2? jan, j. 'iongel veen 15 Dec. j.
U.
Uitgeest 17 Nov. k. Utrecht 18 Feb* 25 Maart, 13 Mey, 5 Aug. p Maart, 16 Mey, 13 Aug. 1. 8 July k. 19 Oét, b. Uithoorn 17 Aug. k.
V.
Valkenburg 12 Sept. p. Veere 7 July k; 12 Sept. j. Velzen 20 April b Vianen n funy p. Vlaardiogen 22 Juny p. 23 Juny k. 26 ö&. b. Viisüngen 14 july k. i i\ov. p. en b. 26 Nov. b Vleymen 19 Junyp. Q.6 Nov. b. Voljenhoven 27 Maart p 23 Oét. b. Voorburg 13 Oétob. k. Voorlchoten 25 Aug. k.
W.
Waalwyk 6 Juny, 12 Aug. p. 6 Oét. k. Wasfenaar 31 Msv p. 6 Oét. k. Watering 16 Mey k. Weesp 16, 23 en 30 April b. 3 Oét. k. Weikendam 21 July k, iVesterfouburg 29 Juny k. Weücappel 2 luly k Weftzaanen 22 Jan banding. Wielingen 19 Mey k. Wiücmftad 4 Ma*rt p. m Sept, k. Worckum 30 April j Woeren 10April, 17,23 en 24 Oét; b. 7 July
k.



k. 2r oét: p. Wormer 9 Juny k. Wouw ii July k. Wyk te Duurftede 14 April j.
y.
Yperen 15 Feb. j. Ysfelmonde 6 Maartj S April b. 1 Mey, 26 Juny p. 14 July k. Ys/elftein 12 Mey b. 1 Aug. p. Ysièlrode £2 Jan. j. Ysfendyk 21 Mey k.
Z.
Zaandam 17 Nov. k. Zantvoort 19 Mey k. Zevenbergen 27 Aug. k 4 Sept. p. 30 Oét. 6 en 12 Nov. b. Zevenhoven 30 Juny k. Zierikzee 9 Maart p. 2 Sept. j. 26 Oét. b. Zoelmond 11 July p. Zoeterwouw 30 Juny k. Zurphen 21 "April j. 14 Juny 1. 15 Juny b Zuydbeveland 17 Sept. k. Zuylen 12 Mey k. Zuytlaren 18 Aug. k, Zwammerdam 19 Mey k. Zwarcewaal 14 April k. Zwol 18 en 23 Feb. 11 Mey, 28 Sept. 22 Oét. p. 27 Juny, 5 Sept. b. Zwyndrecht 3 April b. 10 en 17 April, 14 Jaiy P. Zyp 2 April j.



l VERVOLG
* %
'f DER Jfc
l AFBEELDINGEN J c *
VAN DE
| voornaamste historiën ^
§ DES ^
jj. OUDEN en NIEUWEN %
|testaments,$ ï *
&
& dichtkundige vei klaaringen derzelver. 4*
t *
* <3ft












Ftg. CLXLIlh
fohahiaes de Dooper Predikt in de
Woeiïyne.
Mattheus IIIi J.3-17,
^^at Gods ftem, roept dit unr in 't afgelegen woud! , Bekeert u nietig Mensch: verlaat uw ftrafbre daaden; , En wacht eeriang Gods Zoon daar Israël op vertrouwt ! , De Borg die uwen fcbuld zal willig op zig laaden.
Het is Jöhannes: •—^ ?t is de dooper, door wiens mond,
Geveinsdheid word geweerd ; het
ongeloof bedwongen, Wiens leering op de wet des Hemels is gegrond, En van wiens bïyde komst, zelfs de Englen vrolyk zongen.
Maar is Johannes groot; veel grooter is Gods Zoon. Die doopt met water; —— deez met geest en vuur te gader Johannes is een Mensch; maar Jefus, op Gods troon, Naar 't raadsbeilmt geplaatst, heerscht eeuwig met den Vader.



Fig. CLXUK
Jcfus werd door Johannes gedoopt. Mmbeus III. i-j.2,
Johannes, weigert gy aan Hem, Gods Zoon, gebaard in Bethlehem,
Den Doop, het Zegel der Genaden? Erken in Hem, ö Boetgezant !
Den Heilvorst, die God zelfbepaalde , dat uw hand, Thans in den Vloed jordaan zou baaden.
Maar zacht: —- Johannes geeft gehoor, Hy volgt Gods ftem,en baand het fpoor,
Om 't Menschdom heil te leeren, De dulstre wegen worden licht,
Meslïas ziet zich dus een waare Kerk gedicht.
Ora Hem voor eeuwig trouw te zweeren.
God! —— wat verheven Hemelglans; Daalt van den breeden Siarrenirans,
En blinkt elk Volk in de oogen! Hoor, hoor een ftem van s'Heme/stroon ;
JZy roept, —dit is myn kracht,myn welbeminde Zoon! Die Jood en Heiden zal verhoogen.















ftg. cinr.
Jefus wordt door den Duivel verzoehc Mattbcm IPI i-ii.
tJoé Aioode Hèllengeest ? durft gy mee fchyn gebaar, Den grooten Vredenvorst , in zyn b* fpiegelingen, Tot hoon van s'Heeren wet, en't Heilig Zoenaltaar, Zo ftout ontrusten, en ten ftraf bren afval dwingen?
Laat af! Mesfias kern uw laage
veinzery,
Gy eischt thans vruchteloos ee» aantal wonderwerken, Myn Jefus , ftraft wel haast uw fnoode huichlary!
Zyn onverwinbre raagt , zal haast uw magt beperken.
Geen Koningryk, geen fchat, neemt myn Mesfias aan Hy leert den fterveling, de «aare God' heid eeren, En toont ons, hoe de Mensch , ter deugdïtryd pal moetftaan, Om ons door zyn gedrag, ftandvastigheid te leeren,
R a Hg o.



&g. CLXLVt.
Jefuf op den Bruiloft te Canaan ïn Galiier, het Water in Wyn veranderende.
Joannes II: a-9.
Kom hier geveinsde, die de gulle vieugde laakt; De blydfchap ftrafbaar noemt, naar uw te ftout vooroordeel; Door naare angstvalligheid de menschlykbeid verzaakt, Befcbsmw dit bly Tafreel, de Trouw gefchetst ten voordeel.
Zie Jefus op dit Feest de vriendfchap
hulde biên : Door voorbeeld en door Leer, het wre-
v'ig Canaan ftichten. Het geen gemaakte vrees, de onftrafbre
vreugd ontvlien, En 't grootfte wonrierwerk, door eigen
kragt verrichten.
De blydfchap is het merk van een gerust gemoed. Zy is de bron van Vreê en liefde en rust te gader;
Een Balfem voor dén Geest in voor en tegenfpoed, In teelt de Godsvrucht voort als uit haar levensader.
Fig.















fig. cLxirn.
Jefus dryft de Koopers en Verkoopers uit den Tempel. Job. II: ia ïö.
V
v ermeetlen! die Gods Huis ten markt en koopplaats maakt, Gy hebt, deez plaats, daar God zyn heilwet wil verklaaren,
^erzYaktm ^ gCWin de biI,ykheid V~e£r^ h01' ™ ^
V^de^daa?fdaad3g ROt' datdeu^ Beproef hoe Jefus magt uw wrevel kan bedwingen,
^eder 2* **« > * « »
Gy , die in aardsch belang (leeds uw genoegen vindt,
ÓtÏÏegtIf,fbeIaDgaZ0-l
I\e1rUfnf:nS,ykg0ed> *'" W Wel waardig om daar naar met zo veel dnfts te ftreeven ?
R 3 Fig.



Fig, CLXLVUL Nicodemus komt by Jefus. Johannes UI: i-ii.
Ja Nicodemns; kom, verneem uit Je« fus mond, Dat Hy de Midlaar is van 't Oud , en Nieuw Verbond; Hoor thans ó fchrandre Man, wat heil u zy beichooren, Mits gy door Godes kracht , word in Gods Kerk herboren.
De onzichtbre wind, bruischt werwaarts heen hy wil, i Zyn onweerftaanbre kracht, zyn werking ftaat nooit ftil. Zo min, uw fyn vernuft, zyn oorfprong af kan maaien, Zo min zult gy Gods hand, in 's gcestes werk bepaalen.
Hebt gy uw leven lief! hoor dan naar Jefus ftem: Verzaak uw ydle deugd, en leer uw pligt van Hem.
Hy, op deez nietige Aard, aan ons ten Borg gegeeven, Word eerlang door uw volk, aan'tKruishoud opgeheven.
Fig,















Fig. CLXLIX. De Samaritaanfche VronW. JobatiKt IV: 7,
TTT
Vvie, denkt geonnoozle Vrouw, dat gy hier voor u ziet? Een nietig Mensch, een Joed, en waarlyk meerder niet ? Befchouw door 't Heilgeloof, deez' grooten Leeraar nader: Hy is, fchoon hy alom de Aardfche vreugde mist, . Een Wysgeer , een Propheet die 't Raadsbefluit beflist
v" » u« ïusier en uw vader. Hy leert u boe gy God in ootmoed bidden moet.
Dat hy Rechtvaardig is, een Geest
en altoos goed.
Zyn woord alleen kan u den wee des levens leeren; En wyzen u het fpoor om verlig in te gaan.
Wel aan dan, toef niet meer, wil 1» tot God hekeerpn .
Als eenyds Israël heeft gedaan.
R 4 /fc.



Figi CC.
De roeping van Petrus. Mattb. IV: 18-22.
J^om Petrus ! volg deez Men Tch envriend ;
Verlaat met uw gevolg uw Ouders en u Maagen;
Dient hem, die voor u mïsdaén dient, Hoor naar zyn ltefdeftem, en volg zyn welbehaagen.
Denk tot wat rang Hy u verheft: Een rang daar Abraham met y ver naar dorst haaken.
Hy zal, zo gy zyn wil befeftj Vaa deez u last ontdaan en Menfchen, visfchers maaken.
Kom werp dan dra de Netten neêr; Wat vreugd! —— zy volgen bly te moê zyn, fchreeden! Zie nu Gods Volk, door Hemelleer , En Jefus geest verlicht , op 't lofiyksc heilfpoor treeden.
Fig.



2.00.












Fig. CCI. Jefus genees ziekten* Mat tb. m 13 - 24.
T
J- en blyk dat Jefus, den Gezant dt$ Hémels was, Hy, door zyn eigen kracht, der menfchen frnart genas. Emanuël, God-Mensch, de onverwin» bre fterke, Doet nut aan 't Menschdom door zyn dierbre wonderwerken.
't Juicht al zyn Naam ter eer, waar hy zyn treden zet. Hy doet door liefde alleen, 't Volk luistren naar zyn wet; En poogt door Vriendlykheid, hunne aandagt optewekken, Om dus hun Leerzaam hart, door waar belang te trekken.



Fig. cm.
De Berg Predikaatie. Mattbeus F tot FIT.
A «oor naar Vorsr Jefiis HemelfteraJ Ei luister toch altoos naar Hem;
Zyn Jok is immers zacht en ligt, Op Reden en Gods wet gefticht.
Wees , (fpreekt Hy,) nederig van Geest ♦
Bedroef u om uw Zonden 't meesr,
Beoefen de Zagcmoedigheid, Op dat myn Ryk worde uitgebreid.
ZO gy menschlievendheid betracht, En biddende Gods Hoogheid acht; Door logen nooit den Mensch be. vlekt .f
En niet geveinsd, uw zwak bedekt;
Dan zal ik in den oordeelsdag U richten , naar dit braaf gedrag. Gy, —— gy geniet dan 'c heilrykst
JOE,
En blyft akoos veréénd met God.
Fig,



zox.
1 .












Fig, CCUJ. Christüs beftraft de Pharifeën, Mattb. Vil: 3, 4, S«
uy > die in 't Kleed alleen, uw eet uw glory fteld. En fteeds met veinfery uw daden durft verbloemen ■? In het uitwendige uw zelfsgenoecefi fteld, 6 En roekloos en verwaand den Menscb durft ftraf baar noemen;
Mar<r ondertusfcben door uw waan de hoogmoed kweekt, üin den rang fteft der vernevene Hemel-
lingen;
De wet van God veracht; die van natuur verbreekt, Uit louter zelfbelang den Hemel in wil dringen.
Sta ftil verwaande; trek uw baatzucht niet te hoog. Tracht eerst die Ia*ge drift uit uw gemoed te trekken , Eer gy den Splinter wraakt in uwes Broeders oóg: Dan zult gy voordeel doen, den Mensch tot Godsvrucht wekken.



Fig. CCIK jefus geneest een' Melaatfche. Matth. Vllh 1-4.
Kom hier elendige , geloof aan Jefus Woord; Hy zal door eigen kracht , u van uw kwaal geneezen ; Ja hy zal meerder doen j Hy zal uw Goël weezen, Uw rampfpoed is geëind , uw bede is verhoord.
Maar zorg dat gy terftond zyn hoog bevel betracht, Hy wil dat gy uw hart den Hemel op zult draagen; Uw dankbaarheid alleen kan hem op j 't hoogst behaagen, Het is een deugd, een pligt, die God het dierbaarst acht.
Streef dan naar 't Heiligdom ; breng daar uw offerhanden, En laar uw beiibeê, door een waar Geloef ontbranden.



ZO<f.






I $ | VERVOLG *
I" *
VAN DE . £.
| BEKNOPTE NAAMLYST f
| 'DER, g
i AANMERKELYKE PERSOONEN 3?
«• ^ # »«» *
11 OUDEN en NIEUWEN |
ItestamentsI
ï *
^ Geknikt volgens de letteren J f van het A. B. C. 1
;* s






SADDUCEEN. 1245 Hy had zekerlyk wel achting voor Mofes en de Propheeten, nadien Abraham zegt: zy hebben Mofes en de Propbeeten ; maar zonder twyfel ontkende hy , dat men ! daarüit de onfterflykheid der ziel en de 1 toekomende gevolgen van het leven, dat I hier geleid wordt, zoude kunnen bewy; zen. Want snderzins zoude hy de zen; ding van Lazarus tot zyne broeders niet I begeerd hebben. Jesus Christus bevestigt derhalven hier voor het grootfte gedeelte , wat Jofepbus van de Sadduceen \ verhaalt. Hier tegen ftreeden de leerftellingen der Pharifeën ten eenemaal; dat namelyk de menfehen eene natuurlyke neiging hebben tot het kwaade en dat 'er bygevolg veel aan de gebrekkige aa'uur moest toegefchreeven worden ; dat veele niet zo zeer door hunne fchuld, als wel veelmeer naar den wil van God elendig waren , die het goede en het kwaade onder de menfehen vry uitdeelde ; dat de meeften door onvoorzichtigheid , of onkunde, of onverwachte toevallen , of eindelyk ook door ongerechtigheid en wreedheid der godloozen ongelukkig gemaakt wierden , en dat de vroomheid en de godloosheid der mentenen niet uit hun geluk of ongeluk konde beoordeeld worden. Dit alles verwierpen de Sadduceën , en beweerden: Hhh dax



I94Ö SADDUCEEN.
dat de wil van den mensch vry was van alle innerlyke en uiterlyke hinderpaalen , om goed of kwaad te handelen, en noch door eene onvermydelyke noodzaaklykheid, noch door eene drift der natuur, noch ook door andere dingen konde geleid worden , dat uit dien hoofde de menfehen door hunne verdienfte gelukkig en door hun eigen fchuld ongelukkig, en dus de laatften alle ontferming onwaardig waren. Op die wyze wisten zy hunne fchande te bedekken. Alhoewel nudeeze Joodfche Seclen in zulke gewichtige zaaken oneens waren, en eene iegelyke haare leerftellingen voor de alleen waare en echte uitventte : zo weet men toch «iet, dat zy zich om den Godsdienst gehaat, of gefmaad en veröngelykt hebben. De Pharifeën en Sadduce'ên woonden te famen in dezelfde fteden. De leden van den Hoogen Raad beftonden zo wel uic de eene als ook uit de ander party. Zelfs zommige Hoogepriefters , Cajaphas en Annas of Ananas, waren Sadduce'ên, Zy, dre die tyden kennen , zullen deeze gemaatigde wyze van denken geenszins toefchryven aan edele en gegronde oorzaaken. Zy was flechts eene vrucht van de omzichtigheid, die uit de baatzucht haaren oorfprong had. Men zoude zeer mistasten, wangeer men ujt deeze verdraag-



SADDUCEEN. ln„ draagzaamheid van beide Sedten nadeel
warpn vvlult* j ais of deeze erger
draagzaam zyn, fchoon haare Inrïn mei
ieS™ Tn^d™? ïftr
genotl do T'01" da" ^ seiioocen de gunst en de arhrinT ,w
voornaamften, endeP/i. s der i die van het vnifc n ,fien booten 1 L k' Dus k°nde de eene
■ de andere niet zonder vrees «1
haare voordeelen opteöfferen , e ' aan een groot gevaar bloot te ftellen 1 aa"^den, Indien 'er maar een ond?r' I noomen had , iets te fWn r"
i geteld1 en n?hS« " ZT °p h^ gemak ofll» •' Ult hoofde va'n hunne gevoelens ' «tang waren van alle twist en'onrust Hna * sa»



1248 SALOME.
Salome, de danslères, dochter van Herodias en van Herodes Pbilippus , den Viervorst, Deeze trouwde in de plaats van haaren eerlten man Pbilippus, haaren oom; en daarna Ariftobulus, zoon van Herodes, Koning van Kalchis, die drie zoonen by haar verwekte , Herodes , Agrippa en Arifiobulus. Toen Herodias den Viervorst Pbilippus verliet, volgde Salome haar; en Johannes de Dooper onöphoudelyk tegen het bloedichandig huwelyk van Herodias en Antipas predikende , trad Salome op zekeren dag, dat die Vorst zyne verheffing tot den troon vierde , in het vertrek, daar de vreugd bedreeven wierd, en danfte in de tegenwoordigheid van de Koning en van de ryksvorften , die by hem aan tafel zaten. Antipas, bekoord door de bevalligheid van Salome , beloofde haar alles te gee,ven , wat zy eisfchen zoude , al was 't ook de helft van zyn Koningryk. De dochter trad aanftonds buiten , en verwittigde haare moeder van 's Vorften gezegde, en vraagde haar, wat zy eisfchen zoude? Herodias zeide: eisch het hoofd van Johannes den Dooper. Salome, weder binnen gekomen zynde , vertoonde den Koning eene fchotel, en zeide; geef ray het hoofd van Jobappes de» Dooper in. deeze fcho-
tel.



SALOME, 1249
*?' Se Vom' treöri8 over dien eisch, durfde nochtan- zynen eed niet bree* ken, en deed Johannes aanftonds onthoofden. Marei 6 17-10, Luc. S: 19. Het heilige Bybelboek maakt nog gewag van eene andere Salome , naamelyk de Huisvrouw van Lebedeus, en moeder van Jacobus den euaJTen en Johannes den Evangelist Zy was eene van die heilige vrouwen, die gewoon waren Jêsus Christus te volgen in zvne prediktogten, en hem re dienen Matth. 27: 55, 56. Mare. 15: 40 Zy verzocht, dat haare twee zooi;en aan 's Heilands rechter- en linkerhand mogten zitten , wanneer hy in zyn Koningryk zoude gekomen zyn. Maar de Heer antwoordde haar : en haare twee zoonen,dte by haar waren* Wieden weet niet, wat gy begeert; kun, rj den drinkbeker drinken , dien ik drinken zal, en met den doop gedoopt worden? waarmede ik gedoopt worde'! Zy zeiden ♦ ja, dat kimoea wy wei doen. Daarop antwoordde JesüS hen : Mynen drinkbeker zult gy we! drinken, en met den doop , daar ik mede gedoopt werde, zult gy gedoopt ivor. den , maai het zitten tot myne rechter-en tot myne linker-band flaai by my niet te geeven: maar het zalgegeeven worden dien bet bereid is van mynen Vader, Mafth. 2020-22. Hhh3 Sa-



isso SALOME. SALOMO.
Salome gaf een krachtig bewys van haar • geloof, teen zy Jesus volgde op den Kruisberg, en hem zelfs in zyn doodlyk iyden niet vvilde verlasten , Mare. 15" 40. Matth. 27: 55, 56. Ook was zy onder de godvruchtige vrouwen, die welriekende fpeceryen kochten, om Jesus te balfemen, en tot dat einde 's morgens vroeg by het graf kwamen. Onder het heen gaan zeiden zy regens eikanderen: Wit zal ons den ft een van de deur des graj's aftven telen ? want die was zeer groot. Maar by het graf komende zagen zy , dat de (leen afgewenteld was. Zy .traden derhalven in het graf, alwaar zy eenen Engel zagen, die baar zeidé, dat Jesus opgedaan Tvas , Mare. 16: 16 En toen zy wederkeerden naar Jervfalem openbaarde Jesus zich aan haar op den weg, en zeide: Vreest niet, maar gaat leen, boodfehapt inynen broederen, dat zy heenen gaart naar Galilea, en aldaar zullen zy my zien. Zy wierpen zich neder voor zyne voeten, omhelsden c ie , en aanbaden hem. Dit zegt de heilige Schrift van de moederëer Kinderen van Zebedeüs. Zie Matth. 28: 9, 10. Wy vinden ook in het Nieuwe Testament ge\vag gemaakt van Salomo , de Zoon van David en Uatbfb*
ba , Koning van Israël , Matth- 1; 6.
Ook fpreekt de Zaligmasker van zyne
heer-



SALOMO S AMARITA ANEN. 1251 JieerJykheid, Matth. 6' 29. Luc. 17:27. en roemt zyne uitmuntende wysheid Matth. 12: 42. Luc. 11: 31. Doch was Christus meer, dan Salomo Matth. 12: 42. Dat hy den prachrigen Tempel gebouwd heeft, zegt Stepbanus, Handel. 7; 47.
Samaritaanen waren mede inwoonders van Paleftina , en verrichtten hunnen Godsdienst op den berg Garizim. Zy waren zo verdorven, als de Jooden, Wy zullen geene moeite doen, om den oorfprong en de hoedanigheid van die Sefte optezoeken; het is voor ons genoeg, te weeten, hoedanig zy teutyde van Christus zyn gefteld geweest. De Romeinen waren zo wel van hen, als van de Jooden volflagen vyanden, en zy leiden even zo zeer daatöp toe, als de Jooden , om hun ongeluk te vermeerderen. Door innerlyke onëenigheden en vermeetcle onderneemingen van oproerige menfehen moesten zy zomtyds veel lyden. Niemand kan 'er aan twyfelen. dat den grooten haat. dien de Samaritaanen en de Jooden malkan* deren betoonden , voor beide deeze volken ten uiterfte nadeelig geweest is, maar by zonder voor de Samaritaanen, die noch zo talryk, noch zo mag' tig waren, ais de Jooden. Onze ZaH h h 4 lig.



1252 SAMARITAANEN, ligmaaker zcifs geeft ons te kennen, datde Godsdienst der Samaritaanen zo wei. nig verftandig geweest is, a!s opgronden gefteund heeft. Hy fchryït hun eene groote onweetenheid toe in Goddelvke zaaken en waarheden, Joh. 4; 22. Wie eenige kundigheid heeft, die zal wel niet alles gelooven, wat de Jooden, als hunne vyanden van hen zeggen; men zal hen eclner geen ongelyk doen, wanneer men beweert, dat hun Godsdienst fatnengeftc-Jd is uit de waare leerftellingen der Jooden, en de dwalingen en yerdichtfels van de h«idenfche volken. Bygeloof en waarheid, licht en duisternis was by hen tevens te vinden. Hun Godsdienst had meer vlakken, dan die der Jooden Maar zy bekenden deeze gebreken ; en men zal toch ook niet kunnen ontkennen, dat zy met opzicht tot den Messias veel beter dachten , dan de Jooden. Uit de famenfpraak van den Verlosfer met eene vrouw van Samaria blykt, dat zy denzelven verwacht hebben, nadien zv uitdrukkelyk zegt, dat hy een Goddelvke Leeraar zyn, en het onweetende volk van den waaren Godsdienst ondenvyzen zoude, Joh. 4: 25. Bygevolg hielden de Samaritaanen den Mkssias niet ilegts voor eenen Koning , gelyk de Jooden , maar ook voor een Leeraar en groot Propheet.
De



SAM AR. SAM5. SAMU. 1253
De ftem van deeze vrouw was zonder twyfel de ftem van het geheele volk. Want waarvan zoude zy dat geene 'c welk zy van den Mkssias getuigde, geweeten hebben, zo men het niet openïyk by de Samaritaanen geleerd had? Zy namen van de Goddelyke fchriften alleen de vyf boeken van Mofes aan , die zy echter in zommige plaatlcri veranderden ; zy hielden echter de Wet van Mofes niet voor eeuwig, en geloofden, dat de Messias eene betere wet in derzei ver plaats fteilen zoude. By gebrek van zekere berigten kan men van hunne overige leerftukken niet veel zeggen De zeden van dit volk waren zonder twyfel verdorven en beimet. Zy waren niet in zo veele Seften verdeeld , als de Jooden; maar 'er waren toch zommige , die , gelyk Dnftheus , Menander en Simon de Toveraar , den vaderiyken Godsdienst door de gevoelens van de oofterfche volken vervalschien, en zich op nieuwigheden toeleiden Voor 't overige is 'er van dit volk niets bekend.
Samson , was een Rechter over Israël; van hem wordt gefprooken Hebr. 11:32.
Samucl , een Rechter en Propheet, waarvan in 't Nieuwe Testament gewag gemaakt wordt Handel. 3: 24 Hebr. li; 32.
Hhh s Sap-



i254 SAPPH. SAR. SAU. SCHR1FTG,
Sapphira , was de huisvrouw van Ana nias, die, a's zy te (amen een (tuk lands verkocht hadden , een gedeelte van de penningen aan de voeten der Apostelen bragten, en het ander vont zich behielden. Maar zy werden beiden met den dood geftraft, Handel. 5: i, en volg. Zie hiervan breeder, op het woord Ananias. Van
Sara , Abrahams huisvrouw wordt ge* fprooken Rom. 4: 19. Rom. 9: 9. Hebr. li; II. I Pet 3 6. En dat
Saul de eerfte Koning der Israëliten ge* weest is, blykt, behalven wat'er in de Naamlyst des Ouden Testaments op dien naam van gezegd is, uit Handel, is: 21.
Schriftgeleerden, betekent een man, die geoefende zinnen heeft in de heilige Schrift, die een Meester en Leeraar ïs , of wil zyn. Zy onderzochten in de Schrift, en leiden dezelve uit aan het volk, cn werden anderszins ook in zodanige geval.'en, die aan twyfel onderworpen waren , geraadpleegd. De leer en het leven vara deeze menfehen waren. bvzonder ten tyde van Christus , zeer flecht.
Van deeze Schriftgeleerden wordt in het Nieuwe Testament üikwils gewag
ge-



SCHRIFTGELEERDEN. 1255 gemaakt, als Matth. z.- 4. Matth 7; 29 Matth. 17: 10. Matth. 22; 35. Matth'. 23: 2- Mare. 1: 22. Luc. 11: 44. en volg. Handel. 23: 9. enz Zy maakten geene byzondere godsdienftige party onder de Jooden uit, maar zy waren naar alle waarfchynclykheid de Geleerden uit alle partyën, die in het één of ander gedeelte der Joodfche geleerdheid boven anderen uitmuntten. Ten tyde van Christus en deszelfs Apostelen werden voornamelyk de geenen met deezen naam genoemd, die wegens hunne byzondere weetenfchap m de Goddelyke Schriften, en in de Godgeleerdheid van dien tyd, op den ftoel van Mofes zaten , of an .lers Rechters en Byzitters in hunne Sanbedrius, dat is Raadsvergaderingen , of wel Leeraars in hunne Synagogen waren, en de wet van God verklaarden. Gemeenlyk noemt men van deeze Schriftgeleerden drie foorten. Zommige droegen den naam van Scbry* *ers , die veel moeite deeden, om de heilige Boeken met eene geheel byzondere naauwkeurigheid uit te fchryven, en den Text volgens de origineelehandfchriften te verbeteren. Hun voornaam oogmerk was voornamelyk daartoe ftrekkende , om den Canon der heilige Schiift voor alle vervalfching zorgvuldig te beHhh 6 waa-



I35Ó SCHRIFTGELEERDEN.
vvaaren (*)• Anderen werden Wetgf
Icer-
(*) Den oorfprong van deeze Schryvers willen de Jooden van Bfra en de Mannen der grooie Synagoge afleiden. Dit kan wel met geene voldoende redenen beweezen worden, Nochtans is het zeer waarfchynelyk, dat 'er na de tyden van Efi a, en na dat de Canon der heilige Schriften van het Oude Testament alreeds verzameld was, een zeker Coüegie, door de jooden is opgerecht, 't weik in zonderheid verplicht was , zich op de regelmaatigheid van de handfehriften der Bybelboeken toeteleggen, en hunne zorg te laaien gaan over de onvervalsclre bewaaring van den Hebreeuwfchen grond*» text. Dienvolgens was hun naam een Amtsnaam , die den geenen toekwam, welke zich met de beöordeeïlng van den bybeltext onledig hielden Voor "t overige komt dit woord Scbtyvers zomwylen ook voor in den JoodTchen Talmud, in 't byzonder in het Traétaat Kiddufchin, al waar het de Tailers, dat is de geenen betekent, die alie vaarzen, woorden en letters van elk Bybelboek naauwkeurig aftelden , om hierdoor alie vervalfchmg der heilige Hoeken voor te komen, dat anders het werk der Joodfche Maforeten was»



SCHRIFTGELEERDEN. ia57 herden genoemd,wier werk daarin beftond, dat zy anderen in de gefchreeven wet onderweezen , en hun de heilige Schrift verklaarden , Matth, o.. 4 Matth. 7: 29 Mare. 12: 35. Volgens den hedendaagfcheri preektrant koude men ze niet ongevoeglyk Rechtsgeleerden noemen. Eindelvk waren 'er nog anderen , die de plaats van Rechters bekleedden , en Byzitters van den hoogen Raad der Jooden waren. Dat er tusfehen de eerften en deeze laatften nog^een onderfcheid geweest is, blykc uu t geen Luc.- n; 44. gemeld wordt. Msar waarin eigenlyk dit verfchil beftaan heeft, daarin komen de Geleerden niet 1 met eikanderen overeen. Waarfchynelyk 1 is het, dat deeze 'laatften de voornaam1 hen en besten onder de Schriftgeleerden ! geweest zyn, en eenen hoogeren trap van eer beklommen hebben , dan de overigen , waarvan , gelyk vooraf is aangei merkt, verfcheide iborten geweest zyn.
'c Kan zyn, dat deeze menfehen in de loudfte tyden de Pharifeenwfche Seétezyn " •toegedian geweest. Maar ten tyde van .Christus werden zy niet meer'in écre PCIasfe met de Ptrarifeën gefteld. Want iwy vinden, dat de Z ligmaaker hen dikjwils van de Pharieën heeft onderfcheiden. Het is waarfchynelyk, dat zich inzonderheid ten dien tyde een groot geil hh 7 deel-



1258 SCHRIFTGELEERDEN.
deelte der Schriftgeleerden van de Serfle der Pharifeën heeft afgezonderd, toen de fcheuringen en ongelukkige twisten tusfchen de Leerlingen van Wilei en Schammai voorvielen. Want wanneer de eerften zich aan de (tellingen van hunne voorvaderen en de mondelinge wet te flipt hielden, en dus de voedtappen der Pharifeën volgden: zo hebben zich integendeel veele onder de Schriftgeleerden, en Joodfche Godgeleerden met de Leer» lingen van Scbammai enke! aan de geichreeven wet van God gehouden, en dc volmaaktheid der heilige Schrift tegen de overleveringen met nadruk verdedigd. Nochtans mogen ook de Pharifeën eenigen van de Joodfche Godgeleerden voor deezen in hunne belangens hebben overgehaald , die daarom van dan Zaiigmaaker in eene Clasfe met de Pharifeën gefield, en Handel. 23 9. Schriftgeleerden vin de Pa-ty der Pharifeën genoemd worden. Maar de Sadduceën maakten mede eenen aanhang onder de Joodfche Godgeleerden; weshalven ook in den Talmud van de Saddnceeuivfche Schriftgeleerden hier en daar gewag gemaakt wordt.
Na dat zich eertyds zommige van deeze Joodfche Godgeleerden en Wetgeleerden by de Pharifeeuwfche , en daarëntegen anderen by de Sadduceeuwfche Sefte gevoegd



SCHRIFTGELEERDEN. ï259 voegd hebben , zo ii hieruit ligt optemaaken, dat zy het ten hunnen tyde oni der het Joodendom toegenoomen groote ' verderf, door hunne gewaande geleerdi Heul, vooral niet gefluit, maar veeleer i nog meer bevorderd hebben. Zelfs zv ■ die zich aan Gods gefch ree ven wet alleen l hielden, dwaalden van den rechten wee i af. Want zy fielden de Goddelvke wet i zeer twyfelachtig voor, en verduisterden i dezelve door hunne verkeerde uitleedn! gen. Zy bleeven alleen by het uiterlyke i van dezelve ftaan, zonder haaren waaren, verborgen en verheeven zin recht natefpooren. Zy hielden zich voornameJyk bezig met de Joodfche cerimoniëele wetten en allerhande kleinigheden , maar i het zwaarfte in de Wet, te weeten , de ' waare gerechtigheid , de barmhartigheid omtrent de noodlydenden, als mede het geloof en de liefde tot God, lieten zv onaangeroerd, 't welk duidelyk blykt uit ^de woorden van Christus Matth. 23- 1\Wee u, gy Schriftgeleerden en Pharifeën' gy geveinsde; want gy vertient de m«nte\ >en de dille en het komyn, en gy laat na >betzwaarfte der wet, namelyk het oor. deel, cn de barmhartigheid en het geloof. Deeze dingen moest men doen , en de andere' met nalaaten , vergel. met Luc. ii>, 42, ^In dit opzicht was het, dat de Zaligmaa-
ker



1260 SERGIUS. ker hen verblindde leiders genoemd, en agt maai het Wee over hen uitgeroepen heeft; waarover het geheele i^fte Hoofdft. van Mattbeus kan nagcleezen worden. Sergius Paulus , was Stedehouder of Landvoogd van het eiland Cyprus, die door Paulus den Apostel bekeerd werd, Handel. 13: 7 Deeze Stedehouder, een wys man zynde , had ecnen Toveraar by zich, welken hy voor een zeer verlicht man , en gunfteling desHeeren hield. Toen hy vernam, dat de Apostelen Paulus en Barnahas in zyn eiland gekomen waren, ontbood hy hen, en wenschte dezclven te hooren fpreeken van den Heiland Jasus Christus. Maar Elymas, de Toveraar, deed alies, om Zulks te beletten. Paulus , met den Heiligen Geest vervuld , zeide .* O gy Kind des Duivels! vol van alle bedrog, en van alle arglistigheid, vyand van alle gerechtigheid, zult gy niet ophouden te vet keer en de rechte wegen des lieer cn f En nu ziet, de hand des Hee» ren is tegen u, en gy zult blind zyn, en de zon niet zien voor een tyd. Gelyk als Paulus zeide , zo gefchiedde het. Toen Sergius Paulus dit zag , om* helsde hy het Christen-geloof, en verwonderde zich over de hemellesfen van Jesus Christus, Handel, 13; 6-12.
Si-



SILAS, 12(5' ÉtAs, was een Apostolifcheleeraar, die
anders in de heilige Schrift Sylvanus genoemd wordt, 2 Cor. u 19. 1 ThefT. 1: 1. 2 TheflT 1:1. Verfcheidên Uitleggers zyn van oordeel, dat hy dezeiide Silas is, waarvan Lucas in de Handelingen der Apostelen gewag maakt* Welk gevoelen ook zeer waarfchynelyk is. Hy was een Leeraar van aanzien onder de broeders te Jervfalew, Handel. 15; 22. Toen het gefchil wegens de onderhouding van de Mofaïfche wet door de Apostelen des Heeren beflist wlerd, zonden zy hem met Paulus en Barnabas naar Antiöcbie , om 't geen te Jerufalem beflooren was , den Christenen të Antiöcbie mondeling bekend te maaken , Handel. 15: 25. 27. Hy voerde dat geene , 't welk hem belast was, met alle getrouwheid uit , en bleef naar alle gedachten op verzoek van de Christengemeente, die daar vergaderd was , eenen tydlang daar, om de zwakke broeders nog beter te onderrechten, te venmanen en te verfterken, Handel. 15: 32. Entoen Paulus eenigen tyd daarnaa van Antiochi'è vertrok , om de gemeenten , c e in Klein-Afië geplant waren, te bezoeken , Handel. 15 36. zo nam hy onzen Silas mede, Handel. 15; 40. Deeze



1262 SILAS.
ze werd vervolgens zyn Reisgenoot, en was tevens zyn getrouwe medearbeider in de voortplanting van het Evangelie. Beiden trokken zy door Syrië en Siliciët verfterkende de Gemeenten in het geloof en een christelyk gedrag, Handel. I5S 41 41. Te Pbilippus geKomen zynde hielden zy zich daar eenigen tyd op, en verkondigden de Leer van Jrsus. Doch zy werden beiden van het invoeren van een nieuwen Godsdienst befchuldigd, en hierom met roeden gegeeslëkl^ en in de gevangenis geworpen, Handel. 16: 22, 23, Maar de Hand des Heeren verloste hen op eene wonderbaarlyke wyze , en verfchafte hen hunne voorige vryheid , gelyk als reeds te vooren by het verhaal van Paulus leven breedvoeriger gemeld is. Hierop vervolgden zy hunne reis, en kwamen te Thesfalonica, eene ftad, die in Macedonië ligt. Daar vonden zy wel veel ingangs by leergraage harten; maar de hardnekkigen onder het Joodfche volk verwekten eenen oproer tegen hen , waai door zy genoodzaakt werden, om deeze plaars wedoom te verlaaten, en zich naar Berbe'ên te begeeven, Han-i del. I?; II. Iri deeze ftad konde Paulus zich wegens de laagen van zyne vyünden. niet lang ophouden. Weshalven hy van daar vertrok , en naar de beroemde ftad
Atbti



SILAS. 1263
Atbemn reisde. Doch Silas liet hy met Tiwosbeüs te Berbeën, om daar den opbouw van Gods ryk verder voort te zetten. Van Athenen liet Paulus wel de~eze zyne Medehelpers wee;en , dat zy zonder uitftel by hem komen zouden Handel. 1?: 15. maar het Ichynt niet, 'dac zy zyn bevel naauwkeurig opvolgden. Want zy kwamen niet aanftonds by hem te Jtheiien , maar ontmoetten hem eerst te Cerintben, Handel. 18: 5 Men kan gemuklyk nagaan , dat deeze getrouwe helpers van den Apostel gewichtige relenen voor hun langer uitblyven moeten ijehad heboen ; en daar is geen twyfel, jat zy zich of mondeling of fchriftelyk aaröver by den Apostel zullen ontfchuh Ugd hebben. Uit het geene hier zaaklyk «ygebragt is , ziet mendat Silas geen nkele dienaar van den Apostel , maar eszelfs reisgenoot en Medearbeider , en us een Evangelist geweest is. In de rieven aan de Ihesfalonicenfen wordt hy oor Timotbeüs gefreld , en door Lucas in tropheet genoemd, Handel. 15: 32. odanige Propheeten waren 'er verfchei* ïn in de Gemeente te ^emfalem, HanflL'ii: 27, 28. Zy konden niet alleen ? woorden cfer Propheeten recht vcraaren, maar ook zulke dingen voorzegin , die weinig tyds daarna gebeurden.
Dier-



ïiÖ4 SÏLAS. SIMEON.
Dlergelyke Propheeten waren ook de geenen, die by de verkiezing van Timo~ tbsüs tot een Evangelist voorzeiden , dat hy een goeden ftryd ftryden, i Tien. li 18. i Tim. 4: 14. en zich in dien ftryd des geloofs tegen het ryk der duisrernis als een recht ftryder van Jesus Christus geriraagen zou Je.
SiMEön was een godvruchtig oud man, die tQ—Jerufalem was, eh vervuld met den Heiligen Geest de verlosfing van Israël afwachtte. De Heilige Gekst had hem voorfpeld, dat hy niet zoude fterven, eer hy Christus , den Heer. zoude gezien hebben, Luc. 2: 25 . a.64 Hy kwam in den Tempel doov eene Goddelyke ingeeving op he:zelfde 00genblik, dat Jofeph en Maria h.mnen Wonderzoon inbragten, om aan Je wet te voldoen. Simeën zag het Jrsuskind niet zo ras, of hy nam het in zyne armen, dankte Gor> en zeide: Na laat gy, Heer ! uwen dienstknecht gaan in vrede naar uw Woord; want myne o,-,gen hebben uwe zaligheid gezien , die gy bereid hebt voor bet aangezicht van alle de volkeren, een Licht tot verlichting der Heidenen, en tot heerlykheid van uw, mik Israël Daarna zegende Simeön ook Jefeph en Maria', en zeide tegens Maria in het overgeeven van haar Kind Jesus!



SÏMEON. SIMON. ï26$ ■VS : Ziet, deeze wordt gezet tot eenen val » opftanding vee!er in Israël, «0 tot eeneken, dat wederfprooken zal worden. En ok een zwaard zal door uw zelfs ziel •aan , op dat de gedachten uit veele harten geopenbaard tvorden. Dit is 't ali' wat ons iet Evangelie van dien godvruchtigen man ;egt. Inmiddels gelooft men niet zonder eden, dat hy kort daarna overleden is £ie Luc. 2: 27-35.
imon, de zoon van Jona. Zie hiervan | op het woord Petrus in deeze naam-
lyst des Nieuwen Testaments. imon, gebynaamd de Tveraar of Zelo1 ter, Matth. 10: 4. Luc. 6: 16. Handel. 1: 13. Hy wordt by Mattbeus genoemd Canamter, was een van de twaalf Apostelen, en men zegt van hem, dat hy in Egipten cn Perfië zoude geleerd hebiben, en eindelyk onder de regeering van Keizer Trajanus gekruisd geworden : zyn.
[mon, broeder van onzen Heere Jesus Christus, dat is; zyn Neef, en zoon van Maria, zuster van 's Heilands iV?oeider, Matth 13: 55. Mare. 6: 3. [mon , de_ vader van Judas Iscariotb; pmen weet van hem niets anders, dan 1 alleen .door het ongeluk , dat hy de > vader geweest is van dien heilloozen zoon, Joh. 6; 71»
Si-



1266 SIMON.
Simon van Cyrene is die , dien de Krygs* knechten dwongen, om het Kruis van j f.sus te draagen, toen Jesus naar Golgotha ging en onder den last van her Kruishout bezweek. Hy was geboortig van Cyrenen in Lybie, en een vader van Alexandtr en Rufus, Matth. 27: 32. en Mare, 15: 21.
Simon, de Pbarifeër, by welken Jesus Christus het middagmaal hield, na dat hy den zoon van de weduwe te Ndin had opgewekt. Terwyl zy by Simon aan de tafel aanzaten , kwam 'er eene vrouw van de ftad, die bekend was voor eene zondaresfe, in de eetzaal , en goot eene vies met welriekende balfemolie op 's Heilands voeten uit, droogde die met haare hairlokkén, befproeide die met haare traanen> en hield niet op van die te kusfen , zo lang als Jesus aan de tafel zat. Simon, dit ziende , zeide by zich zeiven ; Hetze , indien by een Propheet was, zoude wel weeten , wat en boedanige vrouw deeze is, die hem aanraakt; want zy is eene zondaresfe. Maar Jesus , die in zyn hart las, zeide .* Een zeker fcbuldheer bad tivee fchuldenaars , de een was fcbuldig vyfbonderd penningen , en de ander vyftig. En als zy niet hadden, em te betaalen , fcbold by bet hen beiden frivyt. Zeg dan, wie van deezen zal hem
meer



SIMON. 126? \*eer Uef hebben ? Daarop antwoordde
PrkeeÏÏe
U.2 n J » die zy nem betoond had n beflooc met te zeggen : Haare zonden
hant zy heeft VMl Hef ^
ïf go7Z?-en Tdt> die heef< *»Me
tl' * Cl' Veele Zonden W haar verleven , daarom beeft zy veele liefde ; maar
È Z7g1 ^^ilbemZZ W »'«, Luc. 7t 36. en volg.
kn *LMiaatrïh,e'W00nde te^«
oaar eemge dagen voor zyn kruislvden
t s/*°* tot »s ya*
«verzocht. Z«z«™, die niet lang te 'Vooren van den dood was opgewek -was mede aan tafel; en Martbl, zyne zuster, was yverig bezig , om hen tl dienen • maar zyne andere zuster M*. fta , bragt eene kruik vol geurwerk om haare liefde tot den Heiland te belonen, en goot die uit op zyne voe'en, Matth 16: 6. Mare ijs. Ton n: i. Joh 12: 3. Deeze maaltyd is* ^heel verfchillende van dien maagd melken Jesus twee jaarea te vooren
ia



IC63 SIMON.
in h huis van Simon den Pharife'èr gehouden had : gelyk ook Ma,*ia zeer veel verrchiie van de zondaresfe van de Stad
JVaïn.
filM->N, de Toveraar, was gcbooren, zo men zegt, in den burg Gition, in het land van Samaria, De Diaken Pbilippus kwam in dat land, om de heilige! Evangelieleer te verkondigen, en had daar veele menfehen bekeerd ; onder anderen ook Simon, die geloofde en gedoopt werd Deeze Simon, de wonderwerken ziende , welke Philippusl deed, was daarover verbaasd, en als] de heilige Apostelen, Petrus en JolanA nes, te Samaria gekomen waren, om] den geloovigen de handen op te leggen , en die te doopen, en den Heiligen Geest toe te deelen , ftond Simon] daarover verwonderd , dat de opleg-: ging der handen die bovernatuurlyke kracht had , en bood den Apostelen geld aan, en zeide; Geeft ook my deeze magt, op dat zo tuien ik de handen oplegge, hy den Heiligen Geest ontfange. Maar Petrus antwoordde hem • Uw geld zy met u ten verderve, om dat gy gemeend hebt, dat de gave Gods door geld verkvecgen wordt.



*
l #
l VERVOLG I
*
• DER X
VERKORTE HISTORISCHE #
I - . a
BESCHRYVING|
VA N H ET &
HEILIG LAND $
' Gefchikt volgens de letteren yan het % A, B. C.
•Ut*
è f






LYSTREN. MAACHA. 43 4
Toen nu de Heidenfche inwooners te Lyflren zagen, dat die man over I den weg wandelde en iprong , riepen ?y met eene luide ftem ; De goden Zyn den menfehen gelyk geworden , en tot ons gekomen. Zy noemden Bamabas Jupiter, en Paulus, omdat die het woord poerde, Mercurius. Ja zy zouden, inhen de Apostelen zulks niet hadden belet, offeranden aan hen gebragt hebben. Terwyl nu de gemelde Apostelen hier iet zaad des Evangeliums zaaiden, kwanen 'er zeer boosaardige Jooden van dntiochiën en Iconiën, die het gemeen apftookten en gaande maakten , zodanig lat zy Paulus fteenigden, en de ftad uitleepten , meenende dat hy dood was. Waar dit unverkooren werktuig van God noest de leer des Evangeliums nog verIer vooitplanten, gelyk hy ook terftond n andere fteden deed, Handel. 14; 6.8, 11. Ook wordt in dit tweede Boek van '.ucas nog verhaald, dat Pa.lus na vcroop van omtrent agt jaaren weder te .yftren kwam , en daar Timotheus vond , >efneed, en met zich op reis nam, Hanel. i6: 1, a. 2 Tim. 3: u.
M
vÏAa'CHA: een landfchap in het Damascei ner Syrië. Uit a Sam. 10: 6. 8. eh 1 V Chron.



4S4 MAAC. MADM. MACHP.
Chron. 19: <5, 7 blykt, dat de Ammonieten , toen zy zagen , dat zy zich voor David Hinkende hadden gemaakt door het fchenden van zyne afgezanten, wel ligtelyk konden befeffen, dat David dien hoon en de verachtelyke behandeling niet ongewrooken zoude laaten. Hierom zochten zy zich bj tyds te voorzien van hulp-troepen, die zy van verfcheidene vorsten huurden, gelyk ook van den Koning van Maacba duizend man. Maar deeze gefchiedenis op het woord Helam reeds kortelyk aangeteekend hebbende , zullen wy hier van niet meer zeggen, maar overgaan tot het volgend
Maachath: waarvan Jof 13. 11. 13 gefprooken wordt. Sommige merken het aan als hetzelfde met het voorgaande Ma'dcha. 't Is echter waarfchynelyker, dat het daarvan verfchilt.
Maarath: en
Madmanna worden Jof. 15: 59- 31 genoemd. Aanmerkelyker is
Machpela: een veld» waarop eene fpelonk was, die Abraham na den dood van Sara ter eer van deeze zyne geliefde egtgenoote tot eene begraafplaats, ▼an Ephron den Eetbiettr kocht, voor 400 fikkelen zilvers. Gen, 23: 9 worde deeze fpeionk zelve Machpela ge-:
noemd,



MACHPELA. NADMENA. 4SS
{ noemd, maar wanneer men daarmede het i 9 vaars vergelykt , dan ziet men | duidelyk , dat Macbpela eigenlyk de naam van den akker of van het veld I geweest is, aan wulks einde de fpei lonk was. Want hier wordt zy bei fchreeven als de fpelonk van bet veld Macbpela tegen over Mamre. Dit veld I Macbpela is ondertusfchen by dit geval
I daarom aanmerkelyk, dewyl het'teer! fte eigendom ;der Aartsvaderen in het
II land Kanaan geweest is , 't geen gei noegzaam tot eene voorafgaande verzekering diende , dat eerlang, na ver
f loop van zekeren tyd , hunne nako| melingen het geheele land in eigendom ! bezitten zouden En wat de fpelonk ™ £ byzonder betreft, dezelve is eene erfbegrafenis van het geheele gedacht i' van Abraham geworden. Want behalï ven Abraham en Sara zeiven zyn ook | zyn zoon Iza'dk en zyn kleinzoon Ja> 1 kob gelyk ook hunne vrouwen Rebekka \ en Led daar begraaven, Gen. aq: 20. ,133- Hoofdft. 50: 12, 13. iAadmena : eene ftad, waarvan by den il Profeet wordt gewag gemaakt Jef. 10: li Si > Madmena wykt of ontvliedt, waarimede hy te kennen geeven wil, dat de ilnwooners van deeze plaats terflondop ilate tyding van het naderen van SattbeV * riks



436 MADM. MAGD.
tibs vyandig heir , met alles wat zy maar konden mede neemen , vlieden zouden, om den vyand niet in de handen te vallen. Magdala : eene ftad , van welke byns alle nieuwe reizigers beweeren, dal zy in Galilea , aan de. Galileeicbe zee, tu&fcheu Tiberids en Betbfuida heeft geleegen : men kan echter uit de Evan« gelifche gefchiedenis veeleer opmaaken , dat zy aan de andere zyde van Galilea , in het landfchap Gaulanitis moet gezocht worden. Want , nadat Jesus by de Galileefche zee , op den berg by Kapernaüm , het wonderwerk verricht had, dat hy naamelyk eene groote meenigte van menfehen met zeven brooden en eenige weinige vifchen verzadigde; gmg'hy, na hec volk van zich te hebben weg gelaaten, in een fchip , voer de zee over en kwam in de landpaalen van Mngdala, Matth, 15: 39 vergel. met v. 29-38.
Het is wel ontegenzeggelyk, dat Maria Magdaleaa, de eerfte en voornaamfte onder de Discipelinnen van Chris* tus, aan welke hy ook na zyne opftanding het eerst is verfcheenen, uit die plaats is geweest , en dat zy daarvan haareu tynmafflagdalena, dat is
Ma-



MAGD. MAHAN. 437
Maria van Magdala, ontvangen heeft, Luc. 8? 2. Job. ïo: 1. fttavNAÏM; eene ftad, die haaren eerften oorfprongk verfchuldigd is aa» een aanmerkelyk geval, het welk den Aartsvader Jakob op deeze plaats gebeurd is, toen hy uit Poddan-Haran
Inaar het land Kanadtt wederkeerde Gen. 32; 1 , en volg. Zy beftond daarin , dat hem een groot getal Engelen, als een van God zelf gezonden heir , verfeheen, om hem van de Goddelyke befcherming te verzekeren , ingevalie hy van zynen broeder Ezau, die hem met vierhonderd Krygslieden te gemoec trok, zoude aangetast worden. Met I gezicht van deeze meenigte bragt den - Aartsvader .terftond op de gedachten , I dat hem deeze Engelen op Gods bevel I op dien plaats ontmoetten ,• weshalven I hy ook vol van verwondering uitriep • I Du is een heirleger Gods! en de plaats 1 luahanatm noemde. | De eigenlyke plaats , alwaar JaJt»t f deeze verfchyning gehad heeft, moet I dus aan zyne nakomelingen zeer wel P bekend gebleeven zyn — mogelyk I door een of ander gedenkteken ,»t geen [ tL ^artsva2er • volSens de gewoonte
I van dien tyd, heeft opgericht om-
^ dat zy, zo dra zv dit landfchap verö V 3 verd



43» MAHAN.
verd hadden, op dezelve eene ftad gebouwd hebben, welke ter gedachtenis van deeze gebeurtenis den naam Mabandim ontvangen heeft. En hoewel deeze ftad in den beginne waarfchynelyk Hechts klein geweest is, was zy evenwel in den tyd, dat Mozes begon, dit land te verdeelen, reeds van zo veel belang, dat zy by deeze verdeeling mede in aanmerking kwam. En in >t vervolg van tyd fchynt Mabanaïm eene aanzienelyke ftad geworden te zyn, zodanig dat zelfs Isbojetb, zoon van Saut, die zich tegen David aankantte na den dood van zynen vader, dezelve tot zyne woonplaats gekoozcn heeft, 2 Sam. 2: 8 12. 29. Hier is hy ook van twee hoofdlieden van Koning David, Recbab en "Baëna, na eene regeering, die tot in het tweede jaar geduurd had , gedood , 2 Sam. 4: 3—-8. David zelf heefc daarna tot deeze ftad zyne toevlucht geHoomen, toen hy wegens den oproer van zynen zoon Abfalom , Jerufalem verlaten moest, 2 I Sam. 17: 24. 27. Hierop doelde David, wanneer hy nog op zyn fterfbed tot Salomo zeide: Ten dage als ik ging tiaar Mabanaïm , 1 Kon. 9: 8. tindelyk woonde ook te Mabanaïm een van 1 Salomo's amptlieden, die voor het on •
der- ■



MAH. MAKS. MAM, 439
derhoud van den Koning en zynen Hofftaat zorg moeften draagen , naamelyk Acbinadab, de zoon van Iddo, i Kon* 4 14-
Makkeda: was eene Koninglyke fladder oude Kanaunieten , Jof. 12: i6 , welker Koning van Jozua, na de verovering van dezelve, gedood werd, Jof, io.* s8. By de verdeeling van 't land wierd zy gegeeven aan den ftam Juda, Jof. 15: 41.
Naby deeze ftad was de fpelonk, waarin zich de vyf regen Gibeö'n verbondene Koningen, naamelyk van Jerufalem , van Hebron , van Jarmutb, vau Lacbis en van Eglon na hunne neêrlaag by Gibeön verborgen hadden, maar door de Israëlieten ontdekt, gevangen l genomen en gedood werden. In de; zelfde fpelonk vonden zy ook hunne I begraafplaats, Jof. 10: 16 --27. Wamre : was de naam van een eiken» ! bosch , naby de Stad Hebron, by het welk Abraham, nadat hy zich van tot gefcheiden had, met zyn talryk huisge: zin, het welk knechten en dienstmaagd den mede daarby gerekend, uit eenige honderd beftond, zyne tenten opfloeg, Gen. 13: 18. Maar hoe lang Abraham \ by dit eikenbesch Mamre gewoond heeft, kan niet met zekerheid bepaald V 4 wor«



44° MAMRE. worden. Dit is echter zeker, dat alle de merkwaardige gevallen , welke van het veertiende tot her agtdende Hoofddeel van Mofes eerfte boek verhaald Worden , geduurende zyn verblyf in deeze plaats, gebeurd zyn. Van hier ondernam hy zynen Krygstogt met 313 man van zyn huisgezin (.naamelyk geboorene Knechten) om de Koningen, die de vlakte van Siddim en haare fteden vernield en onder anderen ook Lot met de zynen als Krygsgevangenen met zich weg gevoerd hadden, te vervolgen en : te liaan, Gen. 14: 1 —- 17 , gelyk ook ?! ;zv"e wederkomst het geval met : Melchifedek, Koning te Salem of JeruJalem, hier gefchied is. Op dezelfde I plaats had abraham de heerlyke Gcddelyke verfchyningen en aanfpraaken, 1 waarin de beloften, welke de bezitting van het land Kanaan voor zyne nakomelingen betroffen, herhaald en bevestigd werden, Gen. iS: 5— 21. Hoofdft. 17: 8. Hier is ook Ismaêl van Hagar gebooren , en de aanftaande geboorte van Ifadk van zyne huisvrouw Sara voor de eerfte maal aan hem bekend gemaakt, Gen, i7x 15 ai. In »s ge. lyks is op deeze plaats de befnyding, ais het Goddelyke verbonds-teken inge: «eid, en eerst verricht, Gen. 17: 9-14.
23-



MAMRE. MA ON. - 44t 23-27. Eindelyk is mede hier de verfchyning van de drie Engelen,en hunne famenfpraak met Abraham ovex den ondergang der vier fteden in het dal 5 Siddim gefchied, Gen. 18. IWaön. wordt in de Jyst van de fteden van den ftam Juda onder die ftedeti genoemd, die op het gebergte geleegen \ hebben, Jof. 15. 55. Ook wordt'er 1 Sam. 23: 24, 25. gewag gemaakt van { eene woeftyne Maön, welke van deeze naby geleegene ftad haaren naam \ ontvangen had. Deeze woeftyn was I een gedeelte van de woeftyne Juda of l Judea Pf. 63. 1, welke zich uirftrek-e I over de geheele vlakte tusfchen hetee |l bergte en de zoute zee. Wy geloovcn h dit te meer, dewyl van de woeftyne '! Maön gezegd wordt , dat zy in het I vlakke veld heeft geleegen, 1 Sam. 23: I 24, welke naam altyd aan de geheeio I vlakte gegeeven is, waarvan de zoute ] zee omringd was, welke uit dien hoofde de zee des vlakken velds genoemd lp 3 Deut 4: 49.
Deeze woeftyn is alleen daardoor j! merk waardig ge worden, dat David zich :,eenen tydlang voor de vervolgingen « van Saul in dezelve verborgen heeft 1 Sam. 23: 26-28 By dezelfde gelejgemieid wordt 'er ook gewag gemaakc v 5 van



442 MAON.
van eenen berg in deeze woeftyne, die, onzes oordeels, een van derotfen geweest is, die in deeze woeftyne in meenigte waren, waarby David van Satils Krygslieden reeds omringd was , en byna gevangen zoude genoomen zyn , indien de Voorzienigheid hem niet nog bytyds daardoor behouden had, dat de Philistynen in 't Jand vielen, en Saul noodzaakten, ter verdeedigïng van zyn eigen ryk , terug te trekken. Hierom noemde David deeze pl 'ats, waarby hy dit blyk van eene byzondere Goddelyke befcherming ondervonden had , Sela-Macblekotb, dat is, eene fleenrots der verdceling, zinfpeelende daarmede op de verdeeling of afweering , welke de Goddelyke Voorzienigheid door den inval der Philiftynen ten zynen voordeel befchikt had. Het fchynt, dat hy by deeze gelegenheid den drie en-zestigflen P/alm gemaakt heeft.
In deeze ftad Maön woonde Nabal en zyne huisvrouw Abigdil , i Sam. 25: 2, 3. Wanneer hy dus een Carmeiiet genoemd wordt, dan is zulks in dien zin te begrypen. dat hy tot Carmtl den meeften tyd zyn verblyf gehouden heeft, alwaar hy zyne vooraaamfte veeteelte gehad heeft,
Ma-



MARA. MARE. MASR. 443
; MARA : was de vyfde rustplaats der Israëlieten niet verre van de roode zee geleegen. Zy ontving dien naam, wegens het bitter water, Cwant Mara be. tekent bittet') 't welk door het inwerpen van een hout zoet werd, Exod, 155 23 Num. 33: 8.
1 Maresa : eene ftad, welke mede behoorde tot den ftam Judo,, en wordt mede gevonden in de lyst der fteden van dien ftam , die in de vlakte geleegea
• hebben, Jof. 15: 44. Zy was een van de fteden, welke Rebabedm in het begin van zyne regeering bevestigd heeft,
• 2 Chron. 11: 8. By deeze ftad, in hec naby geleégene dal Zepbata , is ook de merkwaardige veldflag gefchiedtusfchen Afa, Komng van Juda , en Zerab, den Moor. Schoon deeze laatfte byna tweemaal zo veel volk had, als de godvruchtige Afa, werd hy echter na eene geheele nederlaag vervolgd "tot Gerar toe buiten de landpaalen van het Koningryk Juda, a Chron. 14: 9 15.
Naar alle waarfchyneiykheid is Marefa de geboorteplaats van Profeet Mi' cba geweest, die zich in het opfchrifc van zyne godfpraak noemt, Mi cba, den Morascbtiter , of Mi cba van Mare fa, welke naam naar de hebreeuwfche wyze van fchryven zeer weinig verfchilt V 6 van



444 MASREKA» MASSA. MEA.
van den naam Marefcba, Mich. i: r.
Masreka: eene ftad, die tweemaal in de heilige Schrift genoemd wordt, by de gelegenheid , dat de koningen en vorften van Edom aangetekend worden, naamelyk Gen. 36: 31-43, en 1 Chron. 1: 43-54. In beide deeze plaatfen wordt van Masreka gezegd, dat het de geboorteplaats was van den Koning Satnla, en bygevolg zal zy ook in Edom geleegen hebben.
Massa : Toen het leger van Israël in de woeftyne Sin te Rapbidim , ie elfde rustplaats gekomen was , vonden zy daar geen water. Hierover murmureerde het volk naar zyne ongelukkige gewoonte tegen Mofes. Dit ging zo verre, dat<leeze man Gods zelf niet zonder gevaar was van gefteenigd te worden. Mofes nam ook hier zyne toevlucht tot den Heere, die hem beveelt, om met zynen ftaf in de tegenwoordigheid der oudften van Israël den rotsfteen in Ihreb te liaan. Dit gelchied zynde kwam Vr overvloed van wa'er. Hierom noemde Mofes deeze plaars s Masfa en Meriba, dat is verzoeking en twist Exod. 17: 7. Deut. 6:16. Hoofdft. 9: 22. Pf. 95: 8. Meüre .• eene ftad of ftroom (want de
een is van het eerfte en een ander van
het ■



MEDEBA MEGIDDO. 445
liet tweede gevoelen) behoorde den Z/donitten, Jof. 13; 4.
IMedeba : eene ftad in of by eene vlakte, welke van haar het vlakke land van Medtba genoemd werd Jof. 13.* 9. Deeze ftad wordt mede aangehaald in het oude Krygslied, het welk ter gedachtenis der overwinning van Koning Si bon over de Modbiten, en van de verovering van hun land, door dien Koning gemaakt is, Num. 21: 30. Nadat de Israëlieten naar Asfyrie wegge, voerd waren was deeze ftad van de Modbieten veroverd; maar die hebben dezelve niet lang in bezit gehad. Hierop doelt ook Jefaies , wanneer hy zegt: Over Medeba zal Mcdb builtn, Jef. 15: 2, alsdan naamelyk, wanneer de Modbieten uit deeze ftad van hunne vyanden zouden verdreeven worden.
Megiddo : Aanmerkelyk is 't, dat, zo dikwerf de heilige Schrift gewag maakt
, van Ihadntch , deeze fbid Megiddo ëéne plaats uitgezonderd, Jof. 21:25* altyd mede genoemd wordt, Jof 12' Bi. Hoofdft. 17: 11. Richt, ij 27! hoofdft. 5 19. 1 Kon. 4: 12. 1 Chron. 7. 29- Wy kunnen hieruit opmaaken , dat deeze twee fteden naby eikanderen geleegen hebben. Ook blykt hieruit, dat zy beide gemeenlyk hetzelfde lotV 7 ge»



44* MEGIDDO. geval hebben gehad. Zy zyn beide Koninglyke fteden in het oude Kandan geweest, Jof. Mt ai. Beide werden zy den ftam Manasfe toegedeeld, fchoon zy in den ftam Ifafcbar lagen, Jof. 17; 11. Uit geen van beide ïieefc de ftam Manasft in den beginne de oude inwooners kunnen verdryven , Richt. 1: 27- In den volgenden tyd werd 'er ook door Salomo over Megiddo en Tbadnacb één beftelmeester, naamelyk "Baana, de zoon van Elibnd, aangefteld. ï Kon. 4: 12
Maar onder de fteden, die Sahmon heeft laaten bevestigen, wordt Megiddo byzonder genoemd, 1 Kon. 9; 15, welke door twee Koningen in Juda merkwaardig geworden is, die beide op eene ongelukkige wyze hun leven by deeze ftad verlooren hebben. De eerfte was Jihajia, die op zyne vlucht van Jisreël by Jibleüm van Jthu geWond werd , en te Megiddo overleed , 2 Kon. 9: 27. De tweede was Jofia, een van de vroomfte Koningen , die ooit in Juda geregeerd hebben Hy bleef in eenen veldilag met den Egiptifchen Koning Pbaraö Necbo by Megiddo 2 Kon. 23: 29 , 30 , hoewel hy niet op het fïagveld terftond gebleeven, maar of te JerufaUm, of op den weg
naar



MEGIDDO. ME LITE, 44?
naar deeze hoofdfkd aan zyne wonden geftorven is, 2 Chron. 35;20-25, Deeze veldtogt van den Koning van Egipten gefchiedrie eigenlyk tegen den Koning van Asfyrie , en verftrekte dus het Koningryk Juda niet onmiddelyk tot nadeel, 2 Kon. 23: 29 2 Chron. 35- 21. Maar de Koningen van Asfy ri'è hadden het land, 't welk de tien ftammen eertyds bezeten hadden, federt deszelfs verovering aan de Koningen van Juda genoegzaam als een leen opgedraagen, onder de voorwaarde , dat zy hetzelve tegen de Koningen van Asfyrie zouden verdedigen. Utt aien hoofde was Koning Jofid vetpligt, om den doortogt van Pharaö Necho door zyn ryk naar den Eupbrat, zo goed hy kon, te keeren, 't geen hem dan tot deezen noodlottigen veldflag gelegenheid gaf,
Melitk: een eiland, hetwelk in de heilige Schrift merkwaardig is geworden» omdat de Apostel Paulus op zyne reis naar Romen by dit eiland Schipbreuk geleeden , en aldaar overwinterd heeft, Hy werd zeer vriendelyk van de inwooners ontvangen, die een vuur ontftaken, opdct hy met her overige Scheeps» volk zich droogen en verwarmen konde. Het overige , 't geen 'er op dit
ei-



448 MEPH. MERJ. MERo. MER eiland met Paulus gebeurd is, vindt de geneegen Leezer op het woord Paulus , m de Naamlyst van de aanmerkelyke perfoonen des nieuwen Testaments Mephaath of Mephahath: eene fladder Levieten in den ftam j0f i3-
18. Hoofdft. 21; 37. i Chron. 6: 79. Deeze ftad werd naderhand van de Modbieten weder hernoomen. Jer. 48 21. Meriba : Zie hiervan op liet woord Massa. Behalven dit is 'er nog een ander Meriba t het welk mede eene rustplaats der Israëlieten was, verfchiliende echter van het voorgenoemde Meriba- omtrent negen-en-dertig jaaren. Beide deeze plaatfen hebben door eenerlei geval, naamelyk door den twist des volks wegens het water, dien naam ontvangen. Zie hierover Num. "o- iq 14. Pf. 81: 8. Pf. 95.- 8. ' Merom» eene zee, welke gemeerfchap heeft met den Jordaan, die 'er midden door loopt. De joodfche gefchiedfchryver Jofepbus noemt dezelve Samocbonitis. Deeze zee is daardoor merkwaardig geworden, dat Jofua eenige Koningen der Kananieten, die tegen hem op deeze plaats vergaderden , in eenen veldflag overwonnen heeft , Jof. u; 5. 7, 8.
Meroz; In hei lied van Debera, gezongen



MEROZ. 449
• gen ter gedachtenis van de overwinning der Israëlieten over de Kananieten in de vlakte van Jisreèl, leest men van een vloek , welke over JMercz wordt uitgefprooken, welker inwooners hunne landgenooten , de Israëlieten, in het gevecht met Si/era niet hadden wille» byftaan, Recht 5: 23- Omdat 'er van dit Meroz anders nergens gewag worde gemaakt, konde men byna wel twyfelen , of 'er een perfoon, of eene ftad of een land door moet verftaan worden , indien 'er niet tevens van deszelfs inwooners gefprooken werd. Men heeft daarenboven het grootfte recht, om te denken aan eene ftad van dien naam, welke in deeze landftreek niet verre van het flagveld heeft geleegen; te meer dewyl de Dichteres toeftaat, om Meroz en haare inwooners te vloeken . omdat zy den Israëlieten geene hulp bewe^zen hadden Want daar waren nog anderen , en zelfs geheele ftammen , die zulks in 's gelyks niet gedaan hadden. Maar deeze worde over die zaak flechfs een verwyt gedaan Bygevolg moeten de inwooners van Meroz over hun achterbly ven minder te ontfchuldigen geweest zyn, omdat zy harder behandeld worden. De overigen waren of door den Jordaan,
of



45» MEROZ. MESOPOT. of door de afgeleegenheid van hunne woonplaatfen, of door andere omftandigheden in zekeren-opzichte beletgeworden , om hun zo fpoedig byftand te verleenen. Maar de inwooners van Meroz konden , dewyl hunne ftad in de nabyheid was, zich niet ontfchuldigen over hun uitblyven, en alleenlyk gebrek aan moed, gebrek aan liefdevoor de algemeene welvaart was 'er fchuld aan geweest, zodanig dat zy zich deezen vloek te recht hadden op den hals gehaald.
Dewyl de naam en de gedachtenis van deeze ftad , (wat haar ook mag overgekomen zyn) zodanig ten eenemaal in vergeetenheid geraakt is, dat zy nergens noch in gewyde noch on. gtewyde fchriften voorkomt, zoude men zulks als eene uitwerking en een gevolg van dien vloek kunnen aanmerken. Want van plaatfen , welke op deeze wyze vervloekt worden, wordt gemeenlyk aangemerkt, dat haar naam zoude verdelgd worden , by voorb. Exod. 17: 15. Deut. 25: 19. Pr. 100: 13. Spr. Sal, 10: 7. MesopoTAMiëN.- een landfchap, aldus genoemd , omdat het tusfchen de twee groote rivieren, den Eupbraat en Tygerftroom geleegen was. Het werd
an-



MESOPOT. METEG. 451
anders ook nog genaamd Syrië der twea rivieren. Het grootfte gedeelte van dit landfchap draagt thans den naam Didrheek. De eerfte maal, dat Mefopotamiën in de heilige Schrift genoemd wordt , is Gen. 24 10, alwaar verhaald wordt, dat Abraham aan zynen huisbezorger Eliezer bevel geeft, om voor zynen zoon I/dak eene vrouw te haaien uit Mefopotamiën, 'tgeen deeze knecht getrouwelyk uitvoerde , dewyl • hy Rebekka, dochter van Betbuël, en zuster van Laban , uit dit landfchap medebragt. Overbekend is 't, dat Jakob naderhand twee vrouwen uit dit zelfde landfchap en huis heeft gehaald. Volgens Deut. 23: 4, woonde Bileam in Mefopotamiën. De eerftemaal, dat de Israëlieten , na den dood van Jo~ fua , onder de magt van een vreemd vorst moeften bukken, gefchiedde dit onder die van Cufchan Rifcbataim, Koning van Mefopotamiën , gelyk blykt uit Recht. 3: 8. Heteg.Amma. : 2 Sam. 8. 1 ftaat; David nam Meteg Amma uit der Pbilijiy' nen band. Maar i Chron. 18: 1. Cm welk Hoofdftuk hetzelfde verhaald wordt , u geen in 't gemelde agtfte hoofdft. van 't eerfte boek van Sam, geboekt ftaaO leest men ; David nam
Gatb



452 METEG. MICHMAS. '
Gatb en haare onderboorige vlaatfen uit de band der Philiftynen. Waarüit onze geleerde Kanttekenaars , onzes oordeels , niet ten onrechte opmaaken, dat Meteg-Amma dezelfde ftad is met de hoofdftad der Philiflynen, naamelyk Gatb.
Mxchmas dat dit eene ftad was, en juist geen hoek lands, gelyk fommige geleerden uit i Sam. 13: 2. 5 befluiten, blykt klaar genoeg uit Esr. 2: 27, Nehem 7 31. en Jef. 10: 28: en dat deeze ftad in den ftam Benjamin lag, zien wy duidelyk uit Nehem. 11: 31.
Het was in 't tweede jaar van SauVs regeering, dat zyn zoon Jonathan de bezetting der Philiftynen floeg Dit van de Philiftynen verftaan zynde, kwamen zy mee een talryk leger te Michmas, om Saul te beöorloogen, 1 Sam 13: 1-5 Ondertusfchen ging Saul naar Gilgal, en na den door Samuël beftemden tyd van zeven dagen verIcheenen zynde, offerde hy aldaar brand- ] offer, zonder langer na Samuël te wach* ten. Sawuël nam dit zeer kwaalyk, \ en voorfpelde Saul, dat zyn ryk niet beftendig zoude zyn, 1 Sam. 13; 6, en velg.
Wat nu vervolgens betreft het groote leger der Philiftynen, dit lag, gelyk wy
ge-



MICHMAS. 4.5J gezegd hebben , omtrent Michmas. Men zag hier de beftiering van Gods magtige hand op eene byzondere wyze utiblinken. Want Jonathan alleen met zynen wapendraager beklommen op hunne handen en voeten, tusfchen twee fteenklippen , het leger der Philiftynen, en verlloegen twintig man. Hierover werden de Philiftynen door 't bettier van God zodanig beroerd en bevreesd, dat zy rilden en beefden, ja daar was zulk eene verwarring in hun leger,dat de een zyn zwaard uittrok tegen den ander, en dus elkanderen verlloegen; even als het ten tyde van Gideön , mee de Midianieten , Recht. 7 , en daarna ten tyde van Jofaphat onder de Ammonieten , Moabieten, en die van het gebergte Seir volgens 1 Chron 20 gebeurde. Saai, ondertusfehen ontdekkende , dat de Philiftynen zich zo onder elkande. ren vernielden, trok met zeshonderd man, met welk klein getal van volk hy zich verborgen had , op den verwarden vyand aan, vervolgde denzelven van Michmas tot Ajalon toe, verfloeg zeer veele van hen , en maakte grooten buit, tot dat het volk afgemat was.
Hoewel het volk over deeze heerly. ke overwinning met recht zeer verheugd was, zoude deeze vreugde echter



454 MICHAS. MICHMET. ter zeer gemaklyk in groote droef, heid hebben kunnen veranderen. Want Saul had in 't najaagen der vyanden op eene onbezonnen wyze eiken man vervloekt , die voor den avond fpys zoude gebruiken. Nu had Jonathan, die den vloek van zynen vader niet gehoord had , ondertusfchen zynen ftaf in een hoonigraat geftooken , en daarvan ge* geeten. Deeze misdaad van Jonathan, indien ik dit geoorloofde bedryf aldus raag noemen, werd door het lot ontdekt. Saul gaf daarop dit vonnis: Zo doe my God, en zo doe hy daartoe; Jonathan! gy moet den dood fterven. Maar het volk zeide tot Saul: zoude Jonathan Jlervem , die deeze groote verlosfing in Lraël god aan heeft 1 Dat zy verre! Zo •waarachtig als de Heere leeft , ze daar een bair van zyn hoofd op de aarde vallen zal. Want hy heeft dit beden met God gedaan. Op deeze wyze werd Jonathan door het volk behouden , Zie i Sam. 14.
Michmethath : eene ftad , waarby wy alleenlyk moeten aanmerken, dat de grenzen, waardoor de ftammen Epbrdim en Manasfe van eikanderen gefcheiden waren, tweemaal naar deeze ftad beftemd zyn, Jof. 16: 6, Hoofdft. 17* 7. In deeze laatfte plaats wordt van Micb-
me»



MIC H MET. MIDDELL. 455 tnethatb gezegd, dat zy geleegen heeft voor Sicbem, dat is in 't gezieht van i deeze Stad.
middellandsche Zee ♦ Zo dikwerf de heilige Schryvers alleenlyk van de zee i gewag maaken , zonder iets anders f daarby te voegen , verftaan zy altyd i daardoor die zee, welke tegens 't wes|i ten het geheele land omriMgt. Dit geil fchiedt by uitftek, omdat deeze zee, i in vergelyking met andere zeen in Pa\l leflina, de grootfte en voornaarnfte is, | en met nadruk alleenlyk den naam van is eene zee verdient.
De waereldfche Schryvers noemen : deeze wateren de MiddeUandfcbe zte ) omdat zy in 't midden tusichen de drie groote waereld-deelen Europa, Afia en \Africa loopt, en dezelven van elkanderen fcheidt. Maar fomtyds heeft zy nog anderen naamen, welke ontleend zyn van de byzondere landen, waaraan zy grenst. Het gedeelte van deeze zee , 't welk aan het joodfche land loopt, werd eertyds de Syrifcbe zet genoemd , omdat Série", waaronder Pa\ltftina , als een byzonder landfchap miede begreepen is , aan deeze Zee (ligt.
De naamen , die aan deeze zee in ide heilige Schrift gegeeven worden,
heb-



456 MIDDELLANDSCHE ZEE.
hebben alleenlyk betrekking tot het joodfche land. Zy wordt naamelyk vooreerst genoemd de groote zet, Num. 34: 6, Jof 1:4, Hoofdft. 9:1, Hoofdft. 15: 12, Ezech. 47; 20, om lnar van andere kleine zeen te onderfcheiden, welke binnen dit land liggen Zy wordt ook genoemd de achterfte zee, Deut. lij 24, Hoofdft. 34: 2, Joel 2: 20, Zach. 14: 8, omdat zy ten aanzien van hen,, die van de oostzyde in dit land trekKen , (gelyk de Israëlieten deeden, toen zy 'er introkken, om hetzelve te veroveren) het achterfte water is, 't! welk het land van achteren genoegzaam! eindigt , in tegenöverftelling van . dej twee andere zeen, die vooraan liggen. Het zoude ook kunnen zyn, dat deeze zee de achterfte zee genoemd werd in betrekking tot de ligging van het Heiligdom. Want de ligging des Ta* ; bernakels en daarna des Tempels was zodanig, dat de ingang tegens 't oosten , en het achterfte gedeelte tegens het westen lag, Ezech. 47: 1. Daarüit is ook de gewoonte ontftaan , dat de Hebreërs dikwerf de oostzyde voor en de zvestzyde achter , in 's gelyks het zuiden techter- en het noorden linkerband te noemen gewoon zyn,



ï *
t VERVOLG f
: #
fr van de ^g,
* BEKNOPTE
* GESCHIEDENISSE J ï *
, der -ê*
[REFORMATIE.!
L ^
r *
#






BEKNOPTE
GESCHIEDENIS
DER
NEDERLANDSCHE KERKE.
Tn het voorgaande Jaar, eindigden wy SL dit ons verhaal, met het ombrengen .Her Tempelieren, ©f Tempel-Heeren. Van Ivier bedryf zeer verfchiilende gefprooken is. Sommige zeiden , zy waren |>efchuldigd niet alleen, maar overtuigt l'an Ketterye, Afgoderye, verzaking des i-ïeloofs, heimelyk verbandhoudende met «le ongelovigen: andere befchuldigden jaar met gruwelyker misdaaden, als met Ie onnatuurlyke zonden en allerleye on'jcuischheid, en bevestigden deeze hunnen ïbefehuldigingen ; met de Dood-vonnisfen, [oor Paus Clement den Vden, in het Conilie te Viennt tegen hun uitgefproken. «Veder andere, houden hun vry, van deeje affchuwelyke misdaaden; en wdlen dat C hun



SO BEKNOPTE GESCHIEDENISSEN hun onheil zouden bewerkt zyn, »t zy door den Paus , of door Filips bygenaarnd de feboone , ten dien tyd Koning van Frankryk, of door die beide; uit haat , en gierigheid , om zig mee* fter van hunne groote Goederen te maa*
ken. Er zyn andere, die willen, dat
de beide gemelde, zo Paus als Koning, tegen hun in 't harnas gebragt waren , door hunne vrymoedigheid waarmede zy de gebreken der Roomfche-Kerke te keer gingen, dan dit zy zó 't wil. Dat'er onder hun Mannen van een liegt gedrag geweest zyn,kan niet worden tegengefproken, doch dat hunne middelen en de vrymoedigheid van veele hunner, mede oorzaake van den haat, die dus tegen ios borst, zullen geweest 2yn,geloven voor wy ons,mede zeker tezyn, Onder de Geeftelyke vond men echter een Man, van voorbeeldige Zedigheid, iets zeidszaams, in dien tyd. Hy, daar wy hier het oog op hebben, was Guido van Henegouwen, de twee-en-veertigften in den rang der Utrechifche Bisfchoppen. Broeder van Graaf Willem de lilde. Deeze tegenwoordig zynde op de gemelde Kerkvergadering te Vienne in het Jaar 1311. Op voorfpraak van Koning Ft* Ups , werd hem aldaar door den Paus met algemeene toejuiching der Kardinaaien, den Roeden Hoed, en fcharlaken
Tab-



der NEDERLANDSCHE KERKE. 51
Tabbaard aangeboden. h- Zyne ne«
i drigheid, (zo noemc het een onzer GeI fehiedfchryveren,) deed hem den rangen i waardigheid,waarnaa zo veele,die het mini waardig zyn haaken , van de hand wyzen. • — Deeze Stap, door den Koning met | verwondering befchouwd wordende beI fchonk hy hem met een jaarlyks inkomen.
l uit deszelfs Vorffelyken Schatkist. Daa
I Guido, die zo wel deeze als de overige I Inkomlten zyns Bisdoms genoeg benodigd i was, ter beteugeling der wederftrevende I Stellingwerver Friezen, genoot deeze gif. te niet lang, want hy overleed den 20itea
1 May van het Jaar 1317. Zo fommi-
' ge willen niet zonder vermoeden , van
I door vergift omgebracht te zyn
■ Waarvan de reden deeze zouden gedweest zyn. Eenen Jan van Kuilenburg en Nicolaas Kats, hadden devoogdy over den minderjaarigen Heer van Goey dan 'er fïerk vermoeden zynde dat zy beide meer hun eigen voordeel behartigd 1 hadden , als , dat van den onmondige IHeer, zo eischten Guido by zyne terug 'komst uit Frankryk, van hun rekening en «verantwoording. -— De Bisfchop het ;recht bovenal beminnende , drong hun imet alle magt ; zy echter weigerig blyivende , wyl het gehoorzaamen, of tegen. :iftreeven even gevaarlyk was, deed Guido C 2 ia



52 BEKNOPTE GESCHIEDENISSEN in allcrhaast het Kasteel of Kuis ten C.oiie belegeren, En na de overwinning daarvan Overleed hy nog d'en zelfden nacht* —- Zo als de meefte wille, door middel, dat de overwonnenen en ontrotwé voogden , zynen drank met vergift gemecgd hadden. Wy zouden , zo wv het begrip der Ncderkndfche Jeugd niet te gemoet moeiten komen, het verhaal van 's vhans Leeven met een menigte van zaaken tut de Gefchieddenisfen van ons Vaderland behoorende konnen aanvuilen. ——— Dan, dit alleen voegen wy'er by, . dat hy na zyn ongelukkig overlyden , zyn Bisdom onbezwaard van Schulden , en met goede Ordonnantiën meest haar betrekking op de Kerklyke beftienng hebbende , overliet aan Fredrik van Sirik , die hem volgden: ■■— Welke, zo wel als anderen , dien , die gevolgd zyn, meest al andere maatregelen namen, met hun gezag üittebreiden, het zy door het gebruik der Wapenen , of door wegen, die zy waakzaamheid voor de Leer der Kei k, doch andere bitterheid noemden , en by de minde van hun , vond de waare noch zuivere dryfveer des Euangeliums eenige
ingang. Zy die ongelukkig genoeg
waren , den naam van Ketter te hebben , konden zelfs naa hunnen dood , de handen deezer wreedaards niet ontgaan. Be-
geert



DSR NEDERLANDSCEIE KERKE. 53 I geert Neerlandsch Jeugd van wat gezindheid ook te zien , welk aangenaa-, me gevolgen de heilryke Kerk - Hervorymg voor het Menschdom, te wee? gebragt heeft? Duizenden van voorbeelden zouden hienoe kunnen worden aange-
weezen. Een uit die alle zal hier
1 voldoende zyn , om ons gezegde te ftaa-
ven. Floris van /PèveJikbove», de
' Vyfiigfte derUtrecbtfcbe Bisjhbopnen, deed \ omtrend het Jaar 1380. het lichaam van f eenen Matheus Lollard opgraven, en op het voorplein van 't Bisfchops Hof verbrandden, en de asfchenin deftadsgrach-
: ten werpen. Vraagt men wat de
:misdaad in zyn Leeven geweest was? Men kan niet anders zeggen , dan ^ dat hy de Leere der eerfte en beste navolgers van .de Leer der Apostelen, en dus van Jezus iChrisius zelve, volgens de onderwyzing van Petrus Waldo,oï van deszelfs naavo.1gers de Waldenfen (die ter beipotrng ook Lollards genoemd werden) omhelst en
geleeraurd had. Welk byna dezelve
misdaad eenige Jaaren te vooren, te Antwerpen , gepleegd was, aan het Lyk van eenen Willem Carneliszoon, Prieifer, die aldaar vier Jaaren naar zynen dood uit
net Graf gehaald en verbrand was. *
Zie daar bewyzen, die al had de verbt» ering niet anders te weeg gebragt! dan C 3 het



54 BEKNOPTE GESCHIEDENISSEN het Menschdom voor dergelyke ftraffen te bevryden , echter allerprysfelykst zouden geweest zyn. Niet alleen dit; niet alleen de Leer der Reomfche Kerke, die recht flrydig tegen die van 't Euangeiium was, maar zelfs het zedelyk gedrag der zogenaamde Kerklyke vereischte deallernoodzaaklykfte verbcering. —- Zitrtkzeê zal ons, om deezen tyd, het bewys der waarheid hier van opleeveren. -~— In 1 Jaar 1383, fpeelden aldaar de Monnikken zo een flegten rol, dat de Mngiftraac wilde zy de rust in de ftad bewaren,Zig genoodzaakt voaden , dezelve te doen
vertrekken Een van bun, bekend
by den naam van "Broeder Dirk van Oudergeefle, was door een anderen Monnik doorfteeken. Burgemeefteren, Schepenen en Raaden vonden door dit geval middel een volk dat zy gaarne , om hun kwaad en erglyk leven ai voor lang, hadde willen loozen , een open weg , hun te doen vertrekken. Hun goed werd ver* beurd verklaard, en gebruikt zo als men gewoon was met alzulke goederen te doen, Naa verloop van vier jaaren, werd door de Burgers, wiens vrienden en bloedverwanten , voorheen in het Convent gewoond hadden , weder een anderen Prioor en Monnikken gefteld. —— Deeze het fpel dus weder meefter
zyn



der NEDER LA NDSCHE KERKE. 55 i zynde, fmeerden en teerden die zo grof, dat i zy verpligt waren alle de Renten en InkomI ften, die door de Ouders van de voorige ! daaraan vermaakt waren aantetasten, waar1 door groote oneenigheid ontiiond tusi fchen de Regeering en Ingezetenen, —» i De Klooflrerbroedsts ziende dat zy zou» t den moeten ruimen, vonden raadzaamst, [ by nacht eer iemand van den Raad z>;lks i ontwaar werd het Convent en de Stad re n verJaaren met zig voerende , al wat van jIGeld, Boeken, Kelken, Kerkiyken SieI raadjen , enz. nog overig was. Pleegen:1de met het vefvoeren van goederen, die ! niet vervoerd mochten worden. een open» ibaaren Dteflfcrt. Welk Kerklyk'Bankroet» ü en Diefftal in een ftads-boek van dien tyd
i ftaat aangetekend, in hec Ltityn , waarvan i dc vcrtaaling hier op uitkomt. —~ In
II den Jaare dertien bondert acht en tachtig ^beroofden de Obfervanten bet Convent te ' Zierikzee , van roerende en onroerende I Goederen. ——-
Dusdanige Levenswyze ergerde zeker de i allereenvoudir.fte , rnaar meer en onverI draaglyker liep hunne Leerwyze,die byna I even flegt was, de meer doorzichtige in ;'t oog, en die begonnen het onbtftaanjtbaare, daarvan nog meer te zien , door |de Prediking van den vermaarden Jphan|nus of Jan Wiklef , voorheen HoogC 4 icer-



56 BEKNOPTE GESCHIEDENISSEN leeraar in de Godgeleerdheid te Oxfort, een man, die het Pausdom , in Engeland, ij naarvoïging der meergemelde Walden), feu, zo den een wil ,den tyd van zestien, en of volgens andere wel zevenentwintig Jaaren beftrcden had, en die onder het doorftaan van alle wederwaardigheden, van boeijens en banden heen geworfteld hebbende, eindelyk op den laatften dag, van het Jaar 1387. in zyn Parochie te Litterzvort, gerusteiyk overïeedt. Vee« 3e van onze Landgenooten , die op de plaats zyns Overlydens eenen aanzienlyken Koophandel dreeven, waren aldaar, door hem geleerd en gefticht, en brasten den voorraad van kennis en Godsvrucht herwaards. ——~
Het bevel,dat wy vinden datHertog^tóer/ van Beijeren, gegeeven heeft in het Jaar 1398, aan de Wethouders der Stad Delft, om te zorgen tegen het flegt gedrag der Geestelykheid, doet ons zien, dat zy op alles, behalven op het fpoor van Wiktef te treden bedacht waren. — Dit zyn 's Hertogs woorden: „ die (zecht hy) on« „ reedelyk leefden, en veel onrustenbe„ weeging maakten , hen aldaar vermeten. M de Klerken te wezen, cn Klerken vry,, heden en regten te willen gebruiken, „ (choon noch Kerktyk habytdragende , ». noch kruin gefcuooren hebbende, noch
„ leef-



der NEDERLANDSCHE KERKE. 57 „ leefden als Klerken behoorden , het ,» geen hem in geenerlije wyze te lyden
" V Ü°v»,d*" — Dus beval hv aan gemelde Wethouders zulke lieden te allen tyden, als zy >t verbruiden, aan te
tasten en te ftraffen naar behooren.
1 Waaruit wy tevens zien, dat deeze Vorst, daar zyn gezag vereischt werd, weinig acht op s Paus of Banvonnis gaf, fcjioon er zyn die aan deeze onverfchilligheid, ot Iaat ons liever zeggen aan dit mannelyk gedrag, de oorzaak van zynen dood i toefchryven, om reden, dat by dooreen Dominicaner Monnik met den Ouwel des
11 • Sacraments werd omgebracht. —
Wie fchrikt niet, van zulke monfrers, I die zelfs, dat geen , dat by hun het HeiBgfte geacht werd niet ontzien, maar misbruiken om hun allerverfoeilykfte oogmerken te werk te (tellen. ~~ Waren . dus de Opper-Vorften niet veilig voor den haat, van die foort van Menfehen, die al hun kwaad, onder het kleed van Godsi dienftjgheid wisten te verbergen ; wat had dan de gemeene Man niet van hun te vreezen, daar zy ieder ogenblik voor .de verfcheurende tanden van Wolven in :Schaaps Kleederen blo~t Honden? — f n begeert men een bewys, hoe zy de Leeken handelden, men (la het oog ep ihet gedrag van den Deken van WestC 5 Fries-



58 BEKNOPTE GESCHIEDFNFSSEN
Friesland, die in bet Jaar 1409 de Burgers van Hoorn ondraaglyke overlast aan»
deed. < Deez als hy geen kans zag,
om door middelen of wegen van recht bun geld cn goed afrepersfe'n, floeg hy zynö roofzuchtige Klaauwen aan hun Vee , deed Koeijen en Kleinvee in beflag neemen; en hier van geen meefter kunnende werden , leide hv de hand op hunne inkomften. —— Willem de iVde, toen ter tyd Graaf van Holland enz. voorzag hier in by opene brieven (_volgens het verhaal vaft Veliui) en gebood aan den Deken , dé Butgers in rust te laaten. — Na dar, die van de Wet der ftad Delft , hem vertoond hadden , de inhaaligheid der Kerk en Kloosters Broeders, ordonneerde Hy, dar ai die geenen welke zig voortaan in de Kloosters wilde begeéveri, geduurende hun Leeven, niet meer dart de Vruchten hunner goederen zoude mo' gen genieten, en dat zy geene magtzouden hebben , hunne bloedvrienden \t onterven. — Laaiende hun alleen de vryheid, het derde deel .hunner goederen aan het Convent te vermasken. — Tweè Jaaren laater was een dergeiyk verbod te Amftéldam gedaan, alwaar doormiddel van den Koophandel den toevloed der Geeftelyken meerder dan elders was, al-
Jér»oodzaakIykst. Het verbod die
Stad



der NEDERLANDSCHE KERKE. 59 | Stad ten voordeelc gedaan, beftond tiêöfé. ff zaaklyk hierin: dat de Ceeftelyken aJdaar |; met vermoeten te knopen eeuige roerende of onroerende góederen , of die als erven aantcneemen, de Parochie Kei ken . Gasthuizen en Bayerde binnen de i Jstads vesten fraande, uitgezonderd. -
Dan genoeg hier van. Laaien wy van het j Uitwendige, ons tot het inwendige deel ! der Kerke wenden.
In het Jaar veertienhonderd vvftlèn I werd te ionfrans verbrandt, de vermaarde Johannes Hüs, naar wien de Boheemiche Broeders, Husfiten gehaamd zyn; HM h*d ag op het woord en vrvgelei van Ke;zer Sigismand, op de Synode aldaar laireu vinden, dan de Geestelvken weinig ^hrgèveade op woord of trouw van den KMef .tooncÉftfè dat de ftelrogel, dat men de Ketters geen woord behoefden te houden doen reeds hl zwang was. - Het voornaamfte misdryf van Hus, dat hem te lasten geleed werd, beftond daarin,dat hy zig tegen de Aflaaten verzet had. Benevens -Hem, was ook in hegrenis gefteld. de niet mm berugten Hieronhnus van Praa* zy Leerling en Mededienaar, die ook hitzelve Lot moest ondergaan. Verre
was het echter van daar, dat hunne leer', pgen met hun ten vuure gedoemd waren, in de eerfte drift, waarmede de C 6 Bo-



6o BEKNOPTE GESCHIEDENISSEN
Boheemers de tyding van het omkoemen dier beide Mannen ontwaar werden, koelden zy niet een onbezonne y ver hunne wraak , op de Kerken , Kloosters , Beelden en Schilderyen der Heiligen. — En na dit ongeoorloofd bedryf namen zy de wapenen ter hand , om zig by de aangenoomen Leer van Hus, te handhaven. Ons beftek dat ons tot de Nederlanden, enten onderwysvan de Jeugd bepaald, laat niet toe in een omftandig verhaal , van de daar uit ontftaane Burger en Religie Oorlog te treeden —
BetGr zal met hunne denkbeelden overeenkoomen , hun een korte fchets tegeeven van de bedorvene ftaat van Land en Kerk op dien tyd.
Het gedrag der meefte zogenaamde Geestelyken, beftond in boosheid, valschheid en bedrog , en om dat ftaande te houden , moesten zy daaglyks nieuwe vonden van dien aard uitdenken , want dit gaat zeker, dat de menfehen toen zo min als nu , fchelmen gebooren wierden , maar door den tyd en oeffening worden zy de allergrootfte. — De reden of oorzaak waarom het licht des Euangeliums , en de verfoeijing van het fnoode Geestelyk bedryf , om deezen tyd , zo hier als elders , dus krachtig doorbrak , moet worden toegefchreéven;
aan



der NEDERLANDSCHE KERKE. 62 , aan de verdotvene Leer der Roorafche J Kerk, en aan het opdringen van alle de * verdigtfelen en bygeloovigheden, uitvin,| dingen der giengen en ftaatzugtige Kerkelyken, welker Heerschzucht toen al ten I hoogfcen top geftegen was. - Dan waar r vingen wy aan, of liever waar eindigden 1 wy , als wy het ganfche bederf in den ■ Godsdienst, hier wilden voorftellen Zie hier dan kort waar in het voornaamelvk beltond. Als Bonifatius de Elfde
van dien naam het hoog gezag te Rome voerde , bevonden zig aldaar op het Jubeljaar van 1400 , een onnoembaar 1 aantal van menfehen, en inzonderheid uit Duitschland, om de Aflaaten, van 1 allerleie foort van zonden , hoe groot en
zwaar ook voor,geld re koopen. -
■Welke Koopman fchap zo grof ging, dat i voornaame Mannen in het Pausdom zelve ze als de bron van de allergrootfle misda-d die ooit bedreevenis, hebben aange.nerkr : voegende zy daarby , dat de Paus, daar door als Christus S cdehouder op der .1 Aarden , zig een onbepaald gezag over alle Goddelyke en Menfchelyke zaaken ïaanmatigde , en den bedorven mensch ivoor een klein geld van alle verpligtina: •tot deugd en eerbaarheid , ontfloeg. —! ;Laat ons ten bewys van het flegt gedrae saer Kerkij ken in Neerland, die met deeze C 7 on-



6i BEKNOPTE GESCHIEDENISSEN
ongeoorloofden Koophandel mede groot voordeel behaalden, hier konelyk aantoo .en , met de woorden van een ifervendui Utrechtfchen Bisfchop(i4a3) Fredrik van Blankenheim ; die met dén lof van alie zyne tydgeaooten ten gfttve gegaan is. —— Zyne laaifte redenen beffonden in deeze volgende woorden; — Die van Utrecht (zeide hy") zullen naa myn dood eerst recht heren hennen, dat ik hun een goed en vredelievend Herder gewiest hen.
• Want een ieder onder de Geestely
ken , Cs hegeerig om te heerfchen, en geen van bun wil Jlaan onder een ander , en bier uit zal vÈrfchrikkelyke verwarring eirtftaan. Dat deeze zyne woorden
bewaarheid zyn, zal het vervolg dee2er Gefchiedenisfen ons doen zien — Na.mwlyks had hy den Geest gegeeven, of de Kapittel Heeren, veikooreti tot zynen opvo'ger Rv.dolph van Uiepbolt, doch Paus Mafthrds de Fde, hiermede geen genftêgen neemende, fteldè eerst daartoe aim de Bisfclióp van fyiers, doch die zyn Bisdom niet willende vè!'lastèn, trad lei onderhandeiing met Zweder van Cuilenburg , Proost der Kerke van Utrecht, die , dan ook met goedkeuring van den Pms, daar in gefield werd. —— Groote moei., lykhèden veroorzaakte dit, vvyl het beidé Mennen waren , die een nragtigeii
aan-



Df.R NEDERLANDSCHË KERKE 6$
| aanhang hadden. — Staande de verkieI zing van den eérften kwam men by Eer* I nardus Prois, een der Hoofden van de I Burgery, of zo andere zeggen Burgcmétsi ter der Stad Utrecht in het holst des nachts op de deur kloppen, hem dreigende dat ZO hy zyn ftem voor Rndolf van Diepbolt niet gaf, hy eén man des dóóds was, het • is onzeker of de Burgemeester weigerde te I ftemme , of dat men hém geen tyd Het ; zig te verklaard), maar zeker, is dat hy
sop zyn bedde vermoord wierd, Zy
;die tegen gemelde Diepbolt warér-i hiêll tden het met ÏValravsn vaê Meurs, Proost der Dömkerkè, beide de partven Z'mdeu gezanten tot» Rome , dan beiflê zo wy zeiden werden afgeweezen , ert dé Bssfehop van Spiets, door deri Paus aangeleid. - McttegenÜaandè de Keuze van Paus Martin op Rnbanns , ^t,]}^ ■ Was, zo gingen , die van Overysfel voort met Diipbm voor hnnnè Bisfchop tè erkennen. -~~ Gémeldé Rabamis eer hy de roeping van de PêHs volgde , zW& M* een vredelievend Mart \ gezanten van \Spiers naar Utrecht, om té vérneémen jof hy zonder kryg of bioedftorting, ir! het bezit geraken kon —J Zyne Gezanten te Utrecht komende , behoefden niet veel onderzoek te doén, wyl zy de gankhe Stad vol Partyfchap en bercerten
von-



64 BEKNOPTE GESCHIEDENISSEN
vonden. —— Rabanus, hier van onder richt zynde, zond Brieven naar Rome, met verzoek van die waardigheid ver» fchoond te zyn, beveelende in zyn plaats Zxveder, zoon van de Graaf van Kulenborg, die de roem had, van een geleerd en goedaanij Man te zyn , het Roomfche Opperhoofd bewilligde in het gedaan verzoek. —
Dan naauwlyks had hy een Jaar de Bisfchoppelyke waardigheid bekleed , of werd door de aanhangers van Diepbolt, die hem ten lasten lyden, dat hy te geftreng regeerde, gedwongen de Stad te
• verlaaten. ■ Waarna Rudolp werd aan-
genoomen. Ider party wapende zig, en daaruit on tttonden de Moedigde Oorlogen , met alle de gevolgen van dien. — De Paus die te ver van de hand was om iets anders te doen, moest zig vergenoegen , met zyn Ban Bükfems tegen Diepholt en deszelfs aanhangers uitredo»deren. —- Waarvoor dezelve echrer vol* gens het verhaal van Heda niet vervaard waren. Ja zelfs de drie Staaten van Ut. recbt protefteerden daartegen. — Diepholt intusfchen bezigde al de magt. die, hem als wettig Bisfchop, zo met 't doen flaan van Geld als anderzins toe kwam, betoonde zig in al zyn gedrag een magtig voorfiander der Kerkelyken. — Paus.
Mar.



Ider NEDERLANDSCHE KERKE. 65 Martin intusfchéa overleden en gevolgd zynde, door Et/genius de Il 'de, nam deeze (wyi hy ziende, daceen Volk dat gewoon was de wapenen te handelen, weinig op kraehtelooze banvonnisfen acht gaf,) andere middelen ter hand. Johannes Bis\jchop Tan Moskon, werd door hem naar Wtrecbt gezonden, om was het mooglyk een eind van deeze verderflyke twist te unaaken, waar toe de afgezondenen ook
alle vlyt aanwendden. Die onder den
Ban waren, werden daar van ontheven ten voor Diepbolt, om dat de rust buiten dat onherfteïbaar fcheen . verkreeg hy de •Pausfelyke bevestiging, 'en werd na dat iy door de Bisfchoppen van Osnabruggtn :n van Minden, en door twee Wv-Bis'Choppen, op het Slot te Vollenhoven gevyd was, tegen alle de tegenftreevmg ran Ziveder van Kuilenburg en de zynen loor alle de ingezetenen van 't Sticht van Jtrecbt als Bislchöp erkend. Zweder •verleed te Bazel 1439 zynde meer in laam dan in daad Bisfchop van Utrecbt eweest en Diepbolt Regeerde tot
a het Jaar 1455. waar jn [1V 0p zyn sloc
: Vollenhove overleed.
Onder alie die oneenigheden, leed de rezenlyke Staat der Kerke geen gering adeel, veel- van de Geestelyke, waren erioopen, hebben den een zig gevoegd,



65 BEKNOPTE GESCHIEDENISSEN
by Rudolpb, en de ander by Ziveder, maar door den Paus , was by deszelfs Banvonnis, alle geeftelyke oeffening in het Sticht verboden. De Steden daaronder behoorende, beriepen zig op den Paus, eisfchende dat hy zig van de ver« fchillen naauwkeurig zoude doen onderrechten , of een algemeen Concilie aanleggen, waarop de zaaken mogten bcflist en afgedaan worden. De Overheeden der Steden paarden hier mede hunne k'agten* wiilende niet langer gedoogen, het ver* bod der Geestelyken ter uitvoering va* hunne plicht, dwingende de Geestelyken op dat niet alle Godsdienstoefening in onbruik zoude geraaken , het met Bisfchop Rudolf voor wien de meefr.e geneegen waren, zig te verklaaren, of haare Kerken en Kloosters te verlaten, en het Land ten minfte hunne fteede te ruimen. -*-* Dan wat gebeurd, en hoe veel zorg betoonden deeze blinde Harders , voor hunne Kudde ? liever dan dit bevel van haaren dienst waarteneemen, koozen zy de ballmgfchap; hun goed en have re veriaaten, dan iets te doen, te« gen het onbegaanbaar bevel van den Paus. ai—u Wordende de Leeken alleen op !bmmige plaatfen bediend, door een klein getal Waereldlyke Priesters en Canuoniken, die zo veel acht op's Paufen bevel niet gaven.



dsr NEDERLANDSCHE KSÏUfE. 6> jven. De denkbeelden van de kundigffe van dien tyd beftonden hier in . mm „Dat men te Rome voorging met te twisten over den Bisichoppelyken Zetel, en dat men dit hier te Land naar volgde , dat dezelve niets anders behoorden te zy.n , a!s pen plaats van nederigheid, doch darmen 'ter naar hoogmoed haakte, dat zy we* tendlyk was , een Prinfelyke Stoel van hoogmoed en Ecre, Dat de Kerk* yke Swf wel te drcgen een groore last :vas, en datnaa dien last met geweld en vapenen geftaan werd, even als of die tót onbekend was. —- Dat de oorzaak itearvan ïv»s, dat iten niet door dereche deur inging , cn Bisffchoppem tegen Bischoppen, Aitaaren tegen Airaaren geftelA verden. —— Wat moest vroegen zy, aarvan het gevolg zyn ? — Niets awdor*, <m , dat de Kudde hun rechte Hm der niet
ieer kennen zoude. Al dit-kwaa*
ingen zy voort , wisrd naargevolgd van nnder flag van Geestelyk* en geordende ie het niet beter maakte. Wy zul»
:n dit hier afbrecken, wyl wy anders oor het voorftel van hun onzedelyk gerag, zo als het echter naar waarheid is 'gefchest, dc domme mogte verbitteren i de eenvoudige Ergernis geeven, van ;eike beide zaaken, wy een afkeer heb'ii. —
Ech-



68 BEKNOPTE GESCHIEDENISSEN -
Echter konnen wy niet voorby melding te maaken, hoe gehandeld werd met dezulke die onbefmet, zig tegen het kwaad verzetten. — -
Te Deventer bevond zig een Predikheer , met naame Matbys Grabo, deeze fchreef, een grootboek tegen het gedrag der Priesters, Klerken en Begynen hier te Lande, hy daar over aangeklaagd en gevraagd, of dit zyn werk was, zo was het antwoord Ja , en dat by, voorneemens •was, daarmede voorttegaan, waarop hy te Utrecht gedoemd, en als een Ketter verklaard werd , hy beriep zig tegen dit Vonnis te Rome. Op het Concilie te' Conftans , beklaagde hem de L'trechtfche Bisfchop en eischte , dat hy naar ver-
dienften zoude geftraft worden.
Het geen hun ook gelukte, wordende het Boek veroordeeld , den Schryver in de Gevangenis geworpen , en zo lang met vuur en zwaard gedreigd , tot hy zyn,
gezegde herriep. AI de vrugt
die zynen arbeid te weeg gebracht had,. was dat de Magiftraat van Deventer en andere Steden van Overysfel , zig met magt tegen de Geestelyken. begonnen tei verzetten, ftaande houdende, dat die ook; aan de waereldlyke magt onderworpen
waren. En dit werd zo fterk ge--
dreeven , dat de Monnikken raadzaam
von-



dkr NEDERLANDSCHE KERKE, 69 I vonden zig voor eenigen-ivd in hunne «Kloosters te verbergen, vreezende zeer |jvoor de dreigementen , zo van den Adel als Gemeente.
Hoe hard ook met Qrab0 gehandeld was, zo fchnkten dit echter andere niet at, om den naam van Reformateurs der ^eeftelyke aanteneemen. ümtrend Haat* \lem, itond een Kloolhtr, bekend by den naam van onzer Lieve Vrouwe Vifttatie waarin de Prioor Jan van Kemf en , het' doen en laaten zyner medebtoederea met krachtige woorden , fterk dooi haal' Se. ■ Even zo gedroeg zig een MonEr/.Van S Ilert°genbosch Hendrik de rt/de genaamd , die zig te Amfteldam, e iienen m Draband en elders, niet aleen tegen hun gedrag, maar ook tegen 'eele ituKken der Leere fterk liet hoojen.. —- Pnoor onder de zynen geworden svnde, deed hy veele denele en geile cederen , die de Monnikken , tusfehen e Choorzangen ingevoegd hadden, met
erontwaardiging uirfcheuren. Ook
ond hy het noodzaaklyker, voor de 'verleedenen te bidden , dan te willen at zy voor hun baden. — Eenen an;ren Pnoor te Leiderdorp met naame «n van Broekhuizen, verJiet de Orden ;r Regulieren , om , dit waren zyne oorden , geen deel te hebben aan de
Straf.



*/o BEKNOPTE GESCHIEDENISSEN
Straffen die de Monnikken verdienden Gozewyn Tyacin, Regulier te Zwol, koi de inhaaligheid zyuer medebroeders nie dulden en beftrafren baar mee te zeggen dat hunne h-ïrten meer gehecht vvsren aai
het Aardfche, dan aan het Heraelfche
Dan alle deeze aangewende poogingei waren veel te zwak, om den loop deron deugd te fruiten. Het bedrog fpeelde nie min de meester Gezichte, Droomen Openbaaringen, al wat de geveinstheh en Huichlary bedenken kon om het een voudig gemeen te misleiden , werd t< werk gefield, om zig zo wel van de Har ten , als van de bezittingen der Leekei meefter te maaken. «—- Dan geen vai hun maakte zig hier mee beruchter dan eei Hendrik Mande, wiens Gefchiedenis w] niet konnen nalaaten hier in te voegen. M Hy, een Monnik onder de Orde der Regu
lieren. Gebooren uit een eerlyk ei
aanzienlyk gedacht te Dordrecht, voor* heen Geheimfchry ver van Graaf Willen de Vide, en van Vrouw Margreta , ei fchoon ten hove bemind, begon hem he gewoel aldaar lastig te worden. — Vol gens zyne dweepachtige denkbeelden was hem Christus zelfs verfcheenen, ei had hem tot de aanvaarding van de Gees telyke ftaat vermaand. Deeze voorge wende verfchyning het zy ter goede
trouw



der NEDERLANDSCHE KERKE, fjt rouw , door oskunde of dweepery in lem verwekt; of om de waereld te beIriegen, door hem verzonnen volgende, o verliet hy het Hof en zette den Monnikskap op, in het Klooster te Win'esbeim by Zwol, Daar zynde ontbrak het em niet,aan gezichten enopeabaaringen, a die waarlyk beklaaglyke omftandigheid, oor hun die ter goeder trouw, aan dat wak onderhevig zyn verkeerde hy in yne dwaaze verbeelding in eenigheid :iet de Engelen, die hem onbekende zaa-
en ontdekten. Dan wie durft zon-
er aanftoot te geeven alles vernaaien , at by voorgaf te zien. —— Het ont'ak niet aan een groote meenigte, die ïaglyks aan het Klooster kwamen, om m hem te weten wat hy in den Hemel aar in hy zeide opgetrokken geweest
zyn, gezien had. De Monnikken , e hier hun voordeel by vonden , voer;n hem rond, door alle de Steden van olland. —•» Dan nergens vonden zyne iïrhaalen meer ingang, dan te Delft, en lar hy het meefte geloof vond, vergairde hy ook het meefte Geld. De rienden der Armen, had hy doorgaans : den ^Hemel gezien, maar die der Ry« in in 't Vagevier, Waarop dan gewoonte een fermoen ter aanpryzing tot oeffe<*ë van mildadigheid volgden, waarby die
van



7a BEKNOPTE GESCHIEDENISSEN
van zyn Klooster doorgaans da hei
rekening maakten. Dan het ging toe
met hem , zo als her no^ doorga»! gaat, de eerfte nieuwigheid voorby zyt de, verminderde ook de zeldzaamheid en daarna begon het volk te zien dat die voorgewende openbtariagen bedrc
waren: . en nog klaarder ontdeki
zig dtr, toen zeker Monnik van Utr»q Jan de Witt, genaamd , het dwaaze va zvne verbeelding, openlyk aan den d£
bragr. .
Geduurende de regeering van Hertc Filips van Bourgondien , kreeg het gezi der Provifooren een merklyke krak door de invoering van eene Ordonnai tie, die Bisfchop Rudolf van Diepbou, op verzoek van gemelden Hertog als Gra van Holland «lom door zyn geheele Bi dom, deed afkondigen in het Jaar 143 —— Geen minder flag kreeg het b drog der Room.che Geestelykheid, zelfs de Leer dier Kerke, werd groot lyks ten toon gefield, door middel v de uitvinding der nooit volpreezene Boe druk-Kunst: —— Waardoor het licht d Wetenfchappen, op den Kandelaar gez
werd. Voorheen kende of had mi
niet dan gefchreevene Boeken , die ; hoog in prys waren, dat voor een Byh op 1'ergameut gefchreeven by de vier
v



oer NEDERLANDSCHE KERKE. 7J 'yf honderd Kroonen pleeg betaald te vorden, en dus zelfs voor lieden vanaanjien onverkrygbaar. Daar men na
lat de kunst gemeener vrerd, dezelve op tyn hoogst gerekend , voor vyf Kroonen •oopen kon. — De Kloofterlingen die «eest hun befiaan, met Ichryven gewonen hadden, hier door van dit voordeel «rooft zynde, floegen nu de hand, aan en Koophandel, maar ook dit, dulden het Igemeen belang niet, om reden dat zy ry van alle belasting de goederen met reerder voordeel tot minder prys konde peven, dan andere Kooplieden, die zy Ier door de middelen van beitaan ontnamen. Men zag binnen korten tyd, de loosters , in Winkels , Herbergen en
japperyen veranderd. Ue Magiltraa-
m van fommige Steden, vonden hungeoodzaakt, wilde zy het algemeen bederf x>rkoomen ,hier tegen met ernftige Keun te voorzien; en dat tot meerder bemaling van hun , de nood vorderden, as het fterk toeneemen der Bedelmnikken. De wyze waarop daar tegen borzien werd, blykt ons, uit deezen ilgende Brief.
\ WL?Wis Flueeli Vicaris Provintiaal der Minderbroederen , van de Obfer| vanten, in d? Provimien van Kolen ende gemeen Convent Uerzelver Min' O „ der-



74 BEKNOPTE GESCHIEDENISSEN „ derbroederen vaj Delft, doen kond al.5, len tuiden, ende bdyden met deezen ,, tegenwoordigen Brief, dat wy uit onze „ vrye wil, onvetzoet en onbedwongen „ van iemand , belooven voor ons en on„ ze nakomelingen ten eeuwigen dagen., 3, dat wy in ons Convent van Delft (taan „ zullen ende lceven in gehoorzaamheid „ onzei Prelaten, en in Apostolifcbe Armoede, naar inhoud der Regelen van „ St Franciscus, niecs eigen te hebben ,, ofte koopen, noch Land, noch Geld, ,» noch Rente, noch Erve aanteneemen, „ 't zy in 't heimelyk of openbaar, maaï ons brood te bidden, in ieder ftraat, maar eens in de week, Voons bekennen en be'yden wy, dat wy geen „ de minfte eigendom hebben, of zullen 9, hebben , aan Stads Timmerradje , ol die der Kloosters , waarin wy woonen, maar, dat al zullen aanmerken, „ ais ons geleend, en dat wy, daaun, „ om Gods wil geherberg» zyn: — Eq „ waar 't zaake , dat wy of onzen nako^ „ metingen, niet leevende naar de Heilige! 3, Order derObfervantien, van onze voorfzj „ Orden, en dat de Vroedfchappen, of 5, Rykdom der Stede voorfctneeven, onS „, daar v>n mochte overtuigen, door het zeggen van eerbaare Geettelyke , Ge« w leerde Berioonen, zo kennen wy de



der NEDERLANDSCHE KERKE. 7S „ H. Geest Meefters van Delft, die hec nu zyn, of namaals wezen mogen de magt toe, om ons of onze medebroe.„ derS , dte dezelve , overtreeden , vrye,» lyk en zonder iets te misdoen , de Stad f» uutezeaen,en andere of geene in onze h» P'^ats te (teilen.- - en zo hec aegemel! !>, de H. Geest Meeft rs , met voorkenniifc \l ^nde Vroedfchap, behaagden, de opène h Plaatze, mee andere niet weder te bezenen, zo zullen zy, die Huiflnge ende , turye, die de Broeders nu bezitten, of K nasaals mochten bez.tten , vryelyk rno* P j[en,. aatl|as:en , en eigenen der Arm, hmfen «en behoef der gemelde Stad van h "«'ft, zonder dat wy van onzen kant \ eenige weer zullen mogen doen , of hem in ecniger mameren te mogen wederi "aan, het zy voor een Geeltelyk of Waereldly* Rechter. — Voort zo beooven wy, dat wy of onze nakome1 lingen, geene Brieven of Privilegiën noch van den PdUS noch van eenig an* der Prelaat, zelfs zuilen impetreeren i f doen impetreren, tegen deeze voor-' «chr pomten, nu of ten eeuwigen dagen ; ten zy zulks geichiedde met bewilliging, of CuBiëni, van de Vroedn /f>? R,Jkdo,"der voornoemde Stad ueijt. „ £n wiar't dat iemand,
met onzer voorfchrevei.ea voorkennis!
D a „ fe,



y6 BEKNOPTE GESCHIEDENISSEN
„ fe, of met eenige Brieven of Privilegien, ftrydende tegen deeze pointen gehandeld had, zo beiooven wy ons „ nooit, daarmede te behelpen." —
,, Voorts zullen wy tot geenen tyden „ binnen ons Convent, meer ontvangen, „ dan twintig perfoonen, ten waare met „ Confent van de Vroedfchap, of Rykdom „ der S( ede. —— En waar het datmeer„ gemelde Vroedfchap of Rykdom, in toekoomende tyden, meerder punten „ in deezen Brief begeerden te hebben s „ tot meerder vastigheid dienende, dat „ zullen wy altoos verbonden wezen te „ bezegelen " ——
,, In kennisfe der waarheid, zo heb,, ben wy Broeder GillisFlueel alsgemeen , Vicaris , den gemeen zegel , van ons „ Officier, met dat van het Convent van „ Dilft, hier openbaar aangehangen, in „ 'c Jaar 1449 op den 14^» dag in M May." —
De dwaasheid en bygeloovigheid van dien tyd, zag men onder den Geestelyken Siaat 3 zo zeer toeneemen, dat dergelyke voorzorgen ten hoogften noodzaaklyk waren,orn de bewooners van Nederland, onder det last van hun, die op kosten van de ge meene Man leefden , niet geheel te doei bezwyken; wyl de armen hoe zwaar hui de last ook drukte 'er een zoort van ver;
dien:



der NEDERLANDSCHE KERKE, n i dienftelykheid kittelden, om voor dezelve •te arbeiden, en zy,die ter goeder trouw i her zv edel of oaedel zig in de Kloosters begar-ven, 'er mede de grootfte Vf dienfften m (telden, om tot last van de Maatfchapnv re zvn. _ Ora dit meer en i meer aantekweeken , bedacht men te Re. tne byna ieder dag een nieuwe zoort van jBroederfchap. Zie eens hoe listig de Geestelyken, van de domheid der Leeken een , goed gebruik wisten te maaken, om het :gezag of het gebied, van den Paus fterker fen uitgebreider te maasen. —— Naauwlyks was in Reme iets verzonnen , of het Iwerd in Nederland, in gebruik gebragc, iidus 'er met waarheid kon gezegd wor'den, dat naa de engheid van het gebied, van Nederland, geen Ryk in Buropa was, waarin zig meerder Geestelyken van alle jOrdens. onthielden. De menigte van Abt. üeyen en Kloosters, waarmede de Steden bezet waren, gaven daar van het klaarde fbewysj de meenigte van die , veroorzaakten noodzaaklyk , dat de Geesteiyke Goederen en derzelver inkomite moesten vermeerderen , die dus zig zelve Byk en dg ,lnwoonders arm maakten. -,- , 1 Wy zagen hier voor, dat de Aflaattn, ;een der grootfte misbruiken in de Room. jchc Kerk waren, wy hebben hier gezien, we noodzaaklyk het was, dat de KIoosD 3 ter -



5>8 BEKNOPTE GESCHIEDENISSEN
terlingen, den Burger Koophandel verboden werd. Dan fchoon bet laatfte
eenigzinds van een goed gevolg was. den handel met de eerfte werd op het fterkst voortgezet Niet zoo zeer door de hier ie knd hun verblyfhoudende Geestelyken, als wel door de Aflaats Kraamers, die van Rome met gedrukte Lysten als Afgezanten herwaards gezonden werden. — De Schattmgslyst was hier welaangenaam, maar niet die geenen, die dezelve overbrachten r want deezen zonder zig te ltooren, aan het nadeel, dat zy de Monnikken, zo hier sis elders, daarmede veroorzaakten, gingen voort volgens het bevel van hun Opperhoofd , de Ingezeetenen te vermaanen, dezelve alhier voor hun geld te koopen , of in Perfoon naar Rome te gaan , en daar hun geld te brengen , waar. mede de Priesters en Mornikken, een groot nadeel gedaan werd. Order die Afgezanren , bevond zig Nico faas de Cufa, een man die zig vermaard gemaakt heeft, met zelfs zyn Koopmanfchap voor onnut te verklaaren. Als iets zonderlings, en dat aan weinige bekend is , zullen wy hier ter nederfteiJen het geen om dien tyd ter herfrelling en verbeetering van den Godsdienst, hier te Lande werd te werk gefteld en waaruit blyken zal, dat de grond ! der Hervorming, die honden Jaaren daarna. ;



I der NEDERLANDSCHE KERKE. 70
jjia gefchiedde, door de Voo-ftanders van :de Roomfche Ktrk zelve gelegd is. | De gemelde Nico/aas de Cufa, Kardi» [laai, was door Paus Ni colaas den Vden9 ivan dien naam , herwaards gezonden,. eensdeels om den Verkoop zyner Afraaien aantepryzen, en anderdeels, om alle de Kiooscers en Kerken, en Godshuizen É onderzoeken , en daar hy het nodig ?onl , zodanige verbeeienng en order re werk te (tellen , als hy ter verbetering \nn het ongeregeld, en ongebonden Leven der Geestelyken , ter weering van af» lp ergernisfe, bv de gsmeente wc^ence:<men, zoude dienltig vinden Bkanot, üegt; van hem,dat hy Wis een Duufcher, permaardt, door zyn Geleerdheid, laaiïtunde , VVoHpreekenheid en Stichtlvk lee'en, een Man bekwaam tot de Post, die hem was aanbetrouwt. — Andere beichryven hem ah rfp van Jaaren en veriland , (rang en aanzienlyk van gelaat; ::en Man die nooit meer dan vier uuren jot zyn nachtrust nam 5 maar by alle deei;e deugden word hy omfehreeven, als oos, behendig, werkzaam om uittevinten zaaken, die verborgen en door hst reestelyk Moraaangezigt bedekt waren; Itolmaakt kundig in de grenzen tusfchen Gebof enBygeloof, in den grond kennende: lét onderlcheid, tusfchen het uit en inD 4. wen?



«o BEKNOPTE GESCHIEDENISSEN
wendigen van den Godsdienst, geen haai fchroomende voor de Jiefde tot de waarheid ; geen aanziender van Perfoonen; met vrymoedigheid alle overtreeders , van yang of Baar even yverig en fterk beftraf* fende. Geen wonder , dat Cu fa, die ligt zien konden, waartoe de Aflaattn dienden, dezelve verachten!
Ten aanzien van zyne Reize, bepaalen wy ons hier alleen, by die, die hy deed , door Holland en Zeeland, en in welke Provintien, hy zig vertoonden als een Geefel voor de verbasterde Kloosterlingen , wyl haar gewisfe, hun de overtuigentfte bewyzen van hun baldadig leeven gaf, en zy ten overvloede bewust waren , meer gearbeid te hebben, om door bedrog , geld, dan Zielen te winnen. —■
Dan hoe zy hem ook vreesde, zy konden hem niet ontwyken, en fchoon zy niet gewoon waren, dan andere te beftraffen, zo moe*ten zy, hun onderwer. pen van hem beftraft te worden. Hy volgens zynen last , liet niets onoezogt ; alom werd hy, met eerbied ontvangen;, de Magiftraaten der Steden, deeden de Klokken luiden , als Hy de Poorten naderden , togen hem de Borgerye en Geestelykheid te gemoette met Vaanen en Kruifen, enz.
Spoe-



ber NEDERLANDSCHE KERKE; 8r | Spoedig ontdektte hy , dat men hier te il.anden, meer werk maakte van de Af* hiaten, van den Paus, die men voor geld bekomen kon , dan van de ware boeto ;en bekeering ; hy zag dat de zwaarfie Zonden meer werden afgekocht,om daarin te volhsrden, dan om daar van afftand e doen; dat zy, die zig binnen de enge nuuren van een Klooster deeden opfluien, het meest al deeden om te onbeschroomder hunne driften den teugel te bieren, dan om dezelve te bedwingen, neemgmaal zeide hy : dat onder de Mon;iiksrok een boef verfchoolen was, dat iet gewaad geen deugdzaam Man maaken , maar wel een onbevlekten en on■enspelyken wandel. Dat men in de t>erken en Kloosters meer fprak van ftomie Beelden , dan van den Levendigea
ïodt. Dat men den gemeenen Man
eel wysmaakten, maar hun de rechte •wsheid onthield. Dat zyne pligt van em vorderden, zig regen die misbruiken h verzetten ,. dat hy het oorbaar vond, e Geestelyken, (welke naam, maar wei. igen van hun verdienden ) te beftraflèn» i beter order voortefchryven , dat zy i hunne Preeken , eerst zig zelfs, en m hunne toehoorders, moesten trachtten t leeren en te verbeeteren. Dat Hy, die Jzonden was, ter herftd der misbruik D 5 k«n ,



34 BEKNOPTE GESCHIEDENISSEN
ken, die by haar eerst wilde verbeeteren zy aan zynen Raad gehoor geevende , zon het hun min moeilyk vallen, ook andere, van de ondeugd aftetrekken.
Tot hun in '» vertrouwen van de Afïtiaten fpreekende zeide Hy; dat dezelve j de menfehen niet beter, maar erger maak_ I ten, dat door de ligte vergeeving van I zonden zy dezelve te min achtte , dat oprechte boetelingen die niet benodigd waren. Dat het Jubeljaar, geen vrucht,,! maar wel fchade aan de Ziel en aan de I beuts van de Aflaathopers deed, en aiieen j gewin bragt aan de Herbergiers te Rome.
Dat de wezentyke Aft'aats brieven, j
en Banvonnisfen, alleen in Gods woord""] te vinden waren.
De Beelden zeide Hy , deed men te ] veel eer aan; men moest dezelve niet' hooger houden , d;m het geen zy waren, j —— Dat is Gedenktekenen van den Godzaligen wandel, die men zig daardoor tm binnen bragt, van hun die dezelve gefl voerd hadden, alleen dienende ter naarvolging: —— En dit werd, door hem I zo fterk gedreeven, dat hy veele ontfloeg.; van hunne gelofte , die zy gedaan hadden , om deeze of geene Bedevaard • te doen , tot zodanige plaats , waarin eeAige Beelden, van deeze of geene Lieve ■: Viouw,of andere Heilige waren, die een by*
zon-



öer NEDERLANDSCHE KERKE. S$ : zondere krachc werden toegefchreeven. — I Alle welke zaaken zo veel ontroering ver* foorzaakte in de harten van veele, zo fineer als min vermogende in Holland en
I-Zeeland, dat hy alle zyne welfprekenneid nodig had, om dezelve te doen be"daaren, en de menfehen van de waarheid fcyner gezegdens te overtuigen, Meer zoude wy hier van kunnen zeggen, zo jwy niet vreesden de maat van dit ons be-
ftek :e buiten gegaan.
I Het zonderlinge en byna ongelooflyke, i;dat in dit verhaal legt opgefloten, als men an aanmerking neemt, de ftoutheid van I's Pauzen afgezant, in een tyd dat deszelfs gezag nog ongekrenkt was ; eischc :3Van ons, dat wy een ontwyfFelbaar bewys wan die hier ter n^dergeftelde by brengen.
En hier toe beroepen wy ons op
het getuigen van een ten dien tyd geleerde Geeftelyken Fredrik van Heilo die«a's oor en ooggetuigen , daarvan , by alle kundige Roomschgezinden , en als oen ilMan, die de waarheid lief had, bekend is.
Vraagt men echter genoot Cusa het loon zyner arbeid, of waren zyne Predikingen van het gewenschte nut ? Men «moet antwoorden , verre van daar. Zynen tong hoewel befpraakt 5 zyne beffraffingen hoe fterk; zyne vermaaningen hoe D liefi



84 BEKNOPTE GESCHIEDENISSEN.
liefdenrvk; konde de gierigheid en hebzucht der Geestelyken niet betoomen. — Dus lloeg hy eenen anderen weg in. In de Kloosters komende, vraagden hy terftond naar derzelver Inkomften, en het getal der Bewooners. In veele van die vond hy zomtyds zes of zeeven perfoonen, met een inkoomen waarvan 'er wel zestig konden onderhouden worden. —By dergelyke voorvallen, ftehlen hy, die order, die hem best dacht, het zy met het getal der Beivooners te vermeerde-» ren, of te zorgen, dat zy die 'er in waren, de fchatten niet konden ten onnutte
gebruiken. ■
Dat echrer , dit werk van Cusa het rechtte niet was, of zyn konden, bleek wyl hy zelfs tegen beter weeten aan, voortging met de Slflaatskramery ——• Eenige Jaaren daarna gebeurde het (1459), dat te Hoorn, daaglyks veele moedwilligheden gepleegd werden. De onrustige echter vreezende , voor hunne aanhoudende misdiyven geftraft te zullen worden, namen de vlugt naar de algemeene Vryplaats, dat in dien tyd de Kerkhovtn
waren. Daar zynde, liepen zv by nacht
door de Stad met gefpannen bogen, en ander geweer, en benadeelde daarmede de Woningen hunner wederpartyen, en geerden dan weder naar 't Kerkhof Tegen.



der NEDERLANDSCÏÏE KERKE. 8$ ;gen dit recht van op het Kerkhof vry itezyn,wis al in het jaar veertienhondert vierendertig, in eenige Steden voorzien , doch de Geestelyken , die , dit als een hun. ner rechten, (die hen fomtyds ook veel voordeel toebracht) befchouwende, befchermde de muitmakers, ten nadeele der ilngezeerenen. Hertog Filips, hier van verwittigd zyrde, was zeer te oavreede .over de Qapheid van den Schout, en beval ten fcherptte in 't toekoomend daarin te voorzien volgens Ürc'onnande, die Hy hem toezond.
Erger werd 'er om deezen tyd gehandeld , in Waarderen en Artois, met deonfehufdige Waldenfen of Vaudoifw — Het waj nu niet meer voldoende , da^ tmen , die ongelukkige Ke'ters noemde, het moesten nu ook Dienaars van den Duyvel en Tovenaars zyn. Een Monfter in wreedheid, was ren dien tyd eenen Vieter Brousfart, Inquifireur te Utrecht; deeze wist door helfche pym'ginge de gevangenen , alles te doen bekennen wat hem raadfaamst dagt, om aan hun Leeven en Goederen te koomen. Zy die op die belydenisfen , hun door pyn ;n fmert afgeperst ten vuure veroordeelt werden , herriepen, het geen ze te vooren gezegd hadden : Belydende in 't
Jfienbaar, dat de Rechters hun bedrogen, D 7 had-



35 BEKNOPTE GESCHIEDENf3S EN .
hadden, met beloften van behouding van
lyf en goed. Hun , dit al niet baaten-
de, baden zy God om byftand, de aan» fchouwers , om Godt voor hun te bidden , en gaven zo in het midden der vlamme,. hunne Zielen, aan hunne Schepper weder. —— De tyd gepaard met de waarheid , deed in vetvolg hunne onfchnld ten duidelykst blyken : —-- Want in 't Jaar veertien honden en negentig werden door een Vonnis van het Parlement van Parys, veele van hun onfchuldig verklaard , hun* ne Kinderen in goed en eer herfteld, en de fchandelyke en ftrafwaardige Reekers in zwaare Geldboetens verweezen —
Dan laat ons een Gordyn voor die akelige bedryven, die nergens anders dan tot een fchande voor het menschdom gedient hebben fchuiven , en naar Nederland terugge keeren, —— En daar moeten wy gewag maken van eenen Johannes Wtsfilius , oïWesfel van Gansfort, in geleerdheid zo vermaard, dat hy den toenaam.; van 't licht der Waereld verkregen had..
Den eerften aanftoot die hy van de Inquiflteurs onderging, ontkwam hy gelukkig door den byftand van Bisfchop David van Bmrgondien , hy ging dus yverig. voort met de waarheid naar de omftandigheid van tyd zo > veel in zyn vermogen, was voortteplamen , vindende een-
ge-



DER NEDERLANDSCHE KERKE. 87 igetrouw Medgezel aan de niet min verimaarde Rudolfus Agricola, Mannen wiens leer en leven te fterker uitblinkt, als men met vergelykt met dat van, die waarvan wy nu moete gewaagen , ik meene de ■Franciscaner Monnikken, en onder, die :de Berugten Pater Brugman.
De overlast, die de Monnikken, mee hun liegt gedrag , zo wel de Regeering :der Stede als de Ingezeetenen veroorzaakten , trachtte, de Opperhoofden der Roomfche Kerk te verminderen , door het veranderen der Ordens , en om hier in te flagen bedienden zy zig van de Franciscaner Bedel.Monnikken, die door hun eenvoudig gedrag, meer fcheenen te zullen voldoen , dan men werd haast gewaar, dat het dezelve Monnik onder een andere Kap was. — Een bewys hier van had men te Amfteldam, daar zy , en dit kan als een byzonderheid worden aangemerkt ïerst met geweld indrongen, in het Jaar 1462, na dat hun order byna horden en sryftig Jaaren , in ftand geweest was. i Zonder van de Order of van datllagvan Monnikken , in 't algemeen melding te na aken , zal het genoeg zyn de voormamfte, van hun alhier te doen kennen. De Beruchtte Jan Brugman , bragt hun egen wil en dank der Magittraat binnen
ie gemelde Stad. Een der geachtfte
Schry-



88 BEKNOPTE GESCHIEDENISSEN
Schrwers, die zig bevlytigt hebben, om, het geen Amfteldam betreft op het papier te brengen , zegt van hun dit volgende : „ Welke Minnebroeders (wy voor ons ,, fchrvven liever Minderbroeders , zo als „ zy by de Roomfcbe Kerk in oude fchrifj „ ten genoemd zyn , om de nedrigheid „ van hun Order aantetoonen) of graauw „ Monnikken , tot Amfteldam (1462) „ met groote Commotie en oproer tegen „ wil en dank van de Magiftraat, en hei „ meefte gedeelte van de Burgery in gekomen waren, waarvan het Stads Pro" tocol getuigenis geeven kan, want zy „ hadden tot eenen Promoter eenen Mr. „ Jillis Crabbelyn, Raad van den Graa-
, 've van Holland, welke ten dien tyd „ was Hartog Carel van Bourgondieni
, met wiens gezag en brieven van den *' Stadhouder hy hem behielp, en deezj „ Monnikken met groot geweld tegen de
, Privilegiën van Hertog Willem van Eeijeren, Graave van Holland, aan die „ van Amfteldam (1411) verleend," —Hl Andere, en zelfs Commelin, wiens woorden wy hier gevolgd zyn , fehynen te kennen te geeven als of de Monnikken van deeze Order, hier reeds in 't Jaar 1304 zoude gehuisvest hebben , doch tegen dal gezegden is meer bewys dan voor. — Dit zy zo't wil, zeeker gaat het, dat hun
Kloos-



der NEDERLANDSGHE KERKE. 89 klooster door de gemelde Brugman eerst öefaamd geworden is. Hv was. een Monnik in Prediker van eea ongemeene welfpreicenheid Voorheen was hy vom leezer gefeest, in 't Convent te St Omer. — .Ij. Ook had hy zig aldaar geduurende eenige jfaaren onthouden, en was 'er onder de :ynen gekend voor een Man van iirenge Uveniwyze , en bvzonder yverig in het mderwy/en. Er word gezegt, dat hy ildaar zoude belchree^eu hebben , het .even, van de Schledamfche Maagd Lmvina. Pontanus, in de Gefchiedenis van ïelderiand van hem gewag maakende, leeft ons het bekende foreekwoord , dat an hem is naagebleeven {Al kond gy kal?n als Brugman-) aldaar geleerd. « :en ander zegt; dat, dat fpreekwoord lp hem is toegepast , na zyne gemaake ftilftand , tusfchen de Hoekfcben en Cabbeljauwfcben , en die zelve naitienfk Valerius Andreas, getuigd van hem, at hy zoude gefchreeven hebben, Betnhngen over bet Lyden, En voegd 'er y, dat hy te Nymeegen zouden overïee-
en zyn 1473, Dan , volgens onze
eloften zouden wy doen zien hoe hy en ï zynen zig te Amfteldam gedragen hebin. Van dat geenen men van Hem ten ;eze opzigte aangetekend vindt, zullen y alleen in deezen ons bedienen van.
het



90 BEKNOPTE GESCHIEDENISSEN het geruUfchrifc, van Provifoor en Dtke& van Amfielland , waar uit het aedrag van hert», nis mede de onbetchaaf heid der. tyden, en ook zyne fraaije wed'preeKenheid , ten klaarlten uitblinkt; dit getuigfchrift dan is van inhoud als vol^d :
, Wy Provrfoór en Deken van AmfteU , land, Waterland, ende Zeevanck , d >en , kond allen Luiden, alzo nu omanirs s;e, leden de Vlindernroe.lers van de O^fer, vannen binne de ftede van Amfteldam, , oftave gehouden hebben van St. Fran, clscus, zo is het gebeurt ,dat een van de , voornoemde Oftive, in een Huisje en , de Erve , dat zy voor zig genoomen heb, beu, zonder verlof van den Pastoor, , en tegen de vryheden dergemelde Stad ,; , gepredikt heeft vreemde manieren, en , vreemde gebaarde in 'zyn fermoen gë4| , maakt heef' voor den Volke, maaketM| , de zonder gebruik van eenige notable; , fchriften , of leeringe van vermaarden Doftore vreemde en ongehoorde uitleg! , gingen , zig doorgaansch bevlycigende* , om hec Volk oproerig te maken tegen , de Srads Overigheid. Dat men niet wafH ten mccht van menfehen, die uitwen-i dig zo heilig en vroom fchynen. — , Het is gebeurd, dat hy Brugman, ge»! , duurende zyn Sermoen , een briefje uit . de mouw haalde , en daar uit als tot zig
, zei-



der NEDERLANDSCHE KERKE 91
| zelve vraagende fprak, deeze en andere
li woorden.' .„Och Brugman, Brug.
Ij, »fl»,vvat erger quaedt meniche plagltu , re weien . die piags: te gaen met lange ii, meslen, bordeeJen te heipen houden! 1', Segge my Brugman waarom bistu na i, gekomen, om die nog te houden ? tron\ we ik en Die wilftu nu verjagen , I 100 daai anders c odt beerert, niemant I en is, die, die denkt te verjagen I Brugman^ bistu ^ekoomen om Schoutj| ambacht ende Kerken te pachten ? Neen, i die en wilflu immer geen fimony doen, 1 maar fimpelyk gaen in een arme \ er\ worpen lapte Kapken. Brugman wilftu Pater, ee> 11e Klooster alle andere Kloofterers , ende ook die Prochiekerken :verderven ? trouwe neen. Brugman, wilftu biecht hooren om geit ? trouwe neen. Brugman , wil de Schaapen haar wolle laaten, ende gaerne een jegelyk zyn biecht hooren om Gods wille zonder Geit. Brugman wilftu ook van der Luden Joopen , die pesnlencie hebben , : als fomn ige wel doen ? trouwen neen; du wilst al.oos daar by blvven zy zyn ryk of arm; dynen mom op heuren ment leggen, en ter dood toe, daar bv blyve/i " , Veele andere vraagen nog
>uiten deeze doende, en die alle zeer iTeemd waren, en alleen wierden voor»
», ge-



f.n BEKNOPTE GESCHIEDENISSEN
gefield, om het volk tot hem te trek«; 'ken, ftrydende tegen de wenen der Stad. Dit alies gedaan hebbende.
^ haalde hy een kruis uit de mouw, dat , hy in de hoogte hield en aan het Volfc 9 dat in groote menigte vergaderd was , vertoonende - Zeggende. — „ Gji
goede luiden hebt wel gehoord, waar5, om ik nie' mvn arme fchmiele broeder\, kens, hier gaarne met inwoonen, en , een arm fnoode K oofterken hebben \, zoude , om u allen den weg des ecu-
wigen Leevens te wyzen , en daarin ^ te heipen. Maar overmits dat 'et
„ eenige zyn, die het gaarne verhinderen
zoüden, mogten zy, die nogthans geert
magt zullen hebben , wilt gy wel doeri
en bidden devotelyk voor die luiderj ^'op dat zy van heur quade opzet id , deeze zaake aflaaten. — En Lie\|
vriende in Christo, want wv lwer doch „ blyven wille, ende wy wel byftand ejj „ hulpe behoudea zullen, om in deezé „ zaak tot onze mening te koomen , z<j „ begeer ik om den gekruisren Chrisma „ daar dit Crucifix na gemaakt is, dat afl
le de geenen , die hier tegenwoordig „ zyn, en die by ons blyven willen , dat(
die heur vinger opfteeken willen." -j , Veeie eenvoudige menfehen daardooi . misleit zynde, ftaaken hunne vingeret



der NEDERLANDSCHE KERKE. 95 »p , en eenige van de Mannen by den jPredikftoel zittende. Zeide Hee*e wy to/Z/ff, by u blyven tot der dood, waarop dpoor Brugman geantwoord werd, dat m zyn oude haJs voor hun laate zoude , Jtnankende daar by allerhande gebeerfle, die aldaar gefchiedden , en die in pnzen Stad , waar in goede order heerschc
net kon gedoogd worden. Men
weet zeker, dat Jillis Crabbelyn, daar egenswoordig was „ en doen de vingers werden opgeftcoken, en dat hy het meIe dede, ook werd ten dien tyd gezegd, dat dit een opgellooken werk was, om zig van de gunlte des volks te kunnen verzekeren , en ten getuigen aier van hebben wy Provifoor ende Deeken, voorfchr. als Amptshalven verpligt zynde, toezigr op deeze onmanmerlykheeden te hebben , ten nutte van Je Volken, zonder ons in te laten, met net recht der Stad, deeze zaaken wel :n getrouwlyk met eeden wille bevest >en« "~" Om voortekoomen groote beroerten, die daaruir volgen moer, en wyl het alom rugtbaar is, dat alle de »oi»ten hier voor vermeld , gef'chied ?yn, zo als hier boven befchreven is, :n die wy zelve gezien en gehoord lebben. ——- Zo hebben wy voor ons loen koomen , twee goede en eerbaare
, Wie-



94 BEKNOPTE GESCHIEDENISSEN
, Priesceren, als Heer Barthelomtus Pis, terfoon en Heer llillebran' Willemszoon, , beide Manner/ van bier en Poorte s Km, deren van Amfteldam, dewelke met da , hand op de borst, en naar rechten zo , als getuigen fchuldig zyn verklaard heb-
, ben.'
Ligt is het te vermoeden, dat deez'onbezonne l'reeker , weinig deel, aan de gunst, van de Regeerders zal gehad hebben; of zy het hem 'echter hebben durven ftralfen, daarvan vindt men geene bewyzen; dit alleen weet men , dai byzynLeeven, niec in Amflerdam , maar te Nymegen in het Jaar veertien hondert drie en zeventig ein iigden. — Een te« genbeeld van hen leefden op dien tyd, in het Klooster van St Agnesberg buiten Zwol, hy, die wy hier bedoelen. was Thomas llame< ken van Kempen; en wiens naam nog genoeg beken i is, door zya bekend-.' boeksken, de Navolging Cb< isti , deeze, die volgens het echi Kirakter van een Geestelyken , nergens zvn rust \'ond, dan by zyn boeken; o zetleed twee Jaaren voor Brugman ; en byna vier Jairen te vooren , was die vermaarden Gem't Gerritizoon , bekend by den natm van Erasmos van Rottóku/vm , ter waereld gekome.. ; een man, die tn zyn t\d den reehten weg, kder Hervorming heeft aan-
§e-



I DER NEDERLANDSCHE KERKE. 95 Éweezea. — In hei Jaar van 1467 was ycrleeden , Henog FiUps van Bourgonren, latende Regeering des Lan-is. met jitgeputre Kasfen , aan zynen Zoon Karei de teuten , weike toenaam hv niet alleen erdtenden door de oorlogen , die hy oerden, maar ook door zyn ftom beftaan feens de Geestelykheid. - Nergens ;Jd kunnende vinden zocht hv, her by } Geestelykheid en beval aan dezelïn in 't Jaar 1474 mei onene Brieven »' alie Abten , Abdisfen . Proosten Üee°nen, Priooren, Priores/en en anderen, m riten ftaat; aan de Kioosteten , Kapitl hn , Ke'ken , Kappellen , Gasthuizen , iz. alle hunne goederen, landen, tien' :n, leenen, renten, pache , die zy 'dert den tyd van zesng Jaaren bezeten Wden , in gelchnF aan te geeven, aan e geenen , die gemagttgt waren , om ar van een ontwerp van beiastigin* armaate der ink.»mften , op te maken Sommige gehoorzaamden aan dit oaIhoord bevel , anderen weigerden het itlven: en deeze , die het groo-fte gei. uitmaakten, hielden in het volgende ir eene byeenkom^, in een Klooster. iat den naam van St Jeronimus hadj iten Leyaen , en bellaren eenpaarig ene Schatting te *ul en betaalen • — ten den dwacg , die men tegen hun
ge-



96 BEKNOPTE GESCHIEDENISSEN enz.
gebruiken wilde , beriepen zy zig , op eene Vergadering te Mechelen, of zoden Hertog, daartoe niet verdaan wilde , op den Paus De Brabanders werden om,! die van Holland te verftrikken, bewogen, de Schatting op beloften aanteneemen; en de Zeeuwen , dwong men hier toe ligtelyk.
De Hollanders , die by de weigering volharden, werden door eenen Meester Antbony Hanneron, Deken van St. Donaai te Bruggen, (die afgezonden was, om de Schatting in te vorderen) eerst inden! Haag, en daarna te Woerden gedagvaardi _— Ter eerstgemelcte plaats verfcheenen zy, zonder in iets te bewilligen, gei vende in plaats van geld , de reden vari hunne weigering , voorzien met ontallyke bewyzen van Rechten , in geichrifi;
over. Dan te Weerden, uit vreeze,
van op het Slot gevangen gefteldt te werden, zonden zy , alleen een tfrief. — Hanneron , dagvaarden, hun hier op voor det Bislchop van Utrecht David van Bourgondien , Bastaard Broeder van Hertog Karei, dkn Stotjten , tot Wyk te Duurs fiede.
{liet Vervolg bitr naad



l : ♦
: &
; #
VERVOLG |
VAN HET
HISTORISCH 9 k r o n y k J eI
DER VOORNAAMSTE ^
kerkelyke I
EN 3ffr
WAERELDLYKE $
geschiedenissen, f I *^






409
ZESTIENDE VERVOLG
van hst
KORT HISTORISCH
5R0NYKJE
Der voornaamfte Kerkelyke en Waereldlyke
GESCHIEDENISSEN,
Voorgevallen in de Vyfde Eeuw na Christus Geboorte.
LvVt °r,ge AfdeelinS» beloofden P eezer' raec den aanvang van de
CT'nde onrust te doe° ^en, /elke op de Regeering, van den Onbeiwaame keizer volgden. En het eerst at ons daarvan te melden Haat, is den wal dei- Bulgaren, die zig als nieuwe en nbekenden Vyanden uit de Noorder and» van Tarnen, me' den.anvang, | m hec Jaar 5oo, in het gebied van Kei! -r Awastasius vertoonden, ea Traden, v door



4io K R O N Y K
door rooven en branden ten gronden to
vernielden
Anafiallus, een Ryk beftierende, dat door zynen Zwakken vooizaat , med verzwakt was , had byna twee Jaaiei noodig, eer hy deeze woeste Volkeren met een aanzienlyk Leger „ kon tegei gaan : met het Jaar 502. zond hy zyn» verzamelde magt , tegen hun, dan d< 'Bulgaren, verlloegen 'er meer, dan400* van, waar door de Keizer zig gedwon gen vond, door Geld, Giften en Ga ven van deezen zynen Vyand te ontlas ten. In het volgende Jaar 503) kwa men zy , om nieuwe gefchenken , ei toen befcbonk Anaftajïus, hun zo ryke ryk, dat zy op zyn verzoek, niet alleei te rug trokken , maar zig naar 't Westei keerden, en eenen inval in Hongareien dee den,alwaar zy verfeheide Steden innaamen
Naauwlyks had de Keizer tyd, om zy ne Schatkist, weder te vullen , of ande re Vyanden, die kundig geworden wa ren, hoe hy met de Bulgaren gehandelc had, kwame» ze weder legen. In hei Jaar 505 , deeden de Zevenbergers, Wal lacbijers en Moldaviers eenen inval il Macedoniën en Griekenland. Eerst be< proefde Anafiajius, wat Sabinius met dei bloem des Legers tegen hun verrichtK Jkon,,daa de tyding, die hy kreeg, wasi
da;



van de Vyfde Eeuiv* 41 ï
at Sabinius, en duizenden met hem verjagen waren. Dus nam hy zyn
jeviugi tot zyne Schatten, en daarmede
eladen vertrokken zynen vyanden.
i)at 'er nimmer gevaarlyket is, dan binielandfche beroerten, ondervond hy kort jaarnaa , en wel binnen de Hooidftad
ïonHantinopolen. De oorzaak daar-
an, was de haat, die de Keizer tegen len Bisfchop Macidenius had; om hem it de Bisfchoppelyke Zetel te Booten, lefchuldigde hem Anaftajius, van befmet e zyn, met de Kettery van Euflypchigus.
Dé Bisfchop , verantwoorde zig
ilaanegen in het openbaar, en gaf overmoedige blyken , dat zyne gevoelens, net, die van het Concilie van Calcedonien sverseukwamen : ■- en met deeze beydenis, trok hy al het volk tot zig. —• )e Keizer dit mislukt ziende , deed ten Bisfchop by nacht gevangen neemen, n in bailingfchap zenden; (tellende tertand Tbiwotbeus, een man bekend van ïen zeer onkuisch gedrag , en de lc<2r ran Eutygius toegedaan te zyn, in destelfs plaats. — Dan ipoedig had de Kei:er berouw hier van, in den aanvang van iet oproer, werd een van 's Keizer lievelingen , zynde een Monnik doodgefla;en, deszeifs hoofd op een fpies gefield, ioor de Stad gedragen. —— Het ging V a toea



412 K R O N Y K toen als nog het graauw meeiïer zynde kende geene wetten, aan hunne woed£ offerden zy eene Non op, verbrandende de beide lichamen te zamen, hier mede nog niet voldaan zynde eischten van den Keizer , nog meerder onfchu digen tet koeling hunner wraake. De Vorst, om het oproer te ftillen, moest zig zo verre vernederen, dat hy in een treurgewaads op het plein om vergeeving moest fmee« ken , met beloften , van voortaan hel Concilie van Chalcedon te handhaven Wel« ke vernedering hy onderging in het Taai
512.
Hy het alleen by de belofte laatende, genood ook geen lange rust: twee Jaaren later, ftond 'er eenen Vitelianm tegen hem op, en bragt eenige duizen» den Mannen byeen, en nam met dezelve de Landfchappen van Meefite en Thracie in, waarmede de Keizer, zodanig in de engte gebragt werd , dat hy beloofden de Bisfchoppen Macedonim en Flavianui in hunnen vryheid en waardigheid teher^ ftellen. Dan het weder by de beloften laatende, en de volbrenging van Jaar tot Jaar uitftellende, overleed de eerstge» noemde in bailingfchap, — Hei ware niet alleen zyne Onderdaanen , die hy met woorden misleiden, maar even zo handelden hy met den Paus, die hy ten
aan*



van de Pyfde Eeuw, 413
anzien van een te houdene Concilie, zo iing ophield , dat deszelfs Afgezanten ander iets verricht te hebben , naar Itaen te rug keerden.
Hy, met wien Anaftajïtis, de grootfte emeenfchap hield, was eenen Proculus , eroemd als een zeer kundig Wiskundeaar, en niet min ervaaren In de Sterreunde, en algemeen bekend van een onerzoenbaar vyand der Christenen te zyn. ieeze zoude hem in het Jaar 506 vooregt hebben,dat hy door den Donderzon erplet worden. —— De Keizer om deeen ramp te ontgaan , deed in allerhaast en afzonderlyk gewelfzel vervaardigen yaaronder hy meende veilig te zyn. —
Dan, niettegenftaanden alle zyne voororge, vond zig Anaflafius, op den 9den ag van de maand July, in het Jaar sig
4 de grootfte angst des waerelds, hy, m het zwaare onweder van Donder en lixem te ontgaan , liep van het eene
icrrrek in het ander. Zyn Hove~
■'ngen, die even zo bevreesd dan hy \ya»
5 , hadden enkel bedacht geweest zig elve te bergen. Na dat het Onweer bedaard was , en ieder uit zyn fchuiU oek kwam,begonden zy om den Keizer ? denken, en na eenige tyd gezocht te :bben, "onden zy, hem, in een verorgen vertrek, dood ter aarde leggen. —
V a Du»



414 K R O N Y K
Dus rampzalig ruimden hy een Tro©n, die hy byna 27 Jaaren bezeten had.
In het Ryk der Wandalen ging het niei beter met de Christenen , aldaar was in het Jaar 485 tot Koning gekozen eenen Gumdamund , deeze hield zyn verblyf te Chartagbo , en door zyn gedrag had hy den toenaam van de vreedzaame verkre gen , fchoon ook zyne magt te gering was, om zig regen de Gotben en Franken , of een van die beiden te kunnen verzetten, doch naa eene Regeering van 32 Jaaren, werd hy gevolgd door zynen Broeder Thrasimundus, die ter vrouwe had , Amelfrede, de Weduwe van K01 Ding Hunerick.
Van het Jaar 497. tot 503, liet hy, de Christenen ongeftoord, doch op het ein-; de van het laatstgemelde Jaar, begon hy, eene vervolging tegen dezelven, en byzonder tegen die, die tot de Geeftclyken ftand behoorden ; onder het getal van 70 Bisfchoppen, die door hem naar het Eiland Sardinien in Ballingfchap gezonden waren, vindt men gemeld, t'e Geleerde Fulgentius , die verfcheidenen Brieven aan Tbrafimundus gefchreeven heeft. In liet Jaar 513* Het aóTte zyner Regeering, ftonden de Mooren in Africa tegen hemi op. Tbrafimundus , verzamelden zyne Wandalen, en trok mee dezelve hun tei
ge-



van de Vjfde Etuvo*. 415 •emoete , de Moor en verwachtte hem , le beide Legers elkander genaderd zyn. ie, geraakten met elkander flaags, doch uaa een vreeslyk en langduurig gevecht , noeften de Wandalen het Slagveld verlaten ; Tbrafimundus, redden zig ter aauwernood met de vlucht, en over(ïecl kortdaarnaa van droefheid
Hy werd gevolgd, door Hildsrik , die ien Zoon was, van Koning Hunerik, en lan de Dochter vun Keizer Falentiniaan, ie het Ryk der Wandalen in rust beierden tot in het jaar 530. Om
/eiken tyd, zig zynen BroederGiiimir, ;gen hem verzettede, hem het Ryk ontam, en met zyne Kinderen, in de geangenis deed gaan, mettegenttaandeKei2r Justiniaan, zeer voor hem ten goee fprak. Ja, de Keizer verzogt zelfs, ( vergeefs dat Giiimir , zyn Broeder iet deszelfs Kinderen naar Conftantinoïlen , zoude zenden , alwaar Justiniaan, oor hun onderiaoud beloofden te zullen
>rgen. — Giiimir, in plaats van dit,
:;ed zyn Broeder de oogen uitfteeken* 'a fteïden de ongelukkige blinde in naauer bewaaring. —- Justiniaan, niet mder reden vertoornd, zond zynen Veldveriix-n, de vermaarde Belïzarius ,met
?t heir tegen Giiimir. Belizarius,
tm het Eiland Sardinien en de Stad V 4 Tr i-



4i6 K R O N Y K
Tripoli in , en in een daarop volgende Veldfiag, overwon hy, Giiimir, die zig naauwlyks, door de Vlucht omtrent het Koningryk Fez redden. —— De Overwinnende Veld-Heer, maakten zig (533) weder meefter van Cbartbago, in het vyf en negentigfte Jaar, naa dat Gcnferik de eerfte Koning der Wandalen hetzelve veroverd had. — Giiimir, die ten loon van zyn misdaad, naa een verblyf van drie maanden in het gebergte , gebrek aan alles had, vond zig, wilde hy, niet door honger omkomen , gedwongen ,
aan Belizarius overregeeven. Naar de
wyze van dien tyd,werd hy, inTriomph, door zynen Overwinnaar naar Conftanti* nopele gevoerd, en Belizarius, toonden, zonder zig , daar over te verhovaardigen , den gebondenen Giiimir aan Ju<ïm niaan in het Jaar 534 die in al deszelfs
Juister op den Keizerlykeh Troon.
Giiimir zig errinnerende , welke waardigheid hy bekleed had , zeide al zuchtende Tdelbcid der Tdelbeden. Welke woorden , Justiniaau , deden denken, aan het wisfellot der Stervelingen , en ■hem bewogen, om aan Gilimh, zo veele landgoederen in Thraciën afteftaan , al* voldoende zoude zyn , om hem zyn onderhoud te verfchafren. IVlet het
«ind der Regeering van Giiimir, eindigde !



van de vyfde Eeuw. 417
e ook dat vnn het Ryk der Wandalen, i dat het van Genferik tot op deczen m tyd van honden en zes Jaaren had ind gegreepen.
Met het einde van dit Ryk vereischt ïm draad der Gefchiedenisfen , den Oorrong en Oprichdng van dat van Britnnien te vermeiden , 't welk word toekend aan een Vorst der Angel Saxen, et naame Hengest, of Hkngist Als ;eze het Landfchap (nu Graaffchap) ent, geduurendcn den tyd van 33 Jaa« n in Leen bezeten had , ftorf hy in het >fte naa zyn overtocht, uit Saxenland , »f zo fommige wiile uit Westphalen) in t Jaar 491, Hem volgde in het
ten zynen Zoon, Esca, deeze naa verop van drie Jaaren, met een groote enigte Saxers verfterkt zynde , ver>eg een groote aantal Britten, en ;rdreven de overige in het Gebergte, i in 't Land van Wallis. Het hoofd cf n Leidsman, der laast overgefcheepte xers was Ella genaamd; deeze na dal de vStad Andacastar had ingeuoomen , ::htte een nieuw Koningryk op, dat hy d-Saxen (nu het Graaffchap Stixfes') emde.
in het Jaar 495 kwam weder een an1 re Bende Saxers in Brittannien, onder I; geleide van eenen Kehtdicb en zynen



4*8 K R O N Y K
nen Zoon Henrik, zo fpoedig hy lande verfloeg, hy deBewooners, maakten zij meefter van hun Land, en richtte he West-Sa\ifche Ryk op
Tien Jaaren daarna , (509) waagdei het de Britten , hunne overweldigers uit dit West-Saxilche Ryk te verdryven dan zy werden zodanig van de Saxer geflagen , dat 'er by de 5000 Britten met hunnen Koning , het leven lieten Kebrdicb verdreef hun daar na, nog ver der. tot in Cornwal, en ontman haar he Eiland Wigbt.
Die Saxers , daar meefter laatendei keeren wy, ons tot de Franken , Clodo veus in het 13de Jaar van zyn Rvksbe ftier, zig vaardig gemaakt hebben
de , een optocht tegen de Frïefen ti doen, had fpoedig berouw van die on derneeming , wyl, deeze Volken hsn met haaren Koning Ricbold, moedig te gen trokken , en Clodoveus, met zyn byhebbende Franken, zo onverwacht o het lyf vielen, dat de Frankifche Konin blyde was, hun te ontkoomen en den Oorlo ftaakien tot in het Jaar 500 —- — Heb bende op dien tyd de Koning der /lilt mannen , eene groote magt vergaderd van zaamgeraapte Volken , en ruktte daal mede toan Gulikkerlatid; niet ver van Kei len, aldaar ontmoetten hem Clodoveus nu
zyt



van de vyfde Eeuw, 419
yne Franken. Hevig werd 'er van beide yde gevochten , doch de Franken die tot 1 hun Legerplaats terug gedreven waen, hadden het geluk, dat de nacht een inde van den ftryd maakten. Clo'/de, de vrees van haar Gemaal Clodoeus zienden, om den volgenden dag het evecht weder te moeten hervatten, raae hem eene gelofte te doen , dat zohy e Zeege mogte behaalen, hy het Chris-
mdom zoude aanneemen. Cludo-
eusy volgden hier in de raad der Konininne, en na dat hy die gelofte volbragt ad , waagden hy den ftryd tegen de mitfchers, waarin hy volgens de verhaa:n , terftond den Goddelyken byftand ntwaar werd, en eene heerlyke overwinning behaaldeü, werdende de Vorst er Allemannen, nevens veele duizende irflagen.
\ JNa deeze behaalde Overwinning, was jet Clodoveus, ligt, de overige Alleman. \tn Swaben en andere Volken zig te onderwerpen ; hy fielden ftrenge Rechters in , om hun in toom te houden. . lodoveus, deed zig door Vedastus, naerhand Bisfchop van Utrecht , in de ronden van het Christendom onderwy:n , en in het Jaar 500, liet hy zich door kemegias Bisfchop van Reims nevens een :oot aantal Franken doopen, en daarna
vol-



420 K R O N Y K.
volgens het gewoon gebruik der Christenen in dien tyd als Koning, Zalven.
In het Jaar 502. viel Cltdovem , den Bourgondifchen Koning Gundemund aan, en behaalden in eenen Veldflag, een volkome overwinning op hem, en fchoon hy dien Vorst zyn land en tytel deed be« houden , maakten hy hem echter Cynsbaar aan de Frankifche Kroon. —- Di\ derik ter dien tyd Koning van Italienl paarden zyne gelukwenfchingen ovet deeze ovetwinning met de heilzaame verreaaningen aan Clodeveus, van zig daarop, niet te verhovaardigen, en dat hy zouden toonen een genadig overwinnaar te zyn, waardoor hy de gunst van de Overwonnenen, zig zelfs zoude waardig maaken —-
Deeze lesfen fchoon goed, vonden weinig ingang by hem aan wien zegegeeven wierden ; hy maakten toebereidfelea tot eenen Oorlog, tegen Alarick, Koning der Westgotben, en beheerfcher der Landfchappen van Casconje en Languedek —r Gemelde Diderik , de overwonnenen Gundemund en de Koning derTburingers, Helden zig als Scheidsmannen, om dee« zen twist zonder bloedftorten te doen eindigen. Waar van wy de uilflag in 't vervolg hoope te befchouwen.



ft •ft
ft
VERVOLG *
VAN DE ^Sj.
•ft
ZEDELYKE f
ft
fabelen!
f
EN ft
ft
ïVERTELZELS.»
*
ft
* ft






Zedekandige Fabelen en Pertelfelen, 105
f De Aap naar zyne dood ivenjcbende,
I Een Aap, die van Ziekte en Ouderdom «tgeteerd was , wenschten daaglyks na lyne dood. Vermits hy nu telkens dien rensch herhaalde, zo verfcheen de dood jindelyk in zyn hol, vraagende, of daar liet zekere Aap wiens naam Kees was, 1'oonde? — De Aap door deeze verIthyning verfchrikt , antwoorde, neen, lier niet; maargy moet bymyn Buurman laar naast weezen. Ja maar, her-
latte de dood, de wensch om te fterven I uit dit hol gekomen. «——> Dan heeft het fcyn vrouw gedaan, zeide de Aap. —— waarop de dood vertrok, zeggende; ik t ïgt wel dat het geen ernst was.
Deeze Fabel leert ent, dat menfehen die meest naa de deed verlangen, by deszei js verfebjning 'er bet bangfte voor zyn;
; en dan met de Aap roepen, gy moet by
| myn Buurman weezen.
De Man en de Aap.
i Een Aap, zeker man in het bosch ontoetende, vroeg hem of het waar was, dat m groot Philofooph onder de menfehen, ! f Oliphamen de verftajidigfte onder de G Die-
k



ICó Zedskttndige Faleïen en Pertelfelen.
Dieren hieldt te zyn? Voorzeker antwoo: de de Man, en alie geleerden zyn mi hem van een gevoelen. De Dieren,hei vatten de Aap, zyn evenwel van een ar dere meening; want zy houden de Vos eenpaarig voor ce verltandigftem -— Dat komc zeide toen de Man weder, oi dat men ïist en wyshéid voor het zelfc houd gy alle noemd de Vos de verftat digften, Ichoon gy hem eigentlyk de lil tigfte moest noemen.
De listigfte menfehen vallen, doorgaai by gebrek aan vsysheid, in de ftrikkt die zy voor anderen Jpryden.
De ■ naam komt dikwils niet met het Lei ven van den Mensch overeen.
Euphenna een Zoon ter wereld gebraj hebbende, noemde hem naar zynen Va der Godelief. De Knaap had een hooi aartig naturel, 't welk met zyne jaare toenam, zo dat hy eindelyk allerlei mii daaden en Godloosheden pleegde. H begaf zig onder een bende Dieven, e wierd een openbaar Struikrover. Toe merkte zyne Ouders dat zy hem te onb< dacht, een te verheven naam gegeeve hadden. Godelief wierd ten laatften g< vangen , en ten galge veroordeeld. E
Recl



Ztdekitndige Fabelen en VertelfeJen, 107
echter liet in het vonnis zyn naam verluieren, en iu plaats van Godelief, Go.-loos zetten.
Deeze Fabel kan zulke Ouders tot een waarschuwing firskken, die hunne Kinderen verhevene waardigheden toezeggen , eer zy weeten tot welke hoedanigheden, zy zig fchikken zullen. Op het zelfde oud armerp , is "bet volgende toepasfelyk,
I Zekere ouders beflooten bun Kind de naam, van een beroemd Doktor te gee« ven. Een eenvoudige Vrouw die het Kind ten doop hield, zeide, t?en haar de Priester naar zyn naam vraagde , dat bet Doktor Franciscus moest heeten — Doch de Pr ie fier liet bet alleenlyk by de naam van Franciscus, zeggende — Hy most
1 immers tog eerst Magifier worden.
Het bet feb'apen Doombo'ch.
Een Doornbosch , dat onder eenige ooge Esfchenboomen ftond zeide* och ! oe onredelyk is de Natuur ! waarom eeft ze my zulk een geringe gedaante ge *■ eeven, in vergelyking van die aanzien"ke Booment dseze 'klagten bewoogen en Hemel, en hy veranderde, het Doornosch in een hoogen Esfchenboom. Die verïdering baarde in hem eene groote vergeG a noe-



2 08 Zedtlvn&ig* Fabelen en Pertelfelen.
noeging. Doch het was van geen lang duur: want zekeren tyd daarna; eene Os voorby ziende gaan, zuchte hy o: nieuw, zeggende; waarom moeten w arme Boomen , altoos op dezelfde plaat ftaan? waarom heeft de Hemel, onsgeei ▼oeten gegeeven, om te kunnen loopei gelyk deeze Os? de Hemel verhoord) ook die nieuwe klagte; de Boom veran derde in een Os, tot geen minder vreug de voor hem als de eerfte maal. — Maai juist toen hy als Os bezig was, de Heme voor dien beweezen weldaad te dan ken , zag hy een Mensch, dat met eet ft«k gewapend, een Paard en Os voor zig heen dreef; hy wierd op dit gezicht droef geeftig, en zeide; wat onderfcbeid is 'ei niet tusfchen de Dieren en de Menfehen! en welk eene pat tydigheid Iaat de Schep, per in de ongelyke bedeeling omtrent de eenen ander blyken ! och ! hoe groot moei het vergenoegen van den Mensch niet weezen, daar hy op zulk eene voortref, lyke wyze boven de gantfche Schepping verheven is? Zyne klagte wierde ten derden maale verhoort, en hy wierd in een Mensch herfchapen Nieuwe veran¬
dering nieuwe vreugde; doch die weder niet beftendig was ; want toen deeze nieuwe Mensch, van de Engelen hoorde fpreeken , misgunde hy hun hunne heer-
lyk-i



ledekundtge Fabelen e» Vertelfelen. ico
kheid, en beftendig lot, zeggende, wat ,: een elendig Mensch by een Engel te iprgelyken, een Mensch, ?die voor zyn L'flaan moet zorgen, en aan alle toevaln, ziekten en de dood onderworpen
? Men zegt wy zyn allen van de
:lfde Schepper voortgebracht; wy allen m zyne Kinderen; maar het onderfcheid ;r Schepfelen toont aan, dat wy flegts me Stiefkinderen zyn. -—- Zo dikwils y dit bedenken moeten wy ons verornen, en uitroepen; waarom zyn wy et de Engelen gelyk ? Het behaagde den emel ook die klachte te verhooren, en en klaager in eeu Engel te veranderen-, — Thans fcheen hy volmaakt te vre:n, en hem ontbrak niets, van het gee; het a'leredelfte Schepfel wenfchen »nde. Zyn vreugd was volkomen: de teuwe Engel ei kende zulk een groote leldaad, en dankte den Hemel een lan! tyd daar voor. Doch vermits de beerlykheid geen paaleu heeft, en hy zig •rvoigens het groote onderfcheid tus.ihen den Schepper en gefchapene weens voorltelde, begon hy naar de Goddyke eigenfchappen te wenfche, en by e gelegenheid zig over de onvolmaaktden der Engelen te beklaagen. M ;aar de Hemel deeze onverzadelyke bejrertens bemerkende , wierd in toorne G 3 oru-



110 Zedekundige Fabelen en Vertelfeleft,
ontfteken , en fprak het volgende oi
deel, Het misnoegd Schepfel, t
door geen weldaden kan bevredigd w( den, zal tot zyn eerften Hand wederke
keeren. Dit gefchiede daadlyk •
de Engel veranderde wederom in e
Doornbosch. In dien toeftand w
pende hy zig nu met geduld; uit zyn e gen voorbeeld geleerd hebbende ,• da daar de begeerlykheid huisvest.
Het vergenoegen nooit plaats kan bebbe
Klagte van den Eikenboom beantwoord.
De Eikenboom beklaagde zig, dal zelfs de gemeende Vogelen hunne Neste in zyne takken maakten, en deszelfs lo< met hunne vuiligheid bevlekten. — Dei ze klagte wierd van een voorbygang* gehoord. Welke den Boom dus b<
antwoorde. Jupiter moet wel vei
draagen , dat de Zwaluwen en andei Vogelen in zynen Tempel nestelen é dat men allerlei onremigheid nefFens zy Beeld nederwerpr. Toen den Eikenbooi dit hoorde, hield hy op van klaagen, e ftelde zig ie vreden. ■■
Menfehen die niet de minfte onreinig leid in bun eigen Huis verdraagen kur.
nt.



ledekundige Fabchn sn Pertelfelen,' i frg
ven zivygen dikwils ftil, <jf/.j- 2y vernee«*««, <?e heiligfie ptaatfe bezoedelt ■worden.
De Godsdienst der Wolven,
De Herder Amïatas , door het Woud iwandelde, hoofde ia zeker Hol een verfchriklyk gehuil en gezucht. Hy vroeg tan een Wolf, die voor de ingang Schildsvagt hield, wat de oorzaak van dat gelucht was? De Welf antwoorde,
fpreek niet met zo veel gerucht.- myne medebroederen zyn in hunne aandagt, en Ik ben hier geplaatst om te verhinderen lat niemand derzelve ftoore De Herier, de booze aart der Wolven kennenle, zeide, dat, dewyl diergelyke aanJagt, weinig met hunne voorgaande Lerenswyze overeenftemde, hec hem thans neer lief was te verneemen, dat zy zig levlytigde om het zeiven in 't vervolg te •erbeteren. Dat is eindelyk hun voor» leemen niet, ^hervatten de Schildwagt.) lit uur is hun gewoone boete uur; het vord weekiyks eenmaal hervat, en na iet eindigen deszelven , neemt elk zyn
ifoorig beroep weder waar. Wel dan
was het beter, riep de Herder, dat zy iniader baden en beter leefden. Neen;; vas het antwoord, wy kunnen onmoógG 4 !}-&.



na Zedekundige Fabelen en Vertelfeleit,
lyk met goede aandagt bidden, indien w; niet braaf gezondigd hebben, hoe groo ter onze misdaaden zyn, hoe veel t< yveriger onze boetvaardigheid is. — De Herder , ging met dit antwoord ii verwarring van gedagten heen; —— doch zeide eindelyk by zig zelve. Als ik d( zaak regt befchouw , dan ftaan veelei Steden van ons Dorp, met deeze Wolvei gelyk.
Hoe Ryktr boe Gieriger.
Theodorus , eenen armen mildadigei Man , deelde s'weeks van zyn gering ver mogen een Daalder aan de Armen uit Elk verwonderde zig over die mildadig heid, vermits dezelven zyn inkomen u boven ftreefde. Maar, toen hem een er fenis was te beurt gevallen, gaf hy (legt! een halve Daalder, en andermaal gelegateerd zynde, zag men hem , niet mee. dan de vierde part van een Daalder uitdeden Elk 1'prak met verwondering, over deeze onverwagre Karigheid. Doch een Philifoop die de gevolgen dei
Rykdom kende, zeide : Verwonder
u toch niet: Indien Theodorus nog
ryker word, zal hy niet metal geeven.
Deeze Fabel leerd dat de Rykdom de Gierigheid doet vermeerderen.
Htt



Zedekundige Fabelen en Verteljelen, 113
Het Spel Kaarten,
Een Gefcbiedenit.
De volgende Gcfchiedenis, is ondes e Regeering van de Roomsch Katolike roninginne Maria in Engeland voorgeiillen. — Na dat die Vorftinne, lange Td, in dat Ryk tegen de Proteflanten ge; 'oed had; gaf zy aan Gole, een Geefte<ke, fchriftelyk bevel, om de vervolng in Ierland over te brengen. —— we op zyne reize derwaarts, te Chester a een Herberg komende, wierd door |;n Magiftraats Perfoon verwellekoomt. — Aan deeze maakten hy zynen Last
ekend; zeggende, hier, in dee-
}i Doos, die hy met een op de Tafel tfide , ligt eene bloedige order tegen de .'dandfche Ketters en Proteflanten. — — ' e Waardin, van het Huis, die eene irerige Proteftant was , en behalven dac en Broeder van dezelve Godsdienst had, 'elke iu Dublin woonde, hoorde de reï van Cole , en verfchrikte, doch zy im, terwyl de Geeflelyke de Magiftraats:?rföon uitgeleide deed, haar flag waar, oende de Doos die nog op de Tafel lags im 'er den ftrengen Order uit, en leide n Spel Kaarten in deszelfs plaats. ——
Cole



114 Zedekundige "Fabelen en Pertelfelen,
Cole vervolgde zyn reis; en kwam de zevende Oclober 1558 gelukkig te Du blin aan. geevende de Stadhouder <;n d Regeering daadlyk zyn last te kenner -— De Leden van den Raad vergader zynde, gaf Cole de Doos aan den Secre taris ter leezing over. Maar tot elk verwondering vond men niets dan ee Spel Kaarten in dezelven. —- De Dok ter verzekerde by al wat heilig was, ds 'er een Schrifrelyke Ordes om de Prote ftanten te vervolgen had ingelegen; ni en rerwyl hy niet wist waar dezelve ge bleven was, zo antwoorde de Stadhotf der,« 't is wel: wy zullen een nieuwi Order van het Hof verwagren, ondertus fchen kunnen wy ons van deeze Kaartei bedienen en daar meê Speelen, — Dok tor Cole keer.le met fchaamte te rug, osï een nieuw Bevelfchrift te verkrygen , wel ke hem ook gegeeven wierd. Maar eei hy weder in Ierland kwam ftietf de Ko ningin Maria, en haare Zuster Elifabeth, die Proteflants was , volgde haar op it de Regeering. Toen die Vorftin deez< Gebeurtenis vernam, liet zy de gemeld* Waardin voor zig komen, en gaf haai een Jaarlyks inkomen, om dat zydeler* landfche Proteftanten gered had,
Uit deeze Gefcbiedenit ziet men, hoi
zelf



Zedekundige Fabelen en Pertelfelen, lig \zelfs door een gering en belacbelyk middel, een algemeen onheil, kan afgeweerd worden.
De twee vegtende Bokken.
Twéé Bokken, welke voor de groot| Philofophen in het Woud gehouden ierden, kregen om een geringen oorak, zulk een hevig verfchil, dat zy benen , het zelve in een tweeftryd te be-? sfen. Een Schaap, dit paar Vegters, I hunne woede elkander, door Booten ende mishandelen; naderde hun, ent iide; Schaamd gy u niet ? — Gy geoft dat gy groote Philofophen zyt; gy ïrd hoe de andere Dieren hunne drifn beteugelen zullen; en geeft gy zeln zo veele blyken van onvolmaaktheid?
V* De Bokken antwoorde. Wy
h alleen l-hilofoophen in de befchoujng, maar niet in de uitoefening. —• t gezegt hebbende, begonnen zy hun vegt te hervatten.
De weetenfebappen maaken een mensch wel geleerder; maar niet deugzaamer,
[De verheffing van een Bever, tot het Recbterampt.
De Bever, had door een vlytige na-
fpOOi



Il6 Zedekundige Fabelen en Pertelfelen,
fpooring, zulk eene groote kennis in de j Natuurkunde verkreegen , dat hem de j eigenfchappen , van alle Dieren , Vogelen , lnfecïen , Boomen en Planten bekend waaren De groote naam welke hy zig door die Geleerdheid ver-1 wierf, was oorzaak, dat men hem, het aanzienlyk ampt van Rechter opdroeg, j
Hy weigerde ook geenfints, dien 1
post aanteneemen ; vermits hy geloof-1 den, tot zulke hooge en gewichtige be-| dieningen volmaakt bekwaam te zyn«|
Doch zyne uitfpraaken waaren
toen zo weinig gegrond en zo ongereimd, dat alle Dieren 'er den fpot mede dree-i| ven; ja hy begon eindelyk zelfs te be- j| merken, dat hy tot dat ampt, niet bekwaam was, en leide hetzelve vrywillig
neder: zeggende, indien ik
my met minder vlyt, op de natuur der j Inïe&en en Planten had toegelegd, maar] daar en tegen meer pooging had aange • I wend om my zeiven te kennen ; dan zoude ik wel bekwaam geweest zyn , j om het Ampt van Rechter te bekleeden. |
Deeze Fabel past op die geenen, die || alles, bebêlven zig zeiven kénnen*