1160
*
•..-■ -I*
♦ Ö
■iii
H 25






geschiedkundige
A ]L M A N A C H»
o f
kleine atlas VAM
kerk - en waereldlyke
GEBOUWEN
i n se
.vereenigde nederlanden, voor den jaare m d c;cx c i i i.
Met XII. naar 't leven geteeksndi
printverbeeldingen,
Te AMS TE LD AM, bij i' b. el w e.






JANUARIUS XXXf. Louw-ggdT
1 Di. Nieuwe Jaar, fKPLaatüe Kvvau-.
2 Wo. Mauricius den $, »s nam.
3 go. Genoveva ten 1 uur. 17 min. 4Vr. Pharafldis
5'Sa. >Thelefphorus gm^Nieuwe Maan
6 F. Zon. Drie Kon. 'iBP'den i2,'smorf
7 Ma. Koppermaandag ten 9 uur. 42 min.
8 Di. Erhardus
9 Wo. juüus Eerfte Kwart.i 10 Do, Paulus sJPden 19, 's mor. u Vr. Ijyginius ten 3 uur. 24 min.
12 Sa. Archadius
13 F'iZon.Qpent.LukTz* t££l Vol,e Maan
14 Ma. Pontiaan %/den 27,'s mor;
15 Di. Pauius ten 4 uur. 32 min» iöjWo. Wilhelmus
171D0. Anthonius
18] Vr. Pieter Seoel Dags-Lengte. ;
19 Sa. Mar, en Ma.
20 F. 2Zo.H.N.ye/:joh.i. £>en 1. 7 uur. 34111.!
21 Ma.tAgniet 6. 7 4I 22'Di. 'Vincent 11. 7 52 23!Wo. Emerentia 16. 8 4 24ID0. Timotheus 2b 8 18
25 Vr. Paul. bek. 26. 8 34 >
26|Sa. iPolycarpus 3*» 8 p> ■
27 F. Zon. Sept.Matth. 2.
28 Ma. Cyrillus n~ ^ • .
29 Di. Fran. de Sa. ^Tur A^m;S
30 Wo. Aldegonda 2™-
31 Do. P. Noliet den öojanuary.



] FËBRUARIUS XXV1I1. Sprokkel-Maand.
ƒ l Vr. Ignatius /jg^Laatlte Kwart.
2 Sa. Mar. IJgtm. den 4, 'smorg,
3_>. Zon. Sexaz. Luk.b. ten 3 uur. 21 min. 4 Ma. Veronica
5Di. Agatha /dÉk Nieuwe Maan
6 Wo. Dorothea nSsP den 10, 'savo.
1 7 Do. Richard ten 7 uur. 58 min
8Vr. Gudula
9 Sa. Apolonia >^Eerfte Kwart.
io,F Zon, Ouinq. Luk.iZ, >3P,den 17/sayo.
11 Ma. Eu'plirofyne ten 6 uur. 22 min.
12 Di. Faften-avond
13 Wo. Aschdag, Befl. /olie Maan
14 Do. Valentyn 25, s mor.
15 Vr. Fauftihus teu 11 uur. 8 mm.
16 Sa. Juliana Maan-Lclips.
i7{t\ Zon. Quadr. Matt.4. Dags.Lengte.
18 Ma. Simon B & a
ï9 Di. Bonifacius Den 8uur.^2m.
20 rto.Quat. 6> IO
21 Do. Pipinus ' a8
122 Vr. Piet. l6< * 6
23iSa. 2I>Io 6
24 F. Zon Rem. Matthys. 26.10 26 25 Ma. Victor 26 Di. Neftor. De Zon in Pifces of
27 Wo Leander de VuTchen , den
28 Do. Lucipinus 18 February.



3| ^ Zon. QculïLuk. n. ten 2 uur. 9 min.
4 Ma.jLucipinus
5 Dj- Fredericus jflhk Nieuwe Maan 0 Wo. Coleta, M. W den 12, 'smor.
£ ?r°' Ih-?m*s A(l# ten :<5 uur* 11 mi"0 vr. Philemon Zon-Eklips. _g Sa. KL. Mart.
ïö">. Zo/?. ^0A. 6. *J^Eerfte Kwart., 11 Ma. Rofina >3yden 19, *s mor.
12. Di. 'Jregor. ten 7 uur. 40 min.
13 Wo. Am ft. Mir.
M Do. Chriftina Volle Maan!
15 Vr. (fabella 1^/den 27, *smor.|
*6__^i„ fierbert ^en 10 uur. 40 min,
17\F. Zon. Jud, -fok. «r~ r
18 Ma. F.duard. Dags-Lengte.
lowa &} Den1.10uur.42m.
20 Wo. joachim a tt 7„
21 Do. Bened. „.„ " aa Vr. Cath. van S.
231 Sa. Aferia hoodfchafi 21.12 \ j
24 F, Zuii.Paimz.Matt.zi 26.12 22 f
25 Ma. Emanuel 31.12 42 I
26 Di. Ludgerus I
27 Wo. Rupertus De Zon in Aries ot I
28 Do Witte Donderd. den Ram , den 11
29 Vr. Goede Vryd. Maart, dag en nagc
30 Sa Quirinus even lang, en beW\F. Zon PaasJ'. Mark.ib §iu der LeiKe* *j



A P R I LJ^_XXX^rasj^a_and.
TU^TTFaTscklf. liËSLaatfte Kwart.
slDi. iFranciscus. V3< den 3 , 's avo.
3 Wo. Nicetus ten 10 uur. 26 min.
4 Do. Ambrofius
^ Vr. Vincent |ijg||Nieuwe Maan
tflSa. |Celeftinns T». i^grden 10, 's nam.. yFTZon.iluaJ.yoJi. 20. ten 4 uur. 4 min.
8n-a' Hf <mEcrfte Kwart.
14 f.Zo». Aft/. jM. - uur. I7 „in],
,15 Ma. Anaftafius lcu 0 ^ 16 Di. JCalixtus
•17 Wo.Quin*. Daas-Lengte.
18 Do. Anicetus u*° ^ 21
19 Vr. Marceliinus
20 Sa. IViftor,,^ Dem. lauuMönw
21 jF. Zon. Jub. Joh. 16. 6tl2> 6
22 Ma. Sotherins 11.13 26 !
23 Di. Joris I0-. I3 46 241 Wo. Vliletes 2I.I4 6 251D0. Mare. 06.14 24 ÈójVr. Gletus
Atnondus ^
ab 5 ^J?£f ^ of den Stier, dea 29 Ma. JsybUta ~ A •,
go Di. jCatli. van S. 20 Ai,nl'
V Hr



'- MA JUS XlXI. Bloei-M^and.
iiWo. Phil. en Jac. y5srM,aatite Kwart»
2;Do. Athanafius den 3,'smor.
3*Vr. f Vind, ten 4 uur. 34 min. 4 Sa. J Mom ca
TfTZtm. Foc. Joh. 16. {ÉÉ> Nieuwe Maan
6 Ma. f<feff«i W'len 10, smor.
7 0i. Stanislaus ten 3 uur. 35 min.
8 'Wo. Micb. Openb. . - ■ -
9 Oo. Uemelv. Chrift. ^?eifte0 fwart., ic Vr. Gord. enEpim. .Jpden 18. smor. n|Sa. Mamertins !.en 1 uur. 37 mm.
l/(;Zf;?rXTJ0'l'l5'é^ Volle Maan
13 Ma. Servaas f^rL „„- *<,„„,„
la Di. Chrifloph. Wü;"?'/rn
i5Wo.Sophia ten 4 uui. 4 imn.
16 Do. Simeon
17 Vr. Bruno _ • T „„„^
18 Sa. raftendag. Dags-Lengte.
19! F. Pinkji.Joh. 14
20 Ma. f2 Pinkji: Den 1.I4uur.42m.
21 Di. Timotheus ö. 15 o
22 Wo. Ouatert. n. 15 16
23 Do. Phil. Nereus 16. 15 43 £4 Vr. Quateru 21 • *5 4*> 25 Sa. Quatert. 26". ió o 26F.Zon.iTrïn.Joh.i. **• 16 10
27 Ma. Joannes
28 Di. Gennanus De Zon in Geminl
29 Wo. Theodorus of de Tweelingen
30 Do. H, Sacram. den 20 May.
31 Vr. Petronella



/ c JUN1US XXX. Wiede-Maand.
dIË£UE5iLPj2lli!i^^ Kwart.
2iF.Zon.zTri. Luk. 14. VjLJ^den 1 ,'smora.
S Ma. JPergentius ten io uur. 14 min.
4 Sr1, \Spt-}us. B# ANieuwe Maan
5 Wo. Bomfacius Wdcn 8 , 'snam. , 6 Do. [Norbertus ten 3 uur. 53 min. * 7 Vr. Robertus ^ Eerfte Kwart.
8 Sa. |Medard. ^ den 16, 'savo.
9 F Zon. 3 Tri.Luk. 15. ten 6 uur. 49 min.
10 Ma. Getula VoHe Maan
11 Di. Barnab. Ap. \s/den 23 ,'savo.
12 Wo. Odulph. ten xi uur. 44 min.
13 Do, Anthon. igTsLaatlte Kwart.
14 Vr. Bafiliui $j£,den30,'snam.
15 Sa. Gilles ien 3 uur. 46 min.
16 F. Zon 4Trin.Luk. 5.
i7Ma. Adolphus Dags-Lengte. 18D1. ArnoJphus
22. Sa. Vajlendag l6# l6 3£
*3 F. Zon.eyTrin-. Matt. 5.' 21.16 34
24 Ma. Zte/tf. 20.16 32
25 Di. Eloy
26 Wo. Joh. Mart. De Zon in Cancer
27 Do. Ladislaus of den Kreeft, den
28 Vr. Faftend. 21 Juny, zynde de [29/Sa. Piet, en Paul. Iangile dag en 't Ï30[F. Zon. ö Trin. Matt. 8 beg« van den Zom.



I JULIUS XXXI. Hooi-Maand.
i Ma, Theobaldus -jjffiQk Nieuwe Meai 2D1. Mar. Vifit. ^ffi den 8, 'smorg. 3jWo. Heliodorus ten 5 uur. 29 min.
4 Do. Mart.
5 Vr. Bonifac. ^ Eerfte Kwart.
6 Sa. Tertullianus den 16,'smor.
7 F. Zon. 7 Tri.Matt.?. ten 9 uur. 39 min.
8 Ma. Demetrius
9DÜ Senon Volle Maan
10 Wo. De VII Broed, ^ae/den 23, 'smor.
II Do. PiusP. en M. ten 8 uur. 12 min.
12 Vr. Nab. en Fel.
13 Sa. jAnacletus B. i©sLaatfte Kwart.
14 F Zon. 8 Tr. Luk. 16. VS^den 29, 's avo. 151 Ma. Apoft. fcheid. ten 11 uur. 52 min. lóDi. tleinildis
17 Wo. Alexia Dags-Lengte.
18 Do. Honds. heg. ö 0
19 Vr. Frederik
20 Sa. Margaretha Den *• x9 uur.28m.
'-— — 6 l6
a-I F. Zon. 9Trin.Luk.19. ,
22 Ma. Maria Magd. Ti* 4
23 Di. Apolonia \° J
24 Wo Jfcg f8 25Do. ?öri)i „, r?
26Vr. Anna 3UI5 22
27'Sa. Panthal.
28 F. Zon.Tóïr. Luk. 18, oe Zon in Leo o*
29 Ma. Martha den Leeuw, den» 3c Di. Beemft. Bidd. 22 July.
31 Wo. Ignatius



[ AUGUSTUS XXXI.' Oo^r.-"
1 Do. l'ietcrs band. A Nieuwe Maln,
2 Vr. rortiunc. <|P denó/savo!
3 ISa. Steven Vind. teu io uur. t9 min. 4>F.Zon. ii Tr. Luk. io
5 Ma. Maria rer fn. Eerfte Kwarr.
6 Di. Transfig. Chr. 4Pden 14,'s avo.
7 Wo. AlbertUs ten 9 uur. 45 min.
8 Do. Cyriacus
9 Vr. Faftendag fë\ Volle Maan.
io^^\Uuyen^ Vl/den2x,'snam
11 F.Zon. izTr.LuL 10. te" 3 uur, 30 min. i 2 Ma. j C1 ara Maan~Ekl\p$.
13 Di. Hippolytus
14 Wo. Vaftendag Laatfte Kwart, 15Do. \Maria Hemeiy, K&r den 28, 'smo. 16 Vr. Rochus 1 eu 10 uur. 5 min. 17'Sa. iHjeronyfhus
18 F. Zo.~\^T>\lhn7e'ind;\ Dags-Letjete.
19 Ma. liartjesd.
20 Di. Rernard L
21 Wo. Privatus [Den l' *5 uur.2om.
22 Do. Timotheus. 6,15 4
23 Vr. Vajlendag 1 ** *4 4-6 248^ Barthol. 10,I4 28
25 F. Zo. 14 Tr. Mate. ó« 26 Jt
26 Ma. Severinus £° Di. Sulpitius d A 3Z
28 Wo. Auguftinus ~ „ . _T.
29 Do. Jan onth. Der in t Virgo
30 Vr. FelixM. of de Maagd, den
-Paulina 21 Auguftus,



SEPTEMBER XXX. Herfft-Maand. 1 i\F.Zo. 15 Trin. Gillis 4g|k Meuwe Maan 2lMa.Juft.inus NjgP den 5 nam.
3 Di. Seraphine ten 3 uur. 34 min
4 Wo. Rofalh Zon-Eklrps.
5 Do. Viclorianus
6Vr. Eleutherus Eerfte Kwart.
7 Sa. Cloud. s^den 13 ,'s mor.
"8'/'\ Zo. 16 Tr.Mar.geb.ten 7 uur. 49 min, 9 Ma. Gorgon ^5. Volle Maan
11 Wo* ™?odorus ten 11 uur. 30 min.
12 Do. Gmdo
13 Vr. Amatus /5SM,aatfi:e Kwart.
14 Sa. f Verh. den 26,'smor.
15 FZon.17 Tr.Matt.&.^n 12 uur. 3 min.
16 Ma. iCyprianus
17 Di. Lambertus Dags-Lengte.
18 Wo. QuaUrt. n
19 Do. Januarius Dcn l' J3uur. 28111.
20 Vr. Vaftend. Quat.
21 Sa. Mattheus Qtiat. «•12 4 8
22F.Zo.i%Tr.Mait.9. jgg 2jj t23Ma.,Tecla a6>„ 6
©4 Di. I Gerardus
25 Wo. Firmianus De Zon in Libra oJ
26 £0, ^y?r" en Juft' de Schaal, den 22 2£ YT' £Tof' en ,Da# September, maakt
28 Sa. IWenceslaus dag en nacht ever
29 F. Zon. 19 Tr. Michiel. lang, en het begifc 3o|Ma. iHieronymus van den Hexfft.



i U C T O 13 Ë R XXXI. Wyn- MMnd'l
S* |,8,avo, ^Nieiwe~Ma7n
2 JJ o. E leutberus den 5, 's mor.
3 Do. Leid. Ontz. een 4 uur. 54 min.
4 Vr. I'ranc-
5 Sa- _^5i!du?_ Eerfte Kwart.
6 F. Zon. 20 7"/. ^oA. 4. -Jpr den 12,'snam.
7 Ma. (Markus ten 4 uur. 33 min. S Di. \ Alkmaar Ontzet. 9|VVo.;Oionyfius iS^ Volle Maan
10,00. jVictor \3S den 19, 'smor.
iiiVr, Gomarus ten9 uur. 22 min. 12 Sa. (Boeren fat.
13'F Zo«. 21 Tri.Mfiit.VA (^Laatfte Kwart.
14 Ma. Honatianus. den 26, 's av.
15 Di. Tberefia ten 6 uur. 7 min. ió Wo. Ëlipus
17 Do. Hedwiga
|i8 Vr. Lucas Dags-Lengte. I9)8a. Irena
k?^HCT5^ Dem.iiuur.2j5n.
'21 Ma. .Urfula °' " *
!*Di. Mauritius £ 5° J9
23 Wo. Severinus £ ^
24 Do. Evergiftus jj' o Js J5 Vr Chryfantbus f' 9Q g 2ójsa \Paflendag 3I' ? . *8
27 F. Zo. 232V/. 9. De Zon in Scorpio
28 Ma. I Sim. en Jud. of den Scorpioen
29 Di. NarchTus den 24 Oétober. ;o Wo. Simenn.
31 Do. 'faftendag



NOVEMBER XXX". Stagr-Maand. , T |Vr. \AVerh. || Nieuwe Maan
I glSa* jAllerzielen VjjgP den 3 , 's avo.
3 F Zon. ic^Trt. Muit. 8. ten 8 uur. 44 min.
4 Ma. Car. Borg.
5D1. Blandina ^mEerfte Kwart.
6 Wo. Leonard >^Pden 10, 'smor.
7 Do. WilUbrordas ten 12 uur. 58 min. 8Vr. Godei'ridus \
9 Sa. Salvator . Volle Maan
101 F. Zon. i^Tri.Matt. 8. >S/den i7 , '3 avo.
II Ma. Maarten iten 9 ™r. 2 mm.
12 Di. Jonas _
13 Wo. Briétius i/^Laatite Kwart.
14 Do. Bertram VS»- den25, 'snarn.
15 Vr. Machutus ten 3uur. 18 min;
16 Sa. Edmundus
17 F.Zon. 26'fri. Mait.13. O.,,o r ~ .
18 Ma. Kugenius Dags-Lengte. i9,Di. lElizabeth
20 Wo. Eadmund. K. Den 1. 9uur. S3m.
21 Do. I Maria pref. 6. 9 6
22 Vr. iCecilia 11. 8 50
23 Sa. jCiemens 16. 8 32
24 F.ZQ.a.zTri.Mait.x's. 2I* 8 10
25 Ma. iCatbarina 26.8 4
26 Di. jConradus
27 Wo. Pieter Alex. De Zon in Saeitta-
28 Do. Oda , M. rius of den Schut
29 Vr. IFaftendaq > ter, den 22 No
30 Sa. \Andries yember.



DECEMBER XXXL Winter-Maand. t\F. Zo.i Ady* Luk.2.1. /<j§fek Nieuwe Maan
2:Ma.,Ribiana den 3, 's mor.
3 Di. jFranciscus ten 11 uur. 31 min. 4,Wo.jBarbara
5|Do. Sabbas ^ Eerfte Kwart.
0 Vr. \Nicolaas 4Pden n , 'smor,
7.Sa. 1/Vmbrofius ten 8 uur. 59 min.
ÜÏF.Zo.zAay. Mar.Onty.
9 Ma. Leocadia (£$k Volle' Maan
io Di. Melchiades %35/den 17,'smor.
ïi Wo. Damas, P. <en n uur. 33 min.
12 Do. Alexis
13 Vr. Lucia ^^Laatfte Kwart. [14 Sa. Micafius ^H^dpn 25, 's r am. \15f.Z0n. s Mv. Jon.i ccn 1 uur* 28 min# ]i6|Ma. Everhavdus ~ T
17 Di. Lazarus. Dags-Lengte. 118 Wo. Quatërt,
19 Do. Megenkof. Den J' 7 uur.50 m.
20 Vr. p-^f. 6' 7 4o
21 Sa. \Tliö».as, Quatert. ll' 7 3t • — ——— 10. 7 2o
22 F. Zon. 4 Adv. Luk. 3. 2l. 7 20
23 Ma. Viétor a5. 7 2g
24 Di. Vaflend* <xi y ia
25 Wo. ' . * .
26 Do. 2 Kersd. Stey. De Zo« 115 f aPrl*
27 vf. JanEyang. cornusof denSteen£8 Sa. Onn. Kind. bok, den2i Decem-
~ -pr-ry ——— ber.maaktdenkort-
29 5 .o"', .Thom' Can« ften dag en den aan3c Ma. Sibmus vmg des winters.
31 Di. Isilvefter *



EKLIPSEN
In 1793» zullen 'er vier Eklipfen zy»; als twee aan de zon en twee aan de waan; eene van ieder zal by ons te zien weezen.
De eerfte, aan de Maan, 25 Febr.; ?t begin by ons te zien 'savonds ten 9 uur, 30 min. 't einde 'smtdd. ten ia uur. Zy zal over de isioodzyde verduisteren,
- De 'tweede, aan de Zon, 12 Maarts 's morg. ten ö uur op 'c eiland Ara» fterdam.
De derde, aan de Maan 21 Aug.
De vierde, aan de Zon, 5. Sept. 't be» gin by ons te zien 's morg. ten 10 uur, 't einde 'snamidd. ten 1 uur, zuljïnde over de Noordzyde verduisteren.
HET



HET JAAR
1793. federd de geboorte van J. Km is
volgends scaliger, 't ' 574z(le. jaar federd de Schepping der
waereld. * 4oSfi. federd den zundvloed. 6506. van het Juliaanfche tydperk. 25Ó9. van de Olympiade, ot het 5de van
de 643üe Olympiade, die in lulv
begint.
2546. federd de bouwing van Rome. 5554' der Jooden, beginnende den 17 Sept. ' 2821. federd den Tempelbouw van Salomon.
1720. federd de verwoesting van den Tempel en van de Stad Jerufalem.
j 208. der Turken , beginnende den 19 Aug.
7301. der 'Nieuwe Grieken, en eertyds
der Rus/en. 276., federd de hervorming door luther, 263. federd de aanbieding van de Augs-
burgfche Confesfie «yn karue den
Vden.



de ZON en de PLANEETEN. £ Merkurius.j g Mars#
O De Aarde. ï? ^atumus.
3) De Maan. j sTüranus.
de TWAALF HEMELTEEKENEN.
Noorder. Zuider.
V De Ram. aü= De Schaal.
o* De Stier. «I De Scorpioen*
IT De Tweelingen. De Schutter.
25 De Kreeft. ^ üe Steenbok.
Q. De Leeuw. De Waterman.
De Maagd. X De Visfcher.
Jan.



??r1 ?????? £ rf
Ia" § I 1 §
"lliiili.il 11
ff 5' a' 3" 5" 5 =3 5 3' 5 3 5
b2&-Cu_ ra re re re re „ S.=3qraS'=3 = 3H-.3g-
ÏS re I, B » C- gwgCLS
3:30.0 = g-"reg-3 5-cu 2 re ™ re - ra sr
r_ r' S? «? t» ra S". ^ \« tt*
c ? j ss s; §
• • « • ■,
DE









HIEUWEZYDS CAPE L
T E
AMSTELDAM. *J
Onder de kerWyke gebouwen,waarmede het wereldberoemde AmfieUam pronkt is deeze Capel wel gein van de fraaiften , maar echter een van de oudften: zy ftaat in de Kaïyerftraat naby het Bagyner.hof, ter plaatfe alwaar weleer eene andere en kleiner Spel ftond, die in den jaare 14*2 benevSc byna de halve ftad, doof de llmme vermeld ,S; de tyd-der bouwinge vïi? de tegenwoordige is onzeker.» het 5 een zeer luchtig gebouw, lang i8< ef, breed 140 voeten, hebbende ook elnen uitgang op bet Rakkin, portaalswvze met ronde colommen verfierd! y * . V.66r d™ tyd der Reformatie waren Ln,Pd'i\eoCape,zes aItaaren,allen op de heerelykfte wyze getooid , want men heeft du kerkgebouw altóós voor eeS zeer byzonder heiligdom gehouden, te? oorzaake van zekere gebeurtenis "waar! van wy braks nader lullen fpreeken ^ het uitmuntend orgel waarmede heT



- co
fcerkruim pronkt, is in den jaare io^fl byna geheel vernieuwd; de deuren daarvan zyn byzonder kunstig befchilderd.
Men vindt aangetekend , dat deeze Capel in het begin van de reformatie eenigen tyd ledig geftaan heeft, zelfs zoude het in bedenking genomen weezen om haar geheel aftebreeken, en de plaats voor eene markt bekwaam te m'aaken ; hiertoe heeft men echter niet befloten ,doch naderhand heeft men het gebouw tot zoutkasfen verhuurd.
De meer dan gewoone achting, welke de Catboiyken altoos voor deeze Capel gehad hebben, en waarom haar ook den naam van Heilige Stede is toegevoegd , is ontitaan uit het volgende geval, 't welk ten tyde der bygeloovigheid , over het algemeen, niet eens twyfel veroorzaakt heeft.
In den jaare 1345 werd zeker krank man, het hoogwaardig Sacrament des Autaars toegediend, doch daar hem, onmiddelyk daarop, eene walging overkwam, wierp by den ouwel weder uit, waarvan het gevolg was , dat zyne op. pas-lier denzelven, met het overige uitgeworpene, (zo luidt het verhaal,) in bet vuur fmeet ; anderen ver.haalen, en dit ftrookt wel zo goed met de waarfchynelykheid, dat de man, by het vnur zittende, toen hem de walging



„ len nacht, en ééne de1 vrouwen SKS" » een groote koude in ïVi e zu,k
» uk , en nam hem 'ook uit h*daa,rn* „ zonder z g te branden •* » e vlat» vrouw lag ïci^v5Ud!n«?BdS kusfen n haar kisr - s °P een
huize raakte hem aan en T" va" de" vingeren bleef e^.SVuwf!"" *y»« bragt het wonderbaar •Pneste*
doch des anderen Ws 'a* L%? A^ m de kist op het kusfen ? Xhet,Weder andermaal, Pmaar ï f de' ove,? beürde met de nieehiürftn !L oVei!}ren0ir«
■Stefe terWev»"r l?wa !ï ^



C4>
dien kant, rtond toen ter plattfe alwaar »en nu de Osjes/luis ziet.
Tot grooter wonder verhaalt men , dat de ouwel ook den brand van 1452, waarvan wy boven fpraken, doorgeftaan zoude hebben; ja men voegt'er by, dat de yzerene infrrumenten , welken men aanbragt , „ om den tabernakel opce-
, breeken^en het H. Sacrament uit den ?, brand te ncemen, tegen haar weder,,
, aan Hukken iprongen als rieden."









Dl
LU THERSCHE KERK
T S
ROTTERDAM.
^Offchoon in den tyd der Reformatie de Lutheraanen ook groot gevaar liepen van door de Calvinisten vervolgd te wor» dem; wmt-in-den jaare 1587 klaagden eemge Predikanten der laarstgemeldea ter vergaderinge van Holland, dat te Woerden, alleenlyk de Lutherfche Religie geoefend werd, of liever dat de Scliüuren van deezen, fwant een Kerk hadden zy toen aldaar niet,) altoos vol waren en de Gereformeerde Kerk ledig bleef' heimelyk daarmede te kennen geevende' dat zy hen wilden gedwongen hebben ook de Calvinistifche Religie te komen oefenen , het geen de Staaten echter geheel anders verftonden-; fchoon, zeggen wy, de Lutheraanen deezen dwane loen te vreezen hadden, heeft hun dat Lot, ,echter niet getrofTen ; integendeel hebben zy voikomene vryheïd van Godsdienst door geheel het Land verkree£en Te Rotterdam hadden zy in



C 6 5
den jaare 1651 reeds eene kerk (*} ftaanJe aan de Stads vesten: deeze was van binnen met gefchilderde glazen en koperene kroonen verfierd na verloop van negen-en-zeventig jaar , werdt deeze kerk aan byzonriereperfoonen verkocht en heeft daarna rot een boutloos gediend, terWyl op de Blaak eene zeer aanzicnlyke nieuwe kerk voor dien Godsdienst werd opgericht, waarvan onzen itzer op het voorftaande plaat jen eene naauwkeurige afbeelding vertoond
wordt . 0p den 5 Oéiober des jaars
1731 werd aan dit nieuwe kerkgebouw de eerste neen gelegd, en den 16 December des jaars 1736, werd er de eerste predicatie in gedaan; in den jaare 1767 zyn in dezelve eenige kroonen in de plaats van de voorigen gehangen;deeze nieuwe zegt men van eene compoficie te zyn, dat zy altyd nieuw febynen te
weezen. De Lutherfche gemeente
is ter gezegde ftede zeer talryk.
(*) I* IO"oU hadden zy er een gebouwd'x doch zonder verzocht verlof, waarvan 't gevolg was, dat zy dezelve, nu geheel voltooid zynde, weder moesten afbreeken,









D E
KERK
T E
APPELDOORN.
Dn Dörpjen, een der voornaamiters van de aangenaame Veluwe, ligt aan het beekjen de Grift, een half uur ten zuidoosten van 'o £00, van welke Vorstlvkc lustplaats een fraaje laan tot aan Appeldoorn toe loopt. ^
De Kerk van dit Dorp is een zeer zindelyk en aangenaam gelegen gebouw, wordende bediend door éeV Predikant die er eene welgelegene woning heeft* en dus onder 't ieeren en llicluen van zyne b oejende gemeente een aangenaam leven kan leiden :
'T land is tog den denker gunstig,
gunstig dien de Godheid zoekt; Want zyn liefde, want zyn goedheid, „ , »aat op ieder blad geboekt • Wordt,zo denkt de vriend der wysheïd, tIT , als hy boom en plant befchouwt; Wordt die hefderyke vader
wel genoeg van my betrouwd ? A 4



f 8 )
-Zie ik niet alom zyn wysheid,
en zyn goedheid, en zyn magt? voedt Hy niet het minste diertjen,
by de fchepping voordgebragt ? Ja Hy voedt het, Hy verzorgt het,
houdt bet gantsch Heelal in ftand; « Stel my des, van gautfcher harte,
'k ftel my biddende in zyn hand.
Het Dorp Appeldoorn bloeide in het begin van de agttiende eeuw ongemeen fterk, door de papiermakeryen ; er ftonden in den jaare 1736 reeds dertig molens tendienfie van .'die fabrieken, alle welken door de loopende watertjens aldaar omgedreeven werden,
Onder het] Schoutsampt van Appel' doorn, behooren ook de dorpen, Beek» lergen,en een andere datLoenen genaamd wordt , en wel onderfcheiden moet worden van het ander dorp Loenen, 'c welk aan de Vecht gelegen is — Het eerstgemelde dorpjen ( Beekbergen,) dat zynen naam ontleend heeft van verfcheidene beekjens welken aldaar ontfpringen, pronkt met eene deftige Kerk, en by hetzelve is een verrukkelyk bosch , het Beekberger -woud genoemd, waaruit geen hout gehaald mag worden , dan in gevalle van ongewoon fterke vorst ; onder dit dorp ftaan mede .eemge papiermolen?.



co
Het gezegde dorp Loenen Is,hoe kort de afttand zy, echter geheel onderfcheiden van grond , met betrekking tot Beekbergen^ want omtrent Loenen heeft men goede veengrond : de ingezetenen aldaar geneeren zig intusfchen meest met den landbouw; offchoon er mede papiermolens gevonden worden Loenen beeft ook een zeer net kerkfen het oude huis de Horst, het welk daaromtrent gevonden wordt, lokt niet weinig nieuwsgierigen derwaards.
A 5



D E
KERK
T E
KATWVK AAN ZEE.
D it Kerkdorpjen, waarvan wv 00 het nevensgaande plaatjen eene zeer natuurJyke afbeelding mededeelen , is geeue van de minste, onder die veelen dergeiy*en, welken in ons vaderland gevonden worden, ofichoon men van die fcerkjen niets byzonders zeggen kan.
Katwyk aan Zee of 0p Zee, zo als het ook genoemd wordt, ligt een half uur van Katwyk, een dorp niet verre van Leyden; hetzelve is meest bekend door het beruchteHult te Britten, of Brittenburg , t welk, volgends guiciardyn , byna 1600 pasfen of fchreden van Katwyk op Zee af geflaan heeft, en wel aan den oever der zee, welke hetzelve ook heeft verflonden.
H.Pn 7uer-?,hill^de zvn de gedachten der Oudheidkundigen omtrent de ftichring van dit huis; de meesten houden het voor t oudfte kasteel dat in deeze Landen bekend was; 't welk zelfs zo verre gaat dat iommigen den tyd van deszelfs









C n )
flichting tot op vêertïg jaaren vddr de geboorte van Christus bepaalen.
Hét ontleent zynen naam, QBritten of Brittenburg,~) van de bekwaatne gelegenheid aldaar, tot den overvaart naar Brittanniin of Engeland , of mogelyk daarvan , dat de ftreek van de zee naby Katwyk op Zee, of naby dit Huis, den naam van Britten voerde.
In de zestiende eeuw beeft men meer dan ééns, by.laag water, de grondüV gen van dit huis ontbloot gezien , by Welke gelegenheid er van tyd tot tyd verfcheidene gedenkfhikkën der oud. heid vandaan gehaald zyn, onder, anderen, beelden, vazen", lampen, en vier. •kante fteenen; in den jaare 1752, hebben de fundamenten van dit huis 't laat-
fte bloot gelegen de grond tus-
fchen en rondom het paalwerk, werd bevonden te beftaan in eene donkergraauwe vette klei, waarin hier en daar nog verfcheidene fundamentfteenen Iagen, zynde dezelven mede van een graauwe kleur, en ongemeen hard.-.meu vond er toen nog twee of drie gebakkene fteenen, met letters 'er op; ook eemge weinige oude munten of penningen, enz.



D 1
NESSCHER op NEKKERpOORT„
t e
P U R M E R E N D.
3^a",Ieeze poort, eene der vyfpoor-
S/i ï"n Purmerend> de zevende *wd in den rang der Steden van het morderquartier , en de agttiende of laa.fte der temmende Holiïndfche Steden , valt niets byzonders aantetekenen,
r<?»ff zelve zullen mededeelen
Deeze Stad dan die in de vóórgaande eeuwe befchreven werd als gehell tust^hen inoerasfen fnteliggen , is federt daaromtrent aanmerkelyk veranderdwant even als de Purmer zelve, van een meir m fchoon weiland veranderd « , zyn ook de Warmer, ten zuidwesten, en de verrukkelyke Beemfler, ten noordwesten der Stad , drooggemaakte meiren ; welke verbetering val ligging
C*D O De Amflerdamfche, a) De Pur-
TJTjJtI °at M00rnlche' 4) De Beemfter, *n 5) De Nekker of Nesfcher poort.









C 13 )
engetwyfeld niet -weinig toe derzeïver welvaart en aanwas bygebragt zal hebben : te recht zegt zeker zedendichter desaangaande;
Dees beemden,ons uit loutre gunst ge. fchonken, B
Weleer in 't diepst van eenen plas verdronken ;
Daar eerst de visch van zwemmen nimmer moê,
Haar woonplaats hield , graast nu de Purraer koe ,
Tot aan den buik in frisfche klaver* velden.
De dykagie van dePurmer werd 2981 morgen 1593 roeden groot bevonden: door het droogmaaken van den Beemfier had men binnen den ringdyk daarvan 7500 morgen lands aangewonnen. *
Het getal der buizen te Parmerend wordt gefteld op 630, en dat der ingezetenen op omtrent 2600; de fomme d«r verpondingen beloopt groote drie duizend guldens.
Het Stadhuis aldaar is een zeer oud gebouw; digt by hetzelve Haan twee waagen, onder één dak; zy draagen den naam van kaas* en boter-waag.
Voords is 'er eene Gereformeerde Kerk, gn eene Lutherfcha er is mede eene ge*



C r4 )
meente yan vereenigde Friefehe en mfi ttrlandjche Doopsgezinden \ veords heeft men een ft^tie der lloomschgelhZn een Burgerweeshuis en Armenwee^ut ' Toen deeze ftad nog door vXvïe jneiren omringd was, bloeide er de J s fchery ongemeen fterk, jn h jL^iS werd er zeergor.de aai'en paling ïïVa£
Ie" werd"1?/1 M"£»*<t*»' velden werd ■ dan, met het veranderen der gelegenheid, is ook de hande de? In gtzetenen veranderd ; want de wateren tot land gemaakt zynde, verkeerden 5! voordbrcngfelen de?- meü-en ooi t "die van de aarde, zo dat thans de ve koopery, kaas-en boterhandcl de-volt naamtte takken van beftaan der in-eze tenen is. *»öez;c-
In der. jaare 1519 leed Purmennd niet .weinig door een hevigen brand, dekerk werd door het woecicn der vlammê tor een puinhoop gemaakt, en gebéd ,? teedjen , tot op 2eSlig b| Jfjfcjg buizen na ,„ de asfch? g^SJSS -de inwooners in hunne allertrcffendfte Jchade, een weinig te gemoed te kr" en werden zy voor den tyd van «gt jaaïen van het opbrengen fommiger Jaf enon" flagen: m 1701 trof het fteedjcn weder eenen anderen ramp, door het fp^Zn van een kruidmolen aldaar , w aSfbv driei menicben vm het leven luroofd en twee zwaarlyk gekwetst werden* J



C 15 )
m Purmerend befloot, op bet einde des jaars 1783 , met eene meerderheid van rs tegen a Hemmen, zyn Doorl. Hoogb. voor deszelfs recommandatiën te bedanken; en in 1786, werd door HeerenBorgemeesteren aldaar, op voorllel van den Vaderlandhevenden Oud - Burgemeester simon appel , gerefolveerd , het iÓde Artykel, van het reglement op de Schuttery hetwelk alleenlyk inhield, dat tot Adelborsten by de leden van den krags* raad, zo veel mogelyk de aanzienlyk'ite gegoedfte , gequalibceerdfte , eiv bei kwaamlte uit de drie vendels moeten worden aangefteld, cn vervolgends naar rang van de vaandels opklimmen , om verkozen te worden, te amplieeren met aecze woorden, die voortaan alle twvfel
?VrV^g niIffid.™. naamlyk, zonder onderfcheid van religie.'
Nog werd er in eene Vroedfcbaps vergadering heloten, dat de Roomsgezinden insgelyks als die van andere Religiën admisfibel waren tot het obtineeren van kleine civile amten, ter begeevinge van Burgemeesteren ftaande, mits die amten met aan de praedomineerende kerk
behoorden. Purmerend verdient
derhalven om deszelfs verdraagzaamheid ,n het (hik van den Godsdienst de achting van alle weldenkende Vaderlanders.



D E
GASTHüISKERK,
T E
A M S T E RD A M.
De Gasthuiskerk , " dus leest trien elders de befcbryving van dit gebouw , „ is een gedeelte van het „ nieuwe Nonneklooster Ter Leliën „ hetwelk na dat 'er het 5/» Pieters „ Gasthuis uit de Nes in overge. „ bragt was , voor een gedeelte tot „ eene kerk werdt bekwaam gemaakt: 3, dit kerkgebouw bc-ftaat uit een lan„ gen fmallen elboog , ter wederzyde „ met zeer fmalle gaanderyen voor» 3, zien : digt aan den hoek des elleboogs „ ftaat de predikftoel : men komt in „ deeze kerk door drie ingangen : zy is a, ruim genoeg; doch heeft voor 't ove« „ rige gantseh geen aanzien."
Deeze kerk heeft aan het naast aangelegen Gasthuis haaren naam ontleend.
Het gebouw in zyn geheej beftond weleer niet alleen uit het nieuwe Nonneklooster, bovengemeld; maar ook bit het oude. Het Gastbuishofjen op de oude. Turfmarkt, dienende mede tot
eene
i









C 17 )
eenen ingang voor de Gasthuiskerk, rerb?)ffel!Stgeme,(Je K,O0Ster no§ ee» Het tegenwoordige Gasthuis zelf, is het oudeNonneklooster: naast den tuin van hetzelve, ter plaatfe naamlyk alwaar wy thans het Oudezyds Heeretoee-
3323;was ten dien tyde de ftads-
By het Gasthuis, dat in alle deszelfs fch.kkingen en bezorgingen tot eer van Amft.ldam vertrekt, vindt men ook het prachtig Oudemannehuh en de Bavrt
aldu°sTEL ZingC Va" hCt Cen en andV De bayert herbergt trouw
Drie nachten achter een verlegen wandelgasten, 45
Die naakt, engeïdeloos, vermagerd zi^n van vasten :
Het nabuur gasthuis troost den ouderdom in rouw ,
Ontvangt den ouden ftok cn de afgeleefde vrouw.
^Boyen den ingang van de Bayert leest
Drie nachten langer niet, herberg ik
dien 't behoeft, ö Da vierde houde ik uit de fchooifters en £ geboefe 1
B



. £/>e «Yte»- (re6eu»'<ie JCcnt. {7iidenker& J sur le Omstel.



NIEUWGEBOUWDE KERK
OUDERKERK AAN DEN AMSTEL. IJe gewezeneKerk welke op de plaats
een chonr " Iu?ht,g gebüuvv mec
tencnoor, waarvan het dak verre hn
ven dat der kerke uitftak : de t0«n
jaare 1674, met een hooge fpitfen kan die op den ecrflcn AugusVdes gezlg-'
ftorrr?"' i0t,0p h" muurwerk £52«ortte; naderhand werdt dit fnits wel wede opgehaa]d dQCh niecctg"s wel
hoogte van het eerfte, maar Iaager hoe fn^ 'Ig éf%5y$ verre zl n'lie? heel afgebroken , en het zeer net gebouw, waarvan wy den Leezer hier Ie vens eene naauwkeurige afbeelding aanbieden , in deszelfs plaats opgericht " van binnen heeft hetzelve niets bi?™ t'S deJerfte fteen daarvan s lï
t ' HCfr BA™ZAR NOLTHEN ü!
zoon van den Heere Mr. jeronimv< NOLTHEMIU8 , ten dien tyde Secietar « van Ouder-amftel. y aegietari*
B 2



C 20)
De gemeente van Ouderkerk heeft zeden den jaare i6oö, haar' eigen Predikant gehad: by de inruiming der kerken aan de Hervormden , in den jaare 1586, werd zy, tot 1595 , in gemeen* fchap bediend met de Kerk van Amftelyeen , toen Ouderkerk van dat dorp werd gefcheiden, en met Biemen weder zamengevoegd werd , tot dat ieder Dorp zyn afzonderlyken Predikant bekwam.
Is Ouderkerk in de vroegere historie van ons Vaderland door eenige byzondere voorvallen berucht, in onze jongstledene troubelen , heeft het zig niet minder eeneu naam verworven : door deszelfs ligging was het veilig voor eene beftorining der Pruisfen , en door den moed der Patriotten welken aldaar hunne koppen waagden , zou het zekerlyk eene eeuwige eer verworven hebben ,. ware de zaaken in het nabygelegene Amstelveen niet onverwachts ten nadeele gekeerd.









DE
OOSTPOORT
t e
H E U K E L ü M.
eukelum of heuklüm , is eene Hooge Heerelykheid , gelegen op de ïiuerfte grenzen der Provincie Holland: m het noorder gedeelte dier Heerelykheid ligt de ftad van denzelfden naam : de rivier de Linge vloeit langs de muuren , waarin vier waterpoorten zyn: aan de landzyde heeft de ftad twee poorten, naamlyk de Gorcommer poort die in 't westen ftaat, en eene andere, de Leerdammer poort genaamd , ftaande m het oosten der ftad , waarom zy ook den naam van Oostpoort draagt, en welke op het nevensffcaande plaatjen naar het leven afgetekend te zien is.
Het fteedjen is zeer luchtig gelegen en ook ruim betimmerd , zynde de huizen voorzien van groote plaatfen en tuinen : het getal der huizen is weinig meer dan honderd; in den jaare 1732 telde men er flechts 95 , fchoon er honderd jaaren vroeger, naamlvk in . xc4 geteld werden.
B 3



C 42 )
Een boogfcheut weegs van de ftad ligt nog het overblyffel van het oude flat of kasteel van Heakelum, gefticht door Heer jan van arkel , den agtften van dien naam, en voltooid door deszelfs
ZOOn , JAN DEN NEGENDEN, die, zegt
men , omtrent den jaare 1200, Ueukelum zoude bemuurd hebben: het gezegde overblyfzel beftaat uit een vierkant ge. bouw van zwaar muurwerk , waaruit blykt dat het in zynen welftand een fterk flot moet geweest zyn. ■ „ Het tegenwoordig huis te Heukelum," zegt de befchryving van dat fteedjen, „ is een deftig nieuwerwets gebouw , „ uit welks dak een agtkante koepel, „ en hooger een dergelyk fpits opryst: „ rondsom het flot heeft men eene wel„ geregelde plantaadjen."









D E
KERK
TE
A L M E N.
n bet Landdrostamt van Zulphen, 't welk wèl onderfcheiden moet worden van het Schoutamt van dien naam , als zynde een ander gedeelte van he-c quartier van Zutphen , liggen de dorpen Steenderen , Roerlo , Henghel, Ze!kern , en Hummel of Hummelo ; onder het Schoutampt boven gemeld , liggen Warnsfeld , welks Kerk, die van een goed orgel voorzien is , pronkt met de prachtige Graftombe van dm Graave van albemarle : na by dit dorp iigt bet prachtig huis de Voorst, in den jaare i7co, op koste van Koning Willem den derden gebouwd, en doorhem aan den Graave van albemarle voornoemd vereerd : hetzelve vindt men befchret yen te zyn allezins vorstlyk , zynde bet huis zelf van witten hardfteen, en de vleugels van gebakken fteen zeer fierlyk opgehaald : „ De werklieden „ waren," zegt men „ daartoe, voor„ bedachtlyk uit Engeland ontboden;** B 4



zulke voorbedachtheden zyn inderdaad niet zeer Vaderlands te noemen, vooral onder een Volk als de Nederlanders , die het alleenlyk aan aanmoediging ontbreekt , om in alle takken van kunften , en weetenichappen , een tal van waardige mannen uitteleveren, grooter dan eenig uitgebreid land immer zoude vermogen.
Onder de kostbaare fieraadjen van dit huis, meest beftaande uit Engelsch zilverwerk , en 't fynst Saxisch porcelyn , vertoont men 'er de flaapkamer van den voornoemden Vorst wxllem den derden, welke kamer 6o,oco guldens van jneubileeren zoude gekost hebben : 't is juist niet alles ter eere van den bezitter des gebouw, 't welk men aangaande hetzelve aangetekend vindt , want daartoe behoort ook het volgende: „ By het huis zyn fraaje bosfchaad„ Jen en een nette tuin ; geduuren„ de het leven van Koning willem , „ befteedde de Graaf veel gelds om dit 3, Landhuis in Juister te doen uitmun„ ten; men wil zelfs dat 'er de ronds„ om woonende Landlieden om lyden „ moesten , en dat de Graaf zig van „ hun land bediende , om toegangen tot „ zyne plaats te maaken : ook zegt ,, men dar hy hun het water ontlcide 3i deed , om 'er zig tot het maaken



( 25 )
van fonteinen van te bedienen." Dit wordt vry geloofwaardig , wanneer men aanmerkt dat de Landlieden ih 1702, 's Giaaven fcbeipaalen uit den grond rukten , en zig niet ontzagen eenige toegangen naar het huis omtefpitten: ook werd het water afgeleid , zodat bet groote fonteinwerk achterblyven
moest wat zal men zeggen ! - —
als de onderdaan lang genoeg gedrukt is geworden , zet hy gewoonlyk zyne atlasfchouderen onder het vorstlyk gezach , en rukt dien zeer ronden kloot uit zyn rustpunt.
In het Schoutamt van Zutphen, ligt vervolgends nog Gorfel , een klein half uur gaands beneden ; en eindelyk Almen , een groot half uur gaans boven Zutphen ; dit is flechts een zeer klein dorpjen, 't welk echter een aanzienlyk Kerkjen heeft, blykens de afbeelding daarvan , welken wy den Leezer hier nevens rnededeelen : de Gemeente wordt 'er door één' Predikant bediend.
B 5



DE
K E R K
TE
VOORHOUT.
TT
.JLi.et dorp van dien naam , is *»ele<ren in Rhynland, 1788 roeden van Leiden, 1^78 roeden van Noordwykerhout, en meer dan 2000roeden van Lis, ten oosten van de vaart naar Haerlemi deszelfs ligging is zeer vermaaklyk , offchoon liet op zig zelve niet veel gronds beilaat; doch het geheele ambacht bevat niet minder dan 1355 morgen 252 roeden Jands, behalven de duinen, welken thans ten voordeele der orngelegene landeryen van konynen ontbloot gehouden worden.
In den jaare 1083 was dit dornjen reeds bekend, hoewel onder den naam yan Voerhout, welk voords echter waarfchynelyk in de uitbraak van dien tyd dezelfde klank als ons Voorhout zal ge. maakt hebben , alzo de e in voer, tot verlenging van de "klinkletter 0 zal gediend hebben , en die lettergreep derhalven als voor uitgefproken zal gewotd#n weezen.









C«0
Het Kerkjen te Voerhout, draagt zekerlyk blykenfvan eenen hoogen ouderdom , hoewel men denzelven niet naauwkeurig kan bepaajen ; hetzelve pronkt met een zeer fraajen hoogen toren.
Na de hervorming in den jaare 1591, tot den jaare 1614 , werd zy met bet nabuurig Noordwykerhout , door een zelfden Predikant bediend ; maar in het laatsgemelde jaar hebben die Kerken ieder haaren eigen Predikant bekomen.
Het getal der huizen aldaar wordt op de oude lyst der verpondingen gefield op 54, en op de nieuwe op 75.
Foorhout heeft de vryheid van de Wasfenaarfche tol.
In den jaare 1722 is de Ambachtsheerlykheid, door de Staaten van Holland, verkocht aan den Heere abraham bereveld , (toen Predikant te Voorhout,) voor zeven duizend en vier honderd guldens.



X> K
KERK
rAnoiq avbsiad • nslr>6qs-d rj£;!' | TB
ni
A L. P H E N.
' toon f - ' lui'fJrn
t dorp behoort zekerlyk onder de oudüe en vermaaklykite dorpen van geheel Nederland , zowel als het een der welvasrendften is, wegens de naby|;elegene kalkovens, fteen- en pannebakkeiyen, ook lynbaanen en fcheepstimrnerwerven ; ongemeen groot is 'er het vertier van boter en kaas, en het maaken van tabakspypen, ook is 'er groot gewoel wegens den geftadigen doortogt van vaartuigen, die van Haarlem, Leiden, Jmjieldam, en van verder heen door deeze lteden langs den Rhyn vaaren , naar Gouda en Utrecht, waarby men nog kan voegen eene menigte treMcnuiten die altoos hier aanleggen.
Men wil dat dit "dorp zynen naam zoude ontleend hebben van de woorden Alpheni Cajlra , dat is , de Legerftede van alphenus ; deeze alfhenus was de Overile over het eerfte legioen der Batavieren , welk legioen dan ter dier plascfe zyne legerplaats zal gehad heb-









C 29 )
ben, waaruit de oudheid van het dorpopteniaaken zonde weezen ; men dringt dat gevoelen aan , daarmede, dat te Al* phen onder het delven , romeinfche oudheden gevondèn:zyn.
De Kerk op dit bloejende dorp is echter nog niet zeer oud , zy is naamlyk in den jaare 1619 gebouwd, toen de oude benevens weinig minder dan. het gantfche dorp , door de vlamme verteerd was geworden ; een ongeluk het welk Alphen op den 5 September 1716 andermaal trof, in welken vuurnood niet minder dan vyf-en-twintig huizen geheel vernield werden.
De toren van de oude Kerk , was reeds in den jaare 1580 ingeliort, doordien de Spanjaarden die ook dit dorp hunnen geesfel hebben doen gevoelen 'er het yzer hadden uitgenomen : het torentjen op de tegenwoordige Kerk is fierlyk en net, zynde voorzien van een uur- en ilag-werk : de Kerk zelf is een fraai gebouw, pronkende van binnen met koperene kroonen en andere i?eraadjen; men rekent de gemeente van Alphen op 450 ledemaaten , waaronder waarfcbynelyk de nabygeJegene buurten van Oudshoorn en Aar landery eert« begrepen zyn. °



V F P TT K L, K K
srblaisrnoi. t ijc;v!'jb jad i»&no ™«>fl« .n^sTnfbttov*3 tfabai buo
ARK E L. .
Ï^[et Land van deezen naam , beboo* rende onder de Vyfheerén Landen (ƒ) in Holland, naamlyk 't Land van Arkel, 't Land van V'tanen , en 'c Graaffchap Leerdam , is zekeriyk van een hoogen enderdom , blykens dat'er reeds in 6i3 Heeren van /?r&?/ bekend waren , ja men wil dat zy reeds vroeger beftaan hebben , naamJy'k ih den jaare 260 — zeker is het dat de naam akEel, in de vroege p.efchiedenis van ons Land reeds bekend is geweest zie hier twee
trtkjens, welken in de historie van hun geilacht gelezen, worden:
jan de tiende , was, naar Juid des verbaals, zo iïerk , dat het ruimfïe geloof aarfeit om het aanteneemen : hy zou
(*) Deeze worden aldus genoemd, naar de yyf Heeren die weleer het gebied hadden over de Landen, Graaffchappen en Hooge Heerlykheden van Arkel, Vianen, Haage» lhin , Everdingen en Leerdam.









C30
naamlyk, terwyl by te paard zat zvri» armen om een balk geflagen hit hLI tnsichen' zyne knieê? vfn Jen" ïr*S
• opgejigt, en zo geprangd hebben & dat het de tong uit den bek het hangen
Jan de twaalfde woonde eene: kriiistogt na 't heilige land by : van hem Sürdf het volgende geval ve.haald , het welk hem op zyne terug reis bejegende :
» Hy werd omtrent Genua in Jtaliën ft door roovers geplonderd, „ les ontbloot; jn de uiterfte verlegen» beid, vondt zyn gevolg in de ftad „ Genua het wapen van Arkel boven een „ "nfieiilyk huis , dat door een We" „ derlander bewoond werd, wien zv de I * ongelegenheid van hunnen Heerbe! „ kend maakten : de bewooner hoo» rende den naam van jan van ark» ? „ betuigde dat deeze fc* naar rechte
* nwdïenehVy!,lIhalVe S°ed
, „ naai uien hy alles met arkels *33
» gewonnen had, het welks gelvk&de , „ gefchiedenis meldt, waarheid was " -/P.nïlr^AN arkel , eer hem de Hee-'
I " anydenrn°g aanbe^ve„ was, had 3, aan den Genuees, toen een marcis»
„ mer eenig geld geg^ ï't
a, met hem den win«Vn te deelen • de
„ kramer kwam om hem r*ös te
„ doen; maar U Jonker weigerde her
** ^^ncemei.. en wilde dat hv^ voord



()
zou gaan met het verder ten voor*. t[ deele aanteleggen , 't welk den kra-
mer zo wèl gelukte, dat hy'een aan-' l, zienlyk koopman werd , en in Genua; „ een ryke weduwe trouwde, waardoor? *> hy in (iaat was om Heer jan thanss
met ongemeene middelen byteftaan : „ deeze nogthans was te edelmoedige „ om dit als een gefchenk te aanvaar-
den ; maar gaf alles weder, zodra hyv „ in het Vaderland terug gekomen;! < was ■ .. ter erkentenisfe had det
Genuees het wapen van zynen weldoe»
ner voor zyn huis geplaatst."
Zo edelmoedig als deeze was, zo godloos was zekere h..lpert van arkel , Heer van Leerdam, en Broeder van Heen jan den fterken , boven vermeld : deczet ïolpert was wreed genoeg om tot het ombrengen van zynen broeder te beflui-ten, (wy vinden niet aangetekend uitt welke oorzaakeen wel op deeze. gruwzaame wreede wyze; hy deed den i brand fteeken in de Kerk waarin zyn i broeder en veele anderen zig bevonden,, offchoon hyzyn oogmerk niet berykte,, want wel werden byna alle aanwezenden op de jammerlykfte wyze door de s vlamme verteerd , doch zyn broeder,, (hoewel byna de eenigfte,) ontkwam i het gevaar.
Maar wy zouden nog iets in het by. ■
zon-.



Sckelluhen in het westen . ?,^bet,beefc g in zig zelf 2eer 'kVein • ÏÏ\aCht' *C quohierenuitde verDo-irim'» b,yken* het met Rietveld, zTten iX;-TfIa huizen als landerven 2 Qaanzien der
bachten hebben ook voor hpt «w?^ m" baar en laag rechtsgebied eL jïSS*' fchout; van de hn%»n ;~ fn ze/fden' verponding opgetekend l fC io,,^e tot ^/>d^ ifnderven dJ^100^11 48t trekken,'2y„ begen en 50 roeden. lands -h Jr A 3 uor' «eene ongemeene 2£ en iVeic?, beeft en het geen van * huis ÏSlÏÏS2ïïWBi Jfrkel nog overig ;S ;s „L? ,en W7f eene boeren wooning'; de keïfcT/r d2n gedaante van een Kruiskerk Ceft dc klem fpitsjen od het S« ' met eenwerk of llagwyPzer ' men fcf°5der Ulir' eerfte ftichting omtrSr"/^erzelver in den jaare ö|4 zou zy ±1 JPrf 6*< »
-dUet/^



DE
EDELMOEDIGHEID.
D
ecze blinkt voornaamlyk uit, wan- ■ neer men zelfs aan zyne vyanden weldaaden bewyst-: bet volgende geval I verftrekt daarvan ten voorbelde :
Zeker vader, nu reeds eenen hoogen ouderdom bereikt hebbende , verdeelde zyne goederen onder zyne drie zoonen, behoudende alleenryk een Juweel van groote waarde, het welk hy zeide te zullen fchenken aan dien geenen van da drie broeders, die vdór 's vaders dood eene waarlyk edelmoedige daad zoude bedryven: na verloop van eenigen tyd, kwam de oudfie by zynen vader, en verhaalde hem , hoe hy een' vreemdeling , die zig in de noodzaakelykheid bevond van hem al zyne fchatten, welken aanzienlyk groot waren , te moeten toebetrouwen ; zelfs zonder eenig handschrift, hy hem echter alles, zonder de minftc begeerte te gevoelen om 'er ook iet van afteneemen , had wedergegeven, !■ Gy hebt , myn zoon ! antwoordde de oude man: „ niet meer „ gedaan dan uw pligt vordert , im-
mers zoudt gy u ter dood toe i'chaa„ men , zo de begeerlykheia u tot een-' „ dief gemaakt hadde ? "



C 35 3
het oeir bevLufd! ,ƒ„",°Tr V"
zeide zyn ■ vader hêrT " °y ,hebt. -ii nicnschJievende XJL " P- eene
«WS^ffi 00rik dlde^ zoon,
dwaald zynde had «L! r 8 afse" Pen , en we? on den ïLnd!,n J,SSen ftroomcnde ri& rS Jf- e„en minftebeweeiin/Vmf hy',ldoor de hen ; hy w^fs niet »/P ^eft°rt beb"
afgemaakt hebben • d"n fï J£,rpen, of
de voorSs mynen£weyg «ffS
K IadeV\et vefrukSg^tr •vyl hy den edelmoedigen Jongeling ui



C36)
ierlyk omhelsde: „ u komt zekerlyk de diamant toe ! "
de HERTOG de GUISE.
JVlen verwittigde francois , Hertog , van Guife, die tegen de Protestanten oorloogde , dat een van dezelven zig in zyn leger bevond , en het: op zyn leven toelegde.. — francois , deed hem vatten en ondervraagen. De; Protestant bekende dat voorneemen te: hebben. „ ls het om eenig ongelyk! , door my u in perfoon bejegend ? "' vroeg de Hertog : Neen , was het ant-wooid, maar gy zyt de grooifte vyand I van myne Religie, en die gebiedt my* u omtebrengen: „ Te meer haat ik min die Religie," hernam de ouise ;, ** hadde ik nooit deszelfs vyand ge-" weest , gy zoudt het my doen wor!! den, en te yveriger blyf ik den my-nen beminnen; want deeze beveelti " my myne vyanden te vergeeven — "y ga ia vrede *— gy zyt vry*".



C 3?)
SNEDIGE ANTWOORD.
lelde kreK?e ^roeS ,aa" gebofcneicie. „ Wat nieuws brengt gy in uw valie, mede ?» Dat mo|t f ™ u'J < vraagen • antwoordde de geSuJ e want gygfatgeduurig over en weder!'
DE DRONKE €AMPIOEN.
'o?'ei1nLBi,Chantna huis ^bollen» de, floeg een verkeerden weg in en
Verbééldde" ^ ^pjen /f welk b°
verbeeldde een doorgaande ftraat te 2yn : ten einde het llop , tegen een
hvn,tna?UUr aa»]°oPe„deP; vefbeeldde hy zig aangerand te worden , trok der. ha ven van eer., en hieuw in >t hojdeid heen als een raazende Roeland-
pende rfK^mfde hy af' uitroeïewee," ^fche,m,!.VOerc gy frhietgewed ; dan geef ik my op uenad* en ongenade over!" y P *enaae



C$*5
ZONDERLING EERBEWYS.
X^e Engelfcken waren weiger groote liefhebbers van kampvechteryen, waar — van ook de oude Romeinen zo veel werks \ maakten: zeker Ridder, die in deeze kunst grooten fmaak had , fchreef er een Werk over, en gaf er anderen les in ; niet echter om winst, maar alleen i om zyn kunst te meer beroemd te maaken; hy Het zig op zyne_ bekwaamheid in het worftelen niet weinig voorftaan, het geen zekeren Lord verdroot, tot zo ver- ■ re dat deeze voornam, hem zyne verwaande wieken wat te korten a ten dien einde vervoegde hy zig by hem , en verzocht de eer te mogen hebben van eens met hem te ftryden. De Ridder was weldra gereed, doch werd na een korte wyl van den Lord ruwelyk aangevat, opgetild en over 'r hoofd gefmeeten ; zodanig , dat hy met een gevoeligen fmak achter zyn rug ter aarde plofte : de Ridder beklaagde zig over deeze onbetamelyke handelwyze ; waarop de Lord met een ernfh'g gelaat antwoordde : ,, Dappere Ridder ! ik heb zo groote achting voor uwe ver-



C ?,9 )
„ dienften. en reeds verkregen rno*» » dat gy de eerfte 2yt a?nwien iC >, dce?e kunstgreep hel
ZONDERLING BEVEL.
hyW b/woofde, de lt#S ken rondsom hem neói-gev^lJef
utn vyand te moeten wederi-end™
DS V OOR AF SPRAAK.
'^eHoffaCrh°eraakeM verzocht zeke.
«eevende IV V00?'Pr"k verftrekken ; ichenke • rï? ^e",ge- Kroonen tefi ge? bral d™ ,d' 2eide de nar — hy «LI dne"?fhoeillnMker V001' (]en Ko-
C 4



r 40 d
veel u aangaat. Baas Schoen-
maaker! zo veel u aangaat — en; „ >voords zo veel my aangaat — Uwe „ Majcfteit geeve Baas Schoenmaaker, , „ wat hem goeddunkt — Baas Schoen„ maaker , vraage zyne Majefteit wat
„ hem goeddunkt Wat my aan-
9, gaat, ik heb myne beurs nog niet „ nageteld ; maar geloof, dat ik over )} Baas Schoenmaaker te vreden zal ,, weezen ; zo by 't over my ook is , „ zal hy goedkoop wys geworden zyn.** De Koning lachte , en Baas Schoenmaaker moest ongetroost vertrekken»
de HAAN en de HEN.
liien jonge Haan, poogde in 't gezicht van zyne Hennen, In 't lommer van een bladerdak, Te vliegen op een hoogen tak, Om zyne kracht en vlugheid te doen kennen:
Hy waagde 't zeker menig keer, Maar viel ook telkens 'harder neêr.
Vol fchaamte zou hy 't nog eens waagen, Toen hy een groote logge flak, Zag zitten, hoog in 't bladerdak,
0e fpyt hier over kon den trotsaart niet verdraagen :



" Sr'unep I,y' traaS en %mig beest; Wat beuker is uw hulp geweest „ Dat gy tot zo ver kwaamt, wie heeft
u meegenomen ? « Ik kan met vliegen op den laagften
tak met komen, b » En gy gy flymklomp • zit zelfs bo.
ven In den top!" K heb echter, zei de flak, geen Droes te baat genomen,
OFFERANDE AAN VENÜS.
Bezielfter van' het jeugdig leven En'inT,1^ hfiU£dom O"tflogot ,Ve"' nl, ,Clo"ndes roozenfchoot, Den zoetfien wellust hebt gegeven'
wltZ VWT 'C °"rer ,"^r VknTeïd', prialen, VI heiRe,sch be^ zien
Wt,ftraa1en7 £ £ V°d Dit hart, door ti Godin I bezield : Ontvang, 0 Venus ! de offeranden, Uie k u van gantfcher harte bied;
C 5 *



C 42 )
Ik (laak zo lang ik leef, Godin! het
oflïen niet , Doe gy zo lang ik leef myn hart in
liefde branden.
DE MAAG D.
JCjen fnorker Militair, had zig niet wederhouen, In 't byzyn van verfcheide vrouwen, Te roemen dat hy nooit een maagd , Vergeefsch om gunften had gevraagd; En dat hy des geloofde er was niet ée"ne maagd.
Een fchrandre vrouw, die deeze fchandtaal fmartte, Die de eer der fexe nam ter harte, Zei, „ Vriend! gy draaft te hoog, wat ook van 't maagdom zy „ Eéne evenwel Vpreek ik volkomen „ vry :"
U zelv' Mevrouw ? — ,, Geenzins ! ook „ geen van myn vriendinnen :
,, De tedre kunne is fieeds gevoelig „ voor 't beminnen :'! ' En wie behield dan nog haare eerf „ Uw degen,: goede Heer."



C 43 D
KLAGT en BEDE.
aarom floot _ Gy ó dood i
De oogen van myn trouwen hond, m wien k myn genoegen vond?
Wreed verdriet !
Waarom liet
L?v?nynrf?,0nii' fcfc"arten heeft .Leven . daar hy my niets geeft ?
Ei vel neêr
D'ouden Heer ! Maak my meester van zyn eeld " Dan wordt weêr myn rust herftek
Want ik vind
Voor zyn fplint, Ligt/yk balfem voor die wond Ln ook wel een andren hond
d« VOS en de BRAAMBÖSCH.
Zoek hulp by fnooden, 'tzal u vmP* pf laat berouwen , 1 Vr0e«
Wil vry cp deeze les betrouwen.



C44)
Een Vos , die op een fchutting klom,
Zag , toen hy boven was, 2yn wandelpad a/om.
Met fcherpe fpykers digt beflagen; Des moest hy rasch den aftogt waagen:
Dan dit ging juist zo rasch niet aan : De plaats was hoog wat raad ? —
hy ziet een braambosch ftaan, Digt aan den muurkant —— Goed, nu is hy niet verlegen , Deez'zal hem ftutten onderwegen 3 En komt des wonderwel te pas: Dus fpreekend wipt hy neêr op 't puntige gewas; Dit fteekt hem voord met duizend prikkels in de leden ; Het bloed komt, uil zyn Jyf, de takken langs gegleden :
„ Ha!" roept hy toornig en ver,, woed,
„ Geveinsde vrind! ik zweer, men zal
„ u dit betaalen , „ Is dit elendigen in hunnen nood ont-
„ haaien ? „ Bedriegt gy dus die zyn vertrouwen
,, op u ltelt!
„ Doemwaardig monfter van het „ veld!"
De Braambosch lachte, en zei: „ wel „ Heintjen ! hoe dus vinnig? j, Wie van ons beiden is uitzinnig:



» Oy die my aangreept, daar sv klaar „myn dorens zaagt; gy IMr
* Of ik die 't kwetten, (tehoon ik wib„ de O met kan myen*
•r'.-rT-S'^i u ze,ven in het U-en » T is bilJyk dat ge u van u z*lJ
leen beklaag*." u 2e,v al-
A A N EEN VREK,
Maar gy zyt ongelukkig. Om dat het zoet des levens Nooit recht by u gefiuaJkt wordt« Heeft ooit het medelydea Haar honig u geboden ? U die nog „ooit her lyden : Sl^lenmf"sch vtWt hebC:
-.«««i iUg een penningsken Uw vingers 1 ec onrfnan™'g5Ken
Dan om een ander penningske» Van. elders te gaan haaien ' *n in uw kist te voeren »' Niet om de zilte traanen " fcens lyders op te vangen ' Kent gy het zoet der liefde ©at waare zoet der ziele ? *



C 46- ) Neen zeker, zo gelukkig Mogt gy nog nimmer weezen. Gy hebt eene echtgenoote Gekocht — en wie bemind zy ? U zeiven? neen uw ï'chatkist, Ze omhelst u, om, waar' 'tmogelyk, U aan haar borst te fmooren —— Smaakt gy wel ooit het zalige Dat lekkre fpyzen geeven , Indien men recht gezond is Gezond is en te vreden ? Neen zeker — frisfche fpyzen Vind gy te duur, het oude; Het fchier geheel bedorven , Kost minder; gy verzaadt u Al walgt gy van de fpyzen ——
De wyn, en zyn verheuging
Zoudt gy verheuging kennen ? Niets kan uw zinnen itreelen. Dan 't klinken van uw fchyven: En ook die dorre üreeling Is nog verzeld van angften, Van bange vrees voor dieven! Neen vrek, gy fmaakt het leven, Alleen in zyn verdrieten: Schier zeil metaal gewoiden, Ziet ge alles wat gy aanraakt, Ziet ge alles wat u nadert, Ook in metaal verandren.



C 4? )
A A N S O P H I A.
Hoe bcmmlyk is her meisJen
ciat Natuur geen logen vew • Dat haar liefdesvlam laat fchittren , en de v°nkjenS niet verbergt1 veinzen voegt die kwaad bedryven
nmr beminnen is geen kvvaad. ' «een t beminnen is geoorloofd
veinzen voegt verborgen haat i. AcljSophwI als ge uw liefde
ais S£ «w wensch my openbaart, Doetgy my te «erker minnen - _j
'k zie uw ongeveinsden aart En befef uw vast betrouwt ,
op de deugd van uwen vrind: Ach Sophia! zeg my dikwyïs d« gy wenfch.nde bemint.



C 4§ >
T BEKLAG.
Jk zag weleer een maagd, een hemel-
fche engel-in , Cithera zelv' gelyk, haare oogen konden toveren , Haar boezem fcheen gevormd om harten te veroveren , Maar ach ! zy fpotte met de min : Zy lachte met hét grievendst klaagen , Geen minnaar kon haar oog behaagen '
Ze is fchoon. zeide ik, maar niet getrouw ,
'K begeer haar niet ter vrouw: Maar ach f wat was ik onbedreeven ; Hoe gaarne wilde ik my nu in den
echt begeeven , Met die Cithera, met die hemelfche engelin ! Al lpot zy met de tedre min : Al is zy ongetrouw, want ach 'k heb ondervonden, I)at geen van haare fex zig immer houdt verbonden, ja ook de gantsch mismaakte vrouw Is zelfs nog ongetrouw.
AA N



C 49 )
AAN M E L I N DE.
De dagtoorts was geweken , Ik lag my zuchtend neder, In de armen van den flaapgod : Myn hart lag in uwe armen, Bevallige Meiinde! Ik bad den loggen flaapgod My met zyn looden handen Te ftreelen ; en hy ftreelde : My dacht 'k lag in uwe armen,... Meiinde welk en wellust f Gy noemdet my uw halsvriend! Ik kuschte , en al myn kuscbjens , Gaaft gy my dubbeld weder; Uw zielsbetovrende oogen , Die troontjens van de liefde, Hield gy geheel gefloten, Of zo "ze eens, half ontloken, Was 't om nog feller ichichtea In myne borst te dringen : Ik dacht dat zuivre wellust Uwe oogen hield gefloten, En dat zelfs gaf my wellust; 'K was echter niet te vreden, Dat myne brandende oogen Melindes kwynende oogen. Ook kusfchend niet ontmoetten; D



C 50 )
Ik bad: Ontfluit uwe oogen, Bevallige Meiinde ! Laat me in die oogen leezen ! Masr och ! hoe woedend vloekte ik Op die verwenschte bede Die gy my gunftig toeftond. Want naauwlyks had ge uwe oogen Geopend, naauwlyks zaagt gy, Of gaaft een gil, en fchreeuwdet, Verrader ! zyt ge Orontes , lk dacht gy waart Leander f Gy ruktet ine uit uwe armen, En vlood en ik ontwaakte ——— Meiinde ! och overtuig my, Ja overtuig my, waakend, Dat ik, wanneer wy droomen, Orontes ben, maar waakend Leander, want Meiinde Lcaader zyt gy gunstig, Die neemt gy in uwe armen, Want ik geloof aan droomen.
DE TURKEN.
D e Turken hebben fchoone vrouwen, En mogen meer dan déne trouwen : 'kWenschte ook een Muzelman te zyn! 'k Zoude aan de min my overgceven, Eb zo gerust als vrolyk leeven , 'k Zou ... maar luw wet verbiedt de wyn : Weg Turken ! 'k wil een Christen zyn.



C 5« )
EENIGE TREKJENS
UIT
LA B E R L U E,
Vry vertaald.
Den geheelen dag aan tafel; welke eene gulzigheid 1 — den geheelen dag op een fopha; we'ke luiheid! den geheelen dag fpeelen; welke eene marteling ! den geheelen nacht op \ bal • welke eene dwaasheid ! —» en zie daar evenwel de mensch; hy is of *ulZ'g, of lui, of martelaar, of zot.
Het fpel is als de domper der converlaue y en zelfs van den geest; om wèl te fpeelen moet men ttilte hebben • de ipeelers zyn als repetities die den ltaat des fpels aankondigen ; fpeelende zwygcn de vrouwen zelfs.
•©«ft'ifc ^d Jiisq^ ?>:"{b^b —— ioi'Ji tl
D a



Er Zyn menfchen die aan het verdriet als gehuwd zyn, even als een burger, man zyn vrouw huwt , naamlyk om nooit weder te icheiden.
Een Doétor die mooi kan praaien , heeft alles wat hem noodig is om door het vifiteeren by mannen, binnen weinig tyds ryk te worden; en, een mooje Doctor is gefchikt voor de vrouwen i zo vindt men ook by de Beau monde, den Doctor van Mynheer, en den Doétor van Mevrouw»
De Hemel heeft zekerlyk alles goed gemaakt; maar hadde hy ons geen tong en geen maag gegeven , hy zoude ons van veele kwaaien en elenden bevryd hebben.
Niemand doet meer wonderen dan een Doctor — dagelyks opent by den Hemel en de Aarde te gelyk»



C 53 )
Een Dichter is als een banketbakker; men kan verfen ontbeeren, zo als men banket ontbeeren kan; maar een zedeprediker die de menfchen leert, is een nuttig weezen; hy verbetert het hart door "de verbetering van 't verftand.
Schryver, was weleer eene qualiteir, thans is 't eene broodwinning — men fielt een manufcript te koop, zo als men een paar fchoenen te koop fielt.
Sommige lieden daar men voor werkt, betaalen by de week, anderen by het jaar, en eene geheele menigte by de eeuw *—— maar geen een van allen be« taalt vooruit.
De vronw is flechts een haJFmensch; heeft derhalven ook flechts de helft zyner deugden en vermogens; daarom hunkert zy" zo naar een' man, om tot de volkomenheid te geraaken.
D 3



C 50
Wat is eene goedheid, die men niet gewaar wordt! — hoe zal men dezelve kennen , en hoe derhalven pryzen ! — ondertusfchen hoort men dagelyks zeggen , onze Voist is goed — maar mogelyk is het eene ceremonie van het hof, dat men ook deugden in cogniio heeft. *
Sommige Crooten hebben gelyk , te laaten zeggen , dat men hen niet zien kan zy moeten bloozen als zy gezien worden!
Men lacht heden over 't geen waarover men voor deezen weende; maar voor deezen had men deugd, en thans 1'gt men zig alleenlyk toe op vernuft.



C 55 J
EEN BLINDE
AAN
ZYN DOCTOR,
N
een lieve Doctor laat my blind , Ik wil op de aajrd niets meer befchouwen ,
Zy wemelt van onkuifchc vrouwen ; De trouw wordt nergens meer bemind ; De mannen zyn een aantal zotten, Of wreedaarts —Doctor, laat my blind, Die op deeze aarde 't zien bemint, Moet met hét hartsgenoegen fpotten : Maar lieve Doétor! als de dood Ons heeft verplaatst in 't andre leven, Wil my 't gezicht dan wedergeeven, Dan roem ik uwe kunst als groot; Want daar zal myn Sophia weezen , Daar zal ik kusfchen, naar myn'zin, Daar heeft de fchuideloosfie min Geen dwinglandy noch wet te vreezen: Ligt, lieve Doétor, ligt dan daar Zo dra gy kunt myn zwarte ftaar.
D 4



( 56* )
HET PAARD
E N
DE VLIEG.
Een vliegje ftak een moedig paard, «etiJoeg met zynen kop, het floeg met i poot en ftaart;
Doch hoe het ook in toorn moet blaa-
nV KOn het VlIPfriPn tnn «ïot- r3n1r^. .
Hetbeestjen fprak: „ Sla maarniet door, " J u tog veri?eefsch 'k zit aan uw oor; „ t-n ben des veilig voor uw Hagen;" Teritond begon het paard te klaagen , Begon te fmeeken.- „ Nu wel aanl Sprak voords de vlieg : „ nu zal ik gaan :
„Want woeste drift is onverdraa<dyk « Zagtmoedigheidis ileeds behaaglyk' „De nedngbeid, myn goede vrind, M De Jieve nedrigheid verwint.



C 57)
■
Milord EDOUARD aan Lady ANDERS ON.
In welk een ftaat moet zig uw ziel thans niet bevinden, Myn lieve Sara ! myne is doodelyk gewond,
De wreede ilaatzucht wil myn liefde
gantsch verilinden,
Offcboon de deugd dier liefde uw hart aan my verbond ; Wy zyn gefcheiden; vreemd van 't min-
11e mededogen ,
Heeft men my weggefcheurd, op 't fchandelykst misleid Door hoop op uw bezit; men heeft my fchelms bedrogen;
My die te dwaas vertrouwde op rede en billykheid. Wat eislyke ommekeer! — het denk' beeld doet my beeven , Uit uwen tedren arm in dien van 't naberouw ! Ver van myn Sara, haat, ja vloek ik 't lastig leeven ! —— Gy itemt myn wanhoop — gy! gy eene oneerde Vrouw! - ' ■ Uitzinnige Edouard! wat daad dorst ge u vermecten
,0 Sara Sara ! 'k heb in uw oprecht
gemoed,
E>5



C50
De rustlooze angst gezaaid, de ftrcnge deugd vergeeten
Gy zyt onteerd — door my — door myn' oprechten gloed ! Myn Sara ! myn vriendin i de wellust van myn leven,
Myn lief, myne echtgenoote ! o
fmart, o dubble fmartl Dit woord doet my van liefde en felle
gramfchap beeven ; ' 'T ontvonkt het wraakvuur, ftort de
wanhoop in myn hart: O gy die 'k eeuwig min, niets zal my u ontrooven;
Verlaat u op myn trouw, ik zegen t oogenblik Dat my aan u verbond; niets kan den gloed verdooven
Dien eens uw oog ontflak: myn ziel vervuld van fchrik, Gevoelt alleen voor u; wie zou den band verbreeken ,
Die my voor eeuwig heeft aan Sara vast gehegt: Ik zweer te komen en befhat men
z;g te wreeken
'li zal u verdedigen ; myn arm verichaffe ons recht. Verwacht uw echtgenoot; kom in myne armen vliegen,
Daar fta ik u niet af, dan aan de wreede dood —.



C 59 >
*K zal me onderwerpen , maar zoekt men me in flaap te wiegen , Uw Vader — Sara wachte een' wreekend echtgenoot.
HET KERK H O F.
.Irl-er rust de fterfling, ftil en zacht; En moeite, en zorg, is in den nacht Zyns ftervens , door den dood verflonden :
In dit, voor my fteeds heilig graf, Slaapt hy, die my het leven gaf; Hier heeft hy eindlyk rust gevonden.
Dat vry dees traan myn oog pntfpring', Door de aarde, en 't ftof myns vaders dring' :
Een traan , uit dankbaarheid geboren,1 Die 't kinderlyke hart ontvliedt," 'Mishaag' den fcbim eens vaders niet! iMyn vader fiaapt, kan my niet hoo» renl
Hier aan zyn zyde fiaapt een vrouw» Aan pligt , aan liefde , aan deugd getrouw ;



Die my heeft onder 't hart gedraagen ff O moeder ! vol van kindermin, Waarom fliep ik niet met u in ? Uw byzyn kon my hoogst behaagen.
Nog bloeit er op haar graf een bloem! 'T getrouw Viooltjen , om haar' roem,, Haar trouw en deugden te verkonden: Geen woesten hand gryp" 'c bloemtjen aan ,
'T blyve onverwelkt in kleurtjens liaan ; Myn moeder heeft hier rust gevonden.
Gods geest zy op de heilige asch, Van haar, die my een godheid was; Zyn engel waak' — niets moet' haar iïooren ;
O moeder ! toen gy my ontvlood, Benydde ik u zoo zacht een dood Myn moeder ilaapt, kan my niet hoeren !
Hier ligt myn lieffte huwlykspand; By 't boschjen , door Natuur geplant, Waar malfche boterblcemtj'es glooren ; Het waardlte pand van myne min ; Het beeld van myne zielsvriendin, Ging in een' doodfchen nacht verloeren.



C «r )
Hier zet ik my een wyl tot fust/ Dit needrig groen is al myn lust! Myn ziel is aan dit graf gebonden» Het beige u, zalige ouders niet, Dat gy my dus verwyderd ziet; Hier heeft Natuur haar' wensch ge» vonden.
10 welk een aangenaam genot, Van 't hoogst genoegen! wie o God f 'Zou zig aan 'c Aardsch gewoel vergas* pen !
ïBy 't graf bezvvykt de tegenfpoéd «—m Wat is dees lieve rust my zoet —— tAch ! waarom kan ik ook niet fiaapen l
Myn vader fiaapt, myn moeder rust; Myn zielevreugd, myn huwlyks lust; Thans moet ik alles , alles derven t Waarom toen me al myn vreugde ont« vloog*
O dood ! floot ge ook toen niet myn oog !
Waarom moet ik als balling zwerven!
Zwyg, onbezonnen frerveling ! Zo 'k eens terltond myn' wensch ontving,



( 62 )
Hoe bitter zou Elize treuren! O welk een toettand ! Groote God ! Voor baar, t«-en zy door 't hardfre lot, Den band van onzen echt zag fcheuren !
Ik zag, toen de onverbidbren dood, Myn braaven vader de oogen floot, Myn moeder bem haar traanen wyden-* Zo zon de wellust van myn bart, Aan my getrouw in vreugde en fmait, Om mynen dood ook vreesiyk lyden.
Dan zou dat oog', dat rny ontvonkt Zo vaak 't my vriendelyk belonkt * Geen enklen blyden dag aanfchouwe'n — K verlaat dit berkhof, vol van fmana En breng Ehze een teder hart, EhzeJ de edelfte aller vrouwen.
Eenmaal toch, flaap ik zeker in
Mogt men Elize , myn vriendin, Dan met my na dit kerkhof dragen ! Dan «iep ik vergenoegd en ftil, Betrouwende op Gods wyzen wil Tot dat het wederom zal dagen. '



C 63 )
'T GENOEGEN IS 'T AL.
J*^"iet hy die veele fchatten heeft Maar die op aard te vrede" Jeeft *
^ï^^f"*0'4 noch'si»
'T Genoegen is het a|_
Hy die 't genoegen recht betracht ■ Neemt geen toekomend goeU in acht ,8ÏUT taB *<™%* tonnend
^ond^g^f0"^".^» zoetis 'T Genoegen is het al.



( ól •)
Om 's naastens goeden naam te feliaa-
den ; , , • ..
Hv die 't genoegen wanrlyk mint, Blyft mensch, wordt nooit een valfchen
vrind, , ,
En oordeelt nimmer *s naastens uaa-
Hy^hóudt kwaadfpreekendheid fteeds voor een zot gekal,
'T Genoegen is het al.
Brigant heeft op de fchoone Aleest,
Op haar bezit zyn min gevest,
Ze is 't waardig voorwerp -dat hem
griefde; „,„,.-., Schoon hem de gantfche ftad bericht, Dat ze ongetrouw is aan haar pligt, Dat ze andren deel geeft aan haar
liefde:
'Kweet, zegt Brigant, dat zy my nooit verraaden zal ,
'T Genoegen is het al,
Bertrand aan zyn Grifet verknocht, Of liever door 't belang verkocht, Hoort men alom zyn huwlyk roemen; Schoon hem zyne egaê «echt beloon Zyn hoofd met fmaad en ichande
kroon', ,. ,
Wil hy zich toch gelukkig noemen! , » Gn»



C6"5 J
Crizettes deugd, zegt hy, ftaat als een muur zo pal,
*T Genoegen is het al,
Gerontes tedere echtvriendin , Gelykt volmaakt een tygerin , Die altoos hongerig naar fchatten, Alleen maar voor Gerontes leeft; Om dat hy haar geftadig geeft, Dit kan Gerontes niet bevatten, Ik weet zegt hy dat zy niet kwistig fpillen zal,
'T Genoegen is het al.
Gryphon en Harpax roemen 't zoet, Dat waare vriendfchap fmaaken doet, Terwyi zy zaarn één wit bejaagen; Dit wit is fchandlyke eigenbaat; Een monfter, flechts in fchyn gehaat, Kan meer dan. vriendCth.p hen behangen ;
£y ltooren wel te vrtên zig aan geen zot gekal,
*T Genoegen is het al,
Sophronieus bemint verfhmd , Acht zig de wysfie van het land, Waarop zig elk wel mag verlaaten; En echter is hy maar een zot,



C 66 ^
Hoogst waardig dat men bem befpott': Daar by niets weet dan mooi te praaten :
Wat wil men toch dat ik hier uit befluiten zal?
'T Genoegen is het al.
Simplicius erkent geen kwaad, Daar hem 't gebrek ter neder flaat En duizend rampen hem verdrukken • Als hem 't verdriet bezwyken doet ' Dan zegt by : 'c is hier alles goed,' lk moest dces bittre vruchten plukken ;
Wsnt niets, dit fielt hy vast, gefchiedt Hechts by geval;
*T Genoegen is het al.
Waarom zoekt gy dan naar *t geluk? Waarom fchuwt gy zo zeer den druk,
O mensch ? gy kunt gelukkig weezen; Zyt flechts met uwen Haat vernoegd ïs 't goed zo als de Hemel 't voelt ƒ Waarom zoudt gy dan vruchtloos vreezen ?
Dm is er niets op Aard dat u ont* rusten zal,
'V Genoegen is het al.



f o> }
ïs dan uw fcboone u ongetrouw« Wordt gy verraaden door uw vróuw Spreidt valfche vrienufchap % ffij.
Befpot men uw verJicht verfbnd •
yfchfnd;mi Cn "aakt 5 bed€kt met Sf^!f wS gy grootsch verdraagen:
'T Genoegen is het al» AAN CELIDE.
Wie zoude u ooit een hart ontfteelen , 7 st
Dat niet alleen in vreugd maar ™v «i fmart wil deden? ' °*
E t



C 68 )
Teder GESPREK van een braave • MOEDER met haar'ZOON.
Qiet Hoogduitsch gevolgd.")
MOEDER.
FaEDRiK ! ik heh u wat goeds te zeggen; uw lieve vader is van deezen week reebt gelukkig ; hy heeft iet te maaken gekregen , waaraan hy meer kan verdienen , dan zyn arbeid hem tot nog toe opbragr. ; en derhalven hebben wy hoop , lieve zoon I van in 't vervolg ons dagelyks brood minder zorgelyk te zullen hebben ; gy weet, hoe wy ons tot heden toe, ufet onzen geringen voorraad hebben moeten behelpen ? Dank den lieve God , fredrik ! voor zyne onverdiende gunst, en denk altoos* aan die verlopene dagen, •waarin ik u iederen mond vol broods, met de treffendile bekommernis toedeelde ; hoe dikwyls ging het my aan 't hart, dat ik niet durfde geeven zo veel als uwe graagte vorderde dan, onze God wist reeds dat hy ons zoude helpen, en 't beter voor u ware, dat gy in armoede opgevoed, dan dat de overvloed kwaade lusten in u deed geboren worden: want de mensen die alles beeft



( 6o 3 wat hy begeert, wordt ligt buitenfboo. ng. Denk, lïvve zoon ! denk zu lang gy leeft aan onze armoede,- op dat'fgy medelydend zyt omtrent de armen, c«j hun gaarne van uwen overvloed lutttic-
deelt . dat zult gy immers gaarne
doen ?
F R E D R I R.
Ja lieve moeder, van harten.
moeder.
"Wie is onder uwe makkers wel de armlte ?
F R E D R I K.
Moeder, de kleine jacob ; gisteren at hy de groente van 't veld zo maar op ! —- ik vrees dat hy nog van honger zal fterveu.
MOEDER.
Wilt gy hem uw boterham wel geeven ? ö
F ft E D R i K.
Ja moeder! mag ik het morgen doen?
MOEDER.
Met vermaak — maar wat zult gy
hem zeggen ? &
E 3



^ t r e d r i k.
Wat ik zeggen zal ? —. ik zul zeggen : „ Daar jacob , myn boterbal»
is voor u; want ik weet dat gy „ een arme drommel zyt, en van bons, ger gilt althans gy at eergis-
teren nog de groente van 't veld zo „ maar raauvv op — ik ben nu ryk , „ en kan wel een andere boterham „ krygen."
moeder.
En ik wil wel wedden, dat de lieve jacob bedroefd zal worden.
f r e d r i k.
Bedroefd Moeder! waarom?
moeder.
Om dat gy op uwen zogenaamden rykdom zo roemt ; want , daardoor zal «y meer dan ooit gevoelen dat tv srm is. .*
er e d r i k. Wel dat zou my fpyten! — en evenwel als ik hem niet zeg, dat ik het boterham wel misfen kan, zal by deuken dat ik gek ben.



C7i )
Moede r-,
Hoor Predrik , overleg 't eens anders -— geef en verneder niet Ga met uw boterham by jacob , zo net of gy niets met hem voorhaddet ; eet er een ftukjen af....
f r e d r i it..
O moeder , dat heb ik wel een? ged<ran , toen ik nog maar zoo'n heel klein ftukjen brood van u kreeg ; maar och' dan fchurkthy, dat ik er bedroefd om word ; dan ...
moeder.
Zo ver moet gy 't niet laaten komen f'redrik ! — eer hy fchurkt, moet gy zeggen : „ jacoij ! daar is een ftuk van „ myn boterham,, ik mag u zo gaarne Iy„ den , dat ik u wel v/at geeven wil!" — voords zal hy u zekcrlyk bedanken, cn dan moet gy hem pok het overige geeven, onder voorwéndfel dat gy geen honger hebt.
f r e d r i k.
Maar mo;der , dan weet hy immers niet dat ik medelyden met hem heb ?
m o e d e r.
. Wel goed kind ——— gy moet ook in 't vei borgen weldaadig weezen j anB 4



( 7* )
ders zyt gy 't om glorie , om bekend te worden voor iemand die wat misfen kan , en zulks is eene lelyke vlek in de deugd van mildaadigheid.
F R E D R t K.
Dat zou my fpyten moeder ! — hooi*,' dan weet ik nog beter raad : ik zal myn boterham neemen en fmyten 't flilletjes by jacob in buis; en nooit, nooit zal ik hem zeggen , dat het myn boterham was.
MOEDER.
Dat is nog 'béter, lieve jonge ! gy zult uw' voorfpoed waard' weezen, als gy in 't verborgen weldaadig zyt. .
DE MOERBEIBOOM.
Xn een hof vol fchoone boomen
ftond een vroege Suikerpeer, Naast een dikken, hoogen Moerbei,
trotslyk fnoevende'op zyne eer, Eer van meesttyds reeds te bloejen
als de Moerbei nog geen blad, Nog geen bloeifel kon vertoonen ,
vaak zelfs nog geen botten had:



C 73 )
Ondertusfchen zweeg de Moerbei;
van zyn waarde wel bewust, Kon geen fnorken hem vergrammen,
hem niet hindren in zyn rust. Na verloop van weinig dagen
flocg een fcherpe voorjaars wind, Meest de bloefems van den Peerboom ï
„ Zie nu , oubezonne vrind !" Sprak toen de ongekwetfte Moerbei,
,, zie nu ali' uw inorkery „ Tot u zedfvernedring ürekken; „ nimmer treft dat noodlot my? 'K geef geen bloefems, 'k geef geen „ vruchten, „ voor ik my verzekerd hóud, „ Dat de lucht nu zoel zal tlyven,
dat de wind,niet fcherp of koud, „ My veel eerder zal verfrisfehen , ,, dan my fchaaden «— draag ik laat,
„ 'K draag ook zeker daar uw
,, haasten „ uw' bezitter zeldzaam baat."
DE WEDUWE.
CZ/landine ontving de tyding, Dat zy haar* man , met wien zy Een reisjen deed door Fiankryk, By 'k weet niet welk een toeval, E 5



c 74)
Verboren had; wat tyding, Voor iemand als Claudine! Fluks barst zy uit in weenen, Zy wrong haar blanke handen
En icheurde fchier haar kleörcn ■ -
Maar iemand van haar vrinden,
Zei, laghende , „ Claudine!
s, Men zou u noodloos vraagen
„ Of ge in dees plaats nog vreemd zyt;
„ Ik bid u ftaak dat weenen,
s> Dat onnatuurlyk wringen ,
Sx Dat trekken aan uw hairen,
„ Dat rukken aan uw klefiren,
„ Gy zyt een Hollandsch vrouwtjen,
Dat toont gy overtuigend; „ Maar hier, Claudine! in Frankryk,
Is zulks geheel geen mode... Geen mode 2 zei Claudine, Wel vrind daar ben ik blyde om! Dat 's waarlyk wel gemaklyk 1 Ik deed gelyk de vrouwen Die haare mans verliezen, In Nederland gewoon zyn , Wel dat gelukkig Frankryk ! Daar durft een vrouw nog wenfchen, Om ook eens weêuw te. worden ; Maar in dat aklig Holland Daar moet men dagen krytén ! Wel 'k zeg het is zo lastig Dat men daar fcbrikt voor 't fiervea Van ouders, man of kindren ; Hoor vrind, ik blyf voorzeker Myn leven lang in Frankryk.



C 75)
WIEGEZANG.
Voor eene yerlaatette Moeder. Air : Je ne fuis gifune lergère.
Slaap myn kindjen, fluit uwe bogjens,
ilaap, uw ichreicn fcheurt myn hart* Moeder , allerliefite kindjen !
heeft genoeg aan eigen fmart: Toen uw vaders tedre liefde,
fchoon niet meer dan vieiery, My gevoelig wist te treffen,
fcheen hy zo oprecht als gy.
2.
Even als by uw ontwaaken,
uwe lach myn hart verheugt, Zo werd ook uw wreede vader
meester van myn vroege jeugd: O, hy kende 't frerk vermogen
van de min op 't maagdenhart — Slaap myn kindjen, fluit uwe oogjens,
fcnrei niet,, gy verzwaart myn fmart»



( ?6 ) 3.
Vader heeft my wreed vergeeten
denkt niet meer aan zyn'vriendin Ach ! fconde ik hem drmn befctfén
hoe oprecht ik nog bemin ! —• Schoonheid zal u nièc ontbreeken
daar zyn beeld in rt uwe ipeelt, Werd gy flechts, bevallig wic'htjen
jn de liefde niet zyn beeld!



c 17 y
AAN SEP M I S E.
Air: Het regent kerderimw.
tt . . *•
w liefde zonder voorbeeld. ; vnendinne van myn hart, 1 Moest u gelukkig maaken en baart u niets dan fmart; Beplant uw pad met doornen, en ikiat de roosjens af; . Doet ii het leven haaten, en vvenfchen naar het graf.
2.
Ei ilaak, ci fhrak die Wéhf.heri,
zy moorden uwen vrind: Vertroost u met het denkbeeld
dat hy u vuurig mint; Hoop op den tyd vriendinre,
wy kennen zyne kracht, Hy heeft wel meer de droefh Md
vertroosting toegebragt.
3-
En blyven wy hier iyden ten prooi van 't onverftand.
Ten prooi der wreedtte wetten vriendin i houd echter ftand j



Wy keven hier niet eeuwig;
na flechts een korten tyd, Verkeert de fmart in vreugde,
wordt hy die zucht verblyd.
,4.
Ik Haar met gretige oogen,
op dat gelukkig oord, "\Vaar nooit van dwang der wetten.
van lyden wordt gehoord: Daar zal ik myn Cephife
omhelzen, ja vriendin 1 Daar zullen we eeuwig baaden
in onbevlekte min.
•Jgr



C 79 ) TOEGIFT.
WISKUNSTIGE BEREK5NJNG der doj,.
zrJr> ^^fef:
3. 6. 5.
Zeg party dat by 2yn eerrt^ « C3) met 2 multipliceer " . fv h^rtfed mende 5 optelle • hrr 1! 1 v "€t »o-
HiuitipJiceeïe ; L' 't nro f ^°P, ,nec 5 £ «een C«> opU^^*
achter bet komende |derd# te: du verricht zvnde « ^yzet. *yn getal dat hy dfn beknr£°Ct ■ trekt gy voords van daC „eïï 2eggen : fo blyft ü ^ekerlyk een S ,25° ?!> letters over welke wrï« f van drie voor één aanwjzeIZlkeT' U ééfl geworpene Dobbel/ eenei h, °ge" ?er gen het volcende .JI)0ven g»
Iduidelyker : e voorbee^ toont 2u&



% 6 5
l ^ i . "■<■■ -1
gavorpene oogen.
6 5
add*
it
5
55
6 Tweede fteen,
6i C5 Tierden. 250
ito^. 365 of 3, 6> 5. Zynde de geworpene oogen — ie^r afzondeilyk van 7 getrokken , bekomt men de oogen die onder liggen.