N u t f i g ft frUIS en BYBELSCHE
ALMA N ACH,
*frr Art Schrikkeljaar i79*.
* A A R t ff
nS -re' gevo"den word, eene
JfanH?nrfe H-eilige Hist0rie en «andbefcbryvujg op te leiden;
»Js ook om dezelve .te ftich.ten, met vede andere nut* tige, redekundige en tevens vermaakelyke onderwerpen»
Verfiert met 13 ISybelfche



INHOUD VAN DE1ZEN ALMANACH.
ï. De ii Maanden, bet vaaren der Sche- I pen, Kermisfen, enz.
%. Rybelfche Figuuren , met derzelvw I Dichtkundige Verklaaringen.
3. Vervolg [van de Geestelyke Landbe» fj fchryVing.
4. De Namen van onze Zaligmaker Jefus Christus, welke hem in de Boeken des O- en N. Test. werden gegeven.
5. Vervolg van de Gefchiedenisfen de? 1 Nederlandfche Kerke , byzonder ten opzigte van deszelfs Hervorming.
C* Volledige Uitlegging van al de eigent Namen van Perfoonen, Steden enz.
7. Vervolg der Zedelyke Fabelen enVef..! Kiftte»



B 5 as* I
y 9 Maand Gen ^
H Woensd. f'33 K
□ 12 Dond. 34,36 £J
fel 13 Vryd. 3?'4i p|
fel 14 Zaturtf. «2'45 J#j
(01 J5 3ZoJ4f tetf
ï ï7 Dingsd. u' V 1 löf
61 19 Dond. 7»9 W
I tol 2i Zaturd. töf
fr 23 Maand. RxoH fel
I N 25 ' Wolnsd. H
26 'Dond. f°»3o
1 3 2& f| 1
§ f pSt B
J#|j5i Dingsd. 1 H



H * Dönd. I 21-24 {O!
H 3 Vryd. ^ 25-=7 fe|
$H 4 Satard. I Num. 1- 6 u.
f&i ? #>arf*g. 6 Zondag. M
|0l 6 Maand. Num. 7'™ gj
K 7 Dingsd. | *3-»9 ^
S 8 Woensd. 2°'25 PS»
9 Dond. 26-30 |0i
1$ ,0 Vryd.. 3^-36 H.
[01 lt Saturd | De»t. 1- 5 M
|0| ia ^o«/teg. 7 ^«wtog« R
k n Maand. De ut. 6-n |^
H 14 Digsd. 1217 fêtf
J0| 16 Dond. 25'BO Eg
01 17 |. Vryd. _ 3^34 M
18>. 18 ! Saturd. Jozua 1- 4 "
Ev 10 ' Zondag. % Zondag. |$j
E 20 Maand. Jozua 5- 8 jol
P« ai Dingsd. 9'12 }@|
J®I 22 Woensd.. 13 x7
fel 23 Dond. i*-ai 2
ï&j 24 Vryd. n. - 22-24 M
fat 25 Saturd- Richt. 1 • 5 8
26 Zondag, 9 Zondag.
jgj 27 Maand, i Richt» 6* 8 |
Pi, 2S Dingsd. 1 9*10 1*
lOl 29 j Woensd. ifcW g



f&j MAART XXXI. Lenteland, i^j;
B 5 Maand. t Siim, JJ6 |£
|®| 6 Dingsd. r,2 f#f
W ? Woensd. £l6 g§
® io Saturd. *7%2f |0f
R is Maand. !2Sam. ,/5 fcf
IS! 13 Dingsd. i' £ LJ
j0 15 Dond. It9>° pf
S 17 Saturd; .Jg'JJ ^
ijöj 21 Woensd. '* £3
S3 22 Dond. 5, 0 w
2* Saturd. &t
ip 25 iW^. ,3 $
1$ 26 Maand. r Kou. 20 4 kf
r.M 28 Woensd.
g 29 Dond. 5' f fóf
8 3? V^d-(1 14. J W
4W' 41 Saturd. f T2 mJ



Ste APRIL XXX. Grasmaand. j&
i Zondag. ™ 2 Maand. g$r 3 Dingsd. jg£ 4 f Woensd.
£ 6 Vryd. apf 7 I Saturd* 8& 8 ; Zondag, m 9 \ ^aand. io i Dingsd.
ii , Woensd.
# 12 Dond.
* 'sivryd.
•te 14 ! Saturd.
X 15 ; Zondag.
*^ r6 ! Maand. i? Dingsd, 18 Woensd,
J* 20 Vryd.
g. 21 Saturd.
Ijl 22 ■ Zondag.
4g£ 23 1 Maand.
24 : Dingsd.
9 25. j Woensd.
W 26 Dond.
0 27 I Vryd.
|*| 28 ^ Saturd.
Jft 19 \ Zondag.
g 3o j Maand.
14 zonaag. *** 2 Kon. 18-21
22-25 iCbr. 1- 6 $
15 Zondag. W i Chr.23 26 $£■
2 Chr. 1- 7
I4-2O "Si* 21-2? #
16 Zondag.
2 Chr. 28-32 !£ i 33-36 V
Ezra 1- 6 fp-
| 17 Zondag. i S Efther 1-5 ^
jjob 7i-ïo *'
t 21*30 -0
£ 31-36
| 18 Zondag.



j®{ 2 Woensd.
3 Dond.
M 4 Vryd. ,
M 5 Saturd.
101 6 Zondag.
|0j 7 Maand,
[0j 8 Dingsd.
tol 9 Woensd.
W[ U Vryd.
|0| is Saturd.
tol 13 Zondag.
£3 14 Maand.
w »5 Dingsd.
|0J 16 Woensd.
|0j -7j Dond.
toi i8tVrvd.
H -9 Saturd.
w 20 Zondag.
nW 21 Maand. «
10] 22 I Dingsd.
}0{ 23 ! Woensd.
tol 24 ! Dond.
S 25 Vryd.
P aé Saturd.
|0{ 27 Zondag.
:to] 28 Maand. F
™ 29 Dingsd.
30 Woensd. të>l_J' Dond. J
1 -3-22 fö|
f3 30 $ 31-43 toj
„ 44-50 r?
19 Zondag. j^j Pfalm 51.60 10f
779 84 $
85 924 W
93 100 IOj
20 Zondag. jOJ Pi*, iomio
111-118 ($|
«ai-iso 131-140 P*I 141-150 J0|
21 Zondag.
ipr. 1-3 |0f 4' 9 te|
15-19 S! 20 24 jWf
• 25-31
22 Zondag. tof red. 1. 4.gJ
q' io
_ "-12 5i{



löi * Saturd. {T\ 3 Zondag. m 4 Maand. t&! 5 Dingsd. |$ e Woensd. i&i 7 Dond. M 8 Vryd;
9 Saturd. |®i io Zondag.
}$i tt Maand.
|0l ia \ Dingsd.
Ui -3 I Woensd.
m 14 Dond.
H 15 Vryd.
töl i6 1 Saturd,
j#j 17 .Zo«rf«.
•ïgji 18 | Maand.
U iq i Dingsd.
Ft jol Woensd. jj&i I Dond. 2*1 Vryd a\\ Saturd.
25 Miand. )SA 26 I Dingsd. töl 27 Woensd K 28 Dond. W 29> Vryd. lOl v> Saturd
Hoogl. 1- 8 H?l
Jefaïa 1- 5 |0l
23 Zondag. wjJ Jefaia 6-8 ^
13-20 l&i
21-27 l$i
28-35 |$
36-39 fel
24 Zondag. ra
Jefaia 40-44
45-49 R
50-53 $1
54-59 1CÜ
64 66 ra
25 Zondag. gj
Jerem. 1- 6 jOI
7-12 |0|
i3-»6 |$|
17-20 j«t
26 35
20 Zondag. )<$ jerem. 32-35 H$i 36-39 $
46-49 H 50-52 m
. Klaagt. 1- 5 g



f$j JÜLV AXXl. Hooimaaua._, |QJ
toj 2 Maand. / Ezech. 1-3 'M
(Ol 3 Dingsd 4- 7
4 Woensd. 8-11 £3
rx*i 5 Dond. 12*16 ^
|0{ 6 Vryd. 17-20 }Oj
|0 7 Saturd. 21-24 |0j
8 Zondag. 2% Zondag gti
□ 9 Maand. 25-28 ud
IOI 10 Dingsd. 29-32 ufl
|0| 11 Woensd. 77*7^ l^j
|#| 12 Dond. 33-3Ö
|g| 13 Vryd. 37.39 j$f
W *4 Saturd. 40-44 igjj
PI. 15 Zok^. 29 Zondag, Eg
■W 16 Maand. 45-48
j©| 17 Dingsd. Daniël 1-2 fOf
|0| 18 Woensd. 3« 4 |0f
w 19 Dond. 5- 6 tejj
S 20 Vryd* 7* 8 lÜ
21 Saturd. 9-10 j^J
P ai Zondag 30 Zondag. gj
fe! 23. Maand. 11-12
bhl 24 Dingsd. Hofea 1-3 ï®!
O 25 Woensd 4-6 J0|
H aó Dond. 7-8 IJ
m 27 Vryd. 9.10 KJ
lOj 2'ó Saturd. 1 1.14 .£}
3 9 Zondag. 31 Zondag. m
to 3-0 Maand, i Joèl 1-3 ^
£ 3i D ?n?sd. Amos t- 9 |*f



4&AUGUSTÜS XXXI. Uoestmaanria&
i WoenscL
J; 2 Dond.
3 Vryd.
|$f 4 Saturd.
# 5 Zo«^.
*L 6 Maand.
3J 7 Dingsd.
& 8 Woensd.
^ 9 Dond.
4gg. io Vryd.
«te ii Saturd.
12 Zondag.
13 Maand. $ 14 Dingsd. jfe. 15 WoensdX 16 Dond.
■m iH Saturd.
19 Zondag.
20 Maand. X 21 Dingsd.
22 Woensd. 4§£ 23 Dond. & 24 Vryd. CE 2f I Saturd. 3» 26 | Zondag.
27 i Maand. & 28 ' Dingsd.
29 f Woensd.* ^£ 30 Dond. ^ 31 Vrv"d.
Obadja" " J&
Jonas i, 2 *tg
3' 4 5
Micha 1, 3 3$
32 Zondag. Micha 4» 7 Nahum 1, 8 J£ Habak. 1, 5 JJ Zeph. 1, 3 0 gagg. L ^ ^ Zach. tt 3
33 Zondag. Zach. 4, 6
7»8 *
9,11 afe
12,14 2
Maleach-i, 4
Matth. 1,, 4
34 Zondag. Jlgj Matth. 5, 9 g
i5;:o ^
2'**5 #
26 ï8 .»&
Mare. 1, 3 T
35 Zondag, Mare. 4. 6 0
7> 8 4r
ÏI,T2 *£-



ASEFTtiMBti.K XXX H r t-^A
i i>aturd. i Mare. 15,16 $g|
^» 2 Zondag. 36 Zondag.
3* 3 ! Maand. Lucas 1, 4 JE
$ 4 ' Dingsd. 5, 8 2
jjfa 5 Woensd. 9:12 Sp-
& 6 Rond 13,16 &
@ 8 Saturd. 2^,24
jgg. 9 Zondag. 37 Zondag. W
10 Maand. Joh. 1, 4
3JJ 11 Dingsd. 5, 7 ^
f£ ia Woensd 8,n
$j| 13 Dond. 12,16 *£
ate. 14 Vryd. 47,19
X 15 Saturd. 20,21 g
^ 16 Zondag. 38 Zondag. rfg.
& 17 Maand. Hand. 1, 5 5E
18 Dingsd. 6, 9 X
rf« 19 Woensd. 10,14
g ao Dond. 1519 g,
^ 21 Vryd. 2023 .ak
22 Satutd. 24,j8 X
|te 23 Zondag, 39 Zondag. W
X 24 Maand. Rom. 1, 2
25 Dingsd. 3, 4 rf*
•0 20 Woensd. 5 8 2
27 Dond. 9,u ^
-g. 28 Vryd. 12,15 $k
^ 29 Saturd. x Cor. 1,6
^ 30 ' Zondag. , ao Zondag. *T



m OCTOiER XXXI. Wyn.Tiaand & !
jtó. x < Maand.
X 2 Dingsd.
2 3 Woensd.
4 Dond.
5 Vryd. ^ 6 Saturd. X 7 Zondag. & 8 Maand. & 9 Dingsd.
10 Woensd.
*?* ia Vryd.
IJl 13 Saturd.
14 Zondag.
*5 Maand.
2 i6 Dingsd.
17 Woensd.
3£ 18 Dond.
jft. *9 Vryd.
T 20 Saturd. Y 2! ^ Zondag.
W 22 Maand,
dfe 23 Dingsd,
2 24 Woensd.
25 : Dond.
20 j yryd.
27 Saturd.
«te. 28 Zondag.
2 29 Maand.
30 Dings. .
Si Woensd
1 Cor. 7,11 3£
I2,l6 »*g, I
3 Cor. 1, 5 XI
6, 9 "P"
20, 13 |
Galat. 1, 4 ^ {
41 Zondag. ^„ i
Galat. 5,6 f
liph. 1, 3 "P" f
4> 6 $ '
Phil. 1, 4 *** t
Coii, 5» 4 X :
ï, 6 ^
42 Zondag,
1 Thesf. 1, 4 $te
2Thesf. -i, 3 X
iTW 1,4 2
2Tim. 1, 4 $
Tltu^ *' 3
43 Zondag, X ;
Philem. ^»
Hebr. 1, 4 4fc
5. 9 & i
■10,1.3 X :
Jacob. i, 2 X
3,5 V
44Zondag jgg
1 Petr, 1, 3 «ta
4» 5 X
2 Petr. 1, 3 4§r



jfeM)VttMLVh.R XXX. frhRtm- 0
jte- i f Dond. i Joh. 1,5 ^
j£ 2 Vryd. 2 Johannes. ^
f**" 3 Saturd. ] 3 Johannes. X
4 Zondag. 45 Zondag. W
5 Maand. Judas. |§r xfe 6 Dingsd. Ouenb. 1-3 M g 7 Woensd. 4,7 X ^ 8 Dond. 8,ia f£ 0 9 Vryd. I3*6 g jgt 10 Saturd. 17,20 lp2 11 Zondag. 46 Zondag. |k "w 12 Maand. Openb. <ïi;22 2
13 Dingsd. 3Esdra 1,2 W
14 Woensd. 3, 4 f£ X 15 Dond. 5, 6 g 2 16 Vryd. 7, 9 At, 5» 17 Saturd. 4 Esdra i5 9 X l@r *8 Zondag. 47 Zondag. "g"
19 Maand. 4 Eph7.t'si6 &
g ao Dingsd. Tab. 1,4 g
^ 21 Woensd. 5» 9 .gg,
22 Dond. 10,14 2
A 23 Vryd. Judith 1, 7 ^
^ 24 Saturd. 8,n $
«S* 25 Zondag. 48 Zondag.
f& 26 Maand. Judith 12,15 2
^ 27 Dingsd. Wysh. i, 3 4§f
^» 28 Woensd. Wysh. 4, 6 4$.
2 29 Dond. 7, 8
# 30 Vryd. 9,10



■■Sfr JECt MBER AXX. Winterm, g
1 Saturd. I Wysh. 11-12 g
2 Zondag, l 49 Zondag. *te jfe 3 Maand. Wysh. 13,15 2 X 4 Dingsd. 16,19 T 2" 5 ! Woensd. . Sirach. 1,10 %k W 6 Dond. n,I9 g |£ 7 Vryd. 20,30 ja
8 Saturd. 3Is36 Jf
X 9 Zondag. ) 50 Zondag.
W 10 ! Maand. \ Sirach -37,42 4$t
«fr 1.1 j Dingsd. 43,51 g
3$. 12 Woensd. Baruch. 1,2 2*
& 13 £onf Ji
2 M Vryd. 5,6 W
g 15 Saturd. Aanh.Eft.ii3 $•
^ 16 Zondag. 51 Zondag. afe
^$ r7 Maand. Aanh.Eft.4s6 X
jte J8 Dingsd. iAanhinD. X
2 ^.Woensd. aAanh.mD. «F
20 / Dond. 3Aanh in D. {$>
4@r 21 Vryd. 4.Aanh.inD.
^ 22 Saturd. 1 Mach. 1,5 £
lil 23 Zondag. 52 Zondag, *ïp
X 24 Maand. 1 Mach. 6,10 #
■1^ 25 Dingsd. jUjja g
^ 26 Woensd. 14,i6 jgg.
1*1 27 Dond. aMach. 1,4 2
1 28 cVryd, 5,7 2
]Jf 29 Saturd. g,n $-
IjS 30 Zondag.
31 Maand 3 Mach 1,3 X



»b VIER SETYD. des JAARS tf9*. De Dente zal begiunen den 20 Maani
De Zomer den2i?Juny.
De Herfst — — den22Septv De Winter —— ■ den 21 Dec.
In dit Jaar 1792 is.
De Zonne Cirkel 9
Het Gulde Getal 7
De Epafta 6
De Zondags Letter a. G.
Van de EKL1PSEN des Jaars 1792* In dit Jaar zullen twee EMipfen zich op het Aardryk veitoonen, beide aan de Zon, en geen aan de Maan De eerfte zal zyn den 22 Manrr.
De tweede — 16 Septemb;
Vacant, van de Bd, Hove hl01,land De Vacautie aindigt den 8 January. —. beg. deu 4 Maart en eind. den 13 dit.
den 15 April ï May
— den lojuny —— 26 dijr.
den 31 July 4Sept,
" den 23 December .
Vacautie voor de Stad Amsterdam* De Vacantie eindigt den 10 Jaauary . — beg. den 22'Apr. en eind. den -tyMay
——den 11 Juny —— 2 July.
———- den 16 July —— 27 Aug.
denioSspt.-— 1 Oft
1 den s^December.
Va»



. Vacant, voorde Stad Rotterdam»
De Vacantie eindigt den i Jannary.
— begint den 8 Maart eindigt den 15 dit.
——— den 18April-— 30 dito
deu 6 Juny 25 dito
Groote Vacantie begint den 1 Aug. eindigt den 6 September.
De Vacantie begint den 18 December.
V acant. voor de Hove en StadVr k RCnT. De Vacant; van Paasfcheu beg. Paasi
avond, eindigd beloken Paas Maandag.
De Vacantien van Piex teren beg. Pinx»
ter*avond.en duurt 4 weeken. De Greote Vacantie beg. deniaAng.
eindigt den derden Maandag in Sept. De Vacant, van Kermis beg-Thomas*
avond, eind. des Maand, na 3 Koning. Vacantie voor de Staa Dordrbcht *
De Vacantie eindigt den n January.
——— beg. den 13 April, eind; den 47 dit.
■ den 1 Jnny, eind gt den 13 pftcv
Grote Vae. begint den 1 Aug. eindigt
den 4 Sept.
Vacaceie begint den 20 December. Vacant, voorde Ed. Hove van Vriesc, Vacantie uit ao January. —+ begint 17 Febr. uit 3 Maart. —— begint 31 Mea rt uit 21 Aprüo
= begint 26 Mey uit lófuny.
• begint 15 July uit 1 Sept.
, begint 27 Oftob. uit 3 Nov.
111 begint 20 December.
P R Y S



R YS DER GEZEGELDE PA.
PIEREN*
r Zegel a 3 ft. kost ƒ: 5 : • -
x —— a 6 ——— : 9 : - ;
i a ia —» : 16 : - :
i .... a 15 — 1 : — : - :
1 a 24 % : n : - :
ï a 30 —— 1 : 18 : - :
1 a J gl. > 3 : 16 :. :
ï ... ..,. a 4 ■ 5 : o i • !
1 a 6 7 : 11 : - s
1 - a 8 —— 10 : o • « °'
i — a 9 ir t 8 : . ;
Ü —— a 12 —— 15 : o : - :
x ■ 1 ■ a 16 ** 2 0 : o : • : a —— a 18 —— 2a : 10 : -
1 a 24 T 29 : 15 : - 4
CWft ya« H»«. /z ^. Scheep.&fc. ^//* ate gfaaren Huur hy een gerekend Tot 50 gl.op eeu 3 ft* Z k. o: 6: 0 bor. 50gl, tot ico 6 ft. Z. 0:10: o
— 100 tot 200 12 ft. Z. 0:17:0
— 200 —— 600 24 ft. Z. i :ia:o
— 6oo 1000 3 gl. Z. 3 : 18:0
—1000 2000 ê gi. Z. 7: 14: o
— 2000 ■ 3000 8 gi. Z. 10: 4 :ck
— 3000 —— 4000 12 gl. Z. 15: 4 : a
— 4000 èoco 16 gl. Z. 20: 4:0
— 6coa 12000 18 gl. Z. 22:14 : o,
iacoo en. daar bov. 24, gl* Z.30.: . : o
Da



Dé Huurders moeten hébben Copyen voor Huur-Cedullen op6 ft. Zegels, ten waeredeHuurCedulzeifs maarwascp een 3 ft. Zegel, dan behoeft de Copye niet hooier dan yau 3 ft te zyn. OBLIGATIE N. Tot 100 gl. op een 3,ft. Z.fa: 6boven 100 gl. tot 200 6 ft. Z. o : 10 boven 200 gl tot 600 12 ft. Z. o boven 600 gl. tot20oo 24 ft. Z. 1:12 boven 2000 gl op een 48 ft. Z. 3 : 4 Voor het HUWELYK AANT. voor die gegoed zyn. IVirdt betaald met tj het Zeg.
20C0 en daar boven — ƒ3 g.Z.6:$: ïooo en daarboven — ég—: 12:16: J2000 en daar boven — •» 16 g.-- 31:1 ii
aooco en daar boven 30 g. —63: 2
CONCENT-CEELEN ter Begravinge voor die gegosdt zyn.
Van 2oeo tot 4000 / 3 4. —
4000 — 6000 ■ 6 1 ■ g. 1 ocoo—12000-12 —— 15.— 12000 — 20000-15 —— - ——
2ocoo en daar bov. 50. 63——
Lees- Cedullen ter Begravenisfen die ge» goedt zynboven de 1000 gl.6 ft. Z./:«oboven de 30.00 gl. 12 ft. — :-/6:
■ 6000 gl. 24(1. — 1 -i 1:
" ———> izooo gl. 3 g.-«3 16
• 25000 gl. 6 g. - p 1 1
"" lOOCOOgl. 12 g.-f5:0
Het



Het LUIDEN oer POORTKLOKKEN v e r STAD
AMS T ER D AM
•
Den 24 Jan. 's morg. ten half 7 's av ten half $ huren, 8 Febr. 's morg. ten 6 's av. ten 5 uuren, 24 dito 's morg. en 's av- ten half 6 uuren, 14 Maart 's morg. ten 5, 's avonds ten 6 uuren, 28 dito »s morg. ten 5 's av. ten half 7 uuren , 10 April 's morg. ten half 5 's av. ten 7 uuren, aa dito 's morg. halfs 's av. ten half 8 uuren, 7Mey 's morg. ten 4 's av, ten 8 uuren, van den 7 Mey tot den 7 Aug. blyven de Poorten openflaan tot 's avonds ten half 10 «uren, gelyk ook de Stads Herbergen, 8 Aug. *s morg. ten half 5 's av. ten half 8 uuren, 25 dito »s morg. teu 5 's av. ten 7 uuren, 9 Sept. 's morg. ten half 6 en 's av. ten half 7 uuren, den 21 dito 's morg. als boven en 's av. ten 6 uuren 13 Otft. 'smorg. ten 6 'sav.ten half 5 2t dito 's morg. ten half 7 's av. ten 5 uuren, 6 Nov. 's morg. ten 7 's av. ten half 5 uuren.
Van LEYDEN en GOUDA.
Deri 14 Jan. 'smorg. ten half 6, te Leyflcn ten 6 uuren 's av. ten 5 uuren, 1 Fehr.
?s morg*



*s niorg. en 's av. ieii half 6\ uuren, ï,$ dito 's morg. ten 5 's av. ten 6 uuren * t Maart *s morg. ten half 6 's av. ten 7 uuren, 15 dito 's morg. ten 4 's av ten
7 uuren, 1 April 's morg. ten half 4 's av, ten half 8» 15 dico 's morg. ten half 4 *s av. ten 8 uuren, 1 Mey 's morg. ten
8 's av. ten half 9, 15 dito tot 30 July "s morg. ten 3 's av. ten 9 uuren, 1 Aug. *s morg, ten half 4 's av. ten half 9, 15 dito 's morg. ten half 4 *s av. ten 8 uuren , x Sept. 's morg. ten 4 's av. ten half 8» 15 dito 's morg. ten half 6 's av. ten 6 uuren, 1 *s morg. ten 5 's av. teri half 7, 15 dito 's morg. ten half 6" *s av. ten 6 uuren, 1 Nov. 's morg. ten 6, Gouda half ©'s av. ten half 6 uuren, 15 dito 'smorg als bov. ^ av. ten 5 uuren, 1 Decemb. *« morg. als bov. 's av.- ten half 5 uuren.
Van HAARLEM en ENKHUIZEN.
Den 8 Jan. 's morg. ten half 7 's avonds ten half 5 uuren, 1 Febr. 's morg. ten 6 *s av. ten 5 uuren, 11 dito 's av. ten half
6 uuren, 23 dito *s morg. ten half 6 uuren, 4 Maart 's av. ten f5 uuren, 13 dito 'smorg. ten 5 uuren, 18 dito 's av. ten half 7 uuTen, 1 April 's morg. ten half 5 's av. ten
7 uuren, 16 dito *s av. ten half 8 uuren, 20 dito 's morg. ten 4 uuren, iMey'sav. Ijïn 8 uuren, ao dito *s morg. ten half
4 cn



4 m*f *v. 'ten half 9 uuren, de maand Juny blyft als vooren, 26 Jaly 's morg. ten 4's av. ten 8 uuren, 14 Aug. 's av. ten half 8 uuren, 22 dito 's morg. ten half 5 uuren, 29 dito, 's av. ten 7 uuren, iz Sept. 's morg. ten 5 's av. ten half » uu. ren, 26 dito, 's av. ten 7 nuren, i'Ocfc. s morg. ten half 6 uuren, ro dito 's av. ten half 6 uuren. 18 dito 's morg. ten 6 uuren, 25 dito 'sav. ten 5 uuren, 10 Nov. s morg. ten half 7 uuren, 22 dito 's av. ten half 5 uuren, 30 dito 's morg. ten 7 uuren, 4 Decemb. 's av. ten4 uuren, de Groote Hout, Zyl en Kennemer Poorten, zyn altyd open tot n uuren 's avonds en de Spaarwouder Poort, tot het aanko-
£,men der laatfte Trekfchuit.
I Van HOORN,
Oen 14 Jan. 's morg. ten half 7 's av.
! IT 5, Tl"' 1 Febx' 's morê- «en6 'sav. Scï^ 6 uuren' 35 dito s morg. ten half 6 s av. ten 6 nuren, £.Maart 's morg. ten 5 s av. ten half 7 uuren, i«j dito 's raorg. ten half 5 's av. ten 7 uuren J , A ^ s morg. ten 4 's av. ten half 8 uuren ,16
.dito 'S morg. ten 4 's av. ten 8 uuren, 1 Mey s morg. ten 3 's av. ten half o,
; 15 dito tot 3, July, >s morg. ten 3 's«v!
' ten half 9 uuren, 15 dito 's morg. ten half • 4 * av. ten half 8 uure», 1 Sept. 's morg.
tra



ten 4 9s av. ten hal£:S uuren, 15 , s morg. ten half 5, »s av. ten 7 uuren, 1 Ocl. 's morg. ten 5, 'sav, ten half 7, 15 dito 's morg. ten half 6 's av. ten 5 uuren, 1 Nov. 's morg. ten 6 's av. ten half 9 , 15 dito 's morg. ten half 7 's av. ten 5 uuren , 1 Decemb. 's morg. ten half 7 's av. ten half 5.
Van UTRECHT.
Den 1 jan. 's morg. ten 6 's av. ten ha>f 5 uuren, 15 dito 's morg. ten 6'sav. ten suuren, 1 Febr. 's morg. en 'sav. te» half 6 uuren, 15 dito 's morg. ten 5 's av. t,en 6 uuren, 1 Maart 's morg. ten half $ *s av. ten half 7 uuren, 15 dito *s morg. ten 4 's av. ten 7 uuren, 1 April 's mor§» ten half4's av. ten half 8, 15 dito's morg. ten half 4 's av. ten 8 uuren, 1 Mey *s morg. ten 3 's av. ten half 9,15 dito ttft 31 July 's morg. ten 3 's av. ten 9 uuren, 1 Aug. 's morg. ten half 4 's av. ten half 9, 15 dito 'smorg. ten half 4 's av. ten $ uuren, 1 Sept. 's morg. ten 4 's av. ten half *, 15 dito 's morg. ten half 5 's av% ten 7 uuren, 1 Oei: 's morg. ten 5 's av*, ten half 7, 15 dito 's morg. ten' 6 's avten 6 uuren, 1 Nov. 's morg. ten 6 's av. ten half 6, 15 dito 's morg, ten 6 's af. tfn half 5 uuren.
HE jf



IftLPHABETISCHE NAAMLYST»
DEK
Kermis/en. gaar. Beesten^ SchaapeuKaas- en Leermarkten, welke in en buiten de Neder landen gehouden tvotden.
a:
JAbkon so Aug. a Sept. k.
fAIdeveene 4 Sept. k.
fAlkmaar 15 Apr. j. 13 dito b. 10 dito
P- 3 Sept. p. 20 oftob. b. 3'Nov.
d..14 dito p. 30 dito b. 1 Dec. p.
'Amersfoort ,9 fVTaart f. 13 April b.
3 May k. ,3 Oftob. p. * V < Aroftelveen 31 /,U9- « ' naftK,



Antwerpen 24 Jan. p.
Arnemuiden 4 Feb. j. .
Arnhem 13 Maart j. 18 dito b. aiAp. b, 28 dito b 5 May lootd. 12 dito b. 12 Juny b. 19 Oft. ▼• 12 Nov. b.
Aur.ik 2, Maart j.
6.
Beemfter 30 July öidd. 31 ditok. 1. f. Beest 4 Juny k. Bennebroek 23 Sept. K. Benfchop 4 May b. 25 Juny U Bergen 17 Nee. J* Blokziel 5 Sept. p. Bodegraven 7 Mav p« 20 Attg» Boekholt 6 Oec. j. . Bommel 24. Feb. p. 5 May p. a§ A ug.K., Bosch j. 31 Maart b. 20 Juny p. w
Aug. k. 9 Nov- b* . , Bourdeaux 1 Maart. JBr3kei 25 Sept. j. Breda 6 Nov. b. Bretnen 10 Febr. j. Breukelen 16 July k. Brielle 5 May p.
Brouwershaven 8 May p» Brug*



Brugge 16 Jan. j. Bunfchoten 4 May. p. Buren 27 Sept. p,
C.
Cuilenburg 12 Maart p. s6 dito b. 5
Oftob. p* ai Oftob j. Castricum 14 April b» Campen 27 juiy 1,
D.
Delftshaven 29 July k.
Delft 16 April b. 6 juny .F 17 dito k.
6 Sept. ka. 7 dito f. 18 Oftob. b. Deventer 7 Maart j. 23 dito 1. 21 May
1. 22 dito p. ie July k. 23 dito j.
ia Oftob. b. 15 ditó b. Dokkum 4 Nov. j. Dirksland 12 Juhy f. Doesburg3 Jan. j 11 Maartb<aï Ap.k Duinkerken 3 Jan. j.



E.
Edam 27 April b. 28 dito I. 7 July k.
13 dito p. 12 Oftob. f. 27 dito b. g Kyndhoven 4 Jan. j. Elburg 12 Oft, b: Embden 25 Jan. j. Emmerik 29 Jan. j. Enkhuyzea x Juny j. ai Nov. b»
F.
Franeker29April b. n Mayp. isjul. k Frankfort 10 Sept. Mis. .
G.
Geersbergen 30 Jan. p., Geerkerken 22 July k. Geeitruidenberg 17 April b. 4 July p» Gelder 1 Febr. j. Geldorp 3 Febr. p. Ciend 8 l eb. p. Giefcndam 3 July p. Cïoeiee 4 Oftob. j.
Gouda 25 Febr. j. 5 Maart ka. 4 Juny f 29 July k. 18 Oftob. b. 25 Oftob. b-
Gor-



Gorcum 3 April p» 14 May f. 24 dito
p. 6 July p. 28 Sept. p. 29 dito £
5 Oftob. j. 12 Nov. p. Grave 23 April b. 3 Nov. b. 'sGraveland 19 Aug. k. 's Gravenhagen 8 Maart p. 6 May k.
8 dito f. 20 Juny f. 19 Oftob. vGroningen 6 ApriJ p. 4 Mai k, 2 Jun.
p. 19 dito. f. 10 dito p. 20 July p.
14 dito f. 18 Sept. j. 20 dito. f. H.
Haarlem 5 Maart p. 24 Juny k. 27 dito 1. 20 Aug. p. 20 Oftob. b. 23 dito
v. 24 dito b. 29 dito v. 1 Haastrecht n Juny k. en b. ] Harlingen 13 Juny k. iZ dito j. 30 Aug.j. I Hasfeld 20 April b. lHeemskerk 21 Oftob, k, IHeenvliet 24 May p, I Heilo 4 Sept. p. f Heünont 16 Dec. j. IHerenthals 28 Jan. \. fHeusden 28 Febr. j. 6 Maart p. 16
Juny k. 14 Sept. p. 18 Nov. f. Hilvetium 30 April b. 14 Juny p. 2%
Oftob b. Honslardyk 16 Sept. k. Hoogftraten 27 Nov. b.
**s*»»^«3 Hoorn
1



Fnorn 27 Febr. V. 16 April p. 30 dito b. 26 July 1. io Aug, k. 7 Oftob. j« > uisduhien 5 Aug. k. Kuist 2 May j.
I.
Joachimsdat 12 Dec. j. iperea 15 Febr j, .
K.
Kas fel 7 Jan- i» Katvvyk 8 July k. Kinndert 20 July p. Konryk 26 Jau. j«
L.
Leerdam 13 Masrt b. 18 April f. ia
May b. 11 Oftob. b. Leeuwarden 37 Maart p. 11 April p.
22 Sept. f. Leypfig 2 Jafr. j. Ltxmond 27 Aug. p.
Jjffl



Leiden 19Maartl. 2$ April b. 17 May k. 10 Jnly ka. 24 Sept. 1. 21 Nov.h. JLeidfendam 1 July k. Lingen 29 Febr. j. 26 Maart i. Lions 9 Dec, j.
Lis 14 April b. 16 dito b. 10 May b
«2 Aug. p. i Nov. k. Loenena8 Maart b. 24 ditop.20 Aue. L 9 Sept. k. - 8 J'
Loosdrecht 18 Juny p. 14 Oftob. k.
26 Oftob. b. Luik 31 Jan. j.
M.
Maarfevcen 16 Sept. k. 23 dito j.
Maaftrigt 10 Febr. p.
Medenblik3o April b. 14 Juny p..e Nov
Meerkerk 15 Juny p.
Montfoort 10 April b. 17 dito b. 24 ditoh.
Monnikendam 25 April b. 18 Aug. k
31 Oftob. b.14 Nov. b. a8 dito b. * Muiden 26 Maart p. 26 Aug. k. 27
dito p. '
N- Naar»



N.
Naaien 28 May k. u Jnny P« *1„
Oftob. b. Nameu 17 Dec. j. Nioort 7 Febr. j. Nykerk 3 April p.
Kimwegen 15 May p. 7 Sept» p. 10 Sept. k. s Oftob. p.
O.
Oesdam 4 Sept. p. Omer (St.) 8 jan. j. Oorfchot 23 Jan. j. Oostzaan 14 Oftob. k. Oudenuaarden 3 Jan. j. Ouderkerk 7 Oftob. k.
P,
Parys 10 Jan. j.
Purmerend 2 May p 25 Jnny 1. 3 July p. 15 Oftob. b 17 dito f. 1 o Nov. f. 27 Nov. 1.
Puttershoek 16 Juny p. .
R. Rees



R,
Rees 17 Febr. j.
Rodenberg 11 Dec. ƒ.
Roermond 11 Febr. \i
Rotterdam 13 Juny I. 36* Aug; k, 31
Oftob. b. R ou aan 3 Febr. p. Rozendaal u Sept. j. Rynsbnrg 7 Juny k.,19 dito p» Rvsfei 14 Dec. j.
S.J
Sardam 19 Oftob. kV Schagen 11 Oftob. b. Scbeveningen 27 May k. Schiedam 9 Maart p. 5 July ka. 7
dito p. 19 Oftob. b. 4 Nov* v. Schoonhoven 23 May j. Schoor! 2 April b. 24 Nov. b, Sparendam 18 Nov. k« Sfryen 2 July p.
Swyndrecht 29 May p,i4 July p.
i ;T. Teï



T.
Ter Goes 28 Aug. j. 30 Oftob. b. Terfchelling 23 April l>, 24 SePt^i Tertolen 31 Mey. j* Terveer 12 Sept. j«
Texel 8 Maart p. x$ dito. f. a5 Sept. J.
10 Oftober b. Thiel 25 Sept. j. 1 Oftob. p. Tilburg 27 Jan. j* Tongelveen 15 Dec. j.
U.
Uitgeest a Apiil b. ti Mey p. 6 Aug. p.
1 Nov. b. 18 dito k. Utiecht 27 Feb. p. 9juiy k» isSept.j.
3 Nov. p» -
V.
Valkenburg 12 Srpt. f. U dito p. Velzen io Nov. bViar.en 30 Maart p. Vlaardingen 17 Juny k. 22 dito p. Vlisfingen 8 July k. 26 Nov.fr. Volieahoven 4 April p. a Nov. J.
Voor»



\ Voorfchoten ia April k, a8 July o. \ Voorburg 14 Oftober k.
W.
\ Waalwyk 6 Juny ƒ.
t Wageningen 27 Maart p.
t Warmond 7 Juny k.
1 Wasfenaar 3 Sept. k.
I Weesp ic April b. 1 Mey b 8 dito b.
16 Mey p. 2 Sept. k. 10 Oftob. f.
16 dito b. \ Westzaandam 17 Jan. b. \ Woerden n April b. 1 July k. \ Wormer 10 Juny k. IWyk 14 April j. 18 dito b. 16 Junyp.
23 J«ly k« a Oftob. 1.24 dito b.
y.
tYfelmonde 27Junyp. lYfelfteii 21 Maart p. 13 Meyk. i Ysfelroode 20 Jan. j. i Yverde asDec. veullenm.



Zierikzee 3 Sept. j> Zoelmont 9 Mey p* 11 July p« Zwol 1 Maart 1. 3 dito p. 10 Mey b, 28 Juny 1. a8 Sept. p. 11 Nov. 1. j.









%. cccxur.
Dorcas van den dood «pgewekt» Band. JJC. 3Ó-42.
Al is het, Dorcas , dat gy hebt den geest ge^éeven, ' God, die uvv vrcomen en oprechten
wandel kent, \ Zal, tot verrukking van uw Huis, u
doen berleeven, tZo haast Hy Petrus, als uw helper herwaards zend. Die Heilgezant verfchynt, en doet het volk vertrekken; THy frtfeekt den Hemel om zyn hulp
en byitand aan, •En roept, Tabitha rys! God wille uw
dagen rekken: fVat haare hand met vreugd, en doet haar voor zig ftaan. Dit treffend wonder, doet het Heilge;oof vermeeren. Het op&eklaart verftaud, ziet hier Gods
wondre map,t Men hoort alom den naam van Vorst
Meslias eerep, >Die 't leeven uit de dood, heeft in het licht gebragt.
Dd



iïg. cccxtf.
Gehelnulnning ge2i?t aan Pktrüi voorgefteld»
Hand. X. 9*1?
\JTod maakt ons zjnen wil bekent door duistre wegen, Hier leerd hy Petrüs, in den llaapi
ondanks zyn wensch, Begrypen, dat al 't vee* door d'in-
vloed van zyn zegen, Volkomen rein is, tot genieting voorn
den mensch. Een onafmeetbaar vak , vervuld!
met alle dieren, Bied zig d'Apostel, tot zyn zelfsverkwik*
king, aan -1 De Godfpraak nodigt hem zyn LnslJ
te moogen vieren: \v*ie zal, als God beveelt, dat hooji
bevel weerftaan ? Maar dit Rezigt bedoelt een be<
tre Hemelleering. Is 't wilde en tamme vee, by God ge
lyk geftelt Dan moet voor al den mensch, by 'l
aanbod van bekeering Gelyk behandeld zyn, want God hel
oordeel velt.*















Fig. cccxr. Frirus komst by den Hoofdman
CORNELIUS.
Hand. X. 25.
Gods geest ftrekt niet alleen de uit r •'oode!, tot verlichting: Mesfias heeft voldaan voor 't menfchc' lyk geflacht, 1 De Heiden word ook zelf genoopt tot
die verplieting, ( Om op ds roepftem, van Gods Woord, te geeven acht.
«.~*u ^wnettus} dies laat ny Petrus komen I En valt voor Hem te voet , en bid
hem, dat zyn Leer, I Bewerke dat Gods Geest, zyn Huis moge overftroomen, Tot delving van zyn fchuld , maaf
meest tot 's Hemels eer. *> Dien Heilheraut, gebied hem daad* 'yk op te ftaan ,
Si z£gt h¥» fle?ts een mensch 2 xt . wj' God die eere geeven. r Hy heeft u en uw buis geroepen tol
het leeven, \Want jfefus heeft voor u de fchuld der Wet voldaan.
Pd* Fig-



Fig. CCCXVI.
Fetkus wórd door een Engel uit de Gevangenis verlost.
Rand. XII. 4-13.
H oe juicht Herodes, nu hy Petrus heef"- gekluïstert» Reeds was Jakobus door het zwaard
ter dood gebrast, Nu waant hy 's Heilands Kerk genoeg te zyn verduisterd, Als hy dien Heilgezant, *yn wraak ten offer ü;igt. Maar vruchtloos word Gods Knegt in ketenen geklonken. Vergeefs «s 't dat een wagt den uitgang
wel bewaakt; Hem word ondanks dit al» verlosfe-
nis gefchonkert, Want eer.cn Engel Gods, zyn boei en banden Haakt. Den mensch door God befchermt, heeft geen gevaar te vreezen: Al durft een dwingland hem verwoed
naar 't keven ftaan. Die zelfde dwingland hangt ook af
van 't Opperwezen, Deez' fpreekt, en 's wreedaards magt vbïkeeit in enkle waan.
Fm















Fig. cccxriu
HiRODas door een Engel Gods geftraft. Hand. XII, *i 22.
Vl^ie kan den dwingland in zyn driften paaien zetten ?
Wie durft zyn moedwil door de reden weerftand bien ?
Hy acht zij God gelyk, ver boven alle Wetten.
Word van zyn Hof gevleid, en van '« gemeen ontzien. Maar God ziet zyn gedrag en oordeelt na de reden.
Herodes munt vergeefs op zynen rvkstroon uit.
Hy ziet om zynen waan zig vrucht-
loos aangebeden, Zyn magt word hem ontrukt, zyn
heerschzugt word gefluit. Een ongeneesbre kwaal verteert
zyn ingewanden. Gods Engel fnyd met raagt zyn fterken
nart aar af Beeft Vorften, die, als hv, de onfchuld
aan durft randen!" Neen, volg den Opperheer, die u den
Rykstroon gaf.
Ddj Fig.



FiS. cccxvni.
Elvmas docr Paulus met blindheid
geflagen.
Hand. XII. ii.
Unat door geen valfelie waan% ö Landvoogd; u vei blinden. De Leer van Elymas, is ftrydig met uw hart.
Hy zoekt flegts zyn belang in uw verderf te vinden ;
Maar hem te volgen , baart uw ziel onlydbre {"mart. Hoor Paulus, Bamabas, beoordeel wat zy ieeren.
Hun uitfprank , is gegrond op Gods getuigenis-
Geloof en Liefde en Hoop, en PUg-
ten trouw te eeren , Zyn Zegels , dat hun werk , van God
afkomftig is. De Godsdiensr overwint, de dwaal*
leer word verfhgen. De Lastraar Elymas geftraft op Paulus
beê
Gy zult, dus fpreekt hy, voor geen tyd de zon zien dagen;
Zo brengt de bron van 't kwaad » zyn eigen ftraife mee»



I












Fig. CCCXIX.
PaVlvs geneest te Lystr'iëtt een kreupelen.
Hattd.Xir. 8-10.
Rampfpoedig ftetfling, uw Ge»
loof, uw rust vertrouwen, L'w luistrends aandagt, op de voor-
dragt van Gods Woord , ls t Kenmerk dat Ge uw heil wilt op
geen zandgrond bouwen: J\u zyn uw wenfchen , uit Genaê, van God verhoord. Want Paulus ziet uw hoop, u\y nedrig zielsverlangen, Vwheft zyn Rem, en roept, ftaat op
en zyt gezond , ria juicht gy wel gemoed, en treed
met vaste gangen , Jtn loofd al wandelend , den Heer met hart en mond. 't Geloof, alleen *t Geloof, kan wonderen verrichten; ' 't Herftelt den Kreuplen, als wy in dit
voorbeeld zien. / Als God door deeze daad, het hart*
wil verlichten , Dan moet zelfs Hel en Dood, voor dat vermogen vllen.
D d 4 fig.



Fig. CCCXX.
Het volk van Lystr'tën, willen voof Paulus en BaRnabas offeren.
Hand. XIV. 11-16.
Ziet, roept het volk, toen zy het voorgaand wonder zagen De Goden koomen op deeslaage aarde neer.
Zy zyn den mensch gelyk , dit toont
hun welbehagen, Door 't groote wonder, tot verheffing van hun eer. Deeze is Jupyn, die is Merkuur, het kan niet misfchen; Hen moet het offer voor het Vplk zyn
aangebragt, Onze Opperpriester , moog dit groot
geheim beflisfen, Genoeg is 't, dat ons hart, hun aanbid , om hun magt. Maar Paulus, gants verbaasd, om 's Volks te fterk begeeren, Roept nevens Barnahas% ft aak, (taak
deeze ydeleeer. Wy zyn flegts menfchen, maar fmecK
God, den Heer der Heeren. Dat Hy uw hart verlicht, doer zyne» Hsmelleer.



Hand. XIY.






Fig . CCCXXTi
LrotA bekeert en door Paulus gedoopt.
Hand. Xri. 14.15.
1 De roepftem van zyn Geest vindt plaats
in uw gemoed. ( Gy wilt de doodwond van uw hart
- door 't hedwoord heelen , 0En kiest voor 't aardfche, het beftendrz Hemeigoed. De Doop van Jefm, is't verlangen van uw pooging 5 JEn Paulus des verzogt, voldoet nw bede en wensch, w Hy zag uit uw gedrag, reeds 't wjt
van nw beoogiug. tNu is uw heilftaat groot, a!s Christen en als Mensch. ÏJiets k?.n hier op deeze aard ons tj l „hart,vernoegkig geeven. mat Hemelscn, blyft alleen beicerdie 1 in den nood; 8 (Het waar gebruik daar van, fchenkt , een genoeglyk leeven. : Het tart het grootst geweld, ja overwint de dood.
Fig.
i









Fig. CCCXXlh De Bezetene Dienstmaagd verlost. Hand. XVI. 16-it.
W aar kan de baatzucht 't mensch"
lyk hart niet toe verleiden? Een dienstmaagd, fteeds bezield door
's boozen list en magt, Kan, door voerzeggings Kunst, het waar
van 't valfche fcheiden, Wa»r deer haar* Meester veel gewin
wierd roegebragt, Zy roept de Anoden na, d?.tzy„
als Gods Gezanten, Op aard zyn neergedaald tot elks be*
hondenis.
}Ana.r Paulus, die Gods woord, door
't kwaad nist voord wil planten, Toont door een wonder dat haar roe«»
pen ftr^fbaar is. Hy ftaat, en zegt, o Geest: wilt uit
d?es dienstmaagt keeren. *t ïs Jefiis, Gode^Zoon, die zulks be*
geert en wil. Gy moogt om geen belang een mensch
de waarheid leeren, De Geest vaart uit, en zy zwygt na
dien magtlpraak ftil.






■



Fig. cccxxau
Paülüs! en■ Si las gevangen en den stokbewaarder bekeert.
Hand, XPÏ. 26 37.
tr
Aieud ftand rampzaalgen! Wilt fGe,uw dierbaar leeven korten? Dus fpreekt de Apostel, zynen Stokbe-
waarder aan Hoe? tracht gï zinloos u in 't wis vef.
derf te ftorten Hier zyn wy, niemand is dees Kerke* uitgegaan. er
De Kerkermeester ziet nogthans de deuren open; 6 c
Hy beeft, ziet Paulus aan , valt voor
zyn voeten neêr En roept, wat moet ik doen? /preek hebikheiltehoopen? P ' , Ja zegt hem Paulus, erken JePus voor uw Heer, J/
Dan is de zaligheid u en uw huis befchoren.
f Gelooft Hem die alleen dit treffend wonder doet ,•
rig.









Fig. CCCXX1V. Paulus predikt in de Areopagus. Hand. XVII. 22-23.
Geachte Atheners wel volleerd
door 't licht der Reden ; Door alles wat de Kunst den nyvren
fterflingleerd. Kon dan uw Godsdienst uw verftand
niet overreden, Dat Gy toi hier toe, eene onkenbre
Godheid eert. Hoort dan na Paulus, want, hy
zal u openbaaren, Dat deeze Gód, die gy in uwe on-
wysheid acht, Aanweezig was eer 't licht de neevlen
op deed kin aren, En al wat thans beftaat, uit niet heeft
voortgebragt: „ Laat ons o Chtistnen in dees
redenlooze tydeu, „ Éen wandel houden, volgens 't Evan-
„ gelie licht. „Dan zuilen wy vereend en overwin»
nend ftryden , In 't vast yertrouwen van 't vol-
„ voeren onzer plicht*



BEKNOPTE HISTORISCHE BESCHRYVING
HEILIG LAND,
O F
Van alle de Landen, Konlngryken^ Steden en Vlekken
van weikei, in de Boeken des
O. en N. TESTA MENTS
Eenige melding gedaan word.
Ter Handleiding voor de-
NEDERLANDSCHE JEUGD,
Volgens de. Letteren van '| A B C in orde gefteld.
Te AMSTERDAM. By H. KEYZE R..
VAN HET






WO Ö R B ER I CHT.
Fe recht wordt onder ïife gepaste hnlp» middelen , om de heilige Schrift be* loorlyk te verjlaan, de aardryks-beïhnjviiig van Palestina of het heilig ;ind mede gereekend. Gaarne wit ik ikennen , dat de hoofd' en grond* ■aarheden , die den gewigtigften en wnaamjien inhoud der goddelijke r,hriften uitmaaken, en betrekkelijk zyn t het leerfluk 'van de Verhsfing dei ndaars door JeSus Christus zoda* £ hulpmiddel 'geeniins hoodig hebbeum
* i Wam



GEN. ffc 7' Uwen zade zalik dit Land gwwb EXOD. VI: 3.
». u»u ik mvn Verbond met haai ^."tVS. geven zoude h*;
tand Cana'an ♦
JOB XXXVIII: 4.
W*è waart gy doe ik de aarde Growi
dedc? •■
JOH. V: 29*
Onderzoek de Schriften. 1 HAND. VII: 50. 1
heeft niet myn hand alle deeze dn <
Ven gemaakt t
■



VOORBERICHT.
Qefchiedkunde, tijdrekenkunde enz. daar» >ioe kunnen aanbrengen : zulten wy ons, 'illeeti bepaalen, om de nuttigheid; welke de Uitlegkunde des Bijbels van de befchry ving van K^NAat* verwachten ictn , niet breedvoerig te ontvouwen ,* mar flegts aantejlippen.
Wie is in flaat, om een juist denkteeld te vormen van de reizen der heiige Aartsvaders, AbRaham, Isaak » Jakob ; van de lotgevallen , die. unne nakomelingen in Egipten beleefd ebben; van hunnen togt door de woesyne der Schelfzee naar het land Ka* aan; van de onderneemingen deezes 'olks, waardoor zy onder het beleid van mv\ dit hun beloofde land verb'verd lebben; van de verdeeling deezes lands et der de twaalf ftammen van Israê'l , vaardoor van ieder van dezelven een zeker aantal van /leden, vlekken en landeryén aangewezen wierd; van de oorlogen t * 3 dit



iv VOORBERICHT.
tVanl hi deezen opzichte is de goddi* hjke Openbaaring op haar-ze toe alleen voldoende, Deeze groote verborgendheid, die van alle eeuwen verborgen is geweest, ts door het Evangelie zo duidelijk ge&? | fmbaard, dat iemand, die deeze 'geopenbaarde leer naarflig , aandachtig en wet eerbied , leest en overweegt, en het] tf/u zorgvuldig met het ander vergeldt, eem volledige kennis van deeze waar* heden , die een iegelijk mmsch tot zijne; zaligheid zoeken moei, verkrijgen kan J m wel zonder andere hulpmiddelen daartoe te bezigen.
DU neemt echter niet weg , dat eeni ■mauwkeuvige Befchryving van het hei, li* Land, gelijk mede andere, hut'pmtM deUn ter uitlegging van andere ftukkei der kW ge Schrift, van zeer veel nul binnen wezen. Zonder ons nu intelaa ten met d-e voordetien optegeevtn, dl oudere wetenfchappen, by voorbeeld .,
G*



VOORBERICHT, vu
haaren ouderlingen affland en diergelijke zaaken meer, onderweezen is?
Voegen wy hierbij nog zo veele Voor» ".eggingen , die in de gewijde Schriften voorkomen, en meestal zodanige toeko. Mende gebeurtenis [en betreffen , die met lekere landen, Ji'eden, bergen, rivieren 282. in een naauw verband ftaan, waarvan de eigene Na amen in deeze FoorrggMgen aangetoond worden, en die hfgevolg zonder aardrijkskunde duister n onbegrijpelijk zyn zouden: dan moet ven van de noodzaaket^kheidder bybelfehe lardryksbefchryi/ing nog meer overtuigd ■norden,
. Alzo onze Almanach nu den naam m Bybelsche Almanach draagt, "bben ivy geb'ordeetd, dat zulk een benopte befchryving van het Heilig Land xarïn vooral een plaats verdiende. En rmits wy nu onder Gods zegen dee* ■n taak hebben afgedaan , wenfchen
, w9»



vl VOORBERICHT,
die mfchm dit en de nabuurige volke> ren van tyd tot tijd gevoerd, en van de belegeringen en vellflagen, die by deeze gelegenheden voorgevallen zijn ; j van de veldtogten , welke 'Saul, Da-, VID en andere Koningen ondernomen^ hebben, 'om door verb'uering der aanA grenfende landen de paaien van hun lanM ■verder uit te zetten enz. zonder kennisI van de aardryksbefchrping deezer tan-u den ?
Nog meer: mie zal bij het teezen derh evangelifche gefchiedenis den Heere Js| sus op zyne menigvuldige reizen door\ alle de gewesten des joodfchen LandsI behoorlijk 'kunnen volgen? IVie zal de Apostelen by hunne bezendiugen , om binnen en buiten Judea de Evangeli-IM te verkondigen, kunnen vergezellen: zoi hy niet, door middel van een aardryks* kundige befchryving van de ligging dee. zer Landen, van der zeiver pelen, vdn
I



'77
reizigers begeeven, om dus in alle veiligheid tor de zogenaamde heilige «ad overgevoerd te worden. Volgens de vei haaien is Zidon thans de vermaardfte en fchoonfte ftad op die geheele Kust, ja zelfs van dat geheeland , Jerufalem aileen uitgezonderd. Men ziet 'er evenwel geene merkwaardige gedenktekens van haare oude heerlykheid , dan alleen hier en daar eenige omver gevallene marmers zuilen, en Hukken van dezel. ' ve. Aan de zuidzydeder ftad ftaat een oud kasteel, dat zo men zegt, door S gemelden Lodewyk den negende in 1 den tyd van drie en een halfjaar, t terwyl hy daar zyn verblyf had! gebouwd is. De ftad zelve word t begroot op een half uurs gaans in (den omtrek: en frhoon dit in 't geheel niet groot is vóór eene ftad, is dezelve nogthans opgepropt van volk. Zy is op eenen rotsfteen gebouwd. Zy
tilt T"r taa.Telyk Sroote haven, ldaar de franfche, engelfche, hollandfche venetiaanfche en eene me■mgte andere fcbepen, die 'er aan- en
llZTn V °P vyf V3<Wn zand(grond, veihg genoeg ten anker kun-
Zn °r" van Zidon Aftap¬
pen zullen wy 'er verder niets van neggen, dan dat men 0p haare groo* GS to



?iH VQQRBERICH T.
tvyt dat de godvruchtige Leezer en bij* \ zonder den Leer gramgen tfeugd voor wien dit Werkje eigenttijk ingericht is, daar» Wan ook een gewenscht gebruik waake , | en bevinden moge, dat een aandach/igel Qverweeging van dit /luk hem zeer veele opheldering bij het teezen der heilig* Boeken kan verfchaffen. Met zij zo!



ZIK. ZIM, ZIN. 679
ten deezen tyd hunne beurt waargenoomen; want zy hadden de ftad geplonderd et» verbrand, en niet alI leen het volk , maar ook de twee \ vrouwen van David gevangkelyk \ wechgevoerd. Hierover ftoud hy als \ verzet» Doch die groote Krygsman i fchepte weder moed. Toen voorrnaamelyk, wanneer hy den Heere i gevraagd had, of hy de veroveraars «zoude najaagen, en een antwoord pontvangen had van ja 1 en dat hy 1 ze zoude verüaan: trok hy met zyne 'zeshonderd mannen op, waarvan 'er tweehonderd, wegens vermoeidheid» saan de beek Bazor bleeven ftaan. [Doch David trok voo t met zynt 1 vierhonderd mannen , Overvalt *»n rverflaat de verftrooide en gejuich imaakende Amalikieten , ook nam ihy den geheelen geroofden buit weider, en zonder twyfel veel meerdaarby. Dit voerde hy uit, zonder een eetiig man te verliezen. Gelyk men itien kan, 1 Sam. 30. imri: Het is niet gemakkelyk te beoaalen, waar deeze ftad is gdee*en geweest. Misfchien in Arabiè'u. Zie ; er. 25: 25.
\t*i Men gist uit de heilige Schrift, lat 'er twee woest.ynen in Arabiè'rl | yn geweest , welke dus genoemd Gg 3 wier*



67S Z1D. ZIK. \
te Bazar of markt, welke beftaat uit verfcheidene ftraaten, en vau allerlei winkels vol koopwaaren voorzien is, als mede aan de meenigte kooplieden en handwerkers die daar, I gevonden worden, wel zien kan dat deeze zeer oude en vermaarde ftad thans nog zeer wel floreert. ZiKtAG: Deeze ftad viel eerst onder I het lot van Juda, toch zy wierd overgeboekt aan den ftam Simeön. Zy lag kort aan de grenfen der Philistynen. 't Is ook zeer waarfchynelyk, dat de Simeönieten dezelve niet lang bezeeten hebben: althans ten tyde van Saul was zy in de mag! vftn Achis, Koning van Gath, Want toen David de vlucht nam voor Saul "begaf hy zich onder de vleugelen van den gemelden Achis, die hem op zyn verzoek deeze ftad Ziklag gaf om te bewoonen, alwaar David zestien maanden bleef; en ondertuslchet met zyne zeshonderd by zich hebbende krygsknechten verfcheidend volken, in het midden van Juda, als; de Gezurieten , Girzieten, en Amalekieten verfioeg, en grooten buil maakte, i Sam. 27. Doch mtdde » lerwvl dat David met Achis optrok ; om Saul te beftryden, en weder ti Ziklag kwam , hadden de Amalekie
tei



ZIO. ZI O, ZIP,
zeggen , dat de Jetufieten meer, dan vier honderd j^aren, nsdat de ftamroen Juda en Benjamin Jeruialem in bezit namen, deeze burgt Ziön in hunne magt hebben gehouden. Men mag daarom wei denken, dat deeze burgt zeer vast en fterk is geweest. Althans het ichynt, alsö'f de Jebufieten dachten, dat deeze fterkte on« verwinlvk_ was. Want zy zwetften tegen David, warneer zy vernamen, dat hy voorhad , om de burgt te veroveren : gy zult hier niet inkomen , zeiden ze, maar de blinden en kreupelen zullen u afdrijven. Doch, zy moes* ten deeze grootschheid duur béraalen. Want David nam de burgt Ziön in, woonde voortaan in dezelve , en noemde ze Davids ftad , volgens 2 Sam. 5'. 6—-9. ver geleeken met 1 Chron. 11: 5—7.
Ziök : van deeze ftad weeten wy niets te zeggen, dan dat ze in den ftam Juda lag, Jol. 15: 54.
£iph : Twee fterten van dee?en naam vielen onder het lot van ]uda, ge. lyk te zien is, ]or. 15: 2,4 en 53 De laatfte , waarvan wy thans fpree* ken, lag in eene woestyne van dien zelfden naam, alwaar ook een berg en een woud was, volgens 1 Sam. 14-^-16. 59-^24- Deeze ftad was Gg 3 ook



68o
Z I N. Z I 0.
wierden. De eene zou geleegen heb» ben, naar het gevoelen van fommigen, ten zuiden van het joodfche land; en de andere in het oosterdeel van Arabiën , omtrent Kades , alwaar Mirjam gefturven is. Daar zyn 'er ook, die meenen, dat 'er eene ftad geweest is , die den naam van Zin droeg. Doch wy vinden 'er 5n de heilige Schrift geen blyk van. Zie Nu ra. 30: ai- Hoofd ft. 20: u Hoofdft. 33: 3> Hoofdft. 34: 3- Jou. tg: 3.
Ziönt: een berg, die zeer vermaard is gefeest in de heilige Schrift en on- | der de Jooden. Het kan ook niemand onbekend zyn, althans zodanigenniet, die eenïgszins den Bybel kennen, dit da berg Ziön een gedeelte van de ftad J^rufalemuitmaakte. Ziö'i lag in het zuiden van de ftad , en het wester deel van dien berg wierd de bur^t Ziön genoemd. Op deeze burgt woonden de Jebuüe*en. Maar toen David de burgt verö-j verde, ontving ze den naam vanf Davids ftad. Ja hy wordt Ps. 48: 3. de ftad des grooten Koning;s genoemd , zonder twyfel naar God zeiven, dewyl de Haere ia den tem-; pel, die aan den berg Ziön paalde," woonde. Het was wonder, zou msn
zeg«



z r p. z i z. 6p$
wan San!, en nam de Spiets en wai ter-vies van Sauls hoofd-ëinde weg, i en teoade des morgens aan Saul, • dat hy hem het leven gemakkelyk I had kunnen beneemen , toen hy ( deeze spiets en water-vies had weg* I genoomen, 't geen Saul ook open1 hartig bekende, en fcheidden toen i als vrienden van eikanderen, [Iph. eene ftad, welke in het mid' < den van Juda lag, Jof. 15: 21—24. iIiphron: Uit Num. 54: 9. blykt. dat ( deeze ftad in het uiterfte ten noor(den van het joodfche land heeft ge!leegen.
az. Deeze ftad, welke in den ftam jjuda lag, wordt maar eenmaal in <de heilige Schrift genoemd: doch de I gefchiedenis, by welke gelegenheid (dezelve genoemd wordt 9 is al te 1 merkwaardig, om *er niet iefs van i aanteteekenen. Het was dan ten t tvde van den vroomen Koning Jofa« iphat, dat de Moabieten, Ammoi nieten en ^ie van 't gebergte Seir ffaamen fpanden, om den gemelden l Koning te beö'orloogen. Jofaphat r den aantogt van de uituemende (jgroote meenigte van dit krygsvolk i> verftaan hebbende was zeer bevreesd i voor dezelve. Doch hy nam zyne li toevlucht tot zynen Bondgod. Want G g 4 na«



682 ZIT»
ook niet verre van dewostyneMa&i, en de ftad Katmel, daar de rjke en gierige Nabal woonde, geleegen, volgens het gemelde en bet volgende 25fte Hooftftuk. De inwooners van rieeze ftad Ziph meenden David . die voor Saul vluchtede, in de handen van Saul oveiteleeveren ; m:ar dit mislukte hen, vermits David , die deezen boozen toeleg ontdekte « nasr de woestyne Maön trok. Zie het gemelde Hoofdft. 23; 10-23 . .
Deeze Zipb:.eten icheeren uit hunnen aart verraaders te zyn, wantj hoewel hunne verradery voor ditl maal mislukt was, poogden zy ze,i na de: dood vanSamuè'i, ter gelee-I genei tyd w des om uktevoeren. Wantl David was met zyn volk zodra niet! daar ter ylaatfe weder gekomen, ofl zy dn?en naar Gibea, en zeiden t4c£s Saul, 1 Sam. 26» 1. Ro*dt\ zich David niet verborgen op den beurt l vtm HaclnLa voor aan de wilder*is ? Doch f'cboon Saul met drieduizend uitgeieezerie mannen David benaauwde, was echter zyn kwaad voorneemen vruchteloos. Want terwyl Saul des nachts in den wapenburgt gerust lag te flaapen, kwam David met Abifaïaan da legerplaats
van 1



Z I Z. Z O A. 685
haziè'1 het had voorzegd, gebeurde her ook. Want na dat Jofaphat mets geheel Juda en de Levieten de» ïleere voor zyne goedgunftige toezegging aangebeeden en met eene luide ftera gepreezen hadden, trok Jofaphat met Juda, terwyl de zangers voor uit den lof des Heeren met gejuich verkondigden naar het groote leger der vyanden been. En daar komende zagen zy anders niet, dan doode ligchaamen. Én geen wonder, want de beere had eene achterlaag gefte d te^en de Am. monieten, Moabieten en die van 't gebergte Seir: dat is, dat de twee eerften de laatften verdelgden, en de een den anderen ombragt, tot den laatften man toe. Hier was dus voor Jofaphat en zyn volk anders niet te doen, dan den kostelyken buit van de verfiaagetse vyanden te neemen, welke zo groot was, dal ze met pluuderen drie dagen lang beezig waren. Zie 2 Chron. 20: 1-29.
(JoaN : Dat dit van ouds eene ko1 ninglyke Hoofdftadvan Egipten. was, 1 b'ykt klaar genoeg uit Num. 13:
2.2 Ps, 78: 12. 43. ]ef. 19: ir. 13.
Hoofdft. 30: 4. Ezech' 30: 14. ;$oU'R,; Dit was de ftad, daar Lot Gg 5 heea



684
Z I Z.
nadat hy een algemeen vasten had laaten uitroepen, ging hy met geheel Juda in den tempel, en bad den Heere zeer vuuriglyk, dat hy hem uit dit groot gevaar wilde verlosfen. Zyn yverig en fmeekend gebed was van een zeer goed gevolg. Want de Geest des Heeren maakte zekeren ïjahaziè'1 , die in het midden van, deeze vergadering was , als een Profeet bekwaam, om Jofaphat en geheel Juda te verzeekeren , dat dee£e aankomende meenigte hen in 't geheel geen hinder zou toebrengen. Want hy zeide a Chron. 2c: 15. 16», 17. Merkt op geheel ^uda ! en gif inwooneren ^ferufalems ! en gy Koning jofaphat! alzo zegt de Heere tot u* lieden; freest gy lieden niet, en wordt: viiet ontzet van deeze groote meenig» ie ; want de Jlryd is niet uwe , maar Gods. Trekt morgen tot hen af: ziet zy komen op, by den opgang van Ziz; en gy zult ze vinden in het vifide des dats aan de woestijn van zferuè'l. Gy zult in deezen Jlryd niet te Jhyden hebben; Jlett u-zeluen , Jlaat, en ziet het heil des Heeren met u , 0 ffuda en ^ferufalem ! Vreest niet, \ noch ontzet u niet, gaat morgen uit hen tegen ; want de Heere zal met u weten* Éven zo als de Profeet Ji-1
ha*



Z O D« 68?
de andere twee fteden genoemd wordt ; maar ook uit verfcheidene gevallen , welke in de heilige Schrift zyn aangeteekend, En dewyl Lot, broeders-zoon van Abraham, in Zodom gewoond heeft, zullen wy 'er mede iets van aanteekenen. Doch om de gefchiedenis wat volieediger te : maaken , zullen wy dezelve wat I hooger ophaalen.
Nadat Abraham dan, door Gods i bevel, in het land Kana'an gékoi men was, ontftond 'er een hongersi nood in dat land , weshalven hy i naar Egipten trok. En dewyl hy \ voergaf, datSaraï zyne znst^rwas, ■ wierd zy wegens haare Schoonheid by Pharaö gebragt. Doch deeze Koning wiërd daarom merkelyk van God ■f geplaagd; en fchoon men juist niet i weet, op welke wyze, en door wat iplaag dit gefchied is, ziet men nogthans uit het verhaal klaar genoeg, pdat die plaag Pharaö' zodanig trof, ■iniet alleen dat hy Saraï niet bekenIde , maar ook dat hy door dezelve /;gevaar wierd, dat Saraï Abrahams ihuisvrouw was. HierSm gaf hy ze aan Abraham weder, gelyk het één en ander verhaald word , Gen. .12. Abraham, die zeer ryk in vee, zilver4 goud, knechten en maagden
was g



m ZOA, ZOB. ZOD,
been trok, terwyl Zodom en de drie andere fteden door vuur van den hemel verbrand en omgekeerd wierden. Zy ontving dcezen naam van Zoar, dat is: klein, van Lot; zy wierdt te vooren Bela genoemd, Gen 14: 2 Deeze ftad lag aan den noordwest-hoek van de doode zee, een weinig beoosten En gedi, dat is, even ten .oosten van den uitloop van de bèek Kidron in de gemelde zee, en omtrent drie uuren ten westen van de uitftorting des Tordaans in dezelfde zee; zie Gen. 13: 10 Hoofdft. 14: 3 8. Hoofdft. 19: 22. 23- 30. Deut. 34: 3. Jef. 15: 5. Jer. 48: 34*
Zoba: Dat deeze koninglyke ftad m het Damasceener Syriën heeft geleegen, zulks blykt klaar genoeg, uit 1 Sam. 14: 47. 2 Sam. 8: 3. 5. 12. Hoofdft,' jo: 6. 1 Kon. li.' 23, 2 Chron. 18: 5. 9. P» 60: 2.
Zodom: of Zoooma: Dit was de voornaamfte koninglyke ftad van de vyf, ,1 waarvan 'er nevens Zodom drie wa- 1 ren , n^amelyk Gomorra , Adama I en Zeboïm, welke door het vuur van den hemel verbrand en omgekeerd I wierden: men kan zulks opmaaken j daaruit, dat Zodom altyd eerst, en meprraa&len nevens Gomorra, dan
de



zon. 689
Koning van Bela of Zoar, eene» Kedor-Laó'mer, Koning van Elam, ruim twaalf jaaren dienstbaar geweest, doch in het dertiende jaar fchudden zy het dienstbaare juk 1 van hunne halzen af. Om dit te wreeken haalde Kedor Laó'mer , en ■ nog drie andere Koningen, als die van Sineiir, Ellazar en den Koning; der volkeren in zyne belangens over, welke vier Koningen eerst eenige volken in Arabiè'n floegen en den meester fpeelden. Dit uitgevoerd ! hebbende trokken zy naar het land van de vyf gemelde Koningen , die : zich mede verëenigd hadden, maac i niet ftaan konden voor de magt van 1 de vier Koningen , want zy wierden i in deezen eerften veldllag op de \ vlucht geflaagen , en van hunne I goederen en menfchen, onder welke Lot mede was, beroofd, met welI ken buiten de vier eerften wegtrok* I ken, Abraham gewaar wordende, 1 dat zy zynen neef Lot mede gevan( gen hadden wechgevoerd , trok de v vier overwinnende Koningen na met 1 driehonderd en agttien man, ach.t terhaalde ze , verfloeg ze , jaagde i ze na, en nam niet alleen den ge» r roofden buit wederom, maar daarenboven nog behaalde hy eeneu
gr oe*



688 Z O D.
was, met zyne huisvrouw en zynen reef Lot , die mede rykelyk voorzien was van knechten en vee, uit Eeirten wederom in het zuider-deel van Kanaan gekomen zynde, konden de herders van Lot en die van Abraham eikanderen niet verftaan. Om deezen , twist wegteneemen, en die er in t| vervole van tyd zou kunnen ontttaan,, voorteWen , zeide Abraham tot Lot • Kies gy voor uw huisgezin ent vee een ftreeks tands naar uw welM haaien , ik zal voor vr.yn huisgezin e* vee "eene» anderen oord zoeken. Hierop; verkoos Lot de geheele vlakte des ■Jordaans, welke zeer vruchtbaar was, ia zelfs ais een hof des Heeren, en iïgiptenland, en floeg zyne temen op tot aan Zodom En Abraham iloeg zyne tenten op aan de eiKen«| bos'chen van Marnve, koit by Hebron. Ordertusfchen vetftheen de Heere aan Abrakam, en vernieuw^ de zyn verbonds-belofte met hem, naamelyk ; dat hy dit geheele land aan hem en zyn zaad , het welk in meenigte als ftof worden zoude» tot een erfenis zcu geeven, volgens Hoofdft. is- Terwyl Lot te Zoj dom was, hadden de vyf Konin-t! gen, paamelyk van Zodom, Oo morra, Adama , Zeboïm , en d<



20D. ZOR. 6gt
%. io. het dal Siddim genoemd wordt, vol lymputten was, volgens vs. ic, waardoor het hemel-vuur, vermengd met zwavel eene zeer bekwaame brandftoffe ontmoetede » om dus de nu reeds zo dikwerf genoemde fteden in lichte vlam te zetten. Als mede, dat deeze voorbeeldige ftraffe van Zodom en van de drie andere fteden in de heilige Schrift dikwyls wordt aangehaald, niet alleen om de grootheid der zonde, maar de ftren^heid der ftraften i te toonen, welke het ongehoorzaai me en afvallige booze en dertele volk
te vreezen heeft. i.'ora : Deeze ftad viel eerst onder het i lot van Juda, doch wierd daarna aan ( den (lam Dan toegedeeld; Het was (de geboorteplaats van Siml'on, hy < wierd 'er ook niet verre van daan Ibegraaven, Recht. 13-16. >ovtstad : dit is waarfchynelyk dei zelfde ftad met het even gemelde i Zosr.
EINDE,



690 Z O D.
grooten buit van deeze vier vluchtende Koningen; met welken buit -en luisterryke overwinning hy wederom naar het zuiden van Kanaan trok. Kier was het, dat Melchifedek hem met brood en wyn tegen kwam j en hem verder zeegende , waarvoor Abraham in vergelding, hem den tiende van alles gaf. Gen. 14.
Op welke wyze nu de fteden Zodom, Gomorra, Adama en Zeboïm wegens haare ten hemel klimmende en tergende zonden en boosheden door hemelvuur en zwavel geheel J verbrand en omgekeerd zyn , ja 1 zelfs zodanig, dat de geheele vlak* te is veranderd in den doode zee, 1 als mede op welke wyze Lot door j het geleide van twee Engelen met | zyn huisgezin uit het brandend Zodom trok, zyne huisvrouw in een j zout-pylaar veranderde, en hy met l zyne twee dochters te Zo&r kwam , 1 daarvan behoeven wy niet breederi! te fpreeken, dewyl deeze zeer merk- j waardige gevallen elk, die den By- 1 bel leest , volkomen bekend zyn, 1 en breedvoerig Gen. 19. kunnen nageleezen worden. Alleenlyk zullen wy 'er nog byvoegen , dat deeze 1 geheele landftreek, welke Gen. 14:
3. 10.



ZAUGM. JESUS CHRISTUS. U3
niets ontbreeken zou , envs. 2. dat hy hem in graazige weiden deed nederliggen, en dat hem zachtkens aan zeer ftille wateren voerde. Het weiden van «enen Herder beftaat daarin» dat hy zynen Schaapen te eeten en te drinken bezorgt. Zo« wel het één als het ander heeft onze Verlosfer aan David gedaan. Uit dien hoofde roemt David, vs. 5. van zynen Herder , dat hy hem eene tafei heeft toegericht, en zynen beeker doet overvloeyen. Dus is hy van zynen Herder rykelyk gefpysd en gedrenkt. Hy heeft niet alleen voor zyn iigchaara zorg gedraagen, maar ook zyne ziel geen gebrek Jaaten ly* den. Zyne ziel heeft geleefd van het woord van dien Her* der, Matth. 4: 4. Hy heeft het nrood des levens genooten. 't Welk deeze Herder zelf is -9 Joh. 6: 36. Hy is verzaadigd geworden van de gerechtigheid van dieu goeden Herder, Matth. 5: 6. Hy heeft niet alleen bief het goede in God en Christus doorliet geloof genooten, maar hy is ook in zvn hart mzeekerd G ge-






jflALIGM. JESÜS CHRISTUS. 14?
geeven, zo dat hy alle leugen* paden heeft gehaat* Zyn woord is een lamp geweest voor Davids voet, en een licht voor zyn pad, Ps. 119: 104.105.
4) Dewyl hy ook by hem geweest is, wanneer hy door duistere dalen, door de dalen van lydea en dioefeaisfen heeft moeten gaan. Eéu Herder laat zyne Schapen niet alleen door dalem gaan. Moeten zy door dezel* ve« gaan, dan is hy by hen, en leidt'er hen door. David is ook , als een Schaap van Christus niet vry geweest van uiterlyk en innerlyk lyden. Maar de Verlosfer is met zyne magt en genade by hem geweest. Hy heeft hem door deeze daaien heen geleid, en is ook met zyne genade by hem geweest, toen hy in het dal van de fchaduw des doods heeft moeten wandelen. Hierop beroemt David zich, vs. 4.
5) Dewyl David zich by de onzicfttbaare tegenwoordigheid van onzen Verlosfer aan zyn woord heeft gehouden, en daar door getroost is.Waneer een Herder
G 2 zich



i46 DE NAAMEN VAN ONZEN |
geweest, dat hy hetzelve in het! aanfchouwen, wanneer hy naaru het beeld van God zoude onf:i waaken , ter zyner verzeeke-j ring zoude genieten, Ps. 17: t$m Hy is dronken geworden van de vettigheid van het ' huis van 1 deezen zynen Herder; en deeze! Herder heeft hem gedrenkt o] de beeke zyner wellusten. Hy rond de fontein des levens by deezen Herder, dit bekent hj zelf, Ps. 36: 9. 10. Deeze Her< der is voor hem eene vrye geopende fontein geweest tegen zyne zonde en onreinigheid, Zach. w r.
3) Dewyl hy hem in 't fpoor dei gerechtigheid geleid heeft. Eetj Herder leidt zyna Scbaaperj niet, daarzy fchade kunnenlyd den , maar op zodanige wegen^j langs welken zy veilig kunnfiiq gaan. Aidus heeft onze Verlos? fer ook gedaan met David, al zyn Schaap. Hy heeft nem me | op fchadelyke paden geleid * maar veelmeer in het fpoor de gerechtigheid, op den weg di j ten leven leidt. En dit beeft h gedaan door zyn woord. D woord heeft David veiftand g
ge«



'ZALIGM. JESÜS CHRISTUS. 149
den reuk, Ephef. 5:2. Hy heeft hem met God verzoend, 1 joh. 2: 2. Hy heeft hem tot zich getrokken uit enkel goedertierenheid, en foen D^vidwus gevallen hem als een verlooren Schaapje weder gezocht, tot zyne kudde gebragt, en eindelyk tot de eeuwige heerlykheid ingeleid.
B) Dewyl David van hem met het zegel des Heiligen Geestes en de gerechtigheid des geloofs geteekend is, 2-Xorinth. 1: 22. Epb. 1: 13, Rom. 4: u. even zo als een Hérder zyne Schaapen teekent» dat zy niet onder anderen gemengd worden.
De Vier en Twintigste Psalm,
vs. 7. De Koning der Eere.
;ï of
De Koning der Heerlvkheid.
I Dat hier niet gefprooken wordt van enen aardfchen Koning, blykt klaar it het volgende vs. 8. Want hier ■ordt deeze Koning der heerlykheid, i'aarvan hier gefprooken wordt, uitG 3 druk-



148 DE NAAMEN VAN ONZEtt
zich eenen tydlang van zyne 1 Schaapen moet afzonderen, 1 dan zet hy wel zynen herder» I ftaf in het veld neder, alwaar zyne Schaapen weiden. Peeze ftaf is als't ware de m^nier.waar" by de Schaapen zich honden. En dat ook David zich by de onzichtbaare tegenwoordigheid aan het woord van zynen Herder heefc gehouden, en daar* door getroost is , toont hy daar» i door aan, dat hy vs. 4. zegt: uwenftoken uwen ftaf, die vertroosten my.
6) Dewyl hy David, als zyn ' Schaapje, bekend was, even als een Herder by zyne Schaapen bekend is, Joh. 10: 14. Hy j kende hem als zyne wysheid, gerechtigheid, heiligmaaking en verlosfing,
7) Dewyl David als een Schaap I van onzen Verlosfer vuuriglyk | bamind is. Een Herder bemint J zyne Schaapen. Christus heeft H zyn leven voor David gelaa- j ten, Joh. 10: 12. Hy heeft | zich voor hem overgegeeven | tot een offerande en een flachtoffer Gode tot eenen welrieken-
den



tfAUGM. JESÜS CHRISTUS. 151
13: 8» Hy is overaltegenwoor» dig, Matth. a8." ao. enz.
at) Dewyl hy ook naar zyne menfchelyke natuur met eer en heerlykheid zoude gekroond worden , en ook gekroond is, Ps. 8: 6. Hebr. a: 9,
5) Wegens zyne heerlyke werken, welke hy gedaan heeft, nog doet, en in het toekomende doen zal. Een heerlyke Koning doet heerlyke werken. En zodanige heerlyke werken heeft onze Vedosfer indedaad gedaan. Atte dingen zyn door hem gemaakt, en zonder hem is geen ding gemaakt, dat gemaakt is, Joh, ij 3. Hy heeft d« men» fchen verlost en met God verzoend, 1 Tim. 2: 5. 6. 1 Joh» 2: 2. Hy heeft blinden ziende, lammen gaande , melaatfchen rein, en de dooven hoorende gemaakt. Hy heeft dooden opgewekt, Matth- 11: 5. Hij heeft alle zielen, die hem niet opzettelijk wederftreefden, van kinderen des toorns tot kinderen van God, en erfgenaamen der zaligheid gemaakt, en dezelven tot de hoogfte waardigheid verheeven, Joh. 1: iz. G 4 Openb*



igo DE NAAMEN VAN ONZEN f!
drukkelyk genoemd: de Heere of naar ji den grondtaal Jbhovah, het welk de wezenlyke Naam van God is, en aan geen fchepfel, hoe volmaakt het i ook weezen mag, kan gegeeven wor-: den. Maar dat tyzonder de Zoon I van God met deezen naam bedoeld!^ wordt, blykt daaruit; dewyl vs. 8. van deezen Koning der heerlykheid ge-;^ zegd wordt, dat hy ten oordeel oveM zyne vyanden komen zal Maar nui is al het oordeel aan èen Zoon over*i gegeeven, en hy zal ook by zyne laatfte toekomst ten oordeel komen; met groote kracht en heerlykheid J !Luc. ui: 27. Maar hy Wordt ge-i„ noemd een Koning der heerlykheid. x) Uit hoofde van de heerlyke! eigenfchappen, welke hem, als den Zoon Gods, die met den Va- J der en den Heiligen Geest eenj Wezen is , toekomen. Hy is by voorbeeld alweetende, wants* hy weet alle dingen, Joh 31:17.] Geen fchepfel is voor hem on», zichtbaar ; maar alle dingenf zyn naakt en geopend voor( zyne eogen, Hebr. 4: 13. Hj is almaptig, Openb. 1: 8- Ph, 1: aj. Hy is eeuwig, Joh. 1: 1. Hy is onv«anderlyk, Hebr 13:8



ZALÏGM, JESUS CHRISTUS. 153
gin heeft geöperbaard , nog openbaart, en naar de voikomenfte maat ook nog in het toekomende openbaarenzal Ge* lyk een groote en heerlyke Koning zyne heerlykheid ook'anderen bekenden openbaar maakt; heeft de Koning- der heerlykheid zulks ook naar het begtti gedaan jn de dagen , dat hy hier op aarde in zichtbaare gedaante gewandeld heefr. Zo openbaarde hy.zyne heerlykheid op de bruiloft te Kana in Gaülea.toen hy water in wyn veranderde, Joh 2: ïi. Zo hebben alle geïoovigen , die vóór onzen tyd geleefd hebben, naar den beginne de heerlykheid van Jefus gezien , Joh. 1: 14. Hy openbaart zyne heerlykheid nog in de harten van de geenen, die zich tot het waar geloof in hem laaten brengen. Hy, als de Heilige in Israël is groot in hunne harten, Jef. 12: 6. Fn zo zal hij ook in het toekomende zyne heerlykheid in de hoogfte maatf openbaaren. Hy zal nog allen den geenen, die tot hem zullen bekeerd worden, zyne heerlykheid bekend ma aken. Hy
G 5 k**



15* DE NAAMEN VAN ONZEN
Openb. i: 5. 6. Hij doet nog j heerlijke werken. Hij draagt II alle dingen door het woord | zijner kracht, fcebr. u s. Hij I trekt nog zieien aan zich, ba-. 1 keert dezelven , en brengt ze 1 tot het wezenlijk genot zijns. 1 lieils,hoewel hier alleenlijk maar I het begin * Openb. 3: 20. Hij, 1 'befchermt de zijnen, Joh, io:, 1 28. En zo zal hij ook nog I heerlijker werken in het toeko» ] mende doen.
45) Uit hoofde van den heerlijken- I eerbied , die hem beweezeu wordt. Veel duizend maal duï«. zend Engelen ftaan voor zijnen troon, en roepen uit: het J^am., dat ge/lacht is, is waardig te ontvangen de kracht, en ïijkdom, en wijsheid en fterk-. te, en eer, en heerlijkheid en I dankzegging, Openb. 5: ri. 12. I Al e de hemelingen eerbiedigen ' hem, Openb. 5: 8. 9. Ja zijn ' Vader zelf eert hem, Joh. Si 54. En zo wordt hij ook hier op aarde , hoewel in zwakheid , van alle ware geloovigen I geëerbiedigd.
5) Omdat hij zich als een heerlijke Koning ook naajr het be«



ALIGM. JESUS CHKISTUS. ut
mede kunnen beftaan, Rom. 5: 18. Hoofdft. 4: 6. Hy heeft ons verworven devergeeving van alle onze zonden, de kindfchap Gods, den vrede met God, en de vreugde in God. In 't kort.* hy heeft ons het leven en eenen overvloed van alle hemelfche goederen door zyn doen, lyden en fterven te weeg gebragt, Joh. 10: n. Alle deeze heerlyke goederen heeft hy nu voor ons. Hy wil ons gaarne daarmede begunftigen. Alleenlyk begeert hya dat wy ons naar hem toewenden, de knieën van ons hart voor hem buigen, en hem den eed van getrouwheid toezvv.eren, en tot het einde loe, by hem volharden moeten,Jef. 45: 22*24* Openh. 2: 10. 8) Omdat hy de geenen , die tot hem en in zynen dienst treeden heerlyk vercierd. Een heerlyke Koning vercierd ook zyne bedienden heerlyk. Dit doet ook de Heere der heerlykheid met opzicht tot alle geloovigen, die in zynen dienst treeden. Want hy bekleedr ons met de kleede* ren des heils. en doet ons den G 6 man»



m BH NAAMEN VAN ONZEN
komen met groote kracht en :j heerlykheid , om het oordeel te j fiouden., Luc. 211 57. Alle geloovigen zullen zyne heerlykheid zien, eu 'er deel in neemen, Joh. 17: 354.
6J Dewyl zyne heerlykheid alle Majefteit, luister en heerlykheid van aardfche mogendheden onê'inoig verre te boven gaat. Alle majefteit, luister en heerlykheid , welke by aardlche Koningen plaats heeft, hebben zy van hem in de eenheid van wezen met den Vader en den Heiligen Geest- Hy is daarèntegen de Koning der Koningen en Heer der Heeren, Openb. 19: 16.
7) Wegens de heerlyke goederen! des heils, welke hy voor ons > heeft verworven, en waarmede 1 hy ons begunfligen wil, zo wy tot hem komen. Een heerlyke I Koning heeft ook heerlyke goei \ deren; en hy kan van dezelven mededeelen wien hy wil. Onze Verlosfer heeft ons heerlyke' goederen verworven. Hy heeft ons by voorbeeld verworven de gerechtigheid, die voor God, zyW •nen hemelichen Vader geldt ,1 opdat wy voor denzelven daarme- I



2ALIGM. JESÜS CHRISTUS, 157
wezen met den Vader en den Heiligen Geest de Allerfterkfte ïs Hy kan doen wat hy wil in den hemel en op aarde» Tegen zyne fterkte kan al dat geene , het welk fterk is en genoemd wordt , niets uitvoeren. Zelfs de geweldigen moeten zyne fterkte erkennen- Dus worden zy daartoe opgeroepen, Ps. 29; 1. Het is bygevolg vruchteloos tegens hem optefta.an. 2) Dewyl hy zyne fterkte ook openbaart. Dit heeft hy gedaan r by voorbeeld aan de Israëlieten. Deeze heeft hy met eenen geweldigen arrn uit het diensthuis van Egipten gevoerd, Exod. 15: 13 Zyne fterkte heeft hy aanPharaö geöpenbaart. Deezen heeft hy met alle de zynen in de roode zee doen verdrinken, en zyn volk Israël droogvoets door dezelve gevoerd, Exod. 14: 21-30. Hy openbaart nog zyne fterkte. Dit doet hy zoveel in het ryk der natuur als ook in het ryk der genade. In het ryk der natuur onderhoudt hy alle Schepfelen en beftiert ze naar zynen wil. In het ryk der genade verlost fey d« geenen, die zyne genade £ 2 awl"



Jgê Ï>E NA AMEN VAN ONZEN:
mantel der gerechtigheid om * Jef 61: io. ê> Dewyl by de geeneu , die in zynen dienst getrouw blyven, heerlyk houdt, gelyk een aardfche j Koning zyne getrouwe bedienden doet- De Koning der heer- i lykheid laat zyne getrouwe onderdaanen in het bezit van de goederen des heils, waasmede hy hen beguni'tigd heeft. Hy ïegeert dezelven heerlvk, hy. hefcbermt ze heerlyk, hy zal ze> ook heerlyk volmaaken,
*ts% Db Heere , Stfrk en geweldig, ,
of
Ds Heere, de Sterke e» de || Held.
Bier vinden wy drie Naamen,welke ri ©«zen Verlosfer gegeeven worden. Hy ; t wordt genoemd
I. Db Heere, of de Jehovah. De oorzaaken, waarom hy aldus ge- ; Boemd word, ,zie by .Gen-. 2: 4|| %Ji Dk Steeke. Aldus wordt by | genoemd
£} Ikwyl i»y ui de eenheid van j
we* \



SALIGM. JESUS CHRISTUS, 150
4) Omdat men veilig op hem vertrouwen , en dus welgemoed zyn kan , Ps. 28: 7. Ps. 46; 2-6.
5) Dewyl men voor hem eene waare vrees moet hebben, om hem niet te beleedigen, Ps. 2:11.
UI. De Held. Deezen Naam heeft hy
1) Omdat hy helden-daaden zou doen ; ja onze Verlosfer heeft zodanige daaden gedaan, welke nooit een held onder de men. fchen heeft gedaan , noch ook kan doen. Hy heeft by voorbeeld de helfche flang den kop vermorfëld, en haar ryk vernield. Hy heeft de blinden ziende, de lammen gaande, de dooven hoorende gemaakt. Hydoet nog heiden-daaden. By voorbeeld , hy verftoort nog de werken des duivels in de geenen die zich tot het geloof in hem laaten brpngen, 1 Joh. 3: 8. Hy zal ook in het toekomende zyne helden - daaden toonen , voornaamelyk in het toekomende groote en aigemeene oordeel der waereld.
2) Dewyl wy door hem, als den waaren goddelyken Held en zynen



158 DE NAAMEN VAN ONZEN
aanneemen van hunne vyanden en maakt ze zalig, Jer. 23: 5- 0. En zo zat °°k hl hetLtoeko" mende zyne fte.kte openbaaren. *) Dewyl hy ook met zyne fterkte byzonder de boetvaardigen en geloovigen dient. Hy rukt Jiun hart los van alles, waai aan het nog op eene ongeregeide wv ze geboeid is. Hy veilost hen van het ongeloof, het welk zy nog tegen hunnen wtl in zich ondervinden. Hy brengt hun geloof tot de overwinning, opdat zy hem en zyn heil kunnen omheizen, opdat ze in hem verkwikt worden , en vrede en vüeugde in hem vinden. Hy dient met zyne fterkte alle Wedergeboorenen. Zy kunnen alleen met Mofes van hem roemen en zeggen: De Heere u myne kracht, Kxod. 15: 2. Zy kunnen zeggen: Gewisfelyk in den Heere zyn gerechtigheden en fterkte, Jef. 45: «4- Hy " voor ben een fterke tooren ▼oor hunnen vyand, Fs. 61: 4* Hy verfterkt ze in het gebed , in het geloof, in de heiligmaakin", in het lyden , en in de laatfte uure des doods.



ZALIGM. JESUS CHRISTUS. i6*
deïelven kloekmoedig zoekt af* teweeren, Jef, 42: 13.
1 vs. 10. De Hebre der Hsir-,
SCHAAREN.
Met het woord Heirfchaaren wordt gedoeld op de Schepfelen van God. j&eeze worden aldus genoemd eensdeels wegens derzelver meenigte, anderdeels wegens de fchoone en geregelde orde, waarin dezelven na?»r de tirolmaaktfte evenreedigheid ftaan. Mops verdeelt de gefchaapene dingen in neiren of heirfchaaren des hemels en [leraarde, Gen, 2: 1. De heiren der harde zyn alle Schepfelen op den kardbodem , die levenloos of leevende tyn, zowel naar derzelver zichtbaare gedaante , by voorbeeld bloemen % stlanten, dieren enz. als ook in zo ver1e dezelven niet terftond voor het oog hyn, by voorbeeld, de rnetaalen, ml-, peraalen enz. De heiren des hemels :yn alles wat boven en buiten onze ►aarde is, zowel het zichtbaare, by Koorbeeld het geftarnte, Deut. 4: 19, lel. 40: 26. als ook het onzichtbaare , uaamelyk de Engelen, Joh. 5: 14. ?s. 103: 21. Luc. 2: 13. Wanneer nu r>nze Verlosfer een Heer der heir.chaaren genoemd wordt, dan ge*
fchiedfe



i6o DE NAAMEN VAN ONZEN
nen byftand alles vermqogen^j Philip. 4: 13. 3) Omdat wy door hem meer dan overwinnaars kunnen worden jij Rom. 8: 37«
Da Heere geweldig in deH Strvd;
of
De Heere , de KrygsHeld.
Een Krygsbeld kan hy te recht geBOemd worden :
i) Dewyl hy tegen zyne vyanden zal optrekken. Ken krygs« held trekt op tegen de geenen, die hem willen beöorloo&en. Za zal ook dan onze Verlosfer eerlang met zynen yver en met zyn oordeel optrekken tegen zy-« ne vy&nden, jef. 42: 13.
s) Dewyl hy alle zyne vyanden^ als een waare en dappere Krygs^j held overwinnen zal , jef. 4M . 13. Openb. 6: 2. Ps. 89: 11.
g) Dewyl hy niet voor de aanvallen der duivelen en dé wae*s seld wykt; even als een Krygs-[ held de aanvallen van zyne vy'anden niet fchroomt, maai



ZALIGM. JESÜS CHRISTUS. 163
ze hemelfche ligchaamen, Joh. 1: 3. Hy onderhoudt en regeert dezelven ook, Hebr- 1: 3. Dewyl nu zodanige hemelfche ligchaamen zo heerlyk zyn , hoe groot moet niet de heerlykheid zyn van hem, die de Heer van dezelven is. 3,) Dewyl hy naar zyne onbepaalde magt als de eenigfte en allerhoogfte Heer ook de heerfchappy heeft over de geheele aarde, over alle inwooners van dezelve, over de grootfte Keizeren, Koningen, Vorften en Heeren en derzelver onderdaanen, bygevolg ook over alle andere levende en levenlooze Schepfelen. Want hy is niet alleen de Schepper, maar ook de Onderhouder en Regeerder van alle Schepfelen , Col. k 16. Hebr.
4) Dewyl alle de heiren des hemels en der aarde hem eene gewillige gehoorzaamheid betoonen moeten, Ps. 2: 12.
5) Dewyl hy zyne heiren ook kan uitzenden, om alles te ftraffen, wat zich tegen hem wil aankanten. Dit heeft hy gedaan; by doet het nog, zo men 'er
op



i6x DE NAAMEN VAN ONZEN
fchiedt zulks om de volgende rede-
nen *i) Dewyl hy de Heere is over over alle de heilige Engelen als de hemel-heirfchaaren ; want hy heeft ze allen gefchaapen, Col. i: 16. Hy regeert ze ook en gebruikt ze tot zynen dienst. De Engelen in den hemel er-ï kennen hem ook voor hunneni Heere. Want zy dienen hemi en doen zynen wil, Ps. 103ÏJ 2i. Zy bidden hem aan, NehJM 9: 6. Zy looven en pryzens hem, Openb. 5: »• *2- DewyW nu het getal der heilige Enge-$ len , waarvan hy bediend ert geëerbiedigd wordt, zeer groot: is, volgens Pan. 7: to. en allee Engelen in den hemel zodanig^ geesten zyn, die uitmunten in: wysheid, Matth. 18: 10. in heiligheid, JVlatth. 25: 31. en magt Ps. 103: 20. zo ontdekt men1 daaruit de heerlykheid des Ver: losfers.
O Dewyl hy een Heer is ove alle hemelfche ligchaamen , als die met opzicht tot de meenigi te en luister een onnoemelyk ei het fraaifte heir daarftellen.Wan hy is de Schepper van alle dee
li



fALIGM. jESUS CHRISTUS* té
had niet zo vee) eigendom , vart zyne eigene redenlooze Schepfelen, Matth. 8: 20. Hierom kan hy by onze ligehaamelyke behoeftigheid medelyden met ons hebben, en ons uit den nood helpen. Maar zy moeten in zodanige omftandigheden in het geloof tot hem naderen, Hebr, At 15. 16,
*) Dewyl hy zich in den ftaat van zyne verneedering van het gebruik van zyne heerlykheid den meesten tyd heeft onthou* den, en dus recht arm is geworden, Philip. 2: 6-3. Maar zulks is alleen omonzentwil ge* fchied, opdat wy door zyue armoede mogten ryk worden aan hemelfche goeder.fi , 2 Con 8: 9.
3) Uit hoofde van het zwaare en meenigvuldige lydens, waarmede hy om önzentwil zou ge* plaagd worden, en ook werkelyk geplaagd is. Een arme moet gemeenlyk veel lyden hij is een geplaagd mensch. Het lijden van onzen Verlosfer is zeer groot geweest. Hij is uiterlijk en innerlijk zeer geplaagd geweest met het zwaar-



re> DE NAAMEN VAN ONZEN
op wil merken» en hy zal het , nog in het toekomende doen.
De Veertigste Psalm.
vs, iB. Db Armb.
Dat deeze Psalm van den Mesfias handelt, en de Mesfias zelf in denzeiven fpreekt, ziet men uit Hebr. 10; 5.7. alwaar Paulus het zevende, agtite en neegende vaers van deezen Psalm aanhaalt, en betuigt, dat de Mesfias deeze woorden van zich zeiyen heeft gefprooken. Onze Verlosfer noemt zich nu een Arme.
1) Uit hoofde van de uiterfte behoeftigheid , welke hy in den ftaat van zyne verneedering om onzentwiüe zou op 2;.ch neemen, en ook heeft op zich genoomen.. Een. arme is altyd in dit geval, dat hy met behoeftig* heid moet worftelen. Onze Verlosfer was zekerlyk de Heere des hemels en der aarde , maar nogthans onderging hy pm om zentwil de grootfte behoeftigheid. Hy is van eene arme behoeftige maagd gebooren , en wel te Bethlehem in eenen ft al, Pe Kribbe was zyne wieg. Hy



'aligm. JESUS CHRISTUS. j6?
5) Dewijl hij zijnen hemelfchen Vader om meenigerlei gaven zoude aanroepen. Een arme bidt andere menfchen om gaven, het welk onze Heiland in den ftaat van zijne verneedering met opzicht tot zijnen hemel* fchenVader ook heeft gedaan. Hij heeft zijnen hemelfchen Vader ook gebeeden , dat hij zijnen vijanden de zonden mogt vergeeven, Luc 23: 34. dat*hij de geloovigen onderhouden , Joh. 17: 11. voor het kwaade be« waaren, Joh. 17: 15. en ze in zijn woord heiligen mogt, Joh. 1.7: 17. Hij bidt ook nog voor ons, terwijl hij reeds ter rechterhand van zijnen hemelfchen Vader zit, Rom. 8; 34. Hij fmeekt voor de onboetvaardigen, dat zij tijd tot boete vinden moogen, Luc, 13: 6-9. Hij bidt voor alle geloovigen, dat alle hunne dagelijkfche misflagen moogen .vergeeyen worden, 1 Joh. 2: li
Db Ellendige.
Aldus noemt hij zich O Dewijl hij in den ftaat ygn zij.



m PE NAAMEN VAN ONZEN J
fte lijden. Hij kan derhalven i medelijden met ons hebben , j wanneer ook wij om zijns i Naams wille allerlei lijden moe- 1 ten ondervinden. Bij zodanig lijden kan hij ons fterkeu en 'er uit trekken. Wij- moeten ook 1 wanneer wij om zijnentwil moeten lijden, met vrijmoedigheid toegaan tot den troon der genade , opdat wij barmhartig-j heid moogen verkrijgen en genade vinden, om ge hul pen te worden ter bekwaamer tjd, Hebr. 4: 1.5. 16. 4) Dewijl hij van de kinderen deezer waereld als niets zou geacht worden, en ook als niets geacht is. Een arme wordt als nietsi geacht. | Onze Verlosfer was voor de'onbekeerde Jooden een ergernis en vóór de Grieken eene dwaasheid, 1 Cor. ï: ad Zodanig een verachte is hij nog in de harten van alle onbekeer) de menfctien. Maar in het hard van de geenen, die ih hem ge looven, is hij goddelijke krach.1 en goddelijke wijsheid, iCor.n *4. Hij is ais de Heilige in Is raël bij alle gelooyigen grooti |ef. 12; 6.
5) De



otr NEDERLANDS!. KERKE. 313
ren van de fchrikkelyke beroerten*, die kheel ^schland in opftand bragten m wel haast in de NeïerlandJw™ 'loegen, en daar veel eenvoudige Doopsm
flke zl« ^ bgt by deeze muitzieke g6V0egd *adden> binder! *rVl 4Atze7Aa ge,*ken denjDoop et bejaarden dreeven. Ook wierden sele Doopsgezinden, fchoon * e z£
^rmriet,T7byuV0!gien' evenwel door »mmige Wethouders voor. 't zelve Volk angezien, en als dusdanig geftraft. W Muntzer die in den
Lk£ere" 3 TAttri"8« oproerig aakte enzeHs met den Byl Jeftraft Igeworden, was uit deeze Sefte her»or gekomen.
Deeze vreemde en niet min dolle imelgeest tastte Holland, in den jaa-534. ook vry hevig aan, en vererde veel menfchen buiten zig zein. Onder deeze Lieden muntte MO* vlff7n mu Dee*e die een zeer mg kryter was, en die al dat met
rdnïüS. ^ WaS' verke"erde en I.doemde, kwam, uit Kul in Hol.
iranÜ jr ' ^ «enige
waars koos, en naar de Nederlanden van daar trok hy „aar Straats,
zynen propheteerde, een half Jaar °- ge-



. m EE NAAWEN VAN ONZEN j
ne verneedering groote ellende zoude hebben, en ook heeft ge- : had, Want onze Verlosfer heeft | de groote ellende, welke door j den zonden-val van Adam op alle menfchen is gekomen, op i zich genoomen, om ons van de •ellende der zonden te bevrijden. Hij heeft zich de zonde van liet menfchelijk gefiacht, als zijne eigene van zijnen hemelichen Vader laaten toereekenen. Hierom wordt hij genoemd het Lam Gods, dat de zonden der waereld wegneemt, Joh- i: 29. Hij heeft de ftraffen der zonden» welke wij moesten doorftaan, gedraagen; hij is derhalven een Vloek Yoor ons geworden, Gak 3: 13. en beeft den dood geimaakt, Hebr. 2: 9.
è) Dewijl hij bij de groote ellende, waaraan hij zich om onzentwil wilde onderwerpen en ook heeft onderworpen , naar de hulp van zijnen Vader zoude reikhalzen , en ook . werkelijk heeft gereikhalsd , Matth 29: 39. 42. 44- gehjk een eliendige altijd naar hulp uitziet.
$) Dewiji het hem in den ltaat van zijne verneedering aan de
feuïp



!©&b NEDERLANDS. KERKE. 315
iBze zig van hem, twee en twee lieten iuitzenden als Apostelen en Zendelingen van Christus. Gerrit Boekbinder en '$fnn Beukelszoon van Leijden, trokken m> zyn bevel naar de Stad MunjUr. (8&rthotomei4s Boekbinder en Dirk Kuiwr zond hv naar Leeuwaarden. alwaar \f.y Obbe Philtps , Hans Schurder en benige anderen doopten, en net Preilllkampt ook opleiden Dirk Philips, [<\k Broeder van de bovengemelde Obbe Whilips, wierd acht dagen daa»" na van lüènen fitter Houtzaager gedoopt, en Dloor zyn Broeder Obbe Ook Uitgezonden l»m hem te leeren.
i Eenige uit dat Gezelfchap verkozen oen de Stad Mtmfler, tot hun toevlugt m bergplaats, daar zy den 24 November 1533. eerst ontfangen en by de üurgers , buiten weecén van dè Repeering , geherbargt wierden. Te meer i»m dat de Roomfche Godsdienst hier in leezètyd zyn meeste kragt kwytwas, >loor dien de hervorming daar kort te toren , door eenen Bernard Rottoan rvas ingevoerd gewórden, welke eerst ouiten de Stad gepredikt h^d. r)e iüoomsgezinden hadden hem bereids ceMïgr geld gegeeven om hem te döen verdekken , het welk hy gedaan had , Höch was kort daar na weder en zelfs b de Stad gekomen daar hy ais te vóq-, O z reu



3t4 BEKNOPTE GESCHIEDEN. |
gevangen zitten, en dan in yryheid M ^heelewaere.d door *oüDTediken.Dee«« voorzegdng wierd ten deelen vervult,: want hy raakte daar Ook in hfigtemsj ,Z, maar ftierf in de boeiens.hoewel rnén voorgaf dat hy Etias en 5»o*J burggerufakm was. By *Xn. mtWnmn\ had hy eenen 3an Ttyp< maker tot Leeraar in zyne plaatle aan., gefteld, doch gedurende zyne gevan Senfs waren eenige predikers te jffjl len, die ziS eerst voor hert verklaar hadden, hem nu afgevallen en weder fpraken de W-iterdon» der bejaardj opentlvk.en de*yl deeze par y daa Soven dvèef, zag zig V*» TM»**& genoodzaakt te vertrekken. Deeze bb laf zig toen naar A mfier dam, daar h| lenige Lieden doopte, ih van dj neanar elders, tot dat hy gevihgen rf| den Haage gevoerd, en ald; ar met (J zes of zlven zyner tnedge/ehen gedj wierd Kort hier na ftcmd » een Bakker van Haarlem, 9» Mm tloon genaamd, op, welken zy Vrouw die reeds wat bejaard wasj -dSoT een zekére Brouwers Dogtd die Torlk en Schoon was , verleidde, S6T zeiven voor Enten, de tweed rSfntpn uitgaf. Hy onthield zig p1 deezen tyd SW te A»ft*rfy daar hy fommigen zo verre bfagt ë



dfr NEDERLANDS. KERKE. 317
! door de Regeering afgenomen en Rot1 man ,en de zynen gegteven. Hierop kwam men tot daadlykbeid tegens eikanderen, en de Roomfehe Burgers en ilnwooners van Munfter moesten wyken, tot men door het tusfchenfpreeken van den Landgraaf van Hesfen , ide zaak op deezen voet verdroeg: ,, Dat ,,, Rotman en de zynen, in de zesKer,,, ken het Evangelie zouden prediken, ,,, en 't geen kwaad was hervormen , i'i- doch dat in de Domkerk niets veran„ derd zoude worden". De Bisfchop ;van Muwfter zelve had dit verdrag ook 'ondertekend, waar door alles in die Stad weder tot rust gebragt wierd.
Dus ftonden de zaaken te Munfier wanneer de Wederdoopers aldaar aankwamen, welken Rotman in 't ftuk van ifden Doop tegen fpraken. Schoon zy jiin 't eerst by nacht als de anderen ilieipen hunne vergaderingen hielden, belaste de Magiftraat hen egter te vertrekken, hetwelk zy wel deeden, maar ilweder heimelyk in de Stad kwamen , 'ialwaar Rotman hen welhaast toeviel. (De Stad wierd hen hier op ten twee* iidemaalen verboden, doch zy kwamen ü'evenwel weer binnen, en onthielden zig heimelyk by hunne aanhangers De KRaad verzogt hier op aan den Land\ graaf van Hts/en om eenige Predikan0 3 ten



3i6 BEKNOPTE GESCHIEDEN.
ren predikte. Ja eenige voornaame Burgets fielden, als men hem buiten de Kerken floot een Predikftoel m t portaal voor de Kerk, doch toen het ietai der Burgeren en Toehooideren toenam, begeerde zy dat men hen de Kerken zouden openen, ut dreigden die anders met geweld open te ftaan. Daar na ontbood Rotman eenige geleerde Mannen uit het Landgraaffcliap Hes/en tot zyn hulp, waar op overleid wierd hoe men 't Pausdom best atfchaffen, en het Evangelie ten eerften met meer vrugt zoude voordplanten. Men ftelde dan dertig Artikelen op, varvattende verfcheidene Pausfelyke dwaalingen, welken de Regeering overgeleverd wierden , met aanbieding om ftaande te houden, dat die tegens Gods Woord ftreeden. Voords wierd de Roomschgezinden gevraagd of zy het tegendeel wilden beweeren. Deeze antwoordden hier op , ( volgens het verhaal van Heidanus, een naarftig en «getrouw Historiefchryver) „ dat zy, , niets hadden om hunne zaak te ver> !, deedigen, en dat zy tot nog toe gezegd hadden dat hunne Stellingen !' deugdelyk en regt waren , zulks was uit goede meening en uit on.i " weetenheid gefchied". Op zulk eene bekendtenis wierden hen de Kerken]
dood



er NEDERLANDS. KERKE. 319
naakt waren, wierd ten laatften een Verdrag getroffen , waar by vastge!;eld wierd, „ dat ieder de wapenen af 7 zoude leggen , te vrede zyn, vryheid V van Godsdienst hebben, eikanderen , wegens, dezelven niet lastig vallen , ^ en in Burgelyke zaaken den Over\ hejd buiten oproer , gehoorzaam
1 De Wederdoopers beducht dat men mn , by nacht, ontwapend zynde , tvervallen zoude, fchreeven Brieven en •jonden dezelven heimelyk naar Osna» rug, ff ezel, Koesvelt en ÏVaarendcrp ian hunne Aanhangers, welke Brieren van den volgenden Inhoud waren : P Dat een Propheet, van God gezonds den, te Murifier w**s gekomen, die L door Gods Geest verlicht, wonderly* t\ ke zaaken vocrfpelde en den regten k weg ter zaaligheid leerde. Indien zy L dan detwaards gilden komen , hun L zoude niets ontbreeken, wat zy verloren hadden zouden zy tienvoiv» i, voudig wedervir.den, zy hadden zig, , dierhalven , Wyf en Kinderen en , alles verlaatende, terftond na Muit' , fter te fpoeden". De toeloop op zulk pchryven wierd zo groot, inzonderheid an de geenen dieniets te verliezen hadden, dat zy, eerlang zig fte.kerbeviniilende , dan de andere Ingezetenen O 4 weer



Blo BEKNOPTE GESCHIEDEN.
ten om tegens hen te prediken , het welke 'toegeftaan wierd. Men bood den Wederdooperen toen een ordentelyk twistgeding aan , onder beding , dat men alleenlyk uit de Heilige Schrift tonde" handelen , en eenige geleerde vroome Mannen tot Scheidslieden neemen. Dit geweigerd zyude, geraakten *vby ieder in kleinagting, dus gingen andere wegen in, en een der buntien liep. door de Stad, hield zie doorn den Heiligen Geest gedreven te worden, li en nep luidkeels uit: Doch boete, en* iaat u wederom doopen. Doet gy H nuiw to zat » Gods toorn overvallen! Hier» meede geraakte het gemeene Volk aam *t hollen. Veelen Heten zig herdoopen,ji en hieven toen insgelyks zulks geroep :i aan. Veelen gehoorzaamden uit een- 1 Voudi^heid , om dat zy Gods toorn, Waar van zo geroepen wierd vreesden, anderen op dat zv hunne goederen mogten behouden. Eer twee maanden verlopen , waren zy eenige duizenden fterk, en begaven zig, als de Wethouders hen bv Plakkaaten wilden ver* dryven , in de wapenen, maakten zij meester van de Markt, en de Burgery van dat deel der Stad dat men Over* water noemd. Na dat zy hier drie daw gen tegens den anderen geftaan hadden % en vee 1 Herdoopers gevangen gemaakt)



ser NEDERLANDS. KERKE. 3«
' verflagen wierd. Na zyn dood liep c gfan Beukelszoon als van de Geest ge«
< dreven naakt langs de ftraat, en (lelde twaalf Regters aan om het Nieuwe Israèl, dus wierd de Stad MunJUr
< door hen genoemd, te regeeren. Ook 1 begreep hy dat men meer dan eene
Vrouw mogt hebben en nam 'er, toen I hem zulks toegeftemd wierd, voor eerst
drie. Eenige Perfoónen , nogthans , i merkende dat zy bedrogen waren ,
fpanden tegens hem aan , doch hun ü aanflag wierd ontdekt, en eenënvyltig
van de hunnen, door Knippeldollink, V die voor Beul fpeelde, omgebragr.a?^ l Beukelszoon van Leyden , waanende ic dus niet meer te vreezen te hebben , w wierp zig toen tot Koning van Sion
< op, en zond achtentwintig Apostelen \\ uit om te prediken, welken egter ten i| grooten deelen gevangen en gedood \\ wierden, Geduurende het Beleg wierd ''er ook een Boek gedrukt, dat het
IVerk der Herftellwg of Wederoprechling
geheten wierd, en waar in men be\\ weerde „ dat 'er zulk en Ryk van
,, Christus , voor den jongden Dag , „ zoude opgericht worden , in 't welke |j >, de Vroomenen Uitverkoorenen zou, „ den regeeren , en al de Goddeloozen
„ overal zouden uitgeroeid worden", i Zekere Heid Lystwg welke te AwfterO s dam t



sao BEKNOPTE GESCHIED.
weer eenen oploop maakte , in welke »y riepen : Maakt u van titer , gy God' deloozen! ten zy gy allen te-zaan* en wilt ttitgeroeid worden, want al die zig weigeren te laaten doopen , zal men dood'' Jlaan! Op dit geroep week de Geesteiykheid, de Roomfche Burgers , en al die de Herdoopers niet toe wilden vallen , uit de Stad Jen de Wederdoopers * bleeven dus meester van Munfter. Al n het welk op een Vryda» in 't begin der Vasten gebeurde. gyan\Mattliyszoon*r*n \i Haarlem en ifan Beukelszoon van Leydm waren de voornaamfte Hoofden en Aatdeiders, en Barend Knipperdotlink M Bemard Rotman, gacob van Kampen en 11 §fan van Galen, de uitvoerders van dit i1 ichroomelyk oproer.
De Stad dus vermeesterd zynde* wierden de Kerken geplunderd, alle dei goederen gemeen gemaakt, zo als ook het geen de ge vluchten en verdrevenen; hadden agter gelaaten, en alle Boeken*i uitgenomen den Bijbel verbrand, Voords 1 alle Maagden die boven de veertiemi Jaaren oud waren gefchonden. De Bis-1 fchop van Munfler zyne Stad weder willende hebben , was genoodzaakt! dezelve te belegeren, doch de Herdoopers deeden verfcheiden hevige uitval»; Jen, in een van welken, de valfchei; Enoch of Sfan Matlyszoon van Haarlemï,
ver-



dbb NEDERLANDS. KERKE. 323
1 'er eene groote menigte Wederdoope1 ren, met Wyf en Kinderen, uit Rol" ! land en omleggende Plaatzen zaamen, > Welken zig, niets als gpreed Geld mei deneemende, in twaalf Schepen naar ( Overijsfe! begaveu, om van daar ver( der naar Muwjhr te reizen Wanneer 1 de^ze Lieden gevraagd wierd werwaards I zy naar toe gingen ? gaven zy ten l antwoord: naar het Land dat God ons v tvijien zal Zekere andere Vloot welke zig by de voorgemelde wilde voegen, \ wierd egter dien zeiven dag, op bevel des Keizers , te Amjlerdam, met geweld tegengehouden. Des anderenda -gs liepen op den middag, in ge1 m<'lde Stad , vyf Herdoopers met bioo- te Zwaarden Ungs den ftraat, welken imet een ysfeiyk gefchreeuw riepen: In den naam des Beer en ! de zegen Gods (laat oik over de Rechter, en de s vloek over de Jlinkerztjde der Stad. Voords riep den eenen: Denieuwe Stad ijs de Kinderen Gods gegeeven. Den anderen , doet boete, doet boete / een derrde , wee! wee ! over alle Goddeloozen ! Op dit geroep raakte de Schutters in 'de Wapenen, en de fchreeuwers welhaast in hunne magt. Twee van deel'ze Zwaardloopers wierden fed^rd te |Amjlerdam en drie te. Haarlem ontihalst, alwaar ook den 2<j April nog O 6 Yier



iH BEKNOPTE GESCHIEDEN.
dam met een zeer ryk Man getrouwd was verliet dezelven in haare Geboorteftad, en begaf zig, uit iever voor den Godsdienst, (zo zy waande) naar Mutifter, alwaar men haar zelfs tegen haare dank aan een Fries deed trouwen. Ook trouwde den een zes, den ander vyf en veelen vier Vrouwen i te gelyk, en de Koning van Munfler nam nog tien jonge Maagden tot zyne Vrouwen boven de Weduwe van i ffan Mattijszoon, welke hy egter boven zyne andere Vrouwen verhief, en : haar de gouden Kroon liet draagen, haar wys rraakende dat zy van God tot Koningin beroepen was. Doch laat ons Munfler en haaien Koning voon een wyl verlaaten , en zien wat elders w-as voorgevallen.
Weinig dagen voor den overval van Jiamjiér, waren fommige Wederdoopers omtrend de Routvpcort gevangeni en in \r Gravenhaage ter dood gebragtv By Brieven van Keizer Karei de di, den zevenden Maart gefchreven, wierd alle Herdoopeten in Holland I nog eens genade aangeboden, rr.idsi binnen de tyd van veertien dagen te biecht te komen. Den zestienden van dezelve Maand wierd tot Leeuwaarden iemand die herdoopt was geworden , onthalst. Vyf da&en laater • kwamen
'er



i der NEDERLANDS. KERKE. 3*3
\ welken in de Boeien gebragt wierden. f Den 2 May kwam den Graaf van \ Hoogftraaten, Stadhouder van Holland 1 in de Stad verzelt van eenige Raads1 heeren van het Hof, waar op ver(fcheiden Wederdoopers met de dood ; geftraft wierden Agttien welken hunine dwaaling herroepen hadden, moesHen den 10 van de genoemde Maand, 1 bloothoofds en barvoets , in linnen ge> [ kleed en met Wasehkaarsfen in de E hand , in procesfie gaan. Voords wierd ;by een Plakkaat van den 25 Juny, I alle Melchioriten, dus genoemd naar \ Melchior Hofman, mede een Wederidooper, die hunne dwaalingen afgeLgaan waren , geboden zig een Jaar ^lan^ in hunne Wooningen te houden , 1 uitgezonderd die ten Haring vaaren, iof buiten 's Lands Koopmanfchap 1 dreeven.
Midierwyl-had men gfanvan Leijden^ \\ die toen nog te Muwfter op den troon : zat, wys gemaakt dat God hem drie iimagtige Steden, naamlyk Amjlerdam, | Deventtr en VVeztl gefchonken had, «' dus zond hy dan Sfacob van Kampen , een zyner Medeftanders , naar de eerstgenoemde plaatsom daar Bisfehop te zyn, en voegde hem zekeren &an 1 JUaltijszoon van Middelburg tot mede • 1 hulp toe. Kort te vooren had den Graat O 2 Yan



«,M BEKNOPTE GESCHIEDEN.
vier Mannen verbrand, en tweeVrou- ,
wen verdrongen wierden,
Ondertusfchen wierd den Stadium* der van Rolland en eenigen uit den Baad, met honderd of tweehonderd Kryeskoegten , gelast om het FJaKkaat, op bet ftuk van Kertery uitge«eeven, ook tegens de geenen die aan ij Hprdoopery fchuldig waren . m het 1 werk te ftellen en de Kegeenng van jiwfttrdaw wierd met Brieven gewaar-1 ft-houwt, dat de Wederdoopers een ü toeleg maakten om de Stad met geweid te overvaren. Men vergaderde h\«" op terltond da Schutters op het Stadhuis, aan welken men den aan'flacden Wederdoopers voorftelde, om te weeten war byftand de Wethouderfthap, des noods, van hen te wagteni zouden hebben, welken daar op een-1 paariglyk antwoordden, dat ze bereid waren voor 't gemeene beste te leeven «m te fterven. Men verbood toen op Ivfftraf de Herdoopers te heibergen. De vreemde Doopers. geen Burgersi zvnde, moe«ten dien zeiven avond, voor vyf uuren ter St^d uit, op poene van aan den hals veftraft te worden.! Ook vergaderde de Schuiters s avonds weer op den Dam, en overal wierd huisbezoeking gedaan, waar door men twintig Herdoopers gevangen kreeg»



\ der NEDERLANDS, KERKE. 3*7
tde gefchïeden, waar op zy naar huis igingen. De laatften dag van December waar mede het Jaar 1534. te» einaie liep, wierd 'er te Amflerdam- een !Burger, ter zaake van Wederdoopery (onthoofd, een ander ten eeuwigen dafge gebannen , en eene Vrouw ver* idronken.
Met den' aanvang des volgenden ifaars 1535. meenden fommige Wederdoopers Leyden by nacht in brand te •fteeken en te overrompelen, fchoon iy flegts dertig of veertig ftuk waren, eevende egter op hoop dat het gesmeene Volk hen toe zoude vallen. De IMagtftraat door den Kastelein van Woerden of zo den anderen meenen , )ïoor die van Amfterdam gewaarfchouwd Eynde, liet het Uurwerk ophouden, om het tyd beraamen des aanflags te :/ei hinderen , door dien het brand ftig» ren en den Overval op het zelve uur nevens gefchieden moest. Voords bragt men de Burgery onder de wapenen, i;n vond na veel huiszoekens vyftien Mannen en vyf Vrouwen, welken ge[Ntt wierden > waar na de voornoemde Mannen om halst, en de Vrouwen verdronken wierden. Eenige tyd laaer, naamlyk den 11 February hiellen de Wederdoopers, te Amfterdam a de Soutfteeg zekere Nagtvergade-
ring,



3ï6 beknopte geschieden.
van Hoogjlraaten , aTs Stadhouder, de Steden Haarlem, Leydeti en Delft bezocht, om order tegen de Wederdoopers en Sacramintartsfen, zo als de, Hervormden toen genaamd wierden, te ftellen. Den eerften Oftober kwam hy weer te Amflerdam , alwaar by de Regeering befchuldigde , dat zy te onachtzaam en te flap geweest was ui: 't ftraffen, het welk, zo hy meeude, , de oorzaak was, dat het opgerezen i kwaad, dagelyks nog verder voordkroop- Mr. tfatt Huibertszoon Schout der Stad, verdacht en betigt van Lui theraanery verliet toen zyn Ampt. De i Procureur Generaal deed ook twee Burgers welken Ilerdoopers waren vangen, waar op het gerucht ging dal men den volgenden nagt nog wel tweehonderd diergeljke Burgers vangen i zouden , die men uit de Stad naar \r Haage en diarter dood zoude brengen. Öp dit gerucht ontftond 'er eenige zamenrotting onder de Burgers, die zich bv nacht omtrend het Stad-i huis hielden, en openlyk genoeg te kennen gaven dat zy niet zouden ge. / dooien dat men, tegens alle Styl van Rechten, de Befchuldigden , des nachts,! ïn den ftaap, van hunne bedden zoude I lichten. De Scheepen Joost Bmh ver-i zekerde hun egter dat zulks niet *o»-



DBEft NEDERLANDS. KERKE. 329
iwy zyn de naakte waarheid. Ook wi1dden zy uit geen aardewerk eeten of cdrinken» maar lmeeten de aarde pottjtén aan ftukken en dansten op de [(diggelen. Een van de Mannen wilde' tl daarenboven ook niet eeten of men rmoest het hem kaauwen, roepende "geduurig, ik ben een Kind. OndertusIjJchen waren de Buuren van 't huis !iin de Soutfteeg, den ftank der branie dende klederen gewaar geworden, doch dde deur van 't huis was zo vast geI floten, dat men 't Slot met een Roer eopen moest fchieten, waarop ftraksde jbrand uitgebluscht wierd. Eenige daipgen na dit geval kwamen uit Hene. {gouwen wel duizend Herdoopers te Am. 'ijlerdam , omtrend den Nieuwendyk sa aan, doch men wist ze behendig weder : te rug te doen keeren. Den 25 Februa:ry wisrden de zeven gevangen Nacht» • loopers met den zwaarde geftraft, de Wrouwen in 't Y verdronken , doch de \ Vrouw van 't huis in de Soutfteeg, in I haare eigen deur opgehangen. Toen hunne Propheet Dirk Snyder onthoofd /zonde worden, riep hy driemaal: doet <uwe oogen open en ziet. Hy had altoos r voorzegt, dat men hem met geen Werktuigen hoe genaamd ter dood konde ) brengen, doch het zwaard maakt zyne f voorzegging valseh..
Ver-



%i% BEKNOPTE GESCHIEDEN.
rine, op welke ook Vrouwen, die het . p' Ki i\/r„.,„on hpimp vk ver-
bed van naaie
laaten hadden, zig lieten vinden. JJtrk „ . j„« Monnon van deeze
ümaer, een ucl
Vergadering , ftelde zig: aan als o hv een indruk van den Heiligen Geest gevoelde, die hem buiten zig zelve ver-1 voerde, dus lag hy, wanoeeir men viet, uuren , met Prediken en Bidden , doorgebragt had , zyn ftormhoed , harnas* rapier en ander geweer , benevens allé zvue klederen af, wierp alles 10 vuur, en beval de andere zes Man nen insgeiyks te doen, gelyk ook ge: fchiedde. De Vrouwen lagen me* alles af, tot de muilen van 't hooit toe. Dit gedaan zynde, gebood um Snuder dat ze hem volgen en naroe ren zouden, waar op die twaalf moe demaakte Menfchen met een fchrik kelyk gefchreeuw van : »«, «'«. w/< de wraake Gods , de wraake Gods door de Stad liepen. De Burgers doo dit geroep ontwaakt vlogen wel haas tot de wapenen, en kreeg hen allei gevangen , uitgenomen eene Vrouw die 't ontvluchte zonder dat men 00, heeft kunnen te weeten komen wa van haar geworden is. De Nachtloa pers op het Stadhuis gebragt zynde wilden toen de klederen die men hei aanbood, niet aantrekken, zeggende



r
der NEDERLANDS. KERKE, 331
i hem op genade of ongenade moest v overgeeven. De Wederdoopers hefloten legter met eikanderen te leeven of te Ifterven, en wilden van geen overgaaivë hooren- Dus wierd het Klooster • ihevig beftormd , moedig verdeedlgd , tdoch eindelyk den 7 April overweldigt, en alles dood geflagen wat zig ter weer tftelde. Tweeënzestig Mannen en zeventig Vrouwen en Kinderen wierden 'hier gevangen , en vervolgens naar ^Leeuwaarden gezonden. De Stadhouider" Schenk had hy dit beleg ruim hontderd Soldaaten veriooren. Het Hof van Friesland deed vervolgens op 't ! Westeinde van 't Klooster een galg oprechten. Vierentwintig van de gevangen Herdoopefs wierden hier aan opkgehanj;cn. Voords vyftien anderen ïonthalst, en veel Vrouwen en Maag'den, ointrend het Blokhuis te Leeu'waaiden en in het Ilempenfer Meer verdronken, terwyl de overigen , als vdoor eenvoudigheid misleid en bedrogen zynde , vry wierden gelaaten. Deeze beroerte was verwekt geweest door gfan van Geelen, dien de Koning tvan Munjier, met veel geld naar 'Friesland en Holland gezonden had , om O.verfte van alle de Wederdoopers aldaar te weezen. Hy was egter uit de nederlaag bijf't oude Klooster ont-
ko-
L



33o BEKNOPTE GESCHIEDEN.
Verfcneiden Herdoqpers «paakten, in 't laatst van de gemelde Maand een zwaar oproer in friesland, en trokïï van 't Dovp fzunt by Franeker, daar zy vergaderd geweest waren , met een getal van omtrend driehonderd fterk , met Vrouwen en Kindereni, naar »t Oude Klooster, by Bolemmrd. Dit Klooster wierd Hgt door hen ingenomen, dewyl 'er niet dan weerlooze Munnikken in waren, welken zy er uitdreeven, voords alles wat zy in de Kerk en 't Klooster vonden vernielende, zy traden het Sacrament met de. voeten , zeggende : 'iet daar den God, der Goddeloofen' Voords meenden zy zig in dit gemelde Klooster te begeven, en tegens alle geweld te befchermen, en maakten eikanderen wys dat het Gefchut, 't welk tegen hen mogt geplaatst worden, zig van zeiven om zoude keeren, en hunne vyanden ombrengen. Het leed egter niet lang ot ffurrian Schenk, Stadhouder van 1'rtfiS. tand belegerde hen, biedende nogtans den Inboorlingen , indien zy de wapens wilden uederleggen en naar huis trekkeu , kwytfcheldinsz van hunnen misdaad aan , en de Buitenlieden beloofde hy, met vrygeleide, naar hun Vfderhwd te Uatea trekken, uitgezonderd tien , die hy begeerde dat me*



iidek NEDERLANDS. KERKE» 333
jfcad zig uit Amfterdam naar Brusfel lèegeeven, en geliet zig daar van zijne dwaalingen af te ftaan, waar op hij iBrieven van vergiffenis verwierf van /Vrouw Maria van Oostenrijk, Land» qroogdesfe, der Nederlanden, onder.be* ijing dat hij zijn best zoude doen om Munjler op de eene of andere wijze, iweder in 's Keizers handeH te doen konmen. Hier op vertrok hij weder naar iAmfterdam, daar hij, hoewel zig nog heimelijk bij de Wederdoopers houdende , toen openlijk onder de voorwaamfte Burgers verkeerde, en in 't tkort zulk eenen aanhang maakte, dat ihij befloot de Stad , voor zynen Koning !te Sion ($fan van Leijdenj bij nacht, *e overweldigen. Den tienden dag van /DWaij wierd hier toe beftemd, en het Huiden der Stadhivs Klok zoude de ;leuze om bij een te komen zijn. Geilukkig wierd den aanflag egter nog *s avonds te vooren , der Burgemees • teren onverziens ontdekt Eerst meende men dat het niet gelooffelijk of mogelijk was, dat alles zo bedektelijk beiteid was geworden, doch de Ontdekker gaf zo veel reden van zijn zeggen i?n toonde zo veel gegronde blijk, dat men hem eindelijk geen geloof weigeren koude. Hier op wierd beraadiflaagt hoe men de Burgers, best op
het



BEKNOPTE GESCHIEDEN.'
komen en naar Awfterdam gevlucht, daar wy ftraks van zyne bedryven nadere melding zullen geeven.
Omtrend deeze zelve tyd gaf zig ze-i keren Herman de Schoenmaaker , op i een nagt , ineen Dorp by Groningen, voor den Mesfias, ja voor God den i Vader uit, roepende met een gruwely-' ke ftem : Slaat dood, Jlaat dood alle, Paapen en Munnikken ! Slaat dood alle I Overheid der gantfche IVaereld, en voon al die hier regeer en ƒ Beterd u, beter d u, ziet uwe verlosfing is voor handen.1 enz. Het onnoosle Volk meenendei dat den Oordeelsdag voor handenwas,; liep op dit gerucht van alle kanten: toe, waar door dien zeiven nagt, wel; omtrend driehonderd Perfoonen herdoopt wierden, dewyl hen wys gemaakt! wierd, dat die geenen welken zig niet: lieten Herdoopen, voor eeuwig ver-: doemt zouden zyn. De valfche Mesfias, Herman de Schoenmaaker wierd egter na 't pleegen van meer diergelyke dolligheden, welhaast gevat en naar Gro» vingen gevoerd, alwaar hy , na 't doorftaan van veel pyn, om hem zyne voorneemevis nader te doen ontdekken, in de Gevangenis overleeden is. Thans zullen wy weder tot &an van GuUn keeren. Deeze om de geestdryvende Herdoopery veiliger voord te zetten \
hao



osr NEDERLANDS. KERKE. 355
tifyyn Recliall, een dapper M&ri, die in ! zyn Jeugd den Oorlog gevolgd had , gèen \ bevel gegeeven had, om óp de hoeken E der Straaten die toegang tot den Dam garven , Zeilen te fpanhen, eh daar HoppePfakken naar toe rollen, om daar agter, .i als of het Borstweeringeh waren , te rVfchuilen. Daarenboven riam hy eenige 'Wrywilligen ten eeriten óp .Maandgeld n aan, om onder 't bevel dér Burgemees■1 téren, den'eerften aanval té doen. De poorters der Scad hielden zig ondcrtüs* ilfbhen ftil, en de Wederdoopers op het g Stadhuis zongen den gantfcheri nagt Psal* nrnen, terwyl hunnen Aanvoerder Jan van \ 'Geilen hen verzekerde dén volgende morïgen, voor tien uuren, meester van de >Stad te zyn, en dat zonder bloedftor* li tihg , met zulk eeii hand vol Voiks, Kwant men heeft reden om te gelooven, »i dat de Aanlegger.s van dit werk niet bói.'vén de veertig ilërk gefeest, waren, zo I dra dén volgenden morgen verfcheen bragc : men het Gefchut op den Dam, waar I mede welhaast de deur van het Si. Eliï jlibets Gasthuis , dac ter tyde en ëen | gedeelte van 't Stadhuis was, om ver gefchoten wierd. De Soldaaten, door de Burgers op den voet gevolgt braken daar op in , en dreeven de Herdoópers tot in ; 't binnenfte van 't Stadhuis, ook klom1 men e'énige met ladders ten verfteren in,
waar



334 BEKNOPTE GESCHIEDEN.
hét ftilfte in «Ie wapenen zoude döèn komen en het Stadhuis bezetten, terwijl men eikanderen hier over met wel venlaan konde verliep de tijd enöeWe« derdóopers waren ondertusfchen op dé been geraakt, welken met Vaandels èn Trommels, en allerhande geweer,, uit de Pijlfieeg, alwaar zij bij een ge- > komen waren, naar den Dam trokken. Hier overvielen zij ten eeriten: hét Stadhuis, vóór het welke de wacht meest gedood of gevangen wierd. Dei Burgemeesterert nog bezig met raadtoiee^en zijnde , hadden vrij veel werk: tehad om hun leevensgevaar te ont'i kamen. Zeker Dienaar van den Schout, i belchonken tusfchen Stoelen en Ban'i ken leggende, door 't gerugt wakker: geworden zynde, klom rnar boven, en verftak, hoewel hij niet wist wat 'et gaands was het Kioktouw, waar door men ter wapen klopte De Bug irers opgewekt zijnde, poogden toen de toegangen tot den Dam te bezetten 4 doch die zig het eerst derwaards be* eaven wierden door de Herdoopers > welhaast doorfchooteri, onder weiken ook de Burgemeester Piefer, Koltmj een geleeM en godvruchtig Man, dit droevig 'ot bezuuren moest. Slegt zonde het toen met de Stad uitgezien hebben indien de Burgemeester Goze.



j. J O A. 217
' iniuda »i°"Sfte zoon van
ATictfia, i Chron. 3: 11. 5) Koning in Israël", was een afgodendienaar, gelyk als zyn va«trjoaüas, 2 Kon 14: 13.
fa: Vijandigeen zoon van liafchar.
1 Gen. 46: 13. '
ifhïit*: v/as
1 O ^en zoon van Jaketan, Gen. 10: 20.
! 3J Een zoon van Sera , Gen. «6* 33. 34-
1 3) Koning in Madan, [of? ir r 4) Een zoon van SaharaYm, 1 Chron. 8: 9.
JCHhbeo: De beroemde; eene dochter van Levi, gebooren in Égipten, moeder van M ol es en Aaron,
£,XO0. 6; 20.
>ëp : Getuige; een zoon van Padaja, tolt den ham Benjamin, Nehem. U. 7.
-er. : £** Gèwiltige ; Aanvanger \ ij£werende 1 vvas
.O Een van de zogeaaamde twaalf kleine Profeeten , joè'1 1: z. * 14- ï6.
'a).De eerstgeboorene, maar out.
aardde zoon van den Profeet Ka-
muel, 1 Sam. g: 2. 3) Een uit den ftam Simeön, 1 Chron.
4« 35-
K 4) Een



334 BEKNOPTE GESCHIEDEN.
waar op de Vyanden van alle kanten be* vochten wierden, eenigen ter neder gefchoten of doorftoken, anderen levendig gevangen, en weder anderen die op den Toren°«evlucht waren, waar onder ook *ïan van Geelen zelve was , van boven neer oefmeeten en afgemaakt. Het Stadhuis weder vermeesterd zynde wai de •Stad gered, en de nederlaag der Wederdoopers volkomen. Dien zclven nanr.dda<* wierden de lichaamen der gefneuvelde&Herdoopers, by de beenen aan gal» «en gehangen. Eenige volgende dsgen bragt men door om de fchrikkelykfte ftraffen aan de gevangenen in 't werk te ftellen. Sommigen van dezelven wierpen op een Vleeschbank het hart uit den lyve gefneden, hen in 't aangezicht ge. witrpen, voords gevierendeelt, de {tukken op de Stads poorten gehangen, en de hoofden op paaien gezet, anderen wier den onthalst cn de Vrouwen verdronken , behalven twee welke in de Pyljïeeg, in haare eigen deuren opgehangen wierden, om dat zy van den aanflag geweeten , de Oproermaakers geherbergd en de Kogels waar mede zy gefchooten hadden , vergiftigd gemaakt hadden, en een Wed'uwe met haaren Zoon, om dat zy den zogenaamden Bisfchop Jacob van Kampen gehuisvest en. niet aangebragt had. Om gemelden Bisfchop in handen
te



J O H. aio
vroomen Koning Jofiüs, ï Chron» 3: 15.
3) De vyfde zoon van Eleoënaï, 1 Chron. 3: 24,
4) Een zoon van Afaria . 1 Chron. 6: 9.
5) Een zoon van Davii's helden , 1 Chron. m 4,
6) EenKrygsheld uit den ftamGad, David's goede vriend , 1 Chron, 12:13-
7) Een zoon van Mefelemia, 1 Chr. 26: 2. 3.
8) Een Overfte aan hst hof van Koning Jofaphat, 2 Chron. 17: 15.
9) De vader van Afaria, uitderi ftam Ephraïin, 2 Chron. 28. 12.
Een van de kifideren van Asgad, Esr. 8: 12. 11) Een van de kinderen van Bebaï, Esr. 10: 28. , t2) Een zoon van den Hoogenpries* ter Jojada, Esi'. 10: 6. Nehem. 12: 22.
13^ Een zoon van den Jooden-vyand
Tobias, Nehem. 6: 8. 14") Een zoon van Amaria, Nehsm»
12? 13.
! 15) Een Priester na de Babilonifch»
gevangenis, Nehem. 12: 42. Johanha: Liefdenrijk; was
Ka 1) Een



ftlg J O E. J O H.
a ï Fen uit den ftam Raben , de I 4Jva%^Semaja, .Chron. 5:4,8I
5) De voomaamfte onder de kinde 1 ren van Gad, i Chron. 5-»• J
6) Een zoon van Jestajan, i Uiron. ■
7)7B?oeder van Nathan , i Chron. i g/Een^andekiaderen van Gerfomi
I Chron, 15: ?• It« ... rhrnn 1
g) Een zoon van Laedan , 1 Ctuon.i
m^Een'zoon van Afaria, 2 Chron.
«>Een*van de kinderen van Nebo,'
Ia)EEênIOz:ao4n\anSichri9 Nehem,
IoglV.: % wegneemer van den vloek j 3 een van David's vertrouwelingen*
ï Chron. 12; 7. . „
ToësacR • J een uit den ftam Be»
1 jrmin. eu'vertrouweling van Da
vid, 1 Chron. 121 6. Toha: Levendig maaker; een van Dj J°vids helden, 1 Chron. 8:16. HoofdÖ
1) Een zoon van Karean, en v o« in Tuda, 2 K.on. 25: 23- , 3) De eerstgeboorene zoon vand



JOK. JAN. aai
Aaron, en Opperpriester door David aangefteld, i Chron. 9: 10. 2; Een zoon van Zacharia uit den
ftam Juda, Nehem. n: 5. 3) Een geleerde Priester , die met Esra uit Dabei naar Jerufalem trok, Esr. 8: 16. fjOKïivi: IVederbpJlaande; de naam van een byzonder geflaeht uit den ftam Juda, 1 Chron. 4: 22. Jonas: Duif; was een Profpet ten tyde van Koning jerobeüm, a Kon. 14: 25.
foNAfMa: De Vorst des Heeren; was 1) Een zoon van Rechab, 2 Kon, rc: ,5. 23.
2J Een zoon van Simea, 2 Sam. ?3.* 3- 32.
Jonam : De Slaap des Heeren ; een zoon van Kiiakim onder de vooiva-
1 deren van Christus, Luc. 3: 30.
onathan : Jonathas : Gaave' des Heeren ,* was
i) Een zoon van Gerfon, Recht.
F] 18: 30.
! a) De eerstgeboorene zoon van Ko* ning Saul, 1 Chron. 8: 33. 34. 3) Een zoon van den Priester Abiathar, 2 Sara. 15:27. 36. I 4) Een zoon van SimeK, 3 Sam* 21:21,
K 3 5) Eeo



aao J O H. ] O J.
ï) Een van Christus voorvaderen,
Luc. 3*. 27» „ O De vrouw van Chufa, Rentmeester van Herodes, Luc. 8i 3' Johannss ' Liefdenrijk', «ras
i) De Dooper, voorlooper van Christus , feT. 40; 3. . a) De Euangelist, zoon van Zebc deüs, Matth.4: 2t. TotaCHIm: De voorbereider des Heeren; een godlooze Koning m Juda , a Kon. 24: 6. 8. 12. 15- _ , . , Jojada: wsetenfchap . of *f« Heeren; was
Vader van Benaja, * bam.8. is. I ( 1] Een zoon van Pasfe'ah, Nehem.
3) Een zoon van Eftafib, Nehem.
AÏEen zoon van den Hoogenpriester Afaria, 1 Chron. 6: 10. Jojamk: De opjlanding des Heeren;
J)aDe tweede zoon van Koning Jo- jj
S^De'man van de kuifche Sufanna,
JMJt™- Ewflruder des Heeren ; was , l0j0 Eén van de nakomelingen jan-



J O R. J O S. 223
URAm: Verhoogde Heer ; was
ft) Koning in Israël, Ahab's zoon ,
en dus broeder van Ahasja ,
2 Kon. i: 17. Hoofdft. 3: 1. »2) Koning in Juda, 2 Chron. 21: 5.
Hoofdft, 20: 31. 53) Een zoon van Thoï, Koning te
Hemath, 2 Sam. 8: io. 14) Ken zoon van Sichri , 1 Chron.
26: 25
'rem : Verhoogde Heer} was de va-
Ider van Eleafar, een van Christus
'Grootouders, Luc 3:29.
rdaan : Gerichts /troont ; was een
gronde rivier in Palestina, Ps. 42: 7.
sa: Wezenlijk; een zoon van Ama-
efa, ï Cbron. 4: 34.
sabath: De gave des Heeren ; was
1) Een zoon van Somer, 2 Kon.
121 2t.
a) Een goed vriend van David,
1 Chron. 12: 4. 3.) Een Hoofdman, 1 Chron, 12: 20.
4) Tweede zoon van Obed*Edom,
1 Chron. 26.* 4.
5) Een Overfte aan het hof van Jofaphat , 2 Chron. 17: 18.
6) Een Leviet ten tyde van Hiskias,
2 Chron. 33: 13.
Een zoon van Hogepriester Jolua, Esr. 8: 33.
K 4 8) Twee



222 JON. JAR.
5) Een zoon van Sage , a Sam. 23:
33* i*a~ uit den ftam
6) Een zoon van Jarta uu uc
7) Een zoon van Ufia, 1 Cfrron. 27
;Konmg Jofaphat, » f^00^ 8ver. o) Een zoon van Aianei, een lS man ten tycie van Esia.
^en^zoo5» van Jojada, Nehem;
„/Een'zobn vanMalluch, Nehem.
,a)1 De' vader van Zacharias, Neh.
T,/ten5Schryver te Jerufalem , in I3VS huislïeremias gangen ge.
zeeten heeft, Jer. 37=Jf' 2Moofd. , T.1) Fen zoon van Kareah , tioow 4 ma5 in het Joodfche land, ten tv-.ïe van de BabUonifche gevangenis, ,
ïo^e^yle en jongfte zoon van;
Manhathias, 1 Makkab. a. 5TnPAii- WMztrs een Israëliet, die van 1 1 Babêi weder te Jerufalem kwam,
t ESiV^SUaiï een aanzienelyk J°maV «It «enTam Gad, x Chron.,
5: U»- JO<



] O S. 823
«5) Een zoon van Mattathias, Luc. 3: 24.
< 6) Een zoon van Jonam, Luc. 3: So« ?7) Een zoon van Jakob , de mar» van Maria 's Heiiands moeder , Matth. 1: 16. 18. £8) Een ryk man van Arimathea, een Raadsheer en een vroom man , die ook een heimelyke Discipel vanjefus was, Matth. 27: 57. to. {9) Jofeph Barfabas, Hand. 1: 23. üsss: Geneezende Heer; was 11) Een van de kinderen van 's Heiiands moeders zuster, Matth. I3! 55'
:s) Barnabas, een Discipel des Heeren , Handel. 4: 3&jsiü: Josias: IVezentyke Heer; was
I) Een Koning in Juda , 2 Kon. 22: 1.
»2) Een zoon van Zephanja, Zach. 6: 10.
i'SinjA : De zetel des Heeven; een rzoon van Seraja, 1 Chron. 4: 35. SiPHia : Volmankende Heer; een :zoon van Selomith, Esr. 8: to* tsó'&i Heiland; Leidsman van Israëls ?volk in Kan&an, Num. 13: 17. ijthAm : Volmaakt ; was
II) Een zoon van Gideö'n , Recht. 9: 5- 21. 57-
K 5 O Ka



' '1
224 J O S.
Twpg Levieten ten (yden van EsTa, Esr. 10:22. 23. . Iosaghar: wdiictitigi een
zoon van Sïme&th, die met Joiabad zynen Heere Joas doodde, 2 Kon.
Josaphat: Z>* tfw w Rechter) of fo# Beticht des Heeren;. witS 1! Een zoon van Aliilud, Kanfelier van David en Salomo, 2 Sam»
8*- ïè- „ Ti»
2 > Een zoon van Paruah, 1 Kon* \
3/Een zoon van Nïmfi , 2 Kon*! 9-" T4'
4; Een Matboniet,, 1 Chron. n: 43«j
5) Een Priester ten tyde van David * 1 Chron. 15:24. . I
6) Een zoon van Asfa, Koning in; Juda, 1 Kon, 22: 41.
7) Ken dal, Joëï 3: 7.
Josawia : De billijkheid des Heeren $1 een zoon van Elnaan, en field vaal David , 1 Chron. u: 46.
Jcssra: Toegift} Vermeerdering \ w as j j) Ken zoon van Jakob, dien RacheLl:
'hem baarde, Gen. 30: 23. 2) De vader van Igeal, Mum. 13: Tm 3; Een van Asfaph's kinderen ,I 1 Chron, 2$i 28 J 4) Een van de Opperpriesters, Neh>
14° §.j Een.



ISA. 327
«ai: Gefehenk; pf zet/ft iindig\ zoon n van Obed , en vader van David , i i Sam. 16: i. 10 saschak : Loon; Bezolding; de vyfde
1 zoon van J akob, dien Lea hem baar* r de, Gen. 38: 18.
üBOsirH: Schimpnaam; de jongde
2 zoon van Saul, 2 Sam. 2: 8« 10. giebel: Bewoond eiland; eene doch-
I ter van den Koning te S'dun , en t de godlooze vrouw van Ahab ,
ii Kon. 16: 31.
:;chaïl, Kloekmoedig; de vader van
IJojada, 2 Sam. 23, 20.
i;hcd , Een man van magt; een zoon
»van Malechet, 1 Chron. 7, 18.
vm Aè'l, God verhoort; was
li) Een zoon van Abraham, dien Hagar hem baarde , en dien God zelf dan naam gaf, Gen. 16, 11.
is) Een zoon van Nethanja, 2 Kon. 25, 23.
\2>) De vader vanSebadia, 2 Chron. 19, 11.
14) Een zoon van Johanan, 2Chron. S3, 11.
imaöl.. Godi naam; een voornaams 1 Vorst in den ftam Simeön , 1 Chron.
14, 36 _ ,
raSl, Vorst Gods; was 1) De naam van den aartsvader Takob , welken hy ontving toen K 6 hy



aaö I O Z, IR.
2) Koning in Juda, zoon van Urm, 2 Kon. 15.'.5. 35- ?8Jozadak: De rechtvaardige fleer; een I zoon van Seraja, 1 Chron. C: 14. 1 Esr. 3: 2 Jb : Een Wachter ; wns
1; De naana van eene ftad, Gen. io: 11.
2) De vader van Supim, 1 Chron.
7.: 12.
Jfa: Stads-Wachter; was
1; Ken van de nakomelingen van
JaVr, 2 Sam-2-: 25. .. ,. , a) Twee heiden van David, die dee« ' zen naam droegen, a Sam. 23: %b. ?o, 1 Chron. 11: 28. 1bad : Woudezel; de eerstgeboorene i
zoon van Hanoch, Gen 4: 18. 3bam: /r»»^ Jladi een Vorst derl Edomieten uit het geflacht van Efau, Gen. 36: 43* 1 Chron. 1: 54. I Ifheres: Stad der verwoesting; eene I
vermaarde ftad in Egiptenjef 19:18. Ifi: Wachters; de vyfde zoon van'
Belah, 1 Chron. 7' ?• Ibsames: Stad der zon; epne grensftad van den ftam Dan , Jof. 19; 41. Iru : Wachters ; de eerstgeboorene
van Caleb , 1 Chron. 4} ï.;s« Jsaak: Een ge/lacht; of een zoon van \ lagchen; een zoon van Abraham, dien,Sara hem baarde, Gen. 21: 3-
Isaft



I S ü. 22*
IsuREaJ Eene zuil des Heeren; de ui» terfte landftreek van het land Kanaan, Luc. 3: 1.
fiiBAL: Razumenblaazer ; de tweede zoon van Lamech, Gen. 4: 21.
[uchal: Alles is des Heeren,, een gezant van Koning Zedekia, en aanklaager van Jeremias > Jer. 37; 3.
[üda: Lof Gods; was
1) Een zoon van den Aartsvader Jakob,dien LeaJiem baarde, Gen. 29*. 35 •
2) Zyne geheele nakomelingfchap „ of de geheele ftam, Num. 1: 27.
3) Een zoon van Calphi, Maccab. 11: 70.
4J Twee mannen van dien naam, waarvan in de geflachtlyst van Christus wordt gewag gemaakt* Luc. 3: 26. 30.
5) Een inwoone» te Damaskus • Handel. 9: ii.
6) Barfabas, een aanzienelyk man onder de Christenen , Handel. 1*»; 22.
7) Galiletts, Handel. 5: 37.
8) Iscarioth, de verrader van Christus, Matth. 26: 48.
9) Makkabeüs, zoon van Mattathi&s, 1 Makkab. 3: 3.
10) Thaddeü's , of Judas Jakobi a Handel. 1: 13.
K 7 Ju«



fc;8 1 S TU I S T'. I T tf.
hy met den onfcefcbaanen Engef werfteide, Gen. 32, £8* a) Alle nakomelingen van Jakob M de twaalf ftammen , die ook Gods- i eerstgeboorene zoon genoemd wor-J den, Exod. 4, 22. 1
3) De elf ftammen bebalven Juda*. a Sam. 2 , 10.
4) De tien ftammen behalven JudaH en Benjamin, 1 Kon. 12, 16.17.;
Ïstob, Een goed. of vroom- manm een Vorst in Syriën, a Sam. 10II 6. 8.
3sw 1, Glad of effen; de tweede zoon;
vsn Saul, 1 Sam. 14 » 49* 1 Ithakazvn, Regent voor eenigen tijd $1
eene ftad in den ftam Sebuion»!
]of. 19, ï 3. Iïhaï, Stérk; was
1) Een Joodengeneot, die zieh van de Pinlistynen by het volk vani God voegde, sSam. 15,19. 21. aa.j
<i) Fenzoon van Ribaï,2 Sam. 23, 29%; JthAmar, Eiland der •palmen, of der
amandelen*, de jongfte zoon van Aa* j
ron , Exod 6 , 23Ithel, Steikte Gods; een zoon van
jefajah, uii de ftam Benjamin,
Nehem. 11,7. Itwkam, Gefchenk; eene kleine ftad
in den ftam Juda, aan de grenfen
der Edomieten, Jof, 15, 23.



KAB. r »3I
van de Asfyriërs is veró'verd, 2 Kon. 18, 34- Hoofdft. 19,3.
'K.
AKABZBët, , Gods vergadering; eene
I ftad in den ftam Juda, Joi^is, 21.
Kades, Heiligheid, eene groote woestyne, alwaar den Israëlieten, toen zy door de roode zee gegaan waren, hun eerfte nachtleger hielden, Gen.
I 14 > 7« Num. .13, 27.
iKades-barnEa : Heiligheid van den vluchtigen zoon, eene ftad in Idu-
f mea, Num. 32, 8
iKADMiëL , Een God van het begin; een van de Overften onder de Levieten , die Jerufalem weder holp her-
t bouwen, Esr. z , 40. Hoofdft. 3, g.
^KallaÏ, Mijne flem\ een Priester ten
5 tyde van Nehemia, Neb 12, 20.
Kariüh: Kaalkop; de vader , van Jo-
j chanam, 2 Kon. 25 , 23.
IKarkor: Put der verkoeling ;eene ftad iu den ftam Manasfe, Recht. 8, 10. Kartha, Stad; eene ftad in den ftam Sebulon, Jof. 21, 34. Kecar, Verduisterd; was 1) Een zoon van Jsmaè'1, Gen. 25,13. 2) Het koningryk Arabiën, Ezech. j 27, ?i.
iKedemoth, Oude Jlad, eene ftad aan
de



230 J U D.1
Jüdi : Belijder, een zoon van Nethan| ja, Jer. 36: 14. ,
JuniiA : Bekenmr des Heeren ; ne vrouw van Jesba, uit den ftam Juda, 1 Chron. 4: 1?. Judith : Eene belijdercsfe; was
j) Eene dochter van Beri, vrouw
van Efau, Gen. 26: 34* 2) De dochter van Mecari, Judith.
81 1-7. , . I
JyLiaN: jonkvrouw; eene geloovige vrouw te Rompn, waarfcliynelyk de vrouw van Philoiogus , Rom. 16: i|. IüLius, gouBèlittsi een Onderhooid- man by 's Keizers lyf-regiment ,
Handel.27: 1. 3« , , „
Jup;ter: Helpende Vader', de hoogfte af^od by de Heidenen, a Makkab. 6: 2.
Jüsab Hesed, De goede zetel; een van de kinderen van Serubabel, 1 Chr. 3: 20.
Justin : De rechtvaardige ; was .1) Fen romeiniche Jo*dengenoot,
Handel. 18*. 7- _ , _ _
a) De bynaam van Jofeph Baria-
bas, Hand. 1, 23. S) De bynaam van een genaamd Jefus, Col 4, 11. • JusA, Modderig ', eene ftad m den itam
Juda, Jof 15, 55. Jwa : Zonde; een Sandfchap , het welk
van



KEN.
233
, Erffehjke bezitting; eene ftad in den halven ftam. Manasfe, 1 Chron.
12, 23. Kri'has, Rotsfleen ; aldus wordt Petrus van Christus genoemd, Joh» i, 42.
IKerenhapuUh , Hoorn wet blanketsel; \ eene van de dochteren van Job , ! Job 42, 14-
ÜKtKos, Krom gebooxen; een van de Nethinim , Esr. 2, 44.
iK&tura, Reukwerk; de Vrouw van Abraham, Gen. 25, 1. 4-
((Kjbzaïm, Stad der vergadering: een van de Steden, welke aan de Kinderen van Kahath u't den ftam Epbraïrn wierden gegeeven , Jofi
2Ï, 22.
IkKipkon, Zwarte betk, eene beek tus-
fchen Jerufalem en den Oiyfberg»
2 Kon, 23, 4. ^Kir, Koude; eene groote ftad in MS-
don , a Kon. 16, 9.. ■ ■> m
fKiRiATH, Stad; eene kleine ftad in
den ftam Benjamin,. Jok 18, 28. i'KiniATH> Steden; was
tj Eene oude ftad aan de overzyde van de Jordaan, Gen. 14» 5-
2) Eene ftad der Gerfonieten, 1 Chr. &, 76.
| Kiriath Arba , Vier Jledeu; is de ftad Hebron, lof. 14, 15*
Kr



93» K E D.
de overzyde van de Jordaan, lof.
Kllls/Beitigheid, was
O Eene ftad in Guhleain den itam Naptbali, Jof. i*. 22. Hoofdft.
2) Eene plaats in den ftam Juda, fof. 15,23. t - Tf
3) Eene plaats in den ltam liafchar , 1 Chron. 6 , 72. ,
Kkdma, Ouderdom ï de fongfte zoon van Ismaël, Gen- 25, 15' .
Kkdor L.aömor, Tzer-eeten Koning in Elam, Gen 14, 1. ... ,
Khgila, Verdeeld; eene ftad in den ftam Juda, aan de grenfen der lmlistvnen, Jof. 15. 44; .
KrhblathAh, Vergadering, de negentiende rustplaats der Israëlieten, Num. 33 . 22. 29. ,
Kemukl, G«* isopgeftaan, de derde zoon van Nahor, Gen. 22,21. Mum.
34 f 34* t. i
ICrnaiï, Bezitter i een zoon van Enos,
Gen. 5 , 9 12. 14/ . Kenas, Waggelend net; was O Een zoon van Eliphas, uen.
s^Ee" broeder van Caleb , Jof. $)* Een 'zoon van Ela , 1 Chron. 4' '* K%-



KOR. 235
3) Een zoon van Hebron, t Chron.
l4)°Êeu3 zoon van Jeze'ar, Exod. 6,21.
L.
wban , Wit; was
i) Een zoon van Bethuël. broeder
van Rebekka, Gen. 24, 29. \a) Eene plaats in de Arabilche w'oestyne* Deur. 1,1.
aceo^m , Duivels-zee ; eene yoorftreffelyke ftad in Peloponnehs , : 2 Makkab 5» 9- . „ . . „.
ÈicHós, Mooren-ftad; eene ftad der fAmorieten, Jof. 10, 3> 5LëoA-, Verzaametaar; een zoon van f Sela, 1 Chron. 4, 21. .AëoAN, Ver der ver; was
1) De vader van Ammihud . 1 unron.
7, 26. 27.
2) Een üerfoniet, 1 Chron. 23 >7Uëi., God zelf; de vader van Eha1 faph , Num. 3 » «4»
Loffpreeker, een zoon van
Tahath. 2 Chron. 4,2. CahmaV, ZW; of ook Stnjd; eene
ftad aan den ftam Juda toebehoo. 1 rende . Jof. 15, 4°' LaYs , Een oude leeuw ; was
x) Eene ftad in den grond, weira



234 KIR.
Kiriath - BaÜl, BaalS'Stad; eene priesterlyke ftad in den ftam Juda, Jof. 15, 60.
I^iristh-SaNna, Doomen-flcid; is de ftad Debir, Jof. 15, 49,
Iüriüth Sephfr , Boeken ftad; is hetzelfde Debir, en mogelyk wordt zy aldus genoemd, omdat'er eene Boe-' kery of de Documenten der ICananieten, of eene School is geweest,, Jof. 15 , 16.
KiR'öth, Steden; was
1) Eene ftad in Moiib, Jer. 48, 24. Amos 2, 2.
2) Mogelyk ook Eazor-Hadata , Jof. 15, 25.
Kis, Hard ; was 1) De vader van Ivoning Saul ,
1 Sam. 9, 1. s) Een zoon van Maheli, 1 Chron. t8 , 21. 22.
3) Een zoon van Abdi, 2 Chron. 29, 12.
Kis?ó'k, De harde; eene ftad in den ftam Ifafchar, aan de Levieten gegeeveu, Jof. 19, 20. Hoofdft. 21, 2g._
Klita, Des Heeren ftem\ een Leviet, Esr. 10, 23.
Koiiah , Yskoud; was 1) Een zoon van Efau, Gen. 36,
i) Een zoon van Eliphas/Gen. 36,16.
3; Een



L E A.
33?
der van Martha en Maria, Luc
li, i. i'. 43'
IVeikzaam; de oudfte dochter
. van Laban, Gen. 29, 16. 17* siEbana , De maan ; een geflacht der \ Nethinim , Esr. 2 , 45. .ebaöi'H , Eene burgt der leeuiven; jèene grensftad van den ftam Juda, IJof. 15, 32.
iEGha , Wandelende; een zoon van > Sela, t Chron. 4, 2t. :,ehi, Kinnebakken, de plaats, alwaar i Simfon met eenen ezels - kinnebak ï duizend Pnilistynen floeg, Recht.
'ibahan! De maan; een van de Ne« i thinim, Nehem. 7, 48. ubano», Wierook-berg ; de grootlte ■en hoogfte ben? in Syriën; hy wierd 1 aldus genoemd van den wierook, 1 welke 'er op groeid, 1 Kon. 9, 19. !Ibna, Populier.boomen, was 1 xj Eene legerplaats der Israëlie» | ten , Num. 33» 20. 2.) Eene ftad in den ftam Juda, Jof. 10, 29. Ubni, Wit j was
I O De eeifte zoon vs^i Gerfon,
5 Exod.6, T7. , ,. _
4 Een zoon van Maheli, 1 Chron,



236 L A I.
aan Bethrehob ligt , Recht, ig ; 7. 14. 27. 29. 2) De vader van Phalti, 1 Sam. 25, 44.
LaÏsa , Leeuwinnen .ftad ^ zekere ftad, waarvan Jef. 10, 30. gefprooken wordt
Lakum, Opflanding, eene ftad inden
ftam Naphtali, Jof. 19, 33. LameGH, Een arme; was
1) Een zoon van Methufalab , en vader van Koiich, Gen. 5, 25 28.
2) Een zoon van Methufaël, Gen. 4. 18.
JLAMuëL > Een vriend van God; aldns noemt Salomo zyne moeder, Spreuk. 31, 1. 4-
LaödiceS, Des volks rechtvaardigheid;
Wï.S
1) Eene ftad in klein Afiën, Apoc. i, 11.
2J De boofdftad van het land Phry. giën.
Lapit.oth, Blixem; de man van De*
bora , Recht. 4, 4« Lasthhnbs , Hard gelijk een (leen t
een vooraaame Vorst in Syiien , 1 Makfcab. 11, 31. 32. Lazarus , God help; was
O Een arm man vol zweeren , Luc.
ï6 , 20. 23.
2) Een vriend van Chïistns, en broe¬
der



L Y D. £39
a) Eene kleine ftad in her land der Hethieters, Recht, i, 26, Lvcia, Dochter; was
ij F,en landfchap in Afrika, Jer. 46,9.
2.) Eene purper - kraainfter uit dit landfchap. Hand. 16, ia.Lysanias, Oplos/er; een kleinzoon
van Ptolomeüs Mineüs, en Viervorst
in Abilene, Luc. 3.1. JLvsimachus, Bijlegger van den Jlryd;
broeder van Simon, den verraader,
en van Menelaüs, den kerkioover,
2 Makkab. 4, 39. JLystra, Stad van verlosfing ; eene
ftad in het land Lykaöniën, Hand.
16, 1, 2 Tim. 3 , 11.
. M.
tMAacHA, Vertrapt, verhryzetd; was
1) Een zoon van Nahor , Gen. 22, 24.
2) Eene vrouw van David, 1 Sam.
3) 3Êene kleine landftreek van Syriën, 1 Sam. 10, 6 8.
^MAfioia, Tuimelende Heer; een vin de Opperpriesters, die van Babel mede te Jerufalem kwam, Nehem.
IMaaï, Buik) de zcon van een priester,



a38 L I B.
Li bona, Wierook berg \ eene ftad niet
verre van Süo, Recht. ai: 19. Linus, Een net-, een geloovige tej
Romen, 2 Tim* 4: ai. Loümjmi: Niet mijn volk; deezen naam moest Hofeiis 2ynen tweeden zoop: geeven, om aantetoonen, dat God het afgodisch Israël niet voor zyn volt wilde erkennen, Hof. 1: 9. Lod: Geboorte; eene Had in het Joodi
fcheland, 1 Chron. 8, 12. Looabar, Uitverkooren geboorte; eeni
ftad in Giielid, 2 Sam. 9 , 4. 5' Loïde, Eeeter, de geloovige groot;
moeder van ïimotheüs, 2 ïim. i , 5 Loryhammo, Zonder ontferming', d«
dochter van Hofeas, Hof. 1, 6. LothaN, Verberger; een zoon vai
Setr, Gen. 36, 20. Lucas. een Evangelist, Col. 4
14. Handel, 16, 10. Luciüs. Licht \ een vriend van Pau
lus, Rom. 16, ai. Lud: Gebooren; was
O Een zoon van Sem, Gen. 10, i\ a) De Ludiërs , of Afrikaanfth mooren, Jef. 66, 9- . Luhith , Geplavijd; een berg m n<
land Moüb, Jef. 15, 5' J^us, Amandelen; was f) Bethel in den ftam Benjamin Gen. 28, 29' . y „



D E
jOEDE huisvader.
eens Zedelyke Geschiedenis* ■ CB9SSSSSSSS9
De Man, wiens, charakter deels het •nderwerp van deeze Geichiedenis zal yn , ftelde in de eenzaamheid zyu rrootfte vermaak , dikwils doorreisde y Vrankr)k ; zyne gantfche toerus» mg beftond in een paard, zes henalen, papier en potloot. Hy was opmerkzaam op aiies, niets dat merk" raardig'was ontglipte zyne aandagt. Op zekere dag, door een Dorp wanelende , zag by ee\i Meisje in de deur an een Boeien huis ftaan, in haare and een Korf met Bloemen houdende: it Kind 't welk zestien faaren of ee« eu daar boven oud fcheen, was zo> choon als de Dageraad , ja fchoonec an de Bloemen die zy droeg. Getrof»n door dit gezicht, vroeg hy aan en Boer, welke daar omtrent ftond, ^ie dit Meisje was , en wie baa^e A 0a«



n a c.
ter , die de muuren te Jerufalem II
holp inwyden , Nehem, 12, 36. MaCbdoniS, Hoogland; een landfchap 11
in Griekenland, Handel. 16 , 9. Machi , Vechter; vader van Gevel, ||
Num. 13 , j6. Machir, Verkooper; was
1) De eerfte zoon van Machir » 1 Gen. 50, 23.
2) Een zoon van Ammiël, 1 Sam. j 9. 4 ?■
Madaï, Rechter; de derde zoon van
Japhet, Gen 10, 2. Madok, Twist; eene ftad in Kanaan, j
{of. 11, J.
Macdaï., Heerlijk', een van de kinde- 1
ren van Bani, Esr. 10. 34. IMAësAi, Myn werk; een zoon van i
Abdiël, 1 Chron. 9, 12. MaèseJa , Des Heeren werk\ was
1) Een Leviet, t Chron. 15, ïg.
a) Een zoon van Adia, 2 Chron, 23, 1. m
3) Een Krygsöverfte van UfiS , j 2 Chron. 26, xi.
4) Een , die eene vreemde vrouw I had genoomen, Esr» 10, 18-
5) Een zoon van Ahas, 2 Chron. 28, ?,
Magdala, Hooge toorn; eene ftad aan j de zee Cienezateth, Matth. 13, 39' I
Ma* I



eene Zedelijke Gefchiedenis. 3
:ize Reiziger met aandagt, en seide» [iynheer, ik zie aan uwe houding en i waad dat gy een Stedeling zyt» en Keien, neem , het my niet kwalyk, isistrouw ik veeltyds , ik heb daar jiyne redenen voor; zie hier myft ;iröuvv en drie Dochrers, myne twee oons zullen daadlyk van het Veld itmen , en deeze trekke ik alle Gellfcha^pen voor; want ik ben ver* ikert, dat als ik fterve, ik in hunne nrten weder zal herieeven'. de Dochïs omhelsde hier op haaren Vader en neende.
i Getroffen van dit Tooneel , kon 'arel (dus zullen wy onze Wandelaar oemen) zyne traanen mede niet verergen , mistrouw my zo veel gy wild ;»rak hy, myu oprecht gevoel over het mi ik hoor en zie gaat alle verbeeling te boven — neen waarachtig! zule Tooneelen, ziet men in de Steden .iet. Avtton lachte en beval dat men 'ruit en Wyu z.oude op Tafel brenen. Onder het Ontbyt fprak Anten» teel van aen Laudbouw, en van de l uttigheid aan deeze haiKiteering ver* mogt, byzonder over de Vreugde en i/iyheid die men in dezelve geniet> met een woord , hy fchilderde deze've «iet zulke treffende Kouleuren af, dat tgirel loutere aandagt was , en reeds A z eag,



a De Goede Hulsvadtt
naders waaren ? De Vader van dit tileiM*. antwoorde de Boer, m felvk als ik roede een Landbouwer . I aar hy is ryk, fommjge boude. he| voor een Graaf, en wel voor een zeer ïvkén G aaf, deeze Wooning heelt | DKenuiaai, «ebouwd , het
voor zyn eigen Geld geDOU>7 1 • eheele Dor» vaart heel wei by iieo» tyfchi« orls Geld, al. wy 't uodj hebben, en als wy ^ bmal
■hy onzè Dokter en bezorgt ons van J het nadiae, zyn Vrouw en Km»tre^ a S in itte. gelyk. wy„heb| hem ook heel lief, en doen alk dagetjj vv.s gebed aan God voor hem: -J Maar hv wil gven Mynheer U<ues; «oe^n —- A ben uw Vrwnd zeg,: by! en bemin u ailen ais my zeivonj y Ome Wandelaar hoorde de ,e, net veel opmerking , bedankte hen vTor iyne onderrichting, en na gej liord te hebben dat die zonden , en Dorpbewoner , An** ge§B ïêo was, beg.f hy z'g vr^til &rwaards\ en verzogt om dejdrf vn hpt Huis te ipreekerii *m Kheen den ouderdom van vytttg Jaare St te keuben, zyn houding J wnitoaf, eu de Adel van zyn U fchi-ierde hem ten oogen uit, &m, lïe mg kwam met zyne aangeno<njf ffiU omm». 'Ante* teicüoafj



eene Zedelijke Gefchiedenis, 5
(de hand gedrukt te hebben , zeide hy; laaten wy ons hier nederzetten, uw verftand en openhartigheid , welke 4k in deeze weinige tyd, dat gy^ tot mynent geweest zyt , in u beipeurt ;heb , maaken u myn vertrouwen waardig. Het verhaal myner Lotgehvalien kan niet dan leerzaam voor n
! Myn geboorte gaf my recht totaanrzienlyke Eeiümpten. Maar de He«mei had my met een denkende Geest |)begiftigt, zo dat ik nimmer met eene boppervlakkige befchouwing van a^wat i;groots en heerlyk fchynt, voldaan en
i vergenoegt was. Ik (lapten dan de wyide wereld in, zonder befluitteneemen, awelke ftand ik my verkieze zoude, ik ibegaf my in Gezelfchappen, maar de «meeste Leden onder de zelve waaren, 'enkel fchurken, trouwloozen , bedorva mharten , huichelaars , en nabootzei? Lvan anderen. By de Vrouwen vond
ik g^en beter zeden, kwaadfpreebeid , zot geklap, jalouzy, onkunde , fe en apenwerk, zie daar alles in een L woord nanr waarheid gezegt. Myn k vermogen was toereikend genoeg om leen vry leeven te leiden, myn hart E haakte naar eene Gezellinne, welke
ii met myne zedelyke denkbeelden over[ eenkwam. Maar waar dezelve gevon-



4 Be Goede Huisvader*
een voorfmaak begon te gevoelen, van i die Hemelfche en eeuwige Gelukzalig- jj toeid welke meerendeels in Blydfchap H en Vryheid beftaan zal.
Niets was voor Karet van meer be- I lang dan de Gefchiedenis vau dien bejH langryken Man te kennen, hier toe ji wendde hy alle poogingen aan, om , ver- ;| mits hy verzogt zynde van daar als een Reiziger, eenige dagen Gastvry te mogen vertoeven, zyn volle vertrouwen te winnen , en dit gelukte hem ïi te eerder, aangezien Karet een Man|i was, vol verftand en fraaye talenten.
Op zekeren Dag dat ey famen wan-1 «ifelden en over de wisselvallige fameiffl loop der ondermaanfche dingen lpra- < ken, zeide Karet tegen Anton, uwe ? Lotgevallen ,Myuheer, moeten zonder f twyfel zeer mterësfant zyn, en vm zou my voor zeer gelukki? rekenen , indien gy zo veel vertrouwen in my"| fteide, om my dezelve medetedeelen. I Geene bloote nieuwsgierigheid fpoorM my bier toe aan, neen Mynheer , my- H ne beseerte fpruit uit eene belangeloo-a ze drift voort, om myn hart met wysher» te verryken, en tevens waare het moo« gelyk u van nut te zyn. Anton , zag \ hem eenige oosreublikken met eenj 4 peinzende houding aan, en na herrr I



eene Zedelijke Gefchiedenis. T
•eed. Ik betaalde haar na dat ei] zig tekleed had en was ten uiterften met aar aangedaan. . , '
l Toen zij het Geld ontfangen had, iag zij mij met weenende ooaen aan, 'iel voor mij op de knier. - en mg. Ich Mijnheer , ik heb de .f alen ö r fefchaafdheid overtreeden, ik moet m Rwe oogeo een verachtelijk Schepte! ,-ijn, maar God *im de reden bekend éie mij hier toe hebben aangefpaord , dat sezegt hebbende ftortte zij voor over neder en viel in onmagt. Ik Eelp haar op, zette haar op een iftoel neder, en bragt haar door middel van Engeiscb Zout .weder bij b ar ■«elve. Toen zij eetrigzints, bedaard .was, zeideik.Mejofferi voorzeker moet een zaak van veel belang voor ■ tot deeze ftap hebben doen over-gaan, maar ftei o gerust, en fpreek,
Li in kan ik u van .^"VfuL ik Eeide zij, vergeet mij voor J**g»g fXieg naar de gevangenis, en reu«e |daar uit hem rite mi) dierbaarer dan i alles is, en vertaal» deeze Stad voor •eèuwig/ Hoeluitde gevHngjmsl riep ik uit , wie? uw Man < Min
pp^arV- Neen, zeide «»J.
I V^der, mijn grijze arme ono/lokk>g9 i Vader, hem, die mi, het leven. g*t. ! heb ik getracht te redden, o? deeze A 4



6 De Goede Hidsvader
den? my dagt die in de gehfvle wy4 de Waereld niet te znllen vinden.
De Schilder en Tekenkunst was eene I van myne gelieffte bezigheden : ik h»d| my hier door in de Stad waar ik j woonde, eenigfints eenen naam ge«| maakt. Ik tekende meestal naar le- j vende Modellen, die my van tyd tot jj tyd > hunnen dienst kwamen aanbieden, waar voor ik hun ook beloonde. Opj een avond bood zig een jong Vrouwsperfoon bij mij aan , met dat zelve i oogmerk Zy was Jong , Schoon J m^ar ten uiterften bedremmeld en be- i fchaamdwanneer zy my haar oogmerk! openbaarde. Ik befcheide haar tegeni dén volgenden dag , zy kwam , maaf | toen zy haar ontkleden zou , fmolt zijn 5n haare traaren Het Geld dat zij mijl
Ï;eè"scht had, was vrij hoog, echterI lad ik beflooten het haar te geeven, ji aangezien ik mij verzekert hield een! fchoon Model in hf<ar aantetreffen. i 3k fprak haar moed in, zij liet zigi na veel fpreekens gezeggen , en nui ontkleed zijnde (lelde ik haai in dat postuur, in we'ke ik haar Beeltenis op[ het papier wilde brengen. M-<ar bet had wat moeite in haar in eenen zelfden i Hand te houden, telkens borst zij uit'1 in fnikken en traanen , eindelijk na veel aröelds kreeg ik mijn Werk ge- j
reed. I!



eene Zedelijke Gefchiedenis. O
Hïe Lotgevallen van haaren Vader, eti Ésvens die van haar zelve," doch dit was geen nieuws voor my, het bevestigde my allesnlyk in het gevoelen dat k my van de menfchen in het gemeen ge vormd had, en deed my grooker affchiik van dezelve krygen. i Ondertusfchen wierd my Lf>mze hoe langer hoe dierbaarer, zy had verftana bevalligheid en deugd, en deeze eigenfchapDen , deeden my bet befluit neemen om èaar te trouwen, indien zy 'er toe gel-negen was. ik deed haar openhartig myn voorftel, het welk zy zonder acniterhoudenheid aannam. Wy trouwden (en genooten tot heden toe een ongetftoord geluk. .
Ik hud geen moeite om Loutze everitehaalen van de Stad te verlaaten. (Hier koos ik myn verhlyf ? het welke ik ruim , a&ngenaam, gemakiy k , maar (tevens eenvoudig liet faamenftellen. Het |is zestien Jaaren dat ik hier woone, rin welke Jaaren my God met vyt lvtntderen heeft gelieven te zegenen , niets iheeft 'er tot hier toe aan myn geluK fontbroken , en den Hemel zal my, noope ik, by het zelve bewaaren.
Toen ik hier myn Wooning gevesitigt had , verbrandde ik alle myne >Vdelyke Papieren, ten einde royne Kinderen myn eens ontworpen plan met A 5 z0^



8 De Goede Huisvader
wijze getracht te redden , indien ik biet in tegen de zedigheid gezondigt hebbe, G «d hoop ik zal bet mij vergeeven. INimmerwas ik meer aangedaan, ik itond op het punt om haar in mijne armen te drukken , doch wederhieid mij. hoe hervatte ik, ik vinde dan no? braave Kinderen ! Gij bekoord mij j Jk vei iaat u niet, ondanks u zelve verlaat ik u niet, ik ga met u derwaards; gij hebt een bijftand eene i bupe in dit geval nodig, naderhand i fcunt gij miJ aiieS verhalen. Het was natuurlijk, na het geen zij voor mij i gedaan i^d, en daar zij mijne zedige i behandeling te haarwaards had gl- i zien, dat zij vertrouwen in mij ftel«f**, i JS'ngen naar de gevangenis, maar helaas ! de goede Grijsaard, was onder zijn rampen bezweeken ea bad den geest gegeeven. Ik zal het
?,hI.rWa8eu ' ~dat hier voorviel afte- i
lene: en, de Cipier was 'er zelfs ten 1
hougrten van getroffen , ik voldeed den : fchuioeifcher, nam Louize met mij
naar rn„ne Wooning en liet het Lijk j 11d*rwaard,s hengen ,het welke ik
ffiLag/° daar na deed tej ^rde beftel.en. Louize welke zeer treurig
£! ff* betreurde en de ongevoebge Waereld verfoeide , verhaalde mij
da



eene Zedelyke Gefchiedenis.
nm wel met my zelve te leeven. Dus :ïiag de Dcod myn Leeven eindigen , k zal voorzeker door zyne nadering, niet ontrust of yerfchrikt worden. By mvne Fami?lje wensch ik te fterven, >f' liefst intefluimeren; voords beveele k my in de handen der Voorzienig,ïeid. Ik beminne God, e en gelyk ten braaven en gehooizaamen Zoon :yuen Vader bemind; en vat heb ik or van mynen Vader te vreezen* Ik ÉFér t>em myn hart , dat hem Het -Heeft, en heb een oprecht berouw over Tiyne afwykingen; en met deeze aanrenaame troost, dat ik myne Kmriere» yi\n voorbeeld, en myne Ksnst orrt Oèngdzaam te keven , medegedeeU ïebbe, zal ik van hun fcheiden. >ie God, dat zy van deezen eenvoudi ■jen weg , die ik bun yonrgewandelt >ièbbe, niet afweeken, hunnen Loopoaan gerust en Vroom voleinden , en op den zelfden Leger ontiliepen , op Iwelke haaren Vader, de laatile zucnten heeft uitgeboezemd.
Kat el hoorde den Wysgeer met fverwondering aan, en befchouwds hem als een wezen verre boven het [gros van het gewoon» menschdom [verheven, Anton ftond op en geleidde izynen vreemden Gast naar zyoeWoox ming, en begaf zig Veldwaard aan zyA 6 De*



io -P* Goede Huisvader
zonde vernietigen, en de banden var het vooroordeel , welke de menfchen zo nadeelig zyn , weder zouden aanneemen.
Den zelfden dag toen ik den naam van Anton aannam, begon ik een ge< woone Boer te worden , welke met zy ne mede Boeren leeft, en het welzyr geniet, dat hem den goeden Hemel ter deele fchenkt, om daar hier en ginti weldaaden van te bewyzen. Myw Kinderen zyn my getrouw, en zy zul len alle met goede PachtersFamie Men zig door den tyd in den Kctit vei eenigen. In 't kort ik heb alles aan gewend, ten einde zy nimmer het on «innige befluit neeme mogen* om Stad waards te trekken. Hun Geze.fchapti my dierbaar en onontbeerlyk: Myn Jongens beploegen de Aarde gelyk a ik, en myne Meisjes bezorgen de Huil houding. Ik ftrek hun een voorbeel van dadelykheid en vlyt, het welk 2 ook yverig navolgen , zo dat ik niets t wenfchen hebbe. Myne honger en mr re dorst, verktyge ik door myn ai beid ; ik verzamele de Vruchten dat^ van, en geniete eene duurzaame ge •zondheid. Van Ziele Krankheid, we ke de Lichamelyke vei re overtreft, bi zonder van de eerzucht, ben ik vry qn kaunG eindelyk de groote Kunst
01



eene Zedelijke Gefchiedenis. 13
'v vierde van een Akker koopen , die is aan de mijnen grenst, men eiscbt mij «d'ar zo veel voor, ik zal met de Heer i Anton raadpleegen , wij kunnen on* r mooglijk zonder zijnen raad iets on* n derneemen.
• Eindelijk was Karei verpligt at" !f fcheid van dit waardige Huisgezin te 1 neemen. Leef wel, zeide hij , eer\ biedwaardige Grijfaart , gij hebt mij c de waarde van den mensch, en de Ihoogfte graad van het geluk leeren I kennen, welke mea hier beneden be1 reiken kan : eeuwig zult gij in mijn I harte woonen, en indien gij het mij 1 wilt toeftaan, zal ik dikwils het ge\ woel der Waereld ontvlieden ; u en 1 uwe dierbre Vrouw en Kinderen omil heizen en mijne Sophie . . . meer kon1 de hij niet zeggen , hij vertoonde bij ! het uitfpreeken der laatfte woorden, i eene groote verwarring. Anton be1 merkte zulks, zag hem met een be( daard nadenken aan , drukten hem
aan zijn hart, eu liet hem vertrekken. Zijne Dochters en bijzonder Sophie befchonken hem met de fchoon-
: fte Bloemen, en de Zoons gaaven hem
j verfabelden Vruchten.
Eenige dagen was Karei in de Stad
i geweest waar hem alle voor werpen teeeftftonden. ~
* A 1 Op



iz D* Goede Huisvader
nen arbeid. Koe gelukkig zoude ik zyn , zeide Karei in zig zelve, indien ik een medelid van dit Huisgezin was.! Waar myn beroep verbind my onge-v lukkiglyk aan de Stad, een Stad vol} verwarring, gewoel en waar men de:, waare vrede, en de ruste des Gemoed*: niet fmaken kan. Hier is alles vrei de, alles rust, alles genoegen. So-\
phieh een Engel: o Jay zy bezitj
alle bekoorlykheden, en alle eigeni fchappen, om een Man, een Huis'i gezin gelukkig te maakeu. Met dee-ii ze en diergelyke redenen bragt Kam rel het overige van de tyd door. Veeki tijds fprak hy met Sophie, met haareji JYïoeder, en met de andere Kinderen ,7 alles bekoorde, alles verrukte hem. I Altoos hoorden hy den Huisvader met een nieuw vergenoegen, Alle de ïnwooners van het Dorp, zelfs* de bij-; gelegene Nabuuren achtten hem als' Funne Befchermer; van alle zijder,"
lioorde men zeggen Deezen wii
een Proces met mij beginnen, maaiik gaa naar de Heer Anton, en dee-.
zen zal het beflisfen. Gij wilt ditj
Meisje tot uw Vrouw * hebben, doch zij heeft geheel geen vermogen, maal gaat naar de Heer Anton, als hij zijn toeftemming geeft, wil ik 'er de hand Ook wel in leenen» —— lk wilde een
vier<



eéne Zedelijke Gefchiedenis. 1$
li al wat hij vermogt om haar te wederI houden, en een allerlaagst voorneei men met haar te willen volvoeren.
Karei bedagtzig niet lang, hij greep t den Knaap van agteren bij de hati ren, rukte hem van het Meisje at en < wierp hem, eenige voeten in de Kamer 1 heen. Deeze Gast zig dus ruw beI handeld gevoelende , tprong daadlijK i op de been., en trok zijn Deegen: Karei had de zijne mede ontblood , en dus wilde zij op elkander aanval* ' len; maar de oude Vrouw, wierp een ftoel lusfchen beiden, die zo onzagt, op de gewapende arm van den Deugi niet aankwam, dat hem de Deegen uit de hand viel, die de oude Vrouw op nam, en ogenbliklyk verbergde. Nu ftelde hij zig voor Karei bloot en zeide wel aan, ik ben in u maej
maar, hier gaf hij een fcffreeuw,
en riep, Hemel zijt gij het Karei! — Karei herkende hem nu mede , maar i als een Blixemftraal, fchoot den Schelm hem voorbij en ten Huize uit.
Onbegrijpelijk was de ontfteltems 1 waar in Karei zig bevond. De Zoon van den Graaf, zijn Vriend, in zodanig een omftandigheid, zo eereloos, zo laag, te zien , deed hem als een beeld ftü (laan. De oude Vrouw had ondertussen alles aangewend, om het Meisje tot zig



14 De Goede Huisvader
Op zekeren avond wandelde bij geheel onachtzaam , een gedeelte der Stad door, en floeg onvveetende een naam. wp duistere ftraat in, wanneer hij uit zijne bedwelming getrokken wierd , door een Perfoon weike hern vasthield, en met een bevende ftem tot hem zeide wie gij zijn moogt Mijnheer,
om Gods wille, komt mij te hulpe, komt eene ongelukkige te hulpe; ik laat u niet los, of gij moet met mij
gaan : doe thet haastig, doet het
God zalu zegenen. Karei was inderdaad verrebrik t over dit voorval, /o verrede duisterheid het toeliet, zag hij zig door eene oude Vrouw vastgehouden. Hij wilde haar van zig afftoo-
ten, maar zij liet hem geen tijd —
hier nabij, vervoegde zij " *unt
gij een ongelukkige helpen , wagt gij langer, dan is alles verlooren , nog eens, in Gods naame, bedenk u niet Mijnheer, de eer en de deugd verpligten 'er u toe. Karei volg¬
de , of liet zig veel eer door de oude voorttrekken. Zij kwaamen in een kleine , maar zindelijke, Wooning. De Vrouw ftiet een deur open , en Karei zag tot zijne verbaazing , een jong Heer met een Meisje op de grond worftelen; zij feheen alle pooging aan tewenden, om te ontkomen en hij deed
al



eene Zedelijke Gefchiedenis. if
Ie vStad : Zy zag aan alle zyden
loudom zig heen, zag dan de oude i/rouw, dan Karei aan, welke haare lauden in de zyne vasthield. 1 Na eenig ftilzwyge'n zeide zy- o Myn«eer, help my uit myne verlegenheid; uoe kemt gy hier, door wat toeval?
if is het afgefprooken werk ? Zeg
iet maar —— is h2t overlegt? nu, dan :y God mijne Ouders , Broeders en lusters genadig! zij wilde meer fpreeien , maar Karet, viel haar in de rede isn zeide, fchoone Sophie, bij God ! en .iilles wat mij dierbaar is, betuige ik 1 , dat dö Voorzienigheid mij alleen uier heeft gevoerd; ik weet zelfs niet waar ik ben, deeze Vrouw heef mij. <)p den weg , tegengehouden, mij ge* *>eden en ondanks mij zelve herwaards nebtagt, laat zij het zelve getuigen: verwondering en verbaasdheid houden mij opgetogen, u in het geweld van den iZoon mijus Vriend te zien. De oude iVrftuw welke tot dus verre gezwegen Ihad , zette zig bij hun neder , en zeide. Lieve Juffer, ik ben onfchuldig aan uw ongeval, die onwaardige booswicht ,weike u wilde mishandelen , hebl be ik als Minne gezogen, hij komt mij dikwüs bezoeken, maar van uwe komst beh ik onkundig, hij bragt n toen het duister was hier, ik had;
geen



ï6 De Goede Huisvader
zelve te brppgen, want zij was op de ij vetfchyning van een tweede Peifeon in onmagt gevallen: Zy viel op een ftoel i neder, verfchoof de hairen van haar | aangezicht, zuchte en zeide, Hemel. Hemel.' waar ben ik, myn Va¬
der! o myn Vader! Naauwlyks had zy deeze woorden gefprooken, of Ka-
rei gaf een cil, en riep o God.' .
Sophie! Sophie! zyt gy het, is het
verbeelding! Sophie! door dit roe- lij
pen verzamelde Sophie t want zy was het in waarheid zelve, allekragten, fprong op, en deed eene' pooging om te vlnehten. Maar Karei greep haar in zyn armen , drukte haar tegen zyn h*rt, en zeide met een zagte en tedere ftem o Myn Engel! uit welk ■ gevaar heeft u de Voorzienigheid gered, en wel door my gered.. -Stel I
u gerust mvn hart, in deeze myne armen, zal ü niemand beleedigen, dan i ten kosten van myn leven. Zet u neder, en bedaar, ach goede Vrouw, breng alles wat gy hebt aan om haar te verfterken. Hier mede was de ou- | de reeds bezig, VVyn, Water, en ij alles wat zy had wierd aangebragt; na eenige tyd , en het gebruik van een i j goed glas Wyn en Water kwam zy 11 geheel tot zig zelve; Sophie was?van veel fterker natuure dan een Dame uit
de i



eene Zedelijke GeJcJiiedenisi 19
LL _^ om Gods wille laat mij vertrekken — alleen liefst alleen wi! ik
(Vertrekken; op menfchen verrrouw ik imy niet: deeze zyn, gelyk myn Vader wel gezegt heeft, boos en valsch , ma veel onbehendiger dan de onbeften» i^igheid zelve. ■ ■ Lange had dien (booswicht, door de fchoonfchynende glimp van eenvoudige oprechtheid , imyne Ouders in zyn belang gebragt % ten met ons zyne Kinderen als onnosze'e Lammeren gefpeeld, de eenvou* idige natuur iaat zig ligt verblinden, wy befchouden en beminden hem als nanze Broeder ; maar de fnoodaard had het op my ongelukkige gemunt» nny wilde hy vermoorden , hy noemde izig de Zoon van een Pachter, en myn /Vader, die de deugd en goedheid zei * tve is, geloofde hem, deed geen onderzoek, om dat hij geen kwaad vertitnoeden had: —— maar ik moet vertrekken , gij weet genoeg, gij hebt
(«genoeg gezien, zo gi] medelijden
Jmet mij hebt, zult gij miine bede geihoor geeven.
Karei drukte haare handen, en
ibetuigde, dat hij niet leven wilde, indien hij haar niet behouden bij haare Ouders gebracht had. ik ken den knaap die u hier gebragt heelt, zijn Vader is geen Pachter —~ het zal
van



t% De Goede Huisvader
ceen kwaad vermoeden , maar gij maakte mij Hoor uwe traanen oplet- ; tend; ik wilde weeten wie gij waart, en wat zijn oogmerk was, luj weigerde mij zulks, gij wilde ver rekken, hij wederhield u , eerst met zagte woorden, toen met geweld — o. — p'J is onweerftaamijk boos als hu niet fchieliik zijn oogmerk kan bereiken , , cij raakte aan 't worftelen met el- ■ kander, en ik lloop ftii ter Deure uit om het eerfte mensch dat ik zag bm* nen te haaleu , dien Heer ontdekte,: ikdaadelijk, fk dwong hem door mijn J fmeeken,mij te volgen, hij deed zolKs, 2ie daar alles wat ik weet, en dit is : de waaracihtige waarheid.
Karet bevestigde dee's het geen de 1 oude Vrouw gezegt had, en f meeste Sophie, zij wilde tog zeggen, door wat ongeluk zij zig uit de armen der om geftoorde vrede, in die der uiterfte droefheid zag ae worpen. Na veen fpreekens, voldeed zij eeoifzmts aan zijne be^e, waar in hij door de oude Vrouw onderfteund wierd, en zeide ]k geef mij over in de handen van
God, wat kunnen mij dan dei
menfchen doen ! — Gij Mijnheer kent mijne Ouders, en b mme te der hal tiaheid, omtrent hunne Kinderen, vet* . beold u thans, welke hunne toeiiand !



eene Zedelijke Gefchiedenis. 2t
larelke Sophie nimmer hoopte weder e zien* . ...
Op de bepaalde tijd waaren zij m de nabijheid van het Dorp; de Injvooners , hoorde zo haast geen Rijtuig aanrollen, of ijlden bet zeiren te gemoed; maar toen zij Sophie itn Karei, welke zij nu reeds kenden, gewaar wierden, Ichreeuwden zij hunke blijdfchap uit, de lucht weergalmde van de naam van Sophie/ Anton! ÏKartl! fommigen vlogen naar het Huis »van Azton, maar konden niet anders {uitbrengen , als, Sophie! uw Dochter! —
{Karei / alles was in de uiterfte ,
jsverwarring. Louize vloog de Deur uit, ahaare Dochters volgden haar, Anton itverhief zijn handen Hemelwaards . ïonweetende of hij dezelve danken of ifmeeken moest. Eindelijk kwam het (Rijtuig nader, Louize opende het Porkier, en Sophie viel in haare armen(Karei fprong ter andere zijde uit, en qging naar Anton, welke op de voor* jfbefchreevene wijze bewegenloos ftoncU IHier is uwe Dochter, zeide hij, bewaard, behouden, gered door de Voor* ezieni'^heid. —— Het is niet mooglijfc MM tooneel, in zijn volle kragt en wer-
Iking te belchrijven Liefde, de
dreifenfte aandoening, verwondering ;
en



ao He Goede Huisvader
van uwen Vader afhangen , om zig op de gevoeligfte wijze over hem tewreeken. Dit gezegt hebbende bood hij dc oude Vrouw eenig Geld aan, net ■geen zij weigerde met te zeggen :— Neen Mijnheer, geene Penning begeere ik voor het geene hier is voorgevallen, dit zoude ik my altoos te verwijten hebben , gij kunt hier blijven tot den d.ig aanbreekt, en op mij ftaat maaken, dat ik u in dit geval met al wat ik vermag zal helpen. Gij zult mij en deeze Juffer niet om niet verf pligt hebben mijne waarde , zeide Karet, en zo gij het wild mijn Jieye Sophie, vervolgde hij , blijven wij hier tot hetaanbreeken van den dag , zij Bewilligde daar in, te meer na maate haaren geest van tijd tot tijd bed&arer wierd; zij brs-chten het overige van den nagt, taamljk bedaard «ver.
De dag begon nog naauwhjrfs a^antelichten, wanneer Sophie ten fterklten aandrong om te vertrekken ; Aaret beWi ligde hier in , nam benevens Sophie affcheid van de oude V'ouw , aan welke Karet beloofde, v;u haar gedagtig te zullen zijn, en dus vertrokken zij Karet bragt haar naar zijne Wooning,beval het Rijtuig in gereedheid te brengen, en dus verlieten zij een Stad,



eene Zedelijke Gefchiedenis» 33
^isen. Nu myne Kinderen zeide Anton, want dervoor erkenne ik u na dit geval, myn lie1 Karei. Ik zal niet morren tegen den liemel, welke my in dit geval zeer zwaar Kkastyd heeft , dien fchynbeilige heeft nnyn verftand van het fpoor gebragt- Onder het maske van een geftreng Godsïenftig T^ngeling, heeft hy my verleid, tón hoe gemakfeelyk laat zig een mensch die de Godsdienst bemind , daar door nier verleiden? . _
Karei berichtte Anton, dat hy de Zoon
Ivan de Graaf van L was, en veiv:e
kerde hem dat de Graaf hem alk nioge[lyke voldoening, over het geval bezorLgen zonde; en bood hem hier toe zyne Jidienst aam Sophie fmeekte om 's HeHpels wille dat zulks niet zoude volvoerd worden , dat dit het geval flegrs ruchf (baarer zou maaken. Haar Moeder item- • <de dit mede; en de Dorpelingen was het Iwaare van 't geval onbekend. Dus was iide Heer Anton ligtelyk te overreden: en he meer, om dat hy bekende, dat 111 de {verkiezing zyner Vrienden, zyn verftand 1 niet door een gezond oordeel en mensenkennis was beftïerd geweest: Ik moet |,ae menfchen nog meer beginnen te wantrouwen, zeide hy-
Zulks is niet nodig zeide Karei; myn f. belluit is genomen , in dit geneuglyk ver[ blyf, by menfchen, als gy allen zyt, wiT



Sa De Goede Hirisvadér
en een onophoudelijk vreugdege* | roep, door de Oorpsbewooners aan- E gerecht, zou hier onophoudelijke af* f Wisfeling geweest zijn , indien Karei. \ de menigte op geene vriendelij fee wijze Verwijderd, en het verrukte Huisge* ziu, naar binnen gedrongen had. > Eerst toen kwam Anton bij zig zei*-li ven, Sophie had hem onophoudelijk! gekuscht, duch hij zag haar op eeofll bedenkelijke wijze aan en zeide ein» I
delijk, wat moet ik van u den-;
keu, Sophie1? en vau u Karélt
veel goeds heb ik nimmer, dat is u bekend, van I.~t grootfte gros van 't men&chdcm gedagt. Maar zoude ik. mij ook in u beiden, . • . , Karei en Sophie vielen voor hem op de knieën , Sophie betuigde haar onfchuld, Karel{ deed een kortverhaal van het voorge' ▼allene, en nu hefte hen Anton op en kuschte hun hartelijk.
Ma dat zij allen eenuzints bedaard waaren, verhaalde ,Sophie op welke! Wijze, onder fchijn van een wandeling* de gewaande Zoon des Pachters , haar op een Wagen met geweld onl voerd en haar in de duisternis op de plaats had gebragt, waar Karei, haai als een Engel Gods, geholpen, gered en haar nu weder aaa haare lieve Ouden gebrast had. Karei beichreef het ove>
ri






£4 De Goede Huisvader, enz%
ik woonen. Myne vermogens zyn toereikende — hier zag hy Sophie tederlyk aan ; ik moet nu vry fpreeken en haar van u ten Echtgenoote verzoeken. Sophie. bloosde* — Eindelyk zeide Anton: hoor myn Zoon, dien eernaam keure ik u altoos waardig, het geval heeft u by ons gebragt, de Voorzienigheid wenkt my als met de hand; — en ik gehoorzaam dezelve. Voords leefde dit vreedzaam Huisgezin een lange reeks van dagen, zeef gelukkig.