NUTTIGE HUIS èk BYBELSCtïi
ALMANAGfl^
foor het Jaar 1794.
, waar .in
Éehalven het rioodige tot een Almanach b#hoorende, gevonden word, eene Handleiding om de Jeugd tot k.en« nisfe van de Heilige Historie ert JLandbefchryving op te leidén ; als.oök.om dezélve te (lichten, met veete andere nuttige ? zedekundige en tevens vermaak elyke onderwerpen»
Verfiert met ia B'ybelfche fc Ö N S T'T AAFREÉLEN. En derzelv^Jiafc^
By H-Vk e Y ZjWyrt^!$wkoa^



inhoud va* mezen almaNach.
i. De 12 Maanden, Kermisfen, enz.
*. Bybelfche Figuuren, met derzel/er Dichtkundige Verklaaringen.
3. De Namen van onzen Zaligmaker Jefus Christus , welke hem ia de Boeken des O. en N. Test. werden gegeven*
é Vervolg van de Gefóhiedenisfen der Nederlandfche Kerke, byzonder ten" opzigte van deszelfs Hèrvormig.'
i* Volledige Uitlegging van al de eigen ïlamen van Peifoonen, Steden en*.



RIANt/ARlUS XXX i. LouwmtëH
i woensa. uen. i, 5 ]0j
0 2 Dond. 6.11 103 j 3 Vryd 12,16 g ,ö 4 Zaturd. i7i20 O
1 5 Zendag. \ Zondag. m ** 6 Maand. Gen, 21,24 }#[ 0 7 Dingsd. | 25,2? |0[ 0 8 Woensd. 1 2g)3o te*
0| 5 g»nf 3U33 tS
* w Vryd. 34,36 §
*T i1 Zaturd. 37,41 Hl
w 12 Zondag, 2 Zondag. ]0f
0 13 Maand. Gén. 42,45 tej
0j 14 Dingsd. ! 4ój50 jg|
15 Woensd. Exod. 1. 3 rt}
g 16 Dond. • 4,6 S
JJ 17 Vryd; ?5 9 |$f
®1 18 Zaturd. l0,i2 k$
0 19 Zondag. 3 Zondag. ^1
0 20 Maand. Exod. 13,» 5
21 Dingsd. •■ t6,i8 3
g. 22 Woensd. 19,23
gr 23 Dond. 24,27 W|
0| 24 Vryd. 23,30 0}
0j 25 \ Zaturd. 31,33 gjj
0j 26 | Zondag. • 4 Zondag. LA
-j| 27 Maand. Exod. 34,36 Q
T, 28 Dingsd. 37,40 j$fJ
g 29 Woensd. Lev. i, 8
«I 30 Dond. 1 : 0,15 o
0} 31 Vryd,. ' ï6,2© y



fOjFtóBRUAKÏXXVUl.Sprükkfelin.fk
föj i Satard. Lev. 21-24 0{
0J 2 Zondag. \ 5 Zourf^. igj
0 5 Maand. Lev. 25-27 £
0 4 g^R^-. Num, 1.6 g V 5 Woensd, 7.12 |0
01 7 Vryd. 20-.2S ö O :8 Saturd. 26-3o Z. ö 9 Zondag. 6 Zondag. £ Tg 10 Maand. Num. 31-36 § jji ix piugsd. Deut. 1* 5 O
0 li Woensd. 6-u q
01 13 Dond.' 12 17 ö
Öï 'I Saturd. 25-30 "JJ
£ 16 Zondag. 7 Zondag. p
ö 17 Maand. Deut. 31*34 ®
O 18 Dingsd. Jqzua 1-4 0
0 10 i Woensd, 5- 8 ö
01 20 ; Dond. O-12 « * at | Vryd. 13V i7 G ~ 22 Saturd. ig.2i O
0 23 Zondag. g Zondag. 0
01 24 Maand. Jözua 22-24 0 0 25 Dingsd. Rkht. 1-5 0 « 26 Woensd. 6- 9 i~ ' 27 Dond. I0-i2 y
2 *S Vryd. i3:t|
e0 0



lÜ MAAKT XXXI. Lememaand.Ü
|0j ï Saturd
[gj 2 Zondag
|0 3 Maand
tójj 4 Dingsd.
t. 5 Woensd.
W 6 Dond
#1 7 Vryd
8 Saturd
9 Zondag g io Maand ^ ii Dingsd ® i2 Woensd. SI' U Dond
0 14 Vryd
0 15 Saturd
16 Zondag
~* 17 Maand
w 18 Dingsd.
0j 19 Woensd,
20 Dond
0 21 Vryd.
g 22 Saturd
j*1 23 Zondag r 2t Maand Oj 25 Dingsd
0! 26 Woensd
-7 Dond»
«« 28 Vryd.
|0 29 Saturd.
|0j 30 Zondag. J0j 31 Maand.
Richt. 17,21 «1
9 Zondag. £ïj
Ruth. g|
iS*m. 1, 6 M
7,12 H
13^6 jg
52,26 ®!
to Zondag. \®{
1 Sam. 27,31 l£g
2 Sam. i, 5 |0J
9,io R
11.,14 [Of
i5.«8 m
U Zondag. {01
2 Sam 19,21 M
22,24
1 Kon 1, 4 g|
5,10 |0J
9»1* tëtf
I2'IS 01 12 Zondag.
1 Kon 10,10. |a
2 Kon. i, 4
5. 8 0}
9»x3 i£j
14.15 «53
13 Zondag. 01
a Kon, 16,17 10|



jte APRIL XXX. Grasmaand.
g& i Dingsd. jaKon. 18-21
2* 2 { Woensd, S 22 25
g 3 Dond. 1 Cbr. 1- 6
%* 4 Vryd. 7-ri
5 Saturd. 12-17
|& 6 Zondag. 14 Zondag.
X 7 Maand. 1 Chr. 18-22
X 8 gjngsd. 23 26
W 9 Woensd. 27-29
^$ 10 Dond. 2 Chr. 1- 7
j& 11 Vryd. fc • 8-13
X 12 Saturd. 14-20
W 13 ( Zondag. 15 Zondag.
$jt 14 1 Maand. s Chr. 21-27
* 15 |Pi"gsd. ■ 28-32
*K ró j Woensd. 33.36 ,
■g *? Doïl<ï' Ezra i- 6
g rafVryd. 7-10 '
lp 19 ' Saturd. Neb. 1- 7 \
m 20 Zondag. .Paasch. j
21 Maand. Neh. 8*13 j
Jr 3* Dingsd. Efther 1- 5 1
23 Woensd. } 7-10 4
Jgg £4 Dond. Job x-io j
0 &5 Vryd. 11-20 *
- 26 Saturd. 21-3o 1
27 Zondag. 17 Zondag. it
m 28 Maand. Job. 31-36 j
««, 29 Dingsd. 37.42 '
30 Woensd. Pfalm 1-12 >



f$| i Dond. Fialm 13.2a 0
|0j | Vryd. 2330 0
vu 3 baturd. 31*43
4 ! Zendag. 1% Zondag. JJ
5 Maand. Pfalm 44-50 ® Öl 6 Dingsd. 51.60 j® 0j 7 Woensd. 6i-68 0 0 8 Dond. 69-76 0 0| 9 Vryd. 77-84 fö
fw U Zondag. 19 Zondag. ™
O 12 Maand. Pf. 03 100 f&
0 13 Dingsd. 101 • 110 0 g 14 Woensd. : 111018 [0 2 15 Dond. 310 120 fcf
1 16 Vryd. X2I-I30 g 17 Saturd. 131-140 P
0 18 Zondag. 20 Zondag. |0
0 19 Maand. Pf. 141-159 |0
0 50 Dingsd, Spr. 1-3 |g!
«1 21 Woensd. 4. 9
g 22 Dond, 10 14 lf
w| 23 Vryd. 1^-39 ®
$ 24 Saturd. 20-24 0
0j 25 j Zondag. 2I Zondag. [0
m| «6 Maand. Spr. 25-31 1$.
ï *7 ! Dingsd. Pred. 1- 4 fö?
% 28 : Woensd. 5, 8 h
wi 29 Dond. Hemelsv. m
0| 30 Vryd. p/ed. 9« 32 M
0[ 31 Saturd. iHoogL ï-8 |q|



Ë JUNY XXX. Wiedemaand. të*j
01 l Zondag. 22 Zondag. p*j
T, 2 Maand. Jefaïa i- «; M
lYl s Dingsd. 6- 8 l$f
0j 4 Woensd. 7m2 0|
0 5 Dond. 13.20 M
£ .0 Vryd. 3
V 7 Saturd. 28-35 ^
8 Zondag. Pinxter. 0}
0 g Maand. jefaia 36-39 01
$ ?Ö S/ngsd^ 40-44 0
1 11 • Woensd. 4s-4q V|
% Ï3 Vryd 54-59 $
0 14 Saturd. 60-Ó3 i$
01 15 \ Zondag. 24. Zondag. #J 16 Maand. Jefaia 64-65 2
p 17 Dingsd. Jerem. 1-6 ®
|0 18 Woensd. ' f.l2 ®
0 i 9 Dond. I3-,6 |0
L. 20 j Vryd. I -17,20 P
21 Saturd. 2i 25 I®
0| 22 Zondag. 25 Zondag.' |0
0| 23 Maand. Jererri. 26-30 0
0 24 Dingsd 3Ï.35
0 27 Vryd: 46-j9 |0
jj 28 Saturd. 50-52
" 29 Zondag. 26 Zondaiu rj
0 30 Maand. Kiaagf. 1 1$
fV, ..i. _■; . . —- .. ..



f01 [ULY XXXI. Hooimaand. ~ 104
j0| i Dingsd Ezech. i- 3 f |0jj
0j 2 Woensd. ƒ 4- ? ji3J|
0 3 Dond. 8-n j^j
$ 5 Saturd. t-7'20
0{ 6 Zondag. 27 Zondag ' |0|
0) 7 Maand. Ezech. 21-24 01
«I 8 Dingsd. ' 25.28 |öf
0 9 Woensd. ^.30 g
r 10 Dond. 31*32 |0
0 11 Vryd. - 3S-3g J^J
0j 12 Saturd. 37-3Q mj
lik 13 Zona]ag. 28 Zondag. g*
M 14 Maand. Ezech. 40-44 g
0 I5 Dingsd. 45-4
|0j 16 Woensd. Daniël ï- 3 |0
01 17 Dond. 4 i;
0} !8 Vryd. s- <J g
^1 19 Saturd. 7. 8 «
rj*J 20 Zondag 29 Zondag. 1 0
rfjl 21 Maand. Daniël. 9-10 ^
M 22 Dingsd. U-12 ^
0i 23 Woensd Hofea r- 3 0
JJ 24 Dond. 4- 6' 0
®\ 25 Vryd. 7-8 10
0| 26 Saturd. 9-10 1^
0j 27 Zondag. 30 Zqndag. "T1
S 28 Maand. ! Hofea 11-14
# 29 Dingsd. f Joël 1- 3
#| 3o Woensd | Amos 1-4 0
0j 31' Dond. Obadja 1 0



^AUGUSTUS XXXI. Oo-rstmafl.n'{iü«i
, i J Vryd- Jonas 'T, af* $k
i 2 Saturd. 3, 4
3 Zondag. 31 Zondag. ■
' 4 Maand. Micha 1, 3
I 5 gj"gsd' __ _ 4,7 #
f. 6 Woensd. Nahum 1, 3 3U.
• 7 Dond. Habak. i, 3 2* ; 8 Vryd. Zeph. i} s g ï 9 Saturd. Hagg. $j5 f 10 Zondag. 3a Zondag*
't ii Maand. ^ach. t, 3
[ ïa Dingsd. - \-; 4j 6 JJ
[ 13 Woensd. 7, 8 *j?
f 14 Dond. 9,11 |&
f 15 Vryd. 12-14
> 16 Saturd. Maleach. 1,4 2*
■ 17 Zondag. 33 Zondag. %jk
[ 18 Maand. Matth. 1,4 $£•
f 19 Dingsd. 5, 9 jg.
r 20 Woensd. jofr4 2*
't 21 Dond. i5jïo *j*
> Ü2 Vryd. 21,25 &
• 23 Saturd. 26,28 0 \ 24 Zondag. 34 Zondag.
't 25 Maand. Mare. 1, 3
f. 2(r Dingsd. ■ 4 . 6
Ë 27 Woensd. 7, 8 .ate
; 28 Dond.' 9,10 X
t 29 Vryd,. i/,t2 y-
f 30 saturd. 13/14 3|g;
J 3i Zondag. 15, iö jgs,



*m 4 Dingsd. Lucas i, 4 S
5 3 Woensd. fc. » #
6 l iryd- 13,16
X « Maand» Lucas 2',24 V
f 10 S;ngsd-, J°h- j»4 <
0 10 Woensd c, 7 ^
2 '3 Saturd. tj$J 4&
14 Zondag. 37 Zondag.
$ ï 5rIagsdi Hand' I. 5 %
S I &Sd' 6' 9 *
SI ! ?r°0Cl- I0'M &
ai Zondag. 3n Zondoe. %P
g f Maand. hand 24,28 $
■g" 23 Dingsd. Rom. r, 2 4&
^ § Wof?sd' 3, 4 S
4*t 2r, Dond. e r *^
S 20 Yryd* 9,U *
JJ 57 Saturd. I2)I5 ^
X !8 19 Zondag. j*l
$r 29 Maand. 4 Cor. i,é X
4 30 DinSsd- I 7,11 j*



tnpi "4r' 'T** '-j'» t-» ••-»- •» • t--
& OCTOBifiR XXXI. Wynmaand
i ( Woensd. i Cor- 12,16
«£ 2 | DonH. 2 Gor. i, 5 ***
2 3 Vryd. 6, 9 2
4 ! Saturd. 10, 13 W
j§} 5 I Zondag. 40 Zondag. ■§£
3& 6 Maand. : Galat. 1, 4 ^
i*. ? Dingsd. 5j 6
8 Woensd. , Eph. 1, 3 M
$ 9 Dond. | 4, 6
^g. 10 Vryd. ! Ph|J. 1,4
2 11 Saturd. j Coll 1, '4 J|
12 Zondag. 41 Zondag. ^
%i 13 Maand. Cbïl. 5, 6
«b, 15 Woensd. 2 Thesf. 1, 3 ***,
X 16 Dond. 1 1 Tim. 1, 4 g
V 17 Vryd. 5» 6 g
ijte. 18 Saturd. 2 Tim
19 Zo»flfo£. Zondag. -v
20 Maand. Titus 1, 3
■É- 2t Dingsd. Phiiem. w
^g. 22 Woensd. Hebr. 1, 4 |-|
X 23 Dond. 5- 9 &
24 Vryd. to,i3 2j
<S& 25 Saturd. Jacpb. 1,2
Jjte 36 Zondag. 43 Zondag -m
27 Maand. Jacob- 3, 5 4$
& 28 SlagS'. 1 Petr' *' ?
^ 29 Woensd. 4» 5 2
$ 30 Dond. 2 Petr. 1, « "0
3i Vryd. 1 Jch. 1 5 -$9-



& 1 f Saturd. i 2 JohanwêsTT^**
W a ;ZW«£. 4A Zondag. &
5 3 Maand. 3 Johannes. «s. . & 4 Omgsd. judas. X
5 Woensd. Opënfa. i- 3 **
t 7 Vrynd- ' ?^ S
6 9 Zondag. 45 Zondag. Jij
■Jfe 15 Saturd. &
X 16 Zo«^. 46 Zondag. $r
g J7 Maand. 4 Esdra tf 9 $
■p- 10 Dingsd. Ic, I0 4*»
$ «9 Woensd. Tob, f? 4 5
£ 20 Dond. co**
^fr 2 3 Zondag. 47 Zondag.
Maand. * Juditli 8,u ^
%k 26 Woensd. Wysh. % f 2
29 Saturd. | 9>IO 3$-
W 30 Zondag. I 48 Zondag.



j&uECEMLBER XXXI. Winterm. $&
0 ' ï Maand. Wysh. u-ia
*« 2 Dingsd, V %<%is ik
X 3 Woensd. 16,, 9 ]g
& 4 Dond. Sirach. 1,10
» 5 Vryd. / 11,19 $
.gd 6 Saturd. | '20,30 gtt
X 7 Zondag. 4.9 Zondag. ^
8 Maand. 1 Sirach 31.36
lp 9 Dingsd. / 57,42
& iö i Woensd. ] , 43»5* II
11 I Dond. Baruch. 1,2
$r 13 I SatuH. ) 5.6 g
|$r 14 i Zondag. \ 50 Zondag. ?g
X 15 I Maand. Aanh.Eft.i 3 l^-
" 16 ; Dingsd. Aarsh.Eft.4,6 *k
0 17 1 Woensd. tAanhinD, .
|& 18 Pond. 2Aanh.inD. {§$
j*t 19 Vryd. 3AanhinD. &%
Jf 20 /Saturd. 4Aanh.inD. X
^ 21 Zondag. 51 Zondag. n»
22 Maand. 1 Mach. 1,5
X 23 Dingsd. ' 6sio ^
24 Woensd. 11,13 .ak
& 25 Dond. 14,16 35
3*$ 26 Vryd. 2 Mach. 1,4
27 Saturd. 5»7
3f 28 zo«^. 52 Z«^s. S
29 Maand. a Maeh.S-11 ***
^ 30 Dingsd, 12,15 W
|*g' 31 Woensd. 3 Mach



De zal beginnen den ao Maar'. *
n! ///fv —' d,en 22 Septemb. DeffMer —-~ den 2i Decerrb.
7 r ,Jaar 1?M is- *
De Zonne Cu kei , ...
üet Gulde G^tal £
De Epafta « °
De Zondags Letter p7
VTa:i He EK.LI PSEN" des Jaar 1704. *
In d!t Jaar zuüen zes Eklipfen zich op
liet Aardryk vertoonen , drie aan de
Zon en drie a&n de Maan.
De eeifte aan de Maan , den 31 Jan.
De tweede aan de Maan, den 14 Feb' 1
De derde aan de Zon , den i Maarr.
De vierde aan de Zon, den löjuly.
ge vyfde aan de Maan, den 12 Aug.
De zesde aan de Zon, den 2; An|.
Vacant. e/aï de Ed.HovevanHolland.
■Ue Vacantie eindigt den 13 Januaryu
' • beg. den 8 Feb en ejnd.den 17 dito.
? * ^en a* ïlaart r ? April*
■ « den i? May f — 2
" den sijuly - > , SepJt.
; '■ - den 25 Decaraber.
; Vacantie voor de Stad Amsterdam.
De Vacantie uit den 7 January. •
beg.den 29 Maarten eind.den 2oApril
den 18 May —1 . sjuny.
! • JenaoJnly . HAuJgt
deni4SePt. g0a0b
' den 21 December. j V a-



&7acanub voor de Stad Rotterdam:.
Pe Vavantie eindigt den i January.
-— beg. den 12 Feb.en eind.den 24 dito. \
- don 25 Maart —11 ■- 6 April, j
£ den 13 May —— 17dito.
: den 5Aug. SSept.
r den t8 December.
Vacant, voor de Hove èn Stad Utrecht.
De Vacant, van Paasfchen beg. Paas-t Dond., eindigd beloken Daas-Maandag, f De Vacantièn van Pinxteren beg. Pinx. 1 ter avond, en duurt 4 weeken.
De Groote Vacantie beg. den i2Aug.: eindigt den derden Maandag in Sept.
De Vacant, van Kermis beg. Tnomas-; avond, eind. des Maand na 3 Koning.| Vacantie voor de Stad Dordrkcht. I De Vacantie eindigt den 11 January.
— beg.den 13 April» eind. den 27dito.-
— ... —. den 1 Juny, eind. den 13dito. Groote Vac. begint den 1 Aug. eindigt! den 4 Sept.
Vacantie begint den 20 December» Vacant voor de Ed. Hove van Vrïesl.: De Vacantie eindigt dén 15 January. ' | <—— beg. den 6Feb en eind den 14 dito. 5 ——— den 19 Maart —— 9 April.* * den 14 May - —— 4juny.i
— — dentsJnly 3 Sept.!
\—■— deni^Oftob. —— 5 Nov. t???"— den 20 December."
frys:



FRYS DF.R GEZEGELD^ PAPIEREN.
! » Zegel a 3 ft. kost ƒ - : -
U — a 6 —_ f .; 5
11 a 15 - x . J>
11 i— » «4 i : 5l
ii — a 6 ; f °
, i a u ?o : o
" I 9 —— ÏI ; 8
11 ; a 12 ,c . o
!f — a ? — ao5 S
ii — a 24 5. 29 j ls
}&V«r Cedut. van Huiz. Land. Scheep. &c.
ijSUe de aar en Huur bij een gerekend,
ITot 50gl. op een 3ft. Z. k. o: 6:0
'bov. 50 gl. tot ioo 6 ft. Z. o : 10: o
—> 100 tot 20012 ft. Z. 0:17:0
- 200-— 6oo24ft.Z. i:ia.*o
— 600 1000 3gl.z. 3:18:0
T 1000 2000 6gl.Z. 7:14:0
- scod 3000 3gl.Z. ió: 4:0
— 3000 4ocoi2gl.Z. 15: 4:0
f" 4coo óooo 16 gl. Z. 20 : 4 : o
_ 6000 12000 18 gl Z. 22:14:0
112000 en daar bov. 24 gl. Z. 30: - • o
W



Pe Hnurders moeten hebben Copyen \i voor HuurCedüllen op ft. Zegels, ten Waare de Huur Cedul zelfs maar was op | eon 3 ft. Zegel, dan behoeft de Copye i tiiet hooger dan van 3 ft. te 2yn.
OBLIGATIE N.
Tot 100 gl. 0p een 3ft. Z. /o: $ l bwen 100 gl. tot 200 6 ft. Z. - o: 10 boven 200 gl. tct 600 i2ft.Z. .0:17 boven 600 gl. tot2cco 24ft.Z. -1:12 boven 2000 gl op een 48 ft. Z. «3:4: foor het HTJWELYK AANT. voor die gegoedt zyn. Word betaald met hst Zeg. acoo en daar boven —— ƒ 3 g Z. 6:9.: 6coo en daar boven — 6 g. Z. 12:16: 12coo en daar boven —— 16 g. Z, 31:11: 20000 en daar boven —- 3og.Z-63: 2: CONCENT - CEELEN ter Megiavwge - "voor, dié gegoed zyn.
Van 2ceo tot 4000' ƒ 3 4 — ,
1 4000 — 6c 00 - 6 ——- 8
60OO — I20;0 -10. J5 »«;
Ï2CCO — 20COO '15' - -
2oooöen daar bov. 50-—— 63 — Lees• Cedullen ter Begravenisfen die ge» goedt zyn boven de 1000 gl. 6 ft. Z f: 9 ? pöveh de - 3000 gl. 12 ft. Z. -: 16:
■ 6coogl.24ft.Z.i:u:
» isooogl. 3glZ.3'*i6:
, ■ ■■■ - soooogl. 6gl.Z 7 :11 .*
■s——. icox)Ogl.i2gl.Z 15J o:
Het



*** LUIDEN der POORTKLOKKEN
D a r STAD A M $ T E R DA M.
♦o,?tU,r2 Jatï' 'smo^' ten half 7 'sav, ten half 5 uuren, 8 Febr. 's morf. ten 6 >fa!\ ten. 5 uuren, 24 dito 'smorg. ea s av. ten halt 6 uuren, 14 Maart's morg. ten 5, >savonds ten 6 uuren, a'8 dito smorg. ten 5 'sav. ten half 7 „uren , 10 Apnl 'smorg. te» half 5 's av. ten7 im-
8 uure'n dfM*™'5* half 5 'S av'ten hal* 8 uuren, 7 Mey 'smorg, ten 4'sav. ten
8 uuren, van den 7 Mey tot den 7 Aug. bly-
tiï h,e'fP00rte" °Wnltaan totS avonds ten ha«f 10 uuren, gelyk ook de Stads Herbergen, 8 Aug. 'smorg. ten half *'s av. ten half 8 uuren, 25 dito 'smorg! ?e«
LiJV: te,n 7 uureiï» 9-SePc' 'smrg\ ten half 6 en 'sav ten half 7 uuren , dln 2£
rin S n°^-,aIs b0ven e" tèn 6 nuren 13 Oft. 'smorg. ten 6 'sav.ten half
«1rfn0as^°rg*.ten half ? 'sav' ^n S «alf 5 uuren. *
Van LEYDEN en GOUDA. ) J Den 14 Jan. 's morg. ten halfó reTW-



'smorg. en 'sav. ten half 6 uuren, *,§ I dito 's morg. ten 5 'sav. ten 6 uuren, a Maart 's morg. ten half 6 'sav. ten 7 1 «uren, 15 dito 'smorg. ten 4 'sav. ten I 7.uure,n, 1 April'smorg^ ten huif4sav. I ten half 3', 15 dito 'stnorg.' ten half 4 I 's av. ten 8 uuren , 1 Mey 's morg. ten I 8 'sav. ten half 9, 15 dito.tot 30 July I 'smorg. ten 3 'sav.ten 9 uuren, 1 Aug. I 'smorg. ten half 4'sav. ten half 9, 15 I £ito 'smorg. tenhalf 4'sav. ten 8uuren , ï Sept. 's morg. ten 4 's av ten half 8 « 15 dito 'smorg. ten half 6 'sav* ten ö uuren, t 'srirrg. ten 5 'sa'- tefi half 7, 15 dito 'smorg. ten ,half 6 'sarten6uuren,i Nov 'smorg ten6, Gouda ïialfó'sav.tenhalfÖ*uuren,i5 dito 'smorg. als bov. 'sav. ten 5 uuren , 1, Decemfy 'smorg. als bov. 'sav. ten half 5 uuren.
Van HAARLEM en ËNKKTJiZSN.
Den 8 Jan.'s morg. tèh half fs avonds ten half 5 uuren, t Febr mprg. ten 6 'sav. ten 5 uuren, n dito 'sav. ten half
6 uuren, 23 dito 's mprg. ten half 6 uuren, Maart 's av. ien 6 uuren, 13 dito 's morg.
ten 5 uuren, 16 dito 's av. ten half 7 uu« ien, 1 April 's morg. ten halfs'» av, ten
7 uuren, 16 dito 's av. ten half 8 uuren, So dito 's morg. ten 4 ««ren, 1 Mey 's av«. éttt 8 uuren, a© dito 'smorg. ten half



4 en sav. ten half 9 uuren, demaani Junyblyftalsvooren, 26July *s morg. teri 4 'sav. ten 8 uuren, 14 Ang. 'sav. ten half 8 uuren, 22 dito 'smorg ten halfs huren, 29 dito, 'sav. ten 7 uuren, ii Sept. 'smorg,ten 5 'sav. ten haJf7 uu*. ren, 26 dito, 's av. ten 7 huren , 1 Oct. "s morg. ten half 6 uuren, ió dito 's av. ten half 6 uuren j n dito 'srftorg. ten 8 uuren, 25 dito'sav. ten 5 uuren, 10 Nov. 's morg. ten half 7 uuren, 22 dito'sav. ten half 5 uuien , 30 dito'smorg. ten 7 uuren, 4 Decemb. 'sav. ten 4 uüreri,de Groote Hout,Zylen Kennemer Poorten zyn altydopeh tot ii uüren *savonds eii de Spaarwouder Pöort * tot hét aankomen der laatfte Treklchuit.
Van HOORN. MDeh 14 Jan. 'smorg. ten half 7 'sal; ten 5 uuren, 1 Febr. 'smorg. ten6'sav. ten half 6 uuren , 35" dito 'smorg. ten half 6 'sav. ten 6 uuren, 1 Maart 's morg. i <en 5 'sav. ten half 7 üurén , 15 dito 's
I morg. tén half 5 's av. tén 7 uurén, 1 April 's morg. ten 4 's av. ten Half 8 uüren, itf
< dito 's morg. ten 4 'sav.ten 8 uuren,
II Mey 'smórg. ten 3 's av. ten half 9 , 115 dito tot 31 July, 'smorg. ten 3's av. I (en 9 uuren , I Aug. 's morg. ten 5 's av.
t ten half 9 uuren , 15 dito's morg. ten half ! 4 's av. ten half 8 uuren, 1 Sept. 's morg.



ten 4 's av# ten half 3 uuren, 15 dito 'smorg. ten half 5, 'sav. ten 7 uuren, 1 Oft. 'imorg. ten 5* 'sav. ten half 7* 15 dito'smorg* ten half 6 'sav ten g «uren, 1 Nov. 'smorg. ten 6 'sav. ten half 9, 15» dito 'smorg. ten half? sav. ten 5 uuren , 1 Decemb. 's morg. ten half 7 's av. ten half 5*.
Van U TR ECH T.
Den 1 Jan. 'smorg. ten 6 'Sav ten half 5 uuren, 15 dito 'smorg. ten 6 's av. ten 5 uuren ,1 febr. 's morg.en's av. ten half 6 uuren,i5 dito 's morg. ten 5 s av.: ten 6uuren, 1-Maart 'smorg. ten half 0. 'sav. ten half 7 uuren, 15 dito 'smorg» ten 4 'sav. ten 7 uüren, 1 April smorg;. ten half 4 's av. ten half 8,15 dito 's morg, ten half 4 'sav. ten 8 uureu ,?i Mey »s morg. ten 3 's av. ten half 9,15 duo tot «1 Jnly 's morg. ten 4'sav. ten 9nui1en» 1 Aug. 'smorg. ten half 4 's av. ten halt o, 15 dito'smorg- ten half 4 'sav. ten 8 uuren , 1 Sept. 's morg. ten 4 'sav. ten half 8 , 15 dito'smorg. tèn half'sav. ten 7 uuren, 1 Oct. 's morg. ten 5 's av. ten half 7, 15 dito 'smorg. ten 6'sav. ten 6 uuren, 1 Nov. 'smorg. ten 6 *s av. ten half 6 , 15 dito 's morg. ten 6 ten half 5 . ,„
A Ai*



ALPHABETISCHE NAAMLYsfi
O K R
kernïsfmm $Mrm Schaapèn^ Kaas. en Leermarkïen , wetke /« m buiten de Nederlanden gehóuden worden.
Ai
Abfcou 23 Aug. p. 7 sept. ka
Ateifloot 26 Oftob. k.
rtiaeveene 14 Sept. k.
AJkc aar 2I April b. 23 dito p. 27 d10
Aug. p. I7 oaob p. d y
Amaelveen 5 Odob. L AmfteJdam 11 Maart lootd. 2I April ff. fi Jonjr lootd. 29 p 4 S
Aniuj]ïu:den 4 Feb. j.



Arnhem 4 April p. ijdlto.b. 10 Bjay b. 12 Jany lootd. Nov. J. 16 dito b. 17 dito b.
Aurik 14 Maart j.
B.
Beneveld 17 Maart p,
Becmfter t July p. 30 ditobidd. 31 dito
k. x Ang. p. Bennenbroek 21 Sept. K. Benfchop 2 May b. Bergen 17 Dec. j. Beuzekom 25 fpny p. Bioemertdaal 5 Oftob. k. B'.okziel 5 Sept, k. 4 dito b« Bode?,rave 5 May p. Boekholt 6 Dèc j. Bols.vart 12 Aut- p-en b. Bomxel 7 Ma-aVt p. 17juny p. 26 Au*. K. j Bosch 12 April p. 20 Jany J. 7 Nov.
b, 14 dito b. 2 Dec. j. Boskoop 22 Juuy . Bourdeaux 1 Maart j. Brakel 25 Sept. p. Breda 1 July P- 4 Nov. b. Bremen 10 Feb, j-
Brielle 3 May p. 22 Juny k. 22 Nov.
•. < if>nfem.
Breukè'è» 21 July k. Brouwershaven 6 Juny p. Brugge* 16 Jan. j. Buurea 2S April p. 27 Sept p.



c.
Campen *~s*rt b. 30 dito b. Croimnettifc 24 Jan. Band. Cuilenburg- 54 M*att p. 7 Apri! p. x Aug, k. 4 oft-jb. p.
D.
Ddft 10 April.j. 4 Juny p. 15 duo k. 4 fcepj. k, 5 dito zaatm. 30 Oftob. b. 10 Nov v. Deventer 19 Maart |7 3 April!. 19 Juny ■ I. to July k. 23 duo, j. 24 Aiitf. pDoesburg 3 Jan j n Maart b 16 Oftp-' oer b,
Borabqrg 55 Juny p. § Au?, p. Dordrecht 13 j«ny ia. 9 eaob. I» 24
Uctob. j. Duiukeien 2 Jan. j.
E.
Edam 26 April b. 12 July k. 18 dito p.
ic Getob, p 55 ditob 27N0V. Lamm« Elbu/g 5 6 O'ftob. k. Embden 25 jan. j. 4. April p. 12 May 3. Emmerik ay* Jan. j, 5 Maart p. Kakhuizen 6 Juny j. Nov* b. Eyndhoveo 4 Jaa. j.



F.
Franeker n May p. 25 ïuly h' G.
Geersbergen 30 Jan. j. Geertruidenberg 4 Jwy P* Gelder 1 ijeb j. 15 May p» Geldorp 3 Feb. p. Gend 8 Jan. p. 3 Sept. p. Giefendam 3 July p. Goeree a Oftob. j. T ,
Gouda 25 Feb. j. 3 Maart ka jjjjog ' k. 27 Üctob b. 10 dito b 6 Nov. D. Goudriaan 28 Maart p en ka. jSorcum 15 Apri! P. 26 May k.^ 4 J™/ * p. 29 Sept. p. 11 Oftob. b. i? Nov.
p. j8 dito b. Cirave 20 Maart p. TsGiaveland 17 Aug k. ?s Gravenhagen 4 May k« 6 d,t0 r' 13
Aug ka. 8 Oftob ka. 27 duo b. Grol 30 July p. 8 Nov. j. ■ Groningen 6 April p.2 Juny p. 21 July
P. 24 dito j. 12 Aug. p. ï8 Sept. j.
ao dito p.
H.
Haarlem 3 Maart p. 2? dito vrym. ia April 1. 29 Juny k. 2 July 1. 18 Aug. p.' 20 Oftob. v. 23 dito b» 27 dito b. 2 Nov. v.
• s ' '' H*a - '■



TTaUe 27 Dec. Rev.
Harderwyk 17 Maart p. 10 Juny b.
Harhngen 6 juny I. 18 dito j.soAug.t.'
Heemskerk 14 Oftob. k.
Heenftee 24 Juny k,
H<? en vliet tj May k,
Felmont 16 Dec. j-
Herentlwis 28 Jan. j. 27 Feb. p.
Keusden u Maart j. 17 dito p. 22ÏJu-
ny k 13 Sept. p, Hilverfum 28 April b.9 Juny k. 19 dito
p. co Oftob. b. Hoogteraten 27 Nov. b. Hoorn 3 Maart 1. 13 ApfH j-i<5 dito p. 29 diio b. 1 May b. 26 July 1. 5 Nov. p 6 Nov. lamm. 10 dito b. 24 dito b. Huisduipen 1 Aug, k«, Jluiseu 18 iX'ov. p. Hulst 2 May j.
f.
Jogchlmsdal 8 Dec. j, Jperen 15 Feb. j»
K.
KasTel 7 Jan. j. Katwyk 6 July k. Kiundert 21 July p. Kortryk 26 Jan j.
\



Laten 24 April b. 3 Juny p. 6 July k. Leerdam 25 Maart p. 14 April b. 26
dito b. 3 May b 10 dito b. j8 Sept.
p. 28 dito k. 11 Oftob. b. Leeuwaarden 12 Aug p. 12 Sept 1.22
dito p. Leypfig 2 Jan. j. Lexmond 25 Aug. k. Lef.en 31 Maart U 25 April b.24 May { k* 8 July ka. 10 dito j. 14 dito p,.
22 Sevt I. 21 Nov. b. jLeidfendam 24 Juny k. Lemrrien 1 Sept. p. JLions 4 Dec. j.
Lis 17 April b 24- dito b. 1 May b 8 ' d>to p. 15 dito b. 19 Aug. p. 5 Oft.
k. 6 Nov. b. 17 dito b. Loenen 4 April p 27 Aug. p 17 Sept-k. i^oos-drecht 18 Juny p. 14 Oftob. k. 31
dito b.
Loosduinen 25 April b. 3 Aug» k. Luik 31 Jan. jj.
MaarfWeen 28 g?pt. k.
fylaaftricht 20 P'eb. p. 13 May bu
fvlédehbük 2? April b 14 Juny p.
Meppel 22 April b 16 Sept. b.
Mitfdelfeurg 9 Jan. b, '
*%r " ■ ' Mon-



Monnikendam 30 April b. 16 Au?, k.
27 Oftob. V. 29 ditO b. 5 NOV. b. 12
dito b. 19 dito b. 26 dito f». Momfoort 17 Maart p. 22 April b. 20 «iito b. 10 Juny p. 7 Sept. k. 8 Oft; b- 19 Nov. b. -
M"ide" 1 AP*ü P 3? Aug. k. 1 Sept. paardemarkt. *
N.
Naarder) 7 April p. 10 dito b, 17 dito
_ feeftem.^ 31 Aug' ?' 23 ™4 Namen 17 Dec. i. Nioort 7 Feb. j. Nieuwpoort 13 Oftob. p. Noordwaddiksveen 6 Aug n Nykerk 25 May p. g' P' Ifymegen 15 May p 8 Sept. k.
P. "
Omfir C'St.ys Jan. ï. tJo;fcbut 23 Jan. j. ■ Oostzaan 12 Oftob. k. Opmeer 2 Juny p.
4 Otij



Oudenaarden 3 Jan. j.
Oudotp 5 Oftob. k.
Ouiewater 5 Jauy p. &4 A«g« K»
P.
Parvs 10 Jan. j. * ^ , ,«i
Purmereud 5 Mayb. 7 dlt0 ?nn,y U 1 Jnly p- 29 ^ept. I. 13 Utoo. ü, )5 dito p- 21 dito v. S Nov. j>, 17 dito b 35 Nov. lamm. Putteïshoek ió Juny p«
R.
Rees 17 Feb. j. . Rbeenên 26 Oftob. k. 10 d;io b. Rodenberg 11 Dec. j. Roermond 11 Feb j. Rotterdam 13 Aug. 1. 25 dito. k. I<ouaan 3 Feb. p. . Rozendaal ïi Sept. |. Rynsburg 15 funy k. 17 dito p. Rysfel 14 D?c j. Ryswyk 20 l^y *•
S.



Santvoort 3 Juny k. Sardam 17 Aug. k.
Sjphagen 17 Juny p. 4 Oftob. b. 16 Oft.
b. 5 Nov. b. Schevenipgen 8 Juny k. Schiedam 14 Maart p. 5 July ka. 7,
dito p» 24 Oftob b- 14 Nov. v. Schoonhoven 4 July ka. 15 Oftob. 1".
29 dito b.' Schoonrewoert 5 Sept. p. Schoorl 14 April b. 10 Nov. b. 24
dito. b. Sneek 14 May j. Soelmont 22 May p. 11 July p. Sparendam 16 Nov, k. Steenbergen 30 Maart p. en b. Swammerdam 4 May k. Sw art (luis 5 May k. *! Swyndrecht ïo Juny p. 14 July. p,
Tergoes 25 Aug. k. 4 Nov. b. Terfchelling 23 April b, 24 Sept. b. Tertolen 10 Sept. j» Terveer 12 Sept, j.
Texel



Texel 8 Maart p, en f. 15. dito b. 23
Sept. fcba. 30 dito j. Tbiel 27 Maart p. 16 Sept, p- 1 Oct»
ber p. Tilburg 27 Jan. j. Tongelveen 15 Doe. j.
U.
Uitgeest 16 Nov. k.
Utrecht 10 Maart p. 1 April 1- 2 Junyi P 5 dito 1 2 July vr 14 di'° *• * Aug. p. ra dito 1. 15 Sept. I 21 dito p. 18 Oftob- b.
V.
Valkenburg 12 Sept. p> tl dltft. b. Velzen 14 April b, it Nov, b. 94 dito beefienm.
Vianen 1» April p. 1 Juny lc. 53 «ng.
p. 12 Oftob- k 17 .dito b. 22 dito b, VlaBwiiugen 23'luny r>. Oftob. b. Vlisfinperi 13 july k- 26 Nov b. Vlymen 26 Nov. p. VQÜenhoven 2 Nov. j. "Voorburg 12 Oftob. k. Voerfcbucten 24 April k. en p. 28 Ju
Jy paardem. ^



w.
AVaalwyk 13 Aug. p.
Wageojogen 8 April p.
Warmond 1 Juny k.
JVasfenaar 3j May p.
Weesp 15 April b. 22 dito b. F3 May b. ai diio p. 7 Sept, k. 7 Oftob b. !4 duo b. 21 dito .b. 28 dito b. 4 Nov. b. ^
W<*stevfchel!ing 26 Dec. k.
Westzaa ;en 21 Jan- v.
Wilfemftad 24 Maart p. 7 Aue. p
beefte" l6 ApïU b* Ö July kt 22 °a* Worcum 9 Sept. j.
Wyk 2 April b i4 dito j: 16 dito P. 14 dito b. 28 dito b. 9 May b. 16 juny P- 28 July k. 8 Aug. p. lo dito k. 2 Uttuto. I. r4 dito b. 2? dito b* iJXov. b. u duo b.
y.
Yfeimonde 14 Juny p. Yfeiae.V, 2 April b. u May k. Ysfelroodrt 21 Jan. j Xvérde <3 u*. vulUnm.



2.
ZT1April b .0 U b. & Ja* 1. 3> july k' 4 Sert«









ffg. cccxxxm.
Het Lam opend het boek met «even Zegelen»
Openb. F: vs, 5.7.
D e dierbre Telg voor lang uit gudaas ftam geboren,
Die 't blyafte heillot aan den fterfling had befchooreöf
Heeft overwonnen door het ftorten van zyn bloed ,
En ons een weg gebaand naar 't dierbaar Hemelgoed.
Dat dierbaar bloed/o ja, die kostelyke flasfen,
Heelt onzen erffchuld, uit genaden afgewasfchen
H03 htóilryk is het Lot van den verlichten mensch ,
Thans fmaakt hy reeds de vrucht dier dierbre zielen we nsch.
Laat ons den Heiland dan met hart
en ziel beminuen; Hy helpt in doodsgevaar , ftreelt hart
en vroome zinuen .* Wat is d<t Leeven ? 't is een weg vol
' tegenfpoed, , Dat yder fterfling by het graftverlaa-
ten moet.
F i • Ft\.



Fig. cccxxxmr.
De opening der eerfte Zegelen. Openb. VI'. vs. i-8t
Treed toe, das fpreekt Gods Geest befchouw myn Mogenheden.
Ziet deeze zegelen , en leer den zit daar uit.-
Ken, ken den Held, die 's Hemels raac ontfluit ,
Zyn oorfteel fteund op recht op billyk heid en zeden.
Gods Openbaaringe vervat een reek:
van zaaken, Die 't fnoode ongeloof, neg kent, nog
wil verft aan , !Maar die den fterveling gelukkig kun
nen maaken Indien hy op dat fpoor den Heilweg ii
wil liaan.
Wy leggen 't oordeel by het Bybertp
woord ter neder. . \Vy hebben reeds geleerd door lange
ervarenis, Dat God de vroomen , als een Vade
mind zo teder, En zyn verborgen weg, voor ons he
Heilzaamst is»















Fig. CCCXXXIX.
Jq hannes ziet een Gedachtes Engel.
WSÊ ~ , .' .' ■ Openb. X'. vs* i
fchittrend Licht ontvonkt dei» nieuwen Hemelboog.'
Wie kan den Engel die zig thans verheft afmaaien ?
Wat fterflyk oog weerftaat de luifterryke ftraalen ,
Van Hem, die door zyn komst, het gantsch heelal bewoog ,
Deez Engel is de God, de Vorst van
't Groot Heel», Op wiens verfcbyning Aard en nemer
moeten beeven Door zyien wil en wenk gebeurd niets
by geval. . Hy fpreekt, het is 'er, en 't Heelal
ontvangt het leeven»
Aanbidden wy Hem dan met hart en
ziel en zin ,
Geen aardfche zorg moet ons van dees
gedachten trekken Dan word deez aard volmaakt, jevest
•P 't fchoonst begin , En zal de Godsvrucht, door een waat
Geloof verwekken.
Ff»



Fig. CCCXL.
Pe twe* Getnlfen door het beest gedood.
Openb. Xr-, vs. 3-,?t
^ÏAtSjT» y^oXgSS^r?""era ™ «1&
moorders zien r«nr ». l, .t|
fchuldbekente^ beeven, «















fig, CCCXLI,
Stryd tusfchen de Vrouwen én de Draak.
Openb. Xll; vs. 4.
eislyk fchrik tafreel , vertoond
zig thans voor 't oog/ W»t heilloos ir.onder , uit den afgrond
opgereezen , Wil over 't gantsch heelal ten ftrafbre
meefter weezen, En zig verheffen tot den Opperheer,
omhoog /
Neen tedre Vrouwe, gy> gy zult toch overwinnen
Gy ziet uw Vyand haast voor uwen voet verneeit;
Breng u het heilwoord van den Kemelverst te binnen,
Hy leeft, en heeft op Hei en Graft getriumfeert.
Zo helpt God d'onfchuld uit de hand
der goildeloozen. Hy is hun fchild en loon in tegen»
fpoed en pyn , Hy wedetftaat het kwaad, veracht en
ftraft de boe-zee, Daar hy het vroome Volk, fteeds doet
gelukkig zyn.
Ff 3



Fig. CCCXhU* Een affchuwlyk monfter. Optnb. Xllh vs. U
D emensch kan monfters in zyn zwak
vernuft afmaaien, Maar hier fchets Godes Geest , een
ondier zoo ontaart, Dat het ten affchrik ftrekt van Hemel
en van Aard, Ik fchnk voor 't boos gemoed dat ftout
van 't fpoor durft dwaalen.
Godslastring» is de naam van 't ondier
veel te fuood. Beef Christenen / zo vaak, gy deezen
naam hoort noemen / Het einde dat zy voert , is een onlyd. j
bre dood, . Die 't heilloos monfter volgt, ziet zig;
gewis verdoemen.
Neen, neen algoede en alwyzen Op-! perheer.
Wy werpen ons verrukt voor uwen)
heiltroon ntêr,. Wy weeten , welk een ramp dat ons ■ i mag overkomeb, Gy ons bewaaren zult» ten gunfte vae j
dfi vroömeü.















Fig. CCCXLIII. . Het Lam op den berg Slon» Openb. XlFx vst t.
Oelukkig heilvolk , vrygekogt door
's Heiland bloed / Gy deeze nietige aard , naar uwen
wensch ontweken , Geniet in 't Hemelhof, verrukt, het
hoogfte goed, Nu gy den dag des heils, met vreugd
hebt aanzien breekeu*
Aanbid nu 't Lam, dat voor uw fchulden heeft betaalt,!
Den Hemel, uit genaê, is 't loon van uw begeeren
Uw ziel verheugd in God thans hunnen adem haalt,
Niets zal u hindren ,* niets uw
dierbre heil/laat weeren.
En wy , die nog deez aard bewoonen
met verdriet, Haast zien we een zalig eind ons wag-
ten met verlangen,* Hier kent den zwakken mensch , de
grootite heilftaat niet , Maar in den Hemel, daar, zal men
't volmaakt ontfangen,
Ff 4 Fïg,



mg. eccxLir.
De zeven Wraak Phiolen. Openb. XVh vs. t» 2.
wraake Gods daalt thans op 't
fiddrend aardryk neer. Niets kan den Hemelvorst in zyne
toorn bedwingen Hy wreekt in 't eind met magt zyn
lang gefchondene eer, Tot affchrik van het kwaad , voor
fnoode ftervelingen.
Al die op aard het beeld des ilrafbren
beest vereeren» Het teken draagen van zyn heillelooi
verbond,
Zien zig door Godes hand in 't ftof der
aard verteeren. Niets word gefpaard van al wat 'sHe» \ mels wet weerftaad.
8 Mensch , denk op Gods magt, en
wil uw plicht betrachten: Dan hebt gy zynen gunst» maar gee-
ne ftraf te wagten , Leid eer het grootfte leed, verdraag de
tegenfpoed, En wagt hier namaals uit genaa bet
faoogfte goed. _.
Ffgm
8 Mensch , denk op Gods magt, en
wil uw plicht betrachten:



34 4-
Openb ; XVI. 1. z .









345 •
O pe ul). XVII . 9, .



Fig. CCCXLV. De Hoere van Bab)lon. Qptttb, XV Iï. vs. s-tf.
Wat beeltnis/ welk een pracht, zien
wy in 't raim verfchiet / Een vrouwe Koninglyk gedoscht in
praalgewaaden, Waarin 'c wellustig oog zig naamylyks
kan verzaden, Brengt door haar fchynfchoon heel de
waereld in verdriet.
Maar laat dat fchynfchoon doch uwe oogen niet verblinden',
Befchouw $liet beeld te recht, en weet dan voor gewis,
Dat ge in die ydele praal u zult bedrogen vinden,
Vermits het d'Elend , in het kleed der wellust is»
Geeft ydele pracht moet aan de ziel
veruoeging geeven. Een groote geest ftaat in de wereldftor-
men pa),
Laat den Elendeling voor etuwig onheil vreezen
Gy weet, dat God uw heil, beft ->ndig maaken zal.



Fig. CCCXLVÏ. De Val van Baby Ion, Openb. XPI Ui vs. a.
Gy valt / zy ligt / dus riep een Engel uit den hoogen.
Befchouw haar woonplaats , 't is een na«re wildernis,
Zy is naar 't raadsbefluit door 'tGodlyk alvermogen,
Verandert in een poel, waar niets dan wanhoop is.
Haar glans en grootheid is in enkel
niet verdweenen. Nu ziet men geeften , Josgeborften uit
de hel,
Wier fchrikverwekkend woen met naar
gekerm en weenen , Die fnoodaarts ftraffen, met hun gee-
fels wreed en fel.
Zo zal de boosheid haar gerechte ftraf ontfangen.
Want God treft vroeg of laat, hun die zyn wet weerftaan,
Maar gy Rechtvaardigen, hoopt fteeds met bly verlangen ,
God neemt in d'Eeuwigheid u uit genaden aan.
Fig.



34 6.
Openb. xvm . z .









347-
Openb. XX . 1. 2 J



Nu legt de helhond, door het oordeel Gods gekluiftert,
Dien ouden draak fteeds afgerecht op menfchenmóord.
Hy die weleer Gods magt en elery had ontluiftert,
En *t eerst de vrede op deez aarde had geftoord.
/Een Engel , aan wiens magt, geen
weeiftand is te bieden, Stort hem gebonden in den poel des
afgronds neer, Hier kau hy 't ftrafgerecht des Hemels
niet ontvlieden, Noch d'Almagt kwetfen in zyn nooit
gefchonden eer.
Laat dUt o Christenen , aan ons ten
voorbeeld wee?en, ' Aanbidden wy den Heer met eerbied
en ontzag, I Dan zal het ichuldloos hart voor ftraf
nog onheil vreezen, IDaar 't op Gods dierbaar heil, vry-
moedig hoepen mag.
Fig.
Fig. CCCXLVIl. De Draak aan kluiftere gejegt. Openb. XX: vs< i - a.



'Ftg. CCCXLVlïl. Het nieuw Jerufalem. Optnb. XXIh vs. 6.
Volzaalgê Hemel , door de Almagt
yoortgebragt; Gy ftrgkc ten vast verblyf van 't men- 1
ichèjyk geflachta Indien zy op deez aard door 't waar I
geloof verheven , Steeds blyken van dat Licht door
Christen deugden geeven.
*t Geen 't menschlyk oog nooit zag het oor nooit heeft gehoord
Een fteeds geneuglyk en beftendig zalig leeven,
Een vaste vrede door geen bang verdriet geftoord,
Zal God het vroome Volk naar zyn verkiezing geeven.
8 Heilbron van Genaê doe ons die
vruchten fmaaken, Van 't eindloos heilgerot de vroomen* J
toebereid ,
Dan zal op deeze aard geen vreeze'
ons genaaken ," Dan zelve ais de ziet ,»ftreeft naar de Eeuwigheid. -



348. ^
Openl). XXH . z ■






zAligm. jéséjs. CftRisTÜS* 19$
Want wie Christus lief heeft eri vart ham bemind wordt, die is béér Mc vercierd. Hy is als een bruidegom , die met een priefterlyk cieraaa vercierd is , en gèlyk een bruid , met haar gereedfchap vercierd, Jef.
10. Im hem is de ziel aange*' naam in de oogen des hemelfchea Vaders , Ephef i: ff. Wie in te* gendëel de goedkeuring van jêftè , met wegdraagt, dien ontbreekt net aan het waar cieraad, hoe kostelyk hy zich Ook uiterlyk kleodea moje.
4» Gelyk a!s een hoorn uit ëen har (se ftuSe baftaat; zo is Christus ook nard tegen aüë' de geenen , die door zyne genade niet tot hem willen komeu. Hy is wel als een zachtJ, »«5 Lam, en biedt uit dión boorde den zondaar genade aan tot bekeering en zaligheid, doch wan. neer de zondaar dit aanbod der ge* nade vei acht, en daarïn blyft vol-
■ hem ffjf °°k >Trd te^
ma&r door warm water week gè' maakt: 20 wordt >s Verloste» hart tm door geveinsd en gemaakte, l ma**,



124 DE NAAMEN VAN ONZEN
maar door waare en heete traaneni der b»ere bewoo^en f dat hy zichs over ons outfermt, Jer. 31S 18-20.*
Ekn Lamp, of Licht,
Üe oorzaaken , waaiöm onze Hevel Verlosfer ook deezen Naam heeft, zynj de volgende : I
1. Uit haofde van zyne Scboonheidl en aanminigheid - Hoo ^-L rS» 10-1 16, even zo als het licht dor zon! Ichoon en bekoorlyk is,
a, Het licht openbaart dat geene, watt in het duifter verborgen lag , zo isè ook alles voor Jefus openbaar, enj niets is voor zyne oogen verborl gen, Hebr. 4: ta. 13. A3f. 9o: 8«
Pf. 139- 2*
3. Zo als het Jieht, in ftaat :s , oml Jlaapeiiden wakker te makken } zal wekt Jefus ons ook op uit den fiaapl der zonde door middel van zynl woord , Ephef. 5: 14.
4. Geïyk ais het licht ons den rechter weg toont, kunnen wy ook dooi Christus den rechten weg ten levei vincfen, Joh. 8: 12. Hoofdft. is 46. Jef. 4a : 16, ,
«5. Wanneer het Kcht de duifterms ver dryft, zo verdryft ook Jefus in, ooi da werken der duifternis eu des Sa
tans



ZAl.lGM. JESÜS CHRIsf US. r&
, jfj^» P| 18; Lut- 1 = 79 i
6. Het licht maakt alies roo^n zidff helder en licht; zo vei ieht jelus ons ook tot eene waare ekeeriug, joh. 1: 9' Ephef. 5: 4
7* Zo al* het lkbf- \ ménllhèrï haft verheugt: zo wordea ook onze harten in en door Christus fèrbfyd, jeft 01 : 10
8» Gelyk als het licht onnoemeiyk vee» Je ftraalen van zi,h uJtfcfriet , zo kunnen wy ook uit -zyne volhHd genadé ontvangen , Joh. 1 .• jf>. U het licht van ons ge weeken, 'dart komt de duifternfe wederom in depots, zo wordt ook Vmenleken ytiftand en wil vérdiiiftérd, wanaéef Jeinsivan de ziel fiewèeken is.Luet 11: 24-26.
DE SPREUKEN SALCLWON&
Het Eerste IIoofbstu**.
vs ao, De opperste Wysh bid*.
( Of eigenlvk in da grondtaal ,wyshetf, • t 'r meerder getale Uit dat Keeue w it fft Hooldftuk van de VVysh ge^d *idt, blykt klaar, d,t jfcfojBSg
j 3 Zoon



lpó DE NAAM EN VAH ONZfeft
Zoon Gods, als de wezenlyke Wysbeid gefprooken woidt. De Verlosfér wordt aldus genoemd. i. Dewyl nlle wysbeid in de hoögfte vólmaaktheid by hem gevonden wordt. Hy is in de eenheid des Wezens met den Vader en den Heiligen Geest de Allerwyfte. Dit is hy niet alleen naar z?y«e goddelyke, maar cok naar zyne menlchelyke Natuur uit hoofde van haare perfooeeks verinniging met de goddelyke, CölofU «: 3.
Hy heeft de hem bywoonende wyshsld op menigerlei wyae geopenbaard, openbaars dezelve nog dagelyks , en zal zulks ook in het toekomende; doen. Hy beeft zyne wysheid geopenbaard door het werk der Schepping; want alles is door hem ge^ maakt, wat gemaakt is! Wie is in ftaat, om zyne groote wysbeid, die cok by het werk der verlosfiug uitblinkt , volkomen te keunen en te foegrypen ? Welk eene diepte dea wysheid ligt niet in het groote wen der door hem voibragte verlosfhigü Hy heeft zyne w}sheid geöpeubaaid dbor de wootden, die hy hier op dt; | aarde in den ftaat zynt-r vernede-j ring gefprooken hee:t. Het onbejj keerde joodlche vclk onizettede \
ovei



ZALÏGM. JESUS CHRISTUS. io7
over zyne wysbeid en zeiden; Van waar komt rieezen die wysbeid en die krachten ? Matth. 13, 53- .54]i heeft dezeve geopenbaard in de harten der geerien, die zich toe het geloof im hem lieten opleiden. Deeze hebben ondervoeden, dat hy hun van God gemaakt is tot wys.-
g heid. Hy openbaart zyne wysh-id nog dqor de onderhouding van alla dingen, door zyne wyze regeering en door zyn woord in de harten def geenen, die zich laaten verl chten. En aldus zal hy zyne wysheid ook in het toekomende openbaaren.
! 3$ Wy kunnen ook door hem tot da hemelfche wysheid komen,en daarin wasfen en toeneemen, Colof, l- 30.
IHET HOOGE LIED VAN SALOMO,
Het Eerste Hoofdstuk»
5. 13. MVN LlBFSTE of MYK VRIEND.
Hy is naamelvk de Liefde of de tiend zyner geloovigen ,als zyne Bruid. 1 den grondtekst betekent dit woord [genlyk de Liefdé. Christus bruid e»emt hem, als haaren bruidegom ne1 3 g{?a



igB DE NAAM EN- VAN ONZEN
gen en twintig maal aldus in dit Hoigejl Jied- Hy is de Liefde van zyne bruid oal yan £yne gelocvigen
f. Dewy! de geicovigen de grootheid! zyner liefde, waarmede hy de wae-i yeid en dus ook ben heeft liefgehad ^ | naar hpt bepju hebben leeren kenjj Een , HooWft. 8: 6. Zal ik iemand]] jnyne Liefde noemen, dan moet hy i wy cok liefde beveezen hebben s en. ik mo^t daarvan overtuigd zyn. En In dit yevnl zyn de geloovigen. p Hy beeft den geloovigen zyne liefde!! en vrieudi-lykheid laaten fmaaken U Höofdft 1:4. 1 Pet. 2: 2. 3. GeJyk f is nens bruid de iiefde van ha,a-ij • ren bruidegom, die haar teder be* rrimk , ge im ;<.'-■. kt en genooten heeft$:s zo hebben ook de geloovigen dei ijpfde van den Bruidegom hunnew ziel gefmaaku «. Daar te • boven laat hy zynen ge• I loovigen zyne l'efde nog in de dage**] Jyke vernieuwing ondervinden s Joh.||
lj»i>9- j| g Hy is rt ook, denwelken de geloo«J yigen boven alla andere .geliefden» en vrienden beminnens Hoofd ft, 3 :| 1, 3. 4. }ch. ï6 : 27- Philip. 3S| 7 »9. De bruidegom, welken dei bruid hasre Liefde noemt, heeft in; de liefde esn voorrecht boven »H« I



zaugm, JESUS CHRISTUS. i?q
anderen, die zy anders nog achting toedraagt,
5. Zy wijion zyne liefde altoos gaarne nog meer en overvloediger genieten, even zo als eene bruid zuiks ook van haaren bruidegom v.ensciit, Hoofdft,i : 3
6 Hy is cok groot en verheeven in de harten der geloovigen, Jef. 12: 6.
7. 2.y fbreeken gaarne van hem, en fcheppen veel genoegen in hem te p.ryzen, waarvan dit Hoogelied bly> ken genoeg opleevert.
8 Zy ve> heugen zich ook in hem door anderen geë :rd te zien , even als eene bruid groot belang daarïïi Helt, dat haar bruidegom by anderen in hooge achting ftaat.
9. Daarentegen bedroeven zy zich , wanreer hy veracht wbrdt, zo als eene bruid grootelyks deel daarïu neemt, en het haar ten uiterften grieft, wanneer zy haaren bruidegom door anderen moet zien yer* achten.
Hut derde Hoofdstuk.
vs. 11. De Kon in o Salomo.
De MesfiÉis wordt by deezen naam genoemd, omdat de koning Saioiwo m 1 4 vee-



S.QP PE NAAM EN VAN ONZEN
veelerlei opzichten een heetlyk voor? beeld van hem is geweest' Het Woord Salomo leidt in het hebreeuwfehe zyrien naam af van vrede. Deeze naam is den koning gegeeven, dewyl hy een vreedzaam man zyn, en God hem ruxj geeven zoude voor alle zyne vyandeh roudpm heenen, en pmdat 'er ook onder zyne regeering vrede en rust over Jsraëi heerfchen zoude , i Chron. 23 '♦ g. Onze Verlosfer is meer, dan Salojuo, Matth. t2 : 42. Hy is de koning des vredes, Hebr 7: 2. Hy is de Vrede-yorst, Jef. 9:6. Die den menfehen door zyn doen , lyden en dood vrede met God verworven heeft, Ephef» & : 15, C'üliof. 1 : 20. Deezen vrede |aat by al.e menfehen verkondigen en aanpryzen , hy begunftigt daarmede glle de geenen , die zifh'door het geloof laaten rechtvaardig maaketu Sa» I Lomo was aangaande zyne geboorte een zoon van Dnvid, uit den Stam Ju* na , |Yed, Sal. ï : 1. Onze Verjosfer ! jftamt ook van Juda af. Hy noemde i zich der hal ven ook zeiven in de dagen Ij gyns vlet-fches Davids Zoon, Matth. 22: 44, Saiomo wierd niet alleen van Da-[ vid zvrjen Vader byzonder bemind , maar"God zelf beminde hem , a S im. ja: 24. Osze Verlosfer geniet de vol4 pisaktfle liefde yap zynen hemelfchen
V%1



ZALIGM. JESrS CHRISTUS, aoi
I Vader. Hy is de Zoon der liefde. Hy i heeft ook zeiven meer , dan eens getuigd , dat zyn Vader hem lief heeft, Joh. 3: 35. Hoofdft. 10: 17. Hoofjft, 1 15-' 9 De Vader zelf getuigt van zy me liefde jegens, hem , Matth. 4 : 17. 1 Hoofdft. 17: 15. Salomo bezat groote wysheid, rykdom en eer, welke hy fvan God had ontvangen , 1 Kon. s : 'n—13. In Christus zyn verborgen altle fchatten der wysheid en der kennis, L Col of. 2:3. In hem woont alle de I''Volheid der Godheid ligchaamelyk , Col. 2: 9. En fchoon hy in den ftaat ! van zyne diepfte vernedering niet had, pwaar hy zyn Hoofd kon nederleggen , Matth. 8, 50. Is hy echter ryker, dan fSat.omo. ijWant hem is gegeeven alla imagt in den hemel en op de aarde , [Matth. 28 , 18. God heeft alle dingen (zynen voeten onderworpen, 1 Corinth. |*5t *7« Salomo was een groot koining- Christus is een koning aljer ko« ningen, a Chron, 6, 3« Christus heeft zyn Hoogepriefter - ampt met zich-zel» ven te etteren , als mede met bidden en zegenen waargenomen, enz.
I 5 Het



I$g DE NAAMENf VAN ONEEN
Het Vvfdr Hoofdstuk. vs. i6\ De Vrjend.
Naamelyk de Wend ryner Cüe'oo' vigen , als zyne Bruid. Hy wordt aldus genoemd",
}. Omdat hy door de menfchelyke natuur aaa te nermvn, hun Bloedvriend geworden is.
ft, Hy heeft ock van zyne vriendfebap jegens hen de ftürkfte blyken gegeeven. Want hy heeft «ezel»
- vtu door do'n , Jyden en ffaasvon verlost , i Tim. 2 , 5 6. Hy heeft ze gezocht, toen zy nog als ystioaken fchanpen omdwaalden , Luc. 19 , rc. Hy heeft ze bekeerd en rechtvaardig gemaakt , iriebr. ïi , £. joh, r , 12.
3. Hy onttrekt hen ook nog zyne
*' vriendfchap niet. Want hy onderhoudt hen in het geloof en in de genade . Joh. 17, I's. lïebr. 12, ». Jef, 54 , 10, Hy fchenkt hen dikwerf de beste verkwikkingen , 11' 23 , 2. 3. Hy beurt hen op , vyanpeer zy ftruikelen , Luc. 1 . 54« Hy befebermt ze ook , Joh» io, 28
i.. Zy behoeven ook niet te vreezen, dut zyne yriinifchan jegens hen
ook



ZAL1GM. JESUS CHRISTUS. 2öj
ook in het toekomende verflaauwen zal Hy zal zyne liefde en genegenheid in dit leven niet alleen voortzetten; maar ook na hunnen dood zal hy hun blyken van zyne vriendfchap geeven. Want hy zal hunne zielen door zyne Engelen in den fchoot Abrahams laaten draagen , Luc. 16, 22. Hunne gefturven ligchaamen zal hy wederom opwekken, opdat zy gelykvormig worden zyn heeslyk ligchaam, Philip. 3, 2o. au. enz. °
5. Hy draagt de gelovigen ook een harteiyke liefde toe ; gelyk de één vriend den anderen teder beminde. Gelyk ais zyn hemeliche Vader hem Hef heeft , zo heeft hy ook de zynen Jief, Joh. 15, 9.
6. Wat wonder dan, dat waare gelovigen hem wederom liefhebben. Want aan Vrienden , die ons bex*innen , zyn wy oprechte weder* liefde verfchuldigd. Alzo nu Jefus een vriend d.r gelovigen is en hen wezeniyke liefde toedraagt , moeten zy hem ook weder lief hebben, en hebben hem ook lief, gelyk hy zelf betuigt, Jeh. 16, 27.
7. De gelovigen zyn derhalven zyne waare vrienden , omdat zy doen
16 >t



ëü>4 PE NAAMEH VAN ONZEN
h geen by hun gebiedt, Joh. 15, g
Het Aststb Hcoedstuic. vs. i. Ebn Bhosder.
Al mede van zyne gelovige vrienden, U Pe redenen, waarom hy deezen naam li plaagt, zyn de volgende:
ï. Jefus erkent de gelovigen voor li zyne broederen- Want hoewel i Jefus , onze Heere verheven en j wy nediig zyn , Ichaann hy zich echter niet » om ons , wanneer i wy in hem gelooven zyne broede- li ren te noempn, Hehr. 2, n. Ï2.
$. Qod is de Vader van onzen Hee- li re Jefus Christus , hy is ook een Ij Vader der geloovigen. Hoewel Je-1 fas naar zyne goddelyke Natuur i de Zoon der eeuwigheid , en de j wezenlyke Zoon van God is, en de 1: geloovigen fiegts genade - kinderen in den tyd van God als ?bdanigen J aangenomen, zyn 5 beiuigt hy zulks Jï evenwel zeiven, Joh. ao, 17. Wie II pu Gpd met Christus als zynen Va- I der w?l befchouwen , die moet de genade tot de uit u w e geboorte 1 Raprteemen* a Corinth, 6, 17. 18.



ZALIGM. JESUS CHRISTUS. 205
jj. De Zoon Gods is zynen geloovigen, door de menfchelyke Natuur aan te neemen , in alles, hoewel zonder zonde, gelyk geworden, Hebr. 2, 14. Aangezien Christus nu de waare God zeiven is, zo verftrekt 't den geloovigen niet alleen zeer tot eer, dat hy hun broeder geworden is; maar zy hebben en genieten ook groote goederen en zaligheden*
4. Waar is een broeder, die van den anderen zodanig bemind wordt, a>s Jefus zyne geloovigen bemint. De menfchelyke broederliefde kan nog wel eens afgebrooken worden ; maar in het hart van Jefus blyft a'toos een meer, dan broederlyke liefde jegens zyne geloovigen , Joh, r5> 5- Hy heeft derhalven in alle nooden, waarin zy geraaken kun* nen medelyden met hen. En liet is zyn wil» dat zy flegts met blydfcbap tot hem , als hunnen Troon zullen naderen, om barmhartigheid en genade te ontvangen, Hebr. 4 , 15, 16.
5. Door middel van een ernftig gebed , ftaan zy ook met hem in eene gemeenzaame vet keering, even als broeders onderling een vertrouwelyke verkeering hebben, Want
17 «y



ao6 DE NAAM EN VAN ONZEN
hy is in hen, en zy zyn in hem, Joh, H •> 4
6, De geloovigen zyn ook mede erfgenaamen van Christus , Rom. 8, 17 Broeders neemen deel aan de eiffenis des Vaders; en hoe groot, hoe heerlyk is het erfdeel, hetwelk Chiistus , heeft, en de geloovigen ontvangen zullen !
DE PROFEET JESA1AS.
Het Eerste Hoofdstuk.
vs, 4. De Heilige IsRAeLS.
Met recht komt hem de ze Naam toe.
1. Dewyl by" boven alle andere Heiligen in Israël, met opzicht tot de Heiligheid, een oneindig voorrecht heeft, en behoudt.
2, Fm hy daar en boven ook den ge. Ioovigen Israëlieten de waare Heiligheid medegedeeld heeft.
3. Hy zoude ook als het Heilige on« der het lsraëlhilche volk van de Maagd Maria gebooren worden,en is werkelyk gebooren, Luc. 1, 34.
4, Ook heeft hy zich dcor zyne leeringen en daaden als de Allerheilig-



ZAUQM. JESUS CHRISTUS. 207
ligfte onder de Israëlieten geö'pen* baard.
VS. S4. DE MaGTXGB ÏSRAÖLS.
Deeze naam is overcenkomftig met eenen anderen, welken hyz'ch- zeiven ge* ft , Jef. &<), 26, zich noemende den IMagtige Jakobs. Ohdertusfchen wordt by de Magtige is-raëls genoemd. I. Omdnt hy zich als zodanig een Mautige onder Israëls volk geö'peiir baard heelt, nog openbaart en in het toekomende operbaaren zal. Onder tiif volk heeft zkh de Verlosfer als.een Magtige op menig» vuldige wyze beweezen. Want hy heeft hetzelve , by voorbeeld , uit de flaverny van Egipten verlost en uit de handen van Pharaö gerukt, Exod. 15 , 13, Hy heeft dit volk , door Pharaö vervolgd wordende , op het drooge door de roode zee gebragt , en daarentegen Pharaö met aile de zynen daarin doen verdrinken, Exod 14,21—«•*$©, Jn de woeltj ne heeft hy hetzelve van brood voorzien, de magiige Cana« nieten voor hetzelve heenen ver-dreeven , en hen in bet land der gelofte gebragt. De ongehoorzaar*ven heeft hy in de woeüyne ter
ne-



eoS DE NA AMEN VAN ONZEN
neder geflaagen. Hy heeft zich ook als de Zoon des rr.enfchen, by eene zichtbaare verkeering met het volk van Israël, als een Heer mag» tig van daaden en woorden beweezen. Alle de geene, die zich niet tegen hem aankanteden, heeft hy het ryk dei Satans ontweldigd en in zyn genaderyk overgebragt, en zy, die hem tot aan het einde toe getrouw gebleeven zyn , heeft hy , wat de ziel betreft, overgevoerd in het ryk der eeuwige heeriykheid. Hy bewyst zich ook nog als zulk een Magtige onder dit volk. Want zyne oordeelen over de wederfpan* nelingen onder dit volk gaan nog voort ; en zy , die zyn Evangelie gehoorzaam worden, worden door hem verlost van het geweld des Satans, en zalig gemaakt. Eb zo zal hy zich ook in het toekomende als den Magtigen Israëls openbaaren. Want hy zal alle de geenen, die zyne genade ter bekeering zullen aanneemen, uit de hand hunner vyanden verlosfen en zalig maaken.
2. Tsraël kon ook op hem , als een Magtige volkomen vertrouwen.
Hit



ZALTGM. JESÜS CHRISTUS, soo
Het Vierde Hoofdstuk.
vs. 2. Des Heeren Spruit.
Of naar den grondtekst Des Hehrehï Gkwas. Op deeze benaaming moeteu wy aanmerken.
Jf Waai om hy een Spruit of Gewas genoemd wordt!
1, Gelyk een Spruit een wortel heeft, waaruit zy opfchiet , heeft onze Verlosfer eenen wortel , waaruit hy gefprooten is- Want naar zyne goddelyke Natuur is hy van eeuwigheid af uit het Wezen van zynen hemelfchen Vader gegenereerd J?f. 2:7. En wat betreft zyne menfchelyke Natuur , van dezelve is Jef. 23: 5. Hoofdft. 33: 15. geprofeteerd , dat by na dezelve als een zeer fchoon gewas of fpruit uit Davüs nakomeiingfchap zoude voortkomen. Deeze voorzegging is ook aan hem vervuld. Want hy is vap Maria gebooren * die uit het huis en gefiacht van David was.
2. Een gewas of fpruit heeft een wezen , waaruit ze beftaat, zo ook de Verlosfer. Hy is naar zyn Wezen de waare God, 1 Joh 5: 20. en ook een waar Mepsch, die ons
In



sïo DE NAAMEN VAN ONZEN
in alles, behalven de zonde gelyk geworden is, Hebr. 2: 14. Hoofdft. 7: 26, Vermits nu onze Verlosfer niet flegts een Mensch , maar ook de waare God is, den welken alle goddehke Eigenfchappen, Werken, ja zelfs de hoogfte eer der aanbidding toekomen, hebben wy in hem een rechte volkomen en heerlyken Spruit, eenen volkomen en heerlyken Heüand. O dat toch geen Sterveling zich fchaamen mogt , om denzelven aan te neemen, zich met hem te vereenigen , in zyne navolging te treeden , en hem getrouw te blyven!
S* Hy heeft ook het leven in zich.? zeiven , even als gewas, zo lang hetzelve nog aan den wortel is, en vruchten draagt. Jir onzen Verlosfer is het Jeven, Joh. 1: 4. Hy is de leevende God. Alles wat leeft in het ryk der Natuur, in het ryk der genade en in het ryk der
' heerlykheid , heeft het leven van hem.
4. Als mede heeft by na zyne menfthelvke Natuur toegenomen aan wysheid, ouderdom en genade by God en de menfchen, Luc. iï 52,
5. Een gewas draagt ook vruchten , 20 ook de Verlosfer, Hy heeft
door



ZAMGM. IESÜS CHRISTUS, au
door doen , lyden en flerven de verzoening der men'chen met God, ais een heerlyke vrucht voortgebragt. Want hy is de verzoening voor de zonden der kshetïe wae« reld, i Joh. 2: 2. Hy brengt nog de heerlykfie vruchten in ons voort, zo wy hem flegts in boete en geloof nanneemèn, en hem door het 'geloof vast blyven aankleeven. Wart hy maakt ons rechtvaardig , vergeeft ons de zonden , maakt ons tot Gods kinderen , fchenkt ons vrede met God, vervult onze harten met een waare vreugde , hei» ligt ons , verlost ons van de verdoemenis en maakt ons erfgenaa. men der eeuwige zaligheid, 6- Gelyk een gewas of fpruit zaad heeft, zo heeft Christus zulks ook, Want alle geloovigen zyn zyn zaad 9 Jef. 53: 10 IL Waato'm hy een Spruit des Hebrjpn genoemd wordt? 1. Omdat hy het Wezen des Heeren, naamelyk van zynen hemelteken Vader gegenereerd is , Pf, s : 7.
s. En de Heere hem ook als een zeer fchoon Gewas of Spruit heeft laar ten op de aarde voortkomen\ een Qewas, 't welk voor ons menleken
de



%iz DE NAAMEN VAN ONZEN
de heerlykfte vruchten draagen zoude en ook indedaad gedraagen heeft,
Vrucht dbr Aard».
Of des lands , naamelyk des joodfcheas lands , als waarvan hier eigenlyk gefprooken wordt. Hem wordt deeze naam gegeeven.
i. Dewyi hy in het joodfche land als een gezegende vrucht door de wonder - geboorte van Maria zoude voortkomen , en werkelyk ,ook is voortgekomen, Hebr. 7: 14. 9. Omdat hy ook in het joodfche land van veelen als een heerlyke vrucht gezien , erkent en ook aangeno* men is.
[Het Vitfde Hoofdstuk.
vs. i* Da Liefste.
Of naar de grondtaal eigenlyk de Ge* lieïdë. Wnatöm wordt hy aidus genoemd?
J. Met opzicht tot zynen hemelfchen Vader, en wel
i. Dewyi de Vader hem lief heeft , m jn hem is , als het Affchyhfel
zy.



ZAL1GM. JESUS CHRISTUS. 213
zyner heerlykheid , en het ukgedrukte teeld zyher Zelfftandigheid^ Hebr. 1 : 3« Joh. 15 : o, *. Hy geniet oók de liefde zvns Vaders op de volmaaktfte wyze , Philip, 2: 8——ii. III. Met opzicht tót de heiligê Engelen, die hem als bunnén Heere en Weldoener lief hebben. Hierö'm bidderi zy hém aan , Hèbr. 1 : 6. looven en pryzen hein voor zynen troon*, Openb. 5: 11. 12.
III. Met opzicht tot de volkome 'rechtvaardigen , die hem als den geene, die hen met zyn bloed gekócht, en voor God tof koningen en Priefïer*? gemaakt heeft, haftelyk lief hebben. Ook deeze pryzên htm voot zynen troon, Opet b. 5: 8 10.
IV. Met opzicht tot de Geloovigeti op de aarde, die hém mede mèt een teder hsrt beminnen, Joh. 16: 27. Hy is groot, in hun hart, Jef. ia*: 6. en zy volgen herii ook, al is 't dat zy om zynen naam fmaadheitf ea. ver volging moeten iydén.
I siSilii



2H CE NA AMEN VAN ONZE?!
Het ZavENDE Hoofdstuk.
vs. 14. Eatï Zoon*
Naaroelyk van de Maagd Maria ; omdat by naar zyne menfchelyke Natuur van een Maagd , te weeten vm Maria in de volheid des tyds , zonder dat deeze van eenön man ieks wist* gebooren is, Luc. 1: 35.
Immanü'Bl.
Dit woord beteekend : God by of met ons, Hy draagt deézèn Naam. 1, Omdat hy hier by ot;s cp aarde 'gefeest 13, niet flëgcs als mensch , maar tevens ook als de waa:ë Zoon Gods , bygevolg als de God* Mensch 'in een perfóón , t Tim.' 3 : 16.
. a Uit hoofif» van zyn $lddeijars« ' Anrpt. Naar dit ao.jt heeft by zich beweezen als den rechten God Met ons. Want toen v.y üVjo.r de zonde van God waren vVfwy*dièrd j beeft hy als de Middelaar tusfchen God en ons , door zich-zeiven, den Zaligen band ter veièenlging en yemeenfchap met God wedeiö'm herfteld, zo diit God niet meer legert
ons ,



ZELIGM. JESUS CHRISTUS; 215
ons , maar in Christus met ons is, 2 Corinth. 5 : 19.
3. Hy wil ook met ons weezen, opdat wy uit zyne volheid genade voor genadé zullen en kunnen ne*men, foh. 1 : itf.
4, Omdat hy , zo wy flegts in hem gelooven , met den Vader en den Heiii'sen Geest, onze vriend en be* fchermer is en bh/ft. Hierom kunnen de Geloovigen met waarheid en vreugde uitroepen : „Zo God voor „ ons is, wie zal tegen ons zyn?" Rom. 8: 31.
Vs. 16. Het Knechtje.
Ook deeze naam wordt te recht aan aem gegeeven, }
. i. Omdat hy-als een klein knechtje van de Maagd Maria gebooréu is, Matth. 1: 25. 2. Dewyi hy als een klein knechtje, niet alleon aangaande het iigchaam gegroeid is , maar ook aan zvne zielsvermogens zodanig toegenomen heeft, dat hy dezelven van tyd tof tyd meer geopenbaard heeft, LatSr 2 : 40.
1
He*



t\6 DE NAAMEN VAN ÖPÏ2EH
Hst Agtste Hoofdstuk. t-s. 14. Een Steen des Aanstoots.
De oórzaaken, waarom hy een Steen genoemd wordt, kan men naleezsn by j?f. ü3: 22 Maar hy wordt een SteSnt des Aanstoots genoemd , niet alsoï by ons menfchen van God daartoe gegeeven was, dat wy om aan hem ilooten en dus aan onze ziel fchada lyden zouden. Veelmeer is by ons van God gemaakt tot een grond - fteen i waarop wy onze zaligheid moeften vestigen, jef. zti'. 16. Ook wordt hy niet aldus genoemd met opzicht toe hem • zeiven , alsöF hy de hoedanigheid üad j dat men ?ich aan hern ftoöten en d%j halven fchade aan zyne ziel iydeii moest. Warit by is een ®$éêtta&c 1 Joh. 1 •* 14» Hy is gekomen , om te, zoeken en zalig te maaketï, dat veri looren is, Luc. 19; rc. Hy wordt aldus niet genoemd met opzicht tot «3 Geloovigen i alsöf hy voor desgzé eed fteen des aaniloots ware. Hy is veelmeer voor dezelven eun fteen i wwilan zy zich kunnen oprichten, Luc. ii 34. Ja een koscelyke Steen, 1. Per. m %. Doch' de redenen» waaithn heirt leeze naam in de Heilige Schri$ ge|eeven wordt, zyn de volgende :
*



'ÈAt\QM. JESUS CHRISTUS, uf
i, ümd&t veele menfthen door bunnë eigene fclmld zich ann hem jtooten. Veelen neetnen aanfioot aan zynen perfoon } gelyk veele ]ooden gedaan hebben/ Zyn perfoon was, bun te gering* Veelen vinden zyn Hoogepriefterlyk ampt aanftootelyk. Veele Joo^en ergerden iich aan den kruisdood van Christus» Zy wiiJen derhalveu • iet als arme zondaarén door den doöïi van deezen Gekruisten zalig worden. Veeien ftoolen zich aan zyn Profëetisch ampt. By voorbeeld , aan zyne Voorden , i Pet. 2 i 7. 8. Als mede aan zyn Koninglyk ampt; want zy willen niet op eene behoorlyke wyze en onder de geëischte voorwaarde zyne onderdaanen worden * zich met van hem jaaten regeeren, Snoch hem als hunnen rechtmaati.» gen en hoogften koning aanbidden.
i. Veele menfchen neemén ook by toeval fchade aai, hem, gel.\k als iemand , die zich aan eenen groeten fteen ftoot , febade daardoor lydt, Matth 2ii 44.
3« Het woeden en ra azen der godkozen kan hem en zyn ryk zo Wéinig behadeefen, als een wel «eiegde en bevestigde hoekfteen da'arK door



aiS DE NAAMEN VAN ONZEÏtf
dóór kan uit zyne plaats gerukt 1 worden , wanneer iemand fferk en 1 met geweld daar tegen aan loopt , 1 èn 'er dus ook niet door kan be-jfl fehadigd werden , Pf. a : i—— §♦ Ij
Het Negende Hoofdstuk. vs. 4. Een Kind.
1 Hiervan kunnen wy de volgende oorzaaken opgeeven:
ï. Hy is als een klein kind van de Maagd Maria1 gebooren,Matth 1.25]
s. Hy heeft eenen volkomen kinder-1 iyken zin by zyne ge'oorie mede hi de wa ereld gebragt. Zulks heeft hy, j ïbeweezeu door zyne ootmoedigheid» ea zachtmoedigheid, Matth. 11: 23. als mede door zyne gehoor* \ zaamheid, welke hy zo wel jegenfll zynen hemelfchen Vader volgensjj Philip. 3: 8 als ook jegens zyne : Ouderen Luc. a : 5** beweezeo; heeft* En alzo hy eenen volmaak j| ten kinderlyken zin bad, zo drorri hy ook daarop aan by anderen , Matth* 18: 3«
0, Hy iaat met zich omgaan, als mey
" een kind. Hieröm wordt hy ooffieen Lam genoemd, Joh. 1 .* «w Een! lam is zachtmoedig. Wie durft niet tot een lam naderen f rij |



ZALIGM. JESUS CHRISTLTS. ftj
is geen leeuw , geen wreedaard . maar een zodanige , die vol van} genade en waarheid is , Joh. 1: 14. <t 4* Zyn hart vloeit over van liefde jegens de kinderen, vooral jegens dé geenen , die in hem gelooven eri hèm liefhebben, Matth. 19: 13^5*
Ern Zoon.
[Daarvan zie de rédenen by Pf 2: 7.
Raad.
Öf naar de grondtaal eigenfyk; Raas'* sbver. Deezen naam draagt hy i
i. Wegens de groote Wysheid, die by hem plaats heeft, naar welke hy bekwaam genoeg is, om den besten raad te geeven. \Vie andererï ééuen goeden raad. wil geeven, die moet ook wysheid en Kundigheid bezitten. By Christus vindeft wy de allervolmaaktfte Wysheid. Want hy is de wezenlyke Wysheid zei. ven, Spr, Sal. 8: 12. 14; L, hem zyn verborgen alle fehatten der wysheid , Cólof 2 : 3. De Geest des Heeren rust op hem, Jef. u : i.
ii. Hy heeft zich altoos als een goed Raadgeever beweezen , doet zulké nog, en zal het ook in het toek>,
K a mms*



üsö DË NAAMEN VAN ONZEN
mende doen. Hy heeft zich als eeri I zodanigen beweezen; want inGodsj! eeuwigen Raad heeft hy zich byi den vooraf gezlenen val als Borg eri 1 Middeiaar aangeboden , en derha!- !| ven zelfden raad tot ónze eeuwigej| verlosfing uitgevonden. Alle de gee» I nen, die zynen raad zyn gevolgd 5:1 hebben daardoor met overtuiging |! Ondervonden * dat hy de beste Raad- jf geever ter zaligheid js. Hy is nog I de beste Raadgeever door middellij van zyn woord. In hetzelve geeft ! hy alle onbekeerden menfchen óeti ih raad, dat zy zich bekeercn en iti het Evangelie gelooven zullen, op.I dat het koningryk des hemels ook I tot hen moge komen, Mare. i: 14. I 15. Hy raadt hen aan, dat zy v?n \ hem koopen zullen goud beproefd * jkomertde uit het vuur, dat is: dat ; zy het waar geloof j't welk de proef 0 kan doorftaan, doorhem in hunne 11 harten zullen laatén werken, opdat:; Zy ryk mogen worden. Vervol*m gens wil hy hen wel aanra aden 9dafV 2y van hem koopen zullen witte li feleederen* dat rs; dat ay den rokil zyner gerechtigheid en de óverige |j kleederen des heüs zullen aantrek* i feen , opdat zy mogen bekleed wor-J den en de fehande hunner naaktheid nj
mei ij



2ALIGM. JESUS CHRISTUS. 22?
niet geopenbaard worde. Hy geeft hen den welmeenenden raad , dat zy hunne oogen met oogenzalf zullen zalven, opdat zy zien mogen , dat is: dat zy zich door den Heiligen Geest moeten laaten verlichten, Openb. Joh. 1 : t8. Zyn raad is devhalven van dién aart , dat hy hun tevens genoegzaame genadekrachten aanbiedt, opdat dezelve ook by hen werkzaam zyn mogen. O dat dan toch van dit oogenblik af geen onbekeerd mensch zich zeiven in den weg weezen,en zonder nood-
zaakelykheid * want noodzaa-
keiyk is zulks nimmer —— verlooren gaan mogt! Den boetvaardïgen zondaaren geeft hy den raad, dat zy met den geheelen last hunner zonden maar tot hem zuilen komen , om van hem verkwikt en gerust gefteld te worden , Matth. n ? a8. De geloovigen ontvangen van hem den raad, dat zy waaken en bidden moeten, pm niet in aan» vechting te komen, Matth. 26: 411 zy houden moeten, wat zy hebben, opdat hen niemand hunne kroon ontneemen , Openb. Joh. 3: jj ; dat zy getrouw moeten weezen tot den dood, Openb. Joh, 2: 10. Ook hun biedt hy daartoe de noodige ge* K 3



DE HA AMEN VAN ONZEN
rtade krachten aan. Gelyk als hy zich nu altoos aj* een goed Raadgeevér beweezen heeft , en zulks nog doet, zal by het ook in 't ver-' voJg weezen. Want hy is jEsusj Christus gisteren en heden dezelf-i de en ook in eeuwigheid , Hebf*| 13: 8.
g Met hoe veel recht wordt onre Hei* land ook uit dien Ihoofde de Raap genoemd , dat wy door middel vani een geloovjg gebed hem om raad yraagen en ook eenen goeden raad' van hem ontvangen kunnen Wanjti fiy is groot van raad, Jer. 32•• 19.1 Hy laat niemand, die van harten fynm raad begeerd, onverhoord^ van zich wee gaan.
/j.. pjnaeiyK traent ae venusier 00* zynen raad heerlyk uit te voerenit Een wyze raadgeever geeft niet alleen een goeden raad , maar hy. tracht denzelven ook ter uitvoer te brengen» Het ontbreekt hem aan geen' magt, Jef. 28: 29.
pon, pa Stbrkb.
By dee?e uitdrukking verzoeken wy fïen-Lee^er terug te zien op ?t geen by Geuef. n r. is opgemerkt, alwaar de ^orzaahen opgegeeven worden, waarenj ' hy



ZAUGM. JESUS CHRISTUS, &*?
by God genoemd wordt; en op 't geen aangeteekend is by Pf. 24: B, aiwaajc hy de redenen vinden 5= al , waaiöm hem den naam :de Sterks wordt ge? geeven.
Vajdsr der Earv/tGH«iD.
Hierby zullen wy aanftirpen: ï. Dv. redenen, waarom by v"adsr kan genoemd worden te weeten l Omdat hy dvoï bet woord der waarheid kinderen geteeld heeft , nog teelt en in 't vervolg teelen zal. De vadernaam onderfteH, dat iemand jkindeiên geteeld heeft, al is 't ook rraar één. De kinderen, die onze Verlosfer geteeld beeft, zyn alle de geeren, die zich ten tyde des ouden en des nieuwen Testaments ,dpor rriddel van het woord der waarheid, 'tot het waar geloof in hem hebben la aten opleiden. Want deezen heeft hy magt gegeeven, om Gods kinderen te worden , Joh 1: 12. Wie wezenlyk en met alle oprechtheid in l;;m gelooft , is zyn kind en kan hem te ic.cht zynen vader noe* ir»en.
2. Wegens de menigvuldige hemelfche goederen , welke hy verworven heeft, en waaraan alle de geene» K 4 4eU



8*4 DE NAAMEN VAN ONZEN
deel kannen neemen, die zyna kin* deren worden en blyvem Eén welmeenend vader verwerft, 20 veel iri hem is > zynen kinderen goederen , en laat hen daaraan deel neemen. En h oe groot, hoe menigvuldig , hoe beerlyk zyn niet de goederen * die Jefus ons verworven, ons geschonken heeft s en waaraars hy ons. ook deel laat neemen, zo wy zyna kinderen worden en blyven 1 Hy is gekomen , opdat wy het leven en Overvloed ean hemelfthe gqederen hebben zouden, Joh. 10: 10 Door hem [s de rethtvaardigmaaking des levens over ons gekomeu , Rom. 5: i8. Wie zyn kind wordt, die wordt in hem rechtvaardigheid Gods , 2 Cüiinth 5 : ar. neemt deel aan de vergeeving der zonden, Handel 10:43.aan de aanneeming tcc kinderen , Gal. 4 s 4. 5. aan dei- vrede by God , Rem 5 : \. hy zai cok niet verderven , maar het eeuwige leven hebb m , Joh 3 : 16- en wel hier naar het begin , naar de voorfmsak en de levendige hoop } m^ar eerlang zai hy in 't volle genot gefteid worden, zo hy getrouw blyft tot den dood, Ojpenb. joh. 2 : 10. 3. Hy bemint zyne kinderen ook
recht



ZALÏGM, JESUS CHRISTUS. 225
recht van harte, het welk een welgeaart vader altoos doet Jefus bemint zyne kinderen, gelyk zyn Vader hem bemint, Joh. 15 : 9. En wie is in ftaat , om de grootheid van de liefde des hemelfchen Vaders jegens zynen Zoon uit te fpreeken ? Uit hoofde van 'sHeilands liefde jegens zyne kinderen heeft hy de diepfte vernedering ondergaan , Philip. 2 : 6 ——- 8. zyn teven voor hen gelaaten, Joh. 10: 15. Hy heeft hen uit de geeftelyke ilaverny, waarin zy door de zonde geraakt waren, verlost, vry gekogt en met zyn heil begunftigd. Door deeze zyne liefde verheerlykt hy zich van tyd tot tyd meer en meer in dezelven,en wel zodanig, dat zy tot een overvloediger ge«ot van zyne verworvene heil • goederen komen en zich by de naauwe verè'eoiging met hem, daarin recht mogen verheugen, Hieröm zegt hy ook Jeh. 14: ai. dat hy zyne kinderen lief heeft, en zich aan hen wil openbaaren. Deeze zyne liefde is voor zyne kinderen bet aangenaamfte , dat zy zoeken. Zy is voer hen lieffelyker, dan wyn en alle aard» fche goederen , Hoogel. 1: a. Zy zyn' niet wel te vrede, wanneer zy deK 5 zel«



i«S DE NAAMEN VAN ONZEN
xelve «iet in zich befpeur<?n. Zy trachten dethalven dezelve al in gioj-er maate te genieten> Hoogel. t : 4.
g Hy onderhoud en voedt pok zyne kinderen. Zulks doet een aardfche Vader ook. Hy geeft zynen kin« j deren. eeten , drinken , kleederen j pn wat zy anderszins nog noodig 'hebben. Worden zy ziek, hy doet i *aüè moeite, om hunne gezondheid I wederom te hertellen; hy bezorgt [ jhqii de yere;schte geneesmiddelen j e,n kpeftert dezelven in hunne ziek* ; 'te paar zyn best. vermogen. Hy I wordt n;e,t kwaad, wanneer zy I piet fchielyk geneezen. Veelmeer jammert 't he;ii in zyn hart van <dezelyen. Hy begeert voor alle j syqe z°rg en moeite , die hy aan hen befteedt, geen belooning* maar-li verheugt zi h veelmeer 9 wanneer |iet" hun wel gaat, en zy vergenoegd leèven. Gelyk nu een aard' fcbe vader zyne kinderen voedt e;i
g'nderhoudt : zo voedt en onder. oudt'onze Verlosfer nog veelmeer zyne kinderen, Kphef. 5* 29. Hy Iaat !{ hen niet oatbreeken aan yoedf&l vpor hunne zielen. By tiem vinden zy eenen overvloed van < Êismelfche goederen, waarmede hy |
1 E " • ' ' zr|



ZALÏGM. JESÜS CHRISTUS- 227
zyne kinderen begunftigt Hy be« geert, dat 2y daarvan opk gebruik maaken. Hy noodigt hen tot dat einde uit , Hoogel. 5 : 1. Eet , vrienden! drinkt en wprdt dronken van de ryke goederen van rnyn huis. Hy heeft hen bekleed met dekvederen des heiis , hy heeft hen den mantel der Eereehtigheil omgedaan, Jef. 61.• 10. By hun geloof fchenkt hy hen ook 't geen zy in 't ligchaamelyke noodjg hebben. Drukt hen een geeftelyke ziekte , hy doet alle moeite, om ze te geneezen; hy fchenkt hen daartoe de noodige middelen , welke zyn zyn woord en de Sakramenren. Hy sis de rech'e wynftok , deelt hen , als zyne ranken , nieuwe levens» lappen mede. In één woord : hy draagt in alle opzichten zorg voor hen. Hy begeert voor alle zyne liefde en moeue niets van hen. Hy verblydt zich , wanneer zy genee* zen en leeven. 5, Hy voedt zyne kinderen op , gelyk een aardfche vader mede doet. Hy beftraft ze by hunne misflagen mdt zyn woord, uelyk hy, by voorbeeld, Matth 18: 3. zyne Discipelen d-ed; of kastydt ze met andere middelen, die hij heilzaam K 6 por-



n% DE NAAMEN VAN ONZSN
oordeel. /Hij geeft hen in zijn i woord gedtourig vermaanin^en, die hunne waare welvaart bedoelen; bij voorbeeld , dai zij waaken en bidden zulen , Matth., 26: 41. dat g\) de kroon , die zij hebben behouden zullen, Openb. Joh. 3: 11. en wat dies meer is. Hij leidt hen ook up tot goede kundigheden. Want de Heilige Geest moet hen onderwijzen, Joh, 14: 26. 6. Hij draagt ook zorg voor hen , i gelijk een a&rdfche vader voor zijne kinderen doet. Hij 'Zórgt voor' hunne zielen, Want hij tracht dezeiven in 't geioof te onderhouden en te volmaaken. Hieröni wordt hij ook de voleinder des geloofs geroemd, Hebr 12: 2,. Hij laat het hun derhalven ook niet ontbreeken aan weide, verkwikking en geeftelijke fterkte want bij is de herder van z'jue kinderen, bij walken hun niets ontbreekt, Pf. 23 ? 1. Moeten eindelijk paar zijn welbehaagen huune zielen van de lig- '| haamen fcheWen : dan laat hij de* I zeiven door z jne Engelen in Abra- • iiAiws fchoot draagen, Luc. 16:22. , Wat hynne lïgchaamen betreft, hij j Borgt ook vcof deeze Wsrit hi] ; hieiï dwelve» niej alleen gefchaa- \
feu 9



ZALIGM. JESUS CHRISTUS, z*)
pen , Joh. i; 3. maar hy onderhoudt ze ook , Hebr. I : 3. Er» moeten dezelven eerlang ten grave daalen, hy zal ze daarïn niet laaten; maar weder ö'm opwekken en met hunne welen verëenïgen, Joh. 5: 2.8. 29. Ja, hy zal hunne vernederde iigchaamen veranderen , opdat zy gelykvormig worden zynen heerJyken ligchaame , Philip. 3- 2ï-
f. Hy befchermt ook zyne kinderen , gelyk een aardfche vader al mede doet. Het ontbreekt onzen Verlosfer zo weinig aan de neiging, zyne kinderen te willen beichermen , joh. 10:28. als aan het vermogen, om zulks te kunnen doen, want by is de Almagtige, Openb. Joh. r: 8. Daarom , gy kinderen van deezen eeuwigen Vader! vertrouwt op hem eeu^viglyk; want hy is een eeuwige Korstteen, Jef. 36: 4»
8. Hy verb'ydt zich over zyne kinderen , wanneer zy in 't geloof en in het Christendom toeneemen maar daar tegen is hy , om 'er menfehelyk van te fpreeken, bedroeft, wanneer zy in het goede afneemen, of zelfs hem weder verlaaten en de waereld lief krygen ; even gelyk een vader zich over zyne kinderen K T vei-



£3o BE NA AM EN VAN ONZEN
verVydt, wanneer zy zich wel gedraagen , maar bedroefd is, wanneer zy ontaarden.
!), Uit hoofde van dit alles is b?t immers billik , dat hy van zyne kinderen ook moet geëerd worden , Mal. ii 6. J\. De oorzaaken, waarom hy den naam
van Vadrr DfcB Eeuwigheid draagt.
Mamelyk
I. Omdat hy de bezitter der eeuwigr heien is ;
S. l)ewy! hy nimmer voor zyne kinderen fterft; maar leeft in de eeuwigheid der eeuwigheden, Orenb. 1: 18/
Vredevorst.
Verfc'iel-'en gewigti?e rederen wettigen deezen aanmerkelyken naam van puzen Verlosfer1. Hy is een Vorst, die ons den vrede by God , zynen hemelfchen Vader zonde verfchaffen, en ook we-, zenlyk heeft bezorgd. Uit hoofde yau de draf erechtigbeid mo ?st God, , om zo te fpreeken, een vyaud van het menfchelyk geflacht weezen. Hy kon hetzelve wegens de zonde niet anders, dan vyanden befchouwen en dus pok naar zyne rechter-



ZALlGM. JESUS CHRISTUS. *3ï
lyke rechtvaardigheid verdoemen. Doch deeze Vorst , die gezag en aanzien genoeg had, heeft door zyn doen, lyden en fierven, ons met God verzoend , en daardoor veroorzaakt, dat God nu , wanneer de wet ons befchuldigt en verdoemt, en wy den zoendood van deezen V >rst in 't geloof omhelzen , niet meer naar zyne rechterlyke gerechtigheid
' met ons handelt, maar zich als <?en verzoende Rechter en liefdenryke Vader betoont, en met opzicht tot het aangebragte zoenoffer en den aangenomen losprys genadig weibehaagen aan ons heeft, ons ook deel laat neemen aan Christus zoendood en alle deszelfs vruchten. Vermits hy ons nu deezen vrede door zynen goendood heeft verworven , wordt hy ook onze vrede genoemd, Ephef. a: 14. 15.
2. Hy zoude deezen verworven vrede otk laaten verkondigen. Ook dit is gefchied. Hy zelf heeft ons denzeiven verkondigd , Handel. 10: 36. Jiphef. 2: 17. Joh. so: 19. 21. =6. Hy heeft deezen vrede ook laaten verkondigen. Want by zyne geboorte heeft hy denzelven door zy r,e hemelfche herouten laaten bekend raaaken, Luc 2: M' Zvm5
Apos-



S32 DE NAAMEN VAN ONZEN
Apostelen hebben deezen vrede mede moeten verkondigen. Dit heeft, by voorbeeld, Paulus gedaan, Eom ii 7. Petrus , 1 Pet. 1; 2. j ohannes, 2 Joh. vs 3. Alle zyne kneehten prediken aeezen vrede nog naar zynen wil. 3« Hy heeft den verworven vrede in zyne hand. Niemand anders kan 'er deel aan neemen, dan hy, die de wapenen der vyaudfchap regens hem nederlegt, zich tot het waare geloof in hem laat opleiden en in dit geloof volhardt. De godloozeu kunnen zich derhalven deezen vrede niet toeè'igenen, Jef. 48 : 224. Aan deezen verworven vrede laat hy ons deel neemen , zo wy denzeiven in 't geloof omhelzen, Joh. 14: 27. Hoofdft. 1 : 12. Dan wordt ons ook de vrede in God toegedeeld. Deeze vrede in God is de gerustftelling van het gevveeten , door de beschuldigingen der wet en der zonde ontrust zynde, wanneer dan de mensch onder het wez>nfyk genot van Gods genade en vergenoegdheid op God zyn geheel vertrouwen ftelt, daarïn berust, en uit hoofde van dee^e rust zich ook in zyn tydelyk leven verblyden kan, of ook ondervindt, dat men l et
by



2ALÏÜM. JESUS CHRISTUS. 233
by deu dienst van God oneindig veel beter heeft , dan by den zon? den - dienst der waereld.
5. Hy laat zynen geloovigen onderdaanen zynen vrede , joh, 14 :. Jef. 54 : io. De geloovigen hebben niet de mmfte oorzaak aan de waarheid en vervulling deezer beloften te twyfelen , zo zy flegts daarvoor zorg draagen, dat zy den vrede in zich bewaaren.
0. Hy heeft een welbehaagen aan alles, wat ons tot het wezenlyk genot van deezen vrede dienen kan, en daarentegen m;shaagt hem al dat geene, het welk ons in het genot vmi zodanigen vrede flopten kan. Tot het wezenlyk genot van den vrede , door hem verworven , behoort, O dat wy nog onbekeerd zynde zyne genade in boete en geloof omhelzen , alzo wy langs den weg van boete en geloof zynen vrede indedaad deelachtig worden , Rom, 5 ; 1 In boete en geloof heeft hy een welbehaagen , weshalven hv zelf boete en geloof gepredikt beeft en ons daartoe ver* maant, Mare. iï 14. 15. Stellen onbekeerde menfehen nu deez» waare bekeering voor als iets, dat qnmogelyk kan te werk gefteld
WW-



ü34 de naamen van onzp:n
worden , dan moeten wy altocs bedenken, dat Jefus: daaraan een welbehaagen heeft, en dat dit welbehaagen van onzen Verlosfer het wenfchelykfte voorrecht is. 2) Dat wy door zyne bewerking van den flaap der zonden opgewekt worden, en de genade , welke hy ons tot het worftelen aanbiedt, omhelzen en 'er het rechte gebruik van maaken. Want door worfte< Jen moeien wy door de enge poort tot het ryk der genade iugaan, om deezen vrede te genieten , Rom, 14 ; 17' Ook aan dit worftelen heeft hy een welbehaagen 5 de*yl hy ons zeiven daartoe vermaant , JLuc 1324. Wie derhalven het genot Van deezen vrede wenscht?, moet dit worftelen niet ontzien, Dat wy , bekeerd z\nde den Heere Jefus getrouw by ven. Want onder deeze voorwaarde wil Jefus ons de kroon des levens geeven. Deeze behaagt hem , en hierö'rr vermaant hy daartoe , Openb. 2: io« Gelyk hy ru een welbehaagen he^ft aan allés , watr tot het wezenlyk gerot van c!en verworven vrede dient » heeft hy ook integendeel eenen afkeer van alles wat ons in dit genot (tooien kan $ en



ZALÏGM. JESÜS CHRISTUS, MS
derhal ven moeten wy ons zorgvuldig daardoor wachten.
7. Wie zou daarenboven zynen Zalig" maaker niet gaarne als zynen VrbDa-VoasT aanbidden, omdat by den vrede tusfchen God zynen hemel fchen Vader en zyne kinderen tracht te onderhouden. Hierom treedt hy als Middelaar door zyne Hoogepriefterlyke Voorspraak tusfchen God en hen , zo dikwyls ais zy ftrui^elen, 1 lob. 2: u
8. Eindelyk zal Jefus zich ook by zyne toekomst als zodanig een Vrede- Vorst op de heerlykfts Wyze openbaaren»
DE PROFEET JEREMIA,
Hbt Zeventiende Hoofdstuk. ys. 13. Israëls Verwachtino*.
Dit is zyn waare naam
I. Omdat het geloovig Israël zyne vetlosfing en het daardoor verwor-
■ 5 / ygq



Ut DE NAAMEN VAN ONZEN
▼en heil verwacht heeft, Gen. 49: 18.
$. Omdat hy zelf de grond is, waar» ó'p Israëls nakomelingen de zaligheid hebben kunnen ver,v achten , Luc. 1: 68.
3. Omditt het geeftelyke Israël al het goede van hem km verwachten , Pf. 40 i 5. Pf. 146 : 5.
Het Dertigste Hoofdstuk.
vs. 9, D* Koning David.
De redenen , waarom hv een Koving genoemd wordt , vindt men by 1 Sam. 2: jo.
David wordt hy genoemd , omdat David zyn voorbeeld eu by een 2con van David was.



ZALIGM. JËSÜS. CHRISTUS. 2$f
DE PROFEET EZECH1EL.
IHet Vier én Dertigsté Hoofdstué*
vs. 23. De eenïge Herder.
De Zaligmaaker draagt deezen naant
1. Omdat hy alleen de Herder Is i die dat geene gedaan hèeft eri doet , 't welk anderen , die ook Herders genoemd worden , niet gedaan hebben , noch konden doen, Hy heeft, by voorbeeld den Zoendood voor het mensthdom gefmaakt, Hebr. a .* 9. Hy heeft de rechtvaardigmaaking des levens daardoor verwerven « Rom. 5 s t8« enz
a. De^yl hy alleen de Herder is, dié alle de eigenfehappen van een wezenlyk goed Herder in de hoogftè volmaaktheid tw»zit< Waar is , by Voorbeeld de Herder , die zyne kodde zo Hef heeft, dat hy zyri leven voor dezelye zonde willen Opofferen? enz.
m



888 DE NAAM EN VAN ONZEN1
DE PROFEET HOSEA.
vs» 4. Dé Heiland.
Hy wordt genoemd de Heiland of Zaligmaaker
x. Omdat hy van den hemelfchen Va^er voor dat de grond der waéreld gelegd was, daartoe verordend is geweest, dat hy ons zoude zalig.maaken, 1 Fet 1: 20.
a. Dewyi hy ons de zaligheid verworven heeft, 1 Tim. 1 .* 15.
3. Omdat hy gaarne wil , dat wy allen zullen deel neemen a*n de door hem verworven zaligheid , t Tim. 2: 4.



d è'
N A A M E N
van onzen
zaligmaaker IJESÜS C H RÏSTUa
Welke hem in de Boeken des Ouden en Nieuwen Testam&nts gegeeven worden,
\Èn de oörzaaken , waarSm hy dee:~ zen of geen en naam byzonder heeft, of hebben kan.
TWEEDE AFDEELING.
In 2ich bevattende 's Heilands NaatnêSr in het Nieuwe Testament,






N A A M E N
van onzen
ZALIGMAAKER
JES ÜS C HRISTUS.
TWEEDE AFDEELING.
In zich bevattende 's Heilands Naamen in het Nieuwe Testament.
HET EVANGEL1UM VAN MATTHEUS.
Eerste Hoofdstuk.
vs. i. Jesus.
Dit woord, oóripronglyk een he«eeuwsch woord . betekent een Raooer en Zaligmaaker. [.Waarom wordt de Verlosfer een Reoder genoemd ? i. Omdat hy ons door zvn doen, lyden en fterven van alie zouden en derxelver rampzalige gevolgen geL red



14» DE NAAMEN VAN ONZEN
red pf fcevryd heeft, in zo verre hy ons all' dat geene verworven heeft, waardoor wy tot zulk eenen heerlyken ftaat kunnen overgebragt worden. Tit. 2:14» * Joh- 3 *• 8. *, Dewyi hy ons gaarne helpen wd* dat wy door het geloof aan zyne aangebragte Verzoening deel kunnen neemen, Joh* 3 * *6. Hebr. is : 2.
II. Waaróm wordt hy Zaligmaaker of Heiland genoemd ? Zie hierover by Hof. 13 ; 4.
Christus.
Is oorfpronglyk een grieksch woord, en betekent een Gezalfde, daarvan is gefprooken by 1 Sam. 2: 10. werwaards wy derhalven den geaehten Leezer ver* eenden.
De Zoon Davids.
Aldus wordt hy genoemd, omdat hj naar zyne menfchelyke Natuur van Da vids geflacht is , gelyk in het Oude Testament voorfpeld was, lef. 11:1. ver «ei. Rom. 1: 3. Handel. 13:
m



ZALIGM. JESUS CHRISTUS. 243 De Zoon Abrahams»
Dewyi hy het rechte Zaad is, aan Abraham beloofd, waarïn alle geflacnlen der aarde zouden gezegend worden t ja). 3: 16.
Tweede Hoofdstuk. vs. <5. Leidsman.
Deezen Naam draagt de Verlosfer 1. Omdat hy de menfchen uit het ryk des Duivels tot het ryk der genade en heerlykheid overbrengen kan\ omdat hy door zynen zoendood den Duivel de magt heeft benoomen, Hebr. 2 i 14. 15. en zulks ook gaarne doen wil, Jef, 45 : 22, Matth. 23: 37.
a. Omdat hy de geeftelyk - blinden gaarne op den goeden weg leiden wil, Jef. 42 : 16.
3» Dewyi hy zyne fchaaj?en tot een versch water leidt , Pf. 23 : 2, en eindelyk uit djt.kruisryk tcthetryk der heerlykheid overvoert , Hebr. 2:10.
vs. 23. Nazarenus. ] Deeze Naam is betrekkelyk tot zyüe ipvoeding , en tot zyne kindsheid'; n jngelingfchap, dewyi hy deeze te Naareth heeft doorgebragu
L 2 Aar.



244 DE NAAM EN VAN ONZEN I Agtste Hoofdstuk.
' vs. 19. M ekster Of LeeRAAR»
Hy wordt aldus genoemd
1. Omdat het hem jiiet ontbreekt aart kennis en wysheid , om de men fchen te onderwyzen , Col. 2.* 3
2. Dewyi hy zeiven den weg God; tct de zaligheid zelf recht heeft ge leerd en door zyne knechten ui zyn woord nog laat leeren, Matth 22: 16. Ephef. 4: n. ia*
3. Dewyi hy ons door zyn woord ver maant, by voorbeeld de onboet vaardigen , Mare 1 : 15* »6. <j boetvaardigen, Luc. 13: 24- Matti ït: 28. de rechtvaardigen, Opent 2 : 10. Hoofdft. 3 : ït»
[Negende Hoofdstuk.
vs. ia.Dfi Medicynmeester.'}
Deeze Naam des Verlosfers is daa:Ja Öm zeer aanmerkelyk, 1. Dewyi hy de geeftelyke ziekte 1 waarïn wy door Adams val verva i len zyn, volkomen kent. 3. Dewyi hy ons naar ziel en ligchaai: geneezen kan van alle ziektens 1 waarin hy een uitmuntend voo
red



i ZALIGM. JESÜS CHRISTUS. 245
recht heeft boven alle menfchelyke Geneesmeefters , Openb. 1: 8. 3. Dewyi hy ons gaarne van onze ziels - ziekte geneezen wil,Hof. 14: 5*
vs. 15. De Bruidegom.
Aldus wordt de Zaligmaaker genoemd x. Dewyi hy ons door doen, iyden en fterven tot zyne bruid verworven heeft, Ephef. 5: 25 27,
2. Omdat hy een bruid heeft, dewelke zyne geloovigen zyn, Hof. 2: 19. 2*.
3. Dewyi hy zyne bruid het Ia-woord heeft gegeeven , dat hy haar voor zyne bruid zal erkennen , en deel wil laaten neemen aan zyne heer» lykheid, 2 Cor. 1; 21. 22. Openb. 1 .* 5. 6.
4. Dewyi hy eindelyk met zyne bruid bruiloft houden en met haar in eeuwige vreugde en blydfchap leeveti 2a!, Openb. 19: 7*
Tiende Hoofdstuk.
vs. 25. Hberb des Huizes.
Deeze Naam wordt hem gegeeven ju Omdat hy een geeftelyk huis heeft en een huisgezin, waarvan hy het L 3 Hoofd



SA6 de naamen van onzen
Hoofd is, te weeten de christelyke ij kerk, i Tim, 3 : 15 s. Dewyi hy knechtén in zyne kerk 1 heeft, die hem dienen , deeze zyn 1 oprechte Leeraars, maar ook ieder I waar Christen, 1 Cor. 4: 1. 1 Pet. 1 4? 10.
Dertiende Hoofdstuk.
v*. 3. Een Zaayrr.
Dat Christus zich door deezen naam ]| eelven bedoelt, blykt uit vs. 36. en wel I ï. Omdat hy zaad heeft, dat hyl
zaayen kan; naamelyk het woord 1
Gods, Deut. i3 : 18. a. Omdat hy eenen akker heeft,!
waarüfp hy zaayen kan, naamelyk 1
de haiten der menfchen. p Omdat hy dit zaad zvns woords i
niet alleen de nog; ultftrooit, fchoon I
niet in eigenpcifoon , nogthans door |
zyne booden.
Twintigste Hoofdstuk,
vs. 8. Rentmeester,
Aldus wordt hy genoemd f. Dewyi zyn hemelfche Vader hem li \n de waereld heeft gezonden. omf I
de



ZALIGM. JESÜS CHRISTUS. 24?
de menfchen te verlosten, 1 Tim. 1: 15. Bygevolg is Christus een afgevaardigde of Rentmeefter van zynen Vader.
a. Omdat hy den perfoon zyns Vaders hier op aarde heeft vertegenwoordigd, Joh. 14: 8. 9.
3. Dewyi hy het werk der Verlosfing, hem van zynen Vader op iedraagen, heerlyk heeft uitgeweid, Rom. 5: i8«
HET EVANGELIUM VAN MARCUS. Tweede Hoofdstuk. ys. 28. De Hrerr van den Sabbath.
Aldus wordt hy genoemd , omdat hy het recht had, zynen Discipelen en anderen toe te ftaan, de werken der noodzaakelykheid en liefde te verrichten , Mare 2: 23 en velg. Luc. 14:1 en volg.
Zesde HooïdstüK.
vs. 3. Db Timmerman,
Deezen naam draagt hy
1. Omdat het zeer waarfchynelyk is , dat by Jofeph zynen Behuuwd * vader , zynde een Timmerman , hy zyn weikhheeft gehulpen} want hy L 4 was



fcf? DE NA AMEN VAN ONZEN
was zynen ouderen onderdaanig , Luc 2 : 51.
£. Dewyi hy den grond gelegd heeft, dat wy een gebouw van God kunnen worden, 1 Cor. 3 : 9.
g. En ons een huis in den hemel gebouwd heeft , het welk wy zullen bewoonen , zo wy iu het geloof tot aan het einde ftandvastig blyven , ft Cor. 5:1.
HET EVANGELIÜM VAN LUCAS. Eerste Hoofdstuk. vs. 69. Hoorn der Zaligheid.
Hoorm der Zaligheid wordt hy
genoemd
a. Omdat hy der waereld het heil verworven heeft, 1 Tim. 4: Io.
È>. En het verworven heil ook eenen jegelyke gaarne geeven wiljoh.6: 37,
Elfde Hoofdstuk, vs. 49. Wvsheid Gods.
Hy draagt deezen Naam
1, Omdat de Vader in het groote werk der Schepping zyne wysheid door hem geopenbaard heeft; alzo de .Schepping van Gods wysheid ge? tuigt en alles door den Zoon van God gefchaapen is, Joh. 1 : 3.
2f



ZALIGM. JESUS. CHRISTUS. 249
2. Dewyi hy ook naar zyne menfchelyke natuur van den Vader met de volmaakte wysheid is gezalfd geworden , Col. 2:3.
Agttiende Hoofdstuk»
vs. 18 De Goede Meester.
I. Meester of Leeraar; zie Matth. 8: 19.
IJ. Goede Meefter of LeerÜar wordt hy genoemd.
t. Omdat alle zyne leeringen goed zyn, en 'er geen verkeerdheden en onwaarheden in gevonden worden»
2. Omdat hy ons in zyn woord den rechten weg heeft getoond , lang» welken wy tot het genot van al het waare goede komen kunnen,
3. Vooral ook, dewyi hy alle de ei» genfchapjten bezit , die by goede Leeraaren verèïscht worden , te meer nog , dewyi dezelven in de hoogfte volmaaktheid by hem plaats hebben. Wy zullen flegts eenigen van deeze eigenfchappen opnoemen. Een goed Leeraar moet eert goddelyk beroep hebben; dewyi net valfche Profeeten zyn , die loo* pen, waar zy niet gezonden wor* den, Jer. 23: 21» Rom, 10 s 15»
L 5 Chris*



15© DE NAAMEN VAN ONZEN
Christus is, als de waare Profeet van den Vader niet aHeen beloofd , maar ook als een zodanige in de waereld gezonden en aan de waereld gefchonken , Deut 18 : t8. Handel. 3.' 22. Een goed Leeraar moet magtig zyn ? om te leeren , te vermaanen en de tegenfpreekers te overtuigen, Tit. xt 9. Jefus is de Profeet, die magtig is in werken en wcprden, Luc. 24: 19* Hy isde God, die magtig is, om op te. bouwen f Handel. 20 .* 32» Een goed Leeraar fnydt het woord der waarheid recht , 2 Tim. 2 : 15. Zulks doet Jefus ook in zyn woord. Want hy fpreekt in hetzelve geheel anders tegens de onboetvaardigen en hmchelaaren , dan tegens de boetvaardi^en en geloovigen. Een goed Leeraar moet een innige liefde jegens zyn Gemeente hebben. Alzo is ook het hart van Jefus met jiefde jegens ons menfchen vervuld. Geen moeder kan haar kind 20 getrouwelyk beminnen , als Jefus ons ] bemind heeft en nog bemint. Een Ij goed Leeriiar is een voorbeeld zyn her kudde ,1 Tim. 4: 12. Jefus is het allervolmaaktfte voorbeeld. Hy fieeft ons een voorbeeld nagelaaten, H



ZALIGM. JESUS CHRISTUS. 351
opdat wy zyne voetftappen zullen volgen, 1 Pet. %; 21.
Vierentwintigste Hoofdstuk.
vs. 19. Een Profeet, krachtig in
werken en woorden voor GOO en al het volk.
1. Een Profeet : Zie Matth. 21: it.
2. Krachtig in werken en woorden : omdat hy zo veele tekenen en wonderen voor God en naar Gods welbehaagen gedaan heeft.
3. Een Profeet krachtig voor God j omdat God zeiven alle zyne woorden , door hem gefprooken en geleerd, als zodanigen erkend heeft, die van veel nadruk waren.
4. Een Profeet krachtig voor menschen: dewyi het volk zyne werken , door hem verricht, als krach* tige werken erkend en de kracht en den nadruk daarvan ondervonden heeft , Matth. 7 : 29» Joh. 7 ; 4>
L(J HET



95» DE NAAM EN VAN 0NZE6?
HET EVANGELIUM VAN JOHANNESt
Eerste Hoofdstuk,
vs. 29» Het Lam Gods. |» Het Lam wordt hy genoemd
i. Wegens zyne onfchuld, gelyk een Lam als een onfchuldig fchepfei wordt aangemerkt. Want Christus was zonder alle zonde, 1 Pet. 2; aa, weshalven hy ook het onfchuldige en onbevlekte Lam genoemd wordt» 1 Pet. 1, 19.
3, Wegens zyne sachtmoedigheid en ootmoedigheid even gelyk het lam een zinnebeeld van zachtmoedigheid is, Jef. 42, 4. Matth. 11, 28. 29.
g. Wegens zyn uitneemend geduld, 't welk hy in de dagen zyns lydens heeft beweezen, Jef 53 , 7. en nog dagelyks jegens ons zpndaaren bewyst, 2 Pet. 3» 9]|. Het Lam Gods wordt hy genoemd,
omdat hy ons als zodanig een Lam
ggfch'onken is ? Joh. 3, 16.
Zesde Hoofdstuk. yg. 85. Het Brood des Levens,
J, ffet Brood wordt hy genoemd li }töej; ppzjcht £qt zyue twee Natuu-
ren»



ZALIGM. JESUS CHRISTUS. 253
ren. Want gelyk het natuurlyke brood uh twee van elkander oriderfcheiden wezens, naamelyk meel en water, beftaat; zo zyn ook in Christus twee van elkander onderfcheiden natuuren, de goddelyke en de menfchelyke , 1 Job. 5 , 20. Hebr. 2, 14.
2. Uit hoofde van de eenheid zyrs perfoons. Het natuurlyke brood is wel door de kracht des vuurs uit twee van elkander onderfcbeMen wezens , te weeten, meel en water , toebereid, doch aldus toebereid zynde maaken beiden niet twee, maar één wezen uit, 't welk wy brood noemen.
3. Dewyi hy de geenen , die naar genade hongeren , verzadigt , Jef. 58» 11.
4. En dezelven voedt en fierkte geeft, Jef. 55» 2.
5. Gelyk het brood een gezonde fpys is, dient Jefus ons tot de rechte gezondheid.
II. Brood bes levens wordt by genoemd,
1. Dewyi zy, die hem in 't geloof genieten , het eeuwige leven hebben , Joh. 6, 40. 47.
2. En de geenen , die van hem eeten, dat is, die door het geloof met hem
L 7 ver-



954 DE NAAMEN VAN ONZEN
verëenigd worden, niet fterven, Joh, ij 6, 50.
vs. 50. Hst Brood, Dat van den
hemel, nederdaalt,
Aldus wordt hy genoemd
1. In vergelyking met het Manna , dat ook van den hemel is gekomen , en een voortreffelyk voorbeeld van hem was, Exod. 16, 13. 14. Joh. 6, 31.
2. Omdat hy , zo wanneer wy ons tot het waar geloof in hem laaten brengen , op een geeftelyke wyze van den hemel tot ons komt, en wooning maakt in onze harten , Joh. 14, 23.
Veertïende Hoofdstuk.
vs. 6. Db Weg.
Dis is zyn waare Naam
1, Dewyi wy door hem daar komen kunnen , waar wy eeuwige voordeelen vinden kunnen. Door Christus kunnen wy Komen tot berouw f over onze zonden, "Handel. 5, 3i» f tot het waar geloof, Hebr. 12, ij i tot den Vader, Ephef. a, i8j tot a de vergeeving der zonden, Handel.
5» 3i»



ZALIGU. JESUS CHRISTUS. ê55
5 9 3» 5 tot de verzekering van de vergeeving der zonden , 2 Cor. 1, 2i. 22; tot de Rmdfêhsp Gods,Joh.
1 , 12 ; tn tot bet eeuwige leven, Openb. 2, 10.
Omdat wy hem,gelyk eenen weg, moeten volgen , zo wy zalig willen worden 9 Luc. 9 , 23. en na onze bekeering ook onzen loop in hem moeten volbrengen ,zo wy de knfoti der gerechtigheid willen behaalen,
2 Tim» 4, 7. 8»
VvFriENDE Hoofdstuk.
vsi 1. D« waare Wvnstok.
L Een Wvnstok wordt hij genoemd 1. Omdat hij, gelijk een wijnftok , in de aarde gelegd is na zijuen kruisdood, vóór de zoete vrucht der verlosfing door zijne opftanding is geopenbaard geworden, 1 Cor. I5»4. sr Gelijk een wijnftok zich zeer uitbreidt, heeft hij zich met zijn Evangelie zeer yerre uitgebreid, Mare. 16, 15. nog uitbreidt , en zulks in 7t vervolg van tijd nog meer doen zal, Matth. 24, 14. 3. Omdat bij ons door zijne vruchten des heüs, wanneer wij dezelve»



*56 DE NAAMEN VAN ONZEN
ven genieten , verkwikt en fterkt, . Jef. 61 , 10. j 4. Dewijl hij door het woord van zijn Evangelie veele goede ranken voorbrengt en nog zal voortbrengen, Joh. 10, 16.
5. Omdat bij met de geloovigen, als j zijne ranken naauw verèenigd is, Joh, 15, 4» ,
6. Gelijk een wijnftok zijne ranken de noodige fappen mededeelt, zo deelt hij den geloovigen de volheid van genade mede, Joh. 1, 16*
7. Dewij! hij door deeze mededeeling I de geloovigen , als zijne ranken , vruchtbaar maakt, Joh. 15, 4 .5*
II. De waare Wijnftok wordt hij genoemd uit hoofde van zijn oneindig voorrecht boven alle natuurlijke wijnftokken. Want alles wat men van 5 de voortreffelijkheid , nuttigheid en vruchtbaarheid eens natuurlijken wijnftoks zeggen kan, is met opzicht tot Christus , als niets te rekeuen, /
• DE i



zALIGM. JESUS CHRISTUS. »s?
DE HANDELINGEN DER APOSTELEN.
Tweede Hoofdstuk. . vs. 22. Ee?i Man van God.
I. Een Man —Zie hierover bij Joh. 1,30,
II. Een Man van God wordt hij genoemd, omdat hij ons van God gezonden en gegeeven is , opdat hij zich in het werk der verlosfing manmoedig bewijzen zoude, Joh. 3, 16*
Derde Hoofdstuk. vs. 15. Vorst des Levens*
Of de Hoofdleidsman des levens wordt hij genoemd.
1. Omdat hij in de eenheid des Wezens met den Vader en den Heil, Geest het wezenlijke leven zeiven is, Joh. 1, 4.
o. Omdat hij het leven , 't welk hij om onzentwil gelaaten heeft, uit eigen kracht wederom aangenoomen heeft * Joh 2 , 19.
3. Dewijl hij in de eenheid van het weezen met den Vader en den Heil, Geest ons niet alleen het natuurlijk leven fchenkt en onderhoudt, Joh. 1, 3, maarlïook tot het geeftelijke
Ie*



258 DE NAAMEN VAN ONZEN
leven opleidt en daarin onderhoudt, 1 Joh. 10: u. . „
4, Dewyi hy de geene is , die allen I dooden het leven wedeigeeven en I de Rechtvaardigen met verheerlyk- I te li^chaamen ten eeuwigen leven I inleiden zal, Joh. 5 : a8. 29»
PAULUS BRIEF AAN DE ROMEINEN.
Vvfde Hoofdstuk.
vs. 15. De eene Mensch.
Aldus wordt hy genoemd
I. Omdat hy ender alle menfchen de eenige is, door welken de rechtvaardigmaakiug des levens , met opzicht tot de verwerving, over alle menfchen gekomen is, Rom, 5; 18.
8. Dewyi hy ondsr de menfchen al» leen de geene is, om wiens wille zy, zo zy gelooven, voor Gods troon zullen ftaan, en alle hemelfche goederen bezitten en genieten zullen, Openb. 7: 14 l?'
PAU-'



ZALIGM« JESUS CHRISTUS. 259
PAVWS EERSTE BRTEF AAN DE - K0R1NTHERS.
Eerste Hoofdstuk.
vs. 23. De Gekruissigde.
Deezen Naam draagt de Heiland.
ï. Omdat hy indedaad aan het kruis gehegt en den kruis • dood voor cns menfchen doorgeftaan heeft , Joh. 19: \7 18.
2. Omdat zyn geheel leven hier op de aarde in zyne vernedering een leven vol van kruis en lyden is geweest , Hebr. 12 : 2*
S* Omdat hy nog van de ongejoovigen om zo te fpreeken gekruist wordt, Hebr, 6: 6.
Een Ergernis voor ce Jooden,
De oorzaaken, waaro'nt hy aldus geoemd wordt vinden wy aangetekend op lom. 9 : .33. alwaar hy een Rots der jigernis heet.
[Een Dwaasheid voor de Grieken.
Aldus wordt hy genoemd,omdat by, n het geheele werk dêr Verlosfing,den «rieken,die alleen op menfchelyke wysheid
1



ft6o DE NAAMEN VAN ONZEN
beid zagen, als dwaasheid voorkwam $ en voor'al, wanneer zy vernamen, dat zy Christus volgen , zyn kruis op zich rieenen en hunne eigen wysheid verloochenen moeften, i Corinth. i: ï.3.
ys. 24. De kracht Gods.
Deezen Naam draagt Jefus, 1. Omdat hy naar zyne menfchelyke Natuur met Gods kracht gezalfd is, ten einde het werk der verlosfing te kunnen volbrengen, Handel. 10: 38.
9. Dewyi hy zelfs in den ftaat zyner vernedering goddelyke kracht beweezen heeft, Luc. 5:17.
3. Dewyi hy zich ook in het'toekomende als de kracht Gods openbaaren zal, vermits hy alle zyne yyanden tot een voetbank zyner voeten leggen zal , de dooden zal opwekken enz.
Vyfde Hoofdstuk.,
vs. 7. Har Pascha, of Paaschlam,
Deeze Naam wordt hem gegeeven.
1. Dewyi hy van de zondaaren is afgezonderd geweest, Hebr. 7 : 26. gelyk de Paaschlammeren vier dagen



ZALIGM. JESUS CHRlsf ÜS. i6i
gen voor zy geofferd wierden, van de kudde moeiten afgezonderd worden, Exod* 12 : 3. 6".
«. Gelyk als de Israëlieten beide zyposten en den bovendorpel der de«f met het bloed des paaschlams moeiten beilryken, om tegen het doo* den hunner Eerstgeboorten beveiligd te blyven: beveiligt Jefus bloed ons tegen den geefielyken en eeuwigen dood.
3. Omdat zy, die hem geeftelyk genieten , om zynentwil nog veele bittérheden moeten ondergaan, gelyk het Paaschlam met een bittere fous moest genooten worden * Exod. 12:8.
Tiende Hoofdstuk. vs. 45. De laatste Adam.
F Deezen Naam voert hy , omdat de eerfte Adam in veele opzichten een voorbeeld van hem is geweest, en ook 1 lusfchen beiden eenige gelykvormigheid plaats heeft, Rom. 5: 14. Want 1. Is de eeifte Adam niet van eenen ligcbaamelyken vader geteeld; maar God heeft hem uit een kluit aarde voortgebragt; zo is ook de tweede Adam zonder toedoen van een man uit een Maagd op een wonderbaar» wyze gebooren , Luc. 1 .* 35.
a.



jsóa DE NAAMEN VAN ONZEN
a. De eerfte Adam was, naar de inrichting Gods het Hoofd zyner trouw, Gen, 3; 16. en de tweede Adam is het Hoofd zyner Gemeen, te, Ephef. 5 : 23.
3. De eerfte is de Stamvader van het geheele menfchelyk geflacht door de natuurlyke geboorte , HandeL 17 : 26 De tweede is de V ader Van alle geloovigen door de geeftelyke geboorte, Joh. 1 : ïa*
4. De zonde des eerden Adamswierd alle menfchen toegerekend ter ver^j doemenis, Rorn. 5: 12. en de gerechtigheid van den tweeden wordt allen geloovigen ten leven toegerekend, Rom, 5 : 18.
DE TWEEDE BRIEF AAN DE CORINTHERS.
Vierde Hoofdstuk.
vs. 4. Het Beeld Gods.
Wordt hy genoemd 1. Omdat hy de waare God , met \ den Vader één Wezen is , Joh.
& Dewyi hy van eeuwigheid af van den Vader geteeld is, Ff. 2; 7.



ZALIGM. JESUS CHRÏSTÜS. 263
DE BRIEF AAN DE COLOSSENsEN. Eerste Hoofdstuk. De Eerstgbbooeene aller kreatuuren. I Aldus wordt hy genoemd wegens zyn boddelyke Natuur, naar welke hy vim neuwigheid af en derhalven eerder, das* nenig fchepfel geweest is.
DE OPENBAARING VAN JOHANNES.
Eerste Hoofdstuk. vs. 5. Een Getrouwe Getuige.
Hy wordt genoemd.
• Een Getuige, 1. Dewyi hy door zyn doen, lyderr en fterven van de oneindige liefde , welke hy met den Vader en den Heil. Geest jegens ons menfchen van eeuwigheid beweezen heeft en nog bewyst, getuigt, Rom. 5 ; 8.
: 2. Omdat hy van den weg , IangS Welken wy kunnen zalig worden in eigen perfoon getuigd heeft, Mare. 1: 15.16. en ook door zyne knechten heeft laaten getuigen, Job.
L 15 : 27.
I. Een getrouwe Getuige. 1. Omdat hy alles , wat hy in* zyre
WQOï#



fid4 DÈ NAAMEN VAN ONZÈN
woord beloofd heeft, ook getrou.1 welyk vervult. 3. Omdat hy by al zyn lyden nog-1 thans van de waarheid getuigd, 1 ja zyn getuigenis met den dood n verzegeld heeft.
Een en Twintigste Hoofdstuk.
vs. 22. De Tempel des Nieuwen Jerusalèms.
Aldus wordt by genoemd, ómdat hy als het rechte tegenbeeld van den tempel te Jerufalem , voor hst nieuwe Jefufalem in de hoogfte maat dat geene is, wat de tempel te Jerufalem voor het aardfche Jeiufalem geweest is. vs. 23. De Kaars des Nieuwen Jerusalems.
Deezen Naam draagt hy
, Omdat hy eiken mwooner des ' nieuwen Jerufalems met zyne heef; lvkheid op een veel volmaakter wyze omfchynt , als hier in het ryk der genade by de geloovigen nog
. 8n^Wyldt*ieder inwooner des nieu* wen Jerufalems hem van aange. zicht tot aangezicht ziet, iJoh.3;z«
EINDE.



fe«k NËDÈRLANDS. KERKE, söi
{fcóudën beraamd eri een iyst van verbod aden boeken uitgegeven, onder welken ide tneefte gedrukte 8ybels geteld wier(den in 't volgend jaar 1547. Zag mert ite Leeuwaarden weder een voorbeeld van affchiiwelyke wreedheid gepleegd 1 aan eëce Vriesfcke Doopsgezinde Vrouw 1 iwelken , op het uiterften zwanger, uit haar huis geligt en ftrengeJyk ■gebonden van ïht naar Leeuwaardeé gevoerd wierd, alwaar zy in de gevangenis van een Zoon verloste die de lidtekenen van zyn móeders banden in dé armen droeg. De ongelukkige Vrouw è wierd na haar kraam, zo elendig gelenigd om haarè geloofsgenooten te nntdekken dat zy de handen * niet ©o Haar hoofd konde brengen, hogthans openbaarde zy niemand, en wierd einfleljfc in ee» zak verdronken. In Bra. mnd en Vlaanderen ging het in dit eri 1et volgende Jaar niet minder ftreng in
V ? *n jaare 15^9. zaten Sturend twintig Doopsgezinden gevangen , telken, op zekeren nagt, met hulp an buiten, uit de boeiens geraakten tehalven vyf marinen en drie vrouwen !iö op plaatfen lagen, daar de helpers5 fet by konden. Zekere Kleerenmaaker ad e/ter, met hngs een touw uit het 'tmgfter te glyden het kunnen ontkdien, oeeli by wilde niet, zeggende ,,fij < *i hm



S62 BEKNOPTE GESCHIEDEN,
ben nu zo wel gerust om myne offer* I hande te doen , en gevoel my tegen- ; woordig in zulk eenen zaligen itaat,dat ik geen moed heb, om door langer lee«en beter te worden." Ook meende hy j dat men hem, die met zyn eenen voet I op een ftelt ging, ligt na konde fcnryven en hy dus , door zyn gebrek ontdekt worden. Dus bleef hy zitten en wierd welhaast, met zyne medevangenen verbrand. Te Leeuwaarden wierdenjkcrt daar na tweeDoopsgezinde man- ; nen verbranden eene vrouw verdronken* en te Gent had men een Schoolmeefter ^ gevangen genomen die zig, om de ieere der hervorming, uit Doornik verdreven zynde , daar nedergezet had. Deeze man fchreef, als 'er eenige van zyne Geloofsgenooten gevangen gezet \varen , een brief aan de Wethouders wel* ken hy hen zeiven overhandigde, metJ een waart houwing dat ze doch hunne\ handen niet zouden ontreinigen met het onfchuldig bloed der regtvaardigen, ttel>»> lende hen met een de iehrikkelykheid van Gods toorn voor oogen. Doch deezen iever kostte hem het leeven , wor-, dende hy om dezelven ten vuure verwezen In Henegouwen tn inzonderheid ie Bergen, wierd de vervolging om dee-j zen tyd ook zwaar, waar door veifcbei-j dea lieden in Jyden geraakten, lOndefi
aai



»ir nederlands. kerke. 36j
anderen wierd zekeren Meefter Nico* faas, een man in Frankrijk geboren en. die zeer ervaaren in allerhande weeten. ïchappen was, op eene onbermhartige wyze gepynigd en daar na verbrand. Welk ongelukkig iot ook nog verfoheii oen andere perfoonen, zo mannen als ' vrouwen te beurt viel-
Onder alle deeze bloedvergietingen . I meest ^aan weerelooze menfchen ge( daan, deed Keizer Kavel de Vijfde, zyft i £oon i (nllps uit Spanje naar de Neder• f ïandeh komen, om hem aldaar tot aan. I Kaanden Vorst en Erfgenaam zyns Vaders re doen huldigen. Te Dordrecht :gefchiedde zulks den stf September, in het by wezen van de Koningin Weduwe van Hongarije» y 's Keizers Zuster , de genogen van Sdyotjeti en Atva, de Frinsfen van Orange en Ascoïi, deGra;Ven van Egmont, Hoorne en Meesen, de Markgraaven van Bergen , Jflargo en Fescaraj de Prefidenten Vigtius en Ni* voUl Te Rotterdam, daar zulks in dezelve maand ook nog gefchiedde, wierd VtmsPhihps, met groot bewys van eere en blydfehap ontfaegen. /\ldaar had trien de Beeldreoisfe van Érasmus, na 'ê [eeven gemaakt, ter plaatfe zyner aankomst opgerecht, die den Jongen Vorst, met toereikende arm een welkomst dicht \anfjood. Ook bazocht Philips, de Ko* Q 2 nifl*



SÓ4 BEKNOPTE GESCHIEDE^-
ningin van Hottgaryen, benevens de andere Grooten, met zeer veel eerbied het huis en de kamer, daar'deeze beroemde Geleerde geboren was, en trok vervolgen», door de voornaamfte Steden van zyne aanftaande Heerfchappy» Ondertusfchen gaf de Keizer eene Vergaring uit, welke teBrusfel getekend was en opzigt bad. op de verbeurtverklaa* ring der goederen van de zogenoemde Ketters, waar mede egter fommige Steden en Landen gantsch niet te vrede waren, welken ftaande hielden, dat daar geen verbeurdmaaking , ter wat zaafcö bet ook waare , mogte plaats hebben. Kort te voovea was 'er ook nog een Plakkaat afgekondigd, tegens de gee- , „en welke nieuwe Christenen genaamd wierden , en die, om de Inquifine en t onderzoek het welk de Koning: van Por* tueal, op hun leeven en afval deedi| doen, te ontgaan, (doordien veelen nog i ?„ 't heimelyk als Jooden leefde) her- < waards waren gevlucht. By 't voort noemde Plakkaat, wierd het verlof van bier te lande hun verblyf te mogen heb-1 beo, hen voor deezentoegeftten,wedejrij ingetrokken , en allen die federd de tydl: van zes jaaren, in't land waren geko-h men belast met hunne Vrouwen, Kin-1 deren en goederen, binnen de tyd van eene maand te vertrekken , op yeibeut



der NEDERLANDS. KERKE. s£*
i te van anders aan lyf en goed geftraft i te zullen worden. Eenigen bleeven egi ter, onder voorwe ndzel, dat zy portu» • gal om andere redenen verlaaten hadi dec, doch deezen wierden welhaast met i een ander PlaUksat, dat veel fcherpet i dan 't voorige was a het Land onti zegt.
In >t Jaar 1550, wierden in de Nederi tanden , onder anderen zo te Gtni\ ais. I te Lier, Antwerpen, Roermonde, Leen■> waarden , jimfterdam en Legden % nej gentien Doopsgezinden, zo Mannen als Vrouwen, ter oorzaake van hun geI loof , dt or het vnur , de Strop , het 1 Zwaard, als anderszins, om bet leeven igebragt. Des nieitegenftaande waren s sUe Wethouders niet eeven gewillig om de lieden ter oorzaake van den Godsdienst, om het leeven te brengen. Wan* i in 't heetfte dier vervolging , wierd te - jimfterdam een Jongman op vermoeden, I by den Schout gevangen , die hem, in t byzyn van een der Burgemeefteren ;ondervroeg of hy herdoopt was? waar op de Gevangene men gezegt hebbende, i wilde de Schout hem nog verder onderyraagen , doch de voornoemde Burgeimeefter, ziende dat de Jongman vrymoe;dfe genoeg was om te antwoorden, ver; bood den Schout hem verder te onderhoeken , en den Jongman om meer op iQ $ dft



$66 BEKNOPTE GESCHIEDEN.
de Vraagen van den Schont te antwoorden , zeggende tot den laatstgenoemden. „ Ik wil niet dat gy myne Burgers ,, zo zult ondervragen. Weet gy wat op „ hun te zeggen , of dat hy misdaan
heeft, vervolg hem dan in rechten.'* Door weiken billyken voorfiand , de Jongman verlost wierd. In dit zelve jaar kwam den 9 April te Brusfel èen nieuw Plakkaat op het ftuk der ïCettery voor den dag, dat niet alleen alle de voorige Plakkaaten bevestigde, maar veel fcher» per ging, en klaarer fprak van de haatelyke lnquifitie in 't werk te zullen Hellen, want men vond 'er de volgende Woorden in : „ en willen ock dat alle „ onze Inquifiteuren ën Offeren , op den
eisch en het verzoek van de Inquifi„ teurs van het geloof, en van de ge„ wonne Eegters van de Bisschoppen, „ voor zo veel als aangaat de geeftely„ ke misdaad van kettery tegens iemand „ voord te brengen, hen lieden doen „ en geeven alle hulp en byftand, tot „ de uitvoering en het volbrengen van „haaren last, en voords in ft grypen 5, en vangen van de geenen die zy be-
fraet zuilen bevinden, navolgende de
lrftruftie die de lnqujfiteurs van ons ;
hebben." En in 't befluit van dit bloedplakkaat wierd gezegu „dat me-n^ „ «oude procederen by de overtreders 1
» voM



dkr NEDERLANDS. KERKE. 367
„ volgens Executie, niet tegenftaande „ eenige privilegiën ter contrarie , die „ hier by te niet gedaan wierden." Zulke duidelyke woorden van de lnquifitie, ' waardoor men nu de Spaanfche ver. 1 ftond, konden niet nalaaten groote fchrik in de gemoederen der Ingezetenen te verbreiden , dewyi deeze gehaate Regt» bank door geheel Europa , ja genoeg» i «aam door geheel de waereld gevreesd ( én verfoeid wierd. Wy zullen hier, doordien wy nog al dikwils genoodzaakt j zullen zyn van dezeiven te moeten fpreeken, onze Leezeren eene korte en zaaI kelyke befchryving van de Spaanfche In* t qmfitie mede deelen, ten einde hen ir» I itaat te {lellen om te kunnen oórdeelen 1 hoe veele redenen onze Voorouders geI had hebben om dezelve te haaten eu t9 ; beftryden :
De^ Spaanfche Tnquifitie dan was een 'Vierfcbaar of Regtbank van üomicaainer Munnikken, die niet alleen openbaare of welbewezene misdaaden en ! ergenisfen, met de allerfmaadelykfte en fmartelykfte dood, nevens aanflag van ; goederen en haave vervolgde en ftraf:te, maar ook de doortrapfte fnoodheiden byeenzocht, om menfchen te belaa» i gen , gemoederen te doorfnuffelen , en ide gevangenen de diepfte verborgenheiden hunner gewisfen, zo door yslyka Q 4 «n



36"8 BEKNOPTE GESCHIEDEN,
en de bogen onverdraaglyke dreigementen, als door de aliergevoeligfte wonden van pyn en weedom, v\t te pynigem Hier waren twee Eisichers , de een,Bevorderaar van 't Kerkelyke Recht genaamd , was veeltyds een geeftelyk perfoon, en dong naar vonnis van Kett/ery of ongeloof van den befchuldigden % de ander, uit 'siKonings naam, naar ve.beurdverkiaaring van goederen, en wasaltyd beweerbaar. Wie eenige rede* rien boorde, waar uit men ergwaan op kun V vatten, al waare het ook uit de mond van zyn eigen Vader, was ver-, pligt hpm aan te klaagen. Twee getuigen;-, fen , hoewei van verfcheiden zaaien, waren genoeg om iemand in een vullen kerker te werpen, daar hem fpys én draiïk » fchaars hoewel nog flecht daarby, verfichaft wierd, en alle troost én verzoek , ja zelfs het zingen, als te Verkwikkelyk in zyn eenigheid verboden, op ds.t hem de zwaarmoedigheid óf moedeloosheid af zoude matten. Waare het dat hy', het geene waarmee de hy betigt was, beleed en zyn geloof afzwoer , bek-ovende naar onderwys te ïuifteren, dan boete hy zyne zogenaam. de misdaad met het draagea van e^n kleed, dat zy Sacco Benito , of gezegende zak , noemden en voords met verlies van alle zyne middelen. Vo!-



d*r NEDERLANDS. KERKE. 36*9
harde hy in 't ontkennen, doemde men hem , ondanks hy zig goed Roomsch verklaardde op twee gelykluidende getuigen ten vU ure , op verfchillende pyne« Het getuigenis alleen en geenszins de Getuige wierd hem gemeld , als of dat zelfs voor de getuigen in de waarheid te gevaarlyk ware. Zo hy waande e<= nige wanden te hebben die hem in dit ongeluk gebragt hadden , wierden ze hem egter niet aangewezen , maar hy mogt 'er na ra aden , en dezelven treffende , belaaken. Zo 'er egter eenige meer waren die hy niet raaden konde , of zo de belaaking verworpen wierd, bleef hun getuigenis bondig.
Het pynigen, dat deeze affchuwelyke V ïerfchaar in't werk ftelde, gefchiedde met Bank, Water en Vuur, in een donkere kelder by Toortslicht, zynde de Beul, van het hoofd tot de voeten , m zwarte lynwaad gekleed , met gaten vooi de oogen. Sommigen zaren twaalf en meer jaaren , in deeze gruwelyke gevangenisfe , wier einde tog de dood was. Verdagt te zyn was genoeg om iemand ter Kerker te fieepen , en een bewys van klein gewigt om iemand ter Pynbank te brengen. De Inquifiteurs mogten ook een iegelyk, van wat ftaat or magt hy ook ware , onder eede ondervraagen , en door dit listig midde, Q 5 kon!



3?o BEKNOPTE GESCHIEDEN
konden zy niet alleen tot de Verborgenheden der huizen , maar ook tot die der gemoederen indringen. Dit Geloofs. onderzoek had men te vooren eerst» te- . gen de gfooden en Mooten gsbruikt , I doch nu wierd zuiks » zonder onderfcheid tegens alle gebezigd , met de wonderbaarfte doortraptheid in 't nafpeuren, want niet alleen wierd op bet fpreeken , maar ook op het zwygen acht gegeeven , de betuigingen van Vriendfchap waren bedrieglyk , en men had den aanklaager dikwils aan de zyde zonder dat men het wist , zo dat mémand , om zo te fpreeken, zo onfchuldig ware , dat hy zyn leeven en eere befchermen konde.
't Was dus geen wonder dat die van Antwerpen , ten deezen tyde de rykfte en bloeiendfte koopllad van geheel Ne» der land s die landdwang met ernst begon tegen te gaan. De Wethouders dier ftad maakten dus zwaarigheid om het Plakkaat wegens de Inquifilie af te kondigen , te meer , dewyi ze op het eer He gerucht, daar 't de Antwerpenaa* ren door bekent wierd, dat 'er zulk een Plakkaat voorhanden was,al ftraks de begirzelen der gevreesde zwaarigheden voor hunne oogen zagen opkomen. Want veele kooplieden maakten ter* ftond toeftel om te vertrekken, alle handel



der NEDERLANDS» KERKE. 371
Hel ftond fti!,men kocht noch verkocht, zond noch ontbood, de huizen floegen hand over hand af , de handwerken hielden op, en de Ambachtslieden misten het 2eld. Dit alies bewoog' de Regeering van Antwerpen , door eenigen uit de hunne onderzoek te doen , en kennis te neemen van al de fchade die 't Gemeenebest, door de vreeze voor de Inquilitie alreeds geleden, en na alle waaifcbyniykheid nog verder te verwagten had. *Na dat men een groot getal der voornaamfte Burgers en Kooplieden , daar over onder Eede gehoord had, wierd alles in fchrift gefield , en der Landvoogdesfe Koningin Maria, overhandigd , met ootmoedig verzoek m Hat ze toch de zaak by den Keizer, ,, haaren Broeder zoude tragten te mid„ delen , op dat de treffelykfte koop„ ftad zyner landen niet belast noch be,, durven mogt worden, door de lnqui„ fitte , van welken last , gelyk ook „ van het Gee'ielyk Rechtsgebied zy „ altyd vry was geweest, en volgens ,, haare Voorrechten ook vry behoorde „ te blyven/* De Raad van liraband verklaarde zig cok welhaast voor de Vryheid van den Lande en fteef de Antwerpenaars dus niet weinig tegens het Plakkaat der lnquifitie. Insgelyks hielden vericheiden andere Brabandfch» Q 6 Ste-



ara BEKNOPTE GESCHIEDEN.
Steden, het afkondigen van het gemelde Plakkaat tegen.
De Landvoogdesfe, eene Vorftin van zeer goede inborst zynde, vond z g hier over ten hoogften verlegen , te meer daar zy van zo groote befcheidenheid ïn geloófszaaken was , dat Paos Pantus de Derde , reeds verfcheide jaaren te vooren , den Keizer had laaten aandienen , dat deeze zyne Zuster den Lniheraanea in 't heimlyk gunst toedroege en verftand met hen hield. Emdelyk vond zy het noodig , zelve in perfoon naar Augsburg te reizen, alwaar haaren Broeder toen op den Ryksdag was. Hier vertoonde zy hem ,, wat eileade,
die zaaken , welken men hulpmidde» „ Ien noemde, hadden veroorzaakt,en n dat al de vreemde kooplieden zou„ den vertrekken, en den koophandel,. „ daar den geheeien Staat wel by voer „ een krak krvgen, zo men enkel mei „ de Inquïfitie door wilde." Zy brsgt dus met veel moeite te weege » dat het Plakkaat, door een ander, te Augs"bmg% den 25 September des laais i55°« uitgegeven , veranderd wierd , en in eenige Artikelen, de uitheemfche Handelaars betreffende, verzagt , ook liet I jnen 'er de woorden van fyquijïtit en 1 Jvgnifiteurs uit , fehoon anders genoegi&aaa op denselfden voet als het voor» i
gaaa«



mr NEDERLANDS. KERKE. #3
Paande. Nochtans wierd tiiAuPsbupe-
^Fïkkaa!^,het welk ™n,"in alle de Neder landfche Steden., by klokken«ag liet ^Rondingen , te Antwerpen niet toegelaaten , voor dat de Kance. lier van Braband de Stad, by brieven verzekerde , dat zy met geenerhande Inquifitie belast zoude worden , maar dat hunne Inwooners en Kooplieden bv minne oude Vryheid,gehandhaafd wor-
Ondertusrchen wierden de Proieflan. Un weder eeven fterk als te vooren ver! voigt:, doch om alle voorbeelden van 1 dezelve ep te geeven , zufks zoude óns 1 in deeze beknopte befchryving al te veel 1 plaats wegneemcn, dus zuilen wy ons ' *"kel vff"oegen met een en andere aanmerkelyke Gefchiedenis daar om. trend te malden. Toen de vervolgine omtrend deezen tyd , te Amfterdam ol > het heetfte was , hoordo iemand dat men een zyner Geloofsgenoten aldaar zoude verbranden. Hy begaf zig dierhalven m alle fpoed uit Waterland der1 waards, maar kwam zo laat dat de hoorn aan deYkant reeds gefloten was, idoch met eenig geld te geeven , daar over geraakt zynde, vloog hy n*ar den Vsm1 , en plaatfte zig op dejtrappen van de Waag, nog eeven voor men deftrafoeüentng beginnen roude. Zo dra hy
■



m BEKNOPTE GESCHIEDEN.
zynen ongelukkigen Geloofsgenoot teni Schavot zag treeden, riep hy hem, met een harde Stem toe : Brander (trijdï vroomehjk ! Op dit geluid vielen fomml-r gen toe , om den Roeper te grypen ë doch floegen de hand aan de vei keer-1 den, die zig met de grootfte angst ver-< ontfchuidigde, doch de eerfte Ko^hCH kwam wellraast , om den onfchuldig i betigten te redden, te voorfchyn, zeg-j< Rende t Ik ben de man die firaks zo nep.* Op deeze bekentenisfe wierd hy vast-l gezet , ondervraagd , verwezen , eni veertien dagen daar na omgebragt»^ Eeven ftandvastig bleef zeker Doops»v gezind Kraamer, Smon geheten, wel-! ke met zyne Kraam , te Bergen op, Zoom op de Markt ftaande, volftandigp weigerde, voor het Sacrament, dat 'er' in procesfie voorby gedraagen wierd , te knielen. Hy wierd welhaast gevan-* gen ter dood verwezen en buiten de Stad verbrand. Hy bewees zyne won-i derbaare vrymoedigheid en volftandig-,; heid in zyn uiterfte met zo veel kracht dat de Drosfaard , die zyn hals ge-:,1 eischt en zyn einde gezien had, than$i komende ftraks van ontfteltenis en na-a berouw in eene zwaare krank te na zielen lichaam viel, niet anders roependé! dan: Och Simon! Simon ! Zonder na alle de troostredenen dcc Muunikken te
Wil"



der NEDERLANDS. KERKE, %TS
] willen hooren, ook nam de ziekte in 't 1 kort zo fterk de overhand, dat hy zy. i ne dagen in de uiterfte vertwyffeline t eindigde. * Wy zullen ons verhaal van de Martelaarfchappen in de Nederlanden eindigen, met de dood van Engel Merula , Paftoor te Heenvl et, doordiêo het Martelaarfchap van dien gryzen Hollander eenige byzonnerheden heeft, die over' waardig zyn geweeten te worden. Engel Merula was in den Jaare 1482. in j»« Brtet geboren , had te Parijs in de Godgeleerdheid geftudeerd , en was te .Utrecht Priefter geworden. Uit hoofde van zyn geleerdheid en vroome wandal, n*d hem de Heer goost van Kr'uinmgmy Heer van Heenvlut enz. heur tot Pafteor in deeze zyne heerlykheid beroepen, fn deezen dienst begon hy , door het naarftig leezen en onderzoeken dtr II. Schrift, de dodingen in het Pausdom alfengskens te verbeteren « vaar mede hy in 't jaar i552 eenen aanvang maakte, en verder voordgeïaan zoude hebben, had de dood hen» fjyn grooten Voorftander de Heer van Kruiningen, bovengemeld, niet ontrukt, A'ant Merula vond by de Zoon van den Overledenen , die met de Zuster van maximiliaan van Sourgondien, Stadhoun fier van üoUandigetrouwd was, de voq-j



3-6 BEKNOPTE GESCHIEDEN.
rige gunst noch voor ft and niet, dewyi deezen zig, fchoon anders zacht en mededoogènd genoeg van aait, zi<? niet tegen de hevigheid der kerkelyken dorst verzetten. Dus wierd Merula eerlang ten hove opgegischt, welhaast gevaugen genomen en tiaar 'j llaage gevoerd. Sonnius en Tapper , beide inquifitiemeefters , zogten hem daar op naar Utrecht, alwaar zy meer gezag dan in Holland hadden te doen voeren, doch de Staat-m van Holland ftelden N?r zig tegen, Intusfchen bleef de Paftoot in een naaren en vochtige Kerker zitten , en zyn zaak door Sonntus en Tapper fleepende gehouden , om hem dus door 't verdriet der gevangenis gedwee te maaken. De Gevangene deed daar en tegen met brieven en bezen dingen zyn uiteist best, om onder botgtogt van deeze zyne lastige gev-mgmis te mogen ontllagen zyn , te meer om dat de winter aanftaande was, en fm behalven zyn Ouderdom , met veelei ziektensen kwaaien wierd bezogt. Einde-, lyk verwierf hy, inzonderheid door de» voorfpraak van de meergenoemde Land-' voogdesfe Maria , dat men hem bra£t? in zeker Convent, in 't Westeinde varijj den jFIaage gelegen. Hier bleef hy eertf geruimen tyd , in welke zyne vyandenr hem op eene listige wyze bedrogen heb-i
ben-



»3R NEDERLANDS. KERKE. 371*
1 bende eene herroeping van al het geeine by tegens 't Pausdom geleerd had, 1 van hem wisten te verkrygen. Zo dra t had de oude man dit fnood bedrog niet bemerkt, of hy bedroefde zig zo boven rmaaten wegens het geene, hoewel buiten zyn weeten , en tegens zynen wil \ gefchied was , dat hy in een zwaare i ziekte ftortte, het welk de Raaden van het Hof zo zeer bewoog, dat zy hen naar Delft in *t KJoofter van St. Magdalena lieten voeren, om hem dus meer je*nak en genoegen te bezorgeo. Midi>rwyl zaten zyn twee bittere Vyanden ISmmui en Tapper niet ft I , maar beiwerkten dat hy welhaast uit de Provintie Holland en naar Leuven gevoerd iwierd , alwaar men hem weder in een© tftinkende gevangenis fmeet Hier wierd hy telkens onder alterhinde bedreigingen aangezogt, om zyne zogenaamde 'Kettery te laaten vaaren, doch alles vrugreloos, Zo dat ieder zig over zyn lftandva*igheid en grootmoedigheid verwonderen moest, Veele Leden der lAcademie riepen zelve , dat men den lOuden man niet alleen ongelyk , maar ook kracht en geweld deede Ondertmfchen verzogt Tapper aan den Koning Philips de Tweede, die thafts zynen Vader, Ke zer Karei in de Regeering opgeyo'gd was , dat Merula buiten Brakand



S?3 BEKNOPTE GESCHIEDEN.'
band vervoerd mogt worden» Welkp verzoek door den Koning , die men wys v gemaakt had, dat de Paftoor een we-1 derafvallige was, toegeftaan wierd. Dit w^s het geen men lang gezocot had.fi De ongelukkige wierd dus ;teu eerftenj naar Bergen in Henegouwe gpzmden , I aldaar in eenen grouwzaamen Kerker I gezet, en welhaast verwezen om ver- i brand te worden. Dit wreede en on- k regtvaardige Vonnis ftoud den a6 July il 1556. ten uitvoer gebragt te worden, f Merala wierd dus , na omtrent zes wee-\ ken in de Kerker van 't flot gelegen tel hebben , met honger en dorst , vuiiigjl heid en ongediert gepynigd zynde , uitl de gevangenis getrokken om ter doodw te gaan, ieunende op een ftok en door^ de ongemakken die hy geleden had zot vervallen en ongedaan dat hy byna on-in kenbaar was. Geduurende de weg ver-të maande hy het volk tot waaragtige kenmü ttisfe, liefde en vreeze Gods , midsga-B ders tot het geftadig overdenken van dfi\\ dood en verdienflen des eenigen Zalig-'ï tnaaher ^fefu Christi , en tot verzaaking I van eigen werken , verklaarende voords Hat het eene van de voornaamfte oor-i zaaken zyn dood was , beweert te heb-« ben, dat tmn God alleen moest aanroe»i\ pen. Buiten de Stad, by het Braridhuisje van Stroo, daar men hem in
zou-;



der NEDERLANDS. KERKE. 3?$
zoude {lellen , genaderd 2ynde, ver* zocht hy voor 't laatst zyn gebed tot God te mogen uitltorten. Dit wierd ihem toegeftaan , waarop hy zig aan den ingang van 't voorgemelde Brandhuisje ftelde, op de kniè'o viel en met opgeheven handen vierig bad , zo lang ttot hy ter regtergyde nederzeeg. De omftaanden meenende , dst hy uit fchrik voor de aanftaande pyn in onöiagt viel , fchooten welhaast toe om hem op te rechten, doch vonden hem, niet zonder groote verrastheid , zonder leeven en ten einde van zyn lyden. De Beul , door zulk eene verhaafte en iDngemeene dood veifchrikt , weigerde iroord te gaan, zeggende dat het Recht iroidaan was , dus ftaken eenige Gerecbtsdienaaren het vuur in 't ftrooïje buisje , maar het lichaam dat buiten iet zelve lag bleef oogefchonden, doch Jgrer daarna met ander vuur tot asfche verbrand. Zodaanig was den uitgang fan den Vroomen Engel Merula, daar zig Gods genadige goedheid oogenfchynlyk in vertoonde,want God fcheen zyn Ziel juist op dat uure tol zig te neemen, ten einde hy, die door veel ziekensj en een ouderdom van Vyfenze'entig Jaaren, en 't ongemak van eene ^yfjaarige Gevangeuis, alreeds gebroien en afgemarteld was, in zyn uiter-



3&» BEKNOPTE GESCHIEDEN.
fte geen fmert van *t vuur zoude gevoelen.
Thans regeerde, zo als wy boven reeds aangehaald hebben , Philips d* tweede , Koning van Spanje over de Nederlanden , wiens wreede en bloeddorftige nart genoeg bekend is. Geduurende zyn bewind vermeerderde bet getal der belyderen van de waarheid op Gods woord gegrö'nd, in deeze landen merkelyk, door eene meenigte Protefttmtm die , wegens de harde vervolgingen , uit Duitschland en Frankrijk alhier , a's in een veiliger fchuilplaats hunne toevlugt namen, en die de waar» héid., overal daar'zy aankwamen, onder de hand voordplanten, en ondanks de bloedige Plakkaaten en ttrenge vervolgingen derwyzen toenam , dat de Jefuit Strada getuigt „ dat de Maas en „ Waal zo veel water niet uitlever„ den , als *er van de Luthevfchc en „ Calvivtiaanfche befmetting langs de^elven afzakte." Ook verwekte God eene menigte getrouwe Leeraars , die van alle kanten derwaards toevloeiden , en de hervorming in deeze landen, ondanks de wreede vervolgingen, hand over hand voordzetten. Hiertoe hielp ! niet weinig de begunltiging van Willetn de Eerjle , Prins van Oranje , die piet alleen te.geus de bloedwetten des
K«r



as* Nederlands, kérke. 3gt
Konings, tegens de vervloekte raadgee-
Vmgen van den Cardinaal de Granvttie*en tegens de Inquifitie zig aankantte, maar ook voor zyne Gemalin Anna van iaxen , eenen Protejïantfcken Hofprediker aannam, tot wiens Predikatiën eeriö memgte volks, en wel meest Edelen en voornaame Burgers toevloeiden, Waa* door veeUn , onderrigt wordende van de waarhud des Evangeliums , eenen kregen** *" Röumfcheh Godsdienst De Kardinaal vah Granvilte, midlervvji het voorwerp van veragting by hét ! gemeen geworden zynde, en zig dus i onnut bevindende, om den Koning en I de inquifitie hier të lande meerdere dienst te doen, vertrok in het Jaar 1564. naar Spanje, en beyverde zig uit j wraakzucht aldaar te meer , om den Koning tot het uitroeijen der Hervorm<den aan te hitzen, wëshalven de billykekiagten van den Prins eh andere lEdelen des Lands, fteeds in den wind ;gefiagen wierden. Om dië reden be1 vlytigden zig de Edelen , om zig të .rneer in de gunst der Landvöogdesfe i m^guHiha van Parma, 's Konings na* tuurlyKe Zuster, të wikkelen, haar ge. ftadig tot eene zachte Regeering aartifpoorendë het welk hen Ook efnigar. Ltnaute gelukte, doordien gemelde Vof.
ftih



m BEKNOPTE GESCHIEDE^.
ftin zelve blyde was van den trotfclieii Cardinaal omflagen te zyn Daarenboven droegen de Prins van Oranje, en de Edelen vooral zorg , om het Volk te doen begvypen , hoeveel aangenaainer eene vrye, en onder goe.de wetten bepaalde Regeering ware * dan onder geweld en dwinglandy te moeten zuchten. Ook dwarsboomde men alom de voordzetting der ïnquifuie en redde dikwils die geene, welken ter dood gegrenen Waren.. Düs wierden dagelyks de Uvderen der waarheid talryker.en hoe zeer ook de vervolgingen nog door ieduurig herhaalde Plakkaatenvoord, fezet wierden, ondervond Pkthps egter dat hy door vuur en ftaal weirug voordeel deed , om den voordgang der hervorming te fluiten, j Ondertusfchen wierd'er al vroeg eert i ontwerp gemaakt van de Nederiandfvkê GAoSelydenis , waarvan de eerfte Onfteller eene Guïdo de Bres was, welke te Valencijn om de Godsdienst je!en-j dig om 't leven gebragt was. Deeze< Ueiydenis wierd eerst in denjaare 1562*, in 't Fransch gedrukt, en vervolgens in ne Boog en Nederdmtfche fpraak overgezet eh herdrukt * *y *»* eerst fJ-f !erzo»t geworden -dDor den beroemden Tdrianus Saravia, toen ma al Leeraard te Antwerpen , vervolgens hoogleeiaar



DER nëdèrlands. kerkè, 3^
ke Gantelberg en eindelyk te Leiden*
E2Lg?7 vru*tig , en Seleerd Man . [goot Vooritander van de waarheid. [Na hem arbeidde aan dit werk de seleerde Harnmnus Modet, die het eerst Uriyia™dïren <?e zuivere Evangelieleer 151 4 V gd had* -Deeze voortreffelyke pejycienis zag zo haast het licht niet. >t wierd door de kerk in Nederland. Kan den Koning van Spanje gezonden < iner een zeer nadruklyken brief, waar. b zeer ootmoedig en krachtig verzocht \»Zt ' ve^aSting der Bloedplakkaten , fchorsfing der lnquifitie en I ryheid van Godsdienst. Koning Fhu \ps was egter over dezelve zo zeer tentoord , dat hy , jn eene Vergade. It"g van Geeftelyken, die niet ongunlig var», de Vryheid des Godsdienst tordeejde, voor een gekruist Christus. Ff.d op de knièn viel, en in deeze [oorden uitborst; :,Heere en Opperfte I Koning deezer waereid ! ik bid U [dat Gy my geen sndere gedachten .ooit wilt geeven, als ik geen Koning of Heer genaamd mag worden over polken menfchen , die U voof hunmen Heer niet erkennen 1" f<n 'f -volg daar van was dat hy de Gotf. rname , zyne Zuster , gebood , niet leen het Concilie van Trente , en &(* euwe Bislehoppen intevoereu, maar
eeU



,3^4 BEKNOPTE GËSCHlEDËNi
ook de Wqufrite te hahdhavenen > eri de bloedige Plakkaaten tegens de zoSnaamde6Ketters, op bet ftrengfte: «. te laafen vderén. Dit bevel wierlm t Wr io fcberp in t werk gefteld. fat het Land vanV^d, wjedjjj en 't vergieten van onnozel menichenWoed fchreiuvde, zonder dat eenijé voorfpraaken van Keizer., Klingen eg Vorften iets tot verligtmg dier wreedheden konden uitwerken. , , fc Het was dus geen wonder, dat Lands Edelen ook meenden de banden in een te moeten fiaan 4 om eert middel uittevinden tot:ft«H«8j van dien verderffelyken Geloofsdwang. Fnns mÏÏem de Eerfte , liet zig ook m den K dS Landvoogdesfe vrytnoedig Wen "eggende: het koM dm k*nutg liooren, tvwj' ^«Metiiien 'te gebieden j met toe over de Conjvietnien m g »
fiche' Ivfim «*ü£**£jgS laar .506. *ietd, bp voo.lpraak



<sm* NEDERLANDS. KERKE.
;**nlyken die zig bekeerden, onthoofdt & l7tlgV" Re^nnenz;uden wor*
mvormden meest ir-5n«if, f 0e dt#
fa*
eed



386 BEKNOPTE GESCHIEDEN.
een van deeze Predikers aan de Indutfitte ontdekte. Hier op volgde in Augustus deezes jaars , de bekende tieeldftorming door genoegzaam geheel Nederland, welke, fchoon zonder toedoen der Hervormden, en zelfs ia hun weer wil eefchied zynde, de Landvoogdesle dermaateu vergramde, dat zy een opzet nam , om ze op de zogenaamde Ketters te wreeken , maar zy veranderde welhaast van befluit. toen zy z ig dat hnn getal veel te groot was, om dezelve zo gemaklyk uit te en . dus zond zy den Prins van Qrauft> , onderfteunt door den Graaf van Hoogliraaten , naar Antwerpen , en eenige andere plaatfen, om deeze verwarring, weder te reit te brengen, enjden Room. fcken Godsdienst in zynen oude plooi te heibellen. Da Prins deed zulks te A*m werpen, maar wees tevens de Hervorm. rff» aldaar , drie plaatfen tot oerlenmg van hunnen Godsdienst aan. Up ge-B Ivke wyze voerde dien Vorst .zulks ook te Utrecht, en byna in alle groote Steden van Holland uit, en gaf dus denJ Hervormden gelegenheid, om op veelei plaatfen hunnen Godsdienst ir» Vryheid e oeffenen. Daarenboven floot ook dP Prins alom met de meergemelde j Hervormden by voorraad, en verdrag 41 tot dat het den Koning , met goedvmvl



ba« NEDERLANDS. KERKE. 38?
den van 's Lands Staaten anders goed zoude vinden, doch doordien men wei ■ wist dat zulks nooit te verwagten was , t bleef dit verdrag itilzwygend , altoos»
< duurend, waar door alles hier te Lan-
< de, voor eenigen tyd in eene aange» i naame rust geraakt.
Wenfchelyk waare het geweest indien t deeze rust langer geduurd had , doch i na deuze kalmte volgde welhaast een ! geweldig onweder De Staaten dezes 'Lands gaven in OcTober van het meer* (genoemde jaar 1^66. wederom een fmeekfcbrift asn den Koning over s (waarna ze dertig tonnen Gouds voor do vrye cerTening van hunnen Godsdienst hanboóèn , doch het welk by het Spaan, fvhe Hof zo eu»-el opgenomen wierd » n >t de rampzalige Vruchten daar van jfréihaast geiinaKkt wierden , dewyi de Lanilvoo^desfej beducht voor den toorn des Konings , haaren toevlucht tot ds wapenen nam , en de Provintien met juU een nieuw geweld dwong, dac veee Edelen , benevens Prins Willem da Eerjle genoodzaakt waren het Land e ruimen , en hunne goederen aan de lejfche Inquifitie ten prooy te laaten, rlidlerwyl wierden in Spanje de wre<?dle raadflagen genomen, daar men üöïe ?n hoorde, en die enkel gefchikt waen tot den volkomen ondergang van R 3 Ktrk



3Sg BEKNOPTE GESCHIEDEN.
Kerk en Burgerhaat. De hertog van Aha , die al lang proeven van zyne bekwaamheid tot voordzemng en verdeediging van den Room/eken Godsdienst gegeeven had . en enkel fclreen geboren te zyn tot wreedheid en geweld , wierd van den Koning als Legervoogd en Bevelhebber, naar Nederland gezonden , daar by s in Augustus des jaajM 15Ó7. met een leger van omtrend achttienduizend Spanjaarden en Italtaaneu * te Brusfel aankwam , met mailbrieven oir als Landvoogd der Nederlanden , alle keitery en oproerigheid op het geftrenglte te ftraffen en uit te roeien.
Zo dra die wreede Hertog m de NM derlanden aangekomen was , vond zi| de Landvoogde-sfe Margaretha buiten ftaat , om iets meer te verrigten , di\j haar affclrfeid verzogt en verkregen hebbende , verbet zy deeze Landen en troH niar haaren man , den Hertog vaf Parma , geevende dus aan den on| menschte Alva gelegenheid , om zyn) wreedheid , die zy niet konde belette» nittevoeren. Deeze beriep kort na had venrek een Bloedraad, met atfc.iarhnj van de Algemeene Staaten , en deezi Raad waarvsnde wreede Vargas \&ot aritter w Js, verklaarde daadlyk de Edi }*>u en hunner aanhang fchuldig te_zj| «m misdaad van gékwetfte Majeftel



dbr NEDERLANDS. KERKE. 3?9
?5fn'^°£k.de Konir*> fay PIakkaatv*n eden 16 February 1568. de Nederlanders «verklaarde lyf en goed verbeurd te hebben. De Graaven van Egnwnd en Hoor» , twee der voornaamfte Edelen 'wierden gevangen genomen , en dit gaf •aanleiuing tot vluchten aan zulk eene groote menigte Ingezetenen , dat de hertog van Alya zulks by Plakkaat verbieden moest, terwyl de vervolging on.derlusfchen,op eene.allerysfelykftewv«e voordgezet wierd. Voords wier dén de gevlucme Edelen ingedaagd, en die gebleven waren door de Irquifitu deerJyk achterhaald, zonder iemand te verrchconen, wordende de goederen ten
tfi 1° jVe rfes Kw'w%s verbeurd verklaard. Den 5 Ji,ny van dat Dood|ot„
f»ge Jaar, wier den de voorgemelde Graaien van Egmond en Hoorn, te Brus/el.
Jvelke ftrafotffening door het branden ! tetwurgen , verdrinken en onthoofden jan veele duizenden , met een m*er vaerd°nmen yke wreedhe3d aatervolgd
Onrertusfchen tragtte Prins Willem ds terfteóe verdrukte, en hoopelooze Ne* letlanden te hulp te komen. Hy was o als wy boven gemeld hebben , met eele duizenden naar Dmtschland gewe. ;.en, zonder zig met de wapenen tegen R 3 den



$99 BEKNOPTE GESCHIEDEN.
den Koning aan te kanten , waar aan hy nimmer gedagt had , maar nu bet eeketend Vaderland fchreenwde van de ÏUeronraenfchelykfte wreedheden en heh fche geweldenaaryen , en 'er niemand gevonden wierd, die zig hunner fcneen aan te trekken , dagt het hem de tyd te zyn , hand aan het werk te fiaan , en fn de mogendheid des Heeren, als een braaf Vaderlander , goed en bloed ten dienfte van den Lande opteotteren. xiy yergsderde dan in Duüschland een leger van Achtentwintigd uitend man, waarmede zyne Broeders .Lodewyk en Ado'pb van Nasjan in Friesland drongen , en tegen oen Hertog van Arem Iers een treffelyke overwinning behaalden , daar zo wel den voornoemden Arembcrg , ais Prinsfen Rroeder Molph dood bleeven. Lodewyk van JVaA fau belegerde Groningen wel hier op doch had het ongeluk dat hy door der Hertog van Alva , die een ervaareï K»ygsman was, overvallen,en zodaanij geflagen wierd , dat hy , met gevaa; zyns levens , ter naauwernood , om ..kwam. Deeze teger.fpoed floeg nog thans de moed van den Prins va Oranje niet ter neder , welke het vo| gende Jaar T569. met een leger vi| Duitjchers* Nederlanders en rranfchém , door een Krygsl&t en ongehoorde da||



dsr NEDERLANDS. KERKE. 39
I perheid boven Maajlricht, over de Maas 1 kwam. De listige Alva , zulks verno1 men hebbende, verfchanfte zyn leger, ( en noodzaakte dus den Prins,by gebrek ivan levensmiddelen en onderfteuning, tmet zyn Volk op te breeken. De nood ^kwam zo hoog dat hy zelfs genoodszaakt was , zyn bagagie en gefchut te &traatsburg te verkoopen , om zyne •Soldaaten daar mede ie kunnen betaaJen. De Hertog v^h Alva dus lucht geiferegen hebbende, wierd ftout op zyn 'voorfped , en eischie, aangemoedigd Idoor Paus Pius de Vijfde, die hem een verguld zwaard vereerd had, boven het bloed der Burgeren , ook van hunne goederen den tiende, twintigfte en honIderfte Penning. De Nederlanders zulk eenen tienden Penning ten uiterften nadeebg voor hunnen koophandel rekenenden , boden den Hertog van Aluat ui plaats van dezelve, twee mlllioenen Gouds aan , doch vruchteloos , egter befieten de Ingezetenen liever alles te waagen , dan den geè'ischte tienden Penning te betaalen.
Midlerwyl voer de Hertog van Alva voord met moorden en branden. Utrecht wierd wel twintig maanden lang geplunjderd , dat in het volk eenen onverzoen* llyken haat tegens de Spanjaarden verleekte. Koning Phelips deed toen wel R 4 eene



S9* BEKNOPTE GESCHIEDEN.'
eene algemeene Vergiffenis te Antwerpen afkondigen, doch waar van uitga* floten waren, allen die zig op eenigerhande wyze aan de voovige beroenens, hadden fchuMig gemaakt , of die zig niet ieverig Roouschgezind betoonden te zyn. Hier door wierd men te raade om eindelyk liever alles in de waagfchaal te ilellen. De Prins van Oranje gaf dus, aan eenige Ingezetenen Commisfren om te water den Vyand afbreuk te doen, Het hoofd van deeze Vrybuitere was eerstAdriaan van Bergensen naderhand Graaf Willem van der Mark, Heer van Lumeij, en de plaatfen waar ze hunne verovetde goederen tot geld maakten , waren Rochelle en Embden, voords ouk Sp Engeland , op de Elve en de IVezer. Hunne Vloot wierd welhaast vermeerderd tot Zestig Schepen, waarmede zy den Spanjaard grooie afbreuk deeden, zonder dat Alva% door zyne uitgezondene Qorlogfcheperi den voordgang deezer IVatergeuzeny, zo als men hen noemde, konde ftrèmmen. De Hertog raazende van fpyt, bedreigde de Koningin Eli fabeth yan Engeland te zullen overvallen , ïndienze haare havens derï Vrybuiters piet ontzeide* die deswegens tilt vreeze piet meer in de Engelfche havens dorden landen. De Graaf van der Mark fette het toen op Noordholland aan ,
duel} \



der NEDERLANDS. KERKE.
doch eene zwaare frorm belette zyn oogmerk, en dreef de Watergeuzen naar de Maas, alwaar ze den eerften April, des jaars 1572 den Brie/ innamen, met welke verovering de verlosfing van het verdtukte Nederland, eenen aanvang nam. Le tyding van het inneemen van den Briel, ftaakte ten eerften het vervloekt opzet van Alva , om 'zeventig Burgers, wegens het weigeren van dei| tienden penning, in hunnè deuren op te doen hangen. Alva zond wel in der yl tien Comragnien om den Briel te her, winnen , doch deeze kwamen met de kous öp het hoofd wederom, waarop deeze manfchap, onder den Graaf van Bos/u, Dordrecht tragtte te bemagtïgen , ; maar daar ook het hoofd (tieten. Hier* • op wendenze het naar Rotterdam, al' waarze door bedrog en onder belofte \van enkel door te trekken, ingelaaten i'zynde, alle gewapende Burgers, wel ten ïgetalle van by de vierhonderd , vert moordden , voords plunderden zy de Stad en eenige Dorpen , waardoor igartseh Holland in de uiterfte fchrik en rverwarring gefield wierd.
De Hertog van Alva ondervond eg•ter vry wat fes;enfpoed. Het Kaffee! te Vtinfingen , d"or hem gebouwd , dagt hy 5 tot verzekering van Zeeland , met zéstien Compagnien te bezetten , docU R S d|



894 BEKNOPTE GESCHIEDEN.
de VUsftngeist door die van Veere on» derfteund , keerde de Spaanfche Soldaaren daar buiten , en verjoegen hunne Krygsbezetting. Graaf Lodewyk van jiïasfau nam Bergen in Henegouwen in, en de meefte Hollandfche Steden wierpen het Spaanfche Juk af, en verklaarden zig voor den Prins van Oranje. rriesland volgde welhaast dit voorbeeld, doch het welk niet zonder bloedftorting van f'ommige Roomfche Geestlyken, op welken men zeer gebeten was toegong. De Hervormde Godsdienst beurde thans luifterryk het hoofd op , en de afgryslyke Jnquifuie had haar meefte kragt veriooren, gelyk ook de vervolgingen van tyd tot tyd minder wierden.
Prins Willem de Eetjle , tot nog toe l'g meest in DuitschlanU op zyne goederen onthouden hebbende, floot thans een Verbond met den Koning van Frankryk, die hem met geid en andere noodwendigheden beloofde te onderfteunen , waarop gemelde Prins met een Leger den Rhyn overgetrokken zynde , Roet' monde innam, en zig nog van verfcheide gfedeti in Braband meefter maakte,ook poogde hy Bergtn, dat van de Span* jaarden belegerd w as te ontzetten , doch Kon de baoze Hertog van Alva tot geen ii g. krygen , gemelde Hertog de hulp;: dia uit trankryk gezonden wierd verfla*
gen



d&r NEDERLANDS. KERKE. 395
gen hebbende, vond zig de Prins dus ge» noodzaakt, om Heiland te befchermen, laatende Berken tot een prooy der Spanjaarden, Hierop vertrok Lodewijk van Nas fan naar Dnitschland, om nieuwe hulptroepen, en Alva ging zyn gang met het plunderen, moorden en branden van meest alle plaatfen, die weder in zyne handen vielen, Daarenboven drong hy in Holland en nam veele plaatfen weg , overal de fchrikkelykfte gedenktekenen van zyne onmenfcheiyke wreedheden tialaaterrde, zo als boven al de Steden Mechelen , Zutphen, Naar den en Haar-
• lem gebleken is.
Midletwyl floegen de Zeeuwen eene Spaanfche Vloot die naar Holland (teven-
• de,en de Noordhollanders bevogten eene volkomen zegen op de Zuiderzee, tegens
1 den Spaanfchen Admiraal Bosfut die zel1 ve gevangen genomen wierd. Middelm l burg van de Zeeuwen iugeiloten zynde, I poogde Alva die Stad wel door zyneOorlogfchepen te ontzetten, doch zulks mislukte heui, De verwarde toeftand van i zaaken , en het te niet loepen van verfcheidene gewigtige aanÜagen, deeden Alva eind*!} k befluiten de Nederlanden te verlaate» , en naar Spanje te rug te keet en, dus vertrok hy in December des jaars 1573. en beroemde zig in zyne zes* jaarige Regeering, achttienduizend zeshonder menfchen, door Beulshanden te R ó heb-



g9&" BEKNOPTE GESCHIEDEN.
hebben deen fterven. Deeze wreedaard ivierd te Madrid van den Koning heeriyk ontfahgen, en aan bet Hof, ter erkentenis van zynen yver voor den Room» Jchen Godsdienst, in alle aanzien gebou-r den Hy overleed in den jaare '1582- in èeer hoogen ouderdom. Zyn opvolger Don Louis de Rebuefens was naauwlyks te Br mfel aangekomen of poogde Mim delburg in den jaare ?:"74. te ontzetten, doch eeven vruchteloos ais zynen Voor^ ranger, zo dat die Stad en met dezelve 'geheel Zeeland, na een beleg van om» trend twee jaaren'overging, en dus volkomen van de Spaanfche dwinglandy Verlost wierd. waarop de Hervorming &h daar ook meer en meer uitgebreid wierd.
intnsfehen verzamelden Lotewyk en JHenrik vau Nasfau, eenig volle in Duitschland in hcope óm de benaauwde ■Nederlanderenen hunnen Broeder Prins Willem de Eerfte eenige ruimte te geeven , doch dit le^er wierd door de Spanjaarden ftïokerheide, niet yerrev'in NimSvegen, jammeriyk verflagen, met Aer? Ijies'van beide de voornoemde Graaven ^ welken aldaar fnénvelden. Deeze droevige Nederlaag wierd gevolgd van het peleg der Stad Leiden «' welke na een, hardnekkig be'eg van ruim vier maanden, en na het uitftaan van een aller•fchrikkelykilen hongersnood en akelige, pestziekte, den 3 Ocïwber/wonderbaar-ïvk ontzet wieid, en Heiland hierdoor



der NEDERLANDS, KERKE. m
Vphilt TPTe tet gaarden bevryd. J hiltps de Tweede wel ziende dat zvne zaaken in de Nedertnnden , hoe anger boe nadeeliger voor hem liepen , vond wed een bedriegeiyke vergiffenis aan dl llT^TV*? deeze L;inde« aan te
hpnrf?^d°Ch d-6W.yl ,Iien hei^ al te wel Kende om eemg betrouwen op hem te
feilen, wierd zulks afgeflagen. Hier on bemoeide zig Keizer* Malind liaan l • ilZ * *lle k™&>°™ de Nederlander* met den Kqning te verzoenen, waarop de Stad Breda tot de plaats der Vredehandel gekozen wierd , doch Philips zon* zynen ouden zang, want hv bood de Nederlander en wei eene vergiff-risf»
in beflag genomene goederen , en het löslaaten der gevangenen aan, doch onder voorwaarden dat alle Steden, Vest'ngen en Schantfen zouden overgegeven , en geene andere dan den Roomj Godsdienst geduld of geoeffend worden Dewyi r„ deeze bepalingen.
^Jf^f hI\ ^l?0* der Kerke? als met de Vryheid der Nederlanden voUtrekt onbegaanbaar waren, zo wierden dezeiven ook zo ras ver« orpen als zy voor* gefteld waren, met vertoog dat men liever verkoos eenen zieren Oorlog , dan eenetwyffe agtzge Frede, en met bedui* of Frye Polheren te zyn, ofte Sterve*. £0 ais s Lands Staaten ook dien tydj R 7 9%



393 BEKNOPTE GESCHIEDEN.
op hunne penningen deeden liaan. Den Oorlog wierd dus weder aan weers • kanten met veel hevigheid voorgezet , met wisfelvallig geluk aan beide zyden, tot dat 'er den 29 january 1579 te Utrecht een fterk verbond tusicheu Gelderland* Zut\)hen% Holland, Zeeland, Utrecht en Friesland gefloten wierd, waarby zig naderhand nog meer Landen en Steden voegden , zederd welke tyd deeze landen de Geünieerde of Vereenigde Provintien genoemd wierden, He voornaamfte Inhoud van dit voortreffelyk Verbond was: „ Dat de verbondene Provintien by een „ zouden blyven, en zig op geenerhande „ wyzen affcheiden. Dat de een de an„ dere zoude byftaan, tegens de Vyan„ den van de gemeene Vryheid. Dat M 'er eene algemeene Vergadering zcuM de zyn , tot welke de afgezondenen ,', van de Provintien te faamen zouden
komen , tot onderhouding van het „ Verbond. Dat in 't ftuk van den Gods-
dienst die van Holland en Zeeland, zig, j, naar hun goedvinken zouden gedraj „ gen, en de andere Provintien zig zou,, den fchikken, naar den inhoud van: „ de te vooren gemaakte Religionsurede9 „ en magt hebben daarop zulk eene or„ de te ftetien, als zy tot rust yan dejj „ Lande zouden goedvinden ie bwhoo,9 ren. Dat ieder in zynen Godsdienst; „ vry zoude mogen blyven, zonder mg
maand



bkr NEDERLANDS, KERKE. S99
I „ mand ter dier oorzaake te agterhaaL „ Ien , of te onderzoeken" enz. Het I gevolg van deeze Vereeniging was de [ Afzweering van Philips, de Tweede, welI ke zo wel ais zyne opvolgers ten eeu[Wige da>en vervallen verklaard wierden |van de Opperheeifchappy dezer Landden, En dus was de eerften fteen gejlegd van Nederlands Kerk en BurgerMtaat, waarop naderhand dojrhet VoorIzicnng beleid der Staaten, en de dapperheid der Prinfen van Oranje en anIdere Veldoveiftens, doch boven al door |de hulp en de wonderen van den AlImagtigen God , het Gebouw van AV. Merlands Gemeenebest opgebouwd , verIhoogd , groot gemaakt en bevestigd is, pSodaanig dat Philips de Derde, Koning Ivan Spanje, welke zynen Vader in 't Maar 1598. opgevolgd was, zig genoodzaakt vond den Staaten eenen voorflag pan Vrede of Wapenfchorsfing te doen, welken iaatstgemelden egter weigerden paar eenige Vooifl;gen te iuifteren , tea l'.y men de Vereenigde Nederlanden voor ben vry Land wilden erkennen, waarjoe Philips zig gedrongen zag te befiuien, dewyi hy zig zelve van geld ont«loot, een groot gedeelte zyner Landen h Oost-Indien verloren, en zyne bezitjingen in de fVest-Indièk in gevaar zag. |>us wierd dan. onder bemiddeling def (voningen van Frarkruk ea Engeland %
de ö



4öo BEKNOPTE GESCHIEDEN.
den o April des jaars i6cg. een Treves of Beftand voor twaalf jaaren gefloten, waardoor de rust van buiten, geduuren* de dien tyd ongeftoord bleef.
Doch Helaas', van binnen zag het 'er 20 wel niet uit door de dro* vi0e en hevige twisten welken in Nederlands Kerk , tusfchen de Memonflranten en Contraremovftranten ontftonden , welken des te gevaarlyker waren om dat zy den Staat genoegzaam hanren geheelen ondergang dreigden, gacobus Arminius en Frandiscus Gomarns, beiden Hoogleeraars in de Godgeleerdheid te leiden, met elkander over de Godlyke Befluiten, als ook over de belydenis en den Cathechtsntus in verfchil geraakt zynde hadden zig zo zeer tegen eikanderen uitgelaaten, dat zy deswegens reeds in den jaare i6©8. voor den Hoogen Raad gehoord werden , doch men beval hen het verbat delde ftil te houden , den ouderlingen Vrede te bewaaren, en niets te leeren ftryd^ met de Schriftuur, belydenis en Catechismus, midlerwyl afwagténde dat de gefchillen, in eenè Natiónadle of anders in eene Proviuciaale Sijnode. beflischt zouden worden. Men zweeg egt<?r niet, zo dat, ondanks dit verbod en wel voornaamlyk na de dood van Armmius, d e in 't jaar 1609. overleed, beider zydfche gevoelens meer en meer doordrongen. De Staaten van Holland poogden toen de
twis-



der NEDERLANDS. KERKE. m
twistende partyen wel te vereenigen , doch zulks was vruchtloos, dewyi fommige Steden de ouderlinge verdraagzaamheid der verfchillend gevoelenden niet dulden wilden, en dit gaf oorzaak dat men zig ter wederzyden van elkan» deren afzonderde, niettegenftaande deeze afzondering door de Staaten ernftig verboden was geworden.
Midlerwyl verwekten deeze Kerkgefchillen vry veel onlusten en verwarring gen in den Staat, doordien.deeze fcheuring in verfcheide Steden aanleiding gaf, tot ongewoone veranderingen in de Regeering, om welke te bewerken, óeCon* 1 tra*emonjlranten, in 't eerst hunne krach* i ten beproefden in de kleine Steden , well ke geen item in den Staat hadden. 1 »s Lands Advocaat Oldenbarneveld, en i vetfcheiden Leden der Vergadering van Holland, meenden hier uit te befpeuren i dat men de groote Steden door dat middel dagt te dwingen, en dat Prins Maw , rits van Or^npj , die zyn Vader Prins fVilltm de Eer(le, als Stadhouder opge' volgd was, het door deeze gefchijlea daar I heen zogt te brengen, dat men hem meet I gezags opdroege . terwyl men aan de i andere zyde den Prins in het denkbeeld I bragt,dat den Advocaat en zyne aanhang I bet zelve zogten te verminderen, en dus i voegde het Staatsbelang zig by het b,e! lang dsr Kerke. Ondeituifchdii agtte men
raad*
.



402 BEKNOPTE GESCHIEDEN.
raadzaam Waardgelders aan te ftellen, i in die Steden die zy oordeelden nodig te hebben. Dit gefchiedde tot groot onge- J noegen van den Prins van Oranje, en onder Protest, van Amflerdïi'-n, en eeuige andere Steden, egter wierden in fommige plaatfen de Waardgelders aangenomen, hoewel haar getal in Holland niet | bovèn de agttienhonderd man beiiep. Oldenbarneveld wien wel voornaamlyk deeze wervingtoegefchreven wierd bewerk-, te ook welhaast dat men 'er te Utrecht zeshonderd aannam. Ondertusfchen wierd ter vergadering van de Algemeene Staaten, den ii November dss jaars iöip. , een befiuit tot-het honden der Nationaa* h Synode genomen, waarop Prins MaU'4 rits, zo door eene Rei ze welke hy in fti te deed, als door brieven, eenigeSteden van Holland poogde te beweegen , om tot het houden van eene NatlonaaU\ Synode toe re Remmen , en het afdanken* der Waardgelders te bevorderen. Voord* deed hy in Maart van 't volgende jaar i eenen keer naar Nimwegen , veranderde de Regeering aldaar buitenstyds, waar-^ op hy in May, naar Oven/ifut vertrokken zynde , die Provintie welhaast bewoog totit het bewilligen in de Synode, Vervolgens;! wierd de Prins benevens eenige Gemag-j tigden uit de algemeene Staaten , naar, Utrecht in bezending gezonden , om 'er eerst de Waardgelders af te danken en
ver»



der NEDERLANDS. KERKE. 403
vervolgens ook de Regering te veranderen.
Ondertusfclien hadden de Staaten van Holland, om dit voor te komen , ook etnige Afgevaardigden derwaards laaten vertrekken, onder we?ken Rombout Ho. gerbeets, Penfionaris der Stad Leiden,en de beroemde Hugo Gtotius, Penfionaris der Stad Rotterdam waren. De Prins met deeze Afgevaardigden , by zyne aankomst in gefprek geraakt zynde, liet zig in zulke lievige uitdrukkingen tegens hen uit, dat zy gemaklyk af konden nee» men, dat 'er weinig voer hen te verrigten zoude zyn, weshalven zy dan ook raadzaams oordeelden de w\k te neemen , te meer dewyi zy merkten dat de Hoofden der Waardgelders niet van zins waren, de Staaten van Utrecht te ge*, hoorzaametu Hierop wierden de Waardgelders door den Prins afgedankt en de Regeering veranderd, hebbende de meefte Leden derzeive reeds de Stad vevlaaten. De afdanking der Waardgelders te Utrecht, had ten .gevolg dat die van Holland mede afgedankt wierden, waarop ook de gevan^enneeming van 's Lands Advocaat Oldenbarneveld, en de béide Penfionarisfen Hogerbects en de Groot volgde* Ejudelyk bewilligden alle Leden der Vergaceriiig van Holland, zo Ede. Ien a s Steden , behalven de Stad Gouda, in Augustus tot het houden der ISationaa* le'Sijnode9 zo als dezelve dan ook den 15



4®4 BEKNOPTE GESCHIEDEN.
November 1618. te Dirdrecht eenen aanvang nam , na dat de Afgevaardigden uit Engeland, de Palts, Hes/en, Zwit* ferland, Geneve, Brandenburg « Nas/au, Oostfriesland en Breemen in 't begin der genoemde maand , ten dien erndé aldaar aangekomen waren, in dit Natior.aale %r.ode het welk eerst de 29 May 1619, eindigde, waren in 154 zittingen , de Remon. flrantfche gevoelens, zo over de Voorvercrdineering, als over de voldoening van Christus voor alle menfchen, de Prye Wil, de kragtdaaaige of gemeene genade des Geests in v bekeeren eens 7ondaars en de volharding of den Afval der Heiligen onderzat. Alle deeze gevut-lens wierden vervolgens met eennaarigheid van Hemmen, als onfchriftmaatig hu fttydig tegens de leere des Geloofs , verworpenen de onde en zuivre Leere der Ktrk op nieuws vastgefteld. Ook wierden op verzoek dpr Gevolmagtigden van de Staaten de Catechismus en Nederlandfche Belydenis overgezien en met Gods woord bevonden in alles over een te komen. Eindelyk wierd het vonnis tegen de gedaagde Remonfltanten uitgefproken, behelzende: „dat de Gedaagden op eene i} onwettige wyze, ichendende de orde „der Kerke, de Gemeente grootelyks „ ontroerd hadden, beüaande de oude 3> en fchndelyke dwaahngen weder te a, yporlcbyn te brengen, nieuwe te Imee-
den j,



»ea NEDERLANDS. KERKE. 4^
M den, en die openbaar en in 't beirn-
lyk, by gefchrifte en monde, onder 't >, voik te ftrooyen: Om alle welke red» "en «e/Gedaagden alle Kerkelyke èn 1. „ Acadtnitfch, dienften verboden wier" „ den, tot dat zy,door eene waaragtige ** o*KeprjiiB > met woorden en werken het >, tegendeel zonden doen blyken en zie „ volkomenlyk met de kerkemzoenen.^ üe Remonjlranten „evens hunne Leer dus veroordeelt zynde, wierden alle hunne Leeraaren afgezet, veelen derzelven, waar ond,r de beroemde UitdenbögZi en Epitcoptms gebannen , en de uitSe«mg en verfpreiding van hunne Leere verboden, welk vonnis door de algemee* ne Staaten naderhand bekra^ti^d is reworden. Nog voor het eindigen vil % Synode te Dordrecht, was over de bovengemelde drje Staatsmannen gevonnS De gryze Otdenbarmveld Va»/ont?ouW*
. oo^aagkedebefCl!U!di§d' de voornaamfte lu l È.t °?iU!,ten geweest te zyn was
^tsiTdïc?nty* ge^deu. itoogel frets en de^Groot waren tót eene eeuwie*
! gevangenis op LoeveJUin verwezen S f eerstgenoemde ontkwam egte 'twS
wierd „ÏTÏ^/0 de '««^rrteld* ontOagen en ls kort daar na overleden. I Onden usfchen hadden de twee W >vau den onthalsden OidenbarZuïli Z



4o6 BEKNOPTE GESCHIEDEN.
fommige afgezette Remonftranfcke Leef aaren, uit wraakzucht een toeleg op het leeven van Prins Maurtts gemaakt, welke eéter ontdekt, en waar van de voornaamfte aanleggefs met de dood Rellraft wierden, uitgenomen den Jongften Zoon van 's Lands Advocaat welke het door de vlucht ontkomen was en die men naderhand, tot groot verdriet zyner naastbeftaanden als Rumeefter ra Spaanfchm dienst, de wapens tegen zyn eigen Vaderland zag voeren. De zaaken der Remonjhanten begonden egter na de dood van Prins Maurits die in den jaare 162?. voorviel, eenigszins van gedaante te veranderen. Fredrik Henrik, Prins van Oranje, in zyn Broeders plaats btadhouder geworden zynde, toonde zig genegen om het misnoegen der Remonftranteu, zo veel mogelyk te verzetten. Dus wierden verfcheiden uitgebannen, Staats- ; tserfoonen en Kerkenleeraaren toegelaaten we^er binnens lands te komen,waar j Van fommigen zelfs eenige bedieningen en eerampten bekwamen. Voords wierd het den RemonjlranUn vrygelaaten , op fommige plaatfen hunnen Godsdienst te y oeffenen, en wel inzonderheid te AmJierdam, alwaar de Regeering hen niet alleen toeftond eene Kerk te bouwen, , maar ook een Rmtmftrantsch Kweekfchool op te ,;chten,waavin die van bunm Gezindheid,volgens hunne gronden ,



• b8r NEDERLANDS. KERKE. 407
)in de Ieerftukken van den Godsdienst en andere wctenfchappe, onderweze wierde.
üeduurende dit alles wierd den Oorioc *egens het trotfche en magtige Spanje , 'die na r eindigen van 't bettand, in den ijaare i6ii. weder begonnen was, noe zestien pareu kloekmoedig gevoerd , tot .dat dezelve den So January tles iaars :ïbtf. te Munjier door een Vredestraktaat, na eene bloedftorting van tachtig jaaten , geëindigd wierd. By deeze roemryke Vrede, wierden de Staaten van onze -Zeven Vereenigde Nederlanden, door Hen Kolling PAtfpj de Vierde van Spanje. erkend voorVRys enSoovhbeineStaao-hn, op wier gewesten hy, noch zyt e nakomelingen iets te eisfchen hadden. Dus.geraakte het Schip van Staat, na t doorltaan van duizenden gevaaren en 'ampen, in eene veilige haven , en wierd >y desrelfs Vrtheid èn Godsdienst bejestigd. Drie Koningen, die de eene na ien anderen, onze Voorvaders in keteien van flaverny dagten te kluifteren, noeften eindelyk de Wede by hen zoeken . en het geene men tot ons verderf o ondergang gefmeed had, baande, door tod* onbeperkte goedheid juist den weg )t onze verhooging, want h?t is nief eer te denken , dat het zwakke en geringe Nederland,©bit het magtige Juk der' ffl*f/twü ;verny en dwinglandy ,zoude? w-üen verbroken , indien zuiR een fchrifc»
km



4o8 BEKNOPTE GESCHIEDEN.
kelyk monfter als den ommenschten Her- j to* van Alva w»s, 's Lands Inwooners i niet op zu k eene wreede en ongehoorde wyze, mishandeld, en dus, door t ter- | ven van hun taai gedud, hen niet genoodzaakt hadi om , met den degen m de vuist, voor Vryheid en Godsdienst , | w elken reeds genoeg gefchonden waren * tè ftryp:en. . >
De zuivere hervormde Godsdienst was ( dus iuiVWer/awrfzegepraalénde gebleven s en blyft zulks nog tot heden, ondanks de opgekomene Gefchillen tus'chen de Voetiaanen en Cocccjaanen, zo als ook met de Labadisten, welken ih de voorgaande Eeuw hevig blaakten, doch egter verre na van dat gevolg niet ware», dat zy eene i icbeuring in de Kerk van Nederland te were brag'en, eeven zo mui ; is de ieerflellingen »van Bekker , Deurhof, van Battent, Leenhof en eenige anderen, de onsekomen Gezinte der Betnhutters het bekeringswerk te Nieuketk op de fieluwe tn diergelyke zaaken meer , t welken oj jn den bfeginne geboordI wierden , of weinig nadeel aan den Waar-n Gods.:, dienst deeden De Goo van AederUmd, in wiens Almaptige hand alle dingen zyoj fieeve verder zyne Genade en Zegen aan Iand èn Kh.kke, en bewaare dezelve hm de verdien»en van zyiif-n genelden jZoon,voor alle tegenfpoedcn^en onge^ vallen, tot de Voleinding Eewwen l j



N E H. té;
i'Nbhbmia, Tróóst van den Hcefe; zoori van Hach .Ha, Nehem. i, i
*Nehustha , Van Kooper , moeder van , Jojachimï a Kon. 24 j B,
^bhusthaw , Stukje Kooper ^ aldUs wierd de koopere flang genoemd, dié by het in^efloopen misbruik wierd
^afgefchaft, 2 Kon. 18, 4.
'ÏJekoda, Veeher der, een van dö-Nethinim ten tyde van Esra, Esr* 2, 48 *
L 60.
TvemurL, Sïaap Gods, de eerstgeboo-
ren van Eliüb, Nu'm. %6 , 8Nepmeg, Afgemat, zoon vah Jezear,
Exod. 6 , 2 NspHTHOAtt, Opengedaan , een waterput voor Jerufalem , aan den ftam Benjamin toegedeeld, Jof. 15, 9 Nephusim, Iemand, die het koorn omzet, een van de Nethinim, na de Ba* bylonifthe gevangenis, Esr 2, 50 Ver, Ltcht of Kaars . Oom van Saul* zoon van Abièl, 1 Sam. 14, 50. •Jereus, Een bezorgde Akker, een ge* ! loovige te Romen, Rom. 161 ï5* <ÏsrGai,sarezer, Licht der vféügdb , of Schatbewaarder , Schatmeefter van Nebucadnezar, |er. 39, 3-, 13. Jbri , Myn iicht, een van Christus
Vooronders , Luc. 3 t a?. 'Jêria , Des Weer en lantaarns , vadaf van Serajah enBaruch, Jer. 32, i*<



a66 NET.
Nrthaut , Melech, 's Koning f gave 4 Kamftrdienaar te Parnearim, 2 Kon. 53, 11.
Nethanesi-, Cod geeft, was 1) Een Hoofdman in den (lam Ifkr
fchar , Num. 1, 8. ») Een der Vorften van Jofaphas ,
2 Chron. 17, 7. 3) Een Overfte der Levieten, 2 Chron.
35 • 9
\) Een der kinderen van Pashur ,
Esr. 10 , 2a, 5) Zoon van Jedaja , Nehem, 12 ,
21 > 36.
KarHiNiM , Begiftigden, aldus worden de Gibeonieten genoemd, die wel volgens Jof. 9, 21. het leven daaraf bragten; echter onder de voorwaarde,dat zy de Priefters en Levieten moeiten ter hand gaan , en in hout en w >ter toe te draagen , de geringfte dienHen te doen, Esr. 8, 20. 1 Chton, 9» »'
Nbtophat Armen hals, een ftad in het Joodfche land, 2 Sam. 23,
Nkzib, Pulaar, een ftad in den ftam jud.i, Jol' 15, 43.
NiCaNor Overwinnaar , was
1) Een zoon van Patroclus, 1 Macc. 3> 33.
1: Een Diaken , Handel. 6, 5. N icodemus . Een overttiïnnaar des volks,
eea



N I C. &$?
een Phaïifeeuw en Rd van den gmoten R «ad te Jerufalem , een man van veel aanzien, Joh. 3: 1. Nicol^us: Een overwinnaar des volks; een der zeven Diakonen , Handel. 6: 5.
Nicopolis : Stad dtr overwinning 1 een ftad in Traciën, niet verre van Philippis , Th. 3: 12.
Nimka: Bitterheid-, een ftad in den ftam Gad . Nu ra. 32: 3.
NiMKoo : Wederfpannig ; zoon van Chus een d-vingeland of Despoot , Gen. 10: 8,9 "1 Chron. i: 10.
Nimsi? Grootvader van Jehu, 1 Kon. Kr. 16'
No : Kaanat of fraai; de oude refiden» tie ftad der Koningen in Egipten, jer* 46; 2?.
Noa: Bewt9gin%; dochter van Zelaphe-
had, Num 2(5: 33. Noach: Rust of Troost \ zoon van La*
meth, Gen 5: 29, Nob of None: Profeetenftad; een Prie-
fterlyke ftad in den ftam Benjamin, x
Sam. ai: 1. Nob: Vlucht; het land, alwaar Kaïn ,
na zyne ouderen verlaaten te hebben ,
ging woonen, Gen. 4: 16. Nooab : Vrywillig ; een van Ismaèl
*s kinderen, 1 Chron. m 19, Noga: Clans t Doorluchtig ; %en zoon M * vaa



«a nop.
van David te Jerufalem gebooren, i Chron. 3» 7» Nophj Grens; een ftad in Egipten*Jef. 19: 13-
IJumbmus i Nieuwe maan; een zoon van
Antiöchus, 1 Macc. ia.' 16. N«n : Stam of Nakomeling ; vader van
Jofua, Exod. 33* ii»
O.
ff
CbAdtaï Dienaar des Heer en; deezéil naam droegen
1) Ahab's Hofmeefter een godvree* iV| zfod man,die de Profeeteu verberg:! de, 1 Kon. 18: 3.
2) Zoon van Arnan, 1 Chron. 3' **•
3) Zoon van Jesraja, 1 Chron- p \t Zoon van Samaja , 1 Chron. 9: 6*
O Ken der twaalf kleine Profeeten. Obal •• Een kromme rivhr; zoon van
Jaktan , Gen. ic: 28. Obbd: Knecht; was een
j) Zoon van Ruth, een der Voor 6'u* deren van Christus, Rütb. efi 21 ^22. Luc. 3: 32.
0 Zoon van F.phlaï, 1 Chron. 3/37. 3) Een van Davids helden, 1 Chron. '
ii: 47.
i) Zoon van St>maja,2 Chron. 27: 7,
1 Oeax»



O B E. t69
( Öb*d - Edom : knecht van den roode : was
i; Een Gathier, die de ark in zyn hurs opnam, 2 Sam.6' n, 12
2} Een bevelhebber ever de Romein, iche^ Krygsbenden, Joh. ig; ia. Obil: Treurig; Opziener over David»»
kameelen 5 1 Chron. 26: 30i :Oboth: Lederen zak; zeven en dertiefta
rustplaats der Israëlieten, Num. 21-
10, ii. * !OcHra: Vredefloorder $ Vader van Pa'f- giel, Num. 1: 13. Odollam : Magtige roof; een kleine ftad
niet verre van Hebron, Gen. 38: 1 .
12, 20. * »
Og: Broodbakker 1 een der onde Reuzen en Koning te Bafan, Num. 21;
3»ao: Bekemer; Zoon van Si'meöti.
Gen. 40, 10. Dhel: Buit een der kinderen van Seru»
babel» 1 Chron. 3, ao. )lympAs : Hemelsch ; een geloovige te
Romen, Rom, 16, 15. )mar: Redenaar; zoon van Eliphas ,
Gen. 36, 11. 15. )nam, Smart, Klagter, zoon van So-
bal, Gen. 36, 23. i)naw. Treurig, ook boosaardig] zoon
van Juda, Gen. 38, 4.
M s Oh*
11



a7ö O N E.
Onrstmus , Nuitlg ; lyfè'igen van Phile.
mon, Philem. vers 10. Onrsiphürüs , Nut'aanbrengend; een
gelovige in Afiè'n, 2 Tim. 1, 16. Onias , De üeeve if myn goed ; was 1) Een zoon van den h' oogenpriefter
Jaddua, 1 Maccab. 12,7. c) Ce eerstgeboorene van Simon , Hoogeprefter, t Maccab. 3 , 1 Ono, Smart; een ftad in den ftam Bin-
• jamin , 1 Chron 8,12OrniR» Uet aichiand; was O Een zoon van Jaketan, Gen* 10» 29.
1) Een geudrvke landfireek, 2 Chron.
8, 18. O nu ha, Stof; was j) Ken zoon vau Meonathai, 1 Chron,
4» r4-
2; Ken ftad in den ftam Benjamin,
Jof. 18, 23. 3) Een ftad in den ftam Manasfe , Recht. 6, 11. Okeb, Raaye; was O t*en Vorst der Midianieter^Recht.
2) Een rots op het gebergte Epnraim,
f Jef. 10, s.6
Orthosia, Stad der gerechtigheid; een
itad m Pheincièn, t Maccao. 15» 37* Osias, Des Heeren ft*rkie\ was
O



O Z E. 471
O OfPerfte Hoofdman in Bethulia" ,
Judith. 6, 10. O Koning Afaria, Matth. 1,8, 9.
J\um. 26, 16. Ozkm, Nuch teren; was O Een zoon van ïf*ï, 1 Chron. 2,15. 2; benzoon vanJerameè'1, 1 Chron. 2» 25.
P.
Padon , Verlosfer; een der Nethiniai
ten tyde van Esra, Esr. 2, 44. Pabrai , Uttjlmter; een van David*
nelden, 2 Sam. 23, 35. Pagi , Cebloet; een ftad in Edom, 1
Chron. i, 5». Pag iel , Een dien God ontmoet ; een
Vorst in den ftam Asfer, Num. r , 13. Pahathmoab , Hertog van den Vader ;
een der Hoofden des joodfchen volks,
Esr. *, 6.
Pa lal, Scheidsman; zoon van üfaï ,
Nehem. 3, 25. Fallu, Wonderbaar; tweede zoon van
Ruben, Gen. 46, q. Palti , Behoudenis door God; zoon van
Raphu, Num. 13, io. Paltibl, God, myn Heiland^ was
O Een Vorst in den ftam Ifafchar, Num. 34, 26.
i) Een zoon van Lais, tweede man M 4 Vin



van Michal,Saul 's dochter, 2Sam. ' 3, 15.
Pa#p«ilia , Zeer lieffelyk ; een land» fchap in klein Afiè'n, Handel. 2, 10.
Paphos, De fehoonflt; de hoofdftad op het eiland Cyprus, Handel 13,6. 13.
Paran, Schoonheid; was
1) Een zeer groote woeftyne, Nam» 10, 12.
2) Ken berg, Deut. 33 » *•
3} Een ftad der Moabieten , Deut. _ i> 1.
Pahez, Dief\ een voornaame Jood, Nehem- 1». 4. 6-
Pa r mast ha , Die gastmaalen vernietigt j zevende zpon van Haman, Est. 9, 9.
Parnach, Stier; zoon van Eüfaphan, Num- 34, 35-
Parsakoatha, Vluchtige ruiter ; Hamans zoon, hst'. 9 , 7.
Parthia, Vruchtbaar; een landfchap in groot Afie, Hand. 2, 9.
Paruah, Vliegende; Joiaphat/s vader, z Kon. 4, 17.
Parwaiip , Vruchtbaar land, men is doorgaans van gevoelen, dat het Ophir is, 't welk het beste goud opleeverde , 2 Chron. 3,68.
f/insvariM,Voorfledent Sommigen mee? nen, dat bet de voorlieden van Jerufalem , anderen, dat het de gebouwen by den Tempel wurec, 3 Kok» 23 ,n*
Pas*



PAS. 273
ïP/shür, Zeer blank; was een
1) Zoon van Immer, een huichelaar en tyran, en een groote vyand van Jeremiiis , ƒ er. 2:>, 1.
2) Zoon van Malitja, Jcr. 38, U Patara , Losgelaaten; hoofdftad in Ly-
ciè'n, Handel. 21, 1.
Pathmos, Bekoment bezitten;een eiland in de Egeefche zee tusfchen klein Afie en Griekenland s Openb. Joh. 1, 9.
Pathros, Befprengde fchamelheid: zoon van Mizraïm , Gen. 10, 14. ook een landftreek in Egipten, ten westen gelegen , Jef. 11 , 1 r. Jer. 44»i«
ïPatrobas, Vaderlijk ; een goed vriend van Paulus, te Komen, Kom. 16,14»
IPaulus, Klein, een bekende Apostel, te vooren Ssnius genoemd, Handel. ? > 5?'
SPröaja, De Ueere heeft vertosti was de 1) Grootvader van Jojakim, 2 Kon. 23> 36.
5) Joëi's vader, 1 Chron. 27 s 20.
3; Zoon van Pareös, Nehem 3, £5. ]PeoaH? r.. God heeft verlost', een Vorst
uit den ftam Naphraü, Num. 34, .28. IPedazur, Gods verlosfing ; vader van
GamalieT, Nura. 1» 10 IPbgulthai, Myv werk of loon; de agt-
fte zoon van Obed-Edom, x ChïOf.
26 , 5.
M 5 Pt-



«74 P E K.
P« kah ; Ziende ; de agttiende Koning in
in Israël 2 Kon, 15 , 28. Pfkahia : De Hecre opent; zeventiende
Koning in Israël , 2 Kon. 15 , .22.
23. 26.
Fr. lag : Ferdeeler; zoon van Eber, Gen. 10, -5.
PtLBTH : Afgezonderd; was
O De vader van On , Num, 16, 1, 2) Ken zoon van Jonathan, 1 Chron* 2, 33- 47-
Pewinna: Paerl; tweede vrouw van
Elkana, 1 Sam. 1, 2. Peok : Opening ; onder deezen naam
komt voor
0 De Afgod Paal-Peör, Num. 25, 18.
2) De berg , waarop de Mnubieten deezen Afgod efferden, Num. 23, ?8.
Pskrr : Styk; een zoon van Maëcha,
1 Chron. 7 , 16.
Perez : Verfchturder, Doorbreeker ; zoon van Juda , by Tharoaf verwekt, Gen. 38 » 29.
Pbkgamus : ff oog e foor en ; een vast kafteel te Troj* , op een hoogte leggende , Openb. Joh. 1, rt.
pBRaaN : Zeer qardsch ; boofdftad in Pamphiiën, Handel. r3, 13. 14.
PaRsie: Ferdeeiingeen wydüitgfftrekt
land»



PER. a75
landfcbap in groot Afien, 2 Maccab. 9, 1. 2.
Fsrms : Paardevoet; een geloovige vroow
te Romen, Rom. 16, 12. Petzahiah : De deur des Beeren; was
O Een Priefter in Davids tv den, 1 Chron 24, 16.
2) Zoon van Mefefabeè'i , Nehem. ii, 24.
3) Een Leviet, Esr. ic : 23. Pkthor : Tafel; een ftad in Mefopota-
niè'n aan den Euphrat, Num 22. 5, Petrus, Steenrots; een Apostel van jefus , Matth. 16, 16. Phaiti, Verlosfer; zoon van Laïs, t
Sam. 25,44. PHANuëL, Gods aanfchouwer ; vader der
PiOfetesfe H^nna , Luc. 2 , 36. Pharaö, Koning; een aigemeene naatn
der koningen in Kgvpten. Pharphar , ffonge flier ; een rivier in
Sy ië, 2 Kon. 5, 12. Pheresitrn, Dorpelingen; zeker volk
in het land Karman, Gen. 13., 7. Phichoi. , Zuinigs mond; Legerhoofd
van Abimelech , koning te Gerar ,
Exod. 21, 22. Philadelphia , Broederliefde; een ftad
in klein Afië, Openb. Job. t, li. Philkmon, l'-riendettjk , Heffetyk ; eeu
burger teColosfus, PhiJem. 4. 1 PhilbtUs, Bemind- *»n vallche Leer'M 6 aar



*?6 P H L
•Sar (en tyde der Apostelen. s Tim»
Philippus , Liefhebber van paarden ; was O De vader van Alexander den Grooten, koning in Macedoniën, i Maccab t, i. ft) Vriend van Antiochus Epipbanes en Hoofdman in Afie, i Maccab. 6, 53? 63. 3) De zoon van Demetriüs, 1 Maccab, 8 > 5.
4v Een zoon van Herodes den Groa* ten , Luc. 3 , t.
5) Ken Apostel, Joh. 14.
6) Een Diaken, 'Handel. 6, 5. Fhiustyn, Onderwerper, een valk in
Kanaün , Num. 13, 17. PhiloloGus, Bennnneiar der rede; een
geloovi&e te Romen, Rom. 16, 15. Fhlkgon, Brandend; een Christen te
Komen, Rom. 16, 14. PnauE, Z/VA/; een chn'stelyke vrouw,
Rom. 16, 1. Phua, Mond; zoon van ifafchar, Gen,
d6, 13
Pkui , Uitireeder; de eerfte koning van
Asfyriën, 2. Kon. 15, 19. Fhunon, de zes en derfde
rustplaats der Israëlieten, Num. £3*
Phvt-;li,us , Flua'uig; esn afvaüge , 2 Tim. 1, 15.
Pr-



PI L.
I PiiAivs, Wuehtelb/gj Stadhouder van keizer Tiberiüs in Judea, Luc 3, i.
Iflr-das, JJorfchende rechter; zoon van Nahor, Gen. 22, 22.
IPilha,, Verfcheurder; een der Hoofden van hetjoodfche volk na de babiloniiche gevangenis, Nehem. 10, 24.
[ PixTAt, Vluchtig; een Priefter, Nehem. 12, 17.
PsNattAs, mond; was O Ken zoon van Eleafar, Exod ö) 25.
2) Een zoon van Eli, 1 Sam. r, 3. (Ftnon, Eeuwige mond', een Vorst van
Eiau, Qen. 36, 4-t. ■Piksam , Vorst dès volks j koning te
/armuth, Jof *o, 3. ^ PiKpATHCK, Belooning; een ftad in den
ham Ephraïm, Jof. 12 „ 15 Pisga , Hoogte, heuvel; een top van den
ber? Nepo, Num. 21, 20;
yi°*m%ïfn%fiyitPt een landfchap in klem Afie, Handel. 13, i4. * 'Pithon , Volle mond; was
1) Een proviaut-ftad in Egypten , Exod. 1 .v 11. r '
2) De eerfte zoon van Micha, 1 Chron.
8» 35*
Pcaja , Des Beer en Wonderman; een zoon van Elienaï , 1 Chron. 3, 24.
PiAr.tA, Des Heer en oordeel; zoon van Amafi, Neh. *is iu
M 7 Px.A.



S78 P L A>
PlAtia , Des Heeren verfasfwg ; was
1) Een zoon van Hanama, 2 Chron. 3, al.
2) Een zoon van Tefëï, uit den ftam Simeön, 1 Chron. 4, 42.
3) Een der Hoofden van het joodfche volk. Neh. 10, 22.
4) Ken zoon vanBenaja, Ezech. n, 1, 3-
Pnmel, Gods aangezicht j was ij Een kleine ftad over de Jordaan in den ftam Gad, tien rcylen vajï Jerufalem, ten noordoosten, Gen.
32, 30. 3i. 2*) Een zoon van Hur, 1 Chron.4,4* 3) De jongfte zoon van Safak, 1
Chron. 8, 25. Pontius , Zeeman ; de voornaam van Pilaius.
Poratha , A/werper; derde zoon van
H»rnan . Esth. 9 , 8. Potiphar, Vette os; een hoveling van
Pharaö, Gen. 0.7 , 36. Potiphkra, Ledig onderlijf; priester te
On, Gen. 41, 45' Prida, Af zonderaar; knecht van Salomo, Jef. a, 53. PRrseA , Oud ; huisvrouw van Aquila,
Handel. t8 , 2.Prochorus , Gereed gemaakt; een der
zeven Diakonen in de Gemeente te
Jerufalem, Handel. 6, 5,
Pto«



P T O. m
Ftolrmaisi . Strijdbaar ; een koopftad aan de Middellandfche zee, Handel, 21,7.
Ptoiomeus, Strijdbaar; een
1) Algemeene naam der Egyptifche koningen.
&) Een Hoofdman in Neder-Svrië. a Maccab. 8,8 9. ' Füa , Een hoekje; was
O Een Vroedvrouw in Egypten, Exod. 1, 15.
2) Een zoon van Dodo, Recht. 10,t. I*i'blius , Gemeen ; een Romein , e«
waarfchyneiyk Stadhouder op het eiland Melite, Handel. 28, 7. 8.
lïuDeNs, Schaamachtig ; een geiooviee te Homen, 2 Tim. 4 , 2t. *
Hut, Vik, Vet; eeu zoon van Cham , (ien. 10, 6. *
IPutfalen, Fonteintje, een kleine ftad in tampanièu , thans Puzzolo genoemd, Handel. 28, 13. è
:Puih»rl, De gemeste Gods. fchoonvader van Eieazar, Exod. 6, 25.
Q.
Qijartus, De vierde, een geloovige te
Korimhus Rom. 16, 23. Quintus. De vijfde, een Romeinfche
Afgezant aan de Jooden, 2 Maccab.
u, 34.
R



s$o R A A.
R.
Raamïa, De beweeging des Heeren , een
Israëliet, die wet Zerubabel in Judea
kwam, Nehem. 7,7. Rabba , Volkrijk , een hoofdftad der
Ammonieten, zestien mylen van je-;
rufalem, jof. 13* 25-, rT r. Rabsace , Aartsfchenker , Hoofdman
van Sanherib, een Godslasteraar, 2
Kon. 18, »7; j, tr ..,
Raodai , Beheer f citer , een van llai s
zoonen, 1 ChroH. 2, 14-
Raeka , Ferbreektr, zoon van Chns , Gen 10, 7.
Raemses , Vreugde-donder , ook het hmneken der paarden ; een ftad in het land Gofen, Gen. 47. , .
Rages , Schuim, een groote ftad in Meden , Tob. 5,9.
Raguel, Gods herder, Schoonvader van Tobias, Tob. 9,7.
Rahab, Verre uitgeflrekt, wordt mede in de gefiachtlyst van Christus gevonden, M^tth. 1,5
Faham, Barmhartig, zoon van barna, 1 Chron. 2, 44.
Rachel, Schaap, Labans's dochter, Gen, 29 , 6. 9.
Rahga , Geklap des dronkaarts , een der kinderen vanSomer, 1 Chton 7, h-
Ra»



ft A K. *gt
] Iakath, De magere, een ftad in den
ftam Naphtali, Jof. 10 , 35. 1 Rabem, Zyde.flikker, zoon van Ceres ,
1 Chron- 7, 16. I Rakom . ïdelhsid, een ftad in den ftam
Dan, Jof. 19, 46. Kam 1 Hoog, verheven, tweede zoon vaa
Herron, Ruth. 4, 19, Rama, Hoogte, was 1) Ken bergftadin den ftam Benjamin,
Jof. t8, 25. X) Een ftad in den ftam Naphtali,
Jof. 19, 29 36. 3) Een ftad op het gebergte Ephraïm, 1 Sam. 25, t. Ramathlehi , De hoogte van de kinnebak, de plaats, alwaar Simfon dePhiliftynen floeg, Recht. 15, 26. Ramoth, ook Mizpb genoemd: Hoogte der wacht, Num, 4, 43. t Kon. 23, 3. Rapha, Gemelijk, een vermaarde Reus,
2 Sam. 2», 16.18. Raphael, Gods geneesmeefier, de naam
van een Engel, Tob. 3, 25. ;Raphon, Geneesmiddel, een plaats over
het water Jabok, 1 Maccab. 5 , 37, Raphu, Geneesheer, Vader van Palti,
Num. 13,10 Rbaja . Des Heeren ziender, zoon van
Sobal, 1 Chron. 4, 2. Rbsrc-ca, Vet, dochter van Bethuè'1,
Ifaük



iSa R E C.
Ifaaks huisvrouw, Gen. 22, 23. Gen.
Recha, TWrVr , een ftad in den ftam Juda.
Rechab , Voerman , Vader van Jona-
dab , 2 Kon. 10, r5. Reblia, Slaap des Heeren , een der
Hoofden , die de Jooden uit de Baby-
lonifche gevangenis leidden, Esr. 2,2. Fegu, Herder, zoon van Peleg, Gen.
it, i3. 20. REHuëL, Gods herder, was
0 De Schoen vader van Mofes , ook Jethro genoemd , Exod. 2 , 18.
2) Zoon van Efau en Basmath,Gen. 36, 4, 10.
3) Ken zcon vanjebneja uit den ftam . Benjamin, t Chron. 9, 8.
Rehabeam , Verfpreider des volks , on« wyze zoon van den wyzen Salomo,
1 Kon. 12, !.
Rehabia, De verfpreider des Beer en ,
zoon v; n Eüefer, 1 Chron. 23, 17. Rehob, Uttgeftrekte ruimte, was rX^en ftad aan de prenfen van Ka-
naiin , Num 13 , 22. 2) Vader van Nadad-Efer, 2 Sam. 8. 3-
Rehoboth, Breedte, was 1) De naam van een ftad,door AsUn gebouwd, Gen. 10, iu
2)



R E H. 28J
2) Een ftad aan den Euphrat, Gen. 36, 37.
3) Een put, Gen. 36, 22. ■Rehum: Barmhartig, was
1) Ken van de wederkeerende Jooden t Esr. 2 , 2.
2) Een kanfelier en vyand der Joo* den, Esr. 4,3,
'Rem;ma; Verhoogd, Nahor's bywyf ,
Gen. 22, 24. I Rbkem : Zijde - flikker, was
1) Een Mediilnitiscb Vorst, Num. 3i, 8.
2) Een ftad in den ftam Benjamin, Jof. 18, 27.
SRemalja : Een groot Heer, Ridder by koning Pekajah, a Kon. 15, 25 en
volg.
Résmkth: Hooge burgt, een ftad in den ftam Ifafchar, veertien mylen van Jerufalem ten noorden, Jof. 19, 21.
[Rfphah: Ryk, zoon van Beria uit den ftam Ephraïm, 1 Chron. 7, 25.
Repharl : Gods geneesmeefler, zoon van Semajah, 1 Chron. 26, 7.
Rephaja : Bes Heer en geneesmeefler, zoon van Jefaia uit den ftam Juda9 1 Chron- 3, 21.
IReson : Vorst,zoon vanEljada, 1 Kon. 11» 23.
Ressem : Toom, een groote ftad tusfchen



a$4 R E Z.
Ninive en Calah , door Nimrod g««
bouwd/Gen. 10, 12. Rkzsph: Goeyende kool, een ftad in Me-
fopotaniè'ii,ofPalmyrena, 2 Kon. 19,
12» Jef. 37, 12. Rezin .• Aangenaam, Koning in Syriën,
2 Kon. 15, 3?. Khodb : Roos,een dienstmaagd, die by
de Christenen in groote achting ftond,
Handel. 12, 13. Ribai, Stryder of Vechter, vader van
Ithaï uit den ftam Benjamin, 2 Sam.
23, 29.
Kibla, Rt bi.ath : Folkryk, een Syrifche ftad in het landfchap Hemath, Num. 34, 11. Rimmon : Granaat - appelen, was 1) Een plaatsin de groote Arabifche woeftyne, zestiende rustplaats der Israeliten, Num. 33, 29 2} Een ftad in den ftam Simeon, Jof. 15» 32.
3) Een ftad in de woeftyne van den ftam Juda, Recht, ao, 45, 47.
4) De naam van een Berothiet, 2Sam. 4 » 2. 5*
5) Een Afgod der Syriërs, 2 Kon. 5, 18.
Riphat : Geneesheer, zoon van Gomer,
Gen. 10, 3. Rissa : De bevogtigde , legerplaats der
Israëlieten, Num.33, ai. 22.
Rit-



&i*nn\i Stmver.bezii ; een pfaafs ih de woeftyne Paran, Num 3, ". ij
held uit den ftam Asfer , ,* Chron
7» 39. ' - un'
Sam* G/o<!rw* *oo/' Sa'uI'* bywyf, *
Rögi.im: een ftad in GiJead i
Sam. 17, 27 dU »*
ilöMKN : S/*r& , Vtrheevené, de vermaarde ftad fn (taliën. r
46* fr^' zoon van Beniamiri» Gen.
Iubkn: Èen zóón Van den Ziende, de ! eerstgebooren zoon van Jakob en Lea ( Gen. 29, 32. *j
:uth : Befckroomdè , een Moabitifche vrouw, die tot deo joodfchen god*dienst omging, Rmh.1,4.
S.
ULfiitó: -D/V de hanen aamiet. een ftad inden ftam Dan, Recht. 1 ALiia : % de vos/en, een ftad in Ka* naan , vier mylen in Jerufalem ten westen, 1 Sam. 9, 4. * araïm : Twee poorten, een ftad in den t?m Juda, twee mylen van Jerufalem , en westen, 1 Chron 4, 3u
l



a36 S A A.
Saasgaz : Gelukzalig , kamerling van
Ahas^erus, Esth,a, I4« Saba : Eed, was
i) De naam van een put, Geo. 26,33.
1) Een ftad in Arabien,Ezech 27,22. Sabao: Gefchonken, zoen van Nathan,
1 Chron. 2, 36. Sabao a : c7o^ jaw, zoon van Jeroham,
1 Chron. 12,7. . Sabarim: Neerlaag, een plaats by Ai,
lof 7, 5SabdH Gtfehmkeni was
1) Een zoon van Gera, Jof. 7? 17*
o) Een zoon van Simeï, 1 Chron. 8,19.| O Een Sipbimiet, 1 Chron. 27, 27. 4) Een zoon van Asfaph , Nehem*
Sabdi'bl : Van God gefchavhcn \ was ,) De vader van Jafabeam, 1 Chron. 27 , 2,
2) Een zoon van Gedalim, Nehem.,
Sabtha : ^buerlooper , derde zoon van ,,
Chus, Gen. 10, 6. Sabthai: vW§w r«j/, een Leviet, Esr.
Sa^thbcha :2w« »« *? ytag«« «'w j 70011 van chus » tien'
Sabu'd l Een gefcUnkem, was l) Een zoon van den Priefter Nathan J 1 Kon, 4, s* a\



S A C.
9^ aanzienelvk Israëliet, Esr. *Eu%*^9 een voornaan,e Jood,
OgEenzoon van ObadHfa, , Chron. ^«fe^i? ^ van David,
14) Een zoon van Jehièï, Esr IO * ^Denvader van
0£ Oervader van Ahiarn , , ChrQn>
O^Een zoon van Obed-Edom, , Chron. ^CHiA, De hut des Heeren „ Saharaïm , , Chron 7 ,' ' Z00n van
^H"R'^^,vvas
»J keu zoon van TmW \r„u
0 jto^Ml van AsfaPh , Nehem. ';.3D,etJ.*der ran Hem» . Nehem.
man-



232 S A i
mannen, die in den vuur-oven geworpen wleirdeh - Dan. i ,■ 7.
Saham , Onkundig , RenabeHm's derde zoon, 2 Chron. ii, 19.
Sahazima, Vasten met g-ebed gepaard ± eén ftad in het land der belofte , in den ftam Ifafchar, Jof. 19, 22.
SalaB, Éen gezant, zoon van Arphach» fad , Gen. 10,24.
Salcüa, Uwe mand, ëen Rad in Bafah$ Deut. 3, 10.
SAlbm» Ós vreedzaame, wierd ook Jébus , Gen. 10, 16. ën Jerufalem genoemd , Jof. 10, 'u
Saleph , Uiltrekker , zoon van Jaketah * Gen. 10, 26.
Sam. ai , Lofféluk, vvas
1) Een der Gpperpriefcers , Nehem; 12, 20,
2) Een man Uit dén ftam Benjamin* i Sam. 9,4-
Sallu , Verhoogd, éen man uit den ftana
Benjamin, 3 Chron. 9, 7. Salcum , Vreedzaam, wa*
O Een zoon van Jabes, 2 Kon. i$, 10.1
2) De man van de Profetesfe fïulda j j a Kon. 22,14. .
3) Een zoon van Sisfemaï, 1 Chrorr. , 2, 40. ...
4) Een zoon vanjofiü, ïChrón.jttj» 0 Een zoöh van Zadok, 1 Chrou.
.6,13. .



S A La 289
6) Een zoon van Naphtali, 1 Chfori 7: 13.
7) De opperfte van de Poörtiers, 1 Chron. 9: 17.
SalmA, Salmon; Kleed; zoon van N*r> - hasfon , Ruth 4 : ao, «almo'massar : Vredebrenger ; koninz Ij in Asfyrièo, 2 Kon. 17: 3 5. 6. *rtLMONB : Gerust; een ftad "over bet 4 eiland Creta, Handel. 17 : 7. ïalomé: De vreedzaame; moeder der
kinderen van Zebedeüs , Jakobus en , Johannes, Ma-c. 15: 40. ALOMiTH : Vrtdemaahjier ; dochter van
i-'ibn, van den ftam Dan, i.ev. 24-11 ^omo: Vreedzaam; koning in Israël, 1 1 'Chron. 22: 9.
alo; Verhoogdi vader van Simri, Nuna. '25: 14.
pMA! Toehoorder; vvas
0 Een zoon van Hebrcn, 1 Chrön»
2: 43.
aj Een voornaam Burger teAjalon,
1 Chrono 8: 13, 3) Een zoon van Hothatin, 1 Chron .
»r: 44.
mwaa: Gehoorzaame;een Benjaminiet* ï Chron. 12:3 jmai : Verwoester; was O Df eerstgeboorcn zoon van On&m, r Chron, 2; a8»
N a)



igo S A M.
è) Eên zoon van Rekem, i Chron.
2: j4.
3) Een zoon van Esra , 1 Chron. 4 • »7.
Samakia: Des Heeren hut; de hoofdftad der koningen vau Israël* 1 Kon., 13: 3;,
Sameo: Ver derver; zoon van Elpaal, 1 Chron. 8 12.
SamGar : Naar den naam vreemd; Rechter in Israël. Recht. 3: 31.
Sa m 1 r ; DVdmant; was
1) Ken fthd in Juda, fof. 15: 43.
2) Een zoon' van Micha , 1 Chron. 24: 24.
Sam la: Kleed; koning in Edom, Gen.
36, 3.6.
Sa mi ai: Bekleed; cm van de Nethinirn,"
Esr, 2: 4*. ■SamMaï Verwoesting; was
'ij Ken Vorst in Edom, Gen. 36I 13. 17
2) Een zoon vau Aga, 2 Sam. 2 :iï«j Saniwesunim .• Kwaade lieden; grootej
Reuzen onder het volk der Ammonie^
ten, Deut. 2 : 20. Sammüa : Toehoorder ; wa s
O Een zoon van Zacbur, Num. 13:5,
2) Een zoon van David, 2Sam. 5 : 14. SAmuel: Van den lieer e g<beeden; een
groot Profeet en Rechter in Israël j
x Sam. i: 1. 2.
Sah-



sak. hl
^"^bevelhebber te Sun,<ria, Neneui.
SS «*/ ^ naam van een
pbuts op den berg Hermon, E2ech?
&H:*««f*^5 ReUS' 1 SaM'
APH4rT.- Rechter; vvas.
O Een zoon van Hori, Num, 6 W Vader van Rlifa, , Kon. i9:
3 • "220011 van Samaju, t Chroa. 4) EenGadiet, 1 Chron. 5: ï3 27;%f°°n Van Ad3aï' 1 Chron.
pHatja: 's Heeren Rechten was
1) Een zoon van David, *
O Een zoon van Mathan, Jer. ^8 f
een berg inde^óe! tyne, INum. 33 13. ^
•»a , Vot jllti; was
Ven. ufa7UVV' V™ Abrah™ .
* Na 0



ao* SAR.
£) Een dochter van Asfer , i Num.
3)2Een6dochter van Rag-l . Tob. SAHAV,7W;een der kinderen van Bani, Esr- 10 , 40. , «maf.
Sabaph , Vuurigiflang *ad, w*r
van gewag gemaakt wordt, i Uiron.
Sar'ar2; vader van Abi'an, i
ffi?o£*i Hoofdftad in Lydien in Klein-Afiën. Openb. Joh. 3 • »• 4-
sIIwta, s**»*«j; ««» ftadder Sldo
rtië s, Luc. 4 , sö. , Sai.es, Uitroetfer-, zoon van M«cur ,
'^i'^'^^ een kleine ftad i„ de,
L,r'vke en viuchtbaave landftreek Sr» terg Libanon af tot JopP
^"*^er; oppevfteM S«S2gnft koning Nebucadnezat
den ftam Simebn, Jof- »9> °- . J Sasa . Vïw z°on van jondtt>a*
s^T«f;een der kinderend Bani» Esr. ic, 40. g



s a s. 293
{msa.it , Zuiglam; een der kinderen van ^ «na , i Chron. 7, 14. 35. Sathu, Ohjftak;een ïsraëüet na de Ba£ bylonifche gevangenis, Esr. 3 , 3. >aul, Een afgefmeehe ; was O Koning in isn?èï, 1 Sam, 10, 1.
2) Koning in Edom, Gen, a6, 37.
3) Een zoon van Simeön . Gen 46, ic vAirsA, Zei/verheffen Scbryver van ko.
ning David, 1 Chroo. 18, j6. iau-an, Beweeger-, een zoon van Ezer, 1 <ien. 30, 27.
Ce ka , Paar den-rijder; een- Hoe^eprie1 lier ten tyde der Apostelen , Handel. 1 19 . H-
chrba , Gevangenneemea ; zoon van
Raè'ma, (ïen. 10,7. ïal, Bitter; een der kinderen varfffa* ini, Esr, 10 , 29. SALTHtEL, Die God bidt; vvas
1) Een zoon van Jechonia, 1 Chron* 3. '7- ,
a) üe vader van Zerubabel, Nehem. 12, ii.
ïrajah, De poort des Heeren; vierde zoon van Afel, 1 Chron. 8, 38ib , Wolf; een trotsch Alidianitisch Vorst, Recht. 7, 25. iba, Z.uipe?; vvas
1) Een zoon van Chus, Gen. 10, 7
2) Eer zoon van Jaketan, Gen. 10,28. D Een zoon van Jakfan, Gen. 25, 3.
N3 <Q



*94 SE B.
Een zoen van B cl.ri, 2 ao, i •
5) Een ftad in den Ihm Simeön, Jof. 19 , 2.
6) Het land S-bea, Jef *3» ?• . . Skbah , Drod/laager; een Midiünitiich
V< rst, Recht 8,5.. S» bam, Bekeering', een ftad in den ftam
Ruben , zes mylen van Jeruialem
Num. 32, 3. , _ .
Sebanja, Brkeerc;d Heer; een Leviet
ten tyde van Nehemia, Nehem.' 9 J
ffcnAr, Roede; de naam vaneen maand
by de Jooden. Z'ich f,7 ; lUtfcMBA. Verflmdig ; Kat (elier van ko-j
Wr% HisUias- 2 Kon 8, 18. * Sfbkda, Begiftigd; moeder Yan koning
[( iakrnj 1 2 Kon. 23, 36. 3kbci. , Herberg; ,\bimeleclrs bevel»
hebber te Sichem, Recht. 9, 28.41. I Sbbui.ok » Stad der inwooning ; zesde;
$oon var Jakob en 1 ea Gen. 30, 2o| gRpai:R H*t ti°ht vat1 dsn Al»'ag'i&eV
vader van F Hur, Num, 2, 10. pEQi n, Verhoogd;, onder deezen naam
komt ons voor
ji) Een zoon van Hezron, 1 Cbron».f
f 2, 21. 22
t->n zoon van Hie!,i Kon. io.34»(I gEHAHAÏM, Zwart; zppn van Geia, 1 Chron. 8, 8,



'Seharï a , De dageraad des Heeren ;zoon
vanjeroham, i Chron. 8, 26. sSajA, Leugenachtig; DaviJs Schryver,
2 S;m. go, 2j, '
Seir, Rooks een berg in Edom, Gen.
*ü' Hwl»■7iw/ *' een P^ats, niet ver>e van J\ajoth in Rama gelegen , 1 Sam 19. 22. * *.
>Sfl»d , zoon van Nadab, £
Chron. 2, 30.
iSRlf mi A, De vriend des Heeren, was O Een zoon vau Cnufi , Jer. 36, 14, 2/Een zoon van Manama, /er. 37,
3) gen zoon van Abideël, Ter. 36,26. 4; Een der kinderen van Bani^ttsr.
StttEucia, Gefchokte, hoofdftad in Syrien, 1 Maccab 11,8.
SHs3'i?^¥' k0ning in syriè"n»
S>rcm., Frederyk, vader van Ahihnd, Num. 31, 27. '
seio^jth, f't edelifveud, was O lienzoon van Sic iri, 1 Chron. 26, 25. »
2J Een zoon van koning Rehabeam, 2 Chron 11, 20.
3) De moeder van den Godslasteraar, die in de woeftyne gefteeniad wierd, Lev. 24» 11. 0 "
N4 4)



£9é S E L.
4) Fen dochter vau Zerubabel , 1 Chron 3 , 19 Sbi VMiëh, Gods vrede, zoon van Suii-
fadiiaï, Num 1, 6. . Se ai, Nuum , zoon van Noach , Gen - 5 ,
32.
Sema - Bij gerucht, was
O Een ftad in den ftam Juda, Jof. 15 « ?ö
2) Een Pnefter ten tyde van Esra , Nehem 3. 4.
Sf.mti '■ a , De Hoorder des Heeren; onder deezen naam zyn de volgende yerfoo. ren beker, tl s ....
hen- Profeet van Khiathjcarim , ï Kon. 12 , 22fHtoen zoon van Sachania, uit den m Ju a, 1 Chron. 3, 22,
3) Ce vader van Sinvi* uit den ftam Simeön , 1 Chron. 4» 37-
Wen zoon van Joel uit den ftam
Ruben, 1 CHron. 5,45) KfH zo )n van Galat i uit den ftam
Levi? i Chron 5 16, &\ Een zoon van EHzaphan,i Cnron^j
i', 8. n. , f") Een zoon van Nethaneel, i Chron.
24, 6.
8) Ken zoon van Obed-Edom, 1 Chron.
^6,4' . M
o) Ken Leviet ten tyde van koning vjofaphat, i Cb,rxn. 16, 8. ^



S E M. s#
10) Een Leviet ten tyde van Ezechia,
t Chron. 3c , 15. fO Een der kinderen van Adonikam,
Esr. 8, 13.
12) Een der kinderen van Harim , f'sr, 10, 3ï.
13) teen zoon van Sachania, Nehem.
3 , 2Q.
1 I4J Üezoon van DeIaia,Nehem.6,10.
r.0 Een valfche Protest» Ter. 29,24, Skmaria, Be Boeder des Heeren, twee»
de zoon van Rehabeam en Abihaïl,*
Chron. 11, 19. Skmuber, Sterke verwoejler , koning te
ZeboVm, Gen. 14, 2. Sembr , Hoorende en Gehoorzaam, was
O Een Leviet van de kinderen Heman , 2 Chron 29, 14.
0 Een uit de ftamlyst van Christus, Luc, 3, 26.
Semf.r, Hoeder, een voornaam man , bezitter van den berg, waarop Sama»
I rili gebouwd was, 1 Kon. 16, 24*
Semida, Bekende naam, vyfde zoon van Gileiid , JoJ. 17 , a.
öemira, Suifetide pul,zoon vanRecher,
1 Chron. 7, 8
Ssmiramoth, Boogte des hemels, was %) Een Harpenaar ren tyde van David, t Chron. 15 , 18. 20. 9) Een Leviet ten tyde van Jofaphat, 2 Chron. 17, 8.
N 5 Sew,



SP»
£ E N.
Sen , Tand, een ftad in den ft3m Benja-
min, r Sam. r, i% Senaa, Vymd, een Israë.iet, die na de
Babylonifche gevangenis de viscbpöort
te Jerufalem bouwde, Jüsr. 2, 35. <Sf.oriw , Poortier , een van David'i
Priefters, 1 Chron. 24, 8. SspHAHf Haare verbreeking, een ftad in
den ftam Napbtali , vier en twintig
mylen van jerufalem ten noord-ooften,
Num 34, 10. ii. £efhar, Aantal, een berg,Gen. 10,30. Uepkarad, Het einde der heerfchappy.
een plaats op de grenfen van het land
Juda , Obadja vs. 20. Sepharratm, Hooge bederver, een ftad
in Mefopothamiën, alKon. 17, 24, Sephela , Schaal, een ftad in het jood*
fche land, 1 Maccib. 12, 38. Sephi, Hoogte, vierde zoon van Sobal,
l Chron. 1, 40. Ssbak» Opgang, was
O Een zoon van Reguëi, Gen. 36 , ] 13-17-
3) Een man van Bazra, wiens zoor koning te Edom wierd , Gen. 35,33» <
3) Tweede zoon van Juda by Thamar verwekt, Gen. 38, 30.
4") Een zonn van Sinuó'n, Num. 26, JZ\
§) ben «oon van Iddo , 1 Chror.
6, 31.
(6 '



SER, iQg O Een zoon van Adaja, i Chron.
o, 4T.
7) De Moor, die tegen koning Asfa or^ok en geflaagen wierd ,2 Chron. '4. 9.
' O Een dochter van Afer,Gen. 46,17. 1 öeraja j Zte Forj* rfw Heeren. dit is de naam van
O Davids Geheimfchryver , 2 Sam. .8, 17.
Een zoon van Thanhumeth, 2 Kon. 25, 23.
3} Een zoon van Kenas, 1 Chron. 4, I34 14.
O Een zoon van Afièï, 1 Chron. 4,
3S»
5.) Ken zoon van Ufi , t Chron. 6,
Ogen Priefter, 2 Kon. 25, 18.
7) fcen Israëliet i Esr. 2 , 2.
8) Een zoon van Hflkia, Nehem,
n, 10.
g) Een zoon van Neria, Ter. 5r,yo.
Shrf.bia, Hitte des Heeren, een Leviet, Fsr. 8, 1P..24. ■ "» Heevende,de eerst gebooren zoon van Sebulon, Gen. 46, 14.
iSerss, Kroon- der ellende; vrouw van Haman, Eflh. 5, 10. 14.
Sergius , Pischnet, landvoogd op het e%and Cyprus, Handel, 13, ?♦
N 6 Ss«



$oo SER.
Skron, Vorst, een HWHman in Sy-
riè'n, i Maccab. 3, 13» ?3Serubabet. , Beangst te Babel , zoon
van Pedaja, 1 Chron, 3» 18 19. Se rug , Verward , zoon van Regu ,
Gen. 11, 20 SiSAOti , Marmer, bynaam vau den
koning van B.>bel, Jer. 25,26. Sesai , Mijn marmer , tweede zoon va»
den Reus Enak, Num. 13. 23. Sesan, Marmer e tand, zoon van Jefeï ,
uit den ftam Juda , 1 Chrcu. 3© ,
34- 35- . .
Sesbazak , Marmere vesting » bynaam van Serubabel. Esr. 1 ,8- it.
tSïTH, Gegeeven, Adam's derde zoon, Gen. 4 , 25.
Sethar, Uitvors/cker, vorst en kamerdienaar van Ahasverus , Esth. 1 , 10. £4.
$kthur , Verborgen, zoon van Mkhaë!,
Num 13, 14- , . r, ,
$At Beroering of Aardbeving, een Gad*
diet, 1 Chron. 5,13 Sibkchai, Verdwaald, een Hufathiet5
u 'Sam. 21, 18. Sibra-m> den hoogen ontgang, een
ftad in Syrien, Ezech. 47 , 16. Sjgffftftt, Schouder, was
ï) Ken ftad aan het gebergte JCphra-
ÜP, jof. 17, 7. "
2)



SIC; 3°i
2) Zoon van Hemor, Gen. 34. c. * f S i c h r 1: Mijn geheugen j w a s
1) Ken zoon van Jezchar, Exod. 6: ai.
%) Ken zoon van Simeï , 1 Chron. 8; 19.
3J Ken zoon van Sejak , 1 Cliron. 8: 23.
vSichron : D ronken fchap j een ftad ?n
den ftam Juda, Jof 15: ü. sStooiM : Van harst ; een aangenaam en
vruchtbaar dal by Sodom, Gen. 14;
3. 8. 10.
>Sikns: Modderig ; een ftad in tegyp-
ten, Ezech. 29: 10. sSif-* Cieraad; de naam van een miand,
die ook Afar genoemd wierd, 1 Kon,
6: 1. 37
iSiHoN : Ontwortelaar: koning der Arno-
rieden , Num. 21: 21iS'hor .•' Zwart; een rivier in Egypten,
Jof, 13, v Si las: Gelukzalig; reisgenoot van Pau„
ius , Handel. 15 : n. SiLHt : Bode; vader van Afuba,iKon.
22 : 42.
jilhim: Gezant; een ftad in den ftam
Juda, Jof. 15: 32. IrLt.a : Dyk ; de wal of dam by de
bttrgtStönj 2 Kon. 12: 20JU.lsm ; Fr?edemaaker ; vierde zoon van
JNaphtali, Gen. ^6*: 24.
N ? Si-



SOi S I L.
Silo.' Gelukzalig; een berg en ftad in den ftam Ephraïm, één myl van Jerufalem gelegen, Jof 16: 6.
Siloha: Gezante; een beek aan den berg Ziön, Jef. 8 : 6".
Siloni : Overvloedig; was
1) De vader van Afaia , i Chron. 9: 5-
2) De vader van Zachaiias, Nehem. li: «;.
Supa: Verlichte Schoonheid; dienstmaagd
van Lea, Gen- 29: 24» Silsa.' Middag; zoon van Zophach, 1
Chron, 7 : 37. StwA : Kwaade raad; was
O Fph zoen van'Jahath, 1 Chron. 6: 20.
2) !n zoon van Simeï, 1 Chron. 6: 42.
S mea* Toehoorder; was
1) De broeder van David , 2 Sam. 13: 3.
2) Een zoon van David, 1 Chron.
3*- 5- ,
3) Een zoon van TJfa, 1 Chron. 0 t
39-
Simfam: Lof des volks; een zoon van
Mikloth, r Chron. 9 : 38. S'mkath: Een gehoorzaame; een Am'
monitifche vrouw, 1 Kon. 12: 21. Shms 1: Toehoorder; was
O



S ï M,
S03
O E« zoon van Gerfon , Exod. 6 . i?
2) Een zoon van Gera, 2 Sam 16 •
6. 7;
3} Een zoon van Eb , 1 Kon 4 :i9. 4J Hen zoon van Pedaia. 1 Chrou.
3 : iq.
5j Een vriend van David, 1 Kon. 1 ' 3.
iSimEon : Verhoord; was de
1) Tweede zoon van Jakob en Lea. Gen. 29: 33. *
2) Zoon van 'Harim , Esr. 10 : sr
3) Grootvader van Mathathia / 1 Maccab. 2:1.
O Een gemeen vroom man te Jernfalem , die op den Mesfi,is hoopte. Luc. 2 , 25. Simon, Iemand, die verhoord is- was
1) De vader van Ammon, 1 Chron
4 » 20.
2) Zoon van Oniit, 2 Maccab. 3, e. 3 5 ,De naam van Apostel Petrus ,'foh.
13 6.9.
4; Een Tempelvoogd , 2 Maccab.
3» 4-
5) De Yveraar of Zelotes , Matth. 10, 4>
6) Ken mebarfche , dien Christus waatfchynelyk geneezen heeft , IVi&tih. 26, 6.
?>



304 S I M.
Een man van Cyrene, die Christus kruis moest draagen , Matth. 27, 33»
8J Een Toveraar , Hasdel. 8,9.
9) Een lederbereider te Joppe, Halid. 43,9.
10) Simon Niger, Handel. 13 » «• Simri, Zanger; was „, '
1) Een Vorst van den ftam Simeon , Num. 25 , 14. .
2) Koning van Israël, 1 Kon. 16, 9.
3) Een zoon van Serah , 1 Chron.
4/Een' zoon van Jaëra , t Chron. g, 42.
O Het land Asfyriën, Jer. 25, 25. Simron , Hoeder; was
1) Een zoon van Abraham en Ketura, Gen 25, 2.
2) Ken zoon van lfafchara Gen. 25, 46.
3) Een ftad , die ook Simronmeron genoemd wierd, Jof. 12, 20.
Simsai , Mijne zon ; een koninglyke Schryver in Samaria , Esr. 4,8.9.
SiMSON * Zon , Vreugde, of ook Dienaar ; zoon van Manoah , Keent* 13, 24.
Sin , Doornachtig ; een onvruchtbare landftreek, vier mylen van de Schelpzee, Exod. 16, 1- Maar ook droeg
een



S I N. 305
een vu$-? (rad in Fgypten deezen naam , Kzrch. 30, 15. 16. iSiNA, Horteerder; was
1} De zoon van Siiiuï, 1 Chron.
23 ■ i®.
c.) !;e ^erg Sirraï. Sinai , Doorr.bosch j een berg in de Ara-
buTche wreftyne, Exod 24, 16. iSiNi, Boom; zoon van Canakn, Gen.
10, 7.
S ph, Pikt daardoor wordt verftaan O Twee fteden in Juda, waarvan de een aan degrenfen Idum»-a,Jof. 15, 24. De tweede by Maöu en Carmei lag, 1 Sam. 23, 14-15.
2) Een zoon van Mefa , 1 Chron. 2, 42.
3) Een zoon van Jehalaleè'!, 1 Chron. 4, 16.
Siphra , Schoone j vroedvrouw in Egyp-
ten » Kxod. 1, 15. Biphron , Gefchreeuw; een grensftad in
dan ftam Ju^a, Num. 34, 9. BivHTAN, Rechler; vader van Kemuè'J,
Num. 34, 24. SiRioN, Pantzier; is de berg Hermon,
Deut 3 , 9 StSA, beteekend
l. Marmer \ vader van eenige Schryvevs van Salomo , 1 Kon 4, 3. II. Een heerlyk gefchenk; vader van
Adi*



33(5 S I S.
Adina uit den ftam Ruben , i Chion. iï, 4z. 111. Een wild dier; onder deeze betekenis ftaan.
:) Een zoon van Simei, i Chron. 23, u.
2) Zoon van. koning Rehabeam, z Chron, ii, 20. Sisak, Overtollig gefchenk ; k<»iing inEs yf ten , die den tempel te Jerufalem plunderde, i Kon. n, 40. SiseiwAï, Buiter; zoon van Flt'afar uit
den ftam Juda, 1 Chron. 2, 40. Sissera, Vreesachtige ruiter; was
1) Veldhoofdman van Jabin koning der Kauanieten, Recht. 4 , 2. 7 9.
2) Een van de Nethinim , Esr 2,53. Sitari , Opziender ; een van Daviü's
Amptlieden over zjne runderen , 1
Chron. 27, 29 SrTRA, Haat; een put dien Ifaak heeft
laaten graaven, Gen. *6 > 13. Sivan, Slijk; de derde maand des Hebreen, Esth. 8, 9. Seomoth , Vredetak; een Leviet, 1
Chron. 24, 22. Smida , Bekend naar den naam; zoon !
van Gileiid, neef van Manasfe,Num.
26, 32.
Smirna , Bitter; ftad in klein • Afiën, 1
Openb. Joh. 1,11. So, Begeerig ; koning in Egypten 2
Kon. !7} 4, So- \



S O 9.
3^7
'SfïBAB j Ferbryzeiaar; een van David's
zoonen , s S im; 5 , 14. ■Sobach , Netten; veldhoofdman in Syri*
en, 2 Sam. io, 16. 18. iSobai , Gevangen ; een Leviet , Esr«
2,42
Sobad, Reiziger, was 1^) De tvveedt zoon van Seir, Gen.
'36>2p.
2) Een zoon vnn Caleb uit den ftam Juda, 1 Cliron. 2 , 50. 52.
3) Een zo»n van Juda, 1 Cliron.4, i- 2.
ESobfk, Verlaaten; een Overfte van het volk Juda, ten tyde van Nehemia » Nehem. 10, 24.
iSobi , Gevangen ; zoon van koning Na* has, 2 Sam. 17, 27,
sSocho, Hut; w>s
O Een ftad in K>na!in in den ftam Juda, twee mylen van Jerufalem ge» legen, Jof. 15, 25.
• 2) Ken ftad oj> het gebergte mede in den ft-im Juda, Jof. 15, 48.
Saoi, Mijn geheim-, vader van Gaddiël, Num. 13, 11
iSonoM, Hun geheim; een fraaie koning» iyke ftad, zes mylen van Jerufalem ten zuidwesten , in een bekoorlyke land» ftreek gelegen, Gen. 10, 19.
■ Soh e leth , Slungenberg , een berg by de fontein Kogel., i Kon, 1,9,



SoS 8 O H,
Sohrth, Trots*; zoon van Jefei uit den
ftam Simeö'n, i Chron. 4 , 20. Som er , Hoeder; was
O jofabad's vader» 2 Kon. 12. 21.
2; Tweede zoon van Heber uit den ftam Afer, 1 Chron. 7, 32. 34* Sop at er, Het keil des Heeren; een ge-
loovige te Berrhoën, Handel. 20, 4. Sophach, Verward; veldhoofdman by
deSyriè'rs, 1 Chron. 19, 16 18. Sopher , Schrijver , krygs overfte van
kouing Zedekia, 2 Kon. 25» »9SopHkreth, Schrijvers; een van Salo-
mo's knechten , Esr. 2 , 55Sorek, IVjnftok, een beek in Kanaan,
Recht-. 16, 4. Sosipater, Helpende vader; was
O Een Hoofdman ,2 Maccab. 12,19.
O Nabeftaande van Paulus , Rom. 16, 21.
Sosthenes, Sterke Heiland, Opperfte der fchooien te Korinthus, 1 Corinth. 1, 1.
Sostratus, Sterke Heiland; Ho fdman
van koning Antiöchus, 2. Maccab. 4 > 27» Stachir, Air .een geloovige te Romen,
Rom. 16, 9. Stephana, Kroon, een geloovige vro,uw
te Corinthus, i Corinth 1, 16. Süchoth, Hutten, was
1) Eene 1 udftreek, alwaar Jakob zyne tenten opfloeg, waarvan zy ook
den



S U C« 309*
den naam heeft ontvangen , Gen. 33» ii-
3) Een plaats aan de uiterfte grenfen van Egypten aan de roode zee , ExoJ. ia, 37. iSüCHOTHBeNOTH , Dochters der hutten,
zekere Afgod, 2 Kon 17, 30. Sunem s Raave verandering , een ftad in
den ftam lfafchar, Jof. 19, 18. ;SüNt , Ver ander aat , zoon van Gad ,
Gen. 46, 16. iSupim, Gebaard, was
j) Een zoon van lr, 1 Chron. 7, 12.
2) Een zoon van Machir, 1 Chron. 7, 15.
3) Een poortier, ten tyde van David, 1 Chron. 26 , 16»
!Sur, Ontwijkende, w3s
1) Een groote woeftyne in Arabiën , Gen. 16, 7.
2) Een poorte aan den Tempel y a Kon 11, 6,
iSusAN, Lelie , de hoofdftad, welke de
rykszetel der koningen van Pe;fie
was, Esr. 4, 9. ISusacina, Roos, Lelie, wgrs
O Een dochter van Hilkia, waarvan meu in de Apokryphe ^oeken een afzonderlyke gefchiedenis vindr.
2) Een godzalige vrouw, Luc. 8; 3. iSosi', Mijn paard, vader van Gaddi ,
Nam. 13112.



5io SUS.
Süstm, Wild» dieren, dit waren Reuzen , Gen. 14, 5.
Syntichs, Aanfpreekfler, een godvreezende vrouw te Philippis, Philip»4*2;
Sv«ACSAj Die mft geweld iets tot ztcli trekt, een groote ftad in Siciliën , HdLdel. 28, ia.
T.
Tabacth, Rwg, een van da Nethinim *
T* bath . Goed , een ftad in den ftam
Manasfe, Recht 7, 22. Tabea, Ree, een geloovige vrouw te
Joppe, Handel. 9, 36. 40. Tabeal , Gods goedheid, een Ephraï-
miet, Jef 7, 6. Ta be kl, Gods goedheid, eén O vet Re te
Samaria, , Esr. 4,7* Ta ba era , Aanfieekmg , een plaats ia
de woeftyne, agt en twintig mylen
van Jerufalem 3 ten zuiden , Mum.
Tabrimon , Goede granaatappel, vader
van Benhadad, die koning in Syrien
was, i Kon. 15,18. TaHath, Schrik, de drie en twmliglte
rustplaats der Israëlieten, Num. 23 >i
a6« 27.
ïalwon t Voorbereidde damw, was



TAP. 3:i
O Eea poortier ten tyde van David . v i Chron, 9, 17. r »
»J Feo pconier'na de Bab}!onifcbe gevangenis, Nebem. *' J *
sïomó ^T*' dOChfer T£"D k0DiDg ^A.Ofro , 1 Kor. 4 4 n. P
IArsis , Af armer zoeker, was
O Een zoon Tan Jaran , 1 chron.
Taa Blhaa - °» den Ser-rarr.-n , 1 Chron. lo
3; Een \ orst r*n Ak*stMm , ka.
I t*mu, 1 Cbron 20 , 11. ^rraacj 3\ de jood», F3h. 2, ,<T
££,^€^lfc4f• eea ^ den fr«m , Ji.da, 1 Sam 15, 4.
O Een Trad h. dtn ftam Jn/Ja , r8f. s; hen poertier, Fsr. ,0, jj,
;> * ^a Ronnafee RetfcnziT. H'snï.
h^bor, Gnuf, w»
O tra booge berg op <fe gr-n^n
»: nadere p!a*o, rarran te*a*
Tap-



Tadmor, Bittere borften , een ftad. ia Hemathzotu tusfehen Syrièn en Dam.skufi, % Chron 7,4. ...
Tharnach, Verwoejler, een ftad in den ftam Manasfe , aan deeze zyde der ■ Jordaan, Jor. 12, él\
THAaaeA, Vreesachtige woud os, zoon vau Micha uit het geflacht van Saul, i Chron. 8 , 35-
Thahan, Dik o£ Vet, was
ti De derde zoon van Ephraim, N urn.
£)2Ëen5zoon van ïelah , 1 Chron.-'
Thahas!5'^, derde zoon van Nahor .
Gen 22 , 24- , Thahath , Nederwaards, wss
O De drie en twiotigfte rustplaats der Israëlieten, Num 31, . s« > %ron 3J Een zoen van Asfer , 1 CUfonj
3)6Ée2u 'zoon van Bered , 1 Chron J
ThaKrhatH j der zwakheid, zoooj
van Hasra, 2 Chron. 54, 22.
ThalmAi, Aardklomp, was .1 1) Een zoon van den Reus Ennk; 4
2^Sng,te3Gefur , wiens;dochte^ koning David tot zyn yriW% nam,
2 Sam. 3 > 3- , Mpfhi-
Thama, Awuftw», een vau,de Nethi
nim, Ew. a, 5* A 1



f H A. 3t3
jXhamar: Palmboom \ was O Een Kauanietin , die van haaren Schoonvader wierd bezwaug-rd , Gen 3Si 16.
2) Een docmer van Abfah-m , gehuuwd aan koning Rehabe&m 5 » Sam. 14: i?.
3) Een dochter van David , door Amiïiin gefchönden, 1 Sam. 13: f.
4) Een ftad, anders ook TJvuim i' genoemd,! Kon, g:i)!. Ezech. 47:19*
rMANHUMeTH : Troojler; was de vader van Serajah, 2 Kon. 25: 23,
ifhapnah : Appelboom ; w s O Esnftad in de ftam Juda,Jof. ijk i «7-
2) De tweede zoon van Hebron, 1 Chron. 2: 43. fHARAn: riekendi was
ijl AbrahamsiVader, Gen. ti: 24.
a) Een legerplaats der Israëlieten i Mum. 23: 27, 18. FhaRiala: Sterke Eikenboom; een ftad
m Kau&au, jof ii : 27■ Tharthan*. Spuuweniè draah\ U ygs«*
ovetfte van Sanherib, ; Km. 18". 17. Th at n ai : Begiftigd; Landvoogd te
Samaria, Es. 5: 3. d. ^HeBAH : Slaager ; zoon van Nanor*
Gen. 22: 24. Thebrz: Modderig; een ftad in da halve ftam Manasle, Recht 9; 50.
O Tasi-



3M THE.
Thekoa: Trompet; een ftad in KanaanJl
2 S am, 14 : 2. Th blaH , Lid; zoon van Refeph,!
Chron. 7: 25. Th ema : Wonderbaarlijk ; was
1) Ism'aèVs negende zoon ,Gen. 25:15.
2) Eene ftad in het fteenachtig Ara»; biën, Job. ó : 19.
Thkwan: Kostelijk; was
1) Een zoon van Éliphas, Gen. 35; ii.»
2) Een ftadder Edomieten,Job. 2: iïJ Theoootus, Pan God gegeeven, Nikail
nor's gezant aan de Jooden ,2 Maccab,!
14: 19 1 Thsophilus : Iemand , die God Hem
heefti een voornaam man, aan wienl
Lucas zyn Evangeliüm heeft opge«l
draagenj Luc. 1 : 3. Handel. 1:1. Theres: Erfgenaam ; Ahasverus KsHl
merdienaar, Efth. 2: 21. Thbuoas: Belydenis of Lof; een manJJ
die zich voor den Mesfi .s fchynt uifl
gegeeven te hebben , Handel. 5: 36» I Thibeath: Moord; bergftad in SyrienJ
1 Chron 18: 8. Th»bni: Kaf; Chinath's zoon» 1 Kon.1
16: 21.
ThicïlathpIlleser t Bie de afvalligê rebe len met de kroon verè'enigd; koning! vanMsfyriè'n, % Kon. 15; 29.
Thikwa: Godvruchtig; was O De vader van Sallurn, 2 Kon. 221|
I4. *j



T H F. 3tg
j O De vader van Jehafia, Esr. Jio: 15. hiion: Opgehangen; was de jongfte : zoon van ïHnon uit de ftarn Juda, % ( Chron. 4.' 3,o. ihïmna: Afgeteld volk; was 11) Een vorst onder Eiau's kinderen,
Gen. 36: 40. ! Een ftad aan de grenzen derPhilifty-
nen, ook Tfiimaath genoemd, Gen,
38: 12. 14. ihipsah: Doorgang; een ftad in Kar>naan , 1. Kon. 4 : 24. 'in ras : Voeder ; zevende zoon van Ja* [phet, Exod, 10: s>. ih ir ha ka : Hinderpaal der wet ; koning der Muoren tegen Sanherib ver* 1 wekt 2 Kon 191 q, jhirhena : Genade-ziender ; Kaleb's 1 zoon, 1 Chron. 2: 48. ihiria; Befpieder; Jehaleël's zoonf ï i Chron 4 : ió. hirza: Een verwoejle; was 11) Een dochter van Zeiaphehad, Num,
26 .• 33.
o.) Een ftad in de ftam Manasfe, Jof, 12: 24.
ih!sbe: Bekeerde ; ftad in het land Gi'
lead , 1 Kon. 17 : 1. Jhoah: Modder ; zoon van Suph, x l Chron. 6 : 34.
'hcchen , Cewigt; ftad in de ftam SU 1 meon , 1 Chron, *, 32.
O 2 Tho*



3ï6 T H G,
Thogakma, Hoogt Aro3«;GomerJs jong-
fte zoon , Gen. 10, 3. THomi,iV;*oon van Suph,iSam. 1,1. Thoï, Verleider ; koning te Hemathj 1
Chron. 18, 9. J«oLA Wormpje; was
1 j <fafd>ar's eerfte zoon, Gen. 46,1».
2) Ken Rechter in de ftam lfafchar. Recht, ioi 1. Tholad, Gehoopte; ftad in de ftam Si- .
nieön, 1 Chron. 4, 29. Thomas, Tweeling; Apostel van Jeins,
Joh 11, 16. T«cp3bl,Zotheid;een plaats in dewoe-
ttyne, over de jordaan, Deut 1, t. Thraseus , Waaghals, vader van Apol*
Jonius , 2 Maccab. 3 ,5» Thübal, Wwereldlijk jzoon van Japhet,
Gen 10, 2. Th vb At. k ai k , Bezitter des aardry ks ;
zoon van Lamech, Meefter in yzer-
werk. Gen. 4, 22. Tiwtus Geëerde; vader van den blinden ïJ mhneus, Mare 10, 46. Ti won , EerwAiraig j een der zeven
Diakonen, Handel. 6, 5. TiwOTH«üs, God'eerbiedigend; was
1) Ken Hoofdman'vau Antiochus, I * Maccab 5 , 6.
0 Leeding van Paulus, aan welken riie Apostel twee brieyen heeft gejfchreeven.
T°*



T O B.
3i?
ToBADOtfïA , Een goed Heer; was een Leviet, 2 Chron. 17, 8.
TobiAs, Des Heet en goedheid; w&s 1) Een Leviet, 2 Chron 17, 8. O Üen man in de tyden van Esra,
Esr 2, 59. 3) Vader en zoon uit de ftam Naphtali, Tob. iti. r
Tofhet Keteltrom, was een plaats in het dal der kinderen van Hinnom, alwaar de fchikkelyke afgodery met het verbranden der kinderen bedreeven wierd, Jer. 7, 31.
Tbachonïtis, Steentichiig gebergte; een landfchap tusfchen het gebergte Libanon , de Jordaan en de zee Tiberias, Luc. 3, 1.
Tripolis, Drieflad; zeeftad in Syrièn, 2 Maccab. 14, 1.
Troas , Doorbeorde ; het gewest, an« ders ook Phrygiën genoemd, alwaar men zegt, dat het oude Troja zoude zalgeftaan hebben, Handel. 16, 8.
Trogyhon , Rond gat; een ftad en voorgebergte tusfchen Ephefus en het eiland Samos, een bekwaams havpn , Handel. 20, 15.
Crophamus, Gevoed; een bekend man in Christus gemeente, Handel. 20, 4.
PrypHüna, Een Tedere; een geloovixe te Romen, waarfchynelyk TryphoftV» zuster, Rom. 16» 12.
O 3 Twr*



3I8 T H
Ïrvphov, Verdarteld; een Syrlsch Legerhoofd, Maccab ii, 39
TyCHious, Gelukzalig; Paulqs leerling gn reisgenoot , dien by van Romen riaar Ephefus en Colosfus zond » 2 j Tim. 4 . if ■ Colósf. 4,?.
Tyrannus %Heerf$her, v/.is of de Stichter 1 of deVcojftander van de fchool te Epheftjs , zynde te vooren waarfchynelyk een Wys^eer, bedechter den chrisie- I lyken Godsdienst omhelsd, Hand. 19,9, fl
Tyays^o^ een zeer oude ff ad, Jef. 23,, 7.
Yajesatha, ölyfboom; Haman's zoon,
Esth q, 9. Yaphsi , yerbreeker ; zeker man uit de
ftam Naphtali, Num. 13» i5Yasni , Slaapende ; SamuèTs eerfte
zoon, i Chron. 6, 23. V AgTHi," Ztdpjter; de hoogmoedige ge?
malipne van Ahasverus, Est. i» 9* Ulai, Sterkte; een bron, Dan 8, 2. |pi.am,' Een Hal; zoon yan Sares, 1
Chron. 7, 16. fJa, Fmr ; was
Een plaats, alwaar men het vuur 11
aanbad, Gen 11, 28.-
Ehphal's vader, 1 Chron. 11, 3Ï?' |Jrb,an, Beleefd; een goed yriend ym H ÏPaplus, Rom. 16, 9.
\3%x* ^u* vuar'> was
"'l) Eea zoon van Hur, Exed, 31, 2,



U R I 3r9
2) De vader van Geber, i Kon. 4, i9, ;. v Ri a , Het licht des Heeren ; was
1) De egtgenoot van Bathfeba , 2 Sam. 11, 3, 5.
2) Een Hoogepriefter, 2 Kon. 16,10.
3) Een Profeet, Jtr. 26, 20. 23 Uriel, Gsds vuur; 1 Chron. 6, 24. 2
Chron. 13, 2, JjsA , Sterk ; was
ij Een zoon van Abinadab, dien de Heere wegens het aanraaken van den tabernakel doodde, 2 Sam. 6,3.
2) Een Israëliet, 1 Kon. 21, 18. Usal, Wandelaar; een zoon van Jaketan, Gen. 10, 27.
Jsi, Myne fierkte; was
1) Een zoon van Buki, 1 Chron. 6,6* 2J Een zoon van Thoia, 1 Chron 7,2'
3) Een zoon van BeJa, 1 Chron.7 ,7' a) Een zoon van Bani, Nehem. 11, 22*
JslA, Hes Heeren fierkte', was
0 Een zoon van Saul, x Chron. 6 , 24.
2) Koning in Juda.
Jsiel, Gods fierkte, een zoon van Ka-
hath, Exod. 6, 18. Uihai, Verkeerd, zoon van Ammihud,
1 Chron. 9, 4. Jz, Raad, was
O Een zoon van Amram,Gen. 10,23. 2) Een van Efau's nakomelingen ,
Gen, 36, 28. 3; Eea zoon van Nahor, Job. 1, r.
04 X



320 X E N.
X.
Xknius, Herbergzaam, zekerebynaam van Jupyn, welken de Heidenen als den Overfte en vader van hunne afgoden, als mede eenen, die de vreemdelingen Hef heef *, befchouwden, 2 Maccab 6,2. Z,
Zaanim, Eikenbosch, Recht. 4> Zacharias , De gedachtenis des Heeren , was
\) Een zoon van Jerobean den tweede , 2 Kon. 14 > 29.
2) Fen zoon van Jeberechja, Jef. 8, *.
3) Een Profeet, ten tyde van Afaria, 2 Chron. 26, 4.
4) Een Vorst aan het Hof van Jofaphat, 2 Chron. 17, 7.
5) Vader van Abi, 2 Kon- 18, 2.
6) Een zoon van Jofaphat, 2 Chron.
21. 2.
Een Mufikant, 1 Chron» 15,8. 8} Vader van fofeph, den Joodfchen
Hoofdman, 1 Maccab. 5, 18. g) Een Priefter, vader van Johannes
den Dooper, Luc, 1, 5. 10) Een zoon van Barachia,Matth.23,35. 11} Ken van de twaalf kleine Profee' ten, die ten tyde van Darius Hysdaspes met Haggaï te gelyk geleefd heeft.
Zacheus , Een gezuiverde , rechtvaardigt t was %
O



Z A C.
321
0 Een Hoofdman van Judas Maccabens, 2 Maccab, io, 19,
s) iien Oppertollenaar, of Ontvanger Oer tollen, een ryk man, die zeer begeerig was, om Jefus te zien. Je* fus voldeed aan zynen wensch en ging met hem in zyn huis,Luc 19,1,5.8 Zaciv-r, Indachtig, zoon van Hamuël,
1 Chron. 4, 26.
Zacur , Dien wen in de gedachten houdt;
vader vat» Sammua, Mum. 13, 5. Zadok, Rechtvaardig, was
O Een zoon van Immer, Nehem. 3,29.
%) Een zoon van Ahitob en Priefter, 2 Sam. 8, 17. Zaimoka.. Lommerrijke plaats, een le*
gerplaats der Israëlieten, Num, 33,41» Zai-muna. Beweeglijke beeld, een Midi* : amtivch Vorst, Recht. 8,5. iZarpath, Smeltb'uen, een plaats aan de 1 bei gen , ook Sarepta genoemd , ï
Kon. ,7, 0. C n n e o e o s, Begiftigde, de vader van ja» - kobus en Johannes, Matth. 4, 21. Zsboim, Adderen, een vau de vyf fteI den, die door vuur van den hemel
vernield zyn, Gen. 10, 19. Z»dad, Zyde, een plaats aan de grenzen van de ftam Juda, Num* 34, 8, Zede Kt as , Rechtvaardig R'er, was
1) De zoon van Cnaè'oa, een valfche Profeet, die Micha floeg, 1 Kon.



Z E L.
3) De zoon van Maefeja, een valfche .profeet, wierd ten tyde van Jeremia, op het vuur georaaden , Jer. 29,
21. 22.
%) Koning in Juda, hebbende elf jaa« ren geregeerd, 1 Kon 24, 18. Zelaphbhad, Vreesachtig, een zoon van Hepher uit de ftam Manasfe, Num. ] 36, 33-
ZfMar*, Wolryk, wooning van Kanaan's
zoun , Gen 101 18. Zemaraim, IVolruh, een hoogte op het
gebefte Ephraïm, Jof. 18, 23. Z.ephaNja, Een verborgene des Heeren ,
was
\j Een Priefter, 2 Kon 25, 18.
2) Een Profeer, Zeph. 1,23* Zsphat , Een wachttooren , een Kana«
netfche ftad, door Juda veroverd »
Recht. 1,17. Zer » Benaauwdheid , een ftad in de
ftam Naphtali, jof. 19, 35Zeretüsahar , Vroegtijdige benaauwdheid, een plaats, behoorende aan de
kinderen van Ruben, Jof. 13, 19. Zbkuja, De plaag des Heeren, moeder
van Abifaï, L'avid's zuster, 1 Sam,»6,6. Z}ba * Heer, een bediende en Remmee* I
fter op een landgoed van Saul, 2 Sam.
9 . a. 3»
Zjbba, Rhle, moeder van Joas, koning | in Juda, 2 Kon. 12, 1.
Zr- I



321
£iboim, Fermer, een plaats van Berria-
min s kinderen, Nehem. u, 34. Zioon, gager, was
O Ken zoon van Kanaan, Gen 10,15. 2; Een ftad in Pfaeniciën, Jof. 9, 28. ui lla , Kook/Ier , tweede vrouw van Lamech met welke hy benevens Ada m t lmwelyk trad , en daardoor de veelwyvery invoerde, Gen. 4, 10.
Zin, Grafteken , een woeftyne , ondericheiden van de woeftyne Sin, was een gedeelte van de woeftyne Paran, agttiende legerplaats der Israëlieten, Num. 13 , 22.
Z!i0N/i Dortr0Ptaa*s» de hoogde berg in de Itad Jerufalem , waarop de tempel en Uavid's burg gebouwd waren.
Zl/,aow» Ztender, een zoon van Gad. Gen 46 , 16. *
Zipora, Kroon of Dageraad , Dochter van Reguël, Mofes huisvrouw, Exod.
2 , £1.
Zoan , 7b< afe vreemde herberg, de vermaarde Refidentie • ftad der koninge'n m Egipten, Num. 13, 23.
Zoar, Klein , de wykplaats van Lut toen Sodom en Gomonha verwoest wierden, Gen. 13, lo.
Zophar , Kroon , Vriend van Job, een Naëmathiet, Job. au.
Zo*



324 Z ö P.
Zophim, Wachters, die van hoogten*
het land mdeften bewaaken, i Sam.
i, i. _ Zor , Steen of Rots, het oude Tyrus
op een ots gebouwd, jof. icj , 19. Zuar . Klein of Ootmoedig , vader vart
den Hoofdman Nathaniël Num, 1 > 8. Zuph , Honigzeem , een van Elkana's
Gvoorö'uders, 1 Sam. 1,1. Zur , Rots , een Midianitisch Vorst ,
Num. **, 15. • ... ZuKiè'l God mijn Rots, zoön van Am-
haï!, Num. 3 , ^urt-Sadda* , Sterke Rots, vader van
Seiumiëi, Num. 1 > 6.
EINDE.