( 99 J
vin den Biflchop van Meaux is, dat die Kerk die ontegenzeglyk, het onderwerp dezer voorzegging is, even weinig eene Kriften Kerk is dan BabyIon, en dat haaren Godsdienft, in plaats van overëenkomftig te zyn met de waarheid en eenvouwdigheid van het Euangelie verbond , verdicht „ valfch, Godslafïerlyk en afgodisch is, en daarom in plaats van befchreven te worden als aan Kristus getrouwd, zoo word zy, voor zoo veel hare vaftftelling aangaat, voorgefteld als de algemeene hoer van alle de Princen van het Roomfche ryk, eenig op hun fteunende, en alleen door hun gezag beftaande; en hierom, zo lang die geeftelyke Tyranny duurde , die, gelyk voorzegd is, haar liefhebbers om harent wil alleen oeffenden , zoude de waare Godsdienft van Kriftus nergens toelaating vinden : de verligte Propheet leert ons verder, dat, zo lang die Godlooze overheerfching duuren zoude, 'er ook geene Kerk in het Huwelyksverbond, met Kriftus zyn zal; maar dat, wanneer het voorzegde tydftip daar zal zyn, die zelve magten, die deze Tiranny oprechteden, den Antikriftifchen afval zullen atichafFen, dat dan en niet eerder, het Huwelyk des Lams ftand zal grypen, en zyn vjyf haar zal bereid hebben (ppp).
Daar is eenen anderen zeer zigtbaren miflag in de redeneringen, beide der Proteftanten en der papillen , over deze voorzegging, te weeten dat de ftad Babyion, een propheetifch teeken is, om eene byzondere ftad in latere tyden aan te duiden, maar gelyk ik reeds heb aangemerktde riguurelyke
fpreek-
Q>pp) Openb. 19: vs. 7. ,



fpreekwyze, bet groot Babyion, de groote Stad, de hoer der Koningen der aarden, worden alle klaarblykelyk overgefteld tegen Jerufalem, de Heilige Stad, het Nieuw Jerufalem, de Bruid des Lams; derhalven nadien het laatfte voorbeeld , onmogelyk eene byzondere Stad kan beteekenen, maar noodzakelyk in zyne beteekenis moet influiten iedere gemeenfchap der waare Kriftenen , die den zuiveren Godsdienft van 't Euangelium omhelzen en oeffenen, en in Godsdienftige zaaken, noch Heer noch Wetgever erkennen, dan Jefus Kristus alleen , zo kan ook het eerfte onmogelyk bepaald worden tot eene byzondere Kerk of Stad, maar moet zig noodzakelyk uitbreiden tot iedere gemeenfchap in iedere Natie, hoe die zig noemen moge, die het Antikriftifch, of het geen ik ge. lykluidend reken, het Orthodox Overgeloof aanneemt, het welk door de tydelyke magt alleen ingeheid is, en daar door ook nog alleen word ftaande gehouden. In dezen zin, is'er in de daad, Mylord ! in veele byzonderheden eene juifte en treffende overeenkomft tuffchen de beteekende zaak en het teeken; want gelvk Babyion de oorfprong was der oude, zo is de Orthodoxe Kerk die der Nieuwe afgodery, gelyk Babyion het eerft naar eene algemeene Heerfchappy ftont, de omliggende volken in flaverny bragt, zo ook trachte de Orthodoxe Kerk het eerft eene algemeene Heerfchappy op te richten over de geweetens, en de zielen der menfchen in flaaverny te brengen, even gelyk de Dwingeland van Babyion beval, dat zy allen,die het door hem opgeregte beeld, niet wilden aanbidden, in den Oven des brandenden vuurs zouden geworpen worden , zo hebben
ook



( ioi )
ook de Keizeren en Vorften der Orthodoxe Kerk, hun allen, die weigerden zig te buigen voor de afgodery, door hun opgerigt , veroordeeld, om aan den brandftapel om te komen, terwyl de Kerk geenszins door eene zoo Duivelfche wraak verzadigd, nog Godslafterlyk beltond, het laatfte oor» deel des Hemelsch te vervroegen , verdoemende hun allen tot de Eeuwige vlammen in de toekomende waereld, gelyk Babyion Jerufalem omkeerde en verwoelte, het volk Ifraëls gevangen leidende, hun dwingende de gronden van Mofes wet te fchenden, en openbaar de Heidenfche afgoden te offeren; zo heeft de Orthodoxe Kerk, de Kerk van Kriftus verwoelt, verflaafd, en de ware Beleideren van 't Kriftendom gedwongen ,den waaren geeft,en de eerfte beginzelen van 't Euangelie tegen te fpreeken, en hun gedwongen, haar algemeen geloof en eene afgodendien [lige wyze van Godsdienftige oefFening doen omhelzen; ten laatIten gelyk de Alfyrifche Hoofdltad, het onuitvoerlyk ontwerp te voorfchyn bragt, van een algemeeme vereeniging des ganfchen menfchdoms, en ten dien einden een middelpunt van eenheid, zogt op te rigten, het welk in onëenigheid, en de verfpreiding der volken over den aardbodem afliep , door de verwarring der fpraaken , zo heeft ook de Orthodoxe Kerk, over al waar zy valtgefteld is, een gemeen teken des geloofs opgerigt , onzinnig en te vergeefs trachtende eene algemeene overeenkomft van denkbeelden, en eenparigheid van Leeritelzels te weeg te brengen , zo is ook deze pooging uitgeloopen in de verdeeling en onderdeeling van het Kriftendom, in een waaragtig Babel van verwarring, en twillende kette-
ryen,



( ic>3 )
die van bet polytheismits (ttt), zoo zoude alleen volgen, dat 'er een zonde meer wierd toegedaan tot de lyft der fchulden, onder het Kriften dan onder het Mofaifch verbond ; ook konde deze nieuwe overtreding geenszins genoemd worden met, nog beteekend worden door den naam van eene oude overtreding van een geheel anderen aart, veel minder kan zy veronderfteld worden de oude overtreding te niet te doen , te verfchuiven, en zig aan deszelfs plaats te ftellen. Indien ik derhalven vinde, dat de Predikers van het Nieuw verbond, de wraak des Hemels verkondigen tegen Over/pel, Afgodery, Moord, en dergelyken , daar my te gelyk de onveranderlykheid van den Godlyken wil bekend is, zo begryp ik, dat ieder dezer benamingen die zelve zondige daaden nu beteekenen, die" zy gewoon waren, onder het eerfte verbond te beteekenen, en by gevolg befljit ik,dat Afgodendicnft hier geen nieuw zoort van misdaad beteekent, die nooit beftaan of weezen bad, dan drie honderd jaaren naar Kristus, maar die zelve ongerechtigheid , die onder dien eigen naam, zo dikwerf in het oude Teitament word aangehaald, zo nauwkeurig bepaald, zo plechtig verboden, is in de twee eerften der tien geboden. Hier moet ik inmiddels de vryheid gebruiken Mylord! om een zeer wezentlyk gebrek in het eenigit argument aan te wyzen, het geen ik ooit heb zien of hooren aanhaalen, om onze eige Nationale Kerk te verdedigen tegen de befchuldiging der Afgodery, onlangs tegen haar aangevoerd , om dat zy een weezen, als den eeuwigen , onveranderlyken ,en alomtegenswoordigen God eerbiedigt,
(ttt) \ Geloof iü veele Codea.
G



C no )
mus. Nu een (xxx) Polytbeift , op. dat hy de veelheid zyner Goden vafi den andere fcheide, moet noodzakelyk begrypen, dat die van onderfcheidt ife naturen, eigenfcbappen en gedaantens zyn; hierom zyn de onderwerpen zyner aanbidding, in plaats van oneindig, en onbegrypelyk begrypelyk , en onderfcheiden, door óe faculteiten zyner ziele; en door de hulp des Beeldhouwers, of Schilders, is hy bekwaam om zigtbare vertooningen te maaken, van de Goden die hy eert : gevolgelyk, het zy de kunftenaar te hulp geroepen word , dan niet, iedere polytbeift moet noodzakelyk een afgodendienaar zyn: het eerfte zoort van afgodery dan, en wel dat, bec geen niet het polytheifmus ftrengelyk in het eerfte gebod verboden is, beftaat in iet, wat dat ook zyn mag, als Goi te eeren, met en nevens dat een onlighamelyk , eenvouwig onzamengeftcld, onveranderlyk, oneindig wezen, door wien deze wet gegeven is, het zy dat iet, eenig gefchapen ding is, of wel het zuiver voord brengzel onzer inbeelding: indien derhalven de algemeene Orthodoxe Kerk, een zamengeflelden God eere, indien zy een menfchelyk, en by gevolg een gefchapen wezen, als den waren God eerbiedigt, indien zy een perfoon maakt, (ofperfonalifeert) en een onderfcheide onderwerp van aanbidding maakt van den buitengewoonen invloed der Godlyke magt over menfehelyke zaaken, (en dat zy ten minfte de twee deze eeifte doet, kan niet ontkend worden,) ftaat zy fchuldig aan de afgodery, in dit gebod verboden, en beantwoord, dus
ver-
, (rxx) Veelgoodendienaar.



f "ï)
verre de befchryving van de Antikriftifche Kerk, door den H: Jobaimes, in dit Prophetifch gezigt gegeven.
Maar fchoon het Polytheifmus, noodzakelyk afgodery influit, zoo is het egter zeker, du afgodery zonder Polytheismus kan beftaan, by voorbeeld een menfeh, die een eenigen God erkend, en eerbiedigt, kan van die God zo onwaardig den ■ ken, dat hy dien zig verbeelde in ftoffelykheid ingefloten, en omkleed met de natuur en geaartheid van een gefchapen wezen, het onderwerp der eerbied van alle zulke perfonen, is in zyn eigen denkbeeld een afgod, en de konftenaar ontbreekt alleen, om een begrypelyke omteekening, of afmaling van de bvzondere vorm, gedaante en trekken voor den dag te brengen, of een beeld op te rigten van de Godheid die hy aanbid,- het is derhal. ven een ander zoort van afgodery, den eenen waaren God, in eene lichamelyke gedaante, hoe die zyn mag , te eeren , ten hoogde fchuldig verklaard door de Mofaifche openbaring , en die de zelve by herhaling Godslaflerlyk noemt, en die wegens haare beledigende verkorting der natuur en eigenfcbappen van den Almagtigen, en om deszelfs verderfelyken invloed op de harten en zeden van 't menfchdom, in het tweede gebod vertoond werd, onzen Schepper veel meer te mishagen , en verboden, met de bedreiging van eene bvzondere draf 'er tegen aangekondigd; ook aan dit zoort van afgodendienji, hoe beledigend die ook voor den Hemel te zyn verklaard word, daat de heele Orthodoxe Kerk, ontegenzeglyk fchuldig, want zy erkend, den eenigen waren God te eeren in 't vleefch gekomen in 't lichaam van een G 5 menfeh



m
( »2 )
menfeh. De leden der Roomfche Kerk, maaken geene zwaarigheid, om, zintuigelyke verbeeldingen, van dit vleefch geworden onderwerp haarer aanbidding te maaken, en ULordfchap heeft aangemerkt , dat mijfchicn haare Kerk , hierom de befchuldiging van Afgodery, in deeze voorzegging tegen de Antikriftifche Kerk aangevoerd, verdient, egter met eene voorzigtige zorgvuldigheid, blykbaar in meer dan een gedeelte,van £Aü Lordfchaps zoo befchaafde redenvoeringen, blyft gy op deze omftandigheid niet al te zeer aandringen, fchoon , indien wy de bovenaangehaalde overtreding van het eerfte gebod uitzonderen, het de eenige eigentiyke afgodery is, aan welke dan die Kerk fchuldig is of zyn kan.
Nadien de zonde van Afgodery, dan klaarlyk beftaat, of in iet te eeren als God, het welk geen God is, of den waaren God te eeren, onder lighamelyke gedaanten, zoo moet men met opzigt, tot de gebeeden, die de Roomfche Kerk , aan Heiligen en Martelaren doet, die aanmerken, indien zy de zulken aanbid, als een zoort van befchermgoden, van een minderen rang (gelyk de Afrikaanfche Munniken in de vierde eeuw voor zeker decden , en van wien zy dit heeft overgenomen,) zo ftaat zy in waarheid, aan een hoogeren trap van polytheifïifche afgodery fchuldig , dan waarmede Proteftandfche Kerken kunnen befchuldigd worden: maar indien, gelyk zy voorgeeft, zy hun niet als Goden aanzoekt, maar als Middelaars rusfeben God en den Menfeh, wat misdaad zy mag pleegen tegen den eenigen Middelaar van het Kriften verbond, wat dwaasheid het is zich tot hun te vervoegen, die, zo verre als 'er eenige ge-
gron-



C ii3 )
gronde redenen zyn om te denken, onbekwaam zyn haar te verhooren, zo is zy egter uit dezen hoofden, niet fchuldig aan de zonden verbooden onder den naam van Afgodery.
Maar U Lordfchap voorzag zonder twyffel, dat eene regtftreekfche befchuldiging tegens de Kerk van Rome aangevoerd, dat zy den waren God onder een lighamelyke gedaante eerbiedigt, voor zeker een gelyke befchuldiging tegens andere Orthodoxe Kerken naar zich fleepen zoude: want wanneer de Proteftanten, den eenigen waaragtigen Heer van Hemel en Aarden aanroepen by zyn geboorte en befnydenis, by zyn angften en bloedig fweet, zyn Kruis, Lyden, Dood, en Begraving, zoo vertegenwoordigen zy aan ons, de ligbaamelyke gedaanten haarer Godheid even klaar, als dat zy een krucifk voor ons oogen fielden,. en derhalven is het U Lordfchap te over bekend, dat het de Kerken en de boeken van Devotie der Roomfche Kerk alleen niet zyn, in de welke beelden en fchilderyen van eene menfehelyke Godheid, of Godmen/cb gevonden worden , gelyk de Orthodoxen hem noemen, dien beide Roomfche en Proteftanten als den eenen waren God aanbidden.
Edoch het is niet nodig, de Afgodery van iedere Orthodoxe Kerk te bewyzen , U Lordfchap doet 'er openlyke en vrye beleidenis van, en onderregt ons, dat het een blyk van Gods goedheid en genadige verdraagzaamheid over 't menfchdom onder het Euangelie verbond is, en het oogmerk van zyn menfehwording was, de waereld genoegen te geeven , met deze afgodifche wyze van Godsdienft • Oeffening , tot dewelke dezelve zo , zeer



C 116)
eenen anderen tyd, op het allerplechtiglT verboden hnd ; en laavrielyk dat hy, met eene eigenzinnigheid en veranderlykheid, aan de zwakfte zyner fchepzelen niet paffende, naar voor vele eeuwen de voorvaderen van 't Joodfche volk, ten (trengfte onder het oud verbond geftraft te hebben, om dat zy hem onder eene lighamelyke gedaante aanbaaden, nu onder het nieuw verbond, zyn wraak over haar krooil m'tftort, om dat zy weigeren zyn eigen gebod te overtreden, en hem onder de gedaanten van een menfeh aan te bidden; wanneer ik dit alles o verweege Mylord! zoo zeg Ik de valschheid, de waarlchynlyk, de Godlastering, beide van deze Helling, en deszelfs verdediging , openbaaren zich zobiykbaar,datik verbaart en verftomd ben, om eene van beide verdedigd, en voorgemeld te vinden door mannen, en wel voornamelyk van Uiv Lordfchaps Character, die de echtheid der beide üpenbaringe toeftenmien, en voorgeeven. Leeraars van het Euangelium van Kriftus te zyn.
Spreekende van de tegenwerping van den Bisfchop van Meaux, tegen de gewoone uitlegging der Proteftanren, over deze voorzegging, heb ik opgegeven hec geene ik meende de waare reden te zyn, waarom de afgodery der afvallige Kerk, geen eene enkele rys, geeflelyk overfpel genoemd word; niet tegenftaande het ontegenzeglyk zeker is, dat de Propheet haare misdaaden rnee de fterkfte kleuren wilde fchilderen; hierom is het onze opmerking overwaardig, dat, fchoon die Kerk in dit 17 hoofddeel aJleen genoemd word, de Moeder der Hoereryen. en der Grouzvelen der aarden in het algemeen; zy nochtans in een voorig gedeelten dezer voorzeggende gezigten , met gees-
te-



C 117 )
telyke Sodomie (cccc') befchuldigd word, hoerery en overfpel Mylord! hoe misdaadig, zyn egcer zonden , waar in een menfeh, ligtelyk door de aanzetting zyner vleesfchelyke begeertens vallen kan , wanneer die niet zorgvuldig binnen de paaien, van Pligt en Kerkbedwang gehouden worden. Maar Sodoms zonden, daarvoor kan geen naturelyke reeden altoos gegeeven worden, want de b'efmetting is geheel en al tegen de natuur, en moet altoos walchelyk en haatelyk zyn, voor die wier zeden niet in den hoogften graad bedorven, en ontaart zyn; op de zelve wyze fchynt de aanbidding van zon , maan en fterren, onder volken der ftarrekunden, onkundig , een gemaklyk gevolg te zyn van eene natuurelyke bewondering dier fchitterende klooten, gevoegd by de ondervinding van derzelver nut en invloed over deze aarden ; zo had ook het eeren van overledene Helden , van uitmuntende weldoeners en beguuftigers van het menfchdom, zyn 00: fprong buiten twyffcl, uit eene ongemeene liefde voor die pejfoonen, en eerbied voor hurt nagedagtenis, gepaard met eene fterke overreding van hun bellaan naar den dood. Op dezen voet kan 'er reden gegeeven worden, van iedere gebeurtenis der Heidenfche Afgodery, uit overheerfching van zommige dier driften, die in s'menfchen natuur ingeplant zyn: Maar of het Godsdienltig eeren, van drie onderfcheidene beftaanlykheden, als drie byzondere onderwerpen van aanbidding en leer, en nogtans maar een God uitmakende, of het eerbiedigen van eene Godheid, die zelf zyn
eigen
(ccc') Openb. 11: vs, 8.



( u8 )
eigen Vader en zyn eigen Zoon is, zyn eigen Zender, en zyn eigen Afgefant, of de onveranderlyke en onfterfelyke Godheid, als had hy de wyze zyns bellaans veranderden zig vereenigd metdebrooze fterfelyke natuur van een menfeh, op dat hy flerven konde, of dit Mylordi geen zoorc van Afgodery te, onbekend in oude tyden, onverantwoordelyk, redeloos, en gedrochtelyk, aandruifchende teegen alle naturelyke bevattingen, van een onbevooroordeeld gemoed? Dit laat ik aan U Lordfchap en aan ieder voorftander der Orthodoxe Godgeleertheid over ter ernllige en onpartydige overweeging (ddddj.
Ge*
(dddd) Ernfiig heb ik overdagt en ben zeer getroffen geworden , door de zeer merkwaardige woorden van den Propheet Zacharias, in zyn 14de Hoofdd. ,, te dien dagen 5, zai het gefebieden, dat 'er leevende wateren uit Jerufa-
lem vlieten zuilen, de helft van die naar de Oostzee , „ en de helft van die naar de agterfle Zee aan, zy zul„ len nes fomers en des winters zyn,ende jehovah zal ,, tot Koning zyn over de ganfche Aarden, te dien dagen „ zal jehovah ééN zyn en zynen naam ééN."
Dat de Propheet hier de laatfte en gelukkige dagende* N. Teftaments, de uitbreiding des Euangeliums, over de gantfche Aarde voorzegt, daar aan denk ik niet dat een Kriften twyffelt, te dien dagen zegt de Propheet, dan zal Jehovab een zyn en zynen naam een, deze woorden geven duidelyk te kennen, dat'er een tyd zal zyn, dat Jehovab wel zal gekend worden , maar onder eene dwaling, en wel deze, dat Jehovab niet als een nog zynen naam als een zal gekend en aangebeden worden; die heerlyke dagen, waaneer Jooden en'Heidenen, wanneer de geheele Aarde Jehovab zal dienen, beleven wy nog niet, des moeten wy zyn in die tyden, waarin Jehovab over de geheele Aarde niet word gediend, en daar hy gediend word,moet dan zynen naam niet ah een gekend, of by als een gediend worden, zoo de voorzegging egt is, is dit gevolg zeker, en
zien



C "9 )
Gewag gemaakt hebbende, van het rt de Hoofd, der Openbaring, kan ik niet voorby, V Lordfchap te doen opmerken, dat de afvallige Kerk, in dat gedeelte van het prophetifch woord verbeeld als verdeeld in een even gelyk getal deelen, met de borgerlyk magt overéénkomftig door welke zyis opgerigt, en wy worden geleerd, dat de affchaffing van het Prophetifch overgelo of, eerll in een tiende gedeelte zal plaats hebben (eeee), dat is enkel in eene der EuropifcheS'aaten alleen, en dateenigen tyd daar naar die affchaffing overal zal vervuld worden; het is nogtans U Lordfchap bekend, dat de Godsdienftige verandering, die plaats greep by de affcheiding der proteftanten van de Kerk van Rome, in plaats van in een ftaat alleen plaats te hebben ,
in
zien wy in de belydeniflen van alle vsftgeftelde Kriften Kerken over de geheele Aarde, zoo is emvouwig de vraag, word daar Jebovab als een, en zyn.-n naam als een gediend? hst antwoord is in alle belydeniflen te vinden, dat Jebovab is, de drieeenigen God,en dat zyn wezen drieeenig is, dus word nog Jebovab a\seen gekend, nog zynen naam als een gedient, dit is zoo klaar als de Zon op den middag, de Kriften Kerken dwaalen dan volgens deze voorzegging, eene dwaaling die haar nu zedert de vierde Eenw heeft aangekleefd, maar die ook door Gods goedheid, door hem ter zyner tyd zal weggenomen worden vo'gens deze zelve voorzegging, en de beginzelen zyner reeds van, en het ligt het geen deze verduistering zal verdry ven, is reeds voorlange opgegaan, en neemt gedurig iterker toe; veele Geleerden openen de oogen , waar onder wy eenen Hesf, Vernet en onzen Brieffchryver tellen kunnen, nevens nog veala die uit vreeze , om niet uit de Synagoge geworpen te worden , (hoewel zeer te ouregt) zig bedekt houden, ieder Leeraar en iedere Leek overdenke deze voorzegging ernftig, en bekenne zyn dwaaling.
leeee') Openbo 9: vs. 13.
H



( »20 )
in veele ftaaten ter gelyker tyd is ter uitvoer ge* bragt, zo dat, dat geen 't welk wy by dien naam roemen, die alzins groote hervorming niet zyn kan, die hier voorzegd word, en die ter vervulling dezer voorzegging volftrekt noodzakelyk is.
Zo kort my mogelyk was Mylord! heb ik voor U Lordfchap, en myne medeburgeren in het gemeen, die aanmerkingen opengelegd, die ik, met betrekking op de aangelegene vraag, op de eerfte bladzyde van dezen brief vcorgefteld, had voor te dragen: onmogelyk is het voor my te zeggen, wat indruk zy op U Lordfchap, of iemand anders maaken zullen maar een vergelyking van onze Godgeleerde geloofsarticulen, en flelh'ngen, met de letter van het oude, en de voorzeggingen van het Nieuw verbond, op deze wyze gedaan, treft myn Geeft met de klaarfte overtuiging , waar voor het vatbaar is. ■ Om nu alles in een oogpunt te brengen, zco fchynt my dit de zaak te zyn.
Inheide de Heilige Boeken, zo der Jooden als der Kriftenen , beroept men zig op de vervulling der te vooren bepaalde uitkomften (ffff), als het eenig en onfeilbaar kenteeken tüsfchen eene waare en voorgewende openbaaring, op een treffende wyze , worden wy geleid tot den Geeft der Pro. pbetfie, als hei getuigenis van Jefus (gggg), hier uit volgt noodzakelyk , dat of deze voorzeggingen van 't Euangelie , die voor de tegens-
woor-
(ffff) Behalven Deur. 18, boven reeds aangehaald, t\i Jef. 4. : vs. 22, 23. 42: vs. 8, p. 44 vs. 7, 8. (gggg) Openb. ip: vs. ic.



C )
woordïge Jaartelling van het kriftelyk tydperk behoorden vervuld te zyn, vaft en zeeker moeten gebeurd zyn, of anders is dit Euangelie valfch. het groot onderwerp dezer voorzegging, is een algemeenen afval van den waaragtigen en redelyken Godsdienft van Jefus Kriftus,toe een geheim» zinnig, la/Ier lyk en afgodifch by geloof, onder welkers bedriegelyken invloed , het volk hun ooren zoude afwenden van de waarheid, de gezonde leer verwerpen ,verdigtzelen en valfchheid, in deszelfs plaats aanneemen: zoodanig een Godsdienft moet noodzakelyk in zyn grondbeginzelen, en in zyn geheel dwalende zyn: hierom dan, nadien iedere vaftgeftelde Kerk, in het Kriftendom, van de vierde Eeuw tct onze tyd toe, geftigt en vaftgefteld is op een en het zelve Orthodoxe fundament, en allen, de zelve voornaame grondmiculen, van Godsdienft-Leer en Geloof hebben aangenomen, zo moeten zy noodzaakelyk, of allen zyn afgevallen van het waare kriften geloof, volgens den Inhoud dier voorzegging, of zodanig een afval is
niet gefchiet, en heeft nooit plaats gehad -»
met andere woorden, of de Kristen Openbaaring is onwaar, of DE godsdienst VAN ikde-
rs Orthodoxe Kërk in Europa is Fabelag»
tig EN VaLSCH.
Indien ik Mylordl onder deze overtuiging, my verbeeld had,dat de leeden der wetgevende magt, doch die van U Lordfchaps heilige ordre in het byfonder, deze omftandigheden, in wettige overweging genomen zynde, evenwel befloten, om het vaftgeftelde Syfthsma van Godsdienft te doen ftandhouden , zo zoude ik het van myn plicht geoordteld hebhsn, volgens myn geweeten aau-
ftonds



ftonds myn priefterlyke bediening neder te leggen, en my zelve van de iNationaale Kerk af te fcheiden, maar ik ben overtuigd, dat noch de voorzeggingen van het Euangelie/noch de fundamenteele articulen der geloofsleuze door de wet vaftgefteld, ooit aandachtelyk in dat ligt, in het welk ik die getracht hebbe te plaatzen , befchoud zyn; het fchyndt my toe ieders plicht te zyn, die meent dwaalingen en abuifen van aangelegenheid te ontdekken, in die Godsdienftige gemeenfchap, waarvan hy een lid is, eerlt zyn uiterile pogingen aantewenden, om die hervormt, en te regt gebragt te krygen, en indien zyn pogingen nutteloos bevonden worden, als dan zig af te fcheiden van de gemeenfchap, van iedeie dus dwaalende Kerk.
Volgens deze overtuiging dan, ben ik U Lord' fehap met deze uitgave luiHg gevallen , die ook vroeger het iigt zoude gezien hebben, indien ik niet noodig geagr had , de uirkomft van een lang verwy!t appel aftewagten, het geen in den loop van een proces gedaan was, het welk tegens my, in
de geeftelykegerigtshooven(fótó) begonnen was,
ge-
Q>bbb) Ten bswyze van het weezenlyk verval van dien fl chten geest des Antikriltendoms onder ons, zoo wel als om r .gt te doen , en van myn kant dankbaarheid te bèibigen, aan de Parochianen van Te&kesïrurj, behoord hier aangemerkt te worden, dat de vervolging waar van bier gewag gemaakt word, alleen door een klein gedeelten van hun goeugekeurd en aangemoedigd wierd: wyl de meerderheid , op de eerde kennis 'er van , tot haar eeuwige Eer,op eene zeer plechtige wyze hunne verontwaardiging; in openbaren druk te kennen gaf, en met de orgeïntreffeertfis edelmoedigheid , en waarlyk Kriftelyke weldadigheid vry willig eene infehryving opende, voor een zeer ruime lom om de onkoften ter mytser verdediging noodig ie voldoen.



( i=3 )
"edeeltelyk door dien. overmatigen iever van dat onverdraagzaam bygeloof, en nauwbezet overgeloof, het welk het voornaam onderwerp der Voorige bladzyden geweest is, maar vooral door de kwaadaartige wraak van beledigde hoogmoed, en alles overheerfchende trotsheid.
Indien de zaak van 't KrilTendom, tegen het Antikriflendom , op die zelve gronden verdedigd ware door een voorfpraak van U Lordfchaps bekwaamheden en rang, de verwagting ware groot geweest: maar ik ben geheel overtuigd, hoe onwaarfchynelyk het is, dat redenen, te voorfchyn gebragt door iemand van zo weinig aanbelang, als ik"ben, hoe overtuigend en wel geftaafd, eenigen invloed van aanbelang zoude maken , wanneer die tegengeftaan worden , door algemeene ingewortelde vooroordeelen van verfcheidene Eeuwen, gepaard met het byfonder tydelyk voordeel van een magtig lighaam van leeden : al wat in myn vermogen was, heb ik tot de nodige hervorming toegebragt, dewelke ik overtuigt ben dat eerlang in onzen Godsdienst zal ftand grypen, niettegenlfaande al de tegenkanting der Hiërarchie, en van een zoo groote menigte Kerkclyken: ik heb dus aan myn geweten voldaan, met dat geen te doen, hetwelk ik myn pligt rekende te zyn , als een lid der vaftgeftelde Kerk , een goed burger myns Vaderlands, en een getrouwe Difcipel van Je sus Kristus. De naafte flap die ik fpoedig doen zal, (ten ware de Gezindheid der wetgevende magt wegens deze aangelegene zaak grootelyks veranderde) zal zyn met de daad te bewyzen, dat, daar. ik myzoo naauw houde aan den zin van de andere gedeeltens van het Propheüsch gezig H 3 van



B R I E V
aan den
Hoog Eenvaarden Lord-Biffchop
van
LICHTFIELD en COVENTR.Y*
over de
ANTIKRISTISCHE
GRONDBEGINSEL E.N
in de meeste
KERKELYKE GENOOTSCHAPPEN.
door
EDWARD EVANSON. A.M.
Uit hett Engelsch vertaald en in 't licht gegeeven, door 't Genootfchap
Pro Ecclesia Ejusque Libertate.
/ N Jl u
Te Dordrecht, by van Braam; Groningen Gróé newout en Doekema, Leeuwaarden Ferwerda j Leyden Honkoop , Utrecht Otterlo; en verder by de Boekverkopers in de voornaamfte Steden*
1785* • ,



Gelyk gy gehoord hebt, dat de Antikrifi: komen zal, zo zyn 'er ook nu veele Antikriften.
i Joh. 2. vs. 18.
Au renouvellement des Lettres, comme on commenca a fentir les abus & les dérèglemens, ou 1'on étoit tombé, tout Ie monde, cherchant un remède au mal, des gens hardis —— dechirerent 1'Eglife, au lieu de la reformer.'
MoNTESQUIEU,



AlS tot verstandigen spreken wy! Oordeelt het geen wy zeggen !
Daar het thans de Eeuw der Genootfchappen is, en voordaan niemand zich meer verwondert , wanneer hem een Nieuw wordt aangekondigd, zo verzoeken U Verftandige Leezer! u zeiven niet vreemd te houden op de aankondiging van een Kcrkelytc Genootichap V welk eenige Godgeleerden, en andere Liefhebbers van een vrymoedig en te gelyk eerbiedig onderzoek, in dezen tyd, hoognoodig hebben geoordeeld met eikanderen opterigten, zo als wy gedaan hebben onder de Zinfpreuk Pro Ecclesia, ejusque
libsrtate.
By die niet geheel onkundig is van den Jtaat aer Nederlandse Kerk, zal uit dit Symbolum aireede eenig denkbeeld van ons oogmerk manken; terwyl de vertaaling en uitgaave van deezen Briev van EvanSon met het geen we verder vooraf te zeggen hebben ,''onze bedoeling nog wat naader zal doen begrypen] en, zo dra wy oor deden, dat onze Leezer s belang hebben, hier van meer te weet en, zullen wy hun daar aan geen gebrek laaten lyden.
Wy voorzien zeer wel, dat onze pogingen met zullen zyn naar den /maak van hun , qui volunt ut, quod putant, omr.cs putent. Ja! dat veeier iever zal worden opgewekt, om ons, zo zy konden, geheel te onderdrukken en den Lande te doen uitbannen ■ maar wy zullen tragten hen van zo veel kwaads te behoeden door ons volftrekt onbekend te houden , en onze fchriften daarom alleen onderteekenen met de godvruchtige fpreuk, die onze braave Voorvaders aannamen, toen ze zich, op hope tegen hope, tegen den vervloekten confcihitie-dwang begonden ie verzetten, fchryvende zelfs op hunne munten Deo confidentes, (op God vertrouwende.) Deze fpreuk zal de onderteekening zyn, waar aan de fchriften van ons Gemotfehap zullen te onderkennen weezen , geevende J * * o daar



IV
daar door, even als onze verdrukte Faders te ken nen dat wyop den God van waarheid Tvr\heid om vertrouwen feilen die de goede zaak, welke wy on dernemen te verdedigen, lal handhaaf%7groot
Maar om nu tot de tegenwoordige hoofdzaak te kn men, zo dient gy, Verlandige ™eJeete» dat wy udeezevrye enSpeculatieve gedagten van den eerwaarden Evanson niet. aanbieden , 2 betoogde waarheden, van welker gegrondheid wy ten villen overtuigd zyn maar op "dat een ieder d e naar TJk^^f mïen Z°"de> en oordeeTge. reden. "°g °" **" gewigfge
Het is namelyk maar al te waar, dat de Hiërarch en het menjchengezag 't welk h> zaaken des Geloof zo katelyk enveragtelyk is, eene onver dragelykeTy. ranny over den Godsdienfi oefenen, ook zelfs ndit vrygevogten Nederland, en in onze Gereformeerd, Kerk zodat het meer dan tyd wordt, datdeTzever. borgenlmd der ongeregtigheid zonder verder menage, went openbaar gemaakt worde; of het mogtë dienfn om den zo fchandelyk flaafs genaakten Neder/a uier" de oogen eens te doen openen, zo wel voor de vryheid van denken tn eene zo gewigtige zaak, als die val den Qods fnfi is als hy de oogen heeft beginnen te omfluiten voor de belangen der burgerlyke vryheid; wyl er geene redenen kunnen bedagt worden, waarom men de vryheid van V Geweten niet zo wel met de
ï^dtntuT 0HZe Perf00"er- ™*
Het is toch onwederfprekelyk, zo V elk redelyk mensch vry moet ftaan, in zaaken van Godsdienfi iyne confaentie te volgen dat het dan ook mogelykmoet weezen, dat het verfland verlicht worde dool alle vercifchte en volftrekt noodzdakelyke middelen: en dat derhalve» het bedwingen van de Theölogifche Drukpers eene Jntikrifiifche uitvinding is, welke alle vordering in kennis van Godgewyde zaaken in ééns de zentwen affuydt, en de menfehen dompelt in eene
meer



meer dan Egyptifche duiftemis, waar uit niet anders dan een allesverwoeflend Ongeloof, of eenveragtelyk Bygeloof kan gebooren worden, gelyk de droevige ervarenheid des tegenwoordigen tyds ons dit, in ons beklagenswaardig Vaderland, op de allertaftbaarfte wy-
Plet is een ieder , die wat meer weet dan een Katechizeermeefler en Predikatiemaker, overbekend, dat ''erin V geheele Proteftantendom naauwlyks eene Sociëteit te vinden is, welke eene zo laage en geringe figuur maaJit, als die, van de zogenaamde heerfchende Kerk van Neerland, ah by welke alle aanmoediging tot waare geleerdheid, of Bybelfche Oordeel- en Uitlegkunde ganfchelyk verbannen fchynt, om plaats te ruimen voor allerlei belachelyke, Myftieke en Quiëtiftilcbe principes, die den Menfch tot eene loutere machine, en God tot de oorzaak van 't kwaad manken : hoewel het ons zeer gelooflyk voorkomt, dat 'er veelen zyn, die dit dwaalfpoor volgen, zonder zelfs te weeten, wat zy doen.
Er is buiten twyfel in onze Kerk nog wel een goed aantal van braave en kundige Godgeleerden, die dit kwaad zo wel zien en betreuren als wy, doch hun wordt, de mond gefloten , deels door de overfchreeuwencle meenigte van dweepende liierarchen en Geeftdryvers, die den grooten hoop aan hun fnoer, en de Regeering zelve onder de knie hebben, en daarom al veröordeelen en uitbannen kunnen , wat hun in den weg komt: deels door de flaaffche banden , waar mede de zo nuttige drukpers, dat groot gefchenk der hemelfche Voorzienigheid, meer en meer gekneld wordt, wectende onze Opper-Kerk-Voogden, onder den fchyn van Kerkelyke Approbatien het in hun magt te houdeny welk eene mate van onderwys, en welke waarheid aan 'de Gemeente al of niet zal medegedeeld worden; zodanig, dat ze ejfeBief alles onderdrukken eu verduifteren, wat of 'niet naar hunnen fmaak, of niet op de armhartige leeft van 't ellendig ïyfiema der hedendaagfche Kettermeefters gefchoeid is.
Deeze Kerkelyke Approbatien, welke reeds in haaren aart met het regt der natuurlyke vryheid en dat * 3 vdn



van t egte Kriftendom ftrydig zyn, heeft men, (hoe zeer men de Wetgeevende Magt, door een laftig ge. teem had weeten te verkloeken, ja te dwingen, om daar aan haare fapStie te geeven) nog daarenboven op eene ondraagelyke wyze verzwaard, met dezelve niet bepaaldelyk te houden by den Regel der aangenomene Formulieren, om (gelyk dit, in allen gevalle, alléén de intentie van den Souverain kan zyn geweeft") te zorgen, dat 'er niets gefchreven wier de, 't geen daar mede ftrydig was; maar men heeft daar toe ook alle zodanige concepten , en leeringen, die geboden van menfchen zyn, ten voorfchrifte gefield, als welke tegenwoordig in de mode, en van den Orthodoxen Ton Zyn,, f'choon alleen door den Geeft der dweepzugt ingevoerd, en van het zedelyk Gemeen niet dan door zuivere onkunde toegejuichd: en zulks alles, niettegenftaande men voor eiken redelyken en onpartydigen Regter op de klaarft mogelyke wyze zou kunnen toonen, dat noch. die Vreemdelingen, van welke wy by louter toeval twee Formulieren overgenomen hebben • noch onze Vaders , die goedgevonden hebben daar eenderde bytevoegen , immer aan zulke Concepten en Leerfl el fels gedag t hebben.
'Denk niet, Vcrftandige Leezer! dat wy dit gratis zeggen, of zonder bewys; Neen! de voorbeelden zyn voorhanden, en om ons nu maar tot de onlangs gebeurde zaaken te bepaalen, wy geeven 'er u de volgende ftaahn van op
De Heer Le Sage ten Broek, Prord'for en Predikant te Rotterdam, heeft in den aanvang van dit Jaar eene Miflive in openbaaren druk uitgegeeven , ter verweering zyner onfchuld tegen zyne vervolgers ' (welke, zo EvansqN een/gen grond voor zyn begrip heeft, gewiffelyk al mede den"Anti krift in den buik hebben) waar in zyn H. E\v. het fcha'ndelyk en fchadelyk misbruik van de Vifitatie der Boeken niet alleen klaar aantoont, en door zyn eigen thans nog plaatshebbend voorbeeld bewyft; maar waar in zyn H. Et ook ah vroegere voorbeelden opgeevt, hoe een Vifitator hem de Approbatie op eenige Leerredenen. weigerde , m reden, NB. Dat hy (Vifitator') vvcl eene uitwendige



vu
dige roeping geloofde, maar geene welmeenende aanbieding ! En als de Profeffor dit aan een ander Predikant verhaalde, keurde deeze die handelwyze wel af; „ maar, ziet l toen deeze op zyn beurt Vifitator ' wierd, gaf de Profeffor hem diezelfde Leerredenen , „ en kreeg ze met een dergelyk, ik belief ze niet te „ approberen, wederom te rug, zeggende die Vi/i-
tator tot den Profeffor, dat hy de natuur van t „ Avondmaal niet verft'ohdi met byvoeging tot elucidatie, dat de roeping van 't Euangelie gelyk ftond met de openftaande Diakenskamer. Het Avondmaal was de bedeeling. Maar dus kon niemand bedeeld worden, dan die met een briefje van den kwartier Broeder voorzien was, V welk het Geloof was l
Prof. Le Sage was zo geeftig niet geweeft als deeze Kwakzalver, doch daarom ook kon Zyn boek geen Approbatie kngen!
Nog meer: ~De oude Vader Westerhout kon Ds. van Vellen niet beweegen tot het approberen van een klein boekjen, dat voor prcefentjes gefchikt was, om dat het zyn Ew. niet fmaakte: en als Ds. Habbema, Vifitator geworden zynde, het zelfde boekje naderhand approbeerde, maakte men by de Clasfts van Schieland eene Wet, om eens door de Vifltatores te rug gegeven luikjes, door geene volgende Vifltatores te approberen.
Deze geweldenaryen tuigt Prof. Le Sage der Clasfts van Schieland, voor 't oog van de ganfche Nederland fche Kerk in V aangezigt aan; en Myn Heer de Profeffor Hofllede, en Myn Heer de DoBor Habbema, en alle de overige vlaggevoerders aldaar, bewaren een diep ftilzwygen. Des kan aan de waarheid niet getwyfeld worden, zo min als aan de heerfchzug' tige lachieusheid van Prof. Hofllede, die eerft met eene ongehoorde pedantery der Plervormde Kerk twaalf nieuwe geloofsartykelen voorfchryft, vol van onbybelfche en fcholailieke wartaal, krielende van onbewezene en onbewysbare ftellingen, — die dit ft uk, waar van tot nog toe geen voorbeeld in de Neaerlandfche Kerkelyke jaarboeken te vinden is, zeer zedig, door eenen Hérd'erlyken Briev aan de Rotterdamfche Gemeente op' * 4 dringt:



viii
dringt. — maar als Irenophilus Alethophilus Pbiladelphus zyn H Ew daaj over in eene Misfive aal /breekt; ah Prof.Lz Sage zich openlyk voor dm Schryver van die Misfive verklaart, dan Is Myn Heelde Artykel-Schryver niet te huis. J
.AlU fezf fl^jes der Hiërarchy zyn nog maar gering, by t geen wy tot elks oogenzalf, hier zullen byvoegen. In den tyd der zo voljlagene verdrukking, dat geen Tong of Pen zich roeren durfde tegen dl van nieuws gecreëerde Inquifiteurs, heeft de zo geweldig Orthodoxe Clasfis van Schieland, mat welke fobCtt* IVysheidfterven zal! op hetfiuk van de Fifit at te en Approbatie der Boeken, niet alleen eene nieuwe ordonnantie uitgevonden , maar dezelve ook als eene permanente Wet by de Synode van Zuid. Holland weeten doortedringen, waar van wy de twee laatfie Artykelen, ten bewyze dat wy over de Kerkelyke Tyranny met om niet klagen, hier woordelyk zullen mvoegen , met het befiuit der Synode daarover in t jaar 17-8 genomen: dus luidende:
„ Art lil. Boeken waar in iets voorkomt, niet „ gemakkelyk overeentebrengen met de Formulieren „ van Lenigheid, en onregizinnig, zullen geimpro,, beerd wo'rlen. ° c
'h Au T °f Zlilhn nftéores Librorum geen „ Boeken Approberen, waar in de befcherdenheid „ ontbreekt, en daar integendeel hatelyke en aanflo„ telyke uitdrukkingen in gevonden worden; ' maar „ zullen eiter m dat geval, de Fifitatorcs aan de „ Sc ryvers of L itgevers moeten aanwyzen , waar die „ uitdrukkingen gevonden worden , en welke die zyn."
Eft bet Synodaal befiuit was: „ Dat alle Heeren
„ Vt/ttatorés Librorum zullen opgewekt en ver-
„ pligt worden, om geen Boek, zonder naauwkeurig „ onderzoek, tegen het vierledig voorftel van Schie.
land, — goed te keuren; of dat Fifitatores , in
deezen niet naauwkeurig handelende, alle de febaa„ delyke gevolgen daar van zullen moeten verant„ woorden."
Dit fraai fiukje geeven wy hier aan ieder te leezen, opf,dat de geheele Nederlandfche Kerk moge zien,
waar-



ix
Waar het van daan kome, dat haare Godgeleerden „iets dan eene opgewarmde kool, of de erbarmelykfte Aingen voor den dag brengen, wyl 't van zelfs /preekt, dat geen verflandig zelfdenkend Man de pen kan voeren onder de Cenfuur van Predikanten, die of -zelve onder zulke boeïjen , banden en bedreigingen_ zugten; of die niet anders zyn dan gebefte weetnieten, en egter naar hun wys hoofd en zotte voorbordeelen , arbitrair zullen bepalen,niet alleen, wat met de formulieren beft aanhaar, maar ook wat daar mede al op niet gemakkelyk overeentebrengen zyl
Boven dit alles blyft men dagelyks zyn beft doen , om die gewelddryvende en alle onderzoek verbannende Ceniura Librorum , gewapend met zulk een willekeurig gezag van inhibitie, of om de plak te leggen op aflés wat haar mishaagt, nog al verder te extenderen, en (wie zou "t gelooven , dat 'er -zulke arrogante fcheifels waren, welke zich floutelyk als op Krijtus Refter foei durfden plaatfen , om de geheele Kriftely ke wereld te overheerfcheii) zelfs de Buitenland/che Godgeleerden, het gewigt van deeze Meefterlyke Cenruw met alle vermogen te doen gevoelen; door alle buitenland/che boekeu , welker licht namélykin ons huis niet fchynen mag, aan 't zelfde Jnlikriftifchgezag te onderwerpen , zo dra ze in de A'ederlandfche faal worden overgezet; om alzo te manken, dat een Hollander, die van zyne eigene Zielzorgers m eene fchandelyke onkunde en fmertelyke verwarring gelaaten wordt, ook zelfs van buitenland/che hulp verftoken blyve Onder alle de Stratagemata Satans, (liften des Satans} die ooit dienden om het Jicht van Jesus heerhk Euangclium te verdut/teren, is nooit eene erger noch liftiger boosheid in zyne Kerk vertoond. IVy fommeren elk en een iegelyk, of ooit een Paus Gregorius , een Duc d'Alva of wie zich immer openhk tot een Verdrukker der Vryheid en Vertrapper der Waarheid opwierp, iets fnooders heeft uitgedagt, om den vader der leugenen in de hand te werken?
De tans by alle redelyke menfchen veroordeelde, en nooit genoeg beklaagde onredelykheid der Oudvaders, wordt deezer dagen openlyk, en als met opge■ * * £ he:



heven hand vernieuwd, door de Boeken der zogenaam. de Ketters te verbranden, of ten minften zo veel doenJyk te vernietigen. Men ziet daar van een voorbeeld in de zo veel gerugt makende Procedures te Dordrecht ter gelegenheid van het uit geeven der vertaaling van de Historie der verbafteringen van het Chriflendom, door Josephi Priestley, gedrukt aldaar, ^Fredrik Wanner. Niet dat wy het boek, fchoon 't van kundigen verdient gelezen en beproefd te worden, aan elk willen aanpryzen; oft daar in ge geeven hifloriefh verhaal eenvoudig voor waarheid houden; Neen ' verre van daar! Men heeft in Engeland reeds aangetoond en heweezen, dat Prieffley onnaamvkeurig,'ja onopregt handelt in eenige aanhaalingen der Oudvaders ; maar V is de daar tegen aangeregte infame perjccutie, welke wy bedoelen. Van Geörgms , BisJchop van Alexandrië, verhaalt Amm. Marcell. Lib. XXU. dat hy (Profesfionis luae oblitus, qna: nihil nifi ^u.™1? luadet & le"e 5 ad delatorum aufa feralia deiciiccbat) zyn Ambt, 't welk niets mede brengt dan i gjCnr,'üy e? Z'7gmoed'g «, rergeetende, tot de veruerjelyke onderneemingen der verklikkers overging, t Geen deeze Heidenfche Schryver hier met zo veel regt tri Geörgïus fweept, hebben twee Krifien Predikanten te Dordrecht zich niet gefchaamd wederom te onderneem en; zynde, gelyk ze ons hefchreven zyn , de HeerVïoteïïov Brouwer , uitftekende in gemaaktheid en geaftecleerde heiligheid, en Ds. van Riiyn, een groote beuling, en lafhartige draaijer, naar dat de wir.d der pevpelzugt waait, waaróm hunne naamen oo,- tot eene eeuwige afgryzing van den Geeft der verve-ging hier openlyk genoemd worden. Dit waardig Broeder.Paar heeft van zich kunnen verkregen , de fchandrolvan Verklikkers, of Delateurs der Inquifttie tefpeelen, en V zwaerd der Geregtigheid interoepen , om eenen zeer onregivaardigen flag te faan, en den Hoofd-Offïcier van die Stad in de hand te werken, om onder den fchynheiligen dekmantel van vroom, heid en teêrheid van confeientie, zyne beurs te vullen met het zweet en bloed der nyvre Boekhandelaars, welke ons en anderen gelegenheid gaven, tot een gewig-



xi
en noodzakelyk onderzoek , m de waarheid toffe valfchheidteleerenonderfcheiden. Menfchryft 'ons"elfs uit voornoemde Stad, dat vermelde Vmt&<x Brouwer , (die in de Politieke Kruyer No. mjeen mcnithenvriend genoemd wordt, fchoon waarfchr
S eene Farifeeuwfche afeBatie,
Jelke hy zich zeer godvrugtiglyk heeft eigen»|*g**J* Aw* van den Predikfloel, als GodsMtzr-
A heeft geannonceerd; en dus van Bteffhemieaanleklaagd voor eene Gemeente, die waarfchynelyk van fit ganfche boek niet alleen niets verftaan kan ,maar welke, men ook zegt, dat zelfs met eens wijl, dat ht'elve in de wereldwas, en zulks app ar ent nooit zou~geweeten hebben, indien de openbaare vervolging, met zo veel gerugtmaakenden ophef gepleegd, het haar niet had bekend gemaakt, terwyl dezelfde gemoedelyke Profeffor (zonder Discipelen) denOoftindireken Plukkebeurs in de tegenwoordigheid des Alwetenden Gods honig om den mond durfde fmeeren, en v or 't aangezigtder Gemeente vleyend zeegenen als een Vroom Regent, die zo getrouw tegen de Godslastering waakte ! ,
Wat toch is zulk eenfchaamteloos attentaat anders, dan het begin van eene Anti - Krifti fche vervolging, welke alle 'bedaarde overweeging volftrekt onmogelyk •naakt, en alle onbevooroordeelde najpoorders der Waarheid', hoe kundig en geoefend zy ook mogen zyn, gefubieÜeerd houdt aan het arbitrium van eenen dom. men hoop, welke niet eens begrypen kan, waar over 't (refbhil is, en gewoon is blindeling aan te gaan op het ipfe dixit, op het gezag van den heerfchzugtigen D-eeper, welken zy, terwyl hy quaiï den ootmoedigen heelt de heerfchappy over het erfdeel des Heeren willen toebetrouwd hebben, even gelyk anderen , aan dit vrye land een vérSgtelyk monarchje zouden opdringen indien de braave Burgers geen Bajonetten had. den beginnen te draagen? Want wordt zulk een vervolgziek, of liever geldziek Hoofd-öfficier, als eengroo. ten Sant, wegens zyne waakzaamheid tegen een zo afgryfelyk boek, openlyk voor de Gemeente gepreezen,



xii »
en gecanonifeerd, wat moeten dan de vroome latd*t welker hart op den blooten naam van rZJffi"1 reeds heeft, weldenken van den f£SL£^SS Uitgeever en Ferkoopers, die Atheïfiièfch gZTwa ren om een zo Godvergeeten hoek in dfZnld t'e helpen! — Wat van de Praftizyus , dh mett vee lufl en lever bezig zyn, om de onfchuldigh d der uitgaave van dit boek tegen myn Heer vIn Tets
openlyk te defendeeren? lVat van de * £™
indien zy naar de verwagting van zeer bekwaZnè Regtsge leerden deeze zogenaamde vroome onder nel m«g al waara het flegts met Compenfatie van 1ot
ten condemneeren? JVat vJde ovef,- ]lf;
• genten, die genoeg toonen, dat ze deeze baallot' vervolging, met zo openbaaren geweld en furieofdfr
nomen , niet goedkeuren ? fa , ^ f e onaer-
Gemeente denken van zulken haarer'Leeraars Z geweigerd hebben dit zo Godslaflerlyk boek mtl aantegeeven, en deszelfs onderdrJkin£te begeef Met welk een oog zal een bygeloo%ig gemeen alle die braave mannen, na zulk eene woeftee,l n haa re gevolgen gevaarlyke denunciatie aanzien » -1 w' u zulk eene du,delyke befchuldiging voor een v7lk dat wel tot God levert, maar Lder verfiZdfan. ders dan eene openlyke bedreiging tegen elk en en ugelyk, die deeze vervaging misp%fl%eeg&R%aa? dat hy als een Fauteur en foorftWder van bodslat ring zal aangezien en behandeld worden? fST als zulk eene aankondiging op eenen zekeren iZZil den toon en met een van heiligheid blinkende Troonie gefchied , zo als de Farifeën gewoon waren aanten Z men, als zy riepen des Heeren Tempel! des Heeren Tempel! des Heeren Tempel! "» "ccren
Waar toe ook, Verftandig "en doorzigtig Leezer» zal ons torn de van het burgerlyk Defpotlsmus en"'t nog haatelyker Arifiocratismus ontflagene vryheid die nen, zo wy nog lyden moeten, datfezel^TlLffe» evenwel vertrapt worde van eene Hiërarchy, w°£ Z alle kundigen voor de vreefelykfle , de ondragehkZ en abominabel ft e van alle overheerPchlnp-P^ Jvi wordt? Zullen die téud£^lZsfZt
Myn



xitr
Myn Heer de Naam - Profefor, in hetftukjen, dat ■wy nu uitgeeven, zien kan, dat zo gemakkelyk geretorqueerd kunnen worden, ■ en die wel eer zo veel
dierbaar menfchenbloed hebben doen ftroomen,
zullen die verfoeyëlyke Sophismaas en bedriegelyke drogredenen , in V Vrye Nederland haare gruwelrol nog blyven fpeelen? Zullen wy die gevloekte moordtooneelen der voorige Eeuwen, zo al niet daadelyk weer zien herleeven, evenwel gedurig moeten blyuen dugten en ons, door de vrees voor dezelve, moeten laaten verbluffen? Zullen wy ons van nieuws door den een of anderen Dominikaner Monnik de Tong moeten laten vaftfchroeven, uit vrees , dat hy ons het gepeupel op het lyf' zal fchennen, en eene beweeging maaken, waar van de ondervinding der voorige Eeuwen leert, dat men de yffelyke gevolgen niet uitzien, nog ooit genoeg fchroomen kan?
Welke reden kan *ef toch voor zulk een boozen handel worden uitgedagt, dan dat die heerfchzugtige Eiërarchen den 7 hroon van hun gezag, de kragt van hunnen verleidelyken invloed, en den brommenden ^ Eertytel van Rabbi! Rabbi den Godzaligen! willen veftigen op de onkunde van het geblinddoekte Gemeen , en daarom allen doodelyk haaten en vervolgen, die onderneemen durven, het zelve de oogen te openen, en daar door te wys te maaken, dan dat het zich langer door de Heeren Overpriefters en Pharifeen zo by den neus zou laaien omleiden, terwyl zy nogtans te lui, te onkundig en te onbekwaam zyn, om zich en hunne foute bepaalingen met goede redenen te verdedigen , en V geen zy voor waarheid uitventen, voor de jmpofante Regtbank der ontzachelyke Rede, en der heilige oordeeï-kunde te bepleiten. Weet gy niet, dat alle Wetten in onze Borft huisveften, in Scrinio pectoris nottri? zei Paulus II. een groot Weetniet, en egt er Paus vair Rome. Bower VII. 413- Zulke magtfpreuken zouden aan onze Kerkbeheerfchers ook zeer te pas komen, want het is hun zekerlyk veel gemakkelyker, om op hunne hooge uitfpraak hun blinden aanhang te doen roepen, kruid hem! kruifl hem ! weg met deezen! dan een Man van verft and en oordeel,
die.



xiv
die alle menfchelyk gezag met voeten treedt, onder de oog en te zien. —■ Wanneer de Kan fel hun ten har. nas firekt, en zy de praat alleen hebben, dan valt het hun ligt, de alleröngerymdfte feilingen van hun myftiek en inëxplicabel fyflema, aan de gapende Broe. ders en zugtende Zufters, voor hemelfhe wysheid en geinftpir eerde lekkernyën van den Geef op te diffchen , en allen die hun niet op hun woord gelooven willen' inden Naame des Heeren godzaliglyk le verdoemen;^ maar als het aankomt, om in een vry onderzoek te treden,'en hunne aangenoomene leerftdlingen op ec nen gelyken voet, dat is, van alle gezag, bedreiging en verkettering ontbloot, voor V oog van al de wereld te bepleiten, dan zyn zy lafhartige blooddarls, die zich zeer voorzigtig fchuil houden, alleen in dit opzigt toonende, dat ze nog tenige fchaamte hebben.
Ten bewyze hier van zouden wy verfcheidene voorbeelden kunnen opgeeven , en met de plukken toonen, hoe deeze op den Predikftoel waanwyze opfnyders in 't middelpunt van hunne harfenfchimmige begrippen, op eene befeheidene en redelyke wyze, en met nadrukkelyke aantooninge van het willekeurige en ongegronde hunner roorgeevens aangetaft zyhde, als een laage fak in hunne fchulp kruipen, en zich dood Jlil houden, hoopende, dat hunne verblinde en devote aanhang, die toch nooit onderzoekt, en niets leeft, dan met permis ■ fie van den Eerwaardigen Heer Biegtvader, hunne zwakheid aldus het minfte merken zal. Maar wy zullen nu by provifte alleen -van één eclatant geval fpreeken, waar op ieder, die eenig begrip van zaaken heeft, het oog houdt. Wy bedoelen den Briev van den Pleer Paulus van Hemert , aan den wydvermaarden, hooggeleerden Profeffor Bonnet te Utrecht, waar in de fchryver deezen zyn gewezenen Leermeefter, op eene allezins befeheidene en bezadigde wyze, een allergewigtigft voorftel doet, aangaande de al of niet bedorvenheid onzer Rede, in de zaaken van den Gods. dienft; over welk ftuk, dat buiten kyf het primo primum, het allerëerfte is , dat bezien en afgepraat moet worden, zullen wy ooit op eenen vaften grond bouwen, hy deezen zynen ouden kundigen Meefter om raad en
on.



onderrigting vraagt; maar wat gebeurd 'er? —.— Terwyl wy alle dagen de nieuwspapieren nazien , of de Heer Profeffor Bonnet ook iets in 't licht gegeeven heeft, waar' in hy zynemeening ten deezen openbaard, worden we niet dan eene doodfche ftilzwygendheid ontwaar, terwyl eene Matthys Pannebakker te Delft, die beter gedaan had van nog eer ft andere dertig jaren te ftüdeeren, eer hy zyne zwakke kragten aan zulk een gewigtig ft uk beproefde, een allerellendig^, plukje, maar met 'Kerkelyke Approbatie bekragtigt! uitgeeft, waar in alle de Vraagboekjes argumenten, en alle de gewoone fchriftverdraatjingen en willekeurige aanhaalingen , op enkele woordenklanken fteunende, met volle handen, en in de coftumiere fiducie der domheid en der onkunde, rykelyk worden uit ge flrooid, zonder zich eenigszins te bekreunen aan den ftyl, oogmerk, zamenhang der heilige fchryvers, welker woorden hy ontelbaare maaien in eenen^ geheel ftndigen zin van derzelver waare bedoeling fchandelyk misbruikt. . Moeten wy ons nu met zulk een jammerhartig prulfchrift van zulk een fchyngeleerden , maar in den grond doodonkundigen, en door zyne Katechizeermeefters misleiden en bedrogen Man vergenoegen ? Waarom doet de Heer Profeffor Bonnet den mond niet open ? Zo 'er iemand in onze Publieke Kerk is, gefchikt om in dit geval iets nuttigs te kunnen doen, Hy is de Man! Hy die profesfie van redeneren maakt! Die kundigheid en bekwaamheid genoeg heeft, om iets gegronds voor den dag te brengen ! Die de Leermeefter is van den afgedwaalden, en zich op hem beroepende van Hemert ! Die eer, agting en aanzien in de Kerk heeft, en dezelve behouden of verliezen kan, ten minften in het oog der kundigen! Die zich daarom met geen prulargumenten ophouden zal! In 't kort, die van Hemert wederleggen , hem den grond zyner wanbegrippen aantoonen moet, of'ftilzwygend erkennen, dat zyn Leerling in dit ftuk gelyk heeft; en dat alle de praatjes, welke men elkander over de bedorvenheid der Rede wysmaakt, niet anders dan oudwyffche vertellingen xyn waar mede geen Man van Verftand zich lam.
ger



XVI
ger kan ophouden. En het is eene uitgemaakte zaak. zo de Heer Bonnet niet pmcies op de gemor eerde qwefite antwoordt, dat zyn Hoog Eervv. of niet 'kan, of niet durft l ' -Niemand denke egt er, dat wy in dit alles hedoe. Jen de formulier-leer der heerfchende Kerk te befchimpen, te verguizen, of voor onaanneemelyk te verklaaren. Neen! verre van daar ! Maar wy verwerpen alle decifien van gezag, als loutere pure dwingeland dy, ook jchoon de decifien conform de waarheid wètaren: wy verfmaaden de deerlyke gemakkelykheid, om ons als door een van onze Vaderen overgeërfd infiincl machinaal te laten beftieren: wy zyn redehke weezens, en zullen ons dit Beeld en Gelykenis der Godheid met langer laten ontfutfelen : wy reclameren de vryheid van openlyk en onbelemmerd onderzoek • en het is alleen de alles verdrukkende Tyranny der Kettermokers en der Keurmeefters van de zogenaamde Orthodoxie j welke wy onbefchroomd veragten en naar de Kroon fteeken. Dit komt den vryen Nederlander toe, en als men hem de vryheid van fpreeken en fchryven beneemd, zonder welke zelfs geen vryheid van denkeu , noch om voor zich zeiven te oordeelen plaats kan hebben, dan doet men hem geweld aan en berooft hem van een regt, dat zyne Voorouders met hun goed en bloed gekogt, en rykelyk betaald hebben. Dit regt is tnpreejcriptibel7 Altoos mag hy het zelve te rug eifchen, al ware het dat de Rotter, damjche Pedant zelfs dadelyk tot Intendant Generaal der Boek-Cenfuur was aangefield geworden; al ware het, dat zyne koftelyke twaalf Artykelen des Gelooft met een Trentifch Gezag en alle de vervloekingen en Anathemaasch van den Antikrift waren bekragtigd geweefl; al ware het, dat men den Groninger Sopki/Ï van Zuidbroek tot algemeene Vraagbaak en het Orakel vanzynen tyd gemaakt had; ja Tal had men het Groot-Zegel der regtzinnigheid aan de Clasfis van lenteland aanbetrouwd en in handen gepield: Geene van alle deeze dingen zouden den vryen en alle leibanden haatenden Nederlandfchen Kriflen be. hoeven aftefchrikken; Hy kan, mag en moet zyn
wet-



xvii
wettig erf regt van vry onderzoek te rug vorderen, al ware het van de Handhaavers der Souveraimteit, en het kan, mag, noch behoort hem geweigerd te worden Edelmoedige verftanden, zei Erasmus elders, beseeren onderwezen , niet gedwongen te worden. Het onderwyzen was Theologanten, het dwingen alleen Tyrannen werk. De Claffis van Schieland beroept zich wel in het eerfle artykel haarer bovengewaagde Ordonnantie op de vifttatie der boeken , op twee Placaaten der Staaten van Holland; en ook wy zelve erkennen, dat de Publicatie van hun Ld. Gr. Mo°-. van i Mcy 1773 allen eerbied en volflrekte ge* hoorzaamheid waardig is; de pligt om zich daar aan te onderwerpen, kan by geen braaf Kr ijl en m twyjtel getrokken worden ; ook verklaaren wy ons, zonder as-terhouding, volkomen gezind, om ons daar naar te gedragen : maar alle andere Placaaten en Poenale Wetten, die te vooren van tyd tot tyd den Souveram door een onbefchaamd en laftig aanhouden afgedwongen zyn, zyn ftrydig met het regt der Natuur en des Kriftendoms, alleen op een arbitrair goeddunken ges-ron.d, en een juk , dat noch wy noch onze Vaders hebben kunnen dragen ; waarom zulke. Placaaten ook gedurig, zo dra zy gegeeven waren, ten eerftenweermin of meer in onbreuk zyn geraakt, en wel haaft in eene verdiende vergetelheid zouden zyn begraven geweeft , indien het fraaye Synodaale Lemma, om de licentie der Drukpers te beteugelen, en het haatelyk gewoel van eenige gemantelde Biftchoppen, die zich op den tytel van Deputaten Synodi verhovaardigen , als of zy Legaten a Latere en met Purper bekleed waren, dezelve niet tragtten levendig te houden. Deeze zyn doorgaands, (de weinige goeden uitgezonderd) de groote brandftookers en Superintendenten der Synodaale plak, en ook, zo men onsberigt heeft, de Roer fels, welke de Dordfche raderen in beweeging gebragt hebben, om de Nederlandfche Oereformeerde Kerk, voor 't oog van al de wereld te ontëeren en als vervolgziek te fchande te maaken; jchynende zy het met Paus Plus II. eens te zyn, die van gevoelen was ,dax het tegen den Biichoppelyken eed • ' ** ftreed.



XVIII
ftreed, als men de waarheid fprak, die den Paus tegenging.
Wy gebruiken, V is waar, nu weieenen fherpen bytel, en zwaar toeftaande Hamer, doch dit is alleen te wyten aan de hardheid en diepe geworteldheid van de Kwaft der vervolgzucht; en de Heeren Inquiftteurs en Kettermeefters kunnen ook ftaat maaken, dat wy hier niet van zullen aflaaten, tot dat zy ophouden , zich in den Tempel Gods te zetten, om aldaar een deciderende Orakel-Gezag uit te oefenen. De Uitgave van dit ftukjen van Evanson is alleen het gevolg van de vervolging van het boek van Priestley, niet, om daar door de begrippen van de beide Mannen , welke ten minften in Engeland zo openlyk fchryven mogten, boven de Leerftellingen der Nederlandfche Kerk aan te pryzen; maar om onze Paufen te doen ontwaar worden, hoe magteloos de Inquifttie is in een land, daar men zichzelven begint te gevoelen, en daar duizend middelen by de hand zyn, om al 't geweld der Bezaas, der Calvyns, der Gomaruffen, der Bogermannen, der Planciuflen, der Hofïïedes, der Habbemaas, der Brouwers, der van Rhyns, en welke Roervinken zich te deezer tyd meer mogen opdoen , te leur te ftellen. Dat zy dan vryëlyk
ophouden, van met de oude verroefte Paufelyke Sleutels te rammelen, of de Vatikaanfche Anathemaas natebaauwen, wyl al dit tuig, ook zelfs te Rome, en hoe veel meer dan in Holland, onbruikbaar is geworden : want al waren zy nog zulke pochende Goliaths op hunne lichamelyke kragten, zo zullen 'er voorddan Davidden zyn , 'bekwaam en gewillig , om hun een onverwagten fteen van overtuiging en bekendmaaking hunner fchande voor den kop te fingeren ! Ook hebben wy vaftelyk voorgenomen, ons tot geen prys, noch door eenig middel, van onzen heerfchzugtigen en kwaadaartigen Broeder Pieter, uit ons Vaders Huis te laaten dringen, of 't ons nagelaaten Teftament langer te laaten vervalfchen , maar wy zullen ons emftig te weer ftellen , zonder de geweldenaars te entzien, wat er ook van kome! Legt dan de Wapenen des Fleefches af, Vermaarde



XIX
de Mannen, die u door vervolgingen onverflandig roepen van Orthodoxie eenen Naam maakt! Maakt een einde van uwe Barbaar fche Vervolgingen, die niets uitwerken , dan een algemeen inkruipend' Atheismus ? Dat zulke Schandaalen , als men onlangs tn Groningen en 's Gravenhage heeft vertoond, en nu me acluëel te Rotterdam en Dordrecht plaats hebben, alómme geweerd worden! Houdt op van langer Tyranm te oefenen in Jesus Kerk, die naar de Wet der vryheid zal geoordeeld worden ! Zoekt Uwe Broederen, die met u een gelyk regt hebben, niet te beletten , om te ftaan in de vryheid, waar mede Krijtus , onze algemeene Broeder, ons heeft vry gemaakt, zonder ons van nieuws af aan weder een ) uk van dienjtbaarheid op den hals, en een flot voor den mond te werpen ' Begind toch eindelyk eens te redeneeren! en dat een iegelyk dezelfde vryheid even onbelemmerd
helle i Dan zullen wy ook voordaan alle be-
fcheidenheid gebruiken, al het voorafgegaane in het vuur der liefde verbranden tot eene eeuwige vergetelheid , en wy zullen ons dan nergens meer mede aangorden, dan met de wapenen, die de Rede en de Openbaring aan de hand geeven.
Onredelyk moet hy zyn , die dezen voorfag niet bilhk keurd! Dwaas moet hy weezen, die met zien zou, zo de hedendaagfche Vervolgers deze propofitie en vermaaning verwerpen, dat zy zelve wel zeer fobere gedagten van die leer moeten hebben, welke zy op deezen toets niet durven zetten. Kunnen zy die toch met goed befcheid uit de Rede en de Openbaring Verdeedigen, waaróm doen ze het niet ? En zo zy ze aldus niet verdeedigen kunnen, waaróm willen zy die dan op ban en boete, aan ons en anderen opdringen? Welk mifkrouwen kunnen zy op de Waarheid hebben, die in haar en aart onverwinnelyk is, en nooit m t onderfpit zou geraakt zyn, zo alle gezag beftendig ware buitenge floot en gebleeven. Dat de Boeken van Priestley , 'Evanson , Sïeinbart , en van andere buitenland fche Godgeleerden groote dwaalingen of misvattingen kunnen inhouden, willen wy met ont, kennen, maar laat dit op eene redelyke wyze bewee7 ** n zen



xx
zen worden, en niet door vuur of zwaard; noch ook door Kerkelyke of Politieke Procedures, welke der waarheid, nooit dienfl', maar altoos jammerlyken ondienft gedaan hebben! Laat die Opperkerkvoogden , j die zo veel praats maaken van waarheid tn regtzinnigheid, deeze boeken wederleggen ! en zo zy dit niet kunnen , niet durven of niet willen doen , dat zy_ dan door het helpen wegneemen van de Virga Cenforia, welke alle Theölogifche Schryvers die eeltige vrymoedigheid gebruiken, met vinnige geeffelflagen dreigt, vryheid bezorgen, »p dat een ander zulke Gefchriften examineere , de argumenten wikke en weege, het waare vaji felle, en het onwaar e wederlegge , alles zo veel hy kan , of ten aanzien van 't geene waar op hy meent beft gevat te zyn, en behoudens de befeheidene agting voor eens anders vryheid van oordeelen : dan zullen zy de waarheid eenen onbetaalbaaren dienft doen , wyl V onmogelyk is, dat dezelve hier by niet aller aanmerkelykft winnen zoude.
Maar zo zy geen van beiden willen doen ? Zo zy, gevoelende, dat zy den Sleutel der kennis kwyt zyn , en die egter aan een ander benydende, al evenwel voordgaan met vervolgen, en voor verklikkers en
Inquiftteurs te fpeelen? Dan kunnen zy V niet
kwaalyk neemen, dat zy by alle redelyke en geoefende verftanden worden aangezien en behandeld als menfehen, die het merkteeken des Beestes dragen, en V Beeld des Antikriftes leevendig vertoonen 1
Eer wy eindigen , moeten wy van de zaak zelve , die in den Briev van Evanson , welken wy nu uitgeeren, en van den Schryver 'er nog iets byvoegen. Het is bekend, hoe fout men in Engeland over de Godsdienftige gevoelens durft fpreeken en fchryven. Aanmerkelyk is onder anderen de befchryving, welke Dr. Clayton , Bifchop van Clogher, in zyne Aanfpraak aan de Lords in V Ierfche Parlement , Ao. 1756. van den Heiligen Athanasius , dien ftraffen Verdeediger van de onbegrypelykfte fentimenten, gaf: „Hy ftreefde,"zegt die geleerde Prelaat, „door „ bloed en dood over verflagenen en zieltogenden,
55 door



xxi
door eene bende moordenaaren onderfieund, ten hei" ligen Tempel in, daar eendragt, liefde, en een„ voudigheid moefl wonen: Die Heilige waadde door „ ftroomen van bloed naar den magtigen^ Bifchops„ Zetel van Alexandri'è, maar 26 of 27 jaaren oud
zynde, zonder de mindere rangen der Geeftelyken, „^gelyk het betaamde, door te gaan , en hebbende „ zich onwettig in den Stoel doen confacreren, tegen „ alle regelen en Canons der Kerke aan, deed hy zich „ door Keizer Constantyn bevefligen door het om* ,, koopen van een van 's Keizers lievelingen. Zo „ haaf hy zich genoeg gevefigd waande, vloog hy „ den Keizer in 't gezigt , en handelde na diens „ dood zynen Zoon en opvolger Conitantius met meer
veragting en trotsheid, dan men van een gelyken „ zoude kunnen verdraagen. Ziet daar den Man , „ wiens flelfel gy allen volgt, en die door de Room-
fche Kerk tot een Heilig verhoeven is F'
In de Proteftantfche Kerk heeft men, wel is waar, het gezag der zogenaamde Heiligen, ten minflen naar V zeggen is, verbannen; doch wyl het in fa&o confteert, dat de lompfte dwaalingen en groffte bygeloovigheden door die Santen ter Kerke zyn ingevoerd ge weeft, van welke men zich door de Reformatie heeft zoeken te zuiveren, zo blyft immers de groote vraag al* tyd nog te beantwoorden: Is de Kerk door de Hervorming genoeg gezuiverd ? Staat uw geloof op de enkele klaare en eenvoudige woorden der II. Schriften ? dan wel op de Nicecfche, Athanafiaanfche, Luthcrfche, of Kalvynfche Geloofsleuzen ? Zyn 'er niet nog misfchien menfehelyke vaftftellingen , gezogte verborgenheden , valfche geheimeniffen en bedorven myftiekeryen onder u ? Durft' iemand, wie hy ook zy, en welke Kerkgemeen fchap hy ook mooge toegedaan weezen, étvoor uitkomen, dat alle verdere Hervorming onnoodig , dat alle verdere verbeeterihg onmoogelyk is ? Daar alle wetenfehappen, door een vry onderzoek en vermeenigvuldigde tegenfpraak van geoefende en redelyke verftanden, dagelyks toeneemen, en tot eene grootere volkomenheid opklimmen; zal dit dan alleen van de Godskennis onwaar zyn? Is de Theólogifche ** 3 ge-



XXII
geleerdheid, in den loop van zo veele Eeuwen ooit bedaard, koelzinnig , met onvermengde waarheid , lief'de , en zonder de alles bedervende drift van partyzugt en voor'óordeelen onderzogt? Is dit zelfs maar in eene ée'nige Eeuw gedaan ? Wie zal onbefchaamd genoeg zyn, om zich. op den tyd van Athanaims, Augustinus, Berengarius, Wiklef, Scxvztu?,, of op de Kerkvergaderingen van Conftans, Tremen en Dordrecht,
te durven beroepen? En indien zulke eene hoog
noodzaakelyke overweeging nog nooit in V werk gefield is, hoe kan men dan onderftellen , dat het onmogelyk zyn zoude , dat 'er niets meer te verbeeteren zoude weezen ?
Trouwens het tegendeel wordt in alle Kriflenlanden , door al wat eenigzins kundig en[eerwaardig is, van dag tot dag flerker beweerd, en onder anderen ook door den Eerwaardigen en Geleerden Heer, Edward Evanson, wiens briev aan den Hoog Eenvaardigen Bifchop van Litch field en Coventry, wy aan alle onderzoeklievende verftanden , vertaald aanbieden. Leefl denzelven, verftandige Leezer! met bedaardheid,zonder drift, of vooroordeel. Het is voorwaar geene dartelheid van een Jpeelziek verftand , welke hem tot fchryven bewoog , wyl hy met de daad, uit den drang zyuer Confidentie eenen zeer voordeeligen Pof „ vrywillig, verlaten heeft, om dat hy waarlyk oordeelde, niet langer te kunnen dienen in eene Kerk, welke hy met Anftkrifit fche dwaalingen befimet hield; verkiezende dus liever met Kristus kwaalyk gehandeld te worden, en in onaangenaame omfiandigheden omtezwerven, dan zyn geweeten te doen zwygen onder een ruim en onbezorgd begaan. Het fchryven van zulken man, die ten minfiten toond de liefde der waarheid in eene zeer groot e en ongemeene maate te bezitten, verdient wel deegelyk elks aandagt en opmerking; voor al, - daar onze Hervormers en de Ópftellers onzer Belydeuifièn en Geloofsregelen , buiten kyf niet alleen feilbaare menfehen waren, maar ook wezenlyk in veele dingen gedwaald hebben; - daar er nog nooit in de geheele wereld een bedaard onderzoek gedaan is; ■■ en daar 's Mans redeneeringen veelal nieuw zyn; doch,
zi



XXIII
zo veelwy weeten, nooit van iemand beantwoord; zelfs heeft zyn Lordfchap zich deezen briev laaten fchryven, zonder , gelyk men zou hebben mogen verwagten, zich "de moeite te geeven, voor zoo veel ons bewufit is, om den befchaafden en ernftig redeneerende Schryver te rus: te brengen, en te toonen, dat de Proteftantjche vaftgefelde Kerken van de Antihiftifche Godloosheden waar lyk gezuiverd zyn, en dus door den Heer Evanson , daar van ten onregte befchuldigd worden.
Daar nu ieder redelyk menfch over zulk een diep ftilzwygen in de Engeïfche Kerk verbaaft ftaat, en wyl men in de Nederlandfche Kerk niet alleen dezelfde leer der Verborgenheden voorftaat, welke aldaar beheden wordt, maar zelfs ook doorpcenaale wetten het fchryven tegen dezelve verbiedt, en door fchreeuwende vervolgingen alle tegenfpraak zoekt te onderdrukken , daar verwagten wy, dat die Godgeleerden onder ons, welke deeze geweldaadige handelwyze voorftaan, en met alle vermoogen verleevendigen, by voorbeeld: De Hoo"- Eerwaardige Heeren Deputaten der Synode, Mobaciiius Quaet van Haarlem, Ds. Soetensjyi» Schiedam, die de Dordfche perfecutie veroorzaakt hebben: of de Hoog Eerw. Hoog Gel. Heer Profeffor Brouwer,'en Ds. van Rhyn, die zich daar toe zo gewillig en ieverig getoond hebben , niet onbekwaam , noch onwillig zullen zyn, om den Tytel van Antikrist van zig afteweeren . welke hun Hoog en IVel Eerw. zo V fchryven van Evanson gegrond is, zeer deugdelyk toekomt. Maar dan zullen zy eene bondige en klaare wederlegging dienen te-geeven , zonder drift, en -onder anathemaas : want eenvoudig te verketteren" en zonder wederleggen te veröordeelen is wel gemakkelyk en genoegzaam om den gemeenen man te blinddoeken, en aftefchrikken om uit zyne eigene ooe-en te zien; maar wy hoopen, dat zy zelve wel zowys -uilen weezen van te begrypen , dat dit by de Ferjlan. digen niets zou afdoen. Zy ,die gewoon zyn voor zich zeiven te denken, eifchen geheel wat anders,Je weeten eene bedaarde en onpartydige behandeling van het^groote Hoofd-point. Of wy, namelyk, nog wel geheel en al uit het Antikriftendom zyn uitgegaan? 6 ** 4 of



XXIV
of deszeJfs Geeft niet nog onder is overgebleeven? En zo dit laatfte, in veele opzigten waar is, of het dan niet meer dan tyd is, zich er van te ontdoen, en het Menfchdom en de Kerk in hare vryheid te herftellen ?
Is het niet zeer ftngulier, dat het eerfte kenmerk der, Hoere van Babel , haar eerlle naam waar aan zy gekend wordt , Verborgenheid is? Is dit een waar teeken, is dit het juifte brandmerk dier groots verdorvene en val fche Kerk? zo verdienen immers ds onder ons geleerde verborgenheden de voorzigtigfte de bedaardfte overweeging, die mogelyk is?
De leer der Verborgenheden \f),ofvan onverftaanbaare leerftukken is zeer oud , en al zeer vroeg de oorzaak van groote onluften in de Kerk geweeft. Niettegenftaande den weêrftand, welke verftandige mannen op allerlei wyze, aan die leerftukken geboden hebben , zyn egter alle dezelve, die van tyd tot tyd geopperd wierden, in de Kerk doorgedrongen , en zelfs door vermeerdering en verbeetering fteeds onverftaanhaarder gemaakt , waar van de veröordeeling van Röei.l, en de tegen hem bepaalde Artykelen , tot nog toe het laatfte voorbeeld zyn; En noch Zwinglius, noch Litther, noch Kalvinus, noch Menno heeft daar aan eenige hervorming of verftaanbaarheid toegebragt. Is 't nu prafumtief, ''dat de hervorming, en wegwerping van onnoodige, menfehelyke, byseloovige byvoegfels in alle de Leerftukken van den Kriftelyken Godsdienft zou noodig geweeft zyn, behalven fuif in die der verborgenheden , die geen Menfch verftaat; — daar niemand eenig denkbeeld van heeft, en waar van zo byzonder zeldzaam in de II. Schriften gefproken wordt, en zelfs, naar fommiger inzien, in 't geheel niét? Kan iemand, wiens harfenen welgeplaatft zyn, zich
ver-
(*) Oudtydt mogtsn de Kriflenen over dezelve niet [pree ■ ken. Zie tit. Cod. Tkeodl de his, qui fuper Reli^. contendunt tit. Cod. Juftin. de fumma trinitate, ne quis de ea publice contendere audeat: nnon (den gelovigen) was het geöorlovfd over verborgenheden te fpneken. Bingham, Orig, Eccles. x. y.



■xxv
oerbeelden, dat alle hervorming her abfurd zou zyn» e„ onder eenig onderzoek, volflrekt verwerpelykt
Lu be • en italvyn fchynen wel tot eene hervorming ooltdVftuk gelgeijeweeft doch ^érhouden^wnrden te zyn, onzeeker waar door. L>e eerpeze^ n~e Poft l! Major. Dominlc. „ Het woord Drieeenheid luidt zonderling; het Wfije h^Jen f,, . magtigen God God te noemen dan Drieeenheid Nl'g U byzonderder zyn de ffrfhngenvan kalvvn in zyne Admomt. I.adPelon. (Op/; \?r*\ liy. ed Geuer. in Fokwaar in hy zich dus ui aat;
Het gebed, O Heilige , gezegende en heerlyke " Drieeknhejd, behaagt my niet; V ts van eenuiti fmadk. Het wóopd Dmesenheib ts " bartar ch laf, godloos, eene menfchelyke uitvin. " ding , 0} 7geel getuigenifen van Gods woord ge" grónd, ÖE PaapschI God , den Propheten en " %oftlen onbekend r Ziet daar, Gy, die Uzelven navolgers van Luther en Kalvyn noemt hun beider ITtuieenifen! Mag men daaruit met denken, dstzy fene grote hervorming ook in dit ft uk op V oog hadJen ?-t Ts toch de klank van >t woord alleen met, wel. ke deeze Mannen bedoelden, zonderde beteekenis, die men 'er aan hegt; die klank kon kalvyn niet noeme den Paapfchen God, den Propheten en Apolte£ onbekend. En wy kunnen uit de aangehaalde tlaatfen niet anders bef uiten , dan dat deeze twee €ro Hervormers, wier gevoelens het meefte gevolgd ff ook voelden, dat in dit ftuk nog wel wat te be thaaven en te reformeeren was, het wett nogthans onfelukkiglyk ongereformeerd gebleven Kalwn zynen ftrengen en vervolgzieken aan .elft zo ver in, dat hy SeIvetus, als etm Unitans zynde, . die den éénigen God durfde aanbidden, leevendig met vuur deed verbranden (*>
(*) Bibl. Angl. oe la Rochb T. II. art y 8»'« ™t ex aais puil. Rtipubl.\ Gtnevenfis peUtts ad htft 7? /? lac. Spon. nev. ed. ao. 1730. t.J. p.. m-'» ¥»• 'Bakbe'Rac Morale des Peres ch. XII. 43n



xxvi
Voorzegt ons nu evenwel Propheet Zacharias ge-
lyk onze Medebroeder, die deeze vertaaling van Evanson bezorgd heeft, in eene aanteekening tragt te too nen, dat er voor de gelukkige dagen des Nieuwen Verbonds eene dwaaling heerfchen zal, dat Jehovah niet één zyn zal, noch zyn Naam één, zo zou V im. mers weezen kunnen, dat wy ons in den tyd bevonden , door den Propheet voorfpeld ? en dat die geluk» kige dagen, door denzelven aangekondigd, aanftaande zyn, waar in men van alle daar mede ftrydende dwaaling■ zal gezuiverd worden ? Het paft derhalven allen Kriftenen, en vooral den Leer aar en , op deeze gewigtige dingen eenen vernieuwden aandagt te veftigen, en met nalaating van alle vervolging, geweld of vleefchelyke middelen , onder het geleide van den Geeft van God, die hun niet begeeven noch verhaten zal, zich op een onbevooroordeeld onderzoek toetele1?gen, ten einde de Hervorming zo veel mogelyk te voltooyen, op dat Jefus zalig Euangelium , in de zuivere kennis van den Eenen Waaren God , en van Jesus Kristus, dien Hy gezonden heeft, hoe langer hoe helderder doorblinke, en alömme van alle Volken erkend en aangenoomen worde, om het zelve met een opgehelderd Verft and, zonder onver ftaanbaare formulier ivoorden te belyden, en met een rein en Godgewyd hart te bekeven door eenen heiligen en godzaaligen Wandel.
Vaar wel, Verftandige Leezer ! Onderzoek alle dingen en behoud het goede ! Heiwerk, dat uit de menfchen is zal gebroken worden ; maar het werk dat uit God is, kunt gy niet breeken. Wy zyn van ganfcher harte
Uwe heilwenfchcnde Dienaaren Deo Confidentes,
Uit onze Vergaderinge
AtlST • RDAll
den 20 April 1785.
MY.



MYLORD!
Het twiftgeding, over de fundamentele Artikelen, van dat Godgeleerd Stelzel, het welk thans als Orthodox aangenomen en in du Komngrylc door de Wetten vastgefteld is, en zedert eenige Taaren zo dikwerf en zo ernftig behandeld is geworden, fcheindt my voor de Maatfchappy van eene allerëmftigfte natuur, en grootfte aangelegenheid te zyn, hetzy dan, dat ik het befchouw als Kriften, als een Lid der Engelfche Kerk,dan wel als Burger. ———
Indien men het onderwerp van dit geding rechtaartig zal bepalen, zo dunkt my, dat het tot de volgende Poinélen of Stellingen kan gabragt
worden. c ,
Of te ftellen, dat het Opperwezen, de Schepper aller dingen, in de latere Eeuwen dezer <maereld, een van zyn eigen Schepzelen geworden is,
al j



co
al, dan niet eene Godslastering der eeuwige God» heid is? En of het dienen van het Opperfte Wezen , ah of dat, het ligchaam, de deelen en de geneigdheden van een gefzhapen wezen had, (om niet te zeggen, dat dit volilrekt onbegaanbaar is met de eerfte Leerlleilingen onzer eigene Kerk) al, dan niet, het alierlchuldigfie zoort van afgodsdienst uitmaakt? die zelve zonden door Israels Koning JuiOBOaM ingevoerd en waar over de Goddelyke Voorzienigheid zich meer dan eens verklaard heeft, die de reden te zyn, waarom de tien Stammen zo fpoedig verilrooid, en dat Koningryk zo fchielyk wierd uitgerooidt.
In deze vraag kan in waarheid niets opgefloten zyn Mylord.' dan het geen iemand met gemeene kennis en bekwaamheden begaafd, volkomen en geheel beflifienkan; want te willen verönderftelien, dat, naar een nauwkeurig onderzoek, van oprechte, brave en weldenkende mannen, de geopenbaarde Godsdienfi, aanzommigen hunner, oorzaak kan geven te denken, dat het geloof, of liever de belydenis des Geloofs van zommige byzondere gevoelens noodzakelyk ter Zaligheid is, daar die gevoelens nogthans zo gefield zyn, dat anderen zich overtuigd houden, dat de zelve Godslafterlyk zyn, was' de grootue belediging voor deszelfs Goddelyken Stichter; dit was die onbegrensde wysheid en goedheid, de noodzakelyke eigenfehappen van zyn beftaan, met de daad weigeren; derhalven, indien wy zien , dat mannen van bovengemelde karakters tegenövergeilelde gevoelens llyfzinnig aanhangen, dan mogen wy ons zei ven verzekerd houden, da? 'er een bedrog des verltands in 'c geval plaats
heeft,



( 3 )
heeft, dat de ware aart des gefchils, door gene der partyen te recht begrepen word, en dat een hunner uit verkeerde grondbeginzelen redenkaveldc.
Hoe onbekwaam ik tot die taak ook zyn mogt, zo zal het oogmerk dezer bladzyden eene poging zyn, om het wezenlyk onderwerp van dezen Godsdienst-twift in een klaar gezigt-punt te brengen en om het zelve die duillerheid te ontrukken , waar in het door Overgeloof en Sophifiery, zo lang is gedompeld geweeft. Myne pogingen draag ik onder anderen, ook om deze volgende redenen aan U Lordfchap in het openbaar op.
Dat algemeen Ongeloof van den geöpenbaarden Godsdienfi onder de hoogere rangen onzer landgenoten , niet tegenftaande U Lordfchap en ik miflchien verfcheidenlyk over de oorzaak denken , is te zigtbaar voor een van ons om 'er aan te twyffelen, en heeft, eene volftrekte onverfchib ligheid m Godsdienllige twiften, van wat aart die zyn mogen, door een noodzakelyk gevolg in het grootfte gedekte onzer wetgevende magt, teweeg gebragt. Zy befchouwen den Godsdienfi: alleen van de Staatkundige zyde,en in plaats van te denken , dat ieder byzonder mensch in Artikelen van Godgeleerdheid belang fieldt en deel neemt, zo befchouwen zy dat alleen, als eene byzondere bezigheid der Godgeleerden , en als of die een eigen departement van Staat uitmaakten: hier om zyn zy niet meer genegen om naar de vertogen der Kerkelyken van eenen lageren rang, door tederheid van gevoelen voortgebragt, terwyl de hoogere rangen van BiiTcfioppen, Aardsbiflchoppen en Dekenen by aanhoudenheid die leerftelzels, waar tegen aanzoek gedaan word, bly ven goedkeuren,
te



C 4 )
re hooren, dan zy naar de klachten van eenige weinige Subalterne Officieren in den Land- of Zeedienft hooren zouden, over een of ander hetgeen alle Opperofficieren zouden verklaren wezenlyk en noodzakelyk tot den dienft te behooren: het is dus blykbaar uit deze omftandigheden, dat 'er in 't minft geene redenen zyn om te verwagten, dat 'er door het Parlement naar een voordel ter hervorming en verbetering zal geluifterd worden, ten zy dit voorftel zyn oorfprong hebbe uit, ofte ten minften onderfteund word door die zeer Eerwaarde bank, waar van U Lordfchap een zoo buiten gemeen cieraad is: hier moet ik by voegen, dat, indien ooit dergelykvoorftelvanC/Lorifcbap kwam, de boven aangehaalde onverfchilligheid te weeg zoude brengen, dat het in beide de huifen van het Parlement, als ware het een zaak van enkele ceremonie, ligtelyk doorging, hier om diend U Lordfchap ten vollen overtuigd te zyn, dat alles in ons Godsdienltig ftelzel regt is in de oogen Gods; ware dit anders, zo ruft de fchuld der verhindering eener zoo noodzakelyke hervorming voornamelyk op U Lordfchap.
Hierom is het natuurlyk , dat overwegingen van dezen aatt myn aandagt op de "leden uwer heilige order veftigen: de vroege achting, die ik, in het byzonder voor U Lordfchaps edele denkwyze en aanminnig geftel, gepaard met de diepfte eerbied voor uwe geleerdheid en bekwaamheden, altoos gehad hebbe, veftigde my zeer haaft op uw Lordfchaps perfoon in t byfonder.
Daarenboven moet U Lordfchap , naar uwe openbare leerredenen in de Ka el van Lincoln's hm over het onderwerp onzer Gelooi s-artikelen, en
uwe



(5)
uwe welbekende befcherming en aanpreifing van des heeren Burgs verdediging van het Atbanafjaandom, aangemerkt worden, als een der bekendfle en allerbekwaamfle verdedigers der vaftgeftelde leer: daar by komt noch, dat te overbekend is, dat uwe Lordfchap de voorzeggingen des N.Teflaments,zyn hoofduudie gemaakt heeft; deze nu zyn, met het onderwerp thans in gefchil, allernaauwft verbonden.
Onze reden wel gebruikt, ingevallen zelfs van de grootfie ongereimdheid , van wat zoort die zyn moge, is overvloedig in Haat ons te toonen, wat valsch is, maar om in godgeleerde twiften te ontdekken,wat regt is, vereifcht ontegenzeggelyk een zekeren graad van kennis van ieder deel der Heilige bladen: fchoon veelen, beiden der kerkelyken en der leken, die of geen, of geheel weinig kennis hebben van den waren zin van het prophetifch gedeelte der Heilige Schrift zo geredelyk befliffen ten voordeele van dat geen, het welk regtzinnig genoemd word, als de jonge en nog onkundige heer zo even genoemd, ben ik nogthans ftout genoeg te beveiligen, dat geen menfcb een bevoegd rechter over het punt in quejlie zyn kan, ten zy hy een klaar begrip hebbe van het algemeen oogmerk en den zin der voorzeggingen , in zo verre die reeds vervuld zyn, enten minnen bekwaam is eene bellaanbare en redelyke verklaring te geven van de natuur van dien algemee* nen afval en fundamentele bedorvenheid van onzen heiligen Godsdienfl:, die het groot onderwerp van meeft alle de voorzeggingen van het Euangelium uitmaakt. i
Waarlyk zonder deze bekwaamheid, kan ik
niet



co
niet zien, op wat vafte gronden een leeraar van cnzcn Godsdienfi: zich zeiven of anderen kan voldoen, aangaande het oogmeik ja zelf degoddelykheid' der Schriften, die hy leeraart en waar van hy belydenis doet: voorzeker zal hy geen groot vertrouwen ftellen op de begrippen of getuigenisfen van dien keten van Schryveren , gemeenlyk Orthodox genoemd, en die zich door de zes of zeven eerfte Eeuwen grenfende, naaft aan die der Apoftelen, uitftrekt; want ongelukkig zyn al de grootfte verdorvenheden van het Kriftendom regelmatig, doch by trappen langs die zelve linie afgedaald. Het is U Lordfchap te over bekend, dat in de vierde en naarvolgende Eeuwen der Krifien-tydrekening, de ftaat der kerk verbazend bygeloovig en bedorven was; dat de wyze om de waarheid te bepalen in de meefte (temmen beftond, en dat zy hare gewysdens door den arm der borgerlyke magt deden gelden; dit laat geen plaats voer een onpartydig gemoed over om zich geruft te ftellen op bewyzen uit Schryveren dezer Eeuwen voortgebragt;en met opzigt tot die,welke ons de tweede Eeuw yerfchaft, en boven allen de gewigtigfte zyn, zyn ook te gelyk gepaard met twee zeer agterdochtige omftandigheden: óe eerfte is die iverige zorg, waarmede hare rechtzinnige opvolgers de werken van alle Schryveren dier vroege Eeuw, die onder den gemeenen naam van kettery van hun gevoelen verfchilden, vernield hebben. Ten tweeden, dat onder die algemeene hateiyke benaming, de werken van alle die Schryveis, en deze waren niet. weinigen, die ot van hunne kindsheid af als Kriftenen opgevoed of uk het Jodendom bekeerd waren en bloeiden voor
het



Cf)
het midden dier Eeuw, te niet geraakt zyn: en dat die mannen, zelf der latere helft van dat tydcerk, wier Schriften men heeft toegelaten onzen tyd te bereiken , zo niet allen, ten minften verre het grootlt gedeelte, bekeerlingen uit de Heidenen waren, alle opgevoed in de Scholen der latere Platonifche of andere wysgcerige Seiïen: behalven dit, men kan nauwelyks twee bladzyden, in eenige hunner werken van de tweede of derde Eeuw lezen, zonder de tterkfte blyken van de groocfte bygeloovigheid derzei ver Aucteurs te ontmoeten, ja zodanig, dat die, ten grootften deele, de kragt der bewyzen, die'er uit aangevoerd worden, ontzenuwen.
Nadien dan de menfchelyke getuigeniflèn in dit geval zo gebrekkig bevonden worden, zo zyn zy ook in 't geheel niet noodzakelyk, want het is in onze dagen, even gelyk in die van den Apoftel Paulus, dat het Geloof van ieder redelyk difcipel van Jesus Kristus niet gegrond is in de wysheid of getuigenis van menfchen, maar in de magt van God t Coit. 2: vs. 5.
Een onderzoekenden agtgevend gemoed, het geen iet meer zakelyks nodig heeft om zyne overtuiging op te vefligen,dan eene enkele vertoning van Scolafiieke woorden, begrypt aanftonds, dat, om het menfchdom van de waarheid en zekerheid, van de bovennatuurlyke openbaring des goddeljken wils te overtuigen, het bewys, waar door die openbaring by de eerfte verkondiging getraafd word, ook van een bovennatuurlyk zoort zyn moet, en dat onmiddelyke wonderwerken, de eenige bovennatuurlyke teekenen van 't goddelyk cezatr zvn, waar door die by deszelvs eerite verA kon-



(3)
kondiging kan beveftigd worden: En niettegenftaande alle de tegenwerpingen, die door de So~ pbiftery 'er worden tegen in gebragt, zo kunnen zy ontegenzeggelyk zo meenigvuldig en van zodanig een zoort zyn, dat ieder eerlyk en opregtaanfchouwer 'er ten vollen door overtuigd word, dat zy waarlyk door de tuffchenkomft van dat Almagtig Wezen, het welk alleen vermogend kan geoordeelt worden den gemeenen loop der natuur, die hy zelve heeft voordgebragt, te veründeren , voordgebragt zyn: de volle kragt van dit bovennatuurlyk bewys werkt alleen op hen, die ooggetuigen van deze miraculeufe daden zyn, voor de volgende gedachten vermindert deszelvs gewigt van tyd tot tyd, naar mate van den afftand van het wonderwerk.
Wat nu de wonderwerken by de eerfle prediking van het Kriftendom aangaat en die verhaald worden alleen in die boeken, dewelke ons het Goddelyk gezag van Jefus Kriftus Euangelium bekend maken; is het waarachtig, dat de zekerheid, dat die wonderen gefchied zyn, geheel en al op de echtheid dier boeken ruft, waarin zy verhaald worden, zo kunnen die wonderwerken zelve tot geen bewys verftrekken tot beveiliging dier Schriften, waar van zy een groot gedeelte uitmaken: hierom is't, dat de vervulling der Voorzeggingen alléén een geduurzaam, en voor ons het eenig voldoende bewys, van den Goddelyken oorfprong van dien Godsdienft, dien wy beleiden, uitmaakt.
De Geelt der Voorzegging is een zo noodzakelyk getuigenis ten voordeele van iedere openbaring, dat wy door het woord Gods zelf gewaarfchouwd worden, alle Godsdienft te verwerpen, die door
de



(9)
de zigtbare indrukken van dit hemelfch zegel niet beveiligd is; hierom zegt God tot Mofes, Deut. 18: vs. si: 22. Zo Gy dan in uw hertenzoudmogen zeggen, boe zullen wy het woord kennen, dat de Heere niet gejproken beeft? Wanneer die Propheet in den naam des Heeren zal hebben gefproken, ende dat woord en gefchied niet, nogte en komt niet, dat is het woord, dat de Heere niet gefproken heeft; door trotsheid heeft die Propheet dat gefproken en gy zult voor hem niet vree/en:
Het groot gewigt van het gezag van den geöpenbaarden Godsdienst, door dit zoort van bovennatuurlyk bewys, gelyk ü Lordfchap zeer verftandig heeft aangemerkt, fteund niet enkel op de vervulling van twee of drie byfondere voorzeggingen op zichzelven genomen, en die mogelyk by geval zo konden uitgevallen zyn, maar op de vervulling van die algemeene loop van groote gebeureniffen, die plaats moeten grypen door alle de Eeuwen der waereld heen op byfondere en onderfcheiden tydperken, voorfpeld in dien uitgebreiden en wel tTaam gehegten keeten van voorzeggingen, dewelke al die Heilige Schriften, de wezenlyke leer der openbaring in zich bevattende, met dat oog» merk aanëengeklonken heeft om ten allen tyden het overtuigendfle bewys te geven van de Goddelyke achtbaarheid, beide van de wet en het Euangelium. Hierom is het klaar , hoe meerder de fchakels in getal zyn, uit welke deze keeten te zaara gefteldt is, hoe grooter de afftanden zyn tuflchen de tyd der voorzeggingen derzei ver vervulling, en te overtuigender en onbetwiftbarer is het bewys, dat'er uit voortfpruit, zo dat de fterkte van bewys, geaomen uit de voorzeggingen, gedurig in die zelve A 3 even-



( io )
evenredigheid toeneemt, in welke dat, het geen uit de wonderwerken genomen word, afneemdt. Wanneer {a) de verborgenheid Gods zal vervuld zyn in de volle en geheele vervulling van den ganfchen reeks der voorzeggingen, zo zal de kragt van dit bovennatuurlyk bewys, ten voordeele der Godlyke openbaring, zonder twyfel over het geheel volmaakt en onwederftaanbaar overtuigende zyn. Inmiddels, nadien het veel meer kragt en overtuiging heeft omtrent ons, dan het eenige eeuwen voor ons heeft kunnen hebben, en omdat het de eenige, en redelyke grond aantoonde ,op welke wy het gebouw onzes Geloofs kunnen vefligen, waar door wy ook redelyker wys kunnen hopen de ongeloovige waereld te overtuigen, zo fchyndc het de grootfte dienft te zyn, die men de kriflen waereld doen kan, de algemeene oplettendheid, naar de voorzeggingen in de H. Schriften vervat, te keeren, en wel in het byfonder naar die, waarin het Geloof der kriftelyke beleideren belang heeft. Hierom befchouw ik de openbare leffen door uwen Hoogeerwaarden en zeer geleerden Vriend vaflgefteld, en waar van U Lordfchap het eerfte deel aan het Publiek heeft mede gedeeld, als de allergewigtigfte inftelling van die zoort, welke onder ons ooit heeft plaats gehad. Ik moet egter te gelyk Mylord! de onwaardige nauwgezetheid van deszelfs voornaamtle oogmerk wreken, het welk, voor zo verre ik de inftelling kan beoordelen uit den loop van U Lordfchaps welluidende redenvoeringen, voornamelyk bepaald fchyndt, om aantetoonen,
dat
(«) Opbnb. io : vs. 17.



C ii )
dat de kerk van 't Paufelyk Romen die afvallige Antikriftifche kerk is, door de Propheten, beide van het Oude en Nieuwe Tettament, voorzegde.
Gedurende den eerlten en jongften fhat des Proteftantendoms handelden hare beleideren regt, door iedere verfchoonbare wyze van verdediging , tegen de vyandelyke aanvallen derRoomfch-Katholyken aan te grypen: het was doen niet alléén natuurlyk, maar zelf noodzakelyk, om de waereld alle die prophetifche kenmerken aantetoonen , die het Paufelyk Romen zo fterk kenfehetfte, in uit te roepen, dat de Paus de Antikrift was; maar nu in deze dagen van zekerheid, zo wel als vtftftelling, zoude het eene vry billyker wyze zyn, de voorzeggingen met dat oogmerk te belluderen om derzelver wezenlyken zin en meening te ontdekken, door die vooraf tot een byfonder gevoelen te bepalen ; vry nutter ware het ons en beter als kriflenen pasfende , veel eer te onderzoeken of wy zeiven wel reet zyn, dan pogingen aan te wenden om te weten, waar in andere Kerken dwalen. 'Er is de groofle reden om de wyze van het beftudeeren dezer aangelegenfte gedeeltens der H. Schriften te veranderen, om dar, zo men de Pausgezinden geen onrecht wil doen,men toeftemmen moet,dat het bederf der krillen-kerk, hoewel miffchien tot volmaaktheid gebragt door, egter niet begonnen is onder —de kerkelyke tyranny derRoomfcheBisfcheppen; ook was hunne overheerfching, zelf over de Ryken van het wellen, niet algemeen gedurende een reeks van twaalf honden en ze/lig jaaren, eene volftrekt noodzakelyke omftandigheid ter vervulling van Johannes Openbaring. In 't kort,het is allerwegen blykbaar,%/ör^/dat de A 3 ken-



C 12 )
kenmerken van den voorgefchreven Afval gezoet moeten worden in de leerftelzels eenerkerk en niet in de plaats, waar zich de Opper-BilTchop oplioud. En fchoon de H. Johannes, de mede helpende borgerlyke magt, door welke de oorfprongelyke zuivere leer van het Euangelium moeft omgekeerd en bedorven worden met den naam Antikrift (b) noemd; zo moeten wy indachtig zyn, dat hy ons in die zelve redenering klaarlyk, volgens den zin zyner uitdrukking, te kennen geeft, dat 'er op ten en dezeke tyd veele Antikriflen zyn kunnen, en omtrent al de kragt van bewys, die V Lordfchap en andere Uitleggers hebben kunnen goedvinden op het byfondere van een ftad op Zevenbergen te veftigen, als of deze de byfondere verblyfplaats van den Antikrilt beteekende, fchyndt het my toe, dat 'er geene genoegzame redenen zyn om te gelooven, dat die figuurlyke fpreekwys in het prophetifch gezicht van den H. Job onnes , ooit eene enkele reis gebruikt word, om de Biërarcby der Stad Rome aanteduiden. Het tegenövergeftelde gevoelen dermeefteProteftantfche uitleggeren fchyndt zyn oorfprong hier uitgenomen te hebben , dat zy onder den gemeenen naam van Antikrift, de onderfcheiden onderwerpen derby, fondere voorzeggingen, zo van Daniël, Paulus als Jobannes over den Afval der kriften-kerk, ja ook zelf de byfondere gedeeltens van een en de zelve voorzegging verward hebben, en in de plaatze van die ieder afzonderlyk en regelmatig te verklaren , en alléén een onpartydig gebruik te maken
van
(F) i Joh. i: vs. \i,



( 13 )
van dat licht, het geen de een aan den ander
byzet, zonder onderfcheid de kenmerken der afvallige kerk 'er van afleiden, als of het oogmerk, de zin en meening van allen, ja zelf van ieder gedeelte derzelve, volmaakt een waren.
Zo behaagd het U Lordfchap in zyne geleerde en geeftryke leffen voor toegedaan te houden, dat het klein hoorn in Daniels vierde beeft, de man der zonden van Paulus, en (het geen my zeer byfonder toefchyndt) dat beiden, het zevenhoofdig beeft vol van namen van Godsla/lering, en ook de vrouw rydende op dat zelve Zevenhoofdig beeft, gelyk ook het beeft in aanzien een lam, maar /prekende als de draak, en de valfche Propheet in de Openbaring van Johannes, alle maar onderfcheidene benamingen zyn, die de Hi'èrarchy der afgevallene kerk aanduiden, pogingen om de befchuldiging van Antikriftifchen afval op den BilTchop en kerk van Romen vaftehegten, door redeneringen zomtyds, van deze, zomtyds van geene dezer voorzeggingen afgeleid; maar zonder de eenparige toepasfing van een eenige derzelve op het verönderftelde onderwerp der voorzegging.
De reden dezer handelwyze, in geenen deelen aan U Lordfchap in 't byfonder eigen, is blykbaar genoeg, want, konde het eenmaal bewezen worden, dat de geeftelyke alléénheerfching van den Roomfchen BifTchop, het eene uitfluitend onderwerp (c~) van alle deze voorzeggingen was, zo moeft noodzakelyk volgen, dat een kerk,die
de.
(c) 12de Predik, pag. 426.
A 4



C 14 )
deze alleenheerfching afkeurde,ende gemeenfchap der Roomfche kerk verwierp, in geenen deelen mede deelastig konde zyn aan haarfchuld,endat by gevolg de onderfcheiden Proteftantfche kerken , die de geëischte opperhoofdigheid van Romen verwerpende, en Hiërarchien voor zichzelven oprichtende, erkend moeten worden in 't geheel geen deel te hebben aan de fchrikkelyke zonden van den voorzegden afval en dus in de daad, het geen zy zich beroemen, de hervormde kerk van Kriftus, zyn zouden. Maar het ongeluk wil, dat deze zo begunftigde uitfluitende toepsffing der kenmerken van den Antikrift op de kerk 'van Rome, zo ver zyn van bevestigt te worden door den eenvouwigen • zin der voorzeggingen, dat.'er, in die van het Nieuwe Teftament, zommige omflandigheden gevonden worden, de welke op haar in geen zin altoos kunnen toegepaft worden, met uitfluiting van andere kerken , en 'er byna geene (ja ik mag zeggen in 't geheel geen) die met waarheid meer in 't byzonder op de Roomiche dan op alle andere kerken kunnen worden toegepaft.
Ik vrees, dat ik my te veel eer aanmati,ge, zo ik verwagt, egter kan ik niet afzyn U Lordfcbap de gunft aftebidden,my te willen be.guniligen met uwe aandagt om terloops de voornaamfte leiding-fchets, der voorzeide voorzeggingen naar te gaan, overwegende die van ieder Propheet afzon Jerlyk en in die ordre, waar in onze. Canon die geplaatft heeft.
Met rpzitit tot Daniël, moet men aanmerken Mylord! dat, deszelfs voorzegging der fe-
' ven-



( 15')
ventig weken alleen uitgezonden:, de bekende onderwerpen van alle deszelvs voorzeggingen „ die groote omkeeringen zyn der borgerlyke beftuuringen onder de vier groote Monarchiën van Babyion, Perfien, Griekenland, en Rome. Hier om mag men befluiten, dat door den Propheet geene omftandigheden by gebragt worden, als die betrekkelyk zyn tot, of noodzakelyk verbonden zyn met het voornaam oogmerk zyner voorzeggingen. Nadien dan de tien hoornen (d) van het vierde beeft in 't gezicht verklaardt worden zinnebeelden van zo veele onderfcheiden Koningryken te zyn, in welke deze Propheet by herhaling zo veele Eeuwen te voren voorzeide, dat het Europifche Roomfche Ryk zoude verdeeldt worden, zo zal het ook geredelyk worden toegeftemdt, dat het klyn hoorn (e) eene waereldlyke magt, zich op de ruine van eenige dier verfcheiden Ryken veftigende, in welke het ligchaam van dat Ryk gefcheurd was, verbeeld, zich onderfcheidende van de andere Vorftendommen of Koningryken van het wetten, en fchoon klyn, dat is, minder dan de andere Vorftendommen in vermogen , nogthans eene houding en toon aannam, veel verwaander dan eenigen der anderen, lajierende de Godheid (ƒ) en gemoedelyke kriftenen vervolgende, een juift en nauwkeurig kenmerk der Hiërarchie van Romen, en 't welk op geene andere Hiërarchie op aarde kan toegepaft worden, om dat geen andere ooit
voor
O*) Daniël Cap. 7. (<?) Dan. 7: vs. 8: 20 24. {ƒ) Ibid: vs. 25.
A 5



C i* )
Voor zich zelve eene onafhangelyke borger heerfcbappy verkreeg. Maar dan moet men ook in agt nemen, dat de Roomfche kerk, gelyk die bier in deze voorzegging afgebeeld word, in den omtrek harer eigene waereldlyke magt, befchreven word, dat is, zo ver als haare plaatfelyke ligging ftrekt, zy zelf een van die afgefcheurde leden uitmakende, waar in de oude Roomfche heerfchappy verdeeldt is, een hoorn van dat zinnebeeldig beeft en in dit gezigt en in de Openbaking van Jobannes befchreven : met opzigt van haare plaat felyke ligging dan, kan zy niet aangemerkt worden, veel min by uitfluiting, als het tegenbeeld van die vrouw, die door den Apoftel verbeeld word rydende op dat zelve beeft, dat is, onderfteund door alle Europifche Vorften, waar van de Roomfche Hiërarchie een is; ook kan de verheffing van den Roomfchen Biflchop op den troon der borger heerfchappy, het geen klaarblykelyk een der voornaamfte onderwerpen dezer voorzegging is, ons op geene andere wyze helpen ter bepaling van het tydflip (g) van dien algemeenen afval van de ware godsdienst van het Euangelium, door de Propheten van het nieuw verbond voorzegde, dan,voor zo verre dit ons een overtuigend bewys geevt, dat die afval reeds van deze gebeurtenis begonnen was; om dat zonder een langen en algemeenen afval, zo wel der leeraars als van het volk, van den geeft en het grondbeginfel van het kriftendom, de kerkelyke staatzucht nooit konde getragt hebben naar, veel minder zo hoog een
top¬
te) **a.



( 17 )
toppunt van waerelöïyke grootheid behaald heb-
b Laat ons nu tot de voorzeggingen des Nieuwen Teftaments overgaan Mylord! en in de tweede plaats overwegen, die voorafgaande kenmerken dezer ongelukkige omkeering van de God;<dïer,ft des F.uangeliums tot het Antikriftifch oversieioof, dewelke door den H. Paulus, aan de eerfte bekeerlingen tot het kriftendom worden opgegeven; de voornaamfte dezer is de weibeker de voorzegging in zynen tweeden briev aan deThelTalonicenceren .aangaande den Menfcb der zonden (b), die,wanneer de hinderpaal, welke hem in de dagen des Apostels en nog eenige tyd daar na wederhield, zich te openbaren, zoude weggenomen zyn, zich tegen de geboden Gods zoude aankanten en die wederftreven, zich zelf hier door een gezag boven dat van God zelf aanmatigende, zich verheffende boven het voorwerp van ons Godsdienftig eerbewys, in den Tempel Gods zittende en zich als God gedragende: De Apoftel zegt ons, dat de verborgen Goddeloosheid , die deze omkeering van onzen Godsdienft zoude te weeg brengen, in deze vroege tyd reeds begon te werken, en verzekerd, dat zy voortgaan zoude haaren verderffelyken invloed uit te breiden tot de Openbaring van den Menfcb der zonden, onder wien de afval van de waarheid van het H. Euangelie algemeen en duurzaam zyn zoude, onderfteund wordende niet alleen door de uitvoering van alle menfchelyke magt, maar ook door valfche wonderwerken, of wonderen der leu-
(h) 2 Theff. 2: vs, 3.12.



( 18 )
genen; maar dat deze goddelofe Tyranny ten laatften zoude verzwakken en te ondergebragt worden door de hertelling van die oorfprongelyke leer van Kristus Eu'dngelie, hier leenipreukig genoemd de adem zynes monds, en dat die, ten tyde dier groote verandering der menfchelyke zaken, waar op in de H. Schriften zo meenigmaal word gezinfpeeld, en daar genoemd word, de toekomfte van jefus Krifus, geheel en zoude worden uitgeroeid. De Apoftel geevt klaarlyk te kennen, dat een groote oorzaak tot dezen afval zyn zoude (ij, het vermaak, 't geen 't ligchaam des volks in zodanige daaden van ongeregtigheid ftellen zoude, als aangemoedigt wierd, en door, ten minilen betlaanbaar zyn met, de belydenis van het Antikriftifch Overgeloof, in voorkeur boven die zedelyke regtheid des levens en zuiverheid der ziele, die onmisbare verëifchtens in ieder beleider van de ware Godsdienft des Euangeliums, wiens geheel doeleinde is het menfchdom te behouden, dat is, om het zelve van deszelvs overtredingen te genezen; Hy verzekcrdt, dat de goddelyke voorzienigheid hun om deze redenen aan hunne eigene inbeelding zoude overgeven, hen doende gewaar worden de elendige gevolgen hunner goddelooze dwaasheden: toelatende, dat zy zo fterk, ja zo fchandelyk verdwaasd wierden, dat zy eene taftbare valfchheid gelooven zouden.
JNog U Lordfchap nog eenig ander uitlegger van gezag kan verönderftellen, dat de naam van Menfcb der zonden, waar van in deze voorzeg-
i SinS
(;) 2 TeiT. cap, 2: vs. 12.



( 19 )
eing gebruik gemaakt word, een byfonder Menfcb zoude beteekenen; maar wel eene menfchelyke magt, bezeten by en uitgeoefende door eene opvolgende reeks van onderfcheiden menfehen: en het valt niet gemakkelyk te begrypen, hoe iemand deze uitdrukking in een meer bepaalden zin verflaan zoude, die deze voorzegging wel overwegende, die ook te gelyk met Johannes Openbaring vergeleek, of zich flechts hield aan den klaren zin en meening van gelykluidende uitdrukkingen in andere gedeeltens van de Schriften yan dien zeiven Apoftel: want gelyk de menfcb Gods (k) allerklaarft, geen byfonder menfeh, maar ieder oprecht en goed kriflen, in alle Eeuwen en onder alle volkeren der waereld, beteekend; zo ook betekend de Menfeh der zonden ontegenzeggelyk geen enkel byzonder menfeh , maar ieder menfeh of getal van menfehen door alle eeuwen, en ik mag 'er byvoegen ook in alle plaatfen (doch hier zal U Lordfchap mifTchien niet met my inftemmen) wier byzonderen ftand en omflandigheden bevonden zullen worden met de hier gegeven prophetifche befchryving overëentekomen.
Maar U Lordfchap denkt, (0 dat deomflandigheid van zyn zitten in den Tempel of Kerk van God klaarlyk te kennen geevt, dat de magt, argebeeld door den Menfcb der zonden, eene kerkelyke en geene borgerlyke magt is, en dat om deze reden dè voorzegging alleen toepaffelyk kan zyn op de Roomfche Hiërarchie. Om deze gevolgtrekking te flaaven, zyn 'er egter twee zaaken nood-
zaa-
(k) 2 Timot. 3: vs. 17. (/; Elfde Predik.



( «O
zaakeJyk die my volftrekt onuitvoerlyk voorkomen : de eene, te bewyzen, dat geene kerkelyken, behalven die van Rome, oit de Godsdienftige rechren en vrybeden van gemoedelyke Krifienen geweldaadfg hebben aangevallen; de andere, te toonen.dat nooit eene borgermagt,het hoogft gezag in zaaken van Godsdienft:, dat God alleen toekomt, voor zich overweldigde, nog ooit vaftftelde of aan haare onderdaanen opdrong eenige Artikelen des Geloofs en voorwaarden van 't Krillen verbond, ftrydig met, of wel boven en behalven die, welke het uitdrukkelyk woord van God verklaard, nodig ter zaligheid te zyn. Tot dit zal gefchitd zyn, zo zullen niet alleen de RoomfchKatholyken , maar ieder onbevooroordeelde U Lordfchap van eenzydigheid, en gebrek van uwe gewone opregtheid belchuldigen, in het toepalTen dezer voorzegging, by uitfuiting alleen op den Paus, Want laat ons verönderftellen (en waar van ik voor my valt overtuigdt ben) dat de despotike opptrhoofdigheid, in alle Godsdienftige zaaken, door den Biflchop van Rome geëifcht en geoeffent, hem voorzeker binnen den omkring der prophecifche befchryving brengd, en hem verklaardt de Menfeh der zonden te zyn door Paulus befchreven: wanneer nu onze Hendrik VIII uit beweegredenen van perfonelyk ongenoegen goeddacht,die zelve opperhoofdigheid van den perfoon des Paus op zich zeiven binnen den omkring zyner eigener heerfchappy over te brengen; wanneer de zelve geefielyke gerichtshoven beftonden, de zelve kerkelyke heerfchappy onder hem geöefiendt wierd, welke ender de Paufen van Rome opgericht was, wanneer zommige zyner onderdaanen
in



( M )
in dien vollen geeft van paapfcha Tyranny,om dat zy het gezag van den Paus niet wilden verzaaken , en anderen, om dat zy de grootlle dwaalingen der paapery verzaakten, verbrand wierden, had hy toen niet alle de kenmerken van den Menfcb der zonden? Ja, toen in de dageader hervorming en der regering van proteltantfche Vorften, door de kragt van die zelfde aangematigde heerfchappy en opperde magt in Godsdienftige zaken en door de zelve wyze van kerkelyk rechtsgebied, veele ge» moedelyke perfoonen, gevangen, in boetens gedagen , gepynigdc, wat meer is, verbrand wierden, om dat zy niet beleden of zich niet verëenigen konden, met dat geen, het welk zy vaftelyk geloofden tegen Gods bevel te ftryden, konde men ter dier tyd geene uitdrukkelyke kenmerken van deze voorfpelde goddeloofe magt zien, en die onderfcheidenlyk in ons eigen Vaderland ontdekken? of zal het geoorloofd zyn, dat de zelve kenmerken de menfche Gods in Engeland beteekenen, die in Italien dienen om den Menfcb der zonden, den Zoon des ver derfs aan te duiden? Door deze wyze van redenering wil ik geene byzondere befchuldiging, tegen de borgerlyke of kerkelyke regeringen van ons land te kennen geeven: neen, ik kenne geen eene vattgeftelde Kerk nog Vorllendom in Europa, op wien deze befchuldiging niet even detk hegt. Zo vroeg als de vierde Eeuw, toen Constant yn, door tuflèhenkomft der keizerlyke magt de geloofsleuze der Niceenfche Vaderen, als de ware en eenige toetfteen van 't rechtzinnig Geloof deedt vaftltellen, om door alle zyne onderdaanen beleden te*worden, wierd de Menfcb der zonden door Paulus voorzegt, klaarlyk geöpenbaart. En
van



( 22 )
van dien tyd af tot de tegenwoordige iedere plaatsvullende magt, het zy dan borgerlyke of kerkelyke, enkel en onafhangelyk of wel beide te znam in ovtrëenkomft, die eeniger maaten, die vryheid in Godsdienftige zaaken, waar mede Kristus alle zyne Difcipelen heeft vry gemaakt, verkort hebben; die door middel van tydelyke belooningen , aan de eene en onbevoegdmakingen, boetens en ligchamelyke ftraffen aan de andere kant onder het volk opgerigt hebben voorfchriften van Godsdienltöeffeningen, of leerflelzels, niet alleen zodanigen, die nooit door de eerlle Predikers derzelver bekeerlingen aanbevolen waren , maar regtftreeks aanlopende zyn tegen de eerfte beginzelen zo der reden als der Openbaring, en zelf tegen de ftellige en eenvonwige geboden van God. Alle zodanige magten, waar die mogen geplaatfl zyn, zyn zonder tegenfpraak die zondige magt gekenfchetlt in deze vermaarde voorzegging van den H. Paulus. Het is zo, men heeft verönderlteld Cdoch zonder grond) dat de keizerlyke magt van 't Oude Romen, in plaats van op eenig tydperk het onderwerp dezer voorzegging te zyn, die weêrhouding was, waar van hier gefproken word, verhinderende de Openbaring van den menfeh der zonden , en dat hy voor den val van 't Wefterfch Ryk niet kon verfchynen. Maar, indien U Lordfchaps geduld u toelaat my met uwe aandagt te begunftigen op de aanmerkingen,die ik over de overëenltemmende piophetifche gezichten van Johannes voor te draagen hebbe, zo houde ik my overreed, dat wy overvloedige redenen zullen vinden om te befluiten, dat de hindernis door Paulus opgegeven, tot het Heidendom der Roomfche Keizeren betrekkelyk was,
het



( *3 )
het welk, zo lang dat aanhield, uit de natuur der
zaak zelf beletten moeft, dat de Borgermacht van 't Ryk , gebruikt wierd om by naam een Kriftenkerk op:eregten en te onderfteunen, en dat door de affchaffing van het Heidendom in het keizerlyk paleis, en de bekering van Const4NTY» tot het geen toen genoemd wierd (doch zeer te onrecht') de Godsdienst van Jesu* Kristus , alle beletzei ter Openbaring van den Menfeh der zonden werkelyk uit den weg geruimd wierd. Waar is het, dat deze uitlegging het Borger beffcuur, de hoofdoorzaak en voornamen lleun maakt, van den algemeen beveiligden afval van 't waare Kriftendom. Onmogelyk fchyndt het my toe, dat het door eenig ander middel kon ter uitvoer gebragt worden. Zeifin den omkring van den Heiligen Stoel word het Roomfch Overgeloof, alleen door de magt, die de Paus als Borger-Vorft, en niet als kerkelyke bezit, ftaande gehouden, en toen 't gezag en invloed van de Roomfche Kerk zich 't wydfte uitftrekte, zd kon zy, in de heerfchappy en gebied van andere Vorften, of heeft ooit, gehoorzaamheid aan haar bevelen of geboden afgedwongen, dan onder de befcherming en door den byftandvan 't Borger - gebied in ieder byzonder gewed.
De H Apoftel Paulus onderregt den Theflalonicenferen,dat de komft van den Menfeh der zonden niet alleen zoude zyn met alle magt en vtrmoogen, maar ook met teekenen en wonderen der leugenen: en zo my dunkt, dat deze omllandigheid te regt eene befchryvingis der verfchyning van dien eerden menfeh, die voor zich eene geeftelyke Tiranny over de gewetens zyner Medefchepzelen overweldigde en die zich goddeloozelyk de magt B aan-



C *4)
aanmatigde om Artikelen des Geloofsen Godsdienftige Ieerftellingen voor te fchryven, die in het Euangelium van de Kriftenen niet geëifcht worden , zo is dit byfonder toepatfelyk op Keizer Constantyn: want zyne bekering gefchiede aan 't hoofd van een magtig leger; 'er wierd voorgegeven, dac die veroorzaakt was, door een wonderdadig gezicht van een kruis in de wolken, wiens hemelfch otnfchrifc hem overwinning beloofde, indien hy de belydenis aannam, die door dat tee ■ ken te kennen gegeven wierd; maar uit de toepaffing, die de Proteftanten algemeen van dit gedeelte der voorzegging op de legenden der Roomfch Catholyke Kerk maken; zo befiuit ik, dat 'er in de kragt der uitdrukking dier geheele reden, wan. neer die byëen genomen word iet is, dat meer flaat op de Herders der afvallige Kerk, dan op de waereldlyke Vorften, door wier magt de afval moeft vaflgefteld worden: En ook in dezen zin is het U Lordfchap te over bekend, dat die voorzegging even fterk toepallelyk is op de kerkelyken der vierde Eeuw, als op die van de Kerk van Rome. De voorgewende wonderen van dat tydperk zyn meenigvuldig, niet tegenftaande 'er geen klaarder waarheid is, dan dat de wonderwerkende kragt, aan de eerfte Difcipelen gefchonken, in de Kriften Kerk door het uitfterven van dat geflacbt noodzakelyk moeft ophouden, om dat het zelve die magt van de Apoftelen door oplegging der handen ontvangen had, en niemand dan de Apoftelen het byzonder voorregt bezat om bovennaturelyke Gaven aan andere mede te deelen; wanneer de brave Midlleton nogthans het waagde, dit vroom bedrog of (om Paulus woorden te gebruiken) die wonderen



C *5 )
ren der ïeugenen en onregtvaerdige «bedriegeryen dier vroege"ryden ten toon te ipreiden, zo moer, U Lordfchap zich herinneren, wat groote ergernis zyn boek, niet aiiéén aan Paapfche, maar ook aan Proteiiantiche Godgeleerden gaf. En geen wonder, want, nadien het Monniken leerftelzel van Godsdienftig Geloof en de manier, om de eeuwige Godheid te aanbidden, als of die vleesch geworden was in 't ligchaam van een zyner eigener fchepzelen , het geen te dier tyd door de tiuTchenkomft der keizerlyke magt te gelooven vaftgefleld was, in allen deelen het zelve is, 't geen noch ten huidigen dagen door Proteftanten zo wel als Papiffen beleden en beöeffend word; en het dan bewezen zoude worden, dat het Godsdienflfteizel der vierde Eeuw duidelyken klaar gebrandtekend ftaat, met de allerklaarlïe en ontegenzeggelykfte kenmerken van den te voren voorzegden Afval, dan zoude hier uit een onöntwykbaar gevolg vloeijen, al te kenbaar voor deze Godgeleerden om het niet te zien, of voor U Lordfchap om het kwalyk te verftaan: ~—« dan zoude men waarlyk niet zonder goede redenen denken, dat de ongelukkige boom van Antikriftifch bygeloof wezenlyk in hec begin dier Eeuw door de hand der Borger-magt geplant was en zedert dien tyd door dezelve gekoesterd en aangekweekt is; zo dat die ten laatÜen met een zo ongemeene en weelige groei uitfcboot, dat daar door dikwerf die magt, die hem geplant en gevoed had, niet alleen wierd belet, maar die ook zelf geheel deed ophouden; dat in deze omHandigheden de hervormde Vorften alleen die takken, die hun te laftig en meeït hinderlyk waren hebben geknot, en wel voornamdyk die, welke zeer B s in



( *6 )
in de weg eêner verflandige en gevoegelyke politie hingen, maar de wortel, den llam en hoofdtakken onaangeroerd en bloeijende gelaaten, ja zelf zich verbonden hebben dien befmettelyken boom voorteftaan en in dien Maat te bewaren,waar in zy hem hebben ingebonden, zo dat de vrugten, die hy in Proteftantfche landen voortbrengt, misfchien minder in hoeveelheid zyn, dan die hy in Roomfche landen draagt, maar in beiden van dezelve hoedanigheid, en ongelyk aan de vrugten van die Euangelifche boom,'door Paulus geplant, vrugten namelyk van zedelyke regtheid en onderlinge liefde.
In deze voorzegging zyn nog twee andere omHandigheden onze byzondere aandacht wel waardig, namelyk, de ongeregtigheid, die onder dezen Afval de overhand nemen zoude, en dan die verbaazende dwaasheid van het volk, zo ver ,dat het een leugen gelooven zoude: doch deze het byzonder onderwerp van twee andere voorzeggingen van den zeiven Apoflel zynde, zo raak ik die hier alleen in het voorbygaan aan.
In het vierde Hoofddeel van zyhen eerden briev aan Timotheus ^m) voorzegt de H. Apoflel wederom kortelyk, doch met de fterkfte verzekering, dat zyne voorzegging, den invloed der Goddelyke ingeving had, den Afval van het krillelyk Geloof, befchreivende de kerkelyke veroorzakers van dien Afval als menfchen, „ die leeringen
„ der Demons of der geefcen van geftorven man„ nen en vrouwen leeren zouden, die, om hun
„ An-
(tnj I Timotheus 4 c.



( »7 )
„ Antikriftifch ongeloof voord te planten, geveins„ delyk, regtltrcekfchen zonder klopping van hun „ geweten, verbiedende te huwelyken, opdrin. „ gende te vatten en van fpeifen te onthouden,'t „ welk in 't Euangelie niet geboden word. " — Deze kenmerken der bedorven leeraren, van de Godsdienft zyn zo klaar en verftaanbaar, dat men 'er zich niet in vergillen kan, en terwyl zy allen, by wien deze kenmerken gevonden worden, aan den voorfpelden Afval van het Kritten Geloof fchuldig ftaan, zo fchyndt het in gecnen deelen edelmoedig, den geheelen haat van 't Antikrittendom op de Kerk van Rome te willen werpen. In de daad is het waar, de leeraars dier Kerk leeren Hellingen van een tufïchenftaat van llraffe voor de zielen der Goddelozen vroeger dan het laatfte Oordeel, en een ftaat van hemelfch geluk kennen zy Heiligen en Martelaren toe; zy merken hun aan als byzondere gunftelingen der Godheid, en uit dien hoofde als kragüge voorfpraken in hun voordeel: valt gaat het, dat zy, by veele gelegenheden, met even groote vrymoedigheid, als onbefchaamdheid de ligtgeloovigheid des volks door verzierde teektnen en -wonderen der Leugenen bedrogen hebben; zo verbieden zy ook het huwelyk aan veel en hunner leden , ten fterkften hun de vallentyd opleggende, behalven nog byzondere tyden van onthouding, valtendagen en dergelyken. Doch de Griekfche Kerk doet het zelve en is dierhalven even zeker, gelyk de Roomfche aan den Afval fchuldig. Ja het is openbaar, dat alle Kerken, zo wel van het Oofterfch als Wefterfch Keizerryk , vier hondert Jaren, voor dat de Paufen tot het toppunt hunner magt gekomen zyn, die zelve zaB 3 ken



( =8 )
ken nauwkeurig gedaan en geleerd hebben; indien derhalven deze prophetifche befchryving eenige opmerking verdient, zo zyn zy allen afgevallen van het oorfprongelyk en waar geloof van Kristus Euangelie.
In het derde Hoofddeel van dezen tweeden briev aan Timotheus, geevt de Apoftel ons een ander prophecifch kenteeken van dien verbazenden Afval , welke het onderwerp zyner twee vorige voorzeggingen uitmaakt, waar uit wy leeren, dat de Difcipelen, van deze bedorven en valfche Godsdienft , eene ukerlyke houding en belydenis van Godszaligheid zouden aannemen, maar zo ver van de kragt en invloed daar van in hunne harten te ontvangen, zouden ofzyn, dat zy zonden zouden bedryven, alleruitdrukkelykft in het Euangelie verboden, en fchuldig ftaan aan alie die ondeugden, waar voor de menfebelyke aart vatbaar is.
Deze algemeene Zedenloosheid der afvallige Kriftenen, was ten klaarften den Theflalonicenfen in de boven befchouwde voorzegging te kennen gegeven, en de geheele waereld draagd getuigenis, hoe waaragtig deze voorzegde omftandigheden vervuld zyn, in de levens der Naam- Kriftenen van alle landen der Kriftenheid, van voor het begin der vierde Eeuw tot het tegenwoordig uur. Van dit teken en kenmerk des Antikrifts (hoewel zonder twyffel het aller ellendigfte en befchreiênswaardigfte van allen) kunnen de protefiantfche Kerken zich zeiven niet vrypleiten. Deze treurige waarheid erkend U Lordfchap zelve,(w) belydende, dat dit
aan
(«) 12de Predik, p. 413.



C 29 )
aan weldenkende en onderzoekende gemoederen een byna onöverkomelyke hinderpaal is tegen de waart heid des Euangeliums. Maar U Lordfchap meldons , dat de voorzeggingen omtrent deze zaak bekwaam zyn alle onze bezwaren weg te nemen, want, nadien wy daar uit leeren „ dat het erglte "„ 't geen gebeurd is, voorzien was, en dat het „ befte , dat wy kunnen begrypen, hier naar gebeu„ ren zal, en dus aan de redelyke verwagting der „ menfchen voldaan, en de Eer van Gods albeftuur „ verdedigd is." — Wat my aangaat, ik beken openhartig Mylord ! dat indien het niet geweelt ware, om de overtuigende en bovennatuurlyke getuigeniffen van den waaragtigen hemelfchen oorfprong van Kristus Euangelie, die deze voorzeggingen in zich hebben , — het bekende oogmerk van deszelvs verkondiging vergeleken met den bedorven en verbalterden ftaat der Zedekunde,dienu voor meer dan veertien hondert Jaren de overhand genomen, nog aanhoudende door geheel het Kristendom blyft heerfchen, my zoude bewogen hebben, om de geheele kriltelyke Openbaring als val fcti en verdigt te verwerpen. Want het is in den aart der zaak baarblykelyk onmogelyk, dat een Alwys en Almagdg wezen middelen gebieden zoude, ter bereiking van een bekend oogmerk en byzonder einde, en dat niet te min die middelen by ondervinding onbekwaam zouden bevonden worden ter volvoering van dat einde of oogmerk. Maar nadien een naarftig en nauwkeurig onderzoek der voorzeggingen myne bezwaren geheel wegnam, en myn Geloof in de Openbaring van Jesus Kristus beveiligde, zo bragt dit my ook ter zeiver tyd tot overtuiging van een anderen aart, die my B 4 zo



( 3C )
zo klaar voorkomt en zo volftrekt door noodzakelyke gevolgtrekkingen 'er uit fchyndt te vloeijen, dat het my verwondert, hoe het U Lordfchaps aandagt kon ontfnappen. Ik meen , ,, dat, over-
SI, waar door het volk, over het algemeen gtno., men, de uit e rijke belydenis van de Godsdienft,
beft aanhaar gemaakt word met de ondeugden „ en de zedenloosheid in dtz: voorzeggingen be,, fchreven, die beleden Godsdienft, de zuivere „ en oorfprongelyke Godsdienft van Jesus Kris-
im niet is, maar het goddeloos Over geloof van „ den Antikriftifchen Afval. " Want deze Afval maakt alleen , dat eenig beletzei van den zedelyken invloed des Euangeliums uit, en is de eenige oorzaak en bronwel dier goddelooze en ondeugende handelingen onder de belydeis des Kriftendoms, in deze voorzeggingen voorfpeld. Indien wy dan verönderftellen, dat eenige dezer Kerken, die de opperhoofdigheid van den Roomfchen Biflchop v erzaaken, rie Grondbeginzelen van baren Godsdién 11 en de leeringen dtrzelve door en door hervormd, en de zuivere cenvouwigheid van het Kriften Geloof herlleld hebben, en dat niottegendaande deze hervorming de zedenloosheid harer led.m, by aanhoudendheid blyvt duuren,en door verfcheiden gedachten afdaalt zonder de minfte grond van hoop, tot eenige verbetering naar het openbaar voorbeeld, en de invloed van den aangenomen Godsdienll,in dit geval Mylord! nadien het bekende oogmerk van het Krillen Geloof is de menfeh te leren matig, regtvaerdig en Godzalig te levtn (p) en om
hem
(*) TlTUS 2. VS, 12.



v 3» )
hem gelukkig te maken, door hem af te-wenden van %ne ongcregtighedm rj», keert dat bezwaar in al des zelfs kragt op ons terug en wy worden verplicht, of om de goddelykheid des Euangehums te verwerpen, of toe te Hemmen, dat. de oneindie wyze Almagt van onbekwame middelen gebruik maakt, om de voorgeftelde eindens te bereiken. Anders moeten wy onze ftelhng betrekkelvk de hervormde kerk opgeven en befluiten, dat, wat verandering 'er in haar onderwys of byfondere Hellingen gemaakt is, zy noj; fteeos de fundamentele artikelen, en de verderffelyke leerinaen van het AntikriHendom vaHhoud. Volgens dit befiuit dan is het in waarheid niet ongemakkelyk redenen tc geven van de verbaftering dei zeden van het volk, in zodanig eene kerk, en te gelyk de wvsheid en goedheid der goddelyke voorzienigheid in 't voord planten des Euangehums, in deze waereld te regtvaardigen; God heeft het menfchelvk geflagt overvloedig voorzien, met. geelteyke; zo wel als ligchamelyke fpyzen , beiden heilzaam en aangenaam, maar hy heeft het ook te geIvk vryheid van wil en keuze gelaten, en indien de menfeh in een van beiden befiuit, ^ gezonde en aangename voedzels, die zyne goedheid hem voorgefteld heeft, te verwerpen en zich met vereif wil voeden, wat wonder dan, en wie is te befcbuldigen , indien de gefteltenis van ziel en lichaam ziekelyk en befmet word ? Indien die noodlottige beguicheling, die nu den afval nog Haande houd, voor eeuwig de heilzame uitwerkzelen, die
Hand: 3: v: 26.
B 5



( 32 )
het Euangelie gefchikt is voord te brengen,«beletten zoude, zo konden de wegen Gods onder de knftelyke openbaring, voor de menfchen niet geregtvaardigt worden ; maar ieder dag word het meer openbaar, dat overèenkomltig Paulus voor* zegging, deze beguicheling al zagtkens in ons eigen, en, zo ik hoop, ook in andere landen Öyt* Deze voorzeggingen leeren ons, dat het de goddeJyke wil is, dat ten laatften de Goddelooze dwaasbeden van het Antikriftendom overal zullen worden afgefchaft, en dat de zuivere, eenvouwige en onbedwongen grondbeginzelen van waare Gods' dienft, gelyk die door Kriflus zyn geleerd, overal m dcszelfs plaats zullen worden aangenomen • ik zeg, wy zien, dat dit de wille Gods is, en wy weten, dat zyn wil ter zyner tyd, volkomen fond moet grypen, het zy wy begerig zyn die voord te zetten dan niet; maar, naar dien dit het onderwerp van ons dagelyks gebed is, zo behoord het ook onze dagelykfche betragtiging te zyn , dat de
wille gods geschiede
Gelyk de H. Paulus in zyne eerfte voorzegging van dezen afval ons verzekerd: dat het volk onder dien afval een leugen gelooven zoude, zo maakt hy ons ook in dezen bekend, dat de leeraars van het Antikriftisch bygeloof, de waarheid zouden tegenftaan. En dit onderwerp in het volgend hoofddeel weder opvattende, maakt hy aan Timotheus bekend, dat de ongelukkige tyd aanftaande was, datkristen-beleiders, de gezonde leer niet zouden willen verdragen, maar dat zy hunne oor en af. wenden zouden van de waarheid en zich tot fabelen keeren. Nu deze byzondere flreken van het prophetisch penceel%/«n/.'fcheinen my toe een vry aan-
dacn-



C 33 )
dachtigcr overweging te verdienen, dan de Prote. (tarnen, die in 't gemeen geven, want laten zy de befchuldiging van de;i Antikriftifchen afval vestigen, waar'het hun goeddunke, nadien, volgens deze voorzeggingen, de afvallige kerk niet alleen artikelen des geloofs , die fubelagtig en vahch zyn moet hebben aangenomen , maar te gelyk oo.t de waarheid en alle gezonde leer volftrckc verworpen heeft; indien zy dan zelve eenige bekaden, en wel voornameiyk eenig fundamenteel artikel van het godsdienflig Geloof der befchuldigde kerk en dat aanneemen, zo moet hunne eigen befchuldiging gewis op hun zelve te huis komen. By voorbeeld; laten wy het nogmaal voor toegeftemd houden, dat de befchuldiging van ü Lordfchap tegen de Roomfche Kerk welgegrond is, en dat de Godsdienst dier Kerk, het Antikriftendom der Euangelifche voorzegging is, zovolgdookontegenzeglyk, dat derzelver geloofsleuze een leugen zyn moet uit fahulen en valfchbeid te zaam gefield zonder zelf het ger.ngtte inmengfel, van waarheid en gezonde leer van '« Euangelium. Dan de Grondartikelen des Geloofs belydenis onzer eigener Kerk zyn de leeringen, begrepen in de Niceenfche en Athanafiaanfche geloofsleufen, want door deze leggen onze Godgeleerden de Geloofleuze der Apoftelen zelve uit, en het geheel ftelzel van onze openbare Liturgie is alleen daarop gebouwd , en dat zy de ware en gezonde leer van Jefus Kriflus Godsdienst inhouden, zoeken de Orthodoxe leden onzer kerk door fchoolfche fluitredenen en onze wetgevende magt door -—— de ratio ultima Re gum te bewyzeh. Verwerpt dan de Roomfche kerk waarIvk en wezenlykMjfor^.' te Niceenfche en AtbanaJ fiaan-



(34)
fiaanfche Geloofsbeleidenisfen ; ontkent zy de •waarheid 'er van, en kan zy de keringen, die 'er in vervat zyn niet verdragen ? 't Is 'er zo ver af, dat zy die logen beleid en Itandvastig aanhangt,; ja 't is te over bekend, dat eene dier twee haar eigen opftel en maakfel is Hierom moeten zekerlyk menfchen, die denken en onderzoeken, befluiten, of dat de fundamenteele artikelen van onzen eigen godsdienst in geenen deelen de waarheid en de gezonde leer naar het Euangelium van Kriflus inhouden of anders, dat de kerk van Rome, de afvallige en AntichrimTche kerk niet is, en nadien 'er geen andere kerk gevonden kan worden, in welke deze voorzeggingen eeniger maten beter vervuld zyn, zo zal op deze laatfte verönderltelling de H. Paulus bevonden worden een valsch propheet te zyn en een geheel zakelyk gedeelte der getuigenis van Jefus gebrekkig. &
Deze bewyzen Mylord'liiebben zich aan myn ziel opgedrongen , en zyn een gevolg, zo ik vertrouw van een aandagtig en onbevooroordeeld onderzoek van des geleerden Apoftels waarfchouwingen en vermaningen: ik heb my zeiven met de groofle naauwkeurigheid gewogen , om dat de aanmerking van al myn belang in deze waereld(q) my aanzette om eenigen misflag of in de voorftelling of in 't befluit te vinden, maar het is buiten myn vermogen geweest 'er eene te ontdekken , ter zeiver tyd betuige ik niet wynig verlegen
te
(?) De eerwaarde Evenson, heeft eene voordelige ftandplaats in de Eugelfche Kerk gehad, en die om des geweeteus wille opgegeven, en nedergelegd, een onwederleggelyl? teeken van 's mans opregte overtuiging in deze zaak.



C 35 )
te zyn om te begrypen , hoe het toekomt, indien ik niet waailyk bedrogen ben, dat lieden, gelyk V Lordfchap, die met zo uitmuntende talenten, "lezen , denken, en fchryven, over de zelfde voorzeggingen , eenige dezer verwarrende moejelykheden hierin kunnen ontwyken , of anders, hoe het mo» gelyk is, die met zo een bedaard genoegen der ziele te boven te komen.
Edoch het is het prophetisch gezicht, door den H. Johannes, in 't 13de Hoofddeel van zyne Openbaring verhaald, en de uitleg, die 'er in het 17de 'van gegeven word, waar uit de Proteftanten, met het grootfte regt de tekenen en kenmerken van dien voorzegden afval voornamelyk trachten afteleiden; hier om zuilen wy met U Lordfchaps verlof, aanftonds dit daar befchreven gezicht befchouwen, en onpartydig onderzoeken of het zelve eenigermate , dï uitfluitende befchuldiging van 't Antikristendom , die U Lordfchap en veele anderen met U goedvinden, op de Roomfche kerk alléén te hegten, begunftigt.
De Apostel zegt ons, (r) dat hy een beeft uit de Zee zag opkomen, dat is, uit Europa (het geen om zeer bekende redenen , in de taal der joodfche Schryveren de Eilanden der Zee'èn genoemd word:) hebbende zeven hoofden en tien hoornen ; uit deze laatfte omftandigheid is het klaar dat het beest hier befchreven,het zelve is, het welk het onderwerp van Daniels gezicht uit maakt, gelyk wy boven hebben aangehaald,en, indien wy de verklaring aan den Joodfchen Propheet
fr) Openb: 13. v. 1-7.



( 3* )
pheet gegeven, over de beduidenis dier tien hoor. nen vergelyken met die van den Apoftel in 't 17. Hoofd: der'Openbaring, zo is'er geen twvfel meer over , of dit beeft is in beide de gezigten, een propherjsch beeld der Borgerlyke magt, van 't Roomfche Keizerryk, in deze voorzegging van het N'. Teftament, eerft, als beftaande onder zyne zesde of Keizerlyke regeringsvorm ; dan als zynde voor een korten tyd fcmiimperial (j), en ten Jaatften als te zaamengclleld of beftaande uit de regering der Koningen, Q) in welke het Jemi. imperiaal of half Keiferryk door den inval der INoordfche volken verdeelt en gebroken wierd. De Propheet zegt ons in het volgend vaers, dat het beejl, het geen hy zag, niet alleen zyn magt en grootheid omving Jvan 't Heidens Roomsch keiferryk , het geen hy in bet vorig Kapittel zinnebeeldig vertoond had, door den zevenboofdigen rodm Draak ; maar ook, dat het de gedaante eenes luipaards, de voeten van een beer, en de mond eenes leeuws had, fchoon wy nu uit de krooncn, die het droeg op de tien hoornen, zo wel als uit andere omftandigheden van 't gezigt , redelyker wyze befluiten mogen dat het prophetifch toneel, een ftaat der zaken wel voornamelyk in den omtrek van 't wellersch half keizerryk verbeeld, nochtans om dat een Leuw , een Beer en een Luipaard de zelve zinnebeelden, die in het gezigt van Daniël, de drie agterëenvolgende Heerlchappyen, van Babyion , Perjien, en Grit ken verbeelden , het te zamengelteld zinnenbeeld van
het
! (s) Het Keizerryk in twee gedeeld. (V) Follarchy,



C 37 )
het hier befchreven ryk, door den H: Johannesy ten minden moet beteekenen , dat ten tyde van deze prophetifche vervulling, de Burgerlyke magt van Romen binnen Europa, alleen niet befloten was, maar dat haare heerfchappy nog onverdeeld , en, hoewel niet zoo uitgebreid, als ten tyden van den Heidenfchen Keizer T&afjan, het echter nog veele dier landen , te voren aan deze drie heer» fchappyen onderworpen , in zich bevatten zoude. En, indien wy de tyd, toen de zetel van 't Gouvernement van Romen naarCondantinopolen wierd overgebragt wel in agt nemen, zo zullen wy misfchien de redenen ontdekken, waarom de Roomfche Monarchie hier vertegenwoordigt word, meer de Griekfcbe dan eenige andere alleenheerfching gelykende, en met geen kleinen grond van waarfchynelykheid, zullen wy in ftaat zyn het ware tyddipvan die omkering der zaken in het Roomfch keizerryk aan te wyzen, met welke de Epocha t van deze voorzegging begind, en die hier aangewezen word, door het onttronen van den 25venhoofdigen Draak, en de verheffing van bet zevenhoofdig beefi : door de vyandelyke invallen der barbaarfche natiën wierd het zevende of ftmiimperial hoofd van dit zinnenbeeldig beefi; in waarheid ter dood gewond; maar door de verbazende eensgezindheid, waar mede de verfcheiden Ryken, die in defll-lvs plaats opdonden, (en hier door de tien gekroonde hoornen verbeeld) zamenïtemden, om dezelve wyze van Godsdienftoenening/ door de Keizerlyke macht]te onderfchragen, zo
wierd
Quj Tyd wortel



( 38 )
wierd de dêdelyke wonde voor zo ver 't het voornaam onderwerp deze voorzegging aangaat, waar* lylc genezen; "hierom word de Borgerlyke magt van Europa, overal door de propheet aangemerkt, als maar een politiek ligchaam uitmakende, fchoon op onderfcheiden tyden te voorfchyn komende, onder de verfcheiden regeringsvormen , in dit gezigt door de hoofden en hoornen, van het beeft getekend worden. De Propheet verhaalt ons in het vierde vaars, dat, gelyk 'er goddelyke eer aan de Heidenfche Roomfche Keizers beweezen was, ook alzo de eerbied, aan God alléén fchuldig, gegeven zoude worden, aan de bezitters der opperfte borgermagt, in deze voorzegging befchreven; de vergoding der Heidenfche Keizeren is algemeen bekend; indien het dan zal blyken, dat altyd zedert dat het Ryk kriftens wierd, alle deszelfs Souvereinen, het zy onder de keizerlyke, half keizerlyke, of in veele koningryken verdeeld, het gefonde beftuur, dat God alleen toekomt, zyn aangevallen en zich in Godsdienftige zaken zodanig een Geestelyk gezag hebben aangematigd en uirgeöeffencl, als'aan God alleen toekomt, zo zullen wy zeer verbaasd liaan, over de zeer nauwkeurige overëenftemmiug, die 'er is tusfchen het voor en tegenbeeld, en overtuigd zyn , dat de infpraak dezer voorzegging , in waarheid van die alwetenheid voorkomt, die alleen bekwaam is, de toekomende uitkomflen , zo zekeren klaar, als de voorbygegane te onderfcheiden. De H Jobannes onderrigt ons, dat deze geellelyke Tyranny, aangevangen door en geöefTend met Godslafterlyke verwaandheid, voorjpoedig zyn zoude, fat is, zonder hinder of belet voord dienen, twaalf hondert en feilig Jaren,
eene



(39)
eene onhandigheid (gelyk ik reeds te voren heb aangemerkt » door zien zelf genoegzaam om ons te voldoen', dat het geenzins de kerkelyke opperhoofdigheid van den BiiTchop van Romen zyn kan, waar van hier gefproken word: want, behalven dat de Griekfche Kerk, die opperhoofdigheid nooit heeft erkend, zo is de grootfte duurzaamheid der Paapfche Tyranny over velen dier kerken, alwaar 's Paufen opperhoofdigheid erkend was, veel te kort voor het tydperk hier uitdrukkelyk bepaald , en hèt is in waarheid, om vele redenen onmogelYk dit gedeelte van het prophetifch gezicht te verklaren , als of het iet anders beteekende dan de Borgermagt van 't Roomfche Ryk , in alle zyne onderfcheiden gedaanten», en van deze zelve magt is het hier ook voorzegt, dat zy Godslafterin 'ren zouden fpreken tegen s God: zyn naam, zynen tabernakel en hun, die in den hemel woonen, laf! erende. .
Het is zeer aanmerkenswaardig in waarheid, dat deze befchuldiging van La flering niet minder, dan vier onderfcheiden reifen, in dit hoofddeel word aangevoerd, en nogmaals het 17de herhaald word van die magt, die door het zeven hoofdi" beeft verbeeld word : noglhans behaagd het ifLordfchap, naauwelyks om 'er in uwe toepaffin"- dezer voorzegging op het paapfche Rome g«j op te flaan;'c is waar op een plaats (ti), als of het woord laflering geene betrekking op God, maar op de Kerk zelf had, legt U Lordfchap de
na-
(w) Predik, 11 pag, 401.
C



( 4° )
namen van La/lering, waar mede het htefl gezegd word getekend te zyn, uit, dat die beteeke-^ nen, dat de Roomfche hiërarchie, gebrandtekend is met die daden, welke het Kriftendom als de zodanigen voor de fmadelykfte houd: hierdoor de uitdrukkelyke befchuldiging van laftering tegen God verwiffelende in de enkele fmaad, die op een bedorven Kerk vallen moet, wanneer dienaar de zuivere grondbeginzelen , van 't Kriftendom geöordeelt word, In een andere plaats (jiu), de kenfehers-teekenen van 't Antikriftendom, door den Apoftel ons opgegeven, opnoemende om ons te toonen, hoe bekwaam zy op de Roomfche Kerk toepaffelyk zyn; in plaats van onderfcheidenlyk de befchuldigingen van Laftering en /Ifgodery, in or. de afzonderlyk op te noemen , gelyk zy wezenlyk in de voorzegging aangevoerd worden , zo maakt U Lordfchap geen ander gebruik van 't eerfte , dan alleen om 'er een bynaam (x) uit af te leiden, voor het laatfte, en Gy onderricht ons alleen, dat een van de kenmerken des Antikrift: , de Godslaflerlykfte afgodery is: ja wanneer ULordfchap voord gaat, ook deze befchuldiging op de Roomfche Rerk te hegten, als of prophetifche aanklagten, gelyk die onzer eigener gerigtshoven, zuivere konfttermen toelieten, waar van de juiftheid en eigenaartigheid in geenen deelen aangetoond word , zo vinden wy , dat het woord Godslaflering geheel daar gelaaten word, en de befchuldiging komt op eene eenvouwige afgodery
uit:
(w) Predik, pag. 329. (*) Epithet.



(4i )
uit: en wel eene afgodery,niet van die zoon, die door eene zuivere en kenbare toepasfmg te regt mag gerekend worden.en in de H:Schrift by herhaling gezegt word, de onzigtbare Godheid te lafteren, maar een nieuw uitgevonden en hedendaagsch zoort, van Analogifche afgodery (y) , onbekend onder het Mofaifch verbond , én waar van men niets wilt , ten tyde , toen deze voorzegging gegeven wierd. Maar ik verzoek de gunlt, U Lordfchap te doen opmerken , dat de Goddeloosheid door den Propheet in dit hoofddeel aangehaald, niet een doen of handeling is , maar jpreeken van lafleringen tegen God; en dan moet ik herhalen, dat de magt, tegen wien de befchuldiging word aangevoerd, in geenen deelen de kerkelyke, maar de borger-m&gï. van het Roomfche Keiferryk is: om dierhalven een regt oordeel van dit gedeelte, van 't prophetifch gezigt te vellen, zo moet men onpartydig overwegen, waar in de zonden dier lastering beftaat, en onderzoeken of de borgerlyke beftuurdeis van Europa, zo voor als na de verdeling der Keizerlyke magt, leeringen voordgeplant en vaftgefteld hebben, waarop deze befchuldiging degelyk hegt.
Voor zo ver ik ih ftaat ben, de uitdrukking te verdaan, zo betekend Godsla/lerlyk te fpreken, tot Gods onëer te fpreken, te fpreken tot verkleining zyner Goddelyke natuur en eigenfchappen: Daar dan rede en openbaring beiden ons leeren, dat de eenige ware God onveranderlyk , onligchamelyk en alomtegenwoordig is, zo 'er dan eene
leer
(j) Analogous Idolatry.
C 2



(4* )
leer het tegenövergeftelde verzekerd, namelyk, dat de Goddelyke natuur eene verandering ondergaan , en eene ligchainelyke gedaante aangenomen heeft, die plaatzelyk zyn moet, zo denk ik, dat 'er geen twyffel meer overig is, of deze leer is zeer ontëerend voor de Godheid, zo wel als allerverderffelykfl in zyne gevolgen, voor de heilzame voortellingen van den waren Godsdienft. Hierom, wanneer de Ifraëliten aan den berg Horeh, in meening den waren God te dienen, het gouden kalf, als een bekwaam zinnenbeeld, van 't voorwerp hunner Godsdienltige aanbidding, oprichteden, zo denk ik niet, dat het ontkend zal worden, dat zy aan de allergodslafierlykfïe afgodery fchuldig ftonden: en toen zy, zich verheugende in het herftel van die wyze van eerendienft, tot welker voorkeur zy in Egypren een hebbelyk vooroordeel hadden gekregen, in 't openbaar uitriepen , dat dit viervoetig beeld eene gepafte afbeelding was van hec Almagtig vjzzen, door wiens wonderwerkende tufTchenkomil zy zo onlangs uit de Egyptifche ilaveiny verloft waren; het zy wy haar gedrag, naar de voorfchriften der reden, of naar die van Molës beöordeelen, voor zeker zy ftonden fchuldig , aan la/lering te fpreken tegen Cod Edoch veründerftellen wy voor een ogenblik, dat de middelen om het gegoten beeld te maken, bun ontbroken hadden, maar dat zy voorgegeven hadden, dat die God, aie bun uit Egypten had opgevoerd , ten dien einde de Natuur van een Üs had aangenomen, in de buik van eene koe, en een os geworden zynde, in die gedaante aan hun in Egypten verfchenen was, en,fchoon toen inden hemel, nogthans in 't vleefch, bleef
in



( 43 )
in het ligchaamvan dat dier, en dat zy zonder het gebruik van een zigtbaar teeken, een goddelyk eer bewys ingefteld hadden, gepaft op den naam en de eigenfchappen van den fabel god Jpis. Zeker Mylord! de dienft en taal der Ifraëliten beide zouden in dit geval even lajietiyk geween: zyn dan in het ander.
Denkelyk zyn 'er, die, in zo een wanfchapen en afzigtig voorltel, als wv hier verönderftt llen, de befchuldiging van laftering geredelyk zuilen toeftemmen, maar die niet denken, dat her even zo, ja gelooven, dat het ganfch geene laftering tegen Gods Almagt is, te leeren, dat hy op eene andere plaats, tyd en ftond, vleefch geworden is, in 't ligchaam van een dier van een uirmuqtender zoort en hogeren rang; maar voorwaar, wat onderfcheid 'er ook mag wezen, in de zoort van eindige wezens , met eikanderen vergeleken zynde, daar is 'er in 't geheel geen, wanneer wy dit befchouwen met opzigt, tot den eeuwigen fchepper van 't heelal, bygevolg, en de laftering der uitdrukking, en de onmogelykheid der daad, moeten beide volmaakt dezelve zyn, het zy wy vaftltellen , dat de Aimagtsge vleefch geworden is, in eene der laagfte, of in eene der hoogfte rang van die fchepzelen, die zyn eigene magt en goedheid in wezen geroepen heeft.
Indien het dan bevonden word , dat Keizer Constantyn, en alle byna, die hem in het bezit , of der gëheele of van eenig gedeelten der borger-magt van Europa opgevolgd zyn, hun tydelyk gezag verleend hebben, tot de voordplanting, en de leer der vleefch wording van het oneindig en onveranderlyk Opperlte wezen, met al C 3 die



( 44 )
die grove ongerymdheden, die uit zoodanig eene bron, noodzakelyk vloeien, aan hunnen onderdanen hebben opgedrongen , hebben zy dan niet waaragtig hunnen mond geopend, in Godslaftering tegens God, om zynen naam en zynen Tabernakel te lafterenl (z) Zullen wy dus niet te gelyk de byzondere eigenaard'gheid dezer prophetifche taal, moeten zien en bevorderen, daar zy deze befchuldiging van laftering te huis brengt, op de waereldlyke regeerders, en niet op de kerkelyke , wanneer wy overwegen, dat de laatfte noodzakelyk onder het beftuur der eerften zyn: dat de echtheid , of valfchheid van zodanig eene leer, eene vrage is, van gemeen begrip eri kennis, en niet eene Godgeleerde wetenfchap: zelf, dat, indien eenige Schrift konde worden voordgebragt, waarin die leer uitdrukkelyk beveiligd wierd, die leer zelf eene veel flerker reden ter verwerping van zodanig een Schriftuur met zich brengen zoude, dan de best geauthentifeerde Schrift hebben kan, om zodanig een leer aan te nemen: en dat niets minder dan de kragtigfte invloed op de pafilen van 't Menfchelyk hare, de noodzakelyke uitwerkzelen dier ftrenge ftraiTen, pynen, onbekwaame verklaringen aan de eene, ende verleidende belooningen en voordeden aan de andere zyde, die de Staatswetten aan 't verwerpen of omhelzen van dit byzonder gevoelen gehegt hebben , het Menschdom zo ver konden gebragt hebben, om zyn eigen gevoel van regt of verkeerd te verzaken, ieder redelyk en betamelyk denkbeeld der Eeuwige Godheid
(a) Openb. 13: v. 6.



C 45 )
heid op te geven, en niet alleen zich geduldig te onderwerpen aan, maar zelf met hardnekkigheid eene zo grove dwaling vaft te houden ? Maar zo als de zaken voor een langen tyd in iedere Kriften-ftaat gefield waren,was het ten hoogften gevaarlyk, voor ieder, wie hy zyn mogte eene poging te doen , om met zyne eigen oogen te zien , of het allerklare getuigenis zyns verfhnds, dit eerfte en gewigtigfte artikel der Godgeleerd» heid rakende, te belyden.
Want de wetgevende magt, ingevolge het ftout» fte en onredelyklle petitio principii, waar van men ooit gehoord heeft, voordgegaan zynde vaft te (lellen , dat een byzonder gefchapen wezen, een aardfch fchepzel de eenige ware God en hec eigeniyk onderwerp van aanbidding was; indien dan een denkend en gemoedelyk Kriften aangefpoord wierd om de waarheid en deugdelykheid van dit Orthodox gevoelen in twylTel te trekken, zo wierd hy aanftonds, met de liefdeloofte, en fmadelykfle raai, befchuldigd, dat hy de Godheid van den eenigen en wettigen God ontkende, en den bygeloovigen iever van zommigen,de kwaadaartige haat van anderen , vlogen gretig naar de ontmenfchte plaatzen, en tot den wrekenden arm der Borger-Overheid, om als een Godslaafleraar dien man te Itraffen en te verdoemen,»den man,die alleen trachtcde eene zoo fchnkkelyke zonde te ontvlieden, en die zyn ftem niet langer durfde paren in 't uiten van Lastering tegen de onëindige Majelleit en onmededeelbare eigenfchappen van dat ontzaggelyk Wezen, waar van een door Gods Geeft aangeblazen Leeraar het Krillendom verzekerd, dat het nooit iemand gezien heeft of zien kan. (aa)
De
(aaj Tim. 6: vs. 16.
C 4



( 4« )
De onmogelykheid, dat het onveranderlyk Opperwezen, in 't vleefch geboren wierd, zo wel als de bedorvenheid van zodanig eene leer aangetoond hebbende , op dat ik niet onvoorzigtig fchyne te fpreken en lang vaftgeftelde gevoelens zonder genoegzamen grond te befchuldigen, zo fmeek ik, dat U Lordfchap in aanmerking wil nemen, dat de Godheid uit kragt zyner eigener natuur alomtegenwoordig is;dat zyne vleefchwording in eenig bvzóndcï ligchaam, alle<klaarft mede brengt zyne meer onmiddelyke tegenwoordigheid met dat lig. chaam, dan met eenig ander; daar de eigenlyke meening van alomtegenwoordigheid te kennen geeft, dat hy eenparig tegenwoordig, even nauw verëenigt is met alle ligchamen'in het Heelal, voor zo ver zodanig een Wezen eigenlyk gezegd kan worden met dezelve verè'enigd te zyn. Het behage U Lordfchap tevens zich te willen herinneren , dat Godonveianderlyk is; eene andere eigenfchap volflrekt onbeflaanbaar met zyne vkej.hmording. Om dit te bewyzen, laat ons alleen agt geven op het gemeen aangenomen gevoelen van den menfeh, als een wezen , uit twee naturen zaam gefield, de eene geeft , de ander vleefch : toegedaan, dat dit denkbeeld regt is, en dat, by de ontbinding van dit zamenftel door de dood, de menfeh alleen als een geeftelyk wezen blyft bellaan, zo is het zeker, dat de verandering door de dood te weeg gebragt, de grootfte verandering in de wyze van beftaan is, die een zodanig zamengelteld wezen ondergaan kan: het is derhalven klaar, dat, indien een zuiver geeilelyk wezen, gelyk men de ziel van een menfeh verönderlteld te zyn, wanneer die van het ligchaam gefcheiden is, en met eene vleefchelyk natuur
ge-



( 47 )
selvk de onze verëenigt word, dat dan die geeft eene verandering ondergaan zoude, net geëvenredigt aan die, welke een menfeh gezegt word by den dood te ondergaan: en, dewyl het onderfcheid tuiTchen de natuur van het allervolmaakt zelfftandig Opperwezen, en dat van het allervolmaaklt gefchapen wezen onëindig groot is , te willen ilaande houden, dat Hy, die van alle Eeuwigheid beltaan heeft, in een geeflelyken en iigchamelyken,en eenvouwVenzaamgeftelden Haat, tenkatlten eene andere wyze van beftaan heeft aangenomen , en met een ftoflvk dierlyk ligchaam te zaam gevoegd is, ten klaarften inhoud te bcveftigen, dat het eenig onveranderlyk wezen in het geheelal, eene verandering ondergaan heeft, onëindig grooter dan een eenig zyner veranderlyke fchepzelen by mogelykheid ondergaan kan.
De Propheet in de naaftvolgende rede de wrede verdrukking van gemoedelyke Kriftenen ter oorzaak dezer goddeloze geeftelyke Tyranny, door de boreermagt overweldigt, en dat die algemeen en on« wederttaanbaar heerfchen zoude , voorzegt hebbende, zo gaat hy in het elfde vaers over om ons eene beeldfprakige befehreiving van een ander voornaam perfonaadje, op 't toneel van 't Antiknstendom, volmaakt onderfcheiden van den voorgaande te geven, hoewel het U Lordfchap behaagd, in het toepaffen dezer voorzegging op de Biflchoplyke Stoel van Rome, die beiden te verwarren, als waren zy een en dezelven.
Allereigemlirtigft onderrigt ons de Heilige >hannes, dat het zinnebeeld der borgerlyke magt van 't Roomfche Ryk, uit de zee oprees, dat is, uit Europa, maar aangaande het twede onderwerp C 5 van



(48 )
van 'tProphetifch gezicht, zegt hy :Ik zag een ander beeft opkomen uit de aarde , dat is, uit het groot vafte land van AJJa en Africa, en het had twee hoornen, des Lams hoornen gelyk, en het [prak ah de draak: Deze zelve perfonaadje (gelyk blykt uit de kenmerken, die 'er in beide plaatzen van gegeven word; word naderhand de valfcbe propheet (bb) genoemd, dat it, een leeraar van een valichen Godsdienfi; dit beteekend dan ten klaarften de kerkelyke bediening van 't Antikriftifch overgeloof, een agterèenvolgendprieiterdom ,in de daad den fchyn van kriftelyke bediening hebbende, maar in waarheid de afgodery uitbreidende, en de hoogmoedige verwaandheid en eerzucht der Heidenfche prieftersen princen ten toon fpreidende; door kuipery en kunfttreken invloed makende op,en befturende het gezag, en voor zich verkrygende de oeffening der tydelyke magt van het borger-beftuur, leidende het volk in dwaling, hun onkunde en bygeloof door voorgewende wonderen bedriegende, of gelyk het de St. Pauius uitdrukt, (cc) door onregtvaerdige bedriegeryen en wonderen der leugenen.
U Lordfchap ziet, dat ik de tegen overgefte! de Uitdrukking van zee cn aarde, waar van hier in 't befchryven der plaatzeiyke oorfprong , van deze twee heeften in 't gezicht, gebruik gemaakt word. even als de Ridder Ifaak Nevjton verfta. En niettegenftaande de onderfcheiden verklaringen van volgende uitleggers (waar van de rede niet moejelyk is aantetoonen) ben ik overtuigd, dat dit
al-
(£Z>) Openb. 15: vs. 20.
(ccj Hoi!. Vertal, verleidingen der onregtvaerdighcid.



C 49 )
alleen de wetten en met de woorden beftaanbare meening van deze zo tegen den anderen overgeffcelde woorden kan zyn gewettigd door 't gebruik van gelykflachtige uitdrukkingen en andere deelen <3er H. Schrift. Ook de figuurlyke fpreekwyzen moeten eene vafte en zekere beteekenis hebben, zullen zy verftaanbaar zyn. Wenfchelyk ware het, dat alle Uitleggers der prophetien wel overwogen, dat, naar mate de prophetifche taal onbefliiTende en in 't wilde word vooigefteld, de voorzeggingen zelve ongenoegzaam en onvoldoende fchynen moeten , om dat getuigenis van Jesus te geven, waar toe zy gefchikt zyn. Had men dit behoorlyk in agt genomen, zo ben ik genegen te denken , dat V Lordfchap zelf nooit een zo ieverig voorftander van den tweevoudigen zin (dd) eener voorzegging zou geweeft zyn; en dat nog wel alleen om de egtheid van eene byzondere Schrifture van den aangenomen Canon te verdedigen, die, naar all' U Lordfchaps geleerde en vernufte pogingen, wanneer die volledig, opregtelyk en onpartydig onderzogt wierd, bevonden zoude worden onverdedigbaar te zyn.
Overëenkomftig dan met den zin der woorden uit de aarden, is het 'er zo verre af, dat de eerfte vervalfchers van den Kriftelyken Godsdienft met regt aan Rome zouden kunnen worden toegefchreven, dat die voorzegging met zo veel uitdrukkelyke woorden leert, dat zy uit Af\a en Africa oorfprongelyk zyn; en fchoon de meefie Protestantfche uitleggers, om hunne byzondere oogmerken,
(Jd) Predik. 3- P« 6u &c.



( 50 )
ken, tegen de Kerk van Rome, behagen fcheppen in deze omftandigheid voorby te gaan, zo is het boven allen tegenfpraak kennelyk, dat de uitkomft in dit byzonder voorbeeld, ook wederom net mee de voorwaarden der voorzegging overëenftemd: Nicea, 't geen in het eerde algemeen Concilie, defticbfler was, was ook in de zevende de volëindfler van het Antikriftifch bygeloof. En dewyl ULordfchap heeft kunnen goedvinden te ftellen , dat, gelvk Babyion de eerfte aller afgodifche Steden der Heidenfche waereld was, Rome zo is in de Kriftelyke; (ee) ik hoop niet ongerymd te zullen khynen, indien ik U Lordfchap aanmane, eene enkele omftandigheid of van afgodery of Antikristilch overgeloof, van wat zoort dat zyn moge te noemen , het geen ooit in de Roomfche Kerk geöefTend geworden is, het welk door de kerkelyken van Afia en Africa, zelf in de vierde Eeuw, niet reeds ingevoerd was of zodanig een, 't geen Rome niet zelf van Alexandriën of de Kerken van het Ooften ontving? Indien U Lordfchap antwoord de Tranlübftantiatie: zo begryp ik dat dat een voorbeeld met geene gedagten de befchuldiging regtvaerdigen kan tegen Rome, dat zy de eerile bron van alle Antikrifiifche afgodery geweeft is: en ik moet U Lordfchap bidden te willen opmerken, dat zelf die gedrochtelyke leer der Tranfub» ftantiatic , op de Orthodoxe en Proteftantfcbe grondbeginzels, van de Atbanafiaanfcbe geloofslcuze gebouwdis, en zolang die den toetiteen van 't algemeen Geloof blyft, by geene mogelykheid ge«
noeg-
Qej Predik, g. p. 375.



noegzaam kan wederlegt worden. Op wat tyd en in wat plaats men eerft begrepen heeft, dat dit verkeerd Artikel des Geloofs in het zesde Capittel van Johannes Euangelie geleerd wierd, nadien het altyd als een der verborgenheden van den Godsdienft voorgedragen is, zo is het niet meer een voorwerp van 't menlchelyk verftand, dan de leer der Drieëenheid zelve is, en tot dat de Proteftanten zullen toeftaan, den toetfteen der reden en der zinnen te gebruiken tot alle Godsdienltige verborgenheden , zo kunnen zy die zonder de onverfchonelykfte onftandvaftigheid tot geen een ge. bruiken: in waarheid, onze naturelyke reden verzekerd ons, dat het geen wy zien en fmaken, dat brood is, by geene mogelykheid Vleefch en bloed zyn kan, maar het doet het zelve in ons te onderrigten, dat de Vader en de Zoon onmogelyk een en het zelve Wezen kunnen zyn: Hierom befchuldigd vader Philips (ff) de Hervormers met zo veel eïgenaardgheid als kunst, dat zy goddelooslyk beltaan durven, de Heilige verborgenheden des Godsdknfl aan de toetfteen der reden en hunner zinnen te beproeven; het getuigenis der zinnen dan, met betrekking tot verborgenheden onbeftaanbaar verklaard zynde, beide door Proteftanten en Papisten, zo is het eenig overblyvende argument tegen de Tranfubflantiatie, dat, het geen door hervormde Godgeleerden zo dikwerf aangevoerd en in 't byzonder door onze Kerk aangenomen is , (gg) de noodzakelyke plaatfelykheid eens ligchaams, en
het
(ff) In *i leven van Card. Pool. (gg) Zie bekendmaking naar den gemeenen EngeUchen dien li.



( 52 )
het natuurlyk onmogelyke, dat het zelve ligchaam van Jesus Kristus te gelyk in den hemel., op aarde en in menigte onderfcheiden plaatfen der waereld te gelykertyd zoude kunnen tegenwoordig zyn: maar indien de Proteftantfche leer van Athanafius Geloofsbelydenis waaragtig is, zo is dit argument blykbaar bedriegelyk, om dat wy daar geleerd worden, dat de menfcheid vanjEsus Kris» tus en bygevolg zyn vleefchelyk ligchaam, was opgenomen (bh) in de Godheid, dat is, dat het vergood was, volgens deze Geloofsbelydenis derhal ven, zyn aan het ligchaam van Kristus alle de goddelyke eigenfchappen medegedeeld, en nadien eene derzelve is Alomtegenwoordigheid, zo verdwynd het fundament, waar op dit argument gebouwd is.
Schoon het zeker is, dat het afgodifch verderf van onzen Godsdienft zyn oorfprong te Rome niet gehad heeft, vatte nogthans de Roomfche Kerk heel vroeg die fchandelyke be« fmetting, die zich dan ook onmiddelyk over alle de Kerken van 't Weften verlpreide, gelyk zy te voren over die van het Ooften gedaan had ; de algemeene uitbreiding dezer noodlottige befmetting van het Antikriftifch overgeloof wierd niet alleen, voornamelyk in 't Wellen gemakkelyk, maar ook byna geheel onvermydelyk gemaakt door eene alkrbyzonderfte omftandigheid, in deze voorzegging opgegeven- De Propheet zegt ons, dat de afvallige kerkelyken door hunne kuiperyen en invloed bezorgden, dat de borgerlyke magt een beeld opge-
rigt
(bb) In'c Engelfcb taken into God, ia't Hollands door aanneeming der menfebbeid in God.



< 53 )
rigt wierd, en dat zy in ftaat waren het zelve een zo levende werking by te zetten, dat het in ftaat was geboden en bevelen te uitten, en bewerkte dat zy, die dat beeld niet wilden aanbidden, dat is, geen gehoorzaamheid en alle godsdienftige belangen aan het zelve wilden bewyzen, alle zouden gedood worden; en een ieder weerhield, van wat rang hy zyn mogte, te koopen ofte verhopen, die zyne godsdienftige dienftbaarheid aan de borgeroverheid niet openiyk te kennen gaf: zodanig eenBeeld van tydelyke magt, niet alleen tegen alle beginzelen van het Kriftendom, maar zelf van alle bizondere ftaatkunde, richteden de Latynfche Keizers op , en alle de opvolgende Vorften van Europa houden het ftaande, wanneer zy eene hiërarchie met zyn hoven en geeftelyk regtsgebied vallftellen.
Het gezag der kerkelyken, met betrekking zo wel tot deze als tot de toekomende waereld, is allenthalven ongegrond en ingebeeld: Doch de eens gevormde Hiërarchie verkreeg door veel kunft en by trappen voor zich zelf de magt om hun , die het voor overtreders aanzag, de zwaarfte ftraffen op te leggen, zo ver zelf om hun tot de allerwreedfte dood te doemen. Indien wy de woorden koopen en verhopen, letterlyk veritaan, zo geeft ons de excommunicatie der ketters, dat is, van hun, die geen belydenis doen van de Godgeleerde {tellingen , door de wet vaftgefteld, het allerövertut. gendft bewys van de volkomen vervulling van die prophetifch gezicht;maar wy moeten indagtig zyn dat de taal dezer voorzegging over het algemeen fguurelyk is. Nadien dan de afvallige Kerk BabyIon genoemd word, en in het 18de Hoofdftuk voorkomt dryvende een fterken en voordeligen
koop-



(54 )
koophandel, en dat hare Leeraars als kooplieden befchreven worden ; bet verbieden dan, dat niemand mogt koopen ofte verhopen, dan hy, die het teeken van dienftbaarheid, aan de borger overheid droeg, kac met het grootfte regt nitgelegt worden te beteekenen , dat aan alle perfonen verboden word, eenig godsdienftig onderwys te geven of te ontvangen, dan het geen overeenkwam met het vaftgeftelde geloof, het geen de regerende magt in der tyd,waarlyk oordeelde Orthodox te zyn; een trap van Godsdienftige Tyranny, overtuigend bekend , dat door ieder vaftgeftelde kerk, van het begin der vierde Eeuw tot hel laatfte der zeftiende geoeffend is; maar die ook overëenkomftig met het tydperk tot deszeifs duur in deze voorzegging bepaald, zedert dien tyd overal zigtbaar aan 't verminderen en vervallen is
De Tydkring van een duizend twee hondert en feltig Jaaren, is de gemeene maate der duurzaamheid van alle die groote gebeurtenhTen die het onderwerp dezer voorzegging uitmaken: De onderdrukking der ware Kerk, of gelvk de figuurlyke fpreekwys in dit boek is, de vertreding der Heilige Stad, bet verblyf der vrouwe tn de woeftyn, of de vervolgde ftaac der twee getrouwe getuigen, met andere woorden, der zeer weinige gemoedelyke Kriftenen , die tegen de valfchheid en bedorvenheid van den algemeenen afval durfden getuigen, en ten laatften de godloze Tyranny der borger overheden in zaken van geweten en Godsdienft, worden allen uitdrukkelyk voorzegt twaalfnondert en ftftig Jaaren te zullen duren, lin ge-en menfeh die op den inhoud der voorzegging agt geevt en agt geevt op den aart dezer verieheidtme ukkom-
ften,



C 55 )
ften, kan zig weerhouden met den geleerden en fchranderen Mead inteftemmen, dat zy alle eenzy dig zyn. (iï) Doch deze gedeeltens van des A • pollels gezichte zyn alle voorzeggend de grootlle misbruiken in zaken van God.'dientt, en behelzen een geheelen en volkomen afval van het Kriftendom tot het Antikriftendom, gepaard met eene zeer droevige verbaftering der zeden: En nadien de regel nemo repente fuit turp'ifjimus zo meenigmaal en wel te pas op byzonderen toegepaft, veel fterker klemt op groote genootfchappen, zo moet men hier opmerken, dat beide het bederf en hervorming der Kerk, de omkeering en het herltel van Godsdienftige vryheid , volgens de natuur der zaak zelf niet op eens, maar trapswyze te weeg gebragt zyn geworden, bygevolg is het niet meer dan redelyk te verwagten, dat de afftand der tyd van den eerlten aanval op de regten van 't geweten, tot de eerfte tuftchenkomft der tydelyke magc, ten voordeele der Godsdienftige vryheid, overeenkomen moet met den prophetifchen tydkring van twaalf hondcrt en feitig Jaaren, zo wel als die, dewelke hier naar blyken zal verlopen te zyn van de volmaking der Godsdienftige flaverny tot de volkomen herflelling der vryheid van 't geweten.
Van wat tydpunt zullen wy dan den aanvang van't herftcl van geloofs-vryheid ftellen? Met veel welfprekenheid heeft U Lordfchap ons gezegd , (kk) dat met de hervorming (of om eigenlyker te fpreken, met de affcheiding van verfchei-
dene
(ii) Eng, Sjucronal. (kk) Pred. 7. p. 241.
D



( 56 )
dene Kerken van de gemeenfchap van Róme) die in den aanvang der 16de Eeuw volbragc wierd, ten laatflen de vryheid opdaagde, en het behaagt U Lordfchap aan te merken , dat voor die groote uitkomft , de kridemwaereld fluimerde voor tien volle Eeuwen : waarom U Lordfchap juift tien Eeuwen rekent, kan ik niet begrypen, nadien Gy in die zelfde Leerreden getoond hebt, dat de algemeene opperhoofdigheid door den BiiTchop van Rome zelfs niet eens voor de zevende Eeuw geëifcht wierd, en van die tyd tot de 16de zyn maar negen Eeuwen; maar toegedaan zynde, dat de geedelyke heerfchappy van 't Paapfche Rome, tien Eeuwen over de kriden waereld geduurde heeft en geöeffend is, zo fchynt het zeer onverantwoordelyk, dat U Lordfchap in die oveiheerfcbing der Roomfche Biflchcppen een genoegzame vervulling vinden kan, van de voorfpelde Antikridifche Tyranny , van het zevenhoofdig beeft, in 't gezicht van den H, Johannes, om dat volgens de uirdrtikkelyke en herhaalde voorwaarde dier voorzegging, die Tyranny twaalf hondert en feftig Jaren moed voorfpoedig zyn. Maar in ernd Mylordl wat vryheid verkreeg de kriden ■ waereld door de zo zeer geroemde hervorming? 't Is waar, de kerkelyken van byzondere Landfchappen bevryden zich zeiven van de onderdrukking des Roomfchen Staats, maar onder befcherming en hulpe der borgerlyke magt, rigteden zy alle Hiërarchien van haar eigen op, overëenkomftig hunne byzondere delzels; en nadien door deze vadftellingen, nogLutherfche, nog Engelfche, nog Calvinifche hervormers, meer agt gaven op de regten van 't geweten of de bevordering van ware godsdienftige vryheid dan de
Kerk



C 57 3
Kerk van Rome , zo veranderde het volk alleen van meefters,en zy, die niet meer in hunne ketenen fluimerden, wierden overal in Europa vreesfelyk benauwd door de kluifters dier geeftelyke flaverny, Mylora! in ons eigen land van Godsdienftige vryheid te willen fpreken, voor de tyden van den cpftand tegen Karei den I. was met ons fpotten. Zo lang als het ongelukkig noodlot van zo vele ketters onder de regeringen van Edzvard, Elifabeth en Jacobus, zo lang als het kerkelyk beltuur van Biffchop Laud, en de fchrikbarende wreedheedcn der Starkamer en hoge Commiffie, zo lang de onmenfchelyke vervolgingen der Kwakers aanhouden onze Jaarboeken te ontëeren, zo lang zullen zy ook onwederltaanbare bewyzen op. leveren, dat de Godsdienftige vryheid, hoewel laat, in geenen deele met de hervorming in deze Ryken wierd ingevoerd.
De borgerlyke regering der zeven Verëenigde Provintien, was de eerfte in Europa , die door gezag een merkelyken trap van Godsdienft vryheid aan hare onderdanen gaf: de Unie van Utrecht wierd 1579. gefloten, en in 1583. door eene algemeene overëenkomft, de vrve oeffening
van alle wyze van G o d di e n s t ö e ff e=»
hingen , zonder navraag of hinder toegelaten in die zelve Provintien: maar voor meer dan vyf Jaaren na de Unie, was het geftel der nieuwe Republiek zo elendig en verlaten, dat de ftempel harer munt, een fchip zonder roer of zeilen van den ftorm geflingerd, verbeelde, met dit omfchrift i incertum quo fata ferunt; hoe loflyk hierom der Staten meening in dit opzigt was, weinig in ftaat hun borgerlyk gezag te handhaven, waren zy noodD 2 za-



( 5* )
zakelyk onbekwaam om hunne onderzaten de vaft' gefielde vryheid in den Godsdienft te verzekeren, tot die tyd, dat Koningin EUfabeth een Tractaat van Bondgenootfchap met hun floot, en daar door niet alleen hun voor onafhangelyk erkende, maar ook in ftaat flelde, die onafhangelykheid (taande te houden. Nu is het te overbekend Mylord\ dat de vaftflelling van het Keizerlyk gezag, door Conflantyn aan d; befluiten en geloofsbelydenis van het eerfte Concilie van Nicea gegeven. Het begin van 't misbruik der borgermagt was, om de vryheid van geweten in geloofszaken te fchenden; het is alle opmerking waardig, dat het geloofsformulier toen opgefteld, en het welk met weinig byvoegzels zedert die tyd altoos voor de proeffteen van het regtzinnig geloof gehouden is, met het allerönwederfprekelykfl kenmerk, van dien liefdenloozen, onverdraagzamen en wraakgierigen geeft van 't Antikriflendom gezegeld is, in de Anathema, tegen allen, die anders gevoelden dan deleer, die het inhield, oorfprongelyk daar onder gevoegd. Het is U Lordfchap bekend, dat dat Concilie in het Jaar 325. gehouden wierd, en het is ten hoogden f7 Lordfchaps opmerking waardig, dat, wanneer men by het Jaar 325, het prophetifch getal van 1260 voegd, dat ons juift brengt op het Jaar 1585. hetzelve Jaar, waar in het Engelsen Gouvernement bewogen zynde het boven aangehaalde Tractaat met de Nederlanders te beveiligen, behulpzaam wierd, om de Inwoonders der Nederlanden in een veel grooteren trap van Godsdienftige vryheid te herftellen, dan de invloed der Hiërarchie ooit toegelaten heeft op een wettigen voet aan de Inwoonderen van dit Ryk te verzekeren: niettemin zyn
de



( 59 )
de gebeurteniffen van dit merkwaardig Jaar by zonder uitmuntend in onze gefchiedenis, door de zeer fterke pogingen van het Huis der Gemeentens, ftrekkende tot dit waarlyk kriftelyk oogmerk: Doch fchoon de Staten Generaal de eer hebben de eerfte der Europifche Vorften geweeft te zyn, die het misbruik der Borger-magt in geeftelyke zaken beteugelde, en eene algemeene verdraagzaamheid bevolen, echter was Holland het eenig land niet, in het welke de zaak van Godsdienftige vryheid aangemoedigd wierd en grond won in dat zelve Tydperk. Het Jaar 1585 zal voor eeuwig berugt zyn in Frankryks Jaarboeken , wegens de Religie oorlof der fronde, door de t'zaamverbondenen begonnen, en op onverdraagzame en onmenfchelyke cronden van Antikriftifch overgeloof gevoerd. Het Kriftendom befchouwde toen een nieuw en zonderling verfchyn fel, een Koninglyke Prins, naafte erfgenaam van Frankryks Troon, de wapenen aangordende aan 't hoofd van eene magtige party ftrydende, niet om de Roomfch Catholiken te onderdrukken, maar enkel en alleen, om de Proteftanten van dat koningryk te befchermen, en haar het geruft genot van die zelve Godsdienft-vryheid, die de Papillen genoten te bezorgen, een gedrag beide in zyne gronden en gevolgen regtftreeks aangekant tegen dat van Keizer Conftansyn, 1260 Jaren te voren.
Het is in waarheid zeer opmerkens-waardig Mylord! dat de dagtekeningen dezer groote uitkomften, zigtbaar ftrekkende tot de omkeenng dier geeftelyke Tyranny, die zo lang in ieder ftaat van Europa geheerscht had, juift dus nauwkeurig zouden overëenftemmen, met dit propheD 3 tifch



C 60 )
tifch Tydperk, rekenende van die gebeurtenis, die ieder onbevooroordeelde moet noemen de eerfte indrang der tydelyke magt op de regten van byzondere gevoelens: maar wat zullen wy zeggen, dat op het zelve tuflchenval van 1260 Jaren, verfcheidenlyk van ieder der algemeene Conciliën, wier Godsdienftige bevelen door het gezag der Keizeren wierden opgedrongen, en die daar om uitttekende Happen waren in den voort' gang der geeftelyke Tyranny, waar door het geheele Kriftendom eindelyk vcrflaafd wierd, overëenftemmende uitkomfte voortkomen , waar door de herftelling van Godsdienftige vryheid zigtbaar bevorderd is? Ik heb geene byzondere gelegenheid onderzoek te doen, hoe die zaken in andere landen van Europa gelegen zyn, maar in ons eigen land is het Jaar 164L net 1260 Jaar naar 331, het Jaar van het tweede algemeen Concilie zeer kenbaar getekend door de affchafang dier onge« regtige hoven, de Starkamer en hooge Commiffie en door het begin van een bi.mcnlandfchen oorlog, voornamelyk om de kerkelyke onderdrukking aangevangen , en die door zyn gevolg een grooteren trap van vryheid voor deze natie, zo in 't borgerlyke als godsdienftige te weeg gebragt heeft, dan die zy ooit te voren gefmaakt had. De twee volgende Conciliën, tot welke alleen van allen, die gevolgd zyn, het tegenwoordig tydperk toelaat onze opmerking uitte breiden, waren gehouden in het Jaar 431. en 451., wanneer wy by ieder dezer getallen 1260 voegen, krygen wy 1691. en 1711 , het eerfte niet alleen gedenkwaardig door de volbrenging dier heerlyke revolutie door 't onderbrengen van geheel Ierland, en de daar
op



C 61 )
op gevolgde zekere vafrfcelling, van Willem de III ^op den drie dubbeien troon der Britze Eilanden, maar ook door den dodelyken flag aan dat voorgewend Apoftölifch Goddelyk regt en gezag der Hiërarchie gegeven, door het afzetten dier BiiTchoppen, die den Eed van getrouwheid niet wilden afleggen en andere in hunne piaatzen aan te ftellen: het laaifte Jaar in onze kerkelyke Gefchiedeniffen vermaard, door de vrugtelooze pogingen der Convocatie, om de geeft der vervolging tegens de Ariianfche kettery te doen herleven in de zaak van Whifton, en gelyk dezelve oorzaken altyd dezelve uitwerkzelen voordbrengen ;het geftel van dat Orthodoxe Engelscb Synode was even liefdeloos, even wraakgierig,als het algemeen Concilie in de vierde en dat in de vyfde Eeuw : maar overèenkomftig de voorzeggingen dezer prophetie, de gefteldheid der heerfchende magt, was grootelyks vei andere jegens de Hiërarchie: de regering vvygerde ftilfwygend haare onderfteuning niet alleen maar zelf om dien onmatigen en liefdelozen iver eenigzints te begunftigen. En aan dezen aanval op Whifton met die,, die zes Jaren daar aan volgden, over eene Predikatie van Dr. Hoadley, kan men ontwyfelbaar toefchryven die zigtbare bepaling, die zedert altyd zeer verftandig aan het kerkelyk gezag gefteld is, waarom de convocatie, eens zo oprotrig en geweldig, thans alleen is — vox& praterea nihil.
Dat de door Gods geeft beftuurde Propheet, zeer eigenSartig de Hiërarchie als het beeld der borgermagt voorfteld, moet ieder onpartydig onderzoekervoorzeker toeftetnmen, die maar aanmerkt, dat zy in zig zelve geen magt of levensbeD 4 gin-



C <5i )
ginzel heeft, maar geheel en al afhangelyk is van, en fteunt op de waereldlyke regering van den ftaat, voor die trap van kragt of vermogen ,diezy bezit, zo wegens deszelfs gedaante als aanwezen, zo dat wanneer het beduur van Europa kei2er!ykwas,zo was ook de wyze van befcaan der Hiërarchie kei» zerlyk, en om dat Rome de hoofdftad van het keizerryk was, zo wierd haar BiiTchop als Metropolhaan, het Opperhoofd der Kerk gemaakt,wanneer het Ryk nu zelf door den inval der noordfche volken in veele onderfcheiden Gouvernementen gcfcheurd was, kwam zy egter daar in alle overëen om dezelve wyze van Godsdicnftpieging en kerkelyke tugt, die door de Keizers was vaft • gefteld, te blyven handhaven. Zo wierd ook door de vyandelyke aanvallen der Hervormers het gebied der Kerk geweldig gefcheurd en in verfcheiden kleine Hiërarchien verdeelt, alle daar in overeenkomende, om hetzelve Godgeleerde ftelzel, dezelve fundamentele Artikelen van Gods • dienft, die onder de Paulën Orthodox verklaard waren, ieder op te dringen.
De Lutherfchen aangemoedigt en befchermd door verfcheidene vorfcen van Duitlchland ,die zelve afhangelyk van 'c Kykskamer gerigt waren, namen eene loort van Biffchoplyke regering aan, afhangelyk van 't gezag eener Conliftorie (//) terwyl de Calviniften, wier voornaamlle vryplaats Gerieve was, hunne Hiërarchie fchikte na het Demokratisch voorbeeld, en in Engeland, daar het uitvoerend
(//) In de Ryken van Sweden en Denemarken, alwaar liet Lutberdom de vaftgeflelde Godsdienfi: is, is het kerkbeftuur volmaakt Biffchoplyk, dat is, na een alleenbeerfching gefchikt moshsim, Injiit. Eccl. Hifi. Lec. 16. Sect, 3.



C 63 )
rend gedeelte der magt, eenhoofdig is, bleef het uitvoerend gedeelte der Hiërarchie BiiTchoplyk: en het hoger- en lagerhuis der Convocatie, met den Koning aan hun hoofd, maakte eene kerkelyke wetgevende magt uit, in alle opzigten het Beeld der groote wetgevende magt van den Staat gelyk.
Dus op de voornaamfte zaken, den inhoud van het 13de Kap. van dit prophetifch gezigt uitmakende , korte aanmerkingen gemaakt hebbende, zo zullen wy met U Lordfchaps verlof, in de laatfte plaats het zelve onderwerp in een andergezigtfpunt befchouwen, gelyk wy dat in 't 17deCapittel geplaatft vinden, vooraf latende gaan, dat de afvallige kerk, in het tuflchenkomend verhaal van hare verwoefting genoemd word, Babyion, da groote Stad, en dat alle Volken gezegd worden, deel gehad te hebben aan hare geeftelyke hoerery en afgodendienft (w), Deze omftandigheid is van de Groote hoere, mede voorzegt in't 17de; Kap. alwaar zy befchreven word, verleidende en bedervende veele Volken, zich ten beften gevende aan , en hoerery bedryvende met de Koningin der Aarde, die in deeze beteekenen de heeifchende magten van Europa, zo dat by een noodzakelyk gevolg, het groote Babyion, en de pragtig gekleede vrouw met den naam Babyion de groote Stad betrekkelyk zyn, op het zelve tegenbeeld, en die by de afvallige Kriften kerk verbeelde.
Wegens dit laatfte Zinnebeeld der bedorvene Kerk, zegt ons deApoftel, dat hy eene Vrouwe zag
zit-
(jnm) Opetib. 14: vi. 3.
D S



C <H D
zittende op een Scharlaken rood Beest , vol van vamen der Godlastering, hebbende zeven hoofden en tien hoornen (»«). Om deze eigenfchappen aan het beeit toegekend , zo is 'er geen twyfel altoos meer overig, of het is het zelve Zinnebeeld, het welk in het 13de Kap. gezegd wordt, uit de Zee op te komen, en beteekend derhalven in de beide plaatzen een en het zelve, maar nadien de Engel in 't gezigt, de geheime meening, zo wel van de Vrouw, als van het Beest dat haar draagt uitlegt, zo is het onze pligt,om by de uitlegging ons gegeven, te blyven, dewelke in het 9de vaers, met deze woorden begint, de zeven hoofden zyn zeven bergen, op welke de Vrouwe zit.
U Lordfchap heeft, met veel omflag van welfprekenheid getoond, dat dit beest met zevenhoofden, klaarlyk beteekend Rome op Zevenbergen; waar uit U Lordfchap dan afleid, dat, nadien de afvallige Kerk hier befchreven word , gezeten op die Stad, en Rome de zetel en verblyfplaats der Paufen is, daarom de Roomfche Kerk alleen, met uitjluiting van alle anderen, de Kerk des Antikrist zyn zoude: maar naar deze verönderftelling Mylord! hoe konde de afvallige Kerk blyven zitten op het zevenhoofdig beest, toen de Paufen hun zetel en verblyf in Avignon hadden ? Zoude volgens dit denkbeeld , de Paus door zyn Biüehops zetel van Rome, naar eene andere Stad van Ttalien te verplaatzen ,niet tegelyk van zich en zyn Kerk, waar over hy heerlcht, dit voorname kenmerk van
An-
Qm) Orenb. 17: v.«, 3.



(65)
Antikriftifchen afval afwenden, zonder in een van beide de minde grond van hervorming toetelaten? In goeden ernd. U Lordfchap, kan niet denken, dat de Stad op Zevenbergen, waar op hier gezinfpeeld word, de draaten en gebouwen van Rome beteekenen, men moet 'er Romens borger-gebied ais meederes der waereld door verdaan, dat is het heerfchend gebied van het Roomfch Keizerryk, dit is overtuigend klaar door de volgende uitlegging van 't gezigt, in de voorzegging zelf ons gegeven : want de geheim uitleggende Engel, na dat hy ons bekend gemaakt heelt, dat dezeven hoofden emblematifch die byfondere Stad te kennen geven, die de naam aan de keizerlyke magt gaf, dat is aan het voorwerp dezer voorzegging, maakt hy ons verder bekend, dat zy ook nog te kennen geven , de byzondere onderfcheiden foorten der Regeeringen Beduur,onder welke deBorgermagt van het Roomfche Ryk zoude worde uitgevoerd; dat vyv dezer byzondere Regeringswyze, reeds voorby waren, voor dat dit gezigt gegeven wierd, dat de zefde de Keizerlyke toen ftand greep; dat de zevende,die nog komen moest, en die ik begryp de Semi imperiale (po) te zyn; die maar voor een korten tyd duren zoude, dat de tien hoornen de pollarcbie (pp) beteekenen,in hetwelk het wederfche Keizerryk zoude gedeeld worden, en die dus de agtfte Regeringfwyze uitmaakt, opkomende en gebouwd op de ruine van de zevende;
dat
(od) Semi imperial, het Keizerryk in twee gedeeld; ht;c oosterfcbe en westerfche ryk.
(PP) Pollarciy, regering v»n veel Koningen.



( 66)
dat de verfcheiden Koningryken dezer pollarchy, eendragtelyk zouden overëenftemmen, om die zelve verdorven Godsdienst te onderfteunen, en hierin zamenfpannen, om dat lighaam van Borgermagt Uit te maken, meer byzonder in dit gezigt aangewezen, door hec beest, op het welk de Vrouwe zat, en niettegenftaande de magt van het Roomsen Keizerryk vernield en verllrooid was 5 door de oprigting dezer Koningryken, nogthans icheen zy te herleven en herëenigt te worden, door de overëenitemming dezer Koningen , ten voordele dezer afvallige kerk: het Beeft, die de zamen gevoegde magt verbeelde , word in 't gezigt genoemd het Beeft, dat was, dat niet en is, boewei bet is, wiens hoofd dodelyk gewond was, maar welke wonde door deze overëenltemming genezen fcheen, en by wyze van vertroofting, voegd 'er de prophe'erende Engel by , dat deze Antikrïftifcbe verëeniging dienen zoude, tot de woorden Gods voleind zoude zyn, d. i. tot zyne befluitcn vervuld zullen zyn; dat ten laatften de afvallige kerk veragt, geplundert, verflonden en geheel verwoeft zoude worden , door die zelve borgerlyke magt, door dewelke zy opgerigc was.
Van de Vrouw rydende op bet beest, zegt de Engel alleen, dat zy beteekend, de groote Stad, die heerfchappy voert over de Koningen der Aarde : door deze uitdrukking verlhan de uitleggers de Stad, die gebied voerde, ten tyde dat dit;gezigt aandenH.yoiwwwgetcond wierd,over de geheele bekende waereld: anderen op betere gronden, en zo komt het my ook voor, begrypen,dat hier de meening is, dat hier die groote Stad aangeduid word, die ten tyde door dit gezigt bepaald, invloed



( 67 )
vloed hebben zoude op, en beduren zoude de raadvergaderingen van de Koningen der Aarden, dat is der Europifcbe Sraaten, (want door den geheelen loop dezer voorzeggingen, worden zy Koningen der Aarden of Aardfche Koningen genoemd, integendelling van Jesus Kristus, onzen Geestelyken en Hemelfchen Koning , egter komen alle uitleggeren hierin overeen, dat 'er van Rome gefproken word: maar waarlyk geene twee zaken , kunnen meer onderfcheiden zyn, dan de Vrouw in het gezigt, en het zevenhoofdig beeft, waar op de Vrouwe zit, indien men toeftaat, dat het laatfte een Zinnebeeld is van de Srad Rome, zo kan het onmogelykzyn , dat de eerde, volgens goede regelen van uitlegkunde, dezelve Stad beteekenen, behalven dat de ware zin der uitdrukking de groote Stad toegepast op de Vrouwe, genoegzaam klaar fcheind op het enkel inzien der Openbaring.
In de figuurlyke taal dezer voorzegging , word de ware Kriden Kerk genoemd, de Heilige Stad, het Nieuw Jerufalem , en de afvallige AntikrifiifcbeKerk, word overal genaamd Babyion , de groote Stad, het groot Babyion, en nadien dit eene dier opfebriften is, die gezegt worden voor het hec hoofd der Vrouwe gefchreven te zyn , indien de befliflende woorden van den Engel, in den letterlyken zin opgevat worden, zo is de klare meening deze: „ de Vrouw, die gy in het gezicht gezien „ hebt is het Zinnebeeld van die bedorven afvallige Kerk, die, fchcon zy zich alleen bewegen zal, . „ en geheel en al onderfchraagt worden, door de „ waereldlyke magt der Europifche Vorden,nog„ thans haren invloed op hun hebben zal, en hun „ gedrag in alle Godsdienftige zaaken zal beftu-
• >, ren,



( 68 )
„ ren, gelyk de ryder het dier regeert, dat hem
„ draagt."
Gezien hebbende, hoe de Engel den zin van dit gezigt uitlegt, zo zullen wy met U Lordfchaps verlof, tot het gezigt zelve te rug keeren, om meer in het byfonder in aanmerking te nemen, de onderfcheiden aanduidingen en kenmerken der Antikriftifche Kerk, met welke de Vrouwe gezegd word op haar voorhoofd, dat is, allerzigtbaarft geteekent te zyn, en zien of die met eenigen fchyn van regtvaardigheid, alleen met uitfluiting van alle anderen, op de Kerk van Rome toepaflèlyk zyn.
Het opfchrift is, Verborgenheid, het groot Babyion de moeder der Hoereryen en der grouvoelen der Aarde ; ons word ook verder bekend gemaakt , dat zy zigtbaar fchuldig ftond, aan het vergieten van het bloed der gemoedelyke Kriftenen.
U Lordfchap verönderfteld, dat de Antikrift een zuivere Kerkelyke magt is, en dat de voornaamfte prophetifche kenfchetzen, waar by hy te onderfcheiden ?s, alleen drie zyn, te weten, geeftelyke, tyranny, onverdraagzaamheiden afgodery, maar in dit gezigt word de voorzegde Antikriftifche afval, uitdrukkelyk toegeëigend, aan de vereende magt, het verbond, namelyk taffchen de Kerk en den Slaat, en by de drie kenteekenen door U Lordfchap opgegeven, worden 'er nog twee by gedaan, die U Lordfchap goedgedagt heeft, met volkomen ftilfwygen voorby te gaan, ik meen Godslaftering en Verborgenheid; van deze vyf kentekenen , word de onverdraagzaamheid aan de beide partyen in dit verbond toegefchreven , maar de
bloed-



( 69 )
bloedfchuld voornamelyk en te regt, aan de Kerk, omdat de waereldlyke arm in het onmenfcheiyk moorden van Ketters, de plechtige gerigtelyke vonniffen door de kerkelyke Hoven uitgebroken, alleen ter uitvoer heeft gebragr; aan de borger» magt, word Godfafiering en geeftelyke Tyranny toegekent, die ook alleen in ftaat was, dezelve opterigten en fiaande te houden : verborgenheid en afgodery , zyn de byfondere kenmerken der Kerk, waar by men de beruchte valfchheid harer Geloofs formulieren, ons door den H Paulus bekend gemaakt, voegen moet: de Antikriilifche eigenfchap der borger Overheid, hebben wy reeds overwogen in onfe vorige aanmerking over Paulus voorzegging, en by het verhandelen van het gezigt, en het 13 Hoofddeel der Openbaring; hierom zullen wy thans de nog twee overgeblevene merkteekenen der Antikriftifche Kerk ^namelyk verborgenheid en afgodery, in overweeging neemen.^
De Antikrift, gelyk U Lordfchap te regt aanmerkt, (qq) beteekent eene magt, handelende in tegenftelhng van Kristus, hierom moet de Antikriftifche kerk een kerk zyn, wier leeringen en wyze van Godsdienftöeffening , in eene lynregte tegenftelling aanloopen, tegen die van het Euangelie, gevolglyk zien wy, dat in het prophetifch af beeldzei van het Antikrittendom, door de beide Propheten van het N: Teftament gefchiidert, aan de waarheid en zedigheid van het Euangelie, tegengefteld worden, verdicbtzel, valfchheid, en
las-
(qq) 7 de Predicat. p. 215.



C 70 )
laftering; aan den kriftelyken geeft van mededogen, weldadigheid, en algcmeene goedwilligheid, het onregtvaerdig verdrukkend geweld en vervolging, om gewetens wille, aan het Euangelie voorfchryft, d'een den anderen niet te oordeelen, maar alle oordeel in godsdienftige zaken over te laten, aan den perfoon, door God daar toe gefield, de wreede en Moedige uitfpraken der kerkelyke gerigtshoven, aan't ligt der Godlyke openbaring, verborgenheden , en aan de redelyke zuivere aanbidding der Godheid, die zelve afgodery, die het voorname oogmerk van den geöpenbaarden Godsdienft is , van de aarde uit te roeien.
Verborgenheid betekent eene bedekte en geheime zaak, en die derhalven niet kan begrepen worden , om welke reden (nadien het Euangelium gezegt word, een licht ter verlichting der Heidenen te zyn (rr), en dat het ons gegeven is, de ver» hor genheden des Koningryks Gods te verf aan (ss), dat is, ons die dingen het Koningryk Gods aangaande te verklaren, die voor Kristus komft een geheim waren, het zelve zet ons aan, om door ons zelve te oordelen, wat recht is ? Niet langer kinderen maar mannen in verfiand te zyn (tt) , het wekt ons op een vry en onbevooroordeeld gebruik van onze vermogens te maken, in het gewigtig onderwerp van den Godsdienft, mei onze oogen te zien, met onze oor en te hooren, en met ons harte te ver (laan (uu), op dat wy mogen bekeerd en genezen worden, van zodanige dwaasheden
(rr) Luc. 2: vs. 32. (ss) Luc. 12: vs. 17. (_«) 1 Corint. 14: vs. 20. («») Hand. 28: vs. 27.



( 7i )
den en zonden, die regtftreeks overgefteld zyn tegen den waren en geopenbaarden wille Gods,) het klaarblykelyk is, dat indien de zakelyke plechtigheden en leeringe eenerKerk, verborgenheden en onbegrypelyk zyn, die Kerk eenen Godsdienft leeraart, aangekant tegen het Euangelium van Kriftus, en in zo verre met de Prophetifche befchryving, van de afvallige Kerk hier aan ons gegeven overeenkomt, wiens eerfte en allerzigtbaarft kenmerk verborgenheid is, by voorbeeld de Roomfche Kerk, die volmondig beleid, dat haar geheele geloofsbelydenis in verborgenheid beftttt, volftrekt onbegrypelyk voor het menfcheiyk verftand, die verklaard,dat alle hare plechtigheden, Sacramenteele en Heilige verborgenheden zyn, is zonder twyffel op het allerkenbaarft gebrandmerkt , met dit teeken des Antikriftendo ns.
En zyn, Mylord! de proteftantfche Kerken van Europa, geheel onbefmet en vry van dit fchandelyk kenmerk, voorzegd door deze omfchryving in het gezigt? belyden zy niet alle eenparig, dezelve geloofs-Articulen, de eenige Tranffubftantiatie uitgezonderd? (indien men mag zeggen, dat dit by allen zo is) (w), bekennen zy niet dat hunne geheele geloofsbelydenis yeeneonbegrypelyke
ver»
(vvj De Confubflantiatie van zommige hervormde Kerken fchynt my zeer na aan de Tranfutfiantiatie te grenzen: wanneer de Roomfch Catholielie Kerk leert, dnt het waaragtig lichaam en bloed van Kriftus gegeten wordt door de genen , die de geheiligde wyn en brood gebruiken in de Communie, en de Kerk van Engeland ons leert, dat het lichaam en bloed van Kriftus, warelyk en inde daad door de geloovigen in het Avondmaal genuttigd wtrd, zo erken ik openhartig het verfchil niet te kunnen zien.
E



( 7* )
verborgenheid is? en fchoon zy zommige dier plechtigheden, die de Roomfche Kerk zegt, met een zekere geheimzinnige en invoendige geeftelyke genade genaard te zyn, hebben uitgemoniterd, verzekeren zy egter niet, dat die zy behouden hebben , geheimzinnige en Heilige verborgenbeden zynl QwvS). Nadien dan de Grondwaarheden des geloofs, en alle wezenlyke godsdienftige plechtigheden, van iedere vaiigeflelde Kerk in Europa, klaarblykelyk geheimzinnig zyn , is dan de Godsdienft die zy belyden,niet geheel en al eenewrborgenbeidl zyn zy dus niet allen,voor zo ver het dit kenmerk van verborgenheid aangaat, ware tegenbeelden van het zinnebeeld der afvallige Kerk des Antikrijis ? het is geen wonder dat de Roomsgezinden alle poogingen, om dit gezigt uit te leggen van, en toetepaflèn, op eene Kerk die den naam van Kriflen draagd , veroordelen en befpouen, dat zy deze en alle andere kenmerken van den An« tikriftifchen afval, geheel en al verönagtzamen,
en
(ww) Zie de formulieren des doops en de opwekking voer bet Avondmaal •■, onze Kerk (Engelfche) erkuud maar twee Sacramenten uit de zeven der Roottifche, maar men moet aanmerken, dat zy in praétyk vier van de verworpene vyf heeft aangenomen, en toeftaat dat die eenen geheimzinniger! invloed en beduidenis bezitten: zy verhaald zelf aan God, dat het Huwelyk eene uitmuntende verborgenheid is. De oplegging van 's Bisfchops handen in de confirmatie des doops of het Vormfel, en in de ordening tot den dienst, word in het eerst geval veröuderfleld, en in het laatfte uitdrukkelyk veiklaard, eene verborgene wyze ter mededeelmg van den H. Geest te zyn: en de Auctoritative vergeving der zonden in her formulier voor de kranken, kan alleen gegrond zyn,op de verönderftelling van het geheimzinnig vermogen van de berouwhebbende biegte, en de betrachting van Godfdienftige daden ia het formulier voorgefchreven.



C fi)
en zig ove; tuigd houden, dat zy in de vervulling geen deel altoos hebben.
Maar dat proteftantfche Godgeleerden , dié' meer dan twee honderd jaaren herwaards, dezé voorzegging toegepaft hebben op, en veiklaard hebben van bet gepaft voorwerp , de Kerk van Rome,, met dit kenbaar teken des Autikriftendoms voor hun oogen, by aanhoudenheid nog hardnekiiig, die zelve ongerymdé verdichtzelen, die door de Roomfche kerk verdedigd worden, blyven aankleven , daar zy zelf erkennen dat de Kerk vart Rome, de Antikrftifche is, ja zy verdedigen de zelve, op den zeiven voet als de Roomsgezinden, onder den ongelukkigen naam van verborgenheden ; en dat zy ook die zelve naam van kwade beduidenis, aan iedere Godsdienftige plegtigheid geven, die zy nodig ter zaligheid keuren, daarvan kan geen andere reden altoos gegeven worden , dan die overheerfchende bedwelming $ zo lang te voren door den H. Paulus, in zyn 2den brief aan de TeflMonicenferen voorzegd.
Myn gevoelen over de geloofsbelydeniflen van alle Europifche Kerken, reeds te kennen gegeven hebbende, zoo zal ik te dezer plaats alleen verzoeken, dat U Lordfchap gelieve aan te merken, met wat eigenaartigheid , de Godslaflering der Antikriftifche Godgeleerdheid, in deze voorzegging aan de Borger magt toegekend word, door welke het alleen is en konde vaftgcfteld worden, en ftaande gehouden, daar het voorgeven van onbegrypelyke verborgenheid , het geen alleen door het bygeloovig ontzag voor het zelve kan verdedigd worden, enkel aan de Kerk was toegekend. Maar nadien men veronderftek, dat de geheimzin-* E 2 ni-



C 74 )
nigen invloed van doop en avondmaal, in eenige plaarzen der H. Schrift wel bewezen is, zo zal ik eenige aanmerkingen maken, op die bewyzen die men veröndeifteld gegrond te zyn, in het regelmatig gezag der fchriften van het N. Teitament, in het gemeen,en over de voornaamfte dier plaatzen in het byzonder.
De meeft behaagelykfte wyze van redenkavelen by de orthodoxen in gebruik , om de gewigtige tegenbedenkingen der reden , en van 't gemeen begrip tot zwygen te brengen, is als volgt.
Het woord van God is onfeilbaar waaragtig, „ en het moet in alle gevallen voor waar worden „ aangenomen, fchoon deszelfs voorfchriften bo-
ven het begrip van ons eindig verftand gaan — „ de regelmatige boeken van het N. Teitament,
zyn alle in 't gemeen, en ieder deel derzelve in „ 't byzonder het ingegeven woord van God. — zo,, danig eene leer word ons geleerd in deze en die „ plaatzen dezer boeken. —— Ergo is het on„ ze plicht, om die leer voor waarheid aan te nee„ men , niet tegenftaande eenige zwaarigheden „ met welken zy ons fchynen gepaard te gaan". De eerfte dezer (tellingen, zal in het gemeen altyd worden toegeftemd. Maar indien de tweede of derde op redelyke gronden kunnen ontkend, of in twyffel getrokken worden, zo vervalt de geheele kragt van dit berigt; om het zelve evenwel te ftaaven, acht men van veel klem te zyn , beide op de overeenftemmende begrippen , van eene zeer groote meerderheid van bekwaame en geleerde Godgeleerden , van veele en vroegere eeuwen, en op de groote onwaarfchynelykheid die 'er zyn zoude, dat Gods wysheid en Goedheid zoude toelaa-
ten,



(75)
en, dat het menfchdom, in een articul van zo veel aangelegenheid, en wel tot zodanig eenen hoogen trap, om zelf ondergeftokene en valfche fchriften, voor de oorlprongelyke infpraaken van zyn wbord te ontfangen, zouden bedrogen worden Dit zoort van redenkavelen, zal denkelyk allen voldoen , die nooit de voorzeggingen (die in hunnen aart een veel grooteren eifch, tot het gezag der Godlyke Ingeeving, dan eenig ander gedeelte van het N. Teitament kan voorwenden,) in hunnen aart hebben befchouwd, nog daar op veel agt gegeven hebben , zy vinden 't volmaakt overtuigend: maar voor hem die dit opgemerkt heeft, dat ds Geeft der Prophetfy uitdrukkelyk verklaard heeft,dat het Gods wille zy, dat het menfchdom, in eene zoo fterke dwaaling vallen zoude, dat het zelve gelooven zoude het geen verdicht, valfch, en een leugen is, zo zal die bovenaangevoerde verblinding, zoo ver van onwaarfchynelyk zyn, dat de zelve niet alleen ten hoogfte waarfchynelyk, maar zelf zeker is: en als zodanig een de vroege, langdurige en bynaar algemeenen afval,der naamknltenen van de ware leer van Jefus Kriftus, tot ' de tegenovergeftelde bygeloovigheid, van den Antikrilt gade lïaat, en overweegt dat die zo duidelyk en herhaald, in die zelve fchriften voorzegd is, hoe kan hy dan van zig afweeren over te hellen, om de aangenomene begrippen van zo veele vroegere eeuwen, veel eer aan te zien als de toetfteen van dwaaling dan van waarheid? wat my aangaat Mylord! ik heb zeer naauwkeurig, en voor zo verre het in myn magt was, onpartydig, her weezen en gewigt van alle bewyzen, die tot hier toe aangevoerd zyn, om het Godlyk gezag van onzen teE 3 gen-



( 76 )
genwoordigen Canon der Apoftoüfche fchriften te flaaven, onderzogt, en ten laatfte vinde ik my fterkelyk overreed, dat verfcheidene der boeken van hetN. Teftament, het werk van die Autleurs wier naam zy draagen,niet zyn, nog tot die eeuwen behooren, waar aan zy worden toegefchreeven, en dit in zommige der beft geauthorifeerde fchriften, zedert haar eerfte uitgave, veele byvoegzels van aanbelang en veranderingen gemaakt zyn, en dat 'er ook geen reden altoos is te verönderflellen, dat ieder woord en zinfnede van de alleröorfpronkelykfte onmiddelyk voorgeligt zyn, door de bovennaturelyke ingeeving Gods.
Indien wy tot onzen geleider in die navorfching namen , dat eenvouwig en klaar grondbeginzel door U Lordfchap, in het algemeen dagligt gefield, dat namelyk de Geeft der prophetfy het getuigepis van Jesus zy, zoo ben ik verzeekerd, dat wy de waarheid fchielyk opfpeuren zouden, en zonder veel moeiten in ftaat zyn, de tarwe van den fchriftuurelyken Canon van het kaf te fcheiden. Maar ik ben niet voornemens, U Lordfchap voor het tegenswoordige , met een onderzoek in 'e breede daar omtrent op te houden: ik zoude alleen U Lordfchaps geduld afbidden , terwyl ik eenige weinige aanmerkingen aan de hand geve, over die byzondere gedeeïtens der H: Schrift, op wier gezag onze eigene Kerk goedgedagf heeft te verklsaren , dat de plechtigheden van den Doop en het Avondmaal, Heilige verborgenheden zyn den kristenen ter zaligheid noodzakelylc
De volflrekte noodzakelykheid des doops, om deel aan het Euangelie-verbond te hebben, word lj|elei(j van s'Heeren Heilig gebod, gelyk het
ons



(77)
ons in de Euangelien van Mattheus en Marcus verhaald word , ook uit s'Heilands gefprek met IXicodemus, om uit water geboren te worden, in het Euangelium van Johannes verhaald; en den geheimzinnigen invloed word alleen uit dit gefprek afgeleid.
Wat nu de twaalf laatfte vaerzen , van het Euangclium van Marcus aangaat, waar in het gebod om te doopen vervat is, het is U Lordfchap te over bekend, dat die niet gevonden worden, in de vroeglle en befte griekfche affchriften, en dierhalven ontegenzeggelyk het byvoegzel zyn van eene latere hand, hierom kunnen zy geen meer gezag hebben, dan voor zo ver zy door fchriften van grootere egtheid beveiligd worden. Maar dit is 'er in het tegenswoordig geval zo verre van daan, dat in de twee Euangelien van Lucas en Jobannes , de inftelling des Doops, nergens gevonden word, en in dat van Mattheus, alwaar 'er alleen de biftorie van bewaard word : de tyd, plaats en ómftandigheden, in welke het gebod uitdruk kelyk gezegd word gegeven te zyn, {temmen niet alleen niet overeen met, maar zyn regelregt tegenftrydig tegen het verhaal van Marcus, indien derhalven onzes Heeren plechtige inftelling, van den doop in 't geheel te gelooven zy, zo moet dit zyn op het eenig gezag, van het Euangelie van Mattheus , laten wy dan met U Lord* jchaps verlof onderzoeken, waar in dat gezag be« ilaaC
In dit onderzoek moet men aanmerken , da: het getuigenis het geen ons van nut kan zyn, gevonden moet worden in den omtrek der twee ofte drie eerfte Eeuwen; want indien het oordeel E 4 der



(7« )
der volgende Eeuwen , in zaaken van Godsdienft, niet reeds zo zigtbaar in de voorzeggingen des Nieuwen Teftaments veroordeeld was , zo verre zelf, om al ons vertrouwen daar op uit te fluiten, zo is het klaar dat die zelve eeuwen, geen getuigenis ter beveiliging van eenig gedeelte van den Canon konnen gehad hebben , dan het geen Zy door overlevering van de eerfte ontfingen , welke naaft aan de Apoftolifche eeuw grensde: deze aanmerking houdt ook ftand , met betrekking tot de kriftenen der derde Eeuw , zoo dat waarlyk geen uitwendig bewys, van 't gezag van eenig boek , van 't Nieuwe Teftament te regt voldoende kan geoordeeld worden, het geen niet zuiverlyk is afgeleid van de Schryvers der eerfte of tweede Eeuw : maar zy, en in waarheid alle vroege Schryvers, die ons zeggen, dat den H: Mattheus een Euangelie fchreef, verzekeren te gelyk*, dat hy het in het hebreeuwfch fchreef.
Hier dan Mylord! zal een verftandig en opregt onderzoeker vraagen, wat is 'er geworden, van het oorfprongelyk hebreeuws handfchrift, van Mattheus Euangelie? ten andere, is de Griekfche Copie, die wy thans als zyn Euangelie ontfangen, welen genoegdoende bewezen ,te zyn eene naauwkeurige overzetting van het oorfprongelyk hebreeuws ? en oordeel wat hy gevoelen moet, wanneer hy ondervind, eerft, dat 'er geen volftrekt geloofbaar getuigenis aanwezig is, dat zodanig een Hebreeuws Euangelie van Mattheus, van de tyd af, dat het veronderfteld word ge. fchreeven geweeft te zyn, tot het tegenswoordige uur toe, ooit gezien is; en ten tweeden, dat men niet m veel als eens voorgeeft te weeten, wanneer,
waar,



C 79 )
waar, of door wie onze Griekfche Copie is over-,
De kragt dezer laatfte bedenking is zoo blykbaar en fterk dat verfcheiden' uitmuntende, hedendaagfche Godgeleerden, om die te ontwijken, goedgedagt hebben eene nieuwe veronderftelling op den baan te brengen, wegens dit Euangelie van Mattheus, namelyk dat het geen overzetting uit het Hebreeuws is, maar oorfprongelijk in het Grieks gefchreven: de eenige grondtleun dezer veronderftelling beltaat in zekere byzondere zegswyzen, waar by zeer juift gevoegd kan worden de ongelykheid van Ityl in dit boek te befpeuren: ik (tem met deze geleerde Critici toe dat hier van niet wel reden kan gegeven worden, in veronderftelling dat het eene regelmatige overzetting van een eenparig hebreeuws handfchrift of werk zoude zyn, en ik verbeelde my in ftaat tc zyn,om bewyzen uit het boek zelve voor den dag te kunnen brengen., die even kragtig toonen zouden, dat het Griekfche boek , nu den naam van Mattheus Euangelie draagende, door geen menfeh kan uitgegeven zyn als naar de uitgave van Lucas Euangelie, nog zelf vroeger dan de regeering van Trajaan, indien zelf zo vroeg. Maar men moet de voorftanders van dit nieuw gevoelen erinneren, dat die zelve bewyzen die genoegzaam bevonden worden, om de getuigenis der oudheid van het Euangelie van Mattheus, dat hy het in het hebreeuws, en niet in het grieks fchreef, ter zyden te zetten, ter gelyker tyd alle getuigeniffen, die 'er zyn, om te bewyzen dat Mattheus ooit een Euangelie fchreef, om verre werpen, en daar zal niet de minfte fchaduw van bewys overblyven voor de E 5 egt'



( «o )
egtheid van dat gefchrift, het geen tegenswoordig onder zyn naam gaat. Op wat wyze het dan ook befchouwd worde, zo is de echtheid van ons Euangelie van Mattheus te problematiec, dan dat het ons wettigen zoude, eenige gebeurteniffen aan te neemen, die het inhoud,en die door bttttgeauthentifeerde fchriften niet bekragtigd worden; veel minder dan die, dewelke vlak tegen het Euangelie van den H. Lucas aandruiflchen, en echter zyn veele gedeeltens van het zelve zodanig, en het is verre boven het vermogen van den Geleerditen om die overeentebrengen, om die te doenovereerifteramen (xx); Ik zal alleen een voorbeeld geven uit dat gedeelte der gefchiedenis het geen op onzes Heeren Kruifiging volgt, om dat het, het verhaal der Inftelling van de plechtigheid des doops, inhoud.
In de befchryving van Lucas worden wy onderrigt, dat de vrouwen, naar het gekruide Lichaam te hebben zien begraven, terug keerden, fpeceryen en zalven bereiden, en rustteden naar bet Gebod; dat zy vroeg op den eerften dag der volgende weeke, met de noodige hulp kwamen, om het lichaam te balzemen, en vindende den {leen van bet graf gewenteld in het zelve ingingen, en zeer verbaasc waren dat zy het lichaam daar niet vonden, dat zy v?.n hunne verwondering onthceven wierden, door eene bovennatuurlyke verfchyning van Engelen in de gedaante van twee mannen heerlyk verfiert, die haar s'Meefters opftanding verzekerden, en te gelyk herinnerden , dat dit alleen de vervulling was zyner eigener voorzegging aan haar in Galilea gedaan, dat onzen Heer
naar
(xx) Harmonift,



( Si )
naar eerft aan Petrussen daar naar aan da Emausgangeren verfcheenen te zyn,zig vertoonde aan de elf Apoftelen en Discipulen die met hun waren, en uitdrukkelyk belaltede, dat zy van Jerufalem niet fcheiden zouden , maar daar blyven tot dat zy de beloofde uitftorting van den H. Geeft ontfangen hadden, dat zy hem gezelfchap hielden zo verre als Bethanien ten tyde van zyn hemelvaart, maar (in gehoorzaamheid aan zyn gebod) naar Jerufalem terug keerden en daar bleven tot het Pinxter.
feeft- , r 'i
Indien dit verhaal van Lucas geloof verdient,
zo is het zeker dat de vrouwen van geen wagt om het Graf te bewaren wiften, dat zy geen Soldaaten verfchrikt als dooden, door eene Aardbeving en de wonderdadige nederdaaling van een' Engel in eene blixemende gedaante, gezien hebben, dat zy in, haar wederkeering onzen Heere niet ontmoetten, noc ook eenige ordre ontfingen, om zyn difcipelen5 naar Galilea te zenden, om hem daar te zien , en dat de Apoftelen geene onnoodige reis van omtrend honderd (Engellche) mylen te voet deden, om hem te zien en zyne bevelen te ontfangen op den top van eenen berg in Galilea, maar dat zy hem dien zeiven dag zagen, en veertig dagen lang met hem omgingen by en in de nabuurfchap van Jerufalem (yy), nogthans in regte tegenlpraak tegea
een
(jy~) De geleerde JFanfon fchynt vast te ftellen, dat het bevel om van Jerufalem niet te wyken.niet is overeen te brengen met het zeggen des Engels by Mattheus en Marcus , ziet by gast u voor naar Galileen, gelyk by gezegd beeft, daar zult gy hem zien;msai het dunkc my datdeze zaak eeea zwaarigheid altoos in heeft; het blykt uit de woorden



( 82 )
een' zoogoedenen zo wel geauthentij eerden Schryver als Lucas zekerlyk is, zegt ons de onbekenden maker of overzetter van 't geen wy Mattheus Euangelie noemen, des anderen daags nu welke is naar de voorberyding, (zz) (een zoort van omfchryving om den Sabbatb te beteekenen, welke my bynaar onmogelyk fchynt , dat een Jood gebruiken zoude) kwamen de voornaamfte Priefteren en Pharifeën, in plaats van den Sabbarh, gelyk Lucas zegt dat de vrouwen deeden, te vieren , gelyk de gewoonte der geheele Joodfche Natie was, overeen dit Godlyk Gebod op de alleropenbaarfle en kenbaarfte wys te fchenden, door by Pylatus te vergaderen, een wagt voor het Graf te verzoeken, en dan te gaan om die te ftellen, en den fteen te verzegelen \ dat late naar den Sabbath, of den terflen dag der voeeke als bet begon
te
den van onzen Heiland Matt. ï6: vi. 32. Mare. 14: vs. a3., dat de Heer dit gebod wel zekerlyk gegeven heeft aan eyne Discipelen; maar zy zyne opftanding niet knnnende gelooven, niet wetende de Schriften,zo haalteen zy zig in 't geheel niet dit gebod te volbrengen; weerhouden door ongeloof, vooroordeelen en verbaaftbeid waren zy niet in ftaat die reis aan te vangen,wat doet dan hun'goetaar. tigen meester? Hy komt hunne zwakheden, gelyk hy die der zynen altyd doet, te gemotte, hy fchort die reis op, verfchynt hun perfonelyk, beftraft hun ongeloof, en overtuigt hun allen , Thomas Didimus niet uitgezonderd, van de waarheid zyner opftanding,en toen is die reis van honderd (engelfche) mylen gefebiet, gelyk het laatfte hoofddeel van Johannes Euangelium aantoont, en na«r de terugkomst uit Galilea, fchynt hun eerft het gebod, om niet van Jerufalem te wyken , en eerst kort voor de Hemelvaart gegeven te zyn.
{zz) Matth. 27: vs. 62.



( 83 )
ie ligten, (eene wyze van uitdrukking die klaar aantoont dat deze Schryver niet gewoon was, de tyd naar de Joodfche wyze te rekenen,) alleen twee der vrouwen kwamen (niet om het lichaam te zalven, gelyk Lucas ons verzekert dat zy deden, want dat was onbeftaanbaar met het verhaal der wagt,) maar alleen om het graf te bezien, dat zy eenen Engel in eene blixemende gedaante onder eene groote aardbeving zagen afdalen van den Hemel, den fteen afwentelen van den mond des Grafg, en zig op den zeiven zetten, dat de wagteren beefden en in doodsangften vloden, maar dat de Engel haar, de vrouwen, beval niet bevreesd te zyn, haar belaftende haaftelyk heen te gaan, en den Difcipelen te zeggen , dat de Heer cpgeftaan was, (ik veronderftel eer het graf geopend was, want geen gewag word'er gemaakt, dat zy hem zagen oplraan of te voorfchyn komen, na dat den fteen afgewenteld was) dat zy hem zouden zien in Galilea, waar na toe hy haar voorging; dat op haren weg Jefus hen in perfoon ontmoette en belattte zynen Discipelen te zeggen naar Gelilea te gaan, alwaar zy hem zien zouden: en dat de elf Difcipelen vervolgens naar Galilea gingen, op den Berg die haar aangewezen was , alwaar zy hem zagen, en de vafte inftelling van den doop ontfingen.
Om deze tegenftrydigegebeurtennTen en vernaaien over een te brengen, hebben veele uitmuntende uitleggers zeer veel geleerden arbeids te vergeefs gefpild, doch niemand hunner meêr dan de geleerden Heer Gelbert Weft; maar nadien 't geheel van zyn ongefundeerde, fchoon wel uitgevondene en veel toegejuichte uitlegging, op eene
ver-



C 84)
veronderftelling rust, dat namelyk de vrouwen en de Krygsknegten niet te gelyk san het graf waren, zo word die veronderftelling ten eenemaal omvergeworpen, door eene enkele zinfnede in de oorfprongelyke Hiflorie van Mattheus, dewelke ongelukkig voor zyne ftelling,en voor die van ieder andere overeenbrehger (aaa) , ons wel ukdrukkelyk oriderrigt, dat zy beide te gelyk daar tegenswoordig waren, ik meen het voorzetsel i^t het welk in den Text gevoegd word by t*i Qoïtuti en het welk geen ander gebruik kan hebben , dan om de vrouwen te kennen te geven de autithejts tuflchen haar en de verfchrikteSoldaaten, {bbb}m het is verwonderlyk de fterke kragt van het vooroordeel en vooringenomenheid gade te flaan in de kundige doch onopregte wyze, op welke de Heer West, wanneer hy een aaneengefchakeld verhaal dier gebeurtenis, volgens zyne eigene uitvinding en veronderftelling geeft, deze groote zwaarigheid voorby gaat, die hy niet konde uit den weg ruimen, door den Engel te doen fpreken, niet in de woorden van Mattheus Euangelie, alwaar de Gefchiedenis der wagt alleen verhaald word, vreefi gy lieden niet maar in de woorden
van
(aaa) Harmonijl.
(bbbj la de Griekfche en Latynfche taaien, zyn de twee voomaame voorzetzels, dat is de eerfte en de tweede perfoon in de fpreekwyze van 't woord zelve begrepen, en worden daarom nooit uitgedrukt, ten zy om eene tegen beteekenis uit te maken , gelyk by Virgilius :
NOS PATRIAM FUGIMUS : TU TïTIRE , LESSTUS JN UMBRA FoRMOSAM RESONARB DOCES
Harris, Hennes. B i.pag. 83. nota,



C 85 )
van Marcus, daar men van geen wagt gewag gemaakt vind, en waar de Engel derhalven geen gelegenheid heeft het pronomen, 't geen eene tegen overftelling beteekent,te gebruiken en alleenlyk zegt weeft niet ontroerd.
Dit nu de zaak zynde Mylord! met de twee eenige plaatfen, alwaar van de Inftelling des doops gewag gemaakt word, en nadien ik niet vinde, dat de Apoftelen en eerfte Difcipelen met dezen kriftelyken doop gedoopt zyn; dat de doop van oudsher eene gewoone manier was, om profeliten tot eene nieuwe tucht toe te laten, voor de zending van onzen Zaligmaaker niet alleen door jobannes den Dooper, maar in vroegere tyden door dejoodfche Priefteren gewerkftelligd,dat in de Apoftolifche Eeuwen, dé bekeerelingen tot het Kriftendom, alle gedoopt wierden, niet volgens het voorfchrift, in het Euangelie van Mattheus aangewezen, maar enkelyk in den Naam des Heeren, of in den Naam van den Heere Jesus. (ccc) , en ten laatften, dat de H. Paulus die roemt (ddd), dat de Apoftolifche zending die hy ontfangen had, zo volkomen en uitgeftrekt was, als een der grootfte Apoftelen, nogtans verklaart, dat het doopen geen gedeelte van zyne zending uitmaakte (eee), zo hoop ik, dat ik verontfchuldigd zal worden, indien ik niet overtuigd ben, dat onzen Heer ooit Heilig de plechtigheid des doops beval, te geiyker
tyd
Alle plaatzen in de Handelingen, waar van de Doop word gewaagd.
(ddd) 2 Corine. 9: vs. 5. it: 12. Galat. cap. 1 en 2.
(etej 1 Cownt: 5. v: 17.



( 86)
tyd gaarne belydende, dat, zedert hy het gebruik 'er van zeker toeliet, en derhalven goedkeurde, het om allerzekerffc betaamt, om zyn eerlte Discipelen na te volgen , in het aanneemen van die eenvouwige,betamelyke enleerfame plechtigheid, overal waar wy profelyten tot het Kriftengeloof plechtig toelaten.
Wat het gefprek door onzen Heiland, met Nicodemus gehouden aangaat, het geen in 't 3de Hoofd, van Jobannes Euangelie verhaald word, ik betuige, by geen mogelykheid te kunnen begrypen, doot wat regel der uitlegkunde, geboren te zyn uit water, hier gemeld, men dat kan doen beteekenen, gedoopt te zyn met water. Het kan U Lordfchap niet onbekend zyn, dat in zommige gedeeltens der H: Schrift,den Doop vergeleken wordby eenefiguurelyke begraving, maar ik herinner my geen eene plaats, alwaar die een geboorte genoemd word; in wat zin dat ook zyn moge: ook kan ik niet zien, hoe een en dezelve handeling , zelf figuurlyk , met eenige voeglykheid kan genoemd worden, en onze begraving, en onze geboorte: waarlyk indien onzen Heer nietletterlyk van een tweede geboorte fprak in deze zamenfpraak, zo gedroeg hy zich niet opregt met den Joodfchen Kabby, die hem tot het laatfle toe verflond hier van te fpreken, en waarby hy weinig reden had, hem om zyne onkunde als een leeraar in Ifraël te befiraffen over den geheimzinnigen invloed eener Kriïlelyke plechtigheid, ten tyde dezer zaamenfpraak, nog niet eens ingefteld.
Menigwerf heb ik deze plaats overwogen, met
dis



( 8? )
die aandagt, waar mede het de pligt.van een ieder openbaar Leeraar,ja van ieder Kriften is, die gedeeltens der H. Schrift, voornaamelyk te óverweegen, waar op een hoofdzaakelyk Leerftelzel van onzen Godsdienst rust, en het fchynt my toe, Mylord.' dat de in't algemeen aangenome gedagte, over onzes Zaligmakers gefprek met den Joodlchen Leeraar zyn oorlprong heeft uit een wonderlyken misflag dat, geboren te zyn uit water, de tweede geboorte is, waarvan daar gefproken word , en gevolglyk dat uit water geboren te zyn, en uit den geest geboren te zyn, het zelve beteekent, en dat die beide eene zedelyke hervorming aanduiden, die van alle Bekeerlingen tot het Kriftendom geëischt word, en die door een algemeene fpreekwyze, wedergeboorte , of vernieuwing des levens genoemd word. Hier om Ichroomt onze (Engelfche) Kerk in de vermaning, met welke zy de plechtigheid des doops begint, te bevestigen, dat onzen HeiJand zegt: „ Niemand kan het Koningryk der s, Hemelen ingaan, ten zy hy wedergeboren worde j „ op nieuw geboren worde door het water en ,, den Heiligen Geest," daar in waarheid onzen Zaligmaker niets dergelyks zegt.
Hy zegt tot Nicodemus, dat, ten' zy een menfcb wederom gebêren word (fff), dat is ten tweede maaien geboren word, by het Koningryke Gods niet zien kan, en de Joodfche Rabby, vraagende hoe dit mogelyk ware voor een menfeh , teri tweedemaalen de vleeflchelyke geboorte te ondergaan*
(fff) JOHAüNES 3.
F



( 88 )
gaan , zo verklaart onzen Zaligmaker zyne meening dus, dat ten zy een menscb (niet nog eens geboren word gelyk het onze Kerk heeft, maar eenvouwig) geboren word uit water en uit den geest, dat is (zo als ik het begreep) uit den geest zo wel als uit het water, by in het Koningryke Gods niet kan ingaan.
Men ftemt in 't algemeen geredelyk toe, dat geboren te worden uit den geest, eene geeftelyke tweede geboorte beteekene , het zy dan wezenlyk , of figuurelyk;de vraag dan blyft wat wyhier moeten verdaan, door uit water geboren te morden% en nadien deze fpreekwyze in geen andere plaats van het N, Tedamentvoorkomt, zo fchynt het redelyk, eer wy op ons neemen , haare ware beteekenis te bevestigen, terug te zien in de Schriften van het O. Tedament, en te onderzoeken , of zodanige fpreekwyze by de Jooden geen plaats hadde; want dit zo zynde, zo kon het Nicodemus geredelyk verdaan en begrypen, fchoon het ons niet verwondert, dat het kwalyk verdaan is door de Vaderen der Orthodoxe Kerk: nu vinden wy in het O. Tedament Mylord! dat geboren te zyn uit water, eene gemeene fpreekwyze in de Hebreeuwfche taal is,om onze eerfte vleefchelyke geboorte te beteekenen : want het naturelyk wateragtig beginfel, waar uit wy onzen oorfprong hebben, word daar dikmaals befchreeven door dauw en water, eene Vrouw word een fentyne (ggg) genoemd, Kinderen, fontynen en Rivieren des waters, water te drinken uit uwen eigen
born-
Cggg) Spreuk. 5: vs. 15.



( 89 )
bornput, beteeken t Kinderen by zyne eigene Vrouw te hebben, en de geheele Joodfche iVatie word gezegd voortgekomen te zyn, dat is geboren te zyn uit de wateren vun Juda (bbbj).
Dit de zaak zynde, zo is 'er nay geen twyffel overig dat, uit water gehoor en te worden, in deze zamenfpraak, niet onze tweede , maar onze eerfte geboorte beteekene , en het zelve is als uit vleefch gebooren te zyn, om dat het water de gelyk Juftyn den Martelaar dit noemt, van onze eerfte geboorte van vleefchelyke ouders word afgeleid; hierom befiuit ik dat de Leer, waar in Nicodemus hier onderwezen word, die byzondere Leer des Euangeliums is, dat de menfeh „ door zynen Maaker niet alleen voor de tegen„ woordige waereld gefchikt is, maar ook voor „ een beter en toekomend leeven,en dat degroo„ te belooningen des Kriftelyken verbonds , niet „ kunnen verkregen worden, in den loop van dit „ dierlyk leven in vleefchelyke lichaamen, maar
3, dat dit zal beërfd worden na den dood , wanneer ,, wy wederom geboren zullen zyn voor een ftaat „ van geeftelyk beftaan, zo verfcheiden van het
4, geen wy nu zyn, als den aart dier wezens, die „ wy geeften noemen van die van menfehen on» ,, derfcheiden en boven ons is." In 't kort dat het die zelve les is, die de H.Paulus in 15Hoofd, aan de Corintheren leert: „ dat afleggende dit te* -„ genwoordig leven, wy door de op/landing der „ dooden weder leven zullen, niet met die dier„ lyke lichaamen die wy nu hebben, maar met
» geef-
■
C {fhhj Jesaia 43:vs. i. vide Poli Synop: in loc* F a



( 9° )
„ geeftelyke lichaamen, gepast na die wyze van be„ daan, die wy dan zullen genieten, want dat „ vleefch en bloed het Koningryk Gods niet beërven kunnen"
Volgens dit gevoelen is 'er een volmaakte overeenftemming tusfchen het 5de en 6de vaers van deze zo zeer verdraaide Schriftuurplaats, die door het in 't gemeen aangenomen gevoelen onvecftaanbaar is, en nu zien wy ook klaarlyk, om wat redenen onzen Heere dezen Mee/Ier in Israël bedrad, wegens zyne geheele onkunde van deze tweede geboorte.
Wanneer Nicodemus beleed, dat hy overtuigd was, dat onzen Zaligmaker een Leeraar was van God gezonden, door de wonderwerken die hy deed, tot die belydenis gebragt zynde, zoo beleed hy met 'er daad en erkende hem voor den Mefïïas, want de Jooden hadden geene gronden van hoop, waarop zy een' ander Propheet konden verwagten , die met de wonderdoende magt begaafd was, tot op den tyd van de verfchyning van den beloofden Mefïias: doch het heeft de hoogde graad van waarfchynelykheid , dat hy, gelyk de rest der Difcipelen, eene dier kenfchetzen van dezen uitmuntenden perfoon, door de oude Propheecen gegeven, voorby gezien had; en bedwelmd door de beerlyke voorzeggingen van zyn Koningryk zig bedrogen had in die meening, omtrent het onmiddelyk in bezit nemen van Davids troon, om in tydelyke magt en heerlykheid over de heele Aarde te regeeren, en dat hy met dat denkbeeld vervuld, kwam om zyn hof by dien doorlugtigen Monarch by tyds te maken; het gefprek van onzen Heiland dan, is gefchikt om hem te regt te brengen, om
zyn



( 91 )
zyn vleefchelyken wensen en begeerten te verbreken , en om hem te. leeren uitzien naar beter belooningen, een toekomend leeven yan geeftelyke onfterfelykheid: hierom verzekert hy hem, dat nog hy, nog iemand, het voorlpelde Koningryk Gods kan beërven, in dat vleefchelyk lichaam, het geen wy uit onze eerfte of geboorte uit water ontfingen, maar dat hy eene tweede geboorte tot het geeltelyk leven ondergaan moeft, eer hy in het Koningryk Gods konde ingaan;en nadien de dood en opftanding van den Meflias, door de Jcodfche Propaeeten zeer omftandig voorzegd was, zo moet het ons niet verwonderen, dat onzen Heere den Rabby beflrafte over zyne onoplettenheid op de ware meening deezer Schriftuurplaatzen, die hy zig onderwonden had den Volke te verklaaren, omdat wy weeten, dat hy ook zyn andere Difcipelen om die eigene zaak beflrafte, wanneer hy haar de Prophetifche Schriften ten breedften uitleide, en hun overtuigde , dat eer de Mefïias in zyn Koningryk konde ingaan (iiij, hy alvorens den dood moest geleden hebben, en opgewekt worden ten derden dagen: zo verre ik dan deze beroemde zamenfpraak van onzen Heiland, met Nicodemus kan beoordeelen, is het 'er zo verre af, dat dit eene Kerk voet zoude geeven, om te leeren dat de waterdoop een Heilige verborgenheid is, of een verborgene afwajfing der zonden, dat zy niet eens de allerverfte betrekking heeft op deze vroeg aangenome en betamelyke wyze , om profelyten foe te laten tot de fchool van Kristus.
De
£w) Luc. 34: v«. 26" 46.
F 3



(92 )
De andere plechtigheid, die onze Kerk voor eene Heilige verklaard, wierd door onzen gezegenden Zaligmaker onwederfprekelyk ingefteld , en geordonneerd voor alle zyne Difcipelen, en moer. daarom door hun allen worden in agt genomen; maar de tyd, de wyze, en de eigene woorden, met welke die inftelling gefchied is, zyn allen zo wel bekend, en het word zo uitdrukkelyk verklaard, alleen ter gedagtenis 's Heeren dood ingefteld te zyn , dat indien het ons niet bekend ware, met wat onedele fiaafagtigheid de Vaders der Orthodoxe Kerk, de inftellingen der Heidenfche bygeloovigheid navolgden, en de fpreekwyze in de geheime plechtigheden der Heidenen gebruikt, overnamen, en die op de bediening van 's Heeren Avondmaal toepaften, zo zouden wy in het geheel in 't onvermogen zyn te begrypen, hoe het ooit eene verborgenheid heeft kunnen genoemd worden. Indien ik my thans niet bedrieg ,is het een ten hoogite figuurelyk antwoord, dat onzen Zaligmaker in het 6de Hoofdlt. van Johannes Euangelium gezegd word aan de Jooden gegeven te hebben, die hem om de Brooden en Villchen gevolgd waren, en van hem een zodanig wonderteeken van zyne Godlyke zending eifchten, als hun Voorvaderen in de woeftyn hadden ondervonden, wanneer hun Brood uit den Hemel gegeven wierd, gelegd tot het fundament van die inwendige geeftelyke genade en geheimzinnige uitwerking, die gezegd word met debetragting van deze eenvoudige en natuurelyke, Krillelyke plegtigheid gepaard te gaan; het geheel h geen onzen Zaligmaker daar by die gelegenheid zegt, word veronderiteld betrekking te hebben, tot die gemeenfehap van Brood en Wyn> waarvan
te



( 93 )
te dier tyd niet alleen de Jooden, maar ook Kristus eigene Difcipelen geheel onkundig waren, en hier om worden de nuttigenden door onze (Engelfche) Kerk, met de eigene woorden van dit Cap. (kkk) vermaand, „ dat wanneer zy het heilig Sa„ crament ontfangen, zy dan geeftelyk het Vleescb ,, van Kriftus eet en en zyn bloed drinken, dat zy „ zvoonen in Kriftus, en by in hun'' Uit die zelve plaats der H. Schrift op dezelve wyze verftaan, (ik meen zinfpelende op 's Heeren Avondmaal) leiden de Roomfchgezinden het fterkfte bewys af, ten voordeele van hunne Leer der Tranfubftantiatie : maar na al de fcherpzinnigheid beide door Proteftanten en Papillen, ter onderfchraaging dezer uitlegging getoond, (indien het zeker is, dat onzen Heer, zodanig een gefprek gehouden heeft) zo fchynt het my onmogelyk, dat hy iet anders, door het Brood dat uit den Hemel was nedergedaald , zoude verftaan hebben, dan dat woord Gods, die Leer des Euangeliums, die hem in het byzonder aanbevolen was te verkondigen, en die hy hier fchynt zig zelf, zyn vleescb en bloed te noemen, op die zelve wyze, gelyk wy van een huis fpreken, wanneer wy hem meenen, die 'er inwoont, ten minften terwyl het Hemelfcb voedzei, het welk hy in dit gefprek zyn eigen zelf en zyn vleescb noemt, uitdrukkelyk en by herhaling gezegd word uit den Hemel nedergedaald te zyn, zo is het buiten allen tegenfpraak, dat hy zyn menfchelyk lichaam van vleesch en bloed niet meenen kon, gelyk de Roomfche leeren, nog te
Sa-
(kkkj Zie de vermaaning van den dienst by het H, Avondmaal.
F4



(94 )
Sacramenteele teekenen van 't zelve, brooden wyn gelyk onze (Engelfche) Kerk te kennen geeft, om dat het zekér is, dat die geheel en al aardfch zyn, en geenzins uit den Hemel nederdaalen.
Dit dan voor zo ver verborgenheid aangaat, het welk ons door den met den H. Geest vervulden Propheet, als het eerfte en zigtbaarfte kenmerk der afvallige Kerk word opgegeven.
Het volgend kenmerk is afgodery, en hetopfchrift waardoor deze byzondere mifdaad word aangewezen, is Babyion de groote Stad, de moeder der hoereryen en der grouwelen der Aarden. Biflchop Bojfuet, op dat hy de Roomfche Kerk zuiverde van de befchuldiging, door de Proteftanten tegen haar ingebragt, als of zy eene Antikriftifche Kerk ware , heeft op deze omftandigheid een tegenwerping gegrond , die U Lordfchap zelve bekent zeer vernuftig te zyn , en die tot de uitgave van U Lordfchaps zeer zierlyke leerredenen onbeantwoord (lil) gebleven is: de inhoud is deze, „ dat nadien de meening van den Propheet in deze ,, voorzegging zigtbaar was, om met de fterkfte „ kleuren de misdaaden van hetAntikriftisch geweld „ ten toon te fpreiden,dat indien de Apofteldoor ,, de hoer, waar van hier gefproken word, eene „ bedorve Kriftenkerk had willen beteekenen, ,, dat hy dan hare afgodery, ten minften fomtyds „ met den naam van Overfpel, en niet altyd met „ die van Hoerery alleen, 't geen eene misdaad van een minderen trap is, zoude genoemd heb„ ben, en dat hy haar in dat geval Samaria, de
Stad,
(///) 9de Predik, p. 373.



( 95 )
„ Stad die een waren Godsdienft met een afgodi„ fche wyze van Godsdienfloeffening befmette, „ zoude hebben gebynaamd en niet Babyion eene „ Heidenfche Stad, die met God nooit in verbond „ ftond," dit word door ü Lordfchap zo beantwoord (mmm), „ dat de Propheet eenmaal Babyion
tot een voorbeeld desAntikrifts gekozen hebben,, de, de welgefchiktbeid van het afbeeldzel en „ de jui/ïe overeen/lemming der beteekende zaak „ met het teeken vereischte, dat het geen niet ei„ genlyk van het voorbeeld konde gezegd worden, „ ook op het tegenbeeld niet kon toegepast wor„ den, en daarom, omdat de afgodendienst van „ het heidenfch Babyion,niet eigenaartig Over/pel „ kon genoemd worden, zy ook daarom met geerie „ bevalligheid van meer dan Hoerery konde be„ fchuldigd worden, ook dan, wanneer zy tot een „ voorbeeld der Kriften Kerk genomen wierd."
Niet tegenftaande U Lordfchaps zegenpralend gezwets, dat gy hierdoor, de fneede van deze fyne tegenwerping hebt verftompt (nnri) , zo kan ik my zelve naauwelyks overreden, dat een beoordeelaar zo bekwaam en oordeelkundig, als U Lordfchap, in waarheid met zodanig een argument kan te vreden zyn, of gelooft, dat het eene voldoende wederlegging is der tegenwerping van den Franfchen Prelaar. Ik ben verzekerd, indien de Biffchop van Meaux in leven ware, hy op zyn beurt zoude zegenpralen, en befluiten dat zyne tegenwerping in de daad niet kon worden wederlegd, want gelyk U Lordfchap aanmerkt, dat de begin-
fels
(t»mmj Ibid. p, 374. (««») p. 378, F 5



( 96 )
fels van welvoeglykheid in zinnebeeldige fchriften vereifchen , dat 'er eene welgefchiktbeid van bet zinnebeeld, in eene overeen/lemming der beteekende zaak , met het teeken zyn moet, zo kan het op generlye wyze, aan een enkel menfchelyk fchryyer toegelaten zyn, eene beteekenis aan te neemen, in welke de voornaame hoofdtrekken en omftandigheden van het voorbeeld, en hec tegenbeeld niet alleen de zelve niet zyn, maar geheel van den anderen onderfcheiden; ik kan geen reden vinden, waarom men aan de voorfchriften van heilige ingeeving, minder eigenaartigheid van uitdrukkingen zoude toekennen, dan aan hun, die alleen met gewoone bekwaamheden en gemeen menfchelyk verftand begaafd zyn, toegekend worden; indien dan Rome eene Kerk is,met God door Kriftus in een Godsdienftig verbond ftaande, of om de figuurlyke taal der Propheten te gebruiken, onder een Huwelyks verbond is ; zo kan Babyion , dat nooit onder zodanig een verbond was, in geenen deelen een eigenaartig teeken zyn, waar door Rome kan beteekend worden, om dat 'er geen juifte overeenkamft ruiTchen die beide is: in de daad, heeft U Lordfchap eene overeenftemmende omftandigheid aangehaald, als genoegzaam om s'Propheeten keus te wettigen, om Babyion zelf onder het Kriften verbond tot een voorbeeld van Rome te ftellen; te weeten: „ om dat ieder op haar ,, beurt, de moeder der boereryen, en der grou„ welen der aarde was, de eerfte de heidenfche, „ de andere de kriften waereld door hoereryen be„ dervende". Maar indien wy al eens toeitonden het geen U Lordfchap behaagt voor toegedaan te houden, te weeten: dat Rome waarlyk de oor*
fpron-



( 97 )
fprongelyke bron vnn alle de verdorvenheden der kriflen-waereld is , nogtans nadien de trap der overtreding in de afgodery van eene zuiver heidenfche ftad minder is, dan in eene ftad, begenadigd met het bovennatuurelyk ligt van den geopenbaarden Godsdienft, en leggende onder de verplichting van een byzonder verbond , zo zoude de Heer Boffuet groote reden gehad hebben, om te herbaaien: „ dat indien de Apoftel voornemens „ geweeft ware, eene Kriften Kerk aan te duiden, " hy vooral Samaria, en niet Babyion ten voor„ beeld zoude genomen hebben". In dat geval kon U Lordfchap een veel juilter overeenkomlt tuflchen het voor en tegenbeeld aangewezen hebben, door aan te merken, dat gelyk Samaria onder het Mofaifch verbond, de oorfpronk der afaodifche verdorvenheden in de Joodfche Kerk was; zo ook Rome onder het verbond van het Euangelie, de oorfprong was der afgodery in de Kriften Kerk: Maar ook deze eene overeenkomft door U Lordfchap, te berden gebragt, tuflchen Babyion en Rome, hoe onvolmaakt die zyn mag, is in geenen deelen op de waarheid gegrond: want oelyk ik U Lordfchap te vooren onder het oog gebragt hebbe , dat ieder zoort van afgodery, waar van de Kerk van Rome kan befchuldigd worden , in die Kerk haren oorfprong niet had, maar alle afkomftig zyn van Alexandrien en Antiochiën.
Het is niet onvermakelyk op te merken, dat, in dit argument tuiTchen U Lordfchap en den Bisfchop van Meaux, gelyk tuflchen alle proteftantfche en paapfche fchryveren over het zelve onderwerp, aan beide zyde veronderfteld word, dat
de



( 93 )
de Kerk van Rome waarlyk eene Kerk van Kriftus zy , en dat de fundamenteele leeritelzels in haaren Godsdienst, de fundamenteele leeritelzels van het Kriften verbond zyn: wat de Roomsgezinden aangaat, kan dit niet anders zyn; en wanneer wy de fundamenteele geloofsarticulen van iedere vaftgeflelde Kerk in het Kriftendom, met die der Kerk van Rome vergelyken , zo kunnen wy niet verwonderd zyn , dat het zelve grondbeginzel by haar aangenomen is ; want indien de Godsdienft der Kerk van Rome ten laatlte bevonden wierd ftydende te zyn, met het Euangelie verbond , zo zoude iedere Orthodoxe Kerk in Europa, reden hebben te beeven wegens de gevolgen ; dewyl het dan de Proteftantfche Kerken , zo naauw raakt, dat de Kerk van Rome niet al te veel veroordeeld worde, zo moet het iedere onpartydige toeziener doen lagchen, ais hy ziet, dat Godgeleerden van U Lordfchaps geleerdheid en bekwaamheden, den Antikrift (goo) befchryven eene magt te zyn, ais eene regtftreekfche vyandfcbap oefent, en tegenftand doet tegen Kriftus, en alleen fchryven, met oogmerk om te bewyzen,dat de Roomscatholyke Kerk de Kerk des Antikrifts zy, en des niet te min toeftaan, dat zy eene waare Kerk van Kriftus is. Waarlyk Mylord! eene en dezelve Kerk kan even weinig tegelyk Kriftens en Antikrijlens op een en dezelve tyd zyn, als dat liqht en duifternis te gelyker tyd beftaan kunnen, of dat Kriftus en de Antikrift de zelve perfoon zyn kunnen. Het eenige en waare antwoord, op de tegen wei ping
van
7de Predik, p, aij.



C 102 )
ryen, onderfcheide wyzen van geeft dryver yen en bygeloof.
Maar het zy men veronderftelle, dat Babyion de Orthodoxe Kerk in 't gemeen beteekene, of alleen in het byzonder een tak derzelve, zo is het even noodzakelyk, indien wy den zin dezer Voorzegging zullen verftaan, te onderzoeken, waar in die zonde van Afgodery beltaat, met welke de Antikristiftifche Kerk, door de met Gods Geeft verligten Apoftel, befchuldigd word, te meer is dit noodig , om dat U Lordfchap, en veele andere uitleggers behaagen gefchept hebben, ons te leeren (qqq~): „ dat de aart der afgodery, zedert de verkondi„ ging van het Euangelie, niet dezelve is als voor* „ heen, maar dat de afgodery het kriffelyk ver-
bond eigen, en bygevolg die afgodery, dewel-
ke in deze voorzegging bedoeld word, befhat „ in de misdaad van meerder Middelaars te heb„ ben, tusfchen God en den menfeh, dan den „ waren en eenigen Middelaar Jefus Kriftus".
Het is zonder teegenfpraak, dat zodanig een polymefitifmus (*rr),eene waare belediging van den Godsdienft, en des Euangeliums zy. Om dat de H. Paulus ons verzekert, dat 'er in 't Kriften verbond , maar een middelaar des menfehen Jefus Kriftus is (sss} : Maar indien U Lordfchap, met genoegzame zekerheid konde aan den dag leggen, en ons , of uit de reden , of uit de H: Schrift overtuigen, dat de misdaad van het polymejitifmus even zondig ware, (het geen ik durf zeggen,in 't geheel in U Lordfchaps magt niet te zyn,) als
dis
(ff?) 0(1e Predic. p: 383.
(rrr) Polymefiiijmus, *t Geloof in veel middelaars»
(sjs) 1. Tiraot: a. v. 5.



( i°4 )
digc, 't geen zy zelf betuigt, een menfeh te zyn, het argument bellaat hier in: ,, De fchriften des „ Nieuwen Teftaments, het woord Gods zynde, „ door zyn Geeft ingegeven, zyn onzen eenigen ,, regel des geloofs, en oeffenings, in Godsdien„ Itige zaaken, in zommige plaatzen dezer fchrif„ ten word dezen menfeh God genoemd, in an,, dere worden de onbegrypelyke eigenfehappen, „ der Godheid aan hem toegekend, niet in eene ,, figuurelyke of tweede rangfehikking , (gelyk ,, veele vroome mannen in alle eeuwen gevoed „ hebben.) (uuu) maar in een letterlyken zin,
„ en
(uuuj De oudfte Kerkvaders, die voor of omtrent het Concilie van Niceen leefden , waaren van dit gevoelen ,ea hebb.-n deze tweele rangfehikking gefteld, hier door verdedigden zy zig tegen de Heidenen, die bun befchuldrgden twee Goden te eeren; ter wederlegging dezer befchuldiging zegt Novatiaan: Non duos Deos introduxit Christus, qniti nen duos aquales, non pares, tequatione in utroque ojlenfa , po/uit, id, enitn fi fecijfet ,nserito duorum Deoruiu cn/itroverfiam fufcitajfet.
Juftyn de Martelaar in zyn faamsnfpraak met Trjpbo, pag. 07. Edit. Steph. laat zig dus hooren : ,, hy die met een „ Godvrugtige gefteldheid aangedaan is, bemind God van „ ganfeher harten, met allo zyn vermogens, en zal geen „ ander God eeren, edoch hy zal den Afgefane, Kriflus, „ den Engel zyns aangezi^ts ook eeren, want het is Gods „ wil, dat hy zoo doen zal."
Hippolitus van Kriftus fprekende. zegt: ,, Hy (Kriftus) „ beef. de heerfchappy ever alle dingen , g^lyk'.de kader ,, over hem,op dat in alles blyken moge, dat 'ereen Godis, „ aan .vvien alle dingen,Kriftus zelve, onder wien de Vader ., alles gefteld heeft, orderworpen zyn, Hy (de Vader) ,, alleen uitgefondert. En de con/litutiones Apo/lolica, die
niemand kan ontkennen, ee:i groote oudheid te hebben,
zeggen dat hst een tai: der Gnoiliekfche kettery is te be„ Veftigen, dat Jezus de hoogde Godheid over alles is, om „ dut du hem tot zyn éigen Vader maakt."



( lo5 )
„ en in de earfte plaats; hoe onbegrypelyk daar „ om, zo eene geheimzinnige vereeniging der
„ twee
Novatiaan de Trinït. Cap. Ulf. leert: „ dat God de „ Vader buiten allen tegenfpraak de God over alles is, „ en het waar beginfel van den Zoon, die hy tot een Heer „ gemaakt heeft, doch de Zoon is de God van alleSchep„ feien om dat God de Vader hem tot hun hoofd gelleld „ toen hv hem Heer over alles maakte.
Lactantius in zyn 4de boek, Cap; 14., drukt zig dus uit: „ De Zoon Gods leerde, dat 'er maar één Cod is, „ en dat die alleen moet gedient werden, hy noemde zig „ zelf ook nooit Cod, want dan zoude hy niet getrouw be„ vonden geweest zyn, indien hy gezonden zynde, om „ het veelgodendom weg te neemen, en den Eenen tever„ kondigen, een anderen by dien Eenen ingevoerd had, •i want dan zoude het verkondigen van Eenen Cod niet ge„ weest zyn, nog doen het werk van hem, waartoe hy „ gezonden was, manr zyn eigen werk, en het zoude een ,, affcheiding geweest zyn van hem, die hy kwam verkon„ digen; hierom, omdat hy zoo getrouw was, zigzelf niets „ aanmatigende , maar alleen de geboden volbrengende „ van hem , door wien hy gezonden was, wierd Hy bekleed „ met de waardigheden van Eeuwige Hoogenptiescer, de „ eer van opperffce Koning, de mogt van Richter, en met „ de Naam en Tytet van God"
Ten laatfte voegen wy hier Eufebius by, die op ordre van het Concilie van Conftantinopel, in het ]a3r 336 gehouden, zyn boek tegen Marcei/11 s l'chtcef, hy verklaard plechtig,dat hy zyn eigen byfonder gevoelen niet opgeven zal, maar de zuivere Leer der Kerk, hy verzekert in dat Boek op veele plaatzen, dat de Zoon van God de opperjle Godheid niet is, en zegt: dat de ftandvafte Leer der Kerk deze is. ,, dat de Kriftus de hoogfte Godheid niet is f«f 1 xxvTui 0£O{) hy beveftigt, dat hy, die tteld dat de Zoon het Opperwezen of Opperfte Godheid is, geen vroom menfeh kan zyn, de Ecclef. Theol. Lib. I. Cap. 7. 'er byvoegende, ciat dit dé reden was, waarom Sabelliztswis geexcommuntceèrt, hy houd ftnande, dat Kriftus is ö«»s, maar niet O' s^ros ©jcf, dat dts Kerk niet kend twee tnG 2 g*



„ twee naturen aan ons mag voorkomen, terwyl „ de H: Geeft ons uitdrukkelyk leert, dat deze
„ menfeh
gegenereerde of twee uit zigzelf beflaande wezens, nog ook twee gelyke zelfftandigheden, of van eene rangfebik. hng, en daarom geene twee Goden, want dat bet niet noodzakelyk is, dat hy, die twee onderfcheidene weezens Held'er daarom twee Goden van maakt, want wy ftellen niet, zegt hy, dat zy gelyk in eer zyn, ofda:zy*«<ife onoorfprtnkelyk of ongegenereerd zyn , Ecclef. Theo!. Lih. II. C. 7. Hierom ook verdedigen de Antiniceenfche Vaderen de Eenheid nooit door te zeggen, dat de Vader en de Zoon eene zelflandigbeid zyn, gelyk onze hedendaagfche Godgeleerden, maar zeggen alleen, dat 'er geen twee Goden zyn, en dat de Zoon de Opperfte Godheid met is, nog van gelyke magt met den Vader, maar van eene onderfcheidene zelfftandigheid, minder dan den Vader, aan hem onderworpen en gehoorzaam, 's Vaders dienaar , zelf voor de menfehworaing. IVlutby. Disquis. Mod. p. 182. Gregorius van Nafianfen zegt in zyn igde Kerk. reden. „ Indien wy de waardigheid van den Zoon,en van „ den Heiligen Geest belydende, hen voorltelde zonder „ begimel, of overbragten tot een béginzel van eeneande„ re natuur; dan had men reden om te vreezen, dat wyde „ Godheid ontëerden, of dat wy Goden invoerden, die te„ gen malkander ftrydig zyn."
Hoeveel verfchilt de hedendaagse Orthodoxie van dit der eerfte Kerk, men vergoed Kriftus menfehelyke natuur, wat anderen zin kunnen de woorden van zeker regtzinnig Godgeleerde anders hebben, wanneer hy zeg'. ., Dat de „ mtnfcbelyke natuur, (van Kriftus) uit kragt harer ver„ eeniging met den Godlyken perfoon des Z-ons Gods, „ geheel en al haar perjoneel beft aan heefc in de Godlyke •> (^Natuur), en alzoo de ware en eigenlyke menfehelyke „ naiuur van den Zoon Gods is." Zoo deze woorden zin of beteekenis hebben, kunnen zy niet anders aanduiden , dan, dat de menfehelyke natuur van den perfoon desZoons Gods , in de Godlyke is opgenomen , dat is vergood is ,en dat dit de rneening van dien geleerden Man fchynt geweest te zyn, word door deze volgende woorden van hem klaar, „ ztiuriia de Godlyke natuur de menfehelyke aannam, en
mee



( W7 )
menfeh te gelyk, de eeuwige levende God is, ,, is het 'er zo ver af, dat bet misdadig in ons „ zyn zoude, dat het zelf onzen klaarblykelyken „ plicht is, om hem als zodanig te erkennen, en „ te eerbiedigen: ,, alle de geenen; en zy maaken een zeer groot getal uit), wier luie onverschilligheid , gewortelde vooroordeelen, of perfoneel belang, hun doen overhellen, om te wenfchen dat de vaftgeflelde Godsdienft regt is, zyn denkelyk met deze redeneringswyze over voldaan, overeenkomftig met dien allerjuitten regel, (facïle credimus quod volumus), maar een hart vry van partydigheid, en vooroordeel zal deze vraag, van hooger af onderzoeken Mylord! Dit zal aanmerken, dat fchoon het Euangelie eene openbaring van Gods wil is, het echter de eenige niet is, die
God
„ met zig vereenigde tot eenheid des Per/bons, zoo kwam „ nu de waardigheid, het Regt en de Opperhierfcbappy, „ en (N, B.) de hoogde gelukzaligheid der Godlyke natuur ,. eigen, van regtswegen aan de menfehheid toe (*). indien dit niet is de menfehelyke natuur.
In de Godlyke herfcheppen en die vergooden, zoo zyn 'er geene denkbeelden meer aan woorden te hegten, de Hoogfte gelukzaligheid de Godlyke natuur eigen , kan nooit dan door de Godlyke nabuur alleen gefmaaKt worden, de menfehelyke natuur kan die niet genieten, ten zy, zy, *c geen volftrekt onmogelyk is, in de Godlyke veranderd wierde; wat denkbeelden voeden dan zulke Geleerden van het eenig onveranderlyk Opperwezen,van 's Verlosfers menfehelyke natuur, waar mede hy ter regterhand zyns Vaders zit, en voor de zynen bid? hoe nu deze ongerymde Leeringen, aangekant liggen tegen de gevoelens der eerfte Kerk, en zuiverfte tyden, blykt uit de bovenaangehaalde plaatzen.
(*) Nahuis , Uitgelezene Stukken over Phiüp. 2: vs. 5—II.
G 3



C 108 )
God heeft gelieven te geeven. Dat nadien de Eeuwige Godheid, geheel en al onveranderlyk is, zo in haar nafuur als wil, en daarom zig nooit kan tegenfpreken, het derhal ven onmogelyk is , dat een waare, doch volgende openbaring, dat geen tot een deugd en Godsdienftplicht zoude maaken,het geen eene vroegere openbaring, als een fchrikkelyke zonde verboden , en verklaard had een Godsla/lerende Godloosheid te zyn: de eerfte en rn< eft aangelegene vraag dan, die hier in dit twiftgeding >e onderzoeken ftaat, is: ,, of een menfcb ,, als God te eeren, of wel den almagtigen God ,, en het hoogde Opperwezen, als had hy de na,, tuur, en het lichaam van een menfeh aangeno„ men, niet is die verbodene zonde, onder het „ Mofaifeh daar met den naam van Afgodeiy be,, ftempeld?" want indien het een zonde is, moet het dat blyven in alle eeuwigheid, en indien alle de eerfte Predikers van het Euangelium dit geleerd hadden, zoo zoude het onze plicht zyn , die leering te verwerpen en af tc keuren, op die zelve grondbeginzelen, waarop de H. Paulus de Galatiers onderwyft , om ais vervloekt te houden, ydere leering, die hun geleerd wierd, en het Euangelium tegenfprak (vvv), alfchoon die hun door de Apoftelen zelf, ja, door een Engel uit den he^ mei verkondigd wierd; indien derhalven het leerftuk van de Vleejchwording van God, waarlyk in eenig gedeelte, van het Nieuwe Tedament geleerd word, en de onveranderlyke Godheid, volgens die ltelling tc eeren, Afgodery is, volgens het
ou-
{vvv) Galat, i: vs. 8.



( iop )
oude Tedament, zoo is het 'er zo ver af, dat deze fchriften ons genoegzame zekerheid' verfchaffen, om zoodanig een leerftuk toetelaten, dat die leer zelf de grootfle redenen, die men hebben kan aan de hand geeft, dat iedere fchrifc, die zulks leerd, als valfch en ondergeftoken moet verworpen worden. Laat ons dan overwegen, hoe die zaak onder de Mofaifche Wet ftond, daar vonden wy Afgodery by herhaling verboden, zo blykbaar en zwaar geftraft, en zo aanhoudend als een zware misdaad voorgedragen, dat het groot oogmerk , onder de Godlyke openbaring van het O: Teftament fchynt geweeft te zyn, om alle geneigtheid tot afgodifch eerbewys der eeuwige Godheid , van 't Joodfche volk uit te roojen, en door middel van dat volk, onder het menfchdom regte en waardige denkbeelden, van den onzigtbaren en alomtegenwoordigen Schepper en BehouJer van hun aanwezen op te regten, Gevolgelyk (gelyk de raadbefluiten der Almigt altoos doen,) is het zeer bekend, dat het die bedoelde uitwerking gehad heeft; want van de Babylonifche gevangenis af, tot het tegenswoordig uur, hebben de Jooden niet alleen geen geneigdheid tot, maar altyd een klaarblykenden affchrik van de afgodery, van wat zoort als die zyn mogt, betoond. Om dan de regten aart van deze Godlooze misdaad te begrypen, die in het oude Teftament, onder den naam van Afgodery bekend ftaat,zo hebben wy alleen te letten , op den inhoud der twee eerfte geboden van de tien, die wy zo wel als de Jooden, Gods wil te zyn erkennen. Het eerfte dezer, verbied het Qwjjw)polythcis.
mus,
(to) Veelgodendom of veele Goden te Eeren. G 4



( «4 )
zeer geneigd was, zonder het haar als eene zonde te willen toerekenen: ik zeg U Lordfchap doet dit, om dat de Schriftuurlyke wederlegging der argumenten van de Heer Lindfay, met Uw Lordfchaps toejuiching en aanbeveling verciert is; men mag hierom vryelyk veronderftellen, dat dit Uw Lordfchaps gevoelen , wegens, en uwe bevatting dezer zaak is ; in die wederlegging heeft de Hu Burgh, (milTchien met eene min fchrandere voorzigtigheid , als een oudere voorvegter van meerdere ondervinding, in de zelve zaak zoude getoond hebben,) ons klaarlyk gezegd (yyy). Dat God de menfchheid op zig nam, op dat hy een zinneiyk onderwerp van aanbiddingzm\menïchdom gave, 'c geen onbekwaam was, om zig eenig (222) duidelyk denkbeeld van God, in 't (aaaa) afgetrokken te vormen. De waereld (voegt 'er deze Orthodoxe Scbryver by,) in afgodery , ten „ tyden van zyn vleefchwording gedompeld, wierd „ genadig een voorwerp voor de zinnen vergund, tot „ het welk de menfchen konden opzien, zo wel over„ eenkomflig hunne gewoonten , als uit hoofden „ hunner naturelyke onbekwaamheden, om God „ enkel geeltelyk te begrypen,en aan wienzyzelf ,, door de beoeffening van die vermogens, waar „ door zy de afgoden hadden aangenomen , en „ aangebeden, die aanbidding konden de voor„ keur geeven,zonder befchuldiging van afgode-
„ ry".
Ik
(yyy) Scnptur. Confut. pag. 150. Ed. 1.
{zzz) Adaquate.
{aaaa) Of the abflraü God.



( H5 )
Ik zal dezen Jongen en yverigen verdediger des algemeenen geloofs, het regt doen, te bekennen, dat hy denkbeelden voed, volmaakt overeenkomftig de grondbeginzelen door hun aangenomen , en dat ik ten vollen overtuigd ben, dat 'er geene betere bewysredenen, ter onderfteuning der aangenomene Godgeleerdheid , kan aangevoerd worden, dan die hy hier by brengt; maar wanneer ik ter gelyker tyd overweeg, dat overeenkomuig het voorftel deezer zaaken, het menfchdom onbekwaam is, om een zuiver geeflelyk God te begrypen , hoewel de Jooden zedert de Babylonilche gevangenis, de Heidenfche Wysgeeren ten allen tyden onder de ouden, de Muhamedaanen voor 'c grootlt gedeelte , zedert Muhamer. en het groot getal Dtïlten van het hedendaags Europa, allen onwederfprekelyke getuigen van het tegendeel zyn: dat onder de wet van Mofes, een almagtig en alweetend weezen, een onuitvoerlyk oogmerk trachte ter uitvoer te brengen, en onder het Euangelie, dat punt het welk hy te voren betrachtede, opgaf en varen liet; ter oorzaake van die menfehelyke onbekwaamheid, waar van hy zelf de maaker was, dat de eeuwige en onveranderlyken God, die altyd dezelve is, die nooit het bevel, eens door hem uitgefprooken verandert, by wien geen verandering nog fcbaduiv van omkeering is {bbbb), de grootlte verandering , waar voor een geeflelyk weezen vatbaar is, ondergaan heeft , met oogmerk om op de eene tyd vaft 'te ftellen, die allereigenfte wyze van Godsdienft-oeffening,die hyop
ee.
(bbbb') Pfal. 102; vs. 27. 89: vs. 34 Jacob. I: vs. 17.



van den H Johannes, ik niet agtloos ben .omtrent die zielroerende en Hemelfche vermaaning Cüii\ die naar ULordfchaps meening (kkkk), het eene plichtsbetrachting maakt voor de Protesten ,om zig van de gemeenfchap der Roomfche Kerk af te icheiden : ondertrcfchen zoude ik my zelve gaarn
hoe-
(<V/ï) Openb. 18: vs. 4, 5.
CM**) iade Pred. p. 4,6. U Lordfchap is van gevoelen dat het laatfte gedeelte dezer vermaanb.g zuivfr prol pbensch ,s, en een aanfhande gebeurtenis bedoelt mlTt
ai.^?*^ r JefuS<^ verpSen 'be oplegt: het doet my leed, zoo meenigmaal van een zoo grooten en te recht beroemden Criticus te moeten verfchil! er { maar de Roomsehgeziridcn fcheenen my zeer wel te redenkavelen, wanneer zy befluiten , dat, indien de woon den gaat utt van haar myn Volk, &>c. de Kriftenen ond-r verpi.gtmg brengen, om zig van de afvallige Kerk te fcheiden de woorden vergeld haar .veder, Uk zy u vergild-n be.fi, hun onder eene gelyke verplichting leggen, om
Kerf TrZ"" hT ia bm Vïfmogen de u-troofjingdier Ivk Jm le,blea&™ : i« zeiver tyd is bet klaarblykeIvk onmogelyk, dat zy, die waarlyk door den geest van Jen na-nminniger. Godsdienst bezielt zyn, die niet dan lieC ™f?$&eld over "« g»«rche menfchelyk geflagt aJemt, fchuldig aan wraak zoude zyn, om eenige van hul dwaa.ende ev,nmenfchen,mct die ongevoelige wreedheid en onmenfchelyke hardigheid des harten, mefwX de onverdraagzame., iever van het Antikriftendöxa by,'e!oo. vige dcvetariflcn bezielt, te handelen : msar het i&^antsch onnoodig, dat gelyke einders, skyd door gelyke middelen bereikt worden, de unerfte omkeering der Antikriftifche Kerk, en perfonelyk geweld baar Leeden aan te doen fcvn zeer onderfcheideue zaaken, het is *cr verre af, dn het laatfte het eerfte in bet geringfte Influit, want gelyk Mon. tejquieu wel aanmerkt. De ce qae la fociéte feróit anéantie, H oe senfmvroit p:s que les hommes qui Ie forment dufïcnt ar.fïï être ané^nns. La Société efe 1'nnion des hommes & non pas les hommes; le citoyen (van babyion bv voorbeeld) peut perir & fbomme refter.
Ejprit de Loix, L. 10, C. 3.



C 125 )
hoeden voor een zoort van berifoing, die deeze bladzyden. waarfchynelyk tegen my zullen te weeg brengen, en het zoude my ongemeen fmerten, indien men dagt dat ik ze verdiende.
Lang is het in de Godgeleerde twisten een gebruik geweeft,om het oordeel van den laatften dag te voorkoomen, en volgens den egten liefdeloozen en naauwgezetten geeft van 't Antikriftendom, allen die van ons in gevoelen verfchillen, tot de Eeuwige ftraffen, in de toekomende waereld te verdoemen, verklarende dat zy niet kunnen behouden worden, en zonder twyffel alle Eeuwig omkoomen; dat derhalven daar ik trachte te bewyze, dat de Leerftellingen onder ons door de Wet bepaald, Godsla/lering is, en dat de Orthodoxe wyze om God te dienen, Afgodifch is, zoo kan het zyn , dat men veronderlteld dat ik de onderfcheidene Leden onzer wetgevende magt, en ieder byfonder beleider van het algemeen geloof, aan deze verftbrikkelyke zonden fchuldig reken , en dat ik niet duifter aanduide, dat zy op den Oordeelsdag als Godsla/leraars en Afgodendienaars ter eeuwiger ftraffen zullen overgegeven worden: dan fchoon het onmogelyk is,dat der menfchen begrippen, den aart der zaaken veranderen zouden, of de menigvuldige verderfelyke uitwerkzelen, die een valfche Godsdienst, en bygeloovige kennis der Godheid, altyd op de gemoederen der menfchen, en het zedelyk gedrag van 't volk in 't gemeen hebben , ben ik evenwel te zeer overtuigd, dat 'er noodzakelyk eenkwaat oogmerk zyn moet, om een misdaad uit te maaken ; het is my door ondervinding al te wel bekend , dat overal, waar de allergodlooft e afgodery zelf eenmaal is aangenoomen, en door gewoonten



ten gemeenzaam geworden, zy door deugdzaame lieden, mee de zuiverfie Godvrugc en het beste voorneemen des waerelds geoeffend word.
De Godsdienst van Jefus Kriftus leert my, dat die zelve God, die de Afgodery in de tyden der Heidenfche onkunde verdraaien heeft, ook die zelve genadige toegedfelykhejd zal hebben, voor den invloed dier ongelukkige verblinding, die hy zoo klaarlyk door zyn Propheten voorzegd heeft, en. waardoor by het oirbaar geagt heeft te verdraagen, (buiten twyffel, om wyze en goede redenen) dat zyn fchepfelen zoo lang zouden misleid worden En myn hoop is, dat ik de gelukzaligheid van een toekomenden ftaat zal mogen genieten, met £7 Lordfchap, en met ieder deugdzaam en beminnelyk menfeh , niet alleen van "allerlei Godsdienftige Gezindheden, maar ook met hun, die 'er tot geen altoos behooren : want ik kanmy niet wederhouden te befluiten, dat de weldadigen Vader en genadigen Rigter aller menfchen, ren minlten zoo toegevtnd zal zyn aan de Deïlten, die, een vry en zuiver gebruik maakende van de redelyke begaafdheden, met dewelke hy hun heeft befchonken, toeftemming weigeren alleen daar, Waar hun gemoed onovertuigt is, en de waarheid der Godlyke openbaring verwerpen, die haar alleen met dwaaling bezet getoond word, ais aan de beleiders van het Antihiftiscb geloof, die geleid door gewoonte, regelregt tegen haar reden, de Dwaaling boven de Waarheid omhelzen. Ik ben
Myn Lord,
Met alle onverminderde Hoogagting. Uw Lordfchaps verplichten en zeer Onder danigen bienaar, Edward Evanson.