MENGELWERK, BEHELZEN DE NIEUWE ONTDEKKINGEN EN GEMAAKTE VORDERINGEN, IN ALLE VAKKEN VAN KUNSTEN en WETENSCHAPPEN, berichten van lofwaardige daaden, en aarmerkenswaardige bijzonderheden, levensschetsen, _ anecdotes j&er "7 17 9 7.   AVERTIS SEMENT r>'U NE M A N I E R E NOUVELLE ET FACILE DE P V lil F 1 E a L'A I R des APARTE MENS E T S ALLE S-D'A SSEMBLÉE, (Traduit felon l'E.vtrait ci-dejfous.') I Iarlem, 20 Decembre i?9(5. Le Do&eur van Marum, clans fes Leeons Phyfiques publiques, qu'il a récommencées h tenir teutes les femaines pendant eet hyver, a 1'utilité de fes Concitoyens, a propofé & eiTayé, Mccredi pafTé, un nouveau moyen, de chafler & de diffiper des Apartemens ou Salles-d'AfTemblöe, B E R I G T VAN EENE NIEUWE EN GEMAKKELIJKE WIJZE VAN LUCHTZUIVERING in VERTREKKEN E N VER G AD E RING S-Z AL EN. (Overgenomen uit de Nieuwe Algemeene Konst en Letterbode 23 December 179S. No. 156.) Haarlem, 20 December 1796. Doc~tor van Marum, heeft laatstleden Woensdag, in zijne openbare Natuurkundige Lesfen, welke bij •weder, geduurende dezen Winter, zveeklijks ten algemeenen nutte voor zijne Medeburgeren houdt, een nieuw middel voorgejleld en bedroefd , om uit Ver trekken of Vergaderings-zalin, maar in veele mena febea  2 Mengelwerk, behelzende Nieuwe Ontdekkingen oü s'atroupent beaucoup de perfonncs, 1'air corrompu a un deere' comuierahie par ia refpiration, & qui ;e tclie Lampe, de la t'orme ordinaire, a quelques poucea au-desfous du foupirail. Pour éprOuver 1'effet de 1'un & de 1'autre, il fe fervit d'un Cailfe de bois Men fermée de la capacité d'au de-lil de 20 pieds cubiques, dont deux cötés étoient en grande panie de verre; dans cette Cailfe 1'air fut rempli de fumée de coupeaux de bois a demi allumés, afin que par la fon cxpulfion fut vifible. Attemot les angles de cctte Cailfe, il y avoit au-delfus un tube ftben Zamen toornen, de lucht, die door de ademhaling tot een asmmerkelijken graad bedorven, of voor de gezondheid fchaielijk wordt, uit ie drijven, en hier door aan de buitenlucht gelegenheid te geeven , derzelver plaats te vervangen. Hij merkte vooraf aan , dat de luchtkokers, die men boven zomniige l'"rgadcrings- zalen , Schouwburgen of andere plaatfeu , waar veel menfeben zamen komen, ter ontlasting der bedorvene lucht, gcfltti vindt, aan dit oogmerk gebrekkig voldoen: vermits de eenige torzaak, die de lucht door dczelven doet oprijzen, bef nat in de mindere zwaarte of ligtbcid der lucht, die. aldaar een gevolg van baare verwarming is, en vermits dit vcrfcbil van zwaarte, dikwijls niet groot genoeg is, om aan de lucbtffi oomeu , door zodanige kokers gaanda, aanmerkelijke fnelbeid te geven. Om de gezegde kokers beter ter ontlasting van ver.dorvcne luclt te deen dienen, fielde bij voor in dczelven de lucht te verwarden, door de bij ons reeds overal bekend ge-worden nieuwe Engelfebe Lampen, en bij toonde aan, boe zulks op twecderlei wijzen koude gefchieden: of door een zodanige lamp, die tot dit oogmerk is ingericht, in den luchtkoker te plaatfen, of door een' dergelijke lamp van V gewone maakfel eenige duimen onder den luchtkoker te /lellen. Om van bet een en ander de uitwerking te beproeven, bediende bij zich van een! digt geflotene bouten kas, van ruim 20 teerlingf.be voeten inbond, waarvan twee zijden grootdeels van glas waren, in welke kas de lucht met rook van fmeuleude bout-fp.aien vervuld wierd , op dat bier door baare uitdrijving uit dezelve zichtbaar zijn zoude. Nabij een der leuken van deeze kas, ftond op dczelven een blikken ko-  en gemaakte Vorderingen in alle Vakken enz. 3 de fer-blanc, long environ de 4 pieds & de 5 pouces de diamètre. On placa dans ce tuyau une Lampe, immédiatement au haut de la Caifle: & alors on vit, des qu'une fenêtre du cöté opofé de Ia Cailfe fut entre-ouverte de la largeur d'un doigt, que fair rempli de fumée montoit par le tube d'une vitelfe confidirabfe, & qu'après environ une minute la CailTe étoit presque ei,tierement vuide de fumée, & ainfi rempli d'air frais. L'air dans la Cailfe ayant étè de nouveau rempli de fumée, il placa alors la Lampe dans la Cailfe au-delfous du tube, enforte que la flamme étoit environ a la hauteur d'un pied au-delfous de fon ouverture ; l'air fut de nouveau, a vuë d'ceil, chall'é par le tuyau, avec ia même précipitation, qu'au cas précédent. De ces elfais le Dr. V. M. tiroit Ia conféquence, que de Ia même maniere on peut fe fervir de pareilles Lampes,, placées foit au dedans, foit au delfous de femblables tuyaux d'air, pour chaffer l'air, corrumpu par la refpiration, & par les vapeurs rie chandellcs ou de Lampes allumées, des Apartemens ou Salksd'Aifembiée. Dans les Apartemens, oü 1'on veut placer de pareilles lampes dans les angles, on peut en même teuts les faire fervir le foir pour les éclairer & en purifier l'air; lorsque, por exemple, on place Ia Lampe a la diftance d'un pied au-delfous du plafond, & en mettant au-delfus un tuyau-d'air de quelques pied1; de longueur, dont 1'extrêmité fuperieure, perce le toit, mi conduit l'air fóüs le toit fur Ie grénier. Dans les Salles d'Aiïi.-tnblée, oü au milieu 1'on fufpend pluüeurs Lampes a un Lultre, on peut faire agir de concert, etimine le Dr. V. M. le démo» koker van omtrent 4 voeten lengte en 5 duimen middellijns. In doezen koker werd, kort boven de kas, eeue lamp geplaatst: en nu zag men, zo dra een deurtje aan de tegen overgaande zijde der kas een vingerbreed open gefield weis, dat de met rook vervulde lucht met aanmerkelijke fnelbeid, door den koker oprees, en dat, na omtrent een minuut, de kas bijna geheel van rook gezuiverd en dus mei vench ingekomene lucht gevuld ivas. -1 De lucht in de kas op nieuw met rook vervuld zijnde , plaat [le bij nu de lamp in de kas onder de buis , zo dat de vlam omtrent een voet heneden derzelver opening fond, de lucht ivierd veder, zo ver men zien kon, met gelijke fu-lhcid, als in het voorgaande geval, door den koker uitgedreeven. Vit deeze proefuecniiugen leidde Dr. van Marmn vervolgeus ff, dat men zich op gelijke wijze van zodanige lampen , in of onder dergelijke luchtkokers geplaatst, bedienen kan, om de lucht door di ademhaling en door bet branden van kaarfeu of lampen in Vertrekken of Vergaderings-zalen bedorven, daar uit te drijven. In Vertrekken, waar in men zodanige lampen in de boeken wil plaatz.cn, kan men dczelven ,s avonds gelijktijdig ter verh'cbting e'n ter zuivering der lucht doen dienen; wanneer men namelijk de lamp omtrent een voet onder den zolder plaatst, en boven dezelve een luchtkoker feit van eenige voeten lengte, waar van bet boveneind of bet dak uitgaat, of onder bet dak de lucht op den zolder brengt. In Vergader ingszalen, veaar in men veele lampen in V midden aan een kroon hangt, kan men, zo als Dr. V. M. door eene proefneming met drie lampen aantoonde, alle de lampen doen zamenwerken, om eenen luehtjïroom tnct aanmerkelijke fnelbeid te doen opgaan door een keker, die midA 2 den  4 Mengelwerk, behelzende Nieuwe Ontdekkingen tra par un efTai avec trois Lampes, pour faire monter un flux d'air, d'un célérité confidérable, par un tube, placé au milieu, immédiatement au-delfus du Luftre; quand, par exemple, une plaque convexe de fer-blanc ou de cuivre, qui fert comme de chaperon a toutes les Lampes, fe trouve attachée au bas bout du tube, en guife d'entonnpir ou de foupirail, pour conduire l'air, échauffé par toutes les Lampes, vers ledit tuyau. Cette plaque, felon Ie Dr. V. M., peut en même tems avoir la forme, qu'ajilfant comme un miroir convexe, elle répande la lumiere des Lampes de la maniere la plus avantageufe par toute la falie, & de cette facon compenfe la diminution de lumiere, que fans cela cauferoit nécelfairement 1'exhaulfemeut des Lampes. II faut y obferver, felon le Dr. V. M., que 1'évacuation de l'air, corrompu par Ia refpiration, ou par les vapeurs des chandellcs ou Lampes illumëes, fe fait le plus avantageufement par le moyen d'une ouverture au niveau du plafond, ou a la partie fupérieure de Ia falie: paree que l'air corrompu, par fon échauffement, & par la célérité qui en réfulte, occupe fur-tout le faite de ia falie. Un pareil tuyau-d'air par conféquent ne répondroit que foiblement au but qu'on fe propofe, quand, pour ne pas tast exhaulfer les Lampes, on mettoit fon ouverture au-delfous du plafond, & a mefure qu'on abailTe cette ouverture, l'air inleft de la falie, par ladite raifon, fera d'autant moins décharge par la tube. Enfuite il paria au fujet du meilleur emplacement des ouvertures , pour introduirc l'air de dehors dans les endroits d'ou l'air den bozen de kroon geplaatst is; wanneer namen! iik een bolle ronds blikken of koperen plaat, die alle de lampen overdekt, aan bet ondereind van den koker is vastgemaakt, welke als een trechter dient om de lacht, door alle de lampen verwarmd, na den gezegden koker te leiden. Deeze plaat kan tefféns, volgens Dr. V, M. , die gedaante hebben , dat zij, als een holle fpiegel werkende , het Hebt der lampen op de voordecligfte wijze door de geheele zaal verfreidt, en op deeze wijze vergoedt de vermindering van Hebt, die anderzins uit den begeren fland der lampen, ontjlaan zonde. iïlcn behoort hier bij, volgens Dr. V. M., in acht te noemen, dat de ontlasting der door ademhaling of door het branden van kaarfen of lampen bcdarvene lucht altoos het best door ecne opening kort aan den zolder , of in bet bovenfe gedeelte der zaal gef bieden kan: vermits de h,dorvene lucht, door haare verwarming en daar uit ontflaaude ligtbeid, vooral bet bovenfe der zaal, inneemt. Zodanig een luchtkoker zoude der hal ven gebrekkig aan bet oogmerk voldoen, wanneer men, om de lampen niet zo hoog te feilen, derzelver opening beneden den zolder hragt, en naar mate, deeze opening lager gef el d wordt, zal d; bedorven lucht der zaal, om de gezegde reden, des te minder door den koker ontlast worden. Vervolgens fprak hij over de beste plaatfng van openingen, om aan de buitenlucht toegang tot zodanige plaatzen te gseven , waar ui; de bedorven lucht op deeze of'dergelijke wijze ontlast wordt. Wanneer men , om geen binder van logt te hebben, een zijdelingfehc opening kort onder den zolder .maakt, dan wordt er door een luchtkoker niet zo veel bedorven lucht uitgedreeven , vermits dan de inkoomendc ver feit lucht,  en gemaakte Vorderingen in alle Vakken enz. 5 corrompu eft vuidé d'une facon ou de 1'autre. Lorsque, pour éviter 1'incommodité des vents coulis, on fait une ouverture collatérale immédiatement fous le plafond, il ne fe décharge ou ne s'écoule pas tant d'air corrompu par le moyen du tube, paree qu'alors l'air frais qui entre fe rend cn partie en droite ligne au tuyau d'air. Pour le prouver le Dr. V. M. rit une ouverture collatérale ronde d'environ 4 pouces de diamêtre au liaut de ladite Cailfe, & répétant alors le premier effai avec la Lampe dans le tuyau d'air, 1'on vit qu'il s'en falloit de beaucoup que la Caifle ne fut pas fnót vuidée de fumée, que lorsque la fenêtre étoit entr'ouverte 1'efpace d'un doigt. Plus on abaiffe les ouvertures pour l'air de dchors, plus elles contribueren! a nettoycz les Apartemens ou Salles-d'Alfemblée de l'air mfccT:. Cependant pour ne pas être iucommodé du vent coulis, caufé par l'air de dehors qvii s'introduit avec violence, il propofa de faire les ouvertures pour l'air de dehors au de-li de Ia hauteur d'un homme, & ainli a 7 ou 8 pieds au delUis du rez-de chaulfée de la falie. A la fin il démontra par un effai, comment la célérité du flux de l'air par des tubes, oü l'air eft échaulfé, ne dépend pas feulement de eet échauffement, mais aulti de la largeur des ouvertures , par lesquelles l'air de dehors y penétre ; & qu'a caure de cela, en fe fervant de pareils tuyaux-d'air, en diminuant ou fermant en partie les ouvertures, on peut ralentir le llux d'air, pour, au cas qu'il ne foit pas néeeffaire au rafraichiflemeni de l'air, de faire monter l'air avec tant de précipitation par les tubes, ne point perdre par-la trop de chaleur au fruid de 1'hyver. lucht, gedeeltelijk, rechtfireeks naden luchtkoker gaat. Om dit te temen, maakte Dr. van M. een zijdelingfehc ronde opening van omtrent 4 duimen middellijn!, hoven aan de gemelde kas, cn sfl de ecrstgemelde proefueeming met de lamp in den luchtkoker herhalende , zag men, dat de kas op verre niet zo fpeedig van rook gezuiverd wierd. als toen het deurtje een vinger breed open fond. lloe lager men de openingen voor de buitenlucht maakt, des te beter zullen zij medewerken , om Vertrekken of Vergaderiugs-zalen van bedorven lucht te zuiveren.. Om echter geen binder te hebben van den togt, die de indringende buitenlucht veroorzaakt, /lelde bijvoor de openingen door de buitenlucht wat hoger dan een mans lengte, en dus op 7 of & voeten boven den grond der zaal, te maken. Ten laatfte toonde hij, door eeue proefneeming , aan , hoe Ve fnelheid van den luchlftroom door kokers, waar in de lucht verwarmd wordt, niet alleen afhangt van die verwarming, maar ook van de wijdte der openingen , door welke de buitenlucht indringt,- en dat men derbalven, bij bet gebruik van zodanige luchtkokers, door bet verminderen of gedeeltelijk /luiten der openingen, den luchtfroom kan vertragen, om, in geval bet ter ververfching der lucht niet nodig is, de lucht met zo vee! fnelbeid door de kokers te doen oprijzen , daar door, des winters, niet te veel warmte te verliezen. A S a) Over  6 Mengelwerk, behelzende Nieuwe Ontdekkingen 2) Over de Lofwaardige poogingen van de Maatfchappij tot redding van Drenkelingen te Amfterdam, Onder die Maatfchappijen, welke zich vcrdienfïeliik bii her boeken der Menschheid zullen van deze navolginSdteVMaS ven, door te fehrabben, wederom door" kunsthulpe a ren te Hen. In het ,te Stukje dezer Maatfchappij da eer ,ng zal worden mtgegeeren 00 beklaagt zij zich. over der verteer enJde..onkuna« °er genen, welke dikwerf bij h t utde 111 ft water gevallen Perfoonen, regen Wd4 zijn. Doch toont tevens aan, dat onder 348 Drenkelingen dte er van 1-93-1796. te Amfterdam in he■ wate^gèraXn o' Perfoonen door ecne fpoedige en wel ^g^^f^^ ^Deeze volgende Tabellen kunnen tot nadere opheldering 3£ iJ^T^u"? cIoorI,be,n,lP der kmm behouden, en waar voor hunne redders met Praennen door de Maatfchappij zijn beloond' ln Te Amfterdam Elders in de veree- In 't geheel, gered. nijtde gewesten. 1/93 '3 --6 . . . ,0 ]%i =3 ,7 . .:: ll '/Va 24 . . ■ * «?* jt_. . : : : ; • ; : «° 91 92 184 Drenkelingen te Amfterdam alleen. , Gered- Ongered. In't geheel. •P ; •.: : : '4 : : : : : 8 : : : : £ 3* ; : ; : : Ji : ; : : : 5 : : : : | 92 =36 "^s" On- O) Z>/r z,v, if, rfao B achten .. hH overbodig om dl, on., toegezonden Jierig,, tot eere van onze Natie, tier eea piaats te geevcn.  en gemaakte Fortkringen in alle Vakken enz, 7 Ongeredde Drenkelingen te Amfterdam. In Vruchteloos hulp Onzeker of liulpe Getal volgens toeeebragt. toegebragt zij. de doodenlijst. 1793. . ... .'28 41 • • • • 69 1794 "-9 39 ... • 68 «795 35 H • ■ ■ ■ t 1796 34 • • • • • 2j • ■ • • -57 116 130 I5Ö 3) Over de koude en warme IVinters. Dr. Ileberden Junior, las onlangs in de Koninglüke Maatfchappij der Wetenfchappen te Londen, ecne zeer belangrijke verhandeling voor, over de koude en warme Winters, en den invloed die dezelve op de gezondheid der menfchen maakten. Hij bewees uit de fterflijsten, dat de koude Winters nadeeliger waaren dan de warme; want na ecne vergelijking der overledenen van Ultimo December 1794 tot Primo Februarij 1795- en der dooden van Ultimo December 1795 tot Primo Februarij 1796. zo bleek het dat er 1300 menfchen, minder in den warmen, dan in den kouden Winter geftorven waaren. De gemiddelde warmte van beiden, maakte een onderfcheid van 20 graaden. Hier door vervalt liet algemeen gevoelen, dat warme Winters de gezondheid nadeelig zijn. 4^1 Iets over den Waterval van Niagara. De Aardbeving welke zich onlangs in Opper-Canada in NoordAmerika deed gevoelen, heeft wel geene gtoote fchade veroorzaakt, maar echter was de fehok zo lievig , dat daar door een gedeelte van de Rots die den Waterval Niagara vormt, werd afgefcheurd. Deze gebeurenis heeft geen kleine fchrik gebaard; want was de Hots door eenen nieuwen fchok maar 15 voet verder ingefcheurd, dan zou zich het Mcir Erie, dat volgens Rogers 300 Engelfche mijlen lang en 80 a 90 mijlen breed is, met zulk eene fnelheid in het Meir Ontario, het welk eene lengte van 260 en op eenige plaatfen eene breedte van 150 Engelfche mijlen beflaat, hebben geworpen, waar door eene ganfche overftrooming van de laag liggende gedeeltens van Opper- en NederCanada zou zijn te weege gebragt. Om zich een klein denkbeeld van dezen verfchrikkelijken Waterval, den grootften van den geheelen Aardbodem, te kunnen vormen, zal het genoeg zijn te zekeen: Dat de landftreek waar in het Meir Erie ligt, 300 Engelfche voeten hooger is, dan het Meir Ontario. De Waterval ftort op zommige plaatfen loodregt neder. De eerstgemelde vloed, is bij den Waterval circa 2226 voet breed, en de loodrcgte val van deze ontzachelijke masfa waters, maakt een zodanig gedruis, dat men het op eenen afftand van 20 mijlen hooien kan. De aarde daar omftreeks wordt, als het waare, aan- hou-  8 Mengelwerk, behelzende Nieuwe Ontdekkingen enz. houdend gefchut, en men durft het meir 4h» a«„ ftand van twee mijlen van den W»rv f reden om te geloven, dat het water 273 voeten h' affland van zeven en een halve mijl nfderftort! ° MM 5) Over een onlangs ontdekt Monument. en gedenktekens der Ouden mZ'kZ g,7°nde.ne kunstftukken Het hoofd was bijna 1 i'n 7T „t beeldtems inzonderheid uit. 6) Mlf van Jntiken en Schilderijen, welken behalven de reeds gemier* kunstflukkJn, van Lnenaar Parip ftnan over gevoerd te worden. S» B!bI^eaek,Zienlijk ^^fc^Ö: agterwege te laate./en daTr tegen f ,1"" ejfchiHcrd dood van den Heiligen Petnn door rl% I, °e martel- van den heiligen ^J^^LtZ^ti ft 1? """f woestijne. En eindelijk afgietzels van alle aJL ïl,r'^mU5 ln de «Hgineele niet naar Frankrijk worden-«ëzonden. ^ ^ de