;
GESCHENK
1
VA N
D». EftCO VERWIJS. ;
1880. i









VADERLANDSCHE
HISTORIE.
DERDE DEEL.






VADERLANDSCHE
HISTORIE,
vervattende de
GESCHIEDE NISSE N
der nu
VEREENIGDE NEDERLANDEN^
inzonderheid die van
HOLLAND,
VAN DE VROEGSTE TYDEN AF:
Uit de geloofwaardigfte Schryvers en egte GedenMukken famengelteld,
JAN WfGENAAR.
Met Pla'aïèh en Kaarten. DERDE DEEL»
beginnende met de regeeringe va* graave flo ris den v. in 't jaar i2<;6 ' en eindigende, in 't ja1r 1112 ' onder de regeeringe van her- ' toge filii's van bourgondie.
Te AMSTERDAM, Bï jOHANNE$f ALLART»
m d c c x c i.
Met Privilegie van de Ed. Gr. Mog. Htercn Staaten van Holland en Westfriesland,






VADERLANDSCHE
HISTORIE.
NEGENDE BOEK.
INHOUD.
I» Floris de vyfde wordt Graaf. Verdrag met Vlaanderen. U. Floris, Voogd vanHolland, fier ft. Vrouw Aleid wordt Voogdes. Slag op Vernouts-ee. Otto van Gelder wordt Voogd en flerft. III. Graaf Floris aanvaart d& Regeering. Op ft and der Kennemeren en WJ.stfriezen. Inval in Amfleüand. IV. Togt legen de Westfriezen. Graaf Floris wordt Ridder geflaagen. V. Scheep stogt naar West friesland. V Lyk van Koning Willem gevonden. Wydenes gebouwd. VI. Koophandel op Engeland. Zeeuwfche Kaapvaart. VII. Huwelykshandeling tusfchen Margareet van Holland en Alfonfus van Engeland. VIII. Staat van V Duitfche Ryk na de dood van Koning Willem. Keizer Rudolf/chenkt Holland weg. IX. Jonkheer Jan gebooren. Huwelykshandeling tusfchen hem en Elizabet van Engeland, i X. Bef and met Gelder. Holland vry verklaard van de Leenroerigheid aan Brabant. XI. Twist van V Stigt met de Heeren van Amflel en Woerden. Zoen van Amftel en Woerden met Graave Floris. Amftelredamme <aan III. Deel. A Jan



s VADERLANDSCHE IX. Boes;
Jan Perfyn gefchonken. XII. Onderneemingen tegen de Westfriezen. Watervloed. Ds Graaf [ligt vier Sloten. Westfriesland onderwerpt zig. XIII. De Zeeuwfche Edelen fpannen famen tegen Graave Floris. Middelburg belegerd. Zoen met de meeste Edelen. XIV. Engelfche Koophandel. Stapel der Engelfche Wolle, te Dordrecht. Graaf Floris beweert liegt te hebben op de Schotjche Kroon. IJy doet 'er af ft and van. XV. Ongenoegen tusfchen Engeland en Holland. Wolftapel verlegd. XVI. Graaf Floris verbindt zig met Frankryk. XVII. Oorzaaken van het ombrengen van Graave Floris. XVU1. Jan van Kuik beleidt den aanfag, nevens eenige misnoegde Edelen. XIX. Samenkomst te Bergen op Zoom, en te Kameryk. Bef uit om den Graaf te vervoeren. XX. Floris wordt te Utrecht van den aan/lag verwittigd. Tot een Vogeljagt uitgenodigd, en gevangkelyk naar 't Mui der flotgebragt. XXL NaderhandbyMuiderberg vermoord. Eenigen zyner be dry ven. XX U. Jandeeerste voor Graave erkend. Verfchll over de Voogdyfchap. XXIII. V Slot Kroonenburg belegerd en ingenomen. Gerard van Velzen en anderen gedood. XXIV. Dirk van Kleef en Guy van Henegouwen verdeelm V bewind der Regeeringc. XXV. Gemagtig den naar Engeland, om Graave Jan te haaien. Nieuwe op/land der IVestfriezen. XXVL ïVolfert van Borfelen lokt de Vlaamingen in Walcheren. V Slot te MedenUik ontzet. XXMlï.Jan de I. landt in Zeeland.XXVUL Borfelen fielt zig in''t bewind der Regeeringe. XXiX. De Westfriezen volkomen tot onder-



IX. Boek. HISTORIE. 3
werping gebragt. Vroone verbrand. XXX. Togt van Bisfchop Willem op Waterland.
XXXI. Vrede met Utrecht, gemaakt en gebroken. Tsfelflein belegerd en gewonnen.
XXXII. Twist met Borfelen en den Baljuw Aloud, over de Dordrechtfche Voorregten. Kampregt. XXXIII. Borfelen den Graaf naar Zeeland willende voeren, wordt agterhaald, en te Delft omgebragt. XXXIV. Jan van Avemies aanvaardt de Voogdyfchap wederom. Verbond met eenige Steden tegen de Moor ders van Graave Floris. XXXV. Dood van Graave Jan den eerf en.
TTVoris de vyfde, Zoon van Koning Floris JL Willem, bereikte naaawlyks twee jaa- v. ren, toen hy zynen Vader verloor, alzo hy,™ h geduurende het beleg van Valenchyn, in den v.°wordt jaare 1254, ter weereld gekomen was (V). Graaf, De * Hollandfche Edelen en 't Volk in 't al- onder gemeen erkenden hem egter, terfiond, voor y°°g(,yGraave (*). Doch Floris, zyn Oom, die Land, in den Kryg tegen de VJaamingen, Oom reeds zo merkelyken dienst gedaan hadt, hieldt Floris, de Voogdyfchap des jongen Graafs en den * p,'J!'f' kiem der Regeeringe in banden. pes Hol-
In den aanvang zyner Voogdye, floot hy die een Verdrag met Margareet, Graavinne van Verdrag Vlaanderen, en met haaren Zoon, Guy; die, met om groot Losgeld, uit de Zeeuwfche gevan- Vlaan<iegenis, genaakt zynde (Y), nu ook reeds den ™kt_
ti- 1255.
O) Melis 'Store in Willem II. U. 92. ■ •
Wn.w.t.m Proourat. ad amum p, 518.
j Msyerus ad aunum 1256.
A 2



Floris V.
* Dema ui u m*
4 VADERLANDSCHE IX. Boei.
titel van Graave voerde, en nevens zyneMoeder regeerde. Men hadt na den Slag by Westkapelle, en nog by 't leeven van Koning Willem, door rusfchenkomst van Lodewyk den IX, Koning van Frankryk, reeds over een Verdrag gehandeld; doch vrugteloos (V). Willems dood gaf nu gelegenheid, dat de Onderhandelingen hervat werden. TeBrusfel werdt, eindelyk, door bemiddeling van den Koning van Frankryk; van Henrik, Hertog van Brabant; van Otto den III, Graave van Gelder, en van eenige andere Grooten, op den eenentwintigften van Wynmaand des jaars 1256, een Verdrag getroffen, op den volgenden voet: „ Floris, Voogd van Hol„ land, zou [Margareet (e~) ], oudfteDogter „ van Graave Guy, ten Huwelyk neemen, „ en haare Grootmoeder, Margareet, zou „ Zeeland, tusfchen Hedeneze en de Schelde „ gelegen, dat is, Zeeland Bewesten - Schelde, ■ „ 't welk onder haar, en onder Floris * Op„ pergebied geoordeeld werdt te behooren, „ aan hem en zyne Erfgenaamen, ten vryen „ Leen, moeten afftaan. Margareets gedeel„ te zou hy, als Leenman van Vlaanderen, „ het ander als Voogd van zynen Neeve Flo„ ris bezitten. Deeze zou, zo zyn Oom, zon„ der Kinderen, by Margareet, gewonnen te „ hebben, overleedt, ook eene der Dogteren „ van Graave Guy ter Vrouwe neemen, en „ met haar Zeeland Bewesten-Schelde verkry„ gen. En ftierf hy, insgelyks, zonder Kin„ deren; dan moest Zeeland Bewesten-Schel-
„de
(a) Mever. ad annos 1254, 1255.
(_e) f-'oyez Butkens Troph, de Brabant Tem. I. /• SS*



IX. Boek. HISTORIE. <$
„ de aan eenen der Zoonen van Graave Guy „ komen, die met Magteld, Dogter van Ko„ ning Willem, trouwen zou: na welker dood, „ het eerst aan de wettige Graaven van Hol,, land zou verderven; die 't egter van de „ Vlaamfche Graaven zouden blyven ter Leen „ houden; en hun, eens vooral, tienduizend „ Marken fterlings, van. tien * Schellingen „ ieder Mark, betaalen moeten. Zo Zeeland „ Bewesten-Schelde, t'eenigen tyde, onder de „ erfgenaamen van den Voogd Floris, of van „ zynen Neeve, of van Magteld, verdeeld „ wierdt, zou menvoor ieder deel, aan de „ Graaven van Vlaanderen, hulde moeten „ doen." Deeze was de voornaamfte inhoud van 't Verdrag. De gefchillen over de Tollen werden verbleeven aan de Uitfpraak van Henrik, Hertog van Lotharingen en Brabant: en wegens de vryheden der Vlaamfche Handelaaren, de voorige overeenkomften, met naame die van den jaare 1168, vernieuwd en bevestigd (f). Het Verdrag werdt niet alleen door de Vlaamfche en Henegouwer Edelen bekragtigd; maar ook door de Steden Gend, Brugge, Yperen, Rysfel en Douai: welke vyf Steden beloofden, Vrouwe Margareet en Graave Guy allen onderftand te zullen weigeren, indien een van beiden immer deeze Vrede fchondt of verbrak Qj): waar uit men, in 't voorbygaan, kan opmerken, hoe zeer de NederlandfcheSteden, ten deezen tyde, reeds in aanzien gereezen waren. Floris,Voogd van Holland, verfchoof zyn Hu-
we-
CD Paftum Pacis vide in Thef. Mart. & Dun. Tom. I c.1074. C^PiEitaED'OuDEGH.Chron. deFiandr.CV/>.CXVl./.iyo.W"/.
A 3
Tlgris V.
c Solidi,
II.
kloris,



6 VADERLANDSCHE IX. Boek;
Floris V.
Voogd van Holland , fterft.
1258.
Vrouw Aleid maatigt zig de Voogdyfchapvan Holland aan.
• Tutrix
Hollan-
ditt.
welyk met Margareet van Vlaanderen eenigen tyd, of weigerde het te voltrekken; zonder dat men 'er de reden van weet. Ook leefde hy niet lang hier na. In de Lente des jaars 125 8, te Antwerpen op eenSteekfpel zynde, werdt hy, by ongeluk, gekwetst, en overleedt aan de wonde, op den zesentwintigften van Lentemaand des gemelden jaars (K). Men vindt, dat hy Keuren aan Zeeland gegeven heeft, waar naar 't gantfche Land beregt werdt (i). Zyzyn, voor eenige jaaren, in 't Latyn en oud Nederduitsch, gedrukt; doch niet openlyk in 't licht gegeven. My is 'er, nogtans een Afdrukfel van ter hand gekomen. Wy hebben te vooren (V) gezien, dat 's Graaven Oom, al by 't leeven van Koning Willem, groot gezag in Zeeland gevoerd heeft. Doch deZeeuwfche Keuren, van welken wy fpreeken, fchynt hy kort na 'sKonings dood gegeven te hebben (7).
De jonge Graaf bereikte nu naauwlyks vier jaaren, en werdt opgevoed, door zyne Moeye, Aleid; die, ruim een jaar geleeden, haaren Egtgenoot, Jan van Avennes, verboren hebbende , zig, federt, in Holland, of in Zeeland, fchynt te hebben opgehouden. Zy droeg de vereischte zorg voor 't Kind, doende het zelfs, zo dra mogelyk, in de Waalfche en Duitfche Spraaken, onderwyzen (V)- Doch na de dood van Floris, haaren Broeder, onderwor;dt zy zig ook 't Landsbeftier, zig noemende * Voogdesje van Holland {0); 't weik vee-
len
(7') Melis Stoke tl. 05. (O Melis Stoke H. 115. (*) II. Deel, bi. 393» < (/) Zie Melis Stoke 11. 95. («O Meyeri s ad annum 1257. C») Melis Stoke U. $6.
(e) Diplom, ejwt jfttn. jzgi. vide apud Matth. Anal. jRsbs» II. p. 529. HOt. (j).



LX. Boek. HISTORIE.
7
len Edelen onaangenaam was, terwyl anderen Flor.i$ haar de hand boven 't hoofd hielden (ƒ>). Om V. zig te vaster in 't bewind te vestigen , verkoor zy Henrik, Hertog van' Brabant, om nevens haar te regeeren. Dit blykt, uit eenen Brief van Gerolfen Henrik van Kats, Zeeuwfche Edelen, op den dertigften van Grasmaand de* jaars 1258, gegeven, by welken zy den Hertoge trouw belooven (^). Ook deedt Godefroi van Kruiningen hem,ten zelfden tyde, hulde (r). Henrik, in perfoon herwaards gekomen, om de Voogdyfchap te aanvaarden, maakte zig haast gebaat by de Landzaaten, en overleedt kort hierna (V). Toen floegen de Edelen, die 't met hem gehouden hadden, het oog op Otto den til, Graave van Gelder, Zoon eener Oud-moeye des jongen Graafs; die zig, terMand, beweegen liet, om herwaards te komen. Sedert, hielden, naar fommiger verhaal , de Hollandfche Edelen eenpaarig de zyde van Graave Otto, terwyl de Zeeuwfchen Vrouwe Aleid aanhingen (f). Vrouw Aleid en Graaf Floris bevonden zig in Zeeland, toen Otto van Gelder, te Dordrecht, in Zuidholland, aankwam: alwaar de Burgery hem, tcrftond, voor Voogd erkende. Ook onderwierp hy zig, in korten tyd, gantsch Holland, en trok federt een Leger byeen, met welk hy naar Zeeland overflak, om Vrouw Aleid op te zoeken, en te
ver-
Cp) Melis Stoke, U. t)6.
(_q} Zie den Brief by BoxHorn j 9J> U.P.iGERSni!Roi>N, If. Bed, U. 607. en by Butkens Trip') de Srabant, Preures,p. 9.7. (r) lioxiluRN en Bdtkens sis boven. CO Spiegel Historiaal Cap. XXXIX. XI. bh 51, 52. CO Bbka in Henrieo j>. 88.
A 4



8 VADERLANDSCHE IX. Boek.
Floris V.
Slag op
Vei-
nouts-ee.
Graaf Otto van Gelder wordt Voogd.
verdry ven. Hy landde te Reimerswale, op 't Kiland Zuicl-iieveland: in 't westen van welk Eiland, Vrouw Aleid haare magt byeen gebragt hadt. De beide partyen, eikanderen genaderd zynde, viel 'er, op Vernoiiïs-ee, een hevig gevegt voor, in welk Graaf Otto eene volkomen' overwinning behaalde (i). Hy hielde, federt, tot aan de meerderjaarigheid van Graave Floris, het bewind der Regeeringe in handen («).
Ongetwyfeld zyn 'er eenige jaaren verloopen, eer Graaf Otto 't Land in rust bragt. Doch onze Historiefchryvcrs hebben niet naauwkeurig genoeg aangetekend, wanneer de byzondere gevallen der minderjaarigheid van Graave Floris gebeurd zyn. Zelfs melden zy den tyd niet, in welken hy, op eigen gezag, begon te regeeren. Zekerlyk is zulks ge-
fchied,
£b) Melis Stoke W 97.
(1) Of dit gevegt, te lande of te water, voorgevallen zy, is twvfelagtig. De meesten maaken 'er een' Schecpsftryd van; doch hiervan blykt niets, in S:oi kes verhaal. De plaa's des gevcgts, Fernouts-cc, by Stoke, en op veelerlei wyze, by anderen, benoemd, is onzen meesten Schryveren onbekend geweest. AlTiNG verftaat (Jfotit. Cerm. irrfer. P. II. p. 188.), door jfeinouts- ee, het Eiland van Foortie, Doch Stoke, zelf, hier ter plaatfe, en vooral in Jan den II. bi. 190. moest hem hebben doen zien, dat het in ZuidBeveland, by Lodyke en Duivetiee, moet geplaaist worden. Dis b'ykt ook onwederfpreekelyk, uit ecnen Brief van Ueitoge Filips van den eenendertigden van Louwmaand des jaars 1430, geregiftreerd in 't eerftt■ Memot ialboek van Mr. Jani'Rose F. 81. in weiken bevolen wordt, eene Sluis te leggen fn Zuytöevelant , in Foirnouizee t tot losfinge van 't Landwater.



IX. Boek. HISTORIE. 9
fchied, voor de dood van Graave Otto (V),] die, op den tienden van Louwmaand des jaars 1271, is voorgevallen (V). Nogtans kan het,: niet lang te vooren, begonnen zyn: alzo de Oproer der Kennemeren, die, in of omtrent den jaare 1268, ontfiondt (V), gezeid wordt, geduurende 's Graaven jongkheid of minderjaarigheid, aangevangen te zyn (3?). 't Is derhalve waarfchynlykst, dat Graaf Floris, in't jaar 1269 \ of 1270, toen hy den ouderdom van vyftien j of zestien jaaren bereikt hadt, de Regeering, aanvaard heeft. Voor deezen tyd, fchynt hy ; reeds met Beatrix, Dogter van Guy, Graave j van Vlaanderen, volgens het Verdrag van den \ jaare 1256, in de Egt getreden te zyn (z).
Na 't vertrek van Graave Otto, fchikte de jonge Graaf zig, eenen geruimen tyd, naar den raad zyner Moeye, Vrouwe Aleid. Haaren Zoon, ook Floris genoemd, droeg hy 't bewind over Zeeland op. Doch beval hem t den raad in te neemen van Heere Albrecht van \ Voorne, Burggraave van Zeeland, en van ee-1 nige andere Zeeuwfche Edelen, die, federt, zyn J doen en laaten waren (a). Heer Albrecht hadt zo veel aanziens verkreegen, of ftondt zo diep in 's Graaven gunst, dat hem en zynen Nakomelingen, door Graave Floris den V, een agtfte uit het Westelyk, en een vyfde uit het Oostelyk gedeelte van Schouwen, opgedraagen werdt, in alle de Beden, welken
den
Cv) Melis Stoke, bi 98. (wyPoNTANi flirt. Gelr. Libr. VI. p. 152. . Chronic. Uiriaug. ad annum 12C8.
(y) Beka in Jnanne L p.. 92. (z) Melis Stüke in Floris V. bi. 98. iff) De?elfJe als boy en.
A 5
•LOR IS
V.
!y fterft,
nr.
5raaf rloris >egintop !igen ge:ag tere» feeren. 'yn Huvelyk.
Unzien an Al*echtan
''oorne.



Floris V.
Opftand der Kennerneren.Waterlanderen,en Westfriezen.1268.
ro VADEPvLANDSCHE XL Bosk."
den Graaven van Holland, ter gelegenheid van hun Huwelyk, immer zouden toegeltaan worden. De Giftbrief is nog voor handen en te Delft, op den vierden van Hooimaand des jaars 1269 getekend. Floris, 's Graaven Neef, trok Zeeland door, alomme, volgens de befchrceven' Keuren, regt doende. Ook verzoende hy de Zeeuwen, die, in den flag op Vernouts ce, de zyde van Graave Otto gehouden hadden, wederom met Graave Floris (O- Zeeland, daar men 't altoos met Vrouwe Aleid, die nu wederom aan 't bewind was O), gehouden hadt, werdt dus haast in rust gebragt. Doch de rust in Holland te herftellen, hadt meer werks in. Hier was, omtrent den jaare 1268, een gevaarlyke Oproer ontftaan, onder de Opgezetenen der Dorpen van Kennemerland, van welk de oorzaaken niet klaarlyk aangeweezen worden. Vermoedelyk is 't, dat zy, wegens de Voogdyfchap, met de Edelen oneens geworden zynde beflooten hebben, zig met geweld, tegen hen, te verzetten. Men vindt aangetekend, dat zy niets minder bedoelden, dan de Edelen ten Lande uit te jaagen, derzelver Sloten te vernielen , en den klem der Rcgeeringe der Gemeente in handen te Hellen (<?> De Kenne-
mers
CS) Apud MinüüM Donat. B2lg. IM. h Cap. CXXV1I. p. 437. Tom. I- Oper. Diplom. CO fvfeus RVciKE in Flor. V. H. 98. (_d) Pitte Hedam in Joann. I. p. ïia. ( ej Beka in Joanu. I. p. 92.
Ca) Men vindt, dat zy, fomtyds, de Graafiyke Brieven ook met haar Zegel bekragtigd heeft. Zie een Handvest van Floris den F. van den jaare 1273, by Balen Dordrecht , bl. 420.



IX. Boek. HISTORIE. 11
mers ftaken, ten deezen tyde, uit, in magt en aanzien, onder de Hollanders. Uit de Handvesten, hun , ruim twintig jaaren na deezen tyd, door Graave Floris den V. zeiven, verleend, blykt niet alleen, dat zy gewoon waren, den Graave, zo wel buiten als binnen het Graaffchap van Holland, ter Heirvaart te volgen; maar ook, dat zy hem en zynen Ouderen menigen dienst gedaan hadden (ƒ). Doch om zig te meer gedugt te maaken by 's Lands Edelen, verbonden zy zig thans met de Westfriezen en Waterlanders, die eenen zin met hen hadden. De adelyke Sloten in Kennemerland leeden den eerften aanval. Veelen derzelven werden overmeefterd en vernield. De Edelen werden genoodzaakt de wyk naar Haarlem te neemen, alwaar zy zig veriterkten. De Kennemers en hunne Bondgenooten vielen toen in Amftelland. Gysbrecht van Amftel de II, zig te zwak be ! vindende, om deezen ongetemden hoop tegenftand te bieden, floot een Verdrag met' hen, en wist hen, eerlang, zulks te beleezen, dat zy hem tot hun Opperhoofd verkooren. 't Schynt dat zy, totnogtoe, zonder geregeldenBevelhebber, geoorloogd hadden: weshalve zy zig ligtelyk lieten beweegen, om een' ervaaren' en moedig' Krygsoverfte te kiezen, onder wiens bevel, zy zig een' voordeeligen uitflag van hunne onderneemingen beloofden. Doch Gysbrecht hadt, met het aanvaarden van dit Opperbevel, wat anders voor. Hy
zogt
CO Handv. van Ao. 1291. in <fe Ilaudv. van Kcnncm. il. 3» 4-
[■"lotus V.
Zy vallen nAmlleland, en ciezen Gysbrechtfan Amtel tot 11111 Opjerïoofd.



ia VADERLANDSCHE IX. Boek.
Floris V.
die Vreêland belegert en Utrecht verrast.
zogt den Oorlog uic zyn Land te houden, en zig van 't Volk, over welk hy geboodt, te bedienen, om zyn byzonder leed te wreeken op de Stigtfchen, tegen welken de oude en begroeide wrok nog niet vergaan was. Ook toog hy, terflond, de Vegt langs, naar 'c Slot Vreeland, welk, eenen tyd lang, vrugteloos belegerd werdt. Gysbrecht, ondertusfchen bevroedende, dat het Leger zyn onderhoud alleen uit Amftelland bekomen moest, bewoog de Kennemers, het beleg, by nagt, op te breeken, en fchielyk naar Utrecht te trekken, om, ware 't mogelyk, deeze Stad, by verrasfing, in te neemen. Voor den dageraad , zagen de Utrechtfchen, met verwondering, hunne Stad van eene geweldige menigte ge wapenden omringd. De Burgers, gevraagd hebbende, wat men voorhadt, werden, door eenen Kennemer, die wel ter taaie was, in deezer voege, beantwoord: „ Bur„ gers van Utrecht en goede Vrienden, de „ vrye Kennemers begeeren, dat gy alle de „ Edelen, die de Gemeente bezwaaren en „ verdrukken, ter Stad uit jaagt, en hun,, ne goederen den armen geeft". Dit, met een ftout gelaat, uitgefproken, werdt greetiglyk opgevat van de Burgerye, die, reeds geftoord op de Regeeringe, de hoofden by een ftak, en, na een kort overleg, deSchepens en Raaden af-, en anderen, uit de Overluiden der Gilden gekooren, in derzelver plaatfe, ftelde. Toen werden de voornaamften ter Stad uit gejaagd: waarna men een Verdrag met Heere Gysbrecht en de Kennemers floot. Amersfoort en Eemland volgden, federt, het
voor»



IX. Boek. HISTORIE. ï3
voorbeeld van Utrecht, en verbonden zig, insgelyks, met de Kennemers. Gysbrecht van Amftel, weinig tegenftand in 't Stigt ontmoetende, bemagtigde en vernielde de Sloten van Gysbrecht van Abkoude, Willem van Ryzenburg en Huibert van Viane, zyne byzondere Vyanden.
Jan van Nasfau, die thans verkooren doch onbevestigde Bisfchop van Utrecht was, zynde Henrik van Vianden, in den jaare 1267, overleeden, hadt zig naar Gelder begeven, om onderliand van Graave Otto den III. te verzoeken. Doch daar verliep eenige tyd, eer men een genoegzaam getal van Knegten in de wapenen brengen kon. Gysbrecht van Amftel, hiervan niet onbewust, zogt zig, geduurende den Winter, van den grootften hoop der Kennemeren, die veel onderhouds behoefden, te ontflaan, en bewoog hen, om, tegen den Oogsttyd, naar hun Land te rug te keeren. Zy deeden 't; doch ondernamen, op hunnen terug togt, 't beleg der Stad Haarlem , die, beide door Burgers en Edelen, dapperlyk befchermd werdt. Jan Per/yn, een moedig Ridder, trok, op eenen nagt, heimelyk ter Stad uit, benam den Kennemeren eenige Wagens, en rende 'er mede naar Kennemerland, alwaar hy den brand ftak in veeIe Dorpen, 't Gelukken deezer onderneeminge was oorzaak, dat de Stad van 't beleg verlost werdt. De Kennemers, die voor Haarlem lagen, agter zig de vlam hunner wooningen ziende opgaan, verlieten de Stad, en trokken naar huis. Die van binnen vervolgden hen,
een
FLOIU3
V.
Haarlem belegerd.
Stoute daad vat» Jan Periyn.



i4 VADERLANDSCHE IX. Boek.
Floris V.
•Amersfoort en Utrecht door de Stigtfchenherwonnen.
Vreeland aan Gys brecht van Amftel en Montfoort aar Herman van Woerden verpand.
een (luk wegs, en keerden, rykelykmet buis belaaden, te rug.
Bisfchop Jan en Graaf Otto hadden, midlervvyl, een talryk Leger byeen ge bragt, met welk zy voor Utrecht toogcn. Doch alzo die van binnen de Srad weigerden op tegeeven, en de Bisfchop het muurwerk en de gebouwen, ongaarne , door 't ilecnvverpen , befchadigd zag; trok het Leger, eerlang, af, en voor Amersfoort, welk zig haast overgaf. De Bisfchop begaf zig toen naar Deventer: Graaf Otto keerde ook naar huis, en 't Leger werdt afgedankt. Twee jaaren verliepen 'er, federt, na welken, Zweder van Bozinchem Utrecht voor den Bisfchop bemagtigde. Toen werden de verdreeven' Wethouders weder ingeroepen , en in hunne Ampten herlleld. De onlangs anngeltelden werden allen ter Stad uitgezet; doch kwamen 'er, de een na den anderen, allengskens, wederom binnen, en verwekten eenige nieuwe opfchuddingen: die egter, door He ere Nikolaas van Kats, dien fommigen ook voor eenen Voogd van Graave Floris den V. gehouden hebben, binnen korten tyd, geilild werden (g). By deeze gelegenheid of eerder, fchynt Bisfchop Jan van Nasfau het Slot Vreeland aan Gysbrecht van Amftel, en het Slot te Montfoort aan Herman van Woerden, voor zekere fomine gelds, verpand te hebben (/z). En veclligt heeft Gysbrecht zig hier door laaten beweegen, om het Stigt, zo ver het onder zyne magt geraakt was, den Bisfchop
we-
(g~) Re ka te |o;inri. I. p. 91, 92. (//<) BfcKA in joann, I. p. 95.



IX. Boek. HISTORIE.
*5
wederom in te ruimen. Ondertusfchen zagen de Stigtfchen deeze vervreemding van 's Landg Sloten, niet zonder merkelyk ongenoegen, aan. De Bisfchop behaalde 'er zo groot een' ondank door? dat hy, federt, nimmer, de genegenheid zyns Volks winnen kon.
De Kennemers waren nu wel aan 't bedaaren gebragt, doch de Westfriezen, die deel aan den opltand gehad hadden, moesten nog bedwongen worden. De jonge Graaf of zyne Raaden (/) hadden, zo 't fchynt, niet noodig geoordeeld, eene Heirvaart tegen de Kennemers te befchryven, om dat hunne vyandelykheden, meest en langst, buiten Holland gepleegd waren. Doch in den jaare 1272, werdt 'er een Kruistogt tegen de Westfriezen beiTemd, die, door Graave Floris, heet om wraak van zyns Vaders dood te neemen, in perfoon werdt bygewoond, fchoon hy, ten deezen tyde, naauvvJyks agttien jaaren bereikt kon hebben. Voor deezen, hadt men de Friezen meermaalen te water , of in den winter over 't Ys aangevallen; doch nu werdt de tógt te lande in Oogstmaand ondernomen, 'sGraaven leger, uit eenaanzienlyk getal van Paarden- Volk en Knegten beftaande, verzamelde zig te Alkmaar, van waar men voorhadt, langs Ouddorp, een weinig Oostwaard van Alkmaar gelegen, over het gebroken land, welk, ten dien tyde, de Schermer-meer fchgidde van de Heer Huigenwaard, tot in't hert van Westfriesland, te dringen. Om de ondiepe killen te dempen, en zig dus eenen weg over'e
geCO ZL Melis Stqkï in Froris V. IH. 09.
W"
IV. Togt ttsgen de Westfrie— zen. 1272.



16 VADERLANDSCHE IX. Boek.
Floris V.
gebroken land te baanen, werden Dykers beftemd, die, terwyl zy hun werk deeden, door eene bende Speeren en Boogfchutters, gedekt werden. De VVestfriezen, om den Kryg, zo lang mogelyk, uit het hert van hun Land te houden, hadden zig gelegerd, niet verre van Vroone, en zagen, van daar , de dammen, tusfchen 't gebroken land, vast groeijen, wanneer zy, onverhoeds opiluivende, de Dykers overvielen, en verdreeven. 't Gros van *t Graaflyk Leger, dat nog te Alkmaar was, fchoot fchielyk de wapenen aan, en trok den Friezen tegen, die, een weinig te rug deinzende, niet verre van Vroone, ftand hielden. Doch hier vielenze, met zo veel hevigheid, aan op de Hollanders, dat deezen te kort fchooten, en wyken moesten. De Friezen vervolgden hen, door Alkmaar heenen, tot op de Geest van Heiligerloe of Heilo. De Hollanders, hier den harden zandgrond onder de voeten hebbende, greepen moed, en onverhoeds wendende, vielen zy zo fel aan op den vyand, dat zy hem agthonderd man afïloegen, en het Slagveld behielden. Van de Hollanders waren, in 't geheel, vyfhonderd man gefneuveld (]€). Doch onder dezelven, bevonden zig veele voornaame Edelen, met naame Wouter de Fries, Baljuw van de Kuinder, of volgens anderen (/_), van Kennemerland, die den Graave deezen togt aangeraaden hadt, Werenbold uit de Haage, Ridder, en Albrecht^ zyn Broeder, Wouter van Egmond, Ridder,en
Melis Stoke in Floris V. U. 08, 99, (/) Beka m Joann. I. p. 93.



ÏX. Boek. HISTORIE. 17
IVilfom, zyn Zoon, Dirk van Raaphorst, Ridder, en Gerard, zyn Broeder, JakobvanlVasfenaar, Ridder, Rernard uit den Enge, Ridder, Gerard van Hermeien, Ridder, Gerard Ever en veele anderen (in). Het fneuvelen van zo veele Edelen heefc fommigen doen oordeelen, dan ■de Friezen wel den grootflen hoop verlooren; doch dat de Hollanders de zvvaarlle fchade geleeden hadden (V). De Slag, van welken wy fpreeken, viel voor, op den twintigften van Oogstmaand des gemelden jaars 1272.
Sedert voerde Graaf Floris, van tyd tot tyd, kryg tegen de Westfriezen, nu met voordeel dan met fchade: van al 't welke, onze Historiefchryvers verzuimd hebben, de omltandigheden behoorlyk aan te tekenen (0). Men weet, van elders, dat de Kennemers, hem nu tegen de Westfriezen hielpen. In 't jaar 1277, fcholt hy die van Aker floot en Uitgeest, het Schot, welk zy jaarlyks gewoon waren te betaalen, voor den tyd van drie jaare-n, kwyt, . op dat zy zig, te williger en te dapperer, tegen de Friezen (lellen zouden (ƒ>). En die van Wormer werden, omtrent vier jaaren laater, van alle Graarlyke Beden en Tollen vry verklaard, om dat zy, in zeker gevegt, eenige Friezen gevangen en den Graave overgeleverd hadden 't Schynt, dat zyne Moey, Vrouw Aleid, die van eenen zagten en goedertieren
aart
■(jiï) Willem. ProcuRat. ad annum 1156. & f'ii' ?• 5l9' Öootfiyst der Egmondl'che Abtd. ad 20 Aug, p. 271. C«) Melis Stoke in Floris V. bi. y> (0) Dezelfde als bovsn. (p~) Hnndv. van Kennemerl. bi. 491. (_qj tiandv. van KcnnpiiKTlaad bi. 540.
III. D^EL. B
Florii V,



Floris V.
Graaf Floris wordt Ridder geflaagen.1277.
, V. Scheepstogt tegen de Westfriezen.1282.
Gevegt by Schellinkhout.
18 VADERLANDSCHE IX. Boek.
aart was f>), hem al dit oorlogen, waartoe hy door 's Lands Edelen aangezet werdt, ontraaden hadt, en dat hy hierom ongenoegen tegen haar hadt opgevat. Immers men vindt, dat Graaf Floris, die, na dat hy zig, in 'tjaar 1277, te 's Hertogen bosch, in de tegenwoordigheid van Hertoge Jan van Brabant, Ridder hadt doen (laan (s), alles naar zynen eigen zin beloerde, zeer op Vrouw Aleid ge_lloord zynde, haar en haare Kinderen, uit zyne Graaffchappen, deedt vertrekken De Edelen, die haar al voorheen ongaarne in 't bewind gezien hadden, fchynen den Graave hiertoe, onder de hand, te hebben opgekookt^/). Zy heeft zig, federt, in Henegouwen opgehouden, alwaar haar oudfle Zoon, Jan van Avennes, als Graaf regeerde.
Graaf Floris ondernam, hierna, wederom eenen togt tegen de Westfriezen : en alzo hem de togt over Alkmaar kwalyk bekomen was, .beiloot hy nu eene Vloot toe te rusten, en met dezelve, de Zuiderzee langs llevenende, aan den Zuidkant van Dregterland, te landen. De Vloot werdt bemand met Zeeuwen, zo wel als met Hollanders, en, in den zomer des jaars 1282, te water gebragt. De landing gefchiedde te IVydenes, alwaar men voorhadt, een Slot op te werpen, ten deele, zo 'tfchynt, om den hertogt te begunstigen, ten deele ook om de Friezen in toom te houden. Deezen Honden, in flagorde, by Schdlinkhout, niet
ver-
(O Melis Stoke bi. p6.
CO Melis Stoke U. (jij.
CO Melis Stoke hl. ior.
(», Zie Melis Stoke bl. 100, 101.



IX. Boek. HISTORIE.
verre van Wydenes, alwaar een hevig gevegt voorviel (V). De Friezen werden hier op de vlugt gejaagd , en twee mylen verre, door het Graaflyk Leger, vervolgd: welk daarna aftrok. Men fchreef deezen hertogt toe aan de befliering van Heeie Nikolaas van Kats, die 't Leger geboodt, en zig, hierdoor, hy de andere Edelen, in 't vermoeden bragt, dat hy den Graaf verraaden wilde. Graaf Floris, dien deeze afcogt, insgelyks, mishaagde , fteldc zig aan "t hoofd eener talryke bende van Edelen, en rende van Dorp tot Dorp, alomme de verbaasde Friezen flaande of verdry vende (V). Te Hoogtwoude gekomen, omtrent welke plaats, Koning Willem gefneuveld was, werdt de Graaf en zyn Volk, door 't herdenken deezes ramps, dermaate ontfteken, dat zy hier eene ongemeene ilagting deeden onder de Friezen, die by menigten gedood, of gevangen genomen werden Onder de 'gevangen' Friezen, bevondt zig een oud man, die beloofde aanwyzing van 't Lyk van Koning Willem te zullen doen, indien men hem het leeven fchonk. Dit werdt hem toegezeid: waarna hy, op zekere plaats, deedt graaven, in welke het Lyk, op eene tamelyke diepte, gevonden werdt. Men wil, dat de Friezen, die aan 's Konings dood fchuldig waren, eikanderen, by eede, verbonden hadden, zyn Graf nimmer te zullen ontdekken: welken eed deeze oude, uit vreeze voor de
dood,
Cv) Melis Stoke U. ia%.
Cw) Wilhelm. Procurat. ad annum 1282. p. 525, C*) Melis Stoke U, 103.
B a
Floris V.
't Lyk van Koning Wil' !em wordt gevonden.



20 VADERLANDSCHE IX. Bora:
Floris V.
Brief van Graaf Floris aar Eduard den l, Koning van Engeland.
dood, gebroken hadt (5). De Graaf deedt het VaderJyk gebeente terftond reinigen: en was 'er zo verheugd mede, dat hy van 't pionderen der Friezen afzag, en 'tLyk, ter eerlter gelegenheid , naar Middelburg deedt voeren, daar het deftig ter aarde gebragt werdt (2). Men heeft nog eenen Brief, door Graave Floris, by deeze gelegenheid, in de Franfche taaie, gefchreeven, aan Eduard den ƒ, Koning van Engeland , dien hy zynen Heer noemr. Hy verhaalt 'er in, dat hy ,, zyne doodvyanden, „ de Friezen, viermaal agter een, geflaagen, ,, en t'eenemaal overwonnen hadt." Ook vergeet hy niet te melden ,, dat hy 't Lyk zyns „ Vaders wederom magtig geworden was," 't ,, welk hy, boven alle goederen der weereld, ,, waardeerde (#)." De Brief v/ordt in den Tour te Londen bewaard, onder de Hukken, behoorende tot het tiende jaar der Rcgeeringe van Koning Eduard, welk met het jaar 1282 overeenkomt.
In den winter deszelfden jaars, werdt het Slot te YVydenes voltrokken, en van bekwaame bezetting voorzien. Ongaarne zagen dit de Westfriezen,die,na dat 'sGraaven Leger afgetrokken was, meer dan éénen ilorm op 't Slot deeden ; doch door die van binnen , met Armborflen cn Boogen, zo hevig befchooten werden, dat zy, geene kans ziende om de Vesting te winnen, met zwaar verlies, moesten aftrekken (b\
Graaf
(_y) Wilhelm. Rroourat ad amuim 1282. p. 526. (.ir) I!e:;a in (uanii. I. p. 94.
(a) Liter. Flor.eémit.'Heiland. In Aft. 1'ubl. Angl. Tvm^h I>. II. p 212. n>) Melis Stoke in Floris V. 'J, 104.



IX. Boek. HISTORIE.
21
Graaf Floris zou hen , vermoedelyk, terftond, wel gcheellyk bedwongen hebben; doch de onderhandeling met Engeland, die, omrrent deezen tyd, op het tapyt was, en eenige andere belet(els fchynen de uitvoering zyns voornee mens, voor eenige jaaren, gedreind te m hebben. De Koophandel, die, eeuwen agtcr een, tusfchen Briranje of Engeland en deeze Landen, gedreeven was, werdt nog, met wederzyds voordeel, voortgezet. De Hollanders en Zeeuwen bragten, ten deezen tyde, verfcheiden' Koopwaaren naar Engeland, cn haalden anderen van daar te rug (c), inzonderheid Wolle (d), die, hier te Lande, tot de Weeveryen gebruikt werdt. Ookvindcmen, dat Graaf Floris, uit Engeland, alwaar, ten deezen tyde, beide gouel- en zilver mynen gevonden en bearbeid werden (3), zilver haaien deedt, om 'er hier geld van te munten (e). Doch, gelyk dikwils tusfchen Handelaars ges beurt, omtrent den jaare 1275, was 'er merkelyk gefchil ontdaan, tusfchen de Engelfche en onze Koopluiden: waarvan de oorzaak niet wordt aangetekend. Men vindt alleen, dat Koning Eduard, in 't jaar 1274, den uitvoer van Wolle, in zyn Ryk, badt doen verbieden (/'). En fchoon dit verbod voornaamlyk zag op Vlaanderen, toen met Eduard in oorlog
c' ) Aft. PliM. Angl. Tom-l. P. II. p. 152, 187.
(dj Melis Stoke hl. ui.'
(O Vide A& Pub]. Angl. Tm. I. P. II. *. 235. (/J VU» Act. Pubi. Angl. Tam, 1. P. II. p. i37.
(3) Van den arbeid in Goud en Zilvermynen 'm De■siïisbire, wordt gewaagd, in eenen Brief van Eduird den III. van den jaare 1338, te vinden in dc Acla 1'uhli:a Angl. Tom. 11. P. IV. p. 30.
U 3
Flotiis V.
yi«
Staat van den Koophandelop Engeland.



£2 VADERLANDSCHE IX. Boek.
Floris v.
* Transmarinespartes.
ZeeuwfcheKaapvaart.
log (g), alwaar de Wecvery zeer bloeide, en de Engelfche Wolle fterk getrokken werdt, waren 'er ook de andere * overzeefche Gewesten duidelyk onder bcgreepen. Veelligt is dan dit Verbod oorzaak van de oneenigheid geweest; die zo ver ging, dat de Zeeuwen in 't byzonder meer dan veertien Koggen in Zee hielden, om te kruisten op de Londenfche Koopvaardyfchepen , welken zy merkelyke fchade toebragten (A). Dit, in 't jaar 1275 voorgevallen, is het oudfte Voorbeeld van Zeeu-a'fche Kaapvaart, welk my, in de Gefchiedfehrifren, is voorgekomen. Hierdoor werdt, ondertusfehen, alle onderlinge Koophandel t'eenemaal gedreind. Doch na dat de Vrede, tusfchen Engeland en Vlaanderen, geflooten was, en de uitvoer der Wolle wederom, ten minden met eenige bepaalinge, begon toegel aten te worden, welk laatfte nog in 't zelfde jaar 1275 gebeurde (f), begon men, hier te Lande, op het herdellen des Koophandels, bedagt te zyn. De gereezen' gefchillen waren nog niet vereffend, toen Graaf Floris, bevroedende, hoe veel den Landzaaten aan de Engelfche Scheepvaart gelegen was, den Engelfchen den vryen handel in zyne Landen aanboodt, geduurende den tyd van twee jaaren, te rekenen van Paasfchen des jaars 1276: rnids dat den Koopluiden zyner Landen gelyke vryheid in Engeland vergund werdt (k),
Dee-
(g~) Meyehts ad anrium 12-4. (_h) P'ule i\& Publ. Angl. To;n. I. P. II. p. fc5o. fi > Act. Publ. Angl. Ttim- l P. II./). 140, r42, 141, 147. fi) Chait. Flor. Comit. Huil. tater A&. Publ. Angl. Tom. I. P. 11. p. 152.



IX. Boek. HISTORIE. 23
Deeze tyd werdt lang genoeg geoordeeld, om de hangende gefchillen af te doen; waartoe de Graaf, midlerwyl, by den Koning, zyn best deedt. 'tLiep egter nog aan tot in 't jaar 1280, eer den Zeeuwen de handel in Engeland wederom open gefield werdt (7): en op den tienden van Oogstmaand des volgenden jaars, werden de gefchillen, tusfchen de Engelfchen ter eener, en de Hollanders en Zeeuwen ter anderer zyde, door den Koning en den Graave, aan een wederzyds gekooren tweetal van goede mannen verbleevcn (m), zonder dat ons bekend is, welke uitfpraak zy 'er over gedaan hebben.
Doch de vriendfehap tusfchen den Koning en den Graave, was zo volkomen herfteld, 1 dat 'er, omtrent deezen tyd, eene onderhande- , ling over een Huwelyk, tusfchen hunne weder- e zydfche Kinderen, werdt aangevangen. Eduard 1 de I. hadt eenen Zoon, Alfonfus genoemd,aan ^ wien Margareet, Dogter van Graave Floris, \ die nog zeer jong was, ten Huwelyk beloofd] werdt. In Hooimaand des jaars 1281 , deedt i de Graaf de Voorwaarden, door hem ontwor- J pen, den Koning, te Westmunfter, voorftel- fc len. Zy kwamen hierop uit: „ Aan Marga„ reet zou de helft der Landen van Graave „ Floris, ter keure des Konings, ten Huwe„ lyk gegeven worden, en zo de Graaf zon„ der Zoonen overlcedt, zou zy alles erven. „ Zo hy Dogters naliet, zou deezen, uit "s „ Vaders nalaatenfchap, door den Koning, ee-
„ ne
(.O Chart. Eduard I, intcr A&. Publ. Angl. Tom. I. V. II. p. 187.
(«O Chart. Eduard. I, Otter Ach Publ. Angl. To;;i. I. P. II. p. 195'
B 4
"loris t v. •
VTI.
)uderandeing over en Hu-
velyk an Mar-
areet ■an Hol.* md met Ufoi ('ns an E11eland.



Floris V.
CO Conceff. Flor, Comit. IIoll, iniir Aft. Publ. Anjl. Tim. i. fi. II. p. 194.
f4 VADERLANDSCHE IX. Boek,
„ ne behoorlyke Bruidfchat moeten worden „ toegelegd. Ook zou de Graavin Beatrix na „ 's Graaven dood, door den Koning, van „ genoegzaame Inkomden moeten voorzien l5 worden. Na 't voltrekken van 't Huwelyk, „ zou het Paar terflond in 't bezit worden ge„ field van zulk een gedeelte Lands, als de „ Koning zou goedvinden; waar onder ook „ fterke Steden, Sloten en andere Vastighe„ den zouden begreepen zyn. Doch de Graaf zou 'er de inkomften van blyven trekken, „ tot zynen dood toe. Stierf de Graaf, terwyl „ zyne Kinderen nog te jong waren tot eeni„ ge Regeering, dan zou de Koning, rnidler„ wyl, 't Landsbeflier doen waarneemen. Hec „ Huwelyk voltrokken, en de keure van de „ helft des Lands gefchied zynde, zou het den ,, Koning vrydaan, zynen Zoon, niet alleen „ in deeze, maar ook in de andere helft des ,, Lands, door * de Edelen en de Gemeenten der „ goede Steden, te doen inhuldigen, en dit Ver,, drag, door hen te doen bevestigen. De „ Graaf zou zyn vermogen aanwenden, om „ het, ook door den Koning van Duitfchland, „ of ten minlten door de Ryks-Keurvorflen, te „ doen bekragtigen: en beloofde voorts alle „ andere vereischte zekerheid te zullen ge„ ven, om den Koning volkomen gerust te ,, dellen. Doch indien de Wetten en Gewoonten. „ deezer Landen niet gedoogden, dat deeze. „ Overeenkomst voor altoos /land greep, zou. ,, alles wat 'er beloofd was voor ongedaan ge„ houden worden (»)." Die
* Nohiles Hotnines & Communistes bonarurtt villarum.



IX. Boek. HISTORIE.
=5
Dit laatfte byvoegfel verdient bovenal onze opmerking, alzo 'er het gantfche Verding door op fchroeven gefield wordt. Ook ziet men 'er uit, dat Graaf Floris ten minfte fchynen wilde, agting te hebben voor de Wetten en Gewoonten deezer Landen. Voorts ontmoet ons, in dit Verdrag, het oudfte blyk, my bekend, dat, hier te Lande, de Gemeenten der goede Steden, zo wel als de Edelen, in zaaken van Regeeringe, gelyk was het bevestigen van Verdragen, begonden gekend te worden. Wy hebben 'er, weinige jaaren geleeden (V), ook een voorbeeld van gezien in Vlaanderen. Doch 't gene Graaf Floris, met opzigt op den Keizer, of Koning van Duitschland en de RyksVorsten belooft, verdient eene korte uitweiding, die ons gelegenheid zal geeven, om een gedeelte der Gefchiedenisfen onzes Lands beknoptelyk op te helderen.
De ontydige dood van Koning Willem was, in 't Duitfche Ryk, van merkelyke verwar ringen gevolgd geweest. Een gedeelte der Keurvorsten, met Koenraad, Aartsbisfchop van Keulen, aan 't hoofd, droeg de Keizerlyke waardigheid op aan Rickard, Graave van Kornwall, Broeder van Henrik den III, Koning van Engeland, wiens Zoon Eduard thans regeerde (ƒ>). De Aartsbisfchop van Trier en eenige andere Keurvorsten verkooren, daarentegen , Alfonfus, Koning van Kastilie. Deeze laatfte kwam egter niet in Duitschland (4).
Maar
f 0 ) Hier voor, b . 5
(?) N. Tiuveti Ann. ad ann. 121^. p. 2of>.
O) Men heeft nog eenen Brief van hem , teSegovia, op den eenentwintigden van Wynmaand des jaars 1258 B 5 ge-
Florts v.
viii.
Staat van het DuitrcheRyk,na de dood van Koning Willem.



26 VADERLANDSCHE IX. Boek:
Flotiis V.
Maar Richard, op den negenentwintigften van Grasmaand des jaars 1257, in 't gezelfchap der Bisfchoppen van Keulen, Luik en Utrecht, en des jongen Hollandfchen Graafs, van Yarraourh vertrokken, en op den vyfden van Bloeimaand, met agtenveertig groote en twee kleine Schepen, te Dordrecht in Holland, aangeland zynde (q), werdt, na verloop van eenigen tyd, te Aken, gekroond (V). Doch alzo 't hem aan vermogen ontbrak, om de Keizerlyke waardigheid ftaande te houden, werdt hy, in 't Ryk, met den nek aangezien, genoegzaam verftooten, en, in 't jaar 1258, genoodzaakt, naar Engeland te rug te keeren (V); alwaar by egter, tot zynen dood toe, die in 't jaar 1272 voorviel (Y), doch voor welken tyd, hy , zo zommigen willen, nog meer dan eens, in Duitschland geweest is, den titel van Roomsen-Koning voerde (V). Vyftien jaaren, gerekend van Richards vertrek, was het Ryk zonder Opperhoofd geweest, wanneer Rudolf, Graaf van Habsburg, Stamvader van het doorlugtig Huis van Oostenryk, met eenpaarige Hemmen der Keurvorflen, tot RoomschKoning verkooren werdt. Dit gebeurde in Wynmaand des jaars 1273 (j>). Graaf Floris de V. was, naar alle waarfchynlykheid, weinig geagt by den nieuwen Keizer, teh deele
om
( qThomje Wike' Chronicon, ad arm. 1257.
N- Trivf.t. ad anmtm 1257. p. 207. f s ") Fragm. Hiltor. ap. Urstis. P. Ir. p. 93. Qt~) N. Trivkt. ad ann. ïiji. p. $3<)< (_u) N. Trivet. ad ann. 1264./>. 218. (v) Chronicon A'ilbal. ad ann. 1273.
gegeven, waarby hy Henrik, Hertogevan Brabant, tienduizend ponden toewyst, om daarmede zynen aanhang, tegen Richard, te ftyven. Foyez Butkens Trophées de Brabant, Preuves p. 05.



IX. Boek. HISTORIE.
27
om dat hy een Zoon was van Koning Willem, die flegts een gedeelte der Ryksvorften te vriend gehad had, daar Rudolf nu van allen begunltigd werdt, en allen meer of min naar de oogen moest zien; ten deele ook, om dat hy naauw verbonden was met de Engelfchen, die, na de verkiezing van Richard, by veele, en na zyn vertrek, by alle Duitfchers, in veragting geraakt waren. Een zigtbaar blyk van kieinagting voor Graave Floris gaf Keizer Rudolf, toen hy, in den jaare 1276, het Graaffchap van Holland, op één' en den zelfden tyd, aan Jan van Avennes, Graave van Henegouwen, en aan Herman, Graave van Hennenberg, Margareet, zyne Huisvrouw, en Boppo, zynen Zoon, ter Leen opdroeg, indien Graaf Floris, zonder wettige Erfgenaamen, overleedt. De Brieven, hiervan ver leend, zyn nog voor handen (w), en te Neurenberg, op den dertienden van Louwmaand des jaars 1276, gedagtekend. Men leest 'er, onder anderen, met ronde woorden, in „ dat „ Graaf Floris het Graaffchap van Holland en ' „ andere goederen van den Keizer en 't Ryk „ ter Leen hieldt." Jan van Avennes hadt, van wege zyne Moeder, Vrouwe Aleid; en Herman van Hennenberg, van wege zyne Gemaalin, Margareet, regt op Holland. Beide Aleid en Margareet waren Dogters van Floris den IV, en Zusters van Koning Willem. Doch dat Keizer Rudolf kon goedvinden hun beide, op eenen tyd, het zelfde Graaffchap op te draagen, mogt met reden
vreemd
(w) Apud Mart. & Duranb. Thcf. To:n. I. c. 1153, 1154.
Floris V,
tCeizer [ludolf fchenkt de Opvolgingin 't Graaf fchap vaa Holland aan de Graaven van Helegoutven en Hennenberg, op :en' en ien zelfJen tyd.



g8 VADERLANDSCHE ÏK.Bolü
Floris v.
vreemd fchynen, indien men niet, van elders, wist, dat deeze Vorst, gierig uit der aart, gewoon was, veelerlei gunnen om geld weg te fchenken De Graaven Jan en Herman zullen hem, voor deeze gunst, veeliigt, ook rykelyk betaald, en waarlcbynlyk van eikanderen niet gewecten hebben. Jan van Henegouwen hadt 's Keizers gunst dermaate gewonnen, dat deeze hem, federt, by opene Brieven, te Neurenberg, den vyfden van Oogstmaand des jaars 1281, gegeven (3»), in 't bezit ftelde der Landen van Aalst en van Waas met de vier Ambagten, des Lands van Geeraardsbergen, en des Lands nevens de Schelde , waardoor ik Zeeland Bewesten Schelde verfh, bevestigende te gelyk de Gifte deezer Landen, voorheen, door Koning Willem, aan Jan van Avennes, Vader des Graaven van Henegouwen, gedaan. Doch hierdoor werdt tevens de Gift vernLtigd, die Richard, te vooren, van deeze zelfde Landen, aan Margareet, Graavinne van Vlaanderen, gedaan hadt, waaruit, federt, veele onluten, tusfchen de Vlaamingen en Henegouwers, ontltonden (2). De Graavin van Hennenberg, in of kort voor het jaar 1 281 , ovcrleeden zynde, kogt Graaf Jan van Henegouwen van Graaf Herman het Regt van Opvolging, dat hem, en Boppo en Juita, zynen Kinderen, van wege haare Moeder, toekwam in het Graaffchap van Holland: daar
be-
Cr) Tr'Tmem Clironic. Hirfaog. ad nnnttm 1286". (.y) Diplom. RoJulplii Rcg. in Thef. Mart. & Durand, To:n. I. c. llfl>, nóSÏ coU. c. iioj. (z) MeïERL's cd ann, 12O0, 1280, 12S4.



ÏX. Boek. HISTORIE.
29
benevens ook een inkomen van vyfhonderd en vyftig marken Keulfcbe munt, welk Margareet , uit de Tollen van Ammers (5) en Geervliet, door Koning Willem en Graave Floris, was toegedaan; doch waarvan nog veele ag-*terflallen te vorderen waren. Voor alles zou Graaf Jan vyftienhonderd en tagtig ponden ■fterlings betaalen binnen den tyd van een jaar, doch in drie reizen. De koop gefchiedde in Oogstmaand des jaars 1281: doch Graaf Jan hieldt het, tot aan Kersmis daaraan volgende, in zyne keur, of hy denzelven geiland wilde doen of niet (#); en my is niet gebleeken, welk van beide gefchied zy. Ondertusfchen ziet men, uit dit alles, hoe Graaf Jan van Henegouwen zig, door Keizerlyke Brieven en Koop, het bezit poogde te verzekeren van een Graaffchap, welk hem, naderhand, by erfenis, te beurt viel.
Terwyl men dus in Duitschland in onderhandeling was, om het Graaffchap van Holland, op de wettige nakomelingen van Floris den IV, te doen verderven, waarin de Keizer boven al de hand hadt; was Floris de V. bezig, om het eenen Engelfchen Prins te verzekeren : gelyk wy boven gezien hebben. Ligtelyk heeft hy konnen bevroeden, dat zulks Keizer Rudolf onaangenaam moest zyn. En
die
O) Litter. Hermantii Com. in Thcraur. JIarten. & DuRano. Tom. I c. 1162.
( 5 ) Amhrfs ftaat 'er, in den Brief, waaruit dit verhaal ontleend is. Ik verüa 'er Ammers door, alwaar, in deezen tyd, een Graaflyke Tol was. Zie eene Handvest van Koning Willem van den jaare 1249, by Balen Dordrecht, bl. 433.
"loris v.



FiORlS
V.
IX. Geboorte van Jongkhcer Jan Onderhandeling ov« een Huwelyktusfchen riem en Etizabet van Engeland.
1284.-
30 VADERLANDSCHE IX. Boek.
die geeft ons de reden aan de hand, waarom, hy Koning Eduard niet heefc durven belooven, dat hy de overeenkomst van den jaare 1281, door den Koning van Duitschland, zou doen bekragdgen. De toeftemming der Keurvorften te verkrygen, zou hem werks genoeg gekost hebben.
Ook moest 'er, federt, noodzaakelyk verandering vallen, in de voornaamfte voorwaarden deezer overeenkomst. Graave Floris werdt
t een Zoon gebooren , Jan genoemd, dien hy
' niet onterven kon. Deeze was nog zeer jong, toen 'er, te Haarlem, in 't jaar 1284, over
rhet Huwelyk zyner Zuster met den Engelfchen Prins niet alleen; maar ook over een Huwelyk van hem met eene Engelfche Prinfes gehandeld werdt. Koning Eduard hadt, ten deezen einde, Antoni, bisfchop vanDurham, de Ridders Jan de Vescy en Jan deLunetof, nevens eenen Kerkelyken, Meefter Tho-
- mas de Sodinthon, herwaards gezonden. De voorwaarden, op welken men overeengekomen was, werden, op den twaalfden van Oogstmaand, door Graave Floris, in den Haage, bekragtigl, en liepen op deezen zin: ,, De „ Graaf zou zyne Dogter honderdduizend pon„ den zwarten Tournois mede ten Huwelyk „ geeven; waarvoor een vierde gedeelte des „ Graaffchaps van Holland, ter Keure desKo„ nings, verpand zou worden: 't welk egter, ,, ten allen tyde, losbaar zyn zou, wanneer „ de Graaf, of zyne nakomelingen de gemel„ de fomme, op éénen dag, konden afleg„ gen. 's Graaven Zoon, Jan, zou den Ko., ning toegezonden, en aan eene zyner Dog-
teren



IX. Boek. HISTORIE. Si
„ teren uitgehuwd worden: wanneer Graai „ Floris der Prinfesfe vierduizend, en zynen „ Zoon zesduizend ponden Tournois, jaar„ lyks, zou toeleggen. Zo Jan zonder Kin„ deren overleedt, zouden Holland en de an„ dere Landen van Graave Floris op Alfonfus „ en Margareet verfterven." Voor de onderhouding deezer overeenkomst, verbinden zig, dat opmerkelyk is, niet de Edelen en Steden; maar de Graaf zig zeiven , zyne Erfgenaamen en beider roerende en onroerende goederen (b~). Doch deezen twaalfden van Oogstmaand werdt 'er, voor 't laatst, over het Huwelyk van Alfonfus met Margareet, gehandeld. Alfonfus overleedt op den negentienden dier zelfde maand, in den ouderdom van elf jaaren (V). Margareet ftierf ook, eenige jaaren laater, nog voor haaren Vader (d). De dood van Alfonfus was oorzaak, dat 'er andere Voorwaarden van het Huwelyk van Jonkheer Jan beraamd werden. In Grasmaand des volgenden jaars 1285, werden Steven, Deken der Utrechtfche Kerke, Gerard van Wateringen, Ridder, en Mee/ïer Simon, een Kerkelyke, naar Engeland afgezonden, om hierover te handelen (e). De voorwaarden, in Haarlem beraamd, werden, te Londen, op de volgendewyze, veranderd: ,, Graaf Floris huwt zynen Zoon, Jan, uit „ xmElizabet, Dogter van Koning Eduard,
„ om
C J) Liter. Florent. Coin. Holl inter Aft. Publ. Angl. Tom. I. P. II. p. 234. 8
C«3_fM*»Ms op den Ongen. Klerk, bl. 160. Melis Stoke m Floris V. bl. 110. (dj Melis Stoke in Floris V. bl. tu. CO Liter. Florent. int. Aft. Publ. Angl. Tom.l.P.ll.p.2J9.
'Floris V.
Dood van Alfonfus en van Margareet.



Floris V.
34 VADERLANDSCHE IX. Boste.
„ om vyfiigduizend ponden zwarten Tournois, i' hem," door den Koning, te betaalen, te „ weeten, tienduizend ponden, wanneer Jan, voor dat by zeven jaaren bereikt zou heb" ben, naar Engeland gezonden; tienduizend ,', ponden, wanneer hy zeven jaaren oud ge„ worden zou zyn; en de overige denigdui„ zend ponden, wanneer het Paar huwbaar £ o-eworden, en het Huwelyk voltrokken zou 11 wezen. De Graaf moet dan der Bruid een ,', Bruidfchat van zesduizend ponden, en aan „ beide tienduizend ponden zwarten Tournois, 5, tot hun onderhoud, toeleggen. De Graaf moet „ het reeds ontvangen geld wederom uitkceren, zo Jan of Elizabet flerven, voor dat ,', het Huwelyk voltrokken is. Zo daarna, [• Graaf Floris ftcrft, en na hem, zyn Zoon, „ moet aan 's Graaven Weduwe, Beatrix, agtduizcnd ponden worden toegelegd. Sterft ,, Jan of Elizabet, na 't voltrekken van 't „ Huwelyk , zonder Kinderen , dan moet „ Floris de helft der ontvangen vyfiigduizend ponden wederom uitkeeren, en aan " Elizabet, zo deeze overblyft, den Bruidfchat ■„ laaten behouden. Doch de Graaf keert niets wederom uit, zo zy beide, zonder ' Kinderen na te laaten, overlyden. Enblyft 'er een Kind na, dat, voor het bekomen " van zyns Vaders nalaatenfchap, fterft, dan 11 keert Floris ook de helft der vyfdgduizend I, ponden uit. Sterft een van beide, voor 't l voltrekken van 't Huwelyk, dan zal men, " op gelyken voet, een Huwelyk fluiten, tus" feiten de overgeblccvene en een ander Kind " van den Koning of van den Graave. Tot " naar-



IX. Boek. HISTORIE.
33
.,, naarkoming deezes Verdrags, fielt Graaf Flo- f ,, ris zig zelf en zyne goederen, roerende en ,, onroerende, ter bedwang van den Paus, „ wiens Ban hy zig onderwerpt. Ook flaat hy „ toe, dat de Koning van Engeland, de Graaf „ van Vlaanderen en de Hertog van Brabant, „ hem en de Ingezetenen van Holland en „ Zeeland, Edelen, Knaapen, Geeilelyken, „ Gemeenten en byzondere Perfooner, be„ kommeren en aantasten mogen, tot dat het „ Verdrag voldaan zy. De Landzaaten, te „ vooren ondcrfcheidenlyk genoemd, of zo ,, veelen uit dezelven, als de Koning verkie„ zen zal, moeten zig ook tot de onderhou,, ding deezes Verdrags verbinden. Al 'twelk, „ plegtiglyk, van wege den Koning en den „ Graave, moest bezwooren worden (ƒ)." Ook vindt men, dat Graaf Floris zulks, op den tweeden van Wynmaand des jaars 1285, gedaan heeft (g), in de tegenwoordigheid van den Engelfchen Gezant, Meefter Thomas de Sodinthon, en van de Edelen Albrecht van Voorne en Gerard van Wateringen, van Meefter Gerard van Leiden, en van veele anderen : waarmede deeze Huwelyksonderhandeling zyn vol beflag hadt.
De Engelfche Gezanten, die, in 't jaar 1284, te Haarlem, met Graave Floris, in onderhan l deling geweest waren, bewerkten, ten zelfden j tyde, een Beltand tusfchen Floris, Graave van j Holland, en Rein oud, Graave van Gelder, voor den tyd van een jaar, binnen welken
tyd,
CD Contrad. Matrimon. in Aft. Publ. Angl. Tom. i. P, iii. P- 3-
Vide Adt. Publ. Angl. Tom. i. P. iii. p. 6.
Lil, Deel, C
Floris V. •
x.
Beftand tusfchen Gelder en Holland.



34 VADERLANDSCHE IX. Boek.
Floris V.
* in Civitate Trojaccnf.[L. Trajeftenf. ]
tyd, de gereezen' gefchillen, door goede mannen, moeiten afgedaan worden. Het Beftand was, op den negenden van Oogstmaand des jaars 1284, te * Utrecht getekend (A); doch over de vereffening deezer gefchillen, fchynt men, in 't volgende jaar, nog in Engeland, gehandeld te hebben (T). Weinig vindt men, by onze Schryvers, wegens de oorzaaken deezer oneenigheid. Jan de I, Hertog van Brabant, en Reinoud van Gelder beweerden , omtrent deezen tyd, beide regt te hebben op het Hertogdom Limburg. Graaf Floris fchynt de zyde des Hertogs, met de wapenen, voorgedaan, en Graave Reinoud zelfs eenig Land ontnomen te hebben (&). Doch in 't jaar 1285, erkende Graaf Floris Reinoud , voor Hertog van Limburg (ƒ), en vermoedelyk is, hiermede, de onderlinge twist, voor eene poos, bygelegd geweest. Koning Eduard poogde ook den Graaf van Gelder met den Hertog van Brabant te bevredigen 0»); doch dit gelukte niet. Zelfs viel 'er, tusfchen Hertog Jan van Brabant en den Graave van Gelder, op den vyfden van Zomermaand des jaars 1288, by Woeringen, in 't Aartsftigt van Keulen, een hevig gevegt voor, in welk Graaf Reinoud de nederlaag kreeg, en gevangen genomen werdt (w). Sedert werdt 'er, door bemiddeling van Filips den
Schoo-
(h~) Traft. dj Treugis yide in Aft. Publ. Angl. Turn. I. P. II. ƒ>. S34»
CO Liter. Florent. Com. in Act. Publ. Angl. Tom. I. 15. '• 239.
(*) Diwcus Libr. XVI. ad annum 1285. CO Pontanus Hift. Gelr. Libr, VI. p. 160-162. (ai) Vide Act. Publ. Angl. Tom, [. P. II. p. 23». (_u) Aqwlii Chron. Gelr. cum notil.
Slag by Woeringen.



JX. Boek. HISTORIE. 35
Schoonen, Koning van Frankryk, eene Vrede getroffen, en te Parys, in Wynmaand des jaars 1289, getekend, volgens welke, Graaf Reinoud in vryheid gefield werdt, mids hy den Hertog van Brabant, voor Hertog van Limburg, erkende, en hem de Stad Tiel afftondt; waartegen Hertog Jan de Bommeler - en Tielerwaard, aan den Graave, moest afftaan (0).
De Graaf van Holland werdt, ais Bondgenoot des Hertogs van Brabant, uitdrukkelyk, in dit Verdrag, begreepen. Ook hadt hy, al federt eenige jaaren, reden gehad, om Hertoge Jan getrouw te zyn; alzo deeze hem van de Leenroerigheid, die Holland aan Bra-; bant, wegens Dordrecht en eenige Landen daaromtrent, fchuldig was DY opene
Brieven, den elfden van Grasmaand des jaars 1283 'geven , volkomenlyk vry verklaard hadt ((j).
Terwyl men nog over het Huwelyk van _ Jonkheer Jan in onderhandeling was, werdt Graaf Floris betrokken in den twist, die, tus- ( fchen het Stigt van Utrecht en de Heeren van e Amftel en Woerden, ontdaan was. De Graaf I was, al in 't jaar 1274, in een byzonder Verdrag getreden met eenige voornaame Stigt- ^ fche Edelen en met de Wethouderfchap der d Stad Utrecht, die, t'onvrede over Bisfchop Jan, hun heul aan hem gezogt hadden. Vier jaaren laater, was dit Verdrag nader bevestigd.
■ (o~) Paétum Pacis vide aptid Butkens Trophé'es de Bral». Preuy. p. 123. Corps Diplom. Tom. 1. P. II. p. 2.(18.
(p) Zie hier voor II. Deel, bl. 293. ' C?5 Diplom. Joann, I, in Matth. Anal. Tom. lil. *. 54. C 2
Fl-CRIS j
V.
Hol'and /au de Leenroe'igheidlan Brabant vry ,'erclaard.
XL
rwisc usfchen Jtrechr. n de [eeren an Amel en /oer'11.



S6 VADERLANDSCHE IX. Boek;
Yloris V.
tigd. De Wethouderfchap van Utrecht hadt toen, ten overftaan der Heeren Steven en Zweder van Zuilen, Zweder van Bozinchem en Willem van Ryswyk, aan Graave Floris beloofd „ dat zy de Stad, altoos, voor hem en ,, zyne Nakomelingen open houden, en wan„ neer'er, t'eenigen tyde, een Bisfchop moest „ verkooren worden, altoos eene lyn met hem trekken zouden; mids hy de befcher„ ming der Stad en der Wethouderfchap op zig name Cr)", gelyk hy gedaan hadt. Sedert was 'er eenige tyd verloopen, eer de Stigtfchen den Graaf, tot naarkoming van 't gene hy beloofd hadt, behoefden te dringen. Doch Gysbrecht van Amftel, die Vreeland in pandfchap hadt , kwelde de lnwoo* ners van Utrecht, door het leggen van eenen nieuwen Tol op den Vegtftroom, dermaate, dat zy zig gedrongen zagen, hunne- vievlugt tot Graave Floris te neemen. Vooraf\gter, zogt men Gysbrecht het Slot, door het opfchieten der Pandpenningen, wederom afhandig te maaken, en toen dit niet gelukken wilde, befioot men eenen inval in Amftelland te doen. Doch Gysbrecht, geholpen van Herman van Woerden, verdreef de Stigtfche benden; by welke gelegenheid, twee Heeren van > Zuilen omkwamen. Graaf Floris dan , kennis d van den nood der Stigtfchen gekreegen hebbende, bragt eenige Hollandfche benden op de been,en lloeg ter'lond het beleg voor Vreeland. Sommigen willen, dat dit eerst ten tyde van Bisfchop Jan van Zirik, die Jan van
Nas-
(r) Vcril. van 1274, en 1278, hy Jacob van Mif.rop, in Oriers Befclir. van Leyden hl. 309. Persei. Mieris ChaïtetU. I. üstl, bl. 375, 396, 39.-» 398.
't Slot t(
Vreêlan Voeger



IX. Boek. HISTORIE.
37
Nasfau, in den jaare 1288, opvolgde, gebeurd is (Y)- Doch alzo Graaf Floris, in de jaaren 1285 en 1287, reeds wederom mee de Heeren van Amftel en Woerden verzoend was, agten wy, met andere oude Scbryvers dat het Beleg van Vreeland, nog ten tyde van Bisfchop Jan van Nasfau, ondernomen is. 't Slot werdt verdedigd, door Arnoud van Amftel y Broeder van Heere Gysbrecht: en 'e Beleg werdt, ter oorzaake van 's Graaven afzyn, traaglyk voortgezet. Ook wagtten de Belegeraars op onderftand, uit Zeeland, van waar Kostyn van Renesfe, met een Leger Zeeuwen , door den Graave, herwaards ontbooden was. Gysbrecht van Amftel hadt, midlerwy), heimelyk eenig Volk op de been gebragt, met welk hy naar de Vegt trok, om Vreeland te ontzetten. By Loenen, ontmoetten hem de Zeeuwen, die zo fel op hem aanvielen, dat zyn Leger geflaagen, en hy gevangen geno men werdt. Vreeland moest zig, kort hierna, op genade en ongenade, overgeeven. De Broeders van Amftel werden gevangen naar Zeeland gevoerd. . Herman van Woerden, die den Heere van Amftel bygeftaan, en verfcheiden' vyandelykheden tegen de Stigtfchen gepleegd hadt, deelde ook in zyn ongeluk. Zyne Landen van Woerden werden, door 's Graaven benden, afgeloopen en plat gebrand. Daarna floeg Floris 't beleg voor Hermans Slot te Montfoort, dat, fchnon klein en niet fterk van gelegenheid, hem egter een juar ophieldt.
Hy
(s) Beka in Joann. ii. p. 97. Zie ook Mie&is Chart. i. Deel, bl. 404. Cl) Mtus Stoke in Ficiis V- th ic;.
C 3
Floris v.
Gfcvegt by Loenen.



3§ VADERLANDSCHE IX. Boek.
Floris V.
Montfoot bcmagdgd.
Hy bemagtigde het eindelyk; doch was zot verbitterd op de Burgtzaaten, dat hy hun, op twee na, 't hoofd voor de voeten deedt leggen (V). Herman, geene kans ziende, om zyn3 vervallen' zaaken te redden, was, reeds voor eenigen tyd, ten lande uit geweeken (v). Hy werdt, federt, by een Bisfchoppelyke Vonnis, gebannen; en zyne goederen, zo wel als die der Heeren van Amftel (w), werden verbeurd verklaard Amftelland kwam toen aan den Graave van Holland, die egter der Utrechtfchc Kerke daartegen vierduizendponden betaalen moest. Sedert fchonkhy, of de Bisfchop van Utrecht, met zyne bewilliging, de Heerlykheid van Amftelredamme, aan Heere jan Perfyn fjy), waarfchynlyk, ter belooninge van den dienst, door hem, in den opftand der Kennemeren, gedaan. De Plaats was, niet lang te vooren i door Graave Floris, tolvry verklaard. DeGunstbrief, hiervan verleend, zyndedeoudfte, dien de Amfterdammers hebben, is te Leiden, des Zondags, den zeyenentwintigflen van Wynmaand, in 'tjaar 1275, getekend. De Graaf erkent 'er in, dat hy den Amfterdamme-, ren deeze gunst bewyst „ in vergoeding der „ fchade, "hun, door 's Graaven Volk, waar„ fchnlyk ter gelegenheid van den inval der
Kennemeren, toegebragt (V)."
De Maagen der gevangen' Heeren van Amftel
C«) Heka hi Joann. II. p. c-3.
(v) Melis Stoke ia Floiis V. bl. 102, 103.
(w) Zoen der Heeren van Amft. apud Matth/EUm in Pr.ïsfat. Tom. II. de Nobilit. p. (*)• . ' (x 1 Zoen van Hcnn. van Woerden «'« fuprap. (a) 2. vnj.
Cr) Zo:n van Amftel ubi fupra p. (b) 2. Mieris Chartert», I. Deel, bl. 423. ' (z) Handv. van Amft. bl. I,
Amftelredammeaan Jan Perfyn gelchoiiken,



IX. Boek. HISTORIE.
39
fiel arbeidden, midlerwyl, fterk, om hen , met Graave Floris en den Bisfchop, te verzoenen. De Graaf liet zig bezwaarlyk beweegen. Hy eischte zo veel, dat de onderhandeling verfcheiden' jaaren fleepende gehouden werdt. De Broeders, in hunne langduurige gevangenis(6) verdriet krygende, beflooten, eindelyk, alles toe te geeven, en maakten, den zevenentwintigen van Wynmaand des jaars 1285, hunnen zoen, op de volgende Voorwaarden: „ Gys „ brecht van Amltel ftondc zyn Regt op Nar,, dingerland, Muiden en Muiderpoort, Vindelmerebroek, en het Bosch, daar de Reigersin ,, broeden, af aan Graave Floris, die alles van „ het Stigt ter leen zou houden, gelyk Gys„ brecht voorheen gedaan hadt. Hiertegen „ zou de Graaf tweeduizend ponden vallen laa„ ten van de vierduizend, die hy, voor de „ Heerlykheid van Amllel, hadt opgefchooten. „ De andere tweeduizend ponden beloofde Gys„ brecht den Graave, by een byzonder Hand„ fchrift(#), in den Winterdes volgenden jaars „ 1286, te zullen voldoen. Gysbrecht beloofde, „ geene Vestingen te zullen maaken, tusfchen „ de Stad Utrecht en het Graaffchap van „ Holland, noch ergens anders, buiten 's „ Graaven bewilliging. Ook zouden hy en „ zyne Boeders, Arnoud en Willem, zig „ nimmer, togen den Graave of tegen den
„ Bis-
(a~) Charta Gifelb. An. 1285. apml MattksuM de JuTé Glatlii Ccj>. XXV. p. 427.
(6) Sommigen febryven, dat zy zeven jaaren geduurd, hadt. Spiegel llisioriaal Cap., XLV. bl. 203. Waaruit volgen zou, dat bet Slot Vreeland, in 't jaar 1278 , ingenomen was.
C 4
Floris V.
De Heeren van Amftel verzoenen zig mctGraave Floris. 1285.



4o VADERLANDSCHE IX. Boek,
Floris V.
„ Bisfchop, in eenigen kryg laaten inwikke„ len; maar daarentegen de verzoening be„ zorgen met de maagen der gelheuvelden in „ 't gevegt by Loenen, alles onder verbeurte „ van al hun goed, ten behoeve des Graa„ ven. De Broeders zouden Brieyen tragtcn „ te verwerven van de Graaven van Gelder „ en van Kleeve, van den Hertoge van Bra„ bant, en van den Bisfchop van Utrecht, in „ welken deeze Heeren zig verbinden zou„ den, den Huize van Amftel nimmer tegen de „ Hollandfche Graaven .te zullen byllaan. De „ verdere goederen der Heeren van Amftel ,, werden hun wel wederom gegeven; dochzy „ moestenze voortaan van Holland ter Leen „ houden. De Gift van Amilelredamme, aan „ Jan Perfyn, te vooren gedaan, werdt, door „ de Heeren van Amftel, bevestigd. Drie „ Ridders en negen Knaapen uit Holland, en. ,, zeven Ridders en vier Knaapen uit het Stigt. „ verbonden zig, als Borgen, voor de Hee„ ren van Amftel, onder verbeurte hunner „ goederen: doch bedongen, dat, zo de Graaf „ overleedt, zyn onmondige Zoon of deszei-. „ ven Voogden geene verandering in dit Ver-, „ drag zouden mogen maaken, voor dat de-, „ zelve twiniig jaaren bereikt zou hebben. Of „ liet hy eene Dogter na, die zig in de Egt „ begaf, dan zou zulks ook niet, dan zesjaa^, ren na haar Huwelyk, mogen gefchieden." Doch alzo deeze Borgtogt den Graave nog niet voldeedt, verbonden zig eenige andere Heeren „ om den Graave tegen die van Amftel, zo deezen den zoen fchonden, op eigen* „ kosten, te fchepe of te paarde, te dienen,
„ te



IX. Boek. HISTORIE.
4i
„ te weeten, Henrik van de Lek, met vyfentwin-', „ tig mannen, Willem van Stryen, Herbaren ,, van der Leede en Gerard van Felzen, ieder „ met twintig, Jan van der Z,m3femetvyftien, „ Dirk van Wasfenaar en Henrik, Burggraaf „ van Leiden, ieder met tien: en dusallen met
eikanderen met honderd en twintig man,, nen (£)." Daarenboven, beloofden de Hertog van Brabant en de Graaven van Gelder en Kleeve de Amftels niet te zullen helpen, alszy den zoen, t'eenigen tyde, fchenden mogten (bV).
In het tweede jaar na het treffen van dit Verdrag, verzoende Herman van Woerden zig, omtrent op gelyken voet, met den Bisfchop en Graave Floris. „ Zyn eigen goed,? „ binnen de Heerlykheid van Woerden of „ elders gelegen, droeg hy den Graave op, „ en ontving het wederom van hem in rcg„ ten Leen. Ook beloofde hy zyne Dogter, „ niet dan met 'sGraaven bewilliging, te zul„ len uithuwelyken. Voorts moest hy het „ Steenhuis, welk de Graaf te Woerden hadt „ doen maaken, altoos voor hem open hou1„ den, en daar ter Stede, of elders in zyne „ Heerlykheid, eenen vasten Burgt doen fiig„ ten, dien hy van den Graave ter Leen hou„ den, voor hem bezetten, en tegen elk be„ fchermen moest, den Bisfchop van Utrecht „ niet uitgenomen. Of kon dit laatfte niet „ gefchieden, dan moest hy den Graave den „ Burgt inruimen, en tot het einde des Krygs ,, behouden laaten. Voorts verbondt by zig,
v om
(7') Zncn van Amftel ubi fttpra p. (?»)• (bij Mieris Clurtub. I. biel, bl. 462, 4'>3.
C 5
FilORtï '
v.
Zoen van Herman
van
Woerden metGraave Floris.
1287.



Floris
V.
42 VADERLANDSCHE IX. Boek.
„ om geene Hollandfche Ballingen, binnen „ de Heerlykheid van Woerden, te ontvan„ gen, dan met 's Graaven bewilliging." Behalven deeze byzonderheden, komen de voorwaarden van deezen Zoen genoegzaam met die van den Zoen der Heeren van Amftel overeen. De Borgen, die den Graave, tegen Heere Herman, beloofden te dienen, waren Jan; Heer van Kuik, IVillem, Heer van Hoorneen Alteva, en Henrik, Heer van de Lek, ieder met twintig mannen, Jan, Heervan Hemden , met vyfeien, Arnoud van Herlaar, JVillem van Stryen, Jan van der Leede en IVillem van Linfchooten, ieder met tien, uw Arnoud van der Sluiz'j met vyf mannen: in 't geheel ook honderd en twintig. Het Verdrag werdt op Palmzondag, zynde den dertigften van Lentemaand des jaars 1287, gedagtekend (Y). De Verzoening van de zyde des Giaaven was zo oprest en volkomen, dat hy, na verloop van eenigen tyd, Gysbrecht van Amftel en Herman van Woerden tot zvne voornaamfte Raaden maakte, en, boven andere Edelen, deel aan de Rcgeeringe gaf (d). Ook vindt men (e), dar de Graaf, in den jaare 1290, in den voorhof van zyn Paleis in den Haage, twaalf voornaame Heeren tot Ridders van S.Jakob verhief, van welken Gysbrecht van Amitel één was (7).
De
(c) Zoen van Iïcrm. van Woerden vii fuprh (_a) 2 verf. Cd) Mflis Store in Floris V. bi. 114. (e) Vide RIIR.e1 Öohat. België. Libr. I. Cdp. CXXXIV. /» Tom. 'I- Oper. Ui»!, p. 441.
(7) De anderen elf waren Dirk, Graaf van Kleef, Lanceht van HamiUon, Scbotfeb'tt Afgezant, Goeiefrid, Heer van Boekhdt, Henrik, Graaf van Henpenberg. Dirk, Heer van Bredcrodc, Jan, Heer var.
■ Heus-



•IX. Boek. HISTORIE. 43
De Stigtfche oneenigheden dus vereffend zynde, begon Graaf Floris op het verder beteugelen der Westfriezen bedagt te zyn. De dikwerf herhaalde flormen op het Slot te Wydenes hadden genoeg doen zien, hoe zwaar het hun viel, door fterkten bekneld te wor den. De Graaf dan, om der aloude Friefche Vryheid, eindelyk, den doodfteek te geeven, vondt geraaden, eenige nieuwe Vestingen by deeze te voegen. Om hier toe in ftaat te zyn, moest hy eerst een Leger in Westfriesland voeren: waartoe zig, eerlang, gunftige gelegenheid op deedt. Twee hevige ftormen op den zeventienden van Wintermaand des jaars 1286, en op den vyfden van Sprokkelmaand des jaars 1287, voorgevallen, hadden het zeewater, alomme, langs de Kusten deezer Gewesten, tot eene geweldige hoogte, doen ryzen, en over alïe Landen gejaagd. Friesland, beoosten de Zuiderzee, werdt geheel overitroomd. Ook liep gantsch Zeeland, behalve Walcheren en Wolfaartsdyk, onder. Gantsch Westfriesland bezuurde gelyken ramp, die eene geweldige menigte Volks deedt omkomen Cf)- De Landen flondcn hier nog met water bedekt, toen Dirk van Brederoda zig, op 's Graaven last, met eenige welbemande Koggen, langs de Zuiderzee , naar Westfriesland begaf. De Friezen, wier Dorpen, 'meest op hoogten geftigt zynde, door den ingevallen Watervloed van een gefcheiden
wa*
CD Melis Stoke in Floris V. bl. 104.
1 lensden, Jan, Heer van Arkel, Bi~h, Heer vast Lvftden, Otto, Heer vau Aspercn , Ja,';dï>, Heer van^ fi'asfcnaar en Hugo, Heer van liane.
Floris \ V.
XIL
Nieuwe onderneemingen tegeit de Westfriezen.
Zwaaré f Water- vloed,



44 VADERLANDSCHE IX. Boek;
Tloris V.
waren, vonden zig geheel buiten ftaat, om een Leger byeen te brengen. Ook hadden zy geene Koggen by der hand, om te water te konnen ftryden. Des viel het Brederode niet moeilyk, hen tot onderwerping te brengen. Hy voerde zyne Vloot ,van Dorp tot Dorp, doende alomme den Graaf voor Heere van Friesland erkennen (g). Toen, na verloop van eenigen tyd, het water gevallen was, begaf Graaf Floris zig, in perfoon, naar Westfriesland, aan 't hoofd van een talryk Leger, welk dienen zou, om de voorgenomen'
- Stigting van eenige Sterkten te dekken. Vier zwaare Sloten werden 'er, eerlang, opgeregt:
j één te Medenblik, welk nog in wezen is, en toen diende, om den toegang tot Dregterland, te water, open te houden, en één by Alkmaar, op de grenzen van Kennemerland, Nieuwendorp of Nieuwenburg genoemd. Niet verre van hier, bouwde hy een derde Slot, Middelburg geheeten: en heel aan den Oostkant van de Zype, toen nog onbedykt, het vierde, draagende den naam van Eenigenburg, en dienende om den weg naar Westfriesland, ook aan deeze zyde, voor de Hollanders open te houden. By deeze vier Sloten, voegde hy een vyfde, Nieuwendoorn genoemd: doch dit werdt, by zynen tyd, niet volbouwd (A). De Graaf hielde zig, in den aanvang des jaars ' 1288, op het Slot Toorenburg, voorheen door Koning Willem gefh'gt, werwaards de mees-
— te Westfriefche Dorpen Afgevaardigden zon¬
den,
(g~) Wilhelm. Proci'Rat. irrl atmtm 1287. />• 531. ( n ) Melis Stoke ia Pluris V. tl, 105. Ongenoemde Klerk ; W, 156.
Viersloten in Westfrieslandgebouwd.
OnderwerpingderWesi friezen. 1238.



ÏX. Boex. HISTORIE. 45
den, tlie, op den eenentwintiglten van Louw-: maand, hunnen Zoen maakten, op deezen voec. „Zy zouden den Graave onderdaanig
zyn, op zyn bevel ter Heirvaarc trekken, „ en hem Tienden en Vroonfchuld betaalen. ,, Ook zou hy vryheid hebben, om, alomme „ in hun Land, gemeene wegen te mogen
maaken (*)•" Juist twee maanden laater, op den eenentwintigden van Lentemaand, verzoenden zig die van Dregterland, insgelyks, met den Graave, die toen in den Haage was, Zy deeden gelyke beloften , met dit onderfcheid nogtans, dat zy den Graave toezonden ,, niet alleen wegen; maar ook Burgten „ en Vesten in hun Land te mogen maaken, „ waar hy 't goed^ondt" (T). Misfcbien was het Slot teMedenblik toen nog niet gebouwd. Ten zelfden dage, gaf de Graaf ook eenige Keuren aan de Dregterlanders : en weinige dagen laater (8), verleende hy Stads Geregtigheid en tolvryheid aan die van Medenblik (/). Omtrent deezen tyd, fchynt Graaf Floris ook te Medenblik geld geflaagen te hebben , waarvan nog Penningen voor handen zyn (jn~). De Graaven hadden egter, al veel vroeger, in Holland, gemunt. In de oudfte Handvesten van Haarlem (V), Dordrecht (0),
en
CO Groote Chron. Diylj". XIX. Cap. 14. Ongenoemde Klerk, 11. 157.
(\k) Handv. van Dregterl. bl. 48. CO Handv. van Medenbl. bl. 1.
(W) Diuer. van Widenesse Befchr. van Medembl. fa Elaauws Stedeboek. C«) Zie Boxhorn op Veldenaar bl. 166. («O Balen Dordrecht, bl. 420.
{%) Den vyfentwiatigfteii van Lentemaand.
"loRis v.



V AD E RL AND SC PI E IX. Boek.
FtORIÏ
V.
en Alkmaar leest men van Pondenen Schellingen Hollandsch, gelyk in dat van Medenblik (q), van Hollandfche munt. En op de overgebleeven' Graaflyke munten van Willem den I. en Willem den II, vindt men deezen laatlien naam reeds (V). Voorts, heeft zig Texel, in 't volgende jaar, ook aan Graave Floris onderworpen Hy fchynt, kort na het bedwingen der Westfriezen, de verfpreide Westfrieffche Dorpen, door bekwaame Wegen, aart eikanderen gehegt te hebben. Zeker is 't, dat hy een' Weg van Vroone naar Alkmaar gelegd heeft (ƒ): veelligt ook den Huigendyk, van omtrent Ouddorp tot aan Rustenburg; alzo dezelve, in den jaare 1326, reeds verfcheiden' jaaren oud was
Oude Schryvers verhaalen , dat Floris de V, na 't bedwingen der Westfriezen, over de Zuiderzee, getoogen, en door die van Staveren, voor Heere aangenomen is (u). Zelfs heeft men nog een Affchrift van Handvesten , te Albrechtsberg, op den eerden van Grasmaand des jaars 1292, aan die van Staveren verleend (V). Doch fommigen trekken deezen togt naar Staveren, en het verleenen deezer Handvesten, op losfe gronden, in twyfel (V).-
De magï des Graaven, merkelyk toegenomen,
OO Handv. van Alkmaar, bl, I.
Cj) Handv. van Medcnbl. bl. i.
(O Zl Alkemaoe Munten der Graaven, bl. 42, 4S.
CO Zie Privil. van Texel, bl. 76.
C/') Melis stoke in Floris V. bl. 105.
C O Z'e Handv. van Dregterl. bl. 50.
C«) Ongen. Klerk, bl. i-ïH.
Cv) By Schotanus Friefche Uittor. Bylag, bl, 13. MiE?.38 Cbarterb. 1. Deel, bl. 544. II. Deel, bl. 10. {jwj Orlkrs Li/yden bl. 305. j
XIII. De Zeeuw-



IX. Boek. HISTORIE.
47
men, federt de onderwerping der Westfriezen , begon nu 's Lands Edelen zeer in 't oog te fteeken; met naame den Zeeuwfchen, die, oordeelende dat de Graaf hen te zeer in bedwang hieldt, op middelen bedagt waren, om hem de wieken te korten. Sommigen willen, dat de Graaf den Zeeuwen eene zwaare fchatting, den vierden penning, naamlyk, van hunne inkomften, had opgelegd (x): welke fchatting, de Edelen meest drukkende, hen ook eerst tot eenen opftand tegen den Graave bewoogen zal hebben. De Heeren van Borfelen en van Renesfe hadden lang op eikanderen gewrokt: en veelligt hadt de Graaf den twist aangeftookt, om deeze Edelen klein te houden. Doch nu verzoenden zy zig, om, met eenpaarig overleg, de Vryheid der Edelen, tegen de Graaflyke overmagt, te handhaaven. In Holland, vonden zy ook Edelen, die éénen zin met hen hadden. Men tradt, dik wils, in onderhandeling, enbefloot, eindelyk, met hulp van Guy, Graave van Vlaanderen, Graave Floris Zeeland Bewesten-Schelde afhandig te maaken. Deeze handel bleef cgter zo verborgen niet, of de Graaf kreeg 'er de lugt van. Hy begreep ligtelyk, van hoe veel gevolg 't bedryf der Edelen zyn kon; doch hy kreunde 'er zig luttel aan, fteunende op de gunst der Steden, die hem de hand boven 't hoofd hielden, en welker voornaamften, omtrent deezen tyd, ook met veelerlei Voorregten van hem befchonken werden (;y).
De
(x~) Wilhelm. Procurat. ad annnm 1287. p. 532.
(_y) Zie Handv. van Floris V. by Balen, Dordr. 230, 270, *5«, 433> 435> 436, 438. Schrevel. Haarl. bl. 233, 234, en anderen.
Floris V.
fche Edelen[pannen lamen teilen Graave Floris.



48 VADERLANDSCHE IX. Boek.
Floris V.
Zy beweegentien Graave van Vlaanderen om eenen inval in Walcheren te doen.
De Zceuvvfche Edelen nodigden ondertusichen Guy, om raar Walcheren over te fteeken, hem hoop geevende, dat hy zig, zonder {lag of floot,„van dit oud Vlaamsen Leengoed zou kunnen meester maaken. Zy verzekerden hem, dat de Graaf niets minder dan deezen inval vermoeden kon, en dat zy geen' voet verzetten zouden, om den Vlaamingen, in 't bemagtigen van Walcheren, hinderlyk te zyn. Guy liet zig ligrelyk overhaalen, en bereidde zig, tot den inval in Walcheren. Hy was, veelligt, ook geltoord op zynen Schoonzoon, Graave Floris, die, reeds op den tweeden van Herfstmaand des jaars 1252, een Verbond met Jan van Avennes, Graave van Henegouwen, geflooten hadt: waarin hy beloofde, deezen, tegen Graave Guy, te zullen befchermen (z). Doch hoe 't hiermede zy, Guy, door de Zeeuwfche Edelen aangezogt, fcheen nooit fchooner kans te konnen hebben , om zig van Walcheren meester te maaken , dan tegenwoordig.
Maar Floris, die, uit dc uitrustingen zyns Schoonvaders, en uit het gene hem van den toeleg der Edelen ter ooren gekomen was, reeds wist waar 't op gemunt ware; zondt Beatrix, zyne Gemaaliu, en zynen jongen Zoon, Jan, naar Middelburg, welke Stad hem zeer gunstig was; met last, om dezelve, tegen alle aanvallen, te verdedigen. 'tSchynt, dat hyder Graavinne, die eene eigen' Dogter des Vlaamfchen Graafs was, deeze Stad hebbe toevertrouwd, om de Vlaamingen en haaren Vader van 't Beleg af te fchrikken. Zo dra de Vlaa-
min-
(zj Vult Thcfaur. Marten. & Durand. Tom. I. c, 113a'
Middelburg 'be legerd.



IX. Boek. HISTORIE.
i9
migen geland waren, werdt het egter ondernomen. De Poorters, fchoon zy geene hulp van de Edelen te wagten hadden, weerden zig dapperlyk. De Mortier, eene Vesting aan den mond der Haven, was rykelyk van voorraad voorzien, en wel bemand. Men ging, uit dezelve, de Vlaamingen en eenige Zeeuwen, die zig by hen gevoegd hadden, zo vinnig te keer, dat zy de hoop om de Stad te bemagtigen byna opgaven. Nogtans verzuimden zy niet, he; Beleg fterk voort te zetten. De Burgers, bedugt, dat zy 't niet lang zouden konnen uithouden, en de Stad ongaarne aan eene plondering willende bloot gefield zien, kwamen, eindelyk, met Graave Guy, overeen, dat zy hem, ten zekeren beftemden dage, binnen laaten zouden, zo 'er, midlerwyl, geen ontzet kwam (>)• Niet lang hierna, kreeg men berigt, dat Graaf Floris, met eene welbemande Vloot, VGor Zierikzee, genaderd was, met oogmerk, om naar Walcheren over te fteeken, en Middelburg te ontzetten. Toen zakte de moed der Beleggeren. De Vlaamfche Graaf, bedugt voor de magt zyns Schoonzoons , bewoog Jan dm II, Hertog van Brabant, om tusfchen beide te treeden, en Graave Floris, van den togt op Walcheren, te doen afzien. Dit gelukte. Ook werdt het Beleg opgebroken. De Vlaamingen verlieten Walcheren, en Graaf Floris dankte zyn Leger af. De Hertog wist hem zelf te beleezen, om, in perfoon, naar Biervliet te gaan, en aldaar een mondgefprek met Graave Guy
'te
(a) Wilhelm. ProcuraT. ad annum 1287. p. 232.
11L Deel. D
Fj.ORÖ
V.
Wederom verlaaten.



5o VADERLANDSCHE IX. Boek.
Flotws v.
te houden, zig verbindende, om hem derwaards te geleiden, en in veiligheid wederom op zynen eigen' bodem te leveren. Floris egter beklaagde zig te laat, dat hy den Hertoge te veel toevertrouwd hadt. Naauwlyks hadt hy te Biervliet voet aan land gezet, of Guy deedt hem ligten , en in hegtenis Hellen. De Hertog, die waarlyk onkundig van het voorneemen des Vlaamfchen Graafs fchynt geweest re zyn, betoonde zig ten hoogfle begaan met Graave Floris, en poogde Guy te beweegen, om hem, onder Borgtogt, te ontflaan, 'twelk plat uit geweigerd werdt, ten ware hy zelf, tot 's Graaven wederkomst toe, gevangen wilde blyven; waartoe hy, eindelyk, ongaarne, befloot. Ook hadt hy wel reden gehad om te aarzelen. Graaf Floris was zodra niet op vrye voeten gefield, of hy begaf zig naar Zeeland, en vergat, federt, weder te keeren. Hertog Jan bleef gevangen, tot dat Graaf Guy hem van zelve ontfloeg. Zeker oud Schryver C b ) verhaalt, dat Graaf Floris, by deeze gelegenheid, zynen Schoonvader, wegens het Eiland Walcheren, hulde gedaan heeft. Doch de meesten maaken hier van geen gewag.
Floris, in Zeeland gekomen, ontving eenige Zeeuwfche Edelen, die tegen hem opgedaan waren, in genade, onder welken waren Jan van Renesfe en Floris van Borfelen. Doch Wolferd van Borfelen en zyn Broeder, Neeven van Floris, waren ten Lande uit geweeken. Ook verhaalen fommigen, dat Jan van Renesfe en Dirk van Brederode, zyn Broeder, eerst, eenen tyd lang, te Geenruyden-
berg,
(i) Wilhelm. Procuilat. ad ar.num ia8r. p 53:.
Floris verzoent zig met de meeste Edelen.



IX. Boek. HISTORIE. 51
berg, in hegtenis gezeten hadden, en niet dan onder voorwaarden, dat zy hunne Dogters, in een ongelyk Huwelyk met 's Graaven Raaden, zouden laaten treeden, met den Graave , verzoend werden (c). Doch deeze byzonderheid vind ik niet in de Zoenbrieven, die nog voor handen zyn (cc~). In Holland, verzoenden zig de Edelen, eenpaariglyk, met den Graave, en 'tLand bleef, eenen geruimentyd, in rust (d). De oudfte Schryvers hebben den tyd niet aangetekend, in welken deeze Vlaamfche Kryg voorgevallen is. Men mag dien egter, in 't jaar 1288 of 1289, plaatfen. Uit eenen Gunstbrief van Graave Floris, waarby hy die van Zierikzee, om menigen dienst, hem en zynen voorouderen gedaan , tolvry verklaart, blykt, dat hij zig, in den aanvang des jaars 1290, binnen Middelburg bevondt (V). Waarfchynlyk, hebben de Zierik zeen aars hem, toen hy met zyne Vloot voor hunne Stad lag, den vereischten onderftand gedaan: 't welk hem, voornaamlyk, tot het verleenen deezer Tolvryheid, zal bewoogen hebben.
Graaf Guy hieldt egter het oog nog op Zeeland, en begon, na verloop van eenige jaaren, wederom Volk op de been te brengen. Floris ontdekte zyn voorneemen ligtelyk, befchreef terftond alomme Heirvaart, en vergaderde een talryk Leger in Walcheren, met welk hy zig, langs het
ftrand,
(O Wilhelm. Procurat. ad annam 1287. p. 533. (cc) Mieris Chartert). I. Deel, bl. 526. 529. (d) Melis Stoke in Floris V. bl. 106. 1*09. (O Zie den Brief by Boxhorn op Rkioersb. II. Deel, */. oö.
D 2
Floris V.
i:po.
Gevolg van den ViaamfchenKryg.



5a VADERLANDSCHE IX. Boek:
ftrand, van Flisfingen af, toe Zoutelande toe, ncderfloeg. De Vlaamingen lagen, hier tegen over, in 'tLand van Kadzand: doch durfden niet nader komen. Eenige voordeden behaalden de onzen, eer het tot een hoofdtreffen kwam. De Friezen, die nu den Graave getrouw dienden, deeden eenen inval in Kadzand, en keerden, met buit, te rug. Jan van Renesfe trok naar Sluis, en dak 'er den brand in. Doch toen de Vlaamingen genoegzaamen voorraad van Schepen byeen gekreegen hadden, daken zy over naar Baarland in ZuidBeveland. Hier landden zy gelukkiglyk, ten getale van drieduizend man. In 't eerst, vonden zy geenen tegenfland, en haalden hierom 't hert op, met pionderen en blaaken. Doch 't leedt niet lang, of Doedynvan Everingen en die van Borfelen hadden driehonderd man op de been gebragt, met welken zy, van twee kanten, op de Vlaamingen aantrokken. Naauwlyks was de eerde aanval gefchied, of de fchrik doeg onder de Vlaamingen, die hals over hoofd naar hunne Schepen vlooden. De Zeeuwen zaten hen zo kort op de hielen, dat 'er veelen in 't water gejaagd werden. Die te lande bleeven, werden gedood of gevangen genomen. De oudde en naauwkeurigfte Schryvers getuigen, dat 'er duizend Vlaamingen verdronken, en tweehonderd gedood werden. Deeze overwinning, die den Vlaamingen , voor eenige jaaren, den lust benam, om op het bemagtigen van Zeeland toe te. leggen, werdt behaald, op den zevenentwintigden van Wynmaand des jaars 1295. Graaf Floris vorderde den voornaamden gevangenen
fLoais V.



IX. Boek. HISTORIE.
53
nen losgeld af, en zonde de overigen, van alles beroofd, naar hun Land, te rug (ƒ).
Wy hebben het verhaal des Vlaamfchen Krygs niet willen afbreeken, door een Verhaal van 't gene 'er, tusfchen het jaar 1289 en 1295, elders, merkwaardigs voorgevallen is: waartoe wy nu overgaan.
Het Verdrag, in den jaare 1285, tusfchen Graave Floris en Eduard den I, Koning van Engeland, getroffen, was, tot hier toe, zo ver men weet, volkomen onderhouden. Jongkheer Jan was terftond naar Engeland gezonden , om aldaar opgevoed te worden (g~): ook hadt hy 'er den meesten tyd doorgebragt, en was maar eens, meent men, wederom hier geweest, voor eene korte poos (h). Eduard hadt ook, op zynen tyd, de"beloofde Penningen aan Graave Floris betaald De voltrekking van 't Huwelyk , tusfchen Jan en Elizabet, werdt alleenlyk uitgefteld, tot dat het Paar een' bekwaamen Ouderdom zou bereikt hebben. De Vriendfchap tusfchen de Hollanders en Engelfchen fcheen dus. volkomen bevestigd te zyn. Men begunstigde den onderlingen Koophandel. Eduard deedt den Stapel der Engelfche Wolle te Dordrecht leggen alwaar thans groote Koophandel, zo ter Zee als langs de Rivieren , in Wyn , Graanen, Zout, Yzer, Hout, Lakens en andere Waaren gedreeven
werdt
(f) Mf.lis Stoke in Floris V. II na. 113.
(g) A& Public. Angl. Tom. I. P. UI. p. 160.
(h) Zie hier voer, bl. 48.
(i) Voyez Ligue entre Philippe & Florent, daas ie Corps 0i. f'omat. Tom. I. /'. I. p. 296.
(k) Melk Stoke in Floris V. bi. itl,
D 3
Flor». V.
xrv.
Vriendfchap tusfchenHolland en Enge? land.
DordrechtfcheKoophandel.



Floris V.
54 VADERLANDSCHE IX. Boek;
werdt (/)• Ook gaf hy den Hollanderen, Zeeuwen en Friezen volkomen vryheid, om op de Engelfche Kusten, omtrent Jarmouth, te mogen visfchen, beveelende zynen Onderdaanen, hun hier in niet hinderlyk, maar veel eer behulpzaam te zyn. De Koninglyke Brief, uit welken dit blykt, is, op den agtentwintigften van Herfstmaand des jaars 1295, gedagtekend («O, en het oudlte bewys, welk my van de Haringvisfchery deezer Landen voorgekomen is. 't Schynt ook, dat de Ingezetenen deezer Landen den handel op Engeland meest met hunne eigen Schepen drceven; alzo Koning Eduard, in eenen Brief, omtrent deezen tyd, aan Keizer^dW/gefchreevcn, zegt „ dat de „ Hollandfche Havens en Reeden niet zo goed , ,, en den Engelfchen Zeeluiden niet zo be„ kend waren, als de Vlaamfche (9)." Van tyd tot tyd, reezen 'er, tusfchen de wederzydfche Koopluiden, wel eenige gefchillen, die fomtyds hoog genoeg liepen; doch zy
wer-
(/) Handv. van 1249, 1873, 1299. by Balen Dordr. bl.
433 j 4^9; Ml > "jofei) Mi Publ. Angl. Tom. I. P. III. p. 149. Boxhorn, op Ii.EtGE.Rbl3. II. Deel. bl. loo.
(0) Dus luiden zyne woorden, in 't Franfch of Nor. mancfifch van dien tyd: Ne les Portz, ne les arrivagei de Holland, ne font mie fi bons, ne ft conuz de hos wariners, cotne cenx de Flandres. Vide Aêl. Publ. Angl. Toni. 1. P. III. p. 181. Uit een' Arabifch' Schryver der twaalfde eeuwe, aangehaald door den beroemden Ilurc de Groot (App. Epifl. 494. Verv\ van zyn Leven, bl. 277-) blykt, dat men, ten deezen tyde, van 's Graavénz,and«, uit Texel, van Goederede, van Schouwen, en van Walcheren, naar Engeland, overvoer.



IX. Boek. HISTORIE.
55
werden, gemeenlyk, fpoedig bygelegd (V), en braken de Vriendfchap niet.
Omtrent den jaare 1290, viel 'er iets voor, welk deezen band van Vriendfchap nog na der fcheen te moeten toehaalen. Alexander de III, Koning van Schotland, in 't jaar 1289, overleeden zynde (0), liet geene nadere Erfgenamen na, dan eene kleindogter, Margareet genaamd, en gebooren uit zyne eenige Dogter, die den zelfden naam voerde, en, in't jaar 1281, met Erik, Koning van Noorwegen, gehuwd geweest zynde, reeds voor haaren Vader, overleeden was. Eduard de I, Koning van Engeland, zogt zig van deeze gelegenheid te bedienen, om Schotland met Engeland te vereenigen; en floeg, ten dien einde, een Huwelyk voor, tusfchen de jonge Noordfche Prinfes en zynen Zoon Eduard. De Schotten gaven 'er hunne toeflemming toe. Margareet werdt ontbooden; toch ftierf op de reize, den tienden van Wintermaand des jaars 1290 (J>). Zo dra kreeg men hier, in Schotland, geene tyding van, of verfcheiden' voornaame Heeren , verre Maagen van Koning Alexander, dongen naar de Kroon. Eduard bediende zig van de verwarringen, die hieruit onftonden, om het Schotfche Ryk leenroerig van het Engelfche te doen erkennen: 'twelk eertydswel gefchied was. Zelfs wil men, dat hy die verwarringen deedt toeneemen, verfcheiden' Perfoonen aanmoedigende, om naar de Schotfche
Kroon
(-„•)'AA. Publ. Angl. Tom. I. P. III. p. 118, m. (0) N. T£11 vet. ad annwn 1289. p. 267. (_p) N. T rivet, ad annrm 1290. p. 270.
D 4
Fxoris V.
Floris de V. beweertregt te hebben op de Kroon van Schotland.1290.



56 VADERLANDSCHE IX. Boer:,
Floris V.
Kroon te daan: op dat hy te fchooner kans heb<ben zou, om tot bemiddelaar der gefchillen, die hieruit ontflaan moesten , gekooren te worden. Eerlang deeden zig wel dertien Mededingers op. En onder deezen, bevondt zig ook Floris, Graaf van Holland, die, in de Lente des jaars 1291, in perfoon naar Engeland overftak, meer, zo 't fchynt, om Koning Eduard dienst te doen, dan om dat hy agten kon, voor anderen, tot de Schotfche Kroon geregtigd te zyn. Zie hier egter, met één woord , waarop hy zyn Rcgt vestigde. Henrik, Zoon van David, Koning van Schotland, was de Oud Over-Grootvader geweest van Alexander den III, en hadt, in 'tjaar 1142, voor zynen Vader, dervende , drie Zoonen nagelaaten, Makolm den IV. en Willem, die, na eikanderen, den Schotfchen Troon beklommen, en David, Graaf van Huntington; benevensééneDogter, Ada genaamd, die met Floris den III, Graave van Holland, gehuwd was: en van deezen twee, was Floris de V, in eene regte lyn, afkomstig. Doch onder de andere Mededingers, waren 'er verfcheiden', die Alexander den III. veel nader beftonden, en, daarenboven, veel aanhangs in 't Ryk hadden: zo dat 'er geheel geen kans was voor Graave Floris, om de Schotfche Kroon magtig te worden. Hy verfcheen egter in de Staatsvergadering, die, op den tienden van Bloeimaand, te Norham gehouden werdt ( q ); en was van de eerden, die, de Oppermagt des Engelfchen Konings over het Schotfche
Ej) N. TaiVET. ad ennmi. 1291. f. 269.
I2QÏ.



IX. Boek. HISTORIE.
57
fche Ryk erkennende, hem tot beflisfend Reg- ; ter onder de Mededingers aannamen (V). 't Liep aan tot den derden van Oogstmaand, eer de Mededingers gelegenheid kreegen, om hun Regt te verdedigen. Dit gefchiedde te Ber<wiek. Graaf Floris werdt eerst gehoord fj). Na hem, alle de anderen. De uitïpraak gefchiedde eerst op den zesden van Slagtmaand des jaars 1292, ten voordeele van Jan de Balliol(j\ die, uit eene Dogters Dogter van David, Graave vanHuntington, gebooren was, en daarom geoordeeld werdt het naaste Regt tot de Kroon te hebben. Graaf Floris deedt toen, onder anderen, den zeventienden derzelfde maand, openlyk afltand van de Kroon («). Onze Kronykfchryvers willen, dat Jan de Balliol Graave Floris eene merkelyke fomme gelds opbrengen moest, eer hy zig tot deezen afltand beweegen liet (v); 't welk ganfch niet onwaarfchynlyk is. De nieuwe Schotfche Koning erkende zig, ondertusfchen, leenroerig van Koning Eduard, die hem, eerlang, wederom van den Troon itiet. Doch dit behoort niet, tot de Historie onzes Vaderlands.
De Graaf, uit Schotland wederom t' huiswaards gekeerd zynde, werdt, binnen drie jaaren daarna, genoodzaakt, tegen de Vlaamingen ten flryde te trekken: waarvan wy den uitflag reeds verhaald hebben. Deeze Kryg gaf de eerlre gelegenheid tot verkoeling van
de
(O Aèï. Publ. Angl. Tom. I. P. Hl. p. 95, 97. (s AA. Publ. Angl. Tom. I. P. III. p. 106. (O Aft- P»bl. Angl. Tom. I. P. III. p. 110. C«) Act. Publ. Angl- Tom. I. P. III. p. ui, (yj Melis Stuke in Floris V. bl. uo,
D 5
7r.0r« v.
1202.
E-Iy doet er openlykifïtand van.
xv.
Verkoeling vaa Vriendfchap tusfchenGraave Floris «ï Koning Eduard. 1295-



53 VADERLANDSCHE IX. Boek,
Floris V.
de Vriendfchap tusfchen Graave Floris en Ko-' ning Eduard. De Graaf hadt den Koning om onderftand tegen de Vlaamingen verzogt, die hem, onder verfcheiden' voorwendfels, was geweigerd (w). Doch de waare reden was, dat de Koning Guy, Graave van Vlaanderen, zogt te beweegen, om zig, met hem, tegen Frankryk te verbinden: 't welk niet gelukt zou hebben, indien hy Graave Floris den verzogten onderftand gegund hadt. Guy hadt reden van misnoegen, tegen Filips den Schoonen, Koning van Frankryk, opgevat, en liet zig daarom te ligter in eene onderhandeling met Eduard in, die geene moeite fpaarde, om hem in zyne belangen over te haaien. Men floot een Huwelyk tusfchen Prins Eduard en Filippe, Dogter van Graave Guy De Koning deedt Guy, voor rekening van Reinoud, Graave van Gelder, honderd duizend ponden zwarten Tournois betaalen, waardoor hy den een', zo wel als den ander', aan zig l verpligtte (j). De Stapel der Engelfche Wolle , onlangs te Dordrecht gelegd, werdt, van daar, gedeeltelyk naar Brugge in Vlaanderen O), gedeeltelyk naar Mechelen in Brabant verplaatst O). Men vindt, dat die van Dordrecht, in 'tjaar 1312, nog eenige poogingen hebben aangewend, om den Wol flap el wederom te bekomen (b); doch vergeefs. En fchoon de Engelfchen, de voordeeligheid van
den
OO Melis Stoke in Floris V. bl. no, 114.
(x) Meyerus ad tnnum 1294.
O') Aft. Publ. Angl. Tom. I. P. III. p. 143» I5°-
(z) Meyeri'S ad annum 1296. fa) Melis Stoke in Floris V. bl. 11. i CO Exuact uit tic IlU;cn. der Dord, Ontv. by Balen, bl. 73a.
De Stapel der WolJe verlegd.



IX. Boek. HISTORIE.
59
den Wolhandel bezeffende, denzelven, eerlang, geheel in hun Ryk bragten (O; /cheen het zig nu egter, meer en meer, te fchikken, tot eene naauwe verbindtenis , tusfchen de Engelfchen en de Vlaamingen, die ook eerlang geflooten werdt. In plaats van Floris tegen Guy te helpen, zondt Eduard Jan, Heer van Kuik, die zig, kort te vooren, om tweeduizend ponden 'sjaars, ten zynen dienste verbonden hadt (W), herwaards, om den twist in der minne by te leggen (e~): 't welk van geen gevolg was. De Hollandfche Graaf zag, ondertusfchen, de verbindtenis der Engelfchen en Vlaamingen, niet zonder merkelyk ongenoegen. Vooral ftak hem in den krop het verleggen van den Stapel der Wolle, waardoor de Hollandfche Koopluiden niet alleen, maar de Graaf zelf, in zyne Tollen, merkclyke nadeelen lyden moest. Hy verlangde dan naar gelegenheid, om den Engelfchen dit bedryf betaald te zetten, die zig wel haast opdeedt.
Filips, Koning van Frankryk, zowel als Koning Eduard, bedagt, om uitheemfche Heeren aan zyne belangen te verbinden, en waarfchynlyk reeds verflendigd van het ongenoegen , welk Graaf Floris tegen de Engelfchen hadt opgevat, nam deeze gelegenheid waar, om hem tot een onderling Verbond te doen. nodigen. De onderhandeling werdt, in den: beginne, zeer bedekt aangelegd. Robert, Graaf van Artois, Neef van Graave Floris, ontboodt hem, heimelyk, te Bergen in Henegouwen.
De
(O foyez Uapin de Thoyras Hift. cl'Afgiet. Ta:.-,. III. *. 204> 2crt, 225. (dj Act. Pub!. AiwI. uii 'fupra p. 14-, (O Aft. Publ Angl. ubi furxa p. J45.
Floris V.
XVI. Floris da V. ver bindt aig met Filips den IV, Koning \\\\\ Frankryk.



6o VADERLANDSCHE IX. Boek;
De Graaf begaf zig derwaards, onder fchyn van zynen Neef te gaan bezoeken, in den Zomer des jaars 1295. Van 't gene hier verhandelt werdt is wel niets uitgelekt (ƒ); doch alzo men, van elders, weet, dat de Graaf van Artois geheel in de Franfche belangen was (g), kan men naauwlyks twyfelen, of hy heeft zynen Neef, tot eene verbindtenis met Frankryk, zoeken te beweegen. Zeker is 't, dat Floris zig, nog voor't einde deezes jaars, in perfoon, naar Frankryk begaf; om de laatfte hand aan een ontworpen Verdrag te leggen.
Te gewigtig was egter deeze onderneeming, dan dat de Graaf de Hollandfche en Zeeuwfche Edelen daarover niet geraadpleegd zou hebben. Hy gaf 'er, derhalve, zynen vertrouwdften Vrienden kennis van, en werdt, van een igen derzei ven, op de reize, verzeld. ïn den aanvang des jaars 1296, te weeten op Maandag, den negenden van Louwmaand, d' werdt 'er, te Parys, tusfchen Koning Filips _en Graave Floris, een Verbond getekend van deezen inhoud: „ 1 De Koning zoudenGraa„ ve, jaarlyks, vierduizend ponden tournois „ betaalen, en vyfentwintigduizend ponden „ eens , daarenboven , waarvan hy reeds „ zeventienduizend vyfhonderd ponden ont„ vangen hadt. 2. De Graaf beloofde, daar„ entegen, den Koning hulde en manfehap; „ in 't byzonder, byftand tegen alle 's Ko„ nings Vyanden , uitgenomen tegen den „ Koning van Duitschland, ten ware deeze
„ den
(f) Mui" Stok* in Floris V. tl. xu.
(g , Meïerus ad awos 1295, 129& ^
Floris V.
Inhoud van 't Verboni 1296.



IX. Boek. HISTORIE. ót
„ den eerften aanval moge doen. 3. Ook be„ loofde hy 's Konings Vyanden, die met „ den Koning van Engeland verbonden wa„ ren, te zullen beoorloogen, zo dra de Ko« „ ning het begeerde. Doch tegen den Ko„ ning van Engeland zeiven begeerde hy gee„ nen aanvallenden Oorlog te voeren, 's „ Konings Vrienden en Bondgenooten zouden „ den vryen toegang in 's Graaven Landen „ hebben, en zig, uit dezelven, van Sche„ pen, Krygs - en Mondbehoeften mogen „ voorzien: al het welke aan 'sKoningsVyan„ den geweigerd zou worden. 4. Graaf Floris „ zou 's Konings Vyanden, voor den eerften „ van Bloeimaand naastkomende, zelfs uit zyn „ Land verdry ven, de ongewapende Koop„ luiden en Duitfchers uitgenomen. Ook zou„ den de Boden des Duitfchen Konings en „ des Hertogs van Brabant, die naar Enge„ land moesten, tot agt dagen na Paafchen ,, toe, door'sGraaven Landen, vryelyk gaan „ en keeren mogen. 5. Filips mogt geene „ Vrede met Eduard fluiten, zonder Floris, „ eenvoudiglyk, in dezelve te begrypen: en „ te bedingen, dat 's Graaven Zoon, Jan, „ hem wederom gegeven wierdt. Zo Eduard „ het geflooten Huwelyk tusfchen Jan en E„ lizabet weigerde te laaten voltrekken, en „ Floris genoodzaakt mogt worden, de vyf„ entwintigduizend kieine ponden tournois, „ die hy reeds ontvangen hadt, wederom uit „ te keeren, beloofde Filips hem fchadeloos „ te zullen ftellen, of zynen Zoon eene ande„ re Egade te zullen bezorgen. 6. Zo Floris ., eenig Land, in den Kryg tegen de vyan-
» den
Floru V.



-
Floris V.
(h) Ligue ofFcnfive apui Lf.ibnitz. Cod. Diplomat. p. 34. Corps Diplomat. Tom. I. p. I. p. 295.
( 1) Heldam is, buiten twyfel, eene Schryf - of Drukfeil in de uitgaave van het oorfpronklyk Verdrag. Waarfchynlyk, moet men Leiden leezen. Henrik, Burggraaf van Leiden, was, ten deezen tyde, in leeven en agting. Vide AB. Publ. AngUce. Tom. I. P. III. p. 170. en hier voor bh 41.
62 VADERLANDSCHE IX. Boes.
„ den van Frankryk, verloor, of zo hy, of „ iemant der zynen gevangen genomen wierdc, „ beloofde Filips geene Vreede te zullen maa„ ken, dan onder beding, dat de veroverde „ Landen wederom gegeven, en de gevange„ nen genaakt zouden worden. Ook mogt hy „ niet gedoogen, dat eenig Leenman var» „ Frankryk, zo lang dit Verbond ftandthieldt, „ Graave Floris moeilykheid aandeedt." De Edelen, die dit Verbond, nevens Graave Floris, bezegelden, waren Dirk van Brederode, Jan van Renesfe, Willemvan Egmond, Henrik van (1)Heldam, Willem v an Arkel, Nikolaas van Putten, Filips van Wasfenaar en Jan van Tellingen De Graaf en zyn Gezel-
fchap keerden, zo dra de onderhandeling haar vol beflag hadt, ten fpoedigfte, wederom herwaards.
Indien onze Historiefchryvers dit Verdrag geheel gezien hadden, niemant hunner zou hebben konnen vermoeden, dat de Graaf, ' gelyk fommigen willen, by hetzelve , ,, zyn „ Land aan Frankryk verkogt hadt, om het „ voortaan alleen als 's Konings Leenman te „ bezitten: alhoewel met dit voorbeding, „ dat hy de Franfche Staatsvergaderingen
niet zou behoeven by te woonen." Niets
van
Aanmerkingenover dit Verbond



IX. Boek. HISTORIE.
63
van dit alles is, in het oorfprongkelyk Verbond , te befpeuren. Het Leen, welk Graaf Floris ontvangt, is zyn Land niet; maar zekere fomme gelds, voor welke hy den Koning zynen dienst in den Kryg toezegt, volgens het gebruik dier tyden: in welken niers gemeener was, dan zulk eene foort van Verbindtenis Leenmanfchap te noemen (2). Voorts merkt men, uit dit Verbond, dat de Graaf, zyner Verbindtenisfen met Engeland gedagtig, niet heeft willen belooven, Koning Eduard aanvallender wyze te zullen beoorloogen. Ook moest hy gerekend worden, den Engelfchen genoeg te benadeelen, als hy hunnen Bondgenooten vyandelyk bejegende. Tegen den Koning van Duitschland, toen Adolf van Nasfau, met wien Koning Eduard zig, omtrent deezen tyd, zelfs door bemiddeling van Floris den V ook verbonden hadt, mogt de Graaf, als Leenman des Duitfchen Ryks, gelyk hy, in egte Stukken van deezen tyd, genoemd wordt (/), geheel geene vyandelykheid pleegen; waarom hy 'er zig ook niet toe verbinden wilde. Voor zynen Zoon, Jan, zorgde hy zo veel, als hem de tydsomftandigheden toelieten. Het laatfte punt van 't Verbond ziet, vermoedelyk, in 't byzonder, op Zeeland, welk groot gevaar liep van door Guy, Graave van Vlaanderen en Leenman van Frankryk, overvallen te worden. Voorts toont het gantfche Verbond, dat de Koophandel, hier te Lande, reeds zeer aan 't bloeijen was,
al-
CQ Voyez Rai'in de Thoyras Hift. d'Angïcterre7,.II.*4.15. CO ACt. Publ. Angl. Tom. I. P. III. p. 131, 141. CD r<de Aft. Publ. Angl. Tom. 1. P. III. p. 160.
Floris V.



64 VADERLANDSCHE IX. Boek;
Floris V.
XVII.
Onderzoek naar de oorzaakenvan den Moord, aan Graave Fioris gepleegd.
alzo de Franfchen zeiven zig hier van Krygsen Mondbehoeften, en zelfs van Schepen konden komen voorzien (a).
Graaf Floris., wederom in Holland te rug gekeerd, vleide zig maar weinige maanden met de hoop van het voordeel, welk hy zig7 van zyn Verbond mee Frankryk, beloofd hadt. Men houdt dit Verbond zelfs voor ééne der voornaamfte oorzaaken van zynen ongelukkigen dood, die kort hierna voorviel. De waare oorzaak van deezen dood is één van de duifterlte punten, in de Historie deezer tyden. De oudfte Schryvers hebben reden gehad, om 'er bewimpeld van te fpreeken, en fommigen geeven niet donkerlyk te verftaan, dat zy 'er meer van wisten, dan zy zeggen durfden (m). In laatere tyden, toen 't vry ftondt, te zeggen 't gene men dagt, befpeurt men merkelyk verfchil, over die iluk, onder de Historiefchryvers. 't Heeft ons egter, na het onderzoeken van alles, wat hier licht geeven kon, toegefcheenen, dat het niet moeilyk is, de oorzaaken van 's Graaven omkomen, op zeer fchynbaare gronden, aan te wyzen. Onze oudlle Kronyken zeiven, vergeleeken met eenige cgte Hukken van deezen tyd, helpen ons op den weg. En om 't met één woord te zeggen: de haat van Koning E-
duard
O) Spiegel Ilistoriaai, Cap. XLVII. bl. 207.
(2) In de dna Publica Angl. Tom.II.P.HLp. 153» vindt men eenen Brief van Eduard den III, den derden van Slagtmaand des jaars 1336 gedagtekend, waarby hy Graave Willem den III. verzoekt, aan zyne Vyanden, de Franfchen en Schotten, geene Oorlogsfchepen te verhuure», ofte rerkoopeg.



IX. Boek. HISTORIE.
6*5
duard heeft de gelegenheid gegeven tot 's Graaven dood , van welken de verouderde wrok eeniger Edelen de naaste oorzaak geweest is. Doch 't is der moeite wel waardig, dit klaarder en omftandiger te toonen.
Verfcheiden' Schryvers, die den tyd, van welken wy fpreeken, beleefd hebben, erkennen eenparig, dat het Verbond met Frankryk oorzaak van 's Graaven ongeluk was («)• Dit moet men dan als ontwyfelbaar vast houden. Doch waarom dit Verbond den Graave zo veel onheils baarde, melden zy nier. Dat 's Lands Edelen, gelyk veelen willen, t' onvrede over 't Verbond, zo dra het bekend werdt, 's Graaven ondergang gezwooren zouden hebben, is buiten alle waarfchynlykheid. De voornaamfte Edelen hadden 't Verbond helpen maaken. Het behelsde niets, dat den Lande , in de tegenwoordige omftandigheden, nadeelig.kon gekeurd worden. En het gedrag der Engelfchen omtrent de Vlaamingen hadt den Graaf in de noodzaakelykheid gebragt, om naar eenen magtigen Bondgenoot om te zien. Het Verbond met Frankryk is dan, zo 't my voorkomt, oorzaak van 's Graaven ramp geweest, om dat het Koning Eduard gelegenheid gaf van eenige misnoegde Edelen tegen den Graave op te hitfen, die hem , meer in fchielyke drift dan voorbedagtelyk, van 't leeven beroofden.
Men kreeg, in Engeland, zo dra gecrte ( tyding van dit Verbond, of de Koning werdt 1
in'
;
(n) Wilhelm. Procurat. ad ann. 1287. p. 532, Melis Stukf. in Floïis V. lil. 114.
III. Deel,. E
Kloris V.
Ongenoegenvan Koning E.



Floris v.
duard over het Verbond van Graave Floris met Koning Filips.
S6 VADERLANDSCHE IX. Boek.
xvin.
!an van Cuik fmeedt eenen aanflag tegen Graave Floris. * Jfjïuis noster.
in hevigen toorn, tegen Graave Floris, ontfteken. In zyne eerfte drift , liet hy den Graave weeten, „ dat hy zynen Zoon, Jan, „ in hegtenis houden zou, indien 't Verbond „ met Filips niet verbroken werdt." De Graaf antwoordde „dat zyn Zoon in 'sKoningsmagt ,, was, dien hy naar zyn welgevallen hande„ len mogt, zonder dat zulks, in de genomen' „ maatregels, verandering zou maaken." Men getuigt, dat de Koning, van toen af, voornam, den Graaf met list of geweld in zyne magt te krygen: waartoe Jongkhcer Jan zelf, onderregt, door den Koning, van zyns Vaders onverfchilügheid ten zynen opzigte, hem volkomen' vryheid gelaaten zou hebben. Het Belluit des Konings ten opzigte van Graave Floris werdt heimelyk ter uitvoeringe gebragc (o).
Jan , Heer van Kuik , wordt onder de eerften genoemd, die zig gebruiken lieten, om op de vryheid van Graave Floris tce te leggen (p). Wy hebben reeds gezien, dat hy zig, om tweeduizend ponden 's jaars, verbonden hadt, den Koning van Engeland, die hem ergens * zynen Neef noemt Qq), ten dienst te zullen liaan (r); zonder dat, in het Verdrag, hiervan gemaakt, bepaald werdt, waarin deeze dienst beihan zou. Doch nademaal hy, hier gekomen, geene zwaarigheid maakte, om, by zyne Vrienden, te kennen te geeven, dat hy wel onderrigt was van de heimelyke oogmerken des Engelfchen
Hofs
(03 Spiegel Hiftoriaal Cap. XUH. tl. 201, 202. (p) Melis Stoke in Floris V. bl. 117. (q) Act. Publ. Ansl. Tom. i. P. iii. p- 191. <T) Act. Publ. Angl. lom. i. P. iii. p- i45>



JX. Boek. HISTORIE. 67
Hofs (j), kan men naauvvlyks twyfelen, of hy is één van de voornaamfte werktuigen geweest, van welken Koning Eduard zig bediend heeft, om Graaf Floris in 't net te krygen. Ook lag 'er een oude wrok, tusfchen de Hollandfche Graaven en de Heeren van Kuik (?): waarom Heer Jan, veelligt, te eer beflooten zal hebben, op het bederf van Graave Floris toe te leggen.
't Stuk was egter te gewigtig, om, door hem alleen, uitgevoerd te worden. Doch hy vondt, in Holland gekomen, eenige misnoegde Edelen gereed, om hem de hand te bicden. De voornaamften derzelvcn waren Gerard van Velzen, Gysbrecht van Amftel en Herman van Woerden: waarby zig, federt, Jan van Heusden , Arend van Benskoop, Gerard van Kraaijenhorst, Willem van Tellingen, Willemvan Zaanden, Hugo van Baarland, Kojlyn van Boternisfe, Alewyn, en verfcheiden' anderen gevoegd hebben (V). Voornaame luiden hebben den Kronykfchryver Melis Stoke, die zyn Werk, onder de Regeeringe van Graave Floris den V, begon famen te Hellen O), ernftelyk verzekerd, dat Wolferd van Borfelen en Jan van Renesfe ook kennis van den aanflag tegen den Graave gehad hebben j in welken, Heer Wolferd zig zelfs diep hadt laaten inwikkelen (w~): en zulks, niettegenftaande hy en zyne Broeders, op den eerften
(O Melis Stoke in Floris V. bl. 117. (O Zie hier veor ii. Deel, bl. 107, 170. <«} Melis Stoke in Floris V. li. nö, 117, 122, m. \*a, O) Zie de Opdragt. * (wO Zie hem in Floris V. bl. rrff. in Jan. i, bl. 130. in lau. H. bi. 1--. . J
E 2
Floris V.
Eenige misnoegde Edelen vallen hem toe.



68 VADERLANDSCHE IX. Bowc;
Fi.or.lS
V.
Oorzaaken van hun mi< noegen.
ften van Bloeimaand deezes jaars 1296, nog een plegcig Verbond mee den Graave aangingen (icic). Renesfe was de eenigfle onder de genoemde Edelen, die 't Verbond met Frankryk bezegeld hadt. Alle de anderen hebben zig daarom te ligter gereed konnen toonen, om den toeleg van Heere Jan van Kuik, te begunftigen.
Niet eenerlei waren egter de redenen, die deeze Edelen hadden, om op den Graave mis"noegd te zyn. Jan, Neef van Gerard van Velzen, was, om eenen mandag, aan eenen, met wien hy verzoend was, begaan, volgens een Vonnis des Graaven, te Leiden, onthalsd. En hierin meende Gerard reden van misnoegen tegen den Graave te konnen vinden (#): waarby, zo anders 't gemeen gevoelen grond heeft, nog kwam, dat de Graaf, die waarlyk genegen tot de Vrouwen was fjy), Velzens Huisvrouw, eene Dogter van Herman van Woerden , fchandelyk verkragt hadt (3): 't welk Velzen, zo 't gebeurd is,
met
Ctvurj Mieris Charterb. I. Deel, bl. 57°. Qx) Spiegel Hiftoriaal Cap. XLV. bl. 203. (v) Beka hi [oann. II p. 98.
(3) Wydluftig is de gegrondheid van dit gemeen gevoelen door anderen onderzogt.'t Stuk der Verkragtinge wordt den Graave duidelyk te last gelegd,in eenige oude Rymen, gelchreeven op het laatfte Blad, na het Hot van een oud Handfehrift der Rymkronyke van Melis Stoke, welk nog in wezen is. Zy vangen dus aan:
%\ öebe <£5!)cttnt3t ban ©elfen mtaet <E>at quam alleen bi fulïser baet ©at fmi toüf toag jameriihe uceftcaft 3&aet toe öèbe be ojrabe jini macht enz. Doch men is niet verzekerd, dat deeze Rymen, door Stoke of iemant zyner Tydgenooten, gefehreeven zyn. Een ander Tydgenoot van Graave Floris geeft te kennen.



IX. Boek. HISTORIE.
6(j
met meer regt, tegen den Graave ontfteeken: moest. Gysbrecht van Amftel hadt verfcheiden' jaaren in 's Graaven gevangenis gefleeten. Aan Herman van Woerden was, door 's Graaven toedoen, 't Land ontzeid (V). Beide waren zy, niet dan op harde voorwaarden, met hem verzoend. En fchoon zy, zo wel als Velzen, die met Floris opgevoed was (V), tot 's Graaven Raaden verheeven waren, en, naar 't gebruik dier tyden, 's Graaven Kleederen droegen, fcheen de nieuwe gunst de gedagtenis van 't oude leed niet te hebben konnen uitwisfchen. Heusden was, meent men, op den Graave gebeeten, om dat deeze zyne Dogter gefchonden, of tot eene Byzit misbruikt hadt Doch hiervan is my
weinig blyk voorgekomen. Wy hebben reeds gezien (V), dat Heusden, zo wel als Kuik, zig, in 't jaar 1287, als Borg voor Herman van Woerden, verbonden hadt: waaruit, ten minften, blykt, dat deeze drie gemeenzaame Vrienden waren. Of dé andere Edelen eenige byzondere redenen van misnoegen tegen den Graave*gehad hebben, en welken dezelven geweest zyn, vindt men, myns weetens, nergens aan-
ge-
(z) Spiegel Hiftoriaal Cap. XLV. hl. 203. (/O Melis Stoke in Floris V. hl. 117. (b) Zie Scriver. Oud Batav. hl. 278. Hier voor, bl. 42.
nen, dat 'er een gerugt liep, dat men den Graaf van kant geholpen hadt, om dat hy de Vrouw van eenen zyner Baroenen verkragt hadt. Spiegel Hiftoriaal Cap. XLIII. bl. 202. Meer vindt men 'er niet van, by de oudfte Schryvers. 't Geval blyft derhalve tvvyfelagtig; fchoon 't niet ongelooflyk moet gehouden worden. Van zulke euveldaaden der Vorsten wordt zelden, in de Schriften- hunner Tydgenooten, gerugt gemaaku E.3
7LORI3 V.



7o VADERLANDSCHE IX, Bom
Vloius V.
OfGraaf Floris veertig Huisluiden edel verklaard leeft.
Ófhyzï nen natuurlyktZoonEr gen aam heeft wi Jen maa ken.
getekend. Alleenlyk mag men vermoeden, dat de ballingfchap van Borfelen, en de gevangenis van Renesfe hun beiden nog in den krop geileken hebben. Ook hebben wy te vooren (d) reeds gezien, dat de Zeeuwfche Edelen, nog uit andere oorzaaken. misnoegen over de Graaflyke Regeering hadden opgevat.
Zo men Haat maaken mag, op het getuigenis eens Schryvers, die vyftig jaaren na Graave Floris gebloeid heeft, en verhaalt, dat de Graaf, omtrent deezen tyd, veertig van de ryklte Huisluiden edel verklaard hadt (<?y; zou men mogen agten, dat de oudlle Edelen, in 't algemeen, hierom, tegen den Graave, verbitterd geworden waren. De zaak zelve, het veradelen , naamlyk, van Huisluiden , heeft geene onwaarfchynlykheid. Zelfs verfchaffen 'er 's Lands Gedenkfchriften, in laater tyden, een duidelyk voorbeeld van (ƒ'). Doch dat "er, ten tyde van Graave Floris, iets diergelyks gebeurd zyn zou, wordt door niemant der Tydgenooten verhaald. Een Engelsch Schryver, die, in den aanvang der veertiende eeuwe, bloeide, meldt nog eene andere oorzaak van het misnoegen der Hol-
- landfche Edelen (g). De Graaf hadt, meent hy, voor, zynen natuurlyken Zoon, tot zy-
?nen Erfgenaam en Opvolger, te verklaaren: "'t welk de Edelen niet gedoogen wilden. Dit, i-fchoon 'er, by niemant anders, een woord van
- gerept is, kon egter, ten dien tyde, met veel
ferry n
(_rl) Hier voor, bl. 47. (_e) Ongeil. Klerk bl. 162.
f ƒ) Brief van 1422 by Matth.eus de Nobilit. Libr. I, Cap. XXXII. p. i*si (g) N. Trivet. ad arnum 1236. p. 287.



IX. Boek. HISTORIE.
71
fchyn, worden verfpreid, en werdc, veelligt van fornraigen geloofd. Graaf Floris kon ge agt worden, zo zeer gebeeten te zyn op dei Engelfchen Koning, dat hy zynen wettige Zoon, ' die met dien Vorst zo goed als ver maagfehapt, immers geheel in zyne magt en nog jong van jaaren was, 's Vaders Erfeni misgunde, op dat Eduard en de Engelfchei hier geen' voet in 't Land mogten krygen Men wist, daarenboven, dat Floris zynen na tuurlyken Zoon, Witte van Haamftede, diei hem, zegt men (Jï), de Dogter des Heerei van Heusden gebaard hadt, zeer genegen wa (T). En uit eenen Brief van Koning Eduard omtrent deezen tyd, aan Keizer Adolf ge^ fchreeven (k), blykt, dat hy bedugt was, 01 wel bedugt fchynen wilde, dat Floris zyr Graaffchap aan iemant vreemds mogt opdraagen. Doch hoe veel fchyns dit ook hebben mogt; naardien 'er onze Schryvers van zwygen, is 'er geen ftaat op te maaken. In Engeland, hadt men reden, om de waare oorzaaken van 's Graaven ongeluk bedekt te houden.
Jan van Kuik, 't geheim van zynen aanflag aan eenige Edelen vertrouwd hebbende, dagvaardde de voornaamften, te Bergen op Zoom, om middelen te beraamen, tot de uitvoering. Men wendde voor, dat de Byeenkomst aangelegd was, om eenen mandag te verzoenen. Velzen, Heusden, en buiten cwyfel ook Amftel
(70 Scriverius Oud Batayjen, hl n-C. (i) Handv. van Jan I. van 1290, by Boxhorn op Reicersb. II. Deel, hl. 104.
CO Act. Pbbl. Angl. Tom. I. P. III. p. 1Ö0.
E 4
, Floris V.
XIX.
Byeenkomst der Edelen te Bergen opZoom.



7z VADERLANDSCHE IX. Boeit,
Floris V.
Tweed ByecnkomstKameryk.
ftel en Woerden verfcheenen hier. Kuik voerde 't hooge woord. Sommigen waren bedugt, dat de Edelen alleen onmagtig zouden zyn, om 't ondernomen werk uit te voeren, en dat zy, den Graave iets args brouwende, zig den haat van Jongkheer Jan op den hals haaien zouden. Doch Kuik verzekerde hun van den byftand van Jan den ƒƒ., Hertog van Brabant, van Graave Guy van Vlaanderen, die beide zyne Leenheeren waren (7), en bovenal ook van Koning Eduard van Engeland. Ook ftondt hy 'er voor in, dat Jongkheer Jan immer wraak oefenen zou, over 't gene zy, tegen zynen Vader, zouden ondernomen hebben. De Edelcn, op deeze verzekeringen gerust, verbonden zig (m), door een behoorlyk getekend en bezegeld Schrift (»), aan eikanderen.
Dat zy zig, op de onderfleuning van Koning Eduard en Graave Guy, verlaaten mogten, is ligtelyk te bevroeden. Hertog Jan was, veelligt, gelloord op Graave Floris, om dat deeze°'s Hertogs Vader, Jan den I. voor eenige jaaren, te Biervliet, in zyne plaats, in's Graaven van Vlaanderens hegtenis, hadt laaten zitten fV). Doch wat hiervan zyn moge, dat hy deel aan den aanflag tegen Graave Floris gehad heeft, blykt uit egte Stukken Q>), van welken wy, in 't volgende Boek, nader fpreeken moeten. e. Eenigen tyd hierna, kwamen de Edelen, om nader affpraak te maaken, nog eens te Katc me-
CO Vide Act Publ. Angl. Tom. I. P. III. p. ifiS, 172. (ml Melis Stoke in Floris V. bl. 117. (n) Spiegel Hiftoriaal Cap. XLV. bl. 204. ( 0) Hier voor, bl. s°.
(p) Vide Thefaur. Marten. & Durand. Tom. I. e. HU.



IX. Boek. HISTORIE.
73
meryk byeen. Hier was, tegen den aanvang des jaars 1296, eene Byeenkomst aangelegd, in welken, ten overftaan van twee Paufelyke Legaaten, over een Beftand tusfchen Frankryk en Engeland, moest gehandeld worden (q~), 'tSchynt, dat 'er, omtrent deezen zelfden tyd, ook eene Onderhandeling tusfchen Koning Eduard en Graave Floris op het tapyt was (V), die nogtans geen' voortgang hadt. Ook vindt men, dat Eduard , onder andere Heeren, Graaf Floris benoemd heeft, om, uit zynen naam, te Kameryk, over 't Befland te handelen (s). Doch dat de Graaf daar verfcheenen is, blykt nergens. De Heer van Kuik en de misnoegde Edelen hadden zig derwaards begeven. En hier werdt, ten overftaan van Antoni, Bisfchop van Durham, van wege Koning Eduard,èn van de Gemagtigden des Hertogs van Brabant en des Graaven van Vlaanderen (f) beflooten „ dat men Graaf Floris „ zou zoeken te ligten, en naar Engeland o„ ver te voeren, alwaar men hem, zyn leer „ ven lang, gevangen houden zou, en on„ dertusfehen, 't Graaflyk bewind aan zynen „ Zoon Jan opdraagen (V)." Men ziet, hieruit, dat Koning Eduard niet fchynt toegelegd te hebben, om den Graaf te doen van kant helpen; fchoon men 'er hem terftond al van verdagt hieldt (v). De misnoegde Edelen zeiven hadden, volgens het getuigenis van Tydge-
1100^
f q~) Act. Publ. Angl. Tom. I. P. III. *. 154.
(O ACt. Publ. Angl. Tom. I. P. III. p.
CO Act. Publ. Angl. Tom. L P. III p. i\r„
CO Melis Stoke in Floris V. bl. n3. in jan I. bl. 152.
(u Beha in foaiïn. II. p. 98.
O) Spiegel Hiftoriaal Cap. XL1ÏL' bi. zoz.
E 5
Flori? V.
Befluit om Graaf Floris te vervoeren.



74 VADERLANDSCHE IX. Boek.
(w) Wilhelm; Procurat ad anntm 1106. p. 537. (x) Melis STOKE in Floris v. il. 118. (,'>; Zie hier voor, 40.
Floris V.
Jan van kuik zegt Graave Floris den Oorlog aan.
XX.
Gelegen, heid tot het gevangenneemen van Graave Floris.
nooten, in 't eerst, ook niet voor, den Graave van 't leeven te berooven (jWj.
Om aan den flinkfehen toeleg eenen glimp van Regt te geeven, vondt men goed, dat de Heer van Kuik, als Leenman van Brabant, Graave Floris den Oorlog verklaaren zou: gelyk gefchiedde. De Graaf kreeg 'er kennis van, door eenen Brief, dien Kuik hem, met eenen Paap, toezondt. De Brief hielde in, „ dat de Graaf zig niet verongelykt moest „ agten, indien hem, in lighaam of eere, „ eenige fchade toekwam van de raadpleegin„ gen, die Kuik met eenige Heeren hieldt. „ Hy wilde zig, deswege, altyd tegen hem, „ verdedigen." De Graaf, niet kwaads van zyne Edelen vermoedende, lagchte hertelyk over de koenheid des Heeren van Kuik, zig verzekerende, dat 'er niemant in Holland bly» ven zou, zo hy, door Kuik, verjaagd moeat worden (x). Doch Kuiks aanflag was beter belegd, en de jongfte ramp den ongelukkigen Graave nader dan hy waande.
In den Zoen, in 't jaar 1285, tusfchen Graave Floris en Gysbrecht van Amftel getroffen, was bedongen, dat Amftel de Maagen der gefneuvelden, geduurende de voorige onlusten, met zig verzoenen zou (31). Dit was nog niet, of nog niet behoorlyk gefchied. De Maagen der gefheuvelde Heeren van Zuilen waren nog onbevredigd. Graaf Floris hadt, terftond na dat hy van Parys te rug gekeerd



IX. Boek. HISTORIE.
^5
keerd was, zyn werk reeds gemaakt, om ] deeze bevrediging te bevorderen (2). In den Zomer des jaars 1296, verzogt hy de onbevredigden, nogmaals, ten zelfden einde, te Utrecht te komen, daar hy de laatfte hand aan de Verzoening dsgt te leggen. Doch deeze tyd en plaats was bellemd, om den Graaf te ligten en te vervoeren. In Holland, alwaar de Graaf veele Edelen en waarfchynlyk alle de Steden op zyne hand hadt, zou zulks bezwaarlyk hebben konnen gefchieden. In 't Stigt, viel 't ligter te doen. Bisfchop Jan van Zierik, kortte vooren, door Paufelyken last, naar het Bisdom van Toul, verplaatst zynde, was opgevolgd, door IVilkm, Zoon van Wouter den V, Heere van Mechelen (V), die den Hollanderen een kwaad hert toedroeg (T), en den misnoegden Edelen, veelligt, gelegenheid verfchafc hadt, om hunnen aanflag uit te voeren. De Graaf zig, zonder iet kwaads te vermoeden, naar Utrecht begeven hebbende, verzoende de oude veede. Amftel en Woerden moesten aan die van Zuilen vyfhonderd ponden betaalen (c). Doch, op dat dit hun niet te zeer drukken mogt, fchoot 'er de Graaf zelf vierhonderd ponden van op (V): 't welk hun, zo ?t uiterlyk fcheen, veel genoegen gaf; doch geene verandering in hunnen toeleg maakte.
De Graaf was niet alleen van Amftel en c Woerden, wien deeze Zoen, in perfoon, be F
trof,h n
C_Z) Melis Stoke in Floris V. U. 115.
( ci) Bbka in Wilhelm. II. p. 101..
C^) Melis Stoke Ui Jan I. H. 137.
(e Melis Stwke bl. 120.
(«O Spiegel Hiftoriaal Cap. XLIV. 'el. 202.
rLORIS
V.
raaf loris andt ee2 Maal-



Floris V,
tyd met de verbonden'Edelen.
Wordt,
vooraf,
van den
aanflag
gewanr-
fchuwd.
76 ^ VADERLANDSCHE IX. Boek.
trof, en van Velzen, dietevooren AmftelsBorg gebleeven was (e) , verzeld; maar verfcheiden' anderen, die van den aanflag wisten, hadden zig in en naby Utrecht vervoegd, wagtende op gelegenheid. Na het treffen van den Zoen, hieldt de Graaf eene vrolyke middagmaaltyd met zyn Gezelfchap, gezeten tusfchen Amftel en Woerden, die vast zwanger gingen van den toeleg, welke nu op 't punt was van uitgevoerd te worden. Sommigen verhaalen, dat, even voor de maaltyd, eene fchamele Vrouw den Graave van den aanflag op zynen Perfoon kennis gaf, met een Briefje van deezen inhoud: „ Konings Zoon, doorlugte Prins, gedenk aan „ de voorzegging des Pfalmdigters, de man „ myns vredes, op wien ik vertrouwde, die myn „ brood at, heeft zig grootelyks tegen my verhee„ ven (ƒ)." 't Welk, zo 't gebeurd zy, niet voor eene Hemelfche ontdekking behoeft gehouden te worden, gelyk van eenigen gefchiedts alzo 'er onder de Edelen waren, onvoorzigtig genoeg, om zig 't geheim van den aanflag, zelfs tegen 'hunne Dienaars, te laaten ontvallen (g). Ondertusfchen, zou de Graaf deeze waarfchuwing losfelyk in den wind geflaagen hebben. Toen men eikanderen met fpyze en drank wel getoefd hadt, begaf hy zig ter rust, en elk ging zyns wegs. Deezen tyd namen de Eedverwanten waar, om, buiten de Stad, alles, tot het ligten des Graaven, te beftellen (h\ Mén hadt eenig Volk in de Wapenen
(7) Zie hier voor, El. 31. (ƒ) Rf.ka in Joann. il. p. 98. CV) Melis Stoke, U. 118. rji) Melis Stoke, bl. 120, iai.



IX. Boek. HISTORIE.
77
ned gebragt, die, onkundig van den aanflag, in drie hinderlaagen, ééne Jangs den Vegtftroom, en twee Landwaards in, gelegd werden. Eenige Edelen hadden 'er 't bevel over (?'_). Amftel was binnen Utrecht gebleeven. En onderrigt zynde, dat alles gereed was, wekte hy den Graaf, en verzogt hem de Vogeljagt, met andere Edelen, te willen bywoonen. Floris was terftond vaardig; en Amftel bevolen hebbende vooruit te ryden, beloofde hy hem op de hielen te zullen volgen. In 't affcheid neemen, bragt hem de Graaf, een' vollen Berkemeijer toe, Sint Geerten minne genoemd (£), waarop Amftel befcheid deedt (/).
De Graaf, ylende naar de Jagt, die alleen om hem te vangen aangelegd was, reedt, van twee Jongelingen, Jan, Zoon van Jan van Avennes, Graave van Henegouwen, en Gerard, Jongkheer van Voorne, en van weinige Knegten verzeld, ter Stad uit. Zyn Gezin moest hem volgen, zo dra de Paarden gezadeld waren (;»). Een half uur gaans omtrent van Utrecht (V), naar den Vegtkant, gekomen, ontdekt hy Herman van Woerden, van verre, dien hy te gemoet rydt, om hem te vraagen, waar de Vogeljagt gehouden werdt. Woerden, Amftel, Velzen en eene menigte anderen, toen uit de hinderlaage te voorfchyn komende, gingen los op den Graave: die, nog zonder agterdogt, hen beleefdelyk groette.
CO Spiegel Hiftoriaal Cap. XI.IV. bl. 202. (*) Zie hier voor I. Veel, bl. 345. « Matth/ei FllIKfet. & Fata Eccl. p. 177. CO Melis Stoke, bl. 121, 122. (mj Melis Stoke bl. 122. C» 5 Ceka « Joann. II. p. 99.
FloriJ V.
Graaf Floris tot eene Vo geljagt uitgenc» digd.



78 VADERLANDSCHE IX. Boek.
Floris V.
Wordt gevangen ,
en naar': MuiderSlot gebragt.
te. Woerden greep terftond 's Graaven Paard by den toom, en beet hem toe: Uit hebben, Meester, uwe hooge fprongen. Gy zult ons niet langer ringeloor en. Of "t u lief zy of leed, gy zyt onze gevangen. Midlerwyl, rukte Arend van Benskoop den Graave de Sperwer van de hand. Floris, die nog waande, dat men met hem jokte (o), werdt eerst uit den droom geholpen, door Woerden, die hem met een ftraf gelaat zwoer, dat hy Holland nimmer weer zien zou (ƒ>> De Graaf, eindelyk bemerkende, wat men met hem voorhadt, floeg de hand aan zyn zwaard, om zig te verweeren. Doch Velzen hadt het zyne reeds uit de fchede, dreigende den Graave den kop te klooven, zo hy 't geweer uittoog. Een van 's Graaven Dienaars, toen tusfchen beide rydende, werdt, zowel als zyn Paard, zwaarlykgewond. _ De jonge Heeren, Avennes en Voorne, ziende hoe 't hier gefchaapen ftondt, renden fpoorsftags naar Utrecht te rug: alwaar de tyding, die zy bragren, onder 's Graaven Vyanden, vreugde, onder zyne Vrienden, verflaagenheid'veroorzaakte. De Heer van Arkel nam deeze Jongelingen terftond in zyne befcherttiing, hen voerende eerst naar zyn Slot, te Gorinchem, en kor: daaraan, naar Dordrecht.
De Edelen, den Graave gevangen genomen hebbende, bragten hem, in alleryl, naar 't Slot Kröonenbürg (7/), aan den Vegtftroom gelegen, en den Heere van Amftel toebehoorende (r). Hier eene korte wyle vertoefd
heb-
Co) Melis Stoke, bl. 122.
(p) spiegel Hiftoriaal Cap. Xl.IV. bl. aoj.
(<7j Wm.h~.lv. Procvrat. ad ermum ia>5. p. 536»
^r) ld. p. 540.



IX. Boek. HISTORIE. 79
hebbende, trokken zy met hem voort naar] het Slot te Muiden, welk hy zelf hadt doen ftigten, of verbeteren (Y). Dit Slot, dat nog in wezen is, Haat, insgelyks, aan de Vegt, niet verre van de Zuiderzee. Men fchynt den Graave derwaards gebragt te hebben, om dat hier de naaste en bekwaamde gelegenheid was, om hem te fchepe naar Engeland te vervoeren, 't Was in den nademiddag of tegen den avond van den drieentwintigften van Zomermaand des jaars i2t;6 (O' toen Floris in dit Slot gebragt werdt, alwaar hy vier droevige nagtèn fleet. Woerden wordt, boven anderen, befchuldigd, dat hy den Graave hier veel ongemaks deedt lyden ( u ).
't Gerugt van 's Graaven gevangenis vloog vast, als een blikfem, 't gantfche Land door,' en trof de Edelen, die 't met hem hielden,1' maar inzonderheid de Gemeente, in de Ste \ den en ten platten Lande, met eenen diepen o fchrik: die terftond gevolgd werdt van eene * fierke begeerte om hem te verlosfen. In Ken-( nemerland en Waterland, en vooral in West' friesland, was elk op de been en in optogt naar 't Muiderflot. Men bemande, in alleryl, eenige Vaartuigen, die, de Zuiderzee langs ftevenende, omtrent het Slot bieeven kruisfen (v ), Waarfchynlyk, is dit reeds op den eerften of uiterlyk op den tweeden dag na 's Graaven gevangenis gefchied: en dan kan men
de
(O Melis Stoke, bl. 123. (t ) Melis Stoke, bl. 123. CO Spiegel Jliitoriaa! Cap. XLVI. bl. 203, 204. Cv) Melis Stoke, bl. 124. Spiegel Hiftoriaal Cap. XLVI. kl. 205.
'LORie
V.
XXL )e Holmdersn Westiezenuiringen et Muiter Slot.



8o VADERLANDSCHE IX. Boek.
Floris li
De Gr wordt van 't Mtüd(
dc reden begrypen, waarom de Edelen hem niet terftond te water vervoerd hebben. Al de dienst, dien deeze woefte menigte deedt, was, dat zy 't vervoeren des Graaven belette, 't Slot te beleggen of te beftormen flondt in haare magt niet. Ook waren ten minfte de Kennemers en Waterlanders zonder Opperhoofd ( w ). Over de Friezen, fchynt Klaas de Grebher , een Westfriesch Edelman in 's Graaven dienst, ecnig bevel gevoerd te hebben CV).
De Edelen, op 't Slot, vonden zig, ondertusfeheh, in geene kleine verlegenheid. Zy zagen de menigte der Hollanderen, te water en te lande, vast aangroeijen, en 't Slot van verre omfingelen. Onderling geraadpleegd hebbende, beflooten zy, den Graave eenen Brief te doen fchryven, waarby hy 't volk beval af te trekken, en hoop gaf, dat hy haast in vryheid gefield zou worden. Doch toen zy zagen, dat deeze list geene uitwerking deedt, alzo de domften ligtelyk bevroeden konden, dat de Brief den Graave afgedrongen was fjy), vonden zy raadzaam, 't Slot te verhaten, en Floris, was 't niet te water naar Engeland, ten minfte te lande naar Brabant of Vlaanderen, te vervoeren (z). Uit welk befluit, men afneemen kan, dat de Edelen nog niet voorgenomen hadden, den Graave van 't leeven te berooven. aaf Op den vyfden dag dan van zyne gevangenis , zet men hem, bekleed met eenen
<rraau-
r- -1
O) Melis Stoke bl. 124.
O') Sniegel Hiftoriaal Cap. XLVI. bl. 205.
O") Meus SroKE bl. 124, 125.
(,'z ) Wilhelm. Pruc.cs.at. tul ann urn 1295. p. 53;-.



IX. Boek. HISTORIE. 81
graauvven rok, om onbekender te zyn, te paarde ; terwyl hem de mond met een' handfchoen geflopt, de voeten onder 't Paard vast gebonden worden Qa). Sommigen fchryven, dat hem de vingers opgefple eten waren, om hem 't gebruik van toom en geweer te beletten Doch Stoke, die, uit den mond van een' Ooggetuige , gehoord hadt, hoe men den Graaf hadt behandeld (e)» maakt hier van geen gewag. Hei Volk,dat zig, veelligt uit vreeze van befchooten te worden, niet digt onder 't Slot fchynt begeven te hebben, hieldt ondertusfchen de toegangen van verre geflooten Qd): en lag, hier er daar, in 't Kooren, verfchoolen: welk laatfte men van de Naarders in 't byzonder gemelc vindt (e). De Edelen, weetende datdegemee ne wegen bezet waren, toogen, langs eenen om weg en door moerasfen (f), naar Naarden,er waren naauwlyks halfweg, by Muiderberg (g) gekomen, of Velzen, opkondfchap, voor ui gereeden, kreeg de Naarders in 't oog. H vroeg hun, wat zy zogten ? Datgy brengt, onze) Graaf, was het antwoord. Velzen daarop, hui den rug toewendende, keert fpoorflags weder om naar het overige Gezelfchap, welk met dei Graave volgde. En naauwlyks hadt hy, me weinige woorden, van de laage der Naarderei kennis gegeven (h), of de Edelen fchynen
een
fa) Melis Stoke, bl. 125.
O) Spiegel Hiftoriaal, Cap. XLVI. bl. 205.
CO Bl. 125.
Cd) Spiegel Hiftoriaal, Cap. XLVI. bl. 205. (e~) Melis Stoke, bl. 125. ff) Beka , in Joann. II. p. 99. , (g) Brief van Willem III. by MATTH<EUS Anal. Tom. III. j| 501.
(fi) Melis Stoke, bl. 125.
III. Deel. F
Floris V.
Slot, den weg op, naar
Naarden gevoerd.
1 I
t
: ff1
1
t' 1



82 VADERLANDSCHE IX. Boek.
Floris V.
En by Muiderberg vei moord.
eenpaarig, de dood des Graaven onvermydelyk gehouden te hebben. Zig tegen de Naarders, die terftond hulp gekreegen zouden hebben, met geweld, te verzetten, was niet doenlyk. En zo zy 't ondernomen hadden, was de uitflag, op zyn best, onzeker en gevaarlyk. De Graaf in 't leven te laaten, en de vlugt te neemen, moest hun, na dat zy hem dus mishandeld hadden, naderhand gewislyk zuur opbreeken. Velzen dan , terwyl hem, zo wel als den anderen, waarfchynlyk, diergelyke gedagten fchie'lyk door den geest zweeven, trekt, uit eigen' beweeging, of volgens fommigen * door Woerden aangezet (Y), zyn zwaard, en heft het, met beide de handen, om hoog, om 'er den Graave 't hoofd mede te klooven. Doch terwyl 's Graaven Paard, door deeze beweeging, verfchrikt, ter zyde uit, in een' floot fpringt, treft de flag zyne famengebonden' handen, die beide afgehouwen werden (k). Velzen, toen van 't Paard ftygende,gaf den Graave, in't water, nog eenige wonden. De anderen fchooten ook toe, en de rampzalige Floris werdt, door ruim twintig wonden, van 't keven beroofd. De Naarders, of, volgens anderen, de Friezen, ondertusfchen genaderd, vonden den Graave reeds vermoord (7); hoewel fommigen vernaaien , dat zy hem nog enkele woorden hebben hooren uiten («?). Twee Knegten, die nog aan 't woeden waren tegen den Graave, toen de Naarders of Friezen aankwamen, moesten 't met de dood bekoopen. Velzen liep gelyk
( ij Spiegel Hiftoriaal, Cap. XLVII. bl. 2cö.
O) Spiegel Hiftnrinal, Cap. XLVII. bl. 206.
(O Mkus Stoke, bl. 125. Spiegel ijiltot'. Cap, XLVII. tl.206,
Qti) Beka. m joaim. II, p. 95,



jzi.3>.33éadz.82r
^Jiovrè ywv GRAAVE ELORIS den TYFBEN.






IX. Boifc. HISTORIE. 83
gevaar, alzo hem zyn Paard ontloopen was: doch hy fprong op hec Paard van eenen zyner Dienaaren, en raakte mee eene wonde vry. Hy begaf zig naar hec Slot Kroonenburg, alwaar hy zig veilig waande («). De andere Edelen waren al vroeger ontvlugt. Woerden verliet deeze Landen (0), en is er, zo ver men weet, nimmer wederom binnen gekomen. Men wil, dat Amftel, met de zynen, eerlang, naar Pruisfen geweeken zynde, omtrent Elbing, een Steedje, Holland genoemd, heeft geftigt of helpen bevolken fj>). Doch hier voor is, behalve de oude overlevering, weinig grond. Anderen melden, dat hy, die reeds hoog bejaard was, eenigen tyd, door buitenlandfche Vrienden, onderhouden geweest zynde omtrent den jaare 1300, we¬
derom herwaards gekeerd; doch toen, zyne Stad Amftelredam, met houten bruggen en toorens, verfterkt hebbende, door de Haarlemmers en Waterlanders, overvallen en verdreeven is: waarna de nieuwe toorens en bruggen, door 't vuur, vernield werden (V). Doch hoe Gysbrecht wederom aan zo veel bewinds over Amftelredam, welks Heerlykheid aan Jan Perfyn, en naderhand aan Graave Floris was opgedraagen, geraakt ware, meldt niemant. 'sGraaven Lyk werdt terftondt uit het water gehaald, gebalfemd en eerst naar Alkmaar gebragt ; doch federt te Rynsburg begraaven 0>
Het
O) Meus Stoke, bl. 125* 126, 127. Spiegel Hiftoriaal Cap. XLVlI. bl. 206. (0) Mklis Stoke, bl. 127. (p) Zie Domselaar, Amftelr. bl. 256, 260. (q) Reka, in loann. II. p. 99. rr) Beka, in Wilhelm. II. p. 102. fs) Mbus Stok* in Floris v. bl. h6. in Jan I. bl. «48.
Fa
Floris V.
Velzen viugtnaar Kroonea. burg.



84 VADERLANDSCHE IX. Boek;
Floris V.
Het Ingewand bleef egter te Alkmaar, in eene Kiste, die aldaar nog te zien is. Te Muiderberg, alwaar hy vermoord was, werdt, in den jaare 1324, door Willem den III, Graave van Holland, eene Kapel getïigt, om zyne ziel, aldaar, ten goede te doen gedenken Q). Ook fchikte men vyfentwintig pond, om te Alkmaar, zielmisfen voor hem te doen; welke fiigting, door Willem den VI, in 't jaar 1414, naar den Haage werdt overgebragt (tiy De ongelukkige dood van Graave Floris was op den zevenentwintigften fV), of, volgens anderen, op den agtentwintigften (w) van Zomermaand des jaars 1296, voorgevallen. De eerstgemelde dag is, agt ik, de regte. i Dusdanig was het einde van Floris den V. Graave van Holland, die alle zyne Voorzaaten, in magt en aanzien, verre te boven ging. Hy is de eerite der Hollandfche Graaven, die zig, federt zyn Huwelyk met Beatrix, of veelligt eerst, federt de hulde, volgens fommigen, omtrent den jaare 1289, aan den Graave van Vlaanderen gedaan (a;) , in zyne open' Brieven, Graaf van Zeeland genoemd heeft. Ook nam hy, na de onderwerping der Friezen van den jaare 1288, den naam aan van Heere van Friesland (4). Hy verkreeg de
OpCO Vide Fmulat. Sacrar. SXSxm in Matth. Anal. T. IJl. p. 502. , „
C«) Zie De Riemer, BefUir. van 'sGravenh. I. Deel, V. Hoofd ft. bl. 207. Qvj Bïïka, in Joann. II. p. QQ. Cw) Goudiche Chron. bl 74. C^ Zie hier voor, bl. 50.
(4) By Boxiiorn, op Reigersb. II. Deel, bl. 96 en I. Deel, bl. 301. vindt men Brieven van de jaaren 1289 «n 1200, ten behoeve van Zierikzee en Schouwen ge-
gt-



IX. Boek. HISTORIE.
85
Oppermagt over de Landen van Amftel en Woerden, welker beheering, federt, ook aan de Graaflykheid van Holland kwam. Doch gelukkiger zou hy geweest zyn, hadt hy zig niet te diep ingewikkeld met Vorsten, die hem te verre in magt en rykdom overtroffen. De gunst der goede Gemeente,welke hy, door het fchcnken van wydluftige Voorregten, meer nog dan zyne Voorzaaten, hadt weeten te winnen, hielde hem lang ftaande. tegen de afgunst veeier Edelen, die, daarenboven, uit byzondere oorzaaken, op hen gebeeteu, hem in 't ongeluk ftortten, in well hy omkwam. Men fchryft hem de Stigtina toe van het Lusthuis Vogelenzang , in de Duinen, een groot uur gaans Zuidwestwaard; van Haarlem, gelegen. Ook heeft hy hei Hof in den Haage, door zynen Vader aan gevangen , verder voltrokken. In deeze Lustplaatfen, plag hy zig met de Jufferfchap ook met de Jagt en andere Ridderlyke oefe ningen te vermaaken (j). Nog geene drie maanden voor zynen dood, op den vyfder van Grasmaand, was zyne Gemaalin Beatris
over-
(y) Beka, in Joann. II. p. 98.
geven, in welken Floris de V. zig nog enkelyk Graaj van Holland noemr. By Balen {Dordrecht bl. 438.. noemt hy zig nog zo in eenen Brief van den jaare 1290 Doch ia en na 't jaar 129a, fchryft hy zig, gemeenlyk. Graaf van Holland en Zeeland en Heer van Friesland 'Zie zyne Brieven, by Balen Dordrecht bl. 438, 439 by Mattilhus ad Anonym. Ultra;. p. ril, enby anderen. Ik vermoed hierom, dat men, in eenen Briei van den jaare 1272, (by Boxhorn. Tbeatr. Urh. /Ml landia p. 270.) Graaf Floris den V, ten onregte, Graaj van Zeeland genoemd vindt.
F 3
Floris V.
Dood van de GraavinneBeatrix.
1



86 VADERLANDSCHE IX. Boek.
Jak I.
XXII. Staat des Lands na Floris dood,
Dverleeden. Zy werdt ook te Rynsburg be^ rraaven: doch bleef, om haare heufche vrienklykheid en gemeenzaamheid, by de Landmaten, lang in gezegende gedagtenis (z).
De dood van Graave Floris was oorzaak ran veele verwarringen, hier te lande. Hy hadt geene andere wettige Erfgenaamen na^elaaten dan zynen eenigen Zoon, Jan, die iig, verre van de hand, in Engeland bevondt. De Edelen en Steden waren wel eenpaarig genegen, om hem voor Graave te erkennen, Doch alzo hy ten hoogveen vyftien jaaren haaien kon, was 't vooral in deezen hagchelyken toeftand, noodzaakelyk, dat de klem der Regeeringe in handen van eenen bekwaamen Voogd gefield werdt. Doch wien men hier toe verkiezen moesc, werde van allen niec evenr eens begreepen. De Edelen waren, voornaamlyk, in twee Partyfchappen verdeeld. Eenigen hadden deel aan den aanflag tegen Graave Floris gehad, en werden, van de anderen , als Moor der s en Verraaders aangemerkt» Wolferd van Borfelen was, na de vlugt der anderen, de voornaamfle van deezen aanhang, fchoon hy 'er niet openlyk voor uitkwam. Dirk, Graaf van Kieeve, die, kort na 's Graaven dood, herwaards kwam, gedroeg zig ook, heimelyk, als een begunfliger der yerbonden' Edelen. Beide deeze Heeren waren volkomen in de Engelfche belangen. Ook zogten zy beide Jongkheer Jan als Graaf te doen erkennen. Doch elk van hun poogde hec bewind der Regeeringe, als Voogd, aan
zig.
(~) Melis Stoke m Floris V. bl. 115 ,



IX. Boek. HISTORIE.
CjO Melis Stoke, in Ftoiis V. bl. 128. in Jan I. bl. F4
zig te trekken. Eenige andere Edelen, en zulken, onder anderen, die het Verbond met Frankryk bezegeld hadden, en in de laatfte maatregels van Graave Floris getreden waren, wilden, daarentegen, de Voogdyfchap aan Jan van Avennes, Graave van Henegouwen, opgedraagen hebben. Hy was een volle Neef van Graave Floris, zynde uit zyne Moeye, Vrouwe Aleid, gebooren. Des fcheen hy nader dan iemant tot de Voogdyfchap geregtigd te zyn. De voornaamilen, die den Graaf van Henegouwen tot Voogd begeerden., waren Jan van Arkel en Henrik van de Lek. De Stad Dordrecht was 't ook met hen eens.
In deeze Stad, waren zy en veele anderen, op den derden dag na 's Graaven gevangenis, byeen gekomen, en hadden van dit zonderling voorval, door Brieven, aan Keizer Adolf, aan Sifrid, Aartsbisfchop van Keulen, en vooral aan Graave Jan van Henegouwen kennis gegeven. Doch zodra men, te Dordrecht, tyding kreeg van 's Graaven omkomen, ontboodt men den laatften, in aller yl, herwaards; die, zynen Broeder Guy vooraf zendende, verklaarde eerlang in perlbon te zullen volgen Qa). Men gaf ook ten eerfte kennis van 's Graaven omkomen , aan Eduard, Koning van Engeland, en verzogt hem, „ dat hy „ den jongen Graaf ten fpoedigften wilde „ herwaards zenden, en van eenige manfchap „ doen verzeilen, op dat hem de vyanden, „ die zynen Vader omgebragt hadden, niet
„ over-
Tan L ;,
Maatregels van eenige Edelen, om de Voogdyfchapvoor Jaa van Avennes te verzekeren.



88 VADERLANDSCHE IX. Boer.
Jan i.
* Leeha L. Leckc.
XXIII.
Beleg va 'c Slot Kroonei Jsurg.
"b) t'ide Acï. Pub. Anel. Tom. t. P. 111./.. 160.
ic) mus Stom, i« floris v. W. 128.
„ overvallen, en op gelyke wyze mishande„ len mogten". Uit welk fchryven blykt, dat zy ten minflen onkundig fchyhen wilden van het aandeel, welk de Koning, in den aanflag tegen Graave Floris, gehad hadt. De Brief, die nog voorhanden is (V), werdt overgebragt door Floris, Abt van Egmond. Hy was, uit den naam van Loef van Kiceve, den , Heere van Arkel, den Heere van de * Lek, • en alle de Edelen des Graaffchaps van Holland gefchreeven. Loef hadt hem, uit aller naam, bezegeld. Deeze Loef was een Broeder van Dirk, regeerenden Graave van Kleeve. Doch. om welke reden hy zig, hier te Lande, ophieldt, is my niet gebleeken. Hy hieldt, gelyk uit deezen Brief af te neemen is, ten minsten in 't eerst, de zyde dier Edelen, welke den Graaf van Henegouwen tot Voogd begeerden.
Terwyl de Edelen dus middelen beraamden, "om 't Land buiten meer verwarring te houj den, was de Gemeenre uit de Sleden en van het platte Land van Holland eri Wcstfriesland gerukt voor het Slot Kroonenburg, werwaards men wist, dat Velzen geweeken was De Heer van Zuilen en Gysbrecht van Tsfcljlein hadden zig ook onder de Belegeraars vervoegd. Naderhand kwam 'er Loef van Kleeve by, wien men, eerlang, het opperbevel over 't beleg opdroeg (V). Guy van Henegouwen, federt in 't Land gekomen, en te Dordrecht, Biet open' armen, ontvangen zynde, begaf
zig,



IX. Boek. HISTORIE.
89
zig, aan 't hoofd der Dordfche Poorterèn, ins gelyks, voor Kroonenburg. Heer Loef ontving hem minzaamlyk. 't Beleg werdt, van toen af, fterker voortgezet. Men plantte Blyden en regtce Evenhoogen op voor 't Slot. Doch 't leedt nog al een geruimen tyd, eer het bemagtigd werdt (d).
Velzen, die zig, nevens eenige andere verbonden' Edelen, op 't Slot bevondt, vleide zig, midlerwyl, met de hoope van ontzet. Men verwagtte dit meest van 'Wolferd van Borfelen, die eenig Volk op de been hadt (<?). i Doch wy zullen haast zien, dat de bevordering van zyn eigen belang hem thans geenen tyd liet, om aan dat van zyne Vrienden te denken. Jan van Kuik was de eenigfte, die, met vrugt, voor de belegerde Edelen, arbeidde. Hy bewoog Dirk, Graaf van Kleeve, om hem 't bevel over zeshonderd man toe te liaan, met welken hy voor Kroonenburg ' trok; in fchyn, om de Belegeraars te helpen; doch inderdaad, om, na 't bemagtigen van 't Slot, de Edelen in vryheid te Hellen. Waarfchynlyk, heeft hy Graaf Dirk fmaak in de Voogdyfchap doen krygen, en hem, daardoor tot het leveren van manfchap, bewoogen, hoewel de Historiefchryvers hier van geen gewag maaken. Zeker is 't, dat Dirk, te gelyk met de geworven manfchap, herwaards kwam. Kuik, met zyn volk voor Kroonenburg gekomen, maatigde zig al 't gezag over 't beleg aan. Wel haast, merk-
te
CO Melis Stoke, in Jan I. II. 131. CO Melis St«ke, hl, 139.
F 5
[AN I-
fan van
luik
soogt de jelegerie Edeen te verlosfen.



9o VADERLANDSCHE IX. Boek.
(f) Melis StpSE, in Jan I. U. i~i-i"3«
Jan I.
\ Slot wordt opgegeven.
Velzen eneeni andere worde' gedooi
de men, dat hy voorhadt, de Belegerden te verlosfen: 't welk 't Volk in hevigen toorn tegen hem ontftak. Heer Loef zelf fprak 'er zynen Broeder ernflig over aan, hem bedreigende met 's Volks hoogfte ongenade, indien, hy zig als een Voorfkinder van Moorders ge droeg. De Graaf hoorde hem koelzinniglyk aan; doch veranderde niet van voorneemen. De Belegerden, waarfchynlyk, door Kuik, onderrigt van de affpraak tusfchen hem en Graave Dirk, gaven 't Slot haast op, en lieten zig, door den Graave van Kleeve, gevangen neemen. Behalven Velzen, bevonden zig, op 't Slot, Arend van Benskoop, Kostyn van Boternisfe, Alewyn, Willem van Tellingen, Willem van Zaanden en eenige anderen. De Graaf van Kleef begeerde, dat hem de bewaaring der gevangenen toevertrouwd werdt. Doch de Kennemers en Friezen fielden zig hier vierkant tegen, en, grypende naar hunne wapenen, dreigden zy elk, die hun de Graavenmoorders onthouden durfde, de dood, wie hy ook ware. De Graaf, zig genoodzaakt ziende, om der woede des Volks wat te vieren, leverde Velzen en ZaanSeden en nog eenige anderen over, en behieldt \ Benskoop en Teilingen, en nog twee ande1. ren; die hy op 't Slot Kervenheim in Kleefsland voeren deedt (ƒ). 't Volk, de Edelen in zyne magt hebbende, flelde zyner woede geene maat meer. Velzen en Zaanden werden, met zo veel vinnigheid, aangetast en voortgefleept, als of men ze leevend verflin-
den



IX. Boek. HISTORIE. qï
(g~) Melis Stoke, bl. 13S, '34*
(k ) Beka, in loann. II. p- 99- . - . T
O') Melis Stoke, ?» Floris V. bl. 116, 117, 118, •/« Jan I. W. 139. *» (an II. W. 177-
C/fc) Melis Stoke, in Jan I. M. 139. (Ij Beka, i» Joann. II. p. 99.
( 5 ) Rowft/J cfl, zegt hy: 't welk betekenen kan, by is rondsom gerold, en dus, veelligt, tot het verdigtiél van het Spykervat gelegenheid gegeven heeft, van welke wyze van ftraffen men ook een voorbeeld meende te hebben, in de oude Romeinfche Historie. Zie Scr> vermis Oud Batav. bl. 279. Doch in het Baftaard-Latyn der laatere eeuwen, betekent Rotatus eft, hy is geraden! of geradbraakt. Vide Du Cange Glosfarium. Voce Rota N. r. Tom. V. c. m. 1506, 1507.
den wilde (g). Sommigen willen, dat zy, in deeze raazerny, fchielyk werden omgebragt. Doch 't blykt klaarlyk, dat men Velzen tyd gegund heeft, om, eer hy ftierf, ten aanhooren van *t volk (K), eene belydenis zyner misdaad te doen, die, door eenen Klerk, opgefchreeven werdt, en uit welken, de Kronykfchryver Stoke verfcheiden' byzonderheden ontleend heeft (*), welken wy reeds te boek gefield hebben. Volgens de laater' Kronyken, werdt Velzen, te Leiden, in een vat met fpykers beflaagen, langs de ftraaten gerold, en des deerlyk van 't leeven beroofd. Doch de oudfte Schryvers zwygen hiervan. Men vindt, dat zyne bekentenis naar Dordrecht is overgebragt waaruit men zou mogen vermoeden, dat hy daar te regt-gefield, veroordeeld en geftraft werdt. Een Schryver, die, omtrent het einde der veertiende eeuwe, overleedt (7), geeft te kennen, dat hy op een rad gelegd werdt (5). Dit zelfde
[an r.



92 VADERLANDSCHE IX. Boek,
(tri) Met.is Stoke, in Jan I. U. 134. (») Keka, in [onna. I. p. 99. (») Beka, ir. Joahn. I. £>. 99.
Jan I.
xxrv.
Dirk vai Kleef er Guy vai Henegouwenveruee3en 't be wind de Ilegeeringe.
de lot trof ook eenigen anderen, en onder deezen, Hugo van Baarland en Gerard van Kraayenhorst, die te Dordrecht en daaromtrent gedood werden. De Ingezetenen deezer Stad en de Zuidhollandfche Edelen in 't gemeen toonden zig zeer gebecten opdeMoorders van Graave Floris. 't Slot Kroonenburg werdt, ten minste voor een gedeelte, afgebroken (jn), en 't Muider-Slot, welk men ledig vondt, aan Dirk van Haarlem te bewaaren gegeven («).
Dirk, Graaf van Kleef, begon zig, federt, 1't bewind der Regeeringe aan te maatigen, , niet zonder veel tegenmorrens der Gemeente, die hem altoos als een begunfliger der famengefpannen Edelen verdagt hielde. Guy van Henegouwen, die flegts de plaats zyns Broeders bekleedde, hadt te weinig aanziens, om hem zulks te beletten ; doch alzo hem de Gemeente, met naame die van Zuidholland, gunftig was, vondt Graaf Dirk goed, het bewind mee hem te deelen. Men kwam eerlang overeen, dat Guy Zuidbolland beregten zou, en zig te Gecrtruidenberg ophouden. Terwyl Dirk het ovérig gedeelte des Graaffchaps zou bellieren, en in den Haage zyn verblyf hebben. Ondertusfchen gaf deeze verdeeling van 't bewind, dagelyks, tot veel gefchil, gelegenheid ("o). Ook befchuldigdc men den Graave van Kleeve, dat hy zwaare verteeringen maakte ten laste van den Lande,
en



IX. Boêk. HISTORIE. 93
en in den Haage kostbaar Hof hieldt (ƒ>).
In Engeland, hadt men zodra geene kennis van het omkomen van Graave Fioris gekree gen, of Koning Eduard was op middelen bedagt, om Jongkheer Jan in ' bewind van 's Vaders Graaffchap te doen ftellen. Zyn Huwelyk was tot nog toe niet voltrokken. Eduard oordeelde, met reden, dat het nu niet langer moest uitgefteld worden. Doch alzo 'er tyd noodig was, om 'er behoorlyke voorbereidfels toe te maaken, befloot hy twee Edelen, Christiaan van Raaphorst en Reinoud de jl'ermeny, en twee Kerkelyken, Richard de Haveringen Walter van Brugge, herwaards te zenden, met last, om te verzoeken, „ dat 'er, uit „ ieder der voornaamfte Landftreeken, ten „ minsten drie Edelen, en uit ieder der goe„ de Steden, ten minsten twee mannen, te„ gen S. Maartens dag, zynde den elfden „ van Slagtmaand eerstkomende, naar Enge„ land werden afgezonden, om met Jan van ,, Holland, Zoon en Erfgenaam van Graave „ Floris, over het voltrekken van zyn Hu„ welyk, over het bevestigen van het Ver„ bond, eertyds met Graave Floris gemaakt, ,, en over den toeftand deezer Landen te „ handelen*" De Geloofsbrief der Engelfche Gezanten was den veertienden van Herfstmaand te Berwick getekend, en gerigt aan de Baanderheeren, Edelen, Schepenen, Burgeren, en goede mannen en alle andere Ingezetemn der Graafjehappen en Landen van Holland, Zeeland, Zuidholland, Kennemerland en Friesland
(p~) Melis Stoke, in Jan I. bl. 135.
Jan i.
Koning Eduard poogtjan in 't bewind van 's Vaders Graaffchap te [lellen.



94 VADERLANDSCHE IX. Boe&<
Jan L
land (jf). De Koning fpreekt 'er, onder anderen.» met veel verfoeijing in, van den moord, aan Graave Floris gepleegd (6). Hy hadt zynen Gezanten niet alleen een Vrygeleide voor de Hollandfche Afgevaardigden (r); maar ook verfcheiden' Brieven medegegeven: één' aan Loef van Kleeve, den Heere van Arkel, den Heere van de Lek en de Hollandfche Edelen in V algemeen, in antwoord, zo 't fchynt, op den Brief, waarby zy 's Graaven dood bekend gemaakt hadden: één' aan Schepenen, Burgemeesteren en de gantfche Gemeente der Stad Dordrecht, één' aan Wouter van Kruiningen en de gantfche Gemeente van Zeeland, en één' aan de Burgers en goede mannen van Zierikzee, in Holland (7). Nog hadden zy eenen byzonderen Brief voor Loef van Kleeve mede, die ernftelyk verzogt werdt, te willen volharden, in de genegenheid tot den Koning, van welke hy, tot hiertoe, verfcheiden' blyken gegeven hadt. Eindelyk, bragten zy 'er ook éénen aan Wolferd van Borfelen, die reeds, in
by
CO Aft. Publ- Angl. Tom. I. P. III. p. 165. (O Aft. Publ. Angl. Tom. I. P. 111. p. 165.
( 6) Siniftris intelle&is rumoribus, zegt hy, de morte Florentii, quondam Comitis Hollandiee, doluitnus, & preecipue de mortis ipfius modo, qui, ob immanitatem fceleris, qua borribilis eft auditu &c.
(7) Men moet zig niet verwonderen,Zierikzeehier in Holland geplaatst te vinden. Zeeland, vooral, Zeeland Beoosten Schelde, in welk Zierikzee legt, was al van ouds, door onze Graaven, onder den naam alleen van Graave van Holland, beregt geweest. De naam van Graaf van Zeeland begon, weinige jaaren voor deezen tyd, eerst gebruikt te worden. Zie hier voof Bl. 84. Aant. (4),



IX. Boek. HISTORIE. $5
byzondere onderhandeling met het Engelfche • Hof, getreden was (_s~).
Midlerwyl was Jan van Avennes, Graaf van Henegouwen, in 't Land en te Dordrecht gekomen. Drie dagen hadt hy hier doorgebragt, toen hem reeds drieduizend man toegevallen waren. Van Dordrecht toog hy naar Delft. Hier hadt het vry wat werks in, eer hy zig voor Voogd kon doen erkennen, 't Gelukte egter binnen zeven dagen. Elk, die hem erkende, moest eenen eed van getrouwheid aan hem afleggen. Binnen korten tyd, kreeg hy zo veel aanhangs, dat de Graaf van Kleef, geene kans ziende, om zig in 't bewind te handhaaven, goedvondt het Land te ruimen (7). Zyn Broeder, Loef, die geenen kwaaden naam hadt by 't Volk, bleef, ten minsten tot in 't volgende jaar, in Holland (u).
De Engelfche Gezanten, in Holland gekomen, werden, fpoedig, met Afgevaardigden' uit de Edelen en Steden, te rug gezonden. Uit [ de Hollandfche Edelen, ftaken naar Enge- c land over, Dirk van Brederode, die, op zy- £ ne eigen' kosten, Vaartuigen uitgerust hadtg (V), Willem en Gerard van Egmond, Henrik, t Burggraaf van Leiden, Henrik Duf ui en Jan E Perfyn. Uit de Zeeuwfchen, Jan van Re- « nesfe. Hier werden, uit de Steden Dordrecht, Haarlem, Middelburg en anderen, ook eenige Gemagtigden by gevoegd (V).
Ee-
CO Aft. Publ. Angl. Tom. I. P. III. p. 165.
(O Melis Stoke, in Jan I. tl. 13^, 136. O ) Aft. Publ. Angl. Tom. I. P. III. p. 171. (v) Wilhelm. Procurat. ad annum 1206. p w, 00 Aft. Publ. Angl. Tom. I. P. III. p. 170. '
Jan ï.
Avennas komt te DorIrecht.
Wordt /oor Voogd :rkend,
xxv.
ïemaggdenit de Eelen en teden ;zonden m Graaf m uit n gel and haaien.



96 VADERLANDSCHE IX. Boek.
Jan i.
Eenen geruimen tyd, werden deeze Afgevaardigden ten Hove opgehouden f»: binnen welken, verfcheiden' gewigtige zaaken, den ftoat deezer Landen betreffende, in Engeland, verhandeld werden. Het Huwelyk van den jongen Graave werdt, op den zevenden van Louwmaand des jaars 1297, te Gipwick, voltrokken (3)): waarna de Koning, aan zynen Schoonzoon, vyfduizend zeshonderd en veertig ponden zwarten Tournois betaalde, in gevolge van de Overeenkomst, met Graave Floris getroffen (2); te gelyk twee Perfoonen, Reinoud Ftrrer en Richard de Havering, benoemende „ om de Morgengaaven van agtdm„ zend ponden jaarlyks, der Graavinne toe„ gelegd O), in Holland te vorderen, uit de „ inkomften der Graaflyke Landerycn, Bos„ fchcn en andere goederen, in den Ilaage, „ en door 't gantfche Land tusfchen de Maa„ ze en Zype, gelegen, indien dezelven zo ' ver konden (trekken: doch zo niet, uit an" dere Graaflyke inkomften (8)." Graaf Jan moest den Koning ook by eede belooven, dat hy, in Holland gekomen zynde, Ferrer en
Ha-
f Wilhelm. Procurat. ad anmim 1296. p. 551. ( y) Aft. Public. Angl. Tom. I. P- UI. p. 169. N. Trivet. ad omturn 1207. p. 297. ("2) Aft. Publ. Angl. Tom. I. P. III. p. i?*i^a) iSbi fuprg.
( 8 ) Deeze Inkomften worden , in den oorfprongkelyken Koningklyken Brief, waaruit wy dit ontleenen, in gebroken Fransch, genoemd cuflmne de Leinynes frend: 't welk ik, by gisfing, Regten op de uitgevoerde Wolle vertaaien zou. 't Schynt, dat de Graaven eenigen Tol geheeveti hebben van de Wolle, die, uit Engeland, herwaards gevoerd werdt.



IX. Boek, HISTORIE. 97
Havering, tot zyne geheime Raaden, aan-, Hellen zou, en nimmer tegen hunnen raad handelen, dan met kennis en goedvinden zyns Schoonvaders (F). De gefchillen, tusfchen Brabant en Vlaanderen ter eener, en Holland ter anderer zyde, werden, aan de bemiddeling en uitfpraak van Koning Eduard, verbleeven (V). Met één woord, de Koning toonde, dat hy zo veel gezags, als hy bekomen kon, over de Regeering der Landen zyns Schoonzoons, zogt magtig te worden. Ook verzuimde hy niet, by Keizer Adolf, door Brieven en Gezanten, aan te houden, op dat Graaf Jan, met de Landen, die Floris van 't Ryk ter Leen gehouden hadt, mogt verlyd worden, onaangezien hy niet in Perfoon verfchynen kon, om dezielven van den Keizer te komen verheffen (d).r
Terwyl dit in Engeland voorviel, werdt Holland beroerd, door Willem, Bisfchop van Utrecht: die, op zig zeiven t' onvrede, om . dat hy 't Slot Kroonenburg niet hadt ontzet, nu, aan eenen anderen oord, onrust brouwde. De Westfriezen hadden, federt het gevangen neemen van Graave Floris, zo veele! genegenheid jegens hem getoond, dat 'er geen j kans fcheen, om hen, in hunne trouwe, te doen wankelen. De Bisfchop egter ondernam het heimelyk, en flaagde naar wensch. Hy hieldt den Westfriezen voor, dat zy nooit fchooner kans dan tegenwoordig hebben konden,
(bj Aft. Publ. Angl. Tom. I. P. III. p. tfU (O Act Publ. Angl. Tom. I. /'. III. p. 1C9, 170. (y) Ad. Publ. Angl, Tom. I. P. III■ p. 155, 160^-1,172, 173-
III. Deel. G
[an i.
De Bisschopran Urechtlookt de IVestfriesen op, :n benagtigr.ïetSlotte Muiden.



oS VADERLANDSCHE IX. Boek."
Jan L
*Judex.
DeWcs friezen vemieli 's Graaven Slo ten.
den, om zig van de Hollandfche overheerfching te ontdaan, door het bemagtigen en vernielen der Graaflyke Sloten, die hen, federt eenige jaaren, in bedwang hielden. Straks kwam de oude begeerte tot Vryheid in de Westfriezen boven (e). En terwyl zy zig in Haat Helden, om 'c Graaflyk juk af te fchudden, rukte :de Bisfchop voor 't Slot te Muiden, welk hy hevig beftormen deedt. De Slotvoogd, Dirk van Haarlem, verweerde zig dapperlyk. Doch de meeste Burgtzaaten, geen herts genoeg hebbende, om 't Beleg door te liaan, drongen Dirk tot de overgaave. Hy bedong niets dan 't leeven, en bleef des Bisfchops gevangen (ƒ> Die van Muiden erkenden zig toen op nieuws voor Onderdaanen des Bisfchops en der Kerke van Utrecht, waarvan nog Brieven, op den vnaam van. Schout, Schepens, Raaden en gezamenlyke Poorters van Muiden gegeven, voor handen zyn (g). Jammer was 't, ondertusfchen, dat het Muiderflot, geene twee dagen langer, wederftand gebooden hadt. Avennes, die reeds met een Leger te Amftelredamme gekomen was, zou het, meent men, binnen dien tyd, ligtelyk hebben konnen ontzecten (h~).
t- De Wesfriezen, een aanzienlyk heir op de been gebragt hebbende, belegerden 't Slot
:n te Wydenes, welk door Boudewyn van Naaldwyk verdedigd werdt. Zy noodzaakten hem
haast
(O Melis Stoke in Jan i. bl 137- t*rg' Mieris Chari.
L Cf) Meu/stoke'» Jan L bl. 137. Beka in Willi. ïh p. 101. Cff ) dP"d He dam p. 228. C'0 Melis Stoke in Jan i. bi, 137*



IX. Boek. HISTORIE. 99
haast tot de overgaave, en de Vesting werdt ten gronde toe geflegt. 't Zelfde lot trof Eenigenburg (Y), en Nieuwendoorn, een Slot, welk toen nog niet geheel volbouwd was (&_)» doch naderhand wederom volkomenlyk herfteld werdt. Toen rukten zy voor 't Slot te Medenblik, welk Floris van Egmond, federt Baljuw van Dregterland en Hoogtwouder- i Ambagt (T), aanbevolen was. Dit Slot, fchoon' Bisfchop Willem den Westfriezen twee Blyden toegefchikt hadt, werdt te vergeefs eenen . tyd lang beftormd. Des befloot men den belegerden den toevoer af te lnyden, en hen door honger tot de overgaave te dwingen (m).
Terwyl dit in Westfriesland gebeurde, werdt Zeeland niet minder ontrust, van eenen kant, van welken men zulks minst zou verwagt heb- j ben, te weeten, door Zeeuwfche Edelen zei-, ven. Wolferd van Borfelen, die zig, federt 1 den jaare 1289 (V), buiten 's Lands, of ten 1 minsten niet dan in ftilte binnen deeze Lan-1 den onthouden hadt, vertoonde zig, al terftond na het gevangen neemen van Graave Floris, binnen Dordrecht, van zins om voordeel te trekken uit de onlusten, die Holland en Zeeland dreigden. Hy hadt zig, voor deezen , om zyne oogmerken te bereiken, van de hulp des Graaven van Vlaanderen bediend, en wilde nu dien zelfden weg inflaan. Den Dordtenaaren dan diets gemaakt hebbende, dat
men
CO Beka ik Wilhelm. II' p. ioi.
C*J Melis Stoke in Floris V. bl. 105. in Jan. h bl. 138. Handv. van Drechterl. bl. 50. (Ij Handv. van Drechterl bl. 49. C»0 Melis Stoke in Jan L bl. 138. C'0 Zie hier voor, bl. 50.
G 2
Jan I.
t Slot te VTedenblikbelé;erd.
XXVI. Voli'erd fan Borelen lokc le Vlaatingen in Valcheen.



ioo VADERLANDSCHE DL Bosk.
Midde' burg b kgerd.
men reden hadt, om voor eenen inval dsr Vlaamingen bedugt te zyn, die fchielyk vootgekomen moest worden, bewoog hy hen, om twee wel bemande Koggen onder zyn bevel te itellen, met welken hy naar Veere in Walcheren overftak (0). Wolferd, met deeze magt gefterkt, was genoeg gedekt tegen de Vrienden van Graave Floris in Zeeland. Doch alzo hy grooter uitzigten hadt dan zyne eigene veiligheid, hadt hy meer magt noodig. Hy begaf zig, derhalve, kort hier op, naar Vlaanderen, en bewoog Graaf Guy, die van zelf genegen genoeg was, om met het ongeluk van Graave Floris zyn voordeel te doen, tot het onderneemen van den inval in Walcheren , waarover hy te Dordrecht zo bekommerd gefcheenen hadt. Men kan naauwlyks twyfelen, of Koning Eduard, thans zo naauvv verbonden met Graave Guy, en zelfs met Borfelen in geduurige onderhandeling, heeft kennis van deeze onderneeming gehad; fchoon 'er de Historiefchryvers van zwygen. Zelfs mag men, op goeden grond, vermoeden, dat de inval, met overleg van den Koning, ondernomen is, om Avennes, die naauwe Vriendfchap met Frankryk onderhieldt, van de Voog- dyfchap te ontzetten. De Graaf van Vlaandee' ren Hak zelf, met zyn Leger, naar Walcheren over, en was zo dra niet geland, of hy iloeg het Beleg voor Middelburg. Wolferd hielp hem, leggende, om de Stad te benaauwen, eenen dam in de Arm, by de Sterkte Moryer, waardoor den belegerden, de toevoer
ts
CiO Meus Stoks in Floris V. W. iaj, 124,



IX. Boek. HISTORIE. 101
te water afgefneeden werdt. Men verzekerde, ten dien tyde, dat hy zig verluiden liet, het Slot Kroonenburg, toen nog niet opgegeven , te willen ontzetten, zo dra Middelburg bemagtigd zou zyn: 't welk, zo 'c geloof verdient, klaarlyk bewyst, dat hy met de verbonden' Edelen verltand hieldt (>). De Middelburgers, fchoon men hun, terwyl 't Beleg duurde, door fchoone woorden en eene aanzienlyke fomme gelds,tot de overgaave,poogde te beweegen, toonden zig des t'eenemaal ongezind. De Stad was reeds eenige maanden belegerd geweest, toen Avennes naar Zierikzee afvoer, om het ontzet te bevorderen. De tyding van zyne aankomst deedt de Vlaamingen befluiten, de Stad te verlaa:en. En terwyl zy hier mede bezig waren, deeden de Middelburgers eenen uitval, in welken zy den dam, die de Haven floot, doorftaken. Avennes, kwam toen, zonder vyand ontmoet te hebben, binnen Middelburg, alwaar hy, van de Burgers, met veel blydfchap, werdt ontvangen.
De toeftand der zaaken in Westfriesland liet hem niet toe, lang in Zeeland te vertoe-. ven. Hy vertrok dan; na dat hy met eenige Edelen, over het ontzet van het Slot teMedenblik, geraadpleegd, en hen bewoogen hadt, om hem, hiertoe, eenige manfehap by te zetten. Men leest, dat Wolferd van Borfelen, by deeze raadpleegingen, tegenwoordig geweest is (ej). Veelligt heeft hy,
den
(_p~) Melis Stoke in Jnn I. bl. 138, 139. Melis Stoke in 'jan I. bl. 140, 141.
G 3
[an L
t Beleg wordt spgejroken.
Avennes
sr.tzet ïetSlotte Weden>lik.



ioa VADERLANDSCHE IX. Boek.
Jaw I.
den veinsaart fpeelende, den Graave weeten diets te maaken, dat hy geen deel aan den aanflag der Vlaamingen gehad hadt; of misfchien heeft de Graaf de gelegenheid niet gunftig genoeg geoordeeld, om te laaten blyken, wat hy van Wolferd wist of vermoedde.
Avennes, in Holland te rug gekeerd, deedt, nog voor den Winter, Heirvaart befchry ven , om Medenblik te ontzetten. Onder de Edelen , die den togt hielpen doen, werden, behalven eenige Zeeuwen, Jan van Arkel en Nikolaas van Putten; onder de Steden, die van Dordrecht in 't byzonder genoemd. Avennes voerde zyn Leger te fchepe naar Westfriesland, landende te Enkhuizen. De Friezen, hier gelegerd, werden terftond verdreeven. 's Graaven benden ftaken, in 't voorttrekken, den brand in eenige Dorpen, 't welk den belegerden van 't naderend ontzet kennis gaf. Ook durfden de belegeraars den Graave niet afwagtcn, maar van voor 't Slot opbreekende, zagen zy om naar een goed heenkomen. In 't vlugten, werden hun vyfendertig man. afgeflaagen. 't Slot, daar men reeds groot gebrek hadt begonnen te lyden (V), werdt terftond van leevensmiddelen rykelyk voorzien. Avennes hadt voor, dieper in Westfriesland te dringen; doch de opgekomen' felle vorst noodzaakte hem zyn Volk af te danken , en de Schepen te Medenblik in de Haven te doen haaien. Zelf begaf hy zig naar Haarlem fV).
Hier
f>3 Bxka in Wilhelm U. p. hoi.
£s) Melis STOK» in Jan 1. bl. 124-144.



•IX. Boek. HISTORIE. 103
Hier kreeg hy, kort na zyne aankomst, tyding, dat de jonge Graaf van Holland, te Veere in Zeeland (ï), aangeland was. Wol ferd van Borfelen was thans Heer deezer Stede en der naastgelegen' Landeryen: welken hy van Graave Floris gekogt; in den jaare 1282, aan Graavinne Beatrix opgedraagen, en van haar, met 's Graaven toeflemming, wederom, tot een goed cnveillerflyk Eifleen, ontvangen hadt (V). Men wil, dat Graaf Jan het op Holland gemunt hadt, en alleen door tegenwind genoodzaakt werdt, te Veere in te loopen (V). Doch men heeft" dit waar fchynlyk alleen voorgegeven, om de heime lyke oogmerken des Engelfchen Hofs te beter bedekt te houden. Alle omliandigheden loopen famen, om elk opmerkende te doen befluiten, dat men waarlyk voorhadt, in Zeeland te landen. Koning Eduard heeft, ongetwyfeld, zynen Schoonzoon niet willen vertrouwen aan Jan van Avennes, die t'eenemaal in de belangen vari Frankryk was. En heeft hy dit niet willen doen, dan moest hy den jongen Graaf ook niet doen- aankomen in Holland, alwaar Avennes alomme voor Voogd erkend werdt, en veele vrienden hadt: vooral in 't Zuidelyk gedeelte van Holland, daar de landing zou hebben moeren gefchieden. Ook was 'er, voor 's Graaven vertrek uit Engeland , eene overeenkomst ontworpen of getroffen, volgens welke „ Wolferd van Bor-
„ felen
(_t~) Wilhelm. Procurat. ad annum 1297. P- 5,41■ (u) Zie een' Brief van Wolfert en Sibille zyn Wyf by Ecxj;orn op Reigersb. i. Deel, bl. 213.
(y~) IjEKA in Wilhelm XI- p. ioi.
G 4
Jan l.~ XXVII.
Graaf Jan de I. komt in Zeeiand. 1297.
Reden, ivaarom ïy niet in iolland andde.



ïo4 VADERLANDSCHE IX. Bom*
Jan I.
Geleide van Jar den I.
„ felen den Koning zekeren dienst doen moest, „ die njet genoemd wordt:" „. waartegen ds „ Koning beloofde, geene Vrede of liefland „ met Frankryk te zullen fluiten, zonder het „ flaaken van Wolferds Zoonen, die in Frank„ ryk gevangen zaten, te bedingen (V}". Nademaal men nu vindt, dat Wolferd, terftond na de aankomst des jongen Graafs, ger poogd heeft, den Graave van Henegouwen de Voogdyfchap te ontweldigen, kan men naauwlyks twyfelen, of de dienst, dien hy dtn Engelfchen Koning toegezeid hadt, heeft, onder anderen, hierin beftaan. Wat 'er van zy, de onderhandeling met Heere Wolferd; het aanzien, welk hy, terftond, by den jongen Graave hadt, en 't gene 'er verder gevolgd is, maakt het ten hoogften waarfchynlyk, dat de landing in Zeeland, niet by ongeluk, maar voorbedagtelyk, gefchied is.
De jonge Graaf werdt, niet alleen door de Hollandfche en Zeeuwfche Edelen, die naar Engeland vertrokken waren om hem af te haaien; maar ook door verfcheiden' Engelfche Heeren begeleid, aan 't hoofd van welken was Humfrid de Boun, Graaf van Hereford en Esfex (je). Buiten twyfel , heeft de Koning zynen Schoonzoon, gelyk men hem verzogt hadt (j), ook niet zonder Krygsvolk laaten vertrekken, hoewel men zulks, myns wectens , nergens gemeld vindt. Dat hy, door eenige Schepen , verzeld werdt , is
af
(w) Act. rtbl. Angl. Tom. I. P. III. p. i7i, (*) N. Tri vet. ad annum 1297. p. 297. Thom. Walsing» jjan ad annum 1298.
Zie boven, bl. 87.



IX. Boek. HISTORIE. 105
af te neemen, uit de uitdrukkingen eensHistoriefchryvers , meldende dat hy , met zyne Schepen te Veere, aanlandde (z).
Wolferd van Borfelen zag zig zodra geen' meester van den Perfoon des jongen Graafs en van de Engelfche Scheepsmagt, of hy poogde zig van de Voogdyfchap te verzekeren, en Avennes het Land te doen ruimen (V), of, zo fommigen willen, in hegtenis te neemen. De Henegouwer, hier de lugt van krygende, en geene kans ziende, om zig tegen den Engelfchen aanhang te verzetten, zonder zig zeiven en de Landen in merkelyke ongelegenheid te Horten, befloot de ftormbui, die hem dreigde, te ontwyken, en naar zyn Graaffchap te rug te keeren. Hy gaf van zyn voorneemenaan niemant kennis dan aan de Heeren van Arkel, welken hy te Dordrecht aantrof. Voor zyn vertrek van daar, liet hy den Graave van Holland verzoeken, om by hem te komen, op dat hy hem rekenfchap van zyn bewind doen mogt, indien zyn raad den Graave niet langer van dienst zyn kon. De Graaf, of Wolferd op 's Graaven naam, ontbood, in antwoord, zynen Neef by zig te Bridorp, in Schouwen; mids hy van min dan honderd man verzeld ware, Doch Avennes , hieruit nog klaarder befpeurende , dat men hem iet euvels brouwde, vertrok , onder 't geleide der Heeren van Arkel , uit Dordrecht naar Henegouwen. Men vernam , federt, dat Wolferd
we!
CO Wilhelm. Prochrat. ad anmmi 1297. p, 543. (_a) Bleus Stoke in J".;i I. bl. 174.
G 5
jAtf I.
XXVIII.
Wolferd van Borfelen maatigt zig de Voogdyfchapaan.
Avennes vertrekt naar Henegouwen.



io6 VADERLANDSCHE IX. Boek:
Tav t
XXIX De West friezen volkomen tot onderwerpinggebragt.
wel vyfduizend ponden gefpild hadt , om de wegen alomme te doen bezetten , en Vaartuigen in de Stroomen te leggen , op dat Avennes hem niet ontfnappen mogt. Doch al deeze omflag was vrugteloos. De Henegouwer kwam behouden t'huis (7>). Terftond na zyn vertrek, kreeg Wolferd de handen ruim ; om den Graaf en de Landen naar zynen zin te bellieren. Eenige Hollandfche en Zeeuwfche Edelen werden wel tot 's Graven Raaden benoemd, en waaarfchynlyk ook eenige Engelfche Heeren: doch de klem van 't bewind was in handen van Heere Wolferd, die al wat hy begreep in den Raad wist door te dry ven. Sommigen , die deel aan den aanflag tegen Graave Floris gehad hadden, begonden nu 't hoofd ook op te fteeken, zig verzekerende, dat zy van den jongen Graave, die geheel door Wolferd beftierd werdt, geen leed te dugten hadden (c).
' Het volkomen beteugelen der Westfriezen, ■ was het eerst, dat Jan de eerste ondernam. Wolferd en zyn aanhang hebben den Graaf, veelligt, hiertoe doenbefluiten, om dat zy deezen Landaart het bemagtigen van Kroonenburg betaald wilden zetten. Hoewel anderen melden, dat de Friezen beoorloogd werden, om dat zy Jan den I. niet voor eenen Zoon van Graave Floris , noch voor hunnen wettigen Graave hielden (d): tot welke gedagten, zyn lang verblyf in Engeland eenigen voet fcheen te geeven. In de Lente des jaars 1297, deedt
de
(h) Melis Stoke in Jan I. bl. 145, 146.
(.e) Melis Stoke in 'fan I. bl. 146.
ïd) Wilhelm. Procurat. ad ann/um 1297. p. 542,



IX. Boek. HISTORIE. 107
4e"Graaf een Leger te Alkmaar verzamelen: terwyl zig de Friezen, niet verre van hier, op de Vr oonergeest, ter neder floegen. De Graaf, de Friezen eerst te vergeefs tot onderwerping hebbende doen vermaanen , deelde zyn Leger in drie hoopen, en fchaarde dezelven in zulk eene goede orde, dat eenige Engelfchen , hier tegenwoordig, niet konden nalaaten te verklaaren „ dat zulk een Leger in „ ftaat was, om Engeland van de eene Zee „ tot aan de andere af te loopen (e)" Eer 't op een ftryden ging, fcheepte de Graaf een deel Volks in Koggen, die langs de naaste Meeren bleeven kruisfen, om den Friezen 't vlugten te water te beletten. Toen viel hy, met het overige deel zyns Legers, zo fel aan op de Friezen, dat 'er drie duizend op de plaats bleeven. Het Dorp Vroone, welks Ingezetenen deel aan den opftand gehad hadden, werdt plat gebrand. Doch de Ouddorpers, die zig ftil hadden gehouden , werden verfchoond (ƒ). Weinigen fneuvelden 'er van 's Graaven zyde; doch onder deeze waren Jan van Arkel ren Jan van Dortoge (g). Deeze flag viel voor op den zevenentwintigflen van Lentemaand (h). De Westfriezen onderwierpen zig, federt, den Graave , die hun eene zwaare Geldboete afvorderde. De Weduwen der gefneuvelden moesten, onder anderen, de helft haarer goederen afilaan (J). Men vindt niet,
dat
(e) Wilhelm. Procurat. ad anmim 1297. p. 545. £/) Melis Stoke in Jan i. hl. 147, Cg) Wilhelm. Procurat. ad aimian 1297. p. f47. (7*; Re ra in Wilhelm. ii. p. 101. ■ m Melis Stoke in Jan i. hl. 153.
Jan I.
't Dorp
Vroone verbrand



ïo8 VADERLANDSCHE IX. Boek.
Jan h
XXX. Ongelul kigeToj van BisfchopWillem tegen d Waterlanders.
dat de Hollandfche Graaven, na deezen tyd, wederom genoodzaakt geweest zyn , de wapenen in Westfriesland te voeren. De Westfriezen bleeven hun onderdanig, en werden, voortaan, gelyk de Landfchappen van Holland, van 'sGranven wege, door Baljuwen, beregt (Jkj.
De Bisfchop van Utrecht hadt zig van den
^opftand der Westfriezen meer voordeels beloofd dan de bloote overmeestering van het Slot te Muiden , welk hem in handen gevallen was. De beheering van gansch Hol-
e land was het minst, dat hy zig toegelegd hadt.
Om hier toe te geraaken, ftak hy , omtrent deezen tyd, over naar Friesland beoosten de Zuiderzee, en ondernam daar, den jongen Graave en de Hollanders van Ongeloove of Ketterye verdagt te maaken. Toen hy 't Volk hiervan, in openlyke Redevoeringen , de ooren vol geblaazen hadt , predikte hy eene Kruisvaart tegen de Hollanders, en bewoog eene menigte Friezen, om zig, onder zyn bevel, fcheep te begeeven, Hy hadt het op Waterland gemunt, en zogt by Monnikendam te landen. Doch de Kennemers en Waterlanders , op hunne hoede zynde, kwamen, met eenige fcheepen, op hem af, vernielden zyne Vloot, en noodzaakten hem, in een ligt vaartuig over te flappen , en de vlugt te neemen naar Overysfel. De Friezen, die gevangen bleeven, werden, niet dan na 't betaalen van een aanzienlyk losgeld, geflaakt (/).
Wol-
(i) Melis Stoke in Tan I. bl. 14.S.
(O Mems stoke in Jan L bl. 153, 154, Beka in Wühel».
II. p. 101.



IX. Boek. HISTORIE. 1051
Wolferd van Borfelen begon zig allengsTtens zo veel gezags aan te maatigen, dat zulks allen Edelen in 't oog ftak. Hy hadt van den Graave een Gefchrift weeten te verkrygen, waarby deeze zig met eede verbondt „ in alles den raad van Heere Wolferd
te zullen opvolgen, en hem te zullen be„ fchermen, indien hem, hierom, of om „ dat hy zig tegen de Moorders van Graave
Floris aankantte, eem'g leed overkwam; „ mids hy beloofde, den Graave altoos „ naar zyne beste kennis te zullen raaden: 't „ welk duuren zou, tot dat de Graaf volle „ vyfentwintig jaaren bereikt zou hebben." Dit Gefchrift, welk nog in wezen is (jn), was op den dertiglten van Grasmaand des jaars 1297, te Nyenroode, een Slot aan den Vegtftroom, getekend. Na dien tyd, Helde Wolferd zyner heerschzugt geene paaien meer. Hy en zyne Maagen beflierden alles naar hun welgevallen. Wolferd was niet llegts Hoofd van 's Graaven Raad; maar wilde eerlang Raad alleen zyn; fluitende nu den een', dan den anderen Heer buiten de gewigtigfle onderhandelingen , terwyl hy den jongen Graaf overal met zig herom voerde, en beveelen en zegelen deedt, 't gene hy goedvondt Dirk van Brederode was de eerlte, die, doot zyn toedoen, uit den Raad gezet werdt (V). Toen lag Jan van Renesfe, thans Baljuw van Zuidholland, aan de beurt, dien hy, van eenen toeleg tegen 's Graaven Perfoon, verdagt
maak-
(m~) ApuA Matth<eum Analeét. Tom. V. p. 549. (n) Melis Stoke in Jan L bl. '151, 153, 168. \o) Wilhelm. Pr/jcuilat. ad annnm 1297. ƒ>. 54a,
Jan I,
Groot gezag van Wolferd van Borfelen.



ïïo VADERLANDSCHE IX. Boek,
Jan I.
i
XXXI. Graaf Jan wordt in den Kryg van
Vlaanderen tegen Frankryk ingewikkeld.
maakte, en door een vonnis, te Veere geweezen , ten lande uit bannen deedt; waarna zyn Slot, Moermond, bemagtigd en geflegt werdt fj>). Eindelyk trok Wolferd al het gezag der Regeeringe aan zig; waarvan hy dg meesterlyk wist te bedienen , om zig jelven te verryken. Want, niet vergenoegd, lat hy, door een dubbel Huwelyk van zig zeiven met de Vrouwe, en van zyne Dogter met den Jongkheer van Voorne , deeze Heerlykheid in zyn Huis hadt overgebragt, deedt iiy zig, door den Graave ook verfcheiden* /erbeurd verklaarde adelyke goederen opIraagen: onder anderen de Landen van Woer3en en Benskoop (jf): van welken hy hec ïerlïe zo dra niet in zyne magt hadt, of hy leedt, om zig in het bezit te handhaven, tent Stoorden van den Ryn, tusfchen Woerden en: rlarmelen, eenen Burgt aanleggen (r) , van melken de Graften nog in wezen zyn.
Het aanzien van Heere Wolferd wikkelde den Hollandfchen Graaf, nog in dit zelfde jaar, in den Kryg in , dien de Koning van Frankryk in Vlaanderen voerde. Filips en Guy hadden den Graaf, byna op éénen tyd, aangezogt, om zig met ieder van [run te verbinden. En 't fcheen den mcesten Graaflyken Raaden toe , dat de ftaat des Lands thans ' vorderde , dat men Filips gehoor gaf. Doch hoe voordelige beloften le Koning ook deedt, Wolferd , verbitterd :egen Frankryk , wist door te dryven, dat
'er,
( ii) Melis Stoke in Jan I. bl. 149, 150. ( ij) Melis Stoke in jan I. bl. 151, 157. ( r) Melis Stoke in Jan I. bl. 158.



IX. Boek. HISTORIE. in
er, te Veere, een Verbond met den Graave van Vlaanderen gemaakt werdt , uit kragt van welk, de Graaf van Holland zynen Grootvader , Guy , met eenig Krygsvolk, . moest bylïaan. Terftond hierna , begaf Graaf Jan zig, aan 't hoofd van dit Krygsvolk , over Biervliet, naar Gend; doch men leest niet, dat 'er iets mede uitgeregt werdt. Ook hieldt Graaf Jan zig niet lang in Vlaanderen op (ï). Koning Eduard, die zig ook aldaar bevondt, floot , nog voor 't einde deezes jaars, een Befland met Frankryk, in welk Guy van Vlaanderen niet alleen ; maar ook de Graaf van Holland uitdrukkelyk begreepen was (Y). Sommigen hebben aangeteekend , dat de Heeren van Amftel en van Woerden zig onder ie1 Hollandfche benden in Vlaanderen vervoegd( hadden. Men meende, ten dien tyde, dzv de Zoonen van Graave Guy hun, hier toe,t by oogluiking, verlof zouden gegeeven hebben , hoewel zy er zig , by Graave Jan, met duure eeden, van zogten te zuiveren. Ondertusfchen trof het gezigt van de Moorders zyns Vaders den jongen Graave zo zeer, dat hy de oogen altoos naar de aarde geflaagen hieldt, als zy in zyne tegenwoordigheid verfcheenen (V).
Graaf Jan , te Veere in Zeeland te rug \ gekeerd zynde, bevestigde her Vredes - Ver- » drag, welk Wolferd van Borfelen, midler-E wyl, met den Bisfchop van Utrecht, bewerkt t^ hadt. De Bisfchop verbondt zig, in hetzelve,
CO Melis Stoke in Jan I. bl. 151, 152, i<^. CO Acl. Publ. Angl. Tom. I. P. II. fe 190, 192. £<0 Melis Stoke in Jan I. bl. i-jz.
r«i 1. -
De Heeren van traste! n Woerlen in 'laarzen.
'rede iet den isfchop in U:chu



ii2 VADERLANDSCHE IX. Bosk.
Jan I.
ve, „ den Graave van Holland, tegen elk, „ die hem, in zyn Land , den oorlog aan„ deedt, te zullen byftaan, den Keizer alleen „ uitgenomen (V). De Heerlykhedenvan Am„ ftel en van Woerden werden den Grave ter „ Leen opgedraagen, om 'er, naar zyn wel„ gevallen, eenen man in te zetten, die den „ Bisfchop hulde en Leenmans dienst doen „ moest". Wy hebben reeds gezien , dat Woerden aan Wolferd van Borfelen werdt gegeven: „ De Bisfchop behieldt het hoog Geregt in „ deeze Heerlykheden. Van Muiden, Weesp „ en 't goed by de Vegt bleef de Graaf be„ zitter, tot dat de Bisfchop, met zevenSto„ len zyner Kerke (9), plegdglyk verklaard zou hebben, dat 'er 't Stigt alleen regt op
,, hadt.
(y) Charta Wilhclmi Ann. 1297. apud Matth^eum de Jurc Gladii p. 495- Mieris Chartert)'. E Dttï, bl. 587, 588.
(9) Dat is, zeven Kerkelyken, in hun plegtig gewaad, welk eene Stok was. Zie, van derzelver gedaante, Matth.hus ad Bekam, in Analecï. Tom. UI. p. 327- vergeleeken met Tom. I. p. 255. In Kerkelyke zaaken, hadt zulk eene verklaaring de kragt van eene geregtelyke uitlpraak. In Burgerlyken, was eene . diergelyke uitlpraak in gebruik, Zeventuig genoemd, die ook de kragt hadt van een gerejuelyk Vonnis, en niet dan by hooger beroep kon worden vernietigd. Tot het doen deezer uitfpraak, werden zeven naaste belenden, vier land waards en drie zee waards, gekooren. Zie Handv. van 1412. by Kemp Goiincb. bl. 182. ter Leenkamer van Holland geregiltreerd Libro Privilegia 1.1404. In Dykzaaken, bediende men zig van deezen Zeventuig: gelyk blykt uit het derde Memoriaalb. genoemd naar liosE f. 51. Zie ook Handv. van Amft.bL 8, 20,23. Fan Kennemerland bl. 3. Van Enkb. bl. 2. Groot-Utr. Plakaatb. II. Deel, bl. 9. en veele andere plaatfea.



IX. Boek. HISTORIE. 113
„, hadt. Hier mede werdt alle voorige twist „ afgedaan en verzoend gerekend (»". De plegtige verklaaring, wegens Muiden, Weesp en 't goed by de Vegt, gefchiedde, terftond na 't fluiten van 't Verdrag, in de Domkerke te Utrecht (ar).
Doch deeze Vrede duurde niet lang. De Bisfchop hadt terftond berouw van 't gene hy beloofd hadt, en maakte zig, tegen 't volgende jaar, gereed, om de Hollanders, op nieuws, te beoorloogen (j). Wolferd, hier van verftendigd, bewerkte een Verdrag met Dirk van Herlaar, Heere van Ameide, waar by deeze zig verbondt, Graave Jan, tegen Bisfchop Willem, te zullen byftaan, en 't Slot te Ameide, door den Graave, te zullen laaten bezetten (z). Voorts riedt Wolferd den Graa- ' ve, dat men zig van 't Slot te Tsfel/iein, op de grenzen van 't Stigt gelegen, verzekeren j moest. Dit Slot behoorde onder de goederen der Heeren van Amftel, waarom Graaf Jan 1 oordeelde, dat hy 't met regt bezetten mogt.! Doch Gysbrecht van Ysfelllcin, Zoon van Arnoud van Amftel, die Maarfchalk van 't Stigt was, weigerde 't Slot den Graave in te ruimen. Terftond daarop, deedt de Graaf, op Wolferds raad, Heirvaart befchryven, en 't Slot belegeren. Al wat de Krygskonst dier tyden hadt konnen uitvinden, werdt in 't werk
ge-
O) Charta joann. I. apud Matth.eum de jure Gladii, r>. 420.
OO Inftrum. vide apud Matth. de jure Gladii p. 422. Cv5 üeka in Wilhelm. ii. p. 102.
(z) Charta slmn I2';8. apud Matthjecm dc Jure Gladii 1 Cap. 'XXV. p. 426»
III. Deel. H
Jan Is,
Wederom verbroken.
tSiotvan i'sCeliein,loor de Iollanlers beegerd,



ii4 VADERLANDSCHE IX. Boek,
Jan L
1298,
etï ge-
wonne:
gefteld, om 't Slot te winnen. De muurcn werden gebeukt, door geweldige zwaare fleenen, die de Blyden uitwierpen. De Burgtzaaten, die zig op de tranfen vertoonden, werden, door de Boogfchutters, van de Katten en Evenhoogen, welken men voor 't Slot geplant hadt, geveld. Gysbrecht zelf was niet op't Slot; doch zyne Egtgenoote, Vrouw Baart e, ftondt de felfle flormen door, zonder van opgeeven te willen hooren. Het vangen van Heere Gysbrecht, die, door Huibrecht van Kuilenburg, verrast was, benam haar den moed niet. Zy gaf voor, dat zy, buiten goedvinden van haaren Man, 't Slot niet durfde opgeeven (V). Omtrent een jaar hadt dit Beleg geduurd (£), toen de dappere Vrouw _aanboodt, 't Slot te willen ruimen, mids men haar en den haaren 't lyf en de vryheid behouden liet. Doch zy kon dit flegts voor zig •• zelve, en voor de helft der Burgtzaaten bedingen. Toen de Poort geopend, en men, langs horden, want de brug was reeds vernield, over de Graft, in 't Slot, gekomen was, werden 'er niet meer dan zestien weerbaare mannen binnen gevonden. Deeze geringe Bezetting werdt naar Dordrecht gebragt: alwaar men hen, ten overftaan van Aloud, thans, in Renesfe's plaats, Baljuw van Zuidholland, looten deedt, om 't leeven. Men hadt een' Hollandfchen Penning geflooten irt een rond bolletje, en een' Leuvenfchen, in een ander, van gelyke verw en gedaante. Die
't
O) Melis Stokb in Jan I. U. 155, 155. O 5 Beka in Willr. f. 105.



IX. Boek. HISTORIE. |f£
*t laatfte bolletje trokken, verbeurden 't lyf, 6n werden terftond onthalsd. De anderen behoorden, volgens 't Verdrag, op vrye voeten gefteld geweest te zyn • doch Aloud hieldt hen, tegen regt, gevangen, 't Slot te Ysfelftein, den Graave in handen gevallen zynde, werdt aan Wolferd van Borfelen, op zyne bede, gefchonken (e).
De heerschzugt van deezen Gunfteling, aanwasferidé met de vermeerdering zyner goederen , bragt hem, omtrent deezen tyd, ook in den haat by de Gemeente der Hollandfche Steden. Hy hadt, onlangs, zo merkelyke verandering in de Munt gemaakt (V), dat 'er de handeldryvende Ingezeténen deezer Landen zwaar door gedrukt werden. Veel ongenoegen en morren baarde dit, in de Steden. Men wenschte Heere Wolferd van kant, en wilde hem zyne wanbedryven, met eenen wreeden dood, betaald zetten. Eeh verfchil, welk hy, federt, met de Stad Dordrecht kreeg, hielp de Gemeente geheel aan 't hollen, en hem aan een ongelukkig einde.
Dordrecht hadt, zo wel als andere Steden,: by Brieven van Koning Willem, Graave van i Holland (e), het Voorregt verkreegen „ dat1 „ de misdaaden, aldaar begaan, nergens an-. & ders, en doör niemant dan door Schepenen < j, der Stad, beregt mogten worden (ƒ)". My ' is niet bekend, dat 'er ergens Brieven, in ' welken dit, met zo vede woorden, gelezen'
wordt $ i
CO Melis Stoke in Jan I. li. 157'. CO !?eka in VVilhelm'lI. p. 102. CO Melis StokS in Jan I. bl. i^y. (ƒ) Beverwyk Dotócclitj bl. 303.
H *
[an i.
xxxii.
Oorzaaken vari den val van Heere Wolferd.
Dé Bal-
uw Aoud en /Volferd ;oeken :ene inireuk te loen op é DörIrechtbhe



n6 VADERLANDSCHE IX. Boek.
Jan I. Voorregten.
1299.
wordt, voorhanden zyn; doch in eene Handvest, door denzelfden Koning Willem, in 't jaar 1252 gegeven, worden geene andere dan Schepenen genoemd, om, zelfs zonder hooger beroep, vonnis te vellen. Ook wordt 'er duidelyk in verklaard „ dat Schepenen blyven „ zouden in het Regt, waarin hunne Voor„ zaaten plagten te zyn:" welk Regt, naar alle waarfchynlykheid, geen ander geweest is, dan het Regt, om misdaaden, te Dordrecht begaan, ook alleen aldaar, door Schepenen, te doen beregten (g). Aloud, Baljuw van Zuidholland, aangezet door Heere Wolferd, ondernam, in 't jaar 1299, eene inbreuk op • dit Voorregt te doen. Men hadt te Dordrecht eenige Misdaadigen in hegtenis, over welken de Baljuw eene ftille waarheid, gelyk men toen fprak, bezitten wilde (1). De Schepens, oordeelende, dat hun dit Regt alleen toekwam, wilden 'er zig ook van bedienen: gelyk zy deeden. Naderhand beweerden zy, dat de Baljuw zelf zyne toeftemming gegeven hadt tot het gene zy gedaan hadden: hoewel deezï zulks ontkende. Terwyl de Schepens met de Regtsvordering bezig waren, kwam Wolferd, van den Graave verzeld, te Dordrecht. Hy eischte terftond, dat hem de Hukken van
'c
Cgj Handv. by Balen Dordr. bl. 421, 423.
( 1) Eene ftille waarheid bezitten heet men nu, ïn ftyl van regten, pnecedente informatie neemen. Volgens de Privilegiën, gefchiedde zulks, van ouds, alleen over zekere zwaare misdaaden, door 's Graaven Baljuwen. Anders, door Schepenen. Zie Handv. van Kennemerland, bl. io. Erfgraafl. Bediening, ÜU Deel, bl. 30.



IX. Boek. HISTORIE. 117
't geding behandigd werden, voorwendende, dat de zaak tot 's Graaven Regtbank behoorde. En indien de misdaad hoog Verraad geweest zy, gelyk fommigen willen, fcheen Wolferds voorgeeven zo ongegrond niet, als men te Dordrecht waande. Doch waar in de misdaad der gevangenen beitaan hebbe, blykt niet klaar. Zeker is 't, dat de Schepens de Hukken weigerden over te leveren, ernftelyk beweerende, dat zulks met hunne Voorregten flreedt. Wolferd, hier over geftoord, dreigde de Schepens met de Gyzeling, en beval eenigen van hun den Graave te volgen, die, terftond hier op, over Delft naar den Haage vertrok. Die Schepens, welken Wolferd gebooden hadt, te Delft te komen, liepen, om het voorftaan hunner Voorregten, meest by hem in 't oog. Men oordeelde, hierom , te Dordrecht, dat zy niet onverzeld vertrekken moesten. Hun werden, derhalven, een goed getal van Gemagtigden uit de Wet. houderfchap toegevoegd, zo dat zy, in 't geheel , tien of twaalf fterk waren. Jan de Molenaar en Pieter Heeren Tielemans Zoon zyn de eenigften deezer Gemagtigden, welken men met naam en bynaam genoemd vindt. Nog drie anderen, Jakob, Plein en Pauwels, worden, naar het eenvoudig gebruik dier tyden, alleenlyk by hunne voornaamen befchreeven: van welken drie, de twee laatften meest voor de Voorregten geyverd hadden. Ook bleeven zy te Delft, terwyl eenigen der anderen den Graave, in den Haage, kwamen fpreeken. Na dat zy hier eenigen tyd verII 3 toefd,
fAN I.



113. VADERLANDSCHE IX. Boek,
fprong 11 «uur der ge regtel} en op baare
toefd hadden, alzo Graaf Jan, buiren WoU ferd, die eerst niet ten hove was, geen be^fluit kon neemen, vroeg men hen, naar de andere Afgevaardigden, in 't byzonder naar Hein en Pauwels, die nog te Delft waren. Dit deedt hen vermoeden, dat men iets args met deezen twee voorhadt: die, hier van ger waarfchuuwd, terftond naar huis keerden. De Graaf en Wolferd begaven zig ook, kort hier op, naar Delft, waarfchynlyk met oogmerk, om de twee yveraars te doen vatten. Doch toen men vernam, dat zy vertrokken waren, werdt 'er, voor de Delftfche Wethouderfchap, over 't gefchil gehandeld, niet zonder veel hevigheid van wederzyde. De Baljuw Aloud boodt aan, in een Kampgevegt te willen treeden, tegen elk, die 't met de Schepens hieldt. Doch die van Delft oordeelden, dat men der Steden Voorregten, aan den uitflag van een Kampgevegt, niet behoorde te waagen. Toen wendde men 't over eenen anderen boeg. Hein en Pauwels werden in 't ongelyk gefield, om dat zy den Graave niet hadden durven afwagten. Men kreet dit voor wederfpannigheid uit, en nam het zo euvel, dat de Graaf de Stad Dordrecht met zyne hoogde ongenade dreigde, en verfbord naaiden Haage keerde.
Indien wy, in 't voorgaande gedeelte deeen zer Historie, niet een en andermaal gezien hadden, dat het houden van Kampgevegten, 'ke om moeijelyke gefchillen te beflisfen, ten deern- zen tyde, in gemeen gebruik was, zou _ 't veelen Leezeren vreemd voorkomen, hier
den



IX. Boek. HISTORIE. no
den Baljuw Aloud de Schepens van Dordrecht of derzelver Voorftanders te hooren uitdaagen tot een Kampgevegt, waaraan hy het regt zyner zaake fcheen te willen verblyven. 't Zal dan, agt ik, hier niet te onpas komen,1 dat wy den oorfprong en natuur deezer zonderlinge gewoonte kortelyk nafpooren, en 't verhaal van den uitflag der Dordfche tweedragt zo lang verfchuiven.
De woeste en oorlogszugtige Volkeren, die deeze landen, oudtyds , bewoonden, den Christelyken Godsdienst hebbende aangenomen, verlooren hunnen ouden aart en zeden niet, dan na verloop van veele eeuwen. De Geestelyken, de eenigiTe geleerden onder hen , waren geheel onbedreeven in het natuurlyk Regt, en in de gronden der zuivere Regtspleeging: 't welk hen t'eenemaal onbekwaam maakte, om 'tVolk, hierin, te onderwyzen, of te regt te helpen. De bygeloovigheid, aan welke zy vast waren, maakte hen hier toe te onbekwaamer. Men befpeurde dit, onder anderen, aan den weg, dien men infloeg, om moeijelyke gefchillen re beflisfen. 't Lot werdt, in 't gemeen, gehouden voor iet heiligs, en dat onder byzonder bellier ftondt van de Hemelfche Voorzienigheid. Een befchuldigde, die de misdaad ontkende, werdt, derhalve, veroordeeld, tot moeijelyke proeven: waarvan de meer of min onzekere uitkomst gehouden werdt, door de Voorzienigheid, bepaald te worden. Hierom kreegen deeze proeven den naam van * Goddelyke Regtfpraaken. Somtyds * was de befchuldigde gehouden, de hand inl H 4 zie-
Jan ï.
Kauipgevegten,lier te Lande.
Judicia )ei.



iao VADERLANDSCHE IX. Boek:
Jan I.
ziedend water te fteeken, 't welk, in de Friefche Wetten, den naam draagt van Ketelvang (TV); of gloeijend yzer aan te tasten (T),of over brandende kooien te gaan (T): en hy werdt vry gefproken, als hy dit deedt, zonder befchadigd te worden. Voorts was er nog eene proef in gebruik, beftaande in zig met opgeheeven' armen, zekeren tyd agter een, voor 't gewyde Kruis te Hellen (7). Doch geene proef was gemeener dan die van het Kampgevegt (tk), waarvan de uitflag, even gelyk de uitkomst van den Kryg onder de Turken en Tartaarën nog tegenwoordig, voor een Goddelyk Vonnis, tusfchen den aanlegger en verweerer des Kamps, gehouden werdt. De wetten bepaalden, welke Perfoonen met eikanderen kampen mogten; en met welke wapenen , en op welk eene wyze, de kamp moest gefchieden. Wanneer 'er eenig gefchil ontitondt, welk, by gebrek van getuigenis aan de eene of de andere zyde, door den Regter, niet bellist kon worden , of wanneer eene der partyen, verkooren hebbende, 't gefchil aan een Kampgevegt te Hellen, de andere party hierin hadt doen bewilligen, beval de Regter het houden van een Kampgevegt. 't Gebeurde zelfs, fomtyds, dat zulke Schepens, die men hieldt onbekwaam te zyn, om als Regters over zekere zaak te zitten, tot eenen
Kamp
Leg. Frifron. 77;.'IIJ. Leg. VIII- Tl. X.V. Leg. III. Friciclie' Regt. bv Schotans. */. 46.
O') Friefche Heat. els boren bl. 123. Cap X'CVII.
(70 Caroli Magiïi Leg. N. CV. c.1161. Et*n. Qeorg.
CO Caroli Magni Capit. Am. 779. N. X. e. 544. B,4u Geof?.
t;'0 Leg- Frifion. T.l. V. leg. I.



IX. Boek. HISTORIÉ. isi
Kamp werden uitgedaagd; wanneer zy zig van gehuurde Kampvegters konden bedienen, om voor hun te ftryden (»). De Vrouwen ook, eenig gefchil hebbende, dat, door een' Kamp, beflegt worden moest, bedienden zig van zulke huurlingen: of zo 't gefchil haare eer be. trof, en zy, in fchoonheid of aanzien, uitltaken onder haars gelyken, kampten de Ridders , die haare gunst zogten , voor haar. Wy hebben reeds gezien (o), dat de Kampgevegten, tusfchen Hollanders of Zeeuwen en Vlaamingen, te Brugge gehouden moesten worden. En men vindt, dat zulks , nog in den aanvang der vyftiende eeuwe, met kennis van den Graave en den Raade van Holland, beflemd is, zynde toen Jan van Necke aanlegger, en Heer Adryaen van Treslonge verweerer des Kamps (ƒ>). Ook blykt, dat 'er, omtrent dien zelfden tyd, voor Graave Willem den VI, in Henegouwen gekampt is, om eenen doodflag te bewyzen; met dit gevolg, dat de befchuldigde , den kamp verliezende, onthalst werdt Doch te Delft, te Leyden, in den Haage, en op andere plaatfen in Holland, werdt ook, meermaalen, gekampt (V). Men Helde eenen dag vast, tegen welken het Kampveld , met een gefchooren touw, afgetekend werdt. Men bepaalde 't getal en de foort der Wapenen. In de oudfte tyden ,
ïtreedG
(n") Keure van Zeel. van den Momb. Florcns Art. LIL Lat, LXX. Belg.
Coj II. Deel bl. 254.
(p) I. Memoriaalb. Rose ƒ. 9 vers c? frqi. («) Moisstrelrt Liyr. I. Qbap. XKlil. ƒ 19. CO zh Eifgraall. Bedien. 'III. Deel, bi. 37. 1
H 5
Jan ï.



ia» VADERLANDSCHE XI. Bosk
Jan ï.
ilreedt men met Hokken (», naderhand met zwaarden of degens. Men nam verfcheiden' andere naauwkeurigheden in agt, -{trekkende, om den eenen Kampvegter geen voordeel boven den anderen toe te Haan. Ook moesten de Kampvegters, voor 't aangaan van den^ ftryd, biegten en 't Avondmaal ontvangen; 't welk nevens eenige andere byzonderheeden, gezien kan worden in de Rekening der onkosten op een Kampgevegt, in de veertiende eeuwe, tusfchen JVillem van Leeuwen en Boudyn Jamzoon, Hollandfche Edelen, te Delft, gehouden (V). Een Kampvegter werdt gereekend overwonnen te zyn, als hy viel, of als hyopden grond geworpen werdt, of als hyoverdelyn uit het kryt of vegtperk werdt gedreeven. Hy moest dan, in Zeeland, den Graave drie pond aan boete betaalen f», en verloor, daarenboven, zyn geding. Deeze wyze van regtspleegen bleef, eeuwen agter een, m gebruik. Doch na dat men, in de twaalfde eeuwe,het tweede gedeelte van 't Wetboek van Justiniaan gevonden hadt, begon de lust te herleeven, om zig in 't Roomfche Regt te oefenen. Allengskens veranderde de wyze van rectspleegen, in Italië, in Frankryk, en ook hier te Lande. Men begon zig alleen van fchriftelyke en mondelinge getuigenisfen te bedienen, in de Rechtsplegingen. Men hieldt openbaare Registers, waaruit de adeldom, de ' r wetti-
f j") Caroli Magni Leg. N. LXVI. c. IKI-Edtt. Georg. ' (_/)%>S. van Leeuwen Roomsch Holl. Regt. ÊoekW.
Diï*Sê*™%° Moflft. Florens Art, XXXVII. Lat. XL. Bclh.



JX. Boek. HISTORIE. 123
wettige geboorte, de ouderdom , het huweJyk en andere dingen, waar over gefchil vallen kon, beweezen konden worden (v). Men llelde zelfs de byzondere Lands-gewoonten , die, voorheen, alleen in 't geheugen plagten bewaard te worden, in gefchrift: wordende onze meeste oude Steden-Keuren en Handvesten, met reden, voor zulke befchreeven' Gewoonten gehouden. Door deeze middelen, fneedt men de gelegenheden tot veele Kampgevegten af % die , eindelyk , genoegzaam alleen, onder luiden van adel of van den degen, in gebruik bleeven. In Engeland, heeft de Koning nog zynen Kampvegter , die aanbiedt zyns Heeren Regt tot de Kroon, tegen elk, met de wapenen, te verdedigen, Ook vind ik, in den aanvang der beroerten van de zestiende eeuwe, nog een voorbeeld van iemant hier te Lande, die openlyk heeft aangebooden, zynen goeden naam, in eenen Kamp, te willen voorftaan Evenwel waren de geregtelyke en openbaare Kampgevegten, en vooral de vuur- en water- en andere proeven, al lang te vooren, hier te Lande, in onbruik geraakt. Zelfs begon men, in den tyd, welks Historie wy nu befchryven , de onzekerheid van de wyze van regtspleegen , door een Kampgevegt, reeds, in zo verre, te zien, dat die van Delft, gelyk wy aanmerkten, geenen zin hadden, om de Voorregten der Steden, en dus ook niet die van Dordrecht, aan een Kampgevegt te hangen.
De
( y) L'Efprit des Loix livr. XXVIII. Cti. XMV. p. m. 188. O) Zie Bor. VI. Boei. tl. 278 (.394]
Jan I.



134 VADERLANDSCHE IX. Boer;
fan I,
Dordrecht , met een Beleg gedreigd , ftelt zig in ftaat van tegenweer.
WedcrzydfcheVyandeJykhedei
De Afgevaardigden der laatstgenoemde Stad wederom t'huis gekomen zynde , en verflag gedaan hebbende van 's Graaven bedreigingen , nam men dezelven zo zeer ter herte, dat men befloot, zig in ftaat van tegenweer te ftellen. Terftond werden 'er vier Burger Hopluiden gekooren. Men vaardigde Brieven af, aan alle de goede Steden van Holland en Zeeland, die gebeeden werden, zig de zaak van Dordrecht, als eene gemeene zaak, te willen aantrekken. Kortom, men verzuimde niets, om zich tegen den Graave, of liever tegen Heere Wolferd en den Baljuw Aloud, fterk te maaken.
't Leedt niet lang, of de Stad werdt belegerd. Wolferd hadt voor, haar den toevoer af te fnyden,en haar daar door tot onderwerpirg ' te brengen. Witte van Haamfteede werdt , tegen zynen dank, op 't Huis van Putten gelegd. Nikolaas van Kats lag beneden de Stad, te Alblasferdam, en hieldt Uitleggers op de Merwe, die de Vaart naar de Stad beletteden. De Baljuw Aloud, wien \\\\x\%Kraaijcflein, te Slydrecht, boven Dordrecht geleegen, aanbevoolen was, hadt den ftroom met paalwerk belemmerd. Eene enkele Kogge, onder zyn bevel ftaande, by nagt, ondernomen hebbende de Stad te naderen, verwekte zoo veel opfchudding onder de Burgerye,dat elk te wapen liep, en zo wel te water als te lande, ter Stad uit, naar Kraaijeftein toog. Aloud, die toen niet op 't Huis was, mengde zich bedektelyk onder den hoop, en hadt het geluk van onbekend te blyven, tot dat hy, voor 't Huis gekomen, zig omwendde, en
met



IX. Boek. HISTORIE. 145
met eenigen der zynen, op de Burgers aanviel. Al wykende geraakte hy over de Valbrug binnen 't Slot: by welke gelegenheid, Hein, de dappere voorvegter der Dordrecht fche Vryheden, in 't water gedrongen werdt. Eer men hem gered hadt , was de valbrugwederom opgehaald. De Burgers, geen voor. neemen hebbende , om 't Slot te winnen , keerden, fchier zonder verlies, terug. Doch van Alouds zyde waren 'er eenigen gefheuveld. Dit viel in 't laatst van Hooimaand voor.
Aloud van 't gebeurde aan Heere Wolferd kennis gegeven hebbende, befloot deeze,met den Graave, naar Zeeland te vertrekken, en aldaar Heirvaart tegen Dordrecht te befchryven. De Hollanders, hier de lugt van krygende, en den Graaf ongaarne willende misfen, floegen aan 't morren tegen Wolferd. Zyn Schoonzoon, Gerard van Voorne, hadt, zoo men wil, de koenheid van hem de vriendfchap op te zeggen, indien hy den Graaf vervoerde. Wolferd, ondertusfchen bevroedende, hoe zeer hy by de Hollanders in den haat geraakt was, agtte zig niet langer veilig in den Haage, Hy begaf zig, derhalven , op eenen nagt, van daar, den Graaf, dien hy, in alles naar zyn hand zetten kon, medevoerende. Om niet ligtelyk agterhaald te worden, deedt hy alle de bruggen agter zig afbreeken, rennende te post naar Schiedam, van waar hy naar Zeeland overiteeken wilde.
Doch het vervoeren des Graaven was zo1 dra niet rugtbaar geworden, of 't Hof en 't I gantfche Dorp 's Graavenhaage was in oproer. De jonge Graavin kermde over 't verlies
Jan h
XXXIII, Wolferd
300gt
.net 'derz Graave naar Zeeand te /lugten.
Vordt ■gterlaald »



ia6 VADERLANDSCHE IX. BoeK,
Jan L
gevangen,
en te
Delft wreed lyk or gebraf
lies van haaren Egtgenoot, en verwekte zo veel medelyden in de Gemeente f dat veeleri zig gereed maakten, om de vlugtenden te vervolgen. In weinige uuren, waren zy te Vlaardingen, en hier vernomen hebbende, dat de Graaf wel van land gefteekert was i, doch, door de ftilte, weinig vorderen kon , bragten zy al wat volk voeren kon , tot Booten en Vischfchuiten toe, te water, en roeiden hem, met alle kragt, agter aan: terwyl zy de lugt, met luid roepen om hunnen Graave , vervulden. Haast had men hem ingehaald, en nog- fpoediger bewoogen, om terug te keeren. Wolferd, die by hem was, moest zich gevangen geeven, en werdt, nevens zyne Huisvrouw, naar Delft gevoerd, en op 't Steenhuis gelegd. Zyn Schoonzoon , Gerard van Voorne, dien hy , met geweld , uit den Haage mede genomen hadt, verkreeg nu zyne vryheid weder, die hy reeds verlooren rekende.
Graaf Jan hadt zich terftond naar den Haage begeeven, zonder zig, zo ver men weet, om Wolferd meer te bekommeren. De Delftfche Gemeente , met eenen bitteren haat tegen hem ingenomen , was ondertusfchen op de been geraakt, en voor 't Steenhuis famen gefchoold (j) Straks daar na, ging 'er een kreet opiLeevert ons den Verrader, of'wy feeken V Steenhuis in den brand. Die van binnen, 't zy zy, zo wel als 't volk, Wolferds dood £ zogten, of, gelyk zy voorgaven, voor's volks ■ju woede, bedugt waren, beflooten hem, ontharnast, ter deure uit te ftooten : daar hy*
V00E
(y) Melis Stoke h Jan U bl. 158-167.



m. Boek. HISTORIE. 127
voor de raazerny der verbitterde menigte bloot gefield, in een' oogenblik, door duizend wonden, van 'c leeven werd beroofd (2). Laater Schryvers melden , dat hy , uit de venfters van 't Steenhuis geworpen zynde, op pieken gevangen , en vervolgens afgemaakt werdt (0). Doch dit vindt men niet by de oudften. Ook vernaaien fommigen, dat Graaf Jan van Henegouwen , Wolferds dood bewerkt zou hebben (by-. waarvan egter geen bewys is. Meer biyk is 'er , dat 'er eenige voornaame Edelen, uit de Huizen van Duivenvoorde , Zandhorst, Haarlem en anderen, handdaadig aan zyn geweest (V). Zy viel voor op den eerften van Oogstmaand des jaars 1299. Den Baljuw Aloud trof eerlang het zelfde lot. Die 1 van Dordrecht, het omkomen van Heere < Wolferd vernomen hebbende , trokken voor 1 het Huis Kraaijeftein, dat zig, wel haast, op genade en ongenade, overgeeven moest. Aloud en eenigen der zynen, gevangkelyk naar Dordrecht gevoerd wordende, werden, door de Gemeente, pas voor de Stads Poort, tot zes in getale, doodgeflaagen (>/). Wolferds dood gaf gelegenheid tot eenen geweldigen oproer binnen Veere, die, in Bloeimand des jaars 1301 , voorviel; doch van welken wy geen regt befcheid hebben konnen
be-
O) Wilhelm. Procurat. ad ann. 1297. & feqq. p. 547, 54§. Melis Stoke bl. 167, 168. O) Goudscli Kronykjè bl. 84. Qb~) Meyrus ad annum 1303.
\ c) Zie den Zoenbrief van 't jaar 1309 by Mattileus Analeft. Tom. I. p. 745.
C<0 Melis Stoke in Jan I. bl, 169-171, Wilhelm. ProniRAT. p. 54S.
(an I, 1
Uoud irordt tok ge> lood.



i28 VADERLANDSCHE IX. Boek*
Ja» I.
XXXIV Avennes komt we derom ii 't Land en neem de Voo£ dyfchap op
nieuws aan.
bekomen. Uic den Zoen, die, in 't jaar 1309, door den Bisfchop van Utrecht, den Graave van Holland, en Gerard van Voorne, Burggraave van Zeeland, tusfchen de maagen van Wolferd, en de Edelen, die fchuldig geweest waren aan zynen dood, bewerkt werdt, blykt. alleenlyk , dat de eerften , wegens den oploop te Veere, drie duizend ponden tournois betaalen, en dat de laatften Wolferds dood met een duizend ponden boeten moesten (e).
Het omkomen van Heere Wolferd baarde groote verandering hier te lande. De Graaf " hadt zig reeds overgegeven , in de handen 'van Wolferds grootite vyanden,. welker raad t hy nu ook volgen moest. Zy oordeelden hem - nog onbekwaam tot de Regeeringe, en waren ongezind, om zich langer naar de maatregels der Engelfchen te laaten bellieren: te minder nog, om dat de Koning van Frankryk , federt eenigen tyd , merkelyke voordeden op den Graave van Vlaanderen, Bondgenoot van Koning Eduard, behaald hadt. De Graaf moest dan toeftaan, dat zyn Neef, Jan van Avennes , wederom herwaards ontbooden werdt, om 't Roer der Regeeringe te helpen flieren. Avennes , bedugt voor de Vlaamingen , en veelligt ook voor de Engelfchen, begaf zig te Brugge, nu in de handen der Franfchen geraakt, fcheep, en kwam behouden in Zeeland, en daar na in Holland aan, alwaar hy, van den Graaf en de Gravinne, met uiterlyke tekenen van genegenheid, ontvangen werdc (ƒ). De Graaf zelf koos hem tot zynen Voogd,
voor
(e~) Zie den Zoenbrief boven gemeld, en Mieris Chartetk. li. Deel bl. 83. (J') Melis Stoke in Jan l. U. I73.



ÏX. Boek. HISTORIE. 129
voor den tyd van vier jaaren. Avennes deedt terftond, gelyk, na Graave Floris omkomen, ook gefchied was (ff), 's Graaven Zegel breeken, en voortaan alle Brieven met zyn eigen groot Zegel, en met een klein van Graave Jan den I.; bezegelen (g). Hoe veel gezags hy in de Regeeringe hadt, is onder anderen af' te neemen, uit verfcheiden' Handvesten van deezen tyd, welken, gemeenlyk, op deeze of diergelyke wyze, beginnen: Wy Jan, Graave van „ Holland, Zeeland en Heere van Friesland, „ maaken kond- - dat wy, by authoritelt ende ,, toedoene eenes hooges Mans, ons lieven Neve „ Jans van Avennes, by wiens autoriteit wy alle dink doen, of by wien wy alle faecken doen, als by den ghenen wien wy ons Land ,, hebben bevolen, gegeven hebben enz. Qi).
Avennes hadt zo dra de Voogdyfchap niet \ aanvaard, of hy deedt de Brieven, deswegen < gemaakt, tot meerder zekerheid, in de Hol- ' landfche en Zeeuwfche Sreden, bezegelen. In Zeeland, alwaar Wolferd grpoten aanhang gehad hadt, gaf hy zig veel moeite, om alles in orde te brengen. De Maagen van Heere Wolferd werden verzoend met de Delftfche Gemeente, die oorzaak van zynen dood geweest was. Zyne aanhangers, immers de voornaamften, moesten borg voor hun goed gedrag ftellen, en aan Avennes hulde doen. De Giften, door den Graave, aan Heere
Wol-
C/O Melis Stoke, bl. 124. Cg) Melis Stoke, bl. 174, 175.
(li) Zie een' Brief by Boxhorn op ReigERSb. II, Veel, fA I04. Hand. van Enkh. bl. x.
III. Deel.
I
Jan I.
Iy fielt irde op e Reeeringe,



130 VADERLANDSCHE IX. Boe*.
Jan I.
Maakt een Vet bond m< eenige Steden, tegen & Moorders va Graave Floris.
Korte houd v het zei
Wolferd gedaan, werden vernietigd, en het Land van Woerden, en het Slot te Ysfelftem wederom met de Graaflykheid van Holland vereenigd (T). Toen dit verrigt was, floot ■ Avennes een Verbond, met de Steden Dor'l drecht, Middelburg, Zierikzee, Leiden, Delft, Haarlem, Alkmaar en Geertruidenberg, tér : gen de Moorders van Graave Floris en derzelver aanhang. Deeze Steden, immers de 1 zeven eerften, waren thans de voornaamften van Holland, Zeeland en Westfriesland, en waren altoos den Graave van Henegouwen gunftig geweest. Van Geertruidenberg moet men dit laatfte ook zeggen: 't welk hier uit alleen genoeg af te neemen is, dat Guy van Henegouwen aldaar, in 't jaar 1296, eenigen tyd zyn Hof hieldt (/?)• Ondertusfchen bewyst dit Verbond het toeneemend aanzien der Steden deezer Landen, die, allengskens meer, in zaaken van Regeeringe, gekend werden. Het Verbond werdt geflooten, op Saturdag den zeventienden van Wynmaand des jaars 1299, en liep op deezen zin: in. „ Janne van Avennes, Graave van Henegouan „ wen, en Jan, Gr ave van Holland, van Zee'e- „ land en Heere van Friesland, midsgadersde „ Scepenen, Raetsmannen ende alle diegheme„ ne Poirters van Dordrecht, van Middelborch, „ van Zierikzee, van Leyden, van Delft, van , Haerlem , van Alkemere en van Sinte " Geertruydenberghe , verbinden zig, om met de Verraaders en Moordexs van Graave Flo-
CO Melis Stoke, in J;;ri I. II. 174, 175. (k) Zie hier voor Bl. 5a.



IX. Boek. HISTORIE. 131
ris, als met Janne, den Heere van Kityck, ,', met Janne, den Heere van Hoesdene, mei „ Ghyzebrecht, die men hiet Heere van Aemt, fielle, met Hermanne , die men hiet Heer van ,-, Woirden, met Gherarde van Velfen, ende met „ den ghenen, die waeren^anVairde en an Fel„ de, daar de Graaf vermoord werdt, en met „ Hunne (2) mannelyke nakomelingen, tot in „ 't zevende Lid toe , nimmer Zoen noch Vre„ de te zullen maaken, noch helpen maaken; „ maar dezelven, in tegendeel, uit het Land „ te zullen houden, en op allerlei wyze aan „ lyf en goed te zullen befchadigen. Voorts „ belooven zy, de gevangenis en dood van „ Graave Floris te zullen wreeken op elk, die 'er kennis van gehad, of raad toe gegeven mogt hebben, en zeggen allen, die hier „ toe de behulpzaame hand bieden, hunnen „ byfland toe. Eindelyk, verbinden zy zig „ de Vrede, die,door iemant der hunnen,met „ de Moorders en Verraaders gemaakt mogt „ worden, nooit te zullen geltarid doen (3)"«
Waar-
. (2) Met de vrouwelyke nnkomejingen, wilde mea zo ftreng niet handelen. Graaf Willem de III. fchonk , in 't jaar 1325, aan Clan'rfc, Geryts Dochter van Velzen, een jaarlykfche Renté van tien pond Hollandsch, zo lang zy nog ongehuwd bleef. Zy fchynt toen Nonne Rynsburg geweest te zyn. Zie Balen Dordrecht tl- 734-
(3) Men vindt het Affchrift van dit Verbond, by Scriverius Toetst, op 't Goudsch Kronykje, bl. 178. Goudhoeven Kronyk, bl. 352. Orlers Leyden, bl. •316. Balen Dordrecht, bl. 726. agter Alkemabe's Melis Stoke, en by anderen.
I 2
[an I.



t3t VADERLANDSCHE IX. Bom.
Jan I.
Of het te Dordrechtgeflooten werdt.
De Westfriezenmaaken hunnen Zoen me Graave Jan.
Waarfchynlyk, werdt dit Verbond te Dordrecht geflooten: hoewel 't uit de Affchriften niet blykt. Doch men weet, van elders, dat de Graaf zig, maar weinige dagen voor het fluiten van het zelve, te Dordrecht bevonden heeft U\ Ik vermoed, derhalve, dat de gemelde Steden hier ter Dagvaart befchreeven geweest zullen zyn, 't welk federt langs hoe gemeener werdt. Opmerkelyk is 't, ondertusfchen, dat 'er, niet flegts in dit Verbond, maar zelfs in Brieven van den jaare 1303 (7), van Gerard van Velzen gefproken wordt, als of hy nog in 't leeven was. Veelligt heeft hy, dus lang, te Dordrecht, gevangen gezeten hebbende, na 't fluiten van het Verbond, eerst zyn Itratvonnis ontvangen: 't welk dan, gelyk wy te vooren 1 gegist hebben (//), ook in deeze. zelfde Stad, zal uitgevoerd geweest zyn.
In den aanvang der volgende maand, verzoenden de Westfriezen zig met Graave Jan, te Alkmaar, door tusfchenfpraak van Avennes. In den Zoenbrief, die nog voorhanden, en op den naam van Raet, Scepenen en alle die Gemeente van Westvrieslant gegeven;doch door die van Hoogtwouder-, Nieuwdorper-, Drener- en Geestmanner- Ambagt bezegeld is, belyden zy „ den Graave, in den ftryd te Vroone, en door het vernielen zyner Mo" „ ten,
' rn Zie Mieris Cliarterb. II. Deel, bl. 16, 27, 28,31. (tl) Zie hier voor 131. 91.
<v> Hy heeft, te Dordrecht, eene Brief getekend, op Dingsdag na S. Vikton dag, dat is, op den dertienden van Wynmaand. Zit Bo.xhorn Rbigm». II. Deel, bl. 104.



IX. Boek. HISTORIE. 133
-, ten, zwaarlyk beledigd te hebben, beloo<■ vende de boete, die hun opgelegd zou wor^ den, volkomenlyk te zullen betaalen (tn)". Ten zelfden tyde, verzoenden zig die van Texel insgelyks met Graave Jan (»). Ook werden toen de Keuren voor Westfriesland, van nieuws, in den Haage, befchreeven (V). Enkhuizen kreeg toen ook Stads Vryheden. De Brieven, hier van verleend, werden niee alleen bezegeld door de Edelen, gelyk van ouds gebruikelyk was, en thans door Dirk van Brederode, Wouter en Gerard van Egmond, gefchiedde; maar ook door Schepenen en Raaden der gemeene Steden van Haarlem en Alkmaar (pj: een nieuw bewys van het toeneemend aanzien der Steden.
Avennes ondernam, terftond hier na, eene reis naar Frankryk, laatende Graaf Jan, te ' Haarlem, onpasfelyk aan de Koorts (q): wiens F ziekte, binnen weinige dagen, de overhand neemende, en, door een toeval van den roo C den Loop, gevaarlyk geworden zynde, hem, ^ in den eerften bloei zyner Jeugd, op den tienden van Slagtmaand des jaars 1299, uit het leeven rukte. Terftond na zynen dood, liep het gerugt al, dat hy vergeeven was f>), en Avennes werdt van deeze euveldaad verdagt gehouden (O- De oudfte fchryvers pleiten hem
e§-
(m) Zie den Brief by den Ongcnoemden Klerk, bl. 184. O) Privil. van Texel, bl. 76. Co) Melis Stoke in [an I. bl. 175. lp) Handv. van Enkh. bl. 1, 3. (q) Wilhelm. Procirat. p. 549.
CO Melis Stoke, bl. 175, 176. Spieg. Histonaal Cap. XLVII. p. 207. CO MEXERUS ad annum I3°3-
I 3
Jan I»
XXXV.
ivennes eist naar rankryk.
iraaf Taa e I. erft.



'134 VADERL. HIST. ÏX. Boek:
VA-
JlM t
Tweede Huwelyk der GraavinneElizabet.
egter vry (V); doch men moet aanmerken, dat zy, ten zynen tyde, en ten tyde zyns Zoons, gefchreeven hebbende, de waarheid veelligt niet geweeten hebben, of niet hebben durven te boek ftellen.
Graaf Jan de I. hadt, by de jonge Graavinne Elizabet, geene Kinderen verwekt. Zy bleef nog ruim twee jaaren in Holland, voornaamlyk om de inkomften maglig te worden («), die haar, by Huwlyksvoorwaarde, waren toegelegd; doch niet voldaan werden (v). In 't jaar 1302, keerde zy naar Engeland te rug, alwaar zy zig, federt, in een tweede Huwelyk begaf, met Humfrid, Graave van Hereford, Zoon van den Graave van Hereford en Esfex (V), die haar, in 't jaar 1297, herwaards begeleid hadt.
(O Melis Stoke, bl. 176. Cut Acl. Publ. Ang.1. Tom. I. P. IV. p. 1, 14. Cv) Matth/eus Westmonastek. ad amuim 1299Civ) Act. Publ. Angl. Tom. I. P. IV. p. ij, aó. Trxvxt» Annal. ad annnm 130a. p. 334.



VADERLANDSCHE
HISTORIE.
TIENDE BOEK.
INHOUD.
I. Jan de tweede wordt, tot Graave, ingehuldigd. II. Stelt orde op de Regeering,en verdraagt zig met de Vlaamingen. III. Sluit een Verbond met Brabant, Kuik en Heusden. IV. Men beweert, dat Holland aan V Ryk vervallen is. Verdrag met Keizer Albrecht. Zeeland en Schoonhoven tot \? Graaven zyde over gebragt. V. Bisfchop Willem valt in Amflelland. Sneuvelt. VI. Guy van Henegouwen wordt Bisfchop. Vlaamfche Oorlog. Verdrag. VII. Nieuwe Kryg met de Vlaamingen, die Holland, Zeeland en de Stad Utrecht bemagtigen. De Brabanders vallen in Zuidholland. VUL-De Hollandfche Steden dryven de Vlaamfche bezetting uit. IX. De Vlaamingen, uit Zeeland, verjaagd, met hulp van Frankryk. Zierikzee ontzet. X. Jan van Renesfe vlugt uit Utrecht, en fneuvelt op deLek. XI. Jan de II. fier ft. Willem de derde volgt hem op. Trouwt. XII. Twist tusfchen de Edelen en Gemeente, over'tdraa1 4 gen



136 VADERLANDSCHE X. Boek.
gen der gemeene lasten. XIII. Be/land met Vlaanderen. Verdrag met Brabant. XIV. Gefchillen over den Koophandel met Engeland. XV. Oorlog met Vlaanderen. Nadeelig Verdrag. XVI. Be orde der Tempelieren alomme uitgerooid: onder anderen, te Zierikzee* XVII. Kryg van Bisfchop Guy, tegen de Stellingwerver Friezen. V Slot te Vollenhove belegerd. Bisfchop Guy flerjt. XVÜl. Amftel en Woerden aan Holland gehegt. XIX. Vlaamfche Oorlog. Vrede. XX. Graaf Willem maakt veele kosten. Huwelyk zyner Dogteren. De Kennemers verliezen hunne Voorregten. XXI. Verfchil over V Dordrechtfche Stapelregt. XXII. Filippa, Dogter van Graave Willem trouwt met Eduard van Engeland. Gevolgen van dit Huwelyk. XXIII. Veranderingen in het Duitfche Ryk. Graaf Willem neemt ''er deel in. XXIV. Hy verkrygt groot gezag in V Stigt. XXV. En in Friesland. Upflalsboomfche Wetten vernieuwd. XXVI. 't Graaffchap van Zeeland aan Jongkheer Willem opgedraagen. XXVII. Handel met Eduard den III, over een Verbond tegen Filips den VI. XXVIII. Dood van Willem den III. Zyn aart. Waarom by de goede hy genaamd werdt. XXIX. Willem de vierde volgt hem op. Verbindt zig met Eduard den III. Steekt zig, in den Oorlog tusfchen Frankryk en Engeland. XXX. Opkomst van Amflerdam. XXXI- Graaf Willem trekt naarPruisfen.XXX.ll. Kryg tegen de Stigtfchen. Utrecht belegerd. XXX1IL Togt tegen de Friezen. XXXIV. Willem de IV. fneiivelt, in een gevegt, by Staveren. \
Aven-



X. Boek. HISTORIE. 137
Avennes was nog niet lang in Frankryk geweest, toen de tyding van 's Graaven dood hem bewoog, in aller yl, herwaards te keeren. Wat hem de reis naar Frankryk hadt doen onderneemen , is nergens klaar aangetekent Laatere Schryvers hebben gegist, dat hy zig ten Lande uit begeven hadt, om te minder verdagt te zyn van deel aan 's Graaven dood gehad te hebben. Doch hier van is geene zekerheid. Wy hebben reeds, in 't voorby gaan (&), doen zien, dat hy naauwe Vriendfchap met het Franfche Hof onderhieldt. Zelfs had hy zig, in een Verbond van onderlinge befcherming begeven met Filips den Schoonen, Koning van Frankryk. Volgens dit Verbond „ moest de Koning den Graa„ ve tegen elk, byzonderlyk tegen Guy van „ Vlaanderen, die hem Namen onthieldt, „ befchermen. De Graaf hadt den Koning „ insgelyks, zyne hulp toegezeid, tegen Gra3, ve Guy en alle anderen, den Koning van „ Duitschland en den Bisfchop van Luik , „ zyne Leenheeren , alleenlyk uitgenomen. ., Ten dien einde , moest hy den Koning vyftien honderd gewapende mannen leve„ ren, die in 'sKonings Soldye ftaan zouden, en alleen in Vlaanderen en Henegouwen 9, tot aan de Seine toe, zouden behoeven te ?, dienen (1). De Koning moest, ten zy-
„ nen
O) 7M MELIS Stoke in Jan I. bl. 175. (i) IX. Bock, bl. io.ï cu\ïA.
(1) De Soldy voor deeze Manfchap was, in ''tVerbond ,
I 5
Jan II. I.
Oogmerk van Graave Jan den II. in zyne reize naar Frankryk.



158 VADERLANDSCHE X. Boeit*
Jan II. Hy
wordt, in Holland en Zeeland, ingehuldigd.
„ nen kosten, ook bezetting leggen in eeni„ ge Sterkten van Henegouwen , en alle „ vyandelykheden weeren. Ook zou men gee„ ne Vrede maaken, dan met wederzydfche „ toeftemming." Dit Verbond was, in Bloeimaand des jaars 1297, te Pont S. Maixence, geflooten (V): en werdt, federt, gevolgd van verfcheiden voordeden , zo voor den Koophandel, als in andere opzigten, door Filips aan Avennes, gegund (V). Men zou, derhalve , vermoeden mogen , dat dit Verbond en 't geene 'er uit gevolgd was Avennes de reis naar 't Franfche Hof had doen onderneemen. Doch dit is eene bloote gisfing. Alzo hy wel gezien was by den Koning, konnen'er verfcheiden' andere redenen geweest zyn , die hem ten Hove riepen.
Avennes', in den aanvang van Wintermaand des jaars 1299, uit Frankryk te rug gekeerd zynde , vondt de Hollandfche en Zeeuwfche Edelen (e) en Steden gereed, om hem , als wettigen Erfgenaam van Jan den I, tot Graave in te huldigen. Hy begaf zig , ten deezen einde , terftond naar Dordrecht , Haarlem , Delft, Leiden en Alkmaar, alwaar men hem trouwe zwoer (ƒ) , en hy bezegelde Brieven,.
(c) Alliance entre Pliilippe & Jehan ap. Marten. & Dorand. Thcf. Anccci. Tom. I. e. 1284.
(d) Act. Phüippi Rcg. apud eosd. Tom. i. c. 1291-1294.
(e) Wilhelm. Prucurat. ad annum 1299. p. 549. (.,0 Melis Stoke in Jan II. bl. 177.
bond, vastgefteld op deezen voet: een Banneret of Ridder genoot twintig, een Bacbelis'- of Knaap tien, en een Efcuyer of paadje vyf Huivers 'fournois. Zie II. Deel, bl. 334. dmt. O})



X. Boek, HISTORIE. 139
ven, tot Landsheer aannam. De Brief der Poorteren van Dordrecht, het oudfte Gedenkfluk van deeze foort, my bekend, is nog voor handen (g), en van deezen inhoud:
„ Wy Scepene, Raedende Gemeente van der „ Porten van Dordrecht maken cond ende ken„ nelyck allen den ghenen, die deze Letteren „ fien [uilen of horen lefen: Dat wieenen Hoo „ ghen, Edelen Prince, ende eenen waerden „ Heere, Janne, Graave van Henegouwen,die „ van rechten Oyrie Gr ave is in Hollant, in „ Zeelant endetleere in Vrieslant, ontfanghen „ hebben in onfen rechten tleere, Gr ave te we„ fene ende Heere, in dien vorsz. Landen, ende „ hebben hem Hulde ghefworen met gheftave„ den eede, hem te houdene over onfen rechten ,, Lams Heere, ende fyn gherechte hoyr na hem, „ ende hem altoes te doene ,alfewi onfen rechten „ Lants-Heere Jchuldich fyn te doene. Inkennes„ Jen van defer dinck, hebben wi defen Brief ,, befeghelt, uuythanghende met onfer Porteren „ gemeinen Zeghele. Ghegheven in V Jaar ons „ Heeren MCC neghen ende neghentich, des ,, Vridaghes voer Sinte Lucyen da ghe", [dat is, den tienden van Wintermaand].
De Graaf heeft, ongetwyfeld, ook 's Lands Ingezetenen gezwooren: want fchoon de oude Schryvers, zulks, by deeze gelegenheid, niet aantekenen, 't vervolg deezer Gefchiedenisfen zal ons egter doen zien, dat het hier te Lande, in een beflendig gebruik, geweest is. De Graaffchappen. van Holland en Zeeland werden dus, in jan den II, voor de eer-
fie
(gj Bv Balen Dorcir. bl. 728. Zie ook vort heiden' andere Brieven, m Mieris Chancrb. II. Deel bl. 1, a, 3, 4.
Jan II.
Brief der Poorte■en van Dorarecht.



i4o VADERLANDSCHE X. Boek;
Jan IL
II.
De Graa fielt ord< op de rus des
Lands. 1300.
fle reize, zo ver men met zekerheid weet, in den tyd van vier eeuwen, tot een ander Stamhuis, naamlyk, dat van Henegouwen, overgebragt.
De eerde zorg van Graave Jan den tweer d e n liep over het verzoenen of bedwingen van gallen, die deel aan de dood van Graave Floris gehad, of Heere Wolferds zyde gehouden hadden. Zeeland was nog vol van deeze foort van misnoegden. En de Graaf was met reden ■ bedugt, dat zy de Vlaamingen, die hem al lang een kwaad hert toedroegen, tot het onderneemen der voorige vyandelykheden, beweegen mogten: 't welk hem, in den aanvang zyner Regeeringe, gantsch kwalyk komen moest. Hy fteunde wel op zyn Verbond met Frankryk; doch 't kon ligt gebeuren, dat de hulp, die hy van dien kant wagtte, te laat kwam, om niet alleen de aanflagen der Vlaamingen te verydelen; maar ook de inwendige beroerten in Zeeland en elders te ftillen. Dat diergelyke zorgen den Graave prangden, is af te neemen, uit eenen zyner Brieven , den agtlten van Louwmaand des jaars 1299 [ 1300] , gegeven, waar by hy „ allen Koopluiden, „ Engelfchen , Brabanders , Vlaamingen , „ Duitfchers en anderen, vryheid geeft, om „ te Dordrecht te komen handelen, zulken „ alleenlyk uitgenomen, die deel aan den „ aanflag tegen Graave Floris gehad hadden. „ En in geval 'er oorlog ontdaan mogt, tus„ fchen hem en der Koopluiden Heeren, be„ looft hy den Koopluiden eene maand tyds, „ om zig en hunne goederen te bergen (A)."
Nies
CSJ Handv. van Jan II. l-y Balen Dorili. bl, 490,



&. Boek. HISTORIE. 141
Niet lang hier na, vervoegde Jan van Renesfe , die, federt dat hy, door toedoen van Heere Wolferd, gebannen geweest was, buiten 's Lands gezworven hadt, doch na Wolferds dood te rug gekeerd was (7), zig by Graave Jan den II, aanbiedende, zig, wegens den aanflag tegen Graave Floris, waar mede hy, door Gerard van Velzen, betigt was, volkomen te willen zuiveren, en borg voor zyn goed gedrag te ftellen. 't Zy dat dit hem ernst ware, of niet; de Graaf gaf bevel, om een' fchriftelyken Borgtogt op te ftellen. Doch toen dit gefchied was , kon Renesfe geene Borgen vinden. De onderhandeling werdt hier op afgebrooken. Renesfe begaf zig naar Zeeland, alwaar hy, met die van Borfelen famenfpannende, eenen gevaarlyken opftand verwekte, en binnen korten tyd grooten aanhang kreeg (k)
De Graaf hadt, op de eerfte tyding hiervan, wel eenig Volk op de been gebragt, met welk hy naar Zierikzee overgefteken was, Doch Renesfe's magt overtrof de zyne verre; zo dat hy niets onderneemen durfde. Zierikzee uitgenomen, maakte Renesfe zig eerlang meester van gantsch Schouwen , alwaar zyne goederen gelegen waren. De Graaf ontboodt,hierop, een Vloot uit Holland,die, onder 't geleide van eenen der Heeren van Reimerswaale (2) en van Guy van Henegouwen,
in
CO Melis Stoke in Jan I. tl. 150, 168. i_l:j Melis Stoke in Jan II. tl. 177.
f2) Veelligt, is deeze Heer van Reimerswaale Kar■ming va» Reimerswale geweest; dien ik, in eenen
Brief
Jan IJ.-
Renesfe fchynt zig met den Grave te willen verzoenen.
Hy verwekt eenen opftand in Zeeland.
Hy maakt zig meester van Schouwen.



i42 VADERLANDSCHE X. Bokk2
Jan II.
Bertand door be< middeling van Frankryk , bewerkt.
in Walcheren, landen moest. Doch eene fchielyke donderbui verfixooide de Vloot, die den misnoegden Zeeuwen, gedeeltelyk, in handen viel. Guy zelf werdt, by deeze gelegenheid, gevangen genomen ; doch kort daar na uitgewisfeld tegen de Zoonen van Heere Wolferd, die Graaf Jan, van wege den Koning van Frankryk, eenigen tyd , in hegtenis gehouden hadt (7).
Karei van Valois, Broeder van Filips den Schoonen, voerde, ten deezen tyde, eenen voorfpoedigen Kryg in Vlaanderen (wz), en belette de Vlaamingen hunnen Vrienden in Zeeland te onderfteunen. Dit gaf Graave Jan , die anders, door 't verlies zyner Vloote, zeer in 't naauw gebragt zou geweest zyn, voor eenen tyd, eenige ruimte , terwyl Renesfe's aanhang , voor het keeren van de kans des Oorlogs, bedugt wat. Beide de partyen namen, derhalve, greetiglyk aan de bemiddeling, die hun, door Valois, uit zyns Broeders naam, aangeboden werdt. Eerlang werdt het gefchil tusfchen Graave Jan en Renesfe aan de Uitlpraak van Koning Filips verbleeven. Tegen S. Jans Misfe, zynde den vierentwintigilen van Zomermaand, moesten Partyen, te Biervliet, Borgen of Gyzeiaars leveren, voor de onderhouding van 't Befland, 't welk, tot
dien
(7) Melis Stoke in Jan U. U. 177, 178, 179.
(ik) Guill Nang- ad annum 1300. Meyerus ad annum 1300.
Brief van den jaare 1310, genoemd vind, by Boxiiorn op Reigersb. 11. Deel, bl. 136. Reimerswaale hadt, ten deezen tyde, zyne byzondere Heeren. Reigersb, -II. Deel, bl. 141.



X. Boek. HISTORIE. 143
dien tyd toe, geflooten was. De Graaf deedt dit; doch Renesfe bleef in gebreke, 't Be-' ftand tot in de helft van Oogstmaand verlengd zynde, handelde men, aan 't Franfche Hof, midlerwyl, over eene Vrede. Doch Renesfe, vermoedende of bemerkende, dat de Koning te zeer over 's Graaven *ydé helde, brak de onderhandeling af, en keerde wederom herwaards
Terwyl de onderhandeling nog duurde, deedt de Graaf zyn best, om 't getal zyner' Partyen te verminderen. Omtrent het mid- s den van Hooimaand, floot hy een Verbondt van Vriendfchap en onderlinge befcherming1 met Jan den II, Hertog van Lotharingen en] Brabant (V); die, deel aan den aanflag tegen c Graave Floris gehad hebbende, ten zelfden< tyde, beloofde, voor de rust van de ziele desc vermoorden, eenige Bedevaarten en andereJ foorten van Boeten te zullen doen (p). Ook^ bewerkte Hertog Jan een onderling verdrag,' tusfchen Graave Jan ter eener, en Jan, Heere van Kuik, en Jan, Heere van Heusden ter anderer zyde, by welk, Partyen zig verbonden , eikanderen geene fchade te zullen toebrengen (q).
Beide deeze O vereen kom flen moesten, in i de tegenwoordige omftandigheden, voordee * lig voor Graave Jan gekeurd worden. Alleen-h lyk, mag men twyfelen, of het Verdrag met
de
00 Melis Stoke in frm II. bl. 179, fc& liiJ ï'% T',Cf' A"L'Cd* Marti;Ni & Durand. Tom I. e. * Thefaur. Marten. & Durand. Tom. I. c. 1312. 1
til . Theraur' Marten. & Durand. Tom. I e. iji2|
AN II» III.
iraaf Jan erbindt ig met en Herag van Srabant: n maakt en Verrag mee e Heesn van .uik en anHeus» en.
.anmeringener ove&i



i44 VADERLANDSCHE^ X. Boek;
f>) Zie IX Boek, 11. 139.
Jan II.
IV.
Renesfe beweert. ten KeizerlykenHove,dai Holland aan'tRyl vervaller is.
de Heeren van Kuik en van Heusden , niec aanliep tegen de Bel'ofce van zig nooit mee deeze twee te zullen verzoenen, in Wynmaand des voorgaanden jaars , aan de Hollandfche en Zeeuwfche Steden, gedaan (r). Op het Verbond met den Hertoge van Braband was minder te zeggen, alzo hy niet met naame van den Zoen uitgeflooten was. Doch het werdt, van 'sHertogen zyde, niet lang gehouden: gelyk wy wel haast zien zullen.
Renesfe, vast naar alle kanten uitziende, om zynen aanhang te Herken, trok elk aan zyne fnoer, die eenig deel aan den aanflag tegen Graave Floris gehadt hadt. Floris van Borfelen, die den Graave reeds hulde hadt gedaan, en zyne Kleederen droeg, was nu één der eerften, die hem af, en Renesfe toevielen. Deeze hadt voor, Graaf Jan van 't Graaflyk bewind over Holland en Zeeland te doen ontzetten : en vervoegde zig, om dit te wege te brengen , ten Keizerlyken Hove , voorgeevende , dat het Graaffchap , als een Leen des Ryks, met het aflterven van Graave Jan den I. aan 't Ryk vervallen was, en door Jan den II, onwettelyk beheerd werdt. Hier voegde hy by, dat de Keizer, toen Albrecht van Oostenryk, zig, met een maacig Leger, ligtelyk, van het Graaffchap meester zou konnen maaken, alzo de Edelen en Steden gereed ftonden, om hem toe te vallen, zo dra hy zig, hier te Lande, vertoonde. Kortom, hy wist zynen voorflag den Keizer zo fmaakelyk te maaken, dat deeze een befluitnam, om zig
in



X. Boek. HISTORIE. 145
in 'c bezit van Holland en Zeeland te ftellen (j).
Renesfe's voorgeeven, dat het Graaffchap aan 't Ryk vervallen was, zou grond gehad hebben, indien men het als een kwaad Leen, welk alleen op de mannelyke Nakomelingen van den Bezitter verfterven kon, moest aanmerken. Doch wanneer men het hieldt voor een goed vry Ryks Leen, welk op den naasten erfgenaam, 't zy vrouw of man, verftierf; gelyk het, federt, doorgaans aangemerkt is, moest zyn voorgeeven, als ongegrond, verworpen , en Jan de II, voor wettigen Bezitter van 't Graaffchap, gehouden worden. On> dertusfchen, kon Renesfe's Helling met eenigen fchyn worden beweerd, alzo men nog geen voorbeeld gehad hadt van het verfterven van 't Graaflyk bewind op iemant, die, uit den zydtak, langs eene Vrouwe, gefprooten was,
Keizer Albrecht, die zig reeds vleide met de hoop van Holland en Zeeland haast voor zyne overmagt te zien buigen, vondt zig egter, in deeze verwagting, bedroogen. Terwyl hy te Keulen een Leger verzamelde, hadt hy heimelyk Brieven aan de Hollandfche en Zeeuwfche Steden afgevaardigd, in welken hy van den toeleg kennis gaf Eenigen deezer Brieven werden Graave Jan in handen gefield, die, terftond daarop, door gantsch Holland, Heirvaart befchryven deedt, en een aanzienlyk Leger van Edelen en Poorters op de been bragt. De Keizer kwam, met zyne
magt,
O} Melis Stoke ia Jan II. U. 181, fjï) Beka in Wilhelm. II, p, 102.
III. Deel. K
Jan II.
Aanroer, kingen over dit voorgeeven.
Keizer Albrecht poogt een? inval in Holland te. doen; doch keert te rug, zónder zyn oogmerk bereikt te hebben.



f46 VADERLANDSCHE X. Boek.
Jan II.
De Zeei wen poi gen zig te vergeefs mi de Keizerfcheite verei nigen.
Zeeland verklaar zig voo Graave Jan.
magt, in Oogstmaand, te Nieuwmegen; alwaar hy den Graaf dagvaardde, onder belofte vt vrygeleide. Doch deeze, onderrigt dac 's Keizers Leger zo talryk niet was als het zyne, fchroomde niet, te Gorinchem, alwaar de Zamelplaats geweest was, fcheep te gaan, en den Waalftroom op naar Nieuwmegen te ftevenen. Naar maate dat hy naderde, week de Keizer agterwaards, tot aan Kraanenburg toe. De Graaf ontfcheepte zyn Volk by Nieuwmegen, en zou voortgetrokken zyn, indien Wigbald, Aartsbisfchop van Keulen, tusfchen beide treedende, geen Verdrag bewerkt hadt: waarby Keizer Albrecht beloofde „ te rug „ te zullen keeren, en Graaf Jan in 't gerust „ bezit zyner Landen te zullen laaten: mids „ dat hy dezelven, van den Keizer, ter leen „ ontving gelyk gefchiedde. 't Ver¬
drag werdt geflooten, op den vyftienden van Oogstmaand (V). [- De Graaf, den Waalftroom afzakkende, >-kreeg, onderweg, tyding, dat de Zeeuwen, met eene Vloot van honderd Schepen, de Lek ,t kwamen opvaaren, om zig met de Keizerfchen te vereenigen. Drie dagen na 't maaken van t 't Verdrag, troffen zy den Keizer aan, die hun kennis gaf van 't gene 'er geflooten was, en riedt te rug te keeren (»
De Graaf, wel voorziende, dat de Zeeut wen den Keizer byfpringen zouden, hadt, voor ' zvn vertrek uit Holland, zynen Zoon Jan, GraaJ ve
r*«0 Beka in Wilhelmo II. p. 102. Trithem. Chron. Hi:fau!;. ad ann. 1300. Conf. Chron. Colmat. ad anni.m 130c, Cv) Mei.is Stoke in Jan H. hl. (81, 182. (w) Melis Stoke in Jan II. W.



X. Boek. HISTORIÉ. i47
vè van Oostervant (3), en Witte van Haamftede, die in Zierikzee gebleeven waren, bevolen , dat zy den Zeeuwen niet moesten beletten fcheep te gaan 5 doch zodra dezelven vertrokken waren, hunne Sloten aantasten, en hunne Landen plat branden. Dit bevel was uitgevoerd. Oostervant en Haamftede hadden zig, in 's Graaven afzyn, gantsch Schouwen, Walcheren en Zuidbeveland onderworpen, eri 's Graaven vyanden, daarenboven, uit Bergen op Zoom, verdreeven f». De gevangenen werden, door Oostervant, ftreng gehandeld: waarom men hem, federt, hier te Lande, Jan zonder genade noemde (ji).
Graaf Jan, onderwyl te Dordrecht' gekoinen , kreeg zodra geene kennis van 't o-ene 1 in Zeeland gebeurd was, of hy befloot de' Zeeuwfche Vloot, die hy langs de Lek te rug \ verwagtte, te onderfcheppen. Elk was ge- 1 reed om hem ten dienst te ftaan. De Merwe 1 en de Lek werden terftond bezet met Schepen. De Graaf hieldt zig op de Merwe, voor Dordrecht. En 't leedt niet lang, of Jan Heer van Arkel, liet hem boodfchappen, dat de Zeeuwen, niet langs de Lek, maar langs de Waale, afkwamen, en reeds voorby Tiel waren. De Graaf ontboodt, hierop, terftond" de fcnepen, die op de Lek lagen, en ftelde zig in ftaati om de Zeeuwen, zo zy Dordrecht voorby wilden, wel te ontvangen. Dee-
Melis Stoke in Jan II. bl. 183, 185, i8(T; CjO Melis Stoke in Jan II. bl. 187.
, CS) 't Graaffchap Oostervant lag in ÜefitidnWffi. Bombam was 'er de Iloofdltad van, Uenegöu ' '
K i
Jan ih
Dë Vlooi
!er rnis-
loegde
'eettwen
votóx
er- .,
irooid.



i4§ VADERLANDSCHE X. Boek,
Jan II.
Schoonhovenkeert aa 's Graaven zydi
zen, den nagt te Bommel gefleeten hebbende, bragten 't, des anderendaags, tot voor Werkendam, toen de eerfte Plaats van Holland aan deeze zyde. De Graaf was hun reeds, te water en te lande, te gemoet getoogen; waarvan zy zo dra geene kennis gekreegen hadden, of zy begaven zig van 't Hollandsen. Grondgebied te rug naar Woudrichem, voorgeevende verder de Maaze op naar Heusden te willen. Doch toen het Hollandsch Leger naar Dordrecht te rug gekeerd was, flapten de Zeeuwen te land, en trokken naar Schoonhoven. Nikolaas van Kats, Heer van Schoonhoven, hieldt hunne zyde, en was overboo11 dig, om hen binnen te laaten. Doch de Bur.. gers beletten 't hem, en weezen de Zeeuwen "af. Zelfs belegerden zy Heere Nikolaas op het Slot te Schoonhoven, en noodzaakten hem, eerlang, met hulp van eenen hoop Friezen, hun, door Graave Jan, toegefchikt, tot de overgaave. Hy bedong niet meer dan 't leeven, en werdt, nevens zynen Zoon, in hegtenis gezet (2). De Zeeuwen, hunne Schepen agter laaiende, die federt den Graave in handen vielen, begaven zig meest allen naar Vlaanderen, van waar zy, van tyd tot tyd, op de Zeeuwfche Kusten ftroopten. Sedert gaf men hun, hier te Lande, den naam van Ballingen. De Graaf keerde eerlang ook naar Zeeland: alwaar hy Renesfe's goederen verbeurd verklaarde, en aan zyne gunllelingen wegfehonk ^
(z) Melis Stoke in Jan IL U. 183, 184, (_;:) BtKA in Wilhelmo II. f. 103.



X. Boek. HISTORIE. 149
Te Middelburg gekomen, dankte hy zyn Leger af, en, orde gefield hebbende op de Regeering over Zeeland, die zynen Zoon Jan in handen gelaaten werdt, terwyl Guy, 's Graaven Broeder , 't bewind in Holland voerde, deedt hy een' keer naar Henegouwen
Zyn afeyn en 't afdanken zyns Legers gaf. den Zeeuwfchen Ballingen gelegenheid, om: eenen aanflag tegen 't Slot ter Goes in Zuidbeveland te onderneemen. Scheep gegaan zynde, landden zy, een weinig bewesten Teerfike, en terftond daarna werdt het Beleg van 't Slot, welk door Boudewyn Kervinks Zoon verdedigd werdt, ondernomen (c).
Graaf Jan, midlerwyl in Zeeland te rug gekomen zynde, en zynen Zoon, in zyne plaats,1 naar Henegouwen gezonden hebbende, deedt \ terftond Heirvaart befchryven, om Goes te • ontzetten. De Heer van Reimerswaale, aani 't hoofd der Poorteren van eenige Plaatfen in1 Zuidbeveland en Thoolen, was van de eerften gereed, en ging den vyand, die in twee hoopen op hem afkwam, met zo veel dapperheid te keer, dat hy eene merkwaardige overwinning behaalde. Dit gebeurde, by Lodyke, op den eerften dag des jaars 1301. Renesfe's aanhang was, door deeze neerlaag, der maate ver-" zwakt, dat de voornaamften wederom ten Lande uit naar Vlaanderen weeken, terwyl de gemeene hoop zig fiü hieldt (d).
In
O) Melis Stoke in Jan Ir. bl. 186, i38, 180. CO Melis Stoke in Jan II. bh 180. t<0 Mfiis Stoke in Jan II. bl. 189.191.
K 3
Jan II.
De Balingen>elegeren 3oes.
Zy vvorlen, door len [leer 'an Reinerswaa2, gelaagen.
i3«.



ï5o vaderlandsche x. Boek;
Jan n,
Willem, 's Graaven derdi Zoon , komtin 't bewind der Regeeringe.
v.
Opfchuddingen te Utrecht.
In den Zomer, begaf de Graaf zig wederom naar Henegouwen, laatende ondertusfehen de Regeering in handen van zynen Broeder, : Guy, en zynen derden Zoon, IVillem, die nu omtrent vyfeien jaaren bereikte; doch reeds tekenen van beleid en dapperheid gegeven hadt. Guy en Willem, oordeelende dat hunne tegenwoordigheidnoodig was,om de Zeeuwen in toom te houden, hielden zig te Middelburg op (e).
't Bleek egter haast, dat hunne tegenwoordigheid niet minder noodig was in Holland, welk met eenen inval van Bisfchop Willem gedreigd werdt. De krygszugiige Kerkvoogd hadt, al terftond na 't treffen van de Vrede met jan den l, in 't jaar 1297 (ƒ) , nieuwe vyandelykheden tegen de Hollanders gepleegd, die egter, tot hier toe, van weinig gevolg geweest wnren: inzonderheid, omdat verfcheiden' Stigrfche Edelen, met naame Zweder van Montfoort, Hubrecht van Viane en Jan van, Linfchootcn, met den Bisfchop oneenig waren, en 'hem, in 't Stigt zelf, werks genoeg gaven. De Hollanders ftookten 't vuur van deezen twist, die eindelyk zo hoog liep, dat Jan yan, Ligtenberg, Burgemeester van Utrecht, die eenen Herken aanhang in de Stad hadt, en de zyde der Edelen hegunftigde, den Bisfchop, in 't jaar 1299, vatten deedt, en eenen geruimen tyd in hegtenis hieldt. In 'c volgende jaar genaakt zynde, begaf hy zig naar Rome, om afftand van zyn Bisdom te doen.
Doch
f iO Melis Stoke in Jan II. bU Ijl.
fjfj IX. Eo:k, bl. III. '■' n



X. Boek. HISTORIE. 151
Doch de Paus, toen Bonifacius de VIII, wil- : de hec Bisdom niet aanneemen, en beval den Bisfchop van Munster, onzen Bisfchop, in 't bedwingen zyner vyanden, behulpzaam te zyn. Bisfchop Willem keerde, tegen den Herfst, herwaards, en begaf zig eerst naar Overysfel, alwaar hy den meesten aanhang hadt. Hier een Leger verzameld hebbende, trok hy, in de Lente des jaars 1301, naar Utrecht. Doch men floot hem daar de Poort; voor 't hoofd (g). Dus afgeweezen, en gee ne kans ziende, om de Stad met geweld te 1 bemagtigen, befloot hy eenen inval te doen, ] in de Landen van Amitel en Woerden. Graaf Jan de II. hadt, al in den aanvang zyner Re- 1 geeringe, deeze Landen, zo wel als alle de ' goederen der genen, die raad en daad tot het vermoorden van Graave Floris gegeven hadden , zynen Broeder Guy ter Leen opgedraagen (Ji). Doch alzo zy eertyds onmiddelyk van 't Stigt afhingen, oordeelde de Bisfchop, dat het hem vryftondt, dezelven wederom volkomen onder zyne magt te brengen: waartoe hem 't afzyn van Guy nu fchoone gelegenheid gaf. Zelfs hadt hy voor, dieper in Holland te dringen, en zig van 't gantfche Graaffchap meester te maaken. Amftelland en 't Land van Woerden leeden den eerften aanftoot, en werden met brand cn roof vervuld (f). Doch de Hollandfche Edelen en Steden, fchoon
zon*
£g~) Beka in Willielmo II. p. 103.
(h) Beka in Wüh. II. p. 102. Brieven van Ao 1300, aangehaald door Gisb. Lapi» a. Waveren in C. P. Hoynck van i'apendrecht Anal. lïclg- Tmn. IU. P. i. p. 325.
CO Melis Stoke in Jan II. bl. 191.
K 4
[AN II.
Bisfchop (Villem 'alt in "tmfteland en't '^and van Voerlen.



152 VADERLANDSCHE X. Eoza.
Jan II.
Hy fneuvelt in een gevegt tegen de Hollanders.
VI. Guy vai Hene¬
zonder Opperhoofd, namen een eenpaarig befluit, om den Bisfchop met alle magt, te keer te gaan. Dirk van Wasfenaar, Henrik, Burggraaf van Leiden, Filips van Duivenvoorde , Slmon van Benthem en Jakob van Woude, Ridders, waren de voornaamlten, die hunne onderhoorige Landzaaten in de wapenen bragten. De Poorters der groote Steden trokken ook, in merkelyken getale, uit. De Bisfchop moet reeds uit Amftelland en 't Land van Woerden te rug gekeerd zyn, alzo het Hollandsen Leger hem, op de llooge Woerd, niet verre van Utrecht, aantrof. Hier viel, op den vierden van Hooimaand des jaars 1301, een bloedig gevegt voor, waar in, van weerskanten, veel Volks omkwam. De Bisfchop zelf liet 'er 't leeven, en de overwinning verklaarde zig t'eenemaal voor de Hollanders (k). Guy van Henegouwen kreeg hier te Zierikzee tyding van, en begaf zig, in aller yl, naar Holland, om de voorige rust te herftellen (7), 't welk, na 't verftrooijen van 't Bisfchoplyk Leger, weinig moeite behoefde te kosten. Jongkheer Willem, naderhand Graaf geworden, fchonk, in den jaare 1327, volgens de gewoonte deezer tyden, vyftig ponden zwarten tournois jaarlyks, aan de S. Katharynen-Kerke te Utrecht, tot onderhoud van twee Kapelryen, voor de ruste der ziele van Bisfchop Willem (m). De Graaf, kort na zynen Broeder Guy, ook 1 in
(k) Melis Stoke in Jan II. bl. ioi-ïo:;. Beka in Wilh, II. p. 103. Wilhelm. Procurat. ad annum 1300. p. 553(O Melis Stoke in Jan II. bl. n>%. lm) Charta Wilhelm. UI. «pv.d M4TTILBCM Analcéh ZJf».
v. t- m-



X. Boek. HISTORIE. 153
in Holland gekomen, ftelde al zyn vermogen, in 't werk, om deezen tot Bisfchop van Utrecht te doen verkiezen. De neerlaag en dood van Bisfchop Willem hadt het gezag van den Ligtenberger aanhang, dien 't met de Hollan- ■ ders hieldt, dermaate doen aanwasfen, dat hy 1 zynen wensch verkreeg. Guy werdt door een deel der Kanonniken verkooren: een ander deel ftcmde voor Adolfvan Waldeck, die zig, eenigen tyd, in Overysfel, als Bisfchop gedroeg; doch door Guy , eerlang, van alle gezag beroofd werdt (?z) Guy bekleedde de Bisfchoplyke waardigheid zestien jaaren : geduurende welken tyd, de Hollanders ea Stigtfchen in vreede leefden , en eikanderen met raad en daad onderfleunden (0).
Graaf Jan, volgens zyne gewoonte, wederom naar Henegouwen keerende, beval 't bewind over Holland aan zynen Zoon , den Graave van Oostervant, die, niet lang hier na , by Kortryk, in een gevegt tegen de Vlaamingen, omkwam fj>). Willem, 'sGraaven derde Zoon (#), dien eerst alleen 't bewind over Zeeland aanvertrouwd was, fchynt toen ook 't bewind over Holland gekreegen te hebben. Hy hieldt zich egter , doorgaans , in Zeeland op.
De Vlaamingen deeden , omtrent deezen tyd, eenen inval in Henegouwen, en bemagtigden Lesfmes. Graaf Jan, om hen uit zyn Land te houden, bewoog Jongkheer Willem,
om
00 Beka, in Guidone p. w'5« (0) Melis Stoke, in Jan tl. bl. 194. (p) Melis Stoke in Jan II. bl. 194, 195. (j) Melis Stoke, w Jan II. U, 2pj«
K 5
[AN II.
jouwen wordt Bisfchop ran Utrecht.
Jan van Oostervant fneuvelt.
Jongkheer Willem doet ecneLarjiing in Vlaandee 'en.



154 VADERLANDSCHE X. Boek.
Jan II.
1302.
De Vlaa min g en vallen ir Walcheren.
om eenen togt op Vlaanderen te onderneeman. Deeze ging dan, inde Lente des jaars 1302 , te Arnemuiden fcheep , deedt eene Landing op de Vlaamfche Kust, en keerde, na 't behaalen van eenige voordeden, terzelfder Stede, terug (V).
• Onvoorzigcelyk dankte hy , kort hierna, zyn Leger af , alzo de Billingen , die in Vlaanderen waren, hier uit gelegenheid fchynen genomen te hebben, om de Vlaamingen, tot het waagen van eenen togt op Zeeland , te beweegen. Guy, Graaf van Vlaanderen, in eenen Veldflag tegen de Franfchen gevangen genomen zynde (/), zat nog te Compiegne in hegtenis. Des werdt het beleid van den togt vertrouwd aan zynen Zoon, Guy, die, eerlang, in de Haven van Brugge fcheep ging, affteekende naar 't Land van Kadzand, op de grenzen geleegen(7). Jongkgeer Willem kreeg haast kennis van de toerustingen der Vlaamingen, en deedt terftond Heirvaart befchryven, en eene talryke Vloot bemannen, die, op den drieentwintigften van Grasmaand (u), uit de Haven van Vlisfingen in Zee ftak, om de Vlaamfche Vloot, die vast naderde, flag te leveren. Doch gebrek van wind noodzaakte de onze te rug te keeren, en te Arnemuiden in teloopen. Kort hierna, ftak de wind fel genoeg op uit den Noorden; doch 't Volk, dat reeds aan land was gegaan , was niet wederom fcheep te krygen. De Vlaamfche Vloot ,
vast
Cr) Melis Stoke, in Jan II U. 195,196.
(s) Meyerbs ad annum 1303.
(() Meyerus ad annum 1303.
Cu) Melis Stoke, in Jan 11. M. 158,



X. Boek. HISTORIE. 155
vast tegen wind op laveerende , doorkruiste behendiglyk de enge Zeeuwfche ftroomen,en kwam, eer men 't verwagt badt , in 't gezigt van Arnemuiden. Willems Vloot zou hier byna bezet geworden zyn : fchoon de Zuidbevelandfche Schepen , met naame d:§ van Reimerswaale en Kruiningen, reeds met den Vloed naar huis gekeerd waren. De overige Zeeuwen waren ook zoo bevreesd geworden , op 't gezigt der Vlaamfche Vloote, dat zy, terftond, naar een goed heenkomen omzagen. Men floeg eene Schipbrug over de Arne, langs welke, het gros van Willems bende naar Veere week. Willem zelf hieldt ftand, te Arnemuiden. De Vlaamingen , Arnemuiden voorby zeilende, landden omtrent Veere, alwaar een hevig gevegt voorviel: in welk de onzen, wien de fchrik reeds te zeer om 't hert geflaagen was , te kort fchooten. Pauhis Blaauvoet was de eerfte , die, met de bende, welke hy aanvoerde, 't Slagveld verliet. Hem volgde het overig deel des Legers, van welk eene groote menigte in de vlugt gedood werdt (y).
Ondertusfchen , werdt te Arnemuiden $1 waarfchynlyk door toedoen der Vlaamingen ,: een loos gerugt verfpreidt, dat 's Graaven j Volk de zeege bevogten hadt. Willem, hieri aan te los geloof geevende, trok, metdeweige manfchap, die hy by zig hadt, in aller yl, naar Veere , alwaar hem de Vlaamingen zo ontvingen, dat zyn meeste Volk in den
loop
CjO Mfhs Stoke, in Jan II. II. 197 200 Spiegel-Hiftoriaal Cap. LXV. 'Dl. 295.
[AN ii.
\eder-aag vso ïougk icer VVilem.



156 VADERLANDSCHE X. Bozïï'.
(w) MEtTS c.toi;e, in Jan II. W. 247,148. I* j MSIM STOUi in Jan II, i.',2oo, aou
Jan II.
Middelburg gaat over aan de Vlaamingen.
Zierikze» belegerd,
loop bleef, en hy, ter naauwer nood behouden , binnen Middelburg ontweek. Guy van Vlaanderen floeg terilond het Beleg voor deeze Stad, die, van alles onvoorzien zynde , in 't begin vau Bloeimaand, na een kort beleg, overging by verdrag , volgens welk Jongkheer Willem en de zynen het lyf en de vryheid bedongen. Men wil, dat Guy, kort na 't fluiten van dit verdrag , toeleg gemaakt zou hebben , om Jongkheer Willem te vatten, of van kant te helpen; indien Renesfe , die van eenen edelmoedigen aart was, hem deeze trouwloosheid niet ontraaden hadt. Doch het Verdrag werdt, ook ten opzigte der Poorteren van Middelburg, niet gehouden. Guy hadt gezwooren, dat hy de Stads Vesten niet afbreeken zou, 't welk nogtans , kort na de overgaave, gefchiedde. Ook nam hy meer Gyzelaars van de Stad, dan bedongen was(V). Jongkheer Willem begaf zig terftond naar Zierikzee in 't Eiland Schouwen, laatende Middelburg en gantsch Walcheren in de handen der Vlaamingen (V).
i 't Geluk hadt Heere Guy te zeer mede geloopen , dan dat hy 't niet verder vervolgd zou hebben. Hy befloot , derhalve , van Walcheren over te fleeken, om Zierikzee te bemagcigen. Hy landde op Duiveland, van waar men, ligtelyk op Schouwen komen kon. Een groote hoop Vlaamingen, federt, zo flü als mogelyk was, overgezet, nadert de Stad, met oogmerk , om dezelve, by verrasfing in
te



X. Boek. HISTORIE. 157
te neemen. Doch de Burgers, op hunne hoede zynde , bersten, eer men 't vermoeden kon, tot verfcheiden' Poorten uit, en vallen , met zo veel felheid, aan, op de Vlaamingen, dat dezelven grootendeels, of door 't geweer der Zierikzeefche Poorteren, of in't water, omkwamen. De Zeeuwfche Ballingen , die zig onder de Vlaamingen bevonden, hadden zig zo wel buiten 't heetst van 't gevegt weeten te houden, dat geen één van hun fheuvelde. Het beleg van Zierikzee werdt egter, tot in'tvolgende jaar, voortgezet (y).
Graaf Jan, midlerwyl in Holland gekomen, verzamelde een Leger te Schiedam, om Zierikzee te ontzetten. Bisfchop Guy, zyn Broeder, bragt ook eenig Volk op de been (z). Doch eer deeze benden gefcheept werden ^erlieten de Vlaamingen de Stad, en zeilden naar Holland. Men hadt Guy van Vlaanderen diets gemaakt , dat de Hollanders gereed waren , om hem het Land op te geeven, zo dra hy zig vertoonde. En 't is niet onwaarfchynlyk, dat het geduurig afzyn des Graaven, de onderlinge afkeerigheid tusfchen de Henegouwers en Hollanders (V), en de flegte ftaat van *s Graaven zaaken in Zeeland , de gemoederen veeier Landzaaten van hem hadden begonnen te vervreemden. Immers Guy befloot den fteven naar Holland te wenden. Hy liep den mond der Maaze in, toen de Wldele of IVyde Heek geheeten(&}, en zyne aankomst verwekte zo
groo-
Cy~) Melis Stoke, in Jan II. bl. 201, 202-204. O) Melis Stoke in Jan II. bl. 201. («) Zie Melis Stoke, in Willem II. bl. 92. Wilhbl!|I, Procurat. ai annum 1304'p. 56a,
Jan II.
1303.
De Vlaa,
mingen fteeken over naaï Holland,



158 VADERLANDSCHE X. Boek.
(O ME"3 Stoke, * Jan II. W. 204, *#<
Jan Ui
Verdrag
tusfchen
Graave
Jan en
ileere
Guy.
vit.
Ziekte Van Gran ve Jan. <Juy vei Maart ïiem dei Oorlog op
nieuws. 1304.
groot eene onlteltenis hier te Lande , dat Graaf Jan gereedelyk befloot, tot het maaken van een Verdrag : welk in den Zomer des jaars 1303, getroffen werdt. De voorwaarden waren voordeelig voor de Vlaamingen. „ Gantsch Zeeland tot aan de Maaze werdt „ aan Guy van Vlaanderen afgeftaam Zie„ rikzee alleen bleef in de magt des Graaven; ,, doch mocht niet fterker gemaakt worden, „ dan het was. De Koopluiden en alle ande„ ren , de Ballingen alleenlyk uitgenomen, „ mogten vryelyk in Holland komen en han,8 delen. Zo 't Verdrag, van de eene of de „ andere zyde, verbroken werdt , moestert „ 'er, vier maanden na V ontzeggen, dat is, „ na 't verklaaren van den Oorlog, verloopen, „ eer men de vyandelykheden beginnen mogt." Na 't fluiten van dit Verdrag , keerde Guy met zyne Vloot naar Vlaanderen, en de Graaf bleef in Holland (c).
Hy hieldt zig, den volgenden Winter, in den Haage, daar hem eene zwaare ziekte o' verviel. Guy kreeg hier ras kennis van , ert t oordeelde, dat het nu tyd was , om hem den Oorlog te verklaaren; gelyk hy deedt. De 1 Graaf, zig te zwak bevindende om zelf een Leger te gebieden, droeg het gantfche bevel zynen Zoon Willem op, die egter met Bisfchop Guy raadpleegen moest. Ook wetdt hem, met bewilliging der Edelen en Steden, de Regeering des Lands afgeilaan. De Poorters van Zierikzee in 't byzonder kreegen eenen Brief, by welken de Graaf, gezien hebben-



X. Boek. HISTORIE. 159
bende, hoe kwalyk zyne Vyanden de Vreede hielden, verklaarde, alles wat de Stad, by Willems fyns Soons raedt, ofte by deraede.van den poorteren, tegen hen, ondernemen zou, te zullen houden vaste ende geflaede, als of hy het felfs gheraeden hadde (<sT). Graaf Jan begaf zig, kort hier op, met een ziekelyk lighaam, naar Henegouwen, van waar hy nimmer wederkeerde. Tegen het uitgaan der vier maanden na de Oorlogsverklaaring, hadt Jongkheer Willem eene aanzienelyke menigte Volks in Holland byeen gebragt, betraande uit Edelen en Poorters. De Edelen, 't geene zelden gezien was, zouden hem, op hunne eigen' kosten , de Gemeente, met dubbele manfchap , dienen. De Verzamelplaats was te Schiedam en te Vlaardingen (Y), van waar het Leger naar Zierikzee overftak. De Kennemers , Westfriezen en Stichtfchen volgden, binnen weinige dagen. Al dit Volk werdt in Zierikzee gelegd. De Poorters deezer Stad hadden, reeds voor Willems aankomst, het Slot Blsodenburg bemagtigd. Willem zelf belegerde Bridorp, welke Plaats Vlaamfche bezetting inhadt. Doch hy trok eerlang by Verdrag af, bedingende , dat die van binnen het Vuurbaken van den Tooren , waarop de naderende Vlaamfche Vloot zeilen moest, intrekken zouden : gelyk gefchiedde (ƒ). Doch deeze voorzorg was vrugteloos. Men zag de vyandelyke Schepen, eerlang, behouden aankomen.
Jongk-
(V) Z>c Extr. uit doezen Brief by Boxiiorn op Reigersb. II. Deel bl.', 109.
(_c ) Wilhelm. Procurat. ad annum 1303. p. 562. (_/) Melis Stoke, in Jan U. bl. zc6, lc?, 208, 209.
[AN ii.



160 VADERLANDSCHE X. Boek."
Jan II.
Scbeepsllryd uislchenJongklieer Willem en de Vlaamingen : in welken hy de nederlaagkrygt.
Jongkheer Willem, kort te vooren, Ridder geflaagen zynde, deelde dezelfde eer veelen Hollandfchen Edelen, tot agtenveertig in ge» tale, mede: wsarfchynlyk om hen aan te moedigen, om zig, in den ftryd tegen de Vlaamingen , Ridderlyk te kwyten. Toen de Vlaamfche Vloot in 't gezigt was, begaf hy zig ook fcheep met zyn Volk, kruisfende in 't Gouwe, tusfchen Schouwen en Duiveland, om den vyand af te wagten. De Vlaamingen landden , met Heere Guy aan 't hoofd, en onder 't geleide van Jan van Renesfe (g) , op Duiveland : alwaar de onzen, onvoorzigtiglyk, en tegen Willems bevel, insgelyks, ontfcheept werden. In 't eerst , fcheen de vyand te willen wyken; doch toen de onzen grootendeels aan land en reeds aan 't voorttrekken waren, werden zy door eenen hoop Vlaamingen van agteren overvallen , en op de vlugt gejaagd. Veele Hollandfchen fneuvelden hier: onder welken Willem van Hoorn, Proost van Utrecht, Nikolaas Perfyn, Dirk Perfyn (h), Dirk van Haarlem, Dirk van Zuilen en Zweder van Beverwaard, met naame, genoemd worden (J). Jongkheer Willem zelf ontkwam 't gevaar ter naauwer nood (&), zig bergende binnen Zierikzee. Bisfchop Guy wordt gevangen genomen. Kortom , de Vlaamingen behaalden eene volkomen' over-
win-
fg~) Ongenoemde Klerk, bl. 194. Wilhelm. Procurat. cd annum 1304. p. 564.
f/;) Eginonder Doodlysttfi. d. 25 Martii.
(J) Reka in Guidone p. 106. Wilhelm. Procurat. ad annum 1.104. p-, c.64.
(/:) N. Trivet. Annal. ad annum 1303. p, 336. G. NANcu Cliroa. Contrji. ad annum 1303.



X. Boek. HISTORIE. 161
winning, op Vrydag voor den Palm-Zondag des jaars 1304. (0: welke Vryda§ thansviel» op den twintigiten van Lentemaand.
Des anderendaags, vertoonde de Vlaamfche Vloot zig voor Zierikzee, in fchyn ofzy de Stad op nieuws belegeren wilde : doch alzo Guy zig nog met de hoop vleide van Holland te overweldigen, zeilde hy, op den vierden dag, derwaards. In den mond der Maaze , voor Geervliet, gekomen , eischte hy , door boden , die alomme uitgezonden werden, dat gantsch Noord-Holland , waardoor, in dien tyd, al 't Land tusfchen de Maaze en Kennemerland verflaah werdt_, hem voor Lands-Heere aannam. De fchrik voor zyne magt, en de behendigheid van Renesfe, die Heere Guy hier de hand boodt («>), haaiden zo veel vat op de gemoeden der Landzaaten, welker fommigen ook t'onvrede waren over de Henegouwer Regeeringe , dat .men Guy alomme hulde zweer. De Stedtn Delft, Leiden, Gouda, Schiedam, Schoonhoven en verfcheiden' anderen namen Vlaamfche bezetting in: en al 't Land, van de Maaze af, tot den Houte, dat is, tot den Haarlemmer Hout toe, onderwierp zig den nieuwen Heere. Dordrecht en Haarlem alleen bleeven Graave Jan getrouw, en eene toevlugt van allen, die zyne zyde hielden («)• . . Terwyl de zaaken dus flonden, ondernam j
Ja» ;
CO Meu? Stoke in fan ft. tl. 209, 210, UI , U2.
Spiegel Historiaal, Cap. LXVI. li. 300. C»0 Brka Ouidone, p. 106. Meyerüs ad ennum 1304, C«) Melis Stoke in jan II. bl. aia.^ia, 214- Spiegel
iliscor. Cap. LXVI. bl. 3130.
lïl. Deel. L
Jan IL
Gantsch Noordhollandonderwerpt zig den VJaa. ningen;
nvaJ der lertogs 'an Bra.



16*2 VADERLANDSCHE X, Boe*.
Jan II.
bant in Zuidholland.
De Bra banders worden
Jan de II, Hertog van Brabant, onaangèzien het Verbond , in 't jaar 1300, met Graave Jan, gemaakt (ff) , eenen inval in Zuidhoïland. Te onvreede over den afftand van de Oppermagt der Stad Dordrecht en der naaste Landftreeke, in 't jaar 1283, door Hertoge Jan den I. aan Graave Floris den V. gedaan Q>), oordeelde hy, dat hem de kans, om het verlooren gezag te herwinnen, tegenwoordig te fchoon ftondt, dan dat hy 'er zig niet van "bedienen zou Hy trekt dan , aan 't hoofd van een aanzienlyk Leger, door de Lange Straat, tot voor Geertruidenberg, zondereenigen merkelyken tegenfhnd te ontmoeten: en heimelyk verfland houdende met eenigen van binnen, werdt hy , in korten tyd, der Stad meester. Vertrekkende , ontving hy Gyzelaars van alle de Dorpen bezuiden de Merwe, tot aan Dordrecht toe, voor welke Stad hy 't beleg floeg.
Guy van Vlaanderen, den voortgang der Brabantfche wapenen verneemende, vervoegde zig te Woudrichem, alwaar hy een mondgefprek hieldt met Hertoge Jan. Men wil, dat zy hier, wegens de verdeeling van 't Land, oneens raakten. De Hertog en Guy begeerden ieder een deel van Dordrecht. Doch over deeze deeling ontftondt zo veel gefchil, dat de onderhandeling vrugteloos afliep f>).
Zoo ging 't ook met het beleg der Stad. 't Huis teMerwede, welke de Stad dekte, moest
eene
CO Zie bier voor, bl. 143.
C/O Zie X Boek, bl. 35.
Cf) Ongenoemde Klerk bl. 159.
( O Melis Stoke in Jan li. bl. 214, 2Ij,ai6.



X. Boek. HISTORIE. 16*3
eerst bernagtigd worden. Doch voor dit Huis, ^at wel bemand was, en dapperen wederlland boodt, ftieten de Brabanders't hoofd. Die van i Dordrecht hadden Nicolaas van Putten ge-: beden, dat hy, in deezen hagchelyken tyd, In 's Graaven plaats, de Regeering des Lands 1 aan zig neemen wilde , zo lang de Graaf en 1 Jongkheer Willem afweezig waren (j). En hy, hierin bewilligd hebbende , voerde thans 't gebied binnen de Stad. Hy deedt, van tyd tot tyd gelukkige uitvallen, en noodzaakte de Brabanders, eerlang, tot aan Waalwyk,tè rug te wyken. Hier gelukte het hem zelfs, het Brabantsch heir te (laan: waarna hy den brand ftak in Waalwyk, en , op den hertogt, van Geertruidenberg, zonder moeite, wederom meester werdt. Hertog Jan, geene kans ziende, om zyn oogmerk te bereiken, week, met het overfchot zyns Leeger, dieper in Brabant te rug (V).
Ondertusfchen hadt Guy Utrecht bernagtigd t (V). Deeze Stad was thans in twee partyfchap- d pen verdeeld; van welken Jakob van Ligten- v berg en Lambregt de Fries hoofden waren. g De Ligtenberger aanhang hadt, federt de ver- K heffing van Guy van Henegouwen tot de Bisfchoppelyke waardigheid, het meeste aanzien gehad. Doch eenigen tyd na 't gevangen neemen des Bisfchops, begon de andere party 't hoofd op te fteeken. Renesfe, die zig binnen Utrecht begeven hadt, hielp deeze
par-
(M ExtraA uit de Reken, der Dordr. Ontvang. Jy Bals» Bordrecht, bl. 731. 0 *
CO Melis Stoke in Jan II. bl. air, O) Mgygttüs ai «nnum 1304.
L a
Jan ltt
Jenood:aaktlaar hua ^and te ug te teeren.
hrecht >or de laamin:n beagtigd»



164 VADERLANDSCHE X. Boek.
Jan II.
VIII.
Wittevs IlaamAi
party ftyven. De tweedragt, eenen tyd lang heimelyk gevoed, borst eindelyk uit , tot openbaar geweld. Ligtenberg en eenige anderen werden, in eenen oproer , doodgeflaagen. De aanhang van Lambrecht de Fries maakte zig meester van de Stad , en liet 'er terftond Guy van Vlaanderen binnen, die de Regeering naar zynen zin veranderde (y~): en Willem van Gulik, zynen Neef, tot Bisfchop poogde te doen verkiezen: 't welk egter niet gelukt fchynt te zyn (V). Ook fneuvelde Wilkm, niet lang hierna (4), in een gevegt tusfchen de Franfchen en Vlaamingen (x).
De Vlaamingen zagen zig nu van byna gantsch Holland en Zeeland, en van de Stad Utrecht meester. De meeste Steden waren voorzien van Vlaamfche bezetting. Daar fcheen geen middel meer overig, om hen te verdry ven; zo lang de Graaf, door zyne ziekte, in Henegouwen, en Jongkheer Willem, dóór den gevaarlyken toeftand der zaaken, in Zeeland, opgehouden werdt. Men begon dan deeze Landen reeds voor verlooren te rekenen, en als een Vlaamsen wingewest aan te merken, wanneer een onvoorzien en in fchyn gering toeval den ftaat der zaaken eenen gelukkiger keer deedt neemen.
Witte van Haamftede, natuurlyke Zoon van n Floris den V, die zig altoos by Jongkheer Wil'■' lem
(?) Melis Stoke in Jan II. W. 215. De Vermeerderde Beka bl. 196, 197.
O) Melis Stoke in Jan II. bl. 216, Beka in Guidone. f. 106.
(x) Melis Stoke in Jan II. bl. 254. (4) In Oogstmaand des jaars 1304.



X. Boek. HISTORIE. 165
lem gehouden hadt, was, kort ra't vertrek
der Vlaamfche Vloote van Zierikzee , met een enkel Schip, in zee gefteken, om kond-,
fchap van Guy's bedryf in Holland te neemen. Doch de Maaze niet hebbende durven inloo-1 pen, was hy , Noordwaards aan , langs de [ Hollandfche kust, voortgezeild tot aan Zand- {l voort. Hier aan land geflapt, vernam hy haasr, 2 hoe 't in Holland gefchaapen ftondt. Men be- v rigtte hem, dat de meeste Steeden Vlaamfche bezetting ingenomen hadden, en dat men Haarlem en Kennemerland, dagelyks, aan boord was, om zig, insgelyks, den nieuwen Heere te onderwerpen. Hy hierop met verontwaardiging aangedaan over de lafheid der Hollanderen, fpreekt elk, die 't nog met Graave Jan hieldt, een hert in 't lyf, en begeeft zig, in alleryl , naar Haarlem , alwaar hy , met open' armen, ontvangen wordt. Straks hierop , wordt hem 't bewind' der Regeeringe in handen gelaaten. En hy, elk verzekerd hebbende , dat Jongkheer Willem hem gezonden hadt, om 't Land van de Vlaamfche overheerfching te verlosfen, vaardigt terftond Brieven af aan alle de Hollandfche Steden, welken hy kennis van zyne aankomst en oogmerk gaf, en aanmoedigde, om tegen de Vlaamingen op te ftaan (;y).
De Steden, meer verbluft door de fchie- £ lyke aankomst der Vlaamingen, dan gediend^ met Guy's Regeeringe , omhelsden Haam- da ftede's voortlag greetiglyk. Binnen twee da- V. gen, ontving hy, van alle kanten, toeftemse
n.end ftl
($0 Mia" Stoke m Jan II. bl. 216, 217,
L 3
Jan II.
3e beweegt di bolland, che Stelen om eVlaam:he Beettingit te ryve».
MA, iidcii, hiem,
aardinn van Vlaameovet*



i66 VADERLANDSCHE X. Boek.
Jan L
heer-
fching
verlos:.
Schoonhovendoor Jongkheer Wil lera gewonnen.
mend antwoord, en terftond hier op , zag men de Poorters alomme opftaan tegen de Vlaamingen. Delft door zekeren Okkenberg in beweeging gebragt (2), was de eerfle die de Vlaamfche bezetting ter Stad uit dreef. Hier op volgde Leiden, welks Poorters, de Vlaamingen verjaagd hebbende, de Gyzelaars, die men Heere Guy hadt moeten geeven, met geweld , van Gouda te rug haalden. Gantsch Delfland , met naame de Stad Vlaardingen , hieldt den zelfden voet. Te Schiedam, hielpen de Vrouwen de Vlaamingen doodflaan en verdryven. Te Schoonhoven, was Nikolaas van Kats, uit zyne gevangenis (#) geflaakt zynde, wederom aan 't bewind geraakt, en hieldt het Slot voor de Vlaamingen bezet. Doch eenige opfchuddinge onder de Burgerye bemerkende, hadt hy zig, in Perfoon, Stad waards begeven , om te zien, wat 'er gaans ware. De Burgers, verre van zig,door zyne aankomst, te laaten flillen, hielden hem vast, en zonden hem naar Dordrecht. Toen belegerden zy 't Slot, welk , door zynen Zoon verdedigd werdt. Jongkheer Willem en Witte van Haamftede , aan 't hoofd van eenige Zeeuwen , Kennemers en Westfriezen , kwamen, na verloop van eenigen tyd, ook voor dit Slot, en beftormden het heviglyk, Om voor het fchieten der Burgtzaaten beveiligd te zyn, deeden zy den ouden Heer van Kats binden aan een ftormtuig, welk tegen 't Slot aangevoerd werdt. De Zoon
be-
O) Frag. Veter. Chron. cpui Matthacm Aualeét-. Tvp» l.p. 62. (c) 2'u '"'er voor, H. 148.



X. Boek, HISTORIE. 167
befloot eerlang tot de overgave; doch moest, zo wel als zyn Vader, in 's Graaven gevangenis gaan. De Burgtzaaten werden, tegen eenige Hollandfche gevangenen, die de Vlaamingen in Duiveland bekomen hadden , uitgewisfeld (T). Witte van Haamftede, die den meesten yver tegen de uitheemfche overheerfching getoond hadt, werdt, federt, de Geesfel der Vlaamingen genoemd (V).
Guy van Vlaanderen bevondt zig, ten tyde deezer omwenteling van Holland, binnen Utrecht (i); alwaar Renesfe zig ook ophield: die , voor diergelyke opfchudding bedugt, Guy riedt, naar Gouda, daar men 't nog met hem hieldt, te wyken, en van daar, langs den Ysfel, uit Holland te vertrekken. Guy volgde deezen raad, en ging, met eenen grooten hoop verjaagde Vlaamingen , fcheep in eene menigte Koggen, die op den Ysfel reisvaardig lagen. Langs deezen Stroom , in den mond der Maaze gekomen, voer hy, over 't Hollands diep, naar de Gravelingen, tusfchen Overfkkkee en Schouwen, met oogmerk,zo 't fchynt, om Zierikzee aan te doen, Dochverneemende, dat die van binnen op hunne hoede waren, en zelfs eene Vloot gereed hadden, om hem te ontvangen , veranderde hy van koers , en zeilde langs de Zype , en verder, tusfchen Zuid-Beveland en Thoolen,de Schelde op, naar Vlaanderen (e).
Hol-
C*) Melis Stoke in Jan II. U, 216, itr, 218, 210. 222, «33, 255. Cc) Meyerus ad annum 1304. Cd) Beka, in Guidone p. 106. C«0 Melis Stoke in Jan II. bl. 419, s«.
L 4
Jan II.
De Vka-
tningen keeren ïaarfcuïso



ï58 VADERLANDSCHE X.Boek;
Jan II.
IX.
Gelegenheid tot het verdryvender Vlaamingenuit Zeeland.
Holland dus van de overheerfching der Vlaamingen verlost zynde, was men bedagt op middelen, om dezelven ook uit Zeeland te vèrjaagen. En dit gelukte, niet lang hierna. Doch het verhaal van de gelegenheid hiertoe moet van wat hooger opgehaald worden.
By het Verbond, in het jaar 1297, tusfchen Graave Jan den II. en Filips den Schoonen, Koning van Frankryk, geflooten, hadt 3e Koning, gelyk wy gezien hebben (ƒ_), beloofd , den Graave, tegen Guy van Vlaanderen, te zullen helpen. De voorfpoedige Kryg, dien hy, federt, in de jaaren 1300 en 1301, in Vlaanderen voerde, deedt Graave Jan ook merkelyken dienst, laatende den Vlaamingen geene gelegenheid over, om zich diep in de Hollandfche zaaken te fteeken. Doch de Veldtogt van den jaare 1302 was gelukkiger voor, de Vlaamingen geëindigd. De jonge Guy, het Franfche Leger, op den elfden van Hooimaand des gemelden jaars , geheellyk geflaagen hebbende, kreeg alle de Vlaamfche Steden , te vooreu door de Franfchen overmeesterd , wederom in zyne magt (g). Deeze voorlpoedige keer zyner zaaken, lieten hem van toen af, de handen ruim, om Graave Jan te beoorloogen. Het verdrag van den jaare 1256 gaf den Graave Jan van Vlaanderen, na 't affterven van Graave Jan den I. zonder kinderen, regt op Zeeland Bewesten-Schelde Qi): welk regt hy, eer hy naar Frankryk gevoerd werdt, aan zynen tweeden Zoon, den jongen Guy, ., ■ .....>. , •• . hadq
(f) Hier voor , tl. 137.
(O) Meyf.rus ad annum 130c. \
O-» Zie IX. Boek, bl. 4. :•



X. Boek. HISTORIE. 169
hadt afgeftaan. Deez' hadt, hierop, Graave Jan den oorlog verklaard. Doch Filips de Schoone floot, op den twintigften van Bloeimaand des jaars 1303, een Verbond van Vrede en onderlinge befcherming met Eduard den I. Koning van Engeland: welk zo voordeelig voor Graave Jan, als nadeelig voor de Vlaamingen was: hebbende Filips den Koning van Engeland weeten te beweegen, om den Graaf van Vlaanderen niet te begrypen onder die Vorften, tegen welken hy zig niet verbinden wilde, de wapenen, ten behoeve des Franfchen Konings, te voeren: terwyl Filips uitdrukkelyk verklaard hadt, ten behoeve van Koning Eduard, niet tegen Jan, Graave van Henegouwen, in Henegouwen te wilien oorloogen (5). Dit Verbond hadt, waarfchynlyk, Guy van Vlaanderen te eer doen befluiten tot het Verdrag met Graave Jan, welk in, den Zomer deszelfden jaars getroffen werdt (T): doch niet lang fland hieldt. Koning Eduard hadt, ondertusfchen, zyne voorige vérbindtenisfen met Vlaanderen, in zo verre 3
(i) Zit hier voor bl. ijS. ,
(5)y#. Publ. Angl. Tom. I. P. IV. p, 24, 25, Men vindt van dit Verbond ook gewaagd, in een Verzoekfchrift, ten deezen tyde, in 'tNormandisch, opgtifleld, en gerigt aan de Gemagtigden der Koningen van frankryk en Engeland tot vereffen ing der gefchillen over geleeden' zeefchade, door die vmSeland, Hoyland, Frife en anderen. In dit Verzoekfchrift, fchynt den Engelfchen Koning de Opperheerfchappy over de Zee van Engeland, en over de Eilanden, in dezelve gelegen, toegerchreeven te worden. Men leest het by Séldejnus, in; Mart Clnnfo Libr. II. Cap. XXVIII, p*. m. 461. ... %,i
L 5
Jan II,



i7o VADERLANDSCHE X. Boek.
Jan II.
Nieuwe toerustingender Vlaamingen.
Franfche hulp herwaardsgefchikt.
re, vergeten, dat hy den Franfchen Schepen leverde, om langs de Vlaamfche Kusten te kruisfen (&). Doch Guy, ftout op het geluk zyner wapenen, liet egter niet na, Graave Jan te beoorloogen, tot dat hy, gelyk wy gezien hebben, op 't onverwagtst genoodzaakt werdt Holland en 't Stigt te ruimen.
In Vlaanderen gekomen, rustte hy niet lang, maar begon al ras eene Vloot gereed te maaken, om Zierikzee, de eenigfte Stad in Zeeland, die 't met Graave Jan hieldt, magtig te worden. Jongkheer Willen, naar Holland vertrekkende, om Schoonhoven te helpen winnen, hadt de Regeering der Stad en 't beleid des Oorlogs Jan van Kruiningen en Boudewyn van Teerfike toevertrouwd (7). Hy zelf, of de Graaf, zyn Vader, hieldt, ondertusfchen, by Filips, Koning van Frankryk, volgens het gemaakt Verbond, om onderftand aan, die eindelyk beloofd werdt.
Keinier Grimaldi van Genua, een beroemd Zeeoverfte, hadt zig, omtrent deezen tyd, met zestien Galeien, in 's Konings dienst begeven. De Koning voegde hier twintig andere Schepen (6) by. En deeze gantfche Vloot, over welke Grimaldi als Admiraal geboodt, werdt, tot onderftand Van Graave Jan Bn de Hollanders, herwaards gezonden Qn).
De
CO VW' Aft. Publ. Angl. Tom. L P. IV. p. 31, 32, 33. CO Melis Stoke in Jan II. U. 181.
(m) Meyerus ad annum 1304. Joann. Villani Lihr. VIII. Cap. 77.
(6) Sommigen fchryven, dat 'er maar elf of twaalf Galeien; doch agtendertig andere groote Schepen byeen gebragt werden. Zie Melis Stoke in 'Jan II. b!» »23> 231.



X. Boek. HISTORIE. 171
De Vlaamingen waren, ondertusfchen, onder 't beleid van Heere Guy, met eene fterke Vloot, voor Zierikzee gekomen, alle hunne kragten infpannende, om de Stad fpoedig te overmeesteren. Guy, om 't Beleg, van verfcheiden' kanten tevens, voort te zetten, befloot, de Haven met Koornfchooven toe te dammen; en langs den dam, de Stad te naderen. Men wil, dat die van binnen het leggen van deezen dam ligtelyk zouden hebben konnen beletten, hadden zy, toen zo wel als naderhand, geweeten, hoe ver zy met hunne Oflelen, eene foort van fchietgereedfchappen, met welken men zeer groote Pylen fchoot, reiken konden. De Haven toegedamdzynde,floeg Guy zyn Leger rondsom de Stad, dezelve ten naauwflen beflootcn houdende. Twee Blyden werden ten Noorden, ééne ten Zuiden van de Haven opgeregt, die fteenen van drie honderd ponden wierpen. Doch die van binnen, ook wel voorzien van Blyden, dreeven de fteenen, die op hen afkwamen, den vyand wederom toe: fomtyds met merkelyke fchade van zyne ftormgevaarten. Onder deezen, bedienden de Vlaamingen zig van Katten, zynde houten gevaarten, met welken, de muuren ondergraaven, of gebeukt werden; en van hooge Evenhoogen, van welken men, of met pylen fchoot, of luiken nederliet op de muuren. En het gelukte, federt, den Belegerden, door middel van fakkels, aan pylen vastgemaakt, den brand te fchieten in eene groote Katte, die geheel verteerd werdt. De vlam floeg zo hoog, dat menze in Holland, tusfchen Vlaardingenen Schiedam, befiheidenlyk zien kon. De Be-
le-
Jan ir.
Zierikzee belegerd door de Vlaamingen.



i7i VADERLANDSCHE X. Boek;
Jan II.
legeraars, de Stads Graften gevuld hebbende, beltormden, van tyd tot tyd, de Poortenen muuren; doch zy werden geduurig, met zwaar verlies, afgeflaagen en te rug gedreeven. De Zierikzeefche Vrouwen toonden ook haaren moed, in deeze gelegenheid, draagende den Mannen fteenen aan, en zig benaarftigende, om den brand, die, door 't fakkelfchieten, in de Stad verwekt werdt, fpoedig te blusfen^ of om den voortgang der vlamme te ftuiten, door 't om verre haaien der ontfteken' Huizen. De Belegeraars, geene kans ziende, om de Stad, ftormenderhand, te bemagtigen, beflooten haar uit te hongeren. Het langduurig Beleg hadt 'er den voorraad reeds merkelyk doen minderen ; tot zo verre, dat de Beesten, met het dak- en b'edltroo en het verrotte graan uit de Stads graft, welk met leevens gevaar naar binnen gefleept werdt, gevoed moesten worden (n~).
De belegerden, van hunnen nood aan Jongkheer Willem kennis gegeven hebbende, bewoogen hem, om, in alleryl, Heirvaart in Holland te befchryven, en eene Vloot, te Schiedam, in gereedheid te doen brengen (ö). Men vindt aangetekend, dat de gantfche Raad van Holland, waardoor men, waarfchynlyk, de Edelen en Afgevaardigden der Steden verftaan moet, omtrent" deezen tyd, ook te Schiedam vergaderd was (>): veelligt, onder anderen, om voor het uit-
rus-
O) Melis Stoke in Jan II. bl. 223, 224, 225, 226, 227, 228, 229, 230. Co) Melis Stoke in Jan II. bl. 225, 226, 230. Cp j Extraót uit de Reken, der Dordr. Ontv. by Balen Dorir. 731, Ongenoemde Klerk, bl, 198.



X. Boek. HISTORIE. 170
rusten en bemannen der Vloote zorg te draagen. En deeze is de eerfte reize, dat ik, in oude ftukken, van de Edelen en Steden, onder den naam van Raad van Holland, gewaagd vind, zynde den naam van Staaten nog niet in gebruik. Jongkheer Willem zondt ook aan den Franfchen Admiraal, Grimaldi, die reeds kort voor 't bemagtigen van Schoonhoven, in perfoon hier geweest, doch wederom vertrokken was, en nu met de Vloot nog bleef fammelen; om hem, tot het fpoedig"voortzetten der reize, aan te fpooren (q).
Eindelyk zag men Grimaldi, met de Franfche Vloot, de Maaze inloopen tot voor Schiedam : alwaar hy, van Jongkheer Willem, met, blydfchap verwelkomd werdt. Men befloot, geenen tyd te verzuimen, om Zierikzee te ontzetten. De Hollandfche Vloot, voor Geervliet leggende , was reisvaardig. Grimaldi; hieldt zig, derhalve, niet lang in Holland op: maar den voortogt neemende, voer hy langs het water Bornisfe, welk eertyds de Landen van Voorne en Putten van eikanderen fcheidde, doch nu grootendeels verland is; tot in t Haringvliet: werwaards hem de Hollandfche Vloot volgde. Een hevige ftorm hieldt de Vlooten hier drie etmaalen op: waarna zy koers zettende Westwaards aan, en toen wendende, om 't Eiland Overrlakkee, de Gravehngen bereikten. Hier, in 't gezigt van Zierikzee gekomen, vuurden de Vlootelingen van de toppen der masten, om den belegerden kennis van hunne aankomst te geeven: 't
welk,
Cf} Melis Stoke w jan II. hl. m3, 225, 226, 230.
Jan II.
De AdmiraalGrimaldi ;omr,meï ."ranfche iiulp, in ie Maa:e, en raart met ie IlolandfchePloot naar Zie•ikzee,



i74 VADERLANDSCHE X. Boe».
Jan II.
Scheeps-
ftryd op 't Gouwe voor Zierikzee.
welk, uit de Stad-> met vuuren, beantwoord werdt. Zo groot was thans de Itilte, dat de Vloot, naauwlyks een' boogfcheut wegs, op éénen dag, afleggen kon. Eindelyk, raakten de Schepen, Sonnemaar en den hoek van Dreifchor voorby gevaaren zynde, tot aan Bettenwaarde in Duiveland» digt onder Zierikzee', alwaar zy 't anker vallen lieten, hebbende volle veertien dagen op de Stroomen gefukkeld. Midlerwyl, gebrek aan mondbehoeften gëkreegen hebbende, wagtten de Vlootelingen, met fmert, naar den voorraad, die hun, uit Holland, toegevoerd moest worden; doch den Vlaamschgezinden Zeeuwen, die verfcheiden' ligtgewapende Koggen in 't vaarwater hielden, gedeeltelyk, in handen viel. De Franfche Galeien , federt jagt maakende op deeze Koggen , zuiverden 'er de Zeeuwfche ltroomen volkomenlyk van. In 't byzonder, vindt men gemeld, dat zy, van de Hollanders geholpen, op Zondag den negenden van Oogstmaand, verfcheiden' Zeeuwfche Koggen op ftrand jaagden f>).
Guy van Vlaanderen, by tyds kennis gekreegen hebbende van de nadering der vereenigde Vlooten, liet tienduizend man rondsom Zierikzee leggen, en begaf zig, met het overig deel zyns Legers, aan boord zyner Schepen, die voor de Stad ankerden. Op den tienden van Oogstmaand, raakten de Vlooten aan eikanderen, op 't Gouwe tusfchen Schouwen en Duiveland, niet verre van Zierikzee. Doch de ebbe den Admiraal Grimaldi
(O Mius Stoki5 in Jan II. U, 431, 232, 833, 234, 2J$«



X. Boek. HISTORIE. 17c
di noodzaakende af te houden, bevielen 'er eenige Schepen, op eene droogte voor de Stad, aan den grond, alwaar zy tot dat de vloed Wederom ging, verboeid bleeven, en ter naauwer nood 't gevaar van een vyandelyk brandfchip, welk 'er op afgezonden werdt (», ontkwamen. De Admiraal en Jongkheer Willem hadden befloocen, 't gevegt niet voor 's anderendaags te hervatten; doch met het wasfen Van 't water tegen den avond, kwam de vyandelyk e Vloot op hen af. Terftond werden de vereenigde Vlooten in dagorde gefteld, en van de Hollandfche eerst uit zestig Ofïelen en tweehonderd Bank-Armborften; doch toen de ftryd heviger werdt, uit meer dan duizend Armborflm, op den vyand gefchooten. De Blyden, uit welken men zwaare fteenen wierp, werden ook, zo langzy dienst doen konden, gebruikt. De Vlaamingen bleeven den onzen niet fchuldig. Op ieder oogenblik, zag men de lugt vervuld met eenen zwerm pylen, welker gefnor, zo wel als 't geraas van 't fteenwerpen, eene myl ver, gehoord kon worden. De ftranden weergalmden van 't geroep van Holland, Holland! Parys, Parys! dat elk in den mond hadt: ten bewyze, dat men, hier te Lande, de gewoonte der aloude Germaanen, die nooit zonder Krygsgefchrei ftreeden, nog niet hadt afgeleerd (Y).
't Was den Vlaamingen, in den eerften N aanval gelukt, drie van onze fchepen te be-ia aiagtigen, in welken zy eene geweldige flag-v
tingg<
fx) Beka in Guidcme p, 106.
tO Msim Sïoks in Jah «. U, 325, a3(, ,}7, aal.
[an IL
ederig der laamio* a.



i76 VADERLANDSCHE X. Boeèj
Jak n.
ting aanregceden. De Hollanders vermeesterden , federt, een Vlaamsch fchip, welk gelyk lot onderging. Grimaldi, toen bevroedende, dat hy, met zyne Galeijen, meer zou konnen uicregten, wanneer hy de Vlaamfche Vloote aan boord klampen deedt, gaf hier bevel toe. Ten zelfden tyde, raakten vier van zyne fchepen, die aan den grond gezeten hadden, met het hoog getyde, wederom vlot, en gingen terftond los op den vyand, dien men, binnen zyn boord, met allerlei handgeweer, zelfs met brandende houten, hevig te keer ging. Jongkheer Willem, ondertusfchen, tyding krygende, dat een gedeelte der Vloote, Noordwaards van hem af, in een fcherp gevegt geraakt was, bereidde zig, om hier hulp te bieden: doch eer hy gereed zyn kon, gaf men hem kennis, dat de onzen de overhand behaald hadden. Grimaldi bemagtigde , midlerwyl , ook verfcheiden* Vlaamfche fchepen, en deedt een deel anderen, naar den mond der Schelde, wyken, welken zy, door tegenwind, egter niet bereiken konden (u).
't Was nu reeds over middernagt, toen de overwinning zig volkomen voor de onzen verklaarde. De Vlaamfche fchepen waren genomen of verftrooid. Sommigen zaten op \ ftrand: weinigen lagen, hier en gints, ten anker: Jongkheer Willem, werdt, nevens zig, een groot Schip gewaar met Vlaamfche Vlaggen , welk men naderhand geloofde , het Schip van Hèere Guy geweest te zyn. Doch
toen
Cu") Melis Stoke in Jan II. «. 238» K9 > 24°> 24*>



X. Boek. HISTORIE. 177
toen hy 't aan boord klampen wilde, kapte het zyn ankertouw, en dreef, met de ebbe, gelukkiglyk voorby (V)-
De naderende dag, zynde de elfde van Oogstmaand, werdt, op onze Vloote, met gejuich en pypengefchal, verwelkomd, en terftond befteed, om de vyandelyke fchepen verder te bemagtigen, of te vernielen. Guy van Vlaanderen lag nog met vyf fchepen in 't Gouwe: doch Grimaldi met vier Galeiên op hem ziende afkomen, haalde hy de zeilen op, poogende, zo 't fcheen, te ontwyken. Grimaldi belette hem dit, en hem aan boord geklampt hebbende, viel 'er een fel gevegt voor: welk eindigde met het gevangen neemen van Heere Guy, die, federt, naar Frankryk gevoerd werdt. De meesten willen, dat Grimaldi Guy gevangen nam (w). Doch fommigen geeven 'er Jongkheere Willem de eer van, die den Vlaaming, federt, aan den Franfchen Admiraal zou overgeleverd hebben (V). De Zeeuwfche Ballingen, die, in deezen Scheepsftryd, gevangen werden, moesten, federt , hunnen opftand tegen den Graave met eenen fmaadelyken dood boeten. Twee Edelen, Henrik Buffel, Ridder, en * Willem de Lan- ■ ge, Knaape, werden onthalsd. Verfcheiden'» anderen werden op een rad gelegd (j). g Het gevangen neemen van Heere Guy, z
't welk v
(v) Melis Stoke in Jan II. bt. 240.
(.w) Wilhelm. Procurat- ad annum 1304, p. 505,; Rbka in Guidonc. p. 107. Ongen. Klerk, bl. 200. Meyerus ad annum 1304. Spiegel Hiftor. Cap. LXVII. bl. 301.
O) Melis Stoke in Jan II. bl. 241, 242, 241.
(y) Wilhelm. Procurat. ad annum 1304. f. 5Ü6.
III. Db&l. M
Jan II.
Guy van Vlaandé■en wordt jevanjen,
* Wil tellus Lanns.
ierikzee :rlojt.



178 VADERLANDSCHE X. Boek,
Jam II.
Jongkheer Wi lem bied den Ballingenvergiffenis aan.
Middelburg er gantsch Zeeland onderwerptzig.
't welk omtrent den middag voorviel, maakte een einde van den ftryd. Ook werdt het terftond gevolgd van de verlosfing van Zierikzee. De Vlaamingen verlieten de Stad, hals over hoofd, en verftakcn zig, grootendeels, in de Duinen van Schouwen. De voorraad van Krygs- en Mondbehoeften, dien zy agter lieten, werdt, door de Poorters, naar binnen gehaald. Jongkheer Willem, die in zeventien etmaalen niet uit de wapenen geweest was, begaf zig terftond naar de Stad, om uit te rusten (Y).
Kort hierna, maakte hy alomme bekend, -dat hy allen, die de Vlaamfche zyde gehouden hadden, in genade ontvangen wilde, zo zy hem voor Heere wilden huldigen. Veelen bedienden zig van deeze gelegenheid, om hunnen Zoen met Jongkheer Willem te maaken. Doch anderen begaven zig ten Lande uit. Van de Vlaamingen, die voor Zierikzee gelegen, en zig nu in de Duinen verfteken hadden, werden 'er, federt, wel vyf duizend gevangen genomen (V).
De Poorters van Middelburg, de tyding der overwinninge voor Zierikzee gekreegen hebbende, fammelden niet met het vangen of verjaagen der Vlaamfche bezettinge: en ontvingen Jongkheer Willem, die zig, korc daarna, derwaards begaf, met uitgelaaten blydfchap. Hy hieldt 'er zig veertien dagen op, om last tot de verfterking der Stad te geeven: waartoe men zig, met Willems verlof,
O") Melis Stoke in Jan II. hl. 244, 24f, C<0 Melis Stoke in Jan II. hl. 343.



X. Boek. HISTORIE. 179
bediende van den Heen eeniger vernielde Sloten in Walcheren. Gantsch Zeeland volgde het voorbeeld van Middelburg (£), en Jongkheer Willem zag zig, eerlang, wederom meefier van beide zyns Vaders Graaffchappen.
De neêrlaag der Vlaamingen voor Zierikzee bragt Renesfe, toen hy 'er te Utrecht tyding van kreeg, in de uiterfle verlegenheid. De weinige Edelen, die hem hier verzelden, onder welken Herman van Woerden , Arend van Denskoop, Jan van der Leede en eenige anderen genoemd worden; konden hem weinig raad, en geheel geene hulp toebrengen. Van Heere Guy hadt hy ook weinig onderftand meer te hoopen, behalve dat hy, eenigen tyd geleeden, in zyne ongunst gevallen was (c). Op de genade van Jongkheer Willem, dien hy nog onlangs het byeenbrengen van het Leger te Schiedam hadt poogen te beletten, durfde hy zig niet verhaten. Ook melden fommigen ([d), dat men hem reeds tegen eenen aanflag van Jongkheer Willem gewaarfchuwd hadt. Hy vreesde, daarenboven , voor beroerte in de Stad. Al dit deedt hem en zyne Vrienden dan beiluiten, by tyds te wyken (e). Zy begaven zig naar de Lek tegen over Beuzighem : welken ftroom zy daar, met eene fchouwe, wilden overvaaren. De meeste Heeren, welker Sloten hier omtrent gelegen waren, hielden 't met Renes-
(b~) Melis Stoké in Jan If. bl. 151, 252. CO Melis Stoke in jan II. bl. 243, 244, 248. C<0 Ongenoemde Klerk, bl. 200.
CÓ Meus Stoke in Jan II. bl. 253, Bika in Giüdore p, W«
M ft
Jan II.
X.
Jan van Renesfe vlugt uit Utreeht, en fneuvelt, nevens veele anderen, in 't overvaaren van de Lek.



i8a VADERLANDSCHE X. Boek.
Jan II.
nesfe: zo dat hy zig veilig waande. Jan van Beuzighem, Heer van Kuilenburg, en een ander, die niet genoemd wordt, waren de eenigllen, die der Henegouwer Regeeringe toegedaan bleeven. Deezen dan, van het vertrek van Renesfe en de zynen kennis gekreegen hebbende, bragten eenig volk in de wapenen, en troffen de Vlugtelingen aan op een' uiterwaard in de Lek tegen over Kuilenburg. Hier werdt Renesfe, met verfcheiden' anderen , verflaagen, op den vyftienden van Oogstmaand des jaars 1304 (ƒ). Sommigen melden , dat hy, met veele anderen, in de fchouwe gejaagd zynde, na het omflaan derzelve, in 't water gefmoord is (g). Behalve Renesfe, fneuvelden hier Arend van Benskoop, Jan en Pelgrim van der Leede, Huibert van Everdingen, tlenrïk en Bertold van Schalkwek, Heer Arend van Buur en, Kanonnik, en veele anderen Qhj, welker getal, van fommigen, op meer dan honderd, begroot wordt (*')• Jan van der Leede hadt, ten tyde van den inval des Hertogs van Brabant, veele vyandelykheden in 't Oosten van Holland gepleegd (F). Jan van Kuilenburg maakte zig, federt, meester van de Sloten te Everdingen en te Schalkwyk, die ten gronde toe gefiegt werden (7).
Graaf
(ƒ) Onbenoemde Klerk, bl. 200, 201.
(g) VVii.nF.lm. Procurat. ad annum 1304. p. 566. METK* 7U s ad annum 1304.
(h) Zueoer. de Culenborch Ong. Culemb. p. 593.
(i) Melis Stoke in Jan II. bl. 253, 254. Melis Stoke in jan H. bl. 215.
(7~) Zie Ongenoemde Klerk, bl. 201. In het Verv J haal



X. Boek. HISTORIE. 181
Graaf Jan de II. leefde maar weinige dagen na de overwinnige voor Zierikzee: waarvan hy de tyding egter, nog voor zyn overlyden, o-ekreegen hadt. De ziekte, die hem lang hadt doen kwynen, veroorzaakte hem de dood, op Saturdag den twee-entwintigften van Oogstmaand des jaars 1304, na dat hy Holland en Zeeland, omtrent vyf jaaren, als Graave beregt hadt. Men pryst zyne Godsvrugt en goedaanigheid. Doch hy wordt van te groote flapheid in de Regtspleegingen befchuldigd. Ook wil men, dat hy veele onheilen, die hem en den Lande, federt, troffen, zou hebben konnen voorkomen , zo hy de weêrfpannige Zeeuwfche Edelen, met naame die van Borfelen, ftrenger behandeld hadt (m). In zyn Graffchrift, te Valenchyn, in 't Koor der, Dominikaaner Kerke, te leezen, wordt, onder , anderen, te kennen gegeven, dat Holland, ten zynen tyde, * een zeer ryk land was (»).
•Willem, Zoon van Graave Jan den II. en van Filippa, Dogter van Henrik, Graave van J Luxemburg (0), die naderhand Keizer Henrik ( de Vil. werdt, kreeg de tyding van zyns
Va-
(m~) Melis Stoke in Tan n. il. 255-258.
(n) Zie hec by Mieris op den Ongeil. Klerk, bl. 202.
(0) Ongenoemde Klerk, bl. 187.
haal van het omkomen van Heere Jan van Renesfe, hebben wy deezen Schryver liefstgevolgd: alzohybyzondere kennis fchynt gehad te hebben van 't gene den Huize van Renesfe betrof; waarom ook zyne Kronyk, eertyds, in dit Huis, geagt geweest en bewaard geworden is. Zie een' Brief van Arent van Buchell , inter Epift. Scle&» é Alufeo J.G. Meelii , Dec IV. Ep. ll.p. ic6\
M 3
Jan II.
X .
Graaf fan de II. derft.
* Hottao
ie plain ie Ri•hesfe.
Villem !e III. vordt ïraaf.



i8a VADERLANDSCHE X. Boek.
Willem III,
Zyn Huwelykmet Joan na van Valois.
I3°s.
Vaders affterven te Zierikzee (ƒ>), alwaar men hem terftond tot Graave inhuldigde, 't Zelfde gefchiedde, in de andere Zeeuwfche Steden. Vervolgens naar Holland overgefteken, werdt hy, eerst te Dordrecht, daar men 't Huis, welk hem herbergde, des nagts, met waskaarfen verlichtte (q); toen de Schiedam, daarna ;e Delft, te Leiden en te Haarlem, als Graaf van Holland, ontvangen, niet alleen door de Poorters deezer Steden; maar ook door de Opgezetenen ten platten Lands. Te Alkmaar gekomen, ontving hy de hulde der Westfriezen: waarna hy naar Zeeland te rug keerde (V).
Het Graaffchap Henegouwen, ook op hem vervallen zynde, deedt hy, in 'tvolgende voorjaar, een' keer derwaards. In 't doortrekken, werdt hy ook te Geertruidenberg ingehuldigd. Sedert, begaf hy zig naar Frankryk, alwaar, ■over een Verdrag tusfchen Koning Filips en de Vlaamingen, gehandeld werdt, in welk Graaf Willem belang hadt. Ook voltrok hy hier, kort voor Hemelvaartsdag, zyn Huwelyk met Joanna, Dogter van Karei van Valois, Broeder van Koning Filips, met welke hy,alby 't leeven zyns Vaders, ondertrouwd geweest was. Het Huwelyk werdt, door den Bisfchop van Soisfons, in de Abtdye van Longepont, ingezegend (V).
Met het verhaal van dit Huwelyk, befluit
Me-
CiO Mplis Stoke iit Jan H. bl. 255.
(?) Extract uit de fhéfaür. Rekeii. van Dordr. hy Balei? V- 732.
O") Melis Stoee h Willjin III. bl. 250. (*) Melis Store « Willun IJl. bl. 260-263,



X. Boek. HISTORIE. 183
Melis Stoke zyne Rymkronyk, uit welke wy de Gefchiedenisfen der laatde twintig of dertig jaaren, grootendeels, ontleend hebben. Hy hadt dit werk, ten diende' van Graave Floris den V, begonnen:' doch deezen omgekomen zynde, eer 't voltooid ware, droeg hy 't federt op aan Willem den III, die, nu naauwlyks negentien jaaren bereikt hebbende , van hem , waarfchynlyk reeds hoog bejaard, met eene ernftige Slot-rede, tot zynen pligt, vermaand werdt.
Graaf Willem, uit Frankryk te rug gekeerd, vondt de Hollandfche en Zeeuwfche Edelen en Steden oneenig, over het draagen der gemeene lasten. De Edelen waren hier van ouds vry van geweest: en alleenlyk verpligt, den Lande of den Graave, hunnen Leenheer, met eenige manfchap, ter Heirvaart, te volgen, Doch de Steden waren niet flegts gehouden, den Graave eenige Poorters, fommigen meer,: anderen minder, te leveren, om hem of den Lande, in den kryg, ten dienst te daan; maar j zy moesten, daarenboven, driejaarige of jaar 1 lykfche Bottingen of Beden betaalen : en by byzondere gelegenheden, by voorbeeld, als de Graaf ten Keizerlyken Hove verfchynen moest, als zyn Broeder of Zoon Ridder werdt, en als hy zelf, of zyn Broeder of Zuster, Zoon of Dogter in de Egt tradt, moestenze ook zekere fchatting- opbrengen (*). Ook deedt de Graaf, by 't ontdaan van eenen oorlog, of uit vreeze hierover, buitengewoone
Be-
(O Handv. van 1266. by Jan van Hout Dicnitb. van Leiden M. 6, Handv. van Rotterd. MS. fol. 2. vtrf
M 4
Willem III.
xirf
Twist tusfchen de Edelen en da Gemeente, over bet draaien der remeene Jasten, loor den 3raave >yge£gd.



184 VADERLANDSCHE X. Boek.
Willem
ui.
Beden aan den Lande. De onedele Opgezetenen des platten Lands waren van het betaalen deezer lasten niet vry. Zy en de Ingezetenen der Steden werden, naar hun vermogen, gefchar, om hun aandeel in deeze lasten, Schot genoemd, op te brengen. De onvermogenden alleen, en zy, welken de Graaf, om byzondere redenen, begunftigen wilde, waren Jchotvry (»). 't Schot was eene belasting op Perfoonen en op goederen of inkomften. 't Werdt gevonden, by byzondere ommeflagen over de gegoede Ingezetenen, Schotzettingen genoemd. De Schepenen der Stedtn en Dorpen werden, gemeenlyk, by meerderheid van Hemmen der fchotgeevende Ingezetenen, tot Schotzetters en Schotgaarders of Ontvangers verkooren. Doch hunne byzondere fchatting werdt, ter oorzaake der veranderingen in de gefteldheid der Huisgezinnen, en in de waarde der goederen, om de drie, vier, vyf, of zeven jaaren, veranderd. Ook droegen de Ingezetenen, den eenen tyd meer, den anderen tyd minder, in "sGraaven Schot, naar dat 's Lands nood, of 's Graaven Beden grooter of kleiner waren. Somtyds, by voorbeeld, betaalde men een' penning van ieder pond, waarop men in 'c Schotboek aangeflaagen was; fomtyds flegts een heller of myt, waarvan 'er drie op een' penning gingen (V). Doch de Geestelyken, en, gelyk wy gezeid hebben, ook de Edelen waren vry van 't betaalen deezer fchattinge.
De
"* £u) Handv. van Kennemcrl. II. 3.
Cv) Phh . a Leydis de Ctira iieip. Cup. XXXIX. p, iaj, Zie nok Ertgrarf. Bedien. VIII. Deel. il, 141.



X. Boek. HISTORIE. 185
CO Dipl Wilh. III. apud Boxhorn. Tliestr. Urb. Hol!. f. 60.
M 5
De Steden, federt eene halve eeuw, in aanzien , merkelyk toegenomen zynde , vonden 't vreemd , dat de Edelen van de gemeene lasten verfchoond bleeven, en verklaarden zig hier overopenlyk genoeg. Te harder viel hun de vryheid der Edelen , doordien veelen , zonder hunnen Adeldom behoorlyk te hebben konnen bewyzen, den naam van Edel aangenomen hadden, om genot van de adelyke Vryheden te konnen hebben, 't Getal der Edelen, dus toenemende , deedt den last dei Burgeren en Landluiden, naar gelang, zwaarder worden, 't Gemor, hierover ontdaan, zou hooger geloopen zyn, zo niet de Graaf, kort na zyne terugkomst, de Edelen en &t Schepens der Steden, tegen Oogstmaand dei jaars 1305, in den Haage ter Dagvaart beichreeven hadt: alwaar, na ryp overleg, vast gefield werd „ dat niemant van het betaaler „ der gemeene lasten vry zyn zou , dan dit „ behoorlyk bewees, dat hy van adelyke af „ komst was (V): " waarmede de Steden jiaar 't fchynt zig hebben laaten te vred< ftellen.
Het Verdrag, tusfchen de Franfchen er Vlaamingen, waar over men , terwyl Graai Willem in Frankryk was , gehandeld hadt, was eindelyk, in Hooimaand, geflooten. De wederzydfche gevangenen moesten , volgens hetzelve , geflaakt worden: en, by deeze gelegenheid, werd Guy, Bisfchop van Utrecht zo wel als Guy van Vlaanderen, die in der
fla^
Willem III.
1
XIII.
■ Guy,BisfchopvanUtrecht, geflaakt.
i



i8<5 VADERLANDSCHE X. Boek.
Willem ' III.
Beften d van vier jaaren met
Vlaanderen.1306.
]
flag voor Zierikzee gevangen genomen was, in vryheid gefield (j). Doch de oude Graaf Guy was reeds, op den zevenden van Lentemaand, in zyne gevangenis, overleeden (2). De Bondgenooten van wederzyde waren allen in het Verdrag begreepen , behalve Graaf Willem, ten opzichte der Graaffchappen van Holland en Zeeland (0). Het fluiten van dit Verdrag deedt bem, derhalve , op zyne veiligheid verdagt zyn, en alzo hy en de Landzaaten den Oorlog moede waren, werdt 'er, in 't volgende jaar, over eene Vrede gehandeld. Fi • tips de IV, Koning van Frankryk, hadt Graa/e Willem, in Hooimaand des jaars 1306 , chriftelyk verlof gegeven , om met Robert len lil, Graave van Vlaanderen, Zoon van 3raave Guy, de Vrede te fluiten (b~): alzo :ulks, volgens het Verbond, met Jan den II, n den jaare 1297, gemaakt (c), niet zonder :yne toeflemming, gefchieden mogt. Ook ïadt men de wederzydfche gefchillen aan goeie mannen verbleeven: zynde die des Graaven 5uy, Bisfchop van Utrecht, en Gautier van Ihdtillon, Konftabel van Frankryk (JT). Ook >egrootte men de fchade, die Holland van de /laamingen geleeden hadt (*). Doch de onderlandeling liep uit op een Beltand voor vierjaaen: na 't eindigen van welken, de Kryg weerom begon,
Mid-
Cy~) Meyerus ad annum 1305. (z) Meyerus ad annum 1304. («) Meyerus ad annum 1305.
(b i Lictor. Philippi Regis apud Marten. 5? Durand. "haf. Tom. I. c. 1341. 1 Qc) Zie hier vour, Bl. 138.
(_d) Extraét uit het Compromis by Boxhorn op Reigers*. I. I>!"1, bl. 610.
(*) Zie Mieris Chartsrb. II Biel, bh 58,50,60.-



X.Boek. HISTORIE. 187
Midlerwyl gelukte het Graave Willem, op den tienden van Grasmaand des jaars 1307 > een Verdrag te treffen, met Jan den II, Hertog van Brabant, by welk alle voorige oneenigheid bygelegd, en bedongen werdt, dat de Ingezetenen van Holland, die den Hertog gediend, en hierom hunne goederen verbeurd hadden , in 't vol bezit derzelven, herfteld zouden worden. De Hertog ftondt daaren tegen volkomenlyk af van het Regt van hul de of manfchap, welk hy, wegens Zuidholland , op den Graave meende te hebben, Hellende de Brieven, hiervan in wezen, Graave Willem wederom ter hand (e).
Terwyl men over dit Verdrag handelde, of kort te vooren, hadt Hertog Jan aan de Dordrechtfehe Koopluiden, volgens de gewoonte deezer tyden, Vrygeleide verleend, om in Braband handel te mogen dryven, tot op zes weeken na zyn wederzeggen (ƒ> Doch met hei fluiten van het Verdrag, zal alle handel wederom volkomenlyk open geweest zyn.
De rust, die deeze Landen, federt, drie jaaren agtereen, genooten, werdt, ten deele: hefteed, tot het houden van Steekfpelen (g). op welken Graaf Willem fmoorlyk verzot was. en die, gemeenlyk, te Haarlem werden aangelegd (gg); doch ten deele ook om den Koophandel en de Visfchery op de Engelfche Kus' ten te beveiligen. Dirk van Brederode er Nicolaas van Putten , die 's Graaven voornaam
(e~) Fovez Rutkens Troph. de Bnb. Prtuv. p. no.
(f) Zie den Vrygeleide brief by Balen Dordt. U. 492-
(g) Beka in Guidone p. ie
(eg) Wilhelm. Procurat. ad annum 1323. p. 010 *, tnnm I3^8, P- (>s9- ad dnnum 1329 701.
kViLLEM
III.
Verdrag net Her:oge jan den II. ivaarby Zuidhol* land van Je Leen'oerigheid aan Biaband vry verklaardwordt.
1307-
XIV.
Gefchillen met Engeland over den Koophandel.
:
i



188 VADERLANDSCHE X. Boek.
Willem III.
' 1308.
naamfte Raaden waren (li), zullen hem, ongetwyfeld de hooge noodzaakelykheid hier van vertoond hebben. De Engelfche en Hollandfche Koopluiden vielen , omtrent deezen tyd, klagtig over eikanderen. Eenige Koopluiden van Linkoln, Jork en andere Plaatfen in Engeland vertoonden den Koning , thans Eduard den II, dat de Hollanders hun omtrent twaalfhonderd ponden Sterlmgs fchade ter zee gedaan hadden (2). Daarentegen, klaagde de Hollanders, dat de Engelfchen hun eene goede menigte Haring en Visch , onder Engeland.gevangen, hadden ontroofd (£).Om deeze en diergelyke gefchillen by te leggen, zond Graaf Willem, in den Zomer des jaars 1308, Christiaan van Raaphorst, Ridder, en eenige afgevaardigden uit Dordrecht , Middelburg, Briel en andere Steden naar (Engeland. De Koning benoemde terftond eenige Regters, om met hen in onderhandeling te treeden (7); doch men fchynt toen niets geflooten te hebben. Alleenlyk werdt de onderhandeling eenigen tyd fleepcnde gehouden, doordien de Koning op nieuws aanhieldt, om de Bruidsgaave, die de Hollanders zyne Zuster Elizabeth, Weduwe van Graave Jan den I, nog fchuldig waren fchoon zonder
vrugt. Ook vind men , dat 'er in 't jaar 1310, nog twee Middelburgers naar Engeland
CO Beka in Guidone p. io?S.
CO Aft. Public. Angl. Tom. I. P. IV. p. 120, 145 > I4S« (k) Aft. Publ. Angl. Tom. I. P. IV. p. 150. CO Aft. Publ. Angl. Tom. I. P. IV. p. 95, 114, 120, 14°. ï45> 1465 147»
C»0 A<ft- t'uM. Angl. Tom. I. P. IV. p. 95. l'ids & Tom. li. P. I. ?. U.



X. Boek. HISTORIE. 189
land gezonden werden, om de gefchillen onder de Koopluiden te helpen byleggen («), en dat cie Koning zig niet ongenegen toonde, om den Hollanderen eenig genoegen te geeven (0); doch 'tliep aan tot in 't jaar 1314, of nog langer, eer men eene onderlinge overeenkomst trof, by welke de benadeelde Engelfchen vryheid kreegen, om hunne fchade, op de Hollandfche Koopluiden te vernaaien fj>). Sedert, ontltonden 'er egter geduurig nieuwe oneenigheden , tusfchen de wederzydfche Koopluiden (#), die, van geen byzonder gevolg geweest zynde, niet naauwkeurig behoeven verhaald te worden.
't Befland , tusfchen Graave Robert van Vlaanderen en Graave Willem van Henegouwen en Holland, getroffen, liep, in den Zomer des jaars 1310, ten einde. Tegen welken tyd, Graaf Robert een aanzienelyk Leger op de been gebragt hadt, met welk hy in Henegouwen viel. Graaf Willem hadt, ondertusfchen, ook eenige uitgeleezen' Ruiterbenden byeen getrokken; doch hy was flegt voorzien van Voetvolk, alzo de Hollanders en Zeeuwen niet te beweegen geweest waren, om hem in Henegouwen te komen helpen. Zy beweerden, naamlyk „ dat zy genoeg te doen „ hadden, met het befchermen hunner eige„ ne Kusten, welken, door Graave Robert, „ die eene magtige Vloot te water gebragt „ hadt, met eene Landing, gedreigd wer-
„ den',
fn) AA. Pub. Angl. Tom. Ii P. IV. p. 167.
(0) Act. Publ. Angl. Tom. IV. P. I. p. 150.
Ci>) Aft. Publ. Angl. Tom. II. P. I- P- 61. Conf. p, 130.
( .) AA. Publ. Angl. Tom, II. P. II. ?. 6, »»147> «5».
Willem iii.
XV.
Oorlog
tusfchen
Graave
Robert
van
Vlaanderen en Graave Willem. 1310.
De Hollandersen Zeer> wen weigeren den Graave hulp.



i9o VADERLANDSCHE X. Boek,
WlU.EM III.
Nadeelig Verdrag.
XVI.
Ui truoijinjg der Tempelieren , door gantsch. Üuropa.
„ den". Graaf Willem zag zig, derhalve, genoodzaakt tot het fluiten van een nadeelig Verdrag, by welk hy zig, volgens het verhaal der Vlaamfche Schryveren, verbond, „ Zee„ land, ik verfta , Zeeland Bewesten-Schel„ de, voortaan van de Vlaamfche Graaven „ ter leen te zullen houden: aan Guy van „ Vlaanderen, 's Graaven Broeder", dien men, reeds in 't jaar 1305, onder de Edelen deezer Landen, gemeld vindt (r) „ jaarlyks zo „ veel toe te zullen leggen, als Zeeland op,, bragt: afltand te zullen doen van zyn Regt „ op het Land van Waas en de vier Ambag„ ten, en de Zeeuwfche ballingen, of derzel„ ver erfgenaamen, wederom te zullen herficl„ len , in het bezit hunner verbeurd verklaar„ de goederen (Y)". Men weet, van elders, dat deeze Ballingen, zig thans veel in Vlaanderen ophielden , zig geneerende met zee» fchuimen, waarmede zy, onder anderen, den Engelfchen veel nadeels toebragten (jj.
Omtrent deezen tyd, werdt de Geestelyke Ridder-Orde der Tempelieren, door gantsch Europa, en ook hier te Lande uitgerooid. Twee eeuwen byna, was zy in ftand geweest. Hugo de Paganis en Godefrid van S. Omer hadden dezelve, te Jeruzalem, opgeregt, ter befcherminge van het Heilige Graf, en van de Pelgrims, die zig, in Bedevaart, d^rwaards begaven. De Ridders deezer Orde werden eerst Armen der Heilige Stad; doch naderhand Tem-
pe-
(r~) Diplom. Wilhelm. III. apud BoxrfOR*. Tlieatr. Holland. p. 60.
CO Meybrus ad annum ijio.
C-ff} Aft. Publ. Angl. Zint, L P. IV. p. 177.



X. Boek. HISTORIE. 191
pellers genoemd, om dat hun eerde Huis digt by den Tempel dondt. Na dat Jeruzalem we' derom in de handen der ongeloovigen geraakt was, verfpreidden de Tempeliers zig door gantsch Europa. Hun getal nam, van tyd tot tyd, toe. Alomme bouwden zy Huizen, in welken zy , even als de Monniken , famen woonden, en in gemeenichap van goederen leefden. Rykelyk werden deeze Huizen begiftigd : en eerlang overtroffen de Tempeliers genoegzaam alle de andere Geestelyke Orden, in goederen en aanzien. Hunne groote Rykdommen daken den Vorsten in 't oog. Ook verliepen zy zig in veelerlei ongebondenheid, en hunne dronkenfchap heeft, zelfs hiei te Lande, gelegenheid gegeven tot het fpreekwoord: Hy zuipt als een Tempelier. Filips de Schoone, Koning van Frankryk, was de eerde der Europifche Vorsten, die op de verdelging deezer Orde toeleiden. Hy deedt all< de Tempeliers, in zyn Koningryk, op éénei dag, den dertienden van Wynmaand des jaar: 1307, vatten. Sedert werden veelen derzei ven te regt gedeld,tot bekentenis van de fnood de euveldaaden gebragt, en ten vuure ge doemd. In Engeland, en in andere deelei van Europa, werden zy ook gevangen geno men; doch zo dreng niet gehandeld. Overa egter werden hunne goederen aangedaagen en de gantfche Orde werdt, op den twee- en iwintigden van Bloeimaand des jaars 1312, ii de Kerkvergadering van Vienne , door eem Pausfelyke Bulle, vernietigd.
Hoe 't hier te Lande met het uitrooijen de Tempelieren toegegaan zy, is, onzes weetens
ne;
III. 1 1312»
r Byzori" f derlyk te ■.Zierikeee,



ïOi VADERLANDSCHE X. Boek.
Willem III.
nergens naauwkeurig genoeg aangetekend. Tot in 't midden der zestiende eeuwe , leefde iemant te Zierikzee (8), die dikwyls plag te vernaaien, dat zyn Vader den Brief gezien en gelezen hadt, op welks Opfchrift, aan Baljuw, Burgemeesteren, Scheepenen en Raaden der Stad bevolen werdt, op zekeren beftemden nagt , ten twaalf uuren , byeen te komen , om dan eerst den Brief te openen, en de bevelen, die zy 'er in vinden zouden, op lyfftrarfe , terftond, ter uitvoering te doen brengen: waartoe zy zig van de hulp der Ingezetenen onder 't doen van gelyke bedreiginge zouden mogen bedienen. Den Brief, ten beftemden tyde, in den vollen Raad, geopend zynde, vondt men 'er een bevel in, om de Tempeliers, zonder uitftel , van kant te helpen. De Raad bragt hierop de Stadsen andere Arbeiders in de wapenen; begaf zig, met dezelven naar 't Huis der Tempelieren, alwaar, de deuren met geweld opgeloopen zynde, al wat men 'er vondt doodgeflaagen werdt. Twee Tempeliers, die zig toen juist in een oneerlyk Huis in de Stad ophielden, waren de eenigften, die deezen ramp ontkwamen (u). De goederen der Tempelieren werden, federt, zo te Zierikzee , als in andere Steden deezer Landen, gefchonken , aan de Orde der Hospitalieren van S. Jan van Jeruzalem, die tegenwoordig de Ridders van Maltha zyn, en hier te Lande, gemeenlyk, S. Jam Heeren genoemd werden.
Veel
(u) Boxhorn Nederl. Mist- bl. 185.
(8) Mr. Francois vanSandyck, Sekretaris der Stad, federt den jaare 1512.



X. Boek. HISTORIE. 103
Veelligc zou men van de waarheid der overleveringe, raakende de uitrooijing der ^Tempelieren te Zierikzee, beter konnen oordee len, indien zy, die dezelve te boek gefield hebben, te kennen gegeven hadden, door wien de Brief, van welken wy gewaagd hebben , gefchreeven was. Want dat Graaf Willem diergelyk een bevel, aan de Wethouderfchap eener voornaaine Stad, onder bedreiging van lyfflraffe, gegeven zou hebben, is niet" te vermoeden, en bezwaarlyk met de gefield" heid der Regeeringe hier te Lande overeen te brengen. De Paus of eene Kerkelyke Vergadering zou mogelyk den Brief hebben konnen doen fchryven: doch ook niet wel lyfllraf dreigen konnen. Men vindt wel, dat de Keizers, fomtyds, hier te Lande, bevelen gegeven hebben, om ter Heirvaart te trekken (v); doch van zulk een byzonder en flreng bevel weet ik geen voorbeeld, 't Blykt ook niet, dat men, in 't Duitfche Ryk, flreng tegen de Tempeliers gehandeld heeft. In 't Aartbisdom van Ments, zyn zy zelfs onfchuldig verklaard (V). Men heeft dan reden om te vermoeden, dat ons de inhoud des Briefs niet net genoeg verhaald is, zonder dat ik nogtans het voornaamfte deel deszelven begeer in twyfel te trekken.
De Kerkvergadering van Vienne, in welke de Orde der Tempelieren was vernietigd, was, onder anderen, bygewoond, door Guy, Bisfchop van Utrecht (x), die zig, na dat hy, in't
jaar
(v ) Ze bier onder §. XXIX. II. 2+4.
fw) H. Mum Chron. Germ. Libr. XXII. p. au, 212*
(aO Beka in Guidone. p. 107.
III. Deel. N
Willek
HL Aanmerkingenhierover»
Stigtfche zaaken.



194 VADERLANDSCHE X. Boek;
Willem UT.
Tweeërlei Jaarbegin.
XVII.
Kryg tus
fchen
Bisichoi
jaar 1305, uit de Vlaamfche gevangenis, geflaakt was, meer met de Kerkelyke zaaken zyns Bisdoms fcheen te willen bemoeijen. In de Lente des jaars 1310, verfcheen hy op eene Provinciaale Sinode, door Henrik, Aartsbisfchop van Keulen, onder wien hy ftondt, binnen deeze Stad, befchreeven: alwaar, behalve verfcheiden' wetten, om de vryheden der Kerkdijken, tegen de Leeken, te befchermen, ook bepaald werdt, dat men,voortaan , volgens het gebruik der Roomfche Kerke , het jaar met Kersmis en niet met Paafchen zou aanvangen (31). Men heeft, federt, hier te Lande, deezen ftyl, in 't Kerkelyke, langen tyd, gevolgd, en den ftyl, volgens welken 't jaar, met Paafchen begon, den Styl van den Hove genoemd.
In 't jaar 1311, begaf Bisfchop Guy zig naar Vienne: alwaar Paus Klemens de V. hem, volgens fommiger verhaal, een' Kardinaals hoed zou aangebooden hebben. Men voegt 'er, als iet zeldzaams, by, dat hy dien van de hand wees, zig vergenoegende met een jaargeld van vyfhonderd ponden, welk hem, door Filips den Schoonen, Koning van Frankryk , toegelegd werdt (2). De gunst des Konings hieldt hem eenigen tyd ten Hove op: tot dat hem de toeftand der zaaken zyns Bisdoms herwaards te rug riep.
Voor zyn vertrek naar Vienne, hadt hy, •ter beteugeling der Stellingwerver Friezen, die geduurig tegen hem opftonden, eene Sterk* 'te begonnen op te werpen, op een Huk Lands
in
(y) Laebf. Concil. Tom. XI. p. 1517. *pud FtEURT Te::i. XIX- p. iöo, 162. (z) Beka ia Guidone p. 107.



X. Boek. HISTORIE. 195
in Stellingwerf, van welk hy den eigendom behendiglyk hadt weeten te verkrygen. Zyn afzyn en een gerugt van zynen dood, welk 't gantfche land door verfpreid werdt, gaf den ' Stellingwerveren aanleiding, tot het pleegen; der voorige vyandelykheden. Het opwerpen: eener nieuwe fterkte in hunne Landftreek, die egter nog niet voltrokken was, Hak hun in den krop. Zy vernielen dan eerst het onvol-1 tooide werk, en flaan, vervolgens, 'tbeleg voor ' het Bisfchoppelyke Slot te Vollenhove: welk fel beftormd; doch, door den Slotvoogd Herman , dappcrlyk verdedigd werdt. De Belegeraars, reeds in den Voorburgt gekomen, werden , door het hevig fteenwerpen en fchieten der Burgtzaaten, genoodzaakt te deinzen. Toen voerden zy een geweldig houten Stormgevaarte tegen 't Slot aan: welk drie ver. diepingen hoog, en opgepropt met manfchap was. Van de bovenfte verdieping, werdt met zwaare fteenen geworpen: van de tweede , met pylen gefchooten. Van de onderfte. ftreedt men met heirbylen. 't Gantfche gevaarte was van buiten bekleed met osfenhuiden, om voor 't vuurfchieten der Burgtzaaten beveiligd te zyn, en verder met teenen vlegtwerk omtuind, om 't beuken der ftormrammen te konnen wederftaan. 't Beleg hadt reeds eenen geruimen tyd geduurd, en 't Stormgevaarte was, tot op vyf voeten na, aan 't Slot gebragt, toen de Bisfchop, met een aanzienlyk Leger, te fchepe naderde tot ontzet. Gerard, Proost van Deventer, Broeder des Slotvoogds, hadt den Bisfchop, die nog in Frank11 ryk was, van den toeftand der Belegerden N 2 kcn-
iVlIXEM iii.
juy en le Stelingwe&rer Frieten.
ieleg van tSlot te /olfenlove



ïq6 VADERLANDSCHE X. Boek.
Willem UI.
wordt.
opgebro
ken.
kennis gegeven: waarop hy, zonder uitftel, naar Holland was gekeerd. Hier had Graaf Willem, ten behoeve zyns Ooms, Heirvaart doen befchryven, en zo veel Volks byeen gebragt, dat Guy zig in ftaat vondt, om het ontzet te onderneemen. Jan van Arkel, Dirk van Brederode, Nikolaas van Putten en andere Edelen verzelden hem op den togt. De Burgtzaaten ontdekten haast van de Toorentranfen de nadering der Bisfchoppelyke Vloote , die de Zuiderzee overftak en dit gezigt deedt hun den moed zo zeer wakkeren, dat zy, volgens de gewoonte deezer tyden, in welken men nog geen Buskruid kende, een tonnetje, gevuld met Werk, Spek, Salpeter, Zwavel , Pek en andere brandbaare ftoffen, en van buiten met yzeren haakjes beflaagen, ontftaken, en op het ftormgevaarte der Friezen wierpen: waaraan het zig zo vast hegtte, dat de bovenfte verdieping ligterlaage in brand geraakte, inftortte, en vyftig Friezen verpletterde. De anderen, voor gelyke ramp bedugt , verlieten 't gevaarte, dat, kort hierna, om verre raakte, en geheel verteerd werdt. Terwyl de Friezen hierdoor in verwarring ■ gebragt waren, deedt de Slotvoogd eenen uitval, in welken, wel vyfhonderd Friezen fneuvelden, terwyl de overigen de vlugt namen. De Bisfchop was ondertusfchen geland niet verre van Vollenhove, alwaar zyne Hollandfche benden, door eenige Overysfelfchen, verfterkt werden. Toen de benden verzameld waren, was de dag te ver verloopen, om iets te onderneemen. Men befloot, derhalven, eerst des anderendaags op te trekken,
de



X. Boek. HISTORIE. 197
de vlugtende Friezen te vervolgen, en alles, in Stellingwerf, te vuur en te zwaard, te verdelgen. Doch des nagts, ontftondt 'er zulk een geweldige ftorm, van hevigen plasregen verzeld, dat de wegen, den volgenden dag, t eenemaal onbruikbaar waren. De Bisfchop deedt, derhalve, den voorgenomen togt ftaaken: en de Hollanders keerden, eerlang, met hunne Schepen, wederom naar huis (V). Ook kwamen de Stellingwervers in onderhandeling met den Bisfchop, die vergoeding der fchade, door die van Vollenhove geleeden, en eenjge Landen in Yzelham, Steenwyk en elders leggende, van hun vorderde Hier op volgde een Verdrag, welk, in 'tjaar 1313, getroffen werdt. De Bisfchop hadt, reeds te vooren, ■ in erkentenis van den dienst, hem door zynen Neeve beweezen, de goederen van de Huizen van Amftel en Woerden, die hem, voor zyn leeven, waren opgedraagen, aan Graave Willem wederom gegeven (bb).
Bisfchop Guy genoot egter de rust, die hem dit Verdrag verfchafte, maar weinige jaaren. Hy hadt de Voogdyfchap van Gysbrecht 'uit den Gootje, een' Stigtsch Jonker, toevertrouwd aan Jan van Kuilenburg en Nikolaas van Kats; die, in 'tjaar 1317,101 het doen van rekening gevorderd, en weigerig gebleeven zynde , hem, op nieuws, noodzaakten, om Heirvaart tegen hen te befchryven. De Hollanders booden hem hier wederom byftand. 't Slot
ten
,SaX^M Guid0"e ?• i°7> 108. Ubb. Emmh Rer. Frific, libr. XIII. p. i8y.
(b\ Charta Am. 1313. apud Matthaum Analccl. Tont. III,
ƒ. 2C.o.
W) Zie Mieris Chaiterb. II, Deel, 11. «I.
N 3
Willem III.
1313.



198 VADERLANDSCHE X. Boek.
Willem III.
Dood vs Bisfchoi Guy.
XVIII. Fredrik de II. wordt Bisfcho
De Hee lykhede van Ara ftel en Woerde met Ho land ver cenigd.
ten Gootje werdt belegerd, en ging over by Verdrag. Kuilenburg en Kats booden den Bisfchop voldoening aan: en 't Slot werdt Arnoud van Tsfelfiein en Willem, bastaard van Graave Floris den V, in handen gefield. Doch des nagts na.'t fluiten van dit Verdrag, werdt de nBisfchop van eene hevige kwaaie overvallen, ' die hem terftond van 'tleeven beroofde, op den negenentwintigften van Bloeimaand des gemelden jaars (c). Kuilenburg en Kats maakten zig toen terftond wederom meester van 't Slot, de Bisfchoppelyke bezetting verdryvende (<sT).
Graaf Willem, de dood zyns Ooms vernomen hebbende, wist zo veel by de Utrecht, fche Geestelykheid te wege te brengen, dat ,. zyn Bloedverwant, Fredrik van Zierik, met de Bisfchoppelyke waardigheid, bekleed werdt ("e). 't Eenemaal hing deeze Bisfchop van Graave Willem af. Men heeft nog eenen Brief van hem CO' to 'tjaar 1320, gegeven, by welken hy geheime Raaden aanllelt, die door den Graave benoemd waren, en belooft, 's Graaven goedvinden in alles te zullen volgen. De Heerlykheden van Amftel en Woerden, voorheen, door Graave Jan den II, ' aan Guy, zynen Broeder, ópgedraagen, wern den nu, na 's Bisfchops dood, wederom met !, het Graaffchap van Holland vereenigd. De ■ Graaf Helde, federt, in ieder deezer Heerlykheden, een Baljuw Cg> Jan van Kuik
hadt
(c) Lihr. Obit. S. Petri & Major. Eccl. Traj. cpud Ma,T•yij/EUM ubi fupra p. 207. C<0 Beka iu Guidone p. 109. Qc ) Beka in Freder. II. p. 111.
(f) Ctjarca Prédér. II. ap Mvtth/eum Anal. Tom. III. p. au.'
Ce) BBKA i" Guidone p. 109. Gas». Lapp. a Waverbn i* Anal. België. c. p. Hoynck va>j Papendrecht Tont, III. P» I. p. 327.



X. Boek. HISTORIE. iop
hadt eenige goederen in de Landen van Amftel en Woerden bezeten, die hy, in 't jaar 1308 overleeden zynde (A), zynen Zoon Otto nagelaaten hadt. Otto droeg deeze goederen, en al wat hy meer in 't Stigt ter leen bezat, het Ampt van Bisfchoppelyken Schenker alleen uitgenomen, in 'tjaar 1326, ook aan Graave Willem den III. op (z), en begaf zig, federt, met der woon naar Engeland (k). De Heerlykheid der Stede Amfterdam, federt eenige jaaren, afgefcheiden van de Heerlykheid van Amftel, is, vermoedelyk, ook eerst na Guys affterven, met het Graaffchap van Holland, vereenigd geworden. Wy hebben, te vooren gezien, dat Graaf Floris, of Bisfchop Jan van Nasfau, met zyne bewilliging, de Heerlykheid deezer Stede,aan Jan Perfyn, Heere van Waterland, gefchonkem had: en dat deeze, uit hoofde van den Zoen met Gysbrecht van Amftel van den jaare 1285, in 'c bezit derzelve bevestigd was geworden (7). Doch alzo oude Schryvers getuigen Qrn), dat Guy van Henegouwen, al omtrent den jaare 1300, Keuren en Voorregten aan Amfterdam gegeven heeft, fchynt hy toen reeds in 't bezie dier Heerlykheid geweest te zyn. Men zou , ligtelyk, vermoeden, dat hy dezelve gekogt hadt van den Huize van Perfyn, door welken , ook op andere tyden, wel Heerlyke goederen verkogt waren (»). Doch 't blykt, dat zy, in
den
CO Meyerus ad annum 1308.
TO Brief van Otto van Cuyck apud Matth. Annlcct. Tom. lil. p. 616.
C*) Acta Pub!. Angüa: Tom. II. P. III. p. 33, 13c. CO IX. Boek, bl. 38. en 40. (m) Ongenoemde Klerk, bl. 187.
C«) Sier. Leonis Vitte Abbat. Hort. Diva: Maria;, iii Mat» Thai. Anal. Tom. V. p. 249.
N 4
Willem III.



aoo VADERLANDSCHE X. Boek.
Willem Uï,
XIX.
Graaf Willem tloet eenen inval in Vlaanderen.
den jaare is8a, aan Graave Floris den V. afgedaan was (nn). En onder de Graaven Willem den III. en Willem den IV, heeft Amfterdam, 20 wel als gantsch Amftelland, tot Holland behoord (0).
De Graaf, die zig, zo wel als zyn Vader, naauw met Frankryk verbonden hieldt, moest, van tyd tot tyd, deel neemen, in den Oorlog, dien de Franfche Koningen, tegen de Vlaamingen, voerden, 't Verdrag, welk hy, in 't jaar 1310, met Graave Robert, geflooten hadt, was ook zo nadeelig voor hem, dat hy van zelf genegen genoeg was, om het te breeken. Hy werdt, derhalve, van Lodewyk den A, Koning van Frankryk, in 't jaar 1315, zo dra niet aangezogt, om eenen inval in Vlaanderen te doen, of hy verzamelde een aanzienlyk Leger van Henegouwers, Franfchen, Friezen en Hollanders, welk hy, te water, de Schelde op, in Vlaanderen voerde (j>). De Koning was, midlerwyl, in 't Westen der Landftreeke getrokken; doch het onftuimig weder en de geweldige plasregens maakten de wegen onbruikbaar, en noodzaakten hem, zonder iets uitgerigt te hebben, naar Frankryk te rug te keeren. Graaf Willem lag voor Ilupelmonde, toen hy van den aftogt des Konings kennis kreeg. Te gelyk vernam hy, dat de Vlaamingen eenige Hollandfche Vaartuigen, met mondbehoeften voor zyn Leger, hadden opgeligt. Hierom vondt hy niet geraaden, langer in Vlaanderen te vertoeven. Hy
ver-
(tiri) Zie Mieris Chartert). I. Deel, bl. 423. C«) Zie Handv. van AnUt. bl. 3. Mjerjs Chaiteib. II. Deel, tl. 304, 323, j6a. GO Mkverus «4 mm. 1315. Bn..t h Guidone, ^. iv8.



X. Boek. HISTORIE. 201
vergenoegde zig, derhalve, met het verwoesten van eenige Plaatfen, langs de Schelde, en in 't Land van Waas: waarna hy, zonder eenig verlies geleeden te hebben , wederom fcheep ging, en naar Holland keerde Qq).
De zwaare Regen, die deezen togt geftremd 1 hadt, deedt, hier en hier omtrent, grooter] fchade. Hy was oorzaak, dat het Graan niet tot, rypheid kwam, en op 't Veld verrotte: waarop 1 groote duurte en eene hevige Pestziekte volgde. Men vindt aangetekend, dat niet alleen de armen, in deezen bangen nood, verwaarloosd werden, en by menigten, op de Straaten,verfmagtten; maar dat ook Bloedvrienden, Ouders en Kinderen, ja Egtgenooten zeiven eikanderen fehuwden, en den noodigen onderftand weigerden. De armen floegen 't vleesch van doode krengen raauw te lyve. En in zeker Hollandsen Dorp, werden de Kikvorfchen, toen veel ongewooner voedzel dan nu by fommigen , uit de poelen gehaald, en gegeten. Doch 't is opmerkelyk, dat de Hemelfche Voorzienigheid deeze tyden van jammer," binnen weinige maanden, zo t'eenemaal deedt verdwynen, dat men zekere maat Rogge voor vyftien penningen kogt, daar men, te vooren, zo veele Huivers Hollandfche munt voor befteed hadt f>). Sommigen fchryven deeze fchielyke verandering eeniglyk toe aan een volgend vrugtbaar Jaargetyde; doch veelligt is 'er ook toevoer'van Graanen uit de Oostzee gekomen:
alCO Wilhelm Procurat. ad annum 1314. Meyerus aj ttMm i3is. Spiegel Hiftoriaal VI. Boek Cap. XV11-XX. iL
584-3H9.
CO Wilhelm. Procurat. ad annum 1314» I3!5-
Willem III.
longerslood en 'estzieke, hier e Lande.



202 VADERLANDSCHE X. Boek.
WiLL. EM iii.
Vrede tusfchen Graave Willem pn Lodewyk , Graave van
Vlaanderen.
1320. |
1323- 1 ( j j I t <
5 t 1 j j
alzo men vindt dat de Oosterlingen, ten deezen tyde reeds, met hunne fcheepen, in Holland kwamen, hunne waaren, te Dordrecht en elders , ter markt bragten, en, met Hollandfche waaren belaaden, terug keerden (Y).
Met Vlaanderen , fchikten de zaaken zig Dok eerlang op beteren voet. Koning Lodewyk deX, in Zomermaand des jaars 1316, overleeden zynde, werdt, door Filips den /^opgevolgd , die zig terftond geneegen toonde, om 2ene vaste Vrede met de Vlaamingen te fluiten, 't Gelukte echter niec, voor den tweeden van Zomermaand des jaars 1320. Volgens één der junten van 't Verdrag , moesten de gefchilen, tusfchen de Graaven Willem en Robert, die ioning Eduard , midlerwyl, te vergeefs geboogd hadt by te leggen (7), aan de bemidieling des Franfchen Konings , verbleeven vorden Doch deeze bemiddeling kreeg ïaar beflag eerstin 't jaar 1323: wanneer Filips le V. reeds door zynen Broeder, Karei den V. en Graaf Robert, door zynen Kleinzoon, lodewyk vanNevers, opgevolgd was. InLenemaand des gemeldenjaars, werdt 'er te Parys en Verdrag getroffen (v), by welk Graaf Lolewyk Graave Willem ontfioeg van „ de hul, de, die de Graaven van Holland, voorheen, , wegens eenige Zeeuwfche Eilanden, aan de , Graaven van Vlaanderen, geoordeeld wer, den fchuldig te zyn: en van de betaaling der , penningen, die, uit kragt van het Verdrag , van den jaare 1310, geleideden moest (V).
„ Graaf
CO Handv. van Willem III. by Balen Dordrecht, bl. 493. lt) Aift. PuhJ. Angl. Tom. II. P. I. p, 165, 165, 165. CO Meyerus ad annum 1320. O0 Meyerus ad annum 132?. CO Zie hier voor, Bl, 190.



X. Boek. HISTORIE. 203
„ Graaf Willem ftondt , daarentegen , zyn „ Regr op de Landen van Aalst en van Waas, " de vier Ambagten en Gerardsbergen aan „ Graave Lodewyk af. De verbeurd verklaar„ de goederen der Hollandfche en Zeeuwfche Ballingen , die de zyde des Graaven van „ Vlaanderen gehouden hadden, zouden, ten „ behoeve van Graave Willem , verbeurd „ blyven. En zo iemand in gebreke blyven „ mogt van Graave Willem , in 't bezit dier „ goederen, te ftellen, zou Graaf Lodewyk „ gehouden zyn zulks te doen, mids hem daar „ voor, door Graave Willem, dertigduizend „ ponden betaald worden. Zo 'er, in 't ver„ volg,,eenig verfchil, tusfchen de Graaven, „ ontdaan mogt, zou het, niet door de wa„ penen, maar door de uitfpraak van zes goe„ de mannen, wederzyds te kiezen , moeten „ bedecht worden". Sommigen voegen 'er; by, dat de goede mannen van de Vlaamfche zyde, te Saafiingen, en die van de Hollandfche zyde, in Rynland, byeenkomen moesten , en niet van de plaats gaan, voor dat de twist bygelegd was O). De andere punten deezer Vreede betreffen ons Land niet, Zy werdt , van Vlaanderens zyde, door de Steden Gend , Brugge en Yperen; en van de zy. de van Henegouwen, Holland en Zeeland, door de Steden Valenchyn, Bergen, Maubeu* ge, Dordrecht, Zierikzee, Middelburg, Delft, Leyden en Haarlem bekragtigd (3?). Men vind hiet, dat het Verdrag, door eenigen der Edelen , getekend of bezegeld geworden is.
Dee*
O) Meyerus ad annwn 1322. , •, _„ ' r
(yj P. d'Oudegherst Chron. de Flati*, Ui, t.»UX. J> 24Ö. yeïs.
IVlLLEW



204 VADERLANDSCHE X. Boek.'
Willem
m. xx.
Graaf Willem
Deeze Vrede maakte een einde van den langduurigen twist over de Zeeuwfche Eilanden (z): die, federt, zo verre my gebleeken is, niet wederom opgehaald werdt. Graaf Willem hadt de voordeelige Voorwaarden , die hy hier bedong, genoegzaam eeniglyk te danken aan de bemiddeling des Konings van Frankryk die den jongen Graaf van Vlaanderen, onlangs gehuwd met Margareet, Dogter des overleeden Konings, Filips den V, t'eenemaal naar zyne hand wist te zetten. De Vrede tusfchen Holland en Vlaanderen werdt, federt, ongefchonden bewaard. Men vindt wel, dat Graaf Willem, verzeld van Willem , zynen Zoon, Jan van Arkel, Dirk van Brederode, Allard van Egmond , Filips van Wasfenaar, Jan van Haatnfleede, Arnold van Kruiningen, en andere Hollandfche en Zeeuwfche Edelen, den Koning van Frankryk, Filips den VI, in 't jaar 1328, in Vlaanderen, met de Wapenen bygeftaan , en zig dapperlyk gekweeten heeft (V). Doch deeze Kryg werdt niet gevoerd tegen Graave Lodewyk; maar tegen de Vlaam. fche Steden, die wederfpannig geweest waren; doch, in 't kort, tot onderwerping gebragt werden. Wy maaken 'er, hier, by voorverhaal gewag van , op dat wy, in 't gevolg niet tot de Vlaamfche zaaken zouden behoeven weder te keeren.
De magt en het aanzien van Graave Willem en zyne verbindtenisfen me: Frankryk brag-
'■ ■ ten
CO Wilhelm. Pixocvrat. ad annum 1323 p. foo. ad annum iy,o p. 709. y
CO Meyem» ad annum 1328. Wilhelm. Procurat. fd
annum 1328. 6^4-687.



X. Boek. HISTORIE. 205
ten, gelyk wy gezien hebben, den Landen , nu en dan, merkelyke voordeden aan; doch hielden ook aan de andere zyde, de Landzaaten in geduurige vrees voor Oorlog , en joegen hen op kosten, die , by de fpaarzaame menigte, dikwils, noodeloos gekeurd, en ongaarne gedraagen werden. Wy hebben reeds gezien (Y), dat de Hollanders en Zeeuwen, in 't jaar 131 o, plat uit weigerden, den Graave in Vlaanderen ter Heirvaart te volgen: en fchoon zy dit naderhand deeden, gaven zy egter genoeg te kennen, dat de groote kosten, die de Graaf, van tyd tot tyd, maakte, hun, tegen de borst waren. Want niet vergenoegd met veel gelds aan 't voeren van uitheemfche Oorlogen te fpillen, hieldt hy geduurige Steeklpelen binnens Lands, 't welk niet zonder veel omflags en kosten gefchieden kon, en daarom der Gemeente lastig viel. Ook Itond het der Geestelykheid tegen (Y), als ftrydig met de Kerkelyke wetten. In't jaar 1322, woonde de Graaf de Krooning van Karei den IV, Koning van Frankryk , by, verzeld van veele Hollandfche Edelen (V), die geene kosten fpaarden, om 's Graaven luister te helpen vermeerderen. Men vindt aangeteekend, dat de Graaf het Hof, by deeze gelegenheid , vermaakte, met de vertooning van eene Zeeuwfche Vrouw, zo groot , dat mannen kinderen by haar geleeken; en zo fterk, dat zy, in elke hand, eene Ton Hamburger bier droeg, en eenen balk, dien agt mannen niet
hef-
CO Boven bl. 189.
Cc) Wilhelm. Procurat. ad annum 1313./). 610. (dj VVilhblm. Procurat. ad annum 1352. j>. 5K7.
iVlLLEM 111.
veroorzaakt de: Landen yeele kosten.



2o6 VADERLANDSCHE X. Boek:
"Willem Mi
Huwelyken van 's Graaven Dogteren.
heffen koftden, bragt, waar zy hem hebben wilde (Y). Doch de Huwelyken van 's Graaven drie Dogteren, die, omtrent deezen tyd, kort na eikanderen , geflooten werden , vielen den Landen zo kostbaar, dat men 'er alomme heimelyk, en by de Kennemers openlyk over morde. Twee deezer Dogteren werden, in 't jaar 1324,uitgehuwelykt: ééne, Joanna genoemd, aan Willem, Graave van Gulik, en ééne, Margareet geheeten , aan Lodewyk van Beyeren, wien, in 't jaar 1314 , de Keizerlyke waardigheid opgedraagen was. Van het Huwelyk der derde, Filippa genoemd, zullen wy terftond nader fpreeken. Wy hebben reeds, by eene andere gelegenheid C/)> aan~ getekent, dat de Graaven gewoon waren, eene Bede of eisch van de Landzaaten te doen, wanneer zy eene Dogter uithuwelykten. Dit gefchiedde ook tegenwoordig. De Graaf trok, in 'tjaar 1323, Holland en Zeeland door, in de Steden en ten platten Lande, zogenoemde vry willige Giften vorderende, 's Lands Handvesten bepaalden de grootte der Giften, in diergelyke gelegenheden. Doch 't is waarfchynlyk, dat de Graaf nu meer eischte, dan by de Handvesten vastgefteld was. Immers, uit de oude Rekeningen der Dordrechtfche Ontvangeren (g), blykt; dat Dordrecht, alleen tot het Feest der Coninghinne van Alemanien of Duitschland, vyfhonderd ponden Hollandsen opgebragt hadt. Of 'er Graaflyke Brieven voorhanden zyn, by welken bepaald wordt,
hoe
00 Wilhelm. Procurat. ad annum 1322. p. 6»5,
Cf) Boven bl. 183.
CS) By Balsn Dordr. U, 734.



X. Boek. HISTORIE. 207
hoe veel Dordrecht, in zulk eene gelegenheid, opbrengen moest, weetik niet: doch't is zeker genoeg, dat de Stad , op verre na, zo hoog niet gefchat kan geweest zyn. Men vindt, dat Leiden maar . tien (Ji) , Haarlem maar vyftien (Y), en Delft maar twintig ponden (T), in zulke gelegenheden, betaalen moesten : waarom men naauwlyks twyfelen kan, of de Graaf heeft meer gevorderd dan hy, volgens de Handvesten, vorderen kon.
Overal egter, was men hem, gaarne of ongaarne, te wille. Men wil zelfs, datfommigen,'t zy by deeze, of by eene andere gelegenheid, den Graave tienmaal zo veel booden, als hy geëischt hadt (7> Doch dan zullende Landzaaten ook nieuwe Voorregten begeerd hebben. Immers zo ging 't, in Kennemerland. Hier zei men den Graave in 't aangezigt „ dat men zyne Bede wel voldoen, en 't Land zeli " hoog genoeg fchatten wilde; zo hy, var zyne zyde, den Kennemeren eenige Vry „ heden, die hem fchriftelyk werden voor„ gelegd, wilde toeftaan". De Graaf gaf hiei op weigerend antwoord, en vertrok, de Gif der Kennemeren van de hand wyzende, ver ftoordnaar 't Slot te Teilingen, en van daai naar den Haage, alwaar de Kennemers, kon hierna, ontbooden werden. Men vertoonde hun, hoe zeer de Graaf op hun geftoord was, en vraagde, of zy nog by hunvoorigbefluitblee0 ven ?
(JO Handv. van Floris V. by Jan van Hout Dienstb. vaa
Le(f^Handv. van Willem II. by Schavei. Haarl^bl. rn Handv. van Willem II. by Boxhorn. Theatr. Holland.
*'CO Politike Regeer, van aen Brie), «. 330.^
WltLESl iii.
De Kennemersweigeren 's GraavenBedesen verliezenhunne Voorregten.



*>o8 VADERLANDSCHE X. Boe*.
WltLEM III.
XXI. Verfchü van verfcheiden'Steden met Dor drecht over 't Stapelregt.
(m) Wilhelm. Procurat. ad annum 1324. p, 627 629. (_») Handv. van Kennemerl. bl. 9. Handv. by Balen bh 441.
ven? Zy bedeesd gemaakt, booden driemaal zo veel gelds, als te vooren, mids men hun de begeerde Vryheden toeftond. De Graaf, die hier geene ooren naar hadt, neigde tot [trengheid , en , wel verre van den Kennemeren nieuwe Vryheden toe te (taan, benam hy hun de ouden , dezelven alle verbeurd verklaarende (ni). 't Schynt, dat de Kennemers, niet voor 'tjaar 1346, in hunne oude Voorregten, herfteld geworden zyn (»). Ondertusfchen toont ons dit voorbeeld, hoe veel gezags zig de Hollandfche Graaven reeds begonden aan te maatigen, en hoe volftrekt zy wilden gehoorzaamd zyn. Doch niet min klaar blykt dit , uit het gedrag , welk de Graaf, niet lang hierna, hieldt, omtrent de Stad Dordrecht zelve, die hem, kort te vooren , zulke rykelyke giften gedaan hadt.
Dordrecht, thands de voornaamfte Koopftad van Holland, hadt, in 't iaar 1299, van Graave Jan den I. en van Jan van Avennes, het Voorregt verkreegen, dat alle Wynen, Graanen, Houtwaaren en andere Koopmanfchappen , die de Merwe en de Lek afgebragt werden, aldaar geveild moesten worden, eer zy verder mogten worden gevoerd. De Tollenaars van Geervliet en Stryenmonde kreegen, ten zelfden tyde, bevel, om geene Koopwaren de Tollen voorby te laaten, ten ware hun bleeke, dat dezelven te Dordrecht gekogt waren (0). Dit Voorregt, werdt, federt, nog nader bevestigd, en verder uitgebreid, en in 't gemeen



3fc Boek. HISTORIE. coo
meen Stapel-regt genoemd. Willem de III.i voegde 'er verfcheiden' Voorregten by. Om den Oosterfchen handel naar Dordrecht te trekken, hadthy, in 'tjaar 1313, den Oosterlingen tol vryheid verleend van alle waaren, die zy aldaar ter markt brengen zouden fj>). En in 't jaar 1322, verleende hy den Dordrechtenaaren tolvryheid, door alle zyne 'Landen Zo dat het geenszins vreemd
fchynen moet, dat die van Dordrecht, zo zeer begunftigd, den Graave, in 't volgende jaar, zo rykelyk eene Bede toeftonden. Doch de gunst, die Dordrecht genoot, en, zo men wil, ook het misbruik, dat 'er die Stad van maakte, ftak den anderen Hollandfchen Steden in 't oog: vooral, morde men, over 'c Stapelregt. Men vondt het vreemd en onredelyk, dat elk genoodzaakt werdt, de bovenlandfche waaren te Dordrecht te moeten koopen. De gantfche Gemeente van Noordholland, waardoor men, ten deezen tyde, al 't Land tusfchen de Maaze en Kennemerland verftondt, fpande dan famen. De Dordrechtfche Koopluiden werden aangetast en van 't hunne beroofd. Die van Dordrecht namen hier wraak over van de Noordhollanders. De oneenigheid fcheen tot eenen volflaagen binnenlandfchen Oorlog te zullen uitbarften. Doch de Graaf, door zynen Broeder, Jan van Beaumont, die, als Heer van Gouda en Schoonhoven, 't belang der Noordhollanderen voorftondt, onderrigt van de
Dor-
(/O Handv. by Balen, bl. 493. £jó Handv. by Balens bl. 497.
ÏIL Deel. O
Villas III.



aio VADERLANDSCHE X. BoeK.
(r~) Wilhelm. Phocurat. ad annum 1324. p. 640, 641. Qsj FltOISSART hul. L Cll. VI. p. 4.
V/iLLEM
BL 1325-
XXII.
Huwelyk van Filippa, Dogter van Graave Willem, met Eduardvan En ge. land, geflooten.Gevolg hier van.
Dordrechtfche knevelaryen, kwam 'er, met zyn gezag, tusfchen beide. De dienst, hem, zo onlangs, door die van Dordrecht, gedaan, verhinderde hem niet, Heirvaart tegen de Stad te doen befchryven. 't Gerugt hiervan was genoeg, om haar 't hoofd in den fchoot te doen leggen. Zy deedt eene bezending aan den Graave, en verwierf, met veel moeite , vergiffenis van 't gebeurde. Ook behieldt zy, ter naauwer nood, de oude Voorregten: alzo de Graaf oordeelde, dat dezelven haar met regt benomen mogten worden. Dit gebeurde, in 't jaar 1325 (V).
Izabelk, Gemaalin van Eduard den II. Koning van Engeland, hadt zig, in 't zelfde jaar, naar Parys begeven (V), in fchyn, om een Verdrag, tusfchen Karei den IV, haaren Broeder, en den Koning, haaren Egtgenoot, te bewerken; doch inderdaad om zig, met den raad en hulp haars Broeders, van den Engelfchen Troon, voor haaren Zoon, den jongen Eduard, dien men haar, onder zeker voorwendfel, na gezonden hadt, te verzekeren. Koning Karei begunfligde heimelyk het oogmerk zyner Zuster. Zelfs beloofde hy haar, met de wapenen, te zullen onderfleunen; mids dat het onder de hand gefchieden kon. De flaatzugtige Vorflin, zig derhalve genoodzaakt vindende, naar eenen befchermer om te zien, die geene zwaarigheid maaken zou, om haare zyde, openlyk, voor te ftaan, wierp het oog op Graave Willem, die



X. Boek. HISTORIE. gul¬
zig, omtrent deezen tyd, in Frankryk bevondt (7). Hy was van haare Namaagfchap, zynde gehuwd met de Dogter van Karei van Valois, Broeder van haaren Vader, Filips den Schoonen. Doch ■om hem nog fterker te beweegen, floeg zy een Huwelyk voor, tusfchen den jongen Eduard en zyne Dogter Filippa. De Graaf liet zig, zonder veel beraad, overhaalen. Het Huwelyk werdt geflooten, onaangezien Koning Eduard zynen Zoon ernftig verbooden hadt, zig, in eenige onderhandeling van deezen aart, buiten zyne toeflemming, te laaten inwikkelen (u). Eduard was te vooren wel gezind geweest, om de oudfte Dogter van Graave Willem, Margareet, voor zynen Zoon, ten Huwelyk te verkrygen (9) ; doch de zaaken waren nu zo zeer van gedaante veranderd, dat hy diergelyke verbindtenis fchuwen moest. De Koning van Frankryk, om den fchyn van Vriendfchap met Koning Eduard te bewaaren, deedt zyne Zuster, terftond na dat het Verbond met Graave Willem getroffen was, uit zyn Ryk vertrekken. Zy begaf zig naar Valenchyn, en van daar naar Holland (V), alwaar Graaf Willem vast eenige benden byeen gebragt hadt, om de Koningin naar Engeland te geleiden. Jan, Koning van Boheems, die thans naauw met
Graa-
(t) Wilhelm. Procurat. ad annum 1325. p. 630. Cu) Act. Publ. Angl. Tom. TL P. II. p. 153. Cv) Froissart Vol. I. Cli. IX. X. p. 6, 7.
(9) Men vindt, dat, hier ver, in de jaaren 1318, 13111, 1320 en 1321, gehandeld is. Vide Acta Publ. "Hnglhe Tom. II. P. I. p. 165, 165, 182, 183, 183, F. il. p. 11, 17.
O 2
Willem III.
I3!ü



2iü VADERLANDSCHE X. Boek
Willem III.
Graave Willem verbonden was (V), bewoog eenige Ridders der Duitfche Orde, om zig, met de overige benden, fcheep te begeeven. De Graaf, de Koningin, te Dordrecht, eenigen tyd, opgehouden hebbende, binnen welken, de ondertrouw tusfchen Eduard en Filippa gefchiedde, liet haar, van zynen Broeder, Jan van Beaumont, verzeld, in de Haven van den Briele fcheep gaan (ar), 't Gevojg van deezen togt breedvoerig te verhaalen, is buiten ons bedek. Wy tekenen flegts met een enkel woord aan, dat de Koningin haar oogmerk bereikte. Eduard de II. werdt onttroond: zyn Zoon, Eduard de III, tot Koning verklaard, en Jan van Beaumont, die der Koninginne zulk een' merkelyken dienst gedaan hadt, nevens zyn Volk, in 't jaar
1327, rykelyk begiftigd (1), herwaards te rug gezonden (y). Ook werdt het Huwelyk, tusfchen Eduard den III. en Filippa, in 'tjaar
1328, voltrokken (2): na dat men van den Paus, toen Jan den XXII, met veel moeite, ontflag van de Kerkelyke Wet, wegens de Huwelyken tusfchen Namaagen, hadt weeten
te
(w~) Wilhelm. Pbocurat. ad annum 1323. p. 910, 619.
(x) Wilhelm. Procurat. ad annum 1325. p. 646, 64?» Froissart l'ol. i. Ck. X. p. 7.
Cy'j Wilhelm. Procurat. ad annum 1327- ?• 651.
(z) yoyez RAriN de Thoira3 Uift. d'Angleterrc Tom. HU p. 127, 128j 129, 142, 144, 146.
( 1) De Koning lei hem een jaargeld toe van duizend mark, uit de Regten op de Wolle, het Lederen de Schaapenvellen: om welk te ontvangen, hy twee Florentynfche Koopluiden, te Londen, magtigde. Vids Ach/ Publ. Angl. Tom. H. Y. IL p. 1731 i&S» & P. III. p. 30.



X. Boek. HISTORIE. 013
te bekomen hebbende Eduard de II.
zelve den Paus zoeken u beweegen, om dit ontflag niet ligtelyk te verleenen De Graaf begaf zig, in perfoon, naar Engeland, om zyne Dogter te geleiden (V), aan welke, door haaren Egtgenoot, eene Bruidsgaave van vyftienduizend ponden zwarten tournois, jaarlyks, werdt toegelegd (V).
Gelyk dit Huwelyk Graaf Willem bewoogen hadt, om zig in de Engelfche zaaken te fteeken, wikkelde hem het Huwelyk zyner Dogter Margareet, omtrent deezen tyd, ook dieper in de zaaken des Duitfchen Ryks, dan hy, als een vry Ryks Lid, zou konnen verpligt geweest zyn. De gelegenheid hiertoe moet van wat hooger opgehaald worden.
Keizer Hendrik de VIL, die Keizer Albrecht den I. in 't jaar 1308, opgevolgd was, in 't jaar 1313, overleeden zynde, bleef het Ryk veertien maanden zonder Opperhoofd. Eindelyk, verkooren vyf Keurvorften, naamelyk de Aartsbisfchoppen van Ments en Trier, Jan, Koning van Boheeme, Zoon van Henrik den VII. Waldemar, Markgraaf van Brandenburg, en Jan, Hertog van Saxen, te Frankfort by een gekomen zynde, op den negentienden van Wynmaand des jaars 1314, Lodewyk, Hertog van Beijeren, wiens Moeder eene Dogter van Keizer Rudolf geweest was, tot Roomsch Koning. Doch omtrent op den
zelf-
C<0 Acta Publ. Angl. Turn. II. f. II. p. 196. Wilhelm. Procurat. an annum 1327. p. 669 Froissart Vol. I. C/j» XX. p. 21.
O) Ada Publ. Angl. Tom. II. P. II. p. 150. O; Acïa Publ. Angl. Tom. II. P. II. p. 198, 203. CO Aft» FuJil. Angl. Tom. II. P. III. 12.
0 3
IVlIXEM iii.
XXIII.
Staat van het DuitfcheRyk.



ai4 VADERLANDS CHE X. Boek.
Willem III.
zelfden tyd, verkooren de andere twee Keurvorsten, Henrik, Aartsbisfchop van Keulen en Rudolf van Beieren, Paltsgraaf aan den Ryn, en Broeder van Lodewyk, te Saxenhaufen, Fredrik van Oostenryk, Zoon van Keizer Albrecht, tot dezelfde waardigheid. Deeze dubbele verkiezing was oorzaak van veele verwarringen in 't Ryk. Lodewyk en Fredrik fpaarden kosten noch moeite, om hunnen aanhang te vermeerderen. De eerfte kreeg, al kort na zyne verkiezing, Graaf Willem op zyne zyde: 't welk men afneemen mag, uit eenen zyner Brieven, te Aken, op den drieentwindgflen van Slagtmaand des jaars 1314, gegeven, waarby hy den Graave „ van al „ het Regt, welk de Keizers, zyne Voor„ zaaten, op Holland, Zeeland en Friesland „ gehad hadden, ontflaagen verklaart, mids ,, dat deeze hem en den Ryke de behoorlyke „ hulde wegens deeze Landen deedt C2)"* Ook hadt Lodewyk den meesten aanhang. In 't jaar 1322, gelukte het hem egter eerst, zynen Mededinger, Fredrik, in eenen Veldflag, gevangen te neemen. Sedert noodzaakte hy hem afltand van zyn regt op 't Ryk te doen. Beatrix, Dogter van Henrik, Hertog van Glogau, Lodewyks tweede Gemaalin, in 't jaar 1323, overleeden zynde, trouwde hy, kort daarna, voor de derde reize, met Margareet, Dogter van Graave Willem, die, hierdoor, ten naauwften, aan de belangen van Keizer Lodewyk verbonden werdt.-
Gantsch
(2) Van deezen Brief, is my een Affchrift van een Vidimui van den jaare 1416, op francyn gefchreeven, ter hand gekomen.



X. Boek. HISTORIE. 215
Gantsch Duitschland was nu genoegzaam bevredigd, en hieldt de zyde van Keizer Lodewyk. Doch in Italië, berokkende Paus Jan de XXII, zyn gellaagen vyand, hem geduurig veel moeite. Niet vergenoegd, met hem niet voor Roomsch Koning te erkennen, zogt hy Milaan en andere ltaliaanfche Steden, die 't met Lodewyk hielden, met geweld, van zyne zyde af te trekken. Zelfs geliet hy zig zo geftoord te zyn op Lodewyk, om de hulp, die hy den zynen in Italië toebragt, dat hy hem, by eene Bulle, gedagtekend den negenden van Wynmaand des jaars 1323, vermaande of beval, binnen den tyd van drie maanden, afftand van 't Ryk te doen, onder bedreiging van den Kerkelyken ban (e). Veel verflaagenheid veroorzaakte deeze Bulle in Holland (ƒ). Doch de Keizer verdedigde 'er zig meesterlyk tegen, zig beroepende, van den Paus, op den Heiligen Stoel en eene algemeene Kerkvergadering (g). Jan de XXII, voortgaande in zyne hevigheid tegen Lodewyk van Beieren, verklaarde hem, by eene Bulle van den vyftienden van Hooimaand des jaars 1324, vervallen van 't Ryk. Toen hieldt de Keizer ook geene maat meer met Paus Jan. Alomme maakte hy hem uit voor eenen Verftoorder der gemeene rust, die den naam van Paus onwaardig was, en zelfs Ketterfche Hellingen leerde. De Paus vernieuwde zyn Vonnis in 't jaar 1326, en dagvaardde Lodewyk
te
(e) t^de Rainald. ad annum 1323- »• 3°-
(ƒ) Wilhelm. Procurat. ad annum h24. p. 022.
(g) Ralnalb. ad annum 1323» «• 33- &c«
O 4
WJI;LEM III.
Twist van KeizerLodewyk met Paus Jan den
XXII. -



aio" VADERLANDSCHE X. Eotti
f ?0 Wilhelm. Procurat. ad annum 13,26. p. 65%. 0) Wilhelm. Procurat ad annum 1327. p. 654, 65^ (.a) épttd Wilhelm. Procurat. ad annum 1327. p. 657*
Willem III.
DeKeize: zoekt hulp by Graave Willem.
I327-
te Rome (hj. Ook kwam hy 'er, federt, doch in eenen anderen ftaat, dan de Paus 'er hem gaarne gezien hadt.
De ltaliaanfche Vorften, die Lodewyks zyde hielden, hem, in den aanvang des jaars 1327, ontbooden hebbende, om hen, in perfoon, tegen den Paufelykcn aanhang, te komen befchermen, vondt hy zig, by mangel van geld en manfchap, ten uiterfte benard (Y). Doch Graaf Willem beloofde hem onderftand, en fpoorde hem zo fterk aan tot den togt, dat hy op weg floeg, en reeds in Lentemaand te Trente was: gelyk duidelyk blykt uit eenen Brief, den dertienden dier maand, door hem, van daar, aan Graave Willem gefchreeven In deezen Brief,
verzoekt hy den Graave om den beloofden onderftand, hem voorhoudende „ dat hy dien „ gehouden was over te zenden, niet flegts ,, als zyn Schoonvader, maar ook als een Lid „ des Heiligen Ryks". Graaf Willem, die toen nog met de Engelfche zaaken de handen vol werks hadt, was, waarfchynlyk, buiten ftaat, om zynen Schoonzoon te helpen. Lodewyk fchreef hem, den tienden van Grasmaand, nog eenen Brief uit Como in 't Milaneefehe? waarin hy hem herinnert, „ dat „ hy den Italiaan fchen togt niet dan op 's „ Graaven fterk aanraaden ondernomen hadt, „ en nu niet gaarne van zyne hulpe verfte„ ken zou blyven". Hy noemt den Graaf,
in



X Boek. HISTORIE. si?
in deezen Brief, een voornaam Lid des Heiligen Ryks (7). In eenen anderen (in~), den twintigden van Zomermaand , uit Milaan , gefchreeven, berigt hy den Graave zyne Krooning aldaar. Ook verzoekt en vermaant hy zynen Schoonvader, op 't ernftigst, niet te willen gedoogen „ dat hy, die zig Paus noemt, „ eene fchatting heffe van de Geestelykheid „ onder 's Graaven gebied : gelyk men den „ Keizer verzekert hadt, dat hy poogde te „ doen. Of, indien zulks reeds gefchied mogt „ zyn, wil hy, dat de Graaf, van wege den „ Keizer en het Ryk, tweemaal zo veel hef„ fen zal van alle de geestelyke goederen, in „ zyne Graaffchappen gelegen". Of zulks gefchied zy, is my niet gebleeken: alleenlyk vindt men, dat de Keizer, kort hierna, icmant , om onderftand , aan de Utrechtfche Geestelykheid, afgevaardigd hebbende , weigerend antwoord bekomen heeft (»).
Graaf Willem , den beloofden onderftand niet langer durvende te rug houden , tradt, ^ op 't ontvangen van deezen laatften Brief, met de Graaven van Gelder en van Gulik, in onderhandeling , om hen , insgelyks, tot den1 togt naar Italië, te beweegen. Men begon reeds van verfcheiden' kanten Volk byeen te: brengen. De Graaf fcheen zelf in perfooiij naar Italië te zullen trekken, alzo hy, onder dit voorwendfel , de Steden en het platte Land, tegen den negentienden van Hooimaand y
£1") Apud Wilhelm. Procurat. ad annum 1327. p.659,660, Apud Wilii. PrdcuRat. ad annum 1327. p. 661, 662. • 00 Wilhelm. Procurat. ad annum 1307. *. 664.
O 5 •
Willem III.
Graaf
IVillem
>ereidt
:ig tot
:enen
ogt naar
"talie: die
liet
roort-
;aac



2i7 VADERLANDSCHE IX. Boek.
Willem
m.
1328.
maand, te Katwyk , hebbende doen byeen komen, 's Lands Regeering, geduurende zyn afweezen , in derzelver tegenwoordigheid , zynen Zoon Willem opdroeg. Doch een opgekomen gefchil, tusfchen den Hertog van Brabant en den Heere van Valkenburg, aan welks beflisling hy zig zeer veel geleegen liet leggen (0) gaf hem een voorwendfel aan de hand , om zyne reis naar Italië, van tyd tot tyd, te verfchuivcn. Men wil ook, dat 'sLands meeste Edelen hem goede fommen geids aanbooden, en te gelyk beloofden, hunne Kinderen niet dan met zyn goedvinden te zullen uithuwelyken, indien hy den togt naar Italië ftaaken wilde. Al het welk zoo veel te wege bragt, dat de togt eerst uitgefteld werdt, en eindelyk geheel agter bleef (ƒ>).
Keizer Lodewyk deedt, federt , zyne Intrede binnen Rome, alwaar hy , nevens zyne Gemaalin, op den zeventienden van Louwmaand des jaars 1328, op nieuws plegtiglyk 'gekroond werdt (7/). Jan de XXII, die zig naar Avignon begeven hadt, werdt, door hem, van de Pausfelyke waardigheid vervallen verklaard : waarna Pieter Rainalucci, op 's Keizers gezag, onder den naam van Nikolaas den V, tot Paus werd verkooren. De Utrechtfche Geestelykheid kreeg hier, onder anderen, terftond
rr>~) Vidt Wilhelm. Procurat. ad annum 1327. p. 6661 667, ad annum 1328. p. 675, 680. ad annum 1329 p. 691, 692, 69"!. Zie ook Mibris Chartert). II. Deel, bl. 467.
(p) Wilhelm. Procurat. ad annum 1327 p. 665,666, 66>, 66i.
(q~) Epift. Margar. Imper. apud Wilii, Procurat. p. 091. Beka in Joann. HL p. U4<



X, Boek. HISTORIE. 219
ftond kennis van. Doch zy wilde den Keizerlyken Paus niet erkennen (r). Ook hadt Rainalucci haast berouw van het aanvaarden deezer nieuwe waardigheid, en verzoende zig met Paus Jan (Y> De Keizer, de zaaken van Italië, in orde gebragt hebbende, keerde, tegen 't einde des jaars 1329, naar Duitschland. Graaf Willem wendde, ondertusfchen , zyne poogingen aan, om hem met den Paus te bevredigen. Hy fchreef niet flegts verfcheiden' Brieven aan den Paus (O, en handelde met Filips den VI, Koning van Frankryk, en Broeder zyner Gemaalinne, over dit onderwerp; maar by begaf zig, in Lentemaand des jaars 1330, van agthonderd Ruiters verzeld , op reis naar Avignon, om den Paus mondeling te fpreeken. Doch, toen hy drie dagreizen^ van de Stad was, werdt hem, van 'sPaufen wege aangezeid, dat hy de moeite van verder voort te trekken wel fpaaren mogt, alzo hem geen gehoor verleend zou worden: waarop hy verftoord te rug keerde. De Paus hadt egter haast berouw van 't gene hy gedaan hadt en zondt den Graave twee Edelluiden na, die hem te Frankfort aantroffen; doch ook, zonder gehoor te hebben konnen verwerven , te rug moesten De Graaf kwam, in Hooimaand, wederom in Holland («). In't jaar 1332, deedt hy wederom eene reis naar Frankfort, om den Keizer tot Vrede te beweegen. Hy
werdt
f>3 Wilhelm Procurat. ad au». 1328. p. 680. ad ann. I329. p. 700. (s~) Wilhelm Procurat. ad annum 1330. p. 709. ff j Wilhelm Procurat. ad annum 1329- p- 704. (kj Wilh. Procurat. ad annum 1330. p. 705, 700,707,700
WlM.EM
DL
1329.



aao VADERLANDSCHE X. Boek;
Willem III.
XXIV.
Graaf Willem verkrygt groot gezag in 't Stigt.
werdt hier minzaamelyk ontvangen, doch zyne voorhagen vonden by zynen Schoonzoon zo weinig ingang als by den Paus (V).
Men vindt niet, dat Graaf Willem zig, na deezen, met de zaaken van 't Keizerryk bemoeid heeft. Zyne verfcheiden' reizen naar 't Hof des Keizers en de reis naar Avignon hadden den Landen veel gelds gekost; doch de Vrede tusfchen de Kerk en het Ryk niet uitgewerkt. De Keizer, ongezind om voor de Pausfelyke magt te bukken, hieldt zyn gezag tegen Jan den XXII, en na deszelfs dood, die in 't jaar 1334 voorviel, tegen Benediktus den XL moediglyk {taande.
Terwyl Graaf Willem zich met de Ryksen andere buitenlandfche zaaken bezig hieldt, verzuimde hy zyn eigen belang hier te Lande niet. De veranderingen, eenige jaaren herwaards, in 't Stigt voorgevallen, gaven hem , omtrent deezen tyd, fchoone gelegenheid , om zyn gebied uit te breiden. Wy hebben reeds gezien, dat hy zig, ten tyde van Bisfchop Fredrik den II., veel gezags in 't Stigt aanmaatigde. Deezen, op den twintigften van Oogstmaand des jaars 1322, overleeden zynde (w), poogde Graaf Willem Jakob, Bisfchop van Zuden en /Commandeur der Orde van S. Jan hier te Lande, tot de Bisfchoppelyke waardigheid te doen verheffen. Doch dit mislukte hem (V). Men heeft nog egte Hukken van deeze Verkiezing, uit welken blykt, dat 'er maar twee in 't Utrechtfche Conclave waren,
die
O) Wilhelm Procurat. ad annum 1332. 717. fw) Beka in Frider. p. it2. (x) Beka in Jacob, p. 112.



X. Boek. HISTORIE. 221
die naar den zin des Graaven item den. Drie anderen ftonden van hun regt om te Memmen af. De Deken der Domkerke, Jacobus van Oudshoorn, die zelf agtendertig Memmen hadt, was de eenigfte, die Floris, Proost en Aartsdiaken der Domkerke, Hemde (y). Oudshoorn werdt dan voor Bisfchop erkend, en door Henrik , Aartsbisfchop van Keulen , bevestigd. Doch hy overleedt, nog in 't zelfde jaar, op den twintigften van Herfstmaand fjx). 't Kapittel verkoor toen Jan van Bronkhorst; doch Graaf Willem, de Hertog van Brabant, en de Graaf van Gelder bewoogen Paus Jan den XXII, zo zeer gefield om zyn gezag in't geestelyke als in 't tydelyke uit te breiden, tot het vernietigen deezer verkiezinge. Jan van Diest werdt, op hun verzoek, door den Paus, toe Bisfchop aangeiïeld, en nam, eerlang, van eene bende Krygsvolks verzeld , bezit van zyn Bisdom , welk hy agttien jaaren beltierde (a) ; doch , even als zyn Voorzaat Fredrik, in groote afhangkelykheid van Graave Willem, zo lang deeze leefde.
Den Lekdyk, in 'tjaar 1324, doorgebroken, en een goed gedeelte van Holland onder water geraakt zynde, drong de Graaf de Stigtfchen tterk tot het herlrellen en verzwaaren van dien Dyk. De Bisfchop en de Domkerk beloofden het terdond fchriftelyk, doch de vier andere'Ucrechtfche Kerken weigerden
den
(y~) Concl. Ultrajeét. Ann. 1322. in Mattimh Analeft. Tom. t. P- 1*5-
(2) Beka in Jacob. p. 112. Wilh. Procurat. ad anmizt 132a. p- 592.
( <0 Beka h Joanns III. p. 113,115,
Willem
uk



222 VADERLANDSCHE X. Boek.
III-
't Slot Vreeland aan Graave Willem ver pand.
£ Wilhelm. Procurat. ad annum 1325. p. 630-632. ,(c) Wilhelm. Procurat. ad annum 1327. 669. '(d) Chart. |oann. 111. & Wüh. III. cp. Matthaïum Anal, Tuin. II. ƒ). 66i).
((■) Wilhelm. Procurat. <tó <wWrM» 1329.^. 702, 703. ..
den Brief te bezegelen : 't welk de Graaf zo euvel nam, dat hy, in Bloeimaand des volgenden jaars, een' inval deedt in het AmbagS van Mydrecht, der S. Jans Kerke van Utrecht toebehoorende, van waar hy, met een' rykelyken buit van Vee, naar Holland keerde. Het Dorp zelf werdt aan kooien gelegt. En 't leedt niet lang , of de vier Kerken werden genoodzaakt, zig naar 's Graaven zin te voegen
Dit voorval deedt zyn gezag in 't Stigt ryzen. Doch daar gebeurde meer, waardoor het nog hooger in top gevyzeld werdt. De Bisfchop hadt van den Graave, tot elfduizend ponden toe , ter leen opgenomen, waarvoor hy, in 'tjaar 1327, een groot deel van *t Stigt aan hem verpandde (c). 'tSlot teVreêland werdt, onder anderen , voor zevenendertighonderd ponden zwarten tournois, aan Graave Willem ingeruimd (jf). De Bisfchop ftak zig eerlang zo diep in fchulden , dat hy alle de inkomsten zyns Bisdoms, op tweeduizend ponden na , die hem tot zyn onderhoud werden toegelegd, aan Graave Willem en zyne andere Schuldeisfchers afftaan moest (e). En de Graaf gedoogde niet, dat 'er iets in 't Stigt, tegen zynen zin, uitgevoerd werdt. De Stad Utrecht, in't jaar 1329, het Huis van Jan van' Ligtenberg aangefiaagen en in 't openbaar verkogt hebbende , nam de Graaf
dit



X. Boek. HISTORIE. 223
dit zo euvel, dat hy Ligtenberg in Oudewater woonen liet (ƒ), en verlof* gaf, om, vandaar, met Hollandfche manfchap gefterkt , wraak te neemen van 't leed hem aangedaan (g). Utrecht moest federt drieduizend ponden opbrengen, om zig met den Graave te verzoenen, en de Stad Kampen in 't Overftigt werdt genoodzaakt hem driehonderd ponden jaarlyks te belooven Qi). De zaak van Ligtenberg in 't byzonder werdt, in 'tjaar 1329, door den Graave, te Leiden afgedaan, zynde hy, ten deezen tyde, onder anderen in Holland gekomen , om de jaarlykfche Rekeningen van de Ontvangers zyner inkomsten op te neemen.
't Slot te Hagejlein aan de Lek werdt thans, van wege den Bisfchop van Utrecht, bewaard ^ door eenen Slotvoogd , Henrik genoemd, die, w zyn voordeel zoekende te doen met het ver- d loop der Stigtfche zaaken, van tyd tot tyd,^ over de Lek trok, en den Stigtfchen veel J( overlast deedt. Graaf Willem, aangezogt door den Bisfchop, zondt Willem Kuzer, Baljuw van Rynland , met eenige Amftellanders en Waterlanders , naar 't Stigt. Bisfchop Jfan voegde hier eenig Volk by, en het Land van Hageftein werdt alomme plat gebrand (ï). Dit fchynt, in 't jaar 1331, gebeurd te zyn. Ook moet Graaf Willem zig meester van de Heerlykheid van Hageftein gemaakt hebben, alzo hy dezelve, in de Lente des gemelden
jaars
CO Wilhelm. Procurat. ad annum 1329. p. (I97. CgO Brief van Willem III. ap. Matthaïum Anal. Tom. li. p. 6(J7.
(h~) Wilhelm. Procurat. ad annum 1329. *. 699J (i) Bbka in Joannc UI. p. 114.
WlLLEiVf,
UJ.
Land MHage» sin ordt, >or de ollan:rs,afgeopen.
133 t.



224 VADERLANDSCHE X. Boistó
<vO Brief van Willem III. ly Matth/eus de Jure Glad» Cap. XII. p. 176.
(O Beka in Joannc III. p. H4> H5» (jsJ Zie II. Z>f<?, W. 244. ch 321.
Willem 111.
1333-
XXV.
Graaf Willem zoekr. Oostfrieslandtebemag eigen.
jaars, nevens eenige andere Stigtfche Heer» lykheden, xm Zweder van Viane en Hubert van Schenk, verkogc en opdroeg (&). Twee jaaren laater, deedt de Graaf Heere Wiliem van Duivenvoorde, die, te onvrede over het ombrengen van eenen zyner Regteren in JSieuvaart, reeds verfcheiden' vyandelykneden in 't Stigt gepleegd hadt, door zyn erikei bevel, de wapenen nederleggen (7).
Al wat wy nu, wegens de Stigtfche Gefchiedenisfen, te boek gefteld hebben, toont ten klaarften, dat de Graaf het Utrechtseri Bisdom genoegzaam geheel in bedwang hadt. Doch de geringe magt des Bisfchops, die hem -niet toeliet, de zaaken van 't Stigt in orde te houden, moest hem nog veel meer buiten ftaat ftellen, om voor de Landen der Utrechtfche Kerke, buiten 't Stigt geleegen, zorg te draagen. Friesland beoosten de Zuiderzee, immers Oostergouwe en Westergouwe, moest, volgens de overeenkomst van den jaare n65, die in't jaar 1204 bevestigd was, door de Graaven van Holland en de Bisfchoppen van Utrecht beregt worden (m). Willem de E was, eer hy Graaf werdt, door ;zynen Broeder , Dirk den VII, met dit Recht op het Friefche Graaffchap verlyd, en heeft, eenige jaaren, in Friesland gebied gevoerd. Doch na zynen tyd vindt men niet dat de Hollandfche Graaven en veel minder nog de Bisfchoppen van Utrecht zig merkelyk met de Friefche



X. Boek. HISTORIE. ta$
fche zaaken bemoeid hebben. Van kloris den V. alleen, wordt gemeld, dat de Stad Staveren hem, in 't jaar 129°, voor Heere hebbende aangenomen, Keuren van hem ontvangen heeft. Ook vernaaien laatere Schryvers, dat vyftienhonderd Hollanders, onder^ welken ook eenige Enkhuizers waren, in t jaar 1009, om welke reden weet men niet, eene Landing in Friesland gedaan; doch weinig aitgeregt hebben («> Doch by de oudften, vind ik hier geen gewag van. Nu oordeelde Willem de UI, dat hem de kans te fchoon ftondt, om zig van 't gantfche gebied ovei Friesland te verzekeren, dan dat hy er zig niet van bedienen zou. Bisfchop Jan was buiten ftaat, om hem zulks te beletten. Lti het aanzien, dat hy reeds verkreegen hadt, moest hem noodwendig ook by de Friezen ge dugt maaken. In 't jaar 1323, waren d< Grietmannen, Regters, Kerkvoogden en. é verdere Geestelykheid van Oostergo en Wes terso en de overige Zeelanden van Fneslani by een gekomen, om de Upftalsboomfcb Wetten te vernieuwen, en hadden onder an deren beflooten „ hunne Vryheid eenpaari;
en se wapen derhand te befchermen, mdiei " eenig weereldlyk of geestelyk Vorst, va " welk eenen rang ook, hen beftreed, of juk van dienstbaarheid op den hals poog de te leggen f»" En veelligt gafditbeflu: Graave Willem aanleiding om zig, in t jaa
i325
rO Ubb. Emmii Rer. Frific. libr. XIII. p. 188, 189\o] Leges Opftalsbom. AH. I. poft Siccam. L«. Fnto
pMl r.gg. Bsningiia HUI- van Oostfnesl. Boek I. Ca,
(CXXX1X. bl. 142-
III. Deel. P
mwm. iii.
I
r ->
1
l t
t
r
)
>.



cao* VADERLANDSCHE X. Boek,
Willem MI.
De Friezen onderwerpen zig aan Graave Willem.
1325, ernlïiger dan voorheen , met de Regeering van Friesland te moeijen. Hy hadt toen twee Inwooners van Staveren, tot Schouten of Regters, over de Stad en 't Land daaromtrent aangeiteld. Doch deeze nieuwigheid mishaagde den Friezen, welken, aangehitst door den Abt van S. Odu'fs Klooster, die thans veel gezags in Staveren oefende, de Graailyke Schouten verjaagden, en derzelver wooningen, die, 't welk, hier te Lande, nog wat zeldzaams was, van fteen gebouwd waren, ten gronde toe afbraken (p). Dit bedryf werdt hoog by den Graave genomen. Hy rustte eene Vloot uit, die, langs de Zuiderzee kruisfende, den Friefshen Schepen veel nadeels toebragt. Zelfs deedt zy, nu en dan, eene Landing op de Friefche Kust, by welke gelegenheid, het Dorp Marden en eenige Landen daaromtrent plat gebrand en ledig geplonderd werden. De Friezen, hier door tot nadenken gebragt, verzogten met den Graave in ónderhandeling te mogen komen, 't welk hun vergund werdt. In Bloeimaand des jaars 1328, kwamen de Abt van S. Odulfs Kloofter en eenige Afgevaardigden der Burgerye van Staveren, te Haarlem, met Graave Willem overeen „ dat de Graaf van Holland „ voortaan Schouten, Schepenen en andere „ Regters in Friesland zou nanflellen, naar „ welker vonnisien, zy beloofden zig te willen „ voegen." Ten zelfden tyde , deeden zy den Graave hulde (q). Sommigen voegen 'er
by,
(_p~) Wilhelm. Procurat. ad annum 132^. p. 634, s35. {q} Wilhelm. Procurat. ad annum 1328. p. 676.



117.3). JKadz. zzt>.
^nkule&aimp vajiTbèn Craare van TfCo/lanb, tot Zf&erc. van ^Friesland.






t. Boek. HISTORIE. 227
qy, dat zy hem een oud Gefchrift vertoonden, behelzende de plegtigheden, met welken de Graaven van Holland, van ouds, in Friesland beoosten de Zuiderzee, ontvangen werden en te regt zaten Cr). Veelligtis dit Gefchrift het zelfde geweest, welk nog op de Leenkamer in den Haage bewaard wordt, en van deezen inhoud is: „ Wanneer de Heer Graaf in Oostfriesland „ komen wil, zal hy 'er, zes weeken te voo„ ren, kennis van geeven. Hy zal, door het „ water Suytvtnde, in Staveren komen, en „ daar zyne opene Brieven toonen, gezegeld „ door den Heere Koning van Duitschland. ,, De Heer Graaf zal, by zyne aankomst, al„ len Ingezetenen eene goede en vaste Vre,, de geeven, die door elk bczvvooren en ge„ houden zal moeten worden. Alle Graafly„ ke Leenmannen zullen hunne Lcenen van „ den Heere Graave komen verheffen, gelyk „ regt is. Hier na, zal de Graaf van Staveren
verreizen, naar zyn Land, Hofland genaamd.
gelegen in Kempenesfe. Van Kempenesfe. „ zal hy naar Aldanen gaan, van Aldanen naai „ Vroonakker by den Groenendaal, alwaar elk „ voor hem verfchynen zal. Vier van .de j, voornaarnften en edellïen zullen hem hier,
[ op een fchild ], van de aarde om hoog hef„ fen, en men zal hem, in 't gevolg, altoo* „ voor Heere erkennen. Vervolgens zal dc „ Graaf hier te regt zitten, over allerlei ge „ fchillen, misdaaden en verraaderyen, bin
nen den Lande voorgevallen; en, naar he
oordeel zyner mannen, uitfpraak doen
->•> Oj
f>5 Beka' in Jeanrrs Uli p. 111.
P 3
Willem IU.
Hoe da Graaven van Holland, van ouds, in Friesland ontvangen wet* den.
1
!
i t



aaS VADERLANDS CHE X. Boes;
Willem III.
* Comitatibus.
Watervloed.
1334-
„ Op deeze wyze, plagten zyne Voorzaaten „ in 't Land te komen (ƒ)."
Na 't fluiten van dit Verdrag met de Friezen, fchynt Willem de UI. wederom, als te vooren (V), Schouten in Friesland gefteld te hebben: gelyk men, met egte Hukken, bewyzen kan, dat, door zynen Zoon en Opvolger, Willem den IV., in 't jaar 1344, gefchied is («). De opene Brieven, met welken Keizer Lodewyk ,, den Grietmannen, „ Raaden, en * Gemeenten des Lands van „ Friesland, Oostergo en Westergo, beveelt» ,, Graave Willem voor hunnen Heere te ont„ vangen", zyn nog voorhanden, en te Spiers, op den veertienden van Zomermaand des jaars i33°» gegeven (2).
De Friezen fchynen zig, geduurende de Regeeringe van Graave Willem den III, in rust gehouden te hebben. Zy leeden, in 't jaar 1334, veel, door eenen geweldigen Watervloed, van welken, ook een goed gedeelte van Holland en Zeeland groote fchade hadt. Men hadt, in Holland en in 't Stigt, eenige jaaren geleeden, zwaare overitroomingen der Rivieren bezuurd (V); doch deeze
Zee-
(s~) Vhle MattHjEI Anal. Tom. III. p. 219- & ad Anonym. Ultrajeét. p. 92.
(t)Zie een Brief van Ao. J322. by Mattileus Analec5!:. Tom. III. p. 47°-
(«j Zie twee Brieven van Willem IV. by MattHjEus Anal. Tom- III. p. 21a.
(y) Wilhelm. Procurat. ad annum 1322. p. 591. ad an. nam. 1325. p. 630.
(2) Zy zyn geregifireerd ter Leenkamer van Holland, in liet Boek, op den rugge getekend, al 10 friesland. 1316 — 1336. al n Utrecht Comitii fVilbelmi in Beyeren 1299- 1337. ^n mv '** 'er ee* naauw keurig AfTcbiift van ter hand gekomen.



X. Boek. HISTORIE. 229
Zeevloed was algemeener. Hy volgde op eenen geweldigen norm, die, den drie - en-twintigften van Slagtmaand, opllak. Veele Dorpen werden overftroomd, en eene groote menigte van menfchen verloor het leeven <y). Doch Kennemerland moet vry gebleeven zyn, of weinig geleeden hebben, alzo Graaf Willem, in Sprokkelmaand des volgenden jaars, aldaar twee Penningen van iader morgen Lands vorderde, overmits det noot, zegt hy, die is in Frieslandt (x).
Dit zelfde jaar 1334, werdt 'er, door bemiddeling van Filips den VI, Koning var Frankryk, eene Vrede getroffen, tusfcher Jan den III, Hertog van Brabant, ter eener. en elf van de voornaamfte Mogendheden tei anderer zyde, die, tegen den Hertog van Bra bant, in een onderling Verbond, getreder waren. Graaf Willem was 'er één van (j) alzo hy, wegens eenige gefchillen over d< grenzen van Brabant en Henegouwen, oj den Hertog geftoord was (2). Wy maaket hier alleenlyk van dit Verdrag gewag, on dat 'er eene byzonderheid in gevonden wordt die, door niemant der oude Schryveren, aan getekend is. Graaf Willem voert, in het hoofc van het Verdrag, alleenlyk den naam var Graave van Henegouwen en Holland. En zyi Zoon, de jonge Willem, die 'er ook in gemeld wordt, heet IVillem van Henegouwen,
Graaj
Cwj Chromca de Traj <5to in Matth. Anulcct. Tom. V. p 547. Kort Chronykje agter den öngèn. Klerk U. ïa6. (.r) Handv. van Kennemcl. bl. li. c'y) Beka in Joann. JH. p- "5-
£2) foftz Bui eens Trophécs de Brabant Preitvci p 174.
P 3
Willem
1H.
xxvr.
't Graaffchap vai Zeeland wordt • JonkheereWillem opgedraagen.
>_
l
t
[ 1 l
f



23o VADERLANDSCHE X. Boe*.
Willem 141.
XXVII.
Handel van Eduardden III. metGraa ve Willem ovei een verbond te genFilip den VI.
1337»
Graaf van Zeeland (d). Hier uit blykt, dat Willem de 111. het Graaffchap van Zeeland aan zynen Zoon heeft afgeftaan. Doch wanneer zulks gefchied zy, meldt niemant. 'c Moet tusfchen de jaaren 1331 en 1333 geIteld worden: alzo Willem de III, in eenen Brief, des Dingsdags na Paafchen des eerstgemelden jaars, gegeven, zig nog Graaf van geeland noemt (£), en uit fchriften van den, jaare 1333 (c) blykt, dat de Zoon toen reeds deezen titel voerde.
Men vindt niet, dat 'er, na deezen, by 't leeven van Graave Willem den III, iets merkwaardigs hier te Lande meer gebeurd is, De Graaf worllelde, federt eenige tyd, met de jigt of het voeteuvel en andere zwakheden, die hem wel dikwils noodzaakten het bedde te houden (d); doch hem nog fomtyds vryheid lieten, om zig met de gewigtigite zaaken te bemoeijen.
Eduard de III. Koning van Engeland, en Graave Willems Schoonzoon , omtrent deezen tyd, beflooten hebbende, Filips den VI. Kor ning van Frankryk, en Schoonbroeder van . Graave Willem, den oorlog aan te doen; en geraaden hebbende gevonden, zig met de Ne^ derlandfche Mogendheden te verbinden (<?), .hadt, omtrent het einde des jaars 1336, den sGraave, zynen Schoonvader, magt gegeven, om, in zynen naam, met deeze Mogendheden
' (a~) Voyez BUTKHNS Preuves p. 16S.
(b) Apud MATTaatÜM de Jure Gladii Cap. XII. p. ijd. (.c) By Boxhorn op Rejgf.usb. II. Deel, bl. 620. Zie Oti Mjkris Chartert. II- Deel, bl. 591, 592. (</) WiLHM.M. Prooi-rat. ad'jumtjn 1332. p. 717. Vide Aci. Piibl. Angl. Tom. II P. lil. p. Jio,



X. Boek. HISTORIE. «31
den, te handelen (ƒ). Doch om met den Graave zeiven een nader Verbond te fluiten, zondt hy, in den aanvang des volgenden jaars, Henrik , Bisfchop van Linkoln en eenige anderen herwaards. Zy vonden Graave Willem, te Valenchyn, bedlegerig, aan zyne gewoone kwaaie (g). De Graaf was, nog weinige jaaren te vooren, op 't naauwst verbonden geweest met zynen. Schoonbroeder, Koning Filips: doch federt dat deeze het ontworpen Huwelyk, tusfchen Elizabet, de vierde van 's Graaven Dogteren, en eenen Zoon des Hertogs van Brabant O), hadt weeten omverre ■te ftooten, en de Franfche Prinfes, Maria, met den Brabander te vereenigen, was de Vriendfchap tusfchen de twee Zwaagers merkelyk bekoeld. In deezen ftaat der zaaken, viel het Eduard niet moeilyk, zynen Schoonvader te beweegen, om zig met hem te verbinden. Doch, op dat de Graaf, als een Lid des Duitfchen Ryks, een glimpig voorwendfel hebben zou, om zyne wapenen, by die des Konings van Engeland, tegen Frankryk, te voegen, moest men aan het beoorloogen •van Frankryk den naam geeven van verdedigen der grenzen des Keizerryks. Op deezen voet dan, werdt 'er, den vierentwintigften van Bloeimaand des jaars 1337, eene over" eenkomst getroffen met Graave Willem, en met zynen Zoon, als Graave van Zeeland, volgens welke, zy zig verbonden „ de gren-
„ zea
(f) Aft. Publ. Angl. Tom. II. P. HL p. 157'
tg) Froiss/irt FoL h Oh. XXIX. p. 33«
Ut ) Wilhelm. Procurat. ad annum 1329. p. 091.
P 4
W11.LEM III.



232 VADERLANDSCHE X. Boza.
Willem Jttt
XXVIII. Dood var Willem den III.
„ zen des Ryks tegen Frankryk te zullen ver„ dedigcn, met duizend gewapende mannen „ ieder, die een jaar lang in 's Konings Sol„ dye ftsan, en elk, vyftien Florentynfche „ Guldens ter maand trekken zouden. In ge,, val van nood, zou men deeze manfchap „ met duizend man vermeerderen moeten, „ welken de Koning egter, alleenlyk tot zy,, ne overkomst toe, in zyne Soldye nam. E„ duard verbondt zig, den Graave en zy„ nen Zoon, in plaats van het jaargeld, dat „ de eerlte van Frankryk trok, en dat na „ ftondt ingehouden te worden, zesduizend „ ponden jaarlyks te zullen betaalen. En, ia „ geval, Crevecoeur en eenige andere plaatfea ,, in het Kamerykfche den Franfchen ontwel„ digd werden, zou de Graaf van Zeeland „ dezelven erfelyk blyven bezitten (i)." Met deezen, werdt, ten zelfden dage, een byzonder verdrag geflooten, waar by hy aannam, „ na 't affterven zyns Vaders, dcszel,, ven verbintenisfen, in allen deele, te zul„ len naarkomen (£)".
't Schynt dat de kwynende ziekte van Graave Willem zwaarder geworden was. Immers hy leefde naauwlyks twee weeken, na 't fluiten deezer Overeenkomst. Hy overleedt te Valenchyn, op den zesden of zevenden van Zomermaand des jaars 1337 (/); nalaatende,
bern Aft. Publ. Angl. Tom. II. P. III. p. 1-68, 168, 169. fi) Act. Publ. Angl. Tom. II. P. III. p. 168. ( /; Frogm. Chron. Veter, i* Matth. Anal. Tom. h p. Beka in Joanne 1U. p. Uj. Froissart k'ol. I. Ch. XXX. Jh



X. Boek. HISTORIE.
233
behalve zynen Zoon Willem, die hem opvolgde, vier Dogters, Margareet, Filippa, Joanna en Izabelle of Elizabet.
Hy was aanzienlyker dan alle de Hollandfche Graaven, die voor hem geregeerd hadden. Zelf gehuwd met de Dogter van Karei van Valois, Broeder van Filips den IV, Koning van Frankryk, hadt hy één' haarer Broederen , Filips den VI, op den zelfden Troon gezien (m). Van zyne vier Dogteren, was 'er ééne gehuwd aan Keizer Lodewyk, en ééne aan Koning Eduard den III. van Engeland. De voornaamfte Vorften van Europa zogteti zyne Vriendfchap. De Keizer, Frankryk, Engeland, Boheeme zyn naauw met hem verbonden geweest. In en omtrent zyne Graaffchappen, was hy in geen minder aanzien. Holland en Zeeland hadt hy, by 't keven zyns Vaders, zo goed als verboren gekend. Doch onder zyn bewind, was het der Brabanderen en Vlaamingen t'eenemaal ontweldigd. Zelfs heeft hy zyn gezag en gebied in 't Stigt en in Friesland, verder dan zyn< Voorzaaten uitgebreid. Wat zyne perfoonly ke hoedanigheden aanbelangt, zyne dapperheid in den oorlog heeft, zo wel als zyn: «•emeenzaamheid in den omgang, lof verdient (»). Ook wordt hy geroemd, over onkreuk haare regtmaatigheid, in de oefening van he Regt. Het geval van den Baljuw van Zuid holland O), of, volgens anderen Cp)»van Ken
ne
(_m) Wilhelm. Procurat. ad annum 1328. p. 673. (s) Beka in Joaone Jü. p, h5' (0 1 Goudsch 'itronylijs bl. 98.
(«O De Vermeerderde Bhka, hy ScRivEiuToetïleep.w. i?e
P s
Willem Hl.
Zyn aanzien en aart.
l. L



234 VADERLANDSCHE X. Boek,
Willem lil.
nemerland, die, om dat hy eenen fchamelen Huisman eene Koe ontnomen hadt, door den Graave, niet alleen tot heritelling der fchade, 'maar daarenboven tot de dood veroor^ deeld werdt,, zou dit ten volle bewyzen, indien 't niet met eenige onwaarfchynlyke omnandigheden opgeiierd fcheen, noch alleen van laatereSchryvers verhaald wierdt. Men befchuldigt, daarentegen, den Graave van verwaarloozing der Regeeringe zyns Lands, terwyl hy zig met andere zaaken ophieldt (q). Ook zag men, in Holland, niet gaarne, dat hy zig, van tyd tot tyd, naar Henegouwen begaf. Een zyner Tydgenooten betuigde te wenfehen, j, dat de Graaf het vrugtbaar Holland niet „ zo dikwils verliet, om het bloemryk Hene„ gouwen te bezoeken, en wil, dat hy, ,, even als Jakob, zig minder by de fchoone „ Rachel, zo noemt hy Henegouwen, dan „ by de vrugtbaare Lea, dat is Holland, zal ., ophouden (ryV: 't welk wy der moeite waardig agren aan te haaien, als een bewys van des Schryvers vrymoedigheid, en niet zo zeer als een biyk van zyn vernuft. Doch deeze zelfde Schryver, die 's Graaven dood niet fchynt beleefd te hebben, handelende van de Itrengheid, welke de Graaf tegen de Stigtfchen gebruikte, voert nog veel vryer taal. „ De Bisfchop, zegt hy, wilde zig liever „ arm maaken, dan gedoogen dat zyne fchaa„ pen van vreemden gefchooren en den mui„ len der wolven voorgeworpen werden (s).
Die
Wilhelm. Procurat1. ad annum 1323. p. 609, 610. (rj Wilhplm. Procurat. ad annum 13:3 p. 6*1. (_s j Wilhelm. Procurat. ad annum 1329. p. 699.



JC. Boek. HISTORIE. 235
' Die zelfde ftrengheid maakte, zyns oor„ deels, den Graaf niet flegts by den Kerke" lyken Regter ftrafbaar; maar met allen zy„ nen aanhang ook onderhevig aan de Hel„ fche ftraffen, indien hy zig niet bekeerd© „ (V)." Van het verdryven van 's Graaven Schouten uit Staveren gehandeld hebbende, vermaant hy den Graave „ zig voortaan niet „ zo zeer met de zaaken van anderen te be„ moeijen, en de Kerkelyken in rust te laa„ ten, indien hy de tydelykeen eeuwige fchan„ de ontgaan wilde («)." Uit welke Haaltjes, men zien kan, dat de tyden, in welken het vryftondt te zeggen 't gene men dagt, hier te Lande , thans nog niet t'eenemaal voorby waren.
Graaf Willem de III. heeft, of by zyn keven , of ten minften kort na zynen dood, den bynaam van den Goeden gedraagen (y): en onder deezen bynaam, is hy, by de laatere Schryvers, meest bekend geweest, 't Zy dat dezelve goedertieren, vroom of Godvrugti.% betekene; uit het gene van zyne bedryven tot onze kennis gekomen is, beken ik niet te konnen opmaaken, waarom dezelve zo byzonderlyk op hem gepast is géworden. Men mag, met reden, twyfelen, of de Geestelyken van zynen tyd hem een goed hert toedroegen : want, fchoon hy maar weinige jaaren geregeerd hadt, toen hy een Kapittel van £. Pieter te Middelburg ftigtte (V), 't welk
hem
CO Wilhelm. Procurat. ad annum 1.125. p. 632. Cu] Wilhelm. Procurat. ad annum 1325. p. Ó35. (y) Wilhklm. Procurat.' ad annum 1328. p. 682. Fragia. Chron. Vet. apud Matth.eum Anal. Tom. I. p. 6?> 6j. (pyj Beka in Guidone p. 107.
IVlLLESÏ
m
Waarom hy deGoede bygenaamd ito



23<S VADERLANDSCHE X. Boek.
Willem
m
hem de gunst der Geestelykheid fcheen te moeten doen winnen: toonde zyn handel in 't Stigt, federt, hoe weinig hy haar ontzag. Ook bleek dit, uit een bevel, in 'tjaar 1328, door hem gegeven, waarby verbooden werdt „ eenige Landen, Ambagten of Tienden aan „ Kloofterlingen te verkoopen: willende den „ Graave niet gedoogen, dat zyne inkomften, „ door dit aankoopen van Geestelyke goede„ ren, verminderd werden (#)." Zulk een gedrag kon hem den naam van Goeden niet doen verwerven by de Geestelykheid. Doch een enkel voorval heeft fomtyds gelegenheid gegeven, om den Vorften bynaamen toe te pasfen, die hun geenszins gevoegd zouden hebben, als men, op den algemeenen loop hunner bedryven, behoorlyk agt gellaagen hadt. Men vindt, dat Graaf Willem eenen Kruistogt naar 't Heilige Land in 't hoofd hadt, en andere Mogendheden hier toe zogt te beweegen (y). Zekere Veneriaan, Marinus Sanuto genaamd, die zig, omtrent den jaare 1324, veel moeite gaf, om deeze ondeineeming voort te zetten, vervoegde zig, ter* ftond, by Graave Willem, by wien hy merkeJyken ingang vondt (3), en voor wien hy
zo
O) Brief van Willem III. 2y Brandt HHl. der Reform. L Deel, bl. 25.
00 Wilhelm. Procurat. ad annum 1332. p. yi6, 717.
(3) Vide Marin. Sanut. Epifl. VI. p. 298. VII. p. 299. VIII. p. 300. In deeze twee laatfte Brieven, geelt Sanuto onzen Graave zyne vollen titel, op deeze wyze: Gulielmus Comes Hanoni,e, Vlandia & Xilandia ac Frixite Domimts. Hy hadt een Boek gefchrecven, over de middelen, om het Heilige Land
te;



X, Boek. HISTORIE. 237
zo groote agting gekreegen hadt, dat hy, in' verfcheiden' zyner Brieven den Graaf van „ Henegouwen aanmerkt, als den bekwaam;, ften, om Lodewyk van Beieren, met den ,, Paus, te bevredigen (z)." Veelligt heeft men 's Graaven yver, om de Kruisvaart voort te zetten, voor zulk een voldoend bewys zyner Godvrugtigheid gehouden, dat men hem, hierom alleen, den bynaam van Goeden of Godvrugtigen waardig geoordeeld heeft.
Willem de vierde, die, voor zyns Vaders dood, reeds Graaf van Zeeland geweest was, werdt nu ook tot Graaf van Henegouwen en van Holland verheeven. Hy moet tegenwoordig maar omtrent negentien jaaren oud geweest zyn, alzo men aangetekend vindt, dat hy, in den Zomer des jaars
1330, twaalf jaaren bereikte (V). In't jaar
1331, was hy in 't Huwelyk getreden, met Joanna, Dogter van Jan den III, Hertog van Brabant (£), die, reeds in 't zelfde jaar, toen zy gebooren werdt, aan hem verloofd geweest was (V): doch hy heeft nimmer Kinderen by haar verwekt.
De jonge Willem was zo dra niet in 't bezit van 's Vaders Graaffchappen getreden, of hy floot een nieuw Verbond van onderlinge befcherming met Eduard den III, Koning
van
(O Marin. Sanut. Epifl. XVII. p. 310. conf. Epifl. XVI. p. 307. Epift. XIX. p. 312. Epifl. XXI. p. 314.
C«) Wilhelm. Procurat. ad annum 1330. p. 707.
(.*) Wilhelm. Procurat. ad annum 1331. p. 712. Mieris Chartert. II. Deel, Ü. 402.
(O Wilhelm. Procimat. ad annum 1323. p. 6og. coll. p, 691. Froissart Vol. l C't. XXX. p. 35.
ts winnen en te behouden' 't welk hy den Graave had. aangeboodeo. Zie Epift. XIV. p. 3°3«
IV1L.1.Ü.ÏJ
IV.
XXIX, IVillem ie IV. worde Graaf.
Sluit een Verbond van onderlingeBelcher-



*38 VADERLANDSCHE X. Boer,
Willem IV.
ming me Eduard den III.
*Labasfe Allemag-
van Engeland: genoegzaam op den zelfden' voet, waar op men, deswege, reeds by het :leeven van Willem den 111, overeen gekomen was. Het werdt, den twaalfden van Hooimaand des jaars 1337, en dus ruim eene maand na de dood van Willem den III, getroffen (4). Graaf Willem de IV. belooft, in het zelve ,, Koning Eduard, zo deeze Kei„ zer, Koning van Duitschland, of Ryks,, Stedehouder mogt worden, te zullen by„ ftaan en helpen met duizend geharnaste „ mannen, die, op 's Konings kosten, in * „ Neder -Duitschland dienen zouden: en elk „ vyftien Florentynfche Guldens, ter maand, „ aan foldye trekken. De Koning zou hier„ tegen aan den Graave doen betaalen twee„ honderdduizend Florentynfche Guldens, „ of de waarde derzelven, zynde dertig dui„ zend ponden Sterlings. Zo de Koning van „ Frankryk, of iemant van zynent wege den „ Graave den oorlog aandeedt, zou hy nog „ duizend man, op 's Konings Soldy, mogen „ in dienst neemen. Eduard belooft, wyders, ,, geene Vrede te zullen maaken, zonder 's
„ Graa-
(4) In 't Corps Diplomatlque Tom. I. P. II. CCXXXIII. p. 161. wordt dit Verbond gefteld, met tVilkm den Goeden geflooten te zyn. Doch het tegendeel blykt, niet alleen uit den tyd, wanneer het geflooten is; maar ook uit de woorden des Verbonds zeiven. Ei-uard noemt Willem, met wien hy handelt, meer dan eens , zynen Broeder, dat is, zynen Schoonbroeder. Maar Willem de Goede was Eduards Schoonvader. Het dubbelzinnig Opfchrift van 't Verbond, Conventiones cum Comité Hóliandice, nuper Comité Wilbelmo Bono defunclo, heeft den Uitgeever van 't Corps Dipiomatique misleid.



X. BofiK. HISTORIE. 239
„ Graaven bewilliging, ten minlle niet, „ zonder dat dit Verbond in volle kragt bly„ ve. Ook verbindt hy zig, 's Graaven ge. „ vangenen, geduurende den Oorlog, te zul„ len losfen, en 's Graaven Paarden, die ge„ dood of verminkt zouden worden , te zullen „ betaalen, volgens de. fchatting der Graaver „ van Gelder en van Huntington , of van „ twee andere goede mannen, wederzyds t« „ kiezen. Voor de onderhouding van dii „ Verbond, verbindt de Koning zyne- roe„ rende en onroerende goederen (d)." Schynt, dat Meester Nikolaas van Dordrecht 's. Graaven Klerk, veel toegcbragt hadt, on den Graaf, tot het fluiten van dn Verbond, te beweegen. Immers hy hadt Koning E duard zo veel dienst beweezen, dat hem, omtrent deezen tyd, uit 's Konings naam:, eei gefchenk van tweehonderd gouden Floren tynfche guldens gedaan, en een jaargeld vai honderd zulke guldens toegelegd werdt, to dat de Koning hem, met eene Kerkelyke be diening, voorzien zou hebben (<?).
Eduard de III, zig op gelyke wyze met Jai den III, Hertoge van Brabant, en met an dere Nederlandfche Vorften verbonden heb bende, ftak, in den Zomer der jaars 1338 naar Antwerpen over, alwaar zyne Bondge nooten hem waren komen opwagten. i> Koning hadt gaarne gezien, dat zy zig open lyk tegen Frankryk hadden verklaard. Doe; ■*t fcheen, dat de dood van Graave Willen
de
(_d) Aft. Publ. A113I. Tam. II. P. III. p. r-Q. (?) Aft. Publ. Angl. Tom. 11. P. III, p. 177.
WlLI *M
1¥.
s
t
1 t
1 Oorlog j tusfchen Engeland en Frank»ryk, ia welken > de Holm landers ' gemengd 1 zyn.
1 1338.



24o VADERLAND SCHE X. Boes»
Willem IV.
i
i i
! ]
i
den III, die de ziel van dit Bondgenootfcbap geweest was, den voorigen yver hadt doen verflaauwen. Men kwam dan, te Antwerpen, tot geen befluit. Doch de Bondgenooten, in 't midden van Oogstmaand, te Halle in Henegouwen, werwaards Graaf Willem de [V. en zyn Oom, Jan van Beaumont, zig begeven hadden, byeen gekomen zynde, heloot men, eenpaarig, „ dat Eduard niet by„ geflaan kon worden, zo de Keizer niet in 't „ Verbond betrokken werdt, en zo hy den „ Bondgenooten, als Leden des Ryks, geen „ bevel gaf, om Frankryk den oorlog aan te „ doen." Aan een voorwendfel tot zulk een' Oorlog, zou 't niet ontbreeken. Frankryk hadt Kameryk en het Kamerykfche bernagtigd, welken men, als deelen des Duitfchen Ryks, net de wapenen in de hand, zou konnen welerom eifchen.
Men maakte dit Befluit den Koning van Engeland te Antwerpen bekend, die 'er, geIwongen, genoegen in nam, en terftond den Gïraaf van Gulik en eenige anderen naar 't ' ieizerlyk Hof afvaardigde: alwaar zy, de keizerin Margareet, Zuster der Engelfche ioninginne, op hunne hand hebbende, boven /erwagting Haagden (ƒ_): en tegen Slagtmaand wederom keerden, met Keizerlyke Brieven, ,iy welken, Koning Eduard zelf, tot RyksStedehouder, werdt aangefield, met magt, om de Leden des Ryks in de wapenen te brengen, regt te doen, en geld te munten, in 's Keizers naam (g). Graaf Willem de III. was,
by
(f) Froisïart rol. I. Ch. XXXIII. p. 37, 32. Cf) FR.OISSART F«U L Ch. XXXV. p. 39.



X. Boek. HISTORIE. a**
by Brieven van Keizer Lodewyk (h), op den veertienden van Hooimaand des jaars 1330, te Spiers- gegeven, gemagtigd geweest, om de gefchillen over de grenzen des Ryks, naar den kant van Henegouwen en Frankryk, te vereffenen, en hierom hebben fommigen <T) hem ook den naam van Ryks-Stedehouder gegeven. Veel ligt heeft het Ryks-Stedehouderfchap van Eduard zig insgelyks alleen over de grenzen des Ryks, naar den kant van het Kamerykfche , Henegouwen en Frankryk, uitgeftrekt. 'tLeedt, ondertusfehen, naauwlyks een jaar, of deeze nieuwe waardigheid, welke Paus Benediktus de XI. oordeelde, hem tot oneere te (trekken werdt hem, door Keizer Lodewyk, wederom benomen.
Het kort Ryks-Stedehouderfchap van Ko-1 ning Eduard zou egter zyne opmerking, in on- j ze Historie, verdienen, indien hy, gelyk fom- ( migen fchryven (7), geduurende het zelve,het ] Graaffchap Gelder, in den jaare 1339, tot een Hertogdom verheeven hadt. Doch in de Brieven, hier van nog voorhanden (in), blykt wel, dat Gelder, in dit jaar, tot een Hertogdom verklaard is, maar door Keizer Lodewyk zei-ven, niet door zynen Stedehouder, Koning Eduard. Wy merken, uit deeze Brieven, alleenlyk aan, dat Reinoud de 11. Graaf, of nu Hertog van Gelder,by dezelven , Regtkrygc „ om geld te munten, van 't zelfde gewigt en
„ de-
( h) Apud Matth^um Analetft Tom III. p. 202. fi) Beka in Guidone 0. 107.
C*) Aéta Publ. Angl. Turn. If. P. IV. p. 37, 38, 53. (O se Rapin Thoyras Hift d'Anglet. Tom. III. p. 174. (W) Geld. Placaatb. I. Deel; L'reüm. bl. I, Voyez F&oissart Vol. I. Ch XXXIII. p. 38.
III. Dreu q
IVlU-ïM
iv.
helder ot een iertoglom ver leeven.



242 VADERLANDSCHE X. Boek.
Willem IV.
Onderzoek, Wï gens het Regt dei Munteir Holland.
„ dezelfde waarde, als dat des Edelen Graa„ ven van Henegouwen en Holland, dien de „ Keizer zyns Ryks Graave en zynen getrou„ wen noemt." Doch deeze byzonderheid verdient eene korte uitweiding.
Uit het gene wy, ter gelegenheid van het munten van Graave Floris den V. hebben aangemerkt (n), en uit de overbleeven' Graaflyke penningen van Dirk den VII. en eenigen zyner opvolgeren (V), blykt, dat de Graaven van Holland, lang voor' deezen tyd, geld hebben doen flaan. Van waar zy 't Regt hier toe bekomen hebben, is twyfelagtig. De Frankifche en Duitfche Vorftön, die, hier te Lande, oudtyds, 't hoog gebied hadden, hielden voor zeker, dat het niemant, buiten, hunne bewilliging, vryftondt, ergens geld te munten (j>). Ook hébben wy, by eene andere gelegenheid, 'getoond '(^), dat Koning Otto, in 'tjaar 937, den Bisfchop van Utrecht het regt der munte, binnen de HoofdItad zyns Bisdoms, heeft opgedraagen. Doch dat de'Keizers den Graaven van Holland gelyke gift gedaan zouden hebben, blykt nergens. Men moet dan cnd'erftellen, of dat de bewyzen hiervoor niet meer voor handen zyn, of dat de Graaven het muntregt geoefend hebben, zonder daartoe immer -Keizerlyk verlof te hebben verkreegeri. Uit het opfchrift van een Geldftukje (5) van Graave Floris den IV, zo men meent, blykt, dat hy reeds geld,
te
(n) Bóven., M 45. ' ■ )
Coy Balen Dordr. U. 679. . .
Cpy Capit. Rog. Franc. s. 700, 705, 941.-£</</. G&rg&ft* lq) II. Deel, hl. 120.
(5) MONETA DoRD'ei.



X. Boek. HISTORIE.
243
te Dordrecht, gemunt heeft. En een diergelyk opfchrift (6) leert ons, dat hy, of liever Floris de V. ook eene munt te Medenblik heeft gehad. Hier was, reeds in de tiende eeuwe, geld gemunt. Men heeft nog eenen Brief van den jaare 996 (r), waarby Keizer Otto de III. Graave Ansfrid, Bisfchop van Utrecht „ het aandeel, in den tol, munts „ en fchatting der Stede Medemelaeha, welk „ hy, tot hier toe, ter leen gehad hadt, in „ eigendom opdraagt." De Graaven van Holland, met naame Floris de V, zig naderhand meester van Medenblik gemaakt hebbende , fchynen zig ook het Regt der Munte, welk van ouds aan deeze Plaats gehegt was geweest, te hebben toegeëigend. Zy bleeven egter ook te Dordrecht munten, en zelfs op andere plaatfen van 't Zuiderdeel van Holland: gelyk men vindt, dat, omtrent het einde der veertiende eeuwe, te Geertruidenberg , gefchied is (s): tot dat Hertog Jan van Beijeren de Hollandfche munt alleen aan Dordrecht bepaalde, gelyk wy, op zyne plaats, zullen melden. De Westfriefche munt bleef te Medenblik, tot in de zestiende eeuwe, waar na vasrgefreld werdt, dat zy, by beurte, hier, en te Hoorn en Enkhuizen, gelegd zoti worden (V). Ondertusfchen, hadt de Holland»
f O Apud T.üNio. Reiclis- Arcliivèn. P, Spec. Cünt. %. Ai' Uicll. 5. §. 75. p. 921.
CO Handv. van Willem, Graave van Oostefv. ren 18 t>s* amb. 1394 SI. S.
CO Brandt Enkh. bl. 203.
£0 Mone, Medenblec.
Q *
IV.



ffi44 VADERLANDSCHE X. Boek,
WrrxEM IV.
• Vtcaire de Saint Empire de Rome.
Brief vai Keizer Lodewyk aan
landfche Munt, hoe duister het Regt der Graaven tot dezelve ook zyn mogt, egter, al vroeg, zo groot eene agting verworven, dat Keizer Lodewyk, gelyk wy gezien hebben, kon goedvinden, dezelve aan Hertoge Reinoud van Gelder, ten voorbedde, aan te pryzen.
Het eerfte, en veelligt wel het eenigfte, dat Koning Eduard, als Ryks-Stedehouder, verrichtte, beftondt in eene Verklaaring, by welke hy beloofde, Graave Willem fchadeloos te zullen houden, wegens 't gene hy, ten zynen behoeve, tot verdediging van de Regten des Keizerryks , binnen de Ryks grenzen, onderneemen zou. In de Brieven, hier van nog voorhanden (V), noemt de Koning zig * Stedehouder des Heiligen Ryks van Rome. Kort te vooren, hadt hy zyne Bondgenooten bewoogen, om den Veldtogt des jaars 1339, met het beleg van Kameryk, te beginnen (v): gelyk gefchiedde. Graaf Willem hadt zynemanfchap by 't Leger van Koning Eduard gevoegd. Zy zal, ongetwyfeld, ten deele, uit Hollanders beftaan hebben. Men weet, dat Keizer Lodewyk, veelligt om den fchyn van eenen Ryks-Oorlog te beter te bewaaren, omtrent deezen tyd, den Hollandfchen Steden aangefchreeven hadt, dat zy Graave Willem ter Heirvaart volgen moesten. De Brief, aan de Stad Haarlem gerigt, één der klaarfte blyken, dat Holland, ten deezen tyde, als een Lid
van
f,0 Aaa Publ. Angl. Tom. II. P. IV. p. 50. c. L & 2. CO Froissart Vol. I. Ch, XXXIII. p. 37:



X. Boek. HISTORIE. a*5
00 Apud Bekam in Toami. III. p. 115. Joann. a Leydis Libr. XXVIII. Cap. 3. fe< & BrotHORN. Theatr. Huil. p. 133. O) FroissaRT I. 0>. XXXIX. />. 43'
Q 3
van het Dui'.fche Ryk werdt aangemerkt, is ' nog voorhanden (V), en van den volgenden inhoud: ! Lodewyk, door Gods Genade, Keizer, Al~
tyd-Ver meer der aar des Ryks, Aan de voorzienige Mannen, de Burgemeesteren, Schepenen en Raaden der Stad Haarlem, zyne genade en alles goeds! „ Met Brieven onzer Majefteit, den edelen „ Willem, Graave van Holland, gunstiglyk aan„ gefchreeven hebbende, dat hy, ter bevor„ dering van het Regt des Keizerryks, nevens „ ons, een bekwaam getal van Volk in de „ wapenen brenge, tegen Filips, die zig als „ Koning van Frankryk gedraagt; beveelen „ en vermaanen wy ulieden, op 't erniligst, „ en by de trouw, die gy ons en dtn Ryke „ fchuldig zyt, dat gy zorg draagt, om uw „ aantal van gewapende mannen op de been „ te brengen: e.n u, met dezelven, by het „ Leger van gemelden Graave Willem te ver„ voegen. Gy kont u verzekerd houden, dat „ wy uwen vlyt, hierin betoond, ons lee„ ven lang voor oogen hebben willen. Ge„ geven te Frankfort enz."
Het vereenigd Leger floeg zig, eerlang, voor Kameryk neder. Doch Eduard, door den tyd befpeurende, dat de Stad moeilyk te winnen zou zyn, befloot het beleg op te breeken (x), en in Pikardye te trekken. De Graaf weigerde toen het Leger te volgen, beweerende,
dat
VlLLKM
IV.
Ie Stad laarlem.



°i6 VADERLANDSCHE X. TW.
Willem
i34°-
dat hy zig alleenlyk verbonden hadt, om op den bodem des Duitfchen Ryks, en niet in Frankryk te dienen (31). Koning Eduard moest hem, zyns ondanks, laaten aftrekken; doch nam, uit weerwraak, zynen weg door Henegouwen: 't welk., by deeze gelegenheid, veel overlast van 't Engelsch Krygsvolk leedt (z). Dit ftreedt vierkant met 's Konings belofte van Henegouwen niet te sullen befchadigen (V), en vertoornde den Graave zo zeer, dat hy zig, federt, met vyfhonderd fpeeren, naar 't Leger van Koning Filips, dat by Vironfojjé lag, begaf (£), alwaar hy, met open' armen , ontvangen werdt. De Veldtogt eindigde, dit jaar, zonder dat liet tot een hoofdtreffen kwam. De beide Legers trokken af (V), en Eduard keerde naar Engeland. In 't volgende jaar 1340, ging Graaf Willem wederom aan de Engelfche zyde over: waartoe dit voorval gelegenheid gaf. De Inwooners der Stad Hafpre in Henegouwen, eenen inval in 't Kamerykfche gedaan hebbende, ontftaken de Franfchen tot weerwraak. Zy zonden eenen hoop Volks naar Hafpre, die 't Steedje aan kooien leide. De Graaf verliet hierop het Franfche Leger, en verdreef de Franfchen uit Hafpre. Vervolgens, den Raad van Henegouwen, Holland én Zeeland, te Bergen in Henegouwen, hebbende doen byeen komen, werdt 'er eenpaa-
rig-
Cv) Froissart Vol. I. C'i. XXXIX. p. 43.
(z) Frqissart Vol. I. Ck. XL. p. 43. Ch. XLV. p. 49.
O) Atfa. Publ. Angl. Tom. I. /'. IV. p. 50.
(O FrqissarT Vit I. Ch. XLI. p. 45.
(O F&OiWrÏ Vel. 1. Ch. XL1II. p. 47.



X. Boek. HISTORIE.
247
riglyk beflooten, Frankryk den oorlog te ver-' klaaren. De Brieven werden terftond opgefteld; door den Graaf en de Edelen, en waarfchynlyk ook door de Gemagtigden der Steden , bezegeld, en, door den Abt van S. Crefpyn, aan Koning Filips gebragt (af). De Graaf deedt, federt, eenen inval in Frankryk; doch zig niet magtig vindende, om veel uit te regten, ftelde hy het bewind over Holland en Zeeland in handen van zynen Oom, Jan van Beaumont (e), en begaf zig naar Engeland en Duitschland, om onderftand: terwyl zyn Graaffchap Henegouwen, deerlyk, door de Franfchen, verwoest werdt ("ƒ}. Eduard, de Franfche Vloot, in Zomermaand, aangetroffen , en in 't Zwin, voor Sluis in Vlaanderen, geflaagen hebbende (g), riep, kort hier na, zyne Bondgcnooren te Vilvoorden byeen. Graaf Willem was hier ook tegenwoordig (A). Men befloot tot het Beleg van Doornik, 't welk, tegen 't einde van Hooimaand, ondernomen werdt. Graaf Willem bemagtigde, midlerwyl, Mortaigne, S. Amand en eenige andere Plaatfen (T). Het Beleg van Doornik werdt vast voortgezet; doch geduurende het zelve, arbeidde Joanna van Valois, Graavinne Weduwe van Holland, die, met de voornaamfte wederzydfche Mogendheden, ten naauwfte,
verCO Froissart Vol. £ Ch. XLVI. p. ^o, 51, Ce ) Froissart Vol. I. Ch- XLVI. p. 51, 52.
(f) Froissart Vol. I. Ch. XLVIII. p. 54. Ch. XL1V. p. 57. Contin. Chron. G. iib Nangis ad annum 1339.
(g) Froissart Vol. I Ch. LI. p. 61. Cont. Nancit ad annum 1340. Aéla Publ. Angl. Tom. II- P. IV. p. 79, Bo.
(h~) Froissart Vol. I. Ch. LIlI. p. 62.
(O Froissart Vol. I. Ch. LX. LX1- p. 63, 69.
Q 4
VlLLEM
iv.



948 VADERLANDSCHE X. Boeit,
Willem IV.
Onderzoekover dei togt van Graave Willem naar Spanje.
(k) Froissart Vol. I. Ch. LXIV. p. 72, 73, 74, Coat,
Nancii ad annum 1340. CO Cont. Cuill. Nangii Chron. ad annum 1341. 0») Zie boven, bl. 238.
(n) Acta Publ. Angl. Tom. h. P. IV. JCj, im.
vermaagfchapt was, zo yverig aan de bevrediging der partyen, dat 'er, den twintiglten van Herfstmaand, een Befland, voor den tyd van omtrent negen maanden, werdt getroffen : 't welk naderhand nog verder verlengd werdt (£).
De Graavinne Weduwe hadt dus het genoegen van de grondflagen tot eene Vrede, tusfchen eenigen haarer naaste Bloedverwanten, gelegd te hebben. Ondertusfchen hadden de onlusten van deezen Oorlog, en 't gedrag haars Zoons tegen haaren eigen' Broeder, inzonderheid, haar zo diep getroffen, dat zy de wereld verliet, en in de Abtdy van Fontanelle, by Valenchyn, Nonne werdt (7). By 't Verbond van den jaare 1337, hadt Koning Eduard beloofd, Graave Willem de Paarden, welken hy, in den Kryg, verliezen zou, te zullen betaalen (ra). En men vindt ook, dat de Koning, in 't jaar 1341, zynen Ontvanger bevel gegeven heeft, om den Graave vyfentwintig honderd Florentynfche guldens, voor verlooren Paarden by Vironfojfé, te vol» doen (n).
Wy hebben van deezen kryg, tusfchen Engeland en Frankryk, die onzen Graave meer 1 dan ons Land betrof, eenigzins omltandiger gewaagd, om te doen zien, dat hy geen en tyd gehad kan hebben, om, in 't jaar 1338, den togt naar Spanje en naar Jeruzalem te
doen:



X. Boek. HISTORIE. 249
cloen: die hem van fommigen toegefchreeven \ wordt (7). Zy hebben hem, waarfchynlyk, vermengd met zynen Oom, Jan van Henegouwen, Heere van Beaumont, die, in 't jaar 1331, een' togt naar Spanje gedaan, en aldaar zyne dapperheid, tegen de Saraceenen, beproefd heeft 0> Ook blykt, uit eenen Brief van den twee entwintigften van Oogstmaand des jaars 1338 (p~), waar by Graaf Willem, die van Dordrecht, welken, onlangs, door eenen zwaaren brand, veel geleeden hadden, bevestigd, in het Voorregt van den vryen handel voor de Oosterlingen; dat hy, ten dien tyde, te Bergen in Henegouwen, geweest is.
De brief, van welken wy fpreeken, toont, dat de Koophandel nog zeer te Dordrecht^ bloeide. Doch Amfterdam, of, gelyk meni toen fprak, Amftelredamme begon, federt date het onder het onmiddelyk gebied der Hol 1 landfche Graaven geraakt, en met Holland vereenigd geworden was, deeze Stad naar de kroon te fteeken. De gelegenheid der Stad Amfterdam aan het Water den Amftel, welk, door Huizen, gelegd in eenen dam, naar welken de Stad den naam heeft, gemeenfehap hadt met eenen inham der Zuiderzee, het Ye
ge-
(o) Wilhelm. Procurat. ad annum 1331. ƒ>• 712. lp) Apud Coxhorn. Theatf. Urb. Holland, p. 102. Balen Dordr. bl. 737.
(7) Zie Joannes a Leydis Libr. XXVIII. Cap. 2. Mattheus Vossius brengt (Annal. Libr. IX. ad an. rum 1343 & feq.) deezen togt, tot de jaaren 1343 en 1344. Doch wien hy gevolgd nebbe, weet ik niet. Q 5
Willem IV.
XXX. )pkomst an Araterdam,oor den ioopandel.



250 VADERLANDSCHE X. Boek.
Willem IV.
I342-
genaamd Qf), maakte haar bekwaam tot den handel. De Amfterdammers voeren, omtrent deezen tyd, reeds fterk op de Oostzee. En Albrecht, Koning van Zweeden, gaf hun, in 'tjaar 1368, een ftuk Lands op het Landfchap Schoonen f>): alwaar zig verfcheiden' Amfterdammers , met der woon, nederfloegen, die, volgens de Wetten en Gewoonten der Stad, door eenen Voogd, daar toe byzonderlyk van Stads wege aangefteld Cj), geregeerd werden. De Oosterfche en andere waaren, die hun uit Zee werden t'huis gebragt, vertierden zy, langs den Amftel, en de Waters, die met denzelven gemeenfchap hadden, door gantsch Holland en 't Stigt: en over 't Ye in Waterland, alwaar zy, al vroeg, tolvry vaaren mogten (/). Ook bragten zy, omtrent deezen tyd, Graanen, Hout, Yzer, Bier en andere waaren, over de Zuiderzee, naar Deventer en Zwolle (V): en veelerlei goederen, met naame Hamburger Bier, langs de Schelde, naar Brabant en Vlaanderen (v). De Stad was egter nog van kleine uitgeftrektheid. Men vindt de oudfte bepaaling van derzelver Vryheid, in eene Handvest van den tegenwoordigen Graave Willem den IV, den -negenden van Wintermaand des jaars 1342, in den Haage, gegeven: waarby de ftraffen en boeten, op Doodllag,Keur-wonden,Leemte, Vredebreuk, Vegtery en Huisbraak bepaald
Cq~) Handv. van 1387. in de Handv. van Amfterd. tl, 8.
(. IQ Handv. van Affitt. bl. 80.'
(s) Handv. van Atnft. bl. 10.
(t) Handv. van Amfterd. bl. 2, 3, 95, 168.
(u) Handv. van Amfterd. bl. irti, 1Ö2, 163.
O 5 Handv. vair Amiierd, bl, 162-.



X. Boek. HISTORIE. 251
Ïaald worden. Ook krygt de Stad, by deeze landvest, het voorregt der Hollandfche Steden in 't gemeen „ dat alles, wat binnen de „ Vryheid gefchiedt, door Schout en Sche„ penen der Stad, beregt moet worden, mids het niet draage tegen 'j Graaven Heerlyk„ heid. Doch zo den Schepenen een Vonnis „ gevraagd wordt, en zy zyns niet wys, wordt „ hun gelast, het zelve te zoeken te Haarlem, „ of ergens anders binnen den Lande, daar „ zy's best wys mogen worden (V)." Hier uit kan, onder anderen, de kleinheid der Stede, ten deezen tyde, worden afgenomen. De Zeevaart en Koophandel heeft haar, eerlang, dermaate doen toeneemen, dat zy, in grootte en luister, de meeste Europifche Kooplieden overtreft. Doch de Ingezetenen deezer Landen in 't gemeen hadden zig, omtrent deezen tyd, door de Scheepvaart, by de Venetiaanen, die thans fterk op de Levant en Egipten handelden, reeds vermaard gemaakt. Een Venetiaansch Schryver (8)„ die deezen
tyd
(\vj Handv. van Amfterd U. 2.
(8) Marxnus Sanuto, in zyn Boek, genaamd Secreta Fidelinm Crucis Libr. II. P. IV. Cap. XVIII. p. 72, 73. De plaats is opmerkelyk, en, myns weete'ns, door niemant onzer Neêriandfehe Schryveren. aangehaald, 't Zal hierom den naauwkeurigen Leezer niet verveelen, dezelve hier te leezen. In Alamaniic partibus variie habitant gentium nationcs, qua. valde forent utiles & ncceflaria ad muntendam negotium marittma de Egypte & fpecialiter Tremanii, qui habitant in extremh partibus maritimx Archiepifcopi Bremênfis: nee non & Frifones, qui deorfum habitant « Wasfr.Ha: nrovir.cia prope mare, ac ctiam gentes de
Pro-
iVil.lem
IV.



252 VADERLANDSCHE X. Boek.
Willem IV.
XXXI. Graaf Willems togt naar Pruisfen tegen de Lithauwers.
tyd beleefd heeft, en al by Graave Willem den Hl. bekend geweest was (V), getuigt het niet flegts van de Hollanders; maar ook van de Zeeuwen en Friezen.
De Koophandel, die, uit deeze Landen, op de Oostzee gedreeven werdt, deedt Graave Willem, vermoedelyk, meer dan de yver om het Geloof voort te planten, omtrent deezen tyd, deel neemen in den Kryg, dien de Ridders der Duitfche Orde tegen de ongeloovige Lithauwers voerden. Hy hadt, by 't leeven zyns Vaders, in 't gezelfchap van Jan, Koning van Boheeme, reeds tweemaal den zelfden togt gedaan: eens in 'tjaar 1329, toen hy nog maar elf jaaren oud was, en eens,
zo
O) Zit hier voor, Bl. 236.
Provlncia Dulanda; ac Sylanda:, qui morantur deorfuiii verjus mare de Comitatu Gellera; atque Cleua;
pradiBi fcire debent per dulces aquas 0?
faiitas optimé tiavigare, (ie qitod ab eis fanum deberet
conftlium c? optimum auxilium inueniri. Con-
venienter igitur gentes maritim.e Alamani* fuperius ■memorata poffent per terram venire Venetias & cum Venetis transfretare. Et ft aliqua gentes debent fimul benefacerc debent Alamanai cum Venetis, cum multi torum Venetiis converfentur, in armatis Venetorum Cumantur, & bene fe habeant, multique Venetiis cum Vxoribus, & fiiiis commorentur. De zin deezer woorden is, kortelyk, deeze: „ dat, onder de verfchei„ den' Duitfche Volkeren, de Ditraarfehers, de Frie,, zen en de Ingezetenen van Du/and en Sytand [ dat is, Holland en Zeeland'] „ gelegen beneden de Graaf„ fchappen Gelder en Kleeve, naar den Zeekant, be„ kwaain waren tot de Scheepvaart, ter zee en lang* „ de Rivieren; dat zy by de Venetiaanen bekend ,, waren, en dat fommigen zig, met der woon, t} , Venetië, haikien neder gezet."



X. Boek. HISTORIE.
253
zo 't fchynt, in 't jaar 1334 of wat laater Qy> Nu ondernam hy dien, voor de derde reize. De Ridder-Orde, van welke wy fpreeken, was, omtrent het einde der twaalfde eeuwe, tc Jeruzalem ingefteld, met het zelfde oogmerk byna, als de Orde der Tempelieren, van welke wy boven (z) gewaagd hebben. Omtrent den jaare 1226, hadt een groot getal deezer Ridderen zig in Pruisfen nedergezet, alwaar zy de nieuwbekeerden tegen de ongeloovigen befchermden, veele Heidenen verdelgden, en zig van eene uitgeltrekte Landftreek meester maakten. De Lithauwers, die nog ongeloovig bleeven, deeden hun egter, van tyd tot tyd, veel fchade. Doch wanneer de Ridders te kort fchooten, ontvingen zy geduurig onderftand, uit Boheeme, Oostenryk, Brandenburg en andere Landen. Men vindi zelfs, dat Henrik, Aartsbisfchop van Keulen, in 'tjaar 1255, eenen togt naar Pruisfen ondernomen heeft («). Ten tyde van Graave Willem den IV, werden de Ridders zo zee gekweld van de ongeloovige Lithauwers, di< met de Rusfen verbonden waren (7>), da de Koningen van Boheeme en Hongarye en andere Vorsten op weg floegen, on deezen onverzoenlyken vyanden te keer t< gaan. Graaf Willem, waarfchynlyk onder
vin
( v) Fraem. Vercr. Chron. apud Matth^eum Analeft. Tom. 1 p. 62. j 'ann. a Lbydis Libr. XXVII. Cap. 27. Beka in loanne IV. p. 118. ' O) Bl. 190.
(«5 Fleury Hift. Ecclcf. Tom. XV p. 529. Tom. XVII. p. 4, 5> 49^. Eiiit. de Brux.
(il Chiun. Ordn. Er] Teutou. Cup. CCCXV, CCCXVI.^. 779, 7«°
Willem IV.
Ridders der Duitfche Orde.
t
r
1



254 VADERLANDSCHE X. Boek.
Willem IV.
vindende, dat de Oosterfche handel zyner onderzaaten, door deeze onlusten in Pruisfen en de naaste Landen, zeer gelrremd werdt, verzelde hen met vierhonderd Ruiters (Y). Doch toen zy in Lithauwen gekomen waren, wees de Grootmeester der Duitfche Orde, Henrik van Arsberg, wien 't ondertusfchen gelukt was, de Ruslèn en Lithauwers te verHaan, hunnen byftand van de hand. Sommigen verhaalen, dat de .Ridders hem dit, federt, zo kwalyk namen, dat hy 'er om afgezet werdt (d). Graaf Willem kwam, in of kort voor het jaar 1345, hier te Lande te rug. Twee enveertig. jaaren hier na, werden de Lithauwers, door 't beleid van Ladislaus jfagello, Koning van Poolen, tot de belydenis van het Christelyk Geloove, gebragt (<?).
Men wil, dat Graaf Willem, op den hertoge uit Lithauwen, den weg over Keulen neemende, de Ryks-Vorsten, aldaar toen vergaderd, zo zeer tot hem genegen vondt, dat zy hem de Keizerlyke waardigheid aanbooden, onaangezien Keizer Lodewyk, 's Graaven Schoonbroeder,.nog in 't leeven was; doch hy zou deeze aanbieding van de hand geweezen hebben C ƒ). Anderen melden, dat Keizer Lodewyk zelf, omtrent deezen tyd, het Graaffchap Holland tot een Hertogdom zou hebben willen verheffen; doch dat Graaf Willem deeze eer geweigerd hadt (g).
De
CO Joann. a Leydis Libr. xxviii. Cap. n. £d) Albert. Argentin. ad annum 1345. 4. 131. CO Fl'eurï Hift. Ecclcf. Tom. xx. p. 353. C/3 Joann. a Leydis Libr. xxvii. Cap. h. Zuïd. deCü«' .enbori'h Matth. Anal. Tom. iii. p. 002. (g) Veluenaar CIuoh. bl. 78,



X. Boek; HISTORIE. 255
De Graaf, hier te ;Lande te rug gekeerd,' hieldt zyn Leger op de been: van zins om 'er zig tegen de Stigtfchen, op welken hy te onvrede was, van te bedienen. Bisfchop Jan van Diest, op den eerften van Zomermaand des jaars 1340, overleeden zynde (Zt), hadt Paus Benediktus de XI, zo dra hy 'er kennis van kreeg, by eenen Brief van den eerften van Hooimaand (T), de vervulling van den Bisfchoppelyken zetel aan zig behouden. Graaf Willem hadt gaarne gezien, dat men Jan van Arkel verkooren hadt; doch Jan van Bronkhorst* die te vooren nog eens verkooren geweest was, werdt, door Reinoud den II,Hertog van Gelder, aangepreezen. De Paus verwierp den een' en den anderen, en droeg de Bisfchoppelyke waardigheid van Utrecht op, aan eenen edelen Romein, Nikolaas de Caputio genaamd-, die 'ex nogtans binnen 't jaar afftand van deedt (k). Jan van Arkel bevondt zig te Avignon, alwaar toen de Paus zyn bof hieldt, en wist by Klemens den VI, dié Benediktus, in Bloeimaand des jaars 1342, was opgevolgd, zo veel te verwerven, dat hy tot Bisfchop ven Utrecht aangefteld . werdt, by eene Pausfelyke Bulle van den twintigflen van Slagtmaand des gemelden jaars, die nog voorhanden is (/). 't Liep egter aan, tot in Bloeimaand des jaars 1343, eer Bisfchop Jan van Arkel te Utrecht te rug kwam (ni). Graaf
Wil-
Ch) Beka in Joanne III. p. 115.
(O Apud Matth^um Anal. Tom. V. p. 349.
Beka m Nicolao p. 117 \l) Apud Matth^wm Anal. Tom. V. p. 349. (m) Beka in Joanne IV. p. 117.
VlLtEM IV.
XXXII. Kryg tegen de Stichtfchen.
: 1343.



i$6 VADERLANDSCHE X. Boek;
Willem IV.
Willem was, ondertusfchen, door de Kerkelyken van Utrecht, die Jan van Arkel gunftig Waren, al kort na de dood van Jan van Diest, voor den tyd van twee jaaren, tot Momber of Regent van 't Stigt verkooren («), in welke waardigheid, Keizer Lodewyk hem bevestigd hadt (o): doch hy hadt Jan van Arkel, Vader van den verkooren Bisfchop, in den aanvang des jaars 1341, aangelleld, om het Momberfchap, in zyne plaats, waar te neemen fj>). De Bisfchop, de Regeering zyns Stigts aanvaard hebbende, redde de vervallen' zaaken deszelven binnen twee jaaren, losfende verfcheiden' verpande Sloten, en zelf gantsch Overysfel: welks inkomften, onder den Hertoge van Gelder, verpand waren (</). Om voor nieuwe fchulden beveiligd te zyn, brak hy, federt, zyne Hofhouding op, en trok, omtrent of in het jaar 1345, naar Grenoble, alwaar hy, met minder omflag, leeven kon. Doch op zyn vertrek, hadt hy zynen Broeder, Robert van Arkel, tot Momber aangefteld (r): en dit was de reden, nanr alle waarfchynlykheid, waarom Graaf Willem op de Stigtfchen te onvreden was: fchoon de oude Schryvers zulks niet aangetekend; maar redenen van minder belang van 's Graaven ongenoegen gegeven hebben (Y). Om zig, tot
het
(n) Brief van Willem IV. by Matth. Analeit. Tom. V. p. 353-
Co) ZllBD de Culeneorch in Matth. Anal. Tom. III. p, 603.
(p) Brief van Willem IV. in Matth. Anal. Tom. V.p. 354. CO Brief van Jan 111. by Matth. AnaleCt. Tom. II. p. 670. Cr) Chron. de TrajecT:. in Matth^ei Anal. Tom. V. p, 352,356 Bkka in Joann. IV. p. ny. CO dezelven by Scriverius Graaven, bl, 297.



X. Boek. HISTORIE. a$7
III. Deel. R
het voortzetten van den Stigtfchen kryg, in' ftaat te ftellen, hadt hy den Hollandfchen en Zeeuwfchen Steden gevergd, tot driehonderd ponden, jaarlykfche Lyfrenten voor hem te verkoopen, onder belofte, dat hy deeze penningen alleen in den Oorlog tegen de Stigtfchen zou gebruiken, en geene nieuwe Bede doen, voor dat deeze fchuld afgelegd was. Doch de Steden, hier mede niet vergenoegd, vorderden, dat de Graaf haar eenige nieuwe voorregten toeftondt. Ook moesten de Edelei voor de naarkoming van zyne belofte bor{ ftaan (7).
Graaf Willem, zig behoorlyk in ftaat ge fteld hebbende, floeg terftond het beleg voo Utrecht, op den elfden van Zomermaand de jaars 1345, en regtte dertien Stormtuigen op met welken hy de Stad, vyf weeken lang beukte. Die van binnen weerden zig dapperlyk De Graaf, op eenen donkeren nagt, dig onder de wallen gekomen zynde, om d diepte der graft te peilen, werdt, met eene pyl, in eene zyner hielen, gewond. Midlerw5 hadt Robert van Arkel kennis van den toe ftand der Stad gegeven aan den Bisfchop; di zig terftond herwaards begaf, en Jan va Henegouwen, Heer van Beaumont, 's Grae ven Oom, bewoog, om met Graave Willem over eene Vrede , te handelen, 't Gelukte hei alleenlyk een Beftand te fluiten, tot S. Maa ten aanftaande, zynde den elfden van Slag
maan
, CO Brief yan Willem IV. hy, Jan van HeuT Dienst!), d Stede Leyden hl. 25.
IVi
l
(
Beleg van ■ Utrecht.
5 1345-
»
t
1 1
e a
m ï
n t-
3 9



258 VADERLANDSCHE X. Boek.
WrixEin IV.
't Wordt opgebroken.
xxxiii.
Togt tegen de Friezen.
maand, binnen welken tyd, men nader in onderhandeling treeden zou (v). De Graatfloot egter 't Befland niet dan onder voorwaarde, dat vierhonderd Burgers, in ligte kleeding, ongegord, blootshoofds en barrevoets, hem, voor zyne Tent, op de knieën, om vergiffenis zouden komen fmeeken (V); gelyk gefchiedde. Sommigen (#) voegen 'er by, dat 'er twintig Roeden van de Stads muur moesten afgebroken worden, en dat 'er eene geheele Straat, lang daar na, nog de Hollandfche Straat genaamd, aan den Graave weidt afgeflaan. 't Beleg werdt, op den eenent win tigften van Hooimaand, opgebroken (j). Doch de verdere onderhandeling met den Graave bleef a^ter: alzo hy, kort hier na, den togt naar Friesland beoosten de Zuiderzee, welk wy, voortaan, blootelyk Friesland zullen noemen, ondernam , in welken hy fneuvelde.
Hy was, in 't jaar 1338, door die van Staveren , voor Heere aangenomen (z), en hadt hun, of den anderen Friezen, federt, eenige fchattingen opgelegd, die hun te zwaar fcheenen, waarom zy de wapenen tegen hem opgevat, en, zo 't fchynt, eenige, vyandelykheden tegen zyne Amptenaars gepleegd hadden (#). Willem, dus in zyne eer getast
zyn-
(y~) Beka in Joann. IV. p. 118.
(w) Brief van Jan van Heneg. by Matth,eus Anal, Tem. V. p. 350-
(x) Joann. a Leydis Libr. XXVIP. Cap. 13. < y) Chron. de Trajedto p. 058-360.
(z) Zie den open' Brief by MatthjEUs Fund. Sacr. /TMium rand. IV. p. 471. in Tom. III. Anal. en Mieris Chartert). II. Veel, bl. 605, 683 . 684.
Ca) Siur. Leonis Vitas Abbat. Hort. Divaj Virg. in Matth. Anal. Tent. V. p. 257.



X. Boek, HISTORIE. 259
zynde, en nog een talryk Leger op de been hebbende, begeeft zig te Dordrecht fcheep en zeilt, vermoedelyk door de binnenwaters, naar de Zuiderzee, om eene Landing in Friesland te doen. De Dordrechtfche Poorters verzelden hem, onder anderen, op deezen togt. Men vindt, dat hy hun, deswege, veertienhonderd ponden Hollandsen fchuldig bleef, waar over zy, in 't jaar 1348, met Willem den V, afrekenden (V). De Vloot, door het onftuimig Herfstweder, of door andere oorzaaken, verllrooid geraakt, landde niet gelykelyk aan de Friefche kust. Jan van Beaumont was één der eerften, die, omtrent Staveren, aan land flapten: en hy zag zig zo dra niet van een maatig getal knegten verzeld, of hy viel aan op eenen hoop Friezen , die, wel op hunne hoede, de Hollanders zo ontvingen, dat 'er een groot deel fneuvelde, en de overigen de vlugt neemen moesten. De Graaf, midlerwyl ook aan land gekomen, gunde zig geenen tyd, om zyn Leger behoorlyk te fchaaren; maar, met verdeelde hoopen, op de Friezen, die ook hier en daar in 't riet zaten, aanvallende, wikkelde hy zig en zyn volk in nadeelige fchermutfelingen in, die tot den laaten avond duurden.
De Graaf, zig in 't heetst van 'tgevegt bevindende , fchoot 'er 't leeven by in. De Hollanders ] werden, by menigten, afgemaakt,de overigen genoodzaakt de wyk te neemen naar hunne1
Scheen Froissart Vol. I. Ch. CXVI1. p. 122. *(<0 Hand. ty Balïn by 505.
R 2
IV.
XXXIV. Jood vat» Villem len IV.



aÓo VADERLANDSCHE X. Boer1;
Willem IV.
Schepen: werwaards hun de Friezen, tot in 't water toe, vervolgden (d). Deeze ongelukkige lïryd en 's Graaven dood viel voor, op den zesentwintigften of zevenentwintigften (e) van Herfstmaard des jaars 1345, by een Dorp, Werga genaamd, niet verre van S. Odulfs Kloofter by Staveren; en juist op de plaats, alwaar de Hollandfche Graaven te regt plagten te zitten ( ƒ). Men vindt, dat 'er, van de Hollandfche zyde, drieduizend zevenhonderd man gefneuveld zouden zyn (g). Sommigen maaken 'c getal veel grooter. Zeker is 't, dat 'er veele voornaame Henegouwer, Hollandfche en Zeeuwfche Edelen zyn omgekomen. Onder de Hollandlchen en Zeeuwfchen, worden twee Heeren van de Merwede (1), één van Haamftede , Willem van Naaldwyk , Simon en Dirk van Teilingen, Guy van Asperen, Ogier van Spangen en eenige anderen, met naame, genoemd. Doch Jan van Beaumont was, zyns ondanks , door zynen Schildknaap , Robert van Gluves, en eenige anderen, in een vaartuig geworpen: 't welk zyne behoudenis
was
Cd) Sibr. Leonis Vit» Abbat. Hort. Divas Virg. p. 358,
CO Anonymi Chron. Belg. in Matth. Anal. Tom. I. p. 5°. CO Beka in Joanne IV. p. 118. Contin. Nangk ad annum
Qg) Sibr. Leonis Vita: Abbat. Hort. Diva; Virg. p. 258.
(1) Froissart noemt {Vol. IV. Ch. LXXVII.^.223) één' deezer Heeren Daniël de Merrehbede, en zegt, dat hy over drie-endertig gewapende mannen geboodt, iie allen gevangen gehouden werden; zonder dat 'eï de Friezen eea' eenigen op Losgeld ftellen wilden.



X. Boek. HISTORIE. 261
was (Ji). 't Lyk van den Graave werdt, eerst na verloop van tien dagen, gevonden, en in een * Klooster by Bolswaard begraaven (*)• Te Heemftede, werdt eene Kapel geftigt, terzyner gedagtenisfe, welke, ter bede van Graa ve Willem den V, in 't jaar 13475 tot eene Kerfpelkerk verheeven werdt (k). f
Holland en Zeeland fmolten in rouw 'op detyding deezer nederlaage. De jonge Graavin was zo aangedaan, over de dood haars Egtgenoots, en zo gebeeten op de Friezen, dat zy derzelver goederen, in Holland, allen verbeurd verklaarde. Het Eiland Marken , by Monnikendam, was, ruim eene eeuw geleeden , voor de helft gefchonken aan de Abtdye v?nMariengaardbyTio\him, en voor de andere helft, door dezelve, van Nikolaas en Jan Perfyn gekogt: federt hadt de Abtdy hier een Monniken-Klooster geftigt, * Marienhof genaamd: 't welk zy van Friefche Monniken voorzien hadt (7). Dit Klooster werdt ook aan de wraakzugt der verftoorde Graavinne opgeofferd. Zy zondt eene bende Krygsvolk naar Marken, die 't Gebouw in den brand ftaken, en de ongelukkige Monniken, in de Zuiderzee, fmeeten (ni).
Willem de IV. was, volgens het berigt van eenen zyner Tydgenooten («), de eerfte der Hollandfche Graaven, die de gewoonte
in-
(ft) Froissart. Vol. I. Ch. CXVII. p. 122,
CO Beka In Joann. IV. p."ii8.
(&) Handv. van Kennemerl. bl. 775.
CO Sibr. Leonis Vita; Abbat. Hort. Diva; Virg. p. £45.
lm) Sibr. Leonis Vita: Abbat. Horr. Diva; Virg. p. 258.
(ti) Puil. a. Lïydis de Cu» Reipubl. Caf, LXX1X. 276.
R 3
IVillem IV.
* MonaleriumFloridi C'atnpi ook Ou4en-Klo9Ier.
* Maria Curie,



26*a VADERL. HIST. X. Boek,
Willem IV.
VA-
invoerde van de kwaade Leenen, welken aan de Graaflykheid verftierven , niet, gelyk voorheen gebruikelyk geweest was, geheel te laaten, en aan eenen der naaste Maagen, ten redelyken pryze, af te liaan; maar te verdeelen, en aan verfcheiden' Heeren uit te geeven: waar uit veele gefchillen over het Regt van Patroonfchap , het Molenregt, en andere Heerlyke Regten ontfiaan zyn.
Wy hebben reeds aangemerkt, dat Graaf Willem nimmer Kinderen by zyne Gemaalin verwekt'heeft. Zy begaf zig, federt, in een tweede Huwelyk, met Wenzelaus, Graave van Luxemburg, Zoon van Jan, Koning van Boheemen (e).
CO Alhert. Argent. ad annum 1345. p. 13l Joann. a Leydis libr. XXVIII. Cap. 14.



VADERLANDSCHE
HISTORIE.
ELFDE BOEK.
INHOUD.
I. Oorfprong van den Hoekfchen en Kabbeljaauwjchen Tweefpalt. II. Vrouw Margareet met de Landen verlyd, en ingehuldigd. Zy trekt naar Beieren. Willem, haar Zoon, komt herwaards. III. Kryg tegen de Stigtfchen. Befland. IV. Margareet draagt haaren Zoon ri Lands Regeering op. Aanvaardt ze wederom. Hoekfche Sloten vernield. Buskruid gebruikt. V. Verbond tegen de Hoekfchen. Scheepsflryd op de Maaze. VI. Zoen tusfchen Margareet en Willem. Margareet fier ft. Willem de Vyfde voor Graave erkend. Stigtfche Oorlog. Weesp en Muiden verkoren. Vrede. VII. Twist tusfchen Brabant en Vlaanderen. Heusden komt aan Holland. VIII. Hertog Willem, uit Engeland gekeerd, wordt krankzinnig. IX. Zyn Broeder, Albrecht, tot Ruwaard gekooren. Geweldenaaryen der Kabbelj'aamfchen. Delft belegerd en gewonnen. X. Tweefpalt der Hekerens en Bronkhorfien, in Gelderland. XL Hertog Albrecht., door den Keizer,tot GraaR 4 ve



|64 VADERLANDSCHE XL Boek.
ve aangefleld. XII. Twist over het Slot te Vreêland. Vrede met het Stigt. XIII. Onlusten op de grenzen van Brabant. Opfchtidding te Haarlem. XIV. Twist tüsfchen de Vlaamingen en hunnen Graave. XV. Veranderingen in het Hertogdom Gelder. Twist over de Stad Graave. XVI. Willem de V. fterft. Hertog Albrecht tot Graave ingehuldigd. Aleid van Poelgeest vermoord. XVII. Vlugt van den Graave van Oostervant. V Slot te Altena bernagtigd. XVtü. Oorlog tegen de Friezen. Zy worden bedwongen. XlX. Nieuwe op/land der Friezen. Befland met hun. XX. Slegte ftaat van 's Lands Geldmiddelen. Jan van Arkel tot rekenen gevorderd. Arkelfche Oorlog. XXI. Hertog Albrecht fterft. Zyne Weduwe ver flopt zynen boedel. XXII. Of er,ten zynen tyde, een Geregtshof in den Haage geweest zy, onder zogt. Gezag der Steden. Inpeiling van Burgemeester en en Vroedschappen. XXIII. Willem de zesde wordt Graaf Opfchtidding te Haarlem, Amfterdam, Delft en Dordrecht. XXIV. Nieuwe 'Arkelfche Oorlog. Everftein en Hageftein belegerd. XXV. Kryg met Gelder. XXVI. Luikfche zaaken. XXVII. Verfchil met den Hertog van Brabant verefend. XXVIII. Hertog Willem bevredigt den Heer en den Abt van Egmond. XXIX. Vrede met Gelder. Jan van Arkel gevangen. Tsfelftein komt aan Holland, XXX. Opfchudding te Utrecht.
XXXI. De Friezen bemagtigen Staveren.
XXXII. Hertog Willems Dogter, Jako.ba, irouwt met Jan, Hertog van fouraine.
xxxui



KI. Boek. HISTORIE. 265
XXXIII. Staat van Frankryk. XXXIV. Haat van V Franfche Hof'tegen den Daufyn. Hy komt om, te Compiegne. XXXV. Hertog Willem doet de Edelen en Steden belooven, dat zy Jakoba voor Graavinne erkennen zullen. XXXVI. Dood van Willem de_n VI.
~\ 1% eermaalen hadt men, hier te Lande,( JVf ondervonden, dat het overlyden der Graaven, zonder Kinderen, of zonder Zoo-, nen na te laaten, oorzaak van onrust en verdeeldheid geweest was. Doch de tweefpalt. die, niet lang na het ontydig omkomen van Willem den IV, ontftondt, overtrof, in felheid en duurzaamheid, de voorige verdeeldheden; brengende de partyfchap voort van Hoekschen en Kabbrljaauwschen, die anderhalve eeuw geduurd, en welker overblyffels men, zelfs tot in 't midden der zestiende eeuwe, befpeurd heeft. Voorbeelden van bitterheid, haat en onverzoenbaaren wrok heeft deeze partyfchap, by menigten, uitgeleverd. Zy heeft den Adel tegen den Adel, de Steden tegen de Steden, ja Burger tegen Burger en Maag tegen Maag in de wapenen geholpen: terwyl 'sLands Ingezetenen hunna verdeeldheden billykten met het voorbeeld der Lands-Heeren, onder welken, de Zoon zig niet ontzag, eenen openbaaren oorlog te voeren, tegen zyne eigen Moeder. De oorfprong en voortgang van deezen feilen Bucgerkryg te ontvouwen, zal de Hoofdftof van dit Boek zyn,
R S Jan
1.
3or"prongIer tweeIragthier:e Lande, na de lood van Willem den IV.
I34-S-



&66 VADERLANDSCHE XI. Boes.
Jan van
Beaumontmaatigt zig 's Lands Regeering aan.
Naaste Erfgeriaamenvan Willem den IV.
Jan van Beaumont hadt zig, na het ongelukkig gevegt by Staveren, in welk Willem de IV. omgekomen was, naar Geertruidenberg begeven, alwaar de Graavin zig onthieldt. Men leest, dat hy terftond de Graaflyke Regeering van Henegouwen, by voorraad, aanvaard heeft (a). En 't is te vermoeden, dat hy zig ook 't bewind over Holland en Zeeland zal hebben aangemaatigd (7>), fchoon men zulks, onzes weetens, nergens vindt aangetekend, 't Leedt egter niet lang, of de naaste Erfgenaamen van Graave Willem deeden hun Regt op 's Graaven nalaatenfchap gelden, en Jan van Beaumont werdt ontzet van de Regeeringe. Sedert verbrak hy het Bondgenootfchap met Engeland, en ging tot de parry van Frankryk over: hebbende Filips den VI. hem het zelfde jaargeld doen belooven, welk hy van Engeland plag te trekken (V).
De naaste Erfgenaamen van Willem den IV. waren zyne Zusters, Margareet, Gemaalin van Keizer Lodewyk , Filippa, Gemaalin van Eduard den 111. Koning van Engeland , Joanna , Gemaalin van Willem , Graave van Gulik, en Elizabet. Men vindt niet dat deeze twee laatften, zo zy anders nog leefden, eenigen eisch op de nalaatenfchap van Graave Willem gemaakt hebben. Margareet, de oudfle, was, buiten tegenlpraak, naast geregtigd tot het bezit dier Graaffchappen, welken, gemeenlyk, onder één' en denzelfden Graaf geftaan hadden: hoedanige Holland en
Zee-
(/O Froissart Vol. I. Ch. CXVII. p. 122. 143.
Zie twee Handv. door hem bezegeld, in de Handv. vtiïi TCennem. bl. 9. en Groot Plakaatb. V. Deel, hl. -13. (O Froissart Vol. L Ch. CXVII. p. 143.



XI. Boek. H I S T O k I E. a6>
Zeeland waren. Ook wees her Lands gebruik haar deeze Graaffchappen toe (d). Doch Koning Eduard Helde terftond zyne poogingen in 't werk, om ten minften een deel derzelven, voor zyne Gemaalinne, magtig te worden. Jan van Beaumont werdt, naauwlyks eene maand na de dood van Graave Willem, door hem gemagtigd, om voor- het aandeel der Koninginne in 's Graaven nalaatenfchap zorg te draagen 0> Doch toen Beaumont, kort hier na, tot de zyde van Frankryk overgegaan was, werdt deeze zorg Otto van Kuit en eenigen anderen aanbevolen (ƒ), die tc gelyk volmagt kreegen, om, met de anden Erfgenaamen, over de verdeeling der nalaa tenfchap in onderhandeling te treeden (g).
Keizer Lodewyk verzuimde ondertusicher niet, voor de belangen zyner Gemaalinne, Margareet, te zorgen. De Graaffchapper Henegouwen, Holland en Zeeland en dt Heerlykheid van Friesland werden allen aangemerkt als deelen des Duitfchen Ryks: 'i welk 'er Lodewyk te meer gezag over gaf(A) Hier kwam by, dat de Ingezetenen deeze Landen zig zeer genegen toonden, om Mar gareet en eenen haarer Zoonen hulde te doen van welker Regeering zy zig meer goed fcheenen te konnen belooven, dan van die dc Engelfchen, welken zig, ten tyde van Jan de: I te veel gezags over deeze Landen hadde^ ' zoe
r<n Henrtc. Reboorff. ad annam,'345M Aft. Publ. Angl. Tom. II. Pi JV. p. 187. ff) Aft. Publ. Angl. Tom. II P. IV-j». »9°.
A&- PW* Xl- ' ■ 1V< '9
Qli ) Beka in Joanne IV. p, itjjn
RÏARGAREET.
H.
Vrouw Margareeti wordt met da Landen verlyd.
>
5
r 1 1



2f58 VADERLANDSCHE XI. Boek;
Marga-
reeï-.
Ï34&
en alorr me inge huldigd
zoeken aan te raaatigen. Lodewyk befloot derhalve, zyne Gemaalin Margareet, met de Graaffchappen van Holland en Zeeland en met de Heerlykheid van Friesland te verlyden, gelyk, op den vyfcienden van Louw'maand des jaars 1346, te Neurenburg, gefchiedde. Ten zelfden tyde, gaf hy den Edelen en Steden deezer Landen bevel, om Vrouwe Margareet voor haare wettige Landsvrouwe, en voor de naaste Erfgenaame van Graave Willem, te erkennen. Ook beloofde hy, bedugt, zo 't fchynt, voor de eifchen van Koning Eduard, Holland, Zeeland en Friesland, nimmer, buiten goedvinden van Vrouwe Margareet, te zullen vervreemden, of aan iemant anders ter leen te zullen opdraagen (7). Eenige maanden laater, bevestigde hy deeze beloften, te gelyk verklaarende, dat hy Henegouwen, Holland, Zeeland en Friesland nimmer van een fcheiden zou - Het ongunftig jaargetyde verhinderde Vrou'we Margareet niet, om, verzeld van eenen haarer Zoonen, een kind van negen jaaren, de reis herwaards aan te neemen (7). Zy hadt haaren Egtgenoot reeds drie Zoonen gebaard. De Oudfte, Lodewyk, was, in't jaar 1328, te Rome gebooren Qm). Den tweeden, IVillem , hadt zy, in. 'tjaar 1330, te Frankfort, zo 't fchynt, ter weereld gebragt («). De derde
was
CO Diplom. Ludov. IV. in Matth- Anal. Tom. III. p.234-
C* ) Diplom. Ludovici 7. Sepl. 1346. dans U Supplcm,. au Corps Diplomat.'Tom. I. P. II. p. 161.
CO Albert. Aroentin. ad annum 1346.
(in) Ander. Ratisbonn. & J. Chraft. Chron. in Coll. J. G. Eccard. Tom. I. c. 2107..
C») Wilhelm. Procurat. ad annum 1330. p, 707,



XXËöe*. HISTORIÉ. 2<5o
was Albrecht. En deeze moet Vrouwe ïviargareet verzeld hebben: alzo de anderen beide meer dan negen jaaren bereiksen. Vrouw Margareet, bedugt dat de Engelfchen haaren toeleg dwarsboomen mogten, hadt zig verbonden met Koning Filips van Frankryk, du Koning Eduard ongaarne van een aanzienlyl deel der Nederlanden meester zou gezien heb ben, en daarom terftond gereed was, om d< reis van Vrouwe Margareet te begunftigen Zy nam haaren weg dan, door Lothanngei en Frankryk, naar Henegouwen, alwaar z voor Graavinne werdt aangenomen, mids z beloofde „ niets uit 's Lands inkomften te zul „ len genieten, voor dat de fchulden va Graave Willem, haaren Broeder, betaal „ zouden zyn" (o). Van hier vertrok zy naa Holland, om zig, insgelyks, te doen huldi gen. De Landzaaten bedienden zig van dee ze gelegenheid, om eenige Voorregten e Vryheden te bedingen; die Hgtelyk ing< willigd werden, op dat elk te eer befluite zou, Vrouwe Margareet hulde te doen , vo< dat Koning Eduard voet in 't Land gekreeg< hadt. Onder deeze Voorregten, muntbyzonde lyk uit, de duidelyke verklaaring der Graavii ne, voor haar en haare Nakomelingen ^ v; „ geenen Oorlog, buiten de paaien van Hc „ land, Zeeland en Friesland, te zullen begii „ nen, dan by goeddunken der Ridderen i „ Knaapen en der goede Steden van Hollan „ of deedt zy 't, zo zou niemant gehouden zy „ haar te dienen, dan uit gunst en vrywilli
■>■) 1]
'O Albert. Argentin. ad annum 1346.
JYIARGARFJ.T.
1 \
f
1 i
r Vryhe- den, door de Landzaaten , n by deeze S gelegenn heid, be)r dongen.
n r1-
in 11-
:n i:



afo VADERLANDSCHE XI. Boer*
Marga-
„ lyk (py. De brieven, hier van verleend, werden nog door Jan van Beaumont, Oom van Vrouwe Margareet, bezegeld. De Stad Amfterdam werdt, ten zelfden tyde, door haar, voor altoos, met het Graaffchap van Holland vercenigd Qf). Andere Hollandfche Steden bedongen andere byzondere Voorregten, by haare inhuldiging. Doch fommigen haarer Tydgenooten hebben aangemerkt, dat zy veele Vryheden verleend heeft, welken, naderhand, wederom ingetrokken werden Cr). In Zeeland, fchynt zy, op gelyke wyze, voor Graavinne aangenomen te zyn.
Het fpoedig inhuldigen van Vrouwe Margareet deedt Koning Eduard, voor eene poos, van zynen eisch op deeze Landen afzien. Gaarne zou hy wel, terftond, ten min* ften, een gedeelte van 't bewind aan zig getrokken hebben, ten welken einde, hy eenen voorflag deedt, om de gefchillen aan goede mannen te verblyven. Zelfs verkoor hy, tot goeden man, van zyne zyde , Dirk, Heere van Monjjou, Valkenburgen VoorneCj). Doch 't blykt niet, dat 'er eenige uitfpraak gefchied is. Margareet handhaafde zig eenigen tyd in 't volkomen bewind deezer Landen, tot dat, den ftand haarer zaaken veranderd zynde, zy zig genoodzaakt vondt, hulp by Koning Eduard te zoeken, en hem deel aan de Regeeringe te geeven, gelyk wy, wel haast, zien zullen.
Naauw-
(p ) Zie verfcheiden' Handv. van 'i jaar 1346. in V Groot Phl;aatb. V. Oeeh bl. 713. in de Handv. van Kcnnemerl. bl. 9. by Balen Doidrecht, bl. 18, en elders.
(q") Handv. van Amft. bl, 4.
(r) Phil. a Leydis de Cura Pcipubl. Caf. LXXVIII.0.27I« (O Acï. Publ, Angl. Tim. II. P. IV. f. 201.



XI. Boek. HISTORIE. ajfel
Naauwlyks was zy hier voor Landsvrouwe erkend, of zy werdt van haaren Man naar Beieren ontbooden, alwaar hy zig van haaren raad en hulp bedienen wilde, tegen eenen aanhang in 't Ryk, die hem den voet dwars gezet, en Karei, Zoon van Jan, Koning van Boheeme, totRoomsch Koning verkooren hadt. De Hollanders zouden Vrouwe Margareet ongaarne hebben zien vertrekken, indien Keizer Lodewyk niet beloofd hadt, Willem, haaren tweeden Zoon, herwaards te zullen zenden , om de Landen, in haar afzyn, te regeeren : waar toe hy egter jong genoeg was. Lodewyk, haar oudfte Zoon, dan, op den zevenden van Herfstmaand des jaars 1346, openlyk afftand van zyn Regt op deeze Landen gedaan hebbende (*), verklaarde Keizer Lodewyk, by open' Brieven, Willem tot opvolger van Vrouwe Margareet: en Albrecht tot opvolger van Willem, indien deeze zonder kinderen, overleedt (ti). Willem werdt, hierop, onder 't geleide van den Graave van Katzenellebogen, in 't gewaad van eenen lyfknegt, om te onbekender en te veiliger voor de Engelfchen te zyn, herwaards gezonden O), en fchynt, nog voor 't einde des jaars 1346, in Holland aangekomen te zyn (1).
Mar-
(O Dip'- Ludov. in Matth. Anal. Tom. II. p. tfla. (O üipl- Ludov. dans le Suppl. au Corps Diplom. Tom. L f. II. p. 161. O) Albert. Aroentin. ad annum 134C.
( 1) Men mag dit afneemen, uit eenen zyner Brieven, op S. Agnieten dag, dat is, den eenentvvintiglten tan Louwmaand des jaars 1346 [1347], m den ^afl" je gegeven, by welken hy den Baljuw" van Ryuland,
Ge-
Marga*
reet.
Vrouw Margareet trekt naar
Beieren,
Willem, haar tweede Zoon, komt herwaards.



272 VADERLANDSCHE XI. Boek*
Marga-
K.LET.
'347-
III.
Oorlog met de Stigtfchen.
Margareet verliet deeze Landen in Slagtmaand des gemelden jaars (V), en Willem' befteedde het gantfche volgende jaar 1347 om de genegenheden der Landzaaten te winnen. In zyne open' Brieven, noemde hy zig alleenlyk Verhelder der Graaffchappen van Holland en Zeeland (2); doch hy arbeidde, onder de hand, om zig, nog by 't leeven zyner Moeder , tot Graaf te doen verklaaren: 't welk hem, eerlang, gelukte.
Midlerwyl gaf hem de kryg met de Stigtfchen de handen vol werks. Wy hebben, op 't einde van het tiende Boek, gezien, dat de onderhandeling, tusfchen hen en de Hollanders, in Hooimaand des jaars 1345, aangevangen, door den ontydigen dood van Graave Willem den IV, afgebroken was. Vrouw Margareet was zo dra, hier te Lande, niet ingehuldigd, of zy floot een Befland met Bisfchop Jan, voor den tyd van twee jaaren, welken nu naar 't einde liepen. De Bisfchop, wel onderrigt van den toefland der zaaken in Holland, oordeelde, dat hy zig van het afzyn der Graavinne en van den wankelen ftaat van Willems Regeeringe bedienen moest, om zig op de Hollanders te wreeken. Hy rukte dan een Leger byeen, en bemagtigde eerst Em^ menes, dat, zig der gehoorzaamheid des Bisfchops ontrokken hebbende , onder 't Graaflyk
be-
(V) Albert. Arcentin. ad annum 1346.
Gerard van Heemskerk, eenige bevelen geeft. Zie Mattilei Analect. Tom. III. p. 263.
( 2 ) Zie verfcheiden' zyner Handvesten, by Balen,Dordrecht, bl. 505, 500", 741.



XL Boek. HISTORIE. 373
bewind van Holland overgegaan was, en den naam van Oost - Holland aangenomen hadt f». Daarna, valt hy in Holland, en (laat het beleg voor Oudewater, dat, eerlang, ftormenderhand, bernagtigd, leeg geplonderd en plat gebrand werdt. De jonge Willem, dus onzagt gewaarfchuwd, befchryft, in aller yl, Heirvaart, en flaat zig, met een talryk leger, niet verre van Schoonhoven, neder: vanwaar hy, naar 't gebruik dier tyden, den Bisfchop tot eenen veldflag uitdaagt, met eenen Brief van deezen inhoud:
„ Eenen Eerfamigen Vader in Gode Heeren „ Janne van Arkel, Bisfchop tot U„ trecht, Willem, Hertoghe van Beye„ ren, Palaysgrave van den Kine, verbeyden„ de ter Graeflicheyden van Heynouwen, van \, Hollant, van Zeelant, ende ter Heerlicheyt „ van Vrieslant, wi doen u te weten, dat wi „ wit den onfen komen fyn tote Hopenesfe, „ begherende jegens u, uwe StadtvanÜtrecht, „ ende andere uwen Hulperen te flridene,, „ omme 7 groote onrecht dat ons gefchiet h ,, van u ende van den uwen, mit roeve ende mh „ brande, binnen onfen palen, ende wam
het beter ware op eenen dach becort, dannt „ dattet arme heden op allen ziden ontgelden
fouden, fo begheren wi dat ghi, op der, \, dach van morgen ofte in Dinxdage naestt „ comende ten langflen, tusfchen Ifelfteynt „ ende Juifaes, flriden wilt, ende hier q „ goede ghifele ende fekerheid te ghevene, ai „ beiden ziden, ende wat ghi hier toe doei
„ wilt
( x) De Vermeerderde 3ïka M. 233' Joanï*. a Lbvbis Lfbi XXVIII. Cap. 16.
III. Deel. S
Margareet.
?
t I >



274 VADERLANDSCHE XI. Boekv
Margareet.,
Dood van KeizerLodewyk.
IV. Margareetdraagt
wilt, dat wilt ons met uwen opene brieyen, „ en uwer Stat fegelen befeghelt [onder mar„ ren over Jerieven. Ghegheven in onfer ten„ ten tote Hopenesfe, onder onfen Segel uyt* „ hangende, tes Saterdaghes, vor onfer Vrou-
wen dagh nativitas na der noenen (3), in „ V jaar ons Heeren duf ent drie hondert ach~ „ te ende viertich
Op deeze uitdaaging, volgde eerlang een hevig gevegt, in welk de Hollanders te kors fchooten. Gysbrecht van Langerak, Herben van Liesveld en Koenraad van Oosterwyk vielen den Bisfchop in handen. Doch de tyd en omftandigheden van dit gevegt zyn niet naauwkeurig genoeg aangetekend. Alleenlyk weet men, dat 'er wederom een Befland op volgde, welk tot S. Maartensdag des jaars 1350 duuren moest (z).
Willem, door dit Befland, de handen ruim gekreegen hebbende, begon nu openlyk en ernftig by Vrouwe Margareet aan te houden, dat hem de Graaflyke Regeering deezer Landen werdt afgedaan. Zy bevondt zig nog in Beieren: alwaar de ontydige dood van haaren Egtgenoot, Keizer Lodewyk, die, onder 't jaagen, van eene beroerte overvallen zynde, op den elfden van Wynmaand des jaars 1347, overleeden was (a), merkelyke veranderingen in den ftaat haarer zaaken gemaakt hadt.
Beroofd van den fteun, dien zy, aan Keizer Lodewyk, gehad hadt, was zy, met reden
Cy~) Vide Matthaïum ad Anonym. de Rebus Ultraj. 197. (■O Joann- a Leydis Libr. XXIX. Cap. IX.XU.p. 271,271* Ca) Albert. AIigentin. ad annum 1347.
(3) Dat is, den zesden van Herfstmaand.



XI. Boek. HISTORIÉ. a7g
den, bedugt, dat Karel de IV, die nu de Keizerlyke waardigheid bekleedde, de kinderen des Konings van Engeland en des Graaven van Gulik, met de Landen van Graave Willem.deh IV., verlyden mogt: waarvan men reeds 't gerugt hadt laaten loopen (b). Derhalve, befloot zy, afftand te doen van Holland, Zeeland en Friesland ter wederzyde van de Zuiderzee, ten behoeve van Hertoge Willem , haaren Zoon, behoudende alleenlyk Henegouwen, zo lang zy leefde. De Brieven, hiervan verleend, waren, op den vyfden van Louwmaand des jaars 1348 [1349], te Munehen, in Beieren, gegeven (V), en werden, federt, te Geertruidenberg, bezegeld, door de Hollandfche en Zeeuwfche Ridderen en Knaapen, in merkelyken getale, en door de Steden Dordrecht, Middelburg, Zierikzee, Geertruidenberg, Leiden, Delft, Haarlem, Alkmaar, Amfterdam en Oudewater: welken, ten deezen tyde, de aanzienlykften van Holland, Zeeland en Westfriesland waren. Hertog Willem hadt zig, volgens het eenparig getuigenis onzer Kronyken , daartegen, verbonden, om, uit de inkomften deezer Landen , jaarlyks, tienduizend oude Schilden aan Vrouwe Margareet uit te keeren (V): waar van hy beloofde Brieven, op gelyke wyze door de Edelen en Steden bezegeld, te zullen leveren. Terftond hierna, nam hy den naam aan van Graaf van Holland, van Zeeland en
Hce*
(_b~) Ai.bert. Argentin. ai! annum 1348.^. 146. O) Zie Groot-Plakaatb. III. Deel, bl. i. Matth. AnaleiS, Tom. V. p. 561. Cd) Joann. a Leydis Libr. XXIX. Cap. 3. Veldïnaar ik
**•
S 1
Margareet.
Holland , Zeeland, en Friesland haaren Zoon Willem op.
I34S»-



276 VADERLANDSCHE XI. Boek,
Margareet.
Twist
der
üoek-
fchen en
Kabbel-
jaaüw-
fcherf.
1350.
Margareet aanvaart de Regeering wederom.
Heere van Friesland, en werdt, door eenige Edelen en Steden, ingehuldigd (<?).
Dus fcheen de Regeering deezer Landen op eenen vasten voet gebragt te zyn. Hertog Willem onthieldt zig in Holland, en Vrouw Margareet , in Henegouwen. Doch 't leedt niet lang, of daar ontltondt eene hevige beroerte, die Moeder en Zoon tegen eikanderen in de wapenen hielp. De eerfte oorzaak hiervan fchynt geweest te zyn, dat de Hertog, door eenigen opgeruid , de Brieven, by welken zyner Moeder tienduizend oude Schilden jaarlyks, uit de inkomften deezer Landen, toegelegd waren, weigerde te laaten bezegelen. Ook liet hy dit jaargeld onbetaald. Margareet, hierover, met reden , geftoord, begaf zig naar Holland; alwaar zy 't met moeite zo ver bragt, dat Willem wederom afftand deedt van de Regeeringe deezer Landen, en by opene Brieven, te Geertruidenberg, den zevenentwintigften van Herfstmaand des jaars 1350, gegeven, de Ridderen, Knaapen en Steden, die hem hulde gedaan hadden, van den eed ontftoeg (ƒ_). Margareet aanvaardde toen de Regeering deezer Landen wederom; verfcheiden' Edelen, hadden, reeds te vooren, beloofd, haare zyde te zullen houden ( f) en uit eene haarer Handvesten (g~), op den zeventienden van Lentemaand des volgenden jaars, gegeven, en door haaren oudften Zoon Lodewyk, bezegeld, fchynt men te mogen afneemen, dat zy deezen, voortaan, eenig deel
in
(e~) Brief van Willem V. by Balen Dordr. bl. 740. (ƒ) Zie den Bruf-Jy Balen Dürdr. bl. 741. Mieris Chart. II. Deel, bl. 786. (//') Zie Miettis Cliarterb. II. Deel;, bl. 767, 763, 772,7*4. (,g ) liy Balbn Dcirdr. bl, 4S7.



XL Boek. HISTORIE.
in 't bellier heeft willen geeven (li). Doch zy behieldt het maar weinige maanden.
Hertog Willem hadt naauwlyks afftand van 's Lands Regeeringe gedaan, of hy hadt 'er berouw van : en deedt zyn best, om de Brieven, daarvan verleend, wederom magtig te worden : 't welk hem egter, ten minden in fommige Steden, fchynt mislukt te zyn (<). Veele aanzienlyke Edelen en Steden, onvergenoegd over de tegenwoordige Regeeringe , hielden nogtans zyne zyde, en rieden hem, zig te Gorinchem te vervoegen, alwaar die van Delft de eerften waren, welken hem, op nieuws, tot Graave inhuldigden Q% Verfcheiden' andere Steden volgden dit voorbeeld, en Hertog Willem zag zig, eerlang, aan 't hoofd van een' aanzienlyken aanhang.
Vrouw Margareet kreeg, in Henegouwen, de tyding deezer verandering, die haar geweldig verbaasde. Zy fteunde wel op de trouwe van eenige voornaame Edelen en weinige Steden ; doch was met reden bedugt, dat derzelver magt te gering mogt bevonden worden, tegen den aanhang haars Zoons, die dagelyks aanwies. In deeze verlegenheid, nam zy haare toevlugt tot Koning Eduard,haaren Schoonbroeder , wien zy de Regeering deezer Landen, onder zekere voorwaarden, voor een bepaald getal van jaaren, beloofde af te ftaan (7), mids hy haar, tegen den aanhang haars Zoons, befchermde: 't welk hy aannam. Ge-
(k') yide £? Albert. Argentin. ad annum 1351. p. «57. eii Mieris II. Deel, bl. 791.
Zie een' ouden Brief by Matth^eus Analcft. Tom. V. 565.
(x) Toann. a Leydis Libr. XXIX. Cap. 17.
Aft. Publ. Augl. Tom. III. p. t. p. 59, 5J, 6», 62, 6a:
S 3
IVIarga.
heet.
IVillem doet zig aok op nieuws inhuldigen.
Margareetzoekt hulp ia Engeland*



«78 VADERLANDSCHE XI. Boek,
MARGAREET.
ZeverttienHoekfche Slo. ten vernield.
Geduurende deeze onderhandeling, floeg hec vuur van tweedragt hier te Lande ligter Jaage ten dake uit. De aanhangers van Ilertor ge Willem, die men, naderhand, Kabbeljaauwfchen noemde, veelligt om datzy, als groote visfchen, de kleinen poogden te verflinden, wapenden zig alomme tegen hen, die Vrouwe Margareet getrouw gebleeven waren. Dee* zen fchynen zig, federt, Hoekfchen genoemd te hebben, om te kennen te geeven, dat zy moeds genoeg hadden, om hunne parryen te verkloeken, even als men den Kabbeljaauw, met den Hoek, vangt. Zy maakten zig, daarbenevens, door het draagen van roode mutfen, kenbaar. De Kabbeljaauwfchen droegen graauwen. En fommigen tekenen aan Cm), dat de party, die, in de gevegten, welken geduurig voorvielen, de overhand hadt, der wederpartye, den bol uit de muts fneedt; 't welk men den lever uitjnyden noemde.
De Kabbeljaauwfchen, verre de magtigften zynde, rukten aan hoopen voor de Sloten der Hoekfche Edelen, van welken zy 'er wel zeVentien, in den tyd van een jaar («), waarfchynlyk het jaar 1350, bemagtigden en vernielden , terwyl de Eigenaars ten Lande uit geweeken waren, en zig by Vrouwe Margareet onthielden. Men weet niet, welken deeze Slooten geweest zyn; doch uit oude en egte Gedenkfchriften (0) blykt, dat drie Hoekfche
Slo-
(m) Beverw. Dordr. bl. 309. Zie ook Oorïoghen van Mai similiaan ƒ. 57.
(»} Joann. a T.eydis I.i'or. XXIX. Cap 17. Puil. a Leyais de Cura Reipubl. Ca/', LXXI. p. 243.
O) Extr. uit des Rentm. van Noonlh. Rekeningen by Vltf. 6er Hoove Handv. Chron, I. Deel, bl. IJl.



XI. Boek. HISTORIE. 279
•Sloten, die, omtrenc deezen tyd, of vernield, of ten minften belegerd en hevig beftormd werden, Roozenburg, te Voorfchooten by Leiden, Binkhorst, tusfchen Voorburg en Wasfenaar, en Polanen, tusfchen Haarlem en Amfterdam, zyn geweest. Ook vindt men hier, en myns weetens, in geene vroeger Gedenkfchriften deezer Landen, dat men, voor Roozenburg, niet alleen Blyden, Evenhoogen en Mollen, maar ook Buskruid gebruikt heeft (4).
In den aanvang des jaars 1351, hadt Vrouw Margareet eene Vloot, uit Engelfchen, Henegouwers en Zeeuwen beftaande, omtrent Veere, in 't Eiland Walcheren, verzameld. Hertog Willem was ook, met eene Hollandfche Vloot, derwaards gelievend. En naauwlyks waren de Vlooten eikanderen genaderd, of daar viel een bloedig gevegt voor, in welk, van weerskanten, veel volks fneuvelde. De Moeder behieldt, eindelyk, de overhand, noodzaakende haaren Zoon, met het overfchot zyner
C-O üïtcm /ftaat 'er, Itl de aangehaalde Rentmeesters Rekeninie, ije£ rooousDae^ nipitë ©creenteljfet; «Jan ban ^ucclai/ Qheghetoi/ bact ötucirot meöe caouen foubc/ fiaofcnbuteft mcöe* bccrtcn/Vlilouöcfrfiilöfn/boft VI tg VIII I) Sommigen piefen de vinding van'tKanon of Buskruid, eerst tien of twintig jaaren na deezen tyd. Doch uit eene Rekening van Bartholomeus du Drach, Thefauner van Oor. loge in Frankryk, bltfkt, dat men zig, aldaar, reeds int iaar 1338, van 't een en 't ander, raden- Kryg, bediend heeft. Vide Du Cange Glosfar. Voc. Bombarda. Uit het aangehaalde, zien wy, dat het, hier te Lande, oo)s al vroeg in gebruik geraakt is, S 4
Margareet.
Eerst gebruik van 't Buskruid hiejr te Lande.
Scheepsftryd by Veere, in welke Margareet de overhand heeft. 1351»



s8o VADERLANDSCHE XI. Boek,
MARGAREET.
v.
Hertog Willem verbindt zig met de Edelen en Steden.
Kabbeljaauwfche en Hoekfche Edelen en Steden.
rer Vloote, de wyk te neemen, naar Holland O).
Hier floot hy, op den drie entwintigften van Bloeimaand, een Verbond met veele Edelen en de meefte Steden, waarby plegtiglyk beloofd werdt, de aanhangers van Vrouwe Margareet, ten Lande uit te zullen houden, en geene Vrede met dezelven te maaken, dan met onderling goedvinden. Voorts verklaarde Hertog Willem, by dit zelfde Verbond, zynen Broeder, Hertog Albrecht, tot zynen Opvolger, indien hy, zonder wettige Kinderen, overleedt Qq).
üit dit Verbond blykt, dat de voornaamfle Kabbeljaauwfche Edelen, ten deezen tyde,waren Jan, Heere van Arkel, Jan , Heere van Egmond, Jan, Heere van Waterland, Gerrit van Heemskerk, Jan van der Wateringen, Jan de Molenaar , Gerrit van Egmond, Jan van Bloemenftein, Willem van der Wateringen, Ridders, en Jan van Arkel, Jan, Heere van Kuilenburg, Jan van der 'Noordeloos, Henrik van Heemskerk Henriskzoon, en Daniël van Toloifen, Knaapen, De Steden, die deeze zelfde zyde hielden, waren Dordrecht, Delft, Leiden, Haarlem, Amfterdam, Alkmaar, Medenblik, Oudewater , Geertruidenberg. Schiedam en Rotterdam: waarby zig, kort hierna, ook Vlaardingen voegde (r).
Te
(*p~) Beka in Joanne IV. e Codies Scriver. eptid Matth. Anal- Tom. III. p. 408. Joanv. a Leydis Libr, XXIX. Cab. i!s, (?) Groot- Plakaatb. 1,11, Osei, bl. 2. (O Groot-Plakaatb. III. Deel, bl. 3.



XI. Boek. HISTORIE. a8i
De Hoekfche Edelen, in hec Verbond genoemd, waren Heere Willem van Duivenvoorde, Jan van Polanen en zyne Broeders, Willem van Brederode, Arend van Duivenvoorde, Jakob en Herbaren van der Binkhorst, Herbaren van Riede, Floris van Boekhorst, Gerrit van Ileemftede, Jan van Meerenftein Albrechtszoon, Willem van Oudshoorn, Dirk van Raaphorst en Gerrit van Poelgeest, Ridders; Heer Matthys van der Burg, Priester; Jan van Noordwyk, Jan van der Made, Reinier de Ever Gerritszoon, Gerrit de Ever Janszoon, Floris van Raaphorst, Kerftant, Wouter en de andere Broeders van Raaphorst, Gerrits Zoonen, Arend van Groeneveld, Jan van der Burg, en Jan van der Burg Simonszoon, Knaapen. Van Steden, die toen de Hoekfche zyde hielden, worden 'er, in 't Verbond, geenen genoemd. Veelligt, zyn Gouda en Schoonhoven, van welken Jan van Beaumont, Oom van Vrouwe Margareet, thans Heer was, of Hoeksch, of ten minileti onzydig geweest. Doch Gorinchem, behoorende tot de Heerlykheid van Arkel, volgde zynen Heer. De Westfriefche en Waterlandfchc Steden fchynen, insgelyks, allen de zyde van Hertoge Willem gehouden te hebben. Dordrecht en de elf andere Steden, bevroedende dat zy den meesten last van den binnenland fchen kryg te draagen, en ondertusfchen maa: een gedeelte van 't bewind in handen zoudei hebben, flooten, weinige maanden laater (5) een byzonder Verbond famen, waarby z]
be
£5) Op den zesentwintigften van Hcifstmaaad. S 5
Margareet.
l ►
r



aSa VADERLANDSCHE XI. Boek;
REET.
Margareet verliest den Scheepsltryd op de Maaze. en wykt naa; Engeland.
beloofden, eikanderen voor alle fchade te zullen vryden, naar vermoogen (f).
Vrouw Margareet, de zeege willende vervolgen, wendde het, eerlang, naar den mond der Maaze, alwaar de Hollandfche Vloot haar verwagtte. Willem genoot hier veel onderftand van zyne Nigte, Vrouwe Magteld van Voorne, gelyk uit eenen zyner Brieven, federt, ten haaren behoeve, verleend, is af te neemen (V). Op den vierden van Hooimaand, raakten de Vlooten, niet verre van den Briele, aan eikanderen. Vrouwe Margareet kreeg hier de nederlaag. Kostyn van Renesfe, Floris van l iaamftede , en andere voornaame Hoekfchen fneuvelden. Dirk van Brederode en een groot getal anderen werden gevangen genomen (V). Margareet ontweek, met eenige Schepen, en begaf zig naar Engeland (v): alwaar zy den Koning bewoog, om zig, tot Middelaar tusfchen haar en haaren Zoon, aan te bieden (V). Hertog Willem, die, kort na de behaalde overwinning, insgelyks, naar Engeland overftak, alwaar hy, federt, in 't Huwelyk tradt, met Magteld, Dogter van Henrik, Hertoge van Lankaster (V),nam Koning Eduard ook tot Middelaar aan. Men vindt, dat de Koning, nog in 't zelfde jaar, in gevolge van de magt, hem opgedraagen, bevel
ge-
O) Groat-PI akte tb. III. Dcrt, bl. 3. Boyhorn op Velde.
«aar bl. 18t.
(/) Privileg. van den Briel cn Voorne A\ XXXVI. bl. 32. OO Fragm. Clinm. Rliytm. apud Matth. Analcér.. Tors, & P. &>•
(y) Joann. a I.f.yms Libr. XXIX. Cap. XIX. p. 265. (yv) Ad. Publ. Angl, Tm- I'l. P, I- p. 75, 77{\xj Att. Publ. Angl. Tom. III. P. I. p. 69, 74, 74»



XI. Boek. HISTORIE. 283
gegeven heeft, dat de Hoekfche Sloten, die belegerd gehouden werden, van h beleg ontflaagen zouden worden (y> Doch 't blykt niet, dat dit bevel naargekomen zy.
De onderhandeling tusfchen Vrouwe Margareet en haaren Zoon, werdt eenen geruimen tyd in Engeland fleepende gehouden (z). De Koning vondt zig niet in ftaat, om de gefchillen te vereffenen, die, eindelyk, aan jan van Beaumont en aan Walraven van Luxemburg, verbleeven werden. Deezen deeden eerst uitfpraak, op den zevenden van Wintermaand des jaars 1354 , volgens welke ,, Hertog Willem zyne Moeder om vergiffe„ nis moest bidden; die hem ook, op eene „ vriendelyke wyze, verleend moest worcten. „ Holland, Zeeland en Friesland moesten hem, „ op nieuws, worden afgeftaan: zullende „ Vrouwe Margareet, alleenlyk, een jaarlyks „ inkomen uit deeze Landen, benevens het „ Graaffchap Henegouwen, behouden O)." De Graaffchappen van Holland en Zeeland en de Heerlykheid van Friesland werden dus, uit het Stamhuis van Henegouwen, tot dat van Bei je ren overgebragt. Hertog Willem onthief, federt, de Landzaaten, van alle fchuld, wegens doodflaghe, roof, brande, fchattinghe, vechtenisfe van lyve, vanghenisfe.brekinghevan Huyfen ende van vesten, in den oorlog, tusfchen zyne Moeder en hem, voorgevallen (£). Doch Margareet overleefde deeze verzoening niet
lang
(y~) Aft. Publ. Angl. Tom. III. P. t p. 75-
Cz) Aft. Pl,bl- A"S'- Tr>m- ul- p- L t- 81' 86> S7-
(«) Groot Plakaatb. II!. Deel, bl. 4.
(_b) Handv. van Amft. bl. 4. Handv.' van xilkm. bl. %i.
Willem V.
VI.
Zoentus
fchen
Vrouwe
Marga-
•eet en
Hertog
Willem-
1354-
Vrouw Margareetfterft.



284 VADERLANDSCHE XI. Boek.
Willem V.
'355-
Oorlog tegen de Stigtfchen.
lang. Zy flierf, op den dertigften van Herfstmaand des jaars 1355, te Valenchyn, in Henegouwen, werwaards zy zig met der woon begeven hadt (c).
Hertog Willem vondt, omtrent deezen tyd, geraadcn, de wapenen wederom op te vatten tegen de Stigtfchen. 't Beftand, te vooren, tusfchen hem en Bisfchop Jan, getroffen, was, al in 't jaar 1350, ten einde geloopen. Doch de Hertog hadt, toen en federt , de handen zo vol werks, met den binnenlandfchen Kryg tegen de Hoekfchen, dat het hem niet gelegen kwam, iet tegen het Stigt te onderneemen. De Bisfchop, overlaaden met fchulden, hadt zig, reeds voor 't uitgaan van 't Beftand, genoodzaakt gezien, het Stigt te ruimen, en naar Rome te wyken, laatende de Regeering in handen van zes Edelen (d); die 't Lands geldmiddelen in zulk eenen flegten ftaat vonden, dat hun ook geen lust overlchoot, om eenige vyandelykheid tegen de Hollanders te pleegen. Doch toen de Bisfchop, in 't jaar 1351, te rug gekeerd was, en, in de drie of vier volgende jaaren, de Stigtfche zaaken in veel beteren ftaat gebragt hadt (e), ook reeds, op den Hollandfchen bodem, hadt begonnen te flroopen (ƒ), was Hertog Willem, niet zonder reden, bedugt, voor verdere vyandelykheden, van 's Bisfchops zyde. De afltand en dood van Vrouwe Margareet hadt hem in 't bezit deezer Landen be-
ves-
fO Veldenaar hl. 8-.
dl) Joann. a Leydis Libr. XXIX. Cap. XIII. p~. 2-3. (e) Jo\nn. a Leydis Ubr. XXX. Cap, 2, 3, 4, 5! i. (,ƒ) Beka in Joann. IV, f>. 119.



XI. Boek. HISTORIE. 285
vestigd. De Hoekfchen, en die hun gunftig waren durfden zig reppen noch roeren. De Kabbeljaauwfchen hadden goed en bloed voor hem ten besten. Steunende, derhalve, op de gunst der Landzaaten, en zig, daarenboven, heimelyk verbonden hebbende met Arnoud van Ysfelftein, Jan van Kuilenburg, Gysbrecht van Viane en verfcheiden' andere Stigtfche Edelen, vondt hy geraaden, den Bisfchop te voorkomen, verklaarende hem openlyk den oorlog, in Slagtmaand des jaars 1355. Terftond hierna, rukte hy, met een Leger, in 't Stigt, zig nederflaande niet verre van Wyk te Duurftede, by 't Dorp Koten, vanwaar hy het Land alomme afliep en plat brandde.
De Bisfchop, ter loops eenige Knegten op de been gebragt hebbende, poogde de Utrechtfche Burgers te beweegen, om, nevens hen, tegen Hertoge Willem, ten ftryde te trekken. Doch de Heeren van Ysfelftein, Kuilenburg en Viane, heimelyk door Hertoge Willem gewonnen, veroorzaakten, dat de Bisfchop niemant der Poorteren de wapenen kon doen opvatten.
De Hollanders vonden, derhalve, weinig tegenftand, in 't Stigt. Alleenlyk viel eenig Volk, dat de Hollandfche zyde hieldt, door onkunde van den regten weg naar Oudewater, werwaards zy 't gemunt hadden, den Montfoorteren in handen. Van eenen anderen kant, onttrokEmmenes zig, andermaal, hetBisfchoppelyk gebied, zig wederom onder Holland begeevende. De Vcldtogt deezes jaars eindigde met eene fchermutfelirig tegen die van
Bun-
IVillem V.



286 VADERLANDSCHE XI. Bozk.
Willem v.
Weesp en Muiden door den Bisfchop gewonnen.i35ö.
Bunfchooten, van welken Jan, Heer van Eg? mond, aan 't hoofd eeniger Hollandfche benden, zeventig Burgers verfloeg (g).
In 't volgende jaar, belegerde Bisfchop Jan, met geworven Krygsvolk, de Steden Weesp en Muiden, die, tot de Heerlykheid van Amftel behoord hebbende, nu aan Holland getrokken waren. Hy beftormde ze zo hevig, dat hy, van beide, binnen vier dagen, meefter werdt, waarna hy 'er den brand in ftak (hy Om hier wraak over te neemen, zondt Hertog Willem Gysbrecht van Nyenrode, met eenig volk, te Naarden verzameld, naar Zoest, welk insgelyks bernagtigd en aan kooien gelegd werdt. Op den hertogt, gelukte het Nyenrode, Otto van Laar, des Bisfchops Maarfchalk, die hem tegentrok, te verfiaan, fchoon hy ook zelf zwaar gekwetst, en voor dood, te Naarden, binnen gebragt werdt (Y). In Zomermaand, bemagtigde Hertog Willem het Slot van Steven van Nieveld, welk, door 'tvolk, zyns ondanks, ten gronde toe, vernield werdt (ky Ook was het hem, te vooren al, gelukt, Zweder van Montfoort van 's Bisfchops zyde af te trekken, en met denzelven een afzonderlyk verbond te fluiten (7). r\lle deeze nadeelen deeden den Bisfchop naar Vrede haaken, welke hy, vrygeleide bekomen hebbende, in perfoon, in 's Hertogen Leger, verzoeken kwam Dok werdt zy
eer-
C.g~) Joann. a Leydis Libr1. XXX. Cap. IX. p. 281, (/;) Joann. a Leydis Libr. XXX. Cap. X. p. 2S2, CO Joann. a Leydis Libr. XXX. Cap. 12. (*) Joann. a Leydis Libr. XXX. Cap. 33. (O joann. a Leydis Libr. XXX. Cap. lu Q'ó Beka in Joann. IV. p. ny,



XI. Boek. HISTORIE. 287
eerlang geflooten. De voornaamfte Voor waarden derzelven kwamen hier op uit „ ï. De „ wederzydfche helpers werden in den Zoen „ begreepen: behalve Heere Arnoud van „ Ysfelftein", op wien de Bisfchop zeer verftoord was, alzo hy, weinige jaaren geleeden (6), met de wapenen gedwongen geweest zynde, om den Bisfchop voor zynen Leenheer te erkennen (»), nu Hertoge Willem hadt aangehangen. Ook heeft, veelligt, Hertog Willem niet ernftig gepoogd, hem in den Zoen te doen begrypen, om dat hy het Huis van Amftel, uit welk Heer Arnoud afftamde, gaarne vernederd zag, federt dat de Heerlykheid van Amftel aan Holland gehegt geworden was. „ 2. Eenige Stigtfche Ballingen, „ die den Hollanderen gunftig geweest waren, „ kreegen verlof, om wederom in 't Land te „ mogen keeren. Omtrent eenige anderen, „ werdt bedongen, dat zy ten minften eene „ myl buiten de Stad Utrecht moesten blyven. „ 3. De Bisfchop zou het gewoon Geestelyk „ Regtsgebied over Holland, Zeeland en „ Friesland blyven behouden. 4. Ook zou hy „ in 't bezit blyven der Veenlanden, tusfchen „ Gooiland en Emmenes. 5. 't Slot te Vreê„ land zou hem ook, binnen zes maanden, „ ingeruimd worden, mids dat hy de zeven„ endertig honderd ponden, voor welken het „ verpand was, wederom opbragt. 6. De „ Heerlykheden van Amftel en Woerden zou„ den Hertoge Willem worden opgedraagen,
„ ia
O) Joann. a Leydis Libr. XXX. Cap. XIV. p. 273. (6) In 't jaar 134^
Wille» V.
Vrede tusfchen Holland en'tStigt.



288 VADERLANDSCHE XLBows";
Willem V.
VII.
Twist tusfchen Brabant en Vlaan deren. 1357-
„ in 't byzonder ook hec Huis te Woerden, „ tegen betaaling van 't gene 'er de Bisfchop „ aan vertimmerd hadt. Doch de Hertog zou „ den Bisfchop den gewoonlyken jaarlykfchen „ pagt van deeze heerlykheden opbrengen". By deeze Voorwaarden, voegen de Ilistoriefchryvers nog verfcheiden anderen, welken wy overflaan, om dat wy 'er, in den oorfprongkelyken Zoenbrief, die nog voorhanden is Co), niet van gewaagd vinden.
Hertog Willem, dus met de Stigtfchen verzoend, werdt, in 't volgende jaar, betrokken in den twist, tusfchen Wenzelaus, Her- tog van Brabant, en Lodewyk, Graaf van Vlaanderen. Wenzelaus was, nog maar Graa. ve van Luxemburg zynde, gehuwd met Joanna, Dogter van Jan den 111, Hertog van Brabant, en Weduwe van Willem den IV, Graave van Holland Q>); die hem, na 't affterven haars Vaders, het Hertogdom Brabant hadt aangebragt. Lodewyk hadt Margareet, eene Zuster van Joanna, ter Vrouwe, en de wapenen opgevat, om haare Bruidsgaave, die hem, tot nog toe, onthouden was, magtig te worden. *t Krygsgeluk diende hem, Hy overmeesterde verfcheiden' Plaatfen, in Brabant. Des Wenzelaus zig genoodzaakt vondt, naar uitheemfche hulp om te zien. Hertog Willem, Neef zyner Gemaalinne, fcheen hem de naaste; doch liet zig niet beweegen, voor dat hem de Heérlykheid van Heusden, die hem , door den Hertoge van
Bra-
Co) Bv BuXHOUN Op vf.r.DENAAR bl. 176.
QO Zie hier voor X. Boek, bl. 262.



XI. Boek. HISTORIE. 8*9
(a-) Toann. a Leydis Libr. XXX. Cap. XVI. p. 283. >/) Ioann a Leydis Libr. IV. Cap. 12.
Ioann. a Leydis ÖJr. XXIV. 0»j». XXIII. j». 224.
Hutkens Troph. de Brabant Preuy. p. 153-
III. Deel. T
Brabant, ten onregre, zyns oordeels, onthouden werdt, wederom afgedaan was t Was, met deeze zaak, eigenlyk, dus gelegen.
De Heerlykheid der Stad en des Lands van Heusden, van ouds onder de goederen der Graaven van Kleeve en Teilterbant behoord hebbende, kwam, in de negende eeuwe, aan eenen jonger' Zoon, uit dit Graaflyk Huis, Robert genoemd, die in 't jaar 857 overleedt (V). Sedert, bleef deeze Heerlykheid in de magt van byzondere Heeren, die, dooi de Graaven van Kleeve , als derzelver Leen mannen, werden aangezien. Dirk, Graave van Kleeve, omtrent het einde der dertiende eeuwe, zyn regt op Heusden, aan Graave Floris den V, hebbende afgettaan fa), merkte deeze zig, federt, aan, als Leenheer de: Heeren van Heusden. Van elders blykt ook dat Jan, Heer van Heusden, zelf zyne Heerlykheid, omtrent den jaare 1290, aan Graav< Floris opgedraagen , en wederom van hen ter Leen ontvangen hadt fa> Ondertusfchen beweerden de Hertogen van Brabant, dat hut de oppermagt over Heusden toekwam, en da de Graaven van Kleeve zeiven, ook wegen; Heusden, van oude tyden af, hunne Leen mannen geweest waren, 't Gefchil hierover tuffchen hen en de Hollandfche Graaven ge vallen, werdt, in'tjaar 1319, door Gerard Graave van Gulik, als goeden man, Hertog» Tan van Brabant mede- en Graave Willem dei J Goe
Willem V.
Staat der Heerlykheid van Heusden.
i
l t
l



aoo VADERLANDSCHE XI. Boek;
Willem V.
Heusden komt aan fiolJand.
vin.
Hertog Willem reist naar Engeland.
Goeden tegengeweezen (u). Men vindt, dat Graaf Willem, federt, den Graave van Kleeve de helft van zyn regt op Heusden afgekogt heeft (V). Doch, nademaal de Hertog van Brabant egter voortging , met zyn Regt van Opperfte magt over deeze Heerlykheid te doen gelden; vondt Hertog Willem, ten deezen tyde, geraaden, zig niet in 't gefchil tusfchen Brabant en Vlaanderen te laaten inwikkelen, ten ware hem Heusden, volkomenlyk, overgegeven werdt. De Vrede werdt dan, door zyne bemiddeling (w), getroffen, volgens welke , de Heerlykheid van Mechelen aan Graave Lodewyk werdt afgefhan. Heusden werdt , daarentegen, Hertoge Willem opgedraagen , en is, federt, met Holland vereenigd gebleeven. Het oud zeggen hier te Lande, Heusden myn, Mechelen dyn, heeft, uit deeze handeling , zynen oorfprong gekreegen (x). Men hieldt Heusden, federt het treffen deezer overeenkomt!:, zo naauw met Holland vereenigd, dat fommigen, ten deezen tyde, openlyk fchreeven, dat de Stad den Graave geweldiglyk wederflaan mogt , zo hy ondernam baar, in 't vervolg, van 't Graaffchap af te rcheiden (y~).
Na 't fluiten deezer Vrede, begaf Hertog Willem zig naar Engeland , alwaar, zo 't fchynt, nog eenige zaaken, met Koning Eduard, wien Vrouw Margareet de Regeering
dee-
(V) liKTKENS ubi fispra.
QÓ Brief' van Ao. 1334. by Balen Dordr. bl. 735, (V) Butkens Preuvcs p. ifjt.
(>5 Joann. a Leyms Libr. XXX. Cap. XVI. p. 283.
OÓ Puit. A Lsyws dc Cnra Reipubl. Caf. LXXilL p. 247.



XI. Boek. HISTORIE. 29*
deezer Landen, voor den tyd van eenige jaaren, opgedraagen hadt, te vereffenen waren. Eduard zal, vermoedelyk, allen bewind over dezelven wederom aan Hertoge Willem hebben afgeftaan, alzo hy hem, te vooren al, voor wettigen Graave, erkend hadt (z). In of omtrent Oogstmaand des jaars 1357 ^ keerde Hertog Willem wederom herwaards f», en kort hierna, begon men in hem blyken van eene krankzinnigheid te befpeuren, die allengskens toenam , en hem, tot zynen dood toe, bybleef. Hiervan heeft hy deh naam van dollen Hertog gekreegen.
Sommigen hebben gemeend, dat hem deeze krankzinnigheid overgekomen was, uit wroeging, over het leed, welk hy zynei Moeder aangedaan hadt. Anderen gisfen , dat men hem, in Engeland, vergif hadt ingegeven. Ook vindt men 'er, die vermoeden, dat hy niet waarlyk dol geweest; maai alleenlyk zo genoemd is, op dat men hem met zo veel te beteren fehyn, van de Re geering ontzetten, en in verzekering brengen zou konnen. Doch 't is zeker, dat hy van zyne Tydgenooten , voor krankzinnig gehouden is (V). Ook hadt men, te voofei al, blyken van merkelyke woestheid in hen befpeurd. Een zyner Geheimfchryveren, ii eene Kerke gegaan zynde, en het Sakramen des Altaars met eenige oneerbiedigheid be handeld hebbende, was,door hem, t' eenlgei
it
(z) Afta Publ. Angl. Tem. III. P- I. >• 8t, 36. 00 Afta Publ. Angl. Tom. 111. P. t. p. *AA' (b) Phil. a Lkïdis de Cura Reipubl. C«J* tXh ft ao'. Cr/. LXX. p. a.Ao.
T %
Nitikü V.
Keert t« rag*
Wordt krankzinnig,
>
i
i ( { t
i



2p2 VADERLANDSCHE XI. BoekJ
WlLLEM
V.
Doodt Gerrit van Wateringenen word vastgezet.
IX.
Hertog Albrecht wordt, door bewerkingderHoek fchen,to RuwaardaangeHeld.
i
tyde, veroordeeld, om leevende verbrand te worden (c). 't Eerfte teken van krankzinnigheid, dat hy, na zyne terugkomst uit Engeland, gaf, was het ombrengen, met eigen* handen , van Heere Gerrit van Wateringen , zonder eenige reden (cc). Van toen af, ver-
' trouwde men hem de beftiering van zig zeiven niet meer toe, veel min de Regeering des Lands. Hy werdt eerst in den Haage opgeflooten (7), en naderhand naar Quesnoi in Henegouwen gevoerd (V): alwaar hy, tot aan zynen dood toe, die ruim dertig jaaren na deezen tyd voorviel, opgeflooten bleef.
Zo dra was Hertog Willem niet vastgezet, of de lloekfchen, die zig, eenige jaaren, ffcil gehouden hadden, begonden 't hoofd wederom op te fteeken. Hertog Albrecht van Beieren, Broeder van onzen Graave, was, door
' Willem zeiven, en, te vooren al, door Keizer Lodewyk, zynen Vader, tot zynen Opvolger verklaard, indien hy zonder kinderen overleedt. 't Scheen derhalve redelyk, dat hem 's Lands Voogdye, geduurende de krankzinnigheid zyns Broeders, werdt opgedraagen.
Ook
(O Phil. a Leydis de Cura Reipubl. Caf. LXX. p. 238.
(cc) Zie Mieris Charterb. Ut. Deel, 11 29, 36.
Q<0 Joann. a Leydis Libr. XXX. Cap. XVII. p. 284. (7) Dit moet na den twintigften van Slagtmaand deezes jaars gefchied zyn, alzo hy, op dien dag,nog een' Brief, in den Haage, gegeven heelt, by welken, hy de Gifte eener Kapelrye, op den twintigften van Herfftmaand, voor de rufte der ziele van Gerrit van Wateringen, geftigt, aan Willem van Wateringen en deszelfs nakomelingen afftnat Zie twee Brieven , by De Riemer Befchr. van 's Gravenhage I. Deel, IV. Hoofdft bl. 184,186. Zelfs vindt men nog eenen blief van Hertoge Willem,van den veertienden December des jaars 1356% in Mieris Charterb. III. Deel, bl. 30,



XI. Boek. HISTORIE. 293
Ook waren hier de Hoekfchen eenpaang genegen toe. Doch de Kabbeljaauwfchen, fchoon zv te vooren met genoegen gezien hadden, dat Albrecht tot Opvolger zyns Broeders benoemd was, fcheenen nu te waanen, dat hun de klem der Regeeringe, die, eenigen tyd herwaards, geheellyk in hunne handen ge weestwas, te zeer ontwrongen zou worden, zo zy hem de Voogdye opdroegen. Zy dree ven, derhalve, dat Magteld van Lankaster Gemaalin van Hertoge Willem, tot Land voogdesfe moest worden aangefteld, en ont zagen zig niet, nu de Regeering eener uit heemfche Vrouwe op te draagen, daar zy te vooren, naar het eenpaarig verhaal onze Kronyken, Margareet, eene eigen' Doga van Willem den III, niet voor Graavmne wi den erkennen ? voorgeevende niet vervrouwa dat is, niet door eene Vrouwe geregeerd i willen zyn. De Hoekfchen, die, waarfchyi lyk, reeds in heimelyke onderhandeling m Hertoge Albrecht getreden waren , bragte nogtans, eïndelyk, zo veel te wege, dat h; zelfs uit den naam van Vrouwe Magteld < van de meeste Edelen en Steden, herwaar ontbooden , op den drie-entwmtigften vi Sprokkelmaand des jaars 1358, te Dordrec Cé),en kort hierna,ook in andere Hollandfcl Steden (ƒ)> tot Ruwaard, Toeziener en B fchermer des Lands aangenomen werdt: wc dende de open' Brieven, hiervan verleend, 1
d
fY) Brief van Albrecht by Balen Dordr. bl. 746.
rVj Handv. van Amft. bl. F- Groot - Plakaatb. IV. D, U. i. Handv. van Haarl. by Screvbl. Haarl. bl. 236. I""1 yan Alkmaar bl. H.
T ~ * a
WILLEM
V.
»
r
r
>
:e
1-
ït
n
fi :n is in
k 1358*.
ie
?ir-
>P sn
th
lv»



£94 VADERLANDSCHE XI. Boek.
Willem V,
Belofte, by 't aanvaardenvan'tRuwaardfchap,door hem gedaan.
den zesden van Lentemaand, daaraanvolgende, door Vrouwe Magteld van Lankaster, te Rotterdam, bezegeld (g). Wat laater (8), deed: Lodewyk, Albrechts oudite Broeder,, op nieuws afïtand van allen Regt op deeze Landen, uitgenomen het Land van Voorne en het Burggraaflchap van Zeeland, op welken hy en zyn jongde Broeder, Otto, hun Regt , na 't affterven der Vrouwe van Voorne, voorbehielden. Ook behieldt hy vierhonderd Schilden, jaarlyks , uit de Dordrechtfche tollen (7ü).
Hertog Albrecht beloofde, by 't aanvaarden der Voogdyfchap „ de Landen, geduu„ rende zyns Broeders ziekte, te.zullen re„ geeren, by de goede Steden en by den „ raad der genen, die hy, met de genoemde „ Steden, daartoe neemen zou, regt doen„ de, in allen gevalle, volgens 's Lands Reg„ ten en Gewoonten. Ook verbondt hy zig, „ by raade zyns Raads en der goede Steden, ,, zyns Broeders fchulden, zo buitens als bin„ nens Lands, te zullen betaalen." De Landzaaten, hem tot Ruwaard aanneemende, beloofden „ hem onderdaanig te zullen zyn, 't „ Land te zullen helpen regeeren, en alle ge„ fchillen te zullen helpen byleggen (ij'. De inhuldiging gefchiedde, in Sprokkelmaand en Lentemaand, in Holland, en in Grasmaand, |n Zeeland.
't Eer-
O) Zie Groot-Plakaatb. III. Deel, bl 5. Ch) Groot-Plakaatb. Ul Deel, bl. 6.
co <%f een' van die van IJomburg, hy Koxhorn op
ÏUlGÊRSR. 1. Deel, bl. 293.
(8) Den vierentwintigen van Zcmermaand.



XI. Boek. HISTORIE. *95
't Eerst dat Hertog Albrecht deedt, na dat hy tot Ruwaard aangenomen was, beftondt in het maaken van eenige verandering m de Regeering van fommige Steden, en van het platte Land. 't Zy dat 's Lands dienst zulks waarlyk vorderde; 't zy dat hy iet args dugtte van de meesten der Kabbeljaauwfchen, die byna overal op 't kusfen zaten, en hem te vooren niet gunftig geweest waren; t zy, eindelyk, dat hy den Hoekfchen, door weikei beleid hy aan 's Lands Regeering geraakt was, en die nu lang in 't onderfpit waren geweest, eenige erkentenis bewyzen wilde; hy bellooi Heere Jan van Bloemenftein, eenen der Kafr beljaauwfche Edelen, het Baljuwfchap vai Kennemerland af te neemen, en het zelv< Tongkheere Reinoud van Breder ode, ouditei Zoon van Heere Dirk van Brederode, eenei der voornaamfte Edelen van de Hoekfche zy de, op te draagen (*). Te gelyk , poogde hy de Wet te Delft, buitenstyds, te verzet ten: 't welk hem egter niet gelukt fchynt t zyn (/)• 1" andere Steden, heeft hy 't, waai fchynlyk, met beteren uitflag ondernomen alzo hy,eenige jaaren laater, toonde vangevoc len te zyn „dat hy de Schepens, naar zyn goec „ vinden, ook zelfs binnens jaars, mogt af zetten: en dezelven vernieuwen, 't zy h " zi°- in Perfoon in Holland bevonde of nic " (mV '1 Welk wy hier aantekenen, om 1 " v J doe
O) Joann. a Leydis van dc Heeren van Brederode, Cc
* r/^Fraara^Chron. Rhytm. in Matth. Anal. Tom. I. p. 65.
lm) Handv. van Ao. is3o by Sckevel. Haarl. W, 23a. v: Ao. 1374 bv Boxhörn op Reigersb. I. Deel. II. 409.
T 4
Wille si V.
Hymaakt verandering in de Re geeiing.
l
l l
>
Y c e 11
t>.
M



2oS VADERLANDSCHE XI. Bobk.'
fa) Joann, a L.em>is Libr. XXXI. Cctp. j,
Willem V.
Delft kant zig tegen Hertog Albrecht Geweldenaaryen dei Kabbeljaauwfchen.
Heemskerk,doorHertoge Albrecht , belegerd,
1359-
doen zien, hoe vroeg de Hollandfche Graaven reeds hec Regt, om de Regeering de? Steden,naar willekeur, te veranderen, gehad of zig aangemaatigd hebben.
De Kabbeljaauwfchen waren , onderttis* fchen, zeer te onvrede, over deeze veranderingen. De Stad Delft hieldt ftaande, dat ( men haare Schepens niet afzetten mogt. Hertog Albrecht nam dit euvel op, en befloot, van toen af, de Delvenaars, met geweld, naar zyne hand, te zetten. Jongkheer Reinoud van Brederode, Kennemerland, voor 't eerst,doorreizende , als Baljuw, viel by de Duinen van Kaftrikom, in eene hinderlaage der Kabbeljaauwfchen, die 't op zyn leeven gemunt hadden. Hy ontkwam t egter, ter naauwer nood, wy kende in de Kerk van *t Dorp, alwaar hy, door de Dorpelingen, ontzet werdt. Drie zyner Dienaaren fneuvelden, in deeze gelegenheid. Doch de Kabbeljaauwfchen, op de vlugt gejaagd, bergden zig, op het nabygelegen Slot te Heemskerk. De overigen vlooden naar Delft (n).
Hertog Albrecht kreeg zo dra geene kondfchap van deeze geweldenaary, of hy rukte, in Slagtmaand, met eenen hoop Krygsvolk, voor 't Slot te Heemskerk, Heere Wouter van Heemskerk toebehoorende. 't Bevel over 't beleg gaf hy Heere Dirk van Polanen, die 'er elf weeken voor lag. Toen eerst ging het Slot over, by verdrag, volgens welk, Wouter vim Heemskerk, en alle de anderen in
\



XI. Doek. HISTORIE. 297
's Graaven gevangenis gaan moesten. Eeni-' ge jaaren verliepen 'er, eer hy met Hertoge Albrecht verzoend en in 't bezit van zyn Slot herfreld werdt: welk egter, naderhand, zynde hy zonder kinderen overleeden, aan de Grnaflykheid vervallen is (V).
De belegering van 't Slot te Heemskerk duurde nog, toen die van Delft, tot verdediging hunner vryheden, ondernamen, openlyk, tegen Hertoge Albrecht op te ftaan. Zy wierven volk, op eigen kosten, en ontbooden Gysbrecht van Nyenrode, Jan van Kervena, Henrik van der Woerd, Gerard Wisje en eenige andere Edelen, om 'er 't bevel over te hebben. Deezen, der Burgerye eerst trouwe gezwooren hebbende, trókken, aan 't hoofd van verfcheiden' benden Poorters en Knegten, voor de Huizen Polanen en Binkhorst, die haast bernagtigd en ten gronde toe vernield werden. Ook deeden zy eenen inval in 's Graavenhaage, alwaar zy 's Graaven gevangenis open braken, alle de gevangenen in vryheid Melden, en met zig naar Delft te rug voerden (ƒ>).
Hertog Albrecht keerde, op 't ontvangen ■der tyding deezer vyandelykheden, in alleiyl, uit Zeeland, herwaards, deedt terftond Heirvaart befchryven, en floeg het beleg voor Delft, op den eerften van Grasmaand des
jaars
O) Joann. * I.f.yois Libr. XXXI. Cap. Sl V'-'S- *frWCharter». W.Dee!, bl. n. •
O) Joann. a Leyuis Libr. XXXI. Cap. 5. Ds. V-rmceiicr$ Beka p. 255;
T 5
V.
'l
De Delvenaarsbemagtigen Po- . lanen ea Binkhorst.
Delft belegerd ea ingenomen.



208 VADERLANDSCHE XI. Boek.
Willem V.
<
Aanzien van Otto, Heere . van Arkel.
jaar 1359. Hec duurde meer dan tien weeken, en werdt, zo 't fchynt, al dien tyd, door Hertoge Albrecht,in perfoon,bygewoond(9). Eindelyk, ging de Stad, by Verdrag, over. De Stedelingen moesten Hertog Albrecht om vergiffenis bidden, veertigduizend oude Schilden opbrengen, en hunne muuren laaten afwerpen. De Edelen en uitheemfchen, die zig tot hoofden onder hen opgeworpen hadden werden niet in den Zoen begreepen. Ook waren Nyenrode, Kervena, en eenige anderen reeds ter Stad uit gevlugt, en hadden zig, binnen Heusden, geworpen. Doch Henrik ran der Woerd werdt betrapt en onthalsd. De Edelen, die op 't Slot te Heusden geweeken ivaren, werden 'er, op bevel van Hertoge Albrecht, een jaar lang, belegerd, en eindelyk, )p voorfpraak van Otto, Heere van Arkel, n genade aangekomen, raids dat zy 't Slot rlertoge Albrecht inruimden, en zig verbonden, om, binnen" twee jaaren, in Bedevaart, laar Jeruzalem te gaan (q).
Otto van Arkel, van wien wy fpreeken, wist zig, fchoon zyn Vader een voorfïander der Kabbeljaauwfche zyde geweest was, egter zo zeer by Hertoge Albrecht gezien te maaien , dat deeze hem te gelyk ontzag en gunst
toe-
C7) T°'an'N- a Letdts Libr. 'XXXI. Cap. 6. Zie ook Mieris 3fl*ferD. UI. Deel, bl. 72, enz. 90, 91, 92, 97, 104, 121, I2<;3 130.
(9) Men raag dit afneemen, uit twee Brieven van
[Iertoge Aibrecht, gegeven in zyne Tente voor Deift, den ïevenentwintigften 'van Grasmaand en den veertienden van Bloeimaand des jaars 1359. Zie Balen Dordrecht* bl. 509, en Handvesten van Enchuvfen, bl. 14.
0 *.



XL Boek. HISTORIE. 299
(r) Joann. a Leydis Libr. XXXI. Cap.-tl.
toedroeg, 't Was gebeurd, dat zekere Dordrechtfche Tollenaar, die van Gorinchcm te zeer gekweld hebbende, op zyn bevel, oragebragt was. Van deezen mandag, kwam hy, verzeld van eenen ftoet van gewapenden, in den Haage, vergiffenis verzoeken, die hem de Hertog, beleefdelyk, toeftondt. Bezwaarlyk kon hy ook gedoogen, dat zyne Gorinchemmers, door het Dordrechtfche Stapel-regt, gedrukt werden. Somtyds ontzag hy zig niet, de Dordrechtfche Wynfchepen, die den Ryn afkwamen, weg te neemen, om dat die van Dordrecht, te vooren, de Gorinchemmers, met geweld gedwongen hadden, Stapel-regt te betaalen; en hierdoor bragt hy te wege, dat de 'ingezetenen van den Lande van Arkel, in vervolg van tyd, van 't Stapel-regt verfchoond werden (V).
Heer Otto bediende zig ook van het aanzien, welk hy, hier te Lande, verkreegen hadt, om den tweefpalt tusfchen de Hoekfchen en Kabbeljaauwfchen te ltillen. Door zyn beleid, geraakte Holland, inwendig, voor eenen geruiraen tyd, in rust: doch 't Hertogdom Gelder ging reeds, federt tien jaaren, aan 'c zelfde euvel kwynen: en 't fteeg thans tot zulk eene hoogte, dat 'er de Hollanders mede gemoeid werden.
Gelder, van eene kleine Voogdye, wei' nig meer dari de Stede van dien naam bevattende , allengskens tot een aanzienlyk Ryks Graaffchap aangegroeid, was, gelyk
wy
y.
X.
Tweefpalt in Gelderland tusfchen.da.Hekerens en Bronkhorsten.;



Soo VADERLANDSCHE XI. Boet.
WILLEM
V.
wy reeds hebben aangetekend (O> onlangs,, tot een Hertogdom verheeven, ten tyde van Graave Reinoud den II. Deeze liet, in 't jaar 1343 overlydende, by Eleonoor, Dogter van Eduard den II, Koning van Engeland, twee Zoonen na, Reinoud en £duard, van welken de eerfte hem opvolgde. Reinoud was van eenen traagen en vadzigen, Eduard van eenen driftigen en ftaatzugtigen aart. Ongaarne zag hy zynen Broeder in 't bewind. Ook verzuimde hy geenszins de gelegenheid om het hem te ontwringen ; welke zig eerlang opdeedt.
Van de twee voornaamfte adelyke Geflagten in Gelderland, Hekeren en Bronkhorst die elk hunnen aanhang hadden, werdt hec cerfte zeer begunstigd door Hertoge Reinoud, het andere voorbygegaan. Dit verwekte afgunst. De Bronkhorften zogten heul by Eduard, dien zy gereed vonden, om hen,- tegen zynen Broeder, te helpen, en te gelyk zigzeiven grooter te maakem Wel haast zag men de Partyen tegen eikanderen in de wapenen. De Burgerkryg, dien men den Vryen Oorlog noemde, borst, in Gelderland, omtrent den zelfden tyd, uit, als de Hoekfche en Kabbeljaauwfche twist in Holland, en met geene mindere hevigheid, tot dat 'er, in 't jaar 1361, den vyf_ entwintigften van Bloeimaand, een beflisfend gevegt, by Tiel, voorviel, in welk Reinoud de nederlaag kreeg en gevangen
geCO X. £osk, bi. S41.



XI. Boek. HISTORIE. 301
genomen werdr. Eduard werdt, federt, in 't algemeen voor Hertoge van Gelder erkend r>>
Voor het ontftaan van deezen Broedertwist, hadden de,Hollanders zig weinig met dé Gelderfche zaaken bemoeid. Wy hebben te vooren (u) gezien, dat de Gelderfchen, in de vroegfte oorlogen met de Bisfchoppen van Utrecht, de Stigtfche zyde hielden. Het Huwelyk van Graave Willem den I, met Alei'd van Gelder O), lei den eerften grond van vriendfchap tusfchen de twee Graaflyke Huizen, die, naderhand, by verfcheiden' gelegenheden, aangroeide. De Bronkhorften keerden zig, derhaLve, in den aanvang der Gelderfche beroerten, tot de Hollanders, en vonden Hertog Willem en de Kabbeljaauwfchen, die omtrent in 't zelfde geval waren als zy, gereed om hun hulp te bieden. Doch? toen Hettog Albrecht en de Hoekfchen in 't bewind geraakt waren, keerde de kans. De Hekerenfche aanhang, uit Gelderland verdreeven, niet lang na 't gevangen neemer van Hertoge Reinoud, vondt eene veilige fchuilplaats in Holland, en eenen magtigen fteun aan Hertoge Albrecht. Eduard nan: dit zo euvel, dat hy Albrecht terftond der Oorlog verklaarde, en tyd en plaats tot ee
ner
CO Ioann. a I.f.ydis libr- XXXI.. Cf. 7- De Veninerter dc Beka p. 255. Pontan. Hift. Gelrice Ltir- Vit p. 26!, 204 27° > 275, 277.
Cu) II. Deel, bl. 167.
( v) II. lieeh.bl. 284.
WlLI.EJi v.
Eduard, Hertog van Gelder, verklaartHertoge Albrecht den Oorlog.



302 VADERLANDSCHE XI. Boek.
W~JLLEM
V.
XT.
Albrecht poogt Keizerlyke Brieven te verwerven, waar by hy tot Graaf aangefteldwordt.
nen Veldflag betekende, niet verre van Arnersfoort. Albrecht begaf zig, tegen den beftemden tyd, derwaards, aan 't hoofd van een aanzienlyk Leger. Doch Eduard bleef agtcr: waarop de Hollanders het platte Land van Gelder alomme afliepen, en met een' ryken buit te rug keerden. Sedert, werdt de pais getroffen, onder voorwaarde, dat Eduard Kat hari'na, Dogter van Hertoge Albrecht, tot eene Vrouwe neemen zou, zo dra zy huwbaare jaaren bereikt zou hebben (w). Dit Huwelyk is, eerst in 't jaar 1371, voltrokken: doch Eduard werdt, kort daar na, door eenen zyner Huisgenooten, verraaderlyk omgebragt
De Kabbeljaauwfche aanhang was nu* in Holland, geheellyk in 't onderfpit geraakt, en Hertog Albrecht, de Hoekfchen alomme op 't kusfen geholpen hebbende, oordeelde in ftaat te zyn, om zig van 't Graaflyk bewind over deeze Landen volkomenlyk te verzekeren, 't Verdroot hem langer als Ruwaard te regeeren. Hy verlangde zig tot Graave ingehuldigd te zien. Ook hadt de krankzinnigheid zyns Broeders reeds te lang geduurd, om eenige hoop tot herftelling over te laaten. Doch om dit zyn oogmerk te bereiken, oordeelde hy, behalve de gunst der Landzaaten, de toeftemming en bevestiging des Keizers hoognoodig te hebhen. Ook waren de eifchen van Eduard den
III,
O) Joann. a Leydis IMr. XXXI. Cap. 9. {x) Joann. a Leydis Litr, XXXI. Cap. ai.



XI. Boek. HISTORIE. 303
III, Koning van Engeland, uit hoofde van het regt zyner Gemaalinne Filippa op deeze Landen, nog niet uit den weg geruimd. Hertog Albrecht befteedde, derhalve, de rust, die hem de Vrede met Gelderland verfchafte, om 't een en 't ander te wege te brengen. In 't jaar 1364, befchreef hy de Edelen en Steden van Holland en Zeeland, tegen den vyfentwintigften van Grasmaand, te Geertruidenberg, ter Dagvaart. Hier werdt, op zyn verzoek verklaard „ dat „ de Koningin van Engeland geen Regt altoos op deeze Landen hadt, die, van „ ouds, onverdeelbaar geweest zynde, Her,, toge Willem, zynen Broeder, en hem, „ als Ruwaard, geheellyk en geregtelyk, wa„ ren aanbeftorven (y)." Met zulk eene verklaaringe gefterkt, begaf Hertog Albrecht zig, omtrent twee jaaren laater, naar Engeland, om met Koning Eduard, over den eisch der Koninginne, te handelen. Hy was van eenige Edelen verzeld, en voorzien van Volmagt, van wege de Steden, om de zaak af te doen (2); doch 't liep nog tot in 't jaar 137a of langer aan, eer 'ei een einde van kwam. Eduard, wien 't, in dit jaar, met den kryg tegen Karei den V, Koning van Frankryk , tegenliep , poogde zig met het Bondgenootfchap van Hertoge Albrecht te Herken (a), en ftondc, om hem
in
(y) Zie den Brief, hier van verleend, by BoxijORN op ReiGbrsï. 1. Deel, bl. 68. (z) Aél. Publ. Angl. Tom. III. P. II. p. no. (<0 Aft. Pub!. Angl. Tom, III. P, II. p. 196.
Willem V.
Dagvaart' te Geertruidenberg.13(54.
Eduard de III. ftaat van het Regt zyner Gemaalinne op



304 VADERLANDSCHE XI. Boek;
Willem
deeze
Landen
af.
Albrecht, door Karel den IV, tot Graave aan geile) d , blyft egter den titel van Ruwaardvoeren.
1371-
in zyne belangen over te haaien, af van het Regt der Koninginne op deeze Landen Albrecht, die, eenige jaaren geleeden, in Frankryk geweest zynde, door den Koning, beleefdelyk onthaald (Y), en federt bewoogen geworden was, om onzydig te blyven (i); verkoor nu, zo 't fchynt, de zyde van Engeland : doch 't blykt niet, dat de Koning veel voordeels van dit Bondgenootfchap getrokken heeft.
Ondertusfchen , hadt Hertog Albrecht zig reeds met een Verzoekfchrift ten Keizerlyken Hove vervoegd, waarin hy, de ongeneeslykheid der kwaaie zyns Broeders, die nu dertien jaaren geduurd hadt, ten breedfle hebbende uitgemeeten, begeerde, dat hy, in deszelfs plaatfe, tot Graave van Henegouwen, Holland en Zeeland, en tot Heere van Friesland mogt worden aangeïïeld. Zyn verzoek werdt ingewilligd. Keizer Karei de IV. flelde hem tot Graave en Heere aan, en beval den Landzaaten, by - open' Brieven, hem hiervoor te erkennen (e). Men ziet, uit dezelven, dat de Keizers deeze Landen nog als Ryks - Leenen bleeven aanmerken. Ondertusfchen, is 't opmerkelyk, dat Albrecht, fchoon door den Keizer, reeds omtrent den jaare 1371, tot Graave aangefteld, egter nog tot in 't jaar
13*9
(b~) Aft- Publ- Angl. Tpw. III. P. II. p. 197. fc") Ioann. a Leydis Libr. XXXI. Cap. 14. ?<0 TROUW»»* Vol. I. Ch. CCLVII. p. 326. C ej Diplom. Carol. IV. apud Sciiannat. Vmdem. Liter* Tam. U. p. 143. * Cod. M. i'. Fuli.



XL Boek. HISTORIE. s°5
1389 toe, in zyne Brieven, hier te Lande' verleend , den naam van Ruwaard geveerd heeft: waar uit men fchynt te mogen bcfluiten, dat de Keizeilyke Brieven, by de Landzaaten, niet kragtig genoeg geoordeeld zyn, om Albrecht, voor zyns Broeders dood, tot Graave te doen aanneemen.
Omtrent deezen tyd, ontftondt 'er wederom gefchil met'de Stigtfchen, over let Slo.i Vreêland. Dit Slot was, in den Zoen tus fchen Hertoge Willem en Bisfchop Jan var Arkel, in 't jaar 1356, den Bisfcl op afgeftaan , mids hy den Hertoge drieduizend zevenhonderd ponden deedt betaalen (ƒ). De Bisfchop hadt, federt, het Slot in zyne magt gehad, zonder nogtans . de gemelde fomme opgebragt te hebben. Immers Hertog Albrecht beweerde dit, in 'tjaar 1370, eifchende, dat het Slot hem wederom in handen gefield, of het, beloofde geld betaald werdt (g). Bisfchop Jan van Arkel was, reeds in 't jaar 1364, op bevel van Paus Urbaan den V, naar'hct Bisdom van Luik verplaatst,, en Jan van Vernelurg, in zyne ftede, tot Bisfchop van Utrecht verheeven (A). Doch deeze , in den haat der zynen geraakt en gevangen genomen zynde , hadt zig genoodzaakt gezien, alle de Sloten en inkomlien van het Neder Stigt , aan eenige Edelen , die hem zestienduizend oude Schilden, tot zyn losgeld,
op-
(ƒ) Zie hier voor, Bl. 287; • (gy Mieris Charterb. III. Deel, bl. 239. Ioann. a I.eyjjTs libr. XXXI. Cap. 19. De Vermeerderde Beka bl. 2S4.. (Jt) Joann. a Leydis Libr. XXXII. Cap. 12.
' III. Deel. V
rVlLLEM
v.
xii.
Twist met het Stigtove iet Slot Vreeland.



goö VADERLANDSCHE XI. Boek.
(D Ioann. a Leydzs Libr. XXXI. Cap. ia , 17. (k) ld. ifm Cap. 19. 2/« de uitfpraak van Heitoge E~ dnard, by K. Burman Utr. Jaarb. I. Deel, W. 18. CO Joann. a Leydis LiJr. XXXI. Cap. 20. 00TPbil. a Leydis de Cura Reipubl. Caf. LXI. p. aio»
Willem V.
Muide: Weesp en eeni andere plaatfe:
opfchooten, te verpanden (£); en vondf zig, derhalve, buiten ftaat, om Vreêland te vryen. Eduard, Hertog van Gelder, tot Middelaar in dit gefchil verkooren, veroordeelde den Bisfchop, om te betaalen, of 't Slot af te ftaan (k). In deezen ftand der zaaken, overleedt de Bisfchop. Paus Urbaan voorzag de Utrechtfche Kerk haast van eenen anderen. Arnold, Zoon des Heeren van Hoorne, bekwam deeze waardigheid-, doch wel verre van Hertoge Albrecht te willen voldoen, gaf hy 't Slot Vreêland zynen Neeve, Zweder van Gaasheek, Heere van Putten, te bewaaren, met beding, dat hy 't nimmer van 't Stigt zou mogen vervreemden (7). Albrecht drong egter zo fterk op het opbrengen der beloofde penningen , dat de Stigtfchen, in 't jaar 1374, eenige Gemagtigden naar den Haa- ge zonden, om met hem af te rekenen. Doch alzo zy de volle fomme niet bragten, keerden zy onverrigter zaake te rug, en deeden zulk een verflag van hunne reize, dat 's Lands drie Staaten, byeen geroepen zynde, eenpaarig beflooten, den Hollanderen den oorlog te verklaaren, gelyk gefchiedde. 1, Bisfchop Arnold, in aller yl eenige benden op de been gebragt hebbende, floeg het bese leg voor Woerden: doch hy kon de Stad niet , inkrygen (?«)• Beter daagde hy voor Muiden



XI. Boek. HISTORIE. 307
den en Weesp, welke Steden, federt het jaar 1356, wederom met Holland vereenigd waren geweest; en voor eenige andere Plaatien aan de ; Vegt, dié hem allen in handen vielen. Daarentegen, nam Zweder van Gaasbeek, tegen zyne uitdrukkelyke belofte, Hollandfche bezetting in 't Slot te Vreêland, door welke de Stigtfchen veel afbreuks leeden («). Ook floeg Hertog Albrecht, van alle kanten, zelfs uit het Stigt (0), volk byeen verzameld hebbende, 't beleg voor 't Slot Gildenburg, onlangs, aan de Lek by Viane, en zo men wilde, op Hollandfchen bodem, op kosten van de Gilden der Stad Utrecht, geftigt (p), èn ter bewaaringe toevertrouwd aan Jan van Klaarenberg'. die het, volgens een verding, in 'c jaar 1373, met hem gemaakt (cf) , een jaar lang, met zyn eigen Volk , verdedigen moest, mids de Stad hem Donrebusfen, cruytfloot ende fchut leverde. De Hertog noodzaakte het egter eerlang tot de overgaave. Doch voor 't einde van 't jaar, werdt het,wederom, door de Stigtfchen, herwonnen. Hertog Albrecht toen, geene kans ziende, om het andermaal te bemagtigen, maakte zig meester van Wulvenhorst en eenige andere Stigtfche Sloten. Eindelyk, werden partyen, in Lentemaand des jaars 1375, bevredigd, op deezen voet ,, dat Gildenburg, voor den tyd van" „ zes weeken, den Hertoge in handen ge-
n fteld,
00 Joann. a Leydis Libr. XXXII. Cap. 24. (0) Oude Ontvang. Rek. by Matth. Anal. Tom. III. p. 271. C/O Joann. a Leydis Libr. XXXI. Cap. 23. Puil. aLeydjs ie Cura Reipubl. Cap. LXI. p. 210. ($) Zie het */ Matth/eus de jure Gladii C-ap. XIV. p. %%%.
y 9
IVillem IV.
lan de Vegt 3oor de Stii^tchen benagtigd.,
frede. 1375.



3o8 VADERLANDSCHE XI. Boek:
Willem V.
„ fteld, en daar na ten gronde toe geflegt „ zou worden: dat de Stigtfchen den Herto„ ge drieduizend oude Schilden, tot fchade„ betering, zouden opbrengen, en dat de „ Heerlykheid Freeswyk, in welke Gilden„ burg geftigt was, gerekend zou worden „ tot het Stigt te behooren, indien de Bis„ fchop zulks met zeven Geeftelyken (v) „ bezweeren wilde" gelyk hy aanboodt: waarop hem de Hertog Vreeswyk afftondt , zonder hem tot den beloofden eed te dringen (j). „ Vreêland werdt wederom aan „ 't Stigt afgeftaan , mids dat de Heer „ van Putten het bleef bewaaren, tot dat hy „ van de penningen, daar op gefchooten, „ voldaan zou zyn. Ook bedong de Hertog, „ dat de Stad Utrecht hem, zes weeken lang, „ op haare eigen' kosten,met vyftig Schutters „ en vyftig gewapenden, moest dienen; mids ,, hy 't Stigt niet beoorloogde (0«" Bisfchop Arnold, door deeze Vrede, de handen ruimer gekreegen hebbende , gebruikte de raagc, die hy op de been hadt, om eenige weêrfpannige Stigtfche Edelen te bedwingen. In dit zelfde jaar 1375, bemagtigde en vernielde hy het Slot Puttenflein (u): eenige jaaren laater, viel het Slot te Loenerfloot in zyne handen (y): doch in 't jaar 1379, werdt hy
naar
(r~) Zie, hier voor, Bl. 112.
O) Joann. a Leydis Libr XXXI. Cap. 25. De Vermeerd. Bkka 'bl. 275. Vide & matthjeum de Jure Gladii Cap. XIV. p. 238.
Cf) Paftum Pacis vide apud Mattimïum de Jure Gladii Capi XIV. p. 238. O) Joann. a Leydis Libr. XXX. Cap. 27. (y) ld. ibii. Cap. 30.



XI. Boek. HISTORIE. 309
naar Luik verplaatst, en in 't Utrechtsch Bisdom, door Floris van JVevelikhoven, opgevolgd (w).
Terwyl de Stigtfche kryg nog duurde, vielen 'er, op de grenzen van Holland en Brabant, ook eenige moeilykheden voor, die, in 't jaar 1374, met een Verdrag eindigden. De Heerlykheid van Heusden was, laatfielyk, in 't jaar 1357» aan Hertoge Willem, Graave van Holland, afgeftaan (V): doch de grenzen derzelve zo wel niet geregeld, of daar viel-, van tyd tot tyd, gefchil over. Die van 's Hertogenbosch beweerden, dat de Dorpen Vlymen en Engelen, die de Hollanders onder 't Land van Heusden begreepen wilden hebben , tot Brabant behoorden. In 't jaar 1372, was de twist hierover tot daadelykheid uitgeborften. Jan van Nederveen, een Brabander, ftak den brand in het Huis van Laurens van der Putte, te Onzenoord,in 't Land van Heusden. Daarentegen, deeden Nikolaas en Floris van Borfelen, Jan van Renesfe en andere Zeeuwfche Edelen de goederen der Brabanderen in Zeeland aanflaan. Ook viel Reinoud van Brederode, Heer van Gennip, in Kernpenland, alwaar hy veele Huizen, in en omtrent S. Odenrode, aan kooien lei. Hier op trokken die van 's Hertogenbosch naar Vlymen en Engelen, en bedreeven 'er geen' minderen moedwil, met pionderen en blaakcn. Het geregeld Krygsvolk van Wenzelaus', Her. tog van Brabant, deedt eenen inval in Hene-
gou-
(w) Joann. a Lfydts Lih: XXX. Cap. 31. ' (Jc) 'Zie hier voor, H. 2yo. ,
V 3
Willem V.
X1TI.
Onlusten op de grenzen van Holland en Bi abant.



3io VADERLANDSCHE XI.Bobk.
(y) Zie het Trawant by OynTkr. Chron. de Brabant. ÜW. v. ƒ. 50. Corps Diplom, T6m. II. P. I. p. 96.
Willem V.
gouwen: te Leuven, werden de Hollandfche goederen in beflag genomen: met één woord, men hoorde, dagelyks, van de eene of de andere vyandelykheid, tusfchen de Brabanders en de Hollanders: waar door de handel geftremd, en de gereezen gefchillen , ondertusfchen , niet vereffend werden. In Oogstmaand des jaars 1374, kwamen eindelyk, de Hertogen Wenzelaus en Joanna ter eener, en Albrecht , ter anderer zyde, te Geertruidenberg, «vereen, dat men de gefchillen aan de uitfpraak van vyf goede mannen verblyven zou: twee, door den Hertog en de Hertoginne van Brabant te kiezen, uit den Raad van Hertoge Albrecht, waar toe zy, terftond, Filips vanPolanen, en Heer Koenraad, Deken van S. Maria in den Haage, noemden: en twee anderen , door Hertoge Albrecht, uit den Brabantfchen Raad, te kiezen; zynde,volgens zyne benoeming, Jan van der Aa, Heere van Grimberge en Gruithuizen, en Gerard van der Heiden, Heere van Bautershem. De vyfde , die eenpaariglyk verkooren werdt, was Jan van Polanen, Heere van de Lek en Breda (y). Doch in de plaats van Filips van Polanen en Jan van der Aa, werden, federt, om welke redenen, is my niet gebleeken, Godefroi van den Toren en Rengier Willemanszoon benoemd. Deezen deeden, op den agttienden van Wynmaand, hunne uitlpraak te Breda, volgens welke „ de fchade, welke „ men , wederzyds , elkauderen aangedaan
„ hadt,



XL Boek. HISTORIE. 3"
(2) Voiez Butkens Troph. dé Brabant Preuy. p.
V 4
„ hadt, vereffend gerekend werdt, en de „ grensfcheiding vastgefteld, op den zelfden „ voet, als zy, eenige jaaren geleeden,door „ Heere Bernard van Borneval, geregeld was. „ De heeften, die deeze paaling te buiten „ gingen, mogten, van wederzyde, gefchut, „ en wederom, ten zekeren bepaalden pryze, „ gelost worden. En alzo Brabant, by deeze „ paalinge, bevoordeeld was, werdt geoor„ deeld, dat Hertog Albrecht, en zyne op„ volgers in de Heerlykheid van Heusden, „ daartegen, jaarlyks, twee honderd oude „ gouden fchilden genieten zouden. Engelen „ en Vlymen werden geagt tot Heusden te „ behooren, en de Schepenen van 's Herto„ genbosch moesten zweeren, dat de Stad, „ aan den moedwil, aldaar gepleegd, on„ fchuldig was, of anders Hertoge Albrecht, „ zo dikwils als hy 't begeerde, veertien nag,, ten lang, met twintig man, op eigen' kos„ ten, in den kryg dienen. Van den anderen „ kant, moest Reinoud van Brederode, Hee„ re van Gennip, wegens den brand , te S. „ Odenrode geftigt, den Hertog en de Her„ toginne van Brabant vergiffenis verzoeken, „ en zig, met vier Ridders van zyne maag,, fchap, gevangen in hunne handen ftellen : „ waar na hy, zyne vryheid bekomen heb„ bende, zig, insgelyks, tot eenen Krygs„ dienst van veertien nagten verbinden moest „ (2)." Deeze Uitfpraak herftelde de rust op de grenzen. De Vriendfchap , tusfchen de Hertogen Wenzelaus en Albrecht, was federt
Willem
y.



3ia VADERLANDSCHE XI. Boek.
Willem V.
Opfchudding te Haarlem, 1377-
dert zo volkomen, dat de Iaatfte den eerften, in 'tjaar 1383, eenige gewapende manfchap toezondt, om eenen opftand der Ingezetenen van Leuven te helpen dempen (a).
Midlerwyl hielden de Hoekfchen en Kabbeljaauwfchen in Holland zig nog tamelyk ftil. Alleenlyk vindt men, dat 'er, in 't jaar 1377 (1), eenige opfchudding te Haarlem ontdaan ■ is, welke men, veelligt, aan deeze partyfchap moet toefchryven. De Historiefchryvers hebben 'er geen regt befcheid van nagelaaten. Men weet, dat het Huis van zekeren Simon van Zaanden gevaar liep van onder de voet gehaald te worden, en dat een goed deel der Haarlemfche Poorteren, nevens anderen, bevel gekreegen hebbende, om, onder der Stede baniere, op te trekken, tot ftillinge van den oproer, zulks, uit haat tegen Simon (aa), geweigerd hebben. Voorts liep de opfchudding niet zonder vegten en bloedftorten af. Meer dan dertig der aanvalleren werden, op bevel van Simon van Zaanden, ten venfteren uit geworpen (b). Hertog Albrecht verleende den Poorteren, die geweigerd hadden op te trekken, eerst in den jaare 1380, vergiffenis; doch die handdaadig aan den oproer geweest waren, bleeven van den Zoen uitgeflooten (c). Eenige jaaren laater , werden Simon van Zaanden en Willem van den Wou-
de,
(e) Ontv- Reek. fy Matth/eus Anal. Tom. UI. p. 762. (aa) Zie Mieris Charterb. III. Deel, bl. 182, 261.
(b) GouoTdie Cbron. bl. lil.
(c) HanJv bv Screvel. flairf. bl- 238. en in Mieris Charterb. III. Deel, bl. 365. Verg IV. Deel. bl. m.
(1) De Schryver der Gouclfche Cbronyke (bl. 111.) fpreekt van deeze opfchudding, op dit jaar. Doch wie ze, voor hem, tot deezen tyd gebragt nebbe, weet ik niet.



XI. Boek. HISTORIE. 313
de, in eenen nieuwen oproer, cmgebragt(V)' In Vlaanderen, cmftondt, in 'c jaar 1379, eene veel gevaarlyker en langduuriger beroerte, in welke de Hollanders en Hertog Albrecht ook, meer of min, gemengd waren. Lodewyk van Male, die thans dit Graaffchap regeerde, hadt zig, van overlang, door zyne fpilzugt en knevelaary, by de Landzaaten, gehaat gemaakt, en 't ontbrak hem aan bekwaamheid, om zyn gezag flaande te houden. In den Zomer des gemelden jaars, vervoegde hy zig te Gend, om een fteekfpel te houden, op welk de Edelen der nabuurige Landen , en onder deezen ook de Hollandfchen, genodigd waren. Ten zelfden tyde, vorderde de Graaf eene fchatting van de Gentenaars. Doch deezen , moede van zig langer uit te mergelen, om 's Graaven fpilzugt te voeden, weigerden ronduit eenen penning meer op te brengen. Eene vrye Stad, zeiden ze , liet zig geene fchattingen afperfen. Dit was 't begin van den opftand, die, federt, tot andere Steden overfloeg. De Burgers verkooren zig Overheeden, en droegen witte Kaproenen, om zig van den Graafiyken aanhang te onderfcheiden. Oudenaarden en Dendermonde, die 't met den Graave hielden, werden, door de Gentenaars, belegerd, 't Beleg van Oudenaarden duurde lang. Doch dat van Dendermonde werdt, door den dapperen tegenüand van Dirk van Brederode, een Hollandsen E-
•del-
(cc) Zie Mieris Cliartcrb. IV. Deel. H. 148, 330- Verg. III. Heel, bl. 784. Joann. a Leydis Libr. XXXI. Cap. 04.
v5
Willem V.
XIV.
Twist tusfchen de Vlaamingenen hunnen Graave, in welken de Hollanderszig fteeken.1379-



3i4 VADERLANDSCHE XI.Boek.
fd) /'Egidius de Rwa & Meyerus ad annum 1373» (e) Meyerus ad mnum 1380. £ƒ) Meï^RUS ai annwn 1381.
Willem V.
1380. 1381.
delman in Vlaamfchen dienst, fpoedig opgebroken. Graaf Lodewyk floot, federt, een Verdrag met de Gentenaars (i) ; doch zy verbraken 't, in 't volgende jaar, wanneer de wederzydfche vyandelykheden, met ongelyken uitflag, haaren gang gingen 0> Hertog Albrecht hieldt, in deezen Burgerkryg, de zyde van Graave Lodewyk, wien hy, naar zyn vermogen, onderftand deedt. Doch de Hollanders en Zeeuwen, heet op 't voortzetten van den Koophandel, hielpen de Gentenaars aan Bier, Visch en andere mondbehoeften. Zy ontzagen zig zelfs niet, toen Gend, in 't jaar 1381, door Graave Lodewyk, belegerd was, tegen 't uitdrukkelyk verbod van Hertoge Albrecht, het noodige derwaards te zenden. De Gentenaars hadden eenen Admiraal aangefleld, die, met eenige Schepen , langs de kusten, kruisfende, den toevoer uit Holland en Zeeland beveiligde. Men wil, dat de Stad, binnen korten tyd, door honger en gebrek, tot op het uiterfte gebragt zow geweest zyn, zo zy, van de Hollanders,niet, in den hoogden nood, door een goed getal vaten met meel en tweebak, gefpyst gewonden ware.
Ondertusfchen , poogden de Gentenaars Graave Lodewyk tot eene onderhandeling te beweegen, waar toe zy de bemiddeling van Hertoge Albrecht verzogten. Doch men kon, over de voorwaarden, niet eens worden (ƒ> Eenige voordeden, federt, op den Graave, . be-



XI. Boer. HISTORIE. 3'5
Cg~) ^Egidius de Roya & Meyerus ai annum 1383. (h) Meyertis ad annum 1383. O') Joann. a Leydis Libr. XXXI. Cap. 34. 'C/Sr) Meyerus ad annum 1385.
behaald, verlosten de Gentenaars van 't beleg, en bragten 's Graaven zaaken in zulk eenen flegten ftaat, dat hy zig genoodzaakt zag, den byftand te verzoeken van Karei den VI, Koning van Frankryk, die, in perfoon, met een magtig Leger, afkwam. De Slag by Roozebeek, op den zevenentwintigften van Slagtmaand des jaars 138a voorgevallen, herftelde de vervallen' zaaken des Graaven. De Franfchen behaalden hier eene merkwaardige overwinning op de Gentenaars, en derzelver aanhang (g). Doch Graaf Lodewyk genoot 'er niet lang de vrugten van. In een hevig gefchil met den Hertoge van Berri, over het Graaffchap Boulogne, gekwetst zynde, overleedt hy aan de wonde, in Louwmaand des jaars 1384 (h). De volkomen bevrediging van Vlaanderen fcheen gefpaard voor zynen opvolger, Filips, Hertog van Bourgondie,die, met zyne eenige wettige Dogter, Margareet, gehuwd zynde, uit deezen hoofde, tot Graave van Vlaanderen , werdt ingehuldigd. Eene zyner eerfte onderneemingen tegen de ongeruste Vlaamingen was het beleg van Damme, welk, door Willem, Graave van Oostervant, Zoon van Hertoge Albrecht, werdt bygewoond (j). En na 't bemagtigen deezer Stad, floot hy eene Vrede met de Gentenaars, te Doornik, op den agttienden van Wintermaand des jaars 1385 (£). Uit egte Hukken van deezer
Willem V.
Slag by Roozebeek.1382.
1384.
Willem, Zoon van Hertoge Albrecht, in 't beleg van Damme. 1385.



316" VADERLANDSCHE XI.Boek:
Willem Y.
XV.
Veranderingen in 't HertogdomGelder.
Huwelyl van Katharina,Dogter van Her tog Al-
zen tyd (7), is af te neemen, dat Hertog Alen-echt, in het bewerken deezer Vrede, de hand heeft gehad. Ook blykt, uit het oorfprongkelyk Verdrag, dat hy het, nevens de Hertogin van Brabant en andere Grooten, be • zegeld heeft (ni).
Het Hertogdom Gelder was, na de dood van Eduard, die van de dood zyns Broeders, Reinoud, kort gevolgd werdt, in nieuwe beroerte geraakt. De Hekerenfche aanhang verklaarde Magteld, Zuster van Reinoud en Eduard, voor Hertoginne. Doch de Bronkhorften droegen de Hertoglyke waardigheid aan Willem, Zoon van Willem, Hertoge van Gulik, op. Magteld was Weduwe des Hertogs van Kleeve, en werdt, op den raad van Arnold, Bisfchop van Utrecht, terftond aan Jan van Chdtülon, Graave van Blois, en Heers van Gouda en Schoonhoven, uitgehuwd. De Bronkhorften, bedugt, dat deeze verbindtenis Hertog Albrecht en de Hollanders in de belangen van den Graave van Blois, dien zy reeds voor Hercoge erkenden (2), mogt overhaalen, floegen een Huwelyk voor, tusfchen Willem van Gulik en Katharina, Dogter van Hertoge Albrecht en Weduwe van Eduard van Gelder. De voorflag werdt gree-
tig-
(7) Apud Marten. & Dorano Thei'. Anecd. Tom. i. c. 1621 , 1624. OO Corps Diplom. Tom. II. I'. I. p. 198.
(2") Dit blykt uit het Vrede-verbond , in 't jaar 1375. tusfchen Hertog Albrecht en de Stigtfchen, geflooten, en onder anderen, door den Graave van Blois, als Hertog van Gelder, bezegeld. Zie Matth^us de Jure Gladii Cap. XIV. p. 239.



XI. Boek. HISTORIE. 317
tiglyk omhelsd, en 't gelukte den jongen Wil-' lem zig, binnen eenige jaaren, onaangezien de geweldige tegenkanting des Bisfchops van Utrecht, die reeds verfcheiden' Gelderfche Steden bernagtigd hadt, in het gerust bezit; van 't Hertogdom, te bevestigen («). In 't jaar 1383, ontving hy het Hertogdom Gelder en 't Graaffchap Zutfen van Keizer Wenzelaus ter leen, en wist zig, tot zynen dood toe, in 't bewind deezer Vorflendommen te handhaaven.
Doch omtrent den jaare 1386, geraakte by in oorlog, met Joanna, Hertogin van Brabant, Moeye van Hertoge Albrecht, die, haaren Egtgenoot, Wenzelaus, onlangs ver looren hebbende, in eenen hoogen ouderdom, Weduwe gebleeven was. 't Gefchil betrof de Stad Graave, over welke, beide Willem en Joanna het Regt van opperfle magt beweerden re hebben (0). Willem hadt zig meefter van de Stad gemaakt, voor welke de Hertogin , federt, 't beleg floeg (f). Hertog Albrecht, tot fcheidsman in den twist gekooren, wees Graave der Hertoginne toé. Willem, te onvrede over deeze uitfpraak, verraste de Stad andermaal, voor 't einde des jaars 1386: waardoor 't vuur van tweedragt op nieuws ontftoken werdt.
De Hertogin van Brabant hadt zig, ondertusfchen, verbonden met den Koning van Frankryk, Karei den VI, van wien zy kragtigen onderftand tegen Hertog Willem ver-
wagt-
(») Joann. a Leydis Libr. XXXI. Cap. 22. Co) Froissart Fol. IK. Ch. XCVI. p. 230. Cpj Froissart Fol. ui. Ch, XCVIII, p. 291.
V.
Srecht, net Wilem van jelder.
Oorlog tusfchen Brabant en Gelder , over de Stad Graave. 1386.



3i8 VADERLANDSCHE XL Boek;
C«) Aft. Pub!. Angl. Tom. IIT. P. IV. p. 5. CO ACt. Publ. AiJjfl. Tom. III. i>. IV. p. 85, 99,
Willem V.
* Occupa tor.
1387.
De Koning vai Frankryl valt in Gelder. 1388.
wagtte. Deeze hadt, daarentegen, door zyne Gezanten, insgelyks een Verbond getroffen met Richard den II, Koning van Engeland, waar by hy beloofde „ den Koning „ hulde te zullen doen, en tegen alle zyne „ vyanden te zullen dienen, uitgenomen den „ Hertoge van Gulik, zynen eigen Vader, ,, Albert, Hertoge van Holland [deezen naam draagt onze Graaf in 't oorfprongkelyke], en „ Adolf, Graave van Kleeve. In 't byzonder, „ verbindt hy zig, binnen vier maanden , „ den oorlog te zullen verklaaren aan Karei ,
•,, * Bezitter van 't Fransch Ryk, en aan den „ Hertog van Bourgondie. Hiertegen, be,, loofde de Koning, den Hertoge, jaarlyks, „ duizend ponden fterlings te zullen doen „ betaalen. Ook werdt den Gelderfchen de „ vrye Koophandel in Engeland, geduurende „ het leeven des Hertogs, vergund." Het Verbond werdt, den dertienden van Bloeimaand des jaars 1386, te Westmunfter, geflooten, en door Hertoge Willem, den agt-
■ tienden van Grasmaand des volgenden jaars, te Nieuwmegen bekragtigd En 't blykt
uit egte Gedenkfchriften, dat Hertog Willem, federt, den Koning van Engeland hulde gedaan, en het beloofde jaargeld en andere gunstbewyzen van hem ontvangen heeft (V). Ook hieldt Hertog Willem, in alles, zyn
1 woord. Hy verklaarde den Koning van Frank-
: ryk den oorlog, door eenen Heraut. Hier op zag men, in Hooimaand des jaars 1388,
een



XI. Boek. HISTORIE. 3*9
een Leger Franfchen herwaards afzakken. I Iet Hertogdom Gulik leedt den eerften aanftoot. Daar na, trok de Koning in 't Land van Gelder. De Hertog befpeurde toen, te laat, dat hy zig te magtig eenen Vyand op den hals gehaald hadt. Geene kans ziende , om de Franfche overmagt tegen te ftaan, lei hy 't hoofd in den fchoot, en verzogt Koning Karei, op de knieën, om de Vrede, die hem niet vergund werdt, dan onder deeze Voorwaarde „ dat hy het Verbond met Engeland „ verlaat en zou.' Ook moest de Oppermagt „ over Graave aan Brabant afgeftaan wor„ den (O-" [
Richard de II. zag zig dus, binnen weinig tyds, verfteken van de hoop der voordeelen, die hy zig van het Bondgenootfchap met den Hertoge van Gelder beloofd hadt. Hy was, ondertusfchen, in de noodzaakelykheid, om zig, tegen Frankryk, door magtige Vrienden, te fterken. In 't jaar 1382, hadt hy zig reeds in eene Onderhandeling met Hertoge Albrecht begeven, die egter, voornaamlyk. op den Koophandel fchynt gezien te hebber (7). Nu, in 't jaar 1388, was 'er eene diergelyke Onderhandeling op het tapyt Cu). Doch 't blykt niet,en 't is ook niet waarfchynlyk, dat Hertog Albrecht zig tot eene verbindtenis tegen Frankryk heeft laaten beweegen; fchoon men al vermoeden mogt, dat Richard hei hierop hadt toegelegd.
Ter-
fO Froissart Vol. III. Ch. CXXX. p. 315. f O Act. Publ. Angl. Tom. 1IL P. III. p. 145. • <«; Aft. Publ. Angl. Tom. UI. P. IV. p. 3.
WlLLSM
v.
Onde-handelingen van Richard den II. met Hertoge Albrecht.



320 VADERLANDSCHE XL Boek;
Willem V.
XVI.
Dood van Wil lem den V. 1389.
Terwyl deeze Onderhandelingen met Engeland duurden, en waarfchynlyk in Grasmaand des jaars 1389 , overleedt Hertog Willem, te Quesnoi in Henegouwen, alwaar hy bewaard werdt. 't Is waar, dat fommige Historiefchryvers zynen dood, in't jaar 1377 (j>), of 1379 00, plaatfen. Doch alzo men "veele Brieven van Hertoge Albrecht vindt, gegeven na het jaar 1379, en zelfs tot in het jaar 1388 toe (V),in welken hy zig nog Ruwaard noemt: en geenen van dien tyd, in welken hy den naam van Graave draagt; zo befluit men, niet zonder grond, dat Hertog Willem langer geleefd moet hebben , dan fommige Kronyken melden: ten ware men wilde vermoeden, dat de Landzaaten, elf of twaalf jaaren na Willems dood, gewagt hebben, eer zy Albrecht tot Graave inhuldigden : voor welk vermoeden egter, myns weetens, geen fchyn van reden is. En nog te minder, om dat eenige Schryvers der vyftiende eeuwe Willems dood, uitdrukkelyk, in Grasmaand des jaars 1388 [dat is, volgens den ftyl van den Hove, 1389] ftellen (3).
Her-
(y1) Joann. a Leybis Libr. XXXL Cap. 29.
(w) Meyerus ad annum 1379. ^Egidius de Roya ad annui»
1379- ^ (.rl Zie Handv. van Amft bl. 6, 7. Screvelius Haarl. bl,
239' «4-
(3) Vëldenaar. ftelt (bl. 94.) Willems dood op' ten vyften dach van Aprille 1388. In de Latynfche Uitgaave zyner Chronyke, (in Matthsc AnalcEl. Tom. V. p. 574), ftaat den negenden April \f. IduS Abrilis.'] De Goudfche Chronyk heeft (bl. 112.) den wftienden April des jaars 1388. Wie den dag wol
he>-



XL Boek. HISTORIE. 321
Hertog Albrlcht, na zyns Broeders dood, door de Edelen en Steden, tot Graave inge huldigd zynde, hieldt zich doorgaans in Holland, in den Haage, op. Hier was hem, in 't jaar 1386, zyne Gemaalin, Margareet, dooiden dood ontvallen: en federt hadt hy groote genegenheid getoond tot Aleid, Dogter van Jan van Poelgeest, die hy ten Hove onderhield (y): doch deeze gemeenzaamheid was oorzaak van veel onrust in 't Land: waarvan wy nu een kort verflag doen moeten.
Aleid was jong en bevallig, en wist den Hertog, die nog in de kragt van zyn leeven was, dermaate te believen, dat.zy, in korten tyd, byna alles ten Hove naar haaren zin befchikte. Eenige jaaren verliepen 'er, binnen welken, alle gunften byna, door haare bemiddeling, van den Hertoge moesten verkreegen worden. De Kabbeljaauwfchen geraakten, door haar toedoen, meer en meer in *| bewind. Zy zelve verkreeg, in de Lente des jaars 1390, eene Lyfrente van driehonderd franken 's jaars en andere gunften van den Hertoge (yy~). Zeer itak dit den Hoekfchen Edelen;
(jO Joann. a LeTdis Libr. XXXI- Cap. 37. (jy~) Mieris Charterb. III. Deel, bl. 552.
hebbe, weet ik niet; doch dat men het jaar 1388, naai den ftyl van den Hove, volgens welken,'t jaar met Paafchen begint, voor 1389, moet neemen, is hieruit ti befluiten, dat men een' Brief van Albrecht vindt, gege ven den twintigften Augustus 1388, en nog een', gege ven den dertigften January 1388, dat is, naar den fty van. den Hove, dien Albrecht altoos volgt, 1389: ii welke beide Brieven, hy zig nog Ruwaard noemt. Zit ScRtvELius Haarl. bl. 239 en 14. Paafchen nu viel in't jaar 1389, op den agtticnden April, tot weikei dag toe,men nog 1388 fchreef: gelyk Veld.eu;wr es di tioudfche Chronvk zullen gedaan hebben, lil. Duel. * X
Albrecht. . Albrecht wordt tot Graave ingehuldigd.
Aleid van Poelgeest, in den Haage, omgebragt.
1 1
L



322 VADERLANDSCHE XI. Boek.
Al-
8r.e.cut.
len, die te vooren 't oor des Hertogs plagten te hebben, in den krop. Vooral fpeet het den Graave van Oostervant, Zoon van Hertoge Albrecht, die, zelf brandende van begeerte, om deel aan de Regeering te hebben, Jongkvrouwe Aleid het minfte befchik over 's Lands zaaken misgunde, en daarenboven , met leedwezen zag, dat zyn Geflagt, door de onbetaamlyke verkeering zyns Vaders met haar, onteerd werdt. Zyne Vrienden , de Hoekfche Edelen , voedden in hem den haat, dien hy Aleid toedroeg, tot zo lang, dat hy en zy eenpaarig beflooten, haar van kant te helpen. De nagt tusfchen den eenen■ twintigften en twee-entwintigften van Herfstmaand des jaars 1390, werdt hiertoe waargenomen. De Jongkvrouw, op 't Hof in den Haage, door eenige gewapenden, overvallen zynde, werdt, met verfcheiden' wonden, afgemaakt. IVillem Kufer, 's Graaven Hofmeefter, die haar befchermen wilde, fchoot 'er, insgelyks, 't leeven by in. De moorders verzuimden geenen tyd, om terftond den Haage en vervolgens het Land te ruimen (z). De Graaf van Oostervant, door wiens beleid, de moord gefchied was, bleef egter nog eenigen tyd hier te Lande, 't Blykt, dat Filips,Zoon van Hugo de Bloote, onder anderen, aan deezen moord handdaadig geweest is. Men vindt, dat hy, eenige jaaren hierna (4), in den Haage, in 't openbaar, een' voetval heeft moeten doen, om zig,naar Landsgebruik, met
de
(2) Joann. a Leydis Libr, XXXI. Cap. 42. Veldenaax il. 95-
(4) In 't jaar 1413.



XI. Boek. HISTORIE. 323
de maagen van Jongkvrouwe Aleid, te verzoenen
Hertog Albrecht, ongetwyfeld zeer gefloord over deezen moedwil, fchynt nogtans geen' haast gemaakt te hebben, met het opzoeken en ftralfen der hoofdaanleideren. Koenraad Kufer, Vader van den vermoorden Graafiyken Hofmeefter, hieldt, ondertusfchen, zo lang by Hertog Albrecht aan om regt , dat hy een befluit nam, om de Hoekfche Edelen, die zig, door hunne vlugt, verdagt gemaakt hadden, openlyk in te daagen. Vierenvyftig waren 'er ten Lande uitgeweeken: en onder deezen waren de voornaamften, Filips, Burggraaf van Leiden, Dirk, Heer van Asperen , met zynen Zoon, de twee jongfle Broeders van de Lek, Henrik, Burggraaf van Montfoort, Jan, Heer van Heemftede,Filips van Polanen en de Heer van Duivenvoorde. Geen een van allen verfcheen op de indaaging: waarop zy geoordeeld werden, leeven en goed verbeurd te hebben. De Graaf van Oostervant ondernam, voor de gevlugten, by zynen Vader, genade te fmeeken. Doch de Hertog weigerde hem gehoor. In 't jaar 1394, gaf hy een Plakaat uit, waarby „ alle Onderzaaten van Holland ,, en Zeeland vryheid kreegen, om zulken , „ die iemant binnen den Lande vermoord „ hadden, te mogen doodflaan, waarze hen „ vonden, zonder tegen den Graave, of iemant „ anders, tot eenige betering, gehouden te , zyn Met welk Plakaat, zo men wil,
be-
(a) Goudlelie Chron. H. 119. Zie vooral Mieris Charteib. IV. Deel, bl. 548, 250. (Jr) Zie ét Plülwat by Boxhorn op Veldenaar w. t".
x ü
Albrecht.
Onlusten hier uit ontftaan.



324 VADERLANDSCHE XI. Boek.
Albrecht.
XVII.
Graat* Willem ■vlugt ui den Haage.
I393-
bedektelyk, op de moorders van Jongkvroii' we Aleid gezien werdt. Ten zelfden tyde , kreegen de Baljuwen en Geregten , immers die van Woerden en Oudewater , bevel, om de ballingen, die, ter oorzaake van Willem Kufers dood, voorvlugtig geweest waren : doch zig, nu en dan, wederom in Holland vertoonden, te vatten, waar zy dezelven konden aantreffen (Y).
Ondertusfchen, begon de Graaf van Oostervant, dagelyks, nieuwe tekenen van ongenoegen in Hertoge Albrecht, te hemwaards, ' te befpeuren. Des hy met reden bedugt werdt, dat men hem laagen leggen, en in hegtenis neemen mogt. Hy befloot dan, in 't jaar ■ 1393? den Haage te ruimen, en zig te begeeven naar het Slot te Altena, welk, met de Heerlykheid, in 't jaar 1332, door den Graave van Kleeve, aan Willem den III, verkogt geweest zynde , hem eenigen tyd geleeden, door zynen Vader , opgediaagen was (JT).
Oostervant hadt zo dra het Hof niet verlaaten, of de Kabbeljaauwfche Edelen, met naams Jan, Zoon van Otto , Heere van Arkel, die, federt het jaar 1389, het Ampt van Stadhouder over Holland, Zeeland en Friesland bekleed hadt (Y)i begonden Hertog Albrecht, tegen zynen Zoon, op te ftooken, hem van eenen ilinkfchen toeleg tegen zyns Vaders Regeeringe verdagt maakende.
Men
(Y) Handv. van Oude water. M. 'co.
{/; ]uann. a Leydis Libr. XXXI. Cip. 47, Oude OntV. Reek. by Matth. Analcél 7urn. V. *>. 574. {jj Jwamn. a Leydi» L',ii. XXXI, Cap. 4».



XI. Boek. HISTORIE. 325
Men verzuimde ook niet, hem den moord van Jongkvrouwe Aleid te wyten, en zyne tusfchenfpraak, voor de gevlugte Edelen, te doen aanmerken, als een bewys, dat hy deel aan derzelver misdaad gehad hadt. Kortom, men blies den Hertoge de ooren zo vol, dat hy een befluit nam, om zynen Zoon, op het Slot te Altena, te belegeren, en, 't kostte wat het wilde, het Land te doen ruimen.
Omtrent deezen tyd, fchonk hy de Heerlykheid van Voorne en de Stad Briele, hem, met het overlyden zyner Nigte, Vrouwe Magteld van Voorne, aanbeftorven, aan zynen tweeden Zoon, Jan (ƒ}-' welken men vindt dat ook Heer van Woerden en Gooiland geweest is (g). En veelligt mag men het bewyzen zulker gunften aanmerken als een zigt"baar blyk van het ongenoegen, welk hy, tegen zynen oudften Zoon, Willem, opgevat hadt. Jan was tot den Geestelyken ftaat gefchikt geweest, en reeds in 't jaar 1390, wanneer hy naauwlyks zestien jaaren bereikte, na 't affterven van Arnold van Hoorn, Bisfchop van Luik , tot zynen Opvolger verkooren (h); doch nog niet door den Paus bevestigd, waarom hy den naam van Bisfchop nog niet voerde. Het ongenoegen tusfchen zynen Vader en oudften Broeder vernomen hebbende, en zig daaruit merkelyk voordeel voor zig zeiven beloovende, hadt hy zig herwaards begeven, en allengs-
kens
Cf) Privil. van den Briel en Voorne bl. 49.
(g) Handv. van Weesp enz. bl. 4. Hand. van AmU. II. 17»
19.
(fi) Joann. a Leydis Libr. XXXI. Cup, 41.
X 3
At-
BRECHT.
De HeerlykheidyanVoor11 e aan Jan van Bei'eren gefchonken.1394-



32f5 VADERLANDSCHE XI. Boek.
Al-
b&echt.
't Slot te Altena doorHer tog Albrechtbernagtigd.
kens eenigen weerzin in den Geestelyken ftaat begonnen te vertoonen. Veelligt hoopte hy de gunst zyns Vaders en der Landzaaten, door den tyd, zo verre te winnen, dat hy zynen Broeder voorgetrokken, en tot zyns Vaders Opvolger verklaard mogt worden, 't Vervolg deezer Historie zal ons doen zien , hoe hy zig, eindelyk, nog voor Graave van Holland heeft doen erkennen.
Ondertusfchen hadt Hertog Albrecht Heirvaart befchreeven, en zig, in perfoon, met een leger, te fchepe, naar Gorinchem begeven. Van daar trok hy voort op JVoudrichsmi, en floeg zig terftond voor 't Slot te Altena neder. Graaf Willem was, op 't verneemen van de aankomst zyns Vaders, naar 's Hertogenbosch geweeken, en hadt de bewaaring van 't Slot eenigen zyner vrienden toevertrouwd. Hertog Albrecht beftormde het, onder anderen, met grof gefchut, dat nu gemeener begon te worden, zo hevig , dat de belegerden het, binnen kort, by verdrag, opgaven, meer niet dan lyf en goed vry bedingende. Het Slot werdt, op twee groote Toorens na, ten gronde toe, geflegt. De Sloten der gevlugte Hoekfche Edelen werden , omtrent deezen tyd , ook aangevallen. Koenraad Kufer, die, om het vermoorden zyns Zoons, meer dan iemant, met haat tegen de Hoekfchen ingenomen was, rukte, op bevel van Hertoge Albrecht, voor de Sloten ffodenpyl, Duivenvoorde, Zandhorst, Heemfte'ie, IVarmond en Paddenpoel, die allen bernagtigd en vernield werden.
De Graaf van Oostervant, zig in 's Hertoge



XI. Boek. HISTORIE. 327
genbosch niet langer veilig agtende , week , met eenigen zyner vrienden, naar Frankryk. Terwyl hy zig hier ophieldt, voorzag Willem Eggert, een ryk Amfterdamsch Koopman , hem van de noodige penningen. Oostervant erkende dit, toen hy naderhand Graaf van Holland geworden was; Hellende Eggert tot Thefaurier of Rentmeester van Holland (0 aan, en hem verlof geevende, om, in zyne Heerlykheid van Purmer, een Slot te ftigten, welk het beginfel aan de Stede Purmer ende gegeven heeft: van welke hem de hooge Heerlykheid werdt opgedraagen. Eggert overleefde zynen weldoener geene twee maanden en werdt, te Amfterdam, in de St. Katharynen- of nieuwe Kerke, gedeeltelyk door hem geftigt, begraaven, op den vyftienden van Hooimaand des jaars 1417 (/).
De Graaf van Oostervant vertoefde aan het Franfche Hof, tot in 'tjaar 1395 f»: wanneer 'er iets voorviel, welk aanleiding gaf tot de verzoening van Vader en Zoon.
Na de ongelukkige dood van Graave Willem den IV, die, in 't jaar 1345, in Friesland, fneuvelde, hadden de Friezen hunne lang gewenschte vryheid genooten , zonder van de Hollandfche Graaven ontrust te wor. den. De Steden werden door haare Wethouderfchap, het platte Land en de Dorpen, door de Edelen,Grietmannen genoemd, geregeerd :
(T) Zie een' Brief van Ao. i4'5 by Matthaïus de Jure Gladii Cap. V. p. 38. en Handv. van Kennemerl. bl. 46. fJO Joann. a Leydis Libr. XXXI. Cap. 30. (I) Regeer. I yst van Amlt. op de jaaren 1414 en 1417. (^30 Joahn. a Leydis Libr. XXXl. Cap. 4Ü.
X4
Albrecht.
XVIII.
Gelegen, beid tot den FriefchenOorlog.



3*8 VADERLANDSCHE XI. Bosfc
At-
SRECI1T.
Tweefpalt der Vetkoopers en Schieringers.
geerd: welke laatlten ook, gelyk de Hollandfche Edelen, vaste Sloten bewoonden (n), en behalve van 't Keizerryk , van niemant geagt wilden worden af te hangen. Willem de V. hadt, zo lang hy zyner zinnen magtïg was, werks genoeg gehad, om de rust in Holland te heritellen, en Albrecht was zo groot een liefhebber van de Vrede, dat menhem, in den tyd van zesendertig jaaren, welken hy,tot hier toe,geregeerd hadt, nog in geenen Oorlog van belang hadt ingewikkeld gezien. Niet ligt zou hy dan Friesland beoorloogd hebben, zo de tweedragt der Friezen zelve hem hiertoe geene aanleiding gegeven hadt (ö). Doch, omtrent op denzelfden tyd, als Holland, door de Hoekfchen en Kabbeljaauwfchen, en Gelderland., door de Hekerens en Bronkhorften, beroerd werdt , ontftondt, in Friesland, de tweefpalt tusfchen de Vetkoopers en Schieringers, die, uit geringe beginfels gereezen zynde , eindelyk oorzaak van het volflaagen verlies der Friefche vryheid geworden is. De Vetkoopers waren de edelfte en aanzieplykfte Geflagten: de Schieringers beftonden, meestal, uit gemeener luiden. By beiden hadden zig eenige Kloosters gevoegd, die 't vuur van den onderlingen twist wakker hielpen aanblaazen. In 't jaar 1361, werdt 'er een Landdag te Groningen gehouden, op welken, door Gemagtigden uit Friesland ter wederzyde van de Lauwers
en
(tt) Landdag, der Sataton van Fritsl. by Van der Schel~> lino Tiendrecht II. Dat. bl. a.
e») KGr.p.r.iK Benincha Hift. van Oostfr. fJeek I. CV/1. CLXX1V. bl. iói.



XI. Boek. HISTORIE.
sip
en uit Groningerland, beflooten werdt, de Vrede te bewaaren, en de onderlinge vryheid te verdedigen (ƒ>). Doch zulke befluiten werden kragteloos gemaakt, door de drift der twee partyen. Okko ten Broeke of van Broekmeer , een Friesch Edelman, wiens goederen, aan de overzyde van de Eems, en ook in Friesland en Groningerland, gelegen waren, in eenen twist tegen eenige andere Edelen, te kort gefchooten zynde, trok, in't jaar 1381, naar Holland, om Hertog Albrecht te beweegen, dat hy hem hulp toefchikte. Ten zelfden tyde, droeg hy den Hertoge alle zyne goederen op, dezelven wederom van hem ter leert ontvangende Albrecht, die toen om-
handig vernam, hoe 't in Friesland gefchaapen ftondt, fchynt, van dien tyd af, toeleg gemaakt te hebben, om den Friezen den oorlog aan te doen. 't Liep egter aan, tot in 't jaar 1395, eer hy zig hiertoe met ernst gereed maakte. Het voorwendfel was de ongelukkige dood van zynen Oom, Willem den IV 'r tot nog toe ongewrooken: doch de waare reden, zyne begeerte om zyn gebied uit te breiden, en Friesland, waarop hy een gegrond regt oordeelde te hebben, geheel onder zyne magt te brengen: waartoe hem nu de verdeeldheid der Friezen goede gelegenheid gaf.
Doch terwyl hy vast van alle kanten, zelfs uit Frankryk en Engeland, volk zogt te verzamelen, bevondt hy, dat het hem aan een
be-
fjO Ubb. Emm. Libr. XIV. p. 200, 206. ■ 1 (q) Mieris Chartèfb. UI. Deel, Bl, 3C0. Ubb. Emm. Libr. XV- p, 21,
X 5
bkecht.



330 VADERLANDSCHE XI. Boek.
Albrecht.
Verzoening vat denGraa ve van Oostervant me Hertog Albrecht 1395-
Albrech verzamelt eer Leger u Eaich uizen.
bekwaatn en aanzienlyk Legerhoofd ontbrak, wien hy de zorg vat) deezen togt, grootendeels, mogt bevolen laaten.
In deeze omftandigheid, wil men, dat de 'Graaf van Oostervant, die, in Frankryk, befchimpt werdt, dat hy zyns Oudooms dood zo lang ongewrooken liet, zynen Vader heeft
■ aangebooden, door het bywoonen van den Friefchen togt, de fmet van 't bedreeven
'kwaad te willen uitwisfchen, indien hy, hier. door, zyns Vaders gunst herwinnen kon (r). Doch anderen melden, dat Graaf Willem, Hertoge Albrecht verlof verzogt hebbende, om eenen Krygstogt naar Hongarye, onder Jan van Bourgondie, Zoon van Hertoge Filips, by te woonen ; van hem vermaand werdt, veeleer naar Friesland te trekken, om zyn Vaderlyk erfgoed, welk hem, door de wederfpannigheid der Friezen, onthouden werdt, te bemagtigen (j). 't Zy hoe 't wil, Graaf Willem kwam, voor't einde des jaars 1395, van verfcheiden' Hoekfche Edelen verzeld, wederom in Holland, en verzoende zig volkomenlyk met zynen Vader. Ook werden de Hoekfche Edelen wederom in de gunst des Hertogs herfteld (_ss~).
■ In 't midden van den Zomer des volgenden jaars, werdt het Leger van Hertoge Albrecht,
; te Enkhuizen, byeen verzameld. Behalve de Landzaaten, die van allerlei Krygsgereed. fchap behoorlyk voorzien waren (7), kwamen
hier
Cr*) Joann. a Lpydts Libr. XXXI. Cap. 50. O) Froissart Vol. IV- Ch. LXVIII. p. 204, (ss) Zit Mieris Chartert). III. Deel, hl. 582,600,601,603, 607, 627, 628.
Ct) Charterb. SI. S. hy Van Loon Aloud. Regeer. IV. Deel, hl. 370, 37"-



XI. Boek. HISTORIE. 331
hier ook Franfche, Engelfche en Duitfche benden te hulpe. Het Huwelyk van Richard den II, Koning van Engeland, met Izabelle, Dogter van Koning Karei den VI. van Frankryk , en het Beftand, dat hierop gevolgd was, hadt de rust tusfchen de twee Ryken herfteld, en Hertoge Albrecht, die te vooren reeds naauw met Frankryk verbonden geweest was, de handen ruim gelaaten, om zig ook met Koning Richard te verbinden (Y). Uit kragte deezer Verbindtenisfen, waren hem Franfche en Engelfche hulpbenden toegefchikt. Uit Duitschland, fchynt men hem, als een Lid van 't Ryk, wel te hebben willen helpen verkrygen, 't gene zynen Voorzaaten , door de Duitfche Keizers, was afgeftaan. De Franfchen en Engelfchen waren te fchepe (5), de Duitfchen te lande aangekomen. Onder de Franfchen, waren, behalve den Admiraal yan Frankryk, de Graaven van S. Pol en van Namen. De Engelfchen Honden onder 't bevel van den Graave van Kornwal en eenige anderen. Onder de Landzaaten, bevonden zig Filips van Wasfenaar, Burggraaf van Leiden, Jan van Brederode, de Heer van Afperen en andere Hoekfche Edelen (V). Van de Zeeuwfchen, kwamen Floris en Nikolaas van Borfelen, Filips van Kortgeene, en veele ande
ren
00 Aft. Publ. Angl. Tom. I1T. P. VI. p. 101. (iO Joann. a Leydis Libr. XXXI. Cap. 51.
(5) Om de Engelfchen af te haaien, en eerst te Vlis fingen en te Arnemuiden te brengen, hadden die vat - Zierikzee vyfentwintig fchepen moeten leveren. Charterboek M. S. by Van Lson, Aloude Regeer, van Hel land\N. Deel, bh 378,
Albrecht.
1



33i VADERLANDSCHE XL Boei?;
At-
SIIECHT.
Steekt over naai de FriefcheKust.
ren. De Hollandfche en Westfriefche Steden, met naame Amfterdam (w) en Hoorn (V)\ trokken, insgelyks, uit, om den togt by te woonen, of beweezen, op andere wyzen, hulpe. Uit Henegouwen, alwaar Hertog Albrecht de drie Staaten des Lands byeen geroepen, en de noodzaakelykheid van den Friefchen togt vertoond hadt, was onderftand in geld gekomen, tot eene forame van dertigduizend guldens toe. Daarenboven vervoegden zig een goed getal van Henegouwer Edelen by 't Leger (3/): welk dagelyks aangroeide.
De vyftiende dag van Oogstmaand was gefchikt, om naar de Friefche Kust over te fteeken. Doch men hadt eenige dagen gefleeten met wagten naar de Franfchen, die laatst aangekomen waren: binnen welken tyd, de Hollanders een hevig gefchil kreegen met de Engelfchen: waarin, de laatlten veel te kort fchooten. De Graaf van Oostervant herftelde egter, gelukkiglyk, de rust onder de Bondgenooten. De Franfchen, kort hier na, geland zynde, ging het vereenigd Leger fcheep op Zondag , den twee-entwintigften van Oogstmaand; met eene zeer gunllige gelegenheid, en in goede orde, koers zettende naar de Kuinder, alwaar de landing gefchieden zou (6).
De
Haurlv. van Amft.. bl. 12. f X) Ilandv. van Hoorn. bl. P5.
fy) Froissart Fol. IV. Ch. LXXV. LXXVI. p. 217-222.
(6*) Volgens het verhaal onzer Kronyken, was de Vloot vierduizend groote en veertig kleine Schepen fterk, Joans. a Leydis Lil»: XXX L Cap 51. Doch



XL Boek. HISTORIE. 333
De Friezen, by tyds kennis gekreegen hebbende van de toerustingen van Hertoge Albrecht , en dat dezelven op hen gemunt wa ren, hadden ook by tyds getragt, zig in ftaat van tegenweer te ftellen. In de Lente deezes jaars, hadden zy een Verbond gemaakt, met fredrik van Blankenheim, die Floris van Wevelikhoven, in 't jaar 1393* in 't Bisdom van Utrecht, opgevolgd was (2), en zig, in 'j volgende jaar, van 't Slot te Koeverden,in'1 Land van Drente, door zyne Voorzaaten . aan de Heeren van Bronkhorst, verpand, meefter gemaakt hadt (a). De Friezen, die ongaarne den Bisfchop, te gelyk met den Graa ve van Holland, te vyand hadden, bewooger Fredrik tot een Verbond, welk, in Grasmaand, getekend werdt, en deeze Voorwaarden behelsde: „ De Bisfchop beloofde duyfem „ jaer ende dagh eene vaste vrede te zul Ier „ houden, met de Landen van Stellingwerf. „ Schoterwerf, Upfaterland, Dodingwerfftal „ Oo/lerzee en de gemeene Friezen, en de ge
„ ree
( z~) Ioann. a T.eydts Libr. XXXÏ. Cap. 45 & 46. (a) ld. eod. Libr. Cap. &*■).
uit naauwkeuriger aantekeningen blykt, dat de Holland fehe en Zeeuwfche Steden alleenlyk ontbooden waren om de volgende Schepen te leveren. Zierikzee 25 Haarlem 150. Rotterdam 45. Schiedam 25. Goud: 40. Dordrecht 25. Alkmaar 26. Hoorn 25. Aker floot 10. Amfterdam, behalve de groote Schepen , 50 Ivrkhuizen 26. Naarden 22. Charterb. M. S. by Va; Loon Aloude Regeer. IV. Deel.bl. 378. Buitentwyfel zyn deeze meest kleine Schepen geweest. Andere oud Schryvers fchynen 't getal der Hollandfche manfehapal leen wel op dertigduizend te begrooten, en zeggen, da >r de Stad Haarlem twaalfhonderd van geleverd had' Froissart Fol. IV. Ch. LXXVII. p. 323.
Albrecht.
De Friezen fluiten een Verbond met den Bisfchop van Utrecht,
.
t
1
t
t



334 VADERLANDSCHE XI. Boek.
At.-
BRACHT.
Zy berinnenzig te
„ reezen' gefchillen, naar inhoud der oude „ Bisfchoppelyke Vredebrieven, te zullen af„ doen. Üie van Drente en Groningen zou„ den hun oud Landregt blyven behouden, en Drente met geene andere Sloten bezwaard " worden, dan dat van Koeverden: 'twelk ook „ niet fterker zou mogen gemaakt worden, dan „ het toen was: noch buiten raade des Lands „ van Friesland en van Drente, aan eenigen „ Amptman worden toevertrouwd. De Bis„ fchop verbondt zig, geen vreemd Krygs„ volk, door Koeverden of Drente, te zullen „ laaten trekken, om Friesland of Gronin„ gerland te befchadigen." Dit punt zag, waarfchynlyk, op de hulpbenden, die Hertog Albrecht uit Duitschland verwagtte. Wyders verbondt zig de Bisfchop om „ den Hertogs „ van Holland, of anderen uitheemfchen Hee„ ren, die Friesland den oorlog mogtenwillen aandoen, geene hulp te zullen bewyzen, „ noch doortogt, door 't Stigt van Utrecht, „ te zullen vergunnen." Deezen waren de voornaamfte punten van 'c Verbond, welk, van 's Bisfchops zyde, door de vyf Utrechtfche Kapittelen, door de Stad Utrecht, en door vier andere Stigtfche Steden, Amersfoort, Deventer, Kampenen Zwol, bezegeld werdt (b\ Men kan 'er eene der redenen uit afnemen, om welken, Hertog Albrecht den togt op Friesland,niet te lande,door 't Stigt,maar te water ondernomen heeft.
De Friezen, zig dus van de gunst des U-
trecht-
f» Cliarta Frulerici Epife. in Matth/EI Not. ai Anonymi



Xï. Boek. HISTORIE. 335
trechtfchen Bisfchops verzekerd hebbende, overwoogen,federt,op eenen algemeenenLanddag, hoe men den inval des vyands best keeren, of vrugteloos maaken zou. De meesten oordeelden, dat men hem, zo dra hy geland was,met alle magt, te keer moest gaan.Liever •wilden zy, gelyk fommigen Opraken, vrye Friezen Jlerven,dan eenen uitheemfchen Heere dienen , of onderworpen zyn. Een der voornaamfte Edelen, Juwo Juwinga genoemd, riedt egter, „ dat men den vyand geenen tegenftand doen „ zou; maar vredig laaten landen, terwyl men, „ binnen de fterke Steden en Sloten, ver„ fchanst bleeve. Hy hieldt zig verzekerd, dat „ zoo talryk een Leger, welk wel op hon„ derdduizend man gefchat werdt, binnen „ kort, genoodzaakt zou zyn, van zelf, het „ Land te ruimen, en dat men, boven de „ vernieling van tien of twaalf Dorpen, geen „ kwaad te dugten hadt. Daar men, in ge\, ringen getale, flag leverende, groot gevaar „ liep van te kort te fchieten." Doch deeze jaad geviel den meesten niet. Men bleef by 't genomen befluit.
Dertigduizend man werdt 'er byeen gerukt, en, in drie gelyke hoopen, gelegerd, agter eenen dyk,nier verre van de plaa's,alwaar de Landing verwagt werdt. Vol moeds was dit Volk wel; doch zeer (legt gewapend. Weinigen zag men 'er, die een yzeren harnas aan 't lyf hadden. De meesten behielpen zig met lederen kolders, of met rokken van grof Lalt en, zo als men, ten dien tyde, tot Paardenkleeden gebruikte. Het Hollandsch Leger
was,
Albrecht.
weer te ftellen.
Hunne Magt er, Legering.



33<S VADERLANDSCHE XI. Boe*.
Albrecht.
Landing van Hertog Albrecht.
Stoutheid van een
Friesch Vrouwmens ch.
De Friezen wor den geflaagen.
was, daarentegen, van wapenen zo wel als van anderen voorraad, behoorlyk voorzien.
Hertog Albrecht landde, op den vierentwintiglten van Oogstmaand,aan de Friefche Kust, in 't gezigt der Friezen, die zesduizend man vooruit gezonden hadden, om den vyand de Landing te beletten, of ten minften den dyk, die de Legers van een fcheidde, tebefchermen. Heteerfte mislukte, en eerlang ook het laatlle. Een Friesch Vrouwmensch, de Hollandfche benden, die vast ontfcheept werden, te gemoet loopende, hadt de ftoutheid van hun onbefchaamdelyk haar agterfte toe te keeren, en te roepen, dat zy daar hunne welkomst haaien konden. Door welke onguurheid, de onzen zo zeer getergd werden ,dat zy,terftond, met gtfpanncn booge, op de Friezen aantrokken. Eerst deeden zy eenen zwerm pylen affnorren op de onbezonnen Vreuwe, die, hierdoor,ter aarde geveld., voorts, met handgeweer, afgemaakt werdt. Toen dreeven zy de Friezen van den dyk, ' na een hevig gevegt, en verfchansten zig op denzelven. De volgende dag werdt belteed, om het Leger in ilagorde te ftellen; doch 's daags daar aan, viel 'er een bloedige Slag voor, in welken, de Friezen de nederlaag kreegen.* en met zwaar verlies op de vlugt gedreeven werden. De Heer van de Kuinder, in wiens gebied de flag voorviel, hadt zig, nevens zyne twee Zoonen, te vooren al, aan Hertoge Albrecht onderworpen , en hielp hem nu zyne Landsluiden beftryden. Sedert, volgden Vader en Zoonen den Hertog naar Holland, alwaar zy, veele jaaren, by hem, en zvnen
Zoom



XI. Boek. HISTORIE.
337
Zoon en Opvolger, Willem, wel gezien ge weest zyn. Men wil, dat 'er niet meer dan vyftig Friezen, in deezen flag , gevangen genomen werden 5 alzo de meesten zig liever lieten doodilsan, dan dat zy zig overgegeven zouden hebben, 't Woord van liever een vrye Fries te villen flerven, dan zig eenigen Heere te onderwerpen was hun in den mond beftorven. Geweldig was, derhalve, de flagting onder de Friezen. Het overwinnend Leger trok, federt, het gantfche Land door, bemagtigde de meeste Steden en Sterkten , en ftak den brand in een goed getal Dorpen. Vyf weeken duurcle dit woeden: geduurende welken tyd, de Hertog zig doorgaans in 't S. Odulfs Klooster te Staveren ophieldt. De Friezen fchooten, gemeenlyk, te kort in de fchutgevaarten, die, van tyd tot tyd, voorvielen. Eens gebeurde het egter, dat een hoop Engelfchen, een ftuk wegs Landwaards ingetrokken zynde , door eene menigte Friezen omfingeld, en ter naauwer nood, door de Delftfche Poorters, die deeze gelegenheid gaarne waarnamen , om 's Hertogen gunst te herwinnen, gered werdt. Hertog Albrecht, eindelyk, den winter op handen, en den meesten voorraad der Friezen verteerd ziende, zondt goed wederom fcheep te gaan,en , naar Enkhuizen, van waar hy afgefteken was, te rug te keeren. Hier fcheidde het Leger. De hulpbenden, betaaling der bedongen' Soldye bekomen hebbende, trokken, nog voor den winter, naar huis (V).
Hert^O Froissart Vol. IV. Ch. LXXVIL p. Sla. Jeijfrw. a JLeydis Lil»: XXXI. Cap, 51.
111. Deel. %
Albrecht,



33» VADERLANDSCHE XI. Bom..
Al-
XIX.
Öpftarid der. Frie zen.
1398.
Hertog Albrecht hadt zig, voor zyn vertrek uit Friesland, van de Friezen (d), en van de Groningerlanders, of liever van de Vetkoopers partye onder hen (V), tot Heere doen aanneemen. Zelfs was 'er eene fchikking gemaakt op 's Lands Regeering, die aan veertien Perfoonen, zeven van 's Hertogen zyde, en zeven van wege 't gemeene Land te kiezen,. (taan zou (f). Ook hadt Hertog Albrecht 't Lyk van Graave Willem den IV, uit het Graf in Oudenklooster, doen ligten, en met zig te rug gevoerd (g). Dus fcheen hy dan zyn oogmerk bereikt, Graaf Willems dood gewrooken, en Friesland aan zyn gebied onderworpen te hebben.
Doch daar verliep weinig meer dan een jaar, of hy zag zig op nieuws genoodzaakt, de wapenen tegen de Friezen te voeren. Om hén in toom te houden, hadt hy, ten kosten der Holiandfehe Steden (7), bezetting gelegd, onder anderen, in Staveren. De Burgcry, dit jok ongewoon, fpant, in 't jaar 1398 , farnen, overvalt de bezetting en dryftze ter Stede uit (h~). 't Zelfde was ook aan andere
Ca") Zie het Verdrag en de Huldcbriev. in SiCK* Beningha Chronickel in Bjioukrii Anal. Medii Sivi p. 407, "417, 418.
(e) Joann. de Lemuege Cfiron. van Groningerl. bl. 7a. Reaiemejir. by Sicke Neningha Cbrpnickel. bl. 410.
(g~) |oann. a Leydis Libr. XXXt. Cap. 51. E. Beningha Hift. van Oostt'r. L Boek, Cap. CLXXIV. bl. 161.
Ch~) Joann. a Leydis Libr. XXXI. Cap. 55.
jjt) Dit blykt, uit eene Handvest van Hertog Albrecht, den agttienden van Sprokkelmaand des jaars 1399 [1400] , ten behoeve der Stad Briele, gegeven : waar hy hy erkent,-dat die Stad hem twee grooten van 'elbgetnethadi toegedaan, om te vérvul'en de onkosten, die hy hadc van de Soudenaren, welken in Staveren lagen. PriviItgien van dsn Briele en Voorne. N. Lil. bl. 50.



XI. Bomt. HISTORIE. 339
dere oorden gebeurd. De Schieringers in Groningerland, het hoofd wederom opfteekende, overvielen de Hollandfche knegten, die op 't Steenhuis te Aitzum lagen, namen ze gevangen,en wierpen ze,naderhand,in het Dam/Ier diep, alwaar ze allen verdronken. Eppo Nitterfum, die 't beleid deezer onderneeminge gehad hadt, begaf zig, federt, aan 't hoofd zyner Schieringers, naar de Stad Groningen, en floot daar een Verbond van Vereeniging met den Raad, welk het eerde is, dat tusfchen de Stad en de Ommelanden gemaakt werdt (z), die, van deezen tyd af: doorgaans, als een lighaam, vereenigd ge^ bleeven zyn. Een der punten van dit Ver bond betrof de Hollanders. Men beloofde eikanderen, dezelven, met vereenigde kragten, te keer te zullen gaan, en, ware 't mogelyk, ten Lande uit te zullen dry ven (k).
Hertog Albrecht, van den opftand der Friezen tyding gekreegen hebbende, verzamelde, terftond, een Leger te Enkhuizen, walk, onder 't bevel van den Graave van Ooftervant, naar Friesland, overftak. Jan , Heer van Arkel, Jan, Heer van Brederode, Arnold , Heer van Egmond en Ysfelftein, en veele an dere Hollandfche Edelen verzelden hem op den togt (kk~). Graaf Willem landde in de Lemmer, en trok van daar voort, door Geefterland, naai Staveren. Onder weg, verlloeg hy eenen hoof
Fiie
CO Joann. de Lemmege Chron. van Groningcil- bl. 73. (k) Egg. Beningha HUI. van Oostfr. LBoek, Cap.CL&XX hl. 165»
fi/O Mieris Charterb. III, Ded, bl. 6;o, 673, 671,67? S;8, 6?Q, .68o, 6'u, 683.
Y 2
Albrecht.
Eerfte Verbond van Vereenigingtusfchen Groningen en de Ommelanden.
De Graaf van Oostervantbedwingt de Friezen.
5



34o VADERLANDSCHE XI. Boêk;
At-
BRECHT.
Friezen, die hem den doortogt betwisten wilde; doch, met verlies van driehonderd man, op de vlugt gech-eeven werdt. Staveren, belegerd zynde, ging, by verdrag, over. De Friezen, toen aan de hand komende, fiooten wederom een Verdrag met Graave Willem , dien zy, in zyns Vaders naam, hulde deeden, en eene jaarlykfche fchatting van zes Huivers van ieder Huis belooven moesten. De Graaf, orde op de Regeering van Friesland gefield hebbende,keerde, met zyn Leger, naar Holland te rug (/). Doch twee Hollandfche fchepen , die met de ebbe aan den grond geraakt waren, werden, door d; Friezen, terwyl men 'er minst op verdagt was, tot op 't water toe, verbrand (m). Ook bleef 'er, door onweder, eene groote Kogge, met Zout gelaaden, die, door de Amiterdammers , aan den Hertoge , tegen zyn Handfchrift, geleend was, en onder bevel ftondt van Heere Gerrit van Heemskerk. De Hertog betaalde, federt, voor dit Schip , vierhonderd en vyftig Hollandfche Schilden aan de Stad: en alzo het meer waardig gekeurd werdt, verklaarde hy haar, daarenboven, vry van de Goudfche tollen (n). De uitleggers van Hertoge Albrecht hadden, den Utrechtfchen,in deezen Kryg, ook eenige fchade aangedaan, die, federt, op zestienhonderd Hollandfche Schilden begroot werdt; waar voor de Hertog hun toeftondt, vier jaaren agtereen, op hun oudTolregt, te mogen vaaren f»
*t Leede
CO Mieris Charterb. III. Deel, bl. 684. Joann. a Leïws Libr. XXXI. Cap-. 55- • _ . . .,
(m) Joann. de Lemmece Chron. van Groninger!, al. 73'
r») Handv. van Ainft. bl. 12. . , .
(<ó Brief van 11 Qttft. 1401. ty K. Burman Utr. Jaaru, i Btef, bl, 12.



XI. Boek. HISTORIE. 341
't Leedt ondertusfchen niet lang, of de Friezen ftonden, op nieuws, openlyk, tegen den Hollandfchen Gxaave op. Zy verfterkten Molkweren, met oogmerk, om zig van Staveren , dat nu den Graave getrouw bleef, meester te maaken. Oostervant was terftond gereed, om hen te beteugelen. Verzeld van Jan, zynen Broeder, den verkooren Bisfchop van Luik, en van een goed getal Hollandfche Edelen, ging hy, van Amfterdam, naar Sraveren onder zeil. Van hier, trok hy byna gantsch Friesland door, en bragt de Friezen, alomme, andermaal, tot onderwerping. De Stad Groningen zelve deedt, thans, aan Hertoge Albrecht hulde. Maar Fredrik, Bisfchop van Utrecht, zig, hierdoor, in zyn oud regt op deeze Stad, verkort agtende, belegerde haar, in 't jaar 1401; doch werdt genoodzaakt, 't beleg, na drie weeken verloops, op te breeken. 't Liep nog tot in 'tjaar 1419 aan, eer de Stad zig den Bisfchop onderwierp (p ). Graaf Willem, midlerwyl, Floris van Alkemade, Ridder, tot Landvoogd van Friesland, en Gerard van Egmond,tot Burggraaf van Staveren , hebbende aangefteld, begaf zig wederom fcheep, en na Holland Qq). Onze Kronyken verhaalen, dat hem de Hertog, kort hier na, naar Henegouwen zondt. Doch van elders blykt, dat hy omtrent deezen tyd, door Keizer Robert, opontbooden werdt, om hem, met honderd gewapenden , op 's Keizers kosten, in eenen togt naar Lombardye, te verzeilen (V). *t Zy hy
dan
Q>~) Joann. a Leydis Libr. XXXI. Cap. 50. CÓ joANN. a Leydis Libr. XXXI. Cap. 56. 00 Negotiat. Ruperti Ut. Marten. & Dbrand, Vet, Mt> auui. Turn. IV. c. 56.
Y 3
Albrecht.
Tweede Opftand, der Friezen , wederomdoor Graave Wil»em gedempt.
Zybeginnen nieuwe vyaa-



342 VADERLANDSCHE XI. Boek.
Albrecht.
delykheden.1400.
Hertog Albrecht maakt een Beflanel me hen.
dan deezen togt gedaan hebbe, of eenigen tyd in Henegouwen geweest zy; zyn afzyn gaf den Friezen aanleiding tor eenen nieuwen opftand, die met het beleg van Staveren begonnen werdt. Arnold,Heer van Egmond en Ysfelftein , en Jonkheer Walraven van Brederode werden, door Hertoge Albrecht, afgezonden, om den opftand te dempen. En zo dra waren zy niet geland, of 't beleg werdt opgebroken. De wederfpannige Friezen hadden zig ver'fchanst, in Molkweren. Brederode, aan't hoofd der bezetting van Staveren, ondernam, hen hier, op zekeren nagt, te overvallen. Doch deeze togt mislukte. Brederode zelf werdt ge. kwetst en gevangen genomen. Hy ontfnapte het egter, kort hier na, gelukkiglyk,door de agteloosheid zyner wagteren 0). Sedert, werdt 'er een beftand, voor zes jaaren, getroffen , tusfchen Hertog Albrecht en de Frie• zen (0 en Groningerlanders f», waarmede ' de wederzydfche vyandelykheden ophielden, 't Schynt, dat de Friezen, geduurende dit Beftand, Hertog Albrecht niet voor Heere erkend hebben: ook was Staveren thans de voorniamftc of eenigfte Plaats, die nog Hollandfche bezetting inhieldt. De tegenwoordige ftaat der zaaken liet Hertoge Albrecht niet toe, de Friezen verder, met de wapenen, te bedwingén. Men vindt dat dit Beftand, in 't jaar 140Ó, met Hertog Albrechts Opvolger, vernieuwd werdt (uil). De
Cs) ifüANN. a Leydis Libr, XXXI. Cap. 57. ft) Ubb. Emm. Rer. Friflc. L>br. XVII. p. 243. iu) Ecg. Beningha Hift. va* Oostfr. I. Buk, Cap. CLXXVllt bl. 164. Schwartzenbergs Friesch Charterb. I.
C"'''^'V(3"""^TZENBERGS Fdesch Chartert*. i. Deel,b!. 354j 355 = ss'5' 353-



XI. Boek. HISTORIE. 343
De zwaare kosten, jaaren agter een, gemaakt, om den Oorlog tegen de Friezen, met kragt , voort te zetten, hadden 'sLands Kasfe uitgeput. De Hertog was genoodzaakt geweest, verfcheiden' zyner heerlyke goederen hier te Lande te verkoopen, of te verpanden, en hadt zig diep in fchulden geileken. De Stad Kampen, die veel by den Friefchen kryg geleeden hadt, moest van hem fchadeloos gefield worden (uuu\ De Hollandfche Steden en verfcheiden' byzondere Perfoonen hadden jaarlykfche Renten van hem gekogt, en zig van gereed geld ontbloot, om hem te onderfteunen (V). De Steden lieten zig hiertoe te ligter bewecgcn, om dat Hertog Albrecht boven maate mild was, in het fchenken van wydluftige Privilegiën : waar door hy de gunst der Steden won. Doch nu vondt hy zig geheel buiten ftaat, om meer gelds te bekomen: 't welk hem noodzaakte de Friezen in rust te laaten. Hier kwam nog by, dat de Friezen van Oostergo en Westergo Henrik den IV, Koning van Engeland, omtrent deezen tyd, verzogten, den Graave van Holland geen' onderftand te willen toezenden, „ alzo hy, zeiden ze, eene foort van Zeeroo„ vers, * Likedelers genaamd, in zyne Sol„ dye hadt, die zy vyanden van God en van „ alle goede Koopluiden "noemden. Ookflooten zy, ten zelfden tyde, een Verbond van Vrede met de Engelfchen, welken zy zeiven, te vooren, op Zee, ook merkelyke fchade hadden veroorzaakt (V). Ongetwyfeld heeft
dit
(uuu) Mif.ris Ckarterb.'lII. Deel, bl. 718, 719. CO Handv. van Hnorn bl. 84. Handv. van Kemjein. bl. 867. OO Aci Publ. Angl. lom. IV. P. I. p. 3. Verg Eto& BeNin&jia Hift. van Oostfr. I. Boek, Cap. CCII. bU 184. Y 4
<Vl-
iRECHT.
XX.
Slegte ftaat der Geldmiddelenvan Hertog Albrecht.1400.
•Dat Is,
Gelykdeelers.



344 VADERLANDSCHE XI. Boek;
Al-
I40O.
ITy vordert Re3ceningvan Heeïe|an var Arkel,
en van jBruftyn van Her ,wyne.
dit Verbond veel toegebragt, om Hertog Albrecht te beweegen, dat hy de Friezen in rust liet. De Kryg met den Heere van Arkel , die,omtrent deezen tyd, ontftondt, verfchafte hem ook zo veel werks in Holland, dat hy van de overmeestering van Friesland moest afzien.
Tien jaaren hadt Jan, Heer van Arkel, het Ampt van Stadhouder en Rentmeester der Graaflyke inkomften van Holland bekleed, zonder, in al dien tyd, behoorlyke rekening zyner beftieringe gedaan te hebben. Albrecht, zeer om geld verlegen, vorderde hem hier toe, omtrent deezen tyd, zo fcherp, dat hy, zig gehoond ageende, voornam den Hertog openlyk den oorlog aan te doen f» Weinige jaaren geleeden (8), hadt Hertog Albrecht zynen Rentmeester over Zeeland Beoosten Schelde, Brufïyn van Herwyne (y), ook rekening afgevorderd: en hem, toen .dit agterbleef, binnen Amfterdam,vast doen houden. De Rentmeester, federt ontfnapt zynde , was geweeken naar 't Slot te Loevefiein, 't welk hem , door Hertoge Albrecht, te bewaaren gegeven was. Doch de Graaf van Oostervant hadt hem, ook van hier, naar Gelderland , zyn Vaderland, doen verhuizen , terwyl hy 't Slot overmeesterde, en drie Zoonen "van Bruftyn in zyn geweld kreeg (z> Poch de Oorlog, die, om dezelfde reden, tegen den Heere van Arkel, ontftondt, liep zo gemakkelyk, en zo fpoedig niet af.
Ar*
tx) Joann- a Lf.ydi» Lïbt. XXXt. Cf»f>- C<ó. (yj Zie Bokhorn op Rf.igrR.ii». I- Deel, bl. 452, CS!) Joann. a Lsydjs Libr. XXXII Ckip. 5V
W In 't jaar 139;.



XI. Boek. HISTORIE; 345
Arkel was van eenen trotfen en heerschzugtigen aart, en hadt, al voorheen, op eigen gezag,gelyk, ten deezen tyde, onder 's Lands Edelen, niet ongebruikelyk was, de wapenen tegen zyne nabuuren gevoerd. In 'tjaar 1388, hadt hy Henrik van Viane beoorloogd, om het Slot te Ameide , welk Henrik aanbeftorven was, en waar op Otto, Vader van Jan van Arkel, waande geregtigd te zyn. Doch deeze twist was, door den Graave van Oostervant, bygelegd (V). Toen by, in 't jaar 1396, in zyns Vaders plaats, Heer van Arkel geworden was, noodzaakte hy zyne eigen' Moeder, het Land van Arkel te verhaten, en zou haar ook, buiten 't Slot Pirlepont, haar vaderlyk erfgoed, in 't Hertogdom Bar geh> gen gehouden hebben; zo zy niet, in 't gewaad eener melaatfche vrouwe, binnen den Voorburgt hadt weetcn te raaken, waar na zy de brug neder- en eene bende Krygsvolks daar over liet, die zig van 't Slot meester maakte (V). Tegen zulk eenen vyand, Itondt het oorloogen den Hertoge duur.
Arkel hadt nu plat uit geweigerd, rekening te doen : voorwendende, dat 'er eenigen in 's Hertogen Raad zaten, hem te vyandig, om hun 't nazien zyner Rekeningen toe te vertrouwen Qd): waar op de Hertog zynen Zoon, < Willem, gelast hadt, hem, door allerlei middelen, tot reden te brengen. Willem verklaar- ■
(«) Joann. a Leydis Libr. XXXI. Cap. 39. (J>~) i)c Geftis Doiiiinor. de Arkel in Matthasi Anal. Tom. V. p. 238-
CO Toann. a T.Eyms Libr. XXXI Cap 52. (dï Dï Geil. Doiwiior. de Arkel p. h.2cj. Velbbnaab., hl. $7.
^ 5
JRECHT. I4OO.
\art en bedryf des Heeren van Arkel.
Arkels joederen morden verbeurd verklaard :n hy gejannen.
1401.



346 VADERLANDSCHE XI.Boek.
Alis hecht. 1401.
Weder-
zydfche
vyande-
lykhe-
den,
1402,
klaarde roen, in 't jaar 1401, Haaflrecht, Vlïst, Stolwyk en andere Heerlykheden des Heeren van Arkel, in Holland gelegen, ten 'behoeve der Graaflykheid verbeurd, en bande hem, ten eeuwigen dage, uit Holland. Arkel zeide, hierop, eerst den Hertog, en kort daar na Graave Willem den Oorlog aan, by Open' brieven, die hy Albrecht op 't Slot te Nieuwburg, by Alkmaar, en Willem, te Qaesnoi in Henegouwen, deedt overhandigen. Ook begon'hy de vyandelykheden terftond. Oudswater was eene der fterkfte Grensvestingen van Holland. Ook werdt zy wel bewaard; alzo Hertog Albrecht de Poorters, onlangs, van alle Krygstogten in Friesland, die hy zelf, of zyne Zoonen niet by woon den, voor altoos, ontflaagan hadt,onder voorwaarde, dat zy de Stad trouwelyk befchermen zouden O). Deeze Stad poogde Arkel te verrasfen; doch 't mislukte hem door de wakkerheid der Poorteren. Sedert, bemagtigde hy 't Slot te Giesfenburg, en ftak den brand -in Alblasferdam, en eenige andere Dorpen in dien oord (ƒ> In 't volgende jaar, deedt hy eenen inval in de Krimpenerwaard; van waar hy met grooten buit naar Gorinchem te rug keerde. Da Opgezetenen, geholpen van de Dordrechtfche en Schoonhovenfche' Poorters, poogden hem dien, wederom, te ontvoeren: doch werden , by Nieuwpoort,' zo hevig van hem aangetast, dat zy met merkelyk verlies, wyken moesten. Weinige dagen
(e~) Fx'riB uit 'eeii Brief van Ao. 1400, by Boxhorn op Vrluenaar bl. 106. Zie den Brief geheel <» ae Handv. van Oudew. bl. 320
(f) Joann. a Leydis Libr, XXXI. Cap. Jo,



XI. Boek. HISTORIE. 3:7
gen laater , deeden de Rotterdammers en Schiedammers eenen vooripoediger' togt in 't Land van Arkel, van waar zy, met den meesten buit,te vooren den Hollanderen ontroofd, fchier zonder verlies, te rug kwamen. Doch terwyl de Hollanders in 't aftrekken, en gedeeltelyk reeds, by Viane, fcheep gegaan waren, overviel Arkel hunne agterhoede, bellaande uit Haarlemfche en Amfterdamfche Poorters, en fchoot 'er met donderbusfen onder, die egter weinig fchade deeden. De Leidenaars en Beverwykers, wederom aan land geflapt zynde, hielpen de anderen zo trouw, dat de Arkelfchen eerlang de wyk moesten neemen (g). De Veldtogt deezes jaars eindigde met het bemagtigen van Nieuwpoort, door den Heere van Arkel, die 't fteedje aan kooien lei
Twee jaaren hadt nu de Arkelfche Oorlog geduurd, in welken, 't krygsgeluk Heere Jan meer dan den Hollanderen gediend hadt. Doch in 't jaar 1403, Helde Graaf Willem 1 zig aan 't hoofd van een Leger, uit Holland, i Zeeland, Friesland en Henegouwen byeen verzameld: en verfterkt met Utrechtfche, Engelfche en Kleeffche hulpbenden. Hertog Albrecht hadt, om dit Leger byeen te krygen, op nieuws, geld van de Hollandfche Steden moeten opneemen (9). De Engelfchen hielpen hem, uit kragte der voorige Verbindtenisfen. Adolf, Hertog van Kleeve , kon
niet
f_r) De Vermeerderde Beka bl. si8.
(fi) Joann. a Leydis Libr. XXXI. Cup. 61.
(9) Rotterdam leende hem vyftienhonderd gouden Schilden Dordrechtfche munt, tegen eene Rente van éenhonderd en vyftig Schilden, jaarlyks. Handv, van Sloiterd. agter Lois C.bronyk, bl. 281.
fVL-
5 RECHT. I402.
Braaf Wiliem /erzanelt ee; al ryk ..eger. 1403.



348 VADERLANDSCHE XL Boek.
(O Joann. a Lrmrs Lik. XXXI. Cap. $7*
'At/-
BttF.CHT. I403.
Verbond van Hei tog Albrecht ei Oaaf Willem met de Stad Uareclit.
niet nalaaten Hertoge Albrecht, die, omtrent den jaare 1391, met Margareet ,zyne Dogter, gehuwd was (i), byftand toe te fchikken. Doch de Utrechtfchen in deezen Kryg in te wikkelen, hadt meer werks gekost. Daar lag wel een oude wrok, tusfchen den Bisfchop en Heere Jan; doch de Vriendfchap tusfchen hem en de Hollanders kon ook niet groot zyn, federt dat hy, in 't jaar 1395, het Verbond met de Friezen gemaakt hadt, van welk wy boven gewaagd hebben: waarom het hem niet geraaden fcheen, den Heere van Arkel, ten behoeve der I lollandercn, den oorlog aan te doen. Hertog Albrecht en Graaf Willem, ' dit bevroedende, vervoegden zig ook niet aan , den Bisfchop;maar aan de Stad Utrecht, om, met dezelve, een Verbond van onderlinge hulpe, in 't byzonder tegen den Heere van Arkel, te fluiten. Zy booden zo merkelyke voordeden uit, dat de Stad zig beweegen lier. In Zomermaand des jaars 1402, werdt 'er, by wil en goeddunken van V Hertogen Raade en de Steden , eene overeenkomst getroffen, tusfchen Hertog Albrecht en Graave Willem,ter eener, en Burgemeesters, Scepeneh en gemeen Raed der Stad van Utrecht, ter anderer zyde, op den volgenden voet, 1. „ De Burgers van Utrecht zou„ den Johan, Heere te Arkel, helpen beoor„ loogen, op huns felfs gewinne ende verlies, „ volgens het goedvinden van agt mannen, „ vyf Hollandfchen, naamlyk, de Heeren van „ Viane, van Montfoort, van Wasfenaar, van, „ de Lek en Filips van den Dorpe, en drie U„ trechtfehen, te weeten, Gerrit Vrenken,



XI Boek. HISTORIE.
34$
„ Gysbrecht over de Vegt, en Wouter Graau„ waart. De buit en gevangenen, die men, „ in 't gemeen, bekwam, zouden, volgens de „ uitlpraak van zes mannen, drie van weder,, zyde, die, oneens zynde, den Heere van Via,, ne, tot Overman, zouden hebben, verdeeld „ worden. 2. De Vestingen Hageftein, Ever,, flein of Leerdam, Heere Jan afgewonnen „ wordende, zouden terftond genegr, doch „ de Heerlykheid des Lands van der Leede en „ van Haaftrecht den Geltigte van Utrechtaf„ geftaan worden, indien de Bisfchop, met „ zeven Stolen (k~), plegtiglyk verklaarde, van „ ouds, regt op dit Land gehad te hebben,. „ voorbehoudende Hertoge Albrecht egter „ den Lyftogt, voor zyne Gemaalinne Mar„ gareet van Kleeve, aan den Lande van „ Haaftrecht. Doch de Stad en het Slot te „ Gorinchem en het Land van Arkel behieldc „ Hertog Albrecht voor zig. 3. Zo 'er niets „ gewonnen, en de Veldtogt, zonder Vrede „ of Zoen te maaken, geëindigd werdt, zou „ men, op gemeene kosten, eene * fterkte „ opwerpen in 't Stigt,nevens Everftein, om „ beide de Landen te befchermen. 4. De ge„ fchillen, die, in gevolg van tyd, tusfchen ,, Holland en 't Stigt, mogten ontftaan, zou„ den niet door de wapenen beliegt; maar „ door goede mannen, of te Dordrecht, of „ te Utrecht,moeten afgedaan worden. Doch „ zo Holland den Bisfchop eerst aanviel, zou „ het der Stad vryftaan, hem te helpen , „ mids, veertien dagen te vooren, aan Her.„ toge Albrecht of Graaye Willem, kennis
57 ge*
C/O 2:.-, hier vsor, U,
Albrecht.1403.



35o VADERLANDSCHE XI. Boek.
Al-
dreciit. i4Q3.
„ geevende (/> 5- Hertog Albrecht en uraat • Willem beloofden, van hunnen kant, dat IJ de Burgers van Utrecht, voortaan, door " Holland, op hunne oude tollen, zouden " konnen vaaren, en tusfchen de Noode en Bo" degraaven (w), van alle bekommering aan " lyf en goed vry zyn. Ook zouden hunne " goederen in Holland niet hooger dan die " der Hollanderen zeiven mogen gefchat worden. Eindelyk ftondt Albrecht af van het " voordeel, dat hem, by de uitfpraak vanE" duard, Hertog van Gelder, en by den Zoen • van Gildenburg, in den jaare 1375, vyas toegeftaan («)." Deeze voordeden werden den Utrechtfchen gegund, by eenen byzonderen Brief, gegeven, in den Haage, op den vierentwintigften van Zomermaand des jaars 1402, en, tot meerder zekerheid, k bevelman ende om bede wille (1) van Hertoge Albrecht, door Burgemeesters, Schepens en Raaden der Steden Dordrecht, Haarlem, Delft, Leiden, Middelburgen Zierikzee, bezegeld f» Utrecht, dus in 't belang der Hollanderen overgehaald, voegde zyne mmfchap by h<£
Cl) Zit de wedèttydfcbe BrievenJ«
V. p. 402, 576 , 58o, 582, 583. V£rS- met BUR.man Ut*
laa*b. I. Deel, lil. 8, tl, ïj. J Cm) Zie II. Deel, bl. 246 Aaut. (2) Cn) Zie hier voor, bl. $cQ, 7,07. Co) Apud Mattil-eum Anal. Tom. V. p. 57». (1) D2 Graaven begonden zig, omtrent deezen tyd, van deeze fpreekwyze te bedienen, als zy de Steden beweegen wilden, om eenig Verdrag, nevens hen, te zeilen. Somtyds lieten ze 'er zelfs 't woord bevehnge af, en gefchiedden de bezegelingen alleen om s Graaven bede ivide. Vide Matthjsum ie Jure Glad» Uf>. XIV p. 238.



XL Boek. HISTORIE.
351
talryk Leger der Landzaaten en Bondgenooten. En met zulk eene aanzienlyke magt, trok Graaf Willem naar 't Land van Arkel. Heer Jan, de bui ziende opkomen, hadt zig verbonden met een groot getal Duitfche en Gelderfche Edelen,onder anderen ook met den Abt van Marienwaard, wien hy zyne Heerlykheid van Arkel opdroeg, om ze wederom ter leen van hem te ontvangen (/>). De andere Edelen hadt hy, door andere redenen., bewoogen, om hem by te ftaan: en toen, 't platte Land ten besten geevende, hadt hy zig, met dezelven, geworpen binnen Gorinchem,voor welke Stad Graaf Willem, op den negenentwintigften van Zomermaand des jaars 1403., 't beleg floeg. , Zyne groote magt ftelde hem in ftaat, om de Stad, van alle kanten, te omfingelen, en dag aan dag, fterk, met fteenen uit grof gefchut, te befchieten. De belegerden bleeven hem niet fchuldig. Hunne Boogfchutters deeden rfenigen aanvaller fneuvelen. Ook deeden zy meer dan éénen gelukkigen uitval. Eens verrasten zy de Zeeuwen, en floegen hun omtrent honderd man af, onder welken verfcheiden' Edelen waren. Op eenen anderen tyd, vielen zy in de Legerplaats der Kleevenaaren en Henegouvwren, by welke gelegenheid, Walraven van Brederode omkwam. Twaalf, of, volgens anderen twee entwintig weeken lang, hadt het beleg geduurd, wanneer Graaf Willem en Arkel beide naar 't ek.de begonden te verlan.
gen.
QO De Geft\ Dominor. de ArkoJ f. 230.
(j) VjaDENAAfi, 11. yy.
ALli HECHT. [403.
Gonnchem belegerd.



352 VADERLANDSCHE XI. Boeé
Al-
brxciit.
1403.
Vrede, door Jan verkooren BisfchopvanLuik. bewerkt.
XXI-
Hertog Albrech fterft.
1404.
Zyne Vrouw enüinc ren.
gen. Jan, verkooren Bisfchop van Luik, omtrent deezen tyd, in 't Leger gekomen, bewerkte een Verdrag, volgens welk „ Heer „ Jan, Hertoge Albrecht en Graave Willem , „ op de knieën, om vergiffenis verzoeken „ moest, en gedoogen, dat 's Hertogen Ven„ del, een' gehcelen dog, op 't Slot te Arkel „ ftondt." Ligt viel het volbrengen deezer voorwaarde den Heere van Arkel (>)> die» mogelyk, meer gedaan zou hebben, mids men hem het doen van Rekening niet vergde, 't welk men niet vindt gefchied te zyn. 't Schynt, dat Hertog Albrecht, geen voordeel uit deezen inlandfchen Oorlog te gemoet ziende, verlangd heeft, om 'er met eere van ontflaagen te zyn. Ondertusfchen, verliepen 'er maar weinige jaaren, of de Vrede werdt gebroken, en de vyandelykheden, met meer hevigheid dan te vooren, begonnen,
Doch Hertog Albrecht beleefde dit niet. Na dat hy 't Laftd, eenen tyd van zesenveer1 tig jaaren, eerst al? Ruwaard,toen als Graaf, beregt hadt, overleedt hy, in den Haage (j), op den twaalfden van Wintermaand des jaars 1404 (0> in den ouderdom van omtrent ze"~ ven en zestig jaaren.
By zyne eerde Vrouw, Margareet, Dog;nter van Lodewyk, Hertog van Brieg in Sie' lefie, heeft hy drie Zoonen nagelaaten, Willem , die hem opvolgde in de Regeering deezer Landen, Albrecht, wien hy eenigen zyner
(V) Joann. a Leydis Libr. XXXI. Cap. 62. De Geit. Datum, de Arkel p. 230.
CO Toann. a Leydis Libr. XXXI. Cap. 64.
<TO Onder ten Privü. van Haarl. by Screyel. bl. 246,



XI. Boer. HISTORIE. 353
ner Duitfche Staaten naliet, en Jan, den verkooren Bisfchop van Luik. Nog hadt zy hem vier Dogters gebaard; Katharina, die met twee Hertogen van Gelder, Margareet, die met Jan, Hertog van Bourgondie, gehuwd was geweest: en twee Joannas, van welken de eene, ook Ida genoemd, Albrecht, Hertog van Oostenryk, de andere den Koning van Boheeme, tot eenen man hadt (V). By Margareet van Kleeve, zyne tweede Vrouw, die hem overleefde, hadt hy geene Kinderen. Men wil, dat hy haar, in 't jaar 1394» eert treflyk Huis, by Haarlem, heeft doen ftigten (V), welk, naar haar, 'at Huis te Kleef geheeten, en alwaar zy zig, na zynen dood, doorgaans, opgehouden zou hebben. Voorts, liet Hertog Albrecht nog verfcheiden'' natuurlyke Zoonen na, onder anderen, Willem, die de eerfte Heer van Schagen geweest is, en de Zype, voor de eerfte reize, bedykt, en tot land gemaakt heeft (w~).
De Godsvrugt, befcheidenheid en regtvaardigheid van Hertoge Albrecht wordt, in fom mige fchriften, hoog geroemd. Doch als men op zyne bedryven agt geeft, fchynt hy groot gebrek aan kloekmoedigheid gehad te hebben. Naauwlyks een' Veldtogt van gewigt heeft hy, geduurende zyne lange Regeeringe, bygewoond. 't Beleg van Delft en van eenige Sloten zyn zyne voornaamfte Krygsbedryven, geweest. Den Oorlog tegen de Friezen zou
hy»
O) Magn. Chron. Belg. p. 322. (_v) ScrivbriuS Graaven, bl. 387.
(w) Joann. a Leydis libr. XXXI. Cap, 64. Libr, XXXII.
Cap.
III. Deel. Z
Albrecht.
Aart van
Hertoge Albrechtji



354 VADERLANDSCHE XI.Boek
Air
BItECHT.
1404.
De We-
duwevai Hertoge Albrech floot zy nen bo< del met den voe
hy, naar 't fchynt, niet ondernomen hebben, zo zig de Graaf van Oostervant niet aan 't hoofd van 't Leger had willen ftellen. Zyne laf hertigheid bleek ook in de groote toegeevendheid, die hy omtrent zulken gebruikte, welken in aanzien uitftaken. Otto van Arkel durfde hem, met eenen ftoet van gewapenden by zig, vergiffenis van eenen manflag verzoeken, of liever afdwingen , en werdt nog beleefdelyk bejegend. Jan, Zoon van Otto, kon tien jaaren Rentmeester zyn, zonder rekening.te doen, in eenen tyd, dat 's Lands Geldmiddelen ten fchraalften omkwamen ; en toen men 't hem vergde, verklaarde hy Albrecht den Oorlog. Hy wist, naamlyk, wien hy voorhadt. In den aanvang zyner Regeeringe , zogt de Hertog de Steden naar zyne hand te zetten, doch zy wisten zig van de verlegenheid om geld, in welke hy zig, dikwils, bevondt, zo wel te bedienen, dat hy haar voorregt op voorregt toeftondt. Ook pasten zy, gelyk wy gezien hebben, zo weinig op zyne bevelen, dat zy den Gentenaaren, tegen zyn uitdrukkelyk verbod, van mondbehoeften voorzien durfden.
Men mag deeze zyne laf hertigheid aanmer1 ken als eene der voornaamfte oorzaaken, waar■ om hy, ftervende, zo zwaare fchulden naliet,
- dat zyne Weduwe, Vrouw Margareet van Klee-
- ve, zynen boedel, openlyk, naar 's Lands wyze, met den voet ftiet. 't Lust ons de plegtighe-
'den, met welken dit gefchiedde, met de eigen taaie en woorden eens Schryvers, die deezen tyd beleefd heeft, hier by te voegen. „ Vrouw Margariete van Cleve, Hertogh
„ Aelj,



XL Boek. HISTORIE. 355
„ Aelbrechts leste wyf, faliger gedachten, (2) „ vytede die erfelike goeden van Hollant al„ dus: dair was die Bailiu ende die mannen, „ ende men maeckte dair Vierfchair. Als die „ ghemaect was, koes die Vrou een voecht, ,, ende die * gheerde vonnes: of die vrou hem „ alfoaldair ghecoren hadt tot eenenvoecht, dat „ hy hair verantwoirden mocht, ende recht „ voir hair /preken? 't Vonnes wysde, ja, „ tot dier Vierfchair. Daer na vraechde die „ Rechter, of dair yemant yet lette? Der „ Vrouwen Voecht iprak/<z, ende feide, dat „ dair fiont myn Vrouwe van Hollant &c. mit „ haren ghecoren voechde ende gheerde aldair\ „ te vyten naden Rechte van Rynlant, alfulc-„ ke erfelicke goeden, als Hertoech Aelbrecht ,, zaliger ghedaclen, ghelaten had in finen les„ ten live, { fonder dairfyaenverlyftocht wair,
alfo nauwe als fy wist, hoe fy dat doenfoude „ mit recht ? Die Rechter vermaende 's Vonnes. ,, 't Vonnes weisde, dat fy aldair flaen [oude, „ in gheleenden cleederen, die hair niet en j, beftonden, % ende bloet van airs haven, „ die van Hertogh Aelbrecht ghecomen wair,
ende gain voir die hare wt, ende fy [oude ,, hebben een halm in die hant, ende foude dat j, wech werpen, ende vyten, ende vertyen hair „ aldair, mit hares ghecoren Voechts hant, „ alle goeden, die Hertoech Aelbrecht in finen „ lesten live liet, fonder dair fy an verlyftocht „ war, ende alles, infchult ende wtfchult. So „ dede die Vrouwe. Dair t'enden geerde hair „ Voechte een Vonnes, ofhy, als een Voecht
„ van
(2) Uyten, of volgens Kiliaan, npgasn of wtgatn Setekent ttffiaan.
z %
Albrecht.
1404.
*begeerde.
1
f- af te Vaan.
| uitgavimen*
l ont' Haat.



356 VADERLANDSCHE XLBoejc.
Albrecht.1404.
* op de b aar e gezet.
XXII Onderzoek,'er, re Jeezei tyde, < Gereg Iiof ii den l ge gt wees
„ van der Vrouwen, die goeden gevyt had ais " recht was. 't Vonnis wysde, ja. Want „ dat Lichaam van den Edelen Prins was
aebairt, ende gebrocht voir der doren van ]] der Zalen, ende fy trat voert wter Zalen, " ende dede fo voirs is (x).
Eene Hercoglyke Weduwe, openlyk, even als de gemeene Landzaaten plagten, haars overleeden Egtgenoots boedel te zien verftooten, en in geleend gewaad, onder 't wegwerpen van een' halm, voor de Lykbaare te zien uitgaan, was, gewislyk, ook van ouds, ie:s zeldzaams. Ondertusfchen, is 't opmerklyk, dat 'er, in ditzelfde jaar, iets diergelyks gefchiedde, door de Hertoginne, Weduwe van Filips van Bourgondie, Schoonvader des Graaven van Oostervant, die, insgelyks, haars Mans boedel verftootende, haar' gordel atdeedt, en, nevens haar beurs en fleutels, op de doodkist lei fjy). Zulke voorbeelden bewyzen, dat onze Vorlten aan 's Lands Wetten en Gewoonten onderworpen waren.
't Is, eenige jaaren geleeden, hier te Lande, openlyk betwist, of het Geregtshof, in den ofHaage, tegenwoordig reeds opgeregt was, " of eerst, eenige jaaren laater, onder de Regeeren ring van den Huize van Bourgondie, wierdt ts- 0pgeregt. Doch die de egte overblyffels van L Hertog Albrechts Regeeringe, met opmer- king, heeft onderzogt zal naauwlyks twyfezy-len konnen, of daar is, ten zynen tyde, een Raad in wezen geweest, die, veeltyds of
door-
(..r) Politike Reseer. enz. van den Bricl, bl. 110.
(yiimonstrblet vol. 1. Ch. xvii). ƒ. 17. .Voyant®. PJWttölïR Rcchcrcli. de la Trance, Lm. X. p. 376.



XI. Boek. HISTORIE.
357
doorgaans, vaste zitting in den Haage hadt (2): 't zy men dezelven eenen Raadder Graaf lyke Domeinen, of een' geheimen Raad des Graaven, of nog anders verkieze te noemen. De Thefaurieroi Rentmeester des Graaven was 't hoofd van deezen Raad (V) 7 en de gefchillen, tusfchen de Edelen of Steden onderling , en zulken, die de Graaflyke goederen betroffen, werden 'er door afgedaan (b~). Sedert dat Keizer Lodewyk beilooten hadt, Henegouwen met Holland, Zeeland en Friesland te vereenigen (c); of liever, federt dat deeze Lan^ den, na 't affterven van Vrouwe Margareet. allen aan Willem den V, en na hem aan 1 Ier toge Albrecht gekomen waren, is 'er maar éér Raad over dezelven geweest, die, in fchrifter van deezen tyd, doorgaans de Raad van Hol land (V);doch fomtyds de Raad der drie Landen van Henegouwen, van Holland, van Zeeland en van Friesland (e), en fomtyds de Hoogt Raad van Henegouwen, van Holland en var Zeeland (ƒ) genoemd wordt (3). In fommig<
oud
O") Handv. van Kennemerl. bl. 26, ar. Vm Leeuwej Roomfch Hall. Regt, Deel )V. Hoek XXXV. U, 463.
(a) Handv. van Ao. 1424. ly Screvet . Haarl. bl. 2.56.
(b) Handv. van Kennemerl. el. 25. Handv. by Bai.RN Dord hl. 498.
(e ) Zie boven, bl. 268.
( d) Hrief van 1370 by Burman Utr. Jaarb. I. üeel, bl. 23. re) Handy. van Ao. 1380. by Boxhorn op Velbbnaar »/. 185.
Qf) Handv. van Ao. 1379. by Balem Dord. bl. 489.
(3) Van deeze vereeniging van Henegouwen , Ho! 5and en Zeeland , onder dénen Raad , fchynt de Hee C. P. Hoynck van Papendkecht geene kennis ge had te hebben , anders , zou hy niet wel hebben kon nen zeggen „ dat Henegouwen nimmer, onder d
„ Ras
7 "
Albrecht.
1 1
\
r



358 VADERLANDSCHE XI. Boek.
Al-
BRüCHT. I404..
oude ftukken,vindt men eenige Raaden by naame opgeteld , en onder dezelven Henegouwers , Hollanders en Zeeuwen (g). Doch in of omtrent het jaar 1428, werdt 'er een byzondere Raad voor Henegouwen gefteld (h). Ook werdt, ten dien tyde, de Raad van Holland, door Hertoge Filips, t'eenemaal vernieuwd en veranderd: en fchynt dezelve, toen ook, voor 't eerst, magt gekreegen te hebben, om gefchillen, die, by beroep van mindere Regtbanken, voor denzelven gebragt werden, af te doen (f): waarvan men, te vooren, onzes weerens, nergens blyk vindt. Men mag dan agten, dat 'er, onder het Huis van Beieren, of veelligt wel vroeger, een Geregtshof, hier te Lande, geweest is, welk gewoonlyk, in den Haage zat; doch dat hetzelve, onder het Huis van Bourgondie, geheel veranderd en vernieuwd geworden is, en vaste zitting in den Haage gekreegen heeft. • Eer wy van de Regeeringe van Hertoge Albrecht aftrappen, moeten wy nog een weinig uilftaan op het aanzien, waartoe de Hollandfche Steden thans getteegen waren, en op de verandering in de Regeering derzelven, in of omtrent deezen tyd, voorgevallen.
In
(O Handv. van Amft. bl. 9. van Alkm. bl. 17. van Hoorit tl. 84. van Kennemerl. bl. 29. by Matth/eus de Jure Gladu p. 245. ly Balen Dordr. bl. 489, 511, 5[3' - C/O Groot Plakaatb. III. Deel. bl. 15.
(«) Groot Plakaatb. UT. Deel, bl. 643.
Raaden van Holland behoort heeft :" quibus Han* rionia "'attributa fuit nunquam. Vide ejus Diferf. de tonfitii Provinc., HollandU Erecl, in Anale®. Belg. Tom. H. P- !• P- 7'



XI. Boek. HISTORIE.
359
Inden aanvang des agtften Boeks, hebben wy gezien, dat de Edelen deezes Lands, tot in de dertiende eeuwe toe, het voornaam bewind der Regeeringe, onder of nevens den Graave, gehad hebben. Zy werden , over zaaken van Vrede en Oorlog, alleen gekend. De Verbonden werden , door hen, niet door de Steden, bezegeld (£)• Doch naar maate dat de Steden, door den Koophandel, in magt en rykdom, toenamen, begonden zy ook meer, in zaaken van Regeeringe, gekend te worden. Eduard de I, Koning van Engeland, nog voor het einde der dertiende eeuwe, met Graave Floris den V, over een dubbel Huwelyk, in onderhandeling getreeden zynde, vorderde, hierom, dat het Verdrag, niet flegts door de Edelen; maar ook door de Gemeente der goede Steden bekragtigd zou worden (/). Floris zelf, met de Edelen overhoop leggende, begunftigde de Steden (?/;), op dat zy hem, tegen de Edelen, befchermen zouden. Toen naderhand veele Edelen, als handdaadig aan^ den moord van Graave Floris, gedood of verjaagd waren, rees het gezag der Steden zo zeer, dat Jan van Avennes, met haar alleen, een Verbond floot, om 't Land in rust te houden (u). Ook werden de Gemagtigden der Steden, van deezen tyd af, of al vroeger, ter algemeene Dagvaarten befchreeven (V), en, zo wel als de Edelen, in uitheemfche Gezant-
fchap-
("*") II. Bosk, bl. 258. CO lx- Boek, bl. 24, 33. f» IX. Boek, bl. 47. C«) IX. Boek, bl. 130.
(o) X. Boekt bl, 172, 181. XI Boek, «. 303.
Z 4
Albrecht.1404.
Aanwas van de magt der Steden, omtrent de tyden van Hertoge Albiecht.



360 VADERLANDSCHE XI. Bozfc
Albrecht.1404.
Hoofd groote Steden
fchappen, gebruikt (ƒ>)• Verfcheiden* gewigtige Verbonden zelfs zyn alleen door de Steden bezegeld En Vrouw Margareet be' loofde, in 'tjaar 1346, geenen Oorlog te zullen aanvangen, dan met goedvinden van de Steden (V). De Hoekfche en Kabeijaauwfche onecnigheden deeden het aanzien der Steden ook ryzen. Willem de V. zou zig, zonder behulp der Steden, nier van de Regeeringe hebben konnen verzekeren; alzo 't fchynt, dax de meeste Edelen de Hoekfche zyde hielden, die, door 't vernielen hunner Sloten, tot armoede gebragt, hun verlooren gezag den Steden overlieten. Hertog Albrecht , Ruwaard wordende, beloofde j by den raad der goede Steden en der zulken, welken hy en de Steden aanitellen zouden, te zullen regeeren (*)• En Eduard de III, Koning van Engeland, begeerde, over 't Regt zyner Gemaalinne, Filippa, op deeze Landen, niet met hem in onderhandeling te ueeden, dan na dat hy zig, van eene Volmagt der Steden hiertoe, voorzien hadt 0). Al het welke het groot gezag der Steden, ten deezen tyde, duidelyk toont, of 't Blykt ondertusfchen niet donkerlyk, dat Dordrecht, Haarlem, Delft en Leiden, die, ' in egte ftukken van deezen tyd («), den naam van Hóofdftèden draagen , het meeste bewind, in zaaken van Regeeringe, gehad hebben.
Gou-
ft) IX. Boek, hl 91, 95- X. Koek, bl. 18S. \q) X. Boei, bl. J03. XI. B.eï, bl. 339. (r) XI. Bode, hl. só (s) XI. Hoek, tl. 294.
(ti Aéla 5>u>J. Aajr. Tim. III. P. II. p. 110.
(iO Handv. van Ao. 1418- h Balen. L-ord. bi. 522*



XI. Boek. HISTORIE. 361
Gouda, met het overlyden van zynen lantften Heer, Guy van Blois, in den jaare 1398, aan de Graaflykheid van Holland gekomen zynde (V), is, zo wel als Amfterdam, federt, ook onder de Hoofd - of groote Steden, gerekend: en deeze zes hebben, onder de Graaven uit de Huizen van Bourgondie en Oostenryk, ge woonlyk de Dagvaarten bygewoond, en nevens de Edelen 's Lands Staaten vertoond (w).
ïn de Regeeringe der Hollandfche Steden, fchynt, omtrent den tyd van Hertoge Al brecht, ook eenige verandering voorgevallen te zyn, die onze opmerking verdient. Van ouds heeft, zo ver men nagaan kan, het burgerlyk beftier der Hollandfche Steden geftaan aan de Graaflyke Baljuwen en Schouten, benevens de Schepenen (V), of aan de Heeren dier Steden, welke byzondere Heerlykheden waren, gelyk Gouda, Schoonhoven, Gorinchem en anderen; terwyl de Regtzaaken, door Schout en Schepenen, werden afgedaan (y). Ook blykt, dat de Schepenen ter gemeene Dagvaarten gezonden werden (z). Doch in en omtrent de tyden van Hertoge Albrecht, vindt men, in oude Hukken',gewaagd van Burgemeester en, die 't burgerlyk beftier der Steden hadden, en van Raaden en Vroedfchappen, die over gewigtige zaaken, het Land of de Stad betreffende, raadflaagden, en uit
wcl-
(v) Joann. a Leybis Libr. XXXI. Cap. $5.
Handv. van Amlt bl. 73.
(.v) Handv. by Screvel. Haarl. tl. 153. Handv. van Amft. tl. 197. N. L Brief van Ao. 1315 by Orlers Leyden bl. %i.
O) Vide Pac'tum P.ius inter Phil/pp. Flan'dr. & Florent IIoll. Comit. in Thcf. Antrd. Marten. & Dupand lom. I. c. ic.fi.
Cz) Extr. uit oude Ontv. ReUen. by Balen JÖordr. bl. 731.
Z 5
AVERECHT.I404.
Gouda komt aan den Graave van Holland.
Verandering in dé Regeering der Steden.
Inftelling van Burgemeesteren , en Kollegien van Vrocdfchappen



oó"2 VADERLANDSCHE XI. Boek.
Air
brecht. 1404.
welken, in fommige Steden (V), de jaarlykfche Wethouderfchap gekooren werdt. Van Burgemeesters zal men, vertrouw ik , voor den jaare 1340, in Holland, geene duidelyke melding vinden, ten ware, misfchien, te Dordrecht (£). Doch een weinig laater, ontmoet men ze duidelyk, aldaar (Y), te Leiden (d), en elders: ook te Delft, en te Rotterdam, onder den naam van Raadsmannen of Raadsluiden (»:te Amfterdam, onder dien van Beraaders en Raadsluiden (ƒ). Doch te Haarlem, fchynen ze, eerst in 't jaar 1403, aangefteld te zyn, met den naam van Raaden (g): hoewel men, meer dan eene halve eeuw vroeger , van Wethouders aldaar gewaagd vindt, die Magistri, of Magistri Civium, dat is, Burgemeesters genoemd worden Qi). Doch op de naauwkeurigheid van het ftuk, waarin deeze naam voorkomt, is weinig ftaat te maaken. De Burgemeesters, als van jonger inftelling dan de Schepenen, werden, in 't eerst, gemeenlyk, in rang na hen genoemd (J); doch met het toeneemen van het aanzien der'steden, over welker gemeentelyke geldmiddelen, zy 't bewind hadden, is hun Ampt ook wel haast uitneemender geworden dan dat der Schepenen, die door of van wege den
Graa-
(ti) Handv. van Ao. 1401. by Screvel. Haarl. bl. 246.
(b) Zie Balen, bl. aöo. en hier voor IX. Boek, bl. 94
(c) By Balen, bl. 239. f cl) By Orlers, bl. 32.
(O By de Riemer 'sGraavenh. II. Deel, bl. 91. Handv. van Roit. agter Lois Chron. bl, 266.
Cf) Regeer. Lyst op de Jaaren 1343, 1357» I389 enz'
Cg) H.mdv. by Screvel. Haarl. bl. 236.
Ch) X. Boek, bl. 245. . „ _
m Handv. van Amft. bl. 3. De Riemer.;,'sGraavenh. II» Deel, bl. 91. Privileg van den Bricl bl. iz.



XL Boek. HISTORIE. 363
Graave, aangefteld werden, en nu, op zig zeiven, geen burgerlyk bewind meer, noch beftier van geldmiddelen hadden. De Vroedfchappen, wanneer men 'er een bepaald getal van Raaden door verftaat, zyn van geen vroeger inftelling dan de Burgemeesters. Te Dordrecht, vindt men 'er de eerfte melding van, op het jaar 1345 (/e)- Te Haarlem, werden zy, gelyk de Burgemeesters, eerst in 't jaar 1403, ingefteld-* In fommige andere Steden wat vroeger: in de meesten laater: en dan nog, fomtyds, flegts voor agt of tien
garen , of tot wederopzeggens toe (7). och van Amfterdam leest men , in eenen Brief van den jaare 1449, dat 'er, van ouds en over langhen, een zeker getal van Raaden of Vroedfchappengeweest was (m).DeVroedfchap, IVysheid of Rykdom, van welken men, in vroeger tyden, gewag vindt gemaakt, was geen bepaald, maar een onbepaald getal van Perfooncn, by gewigtige gelegenheden, uit de sanzienlykften der Gemeente, byeen geroepen , om derzelver Raad in te neemen (V): en op dit onbepaald getal van Perfoonen, kan men, ten besten genomen, alleen pasfen 't gene, in de bekende Vertooning ran het Regt der Ridderfchap, Edelen en Steden, in den jaare 1587 , uitgegeyen, gezeid wordt,, dat de Col,, legien [van Raden ofte Vroetfchappen~\ fo oudt „ fyn als de Steden; ofte immers dat geen mep morie en is van haere beginfelen." Uit het
ge-
C*) By Balen, hl. 345.
(7) Zie de Handvesten der Steden.
(mj Hnndv. van Amft. hl. 25.
(nj Handv. van Amft hl. 25, 30. van Alkni. hl. 24. vaa Hocvn hl. 70. van Mouuikcnd hl. 17. van Medinbl. hl. 12, 14. van Rotterdam ag/er I.cus Chroft. tl. eöö,
At*
ERECHT. I404.



Sf54 VADERLANDSCHE XI. Boeit}
(O Ze Handv. van 1402. Sciirevel. Haarl. U. ic&
Willem VI. 1404.
XXI
Willcv de VI wordt Graav ingehi digd. 140
gezeide, blykt klaar genoeg, dat de vaste Kollegien van Vroedfchappen, eerst in de veertiende en vyftiende eeuwe, zyn ingefteld.
Het toeneemend aanzien der Steden heeft hiertoe, zo wel als tot de aanltelling van Burgemeesteren, ongetwyfeld, gelegenheid gegeven. De Steden, ziende hoe dienflig zy den Graaven waren, en {leunende op de magt, die zy verkreegen hadden, hebben zig, in't burgerlyke en in 't ftuk der geldmiddelen,niet langer willen laaten bellieren door Amptenaars, die enkelyk van de Graaven afhingen, gelyk de Schouten en Schepenen waren : maar in vergelding van zekere dienden, den Graave beweezen, by open' Brieven (o), het regt verkreegen, om, tot waarneeming der burgerlyke zaaken, jaarlykfche Burgemeesters, en bepaalde Vroedfchappen re mogen hebben. En deeze verandering fchynt men byzonderlyk tot de tyden van Hertoge Albrecht, en eenige jaaren voor en na dezelven, toen het gezag der Steden üerk aan het toenecmen was, te moeten brengen. II* Albrechts dood bragt weinig verandering 1 voort, in het Graaflyk bewind deezer Lantot den. Zyn oudite Zoon, Willem, Graaf e van Oostervant, die hem, naar Landsgebruik, ll- opvolgen moest, hadt reeds, verfcheiden'jaaren, nevens zynen Vader, de Landen gere3'._ geerd, Handvesten verleend of bevestigd, en Verbonden met nabuuiige Landen gemaakt. Ook hadt men hem zo dikwils aan 't hoofd der Legeren gezien, dat hy en zyne bedryven,
ver-



XI. Boek. HISTORIE.
3^5
vermaarder by de Landzaaten geworden waren, dan des Hercogs verrigcingen , federt eenige jaaren. De Regeering des Lands bleef, derhalve, genoegzaam in de zelfde handen, en Albrechts dood maakte alleen de inhuldiging des nieuwen Graaven noodzaakelyk. Deeze gefchiedde in Louwmaand en Sprokkelmaand des jaars 1405, te Dordrecht (ƒ>) > te Haarlem te Amiterdam (V), te Alkmaar (j), en in de andere Hollandfche en Westfriefche Steden. Alomme bevestigde de Graaf de oude Handvesten en Privilegiën. Den Kennemeren en Kennemervolgeren, die hem een Morgengeld van een ouden Schild van ieder morgen jaarlyks, voor den tyd van vier jaaren , toegeftaan hadden, verleende hy verfcheiden' nieuwe Voorregten (V): waarvan hun goede bezegelde Brieven moesten geleverd worden, eer zy gehouden waren iet van het Morgengeld te betaalen (11).
Doch naauwlyks was Hertog Willem ingehuldigd, of de Hoekfche en Kabbeljaauwfche tweefpalt ontftak op nieuws in verfcheiden' Steden. Wy hebben te vooren gezien, dat de Kabbeljaauwfchen, federt de gemeenzaame verkeering van Hertog Albrecht met Aleid van Poelgeest, wederom in aanzien en bewind geraakt waren: ook dat de Hoekfche Heeren, die 't met Hertoge Willem, toen alleen Graave van Oostervant, eens waren, na
't
fp~) Biirn bl. 755, 282.
Handv. by ScHREVEl. bl. 249. (r) Handv. van Aiflït. bl. 14. ( s) Handv. van Alkm. bl. 17. ' (t) Handv. van Kénnirnèrf. bl. 34, 37. Cjt) Handv. van Kennemerl. bl, 3<5.
Willem VI. 1405.
Opfchud dingen in verfcheiden' Steden: als



S6Ö VADERLANDSCHE XI. Boek.
Willem VI. 1405.
te Haarlem,
tr Amiterdam ,
't ongelukkig omkomen van Jongkvrouwe Aleid, ten Lande uit waren geweeken. Sedert de verzoening van Willem met zynen Vader, kwamen zy wel weder hei-waards; doch 't blykt niet, dat zy, gelyk te vooren, in de Pvegeering van 't Land of de Steden, gebruikt zyn geworden. Maar zo dra was Albrecht niet overleeden, en Willem aan 't bewind geraakt, of de Hoekfchen, die te vooren altoos zyne zyde gehouden hadden, werden nu ook door hem begunftigd, en hier en daar ter StedenRegeeringe ingedrongen. De Kabbeljaauw» fchen, niet min heet op 't bellieren dan de Hoekfchen, deezen flag voorziende of reeds gevoelende, verwekten gevaarlyke opfchuddingen in verfcheiden' Steden. Te Haarlem was 't gemeen, federt de onderneeming tegen Simon van Zaanden, in den jaare 1377, geduurig oneenig geweest (y). Nu verwekte de gevreesde of reeds beproefde .verandering nieuwe beroerte. In eenen geweldigen oploop van 't Volk, werden verfcheiden' treflyke mannen doodgeflaagen. Ook vielen de Kabbeljaauwfchen in het Slot te Heemftede, welk vernield werdt. Doch veelligt is dit vroeger gebeurd. Te Amfterdam, ontftondt gelyke beroerte, in welke de Priester Willem Bruinszoon het leeven verloor (V). De Schout Jan Nottaard, en twee of drie voornaame Burgers van de Kabbeljaauwfche zyde, werden, ter oorzaake deezer beroerte, op'sGraaven last, in de gevangenis onthalsd, en hunnen Vrienden
O) Handv. by Schrevelius Haarl. bl. 226. Joann. a LEUS rils Libr. XXXI. Cap. 64. (X) Joann. a Leydis Libr. XXXI. Cap. 64.



XI. Boek. HISTORIE.
367
den dood t'huis gezonden (ar). Zesendertig voornaame Burgers raakten, te Delft, in diergelyk eene opfchudding, jammerlyk aan hun einde (jy). Doch de Stad Dordrecht liep,; omtrent deezen tyd, en wat laater, zo merkelyk een gevaar van in een deerlyk bloedbad gezet te worden, dat wy ons niet onthouden konnen, van het denLeezer beknoptelykvoor oogen te ftellen.
De Regeering was hier, ten deele de Hoek- < fche, ten deele de Kabbeljaauwfche zyde toegedaan ; doch door Hertoge Willem, terftond na zyne inhuldiging, den zeventienden van Louwmaand, in 't bewind bevestigd. In 't volgende jaar, moest de Wethouderfchap ,. volgens gewoonte, veranderd geworden zyn; doch de Hertog liet dezelfde Perfoonen aanblyven: 't welk men, tot dien tyd toe, te Dordrecht, nog nimmer gezien hadt (2). 't Schynt dat Willem, onderregt van de tweedragt der Wethouderen onderling, niet geweeten heeft, wie hy uit het bewind moest zetten, zonder vrees voor zwaarer onheil: en dat hy hierom beflooten heeft, de Wet niet te veranderen. Ook hadt men, te Dordrecht, omtrent deezen tyd, gezien, waartoe verftoorde Regenten bekwaam waren. Jan Schoon* hout, Raad der Stede, in den jaare 140a (a), doch na dien tyd, Rentmeester van Zuidholland geworden , was zo verbitterd op den Schout, Jan van Arkel, dat hy hem, terwyl
hy
C*5 Dapper. Amft. bl. 100. Cy5 Heemskerk Batav. Arcad. bl. 208. (z) Regeer. Lyst by Balen bl. 282. C« ) Regeer. Lyst ais boven bl. 282.
ïVlïXEM
VI. 1405.
e Delft,
:n vooral :e DorIrecht.
1405.



363 VADERLANDSCHE XI. Boek:
Willem VI. 1406.
hy op weg naar den Haage was, te Overichie ongelukkiglyk van 't leeven beroofde (£> Dit was nog maar een begin der beroerte. De Kabbeljaauwfche Regenten, bedugt dat men hun den voet zou ügten, waren op middelen bedagt, om zig, in't verkreegen gezag, met geweld, ie handhaaven. Schoonhout, famenfpannende met Filips , Bastaard van de Lek, Baljuw van Zuidholland; met den Schout en de twee Burgemeesters, en met vyf van de negen Schepens, zogt alles, in de Stad, naar zynen zin, te befchikken, en de Hoekfche Regenten, die de minnen in getal waren, allengskens te verdrukken. De Gemeente, ondertusfchen, te onvrede over de Regeeringe, floeg aan 't morren, en begon, eindelyk, met Verzoekfchriften, om verbetering van eenige misbruiken , aan te houden f» Zo euvel werdt dit van de Kabbeljaauwfche Regenten genomen, dat zy, in den Raad, doordreeven, dat men een Bolwerk, of Sterkte binnen de s'tad opwerpen moest, om de Burgery aan de hand te doen gaan. Straks daarop vallen ze aan 't werk, en tegen den aanvang des jaars 1407, was 't Bolwerk, tegen den HoppenStegert, nu Adriaan Joppen Steiger genoemd, aan de Poortzyde, voltrokken, en van Busfen, Kruid en ander Krygsgereedfchap voorzien. Ook lei 'er een deel volks in van hunnen aanhang. De Gemeente , meest Hoeksgezind, hadt dit bedryf der Kabbeljaauwfchen, met veel verdriet aangezien, te vergeefshoopende,
dat
(l) T.vst der Schouten by Ealf.n bl. 235.
\c ) Witcoor van 20 Oftob. 1407 als boven W. 759.



Xï. Boek. HISTORIE. 369
<dat het opwerpen der Merkte gefluit zou worden. De Hoekfche Regenten roeiden hier onder, en, toen 't werk zyn beflag gekreegen hadt, was 'er geen houden meer aan de Burgers. Op Dingsdag den vierden van Louwmaand, trokken zy, in grooten getale, gewapend, naar 't Bolwerk. Men wil, dat zy niet van zins zouden geweest zyn, geweld te gebruiken ; maar alleen te vraagen , wat men met het opwerpen deezer fterkte voorhadt. Doch de Kabbeljaauwfchen zagen hen zo dra niet naderen, of daar ging een kreet op , binnen 't Bolwerk , van Val aan, val aan! Enftraksdaar na, vloog 'er een zwerm pylen af op de Burgerye, die toen de vesting met zo veel hevigheid aanviel, dat de Kabbeljaauwfchen dezelve ruimen moesten; wykende in twee fterke Huizen, kort te vooren, door hen, van Krygsgereedfchap voorzien. Van hier, fchooten en wierpenze met fteenen op de Burgerye, die, van haaren kant, geweld met geweld keerde. Al het welke niet zonder veel bloedftortens toeging. De Kabbeljaauwfchen begonden 't eindelyk te bang te krygen , en droopen, d'een na den anderen, door agterdeuren, weg. De Hoofden hielden langst ftand: doch moesten 't eindelyk opgeeven. De Burgers zouden toen gaarne hunnen moed aan hunne vyanden gekoeld hebben; doch eenige voornaame Hoekfchen beletten 't. De Hoofden der Kabbeljaauwfchen, waaronder, behalve den Baljuw en den Rentmeester van Zuidholland, de Schout, twee Burgemeesters en vier Schepens der Stad waren, lieten zig, als lammeren, naar de gevangenis der SteIII. Deel. Aa de,
Willen. VI. 1406".



3;o VADERLANDSCHE XI. Boek.
Willem VI.
1406.
de, of, gelyk men toen fprak, naar 's Heeren Slote leiden. Terftond daarna, op den elfden van Louwmaand, flooten de Oud-Raad, de Gilden, eenige Edelen en ryke Poorters en de Burgery in 't gemeen een onderling Verdrag, waarby zy zig verbonden, eikanderen allen last en fchade, die hun, om den voorgevallen oproer, mogt overgekomen zyn, of nog mogt overkomen, elk naar zyn vermogen, te helpen draagen Cd). Ook vindt men (e), dat een' Koopman van Amfterdam, die by 't Bolwerk fchade geleeden hadt, twaalf pond, uit Stads Kasfe, vergoed geworden is. Sedert ftondt de Stad, eenige maanden agter een, zonder Schouten Schepenen, terwyl de aanzienlykfte Poorters dagelyks te raade kwamen (ƒ). Groot gevaar liepen, ten deezen tyde, de gevangenen, dat men hen aan den haat der Burgerye zou opofferen. Doch Hertog Willem, in Herfstmaand, het Geregt der Stad wederom herfteld hebbende, nam het der Burgerye kwalyk, dat zy zig, tegen zyneAmptenaars, met geweld, verzet hadt (g): immers hij geliet zig zo, om zijn gezag te beter ftaande te houden. Voorts gaf hy der Stad vryheid, om eenige Perfoonen, ten eeuwigen dage, ren Lande uit te bannen (h): gelyk federt gefchiedde. Aanmerkelyk is 't ondertusfchen, dat men den voomaamften deezer ballingen, die te vooren te Dordrecht op 't
kus-
C<0 Zie dit Verdrag hy Balen hl. 756. Ce) Dy Bali<n hl. 763. (ƒ) Regeer. Lyst hy Balen hl. 283, C3) Handv. hy Balen hl. 517. (TA) Handv. hy Balbn 11. 760.



XI. Boek. HISTORIE. 371
kusfen gezeten hadden, eenen eed afvergde (4), dat zy der Stad, noch iemant der Puor teren, om 't voorgevallene, immer eenig leed doen zouden (i). Doch deeze eed werdt gebroken. Een der Ballingen * beroofde den nieuwen Schout, IVillem van Brakel, niet lang hier na, buiten Rotterdam, moorddaadiglyk van 't leeven (£). De andere aanhangers der Kabbeljaauwfchen, ten getale van ruim vyftig, werden, in den aanvang des volgenden jaars, met de nieuwe Schepenen verzoend (J), en federt werdt de rust te Dordrecht, en ia de andere Steden allengskens herfteld.
Waarfchynlyk zou dit eerder gefchied zyn, zo Hertog Willem meer gelegenheid gehad hadt, om in perfoon 't Land door te trekken, en de opfchuddingen fchielyk te ftillen. Doch hy was, van den aanvang zyner Regeeringe af, ingewikkeld geweest in den Arkelfchen Oorlog, die nog duurde, en hem, in geduurige beweeging, gehouden hadt.
jan van Arkel, de geflooten' Vrede fchendende, hadt zig, in de Lente des jaars 1405, van de Stad Woudrichem meester gemaakt, die, volgens de woesre wyze van oorloogen deezes tyds, geplonderd en verbrand, en toen wederom verlaaten werdt. Hertog Willem
kreeg
(O Wilcoor by Bai.sn bl. 759.
(k) Brief van Hertoge Willem van 11 May 1408. by BaleS
Cl) Wilcoor by Balen bl, 701. Zie ook Mieris Charterb. IV. üsel, bl. 76, enz. 83, 85, 86, 130, 131.
(4) Zulk een eed, Oirvede of Oervede genaamd, was, ten deezen tyde, hier te Lande, in gemeen gebruik. Zie Mattul'EI Anal. Tom. I. p. 452, 463, 499. Tom. III. p. 304, ,325. Brandt Enkb. bl, 27. JUvumax Utr, 'jaenb. I* Deel, bl. 85.
Aa 2
Willem " VI. 1406.
* Jacob van Kuu~ vre.
XXIV.
ArkelfcheOorlog.
Woudrichemdoor Arkel overmeesterd



37* VADERLANDSCHE XI. Bom;
WJl-lem VI. 1406.
Belegvai Everftei Gafpetn en Hage Xtein.
kreeg hier zo dra geene tyding van, of hy befchreef Heirvaart, en rukte , van Stig fche hulpbenden verzeld, ten Lande van Arkel in, Men vindt dat hy, om deezen Kryg met kragt voort te zetten, federt, éen gedeelte zyner heerlyke goederen bezwaarde, op welken de Hollandfche Steden hem geld fchooten (5). Ook ftonden de Poorters derzelven hem trouwelyk by (w> Behalve het Slot Arkel, even buiten Gorinchem , aan de Oostzyde, ftaande, waren 'er nog twee of drie Vestin1 gen hier omtrent, Gasperne met Hageftein, en \Everftein, den Huize van Arkel, by koop, : aangekomen (n). Everftein ftondt digt aan ' de Lek: Gasperne en Hageftein by eikanderen, een vierendeel uur gaans meer landwaards in. Hertog Willem floeg zig voor de twee laatstgemelde Plaatfen neder: de Stigtfchen belegerden Everftein. Vooraf egter hadt Willem, voor elke Plaats, een Blokhuis opgeworpen, waaruit dezelven befchooten werden. Ook hadt hy, om den toevoer naar Everftein te beletten, de Lek met paalwerk afgedamd. In Hooimand, werden de Plaatfen eerst befchooten. Doch 't leedt niet lang, of men vondt geraaden , dezelven naauw te befluiten, en, door uithongering, tot de overgaave te dwingen. Eenige maanden te vooren , hadden Hertog Willem , Bisfchop
Fre~
fni) Zit Handv. by Balen % 517 • ?o. Mieris Charterb. IV. Deel, bl. 27- ag. 29- 3°-
(•O Estr. uit het Lccnreg. van Iloll. apud Matth. de Jure Cbdii Cap. Xll. p- 187.
(5) Zie een' Brief van i September des jaars 1405 , peg, ven in den Bcfirte voir {Hageftein en Everftein bjf Bai-en Dordrecht, bl. 515.



jii.j>.3Uute.-37*.
fBe/eaeram van /iet Slotr HA GE S TEIN^oor &7-aare WILLEM den VI.






Xi. Boek: HISTORIE, 373
Fredrik en eenigen der vertrouwdfte Edelen eene foort van Ridderlyk teken aan den hals gedraagen, beftaande in eene ronde gouden hegge of tuin, met een hek afgeflooten. Nie-" mand wist , wat hier mede beduid wierdt. Doch toen men naderhand Gasperne met Hageftein, en Everftein, met eene hegge van vast paalwerk, verbonden door willigen takken, en met aarde en rys aangevuld, zag omringen, verftondt men, dat dit Ridderteken te kennen gaf, dat het befluit, om deeze Vestingen, door beleg, tot de overgaave te dwingen , - reeds voorlang genomen geweest was (ö). Men wil O), dat men, federt, dit teken op de Graaflyke zegels en munten gebragt heeft: op welken het Wapen en de Maagd van Holland, beflooten in eene hegge, gemeenlyk den Hollandfche Tuin genaamd, afgebeeld is.
Tot in Wintermaand des jaars 1405, duur- v de deeze belegering ( 6 ). Doch toen waren P de belegerden, door hongersnood, op het ui- a; eerfte gebragt. Ook vroor het zo fel, dat de * Grafcen der Vestingen digt lagen, en Hertog s Willem toeleg maakte, om de ladders over fc dezelven te doen aanvoeren , en Hagefteinv< te beklimmen. De belegerden, derhalve, geene uitkomst ziende, begonden te neigen, om dit Slot, met de Stede Gasperne, op te
(0 ; l>c Vermeerderde Beka bl. 324.
'O) Vet. Auft. Gallic. ap. Matthkum de Ture Gladii Cat. xii. p. 181. j
(6) Men heeft nog een' Giftbrief van Hertog Willem <Sen vyftienden van Slagtraaand 1405, in den bezit van ïlagejteyi, gegeven, by De Ruweb, Privihg. van 's ' Graavenhaage, N. X. bl. 306.
Aa 3
Wilixjj VI. 1406".
relke laatfen n de ollan;rs en Igt-
hen 0■rgaan.



374 VADERLANDSCHE XI. Boek.
(?) Toann. A Leydis ttkt XXXTT. Cup. 4. (r~) De Vermeerderde Rf.ka 11 3*0". (t j De Vermeerderde Beka w. 316.
C?J lnftrum. Publ. Mattheuk de Jure Gladu CafiXW
VI
I40Ö.
Beftanc met de ^onkhe vanArl
geeven. Doch Everflein ging nog eerder by Verdrag aan deStigtfchen over, die, 't Slot en de have des Heeren van Arkel voor zig bedingende , de bezetting, onder belofte van nimmer tegen hen noch tegen de Hollanders te zullen dienen, met het gene haar toebehoorde, vertrekken lieten, 't Slot werdt terftond aan kooien gelegd. De overblyffels van het zelve zyn, al voor het einde der vyftiende eeuwe, in den Lekftroom, verdronken geweest Everftein was, op den elfden van Wintermaand, overgegaan (V); en op den negentienden, werdt Hageftein met Gasperne opgegeven. Doch Hertog Willem ftondt der bezetting alleen lyfsbehoudenis toe. Zy bleef krvgsirevangen , haare have werdt geplonderd, en 't Slot en de Stede in brand gelteken (sy Van 't Slot zyn geene overblyffels meer; doch noch tegenwoordig is 'er een Dorp, met den naam van Hageftein, in wezen; veelligt een overblyffel der Stede Gasperne, fchoon deeze laatue naam verdweenen is.
Den Bisfchop, federt, plegtiglyk, verklaard » hebbende, dat bet Land van Hageftein der eï Utrechtfche Kerke, van ouds, hadt toebehoord(0- werdt het hem, door Hertoge Willem, afgeftaan.
Met Willem, Zoon van Jan, Heere van Arkel, werdt na 't bemagtigen van Everftein en Hageftein, een beftand geflooten ,
MC



XI. Boek. HISTORIE. 375
tot Pinkfteren des jaars 1406, waar na de vereenigde Legers aftrokken («).
Doch kwalyk werdt dit beftand van de Ar- _ kelfche, of, veelligt, van wederzyde, gehouden. Men heeft nog een Brief van Jan en Willem van Arkel (V), waar by zy de Gelderfchen aanzetten, om der Papen goeden van Utrecht, in Gelderland gelegen, niette pachten noch te bruiken: 't welk deeze Landgoederen, voor de Stigtfchen, nutteloos maaken moest. Men was, der hal ven , in Holland , wederom bedagt, op het hervatten van den Kryg, en befiuot den eerften Veldtogt, met het beleg van 't Slot Arkel en van de StadGorincbem, te beginnen. De Edelen, de Steden en de Opgezetenen ten platten Lande werden ter Heirvaart befchreeven. De meestcn maakten zig gereed. Doch eenige Edelen en Dorpen van Kennemerland kogten zig vry van den dienst (w). De penningen, hier van komende, werden befteed, om gehuurd Krygsvolk, waarvan men zig, thans, meer en meer, begon te bedienen, te betaalen.
Midlerwyl was'er verfchii gereezen tusfchen de twee Heeren van Arkel, Vader en Zoon. ] De Zoon wilde Vrede gemaakt hebben met1 de Hollanders en Stigtfchen; de Vader drong£ op bet voortzetten van den Oorlog. Elk hadt Z5'nen aanhang; doch Jonkheer Willem wist. de aanzienlykfte Poorters van Gorinchem, die veel by deezen oorlog te lyden hadden, op
zy-
C«0 T0A!W- A T.eydis Litr. XXXII. Cap. 4. ( y ) 'Apud Matthei'M de Jure Gladii Cap. XII. p. 178. r_i:'j Rekening van Phil. van Dow by Van Loon Aloud. Regeer. IV. ÓèA} al. 357.
Aa 4
Willem VI. 1406.
L>neen5gïeid tuschen Jan nW liem «inArkel 1407.



376 VADERLANDSCHE XI. Boer;
Willem vi.
I4°7-
Verandering in de Regeering te Gorinchem.
Hertog Willem wordt tol Heere van Arke Ingehuldigd.
zyne hand te krygen, en befloot met hen , heimelyk, Heer Jan, buiten bewind te (lellen , en , zyns ondanks , vrede te maaken. Niet lang hier na, begaf zig Jan naar Gelderland, om met zynen Zwaager, Reinoud den IV, Hertog van Gelder, die met hem verbonden was, de middelen tot het hervatten van den Kryg te beraamen. In zyn af zyn, ondernam Jongkheer Willem verandering te maaken in de Regeering te Gorinchem. Ook beval hy 't Slot iemant zyner vrienden: al 't welk van dit gevolg was, dat Jan, te rug keerende, de Poorten van Gorinchem en van 't Slot, en zelfs van de Stede Leerdam voor zig geflooten vondt. Toen vertrok hy wederom naar Gelderland; en 't zy dat Willem bedugt werdt voor het ongenoegen van Hertoge Reinoud, zynen Oom, 't zy dat hem het verftooten zyns Vaders, toen hy 't nader begon na te denken, zelf tegen de borst was; hy liet zig, eerlang , door tusfchenfpraak van vrienden, beweegen, om zig met zynen Vader te verzoenen. Dit gefchiedde in ftilte, te 's Hertogenbosch. Willems vrienden te Gorinchem waren niet in den Zoen begreepen geweest, en hierom dermaate geftoord, dat zy hem nu, zo wel als zynen Vader te vooren, de Poort voor 't hoofd flooten. Zelfs ontbooden zy den Graaf van Holland, dien zy de Heerlykheid van Arkel opdroegen. Ook werdt hy, kort daar na, te Gorinchem en te Leerdam ingehuldigd. De Steden Haarlem, Delft, Leiden, Amfterdam, Gouda en Rotterdam droegen de kosten deezer inhuldiginge, en moesten, om dezelven te vinden, om,«
srena



XI. Boek. HISTORIE. 377
trent duizend en vyftig Engelfche Nobelen jaarlykfche Lyfrenten verkoopen, die de Graaf haar, uit de inkomften van Kennemerland en Westfriesland, beloofde wederom goed te zullen doen (V).
Gorinchem, van eene bezetting van vyfhonderd man , onder bevel van Filips van Dorp (7), voorzien hebbende, begaf Her rog Willem zig, van daar, naar den Haage. De Heeren van Arkel bevonden zig midlerwyl in Gelderland, toeleg maakende , om Gorinchem wederom magtig te worden: en 't gelukte Jongkheere Willem, aan 't hoofd van eenen hoop Geldërfchen, de Stad , alwaar flappe wagt gehouden werdt, op eenen donkeren nagt, te verrasfen, en, na eenigen tegenftand, te vermeesteren, 't Slot hieldt het egter nog met de Hollanders. Doch Jongkheer Willem floeg 'er terftond hec beleg voor.
Hertog Willem hadt zo dra geene tyding van deeze omkeering gekreegen, of hy deedt de Edelen en Steden alomme ter Heirvaart befchryven , en ontboodt de Stigtfchen tot zyne hulpe fjy). Terwyl hy zyne benden byeenbragt, ontving hy eene Oorlogsverklaa ring van Reinoud, Hertog van Gelder, die,
op
(aO Mieris Charterb. IV. Bce1, U. 50, 55,, 60. Handv. ys:i Rotterdam, agttr Lois Chron. U. 285. O) Joann a Leydis Libr. -XXXII. Cap. 8.
(7) Uit de oude Rekeningen van deezen Philips van Dorp, ook Thefaurier van Holland, blykt, dat deeze Manfchap vyf Grooten 's daags aan Soidye trok. Elke vyfentwintig man van dezelve Mondt onder bevel van eenen Hoofdman, die eenen Wilhelmus Gulden Hollandsen 's daags genoot. Zie Van Loqn. Aloud. Regter. van ffoll. IV. Deel, bl. 227.
Aa 5
Willem VI.
Jongkheer Willem verrast Gorinchem»
De Her-
tog van Gelder verklaart Hollandden Oorlog.



378 VADERLANDSCHE XI. Boek;
Willem VI. 1407.
XXV. Arkel
draagtzy ne Heer lykheid den Hei toge vai Gelder op.
op den agtentwintigften van Herfstmaand des jaars 1407, gegeven was, en nog voorhanden is (z). Doch deeze kon hem niet onverwagt voorkomen , na 't gene hy de Gelderfchen reeds, ten voordeele der Arkelfchen , hadt zien onderneemen. Ook zogt hy zig in ftaat te ftellen, om beide den Arkelfchen en Gelderfchen het hoofd te bieden. En zo dra was hy niet, met zyn Leger, omtrent Gorinchem gekomen , of 't beleg van 't Slot werdt opgebroken , en Jongkheer Willem week in de Stad. De Hollanders trokken toen af op de Gelderfchen, die by Dalem lagen , en daagdenze, tegen 's anderendaags , ten ftryde uit. Doch Hertog Reinoud gaf den zynen bevel om af te trekken, waartoe zy zig van de donkerheid des nagcs bedienden. 1 lertog Willem, toen 't Slot Arkel en de andere Sterkten hieromtrent van volk en voorraad voorzien hebbende , keerde , met het rrootfte deel zyn Legers, naar Holland te rug. ° jan en Willem van Arkel, geene kans ziende, om zig tegen de overmagt der Hol^ landeren te befchermen, zonder de Gelder■ fchen fterker aan hunne belangen te verbin. den , droegen , federt , hunne Heerlykheid i Hertoge Reinoud op, onder voorwaarde, dat dezelve nimmer van 't Hertogdom Gelder zou mogen vervreemd worden (V). En Reinoud bevestigde deeze voorwaarde fchriftelyk, toen hy, eenigen tyd hier na (8), te Gorinchem,
tot
(z~) Apud Mattheum Anal. Tom. III. p. 332. f» Joann. a Leydis Libr. XXK.it. Cc.p. 3.
(8) Den vyfemwintigllen van Oogstmaand des jaars lf>§.



XI. Boek. HISTORIE. 379
(i) Dipï. ReynalUi Duns apud Pontan. TTift. Oclr. Lihy. VJil. *. 375). tn by Boxiiorn op Veldenaar «.187.
tot Heere van Arkel werdt ingehuldigd (£).
Doch Hertog Willem begon, al terftond na deeze Opdragt, de Gelderfchen vyandelyk te handelen. De Hollanders liepen de Tie]er- en Bommelerwaard af. De Gelderfchen, daarentegen, vielen in 't Land van Heusden, en ftaken den brand in Hedikhuizen. Doch hier werden ze, door Jan van Kraanenburg, Slotvoogd van Heusden, geftuit, en met veel verlies te rug gedreeven. Te Dalem, in de Tielerwaard, tegen over Loeveftein, op de grenzen van 't Land van Arkel, gelegen, was bekwaame gelegenheid , beide voor de Gelderfchen en Hollanders , tot het opwerpen eener Sterkte. Ook hadden ze 'er beide bet oog op. Doch de Graaf van Holland was een weinig voor Hertog Reinoud gereed, s Hy ftigtte 'er een Bolwerk, in de Lente des jaars 1408, zonder dat het de Gelderfchen, die, ten zelfden einde, reeds der waards getrokken waren, beletten konden.
Sedert fcheen het, dat beide d? Volken het oorloogen moede waren. Ook oordeelde Hertog Willem zyne benden elders met meer voordeel te konnen gebruiken. Des werdt 'er, niet lang hier na, een Beftand getroffen, voor den tyd van drie jaaren : waarmede de vyandelykheden in Gelderland en in Holland ppliielden.
Jan van Beieren , verkooren Bisfchop van Luik, Broeder van Hertoge Willem, hadt gig wederom veel moeite gegeven, om dit
Be-
WlIXEM
VI.
1407.
Oorlog met da Gelderfchen.
140?.
BefiancU:
XXVI.
Luittfche zaaken.



38o VADERLANDSCHE XI. Boek:
Willem VI. 1408.
Befland ce bewerken (V); doch niet zonder 'er zyn eigen nut in te beoogen. De Luikenaars waren, al eenige jaaren herwaards, tegen hem opgeftaan, om dat hy, Bisfchop zyn willende, tot nog toe de Geestelyke Ordening niet hadt willen aanneemen, onaangezien hy zulks den Luikenaaren, by eede, beloofd hadt, Qd"). Men befpeurde in hem trek genoeg tot het weereldlyk gebied, dat aan de Bisfchoplyke waardigheid verknogt was; doch hy betoonde, gelyk wy reeds hebben aangemerkt, allengskens meer afkeer van den Geestelyken ftaat. De Burgers, niet gediend met zyne Regeering, en geene kans ziende, om het Kapittel, tot het verkiezen van eenen nieuwen Bisfchop, te beweegen, ftelden Henrik, Heere van Perwys, by voorraad, tot Voogd van 't Bisdom aan. Bisfchop Jan, hier over verftoord, week naar Maaftricht, zo veel bewind na zig ncemende als hem mogelyk was. Tegen het einde van het jaar 1403, werdt 'er egter, door bemiddeling van de Kanonniken, een Verdrag, tusfchen hem en de Burgerye, getroffen , volgens welk, de zaaken des Bisdoms, door agt mannen van zyne zyde , en door agt van de zyde der Burgerye verkooren, beftierd moesten worden (e~).
Doch in de Lente des jaars 1406, ontftonde 'er nieuwe beroerte. Jan van Beieren ontweek dezelve wederom naar Maaftricht, het Geestelyk Gercgt en Bisfchoppelyk zegel medeneemende. Dit mishaagde der Burgerye, die,
ter-
CO Joann. a LFvnn Libr. XXXII. Cap. 8. O') Monstrelet Vol. I. Ch. XXXI. /. £7. Joann. a Leïdis Libr. XXXil. Gaf* 3.



■
XI. Boek. HISTORIE. *8ï
terftond daar op, tot de verkiezing van eenen nieuwen Bisfchop overging. Dirk, Zoon van Henrik van Perwys, eenen jongeling van agttien jaaren Cf), werdt deeze waardigheid aangebooden. De Kanonniken, die hunne toeltemming niet hadden willen geeven tot deeze verkiezing, werden ter Stad uit gebannen, en Bisfchop Dirk ftelde nieuwe Kanonniken aan. Zyn Vader, Henrik, de wapenen opgevat hebbende, om hem, in 't Bisfchoppelyk bewind, te handhaaven, floeg het beleg voor S. Truyen, en voor het Slot Bouillon. Dit laatfte viel hem in handen; doch voor S. Truyen ftiet hy 't hoofd. Ten naaften jaare, belegerde hy Maaftricht, alwaar zig Bisfchop Jan nog bevöndtr doch de felheid des volgenden Winters deedt hem 't beleg opbreeken (g).
't Leedt egter niet lang, of het werdt her- j vat, weinige weeken, na dat Jan van Beieren \ het Beftand tusfchen de Hollanders en de Gel ' derfchen bewerkt hadt: en dit was zo dra niet j geflooten, of hy hieldt, op 't ernftigst, by r zynen Broeder, den Graave van Holland, om \ hulp tegen de Luikenaars, aan, Hertog Willem liet zig beweegen, en bragt niet flegts de Landzaaten op de been; maar nam, daarenboven, een aanzienlyk getal uitheernfche Edelen en Knegten in zyne Soldye. Ook verbondt hy zig met zynen Zwaager, Jan, thans Hertog van Bourgondie, alzo Hertog Filips,in lx jaar 1404, overleeden was(#). Bisfchop Jan
hadt
Cf) Monstrelet Vol. I. Ch. XXXI. ƒ. 27. Cg) Joann. 4 Leydis Libr. XXXII. Cap. 6. (.*) Joans. a Lbybk Libr. XXXII. C»£. a,
WlLLESJ
VI. 1408.
iertog Villem rekt teen de .uikeaars te elde.



382 VADERLANDSCHE XI. Boek
Willem VI. 1408.
De Luikenaarsworden geflaager
hadt zelfs den Koning van Engeland, Henrik den IV, weeten te beweegen, om hem eenen onderftand van zestig gewapende Mannen en vyf honderd Boogfctmtters toe te zenden (z). Ook voegde de Graaf van Namen, aan het hoofd van eenig Krygsvolk, zig by het vereenigd Leger. De Hertogen Willem en Jan en derzelver Bondgenooten, hunne magt famen gebragt hebbende, vielen, tegen den Herfst des jaars 1408, in Luikerland. Hunne aankomst noodzaakte de Luikenaars 't beleg van Maaftricht op te breeken, na dat hec zestien weeken geduurd hadt.
Doch terftond hier na, verfcheenen zy met een talryk Leger in 't veld. De Hollanders en hunne Bondgenooten trokken hun, aan drie hoopen , tegen. Op den drie entwintigften van'Herfstmaand, viel 'er, by eene Plaats, die de oude Schryvers Elch en Othey noemen, een bloedig gevegt voor, in welk de Luikenaars t'eenemaal verflaagen werden. De Heer van Perwys en zyn Zoon, Dirk, fneuvelden hier beide. Beflbfend was deeze flag, ten voordeele van Bisfchop Jan. De wederfpannige Steden onderwierpen zig : ook Luik : binnen welke Stad, ftrenge ftraf over veelen geoeffend werdt. De nieuwverkooren' Kanonniken en veele anderen, vrouwen zo wel als mannen, werden in de Maaze verdronken: eene doodftraf, die, ren deezen tyde, zeer gemeen was, in deeze Landen. Anderen werden onthalsd, of gevierendeeld (&> De Pri-
vile-
CO Aft. Publ. Angl- 7-07;. IV. P I. p. 119. (.« Monstrelet Vol. t Ckup. XLVII. fol J3, verf. 9 fefsJoann. a Leydis Libr. XXXII. Cap. 10.



XI. Boek. HISTORIE.
383
vilegien der Stad Luik werden verbeurd ver-' klaard en den Hertogen Jan van Bourgondie en Willem van Holland, op wier naamen ook het Vonnis werdt uitgefproken (7), in handen gefield. Ook werdt het gantfche Bisdom in eene geldboete van tweehonderdduizend Franfche Kroonen verwcezen, zo de Ingezetenen naderhand weder ondernamen, tegen den Bisfchop op te ftaan: welke boete geiykelyk tusfchen den Keizer, den Koning van Frankryk, den Hertog van Bourgondie, en den Graave van Holland, verdeeld moest worden. Den Bisfchop werdt 'er niets van toegelegd. Ook moest hy zig, in zo verre, aan de Hertogen Jan en Willem, onderwerpen, dat hy, onder anderen, belooven moest, óm Luikenaaren geene nieuwe Privilegiën te zullen geeven, dan met hunne toeftemming (?»)• En hier mede liep het jaar veertienhonderd en agt ten einde. Jan van Beieren bleef het Bisdom van Luik nog beltieren, tot in 't jaar 1417 («), wanneer hy van den Geestelyken naat en van den naam van Elecl of verkooren Bisfchop, dien hy tot dien tyd toe gevoerd hadt, voor altoos , afltondt. Wy zullen, ter zyner plaatfe, verhaalen, wat 'er hem toe bewoog.
In 't jaar 1409 , rees 'er eenig verfchil, tusfchen den Hertog van Brabant en den Graave van Holland, welk egter, gelukkiglyk, door een Verdrag, werdt bygelegd. Joanna, Hertogin
f O Zie het hy Monstrel. F»i. I. Ch. XLVII. f. 77. verf Cjm) Munstrelet Fol. I. Ch. XLVII. fil.77. verf. O) Magn. Chron, Belg. f, 340,
VI. 1408.
XXVII. Verfchil metden Hertog van Brajant, vereffend.1409.



384 VADERLANDSCHE XI. Boek.
Willem VI. 1409.
togin van Brabant, eerst Weduwe van Willem den IV, Graave van Holland, en daarna, van Hertog Wenzelaus, Graave van Luxemburg, was, in'tjaar 1406, overleeden. Twee jaaren voor haaren dood, hadt zy Antmi, tweeden Zoon van Filips, Hertog van Bourgondie en van Margareet, Dogter haarer Zuster, de Graavinne van Vlaanderen, insgelyks Margareet genaamd, tot Voogd van Brabant aangelleld. En deeze was, terftond na haar overlyden, tot Hertog ingehuldigd, niet flegts van Brabant; maar ook van Limburg; 'c welk, al voor lang (0), aan de Hertogen van Brabant was afgeftaan. Twee of drie jaaren hier na, trouwde hy met Elizabet, Dogter en eenige Erfgenaame van Jan, Hertog van Gorlitz, Broeders Zoon van Wenzelaus, Hertog van Brabant en Luxemburg. Zy bragt hem Luxemburg, nu tot een Hertogdom verheeven, ten Huwelyk. Hertog Willem woonde het Bruiloftsfeest van zynen Zwaager by, welk, in Hooimaand des jaars 1409, te Brusfel gehoudeu werdt (ƒ>): en kort hier na vorderde Hertog Antoni, als Erfgenaam der Weduwe van Graave Willem den IV, hem haare Bruidsgaave af, die tot nog toe niet voldaan was. De Hollandfche Graaf kon de fchuld niet loochenen: zy was, reeds in 'tjaar 1351, door Willem den V, openlyk erkend (#); en in 't jaar 1394, beliepen de agterftallen, volgens eene eigenhandige fchuldbekentenis van
Her-
(0) Zie Iiicr voor, IX. Bok, VU 35.
{p~) Monstrelet Vol. 1. Ch. LIV. fol. 89. verf.
(q) Il-indv. vau Rotterd. 0gfer Lok Cliron. W.258.



XL Boek. HISTORIE. 3S5
Hertoge Albrecht, nog negendmzendnerentugügoude Keizers Schilden met den Arend (r); doch de ftaat Van 's Graaven geldmiddelen , door geduurige Oorlogen uitgeput, liet hem 't voldoen derzelven niet toe. Terwyl hy uitvlugten zogt, hieldt de Hertog van Brabant te fterker aan; en daar zou reden geweest zyn , om voor verdere verwydering te dugten, zo jan, Hertog van Bourgondie, niet tusfchen beide getreden was, en zynen Broeder, Antoni, met zynen Zwaager, Willem, bevredigd hadt, door een Verdrag, volgens welk, Willem de agterftallen der overleeden' Hertoginne, met zeventigduizend oude Schilden eens , moest afbetaalen (s~).
Van minder gewigt wel, doch veel ouder was het gefchil, welk, omtrent deezen tyd , door Hertoge Willem, hier te Lande, bemiddeld werdt. De Edelen uit den Huize van Egmond, een der oudften en aanzienlykften deezes Lands, en, zo men wil, van de oude Friefche Koningen herkomftig, hadden, met bewilliging der Graaven van Holland , welken het Kloostergraaffchap van Egmond , al in de tiende eeuwe, opgedraagen was (t), en te gelyk ook met toeftemming der Abten deezer aloude Abtdye, federt verfcheiden' eeuwen , de burgerlyke Regeering , onder den naam van Advokaat eerst, en naderhand onder dien van Heer, waargenomen. Doch dit gefchiedde niet, zonder dat 'er, van tyd tot tyd,
geer) Chartr. van Brabant te Vilvoorde Vierde Benedekusj* lande F. N. XXV.
(O Div^.t Rer Brabant. LVor. XVli. p. 214. (ï) Zie II. Deel, tl.
III. Deel. Bb
WILLEM VI.
I409.
XXVIII.
Hertog Willem legt de gefchillen by , tusfchen den Heer en den Abt van Egmond*



386 VADERLANDSCHE XI. Boek.
Willem VI. 141 o.
14.it.
$
gefchillen ontftonden, tusfchen de Heeren en de Abten van Egmond, die, door de Graaven van Holland, als eenige wettige Advokaaten der ' Egmondfche Kerke («), werden bygelegd. Omtrent den jaare 1410, waren 'er diergelyke gefchillen ontftaan, tusfchen Jan, Heer van Egmond, die zynen Vader, Arnold, kort te vooren, opgevolgd was, en de Kloosterlingen. Jan was onlangs gehuwd met eene Dogter des Heeren van Arkel; en daardoor, behalven om andere redenen, in den haat geraakt van Hertoge Willem (V), wiens uitfpraak, gedaan te Schoonhoven den derden van Wynmaand des jaars 1411, hierom, veelligt, min voor" deelig voor hem was. 't Hoofdgefchil betrof de Landen van Arnemerjwet en ÏVynemerfmet, „ die der Abtdye toegeweezen werden, mids „ dat zy Heere Jan een klein gedeelte derzel„ ven, op welk zyn Slot ftondt, ten onver„ llerfiyken erfleen opdroeg. Het hoog en „ laag Geregt werdt den Heere van Egmond „ gelaaten; doch de Abt mogt eenen Meyer „ aanftellen; die zorg droeg, dat de vereisch„ te visch der Abtdye geleverd, en de ge-
woonlyke wagendiensten gedaan werden.
Ook moest hy, nevens des Heeren Schout, „ de Schouwe nebben over wegen en wate-
ren. De Duinen werden den Heere toe„ geweezen, mids hy de noodige Konynen , „ tot tweehonderd koppels toe, ongevild,aan „ 't Klooster leverde. De Abt kreeg regt tot „ het Hellen van eenen Koorenmolen. De tol
„ moest
Ct~) Diplom. Blor. HL. apnA Bockenb. Dynaft. Egmond, #. ij) Joann. a Leydis Liii/. XXXII. Cup. 13.



XI. Boek. HISTORIE. 387
9, moest, tusfchen hem en den Heer, geiy„ kelyk gedeeld worden. Eindelyk, werdt .„ den Heer gelast, eenige agterftallen, we„ gens Landeryen, welken hy van de Abtdy ' „ in huur hadt, af te doen: en voortaan gee„ ne nieuwe keuren, ten nadeele der Abtdye, „ te maaken. Zo een van beide eenig punt „ van deeze uitlpraak verbrak, verviel hy in „ eene boete van duizend gouden Kroonen „ Franfche munt, en over duisterheden inde„ zelve behieldt de Graaf de verklaaring aan „ zig zeiven (w)."
Het Beftand tusfchen de Gelderfchen én Hollanders nu ten einde geloopen zynde, werdt de Kryg hervat. Hertog Willem, by wyze van Bede en Leeninge, merkelyken onderftand in geld van de Hollandfche Steden ] gevorderd en verkreegen hebbende (9)-, rustte eenige Schepen uit, die, langs de Zuiderzee kruisfende, den Gelderfchen veel nadeels toebragten, en den handel van Harderwyk en Elburg zeer belemmerden. Ook floot hy een Verbond met de Stad Amersfoort, om,
uit
(w) Joann. a Leydis Lïbr. A'XXII. Cap. 14. f$>) De Si ad Haarlem- hadt hem zesduizend oude Schilden toegedaan, waarvoor zy verlof verkreeg,om, binnen driehonderd Roeden buiten de Stad, Excynzen te mogen heffen. Handv. van 7 Novemb. 1411. by ScR.ev£Lius bl. 251. Rotterdam leende hem tweehonderd Franfche Kroonen, onder borgtogt van Gerrit van Stryen , I leer van Zevenbergen, die beloofde, met zqs paarden en vyf knegten, in de Stad te komen kiften óf gyzeling houden; wanneer Hertog Willem, binnen agt dagen na de eerfte maaning, de fchuld niet afdeedt. Handv. van Rotterdam agter Lois Ghronyk, b'l.- 290.
Bb 2
. VI. 1411.
XXIX. De Gel. Jerfche 3orlog vordt ïervat, .



S88 VADERLANDSCHE I. Boek.
Willem VI.
1411. Vrede.
uit dezelve, de Veluwe te konnen afloopen , en van tyd tot tyd, met den buit, wederom derwaards te keeren: gelyk gefchiedde. Huibert, Heer van Kuilenburg, hadt zig, reeds in den jaare 1409, met Hertoge Willem , tegen de Gelderfchen en Arkelfchen, verbonden (V). Hy, Jan van Viane en Arnold van Leyenburg, die zig te Amersfoort ophielden, met de Hollanders, in de Veluwe gevallen zynde, pionderden en verbrandden de Stede Nieuwkerk; na dat zy 't Slot Hoeflaken, te vooren, door Jongkheer Willem, met Gelderfche manfchap, bezet, doch.nu wederom verhaten, ingenomen en vernield hadden (y). Weinigmeerwerdt'er,vande Hollandfchen zyde, in'tjaar 1411 ,uitgeregt. En in Hooimaand des volgenden jaars, ilooten de twee Hertogen een Verdrag, by welk Hertog Reinoud zyn Regt op Gorinchem en den Lande van Arkel den Graave van Holland, Hertoge Willem , afltondt, mids dat deeze hem honderdduizend Franfche Kroonen betaalde. Nog verbondt zig Hertog Reinoud, dat Jongkheer Willem van Arkel de Stad Gorinchem, die nog in zyne magt was, den Hollandfchen Graave zou leveren. Ook gefchiedde dit, federt (2): en van toen af, is Gorinchem en het Land van Arkel met het Graaffchap van Holland vereenigd geworden. Hertog Reinoud fchonk Jongkheere Willem, die, voor zig en zyne Nakomelingfchap , van alle Regt op de Heerlykheid
C.t) Zie zynen Biief in Mattilsi Anal. Tom. V. p. 5.95. Cy) Joann. a Leydis Libr. XXXII. Cap. 15. (jé) 'Brief van Jongkli, Willem ia Matth.ei Anal. TV'tf. V.p» 5S8.



XI. Boek. HISTORIE; 389
beid van Arkel hadt afgedaan, het Kafteel Oyen en de Heerlykheid Bom, nevens vyf. duizend Rynsguldens uit de Tollen van Lobed. Het geflooten Verdrag, werdt den zesentwintiglten van Hooimaand , ten overftaan der Bisfchopp.cn van Utrecht en Luik,, plegtiglyk, bekragtigd (a).
Doch Jan, Heer van Arkel, hadt, in alle deeze onderhandelingen, geen deel genomen (£). Men hadt hem, tot nog toe,niet tot vreedzaame gedagten konnen brengen. Ook was hy, federt eenigen tyd, uit Gelderland geweeken, en thans onthieldt hy zig in Bra^ bant, alwaar eenigen zyner Heerlyke goederen gelegen waren. De Zuidhollandfche Edelen hielden, ondertusfchen, het oog op hem ; toeleg maakende, om hem te ligten, en gevangkelyk naar Holland te voeren. Doch dit gelukte eerst, >in 't jaar 1415. Gerrit van Stryen, Heer van Zevenbergen, Floris van der Aa, en Filips van der Lek betrapten hem, op de Brabantfche grenzen, en bragten hem in den Haage. Hier werdt hy, op de Voorpoorte, gevangen gezet Cc). De Heer van Zevenbergen trok , voor dit vangen, vierduizend vyf honderd Franfche Kroonen van Hertoge Willem. Den anderen Heeren werdt ook eene goede fomme toegelegd (d). De Hertog deedt Heer Jan, daarna, eenen tyd lang, op 't Slot te Gouda, bewaaren,en toen
naar
ta) Zie een brief, hier van gemaakt, iy Matthjeus Anal. Tom. V. p. 5S8. (ij Joann a Leydis Libr. XXXII. Cap. 16.
(c) Extr. uit.de Reeek. van Ph. Erighebrechtsz, Clerc de* Jhcf. M. S.
(d) E.v.raft els loven.
Bb 3
WlLLEHÈ
VI.
1412.
Jan,Heer van Arkel,
wordt ge* zangen.



3pö VADERLANDSCHE XI. Boek.
Willem VI. •1412. «
Reden,
waarom
men hei
vast
hieldt.
Vei raad
tegen
Hertog
Willem
ontdekt
töSBtf Zevenbergen voeren, alwaar hy, tot iti 'tjaar 1 p5, gevangen zat (e). Anderen fchryvcn, ten onregte, dat hy eerst te Zevenbergen , daarna te Gouda gezeten heeft (ƒ). Genaakt zynde, werdt hy, in den jaare 1426, door den Proost van Oudemunfter, niet de Heerlykheid van Haaftrecht cn eenige andere goederen, verlyd (g). IS iet lang hierna (i), Overleedt hy ie Leerdam (/z).
Hertog Willem meende reden te hebben, om deezen Heer te doen ligicn, en gevangen 1 te houden. Kort na 't fluiten van de Vrede met Hertoge Reinoud, vernam hy, eerst uk eenen Gelderfchen Edelman1, en toen uit Reinoud zeiven, dat 'er, in Holland en zelfs onder de Edelen, geduurende den Oorlog, een aanflag gefmeed was, om hem te vatten en van 't leeven te berooven. Willem kon niemant eer van deezen flinkfchen toeleg verdenken , dan Jan , Heer van Egmond , en deszelven Broeder Willem, Heer van Ysfelftein. Egmond liep vooral by hem in 't oog, alzo deeze,' noch in perfoon,noch uit de goederen, welken hy van de Graaflykheid te? leen hieldt, den Graave, in den Kryg tegen de Gelderfchen, hadt willen byftaan. Ook washy, federt eenige jaaren, niet in 's Graaven tegenwoordigheid verfcheenen , dan na
"V •' ''-••••'-"> ' ' ,V'';<f' ï''*:'dae
t% Joann. a 'Leydis Libr. XXXII. Cap. 22. Extract, sk
yoore;i
( fj P)e Geil. Domin, de Arkel p. 234.
(v) th efcrt* Klief by Matthjeus /\nal. Tom. V. p. 236;
(70 De G?;t:s Dominor. Je Arkel p. 236.
; (1) Den vyfcntwintigften van Oogstmaand des jasïj 1423.



XI. Boek. HISTORIE. 391
dat hy Vrygeleide begeerd en verkreegen hadt,1 't welk by niemant der Edelen in gebruik was. Al dit moest hem, met grond, verdagt maa-, ken (z). Doch Hertog Willem twyfelde niet, of Egmond werdt opgeftookt, door zynen Schoonvader, Heere Jan van Arkel. Hy befloot, derhalve, zig eerst van Arkel te verzekeren, die, ondervraagd zynde, terftond, onder eede, verklaarde, wie zy waren, die den Graaf hadden willen vatten, om hem den Gelderfchen Hertog over te leveren. Willem hieldt deeze verklaaring, eenen tyd lang, geheim Doch,in 't jaar 1416,liep 'er een gemeen gerugt door Holland , dat Egmond en Ysfelftein de verraaders waren, die op 's Graaven vryheid of leeven gegaan hadden. Elk hadt hier den mond vol van, en 't kwam Egmond ras genoeg ter ooren. Terftond liet hy zig verluiden, dat hy gereed was, om zig voor den Graave te verantwoorden , mids men hem vrygeleide gunde. Dit werdt hem toegeftaan: en hy, daarop, voor 's Graaven Raad, gedagvaard. Doch hy verfcheen niet: waar op men hem verklaarde, lyf en goed verbeurd te.hebben. Ook werden zyne goederen, terftond, door den Graave, aangeilaagen. Hy was , ondertusfchen , met zynen Broeder , Willem, geweeken naar Ysfelftein, eene fterke Vesting in dien tyd. Hertog Willem deedt, ^ kort hierna, deeze Stad met het Slot opei- J; fchen: doch weigerend antwoord bekomende, * maakte hy zig tot een beleg gereed. Heirvaart
bc-
(0 Joann. a Leydis Libr. XXXtt Cap. 17. ik) Joann. a Leydis Libr. XXXIL Cap. 21.
Bb 4
Villcm VI. 141a.
'sfeleia aan
ioüaiid thegt,



392 VADERLANDSCHE XL Boek.
(s) Ïi3 't jaar 1407.
Willem vi.
Jakob van Gaas beek be komt At ïcoude e Wyk te
Duurftt
4e.
befchreeven hebbende, zondt hy de helft vaa zyn Leger vooruic, toevende, met de andere helft, te Schoonhoven. Doch hier werdt, door tusfchenfpraak van eenige nabeftaanden des Heeren van Egmond, met naame vmjakob van Gaasbeek, Heere van Abkoude, Wyk te Duurftede , Putten en Stryen, Huibert van Kuilenburg en Jan van Viane, een Verdrag getroffen, op den volgenden voet. „ De Hee„ ren van Egmond en Ysfelftein zouden de ,, Stad en het Slot en de Heerlykheid van Ys„ felftein den Graave van Holland overgee„ ven: daarna het Land ruimen, en 'er, zon,, der 's Graaven verlof, niet wederom bin„ nen komen. Uit de inkomften der Heer,, lykheden van Egmond en Ysfelftein, zou„ den aan Heere Jan en zynen erfgenaamen „ tweeduizend oude Schilden,aan Heere Wil,, lem , zeshonderd Franfche Kroonen , ea „ aan Yolande, hunne Moeder, agthonderd „ zulke Kroonen, jaarlyks, uitgekeerd moe„ ten worden." Kort na 't fluiten van dit Verdrag, werdt Hertog Willem, tot Heere van Ysfelftein, ingehuldigd (7)..
Jakob van Gaasbeek, een der middelaaren "van het zelve, die ons in 't vervolg deezer gefchiedenisfen meer zal voorkomen, was, 1 eenige jaaren geleeden (2), nog ruim zo gemakkelyk in 't bezit geraakt,der Heerlykhe' den van Abkoude en Wyk te Duurftede. Zyns Vaders Broeder, Willem, Heer deezer Heerlykheden , was overleeden , zonder ander*
kia-
(0 Joann. a Leïms Libr. XXXXI. Cap. 23.



XI. Boek. HISTORIE.
393
kinderen na te laaten, dan eene Dogter, Joanna, gehuwd aan Jan, Heere van Brederode; doch thans Nonne in een Klooster te Wyk te Duurftede, terwyl haar Man Monnik was, onder de Karthuizers, by Utrecht. Jakob van Gaasbeek, niet waanende aan den Monnik, veel min aan de Nonne, eenen mededinger te zullen vinden, (telde zig, terftond, in 't bezit deezer Heerlykheden. Doch hy bedroog zig. Brederode hing, zo hy voorgaf, met Paufelyk verlof, den kap op den tuin, en haalde zyne Vrouw, met geweld, uit het Klooster,met meening, om haar voortaan by zig te houden, en de Heerlykheden, haar aanbeftorven, te regeeren. Doch Fredrik van Blankenheim , Bisfchop van Utrecht, niet konnende gedoogen, dat zyn geestelyk en weereldlyk Regtsgebied zo zeer gefchonden werdt, viel meteenig Krygsvolk in Wyk te Duurftede , bemagtigde de wooning van Jan van Brederode, voerde de Non wederom naar 't Klooster, en leverde haaren man gevangen aan Jakob van Gaasbeek, die hem, tot aan de dood van Joanna, op den tienden van Louwmaand des jaars 1411 voorgevallen, in hegtenis hieldt. Toen liet hy hem los, en bleef, als naaste Erfgenaam, in 't bezit van Abkoude en Wyk te Duurftede. De Monnik keerde egter niet naar zyn Klooster te rug (jn).
Het verhaal van den Arkelfchen Kryg, in zyn uiteinde en gevolgen, heeft ons een weinig
(m~) Joann. a Ieydis Libr. XXXII. Cap. 7. Do Vetmee jtlérde Beka bl. 384,
Bb 5
Willem , V. 1412.



394 VADERLANDS CHE XI. Boek.
Willem VI. 1412^
XXX. Opfchudding te Utrecht,
I413-
nig gevoerd buiten de tyd-orde der overige gefchiedenisfen deezer Landen, tot welke wy nu wederkeeren.
De Stad Utrecht was, al van ouds, in twee partyfchappen verdeeld geweest, van welken de eene, die 't met de Hollanders hieldt , en de Ligtenberger aanhang genoemd werdt, federt eenige jaaren, 't voornaam bewind gevoerd , en onder anderen ook den Oorlog tegen den Huize van Arkel doorgedreeven hadt. De andere party zag het voortzetten van deezen Oorlog met ongenoegen, en blies het volk de ooren vol van het nadeel, dat 'er de Stad door leedt. Zelfs mompelde men, dat eenigen van den Ligtenberger aanhang de Stad aati Hertoge Willem», voor eene merkelyke fommc gclds, verkogt hadden, 't Ge" meen raakte eerlang in roere, en trok, in grooten getale , den twintigilen van Lentemaand des jaars 1413, naar 't Stadhuis, terwyl de Raad vergaderd was, roepende, dat zy ds Regeering naar hunnen zin veranderd wilden hebben,of wederjlaan zouden dien V leed deedt. Eenige Raaden van den Ligtenberger aanhang, den llorm ziende opkomen, en voor hun lyf bedugt, waren, kort te vooren, in ftilce, ter Stad uit geweeken. De overigen, nu de minften in getal, werden, in den Raad, overüemd, en men befloot der Burgerye, die den Domdeken, Herman van Lokhorst, aan 't hoofd hadt, te wille te zyn. Jakob van Ligtenberg , Proost van S. Pieters, den Schout Barend Proeys, den Burgemeesteren Jan van Ligtenberg van•■ Lands kroon en Jan van Klaarenberg, den Ouderman IVouter Graauwaart en eenigen aif-
de«



.XI. Boek. HISTORIE. 393
•deren, werdt de Stad ontzeid: den Proost flegts voor een jaar; doch den vier anderen, tot dat de Raad goedvinden zou, hen wederom in te roepen (V). Ook werden 'er eenigen in hegtenis gezet. De vrienden der ballingen, die in den Raad zaten, werden 'er , de een na den anderen, buiten geflooten : kortom , de Regeering werdt t'eenemaal veranderd.
De Ballingen hielden zig, ondertusfchen, te Amersfoort op, en fchreeven, van daar, eerst aan den Raad, en toen aan Bisfchop Fredrik, dat zy gereed waren, zig te zuiveren van allen blaam, dien men hun aanwreef, met naame van het verkoopen der Stafd aan den Graave van Holland. Doch Herman van Lokhorst, Jan van den Spiegel en anderen waren- oorzaak , dat hun voorflag van de hand gevveezen werdt. Toen eerst begaven zy zig zeiven, met hunne pcrfoonen eii goederen, onder de befcherming'des Graaven van Holland (V), die hen met volk ondèrfteunde.
Twee jaaren omtrent duurde de tweefpalt, binnen welken, de Ballingen den Utrecht fchen Koopluiden den vryen handel in Holland beletteden, en de Stad zeer benaauwden. Nieuw gemor verwekte dit oncier de Burgery, die, by de verandering der Regeeringe, zo veel voordeels niet vondt, als zy zig beloofd hadt. De vrienden der Ballingen roeiden hieronder , en by gelegenheid dat een Knegt van Jan van den Spiegel eenen der
Stads
(V) Aft. UI tra j. ffö»<f-MATTH«uM de Nobilitate Libr. 11. p. 4ö3.
(0) Zie twee Brieven van Willem VI. by MATTiwus/nPrsef, Libr. III & IV. de Nobilit. p. CO 3.
WTlLLEM'
VI. 1413-
Door Hertog Willem geftild»



396" VADERLANDSCHE XI. Boek,'
Willem VI.
1.413-
Stads Knegten veragtelyk bejegende ; ontftondt 'er, op den zeventienden van Bloeimaand des jaars 1415, eene nieuwe opfchudding in de Stad. Van den Spiegels Huis werdt omfingeld. Hy ontkwam 't gevaar, welk hem dreigde, ter naauwer nood, en week ter Stad uit. Lokhorst, eenigen van zynen aanhang byeen gebragt hebbende, werdt zo hevig ontmoet , dat hy , naar een goed heenkomen zoekende, in'c Regulieren Klooster ontweek. Toen deezen verftooven waren, ftaken de Lig» tenbergers 't hoofd op. Den Raad vergaderd zynde, werden Lokhorst, van den Spiegel, Ysbrand van der A, :Gerrit van Damas en veele anderen ter Stad uit geleid. Terftond hierna, zondt de Burgery eenigen af naa? den Haage , en verzoende zig met Hertoge Willem. Hier werdt, ten overftaan van 's Hertogen Raad, gehandeld, over de wyze, op welke de voorige Ballingen wederom binnen gelaaten zouden worden , die » ten opzigte van de vyf genoemden en eenige anderen, aan den. Bisfchop verbleeven werdt. Anderen kreegen terftond verlof om, op hun voorig Burgerfchap., te rug te keeren: doch die voor den tyd van. honderd jaaren gebannen waren geweest, moesten , zo lang het den. Bisfchop goeddagt, buiten den Raad blyven. Lokhorst, van den Spiegel en verfcheiden' anderen werden, op lyfftraife, ten eeuwigen dage, uit de Stad Utrecht, midsgaders uit Holland, Zeeland en-. Friesland, gebannen Sedert geraakte de-
Lig*
ip~) BrieF van 15 Otflob. 1415. hy Mattha!us de Jure Gh-> i\\ Cap. V. p. 38. Zie ook Burman. Utr. Jaarb. I. Deel, hl* S74 enz. en Mieris Charterb, IV. Deel, hl. 306, 307.



XI. Boek. HISTORIE! 39*
Ligtenberger aanhang, binnen Utrecht, wederom op 't kusfen. Hertog Willem kwam, kort hierna, met een aanzienlyk gevolg van Hollandfche Edelen in die Stad, alwaar hy deftig onthaald werdt (</).
Geduurende deeze Utrechtfche beroerten , verloor Hertog Willem Staveren, genoegzaam de eenigfte Stad in Friesland, die, tot hiertoe, Hollandfche bezetting ingehad hadt. Margareet van Kleef, Weduwe van Hertoge Albrecht, aan welke Hertog Willem, naar fommiger verhaal (V), gewoon was, in zyn afwezen, de Regeering des Lands toe te vertrouwen (3), hadt het Beftand, by Albrechts leeven, met de Friezen, geflooten, van tyd tot tyd, weeten te verlengen (Y). Nu was zy, reeds in 't jaar 1412, overleeden (f), en 't Beftand, laatst gemaakt, liep , in de Lente des jaars 1414, ten einde. De Friezen van Westergo, toen, verneemende, dat 'er, binnen Staveren, flappe wagt gehouden werdt, verrasten de Stad, op den twaalfden van Lentemaand des gemelden jaars, en verjaagden de Hollandfche bezetting (V). Hertog Willem was zeer geftoord over de agteloosheid
en
X_q) Joann. a Leydis Libr. XXXII. Cap. 18. De Vermeer<cr<le Beka bl. 342, 347.
(V) Ubb. Emm. Libr XVII. p. 243.
(j) Ubb. Emm. Libr. XVII. p. 943, 253 } 236.
(V) Joann. a Leydis Libr. XXXII. Cap. 16.
Qij E. Beningha Hilt. van Oostfr. I. Boek, Cap. CCIV 11 185.
(3) Enkele Handvesten zyn 'er nog voor handen, door haar en Hertoge Willem, en door haar alleen, gegeven. Zie Handv. van Kennemerland, bladz. 664.. Handv. van Ryn/and, b!. 30, 34. Privilegiën van fyxel, bl. 16, 19.
rVlLLEM
VI. 1413.
XXXI.
Staveren loor de friezen ijewonïen.
1414. -W



398 VADERLANDSCHE XL Boe*.;
Willem VI.
14-14.
XXXII Huwelyl vanJako ba, Dog ter van Graave Willem, en Jan, Hei tog van Tou raine.
en laf hertigheid der zynen, toen hem de tyding van dit verlies gebragt werdt : te meer nog, om dat hem de ftaat zyner zaaken niet toeliet, den Friezen den oorlog aan te doen. Men floot dan wederom een Beftand voor eenige jaaren, welk, federt, verlengd werdt (v): en gantsch Friesland verheugde zig, dat het van alle uitheemfche overheerfching verlost was.
In 't jaar 1415, werdt het Huwelyk voltrokken tusfchen Jakoba, eenige Dogter van 'Hertoge Willem, en Jan, Hertog van Touraine en Graave van Ponthieu, tweeden Zoon van Karei den VI, Koning van Frankryk, en van Izabella, Dogter van Steven, Hertog van Beieren, halven Broeder van Vaders zy. de van Hertoge Albrecht. De Bruidegom bereikte omtrent agttien, en de Bruid weinig meer dan veertien jaaren (4). Het Hu' welyk was reeds in 't jaar 1406 te Compiegne geflooten (w), doen de voltrekking, tot nu toe, om de jongkbeid van 't Paar uitgefteld: terwyl de jonge Hertog zig doorgaans te Quesnoi in Henegouwen, of in den Haage in Holland (», fchynt opgehouden te hebben. De voorwaarden, toen beraamd,
wer-
AO Mieris Charterb. IV. Deel, hl. 287, 288, 3^8, 357, 398. Joann. a Leydis Libr. XXXII. Cap. 19. U»a. Emm. Lwr., XVII. p. 238.
Monstrri.et Val. I. Ch. XXVII. ƒ. 24.
O') Handv. van Amft. bl. ig.
(4) Zy was, op den vyfontwintigften van Hooimaand , Feestdag van S. Jakob, in 't jaar 1401, ter weereld gekomen. Joann. a Leydis Libr. XXXII. Cap. I. En waarCchynlyk was haar, naar deezen Heiligen, de naam' \m Jakoba ot' Jakob, want dus wordt zy veeltyds genoemd, gegeven.



XI. Boek. HISTORIE. 399
werden nu, in den Haage, op den zesden van Oogstmaand, bevestigd, en liepen op deezen zin: „ Henegouwen, Holland, Zeeland en „ Friesland zouden, zo Hertog Willem, ;?on„ der Zoonen na te laaten, overleedt,, aan „ Jakoba en haare nakomelingen komen, r.n, „• door haaren man, den Hertoge van Tou„ raine, geregeerd worden, volgens den raad „ en het voorbeeld, door Hertog Willem, in „ zyn leeven, gegeven. Hertog Willem zou, „ zo lang hy leefde, geweldich Heer der ge„ melde Landen blyven, en na zyn affterven, „ zouden de Egtgenooten het Leen der zeiven ,, verzoeken en ontvangen van den genen, en o p „ zulk eene wyze, als het door Hertoge Willem „ en alle zyne Voorvaders gedaan was. De „ drie Landen zouden onverdeeld blyven, ein
altoos op den oudften Zoon, of, by mangel „ van Zoonen, op de oudfte Dogter verfter „ ven. De oude Voorregten, Handvesten, „ vryheden en gewoonten zouden bewaard , „ en geene vreemdelingen, maar alleen van „ de oudfte en beste ingeboornen, tot Amp-
tenaars; in en buiten den Graaflyken Raad., „ gevorderd worden. Alle deeze punten zou»„ den, door de Egtgenooten,by hunne inhul„ diging, worden bezwooren. Aan Vrouwes „ Margareet van Bourgondie, Moeder van JaH „ koba, en aan alle anderen, zouden de fchul-i „ dige erfelyke en lyflyke giften betaald wor-' „ den: ook zouden de Egtgenooten de nate„ laaten' fchulden van Hertoge Willem vol„ doen (y)." Wy
GO Groot-Plakaatb. iii. Deel, tl. 6. Mattimei Anal. Tom. V, p. %£.
Wille». VI. I4'5-
Huwelyks- • Voorwaarden.



4oo VADERLANDSCHE XI. Ëoee;
Willem VI.
1415.
Aanmerkingenover dezelven.
De Hertog van Tourain word: Daufyn.
Wy konnen nkc nalaaten, in 't voorbygaan, over deeze Huwelyks - Voorwaarden , aan te merken, dat , fchoon Hertoge Willem, in dezelven, de weidfche titel van geweldich Heer deezer Landen gegeven wordt, de Egtgenooten nogtans niet toonen van voorneemen te zyn, om de Landen willekeurig te beheerfchen. Zy belooven de oude voorregten en vryheden te zullen bezweeren : en onaangezk'n de Hertog van Touraine een vreemdeling ware, verbindt hy zig, zo wel als Jakoba, om geene Ampten aan vreemdelingen te geeven. Wyders ziet men hier eene erkentenis , dat alle de Hollandfche Graaven deeze Landen als leenroerig , ongetwyfeld van 'e Keizerryk, fchoon zulks niet uitdrukkelyk gezrid wordt, hebben aangemerkt.
Het jonge Paar hieldt zig, na 't voltrekken van 't Huwelyk, in Henegouwen (z), en ook s fomtyds in Holland op (a). En weinige maanden verliepen 'er maar, toen de Hertog van Touraine zynen oudften Broeder, Lodewyk, die op den agttienden van Wintermaand overleedt, in de waardigheid van Daufyn en naasten erfgenaam der Franfche Kroone , opvolgde. Daar zyn verfcheiden' Brieven, hier te Lande verleend, voorhanden (&), in welken Jakoba, zynen Gemaalin, den naam draagt van Dolphyne van Voyennen. Ondertusfchen was het opklimmen tot deeze nieuwe waardigheid, naar allen fchyn, een trap tot zynen ontydigen dood,
die
fefl MovSTRELET Vol I. Ch. C XI- f. 240.
(a) Ioann. a Leydis Libr. XXXII. Cap- 26. fh) 'Hy Burman Utr. Jaarb. I. Deel, hl 209. hy Bai.eN Dordr. hl. 519. en hy Boshoen op Reicursb I. Deel, hl. 389-



XI. Boek. HISTORIE. 401
die ruim een jaar hier na voorviel. Doen de gelegenheid hier toe moet wat omftandiger ontvouwd worden.
De Regeering van Karei den VI. was eene der langduurigllen; doch te gelyk eene der ongelukkigllen voor Frankryk. De Oorlog met Engeland ontftak, feller dan te vooren: en 't.Krygsgeluk liep den Franfchen geweldiglyk tegen. De Koning was, federt het jatr 1391, onderworpen geweest aan vlaagen van krankzinnigheid, die hem doorgaans onbekwaam maakten tot de Regeering. De Grooten, die, nevens de Koninginne, de Regeering in handen hadden, lagen geduurig overhoop, en verwekten, van tyd tot tyd, binnenlandfche beroerten. Vooral hadt men, van 't jaar 1404 af, merkelyke verwydering befpeurd tusfchen Lodewyk, Hertog van Orleans, 's Konings Broeder, en Jan, Hertog van Bourgondie; die, met groot ongenoegen, zag, dat men Orleans en der Koninginne de Regeering toevertrouwde , van welke zyn Vader Filips 't voornaam bewind gehad hadt. en welke hy zig nu gaarne in handen geftelc gezien zou hebben. Zo ver ging dit ongenoegen dat Hertog Jan, in Slagtmaand des jaan 1407, den Hertog van Orleans,by nagt,deed overvallen, en van 't leeven berooven, niei meer dan drie dagen na dat zy plegtiglyk verzoend geweest waren, en eikanderen eene broederlyke vriendfchap gezwooren hadden (V) Ton verglimpte deeze ondaad met den naan J4" vai
ff) Monstrelet Vol. I. Chap. XXXVI. ƒ. 29. verf. Joann; . Leydis Libr- XXXII. Cap. 9.
lil. Deel. Cc
WILLEJS VI. 1415.
xxxiin
Staat van Frankryk ten deezen tyde.
1
l
1



402 VADERLANDSCHE XI.Boek.
Willem VI.
van yver voor 's Ryks weïftand, en wist zig zelfs openlyk door den Koning zuiver te doen fchouwen. Sedert meester van Parys en van 's Konings Perfoon geworden, regeerde hy in 's Konings naam, zonder iemant te ontzien £ doch toen hy, in Tt jaar 1408, naar Luikerland getrokken was, om Jan van Beieren te helpen, nam de Koningin haaren flag waar, bemagtigde Parys, en deedt zig zelve en den Daufyn Lodewyk, tot Regenten van 't Ryk, verklaaren. De Hertog van Bourgondie werdt toen, ais fchuldig aan manlïag, veroordeeld.
In deeze omftandighedea, liet Hertog Willem, Graaf van Holland, zig gebruiken, om een Verdrag tusfchen Hertog Jan en 't Franfche Hof te bemiddelen fW). 't Gelukte hem ook. Jan deedt, in Lentemaand des jaars 1409-, eene foort van fchuldbekentenis, en verzoende zig met den Huize van Orleans en met de Koninginne (Y). Doch 't leedt niet lang , of de Prinfen van den bloede , zig ma van de Regeeringe ontzet vindende, verbonden zig tegen den Hertog van Bourgondie ? die, van zynen kant, de Engelfchen in 't Ryk bragt, om hun 't hoofd te bieden. Zy vertrokken eg er wederom, voor 't einde van 'c jaar 1412. En van dien tyd af, zag men de party des Heriogs van Bourgondie, in Frankryk ,allengskens, verzwakken. In 't jaar 1414, befloot het Hof hem den oorlog aan te doen. Kort te vooren, hadt hy Frankryk reeds moeten verlaaten, en nu onthieldt hy zig in Vlaanderen. D® CO rïonstmsmt rt>/. 1. a. xlix. f. 81.
(ej Joann. a Leydis Lttr. XXXII. C<tj». vu



KT. Boek. HISTORIE. 403
De Graavin van Holland, Zuster van Her-1 toge Jan, begaf zig, omtrent deezen tyd, naar Peronne, alwaar het Hof zig bevondt , om hem, ware 't mogeiyk, op nieuws, met' het zelve , te Verzoenen (ƒ). Ook gelukte het, ten minden in fchyn. De Graavin van Holland en verfcheiden' andere Grooten bleeven borg voor de onderhouding van 't Verdrag, welkj by deeze gelegenheid, gemaakt Werdt (g).
Een der puhten van het zelve verbondt den Hertog van Bourgondie, om de onderhandelingen af te breeken, welken hy, met Engeland, mogt hebben aangevangen. Doch hy hieldt zig aan dit punt hiet. Hy tradt, terftond na 't (luiten van 't Verdrag, in geheime onderhandeling met Henrik den V. die Henrik den IV, zynen Vader, in 't jaar 1413, was opgevolgd. Henrik zogt den Hertog te winnen, op dat hy aan hem geene party zoü hebben, in den Oorlog tegen Frankryk, welken hy in den zin hadt. In 't jaar 1415,voerde hy,onder anderen, zo 't fchynt, met Schepen, in Hollanden Zeeland gehuurd (Ji), een magtig Leger derwaards, en doeg de Franfchen by Azincourt, op den vyfentwintigften van Wymhaand. Twee Broeders des Hertogs van Bourgondie , Antoni, Hertog van Brabant, en Filips, Graaf van Nevers en Retel, fneuvelden in deezen (lag, aan de zyde der Franfchen.
Hertog Jan bediende zig van de verlegenheid,
Cf) MoNSTREtEt Vol. I. Ch. CXXVr. f. 210. Q) MnN.STRttt.ET Vol. I. Ch. CXXVII. f. 210. verf. (h) A&. Publ. Angl. Tom. IV. P. II. p. 109, 109. Cc 2
vi. 1415.



4o4 VADERLANDSCHE XI. Boek.
Willem VI. 1415.
xxxiv.
Oorzaaken van den haat, aan 't Franfche Hof, tegen den Daufyn Jan, op gevat. 1416.
KeizerSi gismond vertrekt met Gras ve Willem , nai 'Engeland.
heid, in welke 't Ryk zig toen bevondt, om 't verlooren bewind aldaar wederom in handen te krygen. Hy trok met een Leger naar Parys, begeerende verlof, om den Koning te begroeten. Terwyl men zyn verzoek in overweeging nam, ftierf de Daufyn, Lodewyk , en Jan, Hertog van Touraine, onlangs met Jakoba van Beieren gehuwd, volgde hem in die waardigheid op.
De namaagfchap zyner Egtgcnoote met het Huis van Bourgondie; zyn lang verblyf aan 't Hof van zynen Schoonvader, Zwaager van Hertoge Jan, en vooral eene geheime Byeenkomst, tusfchen hem en dien Hertog, te Valenchyn in Henegouwen (7), waren oorzaak, dat hy aan 't Franfche Hof aangemerkt werdt, als geheel in de belangen van Hertoge Jan. De Graaf van Armagnac, die thans 't voornaam bewind in Frankryk hadt, riedt den Koning, dat hy den Daufyn ten Hove ontbieden zou. Doch Hertog Willem, wel onderrigt van de gelteldheid van 't Franfche Hof, wilde zynen Schoonzoon niet laaten vertrekken.
Zo ftonden de zaaken in den aanvang des jaars 1416 , wanneer Keizer Sigismond te ■> Dordrecht kwam, om, van daar, naar En" geland, over te fteeken, en, ware 't mogelyk, ireene vaste Vrede tusfchen Karei den VI. en Henrik den V. te bemiddelen. Hertog Willem, wiens Afgezanten de Keizerlyke Krooning , in den jaare 1414, hadden bygewoond ontving den Vorst beleefdelyk; en toonde zig
geen Monstrelet FoK I. Ch. CXXt. f. ztn. (,'0 Monstrelet fol. I. Ch. CXXVÜI. f. 21^



XI. Boek; HISTORIE. 4*5
genegen, om hem naar Engeland te geleiden.' Veelligt Monden 'er nog eenige gefchillen , tusfchen de Engelfche en Hollandfche Koopluiden, te vereffenen. De onderlinge Koophandel bloeide nog, als van ouds (T), fchoon de Wolflapel verlegd was. Doch hy werdt niet voortgezet, zonder dat 'er, van tyd toe tyd, gefchillen voorvielen. Onlangs zelfs hadt Koning Henrik Brieven uitgegeven, om van Hertoge Willem en den Hollanderen, met geweld , vergoeding van fchade te vorderen, tot eene fomme van agthonderd en vyftig Nobslen toe. Doch deeze Brieven waren wederom ingetrokken (m). Hier benevens fchynt Hertog Willem ook deel gehad te hebben, in de heinielyke onderhandelingen, die thans, met den Hertoge van Bourgondie, op het tapyt waren («). Reden genoeg, was 'er, derhalve, voor Hertoge Willem, om de reis naar Engeland te onderneemen. Doch zyne poogingen en die van den Keizer, tot het bewerken eener Vrede , waren vrugteloos. Henrik bleef, zo wel als Karei, die te vooren door Keizer Sigismond. gefproken was, ftyf op zyne eifchen ftaan. Alleenlyk werdt 'er een driejaarig Beftand geflooten 0), en Hertog Willem keerde, in 't begin van Hooimaand , wederom herwaards (py 's Lands Regeering was, in zyne afwezendheid, den Heere van Kuilenburg en Walraven van Brederode aanbevolen geweest (<?).
Som-
(T) Aft. Publ. Angl. Tom. IV- P. I. p. K>7. 158. P.ll.p. ^
On) Aft. Publ. Angl. Tom. IV. P. II. p. 87.
(„i Aft- Publ. Angl. Tom. IV. P. II. p. 81,
f 0 ) Ad- Publ. Angl. Tom. IV. P. II. p. 165, 166, (67.
<fA Ioann. a'Leydis Libr. XXXII. Cap. 22,
f-qi Ejtr. uit de Reeds, van Pb. Enghebreclnsz. M, &
Cc 3
vi.
1416.



4o6- VADERLANDSCHE XI. Boek.
Willem VI.
I4i6\
Hertog Willem trekt mei den Daufyn naar Frankryk,
Soinmigen verhaalen, dat hy, ten deezen tyde, in H'ngeland, het Leen deezer Landen van Keizer Sigismond verheven heeft. Ook wil men, dat hy den Keizer, by deeze gelegenheid, verzogt zou hebben, zyne Dogter Jakoba, na zyn aflterven, ook met de Lan« den te willen verlyden, doch dat de Keizer dit zou geweigerd hebben, en Willem daar op verftoord vertrokken zyn (r). Zeker is 't, dat hy, zonder den Keizer, te rug gekomen is (O-
De Koning van Frankryk liet, ondertusfchen, niet na,door bode op bode, den Daufyn ten Hove te ontbieden. Hertog Willem begaf zig, derhalven, omtrent den aanvang des jaars 1417, met hem op weg, in eenen tyd, in welken het onlangs geflooten heimelyk Verbond tusfchen Henrik den V, en den Hertog van Bourgondie, indien men 'er anders, in Frankryk, kennis van gehad heeft, onzen Graave en zynen Schoonzoon ten Hove zeer verdagt heeft moeten maaken., Een Schryver, die deezen tyd beleefd heeft (/), zegt, dat onze Graaf van een aanzienlyk Leger verzeld was, en uit 's Konings zwakheid hoop gefchept hadt, om zynen Schoonzoon haast op den Franfchen Troon te zien plaatfen : welk laatfte, fchoon 't wel waar zyn kan, egter, by anderen, niet gemeld wordt. Doch dat hy van eenige manfchap verzeld is geweest ,
blykt
fV Windeck. Vita Sigismundi int. Menke.n. German. Script» Tom. I. p. h04.
CO Joann. a Leydis Lihr. XXXII. Gap. s.z. i) 'Hermanni Corneri Chron. in Eccardi Corp. Hifi, t&eili jEvi Tem. II. c, 1220.



XL Boek. HISTORIE. 4*7
blykt ook uit egte ftukken van deezen tyd {uj. Te S. Quioiin gekomen, verzogt Hertog Willem, aldaar een mondgefprek met de Koninginne te mogen houden. Doch dit werdt hem geweigerd, om dat de Plaats te verre van Parys lag. Hy trok dan voort tot Compiegne toe , den Daufyn medeneemende. Hier zogt de Koningin hem te vergeefs te be weegen, om den Daufyn ten Hove te laaten komen. Hy verklaarde rondelyk, zulks niet te zullen gedoogen, indien men den Hertog van Bourgondie langer buiten bewind hieldt. Die zelfde verklaaring herhaalde hy, kort daar na, te Parys, werwaards hy gegaan was, om den Koning te begroeten, terwyl de Daufyn te Compiegne vertoefde. De Koning, voorgeevende, hier over zyne gedagten te willen laaten gaan, gaf Hertoge Willem zyn affcheid; doch heimelyk bevel, om hem te vatten O). Hy ontkwam egter het gevaar, welk hem dreigde; door een' bedekten vriend des Hertogs van Bourgondie, gewaarfchuwd zynde.
Te Compiegne te rug gekeerd , vondt 3 hy, met de uiterlte verbaasdheid, den Dau- i fyn zieltoogende. De Franfche Schryvers* willen, dat eene doorgebroken' verzweering in 't hoofd hem in deezen ftaat gefteld hadt O). Doch onzen, en de Engelfchen verhaa-
len,
Cu) Extraft uit de Reeck. van Ph. Enghebrechtsz. M. S.
(v) Voyez la Rcponcc dn Diic de Bourgogne aux Propofittons én Roy, dans le Contin. de la Chron. de Flandres par Den. Sauvage p. 250 & Corps Diplomat. Tom. II. P. II. p. lot),
(wj Monstrelet Val. L Ch. CLXII. ƒ. 240. verj.
Cc 4
VILLEM VI.
1417^
)e Dauvn komt



4o8 VADERLANDSCHE -XLBow.
Willem VI.
XXXV.
Hertog Willem poogt de opvolging in '1 gebied, voor zyne Dogter Jakoba, te verzekeren.
len, dat men hem vergeven hadt; 't zy mee een fenynig harnas (V), of op eene andere wyze. Men vindt 'er zelfs (y), die zyne eigen' Moeder met deeze ondaad betigten. Hy gaf den geest, op den vierden van Grasmaand des jaars 1417, nalaatende eene Weduwe van zestien jaaren, by welke hy geene kinderen verwekt had. De fchielykheid van deezen dood , de omitandigheden , in welken dezelve voorviel, en de verfche toeleg om Hertog Willem te vatten, maaken het ten hoogfte waarfchynlyk, dat dezelve niet natuurlyk geweest is.
Hertog Willem bekommerde zig niet met het lyk zyns Schoonzoons, welk, federt, te Parys, werdt bygezet; maar begaf zig, in alleryl, naar Henegouwen, weinig denkende , dat ook zyn eigen einde zo naby was, als kort hier na bleek.
Hy hadt, tot nog toe, geene wettige kinderen dan zyne Dogter Jakoba, en zyne grootfte zorg was, haar van de opvolging , in 't bewind deezer Landen, te verzekeren. Keizer Sigismond hadt hem niet willen belooven, dat hy haar, na zyn aflterven, met deeze Landen verlyden zou. Hy hadt zig, derhalve , kort na zyne terugkomst uit Engeland, gekeerd tot de Edelen en Steden van Holland, die hy ter algemeene Dagvaart befchreeven , en eene belofte afgevergd hadt , om , na zyn overlyden , zyne
Dog.-
O) Joan*. a leydis Libr. XXXII. Cap. sC. (jj /EtHVius ts PsOïa ad ontwin 1417.



XI. Boek. HISTORIÉ. 409
Dogter Jakoba, tot wettige Landsvrouwe, in te huldigen.
De Dagvaart was in Oogstmaand des jaars 1416 gehouden. De Edelen , die op dezelve verfcheenen, waren Filips, Heer van Wasfenaar, Burggraaf te Leiden, Henrik van Wasfenaar, Dirk van der Lek, Herbaren van Ysfelftein, Jan van Heemftede van Benthuizen, Henrik van Naaldwyk, Maarfchalk van Noordholland, Jan, Bastaard van Blois, Heer van Treslong, Melis van Mynden , Arend van Duivenvoorde, Jan van Woude , Heer van Warmond, Willem van der Boukhorst, Gerrit van Heemskerk, Heer van Oosthuizen , Barthoud van Asfendelft, Gerrit van Zyl, Jan van Hodenpyl, Filips van Spangen en Gillis van Kralingen, Ridders: Willem Eggaart, Heer van Purmerende, Helmich van Doornik, Adriaan van Raaphorst, Gerrit van Poelgeest, Filips de Bloot, Mouweryn van der Does, Gerrit van Benningbroek, Dirk van Zandhorst en Adriaan van Mathenesfe, Knaapen. Wyders waren 'er tegenwoordig geweest de Schouten, Burgemeesters, Schepens en Raaden der Steden Haarlem, Delft, Leiden, Amfterdam , Gouda , Rotterdam , Oudewater , Schiedam , Alkmaar , Hoorn , Medenblik , Enkhuizen en Monnikendam. Alle deeze Edelen en Steden hadden plegtiglyk gezwooren „ dat zy Jakoba, Daufyne van Vienne, zo „ Willem voor haar, zonder wettigen Zoon „ natelaaten , overlyden mogt,, voor zyne „ erf dogter en leenvolgfler, erkennen, en haar,
nevens haaren wettigen Voogd, hulde doen Ces „en
IVTU.EM
vr. 1417.



4io VADERLANDSCHE XI. Boek;
Willem VI. 1417.
„ en onderdaanigheid bewyzen zouden, haar „ met lyf en goed tegen alle haare vyanden „ befchermende." Hier van werden Brieven bezegeld, die op den vyftienden van Oogstmaand gegeven waren (2). Doch men vindt, by fommigen, nog van andere Brieven gewaagd, die, ten zelfden dage, waren getekend, in welken, dezelfde belofte gedaan werdt, door „ Huibert, Heere tot Kuilenburg „ en de Lek, Henrik, Heere van Viane en „ van Gooije, Otto, Heere van Asperen , „ Gerrit van Stryen , Heere van Zevenber„ gen, Henrik van der Lek, Heere tot Hees* „ wyk, Jan, Heere van Vliet, Jan van Dron„ gelen, Heere van Eethen en Meeuwen , „ Jan van Kroonenburg, Heere tot Loenen , „ Arend, Heere van Leyenburg en Gerard „ van Heemskerk, Heere tot Liesveld, Rid~ „ ders, Willem van Brederode, Heere tot „ Merwede en ter Steyn, Jan, Heere tot „ Langerak, Dirk van der Merwede, Jan van „ Herlair van der Syle, Dirk van Heukelom „ en Willem van Bezoyen, Knaapen, benevens „ Schout, Burgemeesters, Schepens en Raa„ den der Steden Dordrecht, Schoonhoven , „ Geertruidenberg , Gorinchem , Heusden , „ Woudrichem, Ysfelftein en Leerdam (V)." De Edelen en Steden van Zeeland deeden gelyke belofte (aa). Men ziet hier uit, dat verre de meeste Edelen en Steden beloofd hadden,
Ja-
rz") Zie Groot-Phkaatb. III. Deel, bl. 8. Heda p. 280. Matth/ei Anal. Tom. V. p. 599. Mieris Charterb. IV. Deel, bU
^('a) Zie F. van Mieris Leenroer van 't Graaffch. in Hot land, bl. 91. en ChaWerb. IV. Deel, bl. 384. (cmj Mieris CJiaiterb. IV. Deel, bl. 385.



XL Boek. HISTORIE. 411
f F) Monstrelet Fol. I. Ch. CLXV. ƒ. 242. (e) Joann. a Leydis Libr. XXXll. Caf. 27.
Takoba te zullen inhuldigen. De Graaf, t gewigtig ftuk der Opvolginge dus, zo hy waande, op eenen vasten voet hebbende ge-, bragt, fcheen nu zyn hoofd, roet meer gerustheid, te konnen neerleggen.
Hy hadt, federt eenigen tyd, een gezwel: aan de dye gehad,ontftaan,zo fommigen fchry- j ven, uit den beet van eenen hond. Allengs- , kens' grooter en pynlyker werdt dit gezwel, des hy te raade werdt, het zelve door te laaten vlymen. Doch zo dra was dit niet gefchied, of hy werdt, van dag tot dag,zwakker, en overleedt eindelyk te Bouchain (b~), op den laatften van Bloeimaand des jaars 1417» in den ouderdom van twee-en-vyftig jaaren, na dat hy de Landen dertien jaaren gelukkiglyk geregeerd hadt. Hy werdt te Valenchyn begraaven. Zyne dapperheid wordt van onze Schryvers hoog geroemd (c). Ook is dezelve, in den Arkelfchen of Gelderfchen, en Luikfchen Oorlog duidelyk geblecken. Doch men mag twyfelen, of hy zig niet te veel met de zaaken van Frankryk en 't Huis van Bourgondie gemoeid hebbe. Immers het volflaagen verlies van Friesland fchynt hieraan te moeten toegefchreeven worden. Doch in vergoeding van dit verlies, heeft men hem de Heerlykheden van Arkel en van Ysfelftein aan Holland zien hegten.
Zyne Weduwe Margareet, Dogter van Filips, Hertog van Bourgondie, eene fchrande-
re
CVlLLESI
VI.
1417. ixxvr.
)oodvan
iertog
Willem.



412 VAD ER L. HIST. XL Boek;
VA-
Willem
vi.
14x7. t
•e en ftaatkundige Vrouw, met welke hy, in t jaar 1386, gehuwd was (d), overleefde hem i'eele jaaren. Hy hadt nimmer andere kinderen dan Jakoba by haar verwekt (Y). Doch tiy liet nog drie natuurlyke kinderen na , twee Zoonen, Lodewyk en Everard, en eene Dogter, Beatrix. Everard ftigtte een Slot te Hoogtwoude in Westfriesland, en wordt voor den eerden Heer van Hoogtwoude gerekend. Beatrix trouwde eerst met Filips van Dorp, Ridder, daar na met Jan van Woerden, Heere van Vliet (ƒ). Van Lodewyk, vind ik niets byzonders aangetekend.
(_d) /Egidii de Roya Chron. ad annum 1386. CO Joann. a Leydis Libr. XXXII. Cap. I, 27. ff) Joann. a Leydis Libr. XXXII. Cap. ife



VADERLANDSCHE
HISTORIE.
■
TWAALFDE BOEK,
INHOUD.
I. Vrouw Jakoba wordt tot Graavinne ingehuldigd. Yifelftein gewonnen en ge/legt. II. Jan van Beijeren dringt zig in de Regeeringe. Aanflag op Gorinchem. III. Jakoba trouwt met J'an, Hertog van Brabant. Jan van Beijeren wordt met de Landen verlyd. IV. Hy neemt den naam van Graave aan. Dagvaarten der Steden. V. Dordrecht, door Jan van Brabant en Vrouwe Jakoba, belegerd. Rotterdam , door Jan van Beijeren, ingenomen.
VI. Vredehandeling en Zoen te Woudrichem.
VII. Jan van Beijeren ftaat naar meer bewind. Oorlog met het Stigt. VIII. Leiden belegerd en ingenomen. V Burggraaffchap komt aan de Graaftykheid. IX. Jan van Beijeren ftaat naar Brabant. Geertruidenberg bernagtigd. X. Onlust tusfchen Jakoba en haaren Egtgenoot. Zy vertrekt naar Engeland. XI. Onderneeming van Jan van Beijeren, in friesland. Doorbraak der Zuidhollandfche Waard. XII. Egtfcheiding van Vrouwe Jakoba. Zy trouwt met Humfrey, Hertoge van Glochmer. XUI. Filips, Hertog van Bour-
gon-



4i4 VADERLANDSCHE XIL Boek.
gondie, gedraagt zig als opvolger van Vrouwe Jakoba. Glochester komt in Henegouwen. Jakoba wordt geligt, en naar Gend gevoerd. Zy ontvlugt naar Holland. XIV. Jan van Beijeren fterft. Jan van Brabant tot Graave van Holland ingehuldigd. Schoonhoven belegerd. Slag by Alfen. XV. Engelfche hulp her•waards gejchikt. Slag by Brouwershaven. XVI. Haarlem, door Vrouwe Jakoba, belegerd. Strooperyen der Kennemeren; XVII. Hertog Filips ftraft de Kennemers en IVestfriezen. Zevenbergen bernagtigd. XVlW.Jan van Brabant fterft. Glochester verlaat Jakoba* Zeeflag by ÏVieringen. XIX. Zoen tusfchen Hertoge Filips en Vrouwe Jakoba. Inftelling van V Hof in den Haage\ XX. Scheuring in V Stigt van Utrecht. XXI. Handel op Engeland* Haringvisfchery. Noordfche en Oosterfche Vaart. Verbond der Hanze (leden. XXtl. Drukkonst te Haarlem gevonden. XXIII. Hertog Filips bekomt de aanzienlykfte JSederlanden. Vliesorde ingefteld. XXIV. Vrouw Jakoba trouwt met Frank van Borfelen. Zy moet de Graaftykheid aan Filips afflaan. XXV. Zy fterft. V Graaffchap komt aan 't Huis van Bourgondie. XXVL Hrtog Filips, voor Graave erkend, wikkelt dé Landzaaten, in eenen Oorlog met Engeland, in. XX VII. Vrede te Atrecht, met Frankryk, geflooten. Hollanders, in Engeland mishandeld. XX VIII. Beleg van Calais. Beftand met Engeland. XXIX. Oosterfche Oorlog. XXX* Oorlogsvloot, in Holland en Zeeland, uit gé rust. Voordeden op de Oosterlingen behaald. XXXI. Vredehandeling te Koppenhagen. Tien-
jaa-



XIL Boek. HISTORIE. 415
jaarig Befland met de Wendfche Steden. Verdrag met Deenemarke, Holjlein, Pruisfen en Lyfland. XXX U. Gefleldheid der Hollandfche Staatsvergaderingen. Voorbeeld van V zweeren des Graaven, eer de Landzaaten zwee' ren. XXXII f. Hertog Filips doet den Keizer hulde, wegens eenige Nederlanden.
Jakoba , eenige Dogter van Willem den IV, bevondt zig in Henegouwen , toen haar Vader overleedt , verzeld van haare Moeder, Margareet van Bourgondie, en van de trouwfte Dienaars des Graaven. De Hertog van Bourgondie begaf zig ook derwaards, en bragt, zonder veel moeite, te wege, dat de jonge Vorftin, tot Graavinne van Henegouwen, werdt ingehuldigd (V). Terftond hier na, fpoedde zy zig naar Holland,alwaar de Kabbeljaauwfche aanhang,op de eerfte tyding van 's Graaven dood, 't hoofd wederom hadt begonnen op te fteeken (b). Te Haarlem, te Gouda en elders, ontftonden merkelyke opfchuddingen, die, eerlang, door Vrouwe Jakoba, verzoend werden (bV).
De Broeders Jan van Egmond en Willem van Ysfelftein, welken 't verlies hunner vaderlyke goederen zeer in den krop ftak, waren de eerften, die de vyandelykheden begonden. Eenig volk op de been gebragt hebbende, maakten zy zig, by verrasfing, meester vah de Stad en 't Slot Ysfelftein. De Hoekfchen, onder 't beleid der Heeren van Brederode en
Mont-
(a) fltam. de Roya ad annum 1417. irf) Magn Cltroït; Belg. p. 361.
Miaais Charterb. iV. Deel, 11. 400, 407,421.
Takoia.
I.
fakoba, Dogter van Willem dea VI, tot Graavin. ie ingehuldigd.1417.
De Eg.
monden
ferrasfea'
ftfel-
lein.



4i6 VADERLANDSCHE XII. Boek;
Jakoba. 1417.
,'tWord herwon nen en gellegt.
Montfoort , floegen' 'er terftond het beleg wederom voor. De Poorters der meefte Hollandfche en Westfriefche Steden , beloofd hebbende Jakoba tot Landsvrouwe te zullen inhuldigen, toonden, reeds voor haare aankomst hier te Lande,dat zy hun woordzouden houden, en trokken, in aanzienlyken getale, voor Ysfelftein (c> Boven al werdt het beleg fterk voortgezet, door die van Utrecht en Amersfoort; welken, ziende, dat zy den Kryg geduurig op hunne grenzen te wagten hadden, zo lang° het Slot te Ysfelftein in wezen, en de Stad verfterkt bleef (rf), gaarne tot het herwinnen van Ysfelftein wilden medewerken, in hoope dat de jonge Graavin, na t bemagtigen der Stede, het flegten der Vestingwerken niet weigeren zou.
Tegen het einde van Zomermaand des • jaars 1417, ging Ysfelftein wederom over by Verdrag, volgens welk „ de Broeders van , Ègmond en de vreemde gasten , welken " zy in de Stede gelegd hadden , vryelyk J mogten uittrekken , gelyk zy ingekomen " waren '(e)." Sedert kreegen de Stigtfchen verlof van de Graavinne, om het Slot, benevens de muuren, poorten en toorens der Stede, ten gronde 10e, te mogen flegten (ƒ): o-elyk, zonder uitftel, gefchiedde.
Terwyl dit op de grenzen voorviel, verzekerden de Hoekfchen zig van fommige Hol-
land-
(c) Extr. uit de Reed:, van Pb. Enghebreditsz. M. S.
(d) Zie Goutfcha Chron. bl. 120.
fel Veldenaar bl. 110. . , „ _
(f) Brief van Vrouwe Tacob. by Matth^eus Analeét. Tont{ V. p.boi. en by bukman'Utr. Jaaib. 1, Deel, bl. 423.



XIL Boek. HISTORIE. 417
landfche Steden , aan welker genegenheid voor Vrouwe Jakoba men twyfelde, of voor welken men meest bedugt was. Filips van Wasfenaar, Burggraaf van Leiden, wierp zig, met eenigen zyner vrienden, in Amfterdam. 't Slot te Leerdam werdt van gefchut en Krygsvolk voorzien, door Jan van Viane (g).
Kort na 't bemagtigen van Ysfelitein, was Jakoba in Holland gekomen. Zy werdt , in alle de Steden, behalve te Dordrecht (Ji) , tot Graavinne ingehuldigd. In Zeeland, werdt zy , insgelyks, voor wettige Landsvrouwe, erkend. Alomme bevestigde zy de oude Handvesten en Vryheden (f), zig, in allen deele. bevlytigende, om de genegenheid der Landzaaten te winnen. En men beloofde zig reeds veel voordeels van de Regeeringe der jonge Graavinne, toen haar Oom, Jan van Beijeren, verkooren Bisfchop van Luik , de pas gevatte hoop t'eenemaal verdwynen deedt, en 't Land in rep en roer hieldt.
Wy hebben, in 't voorgaande Boek , gezien , hoe deeze Bisfchop, wien 't hert meet naar de weereld hing dan naar de Kerk , dooi hulp van Graave Willem en de Landzaaten , in 't bezit zyns Bisdoms, herfteld geworden was. In plaats van deeze gunst, omtrent 's Graaven Dogter te erkennen, maakte hy. terftond na 's Graaven dood, en veelligt al tc vooren, toeleg om baar te ontzetten van de Regeeringe. Hy hieldt heimelyk verftanc binnen Dordrecht; alwaar de Kabbeljaauwfchen.
(jO Extt. uit de Reeck. van Ph. Enghebrcchtsz. M. S,
Qi) Veldenaar bl. itt.
(0 Haniiv. van Zuitlhol!. by Balen bl. 519,
III. Deel, Dd
[akoba. 1417- _
Vrouw Jakoba komt ia Holland.
ir.
Jan van Beijeren dringtzig in de Regeering.



4i8 VADERLANDSCHE XII. Boek.
Jakob \. 1417.
Poogt zig, door Egmond en Arkel, ran Gorinchemte verzekeren.
fchen, door den tyd, veel deel in 't bewind hadden weeten te verkrygen. Ook heeft hy, naar allen fchyn, belleken, dat Jakoba, te Dordrecht alleen, niet voor wettige Landsvrouwe was aangenomen. Doch hy deedt meer, ten nadeele zyner Nigte. Beflooten hebbende den Geestelyktn Staat geheellyk te verlaaten, en zig van de Regeering deezer Landen, of als Graaf, of ten minden als Voogd of Ruwaard , meester te maaken , kwam hy, niet lang na Jakoba, in perfoon, herwaards. Hy begaf zig regelregt naar Dordrecht, alwaar hy de meeste vrienden hadt. Ook werdt hy hier, met opene armen, ontvangen, en, by plegtigen eede , voor Ruwaard der Landen aangenomen (k~). De Stad Briel, alwaar hy, als Heer van Voorne, 'c meeste bewind hadt,erkende hem, in de zelfde hoedanigheid. Doch de andere Steden , aangezogt om hem, insgelyks, voor Ruwaard aan te neemen, weigerden het rondelyk, zig beroepende op den uiterften Wil van Hertoge Willem, die ernltelyk begeerd hadt, dat men zyne Dogter aan Jan, Hertoge van Bratant, zou uithuwelyken (0;'t welk de Landzaaten beletten moest , naar eenen anderen Voogd over de Landen, uit te zien.
Jan van Beijeren, wel bevroedende, dat hy geweld zou moeten gebruiken, om 't roer der Regeeringe in handen te krygen, fpande met Jan van Egmond en Willem van Arkel famen, om zig van Gorinchem en 't Slot Arkel te ver-
ze-
(,'0 Regeer. Lyst by Balen bl. 285. Mieris Charceib. IV. Deel, bl. 431.
Cl) Joann. a Leydis Libr. XXXII. Cup. 27.



XII. Boek. HISTORIE.
419
zekeren (m): waarna het bemagtigen van het overig gedeelte van Zuidholland hem weinig werks zou behoeven te kosten. Egmond hadt" vrienden in de Stad; alwaar nog veelen der voorige Arkelfche Regeeringe waren toegedaan. In Slagtmaand, trok hy 'er onverhoeds op aan, en dreef, door de zynen binnen gelaaten, de Hollandfche bezetting naar 't Slot. Jongkheer Willem van Arkel, eenige Gelderfche en Luikfche benden byeen gekreegen hebbende, volgde Egmond, en wierp zig, insgelyks, binnen Gorinchem, dat, terftond, door 't herftellen der Vesten, in ftaat van tegenweer gefteld werdt. Ook leedt het niet lang, of de jonge Graavin begaf zig, aan 't hoofd haarer getrouwe Hollanderen en Zeeuwen, naar 't Slot Arkel, om, van daar, de Stad te beftormen. 't Slot was met eene Graft, onlangs, op Arkels bevel, gegraaven, van de Stad afgefcheiden. De Poorters van Utrecht en Amersfoort, welken hier wederom hulp booden waren de eerften, die, eene
groote bres in den muur gefchooten hebbende, over de Graft, in de Stad, trokken. De Hollanders en 't overige Leger der Graavinne volgden hen. De Arkelfchen waren wel vyfendertighonderd gewapenden fterk, en ftonden gefchaard, in eene ftraat, thans de Krytfleeg genoemd. Hier viel, op den eerften van Win-1 termaand, een bloedig gevegt voor, in welk \ Vrouw Jakoba de overhand behieldt. Meer
dan
(t>ï) ./Farm de Roya ad annum 1417-
00 Zie de Klieven van Vrouwe jakoba by Matth^üs ad Rei'. Ainorf. Script, p, 438 en hy Burman Utr. Jaarb. i. Dal, bl. 209 enzt
Dd 3
lAKÓBA.' Hl?.
)e a*ag nu> ikt.



420 VADERLANDSCHE XII. Bgêic
Jakoba. 14171
III.
Tweede Huwelyl vanVrou we Jako ba met Jan, Her toge van Biabant.
141S.
dan duizend man fneuvelden 'er van de Arkelfche zyde, onder welken Jongkheer Willem zelf was. Egmond en veele Gelderfche Edelen werden gevangen genomen: van welken 'er, federt, eenigen onthalsd werden. Van den anderen kant, fneuvelde niemant van naam dan Walraven van Brederode, een groot voorftander van Vrouwe Jakoba (0).
De Hollandfche Edelen en Steden, niet onkundig van het aandeel, dat Jan van Beijeren, ; in deezen aanflag op Gorinchem, gehad hadt,
■ draalden niet langer, om het genomen befluit ter uitvoeringe te brengen, en over het Huwelyk der Graavinne, met den Hertoge van Brabant, in ernflige onderhandeling te treeden. Hy was een Zoon van Hertoge Antoni , Broeder der liertoginne Weduwe van Holland, en dus een volle Neef van Vrouwe Jakoba. Toen zyn Vader, in den Slag by Azincourt, in den jaare 1415 , omkwam , volgde hy hem op in de Regeeringe, en thans bereikte hy den ouderdom van ruim vyftien jaaren. De Weduwe van Willem den VI. en Hertog Jan van Bourgondie, haar Broeder , zeer begeerig, om de Graaffchappen van Henegouwen , Holland en Zeeland in hun Huis over te brengen, zetteden de onderhandelingen met den jongen Hertoge van Brabant zo fpoedig voort (ƒ»), dat het Huwelyk, in de Lente des volgenden jaars, in
■ den Haage voltrokken werdt. Paus Mar-
tyn
(o~) Vrldrnaar hl. in enz. Monstrelet Vol. I. Ctep. CI.XXXH. fvl. 259. IIerm. Corneri Chron. ai anmm 141?»
c. i2ï7-
(j>) .De Vermeerderde Beka, hl. 36a.



XII. Boek. HISTORIE.
421
tyn de V. hadt 'er, vooraf, verlof toe verleend zonder welk, het, uit hoofde der namaaglchap van 't Paar, volgens de Kerkelyke wetten, ongeoorlofd geweest zou zyn. De Huwelyks-Voorwaarden, die, onlangs, uit eenige Schriften, den Huize van Montfoort betreffende, in 't licht gegeven zyn (V) komen, in 't voornaamfte, overeen met die , welken, te vooren, tusfchen den Hertog van Touraine en Vrouwe Jakoba, beraamd waren. De Hertog van Brabant hadtze, op den eerften van Oogstmaand des jaars 1417 , te Biervliet, bezegeld, en, op eene boete van vyfmaalhonderdduizend gouden Kroonen, beloofd , het Huwelyk te zullen voltrekken. Voorts blykt uit deeze Voorwaarden, dat Jan van Beijeren zyne ftem tot het Huwelyk gegeven hadt. Terftond hier na, nam de Her tog van Brabant den naam van Graave van Holland en Zeeland aan, en werdt, federt, in de Steden, en ten platten Lande ingehuldigd (j). In Kennemerland , gefchiedde zulks , volgens de oude gewoonte , op de bekende hoogte, by 't Slot te Heemskerk,in egteftukken van deezen tyd, Stopelberghe genoemd Qy
Jan van Beijeren zag zig, door het voltrek- 1 ken van 't Huwelyk zyner Nigte, verfteken v van het Ruwaardfchap deezer Landen («), welk 7 het minst was, dat hy zig toegelegd hadt. Hy ]i kende de magt van het Huis van Bourgondie,
en
C?) Magn. Chron. Belg. p. 340, 362. /Eoid. de Roya ad nn/min 1417- Groote Chron. DM/. XXVIII. Cap 4 en 6. (O bi P. Langrndyks Graaven II. Deel, bl. 109 • d. 00 Handv. by Screvbl. Haarl. bl. 252. CO Extf. uit de Reeck. van Pli. Enghcbreehtsz. M. S. (s) Veldenaar bl. 115.
Dd 3
[akoba;
1418.
ïzigten m fan in Beiren.



422 VADERLANDSCHE XII. Boek.
Jakoba. 1418.
Hy belton* t 1 Leen c Graaffcbappyan K
en bevroedde te regt, dat men hem geen bewind meer hier te Lande laaten zou, dan hem 'Hertog Albrecht, reeds by zyn leeven, opgedraagen hadt, welk, ten voornaamen deele , binnen de Heerlykheden van Woerden en Voorne met de Stad Briele bepaald was. Dordrecht , alwaar hy zig ophieldt, was hem, dit wist hy, genegen; doch ligcelyk begreep hy, dat deeze Stad alleen, in vermogen, tegen alle de anderen, die Vrouwe Jakoba aanhingen , niet opmogt. Ook, was hy, daar en in den Briele , alleen voor Ruwaard erkend. Onder welken naam hy, na dat Jakoba gehuwd was, niet bekwaamlyk regeeren kon. De naam van Graaf aan te neemen, moest de meeste Landzaaten, di,e Jakoba hadden ingehuldigd, zeer tegen hem verbitteren, en 't ontbrak hem nog aan aanzien en magt, om zig, met geweld, in t aangenomen bewind te handhaaven. Alle deeze zwaarigheden zouden een ander belet hebben, naar de Regeeringe te flxan ; doch Jan van Beijeren was loos en moedig genoeg , om 'er door heenen te worftelen. Hy wist zelfs aan zyne onregtmaatige indringing in 't Graaflyk bewind eenen glimp van regt te geeven , en bragt het eerlang zo ver, dat hy , door Vrouwe Jakoba zelve, onder zekere voorwaarde , in de Regeeringe , bevestigd werdt.
Te Conftans, in Zwaben, werdt thans de et vermaarde Kerkvergadering gehouden , aaner gelegd om de Kerk te hervormen,in't hoofd en in de leden; doch op welke men meer 'a fcheen te arbeiden, om de misbruiken onhcr-
llel-



XÏÏ. Boek. HISTORIE. 423
{telbaar te maaken , dan dat men de regte middelen ter verbetering ter hand geflaagen zou hebben. Keizer Sigismond, op wiens aandryven, deeze Kerkvergadering byeen ge roepen was, woonde dezelve by; en Paus1 Martyn de V, zat 'er thans in voor. Deezen ' beide, en vooral den Keizer, hadt Jan van ! Beijeren noodig, om zig, met eenigen fchyn van regt, van de Regeeringe deezer Landen 1 meester te maaken: en 't Haagde hem zonderling, dat hy met beide, op ééne Plaats, in onderhandeling treeden kon.
Hy hadt nu vastgefteld , den Geesteiyken Staat te verhaten, en zig in 't Huwelyk te begeeven. Elizabet, Hertogin van Luxemburg, en Weduwe van Hertoge Antoni van Brabant , wien zy geene kinderen gebaard hadt, kwam, voor anderen, by hem in aanmerking. Zy was eene volle Nigt van Keizer Sigismond, wiens toeftemtning , derhalve, tot dit Huwelyk, vereischt werdt. Jan van Beijeren vaardigt dan, in den aanvang des jaars 1418 , eenige vertrouwde Perfoonen naar Conftans af, met last, om 's Keizers Nigt, voor hem, ten Huwelyk te verzoeken, en te gelyk, dat hem de Graaffchappen van Holland, Zeeland en Henegouwen,die men moest onderllellen, door de dood van Willem den VI. zonder wettige Zoonen na te laaten, aan 't Ryk vervallen te zyn, ter leen mogten opgedraagen worden. Voorts waren zy gemagtigd, om, waarfchynlyk na dat zy 's Keizers toeftemming verkreegen zouden hebben , in zynen naam, aan den Paus, aflland van 't Bisdom van Luik te doen, en 's Paufen verDd 4 lof,
[akoba. 1413.
',er Si;ismon8,:n verlof )m te rouwen ran Paus Martyn len V.



Jakoba. 1418.
Inhond van den Verly-
*Vafdlus
•f Sodalis
414 VADERLANDSCHE XïJ. Boek.
lof, tot voltrekking van 't Huwelyk, te verzoeken. De Keizer, den voorftag gehoord " hebbende, gaf 'er gereedelyk zyne toeftemming aan. Hy was geftoord geweest op den overleeden' Graave, en bediende zig nu gaarne van deeze gelegenheid, om 's Graaven Dogter fpyt aan te doen, en te gelyk zyne Nigte een' aanzienlyken Egtgenoot te bezorgen Ook was 'er, veelligt, ledert de dood van Hertoge Antoni, tusfchen Jan, 's Hertogen Voorzoon , nu met Jakoba gehuwd, en Elizabet, 's Hertogen Weduwe, eenig ongenoegen ontftaan, 't welk de Keizer, op het jonge Paar, wreeken wilde. Doch wat hier van zy; Elizabet werdt aan Jan van Beijeren beloofd, en hy en zyne mannelyke nakomelingen met de Landen verlyd. De Paus, 't Bisdom van Luik aanvaard hebbende, gaf den geweezen Bisfchop verlof om te mogen trouwen; gelyk , kort hierna, gefchiedde (p).
De open' Brieven, by welken Jan, Paltsgraaf van den Ryn en Hertog van Beijeren, met de Graaffchappen van Holland, Zeeland en Henegouwen verklaard werdt verlyd te zyn, waren, op den dertienden van Lentemaand, te Conftans, gegeven, en gerigt aan de Edelen en Steden deezer Graaffchappen , die des Keizers en des Heiligen Ryks Onderdaanen en getrouwen geliefden genoemd worden. Zy behelzen, in kragt „ dat Graave Willem, ,, des Keizers en des Heiligen Ryks * Leenman „ en t Medelid, zonder wettige mannelyke
„ Erf-
O) Magn. Cliwn. Belg. p, 340» M.amivs de Rova ad tor
«kj» I417.



XII. Boek. HISTORIE. 425
„ Erfgenaamen na te laaten, overleeden zynde, „ zyne Graaffchappen, aan Sigismond, als „• Roomsen Koning, wettiglyk vervallen waren. „ Dat hy dezelven aan Jan, Willems Broe„ der, opgedraagen hadt, om ze van hem en „ 't Ryk * ter Leen te bezitten, en dat, des„ onaangezien, Jan, Zoon van wylen Antoni „ van Bourgondie, en Jakoba, Dogter van „ wylen Hertoge Willem, zonder 's Keizers ,, toeftemming, zig in V bezit deezer Lan„ den gefteld hadden: waarom hy allen Land„ zaaten beveelt. Jan van Beijeren en zyne „ wettige mannelyke Nakomelingen alleen , „ voor hunnen waaren Heere, te erkennen , „ hen te gelyk ontflaande van den eed van „ getrouwheid, dien zy aan Jan van Brabant „ en Jakoba mogten afgelegd hebben (V)."
Herrog Jan van Beijeren fcheen, na deeze Keizerlyke opdragt , gewettigd, om den naam van Graave aan te neemen. Ook deedt hy 't, zonder uitftel. In eene Handvest, ten behoeve zyner geliefde Stad Dordrecht, op den twintigften van Zomermaand dss jaars 1418, verleend, draagt hy deezen naam reeds O); fchoon 't nog tot op den vyfentwintigften der volgende maand aanliep , eer hy, daar ter Stede, plegtiglyk tot Graave werdt ingehuldigd (y). De Handvest, van welke wy fpreeken, vervat verfcheiden' Voorregten voor Dordrecht in 't byzonder: onder anderen, dat de Hooge Vierfchaar van
Zuid-
(w~) Diplom. Sigism. Vide inter Aft. Publ. Angl. To:n. IV. P. UI. p. 44.
00 Zie Uaif.n W. 285.
fjO Regeer. Lyst by Bm.kn bl. 285.
Dd 5
f KÖBA. I418.
* in Few dum.
IV.
Jan van
Beijeren neemt den naam van
Graave aan.
Geeft irunitigfi Handvesten,



4*6 VADERLANDSCHE XIL Boek.
Jakoba. 1418.
Wanneer (de byzondereDagvaarten deiSteden ir gebruik geraakt zyn.
Zuidholland en de Munt, nergens anders dan in deeze Stad, zouden mogen gelegd worden. 'Doch men vindt 'er ook eenige merkwaardige vryheden in, voor de Steden in 't gemeen. De Graaf belooft, niet te zullen munten , dan U zynen Raide ende bi zyne Hooft/leden, als Dordrecht, Haerlem, Delft, Leydet% ende bi Confente ende Ordinancie van hemluden. Ook geeft hy den Steden van Holland en Zeeland verlof, om, na dat zy hem gehuldigd zouden hebben „ Raaden en Vergadering met „ malkanderen te moogen maaken, tot zyner ,, eere en V Lands oorbaar, mids niet draa,, gende tegen hem , zynen Lande of zyne „ Heerlykheid"1: waaruit men, in 't voorbygaan, ziet, dat de byzondere Dagvaarten der Steden, tot deezen tyd toe nog niet in gewoon gebruik geweest waren, en dat de Steden geene Dagvaarten hielden, dan door of van wege den Graave befchreeven zynde, en ten overftaan van hem of zynen Stedehouder. HetVooiv regt, welk zy hier verkreegen, gaf haar verlof, om afzonderlyk te vergaderen, en over 's Lands zaaken te raadpleegen en te befluit ten, buiten byzyn van 's Graaven Amptenaaren.
Door het verleenen van zulke Vryheden , zogt Jan van Beijeren, ongetwyfeld, de gunst der Steden te winnen, en dezelven te beweegen, om hem voor Graave aan te neemen. Doch geene der Steden verklaarde zig voor hem. Zy begreepen , waarfchynlyk , allen wel, dat 'er haar veel aan gelegen ware, dat zy afzonderlyke Vergaderingen mogten houden; maar vreesdein, veelligt, dat deeze vryheid,



XIL Boek. HISTORIE. 427
heid, als Jatl in 't bewind bevestigd zou zyn, wederom ingetrokken mogt worden. Ook ha-tden zy reden om te dugfen, dat de voorwaarde, dat de Vergaderingen niet tegen 's Graaven Heerlykheid rnogten draagen, zo zou uitgelegd worden, dat het afzonderlyk byeenkomcn van weinig nut voor haar zyn zou. 'c Was 'er dan zo ver af, dat de Steden zig voor Jan van Beijeren verklaard zouden hebben, dat de drie voornaamftcn , Haarlem , Delft en Leiden. welken hy boven anderen gezogt hadt te behaagen , dagelyks nieuwe blyken gaven van haaren yver voor Vrouwe Jakoba.
Omtrent den aanvang deezes jaars, hadden zy, op hun eigen geloove, in Brabant en daaromtrent, alwaar toen nog meer geld, dan hier te Lande, te vinden was (z), vyf honderd negenentwintig en een halve Engelfche No-, beien aan Lyfrenten verkogt, en de penningen, hiervan gekomen, ter hand gefteld aan Vrouwe Jakoba, die, federt, beloofd hadt,de Renten, door haaren Rentmeester van Noordholland, te zullen voldoen (V). Amfterdam, Gouda , Alkmaar , Rotterdam , Schiedam , Hoorn en Oudewater hadden ook beloofd , deeze fchuld, nevens de drie gemelde Steden, te zullen draagen En alle deeze Steden
maakten zig, eerlang, gereed, tot het beleg van Dordrecht, welk Vrouw Jakoba en haar Egtgenoot in den zin hadden.
Jan
Ciï) Zie eene Handv. v.m Ao. 1407 agter Lois Chron.bl.i%Ci. (aj Handv. van Rott. als Imen bl. 2,93. (£) Handv. van Rott. als boven bl. 2o(5. Handv. van Oude%vatcr bl. 585.
[akoba. . 1418.
De meer»
:e Steden
slyven
Vrouwe
fakoba
jatiouw.



428 VADERLANDSCHE XII. Boek;
Jakoba. 1418.
Weder-
zydfche
Vyandc-
lykhe-
den.
Jan van Beijeren, geene kans ziende, om de Steden, door redenen en fchoone beloften , te winnen, bediende zig van geweld, om zig in 't aangenomen gezag te handhaaven. Hy rustte, te Dordrecht en in den Briel, eenige Schepen uit, die de vaart naar Engeland en Brabant en langs de Zeeuwfche ftroomen onveilig maakten (c> De andere Steden hadden, daarentegen, Krygsvolk in Vlaanderen doen huuren, welk op de ftroomen gelegd werdt. Ook kwam 'er, in Bloeimaand of wat laater, eene Vloot uit Zeeland, onder Floris van Borfelen, die de Koopvaardyfchepen naar Vlaanderen en Brabant geleidde Qd). De Dordrechifche Poorters toogen vast tot voor Zierikzee (e); doch wat zy daar uitregtten , vind ik nergens gemeld. Waarfchynlyk, hebben zy 't omgelegen Land afgeloopen, gelyk zy in Holland deeden. De Brielenaars hielpen hen, en ftaken den brand in 's Graavenzande. Daarentegen vielen de Hoekfchen in Amftelland en Kennemerland, alwaar zy de goederen en Sloten van Heere Gerrit van Heemskerk, die te vooren beloofd hadt Vrouwe Jakoba te zullen inhuldigen; doch nu de zyde van Jan van Beijeren hieldt, aantastten en vernielden (ƒ). Floris van Borfelen maakte zig, omtrent deezen tyd, op last van Hertoge Jan, ook meester van Medenblik (g). Kortom, het gantfche Land werdt, door de
ftroo-
Cc) Herman. Corneri Chron. c. 1231. rd) Mieris Charterb. IV. Deel, bl. 428. Extraft uit de Recck. van Pb. Enghebrechtsz. BI. S. Ce) Oud Chron. by Boxhorn op Rkigersb. II. Deel, bl. 188. Cf) Groot Plakaatb. III. Deel, bl. 10. CS) Cbartr. van Brabant te Vilvoorde zesde Bi,neittik. Doozelt.



XII. Boek. HISTORIE. 429
ftrooperyen der aanhangeren van Jan van Beijeren en Vrouwe Jakoba, in geduurige beweeging gehouden (k).
De tyding der Zeefchuimeryen van de Dordrechtfchen en Brielenaars hadt Hertog Jan van Brabant en Vrouwe Jaltoba doen befluiten, om, uit den Haage, brieven af te zenden aan eenendertig Hollandfche Steden, by welken dezelven ontbooden werden, om over 't belegeren van Dordrecht te raadpleegen (/). Niet lang hierna, werdt dit Beleg aangevangen. Dordrecht was de Wapenplaats- van Jan van Beijeren, vanwaar de meeste togten te water en te lande werden ondernomen, en werwaards de buit gevoerd werdt. Men oordeelde, derhalve, met reden, dat het einde der burgerlyke beroerten van het bemagtigen deezer Stad afhing. In Zomermaand, lloegen Jan en Jakoba zig omtrent Dordrecht neder, van zins om der Stad den toevoer af te fnyden, en haar, hierdoor, tot de overgaave te noodzaaken. De Belegeraars hadden hunne magt verdeeld. De Hollanders lagen in Paapendrecht, even boven de Stad, aan de Merwe. De Brabanders hadden zig beneden de Stad gelegerd, in een Dorp, de Myle genoemd (k). Hier en in Paapendrecht, werden twee fterke Blokhuizen opgeworpen. In het eerfte, lag weinig, in het andere, genoeg volk, en dit was ter verdediging toevertrouwd aan Jongkheere Adriaan, natuurlyken Zoon van Hertoge Albrecht en Schout van Dordrecht
(fij Groote Cliron. Di if. XXXII. Cap. 7.
CO Eatr. uit de Reeck. van Ph. Enghebrechtsz. M. S.
CS) Goisdjche Chron, tl. uo.
Jakoba. 1418.
V. Belegvan D01drecht,door Jan van Biabant»



43° VADERLANDSCHE XII. Boek.
Jakoba. 1418.
*t Word' opgebro ken.
drecht (/)• De belegerden, niet verlegen om voorraad en rykelyk van Volk voorzien, fielden zig, ondertusfchen, niet flegts in Haat, om het beleg door te ftaan ; maar deeden fcbier dagelyks gelukkige uitvallen op de Bra. banders, welken zy verfcheiden' Schepen afnamen. Deezen verhaalden hunne fchade, door eenen inval in 't Land van Voorne, alwaar zy Goereede pionderden en in den brand Haken (jn). Zes weeken duurde het beleg, zonder dat men iets gevorderd hadt. De belegerden hadden hunne vrienden onder de Brabanders (V), die de onderneemingen ten nadeele der Stad geduurig te leur wisten te Hellen. Ook was 'er voorraad gebrek in 't Leger. En 's Lands geldmiddelen kwamen, ten deezen tyde, zo fchaars om, dat de Thefaurier, Filips van Wasfenaar, genoodzaakt was , om, op eigen geloove en onderpand , hier en daar, penningen tot tien ten honderd te ligten (0). De Hertog van Brabant werdt, eindelyk, te raade met de zynen af te trekken; en 't Blok: huis in de Myle in den brand te ileeken. Dit gefchiedde omtrent den tienden van Oogstmaand. De belegerden, de vlam ziende opgaan, trokken uit, vielen in de agterhoede der Brabanderen, en bekwamen op nieuws grooten buit. Deezen bragten 't, al wykende en zig verweerende, te Geertruidenberg. Het Hollandsen Leger, welk in Paapendrecht lag, trok, insgelyks, kort hierna af \ doch liet
hec
(V) Regeer. Lyst by Balen bl. 326.
C»0 Reigersb. Chrun. II. Deel, bl. 190.
f» Hermann. Corneri Chron. c. »J3.
(.») Ex.tr. uit de Rteck, van I'h. Bnghetafcat»! 36 4.



XII. Boek. HISTORIE.
431
het Klokhuis bezet, 't Leedt egter niet lang , of de Dordrechtfche Poorters, met Jan van Beijeren aan 't hoofd, vielen 'er op aan, en bemagtigden het ftormen der hand. Jongkheer Adriaan en een groot deel der bezetting fneuvelde hier (ƒ>)• Jan van Beijeren, door deezen voorfpoedigen uitfiag zyner onderneemingen, aangemoedigd, wierp het oog op Rot terdam, en 't gelukte hem, op den tienden van Wynmaand, de Stad, by verrasfing, in te neemen (q): waardoor hy zig van een voornaam gedeelte van Holland meester zag.
De Hertog van Brabant en Vrouw Jakoba vonden zig, by deezen ongelukkigen keer hunner zaaken, in geene kleine verlegenheid. Zy waren, met reden, bedugt, dat Jan van Beijeren allengskens dieper in Holland dringen, en zig ook van Delft, Gouda en Leiden meester maaken zou: alzo zy, Zuidholland grootendeels verlooren hebbende, ^°ene hulp uit Brabant herwaards zenden konden. Zy luisterden dan gaarne naar de voorflagen van Vrede, welken hun, van wege den Hertoge van Bourgondie, die zig tot Middelaar hadt aangebooden, gedaan werden. Jan van Beijeren, verzekerd, dat hy, in de tegenwoordige om Handigheden, zyne rekening by eene Vrede vinden moest, liet zig ook beweegen, om de gefchillen aan den Hertoge van Bourgondie te verblyven. Men tradt te Woudrichem in onderhandeling. Doch de Hertog van Bourgondie, thans in Frankryk de handen
• 00 Veldenaar bl. iif, ufi. Magn Chron. Belg. p. 36a, .Vermeerderde Beka bl. %<i, enz. tfj Veld snaar w. «7. Vermeerderde Beka bl, 371.
Jakoba» 1418.
Rotterdam , door Jan van Beieren , ingenomen.
vr.
Vredehandeling, te Woudri:hem.



432 VADERLANDSCHE XII. Boek,
Jakoea.
1419.
Voorwaardenvan den gemaaktenZoen
den vol werks hebbende, verfcheen hier niet. Filips, Graaf van Charolois, zyn Zoon, bekleedde zyne plaats. De onderhandelingen werden begonnen, omtrent den aanvang des jaars 1419 (r). Filips noemde eenige Perfoonen , om de punten der verzoeninge op te ftellen, die eerlang getroffen, en, op den dertienden van Sprokkelmaand, bezegeld werden. Zy liepen op deezen zin:
„ I. De Hertog en Hertogin van Brabant „ ter eener, en Jan, Hertog in Beijeren, ter „ anderer zyde, met derzelver Bondgenooten, , „ zouden volkomenlyk met eikanderen ver„ zoend zyn, en de wederzyds geleeden' fcha„ de, doode tegens doode, brand tegens brand, ,, roof tegens roof, vereffend gerekend wor„ den.
„ II. Dordrecht, met het Baljuw en Dyk„ graaffchap van Zuidholland, Gorinchem en „ het Land van Arkel, de Stad en het Land ,, van Leerdam met de Landen van Schoo„ nerwoerd en Hageftein en de Stad Rotter„ dam werden aan Jan van Beijeren afgedaan, „ mids hy alles van Hertoge Jan van Brabant ,, en Vrouwe Jakoba ter Leen hieldt.
„ 111. De wederzydfche gevangenen zou„ den genaakt, en den Ballingen verlof gege„ ven worden, om wederom in 't Land te „ komen; doch de zaak van Jan van Egmond „ en Willem, zynen Broeder, werdt aan den „ Hertoge van Bourgondie verbleeven. Ook „ moesten zy nog eene maand buiten 't Land ,, blyven, indien Jan en Jakoba de Brieven,
„ waarCO Vsldenaaa bl. 117. /ËGiDius de Rova ad ann. 1418*



XIL Boek. HISTORIE. 433
„ waarby de Steden hen gebannen hadden , „ niet eer konden doen wedergeeven. De ,, fchade, door Gerrit van Heemskerk, aan „ zyne Sloten en Duinen geleeden, moest, „ volgens de uitfpraak van twee goede man„ nen, wederzyds benoemd, vergoed wor„ den. Eenige andere byzondere zaaken zou„ den ook, door uitfpraak van goede man„ nen, worden vereffend.
„ IV. Indien Jakoba, zonder kinderen na „ te laaten, overleedt, zou haar Egtgenoot „ Henegouwen, Holland, Zeelanden Fries„ land, terftond, aan Jan van Beijeren af„ ftaan moeten, en hiervan Brieven le„ veren, die, door agt of negen Edelen, „ uit ieder der drie Landen, bezegeld moes„ ten zyn.
„ V. De Landen zouden, vyf jaaren ag„ tereen, door de Hertogen van Brabant en „ van Beijeren in 't gemeen, geregeerd worden. „ De Raad en Thefaurier zou door hen ge„ zamenlyk worden gezet: ook de Schou„ ten en Geregten in de Steden, en de Bal,, juwen en andere Amptluiden ten platten ,, Lande: die egter hunnen last alleen van „ den Hertoge van Brabant hebben zouden, ,, en aan hem en Vrouwe Jakoba alleen eed „ doen; zo nogtans, dat zy ook den Herto„ ge van Beijeren, onder Jan en Jakoba, by „ eede , gehoorzaamheid belooven moesten. „ 's Lands Sloten zouden alleen voor Jan „ van Brabant en Vrouwe Jacoba bewaard
moeten worden, door Slotvoogden, geza„ menlyk aangefteld; doch na de dood van
III. Deel. Ee „ Vrou-
Jakoba. 1419.
1 •'<!.



434 VADERLANDSCHE XII. Boek»
Jakora. 1419.
„ Vrouwe Jakoba zonder kinderen, aan Jan „ van Beijeren worden ingeruimd.
„ VI. De inkomften der Landen zouden, „ door Jan van Brabant en Vrouwe Jakoba „ alleen, genooten worden; doch de Rent„ meesters moesten, voor beide de Heeren ,, en derzelver Raad, rekening doen. En ,, Jan van Beijeren mogt met niet meer dan „ zestig Paarden in Holland komen: tot welker „ onderhoud, hem eene Kroon 's daags voor „ elke drie Paarden en Luiden werdt toege„ legd.
„ VII. Jan van Beijeren moest, van zyn „ Regt op de Landen, uit hoofde van eeni„ ge Paufelyke of Keizerlyke Brieven, vol„ komen afftaan, en die Brieven, ten zekc„ ren beftemden dage, den Hertoge en Her„ toginne overleveren. Hier tegen werden „ hem honderdduizend gouden Engelfche No~ „ beien toegelegd, te betaalen, in weinig „ meer dan twee jaaren, te Rotterdam, inden „ Briel, of te Gorinchem , onder borgtogt „ der Hollandfche en Zeeuwfche Edelen en „ Steden, zo veelen, ah ''er zig toe wilden beweegen laaten.
„ Viil. Dordrecht werdt , uitdrukkelyk, „ in deezen Zoen begreepen, en de Hertog „ en Hertogin van Brabant beloofden de „ Voorregten dier Srad te zullen bevestigen, » gelyk zy, des anderendaags, deeden (s). „ Aan Rotterdam werdt vergoeding van ee„ nige fchade toegezeid (*). "
Dit
(O Z'e den Rilef tv Balen., hl 524.
C«) Groot-Plakaatb. III. Deel,b'. y. Chartr. van Brab. t; VHvoortie,- v\ei.le Bencdtiicasfe, I.aye Allianees, Peiys ff'c, '



XII. Boek. HISTORIE. 435
Dit is de voornaamfte. inhoud van deezen merkwaardigen Zoen, die uit agtentwintig Leden beftondt, en, van wederzyde, plegtiglyk, op de Heilige Evangeliën, bezwooren; doch door Jan van Beijeren wel haast gefchonden werdt.
De Steden Dordrecht en Rotterdam, en de Dorpen van het Baljuwfchap van Zuidholland werden, federt, kwyt gefcholden, of vry verklaard van den eed, dien zy Jan van Brabant en Vrouwe Jakoba gedaan hadden ^ of fchuldig waren geweest te doen; en kreegen bevel, om Jan van Beijeren, die zig, van toen af, fchreef Zoon van Henegouwen, van Holland en van Zeeland(V), voor hunnen wettigen Heer te houden (V). Ook vindt men, dat hy, niet lang hierna, als Ruwaard en Oir of Erfgenaam, in veele Steden, werdc aangenomen (w).
Wanneer men in aanmerking neemt, we7ke groote voordeden Jan van Beijeren by deezen Zoen bedong; kan men niet nalaaten zig , te verwonderen , over het gedrag van den Graave van Charolois, die hem dezelven toewees. De zaaken van Vrouwe Jakoba (tonden nog gantsch niet wanhoopig. De meeste Hollandfche Steden hielden haare zyde nog; En fchoon Dordrecht en Rotterdam haaren Oom in handen gevallen waren, fcheen men te hebben konnen voldoen, met hem 't bewind over deeze Steden af te ftaan , zonder
dat
i O) Handv. Van Amft. bl. ig, 20. Handv. van Weesi) enz* bh 5. . Cv) Zie den Riicf by Balen bl. 52=.
Magü. Chron. fielg. g 365- Veldenaar bl, u&<
Ee 2
Jakoba* 1419.
Aanmef. ringen orer deesenZoe-»»



436* VADERLANDSCHE XII.Boek.
Jakoba.
1419. *
VIL Tan van Beijeren jnaatigc zig mee bewinds
dat men hem Gorinchem daar boven, en nog zo veel deel aan de Regeeringe Van gantsch Holland behoefde te geeven. Filips behoorde, zou men denken, meer zorg gedraagen te hebben, voor het belang zyner volle Nigte, die aan zynen vollen Neef gehuwd was, dan voor dat van Jan van Beijeren, zynen Oom van Moeders zyde. Doch 't gene in gevolg van tyd gebeurd is, doet ons vermoeden, dat de Graaf van Charolois, in deeze uitfpraak, zyn eigen belang, meer nog dan dat van Jan van Beijeren, beoogd heefr. Toen Jan van Beijeren, in 't jaar 1425, overleedt, werdt openbaar, dat hy zyn Regt op deeze Landen aan Filips afgedaan hadt. Veelligt is deeze afftand voor 't maaken van den Zoen gefchied, en Filips hierdoor bewoogen geworden, om 'er zo voordeelige voorwaarden voor Jan van Beijeren in te doen Hellen. Ook zal men hem, terftond na de dood van Jan van Beijeren, al zyn vermogen zien aanwenden, om Vrouwe Jakoba, wiens naaste Erfgenaam hy was, indien zy geene kinderen naliet, van de Regeeringe deezer Landen te ontzetten. Zo hy dit nu reeds voorgehad heeft, begrypt men ligtelyk, dat hy baar zo weinig bewind als mogelyk was laaten moest, op dat hy 'er haar, naderhand, te ligter van zou konnen berooven.
De rust, die, door den gemaakten Zoen, in Holland en Zeeland, herfteld fcheen, duurde maar weinige maanden. Hertog Jan van Brabant en Vrouw Jacoba waren, na 't treffen van denzelven, naar Brabant vertrokken (ar)
al-
O) Magn, Cliron. Belg. f. 3^3'«



XII. Boek. HISTORIE. 437
alwaar een gevaarlyke tweedragt ontftaan was tusfchen de Édelen en de Gemeente (j),. tot het ftillen van welke, hunne tegenwoordigheid vereischt werdt. Jan van Beijeren hadt, naar alle waarfchynlykheid, deeze tweedragt helpen aanftooken: alzo, in het dartiende Artikel van den Zoen, bedongen was, dat hy zig met de Regeeringe van Brabant niet zou bemoeijen; welk beding noodeloos fcheen, zo hy zig, te vooren, niet te diep in de Brabantfche zaaken geileken hadt. Het vertrek des Hertogs en der Hertoginne gaf hem nu gelegenheid, om zig, ook in Holland, meer gezags aan te maatigen, dan hem toegedaan was. De Kabbeljaauwfchen, aan welken hy zyne verheffing te danken hadt, moesten bei loond worden. Doch hiertoe was minder gelegenheid, wanneer de Ampten, gelyk bedongen was, door hem en den Hertog en Hertoginne, in 't gemeen, begeven werden. Hy verftoutte zig, derhalve, om zyne vrienden, hier en daar, op eigen gezag, met Ampten te voorzien (z), en zelfs, in fommige Steden, onder anderen te Amfterdam (V), buitens tyds, de gantfche Regeering te veranderen. De andere Steden, die hem nog niet tot Ruwaard aangenomen hadden, vreesden, dagelyks , voor diergelyke veranderingen, en poogden bekwaame middelen uit te vinden, om zig daar tegen te dekken. De Stad Leiden, alwaar de Burggraaf Filips van Wasfenaar, een der voornaamfte Hoekfchen,
1
(y) Meyerus ad annum 1420. £z ) Magn. Chron. Belg- />. 3f>3. (_a j Regeer. Lyst op jaar 14.19.-
Ee 3
Jaïcoba., 1410.
aan, dan ïem by 3en Zoen svas afg&s [taan.



438 VADERLANDSCHE -XII. Boe».
JWkoba. 1419.
1
Utrecht en A'mers foort raaken in Oor'og met hem.
't hoog bewind hadt, (loot, omtrent deezen tyd, een Verbond van onderlinge befcherming met de Steden Utrecht en Amersfoort (b), die thans ook, met reden, op Jan van Beijeren gefloord waren.
Zy hadden, gelyk wy gezien hebben, Vrouwe Jakoba Ysfelftein en Gorinchem helpen winnen, en waren , hierdoor , vyanden geWorden van Hertoge Jan van Beijeren. Doch kort na het treffen van den Zoen, tusfchen' hem en den Hertog en Hertoginne van Brabant, waren zy, insgelyks, met hem verzoend geworden (c). De open' brieven, door hem hiervan verleend, zyn nog voorhanden (V), 2n, op den eerden van Grasmaand des jaars 14:9, gegeven. Doch deeze Vrede werdt, Itórt' hierna, gefchonden. Eenige Knegten' des Heeren van Egmond hielden de Koopivaaren der Utrechtfchen en Amersfoorderen,' re Krimpen op de Lek, en elders in Holland aan. Ook werdt hun handel langs de Zuiderzee bekommerd. Zy vervoegden zig wel terftond aan Hertoge Jan van Beijeren, om vergoeding der geleeden' fchade; doch hier kwam niet van. Zelfs vernamen zy , kort üierra, dat hy, met Hertoge Reinoud van Gelder, een Verbond gemaakt hadt, om in 't Stigt te vallen; de Steden Amersfoort en Vlontfoort in te neemen, en te deelen, en iy 't openva'len des Bisdoms, een' Bisfchop laar bunnen zin te doen kiezen. Utrecht en Amersfoort vervoegden zig, vervolgens, om
ÖVn
<b~) Groete Chron. Divif. XXVIII. Cap. 12. fc) Veldenaar bl. 117.
£<0 rlpud MATTHA?üM Anal. Tem. I1L p. 373,



XII. Boek. HISTORIE.
439
onderftand by Bisfchop Fredrik en de drie O yerysfeifche Steden, Deventer, Kampen en Zwol. Zy wisten, dat de Bisfchop, op Jan yan Beijeren, die hem, federt den Zoen met den Hertog en Hertoginne van Brabant, het Land van Hageftein afhandig gemaakt hadt (V), ten hoogfte geftoord was. Ook legden de Overysfelfche Steden veel door het belemmeren van de vaart langs de Zuiderzee. Nogtans verwierven zy hier weinig (ƒ). Alleenlyk vindt men, dat die van Kampen , uit weerwraak, overftaken naar 't Eiland Marken, welk geplonderd en plat gebrand werdt. Ondertusfchen viel deeze togt kwalyk uit. De Hoornfche Poorters, en eenige Waterlanders, die Jan van Beijeren aanhingen, overvielen de Kampers, terwyl zy den buit fcheep bragten, verfloegen ze ten deele, en namen ze ten dee* le gevangen (g). De Steden Utrecht en Amersfoort poogden toen, in Brabant, hulp te verwerven; doch de Hertog hadt met zyne eigen' zaaken de handen vol werks. Vrouw Jakoba kon hen niet helpen, dan door haare Hoekfche vrienden in Holland, en vermoedelyk heeft zy aanleiding gegeven, tot het Verbond met de Stad Leiden, welk het op volgde (£); en waarin ook de Hoekfche Edelen traden.
De Bondgenooten, te weten Fredrik, Bis-] fchop van Utrecht, Jongkheer Willem van i
Ere |
, (<0 De Vermeerderde Beka bl. 331.
(ƒ) De Vermeerderde Bkka bl 376.
{gj VeliiJs Chron. van HoOin.'W. 35. Groote Chrorr. Divif. XXVIU. Cap. 12. (ftj Zie het by Matthaïi ad lier. Amorfort. Sciipt. p. 244.
Ee 4
Jakoba. "1419.
)e Stigt,
eb. en er}
loelt-
:hen



440 VADERLANDSCHE XII. Boe*:
Jakoba.. 1420.
verklaa ren Jan van Beijsren den oorlog.
VIII.
Leiden door Jan van Beijeren belegerd,
Brederode, Filips van Wasfenaar, Burggraaf van Leiden, Jan, Burggraaf van Montfoort, Heer Jan van Heemftede, en de Steden Leiden, Utrecht en Amersfoort fchroomden niet, by open' brieven, gegeven den agttienden of agt-entwintigften van Grasmaand des jaars 1420, Hertoge Jan van Beijeren den oorlog te verklaaren (T), en terftond de vyandelykheden tegen de Kabbeljaauwfchen te beginnen. Zulk, Raaphorst en andere Sloten der Kabbeljaauwfche Edelen werden aangevallen en vernield. De Leidenaars bemagtigden 't Slot te Rynenburg, en deeden, langs den Rynkant, veel nadeels met pionderen en blaaken.
Hertog Jan van Beijeren hadt zig, na 't ontvangen deezer onverwagte Oorlogsverklaaring, naar Gouda begeven, om aldaar Volk te verzamelen. De Stigtfchen, derwaards getrokken, poogden, te vergeefs, hem tot eenen Veldflag uit te lokken. Hy hadt nog te weinig manfchap byeen, en het beleg van Leiden in den zin, ten welken einde hy Heirvaart befchreeven hadt. De Stigtfchèn trokken, derhalve, wederom af, en, kennis van 's Hertogen toeleg gekreegen hebbende, wierpen zy eeve bezetting van vier of vyf honderd gewapende mannen in Leiden. Jan van Beijeren, een talryk Leger famengebragt, en de Hoekfche Sloten, Poelgeest, ter Does en Zyl? om Leiden gelegen, bernagtigd hebbende , floeg, in Bloeimaand, 't beleg voor de Stad» Negen weeken omtrent, duurde het, binnen
wel-
<0 Velmnaau U. 118. De Vermeerderde Beka VS. 33a.



XII. Boek. HISTORIE.
44!
welken, de Sloten te Warmond en Paddenpoel, den Burggraave van Leiden toebehoorende, door de belegeraars, en verfcheiden' Kabbeljaauwfche Sloten, door de belegerden, diegeduurig uitvielen, bernagtigd en verdelgd werden. Bisfchop Fredrik zou de Stad gaarne ontzet hebben; doch hij hadt, ten deezen tyde, zyn Volk noodig, om de Gelderfchen te keer te gaan, die in 't Stigt gevallen waren, en Amersfoort zogten te bemagtigen (k). Zelfs na dat zy, volgens een gemaakt Belland, afgetrokken waren, kon by, niet dan allengskcns en bedektelyk, Volk verzamelen, tot het ontzet van Leiden. Hy deedt het egter,, en bragt eenige mondbehoeften byeen , die hy der Stad toefchikte (7). Doch Jan van . Beijeren, hiervan by tyds kennis gekreegen hebbende, liet zig verluiden, dat hy gunftige Voorwaarden toeltaan zou, zo men hem de Stad, by verdrag, wilde overgeeven. Thans begon ook de mondkost in Leiden, onder het ongewoon groot getal van eeters, fc haars om te komen Cm). Weshalve de belegerden, dien 't langduurig beleg verdroot, en die, zo 't fchynt, van "t naakend ontzet geene kennis hadden, naar de voorflagen van Her oge Jan begonden te luisteren. Hy bedong, dat de Stad hem, als Ruwaard, hulde doen, en dat de Burggraaf hem 't Burggraaffchap afftaan zou: waartegen de Stigtfche Knegten, die in de Stad in bezetting lagen, vryelyk naar huis zouden mogen keeien. Hierop
ging
Ck") Do Vermeerderde Beka bl. 383 enz.
( l) De Vermeerderde Beka bl. 386, 3U7, 388.
(,/« ) De Vi.nr.cerdei'de Beka bl. 387.
Ee 5
Jakoba. 1420.
m by Verdrag ngenonen.



44* VADERLANDSCHE XII. Boek,
Jakoba. 1420.
1420.
Inhoud van den Zoen» brief.
ging de Stad, in Oogstmaand, over. Doch dé bezetting , uittrekkende , werdt, boven Woerden , door de Egmondfche Knegten, tegen 't gemaakt Verdrag, overvallen, geflaagen en op de vlugt gejaagd (»). De Voorwaarden der overgaave zyn omftandiger vervat in den Zoenbrief, die, op den zeventienden van Oogstmaand, gegeven, en van deezen inhoud was (0):
„ Filips van Wasfenaar, Willem van Bre„ derode , Jan van Heemftede, Gerrit van „ der Zyle, Jan van Wasfenaar en de Stad „ Leiden verzoenen zig, volkomenlyk, met „ Hertoge Jan van Beijeren, Zoon van Hene„ gouwen, van Holland, van Zeeland enz. „ met Jan, Heere tot Egmond en tot Ysfel„ ftein, en met Gerrit van Heemskerk, „ Heere tot Oosthuizen, op den volgenden ., voet:
„ Dat Filips zyn Burggraaffchap den Her„ toge afftaan zal, alleenlyk den Burgt, de „ mannen, de zwaanen, 't hopgeld, 't gruit„ geld, de visfcheryen, en Wasfenaarfche „ tollen voorzig behoudende (1).
„ Dat
r») De Vermeerderde Beka bl. 382, 33f>- Groote Chron. Dirif. XXVItl. Cap. 12 en 13-
(«O Zi' den zeiven by Jan van Hout Dienstb. bl. 50. en mb hem by Orlers Leyden bl. 399- Mieris Charterb. IV. Deel, bl. 551, 554.
(1) Filips, Heer van Wasfenaar en Burggraaf van Leiden, bezat nog eene andere waardigheid, van welke hier niet gewaagd wordt, te weeten, het Ampt van Kvcitwaarder, by verbastering, in oude frakken, ook genoemd Griet-waarder , Grieckwaarder en Griet-wachter. Hy en zyne voorouders hielden dit Ampt van den Graave van Holland ter keen, en men vindt, dat hy't, in't jaar 1404: sanjanvanWoude, Heere van Wannond, wiens voorou-



mi. Bóek. HISTORIE. ^4g
1 „ Dat Hertog Jan, door Filips en de andere „ Edelen, en door de Stad Leiden, zal inge„ huldigd worden, op gelyke wyze, als by de j, overige Ridderfchap en Sreden van Holland.
„ Dat de Stigtfche bezetting vryelyk zal „ mogen uittrekken, en dat de zieken onbe„ kommerd in de Stad zullen mogen blyven „ tot dat zy genezen zyn. > „ Dat de oude Handvesten, door Hertoge „ Jan, bevestigd zullen worden, die van j, Vrouwe Jakoba alleen uitgenomen.
„ Dat de Engelfche Vagten, door den Her* i, toge, geduurende 't beleg, al« vyanden goed, „ naar zig genomen, den eigenaaren , uic j, Stads Kaslë, vergoed zullen worden.
„ Dat de Lakens, die in Leiden cemaakg 'i, worden, voortaan niet meer met des Burg„ graafs; maar met der Stede merk getekend ,, zullen worden: en dat men hiervan , té „ Brugge, te Antwerpen en elders , alwaar
de markten leggen, kennis geeven zal.
„ Dat
<ters het reeds van de zynen gehouden hadden , heeft opgei draagen. Leenreg. van IVasfenair gequot. B. f. 58. Het beftondt in het opzigt over het Kreii of Kampveld, en in het bewaaren van de wetten, op de Kampvegten in gebruik. Zie bier venr IX. Boek. bl. 118 't Is twyftlagtig, of Filips dit Ampt, als 'Burggraaf van Leiden', cf als Heer van Wasfenaar bekleed hebbé; hoewel ik rot iet laatfte neigen zou, om dat men, in deezen Zoen, Waarby 't Burggraaffchap afgedaan werdt, niet vindt^ dat hy 't, onder de aanhangfels van 't Burggraaffchap, aan zig'behouden heeft, terwyl zyne nazaaten het egter, lang na deezen, nog bezeten hebben. Want In 't gemelde jLeenregister volgt, ter zelfder plaatfe , een Verlybrief van, 't Griecwaerdcrfcip, door HeBrik van Wasfenaar, in 't j*aar 1444, en dus lang na den afitand van 't Burggraaffchap," ten behoeve van Jakob van Wonde, verleend. 1
jAitonA. . 1420.



444 VADERLANDSCHE XII. Boek;
Jakoba. 1420.
*t Burggraaffchap vai Leiden bomt aai de Graai lykheid van Hol' land.
„ Dat zy, die geld op 't Geregt te Leiden „ liaan hebben , welk reeds betaald moest „ geweest zyn, binnen zes weeken na dee„ zen Zoen, of zo de vervaltyd nog niet ge„ komen ware, binnen een half jaar, vol-
doening bekomen zullen, te Dordrecht of „ te Schoonhoven, in der Wisfel.
„ Dat de Stad agttienduizend Wilhelmus„ Hollandfche Schilden aan boete betaalen ,, zal, voor 't einde van Bloeimaand naastko-
mende: voor welke betaaling, zig agt per„ foonen tot borgen ftellen moeten.
„ Dat, eindelyk , eenige gefchillen van „ minder belang, door benoemde goede man„ nen, of door 's Hertogen Raaden, zullen „ afgedaan worden."
Hertog Jan van Beijeren bedong, by deezen Zoen, een merkelyk voordeel voor de 1 Graaflykheid , naamlyk , het Burggraaffchap j van Leiden, welk, kort hierna, door hem , ■ en na hem, in 't jaar 1430, door Vrouwe Jakoba, voor altoos, met het Graaffchap van Holland vereenigd werdt fj!>). De Stad verheugde zig in 't eerst wel, dat zy verlost was van 't gebied der Burggraaven, die haar zeer onder bedwang plagten te houden; doch men heeft reden om te twyfelen, of zy 't, onder 't onmiddelyk bewind der Hollandfche Graaven, federt, beter gehad hebbe. Met den Bisfchop van Utrecht, verzoende Hertog Jan zig eerst in den jaare 1422, of 1423 De Brieven, die hiervan werden gemaakt, werden door Jakob, Heer tot Gaasbeek, door
Jan»
dp~) Zie de Brieven, hiervan gemaakt, hy Orlers, leydca*. $!. 405. 406. (5) Zie BübjiaNi Utr, Jaarb. I. Üeel, bl. 365.



XIT. Boek. HISTORIE.
44S
Jan, Heer tot Egmond, door Frank en Filips van Borfelen, en door de Steden Haarlem, Delft, Leiden, Amderdam, Middelburg en Zierikzee bezegeld (r).
Leiden bemagiigd zynde, werdt Jan van Beijeren te raade, met zyn Leger, naar de Brabantfche grenzen, te rug te trekken. Men kan niet twyfeien, of hy heeft voorgehad, den Hertog van Brabant, in zyn eigen Land, aan te tasten; en hem Holland en Zeeland niet alleen; maar Brabant ook, welk hem van zynen Vader aanbeftorven was, afhandig te maaken. Veelligt heeft hy voorgewend, op een gedeelte van dit Hertogdom, van wege zyner Gemaalinne, die met den overleeder Hertoge Antoni gehuwd geweest was, regi te hebben: hoewel men hiervan, myns weetens, nergens, iet gemeld vindt. Doch 'i zy hy eenig regt voorgewend hebbe of niet; de flappe regeering van Hertoge Jan gaf hen gelegenheid, om op eenen inval in Braban te denken.
Deeze jonge Vorst was zwak van lighaarr en verltand, traag van aart (*), en geheel aar de Jagt en andere vermaakelykheden overgegeven (V), terwyl hy 's Lands Regeering op luiden van weinig aanzien («), en nog minder trouwe rusten liet. Veel nadeels ontftondi hieruit, en dit was oorzaak, dat de gemoederen der Brabanderen, aliengskens, van der
Her
(y) Zie dezelve by Matth^eus ad Rerum. Amorf. Script, p
O) Meyerus ad annum 1420. fol. 261 & 261 verf.
{.i'3 De Vermeerderde Beka bl. 379, 380.
4*p Monstrbist v»l. I. Ca. CCXXXV f. 303. 7trf.
Jakoba. 1420.
IX.
Jan van Beijeren heeft het oog op Brabant
[ 1



446, VADERLANDSCHE XIL BoEirj
Jakoba. 1420.
« :—
Hy 'iemagtigtGe ertrui dfcnbcrg.
Hertoge vervreemd werden, en zy naar eenen Voogd of Regent over de Landen begonden om te zien. Niemant dagt egter om Jan van Beijeren, behalve 's Hertogen Raaden, met welken hy heimelyk verftand hieldt (v), en die hem, naar alle waarfchynlykheid, hoop op de Voogdyfchap gaven.
Met deeze hoop dan, naderde hy de Brabantfche grenzen, en befloot, om, in allen geval, van eenen veiligen hertogt verzekerd te zyn, bezetting te leggen in Geertruidenberg. De Stad werdt hem terftond geopend; doch Dirk van de Merwede, die 't Slot voor Vrouwe Jakoba bewaarde, weigerde het den Hertoge in te ruimen. Hy deedt het egter zo lang en fterk befchieten, dat het hem, by Verdrag, opgegeven werdt (w). 't Bemagtigen van 't Slot zou hem den voorgenomen inval in Brabant gemakkelyk gemaakt hebben, indien 't wat fpoediger gelukt ware. Nu was de kans verkeerd. De voornaamfte Brabantfche Grooten hadden den Broeder huns Hertogs, Filips, Graave van S. Pol, uit Frankryk ontbooden, om Brabant, als Ruwaard, te regeeren: en deeze, in alleryl derwaards getrokken zynde, en terftond van den toeleg van Jan van Beijeren kennis gekreegen hebbende, hadt zig in ftaat gefteld, om hem te keer te gaan. Onder anderen, hieldt hy de ftroomen bezet met Vaartuigen, die den Hollanderen veel nadeels deeden (V), en zelfs tot in Zeeland ftroopten. Jan van Beijeren voerde, daarentegen, in Brabant, weinig anders uit»
dan
(y) Meyerus ad annum 1420. ful 2<5l. (w) Veldenaar bU 119. De Vermeerderde Beka 61. «89» Vermeerderde Beka 61, 331} 3^2, 392.



XII. Boek. HISTORI E. 447
dan dat hy Lillo en Zantvliet, door de Zeeu- \ wen, overvallen en pionderen lier. Wel haast, floot hy een Befland met den Graave van S. Pol (y), en trok, onverrigter zaake, te rug.
Ondertusfchen liet hy niet na , heimelyk verftand te houden met de vertrouwdfle vrienden des Hertogs van Brabant, en wist, door hen, te bewerken, dat de Hertog, te onvrede, dat men zynen Broeder in 't bewind gefield, en hem van de Regeeringe ontzet hadt (Y), een mondgefprek te Gorinchem met hem kwam houden. Wat hier verhandeld werdt, is onzen Hiltoriefchryveren onbekend geweest, 't Gerugt liep toen, dat de Hertog van Brabant Hertoge Jan van Beijeren het bewind over Holland, Zeeland en Henegouwen opgedraagen hadt, voor zeven jaaren, boven de vyf, die by den Zoen vastgefteld waren. Ook zou hy hem het Markgraaffchap van Antwerpen hebben afgeflaan (a). Doch wat de Hertog van Brabant hier tegen bédong, wordt nergens gemeld. Alleenlyk is, onlartgs, een Verdrag in 't licht gegeven, den een-entwintigften van Grasmaand, tusfchen de twee Hertogen, te S. Maartensdyk, geflooten, waarby de Hertog van Brabant Holland, Zeeland en Friesland, voor den tyd van twaalf jaaren, aan den Hertog van Beijeren afftaat, en de behoudenis van Henegouwen bedingt (aa). Ondertusfchen, dienden zulke vervreemdingen nergens anders toe, dan om den afkeer, dien de Brabanders
reeds
■ ff ^E&imiTS de Rova ad annum i\\<). C z) Dc Vermeerderde Beka bl. 396. («j De Vermeerderde Beka bl. 390. {ad) Mie R.is Charterb, IV. Osei. bl. 545.
IAKOBA. I42O.



448 VADERLANDSCHE XII. Boek,"
JakohA. 1420.
X.
Oneenigheid tusTchen Jan van Brabant en Vrouwe Jakoba.
Aart van Jacoba.
reeds van hunnen Hertog hadden opgevat, fterk te doen toeneemen.
Doch de Hertog van Brabant hadt zig niet flegts by de Landmaten, in 'r gemeen, veragt gemaakt. Zyne eigen' Gemaalin was , federt een geruimen tyd, afkeerig van hem geweest: en 't ongenoegen, lang gefmoord, bleek nu langs hoe openlyker, en liep, eindelyk, op eene volkomen' Egtfcheiding uit. Deeze huisfelyke oneenigheid was van veel gevolg voor de Landen, en verdient hierom omftandiglyk ontvouwd te worden.
Jakoba, die nu omtrent twintig jaaren bereikte, was fchoon van gedaante, fterk en gezond van lighaam, en van eenen vrolyken aart (&). Ook hadt zy reeds, voor lang, blyken van mannelyken moed, fchranderheid en bekwaamheid tot de Regeeringe gegeven (V). Met zulke hoedanigheden, moest haar een Man, gelyk de Hertog van Brabant was, weekelyk van gefteldheid, laf en traag van geest, waarlyk tot eenen last zyn. Ook hadt zy het Huwelyk met hem, tegen haaren zin, en gedrongen door haare Moeder en Vrienden , aangegaan (dj. Beklaaglyk lot der Grooten! wien het Staatsbelang dikwils belet, in eene zaak van zo veel gewigt, hunne genegenheid te volgen. De Hertog hadt zyner Gemaalinne nog verfcheiden' byzondere redenen tot misnoegen gegeven. Zy was genoodzaakt geweest, hem naar Brabant te volgen, fchoon zy zig veel liever in Holland zou opgehouden
(h~) Olivier de la Marciie Memoir. Introd, p. 51. (O Monstrelet Fol. .1. Ch. CCXXXV. ƒ. 303. verf. (d) Meyerus ad annwu 1421. MflNSTRBLÉx Fol. I. C::. CCXXXV. /. 303. verf.



XII. Boek. HISTORIE. 449.
den hebben (e). En hier gekomen, dwong; hy haar, Brabantfche Juffers, in ftede van de Hollandfchen, welken zy medegebragt hadt," in haaren dienst te neemen (f). Daarenboven, hieldt de Hertog onbetaamlyke gemeenfchap met eene Dogter van Willem vanA/che, een' Brabantsch Edelman (g), 't welk eene fchoone en moedige Vrouw, als Jakoba, zeer, in den krop fleeken moest. Doch 't gene haar, naar 't getuigenis der oudfte Schryveren (li), meest van den Hertoge vervreemde, was zyne volflaagen' onbekwaamheid tot de Regeering. Hier aan hadt zy 't misfen van een voornaam gedeelte haarer Erflanden te wyten. En Brabant zelf liep gevaar van in andere handen te geraaken. Jakoba dan, met reden bedugt, voor 't geheel verlies haarer Staaten, haakte, federt eenigen tyd, heimelyk, naar eene Egtfcheiding, en naar eenen Egtgenoot, die bekwaam en gezind was, om haar en haare Landen te befchermen. 't Is ten hoogfte waarfchynlyk, dat zy, al in 't jaar 1419, haare gedagten heeft laaten gaan, over een Huwelyk met Humfrey, Hertog van Glochester, Broeder van Henrik den V. Koning van Engeland; alzo men vindt, dat zy, in den aanvang des jaars 1420, geheime onderhandelingen met den Koning, die toen in Frankryk oorlog voerde, te Parys, gehouden heeft (i). Henrik hadt, federt eenigen tyd, over
een
(O De Vermeerderde Beka */. 378.
(ƒ) Divmi Rer. Brabant. Lih. XVlft p. 32(5.
(e TEgid- de Rova ad annum 1419.
(/;) Monstrelet Vol. I. Ch. CCXXXV. fol. 303. &;f.
(?) Act. Publ. Angl. Tom. IV. P. III. p. 147.
III. Deeu Ff
AKOBA, I420.
Zy lta« haar een anderH». vvelyk.



45o VADERLANDS CHE 1IX. Boek.
Jakoba. 14.20.
Zy vertrekt naa Engeland.
een ander Huwelyk met den Hertoge van Glochester, gehandeld (£); doch de voor' flag van Vrouwe Jakoba fchynt hem beter behaagd te hebben. Hy riedt haar dan, in Engeland over te komen, van waar men ligtelyk een Paufelyk verlof, tot het verbreeken van haar tegenwoordig Huwelyk en het aangaan van een nieuw, zou konnen bekomen.
Jakoba, haare zaaken aan 't Engelfche Hof • naar wensch voortgezet hebbende, begon haaren afkeer van Hertoge Jan openlyker te doen blyken. Vrouw Margareet, haare Moeder, hadt zig, te vooren, dikwils, bevlytigd, om den twist tusfchen de Egtgenooten by te leggen ; doch zag 'er langer geen' kans toe. Jakoba verliet dan het Hof van haaren Man in Uilte, en begaf zich naar Valenchyn, by haare Moeder. Hier, met den Heere efEfcaillon, een' Henegouwer Edelman, doch een Engelschman in zyn hert, den tyd en wyze van haar vertrek beraamd hebbende, nam zy oorlof van Vrouwe Margareet, voorgeevende zig te Bouchain te willen gaan ophouden. Doch zy bleef'er niet lang. D'Efcaillon, van omtrent zestig man verzeld , kwam haar buiten de Stad vinden, en voerde haar, in twee dagen, naar Calais, van waar zy terftond naar Engeland overftak Zy fchynt hier, in
de Lente des jaars 1421, aangekomen te zyn (jri). alzo 'er nog een Koninglyke Vrygeleidebrief voor haar voor handen is, te Westmunfter, den eerften van Lentemaand , gedag-
C/O Aft. Publ. Angl. Tom. IV. p. UI. p. 102, 112. C Ij Monstrelet fol. I. Ch. CCXXXV, fit, 503. verf. ifvCiB. de ReïA ai ar.num I



XII. Boer. HISTORIE. 451
dagtekend Cn). Henrik de V. ontving haar beleefdelyk, en lei haar honderd ponden ter maand toe, zo lang zy zig in Engeland bevin,den zou Co). Ook Haakte hy, op haar verzoek, een Henegouwer Edelman, die in den Tour gevangen zat (p). Doch daar verliep »og eenige tyd, eer haar Huwelyk met den Hertoge van Glochester voortgang hadt: 't zy dat Jan van Beijeren, die, terftond na Jakoba's vertrek, eenigen uit zynen Raad naar Engeland zondt Qq), het, voor eene poos, wist te ftremmen; 't zy dat men 't Paufelyk verlof zo fpoedig niet bekwam, als men gemeend hadt; 't zy, eindelyk, dat de Koning den Huize van Bourgondie, door het voortzetten van dit Huwelyk, vreesde te zullen mishaagen. Midlerwyl , genoot Jakoba te Londen alle eer. Zy ftondt in Wintermaand deezes jaars 1421, over den Doop van 's Konings Zoon, Henrik, die, na zynen Vader, den Engelfchen Troon beklom. Wy moeten haar, voor eene korte wyle, in Engeland laaten, om te zien, wat 'er, na haar vertrek, hier te Lande, voorviel.
De Hertog van Brabant kreeg 'er wel haast kennis van; en 't fcheen, dat het hem de 00gen opende, om zig meer aan 's Lands Regeeringe te laaten gelegen zyn. Immers, hy bragt eenig volk byeen, en poogde zig, met list, van Bruslel meester te maaken. Doch deeze aanflag mislukte Cr).
In
C*) Afta Pub!. Angl. Taai. IV. P. IV. p. 3. C») Acla Publ. Angl. Tom. IV. P. IV. p. 34. fj>) t\&. Publ. Angl. Tom. IV. l>. IV. p. 32. (f) A(ft. Pub). Angl. Tom. IV. P IV. p. 25. (rj De Vermeerderde Beka bl. 369.
Ff a
Jarob.i 1421.



452 VADERLANDSCHE XII. Boek.
Jakoba. 1421.
XI. Onderneemingvan Jan van Beijeren in Friesland
In Holland en Zeeland, wasjan van Beijeren zo volkomen meester van 't bewind, dat hy, omtrent deezen tyd, den Schieringers in Friesland hulp toefchikte, onder Henrik van Renesfe. Keno ten Broeke, Zoon van Okko, van wien wy reeds, by eene andere gelegenheid (O, gewaagd hebben, hadt, met de Groningers en Ommelanders famengefpannen ,zynde, den Schieringers, in't jaar 1418, eenen feilen neep toegebragt, en hem, van Staveren af tot Geerkensbrugge toe, onder brandfchatting gezet (*)• Deezen flooten, hierop , een Verbond met Hertog Jan van Beijeren («) „ dien zy tot hunnen Heere „ aannamen, en twee grooten Vlaams van „ ieder Huis, benevens 't Regt der Munte ,, en Tollen, toeftonden , mids hy aanna-
me, hen tegen hunne partyen te befcher„ men, en by de oude Vryheden, door Kei„ zer Karei verleend, te handhaaven. " Uit hoofde van dit Verbondt, zondt hy hun, ten deezen tyde, eenige manfchap te hulpe. Weinig werdt 'er egter mede uitgerigt. De Hollanders behaalden eenig voordeel op den aanhang der Vetkooperen te Makkum en elders (V). Doch daarentegen werden zy uit de Lemmer verjaagd, by welke gelegenheid, Floris van Alkemade omkwam. De Groninger Vetkoopers hielden, omtrent deezen tyd,
ook
(O XL Boek, bl. 3?9«
(t)E. Beningha Hift. van Ocstfr. I. Boek, Cap. CCIXo bl. 188.
(k j Zie het bv E. Beningha Hift. van Oostfr. I. Boek, Cap. CCX. bl. 189 en in Sicke Beningha Clironiekel, bl. 415-
O) E. Beningha Hift. Yan Oostir, ï. Boek, Cap. CCXVJI., lil. 201.



XII. Boek. HISTORIE. 453
ook Schepen in Zee, die den Hollanderen veel nadecls deeden. Doch Jan van Beijeren floot een Verdrag met hen indenBriel. Sedert lieten zy 't zeefchuimen agter, en zonden Hertoge Jan een ge Cc hen k van vyftig vette osfen (» Ook verbonden zig de Friezen en Groningers, die Hertog Jan hadden ingehuldigd, eenigen tyd hier na, ten. naauwilen aan eikanderen, te gelyk nogtans verklaarende, dat zy hein voor Heere wilden blyven erkennen O)
De Stad Amfterdam, die, door den Koophandel, fterk aan'tbloeijenwas,leedt, opden drieentwintigften van Grasmaand des jaars t{$£V. veel, door eenen zwaaren brand, die wel eet; derde deel der Huizen, benevens het Raadhuis, de nieuwe Kerk, de Heilige Stede, het Gasthuis en het Begynhof verteerde (y).
Doch veel fmertelyker ramp trof Hollander Zeeland (yy), op S. Elizabets nagt, zyndt den agttienden van Slagtmaand deezes zelfder jaars. Een fterke Noordwestelyke ftorm dreei het zeewater, alomme, over dyken en dammen , terwyl de Rivieren hoog gezwollen waren. Men hadt, na 't jaar 1366, een goec deel Lands, gelegen buiten den dyk van de Alblasferwaard, aan de Merwezyde, binncv •gedykt, en daar door het bed der Riviere, tusfchen Hardingsveld en Werkendam, vee: enger gemaakt, dan het, te vooren, plagt u zyn. 't Water drong, hierom, federt, bj
hoo
(wfi Toannes de Lemmege Ghron. van Groninger! bl. 74.
Cx) Ze hun Verbond by Egg Beningha I. Boek, Cap CCXXl. bl. 20(5. en bv Sigkk Beningha bl. 419. De Vermeerderde Beka w. 398.
(yy Mieris Chartefö'. IV. Deel, bl. doZ. 609, 623, 614 (6ï5« (>l< = 63i-
Ff 3
Jakoba. 1421.
Brand te Amfterdam.
Doorbraak van de Zuid, hollandfcheWaard.



454 VADERLANDSCHE XII. Boek.
Jakoba. 1421.
hooge vloeden, fterk tegen de wederzydfcbe Dykaadjen, die, te zwak om zo veel gewelds te wederftaan, ten deezen tyde, een van beide bezwyken moesten. Dit lot trof den oudften dyk, die, veelligt, ook de zwakftevvas, en de Zuidhollandfche Waard, eertyds, tusfchen de Merwe en oude Maaze, plag te befluiten. Hy brak door, voor Werkendam, tusfchen Dordrecht en Geertruidenberg, ter plaatfe, naderhand, de oude Wiel genoemd; waardoor de gantfche Zuidhollandfche Waard onderliep, en wel tweeenzeventig Dorpen verdronken. Meer dan twintig bleeven 'er onder den vloed begraaven. De overigen hebben , door den tyd en de naarftigheid der Inwooneren, het hoofd wederom boven gehaald (2). Ook zyn 'er, al vroeg (V), eenige groote brokken Lands en opgeworpen* Slyken bedykt geworden. Doch de binnenlandfche Oorlogen zyn oorzaak geweest, dat deeze fchoone Landsdouw niet geheel heeft konnen beverscht worden: 't welk, in tyden van rust en eendragt, niet zeer moeilyk geweest zou zyn. Groot was 't getal der menfchen, die, in deezen vloed, omkwamen. Ook was de fchade, die 'er door veroorzaakt werdt, zo groot, dat veele voornaame, ook adelyke Luiden, tot de diepfte armoede gebragt zynde, buiten 's Lands dienst zoeken, of hier hun brood bedelen moesten (b). 't Is 't gemeen gevoelen, dat de Stad Dordrecht, met het ftuk Lands, waarop zy ftaat, ten deezen tyde,
ook
(z) De Vermeerderde Beka bl. 404. fa) Gróót-Plakaath. UI. Deel, bl. 17. 05 Veldenaar bl. 119.



III. _Z>. 'J3/adz. 454.
J^^V^w* J¥iïiè/io/(tmsc/ie 9fkariï,üi 'tJaar 1421.






Xlt. Boer. HISTORIE.
455
ook van 't vaste Land van Zuidholland afgerukt geworden is. Iemant, die in 'tjaar 1514, de geweldige waterplas, die deeze doorbraak veroorzaakt hadt , met een taamlyk groot fchip , bevaaren heeft , verhaalt , dat men roen de toppen van de toorens der verdronken' Do-pen, nog, op veele plaatfen , uit den ftroom zag fteeken (c).
In Engeland, arbeidde men, ondertusfchen, om een Paufelyk verlof, tot de Egtfcheiding van Vrouwe Jakoba te verkrygen. Martyn de V. die, in 't jaar 14)5, door de Kerkvergadering te Conftans, verkooren was, werdt thans, in 't algemeen, voor wettigen Paus erkend. Aan hem moest men zig, derhalve, vervoegd hebben, om een verlof te bekomen, welk overal goedgekeurd zou worden. Doch hy hadt het Huwelyk van Jan van Brabant met Vrouwe Jakoba gewettigd (V): weshalve het geenszins te vermoeden was, dat hy het nu zou hebben willen ontbinden. Sommigen fchryven wel, dat hy, door Jan van Beijeren, en vooral door Keizer Sigismond , gedrongen, voor eenen geruimen tyd. het gegeven' verlof.reeds ingetrokken hadt. Doch dat hierop geen' ftaat te maaken zy. zal terftond blyken. Men vervoegde zig dan aan Benediktus den XHL die, fchoon reeds, in 't jaar 1409, door de Kerkvergadering var Pifa, van de Paufelyke waardigheid beroofd, en thans byna nergens, behalven in Spanje,
er-
O) Chrysosth- Neapol. Epift. de Holland, in Scrivere Batav. Illuftr- p. 130.
Chartr. van Brab. te Vilvoorde, zesdi Denedcnhgsfc, Lny Treis. dt üturiog' e>c.
Ff 4
Jakoba. 1421.
xii.
Paufelyk verlof tot de EgtfcheidingvonVrouwe Jakoba.
t



456 VADERLANDSCHE XII.Boek,
Jakoba. 142 i.
1422.
Vrouw Jakoba trouwt metHum
erkend, zig zelv' nog voor wettigen Paus hieldt. Men vertoonde hem, dat Maftyn de V, uit misverftand, verlóf gegeven hadt , tot een Huwelyk, welk, uithoofde dernamaagfchap, ongeoorloofd was TV); en men verzogt hem, het zelve te willen ontbinden. Benediktus, zeer in zynen fchik, met de gelegenheid, om een der laatfte blyken Van zyne Paufeiyke magt te geeven; want hy llierf, niet lang hier na (2); zohdt terftond Bullen haar EnJ geiand af, waarby het Huwelyk van Jan en Jakoba wetteloos verklaard, ert haar verlof gegeven werdt, om zig met den Hertoge Van Glochester in dé Egt te verbinden. Sedert liep 'er een gerugt, bier te Lande, vèrmoedelyk door het Engelfche Hof, of door Vrouwe Jakoba, uitgeftrooid, dat deeze Bullen van Paus Martyn verwórven waren, Men vertoonde 'er zelfs, dié zy nen" naam in 't voorhoofd droegen. Des hy geraaden vondt, eenigen tyd hier na, in eenen Brief aan den Hertog van Brabant, die nog voorhanden is' (f) ', en in andere Brieven, aan de Bisfchoppen van Utrecht, Luik en Kameryk, ronduit, te ontkennen, dat hy immer zulke Bullen gegeven hadt. Doch men ftoorde zig hier aan in Engeland wéinig. De dood van Henrik den V. in Oogstmaand des jaars 1422\ voorgevallen, ftremde de voltrekking van het van nieuws geflooten Huwelyk, voor eenige maanden; alzo de Koning de Regeering van .-•*•> ■ • \ • * < En-
CO vTic.10. de Roya ad .annum 14 ?a. :
(f) MONSTRELEV Vol. U. fil. 23. VSrf.
(2) Ia 't jaar 1424.



XIL Boek. HISTORIE. 457
Engeland, geduurende de minderjaarigheid van den jongen Henrik den VI. den Hertoge van Glochester hadt aanbevolen, 't Gefchiedde egter (g), nog voor het einde van dit jaar. Men vindt een Verzoekfchrift, aan den Hertoge van Glochester, den zevenden van Lentemaand des jaars 1423 gedagtekend, waarin hem de titel van Graave van Henegouwen, Holland, Zeeland enz. gegeven wordt (&). Hier uit .is af te neemen, dat zyn Huwelyk toen reeds voltrokken moest geweest zyn. Ondertu>fclun, viel het den Hertoge van Glochester ligter dien titel aan te neemen, dan zig in het daadelyk bezit deezer Graaffchappen te ftellen. , Hy begreep,, dat zulks niet gefchieden kon, zonder den byftand der Engelfchen, die thans werks genoeg met den Oorlog in Frankryk hadden, en zig, naar 't zig lieg aanzien, bezwaarlyk moeiten bewee'gen laaten, om de byzondere belang.n van. eenen Oom huns jongen Konings te helpen bevorderen. En fchoon 't al niet mociiyk mogt vallen , den Hertog van Brabant van Henegouwen te berooven ; hadt het, inderdaad, vry veel werks in, den Hertog van Beijt?ren, 't bewind over Holland en Zeeland uit de handen te wringen. Hier kwam nog by, dat beide deeze Hertogen thans eenen fterken fteun hadden aan Filips, Hertoge van Bourgondie, die zig, ten deezen tyde, als ver.-; inoedelyken Opvolger in 't bewind deezer Graaffchappen, begon aan te merken.
Wy
(g~) /Egid. de Roya ad annum 1422.
Qij Vida Aft. Publ. Angl. Tom. IV. P. IV. p» 90
Ff 5
[akoba. 1422.
rey,l Ier:oge van Glochester.



458 VADERLANDSCHE XII. Boek.
Jakoba. 142a.
XIII. Filips, Hertog vanBourgondie,begint zig als vermoedelykenOpvolgei vanVroti' we Jako ba aan tc merken.
Wy hebben hem, nog maar Graaf van Charolois zynde, een' nadeeligen Zoen voor Vrouwe Jakoba zien bemiddelen (i), en aan* gemerkt, dat hy 'er, vermoedelyk, zyn eigen belang in beoogd hadt. Weinige maanden hierna (3), was zyn Vader, Hertog Jan, door beleid van den Daufyn, thans Koning Karei den VII. van Frankryk, even verraaderlyk omgebragt, als hy zelf, voorheen, den Hertog van Orleans van 't leeven beroofd hadt. Filips was hem, in zyne aanzienlyke Staaten, opgevolgd: en de aanwas zyner grootheid had zyne heerschzugt niet doen afneemen. Als naaste Erfgenaam van Vrouwe Jakoba aan de eene, en uit hoofde van den afftand van Jan van Beijeren, aan de andere zyde, beloofde hy zig de Graaffchappen van Vrouwe Jakoba reeds: en te zekerer, om dat men, uit haar Huwelyk met Jan van Brabant, geene kinderen verwagtte. Men kan zig dan ligtelyk verbeelden, dat hem haar Huwelyk met den Hertoge van Glochester, welk , mogelyk, zo onvrugtbaar niet zou zyn, zeer tegen de borst zyn moest. Ook fteldehy alle zynefchranderheid en vermogen te werk, om de nadeelige gevolgen, welken hy 'er van vreesde, te voorkomen : zyne bedryven bewimpelende met den fchyn van yver voor het belang van zynen Neeve, Jan van Brabant, en voor de wettigheid van deszelfs Huwelyk met Vrouwe Jakoba.
Voor alle dingen, poogde hy jan, Hertog van Betford, Broeder des Hertogs van Glochester,
CO Hier voor, bl. 432.
(3) Op den tienden van Herfstmaand des jaars 1419.



XIL Boek. HISTORIE. 459
ter, te beweegen, om eene lyn met hem te trek ken. Aan deezen, hadt Henrik de V. de Regeering van Frankryk, welk hy als zyn wingewest aanmerkte , toevertrouwd. En alzo Betford volk en onderftand uit Engeland noodig hadt, om zig in 't verkreegen bewind te handhaaven, moest hy, noodwendig, ongaarne zien, dat de Engelfche magt, elders, en zelfs tegen Bondgenooten der Engelfchen, gelyk de Hertog van Bourgondie was, gebruikt werdt. Nogtans, moest men dit gevolg verwagten van het Huwelyk des Hertogs van Glochester, indien deeze, gelyk hy zig terftond verluiden liet, geenen tyd verzuimen wilde, om zig in 't bezit te ftellen van de Graaffchappen zyner Gemaalinne. Filips behoefde dan niet veel moeite aan te wenden, om Betford te doen zien, hoe fchadelyk het Huwelyk zyns Broeders voor Engeland eyn moest. Doch om hem geheel aan zyne belangen te verbinden, gaf hy hem, in de Lente des jaars 1423, zyne Zuster, Anna van Bourgondie, ten Huwelyk (£). Sedert wist hy hem te beduiden, dat de uitfpraak over de wettigheid van het Huwelyk van Jan van Brabant en Vrouwe Jakoba, aan Paus Martyn, behoorde verbleeven te worden. Betford dagt, dat hy dit Glochester ook zou konnen doen begrypen. Doch't bleek haast anders. Glochester en Jakoba antwoordden, uit ééncn mond, „ dat zy geene verdere Paufelyke uitfpraak behoefden, maar beflooten hadden, binnen ,,, kort, bezit te neemen van hunne Graaf„ fchappen ". De Hertog van Brabant hadt
or>
(i) A&a Publ Angl. Tom. IV. P. IV. p. Ij».
JaKOBa. 1422,
h23.



46o VADERLANDSCHE XIÏ.Boek,
Jakoba. 1423.
Glochesler en JaIcoba ko. men in H-negauwcn.
De HertogenvarBourgondie ,
ondertusfchen verklaard, dat hy zig gaarne aan 's Paufen uitfpraak gedraagen wilde (7).
Glochester, eenigen onderftand van 't Parlement van Engeland bekomen hebbende', ftak, verzeld van zyne Gemaalin Jakoba, welke hy, onlangs in Engeland, met het Regt van Inboorlingfchap hadt doen befchenken («0, in Wynmaand des jaars 1423, over naar Calais. Hier zyne benden ontfcheept en eenigen tyd uitgerust hebbende, trok hy, in Siagtmaand, voort naar Henegouwen. Bouchain was de eerfte Stad, die hem de Poorten 0pende, en hulde deedt. 't Zelfde gefchiedde federt , te Bergen, en in alle de andere Steden. Halle alieen hieldt het met den Hertoge van Brabant. Filips, die, veelligt, gewaand hadt, dat hy den overtogt des Hertogs van Glochester, door middel van den Hertoge van Betford, zou hebben konnen beletten, hadt verzuimd, zig in ftaat te ftellen, om hem te keer te gaan. Doch nu deedt hy, in alleryl, Heirvaart befchryven in Vlaanderen en Artois, brengende, in korten tyd, een Leger op de been, welk by de Brabanders gevoegd, en onder bevel van den Graave van S. Pol gefteld werdt («). Hertog Jan van Beijeren befchreef de Landen en Steden insgelyks, om hem, met de wapenen, tegen de Engelfchen, te komen byftaan (nri).
Glochester, verneemende, dat Filips hem, in de Brieven, by welken de Heirvaart werdt aangezeid, befchuldigde, dat hy, tegen ge?
maakt
(O Monstrelet Val. II. fol. 10, iS.
\m Awa Publ. Anfl. Tom. IV. F. IV. p. 103.
.< n) Monstrelet Vol, l\. fol. 19.
(na) Mierjs Qhïrteib. IV. ü/ei, hl, JfS.



XII. Boek. HISTORIE. 4<S*
maakt verding, 't gefchil met den Hertoge 1 van Brabant niet aan de Paufelyke uitfpraak hadt willen verblyven, fchreef hem een' Brief, ] uit Bergen, den twaalfden van Louwmaand, des jaars 1424 gedagtekend, in welken hy < ontkende, het gemaakt verding gebroken te 1 hebben. In het antwoord hierop, heette Fi- j lips hem ronduit liegen, aanbiedende zyne be- j fchuldiging, in een byzonder lyfgevegt, te willen ltaande houden. Glochester nam deeze uitdaaging aan, en betekende den drieentwintigften van Grasmaand, dag van S. Joris, tot het gevegt (0). Ondertusfchen maakten de Brabanders zig meester van Braine k Comte, welk Engelfche bezetting ingenomen hadt (/>)• Doch terwyl men den dag, tot het lyfgevegt beftemd, afwagtte, werdt 'er, tusfchen de Engelfchen en Brabanders, een Beftand getroffen, welk Glochester gelegenheid gaf, om eenen keer naar Engeland te doen. Van het lyfgevegt kwam niets, alzo de Hertog van Betford, wien men tot Regter over hetzelve gekooren hadt, oordeelde, dat men 'er eikanderen geene genoegzaame reden toe hadt gegeven (0.
Glochester het, op zyn vertrek, Vrouw Jakoba te Bergen, op het aanhouden der In gezetenen, die, byeede, beloofden, goeden bloed by haar te willen opzetten (V). Doch hy was naauwlyks ten Lande uit, of de Brabanders fchonden het Beftand, en noodzaakten ver-
fchei-
(0) Monstrelet Fol. II. fol. 20, 31. < p ld. Jol. 22.
(f) ld. fol. 27. /Egjd. de Roya ad annum 1424, Uj ld. fol. 23.
AKOBA. 1424. ■
in GIo:hesterlaagen :1 kan deen uit ot een yfge/egt.
Doelt bierkona ïiets van.
Vrouw Jakoba
wordt uïï Bergen jeligt ea naar
Gend ge> /oerd.



4ö2 VADERLANDSCHE XII. Boek.
Jakoba. 1424-
fcheiden' Steden van Henegouwen, om zig voor Hertogé Jan te verklaaren. Ook werdt ' 'er een heimelyk Verding gemaakt, tusfchen de Graavinne Weduwe van Henegouwen en Holland en Filips haaren Neef, volgens welk, Henegouwen aan Jan van Brabant, en Vrouw Jakoba in bewaaringe van Hertoge Filips blyven moest, tot dat 'er, over de wettigheid van haar Huwelyk, te Rome, uitfpraak gedaan zou zyn (ƒ). Bergen werdt toen met een beleg gedreigd, indien 't zig niet onderwierp, en Jakoba overleverde. Jakoba, te laat vernomen hebbende wat 'er gaans ware, en ziende' dat men haar te Bergen niet kon noch wilde befchermen, fchreef eenen beweeglyken Brief aan den Hertoge van Glochester, by welken zy hem badt, dat hy haar ten fpoedigfte wilde komen verlosfen. Zy noemt hem haaren zeer gedugten Heer en Vader , en tekent den Brief uit de valfche en verraderfche Stad Bergen, den zesden van Zomermaand. By deezen, voegde zy eenen anderen brief, gerigt aan iemant, die haar genaden hadt, naar Engeland over te fteeken. Zy verklaarde hem „ dat zulks nü te laat „ was, en dat de Hertog van Glochester ,, haar nimmer wederom zien zou , zo hy „ haar niet fpoedig uit de handen der „ Vlaamingen kwame verlosfen (ƒ)"• 'r Gene zy gevreesd hadt, gebeurde. Zy werdt, eerlang, genoodzaakt, haare toeftemming te geeven, tot het voorgemeld heimelyk Verdrag
(.?> Tiwm Ster. Brabant. Libr. XVIII. p 238.
£z j Zit 'iecze Brieven by MvksT&ilst Fti. 11. fil. 24. '



XII. Boek. HISTORIE. 463
drag (ti), en op den dertienden van Zomer-; maand, den Hertoge van Bourgondie in handen gefield, die haar naar Gend voerde (y).' Drie maanden omtrent, werdt zy hier be waard. Doch in den aanvang van Herfstmaand, verfchalkte zy haare Wagters. Zig in mansgewaad verfteken hebbende, ontvloodt zy, te paarde, naar Antwerpen. Sommigen fchryven, dat zy van Dirk van Merwede verzeld was (w). Doch anderen vernaaien, dat Arnoud Spiering en Arnoud van Aalburg haar hebben helpen ontvlugten (x). Te Antwerpen, wederom vrouwen - klederen aangedaan hebbende, bragt zy 't, op den derden dag, te Woudrichem: van waar Jan van Viane haar naar Oudewater, Schoonhoven en Gouda voerde. In deeze Steden, van welken de laatfte tot de Lyftogt der Graavinne Weduwe van Holland behoorde (y), hadt zy den meessen aanhang, en werdt 'er terftond voor Graavinne erkend (z). 't Slot te Schoonhoven bleef egter nog eenigen tyd in handen der Kabbeljaauwfchen. 't Werd door WiU iem van den Koulfter verdedigd; doch 't ging, eerlang, by Verdrag, over. De Burgtzaaten bedongen lyf en goed, uitgenomen Albrecht of Arnold Beiling, die veroordeeld werdt. om leevende in de aarde gedolven te worden,
Voor
C«) Dvnter. Chton. de Brabant Lifr. VI. f. 208. Corp! Biploin. Tom. II. f. II. p. 180.
i.V) MONSTRILET Vol. II. fol. 2$.
fw) Meyerus ai annum 1425.
(*) Divjbi Rer. Brabant, livr. XVIII. p. 238-
CjO Veldenaar bl. 124.
( z ) Monstrelet Vtl. li. f*l. 27. Carré R.er. Brs.bs»?
tori. xvra. p. 248.
iAKOBA. i424.
ïy ont-
/lugtnaar
Elolland.



464 VADERLANDSCHE XII. Boek,-
Jakoba. H-4-
' XIV.
Doodvan Jan van Beijeren. 1425.
ï'ilips wordt,
Vooraf kreeg hy, op zyn woord van eer, eene maand verlof tot het-, befchikken zyner zaaken. Ook keerde hy, als een andere Regulus, ten beltemden tyde weder. Het vonnis werdt toen, op een' molenwerf, even buiten de Stad^ aan hem uitgevoerd (a).
Weinige maanden hierna, overleedt Jan van Beijeren, in den Haage, op den zesden van Louwmaand des jaars 1425 (b). Men wil, dat hy, door vergif, omkwam, welk hem Jan van Woerden , Heer van Vliet, een zyner gemeenzaamfte vrienden , ingegeven hadt (c). Men voegt 'er by, dat de Hertog, merkende dat hy vergiftigd was, Vliet deedt vatten, en, op bekentenis der misdaad, in vier Hukken houwen, die aan vier hoeken van Holland, gefield werden (d). Anderen melden, dat Margareet van Bourgondie, Graavinne Weduwe van Holland, verdagt gehouden werdt, van deel aan 's Hertogen dood gehad te hebben (e). Wat hier van zy; uit den Zoen, drie jaaren laater, tusfehen Hertoge Filips en Vrouwe Jakoba, getroffen, blykt, dat men toen vastllelde, dat Hertog Jan een' geweldigen dood gellorven was, en dat men de regte moorders nog niet ontdekt hadt (ƒ). Deeze dood bragt 's Lands zaaken in nieuwe verwarringe.
Jan van Beijeren hadt, gelyk reeds gemeld
is,
(ei ~) Vf.lbf.naar bl. 124.
( b) Vermeerderde Beka bl. 406. en onder eene Handv. bj Screvel. , bl. 257.
(e , Magn. Chron. Belg. p. 340. Verg. Mieris Charterb. IV* Deelzit- 729, 746, 785.
(d) Hermanni Corneri Chron. c. 12S2,
(e ) Mkyeros ad annum 1424.
ij) Cioot • Plakaatb. UI. Deel, bl, 17,



XII. Boek. HISTORIE. 465
is, zyn Regt op deeze Landen, by uiterften wil, Filips, Hertoge van Bourgondie, afgellaan (g), en deeze maakte zig terftond gereed, om 't gene hem afgeftaan was, door de wapenen, te bekomen. Loos genoeg was hy egter, om den naam van Graave niet aanteneemcn. Deeze kwam, gaf hy voor, alleen Jan van Brabant toe. Hy vergenoegde zig met den titel van Ruwaard en Oir, of naasten Erfgenaam der Landen (Ji), welken titel hy zig, door den Hertoge van Brabant, deedt opdraagen (f).
De Hertog van Brabant, waarfchynlyk aangezet door Hertoge Filips, hadt zo dra geene tyding van het affterven des Hertogs van Beijeren gekreegen, ofhy fpoedde zig herwaards, en wist zo veel te wege te brengen, dat de Edelen en Steden, die Jan van Beijeren erkend hadden, hem, terftond, in Sprokkelmaand, als wettigen Graaf inhuldigden, zonder dat 'er, by deeze gelegenheid, van Vrouwe Jakoba en haar goed regt op de Landen een enkel woord gerept werdt. Mogelyk oordeelde men, dat zy dit Regt, door haar Huwelyk met den Hertoge van Glochester, buiten kennis der Edelen en Steden geflooten, verbeurd hadt. Doch 't is niet zeker, dat onze Graavinnen zig, voor deezen tyd, reeds verbonden hadden, om niet dan met kennis van 's Lands Edelen en Steden te trouwen. Alleenlyk mag men, uit het gene, ten tyde van Vrouwe Ada, gebeurd
^Ecimus de Roya ai annum 1424. 1 t rh') Handv. by Screvel. Haarl. bl. 2^8.
tO Bi'et' «angtb. by Boxhorn op Reicsrsb. IJ. Dtel, U, 197-
III. Deeu Gg
Jakoba.' 1425.
door den Hertoge van Brabant, tot Ruwaard verklaard.
En Hertog Jan wordt tot Graave ingehult digd.



466 VADERLANDSCHE Xïï. Bobs,
}akoba.
1425.
beurd is befluiten, dat zulks eene oude gewoonte hier te Lande geweest is. Ondertusfchen bevestigde de Hertog van Brabant, als Graaf van Holland en Zeeland, 's Lands Voorregten en Handvesten, met naame zulken, die, door Jan van Beijeres, gegevenwaren. Hy beloofde plegtiglyk ,, geene Amp„ ten aan vreemdelingen te zullen geeven, „ en niet te zullen munten dan met toeftem„ ming van zynen Raade en Steden. Ook „ verklaarde hy, dat de Hoekfche Ballingen, „ niet dan by byzonder verlof van hem en „ zynen Raad, in 't Land zouden mogen ko„ men (7) ". Tot zynen Stedehouder ovef I lolland, ftelde of hy, of Filips van Bourgondie, jakob van Gaasbeek, die zyn verblyf in den Haage hieldt. In den aanvang van Lentemaand, keerde Hertog Jan wederom naar Brabant (rn).
Naauwlyks was hy vertrokken, of Filips begaf zig ook herwaards, en werdt, in alle de Steden, die Jan van Brabant ontvangen hadden, met naame ook by de Kennemers en Kennemeivolgers (V), voor Ruwaard aangenomen (0).
Vrouw Jakoba hieldt zig, ondertusfchen, te Gouda op, hoopende op, onderftand uit Engeland, die wel toegezeid, doch bezwaar-
lyk
c*) Zie II. Deel, bl. 300, 329.
(.0 Groot-Plakaatb. UI. Deel. bl. 13. Handv. by Screvel, Haarl- hl. 24^, 2^5, 256, 257. hy Hoxhorn op Reigersb. II. Deel, hl- 193. Zie ook Veldenaar bl. 123. Mieris Charterb» IV. Deel, hl. 746. 747. 751' 752-
(m~) Groote Chron. Diy'f. XXVl',1. Cap. af.
\n~) Zie den Zoen van 't jaar 1426, in Langendyks Graaven II. Deel, hl. 115.
(0) Veldenaar bl. 126. Mieris Charterb. IV. Deel, 791, Beo, Bu, U16, £30.



Xïï. Boek. HISTORIE. 467
lyk te bekomen was. De Bisfchop van Whv chester hadt zelfs, in 's Konings Raad, zyn ongenoegen te kennen gegeven, over de onderneeming des Hertogs van Glochester, en hem in 't aangezigt aangezeid, dat hy op geen geld of manfchap meer hoopen moest: en hoe zeer hem dit zeggen trof, hy was genoodzaakt geweest zyn leed te verkroppen: terwyl het vertoeven der Engelfche hulpe Vrouw Jakoba, hier te Lande , in geene kleine verlegenheid bragt.
Want den Stedehouder Gaasbeek, zonder uitftel, Heirvaart hebbende doen befchryven, om de Steden, die 't rnet Vrouwe Jakoba hielden, te bedwingen; zag men, al vroeg in 't voorjaar, 't beleg Haan voor Schoonho-ven (p), welke Stad, met het Slot, door Floris van Kyfhoek, verdedigd werdt. Het duurde omtrent zes maanden, en werdt, eerst na 't fluiten van een Beftand voor den tyd van zes weeken, in 't laatst van Oogstmaand, opge* broken
Jakoba, voor Gouda bedugt, hadt den Ysfeldyk doen doorfteeken, en gantsch Schie land onder water gezet. Hierdoor was Gouda van éénen kant gedekt. Doch zy vernam, eerlang, dat de Kabbeljaauwfche Steden zig gereed maakten, om de Stad, langs den Rynkanten 't water de Gouwe, te naderen. Hier hadt zy 't Land niet konnen doen onderloopen, om zig zelve de gemeenfehap met Oudewater en 't Stigt niet af te fnyden. Zy befluit
(p) Monstrelet Fol. II. fol. 25. verf. De Verminderde. Seka bl. 406.
* (.4) VgiBENAAR bl. 134, »*5«
Gg a
Jakoba* 1425-
Schoonhovenhelegercl.
Slag byAlfen.



468 VADERLANDSCHE XII. Boekï
Jakoba. 1425.
XV.
Filwaatf ltomtm< den En geifchei onderftand he waards. 1426.
fluit dan zig met de Stigtfchen, die haare belangen getrouwelyk bleeven aankleeven, te ' vereenigen, en den naderenden vyand te gemoet te trekken. Op den een-entwintigften van Wynmaand, of weinige dagen laater (V), werdt men- handgemeen by Allen. De overwinning verklaarde zig hier voor Vrouwe Jakoba en de Hoekfchen; die, met veele gevangenen, en met de Banieren der Steden Leiden, Haarlem, Amfterdam en anderen , naar Gouda te rug keerden (V).
De moed der Hoekfchen, die door deer ze overwinning, reeds zeer gereezen was, * klom nog hoogcr, toen 'er, in den aanvang des volgenden jaars, tyding kwam, dat de ' Hertog van Glochester eene Vloot uitgerust r- hadt, met welke hy van zins was, eene Landing in Zeeland te doen. De Hertog van Bourgondie hadt eenige maanden in Holland ~ doorgebragt, en gepoogd, de Steden, door gunftige Handvesten, aan zyne belangen te verbinden (/> Thans bevondt hy zig te Leiden: alwaar hy, op de eerfte gerugten van de uitrusting des Hertogs van Glochester, terftond Heirvaart doen befchryven, en vu Huizend man byeen gebragt hadt. Daartegen hadt Vrouw Jakoba de Heeren van Haamftede Renesfe, Borrelen en anderen haarer vrienden in Zeeland bewoogen, om de landing der Engelfchen te begunftigen. In Louwmaand («)» & ver-
(r~) Goudfelie Cbron. U. 127.
(O Groote Chron. üirif. XXVIII. Cap. 31. Mieris Chart.
IV(0 Handv".7<jy4 Halen «. 525, 526. agttr Lois Chron. I4t 40-. Screvel. Haail. tl. 258. C") Goudlelie Chron. tl. 127.



XII. Boek; HISTORIE. 469
vertoonden zy zig, met eenige fchepen, onder . bevel van den Heere van Filwater (4), voor Zierikzee. Glochester hadt Filwater tot zynen Stedehouder over Holland en Zeeland aangefteld, en was zeifin Engeland gebleeven, om den uitflag van zynen togt af te wagten. Een gedeelte der Engelfche Vloote werdt, door de Kabbeljaauwfchen, onderfchept, en geflaaeen, doch eenige Schepen kwamen ra Schouwen aan. De Engelfchen, hier voet aan land gezet hebbende, vereemgden zig met de Hoekfche Zeeuwen, en lloegen zig by Brouwershaven neder. Filips, midlerwyl, van Rotterdam afgetteken, zette, in 't gezigt der Zeeuwen en Engelfchen, voet aan land. Op den dertienden van Louwmaand (v) , raakten de Legers aan eikanderen., 't Gevegt duurde tot in den nagt. Doch de Hoekfchen en Engelfchen kreegen de nederlaag. Filwater bergde zig ter naauwer nood, door de vlugt: en veele voornaame Engelfchen lieten 'er 't ïeeven. Ook fneuvelden, uit dë Zeeuwfche Edelen, Jan van Renesfe, Koftyn en Raas van Haamitede, Jakob van Borfelen en verfcheiden' anderen <»
Vrouw Jakoba rekende Zeeland genoegzaam verlooren, na dit ongelukkig gevegt, doch gaf egter den moed nog met op , om dieper in Holland te diingen.. Het afzyn van r Her-
fy~) VELDENAAR bl. I27V , .,
Vyf) Meyerus ad annum 1425- , Divjbi R«. hnhmU-Libr, XV11I. *. 239. Monstrelet Vol. II. fol. 28. Vermeerderde Beka 406. Zie ook Mieris Charterb. IV. heel, bl. 829 S32, 845.
(4> Anderen, noemen hem Falbat, Fuixater, Fitswater en ook Silvatier.
Gg 3
,AKOBAi„ 1425.
Slag by Brouwershafven.
XVI.
Haarlem
tweemaal
vergeefs
belegerd,.
door
Vrouwe-
Jakoba..



47o VADERLANDSCHE XII. Boei,
1426.
Hertoge Filips, die, na den (lag by Brouwershaven, eenigen tyd noodig hadt, om orde op de Regeeringe van Zeeland te Hellen, en orn de gunst der Landzaaten te winnen (V), gaf haar gelegenheid om het beleg van Haarlem te onderneemen. Filips hadt de bewaaring deezer Stad toevertrouwd aan Roeland'van Uitkerken, eenen Vlaaming; en dezelve, zo wel als verfcheiden' andere Steden, van uklandfcbe bezetting voorzien. Jakoba, federt eenigen tyd, de Stad Alkmaar en de Kennemers hebbende weeten te winnen, zogt zig van hunne hulp te bedienen, om Haarlem te bemagtigen. Zy hadden voorheen Filips als Ruwaard ingehuldigd: doch nu, te onvrede over de lasten, die hy hun deedt opleggen, tot betaalinge van de Soldye zyner vreemde Knegten (y), hadden zy zyne zyde verhaten, en Vrouwe Jakoba plegtiglyk ondertTand beloofd (2}. Ook vertoonde zy zig zo dra niet, in perfoon, in Kennemerland, of de Kennemers, van eenige Waterlanders en Westfriezen verzeld, trokken, in merkelyken getale, op, om Haarlem te beleggen. Zy hadden zig, eenigen tyd geleeden, nog eens voor deeze Stad vertoond, en dezelve zo zeer bena^uwd, dat Gaasbeek én Uitkerken genoodzaakt waren geweest,hun alle de breukenkwyt te fchelden, in welken zy, tot hiertoe, gerekend werden vervallen geweest te zyn. Hier
vaa
(x~) Zie eer.en Brief by Boxiiorn op Reigers*. I. Deel, bh V-°'
gyy Zöen van 't jaar 1416,- in Langendyks Graaven, Iï. Deel, bl.- 186.
LsJ Handv. van Kennemerl. bl, 54. van AJJtm. bl, 19.



Xïï. Boek. HISTORIE., 4?ï
van waren hun Brieven verleend, en Filips zelf hadt 'er zyne toeftemming aan gegeven. Doch nu floegen zy zig, met Vrouwe Jakoba aan 't hoofd f», in Grasmaand des jaars id.26 , andermaal voor de Stad neder (£). De aankomst van Jan, Zoon van Roeland van Uitkerken, aan 't hoofd van zeven of agthonderd Vlaamingen , waarby zig veele Leidfche, Amfterdamfche en andere Poorters gevoefd hadden, noodzaakte Jakoba egter, 'c beleg, fpoediger dan zy gedagt hadt, op te
breeken (V> ZV irok hem te' S^0"» _cn floeg hem, niet verre van Alfen (d). Men vindt, dat 'er, van de Kabbeljaauwfche zyde, omtrent vyfhonderd bleeven, onder welken vyfentagtig Leidfche Poorters waren. Veele gevangenen werden, op bevel van Vrouwe Jakoba, als muitelingen, ter dood gebragt. Doch zes of zeven aanzienlyke Amfterdamfche Burgers ftonden af van hun Poorterfchap, en deeden Jakoba hulde (e> ** Schynt egter, dat zy, kort hierna, op aanhouden van Hertoge Filips, haare zyde wederom verhaten hebben (ƒ)•
't Beleg van Haarlem was, de laatlte reize, opgebroken, volgens een Verdrag (g), den agtften van Bloeimaand, getroffen tusfchen Jakob van Gaasbeek, Roeland en Jan
var
ra) Zoen van 't jaar 1426.» ia Langrndyks Graaven, ir.
^i'/ïianJv.'van Kennemerl. bl. 58. van Alkmaar bl.2.0. Vel, benaar bl. 127.
fc) Monstrelet Vol. II. jol. 28 rrj.
(d) Zie Goudfche Chron. bl. 127.
t e) Veldenaar bl. 128, 129.
Cf) Zie Groot Plakaatb. III. Deel, bl. l?i
Cs) Zie het in Langenbyks Graaven, II, Deelt bl. i56.
GS 4
jAKOB&i' 1426.
Da Kea-
nemerè loopen Holland af.



47» VADERLANDSCHE XII. Boek.
'jJUCOBA. I426.
*r
van Uitkerken, Allard van Buuren en de Stad Haarlem ter eener, en de Steden Alkmaar en Beverwyk, gantsch Kennemerland en Kennemergevolg, Texel, Wierirgen, Egmond, Schermer, Urshem, Edam en Zeevank ter anderer zyde. By dit Verdrag, was een ftilftand van wapenen voor den tyd van zes weeken beftemd. Doch de Kennemers fchonden dit beftand, zonder dat men gemeld vindt, welke byzondere redenen zy hiervoor gehad hebben, 't Leedt niet lang, of zy trokken, onder hunnen Baljuw, Willem Nagel, gantsch Holland door, bedryvende alomme veel moedwil, met pionderen en vernielen. Schieland leedt veel, by deeze gelegenheid. De Sloten Hillegaartsberg, Kralingen, Spangen, Weena en anderen, Kabbeljaauwfchen Edelen toebehoorende, werden bernagtigd en verwoest. De togt der meeste Edelen en Poorteren naar Zeeland was veelligt oorzaak, dat de Kennemers weinig tegenftand vonden (Ji). Uit Schieland, trokken zy te rug naar Waterland en Westfriesland. Hier bemagtigden zy de Sloten Nieuwburg en Middelburg, die, van binnen, geheel verwoest werden. Monnikendam viel hun, insgelyks, in.handen. Naderhand ook Enkhuizen. Zy trokken ook voor Purmerende; doch 't blykt niet, dat zy deeze Stad overmeesterd hebben. Voor Medenblik, ftieten zy 't hoofd Ook ftelde Hoorn zig dapperlyk te weer. Een ongelukkig voorval hadt deeze Stad t'eenemaal van Vrouwe Jakoba vervreemd.
Men
O) Groote Chron. Divif. XXVIII. Cap. 3«, 37.
CO Zoen van 't jaar J426, in. Langkndïks. Graaven, II.



XII. Boek. HISTORIE. 47$
Men verhaalt, dat zekere Jan, Zoon van Lambert Kruif, Burgemeester te Hoorn, voor eenigen tyd, te Gouda geweest zyndej en Vrouw Jakoba aldaar gezien hebbende , zig onvoorzigtiglyk hadt laaten ontvallen , dat het fchande ware, dat men zulk een fchoone en edele Vrouw, als de Graavin was, heen en weder fleurde, of zy eene openbaar e Hoer ware geweest. Dit woord, ten kwaadfte by Vrouwe Jakoba aangebragt, kostte den Jongman den hals. En deze hardheid zou by den Vader en de Hoornfche Regeering zo euvel genomen zyn, dat 'er eenpaarig befloocen werdt, Jakoba nimmer voor Graavinne te erkenner (K). Wat hiervan zy, zeker is - 't, dat de Kennemers, langs den Oudendyk, op Hoort aantrekkende , de Hoornfche Poorters, tusfchen Zwaagdyk en Oosterblokker, ontmoetten. Fel werdt hier gevogten; doch de Hoornfchen eerlang genoodzaakt naar de Stad te wyken. Hierop volgde 't beleg der Stad, waartoe alle de Westfriefche Steden opontbooden werden. Ook kwamen zy allen , behalve Medenblik. Midlerwyl, hadden de belegerden den Hertoge van Bourgondie, die nu wederom in Holland gekomen was, kennis var hunnen toeltand gegeven, en om hulp ver zogt. Ook zag men, eerlang, Jan de Villers Heer van U Isle- Adam, verzeld van vyfhon derd man, meest Pikarden, behalven eenige Am ilerdamfche en Haarlemfche Poorters, te wa ter, te Hoorn aankomen. Hy en de Hoorn fchen trokken terftond tegen de Kennemer
. uil
Velius Hoorn, li. 42. met de Aante\.
Gg 5
Jakoba. , 1426.
Woerden voor Hoorn gefluit ea gelhagen.
3



474 VADERLANDSCHE XIL Bo7$£
|akoba. 1426.
Vrouw
Jakoba
wykc
naar
Gouda.
uit. By de Voorftad, de Keeren genoemd , viel een bloedig gevegt voor, waarin de Kennemers, door toedoen der Pikarden, welken handige Boogfchutters waren, verflaagen en op de vlugt gejaagd werden. Willem Nagel liet hier 't leeven, en de meeste Steden haare Banieren, die, gedeeltelyk, te Hoorn, in de groote Kerke, werden opgehangen (T)i Ook werden, federt, om deezen aanflag op Hoorn, de Privilegiën van verfcheiden' Westfriefche Steden, met naame die van Grootenbroek (nt), en die van Sybekarfpel en Benningbroek (V),door Hertoge Filips, verbeurd Verklaard; en zy in boete beflaagen.
L'Isle-Adam hadt, in 't geheel, vyftienhonderd Knegten onder zig. Tot betaalinge van zes maanden folds aan dezelven, deedt Filips den Hollandfchen Steden, die zyne zyde hielden, in Wynmaand, eene Bede van dertigduizend Schilden van vyftien Huivers ieder. Haailem moest, hiertoe, 5000 Schilden draagen; Delft 4250; Leiden 3500, Amfterdam 3000; Rotterdam 1250; Hoorn 2000 i Enkhuizen 625; en de andere Steden y naar evenredigheid (0).
Van veel gevolg was het verlies van den Slag by HrJorn, voor Vrouwe Jakoba. Zy zag zig genoodzaakt, met weinige manfchap, de wyk te neemen, naar Gouda. Dé komst van Hertoge Filips, aan 't hoofd van
een
(O VelioS Hoorn, bl. 45 enz. MohstrElet Fol. H. /ft* s8- verf-
(m~) Handv. van Grootcbr. bl. 20, 21, 23. («5 Handv. V.-.11 Sybeliarfp. en BennWHjbf. bl. 41. (») Oude R.tgift. by Aufzing Haarl. bl. 39, 5*2.



XIL Boek. HISTORIE. 475
een aanzienlyk Leger van Vlaamfche en an- ; dere ukheemfche Knegten, liet haar niet toe, langer in 't Noorden van Holland te toeven:' vooral niet, na dat de nederlaag der Kennemeren, dezelven buiten ftaat gefteld hadt, om haar verder te onderfteunen. Ook werdt Filips , in en omtrent Oogstmaand, de Hollandfche Steden doortrekkende, alomme met open' armen ontvangen. De Westfriefche elx Waterlandfche Steden zeiven, die zig nog onlangs voor Vrouwe Jakoba verklaard hadden, openden hem allen de Poorten (ƒ>). De Hoekfchen namen dit van de Enkhuizeren, in 't byzonder, zo euvel, dat zy, met eenige Schepen omtrent Wieringen zwervende, niet lang hierna, onverhoeds in de Stad vielen, en wel honderd Burgers van tafel ligten en onthoofden deeden (q). Filips, voorgeevende de Steden, voor diergelyke overvallen te willen dekken; doch heimelyk beoogende, de^ zeiven beter in bedwang te houden, lei vreemde bezetting in de meesten, en wierp, onder anderen, te Hoorn, eene fterk te op (>).
De vyandelykheden der Kennemeren , en derz?lver helperen, die Filips muitery noemde,] bleeven ook niet ongeftraft. Hy nam het,1 ónder anderen, zeer kwalyk, dat zy zig ver- ] ftout hadden, tot twee reizen toe, 't Beleg i voor Haarlem te liaan (/). Zy werden dan i te Amfterdam gedagvaard, en aldaar, op dené dertienden van Oogstmaand deezès jaars, niet-
dan
r*3 Velius Hoorn bl. 48. i^q) Vèti'is Uoorn bl. 50. ( :-J Vki.ius Hoorn Hi 48. c[s) Handv. van Kenrxemer!. bl. 58,
'AKOTtAi, 1426".
Wreedïeid der Htoekchen te Enkhuifen-,
xvii, )e Ken-
:emers
irorden
!oor
lertoge
'ilip.
elliaft.



476 VADERLANDSCHE XII. Boekï
|akoba. 1426.
dan op zeer harde Voorwaarden, met den Hertoge verzoend. De Zoenbrief, my onder een' bondel van gefchreeven' Handvesten van Haarlem ter hand gekomen, is, onlangs, ook in openbaaren druk uitgegeven (7), en vervat verfcheiden' merkwaardige byzonderheden. ,, De Kennemers en derzelver aanhang ,, worden, om het fchenden van het Beftand, „ geoordeeld lyf en goed verbeurd te hebben. „ Doch Filips verklaart, uit loutere gunst, „ alleenlyk hunne Handvesten en vryheden „ verbeurd, die zy, binnen agt dagen, te ,, Haarlem op 't Stadhuis moesten leveren ". Onder deeze hunne vryheden, was ook het Regt om een Schependom te mogen hebben : welk hun egter, kort hierna, wederom gegeven werdt (11). ,, Voorts worden „ zy onderhevig verklaard aan alle Graaflyke ,, tollen, en geoordeeld, de penningen, door „ hen, op eenige Ampten , ter begeevinge „ van den Graave ftaande, gefchooten, ten „ behoeve der Graaflykheid, verbeurd te heb» ,, ben. Zy mogten voortaan geene Dagvaar„ ten houden: noch eenige wapenen voeren, ,, dan fkchte brootmesfen [onder punten. De Stad Alkmaar, die, voor anderen, de hand „ in den opftand gehad hadt, werdt verwee„ zen, om haare poorten, muuren en vestingen „ te flegten, en voortaan een open Dorp te „ blyven, zonder Stads regt te mogen gebrui„ ken. Ook moest zy de verwoeste Sloten „ Nieuwb'urg en Middelburg wederom in den
„ voo-
(O Mieris Charterb. IV. heel, tl. 847, 855,8<;f>,859- LanftENDYKS Graaven II. heel, hl. 185-195. De Brief is ook geïtf lfti'eerd, in V I. Memoriaalboek Rosr, f. 94.
(a) Handv. by Screvel. Haarl. hl. 360,



XIL Boek. HISTORIE.
477
„ voorigen ftaat doen h'erfteüen. Alkmaar „ moest, daarenboven, agtduizend Kroonen „ draagen, in de boete van eenhonderd drie en „ twintigduizend en driehonderd Kroonen, die , ,, door de wederfpannigen gezamenlyk, bin„ nen zes maanden, moesten opgebragt wor„ den. Beverwyk moest hiertoe zesduizend „ Kroonen geeven; Heemskerk, tweeduizend ,, vyf honderd; Kastrikom, tweeduizend; Uit„ geest, agtduizend; Aker floot, agtduizend; ,, Limmen, tweeduizend vyjf honderd; Heilo en ,, Oesdom, vierduizend; Bergen, vierduizend; „ Bakkum, zeshonderd; Schoorl agtduizend; „ Asfendelft. tienduizend; Groet, tweeduizend, ,, Wormer, Jisp en Nek, vyf duizend; Schooter„ Ambagt, Vlieland, (5) Kanenzyde en den „ Bosch, agthondcrd; Oostzaanden, tweedui„ zend; Westzaanden en Krommenye, negen„ duizend, Velzen met de Hof anders zesdui,, zend; Slooten, Oosterdorp of Osdorp, Spaar„ newoude, Spaarnedamme, 't Hof - Ambagt, „ Zandvoort, Tetrode , Albrechtsberg, Heem,, /lede, Akendam, Nieuwkerk en Kietwyk. „ famen tweeduizend; Koedyk, agt honderd-, „ Ouddorp en O ter leek, vyf honderd', Graft. „ eenduizend; Schermer en Urshem, vierhon,, derd; Langendyk, drieduizend';''t Nyeland. „ Eenigen burg en Valkenkogge , twaalfhon„ derd; Scha gen, Barfngerhorn en Haring„ hulzen, tweeduizend; OudeNiedorp,Nieuw 1. Niedorp en Winkel, drieduizend; Texel, ze-
„ ven-
(5) Ik vermoed, dat de woorden Kanenzyde kwalyl gefchreeven of gedrukt zyn. Veelligt, moet men Za nenzyde leezen. Door den Bostb, fchynt men Sebogterioscb te moeten verftaan.
Jakoba» 1426.



478 VADERLANDSCHE XIL Boek;
Jaicoim. 1426.
Aanmerkingen©ver he gedrag van He toge Fi' iips.
„ venduizend; Wieringen, vyfduizend, Eg,, mond en ^armenhuizen, met zyn toebehoosen, vyfduizend; enEdam met den Zeevang „ vierduizend Kroonen.. " Men ziet hieruit, welke Plaatfen in deeze zogenaamde Muitery waren ingewikkeld geweest: en ten naasten by, het vermogen derzelven, ten deezen tyde. Voorts werden alle deeze Plaatfen verweezen „ in eene altoosduurende boete van vier groo„ ten 's jaars van elke Haardftede. Ook be„ hieldt de Hertog de keur van tien perfoonen ,, aan zig, om met dezelven zynen wille te ,, doen", 't Vonnis vervatte nog verfcheiden* andere punten: aan welke allen de Kennemers zig, zonder eenige uitzondering, onderwerpen moesten O). Een gedeelte van het gemelde Haardftede -geld werdj:, ten zelfden tyde, gefchonken aan Roeland van Uitkerken (w), die Haarlem verdedigd hadt. De Stad zelve verkreeg eenige Voorregten, om dat zy zig, geduurende de belegering, zo wel hadt gekweeten (V)- Jan van Uitkerken werdt, federt, Kastelein of Burgtvoogd te Gouda (31). En hiermede oordeelde de Her og deezen opftand niet flegts gedempt, maar ook, naar behooren geftraft te hebben.
Doch hoe hy ook zyn eigen gedrag moge hebben aangemerkt; de doorzigtigften der c Landzaaten konden niet nalaaten, in hetzelr. ve, tastelyke blyken van eene willekeurige Reeeeringe, beide over getrouwe en wederfpannige Onderzaaten, te befpeuren. Uitheemfche bezetting in de goede Steden te leggen
(y) HandV. van Kennemer. bl. 58, 59. £w) Handv. van Kennumel. bl. 848. (.r) Handv. bv Screvft.. Haarl. II, 259. 0>j Z-is Han.Iv. van Westwoudc U. 37,



XII. Boek. HISTORIE. 479
gen was hier geheel buiten gebruik. Ook hadden de Graaven nog nimmer ondernomen , die Steden, met opgeworpen' Sterkten, onder bedwang te houden, 't Een en 't ander deedt Fiiips, in Steden, die hem getrouw gebleeven waren. Omtrent de Kennemers, die hy als muitelingen aanmerkte, handelde hy, insge^ lyks, tegen de aloude gewoonte. Mermaalen, hadden de Graaven de wederfpannigheid hunner Onderzaaten met eene geldboete; doch nooit, gelyk nu gefchiedde, met eene altoosduurende belasting geftraft. Doch aan zulke beginfels zag men, wat de Landzaaten zig van de Regeeringe hunner aanzienlyke Vorllen belooven moesten. De tyd deedt hen dit, na verloop van ruim eene eeuw, zo .klaarlyk, ondervinden, dat zy genoodzaakt werden , het ondraaglyk juk der Graaflyke Regeeringe van hunne vryc halzen te fchudden.
Behalve de Steden Gouda, Schoonhoven en Oudewater, die 't nog met Vrouwe Jakoba hielden, hadt zy eenen vooraaamen Voorftander aan Gerrit van Stryen, Heere van Zevenbergen; wiens Stad, op den Brabantfchen bodem gelegen, als eene Grensvesting van Holland werdt aangemerkt. Filips oordeelde, derhalve, dat hy deeze Stad bemagtigen moest, eer by zyne gedagten, over het winnen van Gouda en de twee andere Hoekfche Steden, gaan liet. In Slagtmaand deezes jaars, begon hy zig reeds, tot het beleg van Zevenbergen, gereed te maaken. Doch 't werdt eerst in den aanvang des volgenden jaars, ondernomen. Het duurde eenen geruimen tyd, $aor de dappere verdediging des Heeren van
Ze-
[akoba. 1426.
Zeven* bergen door Filips be» magtigd»



480 VADERLANDSCHE XI. Boeic;
Jakoba.
'1727.
XVIÏI
Slegte ftaat d zaaken vanVro we Tak ba.
Zevenbergen, die eindelyk, op den zestienden van Grasmaand, gedwongen werdt, de Stad op- en zig met de zynen krygsgevangenover te geeven (z). Het overmeesteren van Zevenbergen baande den weg tot het beleg van Gouda, waartoe Filips zig eerlang gereed maakte. Eerst deedt hy egter eenen keer naar Vlaanderen, en voor zyn vertrek wederom eene Bede van twintigduizend Schilden , tot voldoening van twee maanden Solds aan 't Krygsvolk, welk in Holland bleef. Haarlem droeg hier toe 4622 Schilden; -Delft 3305; Leiden ook 3305; Amfterdam 2833; Rotterdam 833; Enkhuizen 100 enz. Die van Schellinghout en eenige Dorpen van Delfland werden, federt , om onwilligheid in 't opbrengen der Bede, met eene zwaare Geldboete, geftrafc. De Delflanders hadden den Schout van Delft, voor't Raadhuis deezer Stad doodgeflaagen (£).
Jakoba bevondt zig, te Gouda, in de uiterfle benaauwdheid. Alles fcheen thans famen er te loopen, om haaren val te verhaasten. Maru. tyn de V. hadt, in den aanvang deezes jaars 0- (6), verklaard, dat het Huwelyk van Jan van Brabant en Vrouwe Jakoba wettig ware, en
dat
f«)lttltRis Charterb. IV. Deel, bl. 884. Monstrelet Vol. H> /W- 20- Veloknaar bl. 129. ?a) Oude Rxgift- by Ampzino Haarl. li. 502. (b~) f. Memorïaalb. Rose ƒ. 40. verf. 47.
(6) Of veelligt in den aanvang des volgenden jaars. Behalve dit, worden verfcheiden' gevallen, door ons, op het jaar 1423 en vervolgens, tot in het jaar 1427, verhaald, van anderen geoordeeld, een jaar laater, dan wy ze geplaatst hebben, gebeurd te zyn- Voor beiderlei Helling redenen; zo dat wy 't liefst onzeker laaten.



XII. Boek. HISTORIE. 48 i
dat van den Hertoge van Glochester wetteloos.; Zelfs hadt hy Glochester verbooden, Jakoba te trouwen, na dat de Hertog van Brabant, wiens kragten hand over hand afnamen (V), overleeden zou zyn: waaruit men, in 't voorbygaan, kan opmaaken, hoe veel Filips by den Paus vermogt, alzo hy in ftaat geweest was, zulk een ongewoon bevel, ten zynen behoeve, te Rome te verwerven. Jakoba hadt zig, van deeze uitfpraak (</), beroepen, of op eene Kerkvergadering; of op den Paus zeiven, na dat hy beter onderrigt zou zyn; of op eene andere wyze: want dit vind ik niet uitdrukkelyk gemeld. Maar Glochester toonde zig, op 't ontvangen der Paufelyke Bulle, bereid om Jakoba te verlaateti (Y), en de tyding hiervan trof haar diep Doch de dood van Hertog Jan van Brabant die, op den zeventienden van Grasmaand deezes jaars 1427, voorviel (ƒ), deedt haar, Wé derom een weinig moeds fcheppen. Ooi fcheen de Hertog van Glochester de gedagtei nog niet t'eenemaal van haar afgetrokken ti hebben. Men vindt, dat hy, met veel moei te (g), in Hooimaand deezes jaars, eenet onderftand van twintigduizend mark van ' Parlement verwierf, ,, op dat hy, daarmede „ zyne Gemaalin * de Hertogin van Gloches „ ter, in 't. bezit haarer Landen herftellet „ zou Qti). Doch de Hertog van Betford zyn Broeder, deedt zoo zeer zyn best, om hen
vai
Cc) Veldenaar ^,123.
Cd) Groot Plakaatb iii. Deel, 11. is..
de) Monstrelet Vol. ii fol. 32.
C/O Monstrelet Vol ii fol 33.
Cs) Monstrelet Vol. ii. fol. 29. verf. -
IJ) Act. Publ. Angl. Tom. IV. P. IV. p. 128.
III. Deel. Hh
'akob.v
1427.
, Doodvaa. Hertog Jan van
' Brabant,
1
: "• ■ S 1
t
1 1



48a VADERLANDSCHE XII. Boek.
Jakoba.
GlochesterverlaaiJakoba, en trouwi Eleonooi Cobham.
Zeedag by Wie¬
van hec herwinnen der Graaffchappen van Vrouwe Jakoba te doen afzien, dat hy 'er zig, eindelyk, toe liet overhaalen (T). Van toen af, merkte hy zyn Huwelyk met haar aan als verbroken. Na verloop van eenigen tyd, trouwde hy met Eleonoor Cobham, met welke hy, te vooren al, niet zonder kennisfe van Vrouwe Jakoba, onbetaamlyke gemeenfchap gehouden hadt (T). Jakoba voerde, in 't volgende jaar, in Engeland, den naam nog van Hertoginne van Glochester (7), waaruit zou fchynen te volgen, dat het liuwelyk des Hertogs met Eleonoor Cobham toen nog niet voltrokken was. In 't voorbygaan, merken wy aan, dat beide Eleonoor en Humfrey een ongelukkig einde gehad hebben. Zy werdt, in 't jaar 1441-, van tovery en eenen aanflag tegen 't leeven van Henrik den VI. befchuldigd, en daarop veroordeeld, om openbaare boete te doen, en voor altoos gevangen te zitten. Hy, zig by de Grooten gehaat gemaakt hebbende, werdt, in 'tjaar 1447(7), gevat, en in de gevangenis fchielyk van kant geholpen («).
Doch het gedrag van den Paus en van Glo-
ches-
(i) Monstrelbt Vol. V. fol. 29. verf,
(k) monstrelp.t fol. II. fol. 23, 32, sm.
' CO Art Publ. Anal. Tom IV. P. IV. p. 137. (jn) Rapin Tom. IV. p. ioy, 124.
(7) Onze Schryvers vernaaien, dat de Hertog vaa Glochester, omtrent den jaare 1427, overleeden is. Zie Vei. oen aar, bl. 130. En veel'igt heeft men dit, hier te Lande, uitgeflrooid, om het ichandelyk gerugt van zyn Huwelyk met Eleonoor Cobham, welk omtrent deezen tyd geflooten werdt, te voorkomen of t? flutten.



XIL Boek. HISTORIE.
483
chester zei ven was het eenige niet, dat Vrouw Jakoba in verlegenheid bragt. De Hollandfche en Westfriefche Steden fpanden famen, om eene Vloot uit te rusten, tegen de haare, die, onder bevel van Willem van'Brederode, langs de Zuiderzee, kruiste. Haarlem, Amfterdam, Hoorn, Enkhuizen en de andere Waterlieden bragten, in den Zomer des jaars 1427, een bekwaam aantal van Schepen te water, pm de Hoekfchen uit de Zuiderzee te jaagen. Kort te vooren, hadt Brederode die van Texel, aan welks Heerlykheid, Margareet, Graavinne Weduwe van Holland, zt> wel als aan Gouda, verlyftogt was(V),bewoogen, om Vrouwe Jakoba hulde te doen, en nu was hy bezig, om met Wieringen te verdraagen. Niet verre van dit Eiland, raakten de Vlooten aan malkanderen. Brederode kreeg hier de nederlaag, en werdc, met een groot deel der zynen, gevangen genomen: van welken 'er wel vierentagtig, te Enkhuizen, onthalsd werden. Het gewoone lot der ongelukkigen, in burgerlyke Oorlogen: in welken men, zyne partyen als muitelingen aanmerkende, niet befluiten kan, dezelven, op den voet van krygsgevangenen, te handelen. Brederode zelf werdt, om zyne hooge geboorte , ter naauwer nood, verfchoond (0). De Stede Grootebroek, die zig, onder anderen, in deezen flag, dapperlyk tegen de Hoekfchen gekweeten hadt, kreeg, niet lang hierna, van Hertoge Filips, afflag van de boete, in welke zy,
om
(«) Privileg. van Texel U. 58, 62.
C 0 5 Joann. a I.bydis van de Heeren Y8U Brederöiê Cctp, XL1V. «. 464- VïUUS Hoorn U. 50.
Hb %
fAKOBÜ. I427.
ringen, ten nade el e der? Hoekfchen.



484 VADERLANDSCHE XII. Boek.
Jakoba. 1427.
XIX.
Filips , trekt op om Gou da te belegeren.
1428.
Zoen tusfchenhem en Vrouwe Jakoba.
om de onderneeming op Hoorn, verweezen geweest was. Zelfs werdt zy, na verloop 'van eenige jaaren (8), in 't verbeurde Stederegt herfteld fj>). <
De tyding der nederlaag by Wieringén maakte Jakoba hoopeloos. Zy verwagtte nu, van tyd tot tyd, binnen Gouda belegerd te zullen worden, en zag geene kans, om onderftand te bekomen. Filips, die midlerwyl met andere zaaken onledig was, werdt ge.noodzaakt, dit beleg nog eenige maanden te verfchuiven. Terwyl zyn Volk vast, te Sluis in Vlaanderen , byeen gebragt werdt, Meet Jakoba eenen bangen winter te Gouda. In de.Lente des jaars 1428, kwam Filips, met een Leger, in Holland: trekkende terftond op Gouda aan Jakoba, t'eenemaal bui¬
ten ftaat, om de Stad te befchermen, befloot het beleg niet af te wagten. De Hoekfche Edelen, die haar verzelden, oordeelden, insgelyks, dat men, hoe eer hoe liever , met Hertoge Filips in onderhandeling moest zoeken te treeden (r). De Hertog liet zig ligtelyk beweegen; wel verzekerd, dat hy, tegenwoordig, geene mindere voorwaarden bedingen zou, dan hy, na 't bemagtigen van Gouda, zou kunnen doen. De hoofdzaak was de Regeering van Holland, die de Hertog volftrektelyk behouden wilde, en om geen gevaar te loopen, van 'er, door eenen vierden Egtgenoot van Vrouwe Jakoba, van ontzet
(jO Handv. van Grootebr. tl. 20, 21.
MfyERUS ad annum 1428. CO Monstrelet Fol. ii. fol. 37.
(8) In 't jaar 1436.



XII. Boek. HISTORIE. 485
zet te worden, begeerde hy, dat zy zig, niet] zonder zyne toeftemming, in de Egt begeeven zou. Hard viel der Graavinne het verzwelgen ' deezer voorwaarden, en egter moest zy 'er toe befluiten. Zy kon niet meer dan den naam van Graavinne bedingen, en eenig deel in de begeeving der Ampten. Want van de inkomften der Landen, die zy zig ook voorbehieldt, heeft zy weinig meer dan bloot onderhoud genooten. Op den derden van Hooimaand, werdt de Zoen te Delft getroffen. De voornaamfte punten van denzelven liepen op deezen zin.
„ I. Jakoba zou behoorlyken afftand deen „ van het beroep van de Paufelyke uitfpraak, „ wegens de wettigheid van haar Huwelyk „ met den Hertog van Brabant.
„ II. Filips zou haar erkennen voor Graa,, vinne van Henegouwen, Holland, Zeeland „ en Friesland, en zy hem voor Ruwaard en „ Oir derzelve Landen, in welke hoedanig,, heid, zy beide, van nieuws, door de E„ delen en Steden, zouden ingehuldigd wor„ den. Filips zou de Landen regeeren, tot „ dat Jakoba zig, met toeftemming van hem, j, van de Graavinne Weduwe, haare Moeder,
en van de drie Staaten der gemelde Landen, ,, in Huwelyk begaf. Indien zy, zonder deeze „ toeftemming, trouwde, ontfloeg zy, ten „ behoeve van Hertoge Filips, de Onderzaa;, ten van alle gehoorzaamheid." De drie Staaten, van welken, in dit punt gewaagd wordt, waren de Geestelykheid, de Edelen en Steden. De Geestelykheid hadt', voornaamlek in Henegouwen , alwaar Bisfchoppen II h 3 en
AKOBA, I428.
Voorwaardenvan denzelven.



486* VADERLANDSCHE XII. Boek,
Jakoba.
1428.
en aanzienlyke Abten waren, deel aan 's Lands Regeeringe. in Friesland beoosten de Zuiderzee, waren de Abten thans ook Leden der Regeeringe En in Zeeland, bekleedde
de Abt van der Lieve-Vrouwen-Abtdye te Middelburg de eerfte plaats in 's Lands Vergaderingen (*_). Doch in Holland, waren maar twee Staaten, de Edelen en Steden. Men vindt, ónzes weetens, geen duidelyk blyk, dat zelfs de voornaamfte Abtdyen, gelyk die van Egmond was, hier immer deel aan 's Lands Regeeringe gehad hebben (9). In'tvoorbygaan, merk ik aan, dat deeze de eerfte reize is, dat my de naam van Staaten, in egte ftukken onzes Lands, in de betekenisfe van Leden van '$ Lands Regeeringe, is voorgekomen. In Frank" ryk, en in de Nederlanden, die aan Frankryk grenzen, was deeze naam, al voor lang, in gebruik geweest. En toen 't Huis van Bourgondie hier deel in de Regeeringe begon te krygen, fchynt dezelve eerst herwaards over» gebragt te zyn. Wy keeren tot de overige punten van den Zoen.
„ III. De Regeeting van Holland, Zeeland „ en Friesland zou aan negen Raaden worden „ toevertrouwd, van welken 'er Jakoba drie
aan-»
(?) Benincha ehroniekel. hl. 43.8.
(f) B&xhorn op Reigersb. I. Deel, hl. 154.
(9) 't Eenige, dat my hier omtrent is voorgekomen» is, dat de Abten van Egmond en Bern, in 't jfóg 1530, ter Staatsvergaderinge, verfcheenen zynde, een Verdrag met Frankryk getekend hebben. Zie Regifl.}der Dagv, van Holland van Mr. Aert van der Goes , bl.
122.



m Boek. HISTORIE.
487
,, aanftellen zou. De overigen zes zou Filips „ kiezen, drie uit de gemelde, en drie uit „ andere zyne Landen." Men merke hier aan, dat dit dringen van uitlanders in 's Lands Regeeringe met verfcheiden' oude Handvesten llreedt: zelfs met zulken, die, door Jan van Beijeren en Jan van Brabant, gegeven waren.
„ IV. De Beden, die voortaan zouden in« ,, gewilligd worden, moesten , voor twee „ derde deele.n, tot aflosfing van oude fchul„ den gebruikt, het overige derdedeel, tus„ fchen Filips en Jakoba, verdeeld worden. „ Doch de voorheen ingewilligde en nog niet „ opgebragte Beden bleeven, zo wel als de „ andere vervallen' inkomften, geheellyk ten „ behoeve des Hertogs. De inkomften, die, „ in vervolg van tyd, vervallen zouden, moes„ ten, daarentegen, na afcrek van wedden „ en andere dagelykfche onkosten, aan Vrou„ we Jakoba worden uitgekeerd. De Lee,, nen der Graaflykheid moesten van haar ver„ heeven worden; doch de Leenmannen zou„ den gehouden zyn, ook den Hertoge ge„ trouwheid te zweeren.
„ V. 't Gefchil over de nalaatenfchap van „ Hertoge Jan van Beijeren, op welke beide „ Filips en Jakoba oordeelden regt te heb„ ben, zou aan de uitfpraak van goede man„ nen verbleeven worden." Deeze nalaatenfchap beftondt, voornaamlyk, in de Heerlykheeden van Voorne, Woerden en Gooiland, hem, door Hertoge Albrecht, opgedraagen, ©f veelligt ook in het gedeelte V2n ZuidholHfa 4 land.
Jakoba
1428.



•488 VADERLANDSCHE XIL Boek,
Jakoba.
1428.
land, welk hem, by den Zoen van den jaare. 1419, afgeftaan was.
„ VI. De wederzydfche Ballingen mogten „ vryelyk wederom in 't Land komen en be„ zie neemen van hunne vaste goederen; doch „ de Stad en 't Slot van Zevenbergen zou in „ de magt des Hertogs blyven. Voorts zouden ,, de wederzydfche gevangenen genaakt, en, ,, eenige byzondere gevallen uitgenomen, al,, le gepleegde vyandelykheden tegen elkan,, deren vereffend gerekend worden. Doch „ zy, die fchuldig mogten bevonden worden „ aan de dood van Hertoge Jan van Beijeren, „ zouden buiten den Zoen geflooten blyven.
„ VII. De Hertog van Gelder werdt dui„ delyk in den Zoen begreepen: ook de Bis,, fchop van Utrecht, indien hy zulks be„ geerde.
„ VIII. Eindelyk, zou niemant den ande„ deren eenig verwyt of vermaan mogen doen „ van zaaken, roerende deeze verzoerde „ Veete van Houck en Cabeljau, onder be,, dreiging van, ten voorbedde van anderen, „ te zullen geftraft worden Cu)." De naamen van Hoeksch en Kabbel'jaauwsch, die, wel vyftig jaaren laater, in een gedeeltë deezer Landen, nog niet gehoord waren (v), zyn my, in geen ouder egt ftuk dan in deezen Zoen, voorgekomen. Egter zyn zy, buiten twyfel, al veel vroeger, aan de meeste oor* den, gemeen geweest.
'■' Terltónd na dat de Zoen bezwooren en
beze-
03 Groot-Plakaatb. Hl. Deel, 11. 14. Zis een nader Veie drag by Mieris Cbaiterb. IV, Deel, bl. 942. \ (v^ Velius Hoorn bl. 1I5.



XII. Boek. HISTORIE. 489
bezegeld was, verleende Jakoba den Hertoge open' Bieven, by welken zy hem „ tot Ru„ waard en Gouverneur haarer Landen aan„ ftelde, met magt, om alle de Amptluiden ,, en Regters, binnen en buiten de Steden, tê „ zetten en te ontzetten, behoudende zy al-
leehlyk aan zig het Regt van benoeming „ tot de Kerkelyke Beneficiën, Kosteryen, „ Scholasteryen, Bodenambagten enz. die,
in de maanden Augustus, Oktober, December, „ February, April en Jury / zouden open„ vallen O)". Vèrvolgehs trok zy, met den Hertoge, door Holland en Zeeland, hem alomme tot Ruwaard en regten Oir of Erfgenaam dér Landen doende inhuldigen (x). Vrouw Jakoba, dus geheel ontzet van de Regeeringe, begaf zig, met der woon, naar Goes in Zuidbeveland (jy)'. Deeze Stad was haar altoos getrouw gebleeven, en hadt, in den aanvang haarer Regeeringe, reeds verfcheiden' Voorregten,'eh onder anderen verlof om zig tt mogen vesten (z), van haar verkreegen. ' Midlerwyl , werden de negen Raaden erj Rekenmeesters over Holland, Zeeland en Friesland aangefteld, by open' brieven, door Hertoge Filips, den dertienden van Oogstmaand , in den Haage gegeven. Drie derzelven, Jan, Burggraaf van Montfoort, Jan yan Viane, Heere ter Noordeloos er\ Gerrit van Zyl, Ridders, warén, door Vrouwe Jakoba benoemd: de zes anderen, Jakob, Heer cc
Gaas-
(w) Groot-Plakaatb. IV. Deel, bl. 2. (x~) Veldenaar bl. 130. (y) Reigrrsb. 11. Deel, bl. 200. , ^z~) Zie Boxhorn op Reigersiï. I. Deel, bl. 388, 3S9.
Hh 5
1428.
ïnftclliri? en oudfte Inftructi?' van 't ': h Hof.



49» VADERLANDSCHE XII. Boek;
Jakoba. 1428.
Gaasbeek, Henrik van Borfelen, Heer van Veere, IVillem van Egmond, Roeland van Uitkerken, Heer van Heestert en van Heemsroode, Kolaart van Komene, Heer van der Ruwerfchuure en Baudyn van Zwieten hadt Hertog Filips aange-. 'fteld. De drie eerften van deezen zes waren in-, geboornen; de drie anderen vreemdelingen. Zy werden gemagtigd „ om op alle opkomende „ zaaken te voorzien, Baljuwen, Schouten, „ Rentmeesters, en alle andere Regters en. ?, Amptenaars aan en af te ftellen, uit 's Herto„ gen naam, en tot op zyn wederzeggen; der,, zeiver Rekeningen te hooren; in alle ftukken „ regt en befcheid te doen, en 't kwaad, ,, naar behooren te ftrafFen. Zaaken, 's Her„ togen en der Landen erfagtigheid betreffen„ de, de renten en inkomsten van Vrouwe „ Jakoba, Giften en bevestigingen van Pri„ vilegien, collatien en prefentatien van gees„ telyke beneficiën, en van alle andere ampten „ en diensten, daar geen ontvang aan kleef„ de, werden alleen van 't bewind deezer ,, negen uitgezonderd. Ook waren zy flegts „ ingefteld tot 's Hertogs wederzeggen toe, „ (<z) .". En deeze was de verandering, die Hertog Filips, ten deezen tyde, in den Raad van Holland, Zeeland en Friesland maakte, of, zo men wil, de opregting van een nieuw Geregrshof, in den Haage, welk hy, dikwils, zynen Raad (b~) en fomtyds ook zyne luiden yan de Rekenkamer in den Haage (cr) genoemd
heeft.
(«) Beveelinghe der Neghenen in C. P- Hoyncr van Papen» brecht Anal. Be!g. Toni. II. P. I. ad Calcem. p. 22.
(b) Handv. van Enkh. bl. 24, 25, 26, 28. Handv. van Kenncra. bl. 64.
(e; Handv. van 1451 by Blevswvck Delft, bl. ;3.



XII. Boek. HISTORIE.
491
heeft. De Stadhouder werdt, eerlang, het hoofd van deezen Raad (d)\ die gewisfeiyk dezelfde is, welke men, federt, het Hof geroemd heeft, 't Getal deezer Raaden, allengskens grooter geworden zynde, werdt, in 't jaar 1462, op agt gebragt, behalve den Stadhouder. Ook werdt de Raad, in 't jaar 1463, van het hooren der Rekeningen ontflaagen, gelyk wy, ter zyner plaatfe , melden zullen. De open' brief, waarby deeze Raad, ïn 't jaar 1428,' werdt ingefteldt, naar welke men, in Holland, lang gezogt hadt, ïs, eindelyk, in 'tjaar 1743, in't licht gegeven. Filips, omtrent den tyd van 't inftellen des Raads, ook de Regeering der Steden, die 't met Vrouwe Jakoba gehouden hadden , buitens tyds , veranderd hebbende, ondet verklaaring nogtans,' dat zulks niet tot verkorting van derzei ver Privilegiën zou ftrekker (js); en Frank van Borfelen, Heer van S. Maartensdyk, tot zynen Stadhouder over Hollanc en Zeeland hebbende aangefteld (f), keerde eerlang naar Vlaanderen (g).
Vooraf fchynt egter de Bisfchop van Utrecht ook met hem bevredigd geworden te zyn (A): waartoe hem, by den Zoen tusfchen Filips én Jakoba, gelyk wy gezien hebben, gelegenheid gelaaten was. Wy hebben reeds, met een enkel woord, gewaagd van het deel, welk de Stigtfchen, in de beroerte deezer tyden,
gehad
(dj Handv. van Enkh. tl. 25, 29, 30, 3ï» ( O Handv. v:in Oudewater, bl. 359. C/3 Grooce Chron. Divif. XXVI11. Cap. 40. (g) Monstrelet Fol. XI. jol. 27. verf. CA) Veldenaar bl. 131.
Jakoba. [ 1428.
XX.
Vrede tusfchen Hertog:» Fiüps c!t den Bisfchop vsit Utrechti Verhaal yan d»



492 VADERLAND SC HE XII. Boek;
Jakoba. 1428.
fcheuring in't Stigt, na de dood van Bisfchop Fredrik.
gehad hebben. Doch de veranderingen, binnen eenige jaaren, in 'c Stigt, voorgevallen, zyq zo merkwaardig, dat zy wel een weinig omflandiger verdienen ontvouwd te worden.
Bisfchop Fredrik, het Bisdom, dertig jaaren agtereen, loflyk beftierd hebbende , was op den negenden van Wynmaand des jaars 1423, overleeden (J). Het Kapittel in Slagtmaand byeen geroepen zynde , om eenen nieuwen Bisfchop te verkiezen; deeden zig verfcheiden' mededingers naar den myter op, die ieder, volgens gewoonte, door een' of eenigen der, nabuurige Mogendheden, gedraagen werden. Rudolf van Diephout, Kanonnik te Keulen, en Zweder van Kuilenburg, Domproost te Uitrecht , kwamen, onder allen, meest in aanmerking. Rudolf hadt de meeste Hemmen, zelfs die van Zweder, welke verklaard hadt, dat men geen' bekwaamer' Bisfchop zou konnen vinden (k). Rudolf werdt dan , met meerderheid van Hemmen, verkooren. Men gaf den Paus, Martyn den V, terftond kennis van de verkiezing, en verzogt hem , den verkooren Bisfchop te willen bevestigen f7). De Paufen hadden zig, federt eenigen tyd, een ongewoon gezag aangemaatigd, het begeeven der Bisdommen, uit eigen' magt, en zonder de Geestelykheid, of de Gemeente der byzondere Kerken, te kennen. Martyn was, zo zeer als iemant zyner Voorzaaten^ pp het behouden van dit gezag gelteld, en
weiCO Tnftrument. Public, apud Matth. Anal. Tom. V. p. 4°3» (kj Heda p. 284.
CO Manit'. der Staaten van Utrecht, by Matth^eus Anjjl, Tom. 1U. p. 633,.



XII. Boek. HISTORIE. 493
weigerde hierom eenen Bisfchop te bevestigen, die, door de Geestelykheid, verkooren was. Men vertoonde hem wel, dat haar, van rechte en ouder gewoonte, die kiefinge eens Bisfchops bekent was 'toe te behoiren (jnj. Doch 't mogt niet baaten. Martyn droeg, kort hierna, het Bisdom van Utrecht op aan Raban , Bisfchop van Spiers; en deeze, verneemende, dat het Stigt in hevige partyfchappen verdeeld was, liet zig, zonder veel moeite, beweegen, om zyn Regt aan Zweder van Kuilenburg af te ftaan, die hem, daartegen, zyne Domproostdye opdroeg. Zweder verwierf, federt , door gefchenken (V), Bullen van den Paus, by welken hy, in 't Bisdom, bevestigd werdt (o~).- Hier op volgde eene openbaare fcheuring ih 't Stigt. De Geestelykheid der Stad Utrecht onderwierp zig aan 's Paufen welbehaagen, en erkende Zweder voor Bisfchop (p). Doch het overig gedeelte van 't Stigt bleef Rudolf aanhangen, en beriep zig van Martyns uitfpraak op 'de Kerkvergadering en op den Paus, die aldaar zyn zou; bitterlyk ' klaagende, dat de Paus, die het Hoofd der Kerke heeten wilde, door bedrieglyk en logenagtig aanbrengen misleid, hun goed regt weigerde (t/). Martyn was, over deeze klagten, zo geitoord, dat hy alle Kerkelyke dienften verboodt, in zulke plaatfe des Bisdoms, daar Zweder niet erkend werdt. En fommigen gehoorzaamden
dit
C»0 Manif. der Staaten van Utrecht, by Mattiwees Anal Tom. III. p. rts2. («) Chron. de Traject, p. A2t.
(<ó Bulla Martini V. in Mattfmu Anal. Tom. V. p. 42I, (p) Dociet. vide in Matih^ei Anal. Tom. V. p. 423. (qj Manif'. p. 654, 646.
Jakoba.
1428.



494 VADERLANDSCHE XII. Boek.
Jakoba. 1428.
dit bevel, uit ontzag voor den Paus, terwyl anderen den dienst bleeven waarneemen (r).
Zweder ondertusfchen , zig meester gemaakt hebbende van 't Slot ter Horst, noodzaakte eerlang de Steden Amersfoort en Reenen, en ten laatften ook de Stad Utrecht hem als Bisfchop te ontvangen. Toen hy , in Oogstmaand des jaars 1425, zyne intreede in deeze Stad deedt, volgde hem zo groot een getal van ballingen, dat 'er terftond een geweldig oproer ontftondt, in welk de Burgemeester Barend Proois, die krank té bedde lag, gevaarlyk gewond, en kort daarna , terwyl hy de laatfte Kerkgeregten ontving, wreedelyk van 't leven beroofd werdt (7). Hy hadt de zyde van Rudolf gehouden, die, kort te vooren, uit Utrecht geweeken was. Zweder nam alles, wat 'er dien dag gefchied was , voor zyne rekening, en verdedigde het als wel gedaan, onaangezien hy plegtiglyk beloofd hadt, by zyne intreede, geene ballingen , nevens zig', te zullen laaten inkomen (7). Ook hadt hy, zo men getuigd vindt (V), gepoogd, den Burgemeester Proois, met eigen' handen, te dooden; doch was 'er, met veel moeite, in geftuit geworden. Veele andere geweldenaaryen bedreef hy, in den tyd van tien maanden, die hy te Utrecht zat, van welken het weekelyks bannen en vervloeken
van
(r) Script. Run. Dier de Muden in Ger. Dumbar. Anal-. Tom. I. p.71,72,73, 745 75- Magnum Chron. Belg p. 370,371.
(_s) Chron. de Traieér.. p. 424-330. Manif.«be. p 638,639. ACt. Ultraj. in Matth. Anal. Tom V. p. 431
Ct) Brief van irt Aug. 1425. by Matth*1/S Anal. Tem, V. p. 426. en ad Rer. Amorf. Scripti p. 267.
C<0 Manifest p, 633,



XII. Boek. HISTORIE. 49^
van zynen mededinger, Rudolf, een der minften was (v). Ook verbondt hy zig met de Kabbeljaauwfchen in Holland, inzonderheid met Jan en Willem van Egmond, zyne Bloedverwanten , en federt ook met Filips, Hertog van Bourgondie (w), die terftond zyn werk maakte, om den aanhang van Rudolf, en de vrienden der Hoekfchen in 't Stigt, met geweld, aan te tasten. Amersfoort, door Zweder, aan de Egmonden afgeftaan, werdt, naderhand, door den Hertoge van Bourgondie , eenen tyd lang, vrugteloos belegerd (xj.
Zweder maakte zig, binnen kort, zo gehaat in Utrecht, dat men eenen toeleg fmeedde , om hem uit de Stad te houden, en Rudolf in den Bisfchoppelyken Zetel te herftellen. Dit gelukte, in den Zomer des jaars 1426, door beleid van Jan van Renesfe van Reynouwen (y). Rudolf werdt eerst door de Ridderfchap en de Stad van Utrecht, en door de Ridderfchap en Steden van Overysfel, en naderhand ook door de Geestelykheid, totPostuiaat, Ruwaard en Befchermer van 't Bisdom, aangenomen (z), en Zweder alle Regtsgebied ontzeid Qa~). Zweder vestigde, federt, den ftoel des Bisdoms te Dordrecht (1), werwaards
hem
(V~) ZüEDER, DB CULEMB. Orfg. Culemb. p. 63O.
(w) Manifest p. 640, 641.
(x) Monstrelet Fol. II. fol. 34. verf.
(y) Chron. de Traject, p. 433-44°. ZüED. de CüLEMB, Orig. Culemb, p. 630.
(2) Zie de Blieven hier van in Matth. Anal. Tm. V. p 436, 440, 44G.
(«) Aft. Ultraj. ubi fupra p- 449.
(1) Men vindt, nogtans, dat hy zig, fomtyds, te Kuilenburg en te Arnjjea) opgehouden beeft, Ook bever*
Jakoba» 1428.



49$ VADERLANDSCHE XII. Boek.
Jakoba.
142:5.
hem eeriige Kanonniken volgden. Ook werdt hy van den Kabbeljaauwfchen aanhang, in 't algemeen, voor wettigen Bisfchop erkend (b~).
Rudolf, die nu, in't Over-en Nederltigt, volkomen meester was, verbondt zig met Vrouwe Jakoba en de Hoekfchen (c) , en haalde zig, hierdoor, den haat van Hertoge Filips op den hals. 't Beleg van Amersfoort duurde tot in den Zomer des jaars 1428. De Haarlemfche, Amfterdamfche en Hoornfche Poorters, ook die van Grootebroek (7/), toen allen yverig Kabbeljaauwsch, kwamen te fchepe voor Spaakenburg., betnagtigden Bunfchooten, en voorzagen de belegeraars van monden krygsbehoeften (Y). De Amfterdammers in 't byzonder hielden, federt eenigen tyd, een groot Oorlogfchip, eene Katte genoemd a in den mond van de Eem, waardoor der Stad de toevoer te water afgefneeden werdt (.ƒ_): Egter moest het beleg, door den dapperen tegenftand der belegerden , eerlang opgebroken worden (g). Volgens fommigen (A), werdt de Vrede, tusfchen Hertog Filips en Bisfchop Rudolf (O, in den Winter des jaars 1428, getroffen. Doch men floot toen, en
na-
CO Beverw. Dordr. U. 314. Balen bl. 774. CO Munstrelet Vol. ii fol. 34. verf. (d~) Handv. van Gi-botebr. bl. 20. CO Velius Hoom bl. 51. C/J Veldenaar bl. 13b.
(g~) Manifest enz. bl. 641. /Egid. de Rova ai ann. 1427.- • CO Velius Hoorn bl. 31. CO Veldenaar bl. 131.
vonden zig, terlaatstgemelder Stede,in den jaare 1427, «enige Kanonniken. van zynen aanhang. Zie eenige Brieven by M^tti^us Anak$% Tom. V. p. 491, 494* 496.



XIL Boek. HISTORIE. 497
naderhand meermaalen, flegts een Beftand fk\ Uit het oorfprongkelyk verdrag, welk nog voor handen is (T)> blykt, dat de Vrede, niet voor Louwmaand des jaars 1430, getekend werdt. üe Bisfchop beloofde, by dit Verdrag „ in gezelfchap van de Overheid „ der Stigtfche Steden, den Hertoge, eene 5, halve myl buiten Utrecht, te zullen ont„ moeten, en hem knielende om vergiffenis „ te zullen fmeeken. Voorts zou men hem, „ met Kruisfen en Vaanen, inhaalen, en zy„ ne banier, drie dagen agtereen, doen ftel„ len op de Poorten van Utrecht, Amersfoort cn Recnen". Doch men vindt niet, dat Filips, federt, het naarkomen van dit deel des verdrags gevorderd heeft. Ook fchynt het Verdrag, niet door de Hollandfche Steden, bezegeld te zyn. Filips hadt het haar, reeds in 't jaar 1429, doen afvergen. Doch zy hadden geenen zin, om de fchade te vergoeden , die de Hollanders den Stigtfchen, in 't vervolg, zouden aandoen, anders dan elke Stad op zig zelve, en voor haare eigene Ingezetenen. Ook wilden zy verzekering hebben voor de vergoeding der fchade, die de Stigtfchen den Hollanderen , geduurende 't Beftand, hadden aangedaan f» En't fchynt, dat deeze eifchen de bezegeling van 't Verdrag geftremd hebben. De fcheunng in de Utrechtfche Kerk duurde nog eenigen tyd. Doch Rudolf vervolgde zyne zaak zo ernftig
aan
<-*) i. Memoriaalb. Rose f. 21. Verf. 39= 41 *■* 45* CO Jpud Matthveum ad Rer. Amorfort. Stript, p. 2Ü3. en jy,ïluRMAN ütr. Jaarb. i. D.cl, W. 4°** X»!) Memoriaalb. Rose ƒ. 7Ö- ve'J'
UI. Deel. li
Jakoba. 1428.



408 VADERLANDSCHE XIL Bozi*
Jakoba.
XXI.
Voort zt ting vat den Ha del op Engelai
aan het Roomfche Hof, inzonderheid na ie dood van Martyn den V, dat hy, door Eu* geen den IV, in 't Bisdom bevestigd werdt (»). Zweder beriep zig ook, op zyne beurt, van Eugeens uitfpraak, op de Kerkvergadering, die toen te Bazel werdt gehouden. Hy trok zelfs in perfoon derwaards; doch overleedt 'er, in 't jaar 1433 (0), of 1434 (ƒ>). De Kanonniken van zynen aanhang verkoo-
* ren, in zyne plaats, Walraven van Meurs i die, na 't afzetten van Eugeen, door Fe* lix den V, in 't Bisdom bevestigd werdt. Hy hieldt ook nog eenige jaaren zynen zetel te Dordrecht (V/); doch alzo hy nimmer eenig bewind in 't Stigt kon magtig worden, werdt hy hier flegts van weinigen erkend. Hy overleedt, te Arnhem , in 't jaar 1456 (V).
Ondertusfchen, belette deeze Kerktwist niet,
Ndat men zig, hier te Lande, terftond na het
' treffen van den Zoen tusfchen Hertoge Filips en Vrouwe Jakoba, met allen ernst, op het
idvoortzetten van den Koophandel, de zenuw van den Staat, begon toe te leggen. De Hollanders en Zeeuwen waren, met reden, bedugt, dat de fchade, die zy der Engelfche Vloote, onlangs, hadden toegebragt, op hen verhaald worden mogt, als zy, in Engeland, volgens gewoonte, kwamen handelen. Ook
was,
(«5 Chron. de Trajeft. p- 453*455. ' (.0) Zurd. de Culrvb. Orig. Culemb. p. C48.
O) Chron. de Trajeéto p. 457- , , ■ ■_,
C?) Lïurman Utr. jaarb. I. Duel, 11. 456. Chron. de Trt. jeélo *. 457-461. Bèverw. Dordr. bl. 314- Balen, bl. 774.
O) Arn. de Bevergekne Chron. Monaft. in M/.nuM Anal. Tm. V. p. III.



Xïï. 'Boek. HISTORIE. 499
was, van dien tyd af, de meeste vaart op Engeland geftremd geweest. Doch de Vrede tusfchen Filips en Jakoba was zo dra niet gebragt op eenen goeden voet van te zullen geflooten worden, of de Hertog wist te wege te brengen, dat Henrik de VI, of zyn Raad op zynen naam, by open' Brieven, den eerften van Hooimaand des jaars 1428 getekend (V)» den Hollanderen en Zeeuwen den vryen handel toeftondt, gelyk van ouds.
De Harirgvisfchery werdt, omtrent deezen tyd, of al vroeger, onder anderen te Hoorn en te Enkhuizen, ook fterk voortgezet. Weinige jaaren geleeden, was'er eene merkelyke verandering in deeze Visfchery gekomen, door het verloopen van den Haring , die , voortyds, meest omtrent de Kusten van 't Landfchap Schoonen gevangen werdt; doch onlangs naar de Vlaamfche en Engelfche Kusten geweeken was, alwaar hy zig nu, in grooter menigte dan te vooren, onthieldt, terwyl, langs de Zweedfche en Deenfche Kusten, verfcheiden' jaaren agtereen , geen Haring te vinden was. Het kaaken en zouten van den Haring was, reeds voor 't einde der voorgaande eeuwe, door Willem B&ukels*zoon van Biervliet in Vlaanderen, uitgevonden. Te Hoorn werdt, in den jaare 1416, het eerfte groote Haringnet gebreid. Van toen af, begon men, daar en te Enkhuizen, met grooter Schepen, Buizen genaamd, ten Haring te vaaren (Y). En door den tyd, is
deeze
(O Aft. ptihl. Angl. Tem. IV. P. IV. p. 139. <CO Velius Hoorn bl. 32, 33. Brandt Enlth bl. 17. Hermj Cosjneri Cliion. C. 1266.
Ii a
Jakoba» 1428.
Van de Haringrisfcherjj



5oo VADERLANDSCHE XII. Boek:
Jakoba.
1428.
Van de Vaart naar 't Noorden en de Oostzee.
deeze vaart zo fterk toegenomen , dat zy , hier te Lande, den naam van de groote Fisfchery gekreegen heeft.
De Vaart naar 't Noorden en de Oostzee bloeide thans ook fterk in Holland en Zeeland. De voornaamfte Kooplieden in 't Noorden van Europa, en onder deezen, uit de Hollandfchen, Dordrecht, Amfterdam en Briel; uit de Zeeuwfchen, Middelburg, Zierikzee en 'Arnemuiden; uit de Friefchen, Staveren; uit de Stigtfchen, Utrecht, Deventer, Kampen, Zwol, Hasfelt en Groningen; en uit de Gelderfchen , Zutfen, Harderwyk en Elburg hielden, reeds in 'tjaar 1370 en vroeger, algemeene Byeenkomften, ten nutte des gemeenen Koophandels, Anfte of Hanfte (2) genaamd (11). Veelen van deeze Steden, ten getale van zes enveertig, ook in den jaare 1418, te Lubek byeen gekomen zynde, hadden een Verbond geflooten, bekend by den naam van Hanzeverbond. Verfcheiden' Nederlandfche Steden
wa-
(u~) Zh een Traktaat by Boxhorn op Rf.icrrsb. II, Deel, bl. 165. e» IIerm- Corneri Chron. c. 1155, 1156.
(2) Anfa of Hanfa betekende oulings eene Vergadering van Perfooncn, tot zeker byzonder einde , fatntn verbonden. D't blykt zelfs uit de egte overblyffels van het Hanze-Verbond. Zie ook Schilteri Glosfarium Teu~ tonicum Voc. Ansa & IIansa; alwaar wy, onderanderen geweezen worden,naar eene oude Duitfche Overzetting van Tatiaans Harmonie der Evangelisten (Cap. CC. ves. 1.) in welke, Mattheus woorden (Cap. XXVII. 32) [Zy] vergaderden over' hem de gantfche bende„
vertaald zyn: gifamanotun $< itno fttla thia hanfa. Men wil dan, dat deeze oude naam ook aan dealgemee11e Vergadering van Koopluiden, van welke wy fpreekeiu gegeven is.



XIL Boek. HISTORIE. 50*'
waren in dit Verbond begreepen. Uit de Hollandfchen, Dordrecht, Haarlem en Amfterdam; uit de Gelderfchen,Nieuwmegen, Zutfen en Harderwyk, en de Overysfelfche Steden, Deventer, Kampen en Zwol (v). Het Verbond ftrekte tot voortzetting en verzekering van den algemeenen Koophandel der verbonden'; Steden, en tot bewaaringe van de rust in de zeiven. Zie hier eenigen der voornaamfte punten van deeze vermaarde overeenkomst:
,, i. Die in eenige Hanze-Stad oproer aan,, regt, of verdagte vergaderingen houdt , „ wordt uit het Verbond geflooten: zo ook, „ eene Stad, die haare Wethouderfchap, ge„ weldiglyk, afzet.
„ 2. De Raaden of Burgemeesters eener „ Hanze-Stad, iemant der Ingezetenen ver„ drukt hebbende, worden in geene alge„ meene Vergaderingen meer toegelaaten. ,, De Stad zelve wordt uit het Verbond ge„ flooten, zo zy het ongelyk niet herftelt.
„ 3. Die in eene Hanze - Stad geld fchuldig „ is, mag, in geene andere, als Burger, „ ontvangen worden, voor dat hy de fchuld „ voldaan heeft.
„ 4. Ongeverwde ftorfen moeten , in de „ Stad, alwaar zy gekogt zyn, gevcrwd „ worden.
„ 5. Allerlei bedrog omtrent de munt , zelfs het uitzoeken van ligt of flegt geld,
„ om het voor goed uit te geeven, ia volftrek-
„ telyk verbooden. „ 6. Niemant mag Graanen koopen, eer
>* zy
fy) Her-mann. Corneri Chron. c, 1229,.
jAKOBAi 1428.
herbond i er Han'eStedenran'tjaar 418.



Soa VADERLANDSCHE XII. Roek.
Jakoba.
1428.
V
„ zy ryp zyn; noch Kabbeljaauw, Haring of „ anderen Zouten visch , voor dat dezelve ' „ gevangen en gepakt is, op de boete van „ tien mark zilvers.
„ 7. Het Scheepsvolk, Graanen gelaaden „ hebbende, moet dezelven behoorlyk ver„ fchieten, en geniet daar voor een gefchenk „ van den Koopman.
- ,, 8. Niemant mag Wapenen, Buskruid ,, of ander Krygsgereedfchap aan Zee- of „ Landroovers verkoopen, op Lyfftraffe. Ook „ mag men, op gelyke ïtraffe, niets van zul„ ke Roovers koopen.
„ 9. In geval van fchipbreuk, moet hec „ Scheepsvolk, zo veel als doenlyk zy, van „ de goederen bergen, en hier voor, door „ den Koopman, beloond worden. Die zig, „ hierin, niet wel van zynen pligt kwyt, ,, moet veertien dagen, te water en te brood, „ gevangen zitten.
„ 10. Een Schipper, zyn Schip overlaa„ dende, moet de fchade boeten. Zo hy , „ door onvoorzigtigheid, eenig bederf aan „ de waaren brengt, verliest hy zyne vragt.
„ 11. Geene fcheepen mogen, na S. Maar„ ten (3), of voor S. Pietersfloel (4), zee kie„ zen, behalven de Bier - en Haringfchepen, „ die na S. Nikolaas (5) uitloopen, en ter„ ftond na Maria Lichtmis (6), uit de Havens, ,, in welken zy overwinterd hebben, naar huis „ keeren mogen (V)". Wy
(w) fide G. G. Leibnitz Cod. Diplom, p. 313. Corpij Diplom. Turn. II. P. II. p. 101.
(3) Dat is, den elfden November.
(4) Dat is, den twee-entwintigften Februaryv
(5) Dat is, den zesden December.
(6) Dat is, den tweeden February.



XII. Boek. HISTORIE: 503
Wy gaan verfcheiden' punten van minder belang voorby: uit de aangehaalden, ziet men, waarin de meeste handel thans beftondt , en welke eenvoudige middelen men gebruikc wilde hebben, om denzelven te beveiligen. Wy merken, ondertusfchen, in 't voorbygaan, aan, dat de Hollandfche en andere Nederlandfchc Steden, die, ten deezen tyde, de Hanze - vergaderingen nog bywoonden, allengskens t'huis meer werk en zwaarder lasten krygende, door den tyd, geheel van deeze Vergaderingen afgebleeven zyn (V). 't Leedt geene twee eeuwen, of men telde niet meer dan tien Hanze-Steden, te weeten, Lubek, Breemen, Hamburg, Roftok, Straalzond, Wismar,Maagdenburg, Brunswyk, Lunenburg en Grypswalde (j). En tegenwoordig voeren alleen de drie eerften, Lubek, Hamburg en Breemen , dien naam nog.
Omtrent den tyd van het fluiten des Verbonds van 't jaar 1418, waren de Holfteinfche en Pomerfche Zeelieden, die tot het zelve behoorden, in oorlog geraakt met Erik, Koning van Deenemarke. Verfcheiden' jaaren duurde deeze Oorlog (z). De handel der gemelde Steden langs de Oostzee werdt 'er zeer door geftremd: en deeze ftremming gaf den Hollanderen en Zeeuwen aanleiding, om, fterker dan te vooren, op Pruisfen, Lyfland, Moskovie en andere gewesten langs de Oostzee te vaaren, tot dat zy, omtrent eene eeuw
laa-
' £x~) Zie een Trakt. van */ jaar 1615 by AitzeMa l.Deel,bl. 186,. OO Trakt. als boven, 'bl 191.
(z) Herm. Corner. Chron. c. 1222, 1223, 1225, &c. AtB. Krantz Wandal. Lib. XI. Cap. XI. XV. XVIII. XX-iX. XXXIV. XXXVI.
ü 4
Jakoba.
1428.



504 VADERLANDSCHE XII. Bowfc
Jakoba. 1428.
"~ XXII. DeDiuk konst wordt, tc Haarlem door LauretiS Janszooi Koster gevonden.
laater, deeze vaart genoegzaam geheel inkreegen (a).
Doch het voortzetten van den Koophande} verhinderde onze Landsluiden niet, zig ook op het uitvinden en oefenen van nutte konsten toe te leggen., 't Is 't gemeen gevoelen hier te Lande, dat de lofFelyke Drukkonst, omtrent dec?cn tyd, door Laurens Janszoon Koster ^ te Haarlem gevonden is. De meesten verfchulven den tyd der vindinge, tot het jaar 1440,* doch oude Schryvers getuigen , dac men, omtrent dien tyd, de Drukkonst reeds, te Mentz oefende, naar een voorbeeld , te vooren, in Holland, gedrukt (b~). Anderen brengen den tyd der vindinge, duidelyk, tot het jaar 1428 (Y): welk laatfte ons ook waarfchynlykst dunkt. Buiten Holland, oordeels men, in. 't gemeen, dat de Drukkonst, in Duitschland en wel re Mentz, door eenen Jan> Fust , oï Faust ,01" Gensfleisch, of Guttenberg, allereerst geoefend is. Men brengt zelfs blykby van boeken, aldaar in 't jaar 1450 en 1442 gedrukt , en in 't licht gegeven (i), daar men geen ouder Haarlemfche drukken dan van 't jaar 1484 toonen kan (<?). Doch wy moeten aanmerken, dat men niet gewoon was, tyd en plaats te melden, in de alleroudfte en ruwfte drukken: waaruit volgt, dat 'er zeer wel vroeger te Haarlem gedrukt kan zyn, al vindt men zulks, in de oudlle drukken, niet aangewee-
zen.
(a) Velius Hoorn bl 56, 22c,
CO Maüiang. Accurs en Kculfche Chron. by SCRIVER, Laure-Crans, bl. 99, ïoo. CO Rabbi Joseph ubl fufra bl. 97. CO Zie Laurecr. bl. 4$, 50, CO L>*u'&(; bi, j)2.



XII. Boek. HISTORIE. 505
zen. De gefchiedenis van het vinden der Drukkonst te Haarlem rust; voornaamlyk, op het getuigenis van eenige deftige en geloofwaardige mannen, die, omtrent den jaare 1560 gebloeid hebbende, verklaaren, deeze gefchiedenis gehoord te hebben, uit oude luiden, wien dezelve van andere oude luiden overhandreikt was. Uit dit getuigenis en. eenige andere befcheiden, is het Verhaal ontleend, welk wy waardig geagt hebben, hier in te voegen.
Laurens Janszoon Koster, een aanzienlyk Burger van Haarlem, eh, in den jaare 1431, Schepen der Stad, woonagtig aan de Markt, tegen over het Hof of Raadhuis, begon, omtrent deezen tyd, boek enof eeken - fchorfen tot Letters te fnyden, en dezelven, zegelswyze, op papier te drukken, ten diende der Kinderen zyner Dogter, gehuwd aan Thomas Pieterszoon. Deeze hielp hem eerlang eenen dikker' en taaijer' Inkt uitvinden. Ook werden de houten Letters allengskens in looden en tinnen veranderd. Men ondernam gehcele boeken te drukken. Voor het eerfte Werk , welk hier gedrukt werdt, of voor één der eerften, houdt men zekere Grammatica of Spraakkonst van Dona^:van welke fommigen meenen, onlangs,eenige overblyffels ontdekt te hebben (ƒ_). De Spiegel onzer behoudenisfe wordt ook voor één der eerfte Drukken van Kosters Drukkerye gehouden. Van dit Werk zyn nog verfcheiden' oude Exemplaaren in wezen. Het is al
vroeg
j. C. Seiz Derde jubelj. dei Drukk. H. 45, 117 enz*
Jakqba4
1428.



5o£ VADERLANDSCHE XII. Boek;
Jakoba. 1428.
vroeg herdrukt; en in den jaare 1483 , te Kuilenburg by Johan Veldener, ten minfte voor de derde reize. In de eerfte en tweede druk^ ken van dit werk, is de ruwheid der Konst, met een' opflag van 't oog, te befpeuren. Ondertusfchen bragt zy den vinder geene kleine winst aan: alzo men vermoeden mag, dat de gedrukte boeken, in 't eerst, voor gefchreeven, en daarom tot hoogen prys verkogt werden. Koster vondt zig wel haast genoodzaakt, werkvolk aan te neemen; onder welk zekereJan, wiens toenaam men met geene zekerheid weet, op eenen Kersnagt, de Letters en ander drukgereedfchap heimelyk byeen gepakt heeft, en met het zelve, over Amfterdam, naar Duitschland gevlugt is. Men heeft, naderhand, gemeend, dat deeze, Jan Fust, of Faust, of Gensfleisch, of Guttenberg geweest is, die, te Mentz, niet lang hier na, de Drukkonst heeft geoefend. Adriaan Junius verhaalt deeze Letterdievery uit den mond van Ouiryn Taleflus, Burgemeester te Haarlem,en van zynen Leermeester, Nikolaas Gaal, man van een ftaal geheugen. Beide verklaarden ze het ftuk verftaan te hebben uit Kornelis den Boekbinder, die Knegt op Kosters Drukkerye geweest was, en verfcheiden' maanden by den Letterdief gefiaapen hadt (g). Uit een gefchreeven Byvoegfel, in 't jaar 1492 gefteld by een Boek, te Haarlem, in 't jaar 1485,gedrukt , is my gebleeken, dat 'er, ten dien tyde, een Boekbinder, Kornelis genaamd, inde Kruisftraat, te Haarlem, gewoond heeft (A).
Se-
Cg~) Junii Batav. Cap. XVIT. p. m. 425 &c,
(,! j Zie ook Seiz jubeljaar bh 90,



XII. Boek. HISTORIE. 507
Sedert werdt de Drukkonst nog te Haarlem geoefend. Omtrent den jaare 1460 , zondt Henrik de VI, Koning van Engeland , berigt gekreegen hebbende, dat die Konst hier uitgevonden en in gebruik was, eenige Perfoonen herwaards, die den Drukker,Fredrik Corfellis, naar Londen troonden, en tan daar naar Oxford, alwaar hy, voor 't eerst, in Engeland gedrukt heeft (7). Na dien tyd, is de Konst allengskens over gantsch Europa verfpreid, en, in en buiten de Nederlanden, tot volkomenheid gebragt. In Duitschland, heeft men zig, al vroeg, op 't verbeteren deezer nutte uitvindinge toegelegd, doch de groote waarfchynlykheid, dat 'er te Haarlem de eerfte aanleiding toe gegeven is, heeft ons gedrongen, om 'er hier, een weinig omftandiger, van te gewaagen.
De voornaamfte Nederlanden, die, van ouds, voor 't meerder gedeelte, door verfcheiden' Vorftcn geregeerd geweest waren, vielen allengskens, byzonderlyk omtrent deezen tyd, onder de magt van Filips, Hertoge van Bourgondie, onzen Ruwaard. En deeze aanwas van zyn gebied baande hem den weg , om zig ook tot Graaf van Holland en Zeeland te doen inhuldigen, eer Jakoba, onze wettige Landsvrouwe, overleeden was. By de twee Bourgondien, het Hertogdom en het Graaffchap, zyn voorouderlyk erfgoed, waren hem, met de dood van zynen Vader, in'tjaar 1419, de Graaffchappen Vlaanderen en Artois ten deel gevallen. Zy waren deezen aangedeeld
geCO Atkvns Orig. of Priming by Seiz J'.rbelj. bl. 65.
Jakoba, 1428. »-
XXIII. De Hertog van Bourgondie bekomtverfcheidea*van de lanzienykfteNe»herlanden.



SoS VADERLANDSCHE XIL Boek,*
|akoba. • 1428.
I
1429. 1430.
k
geweest, uit de nalaatenfchap zyner Moeder, Margareet, Dogter van Lodewyk van Male, Graave van Vlaanderen, met welke Hertog Filips, Grootvader van onzen Ruwaard, gehuwd geweest was. Dirk, Graave van Namen, in 't jaar 1429, zonder kinderen overleeden zynde, tradt Hertog Filips ook in 't bezit van dit Graaffchap, welk hy den Graave, reeds by zyn leeven, afgekogt hadt (_k). Doch in 't volgende jaar, viel hem aanzienlyker gebied ten deel, door he,t overlyden van Filips, Hertoge van Brabant, die zynen Broeder Jan, tweeden Egtgenoot van Vrouwe Jakoba , in 't jaar 142,7, was opgevolgd, en nu ftierf, zonder gehuwd geweest te zyn. Naar het Brabantsch Regt, volgens welk het Hertogdom op den naasten Erfgenaam, 't zy vrouw of man, verdierf, oordeelden veelen, dat Margareet, Graavinne Weduwe van Holland, Moeye van den Hertoge van Brabant, hem in 't Hertoglyk bewind behoorde opgevolgd te hebben. Doch de Hertog van Bourgondie Helde zig terftond in 't bezit van 't Hertogdom Brabant (/), met welk het Hertogdom Limburg, reeds voor lang, vereenigd geweest was. Het affterven van Elizabet, Hertoginne van Luxemburg, laatst Weduwe van Hertoge Jan van Beijeren, die, niet lang voor haaren dood, Filips om hulp tegen haare wederfpanniga Onderzaaten verzogt hadt, gaf hem, eenige jaaren hier na (7), ook gelegenheid om zig van
hes
C k") Monstrelet Fol. TI. fol. 41. (O Monstrelet Fol. II. fol, 62,
(/) Ia 't H43«



XIL Boek. HISTORIE. 50(7
het Hertogdom Luxemburg meester te maaken Qn). Doch naauwlyks twee jaaren na 't bemagtigen van Brabant, hadt hy zig reeds tot' Graave van Henegouwen, Holland en Zeeland en Heere van Friesland doen inhuldigen; waar door hy zig, in weinige jaaren, van tien der voornaamfte Nederlandfche Landfchappen meester zag. Tot Brabant, behoorde nog het Markgraaffchap van Antwerpen en de Heerlykheid van Mechelen, van welken beide Filips ook byzondere Titels voerde. Hy begon zig , derhalve, byna den Koningen gelyk te rekenen , Hellende , in navolging derzelven, in den aanvang des jaars 1430, ter gelegenheid van zyn derde Huwelyk met Izabelle, Dog ter van Jan, Koning van Portugal, te Brugge, de Ridderorde in van het Gulden Vlies, die naderhand zeer vermaard werdt f» Doch deeze dingen behooren minder tot onze Hiftoric, dan de reeds gemelde inhuldiging tot Graave van Hollanden Zeeland; waartoe een onvoorzien toeval aanleiding gaf.
Vrouw Jakoba hadt zig, na dat zy buiten 't bewind der Landen gefteld was, gemeenlyk te Goes in Zuidbeveiand, en fomtyds ook, in den Haage in Holland, opgehouden: het leed, welk zy gevoelde, over de ontrouw des Henogs van Glochester, haaren derden Egtgenoot, en over de heerschzugt van Her-1 toge Filips, of heimelyk opkroppende, offom '. tyds verzettende, door het oefenen van Ridderen)i Monstrelet Pol ii. fol. 199. verf. 200fif 201. Meyerus aa annum 1443.
P.CM stTw/f üd Cnnum Ï4S9' M *■> Monstrelet FoJ.
[AKOBA. *
1433. -K
De Rid-
ierorde ran'tGulien Vlies wordt ircgefteld.
XXIV. Vrouw fakoba JGgaeft :igineea lennelyk :Iuwelylt netFrank /an Borelen.



$io VADERLANDSCHE XILEoeï?;
Jakoba. 1430.
derlyke of burgerlyke Spelen, in welken zy, nu en dan, blyken van meer dan gemeene behendigheid gaf. Men vindt, dat zy, t'eenigen tyde, te Goes, de Papegaai, met deKruisbooge, afgefchooten hebbende, tot Koninginne der bende verklaard werdt, en van de Landluiden kleine gefchenken ontving, met welken, zy zeer vermaakt was (0). Doch zulke zoetigheden werden, van tyd tot tyd, gevolgd, van den bitteren nafmaak haarer geleedene en nog duurende verdrieten. De aanwasfende grootheid van'haaren Neeve Fiüps verzwaarde haar leed. Zy belpeurde wel haast , hoe haare beste vrienden hem, allcngskens, meer en meer naar de oogen begonden te zien, en hoe byna niemant, by haar, die den naam van Graavinne nog voerde, zyn Hof maakte. Geen wonder. Filips hadt gelegenheid en vermogen, om zyne vrienden te bevoordeelen. By Jakoba reikten, daarentegen, de inkom-> ften naauwlyks toe tot haar onderhoud. En zo dikwils als zy genoodzaakt was eenige buitengewoone kosten te doen, vondt zy zig in bekommering. Haare oude Hoekfche vrienden hadden haar, meer dan eens, met geld onderfteund; doch, ziende dat zy geene vergoeding , veel min eenige bevordering van de Graavinne te wagten hadden, flooten zy, eerlang, ook de handen. Frank van Borfelen, Stadhouder van Holland en Zeeland, fchoon de Kabbeljaauwfche zyde houdende, was, eindelyk, de eenigfte, die der Graavinne, in haare verlegenheid, onderftand aanboodt, op
zulk
CO Re'cejise, Cbron, li. Veel, bi. ace,



XII. Boek. HISTORIE. $ti
gulk eene heufche en verpligtende wyze, dat, "er haar hert door getroffen werdt. De gemeenzaame verkeering der, Graavinne met Heere Frank, die hier op volgde, verwekte,eerlang, zulk eene fterke onderlinge genegenheid, dat Jakoba befloot, zig heimelyk met hem in 't Huwelyk te begeeven: gelyk, in Hooimaand ces jaars 1433, in den Haage, gefchiedde (ƒ■). Zy wist wel, dat zy beloofd hadt, niet dan met toeftemming van 's Lands Staaten, van haare Moeder, en met naame ook van Hertoge Filips, te zullen trouwen. Doch zy begreep te gelyk, dat Filips nimmer zyne ftem tot haar Huwelyk geeven zou. Haare fterke genegenheid tot Heere Frank deedt haar, derhalve, haare belofte in den wind flaan. En indien haar Huwelyk verborgen kon blyven, zou zy, -zo zy waande, geen nadeel van het breeken haarer belofte te dugten gehad hebben.
Doch dit viel anders uit. Filips hadt te vee- : le vrienden hier te Lande; die zo veeleverfpie-' ders waren van den heimelyken ommegang J van Frank en Jakoba, en haast ontdekten, wat • 'er fchuilde. Zy gaven 'er den Hertoge terftond kennis van: en men heeft reden om te twyfelen, of hem deeze tyding gefpeeten, of verblyd hebbe. Zy zou hem gefpeeten hebben, indien Jakoba magt en middelen gehad iiadt, om zig van Heere Frank te bedienen , tot herwinning van 't gebied, welk de Hertog fyanr afhandig gemaakt hadt; of indien Frank zelf in ftaat geweest was, om zig tegen hem fe verzetten. Doch hy kende Frank voor
een'
QO MonstreletFot.ü, ƒ.8;, Meyerusadtnn, 1433. ƒ.280.
[AKOSfi* 1430. '
\
1433.
'ruigten ■anFilips >ver dis luweyk.



'SU VADERLANDSCHE XIL Boek>
Jakoba.
1433t "i
Borfelen vordcgevat.
een' gemeen' Zeeuwsen Edelman, wiens Ampt hem wel merkeiyke voordeelen gaf, en die, met het bedyken van aangewasfen' fchorreil in Zeeland Qq), zynen ftaat niet weinig verbeterd hadt, doch die,' fchoon geftyfd doof Jakoba, uitgeput als zy was van geldmiddelen en ontbloot van vrienden , tegen het hoog gereezen aanzien van den Heere der voornaamfte Nederlanden, geen oogenblik beftaan kon. De tyding van het heimelyk geflooten Huwelyk zal hem, derhalve, meer verheugd dan gffpeeten hebben: alzo het hem gelegenheid gaf, om Jakoba, over het fchenden haarer belofte, met geweld, aan te tasten , en van den naam van Graavinne, het eenig teken van aanzien, welk haar nog overfchoot, te berooven. Terftond gaf hy bevel, om Frank van Borfelen, in ftike uit den Haage te ligten, en fchielyk naar 't Slot Rupelmon* de in Vlaanderen te brengen (r). En 't ftuk werdt zo behendig uitgevoerd, dat 'er Jakoba te laat kennis van kreeg, om het te beletten: waar toe zy ook, al hadt zy vroeger geweeten, wat men haar brouwde, vermoedelyk, geen middel gehad zou hebben.
Zo dra hadt Filips Heer Frank niet in zyne magt, of hy liet het gerugt loopen , dat de ongelukkige Ridder geen minder ftraffe dan de dood voor zyn misdryf te wagten hadt (7). Vermoedelyk, verfpreidde hy dit met geen ander oogmerk, dan om Jakoba, wier hertelyke genegenheid tot Heere Frank hy ken»
de»
CO Reigersr. II. Deel, U, 201.
( rj Veldenaar lil. 131.
fs) Veldenaar li. 131. ....



XII. Boek. HISTORIE. 513
III. Deel. Kk
de, te fterker te beweegen, tot het afftaan van haar regc op de Landen, welken hy zig nu, zelfs by haar leeven, zogt toe te eigenen. Ook verzuimde Jakoba geenen tyd, om, door bemiddeling van Fredrik, Graave van Meurs, met Filips in onderhandeling te treden.
In den Zoen van den jaare 1428 , was beftemd, dat Jakoba, zig, buiten toeftemming van 's Lands Staacen, van haare Moeder en van Hertoge Filips,in 't Huwelyk bcgeevende, haare Onderzaaten, ten behoeve des Ilertogs terftond van alle gehoorzaaamheid ontdaan zou. Uit kragte van dit beding, eischte Filips nu, dat hem de Graaffchappen van Henegouwen, Holland en Zeeland werden afgedaan: in welk geval, hy Frank op vrye voeten ftellen, het geflooten Huwelyk bevestigen, en aan Jakoba eenige heerlyke goederen hier te Lande, tot haar onderhoud, opdraagen zou. Jakoba, geene kans ziende, om, door eenigen anderen weg, haaren geliefden Egtgenoot te verlosfen, moest in deezen harden eisch, gedwongen, bewilligen. Zy bedong „ tegen den ,, volkomen afftand van Henegouwen, Hol„ land, Zeeland en Vriesland en van den „ naam van Graavinne, alleenlyk de Heer,, lykheden van Voorne, Zuidbeveland en „ Thoolen, benevens de Tollen van Hol„ land en Zeeland, geduurende haar lee„ ven. Doch indien Filips voor haar ftierf, „ werdt beftemd, dat zy wederom in 't be„ zit haarer Graaffchappen treeden zou O)"-
Heer
• CO Mieris Charterb. IV. Deel, bl. 102. Monstrelet Fol. II. fol. 86. verf.
Jakoba. 1433.
Jakoba Soec afftand vaa. de Graat» lykheid aan Hertoge Filips.



5i4 VADERLANDSCHE XIL Boex»
Jakoba. H33-
Borfelen
wordt
geflaake.
Jakoba wordt Iloutves teiin var Holland.
Maakt eenige goederei aanr'raul van Bor felen. 1434-
Heer Frank, federt geflaakt zynde , werdt, door Hertoge Filips, nog met het Graaffchap "van Oostervant begiftigd;, doch ook alleenlyk voor zyn leeven (»). Daarbenevens, fc-honk hy hem, naderhand, de Ridderorde van 't Gulden Vlies (v). Het Stadhouderfchap van Holland en Zeeland werdt hem, daarentegen, ontnomen, en na dat Filips, kort hierna, allomme in Holland en Zeeland, tot Graave, ingehuldigd was (V), aan Hugo van Lannoi, Ridder van 't Gulden Vlies , opgedraagen. Ten zelfden tyde, werdt Vrouw Jakoba bedeeld met het Houtvesterfchap van 't Haarlemmer Hour en alle de YVilderniisfen van Holland: welk Ampt, omtrent een jaar laater, aan haaren Egtgenoot werdt overgedaan , op eene wedde van zeventig Nobelen in 't jaar, uit welke hy nog de bedienden der Wildernisfen betaalen moest (ar). Eene bystere verandering voor Vrouwe Jakoba, van Graavinne, tot Houtvesterinne van Holland verlaagd te worden.
Sedert, voltrok zy, met verlof van Hertoge ( Filips, haar Huwelyk met Heere Frank in't o:penbaar, te S. Maartensdyk, in het Eiland ■ Thoolen (3?). In gevolge der geflooten' Huwelyks-Voorwaarden, ltondt zy hem de Heerlyk_ heid van Oost-en West-Voorne, met de Steden Briele en Goederede, benevens de Heerlykheid van Borfelen bewester Vyfzode, in regter Du-
waricn
Veldenaar bl. ijt. ( vj Reigersb. Chron. ii. Deel, bl. 202. (w) Veldenaar bl. 132.
faQ i. Memoriaalb. Rose,/. 159. Merula Wildernisfen bl.2. Cy) Mieris Charterb. iv. heel, bl. 1029, 1032, ioóö. Reigersb. Chron. ii. Deel, bl. aoa.



XII. Boek. HISTORIE. 515
warien ende Lyftochten af (z). Doch alzo de Heerlykheid van Voorne aan haar alleen voor haar leeven opgedraageh was, moest de afltand aan Heere Frank, zou zy van kragt zyn, door Hertoge Filips, bevestigd worden. Hy, zig nu in 't vol bezit der lang begeerde Graaffchappen gevestigd Ziende, liet zig hier tóe iigtelyk beweegen, en verleendë 'er; op den zevenden van Hooimaand des jaars 1435, opéne Brieven van (V). In dë HuwelyksVoorwaarden van Vrouwe Jakoba, vindt men verfcheiden' uitdrukkingen, die haare tedere genegenheid tot Frank van Borfelen, ten duidelykfte, te kennen geeven. Zy noemt hem geduurig haaren lieven ende zeer gheminden ghefelle: en zegt, onder anderen, dat zy deezen lyftogt maakt, omme [onderlinge liefde, rechtè minne ende volcommen gunflen, *fewv,fpreektze, mit aller onfer herten dragen ende hebben tot énfen lieven ende zeer gheminden ghefelle endé wittachtigen beddegenote, Heeren Francken van Borfelen, Gr ave van Oistervant enz. Heer Frank bleef veele jaaren in 't bezit der Heerlykheid van Voorne Hy overleedt in 't jaar 1470 (V). Doch Filips hadt, eenige jaaren te vooren, den Graave van Ellampes met Voorne verlyd, die deeze Heerlykheid, in 't jaar 1466, aan Karei, Zoon van Filips, afftondt (d).
Nog een woord wegens deeze Heerlykheid: om ons de heerschzugt van Filips, van welke wy reeds verfcheiden' Haaltjes gezien hebben,
(z~) Brief van I Aug. 1434. inde Priv. van eLn Bj iel cn Voorne . bl. 65. 1 (_a) Zie Privil. van den Briel cn Voorne hl. 6'. (b) Z'e Privil. van den Briel cn Voorne bl. 67, 69, 71,72. Ce) ScRivER. Otfd Batav- bl. 305. Qd) PretWS j'ur CsiiMiNEs Tom. IV. p. 119.
Kk 2
Jakoba. H34»
Byzon-
ierheden
negens
ie Ileer-
ykheid
an
foorne.



Si6 VADERLANDSCHE XII. Boek.
Jakoba.
H34-
XXV. Doodvar Vrouwe Jakoba.
op nieuws te doen opmerken. Wy hebben, te vooren, aangetekend, dat Hertog Albrecht 'de Heerlykheid van Voorne aan zynen Zoon, Jan van Beijeren, hadt opgedraagen. Jan nu, met Elizabet van Luxemburg huwende, hadt haar aan deeze Heerlykheid verlyftogt. Doch na zyn affterven, liet Filips haar niet toe, bezit van dezelve te neemen, fchoon hy, by zyne inhuldiging in den Briel, in den jaare 1426, haar regt erkend hadt (e). Elizabet verbondt zig, federt, met eenige Zeeuwfche Edelen (ƒ), waarfchynlyk, met oogmerk, om, door dezelven, in haar goed regt gehandhaafd te worden. Doch uit den Zoen van den jaare 1428, blykt reeds, dat beide Jakoba en Filips op de nalaatenfchap van Hertoge Jan van Beijeren, onder welke ook de Heerlykheid van Voorne was, oordeelden regt te hebben. Filips moet ze zig, federt, hebben toegeëigend, alzo hy ze anders aan Jakoba niet zou hebben konnen afltaan. Doch hy kon dit niet doen , zonder Elizabet, in haar goed regt, te verkorten. Ondertusfchen zien wy ook, dat Jakoba niet gefchroomd heeft, deeze Heerlykheid te aanvaarden, cn 'er haaren beminden Frank, by 't leeven van Vrouwe Elizabet, aan te verlyftogten. Elizabet heeft 'er, nog tot in 't jaar 1439, een geding over gehad voor den Raad vsn Holland, die egter in haar nadeel uitfpraak gedaan heeft (g).
Na 't openlyk voltrekken van 't Huwelyk van Frank van Borfelen en Vrouwe Jakoba,
vindt
CO Privfl. van den Briel bl. 62. Cf) Privil. van den Briel bl. pi.
(g) IV. Mcmoriaalb. Rosb gequot.-C, 2. f. 12. verf. 13, 145, 15. verj. 38, verf, 39, 56, 57.



XII. Boek. HISTORIE. 5*7
vindt men byna geen gewag meer van haar -, in onze Lands gefchiedenisfen. Ook leefde zy niet lang hierna. Zy bragt het overig deel van haar rampfpoedig leeven grootendeels door, op het Slot Tellingen, in Rynland , welk zy, als Houtvestei inne, vry bewoonen mogt. Hier flect zy den tyd, met het maaken van aarden Kannetjes, van welken 'er nog eenigen, veele jaaren naderhand, in de vyvers°van 't Slot, gevonden, en by de liefhebbers, met den naam van Vrouw Jakoba's Kruikjes, bekend geworden zyn. Bezig met zulk en diergelyk werk, overleedt de ongelukkige Graavin aan de teering, op den agtften van Wynmaand (A) des jaars 1436 (ij, in 't zes-endertigile jaar haars Ouderdoms. Haar Lyk werdt in 't Graf van Hertoge Albrecht, in de Hof-Kapelle van den Haage, bygezer. Men regtte haar hier een ftandbeeld op. Dirk van Duivenvoorde, in't jaar 1464, dit llandbeeld fmaadelyk behandeld hebbende, moest, deswege , het Hof om vergiffenis bidden , en Hertoge Filips eene boete van een - endertig gulden Leeuwen betaalen (k). Jakoba hadt ook haaren vierden Man, Frank van Borfelen, geene kinderen gebaard; zo min als den drie voorigen. Met haaren dood, vervielen de Heerlykheden van Thoolen en Zuidbeveland wederom aan de Graaflykheid (O-
Zag
r/O Necrologimn Eccl. S. MarÏAï de Breda in C.P. Hoynck vin Papkndrecht Anal. Belg. Tum. lil. /' I. p. 4°5' (ij Meyerus ad annum 1436. ƒ. 288. Veldenaar bl. i3*« Magn. Chron. Belg. p. 315.
't *j Zie het Vomu< by De Ribmer Belchr. van s Graveur.. l.üecl, V. Hoof,'!!, bl. 271. ; CO ^c BoafiOMI »J> Rbioersb. I. Deel,M. 390.
Rk 3
[AKOBA.
1434-



5i8 VADERLANDSCHE XIL Boek,
Jakoba. 1.434-
Aanmerkingen 0 ver haar vier Hu welyken
Zag men immer eene Vorflin, wier Huwelyken tot haar ongeluk medewerkten, 't was Jakoba. Haar eerfte Huwelyk fcheen haar . ten top van eere te zullen opvoeren. De Hers tog van Touraine bekwam, kort na dat het voltrokken was, de waardigheid van Daufyn 'en naasten Erfgenaam der Franfche Kroone, die, gemerkt 's Konings zwakheid, op hem fcheen te wagten. Doch zyn ontydige en onnatuurlyke dood deedt deeze hoop verdwynen. Jakoba hadt zp weinig deel aan de Koningklyke grootheid, welke zy zig reeds geheel hadt toegelegd, dat zy zelfs het Graaffchap van Ponthieu, waaraan zy door den Daufyn verlyftogt was, nimmer heeft kor.nen magtig worden (V): fchoon zy 'er, tot haaren dood toe, den titel van bleef voeren. Jan, Hertog van Brabant, haar tweede man, gaf haar veel ftof tot kwelling. In eenen tyd, dar zy eenen Egtgenoot behoefde, om haare Landen, tegen de onregtmaatige indringing yan haaren Oom, te befchermen, toonde de jonge Hertog, dat hem zyne vermaaken nader dan het Staatsbelang zyner Gemaalinne aan 't herte lagen. Zyne onbekwaamheid tot de Regeering deedt haar het groorfte gedeelte haarer Erflanden verliezen, en ftelde haar in gevaar om dezelven geheel kwyt te raaken.
In het aangaan van deeze twee IIuwelyken,, hadt Jakoba den raad haarer vrienden moeten volgen. In de twee anderen, begaf zy zig, op haar eigen goeddunken: doch zy vielen beide niet min ongelukkig uit, Zy beoogde
de
f_>'0 Zie Groet-Plalcaatb. III. heel, U.



XII. Boek. HISTORIE. 519
de bevordering; van haar belang in het Huwelyk met den Hertoge van Glochester; doch het belang van Engeland liet hem niet toe, de magt des Ryks tegen het Huis van Bourgondie te gebruiken, en zyne wufte genegenheid deedt hem , voor eene Eleonoor Cobham, Vrouwe Jakoba vergeeten. Dit ongelukkig Huwelyk bragt haar eerst onder eene volkomen' af hangkelykheid van Hertoge Filips. In haar laatfte Huwelyk met Frank van Borfelen volgde zy haare genegenheid alleen, zonder eenige agt te geeven op haar belang. Doch wy hebben zo aanftonds gezien, hoe het haai haare Graaffchappen heeft moeten kosten. Zy toonde allenthalve genegenheid tot het Huwelyk; doch nimmer heeft het haar mogen gebeuren, eenige vrugt uit een haarer Huwelyken te aanfehouwen. Zy trouwde tot viei reizen toe; doch ieder Huwelyk fcheen eet nader flap tot nieuwe rampfpoeden te zyn, Haar lot was, door trouwen, ongelukkiger te worden, 't Zy zy haaren vrienden of haarei eigen' zinnelykheid, in 't verkiezen van eenen Egtgenoot, gehoor gaf; 't zy zy, me haar belang of met haaren lust, te raade ging, nooit trouwde zy, zonder zig elendiger t< maaken, dan zy te vooren geweest was.
Toen zy aflïand van deeze Landen deedt, ging de Regeering derzelven, uit den Huize van Beijeren, in welk zy meer dan tagtig jaaren geweest was, tot het Huis van B o u rg0npie over.
De. Landzaaten ondervonden wel haast wai het inhadt, door eenen magtigen Graave, geregeerd te worden. Het ITof van H$iata Kk 4- ver-
Jakoba; H34»
DeGraaflykheidgaat, uit het Huis vanBeijeren,in dat vanBourgondie,over. XXVI Filipsi



Sao VADERLANDSCHE XIL Boes»
Fhjps I.
Hertog vanBourgondie,Graafvan Holland enz. geworden , wikkelt de Landzaaten in eenen Oorlog met Engeland in.
j j 4 1 1
I < I < <
1
i
i v :■ rf z
verklaarde, by zekere gelegenheid , dat de Handvesten en Voorregten, door den Hertoge, als Ruwaard en Oir, verleend, voortaan kragteloos zouden zyn, zo hy ze, federt, als Graaf niet bevestigde (V): waaruit men ligtelyk befpeuren kon, dat de Landzaaten weinig genot hebben zouden van gunsten , hun, in vroeger tyd, toegeftaan, om hunne genegenheid te winnen. Ook dreef Filips, dat zekere moedwil, gepleegd, te Monnikendam, aan Gysbrecht van Viane, Baljuw van Waterland, als roerende zyne Heerlykheid, i^oor hem, beregt. móest worden; onaangezlen die van de Stad beweerden, dat zy 'er :elven over behoorden tè oordeelden, hun zegden, met oude Handvesten, ftaavende (o> Dit was 't minst nog. De Landzaaten werlen, eerlang, genoodzaakt deel te neemen in ïitheemfche oorlogen, die hen, in zwaare chulden, deeden vervallen. Filips was diep gewikkeld in den Oorlog tusfchen Frankryk 10 Engeland, en bediende zig van de geldmidlelenen van de manfchap onzer Landsluiden, >m eenen kryg te voeren, in welken Holland :n Zeeland, hadden ze hem niet tot hunnen >aaf gehad, gewisfelyk, geen deel genonen zouden hebben, 't Verband der zaaken rordert, dat wy hier een kort verhaal van en voortgang en uitflag deezes krygs inoegen.
Henrik de V, Koning van Engeland, hadc ig van ver het grootlte gedeelte van Frankryk
: mees-
C«") UI- Memoriaalb. Ros-, gietiot. B. i. f. 8.->. Co) II. Memoriaalb. Rose gsjuot. A. 2. f. 'i?',



XII. Boek. HISTORIE. . g*f
Kk 5
meester gemaakt, toen hy, in 't jaar 1422 ,F overleedt. Deeze voorfpoed hieldt Filips aan _ de Engelfchen verbonden. Ook was hy ge-" beeten op Karei den VII, Koning van Frankryk, die, nog Daufyn zynde, oorzaak van het ombrengen van Hertoge Jan, Vader van Filips, geweest was. De onderneemingen des Hertogs van Glochester, in Henegouwen en in Holland, boezemden Filips, in 't eerst, wel eenig ongenoegen tegen de Engelfchen in; doch toen hy zag, dat Humfrey geen* onderftand meer uit Engeland kreeg, en eindelyk Vrouwe Jakoba geheellyk verliet, herleefde in hem de begeerte, om Koning Kare{ van den Troon te helpen ftooten. Alles liep den Franfchen tegen, tot in het jaar 1429. Het ontzet van Orleans, door beleid van Joanna d'Arc, in 't gemeen de Maagd van Orleans genoemd, en by de Franfchen van dien tyd, voor een Profeetes, by de Engelfchen, daarentegen, voor eene Toveres gehonden, deedt toen de Franfche zaaken eenen gunstigen keer neemen (» Karel verfloeg de Engelfchen by Patay, bemagtigde de eene Stad na de andere, en deedt zig te Reims tot Koning zalven. Filips, die tot nog toe, den Engelfchen, met welken hy in Verbond ftondt, hulp beweezen hadt, veranderde van gedrag , toen het Krygsgeluk hun tegen, en den Franfchen mede begon te loopen. Hy zondt hun byna geen' onderftand meer. In 't jaar 1430, floeg hy 't beleg nog voor Compiegne, en in
'1
fj j Monstrelet Vol. ii. fol. i,2. verf. S? feqa.
1.434-



522 VADERLANDSCHE XII. Boek.
Filips ï. i H34-
3 <
y
\
1
1
j
i 1
4 1
I
I
XXVII. Vrede- 1 handeling te Atrecht,op 1 welke de 1 Hollanders en ', Zeeuwen ' yerfchy- 1 uen.
t jaar 1433, bemagtigde hy eenige andere Plaatfen in Frankryk. Doch deeze onderneemingen dienden minder om de belangen ier Engelfchen te bevorderen, dan om zig gevreesd te maaken by Karei den VII, die lem, federt eenigen tyd, tot het fluiten van ;ene afzonderlyke Vrede, deedt aanzoeken : waarnaar Filips de ooren begon te leenen, voorziende, dat hy 'er zyne rekening beter by vinden zou, dan by 't helpen der Engelfchen. De dood der Hertoginne van Betford, Zuster van Hertoge Filips, in 't jaar 1432, yoorgevallen (rj), en eenig ongenoegen, hierop gevolgd, hadt den band van vereeniging, tuschen de Hertogen van Bourgondie en Bet» 'ord, ook reeds meer of min gebroken. Fiips befloot, derhalve, het Verbond met Engeland te verlaaten, en afzonderlyk met Kael te verdraagen. Doch om zulk een' vreemlen flap met eenigen glimp te doen, kwam nen overeen, om over eene algemeene bevrediging der oorloogende' Vorftcn in onderlandeling te treden: waartoe de Stad recht in Artois beftemd werdt.
De Hollanders en Zeeuwen hadden den last 'an deezen uitheemfchen oorlog ook gevoeld, ;n in 't jaar 1432, den Hertoge eene tienjaaige Bede, ter gelegenheid, zo 't heette, van len Landzoen tusfchen hem en Vrouwe Jatoba, moeten toefhan. Men vindt, dat de >tad Briel, zo 't fchynt, in de plaats van die ienjaarige Bede, hem, omtrent deezen. tyd,
veec-
Monstrelet Fol. II. fok 87.



XII. Boek. HISTORIE. 523
veertienduizend en eenhonderd Hollandfche1 Schilden opgebragt heeft (V). Men maake hieruit rekening, hoe veel de grooter Ste-' den hebben moeten draagen: en hoe zwaar het elk hebbe moeten vallen, dat 's Lands middelen, in uitheemfche oorlogen, gefpild werden. In Wynmaand des jaars 1433, werden de Steden van Holland en Zeeland, door Filips, voor zynen Raad, te Leiden, ter Dagvaart befchreeven, om daar te overleggen, wat men, ter aanifoande algemeene Dagvaart, te Lier, in Brabant, zou hebben vast te ftellen, tot afwending van 't Engelsch geweld Vermoedelyk, zyn hier wederom Beden gedaan, die de Landzaaten, zekerlyk, zeer lastig gevallen zyn. Zy haakten, derhalve , ook naar eene algemeene Vrede, en vernamen zo dra niet, dat de onderhandelingen te Atrecht, }n den Zomer des jaars 1435, Honden begonnen te worden, of zy beflooten, Gemagtigden derwaards te zenden, om hunne belangen by de Vredehandeling waar te neemen. t Liep aan tot in Hooimaand, eer men de Afgevaardigden der goede Steden van Holland en Zeeland te Atrecht zag aankomen (f). Qok werden de eigenlyke onderhandelingen, eerst in Oogstmaand, aangevangen. Karei boodt Henrik den Vi. PJormandye en Guyenrje aan, mids hy afftand deede van den naam van Koning van Frankryk. De Engelfche Gezanten vonden deeze aanbieding zo vreemd,
ïn,
(O Privilcg. van den Riicl bl. 64. Zie ook Handv. van Westwonde enz. bl. 36, 37. ■ Qs) 1. Mem iriaall) Rose f. 135.
Monsirelet rol. II. f. 108. vsrf.
' ILIPS I.
1434' 1435.



524 VADERLANDSCHE XII. Boek?
Filips I. J435-
i 1
' } i
\
)
Valsch- i lieid van Eugeen den IV.
»
1
]
in de tegenwoordige omftandigheden, dat zy alle verdere handeling afbraken, en verftoord vertrokken. Doch dit zogten Fiiips en de Franfchen. Men gaf breed op van de onhandelbaarheid der Engelfchen: en befchuldigde hen, dat zy de vrede niet zogtem Filips, daarop, voorwendende, dat hy niet gehouden was in oorlog te blyven, om aan de grillig? heid der Engelfchen te voldoen, floot eene byzondere Vrede met Karei den VII, op den een en twintigften van Herfstmaand, by welke hy merkelyke voordeden bedong. De Koning Itondt hem , onder anderen, veele Plaat'en in Frankryk af, zonder hem, deswege, tot menige hulde te verpligten. Ook ontkende ïy, last gegeven te nebben tot het ombrengen van Hertoge Jan, en beloofde, voor de uste zyner ziele, eene Kapel te zullen doen ligren (uj. Doch nergens vind ik gemeld, vat de Afgevaardigden der Hollandfche en Zeeuwfche Steden, op deeze Vredehandeling, 'errigt; veel min, dat zy, in navolging van mnnen Graave, ook eenige byzondere voorleden voor zig bedongen hebben. Opmercelyk is 't ondertusfchen, dat twee Kardinaaen, afgevaardigd van Paus Eugeen den IV. en ran de Kerkvergadering van Bazel, Filips, roor dat hy de Vrede van Atrecht bezwoer, mtfloegen van den eed, met welken hyzig, voorheen, aan den Koning van Engeland verbonden hadt (v): en dit, onaangezien Paus iugeen zelf, niet lang geleeden, aan Koning
HenCO Zie het Traktaat ly Monstrelet Vol. ii. /"<?/. , (yj Monstrelet Fol, II. fol. 119,



XII. Boek. HISTORIE. 525
Henrik hadt gefchreeven, dat hy zulk een ontflag nooit verleend hadt; noch immer verkenen zou (w).
De tyding der Vrede van Atrecht, te Londen komende, veroorzaakte veel gemor onder 't Volk. Elk fcholdt op den Hertog van Bourgondie, die zelfs, federt, in open' Brie ven, op 's Konings naam uitgegeven, een * befaamde Verrader, Vyand van en Muiteling tegen den Koning genoemd werdt De naam van Muiteling zag op de onderftelling, dat hy van Henrik den VI, als Koning van Frankryk, verfcheiden' Heerlykheden, en zelfs het Graaffchap van Vlaanderen ter leen hieldt. 't Bleef by geene fcheldwoorden. 't Graauw viel den Onderzaaten van Filips, die zig in Engeland onthielden, met naame den Hollanderen, op 't lyf, en beroofde 'er eenigen van 't leeven (31): des zy zig genoodzaakt vonden, hunne toevlugt tot den Koning te neemen , die hen, na 't afleggen van eenen nieuwen eed van getrouwheid, by open' Brieven, in zyne befcherming nam. Van deeze Brieven zyn nog egte overblyffels in wezen: uii welken blykt, dat zig ten deezen tyde verfcheiden' Gelderfchen en Utrechtfchen, en zeei veele Hollanders en Zeeuwen in Londen en elders in Engeland onthielden: onder welke, eenige Inboorlingen van Dordrecht, Haarlem, Gouda, Rotterdam, Schiedam, Alkmaar, Monnikendam, Heusden, Middelburg, Zierikzee en andere Plaatfen met naame genoemd
O) A<fta Publ. Anttl. 71»». V. P. I. p. 21, 23. lx) Act. Publ. Angl. Tom. V. P. I. p. 34. (j) Monstrelet rol, 11. fol. 121.
FilipsL 1435.
De Hol-
anders,ia Engeland om't fluiten derAtrechtfche Vrede mishandeld.* notorius Prtditor,



52(5 VADERLANDSCHE XII.Boek
Fil'ips I.
1435.
XXVIII, Oorlog tegen de Engelfchen.
Belegvan Calais. 143Ö.
noemd worden. Doch van deeze allen, zyri de Haarlemmers de meesteh in getal (z).
Filips maakte zig, midlerwyl, gereed, om de vyandelykheden tegen de Engelfchen te beginnen. Koning Henrik de VI, hiervan kennis gekreegen hebbende, fchreef, nog voor 't einde des jaars 1435, Brieven aan de voornaamfte Hollandfche en Zeeuwfche Steden, om dezelven te beweegen, dat zy geen deel namen, in den Oorlog, dien de Hertog van Bourgondie tegen hem in den zin hadt. Een deezer Brieyen, gerigt aan zyne zeer waarde en groote vrienden, de Burgemeesters, Schepens, Raaden en Gemeente der Stad'Zierikzee, is nog voorhanden, en op den veertienden van Wintermaand des jaars 1435 7 gedagtekend f» De Steden gaven geen antwoord op deeze Brieven; doch fteldenze den Hertoge van Bourgondie in handen, die, door deezen ongewoonen handel der Engelfchen, verfterkt werdt in zyn befluit, om hen aan te tasten (b).
In de Lente des jaars 1436, den oorlog'aan Engeland verklaard; allen handel met de Engelfchen verbooden, en Brieven van Marke tegen dezelven uitgegeven hebbende * CC) voegde hy vyf honderd fpeeren by 't Franfche Leger, onder Artus van Bretagne, Graave van Richemont, en Confiabel van Frankryk, die zig, in Grasmaand, meester van Parys' maakte. In den volgenden Herfst, floeo- Yilips 't beleg voor Calais, welke Stad^toen
en
O) Aéta Publ. Angl. Tom V. P. J. p. 28.
(a) VlieZ MONSTRELET Fol. II. fol. 12Z.
(b) Monstrelet Vol. II. f„l. I25.
CO II. Memoriaal!,, Kom f. 102, 104 yerf. io5, u7 nerf.



XII. Boek. HISTORIE. 527
en nog langen tyd daarna, in de magt der Engelfchen was. Doch het wyken der Vlaamingen uit het Leger des Heftogs was oorzaak, dat hy vrugteloos aftrekken moest (dj. Men vindt, dat de Hollanders en Zeeuwen dit Beleg ook tot hunne fchade hebben bygewoond. Die van Haarlem en Leiden verlooren 'er ieder een geweldig zwaar ftuk gefchut (e). De Zeeuwen hadden eenige Schepen in de Haven doen zinken ; doch de hooge Zeevloed was oorzaak, dat 'er de toevoer byna niet door belet kon worden (f). Eenigen tyd te vooren, hadt de Raad van Holland, op de tyding, dat de Engelfchen zig, met tweehonderd Schepenj omtrent het Zwin, vertoond hadden, den Graave van Oostervant, benevens Floris van Abeele en Floris van Kyfhoek, last gegeven, om, te Middelburg, eenig volk te werven, en, met hetzelve en met de Burgerye, de Stad, tegen de Engelfchen, te ver dedigen. Doch men vernam, wat laater, da de Engelfche Vloot den Zeeuwen geen na deel deedt; maar zig, in tegendeel, uit Zee land, van mondbehoeften voorzag. Men toon de zig toen, in Holland, ongenegen, om d< Zeeuwen by te fpringen: 't welk, zeide men noodeloos was, zo lang dezelven niet vyan delyk werden aangetast. De Stadhouder Lan noi, die zig, te vergeefs, verpynd hadt, öm d< Steden tot onderftand tegen de Engelfchen ti beweegen, hebbende zelfs gedreigd, zo zy ' bleeven weigeren , het Land te willen ruimen
fe
CO Mieris Charterb. IV. Deel, 11. 1083.' Monstrele Vol. II. fol- 13*. verf.
CO Groote Chron Diy'f- XA'IX. Cap. 5.
(ƒ) Zie Boxhorn op Reigersb. II. Deel, bl. 206.
FlLÏPS I. 1436.
r



528 VADERLANDSCHE XII.Boek;
Fu.ips I. 1436.
Uitllag van den Oorlog.
federt, met eenigen uit den Raade en tweehonderd gewapenden, naar Zierikzee vertrokken zynde, ontboodt gemagtigden van Haarlem, Delft, Leiden en Amllerdam derwaards. Doch de Steden weigerden iemant te laaten verreizen. Na 't vertrek der Engelfchen, hieldt de Stadhouder, misnoegd op de Steden, haar, in den Haage, voor, of zy ook van zins waren, om, by gelegenheid, met den vyand te handelen; doch zy verklaarden zig ongelast, om hierop te antwoorden: waarby 't, voordien tyd, bleef (g). Wygaan de verdere byzonderheden van deezen Engelfchen Kryg, met ftilzwygen, voorby, om dat 'er de Hollanders en Zeeuwen, die haast ander werk kreegen, eenige Kaaperyen uitgenomen (kj, weinig in gemengd geweest zyn. Alleenlyk tekenen wy, met een enkel woord, aan, dat het wederzyds belang van den Koophandel onze Landsluiden en de Engelfchen drong, om in onderhandeling te treeden over een Beftand, welk alleen de Koopluiden betreffen zou. Izabelle van Portugal, Hertogin van Bourgondie, vermaagtfehapt met Koning Henrik den VI, handelde over dit Beftand met de Engelfche Gemagtigden, te Calais, in'tjaar 1438 (f). Ook zonden de Staaten van Holland en Zeeland, in 'tjaar 1440, Arnoud van Ger.d, Ridder, Pieter van Renesfe, Regtsgeleerde, en Kornelis Baroen, Geheimfchryver der Graaflykheid van Holland, ten zelfden
ein-
G°0 II. Memoriaalb. Rose f. 120 verf. 139 140, 143. (h ) IV. Meinonaalb. Rose gequol. B. 2. ƒ. 32. verf 33. CO Afta Publ. Angl. Tm. V. P. I. P. 56, 57, 63, 64, 65,



XII. Boek. HISTORIE. $29
•einde, naar Engeland (k): en m c volgende jaar , Henrik Steenhoven, Requestmeester, Hugo Hugooszoon, Geheimfchryver van Zierikzee, Arnoud van 's Graavenzande en Jakob Lange, Regtsgeleerden: by welken gemelde Baroen gevoegd werdt. Henrik de VI. benoemde, terftond, Gemagtigden, om met de Hollandfche Gezanten in onderhandeling te.treeden (7)' die fleePende gehouden werdt, tot in 't jaar 1443. In Grasmaand deezes jaars, floot de Hertogin Van Bourgondie een Beftand met Henrik den VI. welk duuren moest, zo lang als het partyen goedvonden , mids men eikanderen, drie maanden voor het breeken van bet Beftand, waarfchuwde. Alle de Landen des Hertogs van Bourgondie <V)ï en dus ook Holland en Zeeland, waren in dit Beftand begreepen («). Tusfchen Fiankryk en Engeland, werdt, in Bloeimaand des volgenden jaars, ook een Beftand getroffen, welk, federt, van tyd tot tyd, verlengd werdt, en de wederzydfche vyandelykheden deedt ophouden. De oude Verbonden, tusfchen Engeland en Holland en Zeeland, werden toen ook vernieuwd (0).
De Kryg tegen de Engelfchen duurde nog, toen de Hollanders en Zeeuwen met de Oosterfche Steden in oorlog raakten, 't welk oorzaak was, dat zy alle poogingen in 't werk ftelden, om zig met de Engelfchen te verdraa-
gen.
rn Aaa Publ. Angl. Tom. V. P. I. p. ?8, 92. O) Aft Publ. Angl. Tom. V P. I. p. 108, ui, lt?. ■ (m) AcT:. Publ. Angl. Tom. V. P l. p. 119. O) Zie IX. Memoriaalb. Rose i;equot. E. i°, f. 8lt £e) Acta P11W. Angl. Tom. V.P.l. p. 136,
III. Deel. LI
1436.
XXIX. Oorlog met de Oosterlingen.



S3 VADERLANDSCHE XII. Boem;
Fslips t.
1436.
Gelegen heid tot denzelven.
gen. Twee of drie jaaren werdt deeze Oosterfche Oorlog gevoerd met veele hevigheid i "wanneer dezelve met een Beftand eindigde. Doch de oorzaaken deezes Krygs moeten , een weinig omftandiger, aangeweezen worden.
Wy hebben reeds aangemerkt (ƒ>), dat onze Landsluiden thans, fterker dan voorheen, op de Oostzee begonden te handelen: 't welk niet gefchieden kon, zonder dat 'er de Oosterfche Koopfteden zelve, die deeze vaart geheel plasten in te hebben, veel by leeden. Men wil, dat deeze Steden, uit loutere afgunst over den handel onzer Landsluiden, de vyandelykheden allereerst begonnen, en eenigen onzer fchepen beroofd hebben. Doch mogelyk hebben de onzen, die, voor een gedeelte, Leden van het Hanze«Verbond waren, uit begeerte om hunnen handel uit te breiden, zig niet al te ftipt aan de voorwaarden van dit Verbond gehouden, en dus den Oosterlingen regtmatige ftof tot ongenoegen gegeven. Men vindt, ten minften, dat de Hollanders die van Lubek, in den jaare 1428, ter Zee eenige fchade hadden toegebragt, waar over Hertog Filips, in Herfstmaand, de Steden, voor den Graave of zynen Raad in den Haage, ter Dagvaart, befcllreef, te gelyk vrygeleibrieven afvaardigende voor twintig Stedeba* den zo noemde men, ten deezen tyde,
de Gemagtigden der Steden. Doch wat hier gehandeld werdt, is my niet gebleeken. Alleenlyk, werdt 'er, federt, een Beftand met
d&
(p) Hier voor-, 11. 50-5.
CO I. Mcmoriaalb. "Ross. ƒ. 3,



Xïï. Boek. HISTORIE. 53 r
de Oosterlingen geflooten. De oudfte Schryvers getuigen, dat de Stad Lubek, het hoofd van het Hanze- Verbond, de andere Hanzesteden, tegen Pirkfteren des jaars 1434, ter algemeene Vergaderinge befchreeven hebbende , klagtig viel over de Hollanders en Zeeuwen, die, onder beleid van Henrik van Borfelen, Heere van Veere, den Oosterfchen Handelaaren, hunnen Bondgenooten, ter Zee, merkelyke fchade hadden toegebragt (r). De Steden Lubek, Hamburg, Roftok, Straalzond, Wismar en Lunenburg, van oudsWendfche of Wandaalfche Steden genoemd, waren de voornaamften, die deeze fchade geleeden hadden. Ook beflooten zy in 't byzonder, onzen Landsluiden den Oorlog te verklaaren, zo dn zy de Vrede met Erik, Koning van Deenemarke , getroffen zouden hebben , 't welk, niet lang hierna, gelukte. Zy flooten ook een Verbond van onderlinge befcherming, met den Hertoge van Holftein , en met Paulus van Rusdorf, Grootmeester der Duitfche orde in Pruisfen, en fielden zig allenthalve in ftaat, om den kryg met nadruk voort te zerren. Midlerwyl, hadden zy 'c Beftand met Holland, een en andermaal, verlengd. Ook waren die van Stettyn en Pomeren, in Holland, gekomen, om een Verdrag te fluiten (f).
In Holland, kreeg men, zelfs door de Afgevaardigden van de Vergadering der Hanzesteden, waarf'chynlyk deeze zelfde Pomer- ]
Tchen'.
(O.Herm. Cornf.rt Chron. c. 1333. ■{*) 11. Memoiiaalb. Rose. f. 83 verf. 117 verf. 167.
LIV2
Filips U 143<ï\
De Ooserlingenlaan on:e Sche>en aa».



532 VADERLANDSCHE XII. Boers
Rups I. 1436.
H37«
Duure tyd hier te Lande
fchen, terftond kennis van den toeleg der Oosterlingen (f), en was op middelen bedagt, om het dreigend gevaar, door onderling Verdrag, te keeren. Van wederzyde werden dan Gemagtigden benoemd, die, over de gereezen' gefchillen in onderhandeling getreden , de zaak, omtrent twee jaaren, ileepende hielden. IVlen voer, geduurende dien tyd, van hier op de Oostzee, zonder iet args te dugten. Doch de Oosterlingen, zig ondertusfchen in. ftaat geftdd hebbende, bekommerden eensflags alle de Hollandfche en Zeeuwfche Schepen, die in de Oosterfche Havens lagen, en namen al weg, wat zy van ons op zee aantroffen. Uitcrmaate hard werden de onzen, by deeze gelegenheid , gehandeld. De fchepen werden in den grond geboord; de goederen prys verklaard, en het Bootsvolk gevangen gezet.
Zwaar drukte dit verlies de Koopluiden niet flegts, maar de Landzaaten in 't algemeen, in 'de tegenwoordige omftandigheden. De meeste vernielde, of verbeurd verklaarde Schepen waren uitgerust, om Graanen te haaien, aan welken men thans, hier te Lande, groot gebrek hadt. Eene zwaare overllrooming der Rivieren («) hadt, in 't jaar 1436, de gewasfen, in de Betuwe en in 't Stigt, vernield, waarop groote duurte volgde; die in 't jaar 1437, dermaate toenam, dat men, in eenen tyd, dat het geld veel ichaarfer was dan thans, voor een Roggenbrood van vyf pond, vier en een halve groot, en voor een fchepel Rogge
XO Herm. Corneri Chron. c. 1333, 1334. OO Alb. Krant z. Wandal, lil/r. XI. (Sap. XXXIX. p. 27a,



XIL Boek. HISTORIE. £35
ge een gouden Ryder betaalen moest (y). JiiK i zag derhalve reikhalzende uit naar de Oosterfche Vloot, toen men vernam, dat dezelve genomen en vernield was. Hierop volgde een algemeen gebrek aan Graanen (» Een Roggenbrood moest toen een' halven Gulden gelden: en de fchamele gemeente was gedwongen zig met Raap- en Hennipzaad, Boonenbrood, en ander ongewoon voedfel te behelpen. De duurte der Graanen gaf, hier en daar, aanleiding tot opfchuddingen; met naa me te Rotterdam, alwaar, in Louwmaand des jaars 1439, een oploop ontftondt, in welken,, eenigen het leeven verlooren: anderen zwaar gekwetst werden. De Stad moest, federt, dit ongeluk, aan de maagen der gefneuvelden , en aan de gekwetften, met geld, boeten: ook met pleg'ige gebeden en ommegangen, naar 't gebruik deezer tyden. Van de handdaadigen, die meest allen arme luiden waren, werden 'er elf veroordeeld, om naar Sint Jakob van Compoltelle in Bedevaart te gaan, en voorts uitlandig te blyven f». De Hertog van Bour-: gondie, onze Graaf, omtrent deezen tyd be z g met het beoorloogen der Engelfchen in Frankryk, deedt meer niet, om de bange Landzaaten te redden, dan dat hy de onderhandelingen met de Oosterlingen, zo't fchynt, federt eenigen tyd, afgebroken, wederom hervatten liet. De Gemagtigden der Oosterlingen waren Henrik Kaapzilver van Lubek,
en
. (v-) Goudlelie Chron. «. 129. f 1O Monstrelet Vol II- fol. ISÏ. . „ _
} x) Handv. van Rotterd. M. S. f. 30. V. Mcmonaalb. Ro« SEC. 1°. ƒ• 7», *»• 1 .
LI 3
•ÏLIPSI» '
H37-
Oproer' te Rotterdam.
Men handelt over een Verdrag.



93» VADERLAND3f!HF. ytt n^»>
Filips i. M37-
XXX. De Edelen en Steden befluiten een groot getal van Oorlogsfchepenuit te rusten.
U38.
en Henrik Voorraad van Dantzig. Van onze zyde, waren 'er drie of vier aangefteld omniet hen te handelen, en onder deezen Even Jakobszoon, Schepen van Amfterdam (y) Men eischte, van onzen kant, vyftigduizend goudguldens , tot vergoeding der geleeden* fchade. Doch de Oosterlingen hadden hier geene ooren naar. Ook werdt de onderhandeling, eerlang, vrugteloos, afgebroken (z).
De Ridderfchap en Steden van Holland en Zeeland, tegen Bloeimaand des jaars 1438, ter algemeene Dagvaart befchreeven zynde, namen dan andere befluiten. Zy ftelden vast, dat men den tyd te vergeefs met handelen pilde, en dat de Oorlog tegen de Oosterlingen, met allen ernst, begonnen en voortgezet moest worden. Straks daarop , gaven ze, op den naam van Hertoge Filips, een bevel uit „ om alle groote Schepen, als Hul„ ken, Kraayers, Ballengiers, Buizen, Koggen, „ Evers en anderen, die in 't Land gevonden „ werden, binnenveertien dagen, van want „ busten en ander gereedfchap, te voorzien! » en 10 ftaac te ftellen, om zee te kiezen „ Ook moest elk zig gereed houden, om té „ konnen ten oorlog trekken, daar *s Lands „ dienst hem vereifchen zou. Eindelyk ftelde „ men orde, om tusfchen den dag der tekefi ninge van het bevel, zynde den zestienden r, van Bloeimaand, en Pinkfteren daaraan„ volgende, welk Feest toen op den eerften „ van Zomermaand viel, op ftapei te zetten
OO Regeer. Lyst op V jaar 1438, V eö
•^teffiu sf^^ S4'^' 50, 57. WIHHKAM»



Kil. Boek: HISTORIE. 53S
„ en voorts fpoedig af te timmeren een getal „ van omtrent tagtig Baardfen, zynde eene \, foort van Oorlogsfchepen, die, door de vol„ gende Steden en Derpen, moesten gele„ verd worden. Haarlem vier; Delft twee; „ Leiden twee; Amfterdam vier; Gouda twee; „ Alkmaar twee; Hoorn met zyn toebehooren, „ vier; Rotterdam een ; Vlaardingen een ; „ Schoonhoven een; Heusden een; Oudewater „ een; de Stede en 't Land van Woerden een; „ Gorinchem een; Enkhuizen twee; Groote,, £ree& twee; Medenblik twee; Monnikendam „ cn £i<z?K met de Dorpen in Waterland en „ van den Zeevang zeven; Purmerende en „ Purmerland een; Schellinkhout en Wydenesfe „ een; , Feenhuizen en Zybekarfpel een ;
Hoogstwoude een; Spanbroek een; Abh&kerk „ een; Wesiwoude een; alle de Dorpen oo„ der het Baljuwfchap van Kennemerland en „ Friesland vyf; Schagerkogge een ; /£oe<fy£, „ met alle de Dorpen die op Nieuwburg Aoe/„ //<?», een; Beverwyk en /^y& op Zee een; „ Westzaandam en Krommenye een; Naarden, ,, Muiden en /^«p met de Dorpen in Gooz-
land drie; de Dorpen van Amflelland een; „ 't Land van 7exe/ twee; 't Land van Wierin„ gen een; de Stad Middelburg een groote; ,-, Zierikzee een groote; Riemerswaale een;
GoeJ een; Thoolen een; Poortvliet een ; Zfroa„ wershaven een; Westerfchouwe een; Vlisfm-
ge» een; Feerj twee; Kort geene een; 5. „ Maartensdyk een, jBn'e/e twee; en Goeie„ ree^e een " Wy
(«3 fef Plakaat, Vierde Metnoriaalb. v«n Rose
/«jiror. IJ. a. loc. fol. 3. ^ De Riemer 's Gravenhage» II» fiftf, U. 409.
LI 4
?"lLIFS ï* I438.



53* VADERLANDSCHE XII. Boori
FILIPS I.
1438.
Filips geeft vsr« lof tot vrybiiiten..
] 1 ] 4
Wy hebben den inhoud van dit bevel een weinig omftandiger willen te boek ftellen, om te toonen, op welk eene wyze, men zig, ten deezen tyde, hier te Lande, tot eenen Oorlog ter Zee in ftaat ftelde. Ook ziet men er uit, welke Plaatfen het meeste belang bv de Oosterfche vaart hadden, te weeten de Steden en Dorpen van het Noordelyk gedeelte van Holland, Haarlem en Amfterdam hier onder begreepen. Aanmerkelyk is 't ondertusfchen, dat men hier Dordrecht in 't geheel niet genoemd vindt. Veelligt heeft de Regeenng deezer Stad, in deezen Oorlog met willen ftemmen: en kan dit ééne der rel denen geweest zyn, waarom zy, door Herto5e Filips, ia 't jaar 1441, geheel veranderd geworden is
Terwyl de Baardfen getimmerd of uitgerust werden, kwam 'er verlof van wege den Hertoge, om den Oosterlingen en Holfteineren ïllemogelyke afbreuk te doen; beloovende hy :ot aanmoediging der Kaaperye, de pryzerl geheel aan de Kaapers, mids zy dezelven op-. jragten, ter plaatfe daar zy uitgevaaren wa^ :en (c). De Hollanders en Zeeuwen, begee-. •ig naar vergoeding van fchade en. rykelyken 3Uit, bragten, nog voor den Herfst des jaars 1438, een merkelyk getal van Oorlogsfchejen in Zee, die terftond den ftcven wendden laar de Oostzee, om den vyand op te zoeten. Een Schryver der zestiende eeuwe, van ieezen togt gewaagende, noemt de Hollan-
ders
O) Regeer. Lvst bv üalen. bl, 289.
f c It. Mxmoriaalb. Rose / 212. verf. 215, 250. IV. Mem»* &Ktfb, ros* gequtt... E, 2. f. U - iUCIMh.



XII. Boek. HISTORIE. 53^
ders een volk, gejchikt tot de scheepvaart, en j gewoon, zonder Jaargetyden te ontzien, in zee te loopen (dj.
Onze Oorlogsfchepcn, voor een groot ge deeke, onder 'c opperbevel van Klaas de Grebher en Arend Jakobszoon, door Amfterdam,, als Kapiteins en Hoomans voorgeflaagen (e), in 't water gebragt, behaalden, in dit en in "t volgende jaar, merkelyken buit op de Oosterlingen. Van tyd tot tyd, hoorde men van vinnige gevegten ter Zee, in welken de onzen veeltyds de overhand hadden. Twintig groote fchepen werden 'er, in verfcheiden' ontmoetingen, genomen, behalve drie Biskaaijers, en eene Veretiaanfche Kraak, met ko>tbaare waaren gelaaden, die in Zeeland opgebragt en verbrand werdt. Anderen melden van verfcheiden' andere Spaanfche Schepen, die, zelfs op de Vlaamfche Kusten, dooi de Zeeuwen, genomen werden (ƒ). Bewesten de Maaze, hieldt Zeeland zes; en beoosten de zelfde Riviere, hieldt Holland vier Buizen in Zee, ieder met vyf dg koppen bemand: hierby waren nog twee hulken gevoegd, met honderd koppen ieder. Zy dienden tot beveiliging der Haringvaart, die de onkosten, uil dertig grooten op ieder last Harings, voldoen moest (g), en veelligt zyn 't deeze Buizen geweest, die nu en dan, eenige Koopvaardyfchepen, vrienden zo wel als vyanden, namen. Doch dit nemen van allerlei fcheper
wa:
Cd) Alb. Krantz Saxon. Libr. XI- Cap. XXIX p. 304..
{e) IV. Memoriaalb. Rose geqaot. B. 2. f. «3.
(f) Meyerus ad annum [439. f. 29;.
{g~) IV, Mmnoriaalb. Rose gequot. Ii. 2. ƒ. 25 verf. 30.
H 5
'IL1PS1. • I438.
IPoordeelen der onzen ter zee.
i439«
1



<3§ VADERLANDSCHE XTT.ïw,
I439-
' T440.
Eene groote Oosterfche
Vloot genomen.
i
was oorzaak, dacde Kaapery, eerlang, verbooden werdt (k), en dat onze Schippers, verfcheiden'jaaren hierna cT), buiten 's Lands, met Brieven van Marqué of fchaverhaa'Iing, gekweld, en de Landzaaten, onder anderen, zelfs by Grauflyk vonnis, veroordeeld werden, om de fchade, den Spanjaarden aangedaan, te boeten met vyfeigduizend Schilden van dertig grooten ieder, die over 't platte Land, zo wel als over de Steden, werden omgeflaagcn De onzen werden zo Hout op hunne overwinningen, dac zy, zo men zegt, gewoon waren, een'bezem in de Mars te voeren, om te kennen te geeven , dat zy de Zee van alle vrybuiters fchoon geveegd hadden. Ondertusfchen, ftondt de Oosterfche handel ftil, en het gebrek van Graanen nam hier, meer en meer, de overhand: tot dat het, in 't jaar 1440, doordien de gewasfen binnen 's Lands zeer wel gedaagd waren, een weinig begon te verminderen (/).
Eene groote Vloot Oosterlingen, gedeeltelyk door de VVendfche Steden, gedeeltelyk Joor die van Pruisfen en Lyfland, uitgerust, was, in de Lente des gemelden jaars, volgens xider gewoonte, om zout naar de Baai gefeild. Op de uitreize, werdt zy, door de mzen, niet gemoeid; doch toen de Scheden met de Laading naar huis keeren wilden verden zy, op de Trade(y), door eene tal!
c/o IV- Memoriaalb. gequot. B. i. f. 39, 43. ^ co Velius Hoorn, bl. 71.
c*0 V. Memoriaalb. Rosngeqtm. C. lo.f. 130.161 verr co Velius Hoorn, bl. 57, 58. 104.
(7) Trade le:s ik, in den Zoen vin den zesden va* ïeifstuiaand 144 r, met die van Pruisfen en Lyfland



XII. Boek. HISTORIE. 53?
ryke Vloot van de onzen, omringd. De Pruis- ] fifchen en Lyflanders hadden zig met de andere Oosterlingen verbonden, om de onzen" gelykerhand te keer te gaan; doch zy hielden hun woord niet. Voor den aanvang van 't gevegt, kwamen zy met ruim twintig Schepen, tot de onzen over, die de fchepen en goederen naar zig namen; doch het volk na derhand het leeven en de vryheid fchonken. De andere Oosterfche fchepen werden toen, zonder moeite, overmeesterd en op gelyke wyze gehandeld.
Sedert werdt de Oorlog ook fomtyds met nadeel voor de onzen gevoerd (m): waarom men, hier te Lande, zo wel als in de Oostzee, naar Vrede begon te verlangen. De Deenen, misnoegd zynde op hunnen Koning Erik, leenden, ten deezen tyde, in grooten getale, het oor aan Christofel, Hertog van Beijeren, Zusters Zoon van Erik, die zig van de Noordfche Kroonen zogt meester te maaken, en wien de Wendfche Steden bydand booden. Holland verklaarde zig, daarentegen, voor Koning Erik, zendende, in, Grasmaand, zes Amtterdammers (8), aan 't hoofd
eener
O) Ar.b. Krantz. Saxon. Litr. XI. Cap. XXIX. p. 304. getroffen, te vinden in 't Groot - Plakaatboek , IV. Peel,bl. 259. en by Aitzema I. Deel, bl. 93. Doch veelligt moet men Trave leezen, en 'er de bekende Rivier, by Lubek, door verftaan. Ten ware men, Trade behoudende, welk woord in 't Engelsch, Koophandel of Scheepvaart betekent, agten wilde, dat 'er alleen door beduid werdt, dat de Oosterfche Vloot werdt g nomen, terwyl zy op den handel uit was.
(8) Jan 'Jan Heyneszoon, Schout, Jan Klaaszoon,
Bur-
'ilïfs I. 1440.
XXXI. ]
Vredeïandeling[e Koppenhagen.



S4ö- VADERLANDSCHE XII. BoékV
Filips i.
eener Vloote, naar Deenemarke, om een Verdrag van Koophandel met Erik te fluiten, en hem, daarenboven, tegen Christoffel en de Wendfche Steden, te onderfteunen. Men hadt eerst vierduizend en naderhand nog vyftienhonderd Ryders tot de kosten van deezen togt gefchikt, die, voor twee derde, door Holland en Friesland, en voor een derde , door Zeeland, zouden worden betaald Cn). Doch Erik trok weinig voordeels van den Hollandfchen onderftand. Hy werdt gedwongen naar Pomeren te wyken, en Chris* toffvl werdt voor Koning erkend, 't Bedryf der Hollandercn hadt hun, en, met naame,die van Dordrecht, Harlingen, Amfterdam en Middelburg, ondertusfchen, eene Oorlogsverklaaring van Fredrik, Markgraave van Brandenburg, Neeve van Koning Christoffel, op den hals gehaald (o). Doch Christoffel zelf boodt zig, federt, aan tot Middelaar tusfchen ons en de Wendfche Steden (p). Men befloot in onderhandeling te treeden, te Koppenhagen, werwaards de Oosterlingen hunne Gemagtigden zonden. Van de onzen verfcheenen 'er zestien; te weeten Samfon van Lalaing, Heer van Opprebaix en Admiiaal van de Zee van Vlaanderen, en Arend van Gend, Heer van Giesfenburg, Ridders: Lodewyk van der FAke en Jan Jan Fleyneszoon, Raaden, Meester Jan Rof'e, Geheimfchry-
ver,
(O IV. Memoriaal». Rostt gequot. B. 2. f. 48, 56 verf.
lo) IV. Memoiiaalb. Rosk giquot. B. 2./. 59.
(p) IV. Memoiiaalb. Rose gequot. B. 2. /; yerf.
Burgemeester , Dirk van Wormer, Klement Klaas'' won, Jan Pauivelszoon en JFtllem Zaal.



XIL Boek. HISTORIE. 541
ver, Gerrit van Noörtich en tvynand Uirkszoon \ van Haarlem, Klaas Duist van Delfc, Willem van Alkmaar, Dirk van Wormer, Jan Klaaszoon en Jan Pauwelszoon van Amiterdam, Matthias Simonszoon van Hoorn, Jakob Pieter Nanningszoon van Zierikzee, Willem Paasfen en Jan Pieter Koppenszoon van den Briele (q). Zy hadden allen brieven van vrygeleide van de vyandelyke Mogendheden bekomen (r). De onderhandelingen duurden tot in den Zomer des jaars 1441, zonder dat men tot een befluit kwam. De Oosterlingen eischten zwaare geldfommen van de onzen , tot vergoeding hunner geleeden' fchade. Doch de onzen waren niet te beweegen, om veel uit te keeren. In of omtrent Hooimaand , viel 'er eindelyk iets voor, 't welk de onderhandeling ten einde bragt.
Die van Hoorn en Enkhuizen , met zes, of, volgens fommigen, met niet meer dan drie kleine fchepen, na een bloedig gevegt, drie groote Oosterfche Oorlogsfchepen, onder Noorwegen, genomen, en,. met eenige gevangenen , te Hoorn, opgebragt hebbende, handelden dezelven met zo veel befchel denheid, dat eenigen hunner, in den Zomer, naar huis gekeerd, den mond vol hadden var den lof der Hollandfche beleefdheid. Byzon derlyk vindt men verhaald, dat Pieter Brand een der Oosterfche Hopluiden, en zeer ge zien onder de zynen, terwyl men te Koppen
ha
(_q~) Zie 7 Befland van et Aug. 1451. by Aitzema I. Deel 11. 90.
(.O V. Mtoporiaalb. Rose gequtt. C. i". ƒ. J?8, 179,
'il-TPSl. t I440.
144». «
Pieteï
Brand
een Oos-
rersch.
Hopman,
raadt tot
Vrede.
I >
t



542 VADERLANDSCHR Yir
JF.'upj I.
Tienjaarig Beftand met deWend-; fche Ste- i den.
1
j l ( 1
r
i e k 11 e f<
«3 ft E
rr
o:
Sf
hagen in onderhandeling was, uit de Hoornfche gevangenis, wederom t'huiswaarts gekeerd zynde, zynen Landsluiden wist te beduiden, dat zy, hoe. eer hoe liever, met zulke braave mannen, als de Hollanders waren', Vrede.behoorden te maaken (s): 't welk van die vrugt was, dat 'er, op den drie-entwinjiglten van Oogstmaand, met de zes Wendfche Steden, Lubek, Hamburg, Roftok , straalzond, Wismar en Lunenburg, een Beland voor tien jaaren geflooten werdt, binien welken tyd, de openftaande gefchillen, loor vyf Steden, van ieder zyde benoemd, >eflegt moesten worden. Van onzen kant verden hiertoe beftemd de Steden Utrecht Amersfoort, Antwerpen, Mechelen en Nieuwnegen; en van de zyde der Wendfche Stelen, Maagdenburg, Brunswyk, Gottingen, lanover en Kampen. Doch elke vyf Steden roesten 'er twee, dat is, in 't geheel vier* it haar getal, benoemen, die te Kampen byen komen, en de gefchillen, in dertien weeen , afdoen moesten : waartoe zy, by 't eeken der Hemmen, eenen Overman, uit ;ne der naaste Steden, kiezen mogten. En :hoon de gefchillen, binnen den beftemden 'd, niet werden afgedaan, zou egter 't Bemd niet mogen gebroken worden. De rieven, by welken het bevesugd werdt oesten van wederzyde, aan de Olderman) : Overluiden van de Duitfche Hanze te Bru°-:, worden geleverd (*). Door dit Beftand,
welk
O Vrt.ius Hoorn M. 6o, 6i.



XII. Boek. HISTORIE.
543
welk in Herfstmaand in Holland werdt afge-ï kondigd (a), werdt de vrye vaart op de Oost- _ zee herfteld, en deeze Landen, door den tyd," weder rykelyk van Oosterfche waaren, met naame van Graanen, voorzien. Het werdt, federt, dikwils (v) vernieuwd, en kreeg, fchoon het in geene Vrede veranderd werdt (wj, door den tyd, egter byna de gedaante -van een beften dig Verbond van Vrede Qx). In 't jaar 144a, ontftondt 'er, alleenlyk, eenige onlust met Breemen, welke Stad aan Holland, Zeeland, Friesland en Vlaanderen den oorlog verklaarde. Doch na dat Hertog Filips hier, onder anderen, aan die van Amfterdam, verlof gegeven hadt, om op de Breemcrs te kaapen (3)), fchynt de twist fpoedig bygelegd te zyn geweest.
Op en omtrent den zelfden tyd van het fluiten van het Beftand met de Oosterlingen, wer-. den 'er, te Koppenhagen, door de onzen, nog drie Verbonden van Vrede getroffen; een met den Koning van Deenemarke, een met den Hertoge van Holftein, en een met die van Pruisfen en Lyfland.
Christoffel, Koning van Deenemarke en Zweeden, beweerde, dat hy, door toedoen der onzen, in den tegenwoordigen Oorlog, meer dan honderdduizendRynfche guldens fchade geleeden hadt. Doch in vergoeding hier
van
Cu) V. Memoriaalb. Rose gequot. C. i°. f. i3o verf. Cv) III. Memoriaalb. Bossaert gequot. H. i°. f. 192. Cw) Alb. KrAntz. Saxon. Libr. XI. Cap. XXIX. p. 304. J x 1 Velius Hoorn bl. 61.
QO VIII. Itfetuoriaalb. Rose gequot. D. ƒ. 37 verf. 45. •
1441.
?oen met len Koiing vaa' Deenenarke »



544 VADERLANDSCHE XII. Bo«S
Filips h 144.1.
ïnet den Hertoge van Holftein, en
rnetPruis fen en Lyfland.
Onderzoek, of de onzen de beloofde
van, werden hem, by het Verbond van Vrede en Vriendfchap, ook op den drie-entwintigften van Oogstmaand getekend, alleen vyf duizend. Rynfc/ie guldens toegelegd, die de onzen beloofden , hem tot heuschheid te zullen betaalen en fchenken. Hy verbondt zig , daartegen , de oude Handvesten en Voorregten, den Höllanderen en Zeeuwen, door zyne Voorzaaten, verleend, te zullen bevestigen (V). Ook vindt men, dat hy, federt, aan eenige Hollandfche en Zeeuwfche Steden, verfcheiden' byzondere Vryheden verleend heeft (a).
By'den Zoen met den Hertoge van Holftein, insgeiyks op den drie-entwintigften van Oogstmaand getekend, verbonden zig de onzen hem, ter voldoening van zekeren eisch ten onzen laste, zestienhonderd marken te zul» len betaalen (b).
Doch die van Pruisfen en Lyfhnd, welke» wel twee entwintig fchepen benomen waren, hadden meer te vorderen. Hun werden, by den Zoen, op den zesden van Herfstmaand getekend , negenduizend ponden grooten Vlaams ch, in vier reizen te betaalen, toegelegd (V).
Of alle deeze penningen, door de onzen, in vervolg van tyd, opgebragt zyn, is my. niet klaar gebleeken. Dit alleen vind ik, dat
de
(z) Zie hel Traict. hy Aitzema I Deel, hl. 91. GrootFlakaatb. IV. Deel, hl. 256.
(ei) Handv. van Amft. bl. 82. Eoxiiorn op Reigersb. T. Deel, bl. 214.
(b) Zie het T.akt. by Aitzema, I. Deel, bl. q%. GrootPlakaatb. IV. Deel, hl. 258.
(e) Zie het Trakt. by Aitzema I. Deel, bl. 93. Groot* plakaatb. .IV. Deet,.bl. 238.



XII. Boek. HISTORIE. 545
III. Deel.
Mm
de Raad van Holland, in 't jaar 1442; de Stad Amfterdam zogt te beweegen, om, voor haar aandeel, tweeduizend ponden grooten aan de Oosterlingen te voldoen (dj-, en dat 'er, in de jaaren 1443 en 1444, ter Dagvaart van Holland, nog gehandeld is, over de middelen, om de gelden te vinden, tot welker voldoening, men zig, te Koppenhagen, verbonden hadt. In 't jaar 1443, verklaarden die van Haarlem en Delft hierop niet gelast te zyn. Ook zeiden, in 't volgende jaar, Haarlem, Delft, Leiden, Amfterdam, Gouda en Rotterdam „ dat zy van dier zaeken „ niet mede en hadden van hoirrer Vroetfcip, Kycheyt en gemeynten, dat te confenteeren, „ gelyc die Ridderfcip, die den voorllag hadt ,, gedaan, geraemt hadt, Egter wilden zy „ die ramynge van der Ridderfcip gaerne, elc „ in den hoeren, horen Vroetfcippen, Rycheiden „ en gemeenten opdoen; en wes zy dair an wer„ ven konden, weder overbrengen, ah fy eerst „ [ouden konnen (/). Naderhand, in 't jaar 1447, erkende Koning Chriftoffel de vyfduizend guldens, hem te Koppenhagen beloofd, te hebben ontvangen (f). Doch om de verdere fchulden af te leggen, werdt, zelfs tot in 't jaar 1450, ter Vergaderinge van Holland, gehandeld (g). Men ftelde, om aan
't
(d~) VII. Memoiiaalb. Rose gequot. D. i. ƒ. I.
(O IX. Memoiiaalb. van Rose fol. 59 verf. X. Memoiiaalb. tan Rose fol. 7. enz. hy De Riemek. *s Gravenh. II. Deel, tl. 85.
(f) Vide rjoxnoRN. Apol. pro Navig. Holl. p. 17.
(g) VIII. Memoiiaalb. Rose gequot D. 2. ƒ. 102 verf. 103 Serf. III. Memoriaalb. Bossaert gequot. H. I. f. 110.
ritipsl.' 1441.
penningen be:aaldïebben.



546 VADERLANDSCHE XII. Boes,
1441-
xxxii.
Gefteldïieid der HollandfcheStaatsvergaringenten deeren tydp.
MerkwaardigVoorbeeld va; de gewoonte ,
't Verdrag van Koppenhagen te voldoen, Excynzen op Bier, Koorn, Zout en Turf; doch 't fchynt datze niet algemeen genoeg ingevorderd zyn geworden, of niet genoeg hebben opgebragt, of, in gevolg van tyd, grootendeels , tot dringender gebruik, belteed geworden zyn.
Men ziet, ondertusfchen, in 't voorbygaan, uit dit voorgevallene ter Dagvaart , dat de Staatsvergaderingen van Holland, ten deezen tyde reeds, omtrent op dezelfde wyze als in laater' tyden, gehouden werden. De voorflag, door of van wege den Stadhouder, den Raad, of eenig ander Lid der Vergaderinge, gedaan zynde, ftemde de Ridderfchap eerst; doch dat opmerkelyk, en my, uit egte aantekeningen, wegens deeze Dagvaarten, gebleeken is, niet altoos als een lighaam, maar fomtyds ook, hoofd voor hoofd. De andere Leden volgden, indien zy gelast waren. Zo niet; dan namen zy de ramingen of voorflagen over, om 'er hunnen Vroedfchappen verflag van te doen, en derzei ver befluit, ter naaster Dagvaart, in te brengen. Wyders fchynt men, uit het verhandelde ter Vergaderinge van Holland ten deezen tyde, ook t$. mogen afnemen, dat, behalve de Vroedfchappen, de Gemeente nog, ten niinfL'n in jjornmige Steden, over 't ftuk van belastingen, gekend werdt.
De Oosterfche Oorlog was nog op zyn he-s vigst, toen Margareet van Bourgondie, Graavinne Weduwe van Willem den Vl, in Henegouwen overleedt. Wy zouden van die
fter-



XII. Boek. HISTORIE: 54?
Mm a
lterven niet behoeven te gewaagen, 20 het^ ons geene gelegenheid gaf, om een oud gebruik te melden, van welk wy, in vroeger' tyden, geen zo duidelyk voorbeeld ontmoe- 1 ten, fchoon het öngetwyfeld, al voor lang,1 hier te Lande, plaats gehad heeft. Ik fpreek 1 van de gewoonte onzer Graaven , om, by; hunne inhuldiging, den Landzaaten te zwee ren, eer deezen gehouden waren, den eed van getrouwheid aan den Graave af te leggen. Wy hebben reeds te vooren aangemerkt Chj, dat Vrouw Margareet aan verfcheiden' Heerlykheden in Holland verlyftogt was, met naame aan Gouda, Schoonhoven, Texel en Wieringen: ook aan de Stede Beverwyk Wyk op Zee , Westzaanden , Krommenie % Nieuwland en Spaarnewoude. Filips was nog, in deeze Heerlykheden, niet ingehuldigd : doch alzo dezelven nu, door de dood Zyner Moeye, wederom aan hem, als Graave van Holland, verftorven waren, vondt hy goed, zig aldaar ook te doen erkennen. In de Lente des jaars 1441, bevondt hy zig te Middelburg. Doch geene gelegenheid hebbende, om naar Holland over te fteeken, ontboodt hy, aldaar, eenige Edelen en Raaden 's Hofs van Holland by zig, te weeten, Henrik, Heer van Wasfenaar, Dirk van der Merwede, Heer tot Etten en Meeuwen, Arend van Gend, Heer van Giesfenburg, Gerrit van der Zyl, Ridder, Heer tot Purmerende, Willem
(ft) Zie hier vpor, W. 4<5v 483. {7j Handv. van Kennemerl. II. 55,
MUPS T.
1441.
lat de 3raaf, by :yne inmldi-
£ing» :erst ; weert, karna Je Land. «aten.



543 VADERLANDSCHE XII.Boek.
Filips I.
1441.
lem, Heer van Naaldwyk en ter Kapelle, Erfmaarfchalk en Rencmeester Generaal van Holland , en Godfchalk Oem, Heer van Wyngaarden. In tegenwoordigheid van deezen, en van veele andere aanzienlyke Luiden, deedt hy, eerst, met opgefteken' vingeren, den gewoonen Graaflyken eed: die, van woord tot woord, aldus luidde.
„ Bat zweeren wy, dat wy allen onfen On„ derf aten ende goede luyden, die nu mit rechte „ an ons gecommen ende beflorven fyn; by der ,, doot van onfer liever moeyen, Vrouwe Mar„ griete van Bourgoingnen, Saliger gedachten, „ wonende in den Heerlicheden, dair zy an ver„ lyftocht is geweest, foe wair dat die gefeten ,, fyn, binnen Steden, of dair buyten, houdt en~ „ de trouwe wefen zullen, ende hun doen, al dat „ een goet Landsheer fynen onderfaten mit ,, rechte fculdich es te doen, ende geloven hun „ ende eiken byfondere te houden ende te fiere,, ken in allen horen Rechten, Privilegiën, „ ende LIantvrsten, die fy hebben, Confirma„ tien dair off te doen geven, onder onfen ze„ gel, fo verre als wy mit rechte dair in ge„ houden fyn, hun die te vermeerren, ende ,, niet te verminderen; alfo moet ons God „ helpen, ende alle fyn Heiligen."
Na 't afleggen van deezen eed , van 't v/elk de Hollandfche Edelen een Getui?fchrifc gaven, den drie - entwhtigiien van Lentemaand gedagtekend, ftelde Filips Willem van I^alaing, Heere van Binguicourt, Stadhouder van Holland en Zeeland, aan, om den eed van inhuldiging , volgens ouder gewoonte , in zyrien naam, in Holland te gaan onc-
van-



XII. Boek. HISTORIE. 549
vangen (T): 't welk, ongetwyffeld, federt, gefchied zal zyn.
Doch zo gereed als Filips was, om zig van zyne Onderzaaten, als wettigen Graave en Heere der Landen, te doen erkennen, zo noode wilde hy 'er aan, om, als een Leenman des Duitfchen Ryks, den Keizer, wegens Henegouwen, Hollanden Zeeland, hulde te doen. Hy hadt, deswege, reeds met Keizer Sigismond verfchil gehad (7), en toen, naderhand,Fredrik de III. deKeizerlykewaardigheid verkreegen hadt, tradt men, over dit ftuk, in 'tjaar 1442, te Befancon, in onderhandeling. De Keizer was hier, in perfoon, Hertoge Filips komen zien, en drong, met . veel ernst, op de hulde, wegens de drie Graaffchappen, die hy beweerde, met de dood van Willem den VI, aan 't Ryk vervallen te zyn; immers niet door Filips te konnen bezeten worden, zonder dat hyze van 't Ryk verhief. Filips verfchoof egter de hulde voor dien tyd (m): doch van elders blykt, dat hyze, niet lang hierna, te Aken gedaan heeft («)• Ook weet men, dat hy, federt, meer dan eens, op de Ryksdagen befchreeven zynde, dezelven, fomtyds- in perfoon , fomtyds door gemagtigden, heeft bygewoond Doch 't leedt geene halve eeuw, of
de
(*} Privileg. van Texel, il. 57-63. V. Memoriaal!). Ross gequot. C. I. ƒ. 156 verf. 157, 161, 164.
CO Vide Struvii Corpus Hift. Germ. Tom. I. p. 709.
C»0 OtiviRR de la Marche Memoir. Livr. I. p. 170.
OO Windeckh Hiftor. Sigism. Cap. CCXXVIIl. ap. Strü vhim Corp. Hift. Germ. Tom. I. p. 724.
C») Diploma Caroli V. apud Conringiüm de Finib. Imp. Germ. Libr. II. C-i>. XXVIII. p. 752. coll. p. 748, 749.
Mm 3
Filips I. 1441.
XXXIII.
Filips
doet den
Keizer
hulde
wegens
deeze
Landen.
144"-



550 VADERLANDSCHE XII. LW
F/lipsL 1442.
de meeste Nederlanden begonden zig aan te merken, als geheel geene verbindtenis met het Duitfche Ryk hebbende. Zy onderhielden de Ryks Wetten niet, droegen niet in de gemeene Ryks Lasten, en werden, door verloop van tyd, gelyk als een onafhangkelyk Gemeenebest op zig zeiven.