VADERLANDSCHE HISTORIE. VIERDE DEEL.   VADER.L ANDSCHE HISTORIE, ▼ervattbndk ds GESCHIEDENISSEN der ft v V&REENIGDE NEDERLANDEN, inzonderheid die van HOLLAND, VAN DE VROEGSTE TYDEH Af! Uit de geloofwaardigfte Schryvers en egte Gedenkftukken famengefteld, door JAN WAGENAAR. Met Plaaien en Kaarten. VIERDE DEEL, beginnende met het jaar 1443, onder. de regeeringe van hertoge filips van bourgondie; en eindigende met d& eameryksche vrede des jaars 1529, onder de regeeringe van keizer kar el den vyfden. Tb AMSTERDAM, eï JOHANNES ALLART,. m d c c x c i. &et Privilegie van de Ed. Gr. Mog. Heeren Sleam »#» Hoümd en Weslfricslmd*   VADERLAND SCHE HISTORIE. DERTIENDE BOEK. INHOUD. ï. De Hoekfche en Kabbeljaauwfche Tweefpali herleeft. II. Oproer te Haarlem. Willem van Lalaing wordt Stadhouder. Gozewyn de Wilde volgt hem op. Hl. Oprur te Leiden. De Hertog verandert de Regeering der 'Steden. IV. Plakaaten tegen de partyfhhap Opkomst der Rederykers. Uitfpraak overdevryc Heerlykheden. V. De Wilde afgezet en ter dood gebragt. Jan van Lannoi wordt Stadhouder VI. Staat der Kerke, hier te Lande, ithps beteugelt de heersck- en geldzugt der Geestelijken. VIL Verrigtingen desKardinaah van Cufa, m Holland. Vül. Krys tegen de Gentenaars. IX. Bourieaux, met hulp der liollanderen en Zeeuwen, bemagtigd. X Bedryf van Karei, Graave van Charolois Revts pleeging over die van Haam/lede. Mariata" Bourgondie gebooren. XI. Stigtfche beroerte, om de verkiezing van Gysbrecht vanBredero*?. ML De Kennemers en Westfriezen in tie verbeurde Voorregten herfteld. XlII Da vtd van Bourgondie wordt Bisfchop van UIV. Deel. A $ incht.  s VADERLANDSCHE XIII. Boei» trecht. XIV. Poogingen van Hertoge Filips, om 't gebied over Friesland te bekomen. XV. Oorlog met Frankryk. De Graaf van Charolois bekomt verfcheiden' Heerlykheden. XVI. Togt]naarTurkye voorgenomen. Kwaad vermoeden.op Frankryk enEngeland. XVII. Graaf Karei handelt heimelyk aan V FranfcheHof. XVIII. Toeleg om hem te vatten. Aanftag van Kubempré. XIX. Slag van Montlheri. VredevanConflans. LuikfcheKryg. XX.Lastenvan Holland. Verandering in de wyze van Scheepsbouw. Staat des Koophandels. XXI. Gefteldheidder Dy ken en andereZeeweeringen. XXII. Hertog Filips fterft. Zyne Kinderen. Of hy te regt de Goede bygenoemd zy. XXIII. Ka rel volgtzynen Vader op. Weelde der Landzaaten. XXIV. Hertog Karei wordt tot Graave ingehuldigd. Zwaare Bede. Verbindtenisfen met Engeland. XXV. Vrede van Peronne. De, Luikenaars bedwongen. XXVI. Graafgeding. Handel,; om deFrhzen tot onderwerping te brengen. XXVil. Veranderingm Engeland. Warwik kruist op de Hollandf'che en Zeeuwjcl ie fchepen. Borfclen verjaagt hem. XXVili. ÈduarddeW.vlugt naar Holland. Lodewyk van Gruithuizen, Stadhouder vanliolland,ontvangt hem. XXIX. Te Veere wordt eene Vloot voor hem uitgerust. Hy wordt her field. Vrede met Frankryk. XXX. Nieuwe Excynzen. Oproer te Hoorn. XXXI. Nieuwe Oorlog met Frankryk. Be/land. XXXII. Beroerte te Zierikzee. Te Dordrecht. XXXHI. Gevangenis van Reinoud'en Gysbrecht van Brederode. XXXIV. Staat van Gelderland. Hertog Arnoud gsrangen, door  XIII. Boek. HISTORIE. g door zynen Zoon, Adolf. Karei, tot Hertog van Gelder en Graave van Zutfen, ingehuldigd. Het vuur der Hoekfche en Kabbeljaauwfche tweedragt, eenige jaaren herwaards, onder de asfche gefmoord geweest zynde, begon, omtrent den jaare 1444, aan verfcheiden' oorden in Holland, heviger dan te vooren, te ontbrandeni Hertog Filips, werks genoeg Vindende aan het bellier zyner uiclandfche Bezittingen en aan het bevorderen zyner heerschzugtige oogmerken in Frankryk, hadt, gelyk wy, in het voorig gedeelte deezer Gefchiedenisfe, hebben konnen merken, het bewind over Holland en Zeeland aan eenen Stadhouder toevertrouwd, die, zyn Ampt eenige jaaren bekleed hebbende, van tyd tot tyd, door eenen anderen , werdt opgevolgd. Het geduurig afzyn des Graaven deedt het gezag des Stadhouders zeer toeneeilien, en was oorzaak, dat de party, welke hy toegedaan was, alomme in 't bewind raakte, terwyl de andere party buiten de voornaamlte bedieningen gehouden werdu Filips hadc , tot hiertoe , zorg gedraagen, dat zyne Stadhouders, of inlanders van de Kabbeljaauwfche zyde geweest waren, of uitheemfchen, die van zyne hand vloogen, en derhalve deeze zelfde zyde volgden , om dat hy 't goedvondt. Hugo van Lannoi, Heer van Santes , die * in 'c jaar 1433, in de plaats van Frank van Borfelen, Stadhouder geworden was, hadt volkomen voldaan aan de inzigcen van Hertogg A a Filijjs, Filips i. i. DeHoekfche en Kabbeh jaauw- ["che :Weeff>alt herleeft, h versheiden*Steden.  4 VADER LANDS CHE xm.Bo»*. FILIPS I. Willem van hfp Iaing wordt 1 Stadhoti- 1 der. | ] i < € I C d h t< Slegte tyd ea Ó< drukken- j( delasten. ^ d< 1443- Z * b: za M G m J444- g' w va ] Filips, en de Hoekrchen zo ver buiten allen bewind weeten te houden, dat zy zig reppen noch roeren durfden, 't Land fcheen dan inwendig in rust, tot dat Lannoi, in't jaar 1440, opgevolgd werdt door Willem van Lalaing, tfeere van Bingnicourt. Deez' was ook wel Ier Kabbeljaauwfche zyde toegedaan ; doch )egon allengskens de Hoekfchen te begunftijen. Het Huwelyk zyner Dogter, Tolenda, net Reinoud, Heere van Brederode, gaf hier oe aanleiding. Brederode was thans het hoofd Ier Hoekfchen, en wist, by zynen Schoonvaler, te wege te brengen, dat dezelven, in de oornaamfte Steden, op 't kusfen raakten O). )och deeze verandering bragc de gemoeden ër Kabbeljaauwfchen aan 't gisten. De tweeragt, tusfehen hen en de Hoekfchen, nam and over hand toe, en borst, in 't jaar 1444, »t daadelykheid uit. De Kabbeljaauwfchen bedienden zig van i omftandigheden, in welken 't Land zig en bevondt, om 't Gemeen, tegen de Hoekhen, gaande te maaken. De ftrenge Winter :s jaars ,1442 was gevolgd van eenen kouden omer, die den gewasfen veel nadeels toege•agt, en groot gebrek hier te Lande veroorakt hadt. Hier kwamen zwaare belastingen r, die, om de buitengewoone tienjaarige raaflyke Bede te voldoen, alomme op de Ge?ente gelegd (b), en met veel weerzin gedraa:n werden, m Bloeimaand des jaars 1444, srdt 'er, ter Vergadering van Holland, in den '«O R. Snoi Rer. Batsv. Liir. X. ö. 149. Joann. a LeïBIS1 1 de Ile ren van Brtck-rode, Cap, XL1X. H. C44. 'b) Vslius Hoorn, 11. 62.  XIII. Boek. HISTORIE. c den Haage, van wege den Hertoge, eene nieuwe Leening van de Steden gevorderd. Doch de Gemagtigden van Haarlem, Delft, Leiden, Amfterdam en Rotterdam verklaarden, niet- gelast te zyn, hierin te bewilligen. Ook hadden zy, naar 't fchynt, reeds zo wel ondervonden, dat de Gemeente niet meer diende bezwaard te worden, dat zy geenen anderen raad wisten, om den Hertoge te voldoen, dan hem, of den Stadhouder, aan te bieden, datzy, elc in hoir perfoon, mit hoeren vrienden, : mynen Renadi(,efl Heere, w hoeren boedel, kenen wilden tc\ De Gemeente, gedrukt door den duuren tyd en de zwaare belastingen, was ondertusfchen bevreesd voor nieuwen. De Kabbeljaauwfche Vroedfchappen, in fommige Steden, roeiden hieronder, en gaven den Hoekfchen alleen de fchuld van alles, waarover de Gemeente morde. Te Amfterdam floeg het graauw allereerst aan c muiten. Deeze Stad hadt zig, door 't befchadigen der Engelfchen en door 't weige.' ren van vergoedinge, reeds in 't jaar i44V zo zeer tegen de Ridderfchap en de overige , Steden van Holland vergreepen, dat alle on- < derhandeling met dezelve verbooden geweest was. Doch dit gefchil was bygelegd Nu waren Lodewykvan Montfoon en Gysbrechtvan Viane, tegen 't einde van Louwmaand, derwaards afgezonden, om, uit 's Graavennaam, de jJj?*'™™TM]b- RnsE' by De RlEME* 3 Gnwenh.'U. *** eeqm' D' *• è * "tf « A 3 Filips I. '444- 'U. De Kab- >eljaauw"cben uit \mfterlan ver. Ireeven»  6 VADERLANDSCHE XIII. Boar. Filips I. 1444. Oproer te Haarlem. de Wet te vernieuwen. De Hoekfchen en Kabbeljaauwfchen,,zogten hier, ieder, .eenigen uit hunnen aanhang ter Regeeringe in te dringen. Men hieldt afconderlyke Vergaderinge. Men riep eenig volk, uit Haarlem en Monnikendam, in de Stad. Men hitlte, wederzyds, 't graauw en dë burgery op tegen eikanderen. De klokken werden getrokken, de Schout geweldelyk aangevallen, en iemant, die ten beste fprak, in 't heerst van den oploop, doodgeflaagen. De Priester, met het Sakrament, op ftraat gekomen , was naauwlyks magtig, om de woeste menigte een weinig tot bedaaren te brengen, 's Graaven Gemagtigden troffen, eindelyk , op :ien eerften van Sprokkelmaand, een Beftand, welk, door tien uit ieder partye, getekend werdt (« Rose gejuet. D. i. ƒ. 10S.  XIII. Boek. HISTORIE. 7 beide gaande, partyen verhinderde, handgemeen te worden. De Hoekfchen, geleid door den Burgemeester Klaas van Adrkhem, waren de eerlten, die aftrokken. De Burgemeester verfterkte zig in zyn Huis, welk, eerlang , door zynen eigen Broeder, Simon van Adrichem, die de Vieeschhouwers tegen hem aanvoerde, hevig beftormd werdt. Den anderen Hoekfchen Heeren, die zig, insgelyks, in hunne huizen verfterkt hadden, trof gelyk lot. Zy booden, van hunnen kant, alle mogelyke tegenweer, waardoor 'er dagelyks, ter wederzyde, verfcheiden' omkwamen (ƒ_). Filips, van deeze opfchuddingen kennis gekreegen hebbende, hadt zyne Gemaalin Izabelle, aan welke hy 't hoog bewind over Hollanc hadt opgedraagen (i), in alleryl, herwaard: gezonden: cn zy, in den Haage aangekomen. begaf zig, terftond, op weg naar Haarlem' Zy was verzeld van den Stadhouder Lalaing. die de Hoekfchen begunftigde, en van Franfc van Borfelen, die 't met de Kabbeljaauwfchen hieldt, op dat zy fchynen zou, beide den partyen genoegen te willen geeven. Doch La; laing, te Hillegom gekomen, werd gewaar- fchuwd, (_f) R. Snoi Rer. Bacav. Liir. X. p. 149. (1) Onder anderen, blykt dit, uit eenen Brief, door haar, op den zesden van Wintermaand deezes jaars, in den Haage, gegeven, beginnende Isabei, enz. macht en 't Gouvernement hebbende en?. Zie De Riemer Befchryv. van 's Gravenh. L Deel, V. Hpofdft. bl. 232. Men befpeurt het ook, uit de Me-, vwriaalboeken van den Hove van Holland. Zie VII. Memor. Rosé gequoteerd D. 1. f. 112, 112. verf. US. verf. iio, VIII. Memoriaalb. Rosé gequoteerd A 2, f. 7. A 4 De Hertogin va» Bour' gondie ' komt her' waards om den oproer te ftillen."  3 VADERLANDSTHF vm FlLIPS I. ^ '444- i i ! < « \ <©nlust met Dor- c drecht. j v K fchuwd, dat de Haarlemmers hem de dood gedreigd hadden, zo hy in de Stad kwam: en deeze tyding trof hem zo diep, dat hy teritond naar den Haage te rug keerde. Izabelle, die van Haarlem eerst gedagvaard hebbende, om haar de Sleutels over te leveren, 't Welk, naar 't fchynt, verzuimd werdt; nam hieruit gelegenheid tot het verbieden van alle gemeenlchap met de Stad, en tot het aanflaan van alJe goederen en renten der Ingezetenen in 's Oraaven eed, die, binnen vier dagen, de Stad met ruimden (g). Sedert inde Stad gekomen, bewoog zy de Hoekfche Heeren, die nog irt hunne Huizen bezet gehouden werden, om foor zonnen ondergang, Haarlem te ruimen' Mder heimelyfce belofte, dat zyhen, binnen ine dagen, wederom zou dóen inlaaten De Hertogin verzelde hen * vervolgens naar Amterdam, alwaar zy, met open' armen, ontvangen werden. Ook moesten zy zig hier blvren ophouden; alzo de Hertogin zig niet in raat vondt, om haarc belofte naar te komen Ie Amfterdam, alwaar de Hoekfchen volkonen meester waren, ontving men, kort hier ia, Remoud van Brederode, met veele an[ere Edelen en Knegten, tot befcherming der .tede. De Hertogin was, midlerwyl, naar Jrusfel te-rug gekeerd (A). ■. . Die van Dordrecht lagen, ten deezen ty.e, oox. overhoop mee eenige Zuidhollandfche adelen en met verfcheiden'. Steden, ter oorzaak©  XIII. Boek. HISTORIE. 9 zaake van het Stapelregt. De Hertogin hadt de Stad, tot driemaal toe, door eenen Bode, in den Haage doen dagvaarden: doch men hadt geweigerd , Gemagtigden, derwaards , te zenden. Zelfs had-; de Regeering den laatften daagbrief niet willen ontvangen, en den Bode zo bejegend, dat niemant onderneemen duifde, haar op nieuws te dagvaarden (f). Hoe deeze twist, ten deezen tyde, afliep, is my niet klaar genoeg gebleeken. Alleenlyk meen ik, dat 'er, in 't jaar 1445, eene verandering der Regeeringe uit ontitaan is (T). _ Filips toonde zig vergenoegd over de vëfftgtingen zyner Gemaalinne te Haarlem; alwaar nu de twee partyèii bevredigd waren (7); doch hy was te onvrede, dat zy Amfterdam, in de handen der Hoekfchen, hadt moeten laacen. De Gemagtigden uit deeze Stad, en die van den Kabbeljaauwfchen aanhang uit Haarlem trokken, ëenigen tyd'hierna, raar Brusfel, om hun gedrag, voor den Hertoge, die hen ontbooden hadt, te verdedigen, 't Gevolg vanj deeze handeling was het afzetten des S.ad v houders Lalaing O), wieri Filips de fchu d-1 gaf van alle de opfchuddingen, in Holland c voorgevallen. Gozewyn de Wilde, een Vlaa \ ming, werdt, onder den naam van Prefident,w in zyne plaats, aangefteld. Hy kwam , inp de Lente des jaars 1445, herwaards over. d' 1 Kfet lang na zyne aankomst, kreeg hy de_ hnn- CO VIII. Mcmoriaalb. Ross gttuat. d. 2. fol. Sr. PB »—■r ^ «9 ?«•ƒ. 90 nf/. <„, (,4 95. ' '•*•■'• 6*J (legeer. Lyst, by Balen U. 290. Cl) X. MuHoamlb. K.o-,8 gcqv.ut. K. 2. f. 14 y;.->. (ni) Goudlelie Clnon. bi. 13 c - A 5 FlLII'S ï, 1444. •oxix rOZ':- ■ yn de 'ilde orrt •efi-; rat. TIL ifoliud»  io VADERLANDSCHE XIII. Boek. Filips I. M45- ding te Leiden. : i handen vol werks, aan het ftillen van eenen oproer, te Leiden. "Fkris van Boshuizen, Schout der Stad, was den rioekfchen toegedaan,'cn waarlchynlyk hierom, hoewel ook cm het openen van zekere Koffer, die, door den Rentmeester van Noordholland, verzegeld was qp, in den haat geraakt van Hertoge Filips, die het Schoutampt, onlangs, aan Simon Fredrikszoon hadt opgedraagen. Deez' hadt zynen Lastbrief te Leiden doen afkondigen j doch Boshuizen hadt de wettigheid van denzelven in twyfel getrokken, en was ten Hoye gereist, om 'er Vertoogen tegen te 3oen, na dat hy een' Onderfchout, in zyne lede, aangefteld hadt. Simon Fredrikszoon iet zig, in zyn afzyn, door den Prefident de Wilde, in zyn Ampt, bevestigen, en Helde insgelyks eenen Onderfchout aan. Dus hadc oen twee Schouten en twee Onderfchouten, 5p éénen tyd, te Leiden, die elk hunnen aanhang hadden. De Hoekfchen hielden Boshuizen, de Kabbeljaauwfchen Simon Fredriks;oon voor wettigen Schout. De andere Regenten der Stad waren ook verdeeld: en uit loofde der gemeene partyfehap, en ter oorKiake van eenige byzondere gefchillen,; zeer egen eikanderen verbitterd. De eene en de mdere party bragt, eindelyk, zynen aanhang art de Burgery in de wapenen, en op den ïerftcn van Hooimaand, trok men op tegen sikanderen. De Kabbeljaauwfchen, die ver* •e te kort gefchooten zouden zyn, waren verlerkt geworden, door eenige manfehap uic Delf? O) Xr. Mcwuiaalb, Re se gegtïol. F. i. f. 21,  XIII. Boek. HISTORIE. 11 Delft en uit den Haage, hun door den Prefident de Wilde toegefchikt, en hadden zig, met Jan van Wasfcnaar ,Ytevcz van Voorburg, aan 't hoofd, op de Breéftraat, by 'tStadhuis, geplaatst. De Hoekfchen, die op de nieuwe Str.iat by de Hoogiandfche Kerk famen getrokken waren, begaven zig, van daar, naar de Breéltraat, om de Kabbeljaauwfchen aan te tasten. Op de Koornbrugge gekomen, hieldt Gerrit Potter hen iïaande, voorgeevende gelast te zvn, om met hen van vrede te fpreeken. De Hoekfchen toonden zig gereed hier toe. Doch, terwyl hy over en weder ging, werden zy, onvoorziens, overvallen van de gantfche magt der Kabbeljaauwfchen, cie zc lterk op hen indrongen, dat zy tot aan en op S. Pankras Kerkhof wyken moesten, alwaai men hen, naar 't fchynt, uit ontzag voor de heiligheid der plaatfe, niet beledigen durfde Een Priester vertoonde zig in 't harnas ondei de Hoekfchen, roepende en tierende gewei diglyk tegen den Prefident en Raaden var Holland (0). Eenige Hoekfchen waren gefneuveld, in deeze gelegenheid. Meer warer 'er gewond, en wel honderd entwintjg gevangen genomen. Jan Danielszoon, een deezei gevangenen , en Zwager van den Schoui Boshuizen, werdt, met nog twee, federt, in den Haage onthalsd. Met eenige anderen, zou men denzelfden gang gegaan hebben; doch Frank van Borfelen verwierf hun 't leeven, Zy werden' dan, eenigen tyd, in ruimer ol engei ( f. 1. f. 42. Fiur-sl. I H45.  ia VADERLAN Firjpsl. 1445- Filips i komt zelf hertvaards. 1 j I 1 1 < t t Hy ver- C andertde 1 Regee- j ring te . Amfter- * dam en * elders. \ a 4 d v; enger hegtenis gezeten hebbende, ontflaagen Q>;. Egter kwam niemant, zonder 'c betaalen van Losgeld, vry. Deeze ftrengheid was oorzaak, dat de Hoekfchen in Leiden z* eenen tyd lang, ftil hielden. g' anrStg?ïïede" Waren noStans' hier en in andere Steden op verre na, niet in rust ge- naar Holland te komen. Hy was van Jan van Was/au, Heere van Breda, en van Jan van Hemberg, Btsfckop van Luik ,vzxm\iDeBischop was een Neef van Gysbrecht van BredeBroeder van Reinoud, en Domproost te Jtrecht die hem verzogt hadt, de zaak der ■ïoekfchen den Hertoge ten gunftigften te villen voordragen. Ook werdt, door zyne » Nasfaus tusfchenfpraak, te wege gebrast, lat de Regeering der Steden, aan een eelvk ;etal van beide de partyen , werdt toeverrouwd, waar door de zaaken, voor dien tyd, p eenen goeden voet gebragt werden Fips trok, van Stad tot Stad, aiomine de .egeenng veranderende. In Slagtmaand, wam hy, met de verdreeven' Kabbeljaauw:hen, van Haarlem te Am/terdam , al/aar hy Schout, Burgemeesters en Schepens Hen uit hunne ampten, en anderen , van e Hoekfche en Kabbeljaauwfche zyde, in ïrzelver plaatfen Helde die, alleenlyk m den negentienden der gemelde tot den veeden van Sprokkelmaand des volgenden jaars. CO XI. Manoriulb. Rp» geqUot. F. 1. f. 22, 37 v**\ Ce ) Regeer. Lyst, op 'tjaar 1443.  XIII. Boek. HISTORIE. 13 jaars, den gewoonlyken tyd der verandering van de Regeeringe, dienen zouden (r). 't ScHynt dat Brederode en de Knegten, voorheen tot befcherming der Stad ingenomen, reeds voor 's Hertogen aankomst, wederom geweeken waren. Of misfchien hebben zy zig «hans ook met hem verdraagen. Eenige maanden vroeger (2), was, hier te Lande, op 's Hertogen naam, een Plakaat afgekondigd: waarin het Verbod, by den Zoen 1 met Vrouwe Jakoba, gedaan, van eikanderen Hoeksch of Kabbeljaauwsch te noemen, op 't ernftigst, vernieuwd werdt. Ook werdt het ■ fpreeken of zingen van partydige Gedigten tegen \ eikanderen veroordeeld. De Rederykers, eene ] foon van Digters en Tooneelfpelers te gelyk,1 fchynen, onder 't blaaken der Hoekfche en ( Kabbeljaauwfche oneenigheden , hier aller- ! eerst opgekomen, en de bytende Digt- en Tooneelitukken, die zy zongen of uitfpraken , door Hertoge Filips, thans verbooden te zyn. Vermoedelyk hebben de voornaamlten van beide de partyen zig van deeze Luiden bediend, om elkanders Perfoonen en bedryf haatelyk af te fchilderen voor 't volk: gelyk men zig, eene eeuw laater, ook van hun bediende, om de Geloofs- en Zedenbetering, welke men hier wilde invoeren, den volke fmaakelyk te raaaken. Het Plakaat, van welk wy fpreeken, verbiedt wyders ,, het geeven van Livrei , „ buiten zyn eigen Huisgezin en Dienaars; „ het draagen, van Kapproenen en Paluuren r of CO Gfoote Chion. hlyif. XXIX. Cap. 21. Op den agt-entwintigfteu van Gromand. Filips i» IV. ^lakaaten egen de rloek'che en £abbelaauw'che hefighelen. Opkomst Ier Re lerykers»  14 VADERLANDSCHË Xllf. Br».r. Filips I. ' 1445- 1 : 5 ! 5 1 1 ■> Filips Verklaart,, welke , Heerlyk- J heden '• vry zyn ij van Be- , den» ( 1 „ [of Livreyen] tot tekens van onderfcheid, „ het maaken van nieuwe Sdhutteryen, het „ draagen van Pan/teren [ of harnasfen ], zwaar* „ den, lange mesfen, en eenige diergelykedin„ gen (j)." Meti ziet hier uit, aan welke blyken, de hevigheid der tydeh zig thans deedt kennen. Een ander Plakaat, alommé, in 't volgende jaar (3), afgekondigd, geeft ook getuigenis van de onderlinge bitterheid der twistende Landzaaten. Men was^ tot hier toe, gewoon geweest, de Doodflagen, die, In de veelvoudige Burgergevegten , van tyd tot tyd, voorvielen, niet flegts op den Dooddager, maar ook op zyne Maagen, en zelfs 3p zulken, die 't Gevegt niet bygewoond hadien, te wreeken. Het Hof, hier tegen wilende voorzien, beval „ dat zulke Maagen , van beide de partyen, die niet mede in vaer, de noch in velde waren geweest, als het Ge, vegt gefchiedde , zes weeken lang, eene goe, de en vaste Vrede zouden hebben; op dat , men, van wederzyde , genoegzaame gele, genheid hebben mogt, om zig met elkande, ren te verzoenen (?)." Terwyl Füips, ten deezen tyde, in Holland vas, hadt hy een oud gefchil beflist, het legt ceniger Edelen, die voorgaven vry te :yn van de Graaflyke Beden, betreffende. Zyïe uitfpraak, die nog nimmer gedrukt is, en reel opheldering geeft aan den toeftand der Hol- O) Zie dit Plakaat by Sr.RtvERitjs Toeft, op hei Goudfche Ihron. tl. 273. (.fj Huidv. van Amftcrd., tl. 2-,. Zie het ook by Scriveu barl. tl. 260. Handv. va.i Alkm. tl. 23. Van Drecluerl. U. 61, (3) Dea negenden van Oogstmaand.  XIII. Boek. HISTORIE. 15 Hollandfche Edelen van deezen tyd, en aanl de voorregten van der zei ver by zonde re Heerlykheden, is gewigtig genoeg, om hier (V)' fe worden ingevoegd: Uitlprake, welke Heerlykheden vry zyn van Beden, welke daerentegen de Bede fubjecT:. Omtrent. een jair geleden, als myn genad. Vrouwe van Bourg". in den Hage was, ende aldair by hair vergadert waren tot eenre dachuairt die gemeen Baenridzen, Ridderen en Knapen van Hollant en van Vrieslant, foe dede myn gen. Vrouwe openen en [eggen voir hun, op dat yemant van hunluyden meynden en houden wouden dat die luyden en Onderjaten, gefeten in hoeren Heerlicheden gelegen in Holl. en Vriesl. ende die fy van mynen gen. Heere als graue vanHolL te leen houden, fchuldich fyn vry tewefenvante gelden en te contribueren in den beden die mynen gen. Heere van Bourg". in fynen landen van Holl. en van Vriesl. voir die tyd gegeven war en, ende, noch gegeven [ouden worden, dat een yegelic, hem dies vermetende, overbrengen [ouden in den handen van myns genadichs Heere Rade hair privilegiën, brieven en bethonen, dair mede [y hem dair in behelpen [ouden willen, ende myn genad. Heere op defe tyt in den Hage tegenwoirdich we[ende heeft denfelven fynen Baenridzen , Ridderen en Knapen dcsgelycx doen openen en feggen; Waïr op myn genad. Heere heeft doen «verjien alle die brieyen ,privilegien ,/chriften en bethonen, dieyemandvan de voirfz. Baenridzen, Ridderen en Knapen overgebracht en de ge- th'oent ( V) Uit hei X\. Mcmoriaalb. Ross £fjK»/.F. i. /. 58. rn'j\. "jup5ï. 1445-  ió* VADERLANDSCHR vut r> Fiurs T. i-:45-. tiioent hebben, ende meer re fekerheyt, fbe heeft hy dairenboven doen overfien en vifiteeren IkL registeren en rekeningen van over lange jairen t welke al in t lang wail duerficnwefende mit goeder dehberacie, ende na advys ende npen raat dairop gehadt by myns genadiclis Heeren rypen Rade;foe is dairop wtgefproken, geordineert en gedeclareert V geënt dat hierna volcht. Eerst die Abdisfe van Reinsburchalsvanhoire Heerhcheit en OnderJaten van Reynsburch. Die Gr ave van Oistervam, als van der Heerhcheit en Onderfaten des lams van Voirne,hem verleent by mynen genadigen Heere Jyn leven DjeHeer van Egmonde, alfoe verre cls't aiicleeft der Parochie van Egmonde, en Rne Order/aten dair in ge/eten. Die Jonchr. van Gaesbeke, als van fynen Heerlicheden en Onderfaten van Putte en Stryen Die Heer van Brederode als van fynre Heerlicheyt van Vyanen. Die Heer van Tfelfleyn ah van der Heerlicheyt van TJelfeyn. Die Heer van Cruningen, als van der Heerlicheyt van Heewüet als een Ut 's lants van Voime. Heer Gerytvan Poelgeest, ah vander.Heerlycheit van Hoichtmade. Heer Arendt van Gewit, Florys van Kyfhoeck, en Goidfcalc Oom, vandeHeerüchedeu tn eenen privilegie begrepen alfe Papendrecht, Mathena, TFyngarden, Wervelcamp ,Corten«j,Shngelant, Goudryaen, Heerdincvèlt, entte Giejenmonde. Ah van de Heeren en Vrouwen voirn. ende van hoe  XHI. Koek. HISTORIE. 17 hoeren Onderfaten gefeten in der Heerlichedèn voir fa. foe is wtgefproken, -dat myn gen. Heere die rèferveert en hout in fïdte in julker vormen, dat hair Onderfaten van den beden die mynen .gen. Heere voir defe tyt in fynen Landen van Holl. en van Vriesl. gegeven hebben geweest, die tegenwoirdelic loop hebben ende die nog hierna hem gegeven zullen worden, onbelast wc/en fullen, foe lange en tot der tyt toe dat by tnynën" gên. Heere anders dairop geor'dineert, en gedecla■feert /al w.efen: Mar dat alle die ander luyden en Onderfaten gefeten in enigen anderen HeerItcheden gelegen in Hollant en in Vrieslant 'ende die men van der Graeffcip van Hollant ófHeerlicheit van Vrieslant te lee?2 hout, oick wien die ■toebehoiren^ fttlleH mede gelden en contribueren ■den beden die mynen gen. Plee re voir defetyt ge.geven hebben geweest, die men nu geeft en loop■heeft, ende die men in toecomende tyden geven fal, gelyc eenige ander Onderfaten myns gen. Heeren, ende ymmer der Heeren luyden-'-en Onderfaten hier na genoemt en verclairt. ' Die Lieer van Brederode, alfe van fynen Onderfaten van der O ge ende van Tempel. Die Heer' van Egmonde, alfe van fynen Onderfaten van Wermefthuifen, van Haringkerfpel, van Petten, van Outkerfpel, van Backom ende van Huisduinen. Die Heer van Wasfcnair, alfe van fynen Onderfaten van PVasfenair, ende in Oestgeest. Die Heer van Montfoirde, als van fynen Onderfaten van Purmerende, van Necke, van Linfckoten, van Hekendorp en dat dair an cleeft. Heer Lodewyc van Montfoirde van der HeerUcheyt van Hafertswoude. • ■ V"L De ei*. B Heer Filips ï, 1445.  i8 VADERLANDSCHE XIII. Bof.it: FhjpiI. I44S> Heer Gysbrecht vanVyanenvander Heer Ik* heyt van Oisthuyfen en van Nuwecoip. , Heer Henric van Cronenburch van der Heerlïcheyt van Loven [Z. Lonen, d. i. Loenen]. Heer Eduwairt die Bastairt van Hollant van Hoichtwoude mit fynen toebehoiren. Die Vrouwe van der Veer mit hoiren mededeelres van de Heerlicheyt van Abbenbroeck. Geryt van Hem/leden van der Heerlicheyt van Benthuifen. Willem die Bafairt van Hollant, van der Heerlicheyt van Schagercogge. Jan van Zwieten van der Heerlicheyt van Opmeer. ■ JVolfairt van der Mail/leden van der Heerlicheit van Bergen in Kennemerlant. Jacob van fVoude, van der Heerlicheit van Warmonde. Jan van der Bokhorst van der Heerlicheit van Noirtigerhout ende anders in Nortich. Henric van Naildwyc, van der Heerlicheit van Naildwyc en dat dair an cleeft. Dirc van Asfendelf van der Heerlich*. van Asfendelff. Defe wtfprake ende declaracie was gedaen en wtgefproken op ten eerften dach van Decembry anno xiijj. = xiv. by mynen genad. Heere van Bourg". in tegenwoordkheid der Baenridzen , Ridderen en Knapen van Hollant en van Vrieslant, dair by waren myn Heer die Cancellier van Bourg". die Bisfchop van Verduyn, die Heer van-Croy, die Heer van Crcquy, die Heer van Lallaing, die Heer van Santes, M*. Francoys van Gendt, Mr. Philips van Manterre, Mr. Pkter Brandyn, ■4k Rade van den Camsr van Hollant, alfe Heer  JflttL Boek. HISTORIE. Meer Goeswyn die Wilde Prefident, Borsfel, Zyl, Gendt, Have, Zwieten, Eecke, Wisfenkertke, Potter en van der Meer ende van den Kade myns gen. Heeren; ende defe navolgende van den landen van Hollant ende Vrieslant, die Graye van Oistervant, die Jonchr. van Gaesbeeck, die Heer van Bredrode, die Heer van Wasfenair, die Heer van Tfelfleyn, HT. Jan van Wasfenair, Hr. Lodewyc van Montfoort, hr. Gysbrecht van Vyanen, die Jonchr. van Montfoirt, Hr. Geryt vflti Poelgeest, hT. Dirc van der Met-wede, Hr. Willem van Alkemade, Willem van Brederode, Ailbrecht van Egmonde, Jan van Poelgeest, HT. Evert die Baflairt van Hollant, Willem die Baflairt van Hollant, Jan van Nortich en> veel andere. Defe wtfprake gedaan wefende, enich van de voirfz. Heeren alfe die PP. van Egmonde, die Hr. van Brederode, die Hr. van Wasfenair en Hr. Gysbrecht van Vyanen replyceerden dair*op meynende fommigen dat fy meer bethoons hadden van brieven en andere redene, dan fyj noch ter tyt voirt gebracht en gethoent hadden „ verfouckende dair in gehoort te wefen, ende niet belast te worden fonder redene; wair op myn gen. Heere denfelven dede verantwoirden ende f éggen, dat fyne voirfz. wtfprake efide declaratie van wairden blyvende gelyc voirfz. flaat, en altois betalende fyn bede, wairt fodat fy enige meer privilegiën, rechten of bethoonen by brengen wouden, verder dan fy gedaan hadden, myn genadigen Heere wair altyd bereis om die te hoeren en te duerfien, als fy hem die yuirt brengen foiide, ende dair na hem fulc befcheit dair af te laten gefchien, dat fy mit rechte hem niet en fouden hebben te beclagen. Ba In Fiups I. 1445.  aö VADFJRLANDSCHE XIII, Boek, f i£n% I. ' 1447- Tienjaarige Bede. Opftand in 'c Noorderkwanier. ] 1 j i 1 1 In t jaar i447„deedt Hertog Filips wederom eene tienjaarige Bede aan Holland. De Staaten' bewilligden 'er fchoörvoetende in. De HërtOg fïelde, federt, Gemagtigden aan, om de byzondere Steden en Piaa'tien, Cp een aandeel in deezè Bede, te Hellen; en werden," in 'c volgende jaar, de oudfte Quohieren der Ver-pondinge voltooid , .welken men, omtrent eene eeuw laater, in de Registers van den' Hove'vhuen kon f». Thans klaagden vcele in-' gezetenen, met naame die van VVes:frie*landcn Waterland, dat zy te hoog gefchat werden.TeHoorn , entftonden verfcheiden' opfchuddin;en, die niet dan met moeite werden gèftiïtf » In Waterland, liep het hooger. Men' weigerde hier, rondelyk, meer te geeven' d-r nen gewoon was. De Stadhouder, Jan van ^arnoi, die de Wilde, in 't jaar iJrj,S, c'-' mlgde, gelyk wy terilond zien zullen,' deedt,nee lang na 't aanvaarden van zyn Ampt rieirvaart befchryven; rukte in Waterland, tn tatrr eenigen der ryklïen gevangen: die zo angopde Voorpoorte in den Haage zaten,tot le Waterlanders hun aandeel 'in dc Bede beaald hadden (V). Filips hadt, omtrent het einde des jaars ['446, een voorbeeld van Ihengheid in de iegtsoefening gegeven, welk hier te minder roorby gegaan dient te worden, om dat my liet voorftaat, het by iemant onzer Schryveen gelezen te hebben. Wy.deden 't mede, uit' Cv) Zie Adr. van df.r Coes Regifr. os '/ Uier ikko H mk 4ffj| Oroote Ciiron. Divij; XXIX. Cc.p. i3.  ,XHI. Boek. HISTORIE. ar uit het verhaal van eenen ooggetuigen (r), die 't Hof des Hertogs, ten deezen tyde , volgde. Filips, zig naar Zeeland begeven hebbende, om, van Stad tot Stad, de Graaflyke Vierfchaar te fpannen, hoorde, te Middelburg .gekomen, zwaare klagten over Heere Jan van Domburg, die van vcelerlei geweldenaajyen, en zelfs van moord en doodflag , befchuldigd werdt. De Hertog beval hem te vatten; doch hy, gewaarfchuwd, vloodt, met vyf of zes van de zynen, in de Kerk der Minderbroederen; verfterkte zig op den Tooren, en voorzag zig van voorraad, als wilde hy hier eene belegering afwagten. Ook liet Fiüps den Tooren omfingelen; doch niet befchieten, uit ontzag voor de heiligheid der plaatfe. Drie dagen duurde dit beleg; en Domburg ftondt een 'en andermaal op 't punt, om zig over te geeven; doch werdt geduuriglyk wederhouden, door zyne Zuster, eene Non, die hem, ten aanhooren van den Schryver, uit wien wy dit verhaal ontleenen, meermaalen toeriep „ dat hy zig liever vegtender hand behoorde te laaten dooden, dan zy.<-„ nen Huize de fchandc aan te doen, van zig, „ door beuls handen, van 't leeven te laaten „ beroovcn." Egter gaf Heer Jan zig eindelyk op, in 's Hertogs genade, die zyn geding opmaakte, en hem, daar na, openlyk op de markt, onthalzen deedt. Zyne Zuster verwierf, met fmeeken, het doode lyk nog, welk in gewyde aarde begraaven werdt. War Olivieb. de la Marchï Meraoir. Livr. i. p. 253, B 3 Filips T. 1447.' Jan van Öomburg wordt onthalsd.  sa VADERL ANDSCHE XIII. Boek: Fiups I. 1447- V. De Prefident, Gozewyn de Wilde, van Sodomie befchul.digd, wordt afgezet , en ter dood gebragt. Jan van t,annoi j Wordt Stadhou- ; der. J448-_ j 3 Wat laater, toonde Filips, ook in Holland, dat hy regt doen wilde, zonder iemant te ontzien. Den Prefident, Gozewyn de Wilde, die zekerlyk veel aan den Hertoge verdiend hadt, trof het zelfde lot, welk den Heeie van Domburg hadt getroffen, om dat men hem fchuldig hieldt aan een misdryf, welk Filips de ftrengfte ftraf waardig keurde, 't Geval wordt, kort en bewimpeld, by onzeSchryvers, te boek gefield (z). En fommigen hebben, naderhand, geoordeeld, dat de Prefident onfchuldig is omgebragt. Wy zullen 'er alleenlyk van melden, 't gene ons met genoegzaame klaarheid gebleeken is. Tusfchen den Prefident en Banjaart Scel Slotvoogd te Medenblik, was, federt eenigea tyd, een onverzoenlyke haat ontftaan: veelligt alleen ter oorzaake van de oude partyfchap bier te Lande; alzo de Prefident der Kabbelfaauwfche, Banjaart der Hoekfche zyde toegedaan was. Zq ver ging de wrok, dat de Prefident, Banjaart openlyk van mandag of noord befchuldigde: waar tegen Banjaart den Prefident de onnatuurlyke zonde van Sodomie :e last lei. Veel gerugts maakten deeze verwy:ingen, door gantsch Holland. Filips kreeg er haast kennis van, en 't is te vermoeden lat hy den Prefident fchuldig hielde Immers' >y befloot hem van zyn Prefidents-Ampt af te setten. Jan van Lamm kwam, in Zomermaaspdd 90. Filips V i44««  24 VADERLANDSCHE XIII. Boes. Filips l. 1449. u VI. Staat der Kerke, hier te Lande. Held; doch kort daar na, by Vonnis van den zesden van Wintermaand des jaars 144CJ, ten lande uit gebannen, tn van alle zyne waardigheden vervallen verklaard (a). Den Hoekfchen en Kabbeljaauwfchen twist, federt het jaar 1445, 't bedaaren gebragt zynde, maakte Filips zyn werk van het betoomen der Geestelyke heerschzugt hier te Lande» Ook zag men, ia het jaar 1451 , den Kardinaal Nikolaas van Cufa, als Paufelyken Gezant, herwaards komen, met last, om onderzoek op de zeden der Kerkelyken en Kloosterlingen te doen, en de vereischte hervorming in dezelven te weeg te brengen. Om de gelegenheid hier toe wel te verltaan, moeten wy den tegenwoordigen Haat der Kerke deezer Landen beknoptelyk ontvouwen. 't Verval der Christelyke Kerke was, federt verfcheiden' eeuwen, zo algemeen geweest,, dat 'er de vroomften, by monde en gefchril'te, over geklaagd hadden. Ook was het gezag der Paufen tot z,ulk eene geweldige hoogte ge~ fteegen, dat 'er elk aiomine den last van geveelde. Wy hebben reeds aangemerkt (b), dat zy zig 't begeeven der openvallende Bisdommen overal aanmaatigden. 't Zelfde hadt plasts, omtrent mindere Geestelyke waardigheden. De Kerkelyke gefchillen ook trokken zy, als zy 't goedvonden, voor hunne Regtbank, niet zonder verkorting van het Regt der (a~) R. Snoi Llir. X. p. 150. IV. Meiw. van Hos-saer-it A 53 en 151 verf. en Mtmoh van SeïiK vnn dun Hove sféfifot, B. fol. 165 verft by De Riemëi; 's Graavenh, H. Oeeï, 7.; 5g tnz. (_b) III. Deel, U. 492.  XIII. Boek. HISTORIE. 25 der gewoone Geestelyke Regteren. Dit was 't minst. Zy ondernamen zelfs, in de voornaamfte Vorftendommen van Europa, uitIpraak over weereldlyke zaaken te doen , onder voorwendfel , dat 'er geenen bedagt konden worden, in welken de Godsdienst niet gemengd was. Het toeneemen der Paufelyke inkomften bragt veel toe, om.hun gezag te ftyven. Het verkenen van verlof tot verbooden' Huwelyken en andere dingen, de inkomften van het eerfte jaar der openvallende Kerkelyke Ampten, de Tienden, de belastingen, die, van tyd tot tyd, op de Geestelykheid gelegd werden, de Kruisvaarten, van welken men, niet zonder geld, ontflaagenkonde worden, het prediken der Afhaten (V), en veele andere middelen dienden, voornaamlyk, om de Paufelyke Schatkist te vullen, en zyn aanzien te vermeerderen. Ik zwyg van de Simonie, of verkooping der Kerkelyke Ampten van welke men verfcheiden Paufen geregtelyk overtuigd heeft. De Rykdommen der Paufen vloeiden neder op de Kardinaalen, en vervulden het Roomfche-Hof met pragt en weelde, die eerlang eene algemeene ongebondenheid der zeden te wege btagten: terwyl regtfehaapen Godsvrugt en waare geleerdheid verre te zoeken waren. In de byzondere Bisdommen was het niet beter gefteld, dan te Rome. De Bisfchoppen, gelyk aan hunnen Geesïelyken Vader, den Paus, waren meest geCr) Boxuorn Nede,!. Ilift. hl. i^S. a3aU. 305 2"3 ***  XIII. Boek. HISTORIE. a? bruik te raaken. Men zag, eindelyk, laat genoeg, dat mende Geestelykheid reeds te ryk gemaakt hadt. Het gezag der Kerke in Geloofszaaken was thans de Hoofdleer van den Godsdienst: en men hadt zelfs middel gevonden, om bynaalles wat men wilde tot het Geloof te betrekken. Zodanig was de ftaat der Kerke in 't algemeen, en ook hier te Lande. Geen wonder, dat men zo lang geroepen hadt om eene Hervorming in V Hoofd en in de Leden. De Kerkvergadering van Conftans was reeds, ten deezen einde, in 't jaar 1414 gehouden. Doch regtte anders niet uit dan „ dat zy, 't gezag eener Kerk„ vergadering boven hetPaufelyk Hellende, éé„ nen Paus koos, in de plaats van drie anderen, v die eikanderen den myter betwisteden; dat „ zy den Kerkelyken ban uitfprak, tegen zul„ ken, die beweeren durfden, dat de Kerk de „ magt niet hadt, om het Avondmaal onder 3, ééne gedaante te doen houden; endatzy^» „ Hus en Hieranimus van Praag ten vuure ,, doemde, voornaamlyk,naar'r fchynt,omdat „ deezen de Kerkelyke heerschzugt, grootheid ,, en weelde ernftig veroordeeld hadden.*" Want het blykt niet, dat Hus, ten minden„ eenig vastgefteld Leerftuk der Roomfehe Kerke hebbe tegenfproken. Veel ingang vorid ondertusfchen de Leer deezer mannen in Bohème: alwaar men, federt, het Avondmaal onder twee gedaanten hieldt, en het gezag der Kerkvergadering van \ Conftans niet erkende:. De Husfiten waren zo J ingenomen met dit Leerftuk, dat zy, na 'tl affteryen van hunnen Koning Wenzelaus, Keizer Sigismund, zynen Broeder, tot zynen. Opvol- Filips I. 1449. DeFïpfc. landers voonen len togt egen da Iu-slïtera  e8 VADERLANDSCHE XIII. Bosx; *449- •ff volger weigerden aan te neemcn, om dat hy hun het houden van het Avondmaal, op hunpe wyze, niet veroorlooven wilde. Martyn de V, die den Keizer met geweld op den Troon yan Bohème wilde zetten, deedt alomme, en ook hier te' Lande, in 't jaar . 1420, eene Kruisvaart tegen de Husfiten prediken. Jan van Beijeren, dis aan den Paus en aan den Keizer beide verpligt- was, en toen een groot gedeelte van Holland in zyne magt hadt, bewoog, waarfchynlyk, verfcheiden' Edelen en Poorters tot den togt naar Bohème (2). Men weet, ten minden, dat dezelven, door zes-envyftig Dordrechtfche'Burgers, is bygewoond (k). Doch fommigen hebben aangemerkt, dat onze Landsluiden, van deezen togt te rug keere,nde, de gevoelens der Husfiten herwaards hebben overgebragt (/_). De handelingen der Bazelfche Kerkvergar dering, in 't jaar 1431, aangelegd, ©m den Keizer met de Husfiten te bevredigen, leeren ons, welken deeze gevoelens waren. De Husfiten vorderden daar, als zo veele Voorwaarden , op welken zy zig met de Kerke vereenigen, en den Keizer hulde doen wilden: „ 1. „ dat den Leekcn , in Bohème , -toegelaatea „ werdt, het Avondmaal onder de beide ge„ daanten te houden: a. dat de zondaars, vol>, gens Gods wet, door zulken, aan wien het „ fiondt, werden geftrafc: 3. dat Gods Woord, „ door bekwaarne Priesters, gepredikt werdt, ,, en 4. dat den Geestelyken geen Regtsgebiedï „ ovei (O Zie Reigersbergen Cliron. II. Deel, SU 206. (A) Balen, U. 768. CO Büxhorn Nederi. Hift. il. 230.  •XIII. Boek. HISTORIE. 29': „ over het tydelyke werdt toegeïaaten." Van deeze ftellingen, vonden de drie laatften thans hier te Lande veel ingang, 't zy da: ónze Landsluiden dezelven uit Bohème gebra«t; 't zy dat zy derzelver gegrondheid, uit eigene opmerking van *c gene onder hen voorviel, geleerd hadden. Filips zelf was 'er van overtuigd. Het gedrag, welk hy, federt, omtrent de Geestelykheid, hieldt, levert 'er onbetwLtbaare blyken van uit. Holland en Zeeland waren van ouds in \ Geestelyke in verfcheiden' Proostdyen of De ' kenfehappen verdeeld: in ieder van. welken, een Proost, Provifoir of Deken, van wege den Bisfchop van utrecht', de tienden, de boe ' ten en verdere Bisfchóplyke inkomften invorderde, en ander Geestelyk Regrsgebied oefende. Zo leest men, in oude ïchriften, van den Provifoir van Delfland Qn) en van Dekens van Rynlant, van Kennemere, of Kennemer land, van Hollant, dat is, Zuid-Holland, van Westelinglant of Westfriesland, van Aemffelle of Am-Heiland, Waterland, en Zeevang (»), var, Goye of Gooiland, van Scholden of Schouwen \ van Walcheren, en van Zuid-beyeland (0). Veel overlast leiden de goede Ingezetenen, ten deezen tyde, van deeze Dekens,die veelerlei Regtfziaken, om dat "er Kerkelyken in gemengd waren, of om andere redenen, den vveereldlyken Regtbanken onttrokken, en voor hunne eigene Regtbank. of te Utrecht, dee- deri t«0 Jrirf van Ao. 1398 hy Bosh. Nedetl. Hift. hl. iefc. OO Zte («« Boe* van 't jaar i4fl2, by Brandt Hi'ft. der Jteform. I. Deel, tl. 46. f CO Aputt Matth.büm de Nobilitate Libr. II. 392, MLIPSÏ, Filips bs* :eugeltde Iieersch- ;n geld- zugt der Geeste- .yken.  3o VADERLAND SC HE XIÏI. Boèk; fltlPS.i. 1449. 1 I j i den afdoen. Groote voorftanders betoonden zy zig ook van het gewaand Voorregt der Kerken en Kerkhoven, om eene fchuilplaats te zyn, voor misdaadigen: waar door veele fchuldigen ongeilraft bleeven, en de weereldlyke Vierfchaar in kleinagting kwam fj>). By verfcheiden' gelegenheden, Vorderden zy den luiden ook zwaare geldboeten af, als, om heimelyke Egt, wegens Overfpel, en over 't werken op heilige dagen: ook als 'er een kind, by ongeluk, verdronk of verbrandde, en ia ;eele andere gevallen. In Westfriesland, werJen de Ingezetenen, onder anderen, onrede'yk gemoeit ende gefchat van den Deken dier ^andftreeke : waar tegen Filips, in 't jaar [433, op verfcheiden' plaatfen* orde ftelde \q). Doch in \ volgend jaar, bragt hy te vege, dat Bisfchop Rudolf van Diephout, die !en Hertog thans zeer naar de oogen zien noest, als zyne zyde, tegen Zweder van kuilenburg en Walraven van Meurs, gekooen hebbende, een algemeen bevel liet af. condigen, waarby het Regtsgebied der Pro. 'ijoiren en Dekens, en ook het Regt der Kerken en Kerkhoven bepaald werdt. Misdaaligen, die herwaards de vlugt genomen nadien, en, naar befchreeven' Regten, niet bechermd mogten worden, moesten terfrond' len weereldlyken Regter worden overgeleerd. Voorbedagte Doodflagers, en zulken,. lie de misdaad van gekwetfte Hoogheid be! ;aan hadden , werden veriïeken verklaard (p~) Zit Velius Hoorn, U. 53. VaQ  XIII. Boek. HISTORIE. '31 van dit Kerkelyk Voorregt. Het bevel vervatte nog andere punten, die wy, kortheidshalve, voorby gaan f>). Eenige jaaren laater (5), poogde Filips den Koophandel der Kloosterlingen en het aanwinnen van Landeryen, ten behoeve der Bedel Ordens, door een ernftig Plakaat, te fluiten (*). Doch, uit vreeze, zo 't fchynt, dat deeze beteugeling van het vermogen en gezag der Geestelykheid hem, by den Paus, in den haat mogt brengen, fchreef hy, in 't jaar 1447, eenen uuvoerigen en beleefden Brief aan Nikolaas den V, die kort te vooren, in de plaats van Engeen den IV, tot de Paufelyke waardigheid verheeven was. De brief, een Haalt je van laffe vleizugt, en van de zwetfende geleerdheid deezer tyden, was, door Joannes Go defridi, Bisfchop van Atrecht, opgefteld. Fi lips werdt 'er in vertoond, als een der magtigfte Christen - Vorften; doch die alle 1 zyn< heerlykheid en magt, ten dienfle van Christus Stedehouder, gereed hieldt; en zyne Landen der geestelyke hoede en tugt van zyne Heiligheid aanbeval. Van ons Vaderlanc fpreekende, gebruikte de Bisfchop deeze uitdrukkingen : „ Holland en Zeeland, ryke Ei „ landen, bewoond van dappere en oorlogs „ zugtige Volkeren, die nimmer, door hun ,, ne ongetemde nabuuren , hebben konner overwonnen worden, en thans opalleZeeër „ handei (O ZU Handv. van Kesnemerl. U. 66. Groot-Plakaatb. III heel, W. 39'■ Verg. Handv. van Hoorn, W. y;. (*) Zie Coxhorn op Rejcersb. II. Deel, tl. fis. Nader! Hift. tl. 281, 282. (5) In 't jaar 1445. Filips I> 1449. Filips draagt da zorg voor de Neder- landen,in 't Geeste. lyke, Paus Ni- kolaas denV.op» t ■ 1  3* VAD E RL AN DSC HE XIII. Böek. Filips I. _ r449- i „ handel dryven: Friesland ook, öulings ecu ,,-magtig Koningryk, dat aan Dacie en Scy* „ thk grensde, wordt U, door ons, aange„ booden." De Brief worde, op dien zelfden trant, ten einde gebragt o). De Paus, een liefhebber der Latynfche taaie en der geleerdheid (V), en niet ongevoelig van loftuiterye, was 'er zeer mede in; zynen fchik: en fchynt de beleefde uitdrukkingen des Hertogs, in zo verre, voor goede munt opgenomen te hebben, dat hy, twee of drie jaaren laatcr, befloot, den Haat der Kerke, hier te Lande, welken hy wist zeer vervallen te zyn, op beteren 'voet te brengen. De gelegenheid van het Jubeljaar 1450 werdt hier toe waargenomen. Bonifacius de VUL hadt, eerst in 'c jaar 1300, vergeeving van zonden beloofd, aan elk, die, in dit jaar, en vervolgens alle honderd jaaren, de Kerken van Petrus en Pau!us, te Rome, Godsdienfielyk zou komen bezoeken. Klemens de VI. verkortte, in 't jaar 1343, den tyd op vyftig jaaren, in aanmerking neemende, gelyk hy fchreef, de kortheid des menfehelyken leevens, en dat de vVet, om het vyftigfte, zynde het Jubeljaar, ->eval' kwytfchelding van fchulden te doen. Jrbaan de Vj. poogde naderhand den tyd nog neer, en op een derde van eene eeuw te. verkorten, om dat, zeide hy, de Zaligmaaker, jmtrent zo lang, op aarde geleefd hadt. 't 31eefi egter by vyfeig jaaren, tot dat Sixtus le IV, in 't jaar 1475, den tyd van 't Jubeljaar ,- CO PUe /F.GiD. de Roya ad annum 1447, C»J Meyerus ad annum 1447. /'• 301»  XïII. Boek: HISTORIE. 43 Jaar om de vyfenrwintig jaaren vastfielde. Doch al veel vroeger, was men gewoon geweest, de luiden, om geld, te ontdaan van de Bedevaarten naar Rome: terwyl men hun de Aflaatbrieven t'huis zondt. Nikolaas de V. vaardigde dan den Kardinaal Nikolaas van Cu/a herwaards af (»,om, ter gelegenheid van het Jubeljaar, zo fprak de Kardinaal zelf, ten aanhooren van iemant, die dit fchryft f» „ volle vergeeving van „ alle zonden; doch niet van de fchuld en ,, ftraffe derzelven, aan te kondigen." Hy voegde 'er by „ dat men, door het doen „ van veeljaarige boete in dit leeven, of door „ het opbrengen van den laatden penning^ „• hier namaals in 't Vagevuur , eerst van, „ deeze ftraffe en fchuld ontheeven kon wor„ den, ten ware men zig, door het doen ee,, ner vrywillige gifte, voorzag van Aflaat„ brieven, die de Kerk, uit haaren fchat van „ verdienden der Heiligen, den volke liet „ aanbieden: en door welken, de Zielen ge„ zuiverd en in da'at gefteld werden, om „ terdond na dit leeven, de Hemelfche Heer„ lykheid te verwerven." Op deezen voet predikte hy gemeenlyk. Doch fomtyds verklaarde hy ook „ dat de regte Aflaatbrieven, „ die ten jongden dage gelden zouden, uic „ de Heilige Schriften gehaald moesten wor„ den, en dat de Paufelyken meer dienden om de Kerkelyken te verryken, dan om deLee- » ken .nmlw™"* ^ am"m I448' CompiU chronok,S- «ii- CiO Magnum Chronic. Belg. p. -80. IV. Deel. c Filips I. vrr. ferrigtingenvtm den ïardinaal /an Cula n Holand.  34. VADERLANDSCHE XIII. Boek. Filips I. „ ken te verbeteren (#)." De Kardinaal van Cu a was te gelyk gezonden, om Kloosters en ' Kerken te bezoeken en te hervormen. Hier 'yondt hy veel werks aan, zo wel als aan het weeren der misbruiken, en bygeloovigheden in den Godsdienst, die alomme in zwang gingen. Hy kantte zig tegen dezelven, in openbaare Redevoeringen, te Dordrecht fj>) , te Haarlem, te Leiden, en elders in deeze Landen (2), gedaan. Zyne redenen vonden ingang by fommigen; doch. de mee.sten biteven aan de oude doolingen en gebreken verflaafd. Sommigen zyner Tydgenooten hebben , ondertusfchen, verfcheiden' merkwaardige zaa« ken, uit zyne redevoeringen, opgetekend , welken roonen, dat hy geene vreemde begrippen hadt van de hervorming der Kerke. Te Haarlem, predikte hy tegen de Bedevaarten naar ffiifenach (0). ,, De Beelden der Heir „ ligenmogten, zyns oordeels, alleen geëerd „ worden, voor zo ver zy derzei ver deug„ den herinnerden. Bewees 'er iemant eene eer aan, die naar Afgodery zweemde; of „ liep 'er 't volk ie fterk naar, dan moest men„ ze uit de Kerken wegneemen. De bloedige. „ Hostiën, die men 't volk, als wonderen, „ om geld, zien liet, behoorden , meen* „ de hy, nergens vertoond te worden (&)." In (x~) BoXHORN Nedcrl. Ilift. hl. 217. gjjj Adk. de VETF.iii 15(isco lier. Leodicnf. Li*. tjilffrUL Diar. apud Mari'en. & Durand. Veter. Morm.Ti. Tom. IV". gol. '220 Qz~) Cbron. de Tajct. in Matth. Anal. Tom. V. p. 512. j '*ASii.- Nederi Sulpit, hl. 257. (i. Freder. df. üeilo de Fund Domus Regul. prop» Haerlem uj>. Basiuum W.. 257, 2jSJ, 2^, 2üa.  XIII. Boek. HISTORIE. etf In Duitschland, en veelligt ook hier, heeft; hy begeerd, dat men de Hostie' niet in 't openbaar omdraagen zou. „ Het Avondmaal' „ was, zeide hy, om genuttigd te worden „ ingefteld; niet op dat men 'er mede zott „ pronken Cc)." Voorts befnoeide hy de overdaadige inkomften der Kloosteren, op verfcheiden plaatfen (d). Ook gelukte het hem , de fcheuring der Utrechtfche Kerke te heelen, en Bisfchop Rudolf, met zynen mededinger. Walraven van Meurs, te bevredigen. Rudolf bleef in 't bewind van 't Bisdom ; waaruit Walraven alleen een jaarlyks inkomen, benevens den tienden penning van de Beden der Geestelykheid, werdt toegelegd Qe). Daarenboven werdt hem 't Bisdom van Munfter bezorgd. Rudolf ontzag zig niet, den Munlterfchen, die Walraven niet begeerden, den oorlog aan te'doen, om zig van deezen mededinger te ontdaan. Ook wist hy, ten kosten egter van alle zyne middelen, en van de gunst zyner Onderzaaten, Walraven, met geweld, op den Munfterfchen zetel te zetten Cf). De Kardinaal van Cufa keerde eerlang naar Rome te rug, niet zonder eenig nut hier te Lande te hebben uitgevoerd: hoewel 't ook niet aan bewys ontbreekt, dat men, in 'r. Stigt van Utrecht, of niet, of zeer bezwaarlyk heeft konnen befluiten, om zig aan alle CO Ai.b. KnANTZ. Metropol. Llb. XI. Cap. 39. (el~) Boxiiorn Nederl. Hift. U. 285. K O Chron. de Traject, p. 513. Hf.da p. SSf. U) Chron. de Traject, p. 513. Arkold ue RirVREWRuf, C)h-on4 Monaft. in Matth. Anal. Tom. V. p. 02 ft ftqg, C s ?iufs I.  36 VADERLAND SC HE XIII. Boer," Filips li VIH. De Hollandersen Zeeuwen worden in den kryg tegen de Gentenaars ingewikkeld. Ie zyne fchikkingen te onderwerpen Qj). De Kerkelyke zaaken hebben ons wat lang 'opgehouden; doch 't was noodig den flaatderzelven te ontvouwen, om dat ze hoe langs hoe meer invloed -begonden te krygen, op den burgerlyken Haat deezer Landen. De Kerkelyke is zo zeer vermengd met de Weereldlyke Gefchiedenis der volgende tyden , dat zy 'er onmogelyk van af te fcheiden is : waarom deeze Schets tot eene Inleiding van 't gene volgen zal, vooraf diende te gaan. Wy keeren tot de Weerèldlyke zaaken weder. De Hollanders begonden den fmaak naauwlyks weg te krygen van de rust, die zy, federt eenige jaaren, inwendig genootcn, of zy werden, zo wel als de Zeeuwen, door hunnen Graave, Hertog Filips, wederom in uitheemfche Oorlogen ingewikkeld. De Gentenaars, van ouds vermaard wegens het veorftaan hunner Vryheden en Voorregten , Honden , omtrent deezen tyd, op, tegen den Hertog, die hun, in 't jaar 1448, eene fchatting van agttien Huivers van ieder zak Zouts opgelegd hadt, welke zy weigerden te voldoen (7/). Filips Helde, in 't volgende jaar, eene nieuwe belasting op de Graanen, welke de Gentenaars ook niet draagen wilden (i). Toen zy deezen flap gedaan hadden, zagen zy wel, dat zy zig wapenen moesten, om hec onweer, dat hun van 's Hertogen wegen dreigde, Clmrtfl Gysb. de Bredenrode in Matth^i Anal. Tom. I. p. 663. Epift. Nicohii C.nd. in Makten. $ Dikamj. Veter. Mflnum. Tom. I. c. 19t. (_h) Meyerus ad 'annum 1448. /. 301. Meyerus ad annum 1449. f'. 301 yerf.  XIII. Boek. HISTORIE. 37 de, af te keeren. Ook bragten zy, nog voor 't einde des jaars 1451 , vierduizend man op de been, die, om zig van de andere Vlaamingen te onderfcheiden, witte Kaproenen droegen. Alomme liepen zy, federt, Vlaanderen af, en bemagtigden verfcheiden' Plaatfen langs de Schelde (£). Filips hadt, midlerwyl, van alle kanten, volk byeen gerukt. Jan van Nasfau, Heer van Breda, en Henrik van Borfelen, Heer van Veere, bragten de Hollanders en Zeeuwen, ten getale van drieduizend man, in de wapenen; doch 't liep aan tot in 't volgende jaar, eer zy in Vlaanderen zyn konden (T). De Gentenaars hadden . ondertusfchen 't Beleg geflaagen voor Oudenaarden, welke Stad, door Simon yanLalaing, Broeder van Willem van Lalaing, voordeezen Stadhouder yan Holland, dapperlyk verdedigd, en op den elfden dag van 't Beleg, den vier-entwintigften van Grasmaand des jaars 145a, door den Graave van Eikmpes, ontzet werdt Qn). Sedert, vielen 'er verfcheiden' gevegten voor, nu ten voordeele, dan ten nadeele der Gentenaaren. Den vyfden van Hooimaand, brak het Leger des Hertogs op van Dendermonde, trekkende langs de regter zyde van de Demer, tot over Rupeltnonde, alwaar het over de Schelde geleid werdt, om de Gentenaars, een vierendeel uurs van Rupelmonde gelegerd, aan te tasten. Hier viel, op (£) Olivier de la Marche Mcmoir. Livr. L Ch, XXW p. 341, 34a. . (O De la Marche Liyr. I. Ch. XXIII. p, 343. Ch. XXV3 C'.'O Meyerus ai annum 14^2. ƒ. 305, £3 Filips 1, 1451. 1452.  §8 V AD E RL AND SC HE XIIL Boek. ■Filips ï. .1452. VooTfgten den op den agtften der gemelde maand, een bloedig gevegt -voor, in welk de Gentenaars te kort 1'chooten, en op de vlugt gejaagd werden (V). 's Daags na dit gevegt, en dus te laat om deel aan de zege te hebben, zag men, van 't Slot te Rupelmonde, de Hollanders en Zeeuwen, te fchepe, de Schelde op komen, begeleid door Jan van Lannoi, hunnen Stadhouder, en door de Heeren Jan en Filips van Wasfenaar, Jan van Heemftede, Reinoudvan Brederode, Henrik van Borfelen, Heere van Vee re, Rutger van Boetfe.laar, Walraven van Naaf ten en veele andere Edelen: ten blyke, dat de Hoekfchen, zo wel als de Kabbeljaauwfchen, hier hulp wilden bieden. Doch de Stadhouder hadt den Hoekfchen, met naame Heere Reinoud van Brederode, en zynen Broeder, den Domproost Gysbrecht, die den togt ook by woonde, goede foldy beloofd : hoewel hiervan naderhand, niets betaald werd (V). Een ooggetuige verhaalt ons, dat 'er deeze manfchap wel gedaan uitzag. „ De Edelen waren, van 't hoofd tot de voe«„ ten, geharnast. De Baanderheeren droegen „ hunne Baanderrollen, de andere Edelen „ hunne Wimpels, ontrold: en in deeze ge„ daanie, trokken ze, ontfcheept zynde, te ,, voet of op wagens, voort (p)." Filips was zo zeer in zynen fchik met de aan- komss (*0 De la. Marche Liyr. I. Ch. XXV. p. 364, 365, 368, OJ Joann. a Leïdis van de Heeren van Brederode Ca\ L f, 045, 646. * *• Cf) De ia Marche L Ch. XXV. *. 354, 373.  XIII. Boek. HISTORIE. 39 komst der Hollanderen en Zeeuwen (q), dat hy hun , twee dagen hierna, verfcneiden' voorregi.en verleende, allen te Dendermonde, op den elfden van Zomermaand, gedagtekend.,, Hy beloofde den Lande, in geval vanoor- log of o ver 11 room in g, ontheffing der reeds ,, ingewilligde tienjaarige Bede (r). Ook be„ vestigde hy den Landzaaten het Voorregt, ,, van niet buiten hunne Landpaalen te regt,, gefield te konnen worden. Doch hy zon„ derde egter vier gevallen uit: i. als de zaak, ,, ter gewooner plaatfe, uit hoofde van we„ derfpannigheid der genen, weken dezelve „ betrof, niet beregt kon worden: 2. als de ,, Steden onderling gcfchil hadden, welk niet, door 's Graaven Raad in den Haage, kon „ worden afgedaan: 3. als 'er oproer ontllondt, ,, welk de Raad niet dillen kon: en 4. in alle „ andere gevallen, die, met 's Lands Reg„ ten, ter gewoonlyker plaatfe, niet beregt „ konden worden (V)." En men moet bekennen , dat deeze uitzonderingen het befaamd Voorregt de non evocando al vry wat befnoeijen: vooral als men aanmerkt, dat de Graaf zelf vcr^laaren moest, wanneer één van deeze gevallen plaats hadt. Nog beloofde Filips „ voor„ taan geene Brieven of Mandamenten te zullen ,, verkenen, draagende tegen de Privilegiën, „ Regten en Vry heden der Steden, gelyk hyer„ kende, voormaals, wel gedaan te hebben (>)•" De CO Monstrelet Val. III. f. 44. verf. CO Groot Plakaatb. III. Di-el, tl. 18. Zie fok BoxhoM». fp Reigersb. H. Deel, tl. 229. ) Gioot-PJakaaib. tl. Deel, kol. 679. Cf J Qroot-Plakaaib. 11. Deel, kol. 657. C 4 Filips I. 1452. Hollanderen en Zeeuwen, op den Vlaamfchentogt, verleend.  40 VADERLANDSCHE xm. Bof.k: Fiiips i. _*452. De Gentenaarsdoor de onzjngcflaagen. . i 3 ] I i < 1 I c h R De Edelen, die den Hertoge hier zo trouwelyk hyfprongen, werden ook byzonderlyk begunftigd. „ Alle welgeboornen, die Krygsdiens„ ten fchuldig waren, en alle hooge H.er„ lykheden werden bevestigd in de aloude „ vryheid van de Graaflyke beden (u\" Wy gewaagen niet van verfcheiden' byzondere Handvesten, door Filips, op deezen zelfden dag, aan de Landen verleend f». 't Is niet te denken, dat iemant onzer Graaven, ooit op éénen dag, zo veele Privilegiën gegeven heeft, 't Getal derzelven, die, gedrukt en ongedrukt, nog voorhanden zyn, wordt op omtrent dertig begroot. De Hollanders en Zeeuwen, aangemoedigd 3oor zulke Gunstbrieven, lieten zig, met lust, eiden naar de Legerplaats, die hun te Elverteel, in 't Land van Waas, twee mylen van \upelmonde, aangeweezen was. Hier omrent, hadt zig ook eenige Bourgondifche nanfehap, onder bevel vsnAntoni, natuurlyten Zoon van Hertoge Filips, en van eenige mderen, nedergeflaagen. De Gentenaars, ten ;etale van vyfduizend, ter Poorten uitgeborlen, overvielen deeze manfehap by Huist, cp len zes entwintigften van Zomermaand (V); loch werden zo wel ontvangen, dat zy wy:en moesten. Op den hertogt, troffen zy de Ioilanders aan, by Elverzeel, die eene gewelige flagting deeden, onder deeze vertfaagde me- 00 Groot-Plakaatb. III. Deel, U. i8. Handv. van RynJand ■y) Zh Groot - Plakaatb. 1(1. III. Deel, U. 586. Handv. van Rilland U. 4e>2. \_v) Meyerus ui annum 1452. ƒ. 3Q8.  XIII. Boek. HISTORIE. ax menigte. Ook bekwamen de onzen veele gevangenen : en onder deezen het hoofd der Bende, eenen Mesfemaaker, die voor uitfteekend in dapperheid gehouden werdt. Filips deedt hem, terftond, ophangen x». Voor zynen dood, beleedt hy-, dat de Gentenaars hem het Land en Graafschap van Waas gefchonken hadden (y). Kort hierna, werdt 'er een Beftand voor zes weeken getroffen, 't welk, met den tweeentwintigften van Hooimaand, aanvangen moest (V). Toen fcheidde het Leger (V):en'c fchynt, dat de Hollanders ook naar huis gekeerd zyn. Terftond na 't eindigen van 't Beftand, werden de vyandeiykheden op nieuws begonnen. In een gevegt met de Gentenaars by Hulst, in Bloeimaand des volgenden jaars voorgevallen, werden, onder anderen, eenige Zeeuwen gevat, en kort daarna onthalsd Twee maanden laater, verzoenden de Gentenaars zig met Hertoge Filips (c), en onze Landsluiden raakten van deezen oorlog vry. Doch Filips vondt haast ander werk voor hun. Het Beftand, in 't jaar 1443, tusfchen hem en Henrik den VI. geflooten (d), was, federt, meer dan eens, vernieuwd (e). In * Hooi- (x) Monstrelet Fol. III. fol. 45 verf- Meyerus ad aiinum 1452- ƒ. 308.. f 00 üe i.a Marche livr. I. Ch. XXV. p. 373 (s) Meyerus ad annum 14.51. f. 308 vrf. ?/'la marche z-2'™-. i. ch. xxvi. p. 377.37§. (Ir) Meyerus ad annum 1453. fol. 312 verf.' (O Monstrelet j,,/ fql m de la marche Livr. 1. Lh. \\v\U. p. 495> 4z6 meyerus ad e„„ l j O ^ rolois over die van Haamiïej* de. Ï454»  46 VADERLANDSCHE yitt. Rn». FlLTPS I. ~Ü54' Huwelyk des Graaven van Charofois. 1 » 1 I Geboor- < ie van ( Maria vauliour^ondie. ' ge Regtspleeging des Graaven van Charolois maakte hem ontzaglyk hier te Lande; hoewel hem naging, dat hy den eerften aanbrengeren te ligt geloof gaf , en gewoon was al te vroeg onderzoek te doen. f» Het aanzien van den Huize van Haamftede , gefprooten uit Witte van Haamftede , natuurlyken Zoon van Graave Floris den V, verminderde, na deezen tyd. De laatfte mannelyke Erfgenaam uit dit Huis, zo men meent, Arend van Haamflede genoemd, is, in 'tjaar 1604, overleeden. By zyne begraafenis, werdt het adelyk wapen van Haamflede, naar Lands gebruik , verbroken en in 't graf geworpen fj>). Doch men heeft my berigt, dat 'er nog af komelingen deezer oude llamme in wezen zyn De Graaf van Charolois, naar Vlaanderen :e rug gekeerd, trouwde, in Wynmaand deeses zelfden jaars 1454, voor de tweede reize, net Izabelle, Dog ter van Karei, Hertog van Bourbon (z). Voor de eerde reize, was hy, ïog maar een kind, in 'f jaar 1439, verbonlen geweest aan Katharina^ Dogter van Koling Karei den Vlf. van Frankryk (V), die, önder kinderen na te laaten, op den agt-enwintigften van Hooimaand des jaars 1446, werleeden was ('£). Izabelle, zyne tweede ïemaalin, baarde hem, op den dertienden an Sprokkelmaand des jaars 1457, eène Dog;r, Maria genoemd (c): die naderhand de enigfte Erfgenaam der wyduitgetfrekte Bour- (X) monstrelet Vol. III. ƒ. 64 Cy ) Zie Boxhorn op Reioersb. I. Deel, bl. 357. (z) Monstrelet Vol. III. f. fi.y £a) Monstrelet Vol. li. f. 1(58 V'trfi (i) De la Marche Livr, I. Ch. XVII. p, 173, (c) Monstrelet Vol. UI. /. Gy yerf, 1  XIII. Boek. HISTORIE. 47 gondifche heerfchappyen geworden is, en de onfcbuldige oorzaak van oorlogen, welker wortel, tot op deezen dag toe, nog niet is uitgerooid (d). Het Huwelyk van den Graave van Charolois hadt hem genoodzaakt, deeze Landen, welken hy thans, in 't afzyn zyns Vaders, als algemeene Landvoogd beltierde (Y)-< te ver* laaten. Ook onthield hy zig, federt, eenen tyd lang, in Brabant Doch in 't volgende jaar, viel 'er iets voor, 't welk Filips zelv'drong, om zig, in perfoon, herwaards te begeeven. Wy hebben reeds (ƒ), in 't voorbygaan, aangemerkt, dat Rudolf, Bisfchop van Utrecht, zig , door het voeren van den Munfterfchen Kryg, in den haat gebragt hadt by de Stigtfchen. Bovenal was de Geestelykheid, die hy, door geduurige Beden , lastig viel, zeer tegen hem ingenomen. Zy hadt de Gilden en Gemeente van Utrecht op haare hand; doch de Raad. der Stad, niet ongaarne ziende, dat de weelde der Geestelykheid, door het opbrengen der BJsfchoplyke Beden, een weinig befnoeid; werdt, hieldt het met den Bisfchop. De vyf Kollegien van Utrecht weigerden eindelyk ss Bisfchops beden te voldoen; fpraken het banvonnis uit, over elk, die ze hun durfde afvorderen, zonder egter iemant in 't byzonder te noemen ; en deeden, bedugt voor ballingfchap oi gevangenis, hunne vergaderplaats, by nagt, door Ambagtsluiden , die hun van de hand vloogen ^ (O Voytz Ducloj nift. de Louis XI. Tom. I. p. 83. Tm II. p- 222. Edit. e'/lmft. iep Zie zynen Biiet'. by B.qXhorn op. Riicersb< II. BhI bl. 244. C/j Raven U- 35. Filips L 1454- XI. Stigtfch» Beroerte.  48 VADERLANDsr.ilv. vWniidi H55- i Dood van Bisfchop ' Rudolf. I gen, bewaaken. Dit gebeurde, in den aanvang; des jaars 1455, De Raad van Utrecht, want de Bisfchop was, kort te vooren, ter Stad uit, naar 't Slot ter Horst, geweeken , geener* zin in dit waakeö en vergaderen hebbende, zogt de Geestelykheid te beweegen, om het' na te laaten. Doch dit vermeerderde de aeterdogt der Geestelykheid, die, 0p den vyfentwmtigften van Louwmaand, geharnast in de Domkerke byeen kwam. De Gemeente kwam hier ook terftond, in grooten getale, famen. Men trok, gelykerhand, naar 'f Stad! huis: en noodzaakte den Raad, om keuren te maaken, naar den zin der Geestelykheid en der Gemeente: die, ten overftaan der Kerkelyken, tegen de aloude gewoonte, op (taande voet, van t Stadhuis, werden afgekondigd De Gemeente beval, ten zelfden- tyde, datmen, m elke voornaame ftraat, een bekken zou houden; op dat men 't volk, ten getale van vyf of zesduizend gewapenden by bekkenflag, terftond zou konnen op de been brengen, en den Raad der Stad geheellyk naar zyne hand zetten, \ Blykt niet klaar, of de Domproost, Gysbrecht van Brederode,de hand m deeze beroerte gehad hebbe, of niet. Alleenlyk weet men, dat hy de zyde der Geesrelykheid regenden Bisfchop hieldt, en,, kort nerna, door haar, uit den Haage, naar Urecht, ontbooden werdt (g).. . Zo ftondt het te. Utrecht, toen men 'er tvImg kreeg, dat Bislchop Rudolf, op den vier- en- 13 «c CÜon. de Travel, p. 5i5j 5iö. am' v' P\  XIII. Boek. HISTORIE. 49 cntwintigften van Lentemaand , overJeeden was (h): 't zy op het Slot te Vollenhovej gelyk de meesten , of op het Slot ter Horst, gelyk fommigen willen (k), of eindelyk, naar 't verhaal van eenen Munfterfchen Schryver der zestiende eeuwe, aan eene wonde, in 'e Beleg der Stad Vreden in Munfterland (/). De Hertogen van Bourgondie en van Gelder vernamen dit gewigtig nieuws zo dra niet, of zy deeden alle weer, om de aanftaande verkiezing, op een voorwerp naar hunnen zin, te doen vallen. Filips hadt reeds voorlang toeleg gemaakt, om, na 't afilerven van Rudolf, David van Bourgondie, zynen natuurlyken Zoon (5*}, thans Bisfchop van Terouanne in Artois, tot Bisfchop van Utrecht, te doen verkiezen: ten welken einde, hy, al by 't leeven van Rudolf, de Hemmen der Kanonniken hadt zoeken te winnen (in): en thans zondt hy, tot dit zelfde einde, Graaf Jan van Nasfau naar Utrecht af. Arnoud van Egmond, Hertog van Gelder, kwam in perfoon te Utrecht, en verzogt de Geestelykheid, dat zy de Bisfchoppelyke waardigheid wilde opdraagen aan Hertog Steven van Beijeren, Kanonnik te Keulen (n), die ook, door den Aartsbisfchop vaü Keu- C'i~) Inftrum. Elect. G. de Bredenr. in Matth. Analeft. Tdn)i L p. 648. CO Chron. dë Trajeél. p. 516. Bl'chel. ad IIedam p.191* Suffrid. Petri App. ad Bekam p. 155. f7 ) Anonym. Chron. Monaft. i.i Matth. Anti. To?n. V.pi 12S. (m~) Monstrelet Fut. UI. fol. 46 verf. C?0 Joann. a Lev>is van de Heeren van Brederode Cap, LI. p. 647. (5*) Filips hadt hem verwekt, by Cotetd Casteilana, of La Cbatellaini, gezeid DuBosquiel.Yide Not. in MiR4ii Oper. Diplom, Tom. II, p. I26fl. IV. Deel. D Fiïiips \i 1455. : xni ■ o«r - ~-.ob '. i  50 VADERLANDSCHE XIII. Boer. Fiups I. 1455- De DomproostGysbrechtvan Brederodewordt tot Bisfchop verkoocen. Keulen, fchriftelyk, was aangepreezen (o). 't Kapittel, beflooten hebbende, ten fpoedigfte, met de verkiezing voort te gaan, kwam , ten dien einde, in de groote Vergaderplaats der Domkerke, op den zevenden van Grasmaand, byeen. Men vondt goed, de verkiezing by ftemminge te doen. Van zeventig Kanonniken, die hier tegenwoordig waren 4 gaven 'er zeven-enzestig hunne ftemmen aan Gysbrecht van Brederode. Hy zelf hadt Dionys van Momerancy, Kanonnik te Luik, geriemd. De twee overigen ftemden Steven van Beijeren; doch gaven egter, naderhand, toen zy zagen, dat de meerderheid voor Brederode was, hem, om vredes wille en behoudens hungevoelen, ook hunne ftem. Voor David van Bourgondie Hemde niemant. Negen Kanonniken, die afwezig waren, riemden, door Gevolmagtigden, allen voor Brederode. Wy trekken deeze byzonderheden uit egte Gedenkflukken deezer Verkiezinge fj>), uit welken ook blykt, dat fommigen byzondere redenen gaven, waarom zy Brederode ftemden % onder anderen, by voorbeeld „ om dat Her„ tog Filips hem tot eenen zyner Raaden van „ Holland, Zeeland en Friesland hadt aange„ fteld., in welke bediening, hy zig loflyk ge„ kweeten hadt (q)." Ook ,, om dat alle de „ Stigtfche Edelen met hem vermaagfchapt „ waren (V)-" ^e Domproost, kennis van zyne Cc) Eoift ejus vide in Matth. Anal. Tom. i. p. G6c. ip) iridium. Elccc. G. tic Brcd«nr. in MATTH*! Aual. Totai ï. p. 647 & C?) ld. p. 654. Cr) W. 63Ó.  XIII. Boek. HISTORIE. > Eenigen begonden reeds famenrottingen te maaken; doch zy verbeurden 'er hun Burgerfchap om. Verfcheiden' werden er zelfs om onthalsd f». Ook werdt de Stad* Banier, hierop, weggellooten, en de Gilden keurden, dat men elk, die, onder eene nagemaakte banier, offchuifwimpei, vergadering maakte, vryelyk en finder misdoen, fiaen ende vaen zou mogen (V). De meesten, die't met den overleeden' Bisfchop gehouden hadden, weein ïdnpE66o' °'deBred'™MATTl1, AnaK T°m- 6&> Ca) Charta Gysbert in MatthjM Anal. Tom. I. p. 662 p.% 66™"' * LEYWS d£ Heercn van Bred«- Cap\ Lt, m OudVerhaaUvMATTHAu.s-Anal. Tom. Lp. vG&r... CO Bnyrfpnekboefc van Utrétht by Matth? AndTol' V 517. 'n fundït. cc Fata Ecdcf. p. ,68, V' D s Filips f. I455-  5a VADERLANDSCHE XIII. Boek. Pilips I. 1455- Hertog filips kant zig tegen de verkiezing van Gysbrechtvan Bre* ierode. weeken, federt, allengskens, ter Stad uit, naar Amersfoort. Bisfchop Gysbrecht, zig allenthalye in 't bewind des Bisdoms handhaaven willende, verwierf, kort hierna, de bevestiging in 't Weereldlyk gebied van Keizer Fredrik den III. Ook zondt hy een aanzienlyk Gezantfchap naar Rome, om de bevestiging zyner verkiezinge van den Paus te verwerven, niet verzuimende het gefchenk van vierduizend Dukaaten, welk hiertoe Ilondt (6), ten fpoediglle naar Rome over te maaken (y). Hertog Filips zwol midlervvyl van fpyt, om dat men zyn natuurlyken Zoon te Utrechc voorbygegaan was. Ook was de verkiezing van Gysbrecht van Brederode den Kabbeljaauwfchen in Holland tegen de borst. Zy maakten eikanderen diets „ dat Reinoud van „ Brederode, het hoofd der Hoekfchen, als „ af komftig uit het geflagt der oude Holland„ fche Graaven, toeleg hadt, om het Graaf„ fchap van Holland te benuttigen : waar„ toe hem, dagtenze, zyn Broeder Gysbrecht, „ Bisfchop van Utrecht blyvende, de behulp„ zaame hand zou konnen bicden. " En hoewel men getuigd vindt (Y), dat dir vermoeden geenen grond hadt, blies men 'er egter Filips, fe- O") Joann. a Leydïs van de Moeren van Brederode O*. t.l. p,-667. (z) Joann. a Leydïs van de Heeren van Brederode C.:». I.II. p. 6d8. (6) Naderhand hebben de Utrechtfche Bisfchoppen meer gegeven, om van den Paus bevestigd te worden. Bisfchop Filips van Bourgondie gaf twaalfduizend Duksacen. Vide Ge&arui NoviOMAffi PbiHpp. Bsirgund. p. ióï.  XIII. Boek. HISTORIE. 53 federt, de ooren zo vol van, dathy, die hier van zeiven reeds genoeg toe neigde, eerlang befloot, de bevestiging van Bisfchop Gysbrecht, te Rome, te dwarsboomen, en den Bisfchop van Terouanne, 't kostte wat het wilde, op den Utrechtfchen zetel te zetten. Terftond Vaardigde hy Joannes Godefridi, Bisfchop van Atrecht, naar Rome af, die den Paus, thans Kalixtus den III, voorhieldt „ dat Brede„ rode geen Bisfchop zyn mogt, om dat \ ,, hy in den Kryg tegen de Gentenaars was: ,, geweest:" eene reden, die weinig paste in den mcnd eens Gezants des Hertogs van Bourgondie, ten wiens behoeve, deeze kryg gevoerd was. Wyders verzogt hy ,, dat de „ Paus de bevestiging van Brederode weige„ ren, en David van Bourgondie met het „ Bisdom van Utrecht befchenken wilde (V)." Men behoeft niet te twyfelen, of dit verzoek is onderlïeund geworden, door rykelyke giften. Brederode's gezanten werden, met goede woorden, opgehouden. De Paus ontving hun geld wel, en hieldt het; doch hy verleende de verzogte bevestiging niet. De Bisfchop van Atrecht daagde beter. Kalixtus leverde hem, heimelyk de Brieven over, by welken David van Bourgondie, tot Bisfchop van Utrecht, werdt aangefteld Doch eer men hiervan, in 't Stigt, kennis kon hebben, hadden de Geestelykheid, Ridderfchap en Steden eenpaarig beflooten, hunnen (<0 Joanw. a Leydïs van de Heeren van Brederode Cep. UI. p. 668, ööy. dj Joann. a Leydïs van de Heeren van Brederode Cap lil p. eóo. D 3 Filips I. 1455» De Paus voorziet Oavid ranBonr» jondie net het 3isdom. -  54 VADERLANDSCHE XIII. Boek; te- FlLIPsI. »455. Filips imaktzig gereed, om gewapenderhandin't Siigr. te dringen. xi r. De Kennemersen WestfriezenWordi;n, in de voorheen verbeur de Voorregten,herfteld. 1456. nen verkooren' Bisfchop, Gysbrecht van Brederode, by voorraad, en tot dat hy van den Paus bevestigd zou zyn, tot Voogd en Befchermer des Landfchaps aan te Hellen. Dit gefchiedde op den zeventienden van Herfstmaand f». Filips, hiervan kennis bekomen hebbende; en voorziende, dat hy' te Rome zyne begeerte verkrygen zou, begaf zig, tegen den aanvang van Slagtrmiand, naar Holland: van zins, om, met het volgende voorjaar, Heirvaart te befchryven, en Bisfchop David, met geweld, ten Bisdomme in te voeren. De Kennemers, Kennemervolgers en Westfriezen, tot nog toe, niet volkomen herlteld, in de Privilegiën en Vryheden, weiken hun, in 't jaar 1406, om de onderneemingen tegen Iharlem en Hoorn, benomen waren; en nu voorziende, dat de Hertog hunnen dienst, in den Kryg tegen de Stigtfchen, behoeven zou; bedienden zig, naar 't fchynt, van deeze gelegenheid, om de verboren5 Voorregten wederom te bekomen. Zy booden den Hertoge, elk naar zyn vermogen,' eene goede fomme penningen aan: welken zy wisten, dat hem ■ tegenwoordig wel te ftade komen zouden, en bragten 't eindelyk zo ver, dat de meesten, fommigen wat vroeger, anderen wat laater, zig, in'Bloeimaand des volgenden jaars (7), in de oude Voorregten, herileld *nad (fiWtti.M' ^ta^n**'' J 1 ■ za- (O InftfUin. Publ. in Matth.t.i Anal. Tam. I. p. 6*0. (7) ■Veelen plsatfen dit wedergeeven der Privilegiën, in 't jaar 1455. Doch zy hebben geen agt rcgeven op den Styl vau den Hove, die 'c jaar met Paafchen aanvangt, en daarom Brieven, in 't jaar' 1455,  XIII. Boek. HISTORIE. cc zagen. De Stad Alkmaar, die, in den binnenlandfchen Kryg van den jaare 1426, veel ten agteren geraakt was Cd), hadt, reeds in 't jaar 1436, kwytfchelding van vyfduizend Kroonen boete verworven, hebbende zy niet meer dan drieduizend Kroonen konnen opbrengen Ce)' Ook was haar, die anders, volgens 't Vonnis, onbevestigd en open blyven moest, ter gelegenheid van den opftand der Amlterdammeren, in 't jaar 1445, verlof gegund, om, tot wederopzeggens toe, deuren in haare Poorten te mogen hangen (ƒ). Doch nu Mondt zy den Hertoge honderd-enden ponden groot toe, en verwierf, daarop, den drie-entwinrigften van Louwmaand , herflelling in alle de voorige Privilegiën (g). De Dorpen Noordfcherwoude, Zuidfcherwoude, Broek op Langendyk, Koedyk en S. Pankras, die insgelyks zekere fomme geïds beloofden, werden, op den agtften van Lentemaand, in de verbeurde Voorregten herfteld, en van 't Haardftedegeld ontheeven (/*). Westzaanen en Crommenie verwierven dezelfde gunilen, op den twaalfden van Lentemaand (/'). Ten zeilden dage , gantsch Kennemerland: welk den Hertoge, volgens het opfchrift der Handveste, (<0 Handv. van 8 Aug. 1428, by Boomkamp Alkm. bl 16. en 1:1 t II. Mcnioriaalb. Rosé , ƒ. -t. CO Handv. van 4 Febr. 1435 [1436], by Boomkamp Alkm. til. 2.1. Cf) Handv. van Alkm. bl. 22. Cg) Handv. by Boomkamp, bl s6. Ch) Handv. by Boomkamp, bl 432. CO Handv. van Keiuiemul'. bl. B71. tekent, die, naar de tegenwoordige rekening, in'tiaar 545^5 gegeven zyn. 1 E>4 Filips ï; *4S&  56 VADERLANDSCHE XïTr.IW, fjjAVi ï. 1456. Dordrecht en £uidholland met Filips verzoend XIII. Utrecht *an be- veste, beloofd hadt, die pond groote van eiken Huife te betaalen (£)• En des anderendaags, Grootebroek (/). Het Dorp Schermer f»» de Stede Sybekarfpel en Benningbroek f>), en de Eilanden Texel (p) en VVieringen Q>) werden, wat laater, in de verlooren' Vryheden heriteld: het Dorp Urshem eerst op den elfden van Sprokkelmaand des volgenden jaars (q). Van de herftelling der verdere gcvonnisten is my geen byzonder blyk voorgekomen. Die van Dordrecht en Zuidholland, omtrent deezen tyd, om het agterhouden der Graaf lyke tollen, ook in 'sHertogen ongenade vervallen zynde, verzoenden zig, insgelyks, met hem, op den drie-enrwintigflen van Zomermaand deezes jaars 1456, door het belooven van twintigduizend gouden Filips Klinkaarts, die thans dertig grooten Vlaams ieder deeden. Ook moesten zy den Hertoge hunnen dienst, op eigen' kosten, in den Stigtfchen Kryg, toezeggen (y). Deeze Zoen en de gunstbewyzen aan de Kennemers en Westfriezen veroorzaakten, ondertusfchen, dat de Hollanders zig eenpaarig gereed maakten, om den Hertoge , met geld en manfchap, tegen de Stigtfchen, by te liaan. Men kreeg, in 't Stigt, terftond kennis van de toebereidfels, die Filips, in Holland,maakte. (*) Handv. van Kemiemeri. hl. 58. Zk ook Boxiiorn cê Veldenaar, 11. 194. * CO Handv. van Grootcbr. hl. 23. (ot) Handv. van Kcnncmerl. hl. 840. CO Handv. van Sypckïr/p. en Bcnningbr. tt 41, Co) Pnvil- van Texel; bl. 70. 1 ip) Handv. van Wieringen Al. S. C?) Handv. van Kenneins'rl. bl. 841. CO z" Beverwïk Dordrecht, hl. 314,  XIII. Boek. HISTORIE. 57 te. Des werdt er beflooten, de Stad Utrecht van Krygsvolk en voorraad te voorzien. Reinoud van Brederode, Henrik van Mo^tfoort en eenige andere Edelen, die 't met dei\ verkooren' Bisfchop hielden, trokken 'er binnen. Ook verbonden de Geestelykheid en Ridderfchap van 't Nederftigt en de Stad Utrecht zig, op den negenden van Grasmaand des jaars 1456, met de Stad Reenen, om Gysbrecht van Brederode te blyven aankleeven, zo lang 'er geen ander Bisfchop door den Paus bevestigd, en alomme in 't Stigt erkend zou zyn O). Amersfoort neigde zeer tot Bisfchop David, en fchynt zig hierom in dit Verbond niet te hebben willen begeeven. Korc na het fluiten van hetzelve (8), verwekten de Gilden, te onvrede over het inbrengen van vreemd Krygsvolk, eenen oploop onder 'c graauw, dat, op 't bekkenflag, gewapend, pp de Neude, of 't Marktveld van Utrecht verfcheen, fcheldende op de Vroedfchap \ welke zy allerlei leed dreigden. Doch Gysbrecht van Brederode, met verfcheiden' Edelen en Knegten op hen aftrekkende, noodr zaakte de Woeste menigte, terftond, tot het afleggen der wapenen. Sedert verboodt hy den Gilden Morgenfpraaken of Byeenkomften te houden, en allen bekkenflag op lyfftratFe O)- Hier by bleef het niet. De voornaamfte aanhangers van Bisfchop David, vrouwen zo wel als mannen, werden gevat, en zwaar ge- py- CO Pactum vide in Matih/ei Anaiect Tom. J. />. (O Chron. de Traject, ƒ1.520, 521. Fafcicul. Temp. feRlATs. THAïi Anal. Tom. I. p. (rjf. v i (8) Op den vyfemwintigften van Grasmaand, P 5 Frupsl, 1456. zettingen voorraad voorzien.  S8 VADERLANDSCHE XIII. Boek. Filips I. 1456. Brederode zoekt m tFilips te verdraagen. Amersfoort en Reenen ontvangen BisfchopDavid. 1 ( I 1 pynigd. Daniël van Niewaal, die 't Klerkampt van Utrecht, om agt-endertighonderdvyftig ponden, gekogt hadt, werdt van het zelve verlaaten. Ook werdt zyn Slot en Heerlykheid Ryneflein dcerlyk geplonderd. Zyn Ampt werdt eenen der aanhangeren van Bisfchop Cysbrecht gefchonken (u). Allengskens werdt egrer de rust, in Utrecht, voor eene korte wyle herfteld. Doch Gysbrecht van Brederode, desonaangezien, bedugt voor het onweer, dat hem, uit Holland, dreigde, zogt, door bemiddeling van Jan, Hertog van Kleef, en van Jan van Hensberg, Bisfchop van Luik, met Hertoge Fiiips te verdraagen. Doch hy deedc vergeeffche moeite (v). Filips hadt nu de Paufelyke Brieven, by welken zyn natuurlyke Zoon, David, tot Bisfchop van Utrecht, aangemeld werdt, bekomen, en zondt, terftond daarna, Adriaan van Borfelen, die aan Anna, eene zyner natuurlyke Dogteren O), gehuwd was, net een Leger, naar 't Stigt. Amersfoort jpende hem terftond de Poorten: ook Reenen, iat nog onlangs plegtiglyk beloofd hadt, den verkooren' Bisfchop Gysbrecht, zo lang alsiemant, getrouw te zullen blyven. David van 3ourgondie begaf zig, hierop, van Jan van iVasfenaar en eenige manfchap verzeld, over 3orinchem en Tiel, eerst naar Reenen, en oen naar Amersfoort, en deedt zig, in beide O) Oud Verhaal?//; Matth^ei Anal. Tom. I. t,. <;iq. 20, 522, 52.1. & fi-qq. * 3 V O) Joann. a Leïuis van de Heeren van Brederode Cat. ,111. p. 678. * (y) yw Not, in Mir^i Oner. Diplom. Tom. II. p. iz6o.  XIII. Boek. HISTORIÉ. 59 de deeze Steden , voor Bisfchop erkennen. Sedert hieldt hy zig op het Slot ter Horst, welk, door den Slotvoogd, Everard van der Eist, aan Adriaan van Borfèien, was ingeruimd, alzo men hem de zevenduizend Rynfche guldens, voor welken hem dit Slot verpand was, wederom gegeven hadt. In Hooi maand, trok Filips ook, aan 't hoofd van veertien duizend man (V), uit den Haage op, om Utrecht te belegeren. Terwyl hy te Leiden,1 eenige dagen, vertoefde, werdt 'er,door den Hertog van Kleeve, door Reinoud van Brederode, wiens heerlyke goederen, in Holland gelegen, reeds door Filips warén aangeflaagen; en door eenige anderen, wederom, vrugteloos, over een vergelyk gehandeld. Filips trok vast voort naar Woerden, en van daar op Ysfelfrein. Zyne aannadering trof Bisfchop Gysbrecht en den Utrechtfchen mét zo diep een' fchrik, dat men den Hertoge van Kleef en eenigen anderen Heeren vryheid gaf, om, op de beste wyze mogelyk, met Filips overeen te komen, en de Stad, het kostte wat het wilde, voor "t gevreesd Beleg te bevryden. Men floot dan, kort hierna, een'' verdrag te Ysfellrein, op den volgenden voet:1 „ Gysbrecht van Brederode zou afftand van 1 „ 't Bisdom doen, en David van Bourgondie [ „ alomme voor Bisfchop erkend worden. Bre- \ 3, derode zou Domproost van Utrecht blyven d „ en daarenboven befchonken worden, meth „ de ryke Proostdy van S. Donaas te Brugge, i „ Ook zou hy zyne Raadsheers plaats in 'den v Haa £ (O Monstrelet Vol. fol, 67. Fitrs I. '456. Utrecht met eeu Beleg gedreigd, rerdraj, 'Olgens velk Jys- recht an Bre- .rode, et Bis- om aai layid ■ anBour- andie Fftaati  60 VADERLANDSCHE XIII. Boek. FiLIPS I. 1 1456 « 1 i 1 i ? „ Haage behouden, en dubbele wedde, dat „ is, volgens fomtnigen (y), duizend Rynfche .„ guldens in t jaar, genieten. Uitdeinkomften „ des Utrechtlchen Bisdoms, welken thans, in n t geheel, op vyftigduizend Rynfche gul„ dens jaarlyks werden begroot f», werden „ hem vierduizend tweehonderd Rynfche gul„ dens, jaarlyks, toegelegd: en vvfcigduizend „ gouden Leeuwen eens, tot vergoeding der ,, onkosten, die hy om 't Bisdom gedaan hadt " Sommigen voegen 'er by, „ dat hy uit de in„ komften van het Bisdom van Terouanne, ook V N^e^U,12end guIdens 's Jaars trekken moest 0> Na c fluiten van dit Verdrag, kwam Filips met Bisfchop David en veele anderen, binnen Utrecht. David werdt, terflond, tusfchen den Dromproost Brederode en den Domdeken Jan Proois, naar de Domkerke geleid, en in den Bisfchoppelyken zetel geplaatst Q). Op den zesden van Oogstmaand, bezwoorhy de Voorregten der Stad en des Lands (e% Doch deeze ?ed en het gemaakt Verdrag werden kwalyk van lem gehouden (V> Ondertusfchen werdt hy, domme m 't Stigt, voor wettigen Bisfchop, irkend. Deventer was de eenigfte Stad, die nertoc, door een beleg, welk agt weeken luurde, en onder anderen door Hollandfche nanfchap bygevvoond werdt, gedwongen moest vorden (V). De Stad was van Krygsvolk en , voor- (yj Monstrelet Fol. III fol. 67 O ) Monstrelet l ol. ill. fol. 67. O) Monstrelet Fol. \U. f„i. 67, IV. p. 679-684. Cliron. rte Trajeél. * c-u " ïm/h l ös". " Bisfcl-0P Wvl£ in Matth.*. Anal, fdi rhlV"I'VK*-V!'eI MAWN* Anal. Tum.i. p. <53|. (.*) l,iiion. de Irajccw p, ~,zz.  XIII. Boek. HISTORIE. Ci voorraad voorzien geweest, door de Friezen en Groningers (ƒ), die een heimelyk verbond gemaakt hadden, met den Hertog van Gelder (g), t'onvrede op Filips, om het indringen van David in 't Utrechts Bisdom. Hierom bedong men, by de overgaave, nog betere voorwaarden, dan de Hertog anders zou hebben toegeilaan. Dus zegepraalde hier wederom de heerschzugt van Filips. De verheffing van zynen Zoon op den Bisfchoplyken zetel van Utrecht gaf den Huize van Bourgondie den eerilen voet in 't Stigt, en baande den weg, langs welken, Keizer Karei de V, uit deezen Huize gefprooten, zig,eerlang, het weereldlyk gebied des Bisdoms heeft weeten te verkrygen. Terwyl Filips nog met den Stigtfchen kryg belemmerd was, deedt hy eenige poogingen, om 't gebied te verkrygen over Friesland; waarnaar de Hollandfche Graaven zo lang ver-1 geels geftaan hadden. Doch alzo deeze poogingen niet door 't geweld der wapenen onderlteund werden, vielen zy zo wel niet uit, als zyne onderneeming in 't Stigt. De Friezen ten tyde van Willem den VI, in 't jaar 1414', Staveren bemagtigd hebbende (h), waren, federt, ontflaagen gebleeven van de Hollandfche heerfchappye. Zy hadden Hertog Jan van Beijeren, wat laater, wel wederom tot hunnen Heer aangenomen (f). Doch deeze verbindtenis was van weinig gevolg geweest „ en (P Corte Chronyk in Brouirii Am\. il. 44», f Monstrelet Fol. 111. ja. o~. ik) Z* Hl. iiul, tl. 307. t<) Zie Ut, De;!, il. 453, FlLIPS I. 1456. XIV. Filips doet eenige poo= jingen, sm 't ge)ied over Friesland :e bekonen.  $2 VADERLANDSCHE XIILTW Fimps T. . '456, j 1 » I ] c en eindigde met > Hertogen leeven, in 't rar 1425. Jakoba vondt te veel werks irt Holland, om de gedagten naar Friesland te konnen wenden. Doch zo dra was Fiiips niet aan de Regeering gekomen, of zyne onverzaaddyke heerschzugt fpoorde hem aan, om z.g in de Fnefche zaaken te fteeken, en 't bewind over dit volk, welk niemant zyner Voorzaaten hadt konnen behouden, eens volkomen magtig te worden. Hy vernieuwde het Beitand, met hen, te vooren, geflooten van tyd tot tyd (k)- doch maakte, ondertusl fchen zyn werk van het befchermenen byflaan der zulken, die, in de verdeeldheden, welken nog onder de Friezen bleeven duuren in 't onderfpit geraakt waren. Immele, een'oostfnesch Edelman, uit zyne bezittingen verdreev-en zynde CO» kwam, in 't jaar f4q7, in den Haage (m): alwaar.Hertog Filips hem en de zynen, by opene Brieven (n), den vier-entwintigften van Herfstmaand des volgenden laars gedagtekend, in zyne befchermi-g namè ten zelfden tyde, alle Regenten van Holland" verwekende, dat zy hem en Gerrh van Dokmm, die, zo wel als hy, verdreeven was in t bezit hunner Sloten wilden tragten te hertelen, op dat men zig, uit deze!ven, van vooraad, tot het voeren van den Friefchen Kryg, zou (p I Memoriaalb. Rosé fol. 82 verf. 90 verr. 02 r,„ g» I Egg Heningha Hïïh van Oostfr T P.nrh rvr, rrv-rv CXXXI. U. Boet, hap. XXVI M. l X 1 De Friezen vonden zig, op 't ontvangen deezer maare, ten uiterften bedremmeld. De ingewortelde begeerte naar Vryheid zou hen ligtelyk hebben doen befluiten ,^ om den onderlingen wrok af te leggen, en Filips, met vereenigde kragfen, te keer te gaan; doch zyne Vorftelyke magt, van welke zy, overwonnen wordende, harder dienstbaarheid te dugten hadden, wederhieldc hen. 's Hertogs voorflag werdt in rype overweeging genomen, op eene algemeene Dagvaart, te Bolswaard gehouden. Doch hier werdt alleenlyk beflooten , dat men Dirk, Abt van S. Odulfs Klooster, Berend, Abt van Klaarkamp, Meester Menno, Burgemeester van Franiker, en Meester Wabbo, Burgemeester van Workum, afvaardigen zou naar Haarlem, alwaar Filips de Friezen, tegen 't midden van Zomermaand des jaars 1456 , verdagvaard hadt. De Volmagt deezer Afgevaardigden is nog voorhanden (u) \ en uit de omftandigheden der gefchiedenis is af te neemen, dat zy last hebben gehad, orh de voorflagen des Hertogs alleenlyk te hooren, en van dezelven verfiag te doen. De Friefche gemagtigden, t zy te Haarlem (V), of in den Haage, wartc dit blykt niet zeker, voor Stadhouder en Raa- (O Om Chron. by Boxhorn op Velijenaar, 11. 204. C'O £v Boxhorn u;> Velpknaar, il. 204. (»V Egg. Bemngha IJ. Boek, Cup, LXV. bl. 304,  XIIÏ. Boék. H I S T Ó R I Ë. & Raaden verfcheenen zynde, hieldt men hün voor „ dat de Friezen, met naame die van „ Oostergo en Westergo, zig, federt eenige „ jaaren, der Regeeringe der Hollandfche „ Graaven, tegen regt en reden, onttrokken, '* en zeiven het Landshellier aanvaard had„ den: dat zy zig, hierdoor 's Hertogen „ hoogfle ongenade op den hals hadden gehaald: doch dat hy, meer tot zagtheid dan „ tot ftrengheid genegen , het voorleedene „ wilde vergeeven en vergeeten; indien zy „ hem tot Heere aanneemen en inhuldigen „ wilden: in welk geval, hy aanboodt, hun-„ ne Handvesten en Voorregten te willen be„ vestigen, en hunnen Koophandel te willen „ doen bloeijen: waardoor de welvaart onder -„ hen toeneemen zou: gelyk zy, met eigene „ oogen,aan het voorbeeld van Holland, Zee» „ land en Westfriesland, zien konden ; welker „ Ingezetenen, onder de gunftige Graaflyka „ Regeeringe, zeer verrykt waren gewor„ den. " Ten ilot kreegen de Friefche Gemagtigden last, om, voor Kersttyd, het antwoord hunner Meesteren op deezen voorflag te rui* te brengen (w). a Men vindt niet, dat de voorflag des Her 1 togs thans met de bedreigingen verzeld was 2 welken hy voormaals wel gebruikt had. Veel' 1 ligt is dit van de Friezen opgemerkt, die \ daarenboven zeer wel weeten kortden, dat de i» Stigtfche Kryg hem, vobr eerst, geene vry- ü heid laaten zou, om Friesland den oorlog aan I1 te doen. Doch wat hier van zy; de Friefche \ • ■ - Ge- O) Sicko Beningha Chronickcl, bl. 417, 4s8. IV. De eu E Filips T. '45<5.. )e Fr?»; en verindenig, onerling,>t beft erlingnnner  66 VADERLAND SC HE XIII. Boer. 0~) Zie Boxhorn op Veibenaar il. 206. 00 Esc. Bewncha li. Êtek, Cap. LXXXII. il. 315. Filips I. 1456. ' Fredrik de III. eischt fchatting van de Friezen. 1457. Gemagtigden hadden zo dra geen verllag van hunne verrigtkigen in Holland gedaan , of men. befloot eenpaarig, den voorflag van Hertoge Filips onbeantwoord te laaten. Ook werdt 'er, op eene algemeene Dagvaart van Oostergo, Westergo en de Zevenwolden, vastgeReld, dat men alle uitheemsch geweld eenpaariglyk keeren, en fry en friesch, (dus.wordt hst uitgedrukt), mit lyfende goet, befchermcn zou (x). Zó Honden de zaaken van Hertoge Filips in Friesland, toen Keizer Fredrik de III, waarfchynlyk kennis van zynen toeleg gekreegen hebbende, befloot het Regt des Duitfchen Ryks op dit Landfchap te doen gelden. Ten deezen einde, zondt hy, in 't jaar 1457, Thomas van Gurifleden derwaards, om de jaarlykfehe fchatting, die de Friezen den Ryke fchuldig geoordeeld werden, met de agterlfcillen van .eenige jaaren, in t,e vorderen (j). Weinig gewag vindt .men van het invorderen deezer fchatting , na .de tyden van Karei den Grooten. Keizer Sigistnond alleen, nadedood van Willem den VI, G.raave van Holland, voorgenomen hebbende, Friesland., welk hy hield;., ten onregte, van het Ryk vervreemd te zyn, wederom-aan hetzelve te hegcen, hadt,, in't jaar 1418 , Gemag;igden derwaards gezonden, met.open' Brieven, by welken, de Voorregten der Frye Freefen bevestigd, en zy voor onmiddelyke Onderdaanen des Roomfchen Ryks verklaard werden. Te gelyk vorder»  XIII. Boek. HISTORIE. t-? derde hy hun eene jaarlykfche Schatting af van eene gros, of zestiende deel van eenen Rynfchen gulden,; van elke Haardllede (2). Doch 't blykt niet, dat de Friezen deeze fchatting betaald hebben: hoewel fommigen fchryven, dat het volk dezelve wel opbra^r; doch de Ontvangers niet in de Ryks-Schatkist (a). Fredrik de UI, die ons, in de gefchie- ] denisfen , voorkomt, als zeer behoeftig of' zeer geldgierig, vernieuwde den eisch, ten £ deezen tyde. De Friezen, eenen algemeener j Landdag befchreeven hebbende, bellooten 's 1 Keizers verzoek toe te ftaan, indien hy hun, ï van zynen kant, eenige punten inwilligde,1 welken zy hem voorflaan lieten. Zy begeerden ' „ dat de Keizer, Filips, Hertoge van Bour'1 „ gondie, fchriftelyk, en ónder de gewoon„ lyke ftralfe, deedt aanzeggen, dat hy zi<* „ geenerlei bewind over Oostergo, Westergo „ en de Zevenwolden zou hebben aan te „ maan'gen , noch deezen Landen eenigen „ overlast aan te doen: dat hy den Friezen, „ op zwaare ftraffen, verbieden zou, eenigen „ anderen Heer dan den Keizer, van we^e „ hét Roómfche Ryk, te erkennen: dat hy „ de Privilegiën van Karei den Grooten en ,, van Sigismond vernieuwen, en de ftrydige „ verbïndtenisfen , met de Hertogen Al„ breebt en Jan van Beijeren^ aangegaan , „ vernietigen wilde: dat hy het Verbond, „ door de Friezen van Oostergo, Westergo „ en de Zevenwolden, met de Stad Groniri- % gen, (2) E. Beningha I. Boek, Caf. CCXI.CCXII. */. iqi loal' ia) Ubb. Emhjus Lih: XXV. p 382. * ' *ar E s Filips I. H57.. 'iy veriiedt,opanhouen der 'riezen , lertoge ilips 'riesland e ontisten. (  68 VADERLANDsohr Yïit Filips I. H57- 1 I » gen, gemaakt, insgelyks wilde te niet doen, „ en verklaaren, dat de drie eersrgemelde „ Landftreeken, voortaan, gelyk van ouds, „ een Land op zig zeiven blyven zouden: en l „ eindelyk dat hy den Friezen het voorregt .„ verkenen wilde van niet buiten hun Land g te regt gefield te konnen worden (£)." De Keizer, op het bekomen der ingewilligde fchatting gefield, voldeedt de begeerte der Friezen ten volle, verleenende, ten hunnen behoeve, open' Brieven, die nog voorhanden , en, den tienden van Oogstmaand des jaars 1457, op het Slot Ertzenburg, in Karinthie, gegeven zyn CO- Een' derzelven is gerigt aan Hertoge Filips. De Keizer vertoont hem „ dat de Friezen, die, zegt hy, onmiddely„ ke Onderdaanen des Ryks zyn, zyne Ma„ jefleit geklaagd hadden, dat de Hertog „ arbeidde, om hen, zonder regt en met >, geweld , onder zyn gebied te brengen : „ waarom hy hem, op verbeurte der Keizer„ lyke genade, beveelt, hiervan af te laaten, „ te gelyk egter aanbiedende, hem te willen „ hooren en regt te doen, zo hy zynen eisch op „ Friesland behoorlyk bewyzen kon"(y): uit welke aanfchryvinge blykt, dat Hertog Filips van den Keizer nog als Ryks Leenman aangenerkt, en gehandeld werdt. De Keizer, de begeerte der Friezen voldaan hebbende, ontving (b~) Ecg. Beningha II. Boek , Cap. LXXX1II. bl. 116 Ioxhorn op Veldenaar bl. 200. r 3' . (O Egg. Beningha II. Boek, Cap. LXXXIV. LXXXV bl ' Zy kwamen ook in Holland: alwaar zy verfcheiden' veranderingen maakten. Henrik van der Meye, gewoonlyke Raad, en Gysbrecht van der Meye, Geheimfchry ver van den Hove, gebroeders, werden, onder anderen, in hunne bediening, gefchorst (g). Doch de moeilykheid, die deeze veranderingen den Hertoge verfchaftcn, duurde niet lang. Zyn zoon deedt hem meer verdriets aan. Twee der voornaamfte Vorften van Europa, Karei de VII, Koning van Frankryk , O en Filips, Hertog van Bourgondie, hadden^ thans io r>) Ubb. Emmhis mr. xxv. p. 383. Cf, VI. Mcmoriaalb. Eossaf.rt i. a./. 19. (|J VI. Memoriatlbi Üossaert i. 2. ƒ. verf, E 3 Filips r. HS7. XV. orzaa:n van n Oor* g me«  7o VADERLAND SC HE XIII. Boes. Filips I.' H57- Frankryk. De Graaf van Charoloisbekomt verfcheiden' Heerlykheden in Holland. thans het ongelnk van met hunne Zoonen oneenig te zyn: en de tweedragt duurde te langer, om dat Filips zyn werk maakte, van dezelve , aan 't Franfche Hof, te voeden: terwyl Karei ook belang vondt, by de huisfelyke oneenigheid aan 't Hof van Filips. De Daufyn Lodewyk hadt, al in 't jaar 1446, het Franfche Hof verlaaten, en zig, in het Daufiné, onthouden (A): alwaar hy alles naar zynen zin befchikte, zonder op 's Konings bevelen te pasfen. De Graaf van Charolois gaf ook allengskens zo zigtbaare blyken van ongenoegen over zyns Vaders Regeeringe , die, zyns oordeels, het oor te veel leende ar.n Jan van Krom, zynen voornaamfien Staatsdienaar, dat de oude Hertog dikwils op zynen Zoon geiïoord was (i). De Graaf poogde, ondertusfchen, van tyd tot tyd, meer gebied en aanzien te winnen. Wy hebben reeds gezien (k), dat Filips hem, in of voor het jaar 1454, de Landvoogdy over Holland en Zeeland hadt toevertrouwd: met oogmerk, waarfchynlyk, om hem meer van 't Hof, alwaar men zynen onrustigen aart vreesde , te verwyderen. Graaf Karei deedt zig ook verfcheiden' Heerlykheden hier te Lande opdraagen: 't welk zyn aanzien niet weinig vermeerderde. Zo vindt men, dat hy Heer van Gooiland geweest is (/). Ook bekwam hy, na het affterven van Heere Jakob van Gaasbeek , in den jaare 1458, de Heerlykheden van Putten m g/O DrcLOS Hift. de ï,cmis XI. Tom. I. p. 55. 8 fuift, ([ij De la Marche Livr, L Ch. XXXIII. p. 460-463,. ( 'e ) Boven , bl. 44. (Jv Handv. van Weesp» U. 8, u.  XIII. Boek. HISTORIE. 7ï en Stryen, door Gaasbeek nagelaaten Qn): ook die van Arkel, te vooren aan Gaasbeek ter leen gegeven (n). Tot de goederen van deezen Huize, behoorde ook een ftuk Lands, aan de Maaze, tegen over Rotterdam gelegen: welk Karei heeft doen bedyken, en, naar zyn Graaffchap in Bourgondie, Charolois of Charlois noemen (0). Men vindt ook, dat hy 't Land van de Tonge, by Sommersdyk, bedykt heeft (j>). Eenige jaaren laater, heeft hy Asperen, Heukeiom (^), Voorne (r), Leerdam en Schoonerwoerd (s) weeten te verkrygen. Men ziet, hieruit, hoe zeer hy vermeerdering van aanzien zogt, en dat Filips thans, niet zonder reden, voor de uitwerkfels zyner Staatzugt, bedugt was. Ook werdt hy 'er, eerlang, door ingewikkeld, in eenen Kryg mee Frankryk. De Daufyn Lodewyk, verneemende, dat zyn Vader een Leger tegen hem op de been bragt, hadt zig, in Herfstmaand des jaars 1456, uit het Daufiné, naar Biusfel begeven, met oogmerk, om zig, in de Staaten des Hertogs van Bourgondie op te houden (Y)r toc dat zyns Vaders toorn bedaard zou zyn. Filips, die, ten deezen tyde, voor Deventer lag, en Cm~) Goudhoe vfn tl. 466. Kemps G'örinchem bl. 290. £0) Goudfche Chron. tl. 156. Goudhoeven tl. 466. (/O Reigersb. II. Deel, tl. 216. {_q) Goudhoeven bl. 472 enz. Qr) Preiivcs & Addit. aux Mcnwir. ie Commin. Tom. IV. j>. 119. Oj Goudhoeven tl. 480. fï) Monstrelet Fol. III. fol. 65, é8. De la Marchi Livr. I. Ch. XXXIII. f. 457- E 4 Filips T. 1457-  »' VADER LANDS CHE tw. funs I. *.»4S7« i 4 ] c < f c I ï g b di f- To aa: * en zig m t Dorp alwaar toen een Sloc was, onthielde (9), fpoedde zig, op het ontvangen deezer gewigtige tyding, om met de Stad te veroraagen, en naar Brabant te keeren Hy vertoefde egter nog eenigen tyd te Utrecht: vanwaar hy Koning Karei, met eenen Brief, van de komst des Daufyns in Brabant kennis gaf r». in Brabant gekomen, fcheen hy zynen vlyt te willen aanwenden, om den üaufyn met den Koning te bevredigen f»; doch zyne poogingen waren vrugteloos. De Koning eischte eene volftrekte onderwerpingen zynen Zoon, en wilde, dat hy in perfoon :en Hove verfchynen zou; doch de Daufvn. veetende, dat 's Konings Staatsdienaars zeer >p hem gebeeten waren, vertrouwde zig; ten iove met Ook bleek, federt, klaar genoeg, at Fihps den Daufyn gaarne by zig hieldt' p dat hyzig, doorhem, van eenen mastten eun tegen den Koning, by 't ontllaan van enen oorlog, zou konnen verzekeren De )aufyn bleef derhalve in Brabant: alwaar 1 ips hem en eenigen zyner Edelen een iaareld toelei. Jan van Kroui en die van zynen Huize ïgonden terftond hun Hof te maaken by :n Daufyn. Doch dit was genoeg, om hem ver-' 'n?UL¥iï^ ^ dC LCUiS XI- »> (9) Dit blykt uit eenen Brief van Heftop Filips . Koning karei gerekend, é,k fon Qtf a >/?//, /•  XIII. Boek. HISTORIE. 7* verdagt en zelfs gehaat te doen worden by den Graave van Charolois. Van dien tyd af, ontirondt 'er geduurig ongenoegen tusfchen tüips en Karei, waartoe de Daufyn, waarichynlyk, meer aanleiding gaf, dan hy weeten wilde (w). In Frankryk maakte men, omtrent deezen tyd, zo veele toebereidfels ten oorlog, dat *iiips ook oordeelde, zig in ftaat van tegenweer te moeten Hellen (V). Ondertusfchen vielen 'er geduuriglyk wederzydfche klagten, over het fchenden der Atrechtfche Vrede van den jaare 1435. Filips die t meeste belang by de onderhouding dee^ zer Vrede hadt, befchuldigde het Franfchè Hof, by elke gelegenheid, dat 'er inbreuk op gedaan werdt: terwyl men zig, in Frankryk, vreemd hieldt, dat Filips óver 't fchenden eener Vrede klaagde , die, dagelyks, door hem verbroken werdt. Van het verblyf des Uaufyns in Brabant, de eigenlyke oorzaak van bet ongenoegen des Franfchen Hofs, werdt ,^ in 't eerst weinig gerept, om dat niet fchynen wilde, zig hieraan veel te ito oren. • Het oogmerk van Frankryk kon niet langer bedekt blyven voor Filips, toen hy vernam, 1 dat Koning Karei zig met eenige Duitfche ~ vonten; onder anderen, fnet den Keizer en met dis van Luik verbonden, en zyne Dogter, Magdaleene, ten Huwelyk beloofd hadt aan C*J Meyerus ad annum 14=8. f. 334, 3.5, E 5 Filips i, 1457- 45&  74 VADERLANDSCHE XIII. Boek. Filips I. !549. XVI. Filips heefteen' togt naar Turkye voor, die uitgefteld•wordt. aan Ladislaus, Koning van Hongarye (y), die Fiiips het Regt op het Henogdom Luxemburg betwistte. Ladislaus ftierf, voor da: hec Huwelyk voltrokken was (z) : doch de Koning liet niet na, het Hertogdom Luxemburg van: Filips te eifchen voor EUzabet, Zuster van Ladislaus, en gehuwd aan Willem, Hertoge van Saxen (V): 't welk Filips deedt oordeelen, dat de oorlog met Frankryk onvermydelyk was. . Terftond hierop, befloot hy, den togt naar Turkye, dien hy voorhadt, aan 't hoofd van een aanzienlyk Leger, te doen, tot betere gelegenheid, uit te ftellen, en, met allen ernst, op de handelingen der Franfchen, te waaken. Het ontwerp van deezen togt hadc hem, reeds eenige jaaren, door de zinnen gefpeeld. Toen men, hier te Lande, tyding kreeg van het inoeemen van Konftantinopel, in 't jaar 1453, hadt hy, ter gelegenheid van zeker aanzienlyk Gastmaal (£), eene foort van een TafelIpel doen vertoonen, waarin de Kerk, verbeeld door den Schryver zeiven, uit wien wy dit ontleenen (V), klaagende ingevoerd werdt (d). Filips hadt deeze fpeelswyze klagte beantwoord met eene ernftige gelofte, om de Kerk te befchermen, en de verdoemlyke onderneeming van den groot en Turk en der verdere ongeloovigen tegen te Jlaan (e). Zyn voorbeeld hadt ver- fchei» (■ƒ") Monstrelet lol. III. ƒ. 72 verf. (2) Monstrelet lol. III. ƒ. 73. l'oyez Duclos Hift. de Louis XI. Tom. I. p. 94. (i>) Monstrelet l'ol. lil f. ^5, 59. » om in den FwÉ Wu S" onkundiS ™ den ftaat des Franfchen Haft: vanwaar de vrienden des Daufyns en de zynen hem alles overbriefden (0- Hy wist dat het befluit, om hem den oorlog te verklaaren, niet lang draalen kon. flDm°C.°? f hv tvd g^oeghebben mogt, om zig in ftaat van tegenweer te ftellen , vondc hy goed, zig onkundig te houden van 't gene hy wist dat in Frankryk omging, en ondertusfchen den Koning, door een plegtig Gezantfchap, af te vraagen, wat hy met zyne toerustingen bedoelde. Jan van Kroui en Jan van Lannoi, Stadhouder van Holland, werden, in 't jaar 1460 naar Frankryk gezonden, meer om den Koning en 't Hof op te houden, dan om de gronden tot een duurzaame Vrede te leggen Zv nelden, onder anderen, den Koning 'voor: , dat Fihps van goederhand berigt was, dat " iï ?en*geheim punt van he* Huwelyks? Verbond, al in 't jaar 1444, geflooten, , tusfchen Henrik den Vf, Koning van En! ' geLan,dJ' C? M,argare« van Anjou, was vast, gefteld, dat Henrik, aan Koning Karei, , alle de plaatfên, welken hy nog in Frankryk , bezat, zou afftaan; mids dat Koninr Karei , den Koning van Engeland, Holland en Zee, land zou helpen beraagtigen. Zy voegden „ 'er ?CO Amand. Zierk. Chron. apud Basïx. Ncderl. Sulpifc, CO De la Marche Liyr. I. Ch. XXXlll, p. 463.  XIII; Boek. HISTORIE. ^ " uf 5y,' de Hert0S ziS> door zulk eenen „ handel, ten hoogfïen beledigd vondt, en „ vroegen, wat 'er van deeze zaak zyn moet. V De Koning verzekerde hun , dat dit zogenoemd heimelyk punt een loutere hericnichim was: waarvan men den Hertog ligtelyk zou hebben konnen overtuigen, zo hy zyne agterdogt eer-geopenbaard hadt f». lerwyl de onderhandelingen duurden, of r?JDë n%i&t zy.a(^okm waren, zondtde Graaf van Charolois den Graaf van S. Pol, in ftilte, naar t Franfche Hof, met mondelyken last, om den Koning te toetfen, of hy genegen zou zyn hem in Frankryk te ontvangen-, wanneer hy befluiten mogt, het Bourgondisch Hof te verhaten. De Koning luisterde, S eerst naar deezen voorflag: niet ongezind zo t fcheen, om den Hertcfge van Bou gondk het verdriet, hem aangedaan, door hJTopï houden van den Daufyn in Brabant, met gi lyke munt, betaald te zetten. Doch hy kreS eerlang vermoeden, dat de Graaf van Cht rolois deezen voorflag, met kennis van Hertoge Fihps, gedaan hadt, om 't Franfche Hof te mompen. Ook vernam hy, federt, dat de Graat voorhadt, den Heer van Kroii en franfche Hof, van kant te helpen, 't Een en t ander was oorzaak, dat de geheime onderhandeling met Graave Karei piotfe yk afgebroken werdt (V). P y " De verwydering tusfchen Koning Karei en r ^ Her- tm) loyez Daniël Hift. de Fran™ tv,, m XL por üvclqs Tom. iii. *, ,so rcuv' a 1 dc töHij Filips I. 1460. XVII. Heiinelyke handel van Graave Karei lan 't Franfche lof.  78 VADERLANDSCHE XIII. TW: F/Lipc I. I461. Verandering in Engeland. Verlengingvan't | Eeltand, met Eduardden IV. I462. 1 Hertoge Filips dagelyks grooter wordende , verwagtte men nu niet anders dan eene openbaare vredebreuk, toen de dood des Konings, die op den twee-entwïntigften van Hooimaand des jaars 1461, voorviel (V), de zaaken,eensflags, van gedaante deedt veranderen. De Daufyn begaf zig terftond naar' Frankryk, en werdt, onder den naam van Lodewyk den XI, voor wettigen Opvolger zyns Vaders , erkend. Filips, verzeld van eenige Hollandfche en Zeeuwfche Edelen (/>), woonde zyne Krooning by () Reic.er.sg. Chron. il. JJeel, U. 233. ) Monstrelet Fol. IH. f. ü?. (ó Manufc. de la Bibl. de M. Rousfeau dans Daniël Tom. VI- p- 333- Premies des Mcmoir. de Commin. Tom. IV. p. 163. • O) Aft. Publ. Angl. Tom. V. P. II. p.ioö, ito. Hl, 113.  XIII. Boer. HISTORIE. 70 Met Frankryk was de rust van korten duur. De Koning begon, kort na zyne komst tot de Kroon, toeleg te maaken, om de Plaatfen in Pikardye, by de Vrede van Atrecht, aan Filips afgeftaan, wederom magtig te worden. Men was overeen gekomen, dat Frankryk deeze Plaatfen, voor vierhonderd envyftigduizend Kroonen, wederom zou mogen losfen. Doch Filips, aangezet door zynen Zoon Karel, hadt tot hiertoe van het afilaan deezer Plaatfen niet willen hooren. Lcdewyk, geduurende zyn verblyf in Brabant, en federt, die van Kroui, door gcfchenken, hebbende weeten te winnen (?), bediende zig van hun, om Filips, tot den begeerden afftand, te beweegen (u). De Hertog befloor 'er eindelyk toe. Lodewyk zelf kwam te Hesdia by hem,' om 't verdrag, hierover gemaakt, te fluiten en te tekenen. Kort hierna, hieldt hy nog een mondgefprek met Filips, te Rysfel. Hy ontriedt hem hier den togt tegen de Turken, dien de Paus hem wederom in ft 'hoofd gebragt hadt, zo ernflig, dat hy 'er eindelyk van afzsg O). Lodewyk hadt reden om Filips den Turkfchen togt af te raaden. Hy vreesde de heersclmtgt van Graave Karei, op wien, 's Lands Regeering, geduurende 't afzyn zyns Vaders, zou moeten rusten, en die ligt befluiten zou,.iet nadeeligs' tegen Frankryk te onderneemen. Karei bevondt zig in Holland, terwyl de afftand der Plaatfen in Pikardye gefchiedde. Hier, CO De la Marche Livr. ï. Ch. XXIII. p. 460. .O) Monstrelet Val. W. f. 96 verf. 07. ■O} Monstrelet Fol. UI. ƒ. ioi. Filips I. 1462. 1463.  8o VADERLANDSCHE xm r™„< Filips h 1463. Toeleg van Filips, om zynen Zoon, in Holland, te doen vatten, mislukt. 1 Hier heenen was hy getoogen om 's Graaven Bede in te vorderen, doch, voornaamlyk om het ongenoegen zyns Vaders te onïaan de'vanT6"- ^ ^^kt *™ die van Krom, bevel gegeven hadt, om hem, • ™m!en, derzvnen> metnaameMr. ^S! Raad van Holland, in hel tems te neemen. Karei ontkwam het gevaar daarna, by Dordrecht, door Graave Karei verlost, en naar Gorinchem geleid Veel meZSla0n1endie % ^ ™ ^ïol thÏÏ n Holland. In Zomermaand des voorleeden laars 1462, hadt hy, uit gratie, zo 't heette en ponder benadeelinge der^tads'privileg „,'^ a fCrC\ bu^£nS tvds' de Regeerioe veranderd (X). Twee maanden hater, hy het Geregtshof in den Haage op eene? anderen, en zyns oordeels beteren voet AA Hy verminderde 't getal der Raaden, dat tot agt-entwintig aangegroeid was, tot op agt, behalve den Stadhouder, en vorderde , in dezelven met zo zeer adeldom, als ervaarems in de Regten Filips bevestigd,, federt; tfn!f\VeraiPTSm Ct^l doch onthief t RA '• tenzelfden ^ van het hooren ti U Sen' Ver!enPnde de ^kenkamer ran den Ilaage met de Rekenkamer te Brusfel' eerwaards hy dezelve overbragt (z). In Slagt, . „ maand.' OO'Groote Chrbn. Diylf. XXfX Cap. gtt (O Den veertienden van Bloeimaand des jaars 145»  XIII. Boek. HISTORIÉ di maand, deedt hy den Raad van Holland, die hem nu van de hand vloog, eenen Brief fehryven aan den Graave van Oostervant, waarby men deezen poogde te beweegen ^ om, nevens de andere Edelen, te belooven >dathy, na het afllerven van Hertoge Filips, niemanc dan den Graaf van Charolois voor Heere zou aanneemen Doch terwyl Karei, ten deezen tyde, bezig was, om zig hier te Lande aanzienlyker te maaken, vernam hy den afftand der Plaatfen in Pikardye, die nergens toe diende, dan tot vermindering van het gebied van zyn Huis, welk hy zogt uit te breiden. Hy zwol van fpyt, toen hy hier van tyding kreeg. Zyn haat tegen Lodewyk den XI, en tegen die van Kroui, werdt langê hoe verwoeder. Hy was reeds, federt eenigen tyd, in heimelyke onderhandeling getreden met Frangois den II, Hertog van Bretag» ne,. thans één der voornaamlte hoofden eener famenzweeringe tegen de.Regeering van Koning Lodewyk, die, kort hierna, uitborst, en den naam van Gemeenebest - Kryg kreeg (b). Jan van Komillê, Onder-Kanlèiier van Bretagne, kwam, vermomd in 't gewaad van eenen Dominikaaner Monnik, van tyd tot tyd, in Holland, om met den Graave van Charolois te handelen. Van hier (lak hy gemeenlyk over naar Engeland, om Eduard den IV, in 't zelfde Eedgenootfchap in te wikkelen. Lodewyk, niet onkundig van deezen har^ D< del, en deswege ten hoogfte geftoord op «« denRl t O) VI. Memoriaalb. Bossaert gcquot. I. /. 393. (J> j De ia arche Liyr. 1. Ch. XXV. p. 469 > 470, IV. Deel. F Filips i* 1463. ; Baard var) ibep>  Sa VADERLANDSCHE XTTT. Boek. IflLIPS I. I464. pré, een' heimelyken aanflaj In Holland , voorhebbende,wordt ^evat. 1 < i ] 1 3 1 < 3 1 < 1 1 1 den Graave van Charolois, deedc,in den Herfst des jaars 1464, den Baflaard van Rubempre, verzeld van veertig of vyftig man, alle rappe gasten, gelyk hy zelf was, uit eene Haven van Pikardye verrekken, en langs de Hoiiandfche kusten kruisfen (V). 't Gerugt was, kort hierna, algemeen, hier te Lande, dat Rubempré last hadt, om den Graaf van Charolois te ligten, en gevangen naar Frankryk te voeren (d). Doch Lodewyk verklaarde, federt, dat hy niet anders voorgehad hadt, dan den gewaanden Dominikaaner, Romillé, te doen vatten. Karei hadt zig, eenigen tyd, te Gorinchem opgehouden ; doch bevondt zig , op den twintigden van Herfstmaand, in den [Iaage (e). Rubempré, den mond der Maa;e ingezeild zynde, was hier aan land geflapt, ;n hadt zig, kort te vooren, van drie of vier Ier zynen verzeld, naar Gorinchem begeven, erwyl de overige manfchap, in 't Schip, op lem wagten bleef. Te Gorinchem , zogt lubempré zig zo verborgen te houden, dat ïy, zelfs hier door, te eer in 't oog liep. Kael gaf bevel om hem en de zynen vast te houten. Ook maakten de Hollanders zig, naar fomniger verhaal (ƒ), kort hierna, meester van t Schip, neemende al het volk, dat 'er op vas, in hegtenis. Doch anderen fchryven, lat het Schip ontfnapte, en behouden in Pi;ardye te rug kwam (g). Fu (c^ Mo n s t u e Ui t Vol. III. f. 102 verf. 103. C dj He la Marche Livr. 1. Ch. XXXV. p. 468. £«) Extraitd'uneanc. Cluon. dan* les Addic. aux Mem. de ^omm. lom. 111. p. 332 (f) Clnon. Scand. dans les Addit. aux Mem. de Comm. Tt»± h p- to- ilj M.ONSTREL.ET V«l, H[, ƒ. J93,  Hf* XIII. Boek. HISTORIE. 8* Filips kreeg hiervan, in den aanvang van Wynmaand, tyding te Hesdin, alwaar hy, nog dien zelfden dag, een mondgefprek met Koning Lodewyk Itondt te houden. De Koning hadt veel Krygsvolk om Hesdin vergaderd'; en men wil, dat hy voorhadt, Filips te.doen vast houden, zo dra hy tyding zou gekreegen hebben, dat Rubempré den Graaf van Charolois geligt hadt (h). Zeker is 't, ten minften, dat de Hertog terftond te paard fteeg, en naar Rysfel vertrok, zonder den Koning af te wagten. 't Gantfche Land waagde terftond van deezen loozen aanflag. Olivier de la Marche, Schryver der bekende Gedenkfchrifcen, mat deszelfs fnoodheid, alomme, ten breedften uit (ï) De Predikftoelen daverden zelfs van de hevigfte befchuldigingen tegen den Franfchen Koning, 't Gemeen hadt 'er overal den mond vol van. Lodewyk, die zig, door deeze gerugten, 't zy waar of valsch, in zyne eer geraakt hieldt, zondt, al in Slagtmaand, een Gezantfchap aan den Hertoge van Bourgondie, om herftelling van eer, wegens de verhaalen, die, ten nadeele des Konings, door de Nederlanden, liepen, en te gelyk het ontdaan van Rubempré te vorderen. Voorts hadden de Gezanten last, om den Hertoge te verklaaren, dat hun Koning alleen Jan de Romillé, zynen Onderdaan, geenszins den Graaf van Charolois hadt willen doen ligten (F). Filips toonde, • in Qh) Monstrelet Vol. III. f. 103. CO Ue la Marche Livr. I. Cli. XXXV. p. 46tr fci) Monstrelet rol. ui. fol. 103 verf, F a Filips Li 14-64.  84 VAD ER LANDS C HE XIII. Boek, Fjups I. 1464- XIX. Slag van Montlhe-. ii. 1465. - „ ,. 1 i \ 1 \ \ 1 S 2 in 't antwoord aan 's Konings Gezanten, dat hy Lodewyk van eenig flinks oogmerk verdagc hieldt. Hy beloofde Rubempré te ontflaan, zo dra zyne onfchuld blyken zou. Men weet, dat hy, tot in 't jaar 1469, gevangen gezeten heeft (/). Karei was, by 't openbaar gehoor deezer Gezanten, tegenwoordig geweest. Zy hadden zo vinnige uitdrukkingen gebruikt, tegen zyne heimelyke onderhandelingen met den Hertoge van Bretagne, dat hy, in hevigen toorn ©ntïleken, zig, in't uitgaan, tegen eenen der Gezanten, deeze woorden ontvallen liet: Beveel my in "s Konings gunst. Zeg hem, dat hy my hier fraai heeft doen havenen, door zynen Kanfelier; doch voeg 'er hy, dat het hem Ier ouwen zal, eer een jaar ten einde is (jn~). Karei hieldt zyn woord, 't Gemeenebest-Verhond, aan 't hoofd van welk, de Hertog van Berri, 's Konings Broeder, gefield werdt, bad naauwlyks zyn vol beflag gekreegen, of ie Graaf van Charolois trok, met een aanlienlyk Leger, in Frankryk. Vooraf hadt hy :ynen Vader weeten te beweegen, om hem 3 Lands Regeering af te ftaan («). En tertond hierna, hadt hy die van Kroui, onder velken ook Jan van Lannoi, Stadhonder van Iolland, was, voor vyanden des Vaderlands erklaard, en genoodzaakt, naar Frankryk te lugten (0)'. 't welk Filips, 's Lands Krygstiagt in de handen zyns Zoons ziende, zyns on- (Z) Monstrelet Vol. III. fol. 133. (pi) Memoir. de Ph. de Commin- Livr- I. Ch. I. p. !?. O) Monstrelet Vol. III./. ioó. Duclos Iliit. de Louis I. Tom. l.p. 211. 0) Monstrelet Vol. III. ƒ. 106 verf 10-. Commies hr. I. Ch, I. p. 9,  XIIL Boek. HISTORIE. 8c ondanks, gedoogen moest. By Montlheri viel, op den zestienden van Hooimaand des jaars 1465, een bloedige flag voor, in welken Karel het veld behieldt (p), fchoon beide de partyen zig de overwinning toefchreeven. Veeliigt haddenze 'er geen van beide reden toe, om dat het verlies, aan wederzyde, genoegzaam even groot was Op den vyfden van Wynmaand, hieraan volgende, werdt 'er, te Conflans, een Verdrag getekend, tusfchen Lodewyk en Karei, waarby den laat. ften, de Plaatfen, in Pikardye, langs de Somme gelegen, en onlangs, door den Koning, gelost, wederom werden afgeftaan : onder voorwaarde, dat zy, eerst na de dood van Filips en Karei, voor tweemaalhonderdduizend gouden Kroonen, wederom zouden mogen benaderd worden. Karei bedong nog andere voordeden by dit Verdrag (r); welken de Koning hem te ligcer toeitondt, om dat hy voorhadt het Bondgenootfchap der Franfche Grooten, 't kostte wat het wilde te verbreeken. De Vrede van Conflans herlhlde de rust in 1 de Nederlanden nog niet. De Luikenaars wa- • ren, uit hoofde van een Verbond, in Hooi- 1 maand laatstleeden, met Lodewyk den XI d geflooten (Y), in Brabant en in't Graaffchap'k Namen gevallen: alwaar zy vecle verwoestingen hadden aangeregc. Karei hadt zo dra door het fluiten van het Verdrag van Conflans, de (pj m la Marche Livr. I. Ch. XXXV. p. 4?2, 4-4. (y van Loon Alcftde Regeer. v. Deel, bl. 153. F 4 Filips I. 1466. lasr, 'ia Holland, van den Franfchen ea LuikfchenKryg. v'eraneïeingin de fyze var* cheepsimmeen, hier 2 Lande*  83 VADERLANDSCHE XTlï. iw flLIBS ï. I466. Staat dei Scheepvaart. I zeilen, -Kraaijers en andere Vaartuigen hier flegts 'Krapfchuitswyze, met de planken op eikanderen geflaagen, te timmeren. Doch omtrent deezen tyd, werdenze Karveelswyzegemaakt: dat is, men voegde de planken niet op, maar nevens of tegen eikanderen , en maakte den naad tusfchen beide met werk digt. De Schepen waren dus hegter, en bekwaamer om Zee te bouwen. Ook begon men thans, fterker nog dan te vooren, door de Zont te vaaren (a). Doch deeze vaart was, omtrent deezen tyd, meer dan eens, belemmerd geweest. De AmfTerdammer- Hoornfche- en Enkhuizer-Koopvaardyfchepen werden, in de Zont, fomtyds aangehouden: waarover, in 't jaar 1464, met den Koning van Deenemarke, gehandeld was O). Doch van den uitflag deezer handelinge vind ik nergens iets aangetekend. Chrhtiaan del, Koning van Deent» marke, hadt den Hollanderen en Zeeuwen, al in 't jaar 1453 > vrygeleide vergund , om in zyne Ryken te komen handelen: mids dat zy , niet door de Belt, maar door de Zont alwaar toen reeds 's Konings tol gevorderd werdt-, voeren. Ook zou het hun niet vry liaan, Engel fche waaren in de Noordfche Ryk'en te brengen (c). Dcch eenige jaaren laater, Ichync dit wederom geoorloofd geweest te zyn. immers men vindt het niet verbooden,' in verfcheiden' Voorregtbrieven, door den Deenfehen Koning, federt s ten behoeve van 't 'ge* (<0 ilUiceRSB. Cwori. II. Deel, bl. 2*5. ten Vu'tta Hoorn, U, 76. * ' -JJ' vtuu^ |*j Bbmhbï Enk. bl. a.7. Veuus Hoorn, bl. 80. (,sj IJjndv. van A.nUerüv U. B3.  XIII. Boek. HISTORIE. tv) gemeene Land en van fotnmige Steden , verleend 'Cd). De Hamburgers hadden, in 't jaar 1460, eenige Hollandfche Schepen aan: geflaagen, misleid dooreenen valfchen Brief, door zekeren Oosterling, uit Utrecht, ge^ fchreeven. Doch na dat de onzen zes of zeven Hamburger fchepen in 't Vlie aangehouden en ópgebragt hadden, werden de Hollandfche fchepen, te Hamburg , wederom vry gegeven (e). Niets nogtans belemmerde de vaart deezer Landen meer, dan een Bevel van Koning Eduard den IV, in 't jaar 1464, met toeftemming van 't Parlement, gegeven, waarby „ de invoer van alle gewasfen, ftoffen en handwerken van Holland, Zeeland „ en Friesland, en van de verdere Staaten des „ Hertogs van Bourgondie, in Engeland, Wals ,, les en Ierland verbooden werdt Cf)." Hei Beftand, tusfchen Eduard en Filips, in't jaar 1463, voor den tyd van een jaar, geflooten, was nu ten einde geloopen, en Eduard, voorhebbende Bonne van Savoye, Zuster der Koninginne van Frankryk, ten Huwelyk te verzoeken, fchynt dit verbod van Koophandel doorgedrongen te hebben, om Lodewyk den XI. te behaagen. Of veelligt heeft men 't<, in Engeland, kwalyk genomen, dat Filips eenige aanhangers van den onttroonden Koning Henrik den VI. in de Nederlanden toeliet (g), en gevreesd, dat zy iets, tegen de tegenwoordige Regeering, onderneemen mogten, wanneer (<0 Handv. van Amft. il. 83, 84, 85 ens. (e) Brandt Enkh. tl. 23. (f) Act. Pub!. Ansl. Tom. V. P. ii. p. 138. ' %gJ Commines Liyr. \. Ch. vii. p. 43. F 5 Filips I. 14Ó6.  90 VADERLANDSCHE XIII. Boek; Filips I. 1466. neer de :vaart open bleef. . Doch toen men, door den tyd, zag, dat 'er, van de Engelfchen, die zig in de Nederlanden onthielden, niet kwaads te dugten was, en vooral, na dat Eduard, van liet Huwelyk met Bonne van Savoye plotfelyk afziende, zig aan Elizabet Wocdwil hadt verbonden, waarom hy den Kaning van Frankryk minder behoefde te ontzien; traden Eduard en Filips, terltond, over eene verlenging van 't Beftand, in onderhandeling («), en, in 't jaar 1466, werdt het gemelde Verbod,Wederom ingetrokken (i). Ook werdt 'er, in de Lente des gemelden jaars, tusfthen Eduard en Karei, Graave van Charolois, over een dubbel Huwelyk, gehandeld, van Karei, wiens Gemaalin, Izabelle van Bourbon ^ op den vyf entwintigften van Herfstmaand des voorgaanden jaars, overleeden was (k), met Margareet vanjork, 's Konings Zuster; en van George,. Hertog van Clarence , 's Konings Broeder, met Maria, Dogter des Graaven van Charolois (/). Het laatfte is egter nimmer, het eerfte, niet voor 't jaar 1468, voltrokken. Doch Eduard floot, ondertusfchen, na verfcheiden' onderhandelingen met de Bourgondifche Afgezanten 0p den drie entwintigften van Wynmaand des jaars 1466, een Verbond van Vriendfchap en onderlinge befcherming, met Karei , Graave van Charolois (n), waardoor de vrye y -J vaart (h) Art. Pub! And. Tom. V. P. II. p. (i~) Act. Pnbl. Angl. Tom. V. Jj, / ,3fj. Meyerus ad annum xa6z- f. verf. (O Ait. Publ. Angl. Tom. V. P. n.p. ,39, Cm) Act Publ. Angl. Tom.V. P.ll p. n8,139,141, ia^w, (O Aft. Pub* Angl. Tom. V. P. lip. 145. " ' 43> 4i*  XIII. Boek. HISTORIE. 91 vaart op Engeland volkomen herlïeld werdt. Het voordeel, welk dit Verbond aanbragt, verzoette een weinig de fmert der fchade , drie of vier jaaren herwaards, hier te Lande, en met naame in Westfriesland, door zwaare ftormen en hooge zeevloeden, geleeden. De zeegaten, het Marsdiep, het Heersdiep en het Vlie waren, binnen weinige jaaren, zo zeer verwyd geworden, dat de vloeden dagelyks hooger Honden, tegen den ouden Fri-fchen of Westfriefchen dyk, toen den Zeeburg genoemd. Met eenen Noordwestelyken ftorm, liep deeze Dyk groot gevaar van door te breeken, vooral op eene .ftreek van omtreni twaalfhonderd roeden, zig (trekkende van Medenblik tot Twismaarzyl. Hier vielen . van tyd tot tyd,. groote diepten buiten aan den voet des dyks. In Slagtmaand des jaars 1464. was 'er, by Wydenes, zelfs eene groote doorbraak gefchied ( waarvan- den Lande veel fchade kwam: en thans kon de dyk, op verfcheiden' plaatfen , geen roede in de breed:e haaien. Ten einde van deezen dyk, westwaards, lagen toen duinen, van Petten af tot Kamp, eene lengte van omtrent een vierdendeel uurs. Deeze ftreek duins was, dooi de zee, zo geweldig afgeflaagen, dat zy, op veele plaatfen, naauwlyks dertig rreeden breed was, en met den minften zwaaren ftorm, fomtyds eene roede, lomtyds meer, in de lengte, verloor. Hoog noodig vondt men 't, derhalve , ten deezen tyde, dat deeze Zeeweeringen in beteren ftaat gefteld werden. De dyk was («) Velius Hoorn, bh 8.1, Filips I. 146Ó. XXI. Gefteldheid der Westriiefche Dykaadjenen andere Zeewearingen,ten deezen tyde. ' i iswImc  pa VADERLANDSCHE XIII. Bnw. Filips I. 1466. Men begint de Dyken met balken en paalwerk te befchutten. 1 J ( j ] was, van ouds, onderhouden en geftevigd geweest, meteen zeker gewas, Wier genoemd, dat, door de wilde Vogels, van den grond teTi itfZQe> °PSehaalJ zynde, omtrent het Eiland Wienngen, in grooten overvloed, plas gevischt te worden; doch nu, minder dan eertyds, gevonden werdt. Men hadt dan , al eenige jaaren geleeden, half riet half wier, aan den dyk, begonnen te gebruiken; doch bevond t nu, dat hy, ook op deeze wy ze, langer niet te houden was. Des werdt 'er, met toeItemminge des Hertogs, verleend te Brusfel, op den vyfden van Hooimaand deezes jaars 1466, vastgefteld, dat men den dyk, op de aangeweezen' gevaarlykfte plaatfen, fchooren zou, met balken van zesentwintig en tweeendertig voeten , op bekwaame afftanden , door dwarsbalken, voorzien metyzerenbouten, [jehegt aan eene gording van paalwerk, dienende om de eerfte kragt van 't water te breeken. De kosten van 't werk werden begroot op veertienduizend agthonderd ponden van veertig gr 00 ten, ieder roede. Om de Zee weering by Petten in beteren ftaat te ftellen, werdt rasTgefteld, een ftuk wegs agter de duinen, ïenen Kleidyk te leggen; en het Land, tusfchen de duinen en den dyk, en den dyk zeiven, met zand te laaten beftuiven; de overrooven' plaatfen met helm bepootende , op lat men 't zand behouden, endoorden tyd, neer landwaards in, een' nieuwen Zandduin )f Zanddyk aanwinnen zou. 't Een en 't ander s, federt, met eenen goeden uitllag, in 't verk gefteld. Het Noordelyk gedeelte van rïolland; Delfland en Schieland, thans op zig zei-  XIII. Boek. HISTORIE. 93 zeiven veel te draagen hebbende, alleenlyk uitgenomen; droeg den last van deeze verbetering der Westfriefche Zeeweeringen. Elke morgen Lands betaalde 'er, jaarlyks, een Rynfchen gulden toe, of iet meer of minder, naar de waarde der Landen. Westfriesland, welk men dertigduizend morgen Lands groot hieldt, werdt op veertigduizend gefchat, om dat het de meeste nuttigheid van 't werk trekken zou. Kennemerland en Kennemergevolg rekende zig maar vier-entwintigduizend morgen groot doch werdt op agt endertigduizend gefield. Waterland en Zeevang op zesduizend morgen. Rynland betaalde, naar gelang zyner morgentalen, tot omtrent twee-envyftifduizend morgen toe. Amllelland moest ook naar zyne Morgentalen betaalen. Als de werken voltooid waren, moest Westfriesland, gelyk van ouds, het onderhoud bekostigen, 't Gemeene Land benoemde zeven mannen, om opzigt over alles te hebben: by welken de Hertog den Stadhouder en Raade van Holland voegde (p). Wy hebben hier van een weinig omflandiger willen gewaagen, op dat men de gefteldheid der Westfriefche Zeeweeringen, ten deezen tyde, weeten zou: en te gelyk opmerken, wanneer men begonnen heeft de dyken, hier te Lande, met balken en paalwerk, te befchutten: welke wyze van zeeweering , nog geene drie eeuwen in gebruik geweest zynde, federt eenige jaaren , met naame in Wejscfriesland , buiten gebruik begint te raaken, leg- CPJ Handv. vjii nynland, }.'. 91 tmtt Filips h 14.66.  94 VADERLANDSCHE xIII. Boek FiLIPS I. 1466. XXII. Doodvan Hertoge Filips. 1467. leggende men nu glooijingen van Heen voor den dyk, die den drang van 'c water beter keeren, en zo veel verderf niet onderworpen zyn als het hout. Hertog Filips was, federt eenigen tyd, door de jaaren en meer dan ééne gevaarlyke krankheid, dermaate verzwakt (q), dat men hem geen lang leeven meer toelei. Des de Graaf van Charolois, die zig, geduurende den winter des jaars 1466, in Holland en Zeeland , opgehouden hadt , befloot , in Sprokkelmaand des volgenden jaars, naar Brabant en Vlaanderen te keeren (r) , om by 'c overlyden des ouden Hertogs tegenwoordig, of ten miniten nader by de hand te zyn. Filips lag, ten deezen tyde , krank te Brugge; doch beterde allengskens. In Zomermaand , fcheen hy volkomen herfteld in gezondheid; doch fchielyk ingeftort, o-' verleedc hy, aan eene ontfteeking in de keel, van heete en geduurige koortfen verzeld, op den vyftienden der gemelde maand, des avonds tusfchen negen en tien uuren , in het twee-enzeventigfte jaar zyns ouderdoms (V). 't Lighaam werdt terftond geopend , en van binnen wel gefteld bevonden , behalven de milt en een gedeelte der longen, die t' eenemaal verrot waren (t). De Graaf van Charolois, die, eenige uuren te vooren, van Gend, te Brugge gekomen was, zag zynen Va- Cq) F.xtrnit d'une auc. Chron. flans les AcUit. aux Memoir. de CÖMMiNEs Tom. IIt. p. 334, 343, 34^. : !('f J BxtraieItft fupra P' 34°", 347. Lettre de Charles, Duc de Bourg. dans lts Addit. aus Memoir. de Commines Tom. IV. p. 184. (_0 Lettre dc Poly Byllitnd uii fupra p. 186.  XIII. Boek. HISTORIE. oc Vader fterven Cu). Terftond na de Uitvaart, deedt hy zig tot Graave van Vlaanderen en tot Hertog van Brabant inhuldigen. In 't Hertogdom Bourgondie, volgde hy, insgelyks,zynen Vader op, zo wel als in alle de andere Heerlykheden. Doch daar verliep nog eenige tyd, eer hy zig, voor Graave van Holland en Zeeland, kon doen erkennen. Filips liet, by drie egte vrouwen, welken hy gehad hadt, geene kinderen na, dan zynen Opvolger, Hertog Karei. Doch men vindt, dat hy, by verfcheiden' vrouwsperfoonen, negentien onegte kinderen, tien Zoonen en negen Dogters, verwekt heeft (y). In zynen jongftcn Uiterften Wil, die, al op den agtften van Wintermaand des jaars 1441, gemaakt was, hadt hy, aan verfcheiden' deezer natuurlyke kinderen, Legaaten befproken : ook, onder anderen, aan de Kloosters, behoeftige Kerken, Gasthuizen en andere Godsdienftige Gefti gten in Holland en Zeeland, eenige giften gemaakt. Doch hy hadt zynen Zoon Karei tot zynen eenigen Erfgenaam en Opvolger in alle zyne Staaten verklaard Cw). Karei tradt dus, ook uit hoofde van deezen Uiterften Wil, in het wettig bezit derzelven. Filips is de tweede onzer Hollandfche Graaven, die den bynaam van den Goeden ge draagen heeft: mogelyk nog meer ten on- : regte dan Willem de III. Zyne fchrander- j heid, voorzigtigheid, grootmoedigheid , die 1 , • van : f *0 Monstrelet Vol. III. fol. i^0. Cv) Vide Not. in MiR^st Opcr. Diplom. Tom. II. *. i2<;o I260, 1261, 1263. r :)y, OO Teflam. Philippi Ducis Burg. in Mir«i Oper. Diplom. Tom. II. p. 1256 & dans Ut Preiiy, qQMm^ i\\ g. lig. Filips I. 1467. Zyne eg:e en onegte Kinderen. 3nder:oek, of lyteregc k Goede »ygeloemd  06 VADERLANDSCHE XïII. Boek. Filips f. 14.67. van veelen hoog geroemd wordt , konden t hem den naam van goed niet waardig maa'ken. De rykelykheid en grootschheid zyner hofhoudinge mogten hem dien doen verkrygen by zulken, die 'er voordeel van trokken; doch *t gemeene Land, welk 'er den last van droeg, kon 'er niers loflyks in vinden. De ftrengheid, met welken hy foramige wederfpannigen heeft doen ftraffen , kon hem ook den naam van goed niet doen verwerven; zo min als de toomelooze heerschzugt, die hem aandreef, om Vrouw Jakoba van haar Vaderlyk erfgebied te verfteeken. Heeft het aanzien, dat hy zig, by uitheemfche Vorften , hadt weeten■ te verkrygen , iet toegebragt , om den Koophandel, hier te Lande, te doen bloeijen; hy wist ook middel, om 's Lands fchatten in zyne fchatkist te fleepen: waartoe hem zelfs het dwaas ontwerp van den Turkfchen togt te ftade kwam. Men vindt (ar), dat hy viermaalhonderdduizend Kroonen aan gemunt goud, twee-enzeventigduizend mark zilverwerk, en voor meer dan twee millioenen, aan 't pragtigst huisraad, boeken en fchilderyen, nagelaaten heeft. Eene geweldige fchat, ten deezen tyde, in welken het geld zeer veel fchaarfer was, dan ruim eene h.ilve eeuw laater. Wy hebben ie vooren gegist, dat de begeerte om 't Heilige Land te herwinnen Willem den III. den naam van den Goeden heeft doen verkrygen. Veelligt is eene diergelyke zugt in Hertoge Filips, die hem aangeipoord hadt, tot het doea O) Da la Mar«hb Livr. I, Ch, XXXVU. f. 494.  XIII: Boek. HISTORIE. 07 doen eener gelofte om de Turken te beoorloogen, en die hem, nu en dan, bewoog, om den Oosterfchen Kerken gelchenken te zen-' den (y), de voornaamlle oorzaak gewees.t. $ dat men hem den zelfden naam heeft toegepast. Hertog Ka rel vondt, by 't aanvaarden , van 't bewind, de Nederlanden in tamelyken welltand en rust (V). De Koophandel hadt overvloed en weelde gebaard, niet alleen in Brabant en Vlaanderen, maar. zelfs ook in, Holland en Zeeland, die daarom, ten deezen tyde, met meer regt nog dan ten tyde van Graave Jan den II Ca), den naam van ryke Landen draagen mögten. Doch deeze overvloed < werdt, binnen weinige jaaren, dartelyk ver- ' kwist. Het Hof van Hertoge Filips was een ] der wellustigilen van deezen tyd geweest. Men ' hieldt 'er geduurig grootfche en kostbaare maakyden. De gemeenzaame verkeering van Mans- en Vrouwsperfoonen gaf 'er ook tot veelerlei ongebondenheid aanleiding. Zelfs waren 'er de Badftooven voor beide de Kunnen gemeen. De ontugt des Hertogs was, van verderfelyken invloed op de Hovelingen. Ook I ftaken thans Mannen en Vrouwen, meer en k meer, uit, in pragtige,kleedy Cb), De kor- \ te mannen-kleeding kwam ten deezen tyde in \ gebruik. Ook begon men, in na volging des ouden Hertogs, wien het hair uitgevallen was, zig het t?\D* la kjarche tbr. ï. ch. xxxvii. p, 494, (-") CoMiiiNhs Liyrj 1. Ch. Ii. p. 12. f *Q ZieHn. Deel, bl. 181. O ) Commines Livr. I. Ch. II. p, 12. IV. ÜEEt. G KAREt J& H67. XXIII, hertog iarel rolgt zyten Valer op. R.ykdoiit :n weeile der . -.andzssien. ragt en ostbaarïid der leedia»  98 VADERLA NDSCHE XIII. Boes; Karel I. 1467. hetzelve te doen affnyden (c), en, volgens fommigen, groote Paruiken te draagen, die met hooge hoeden gedekt werden: hoewel ik meen, dat deeze dragt laater opgekomen is. De fchoenen hadden zeer lange en fpitfe neuzen. De (toffe der kleedinge was meer dan gemeen kostbaar, 't Gemeene Volk ende Lyfknegts zei ven droegen zyden of fluweelen wambuizen. De vrouwen waren gekapt in een hoog hoofdhulfel, van welk een lange fluier langs de rug, en fomtyds tot aan de voeten, afhing. Den Heep van 't gewaad, die den voornaamften vrouwen plag na<*edraagen te worden, lieten zy, ten deezen tyde, wel agter; doch droegen, daarentegen, wederom veel breeder gordels, en deeden haar gewaad veel rykelyker voeren en heilikken fY). Aan deeze weelde en pragt was 't volk gewoon, toen Karei aan de Regeering kwam. Hy zou-'t verderf, dat 'er ultvfe wagten ftondt, hebben konnen voorkomen, zo hy, by eenen fterken afkeer van wellust en weelde, die hem waarlyk eigen was, flegts eene maatige begeerte naar rust en vrede gehad hadt. Doch, fel en heerschzugtig van aart, fchiephynaauwlyks ergens genoegen in, dan in den oorlog. De Krygszugt bezat hem geheellyk. Hy offerde 'er zig zeiven niet fle-gts aan op; maar het belang ook zyner Onderzaaten, welken hy, zo lang hy leefde, noodzaakte, hunne beste middelen, ten deele reeds in ongebondenheid en pragt verkwist, verder in noo* deCO de la Marche Livr. I. Ch. XXXIV. p. 464. Cd Monstrelet Vol. III. f. I2y verf- Extraic d'une ano» Chron. de.ns Us Addit. au.~ Mcmoir. de CoMMlNES Tom, UI. t' 347-  XIII. Boek. HISTORIE. 09 ' delooze en uitlandfche oorlogen te fpillen. De Luikenaars , den dood van Hertoge Filips verdaan hebbende, waanden langer niet aan de gemaakte Vrede gehouden te zyn. Zy verrasten Huy, en verdreeven de Bourgondifche bezetting, die in deeze Stad lag. Karei verzamelde, terftond hierop, een Leger by Leuven, belegerde S. Truyen, en verfloeg de Luikenaars, die, ten. getale van dertigduizend man, uitgetrokken waren, om de Stad te ontzetten; op den dertigften van Wynmaand, S. Truyen bemagtigd hebbende, vertoonde hy zig naauwlyks voor Luik, of de Stad gaf zig over, by verdrag. Zy werdt, federt, ontmanteld, en van gefchut en ander Krygsgereedfchap beroofd (e). Men vindt, dat deeze Krygstogt, door veele Zeeuwfche Edelen , by gewoond geweest is Cf). De Luikfche Kryg, en eenige andere beletfels, met naame ook het Huwelyk met Margareet van Jork (2), welk, eerst in den aanvang van Hooimaand des jaars 1468, te Damme in Vlaanderen, voltrokken werdt(g), hadden den Hertoge nog geenen tyd gelaaten, om zig, in Holland en Zeeland, als Graaf, te doen inhuldigen. Doch op den dertienden der gemelde maand, vertrok hy, van eenige Zeeuwen O Commines Livr. XI. Ch. 2, 3 & 4. De la Marche Livr. IJ. Ch. I. p. 49S. GO Reicersb. Chron. II. Duel, bl. 249. Meyerus ad an~ aam 14'7- f- 342. (gO Extrait dans les Addit. fur CqmMinbs Tom. IU. p. 351. (2) De Huwelyks-Voorwaarden, die, op den zestienden van Sprokkelmaand 1468, te Brusfel beraamd waren, vindt men by Du Moint, Corps Diplomatiqut Tobj. 111. P. I. p. 372. G % Karël I< 1467. De Lui»" ke naars worden overwonnen. XXIV. Hertog Karei wordt in Holland en Zeeland ingehuldigd.146*8.  ióo VADERLANDSCHE XIII. Boek. Karel- I. 1468. Zeeuwfche Heeren verzeld, over Sluis, naar Middelburg, in Zeeland (7s), alwaar hy voor Graave erkend werdt. Terftond daarna, werdt hy,ook in de andere Zeeuwfche Steden, ingehuldigd (Y). Voorts naar Holland gereisd zynde, kwamen de Edelen en Steden, op den een-entwintigften, in den Haage, byeen: alwaar de inhuldiging, met veel ftaatfie , gefchiedde. Men heeft nog oude en egte Aantekeningen van deeze inhuldiging (T), uit welken blykt, dat zy, door een getal van zes-envyftig Hollandfche Edelen, gefchied is. De Plaatfen , welker Afgevaardigden den Graave gezwooren hadden, waren, volgens deeze Aantekeningen, Dordrecht, Haarlem, Delft, Leiden, Amfterdam, Gouda, Rotterdam, Schiedam, Alkmaar, Beverwyk, Monnikendam, Edam, Woerden, Oudewater, Schoonhoven, Gorinchem, Heusden, S. Geertruidenberg, Hoorn, Enkhuizen en Medenblik; benevens de kleine Westfriefche Steden en Dorpen Grootebroek, Westwoude, Schellinkhout, Wydenesfe , Hem , Venhuizen , Spanbroek, Abbekerk, Sybekarfpel en Nieuwdorp. Voorts deeden den Graave ook hulde de Baljuwfchappen van Kennemerland, Rynland, Schieland, Zuidholland', Waterland en Amftelland, Arkel, Schoonhoven en Heusden [3): benevens de Eilanden Texel en Wierir- geri. ( h ) Extrait ubi fuDrn p. 352. (j RgIGKRSB. Chron. II. Deel, bl. 24.0. (*) Apud JSoxhorn. Thratr. Holland, p. 72. (3) Delfland is in deeze lyst der BaljimTcbappea, wergeflaagen :. of misfehien niet byzonderiyk genoemdf, Dm dat 'er toen, over Rynland en Öelïlarid, een ea "ezelfde Baljuw kan gefteld zyn geweest.  XIII. Boek. HISTORIE. 101 gen. De eed, die toen, zo door den Graave, als door de Landzaaten, gedaan werdt, is ook nog voorhanden (ƒ). Doch 't is aanmerkelyk , dat de eed der Landzaaten in rang voor 's Graaven eed geplaatst wordt , daar het te denken is, dat de Graaf egter, volgens de aloude gewoonte, eerst zal gezwooren hebben. Wy konnen hier ook niet verzvvygen , dat, fchoon Dordrecht onder de Steden genoemd wordt, die den Graaf, op deezen tyd, inhuldigden; de Afgevaardigden deezer Stad dit thans, of niet, of niet volkomen gedaan hebben, 't Zal beneden te pas komen, hiervan nader opening te doen. Hertog Karei, naauwlyks voor Graave aangenomen , deedt eenen zwaaren Eisch of Bede van de Hollanders en Zeeuwen. Hy vorderde tweehonderd enveertigduizend Leeuwen van dertig Huivers, of vierhonderd en tagtigduizend Schilden van vyftien Huivers , voor zig ; twee endertigduizend Schilden, tot fpeldegeld voor de Hertoginne; zestienduizend Schilden, tot gefchenken en heuschheden, aan verfcheiden' Dienaars ; en vierr duizend agthooderd Schilden, tot vervulling der Reis - en andere kosten, ter deezer gelegenheid, gedaan. Dit alles beliep 532800 Schilden: van welken, Holland en Westfriesland 372800; Zeeland 160000 Schilden opbrengen moest, in den tyd van vyftien halve jaaren. In het aandeel van Holland, moest Dordrecht met de Zuidhoilandfche Dorpen CO Apud Boxhorn Thijgtr. Holland, f. 74. en agter Lois Cliron. tl. 31.1. G s Karei. i. 1468. Zwaare Bede van de Landen gevorderd.  ioa VADERLANDSCHE XM; Boek; '^iS 1,39200 SchiJden draagen. Tot het overige, - - ' beloopende 44480 Schilden, in'c jaar, gaven, jaarlyks, fHaarlem 3549 Schilden j Delft 3375 —1— De groote < Leiden i 3.375. —— Steden j Amfterdam 2875.. . LGouda . '1770 -e 1 f Alkmaar ... 800 j > I Rotterdam 1150 i De kleine . r| Schiedam 350 1 Steden . 1 Hoorn - 2000 . I Medenblik 450 — l^Enkhuizen 470 Het overige moest, door de andere Steden en Dorpen, gedraagen worden (m). Doch fommige Steden, met naame Hoorn (») , •• ' klaagden, federt, dat zy, by deeze fchatting4 boven de andere Leden, en zelfs boven vèp. mogen, bezwaard waren. Ook maakten zulke buitengewoone en zwaare Beden het opflellen van nieuwe belastingen op de eet - en andere waaren, in de Steden, noodzaakelyk ; die egter, niet zonder veel tegenmorrens der Gemeente, werden ingevoerd. Hertog Karei, toettemming op zynen harden eisch verkreegen, en de voorregten der Steden, b> open* Brieven, bevestigd hebbende (0) , keerde, in 't begin van Oogstmaand, naar Brusfel te rug (ƒ>> In fml Oóde Rwlsrcrs by Ampzing Haai]. U. 502. en by ComHïlin Amft. bl. 1)14, J C»3 Velius Hoorn, 11. 84. l§) Zit, by voprb. Ii:.mlv. van Rottcrd. bl. 315. Ui. Pp s&im Addi'' "ux Mcölüir' ï'* 'es Pribvesfur Cu.mmines Tem; IV. f. 235. G 5 '/•'• ' Karei. J, 14ÓS. •  ïofj VADERLANDSCHE XIH. Boek, ÏAREL I. I468. XXVI. Hertog Karei houdt het Graafaedins in Holland en Zeeland. ( 1 1 i ] 1 ( r naar Luikerland. Het Leger der Luikenaaren, na eenen hardnekkigen tegenlrand, geflaagen zynde, toog Karei naar Luik, welke Stad, nog ontmanteld leggende, ligtelyk bemagtigd werdt. Zy werdt het roofziek Krygsvolk ten prooy gegeven, en met een goed deel der Ingezetenen, te vuur en te zwaard, verdelgd [» Lodewyk moest zelf ten minnen aanfchouwer zyn van het verderf zyner Bondgenooten, en eer hy vryheid kreeg, om naar frankryk te keeren, het Verdrag van Peronne, te Luik, op nieuws bekragtigen (£). ' Karei fleet den Winter en 't volgende voorjaar meest in Brabant en Vlaanderen, in tamelyke rust. Op 't einde van Hooimaand begaf hy zig naar Zeeland (c), om de Graaf-' lyke Vierfchaar te houden. Men vindt, dat hy, te Middelburg, drie dagen ter weeke , :n perfoon, te regt zittende, arm en ryk , zonder onderfcheid, hoorde. Drie Broeders n zyne tegenwoordigheid , wegens eenen loodflag, aan eenen zyner dienaaren begaan, lebbende doen onthalzen , rees 'er eenige op'chudding onder 't volk, welke hy zelf, met :en' dok in de hand toefchietende, op daande 'oet, wist te dillen fV). Uit Zeeland, dak ïy naar Holland over. In den Briel, dapte iy aan land, alwaar Frank van Borfelen , ïraaf van Oostervant, hem deftig onthaalde* fan daar, naar den Haage gereisd, hieldt hy hier («) CoMMfNES Livr. II. Ch. X. XII. XIII. O) Commines Livr. II. Ch. XIV. p. i-,, CO Extrait dans les Addit. auxjLntür, da Co.mjiïn. Tr* I. P- 35<". (/) Reigersb. Cluon. II. Deel, bl. 35".  XIII. Boek. HISTORIE. 107 hier insgèlyks het Graafgeding. In Herfstmaand, verleende hy den Friefchen Afgevaardigden -gehoor (V);' die, gelyk als ten tyde van Hertoge Filips, naar huis keerden,zonder iets te fluiten. Ufo van Dokkum, een Friesch Edelman, eenigen tyd geleeden, in twist geraakt zynde met zyne Landsluiden, hadt zig by Hertoge Karei vervoegd, en beloofd, hem voor Heere te willen aanneemen. Ook maakte hy zig fterk, dat de Landftreek, over welke hy geboodt, den Hertog insgèlyks inhuldigen zou Deeze opening gaf den Hertoge aanleiding, om den Friezen in 't algemeen hulde af te "vorderen. Bisfchop David van Bourgondie, 's Hertogs Broeder, was, in dit zelfde jaar 1469, door de Groningers , voor Heere aangenomen (g). De Hertog oordeelde , derhalve, dat 'er ook voor hem kans was, om zig in Friesland te doen erkennen. Gerrit Entszoon, Burgemeester van Enkhuizen, voorheen door'Hertoge Filips Ridder geflaagen, werdt, ten deezen tyde, naar Friesland afgezonden , om de Friezen tot ^onderwerping te vermaanen; doch hy kon . meer niet te wege 'brengen, dan de bezending naar den Haage (A), van welke wy gewaagd hebben, en die even vrugteloos afliep. In 't volgende jaar, werdt'er, van 's Hertogen wege, door drie Raaden van Holland, Filips van Wasfe- naar, CO Extrait ubi fupra, (f) Sicico Beningha Chronickcl, bl. 431. Cg) Sybe Jaiuciis Corte Clironyk in Brouerii Analecta, il. 449- (O Brandt Enkh. bl. 30. Zie 09!; Schwartzenbergj Vi'sseh Charu-rb. I. üeel3 bl. 626, 628, Karel S. 146$. Onderhandelingen om de Friezen tot onderwerpingte brengen.  xo8 VADERLANDSCHE XIIL IW. Karel I. 1460. I XXVII. Verande- ( ring in . Enge- 1 land. i t t r r naar, Willem van Alkemade en Jan Alewyn wederom, te Enkhuizen, met de Friezen ge' handeld; doch deezen beweerden den Hertoge geene onderdaanigheid fchuldig te zyn , en alleen onder 't Ryk te behooren (7). Uffo van Dokkum, die vast over en weder reisde befpeurde haast, dat zyne Landsluiden de onderhandeling zogten te rekken. Hy vertoonde derhalve den Hertog , dit 'er geweldiger middelen gebruikt moesten worden", wilde hy zig in Friesland doen erkennen. Karei luisterde hiernaar, en men wil, dat hy reeds eene Vloot in gereedheid begon te brengen, om de Friezen aan te tasten (T). Doch hy kreeg haast roder werk, welk hem noodzaakte van deezen togt af te zien. Ondertusfchen namen de Friezen Heere Uffo, den ondienst, dien hy hun by den Hertoge gedaan hadt, zo kwalyk, lat zy hem en de zynen uit Dokkum verdree/en, en zyn Huis tot den grond toe floopten 'J). Uffo begaf zig toen met der woon naar inkhuizen : alwaar Hertog Karei hem van onderhoud verzorgde (m). Het jaar 1470 baarde eene bystere veranlering in Engeland, die, deeze Landen ook n eenen nieuwen oorlog inwikkelde. Eduard Ie IV. was de Kroon verfchuldigd aan het eleid van Richard,, Graave van Warwick, die ïans, ten hoogden verdoord op den koing, arbeidde, om ze hem wederom te ontaoven. Het Huwelyk van Eduard met Eli- zabec f O Velios Hoorn, tl, 85. ri) Egg. Bemngha ö. Bock, Cap. CX. il. 33^. (_l) Sicko Bemngha Chronickel, tl. 45a. ftiij Egg. Bemngha II. Bock, Cap. CX. */, 334  JïHI. Boek. HISTORIE. ï&g zabet Woodwil hadt den eerften grond tot de 1 verwydering gelegd. Eduard hadt zig van Warwik bediend, om het Huwelyk met Bonne van Savoye, in Frankryk, te bewerken. En 't was zo goed als geflooten, toen dè Koning goedvondt zig aan Elizabet Woodwil te verbinden. Warwik was zeer misnoegd, dat hy zig te leur gefield zag. Zyn haat tegen dert Koning groeide aan, toen hy, in Engeland wedergekeerd , de vrienden der Koninginne moest zien beguniligen, terwyl hy en de zynen vergeten werden (»). Lodewyk de XI > die een waakend oog hieldt op 't gene in Engeland omging, tradt in heimelyke onderhandeling met den Graave van Warwik (o). Men befloot, den Koning te onttroonen, en Henrik den VI, die nog in den Tour zat, wederom te herftellen. Warwik deedt George, Hertog van Clarence, Broeder van Eduard, fmaak in den toeleg krygen. Warwiks aanhangers in 't Hertogdom Jork begonden de vyandeiykheden; terwyl hy zelf zig flil hieldt, om te zien, welk een' keer de zaaken neemen zouden. De Koning zondt een Leger, onder den Graave van Pembroke, op de muitelingen af. Doch het kreeg de nederlaag. Dit was in 't jaar 1469 gebeurd fj>). In den aanvang des volgenden jaars, verklaarden zig de Hertog van Clarence en de Graaf van Warwik eerst voor hoofden der misnoegden: en trokken , met een Leger, aan, op dat des Konings, die de «nvoorzigtigheid hadt van zig, terwyl men ove? C?0 Rapin Tom. 7V. fi. 224, 225, 232. Commines Liyr, III. Ch- V.'p. 16a. {JÓ Uapin Tom. IV. p. 236, 237, Ï38. ÏARKL I. 1469. 1470.  iio VADERLAND SC HE XIILBoek;: Karel I, ^1470. Warwik truistop de HolIandfche en Zeeuwfelie fchepen. een vergelyk in onderhandeling getreden was-, door Warwik, te laaten vatten, Gelukkiglyk ontkwam hy egter, kort hierna, uit de hegtenis; en zig wederom aan 't hoofd zyns Legers gefield hebbende, behaalde hy eene merk. waardige overwinning op Robert Wells, eenen der voornaamlie aanhangeren van Warwik. Warwik, toen geene kans ziende om zig, voor eerst te hcrltellcn, ging met den Hertog van Clarence fcheep, en ftak naar Frankryk over (q). Warwik was Bevelhebber van Calais, en van zins zig derwaards te begeven. Doch de Burgers waren zo zeer tegen hem ingenomen , dat zy den Onderbevelhebber Vauclair noodzaakten, 't gefchut op hem te losfen: waardoor hy gedwongen werdt, wederom zee te kiezen (r). Terwyl hy in 't kanaal kruiste, ontzag hy zig niet, verfcheiden' Hollandfche en Zeeuwfche^ Koopvaardyfcheepen te neemen (V), die in Franfche Havens opgebragt werden. De gantfche Rochelfche Vloot, in Holland, Zeeland en Vlaanderen t'huis hoorcnd;, viel in zyne handen. Een Oostersch Schip , op welk Hans Vonken geboodt, geholpen van eenige Zeeuwfchen , hadt de koenheid van zig te weer te Hellen. Men wil dat Voetken en de onzen den Graave, in deeze gelegenheid, merkelyke fchade toebragten (V). Ook bergde Warwik zig, federt, in de Haven iran Honfleur, alwaar hy, door Lodewyk , Bas- (q) Rumn Tom- IV. p. 2jo.2ü4. (?) Cumminks Livr, lit- Ch. IV. p. jr7. is) Vblius Hoorn, bl, gift) Reigeiisb. Chron. II, Deel, M, 455, 354.  XIII. Boek. HISTORIE. in Bastaard van Bourbon, Admiraal van Frankryk, ontvangen werdt («). Hertog Karei, ten hoogden gedoord op Warwik en op de Franfchen, fchreef aan Lodewyk den XI, dat hy het befchermen van Clarence en Warwik, die verfcheiden' Schepen zyner Onderzaaten genomen hadden, voor eene openbaare Vredebreuk hielde. Ook zondt hy den Aartsbisfchop van Narbonne en den Admiraal van Frankryk een kort briefje toe, welk men als eene leevendige fchildery van zynen heeten en oploopenden aart kan aanmerken. Het was van deezen inhoud (V): „ Aartsbisfchop, en gy Admiraal! de Sche„ pen, welken gy zegt, dat de Koning den En„ gelfchen te gemoet gezonden heeft, hebben „ de Vloot van myne Onderzaaten, die naar „ myne Landen te rug keerde, reeds aangetast. „ Maar, by Sant Joris! zo men hierin niet „ voorziet, zal ik 'er, met Gods hulp , in „ voorzien; zonder my op te houden naar „ Ulieder verlof, of redenen, of regtsplce„ gingen, want zy zyn te willekeurig, en te „ langwylig. Karel. Den negen-entvintigflen „ van Bloeimaand.'1'' Doch dit fchryven hielp weinig: des de Hertog befloot eene Vloot hier te Lande uit te rusten, die, onder 't bevel van Henrik van Borfelen, Heere van Veere , als Admiraal , kort hierna, in zee dak. Verfcheiden' Hollandfche en Zeeuwfche Edelen bevonden zig op de Vloot, die, koers zettende naar 't Kanaal, O) Duclos Hifi. de Louis XI. Tom. II. p. 10. £v) Fopz Ducloj Hilt. de Louis XI. Tom. II. p. II. Karet. I. 1470. Henrik van Borrelen , "leer van Veere, verjaagt IVarwiks fchepen.  li* VADERLANDSCHR Yttt nx.vt 147.0. naai, de fchepen van Warwik haast in 'c gezigt kreeg. Warwik, ontzet over het groot getal onzer fchepen, week naar den mond der Seine • doch Borfelen belette hem het inloopen dier Riviere, én joeg hem naar de kust van Normandye, alwaar hy zyn Volk ontfcheepte. Borfelen landde hier insgelyks. Op 't ftrand, viel een hevig gevegt voor, in welk Warwik te kort fchoot. De onzen ftaken, in 't aftrekken, den brand in verfcheiden' Engelfche Schepen, en bragten tien van de grootften , dis van 't volk verhaten waren, in Zeeland op (w\ Dit gebeurde in Zomermaand (V). Lodewyk de XI, bedugt voor verdere vyandeiykheden der onzen in Frankryk, wanneer Warwik langer op de Franfche Kusten vertoefde, noodzaakte hem, naar Engeland te keeren (y> Hertoge Karei, die dit welverwagc hadt, zogt hem ook daar de landing te beletten» Eduard de IV, de gunst des Hertogs zoekende, hadt hem, oniangs, de Ridderorde van den Kousfeband toegezonden (V). Ook begreep. Karei nu, dat het zyn belang was, zynen Schoonbroeder op den Engclfchen Troon te handhaaven, alzo Warwik geheel in de belangen was van Lodewyk den XI, eenen onverzoenlyken vyand van 't Huis van Bourgondie' Borfelen ftak dan wederom in Zee; doch een geweldige ftorm verftrooide zyne Vloot, en loodzaakte hem naar Zeeland te rug te keeren Warwik werdt nog eenigzins opgehouden* door f» Reioersb. II. Deel, bl. 254. O ) Extrait dans les Addit. fur Commin. Tom. UI. *. q«> 00 Duclos Tom II. p. i5. t*5 Aiii tfuid. 4»gl. Tm. V. P. H. pi  XIII. Boek. HISTORIE. 03 C<0 R-kigersb. II. Deel, il. C*3 Raptn 7"o»i. IV p. 247, 248. fjO Cümmines iivr III. Ch. . p. 104. (<ó CoMminbs LWt. III. CA. V. p. löS. IV. DsBfe ti door de Hollandfcbe en Zeeuwfche Zoutfcb« pen, die, uit de Baay naar Huis keerende , met hem in een gevegt raakten, welk tot wéderzydsch nadeel uitviel (a); doch kort hierna* landde hy gelukkiglyk in de Haven van Darmouth. Naauwlyks wns hy hier aan land getreden< of zyn aanhang nam zo geweldig toe, da: hy zig, binnen kort, aan 't hoofd van een Leger van zestigduizend man zag. Toen deedt hy Henrik den VI. voor Koning uitroepen, en beval elk de wapenen tegen Eduard op te vatten. Eduard, eenige weinige manfchap op de been gebragt hebbende, floeg zig by Lins, een fteedje in 't Landfchap Linkcln, niet verre van de Zee, neder (b). De Graaf van Warwik, vast naderende met zyn magtig Leger, bragt den fchrik in dat van Eduard. De Koning zelf, geene kans ziende, om zynen vyand 'thoofd te bieden > begaf zig, van vier of vyfhonderd man verzeld, hals over hoofd fcheep, in een Engelsch fchip en twee Hollandfche Hulken (V). De verjaagde Vorst en al de zynen waren zeer flegt toegerust, en geheel ontbloot van geld. Men wendde het terftond naar Holland. Onder weg, maakten eenige Oo,sterfche Schepen jagt op de drie vlugtende Vaartuigen, die 't gevaar gelukkiglyk ontkwamen 3 de Hollandfche Kust bereikten, en niet verre van Alkmaar (d), anderen fchryven op de ree'- dé Karel & 1470. xxViit, Eduard de IV. Vlugthaar Holland,  114 VADERLANDSCHE XIII. Boek. I470. De StadhouderGruithuizen befchermten ontvangthem, t 1 i ) i de van Texel (e), in 't begin van Wynmaand Cf)-> .ten anker kwamen. Lodewyk van Brugge, Heer van Gruhhuizen, die, federt het jaar 1465, het Ampt van Stadhouder van Holland en Zeeland bekleedde (g), bevondt zig, ten deezen tyde, te Alkmaar, en kreeg 'er kennis van de aankomst des Konings. De Oosterlingen, die zyne fchepen vervolgd hadden, waren, met het vallen van den avond, op dezelfde reede, ten anker gekomen, en maakten gereedheid, om hun des anderendaags aan te tasten. Gruithuizen, onderrigtvan het gevaar, in welk zig Eduard bevondt, zondt, zonder uitftel, bevel aan de Oosterlingen, om zig van alle vyandelykheid, op de Hollandfche reede, te wagten, zo zy ?ig de hooglte ongenade des Hertogs niet op ien hals kaaien wilden. De Oosterlingen , :hans niet in oorlog met den Hertog, hielden if. Gruithuizen haalde Eduard, feden, zelf féü boord, en geleidde hem naar den Haage Iwaar men hem en de zynen de noodiVe' 'erverfching verfchafte. Eduard, geen geld ïebbende, om den Schipper, die hem overgevoerd hadt, te volioen, fchonk hem eenen lok met kostbaar bont gevoerd (h). Midlervyl, hadt de Graaf van Warwik Henrik den Jl. uit de gevangenis gehaald en op den En;clfchen Troon geplaatst (j). De Ce) Rf.iorrsh. Tr. Deel, bl. 255. Cf) Exuait dans les Addit. fur Commin. Tem. III. ó, qön. Cg) C'JL-DHOEVl'.n bl. 477. r (ft ) Comkhnes Livr. 111. Ch. V. p. 167. C>) Cowmines Lhr. III. Ch. V. p. 168.  XIII. Boek. HISTORIE. n«- De omkeering in Engeland veranderde de inzigten van Lodewyk den XI. en van Hertoge Karei t'eenemaal. Lodewyk zogt zig met Henrik den VI, tegen Karei, fe verbinden. Karei poogde daarentegen den Engelfchen diets te maaken „ dat hy, met den Koning, wie „ hy ook ware, en met het volk in verbond „ ftaande, geenszins als een vyand der te„ genwoordige Regeeringe moest aangemerkt „ worden; dat Henrik hem in den bloede be„ ftondt; dat hy hem wilde doen begroeten „ over het aanvaarden der Regeeringe , es „ zig geenszins mengen in een twist, 'die' „ over het Regt tot de Kroon, ontuaan „ was (*>" Doch deeze verklaaringen, alleenlyk gefchikt, om de verbindtenis van Frankryk en Engeland te «remmen , vonden weinig ingang aan 't Engelfche Hof, na dat men 'er vernomen hadt, dat Eduard zig in Holland bleef ophouden. Ook begon men in Frankryk, toebereidfels te maaken, om den Hertog te beoorloogen. Karei bevondt zig dan in geene geringe be- Z kommering. De komst zyns Schoonbroeders k was hem geweldig over de hand: en fommigen ril merken aan, dat hy veel liever tyding van zynen dood dan van zyne landing in Holland gekreegen zou hebben (l). Eduard, dien de Hertog nu vyf honderd gouden Schilden ter maand toegelegd hadt (m), hieldt vast geduung by hem om onderlhnd tegen den Graave van Warwik aan. Karei kon niet befluiten , f£) CnMMtNKs livr. III. Ch. VI. p. ,70 Openen O Cojimines Livr. Ch V. p. 167. ' ' (*j Extrait dam let Addit fut Commw. Tom. II. p. 30#, H o. Karei, T. 1470. Veinzery van Hertog Karel. yne be* )mme- 1 ig.  ti6 VADERLANDSCHE XIII. Boer. Sarel I 1470. XXIX. Te Veen worden Schepen uitgerusi om Eduardnaar En gelald x ▼oeren. 1471. 1 openlyk voor 't belang zyns Schoonbroeders uk te komen, alzo hy vreesde, zig de magt van Frankryk en van Engeland tevens op den hals te zullen haaien; doch hy beloofde hem heimelyk te zullen onderfteunen. Deeze onderftand bleef egter eenigen tyd agter. Eduard vertoonde den Hertoge eindelyk „ dat „ Lodewyk zig gereed maakte, om in Pikar„ dye te vallen; dat hy de Franfche magt niet „ weêr-ilaan kon, zonder hulp der Engelfchen ; „ en dat hy zig nooit van de Engelfche hulp „ zou konnen verzekeren, dan na dat hy hem „ op den Troon hadt herlleld; ja dat hy van „ Henrik, of liever van den Graave van „ Warwik niets dan vyandfchap te wagten ,, hadt." Karei liet zig dan overhaalen, om, met ernst, doch zo bedekt als mogelyk was, aan de herftelling van Eduard te arbeiden Te Veere in Zeeland, werden vier groote : fchepen uitgerust, op kosten des Hertogs; doch zonder dat hiervan eenig gewag gemaakt werdt. Ook deedt hy veertien Oosterfche fchepen huuren, die Eduard geleiden, en twee weeken op de Engelfche kusten vertoe- ; ven moesten, om hem, in geval van nood, " herwaards te rug te brengen. In Sprokkelmaand des jaars 1471, was alles gereed, en " de Vloot in llilte met tienduizend koppen bemand. Eduard verdween fchielyk: en Karei,, zo dra hy 'er tyding van kreeg, hieldt zig, als of hem niets vreemder voorkomen kon , terftond bevel geevende, dat niemant zyner Onderzaaten hem eenige hulp bewyzen zou, op ftraffe {»} Rapin Tm\ IV. p, 254, 553.  XIII. Boek. HISTORIE. 117 ftraffe des doods (0). Eduard ftak midlerwyl in Zee, en landde eerlang te Ravenspur. Hier gaf hy voor, dat hy Henrik de Kroon wilde laaten, en alleen gekomen was, om zig in 't bezit te ftellen van het Hertogdom Jork, zyn vaderlyk erfgoed. Doch zo dra hy eenigen merkelyken aanhang kreeg, toonde hy wel, dat hy grooter oogmerken hadc. Op den elfden van Grasmaand, trok hy in Londen, na dat de Hertog van Clarence , zyn Broeder , te vooren reeds heimelyk van hem gewounen, met eene aanzienlyke magt, tot zyne zyde , overgegaan was. Henrik de VI. werdt wederom in den Tour gezet, en in Zomermaand van kant geholpen. Eduard trok, twee dagen na zyne intreede in Londen, tegen den Graave van Warwik, te velde. Hy behaalde eene volkomene overwinning, op de vlakte van Barnet, niet verre van Londen. Warwik zelf fneuvelde in den ftryd. Eduard keerde ] zegepraalend naar Londen te rug (p), en < hieldt federt de Kroon in bezit, tot zynen dood toe. De dienst hem, hier te Lande , door]' Lodewyk, Heere van Gruithuizen en Stad c houder van Holland, gedaan, bleef hem zoh wel in gedagten, dat hy hem, in Slagtmaand v des jaars 147a, tot Graave van Winchester, l! verhief, en verlof gaf, om het wapen van rc Engeland, in eenen der hoeken van het zyne, \ te mogen voeren (q). Henrik van Borfelen, Heer van Veere, die den Koning ook, met de Zeeuwfche Vloot, ten dienst geftaan hadt, was, fo) Commine» Livr. UI. Ch. Vf. p. \yo. i.p~) Rapïn Tem. IV. p. 257— 267. ' ij) Act. Publ. Angl. Tem. V. -ƒ>. M p, 25. H "5 Karel t. 1471. Eduard, >p den Yoon erfteld, eloont en Stadauderan IIoItnd en en Hee: van 'eere.  ii8 VADERL ANDSCHE XIII. Boek. Karei. I. i I J ! } I t i i -i i t ] 1 I f 1 1 I v r jr Beftand en Vrede h Hiet was, reeds op 'c einde des jaars 1471, tot de waardigheid van Raad en Kamerling van Koling Eduard verheeven. De Stad Veere hadt, ren.zelfden tyde, verlof gekreegen, om alerlei waaren vryelyk in Engeland te mogen nbrengen en van daar uitvoeren, uitgenomen iVolle, Schaapenvellen en andere goederen , un welken thans te Calais Stapel gehouden verdr. Ook moesten zy, van alle in en uitvoerde goederen drie grooten van ieder »ond fterlings waarde betaalen. Van een Ituk .aken van agt-entwintig Fords of meer zou waalf grooten, en van een ftuk grein niet neer dan de Oosterlingen gaven betaald worlen (r). Dus trokken eenige byzondere Perbonen en Plaatfen voordeel van deezen En;elfchen Kryg, by welken 't Gemeene Land gter, naar 't fchynt, weinig baat gehad heeft. }e gefchillen over den Koophandel gaven, vat laater, gelegenheid, tot eenige onderlandelingen met Engeland (s), De Engelfchen ileeven ftyf Haan op het houden van den Woltapel te Calais; hoe gaarne ook onze Landsuiden de Wolle in Engeland zouden gekogt ebben. Margareet van Jork, Hertogin van lourgondie, verwierf alleen, in 't jaar 1472., erlof, om vyftig zakken wol, jaarlyks, ter laatfe waar zy 't goedvondt, te mogen doen ;eden, laaden en uitvoeren (7). Eer Eduard nog op den Engelfchen Troon erileld was, in den aanvang des jaars-147iï, • was f» Aft. Publ. Angl. Tom. V. P. III. p. tI. zie ooi: Eox- )RN op ftEN'.i'RSB. i. Deel,11. 218. (s) Aft. Publ. Angl. Tom. V. P. III. *. u, ia. O) At\. I'ut>l. Angf. Tom. V. P. II. p. i~. .  XIII. Boek. HISTORIE. 119 was 'er een Beftand voor tien jaaren getroffen, tusfchen Lodewyk den XT. en Henrik den VI. Ook hadden de Engelfchen zig verbonden, om" Hertoge Karei den oorlog aan te zeggen , en Lodewyk tienduizend man te leveren. Lodewyk, zig, reeds in 't jaar 1470, doordevoornaamfte Franfche Grooten, ontflaagen hebbende doen verklaaren van 't gene hy, by het Verdrag van Peronne, beloofd hadt (V); begon de vyandeiykheden met het bemagtigen van S. Quintin, op den zesden van Louwmaand (v). Amiens viel hem ook in handen (V). Karei, die, federt eenigen tyd, gewoon was manfchap in foldy, of, gelyk men't noemde , in waardgeld, te hebben, welke, zonder daadelyk te dienen, zig, om een gering loon, gereed hieldt, om, op de eerfte aanmaaning, te velde te trekken(V), hadt, binnen korten tyd, een magtig Leger op de been gebragt. Lodewyk, veel minder volks in 't veld hebbende, wist den Hertoge van Bourgondie geduurig den toevoer af te fnyden , ontwykende, midlerwyl, den veldflag, dien Karei zogt. In Grasmaand, werdt 'er reeds een Beftand voor drie maanden getekend (y): en op den derden van Wynmaand, een Verdrag, by welk, de Verdragen van Atrecht, Conflans en Peronne bevestigd werden (2). De voorgevallen' verandering in Engeland heeft ongetwyfeld veel toegebragt, om Lodewyk tot eene Ca) Preuves fur Commines Tom. IV. p. 309, Cv) Duclos Tom. II. p. 26. (w) Commines biyr. III. Ch. V. p. 160, (x) Commines Livr. III. Ch. I. p. 147. C>') Duclos Tom. II. p. 34. Preuves/«r Commines Tom. IV. p. 364. H 4 Karei, ï, m7j. Frankryk.  'raa VADERLANDS TH f ^ dlU Karel I ' 147'' XXX. Nieuwe Excynzen, hier te Lande in«e voerd. i < ( f t $ Oproer r teHooxn. n v I d n F z ff fa Sn Rl Ei ft' 'vonnVIde te"00dz,aak/n' die, al zo nadeelig even ïfL ^ '5 * V°°riSen> hierom vaS even zo kort een duur was. rnoDJaa1h0Udende oorl(W> i" welken Hertog Karei zig geduurig inwikkelde, en van welken Hollanden Zeeland een goed deel der konen draagen moesten, veroorzaakten vast zeer veel gemors, hier te Lande'. De Regee- ™leest V?Séiden1 Sted™ was genoodzfakt E j. fe,as"«gen op fommige mondbehoeften te leggen: 't welk men hier gantsch «gewoon was Sommige Steden verhuurden >f verpagtten deeze belastingen of Excynzen A). m anderen, werden zy, door aange^ ■elde Ontvangers, van Stads wege, ingeheid. In eenige Steden, had? rnen gde ■Xcynzen reeds moeten verhoogen : en dit af, omtrent deezen tyd, aanleiding tot opaeren, die, op fommige Plaatfen, met naa)e te Hoorn zeer hoog liepen, 't Graauw $ ler' 10 ,c ^'447,ten tyde van Hertoge ihps, over t opbrengen der tienjaarige Bee, op de been geweest, en niet dan met «oeite geftild (*> In't jaar i464, hadt de .egeenng, overtuigd dat de Stad te zeer beAawd was, by zynen Zoon, Karei, omverindering van fchattinge aangehouden (%. 'rZ 7. ,. ' Doch . «J Zie hier voor, U. 20. ' ' {b) Vfiuus Hoorn, bl. ts'e, ». Adri.-win VAiV der Goes, op 't jaar 1 «44 bi «  XIH. Boek. HISTORIE. rit Doch 't blykt niet, dat zy gehoor vondt. Alleenlyk gaf de Hertog, omtrent zes jaaren kater, verlof, tot het opregten eener Brouwerye, en om de buiten gebrouwen bieren, met eenen Excyns van vyftien fluivers ieder vat, te bezwaaren. De Gemeente, aan vreemde Bieren gewend, wilde zig met geen binnenbier behelpen, noch den Excyns van 'c vreemd betaalen. In Bloeimaand des jaars 1470, kwamen 'er drie Gemagtigden uit den Raade van Holland te Hoorn, om den Excyns te helpen invoeren. Men hadt de Hoofdluiden der Schutterye en de Voogden der Gilden bewoogen, om zig ftil te houden. En op den een entwintigften der gemelde maand, kwamen de Gemagtigden en de Wethouderfchap, op het Raadhuis , byeen, om middelen, tot het invoeren der nieuwe Excynzen , te beraamen. Doch 't gemeen kreeg hier haast de lugt van , en fchoolde famen voor 't Stadhuis. De Weevers, Vollers en Visfchers, ruw volk, trokr ken, gewapend, onder hunne Gildenbanieren, op, dreigende de Gemagtigden en de Burgemeesters dood te flaan. Men fmeet eenige tonnen biers, op de markt over einde gezet, den bodem in, fchepte ze, mee fchotels en nappen, ledig, onder 't fmaalen, dat de Heeren nu naauw toezien moesten, en rekenen, hoe veel elk in den Excyns hadt te gelden. Eindelyk viel men aan op 't Huis van den Geheimfchryver, alwaar alles vernield, pn de Boeken en Papieren verfcheurd werden. De Gemagtigden werden, 's avonds", behcndiglyk ter Rad uit geholpen. Het op» H 5 roer Karei, I, '471-  f»a VADERLANDSCHE XIII. Boek. Karel I. 1471. < I \ r % l c d x b w C l v Z< i ( I roer hieldt van zelf op, om dat de Wethouderfchap zig ftil hieldt, zonder, in eenige dagen, van den Excyns te reppen. Men hadt, ondenusfchen , de naamen der voorJiaamfle belhamels, in 't Stadhuis, opgetekend, die, kort hierna, door den Prokureur Generaal, gevat, en naar den Haage gevoerd werden Zes werden 'er hier, en twee te Nieuwburg, buiten Alkmaar, geregt. De overigen moesten zwaare geldboeten beraden. Veelen waren, het gevaar ziende aankomen, :er Stad uit ge weeken . en iloegen zig, federt, elders neder. Het Hof bande deeze allen ten L-ande uit, en verwees, naderhand, eenigen, be, boven hunnen ban, in 't Land, gekomen varen ter dood (O- Men merkt aan, dat ie Lakenweevery, voor deezen tyd, in tanelyken bloei te Hoorn, na het vangen en erdryven der Vollers en Weevers, die de oofden der oproerigen geweest waren, byna eheel uit die Stad geweeken is Cd). Hertog .arel, federt, by twee ernftige Plakaaten, en zestienden van Sprokkelmaand en den deren van Hooimaand des jaars 1471 gedagteend (O, op ftraffe des doods, bevolen hebende, Lxcynzen op buiten en binnen gebrouwen Bieren niet alleen; maar ook op Wynen rraanen en Zout, gelyk zy in andere Steden van f.ollandgeheèven werden, ook te Hoorn in te >eren; gelukte het der Wethouderfchap dedven, zo lang de Hertog leefde, zonder mer i ,.08,CrlTn. Sentent. bock. mmu A. f. 3Ij ?2> 3Ö> ^ [ Sxcy;ize7i.   XIII. Boek. HISTORIE. ia* tnerkelyke tegenftribbeling der Gemeente, te doen heffen (ƒ). De oorlog met Frankryk, maar pas geëindigd, begon wederom, in 't jaar 1472. Lodewyk de XI. weigerde, het jongfle Verdrag te bekragtigen : waarop Karei zig gereed maakte, om eenen inval in Frankryk te doen (g). Ook begonden de Franfchen de vyandeiykheden ter Zee,, rustende verfcheiden' Oorlogfchepen uit, die, largs de Hollandfche Kusten, tot op de hoogte van Katwyk, kruisfende, de Vaart en Vislchery geweldig belemmerden. In den Zomer, vielen zy aan op agttien Haringbuizen, die zig gereed maakten, om in Zee teloopen; van welken zyde Schippers of Stuurlieden alleen gevangen namen, te Dieppe opbragten, en niet "dan na dat zy, hoofd voor hoofd, honderd gouden Franfche Kroonen betaald hadden, wederom .los lieten. Voor eenige jaaren , hadden onze Haringbuizen ook reeds last geieeden van de Franfche Kaapers. En Lodewyk de XI. hadt, by de Vredehandeling te Peronne, in 't jaar 1468, beloofd, de fchade, den Hollanderen en Zeeuwen, in hunne HaringvLfcherye, toegebragt, te. zullen vergoeden (fi). Doch hierop was niet anders dan deeze nieuwe vyandelykheid gevolgd. Men bragt- dan , in Holland en Zeeland, terftond ook eenige Schepen in Zee, onder bevel van Paulus van Borfelen, natuurlyken Zoon van Henrik, Heere van Veere, die de Franfche Vloot opzogt, on- CD Velius bl. 92. -: ■ . (g) Commiots / hr. iii. Cap. viii. p. j84. k'aycz ks Preuves fur Comm. Tom. IV. p. 16$ Karei. I. 1471. XXXI. Nieuwe oorlog met Frankryk.1472.  124 VADERLANDSCHE yttt. Rn**. Kakel I. 1472. Beftand. XXXII. Hevige Beroerte te Zierikzee. ] a onder Schotland aantrof, en noodzaakte de Zee te ruimen, en in de Havens van Frankryk in te loopen (7). Karei, midlerwyl in Frankryk getrokken, bemagtigde Nesle en Roïe ; doch ftiet het hoofd voor Beauvais. Naderhand overmeesterde hy verfcheiden' andere Plaatfen, in 't Land van Caux en in Normandye. Lodewyk, die inGuyenne en Anjou getrokken was,noodzaakte den Hertog van Bretagne, Bondgenoot van Hertoge Karei, tot eene Vrede: 't welk ook Karei bewoog, zyne toeftemming te geeven, tot een Beftand, welk, op den veertienden van Louwmaand des jaars 1473, ge:roffen werdt, en tot den eerften van Grasmaand des jaars 1474 duuren moest (k). Terftond na 't fluiten van dit Beftand, deedt Hertog Karei een' keer herwaards. Voor 't ;inde van Louwmaand, bevondt hy zig reeds :e Zierikzee (7), alwaar,in Oogstmaand laatsteeden, eene hevige opfchudding gereezen was, om welke geheellyk te ftillen , of te Iraffen, hy oordeelde, dat zyne tegenwooriigheid vereischt werdt. De oorzaak deezer jpfchudding was, gelyk te Hoorn, het invoeren der nieuwe Excynzen. Heer Jan Sinonszoon, Priester, en Michkl van Heenvliet ■n Kattendyk f», Baljuw van Zierikzee en schouwen, werden, terwyl zy, op 't Stadhuis, net de Wethouderfchap, over het heften der nieu« CO Reigers». Chron. II. Dcü, tl. 2fo. Velius Hoorn, CO Act. 1'ubl. Angl. Tom. v. p. ui. *. I0 O > f?-™ da!" l" Addit. fur Commwes torn. III. *. ,,,, Qrt) Ciiaun, ientent. tan den Hovt gequot. A. /. pZ ymf  XIII. Boek. HISTORIE. 155 nieuwe Excynzen, in onderhandeling waren, door eene woeste menigte Poorteren , met knodfen, pieken en mesien gewapend, overvallen, van 't leeven beroofd, en dood ter venfteren uit op ftraat gefmeeten. 't Aanfchouwen deezer hevigheid deedt den gantfchen Raad fidderen van vreeze. De Schout fmeet zyne Roede, het teken zyner waardigheid, uit de hand. Ook wierpen de Burgemeesters de fleutels der Stad, voor de voeten der Poorteren, neder. Allen baden ze de vertoornde Gemeente om Lyfsgenade; die hun eindelyk vergund werdt. De Poorters , de Schouts-Roede en de fleutels der Stad opgenomen hebbende , ftelden, terftond hier na, eenen Schout aan, naar hunnen zin, en bevalen den oudften en bekwaam ften Gildebroederen de Regeering der Stad. De Hertog, kennis van deezen oproer gekreegen hebbende, zondt zynen natuurlyken Broeder Antoni, gemeenlyk, de groote Bastaard van Bourgondh genaamd, en Adolfvan Raveftcin, Broeder var Jan, Hertog van Kleeve, herwaards, om 'ei onderzoek op te doen. Antoni en Adolf, var den Heere van Veere geholpen, deeden eeni gen der hoofden vatten en onthalzen. Dt meeste anderen waren gevlugt. Uit oude aan tekeningen (»), blykt, dat Gerrit Entszoon Burgemeester te Enkhuizen, ook gebruiki geworden is, om den oproer te Zierikzee tt helpen ftillen; en dat de Hertog hem, om zyne dienften, by deeze gelegenheid gedaan, t< beloonen, met de Heerlykheid der Eilandei ürk t>) By Brandt Enkli. il, 30. Karei. I* 1472- 1 t  iafJ VADERLANDSCHE XTIL ïw Karei. L 1472. i 1 *473- j \ 1 l r T. s: 5! 31 V V! Vi E tc h; E o Z ec h < ( Urk, Ens en Emmeloord befchonken heeft Ondertusfchen, bleef het te Zierikzee niet by het ftraffen van eenige oproerigen. Men liet zig verluiden , dat de Hertog alle de Ingezetenen des doods fchuldig hieldt, en de Stad tot een puinhoop gemaakt wilde hebben. Doch ieeze bedreigingen ftrekten', waarfchynlyk , illeen, orn den Ingezeetenen te zvvaarer ;eldboete af te perfen. De komst des Herogs, op den dertigften van Louwmaand des aars 1473, werdt, te Zierikzee, met veel ngst, te gemoet gezien. Doch om hem te ermurwen, trokken geestelyken en weereldyken, fchreijende en wanhavcnig, ter poorte it, biddende om vergiffenis der beireeven' nsdaad. De Hertog fchonk hun het leeven mids zy voortaan zyne Bezetthg in de Stad gedoogden, en hem eene boete van dertig duizend guldens, in negen reiz n te betaalen, opbragten." Om deeze boete te inden, werdt hun, by Brieven, den tienden in Zomermaand, te Maaftricht, gedagtekend, )or den tyd van zes jaaren, vergund, den xcyns op de Bieren, tot twee grooten op de m, en den Excyns op de Wynen, tot eer,e ilve groot op de Hoop, te mogen verhoo^en. e Stad werdt, federt, voorzien van bezettinoider bevel van Barend van Ramst, eene^n waab van geboorte (0). Van Zierikzee, ftak Hertog Karei, op den n-endertigften van Louwmaand, over naar olland(j>;. met oogmerk, onder anderen, om O Reigersb. Chron. II. Deel, bl. 22Ö enz. en Bokiiorn oarbl. 273. Acid. de Rova ad annum 14-2. rn» p) Estr.it dans les Addit. fw Commies Tom. III. p. r3  XIII. Boek. HISTORIE. 127 om zig, binnen Dordrecht, te doen inhuldigen. Wy hebben te vooren (7) aangemerkt, dat deeze Stad hem in 't jaar 1468, of niet, of niet volkomen ingehuldigd hadt: en 't zal nu te pas komen, hiervan nader opening te doen. Dordrecht was , verfcheiden' jaaren agter een, zeer ontrust geweest, door den Hoekfchen en Kabbeljaauwfchen tweefpalt. De Regeering fchynt 'er meest Kabbeljaauwsch geweest te zyn; doch onder de Gilden en 't Gemeen waren zeer veele Hoekfchen, die fomtyds ook verandering in de Regeering wisten te wege te brengen, en derzelver befluiten , nu en dan, openlyk durfden tegenfpreeken. Vooral ondervondt men dit, omtrent Hooimaand des ; jaars 1468, toen de inhuldiging van Hertoge Karei op het tapyt was. Zekere Huiman Korneliszoon, Hoeksgezind, deedt zyn best, om ! het volk deeze inhuldiging tegen te maaken; fprak kwalyk van de Burgemeesteren, en van j der Steden-Keuren, ftookende verder 't vuur • van oneenigheid, door het zingen van Hoek| fche Liedekens: over al 't welk hy, naderhand, veroordeeld werdt, om twee roeden aan den a muur der Stede te doen maaken, of vier envyftig Bourgondifche fchilden, voor elke Roede, i aan boete te betaalen (V). De inhuldiging van f Hertoge Karei werdt egter, met meerderheid I van Hemmen, doorgedreeven. Men zondt, i ten dien einde, Gemagtigden uit de Gilden naar den Haage: die, voor dat de inhuldiging gefchieden zou, in omvraage bragten, of 'er elk ( ?) Bl. 101. £rj KJepk. van Dordr. iy Balen, 11. 78a, Karei, r» 1473. Twffe- rpalt in Dordrecht.  ïa8 VADERLANDSCHE XIII.Boek,- ffAREL I. ' I473- elk bereid toe was. 't Antwoord was eenpaarig, ja. Alleenlyk zeide JakobZasfeJanszoon, „ dat hy 'er van zyn Gilde geen' last toe. hadt; „ dat men wel toezien moest, wat men deedt; en dat hy den Hertog aldaar niet huldigen „ zou, al zou men hem villen." 'c Schyntdat deeze yveraar, volgens de oude gewoonte, de inhuldiging in de byzondere Steden wilde gedaan hebben. Doch hy werdt, federt, om zynen yver, dien men voor ontydig hieldt , snbekwaam verklaard tot gezwooren' dienften, en uit de Morgenfpraaken der Gilden gezet. Ook moest hy twee Roeden muurs bekostigen CO- Ondertusfchen doet zyn gedrag, en 't gene 'er verder gevolgd is ons vermoeden * dat de inhuldiging in den Haage, in 't jaar 1468, door Dordrecht, nog niet ^ of niet volkomen gefchied was. De tweefpalt bleef vast duuren, in de Stad. De Schout, Jakob Pot Pieterszoon, een Antwerpenaar, in 't jaar 1460, voor de eerlte reize, aangelleld geweest zynde, lei geduurig overhoop met de Regeeringe. Hy hadt, reeds in't jaar 1463, de Stad moeten ruimen; doch Hertog Karei hadt hem, in 't jaar 1468, wederom in zyn Ampt doen herllellen , en voor tien jaaren doen aanneemen. 't Leedt nogtans niet langer dan tot in 't jaar 1471, of hy werdt, andermaal uit den dienst (O, en op Puttoks Toeren gevangen gezet («). In den aanvang van Sprokkelmaand deezes jaars 1473, maakte men zig egter te Dordrecht gereed, om Hertog O) Klcpb. van Dordr. hy Halen, bh 780. CO Ly,r der Schouten hy Balen, bl. 236, C« ) Beverwyk Dordr. bl. 315.  XIIÏ. Boek. HISTORIE. 129 IV. Deel. I tog Karei te ontvangen, en plegtiglyk in te huldigen. Het Geregt, de Oud Raad en de goede luiden van Agten haalden hem in met toorcfen, terwyl de Burgers, langs de ilraaten, welken hy doorging, kaarfen, in bekkens, voor hunne huizen, geplaatst hadden. Op den zeventienden der gemeide maand, werdt hem, door de Regeering, door de Dekens der gemeene Neeringen, en door alle Mansperibonen van vyftien jaaren en daar boven , voor zyne Herberge, den eed van getrouwheid gedaan (v). Dordrecht bleef, federt , geduurende het leeven van Hertoge Karei, in tamelyke rust. De Hertog doorreisde, ten deezen tyde, de voornaamlte Hollandfche Steden : wordende' alomme verzeld , door Heere Reinoud van 1 Brederode (w), dien hy, onlangs, van eene ^ langduurige en harde gevangenis ontflaagen t hadt. De bitterheid der Kabbeljaauwfchen C is, mogelyk, nergers klaarer in gebleeken ,1 dan in deeze gevangenis des Heeren van ^ Brederode: waarom zy verdient omftandiglyk te boek gelleld te worden. ■ Hertog Filips, in't jaar 1456, den Domproost Gysbrecht van Brederode, Broeder van Heere Reinoud, genoodzaakt hebbende het Bisdom van Utrecht aan David van Bourgondie af te ftaan , hadt , op zyn vertrek, beide den Broederen eenig bewind over de burgerlyke Regeeringe der Stad opgedraa- gen O") Klepl). ty Balen bl. 781, ^82. Joann. a Leydïs van de Heeren van Brederode Cafs iSCV. bl. 713. Ka rel i, 1473- ïxxiir. /erhaal Ier ge■angenisan Reioud en ïysrechtan Bre* erode.  130 VADERLANDSCHE XIII. Boek. Karei, I. .1473- gen O). De Bisfchop en zyn aanhang beweerden, federt, dat de Broeders zig veel meer gezags aanmaatigden dan hun afgeftaan was (j), en de Regeering der Stad , naar eigen zinlykheid, veranderden (z). Hier van blykt egter niets, met volle klaarheid. De onderlinge verdeeldheid groeide , ondertusfchen, hand over hand, aan. Bisfchop David, geene andere kans ziende, om zig van die van Brederode te ontdaan , befloot hen en eenigen van hunnen aanharg in hegtenis te neemen, en eerst Reinoud, daar na Gysbrecht, tot de dood, ballingfchap of gevangenis, te doen veroordeelen. in 't jaar 1470, hadden eenige Kabbeljaauwfche Edelen ,' zeer, op Heere Reinoud verbitterd , en veelligt ook door den Bisfchop opgemaakt , de middelen reeds beraamd, om hem, in den Haage, te ligten, of van kant te helpen. Hy egter, by tyds kennis van de laagen gekreegen hebbende, ontweek dezelve gelukkiglyk f» Doch in Hooimaand deszelfden jaars, te Wyk te Duurftede gekomen zynde, om den Bisfchop te fpreeken, werdt hy, onverhoeds, agter af, en op eenen Tooren van 't Slot gevangen geleid Bisfchop David begaf zig, terftond hier op, naar Utrecht, alwaar hy zig, even onverhoeds, van den Domproost verzekerde: die ook naar Wyk te Duurftede gevoerd; doch op f» Chron. ile TrajeA. p. 52$; Joann. a Leybis van de Heeren van Brederode Cap. TJV. bl. 664. (y) Memoriaalb. /«Matihei Anal. Tom. I. p. 697, 608. • O) Heda p. 294. Ca) Joann. a Leïdis van de Heeren van Brcdertde Ceti LV1I1. bl. 6i)o. * C*.) ld. Cap. LlX.'.il. 691.  XIII. Boek. HISTORIE. f€i on- »^C?,^ANN- A LsrDls van de Heeren van Brederode Qua, p.X. tl. 693 enz. * (£) Ia 't jaar 1457, I a op eene byzondere plaats bewaard werdr. Walraven van Brederode, natuurlyke Zoon van Heere Reinoud, werdt, ten zelfden tyde, gevat, en zeer naauw bewaard, 't Gelukte den Bisfchop ook , Jan van Amerongen , Schout van Utrecht, te ligten; doch Jan, Burggraaf van Mom foor t, en Jan van Nyyeld, op wien hy 't insgelyks gemunt hadt, hielden zig buiten fchoots. Indien Gysbrecht en Reinoud van Brederode zig een onredelyk gezag in Utrecht hadden aangemaatigd, moest men hun, hiervan, voor alle dingen, befchuldigd hebben. Doch zo dra waren zy niet gevat, of men lei hun geheel andere zaaken te last. Onder 't volk liet men een gerugt loopen, dat de gevangen' Heeren voorhadden, Bisfchop David van de Bisfchoppelyke waardigheid, en Hertoge Karei van 't Graafiyk bewind over Holland te berooven, en dat 'er naauwlyks drie dagen verloopen behoefden geweest te zyn, of zy zouden hun voorneemen ter uitvoeringe hebben gebragt (V). Doch by 't ondervraagen der gevangenen, werdt ook van zulk eenen toeleg geen woord gerept. Walraven, Bastaard van Brederode , werdt y eerst en Icherpst ondervraagd. Eenige jaaren ge- v leeden (5), hadt hy een' doodflag begaan aan 6 Klaas van Tperen, Burgemeester, en aan Qèr-? rit van Nortich, Schepen van Haarlem. Hy i' was gebeeten op deezen twee, om dat zy hem ' eene party Schotfche Wol , te Zandvoort Karet. f. 1473. Befchulii gingen :en hunlen laste. 'alravea an Breerodeordt yslyk gernigd.  «3* VADERLANDSCHE XÏILBos*; Karei, I. H73- onder 't gebied van Brederode, geilrand , mee geweid, ontvoerd, en naar Haarlem gebragt hadden. Niet lang hierna, kreeg de Regeefïng van Haarlem gefchil mee de Geestelykheid der Stad, die den Excyns, welken men haar afvorderde, weigerde te voldoen. Hier óver moest men den Bisfchop van Utrecht fpreeken: waar toe Yperen en Nortich , onder anderen, afgevaardigd werden. Walraven hadt zig van deeze gelegenheid bediend, om wraak van 't geleeden ongelyk te neemen ; en deezen twee, op den weg naar Amersfoort, van 't leeven beroofd f¥). Doch deeze doodflag was, reeds voor twee of drie jaaren, gezoend (e). Ook vroeg men hem thans alleenlyk , of hy 'er géenen last toe gehad hadt van zynen Vader: 't welk hy ontkende. Adolf van Egmond, Zoon van Arnoud, Hertog van Gelder, in 't jaar 1465, zynen Vader gevangen genomen hebbende, was, in 't volgende jaar, uit haat tegen Hertoge Filips, dien hy als eenen voorflander zyns Vaders aanmerkte, in Ysfelftein gevallen, en hadt de Stad ledig geplonderd en plat gebrand. Eenige Gelderfchen, die dit Huk hadden helpen uitvoeren, waren, federt, te Gorinchem aangehouden, en kort daarna, inden Haage onthalsd (ƒ). Nu vroeg men Walraven , of Reinoud en Gysbrecht van Brederode geene kennis van deezen aanflag gehad hadden. Doch hy betuigde van neen. Men bragt hem , federt, °P (VN joann. a Leydïs van de Heeren van Brederode Cup. LV. bl. 684. (e) Screvel. Haart. bl. 52. (f) Pontanus Ubr, IX. p. 529.  XIII. Boek. > HISTORIE. 133 op de pynbank, goot hem 't Iyf vol waters, en fprong 'er toen op, om hem tot bekentenis te brengen. Dit folteren werdt, tot drie of vier reizen des daags, en in 't geheel wel veertig of vyftig reizen hervat, met zo veel felheid, dat men hem, eindelyk, al deedt belyden, wat men goedvondt. De Schout, Jan van Amerongen, werdt, insgelyks, door vinnig pynigen, gedwongen te belyden, 't gene men gaarne hadt : en deeze afgeperSte bekentenisfen werden Hertoge Karei. toegezonden (g). Omtrent het begin van Oogstmaand des < jaars 1470, werdt Reinoud ook over dezelfde1 punten ondervraagd. Daarenboven wilde men van hem weeten, of hy geen Verbond met Adolf van Gelder gemaakt hadt, en voovneemens geweest was, de Regeering der Stad Utrecht te verzetten. Doch hy betuigde, hoog en duur, van geene deezer 'dingen eenige kennis te hebben. Men bragt hem insgelyks op de pynbank, doch 't gene hy toen beleedt herriep hy, zo dra men hem ongemoeid liet (/;). Hertog Karei liet hem, federt, ook door eenigen zyner Raaden ondervraagen , en fcherpelyk dreigen; doch hy beleedt niets , 't gene hem ftraffchuldig maaken kon. Men befloot dan, in den aanvang des jaars 1472, hem en Jan van Amerongen, in de tegenwoordigheid van Hertoge Karei, te verhooren: ten welken einde, zy, eerst naar Bergen op Zoom, toen naar Kortryk, en eindelyk Cs;) Joann. a Ieydis van de Heeren van Brederode Cap* IXI. p.. 700. * (70 W. Cap. LXM. U. 705 enz. 13 Karel F» 1473. "JokHeer Icinoud»  134 VADERLANDSCHE xIII. Boek. Kaxel I. H73- Walraven ontkomc uit de gevangenis. lyk naar 't Slot te Rupelmonde gevoerd werden: alwaar zy, tot de wederkomst des Hertogs, dien toen in Frankryk was, werden bewaard Walraven was, reeds 'voor eenigen tyd , uit de gevangenis ohtfnapt. Hy hadt , met de hardde halmen van zyn bedltroo, de floten zyner boeijen weeten op te fleeken: en was, langs den muur, uit welken hy eenige [reenen gebroken hadt, geklauterd tot in het dakvenfler, door het welk hy zig, op eenen donkeren nagt, by buijig weder, aan een fnoer, van zyn verfcheurd gewaad gedraaid, naar beneden liet. Naauwlyks hadt hy grond, of een van 's Bisfchops Dienaars kwam naar buiten; doch zag hem niet, ter oorzaake der Juisterheid, enkeerde terftond wederom bintienwaards. In 't overzwemmen van den LekIroom, geraakte hy onder de zwaanen , die 'Ag omtrent het Slot onthielden, en, door haar ;eklapwiek, een goed deel volks, met kaarren voorzien, uit het Slot, naar buiten dreeren. Doch niemant, behalve de zwaanen , /erneemende, keerden zy haast wederom in 't Slot. Walraven, met veel moeite, tot midden in den ftroom gevorderd, werdt, door 't afloopend water, en 't winderig weder, Genoodzaakt, naar den zelfden oever, van waar by afgezwommen was, te rug te keeren. Zo Joornat als hy was, leide hy, in 't holst van Jen nagt, een uur gaans af, langs den flykerigen dyk. Hier was een Veer, van welk hy  XIII. Boek. HISTORIE. 135 hy zig over, en te Hageftein aan land zetten liet. Van daar, begaf hy zig naar Viane , eene Heerlykheid van den Huize van Brederode: alwaar hy in veiligheid was (&). In Bloeimaand des jaars 1472, werdt Reinoud van Brederode, voor Hertoge Karei , aan 't hoofd der Ridderen van 't Gulden Vlies, te regt gefteld, en, na behoorlyk onderzoek, volkomen vrygefproken, en ontflaagen. Jan van Amerongen zat nog eenigen tyd : doch werdt egter ook eerlang op vrye voeten gefteld: en is federt nog wederom Schout te Ucrecht geweest (T). Doch de Domproost, die in 's Bisfchops magt gebleeven was,werdt, niet voor Oogstmaand des jaars 1474, en na dat hy afftand van zyne Domproostdye gedaan hadt, geflaakt. Hy overleedt, in 't volgende jaar, te Breda (rn). Reinoud, zyn Broeder, die, na dat hy wederom in vryheid gefteld was, altoos in 's Hertogen blaakende gunfte geftaan heeft, was, reeds voor hem, op den zestienden van Wynmaand des jaars 1473, overleeden (tï). In Zomermaand deezes zelfden jaars , en dus niet lang na 't voltrekken der reize door Holland en Zeeland, viel Hertog Karei, aan 't hoofd van een aanzienlyk leger, in Gelderland. De gelegenheid tot deezen inval moet wat hooger opgehaald worden. Na 't overlyden van Reinoud den IV, Her- : tog J fk) Joann. a Leydïs van de Heertn van Brederode Cap. XXII. il. 702. r (O ld. Cap. LXV. il. 7-2 enz. (sb) ld. Cap. LXVII. il. 715 enz. Ca) W. Cap. LXVI. */. 714, 715. 14 Karel I. H73- Reinoud ivordt vrygefproken. Gysirecht oj» larde /oor- • .vaarden je Haakt. ÏXXIV. taat vag  136* VADERLANDSCHE XIII. TW Karei, I, H73- Gelderland. tog van Gelder, die, in den Arkelfchen «ri?' tCgen de" HoI!a"dfchen Graave, Willem den VI, gemengd geweest was r», kwam het Hertogdom, in • 't jaar 1421, aan Arnoud van Egmond, Zoon van fan van Egmond en van Maria van Ar kei, gèbooren uit Joanna, Zuster van Hertoge Reinoud, die , met Heere Jan van Arkel, gehuwd geweest was. Arnoud trouwde, terftond hier na, met Katharina, Dogier van Adolf, Hertög van Kleeve. Adolf was, voor de tweede reize, met Maria van Bourgondie, Zuster van Hertoge Filips, gehuwd: en deeze maagfchap was oorzaak, dat 'er, na 't fluiten van een Verbond van onderlinge befcherminoin den jaare 1426, door Hertoge Filips en Hertoge Arnoud (p), tusfchen de Gelderfchen en Hollanders, veele jaaren aster een vrede bleef. Alleenlyk vindt men, gelyk wy reeds hebben aangetekend (V) dat Arnoud zig, in 't jaar M56 , met dè frnezen, verbonden hadt, om die van Deventer , tegen Hertoge Filips, met volk en voorraad , te ftyven. Ook hadden de Gelderfchen, niet lang te vooren (6), hunnen Hertoge geklaagd, dat zy, door de HollandIche tollen, boven reden, bezwaard werden. Doch 't gefchil hierover was aan den Bisfcrop van Utrecht verbleeven f». De onderhandeling van Hertoge Arnoud met Frank. (0) Zie TIT. Deel, il ry. ■iP' h MeoiDrraaH). Ro.4'ƒ• aö. (1) Boven, bl. 61. (r) Pontanus Libr. IX. p. 504. (6) In, 't jaar 1454.  XIII. Boek. HISTORIE. 137 ryk, omtrent den jaare 1460 (V), verwekte meer verwydering. Filips zag, federt , niet ongaarne, dat Arnoud, door de oneenigheid met zyne Gemaalin, en met zynen Zoon , Adolf, belet werdt, iet -euvels tegen Holland of Brabant te onderneemen. De voornaamfte Steden waren ook onvergenoegd op Hertoge Arnoud. Men befchuldigde hem van verwaarloozing van 's Lands Regeeringe. Adolf, die reeds grooten aanhang gemaakt hadt , en door zyne Moeder geduurig tegen den Hertoge opgeflookt werdt, beiloot , in 't jaar 1464, zynen Vader in hegtenis, en zelf 't bewind der Regeeringe in handen te neemen. Dit wreed befluit werdt, in 'r. be.gin van Louwmaand des jaars 1465, ter \\\tvoeringc gebragt. Arnoud werdc, te Graave, van 't bed geligt, in zyn nagtgewaad over 't ys naar 't huis te Lobed, en van daar naar 't Slot te Buuren gevoerd (t), alwaar hy, tot in 't jaar 1470, gevangen bleef- Jan, Hertoge van Kleef, die altoos Arnouds zyde gehouden hadt, midlerwyl in Gelderland gerukt zynde, en eenige voprdeelen op Adolf hebbende behaald; werdt 'er, in 't jaar 1469, door bemiddeling van Hertoge Karei van Bourgondie , Zwaager van Adolf van Egmond (7), tusfchen deezen twee, eene Vrede te Gend geflooten (#): voor welker onder- hou- CO Pontanus Lihr. IX. p, 51^.(O Pontanus Lér- IX. p. 524, 525. («O Pontanus IJbr. JX. p. 534. (f) Adolf van Egmond was toen gehuwd met Katlxarina van Bourbon-, Zuster van Izabelle vaii Bourbon% tweede Gemaalin van .Hertoge Karei. 15 Kakel I* H73. Dneenigïeid, tus'chenHertog \rnoud fan Gelier en zynen Zoon Adolf.  ï38 vaderlandsche xiii. Boek. Karel ï, 1473- Adoif, te i Vilvoor- ! den gevangen. 1 1 houding, Karei verbonden was, zorg te dragen. Dit gaf gelegenheid aan den Hertoge van Bourgondie, om Adolf van Egmond, in Hooimaand des jaars 1470, tot een mondgefprek, re Hesdin te nodigen. Hier drong Karei hem zo fterk, tot het flaaken van den ouden Hertog, dat hy 'er eindelyk zyne ftem toe gaf f» Men wil, dat de Hertog van Bourgondie Adolf zo lang in zyne magt gehouden zou hebben, tot hy Hertog Arnoud in vryheid zou hebben gefteld f». Dat hy hem niet uit het gezigt verloor, terwyl hy in Nederland was, blykt uit egte Gedenkfchriften (V). In Wintermaand, kwam Hertog Arnoud, door Henrik, Heere van Perwys, en Filips van Wasfenaar, uit de gevangenis, verlost, insgelyks, te Hesdin (y). Vader en Zoon verdedigden zig toen, meer dan eens, voor Hertoge Karei , met veel hevigheid. Karei fcheen den Zoon, boven den Vader, te willen begunfligen. Doch Adolf luisterde naar geene voorwaarden (2) * jegeerende volftrektelyk, dat Arnoud afftand ran de Regeering, en zelfs van den naam ran Hertog doen zou. Karei verwierp deezen :isch als onredelyk. Adolf, ongerust, dat nen hem aan 't Bourgondisch Hof zo lang >phieldt, en voor erger bedugt, pakte zig veg , in ftilte en vermomd: doch werdt te Na- Cv) Pontanus TAbr, IX. p. 536. (w) De la Marche Livr. II. Ch. V. p. 587. C*) Extrait dans les Addit. fur Commines Tom. III. *. s/>«w (y) Extrait uk fuprit. F *™ (.z) Commines Livr. IV. Ch. I. p. 206.  XIII. Boek. HISTORIE. 150 Namen ontdekt, en vastgehouden. Men bragt hem, federt, op bevel van Hertoge Karei, naar 't Slot te Vilvoorden (a): alwaar hy, tot na 's Hertogen dood, gevangen gehouden werdt. Hertog Arnoud moest egter, om 't verloo ren bewind wederom te bekomen, de wapenen tegen de wederfpannige Gelderfchen voeren. Doch om hier toe in ftaat te zyn, vervoegde hy zig by Hertoge Karei, om onderftand. Dit zogt de ftaatzugtige Hertog. Gaarne wilde hy Arnoud met geld onderfteunen* mids dat het Hertogdom Gelder en 't Graaffchap Zutfen daarvoor verpand werden. Men floot dan, op den dertigften van Wintermaand des jaars 1472, eene overeenkomst te Brugge, volgens welke „ Gelder en Zut„ fen, voor driemaalhonderdduizend Ryn„ fche Guldens , aan Hertoge Karei, afge- ftaan werden, om dezelven, in pandfchap, „ naar Duitfchen Regte, te bezitten , mids „ datze, door het betaalen der gemelde fom- me en der verdere onkosten, door Hertoge Karei, in en ten behoeve van deeze Land„ fchappen, gemaakt, ten allen tyde , we„ derom zouden konnen ingelost worden „ (bi)." Voor 't fluiten deezer overeenkomst, hadt Karei reeds tweehonderd en agtduizend guldens, op rekening der beloofde pandpenningen, betaald. De overige twee-ennegentigduizend guldens beloofde hy, ten zelfden dage, Cd) Manufcr. dans les Addit. fur Commines Tom. IV. p. 431. C6) Foyez Supplcm. ad Corps Diplom. Tom. 1. P.ll.p. 440. Karel. I. H73- Gelder :n Zutfen aan Hertoge Karei ver3 and.  i4° VADERLANDSCHP. yttt Karel I 1473- Hy wordt tot Hertoge van Gelder ' en Graave van Zutfen ] gehul- j digd. J ] f r l f ti h tt la zi di ( ( ( dage , binnen de vyf naastvolgende jaaren te zullen voldoen (c): 't welk Sommigen die alleen den Brief, by welken deeze belof e gedaatv werdt, gezien hadden, heeft ■ doen oordeelen, dat het geheele beloop der pandpenningen maar twee-ennegentigduizendl guldens geweest is. Ondertusfchen heeft Hertog Karei van deeze overige nenningen niet* betaald: want Hertog Arnoud overS, nog geene twee maanden na 't fluiten der gemeI? ™ °Vere?fomst' op .den drie-entwintigflen van Sprokkelmaand des jaars 1473 (d) Ö Karei maakte zig, terftond hier na, gereed tot den togt naar Gelderland. Men hadt in sane Vergadering der Ridderen van 't gulden Vhes, te Valenchyn, geoordeeld, dat hy , uï mgt van het Verbond met Hertoge Arnoud >«* flegts Regt hadt op Gelder en Zutfen naar ook om Adolf van Egmond, met eene «uwigduuiende gevangenis? te ftraffen. De Z Pg/frCef dcan tCrftond aan de Gelder! :he Edelen en Steden, dat zy zig berejZ loesten, om hem hulde te doen. Doch alm y aan hunnen goeden wil, met reden, "twv- -ide , verzamelde hy een Leger te Maas- umtOO. De Hollandfche Steden moeten -er toe ook manfchap leveren, en den Her- g. nldeïland' temyI hy in Gelderland lag, ngs de Maaze, van mondbehoeften voor! \ r^ennv,ndC' ten minften> dat de Dorechtfche Poorters, op den elfden van Zo- . . T. mer-. O Liter* Caroli Duc. apud Pontan. Libt IX * «. d) Pontanus W>r. IX.-* *' f' 542* f) Pontanus Libt. ix. /. 5Sj  XIII. Boek. HISTORIE. 141 mermaand, last gekreegen hebben, om, onder bevel van zeven Hoofdmannen uit de Regeeringe, te velde te trekken (ƒ). Even te vooren, was het Leger des Hertogs reeds van Maastricht opgebroken. Roermonde was de eerfte Stad, welke hem de Poorten opende. Montfoort ging ook, na eenigen tegenftand, aan hem over. Toen floeg hy 't beleg voor Venlo (g). Terwyl het duurde, kogt hy Gerard, Hertoge van Gidik en Berg, zyn Regt op Gelder en Zutfen af, voor tagtigduizend Rynfche guldens (//). Gerard was een Broeders Zoon, en eenige Erfgenaam van Adolf, Hertog van Gulik en Berg, wiens OudOoms-Zoonen, Willem de I. en Reinoud ce IV, Hertogen van Gelder waren geweest. Ook was Adolf zelf, na 't afilerven van Reinoud den IV, door Keizer Sigismond, mei Gelder en Zutfen beleend geworden. Herto" Karei overmeesterde Venlo wel haast. Nieuw^ megen hieldt hem langst op. Op den negeneenden van Hooimaand, noodzaakte hy deeze Stad egter ook tot de overgaave. Twee Kinderen van Adolf van Egmond, Karei en Filippa, bevonden zig binnen Nieuwmegen. Hertog Karei zondt dezelven terftond naar Gend: alwaar zy opgevoed werden (i). Sedert deedt hy zig, zonder moeite, te Zutfen, te Arnhem, en alomme in de andere Steden , voor Hertog van Gelder en Graave van Zut. fen ("ƒ) Klrpb. by Balen, bl. 783. Cg) Amelg, Oeit. I.udov. XI. Lihr. IV Cap. 7. fh) Cod. Diplom. Teschemach. Annal. Clivue addit. p. 232. (i) Annal. Novi-fienf. ad annum 14-72. Karei, I. 1473.  142 VADERLANDSCHE XIII.Boeic. Karei, i. fen erkennen. In Slagtmaand hier aan vol., gende, deedt hy den Keizer, Fredrik den III, te Trier hulde, wegens deeze nieuw aangewonnen' Vorltendomtnen , die, van ouds gehouden werden, onder 't Ryk te behooren C*> De Hertog van Bourgondie zag dus voor 't einde des jaars 1473, zyne HeerfchapI pyen, met twee Ncdcrlandfche Gewesten , vermeerderd. (*) Pontanus Lipr. IX. p. 5-2, 553. VA-  VADERLANDSCH E HISTORIE. VEERTIENDE BOEK. INHOUD. I. Aanzien van */ Huis van Bourgondie. Hertog Karei flaat naar den naam van Koning. 11. Beleg vanNuis. Schatting der Geestelykheid. III. Franfche Kaapery. Lotharingen gewonnen. Nederlaag by Granfon. By Murat. Lotharingen wederom verkoren. IV*. Slag by Nancy. Hertog Karei fneuvelt. Zyn aart. V. Maria, zyne Dogter, wordt Graavin. VI. Beweegingen in Holland. Groot Privi' legie van Vrouwe Maria. VII. Wolferd van Borfelen wordt Stadhouder. Vredehandeling met Frankryk. VIII. Tweefpalt der Hoek~ fchen en Kabbeljaauwfchen, te Gouda, te Schoonhoven, te Dordrecht en te Hoorn. IX. Vyandeiykheden tegen de Franfchen. Adolf van Gelder komt om. X. Huwelyk van Vrouwe Maria met Maximimaan, Plertoge van Oostenryk. XI. Oorlog met Gelderland. XII. Opfchudding te Hoorn. Leiden bemagtigd door de Kabbeljaauwfchen. Beroerte te. Haarlem, te Rotterdam en in den Haage. XIII. Haringvloot genomen. Slag by Guinegats. XIV. Maximitiaans Bede. Jogst van  J44 VADERLANDSCHE XIV. Boek; Lalaing wordt Stadhouder. XV. De Hoekfchen verrasfen Leiden: de Kabbeljaauwfchen verfcheiden andere Steden. Leiden herwonnen. X VI. IVes f aling, Schout, en Beaumont, Burgemeester van Dordrecht , onthalsd. XVII. Oorlog met Utrecht. XVIII. Dood van Vrouwe Maria. XIX. Filips de tweede wordt^ Graaf. De Landen komen, met hem,aan VHuis van Oostenryk Maximiliaan voor Voogd erkend. Onrust te Hoorn. XX. Lasten des Utrechtfchen Krjygs. Utrecht en Amersfoort in den ban gedaan. XXf. Ts* feljïein belegerd: ook V Blokhuis op de Vaart Oudst gebruik der .Bomben. XXII Vred" met Frankryk. XXIII. Luikfche Oorlog. Utrecht belegerd. De Stadhouder Lalaimr fneuvelt. XXIV. Utrecht gaat over. Voorwaarden van den Zoen met Utrecht. XXV Binnenland/the Oorlog in Vlaanderen. Jan van Egmond wordt Stadhouder. XXv'i. Verbond van Koophandel met Engeland. V'isfingen verrast, door die van Sluis. XXV il Maximiliaan wordt Roomsch ■ Konitig Oor kornet Frankryk. XXVII!. Nieuwe orde op de Admiraliteit. XXiX. Vervolg der onlusten in Vlaanderen Hertog A breekt van Saxen in Nederland. XXX. Beweegimren der Hoekfchen. Zy kiezen Jonkheer Frans van Brederode tot hun Hoofd. Rotterdam ingenomen Aan/lag op Schoonhoven. XXXI. Maximihaantn Hdland. Beleg van Rotterdam. Aan/lag op Schiedam. Geertruidenbero- verrast Aanflag op Leiden. XXXII. Onrust te Hoorn. Scheepsftryd op de Lek. Rotterdam gaat over. XXX Ui. Hertog Albrecht  XIV. Boek. HISTORIE. 145 IV. Deel. K tot algemeenen Stadhouder aangefleld. Kaaperyen van die van Sluis. Veranderingen in de Munt. Schraapzugt van Klaas Korf. XXXIV. Montfoort gewonnen. Sckeeps/lryd hy Brouwershaven. Jonker Frans wordt gekwetst en fier ft. Verbonden met Engeland. De Nederlanden waren nu, na het bemagtigen van het Hertogdom Gelder en het Graaffchap Zutfen, door Hertoge Karel, byna allen onder 't bewind van 't Huis van Bourgondie geraakt. Bisfchop David van Bourgondie bezat het Over- en Neder-Stigt en Groningerland: Hertog Karei de overige Nederlanden; Friesland alleenlyk uitgenomen: welk men egter wil, dat hy ook ligtelyk overmeesterd zou hebben, zo hy zig, uit Gelderland, regelregt derwaards begeven hadr. De voorfpoed zyner wapenen hadt de Friezen reeds vervaard gemaakt: wier moerasfen en poelen, door de hitte des laatften Zomers , byna uitgedroogd, den vyand thans den weg naar en door hun Land niet fluiten konden (V). Doch Hertog Karei hadt andere oogmerken. Hy hadt zig naar Trier begeven, wel om het Leen van Gelder en Zutfen, van Keizer Fredrik den lil, te komen verheffen; doch' voornaamlyk om zig, door den Keizer, met] den titel en waardigheid van Koning, te doen 1 vereeren In overoude tyden, was 'er een KoCa) Ambigahd. Gert. Ludov. XI. Libt. IV. Cap. 7. (b) Amelgaud. Geit. Lmlov. XI. Libr. IV. Cap. I. Karel I. i. Magt van *t Huis van Bourgondie in deNederIandeu.1473. Karei ïaat naar le Kolingkly:e waarigheid.  ï4<5 VADERLANDSCHE XiV. Boek. Karel I. H73- i < ] Hy voedt < verfchei- j den' jon-, ge' Vorften met de ydele Koningkryk van Bourgondie geweest. De naam was derhalve niet nieuw. Doch dit Koningkryk begreep geheel andere Landen dan tegenwoordig door Hertoge Karei bezeten werden (V). Het Graaffchap Bourgondie, of het Franvhe\Comté1 was, veelligt, het eenigfte Landfchap, welk tot het oud Bourgondbch Ryk behoord hadt, onder de verfcheiden' gewesten, over welken Hertog Karei, ten deezen tyde, geboodt. Keizer Fredrik betoonde zig genegen, om Karei tot Koning van Bourgondie te verheften. De Kroon, de Scepter en andere Koningklyke fieraaden waren reeds gereed gemaakt, en de tyd tot de Krooninge beftemd. Doch terwyl elk in de verwagting was, dat de plegtigheid, eerstdaags zou verrigt worden , vertrok de Keizer onverhoeds, zonder affcheid ie neernen van Hertoge Karei; die zeer geHoord was, dat hy zig te leur gefteld zag. Men ton toen de reden deezer fchielyke verande•ing niet bevroeden (d); doch naderhand berreep men, dat de Keizer den Hertog de ioningklyke Kroon niet beloofd hadt, danonler beding, dat Maxhmliaan, zyn Zoon, met Maria, Dogter van Hertoge Karei, vooraf n de Egt verbonden zou worden. De Hertog vilde hierin niet bewilligen: waarop de onlerhandeling afgebroken was (e). Karei hadt eeds verfcheiden' jonge Vorilen, en onder leezen ook Maximiliaan, met de hoop gevoed, 'an hun zyne eenige Dogter, Maria, tot eene trouwe te zullen geeven. Karei, Hertog van Guyen- (O Zie 1, Deel, bl. 280. (_d) Amelgaku GcfT. Ludb'v. XI. tilr. IV. Cap. 9, (e) Duclos Hlft. de Louis XI. Tm. 11. p. 96.  XIV. Boek. HISTORIE. 147 Guyenne, Broeder van Lodewyk den XI, Nikolaas , Hertog van Kalabrie, Filibert, Hertog van Savoye, en verfcheiden' anderen waren mede van die getal geweest. Doch 'c fchynt, dat de Hertog van Bourgondie, alleenlyk voorhebbende zig vrienden te maaken, door mid del van zyne Dogter, vastgeüeld hadt, haar nimmer, by zyn leeven, uit te huwelyken (ƒ> Men verhaalt, dat hy plag te zeggen, dat hy Monnik wilde worden, op den zelfden dag, als hy zyne Dogter uittrouwde (g). Karei, zig van den verhoopten eernaam van Koning verfteken ziende, liet egter geduurig zyne gedagten loopen, op het verder uitbreiden zyns gebieds. Sigismond, Flertog van Oostenryk, hadt hem, in 't jaar 1468, zyn Graaffchap Pfirt of Ferette, en eenige andere goederen indeElzas, voor vyftigduizend (^), of, volgens anderen, voor honderdduizend Rynfche guldens, verpand (i). Het Graaffchap Ferette lag niet verre van den linker' oever des Ryns, boven, by BazeL Van het benedenile gedeelte deezer Riviere, die tot in Holland ftroomt, was de Hertog reeds voor lang meester geweest: en federt het bemagtigen van Gelderlaad, hadt hy zyn gebied nog hooger langs den ftroom uitgebreid. Dit bragc hem het woest outwerp in 't hoofd, om zig meester te maaken van alle de fterke Plaatfen, ter linkerzyde des Rynftrooms, van Nieuwmegen af, tot Ferette of Bazel toe, gelegen CD Commints Livr. IIT. Ch. VHT, p. 180. , Cg) Duclos Turn. II. p. 137. ( h~) Meyerus ad annum 1407. ƒ. 343 veif, (O Comminss Lm, iv. Ch. II. p. siö. K * Karel tj 1473. hoop op het Huwelykmet zyne Dogter. nv Hy zoekt zyn gebiedlangsden Rynkant uit te breiden.  148 VADERLANDSCHE XIV. Boek. Karei. I. 1473. Aanleiding hier toe. 1474. gen Hy voorzag wel, dat hy, dit ontwerp ter uitvoeringe brengende, zig den haat van den Keizer, en van verfcheiden' Duitfche Vorften; met naame ook de vyandfchap der Zwitfers op den hals haaien zou. Doch de ftaatzugt deedt hem waanen, dat alle deeze vyanden tegen hem niet opmogten, en dat 'er flegts een voorwend fel vereischt werdt, om zyne onderneemingen, ook voor de weereld, te regtvaardigen. Dit deedt zig wel haast op. Robert, Zoon van Lodewyk, Hertog van Beijeren, tot Aartsbisfchop van Keulen verkoorcn, en door den Paus, thans Sixtus den W, bevestigd zynde hadt gefchil gekreegen met zyn Kapittel, en met de Stad Keulen: alwaar men weigerde , hem te erkennen. De misnoegden verkooren den Kanonnik, Hermanvan Hesfen, tot Voo^d van 't Aartsbisdom, die zig, binnen Nuis, verfterkte. Robert nam zyne toevlugt tot Hertoge Karei, die deeze gelegenheid om zyn oogmerk ter uitvoeringe te brengen greetigiyk aanvaarde, en zig terftond, tot het beleg van Nuis, in ftaat rtelde (7). Om tegen Frankryk gedekt te zyn, werdt het Beftand met Lodewyk den XI. verlengd (m). Ook verwierf Karei, in de Lente des jaars 1474, een onderftand van dertien Speeren en duizend Boogfchutters van Eduard den IV, die herwaards overgefcheept (;?), en naderhand, in 't beleg van Nuis, gebruikt werden. In Hooimaand , (O commines Livr. TV. Ch. L p. 200. ( /) CoMlfltiBs Livr. IV. Ca. I. p. zog. (m! Prcuves fur ComMines Tom. IV. p. 421, (fjj Act. tubl. Angl. Tim. V. r. lil. p. 35.  XIV. Boek. HISTORIE. i4p maand, hadt de Hertog een aanzienlyk Leger by Maastricht verzameld. Tegen 't einde der gemelde maand, floeg hy naar Nuis op weg CO' na dat hy, kort te vooren (i), verfcheiden' verbindcenisfen, met Edaard den IV. geflooten, bekragtigd hadt: volgens welken, Koning Eduard in Frankryk vallen, en de Ileii.o^ hem , na zyne terugkomst uit Duitschland, met alle zyne magt, onderfleunen moest 't Beleg van -Nuis-.werdt aangevangen met agttienduizend man (g), en fterk voortgezet. Doch Herman van Hesfen verdedigde de Stad zo dapper, en deedt zo menigen gelukkigen uitval, dat Hertog Karei-haast zag, dat het bemagtigen deezer Vesting hem meer werks kosten zou, dan hy gewaand hadt. Hy bevondt ook, dat het hem aan geld ontbrak, en, wel bewust, dat de Landziaten genoegzaam uitgeput waren, gaf hy, in Herfstmaand, bevel aan alle Geestelyken, Kloosterlingen, Kerken, Gast- en Godshuizen van Holland, Zeeland en Westfriesland, om de goederen , welken zy, zestig jaaren herwaards, bezeten hadden, in gefchrift te Hellen: op dat men hen, naar gelang hunner inkomften uit dezelven , zou konnen fchatten. Eenige weinigen gehoorzaamden dit bevel, in Holland: de meesten niet. ' (<0 È'felrait dans les Addit. fur Commines Tom. IK. p. 300. : (p) Act PuH. Angl. Tom. V. P. ffi: p. 40, 41, 41. 4a, 42j 42, 42, 43. 43- 44- ■ (17') Annal. Novefienf. ad annum 1474. Chron. van Cèulën iy Scriver. op 't Goudscli Chron. bl. 147. (1) Op den vyf- zes- en zeven-entwintigiten van Hooimaand, 1474. K 3 Karel I. 1474. Beleg van Nuis. De Geestelykheiddeezer Landen gefchat.  150 VADERLANDS CHE XIV. Boek. Karei. I. 1475- DeHoI- JanHers en Zeeii. wen nderfteu.»ea den f niet. Men hieldt in Sprokkelmaand des volgenden jaars, eéne Byeenkomst, in 'tKlooster van S. Hieronimus ofLopfen, buiten Leiden, alwaar eenpaarigiyk bellooten werdt, geene fchatting toe te ftaan. De Gemagtigden des Hertogs hielden, federt, fterk aan, met dringen en dreigen: doch verwierven niets. Men beriep zig op den Paus: 't welk voor eene wederfpannigheid werdt uitgekreeten, om welke de Geestelyken lyf en goed verbeurd had» den. Midlerwyl hadt de Zeeuwfche Geestelykheid de fchatting toegedaan. Des men in Holland ook min ernftig weigerde. Jan van Boschhuizen, Kamerling van Hertoge Karei, in 't jaar 1476, in Holland gekomen, moest egter, op veele plaatfen, geweld gebruiken, om de fchatting magtig te worden. Hy liet, hier en daar, de Kerkelyke goederen aanflaan, en apenlyk verkoopen. Het Zilverwerk deedt by, uit fommige Kerken, wegneemen , om 'er de betaaling uit te vinden, Veele Geestelyken gaven goede woorden, én verzogren uit* [lel: welk fommigen zo lang wisten te rekken, tot dat men, in den aanvang des jaars 1477, tyding van 's Hertogs dood kreeg, waar* nede het heffen der fchatting van de Geesteykheid agter bleef (V). Doch de weereldlyken waren ondertusfehen ïo gemakkelyk niet vry geraakt. De Hollandfche en Zeeuwfche Edelen en Steden waren, onder anderen, tegen den aanvang des jaars H75» opentbooden, om 't Beleg van Nuis te (>•) Groote Chron; TSf'f. XXX. Cap. JU. «5, Z6, 87. 80, n. Bcuyjc-RN Neder!. Hift, il. *3-»3c8j  XIV. Boek. HISTORIE. 15* te helpen voortzetten : en in grooten getale derwaards getrokken (V). Men vindt, dat die van Dordrecht veele Hand- en VoetboogIchutters, eenige Kloveniers en een goed ded andere Poorters, onder 't bevel van twee Hopluiden uit de Regeeringe en eenen Wimpeldraager, naar Nuis, hebben afgevaardigd De Poorters van Amfterdam waren ook, onder den Hopman Henrik Akkerman, derwaards getrokken (ti). Elke Stad hadt, volgens gebruik, zyne byzondere Baniere of Wimpel. Ook waren de Poorters der byzondere Steden, elk met de Livreye zyner Stad, onderfcheidenlyk, uitgeftreeken. Die van Hoorn, by voorbeeld, droegen eene Kleeding, die met breede roode en witte lireepen gefchakeerd was. Anderen hadden wederom eene andere foort van kleedinge aan. De belegerden dreeven den fpot met deeze vreemde vertooning, «n maakten van onze en andere Stedelingen een Leger van Bontekraaijen (j>). Zierikzee bewees den Hertoge ook te fchepe veel hulp, in dit langduurig beleg: waarom hy de S:ad, tot het vervallen der gemaakte kosten, federt, verlof verleende, om driehonderd ponden van veertig grooten jaarlykfche Lyfrenten, op een of twee lyven, te mogen verkoopen (V). Alle de Edelen en Leenmannen des Hertogs waren gehouden, hem thans, met één' of meer mannen , ten dienst te liaan, of eene zekere fom- me O) Reigersb. Chron. ii. Deel, bl. 278. (/ ) Balen, bl. f6;,. (» ' Dapper Arall. bl. 125. (y) Velius Hoorn, bl. y.~. OÓ Brief val1 12 Maait 1475. by Bokhorn op Reigersb. il Deel, bl. 277. K 4 Karei. X. 1475. Hertog, in 't beleg van Nuis.  152 VADERLANDSCHE XIV. Boek, Karet, I. 1475- 't Beleg van Nuis wordt opgebrc» ken. me te betaalen. Een leen, welk zestien Kroonen 's jaars opbragt, moest een' man te voet: een van twee endertig Kroonen twee man te voet, of een' te paarde leveren, of anders tweeendertig Kroonen, van vier-emwintig ftuivers ieder, in de plaats. Sommige Leenmannen dienden met twaalf mannen van wapenen,- elk met drie paarden, vyf vegtenden te paarde, en een entwimig vegtenden te voet. De Heer van Veere was op dertien mannen van wapenen, tien vegtenden te paarde, en negentien vegtenden te voet gefchat. Anderen dienden met mirder manfchap: veelen maar met. een' vegtenden te voet O). Behalve deeze dienften moesten 'er zwaare buitengewoone beden betaald worden. Men vindt, dat Gelderland, welk maar pas onder 't gebied' van Hertoge Karei geraakt was, in die jaar 1475, dertienduizend agthorderd drie-entagtig ponden Tournois heeft moeten opbrengen. Holland bragt toen veenienduizend driehonderd ponden op. Doch Zeeland, welk veel fchade ter Zee en aan de Dykaadjen geleeden hadt, betaalde thans niet meer dan tweeduizend zeshonderd vyfentagrig ponden (y). Al dit geld werdt in uitheemlche oorlogen gefpild: in welken, daarenboven, onze Landsluiden hunnen hals waagen moesten, zonder dat 'er hun of den Lande eenig voordeel van kwam. - De Hertog bleef vast voor Nuis leggen; zonder dat de flrengheid des Winters in Haat was, 00 2U Boxhorn op Reicer.su, ii, Ditf, il. s79.  XIV. Boek. HISTORIE. 153 was, hem de belegering te doen opbreeken. Hy hadt de Stad reeds hevig doen befchieten (2); doch eindelyk beflooten, haar uittehongeren. De belegerden hoopten, dat het Keizerlyk Leger, welk vast in aantogt was, debenaauwde Stad ontzet zou hebben. Doch Fredrik , fchoon viermaal meer volks by zig hebbende dan Hertog Karei, durfde hem, in zyne verfchaniingen, niet aantasten. Ondertusfchen leedt Karei veel afbreuk, door de geduurige fchutgevaarten en uitvallen der belegerden (». Ook vernam hy, dat Eduard de IV. met een magtig Leger naar Frankryk overgeftoken en reeds in Pikardye getrokken was: alwaar hy 's Hertogs hulp ten hoogften behoefde Het Beftand met Frankryk ten einde geloopen zynde, maakte Lodewyk de XI. zig meester van Roye, Korbie, Montdidier, en andere Plaatfen in Pikardye, den Hertooge toebehoorende f» Doch niets van dit- alles fcheen magtig genoeg, om Karei van- Nuis af te trekken. De belegerden leedcn ondertusfchen groot gebrek aan mondbehoeften. Keizer •Fredrik, voorziende, dat de Stad het geene veer:ion dagen zou konnen houden, floot, in Zomermaand , door bemiddeling van den Paufelykeu Legaat, een verdrag met den Heitog, volgens welk, de Stad, in handen van den Legaat,-gefteld moest worden, totdat de Paus uitlpraak over het gefchil tusfchen den ver» C*) Magn- Chron» Belg. p. 420. . (<ó Anual. Novenen!", ad annum I474. (b) Cümmines Livr. IV Ch. 5. m^^&^ %!&lV' Cap' I3' Co*- Karel t. '475-  154 VADERLANDSCHE XIV. Boek. KARfeL I. «475- Nadeelige gevolgen van dit Beleg voorHertoge Karel, I I I verkooren Aartsbisfchop en het Kapittel gedaan zou hebben. De Hertog, ziende dat zyn Leger, in dit langduurig beleg, geweldig gefmolten was, bevestigde dit Verdrag te liever , om dat 'er zyn eer by bewaard bleef, en brak, den dertienden van Zomermaand, op van voor Nuis (d). De hardnekkigheid, met welke Hertog Karei dit Beleg uitgehouden hadt, was hem, in veele opzigten, nadeelig geweest. Lodewyk de XI. hadt René, Hertog van Lotharingen, tegen hem opgeftookt, die in 't Hertogdom Luxemburg gevallen was , en verfcheiden' Plaatfen bemagtigd hadt. Ook wist de Koning van Frankryk, die zelf met de Zwitfers verbonden was,een Verbond tusfchen hen en Sigismond, Hertog van Oosrenryk, te bewerken (Y). Het gevolg hiervan was het bemagtigen van het Graaffchap Ferette: voorheen, door Sigismond, aan Hertoge Karei verpand (ƒ). De Steden aan den Boven-Ryn, kennis van de oogmerken des Hertogs gekreegen hebbende, verbonden zig insgelyks snderling en met de Zwitfers, om hem tegenland te bieden, en afbreuk te doen (g). Her:og Karei haalde zig dus, zonder reden, een *root getal van vyanden op den hals. Hier iwam nog by, dat hy, zig buiten ftaat viniende, om Eduard den IV, in Frankryk, de seloofde hulp te bewyzen, eerlang zien moest, iat deeze een Beftand floot met Lodewyk den XI. (yi Amelgard Geft. Budo*. XI. JMr. IV. Cap. 15. Ex tuit lans ks Addit fur Commines Tam. III. p. 305. (_e) Prcuves fur Commines Tom. IV. p. 458. Cf) Prcuves fur Gommines 7b;;:. IV. p. 442. (g~) Commines Uvr. 111. Ch. II. p. 215, 216.  XIV. Boek. HISTORIE. 155 XI. en met zyn Leger naar huis keerde Qi), De Franfche Kaapers deeden, midlerwyl, den Hollanderen en Zeeuwen veel fchade op Zee. De Stad Amfterdam , overeengekomen zynde met de S reden Hoorn , Enkhuizen , Monnikendam en Edam, deedt, op gemeene kosten, vier groote Oorlogfcheptn uitrusten, om de Vaart naar't Westen te beveiligen. Ook werden de Koopvaardyfchepen deezer Steden van Busfen, Buskruid, Boogen, Pylen, Klovenierynen, Glavien, Bylen en ander Krygsgercedfchap, en van een bekwaam aantal van ftrydbaare manfchap voorzien, en dus toegerust in zee gezonden. Tot Admiraals deezer Vloote waren gefteld Tsbrand Jan Kanszoon van Amfterdam, Jakoh Klaaszoon van Hoorn, Reinier .Marszoan van Enkhuizen, en Jonge Jakob van Monnikendam. Zy hadden vier Onder-Admiraals onder zig. Dóch 'r. fchynt, dat Klaas Roelenszoon Opper Admiraal over de vier genoemden geweest is. Ook vindt men, dat Brandetgen Kogman, bygenoemd de oude Brug, onder Roelenszoon, als Onder-Admiraal, gebooden heeft. Veelligt hebben de vier eerscgemelde. Admiraals alleenlyk den rang van Vice-Admiraals, en de vier anderen dien van Schoucen by Nagt gehad. De wapenfchouwing of monftering der Vloote gefc\iedde, in Texel, door Gemagtigden der Steden (ï). Zy werdt op de uitreize niet gemoeid; doch op de t'huisreize,doordeFranfchen, aangetast, omtrent Klaasduinen, en byna geheel ge- (70 Commwes Livr. III. Ch. VIII. p. 237. (i) Ordonnans van den XIV en XV. April 1475. h Com.mehij üefJiï. van Ainfterd. II. Deel, bi. 915, yio. Kabel lï HTS* III. Frai.fche Kaaperyen op de llollandetsen 7,ü>dweu.  156 VADERLANDSCIIE XIV. Boek. Karei, 1 I475- Hertog Karei be magtigt Nancy ei gantsch Lotharin gen. •genomen. Hoorn verloor hier wel dertig.fchepen, welker waardy op agt enveertigduizend Rynfche guldens begroot werdt. Amfterdam leedt ook veel. De Franfchen liepen 't Marsdiep in, om, langs de Zuiderzee, te fchuimen: doch deeden hier weinig op , en keerden eerlang wederom te rug (k). Deeze vyandeiykheden eindigden eerst, na het (luiten van 'een Beftand \oor negen jaaren, tusfchen Lodewyk-en Karei, welk , op den der ienden van Herfstmaand, te Soleuvre ,by Luxemburg, gerekend werdt (7) Hertog Karei Ivr't Rp-né. Hertog van Lotharingen, buiten het Beftand weeten te fluiten, van zins om hem , zo-dra hy van den Kryg tegen Frankryk ontflaagen zou -zyn, de - gepleegde vyandeiykheden, met woeker, betaald te zetten. Lotharingen geleek Hertoge Karei wel. Het was tusfchen de Hertogdommen Luxemburg en Bourgondie gelegen, en ftelde hem in ftaat, om, van de uiterfte grenzen-van Holland af, tot aan Lions in Frankryk toe,- over zyn eigen Land te 1 konnen trekken. 'In Wyntnaand dan, zag men hem reeds, aan 't hoofd van een Leger, in Lotharingen. Hy onderwierp zig dit Hertogdom , in korten tyd. Nancy alleen ftondt een beleg van vyf weeken door; doch werdt egter ook genoodzaakt zig aan Hertoge Karei over te geeven (?«")• Deeze voorfpoed fpoorde hem aan tot grooter onderneemingen. De Zwit^ fers, die hém 't Graaffchap Ferette hadden hel- Ck~) Vplius Hoorn, il. jj, 00 Duclos Tan. II. p. 181, Karel I. 1476. Hy trekt op tegen de Zwitfers. 1  158 VADERLANDSCHE XIV. Boek. Karei. I. 1476. Zyn nederlaagby Granfon. Zyn j zwaar verlies by Murac Hy was, aan 't hoofd eener bende uitgelezen* Ruiters, vooruitgetrokken, om den eerden aanval te doen. Doch de Zwitfers ontvingen hem zo wel, dat hy de wyk neemen moest. Zyne vlugt bragt het gantfche Leger in verwarring, dat, in groote wanorde, met agterlaating van alle de Pakkaadje, aftrok (0). Terwyl de Hertog fpoorflags te rug rende, riep zyn Hofnar, hem dik wils van Hannibals dapperheid hebbende hooren gewaagen, en nu nevens zynen Meester vlugten moetende", hem toe, Myn Heer, wy worden hier fchoon gehanniballeerd Cp~). De Zwitfers vervolgden den vyand niet verre; doch vielen aan 't pionderen van't Leger. Zy bekwamen hier eenen ryken buit: doch, onkundig van de waardye der kostelykheden, welken zy aantroffen, veriogten zy eenen Diamant des Hertogs, die thansie tweede is der Franfche Kroone en agttienhonderdduizend Franfche Livres waardig ge"chat wordt, meer dan eens, aan malkanderen, roor eene gulden Karei zwol van fpyt, over deeze fchandelyke ïederlaag. Hy hadt egter maar weinige manschap verlooren, en herftelde zig, derhalve, ;o fpoedig, dat hy , in Zomermaand, het Beleg loeg voor Murten of Murat, aan een Meer /an denzelfden naam, niet verre van Bern, relegen. Tien of elf dagen hadt hy voor deeze Stad geweest, toen het ZwitferschLeger, der:igduizend man lterk, op hem afkwam. De hertog, in plaats van den vyand in zyne Le- f>) Comminss Livr. V. Ch. i. Duclos Tom. II. p. 176-178^ Cp ) Duclos Tom. II. p. 179. C. 206.  XIV. Boek. HISTORIE. i6x blaazen, en deedc hem waanen, dat niemant hem te magtig zyn kon. De tegen fpoed verblufte hem niet, maar maakte hem Mout, driftig, wreed, verwoed. De Lotharingfche en Zwitferfche Kryg, zo fchandelyk uitgevallen, als roekeloos ondernomen, zal een altoosduurend bewys verftrekken van de ongeziene middelen, door welken, de Voorzienigheid (laatzugtige Vorlten ten val brengt. Karei liet eene eenige Dogter, eene verwarde Regeering, berooide Onderzaaten, en eene ledige Schatkist agter. De Landzaaten, oneenig onderling, werden, daarenboven , met uitheemfchen Oorlog, gedreigd. De welvaart, op welke men, onder de Regeeringe van Hertoge Filips, geroemd hadt, 1'cheen geheel ten Lande uit geweeken. Doch ééne zaak was 'er, in welke Karei zynen Vader overtrof. Hy was kuisch en maatig, meer egter uit hoofde zyner gefteldheid, dan uit Godtdienftigbeid. Men vindt niet, dat hy eenige onegte Kinderen nagelaaten heeft. Degroocschheid der Bourgondifche Hofhoudinge, van welke nog eene omilandige Befchryying voorhanden is 00, was min in Karei te verfchoo-t nen, dan in Filips: alzo Karei te veel gelds in den Kryg maakte noodig te hebben, om, ten laste der fchamele Gemeente, nog groote fchatten in dertele pragt te fpillen. Hertog Karei hadc, in Wintermaand des p jaars 1473, den Hoogen Raad, door zynen n Vader ingefteld, op welken men zig van von- E nisfen, in de Nederlandfche Geregcshoven ge- ^ wee- u ($0 In Matti-wei Anal. Tm. I. p. 233. IV. Deel. L Karei, f. *477- arieent en .ekenimer te lechen.  ïf5i VADERLANDSCHE XIV. Boek; Karel i. H77- Öp fommigePlaatfen «wyfelt men lang ofHertoj Karei we dood zy weezen, beroepen kon, te Mechelen geves» tigd, onder den naam van Parlement (z). Ook waren, al te vooren, de Rekenkamers van Brusfel en Rysfel, voor de eerfte van welken twee , Holland en Zeeland thans gehouden waren te rekenen , vereenigd zynde, naar Mechelen overgebragt (V). Doch na zynen dood, verviel het Parlement van Mechelen. Ook werden, gelyk wy terftond zien zullen, Holland en Zeeland ontflaagen, van te Mechelen te komen rekenen. De wyze, op welke Hertog Karei was omgekomen, gaf gelegenheid tot het verfpreiden van verfcheiden' ongegronde gerugten. Eenigen beweerden, dat hy nog leefde, en ge; vangen naar Frankryk gevoerd was. Anderen 1 hielden ftaande , dat hy, uit den ftryd ontvlooden zynde, naar eene afgelegene plaats, in Bedevaart, was getrokken, en eerlangftondt weder te keeren. Men kogt en verkogt, met beding, dat de betaaling, op de wederkomst van Hertoge Karei, gefchieden zou. Te Bruchfal, in 't Bisdom Spiers, onthieldt zig, ten deezen tyde, een arm man, die den Hertoge zeer wel geleek. Veelen ftreeden deezetï op, dat hy de vermiste Hertog was, fchoon hy 't zelf ftyf en fterk ontkende. Men voorzag hem rykelyk van nooddruft, en hieldt zig verzekerd , dat deeze weldaadigheid dubbel vergolden zou worden, als hy 't bewind zyner Staaten eéns wederom aanvaarden zou. Meer dan vyf jaaren, bleeven de Stedelingen in dee* (j)Ds la Marchb Introd. p. 76. Qa ) Supplera. buk Tropli. de Brabant Lhr. VII. p> z~Z*  XIV. Boek. HISTORIE. 163 deezen waan, na welken tyd, de gewaande ] Hertog Karei, in Duitschland, niet meer vernomen werdt Maria, Kareis Erfdogter, was eenige dagen onzeker, omtrent's Hertogs omkomen (2); • doch kreeg 'er, eerlang, zekere tyding van' te Gend, alwaar zy zig bevondt, in 't gezel- j fchap van de Hertoginne Weduwe, Margareet • van Jork, van Jan, Hertog van Kleeve, A-' dolf, Heere van Raveftein, zynen Broeder , Guy van Brimeu, Heere van Imbercourt , Willem Hugonet, Kanfelier van Hertoge Karel, en eenige anderen. De Stedehouder van Holland, Lodewyk van Gruithuizen, en Wolferd van Borfelen, Heer van Veere, begaven zig, insgelyks, fpoedig derwaards. Het netelig tydgewrigt, in Welk men zig bevondt, bragt de Bourgondifche Grooten, in groote verlegenheid. Men zag geene kans, om de Landen buiten oorlog te houden, en Vrouw Maria, die omtrent twintig jaaren bereikte, in 't bewind derzelven, te bevestigen. Meest was 1 men voor Lodewyk den XI. bedugt; die, op < de eerfte gerugten van de nederlaag by Nancy,1 reeds last gegeven hadt, óm , uit zynen naam , , het Hertogdom en het Graaffchap Bourgondie : in (_b~) Annal. Novcficnf. ad annum \X77* c. 6ili ' (2) In een' Brief van den vyftienden van Louwmaand , zegt zy, by verfcheiden' gerugten, verftaan te hebben, dat hy nog leefde, en 's vyands handen ontkomen was. Doch in eenen anderen van den agt entwintigften, toont zy reeds kennis van zynen dood te hebben. Zie deeze Brieven, in de Anaktïa Bekica van C P. Hoynck van Papendrecht. Tom. 11. F. I. ai eHetm p. 41, 43, L 2 VTaria. H77- v. vlaria, :yne eelige )ogter» rolgt ïem op. .odewyÊ leXl.benagtigtien goed leel der itaaten ran IlerogKaiel.  ï6"4 VADERLANDSCHE XIV. Boek: Maria. H77- Hy heef voor, Holland aan eene der Duit fche Voi ften te fchenkei in bezit te neetnen. Het Hertogdom was , zyns oordeels, wettiglyk aan de Franfche 'Kroon vervallen, alzo Hertog Karei, wiens Overgrootvader, Filips de Stoute, dit Hertogdom, van Koning Jan ter leen ontvangt n hadt, zonder mannelyke Erfgenaamen na te laaten, gefneuveld was. Het Graaffchap, gemeenlyk het Franche Comté genoemd, een leen van 't Keizerryk , wilde hy, voor Maria, wdke hy zynen Zoon Karei, ter Gemaalinne, hadt toegefchikt, bewaaren. In Louwmaand was hy reeds van 't Hertogdom Bourgondie meester (V), en in Sprokkelmaand, droegen hem de Staaten des Graaffchaps , te Dole vergaderd, het zeive ter bewaaringe op (J). Midlerwyl, hadden de Steden Ham, S. Quintin, Peronne en vertcheiden' anderen in Pikardye, den Huize van Bourgondie te vooren afgellaan, hein de Poorten geopend, en trouwe gezwooren: en aangemoedigd door deezen voorfpoed, hadt hy zig reeds, als Heer van alle de Bourgondiiche Staaten, begonnen acn te meiken: eenigen van welken hy aan de Kroon hegten wilde, terwyl hy anderen, gelyk Henegouwen en Namen, voorhadt, on- . der zyne Gunllelingen, te verdeden. Met 'de grootften en afgelegenllen, gelyk Brabant en Holland, wilde hy de vriendfchap en by- 1 Hand van eenige Duitfche Vorlten koopen (ej. Eer hy zyn Leger gereed hebben kon, hadt hy eenige vertrouwde Perfoonen, naar Artois i en Vlaanderen, afgevaardigd, om deeze Ge- wes- (c"> b>ÜC|OS Tom. ii. p. 211. (<0 Póyez Du Mont Corps Dipl. Tem. iii. P. i. p. 525. (/) Commines Livr. V. Ch. 13.  xiv. Boek. h i s t ö r t F.. westen, of de voornaamfte Steden derzelven , tot onderwerping te brengen: doch alzo hy hier niet zo fpoedig, als in Bourgondie en in Pikardye, ftaagde (f). gaf hy het Hof te Gend gelegenheid, om tegen hem op de wagt te liaan. ö In Sprokkelmaand werden de Staaten der Nederlanden, en onder anderen ook die van Holland en Zeeland, te Gend befchreeven, om over den toeftand van 's Lands zaaken te raadpleegen, en middelen te beraamen, tot het verydelen der aanflagen van Frankryk : bovenal ook, om de penningen te vinden , die, tot het voeren van den oorlog, noodig' zouden zyn. In Holland was, terftond na de dood van Hertoge Karei, wederom eenige beweeging i ontftaan. De Hoekfchen , die lang buiten : bewind geweest waren, begonden te klaagen : „ dat de Ampten aan vreemdelingen ge°-e„ ven, en de Landzaaten voorbygegaan wer„ den, dryvende voorts, dat het nu de rp.Tte „ tyd was, om deeze en andere misbruiken , herfteld te zien; dat men zig maar onderling „ vereenigen moest, om van de jonge Vor? „ ftinne te verkrygen, 't gene men begeerde , „ met naame herftelling der aloude Voorrec„ ten en gebruiken. " De Hoekfchen en Kabbeljaauwfchen verzoenden zig, in fomm> ge Steden, onder anderen te° Dordrecht , plegtiglyk en by handtastinge, met eikanderen: beloovende „ dat niemant hunner, im„ mer, by eenige Heeren of Hoven, Geestelyk, of^ £fi Commines Livr. V. Ch. n, 13,14» l3 rw. 14-7vr. Dagvaart te Gend. Beiveefihgen in lollaud.  %66 VADERLANDSCHE XIV. Boe*, Maria. h77- De Ho! landers en Zee wen ve krygen. Gend,V GrootPrivilegie vai Vrouw Maria. „ of weereldlyk, om vernieuwing van de „ Regeering der Stad aanhouden zou, dart ' „ by gemeen goedvinden van het Geregt, „ den Oudraad, de Agten, de Dekens der „ Gilden en gemeene Neeringe (g)." Men hieldt Dagvaarten, te Haarlem, te Leidenj, en in den Haage , en kwam overeen, -dat men elkandcrcn, noch'van, noch op 't kusfen zou zoeken te helpen; maar eenpaariglyk 's Lands oorber ter her'te neemen: ook op de algemeene Dagvaart te Gend, 't gemeene wetzyn, boven aile dingen, voorftaan. Voorts werdt 'er een Ontwerp opgelleld van de Voorregten , welke men oordeelde , door Vrouwe Maria, van nieuws bezwooren te moeten worden: waarnaar zig de Gemagtigden der Staaten van Holland, te gelyk met die van Zeeland, naar Gend begaven. Hier hieldt men hun voor „ den grooten last, „ in welken Vrouw Maria en de Landen ftaken, ter oorzaake van de vyandfchap en [ê „ kwaadwilligheid van den Koning van Franket „ ryk, die, zonder regt of reden, verfcheiden' „ Bourgondifche Plaatfen bemagtigd hadt," ! en men verzogt hun, de Hertoginne, indeezen 'e nood, met raad en daad te Willen byipringen. Onze Gemagtigden , de genegenheid der Landzaaten betuigd hebbende, om Vrouwe Maria, naar vermogen, by te liaan, verklaarden te gelyk rondelyk „ dat de Landen „ door de oerlogen, die Hertog Karei, tot „ aan het einde zyrs leevens, gevoerd hadt, „ zeer bearmt, ontgocd en i'ondergaan waren, V en Cir) Klcpb. iy Balen, il. 785.  XIV. Boek. HISTORIE. ig> „ en derhalven eer behoorden verligt , dan „ meer bezwaard te worden." Zy voegden 'er by „ dat 'er, federt eenige jaaren, mer„ kelyke inbreuken waren gefchied, op der „ Landen en Steden vryheden en voorregten ; „ welken zy gaarne herfteld zouden zien (A). Zy ftonden hier op zo flerk, dat Vrouw Maria hun, eindelyk, op den veertienden vanLentemaand, het Groot Privilegie, gelyk men 't, federt, genoemd heeft, verleende, waarby de onde voorregten der Landzaaten bevestigd werden, en de Graaflyke magt bepaald. De Hollanders en Zeeuwen hebben altoos veel werks van dit Privilegie gemaakt, fchoon eenigen der Opvolgeren van Vrouwe Maria, hunne Graaven, oordeelende, dat het der jonge en onmondige Hertoginne, met geweld, afgedrongen was, niet goedgevonden hebben, zig, aan het zelve, verbonden te rekenen (i). De voornaamfte punten yan dit beroemd Privilegie liepen op deezen zin: „ De Hertogin zou niet trouwen, dan by „ raade en goeddunken der Heeren van haa„ ren bloede en der Staaten haarer Landen. „ Holland werdt vry verklaard van de Bede, „ in 't jaar 1475, aan Hertog Karei toegeftaan: „ voor welker voldoening, vyf der zes groote „ Steden, Dordrecht, Delft, Leiden, Am„ fterdam en Gouda,zig fchriftelykverbonden „ hadden. Voorts werden den Landen ook ze„ kere ingewilligde vyf honderdduizend Kroo3, nen jaarlyks kvyytgefcholden. Dordrecht „ en C^:) Groot-PIakaatb. II. DeJ, kol. 6-8. Pont. HeuïER. Reriun Auftr. Lib. I. p. 60, L4 Maria; H77- Inhoud van het zelve.  168 VADERLANDSCHE XIV. Boek. Maria. ! . ,, en Zuidholland in 't byzonder verwierven ,, kwytfchelding van zesduizend Klinkaarts ,, jaarlyks, Hertoge Karei, in 't jaar i46B, „ in plaats van alle voorleeden' en toekomenj, de Beden, ingewilligd. Alle Ampten en „ Dienden, door de Hertoginne te begéeven, „ zouden gecnen anderen dan Inboorlingen „ mógen gegeven worden: niemant zou twee „ Ainpten tevens bekleeden mogen : noch i» men zou geene Ampten verpagten. De „ Raad van Holland zóu voortaan beftaan uit „ een Stedehouder en agt Raadsluiden, twee „ Edelen en de overige Regtsgeleerden, zes „ uit Holland, en twee uit Zeeland geboor„ tig: behalve nog twee andere Raadsluiden, „ insgelyks Inboorlingen, die geene wedde „ genieten zouden. Voor deezen Raad, zoui, den geene zaaken, die ter kennislè der Ste„ den of Dorpen ftonden, ter eerfter aanleg; „ maar alleen, by beroep van de gewoonlyke „ Regtbanken, gebragt mogen worden. De „ Staaten en Landen zouden, by het Regt „ van niet buiten hunne paaien in regten be„ trokken te konnen worden, bewaard blyven. „ Ook zouden de Geregten in de Steden gezet „ en veranderd worden, op den ouden voet. „ De Steden mogten, onderling, en met de „ andere Nederlanden, Dagvaarten houden , „ zo dik wils, en op zulk eene Plaats, als 't „ haar behaagde. Men zou geene nieuwe „ Tollen of andere lasten mogen opftellen , „ dan by goeddunken van 's Lands Staaten. „ Ook zouden de Landzaaten , by hunnen „ vryen Koophandel, Neering en Hanteering * bewaard blyven. De Hertogin, noch haare „ na-  XIV. Boek. HISTORIE. 160 „ nakomelingen, zouden geenen aanvallen„ den noch verweerenden Oorlog mogen aan„ vangen, dan by goeddunken van 's Lands „ Staaten. Of zo 't gefchiedde , zou men „ ongehouden zyn, in denzelven te dienen , „ onaangezien eenig gebruik of bevel van „ Hertoge Karei , hiermede ftrydende. In „ open' en beflooten' Brieven, zou voortaan „ de Duitfche taaie gebruikt worden. Geene „ Graaflyke Bevelen zouden gelden, als zy ^met der Steden-Voorregten ftreeden. De „ Rekenkamer te Mechelen zou, zo ver zy „ Holland en Zeeland betrof, naar Holland „ worden overgebragt (3). Elk zou voortaan „ zyne Zeedriltige goederen naar zig mogen „ neemen, mids betaalende redelyk bergloon M Te vooren, werden zy, dikwils, geoordeeld, tot de Graaflyke Schatkist te behooren (*). „ De kleine Ampten, als Kosteryen, Scho„ lasteryen, Bode Ambagten enz. zouden ter „ begeevinge liaan van hun, die dezelven , „ federt zestig jaaren, begeven hadden. Men „ zou geene Munt flaan, noch 't geld op- of „ afzetten, dan by raade en goeddunken van „ 's Lands Staaten, zullende de Hollandfche „ Munt, als van ouds, te Dordrecht blyven. „ Het Land van Stryen zou altoos een Lid „ van Holland zyn. Geene Steden zouden „ gehouden zyn te draagen tot Beden , in „ welken zy niet bewilligd hadden. De Heer Zie Groot-Plakaatb. IV. Deel, bl. i2I3. " (3) Zie den byzonderen Brief van den zevent'ena /T ^e"cemaand» waarby zulks gefchiedde, in de ^ 5 Maria. H7  ï?o VADERLANDSCHE XIV. Boek. Maria. VI. Wolferd van Borfelenwordt Stadhouder. ,, zou, voortaan, in perföon, zyne Bede moe-? „ ten komen doen. Niemants leen zou tot " „ 's Graaven Tafel gelegd mogen worden, j, dan na dat hy geregtelyk verwonnen ware. „ De Hertogin beloofde , voortaan , geene „ Brieven te zullen verleenen, om moer te „ delven, tot hét branden van Zout, uit er„ ven, die, binnen de bedykte Landen van „ Holland, Zeeland en Friesland , gelegen „ waren (4). Alle de gemelde punten , en „ verfcheiden' anderen van minder belang , „ belooft de Hertogin, by haare inhuldiging , „ te zullen bezweeren, en door haaren Kan„ felier en Raaden, als mede door den Stad„ houder en Raaden van Holland, by 't aan„ vaarden hunner Ampten, te zullen doen „ bezweeren." Het Groot - Privilegie werdt, behalve door Vrouwe Maria, ook bezegeld door Jan, Hertog van Kleeve, door Lodewyk van Bourbon, Bisfchop van Luik, en door Adolf van Kleeve, Heere van Ravèllein, die thans de waardigheid van algemrencn Stadhouder der Nederlanden bekleedde (7). Vrouw Maria hadt, al in Sprokkelmaand, een Bevel in Holland laaten afkondigen, inr houdende, dat alle Amptenaars, door Hertoge Karei aangelleld, hunne Ampten zouden blyven behouden, tot dat, hierop, by haar en haaren Raade, nader voorzien zou zyn. De Stadhouder Gruithuizen in 't byzonder was, (O ZSe Groot-Plakaatb. II. Deel, lol. 658. (4) Zie, wegens de wyze van het Zoutbranden , .Qud'yds, hier te Lande, in gebruik, BoXHOïff «j Reigersb, I. Deel, bl. 113.  süwi.ww 7)^ ZEL-N'EERIN'Cr of het J)^1RT2VE-J)EEVEJV, zoo als /iet. omftyd*, in Z venltr.. _2>iv.» OH^cMilta mmaaAt staar eau fiat* StAMtry ffasMtlu t* JUcrilzee. itrteojtt-. ia <:a iiexift- 'an Act fï/anj ScAenrtn ra ): welken niet allen inboorlingen fchynen geweest "te zyn. Aan de andere Nederlanden werden , ten zelfden tyde, diergelyke Handvesten verleend, als het Groot-Privilegie inhieldt, met naam'e aan Vlaanderen, allermeest gefteld op het behouden en vermeerderen der oude Voorregten. De Hertogin of haare Raaden hadder nu reeds goedgevonden, een Gezantfchap aar Lodewyk den XI. te zenden: waartoe de Kanfelier Willem Hugonet,Güy van Brimeu,Hee . - '-' . . $ -. rj ■ f4 ' (m) Groote Chron. Diyif. XXXI. Cap. 4. i (n) zie Groot - Plaliaatb. 111. Deel, H, 644,. (5) Op den zes-entwintiglten van Lentemaand. Maria. H77- GezantfchapnaarFrankryk: om over Vrede te handelen»  172 VADERLAND SC HE Ynr n™- Maria. 1477- re van Imbercourc, Wolfert van Borfelen, .Heere van Veere, en Lodewyk van Gruithuizen, toen nog Stadhouder van Holland» benoemd werden. Zy vonden den Koning te Peronne: die, eer hy hun toeliet, hunnen last te openen, elk hunner, in 't byzonder, door vleiende beloften, zogt te winnen. Hy wendde voor, dat hy de Hertogin, voor zynen Zoon, Karei, een Kind van zeven jaaren, ten Huwelyk begeerde. Borfelen en Gruithuizen gaven hem hiertoe geene hoop altoos. Doch Hugonet en Imbercourt beloofden, dat zy hem zyne begeerte zouden helpen verkrygen Toen hy hen zo ver gebragt hadt, was het hem weinig moeite, hen verder in te wikkelen. Na dat de Gezanten hunnen last, iïrekkende tot het fluiten van een Verbond van Vrede, welke de Koning, op geene andere dan onredelyke voorwaarden, maaken wilde geopend hadden, bewoog hy deezen twee om hem het gedeelte van Atrecht, LaCité genoemd, m handen te doen nellen f» Doch dit bedryf en hun verdere handel in Frankryk kostte hun naderhand, den hals. De Gentenaars, zig van de' Perfoon der Hertoginne, en daardoor van den klem der Regeeringe, meester gemaakt (p),en feaert, in Frankryk, vernomen hebbende, wat er geflooten was, deeden, op hunne terugkomst, Hugonet en Imbercourt vatten, en openlyk onthoofden (q). Men heeft nog een' Brief van Hugonet, aan zyne Gemaalin, Louife, op den dag zyns doods gefchreeven, in welken hy be« Co) Com.mines livr. V. Ch. te. O) Commines livr. V. Ch. 16^ ('/VCOMMLNES Livr. V. Ch, i-.  XIV. Boek. HISTORIE. 173 betuigt, dat hy onfchuldig Ieedt, en alleen, : gelyk men zeide, om het volk te voldoen f>). Ook beweeren fommigen, dat hy en Imbercourt zig zo diep niet met Koning Lodewyk ingewikkeld hadden, als de Gentenaar?, die thans meester waren, voorgaven (V). Zy hadden zig, inzonderheid, by de Gentenaars, gehaat gemaakt, doordien zy een' Brief van de Hertoginne aan Koning Lodewyk gebragt hadden, waarby deeze verzogt „ dat de Koning, 't gene hy haar wilde laaten wee„ ten, alleen aan vier Perfoonen geliefde te „ vertrouwen, te weeten, aan de Hertogin„ ne Weduwe, aan Adolf, Heere van Ra„ veftein, en aan Imbercourt en Hugonet, -,, met welken vier, zy verklaarde haare zaa„ ken alleen te willen beltieren." Lodewyk hadt deezen Brief den Gendfchen Afgevaardigden, die, kort hierna, met hem waren komen handelen, op een Berigtfchrift, waarby Vrouw Maria verklaarde, niets te willen fluiten dan by raade der Staaten, vertoond en medegegeven. En 't gezigt van deezen Brief, dien men Vrouwe Maria zelve onder de oogen bragt, verbitterde de Gentenaars dermaate, dat zy Imbercourt en Hugonet aan hunnen haat opofferden, zonder dat de jonge Hertogin, die, eerst op 't Stadhuis, en toen op de openbaare Markt, in flegt rouwgewaad, met de traanen in de oogen, om het leeven haarer ongelukkige Staatsdienaaren gebeden hadt, in ftaat geweest was , omze van de jong- O) Voyez Duclos Tom. III. p. 367. CO rtwr. IJëutkr, Rcr. Atiftr. Lifr. I. f. 65. Maria. H77-  ï74 VADERLANDSCHE XIV. Bóe^ Maria. f ■ H77- VIII. Tweefpalt der Hoekfchen en Kabbeljaauwfchen in Holland. DeHoekfchen raaken op 't kusfen: te Gouda, jongde ftraffe te bevryden (?). Uit welk zonderling voorval, men, aan de eene zyde, ziet, hoe zeer Maria thans onder 't bedwang der Gentenaaren geweest zy, en aan de andere , met welk een' flinks inzigt, zy den Nederlanden zulke wydlufcige Privilegiën hadt toegeftaan, en hoe weinig zy gezind ware dezelve.te houden. Midlerwyl, hadt Lodewyk Doornik, het ander gedeelte van Atrecht, en eenige andere Plaatfen bemagtigd (u). In Holland was, terftond na het houden van de Dagvaart te Gend, het vuur van oneenigheid, tusfchen de Hoekfchen en KabbeL jaauwfchen, of van beide deeze partyen tegen de Overheid, wederom op 't hevigst ontfteken (V). De zWaare lasten, die men nog draagen moést, hadden de Gemeente, in verfcheiden' Steden, aan 't morren geholpen. Te Gouda, begonden de Ingezetenen , meest Hoekschgezind, op te ftaan tegen Heere Jati van Kats, die der Kabbeljaauwfche zyde weigedaan was, en onlangs de Slotvoogdy van Vrouwe Maria verworven hadr. De Hockfche Gemeente, niet gediend met deezen Slotvoogd, klaagde, dat hy haar zogt te verdrukken. Ook eischte zy van de Overheid rekening van de inkomften der Stad, en ftondt hier zo fterk op,dat de Vroedfchap, meest Kabbeljaauwsch, allengskens ter Stad uit week. De Hoekfchen namen toen de verlaaten' Plaatfen in, en verwierven, eerlang, door middel van Jan van Montfoort, eenen der Hoekfche hoofden, dat Vrouw Maria de Slotvoogdy aan Engelbert van CO Cümmines Livr. V. Ch. 15, 16, 17, C«) Commines Livr. V. Ch. 14, ij, C>0 Velius Hoorn, U. 101.  XIV. Boek. HISTORIE. 'ï J$ van Ndsfau, Heere van Breda, opdroeg, de Hoekfche Overheid te gelyk in haare dienften bevestigende (V). Te Schoonhoovèn, weeken de Kabbeljaauwfche Regenten, ook geene kans ziende, om de gevorderde Rekening te doen, een weinig laater, insgelyks, ter Stad uit: waardoor de Hoekfchen hier mede op 't kusfen raakten Te Dordrecht, begon de beroerte, zo dra de Gemagtigden van de Gendfche Dagvaart te rug gekeerd waren. Hoekfchen en Kabbeljaauwfchen beide riepen , dat zy van alle lasten en fchattingen, onder Hertoge Karei op de Landen gelegd, terftond, ontheeven wilden zyn, en Rekening hebben van der Stede middelen (y). De Overheid beloofde 't een en 't ander. Doch de Dekens der Gilden begeerden, haar in hegtenis te houden, tot de Rekening gedaan zou zyn. Hierover ontftondt een geweldige oploop^ Wel veertig van de voornaamfte Burgeren » Hoekfchen en Kabbeljaauwfchen, werden vastgezet en genoodzaakt Rekening te doen. Men bevondt toen, dat de Kabbeljaauwfchen eene goede fomme gelds onder zig geflaagen hadden, welken zy, binnen twee of drie jaa.ren, beloofden te vergoeden. Sedert op vrye voeten gefteld zynde, weeken zy, d'een voor, d'ander na, ter Stad uit. De Hoekfchen kwamen toen in 't vol bewind der Regeeringe (z). De Schout Jakob Pot Pieterszoon toog naar Antwerpen, enAdriaan Westfaaiing Jans~~ zoon (W) Groote Chron. Divif. XXXI. Cap. 6. (x) Groote Chron. Divif. XXXI. Cap. 7.' Cy) Klepb. by Balen , bl. 788. Qz) Bèverw. DpKir. */. 317. Maria. '477- te Schoonhoven , te Dor- recht,  ï7é> VADERLANDSCHE XIV. Boek; Maria. 1477- en te Hoorn. zoon werdt, in zyne plaats, gefteld (». Dirk Janszoon Banjaart verwekte, te Hoorn, omtrent deezen tyd, ook merkelyke opfchudding. Hy hieldt geduurig Byeenkomften met de misnoegdften uit de Burgerye, nu ten zynen huize, dan in eene Herberge. Hier viel hy aan 't klaagen over de Regeeringe, werpende waar en onwaar uit, om dezelve verdagt te maaken. Toen hy zynen aanhang groot genoeg oordeelde, verkoos men heimelyk agt Hoofdmannen der misnoegden. Men zogt , federt, de Huisluiden der Dorpen , onder Hoorn gelegen, insgelyks, op te ftooken tegen de Regeeringe; hun diets maakende, dat de Schout, Maarten Veelaar, het Schout Ampt gekogt hadt, voor Penningen, die hun waren afgeperst. Zo ver bragt men 't eerlang , dat de Dorpelingen naar 't Stadhuis trokken, en de Heeren deeze onbehoorlykheid , in 't aangezigt , verwyten durfden. Men hieldt hun voor, dat zy misleid waren; hen voorts met goede woorden Rillende; doch beiloot terftond, om de Burgersin ontzag te houden, het getal van des Schouts Dienaars, tot veertien toe, te vermeerderen. Met deezen ftoet, gedost in nieuwe Livreye, verfcheen hy , voor 't eerst in 't openbaar, op den tweeden van Sprokkelmaand. De misnoegde Burgers, zig hier door gehoond rekenende, namen hem, des anderendaags, waar, als hy naar't Stadhuis •gaan zou, en zeiden hem, met ronde woorden, aan, dat zy niet gedoogen wilden, dat hy met ■zo veele dienaars ging. Terftond hierop, ont' • ftondt (c) Lyst der Schout, by Balen, bl. 236.  XIV. Boek. HISTORIE; 177 ftondt 'er een geroep, dat de Excynzen afmoesten, al zouden ,er alle de Heeren om flerven. Men moest, zyns ondanks, der Gemeente te wille zyn. De Brieven, by welken Hertog Karei de Excynzen hadt bevolen te heffen , werden voor den dag gehaald, en, fpotswyze, op een' ftok,.naar de Markt gebragt, alwaar 'er Banjaart de zegels aficheurde. De Gemeente, toen ftouter geworden , eischte zitting, in alle de Vergaderingen der Wethouderen: welke egter geweigerd werdt. Doch op den vyftienden van Grasmaand, den gewoonen tyd van de vernieuwing dei Regeeringe , werdt de Wet veranderd naai den zin der Gemeente: en toen namen d« zaaken eenen geheel anderen keer. Verfcheiden' afgegaane Regenten werden in hegtenh genomen. Het Huis van den Schout, die. rnidlerwyl naar de Dagvaart te Gend gereisc zynde, de, bevestiging in, zyn Ampt, van Vrouwe Maria, hadt weeten te verkrygen; werdt geplonderd. Men noodzaakte hem . afftand te doen van het Schoutfchap : well aan Banjaart werdt opgedraagen. De gevan gen' Regenten werden toen geflaakt, mid: zy, by eede, beloofden , nimmer naar d< Regeeringe te zullen ftaan. Een derzelven Gysbrecht Pieterszoon, in den aanvang der be roerte, gezeid hebbende, dat 'er, heden 0 morgen, nog eens hoofden vallen zouden,moest r.ot ftraffe, een nagemaakt manshoofd, in el ke hand, om de groote Kerk, draagen, en eenigen tyd, met dezelven, voor 't Kruis, « pronk ftaan: waarna de zaaken te Hoorn . IV. Deel. M voo: Maria; H77-_ i I f t >  Maria. .0477- ix. De Hollandersbefchadigen de Franfchen ter ter Zee. Adolf van Gelder•wordt geflaakt. 17& VADERLANDSCHE XIV. Boek. voor eene wyle tyds, in rust raakten In andere Steden, vielen diergelyke verande~ ringen voor: doch fommigen, gelyk Haarlem, Delft en Amlterdam, alwaar de Kabbeljaauwfchen verre de magtigften waren, bleeven , ten deezen tyde, van oproer vry. Terwyl Lodewyk de XI. zyne overwinnin- gen in Vlaanderen en in Henegouwen uit. breidde, de eene Plaats na de andere bemag" tigende, hadden de Hollanders een goed getal van Oorlogfchepen uitgerust, met welken zy r den Franfchen ter Zee veel fchade toebragten. Zy namen, in korten tyd, omtrent twintig fchepen, beveiligden de Zeevaart t' eenemaal, en fleepten, tegen 't najaar, veel buit binnen de havenen deezer Landen (V). : Dè Gentenaars, de Hertoginne Weduwe ■ en Adolf van Ravellein hebbende doen vertrekken, om met de Regeeringe en Vrouwe Maria-, naar hun welgevallen, om te fpringen, zagen egter haast, dat zy een aanzienlyk Legerhoofd noodig hadden, om den Franfchen 't hoofd te bieden. Zy wierpen derhalve 't oog op Adolf van Gelder, die, tot omtrent deezen tyd toe (6), te Vilvoorden, of volgens anderen, te Kortryk, in hegrenis gezeten hadt. Terftond, Helden zy hem op vrye voeten, en hem, die nu, al verfcheiden* jaaren, Weduwenaar geweest was, met de hoop CO Groote Chron. Diyif. XXXI. Cap. 8. Veuus Hoorn, U. i'ii in. CO Velius Hoorn, bl. III, 112. (ó) Volgens Joannes a Leydïs Qvnn de Hea-en van Brederode Cap. LXX. bl. 724), zou hy, al kort na è& dood van Hertoge Karei, gellaakt zyn.  XIV. Boek. HISTORIE. I7a hoop vleijende van het Huwelyk der Hertoginne, droegen zy hem 't bevel op over een Leger, uit Gend, Brugge en Yperen byeen gebragt. Adolf trok terllond naar Doornik, toen in de magt der Franfchen, en ftak den brand in de Voorlieden. De bezetting, hierop uitvallende, dreef de Viaamingen , met zwaar verlies, op de vlugt. Adolf zelf fneuvelde . hier (d), op den twee entwintigften van Hooi-1 maand; fchynende dus de vryheid alleenlyk: herwonnen te hebben, om het leeven des te eer te verliezen. Zyn dood was oorzaak, dar men een fpoediger befluit nam, omtrent het Huwelyk derl Hertoginne. En fchoon 'er thans nog ver-v fcheiden' Grooten naar dit Huwelyk Honden'j' (e), waren egter de Daufyn Karei, en Maxi- v miliaan, Hertog van Oostenryk , Zoon van t< Keizer Fredrik den III, de eenigfte panyen," die in aanmerking kwamen. Hertog Karei 1 hadt Maria, reeds by zyn leeven, aan den Daufyn beloofd (ƒ): en Lodewyk de Xf.fcheen, in 't eerst, ernftig naar dit Huwelyk te ftaan. Doch fommigen verzekeren, dat hy, oordeelende, de Staaten van Hertoge Karei te konnen magtig worden, zonder dat hy den Daufyn aan Maria behoefde te verbinden, federt, van andere gedagten geworden is (g). Anderen beweeren, daarentegen, dat de Koning, de hoop, om zynen Zoon, door het Huwelyk (rf) Commines Livr. IV. Ch. I. p. uot. Livr. V. Ch. 17 j>. 346. 1 O) Oe la Marche Livr. II. Ch. IX. p. 612. (f) Poyez Do Mout Corps Diplom. Turn. UI. P. T, *,10r. iSJ Cummines Livr. V. Cu: XII. p. 3io. e ^3 M Z Maria. J477« ïy fneurelt, by Joornik. X. luwelyk inMaxi- ïiliaan, lertog an O03-» mryk, et rouwe [aria.  i8o VADERLANDSCHE XIV. Bowc. Maria. 1477- lyk met Maria, in 't bezit der Bourgondifcha Staaten te ftellen, niet opgegeven heeft, voor dat hy zag, dat hiertoe geen kans was (Ji). Maximiliaan ftondt in de gunst der Gentenaaren, die thans 't bewind in handert hadden. Zy hielden ftaande, dat de Hertogin aan niemant dan aan hem behoorde uitgehuwd te worden: alzo Hertog Karei haar hem, reeds voor lang, toegezeid hadt. Doch zy namen niet in aanmerking, dat dit ook omtrent verfcheiden' anderen gefchied was. De Hertogin gaf eindelyk haare ftem tot dit Huwelyk. De Hertog werdt herwaards ontbooden. Men wil, dat de Vlaamingen een gedeelte der reiskosten betaalen moesten; 'alzo Maximiliaan weinige inkomften hadt, en de Keizer voor den gierigften Vorst van zynen tyd gehouden werdt fj"). Het Huwelyk werdt, te Gend, op dert agttienden van Oogstmaand , voltrokken Volgens de Huwelyksvoorwaarden „ moes» ten de Kinderen, die uit dit Huwelyk zou„ den gebooren worden, den eerstllervenden „ in alle Staaten en bezittingen opvolgen. „ Of indien 'er geene Kinderen nableeven* „ vervielen dezelven aan de wettige Erfgenaa„ men, zonder dat 'er de langstleevende ee„ nige aanfpraak op behieldt (/)." Eene maand laater, werdt 'er, te Lens in Artois, een Beftand met Frankryk getroffen (?»). Niet lang hier (h) Duclos Tom. II. p. 222-226, 234. (O Commines I.ivr- VI. Ch. III. p. 328. (jt Pont. Heuter. Rer. Aullr- Libr- I. 8r. (O Du Mont Corps Diplom- Tom. III. P- I'. f - 9. ' Qn) Du Munt Corps Diplom. Tom. III. P. Ui f.*fc>  XIV. Boek. HISTORIE. 181 hier na, werdt Maria, in Holland en Zeeland, als Graavinne, ingehuldigd. Te Dordrecht, alwaar de andere Hollandfche Steden ter Dagvaart verfcheenen waren, gefchiedde zulks, omtrent het einde van Wynmaand («). Maximiliaan deedt, eerst in de Lente des jaars 1478 (). Sederi las men, in 't hoofd der opene Brieven, de naamen van Maximiliaan en Maria beide (jf) \ wordende de. titels van Vrouwe Maria ooi san den Hertoge van Oosten ryk gegeven (r) Keizer Fredrik verklaarde, ook, by brieven, den negentienden van Grasmaand, gedagtekend, dat Maximiliaan Gelderland en Zutfen. Holland, Zeeland en Friesland, benevens d{ andere Nederlanden, die geagt werden ondei ?t Keizerryk te behooren, uit den naam var Vrouwe Maria, van hem, behoorlyk verhee ven hadt (f). Maximiliaan en Maria flooten , te Rysfel. op den twaalfden van Hooimaand , eer nieuw Verbond van vryen Koophandel er Visfchery met Eduard d^n IV, Koning van Engeland (ƒ). Eenige maanden vroege» (n) Klepb. by Bal»n, bl. 789. Oorloghen van Maximil. f..23, . £o") Balen, bl. 790. Reigersb. Chron. ii. Deel, bl. 295. (p) Zie Groot-Plakaatb. iv. Deel, bl. 7. (j) '/.ie Groot-Plakaatb. ii. Deel, kol. 675. CO Handv: by Halen bl. 531, 533. (s) Cbartr. de Brab. te Vilvoorde, zevende Boven Ktttfe . £.aye Iieji. des Livtes de Gueldre. ' 'co A&- •Pub1, ADHl Tm' v- ?• nu 85.» 80' fy' M 3 Maria. Zy worden in Holland en Zeeland gehuldigd. j Aaaxsi 1  i8V VA DE RL AND SC HE XIV. Boek. Maria. _i4;8- XI. Oorlog met Gelderland, ger (?)•. hadden de Friezen van Oostergo en Westergo insgelyks de oude verbonden van Vrede en Vriendfchap met de Engelfchen vernieuwd f». En 't moet niemant vreemd fchynen, dat Eduard de IV. zig .mer deeze byzondere Landftreek verbondt. Men vindt, dat hy, vier jaaren laater, een Verbond van Vriendfchap en onderlingen Koophandel, met Folkert Reiner, die zig Heer van. het Eiland ter Schelling noemde, geflooten heeft (v). In Zomermaand des jaars 1478, was het Be+ ftand met Frankryk ook wederom, voor een jaar, verlengd, in gevolge van het Verdrag, by deeze gelegenheid gemaakt, wérden Doornik, Bouchain, Quesnoi , en veele andere Plaatfen den Hertoge wederom ingeruimd ([w). Maximiliaan hadt reden om den oorlog met Frankryk te myden, alzo hy> thans0 zyne magt "tegen de Gelderfchcn ' noodig hadt. Deezen hadden, terftond na de ddod van Hertoge Karei, eenen Landdag te Nieuwmcgen gehouden, en aldaar beflooten, niemant dan Adolf van Egmond, d Te Leiden , Waren \Tauia. 1478. Maximiiaafl en Mark in Kelderand geluldigd. XIL Nieuwe opfeliudding te Hoorn. 1479. -* Leiden doorde^  i8f5 VAD ER LAN DSC HE XIV.Boek. Maria. 1479. Kabbeljaauwfchen befaagtigd. lenige HoeklcheEde- de Ampten, federt de dood van Hertoge Karel, door Hoekfchen en Kabbeljaauwfchen beide, ingevolge van een befluit der Vroedfchap, bekleed geweest; doch in 't jaar 1479, beflooten de Kabbeljaauwfche Edelen en Steden, heimelyk verftand hebbende in de Stad, zig van dezelve meester te maaken, en da Hoekfchen te verjaagen. Om dit met eenigen fchyn van regt te doen, lieten zy een gerugt loopen, dat de Hoekfchen te Leiden voorhadden, den Kabbeljaauwfchen verraaderlyk den hals af te ileeken: en daartoe reeds moordtuig hadden doen maaken. Voorts wist men te bewerken, dat de twee Hoekfche Burgemeesters , Gerrit van Poelgeest en Willem van Zyl, te gelyk ter Stad uit gefchikt werden. En terwyl zy van huis waren, kwamen Jan van Egmond, Jan van Wasfenaar, Willem van Schagen, Jan van Rietveld, Jakob van Kats va. veele andere Kabbeljaauwfche Edelen; benevens een groot getal Poorteren uit Haarlem, Delft en den Haage, op den derden van Hooimaand, ter Stad in ryden. De Kabbeljaauwfche Regenten, Adriaan van Zwieten, die thans Schout was Gysbrecht van Raaphorst, Hugo van Zweten, Floris van Alkemade, Willem en Jakob van Boschhuizen, en veele anderen koozen terftond hunne zyde. Men viel gewapend in de Huizen der Hoekfchen, noodzaakende dezelven, ten getale van omtrent honderd, de Stad te verlaaten (k). De Steden, die de Kabbeljaauwfche zyde geheellyk hielden, waren., ten deezen tyde, niee CO Grove Chron. hlr'f. XXXI dt}. ir.  XIV. Boek. HISTORIE. 187 riet t'eenemaal van opfchüddingen vry. In de Lente des jaars 1479, hadden zig Jonkheer Henrik, Bastaard van Brederode, 'jonkheer Adriaan van Kruiningen, en eenige andere jonge Edelen van de Hoekfche zyde naar Haarlem begeren, om zig te verlustigen. Deezen werden, door een deel jonge onverlaaten, des nagts, op hun bedde, overvallen, en zouden vermoord geworden zyn, zo zy, door hunne Waarden en Waardinnen, niet befchermd en ter Stad uit geholpen geweest waren, 't Geregt deedt geen onderzoek op deezen moedwil. Zelfs werden zy, die op dit onderzoek hadden aangeftaan, toen naderhand de jonge Heer van Egmond, met groot gevolg van Kabbeljaauwfchen, in de Stad gekomen was, hierom, en om dat zy met de jonge Edelen vrolyk geweest waren, ter Stad uit gebannen CO- Dus wordt het, ten minften, in onze Kronyken, verhaald. Doch veelligt is men te Haarlem, 't zy met of zonder grond, voor eenigen fiinkfehen aanflag der jonge Hoekfchen, bedugt geweest: welken- men, op zalk eene geweldige wyze, heeft willen voorkomen. Wolferd van Borfelen , Heer van Veere en Stadhouder van Holland, hadt, om denj loop deezer ongeregeldheden te fluiten, in de j Vasten des jaars 1479, eene algerneene Dag- * vaart der Edelen en Steden te Rotterdam doen \ befchryven. Hy zelf kwam 'er binnen, met 1 luttel gevolg. Doch de Baljuw der Stede, » Jan van Reinerswaale, verneemende, dat 'er r meer (O Groote Chron. ÏÜvifi XXXI. Cap. ia. , Maria. * 1479. len, te Haarlem, overvallen. De Stad- ouder lorlelea rordt enood- iakt Lotter- lam te uimen.  188 VADERL ANDSCHE XTV. Boek; Maria. 1479. f yn Ho in den Haaee wordt gf pionden meer volks verwagt werdt, kreeg vermoeden, dat de Hoekfchen, onder fchyn van de Dag. vaart, de Stad zouden zoeken te bemagcigen. Hy vergaderde derhalve de Schuttery, en hieldt de Afgevaardigden van Dordrecht , Gouda, en andere Hoekfche Steden buiten! Zelfs deedt hy den Stadhouder, toen over de maaltyd zittende, van tafel opltaan, en de Stad ruimen. Van dien tyd af, werdt de verbittering grooter tusfchen den Stadhouder, die de Hoekfchen gunftig was, en de Kabbeljaauwfchen; die, vergeefs ^ by hem aanhielden , dat hy de verdreevenen van hunnen aanhang uit. Dordrecht, Gouda, Schoonhoven en Oudewater; welke laatfte Stad ook onlangs omgekeerd was, wederom in 't beZit hunner ampten en goederen herftellen zou. Omtrent midzomer deezes zelfden jaars, zag men de uitvverkfels deezer verbittering, in den F.Haage. De Dienaars des Stadhouders, en die van eenige Kabbeljaauwfche Edelen , in . eene Herberg, hebbende zitten drinken, wal. ren, van verwyten en fchelden ,• tot liaan en fmyten gekomen. Dit een en andermaal ge* beurd zynde, en de Valkeniers van Heere Wolferd,. t'eenigen tyde, uit het Hof, met haakbusfen en klovers, op de Kabbeljaauwifchen gefchooten hebbende, ontbooden deezen een goed deel Poorters, uit de Steden Haarlem, Delft, Leiden en Am(lerdam, belegerden en befchoo.ten het Hof , en overmeesterden het eerlang, by verdrag: waarna des Stadhouders hengften van ftal gehaald, en zyne goederen geplondcrd en bedorven werden. Jan van Egmond., Jan en Filips van Wasfe- naas.  XIV. Boek. HISTORIE. 189- ijaar waren de voornaamfte hoofden van deezen aanflag. De Stadhouder, die toen te Veere in Zeeland was 0»), verzamelde, federt, in 't Stigt van Utrecht, uit de Hoekfche Steden, Dordrecht, Gouda en Schoonhoven, en van elders, wel zevenduizend man, trekkende, met dit Leger, door Delft, naai den Haage, alwaar hy 't Hof wederom innam , en de Huizen der Kabbeljaauwfcher deedt pionderen. In 't begin van Oogstmaand, keerde hy naar Rotterdam, te vooren reeds door hem bemagtigd. Doch zo dra hadt hy den Haage niet verlaaten, of de Kabbeljaauwfchen vielen, uit weerwraak, aan 't pionderen van de Huizen der Hoekfchen. Heei Wolferd poogde, ten deezen tyde, het Ge regtshof, uit den Haage, naar Rotterdam o ver te brengen. Ook kwamen hier eenige Hoekfche Raadsheeren, aan 't hoofd var welken, hy, eenen tyd lang, in 't S. Agnie ten Klooster, te regt zat, over zaaken, die uit de Hoekfche Steden, voor hem werder gebragt. Doch hy befpeurde haast, dat departyfehap in 't Land te groot was, om door hen bygelegd te konnen worden. Des: beval hj de bewaaring der Stad aan Jonkheer Joris. Bastaard van Brederode, en begaf zig naai Veere in Zeeland (V). De oorlog met Frankryk was wederom begonnen, voor 't uitgaan van 't Beftand. De Franfche Oorlogfchepen, onder bevel van der Onder-Admiraal Coulon (0), overvielen onze Ha O) Bsioersc. Cliron. IT. Deel, bl. 298. O; Gioote Chron. üiyif. XXXI. Cup. ai, 23. C<0 Duclos Tom. II. p. 304, Maria. 1470. 't Hof worde naar Ros- terdara overga» bragc. xhr. De Fran-» fclien bemagtigeaonze 11»,, ring, vloon  ipo VADERLANDSCHE XIV.Boek. Maria. 1479. Slag by Guinegate. XIV. Maximiliaandoet eene Bede, die, door de Kabbeljaauwfchen , toegedaanWordt. 1480. Haringvloot by Cherbourg, eene Haven in _ Normandye, en bemagtigden dezelve geheellyk, zendende de Visfchers, naakt en berooid, te lande naar huis (p). Ook vielen hun een goed getal van Vlaamfche en andere Schepen, die, met Graanen, uit de Oostzee, herwaards keerden, ongelukkiglyk in handen. Men getuigt, dat deeze Landen, in honderd jaaren herwaards, zulk eene groote fchade ter Zee niet geleeden hadden,, als in dit jaar 1479^). Doch de llag by Guinegate in Artois, die, op den zevenden van Oogstmaand deezes jaars, ten voordeele der Nederlanderen, voorviel , verzagtte de fmerte van 't voorig verlies. De kryg werdt, federt, van v/ederzyde, mee weinig drift , voortgezet. Den een entwintigiien van Oogstmaand des jaars 1480, werdt 'er wederom een Beftand geflooten voor zeven maanden: welk federt verlengd werdt f>). De gelukkige flag by Guinegate, door welken der Franïchen overmoed niet weinig gefnuikt was, liet Hertoge Maximiliaan de handen ruim, om, in Sprokkelmaand des jaars 1480, herwaards te komen, en aan 't herftellen der ruste in Holland te arbeiden. Ook hadt hy voor, in perfoon, eene Bede te doen, tot voortzetting van den Kryg tegen Frankryk en in Gelderland. De Kabbeljaauwfche Edelen , Jan van Egmond, Jan en Filips van Wasfenaar, Jan van Kats, Arend van Duivenvoorde , Jan van Nortich, Jan van Poelgeest en eeni- (p 1 Reigersb. Chron. ii. Deel, V. 397. ;Eqid. de Roya tJ anvuui 14-g. (q) Chronjfjiie Scandal, p. 260. Ir) Duclos Tam. ii. p 329.  XIV. Boek. HISTORIE. 101 eenige anderen, zyne gunsc zoekende, waren de eerden en veeJiigt de eenigden, die hem ragtigduizend Filips-Schilden van dertig grooten Vlaams, jaarlyks, voor den tyd van agt jaaren, en honderd en zestigduizend Schilden eens, in gereed geld, uit den naam der Landen van Holland, Zeeland en Friesland, toeftonden. Zy bedongen, daarentegen, eenige vry heden voor 't Land in 't gemeen. En om de Steden Haarlem, Leiden en Amfterdam in 't byzonder te eer tot inwilligen deezer Bede te beweegen, verkreegen zy verlof voor dezelven om eene Vaart, door Holland, daar zy'tgoedvonden, tot voortzetting der Binnenlandfche Neeringe, te mogen doen graaven: van al 'c welke Brieven verleend werden, den twaalfden van Bloeimaand, in den Haage, gedagtekend O). De Kabbeljaauwfchen, zo veel hebbende toegeftaan, verwierven ligtelyk, dat de Stadhouder Wolferd van Borfelen van zyn Ampt verlaaten werdt. Doch zy droegen 1 zo weinig zorg voor het bewaaren der onlangs J verkreegen' voorregten, dat zy gedoogden ,; dat Joost van Lalaing, een Henegouwer, in \ zyne plaats, werdt aangefteld (V). De Hoekfchen hadden ondertusfchen reden, om dee« zen vreemdeling, liever dan eenen anderen, tot hunnen Stadhouder , te hebben: zynd^ hy, door zyne Nigte Jolande van Lalaing, met den Huize van Brederode vermaagfchapt (8> De Rsadsheeren van 't Hof in den CO Groot Ptekaarb. H. Deel, kol. 675. CO Groote Chron. Divif. xxxi. Cap 24, 25. (8) Joost was een Zoon van Simon van Lalaing \ | Jolande eene Üogter yan Siwoiis Broeder, Willem, Maria. 1480. 3ostva» ,alaing rordt cadhou-  19a VADERLANDSCHE XIV. Boer; 1480. Handeling me Eduard den IV. den Haage, insgelyks, veranderd zynde, vertrok Maximiliaan wederom uit Holland, der! Stadhouder de zorg bevolen laatende, om de rust in de Steden te herftellen. 't Gelukte he;n egter nergens, dan te Hoorn en te Gouda, al* waar hy te wege bragt, dat de meeste Kabbeljaauwfchen wederom ingenomen werden, mids op hunne knieën, voor al 't volk, ten Heiligen zweerende, dat zy nimmer eenige onrust aanregten, noch ooit kuipen zouden, om op 't kusfen te raaken (u~). Terwyl dit in Holland voorviel, handelde : Maximiliaan in Engeland, om Eduard den IV. nader aan zyne belangen te verbinden, en eenen merkelyken onderltand tegen Frankryk van hem te verwerven (>). Lodewyk de XI. wendde alle poogingen aan, om deezé onderhandeling te dwarsboomén. Hy hadt Eduard, al in 't jaar 1477, een gedeelte der Nederlanden doen aanbieden , indien deeze hem dezelven wilde helpen winnen (V). Naderhand, hadt hy Eduards Dogter, EUzabet, voor den Daufyn, ten Huwelyk verzogt, zonder egter hierover immer tot een volkomen befluit te willen komen. Eduard befpeurde eindelyk zo klaar, dat hy door Lodewyk ont den tuin geleid werdt, dat hy niet langer wilde uitflellen, zig naauwer dan voorheen met Maximiliaan te verbinden. Vrouw Veuits Hoorn, bl, 121, 122. (v) Prcuves fat Commines Tom. V. p. 98, 1*7, 108, 114; 117, 119, 128, 131, 132, 133. 136, 139. (w~) Commines Livr. VI. Ch. II. p. 377, 378. en gehuwd geweest met Heere Reinoud van Brederode1, Zie Joann. a Leydïs van de Heeren van Breder»de, Cap. XL IX. bl. 644..  XIV. Boek. HISTORIE. 193 Vrouwe Maria hadt, op den twee-entwintigften van Zomermaand des jaars 1478, eenen Zoon ter weereld gebragt, die Filips genoemd werdt (#). Toen deeze naauwlyks een jaar bereikt hadt, was 'er reeds over een Huwelyk van hem en Anna, derde Dogter van Eduard den IV, gehandeld (y). Dit Huwelyk werdt nu, in Oogstmaand des jaars 1480, geflooten (2). Het Verbond, eertyds tusfchen Hertog Karei en Eduard den IV. gemaakt, werdt, ten zelfden tyde , vernieuwd. Eduard beloofde Maximiliaan, met zesduizend man, te zullen onderileunen. Maximiliaan verbondt zig, daarentegen, Eduard den IV, het jaargeld van vyftig duizend Kroonen, welk hy van Frankryk trok, te zullen betaalen, indien Lodewyk de XI. goedvinden mogt, her, Zelve in te houden (V). Doch by een volgend Verdrag, werdt dit jaargeld vereffend gerekend, tegen de Bruidfchat der Prinfesfe, die op honderdduizend Kroonen bepaald was Wyders verbondt zig Eduard, om een Beftand tusfchen Lodewyk en Maximiliaan te bemiddelen , of Lodewyk den oorlog te verklaaren ? indien zyne bemiddeling van de hand geweezen werdt (c). Met deeze verbindtenisfen gefterkt, zou Maximiliaan magtig geweest zyn, den Koning van Frankryk het hoofd te bie-^ den; doch Lodewyk, in de Lente des jaars 1481? (r.~) Pont. Keuter. Rer. Auftr- hihr. I. p. 88. (y) Aft. Publ. Angl. Tom. V. P. III. p. 102. \z) Aft. Publ. Angl. Tom. V. P. III. p. 109, 110, ui» "fa) Aft." Publ. Angl. Tom. V. P. III. pi 107,108,109.10^ fb~) Aft. Publ. Angl. Tom. V. p. III. p. 112. (O Aft. Publ. Angl. Tom. V. P. III. p. tit. IV. Deel. N Maria» 1480.  194 VADERLANDSCHE XIV. Boek; Amelgaum Gefta Ludovici XI. lilt. VI Cap. -e. Maria. 1480. XV. DeHoek fchen verrasfei Leiden. 1481. 1481, van eene beroerte overvallen zynde, welke hem geen lang leeven voorfpelde, verloor allengskens den lust, om den kryg voort te zetten. Ook riep de verwarde welland der zaaken in Holland Maximiliaan, ten zelfden tyde , derwaards. De Hoekfchen, die in 't jaar 1479, uit " Leiden verdreeven waren , tot hiertoe vergeefs getragt hebbende, in 't bezit van hunne goederen en Burgerregt herlleld te worden, onaangezien zy reeds vonnis in hun voordeel ten Hove verworven hadden, ondernamen, in Louwmaand des jaars 1481, ten ge"tale van niet meer dan honderd vyf-endertig man, meest Utrechtfchcn (V), geleid door Reyer van Broekhuizen, eenen Gelderschman, des morgens ten zes uuren, den muur der Stad in itilte te beklimmen. Gelukkiglyk raakten zy allen binnen. Toen aan 't roepen: Breêro! Breêrol Mentfoort! Montfoort! en onder dit getier, naar 't Stadhuis, 't welk haast bemagtigd werdt. De voornaam de Kabbeljaauwfchen , dus onverhoeds overvallen , werden gevat, en in byzondere Huizen gevangen gezet: alzo 't Stadhuis, juist ten deezen tyde, door het vuurvatten van 't Buskruid , welk onder in 't zelve bewaard werdt, gedeeltelyk, gefprongen was: waarby omtrent veertig menfchen, van beiderlei aanhang, het leeven verlooren hadden. De Hoekfchen, de Stad t' eenemaal in hun geweld gekreegen hebbende, Helden orde op de Regeeringe, en telden de weerbaare manfchap, welke zy omtrent zes-  XIV. Boek." HISTORIE: rnc zesduizend man fterk bevonden, 't Leedc egter niet Jang, of de Kabbeljaauwfche Steden, Haarlem, Delft en Amlrerdam, klaagden ten Hove zo fterk, over het gebeurde te Leiden, dat de Hertog den Stadhouder Lalaing bevel zondt, om de Stad te belegeren. Ook maakte zyn volk zig eerlang van eenige Sloten om Leiden meester: waardoor de Stad zeer benaauwd werdt: wordende alle de Ingezetenen, welken men buiten dezelve aantrof, in hegtenis genomen (V). Dordrecht, alwaar de Hoek fchen thans meester waren, werdt, op den' yyfden van Grasmaand, door de Kabbel- ! jaauwfchen, onder bevel van Heere Jan van i Egmond, verrast. Hy hadt eenig gewapend < volk verfteken in het Schip van Jan Mat- £ thyszoon en nog een ander: welken, boven1 met Rys gelaaden, by klaaren dag, de oude b Haven invoeren fjf). 't Volk, fpoedig ont y. fcheept zynde, overviel de Hoekfchen on- {l verhoeds. De Burgemeester Gilles Adriaans- n 200», die een' koperen pot, in plaats van eenen ftormhoed, op 't hoofd gezet hadt , en de Onder-Schout werden vegtenderhand doodgeflaagen. Veele anderen, en onder deezen , de Schout Westfaiing en de Burgemeester Dirk van Beaumont, werden gevangen naar den Haage gevoerd (g). De verdreeven' Dordfche Kabbeljaauwfchen, zo wel als de Leidfche Hoekfchen , vonnis ten Hove in hun voordeel bekomen hebbenen") Groote Chron. Divif,. XXXI. Cap. 28. CO Oorloglien van Maximih /. fi^s verf. c~tf. kgj Crypte Chvonyk Divif. XXXI. Cap. 30, N % M/fRIi.' 1481, DorIrecht,jouda, Schoontoven ea )udewa:r weren door e Kabel- auw- :hen be« iagtigde  ipö VADERLANDSCHE XIV. Boek; Maria. 148 i. Maximiliaan fte! de Kabbeljaauwïchen in de Regeering. bende (Ji~), kwamen wederom binnen, en maakten zig meester van 't bewind der Stede. "Gouda, Schoonhoven en Oudewater vielen ook wederom in de magt der Kabbeljaauwfchen. Tot het inneemen van Oudewater, hadt Gerrit van Uitenbroek, Schout der Stede, veel toegebragt. Hy werdt "er, federt, met ballingfchap en verbeurdverklaaring zyner goederen over geltraft («)• De Hofpoort in den Haage zat vol van Hoekfche gevangenen uit verfcheiden' Steden. De Hertog Maximiliaan hadt zig, reeds in ; de Vasten, naar Breda begeven, om op eenige beweegingen in Gelderland een waakend o Dg te houden. Doch hier het bemagtigen van Dordrecht vermaan hebbende, begaf hy zig, omtrent den agtilen van Grasmaand, naar Rotterdam. De Dordfche Gemagtigden vertoonden hem hier „ dat de Stad, laatftelyk, „ alleenlyk ingenomen was, om 's Hertogen „ vonnis ter uitvoeringe te dellen; dat men „ dezelve verder ten zynen diende bewaaren „ wilde, en dat men hem flegts zyne toedem„ ming tot de gemaakte verandering ver„ zogt." Voorts booden zy den Hertoge de fleutels der Stad aan, en delden hem hunne gevangenen in handen. De Hertog, geheel op de Kabbeljaauwfche zyde, ftondt hun \ verzogte toe. Omtrent drie weeken laater, kwam hy te Dordrecht, vernieuwende aldaar, dus luidt de oude aantekening, wt fynre Prince- li- (fc) Lettre de Maximil. dans les Preuvès fur ComMin. Toinw v. f. "9° r Crimin. Sentent. boei;, geqim. A. ƒ. U5 ver}.  XIV. Bom. HISTORIE. 197 Uker mogentheit, by Proyijle enfonder Prejudicie van de Previlegien en Rechten derStad,Aw Gerechten die Wet (Jz). Van Rotterdam, trok hy naar Gouda en Schoonhoven, alwaar hy, insgelyks, de verandering, door de Kabbeljaauwfchen gemaakt, bekragtigde. Leiden, welk nog belegerd gehouden werdt, lei eer lang het hoofd in den fchoot. De Overfte Broekhuizen, bedugt voor de magt van Maximiliaan, ruimde de Stad met zyn volk. De Hertog vertrok, op den zeventienden van Grasmaand, te fchepe, van Gouda naar Leiden. Te Leiderdorp aan land geflapt, werdt hy ontmoet, door de voornaamfte Leidfche Burgers, in rouwgewaad, die hem de fleutels der Stad aanbooden, en op de knieën om genade fmeekten. Zy verwierven dezelve, op agttien mannen na, met welken de Hertog zynen wil wilde doen. Ook werden 'er, kort daaraan , zes te Leiden geregt : en onder deezen, Dirk Potter van der Loo, die Hopman geweest was, opder de Gelderfchen (/). Maximiliaan begaf zig van hier naar den Haage y om het vonnis der Hoekfche gevangenen uit verfcheiden' Steden te doen opmaaken. De goederen van Jan, Burggraaf van Montfoort, van Reyer van Broekhuizen, en van verfcheiden' andere geweekenen werden verbeurd verklaard, en zy voor altoos gebannen. De Heerlykheid van Purmerende , by koop aan den Huize van Montfoort gekomen zynde , was ook onder deeze verbeurd verklaarde goede- (k) Regeer, hysi by Iï.alen, ü. 297. (7) rvniiiii. Sencent. boek gequot. A. ƒ. ioö verf. 108 yerf. too verf, Ho, ui. n 3 Maria. 1481. Leiden onderwerptzig. De Heerlykheidvan Purmerendeverandert Tin Heer.  ïq8 VADERLANDSCHE xiv. Bóer. StARIA. I481. xvr. Adriaan Westfaling en Dirk van Beau mont onthalsd Vonnis van Beau mont. deren. Maximiliaan fchonk dezelve, ten deezen tyde, aan zynen Neeve, B'althazar, Heere ' van Folkejlein, die ze, in 't jaar 1484, aan fan, Heere van Egmond, verkogt- Den meesten Hoekfchen gevangenen werdt, federt, op voorbede der Hertoginne Weduwe, Margareet van Jork, het leeven gefchonken: doch zy werden ten Lande uit gebannen (rn). Adriaan Janszoon Westfaling, Schout, en Dirk van Beaumont, Burgemeester van Dordrecht, waren de eenigften, die, in den aanvang van Oogstmaand, in den Haage, onthalsd werden. Uit he't Vonnis van Beaumont, welk nog voorhanden is (V), kan men afneemen, wat hun te last gelegd werdt. Beaumont hadt, volgens dit Vonnis, beleeden: ,, t. Dat hy , „ in Louwmaand des jaars 1-478, Burgemees„ ter zynde, de Gemagtigden van onzen ge„ nadigen Heere en Vrouwe van Oostenryk, die toen waren Adolf van Raveftein, Lodewyk van Gruithuizen en Meester Jan KaronMet (0) „ gedrongen hadt, buiten tyds, de „ Regeering van Dordrecht te veranderen. „ 2. Dat hy, in Sprokkelmaand daaraan vol„ gende, mede bewilligd hadt in een befluit, „ om Gemagtigden naar den Haage te zen„ den, en aldaar te bewerken, dat het Hof „ geene Mandamenten meer naar Dordrecht „ zondt, om de uitgeweekenen wederom te „ doen inneemen; maar dat men de Stad, „ met haare zaaken, liete begaan: en dat hy , „ ten zelfden einde, ook hadt geftemd, in „ het afvaardigen van den Burgemeester Gil- yy ÜS (>; Groote Chron. Diy'f. XXX!. Cap. 31, {n ) Hy ükvfrwyk. Dordr. bl. 320. co Regeer. Lyst by Bai^n, bi. ajS.  XIV. Boek. H I-S T O R I E. iq£ „ lis Adriaanszoon aan den Stadhouder La„ laing, wien men belet hadt, met de uit- geweekenen, wederom na de Stad te ko„ men. 3. Dat hy, buiten kennis van den „ Hertoge , een Verbond tusfchen eenige „ Hollandfche en andere Steden bewerkt; en „ met de oproerige Gelderfche Steden, vrien„ delyke briefwisfeling helpen houden hadt„ 4. Dat hy, Schepen zynde, twee mannen „ hadt helpen veroordeelen , en een' vry„ fpreeken: welke beide vonnisfen het Hof „ hieldt onregtvaardig te zyn. 5. Dat hy , „ nevens anderen, den Stadhouder hulp hade geweigerd, om de Stad Leiden, door Broek „ huizen ingenomen , wederom te bemagti„ gen: ja dat hy, daarentegen, insgelyks ne„ vens anderen, den Leidenaaren verlof ge„ geven hadt, om Lyftogt te Dordrecht te „ komen koopen: daar zulks, door 't Hof, ,, verbooden was. 6. Dathy, eindelyk, hadt „ geoordeeld, dat men de vreemde Knegten „ des Hertogs, met welken men Leiden be„ dwingen wilde, met geweld, ten Lande uir „ moest zoeken te jaagen, onder dexel van „ Privilegiën: ten welken einde , hy medë „ geftemd hadt, tot het befchry ven eener al„ gemeene Dagvaart der Hollandfche Steden , „ te Dordrecht." Om alle welke misdaaden^ gelyk men ze noemde, Beaumont, door Stadhouder en Raaden, geoordeeld werdt,de dood verdiend te hebben. Onpartydigen zien ondertusfchen , dat de, meeste punten, die zo hoog genomen wer ' ), vorderende, datze niet tegen den Graave of deszelfs Heerlykhsid moesten draagen;. gelyk. de Dagvaart, die Beaumont dreef, fcheen , te zullen doen (q). Het vonnisfen tegen Regt, indien hiervan al duidelyk blyk ware , behoorde eenen Regter, die anders gewoon was naar zyn geweeten te. oordeelen, nimmer, tot eene misdaad gerekend te worden. Ook moest het onderfleunen der Leidenaaren, in .zulke verwarde tyden, in welken nu de eene dan de andere party boven dreef, zo zwaar niet gewoogen worden. De vriendelyke briefwisseling met de Gelderfchen kon misdaadig zyn; doch men weet niet regt, waarin ze beftaan, of hoe veel fchuld 'er Beaumont toe gehad hebbe. Wy belluiten dan, dat 'er weinig of geene reden is, om hem en den Schout Westfaling anders dan als Martelaars van Staat aan te merken. De Hertog en het Hof hadden nu beflóoten, de Kabbeljaauwfchen, die zwaare Beden inwilligden, alleen in 't bewind te Hellen: waarom de Hoekfchen in 't onderfpit ge- (p~) Zit III.. Deel, II. 4-f). (q) Vide C. v. Bynxersüozk Qi.aH. Juris Publ. Libr. II. Caf- 1. j>. 191.  XIV. Boek.7 HISTORIE. aoï gebragt, gebannen, of van 't leeven beroofd moesten worden. De toeleg gelukte. De voornaamfte Hoekfchen raakten het Land uit: de anderen durfden zig reppen noch roeren. De Hertog deedt alomme. een bevel afkondigen , waarby de twistende gemeente tot eendragt en rust vermaand werdt (r), . De Stad Utrecht was thans- de eenigfte toevlugt der Hoekfche ballingen. Het gezag van Bisfchop David was hier, na de dood van zynen Broeder, Hertog Karei , merkelyk afgenomen. De aanhangers van den overleeden Domproost Gysbrecht hadden 2t hoofd wederom begonnen op te fteeken, en den Bisfchop de Stad te bang gemaakt; zo dat hy zig gemeenlyk te Wyk te Duurftede onthieldt. Zy hadden den Burggraaf van Mont; foort, federt, ontbooden, die de Regeering der Stad, terftond, veranderde, en met gehuurde Knegten; ten dien tyde, evenveel of zy te voet of te paard dienden, Ruiters, en ook Stalbroeders genoemd; den aanhang- des Bisfchops onder bedwang hieldt (Y), terwyl hy de verdreeven' Hoekfchen te Utrecht woo.nen liet. De Utrechtfchen, die, onder Reyer van-Broekhuizen, Leiden hadden helpen.bemagtigen, waren, niet zonder buit, van daar, paar Utrecht gekeerd. Dit; doch vooral het aanhouden der Hoekfchen, hadt Maximiliaan dóen befluiten, tot bet aan liaan der Utrechtfche goederen, die onder zyn gebied bevonden werden: en met naame ook, tot het verbeurt (r) Ooiloghen van Maximiliaan f. 70. Amïlgarm Gefta Ludoviei XL 'Lite. VI. Cap. 22. N 5 Maria. . 1481. xvii. Oorfprongvan den oorlog met Utrecht.  soa VADERLANDSCHE XIV. Bosk. O) Aitilgardi Gefra Ludoviu XI, Libr. VI. Cap. 21. (b) Veuus Hoorn, W. 12?;. . . ■ (v'j Clironyk van Ao. 1481—1483 tu Matth. Anar. Taml^ k 3'J7: '39i> j 4°5- Maria. 1481. beurd verklaaren der Heerlykheid van Purmerende, den Burggraave van Montfoort toe" behoorende. Zelfs werden de Utrechtfchen, alomtne, in Holland en elders, bekommerd en vastgehouden. En Maximiliaan wilde hen niet oniflaan, ten ware men den Burggraaf van Montfoort en de Hoekfche ballingen uit Utrecht vertrekken deedt: waartoe de Utrechtfchen thans noch magt noch wil hadden (/). Uit deeze tweedragt rees, in dit jaar 1481, de Kryg tusfchen de Hollanders en Utrechtfchen, die drie jaaren duurde. Men gaf, in Holland, voor, dat deeze Kryg gevoerd werdt, om Bisfchop David, tegen de wederfpannige Utrechtfchen, te verdedigen; doch de waare oorzaak was het verblyf der Hoekfche ballingen in de Stad («). De Raad der Stad Utrecht, bedugt voor de magt des Hertogs van Oostenryk, hadt, op Jen zevenden van Grasmaand, eindelyk, by meerderheid van Hemmen, befïooten , hem ten minden in zo verre genoegen te geeven, dat men de gehuurde Knegten of Stal broeders de Stad deedt ruimen. Doch de Burggraaf van Montfoort kantte zig hier met geweld tegen, noodzaakende de meesten , die voor 't uitzetten der Stalbroederen geftemd hadden, de Stad te verlaaten (v). Deezen, de meeste Geestelykheid en Ridderfchap, en de Steden Wyk en Reenen verklaarden zig voor den Bisfchop. Jan van Montfoort bleef te Utrechc mees-  XIV. Boek. HISTORIE. 203 meester. Amersfoort hieldt zyne zyde; zo wel als Montfoort, alwaar hy Burggraaf was. Bei derlei aanhang hadt Ruiters in dienst; die 't Stigt afliepen en plat brandden (w). De Stad Utrecht handelde, ondertusfchen, in Herfst- en Wynmaand, aan 't Hof te Antwerpen en te Brusfel, over een verdrag. Doch alzo Maximiliaan vorderde, dat men den Bisfchop volkomen' onderdaanigheid bewyzen zou, en de vreemde Knegten uit de Stad doen vertrekken, liep deeze onderhandeling vrugteloos af (x). Terwyl zy duurde, verrasten de Utrechtfche Ruiters, zig gedeeltelyk in vrouwen gewaad verkleed hebbende, en melk en eijeren te koop draagende, de Stad Naarden; alwaar zy eene jammerlyke verwoesting aanregteden : doch de Amlterdammers dreeven hen haast van daar naar Utrecht te rug (y). De Stadhouder Lalaing, ftrenger wraak van deezen moedwil neemen willende, ftak den brand in jutfaas, en floeg het beleg voor het Blokhuis op de Vaart. Doch de Utrechtfche Ruiters overvielen hem, eer hy zig behoorlyk verfchanst hadt, en floegen hem op de vlugt. De Hollanders lieten hier omtrent honderd man, van welken 'er zestig gevangen en veertig gedood werden. Doch anderen melden, dat 'er wel tweehonderd en twintig gevangen werden genomen. De Hollanders lieten hun meeste (w) Chronyk van Ao. 1481—1483. p. 400, 401, 402, 403, 407, 40^. 409. fjc) Chronyk van Ao. 1481—1483. jö. 410—415. (v) Amklgard. Libr. IV. Cap. 25. cr1'""- van Ao. 1481—. (483. p. 425 j 4*6. Maria. 148 u De HoU landers by de Vaart geS flaageu.  204 VADERLANDSCHE XfV. Boek; Maria. 1481. Zy overwinnende Utrechtfchen in Westbroek. Slegte Haat van terecht. meeste Krygsgereedfchap in den loop: onder anderen , zeven-endertig groote en kleine Busfen, behalve de haak- en knipbusfen, en zeer veele Schermen of Busdekfels. Ook werden 'er agt of negen veroverde Wimpels, te Uirecht, in de Kerke, te pronk gehangen (z). De Stadhouder verzamelde hierop, in Wintermaand, onder anderen, by lotinge, uit de Steden van het Zuider-Kwartier (V), vier of vyfduizend man te Naarden, bemagdgde Emmenes, en lei het aan kooien. BaarnenZoest werden ook plat gebrand. Op den zes-entwintigften, viel 'er een bloedig gevegt voor, tusfchen zyn Leger en de Utrechtfchen, in Westbroek, in welk hy eene volkomene overwinning behaalde. Verfcheiden' Leden der Regeeringe van Utrecht fneuvelden in dit gevegt (£). De Stad hadt ondertusfchen Engelbert, Broe-r der van Jan , Hertog van Kleeve , eenen jongeling van agttien jaaren, tot Voogd en Befchermheer verkooren (V). Hy kwam , tegen het einde van 't jaar, binnen Utrecht (d); doch bragt weinig toe, tot redding der vervallen' zaaken. Bisfchop ,David hadt bewerkt, dat de toevoer naar de Stad, in Holland en Gelderland, verbooden was. Ook gedoogde hy niet, dat zy, uit de andere Stigtfche Steden, welken in zyne magt waren, voorzien werdt. Daarenboven hielden de WaterCs") Chron. van Ao- 1481—1483. p. 416—4:1. («) Velius Hjonij il. 126. (£j Chron, van Ao. 1481—1483. 4:7—433, (c) Aft. UUvaj. in Matth. Ar.al. 'Tom. I. p. 542 §? ftfa, {dj AMELGAiU). Libr. VI. Cfcp. 26.  XIV. Boek. HISTORIE. 4Xé terlreden van 't Noorder-Kwartier Schepen op de Zuiderzee en voor den mond der Eem, die den toevoer te water affneeden (e). Dit veroorzaakte groote duurte in de Stad. Ook kwamen 'er de geldmiddelen bekrompen om. Men hadt reeds eene leening van de ryke Weduwen gedaan. Ook hadden agt- of negenhonderd van de voornaamfte Burgers ieder een pond groot opgebragt, onder belofte, dat zy van Krygsdienst verfchoond zouden blyven, zo dit geld, in zes weeken, niet wederom gegeven werdt. Doch deeze belofte werdt niet, en't geld egter in-gehouden. Naderhand zondt men iemant naar Keulen, om lyfrenten ten laste der Stad te verkoopen. Doch hy vondt geene koopers: alzo de Keulenaars wisten, dat de meeste Rykdom uit Utrecht geweeken , of gedood was. Men verkogt de geringfte Ampten voor twee lyven, of zo lang men koopers vinden kon (ƒ): ten blyke, dat men geene middelen onbeproefd laaten wilde, om geld te bekomen. In Sprokkelmaand des volgenden jaars, werdt 'er eene Dagvaart te Schoonho- j ven gehouden, tusfchen den Stadhouder La- l laing met de Hollandfche Steden, en de Stad' Utrecht, om van Vrede re handelen; doch men fcheidde vrugteloos (g). De wederzyd- ' fche vyandeiykheden gingen even hevig haaren gang. Viane, alwaar zig eenige voornaame ^ Stigtfche ballingen onthielden, werdt, op den. zeventienden van Lentemaand, door die van' CO Veuüs Hoorn, bl. ra5. Brandt Enkh. bl. -u (f) Chronyk van Ao. 1481—,483. p. 4o4, ,05, «o. tg) Chronyk van Ao. I4«l—1483.^.. 444. iV Maria." 1481. dagvaart e ichoon. loven, 1482. -4 A'ane. loor de Jtreclnw chen „ ;e\VQtr-  aoó* VADER LAN DSC HE XIV. BóJek*' BIaru. i4ö2. nen, en wederon verloocen. XVIll. §oodva Utrecht bemagtigd (h~). ^ De Stad was, in 't jaar 1477, overmeesterd, door Reyer van Broekhuizen, Zusters Zoon van Reinoud van Brederode (T); die met Reinouds BastaardZoonen famenge(pannen was, om Jolande van Lalaing, Weduwe van Heere Reinoud, de Voogdyfchap over Jonkheer Walraven, haaren Zoon, te ontweldigen (£). Ook behieldt hy 't bewind der Heerlykheid, tot in 'f jaar 1480, wanneer Walraven, meerderjaarig geworden, tot Heere van Viane werdt ingehuldigd (/). De Hollanders, en fommige Utrechtfchen, die naderhand verdreeven werden , hadden hiertoe veel geholpen (m~) t waarom Walraven hun, toen zy gebannen waren, het verblyf, in Viane, niet weigeren kon (ti). Doch dit was reden genoeg voor de Utrechtfchen, anders thans-goed Hoeksch, om de Stad van het Hoofd der Hoekfchen aan te tasten, en in te neemen (0). Jonkheer Walraven taakte egter, in Hooimaand, wederom in 't bewind van Viane, mids betaalende vierduizend vierhonderd Rynfche guldens aan Vincent van Zwaanenburg, die de Stad toen voor de Utrechtfchen bewaarde (p~). In de Lente dcczes jaars, was de Herto1 gin (hj Chronyk ah boren p. 440—455. (i toan'n. a Leydïs van de Heeren van Brederode Cap, XLV. kl. 642. (k) ld Cr.p. LXX. LX XL bl. 724—730. > (O 'd- Cap. LXX UI. bl 734. *) Td. Cap. I.XXI. LXXII. */, 726—732. C«) ia. cap. lxxiv. bi, 735. (c . Id Cap. LXXIV. bl. 735. O) ld. Cap. LXXV. W.737. Chronyk van Ao. 1481—1583. p. 475-  XIV, Boek. HISTORIE. 207 gin Maria haaren Egtgenoot en den Landen, in den opgaanden bloei haarer jaaren, door eenen onverwagten dood, ontrukt. Drie Kinderen hadt zy reeds ter weereld gebragt, Filips en Margareet, die nog leefden, en Francais , die, kort na de geboorte, geftorven was. Nu was zy wederom zwanger (q); doch hadt zig, door eenen val van 't paard, terwyl zy buiten Brugge uit fpeelemeiden reedt, dermaate bezeerd, dat zy,na verloop van drie weeken (V), anderen fcbry ven, binnen vier dagen (f), op den zeven entwintigften van Lentemaand, 0verleedt. Haare voorzigtigheid en Godsvrugt wordt van haare tydgenooten zeer gepreezen Q). Van bekwaamheid tot de Regeeringe heeft zy naauwlyks eenig blyk konnen geeven , zynde zy, na de dood van Hertoge Karel, niet van onder de Voogdyfchap der Gentenaaren ontflaagen, dan om onder die van haaren Egtgenoot over te gaan. Ook hadt zy 't ongeluk van haare Landen, zo lang zy regeerde, door binnenlandfche beroerten en uitheemfche oorlogen , jammerlyk te zien verwoesten en van een fcheuren: rampen, die genoegzaam altoos aan de Vrouwelyke Regeeringe over deeze Landen verknogt waren geweest. Filips de tweede van dien naam onder de Hollandfche Graaven, haar eenige f Zoon, een kind van vier jaaren, was, ook 2 volgens de Huwelyks-Voorwaarden, tusfchenv Maxi 0 (jj Chronyk van 1481—1483. p. 462. (O Duclos Tom. U. p. 306. CO Aor. de Veter, tfusc. lier. Leodienf. Libr. c. 1375. 10 AmeicarJU Geita Ludoy. xi. Lito. vi. Ccp. i3. '™ Fii.ifs Ife 1482. Vrouwe Maria. ilips, Mr oon, olgthaacP» en  Eo8 VADERLANDSCHE XIV. Boek. FWps II. 1482. brengt de Landen aan \ Huis van Ooitenryi. Maximiliaan in Holland en Zeeland VOOI Voogd erkend. Maximiliaan en haar gemaakt (V), haar wettige Opvolger. Met hem ging de Regeering deezer Landen, uit het Huis van Bourgondie, tot het laatfte Graaflyk Huis, het Huis van Oostenryk, over. By zyne geboorte \ hadden fommige kwaadmeenenden een gerugt laaten loopen, dat Vrouwe Maria flegts eene Dogter ter weereld hadt gebragt: om 't welk te logenllrafTen, Vrouwe Margareet van Jork, Weduwe van Hertoge Karei, den jongen Filips, na dat hy gedoopt was, geheel naakt, aan 't volk vertoond hadt (v). In Holland, befpeurde men veel rouw over het affterven van Vrouwe Maria. Ook werdt 'cr haare Uitvaart, met plegtige Kerkdienften^ gehouden (w). Maximiliaan maakte terftond zyn werk van de Staaten der Nederlanden te beweegen, om hem, als Voogd over zyne twee Kinderen en als Ruwaard der Landen, te erkennen. Ook gefchiedde dit, door den tyd, alomme, behalven in Vlaanderen (x). In Bloeimaand, ontving hy, in Zeeland (y), en kort daarna, in den Haage in Holland, den eed der Landzaaten. De Kabbeljaauwfchen, die thans hier byna alomme in 't bewind waren, bewerkten ligtelyk, dat de Hertog voor Voogd erkend werdt. Terftond na de inhuldiging, vertrok hy wederom naar Vlaanderen Cz\ Te («) Zie hier voor, bl. 1R0. Cr) Oorloghen van Maximil. ƒ. 23. O') Klepb. van Dordr by Balfn, bl. 707. Pont. IIeut. Rerum. Auftr. Libr. II. pi 101, 102. fy) Reigersb. Chron. II. Deel, bl. 303. f> 1 Chron. vaa 1481—1483. bl. 461,462. Velius Haarn^ bh 127.  XIV. Boek. HISTORIE. aoo Te Hoorn, ontftondt, omtrent deezen tyd, wederom eene hevige beroerte. Wy hebben te vooren (V) aangetekend, dat het den Stadhouder Lalaing gelukt was, de verdreeven' Kabbeljaauwfchen wederom in de Stad te brengen ; doch dat deezen hadden moeren zweeren, dat zy nimmer eenige onrust aanregten, noch om Ampten kuipen zouden. Na 't vertrek des Stadhouders, waren 'er nog eenige anderen ingekomen, die deezen eed insgelyks, openlyk, op het Marktveld, de Roode Steen genoemd, hadden moeten doen. Deeze byzonderheid ftiet elk, die der Kabbeljaauwfche zyde toegedaan was. Doch de Overheid bekreunde 't zig weinig, bedienende zig zelfs van veelerlei ftrengheden, om allen, die haar eenigzins in 't oog liepen, geheel onder de knie te krygen (¥). Op den twintigften van Grasmaand des voorleeden jaars 1481, was 'er een zwaare brand, in de Stad, ontiTaan, die feller voortfloeg, om dat de Overheid , vermoedende, dat hy door de Kabbeljaauwfchen ontfteeken was, om de Stad, in deeze verwarring, te bemagtigen; geene behoorlyke orde op het blusfehen gefteld hadt. De Kabbeljaauwfchen weeten 't naderhand den Hoekfchen Regenten, dat de brand zo veele fchade gedaan hadt (c). Het wantrouwen en de twee» dragt wies dagelyks aan. In 't voorjaar, niet lang voor den gewoonlyken tyd van de verkiezinge der nieuwe Regenten, die hier op goeden Vrydag gefchiedc, hadt de Stadhou- 00 m. i92. der CO Veuus Hoorn, 11. 123, ia3 met de oude A*nt. XO velius II. I23 J2g. IV. Deel. q FilipsII; 1482. De Kabbeljaauwfchenraaken,te Hoorn, wederom op'tkügfen.  aio VADER LAND SC HE XIV. Boek, Filips II. 1482. der Lalaing die van Hoorn verbooden, voort tegaan met de verkiezinge. 't Scheen dat hy van zins was, zelf in de Stad te komen, en eenige Kabbeljaauwfchen op 't kusfen te helpen: waarna hy, reeds te vooren, door zoete middelen, vergeefs gerragt hadt. Men paste egter geheel niet op dit verbod, en ging voort met de verkiezinge, beweerende, dat het uitftellen derzeive met der Stede-Privilegiën ftrydig was. Lalaing, die zig ongaarne te leur gefteld zag, floeg eenen anderen weg in, om zyn oogmerk te bereiken. Hy ontboodt de voorr.aamfte Hoornfche Regenten, by zig, in den Haage, onder voorwendfel , dat hy zaaken van gewigt met hen te overleggen hadt. Zy toogen derwaards, zonder iet args te vermoeden; doch werden vast gehouden. Terwyl zy zaten, trok Lalaing, zo 'tfchynt, in perfoon, naar Hoorn, veranderde de gantfche Regeering, naar zynen zin, en herftelde den Schout, Maarten Velaar, wederom in zyn Ampr. Dit gebeurde in of omtrent Hooimaand des jaars 1481. Toen de hekken zo verre verhangen waren, zag men de voor-' naamfte Hoekfchen, onder voorwendfel, dat zy de geëischte fchatting weigerden te betaalen, ter Stad uit bannen. Hoorn werdt, ten deezen tyde, boven vermogen bezwaard t waartoe de Kabbeljaauwfche Regenten, niets ontziende om ten Hove wel te ftaan, veel geholpen hadden. Men moest hier thans tien Huivers van ieder Pond Schots, en nog vier ftuiyers van 't Pond voor Ruitergeld opbrengen . daar men te vooren ^ in alles, niet meer dan drie of vier ftuivers hadt behoeven te geevevi. En  XIV. Boer. HISTORIE. 21 i En nog reikte deeze fchatting niet toe , om het aandeel der Stad in de buitengewoone lasten uit te maaken. De rykile Burgers moesten geld op rente fchieten. Van maand tot maand, reisden de Burgemeesters naar Haarlem, Amfterdam en elders, om los- en lyfrenten te verkoopen. Dit bragt de Stad in merkelyke ongelegenheid. Doch de inneeming, die kort hierop volgde , hielp haar t'eenemaal onder de voet. De Hoornfche Ballingen, onder welken ook de jongst afgezette Schout Willem Klaaszoon was, onthielden zig, gedeeltelyk, te Sneek in Frieslandj gedeeltelyk, te Utrecht en te Amersfoort, geduuriglyk toeleg maakende, om de Stad wederom te bemagrigen. Eindelyk namen zy eenige Knegten aan, onder bevel van. Adriaan van Naaldwy'k, Ridder, Jan van Middagten, eenen Gelderschman , en twee Friezen van den Schieringer aanhang, Wybe Jarigs en Homme Lieuwes. Scheep gegaan zynde , beklommen zy, op den derden van Hooimaand des jaars 148a, 's morgens ten vier uuren, de Stad, zynde in alles niet meer. dan zestig man fterk. Zy raakten, fchier zonder tegenlbrid , binnen , bemagtigden de Markt, en vingen de Regenten, behalve den Schout Velaar, die zig, op het eerde gerugt van onraad, t'zoek gemaakt hadr. Terftond hierna, werden de Hoekfchen wederom in 't bewind gefteld. De gevangen' Regenten werden wel fcherp gedreigd; doch mep vindt piet, dat iemant van hun ter döod gebragt is. De Stadhouder, die toen voor 't Slot ter Haar, O 2 in Pil ps IU 1482. DeHoek"chenverrasfen ie Stad, j  üia VADERLANDSCHE XIV. Boek; J?ILIPS II I482. De StadhouderLalaing verovert Hoorn ftonnenderhaud. , in 't Stigt, lag (W), kennis van het verrasfen van Hoorn gekreegen hebbende, zondt Jan "van Egmond, terftond, met een deel Krygsvolk en Poorters uit Haarlem, Delft en Amfterdam, derwaards, beloovende, hem, met het gamfche Leger, op de hielen te zullen volgen. Velaar, die zig by Egmonds bende gevoegd hadt, werdt, met eenige manfchap, vooruit gezonden, om te beproeven, of de Stad fchielyk kon overrompeld worden. Ook beftormde hy dezelve, een en andermaal, omtrent de Noorderpoort; doch hy werdt dapperlyk afgeflaagen, en in den derden aanval gedood. Een groot deel van zyn volk werdt, ten zelfden tyde, op de vlugt gejaagd en verflaagen. Doch toen de Stadhouder zelf, benevens den Heer van Egmond en andere Edelen , zig , op den twintigften van Hooimaand, aan 't hoofd van een Leger van zesduizend man, voor de Stad vertoonde, keerde de kans. De Stad werdt heviglyk beftormd, en ftormende veroverd. Naaldwyk en Middagten fneuvelden, op de wallen. De twee Friezen werden gevangen, 't Krygsvolk, ter Stede ingerukt, ftelde zyner woede geenen paal. Al wie men aantrof werdt omgebragt. Jong en oud, geestelyk en weereldlyk, ftondt der woeste balddaadigheid ten doel. Twee Priesters werden boven van 't Klokhuis geworpen. De een beftierf het terftond: de andere, fchoon na den val nog doorreegen, behieldt egter 't leeven. Een der voornaamfte Regenten werdt zo gehavend, dat men zyn lighaam, by ftuk- ken (V) Chron. van 148I'—1483. }/. 4.-3.  XIV. Boek. HISTORIE. 213 ken, opzogt, en met manden t'huis bragt. Toen de moordlust verzadigd was, viel men aan 't pionderen. Burger-Huizen niet flegts, maar Kloosters en Kerken werden van alles, tot boeken, en beelden, en offerkelken toe, beroofd, 't Cecilien Klooster, alwaar Egmond t'huis lag, werdt alleen verfchoond. De buit werdt, door 't gantfche Land, vervoerd , en half om niet verkogt. Zo onbezuisd was V rooven toegegaan, dat men, naderhand , te Delft en elders, verfcheiden' jonge kinderen dood tusfchen de bedden vondt, die, met dezelven, opgenomen en weggedommeld geweest waren (V). De Schout, Willem Klaaszoon, die zig verfteken hadt, werdt eindelyk gevonden, en nevens eenige anderen, openlyk, op de markt, onthalsd. Anderen werden, door Jan van Egmond, naar Bakkum gevoerd, en aldaar op raden gelegd. Eenigen, en onder anderen de twee Friezen, kogten zig om g«pot losgeld vry. De Regeering werdt, federt, naar den zin des Stadhouders, herfteld. Ook werdt "er, op kosten van 't Gemeene Land, een Kasteel te Hoorn geftigt, op welk veertig of vyfcig Knegten, onder bevel van Filips van TVasfenaar, Heere van Voorburg, gelegd werden. Men gaf voor, dat de Stad,, om baare wederfpannigheid tegen den Hertoge, deezen breidel, zo wel als de voorgaande rampen, dubbel verdiend hadt. Dosh de onderlinge tweedtagt der Regenten , onder welken, Velaars aanhangers de gunst des Hofs te llerk zogten, wordt voor de waare oor» CO Chron. van 148:—1483. bl. 474. o s Pinr-s Iï. 148a.  314 VADERLAND SC HE XIV. Boek, Filips tl 1482. XX. Zwaare lasten van den UtrechtfchenKryg. oorzaak van haar ongeluk gehouden (ƒ). Ondertusfchen, zag gantsch Holland zig, na deeze omkeering, wederom Kabbeljaauwsch. De Kryg, tusfchen het Kabbeljaauwsch geworden Holland en de Hoekschgezinde Utrechtfchen en Amersfoorters, duurde nog , niet zonder zwaare kosten en fchade van wederzyde. In Holland, klaagde men zeer , o/er de drukkende lasten van deezen Kryg, de, hier en daar, zo hoog liepen, dat men bed en bulfter verkoopen moest, om zyn aandeel In de fchattingen te voldoen (g). De Hollanders hadden, by't inhuldigen van Maximiliaan , bedongen , dat hy een fpoedig einde van deezen nadeeligen oorlog maaken zou (A). Doch dit gelukte zo ras niet, als zy wenschten: waarom de lasten langs hoe 011draaglyker werden. In de Stad Utrecht, was 't niet béter gefteld. Hier hadt men, in Grasmaand, in twee reizen, zo veele lyfrenten verkogt, dat 'er, jaarlyks, tusfchen de negenen tienduizend guldens voor uitgekeerd moesten worden. Nog hielp het niet, om de kosten van den oorlog goed te maaken. Weinige maanden laater, werden duizend Burgers gefchat, tot het opbrengen van negen guldens ieder, van welken men hun jaarlyks twee guldens lyfrente geeven zou: 't welk op meer dan twee-entwintig ten honderd uitkwam. En deeze penningen vVerden gefchikt, om de Ruiters te betaalen (i). Het gemeen in Utrecht morde der- (f) Vïlii'S, hl. 128—139. CÓ Vprms' Hoorn, bl. 125, 127. ift) Chron, van 1481—1483. tl. 4^0. (i; Chron. van 1461—1483. bl. 4553 47e.  XIV. Boek. HISTORIE. 215 derhalve ook zeer over de zwaare lasten. ] Men wilde rekening hebben van de Ontvangers. Sommigen fpraken van den Bisfchop wederom in te roepen. Doch Engelbert van Kleef ftelde de misnoegden met eenige vaten biers te vrede Ook kwam 'er, in Bloeimaand, eene goede party Rogge in de Stad, waardoor de prys van dit Graan, van drie-entagtig op vier enzestig ftuivers de mudde daalde, en de morrende menigte een weinig aan 't bedaaren raakte (7). Sedert hadden de Gemagtigden des Hertogs verfcheiden' Byeenkomften mee die van Utrecht, nu te Woerden, dan in den Haage, te 's Hertogenbosch (W), en elders; doch alzo de Utrechtfchen hunnen Bisfchop niet wilden erkennen, werdt 'er niets geflooten («). Eer dit noch gebeurde, hadt de Burggraaf van Montfoort, omtrent het einde van Grasmaand, met duidend man, zo Ruiters als Utrechtfche Burgers, eenen aanflag ondernomen op Dordrecht, binnen welke Stad, hy heimelyk verftand hieldt. De toeleg was een half uur beneden Schoonhoven fcheep te gaan, en de Lek af te zakken. Montfoorthadt den Knegten en den Burgeren ieder vier , en den Hoofdluiden zes Rynfche guldens toegezeid, mids zy zig van'pionderen onthielden. Doch toen men, ter beftemder plaatfe, beneden Schoonhoven, gekomen was, waren 'er Ameloard. Geft. Ludov. XI. Libr. VII. Cap. 3. (O CJlTOn. van 1481—1483. II. 456, 458, 462. Chron. ais bov. bl. 460, 481, a'ö6. A.uelgard. Libr. Vil- Cap 4. C») Amelgardi Libr. VI. Cap. 27, O 4 htiVi Iï* I482. Jan van Montfoortpoogt te vergeefs Dor- . drecht te verrasfen.  siö VADERLANDSCHE XIV. Boek. FilipsII. 140.2. Lalaing fcemag- tigt de Sloten Hanne- len en ter Haar. 'er niet meer dan vier Schepen gereed, waar»» om de Burggraaf met den meesten hoop te rug toog. Willem van Wagtcndonk begaf zig egter, met tweehonderd en tagtig Ruiters , in drie Vaartuigen , fcheep, en bragt 'er één te Dordrecht aan den Steiger. De twee anderen konden, vermids het water niet hoog genoeg was, niet opkomen. Ook werdt de toeleg, door de wakkerheid des Poortiers,ontdekt. Wagtendonk ilak wederom van den wal, ontfcheepte zyn volk by Rotterdam, en kwam, met gering verlies, te Utrecht te rug. De Schouten van eenige Zuidhollandfche Dorpen hadden zig de handen laaten vullen, en de Ruiters voortgeholpen, den Landluiden diets maakende, dat het Hollandfchen waren, die eenen aanflag op Utrecht voorhadden. Doch deeze Schouten en eenige Dordrechtfche Poorters, die van den aanflag geweeten hadden en betrapt werden , moesten hunne verraadery, federt, met den hals boeten (0). Niet lang hierna, deedt de Stadhouder Lalaing Heirvaart befchryven , den vierden man uit Holland opontbiedende. Met deeze magt, gevoegd by de vreemde Knegten, welken hy in dienst hadt, floeg hy 't beleg voor 't Slot Harmeien, en bemagtigde het terrtond. Van daar, toog hy voor 't Slot ter Haar. Deeze Slooten behoorden Gysbrecht en Dirk van Zuilen, groote partyen des Bisfchops, toe. Ter Haar werdt ftormenderhand veroverd, op den zestienden van Hooimaand. Weinige dagen te vQoren , hadt de Stadhouder tyding ge- kree^ lO Chroii. vim 1481—1483. tl. 458—461.  XIV. Boek. HISTORIE. 217 kreegen van het inneemen van Hoorn, door : de Hoekfche ballingen. Dit deedt hem befluiten, met zyn Leger, naar Holland te keeren (ƒ>), gelyk wy reeds hebben aangetekend. Kort na dat ter Haar overgegaan was, werdt de Tooren en Kerk te Barneveld, door de A-1 mersfoorters, bemagtigd: 't welk verdient gemeld te worden, om de onvenfaagdheid,die Jan van Schakelaar, by deeze gelegenheid , betoonde. Hyenagftien of negentien Bisfchoppelyke Ruiters hadden deeze Kerk en Tooren ingenomen. Doch ^He van Amersfoort en Nieuwkerk bragten 'er eenige busfen voor , en fchooten 'er heviglyk op. Men Iprak, van zig by verdrag te willen opgeeven. Doch de belegeraars begeerden van geen verdrag te hooren, dan na dat men Schaftelaar, op wien zy zeer gebeeten waren, door de Kykgaten des Toorens, naar beneden zou geworpen hebben. Dit weigerden de belegerden. Maar Schaffelaar, ziende hoe zeer 't op hem gemunt ware, klom op den ommegang, en, zeide hy, Spitsbroeders, ik moet toch eens fterven: ik wil u in geenen last brengen. Toen de handen in de zyde zettende, Iprong hy ftoutelyk naar beneden. Hy viel niet dood ; doch werdt terftond afgemaakt (cf) : waarna de Tooren opgegeven werdt. Bisfchop David, de geestelyke wapenen by [ de tydelyken willende voegen , hadt Pause Sixtus den IV. bewoogen (V), om Engelberg van Kleeve, en de Steden Utrecht en Amers-| foort (p~) Chron. van 1481—1483. il. 462, 472, 473. ( qj Chron. ah boy- bl. 475. £r) Chruii. als boy. bi. wj. O 5 7ILIPS II, 1482. Dnver* :faagdïeid vau fan van Jchaffeaar. rtrecht ïAraers)ort ia en ban :daan<  218 VADERLANDSCHE XLV. Boek; Filips H. 1482. XXI. De Utrechtfchen belegerenYsfelftein. foort in den ban re doen. De Bulle, die nog voor handen (V), en in zeer ilrenge bewoordingen opgefteld is, werdt, op den eerften pan Oogstmaand, in eene Vergadering van het Utrechtsch Kapittel, te Wyk te Duurftede, afgekondigd. Aanmerkelyk is 't, dat de Paus, in dezelve, op de kragtiglie wyze, betuigt, dat „ hy deeze Bulle, uit eigen' be„ weeging, en zonder daartoe, door Bisfchop „ David, of iemant anders, aangezet te zyn, „ gegeven heeft: " daar verfcheiden' Schryvers, die deezen tyd beleefd hebben en geene vrienden der Utrechtfchen geweest zyn, verzekeren , dat Bisfchop David deeze Bulle heeft verworven. Doch de Utrechtfchen kreunden 'er zig weinig aan, noodzaakende de Geestelykheid der Stad, tot het doen der gewoonlyke dienften, zonder op den Paufelyken ban te pasfen (/). Voor 't einde van Oogstmaand, floegen Engelbert van Kleeve en de Utrechtfchen 't beleg voor Ysfelltein. De bezetting deezer Stad deedt den Utrechtfchen veel overlast. Ook was 't een oud zeggen, te Utrecht, dat de Heeren van Ysfelftein, voor hunne geboorte, al vyanden waren van de Utrechtfchen. De Stad lag genoegzaam open, en zou ligtelyk te winnen geweest zyn («): doch zy werdt zeer flaauw aangetast, om dat de Kleeffche Ruiters voorgaven gehuurd te zyn, om 't platte Land van Holland af teloopen, niet om Steden (O Apud Hedam p. 297. (O Chroh. van 1481—1483. bl. 479. Amelgak,d.. Libr. VI. Cap. 32- Amelsahd. Libr. VI. Cap. 28.  XIV. Boek. HISTORIE. 219 den te beltonnen. Fredrik van Egmond, Heer van Ysfelftein, verzamelde ondertusfchen volk te Schoonhoven, tot ontzet der Stad. De Utrechtfchen , hiervan kennis krygende, braken 't beleg op, den zestienden van Herfstmaand. Zy waren met zesduizend man voor de Stad geweest, en hadden 'er meer dan honderd en vyftig dooden gelaaten Geduurende 't beleg, namen de Amfterdammers , omtrent de Eem, twee Utrechtfche Schepen, die van Overysfel kwamen. Het een was met Koorn: het ander met Salpeter, Buskruid, fteenen busklooten, pylen en ander Krygsgereedfchap, ter waarde van omtrent tweeduizend Rynfche guldens, belaaden (w). Het Leger, te Schoonhoven en daaromtrent uit de Hollandfche Steden en Dorpen, byeen gebragt, beliep omtrent agtduizend man. Hier waren omtrent vierduizend gehuurde Voetknegten en driehonderd Ruiters te paarde bygevoegd. Al dit volk ftondt onder bevel van den Stadhouder Lalaing, Jan en Fredrik van Egmond, 'den Graave van Solre, eenen Overlander, en Pent Salezar, een' beroemd' Bjskaaisch Overlte. Men hadt dit Leger nu niet noodig, om Ysfelitein te ontzetten: doch het werdt naar Jutfaas geleid , en gebruikt, tot beleg van het Slot Frooneftein, welk zig haast opgaf. De Hollanders floegen toen 't beleg voor 't Blokhuis op de yaart. Men befchoot het ilerk met Kartouwen. Ook zondt de Bisfchop van Utrecht den be- ■ Cvj Chron. van 1481—«483. bl. 484. {.wy Chroij. van 14Ü1—14ij3, bl. 4B5. ■ Filips 11, 1482. 't Blokhuis op de Vaars gewonnen.  cao VADERLANDSCHE XIV. Boek; Filipsii 1482. Oudst ge bruik dei Bomben , beleggeren twee groote Busfen toe, Mortieren genoemd, met welken men Bomben in 't _ Blokhuis wierp; doch onkunde van de regte behandeling, want deeze is de eerfte reize, dat ik van Bomben, in onze Lands Gefchiedenisfen, gewaagd vind (9); was, naar 't fchynt, oorzaak, dat zy weinig fchade deeden. Te Gorinchem, werdt, ten deezen tyde, eene groote Bus bewaard, die zeventien voeten lang was, en klooten fchoot, weinig kleiner, dan een Utrechtsch halffchepel bevatten kon. Hertog Karei hadtze van Zutfen derwaards doen brengen. Nu liet menze, van Gorinchem, naar 't Leger voeren, en na dat men 'er vier reizen mede gefchooten hadt, werdt het Blokhuis opgegeven, op den agtentwintigften van Herfstmaand. Van de Hollandfche zyde, waren niet meer dan zeven man, in dit beleg, gefneuveld. Het Blokhuis werdt, kort hierna, ten gronde toe, afgebroken en geflegt. Het regenagtig Jaargetyde was oorzaak, dat het Leger, terftond, fcheiden moest (V). 't Gemeen, te Utrecht begon, ten deezen tyde, zo fterk om Vrede te roepen, dat men met den Bisfchop in onderhandeling tradt, zonder egter iets te fluiten (y). Doch eer 't jaar ten einde liep, werdt 'er eene Vrede met Frankryk getroffen ; waardoor de Hertog de handen ruim kreeg, om, in den Herfst des volgenden jaars, een einde van (*) Chron. van 1481—1483. bl. 488—491. (jO Chron. van 1481—1483. bl. 492, 494. (9) Omtrent deezen tyd, vindt men ook cle eerfte melding van 't gebruik der* Bomben, iu Fiankiyfe. Pbyex Monstrelet Vol. 111. f. 109.  XIV. Boek. HISTORIE. 22ï van den Utrechtfchen oorlog te maaken. De Vlaamingen, zeer gebeten op Maximiliaan, hadden hem, zyns ondanks, tot het fluiten van de Vrede met Frankryk genoodzaakt (2). Wy hebben reeds aangetekend (V), dat zy den Henog niet voor Voogd over den jon gen Filips hadden willen erkennen. Sedert hadden de Gentenaars in 't byzonder zi? van Filips verzekerd, en, nevens de andere Vlaamingen , vier Voogden aangefteld. Lodewyk van Bourbon, Bisfchop van Luik, Wolferd van Borfelen, Heere van Veere, Filips van Bourgondie, Heere van Beveren, en Filips van Kleeve, Zoon van Adolf, Heere van Raveftein Ook zonden zy een Gezantfchap naar Frankryk, en traden met Lodewyk den XI. in onderhandeling over eene eeuwigduu^ rende Vrede, zig fterk maakende, dat zy Maximiliaan in de Voorwaarden zouden doen bewilligen, of anders dezelven, zonder hem, behoorlyk doen bevestigen (je). De Vlaamingen hadden de voorwaarden reeds , geheel naar den zin van Lodewyk den XI, ontwon pen. De Koning vorderde Margareer, Dogter van Maximiliaan, voor den Daufyn, ten Huwelyk , en de Graaffchappen Artois en Bourgondie en eenige andere Heerlykheden daarby tot eene Bruidfchat. Maximiliaan zou zyne Item ligtelyk tot het Huwelyk gegeven hebben; doch de Bruidfchat fcheen hem veel te f zj Pont. TTevter, Rerum Au (Ir. Libr. I. s. irm. O) Hl ao3. e J OJ Reigersb. II. Deel, bl. 303. (c; Prcuves fur Commines Tm. V. *. 335, iaj, Ditlck Filips IL 1482. XXII. Vrede met Frankryk. nsY«tw •ovtosrab  224 VADERLANDSCHE XIV. Boek, Filips ii. T'i482. Eenige Voorwaardenderzei ve. te groot. De Vlaamingen dreeven 't ftuk egter voort. De Vredehandeling werdt te Atrecht aangevangen: en terwyl zy duurde werden de Staaten der Nederlanden te Aalst befchreeven (V). Holland en Zeeland hadden hier ook hunne Afgevaardigden, die, nevens de anderen, den Gemagtigden tot de Vredehandeling volmagt verleenden , den agtften van Wintermaand gedagtekend, om de Vrede, volgens het ontwerp der Vlaamingen, te fluiten (ƒ) Maximiliaan zag zig genoodzaakt, hierin mede te ftemmen (g), en de Vrede werdt, op den drie-entwintigften van Wintermaand, te Atrecht getekend. „ Marga„ reet van Oostenryk, die nu omtrent drie „ jaaren oud was, werdt aan den Daufyn Ka„ rel, die twaalf jaaren bereikte, ten Huwe„ lyk beloofd. Artois, het Graaffchap van „ Bourgondie, Masconnois, Auxerrois, Sa„ lins, Bar-fur: Seine en Noyers werden haar ten Bruidfchat afgeftaan. Zy zou aan 'c „ Franfche Hof opgevoed, en 't Huwelyk, „ zo dra zy haare jaaren hadt , voltrokken worden. Van wege den Daufyn , werdt jl haar een lyftogt van vyftigduizend ponden „ tournois jaarlyks toegelegd. Zo Filips, haar „ Broeder, zonder erfgenaamen overleedt , „ zouden de Nederlanden en andere zyne „ Heerlykheden op haar of haare nakomelin„ gen verfterven: doch deezen zouden moeten „ belooven, de Landen, met naame Holland „ en Zeeland, by hunne Vryheden, te zul» „ len Ce~) Chron. van 1481—1483. bl. 462. ■ (ƒ; preuves fur Commines Tom. v. p, 315, {g) Prcuves ttbl fupra p. 33Ö—338.  XIV. Boek. HISTORIE. 222 * len bewaaren. Voorts bedong men , dat 1 „ IVtllem van der Mark, Heer van Aren„ berg en de Luikenaars van zynen aan-" „ hang, met welken de Hertog thans in „ oorlog was , niet door den Koning zoun den mogen onderfteund worden. Ook zou ,, hy den Utrechtfchen geene hulp bewy„ zen mogen: en zorg draagen, dat de Lift gezetenen van Holland en Zeeland, onder „ anderen, in hunne Visfchery en Zeevaart, „ nergens bekommerd werden " Het Vrede-Verbond bevatte nog veele andere punten , die wy, als niet tot ons oogmerk behoorende, voorbyflaan. Het werdt, naderhand , niet flegts door Lodewyk en Maximiliaan ; maar ook, door veele Edelen en Steden van wederzyde, plegtiglyk bekragtigd. Onder de Edelen van Maximiliaans zyde, bevonden zig de Heeren van Veere en van Brederode (ƒ). De Atrechtfche Vrede werdt, in Louwmaand des volgenden jaars, in Holland afgekondigd (£), en de jonge Bruid, kort hierna , naar Frankryk gezonden (T). Maximiliaan was, in den Luikfchen Kryg, van welken, in 't Verbond van Atrecht, ge 3 waagd werdt, ingewikkeld geworden, by ge- < legenheid van het ombrengen van den Bisfchop van Luik, door Willem van der Mark, welk , op den dertigften van Oogstmaand' deezes jaars, gefchied was. De Bisfchop Lodewyk van Bourbon , was een Oom van Moe- T»»VvTvl~vl d'Ams'dans u' -W»#r co.™,*, CO Preuvcsya? Commines Tont. V. * £* 1 livLEN Uordr. bl. 7,;:,. e " {Ij Amelgard, libr. Vil. Cap. i. rILIPS II. 1483. xxm. „uikfdie )orlog.  224 VADERLANDSCHE XIV. Boek. Fiups II, 1482. Nieuwe beroerte te Utrecht. Moeders zyde van Vrouwe Maria geweest:. De Hertog hadt hierop beflooten, den óntydigen dood zyns Ooms te wreeken op Willem van der Mark, die zynen Zoon terftond tot Bisfchop hadt doen verkiezen (ni). Omtrent en in Wynmaand, hadt hy Huy, Tongeren en Luik zelfs reeds bemagtigd, en den Zoon des Graaven vanHoornemetdeBisfchoppelyke waardigheid doen bekleeden. Doch na zyn vertrek, haalden de Luikenaars van der Mark wederom in, en de oorlog bleef duuren («), tot in den aanvang des jaars 1484, wanneer, van der Mark, in eenen Veldflag , overwonnen, en, federt, te Utrecht, onthalsd zynde, de Luikenaars genoodzaakt werden, Maximiliaan voor Yoogd en Befchermer der Stad en des Lands van Luik te erkennen, en hem drieduizend guldens jaarlyks te betaalen (0). Die van Utrecht hadden zig verbeeld y eenige hulp tegen de Hollanders van van der Mark, en de Luikenaars, te zullen erlangen: doch deezen kreegen t' huis de handen vol werks, en vergaten de Utrechtfchen (p). Daarby hadden zy op onderftand uit Frankryk vasten ftaat gemaakt, waartoe hun nu, ra 't fluiten der Vrede van Atrecht, ook alle hoop afgefneeden was (y). De oorlog begon derhalve elk in Utrecht te verveelen. De duürte der leevensmiddelen, die, door 't vernielen der Veld- (m) Amelgard. Libr. VI. Cap. 29. 30. r*J Clinm van r4.H1 —1483 bl. 486. (_o) Har'Ai Ahnal. Örab, Tom. I. p. 460, 362. Duclos Turm H. p- 37«, T<9- 'p ) Amki.gard. Livr. VI. Cap. 29, 31. ) Amei.garb. Libr. VI. Cap 31.  XiV. Boek. HISTORIE. 225 Veldgewasfen, van tyd tot tyd, toenam, veroorzaakte ook veel gemors in de Stad (r). De Burggraaf van Montfoort zag zig dan genoodzaakt, met ernst, aan de Vrede te arbeiden. In Grasmaand des jaars 1483, eene vergadering belegd hebbende, op eenen tyd, dat Engelbert van Kleef naar zyn Land gekeerd, en de meeste Ruiters om hout ter Stad uit getoogen waren, werdt hy en de zynen, door eenen hoop van twintig of vyf-entwinrig Burgers, die met veel getier om vrede riepen, in 't Kapittel-Huis, alwaar de vergadering belegd was, geflooten. De Burgers, wier getal vast aanwies, raakten met eenig Paardenvolk, toen reizige Ruiters genoemd,handgemeen,en behielden de overhand, 't Kapittel-huis werdt egter opgeflaagen: doch Montfoort en de anderen kwamen zo dra niet Op ftraat, of zy werden gevangen genomen. Toen waren de Burgers meester. Men zondt terftond bode op bode naar den Bisfchop, op dat hy fpoedig in de Stad kwame. Ook kwam hy terftond, verzeld van de ballingen, tot omtrent twintig of dertig in getal. Zyn gantfche ftoet beftondt in omtrent driehonderd man te voet en vyf-endertig te paarde. Men liet hem egter niet binnen, voor dat de ballingen, welken hy by zig hadt, Oervede gedaan, dat ls, ,plegtiglyk gezwooren hadden, dat zy niemant om hun uitzyn misdoen zouden. De Bisfchop begaf zig' terftond naar 't Hof f7); en tradt eerlang met den gevangen Burggraave van Montfoort in onderhanden (O Ameloard. Libr. vii. Ca1>. 5. \sj Chron. van 1411^-148,5. j/, 4^5—jco, IV. Deel. P Filips IK1482. '483.  s2ö VADERLANDSCHE XIV. Boek; Filips II. 1483. Maxi* liaan b legert Vtrecl: deling, die, om zyne vryheid te bekomen, belooven moest, dat hy den Bisfchop zyne Stad Montfoort in handen zou doen ftellen. Dit volgde egter niet, alzo de Hollanders , die Montfoort ondertusfchen belegerd hielden , de plaats voor zig zeiven begeerden, van zins dezelve ten gronde toe te flegten (O- De Burggraaf bleef dan nog in Utrecht gevangen. Ondertusfchen werdt de Stad, op den agtften van Bloeimaand, verrast, door Engelbert van Kleeve en Hendrik van Nyveld (u), Zusters Zoon des Burggraafs. Deeze en de andere gevangenen werden toen terftond in vryheid gefteld, en de Bisfchop zelf in verzekering genomen. Men vindt, tot lof van de Kleeffchen, aangetekend, dat zy zig, in deeze overrompeling, van moord en plondering onthielden: waarvan de Schryver, dien wy hier volgen, by ondervinding kon oordeelen, alzo hy zig, ten deezen tyde, in perfoon, te Utrecht bevondt f» Doch deeze omkeering bragt de duurte der leevensmiddelen wederom in de Stad, die, geduurende den korten tyd, welkende Bisfchop in dezelve meester geweest was, door toevoer van buiten, begon te verminderen, 't Beleg van Montfoort werdt, kort hierna, opgebroken (V). i. Maximiliaan, wien, omtrent deezen tyd , e- door Keizer Fredrik den lil, zynen Vader, den titel van Aartshertog, in ftede van Hert. tog (O Amelgard. libr. VII. Cap. 5. O ) Act. Ultra", ap. Matthjeum ad Rer. Amorf. Scupt. 'p. 322. ( v ) Amelgard. Libr. VII. Cap. 6, (wj Auelgard. Libr. VII. Cap. 6.  XIV. Boek. HISTORIE. 2*7 tog van Oosienryk, opgedraagen was, verneemende hoe 'r in Utrecht gefchapen ftondt, befloot eindelyk de belofte, den Hollanderen, by zyne inhuldiging gedaan, te voltrekken, en van den Utrechtfchen Kryg, door het bemagtigen der Stad, een einde te maaken. Zeil in Holland gekomen, ftelde hy zig aan'thoofd van eert Leger van twaalfduizend Knegten en tweeduizend Ruiters, en floeg het Beleg vooi Utrecht. Hy beftormde de Stad heviglyk. omtrent de Witte Vrouwen Poort, alwaar hjj eene groote bres in den muur fchoot. Engelbert van Kleef en Jan van Montfoort, bedugt voor de verovering der Stad , verwierven vrygeleide van Maximiliaan, en traden met hem in onderhandeling over een Verdrag. Men kwam haast overeen. Alleenlyk maakte Montfoort zwaarigheid om eenige Voorwaarden toe te ftaan, die tot bezwaarnis der Burgerye dienden, en begeerde hiervan, voor 't fluiten, verflag te doen. Doch hy was naauwlyks te rug gekeerd, of Maximiliaans Krygsvolk trok, door de bresfe by de Witte Vrouwen Poort, ter Stad in. De Aartshertog , hiertoe geenen last gegeven hebbende, beval hun te rug te keeren. Men zegt zelf, dat hy een' of twee van de ftoutften, met eigen' hand doorftak, en twee anderen deedt ophangen. Ondertusfchen ftremde dit toeval de Vredehandeling. Montfoort keerde niet wederom naar 't Leger, alwaar, Engelbert van Kleef en de Burgemeester Gerard van Zoudenbach, gebleeven zynde, door den Aartshertog, vastgehouden werden. De belegerden flopten de bres in den muur, en P 2 ftel- fiups r 1483.  «&8 VADERLANDSCHE XIV. Boeiö Filips II. 1483. De StadhouderLalaing iheuvelt. XXIV. Utrecht gaat over by yerdiag. ftelden zig in ftaat, om de aanvallen der Hollandcren moediglyk af te keeren Joost van Lalaing, Stadhouder van Holland, bezig om de Voorftad buiten de Amfterdamfche Poort te bemagtigen, werdt, in eenen uitval der belegerden , doodgefchooten. De Voorftad werdt egter overweldigd en geflegt. Toen deedt de Aartshertog de Poort en Wallen zo hevig befchieten, dat de Ruiters en Burgers beide, geheellyk t'einde raad, den Burggraaf van .Montfoort dwongen, andermaal, met Maximiliaan, in onderhandeling te treeden ). Doch Richard maakte zig eerlang zo gehaat, dat eenige Grooten, Henrik, Graaf van Richemont, den eenigften , die uit het Huis van Lankaster, welk, voor het Huis van Jork, den Engelfchen Troon bekleed hadt, nog overgebleeven was , uit Bretagne ontbooden. Henrik, in 't Land van Walles aangekomen zynde, kreeg haast zo veel aanhang , dat hy Richard den twee-entwintigften van Oogstmaand des jaars 1485, (lag leverde en overwon. Men vondt Richards lyk, federt, geheel bebloed en met flyk bedekt, onder de dooden. Terftond hier na, werdt de Graaf van Richemont, onder den naam van Henrik den VII, voor Koning uic- QO \t\. Publ. Angl. Tam. V. P. III. p. 143, 155, 155.  XIV. Boek. HISTORIE. 235 uitgeroepen, en twee maanden lanter gekroond (q). De vyandeiykheden tusfchen den Aartshertog en de Vlaamingen duurden nog. Die van Sluis overrompelden, op den zestienden van Bloeimaand des jaars 1485, de Stad Vlislin» gen, met eenige Roeibarken. De Schout Wouter van Domburg werdt, by deeze gelegenheid , in de Sacristie, doodgeflaagen, en de Stad leeg geplonderd. De vyanden fleepten eenen geweldigen buit naar Sluis te rug. Na deezen, werdt Vlisfingen , welk tot dien tyd onbewald geweest was, om voor diergelyke overvallen beveiligd te zyn, met muuren en poorten gefterkt (V). Sluis viel, kort hierna, den Aartshertoge in handen. Brugge verzoende zig eerlang met hem. Zelfs Gend, op den agtften van Hooimaand. De jonge Graaf werdt zynen Vader overgeleverd, en naar Brusfel geleid (Y). 'tSchynt dat de Gentenaars, geenen genoegzaamen onderlïand uit Frankryk krygende, en in hunnen handel veel te lyden hebbende, eindelyk den oorlog moede geworden waren. Maximiliaan, verneemende, dat de Ryksvorlten, te Frankfort, byeen Honden te komen, om eenen Roomsch- Koning te verkiezen, begaf zig, in den aanvang des volgen den jaars, derwaards,en werdt, den.zestienden van Sprokkelmaand, met eenpaarige flem- men, (cf) Rapin Tom. IV. p. 309,' 313, 321. 324, 34Ij 345; 366, 368, 371, 373, 38l, 3«7- (}• , Reigersb. II. Deel, bl. 311. ' {sj De la Marche Livr. II. Ut. XI. $, 629. Ch. XII. p, C30—635, Filips ïï. 1484- Die van Sluis verrastenVlisfingen.1485. XXVII. Maxim liaan wordt Roomsch Koning. 1486.  236" VADERLANDSCHE XIV. Boek* Filips II. 1486,. Oorlog met Frankryl men, verheeven tot deeze waardigheid (V): aan welke, ten deezen tyde, het algemeen Stedehouderfchap des Ryks , in afwezendheid des Keizers, verknogt was. Ook volgde de Roomsch-Koning den Keizer altoos op; zonder dat de Keurvorften, tot eene nieuwe verkiezing, behoefden te komen. Eenige Hollandfche en Gelderfche Edelen hadden de plegtigheid deezer verkiezinge bygewoond. Onder welken waren Walraven van Brederode, Willem van Egmond, Fredrik van Egmond , Floris van Tsfelftein en Gysbrecht van Bronkhorst. Ook hadt Maximiliaan den jongen Karel van Gelder derwaards gebragt die, nevens Brederode, Bronkhorst en Willem van Egmond, na dat de Roomsch-Koning, op den negenden van Grasmaand, te Aken, gekroond was, van hem Ridder geflaagen werdt (V). Van Aken, trok hy, over Holland, naar Brabant te rug, wordende alomme, met naame te Dordrecht, alwaar hy ook nog eenige Hollandfche Edelen Ridder floeg (V), met veele tekenen van vreugde, ingenaaid. Voor 't einde van dit jaar, ontftondt 'er op nieuws een Oorlog, tusfchen de Nederlanden en Frankryk. Maximiliaan, geftoord op het Franfche Hof, om het heimelyk Verdrag met de Vlaamingen, en den onderftand, aan dezelven beweezen, hadt zig, in 't jaar 1485,in een Verbond begeven met Lodewyk, Hertoge (O Elecl. Maxim. Reg. in Freheri Rerum Germ. Script. Tom. III. p. 17. O) Elefl. ubifupra, p. 18, 19. Cv) Joann. a Leydïs van de Heeren van Brederode CojH tXXVl'. bl. 739. 740. (w) Balen DorJv. bl. 795,.  XIV. Boek. HISTORIE. 237 ge van Orleans, die, t'onvrede, dat men hem 1 geen deel aan de Regeeringe gaf, het Hof verlaaten hadt, en den Koning, in Bretagne iets euvels brouwde. De Hertog van Bretagne was mede in dit Verbond getreden: van welk men niet dan eenen burgerJyken en uitheemfchen oorlog te gelyk wagten kon. Maximiliaan begon de vyandeiykheden inArtois. Petit Salezar, Bevelhebber van Douai, bemagtigde Terouanne. Mortagne werdt ook ingenomen. Het Leger des Roomsch - Konings, tien of twaalfduizend man fterk, liep de grenzen van Pikardye af. Doch alzo Maximiliaan gebrek aan geld hadt, om het Krygsvolk te betaalen, fcheidde zyn Leger, zonder iets van belang meer uitgeregt te hebben. Het Franiche Hof nam ook zulke maatregels, dat de verbindtenis der Hertogen van Bretagne en Orleans weinig nadeel deedt. Terouanne werdt, in 't volgende jaar, wederom herwonnen. Ook floegen de Franfchen het Nederlandfche Leger by Bethune. Karei van Eg-1 mond, Zoon van Adolf, Hertog van Gelder,' werdt, in deezen flag, door de Franfchen, gevangen genomen. Men tradt toen over eene f Vrede in eene onderhandeling, die eenen ge- 1 ruimen tyd duurde (V). De oorlog ter Zee was, tot hiertoe , in : Holland, in Zeeland, en in eenigeandete Ne-1 derlanden, op geenen vasten voet, gevoerd' geweest. Byzondere Steden en byzondere Per r ibonen zelfs rustten Schepen ter Kaap uit, en 1 deeden den vyand niet alleen, maar, of uitI on- .£*) Daniël Tom. V.p, 6o3, C13, 614. 622, &$, rILIPS IL 1486. Carel van ïelder , loor de 'ranchen,ge»angen. CXVIII. Nieuwe irde op le Admiaiiteit,lier te «an.de,  238 VADERLAND SC HE XIV. Boek. FilipsII. 1486. 14s7. onkunde of uic kwaadwilligheid, ook vrienden en nabuuren afbreuk. Onder anderen, was 't, eenige jaaren geleeden, gebeurd, dat die van Alkmaar, Hoorn, Enkhuizen en Brouwershaven, een of meer fchepen hebbende uitgerust, een Londensch Koopvaardyfchip , in volle Vrede, genomen, opgebragt, en den buit gedeeld hadden. Waarover zy naderhand tot vergoeding van fchade veroordeeld werden (y). Om diergelyke en andere moeilykheden te voorkomen, en te gelyk, om zig meer gezags over de Zeezaaken aan te maatigen, dan de Nederlandfche Vorften oulings gehad hadden, befloot Maximiliaan, ten deezen tyde, den oorlog ter Zee op eenen anderen voet te brengen. By een openbaar Plakaat, op de naamen van hem en Filips, te Brugge, den agcften van Louwmaand des jaars 1487•> gegeven, werdt gelast „ dat niemant, „ voortaan eenige fchepen ten oorlog zou mo„ gen uitrusten, dan met toeftemming van „ den Admiraal, en onder des Admiraals „ Vlagge. Dat de Admiraal , nevens den „ Stedehouder en mannen van Raade , door „ hem, ter zyner verblyfplaatfe, en in elke „ voornaame Zeeplaats, aangefteld, regt doen „ zou, over alle zaaken, ter Zee en langs de „ Stranden voorvallende: ook zou hy het „ opperopzigt hebben over de Vuurbakens : „ en zelfs over zaaken van bevragtingen loon „ der zeevaarende oordeelen. Van de goede „ pryzen zou de Admiraal een tiende genie, ten: het overig deel behielden de Kaapere. „ Van (j) Il.wdv. vm Knkh. IA 3!*.  XIV. Boek. HISTORIE. 239 „ Van de- boeten, bebieldt de Heer de helft aan zig. De uitrusting eener gemeene Lands Vloote zou aan den Admiraal liaan. De Ge„ regtshoven der Admiraliteit moesten, naar „ de Lands-Wetten en Gebruiken, en by man„ gel derzelven, naar het befchreeven Regt, oordeelen. Hunne vonnisfen waren beroep „ onderheevig aan den Admiraal, van wiens uitfpraak men ook nog by den Landsheere „ * betering verkrygen kon. Voorts werdt ver„ klaard, dat men, by deeze Ordonnantie, ,, niet verftond, iemants regt te verkorten." Op 't einde, gebieden Maximiliaan en Filips, dat dit Plakaat, onder anderen, ook in Gelderland en Holland, zal afgekondigd en opgevolgd worden. Alles werdt beilooten met deeze Koningklyke Spreekwyze, aan welke, men hier te Lande, nog gantsch niet gewend was: Car ainfi nous platst il estre faicl; dat is, want alzo belieft het ons, dat gedaan worde(z). Maximiliaan beoogde dus, een nieuw Opper-Geregtshof over de Zeezaaken, in de Nederlanden, aan te ftellen, welk alleen van hem afhangen zou. Vermoedelyk is 't, dat de byzondere Steden zig ongaarne zulk een voornaam deel van haar gezag zullen hebben laaten onttrekken. Ook heeft men, van elders(a), reden om te gelooven, dat 'er, ten zynen tyde, nog geen Admiraliteits - Hof opgeregt geweest is; en dat de Zeezaaken , nog eenen geruimen tyd, O) Groot-Plakaatb. IV. Deel, 11. 1208. Admir. Plak. III Deel, bl. 13. («) Zie Groot-Plakaatb. IV. Deel, bl. 1215. Admir, Plat. III, Deel, bl. 27. Fiurs ii. 1487. * Reformatie*  a40 VADERLANDSCHE XIV. Boek* FaipsII. 1487. XXIX. Onlusten in Vlaanderen. 1488. tyd, op den ouden voet, beftierd geworden zyn. Het volgende jaar 1488 bragt merkwaardige veranderingen voort, in de Nederlanden, met naame in Vlaanderen en in Holland. Maximiliaan hadt Adriaan de Filain, Heer van Rasfmghem, een' der voornaamite hoofden van de jongde Gendfche beroerte, uit Kortryk doen ligten, en te Vilvoorden in hegtetenis doen zetten. Doch Rasfinghem , eerlang ontfnapt zynde, was te Gend weder gekeerd, en blies daar 't volk de ooren zo vol van de gebreken der tegenwoordige Regee ringe, dat'er een volkomen oplland uit rees (V). Brugge, alwaar de Roomsch Koning zig thans bevondt, was 't genoegzaam eens met de Gentenaars. Men wilde het Land van vreemd Krygsvolk gezuiverd en de Ampten aan Inboorlingen gegeven hebben. Ook ftondt het der Gemeente geweldig tegen, dat men, in Vlaanderen, onlangs, eene ongewoone verandering in de munt gemaakt hadt. Deeze en andere bezwaarnisfen werden den RoomschKoning, in Louwmaand, te Brugge, voorgehouden , zonder dat 'er eenige verbetering op volgde. Maximiliaan poogde zig zelfs door zyne Ruiters van Brugge te verzekeren: 't welk die van Brugge dermaate verbitterde, dat zy hem en eenigen zyner Raaden, in Sprokkelmaand, in hegtenis namen (c). Hierop volgde 't verzetten van de Wet der Stad. Te Gend, te Brugge en in de Vlaamfche Steden, die 't met (b~) Pont. Heuter. Rei'. Auftr. Libr. H. p. 135, i35. CO Pont. Heuter. Rer. Auftr. Libr. III. p. 139, 140.  XIV. Boek. HISTORIE. 241 met deezen hielden , werden de gemeene zaaken des Graaffchaps alleen op den naam van den jongen Filips beftierd. Het Franfche Hof ftookte 't vuur der oneenigheid, zendende den Gentenaaren eenige manfchap te hulpe. Pieter Langhals, Schout te Brugge, werdt, nevens andere gevangenen, openlyk onthalsd. De Hollanders en Zeeuwen hadden zyn vonnis helpen doorzetten: alzo men hier hieldt, dat hy Maximiliaan bewoogen hadt, om te verklaaren , dat voortaan , de Leenen, in Holland en Zeeland, niet op de vrouwen verfterven konden; maar, by gebrek van manlyk oir, aan 's Vorften Tafel vervallen moesten (d). Midlerwyl waren de Staaten der meeste Nederlanden, met naame die van Holland en Zeeland, te Gend vergaderd, om de vryheid des Roomsch-Konings, onder goede voorwaarden, te verwerven. Zeeland, als meest van de Vlaamingen te lyden hebbende, haakte fterkst naar de vrede. Eindelyk, flooten de Staaten, op den eerllen van Bloeimaand, een nieuw Verbond van Vereeniging, welk duuren zou, tot op de meerderjaarigheid van den jongen Filips. Men ftelde, by dit Verbond, vast „ dat Vlaanderen, door ,, Filips, onder de voogdyfchap der Heeren „ van zynen bloede en van den Raade , ge„ regeerd zou worden: en dat Maximiliaan „ het bewind der andere Nederlanden heb„ ben zou." Voorts beloofde men „ de A„ trechtfche Vrede van den jaare 1482 te „ zullen onderhouden: en op het voortzetten „ van (<0 Despabhs Chron. van Vlaanderen M. S. IV. Deel. Q Fjups Iï. 148*.  242 VADERLAND SC HE XIV. Boek. Filips II. 1488. „ van den gemeenen Koophandel, door het ,, maadgen der tollen en de eenpaarigheid in de Munte, agt te geeven." Eindelyk ftelde men vast „ voortaan, jaarlyks, in Wyn„ maand , eene algemeene Vergadering der „ Staaten van de Nederlanden te zullen hou„ den , in eene der Steden van Brabant , „ Vlaanderen of Henegouwen, om, op dezelve, voor den gemeenen welftand zorg te draagen." Het Verbond werdt, door Filips naaste en aanzienlykfte maagen van moeders zyde, en onder deezen, door Bisfchop David van Utrecht, bezegeld (Y)- Maximiliaan bevestigde de voornaamfte punten van dit Verbond, by plegtigen eede , op den zestienden van Bloeimaand. In 't byzonder» deedt hy afftand van 't bewind over Vlaanderen, geduurende de minderjaarigheid zyns Zoons. Ook beloofde hy ,, de vreemde Kneg„ ten, binnen vier dagen , uit Vlaanderen, „ en binnen agt, uit alle de Nederlanden, te „ zullen doen vertrekken." Men ftelde hem, hierop, terftond, in vryheid; mids datBalthazar van Volkeftein en de Graaf van Hanau, te Brugge, en Filips van Kleef, te Gend, als borgen voor het onderhouden des Verdrag» van zyne zyde, in gyzeling bleeven. Maximiliaan beloofde, dit Verdrag, door alle de Nederlanden, te zullen doen bezegelen. Ook vindt men, dat zulks, door Gemagtigden van Brabant , Vlaanderen , Henegouwen r Zeeland en Namen, gefchied is (ƒ> DUSCe") Du Mont Corps Diplom. Tom. III. P. II. f- tos. (f) Do Mont Corps Diplom. Tom. III. f. II» p. 213.  XIV. Boek; HISTORIE. 24S Dus fcheen Vlaanderen in rust te zullen geraaken. Doch de hoop hiertoe verdween haast. Keizer Fredrik de 111, kennis van Öe gevangenis zyns Zoons gekreegen hebbende, hadt terftond een aanzienlyk Leger op de been gebragt, om hem te verlosfen. *4l hrecht, Hertog van Saxen, een flreng en dapper Veldoverfte, trok, met de voorhoede,] vooruit, naar Vlaanderen. En Maximiliaanl kreeg zo dra geene kennis van de nadering des Keizerlyken Legers, of hy waande langer niet, aan het pas geflooten Verdrag, verbonden te zyn (g). Gend, door de Keizerfchen, met een beleg gedreigd, zogt zig van Sluis, vanwaar de Stad haaren toevoer kreeg, te verzekeren. Doch de Regeering, fchoon anders de zyde der Vlaamingen tegen Maximiliaan gehouden hebbende, verklaarde nu onzydig te willen blyven, en hieldt de Gend» fche bezetting buiten: verdryvende egter, ten zelfden tyde, allen, die den jongen Filips geene trouwe zweeren wilden. De wederzydfche vyandeiykheden begonden op nieuws. Gend werdt, door Keizer Fredrik, belegerd, die zig egter genoodzaakt zag, de Stad, in Hooimaand , te verlaaten. De Gentenaars hadden dit geluk te danken aan 't beleid van Maximiliaans Gyzelaar, Filips van Kleef, die, zig, voör de onderhouding des jongden Verdrags, welk hy oordeelde door Maximiliaan gefchonden te zyn, tot borg gefield hebbende, en nu, door de Stad, tot Befcherme? ver- Xg) Zie zynen Brief hy BoXhorH op Reicïrsb. I. Deel. dl. 3'i8. Filips ifc 1488. Hertog AlbrechC ranSaxen komt met :en Lerer in de "Jederanden.  *U VADERLANDSCHE XIV.Boex. frittPS II. 1488. 'Sluis verklaart zig openlyk tegen Maximiliaan. XXX. DeHoek fchen zoeken hun voordeel te doen, met de beroerten in Vlaanderen. verkooren zynde, al zyn vermogen in 'c werk ftelde, om de zaak der Vlaamingen voor te ftaan (A). Ook werdt hy, hierom, federt, door den Keizer, in den Ryksban gedaan. Doch dit verbitterde hem te meer. Hy overviel en beniagtigde, na dien tyd, verfcheiden' Plaatfen in Brabant en Vlaanderen. Zelfs viel hem Brusfel in handen Q). Ook bediende hy zig, onder anderen, van de bezetting van Sluis, welk zig allengskens openlyker tegen Maximiliaan begon te verklaaren , om 't platte Land af te loopen (&). De Keizer, befpeurende, dat zyne tegenwoordigheid zynen Zoon weinig dienst deedt, liet den Hertog van Saxen, met een Leger Duitfchers, in de Nederlanden , en keerde , in Wynmaand, naar Duitschland te rug. De Vlaamfche tweefpalt bragt de Hollandfche Hoekfchen tot omzien: en deedt hen overleggen , of 'er niet eenig voordeel voor hun uit te haaien ware. Na dat zy, in 't jaar 1483, Utrecht hadden moeten ruimen, hadden zy , hier en daar, omgezworven, zonder zig ergens te konnen vestigen. Kans, om eenige Stad in Holland in te neemen, was 'er niet, zo lang zy geene gelegenheid hadden, om, digt aan de grenzen, volk te verzamelen, en te water of te lande in Holland te vallen. Deeze gelegenheid ontbrak hun , federt het bemagtigen van Utrecht. Doch kort na 't uitberften der Vlaamfche beroerte , hadden zy 't oog op Sluis in Vlaanderen geworpen ; vanwaar zy hun- QU~) Desparf.s Chron. van Vlaanderen SI. S. ,(i) Harpijs Annal. Brab. To:u. I. p. 477. {k.) Dk.ïPaiies Chron. van Vlaand. M. S.  XIV. Boek. HISTORIE. 24« hunnen partyen, te water, afbreuk doen, en: ligtelyk volk byeen brengen konden, tot het onderneemen van eenigen aanflag in Holland.' Filips van Kleef, die, federt, te Sluis 't hoogbevel voerde, was hun gunflig, en niet minder dan zy op Maximiliaan en de tegenwoordige Regeeringe gebeeten. Met deezen maaken zy dan een verding, volgens welk hun te Sluis vry verblyf en gelegenheid gegund werdt, om Volk en Vaartuigen byeen te brengen (/). Jonkheer Frans van Brederode, Broeder van ] Walraven, een jongeling van twee-entwintig; jaaren (1), was, in 't jaar 1478, door zyne' Moeder, Jolande, op de Leuvenfche Hooge] Schoole befteld (mj: en hadt 'er nu omtrent tien jaaren gefleeten, toen hem, in Grasmaand deezes jaars, door eenige voornaame Hoekfchen, het opperbevel over de voorgenomen'1 Krygstogten opgedraagen werdt (n). 't Was niet vreemd, dat de Hoekfchen eenen Heer uit den Huize van Brederode tot hun Hoofd verkooren; doch 't mag met reden vreemd fchynen, dat zy zynen ouder' Broeder, Walraven, voorby gingen. Men zou mogen agten, dat deeze de gunst des Roomsch-Konings, die CO Jonker Franfen Oorlog, il. ga, (m) Joann. a Leydïs van de Heeren van Brederode Ces. LXXIH. il. 733. C«) Jonker Franfen Oorlog, il. 74. (1) In Jonker Franfen Oorlog, bl. 73. lees ik, dathy, op den een-entwintiglten van Lentemaand des jaars 1466, gebooren was. Doch |oann. a Leydïs (van de Heeren van Brederode , Cap. XLtX. bl. 644. en Cap. LXVUI. bl.721.) ftek zyne geboorte, op den vierden van Sprokkelmaand. Q 3 "ii-ips irj 1438. •"rans van 3rederole wordt otHoofd Ier :Ioek~chenferkooen. ,:i>5  %6 VADERLANDSCHE XIV. Boek. 1488. Zeilt, door ee nieuw Diep, Jonker Franfen Gat ge noemd. die hem onlangs Ridder geflaagen hadt, thans te zeer zogt. Ook blykt, van elders, dat Walraven zig, omtrent deezen tyd, nu en dan , ten Hove ophieldt (0). Doch de voornaamfte reden, waarom hy niet verkooren werdt, was, buiten twyfel, dat hy, wegens het inneemen van Viane door de Utrechtfchen Cj>), öog niet met den Burggraave van Montfoort verzoend was: 't welk eerst, in Herfstmaand deezes jaars, gelukte (<ƒ). Jonkheer Frans, voorwendende , de wapenen , alleenlyk , te voeren , ten dienfle van den jongen Filips, dien men, in 't gemeen, Philippe Monfieur noemde (V), begaf zig, terftond, naar Sluis, thans de algemeene verblyfplaats der Hoekfchen, en der Vlaamfche ballingen. Van daar fchuimde hy, langs de Vlaamfche en Zeeuwfche ftroomen, op de Hollandfche Koopvaardyfchepen , en bemagtigde, geduurende deezen Zomer, ver^ fcheiden' Vaartuigen der Leidenaaren , met Wolle en Schaapenvellen gelaaden. Doch in den Herfst bragt hy eene Vloot van agt enveertig Schepen in gereedheid, bemande dezelve met omtrent tweeduizend Hollanders en Vlaamingen, en zeilde, den agttienden van Slagt° maand, door een onbevaaren Diep \ federt, naar hem, Jonker Franfen Gat genoemd, naar den mond der Maaze. De 'toeleg was, Rotterdam te bemagtigen. Doch alzo men, met de Vloot, niet verder dan voor Delftshaven komen kon, doordien de Maas hier toege- V.za-r: . h '■ • ■.:-;jr.jvl:n; vtoo* (s) Prcuves fur Commines Tom> V. p. 330, (pj Zh liter voor, bl. 205. J (ai lonker Franfen Oorl. Hvlagen, bl. 314. \r) Crimineel Sententieboek, &equot. C. f.-3.u  XIV. Boek. HISTORIE. fl4? vrooren lag, flapte Brederode, met agthon derd-envyftig man , aan land , trekkende langs den Schiedamfchen dyk, regt op Rotterdam aan. De Schiedamfche Poort werdt door eenigen, die over de bevrooren' graft den muur beklommen, wel haast overweldigd. Brederode, met de overige manfchap, binnen gelaaten zynde, maakte zig, des nagts na den negentienden van Slagtmaand , in een oogenblik, van de gantfche Stad meester, zonder dat men van iemant gewaagd vindt, die, by deeze overrompeling, het leeven verloor. De Hoekfchen en Vlaamingen , die fcheep gebleeven waren, kwamen, des morgens , ook allen in Rotterdam: alwaar Brederode terftond orde op de Regeering ftelde, zynde den Baljuw, Willem van Reimerswaale, heimelyk ter Stad uit geweeken. Ook deedt hy, zonder uitftel, arbeiden aan 't verfterken der Stad: 't welk, met zo veel fpoed, voortging, dat men, in den aanvang des volgenden jaars, 't gefchut op de nieuwe werken planten kon (/). De Hoekfchen vloeiden , midlerwyl, van alle kanten, naar Rotterdam, dat opgepropt werdt van volk- Brederode liet, zyne manfchap op 't platte Land, alomme, en tot yöor de poorten der Steden, ftroopen. In Win- j termaand, kwam Fredrik van Zevender, Baljuw van Schoonhoven, door de Kabbeljaauwfchen van zyn Ampt ontzet, te Rotterdam , en bewoog Brederode, tot het onderneerhen yan eenen aanflag, op Schoonhoven. Men bemande terftond tien Rynfchepen , negentien CO Jonket Franfen Oorlog, 11. fS—87, m, q 4 Finrslf. 1788. en bemagtigtRotterdam. Aanflag Schoonloven.  148 VADERLANDSCHE XIV.Boek. Filips ii. 1488. xxxi. Maximiliaankomt in Holland. tien Kromftevens, zeventien Roeijagten en zes Buizen, met omtrent duizend man , die, onder bevel van Joris, Bastaard van Brederode (7), den Lekitroom zynde opgezeild, in den donkeren avond, voor Schoonhoven, aan land kwamen ; doch van de Burgery zo wel ontvangen werden, dat zy, met verlies van meer dan tweehonderd man, te rug deinzen moesten, en met agterlaating van het meeste ftormgereedfchap en eenige Vaartuigen , naar Rotterdam keerden («). De Rotterdammer Hoekfchen Haken, daarentegen, nog voor 't einde des jaars, den brand in Delfishaven en Schoonerlo. Ook bemagtigde Jan, Burggraaf van Montfoort, het Slot te Woerden Arend van Ysfelftein bewaarde dit Slot, doch liet het, uit gierigheid, flegts door éénen Wagter, bewaaken: waarom 't verrasfen van hetzelve den Burggraave weinig werks gekost hadt. Men hielde het, ten deezen tyde, voor den (leute! van Holland. Montfoort deedt den Hollanderen veel fchade uit dit Slot, ftroopende ten platten lande, of vorderende brandfchatting van de naaste Dorpen en Heerenhuizen. Brederode zelf maakte hier insgelyks zyn werk van (V). De fchamele Landman [maakte alomme de bitterde vrugten van den binnenlandfchen oorlog. De Winter liet, ondertusfchen, nietveelge[egenheid over, om den Kryg in Vlaanderen voort te zetten. Des Maximiliaan, vernomen hebbende, hoe 't in Holland gefchapen ftondf, be- CO Crimin. Sententieboek geqtiot. C- ƒ. 21 yr/f. OO Jonner Franfen Oorlog, bl. 88—97. CO Jonker Franfen Oorlog, b(. 98—103,  XIV. Boek. HISTORIE. 240 befloot een keer derwaards te doen, en alle de Kabbeljaauwfche Steden, tegen Rotterdam, in de wapenen te brengen. Op den agttienden van Louwmaand des jaars 1489, deedt hy zyne intrede in Leiden, alwaar de Steden ter Dagvaart befchreeven, en vergaderd waren. Maximiliaan vermaande hier alle de Leden, met zo veel welfpreekendheid en ernst, tot het beleg van Rotterdam, en het onderbrengen der Hoekfchen, die hy eenen ongebonden hoop pionder aars noemde, dat men eenpaariglyk befloot, eene algemeene Heirvaart te befchryven, en Rotterdam, te water en te lande, te belegeren (w). Omtrent den aanvang van Sprokkelmaand , was 'er reeds een aanzienlyk Leger, teDeJiï-, byeen gebragt. De Roomsch-Koning verfcheen hier ook, om orde te ftelien. Aan Dordrecht, Gouda, Briele en Vlaanderen werdt het bewaaren der flroomen toevertrouwd. De Poorters van Haarlem, Delft, Leiden, Amfterdam en eenige anderen werden binnen Schiedam gelegd. Hier ter Stede, fchonk Maximiliaan, op den elfden van Sprokkelmaand, denAmfterdammeren het voorregt, om zyne RoomschKoningklyke Kroon, boven hun Wapen, te mogen voeren (V): eene gunst, die de Amfterdammers, door het beftryden hunner Landsluiden, duur genoeg koopen moesten. De Maas werdt alomme met Schepen bezet, en de Stad, van de landzyde, ook tennaauwften ingeflooten; zo dat 'er, niet dan met groot ge» Jonker Franfen Oorlog, bl. ico—120, {X) 'Handv. van Amrtcrd. bl. 42. Q 5 "iLIPS ii. i489. r ocierdamwordt belegerd.  n$o VADERL ANDSCHE XIV. Boek.. Filips II 1489- Mislukte aanflag vanjonk heer Frans o{ Schiedam. .gevaar, eenige voorraad in te brengen was. Maarten van Polhain en de Stadhouder Egmond hadden 't voornaam bevel over de belegeringe. Maximiliaan zelf onthieldt zig te Dordrecht (y). Brederode, dit beleg voorziende, hadt de Stad, uit de omgelegen' Dorpen, van mondbehoeften verzorgd, en vondt zig in ftaat, om eene langduurige belegering door te ftaan. Zelfs deedt hy, van tyd tot tyd, uitvallen., om de belegeraars te befchadigen, die, gelyk de kans des krygs loopt, nu tot zyn voordeel, dan tot zyn nadeel, uitvielen. Op den veertienden van Sprokkelmaand , ondernam hy Schiedam te verrasfen : doch deeze aanflag mislukte. In deeze Stad, lagen , behalve veele Hollandfche Poorters, ook een goed deel vreemde Knegten in bezetting, onder welken, Brederode heimelyk verftand hieldt. De Poorters en Knegten lagen geduuriglyk famen overhoop, en Brederode ftookte den twist. Eenigen deezer Knegten beloofden hein Schiedam te leveren, indien hy zig, op zekeren beftemden tyd, derwaards begaf. De affpraak bleef geheim genoeg: doch de vreemde Knegten, door zeker gefchreeuw, welk zy voor het beraamde teken hielden, misleid, begonden den aanval in de Stad, een uur te vroeg, en kort na dat Brederode uit Rotterdam getrokken was. Zy vielen eerst aan op het Huis, alwaar de Haarlemmers geherbergd waren; doch werden hier, en naderhand ook door de andere Poorters, geleid door Willent van CiO J01»l;cr Fwnfen Oorlog, U. 134—isp.  XIV. BofiK. HISTORIE. 251 van Boschhuizen, zo wel ontvangen, dat zy, geenen onderftand van Brederode krygende, haast overmeesterd werden. Brederode toen, Schiedam genaderd zynde, vernam haast, dat de aanflag verbrod was, en keerde, onverrigfer zaake, naar Rotterdam te rug (z). Wat laater, tradt hy ook in heimelyke onderhandeling met eenige Burgers van Gouda, die hem de Stad beloofden te leveren. Doch de Stadhouder Egmond, kreeg hier de lugt van: deedt, onder anderen, vyf Burgers van 't Kerkhof, alwaar zy hoopten veilig te zullen zyn, ligten, en openlyk onthalzen fV): waarmede deze onderneeming insgelyks te loor liep. Men hadt, al in 't voorleeden jaar, eenen aanflag gefmeed, om zig, te water, meester van Gouda te maaken, en de Wethouders en anderen van 't leeven te berooven. Doch deeze, insgelyks ontdekt geweest zynde, hadt, ook toen, twee Ingezetenen den hals gekost (b). Op den zesden van Lentemaand, gelukte het Brederode egter, Overfchie te bemagtigen, alwaar de belegeraars zig fterk verfchanst hadden en eene talryke bezetting hielden (c). Des anderendaags, ftelde hy 's Graavenhaage en Haag-ambagt op ëene brandfchatting van tweehonderd Rynfche guldens ter maand. Diergelyk lot trof ook Delfland (W). Zelfs verkogt hy, tot in Rynland toe, Brieven van Vrywaaringe: van wel- Ca:) Jonker Franfen Oorlog, il. ta8—13,?, 139—157. («3 Jonker Franfen Oorlog, il. iY,^—187. Criniin. Sententicb. van ilen Ikivegcqitot. C f. 17, 18. (e) Jonker Franfen Oorlog, il. 167. Cd) 'Jonker Franfen Oorlog, il. 176, 177, 182. Filips II. 1489. 4aamÓ Voordeo len der Hoekfchen.  VADERLAND SC HE XIV. Boek. FilipsII. 1489. Geertrui- denberg verrast. Aanflag der Hoek- welken 'er nog een, ten behoeve der Abtdye van Rynsburg verleend, voorhanden is f». Voor 't einde van Lentemaand , werdt,'er tusfchen den Graave van Egmond en de Hoekfchen, in het Dorp Kapelle, over een Verdrag, gehandeld; doch niets geflooten (ƒ). Jan van Naaldwyk, Jan van Kroonenburg, en Fredrik van Zevender, met agthonderd man van Rotterdam afgezonden, verrasten , kort hierna, Geertruidenberg; doch ruimden eerlang de Stad wederom , om tweeduizend Schilden, die hun, voor hun vertrek, voldaan werden (g). In Bloeimaand, poogden de Rotterdammers andermaal Schiedam te verrasfen: doch de Schiedammers, by tyds kennis van den toeleg gekreegen hebbende, trokken hun, met zo veel kloekheid, tegen, dat zy genoodzaakt werden, te wyken. Op den hertogt, liepen zy het Land van Voorne en Putten af, en voorzagen Rotterdam van Koorn , waaraan men in de Stad gebrek begon te krygen. Kort hierna, op den elfden van Bloeimaand , werdt 'er te Bodegraven een Beftand voor drie maanden geflooten (^). Egmond hieldt egter dit Beftand niet; maar zogt de Stad, op den tweeden van Zomermaand, te overrompelen: doch hy vondt de Rotterdammers op hunne hoede, en werdt, met merkelyk verlies, afgeweezen (f). Weinig krater , ondernamen de Hoekfchen eenen aanflag op (O Jonker Franfen Oorlof;, BylcQen, il. roG. (fj Jonker Franfen Ooilon', bl'. 189. (;{) Jonker Franfen Oorlóg, bl. 192—19R, ('O Jonker Franfen Oorlog, il. 198—203, tij Jonker Franfen Oorlog, U. 203—207!. 1  XIV. Boek. HISTORIE. 253 op Leiden. Jan van Montfoort en Jan van Naaldwyk, omtrent duizend man verzameld hebbende, kwamen op den dertienden van Zomermaand, ter middernagt, voor de Stad. Men hadt voor, met behulp der bezettinge van 't Huis te Poelgeest, de Stad, aan den kant der Zylpoorte, te bemagtigen. 't Branden van 't Huis te Wadding zou het teken van den aanval zyn (T). De Stadhouder, Jan van Egmond, bevondt zig, omtrent deezen tyd, te Leiden , en was, uit Brieven, die hem, door eenige Burgers, getoond waren, reeds van den toeleg verwittigd; doch hy hadt 'er geen agt op geflaagen. Naderhand werdt egter een deezer Burgeren, Willem Jakob Eyertszoon, een man van zeventig jaaren, om het ontvangen deezer Brieven, onaangezien hy ze vertoond hadt , in den Haage, onthoofd. Montfoort en de zynen beklommen den wal, omtrent de Zylpoort, onder 't geroep van Brederode l Montfoort! Broekhuizen ! doch werden zo wel ontvangen, met busfen en kloveniers, dat zy te rug deinzen, en de onderneeming ftaaken moesten. In 't aftrekken. werdt hun het Slot Poelgeest, welk Gerritvan Poelgeest, voor de Leidenaars, bewaarde, opgegeven : uit welk zy 't platte Land om Leiden alomme afliepen. De Stadhouder en die van Leiden floegen federt het beleg voor dit Slot, en befchooten 't zo hevig, dat men 't eerlang opgeeven moest: waarna het ten gronde toe geflegt werdt (T). Ter- XXXtl. Onrust te Hoorn. < 1 < 1 i 1 ] j ] 1 i Terwyl 't in 't Zuidergedeelte van Holland dus hol toeging, was, ook in 't Noordergedeelte, te Hoorn, eenige onrust befpeurd. De Hoekfchen, die zig hier nog in merkelyken getale onthielden, hoop fcheppende , uit het gene te Rotterdam en elders gebeurd was, op de herftelling hunner vervallen' zaaken , lieten zig, nu en dan , ontflippen , dat de Graauwhoeden wel haast aan een kant raaken, en dat de jonge Prins zelf in de Stad komen m de Wet verzetten zou. De Regeering kreeg, uit dit gemompel, vermoeden, dat 'er veelligc een toeleg broeide, om de Stad te overrompelen. Des liet zy fcherpe wagt houden, en ïondt naar Amfterdam, naar Friesland en eliers, om nadere kondfchap. Zelfs ontboodc ly den Stadhouder Egmond heimelyk , die, ?p den zeventienden van Grasmaand, met veinig gevolg, in de Stad kwam. Zyne komst leedt eenigen, die wat ftout gefproken hadlen, in ftilte, de Stad ruimen. Doch zykwanen, kort daarna, ontbooden zynde, wederim binnen. Egmond moeide niemant. Aleenlyk werdt de bezetting met eenige Knegen verflerkt. Doch men verkreeg, door ge"chenken, dat 'er geene anderen dan inbooringen en zelfs Burgers der Stad toe konden rerkooren worden. Ook mogt de Stad de* öldy deezer bezetting korten op 't Ruhergeld, vaarin haar, daarenboven, nog eenige verigting toegedaan werdt. Ten deezen tyde, mtfloeg Egmond die van Hoorn ook van de rleirvaart tot het beleg van Rotterdam; waar;oe de Enkhuizers nog agt-entwintig mannen van  XIV. Boek. HISTORIE. 255 van wapenen hadden moeten leveren (nf)-. alzo men hem vertoonde, dat men de Poorters, tot befcherming hunner eigene Stad, van noode hadt De belegering van Rotterdam duurde nog: en de leeftogt begon 'er, onder de Burgerye, langs hoe fchaarfer om te komen. Jonkheer Frans befloot derhalve eenen Scheepstogt langs de Lek te doen, om mondbehoeften te haaien. Agt-entwintig groote Kromftevens en Rynfchepen, twaalf Roeijagten en Buizen , bemand met veertienhonderd man, ftaken af van Rotterdam, op den derden van Zomermaand. Jan van Naaldwyk, Fredrik van Zevender, Jan van Kroonenburg en verfcheiden' anderen hadden 'er bevel over. De Oostenrykfche Schepen, die, hieromtrent, de ftroomen bewaarden, te weinig in getal zynde om deeze Vloot aan te tasten , zonden naar beneden om hulpe, en haalden, met zes groote Oorlogfchepen en verfcheiden' anderen, de Rotterdammers, die by Streefkerk ten anker gekomen waren , den volgenden nagt, in. Hier ontftondt, des morgens, een hevige Scheepsftryd, in welken, de Rotter-1 dammers, overmand door het grof gefchut,1 van welke de Oostenrykfche Schepen voorzien1 waren, de nederlaag kreegen. Naaldwyk raakte , met driehonderd envyftig man, niet zonder gevaar, aan Land, en nam de wyk naar de Stad Montfoort. Een groot deel der andere manfchap fneuvelde, of werdt gevangkelyk naar (m) Brahbt Enkh. il. 36. Qn) Vehus Hoorn, bl. 144, 145. Filips II. 1489. Scheepsftryd op , de Lek. Vederaag der tekenen.  H56 VADERLANDSCHE XIV. Boek; Fjwps IL 1489. Rotterdam gas over. naar Dordrecht gevoerd; alwaar men zig de grootfte eer der overwinninge toefchreef. De meeste Rotterdamfche Schepen raakten insgelyks verftrooid, of vielen in vyandelyke handen (0). Deeze ramp werpt van anderen gevolgd. De Rotterdammers, eenige Vaartuigen met Graanen, van Woerden, door de Veenen, naar huis voeren willende, werden, weinige dagen laater, by Moorddrecht, door vier entwintighonderd Oostenrykfchen , aangetast, en t'eenemaal verflaagen. Jan van Naaldwyk en Fredrik van Zevender werden, by deeze gelegenheid, gevangen genomen. Van twaalfhonderd man, die uit Rotterdam getrokken waren, kwamen 'er niet meer dan driehonderd te rug: waarom Brederode befloot de bezetting uit Overfchie naar Rotterdam te laaten komen fj>). Naaldwyk en Zevender zaten niet lang te Dordrecht in hegtenis. Zevender brak uit, door het heimelyk gemak, en raakte, door een eng watertje, aan, en voorts over de wallen. Naaldwyk werdt om een gering losgeld ontflaagen: mids hy beloofde, zyn best te zullen doen, om Rotterdam, by eerlyk Verdrag , in 's Konings handen te doen overleveren (4). Terwyl hy hiertoe by Brederode arbeidde, ' hielden de Gemagtigden der Steden Dordrecht, Haarlem, Delft, Leiden, Amflerdam, Schiedam en Briele, die den zwaarflen last van deezen binnenlandfchen Kryg te draa- gen C<0 Tonker Franfen Oorlog, il. 20-—214. f^) Jonker Franfen Oorlog, il. 221—229, £jj Jonker Franfen Oorlog, il. 230, 231.  XIV. Boée: HISTORIE. 257 gen hadden, den Heere van Polhain , te Gouda, voor „ dat het langduurig beleg van Rot,, terdam, en andere rampen van den tegen„ woordigen tyd de welvaart en neering, van „ onder 's Lands Ingezetenen , verbannen „ hadden. Zy vertoonden hem, dat de Hand„ werken ftil Honden, doordien veele Poor„ ters, te Schiedam en te Gouda, in bezet„ ting moesten blyven leggen. Dat het platte „ Land, waaruit de Steden een groot deel „ haarer welvaart trokken, woest lag, en „ geen voordeel gaf. Dat de landhuuren on-. „ betaald bleeven. Dat de Steden ook geene „ Renten meer voldoen konden, en alomme buiten 's Lands bekommerd werden. Dat de Vlaamfche Kaapers, met naame die van „' Sluis, de Scheepvaart onveilig maakten, en „ dat de leevensmiddelen, ondertusfchen, hand „ over hand, duurder werden." 't Slot deezer klagte was een ernftig verzoek, dat 'er toch een fpoedig einde van den bangen binnenJandfchen Kryg gemaakt mogt worden: op dat, de rust in Holland herfteld zynde, 's Lands welvaart eens wederom bloeijen mogt, als te vooren. Polhain, den Steden niets dan goede woorden weetende te geeven, verzekerde haar egter, dat de Rotterdammers, t' einde adem gevogten, haast tot de overgaave genoodzaakt zouden worden (r). Terftond hierna, deedt hy allen Rotterdam meren, die zig onder de gehoorzaamheid des Roomsch-Konings begeeven wilden, fchriftelyk vergiffenis aan* Jonker Franfen Ooriog, bl. 232—238. IV. Deel. R Filips II. 1489.  258 VADERLANDSCHE XIV.Boek. FiupsII 1489. aanbieden: 't welk zo veel te wege bragt, dac de Burgery Jonkheere Frans op 't ernftigst aan boord was, om de Stad, by verdrag, op te geeven. Hy befloot 'er eindelyk toe. 't Verdrag werdt te Kapelle getekend. Volgens het zelve ,, moest Brederode met al de zynen de „ Stad, binnen zes dagen, ruimen, dezelve „ met alle haare geregtigheden den Prinfe of „ zynen Veldheer overleverende, en alle oor,, logsbehoeften agterlaatende." De Stadhouder Egmond kwam, op den vyf-entwintigften van Zomermaand, met zeshonderd man, van Overfchie in Rotterdam: en des anderendaags verliet Brederode de Stad, met duizend-envyftig man, fcheep gaande naar Sluis, alwaar hy, op den vierden dag, behouden aankwam. Dus eindigde de merkwaardige Belegering van Rotterdam, die omtrent zes maanden geduurd hadt. De Stadhouder verftelde 'er terftond de Regeering. Ook werden eenige Hoekfche gevangenen, te Delft en elders, openlyk onthalsd (Y). Onder deezen, waren Andries Lepeltak, die de Stad voor Jonkheer Frans hadt helpen bemagtigen, en hem, aldaar, federt, als Prokureur Generaal gediend; Joris, Bastaard van Brederode, die Baljuw der Stede geweest was, en IVarmbout IVariTtboutszoon, die, Jonkheer Frans eerst verwelkomd en der Stede fleutels voor hem bewaard hebbende, door hem, tot Burgemeester was aangefteld (0- Iiï (O Jonker Franfen Oorlor-, bl. 239—249. CO Crimin. Sententieb. gsauot. Cf. 21. 21. verf. 23 verf,  XIV. Boek. HISTORIE. 259 In Vlaanderen, was de Kryg, met den aanvang der Lente, wederom hevig voortgezet. Maximiliaan, eenen keer naar Duitschland te doen hebbende, hadt Hertog Albrecht van Saxen, tot algemeenen Stadhouder over de Nederlanden, aangefteld: en deeze deedt den Vlaamingen veel afbreuks. Doch na dat 'er,! öp den twee-entwintigfteh van Hooimaand,] te Frankfort, eene Vrede geflooten was, tusfchen Maximiliaan en Filips ter eener, en Karel den VIII. en Margareet, zyne Gemaalin (2), ter andere zyde (z/), was de weg ook gebaand tot de Vrede in Vlaanderen , die, door den Koning van Frankryk, bemiddeld, en, op den eerften van Wynmaand, geflooten werdt. Maximiliaan bedong de volkomen' Voogdyfchap over zynen Zoon en het Graaffchap van Vlaanderen. Ook moesten de Regenten van Gend, Brugge en Yperen, hem of zynen Gemagtigden , in 't zwart, ongegord, bloots hoofds en knielende, om vergiffenis verzoeken , ert driemaalhonderdduizend gouden Schilden van zes-endenig Paryfche Huivers ieder betaalen: waartegen de Roomsch-Koning zig verbondt, het vreemd Krygsvolk Vlaanderen te doen rüimen (y~). i Filips van Kleef, fchoon begreepen in de ] Vrede van Frankfort, was in de Vrede metJ de andere Vlaamfche Steden, niet begreepenk 8'e h OO Du Mont Corps Diplom. Tom. ITI. P. IT. p. 237. 2 (_v) Du Mont Corps Diplom. Tom. UI. P. IL p. 242. (2^ Sa Femme & Ejptufe heet zy, in 't oorfprongkelvk Verdrag. R 2 Filips ïï. 1489. XXXIII. Albrecht ^an Sa£en, tot ilgemeeien Stadïouder,aan geleld. )ie van Huis aapen p Hol:nd en ieeland.  aoo VADERLANDSCHE XIV. Boek: Fir.ips II 1489. Schade des Lands door het fchielyk en grof afzetten der Munte. geweest. Des fpoedde hy zig, om Sluis te verfterken, wel bevroedende, dat hy, binnen kort, een beleg te wagten had. Hier werden nog al, van tyd tot tyd, Schepen uitgerust, om de Hollanders en Zeeuwen te befchadigen. Omtrent deezen tyd, deeden die van Sluis eene landing te Wyk op Zee, welk zy inden brand Haken, neemende, te gelyk, eenige Oosterfche Schepen, die zy te Sluis opbragten (V). De Enkhuizers hadden, daarentegen, in Oogstmaand, te Workum in Friesland, een' Sluifchen Kaaper genomen , en op dcnzelven, Frans van Poelgeest uit de Beverwyk en zeven anderen gevangen gekreegen (x). De Hoekfche bezetting van Montfoort en Woerden bleef het platte Land ook nog afloopen , onderneemende zelfs Naarden en naderhand Oudewater te verrasfen: doch beide deeze aanflagen mislukten (y). Terwyl Holland dus nog belemmerd bleef met den binnenlandfchen Oorlog , trof de Landzaaten, voor het einde deezes jaars, een (lag, die hen meer dan alle de voorige rampen druk c. Ik zie op het grof verlaagen der Munte, eene ongehoorde zaak hier te Lande, en, voor Maximiliaan, door geenen der Nederlandfche Vcrften, in 't werk gefteld. Men hadt, in Holland, by verfcheiden* Handvesten;, bedongen, dat de Graaf, niet dan met kennis van de Steden, munten mogt, en ge- fw) Rkiger*b. II. D'cl, bl. 325. £1) Rr in'ut Enkb. bl. 36. QyJ Jonker t'wnlen Oorlog, bl. 250.  XIV. Boek. HISTORIE. 261 gevolgelyk ook niet, dan met gelyke kennis, de waarde des gelds bepaalen. De zwaare geldfommen, die de Landen, en Holland in 't byzonder, ten behoeve van vreemd Krygsvolk, hadden moiten opbrengen, hadden 't geld fchaars, hier te Lande, gemaakt, en beide de gouden en zilveren munt, tot eenen zeer hoogen prys, doen fteigeren. Een Goudgulden deedt drie-enzestig Huivers, een Henriksnobel negen .Rynfche guldens, een Leeuw vyf Rynfche guldens, en andere gouden munt naar evenredigheid. Van de zilveren munt deedt een Reaal veertien Huivers, een Vuuryzer vyf Huivers, een Filips Huiver drie Huivers en een halve. De eetwaaren waren duur, naar evenredigheid. Men moest agt-entwintig Rynfche guldens voor een vat Boters befteeden. Hoog noodig was 't, derhalve, dat de Munt herfleld werdt. Ook begreep de Roomsch ' Koning dit zo wel, dat hy eerlang weigerde, het Ruitergeld, in penningen, die zo hoog boven de wezenlyke waarde gereezen waren, te ontvangen. Toen begon men, onder 't gemeen, ook zwaarigheid te maaken, om "t geld zo hoog aan te neemen, 't welk geene kleine flremming in den handel veroorzaakte. De meesten verftonden wel, dat de munt be. hoorde afgezet te worden; doch men was genoegzaam eenpaarig van oordeel, dat zulks allengskens gefchieden moest. Maximiliaan egter, verleid door den raad van den Abt van S. Benin, oordeelde anders. De Ontvangers, van 't Ruitergeld begeerden, op zynen last, geene penningen meer aan te neemen , dan R 3 -tót Filips I& 1489.  sêa VADERLANDSCHE XIV. Boek; Filips II, 1489. «*—— «Schraal ZUgt V! den Oi vanger Klaas Korf. tot de allerlaagfle waarde; op welke zy, ia eéne reis, gezet werden. Een Henriks-nobel ' werdt hooger niet dan tot vyftig Huivers aangenomen ; een Leeuw tot dertig Huivers; een Goudgulden tot zeventien Huivers; een Reaal tot vier Huivers en een halven, en het ander goud- en zilvergeld naar evenredigheid. Dit fchielyk afzetten der Munte bragt den Landen meer nadeels toe, dan de voorige langduurige Oorlogen, 't Gereede geld raakie, meer en meer, ten Lande uit, en werd: gebragt, daar het hooger aangenomen werdt, inzonderheid naar Gend en Brugge: welke Steden, nog niet bevredigd met Maximiliaan, 't geld zo hoog hielden, als zy zeiven goedvonden. Ook namen de Duitfchers, Franfchen en Engelfchen gereed geld voor de waaren, welken zy hier te koop bragten; 't welk hun voordeeliger uitkwam, dan, gelyk zy plagten , andere waaren in de plaats te koopen; doch te gelyk diende, om het Land van geld te ontbloo- ten (z). De Graaflyke Rentmeesters zogten in ook hun beurs te maaken met dit afzetten der lt" Munte. Die van Texel waren, kort voor dat de afzetting ingevoerd werdt, agttienhonderd Rynfche guldens, wegens Beden en andere lasten, ten agteren geraakt. Klaas Korf, Rentmeester van Westfriesland, gaf hunkwytfchelding van deeze penningen, tegen eene fchuldbekentenis, ten zynen behoeve, van dezelfde fomme, welke men belooven moest op te bren- fti) Groote Chron. Diyif, XXXI. Cap. '69, 72, V^lzuj Hoorn, bl. 146, 147."  XIV. Boek. HISTORIE. a6$ brengen, in de munt, die gangbaar zyn zou, op zulk een' tyd, als hy wel wist, dat de tegenwoordige afgezet zou zyn: en toen de be-' taalcyd verfcheenen was, en die van Texel, naar den afgezetten prys des gelds , minder nog dan te vooren, betaalen konden, vorderde hy hun eenen Rentebrief, ten laste des Eilands, van honderd Rynfche guldens jaarlyks ■af, welken zyne Erfgenaamen, nog eenige jaaren, getrokken hebben, tot dat die van Texel, in 't jaar 1506, by bevel van 't Hof, verlof kreegen, om deeze drukkende Rente, met agttienhonderd Rynfche guldens ligt geld , te mogen aflosfen (V). Men ziet, uit zulke Haaltjes, hoe veel de Landzaaten, door de vermindering van den prys des gelds, geleeden Lebben. Egter werdt dezelve ingevoerd. Ook deedt Maximiliaan, met toefterhming der Vlaamfche Steden, eene nieuwe orde op de Munt inftellen welke ook, in de andere Nederlanden, aangenomen werdt. Montfoort en Woerden waren nu, behalve Sluis, de eenigfte toevlugt der verdreeven' Hoekfchen: waarom Hertog Al-j brecht van Saxen, in Grasmaand des volgenden jaars , in Holland gekomen zynde , op het fterk aanhouden der meeste Edelen en Steden, eerlang het beleg floeg voor de eerstgemelde Stad (V). De Hoekfchen te Sluis zaten ondertusfchen ; niet i («) Privil. van Texel, bl. 38. li) Groot Plakaatb. I. Deel, hol. 257S. (.e) Jonker franfen Oorlog, bl. 253. R 4 Famïl; ÏXXIV. Montfoort beegerd.1400. 'onkheer rrans  264 VADERLAND SCHE XIV. Boer; fitipsll, 1490. rust te Sluis eene Vloot uit poogt Goereede te be magtigen niet ftil. Jonkheer Frans rustte eene Vloot uit van agt-endertig Schepen, bemand met twaalfhonderd koppen. Hy zelf, die nu, of al vroeger fW), den naam van algemeenen Stadhouder van Holland, Zeeland en Friesland, ten dienfte • van den jongen Graave Filips, aangenomen hadt, voerde het Opperbevel over deeze Vloote, en zeilde uit.de Haven van Sluis op den tweeden van Hooimaand. Eerst deedt hy eene Landing in de Eilanden van Oveiflakké en Duiveland, daarna in 't Land van Stryen , alwaar, eenige dagen, met pionderen en blaaken, gefleeten werden. Toen wendde hy 't naar Goereede, welke Stad, nevens de ' gantfche Heerlykheid van Voorne, aan wel' ke Margareet van Jork, Weduwe van Hertoge Karei, thans verlyftogt was, te vooren, Brieven van Vrywaaringe van hem bekomen hadt. Doch alzo hy begreep, dat hy, 't Land van Voorne met de Steden Briel en Goereede in zyne magt hebbende, de vaart der .Hollanderen en Zeeuwen merkelyk belemmeren kon, deedt hy eerst Goereede , ten behoeve van den jongen Graave Filips, opeifchen. Die van binnen gaven tot antwoord, dat zy zeiven in flaat en gezind waren, om de Stad, voor den Graave, te bewaaren. Toen deedt Jonkheer Frans terftond 't gefchut en 't Stormgereedfchap voor de Stede brengen, befchietende dezelve, zeven uuren agter een. De Stedelingen weerden zig egter zo dapper , dat de Hoekfchen afhouden moesten. Oud- (*) <üt Jonker Fnn&a Oorl. iylagm, N, 306*  XIV. Boek. HISTORIE. 26*5 Ouddorp werdt toen door hen geplonderd : ook fhken ze, inde Zwyndrechtfche Waard en digt aan Dordrecht , verfcheiden' Huizen aan brand. Daarna vertrokken ze naar Schouwen (e). De Stadhouder Egmond, in 't Leger voor Montfoort, tyding gekreegen hebbende van de vyandeiykheden der Hoekfchen, deedt te Dordrecht eene aanzienlyke Vloot Hollandfche en Zeeuwfche Schepen byeen brengen: met welke hy , den een entwintigften van Hooimaand, naar Schouwen afftak. In 't Gat van Brouwershaven , raakten de Vlooten, op den drie entwintigften , aan eikanderen. De Hoekfche Vloot was verre de minfte, in getal van fchepen en manfchap. Egter werdt 'er fel van weerskanten gevogten: tot dat 'er, met het vallen van 't water, zestien Hoekfche Schepen aan den grond raakten, en onbekwaam werden, om dienst te doen. Brederode gaf den moed egter niet op; maar fprong, met een goed deel volks, omtrent Serooskerke, aan Land: alwaar de ftryd, mids de Kabbeljaauwfchen hem gevolgd waren, met gelyke woede, hervat werdt. Brederode werdt, eindelyk, op twee plaatfen gewond. Twee zyner Neeven en Dirk van Hodenpyl trof dit zelfde lot. De overigen, toen aan 't vlugten flaande, werden allen afgemaakt, of gevangen genomen. Jan van Naaldwyk, die den fcheepsftryd nog -eenigen tyd aan den gang hieldt, ontweelc ein« ff) Jonker Franfen Oorlog, bl. 255—250.. Filips n. 1490. Scheepsïryd by Brouwershaven.  t66 VADERLANDS CHE XIV. Boek. Fiups II. 1400. Tonkheei Frans var Brederode fterfc. Montfoort gaa ©ver, bj Verdrag. eindelyk, met negen Schepen en omtrent vierhonderd man , naar Sluis , alwaar hy , na vyf dagen fukkelens, aankwam. Hy nam zynen weg over Zierikzee, werwaards hy , door den Stadhouder Egmond, vervolgd werdt. Doch die van Zierikzee, Naaldwyk doorgelaaten hebbende, flooten Egmond de Poort voor 't hoofd. Zy betoonden zig, omtrent deezen tyd, in meer dan één geval , den Hoekfchen en Vlaamingen gunftig, 't welk hun naderhand zeer kwalyk bekomen is (ƒ), Brederode, gevangen genomen zynde, werdt naar Dordrecht gevoerd, en op Puttoks Toren gezet, alwaar hy, op den elfden van Oogstmaand, aan zyne wonden, overleedt (g). Verfcheiden' andere gevangenen werden, te Dordrecht, te Leiden en elders, als Landverraaders, onthalsd (h). Vier maanden hadt het Beleg van Montfoort geduurd, toen de Stad, by verdrag, aan den Hertoge van Saxen opgegeven werdt. By dit zelfde verdrag, werdt ook de overgaave van Woerden bedongen. Jan van Montfoort, vergiffenis van. den Roomsch-Koning en den Aartsherroge Filips verzogt hebbende , werdt wederom in 't bezit der Stede Montfoort gefield: mids hy beloofde aldaar geene Hollandfche ballingen te zullen laaten verblyven (O. Na 't overgaan van Woerden, (ƒ) Zoen van 10 July 1492, *y Boxhorn op Reigersb. I}. peel, bl 333C3) Tonkcr Franfen Oorlog, bl. 262—168. lh) Jonker Franfen Oorlog, bl. 275, 276. (.i) jonker Franfen Oorl. Bylageit, bl. 31S.  XIV. Boek. HISTORIE. a6> den , hadden de Hoekfchen geen verblyf pieer in Holland ; maar zwierven by de zee, of hielden zig te Sluis in Vlaanderen op. De Verbonden van Koophandel, wel eer met de Engelfche Koningen uit den Huize van Jork gemaakt, waren, reeds in 't jaar 1487, met Henrik den VII. vernieuwd (£), en in 't jaar 1489, was 'er, een Verbond van Vrede, Vriendfchap en onderlinge befcherminge , tusfchen Henrik den VIL en Maximiliaan en Filips, geflooten (7). Doch in 't volgende jaar, vondt de Roomsch - Koning geraaden, een verdedigend Verbond tegen Frankryk, met Henrik den VII. aan te gaan. Karei de VIII. hadt die van Brugge , welke , over 't afzetten der Munte , nieuwe opfchuddingen verwekten, wederom onder de hand onderfteund. Hy oordeelde reden te hebben, om op Maximiliaan geftoord te zyn, alzo deeze, in 't jaar 1489, zig, by Volmagt, heimelyk in de egt verbonden hadt met Anna, eenige nagelaaten' Dogter van Francais den II. Hertog van Bretagne: welk Hertogdom de Koning van Frankryk aan de Kroon zogt te hegten. Maximiliaan , die zelf op 't bewind van dit Hertogdom vlamde, floot, in Herfstmaand des jaars 1490 , het Verbond met Henrik den VII. van welk wy fpreeken: waarin zy beloofden, elkanders Landen, en het Hertogdom Brejagne in 't byzonder, tegen de onderneemin- gen CO Aft. Publ. Angl. Tom. V. P. III. p. 182, ife, - fh Ad. Publ. Angl. Tom. V. P. III. p. 198. MLIPS lii 1495- ; /erbon-] Jen met ünge-, and.  268 VADERL. HIST. XIV. Boek; fttipsll. gen van Frankryk, te zullen verdedigen (in}. 1490. Voor 't einde deezes jaars, verzoenden die e van Brugge zig ook nog met Maximiliaan O): waardoor de rust in Vlaanderen wederom herfteld werdt. f» Aft. Publ. Angl. Tom. V. P. IV. ƒ>. 12—r7, in) Du Mont Corps Diplom. Tam. III. P. M. p. 261. VA-  VADERLANDS CHE HISTORIE. VYFTIENDE BOEK. INHOUD. L Oorlog van Kaas en Brood, of Kaas en Brood;. Jpel, m Holland. II. Jan van Naaldwvk bemagtigt Texel en ÏVieringen. Keert naar Sluis. V Kaas en Broeds Volk te Hoorn en te Alkmaar. III. Jan van Egmond poogt het te verdreven. Haarlem ingenomen. Aanflag op Leiden. Hertog Albrecht in Holland. IV. Zoen der Kenr.emeren en West friezen N. Blokhuizen te Haarlem en te Hoorn. Einde van den Hoekfchen en Kabbeljaauwfchen Tweefpalt. VI. Zierikzee met Hertog Albrecht verzoend. Sluis in Vlaanderen gewonnen. VII. Onlusten met Frankryk. Vrede van Senlis. VIII Maximiliaan wordt Keizer. Filips wordt ingehuldigd. Hy verleent bepaalde voorregten. IX Verbonden van Koophandel met Engeland. X. Filips trouwt eene Dogter yan Spanje. Nieuwe excynzen ingevoerd. XI. Oorfprong des Gelder chen Oorlogs. Wederzydfche vyandlykheden. Beftand. XII. De Friezen vervallen onder de Saxifche Regeering. De Groningers doen den bisfchop van Utrecht hulde. XIII De Celderjche Oorlog wordt hervat. Beftand. XiV.  270 VADERLAND SC HE XV. Boek. XIV. Karei van Oostenryk gehoor en. Franiker belegerd. Dood van Albrecht van Saxen. Henrik, zyn Zoon, volgt hem, in Friesland, op. XV. Filips reist naar Spanje. Keert te rug. XVI. Voortzetting van den Gelderfchen Oorlog. Scheepsflryd voor Monnikendam. XVII. De Groningers fchenden het Beftand. Groningen, door Graave Edzard, bemagtigd. XVIII. Dood der Koninginne van Kaftilie. Leening tot Filips reize naar Spanje. Gelderj'che Steden ingenomen. Beftand te Roozendaah XIX. Filips vertrekt naar Spanje. Zyn bedryf in Engeland. Hy fterft te Burgos. XX. Ka rel de tweede volgt hem op, onder de Voogdye van Keizer Maximiliaan. XXL Karei van Gelder overmeestert eenige Gel' derfche Steden. Slegte ftaat der Nederlandfche Geldmiddelen. XXII. Frankryk zendt Karei van Gelder manfchap. XXIII. Margareet van Oostenryk wordt Landvoogdes. Zy ftaat flegts bepaalde voorregten toe. XXIV. Staat der Oostenrykfche en Gelderjche Krygsmagt. Inval der Gelderfchen in Brabant en Holland. XXV. Amfterdamsch Blokhuis te Tpeftoot. Verbond met Engeland. Weesp belegerd. XXVI. Kameryk/che Vrede. Karei van Gelder breekt dezelve. XXVIL Oorlog met de Hanze Steden. XXVIII. Karei van Gelder valt in Overysfel. Harderwyk verrast, door de Gelderfchen. Ook Bommel. XXIX. Twist tusfchen Utrecht en Floris van Tsfelftein. Beleg van Venlo. Zeegevegten. XXX. Vrugtelooze Vredehandeling. Inval der Engelfchen in Frankryk. XXXl. De Gelderfchenfteekende Schepen, voor Amfter- dam  xv. Boek. historie.  XV. Boek» HISTORIE. 273 geld, te dwingen. Maar naauwlyks hadt hy twee der weigcrenden doen doodflaan, en eenen gevangen neemen, of de morrende menigte raakte, in de meeste Dorpen van Kennemerland en Westfriesland, op de been , greep de wapenen op, en rukte, aan hooien, hier naar Alkmaar, daar naar Hoorn , om aanhang te werven. Overal riepen ze, dat zy niet meer geeven konden , en zig liever dood vegten wilden, dan van honger jierven. Te Hoorn, bleef het by woorden Te Alkmaar, vielen die van Schagen, in de eerfte plaats (f), en voorts de andere Kennemers aan op het Huis van den Rentmeester Klaas Korf, die, door zyne fchraapzugt, van welke wy reeds een merkwaardig ftaaltje vertoond hebben (d), boven anderen, in den gemeenen haat, geraakt was. In de eerfte woede, werdc zyn Dienaar doodgeflagen. Korf zelf was juist, tot zyn geluk, van huis. Voorts werdt, in zyne wooning, alles, wat men aantrof, geplonderd en vernield. De oproerigen, by welken zig ook veele Ingezetenen van Alkmaar voegden, groeiden dagelyks aan in getal: des Egmond zig genoodzaakt zag, het heften van 't Ruitergeld, voor eenen tyd, te ftaaken. De j Stad Haarlem zondt, midlerwyl, eenige Ge- I magcigden naar Alkmaar, om de oproerigen,1 met goede woorden, tot bedaaren, te bren- c gen. Men hieldt hun voor „ dat zy, metjj „ reden, over de drukkende lasten klaagden, „ en verligting begeerden; doch dat deeze, „ niet O) Veu^s Hoorn, il. 150, 151. b Pr' Wynkope|1 h liooMKAMf Altraaar. il. 34. i4j XIV. Bttk, tl. 262, IV. Deel, S FiLtPilLV '49 !• 'c Kaas en BroodsVolkrukt in Hoorn en Alkmaar. )e Ffeat* emmers; 'rengea e oproeien tot eaaaren. inlhaaj  s74 VADERLANDSCHE XV. Boek, Filips II 1491. Dagvaai in den Haage. aistnn . Iï. Tan va Ijaaldwykdoete< Landii „ niet door geweld, maar by vreedzaam ver„ zoek, moest gevorderd worden. Dat men, „ ten dien einde, eene algemeene Dagvaart, „ in den Haage, befchreeven hadt, op wel^ ke hunne klagten gehoord, en hunne be„ zwaarnisfen, naar billykheid, afgedaan konden worden. Dat zy zig, ondertusfchen, van alle geweldenaaryen onthouden moes^ ten, zo zy zig niet nog grooter fchade , „ dan zy tot hier toe geleeden hadden, op den „ hals haaien wilden." Dit Vertoog vondt ingang. Men beloofde, zig ftil te houden, indien de Stadhouder den gevangen Huisman in vryheid ftelde, gelyk terftond gefchiedde (e). Het Raas- en Broods-Volk bleef egter te Alkmaar léggen, ten lasie der Burgerye. t 's Volks klagten werden, op de Dagvaart in den Haage , ingebragt en overwoogen. Doch 't was 'er zo ver van af, dat 'er middel tot verligting zou beraamd geworden zyn , dat de Stadhouder, in tegendeel, fterk by de Steden aanhieldt, om in eene nieuwe belasting van twee gouden Andries guldens op ieder Huis" te bewilligen. De Dagvaart werdt ondertusfchen eenen geruimen tyd flcepende, en daardoor het Kaas - en Broods-Volk m tame' lyke rust gehouden (ƒ> Jan van Naaldwyk, kennis van de opfchud! dingen in 't Noorder gedeelte van Holland ge-, kreegen hebbende, vondt geraaden, zig derwaards te begeeven, en 'er, ware 't mogelyk, :neeenisr voordeel, tot onderfteuning zyner ver'£ ö zwak« (O Velius Hoorn, il. jsj.' 'f' LM {■ {f ) Cftotè Chronyk, Divif. XXXI. U$. T4>.  XV. Boek. HISTORIE. 275 kwakte partyé, uit te trekken. Hy vertrok dan, met zyne Vloote, in Hooimaand, van Sluis, itt 't voorneemen, om te Zantvoort te landen. Doch de Dorpelingen, gewaar fchuwd, fielden zig te weer, en hielden de Hoekfchen van land. Naaldwyk zeilde toen voort naar Wyk op Zee, alwaar hy de Dorpelingen te bedde overviel; veelen, die de wapenen aangreepen, van 't leeven beroofde, en eenige huizen in brand Rak, en pionderde, 't Schynt, dat de Hoekfchen tot deeze geweldenaaryen vervoerd werden, om dat de Dorpelingen zig te weer fielden: 't wélk hogthans deezen, die van hun oogmerk onkundig waren, niet kwalyk te neemen was. Van Wyk op Zee, begaf zig Naaldwyk naar st Marsdiep, en bemagtigde de Eilanden Texel en Wieringen, doende de Eilanders begrypen, Hat hy gekomen was, om hen van de zwaare fchattingen te ontheffen , en de rust iri'tLand te herftellen: waardóór hy veel aanhangs kreeg. Den meesten Zomer fleet hy, op en omtrent deeze Eilanden, hóudè'nde de Zuiderzee en zeegaten, met zyne Vloote, onveilig (g). Eens egter, begaf hy zig naar Sneek,van zins, om met hulp der Schieringers, die ëéne lyn met de Hoekfchen ih Holland trokken, eene onderneeming op Hoorn of Enkhuizeii te doen. 't Was blykbaar genoeg, dat die yan Hoorn den Hoekfchen en 't Kaas- én Broods - Volk niet ongunftig waren. Doch zy fchynen de magt van Naaldwyk te gering geoordeeld te hebben, om hem hunne Stad toe W Grapte CKrön. Bhif. XXXI. Cap. 9 s Filips II, 1491. te WylS op 2ee9 bemag- . ÉigtTexeJ en Wiermgett, 0  276 VADERLANDSCHE XV. Boek: FilipsII 1491. Zoekt, t verbeef: Hoorn c Enkhuizen te veirasfe en keer naarSlu te rug. Te Hoorn befluit inen ge Rnitei geid meer t geevei te vertrouwen, en zig daardoor eene belegering op den hals te haaien. Enkhuizen hielde zig t'eenemaal buiten de beroerte deezer tyden. Daar bleef dan voor Naaldwyk niets overig, dan de eene of de andere Stad, by verïfftsfing, in te neemen. Hiertoe werden hem, ,door de Sehieringers, te Sneek, driehonderd fman bygezet. En met dit volk, begaf hy zig naar Staveren, van waar hy, een en andern.maal, de Steden Hoorn en Enkhuizen befpiec'den liet. Doch alzo de verfpieders niet te rug s keerden, en de Enkhuizers en eenige Westfriezen ook verfcheiden' poogingen deeden, om Naaldwyk de landing te beletten (A), befloot hy, dat 'er geene hoop voor hem was, om zig, in ééne deezer Steden, te vestigen: waarom hy de Friefche manfchap naar Sneek te rug zondt (i). Ook verliet hy zelf eerlang de Westfriefche Kusten, keerende naar Sluis in Vlaanderen weder. Men hieldt, onder weg, fcherpe wagt om hem te vatten. Doch hy geraakte, in 't kleed vaneenen lyfknegt van zekeren Heer der Duitfche orde, behendiglyk, binnen Sluis (&). De Dagvaart, in den Haage, ondertusfchen , geëindigd zynde, zonder dat 'er eenig middel beraamd was, om 's volks lasten te vermindeenren, begon het Kaas- en Broods-Volk , op nieuws, de ooren op te fteeken. De Weste friefche en Kennemer Steden en Dorpen '• werden allen, binnen Hoorn, befchreeven. Ook verfcheenen ze 'er allen, uitgenomen Enkhui- (!,, Handv., van Enkb. W. 43. „ ... VVTV A„ " Fiu« Ifk 1492. Vloedvil, altaar epleegdi  aSo VADERLANDSCHE XV. Bosk'. Filips II. 1402. Aanflag op Lelden. fcheurd. Doch des anderendaags, werdt die pionderen gefluit, en orde op 't bewind der Stad gefteld. Uit het Noorden van Holland, vloeide, van dag tot dag, meer volks naar Haarlem. Men befloot, derhalve , zig ook van Leiden meester te maaken. De Stadhouder, vermoeden of kennis hiervan gekreegen hebbende, was, met eenige Edelen en Knegten, in Leiden gekomen, en hadt een Blokhuis, buiten de Rynsburger- Poort, alwaar de aanval zou moeten gefchieden, opgeworpen , en daarenboven de wallen en toorens, van busfen en ander krygsgereedfchap, behoorlyk voorzien. De Kennemers en Westfriezen trokken, onder de banieren van Haarlem en Alkmaar, ten getale van drieduizend, op den agtften van Bloeimaand, des avonds, uit Haarlem, verzeld van eenige aanzienlyke Burgers, en veelen uit het graauw. Te Noordwyk, vernagt hebbende, kwamen zy, des anderendaags, voor Leiden, 't Gelukte hun, in den eerften aanval, het Blokhuis buiten de Rynsburger-Poort te veroveren, en de naaste Huizen in te neemen. Doch dus nagekomen, werden zy zo vinnig van de vesten befchooten, dat zy te rug weeken, en eerlang, hafs over hoofd, aan 't vlugten floegen, zig, wyd en zyd, zonder orde, van een verfpreideride. De Stadhouder joeg hen wel na, en bekwam eenige gevangenen; doch zo veelen niet, ais .fcem in handen zouden hebben moeten vallen, wanneer de aftogt in orde gefchied was. De vlugtenden kwamen grootendeejs Wederom binnen Haarlem, alwaar zy, federt, leggen  IV.3>.33ladx..28o. Woede van 'tCJukis-en J;w^-9Wi, te,'2flaar/em, in 'tijaarw&l.   XV. Boek. HISTORIE. 281 De Stadhouder, bevroedende, dat het Kaasen Broods-Volk ligtelyk te beteugelen zou zyn, door eenige geregelde benden Knegten, aan welken het hem thans ontbrak, hieldt, zo't fchynt, terftond hierna, om eenig Krygsvolk aan, by den Hertoge van Saxen, die, in alleryl, eenige benden herwaards afzondt, van meening, om zelf, binnen kort, te volgen. Het Duitsxh Krygsvolk, in Holland gekomen, trok regelregt naar Noord - Holland, bedryvende , onder weg, veel moedwils. Noordwyk, alwaar de Kennemers en Westfriezen, op den togt naar Leiden, vernagt hadden, leedt der eerrten aanftoot. Te Zandvoort, werdt de Kerk en 't Dorp beroofd. Van hier, trokkenze naar Beverwyk, welke Plaats, na eenigen tegenftand, bemagtigd werdt. Hier verfchansten zig de Duitfche Knegten, terwyl het omleggende Land, dagelyks, door hen afgeloopen werdt. De Haarlemmers, weetende dat het op hen gemunt was, hadden, tot befcherming dei Stad, ook eenige vreemde Knegten aangenomen. Doch toen, kort hierna, Hertog Ah brecht van Saxen in den Haage gekomen was, zonden zy hem Gemagtigden toe, om zig nul hem te verdraagen. Geduurende deeze on derhandeling, vielen 'er, van tyd tot tyd. hevige Schutgevaarten voor, tusfchen de Duitfche Knegten, die te Beverwyk lagen, en de Kennemers; een, onder anderen , te Heemskerk, alwaar wel zeshonderd man van wederzyde fneuvelde. De Kennemers en die var Alkmaar verlooren 'er egter de meesten. D< Duitfciie Knegten , federt , Velzen geplon S § den Filips II.x 1492. De Hertog van Saxen zendt Krygsvolk naaj' Holland',- en volgó zelf, in perfoon. 1 1  a8a VADERLANDSCHE XV.Boek. FilipsII 1492. IV. De Kennemersen de anderen verzoenen zig met hem. Voorwaardender verzoeningvan Haai lem, derd hebbende, ftroopten tot voor de Poorten van Haarlem. De Haarlemmers, die nog, met den Hertoge van Saxen, over hunnen zoen , in onderhandeling waren, hadden, om hem te eer te vermurwen, de Kennemers en andere gehuurde Knegten de Stad doen ruimen: ook eenige Gelderfche en Kleeffche manfchap, die zig ten hunnen diende aangebooden hadt, buiten gehouden. Hertog Albrecht, ten volle verzekerd van de volkomen' onderwerping der Stad, begaf zig, in 't midden van Bloeimaand, derwaards. Men ontving hem met veel eerbewys, hem de fleutels der Stad aanbiedende, Terftondt na zyne aankomst, deedt hy eene galg op het Zand of Marktveld opregten: meest om fchrik te baaren, hoewel 'er ook naderhand eenigen, die het Kaas- en Broods - Volk allereerst ingelaaten hadden, ter dood gebragt werden. En terwyl de Hertog van Saxen zig te Haarlem onthieldt, kwamen de Gemagtigden der Kennemeren, Westfriezen en Waterlanderen, van alle kanten, by hem, om vergiffenis van den opftand te verzoeken (/>)• Hy liet zig niet dan met veel moeite verbidden: en, op den een-entwintigften en vyf-entwintigften van Bloeimaand, werdt 'er een algemeene Zoen beraamd, op den volgenden voet: „ Haarlem, moest de Banier der Stad, die „ voor Leiden geweest was, en alle zyne . „ Privilegiën den Hertoge van Saxen, in han„ den ftellen. Ook moest de Stad in 's Herto- u ge ? 0«oote Chron: Diyif. XXXI. Cafi. 76, ^7. 78.  XV. Boek: HISTORIE. 283 9, gen Bede bewilligen, en belooven, de derde '„ te zullen zyn, wanneer twee der groote „ Steden, in 't vervolg, haare ftem tot eenige „ Graaflyke Beden gegeven zouden hebben. De Hertog vorderde wyders eene Poort der „ Stad, om dezelve te bevestigen, en ten „ dienfte der Landsheeren te bewaaren. De s, Brieven, by welken erkend werdt, dat de '„ Stad, of eenige byzondere Poorters derzel„ ve , eenige Graaflyke Domeinen beleend hadden , moesten den Hertoge ter hand „ worden gefteld, om verfcheurd en vernie„ tigd te worden." Dit zelfde bedong Hertog Albrecht ook van alle de anderen, met welken hy zig, ten deezen tyde, verzoende: 't welk, ongetwyfeld, tot merkelyk voordeel voor de Graaflykheid, ftrekken moest. '„ Het Klerk„ ambagt, dat is, het Geheimfcbryverfchap s, van Haarlem, zou voortaan altoos ftaan ter „ begeevinge des Graaven. De Hertog hieldt 5, het regt aan zig, om zulken,'die, aan het opflaan der Poorten, plondering, of dood9, flag, fchuldig geweest waren, te doen ftraf„ fen. Byzonderlyk bedong hy, datdenBloed- verwanten van den Schout van Ruiven en 9, van andere vermoorden eerlyke en voor„ deelige betering gedaan moest worden (q). „ Eindelyk moest de Stad, voor twee maan„ den foldye der vreemde Knegten, zonder „ uitftel, vier-endertigduizend gouden Andrics „ guldens betaaien. „ Uit de Opgezetenen van Kennemerland „ moesten honderd Perfoonen, blootshoofds, „ bar- Iq) ZU Scp.Rvntius Haarl. il. 02. Filips II. 1492. van Kennemerland,  fi84 VADERLANDSCHE XV. Boek; FiLn-s II. 1492. van Alkmaar, „ barrevoets, zonder geweer, en met een „ wit Hokje in de hand, den Hertoge van „ Saxen, in den naatne des Roomsch-Kotlings „ én des Aartshertogs, knielende, om ver„ giffenis fmeeken, Hellende lyf en goed ten „ zynen bevele, en beloovende, zig voortaan „ als getrouwe Onderzaaten te zullen gedraa„ gen. Hertog Albrecht floot vyftig Perfoo„ nen uit den Zoen, om 'er zynen wil mede „ te doen. Alle Handvesten moesten hem „ worden ter hand gefteld, om vernietigd te „ worden. Eindelyk moesten zy eene boe„ te van vyfduizend Andries guldens opbren„ gen (r). ; „ Uit de ingezeten van Alkmaar, moesten „ vyf-entwintig Perfoonen, in 't hemd of lin„ nenkleedinge, met ontdekten hoofde en „ bloote beenen, en een wit ftokje in de hand, „ insgelyks, knielende , om vergiffenis ver„ zoeken. De Poorten, Muuren, Toorens „ en andere vastigheden der Stad moesten „ ten gronde toe geflegt worden: waartoe die 9, van Schager- en Nieuwdorper • Kogge en „ Nieuwland der Stad de hand moesten bie„ den. De Handvesten der Stad moesten „ worden vernietigd. Met vyf-entwintig In„ gezetenen, begeerde de Hertog zynen wil „ te doen. De doodflag aan Klaas van Ruiven ,, en anderen gepleegd, en de plondering van „ het Huis van Klaas Korf moest met geld „ geboet worden. Al het Krygsgereedfchap en, „ Busfen, grooter dan Koluvrynen, moesten „ den Hertoge worden overgeleverd : ook. u ^ (ï) Handv. varf KcnnenacrT. 6L 8$.  XV. Boek. HISTORIE. 285 „ de bezegelde Brieven, by welken men zig, „ tot het onderneemen van deezen opftand, „ onderling verbonden hadt. Alkmaar moest „ eindelyk eene boete van zes-entwintighon~ „ derd Andries guldens opbrengen, en daar-. „ enboven drie fluivers van ieder Huis, jaar„ lyks, ten eeuwigen dage, aan de Graaflyk„ heid betaalen. „ Uit Westfriesland, met Schager- en „ Nieuwdorper - Kogge en Nieuwland; doch „ zonder Alkmaar , Hoorn , Medenblik ,. „ Texel en Wieringen , die een' afzonder„ lyken Zoen flooten 5 ook zonder Enkhuizen, „ welk geen deel aan den opftand gehad hadt; „ moesten honderd-envyftig Perfoonen , in „ dezelfde geftalte als de Kennemers, vergif„ fenis verzoeken. Hunne Handvesten werden „ ook vernietigd verklaard. Met honderd Per„ foonen uit hen, begeerde de Hertog zynen „ wil te doen. Den moedwil, omtrent Klaas „ van Ruiven, Klaas Korf en anderen gepleegd, „ moesten zy ook helpen beteren. HetSchier„ geweer, grooter dan Koluvrynen, en al 'e „ buskruid, ook de Brieven, waarby zy zig „ met de anderen verbonden hadden, moesten „ terftond worden overgeleverd. Wyders „ werden zy gehouden, op bevel des Her„ togs, te arbeiden aan de Sterkten, die, te „ Haarlem, te Alkmaar, ofte Hoorn zouden „ worden opgeregt. Voor boete moesten zy ,, zesduizend Andries guldens eens, en twee fluivers van ieder Huis, jaarlyks, ten eeu„ wigen dage, betaalen. Doch de Westfriefche Dorpen, die geen deel ■ aan den opftand 7j gehad, hadden , zouden, tot deeze fchatting „ niets Filips II. 149a. vanWestfriesland?  286" VADERLANDSCHE XV. Bóekj FilipsTI 1492. ili i.',-.:. van Me» denblifc, van Hoorn, Edam, Monni- ■ „ niets behoeven op te brengen. Hem en, ■ „ Venhuizen, Wydenes, Leek, Schellinkhout, „ Grootebroek, Bovenkarfpel, Lutkebroek , „ Hoogkarfpel, Oosterblokker, Westerblok„ ker en Binnenwyzend , die min misdaan „ hadden dan de andere Westfriefche Dorpen, „ werden", öp de voorfpraak van twee Enkhuizer Burgemeesters (2), die, op de knieën, voor hun baden (Y), „ voor een derde, inde „ gemelde fchatting verligt; mids dat deeze ,, verligting ten Jaste van de overigen kwame." Men moet hier, in 't voorbygaan,aanmerken, dat dit Vonnis den Westfriezen te harder heeft moeten vallen, om dat zy, by Brieven van het Hof van Holland, gedagtekend den negenden van Hooimaand des jaars 1491, reeds vergif-, fenis verworven hadden van den moedwil, aan 't Huis van Klaas Korf, en van de andere ge-* weldenaaryen, voor dien tyd, gepleegd (f)„. „ Tien Perfoonen 'uit Medenblik moesten, „ blootshoofds, ongegord, en met een wit „ ftokje in de hand, vergiffenis komen ver^ „ zoeken. Ook moest de Stad haare Handves„ ten, en alle Inwooners, die deel aan den „ opftand gehad hadden, den Hertoge in „ handen ftellen, om 'er zynen wil mede te „ doen. Voor boete moest zy driehonderd „ Andries guldens betaalen. „ Hoorn, Edam en Monnikendam moesten, „ nu en ten allen tyde, de Poorten voor den „ Hertoge openen. Ook moesten zy, en het „ Eiland Cs ; Branot Enkh. 11. 38, 41, 4a. £ij Handv. van Enkh. bl. 43. 00 Nawifg Tapper es Sitmu PUtmmm  XV. Boek. HISTORIE. 287 „ Eiland Wieringen alk oproerigen overleve„ ren. Hoorn, in 't byzonder, moest den „ Hertoge eene Poort of plaats in de Stad af „ ftaan, om aldaar eene fterkte te bouwen, „ op kosten der Stad. Aan boete moest Hoorn „ duizend, Edam agthonderd, Monnikendam „ vierhonderd, en Wieringen tweehonderd An„ dries guldens betaalen. Vyf-entwintig Perfoonen van Texel moes„ ten, in 't zwart, blootshoofds, ongegord en knielende, vergiffenis komen verzoeken. „ De Handvesten des Eilands moesten den ,, Hertoge in handen gefield worden. De , Hertog behieldt de ftraffe der Eilanderen , „ die tot den vyand overgeloopen waren, aan „ zig. Zy moesten zyn Huis fterk maaken , „ naar inhoud der Brieven, hun, door den „ Raad van Holland, toegezonden. Voorts „ moesten zy duizend Andries guldensaan boe* „ te, en twee maanden lang vyf-entwintig „ Knegten betaalen, die onder den Schout „ van Texel ftaan, en dienen zouden, om 't „ Eiland in rust te houden." ("«). Op zodanigen voet, werdt deeze opftand der Kennemeren, Westfriezen en Waterlanderen verzoend. Sommigen twyfeien, of alle de Voorwaarden van deezen Zoen wel naargekomen zyn. Onze Kronyken melden, dat die van Haarlem ten minften, binnen korten tyd, zeven-entwintigduizend Andries guldens hebben opgebragt: om welke fomme te vinden, de Poorters hunne zilveren Schaalen, Koppen , Lepels,: •■en andere kleinoodien op 't Stadhuis brengen moes- Zie. te 2Ioenbrieyen iy Orlers leiden, IU 431—442» FlLTPslT.. 1492. kendam, Wieringen, en.Texef. V. Ondersoek hoe ferre de /oorbaarden/an deecen Zoea naargetornea;ytu  288 VADERL ANDSCHE XV. Boek; FlMFS II. I492. Blokhuizttn te fiaarléhi en te Hoorn gefligt. | Hl AMt moesten. De andere groote Steden waren gebeeten op Haarlem, om dat deeze Stad, federt eenige jaaren, niets tot de gemeene Oorlogslasten hadt willen draagen: 't welk oorzaak was, dat zy, ten deezen tyde, niet alleen r.iet voor Haarlem fpraken; maar de Stad zelfs nog drongen, om haar tienduizend guldens, wegens agterftallen, te voldoen. De Hertog deedt wyders, nog voor 't einde van Bloeimaand, een zwaar Blokhuis te Haarlem opwerpen O). Ook werdt, te Hooin, eerlang, eene fterkte geftigt, de Zeeburg genoemd(V). Uit al het welke, men ziet, dat de Hertog de voorwaarden van den Zoen, ten minden gedeeltelyk, heeft willen naargekomen hebben. Niet min klaar blykt het, van den anderen kant, dat Alkmaar, niet lang hierna, herfteld geworden is in de Voorregten, die, by het vonnis des Hertogs van Saxen, verbeurd verklaard waren (x). Ook vindt men, dat die van Kennemerland, op den zevenden van Zomermaand deezes zelfden jaars, in de verbeurde Handvesten herfteld zyn, mids zekere fomme beloovende op te brengen. Ten zelfden tyde, ftondt de Hertog ook af van het regt, welk hy zig voorbehouden hadt, om met vyftig Kennemers zynen wil te doen (y). De Dregterlanders, die bevonden werden weinig deel in den opftand gehad te hebben , verkreegen, een weinig laater, ook herftelling in (V) Groote Chron. Divif. XXXI. Cap. ~3. (w) Velius Hoorn, tl. 160 (x) ISriet'van den 6 July 1492, ;:#W hy EeoMKAMP Alfe» maar, li 39. Haudv. van Kcnnemerl. tl. 88. ,  XV. BÓEk. HISTORIE. ü8ö in hunne Voorregten (2). De Stad Haarlem bekwam allerlaatst, en eerst onder de Regeering van Graave, naderhand Keizer, Karei, het volkomen gebruik der voorige Privilegiën weder. Het Slot, hier gefligt, werdt, eerlang, nevens de Sloten te Woerden en te Medenblik, aan Hertoge Albrecht verpand , voor driemaalhonderdduizend Rynfche guldens, welken hy, wegens agterftallige foldye van zyn Krygsvolk, te vorderen hadt (a~). Maar fommigen hebben aangemerkt, dat hy wel diende; doch zig ook wel betaalen liet(£). Dus eindigde het Kaas - en Broods - fpel, of] liever de Kaas- en Broods-Kryg. Ook mag men ^ hier het einde der Hoekfche en Kabbeljaauw- j fche tweedragt plaatfen, die nu byna anderhal- 1 ve eeuw geduurd hadt. De magt der Graaven, j door het vreemd Krygsvolk geliyfd, nam al-^ lengskens zo zeer toe, en de Landzaaten wer- ; den, door de vermeerdering van boeten en fchattingen, dermaate uitgeput en verarmd, dat hun noch moed noch middel overfchoot, om de voorige oneenigheden wederom op te haaien. Eenige Steden, immers Hoorn was zo zeer ten agteren geraakt, dat de Poorters, te Amfterdam, in Zeeland, in Brabant en in Vlaanderen, om de fchulden der Stad, bekommerd werden; en naaüwlyks ergens, dan op de vrye jaarmarkten, verfchynen durfdeni 't weik tot merkelyk agterdeel. der gemeene Neeringen ftrekte (c), en onder anderen oorzaak Cz) Handv. van Drechterl. bl. 63—65. JiRANDTEnkh, M.je, (aj Sicko Bemngha ChronickeJ, tl. 105. De la Marche livr II. Ch. XVI. f. Ö55. qc ) Velius Hoorn, bl. 161. IV. Deel. % Filips IL 14P2. linde an den loek- :hen en babbel-, tauw- rhen 'wee- palt.  20o VADERLANDSCHR yv. n™. C<0 Groote Cliron. Divif. XXXI. Cap. 79. Reigeï'.su. Ik I>r«/i W. 333 en Boxhorn «'.daar. Yiuss il 1492. vi. Zierikzee verzoent zig met den Hertoge van Saxen. Beleg er Overgaave van zaak was, dat niemant iets tot voorfland der verdrukte vryheid onderneemen durfde: waar toe het omkomen of de vlugt der aanzienlykfte Hoekfchen ook een voornaame hinderpaal was. Hertog Albrecht van Saxen , in 't laatst van Zomermaand, met zyn Krygsvolk, uk Holland, naar Zeeland, overgefloken zynde, maakte zig, by verrasfing, meester van de Stad Zierikzee. De Ingezetenen deezer Stad, alwaar Adolf, Vader van Filips van Kleeve, zyne wooning hieldt, hadden die van Sluis, geduurende den Vlaamfchen Kryg, zeer begunfligd, en Jan van Naaldwyk , na den Scheepsftryd by Brouwershaven, vryen doortogt vergund; waardoor zy, in de ongenade des Hertogs van Saxen, vervallen waren. Nu, zig overmeesterd ziende, verzoenden zy zig met hem, op gelyke Voorwaarden als de Hollanders. „ Die van de Wet en nog zestig ln„ gezetenen moesten hem blootshoofds en „ knielende om vergiffenis fmeeker. Honderd „ ponden jaarlyks, welken zy uit 's Graaven „ Domeinen trokken, werden verbeurd ver„ klaard. Ook moesten zy vier-enfwintigdui„ zend gouden Andries guldens eens, en twee „ fluivers van ieder Haardflede, jaarlyks, op„ brengen." De Brieven, hier van verleend, zyn, op den tienden van Hooimaand, te Zierikzee, gedagtekend (d). Holland en Zeeland dus in rust en tot onr derwerping gebragt hebbende, keerde de Her-  XV. Boek. HISTORIE. 291 Hertog van Saxen naar Vlaanderen, om Sluis, 1 de eenigfte Stad, in welke zig nog eenige voornaame Hoekfchen onthielden , door be-t legering, te bedwingen. De Stad ftondteeni Beleg, te water en te lande, van meer dam twee maanden door. De Hertog van Saxen geboodt het Leger te lande. De Vloot, die de Stad, te water, benaauwde, was in Zeeland verzameld, en beflondt uit diie-enveertig Oorlogfchepen, dertig Heuden of Platbodems en dertien Hulken. Filips van Bourgondie, Heer van Beveren en Admiraal der Neder-; landen, hadt 'er 't bevel over (Y). Henrik de VII, Koning van Engeland, hadt hier nog twaalf fchepen, onder beleid van Eduard Poining, bygevoegd (f). De Stad werdt , eenen tyd lang, fterk befchooten. Doch Filips van Kleef verdedigde zig dapperlyk. Zyn Vader, Adolf, begaf zig, van Zierikzee, Onder vrygeleide zyns Zoons, naar Sluis, om hem, tot het overgeeven der Stad, te vermaanen. Filips hadt bier egter geene ooren naar (g). Verfcheiden' gelukkige uitvallen deeden hem den moed dermaate zwellen, dat hy tot geen overgeeven verftaan wilde. Eindelyk floeg , ii Herfstmaand, of by ongeluk, of door beitel des vyands, de brand in 't Buskruid te Sluis : waardoor zo geweldig eene fchade veroorzaakt werdt, dat Filips van Kleef tot de overgaave befloot. Hy bedong den vryen uittogt voor zig en de zynen, en dertigduizend gul- CO Reigersb. II. Deel, il. 327, 328. CD F. Bacon. Hifi. Henr. VII. p. 173. Edit. Lugd. Satar. 1647. (g) De ia Marche Liyr. II. Ch. XIV. p. 643, T a 'ILIPS IL 1402. luis in. Haandeen.  202 VADERLANDSCHE XV. Boeit* yiLir-sii. 1492. DeHoekfchenwyken naar Frankryk. vir. Onlusten met Frankryk. guldens voor 't gene hem Maximiliaan en Filips fchuldig waren, 't Verdrag werdt, op den dertienden van Wynmaand, getekend (h). Filips van Kleef, die, te vooren reeds, aan 't Franfche Hof bekend geweest was, begaf zig, na 't overgaan van Sluis, derwaards, en heeft 'er, federt, verfcheiden' hooge Krygsampten bekleed (f). Jan van Naaldwyk trok ook naar Frankryk, alwaar hy overleeden is Waarfchynlyk hebben ook andere voornaame Hoekfchen, ten deezen tyde, derwaards de wyk genomen. De Roomsch-Koning, Maximiliaan , hadt het Rillen der opfchuddingen hier te Lande geheellyk toevertrouwd aan de zorge van Hertoge Albrecht van Saxen, alzo hy, omtrent deezen tyd, met andere zaaken, de handen vol werks hadt. Wy hebben rëeds, in 't voorbygaan, aangetekend (Y), dat hy* in 't jaar 1489, by volmagt, in Huwelyk getreden was, met Anna, Erfdogter van Bretagne. Dit Huwelyk , rugtbaar geworden , mishaagde den Koning van Frankryk ten hoogflen: die, terllond na de dood van Francois den II., Hertoge van Bretagne, toeleg gemaakt hebbende, om dit Hertogdom aan de Kroon te hegrcn, nu befpeurde, dat hiertoe geen kans zou zyn, zo 't Huwelyk van Maximiliaan en Anna voortgang hadt. Karei befloot, derhalve, het geflooten Huwelyk, 't kostte wat CO Pont. Heut. Rer. Aultr. Libr. IV. p. aoy—an. CO Daniël Tom. VII. p. 133, 303. METE ,.:'n 1. Cotk^fi, r verf. CO Goudhoeven bl. igx. CO XIV. Boek. U. ;Cy.  XV. Boek. HISTORIE. 2oq wat het wilde, te verbreeken. Onaangezien hy voor lang reeds met Margareet van Oostenryk in de Egt verbonden was, en zy, zelfs ' in openbaare fchriften, den naam van zyne Gemaalinne droeg, vondt hy goed, deeze verbindtenis te fchenden, en Anna van Bretagne, voor zig zeiven, ten Huwelyk te verzoeken.Te gelyk voerde hy een Leger naar de grenzen van Bretagne, en bragt het, eerlang, zo ver, dat de Hertogin en de Grooten des Hertogdoms, in zyn verzoek, bewilligden. Het Huwelyk tusfchen haar en Karei den VIII. werdt , in Wintermaand des jaars 1491, voltrokken, en de Krooning der Koninginne gefchiedde , in den aanvang des volgenden jaars (rn). Dit Huwelyk was een dubbele flag voor Maximiliaan. Hy zag zig niet alleen zyne Bruid ontroofd, maar daarbeneven^ zyne Dogter, Margareet, van hei Huwelyk met den Koning van Frankryk verfteken. Des verzuimde hy ,, niet, al zyn vermogen in 't werk te Hellen, om den geleeden hoon te wreeken. Henrik de VIL, Koning van Engeland, liet zig, op zyn : aanhouden, beweegen, om, met een Leger ) over te fteekeh naar Calais; doch hy was 1 naauwlyks geland, of Karei de VIII. wist hem, door het aanbieden een^r goede fbmme, tot het fluiten van eene Vrede, te beweegen f». Maximiliaan hadt, midlerwyl, de vyandeiykheden tegen Frankryk in Artois begonnen, en zig, in Oogstmaand des jaars 149a, van Atrecht meester gemaakt. Ook poogde hy, federt, f» Daniël Tom. VI. p. 653, 055, 659, 661—665. (_::) Rapin Tom. IV. p. 4=53—45.}. T 3 Filips IX 1492.  filipsII. ' I493- Vrede van Senlis. Maximiliaanwordt Keizer. DeAarts- hertog Filips aanvaardt de Regeeringder Nederlanden.1494- 094 VADERLANDSCHE XV. Boék; dert, de Ryksvorften en de Zwitfers te beweegen, om hem by te ftaan. Doch de Winter en 't volgende voorjaar verliep, zonder dat 'er iets van belang ondernomen werdt. En Karei de VIII, die 't hoofd vol hadt van het ontwerp om 't Koningkryk Napels te bemagtigen, toonde zig zo genegen, om de Vrede met den Roomsch-Koning en den Aartshertoge Filips te fluiten, dat dezelve, eindelyk, op den drie-entwintigften van Bloeimaand des jaars 1493, te Senlis getroffen werdt. De Graaffchappen van Bourgondie en Artois werden den Roomsch-Koning, als Voogd van Filips van Oostenryk, zynen Zoon, afgedaan. Ook beloofde Karei de Vllf. Margareet van Oostenryk, zyne ondertrouwde Gemaalin, den' Gezanten des Roomsch - Konings terftond te zullen overleveren (0). Dit gefchiedde federt, en Margareet ontfloeg Karei den VUL fchriftelyk, van de Iluwelyksverbindtenis, te vooren, met haar aangegaan (ƒ>). Jn Oogstmaand, hieraan volgende, overleedt Keizer Fredrik de HL wordende, doof zynen Zoon, den Roomsch-Koning, Maximiliaan, in de Keizerlyke waardigheid , opgevolgd. De nieuwe Keizer, genoodzaakt zig dik wils in Duitschland op te houden, vondt , in 't t volgende jaar, geraaden, zig van de Regeerin. ge der Nederlanden te ontllaan, en dezelve zynen Zoon Filips, die nu in zyn zeventiende jaar getreden was, geheellyk op te draagen. Fi- Co) Commixes Livr. Vir. Ch, 3. . Preuves fur ComminEj Tom. V. p. 426. ) Ou Mon t Corps Diflom. Tor. III. P. II. p. 311.  XV. Boek. HISTORIE. «95 Filips werdt dan, in Herfstmaand, tot Hertoge van Brabant ingehuldigd. Sedert begaf hy zig naar Geertruidenberg: alwaar de Staaten van Holland, in merkelyken getale, byeen gekomen waren. De inhuldiging gefchiedde hier, in een benedenvertrek van de Herberg den Wildeman , op den twaalfden van Wintermaand. Vooraf, deedt Filips den Staaten, door den Prefident van den Raad des Roomsch-Konings , Thomas de Plaine, Heere van Maigni, aanzeggen „ dat hy daar gekomen was, om ge„ huid en ontvangen te worden, als erfagtig 9, en natuurlyk Prins en Heer, Graave van „ Holland en Heere van Friesland: dat hy ge„ zind was, de Privilegiën, door Filips en Ka„ rel van Bourgondie en derzelver voorzaaten , „ den Landen verleend, te bezweeren; doch „ dat hy zulke Privilegiën, als zy, na de dood „ van Hertoge Karei , mogten verkreegen 5, hebben, van onwaarde hieldt, en te niet 9, deedt: om zonderlinge redenen egter, den „ Steden Delft, Leiden, Gouda, Amfterdam, Rotterdam en Schiedam vergunnende, haare „ Vroedfchappen te kiezen, op gelyken voet, „ als zy, federt de dood van Hertoge Karei, „ gedaan hadden: egter niet langer, dan tot „ dat hy vyf-entwintig jaaren bereikt zou heb„ ben." Hier voegde hy by „ dat hy den v Landen kwytfchelding verkenen wilde van ,, 't gene zy Hertoge Karei fchuldig geblee- ven waren; hen te gelyk ontflaande van den eed, dien zy den Roomsch Koning, , Maximiliaan, als zynen Vader en Momboir, te vooren gedaan hadden." Eindelyk deedt T 4 hy Filips II* 1494. Hywordt in Holland en in Zeeland gehuldigd.  £Q6 VADERLANDS CHE XV. IW. Filips II Ï494- en ver leent flegts bepaaldeVoorregten.1495- hy zeggen „ dat hy niet ongenegen was, „ den Landen, na dat de inhuldiging , op „ den gemelden voet , gefbhied zou zyn , „ eenige nieuwe Voorregten toe te ftaan * „ mids dat dezelven niet met zyne Hoogheid „ ftreeden." De Staaten, hierop, eenpaariglyk beflooten hebbende, den jongen Filips, onder de gemelde voorwaarden, voor Graave San te neemen ; deedt hy eerst, en daar na de Staaten den gewoonlyken eed (q). In Zeeland, gefchiedde de inhuldiging, kort hier na, te Reimerswaale f». De Landzaaten , die, gedeeltelyk ten minften, tot hiertoe, hunnen Graave, met ongenoegen, onder de voogdyfchap zyns ' Vaders, gezien hadden, verheugden zig nu, dat hy zelf de Regeering aanvaardde. De binnenlandfche twisten hielden allengskens op, en de handel en neeringen begonden wederom te bloeijen, als te voorei? (s). Omtrent een jaar laater (3), verleend^ Filips, volgens zyne belofte, by de inhuldiging gedaan, den Lande van Holland eenige Voorregten; doch zulke uitgebreiden niet, als de Staaten hem verzögt hadden. Men zou gaarne gezien hebben, dat elke §tad haartf Vroedfchap hadt mogen hebben, en een dubbel getal noenien, uit welk, de Stadhouder en Raaden de Wethouders, jaarlyks, kiezer| zouden konnen. Doch d|t voorregt werdt 1 ook overeenkomftig met de belofte by de ml . s „ - r ■■■ hul- (?) Groot - Plakaath. IV. Deel, tl. 8, ' " Cr) Reigersb. II. Deel, tl. 337. Cs j VEuusj Hoorn, il. 161. (3) Den veertienden van Wintermaand des km  XV. Boek. HISTORIE. 297 huldiging, alleenlyk vergund aan de zes Steden, Delft, Leiden, Gouda, Amfterdam , Rotterdam en Schiedam, en niet langer dan tot de Graaf vyf-entwintig jaaren bereikt zou hebben. Tot zo lang alleen, beloofde hy ook, geene Ampten aan Vreemdelingen te zullen geeven. Insgelyks, wilde hy zig niet langer verbinden, om geene Brieven van * Schaverhaaling, binnen Holland, ter uitvoeringe te doen leggen, dan by raade van den Stadhouder en Raaden. De Staaten hadden begeerd, dat zy 'er zeiven op gehoord mogten worden: Op hun verzoek, ftondt hy egter ten volle toe, niet te Zullen munten, noch de Munt te Zullen op- of afzetten, ook geene nieuwe Tollen te zullen opftellen, 'dan met toeliemminge van 's Lands Staaten. Wyders werdt den Staaten Oktroi beloofd, om ommeflagen te mogen doen, tot aflosfing hunner fchulderi. Eenige agterflallen'werden hun kwytgefcholden: 't welk de Graaf ook, by zyne inhuldiging, beloofd hadt te zullen doen. De Staaten hadden nog eenige andere punten begeerd ; doch de Graaf wilde *er niet, of niet dan met bepaalinge, in bewilligen (Y). ' Wy moeten niet vreemd vinden, dat Dordrecht en Haarlem niet genoemd zyn, onder dè Steden, die Vroèdfchappen ' hebben , en een dubbel' getal, tot het kiezen der Wethouderfchap, noemen mogten. Dordrecht was, reeds te vooren, kort na de inhuldiging van Graave Filips , voor den tyd van vyf-en? (twintig jaaren , in dit voorregt, bevestigd geCO Groot-Plakaatb. IV. Deel, il. 3. Filips IL 1495. "Repre* fatJle.  298 VADERLANDSCHE XV. Brw„ Fitrw II. H95- IX. PeKoophandeltusfchen < Engeland1 en de £ Neder- , landen wordt 1 verboo- t den. ^ I l li V e z g I -s geworden f», en werdt, zo 't fchynt, nu niet genoemd, om dat deeze Stad nog niet, gelyk de andere Steden, bewilligd hadt in de Bede, by 's Graaven blyde inkomst, gedaan (V). Haarlem hadt zyne Voorregten, in 't jaar 149», verbeurd, en nog niet wederom gekreegen. Eene der voornaamfte redenen wyders, waarom Filips de Handvesten van Vrouwe Maria, en met naame het Groot Privilegie niet heeft willen bevestigen, fchynt geweest te zyn, dat den Staaten, daarby, vryheid vergund was, om, naar welgevallen, vergaderingen te houden, welke vryheid Filips lieldt te ftryden met zyne hoogheid. De Aartshertog Filips was naauwlyks in 't jewind der Nederlanden bevestigd, of hy floot :en Verbond van Koophandel met Henrik den /II, Koning van Engeland, welk, federt, in e Nederlanden, onder den naam van het Iroot - Commercie - Traktaat vermaard geweest s O). De Koophandel tusfchen Engeland n de Nederlanden was, federt eenigen tyd, ;eflremd geweest; waartoe het gedrag van flargareet van Jork, Weduwe van Hertoge [arel van Bourgondie, gelegenheid gegeven adt. Zy zag, met veel verdriet, het Huis an Lankaster, op den Engelfchen Troon , ti haar eigen, het Huis van Jork, genoeglam uitgerooid. Zy liet, derhalve, geene tegenheid voorby flippen, om onrust in 't yk te verwekken, of te voeden. Lambert imnel, een Bakkers Zoon van omtrent vyftien (?;} Handv. ly Baien 11. c,\e,, 00 Groot-Plakaatl). IV. Deel, bl. 6. C«0 Bacon. Hilt. Henr. VII. f. 266.  XV. Boek. HISTORIE. 290 tien jaaren, werdt, in 't jaar 1486, uitgegeven voor den Graave van Warwik , Broeders Zoon van Eduard den IV (ar), en thans gevangen in den Tour. Jan, Graaf van Linkoln, en andere aanhangers van den Huize van Jork hadden de hand in dit bedrog. De Hertogin Weduwe van Bourgondie zelve zondt tweeduizend Duitfchers, onder bevel van Maarten Zwart, naar Ierland, alwaar, Simnel, onder den naam van Eduard den Vi, tot Koning van Engeland, verklaard was (y). Simnel , in den aanvang des volgenden jaars, te Dublin gekroond zynde, Haken Linkoln, Zwart en anderen , met hem , naar Engeland over , Henrik de VII. ontmoette hun by Nottingham, èn verfloeg hen t'eenemaal. Linkoln en Zwart fneuvelden in den ftryd. Simnel, gevangen genomen, behieldt het leeven. Henrik, overtuigd, dat anderen zig flegts van hem bediend hadden, om eenigen fchyn aan hunnen opftand te geeven, maakte den gewaanden Koning eerst zynen Keukenjongen, en vorderde hem naderhand tot Valkenier (z). Na 't mislukken deezer onderneeminge , rustte de Hertogin Weduwe van Bourgondie nog niet. Zy hieldt, van tyd tot tyd, het gerugt leevendig, dat Richard , Hertog van Jork, tweede Zoon van Eduard den IV, nog jn wezen was: en Peerken Waarbeek (3*^, Zoon van fx) F. Bacon. p. 40 £? fe^q. F. Bacon. p. 54, ?(>, 50. (z) F. Bacon p. 68. Rapin Ttuu IV. p. 404., 405, 406, 40'iS, 409, 41;5 4'4i 4'5- (3*) Zo werdt hy gemeenlyk genoemd. Zyn eigenlyke naam was Picter Oostbeek. Vide Fua.nc. Bacon. fïiji. Regni Hem: VII. p. 192, 193. Filjps TL. 1495-  goo VADERLAND SCHE XV. TW Filips II. H95- i i 1 j 1 ] 1 S t £ C c f d l rr t< n i van eenen bekeerden Jood van Doornik, behoorlyk onderweezen hebbende , deedt zy deezen, looslyk, eerst in Portugal, daarna in Ierland, te voorfchyn komen, onder den naam van Hertog van Jork. Peerken beeaf zig, uit Ierland, naar Parys, alwaar Karei de VIII. hem voor Hertoge van Jork erkende ia), ümtrenr den aanvang des jaars 1400 vertoonde hy zig eerst wederom voor de Her' cogmne in Vlaanderen: die zig, in 't eerst phet, hem vooreenen Bedrieger te houden\ ioch allengskens overtuigd fcheen, dat hv laar Neef was (b). In Engeland zelf, floepen fommigen hier geloof aan (c)x ook naar t fcheen, zulken, die Peerken in Vlaanderen gezien hadden. Verfcheiden' misnoegde engelfchen ftaken herwaards over, om bun lof te maaken by den ge waanden Hertoge an Jork (d). Doch Henrik de VII. ontdekï haast, uit den Ridder Robert Cliffbrd, wien e Hertogin 't geheim vertrouwd hadt, war. ;r van deezen handel ware (V). Hy deedt en Aartshertoge Filips terftond verzoeken at de Bedrieger, Peerken Waarbeek, hem logt overgeleverd worden. Doch als Filips it weigerde , onder voorwendfel , dat de [ertogin een volftrekt oppergezag oefenen ogt, m de Landen, aan welken zy verlyf)gt was; en dat hem niet vryftondt, ieant, uit haar gebied, te doen ligten deedt Zo") F. Bacon. p. 188, ioo. iqi, 1132. t0? :i>) F. Bacon. p. 201. ' ', 97 '<1 F. Bacon. p. £25. \d) F. Bacon, p, 236. '«)F. Bacon. p. 205, 209, 2i~>, ',fj F. Bacon, p, 213, 217.  XV. Boek. HISTORIE. 301 deedt Henrik terftond allen handel met del Nederlanden verbieden, en alle Nederlanders uit zyn Koningkryk vertrekken. Filips" bleef hem niet fchuldig; maar gaf diergelyk bevel, omtrent alle Engelfchen, die zig, in de Nederlanden, ophielden (g). Hy en zyn Vader gingen nog verder. Zy lieten zig, door Peerken Waarbeek, onder den naam van Richard, Koning van Engeland, al het regt, welk hy op de Engelfche Kroon hadt, afilaan, indien hy zonder manlyke nakomelingen overleedt. Hier van werden Brieven bezegeld, te Mechelen, den vier-entwintigffen van Louwmaand des jaars 1495 , gedagtekend f/V). Maximiliaan en Filips beoogden , buiten twyfel, zig, t'eenigen tyde, van deeze Brieven te bedienen, om onrust in Engeland te verwekken. Doch zy hebben ze zo geheim weeten te houden, dat 'er de Engelfche Historiefchryvers en de onzen geheel geene kennis van gekreegen hebben. De verdere gevallen van Peerken Waarbeek, die, zig, in 't jaar 1495, eenige maanden te Haarlem opgehouden hebbendé, uit Texel naar Ierland zeilde (i), en, fèderr, Henrik den VII. op den Troon hebbende doen beeven, eerst in 't jaar 1499, zYn leeven aan eene galg eindigde (&), behooren niet tot ons beftek: alzo klaar genoeg blykt, dat Filips en de Nederlanders, na 't jaar 1495, geen deel in zyne on- O,) F. Bacon, p. 218, 264. (/O Chartr. van Brabant të Vilvoorde zevende Benedenkasfe,. Laye Englï'.erre. Qi) Gioote Cl.ron. Uivif. XXXII. Cap 5. F. IBacon. 247. p) F. Bacon p. 322. Rapin Tom. IV. 45J, 400, 4ÖJV +5»> 4r'3. 4'» zou 't niet vermogen te doen , dan onder „ verbeurte van 't gene zy in de Nederlanden „ bezat. De Nederlanders, met naame ook „ de Hollanders en Zeeuwen, zouden te Ca, lais, en in alle de Havens van Engeland , vryelyk mogen handelen. Ook werdt hun „ de vrye en veilige Visfchery, op de Engel, fche kusten, uitdrukkelyk vergund. Ingeval , van fchipbreuk of flranding, werdt beftemd ii dat de goederen den eigenaaren zouden te , rug gegeven worden , al werdt 'er geen , mensch, hond, kat of haan leevende in V Schip , gevonden." Het verbond behelsde nog veee andere punten, in welken wy niets merkwaardigs ontdekt hebben. De Koning en de Aartshertog beloofden het, wederzyds, door e voornaamfte Kooplieden , te zullen doen evestigen. Van wege Holland en Zeeland , mest deeze bevestiging gefchieden, door )ordrecht, Delft, Leiden, Amfterdam, Middel- (O Zit ook Hoopt Nedcrl. Hifi. I. Soek, il. 82»  XV*. Boek. HISTORIE. 303 delburg, Zierikzee, Veere en Briele (in). De bevestiging van Dordrecht, gedagtekend den agtften van Grasmaand, is nog voorhanden (n). In een ander Verdrag van Koophandel, eenigen tyd hierna (4), tusfchen Engeland en de Nederlanden geflooten, ftondt Filips af van het Regt, om een' Gulden te vorderen van ieder ftuk Engelsch Laken, welk in de Nederlanden ingevoerd werdt (0). In Louwmaand des jaars 1496, was 'er, met toeftemminge van 's Lands Staaten , te Mechelen vergaderd, een Huwelyk geflooten, tusfchen den Aartshertoge Filips en Joanna, tweede Dogter van Ferdinand, Koning van Arragon, en van Izabelle, Koninginne van Kaftilie. Ook was Margareet, Zuster van Filips, in Slagtmaand des jaars 1495, in de Egt verbonden met Jan, Zoon van Ferdinand en Izabelle: door welke dubbele egtverbindtenis, de Huizen van Oostenryk en Spanje ten naauwften aan eikanderen verknogt werden. De Bruid des Aartshertogs landde, in Herfstmaand des jaars 1496, te Arnemuiden in Zeeland (p). Van hier, begaf zy zig naar Antwerpen, alwaar het Huwelyk, op den een entwintigften van Wynmaand, voltrokken werdt. Margareet vertrok , in Sprokkelmaand des jaars 1497, met eene Vloot, van Vlisfingen, naar Spanje (q). Haar Huwelyk werdt, te Bur- (m) Aezig„ met nieuwe Excynzen op te ftellen en e heffen, tot voldoening der Graaflyke Beien, en om de Steden van fchulden te ontasten; Het invoeren deezer Excynzen gechiedde nu wel gemakkelyker dan te vooren' 1 mmers op fommige plaatfen (V); doch het ipbrengen der Graaflyke Beden fchynt zo geeed niet gefchied te zyn, als de Graaf JL irenscht en verwagt hadt, alzo men vindt at de zes groote Steden, omtrent Slagcmaand des (r) Daniël Tom. VI. P. 803. Tom. VII, *. « O) Dö Mont Corps Dipi. Tm, III. P. U, f. 207. CO Vïiius Hoorn, U, 16a. e  XV. Boek. HISTORIE. 305" des jaars 1496", door de Graaflyke Ampte naars, zyn uitgewonnen geworden (#). 't Welk niet te verwonderen is, als men aanmerkt, dat de Steden, door in- en uitheemfche oorlogen, uitgeput, nu naauwlyks op haar verhaal begonden te komen, en terftond merkelyke fommen, ter gelegenheid van het Huwelyk des Aartshertogs, opbrengen moesten. Keizer Maximiliaan ook, van zins den Oorlog in Italië te voeren, vergde den Hollandfchen en Zeeuwfchen Steden manfchap en geld daartoe af O). Doch 't is niet te denken, dat men, in zyn verzoek, bewilligd zal hebben. Filips, waarfchynlyk om de Hollandfche Steden, te eer, tot het opbrengen van ingewilligde of nog niet ingewilligde Beden, te. beweegen, befloot, in Zomermaand des jaarsi 1497, eene reis te doen naar Holland, en zig,' in ieder der voornaamfte Steden, volgens.dej aloude gewoonte, te doen inhuldigen: 't welk | tot nog toe niet gefchied was. Op den der- i tienden van Zomermaand, gefchiedde deeze inhuldiging, te Dordrecht, van alle Mansperfoonen van vyftien jaaren en daarboven O). Daarna, te Rotterdam, te Delft, in den Haage, te Haarlem, te Amfterdam, te Leiden, en te Gouda (ar). Te Amfterdam, waren de Gemagtigden der Westfriefche en Waterlandfche Steden verfcheenen , om den Graa- (ii ~) Groot Plafcaatb. III. Deel, il. 19. Cv") Ou Mont Corps Diplom. Tom. III. P. II. 3^1, ï*3' O) Balen Dordrecht, bl. 804 Groote- Chron. Divif XXXII. Cep* 11. JV. Deel. V Filips II. 1496. filipr loet zig, >P . ïieuws, n de >yzondee HolandfcheJteden, nhuldi;eD.1497.  3o6* VADERLANDSCHE XV. BoÈtó Filips II. 1497. XL Oorfprongvan den GelderfchenOorlog. Graave, op nieuws,hulde te doen (y). Alomme werdt hy, met veele ftaatiie, naar't gebruik dier tyden, ingehaald, en met vertooningen van ftomme Perfoonaadjen, lichten en vreugdevuuren vereerd. Doch of hem thans op nieuws eenige Penningen werden toegedaan, vind ik nergens aangetekend. Gelderland was het eenigfte Landfchap onder de Nederlanden, alwaar men Filips nog geene hulde hadt willen doen. De veranderingen , in dit Hertogdom , federt eenige jaaren , voorgevallen , hadden 'er aanleiding toe gegeven. Wy hebben het verhaal derzelven tot hiertoe willen uitftellen, om den draad der andere gefchiedenisfen niet te breek en. Nu moeten wy de Gelderfche zaaken van wat hooger ophaalen. Men hadt, in dit Hertogdom, na het inhuldigen van Maximiliaan en Maria in den jaare 1481, tamelyke rust gehad. Doch eenigen tyd na de dood van Maria, begonden veelen ook hier te dryven, dat de Voogdyfchap over den jongen Filips, Maximiliaan niet, maar den Staaten der Landen toekwam. Allengskens neigde men zelfs , om Karei, Zoon van Adolf van Gelder, die toen nog te Gend was, op nieuws tot Hertoge in te huldigen. Maximiliaan verloor Karei niet uit het oog, fchoon hy hem, in 't jaar 1485, wanneer hy omtrent zestien jaaren bereikte, meer in 't openbaar verfchynen liet, en gelegenheid gaf, om de Krygskonst in Vlaanderen te leeren (z). In Hooimaand des jaars (v) Velius Hoorn, bl. 144, 162. (s) Pontanus Libr. X- p. 578,  XV. Boek. HISTORIE. 307 jaars 1487, woonde hy den Veldflag1 regen: de Franfchen, omtrent Bethune, by, alwaar hy gevangen genomen werdt (a), gelyk wy, reeds, in 't voorbyg&an, hebben aangetekend Q). De Gelderfchen, gebeeten op de Oostenrykfche Regeeringe , door welke zy, zo wel als de andere Nederlanders, ten deezen tyde , zwaar gefchat werden , wendden al hun vermogen aan, om Karei te verlosfen. 't Haperde voornaamlyk aan zekerheid voor zyn losgeld, welke eindelyk, op het einde des jaars 1491, gegeven zynde (Y), verfcheen Karei, in Lentemaand des volgenden jaars , op 'c onverwagtst, te Roermonde, en federt in de andere voornaame Gelderfche Steden, wordende alomme beleefdelyk ontvangen. Hy hadt zyne verlosfing meest te danken aan Vincent, Graave van Meurs, die zig, hier door, de ongunst van Maximiliaan op den hals haalde (X). Adolf van Nasfau, Stadhouder van Gelderland voor den Roomsch-Koning, zogt de Gelderfche Steden te vergeefs aan zyne zyde te houden. Karei verzekerde zig van Wigeningen, welke Stad Floris vanYsfelftein, voor Maximiliaan, bewaarde (>). Ook verdedigde hy zyn regt op Gelder en Zutfen, federt, in eenen Brief aan Keizer Fredrik (ƒ). Doch alzo hy hier, gelyk men denken kan, weinig ingang vondt, voer hy voort, zig van de wapenen te bedienen, om den Oostenrykfchen af- C<0 Pontani's Libr. X. p. 581. (_b'j XIV. Hoek, bl. 237. CO Pontanus Libr. X. p. 593, 591. f d) Pontanus Libr XI p. 595. (<Ü SlIOTBNHORST XI. Bütk, bl. gOI. (Ifj Apud Pontakum Libr. XI. p. 596. V a rILIP«II. Carel van Egmond iomt wederom in Gelderland.  S<»8 VADERLANDSCHE XV. Bor.r: Rlipi II H97- l < i j < t \ 7 V tl De Keur- li vorften ]{ verklaa v ren, dat , hy geen " regt op V liet Her- v afbreuk te doen, en zig in 't bewind van 'c Hertogdom te vestigen. Hy zondt het Kaas en Broods Volk, in Holland, eenige Knegten te hulpe, en maakte zig, in 't jaar i49i meester van de Stad Buuren, behoorende tot de Heerlykheden des Heeren van Ysfelflein Ook overweldigde hy het Slot te Beest, welk toen bezetting des Hertogs van Saxen inhadt. L>eeze, de beroerten in Holland geftild hebbende viel, daarentegen, met zyn Volk, in Uelderland, bemagtigende Nieuwflad, in de Voogdye van Roermonde (g). Karei, geen /olks genoeg op de been hebbende, om Herige Albrecht het hoofd te bieden, was, onlertusfchen, geweeken naar Lotharingen, en mthieldt zig hier, eenigen tyd, by Hertog tene, den vinnigften vyand van het Huis ;an Bourgondie, en, voor eenige jaaren, aan mareis Zuster, Filippa van Gelder, gehuwd /oor t einde des jaars 1493, hieldt hy egter, en Beftand met de Hollanders geflooten hebbende, te Graave, een mondgefprek met Maimihaan, die, onlangs tot de Keizerlyke vaardigheid verheeven, en met Blanka Mata, Dogter van Galeas Maria Sfort ia, Hertog an Milaan, in Huwelyk getreeden zynde, zigt lin dan voorheen, met de Gelderfche zaaen, fcheen te zullen konnen ophouden. Ook wam men hier overeen, dat het gefchil, oer het Regt op het Hertogdom Gelder, aan e uitipraak der Keurvorften verbleeven zou rorden. Doch deezen verklaarden, in 't olgende jaar, dat Karei, noch zelfs zyne Voor- (g) Sugtenhorst XI. Sltt, bl. 303, 304.  XV. Boek. HISTORIE. qoo Voorouders, geen Regt altoos konden hebben op Gelder en Zutfen, alzo deeze Landen, al na de dood van Hertoge Reinoud den IV, aan 't Ryk vervallen geweest waren (A). Karei zag zig derhalve genoodzaakt, zyne toevlugt wederom tot de wapenen te neemen. De meeste Steden, zyne zyde houdende, dreeven de Oostenrykfche bezetting ter Poorten uit, en verfterkten haare Vestingwerken. De Keizer, hierop, met een tamelyk Leger, in Gelderland , getrokken, bemagtigde Roermonde, en floeg toen 't beleg voor Nieuwniegen, welk hy egter haast wederom opbrak. Nieuwkerk op de Veluwe, door den Hertoge van Saxen, zeer fterk gemaakt, werdt, voor 't einde des jaars 1494, flormenderhand, door Karei van Gelder, veroverd. Doch in den aanvang des volgenden jaars, werdt 'er, tusfchen hem en den Aartshertoge Filips, een Beftand voor eenige 'maanden getroffen (j). Kort na het eindigen van dit Beftand , of veelligt eer het nog geëindigd ware, bemagtigde Karei, dien wy voortaan den naam van Hertog geeven zullen, het Slot Baar. De Hollanders en Gelderfchen- ftroopten, van tyd tot tyd, op elkanders Landen, zonder dat een der partyen in ftaat was, om zynen vyand tot eenen beflisfënden Veldflag uk te daagen. In den Herfst des jaars 1497, kort n& dat de Aartshertog Filips, in de byzondere Hollandfche Steden, ingehuldigd was, bemagtigden' de Gelderfchen Leerdam; doch werden, eer-, lang ( U~) Pontanus Libr. XI' p. (tol, 6ot%. Ci) Pontanus Libn. XI.p. 603, 604, 605. V 3 Filips II. 1497. ogdoia ïeeft. .eerdam erioo;n en erwonen.  3io VADERLANDSCHE XV.Boek. FlLIP.1 II. H97- Beftand. XII. De Friezen Vervallen onder de Saxifche over- heer- fching. lang, genoodzaakt de Stad den Hertoge van Saxen wederom in te ruimen (£), die,federt, ook het Slot Batenburg overmeesterde. Doch op den een-entwintigften van Wintermaand, werdt 'er wederom een Beftand geflooten , zonder bepaaling van tyd. Alleenlyk ftondt het partyen vry, hetzelve te breeken, wanneer zy wilden, mids zes weeken te vooren kennis geevende (7). Terwyl Gelderland dus gefchokt werdt, leedt Friesland ook geenen kleinen last. De Friezen, de Vrede en Vryheid tevens niet weetende te bewaaren, hadden eikanderen, reeds anderhalve eeuw, door geduurig twisten, afgemat en uitgeput, en zagen zig, eins delyk, omtrent deezen tyd , berooven van de vryheid, die zy, eeuwen lang, tegen uitbeemfche overheerfching, hadden weeten te befchermen. De Hollandfche Graaven hadden altoos voorgewend, een gegrond Regt te hebben op Friesland. Doch de Friezen kreunden zig hier weinig aan, zo lang zy niet door de wapenen gedrongen werden, dit Regt te erkennen. Wy hebben te vooren gezien (m), dat Hertog Karei, de Friezen, door onderhandeling, tot onderwerping hebbende willen brengen , kwalyk in zynen toeleg geflaagd was. Sedert hadt men, in Holland, weinig om de Friezen gedagt. Alleenlyk vindt men, dat Jan van Egmond, van eenige Vetkooptrs verzeld, in Hooimaand des jaars 1488, eene landing in Friesland, omtrent Workum ea C*) Groote ChfOn, Divif. XXXII. Cap. ». (li SlIGTFNHORST XI. loei, bi. 300. im) xxii. Beek, bt. 107.  XV. Boek: HISTORIE. 311 en Hinloopen, ondernomen heeft. Doch hy werdt van de Schieringers zo wel ontvangen, dat hy, ylings de vlugt neemende, ter naauwer nood fcheep raakte, en wederom in Holland kwam (»). In Herfstmaand des jaars 1491, hervatte hy den togt nog eens, met drieduizend man. Floris van Ysfelftein verzelde hem. Doch de Schieringers hadden zig, in zo groot een getal, naar Staveren begeven, dat de Hollanders de landing niet onderneemen durfden (V). Beter gelukte, wat laater, de togt des Hertogs van Saxen. Maximiliaan, wel bevroedende dat het niet doenlyk zyn zou, Friesland aan Holland te onderWerpen, en hiertoe ook, veelligt, federt het bekomen der Roomsch-Koningklyke waardigheid, minder genegenheid hebbende , hadt Hertog Albrecht van Saxen met het Erfftadhouderfchap van Friesland beleend. De Aarts» hertog Filips hadt hier zyne toeftemming toe gegeven, onder voorwaarde , dat Hertog Albrecht de Sloten te Haarlem, te Medenblik en te Woerden, die aan hem, voor driemaalhonderdduizend Rynfche guldens , verpand waren, wederom ruimen zou (ƒ>), gelyk gefchiedde. Hertog Albrecht vorderde , terftond hierfia, den Friezen, eerst uit zynen» eigen', en toen uit 'sKeizers naam, fchatting af. Dit gefchtedde , in Zomermaand des jaars 1492, terwyl Hertog Albrecht zig te Hoorn bevondt. De Friezen antwoordden „ dat zy „ hem O) E. tïen1ngha II. Roek, Qlp. GXLV. bl. 352i O) E. Bkningha II. Boek, Cap. CLVUI. bl. 360. S. Beningha Clircmlckel, bl. 105. l'syez ausjï De la Maücue Lnr. II. CA. XVI. p. 655. V 4 Filips II. 1497.  3iü VADERLAND SC HE YV fcL. Filips II, ■ H97- „ hem noch den Keizer eenige fchatting fchul„ dig waren. Doch begreep men 't anders, „ zy wilden naar redenen hooren, en 'er dê „ hunnen tegen zeggen." Hier by bleef het voor dien tyd (q). Wat laater, riedt de Keizer den Friezen, die geduurig onderling overhoop lagen eenen Peteftaat of Overfte te kiezen? tot welke waardigheid hy , onder anderen l den Hertog van Saxen voorfloeg. De Friezen volgden 's Keizers raad, in 't kiezen van ee. nen Potefiaat; doch zy vereerden W Bekarnaeenen uit den Friefchen adel, met deeze door de vergaderde Friezen, den Keizer en den Roomfchen Ryke, getrouwheid gezwoo" van Priïf h?hei?§emist was, tot Poteftaae van Friesland verkooren te worden, voedde hand; ftyvende de Schieringer partve dnZ eenig Krygsvolk, welk hy,6» jffind afge dankt hebbende, door zyne Friefche vrienden aanneemen liet Uittart Fax en Goslik Jvwwga hepen 't p'atte Land van Friesland f, met dn volk, en hielden hunne Landsluiden in >geduurige bekommering. Dit duurde tot m t jaar i497, wanneer Albrecht eenigen aar Friesland afvaardigde, om te beproeven of men thans meer genegenheid betonen zou ^ecn. Doch de Friezen, te Franiker by een Se-  XV. Boek. HISTORIE. 313 gekomen, hadden geene ooren naar 's Hertogs voorflag. Des zonde hy, heimelyk, meer Knegten naar Friesland, die, zig gelaatende gcenen dienst te hebben, onder begunftiging eeniger Schieringers, van den roof der Landluiden leefden (7). Den Friezen van Westergo, fchoon meest Schieringers, verdroot egter eerlang de baldadigheid van dit Krygsvolk. Des vaardigden zy, in Lentemaand des jaars 1498, eenigen af naar Medenblik, alwaar de Hertog van Saxen zig toen bevondt. De Friefche Gemagtigden hadden last, om, wegens de overdragt der Regeeringe van Friesland , met hem, overeen te komen («). Tot zo ver, hadt hy beoogd de Friezen te brengen , dat zy zei ven hem aanzogten, om de Regeering huns Lands te aanvaarden. Des hieldt hy zig, zo dra de Friefche gemagtigden hunnen last geopend hadden, als of hy weinig trek tot het bewind yan Friesland hadt, op dat hy te .beter Voorwaarden bedingen zou konnen. Men kwam, eindelyk, op den dertigftea van Grasmaand, overeen, om den Hertog van Saxen, tot eenen erftyken Befchermheer er -Keizerlyken Stadhouder yan de Landftreekf Westergo aan te neemen. „ Men beloofde „ alle Steden en Sloten, ten allen tyde, voot .,, hem open, te Z,ütfë& houden (5). Men gal „ hen ' (O E. Beningiia iiï. Soek, Cap. XXVI. bl. 396. l>i j S. Bemngha Ghioniekelj bl. 24. O) wy hebben, in 't voorgaande gedeelte deezes Hiftorie, meermaalen gezien, dat, by 't afïtaan vac zekere Stad of Slot, bedongen werdt, dat hetzelve altoos, yoor hem., die 't afftondt, of en gehouden zou woiden. Zie III. Deel, bl. 36, 41* Dit ge V 5 fohiett Filips II. tl I4P7- i 149». i j I '  $14 VADERLANDSC HE XV. Boek. Filips \l ' 1498. j „ hem regt, om nieuwe Sloten en vastighe„ den te ftigten. Men flondt hem verfchei,, den' Excynzen toe, tot beter onderhoud „ van zynen Vorftelyken Staat. Hy bedong „ de magt om Regt te doen, de Geregten „ alomme te zetten, en geld te munten, naar zyn welgevallen: ook dat alle Leenen voor „ hem moesten verheergewaad worden (y). Albrecht ftelde, niet lang hierna, Willebrord van Schomberg, tot zynen Stedehouder, aan, en deeze bragt het overig gedeelte van Friesland ook haast tot onderwerping (V). Keizer Maximiliaan beval den Friezen en Groningers in 't algemeen, den Hertoge van Saxen , voor Cv) Zie den Brief, hier van gemaakt, hy E. Beningha III. Eoek, Cap. XXX. hl. 303. en S. Benincha bl. 34. t» E. Beningiia III. Soek, Cap. XXXI. XXXIII. XXXIV. XXXV. hl. 408, 414, 417, 418, 419. fchiedde ook, fomtyds, by andere gelegenheden: by-. zonderlyk maakte de Leenheer, dik wils, diergelyk beding, wanneer hy eene vaste Plaats ter leen uitgaf. De Huizen te Linfchooten , te Asperen, te Bolgerlïein, te Teilingen, en anderen hier te Lande zyn, onder disbeding, ter Leen uitgegeven. Ook hadt Heer Henrik van Kroonenburg, in Sprokkelmaand des jaars 1453 , het Slot Kroonenburg, aan Melis van Mynden, afgeftaan, mids dat voorfz. Slot altyt zyn open hints zou wefen, om zig dair up in ende wt tegens eenen yegelycken te behelpen, tot alre tyt als hy 's te doen zou hebben, ende des begeren zou: volgens den Verlybrief, ter Leenkamer geregiftreerd, Libr. Princip. 14471459. Cap. Aemftelrelant fol. 6 verf. Men ziet hieruit, welk het oogmerk van zulk een beding was. De Leenheeren wilden zig, des noods, van de ter leen gegeven' Sterkten bedienen. Ook wilden ze , buiten twyfel, verhinderen, dat de Edelen het naaste Land liet befchadigden uit hunne Sloten, of ze den Vyand, ügtelyk, by mangel van magt of trouwe, inruimden.  XV. Boek. HISTORIE. g*' voor hunnen Gouverneur en Poteflaat, te erkennen (V). Leeuwaarden, van Groningen geholpen, wederftreefde 't Keizerlyk bevel, eenigen tyd. Leeuwaarden werdt egter eerlang tot onderwerping gebragt (y). Doch 'Groningen bleef weigerig. Zig nogtans, niet in ftaat vindende, om de Saxifche magt, met geweld, te keer te gaan, vonden de Groningers geraaden, zig op nieuws te werpen, in de armen van den Bisfchop van Utrecht, hunjien ouden Heer. Te meer reden was hiertoe , alzo Maximiliaan en de Hollanders thans zo veel gezags niet meer hadden in 't Stigt. als zy, kort na de Vrede des jaars 1483, gehad hadden. De Hollandfche bezetting, welkt op ééne der Poorten van Utrecht lag, was, it 't jaar 1489, door de Stedelingen, die z\\ ongaarne dus gebreideld zagen, verdreeven en Fredrik en Floris van Ysfelftein hadden federc, te vergeefs, gepoogd , deeze Poor wederom in hun geweld te krygen (2). Bis fchop David van Bourgondie, Oudoom var den Aartshertoge Filips, was ook, op det zestienden van Grasmaand des jaars 1496, h hoogen ouderdom, overleeden, en het Ka pktel hadt, op den dertienden van Bloeimaam daar aan volgende, Fredrik van Baden, to Bisfchop verkooren f». Hy was vermaag fchapt met het Huis van Oostenryk, zyndi gebooren uit eene Zuster van Keizer Fredrik doe! C-O Brief by E. Benjngha III. Boek, bl. tic-, fy') Dezelfde Cap. XL. bl. 424 (z) Groote Chron. Divif. XXXI. Cap. 74. Heda />.;?04,3Ck (a: Conclave ültraj. in M*TTHiBi AiwleCt. Tom. II. p. 72 9 fm- FiLifsIT. 1498. De Groningers , den Hertog van Saxen niet voor Stadhouder aanneemenwillende, doen den Bisfchop van ' Utrecht 1 hulde. -s t ■  3i6" VADERLANDSrtitf v\r Filips II, 1498. XIII. De Oorlog, in Gelderland,begint op nieuws. É i 2 I Beftand. v z t< doch deeze maagfchap verhinderde hem niet, de hulde der Groningers, die van ouds Onderzaaten yan 't Stigt geweest waren, te ontvangen f». Ook was hy geitoord op den Hertoge van Saxen, wiens ftroopend Leger, onlangs, in Overysfel gevallen; doch, doo? de Gelderfchen en Stigtfchen, onder beleid van Hertoge Karei, wederom verdreeven was Qcj. In Gelderland, waren nu de vyandeiykheden wederom begonnen. Maximiliaan, beflooten hebbende, dit Hertogdom tot onderwerping te brengen, hadt de Hertogen van Kleef en van Gulik bewoogen, hiertoe de hand teleenen (d). In Wynmaand des jaars i49o\ was hy wederom in Gelderland getrokken, en had/ Egt, Nieuwflad en Erkelens bemag:igd. De Gelderfchen, een' bloedigen oorlog :e gemoet ziende, begonden reeds te neigen :ot een Verdrag met den Aartshertoge Filim • vanneer hun voor 't einde des jaars, door lodewyk den XII, onlangs, in de plaats van Carel den VIII, op den Franfchen Troon 'erheeven, eenig Krygsvolk toegezonden rerdt. Toen rees hun de moed weder- en y maakten 't, federt, den Bondgenooten des .eizers zo bang, dat 'er, op den vyftienden an Zomermaand des jaars i499, door benddelmg van Frankryk, te Aken, een afonderlyk Beftand, tusfchen deezen en Her>ge Karei, geflooten werdt (e). De Aarts. her- Pontanus Libr. XI. «. 610 [-O Ou Mont Cofps Diplom. T»m. Hf. F. II. ,0I. IO Pontanus Libr. XI. p. 613, Ó14. f m  XV. Boek. HISTORIE. si? hertog Filips werdt hierdoor bewoogeh, om insgelyks een Beftand met den Hertoge van Gelder te fluiten: 't welk, gelyk meermaalen beftemd geweest was, tot wederopzeggenstoe, duuren zou (f). De vier deelen van Gelderland verbonden zig, omtrent deezen tyd, tot het befchermen der onderlinge Vryheden: en wat laater, ontvingen zy, van Hertoge Karei, wien zy eenige penningen hadden toegeftaan, verfcheiden' Voorregten (g). De rust, die het Beftand met Gelderland, hier te Lande, te wege bragt, veroorzaakte op verre na zulk eene algemeene vreugde niet, als de geboorte van den eerften Zoon des Aartshertogs, die, op den vyf entwintigften van Sprokkelmaand des jaars 1500, te Gend, ter weereld kwam. Men gaf hem den naam van Karei (h). Filips floot, nog voor't einde des jaars, een Huwelyk, voor dit Kind, met Claude, Dogter van Lodewyk den XII, omtrent deezen zelfden tyd, gebooren (i). Men bevestigde het Verdrag, by welk dit Huwelyk geflooten was, naderhand, meer dan eens (&); doch het is nimmer voltrokken. Hertog Albrecht,in 't voorjaar,naar Duitschland vertrekkende, liet het bewind van Friesland zynen Zoon, Henrik, aanbevolen, die, in Lentemaand, den Friezen eene nieuwe en zwaare fchatting afgevorderd hebbende , de gemoeden der Landzaaten dermaate ontftak, dat Cf) Chartr. de Brabant by Mieris I. Ded, II. 31-. (£) Oeld. Plakaatb. II. Ucel, I. App. c. 194, 106. f /Ó Pont. Heuter. Rer. Auftr. Libr. v/o. 2i<;. CO Daniël Tom. VII. p. 41. r 3 CO Du Mont Corps Diplom. Tom. IV. P. I. p. i?. 17,27. 55» 56- ' ' * Filips If. I4P9. XIV. Geboorte van Karei van Oostenryk.1500. De Friezen beegerenlenrik fm Saxen in Franiker.  VADERLAND SC H F. Yv rww. PlLIPsII. I50O. Zwaare fhaf ©ver de . hoofden deezer onder- neeming. Bood van Albretht. dat zy, in grooten getale, famengetrokken , hem, binnen Franiker, belegerden (/). Hertog Albrecht kreeg hier zo dra geene kennis van, of hy bewoog Erik, Hertog van Brunswyk, Edzard, Graaf van Oost friesland, en Fredrik van Egmond, Heer van Ysfelftein (6), om zynen Zoon te ontzetten. Edzard hadt een goed getal van Knegten op de been. Ook wierf Hertog Erik, ten fpoedigfte, vierduizend man in 't Lunenburgfche. 't Vereenigd Leger trok in Friesland, verfloeg eerst de Groningers, by Workummer-Zyl; en de Friezen, naderhand, in twee reizen, geheellyk. Franiker werdt niet alleen van 't beleg ontQaagen: maar de Friezen werden niet in genade aangenomen, dan onder voorwaarden, dat zy dezelve, knielende, blootshoofds, en barrevoets, verzoeken ; al hun Geweer en Brieven overgeeven, en eene zekere fomme, naar hun vermogen, opbrengen zouden. Doch bunnen Bevelhebberen, in deezen Zoen, die 3p den zestienden van Hooimaand geflooten werdt, niet begreepen geweest zynde, werdt federt een fcherpe paal door 't lighaam gejaagd : eene wreede ftraffe, voorwaar, van welke men , in onze Landsgefchiedenisfen , behalve dit, naauwlyks eenig voorbeeld ontmoeten zal. Men noemde deeze wyze van Dmbrengen fpitfen (rn). Hertog Albrecht, zelf in Friesland gekomen , Cl) S. Bemngha Cüronickel, il. 45. Cm) E. Beninoha Ut Boek, Cap. Xl.VIII-Lir. il. 432-436. (6) 't Gemeen noemde deezen Heer van Ysfelftein \tbeelm Cys. In de Friefche Kronyken, heet hy Gja* an Egmond.  XV. Boek. HISTORIE. 319 men, floeg het beleg voor Groningen. Doch terwyl het duurde, overleedt hy, op den twaalfden van Herfstmaand, te Embden, werwaards hy zig, te Appingadam krank geworden zynde, hadt laaten voeren. Terftond hierna, bewoog Bisfchop Fredrik de Zoonen van Hertog Albrecht, Joris en Henrik, om het beleg van Groningen op te breeken, en een Beftand voor vier jaaren, met de Groningers, te fluiten («). Henrik van Saxen volgde zynen Vader op in 't bewind over Friesland. Doch de Friezen, ingenomen tegen de Saxifche Regeeringe, zonden, in 'tvolgende jaar, Gemagtigden naar Brusfel, om den Aartshertoge Filips de Regeeringe op te draagen. Filips overwoog deezen voorflag rypelyk. Doch terwyl hy hier mede bezig was, gaven de Saxifche Amptenaars, wier fchraapzugt de Friezen genoodzaakt hadt, naar verandering tc haaken, veelen zo veel genoegen, dat Filips, de gelegenheid nog niet ryp oordeelende, on zig in 't bewind van Friesland te vestigen, zyn werk alleen maakte, om Hertog Henrik mei de Friezen te bevredigen. Ondertusfchen hiel den veelen den Aartshertog en Henrik verdagi van eene heimelyke overeenkomst, volgen welke, Henrik verbonden was, de Regeerin^ van Friesland den Aartshertoge, na verloot, van eenigen tyd, af te ftaan (0). Filips ontfloeg zig te fpoediger van deezer .handel met de Friezen, alzo hy eene reis naai Spanje in den zin hadt. Ferdinand, zyn Schoon- va f n) E. Benincha Boek III. Cap. LUI. LIV. bl. 437—441 $. Bemngha, bl. 55- „ '(c) Ubb. Emmius Libr. XXXIX- p> 005, 600. riLiPslU 1500. van Saxen. Henrik, zyn Zoon, volgthem in Friesland op. 1501. 1 \ t 1 De Aarts■ hertog Filips reist naar " Spanje.  32o VADERLANDS TH F. rv Filips II 15° l» 1 < 1 » 1 ] < 1 t t t 1 vader, hadt hem derwaards genoodigd, om de hulde te komen ontvangen van zyne toekomende Onderdaanen, zynde zyne Gemaalin, Joanna, onlangs, naaste Erfgenaame geworden van de Ryken van Kaftilie en Arragon. De zaaken, in Spanje, waren, federt eenigen tyd, zeer ten voordeele des Aartshertogs veranderd. Toen hy trouwde , was Jan, Erfprins van Spanje, nog in 't leeven. Ook nog eene ouder Zuster van Joanna, Izabelle genoemd, die Emanuel, Koning van Portugal, met wienzy, in 't jaar 1407, huwd was, eenen Zoon gebaard hadt, Michaël geheeten. Deeze drie Vorflelyke Perfbonaad|en, Jan, Izabelle en Michaël, allen nader Erf-enaamen tot de Spaanfche Kroonen dan Toanaa, waren, de een na den anderen, overleeien. Joanna zelve hadt, by wylen, vlaagen fan krankzinnigheid; zo dat het bewind van 'antsch Spanje, na 't afflerven van Ferdinand :n Izabelle op den Aartshertog fcheen te vagten. Hy maakte zig derhalve gereed ot de reize derwaards, die hy, te lande loor Frankryk, verkoos te doen. Voor zvn vertrek, floot hy het Huwelyk zyner Zuster, vlargareet, Weduwe van den jongen Erfprins -an Spanje, met Filibert, Hertog van SavmeCpy U Engelbert van Nassau, Heer ^mIW' t0t alSemee"en Stadhouder er Nederlanden aangefteld, en de zorg voor de ipvoedmg van zynen Zoon, Karei, en nog ene ouder Dogrer, aan Margareet van lork! Veduwe van hertoge Karei van Bourgondie, aan- JO Du Mont Corps Diplom. Ttnu lv. P. I. p. 15,  XV. Bom. HISTORIE. 3*»' aanbevolen hebbende, verliet hy, van zyne Gemaalin en eenen aanzienlyken Hofftoet verzeld, de Nederlanden, in den Herfst des jaars 1501. Hy ileet eenigen tyd aan 't Franfche Hof (q), alwaar hy zeer beleefdelyk ontvangen weidt (r). In den aanvang des volgenden jaars , kwam hy eerst in Spanje. Hy en zyne Gemaalin ontvingen hier, als Prins en Prinfes van Kaftilie, Leon en Arragon, en naaste Erfgenaamen der Spaanfche Kroonen, de hulde der Landzaaten (V). Terwyl Filips in Spanje was, werden, door zyne en zyns Vaders Gezanten, de Verbonden van Koophandel, met de Engelfchen gemaakt , op den negentienden van Zomermaand des jaars 1502, vernieuwd en bevestigd (Y). Filips, byna 't geheele jaar in Spanje geileeten hebbende, keerde, in Wintermaand, gelyk hy gekomen was, door Frankryk, wederom naar de Nederlanden. Hy hieldt zig, onder weg, lang in Frankryk, en nog langer in Duitschland op: zo dat hy, in Slagtmaand des volgenden jaars, eerst te Mechelen aankwam. De Hertogin Weduwe van Bourgondie , wien hy de zorg voor de opvoeding zyner Kinderen toevertrouwd hadt, overleedt, kort na zyne aankomst («). Daarentegen hadt gyne Gemaalin , Joanna , welke hy hoog zwanger in Spanje gelaaten hadt, hem op den (ff} Lettr etc Louis XII. Tom. h p. p. (ó Daniël Tom. VII. p. 53, 54. (f J Maiuana Hift. cl'Efp. Tom. V.p. 337. CÓ Art Publ. Angl. Tom. V. p, IV. p. 174. («O Pont. Heutijr. Rer, Auftr. libr. VI. p. 353, IV. Deel. X Filips If, 1501. 1502. Verboni van Koophandelmet Ehg land. Filips komt in deNedecj landen te rug. 1503. Dood eter HertoginneWeduwe vanBour» gondic»  322 VADER LAND SCHE XV Bo** Filips II, 1503. Hooge Raad te Mechelen. XVI. De GeiderfcheKryg wordt heviger voort gezet,dantevooren. den tienden van Lentemaand des jaars 1503? wederom eenen Zoon gebaard, die Ferdinand genoemd werdt. Zy kwam, eerst in Bloeimaand des jaars 1505, in de Nederlanden te rug (V). Filips befloot, omtrent deezen tyd, het hoog Geregtshof der Nederlanden, welk, federt de dood van Hertog Karei, geene vaste ftede gehadt hadt, wederom, gelyk voorheen, te Mechelen te vestigen (V). Geduurende de uitlandigheid van Filips, waren de vyandeiykheden in Gelderland wederom begonnen: waarom hy, aaagefpoord, zomen agt, door den Keizer (V), op zyne terug komst, befloot , den Kryg tegen de Gelderfchen , met meer. nadruk dan tot nog toe gefchied was, door te zetten. Gelderland trok thans veel voordeels van den handel op en over Holland, vanwaar deeze Landflreek van veerlerlei behoeften voorzien werdt. Deeze handel was, onaangezien de voorige oneenigheden, tot hier toe, ongeflremd gebleeven. Doch Filips befloot nu, om de Gelderfchen bet te benaauwen, allen handel met hen, in Holland, te verbieden. Dit Verbod werdc, in den aanvang des volgenden jaars, onder anderen te Amflerdam, openlyk afgekondigd. Te gelyk deedt by hier, te Hoorn, te Enkhuizen, en te Edam , eenige Oorlogfchepen uitrusten, om, onder bevel van Pieter van Leeuwaarden, de Zuiderzee voor de Gelderfchen onveilig te houden. Midlerwyl hadt hy ook Heirvaart doen befchryven, en te 's f lerI to- OO Reigerjb. II. Deel, bl. 366. (w) *5* NiRiBi Oper. Diplom. Tom, II» f>. 1044. £x) S, Beninga Chromckcl, bl, 103.  XV. Boek. HISTORIE» 325 togenbosch een Leger verzameld, welk, drieduizend man fterk, onder beleid van Kornelis, Heer van Zevenbergen, Fredrik, Heere van Ysfelftein, en eenige anderen, eerst in den Herfst, over de Maaze trok , en in Gelderland viel. Vooraf, hadt Filips Karei van Egmond, dus noemde men hier den Hertog van Gelder, door eenen Heraut, den oorlog verklaard, en Brieven naar Gelderland gezonden, om de Landzaaten tot onderwerping te vermaanen. Zyn Leger bemagtigde alleenlyk eenige Sloten, en trok, nog voor den Winter, over de Maaze te rug. Vyfiienhonderd man, onder beleid van Rudolf'vanAnholt,door den Keizer, herwaards gezonden , iloeg ondertusfchen 't beleg voor Bommel. Robert van Aremberg liep \ met de bezetting van Naarden, de Veluwe dagelyks af. De Gelderfchen zaten niet ftil. 't Land van Heusden en de Dordfche Waard werdt, door hen, geplonderd, of gebrandfchat (31). Woudrichem en 't Land van Altena, Margareet van Croi, Graavinne van Hoorne, Nigte van Hertoge Karei, toebehoorende, verkreeg van hem Brieven van Vrywaaringe (2). Doch 't gene 'er te lande voorviel was van klein belang, in vergelyking van den Scheepsftryd op de Zuiderzee. De Gelderfchen hadden eene Vloot te i Harderwyk uitgerust, die, laat in 't najaar, fl met zevenhonderd man van land ftak : met ^ voorneemen, om Edam of Monnikendam te k verrasfen. De Hollanders, kennis van hunnen (y) Guili. Hermanni Bell. Gelric. ia Matirsi AnaJ. Tem. I. p. 326. (Z ) r«NTANUS Libr. XI. p. 625—628. X a Filips II. 1504. cheeps- ryd >or tonni- .ndaju.  324 VADERLANDSCHE XV.'Boek» 'ÏILIPS S, I504. XVII. De Groningersfchenden het Beftand. nen toeleg gekreegen hebbende, waren op hunne hoede. De Gelderfchen , met het aanbreeken van den dag, Monnikendam genaderd zynde, zagen zig, onverhoeds, omringd van eene ontelbaare menigte van Koggen, en eenige groote Oorlogfchepen: terwyl de ftranden met gewapende manfchap bezet ftonden. Scherp was 't gevegt van wederzyde. Doch de Gelderfchen fchooten te kort. Zy lieten 'er honderd en dertig gevangenen, en bedienden zig van eenen gunftigen wind, om naar Harderwyk te rug te keeren (a). De Groningers, het Beftand, tusfchen hen en de Hertogen van Saxen, geflooten, weinig agtende, hadden, al kort na dat het getroffen was, nieuwe vyandeiykheden gepleegd, en eenige Heeren huizen om verre gehaald. Appingadam, welke Stad Oostfriefche bezetting inhadt, werdt, in den Zomer des jaars 1501, door hen,belegerd. Edzard,Graaf van Oostfriesland , hiervan kennis bekomen hebbende , begaf zig, terftond , met een Leger, derwaards, en deedt de Groningers van voor de Stad verftuiven (£). Henrik van Saxen, federt, het bewind over Friesland aan zynen Broeder, Joris, verkogt hebbende, en deeze zig nog niet in Friesland hebbende konnen doen huldigen, werdt de Aartshertog Filips wederom gekooren, om de gefchillen, tusfchen Hertoge Joris en Graave Edzard ter eener, en de Friezen en Groningers ter an- derer £ö") CuiLL. IIermanni Bell. Gelric. p. 323—32^. Groots Chronyk Divif. XXXII. Cap. 29. Pontanus Livr. XI. p. fizf. O) E. Beningiia III. £osk> Cap. L1X-LX1II. tl. 4^4S«.  XV. BoekV HISTORIE. 5ac derer zyde, te bemiddelen. Joris en Edzard, en de Gemagtigden der Friezen en Groningers verfcheenen, in den Zomer des jaars 1504, voor den Aartshertoge te Gend (Y): die, gee ne kans ziende, om de Groningers naar zyne hand te zetten, zig vergenoegen moest , dat hy de Friezen bewoog, om Hertog Joris van Saxen hulde te doen: gelyk kort hierna gefchiedde (d). Graaf Edzard, die lang het oog op Groningen gehad hadt, was, zo men wil, oorzaak, dat de Groningers, djte Filips den Hertoge van Saxen onderwerpen wilde, zig niet gezeggen lieten. Hertog Joiis ondernam, in 't volgende jaar, het beleg wel van Groningen: doch alzo Graaf Edzard, wiens hulp hy hiertoe ten hoogden behoefde, hem niet meer volks toefchikte, dan vereischt werdt, om de Groningers in verlegenheid te brengen, zonder hen tot de overgaave te noodzaaken; werdt het beleg fiaauwlyk voortgezet (e). De Hertog van Saxen befloot, eindelyk, der Stad den toevoer af te fnyden, en haar, door uithongering, te dwingen. Meer dan een jaar lag hy 'er voor. üe Groningers zagen te vergeefs uit naar ontzet van den Bisfchop van Utrecht, alzo deeze, in Herfstmaand, een lcherpKeizerlyk bevel kreeg, dat hy zig, op verbeurte van zyn gantfche weereldlyk bewind in 't Stigt, niet met Groningen zou hebben te moei- f c") Sicko Benikga Chronicltft, bl. 69. (d) E. Benxcsgha. 111. Loei, Cap. LXXII. bh.455. S. BeKjnoa bl. 71. r *D3 C.tj E. Be.ningha III. So'.k,. Cap. LXXIV. bl. 455.. X 3 ■•■ 1 FlLIPJ 1504. Joris van Saxen,als Erfftad. houder van Friesland , gehuldigd. Graaf Edzard maakt zig meester van Groiingen.I5°5-  ga6 VADERLANDSCHE XV.Boek; Filïfs II. !5°5- moeijen (ƒ). Men handelde verfcheiden' reizen over een Verdrag; doch fcheidde geduurig vrugtéloos (g). De leeftogt en penningen begonden midlerwyl fchaars om te komen, in de Stad. Men moest de Graanen en andere mondbehoeften , met gevaar zyns leevens, van't platte Land naar binnen fteepen: en zig, om de Knegten, die de Stad op de been hieldt, te voldoen , bedienen yan het Aflaatgeld, welk, om tot den oorlog tegen de Turken gebruikt te worden , voor eenige jaaren, byeen gebragt was, en in Gronings bewaard werdt (hy De Saxifche Knegten pleegden, ondertusfchen, allerlei moedwil aan de Inwooners, die hun in handen vielen, vrouwen zo wel als mannen (7). Doch hierdoor maakten zy de Groningers zo wars van de Saxifche Regeering, dat deezen, in de Lente des jaars 1506, toen de Stad nu op het uiterlle gebragt was, eenpaariglyk beflooten, afzonderlyk met Graave Edzard te handelen, en zig veel liever hem dan den Hertoge van Saxen te onderwerpen. Men zondt hem dan gemagtigden toe: die haast, wegens de voorwaarden, overeen kwamen. De Groningers verbonden zig, om eene bezetting van agthonderd of duizend man van hem in te neemen; en hy bèloofde, de Stad, by haare oude Voorregten, te zullen handhaaven (&). In den aanvang van Bloeimaand, nam hy, aan 't hoofd van vyf - of zesduizend Knegten, ; van" welken egter niet Veel meer dan (ƒ) Zie het, ly Srcico Bemnga, bl. 113. (.g) S. Beninga, bl. 116, 130, i34> M3. »49» S. Beninga, bl. 158. fi) Zie s. lïi'ntnga, W. 148. (k) '/.-e het Vu'ilrag, dans les Supplem. aux Corps Diptom. Tim. 11L f. I. p. 11-  XV. Boek. HISTORIE. 327 dan duizend naar binnen trokken, bezit van de Stad, en werdt 'er, kort hierna, plegtiglyk ingehuldigd (/). De Hertog van Saxen zwol van fpyt, toen hy zig deeze prooy,dooreenen, dien hy voor zynen vriend hieldt, onder de oogen , ontdraagen zag. Doch alzo hy op verre na zo magtig niet was als Graaf Edzard, moest hy zyn leed eenigen tyd verkroppen, en zelfs 't bewind over de Ommelanden van Groningen aan Graave Edzard, als zynen Stadhouder, opdraagen (m). Ruim een jaar geleeden (7), hadt hy, als Erfftadhouder van Friesland , een Verbond van Vriendfchap en onderlinge befcherming geflooten, met Henrik den Vil, Koning van Engeland («); doch 't blykt niet dat hy 'er eemg voordeel van getrokken heeft. De Gelderfche Kryg was, in den Zomer des jaars 1505, wederom met veel hevigheid begonnen, vooral van de zyde van Filips , die, omtrent den aanvang deezes jaars, eene tyding gekreegen hadt, welke hem befluiten deedt, een fpoedig einde van dien Kryg te maaken. Izabelle, zyne Schoonmoeder, was, op den zes entwintigften van Slagtmaand des jaars 1504, overleeden, en hadt, zo gezeid werdt, by Uiterften Wil, hem en zyne Gemaalin , Joanna, tot Etfgenaamen verklaard van het Koningkryk Kaftilie, en van de Staaten, welken met het zelve vereenigd waren, mids dat (O E- Benincha IH. Boek, Cap.. LXXVJI-LXXXI. bl. 461, 407. Sicko Bening\ Chronickel, bl. 167, 171. . hi)' S. Beninga bl. 175, 176, [of 17ÜJ. ' (n) &&.. Publ. Angl. Torn. V. l'.Vf. £.219. coll.p. 216,218. (.fi Den derügtten van Wintermaand des jaars 1504, X 4' 5"ILIPS II. 1505. xviii. Doodvan Izabelle, £onin;inne van kaftilie.  328 VADERLANDSCHE XV.Boejc; Filips ii. *5°5- Filips befluit wederom naar Spanje te reizen. Leening tot deeze reize!. dat haar Egtgenoot, Koning Ferdinand, hec bewind der Regeeringe behouden zou, toe op de meerderjaarigheid van haaren Kleinzoon, Karei, wien men, reeds voor eenigen tyd, den titel van Hertog van Luxemburg opgedraagen hadt. Izabelle hadt Kaftilie geërfd pan haaren Broeder, Koning Henrik den IVv en fchoon haar Egtgenoot, de Koning van krragon, {Taande zyn Huwelyk, ook Kaftilie geregeerd hadt; waren de twee Ryken egter,, tot nog toe, niet met eikanderen vereenigd geweest. Filips, hier te Lande, kennis van de dood zyner Schoonmoeder gekreegen hebbende, liet zig en zyne Gemaalin, terftond, voor Koning en Koningin van Kaftilie uitroepen, en droeg den jongen Hertoge van Luxemburg, den titel van Prinrvan Kaftilie op* Ook maakte hy zig gereed tot de reize naar Spanje, alzo hy, met reden, vreesde, dat zyn Schoonvader, Ferdinand, fteunende op den Uiterften Wil zyner Gemaalinne, zig het bewind van Kaftilie, zyns ondanks, zou blytren aanmaatigen. Om de kosten der reize Ee vinden, bezwaarde Filips, onder anderen * zyne Domeinen in Holland. Aan fommige Steden, welken niet in ftaat waren, om de penningen , voor welken zy de Graaflyke Domeinen hadden moeten koopen, op te brengen, verleende hy Oktroi tot het heffen der fommen, welken zy te kort kwamen, by leeninge van de Ingezetenen tegen den penning zestien (V). Doch de Gelderfche Kryg, waartoe ook veel gelds en manfchap. uit Holland byeen gebragt werdt, en de zwan- £0 £h *>* ecu OlilTW, ky Eoomea» a&eu W. 48,  XV. Boek. HISTORIE. 329 gerheid zyner Gemaalinne (ƒ>) noodzaakten Filips, de reis naar Spanje, nog eenige maanden, te verfchuiven. Met den aanvang des jaars 1505, het leen van Gelderland en Zutfen, van zynen Vader, den Keizer, verheeven hebbende, trok hy, in den voorzomer, aan 't hoofd van een aanzienlyk Leger, uit Brabant, over de Maaze, voor Bommel, de Stad ten naauwften befluitende. Van daar, begaf hy zig, met een deel des Legers, naar Arnhem, welke Stad, na een kort beleg, overging. De andere Veluwfche Steden, Wageningen, Harderwyk en Elburg, volgden het voorbeeld van Arnhem (#), zonder een beleg af te wagten. Hattum, welks Slot door Reiniet\ Bastaard yan Gelder, eenen tyd lang, tegen de bezetting der Stad, die tegen hem opftondt, dapperlyk verdedigd was, moest ook, eerlang, bukken. Toen volgden de Steden van het Graaffchap Zutfen, Doesburg (V), Deutichem, LogchemenGrol. De Hoofdliad Zutfen alleen weigerde zig op te geeven. Hertog Karei, die weinig volks op de been hadt, en, behalve eenige ftrooperyen onder Dordrecht en in Gooiland, dit jaar, niets van belang uitregtte, wasraadeloos, in dit fchielyk verloop zyner zaaken, veroorzaakt door de groote overmagt des Konings van Kaftilie. Hy vaardigde bode op bode af naar Frankryk, om onverwylde hulpe. Doch de ziekte van Lodewyk den XII. of andere beletfels waren oorzaak, dat hy, voor eerst, niets CP1 Mem. de Pbil. parmiles I.etrr. de Louis XII. THi. lp. 40* (ff) R. Snoi Libr. XII. p. 1H3. e * £r; Benjucab ais Erf Cinon. in Matt. Anal. Tom, I. jf. 95» X 5 Filips Ifc 1505. Filips beniagtigtra-fcheiien' Steien in Gelderand.  §30 VADERLANDSCHE XV. Boek. Farpsir. i5°5- Beftand tusfchen Filips en Karei van Gelder. ' ) niets verwierf. Alleenlyk werdt 'er een altoosduurend Verbond van onderlinge befcherming, tusfchen hem en den Koning van Frankryk, geflooten (Y). In deezen ftaat der zaaken, zou Filips, met weinige moeite, gantsch Gelderland hebben konnen bemagtigen, indien hy zyne overwinningen vervolgd hadt. Doch de Spaanfche reis lag hem te zeer in 't hoofd, en deedt hem luisteren naar voorflagen van een Beftand, welk, door den Bisfchop van Utrecht en eenige anderen, bemiddeld werdt. Karei, beflooten hebbende , zig op 't diepst te vernederen, om Filips te eer, tot het maaken van een redelyk verdrag, te beweegen, begaf zig, op 's Konings vrygeleide, naar de Legerplaats , te Roozendaal, alwaar hy, Filips te voetvallende, om eene billyke Vrede fmeekte (V)- Filips bejegende hem vriendelyk, en, zelf naar een Verdrag haakende, liet hy zig ligtelyk overhaalen, tot het tekenen van een Beftand voor twee jaaren: „ binnen welken tyd, het gefchil over het „ Regt op het Hertogdom Gelder en het „ Graaffchap Zutfen, door goede mannen, af„ gedaan zou worden. Filips zou zyn Leger „ terftond Uit Gelderland trekken; doch de „ Steden en Vastigheden, welken hy ingeno„ men hadt, blyven behouden. Karei zou Fi„ lips, tegen alle'zyne vyanden, dienen: ook „ den Koning, op de reize naar Spanje, verzel„ len, en daar voor drieduizend goudguldens „ ontvangen." Bommel, dat tot hiertoe bele- £er<§s (O Pontanus Libr, X\, p. 628—63^ CO Sicitö Beninga Cnronickd, bl, ioo.  XV. Boek. HISTORIE. 331 gerd geweest was, werdt, ook in gevolge van dit verdrag, den Koning van Kattilie ingeruimd («). Het was op den zeven-entwintigften van Hooimaand gedagtekend (j>). Kort hierna, verliet Filips Gelderland, over welk Hertogdom hy Henrik van Nasfau, Heer van Breda, wiens Vader, Engelbert, onlangs, overleeden was, tot Stadhouder aanftelde. Hy keerde eerlang naar Brabant, yerzeld van Hertoge Karei, die , de beloofde drieduizend goudguldens tot zyne Spaanfche reize,- te Antwerpen, 'ontvangen hebbende , desonaa'ngezicn, heimelyk én vermomd, de Stad verliet, en fpoörflags naar Gelderland te rug rende (V). Filips befpeurde, te laat, dat hy door Karei misleid was, en was, metreden, bekommerd, dat hy, in zyn afzyn, nieuwe beroerte in Gelderland verwekken zou. Doch hy vondt'niet geraaden, de Spaanfche reis langer te verfchuiven, dan tot na de herftelling zyner Gemaalinne, die, op den zeventienden van Herfstmaand, van eene Dogter, Maria genoemd, verlost was. Het algemeen Stadhouderfchap der Nederlanden dan aan Willem van Croi, Heere van Chievres en Aarfchot, opgedraageu hebbende, ftak hy, op den tienden van Louwmaand des jaars 1506, van zyne Gemaalin en veeleNederlandfche Heeren verzeïd, met eene Vloot van drie enveertig Schepen, van Vlisfingen in Zee. De Koning bevondt zig op het Schip de Juliaan (x), gevoerd doör Jakob Korneliszoon dt . tu~) Pontanus L"-.r. XI. p. 631. (yj Cliartres van ' Brabant te Vilvoorde agtjls Boyenkusfe, jLïiye Le Sr. de-Sart- 2 D. (.w) Pontanus Libr. XI. p- 631. 631. (ij Keigersb. il. Veel, bl. 369. FlLl?SII. I5°5' xrx. Filips vertrekt naar Spanje. 1506.  33* VADERLANDSCHE XV.Bomr; Filips II, ■ 1506. By wordt,. door ftorm, geuood- de Huybert (3). Doch het opperbevel der Vloo« te heeft, waarfchynlyk, gehad Floris van Ysfelftein, die, ten deezen tyde, het Ampt van Zee-Admiraal bekleedde: alzo men vindt, dat hy, dit jaar, in Spanje geweest is (y). Filips hadt, fchoon vervaard voor de Zee, egter nu beflooten, de reis te water, en niette lande, door Frankryk, te doen , alzo hy wist, dat'er, tusfchen Lodewyk den Xlï. en zynen Schoonvader, Ferdinand , verbindtenisfen geflooten en onderhandelingen op het tapyt waren, van welken hy zig niets goeds belooven kon. Ook hadt Lodewyk de XIL hem het uitftellen zyner reize zo fterk aangeraaden fV), dat hy niet twyfelen kon, of hy zou in Frankryk opgehouden geworden zyn, zo hy de reis, door dk Koningkryk, hadt willen neemen. 's Konings reis was zeer ongelukkig. Naauvvlyks hadt men de Zeeuwfche Kusten uit het gezigt verlooren , of de brand floegin't échip, welk den Koning voerde. En men was dk GO Aft. Ptibl. Angl. Tom. V. P. IV. p. 233, C%) Lettr. de Louis XII. Tom. I. p. 35, 36. (8) Zo heeft Smallegange (Chron. van Zeel. bïi, 691) den naam van deezen Bevelhebber; beter dan Reigersbergen, die Hubert fchryft. In erkentenis van den dienst, dien Jakob,en zyne twee Broeders,?*» en Herman de Huybert, by deeze gelegenheid, Koning Filips gedaan hadden, verkreegen zy en hunne nakomelingen, naderhand, van Keizer Maximiliaan en deszelfs Kleinzoon Karei, het voorregt, om den degen te mogen voeren, en daarmede ieder drie dienaars te mogen wapenen. Ook hadt Filips zelf dit geflagt, ter oorzaake van den flora, die hem, op deeze reize, beliep, vereerd met de Spreuk, Waakt Huybert,die de nakomelingen, nog onder hun wapen voeren. Zie Smallegangé ter •aangehaalder plaatfe, en Bavle DiSiion. Art. Huvseisj (Pierre de) Rem. A.  XV. Boek. HISTORIE. 333 gevaar maar pas te boven, toen de Vloot, onder Engeland, van eenen geweldigen ftorm, beloopen werdt. Filips gaf terftond bevel , om te landen. Men bragt het, met veel moei te, binnen de Haven van Weimouth (! 00 F. Jfyew. Hifi. Hsnr. VII. f. 368, Filips lït 1505. zaakt, ia Engelani in te looptn. Henrik de VII. houdt hem hier lang op. Perandeftige»  334 VADERLANDSCHE XV. Boek/ FilipsII 1506. in het Verdrag van Koopr liandel met Engeland.Of de Visfcher den Nederlanderen , federt,minder vry gelaa »en zy. • naamfte waren eenige merkelyke veranderingen, ten voordeele der Engelfchen, in het ' Groot - Commercie - Traktaat van den jaare 1496. De Engelfche Koopluiden werden thans vry verklaard van de Zeeuwfche tollen, welken zy, te vooren, hadden moeten betaalen. Daarbenevens werden hun eenige andere vryheden vergund. Sommigen willen ook, dat de Visfchery op de Engelfche Kusten, den Ne' derlanderen, federt het fluiten van het Verdrag, by Welk deeze veranderingen gemaakt werden, niet meer zo vrygelaaten geweest zyn zou, als te vooren, en dat dit Verdrag, hierom, in Nederland, den naam van het kwaad Traktaat gekreegen zou hebben (b). Doch fchoon men toeilaan moet, dat de vrye Visfchery den Nederlanderen, by dit Verdrag, niet zo duidelyk ais by het voorige, vergund wordt, naardemaal 'er, in het tweede, geheel geen gewag van de Visfchery wordt gemaakt; egter worden, in het eerfte punt van hetzelve, alle voorige verdraagen van Koophandel, zo ver ze met dit niet ftreeden, uitdrukkelyk bevestigd, en in'tgeheel en in derzelver byzondere deelen (c): onder welken, ook gewisfelyk de vrye Visfchery behoorde. Toen dit Verdrag van Koophandel geflooten was, floeg Henrik een Huwelyk voor, tusfchen zig zeiven en Margareet van Oostenryk, Zuster van Füips, die onlangs wederom haaren Egtgenoot Filibert, Hertog van Savoye, verlooren hadt. Filips gaf 'er terftond zyne ftem toe, beloovende zelfs, met zyne Zuster, eene Bruid* (J) E. Bacon. p. 374. Rapin Tom. IV. p. 515. CO Aft. Publ. Angl Tom. V, P. IV.p. 223.  XV. Boek. HISTORIE. 335 Bruidfchat van driemaalhonderdduizend gouden Franfche Kroonen eens, en dertigduizend agtbonderd-envyftig Kroonen, jaarlyks , te zullen betaalen. Het Verdrag , deswege gemaakt, werdt, naderhand, door eenige voornaame Nederlandfche Heeren, onder anderen, door Willem van Croi, algemeenen Stadhouder, Jan van Egmond, Stadhouder van Holland, en Floris van Ysfelftein, Zee-Admiraal, beëedigd (d). Het afhandelen deezer zaaken hieldt Filips te Windfor op, tot in 't laatst van Lentemaand. Toen vergde hem Koning Henrik de overlevering af van Edmond, Graave van Suffblk, die, in 't jaar 1503, om eene famenzweering tegen den Koning, naar de Nederlanden geweeken zynde, Filips, onlangs, by 't overgaan van Hattum, in handen gevallen was, en zig nu te Namen onthieldt Qej. Terwyl de Graaf van Suffblk nog in Gelderland was, hadt Henrik de VII. Hertog Karei van Gelder verzogt, dat hy hem wilde overleveren. Doch Karei hadt zulks plat uit geweigerd (ƒ). Filips hadt hem nu in zyne befcherming genomen, en kon daarom niet befluiten, zyn woord te breeken. Henrik , die het Huis van Jork in den grond zogt uit te rooijen, drong zo fterk op de overlevering van Suffblk, die een Zusters Zoon was van Eduard den IV (g), dat Filips 'er eindelyk zyne ftem toe gaf, mids dat de Graaf in 't leeven (<0 Aft. Publ. Angl. Tom. V. P. IV. p. 221, 2.B2, 323, say, 231,233. (O Pontanus Libr. XI p. 630. C/5 fcet.tr. de Louis XII. Tom. I. p. 82, (g) F. Bacon. p. 335. Filips II 1506.  336 VADERLANDSCHE XV. Boek; Filips II. 1506. Filips komt in Spanje cn aanvaardt de Regeering van Kaftilie. Hyfterfi ven gefpaard werdt. Hendrik beloofde dit. De ongelukkigs Graaf werdt dan naar Engeland gebragt, en in den Tour gezet (Jt). Henrik de Vlü, Opvolger van Henrik den VII, deedt hem egcer, eenige jaaren hierna, onthalzen (/). 't Liep dan tot den drie-entwintigften van Grasmaand, eer Filips wederom in Zee ftak. Hy landde te Corunha delCondé, in Gallicie; en trok te lande voort tot voorby Astorga, alwaar hy een mondgefprek hieldt, met zynen Schoonvader, Ferdinand (&), die wel haast befpeurde, dat Filips hem de Regeering van Kaftilie niet zou laaten behouden. De Kaftiliaanen toonden ook meer genegenheid voor Filips en Joanna dan voor Ferdinand, die, niet lang hierna, naar Arragon, zyn Koningkryk, vertrok, en Filips 't bewind van Kaftilie in handen liet (T). Hy maakte zig egter, binnen korten tyd, gehaat by de Kaftiliaanen, zo door het ftellen van Nederlanders in de Regeeringe, als door bet opfluiten zyner Gemaalinne, Joanna, die, tederlyk van de Kaftiliaanen bemind, voor zo krankzinnig niet gehouden werdt, als Filips wildé doen gelooven. Doch zy hadden niet lang reden, om over zyne Regeeringe te on. vrede te zyn. Eene heete koorts rukte hem, onverhoeds, te burgos, uit het leeven, op den vyf-entwintigften van Herfstmaand, in het negen-entwintigfte jaar zyns Ouderdoms (w). Zy- <• (h 5 Racon. p. 3-1, 373. Rapin Tom, IV.p. 507, 516,517. CO Rapin Tom. V. p. 68. ) L.ettr. de Phü.parmiks Lettr. de Louis XII. Tom. l.p, 53. Mariana IHft. d'Ëfpagne Tom. V. p, 524, 525, 1*0 M[4*MJ»A lom, V. t, 543.  XV. Boek. HISTORIE. 337 Zyne fraaije uiterlyke gedaante heefc hem den naam van den Schoonen verworven. Doch hy was zo zeer overgegeven aan de wellusten, dat de fpy t, over de menigte zyner byzitten, aan zyne Gemaalinne, zo men wil, het verftand gekrenkt hadt. Hy was gewoon de zorg der Regeeringe op zyne Staatsdienaars te laaten aankomen. En veelligt heeft men hem hierom den bynaam van Croit Confeil of hoor naar raad gegeven («). De Nederlanders hebben geene gelegenheid gehad , om eenige Vorftelyke hoedanigheid in hem op te merken. Hy was ruim zo onbekwaam, tot het welbeleiden en uitvoeren van gewigtige zaaken, als zyn Vader, van wien hy dit gebrek fcheen geërfd te hebben. Het liegt bellieren van den Gelderfchen Kryg, dien hy, met zo groot éene overmagt, in verfcheiden' jaaren, nog niet ten einde hadt konnen brengen, is 'er een tastelyk bewys van. Vyf Kinderen hadt Filips, by Joanna van Kaftilie, verwekt: drie Dogters, van welken de laatfte, omtrent vier maanden na zynen dood, ter weereld kwam, en twee Zoonen, Karei en Ferdinand. Ka rel, zyn oudfte Zoon, die nog geene zeven jaaren bereikte, moest hem, in 't bewind der Nederlanden, zo wel als in de Regeeringe zyner andere Staaten, opvolgen. Doch zyne minderjaarigheid was oorzaak, dat de zorg voor zyne opvoeding en de Regeering der Landen eenen Voogd moest toevertrouwd worden. Wil- (») De ia Marche Liyr. II. CA. XVI. jp. 653.. IV. Deel. Y FlLIFS II, I506. Zyae gedaante en aart. XX. Kaïel, zyn oudfte Zoon rolgt hem op.  333 VADERLANDSCHE XV.BoeK; (o~) Papin Tom. IV. p. 517. lp) Leur. de Louis XII. 7o»2. I. p. 14, 35> 3& (f) Lettr. de Louis XU. Tmn. I. 43. KarëlTI. 1506. .Onderzoek, of de zorg voor zyne Opvocti ing l.o'iewyk den XII. aanbevolengeweest zy- Willem van Croi, Heer van Chievres, bekleedde thans het algemeen Stadhouderschap der Nederlanden. Aan deezen werdt, naar fommiger verhaal, de zorg opgedraagen voor de opvoeding van den jongen Karei, dien men, gemeenlyk, Prins van Kaftilie noemde. Men voegt 'er by, dat zulks gefchiedde, door Lodewyk den XII., wien Filips, by Uiterften Wil, de opvoeding van zynen Zoon, Karei, zou aanbevolen hebben gehad (0). Doch, fchoon men niet loochenen kan, dat de beftiering van den jongen Prins, omtrent drie jaaren na de dood van Filips, den Heere van Chievres toevertrouwd geweest is, zal egter niemant, die van den ftaat der zaaken, ten deezen tyde, behoorlyk onderrigt is, denken konnen, dat zulks, door Lodewyk den XII, en ingevolge van eenen Uiterften Wil des Konings van Kaftilie, gefchied zou zyn. De vriendfchap tusfchen LodeWyk en Filips, die nooit groot was geweest, was , federt het vertrek des laatften naar Spanje, en zelfs federt dat Lodewyk hem deeze reis, eer zy ondernomen werdt, ernftelyk ontraaden hadt (p), nogmerkelyk verkoeld. De Koning van Frankryk ook, vergeetende de verbindtenis, in welke hy getreden was, om zyne Dogter Claude, aan Karei van Oostenryk, ten Huwelyk te geeven , hadt haar, in Bloeimaand deezes jaars, plegtiglyk in den Egt doen treeden met Francois, Graave van Angoulême, naasten Erfgenaam der Franfche Kroone over welk  XV. Boek; HISTORIE. *oo welk Huwelyk, Filips niet nalaaten kon onvergenoegd op hem te zyn (V). Hier kwam nog by, dat Filips, eenen geruimen tyd voor zynen dood, in 'tzeker, berigt werdt, dat Lodewyk de Gelderfchen, die de vyandeiykheden wederom begonnen hadden, met geld en manfchap, onderfteunen wilde, en met der daad onderfteunde (V): waar over hy zyn ongenoegen, in eenen Brief aan den Kardinaal d'Amboije, eerften Staatsdienaar van Lodewyk den Xli, in Hooimaand deezes jaars gefchreeven CO» betuigd hadt. Dat Filips, ia zulk eene gelegenheid, Koning Lodewyk de zorg voor zyneti^oon zou toevertrouwd hebben, moet elk,ten hoogften onwaarfchynlyk voorkomen. Ook heeft men, te vergeefs, gezogt, naar een' Uiterften Wil van Filips, uit welken zulks blyken zou, en fommigen hebben verklaard, een egt Affchrift van Filips Uiterften Wil gezien te hebben, in welken geen woord van -den Koning van Frankryk gerept werdt. Voorts brengen zy egte (lukken by, uit welken blykt, dat Karei van Croi, Prins van Chimai, Neef van den Heere van Chievres, kort na de dood van Filips, en de Heer van Chievres zelf, eerst federt den jaare 1509, zorg voor de opvoeding van Prins Karei gedraagen heeft (u\ Adriaan Floriszoon van Utrecht, voorbeen Priester te Goeree, en thans Hoogleeraar der Leuvenfche Hoogefchoole, werdt tot Leer- mees- C>0 Feyez Leur. de Louis XTI. Tom. I. ó. hl (O Leur. de Louis XII. Tom. I. p co.fio. (*) Leur. de Louis XII. Tom. I. p. Vc>. Ci) V»ysz Danijsi. Tm, VII. p. 149—X|t, y * KarelII. 1506.  34© VADERLANDSCHE XV. Boek. KarelII. 1506. Maximiliaanwordt voor zynenVoogd eikend. XXI. Karei vati Gelder overmeestertGrol, Lochem en Wagen ingen. meester van den jongen Prins aangefteld (v). De Regeering der Landen werdt aan zynen Grootvader Maximiliaan, als zynen wettigen Voogd, opgedraagen (V) : wiens naam , hierom, voor dien van Karei, aan 't hoofd der Handvesten en andere openbaare Schriften, gefteld werdt (V). Hy droeg egter de a,êe" meene Landvoogdy der Nederlanden, federt, aan zyne Dogter, Margareet , Hertoginne Weduwe van Savoye, op. Doch eer men, hier te Lande, deeze orde op de Regeering gefteld hadt, hadden de Gelderfchen het Verdrag, met Filips, voor zyn vertrek, gemaakt, wederom verbroken. Karei van Gelder, in den Herfst des' jaars 1505, van Antwerpen ontfnapt, eri wederom in Gelderland gekomen zynde, begon, terftond na het vertrek van Filips, d® vyandeiykheden, die, federt het Verdrag van Roozendaal, waren opgehouden. Karei was, na dk Verdrag, meester gebleeven van twee deelen van Gelderland, het Kwartier van Roermonde en het Kwartier van Nieuwmegen , Tiel en Bommel uitgenomen. Het derde gedeelte, het Kwartier van de Veluwe, en het Graaffchap Zutfen was, op de Stad Zutfen na, in de magt der Oostenrykfchen. Uit deeze twee Landftreeken, werden de Steden Grol, Lochem, Wageningen (y), de eene na de andere, door Karei , ingenomen. De Heer van (v) Retgersr. II- Deel, il. 367. fw R. Snoi Libr. XIII. p. 184- Pont. Ueuter. Rer. Auft. Libr. VU. p. 188, 192. , ■ C*) Handv. van Amflcrd. bl. 47, 47- 49' Utr. Plakaatb. II. Deel, bl. 10. „ , . iyj Pontanus Libr. XI. p.óyt. Slkstbmi. XI. Boett il. 221*  XV. Boek. HISTORIE. 341. van Chievres drong terftond op het weder overleveren deezer Steden; doch vergeefs (z). Filips zelf fchreef, uit Spanje, aan Karei van Gelder „ dat hy zig deeze nieuwe verbree„ king y^an 't verdrag van Roozendaal deer,,. lyk beklaagen zou, en dat geen Bondge,, noot, hoe magtig, hem hier voor zou kon„ nen hoeden." Doch Karei, wel verre van zig, door deeze bedreigingen, te laaten verbaazen , zondt de Brieven den Koning van Frankryk toe; die, door fommige uitdrukkingen , welken op hem zagen, te meer aangezet werdt, om de Gelderfchen, tegen Filips, te onderfteunen (aj. De Heer van Chievres, midlerwyl, zyne rhagt byeen gerukt hebbende, deedt Filips van Bourgondie, natuurlyken Zoon van Hertoge Filips den Goeden en naderhand Bisfchop van Utrecht, met dezelve, op den agttienden van Zomermaand des jaars 1506, het beleg flaan voor Wageningen Terwyl het duurde, werdt 'er, te Diest, over een Beftand of Vrede met de Gelderfchen gehandeld Cc). Beide de partyen zogten, door deeze onderhandeling, tyd te winnen, om zig te beter in ftaat te ftellen. Karei wagtte, dagelyks , onderftand uit Frankryk: en de Heer van Chievres was op middelen bedagt, om penningen te vinden, tot het voortzetten van den oorlog. 's Lands O) Lettr. de Louis XII. Tom. I. p. 81. Ca) Lettr. de Louis XII. Tom. I. p. 61, 62. Cb) G. Noviomag. Pliil. Burgund. in Mattimi Ansl. Tem. ï. p. 151. Sligtenhorst XI. Boek, bl. 323. * (f) Lettr. de Louis XII. Tom. I. p. 67. V 3 KarelII, i§o6. Wageningenwederor» belegerd.  342 VADERLANDSCHE XV. Boek," KarelïI. 1506. Slegte ftaat d£r Geldmiddelen , in de Nederlanden. 's Lands kas was thans, door den aanhoudenden Kryg en 's Konings reize naar Spanje, t'eenemaal uitgeput. Men hadt het Krygsvolk, welk in de Steden en voor Wageningen lag, reeds eenigen tyd onbetaalde moeten laaten. Doch toen men beginfels van muiterye onder hetzelve befpeurde, werdt 'er beflooten, byna alles wat 'er van de ingewilligde Beden deezen Zomer verviel, en eenige penningen, door Filips, in Engeland, opgenomen , tot betaaling van 't Krygsvolk, te befteeden. Dit reikte nog niet toe: waarom men zig genoodzaakt zag, de wedden der Amptenaaren en huisbedienden van den Koning en van zynen Zoon, Karei, in te houden, en aan 't Krygsvolk te geeven: met al het welke, aan den Staat des Oorlogs, gerekend flegts tot aan het einde van Herfstmaand, nog wel twintigduizend Kroonen te kort kwamen (V). *t Getal der manfchap, welke men in Gelderland op de been hadt, beliep nogthans niet meer dan drieduizend Knegten, en omtrent tweehonderd paarden: met welke geringe magt men niet in ftaat was, het veld te houden, na dat de Franfche onderftand zou aangekomen zyn. Ook hadt men, in den Raad, reeds beflooten, de helft deezer manfchap, tegen het midden van Wynmaand, te leggen in de Gelderfche Steden, die 't mee de Oostenrykfchen hielden; en de andere helft, langs de linkerzyde der Maaze, de Winterlegeringen te doen betrekken, om op de beweegingen der bezettingen van Roermonde, Venlo, Gelder Ltttt. fe Louis XII, Tm. t f, 70, ?ï»f*  XV. Boek. HISTORIE. 343 en andere Plaatfen over de Maaze te waaken. 't Gebrek aan geld was de eenige oorzaak , waarom men, 't Beleg van Wageningen, in weerwil van den Veldoverfte, Filips van Bourgondie, hebbende doen opbreeken(e),naauwlyks iets meer tegen de Gelderfchen onderneemen durfde. Chievres fehreef zelfs in Oogstmaand , om penningen naar Spanje , betuigende , dat hy weinig onderftand te gemoet zag van de Nederlandfche Staaten, die niet flegts byna uitgeput van geld waren, maar aan welken Filips ook beloofd hadt, geene nieuwe Beden te zullen doen, zo lang de oude ingewilligde Jaarbeden nog liepen (ƒ> Doch de dood des Konings, die kort op het ontvangen van dit fchryven gevolgd was, heeft, ongetwyfeld , veroorzaakt, dat' 'er , uit Spanje, geene penningen overgemaakt zyn. Henrik de VIII, Koning van Engeland , was thans de voornaamfte hoop der Nederlanden. Doch hy deedt deezen Landen den dienst niet, welken men van hem verwagt hadt. Hy was, volgens het Verbond, in't voorjaar, met Koning Filips, geflooten, verpligt hem by te ftaan. Ook zou het beraamde Huwelyk met Margareet van Oostenryk hem nader aan de belangen der Nederlanden verbonden hebben. Doch Margareet betoonde weinig genegenheid voor dit Huwelyk. „ Haar Va„ der en Broeder hadden, zeide zy, reeds „ twee Iluwelyken voor haar bewerkt, by „ wel- (e) Gek.. Noviom. Philipp. Bnrgimd. p. 151» ff) Lettr.. «Ie Louis XII. Tom. I. f. 71, 7».. Y 4 k.AREL1V 15,06. Men trekt weinig voordeel van 't Verbond met Engeland.  344 VADERLANDSCHE XV. Boek. KarelII. De Oostenrykfchen zoeken Kieuwmegen t yerrasfe „ welken zy zig kwalyk bevonden hadt: zy „ wilde zig voor het derde wagten (g)." Ook is het nimmer voltrokken. Henrik, federt eenigen tyd, zeer met de Jigt gekweld geweest zynde, verviel in eene Teering, die hem aan 't kwynen, en in Grasmaand des jaars 1509, in 't graf hielp (h). Zyne ziekte had: hem het Huwelyk met Margareet geheellyk uit den zin doen ftellen. Ondertusfchen was haare koelheid, onder anderen, oorzaak, dat men zig hier weinig van den Engelfchen onderftand belooven durfde (/). Henrik deedt meer niet, dan dat hy Lodewyk den XII, op 't ernftigst, verzogt, den Hertog van Gelder, met geld noch manfchap, te willen onderfteunen: 't welk zo veel te wege bragt, dat Lodewyk beloofde, dien Hertog, tot het fluiten van een Beftand, te zullen noodzaaken (k). De onderhandelingen te Diest werden, in Oogstmaand , afgebroken. De Gelderfchen vorderden Tiel van de Oostenrykfchen, die hier geene óoren naar hadden, en hen beschuldigden, dat zy 't gemaakte Beftand niet fielden. Zy daarentegen verfpreidden, dat de Oostenrykfchen de vyandeiykheden eerst begonnen hadden, zoekende Nieuwmegen, door verraad, te bemagtigen. Dit zag op een voorval in deeze Stad. Twee Burgemeesters, gewonnen door den Heere van Chievres, hadden aangenomen, de S^d tot de Oostenryk- fche Cf>~) Lettr. de Louis XII. Tam. I. p, 64. . (h) V. Racon.:^. 370, 383. (O Lettf. Ae t-"tfi$ ™' Tom. I. p. 68, 71., l_k) Lettr. de Louis XII. Tem, Lp, 78, 85, SS, 89.  XV. Boek. HISTORIE. 345 fche zyde te doen overgaan. Doch den aanflag ontdekt zynde, verloor een van hun , vlugtende over den muur, door eenen geweldigen val, het leeven : de ander werdt gevat en onthalsd (ï). Ondertusfchen was de vvederzydfche af keerigheid, gevoed door zulke befchuldigingen, oorzaak, dat de onderhandelingen, te Diest, vrugteloos afliepen. De Gelderfchen wilden de Dagvaart verfchooven en naar Mechelen verlegd hebben; doch 't bleek klaar genoeg, dat zy flegts tyd zogten te winnen, tot dat de Franfche hulpbenden zouden aangekomen zyn (jn). De Hertog van Gelder zelf, omtrent deezen tyd, op het aanhouden van Henrik den Vü, dooi Lodewyk den XII, tot het fluiten van een Beftand, vermaand zynde, weigerde zulks rondelyk. Alleenlyk boodt hy aan, zyne belangen den Koningen van Frankryk en Engeland in handen te willen ftellen («). De Franfche hulpbenden, ten getale van tweeduizend Knegten en vierhonderd mannen van wapenen, werden vast, in Bourgondie, verzameld, met Jast om, den vyfciender van Oogstmaand, in Gelderland te rukken (ö). Lodewyk de XII. maakte hier geen gehein van. Doch hy beweerde, dat zulks geenszins ftreedt met de vriendfchap , welke lrj met Filips, die toen nog leefde, wilde 011 derhouden; noch met de genegenheid, welk< hy den jongen Karei betuigde toe te draagen „Al f O Lettr. de Louis XII. Tom. I. p. 79, 88, O») Lettr. de Louis XII. Tom. I. p. 67, 68. ( n) Lm1'- de Louis XII. Tom. I. p. 88. I Ce) Lettr. de Louis XII. Tom. I. p. 61, 66. * 5 KarelII» 1506. XXÏL Karei van Gelder ontvangt Franfche hulpbenden. I  346 VADERLANDSCHE XV. Boek? KarelII 1506. Inzigten van Frankryk , blei mede. De Oos tenrykfchenzoeken den Fran fcben • „ Alleenlyk kon hy, zeide hy, niet gedoo„ gen, dat men den Hertog van Gelder, zy,, nen Bloedverwant, onderdrukte, en van „ zyn Land beroofde , zonder hem eenige „ hulp te bewyzen (p)." Zo fprak Koning Lodewyk. Doch naar 't getuigenis van anderen, was zyn voornaamfle oogmerk Filips uit Spanje herwaards te trekken: terwyl de Koning van Arragon ook al zyn vermogen en list in 't werk ftelde, om zynen Schoonzoon, dien hy 't bewind der Regeeriege misgunde, Kaftilie te bang maaken In de Neder¬ landen , meenden fommigen, dat Lodewyk de Xll. Filips tot een nieuw verdrag zogt te dringen fV). Doch het ontydig affterven van Filips deedt deeze inzigten verdwynen, en was zelfs oorzaak, dat de oorlog, dit jaar, flaauwlyk gevoerd werdt. Alleenlyk bemagtigde Floris van Ysfelftein het fterke Slot te Ravenswai, in de Betuwe (ƒ)• De Gelderfchen zogten, daarentegen, met vier-entwintig Schepen , Enkhuizen te verrasfen. Doch zy werden ontdekt, verjaagd, en tot by Schokland vervolgd (f). Anderen fchynen dit geval egter laater te plaatfen («). De Franfche manfchap was, midlerwyl , raar Gelderland geleid, onder *t opperbevel van Robert van der Mark. Doch deeze hadt, in Zomermaand, een heknelyk Verdrag ingeef 1 Lettr. de Louis XII. Tom. I. p. 59, 77, 80,92,94,55. Lettr. de Louis XII. Tom. I. p. 62. f r) Lettr. de Louis XII. Tom. I. p. 69. (*) Groote Chron. Dhif. XXII. Cap. 35. ( Ó Brandt Enkh. bl. 40. (u) GuiLL. Hermanni Bet!. Gclr. la Matth. Anal. Taan I. p. 343-  XV. Boek. HISTORIE. 347 gegaan, met den Heere van Chievres , by welk, hy zig verbonden hadt, den dienst van Frankryk, zo dra mogelyk, en uiterlyk met de dood des tegenwoordigen Konings, te zullen verlaaten, en in den dienst des Konings van Kaftilie te zullen overgaan, mids dat deeze hem een jaargeld toelei van drieduizend ponden van veertig grooten Vlaams, welken met nog drieduizend ponden vermeerderd zouden worden, zo dra hy, in daadelyken dienst des Konings van Kaftilie, zou getreden zyn (V). En dit Verdrag was oorzaak, dat hy den Oostenrykfchen weinig nadeel • toebragt *t Schynt zelfs, dat hy de hulpbenden, niet in perfoon, maar, door den Graave van Rethel, gebooden heeft (V). Engelbert van Kleef, die, eenige jaaren geleeden, zo veel deel gehad hadt, in den Utrechtfchen Kryg, is, by de Franfche Schryvers, meest onder den naam van Graave van Rethel bekend; alzo hem de Graaffchappen van Nevers en Rethel van zyne Moeder, eene Dogter van Nevers en Estampes, waren aanbeftorven (V). Hy hadt zig, al federt eenigen tyd, aan 't Franfche Hof opgehouden (y). In deezen ftaat der zaaken, kreeg men hier de tyding van de dood des Konings van Kastilie. Lodewyk de XII. hadt 'er, op den tweeden van Wynmaand, reeds berigt van gehad: en, wel voorziende, dat deeze dood de gedaante der dingen zeer zou doen veranderen, gaf hy (_v~) Lettr. de Louis XH. Tem. i. p. 51. {y/j Lettr. de Louis XII. Tom. i. p. 96, 103. Pontanus Uhr. X- p. 573. (7) Le"r. &c Louis XH. Tom. I, p. $. Karet.II. 1506. Bevelhebbervan party te üoen vei anderen.  1505. XXIII. Margareet van Oostenrykwordt Landvoogdesder Nederlanden. 348 VADERLANDSCHE XV. Boek. hy Robert van der Mark en den Hertoge van Gelder zei ven, in alleryl, bevel, om de vyan-r delykheden te ftaaken (z). Karei lag, ten deezen tyde, te Welp, vier uuren van Wageningen: by welke Stad, de Oostenrykfchen hun hoofdleger hadden (V). Het beleg deezer Stad, omtrent vier maanden, geduurd hebbende , werdt, op de tyding van het affterven des Konings, den negenden van Wynmaand, opgebroken Sedert betrokken beide de Legers de Winterkwartieren. De Keizer Maximiliaan, door 's Lands Staaten, erkend voor Voogd over de Kinderen van zynen Zoon Filips, kon egter de Regeering des Lands thans niet in perfoon komen waarneemen: waarom hy dezelve, in 't volgende jaar, opdroeg aan zyne Dogter, Margareet, die, in den ouderdom van zeven-entwintig jaaren, reeds blyken van meer dan gemeene bekwaamheid gegeven hadt. Zy begaf zig, verzeld van de Keizerlyke Gemag' tigden, Willem, Hertog van Gulik en Berg, en Sigismond Plouch, Deken der Lieve Vrouwe te Antwerpen, in Zomermaand, naar Dordrecht, alwaar de gemelde Gemagtigden, in den naam des Keizers, als Voogd van Prins Karei, den eed aan 's Lands Staaten deeden. Daarentegen namen deezen Margareet vari Oostenryk, by plegtigen eede, voor Landvoogdesfe aan. Na de inhuldiging, die, op den zeventienden van Zomermaand, gefchied was Qz~) Lettr. de Louis XII. Tc;;*. I. p. 92. (<0 Lettr de Louis XII. Tom. I. p. ó'o, (O Sligtenhorst XI. tiosk, bl. 325.  XV. Boek. HISTORIE. 349 was (Y)> hielden 's Lands Staaten der Land-1 voogdesfe eenige pnnten voor, welken zy gaarne, door haar, zouden bevestigd gezien hebben. Zy verzogten wederom, gelyk by de: inhuldiging van Filips den II () Handv. van Rottei-d. agtir Lois Chronyk hl, »« ih) Leur. de Louis XU. Torn. I. p. 70. ii3 ÉO kMir.' de Lotiis X^I, Tom, ï. p. og. KarelIÏ» 1507-^ XXIV. Bekommering in Holland, raor eeïen inval Ier Gellerfchea» Staat de* Dosten■ykfchafrygs. aagt. Fatt* ons, )e Franbhen uit ïelderind erjaagd.  352 VADERLANDSCHE XV. Boek; KarelII 1507- Legerir der Ge! derfche zetting van Namen, overvallen, en, met zwaar verlies, op de vlugt gejaagd werden (£)• Daarenboven ondernamen de Hollanders, met vierhonderd gehuurde Knegten en een deel Landzaaten , uit Dordrecht, Gouda, Gorinchem, Heusden en 's Hertogenbosch (0* het beleg van het Slot Pouderoyen (m), welks bezetting hun veel nadeels toebragt, met pionderen en branden, 't Slot werdt, door Henrik van Ens, gezeid Zuidewind of Sneeuwind, bewaard. Jan van Egmond kwam 'er voor. Doch Karei van Gelder, met een deel zyns Legers , derwaards gerukt, noodzaakte den Stadhouder van Holland, het beleg op tebreeken (»)• Sommigen tekenen aan, dat de Hollanders zig, in deeze gelegenheid, zeer lafhertiglyk gedraagen hebben (0)1 g De Hertog van Gelder hadt zyne Krygs- magt, in drie hoopen, verdeeld. Een deel 11 lag in 't Graaffchap Zutfen, en hieldt het Slot Wildenburg belegerd (j>): doch 't blykt niet klaar, of het overgegaan zy of niet Een ander gedeelte lag in het Kwartier van Roermonde: alwaar ook de Franfche hulpbenden, zo lang zy zig in Gelderland bevonden, gelegerd waren. De Bastaard van Gelder hadt, met dit deel des Legers, 't Beleg geflaagen voor Wagtendonk, welke Plaats, onlangs, tot de Oostenrykfche zyde, overgegaan was f>); doch (k~) Groote Chron. Divif. XXXII. Cap. 37" Cl~i Goill. Hermanni Bell. Ge!r. p. 329. (J) Lettr. de Louis Xü. Tom. I. p. 97, ico. («) Guill. Hermanni Bell. Gelr. p. 328* 332» {0) Pontanus Libr. XI p. 636. (p) Leur. de Louis XII. Tom. I. p. ijö. fa) Pontanus Libr. XI. p. 636. Leur. de I 9*1* XII. Tom. I. p. 96, 95, 103,  XV. Boek. HISTORIE. 353 doch den uitflag van dit Beleg vind ik nergens gemeld. Het derde gedeelte van Kareis Leger hieldt zig op, in 't Kwartier van Nieuwmegen: en van dit volk hadden de Hollanders 't meest te vreezen. Karei hadt zyne Knegten, met naame deezen, die te Nieuwmegen lagen, eenen geruimeh tyd, onbetaald moeten laaten, by gebrek van onderftand uit Frankryk, die langer weg bleef, dan hy verwagt hadt. 't Krygsvolk begon reeds te morren, en gaf niet donkerlyk te verllaan, dat zy niet gezind waren, een' voet te verzetten, voor dat men hun voldoening gegeven hadt. Karei was hier zo weinig in ftaat toe, dat hy zelfs geene veertien ftukken gefchuts hadt konnen losfen, welken hem, door de Brabanders, onthaald waren (V). Men fchreef om geld naar Frankryk; doch'c kwam niet. Karei befloot, derhalven , om de Knegten aan weêrwerk te helpen, hun verlof te geeven, tot het doen van eenen inval in Brabant en in Holland, alwaar rykelyke buit te behaalen was. Brabant leedt den eerften aanftoor. Turn In hout, Hal, Thienen en andere Plaatfen wer-G den overweldigd , en uitgeplonderd. Doch £ voor Diest, verdedigd door zynen Heer, den e„ Graave van Nasfau, ftieten de Gelderfchen 'tki hoofd. De buit en de gevangenen werden naar Roermonde gefleept Q). Toen goldt het Holland. Men poogde Oude water te verrasten ; OJ Lettr. de Louis XII. Tom. I. p. 97, 99, 100. (O Pontanus Libr, XI. p. 635. Lette, de Louis XII Tom, I. p. }©, Z a KarelII; i5°7- iTergeefche aanrailenderjdderchen op iet zelve.  35f5 VADERLAND SC HE XV. Boek; KarelII iS°7- Verbont met Engeland. ogtenftond , uitgetrokken waren. De meesten moesten zig gevangen geeven, en zaten, een geheel jaar, op S. Olofs Poort, te Amfterdam. Eenigen waren gefneuveld (2). Karel , te Weesp , kennis van het mislukken deezer tweede onderneeming gekreegen hebbende, en vreezende, in Gooiland, bezet te zullen worden, keerde, eerlang, met zyn volk, naar Gelderland te rug Hiermede eindigden, dit jaar, de wederzydfche Veldtogten. De Landvoogdes, ondertusfchen , bevroedende, dat Karei van Gelder veel minder te dugten zou zyn, zo hy minder door Frankryk onderfteund werdt ; poogde zig, omtrent deezen tyd , wederom tegen Frankryk te fterken, door een Verbond met den Koning van Engeland. In Zomermaand deezes jaars, hadt zy een Verdrag van Koophandel getroffen met Henrik den VII, welk alleen, by voorraad, plaats grypen zou, tot men de verfchillen, over het jongfte Verbond gereezen, zou hebben afgedaan Doch voor het einde des jaars, vernieuwde zy het Verbond van vriendfchap en onderlinge befcherming met de Engelfchen (V), en floot zelfs een Huwelyk tusfchen den jongen Karei en Maria, Dogter van Henrik den VII, welk voltrokken-zou worden, zo dra de Prins veertien jaaren bereikt zou hebben. Henrik moest zyne Dogter een Bruidfchat van tweehonderd en vyftigduizend gouden Kroonen gee- Qz) Guxll- Hermanni Bell. Gelr. p. 341, 342, Ca) G< ill. Hermanni Bell. Gelr. p. 346. (i; Act. Publ. Angl. Tom. V. P. IV. p. 237. CO Aft. Publ. Anjjl. Tom. V. P. IV. p. 246, 250,  XV. Boek. HISTORIE. 357 geeven fV). Het Huwelyksverbond werdt bevestigd door verfcheiden' Nederlandfche Edelen en Steden , onder anderen , door Henrik, Graave van Nasfau , Jan , Graave van Egmond en Fredrik van Egmond, Heere van Ysfelftein, en door de Steden Dordrecht, Leiden, Amfterdam, Middelburg en Zierikzee (e): en voor 't einde des jaars 1508, werdt het Huwelyk, door eenen Gevolmagtigden, voltrokken. Doch de dood van Henrik den VII. die, weinige maanden hierna, voorviel, was oorzaak, dat men, hier te Lande, van het Verbond met hem aangegaan, weinig voordeel trekken kon tegen Frankryk. Het Beleg van 't Slot Pouderoyen , welk men, in 't jaar 1507, hadt moeten^ opbreeken, werdt, in 't volgende jaar, wederom hervat. De Hollandfche Steden, Haarlem, Delft, Leiden en Amfterdam, die haare ftem niet tot het eerfte beleg hadden willen geeven, en niets tot de kosten draagen, trokken nu eene lyn met de ZuidhollandfeheSteden,Dordrecht,' Gouda en Gorinchem (f) Rudolf van Anholt, in 't voorjaar, een Leger, te 's Hertogenbosch , byeen gebragt hebbende , fneedt der bezetting, van alle kanten, den toevoer af, noodzaakende haar eindelyk, na 't ontydig affterven van den dapperen Sneeuwind of Zuidewind , haaren Slotvoogd, tot de over- gaa- 00 Aft. Publ. Angl. Tom. V. P. IV. *. 239, 2S7, 2<8. S5J. 260, 2Ör, 262, 265. Wï/yWt (O AA. Publ. Angl. Tom. V. P. IV. p. 2^5, nfa,. {fj G.uill. .Hermanni Bell. GaJr. p. 334,'335. ' 2 3 KarelIT, I507- Pouderoyen , door de Oosten:ykfehenjewonien.1508.  Üc8 VADERLANDSCHE XV; Bof*: KarelII 1508. Weesp fcelegerc' XXV KamerykfcVrede .gaave (#)• Anholt trok toen voor Weesp, verzeld van eene bende Waaien, door zekeren 'Emri of 25***, geleid> en van Floris yan Ys" felftein, die zig te Naarden nederfloeg. An"holt lag by de Geinbrügge: de Waaien te Muiderberg. 't Beleg werdt tot in den aanvang des volgenden jaars voortgezet. De ingezetenen werden, terwyl het duurde, door gebrek aan fpyze en drank, fchier op het tulerite gebragt. Een Hoofdman der bezettinge tradt met de Amfterdammers in onderhandeling, om hun de Stad te leveren. Doch twee Monniken, van Amfterdam, met eenen Bnei, tiaar Weesp gezonden, werden gevat, en daardoor 't verraad ontdekt. De Hoofdman, geduurende de onderhandeling, ziek geworden en geftorven zynde, werdt onder de galg begraaven. De Monniken, die, tot twee reizen toe, in een fchuitje gezet waren, om in de Vegt verdronken te worden, behielden, ter naauwernood, het leeven (A). Weesp bleef belegerd, tot na het treffen van de Vrede, te Kameryk, welk eerst, in 't laatst va/i 't jaar, gefchiedde. I. Midlerwyl was 'er, in den Herfst deezes jaars, een Beftand voor zes weeken met den ie Hert'oo-e van Gelder geflooten: en deeze tyd ' werdt^gefchikc, om te Kameryk, over, een ver^elyk met den Koning van Frankryk en met den Heitoge van Gelder te handelen (0« De Keizer, de Koningen van Frankryk en Arraeon, en de Paus, thans Julius. de II.,hadden, f/r) Pontanus Ulr- XI- p. 637. ( h~) Guav Hr.riMANNi Bell. Gelr. p 347 > 34»> 3<#! lij Lvf.f. de Louis Xü. Torn, L p. l**.  XV. Boek. HISTORIE. 350 ^n, met een ander en veel gewigtiger oogmerk, de onderhandelingen te Kameryk aangevangen. De Staat van Venetië hadt zig, door den tyd, in 't bezit weeten te ftellen van een goed gedeelte van Italië: op welk de vier gemelde Mogendheden een gegrond Regt oordeelden te hebben. Men was dan te Kameryk byeen gekomen, om een aanvallend Verbond tegen de Venetiaanen te fluiten. De Kardinaal d'Amboife, van wege den Koning van Frankryk, en de Landvoogdes Margareet, van wege den Keizer, ontwierpen de Voorwaarden van dit Verbond , handelende hierover met zo veele hevigheid, dat Margareet zelve getuigt „ dat zy 'er dikwils hoofdpyn van „ hadt, en dat de Kardinaal en zy malkan„ deren fomtyds by 't hair meenden te kry„ gen (T)." Egter werdt het Verbond geflooten (/). Doch alzo het noodzaakelyk geheim blyven moest, gaf men voor, dat de onderhandelingen , te Kameryk, alleenlyk waren aangelegd, om de Vrede in de Nederlanden te herftellen, tusfchen Maximiliaan en Karei, zynen Kleinzoon, ter eener, en Lodewyk den XH. en Karei van Egmond, Hertog van Gelder, ter anderer zyde. De Landvoogdes en de Kardinaal d'Amboife beraamden ook de punten van deeze Vrede, die, zo wel als het Verbond tegen de Venetiaanen, op den tienden van Wintermaand, geflooten werdt, Men bedong, by dezelve „ dat Karei van Gelder, „ anders van Egmond, de Stede Weesp en „ het C*) Lettr. de Louis XII. Tom. I. p 1-52. (I) Du Mokt Corps Diplem, Toni IV. P. I. pt U$, Z 4.  gcoo VADERLANDSCHE XV. Boek; KarelII. Karei vai Gelder breekt d< Kameryk fche. Vrede. 1509. „ het Slot te Muiden, in Holland, binnen „ veertien dagen, zou moeten overleveren: „ alzo hy, op deeze Hollandfche Plaatfen, „ geheel geen regt voorwenden kon. Dat hy ,, en het Huis van Oostenryk zouden blyven „ bezitten, 'tgenezy, tegenwoordig,inGel„ derland, bezaten, tot dat de Keizer, en de „ Koningen van Frankryk , Engeland en „ Schotland, over het Regt tot het Hertog„ dom , üitfpraak zouden hebben gedaan. Dat „ de Koning van Frankryk Karei van Gelder „ allen onderftand onthouden zou, zo hy dit „ Verdrag weigerde naar te komen. Dat „ de handel, tusfchen de Gelderfchen en de ,, andere Nederlanders , wederom vry zou „ ftaan, gelyk te vooren (in)." De Hertog van Gelder, zig door den Koning van Frankryk genoodzaakt ziende, de Kamerykfche Vrede aan te neemen; hieldt de eerfte voorwaarde derzelve, ruimende, in den aanvang des volgenden jaars, de Stede Weesp en ' het Slot te Muiden (n). Noode egter kwam hy hier toe. Lodewyk de XII, die Albrecht, Graave van Karpt, tot dien einde, herwaards zondrj hadt veel moéite, om 'er hem toe te brengen (0). Doch de Vrede hieldt geenen ftand. Karei' van Gelder hadt ze , op' den dertienden van Louwmaand , plegtiglyk bekragtigd (p). Maar kort hierna , vdörgeevende, dat de Oostenrykfchen, ten onregte, der (m~ Do Mont Corps Diplom. Tom. IV. P. I. p. 109. f») Groote Chron. Divif. XXXII. Cap. 38. (o^ I.ettr de Louis XII. Tom. II. p. 167, 177, 241(p) Chartres van Brabant te Vilvootdc, zevende Eayenkfsfa JLayc Ivssle des Livres_ de Gueldres.  XV. Boek. HISTORIE. 36r der Bommelerwaard fchatting afgevorderd, en daardoor de Vrede gebroken hadden (^), begon hy de vyandeiykheden op nieuws. Margareet van Oostenryk deedt hem hierover vermaanen. Ook klaagde zy, over zyn gedrag, aan 't Franfche Hof (V). Doch haare vertobgen vonden weinig ingang. Lodewyk de XII, Voorhebbende den oorlog in Italië, zonder behulp van den Keizer, ten zynen eigen' vóordéele, voort te zetten, hadt den Hertog van Gelder tot het breeken der Kamerykfche Vrede aangezet, om Maximiliaan, in Nederland , de handen vol werks te geeven, en uit Italië te houden. Ten minften was zulks den Keizer verzekerd (Y): 'die,' omtrent deezen tyd, in de Nederlanden gékomen zynde, zig gereed maakte, tot eenen togt naar Gelderland. Dè Franfche Afgezant in de Nederlanden zógt den Keizer van deezen togt af te fchrikken, op dat Karei, terwyl Maximiliaan zig Uil hieldt, den Oostenrykfchen meer afbreuks zou konnen doen.' Hy verfpreidde, looslyk, dat de Koning van Frankryk Karei van Gelder on'derfteunen zou, zo Maximiliaan, van zynen kant, de Kamerykfche Vrede brak, en in Gelderland viel (t). De Keizer, in Zomermaand, het' Verbond , met Henrik den Vil. gemaakt, met zynen Zoon en Opvolger, Henrik den VIII. vernieuwd hebbende («)', wagtte, federt, op onderftand uit Engeland, die , 27.  XV. Boek. HISTORIE. 365 bemagtigden de Gelderfchen Harderwyk en Bommel. De gelegenheid, by welke Harderwyk hun in handen viel, verdient byzonderlyk aangeweezen te worden, alzo 'er de Gelderfche SchryVers naauwlyks eenige melding van maaken. Floris van Ysfelftein , eenige penningen van de Ingezetenen van Nieuwkerk op de Veluwe te vorderen hebbende , en geene voldoening bekomende, beval den Bevelhebber van Harderwyk, de Nieuwkerkers, met een deel zyner bezetting, geweldiglyk, tot betaaling te noodzaaken. De Bevelhebber antwoordde, dat de Harderwykfche bezetting niet fterk genoeg was, om deeze onderneeming, met hoop van goeden uitflag, te doen; doch dat hy 'er kans toe zag, zo hem drie of vierhonderd Oostenrykfche Knegten , uit de manfchap, die thans in 't Stigt lag, te hulpe gezonden werden; van welker aankomst te Nieuwkerk, men hem, door 't aanfteeken van zeker Huis, kennis geeven moest. De brief, die dit antwoord vervatte , viel den Gelderfchen in handen, die, denzelven, mee eene nagemaakte hand, beantwoord hebbende , ten beftemden tyde , eenige manfchap naar Nieuwkerk zonden, 't Beraamde teken gegeven zynde, trok het grootfle deel der Harderwykfche bezetting, op geen verraad verdagt, naar Nieuwkerk, alwaar het, door de Gelderfchen, aangevallen, en grootendeels afgemaakt werdt. Toen werden 'er eenigem der voornaamften afgevaardigd, om Harderwyk op te eifchen. De Stad, niet meer dan dertig Knegten inhebbende, gaf zig ter- KarblII. De Getderfchenbemagtigen Harderwyk „  Sf55 VADERLANDSCHE XV. Botsi KarelII. - UUi en Bommel. Lodewyl de XII. yverc, in fchyn, om deeze Steden wederom te doen overleveren. terftond over, op den zesden van Sprokkelmaand, des nademiddags ten drie uuren. De Arn nemers zonden nog omtrent vyfig man af, om de Harderwykers by te fpringen; doch Zy kwamen te laat (b). Bommel werdt, eenigen tyd hierna, verrast, door Dirk van Haaf ten, die een Schip, boven met rys en onder met Krygsvolk gevuld, behendiglyk in de Stad hadt weeten te krygen. Ook vindt men, dac Thiel en andere Plaatfen, den Hertoge van Gelder, omtrent deezen tyd, in handen vielen (c). De tyding deezer vyandeiykheden baarde bystere ongerustheid in de Landvoógdesfe, die, terftond, aan 't Hof van Frankryk, over deeze inbreuk der Kamerykfche Vrede klaagde. Lodewyk de XU. hieldt zig, als of hy zeer geftoord was, op den Hertoge van Gelder. Hy verklaarde zelfs, dat hy den jongen Karei met de wapenen verdedigen wilde, en hy vermaande den Hertoge van Gelder fchrif» felyk , tot het overleveren der bemagtigde Plaatfen: onder bedreiging, dat hy anders, in geen geval, op zyne hulpe zou konnen hoopen (d). Doch Karei betoonde hiertoe geene genegenheid altoos (Y). Ook hieldt de Landvoogdes zig verzekerd, dat de yver van Lodewyk den XU, om Harderwyk en andere Plaatfen te doen overleveren , geveinsd was, en dat hy Karei van Gelder heimelyk met (b) Lettr. de Louis Xlt. Ton:. II. p. 116— Ï2p. ' fc") Pontanps libr. XI. p- f) 15. Crf) Lettr. de Louis XII. Tom. II. p. 122, 125, iS&, lij, 17U I75i i!ij,2o3, 258, 261. \ej Lettr. de Louis XII. Tom. II. p< 157, 241.  XV. Boek. HISTORIE. %$? met geld onderfteunde. Doch Lodewyk bleef dit ftyf en fterk ontkennen Zelfs zondt hy den Heere van Chiilon, zynen Gezant in de Nederlanden, volmagt, om de Overheden der Steden Bommel en Harderwyk, in 't byzonder, te beweegen, tot het verlaaten der Gelderfche en het kiezen der Oostenrykfche zyde (g). Doch deeze poogingen waren niet einftig gemeend, of vielen ten minften vrugteloos uit. 1 De Bastaard van Gelder hadt, omtrent deezen tyd, ruim tagtig Nederlandfche Koopluiden, reizende naar Frankfort, by Keulen, overvallen en geügt: van welken Hertog Karel meer dan honderdduizend guldens losgeld vorderde. Lodewyk de XII. vermaande hem insgelyks, om deeze Koopluiden te ontflaan' 't welk, na verloop van eenige maanden, gelukte (7*). De Keizer en de Landvoogdes vervulden vast alle de Hoven van Europa,1 met klagten over de vyandeiykheden van Karei van Gelder, die, niet vergenoegd met het bemagtigen van verfcheiden' Oostenrykfche Plaatfen in Gelderland, voortging met werven, en eenen nieuwen inval in Holland in den zin fcheen te hebben (i). De Koning van Arragon beloofde onderftand aan zynen Kleinzoon, tegen de Gelderfchen, zo dra de Vrede in Italië herfteld zou zyn (£). Paus Julius de II. zelf liet zig verluiden, dat hy, ten gevalle des Keien Lenr. de Louis XII. Tom. II. p. 133, 158. Tom. III, £. 34) 37- (g) Lettr. de Louis XII. Tom. II. p. «83, 287, s38, 88q. f A) Lettr. de Louis XII. Tom. II.p. 138,185, Tom. Ui. *.6. CO Lettr. de Louis XII. Tom. II. p. 131. " £A} Lettr. de Louis XII. Tom. II. p, 299, 303, LtRELlf. 151*.  a Zomermaand deezes jaars, beflooten hebbende, Maximiliaan, en Karei,deszelfsKleinzoon, tegen de Gelderfchen, te onderfteunen, zondt een weinig laater, onder bevel van Eduard Poining (V), vyf tienhonderd Knegten herwaards , die , te Arnemuiden , ontfcheept werden (s). De Landvoogdes was zeer in haaren fchik, met deezen onderftand fY), alzo zy, in Gelderland, behalve de bezettingen der Plaatfen, die haare zyde nog hielden Cw) Groote Chvon. Diyif. XXXII. Cap. 40. (Ó Uenmca van Erp Chron. bl. 96. (p) Pontanus Libr. XI. p. 642, 643. ( q) Lettr. de Louis XII. Tom. II. p. 167. (,r) AA. Publ. Angl. Tom. VI. P. I. p. ai. (•O Reicersb. II. Deel, bl. 378. (.O L«tr. de Louis XII. Tom. 111. p. £4, IV. Deel. Aa EarblII» 1511. Engelfche tmderftancj. -1.'  370 VADERLANDSCHE XV.Boek. KarelII. Belegvan Venlo opgebroken. De Hollandersbehaalen eenig voordeel op de Zuiderzee. den, niet meer dan vyftienhonderd Duitfchers of Landsknegten op de been hadt (11). Men ftoeg terftond het Beleg voor Venlo, welk eenen geruimen tyd duurde: ten deele, om dat het vereenigd Leger zelf nog niet talryk genoeg was, om de Stad, van alle kanten., te befluiten; ten deele ook, om dat Graaf Henrik van Nasfau, en Filips van Bourgondie, Admiraal van Holland, beide, doorziekte , belet werden, het bevel over 't beleg te voeren: waarom het aan Floris van Ysfelftein opgedraagen werdt, die, met den Engelfchen Overfte, niet wel over weg kon (v). Na dat de Stad, tot drie reizen, hevig, doch vergeefs, beftormd was (w), werdt het Beleg, in Wyn- of Slagtmaand, opgebroken, en de Engelfchen keerden naar hun Vaderland te rug (»• Terwyl het den Oostenrykfchen, te lande, dus tegen liep, behaalden de Hollanders, ter zee, eenig voordeel, op de Gelderfchen. In 't laatst van Wynmaand, nam een Enkhuizer. Baar die, met tagtig koppen bemand, een Gelder.-ch Koggefchip, welk , langs de Zuiderzee, op de Zoutfchepen, kruiste. Wat laate.r, werden den Gelderfchen, vlak voor Harderwyk, twee genomen' Bierfchepen ontweldigd. De meeste gevangenen, welken men, by deeze gelegenheden bekwam, werden, als zeeroovers, ter dood gebragt (y). De Enkra") Lettr. de Louis XII. Tom. tl. p. tgl» ■ fy-) Lettr. de Louis XII. Tom. III. p. 87, 8». *t' O) Pontanus Lihr. XI! p. 644, 645. £ï) Reigersb. II. Deel, tl. 378. (y) Branbt Enkh. hl. 43.  XV. Boek. HISTORIE. 371 Enkhuizers kweeten zig, ten deezen tyde, zo dapper tegen de Gelderfchen, dat Prins Karel 'er, naderhand, in eene Handvest van den ' jaare 1515, met lof gewag van maakte (z). Doch deeze voordeden, te water behaald, konden de fchade, te lande, in Gelderland, geleeden, op verre na, niet opweegen. En nog bleef men, in Holland, voor eenen nieuwen inval der Gelderfchen bedugt. Marga-1 reet bediende zig van deeze vrees der Hollan- 1 deren, om hen, op eene Dagvaart, in Slagtmaand, te Breda, gehouden, te beweegen, tot het toefhaan eener nieuwe Bede, tot voortzetting van den Kryg tegen de Gelderfchen (a). Ook was men in Holland niet zonder reden bevreesd geweest, üe Gelderfchen ver- V rasten, omtrent den aanvang des jaars i5ia,c de Stad Woudrichem, den Graaf van Hoor-v ne, Heer van Altena, binnen dezelve ge- _ vangen neemende. Vermoedelyk , was de tyd der Vrywaaring, onder welke deeze Stad te vooren (F) gezeten hadt, thans ten einde geloopen. Floris van Ysfelftein maakte zig daarentegen meester van de Gelderfche Sloten den Rooden Tooren, Per fingen en Heutnen (V). De Koning van Frankryk , die, tot hiertoe, 3 de Gelderfchen openlyk of onder de handVr onderfteund hadt, veranderde, omtrent dee-{?( sen tyd, van gedrag. De zaaken in Italië har hadden eene andere gedaante gekreegen, fe- linj dertVia (2) Handv. van Enlih. bl. 62. te ' (jr) Letir. de Louis XII. Tom. UI. p. 88. < b j Zie liier voor, bl. 323. J Pontanus Libr. XI. p. 646. Aa 3 KarelII, 1511. •agvaart ; Breda. ^oudrfe hem ïrrast. 151a. :xx. Ligta- ize :de- de- ; te ne,en -tuk.  37a VAD E RL AND SC HE XV.Boek; Katuh.II. IST2. dert dat de Paus, de Koning van Arragon en de Venetiaanen een Verbond, zonder kennis en zelfs ten nadeele van Frankryk , geflooten hadden. Henrik de VIII, Koning van Engeland, hadt zig ook, wat laater, aan den Koning van Arragon verbonden, om eenen inval in Guyenne te dóen. De Keizer alleen hadt zig nog niet openlyk tegen Frankryk verklaard. Lodewyk hadt hem egter te veel ftof tot ongenoegen gegeven, dan dat hy, op zyne vriendfchap, zou hebben durven ftaat maaken. Om hem niet meer te verbitteren , en zig de vyandfchap der voornaamfte Europifche Vorften niet re gelyk op den hals te haaien, beloofde hy, ten deezen tyde, op t ernftig aanhouden des Keizers en der Landvoogdesfe, dat hy Karei van Gelder niet meer byftaan zou (<*). Zelfs fcheen hy een Verdrag, tusfchen de Landvoogdesfe en Karei, te willen bewerken. Ook liet Margareet, die te vooren naar geene voorflagen van Vrede hadt willen luisteren (e) , zig eindelyk beweegen, om, in Grasmaand deezes jaars, te Viane, in eene onderhandeling te treeden, met de'Gemagtigden van Hertoge Karei. Doch zy eischte zo veel, dat men vrugteloos fcheidde. Zy begeerde „ dat Karei zig in dienst „ van den Prins van Kaftilie begeven zou , , wanneer zy hem van merkelyke voordee' len verzekerde. Dat hy Gelderland en Zut" fen alleenlyk in de hoedanigheid van Kei" zerlyken Stadhouder zou regeeren. Dat dee" „, ze (V) Lettr. de Louis XII. Tom. III- p. 128, HL «». f°4; (V Leur. de Louis XII. Tom. II. f 280, 281. aM.Hl $4, 96. 210.  XV. Boek; HISTORIE. 373 „ ze Landen, altoos, voor zekere bepaalde „ fomme, door den Keizer, zonden konnen gelost worden: en dat alles in denzelfden „ ftaat zou worden gefteld, als het, ten tyde der Kamerykfche Vrede, geweest was. " Doch Karei verwierp alle deeze eifchen, terwyl hy nogthans, om Lodewyk den Xil. genoegen te geeven, bleef beweeren, dat hy gereed was, om, op billyke voorwaarden, de Vrede te fluiten (ƒ). Wat laater, werdt 'er te Luik, ten overftaan der Franfche Gezanten , wederom over eene Vrede gehandeld doch insgelyks zonder vrugr. Maximiliaan zogt, midlerwyl , zelfs in Duitschland, geld en volk te verzamelen , om den Gelderfchen Kryg, met nadruk, voort te zetten (A). Doch men heeft reden om te twyfelen, of hy hier naar genoegen gedaagd zy. Meer voordeels trokken de Nederlanders uit het Verbond van Arragon en Engeland, In Sprokkelmaand deezes. jaars, vernam men, in Frankryk, dat Henrik de VIII. vyf entwintigduizend man op de been gebragt, en ten deele naar Calais overgefcheept hadt: van welk Leger, zo geloofd werdt, een groot gedeelte tegen de Gelderfchen gebruikt zou worden. Het overig gedeelte was, zeide men, tot eenen inval in Normandye gefchikt. Deeze tyding baarde groote ongerustheid aan 't Franfche Hof (;). Lodewyk de XII. vreesde, met reden, dat de Nederlanders zig met de En- gei- (ƒ) Leur. de Louis XII- Tom. III. p. 234. Lettv. de Louis XII. Tom. III. p. 2/g» (/; 1 Leur. de Louis XII. Tom. III. p. 159 ( Q Lettr. de Louis Xil. Tom. III. p. 150, Aa 3, Karelï-I. 1512. De Nederlanden trekken voordeel uit den inval der Engelfchenin Frankryk.  374 VADERLANDS CHE XV. Boek: KarelII. 1512. xxxi. De Gelderfchenfteeken de VoorSad van gelfchen vereenigen zouden, om hem, van meer dan eenen kant, te beftooken. Hy ftelde zig, derhalve, niet alleen te water en te lande in ftaat, om den vyand tegenftand te bieden (F); maar liet zig ook verluiden, dat by niet zou konnen nakaten, Karei van Gelder te onderfteunen, zo de Oostenrykfchen hem, door het onderneemen van iet vyandelyks , hiertoe noodzaakten (7> In Zomermaand, liep hier 't gerugt, dat Robert van der Mark, met tweehonderd fpeeren, by de voorigen, die onder zyn bevel ftonden, naar Gelderland gezonden was. Ook verfpreidde men, dat Lodewyk de XII. den Hertog van Bourbon 't bevel opgedraagen hadt, over een Leger, welk tot onderftand van de Gelderfchen gefchikt was f» Doch deeze gerugten verdweenen door den tyd. De Engelfchen voerden, dit jaar, weinig uit in Frankryk. Alleenlyk baanden zy Ferdinand, Koning van Arragon, den weg om 7Jg van het Koningkryk Navarre meester te maaken. Men vindt niet, dat zy tegen de Gelderfchen gediend hebben. De Nederlanders trokken egter voordeels genoeg van hunnen togt, alzo 'er Lodewyk door belet werdt, de Gelderfchen te onderfteunen. Karei van Gelder, ondertusfchen , geduurig op zyne luimen leggende, om den Oostenrykfchen eene kans af te zien , ondernam , in den Winter, wederom eenen togt op Holland. Den twintigrten van Wintermaand , trok ( O Lettr, de Louis XH. 'Tom. Hl, p. 66. }n Lettr. de Louis XII, Tom. III. p. 252. ÉHÖ tVw. de Louis XII. Tor,-,. III. f. «o3, i5>  XV. Boek. HISTORIE. 375 trók hy, met elfhonderd man, over Utrecht] naar Amfterdam, ftak den brand in de Voorftad, vermoedelyk die buiten de S. Antonis -Poort, en vernielde eenige Schepen, die, in ( de Oude Waal, lagen, om te overwinteren.' •Het getal deezer fchepen wordt, door fom j migen, op twee-entwintig begroot («). Doch1 de Bastaard van Gelder fchreef, weinige dagen na deeze onderneeming, en veelligt eer "hy 'er genoegzaame kennis van hadt, dat 'er meer dan driehonderd vaartuigen voor Amfterdam verbrand wareh (0). De Gelderfchen, den vier-entwintigften, te Utrecht te rug gekomen, legerden zig in 't Karthuizer Klooster buiten de Stad. De Heer van Wasfenaar, -hen, aan 't hoofd van vierhonderd Knegten, Van daar poogende te verdry ven, werdt geflaagen (ƒ>), en gevangkelyk naar Hattum gebragt (q), alwaar Karei hem in eene yzeren Kooi deedt opfluiten f>). De voorfpoed der Gelderfchen zou hen tot verdere onderneemingen hebben aangemoe digd, indien de penningen ruimer by hen om \ gekomen waren. Men wil, dat Hertog Karei de Oostenrykfchen in de uiterfte verlegenheid gebragt zou hebben, zo hy in ftaat geweest was, om, flegts voor twee maanden, tweeduizend Paarden en zesduizend Knegten te betaalen. Doch dit was hem onmogelyk, ten ware hy, onderftand uit Frankryk kreeg, om wel- (s) Pontanus Libr. XI. p. a$i 4jö. . C«) Lettr. de Louis XII. Tem. iV. p. 12, (p) Hf.nh. van Erf. Chion. W. 96. ($5 Gioote Chron. Divif. XXXII. Cup. 41. r J PortTANUs Lih: XI. p. 646. Aa 4 CarelIT» 1512. \mfterlam en. 'eele chepeti n brand» Groot 'ebrek, lan geld, lier te Lande.  376* VADERLANDSCHE XV. Boek fr.AREI.ii. . »£*?• ,i i i ,\ 3 -J 5 O J 1 5 » Vierjaalig Be- < ltandmet i de Gel- | detfchen.' i ] 3 j welken hy, ten deezen tyde, vergeefs aan* hieldt (s). De Landvoogdes was even zo geer om geld verlegen: en dit was de oorzaak, dat de Gelderfche Kryg zo flaauwlyk gevoerd werdt. Zy verzogt, in den aanvang des jaars 1513, Maximiliaan, haaren Vader, iie zig toen in Duitschland onthieldt, ernfteyk, dat hy zig in perfoon herwaards wilde jegeeven, met eenen goeden onderftand van reld en manfchap, of dat hy haar anders wille toeftaan, een Verdrag met Karei van Egnond te fluiten. Doch de Keizer antwoordde ondelyk „ dat hy gaarne in de Nederlanden , komen wilde, zo men hem, vooraf, tien, duizend Goudguldens tot de reiskosten over, maakte: dat de Italiaanfche Kryg hem t'ee, nemaal uitgeput hadt, en dat hy zyne ftem , gaf, tot het fluiten van een Verdrag mee , Karei van Egmond, mids 'er niet in deszelfs , naam over gehandeld werdt; maar door , den Koning van Frankryk, dien hy als hec , hoofd en de heimelyke oorzaak van dea , Gelderfchen oorlog aanmerkte Het Beftand van een jaar, welk, op den lerften van Grasmaand, tusfchen de Koningen ^n Frankryk en Arragon, die, federt het jemagtigen van Navarre door den laatften ia >orlog geraakt waren , geflooten werdt («), ;af gelegenheid, dat de Landvoogdes, met Carel van Gelder, insgelyks, in onderhandeing tradt. Ferdinand hadt den Keizer en der* ongen Prins van Spanje; en Lodewyk, Karei ^ (s~) Lettr. de L,ouis X(I. Tom. IV. 0. 13. (t) Lettr. de Ltoiis-XIl. Tom. IV. p. -.c, %6, £«) /&, Pub!. Angl. Tom. VI. />, I, ^ 4e,  XV. Boek. HISTORIE. 377 rel, Hertog van Gelder, in dit Beftand doen begrypen. De onderhandeling tusfchen Margareet en Karei duurde egter nog eenige maanden (V). Eindelyk werdt 'er een Beftand getroffen, voor vier jaaren, die, op den tienden van Oogstmaand deezes jaars, ingaan zouden (w). Eenigen tyd voor het treffen van dit Beftand, hadt Karei zig van Arnhem meester gemaakt (V); zo dat hy nu ver hec grootfte gedeelte van Gelderland in zyne magt hadt. Byna op den zelfden tyd, als het Beftand, tusfchen de Koningen van Frankryk en Arragon , geflooten was, floot Margareet van Oostenryk , in 's Keizers naam, te Mechelen, heimelyk, een Verbond met Henrik den VIII, Koning van Engeland: by welk de Bondgenooten beloofden, Frankryk, binnen twee maanden, den oorlog te zullen aandoen; doch buiten Italië. De Keizer tradt in dit Verbond; maar niet als Voogd van zynen Kleinzoon Karel Cy)- Hy maakte egter geene zwaarigheid, om Henrik den VIII. vryheid te geeven, tot, het werven van volk, in Brabant en in Hene- '. gouwen, en tot het huuren van een goed j getal van vaartuigen, in Holland en in Zee- 1 land. „ Koning Lodewyk, zeide hy, hadt' „ de Gelderfchen wel onderfteund, en deson- aangezien beweerd, dat zulks niet mét 'de „ vriendfchap ftreedt, welke hy den Huize „ van f y) Lettr. de Louis XII. Km. IV. p. 107, lij. (w) Chartres van Brabant te Vilvoorde, z.vende Boyenkasfe, Itofierk. To.uchant Gelre.. Groote Chron. Divif. XXXIi. Cap. 41, (.ï) Sl.'Gtenhorst XI. Honk, bl. 332. lf) Aft. Publ. Angl. Tom. VI. A I. p. 43. Aa 5 XarelII. •5'3- XXXII. Maximiliaan verbindt zig net Henrik den VIII. tegenFrank•yk. De Engelfchenmuren chepen , n Holand en 'e eland.  378 VADERLAND SC HE XV. Boek. KarelII. 1513. Engelfche Krygsbedryven in «JeNederlanden. „ van Oostenryk beloofd hadt: 't moest dan „ ook hem geagt worden vry te (laan, den „ Engelfchen, zonder krenking der gemaak„ te verbonden met Frankryk, byftand te „ bieden (Y)." Lodewyk de XH. kreeg haast kennis van deeze wervingen der Engelfchen in de Nederlanden , en klaagde 'er zeer over by de Landvoogdesfe (V), die den Koning zogt diets te maaken, dat dezelven, buiten haaren last, gefchied waren, en dat de Keizer, als Voogd van zynen Kleinzoon, gezind was te voldoen, lan de verbindtenisfen, met Frankryk gemaakt (b~). Lodewyk gaf, ondertusfchen, bevel, aan de Ingezetenen van Vlaanderen en Artois, welke Graaffchappen Leenen van Frankryk waren, om den Engelfchen allen onderftand te ontzeggen, ten ware zy zig zyne hoogfte ongenade op den hals haaien wilden (c). Het Engelsch Leger ftak, in Bloeimaand, naar Calais over, trok vervolgens naar Artois, en floeg het beleg voor Terouanne. Henrik de VIII. woonde dit beleg in perfoon by. Doch de Keizer, die beloofd hadt, een Leger tegen Frankryk in 't veld te brengen, hieldt, uit onvermogen, zyn woord niet. Hy diende egter, in 't Engelsch Leger, als Vrywillige; doch trok, van Koning Henrik, honderd Kroonen 's daags. Terouanne werdt bemagtigd, en naderhand Doornik, welke Steden O) Lettr. de Louis XIÏ. Tom. IV. p. 110, 137, 138. (*) Lettr. de Louis XII. Tom. IV. p. 137. (*) Lettr. de Louis XII. Tont. IV. p. 145. (e) Lettr. de Louis XII. Tom. IV. p. 129, 138.  XV. Boek. HISTORIE. 37? den beide thans den Koning van Frankryk toebehoorden. Henrik keerde , in Wynmaand, naar Engeland terug (i). Maximiliaan hadt zig, te vooren reeds, wederom Laar Duitschland begeven. Doch eer Henrik vertrok, hadt Margareet, te Rysfel, een nieuw Verdrag met hem geflooten , waarby bedongen was, dat de Landvoogdes , geduurende den Winter, vierdui zend Ruiters en zesduizend Knegten op de been houden zou, tot welker Soldye, de Ko ; ning van Engeland tweehonderdduizend gouden Kroonen zou betaalen. Ook werdt de voltrekking van 't voorlang geflooten Huwelyk , tusfchen Karei, Prins van Spanje , en Maria, Zuster van Koning Henrik, tegen 't volgende jaar, vastgefteld (/). Kwalyk werden egter deeze punten, van de eene en de andere zyde, gehouden. Henrik droeg wel zorg, dat de beloofde penningen, ten beftemden tyde, betaald werden. Doch hy klaagde, dat de Landvoogdes, zo veel volks niet op de been hieldt, als zy beloofd hadt, en ondertusfchen al 't volk met zyn geld betaalde. Margareet hadt veel moeite om hem dit te ontleggen. Ook zogt zy hem te beduiden , dat de oorlog, van haare zyde, niet fterker voortgezet kon worden, zonder dat de Keizer zig aan 't hoofd des Legers ftelde (/'_). Ondertusfchen hadt de Keizer haar, reeds meer dan eens, doen verftaan, dat het hem volftrekt onmogelyk zou zyn, wederom in de Ne- C<0 Rawn Tom. IV. p. 68—7t. (e) Aft. Publ. Angl Tem. VI. P. 1. p. 51. Cf) Leur. de louis XII Tom. IV. p. »i7. KarelII. I5U- Overeenkom ften met Henrik den VIII. die; itvalyk gehouden worden.  38o VADERLANDSCHE XV. iw> KarelII. 1513. Het Huwelykvan Karei van Oostenrykmet Maria van En. eland taakt af. i£I4- Vrede met Frankryk. Nederlanden te komen, indien men hem niet, vooraf, eenige penningen overmaakte (g). Dosh 't geld was thans fchaars, in de Nederlanden. Henrik hieldt ook zyn woord niet, ten opzigte van het Huwelyk zyner Zuster met Prins Karei. Margareet van Oostenryk, waarfchynlyk al vroeg bedugt, dat de Franfchen middel mogten vinden, om dit Huwelyk om te ftooten, drong, in 't volgende voorjaar, zo by Henrik als by Maximiliaan, zeer op de voltrekking van hetzelve. Henrik gaf voor, dat hy 'er reeds voorbereidfels, te Calais, toe liet maaken. Maximiliaan behoorde gereed geweest te zyn. Doch hy liet zig ophouden, door Lodewyk den XII, die, omtrent deezen tyd, een Huwelyk, tusfchen zyne Dogter Renée en Karei, voorfloeg: en ten zelfden tyde, Maria van Engeland, voor zig zei ven, die onlangs zyne Gemaalin verlooren hadt, onder de hand, ten Huwelyk liet verzoeken. Henrik befloot tot dit Huwelyk, welk in Oogst> •maand voltrokken werdt. Ten zelfden tyde, werdt de Vrede geflooten, tusfchen Frankryk en Engeland (A). Onder verfcheiden' Mogendheden , die , behalve het Roomfche Ryk, in het Vrede ■ Verdrag begreepen waren, was, by hetzelve, den jongen Prins van Kaftilie drie maanden tyds vergund, om zig, nevens de Nederlanden, ook in hetzelve te doen begrypen. Hy befloot hiertoe, in Wyn- Or) Lettr. de Louis XII. Tom. IV. >. 204. (.*) Lettr. de Louis XII. Tom. IV. p. 250, 270, «71 6" Ï9?> 304, ai.8, 34?< Acl. Publ. Angl. Toui. VI. A L  XV. Boëk. HISTORIE. 381 Wynmaand (7). En de Vrede werdt, in de) Nederlanden, en onder anderen, in Holiand, openlyk afgekondigd (£). Lodewyk de XII. hadt de voorzigtigheid gehad van, in het punt des Verdrags, by welk Prins Karei vryheid gelaaten werdt, ona 'er zig in te doen begrypen, dit beding te doen ftellen: „ voorbehoudens het Regt van Op„ perfte magt, en andere Heerlyke Regten, „ den Allerchristelykften Koning toekomen„ de; en buiten benadeeling van dezelven (/)." Doch Karei van Oostenryk was ook voorzigtig genoeg, om, vier dagen na dat hy in dit Verdrag getreden was, te Mechelen, voor Notaris en getuigen, uit zynen naam, te doen verklaaren, dat hy den Koning van Frankryk geen Regt van Opperfte magt, noch eenige andere Heerlyke Regten, in de Nederlanden, toeftondt , dan zulken, in welker daadelyk bezit hy tegenwoordig was (rn)> Deeze Vrede en het Beftand met Gelderland , zou de rust, in de Nederlanden, voor eenige jaaren, herfteld hebben, zo Karei van Gelder hadt konnen rusten. Doch dit liet hem zyn woelagtige aart geenszins toe. Hy hadt, in't voorgaande jaar, reeds zesduizend Landsknegten naar Italië gezonden, om Lodewyk den XII, tegen den Keizer, den Paus en de Zwitfers, te onderfteunen (»). Doch de Groninger onlusten gaven hem, ten deezen tyde, ge- Kf) Aft. Publ. Anpl- Tom. VI. P I. p. 81, 8a. (k) Repertor. der Plakaat. van Holl. bl. 3, CO ACt- Publ. Angl. Tom. VI. P. I. p. 67, 82. («) Protest pour Charl. d Autriche dans los Lettr. de Louis XII. Tom. IV. p. 376. (<0 DANiBi Tom. VII. f. 3°8« IarelÏI,  382 VADERLANDSCHE XV.Boek; Karet.II. i5r4- XXXIII. Tweefpalt tusfchen de Saxifchen enGraave Edzard in Groningerland. ; i i i gelegenheid, om zynen krygszugtigen aart , nader by huis, te voldoen. Na dat Graaf Edzard, in 't jaar 1506, tot Heere van Groningen, ingehuldigd was, en zelfs over de Ommelanden, als Stadhouder van Joris van Saxen, geboodt, was 't wel te verwagten, dat hy veel werks hebben zou, om zig in 't bekomen bewind te handhaaven. Maximiliaan , die 't Erfftadhouderfchap van Groningen, zo wel als van Friesland, den Huize van Saxen hadt opgedraagen, hadt de Stad reeds in de Ryks Agt of Ban gedaan, en daagde haar, in 't jaar 1507, voor 't Kamergerigt te Conflans, alwaar de Gemagtigden des Hertogs van Saxen veele bezwaarnisfen tegen haar inbragten (0). Ten zelfden tyde, werdt Graaf Edzard en de Stad, door Paus Julius den II, sp aanhouden des Bisfchops van Utrecht, voor Paufelyke Gemagtigden, te Leuven, gedagvaard fj>). Doch de gefchillen werden, noch re Conltans, noch te Leuven, vereffend. De fyandfchap, tusfchen Graave Edzard en de Sroningers aan de eene, en de Saxifchen en Stigtfchen, aan de andere zyde, groeide, van lag tot dag, aan. In 't jaar 1512, poogde 3raaf Edzard, door heimelyk verftand binnen Leeuwaarden, den Hertog van Saxen, ook ran 't bewind over Friesland, te ontzetten. Doch deeze toeleg mislukte (q~). Ook geloogde hy, dat Roelof van Munfter, die 't Slot te Koeverden, van wege den Bisfchop ran Utrecht, bewaard hadt; doch van zyn Ampc (o) S. Beninga Chronicltel, tl. fp1) S. Beninga tl. 183. (5 ) S. Beninga 11. i83.  XV. Boek. HISTORIE. 383 Ampt verlaaten was; met eenige manfchap KarelII. uit Groningen trok, het Slot bemagtigde, en '5 4» nadat het hem, door de Stigtfchen, wederom ontweldigd was, het platte Land van Drente en Overysfel pionderde en afliep fV). Eindelyk weigerde Edzard rekening te doen van het bewind over de Ommelanden , welk hem, als Stadhouder des Hertogs van Saxen, opgedraagen was (sj. Hertog Joris, ten hoogfte gefloord op De HerGraave Edzard, nam, na 't fluiten van 't tog van Beftand met Gelderland, in 't jaar 1513, een S««n goed deel afgedankte Knegten in zynen dienst, Qro^. verzamelde vier- of vyfduizend man by De- gen. venter, en trok, met den aanvang des jaars 1514, in Groningerland en Oostfriesland, 't platte Land alomme afloopende en deerlyk verwoestende (V). De Groningers vermaande hy, door Brieven, om hem voor Stadhouder te erkennen («); doch deezen, gehertigd door den Graave van Oostfriesland, die de Stad en de naaste Vestingen in ftaat van tegenweer deedt (tellen, hadden geene ooren naar zyne vermaaningen. De grootfte hoop van 't Saxifche Leger floeg zig, na 't verwoesten van 't platte land, niet verre van Groningen neder. Van tyd tot tyd, vielen 'er fcherpe gevegten voor, in welken, nu de eene dan de andere party eenig voordeel behaalde (v). Men was ook geduurig famen in O) S. Beninga bl ioi. 195, 196. (f) S- Bbninga bl. 198; C t) S. Beninga 202. («O S. Beninga bl. 205, 209. O) S. Bïninga. bl, aio, aaó, 229, 232, 225, 259.  384 VADERLANDSCHE XV. BoêkV KarelII. Hy verbindt zig met den Bisfchop van Utrecht, En Graaf Edzard met den Hertog van Gelder. in onderhandeling; zonder dat 'er iets geflooten werdt. De Hertog en Graaf Edzard, befpeurende dat hunne magt eikanderen genoegzaam evenaarde, zogten zig beide, door Bondgenootfchappen, te fterken. De Hertog floot een Verbond met den Bisfchop van Utrecht, volgens welk, deeze hem, met zeshonderd Knegten , byftaan moest. Of zulks gefchied zy, is my niet gebleeken; maar wel, dat de Groningers, van deezen tyd af, den Bisfchop, als hunnen vyand, aanmerkten, hem, in 't Land van Drente, met pionderen en branden, veele fchade toebrengende (V). Graaf Edzard poogde in Holland eenig volk te werven: doch het Hof hadt uitdrukkelyk verbooden, hem eenige hulp te bewyzen (V). Des begaf hy zig, ièdert, in den aanvang van Zomermaand (y), in perlbon, naar Gelderland, om een Verbond met Hertoge Karei te fluiten. Karei beloofde hem hulpe, en fchreef zelfs, ten zynen behoeve, aan den Koning van Frankryk, om onderftand (2). Van elders, weet men, dat de Hertog van Gelder, vermoedelyk ten deezen zelfden einde, in Bloeimaand deezes jaars, in ftilte, en alleenlyk van twee Perfoonen verzeld, eene reis naar 't Franfche Hof gedaan heeft (a). Toen zal hy ook het Verbond, tusfchen den Koning en Graave Edzard, geflooten hebben, van welk, in egte (V) S. Beninca, V. 246. ( x) ilepcrtor. der Plakaat. van Hol!, bh 3. (>• 5 E. Beningiia III. Boek, CXLVI. Hoofd/t, U, 5H. (z) S. Beninga, bh 236. {«J Lettr. de Louis XIL Tm. IV. f. 31S.  XV. Bóer: HISTORIE. 385 te ftukken van deezen tyd, gewag gemaaki wordt eh volgens welk, naar 't getuigenis dei- oudfte Schryveren (Y), Edzard beloofde, Groningen van de Kroon van Frankryk ter leen te zullen houden, mids dat de Koning den Hertoge van Gelder, insgelyks zynen Leenman, bevel gave, om de Groningers, tegen de Saxifchen, te befchermen: gelyk gefchiedde. , De Hertog van Gelder betoonde zig gereed, om eenen Jast naar te komen, dien hy zelf zig hadt doen opleggen. Zyn oogmerk was, niet zo zeer, den Graave van Oostfriesland, in 't bewind van Groningen, te vestigen, als zyn eigen gebied, in Friesland en in Groningerland, Uit te breiden. Doch hy hieldt dit oogmerk, in 't eerst, bedekt.. Hy hadt Graave Edzard beloofd, de Saxifchen uit Groningerland en Friesland te zullen verdryven, en hem in 't bewind deezer Landen te zullen ilellen ;,mids dat hy ze voortaan van Frankryk ter leen hieldt, en hem, eer hy te velde trok, flegts vyf-endertigduizend Rynfche guldens* tot de kosten van dien Oorlog, betaalde. Graaf Edzard hadt, tot in Oogstmaand, werk, eer hy de helft van dit geld byeen krygen kon. In 't laatst van Herfstmaand, hadt Karei egter een Leger op de been, welk hy, onder 't.bevel van Willem van Ooye, door Twente en Drente, naar Groningerland zondt (d). Groningen werdt, teil deezen tyde, door de Saxifchen, belegerd. Doch de Gelderfchen gaven voor, den Zwarten hoopi (i) Lettr. de,Louis XII. Tom. IV. f. 381, (c) S- Beninga BU mi. . {d) S. Beninga il. 251, 257.' IV. DÈEii Bb KarelII. 1514. Groningen , wordt een Leen van Frankryk Inzigten' van Karei van Gelder.  $$6 VADERLANDSCHE XV. Boek; KarelII. I5l4- Bekommeringde» Hertogs van Saxen. De Grc ningers doen K rel van Gelder hulde. hoop, zo noemde men de Saxifche Knegten, haast, van voor de Stad, te zullen doen verftuiven. Hertog Joris, de komst der Gelderfchen vernomen hebbende, bevondt zig in geene kleine bekommering; vooral, toen hem aangediend werdt, dat Lodewyk de XII. de hand in dit werk hadt, waarvan de Gelderfchen geen geheim maakten. In Slagtmaand, zondt hy Simon van Reifchach naar Frankryk , die den Koning vertoonde „ dat Groningen „ onder 't Duitfche Ryk behoorde, en derhalve begreepen was in de Vrede, welke, onH langs, tusfchen de Koningen van Frankryk „ en Engeland, geflooten was: waarom hy „ verzogt, dat de Koning geene hulde van „ Graave Edzard en de Groningers wilde ont„ vangen, noch hen, tegen den Hertog,zynen „ meester, by ftaan; maar den Hertoge van „ Gelder, veeleer, verbieden, eenige vyan„ delykheden te ondernemen (, 269, 275,, Bh 3 '514 Hy ctaec eene landing in fries land, er» bemagtUt verfcheiden*Plaatfen. De Saxifche Knegten, of Zwarte hoop verlaat Friesland.  588 VADERLAND SC HE XV. Bom; KarelII. 1515. XXXIV. Karei van Oostenryk aanvaardt de Regeering der Nederlanden , in perfoon. Floris van Egmond is Stadhouder van Holland. Aduwarderzyl en te Delfzyl, welke drie Plaatfen nog Sax'fche bezetting in hadden. Appingadam ging over, op den twaalfden van Grasmaand des jaars 1515 (&). Terwyl Friesland en Groningerland dus gefchokt werden, naderde de tyd, in welken Maximiliaan, die ook nu, by gebrek van geld en uit andere oorzaaken, niet meer in de Nederlanden kwam, beflooten hadt, zig van de Voogdyfchap over zynen Kleinzoon te ontdaan , en hem 't bewind der Nederlanden op te draagen. De jonge Karei bereikte, in Sprokkelmaand, flegts vyftien jaaren; doch hadt reeds zo veele blyken van fchranderheid, defdgheid, naarfligheid, ervaarenheid in taaien ïn gefchiedenisfen gegeven; dat de Landzaaten senpaarig oordeelden, dat hem de Regeering behoorde toevertrouwd te worden. Hy werdt dan, in Louwmaand, in Brabant, in Grasmaand, in Vlaanderen, ingehuldigd. Van hier trok hy naar Middelburg, alwaar men hem, op den twee-entwintigflen van Bloeimaand, tot Graave van Zeeland, aannam (/). Ten zelfden dage, ftondt hy den Landen verfcheiden' Punten toe (m). Te Zierikzee insgelyks zynde ingehuldigd, ftak hy over naar Holland. Te Dordrecht, gefchiedde de inhuldiging op den derden van Zomermaand, in de tegenwoordigheid der Landvoogdesfe, des Stadhouders van Holland, thans Floris van Egmond, Heere van Ysfelftein, en der Raaden 's Hofs. De Gemagtigden der Steden waren hier ook, in merCi) s. Beninga, W. 269, 273. ?/ Reigersb. cn Boxhorn ii. Deel, H- 3 Boxhorn op Reigersb. ii. ü:cl, U* 613.,  XV. Boek. HISTORIE. 389 merkelyken getale, verfcheenen, en deeden den gewoonlyken Eed, na dat de Graaf hun eerst gezwooren hadt («). Ten zelfden tyde, bezwoer hy de Voorregten van Dordrecht in 't byzonder, en ontving de hulde der Ingezetenen deezer Scad (0). In Friesland, waren ondertusfchen de zaaken der Saxifchen zo verre verloopen , dat Hertog Joris, omtrent deezen tyd, met Prins j Karei in onderhandeling tradt, om hem zynj Regt op Friesland af te ftaan. De Zwarte hoop 1 was, in 't voorjaar, in Holland gekomen, en « hadt zig aldaar zo gedraagen, dat het Hoff befloot, deeze ruwe menigte, het kostte wat het wilde, wederom te doen vertrekken. In Sprokkelmaand, werdt hun, by openbaar Plakaat, het Land ontzeid. Ten zelfden tyde , kreegen alle Onderzaaten bevel, om zig, tot het verdryyen der vreemde Knegten, gereed te houden fj>). Midlerwyl, waren de Hollanders met den Hertoge van Saxen overeen gekomen , dat hy dit Krygsvolk wederom in zynen dienst neemen zou, mids het zig naar Friesland begave (q). Den tweeden van Lentemaand, kwam 'er een nieuw bevel uit, aan alle Leenmannen, om zig, binnen drie dagen, onder den Stadhouder, in de wapenen te vinden, tot verdryving der Saxifche Knegten (V). Hierop, verftoof de Zwarte hoop, zynen wegneemende, door Gelderland, Kleeve en O) Groot-Plakaatb. Hl. Deel, bl. ao. Co) Balen tl. 808. (p) Repert. der Plak. W. j. ( ?) S. Beninga bl. 275. O) Repen, der Plak. bl. 3. Bb j KARELir. I5IS. DeZware hoop, in Holind, ver> iagd, omt weeromn Fries, ind.  39o VADERLANDSCHE XV. Boeit. KarelII 15 5- Schade der Saxi fch.n op de Zuidejzee. De Her tog van Saxen ftaat zy Heft o Frieslai ,f, aan Karei v Oosten ryk. en Overysfel, naar Friesland, flaande zig hier, omtrent Leeuwaarden, Franiker en Harlingen, neder. In deeze Steden, lag nog Saxifche bezetting. Workum en verfcheiden' Dorpen w;rden, ten deezen tyde, door hen, plat gebrand (>). Eer zy uit Holland vertrokken, hadden zy zig, met bewilliging, of ten minften onder oogluiking der Regeeringe, te Amfterdam , van veelerlei mondbehoeften voorzien : die hun re fchepe nagezonden werden. Doch deeze Vloot werdt, door de Friezen, welken de Gelderfche zyde hielden, Gelderfche Friezen genoemd, onder bevel van Grooten Pier, een* Friesch Overfte, by Hoorn, aangetast, en t' eenemaal bemagtigd (7). Wat laater, viel eene diergelyke Vloot, fterk agt entwindg fchepen, en rykelyk voorzien van geld en wollen Lakenen, tot beraalinge der Saxifche Knegten , den Gelderfchen Friezen insgelyks in handen («). Twee zulke zwaare flagen benamen den Hertoge van Saxen den moed, om Friesland te herwinnen. Hy zondt, derhalve, in Bloei™ maand, eenige Gemagtigden naar Zeeland, idom met Prins Karei, die zig toen aldaar bevondt, over rie Overdragt van zyn Regt, in m onderhandeling te treeden. Men kwam haast overeen. De Hertog van Saxen ftondt, op den negentienden der gemelde maand, af van zyn Regt op Friesland, voor eene fomme van driemaal honderd-envyftigduizend Rynfche guldens Cs) S Reninga, il, 2êfi, a?~, tO E. Bemngha Hl. Soek, CXCVH. Hoofd/I. tl, 5S»« Cu) Vüiius Hoorn, W. 186—188.  XV. Boek. HISTORIE. 39» dens (V), zynde vyftigduizend guldens boven i de fomme, voor welke dit Landfchap, eertyds, aan Hertoge Albrecht verpand was (V). Om deeze penningen te vinden, werdt Hol- ] land belast met eene nieuwe algemeene Verponding, over Huizen enLanderyen (V). Ook ' werdt 'er een Hoofdgeld van [alle gegoede Ingezetenen geheeven. Men vindt, by deeze gelegenheid, aangetekend, dat 'er, in Holland, ten deezen tyde, niet meer dan tweehonderdduizend en dertig morgen Lands, vyf enveertigduizend Huizen, en honderd twee ënzeventigduizend Perfoonen waren, die in deeze belastingen droegen. De overige Landen en Huizen behoorden aan Kloosters of Godshuizen, en de verdere Ingezetenen waren Geestelyken of onvermogenden (yj. Ten zelfden tyde, beval Prins Karei „ dat geene Steden of Dor„ pen, voortaan, Renten verkoopen of Ex„ cynzen opftellen zouden, zonder daartoe, „ vooraf, byzonder verlof verkreegen te heb„ ben: dat de Edelen alleen vry zouden wezen „ van Landen, die zy ter leen hielden, en van „ welken zy, uit dien hoofde, dienst fchuldig „ waren; doch niet van Landen, welken zy „ niet ter leen hielden : dat eindelyk geene „ Leenmannen of byzondere Heeren, binnen „ hunne Heerlykheden, alwaar de Graaflyke „ Beden ontvangen werden, zonder byzonder „ verlof, Beden zouden mogen heffen (zj." , . „ K°rt (v) Boxhorn op Reigersb. II. Deel, il. 385. (w) Zie hier voor, bl. 3II. poel. vergelyk daarmede-van JLoon Aloude Regeer. v. Dcd, bl. 641. Groot-Plakaatb. II. Deel, kol. 2047. Cy) Erfgraaf. Bedien. Poort. £2) Cïoot-Plakaatb. II. Deel, HU 2047, aosj. Bb 4 ÉARELÏk 1515. Nieuwe /erponling.  30i VADERL. HIST. XV. Boek. KarelII. i5'5- Beltand. VA- Kort hierna, werdt 'er een Beftand geflooten , tusfchen Prins Karei en Hertog Joris ter eener, en den Hertog van Gelder, Graave Edzard en de hunnen, ter anderer zyde: welk vier maanden duurenzou; binnen welken tyd, Frangois de ƒ, Opvolger van Lodewyk derl Xü, Koning van Frankryk, die, op den eerften dag deezes jaars, óverleedcn was , de hangende gefchillen, in der minne, afdoen zou (a). iN'a 't fluiten van dit Beftand, zondt Karei van Oostenryk den Stadhouder van Holland, Floris van Egmond, naar Friesland ; wien de Saxifchen de Steden Leeuwaarden , Franiker, Harlingen en andere Plaatfen, welken zy nog inhadden, terftond overleverden. De Friezen, die nog niet onder de magt des Hertogs van Gelder gebragt waren, deeden ook, in zynen Perfooo, Prinfe Karei hulde. De Zwarte hoop verliet Friesland. Tweeduizend man van dezelven begaf zig naar Holland, in Oostenrykfchen dienst. De overigen trokken, in 't begin van Hooimaand , door Drente, naar Gelderland. Veelert begaven zig, federt, in Franfchen dienst, naar Italië. Eenigen keerden naar hun Vaderland te rug(£). («") S. Beninga, bl. 278. E. Beningha III. Boek, CXCIX» Soofilf. bl. '551. - (b) E. Beningha bl. 282, 283', 284-.  VADERLANDSCHE HISTORIE ZESTIENDE BQEK. INHOUD. ï. Karei van Pottier s wordt Opper- opzigter der Hollandfche Dykaadjen. II. Zeekryg tusfchen Grooten Pier en de Hollanders. Nieuwpoort verrast. De Veluwe afgeloopen. III. Handel met Frankryk. Graaf Henrik van Nasftrn trouwt de Zuster van den Prins van Oranje. IV. Hy wordt Stadhouder van Holland. Voor- • deelen, door de Gelderfchen, in Friesland en in Holland, behaald. Vrye Roovery afgekondigd. Be/land. V. Karei van Oostenryk wordt Koning van Spanje. Vrouw Margareet, Landvoogdes. Filips van Bourgondie, Bisfchop van Utrecht. VI. Zeefchuimeryen van Grooten Pier. Schatting der groote en kleine Steden. Ver/chil met Deenemarke VII. De Penfionaris van Dordrecht valt in ,s Konings ongenade. Wordt inzyneeerherfteld.Viïl.Oorjprong en voortgang der Lesre van Luther. De Bisfchop van Utrecht is gezind ter Hervorminge. Houdt Briefgemaenfchap met Eras~ mus. IX. Beftand met Gelder verlengd. Karei de V. wordt Keizer. X. Vrouw Margareet Wordt in de Landvoogdye bevestigd. XI. VnortB b 5 gang  394 VADERLANDSCHE XVI. Boek. gang der Hervorminge, hier te Lande. Pla~ kaaten tegen dezelve. Geloofsonderzoek. Eerfle Martelaar in Holland. Xil. Oorlog met Frankryk. Onlusten in Overysfel. Texel en Wieringen gebrandfchat. Xtll. Adriaan Floriszoon van Utrecht wordt Paus. XtV. Krygsbedryven in Overysfel en in Friesland. De Graaf van Hoogftraaten wordt Stadhouder. Karei de V. bemagtigt Friesland. XV. Dood van Bisfchop Filips van Bourgondie. Oproer in den Haage. Slag van Pavie. Beftand met Frankryk. XVI. Bede van honderdduizend guldens aan Holland. XVII. Onlusten met Deenemarke en de Oosterlingen. Tweejaar ig Beftand. XVIII. Vredehandeling te Madrid. XIX. Nieuwe Bede van tagtigduizend guldens en van een gefchenk voor de Landvoogdesje. XX. Beftand met het Oosten hekragtigd. Ontdekking van nieuwe Landen. Geboorte van Filips van Oostenryk. XXI. Nieuwe oorlog met Frankryk en Engeland. Handel met de Oosterlingen. XXII. De Gelderfchen bezetten Utrecht. Voorzorg tegen hen in Holland. XXIII. De Bisfchop van Utrecht zoekt hulp by de Landvoogdes^. Staat der Grenzen. Buitengewoone Bede. XXIV. Franfche vyandeiykheden. Karei de V. wordt Heer van Overysfel. Verzegeling in Holland. XXV. Maarten van Rosfemplondcrt 's Graavenhaage. Werving in Holland. XXVI. Verfchil over V aanftellen van eenen Kapitein Generaal van Holland. Inbreuk op der Steden Voorregten. XXvII. Unie tusfchen Holland en Antwerpen met V Hertogenbosch. XXVIII. Beftand met Frankryk en Engeland. Voordee- len9  XVI. Boek. HISTORIE. <ïo< len, in Overysfel en Gelderland, behaald. XXiX. De Keizer bekomt het weercldlyk gebied over V Stigt. Poogingen om V Neder/ligt aan Holland te hegten. Bede. XXX. De linie met de Brabant fche Steden verlengd. Vrede met Gelder. Bede van eenhonderd-ent agtigduizendguldens. Gefchenken aan den Stadhouder. XXXI. Kamerykfche Vrede. Regt van Aubaine afgefchaft. XX XII. Bede tot's Keizers reize naar Italië enz. Zeelands Schulden. Karei de V. gekroond. Dood van Filibert van Chalons, wiens Prinsdom Oranje aan V Huis van Nas/au komt. Prins Karei, de Regeering over Holland en de andere Nederlanden aanvaard hebbende, toonde terftond, dat hy niemant zyner Voorzaaten wyken wilde, in het oefenen van een TOlftrckt gezag over de Landzaaten. De fchouw en de zorg voor het onderhoud der Dyken in Holland was, van de tyden van Willem den II. af, toevertrouwd geweest aan Dykgraaven en Heemraaden, die uit de voornaamfte Ingelanden gekooren wer den. Hertog Filips van Bourgondie was de eerfte, die hierin verandering maakte, in 't jaar 1466, den Stadhouder en Raaden van Holland last geevende, om, nevens Gemagtigden des gemeenen Lands, opzigt te hebben op de verbetering der Zeeweeringen in 'c Noorden van Holland Tot een voor¬ wendfel , om deeze inbreuk op de aloude gewoonte ) XIII. Boek. bh 9J. KarelII. 1. Prins Karel draagt het Opper-opzigt over de Dy. kaadjen in Holland aart eenen Vree ra» deling op. 15'5.  396 VADERLANDSCHE XVI. Boek. KaretII. 1515. * Superintendent. 1 ] 9 woonte te doen, hadt hem gediend de ilegte Raat, in welken men de Dykaadjen, ten dien tyde, bevonden hadt. En van ditzelfde voorwendfel bediende Karei, zyn naneef, zig tegenwoordig ook, om nog grooter verandering in de aloude gewoonte te maaken. In Zomermaand, van Haarlem naar Amfterdam rydende, hadt hy de dyken, die 't Y water keeren, zeer gefcheurd en afgeflaagen bevonden. Men onderrigtte hem, ten zelfden tyde, dat de Westfriefche Dyken niet beter gefteld waren. En men verzuimde niet, Dykgraaven en Hesm-, raaden de fchuld te geeven van den flegten ftaat der Hollandfche Dykaadjen: fchoon de zelve, naar 't fchynt, en ten deele aan de geduurige zwaare ftormen, en ten deele aan den armelyken toeftand der Landen, uitgeput door den Gelderfchen oorlog te wyten was. Karei nam deeze gelegenheid waar, om den Ingelanden het opzigt over de Dykaadjen, ten rainften voor eenen tyd, geheellyk te onttrekken. Hy ftelde Karei van Pottier s, Heere van Dormans, wien men nier weet dat hier een' voet lands bezat, tot * Opper Opzigter van de Hollandfche Dykaadjen aan; hem, nevens eenige Perfoonen, magigende, om nieuwe Keuren op de Dyken te maaken, en nieuwe Dykgraaven en Heemraaden aan te ftellen , relyk, omtrent twee maanden, laater, ge"chiedde CO- Van al 't welke Brieven vereend werden , op den derden, van Hooimaand , f O Vide Puil. a Leydïs de Cura Reipubl. Caf. LXX. 4, 10, 213. Rranüt Enkh. 61. 45 Velius Hoorn, tl. 189. (/) Handv. van Rynl. tl. iai.  XVI. Boek. HISTORIE. 39? maand, in den Haage, getekend (d). Ook vind ik , dat Karei van Poitiers, het Opperopzigterfchap over de Dyken, nog in 't jaar 1540, bekleed heeft (rningha Ut. Hoek, Cap. CXCVII. bl. 550. («O Repelt, der Plak. hl. C«) Groots Chron. D'vif XKXII. Cap. 46. («) Grimin. SeutemitilK>»k3 gequoteerd E. /. 8j. verf. o»«  XVI. Boek; HISTORIE. 399 Hof gaf, in 't begin van Herfstmaand, bevel, om alle boomgaarden, ruigten en hoogten, in welken de vyand zou konnen nestelen, rondsom deeze Steden, te flegten en uitterooijen (ƒ>). Ook trokken de Hollanders, ten getale, naar men zeide, van duizend Paarden en zesduizend Knegten, onder bevel van Graave Henrik van Nasfau en andere voornaame Edelen, omtrent deezen tyd, buiten Utrecht om, naar de Veluwe, welke Landftreek, tot Arnhem toe, plat gebrand werdt. Eene Abtdis van 't Vrouwen - Klooster onder Utrecht, die deezen togt beleefd en te boek gefteld heeft, verhaalt, dat de Hollanders, in 't heentrekken, twee dagen in 't Klooster halte hielden, waarvoor de Graaf van Nasfau tweeenzeventig enkele Goudguldens aan hetzelve vereerde (q). In 't volgende jaar, zetteden de Gelderfchen den Hollanderen deeze ftroopery met woeker betaald. Doch eer 't jaar 1516 nog ten einde liep, werdt 'er, tusfchen den Keizer, zynen Kleinzoon , den Graave van Holland , en den Koning van Frankryk, een Verbond van Vriendfchap geflooten, welk de Nederlanden, genoeg met den Gelderfchen Kryg belemmerd, ten minften voor vyandeiykheden van de Franfche zyde dekte. Prins Karei hadt Henrik, Graaf van Nasfau, reeds in 't voorgaande jaar, naar Frankryk gezonden, om den nieuwen Koning, uit zynen naam, wegens de Graaffchappen Vlaanderen en Artois, hulde te doen {p~) Repert. der Plak bl. 3. Handv. van 0»dew. ik 399. Cf) Henr. tan Erf Chron. il, oS. KarelII. De Hollandersloopen de Velttwe af. III. Handel met Frankryk.  4oo VADERLANDSCHE XVI. Boek'; Cf) Daniël Tom. Vil. p. 344. C* ) Pontanus Libr. XI. p. 658, KarelII. 1516. Henrik Graafvan Nasfau, trouwt de Zuster yan den Prins van Oranje. : Verbond van VriendfchapmetFrancois den I, doen (r). Hierop was, in den Haage, eeri Huwelyksverdrag geflooten , tusfchen Prins Karei en Renêe vaH Frankryk, . Dogter vari Lodewyk den XII. Ook hadt de Prins van Kaftilie zig verbonden, om zyrten Grootvader, Koning Ferdinand, geene hulp te zullen bewyzen, indien Francois de I. hem den oorlog aandeedt, om 't Koningkryk Navarré; welk Ferdinand den Huize van Albret ontweldigd hadt. Met welke verbindtehis Francois zo geer in zynen fchik Was, dat hy den Graave van Nasfau, ten verzoeke van Prins Karei, toeftondt , een Huwelyk te mogen aangaan met Claude, eenige Zuster van Filibert van Chalons, Prins van Oranje, die, federt, zon* ier Kinderen, in Italië gefneuveld Zynde, zyri Prinsdom den Huize van Nasfau nagelaaten leeft fV). Doch nu werdt 'er een nader Verjond met Frankryk getroffen, waarin ook de keizer begreepen was. Ferdinand, Koning van Arragon, in Louwmaand deezes jaars overleeden zynde, hadt Prins Karei, onaangezien zyne "Moeder nog leefde, terftond den naam van Koning van Spanje aangenomen, en zig genegen getoond, tot het fluiten van een Verbond met Francois den I: die reeds een Leger verzameld hadt, om in Navarre te vallen; doch, oordeelendè, dat de dood van Ferdinand den ftaat der zaaken veranderd hadt, niet minder dan Karei gezind ivas, tot een Verdrag,'t welk,in Oogstmaand9 te Noyon getroffen werdt. Men kwam toen over-  $%L Boek, HISTORIE. 401 Overeen, dat Karei niet met Renée , maar: niet Louife, Dogter yan Francois den 1, in de Egt tree den zou. Ook zou de zaak van Na-' varre in der minne worden afgedaan, na dat Karei, in 't bezit van Spanje, zou gekomeri zyn. Hierop volgde het Verbond van Vriendfchap, tusfchen den Keizer, den Koning van Frankryk en den nieuwen Koning van Spanje; welk te , Brusfel geflooten fY); in Wintermaand , Onder 't vieren van openlyke Godsdienftige plegtigheden en onder 't bedryven yan allerlei vreugde, in Holland afgekondigd (V), en, in 't volgende jaar, nader, bekragtigd werdt (V).. Men. beloofde, onder anderen, by dit verbond, elk een aanzienlyk Leger op de been te zullen brengen,, om de Turken te beoorloogen. Paus Leo de X. hadt den Christen- Vorflen dit ontwerp onlangs in 't hoofd! gebragt. Wy zullen in 't gevolg gelegenheid hebben, om aan te tekenen, hoe veel invloed het op de Nederlandfche zaaken gehad hebbe. Het Verbond van Koophandel, in 't jaar 1506, met Engeland geflooten, wèrdt, in dk jaar 1516, ook wederom vernieuwd (V). Francois de I., die, by het Beftand, in 't ] jaar 1515,. tusfchen de Oostenrykfchen en Gel- 1 derfchen getroffen, tot bemiddelaar der on- d derlinge gefchillen , verkooren was, hadt hiervan, federt, ten minften in fchyn, zyn wsrk femaakt; doch niet meer të wege gebragt, an dat 'er, iri de Lente des jaars 1517, een nieuw - CO Daniël Tom. Vil. p. 376, 385, 3883 389, 390. C«") Balen Dordr. il. 809. Cv) Du Mont Corps Diplom. Tom. IV. P. I. p. 256. f»-) Aft. Publ. Angl. Tom. VI. P. I. p 114. IV. Deel. Cc KarelII; 151^ iet G^ler,;. 151?.  402 VADERLANDSCHE XVI. Boek. KarelII. IV. De Gelderfchenbehaalen eenige voordeelen in Friesland. Henrik, Graaf van Nasfau,wordt Stadhou der van Holland nieuw Beftand werdt getroffen, welk, tot in' den aanvang van Bloeimaand, duuren moest, doch van wederzyde kwaiyk gehouden werdt 00- De Zwarte hoop, die, onder 't bevel van Karei van Gelder, in Italië gediend hadt, was nu van daar te rug gekeerd, en werdt, door hem, naar Friesland, gezonden. De Oostenrykfchen hadden zig hier onlangs van verfcheiden' Plaatfen meester gemaakt, welken, te vooren, aan de Gelderfchen waren overgegaan, met naame van Staveren , Workum , Hinloopen en Bolswaard. Om hunnen verderen voortgang te fluiten, zondt de Hertog van Gelder den dapperen Zwarten hoop derwaards, die 't platte Land alomme aftiep, Dokkum belegerde, en by verdrag innam, op den twaalfden van Zomermaand (y). Toen begaven ze zig in de Kuinder fcheep, en ftaken over naar Holland. Zy waren ruim drieduizend man fterk, en landden voor Medenblik, op den vyf-entwintigften van Zomermaand. Men hadt, in Holland, eenigen tyd geleeden, deezen inval voorzien. En Henrik, Graaf vANNAssAU,dienu Stadhouder van Holland, was (O; zynde Jan van Egmond, die dit Ampt veele jaaren bekleed hadt (2), in Oogstmaand des (x~) S. Beninga Chronickel, Bi 305. (y") S. Beninga Chron. bl. 308. (1) Zyne Commisfie was reeds den d^rtigflen van Wynmaand des jaars 1515- gedagtekend. Zie Kepertor. der Plakaat. van Holland, bl. 4. En hy hadt, in Slagtmaand daaraanvolgende, zitting ter Raadkamer van Holland genomen. 1. Memoriaal!?. Sandelin ƒ 41. (2) Twee-endenig, zegt de Schryver der Groote  XVI. Boek. HISTORIE. 40* des voorgaanden jaars, te Egmond op den: Hoeve, overleeden f»; hadt zeven Vendels Knegten m Westfriesland gelegd: en één, op de Oorlogfchepen, die niet behoorlyk bemand waren, verdeeld. Medenblik hadt, onder an deren, een Vendel Knegten in, welk zig, zo « wel als de Burgery, dapperlyk tegen de Gel-1 derfchen verdedigde. Evenwel werdt de Stad,! ftormenderhand, veroverd, leêg geplonderd, < en plat gebrand, 't Slot alleen, welk door * Joost van Buuren verdedigd werdt, keerde de 1 Gelderfchen, die, voorttrekkende, Opperdoes \ enTwisk aan kooien leiden, Midwoude, ome honderd-envyftig guldens, die de Pastoor opfchoot, verfchoonende. Van hier toogen zy, langs den Zwaagdyk, Hoorn voorby, door Berkhout, Avenhom en Urfem, over den Huigendyk, naar Alkmaar, alles, wat hun tegen kwam , doodflaande. Alkmaar , werwaards de Opgezetenen der naaste Dorpen, met hunne beste goederen, gevlugt waren, werdt, agt dagen agtcreen, geplonderd: en 't blykt, uit eenen Graaflyken Brief (a), in 't jaar 1523, ten behoeve der Stede, verleend, dat de buit van eetwaaren, kleederen, juweelen en andere kos-.elykheden hier zo groot geweest Czj Groote Chron. Divif. XXXll. Cap. 46. (_a) By Boomkamp Alkmaar, bl. 65. Cbronyke. Doch Henrik van Nasftu is zyn omniddelyfce Opvolger niet geweest: gelyk de meen^n meenen. Zie Goudhoeven, bl. lot. Floris van Egmond, Heer van Ysfelftein, Neef van Graave Jan, heeft het Stadlioudeiampt, reeds voor zyns Ooms overJyden,bekleed. Zie GrootPlakaatb. III. Deel, bl. 20. En Henrik van Nasfau bekwam het eerst, twee maanden na hetzelve. Cc 2 CaRELÏL 1517. De Gellerfchen•emagti;en Meenblik:n Alkraar, en troopea antsch iollancl oor.  KarelII. 1517- 404 VADERLANDSCHE XVI. Boek. weest was, dat de Ingezetenen verklaarden, de geleeden' fchade, in geene dertig jaaren, te zullen konnen te boven komen. Uit denzelfden Brief en andere oude Gedenkftukken O), ziet men ook, dat 'er, omtrent deezen tyd, eene vermaarde School, te Alkmaar, geweest is, die, door deezen inval, t'eenemaal te gronde ging. Egmond werdt, federt, ook geplonderd, en verfcheiden' andere Dorpen gebrandfchaf. . Floris van Egmond, Heer van Ysfelltein , die, met eenige Knegten, te Hoorn lag, was, midlerwyl, de Gelderfchen op de hielen gevolgd, en deedt, om hun den hertogt te beletten, den Huigendyk, tusfchen de Huigenwaard en de Schermer, toen beide nog Meeren, doorfteeken, 't gat Merk met wagt en eefchut bezettende. De Gelderfchen verlieten eerlang Alkmaar, op den negenden dag, gang neemende naar Beverwyk, welk ook geplonderd werdt. Van hier, toogen zy naar Sparendam, dat gelyk lot onderging. By t Huis ter Hart, tusfchen Haarlem en Amlterdam gelegen, hadden de Amiterdammers eene fchans opgeworpen; doch zo zwak bezet, dat zy, in den tweeden aanval, veroverd werdt. Toen trokken de vyanden, door de Amftellandfche Veenen, naar 't Stigt. By Kuilenburg, over de Lek geraakt, floegen zy t beleg voor Asperen, en bemagtigden 't Steedje, ftormenderhand: niet zonder vooraf zwaar verlies te hebben geleeden, welk de arme Ingezetenen, naderhand, met de dood boeten moesten (O- Cb~\ Bv Boomkamp W 65, 7%, .., ; ,>T ,■ ^ fcj s. 13EMNGA Qhron. ffc Pontanus lét. XI. p. 0. m,  XVI. Boek. HISTORIE. 405 De Stadhouder van Holland, onder dit ftroopen der Gelderfchen, den vierden man uit alle de Steden en Dorpen opontbooden hebbende, was den vyand, met een goed deel deezer manfchap, gevolgd, en fneedt hem, eerlang, binnen Asperen, den toevoer af. Dit noodzaakte hem 't Steedje te ruimen en naar Gelderland te wyken (d). De Graaf van Nasfau volgde hem derwaards, liep andermaal de gantfche Veluwe af (e), en floeg daarna 't beleg voor Arnhem, binnen welke Stad, Hertog Karei van Gelder zig thans in perfoon ophieldt (ƒ). Terwyl dit te lande voorviel, deeden de 1 Gelderfche Friezen, onder 't beleid van Groc- t ten Pier, den Hollanderen, ter zee, geene2 mindere afbreuk, verfcheiden' Koopvaardy-< fchepen, zo dra zy, binnen de gaten, in de c Zuiderzee , gekomen waren , wegneemende. De Steden en Dorpen van 't Noorderkwartier werden geduurig met nieuwe landingen gedreigd, en de Stadhouder en Floris van Ysfelftein hadden genoeg te doen, om den Ingezetenen , door troostelyke Brieven, moed in t lyf te fpreken. Op den agttienden van Hooimaand, werdt 'er, te Delft, eene Dag- i vaart gehouden, op welke orde beraamd werdt, i tot de uitrusting van zeker gefal van Oorlogfchepen, die de Zuiderzee zouden beveiligen, | en onder bevel ftaan vanAnthonisvandenHoute, Heere van Fleteren, wien men Francois Co- | bel, Raad van Holland, toegevoegd hadt. Om C'0 Veuus Hoorn, tl. 193—199. (.è) 11enr. van F.rp, Chron. Mi 99. {f) Goudhoeven tl, 575. Cc 3 KAREtlk Drde teen de eefchfliaeryener Gelerfchen.  4o6 VADERLANDSCHE XVI. Boek. JCarelII. • i5i7- Afkondiging van vrye Roove- Beftand •van zes maande mee Gelder. Om de kosten van deeze uitrusting goed te maaken, werdt 'er zeker lastgeld van de Koopvaardyfehepen geheeven, gelyk van ouds plagt te gefchieden. Kort hierna, werdt 'er vrye Roovery afgekondigd, met eene Bekendmaaking van deezen inhoud: „ De Heer van Flmeren, Admi„ raai van de Zuiderzee, confenteert en geeft „ oorlof, van h Konings wege Jat eenen eyge„ lyken, wie hy fy, /ónder dienst, fal mogen rooven, branden ,pilgeer en en doodjlaan de „ rebellen en vyanden des Konings, en 'haregoe„ den aenveerden en houden voor goede en vrye „ prys en buyt, fonder yemants wederfeggen. „ Behoudens alleenlyk, dat devoorfchreeveAd„ mirael met fynen Rade de kennisfe van de „ voorfchreeve genomen goeden hebben fal, en „ hebbe verklaart of de goeden prys zyn of niet, „ eer men die zal mogen paerten, deden of ver„ vreemden. En ofyemand daer over gevavge worde zal dien verantwoorden. Gedaan tot " Enkhuyfen, den 6 Augusti, Anno 1517. Dit verlof en de fpoed, die met het uitrusten der Vloote gemaakt werdt, was oorzaak, dat de Gelderfche Friezen, binnen korten tyd, uit de Zuiderzee gejaagd werden. Te Bunfchooten, werdt een deel hunner fchepen verbrand. Veele anderen werden, in de Friefche havens, bezet gehouden (g). 't Beleg van Arnhem werdt vast zo fterk n voortgezet, dat Karei van Gelder voorfkgen begon te doen, tot eene Vredehandeling. Kob ning (g") VlUUsEooffl, il. loo-üoi. Groote Chron. Diyif. XXXII. Cap. 4;. Reigersb. II. Üccl, bl. 388. rtpQ Groot-Plakaatb. IV. Deel, bl. 13. Cc 4 KarelII. J5I7. v. Karei tot Koning i'anSpane getroond.  4o3 VADERLANDSCHE XVI. Boek; KarelII. 1517- Filipsvai Bourgondiewordt Bisfchoj van Utrecht. haar last, uit Sarragosfa, om voortaan alle Brieven en Plakaaten te tekenen, par le Roy ; Margareta, dat is, van wege den Koning, Margareet (¥)• : Te Utrecht, alwaar men,-onlangs, 't Beftand met de Gelderfchen getroffen hadt, was, wat vroeger, verandering ih de Bis, fchoppelyke Regeering voorgevallen. Bisfchop Fredrik van Baden ,' het Bisdom, dat hy nu, meer dan twintig jaaren, beftlerd hadt, moede geworden zynde, toonde nu en dan , genegenheid, om 'er zig van te ontflaan, mids men hem, voor zynen afftand , eene goede fomme betaalde, en nog een jaarlyksch inkomen, uit eenige Kloosters , behouden liet. In Frankryk en in' Engeland, vondt hy niemant, dien 't Bisdom, tot den prys, dieia hy vorderde , aanftondt. Doch Koning Karel leende 'er ooren naar. De ftrooperyen der Gelderfchen, die, door 't Stigt, van tyd tot tyd, in Holland vielen, zouden, zyns oordeels, beter belet konnen worden , zo de Bisfchop van Utrecht in zyne belangen was (0)'. Hy befloot, derhalve, met Bisfchop Fredrik, in onderhandeling te treeden, en 'Filips van Bourgondie, natuurlyken' Zoon van Hertoge Filips-den! Goeden (3), die thans Zee-Admiraal was, W de Bis'fchoppelyke waardigheid, (t,| ' te fn~) Groot Plakaatb. IV. Deel, bl. 12. Qo) Ger. Noviom. Pliilipp. Baig. in Matth.m Anal. lom. ï. f. ^6—15a. (S) ^adt nem gewonnen' DY Margareta Post; die Geraböus Noviomagus (Pbilipp.Burgund.-p.lifl.) eene Vrouw van onbefproken kuhcbheid [ ineulpata pttdieitia] noem;.  XVI. Boek. HISTORIE. 400 te bevorderen, 's Paufen toeftemming zou , dagt hy, zonder moeite te verkrygen zyn , mids men geen geld ontzage. De Schryver, dien wy hier volgen, en die in deezen tyd geleefd heeft, merkt aan „ dat Brieven en „ Bullen van zulk een' aart, te Rome, thans „ te koop waren (ƒ>)." De Koning kwam met Bisfchop Fredrik fpóedig overeen, 's Paufen toeftemming kostte hem twaalfduizend Dukaaten. Doch toen men van deeze reeds verzekerd was, moesten de Staaten des Lands van Utrecht nog bewoogen worden, om van Heer te wisfelen: 't welk meer voeten in de aardé fcheen te hebben. De Staaten waren niet Zonder reden bédugt, dat Koning Karei roeleg maakte, om 't weereldlyk gebied over 't Stigt geheellyk magtig te worden: waartoe het aanftellen van eenen Bisfchop uit den Huize van Bourgondie een groote flap zyn zou. Doch de aanwasfende grootheid des Konings en de flegte ftaat der Stigtfche zaaken was oorzaak, dat zy zig niet openlyk kanten durfden tegen zyne' begeerte. De Siadhouder van Holland en eenige andere Konirigklyke Raaden waren, reeds in Wintermaand des jaars 1516, naar Utrecht afgevaardigd ge: weest, om de Staaten, tot het aanneemen van eenen nieuwen Bisfchop, te beweegen. Uit de onderhandelingen, toen gehouden, blykt wel, dat de Staaten, voor verdere vervreemding van 't Stigt, bedugt waren Qq~). 't Liep derhalve aan, tot in Grasmaand des jaars 1517*1 (p) OMtr. Noviom. Phiïipp. Burg- p. (j j Chiftul» Major. Eccl.'i.i M.iTT. Anal, Tat;i. I. p. iö2. Cc 5 KarelII. 15 '7- "  4io VADERLANDSCHE XVI. Boek. KarelII. 1517.- 151S. VI. Dnder- 1517, eer zy Filips van Bourgondie tot Bisfchop aannamen, alleenlyk eenige punten van klein belang bedingende, die Koning Karei nog niet dan fchoorvoetende toeftondt. De tolvryheid door 's Konings Landen, op welke de Stad Utrecht lang aanftondt, wilde Karei egter niet inwilligen (r). Doch hy nam het Land van Utrecht, van deezen tyd af, in zyne byzondere befchermingCO S 't welk den Staaten als eene groote gunst werdt aangerekend; doch eeniglyk diende, om Koning Karei gelegenheid te geeven, tot het oefenen van meer gezags in 't Stigt, dan 'er de voorige Graaven van Holland gehad hadden. De nieuwe Bisfchop, met eenen ftoet van omtrent duizend paarden, op den negentienden van Bloeimaand, binnen Utrecht gekomen zynde, werdt, naar. gewoonte, in den Bitfchoppelyken zetel geplaatst, en in zyne hooge waardigheid erkend (O- Men merkt, by deeze gelegenheid, aan, dat de Bisfchop den eed wel deedt aan de Stad; doch dat de Raad en de Gemeente de gewoonte niet hadden van hem wederom te zweeren (u). In Oogstmaand, bevestigde Keizer Maximiliaan Filips in 't weereldlyk bewind des Bisdoms fj>), en in Sprokkelmaand des jaars 1510, ontving hy de Geestelyke ordens eerst, wordende, eindelyk, tp.c Bisfchop ingewyd (V). Karei van Gelder hadt het Beftand van Herfst- O) Chartul. Major. Eccl. in Matt. Anal. Tom. I. p. 164, 165, 166, 167 \ Cs} Chartul. ubi fupra p. 161, 16$, 166. (zj Imroniz. Uni Philipp. ubi fupra p. 174 & fejj. £aO A. Mattmus de Nobilitate Libr Ü. p. 728. Cv) Diplom. Maxim- in Matth. Anal- Tom. I. p, i38. C>0 Fragm. Ger. Koviom. ubi ftepra p. iSS. • ■  XVI. Boek. HISTORIE. 411 Herfstmaand des jaars 1517 naauwlyks geflooten , of hy toonde zig ongezind, om het te houden, fchryvende aan de Friezen , dat zy op zyne befcherming vasten ftaat konden maaken. En fchoon 't geflooten Beftand, in Bloeimaand des jaars 1518, voor een geheel jaar, verlengd werdt, ftroopten de Gelderfche Friezen nog geduuriglyk op de Hollanders. Groote Pier hieldt zig, deezen Zomer, op de Zuiderzee, met eene Vloot Baardfen en Rynfchepen; alles wegneemende, wat hem tegen kwam, tot Boeijers en Razeilen en andere fchepen toe, en de Hollanders, die hy op dezelven vondt, over boord fmytende. In Oogstmaand, bemagtigde hy, voor Hoorn, elf Hollandfche Schepen, by welke gelegenheid, vyf honderd man van de Oostenrykfchen fneuvelden. Wat laater, veroverde hy eene gantfche Oosterfche Vloot, 't volk," meest Duitfchers, om groot losgeld, 't leeven en de vryheid fchenkende. Op 't einde van Herfstmaand, deedt hy, in den nanagt, eene landing te Hoorn, geraakte op den dyk en in de Stad ; doch Werdt, door de Burgers, zo dapper tegengeftaan,. dat hy, zonder veel' fchade gedaan te hebben, wederom aftrekken moest. De Hollanders hielden, ten deezen tyde, 't Beftand heiüglyk, alzo hun, van den Stadhouder, bevolen was, niet dan verweerenderwyze, tegen de Gelderfchen, re ftryden fjr). Doch de eigenlyke reden, waarom men, in: Holland, thans zo weinig teg?n de Gelderfchen1 ondernam, was, waarfchynlyk, gebrek aan p-eld.( De] (x~) GoudhoevenAiU 576. Veiius Hoorn, il. 204—208, KauelU, 1518. neemingen van Grooten Pier, op de Zui-.derzee. ilegte taat dep JcldmidL elen m: lollaud.  4i2 VADERLANDSCHE XVI. Bojhê KarelII. 1518. Evenredige Schatting ingevoerd. 1 t De Graaflyke beden werden traaglyk ingewilligd en opgebragt, vooral door de kleine Steden, die beweerden, dat zy te hoog gefchat werden , en geene gelegenheid hadden, om haare bezwaarnisfen, ter behoorlyker plaatfe, open te leggen, alzo de zes groote Steden, op de inwilliging der Beden, ten deezen tyde, alleen geroepen en gehoord werden. Koning Karei egter, den kleinen Steden alle mogelyke vei> ligting willende toebrengen, ftelde, in dit jaar, Kommisfarisfen aan , om onderzoek te doen op de middelen aller Ingezetenen van Holland , waarna zekere fchikking gemaakt werdt op den ommeflag van zestigduizend guldens , die, voortaan, tot vervulling der Graaflyke Beden , over Holland gegaderd zouden worden; by welke, de byzondere Steden en Dorpen, op zekere fomme, gefchat werden (y). De klagten der kleine Steden werden, hier door, voor eenige jaaren, belet. Doch in de groote Steden, met naame te Dordrecht, werdt de afkondiging van 's KoningsMandamentniet toegelaaten, dan onder betuiging, dat zulks niet zou geagt worden te ftryden, met de voorregten en oude herkomen der Stede (z). ïn 't voorbygaan, merken wy aan, dat deeze fchikking op den ommeflag ftand greep, zo lang Karei regeerde. En fchoon zy guldens en geene Schilden, gelyk eertyds, betrof, bleef zy nogthans den naam van Schildtalen behouden j zo dat, wanneer wy, in 't gevolg, gewaagd ■Zullen vinden, van eenen ommeflag ap de [chili* ' ■ ' ' .... * t&r ty~\ Request van Ao. 1553- *ƒ Brandt Enkh. hl. 75- Repen-. (terPfaÜ&tt. ik 8. . £zy Klepb. by Balen, ik 813» 8*4-,  XVI. Boek. HISTORIE. 413 talen, zulks verfraan moet worden van een' ommeflag, naar deeze verdeeling, gefchikt: even als te hoog of te laag in de fchildtalen te ftaan betekent, by deeze fchikking, te veel of te weinig belast te zyn. . De Hollandfche Koophandel, die, door de Zeefchuimeryen der Gelderfche Friezen, dee zen Zomer, veel geleeden hadt, werdt, in den Herfst, nog met eenen zwaaren flag gedreigd, doordien Christiaan de li., Koning van Deenemarke, meer dan tweehonderd fchepen, onder welken veele Hollandfchen wa ren, in de Zond hadt doen in beflag neemen. Hy was, in 4t jaar 1515, in de Egt getreden, met Izabelle van Oostenryk, Zuster van Koning Karei, en gaf voor ,, dat hem de Bruid„ fchat zyner .Gemaalirme nog niet voldaan „ was: dat hy hierom de Nederlandfche Sche„ pen aangehouden hadt, en voortaan al wat „ van Oosten of Westen kwam in beflag nee„ men zou." Evenwel bedagt hy zig, binnen weinige dagen (V), en de Hollanders, die hunne fchepen reeds verlooren gerekend had. den, waren met den fchrik vry. Die van Utrecht, in 't voorlegden jaar, met de Gemagtigden van Koning Karei, in onderhandeling getreden zynde, over 't aanreemen van Filips van Bourgondie tot Bisfchop , hadden, onder andéren , verzogt, dat zy van 't Stapelregt te Dordrecht, welk men hun , alleenlyk federt twintig jaaren * hadt begonnen af te vorderen, voortaan verfchoond mogten blyven; en de Koning hadt be- (s) Vbliüs Hoorny W. aoï-. KarelII. 1518. De Koning van Deene marke houdt de HollandfcheSchepen in de Zond aan. VII. Floris Oem van Wyngaarden,Penfionaris van Dordrecht,vervalt in 's Konings ongenade.  4i4 VADERLANDSCHE XVI. Boeit; KarelII. I£i 8. beloofd, hierop die van Dordrecht te zullen hooren, en partyen, naar bevindtenis, regt te zullen doen (b~). By deeze of by eene andere gelegenheid, werdt 'er, te Brusfel, omtrent deezen tyd, gehandeld over 't Dordrecbtfche Siapelregt, waardoor zig ook verfcheiden' Hollandfche Steden verkort rekenden. Meester Floris Oem van Wyngaarden, Penfionaris van Dordrecht, fprak toen zo yverig voor het Regt zyner Stede, dat hy zig den haat van veelen op den hals haalde. Byzonderlyk was op hem gebeeten Albrecht van Loo (4), Advokaat van Holland, en te gelyk Raad des Graaven; dien hy in 't aangezigt hadt durven zeggen, dat het hem niet vryftondt, deeze twee Ampten te gelyk te bekleeden. Meester Floris werdt, ter oorzaake- van zyne vrymoedigheid, eerlang zo zwart gemaakt ten Hove , dat 'er van den Koning fchryvens kwam, gedagtekend uit Sarragosfa den zesden van Wintermaand des jaars 1518, waarby de Regeeringe van Dordrecht gelast werdt, Meester Floris van zyn Ampt te ontzetten, en, binnen twaalf uuren, de Stad te doen ruimen , onder bedreiging van 's Konings ongenade. De Chartul. Major. Eccl. in Matth. Anal. Tom. I. p. 165. (4) Beverwyk, uit wiens Befchryv. van Dordrecht bl. 327. wy dit verhaal ontleenen, zegt niet, dat deeze Advokaat van Holland Albrecht van Loo was. Doch het is getoond, door De Riemer {Befchr. van 'sGraavenhaage II. Deel, III. Stuk, bl. 87.) die te gelyk aanmerkt, dat deeze van Loo de eerfte is, welke hem, als Advokaat van Holland, is voorgekomen: een Ampt, welk naderhand, onder deezen naam, en onder dien van Raadpenfionaris, zeer vermaard geworden is.  XVI. Boek. HISTORIE. 415 De Regeering moest hiertoe , gedwongen , I befluiten. Doch de voorfpraak van Adriaan Floriszoon (Y), geweezen Leermeester van " Koning Karei, en thans Kardinaal, bragt zo veel te wege, dat Meester Floris eerlang wederom in zyne verlooren' eer herfteld, en met de waardigheid van Raad van Holland begiftigd werdt, welke hy, tot zynen dood toe, behouden heeft (jfy Ook Vind ik, dat hy, nog in Sprokkelmaand des jaars 1525, onder de Edelen, ter Dagvaart van Holland , verfcheenen is (O- De ballingfchap van Meester Floris hadt, ondertusfchen, het meeste genoegen verwekt, onder de voorftanders en goedgunners der Lutherfche Leere, van welke hy eene vinnige party geweest was, beweerende, dat men dit vuur, in zyn beginfel, blusfchen moest (ƒ). Deeze Leer begon, ten deezen tyde, hier te Lande reeds eenigen opgang te maaken, en is, naderhand, zo zeer doorgedrongen, dat wy niet voorby konnen, den oorfprong derzelve van een weinig hooger op te haaien. Wy hebben te vooren (g) reeds aangemerkt, dat 'er, eenigen tyd geleeden , een j? Verbond tusfchen verfcheiden' Vorften ge- e\ flooten was, om de Turken te beoorloogen. g! Paus Leo de X, die dit Verbond bewerkt L hadt, wist 'er zig meesterlyk van te bedienen,™ om geld te bekomen. Hy hadt, in't jaar 1517, alCO Eplft. fiadriam. Vide in Casf. Burmanni Hadrian. VI. f. 448, 449. Cd) Beverwïk Dordr. U. 327 enz. Ce ) Register der Dagv. van Mr. Aert van der Goes . VI. 7. Cf) Bevf.i(mwk Dordr. U. 32?. ' U) BL. 401. !arelIL 1518. VIII, orrong1 voortng der ;ere n Lu:r.  Karei.IL -j100v i 416 VADERLANDSCHE XVI. Bofk.' alomme en ook hier te Lande, volle Aflaae laaten prediken, voor elk, die tot den Turkfchen Kryg de hand leende; en de Aflaatbrieven op zo gering een' prys gezet , dat hy niet twyfelde, of elk zou ze willen koopen.ln ieder Landfchap, waren Ontvangers aangefteld , om't geld, welk van de Aflaaten kwam, in bewaaring te neemen; en een groot getal van Predikers , die 't volk van de nuttigheid der Aflaaten poogden te overtuigen. De Aartsbisfchop van Ments, die deeze Predikers in Duitschland aanftellen moest, wees Saxen den Jakobynen of Dominikaahen toe, daar de voorige Kruisvaarten, hier, door de Auguftynen, gepredikt waren geweest. Het ongenoegen, óver zo gering eene zaak ontftaan, gaf, zo eenigen willen , de eerfte aanleiding tot eene Hervorming der Kerke, die zig over gantsch Europa verfpreid heeft. Maarten Luther, Auguftyner Monnik en Leeraar der Godgeleerdheid in de, nieuwe Hooge Schoole te Wittemberg,fchree£ èerst tegen de jakobyner Monniken, die de Aflaaten in Saxen predikten, doormengende zyne Schriften, met eenige fcherpe aanmerkingen,' tegen de Aflaaten zeiven. Men wederlei hem, in openbaaren druk, en noodzaakte hem dus tot een nader onderzoek van't ftuk der Aflaaten , en van 't gezag der Paufen om dezelven te vèrleenen. Eerlang werden hem de oogen verder geopend, en hy opende ze verfcheiden' anderen, veele misbruiken en doolingen der Kerke aan den dag brengende. De Paus liet zig, in 't eerst, weinig aan Luther gelegen leggen. Hy voer voort met Aflaaten te doen prediken, onaarigezieri men reeds- ontdekt liadtjj  XVI. Boek. HISTORIE. 417 hadt, dat hy de penningen, die 'er van kwamen, tot geheel andere einden, dan tot eenen oorlog tegen de Turken, gefchikt hadt. Men vondt, by voorbeeld, dat hy een gedeelte van 't geld, welk uit Duitschland komen moest, aan zyne Zuster, Magdalena de Medicis, Gemaalin van Franciscus Cibo, natuurlyken Zoon van Paus Innocent den VIII, hadt toegelegd (h). Eerlang, egter, befpeurende, dat Luthers Leger ingang vondt, en door verfcheiden' Duitfche Vorffen begunlligd werdt, dagvaardde hy hem te Rome. Doch Luther, verzekerd dat hy aldaar niet zou vrygefproken worden, beriep zig op eene algemeene Kerkvergadering (i). 't Verkoopen van Aflaaten was, hier te \ Lande, niets ongemeens. Men verwonder- v de zig derhalve niet, dat het thans weder-1' om gefchiedde. De Paus zondt, omtrent dee * zen tyd, de Brieven aan de Hollandfche Kloos-la ters, dieze der Gemeente veilden, en 'er, hier en daar, fchatten uit haalden (&). De Regeering der byzondere Steden, alwaar Aflaaten te koop waren, gaf hiervan den naasten Steden kennis, en verleende vrygeleide aan mi.-daadige koopers , tot zekeren beftemden tyd; gelyk uit een' Brief (l) van de Regenten van Amfterdam aan die van Haarlem, eenige jaaren eer gefchreeven, af te neemen is. Ook gefchiedde dit, omtrent deezen iyd(m). Doch geC/O GuiCClARD. Libr. Xllf. p. 297. CO Sletdanus Libr. i. p. 1—9. Ed:t,i6io. Me'.anchtw. Vita Lutheri £? al. t k~) Brandt Enkh. bl. 48. CO Bv Commelin Amft. bl. 92^. ([m) Report, der Plakaat, van Hol!, bl. %. IV. Deel. D«L KarelII» 1518. an't vein der üaatea ; lloiïd.  RarelII1518. Filipsvi: Bourgondie , Bi»1'cho van Utrccht,fchyrt niet ongecegcitocllcrvorminge. VADERLANDSCHE XVI. Boek; gelyk men hier 't veilen der Aflaaten gedoogde, was men ook begeerig om te weeten , wat 'er tegen gefchreeven werdt. Luthers Schriften zyn, ongetvvyfeld, al in 't jaar 1518 , hier te Lande, bekend geweest, alzo zy, in 't volgende jaar, by uitdrukkelyke toelaating van Graave Edzard, een' der eerfte Dui'fche Vorften, die de Lutherfche Leere omhelsden, in Oostfriesland, openlyk verkogt werden («). Ook hadden Pieter Damaszoon van der Myle, Burgemeester, en Floris Oem van Wyngaarden, Penfionaris van -Dordrecht, zig, in dit zelfde jaar, reeds tegen fommige aanhangers vin Luther, daar ter Stede, verzet O). En 't was geen wonder, dat Luthers Leer hier in*an«; vondt. De gantfche Nederlandfche Kerk hadt, reeds voor meer dan eene eeuw, , naar Hervorming verlangd. Ook zat 'er thans een Bisfchop op den Utrechtfchen zetel, die zelf zyne gedagten, over't verbeteren eeniger f misbruiken, gaan liet, fpreekende met zyne l-nname vrienden dikwils van 't vermindfcltefl der Feestdagen, van 't betoomen der kncvelaaryen van Provifooren en Dekens , van 1 't ftnftftUèn van goede en 't weeren van zwetfende cn domme Predikers, gelyk 'er veelen onder de Bedelmonniken waren, en van verfcheiden' andere zaaken, die op de Kerkhervorming zagen (p). Een groot deel der Leevens van de Heiligen hieldt hy voor grollen, kezende , in derzelver plaats, de Heilige Schriften, welker gemeene Latynfche Overzetting hy f-») E. Benincïba Hift. van Oostfr. III. Bo:k, CCXXV. iloo/illl. U. ï<,6. (0) Beverw. Dordr. U. 327. ra ! Cer. Nuviom. PI*. Burg. p. 183—1"5«  XVI. Boek. HISTORIE. 419 fiy gewoon was met die van Erasmus te vergelyken (q). Hy betuigde ook zeer te verlangen naar dien tyd, in welken den Geestelyken het Huwelyk mogt vrygelaaten worden. Hoewel fommigen dit verlangen aan zyne byzondere geneigdheid tot de vrouwen toefchreeven (V). Van den Paus, de Kardinaalen en 't gantfche Roomfche Hof, welk hy gezien hadt, fprak hy niet dan met verontwaardiging, verklaarende rondelyk, dat de Heidenen beter plagten te leeven, dan zy, die nu den Christenen wetten voorfchreeven (Y). Onder eenen Bisfchop, die zulke gevoelens hadt, was 't niet vreemd, dat het Volk derLeerevan Luther eenig gehoor gaf. Defiderius Erasmus zelf, het wonder zyner eeuwe, van wien wy, \ zo even, in't voorbygaan, gewaagd hebben,t hieldt briefwisfeling met deezen Bisfchop, en1 verfterkte hem, in diergelyke gevoelens. Men \ weet, dat deeze beroemde man, die, in't jaar r 1467, te Rotterdam, ter weereld gekomen was, en nu te Bazel woonde, zelf een goed gevoelen van Luther hadt, fchoon hy hera van te groote hevigheid befchuldigde (Y). Zyne Schriften werden, hier te Lande, ook veel gelezen, en ftrekten, zo wel als die van Luther, tot ontdekking van verfcheiden' misbruiken en bygeloovigheden. Wy hebben dit hier, wegens de eerfte beginfels der Hervorminge in Holland, willen aantekenen. Van haa- (tf) Ger. Noviom. Phil. Burg. p. 193 , Iq6. O) Ger. Noviom. Phil. Bun;, p. 203. (s) Ger. Noviom. Phil. Buig. p. 153. i*1 G.Urandi Hift. der Reform, l.beel, tl. 49, fa, Cs, 64. £>d a KarelII» 1518. Grasmus ran Roc- erdam loudt 'riefwiï- ïling iet hem.  oo VADERLANDSCHE XVI. Boek; KarelII. 1518^ IX. Beftand met Gelder verlengd.«519- haaren voortgang, zullen wy, in 't gevolg, nog nu en dan iets moeten melden. 't Jongtte Beiland met de Gelderfchen, dat zo kwalyk gehouden was, werdt, op den vier-entwintigften van Sprokkelmaand des jaars 1519* voor nog een of twee jaaren, verlengd (v). Weinige dagen te vooren, was Hertog Karei van Gelder in de Egt getreeden met Elizabet, Hertoginne van Lunenburg (w). 't Beftand werdt egter, al wederom, ter zee, flegt onderhouden: ook van de Oostenrykfche zyde, die gedoogde, dat zekere Bredenbach de vaart der Gelderfchen bekommerde. Hy hadt het ongeluk van aan de Gelderfche of Friefche Kust te ftranden,alwaar hy gevat, en federt, te Slooten, met de galg, geftraft werdt (V). De Gelderfchen bleeven, dit jaar, den Oostenrykfchen niet fchuldig, met ftroopen langs de Zuiderzee, fchoon Groote Pier, te Sneek, een ftil leeven, voor 't gewoel des oorlogs, vevkooren hadt (y). Doch 't fchynt, dat de wederzydfche vyandeiykheden van zo weinig gevolg geweest zyn, dat men 'er zeer weinig van aangetekend vindt. In Holland, waren de Staaten, al in Sprokkelmaand, befchreeven geweest, om middelen te beraamen, tot befcherminge der Landen. De Edelen floegen voor, eenige Schepen in zee te brengen, en daartoe twaalfhonderd Bootsgezellen aan te neemen. Haarlem , Amfterdam , Alkmaar , Hoorn, (v) Repertov. der Plal;nat. van Holl. tl. 6. (yv S. Beninga Ciiron. bl. 319. f*) Pontanus Lit'r. Xt. p. 683. (_y) Goudhoeven tl. 582.  XVI. Boek. HISTORIE. 4ai Hoorn, Enkhuizen, Edam, Purmerende en Grootebroek bewiliigden in den voorflag der Edelen. Doch Dordrecht, Delft , Leiden ' en Gouda verklaarden zig ongelast (z). Evenwel meen ik, dat zy, naderhand, ook met de andere Leden overeen gekomen zyn. 't Bootsvolk werdt, in Amfterdam, Waterland en elders, geworven, door den Heere van Wasfenaar, wien 't Hof van Holland den Raadsheer, Meester Frar.eois Coebel , hadt toegevoegd f» Doch my is niet gebleeken, dat'er, met deeze" toerusting, iet van belang werdt uitgerigt. Ondertusfchen was Keizer Maximiliaan, op ] den twaalfden van Louwmaand deezes jaars, l overleeden (bj. En deeze dood gaf gelegen 1 heid tot eenen algemeenen oorlog in Europa,1 die ook de Nederlanden gedrukt heeft. De Koningen van Frankryk en van Spanje verklaarden zig terftond mededingers naar 't Ryk, en zogten ftemmen te winnen onder de Keurvorften, die ligtelyk begrypen konden, dat het belang van 't Ryk vorderde, dat zy geen' van beiden verkooren; alzo de Keizerlyke waardigheid, aan zulke magtige Vorften opgedraagen, hen te ontzaglyk voor de Leden des Ryks maaken zou. Ook vreesden zy, h m, dien zy voorby gingen, tot eenen -vyand te hebben, waaruit een verderflyke oorlog voor 't Ryk te wagten ftondt. 't Liep derhalven aan,*tot in Zomermaand, eer zy tot een befluit kwamen. Op den agt-entwintigften, werde Ko/» Qz) j. Memorisalb. Sandeiin f. 2l\. GO I'J- IbSu tbj Sleidan. Libr. j. p. 17. Dd 3 '519. Ceizer Waximiaanerft.  aa VADERLANDSCHE XVI. Bob*; KarelII. i5I0« Karei de v. wordt Keizer. 1520. Koning Karei, onder den naam Kar el dek V. dien hy, federt, zo beroemd gemaakt heeft, tot de Keizerlyke waardigheid verheeven (c). Francois de I. was zeer te onvrede, dat men hem misgegaan was.. Hy voedde, van deezen tyd af, zo fterk een' afgunst tegen Karei den V, dat hy befloot hem, by de eerfte gelegenheid, den oorlog aan te doen. Ondertusfchen , hadden de Hollanders zo dra de tyding van de verheffing van hunnen Graave niet gekreegen, of zy hielden alomme plegtige ommegangen, en gaven andere tekenen van vreugde (af). De nieuwe Keizer bevondt zig, ten tyde zyner verheffinge, in Spanje : alwaar zyn vcrblyf ten hoogften vereischt werdt, tot het ftillen van eenige onlusten, onder 't gemeen en de grooten gereezen, over 't gebruiken van Nederlandfche Staatsdienaars. Hy ftondt, derhalve, lang in beraad, eer hy befloot zyn Koningkryk te verlaaten, om zig in Duitschland te doen kroonen. 't Liep aan, tot in ' Bloeimaand des jaars 1520, eer hy uit de Corunha in zee ftak. Hy landde eerst in Engeland, om een mondgefprek met Henrik den Vlll. te houden. Van daar, ftak hy over naar Vlisfingen, alwaar hy, op den eerften van Hooimaand, aankwam (e). Voorts begaf hy zig, door Vlaanderen en Brabant, naaic Aken: en werdt hier, op den drie-entwintigften van Wynmaand, gekroond. De Stiaten der Nederlanden hadden hem, tot de kosten v%- (c~) Du Mowr Corps Diplom. Tom. IV. P. I. p. 296» (d) Baibn nordr. V. 814. Veuus Hoorn, bi, 212* f s) Reigersb. U, Dal, H. 594.  XVI. Boek. HISTORIE. 423 zyner Krooninge, tweehonderdduizend Kroonen eens toegeftaan (ƒ). In 't doortrekken der Nederlanden, hadt de Landvoogdes Margareet den Keizer verilag gedaan van den Staat des Lands, waarop hyhaar, by eenen Brief, den negentienden van Wyn maand, te Maastricht, getekend, in de Landvoog 1 dye bevestigde; voegende haar een zeker getal, van geheime Raaden toe, aan 't hoofd van welken, de Bisfchoppen van Luik en van U- ' trecht genoemd worden. Ten zelfden tyde , \ ftelde hy orde op de Regeeringe der Neder-1 landen. „ De Landvoogdes kreeg magt, om 3 „ de Staaten, naar haar welgevallen, ter Dag- : „ vaart te befchryven. Den Staaten werdt >' „ bevolen, om zig, wegens byzondere zo 1 „ wel als algemeene zaaken, tot haar te ver,, voegen. De groote Raad van Mechelen „ en de andere Geregtshoven der byzondere „ Landfchappen , met naame ook het Hof „ van Holland, werden aan de Landvoogdes „ en den geheimen Raad onderworpen, en „ kreegen verbod, om voortaan Brieven van ,, gunst, kwytfchelding, vrygeleide, of ee„ nige diergelyken te verkenen: 't welk men, met reden, als eene merkelyke verkorting van de aloude Voorregten deezer Geregtshoven aanmerken mogt. Doch de Keizer was niet van zins te gedoogen, dat 's Lands Privilegiën, tegen zyne Ordonnantiën, gelden zouden. Zelfs gaf hy, eenigen tyd hierna ("5), aan 't Hof van Holland bevel, om de Privi- le- 00 Excell. Chron. van Vlaand. II. Deel, fol. 9 verf. (5_) Den eerften van Grasmaand des jaars 1522. Dd 4 KarelIÏ, 1520. x7~" Marga*eet van 3ostenyk vordt in le LandroogdyeIer Nelerlanlen berestigd.)e Keiier fielt >rde op t Landieftier«  KarelII 1520. 424 VADERLANDSCHE XVI. Boek. legien, op welken men zig, tegen zyne Ordonnantiën , beriep, weg te neemen of ge-, heellyk te vernietigen (g). „ Over de vier „ Keizerlyke Kompagnien , groot tweehon„ derd mannen van wapenen, en over het ,; Volk van oorloge, welk men, in h ver„ volg, zou mogen in foldye neemen, werdt „ de Graaf van Nasfau, Stadhouder van Hol„ land, tot Kapitein generaal gefteld. En aan „ dit Volk werdt uitdrukkelyk gebooden, den Landzaaten geenen overlast te doen; maar „ zig, met hunne Soldye, voor welker betaa„ ling men goede zorg zou draagen, te vrede „ te houden. Eindelyk, kreegen alle Land„ zaaten, by deeze gelegenheid, bevel, om „ geene vyandeiykheden tegen iemant te be„ ginnen . dan met goedvinden der Land„ voogdesfe en der Staaten. In geval , zy „ door iemant aangevallen werden, verze„ kerde de Keizer hen van zyne hulpe, en „ van die des Konings van Engeland, en andere' nabuurige Mogendheden (&)." VVaarfchynlyk, zag dit laatfte inzonderheid op de Gelderfchen, met welken men 't Beftand wilde onderhouden hebben, om den Koning van Frankryk geene reden te geeven van hen , tegen de Oostenrykfchen, te onderfteunen. Ondertusfchen vindt men, dat de Gelderfchen, van hunnen kant, omtrent deezen tyd, 't Beftand gefchonden, en de Stede Nieuwpoort in Holland wederom verrast , geplonderd en in brand gefteken hebben (/). De fg) Groot-Platarb. TT. Deel, ko'. 20:5. CA) Groot-Plakaatb. V. Deel, bl. 13, CQ Pontanus Libr. XI p. 687,  XVI. Boek. HISTORIE. 425 De Leer van Luther en andere Hervormers I drong midlervyl langs hoe meer door. De Kanonnik Hulrich ZwingUtis hadt, in 't jaar 1519, ook reeds begonnen, te Zurich in Zwitferland , openlyk tegen 't Pausdom te j prediken (£), en merkelyken aanhang gekreegen. Hy en Luther Helden zig, in 't eerst, alleen tegen de Aflaaten, en tegen 's Paufen gezag om dezelven te verleenen. Hunne Leer vondt hierom veel ingang by de menigte, voorlang overtuigd van de toomelooze heersch. zugt der Paufen, welker fommigen zig, ook 1 door andere wanbedryven, veragt gemaakt I hadden. Gantsch Duitschland ontving,, derI halve , Luthers Schriften greetiglyk. Zelfs i toen hy, allengskens verder gaande, vërfchei1 den' doolingen en misbruiken, der Roomfche Kerke aanwees, vondt hy, by verfcheiden' Vorften en Vrye Steden des Duitfchcn Ryks, zo veel gehoor, dat zy zig openlyk voor Voor-. ftanders der Hervorminge verklaarden. In de Nederlanden, begon men ook langs hoe meer j; fmaak in de Hervorminge te krygen. Doch I omtrent deezen tyd, was 'er eene Bulle van I Leo den X. in 't licht gekomen, by welke j Luther en Luthers Leer en Schriften veroorI deeld werden (7). De Paus begeerde, dat deeze Bulle alomme gelezen zou worden. In de Nederlanden, bragt zy zo veel te wege, dat de Leuvenfche Hooge Schooie, die Luthers Leer, reeds in 't jaar 1518, veroordeeld hadt, nu befloot, zyne Schriften in 't openbaar te doesj (_k) Sieïdan. Libr. t. f. 20. {(j Sleidan. Libr. U. p, 43, KarelII. 1520. XI. Voortgang der Hervorminge,  426 VADERLANDSCHE XVI. Boeit; KarelII. 1520. Plakaat tegen Luthers Leer en Schriften. doen verbranden. Dit gefchiedde ook elders, m bewoog Luther, om de Paufelyke Bulle en ïelfs de Decretaalen, door een vonnis der Hooge Schoole van Wittemberg, insgelyks , ten vu\jre te doen doemen (jn). Karei de V. zogt thans 's Paufen vriendfchap , die hem , in den oorlog, welke hem van Frankryk gedreigd werdt, zeer te ftade komen kon. Hy trok, derhalven, eene lyn met Leo tegen Luther, die, in Grasmaand des jaars 1521, gedagvaard, op den Ryksdag te Worms verfcheen, gehoord en veroordeeld werdt («). Hierop volgde een Keizerlyk Plakaat, den agtften van Bloeimaand gedagtekend, en gerigt aan 't gantfche Duitfche Ryk niet alleen; maar ook aan 's Keizers Erflanden, waar onder de Nederlanden begreepen waren. Maarten Luther werdt, in dit Plakaat, voor een' bekenden Ketter verklaard, en in den Ryksban gedaan. Het leezen en bewaaren zyner Schriften werdt elk verbooden, en de Wethouders kreegen bevel, om ze alomme te doen verbranden. Voorts behelsde het Plakaat ook een verbod van 't herdrukken dier fchriften, en van het drukken en uitgeeven van Spotprenten, tegen den Paus of anderen. Het werdt beflooten met een algemeen verbod van iets over Geloofszaaken te drukken, zonder behoorlyke toeftemming, en geftaafd met eene bedreiging van ftraffe tegens de overtreeders, naar kerkelyke en weereldlyke regten , waaronder, gelyk het gevolg geleerd heeft, ft») Fra-Paolo tHift. du Conc. de Trsnte Lm. I. p. 26» 28, 30. Trad. de Conrraycr. Qn ) Fra-Pauli ubi fvpta p. 34».  XVI. Boek. HISTORIE. 4a? heeft, ook de doodftraf verftaan werdt. Men i hieldt den Paufelyken Gezant, Jeronimus Aleander, voor den voornaamften Opfteller van dit Plakaat. Sommigen fchryven, dat 'er, onder de Keurvorften, verfcheiden' waren, die 'er geheel geene kennis van gehad hadden. De Aartsbisfchop van Keulen was 'er een van (0). Ook is 't zeer waarfchynlyk, dat men den Keurvorst van Saxen en andere Ryksvorften, die zig openlyk voor Luther verklaard hadden, niet over een Plakaat tegen hem gehoord zal hebben. Evenwel leest men, in 't Plakaat zelf, dat het, met den raad en toeftemming der Keurvorften en aller andere Leden van het Roomfche Ryk, op den Landdag vergaderd, gegeven was. Het werdt, zonder veel tegen fpreekens, in de Nederlanden, met naame in Holland en Zeeland f», afgekondigd. Sommigen hebben egter, ook hierin, eene inbreuk op het Regt der byzondere Staaten willen aanmerken, dat men hun vergde, een Plakaat van zo veel gewigt ter uitvoeringe te brengen, over het iniTellen van welk, zy niet gekend noch gehoord waren (q). Ondertusfchen fchynt het, in 't eerst, niet ftreng uitgevoerd geweest te zyn. Doch toen de Keizer, 1 in 't volgende jaar, Francois van der Hulst, < Raad van Brabant, hadt aangefteld, om on-: derzoek te doen door de Nederlanden, naarj Lutherfche Schriften en Aanhangers der nieu- < we Leere, kwam 'er een nieuw Plakaat in < Holland uit, waarby elk, die Luthers Leere ee- ( 0 ) Fra-Paou Ilirt. du Conc. de TrenK Lryr. ï. p. 35. net. (p) Du Mont Corps Diplom, fwn. IV. P. t. p. 335. pla. Jwath. van Vlaand. bl. 89. Reigersb. II. Deel, bl. tp6, (j) Velius Uoorn, bl. 515. . [a&elIT. 1521. Seloofsmder:oek be;int in Ie Nelerlanlea.  428 VADERLANDSCHE XVI. Boek: KarelII. I521- Eérfle 3V1artelaar, in Holland. eenigzins toegedaan was, binnen dertig dagen na den negen-entwintigften van Grasmaand, voor hem gedagvaard werdt, omme daer af, dus luidt het Plakaat, bermhertelyck ende met mifericordie geinftrueert, gepurgeert ende ghecorrigeert te worden (V). Dit Plakaat werdt, federt, van verfcheiden' diergelyken gevolgd, en, onder anderen, in 't jaar 1525, van een, waarby het houden van, openbaare of heimelyke vergaderingen, in welken, V Evangelie, de Epistelen Pauli en andere geestelyke Schriften gelezen en overwoogen werden , ftrengelyk verbooden werdt (j). Men hadt, niet lang geleeden, het Nieuwe Testament, uit Luthers Hoogduitfche Overzetting, in 't Nederduitsch vertaald, en, in 't jaar 1523, te Amfterdam doen drukken (f). En 't is waarichynlyk, dat het Plakaat op het gebruik deezer Vertaalinge zier. Sedert, begon men fcherper tegen de aanhangers der nieuwe Leere in Holland re handelen. Jan de Bakker, Priester te Woerden, was de eerfte, die , omtrent den tyd van het uitgeeven van dit laatfte Plakaat, in Holland, in den Haage, om Ketterye, geworgd en verbrand werdt (y), 't welk, federt, het lot van verfcheiden' anderen geweest is. Eenigen , uit Leiden > Haarlem, Amfterdam en andere Plaatfen werden, op de Sloten, te Muiden, te Rupelmonde, te Vilvoorden en elders, gevangen gezet (V), Ge^ Cr) Repen, der Plak. van Holl. bl. 9. ( s') Repen, der Plak. van Iio!l. bl. 11. Ct) 1 i.f. Long Reform van Amft. bl. 468. f^v) Hil't. der Mart. f. 55. (w) CM-oiï. Amerslbrt. ag, Matth, Fimd. cc Fat. EccU,  XVI. BbEK. HISTORIE. 429 Gemaatigde luiden veroordeelden ondertus fchen deeze ftrerigheid. De Schryver van het Leeven des tegenwoordigen Bisfchops van Utrecht verklaart zig, in de Opdragt aan de Landvoogdesfe, rondelyk tegen zuike Monniken , die., ten hunnen byzonderen voor deele, V gezag der Vorflinne, tirannifcherwyze, en zelfs, V gene fchrikkelyk te zeggen was, tot bloedflortens toe, durfden misbruiken (V). Wy konnen ons hieromtrent, in geene meer byzonderheden inlaaten, en keeren tot de weereldlyke zaaken weder. Francois de I. hadt, met den aanvang des jaars 1521, de vyandeiykheden tegen Keizer Karei begonnen: eerst in Navarre, alwaar hem 't Krygsgeluk in den beginne mede liep \ doch naderhand zo zeer tegen, dat, zyn Leger , by Pampelune, geflaagen zynde, het gantfche Koningkryk den Spanjaarden in handen viel. Toen hitfte hy den Hertog van Bouillon op, tegen den Keizer, die, by Mechelen, een Leger deedt verzamelen, onder bevel van den Graave van Nasfau, Stadhouder van Holland, waardoor de Hertog haast tot reden gebragt werdt. Nasfau bemagtigde, federt, Moufön, en floeg het beleg voor Mezieres: welk hy egter, eerlang, opbreeken moest. Francois drong in de Nederlanden , en bemagtigde Bapaume, Landrechies en Bouchain. Doornik werdt, daarentegen, na een beleg van vyf of zes maanden, door de Keizerfcben, ingenomen. De hevigheid van deezen Kryg drukte Holland t*) Ger. Noviom. Pbilipp. Burgund. iiedicnt. KarelII^ 152»- XXL Oorlo met Frankryk.  KarelII 430 VADERLANDSCHE XVI. Boek; , land zeer. Alle Leenmannen werden ter Heirvaart opontbooden, niet om het Graaffchap, 'maar den Keizer te dienen (y). De Steden moesten elk ook zeker getal van weerbaare mannen leveren. Hoorn, by voorbeeld, was op honderd en zeventien man gefteld. Men maakte een Ontwerp, volgens welk, men , uit Holland en Friesland, dat is, Westfriesland , tweeduizend man zou konnen op de been brengen: welk Ontwerp nog, grootendeels, in de Memoriaalboeken van den Hove (2), voorhanden is. Het vervat zulk eene eenvoudige fchets van de wyze van werving en van de Krygsordening deezer tyden , dac wy vertrouwen den naauwkeurigen Leezer dienst te zullen doen, met hem dit Ontwerp, dat nog nimmer gedrukt is, hier ter plaatfe, woordelyk, zo ver het in wezen is, mede te deelen. Ordonnantie, hoe men 't Lant van Hollant ende Vrieslant fal mogen befchermen tegens den vyanden mit haer felfs Ingefeten, fonder in dit getal van de Ordonnantie eenige knechten van buyten 's Lants aen te neemen, ende mit eenen cleynen cost. 1. Eerst fal men crygen en willigen in allen Steden en Dorpen in Hollant en Vrieslant, die alrefloutjle, cloekfle cn gerat/ie mannen, die men fal connen gevinden dienende ter Oirloge , elcx in den jynen foo veel. als fyn quoten bedragen fal: te weten op tie XXX Schilden eenett man t (y) Repen, der Plak. van Holl. il. 9. Qz} li. JVfcmoriaalu. Sandeun f. a^f.  XVI. Boek. HISTORIE. 431 man, V welck bedragen fal over Hollant en 1 Vrieslant 2000 mannen: welke 2000 mannen men fchicken Jbude onder vyf vaentgens, daer' van den Capiteyn van Zuythollant wonen fal binnen Dordrecht, van Kennemerlant binnen Haerlem, van Delflant en Schielant binnen Deljf, van Rynlant en van der Goude binnen Leyden, en van Vrieslant, I-Vaterlant ofte Goylant binnen Amfelredam. 2. Item onder elck Vaentgen fal wefen een Capiteyn, die gerekent fal worden voor vyfpae* yen, een Luytenant, voor drie paeyen, twee Trawanten, elck voor anderhalff paeyen, eén Vae'nder voor drie paeyen, een Schuyver, vier Wyffels, twee Pypers, twee Trommelfagers, een Chirurgyn, een Fourier, elck twee paeyen, facit onder elck Vaentger twintich verloren paeyen, '** welck belopen foude onder de voorsz. vyf vaentgens hondert verloren paeyen. 3. Item alfoo men die 2000 mannen hebben wil in perfoonen en niet in paeyen ,fbo foude men defelve verhoren paeyen nemen uyten Landen van Voorn, Putten en Stryen, die in de diffencie wel mede behoren te contribueren, die haere quote fouden bedragen, te vleten, V Land van Voorn 64 mannen, V Lant van Putten 25 mannen en 't Lam van Stryen 11 mannen. 4. Item als defe Soldeniers aldus overal gecoren fullen wefen by den genen, die men daer toe ordonneren fal, foo fullen die Steden en Dorpen clcx heur Soldeniers 'coopen binnen 14 daegen daer naer Harnasch en Geweer te weten, elck perfoon een ruggentuych, eenpaer armfcheenen, een rynckcraech, een backkenneel, een Duyt- fcherr CarelII. 1521.  43a VADERLANDSCHE XVI. Boek; KarelII. 1521. fchsn degen, ofte koerde, en een bofche voor den genen, die daer mede omme konnen gaen, en voor den genen, die met geen bofche omme enconnen gaen fal men leveren een fpietfevan ^voeten, ofte een hellebaertfe. Welck geweer fulcx gedeelt fal worden, dat onder elck Vaentgen wefen fal die minfte helft hantbusjbhen, en van de andere helft die twee deelen fpietfen, en de reste hellebaert fen ef flachjwaerden daer of elck borge fal feilen inden fynen omme''t j'elve Harnasch en geweer weder te leveren, Jbo wanneer hy gedestitueert wort ofte flerft. 5. Item na de veertien dagen falmenmonfïer nemen van elck Vaentgen byfonder elcx in' fyn quartier en maecken een Register, daer men innefchryvenfal de namen en toenamen van defelve Soldeniers by ordre elcx in V fyn: welck Regr. gebrocht fal worden onder den Raet van Hollant , omme daer uyt altyts te monfleren als men wilt: daer uyt eiker Stede en Dorpe nemen fal copie van Keur volck: Ende foo wanneer yemant van dcfelve Soulden'urs fi'erft, ofte onbequaem wert ter Oirloge, foo fal die Officier van den plecken mit die van de weth, daer dat gebeuren fal, binnen acht dagen daer na kiefen andere bequaeme Perfoonen in heur plaetfen en die den Hove overfenden in gefchrifte, en te verclaren wie datter geflorven ofte onbequaem geworden is, en uyt wat fascke, op dat men die in V Register mag deurflaen en andere gecoren in heuren plaet/e ftellen. 6. Item om dat defe Souldeniers overal tot allen tydtn gereet jouden moeten wefen omme te treeken daer men hen bevelen fal, daer voor fou den fy elcx  XVI. Boer. HISTORIE. 433 'elcx jaerly'cx hebben vier pont van XL gr en, voor ■ een duytsch cleet mit een paer hofen, fulcx men hen jaerlycx ordonneren fal en drie pont voor • haer onderhout, die men hen alle jaers betalen •fal half April; omme allejaere haer cleedinge te doen maecken goet tyts voor Meye. f. Item als die Souldeniers in Vgeneraal ofte particulieriuyt fouden reyfen, ^tfy buyten of binnen V lants tegens den vyandcn tot defftentie van ■ den Lande van Hollant en Vrieslant of dat men die leggen -wilde op ten Frontieren inGarnifoen dan fouden fy hebben elckepdeye feven grn vis s daechs; gerekent van dat fy uytreyfen en Weder thuys comen fouden, fonder meer, daér van fy tetaelt fullen worden van achte dagen tot achtsdagen, by den genen van daer fy waren, die men daer van weder rembourferen foude uyt die penningen van den Beede ofte uytten eerflen ommeflach die men tot de deffentie van den Lande doen fal. 8. Item waer defe Souldeniers mitheurenCapltyn ofte Luy tenant gefonden wórden en daer fy comen fullen fal men hen logeren, gelyk den f aiHer die fair ter en fal, fonder eenich we derf"eggen , alwaer men hen den cost geven fal den tyt dat fy daer leggen, voor elck man een blanck V maels, wyn en bier buyten i des fullen fy mittèn gemeenen cost te vreeden wefen, willen zy yet anders hebben, V fy van eet en ofte drincken, dat fullen fy buyten betalen, 9. Item die Souldeniers f dien gehouden wefen waer fy comen ofte têeren, wel te betalen en niemant te befchadigen, op peyne V f elfde te verhaelen aen haer lyff. IV, Deel, Ée iö. Item KarelH. .J5.21.  KarêlII. 152 i. H4 VADERLANDSCHE XVI. Boek, 10. Item de Cap». fullen gehouden fyn alle quanier jaers haer volk te monjleren, elck in Jyn quartier onder fyn Vaentgen en dan eenen dach byeen te blyven, omme malcanderen te lee■ren kennen de wapenen hantieren, en hairoirdenen en flaohor denen te leer en maeken. 11. Item de vyf Cap». fullen elcx mit heur Vaentgens en alle haer volck, gewapent in heur nieuwe cleedinge alle jaers eens comen in den Hage, ofte aldaer myn Heere den Stadhouder ofte den Raet in jyn abfentie believen jal, den 5 dach van Meye, omme die dan byeen te famente monjleren, en haer ordonnantie en oer dens te fien maken, op dat fy mogen weten mit wat volck \t Lant gedeffendeert is en waer toe fy hen mogen verlaten. 12. Item foo wanneer dat men een clockegeflaca doet, in wat quartier das fy, ofte dat die Cap". fyn volck befchryft, foo fullen die Souldeniers van flonden aen fonder vertrek met heur harnasch ett geweer comen onder heur Vaentgen by heur en Cap". ofte fyn LuytenK daer die wefen fal, daer -mede fy trekken fullen aldaer V den feluen Cap'f. ^ordonneert fal worden., en foo wie daervan in gebreke waer fal geftraft worden aen fyn lyf. 13. Item wat gejchillen gebeuren onder den Souldeniers., terwyl fy onder heur Vaentgen uyt fyn, die lullen berecht worden by den Capiteyn 'en zyn Amtluyden naer crysch Plecht. 14. Item foo wie tot Souldenier gecoren wort snlal niet buyten 's Lands reyi'en, fonder oorlof van fyn Cap". ofte en fal hem in geenen anderen - dienflen verbinden, hy en fal mogen onder fyn Vaentgen comen cn daer onder blyven foo langen dat van doen fal wefen op arbitrale corre&ie. 15. Item  XVI. Boek. HISTORIE. 435 15. Itemekke tien knechten fullen hebben een Rotnf. en elcke tien Rotm". (uilen, hebben een IVeyfel, daer jy onder ftaen fullen, en die vier IVeyfels lullen jlaen onder den Cap". ende foo wanneer den Cap». off jyn LuytenK eenich bevel gecrycht, ofieeen denjlach voor handen heeft, die wekke hy wil dat den gemeenen man weet, dat /al hy te kennen geven yn vier Weyfds, die elcke dan by hen ombieden fullen haer tien Rotm". die fy 'tjelvt'ook te kennen geven jutten, die Rotm". fullen daer na elcx ombieden h'aer knechten van haer Rot, die fy voort die meyninge van den Cap". te kennen geven Jullen fonder eenigh ander gemeyn te houden, overmits dat felden uyt gemeen goet comt. 16. Als men defe Ordonnantie in der maniere v oor f. foude willen onderhouden v felve foude jaerlycx costen, alleen voor de ordinaire cleedinge en -onderhout die fomme van veertien duyfentpondenvanxlgr.vis. 't pont, om die welcke te gecrygen men foude mogen opfetien over \ felue Lant van Hollant en Vrieslant een extraordinaris Excys, te weten op elck vat bier een grn. vis.- en op een aem wyns tien grn. vis. daer van niemant vry wefen en foude, hy waer edel ofte onedel, Geestelyke ofte Waerlycken dat wel 'j jaers bedragen foude de voorfz. 14000. ponden of meerenv felue mogen vinden foo dat redelyckfte duncken fal. Item, mime te ordonneren die Capiteynen ende v Hooft van dien ■ Onder deeze toebereidfds ten oorloge , d ftonden de Visfchery en Koophandel genoeg ie; 2aam ftil (V),- tot dat 'er, op deo denïenden ëe van XT C*0 Vshus Hoorn, tl. ai3. de Ee 2 KarelII. 1521. : Vi«. ïery, Juu- ide a Qar-  JLiMX.hU. 1521. log vry verklaard. Karei van Gelder tefpiedt Holland, in perfoon. h&6 VADERLANDSCHE XVI.Boei; nn Wynraaand, door wederzydfche Gemagtigden, ten overftaan van den Kardinaal Wolfey, Gezant van Koning Henrik den VUI. die tot Middelaar verkooren was, te Calais, een Verdrag getroffen werdt,. waar by de Haringvisfehery, zo voor de Franfchen ils voor de Nederlanders, van toen af, tot het einde van Louwmaand aanfhande , vry verklaard werdt (T). Door dit Verdrag, werdt het uitrusten van zes Oorlogfchepen uit Holland, en drie uit Zeeland, tot beveiliging def rïaringvisfcherye, waar toe de Staaten zig , aanhouden der Landvoogdesfe, onlangs verbonden hadden fV), onnoodig; ten ware men wilde, dat zy ze, na 't uitgaan van den tyd, by het Verdrag bepaald, nog in zee gebragt hebben: gelyk niet buiten waarfchynlykheid :s. Ondertusfchen, maakte dit Verdrag geen ;inde van den oorlog met Frankryk, die, in 't volgende jaargetyde, wederom voortgezet werdt. Hertog Karei van Gelder zat, geduurendé deeze onlusten, niet ftil. 't Zy dat hy aangezet en önderfteund werdt door Frankryk, oï niet; hy zag de Oostenrykfchen zo dra niet in eenen oorlog ingewikkeld, of hy zogt'erzyn voordeel mede te doen. Egter ondernam hy die jaar niets in Holland. Alleenlyk melden fommigen, dat hy, in Herfst of Wynmaand, vermomd door het Graaffchap trok, om de gelegenheid der Grensplaatfen, met eigen' oogen, te befpiedenfA Doch wat vroeger, was 'er, inOr ver- O) Ad. Publ. An?l. Tom. VI. P. t. p. IQ?. (c) Zie Boxhorn of Reigersb, U. Ueel, V% 39&» . i fit) Vbuus Hoern, U. 217.  XVI. Boek. HISTORIE. 437 verysfel, iets voorgevallen, 't welk hem gelegenheid gegeven hadt, om zig van Zwol meester te maaken. De Bisfchoppen van Utrecht hadden , van ouds, eenen tol te Kampen gehad, die al voor lang aan de Stad verkogt was, en federt door dezelve geheeven werdt. Een flegt Stroomtje, de Fegt, 'en daarna het Zwarte Watergei noemd, befpoelde, oudtyds, de Stad Zwol; doch was, eerst federt eenige jaaren , door het ontvangen van een' grooten overvloed van water uit de naaste veenen, zo wyd en diep geworden, dat het maatige fchepen voeren kon. Van toen af, hadden de Koopluiden, óm den Kampertol te ontgaan, hunne waaren , over Zwol, naar en van de Zuiderzee begonnen te voeren, waardoor die van Kampen geene kleine afbreuk leeden. De Regeering van Kampen, hierover te onvrede, beweerde, dat men haar, in haar oud regt, te kort deedt, en ftelde een' nieuwen tol aan 't Zwarte Water op. Zwol kantte zig hiertegen, 't Gefchil borst, eerlang, tot zulk eene hevigheid ui:, dat men elkanders Schepen en goederen aantastte. Bisfchop Filips ftek de al zyn vermogen in 't werk, om den twist, door vriendelyke tusfchenfpraak, by te leggen. De Keizer zelf zondt Francois Cobel, Raad van Holland, ten zelfden einde, aan de Steden af. Doch alles was vrugteloos. In deezen ftaat der zaaken, liet Hertog Karei die van Zwol aanzoeken, om hem voor Befchertner te ontvangen ; waartoe zy, in Hooimaand, beflooten (V). Hier (e5 Pontanus Libr. XI. p. 686, 690, 691. S. Beninoa £hrouickcl, bl. 3:9, Ee 3 KARELlt.' 1521. Onlusten in Overysfel.  "152 r. Be GelderfchenbrandfchattenTexel en Wieringen. 1522. t38 VADERLANDSCHE XVI. Bobk. Hier uit ontftondt een oorlog in Overysfel. De Bisfchop was genoodzaakt, zyn Krygsvolk en Oorlogstuig, te water, over Hoorn, derwaards te voeren (ƒ), 't welk veel tyds fpilde. De Hertog van Gelder voerde, daarentegen , den Kryg met zo veel voorfpoed, dat hy de Overysfelfchen, in Wynmaand des jaars 1522, nooJzaakte tot een Verdrag, waarby zy hem meester lieten van de Plaatfen , die hy reeds inhadt, en beloofden, na 't afllerven van Filips, geenen Bisfchop te zullen erkennen, dan die zwoer met de Gelderfchen in vrede te zullen leeven (g). De tyding, dat Hertog Karei Zwol in zyne magt hadt, was, ondertusfchen, zo dra niet in Holland gekomen, of men was bedugt, dat hy de Zuiderzee overfteeken, en hier eene landing doen zou. Des werdt 'er, in Oogstmaand des jaars 15 21, by openbaaren Plakaate, in Holland afgekondigd, dat elk zig tot tegenweer gereed houden moest, alzo Heer Karei van Gelre Zwol ingenomen hadt (ft). Ook.werden, omtrent deezen tyd, de Waterlieden, met naame Enkhuizen, van eene talryke bezetiiTrg voorzien (£). Evenwel was men, voor dit jaar, vry met den fchrik. Doch in den Zomer des volgenden jaars, kwamen de Gelderfche Friezen, met twintig Schepen, aan IVxel, vorderende het Eiland eene brandfchatting af van tweeduizend Filips guldens. Wie- .( f) Vemtis Hoorn, bl. 217. ïsi Anonymi Bril. imer ïranfiTal. & Gelr. in Dpmbar. An« aal.'Vw. III. ƒ>. 50$. & fefq. PoVtanuS Libr. XI. f. 704. . //} Repert. der Plakaat. van Holland, hl. S. (Ji) Brandt Enkh. il. 49.  XVI. Boek. HISTORIE. 439 Wieringen werdt, kort hierna, genoodzaakt drieduizend vyfhonderd zulke guldens te belooven, na dat 'er reeds zestig Huizen verbrand waren. Ook namen de Gelderfchen, in Hooimaand, eene geheele Vloot Oosterfche Schepen,, dezelven allen voor goeden prys verklaarende (fc). De verkiezing van Adriaan Floriszoon van Utrecht, onder den naam van Adriaan den VI, tot de Paufelyke waardigheid, die, in' Louwmaand des jaars 1522, gefchied was, verdient in onze Vaderlandfche Hifbrie aangetekend te worden. Hy, de eenigfte Ne. derlander, die ooit den Roomfchen Stoel bekleed heeft, was, in 't jaar 1459, te Utrecht, uit geringe ouders, gebooren. Wy hebben te vooren (V) gezien, dat hy tot Leermeester van Karei van Oostenryk aangefteld werdt. Dit was eene groote trap tot zyne verheffing. Hy werdt, eerlang, tot Bisfchop van Tortofa en tot Kardinaal verheven. De Keizer na de dood van Leo den X, in geheime onderhandeling met eenige Kardinaalen getreden zynde, bezorgde hem, eindelyk, de Paufelyke waardigheid. Men vindt, tot zynen lof, gemeld, dat hy, midden in de grootheid, zyne oude Nederlandfche Vrienden niet vergeten heeft. Wy hebben reeds aangetekend (f»), dat zyne voorfpraak, toen hy al Kardinaal was, den Penfionaris van Dordrecht Floris Oem van Wyngaarden, in zyne verboren' eer hielp herftellen. Ook is 'cr nog een Brief (ij Velius Hoorn, bl. 210, 2"o. CO XV. Boek. bl. 339. t^£l.^. Ee 4 KarelIIü 1522. xiir. rVdriaan JeVI.van Utrecht vordt tot Paus verïeeven.  KakblII. 1522' 440 VADERLANDSCHE XVI. Boe* Brief voor handen (V); waarby hy deezen kennis geeft van zyne verheffing tot de Paufelyke waardigheid, die hy betuigt, voor zyne oude Prcostdye te Utrecht, wel te willen afilaan. Met Erasmus heeft hy, ook na dat hy Paus geworden was, veele gemeenzaame Brieven gewisfeld, byzonderlyk over de Hervorming der Kerke; die hy dienfh'g oordeelde, doch allengskens te werk gefield'wilde hebben. Tegen Luther en de Lütherfchen, was hy egter zeer ingenomen , dringende, in Slagtmaand deezes jaars, op eenen Ryksdag te Neurenberg, fterk op hét gebruiken van harde middelen tegen hen , wanneer zagten niet hielpen (o). Men wil, dat hy dér Kerke veel dienst zouden hebben gedaan, zo by'Iangér hadt' mogen zitten. Doch hy overleedt, op den dertigften'van Herfstmaand des'jaars 1523. Francois de I. hadt de verheffing van eenen Paus, die t'eenemaal op de zyde des Keizers was, niet zonder veel ongenoegen verltaan. Hy befloot, derhalve, den oorlog in Italië , en op de Spaanfche grenzen, dit jaar, met kragc voort te zetten. Doch in Italië flaagde hy ongelukkiglyk. 't Opflaan van 't Beleg van f.ontarabie in Biskaye, was het eenigfte , waar in hem het Krygsgeluk, in deezen Veldtogt, inedeliep. ■' ' ' " " De Keizer, de zaaken in Duitschland, zo yeel de tyd gehengde, in orde gebragt hebbende, befloot, in de Lente, naar Spanje te rug te keeren. TJe Arnemuiden' in Zeeland , (n~) Hy bf.vF.itwyk Dordr. bl. 329. (0) Vide C. Burmanni Hadrian. VI. p. 494, 427, 466^^?.  XVI. Boek. HISTORIE. 441 was eene aanzienlyke Vloot verzameld , met welke de Vorst, op den vier-entwintigften van Bloeimaand, in Zee ftak (p). Hy vondt goed, onderweg, Engeland aan te doen, en landde, binnen twee dagen, te Douvres. Hier bevestigde hy een Verbond, te Brugge, voorheen, met Henrik den VIII. getroffen. Karei en Henrik beloofden eikanderen, Frankryk, voor 't einde van Bloeimaand des jaars 1524, te zullen beoorloogen. Karei verbondt zig, Maria , Dogter yan Engeland, te zullen trouwen, zo dra zy twaalf jaaren bereikt zou hebben. „ Zo de Koning van Engeland, Schotland o- vermeesteren, of Ierland tot volkomen ge„ hoorzaamheid brengen wilde , en zo de „ Keizer het Hertogdom van Gelder of Fries„ land wilde herwinnen; zo de Schotten En„ geland aanvielen, of zo de Hertog van Gel,, der den Keizer den oorlog aandeedt; in al„ le deeze gevallen , verbonden zig de twee Vorften, óm eikanderen by te ftaan (?)•" Het Verbond behelsde nog andere punten , die niet tot ons oogmerk behooren. De Keizer vertrok, eerst in Hooimaand, naar Spanje. Eenigen tyd te vooren, was 'er, in Holland, een Plakaat uitgekomen, waarby alle handel met de Schotten of Engelfchen, die de zyde van Frankryk hielden, verbooden werdt 00- Het Keizerlyk Leger, onder Floris van Eg-? mond, thans Graave van Buuren, en eenige Engelfche benden, onder den Graave van fp~) Reigkrsr. II. Deel, bl. 407. <0 Rapin Tom. V. p. 163. fr^ Repen, der i'lak. van Holl. bl. 10. Ee 5 MahelIÏ, 15221—5 Verbond met En.' geland gevestigd.  KarelII. 1522. XIV. Krygsbedry ven in Overysfel en in Friesland, 442 VADERLANDSCHE XVI. Boek. van.rSuffolk, hielden zig;, dit najaar, in Champagne en Pikardye, zonder veei uit te regten; gelyk 'er ook, van de Franfche zyde, in de Nederlanden, niets van belang ondernomen werdt. De Oostenrykfchen betrokken de Winterlegeringen in Artois, en de Engelfchen keerden naar huis. Doch Friesland werdt, in den Herfst, gelukkiglyk tot de Oostenrykfche zyde overgebragt. Bisfchop Filips, nog met de Overysfelfche onlusten belemmerd,hadt, by den Keizer, in 't voorjaar, en naderhand by de Landvoogdes, zo lang om onderftand aangehouden, dat 'er, eindelyk, vyftienhonderd man, onder Juriaan Schenk, Heere van Tautenburgy uit Holland naar Overysfel , werden overgefchéept; die, by Hasfelt geland, de fterkte Korfhuizen bemagtigden, en in Bloeimaand, 't beleg voor Geelmuiden floegen; welk zy egter 4 eerlang, met merkelyk verlies, moesten opbreeken (\s~). Hier liep het, derhalve, den Oostenrykfchen nog tegen. In Friesland, diende 't geluk hun beter. De Burgery te Sneek ontweldigde den Gelderfchen de Sleutels der poorten, en veranderde de Wethouderfchap. Jenke Douwena, Sikko Galama en eenige andere Friefche Edelluiden, met de Oostenrykfchen, wegens Friesland, in onderhandeling getreden zynde, ftaken, in Zomermaand, met eenig Volk onder Schenk, uit Westfriesland af, landden by Staveren, en bemagtigden de Stad. Schenk deedt toen de Staaten des Lands befchryven, en na eenige onderhandelingen kwam {sj Goudhoeven bl. $2. Pontanus Libr. XI. p. 6jj»  XVI. Boek. HISTORIE. 443 kwam men overeen „ dat de Graaven van „ Holland, voortaan, uit 's Keizers en'sRyks „ naam, Friesland beheeren zouuen; doch „ de Siaaten egter de magt hebben, om een' „ Poteftaat te kiezen, gt-lyk van ouds; die, „ nevens twaalf der voornaamften, de Re„ geering zou waarneemen." Koeverden ondertu fchen door de Gelderfchen bemagtigd zynde, fioot^.n de Overysfel fchen een Verbond met Hemge Karei, waarby zy beloofden , den Bisfchop van Utrecht niet tegen de Gelderfch^n te zullen helpen (t). Ar.thonis van Lalaing, Graaf van Hoogfïraa* ten, die . in 't voorjaar, in de plaats van den Graa. ve van Nasfau, tot Stadhouder van Holland, verheeven was (V), de Staaten te Dordrecht befchreeven hebbende, vondt de gemoederen zo geneigd tot Vrede met de Gelderfchen , dat de onderhandelingen, hierover, eenigen tyd daarna, in den Haage, begonnen' werden, 't Was egter tdet-mogelyk eene Vrede te treffen. Men floot een Beftand voor eenen keten tyd,, welk, volgens gewoonte, kwalyk gehouden werdt In Friesland, maakten de Oostenrykfchen; in 't volgende jaar, hun werk van 't belegeren der vaste Plaatfen, die nog in de magt der Gelderfchen waren gebleeven. In Zomermaand., overmeesterde Schenk, verzeld van de Heerenvan Castre en IVasfenaar, den Tooren en het' Blokhuis te Workum. Dokkum werdt, in Oogst maand, CO Pontanus Libr. XI. p. 699—704 S. Beninga, bl. 336, S4°» 378. Cu) Rcpcrt der Plak. H. 10. Cjll) Pontanus Liiii. XI. p. 70^ KarelII. 1522. Anthonis van Lalaing, Graafvan Hoogfbraaten , wordt Stadhouder van Holland. Friesland raakt eenemaal inde magt van Karei den V. 1523-  444 VADERLANDSCHE XVI.Boek: KarelII 1523. Strooperyen der Gelderfchen in Holland. maand, ingenomen. Schenk kreeg, in dit Beleg, eene wonde in den fchouder, die hy te Leeuwaarden geneezen liet. Ten zelfden tyde, ging Bolswaard over aan de Oostenrykfchen. Slooten en de Lemmer, de laatfte Plaatfen, die de Gelderfchen nog inhadden, vielen hun, in Slagcmaand, in handen. Voor Slooten, ontving Jan van Wasfenaar eene wonde, waaraan hy, niet lang daarna, overleedt. Friesland raakte dus, na zo veele en bloedige oorlogen, eindelyk volkomen in de magt van Keizer Karel den V, als Graave van Holland. Steenwyk in Overysfel, ten zelfden tyde, van de Gelderfchen verlaaten zynde, werdt, door de Oostenrykfchen, bezet, en Schenk deedt 'er terftond een Blokhuis opwerpen. Terwyl het den Gelderfchen in Friesland dus tegen liep, gelukte het hun, in Herfstmaand, met eenen kleinen hoop volks, tot diep in Holland door te dringen, en tot voor Leiden aan de laage zyde te ftroopen. 's Graavenhaage zelf werdt, by deeze gelegenheid, uitgeplonderd. Toen wendden zy 't naar de Alblasferwaard, alles alomme met roof en brand vervullende, en keerden, daarna, met merkelykenbuit, t'huiswaards (w). Ter Zee, werdt midlerwyl zo goede wagt gehouden, dat de Hollanders hier dit jaar geene fchade van de Gelderfchen leeden. Amfterdam hieldt vier, Hoorn twee, en de andere Steden een diergelyk aantal van Schepen op de Zuiderzee, waardoor de Vaart en Kusten volkomen beveiligd werden (V). De Geestelykheid van Holland beloofde, om* (V) Goudhoeven, bl. 584—586. \xJ Veliüs Hoorn, bl. 22».' (  XVI. Boek. HISTORIE. "445 omtrent deezen tyd, tot de kosten van den Gelderfchen oorlog, vyfduizend guldens te zullen opbrengen. Ook kreegen de Staaten,' nog voor 't einde des jaars, Oktroi, op 's Graaven naam, om vyfduizend ponden 's jaars te mogen verzegelen, dat is, zo veel gelds te mogen opneemen, dat de jaarlykfche Rente van hetzelve vyfduizend ponden beliep (y). 't Stigt en Holland hadden, dit jaar, behalve door de ftrooperyen der Gelderfchen, ook veel door eene overftrooming geleeden. De Lekdyk was, in Louwmaand, te Schalkwyk' doorgebroken, en hadt verfcheiden' Dorpen, tot Leiden toe, onder water gezet. De Schal kwykfche Watering raakte gedeeltelyk digt, door 't zand. Ook waren fommige Landeryen, wel twee voet hoog, met zand beloopen (2). De Keizer en zyne Bondgenooten maakten zig vast gereed, om Frankryk, in 't volgende jaar, den oorlog aan te doen, terwyl Karei de V. Paus Adriaan den VI. aanzette, om den Christen-Vorften, by eene Bulle, den dertigften van Grasmaand gedagtekend, uit zyn eigen Apostolisch gezag, onder bedreiging van den Ban, het maaken van een driejaarig Beftand te beveelen, op dat zy hunne vereenigde kragten tegen de Turken mogten konnen wenden Doch Francois de I. beflooten hebbende den oo log in Italië te voeren, verwierp dit Beftand: 't welk den Paus bewoog, met den Keizer, den Koning van Engeland en eenige Italiaanfche Mogendheden, in een Verbond CjO Report der Plak. */. n. (z) Hpnr. van Erp. CI11011. (4. roó. ia) A£t. Publ. Angl. Tom. VI. P. I. p, m. ÏARÈLlf. I523. De LeKJyksreekt loor. ■4- '„;„">  Karei.II. Gelderfche Onderneemingen.1524. 446 VADERLANDSCHE XVI. Boek; bond tegen Frankryk te trééden. In Pika.dye werdt, door de Oostenrykfchen en Engeliahen, in den Veldtogt deezes jaars, weinig uitgerigt (è). Ondertusfchen was 'er, in Holland, in Herfstmaand, een Piakaat uitgekomen, waarby gebooden werdt , dat geene Geestelyken of Kloosterlingen, Uit deeze Lan"den, naar Frankryk gaan, of van daar herwaards komen zouden mogen, onder bedreiging van in een zak geileken en verdronken te zullen worden (Y). De reden van zo breng een Plakaat is my niet klaar gebleken. Doch het toont ten volle, hoe groot de afkeerighèid van Frankryk thans hier te Lande geweest zy. In Lentemaand des jaars 1524, hadden de Gelderfchen een aanzienlyk getal van Zeinfchepen en eene groote Baardfe ten oorloge uitgerust, wagtende op gelegenheid, om den Hollanderen te water afbreuk te doen , of hier of daar eene landing te onderneemcn. Zy lagen 'er mede in de Eem. De Hollanders kreegen 'er derhalve ras kennis van, en verzamelden terftond eene Vloot by Marken, 't Schynt, dat de Gelderfchen, hiervan verwittigd, zig toen niet in zee hebben durven begeeven. Immers'men vindt niet, dat zy, dit jaar, iets van belang te water uitgevoerd, of ergens eene landing ondernomen hebben. Doch in Bloeimaand, liepen zy de Meijerye van 's Hertogenbosch af. Op den vierden van Zomermaand, hierna, werdt 'er te Heusden we- (>) Daniël Tom. VII. p. 495. R-epc". der Plak. il. tL  XVI. Boek." HISTORIE. 44? wederom een Beftand getroffen, voor den tyd van een' jaar (V). In Holland, was men egter op zyn hoede; en ftelde zig, op de eerfte tyding , dat de Gelderfchen hier of daar Volk byeen trokken, in ftaat, om hun 't hoofd te bieden (e). Filips van Bourgondie, Bisfchop van Utrecht, op den zevenden van Grasmaand, o verleeden zynde (f), niet zonder dat hem veelen van merkelyke misflagen in de Regeering befchuldigd hebben (g); deeden zig terftond verfcheiden' mededingers naar den myter op. Doch Henrik yan Beijeren, Zoon van Filips, Keurvorst van de Palts, die door de Oostenrykfchen werdt aangepreezen, werdt eerlang tot Bisfchop verkooren, en in Herfstmaand ingewyd (A). Eenigen tyd te vooren, was 'er merkelyke opfchudding, in den Haage, ontftaan, over de verhooging der Excynzen. De Keizer hadt; die van den Haage, op den een-entwintigften van Lentemaand des jaars 1516, Oftroi ver > leend, om den Bier-Excyns van drie op zes' grooten het vat, en den Wyn Excyns van veertig op tagtig grooten de aam te verhoogen. 't Volk, deezen last moede geworden [ floeg, hierover, in Louw- en Hooimaand deezes jaars, aan 't muiten. Een Schuitevoerder, bier, zonder Excyns te betaalen, vervoerd hebbende, en hierom van Delft, wer- waards (y) GoumioEVEN bl. 587. Pontanus Libr. XI. p. 713. Ce) Vklius Hoorn, bl. 223. Cf) HfcW. van Erp. Chron. bl. 100. Ger. Noviojmagj Phil. Burg. p. 206. Cf!) Heoa in Phil. Burg. p. 325. Cb) Henr. van Erp. bl, ioo. KarelII, 1524. xv. Dood van Bisfchop Filips van Bourgondie. Oproer n den :iaage, orer't ver« ïoogen Ier Ex:ynzen.  KarelII 1524. * Abolitie. 448 VADERLANDSCHE XVI. Boeè .waards hy gevlugt was, gevangen naar den Haage gebragt zynde, werdt den SchoutsDienaaren , door eènige vrouwen , ontweldigd. Sedert, befpeurende dat de Baljuw, op nieuws, op hem loerde, vlöodt hy in de S. Jakobs-, nu de groote Kerke van den Haage. De Baljuw, verzeld van den Prokureur Generaal , zogt hem, met geweld, van daar te haaien. Doch 't werdt hem, door de Priesters, belet, 't Volk, in grooten getale, voor de Kerke, famengerot, bewoog zelfs dè Priesters, om den Prokureur en deszelfs SubfHtuüt in de Sacriflie, nu, zo men meent, de Conftflorie of Kerkenkamer, op te fluiten. Hier den geheelen nagt over gezeten hebbende, werden zy egter, des anderendaags, geflaakt. Doch de Schuitevoerder bleef t'zoek. De oploop düürde evenwel nog. Des de Stadhouder Hoogilraaten zig genoodzaakt zag, twee of driehonderd Knegten, in den Haage, te brengen, die, kwalyk bejegend van de Ingezetenen, vuur gaven op dezelven: waar door 'er drie of vier gekwetst werden. Ook werden *er eenigen gevangen genomen, welken men dreig* de, met geweld, te willen verlosfen. Eindelyk, Rilde de Stadhouder den oproer, in Oogstmaand, doende, uit 's Keizers naam, den Ingezetenen * uitwisfehing van misdaad aankondigen, mids zy tweeduizendvyf honderd guldens aan boete betaalden. Ook werden 'er eenige belhamels van den Zoen uitgeflooten. En een, die van 't Stadhuis hadt durven afroepen, dat de oproer reeds vergeven was, werdt mét èen gloeijende priem door de tong ge-  XVI. Boek. H I S T Ö R I È. 445 geileken 0. Elf mans - en drie vrouwsperfoofoen moesten God, den Keizer, den Stadhouder en 't Geregt ook openlyk oni vergiffenis bidden: doch dit hun of den hunnen, naderhand , te verwyten, werdt wel fchei pelyk verbooden. Hierop volgde het afzetten van Schepenen en Thefaurieren van den Haagé, door den Stadhouder; die hiertoe van dén Keizer byzonderen last ontvangen hadt. De Thefauriers werden ook verpligt, rekening te doen van den ontvangst der Excynzen, 't welk zy, tot merkelyk ongenoegen der Gemeente , t'eenemaal verzuimd hadden. Doch de Excyns , die, voor eenen korten tyd, op de helft, verminderd geworden was, werdt, naderhand^ «p denzelfden voet als voor den oproer, en^ Volgens het Oétroi van den jaare 1516, geheeven. Ook moest dezelve, volgens uitdrukkelyk Keizerlyk bevel, niet meer ingezameld, maar openlyk, aan de meestbiedenden, verhuurd of verpagt. worden (k). De Keizer en Henrik de VIil, thans op 't haauwst tegen Frankryk verbonden, den Hertog van Boürbön, Konftabel van Frankryk, Onvergenoegd op Franipis den I, tot eenen opftand hebbende aangezet, (telden, in deri Zomer deezes jaars, een Leger onder zyn bevel , met welk hy 't beleg floeg voor Marfcille. Francois, derwaards getrokken, noodzaakte hem egter, eerlang, de Stad te verlaa» ten, CO Crimiri. Sehtentieb. E getjuot. ƒ. 146, C*) Zie verfcheuïeii' Brieven en Stukken, bv HeRiempr f$cfchr. van' 'sGravenh. t. Deel, VN hoó'djl bl. %6i, 262. By t«.g. IIH. II. bl. 847,851. Ui beet, Privil. enz, N. XXXlf, XXXUI. XXXIV. bl. 355, 373. IV. DsÈÈi Ff KAREtlfV > -ia  1524- Slag van Pavie. I525- 15.50 VADERLANDSCHE XVI. Boek. ten, en de wyk te neemen naar Italië. De Koning volgde hem, op de hielen. Het Keizerlyk Leger werdt genoodzaakt Milaan te ruimen, en zou, ongetwyfeld, geflaagen geweest zyn, zo Francois het onvoorzigrig befluit niet genomen hadt, om zig met het beleg van het Kasteel van Milaan en van de Stad Pavie op te houden. By deezelaatfte Stad, viel, op den vyf entwintigften van Sprokkelmaand des volgenden jaars, een bloedige Slag voor, in welken het Franfche Leger geheellyk ver* nield, en Francois de I. zelf gevangen genomen werdt. Men voerde hem, eerlang, naar Spanje, en daar verliep een jaar, eer hy wederom in vryheid werdt gefteld. De tyding van 's Keizers overwinning, die men, op den zevenden van Lentemaand, in de Nederlanden kreeg, veroorzaakte, alomme, groote blydfchap (T). De Hollanders, in 't byzonder,welker Vaart op Frankryk,geduurende den oorlog, verbooden geweest was O), begonden te hoopen op een Verdrag, by welk dit Verbod wederom mogt worden ingetrokken. De Haringvisfchery was ook, eenen geruimen tyd, geftremd geweest; doordien de Engelfchen de Franfche VisXchers wegnamen, en hierdoor te wege bragten, dat onze Buizen, door de Franfchen, genomen werden («). Om dit ongemak te voorkomen, was men, in Louwmaand deezes jaars, ter Vergaderinge van Holland, reeds op middelen bedazt geweest, om Brieven van Vryge- leide (/) Regift. der Dagv. van Mr. Aert vanderGoes, bl.5, S* , OO Repert. der'Plak. bl. 9, 10. . (n) M.r. Aert van ber ), hadden, onder anderen, last, om, met Henrik den VIII. en met de Franfche Gezanten in Engeland, over een Beftand, opzigtelyk op de Haringvisfcherye alleen, te handelen (^). Doch op den veertienden van Hooimaand, werdt 'er, te Breda, een volkomen' Stilftand van wapenen, voor den tyd van aes maanden, geflooten. Jan Carondelet, Aartsbisfchop van Palermo, Prefident van den Geheimen Raad, Antonis van Lalaing, Graaf van Hoogftraaten , Stadhouder van Holland en" Hóófd van den Raad der Geldmiddelen, en Jan, Heer van Bergen, hadden 'er, uit naam der Landvoogdesfe, met den Heere van, Warti, Gemagtigden der Hertoginne van Angoulême, Moeder des Konings van Frankryk , over gehandeld. De Haringvisfchery werdt 'er uitdrukkelyk in vrygefteld. Van wege den Keizer, waren de Koning van Engeland, de Hertog van Kleeve en Gulik, en de Kardinaal Bisfchop van Luik; en van wege den Koning van Frankryk, Heer Karei van Gelder en andere Mogendheden, in dit Be- 'CO Ma. Aert van der Goes Regift. bl. 2. Reigersb. tl. Deel, bl. 411. L £g ) Mr. Aert van der Goes Regift. tl. 5. Ffa KakelH. 15*5- Beftand met Frankryk, waar de ifisfchery /ry verdaardwordt.  KarelII. 1525» XVI. Bede va' honderd duizend guldens aan Hol land gedaan,veiminderd optagtij duizend ) Mr. Aert van der Goes Regift. bl. li, iK> 45« VADERLANDSCHE XVI.Boek. Beftand, begreeoen (r). Ook werdt , met den Hertoge van Gelder, ten zelfden tyde , een byzonder Beftand, voor den tyd van een jaar geflooten 0). De Steden en Plaatfen in Holland, zig met de Haringvaart geneerende, waren zeer in haaren fchik over het Beftand met Frankryk, alzo zy langer geenen raad wisten, om de onkosten goed te maaken, loopende op het uitrusten van Oorlogfchepen, ter beveiliging der Visfcherye. De Reedery kon niet hooger belast worden, en de Steden, die geen byzonder belang by de Haringvaart hadden, gelyk Leiden en anderen, wilden niet gedoogen, dat een gedeelte deezer onkosten, over 't gemeene Land werdt omgeflaagen (?)• Het treffen van 't Beftand deedt deeze zwaarigheden eensklaps verdwynen, herftellende de vrye Vaart op Frankryk in zo verre, dat het voeren van Krygsbehoeften derwaards alleen verbooden bleef. De voordeden, door den Keizer, in Ita> He, behaald, maakten hem zo gedugt in Europa , dat Henrik de Vlll, Koning van Engeland, die, tot hier toe, ééne lyn met hem • getrokken hadt, na deezen tyd, bedagtwerdt, om zig, op nieuws, met Frankryk te verbin" den, en de vervallen' zaaken van den gevanr. gen Koning te helpen redden («)■ De Land', voogdes Margareet kreeg hiervan zo dra geene kennis, of zy begreep, dat de last des oorlogs, (t^ Du Mont Corps Diplom. Tm. IV. P. I. p. 433- Cth Chartr. van t!ral>. te Vilv. Jgtffc Bovenk. Laad. Lc Sfi _..«.__ r, m„ Aput v»m he» C'.nv^ Rpeifl. bl. 11.  XVI. Boek. HISTORIE. 453 logs, in en omtrent de Nederlanden, voortaan alleen op den Keizer en haar aankomen zou: waarom zy befloot, in tyds, eene Bede aan de Landzaaten te doen. In Bloeimaand, kwam Jeronimus van Dorpe, van haaren wege, in Holland, die, Dagvaart hebbende doen befchryven , honderdduizend guldens van de Staaten vorderde, om dezelven, tot befcherming van 't Land tegen de Gelderfchen, met welken toen nog geen Beftand gemaakt was, te gebruiken. De Staaten, waarfchynlyk wel onderrigt, dat dit Beftand op een' goeden voet ftondt, weigerden den onderftand volmondiglyk, zig beroepende op 's Lands armoede, veroorzaakt, door het ftilftaan van den handel, eenige jaaren herwaards; door het pionderen der Gelderfchen, en vooral ook, door het opbrengen van groote Beden, federt de dood van Konings Filips. Men hieldt hun voor, dat de Gelderfchen, al trof men fchoon een Beftand met hen, niet te vertrouwen waren, en, eer men 't verwagtte, in 't Land vallen zouden; wanneer men ten minften eenige Knegten op de been hebben moest, om hun 't hoofd te bieden: om welken aan te neemen, de Heer van Castre, die de Dagvaart bywoonde , verklaarde geene magt noch bevel te hebben. Doch de Staaten volhardden by ( hunne weigering. Van Dorpe, toen het ui-1 terfte van zynen last openende, verminderde £ de Bede tot op tagtigduizend guldens; doch 1 kreeg evenwel weigerend antwoord O), Hierop werden de Staaten, tegen den zeventienden £-<0 Mr. Aert van der Goes Regift. bl. u, 12, 13. Ff a KarelII, 1525. loor de ■tasten erst geweigerd ,  Karet.II. 1525... doch na derhand in gewilligd. 454 VADERLANDSCHE XVI. Boek; den van Zomermaand, befchreeven te Geertruidenberg , -alwaar de Stadhouder , Graaf van Hoogftraaren , die zig, als Hoofd van den Raad der Geldmiddelen, doorgaans aan 't Hof der Landvoogdenfe ophieldt, Stad voor Stad aanging, om dezelven, tot het mwi li£en der Bede te beweegen. Aan dje van üellr, bv voorbeeld, die omtrent zesdtnzendagthonderd guldens in de Bede van tagdgduizend zouden hebben moeten opbrengen , be oofde hv Gratie of kwytfchelding van de helft of meer, zo zy hunne Item geeven wilden. En als zy hier tegen inbragten, dat de Stad te veel ten agteren was, om eenigen nieuwen last od zig te konnen neemen, antwoordde hy , dat zy zonder den Keizer niet konden wel!! vaaren; dat men hen uit hunne fchulden zou tragten te redden, zo zy in deeze Bede " bewilligden; en zo niet, dat men raad wist, " om hun Kommisfarisfen toe te zenden, die " de oude Rekeningen eens zouden naarzien, " de Vroedfchap veranderen, en meer dinV' Cen doen, die hun lastig vallen zouden." " Den anderen Steden was hy, op gelyke wyze, aan boord; zo dat de Afgevaardigden, aan 't wankelen gebragt, eenpaariglyk beloofden, dot eens verflag te zullen doen, en voor t emde der maand, ware 't mogelyk, met gunftiger antwoordde Breda, te rug te zullen keeren Men vergaderde ten bepaalden tyde, " en 'toen ftemden de Edelen, dat zy den Keizer believen zouden, zo 't de meeste Steden ook dus begreepe*. Dordrecht, Haarlem, Amfterdam, Rotterdam, Schiedam, Hoorn, Enkhuizen en Schoonhoven itemden met^ de  XVI. Boek. HISTORIE. 455 Edelen. Doch Delft, Leiden, Gouda, Alk maar, Oudewateren Gorinchem verklaarden, thans in zulk een' armelyken ftaat te zyn, dat zy genoodzaakt waren , weigerig te blyven (V). Wat laater, beflooten de Staaten van Holland, Delft ui'genomen, den Stadhouder vyfduizend guldens in handen te ftellen, om dezelven, ten meesten dienfte van den Lande , uit té deelen, mids dat zulks in geen gevolg zou mogen worden getrokken (x). Hy hadt, te vooren, een gefchenk verzogt voor den Heere van Casrre, die 't Land, als Kapitein , eenige jaaren herwaards, getrouwelyk gediend hadt. Doch Castre zelf wilde niet, dat men 'er van fpreken zou, eer de Staaten in de Graaflyke Bede bewilligd hadden (y). Hy en de Stadhouder hebben, ongetwyfeld, hun aandeel in deeze vyfduizend guldens gehad. De Hollandfche Steden kwamen thans te traager tot het inwilligen van Graaflyke Beden, alzo de Landen met eenen oorlog gedreigd werden, waarvan zy de meeste fchade ] te wagten hadden. Christiaan de II, Koning 1 van Deenemarke, die, eenige jaaren gelee-1 den (2), een groot getal van Hollandfche Schepen in de Zond aangehouden hadt, waa, in den Zomer des jaars 1523, eene fchuilplaats in deeze Landen komen zoeken. Hy hadt zig, door zyne wreedheid, gehaat gemaakt r>0 Mr. Aert van der Goks Regift. W 14, tg. 17. Of) Mr. Aert van der Gqes Regifl. bl. 20, at. ■ ' \y) Mr. Aert van der Goes Rc£ift. V. 8, 13. tgj Zie hiei' voor, bl. 413. Ff 4 KarelI?» 1525. Sefcherife :er uitdeelingevan den Stadhov^ der. XVII. Dnlusteh metDee- lemarke n de )oster- ingen.  "*S2S' 456" VADERLANDSCHE XVLBoek, maakt by zyne Onderzaaten (ja), die, zyni Vaders Broeder, Fredrik, Hertog van Holftein? tot Koning hebbende uitgeroepen, hem noodzaakten, het Ryk te ruimen. Hy landde te Veere in Zeeland, met veertien fchepen(£), en ftak van daar over naar Engeland, alwaar hy een Verbond floot met Henrik den VUL (c), die, in *t begin des volgenden jaars , Gezanten naar Hamburg zondt, om met de Stad Lubek en anderen, die de zyde des Hertogs van Holftein hielden, over zyne herftelling, te handelen ( RQ [I4!.]. 1 (b 'Reigersb. II. Deel. bl. 408. Cc~) Act. Pub]. Angl. Tom, VI. P I. p. 21G. i4) Aft Publ. Angl. Tem. VI. P. II. p. 7. de j S. Beninca Ciirunick. bl. 379. (jTj Reigersb. II. Dtcl, bl. 413.  XVI. Boek. HISTORIE. 457 beweeze (g). Zy (lelden derhalve vast, dat dit verlof zou ingetrokken worden , zo dra men, in 't Noorden, van de toerustingen des verdreeven Konings hier te Lande, kennis kreeg. Ook vreesden zy voor nieuw ongenoegen met de Oosterlingen, die met Koning Fredrik verbonden waren, en, kort na dat Chrisiiaan de II. zyn verhlyf in de Nederlanden genomen hadt, de Hollanders en Zeeuwen reeds vyandelyk hadden begonnen te handelen, neemende verfcheiden' van derzelver Schepen, die naar de Ooszee wilden. De Vaart derwaards was, hierom, al federt eenigen tyd, verbooden geweest (A), tot merkelyke fchade der Hollanderen, die zig, met reden, meer aan de behoudenis van hunnen Koophandel , ' dan aan de herftelling des verdreeven Konings, lieten gelegen zyn, en ondertusfchen zien moesten, dat de Oosterlingen nu 't Zout uit Frankryk kwamen haaien (f), Welk de Hollanders naar 't Noorden plagten te voeren (£} In Sprokkelmaand deezes jaars, was 's Lands Advokaat, Meester Aert van der Goes, wiens eigen Register ons, eenige jaaren agter een, veel lichts in 's Lands Gefchiedenisfen geeven zal, naar Lier in Brabant afgezonden, om met Koning Christiaan, die zig toen daar ophieldt, te fpreeken. De Koning beloofde plegtiglyk, dat hy geene Schepen uit Zeeland zou laaten vertrekken. Doch men vernam, kort hierna, dat 'er een Gallioen uk- (.?} Handv. van Amfï.. il. 8B. U *- CO Repu-tor. der Plak. il. 9, j0. CO Mr. Aert van der Goes Regift, bl. 1, e. { k ) Handv. van Aaft, bl. 88. '' ' Ff 5 KarelII. 1525.  Karêlïï. 1525- 458 VADERLANDSCHE XVI. Boek; uitgeloopen was, onder bevel van Meester Lambrecht en Klaas Kuiphoofd, zig noemende Hoofd- en Bevelsluiden van den Koning van Deenemarke (/). Anderen fchryven, dat de Koning Bedelbrieven gegeven hadt aan eenen Knyphofen aan Rooden Klaas van Amfterdam (m), maakende, naar't fchynt, van den eenen Klaas Kuiphoofd of Knyphof twee byzondere Perfoonen. De Landvoogdes fchreef, terftond, op verzoek van die van Holland, aan de Stad Lubek, dat deeze luiden, zonder verlof, in Zee gefteken waren, en als zeeroovers moesten worden aangemerkt, zonder dat hun bedryf den Landen moest worden toegerekend. Zy , ondertusfchen , hielden zig in 't Vlie, neemende eerlang eene Hulk , twee Barken en verfcheiden' andere Schepen, die van de Oostzee kwamen. Te Amfterdam , alwaar zy de goederen meenden te verkoopen, werdt hun vrygeleide geweigerd. Doch naderhand fchynen ze een gedeelte derzelven te Goeree verkogt te hebben («). Ondertusfchen waren de Amfterdammers ten Hove gekomen, verzoekende verlof van de Landvoogdesfe, om hen als zeeroovers te doen ftraffen. Doch Koning Christiaan wilde hiertoe niet verftaan; fchoon hy fterk bleef onf kennen , dat hy hun eenig bevel om te kaapen gegeeven hadt. Evenwel vaardigde hy iemant aan hun af, die hen, uit zynea naam, geboodt, in's Keizers Landen niet weder te komen, en't geroofde uit te keeren. Doch zy hadden hier gee- (7) Mr. Aest van der Goes Rejifi. il. t, 9. (m Rfiger.sh. II. Deel, il. 415. (aj Rei«ersb. II. bal, bi. 415.  XVI. Boek: HISTORIE. 459 geene ooren naar, begeerende zelfs, eer zy vertrokken, onbepaalde vergiffenis van 't ge ne zy misdaan mogten hebben. De Amfterdammers, die zeer van hun gekweld werden,, en geen verlof konden krygen, om hen aan te tasten, zonden om deeze vergiffenis; doch eer zy kwam, waren de vrybuiters in zee gelteken (0). Men vindt, dat zy, naderhand, door de Hamburgers, genomen, en als zeeroovers ter dood gebragt geworden zyn (J>). Holland was, eenigen tyd herwaards, reeds in byzondere onderhandeling getreden met die \ van Lubek: doch zonder vrugt; alzo de Oos- j terlingen tot geen Verdrag verftaan wilden , dan waarin ook Brabant en Zeeland begree-] pen waren, welke Landen hun, meenden ze, genoeg benadeelen konden, al lieten de Hollanders hen ongemoeid. Vooral, namen ze kwalyk, dat men, te Antwerpen en in Zeeland , eenige Oosterfche goederen in beflag genomen hadt, die men, tot hiertoe, geweigerd hadt, te ontdaan. De Hollanders hielden derhalve fterk aan, dat Brabant en Zeeland, nevens hen, Gemagtigden naar Lubek zonden. Doch deezen, veelligt niet gezind, om de Oosterfche goederen , die zy onder zig hadden, uit te keeren, of mogelyk de kosten der bezendinge willende fpaaren, weigerden zulks fhndvastiglyk. De Landvoogdes, eindelyk, zig fterk maakende, dat zy de Brabanders en Zeeuwen zou doen bewilligen in "t gene men te Lubek fluiten zou , bewoog de (tO Mr. Aert van der Goes Repift. tl, g. ie, CfO Reigersb. 11. Deel, bl. 415. KarelII. 1525. Iwee- aarig SeftandJ net de Dosteringen.  KarelII. «525. XVIII. Vredehandel t< Madrid. 460 VADERLANDSCHE XVI.Boek; de Hollanders, om hunne Gemagtigden alleen derwaards te zenden, die, op Pinkfteren deezes jaars, een Beftand voor twee jaaren flooten, binnen welken tyd, men, wederzyds, zyne fchade opmaaken, en dezelve eikanderen vergoeden zou. 't Liep egter aan, tot diep in 't jaar 1526, eer dit Beftand, in Brabant en in Zeeland, behoorlyk bekragtigd werdt In Spanje, werdt, midlerwyl, over de verlosfing des Konings van Frankryk, gehandeld, ! en, op den veertienden van Louwmaand, te Madrid, een Verdrag geflooten, volgens welk hy, in Lentemaand daaraan volgende, op vrye voeten gefteld werdt. Wy tekenen 'er alleenlyk ui c aan, dat Francois de I. zig hy hetzelve verbondt, om Karei van Gelder, binnen 'e jaar, te noodzaaken, tot eenen afftand van 't gene hy nog in 't Hertogdom Gelder en in 't Graaffchap Zutfen bezat, ten behoeve van Keizer Karei, die hetzelve, onmiddelyk na de dood van Heere Karei, aanvaarden zou. Wyders beloofde hy, Filibert, Prins van Oranje, die, zo wel als verfcheiden' andere Leenmannen van Frankryk, de zyde des Hertogs van Bourbon gehouden hadt, en onlangs gevangen genomen was, op vrye voeten, en wederom in 't bezit zyner verbeurd verklaarde goederen te zullen doen ftellen. Tot dit laatfte, verbondt hy zig ook ten opzigte van Henrik, Graave van Nasfau, Adolf van Bourgondie, Heere van Beveren, en andere Nederlandfche Heeren. Eindelyk, beloofde de Koning, de (.;") Mr. Aert van. der Goes Regift. H. 3> 4, i2> *3.j ïjj, 24, 25.  XVI. Boek. HISTORIE. 461 de Landvoogdes Margareet, die Nikolaas Perenot naar Madrid gezonden hadt, om dit Verdrag te helpen betverken, in haar Graaffchap' Charolois, en in 't bezit van verfcheiden'Zoutmagazynen, daar en elders in Bourgondie gelegen, te zullen herftellen (V). De Vrede tusfchen den Keizer en Frankryk, die door dit Verdrag bevestigd fcheen, werdt, onder anderen ook hier te Lande, onder 't branden van Piktonnen en 't bedryven van allerlei vreugde, afgekondigd (s). In den aanvang van Bloeimaand, zondt de Landvoogdes wederom iemant naar Holland,] om de gewoonlyke Bede van tagtigduizend '■ guldens te doen. De Staaten hielden zig eerst1 weigerig, zig beroepende op 's Lands armoe-, de; en 't liep aan tot in Herfstmaand, eer 'er' eenigen in bewilligden. De Landvoogdes, hen toen te Geertruidenberg befchreeven hebbende, vertoonde hun, in perfoon, dat de Bede gebruikt zou worden, tot losfing der Renten , door 't Land, ten laste van den Keizer, verkogt; tot betaalinge van eenige oude fchulden aan 't Krygsvolk, en tot onderhoud van eenige nieuwe benden, welken men, tot befcherming van 't Land, dat, na 'teindigen van 't Beftand met Gelder, met nieuwe vyandeiykheden gedreigd werdt (t), behoeven zou. De Staaten begonden toen tot bewilliging in de geëischte Bede te neigen. De Stadhouder hadtet last van de Landvoogdesfe, om hen, daaren-e£ boven, tot het doen eener vrywillige Giftefc aan x, CO Aft. tfubl Angl. Tom. VI. p. U. p. I22j I2g, O ) vELKJS Hoorn, bl. 225. ' y CO Veuus Hoorn, bl. 225, 1526. xix. Nieuwe Jedevan agcigluizend;uldens, AÜTI n gedenk»or de. ifid-  KarelII 1526. voogdesie. De So ten b£ willig' in 't ( en in snder 46a VADERLANDSCHE XVI. Boek. aan haare Genade, te beweegen. Hy fprak hier over afzonderlyk met de Steden, dezelven verwonende „ dat Henegouwen, Namen en „ Zeeland der Landvoogdesfe, onlangs, een „ gefchenk hadden gedaan, om dat zy tLand , wel bewaard en geregeerd hadt; dat Holland zig niet min dankbaar toonen moest, " en dat men de gift niet kleiner dan van vierentwintigduizend guldens behoorde te maa! ken." De Staaten hierop Dagvaart in den Haage hebbende doen befchryven; ftemden de Edelen niet op de Bede, alzo zy niet fterk genoeg in getal waren. Alleenlyk verklaarden zy, wel te konnen zien, dat men niet vry van Bede zou konnen blyven. Dordrecht toonde zig genegen, om in eene redelyke Bede te bewilligen, waarvan de Stad met Lmaholland een twaalfde deel betaalen zou, tLand twee derde en de Stad een derde, mids dat de penningen tot losftnge dér verzegelde Renten gebruikt werden. Haarlem ftemde met Dordrecht. Delft, Leiden en Amfterdam , verklaarende hunne armoede, bleeven nog weigerig. Gouda, Rotterdam en Schoonhoven wilden niet ftemmen,. voor dat zy verdaan hadden, hoe groot eene Bede men redelyk. oordeelde. Gorinchem hieldt zig ook agterlyk, verklaarende, dat'er, om hunnen wille, niet gedaan noch gelaaten zou worden. Schiedam bleef weigerig, gelyk Delft en de twee l4. andere Steden. Doch toen men, in Wyn- maand, wederom te Geertruidenberg ter Dag■n vaart kwam, gaven de Edelen, Dordrecht, :,en Haarlem, Delft en Leiden hunne dem , tot 1 het opbrengen eener Bede van tagtigduizend  XVI. Boek. HISTORIE. 463 guldens, in den tyd van vier jaaren: ook wilden ze der Landvoogdesfe, in denzelfden tyd, twintigduizend guldens, tot een gefchenk , opbrengen; mids dat, uit de Bede des Keizers, jaarlyks gelost wierdt een vierde van vyfduizend guldens losrenten , door de Stepen, ten laste des Keizers, verzegeld; dat het overige, ten dienfte van 't Land, wierdt gebruikt, zo 'er onverhoopt oorlog ontdaan mogt; en dat men, eindelyk, 't Land geene voorbetaaling van oude, of inwilliging van nieuwe Beden zoü vergen, zo lang deeze liep: welke, in geene andere munt dan die onder de gemeente gang hadt, zou behoeven betaald te worden. Amfterdam en Gouda bragten, eerst in Slagtmaand, toeftemmend antwoord. De kleine Steden, over armoede klaagende, verzogten naar dezelve gehandeld te mogen worden. De Advokaat van der Goes, die 't Confent naar Brusfel overbragt, hadt last om eenige vry heden voor de Edelen en Steden te verzoeken. Doch 't blykt niet, dat hy, hierin, ten deezen tyde, naar genoegen, geflaagd is («). De Brieven van 't geflooten Beftand met de Oosterfehe Steden, waarin ook 't Ryk en de Koning van Z weeden, Gufiaaf de I, begreepen waren, werden, eindelyk, eerst in Oogstmaand, uitgewisfeld. Meester Simon van Asfendelft, Penfionaris van Leiden, hadt hier 1 over, al in Bloeimaand, eene reis met twee Dienaars naar Breemen gedaan, voor welke . hy (») Mr. Aert van d-er Goes Regift. V, 23, 34, 28, 30, 3W 33, 3<», KarelII, 1526. XX. 'tBettandl met Zweeden ;n de 3oster- ingen .vordtbe- txagiigd.  464 VADERLANDSCHE XVL Botte; Karet.1i. Men legt zig hier toe, op het ontdekkenvan nieuwe Landen. hy den Lande vyf entwintig ponden groot iti rekening gebragt hadt. Naderhand toog dë Advokaat nog eens met hem naar Verden 4 alwaar, eindelyk, de laacfte hand aan 't werk gelegd werdt. De Advokaat hadt, voor dee-^ ze reize, vier Filips guldens 's daags geëischt, en honderd Leeuwen voor zyn opzitten of uitrusting. Meester Simon vorderde, voor zyn opzitten, maar tien of agt ponden groot, en twaalf fchellingen 's daags (V). Men ziet, hieruit, dat het geld toen, hier te Lande, nog ongelyk veel meer waardig was dan tegenwoordig. Sedert de ontdekking van Mexiko en Nieuw Spanje, in den jaare 1519, begon egter het goud en zilver, in Europa, allengskens gemeener te worden. Doch Karei de V. trok 'er, in Spanje, de eerfte en meeste voordeelen van , en daar moesten noodwendig eenigé jaaren verloopen, eer de fchatten der nieuwe weereld, uit Spanje, in de andere deelen van Europa, en zelfs tot in de Nederlanden, konden worden overgebragt. Dit gebeurde egter door den tyd: en naar maate dat hier meer goud en zilver kwam, begon men minder voor 't geld gedaan of gemaakt te konnen krygen. Omtrent deezen tyd, begon men zig, ook hier, op het zoeken van nieuwe Landden uit te leggen. De Heer van Beveren, wien de Keizer zeker Eiland gefchonken hadt ^ rustte twee Schepen uit, om het te zoeken. Zekere Herri, van Veere geboortig, hadt 'er 't bevel over; doch hy deedt niet anders op, dan (y) Mr. Aert van ber Goes Rcg'H. il. 34, 2§, ttft 2%,  XVI. Boek. HISTORIE; 465 dan twee laadingen Koopwaaren, die hy, op dac hy geene vergeeffche reis zou fchynen gedaan te hebben, na verloop van een jaar, wederom binnen deeze Landen bragt. Anthonïs Mulek kwam, in 't jaar 1528, met een Zierikzeesch fchip, in Zeeland binnen. Hy hadt Zout en Wynen op Cabo Verde gelaaden, alwaar nog nooit eenig Hollandsch of Zeeuwsch fchip geweest was f>). Men kan hieruit afneemen, dat de Scheepvaart, hier te Lande, verder werdt voortgezet, federt dat Karei de V. zyn gebied, in Amerika en Afrika, hadt begonnen uit te breiden. Na dat deeze Vorst, gelyk wy, by verfcheiden' gelegenheden, hebben aangetekend, reeds meer dan eene Huwelyksverbindtenis, met de voomaamfte Prinfesfen van Europa, aangegaan hadt, die allen, uit ftaatkundige inzigten , verbroken waren, was hy, eindelyk, in Grasmaand des jaars 1526, te Sevüle, in de Egt getreden, met zyne volle Nigte, Izabelle, Dogter van Emmanuel, Koning van Portugal (V), die 't Ryk zynen Zoon, Jan den III, die thans regeerde, in't jaar 1521 , nagelaaten hadt. Zy bragr, op den een entwintigften van Bloei-1 maand des jaars 1527, te Valfadolid, eenen' Zoon ter weereld, die Filips genoemd werdt, j en de Nederlanden, na zynen Vader, gere- v geerd heeft (y). b De Koning van Frankryk was zo dra niet uit de Spaanfche hegtenis ontflaagen, of hy " weigerde het Verdrag van Madrid te bekrag- b ti-vi (w) Reigersb. ii. Deel, bl- 417, 418. {«O a. de Vera Hift. di Ciiarl. V. p. 139. (jO Sanuouau Vida de! Einp. Carl. V. P. i. f, 82$.. IV. Deei.. Gg KarelII. 1526. Keizer Karei ÏOUWt net Lzaaella van Portugal. 'Hips, • 7*' Rai'in Ttm' V. p. aaö.  XVI. Boek. HISTORIE. 46*7 bond hieldt nog andere punten in, die deezen Landen nadeelig waren, en werdt zo haast niet rugtbaar, of het veroorzaakte merkelyke ontfteltenis in Holland (a). Men was hier, eenigen tyd herwaards, bezig geweest, om de fchade op te maaken, die de Kooplieden, ter oorzaake van de onlusten met de Oosterlingen, geleeden hadden, en die men, volgens 't laatfte Beftand, wederzyds,elkanderen vergoeden moest. De Stad Edam hadt, reeds in Lentemaand, ter Dagvaart, vertoond, dat haar, eenige jaaren geleeden, een fchip genomen was, welk, met de goederen, ruim vierduizend guldens waardig gerekend werdt. Doch Amfterdam en anderen bleeven agterlyk, in 't opmaaken der geleeden' fchade. De Landvoogdes fchreef, ondertusfchen, aan de Oosterfche Steden, Lubek, Hamburg, Straalzond en Dantzig, over 't leggen vari eenen Dag te Keulen, tegen den eerften van Grasmaand des jaars 1528, op welken men, wegens de geleeden' fchade , afrekenen zóu. Doch 't fchynt, dat deeze Steden, die veelligt meer fchade gedaan dan geleden hadden, zig hiertoe niet hebben willen laaten beweegen (b). Met Zweeden, van waar Olaus Magnus, met 's Konings Volmagt, irt den Zomer deezes jaars, herwaards kwamr tradt men, in Holland, ook over een Verbond van Koophandel in onderhandeling. De Staaten deeden den Zweedfchen Orateur, (deezen naam droegen thans, en nog lang hierna, de C<0 Mr. Aert van der Goes RegifV. bl. 52. C,b) Mr. Aert van der Goes Regiu. bl. 35, 39, 44, 4.8, Gg 2 KarelIÜ 1527- Handel met de Oosterlingen en met Zweaden.  KarelIL xxii. De Gelderfcherbezetten Utrecht. ^9 VADERLANDSCHE XVI. Boskï de Noordfche Afgezanten) door den Advokaat van der Goes, op 's Lands kosten, onthaalen, oordeelende het beter, hier, tien, winti" , ja dertig ponden groot onkosten te doen, dan eene veel kostbaarer reize naar Zweeden, ter verkryginge van een voordeelig Verdrag van Koophandel. Meester Simon van Asfendelft, Penfionaris van Leiden, en Meester Andries Jakobszoon van Naarden, Penfionaris van Amfterdam, werden, nevens den Advokaat, ten deezen zelfden einde, naar Gend , aan de Landvoogdesfe gezonden (c)ö doch ik vind niet, dat 'er, dit jaar, iets met Zweeden geflooten werdt. Terwyl deeze handel duurde , hadt de Hertog van Gelder, om te nader aan Holland te zyn, eenige Knegten geworpen in Utrecht, op 't verzoek der Burgerye zelve, die thans, zo zeer als ooit, met den Bisfchop over hoop lag. Henrik van Beijeren, in t jaar 1514, tot de Bisfchoppelyke waardigheid verheeven zynde, hadt zig verbonden , het Overftigt, zo ver het nog in de magt des Hertogs van Gelder was, wederom met het Nederftigt te zullen vereenigen , mids men hem vyftigduizend goudguldens opbragt. De Staaten beloofden, dit te zullen doen, zo dra , op den gemelden voet, eene vaste Vrede mee den Hertoge getroffen zou zyn. Hierop was de Bisfchop met Karei van Gelder in onderhandeling getreden, en hadt eene aanzienlyke fomme uitgeloofd, zo Karei het Overftigt geheellyk ruimen wilde: en deeze, bezeffen- CO Mr. Aert tam der Goes Regift. *A 4»«  XVI. Boek. HISTORIE.' 465 de, dat de voornaamfte Steden, Deventer, Zwol en Kampen, zig, reeds voor eenigen tyd, zyner gehoorzaamheid onttrokken, en een Verbond van onderlinge befcherming geflooten hadden, toonde zig niet ongenegen, om den Bisfchop te wille te zyn, indien de beloofde penningen hem vooraf ter hand werden gefield. De Bisfchop deedt toen zyn best, om de Staaten tot het vinden van geld te beweegen. Doch de Stad Utrecht, voorgeevende te zeer met fchulden bezwaard te zyn, weigerde het rondelyk. Hieruit was, in de Lente des jaars 1525, merkelyke opfchudding gereezen in de Stad. De Bisfchop vervoegde zig toen tot de Geestelykheid, enperfte den Kloosteren, elk naar zyn vermogen, merkelyke fommen af. Het Klooster te Wyk te Duurftede moest, by voorbeeld, vierhonderd en vyftig, en het Vrouwen-Klooster buiten Utrecht honderd goudguldens opbrengen. Doch Utrecht bleef weigerig en oproerig. De onlusten, aldaar, duurden tot in den Zomer deezes jaars, wanneer de Bisfchop, om de Stad tot reden te brengen, met een goed getal Paarden, van Wyk te Duurftede, derwaards toog, meenende de Tol-lefteeg Poort in te ryden. Doch hier werdt hy geftuit, door de Burgerye, en nog op denzelfden dag, 't was den eerften van Oogstmaand , genoodzaakt, naar Oostbroek te rug te keeren. Toen draalden de Utrechtfche Burgers niet, met het afzenden van eenigen aan den Hertoge van Gelder, om onderftand. Karei bediende zig, greetiglyk, van de gelegenheid, die hem aangebooden werdt, om zyn gezag verder in 'e Gë 5 SrigjE KarelII»  47o VADERLANDSCHE XVI. Boer. KarelII. Voorzorg in Holland tegen de Gelderfchi n in' •werk ge^ fteld. Stigt uittebreiden. Op den veertienden van Oogstmaand, waren 'er reeds een goed getal Gelderfche Ruiters in Utrecht. De Bisfchop, geene kans ziende om de Stad magtig te worden, floeg zig neder op de Vaart, alwaar hy, in alleryl, een Blokhuis deedt opwerpen. Ondertusfchen werdt het platte Land en de Kloosters , van de Bisfchoppelyke zo wel als van de Gelderfche Knegten, in den nazomer, afgeloopen en kaal gefchooren (d). De tyding van het inneemen van Utrecht door de Gelderfchen baarde bystere ontfteltenis in Holland. Floris van Egmond, Graaf van Buuren, thans Kapitein Generaal, fchreef t terftond aan den Raad in den Haage, dat het Land volk werven moest, en dat men den Amfterdammeren moest verbieden , eenige mondbehoeften naar Utrecht te voeren , op dat men de Stad, door gebrek, zou mogen bedwingen. De Raad zelf zondt bevel naar Amfterdam en Gouda, om van daar eenige . Knegten te fchikken naar Weesp, Oudewater en andere Grensplaatfen van Holland. Ook werden de groote Steden, terftond hierop , ter Dagvaart befchreevcn, om middelen tot' 's Lands befcherming te beraamen. De Afgevaardigden, den voorflag des Rands gehoord hebbende, oordeelden, dat de Heer van Gelder, Holland willende beoorloogen, langs verfcheiden' wegen, derwaards komen kon \ zo dat men, hem in Utrecht te keer gaande, omvaar liep van hem zo zeer te verbitteren, dat hy, over Bommel of Tiel, of ter Zee van Harte) Uenr. van Er* CT.rrwi. ft'. 10'—,  XVI. Boek. HISTORIE. 471 Harderwyk , den Landzaaten zou aantasten. Zy voegden 'er by, dat het verbod van toevoer uit Amfterdam naar Utrecht noodeloos was, alzo de Bisfchop zelf, te Abkoude, aan de Vaart en elders, verfchanst leggende, van daar allen toevoer belemmeren kon. Voorts toonden de Steden zig wel genegen, om de grenzen fterker te bezetten. Doch zy verhaalden te gelyk, dat fommige Grensplaatfen geene meerder bezetting hadden willen inneemen. Amfterdam hadt een' Burgemeester met eenige Knegten gezonden naar 't Huis te Muiden, Welk thans flegts door, eenen Onderkastelein en twee of drie Kneg'en bewaard werdt; doch men hadt de Amfterdammers niet willen binnen laaten. Gouda hadt aan die van Oudewater ook eenige Knegten aangebooden; doch zy waren, tot nader beraad, afgeweezen. De Raad hieldt, hierop, uit last der Landvoogdesfe, by de Steden aan, om flegts driehonderdentwintig Knegten, ten haaren koste, op de grenzen te houden , het handgeld, welk men hun toegelegd hadt, zynde een Filips gulden voor ieder, zou.door den Graaflyken Rentmeester worden betaald. Doch de Afgevaardigden der Steden verklaarden eenpaariglyk, hiertoe geenen last te hebben. Ook zeiden ze rondelyk „ dat de Beden, ter verdedi,, ging van 't Land, waren ingewilligd en op„ gebragt; dat men hun beloofd hadt, dezelven ,, en 's Keizers geld daarboven, tot dit ein„ de, te zullen gebruiken; dat men hen nu „ ten onregte met Krygsvolk zogt te bezwaa„ ren, en dat het Land geene Beden en last van Krygsvolk tevens draagen kon." De 4 IM KarelII, 1527-  47a VADERLANDSCHE XVI. Boek: KarblIT. 1— - JVTargareet■vordert Holland vooibetaalingeener ingewilligde Bede af. Raad toen, vertoond hebbende, dat 'er, gelyk men wist, van boven, dat is, van 't Hof der Landvoogdesfe, geen geld herwaards kwam, merkte aan, dat een gedeelte der opgebragte Beden, tot losfinge van Renten, was gebruikt, verzoekende, tot flot, dat men zig vuuriger wilde toonen, om 't Land te befchermen. De Afgevaardigden keerden t' huiswaards, en kort hierop kwamen 'er Brieven aan den Raad, by welken de Heer van Gelder ende Stad Utrecht verklaarden goede vrede en nabuur fchap met Holland te willen onderhouden O). De Landvoogdes vondt egter geraaden, de grenzen van driehonderd- enveertig Voetknegten en tweehonderd- envyftig Paarden te voorzien. Doch alzo zy niet in ftaat, of niet genegen was, om de kosten hiervan, die vierduizend guldens ter maand beliepen, te draagen, deedt zy, in Wynmaand, de Edelen en groote en kleine Steden van Holland wederom befchryven, en dezelven voorbetaaling eener ingewilligde Bede, die op Kersmis aanftaande verfchynen zou, afvorderen. Vreemd hielden zig fommige Steden over deezen eiseh , alzo, by het inwilligen der Bede, uitdrukkelyk bedongen was, dat men geene voorbetaaling zou vorderen. Doch gemerkt de vervaltvd op handen was, fchynen de meeste Leden tot deeze voorbetaaling beflooten te hebben. Amfterdam bedong egter, dat dit niet in gevolg zou getrokken worden. Haarlem,Gouda, en andere Steden begeerden, dat de penningen der voorbetaalinge gebruikt werden ter losfinge der  XVI. Boek. HISTORIE. 473 der Rente van vyfduizend guldens, in 't jaar 1523, voor den Keizer verzegeld (ƒ). Doch inen kreunde zig ten Hove weinig aan dit voorbedingen der Steden. De Graaf van Hoogftraaten , Stadhouder van Holland, oordeelende, zo by verklaarde, dat hy den Landen meer dienst kon doen , wanneer hy zig ten Hove der Landvoogdesfe ophieldt, dan wanneer hy, in Holland, zyn verblyf kwam neemen (g); hadt, omtrent deezen tyd, den Heer van Castre, tot zynen Onderftadhouder, doen aanfiellen (h) , die, in deeze hoedanigheid, de Hollandfche grenzen, in 't najaar, bezigtigende, dezelven in flegten ftaat van tegenweer vondt. Ondertusfchen maakten de Gelderfchen flerke voortgangen in 't Stigt. Reenen en 't Slot ter Horst werdt eerlang van hun bemagtigd, onaangezien Hertog Karei deezen Plaatfen vergund hadt, onzydig te mogen blyven. De Bisfchop, geene kans ziende, om zyne verloopen' zaaken te redden, zonder uitheemfchen onderftand, verzogt, deswege, in Slagtmaand, met Gemagtigden der Landvoogdesfe, in onderhandeling te treeden. Men kwam , te Schoonhoven, byeen. De Bisfchop verfcheen hier in perfoon, en vertoonde den Graaven van Buuren en Hoogftraaten en den Requestmeester Gerrit Mulart, van wege de Landvoogdesfe derwaards gezonden, hoe veel 'er den Keizer aan gelegen ware, dat de Gelderfchen uit het Stigt werden verdreeven. Hy floot CD Mr. Aert van der Goes Rcgift. II. 48. Cg~) Mr. Aert van der Goes Retjift. bl. 51. £,'0 Repen, der IJlak. van Holl. bl. 13. Gg 5 KarelII. «527. De Heer van Castre wordt OnderStadhouder van Hoiland. XXIII. De BisfchopvanUtrecht verzoekt onderftand van ie Landvoogdesre,end*;eze van Holland.  KarelII 1527- Staat dei HollandfcheGrensplaatfen. BuitengewoorBede v; tagtigduizemguldens 474 VADERLANDSCHE XVI. Boek. .floot met een verzoek, om onverwylde huïpe. 't Verhandelde te Schoonhoven werdt den Staaten van Holland, in grooten getale ter Dagvaart befchreeven, terftond open gelegd. De Stadhouder, zelf in den Haage gekomen, poogde de Staaten eerst met vrees voor de Gelderfchen te vervullen, om hen, te fterker, tot het voorzien der Grensplaatfen, te beweegen. Ook begeerde hy van hun te weeten, waar 't gevaar grootst geoordeeld werdt, op dat hy 'er, door den Heere van Castre, tegen voorzien ■ mogt. Voorzigtiglyk fprak hy in 't eerst nog van geen geld, op dat de Staaten te vryer hunne gedagten, over 't verfferken der grenzen, uiten mogten. Ook waren de Steden, eerst, naar ouder gewoonte, met de Edelen, en toen onderling geraadpleegd hebbende, gereed genoeg, om zig te verklaaren. Dordrecht zeide, dat Woudrichem, Loeveffein, Heukelom, Asperen en Leerdam wel beter voorzien mogten wezen. Haarlem en Amfterdam klaagden, dat het Huis te Muiden en andere Plaatfen kwalyk bewaard werden. Delft en andere Steden verzogten, dat men 't oog over Goederede en Briele houden wilde. Elk, met een woord, wilde vooral voor zulke plaatfen gezorgd hebben, vanwaar hem in 't byzonder de meeste fchade komen kon. Al dit werdt den Stadhouder, eerst mondeling, en toen fchriftelyk vertoond, op den negentienden van S'lagtmaand. Hy beval den Steden te e vertoeven tot den volgenden dag, wanneer hy n een einde van de Vergadering maaken wilde. 1 't Schynt, dat men, onder de Leden, toen op. , geene nieuwe Bede verdagt was. Doch '% viel  XVI. Boek. HISTORIE. 475 viel anders uit. Zo dra was de Vergadering niet byeen, of de Stadhouder vertoonde „ dat „ 'er groote fchyn van oorlog was tusfchen „ den Keizer en Frankryk, en derhalve ook „ tusfchen Holland en Gelder; dat het noodig „ was, voor de Gelderfchen gereed te zyn, „ en eenen inval in Gelderland te doen; dat „ men, ten minften, den Bisfchop van U„ trecht, heimelyk, met geld, behoorde te „ onderfteunen; dat de kosten hiertoe, uit „ de gewoone Bede en voorbetaalinge, als „ belast zynde met losfinge van Renten, niet „ konden gevonden worden; dat hy, hierom, „ uit 's Keizers naam, eene buitengewoone „ Bede van tagtigduizend guldens begeerde, „ in twee termynen, op Kersmisfe en S. Jans „ misfe aanftaande, te betaalen: welke pen„ ningen, in geval van Vrede met den Ko„ ning van Frankryk, ten behoeve van Hol„ land, en tot geen ander einde , gebruikt ,, zouden worden ! ; De Afgevaardigden , niet gelast om in ee- J nige Bede te bewilligen, deeden den Staaten1 van het voorftel des Stadhouders verflag, op' eene Dagvaart, die in Wintermaand gehou-t den werdt. ' Doch de meeste Leden bleeveni hier weigerig, Zy beweerden „ dat de in„ gewilligde Beden flegts gedeeltelyk tot los„ finge van Renten behoefden gebruikt te wor„ den, en voor 't overig gedeelte, tot be„ fcherming van 't Land, moesten dienen." Ook merkten zy aan „' dat hun van wege den Keizer beloofd was, dat men 't Land Pm see- CO Ma. Aert van der Goes Rcgif!. il. 50, 51, 52, 53». KarelII. 1527- n welke le Staaen eerst veigere» 2 bewiligeu.''  476 VADERLANDSCHE XVL Boek: KarelII 15=7- Vertoog van den Raad va: Holland hier tegen. ,„ geene nieuwe Bede of voorbetaaling van öu„ den afvorderen zou, zo lang 'er geen oorlog „ ontftaan was. Nu wisten zy nog van geenen „. oorlog met Frankryk. Met Gelder was 't „ Beftand. Bragt men hier tegen in, dat Heer „ Karei niet te vertrouwen ware, men kon zig „ tegen hem fterken, door het vernieuwen van ,, een Verbond, in 't jaar 1524, te Antwer„ pen, met eenige Brabantfche Steden,gefloo„ ten." Voorts klaagden de Steden zeer over neeringloosheid en armoede, die zo verging, dat de Ingezetenen, Tchier dagelyks, om der Steden fchulden, bekommerd werden: behalve dat men thans den last van het verfterken der Grensplaatfen te draagen hadt. Dus fpraken de meesten. Dordrecht alleen gaf te verftaan, dat zy in eene redelyke Bede, tot heimelyke onderfteuning des Bisfchops, bewilligen zou, zo de andere Steden hierin insgelyks (temmen wilden. De Raad toen , door monde van den Heere van Asfendelft, Dordrecht 1 bedankt hebbende , vertoonde den anderen Steden „ dat zy 't ftuk kwalyk verftonden; „ dat men, by 't doen der voorige Bede, ftaat „ gemaakt hadt, dat de Koning van Frank„ ryk, pas uit de Spaanfche gevangenis ont« „ flaagen , 't Verdrag van Madrid bekrag„ tigd zou hebben; dat men, in deeze ver„ wagting, beloofd hadt, geene nieuwe Be,, de te zullen doen, zo 'er geen nieuwe nood „ opkwam; doch dat die Koning nu weigerde, zyn woord te houden, en den Keizer met oorlog dreigde ; waarom men agtcn „ moest, dat 'er waarlyk nieuwe nood wasi „ dat de zaaken, in 't Stigt, ook zeer vm »> Se"  XVI. Boek. HISTORIE. 477 „ gedaante veranderd waren, en dat de Gel„ derfchen, daar eens volkomen meester zyn. „ de, eerst, was 't te dugten, Friesland, en „ daarna Holland bemagtigen zouden. Dat ,j, de neeringloosheid verdwynen zou, als men „ vrede hadt, die door oorloogen verkree„ gen moest worden. Dat 's Lands armoede „ kenlyk was; doch dat de vyand, herwaards „ komende, evenwel nog genoeg vinden zou." 't Slot was, dat de Afgevaardigden tragten moesten, beter antwoord ter naaster Dagvaart in te brengen. Deeze werdt, eenige dagen laater gehouden, en toen bewilligden de Edelen en alle -de Steden in de geëischte Bede. Delft alleen bleef nog weigerig, alzo de Ingezetenen, wegens Stads fchulden, geduurig bekommerd werden. Ook verklaarden zy, bedugt te zyn, dat de Heer van Gelder, om deeze bewilliging, 't Land ligtelyk den oorlog aandoen zou. 't Schynt egter, dat zy zig naderhand ook hebben laaten overhaalen, om nevens de andere Leden te Hemmen. Immers, in Louwmaand des volgenden jaars, gaven de Staaten in 't gemeen de Akte vanhxmConfent derLandvoogdesfe te Briïsfel over: bedingende egter uitdrukkelyk „ dar de penningen alleen tot „ verdediging van Holland gebruikt moesten „ worden; en in geval van Vrede met Frank„ ryk, ook alleen tot 's Lands oorbaar, en „ by raade der Staaten Niet lang hierna, kreeg men, hier te Lande , tyding, dat de ^oningen van Frankryk en Engeland beide den Keizer openlyk den oor- f O Mr. Aert van oer Soïj Regift. W. 52,53,53,55,56,57. KarelII. 1527- De Leden bewilligen. 1528. XXIV. Franfcha vyandeiykheden.  Karei.II. 1528- 478 VADERLANDSCHE XVI. Boek. oorlog hadden verklaard. Terftond hierop , werden de wederzydfche vyandeiykheden begonnen. De Franfchen namen verfcheiden' Hollandfche en Zeeuwfche Schepen (/). Hier te Lande, werdt, daarentegen, vrye roovery op de Franfchen afgekondigd (jn). De Koophandel op Engeland ftondt ftil («). Men poogde Holland en Zeeland inzonderheid, zo veel de tyd gehengde, in behoorlyken ftaat van tegenweer te ftellen. De Heer van Beveren kree°-, als Kapitein van Zeeland, last van de Landvoogdesfe, om aldaar Knegten aan te neemen, Oorlogfchepen uit te rusten en Sterkten te ftigten, byzonderlyk in 't Eiland Walcheren ; en hy vorderde hiertoe van de Staaten veertigduizend ponden van veertig grooten ; doch hem werden, onder zekere voorwaarden , niet meer dan vier-entwintigduizend ponden' toegeftaan (0). In Holland, was men inzonderheid verdagt, op 't neemen van maatregels tegen de Gelderfchen, die fterke toerustingen maakten, om eenen inval te doen in dit gewest 't Vernieuwen van de Unie of 't Verbond van onderlinge befcherminge tegen de Gelderfchen, in 't jaar 1524, met eenige Brabantfche Steden geflooten, werdt thans ter Staatsvergaderinge ernftig ter hand genomen. De Graaf van Buuren nam aan, om 'er in Brabant over te handelen; gelyk federt gefchiedde Q>). CO Reigersb. ii. Deel, bl. 419. (») Baien Dordr. ». 817. Mr. Aert van der Goes Regilt. bl. 69. (n") Rapin Tom. V. p. rol Béte by Boxhorn op Reioersb. ii. Deel, bl. 419. mr.asrt van der Goes Regift. bl. 58,61,62,65,66.  XVI. Boek. HISTORIE. 479 Hy en de Stadhouder deeden ondertusfchen den Staaten, op eene Dagvaart, in Sprokkelmaand, te Dordrecht, gehouden, by monde van den Griffier, Laurens du Blioul, verwonen „ dat de Bisfchop van Utrecht, te gelyk „ met de Gemagtigden der drie Steden van „ 't Overftigt, Zwolle, Kampen en Deven„ ter, in Slagtmaand laatstleeden, te Schoon ' „ hoven, met hen in onderhandeling getreden „ zynde (6), aangebooden hadt, het gantfche „ Stigt den Keizer te willen afftaan, indien hy „ het, gelyk zyne andere Landen, befcher„ men wilde, en den Bisfchop flegts een jaar„ lyksch inkomen' gunnen: dat de Landvoog„ des, bezeilende, hoe voordeelig het voor ,, Brabant, Holland en Friesland zyn zou , „ zo 't Over- en Nederftigt beidein 's Kei„ zers magt waren; konnende men, uit de„ zeiven, de Gelderfchen van twee kanten „ bedwingen; deeze aanbieding, uit 's Kei„ zers naam, hadt aangenomen; dat het O- i „ verftigt, met toeftemming des Bisfchops, ' „ den Keizer reeds hulde gedaan hadt (7): doch j „ dat^ (6) Zie een punt, uit het Verdrag, welk hier gemaakt werdt, in de Anal. Belgic. van C. P. Hoynck van Papendrecht (Tom. III. P. I. p. 13.) die egter deeze onderhandeling, ten onregte, tot het jaar 1528 brengt. (7) Onder de Chartres van Brabant, te Pt hoorden berustende, worden in de Zevende Bovenkasfe , Lande E, de Brieven bewaard, by welken blykt, dat de Staaten van Overysfel, aan Joris Schenk, Stadhouder van Friesland, in den naam des Keizers, als Hertog van Brabant cn Graaf van Holland, den eed hebben afgelegd. Zie ook eenigen deezer (tukken in C. P. Hoynck van Papendrecht Anal. Belgic. Tom. III P J- P« 5 » 7- KarelII. 1528. De Bisfchopbiedt het weereldlyk gesiedovert Stigt jen Keizer aan. Carel dé I. worde n Overrsfel,oor  1528. Heer aangenomen. lyobs ■ ) De Lam voogde vordert dat Hol land Wj derom vyfduizend gv dens voor d< Keizer verzeg le. 480 VADERLANDSCHE XVI.BobkJ • dat het grootfte gedeelte van 't Nederftigt noe in de magt was van Heere Karei van " Gelder, die zig beroemd hadt, na 't over! meesteren van beide de Stigten, Friesland, Holland en Brabant te zullen bemagngen: " dat het verdedigen van 't Over-en't herwinnen van 't Nederftigt veele kosten veroor" zaaken zou, en gereede penningen vorderde: dat myne genadige Vrouw wel wist, " dat Holland onlangs in eene buitengewoone Bede van tagtigduizend guldens bewillisrd hadt, waarom zy thans geene nieuwe " Bede doen wilde; doch dat de gewoone en " buitengewoone Beden van Brabant ook met " toereiken konden, tot de kosten van den Kryg tegen de Gelderfchan: en dat de an" dere Nederlanden, ter oorzaake van den " naderenden oorlog met Frankryk, genoeg met zig zeiven te doen zouden hebben: dat 'er hierom geen beter middel was, om de " noodige penningen fpoedig te vinden, dan ■ " dat de Steden haar zegel leenden, om we:'" derom vyfduizend guldens 's jaars losren" ten, tegen den penning zestien, te verze1-" gelen; welke rente 't Land drie jaaren be" taaien moest, beloovende den Keizer dezeln" Ve dan, in de drie volgende jaaren, te . " zullen losfen, immers 't Land daarvan te " zullen vry houden, gelyk hy deedt van de " rente, in 't jaar 1515, voor hem verzegeld; om welke 't Land nooit bekommerd " geweest was, of eenige fchade geleeder* " hadt: dat deeze verzegeling een hgte last " voor 't Land was, en egter van groote " voordeden gevolgd zou worden, alzo men ** „ van  XVI. Boek. HISTORIE. 481 „ van zins was, Holland voor den oorlog met „ de Gelderfchen te bewaaren, en den Heere „ van Gelder in zyn eigen Land te overvallen." Toen de Griffier uithadt, zeide de Graaf van Buuren, dat de Gelderfchen ligtelyk uit het Stigt te verdry ven zouden zyn, en dat men hen, in Gelderland zelf, met veel hoop van een' goeden uitflag, zou konnen te keer gaan. Doch Hoogftraaten zag dit moeilyker in, betuigende , voor onderftand uit Frankryk, bedugt te zyn. Evenwel ,riedt hy de Staaten, tot de verzogte verzegeling te befluiten. Hy wilde, als Hoofd der Geldmiddelen, op allerlei wyze, zyn best doen, om ook elders, geld te vinden De Staaten, kort hierna, in den Haage 1 vergaderd zynde, toonden zig wel genegen , ; om in de begeerde verzegeling te'bewilligen; ( doch wilden tevens, volgens gebruik, 't een j en 't ander bedingen, en wel, 1. ,, dat men 1 „ h Land zekerheid gave, voor de ontlasting 1 „ deezer verzegeling, en die der jaaren 1515 I f, en 1523. 2. dat men nog duizend Knegf „ ten aanname, en onder den Heer van Casj „ tre op de grenzen leide. 3. dat men den , „ Leenmannen en Onderzaaten verboodt , i „ vry waaring van de Gelderfchen re neemen, 1 „ of hun brandfchatting te betaalen. 4. dat I „ men de Unie met Brabant, of, ten minden, I „ met de Steden en Kwartieren van Antwer, „ pen en 's Hertogenbosch, vernieuwde. En I 9) 5, dat men het vreemd Koorn, voortaan, 'I „ zonder verlofgeld te betaalen, vry uit Hol- „ land Ma.. AEB.t vaw dbr Gors Régift. iL 59, £a. £V. Deel. Hh KarelIÏ, 1528. kien bevilligter in, in der zeere'oorbaarden!  KarelII. 1528. die ilegi ten deel worden toege liaan. 48a VAÖERLANDSCHE XVLBoee. „ land zou mogen voeren." Dordrecht, Haarlem en Amfterdam waren zeer gefteld op de drie laatfte punten, met naame op het vyfde , waaraan den Koopluiden veel gelegen was (>). De uitvoer van Graanen was, ter oorzaake van 't gebrek in dezelven, eenige jaaren geleeden, hier te Lande, verbooden geweest (V). Doch na dat dit gebrek opgehouden was (/), bleef het Verbod duuren. Alleenlyk, Keten de Keizerlyke bedienden den uitvoer toe, onder 't betaalen van zeker Congie- of Verlof geld: eene nieuwigheid, waaraan de Koopluiden, hier te Lande, t' eenemaal ongewoon waren. Ook hadt de Raad van Holland, omtrent den aanvang des jaars 1527 , geweigerd, een Plakaat der Landvoogdesfe , verbiedende den uitvoer van Graanen, af te kondigen (V). Sedert, deeden de Steden, ten Hove, haar best, om 't Verlofgeld te doen affchaffen (yj. Doch vrugteloos: 't welk de reden was, dat zy thans in de verzegeling niet bewilligen wilden, dan onder deeze voorwaarde. s De Landvoogdes, federt, de vyf voorgeeflaagen' punten overwoogen hebbende, bewilligde in de drie eerften, en verklaarde tot de Unie met Antwerpen en 's Hertogenbosch te willen arbeiden. Doch het affchaffen van 't Verlofgeld op de uitgaande Graanen ftondr, zeide zy, in haare magt niet, en betrof de hoog- Cr} Mr- Aert van der Gof.s Regifl. il. 62, 64. Cs } Repertór. der Plakaat. van Holl. il. •), 10, tu (_ t Mr- Aert van der Goes Regitt. H. 1, 7. Cu) Ma. Aert van der Goes lïegift. il. 33Cv) Mr. Aert van der Goes Regift. bh 58, 59, 61»    XVI. Bom.' HISTORIE. 483 hoogheid des Keizers. Veel gemors verwek te dit onder de Afgevaardigden der Steden, die zig beriepen op de Privilegiën van tolvryheid, hun door den Keizer en zyne Voorzaaten verleend (wj. Ln veelligt zouden zy irt de vérzegeling niet geftemd hebben , zo zeker onverwagt voorval hen niet, in alleryl„ hadt doen befluiten. De Hertog van Gelder, in tyds kennis ge kreegen hebbende van 't gene 'er, tën zynen nadeele, ter Vergaderinge vatt Holland, gehandeld én beflooten was, vondt geraaden , de Hollanders te overvallen, eer zy 't hem deeden: een toeleg, waarvoor fommigen hier met reden bedugt waren geweest. Hy deedt, in alleryl, zeven Vendels, fterk in alles omtrent tweeduizend Ruiters eri Knegtèn , optrekken , 't b'evel over dezelven gëevende aan Maarten van R.osfetft, Heere van Pouderoyen, die hem, reeds in verfcheiden' togten, gediend hadt, en nü te Utrecht lag. Deez' verzeld van eenige Utrechtfche Burgers, rukt, in den aanvang van Lentemaand, voorby Monrfoort en Woerden, den Rynkant langs, naar den Haage, voerende Oostenrykfche banieren, om te minder agterdogt te geeven. De bezetting van Leiden, zyn Volk voor vrienden houdende , liet hem voorby trekken naar Voorfchooten, alwaar hy een huis of twee in den brand deedt fteeken. Toen tot Ryswyk en vöor 't Haagfche Bosch zynde voortgetrokken; deedt Rosfem de Gelderfche Vendels ontwinden, en , onder een woest i ge- £»0 Mr. Aert yan der Goes Regift. */. 64, 65. Hh a KarelII. 1528. xxv. Maarten fan Roïr fem ojervalt:n pionierts Graayenhage»  484 VADERLANDSCHE XVI. Boek. KarelII. 1528. gefchreeuw van Gelder! Gelder! aanrukken op den Haage. Hy overviel het Vlek aan drie oorden tevens, en zyne aankomst vervulde groot en klein met zo hevig een' fchrik, dat men naauwlyks tyd hadt om iet te bergen. De Raaden van Holland verlieten het Hof: welk door de Gelderfchen ingenomen, doch niet geplonderd werdt. Ongelukkiger lot trof veele adelyke en andere wooningen, die van alles beroofd werden. Men ontfloot de gevangenpoort, en liet 'er een' of eenigen uit, die mede hielpen pionderen (ar). Doch fommigen, die van Gelderfche afkomst waren, werden verfchoond. De verdere verwoesting van 't Vlek werdt met twintigduizend guldens afgekogt: waarna de Gelderfchen, met rykelyken buit, langs denzelfden weg, naar Utrecht te rug keerden, den Dorpen, die zy door moesten, insgelyks, zwaare brandfchattingen afperfende (y). De Raad van Utrecht, de fchuld deezer plondering van den hals der Stede willende fchuiven, verklaarde, terttond, openlyk, dat de Regeering, in deezen togt, geenszins hadt bewilligd (2). De plondering van den Haage, die op den zesden gefchiedde, was op den agtften van Lentemaand reeds ten Hove der Landvoogdesfe bekend. De Hollandfche Afgevaardigden verzogten toen, niet alleen dat de Graaf van Buuren, Kapitein Generaal, en de Stadhouder Hoogftraaten, in alleryl, in Holland wil- (x~) Crimineel Sententieboek, gequot. E. ƒ. 175. (y ) Pontanus Libr. XI. p. 744—746. (2) Dagelyckx boeck fol. 147. ad cakem. Hortens Rei; itaaj. f>. R. 2 yerf.  IV.2>.2Kadx.484~ \S GJtAAVEJSfMAAGE gepi'cyideTx*', do-erMAARTEN vanMOS]SEM,wYyaaripi8. 6 ff   XVI. Boek. HISTORIE. 485 wilden komen, om de Gelderfchen te fluiten; maar de Staaten, tegen den dertienden , te Delft byeen gekomen, gaven klem aan dk verzoek, door een eenpaarig befluit, tot de gevorderde verzegeling van vyfduizend guldens *s jaars. Midlerwyl was de Stadhouder zelf ter deezer Dagvaart verfcheenen, met last van dei Landvoogdesfe, om drieduizend knegten en1 vyf honderd paarden op de been te brengen. De kosten hierop beliepen twintigduizend guldens ter maand, die uit de penningen der ingewilligde verzegeling, moesten gevonden worden. Doch men zag thans geene kans, om gereed geld by verzegeling te vinden. De zes groote Steden voorzagen egter in deeze zwaarigheid, zig verbindende, om elk tweeduizend guldens op te brengen. De agtduizend guldens, die dan nog ontbreeken zouden, aan eene maand folds voor 't Krygsvolk, zou men ook, op de beste wyze, uit de Kloosters en van elders, tragten te bekomen (V). Ten zelfden tyde, werdt 'er, ter Dagvaart, gehandeld, over 't aanflellen van eenen Ka- V pitein, in de plaats van den Heere van Cas. w tre, die men hieldt * buiten ftaat te zyn, om V! dit Ampt langer te bekleeden, en die, daar ^ enboven, in den haat van 't Volk geraakt va was (&). De Stadhouder, zig gelaatende, als He of hem deeze verandering niet tegen was ,pil ftelde de benoeming van eenen Kapitein aan ?' de Staaten; en deezen verkooren den Heer van tei Bail- (a~) Ma? Aert vax der Goes Rcijifr. bl. 66, 67, 68. C*J M». Aert van der Goes Reg'iit. bl. 70. Hh 9 KarelIK 1528- IVerving n Holand, ïrfchil r Dagart'er 't ïiïellerj tl een Ksteinvanslland. mpo*  486 VADERLANDSCHE XVI. Boek. Karei.II. 1528. Inbrenl op der Steden Piivil& gien. Bailleul, die met eene Dogter des Heeren van Wasfenaar gehuwd was. Hoogftraaten verklaarde, dat hy in deeze keuze genoegen nam. Hy zou 'er alleenlyk de Landvoogdes over fchryven, en den Heere van Bailleul, om zyne jongkheid en onkunde van 't Land, eenen Raad toevoegen. Doch toen 'er, kort hierna, last van boven kwam, om Castre als Kapitein van 't Voetvolk nog in dienst te houden . en Bailleul flegts over eenige Paarden te ftellen, was 't blad t'eenemaal omgekeerd. Hoogftraaten verklaarde toen „ dat Castre , „ zo wel als hy, den Keizer dienen zou, zo „ lang het zyner Majefteit zou behaagen; dat „ Bailleul, volgens 't gevoelen van zynen ei„ gen Vader, den Heere vanLingen, te jong „ en te onervaaren was , om Kapitein van Hol„ land te zyn, dat men over Castre klaagde, „ dpch hem, den Stadhouder, veelligt ruim „ zo zeer op 't oog hadt, dat hy egter 't Land „ gewigtige dienften hadt gedaan, en niet „ clan met ondankbaarheid beloond was, met „ naame door de Amfterdammers, die den „ vyand in Utrecht Jeefcogt toevoerden , yyandelyke goederen bergden, en den fpoc „ dreeven met de Keizerlyke Gemagtigden, „ die dezelven kwamen zoeken." Doch dit betrof Amfterdam alleen niet. Leiden klaagde , omtrent deezen tyd , dat de Kapitein Hansken van Ttben onlangs Krygsvolk in de 'Stad gezonden hadt, om naar Utrechtfche goederen te zoeken, en reden te vorderen van \ fpyzigen des vynnds in Utrecht. De Stcdtn en de Raad van Holland zelf oordeelden deeae wyze van doen zo ze es te ftryden uier, 'der  XVI. Boek. HISTORIE. 487 Steden Privilegiën , volgens welken , over misdaaden van Poorteren, voor de gewoonlyke Steden-Regtbanken geoordeeld moest' worden; dat men 'er den Kapitein van Holland, federt, over fchreef, terwyl de Raadden Steden riedt, zulke daadelykheden met geweld te fluiten (e)* De Advokaat van der Goes verfchoonde de Steden zo veel hy konde, verklaarende, dat zy met den Stadhouder wgl gediend waren. Doch Bailleul, fchoon door de Staaten benoemd, mogt egter geen Kapiteyn zyn. Castre bleef 't ook niet. Maar in Grasmaand werdt de Graaf van Rennenberg, op voorfpraak des Graaven van Buuren, in zyne plaats gefteld (d). Het werven der Hollanderen, die Mees ter Pïeter Kolyn, Schepen van Amfterdam, en t eenige anderen, ftaatswyze, tot Kommisfa- i risfen over de Monfteringe hadden aangefteld j (V), deedt de Gelderfchen haast zien, dat de Kryg hun ernst werdt. Men liet het niet, by deeze toerusting te Lande. De Stroomen en Zeegaten werden bezet met groote en kleine Oorlogfchepen: en men tradt, met Zeeland, Vlaanderen en de Stad Antwerpen, in onderhandeling, om de Koopvaardy en Haringvisfchery te beveiligen (f). Ook werdt, ter Vergaderinge van Holland, overwoogen, of men niet elke twintig Schildtalen met het onderhouden van eenen man zou konnen belas? f O Mr. Aert van der Gses Regift. bl. 74. (d) Mr. Aert van der Goes Regift bl. 67, 68, 7a, 73. CO Mr, Aert van der Goes Regift. il. 68,69, ?S» 77. (f) M*. AtRT van der Goes Regilt. bl. 71, 75, 76, 77, Uh 4 KarelII, 1528. roerusingen teen de ielder. chen.  tCA8tl.lt. 1528. 488 VADERLANDSCHE XVI. Bofte. Jasten, waardoor men omtrent drieduizend man zou konnen vinden (8), om des noods den vyand tegen ftand te doen. Amfterdam ftemde hiertoe gereedelyk; doch Delft en de and re Stvd-n oordeelden „ dat zy te hoog in „ de Schildtalen ftonden, en luttel volks te „ ontbeeren hadden." Ook fchrikten zy voor de kosten van dit ontwerp: brengende daartegen verders in „ dat men geene bekwaame „ Kapiteins of Voorgangers in 't Land zou „ konnen vinden; dat ook niemant in eens „ anders plaats zou willen uittrekken, of hy „ zou zes, agt, of tien fluivers 's daags willen „ winnen, 't welk meer dan de Bede beloo„ pen zou; en dat het, eindelyk, ongeraa„ den was, Poorters of Landluiden te ftellen „ tegen Knegten, die niets te verliezen had„ den (g): " om alle welke redenen, ditontwerp niet fchynt uitgevoerd geweest te zyn: alleenlyk fchynt men, omtrent deezen tyd, zorg gedraagen te hebben, dat de Landluiden, zo wel als de Poorters, in Holland, van wapenen voorzien zyn geworden. De (g~) Mr. Aert van der Goes Regift. tl. 69, 82. (8) Volgens de fchikking van den jaare 1518,waren de Schildtalen zestigduizend guldens {Zie bier voor, bl. 412). Elke twintig Schildtalen met den onderhoud van een' man te belasten betekent, elke Stad of Plaats zo veel man te doen onderhouden, als zy twintigen, ia defze zestigduizend, droeg. Men ziet, hieruit, ook, dat 'er, op deeze wy ze, drieduizend man kon gevonden worden: niet net, maar omtrent, om dat de Steden, raar de Schildtalen draagende, zekere kwytfcheldingen penooten, uit hoofde van welken, zy mindere manfchap zouden behoeven te leveren. Zie ook het Ontwerp om tweeduizend ma% op de Schildtalen te vinden, hier Ijoven, bl. 430.  XVI. Boek. HISTORIE. 48$ De Unie met de Brabantfche Steden, Antwerpen en 's Hertogenbosch , over welken men, eenigen tyd geleeden, gehandeld hadt, werdt, eindelyk, in Bloeimaand,geflooten. De Staaten van Brabant hadden, reeds in Lentemaand , verklaard, dat zy, voor drie maan den, onderhouden wilden vierduizend Kneg-' ten en duizend paarden, om, met dezelven, ( in Gelderland te trekken, mids dat Holland, voor denzelfden tyd, onderhieldt drieduizend ] Knegten en vyf honderd paarden, en de Keizer tweeduizend, om 't Overftigt te herwin- 1 nen. Holland befloot hiertoe terftond, en verzuimde, niet zyn aandeel op de been te brengen, gelyk wy reeds hebben aangetekend. Ook vonden 's Lands Staaten , in Grasmaand, goed, 't bevel over de vereenigde magt van Brabant en Holland den Graave van Buuren, Kapitein Generaal, op te draagen. En de Stadhouder Hoogftraaten hadt zig, ten zelfden tyde, ten zynen behoeve, van 't gezag over de Hollandfche Knegten ontflaagen. Doch omtrent het midden van Bloeimaand, verklaarden Leuven en Brusfel zig ongeregen, om de Unie te onderhouden, 't Zy dat dit deezen Steden ernst geweest zy; of dar zy den last voor Brabant ligter hebben willen maaken, dan hy, naar celang van dien van Holland, behoorde te zyn, en zig, te gelyk, zo veel mogelyk, voor den haat der Gelderfchen, hoeden. Immers men heeft reden om te befluiten, dat zy, onder de hand, in de fbldye der Knegten, gedraa^ gen hebben, 't Speet den HoJlanderen zeer, dat dit werk dus lleepende gehouden werdt. Hh 5 Ook KareiïI. 1528. ■ xxvir; Jnie roor drie naandan usfehen bolland ;n Ant.verpeanet s Hertö- ;eniosch.  KarelII. 1528. loo VADERLANDSCHE XVI. Boek. Ook fmaalde 't gemeen, op wagens en in fchepen, dat 'er niets tegen de Gelderfchen ondernomen werdt. Men hieldt hierom zeer aan by Antwerpen en ?s Hertogenbosch, die, als naastgelegen, 't meest van de Gelderfchen te dugten hadden; poogende dezelven, tot het aangaan der Unie, te beweegen. Men ontwierp eenen Staat van oorlog, die voor de Brabantfche Steden agt-enveertigduizend en voor Holland zeven-endertigduizend tweehonderd guldens ter maand beliep. Doch Holland bewoog den Stadhouder, dat hy zig met twee en dertigduizend guldens genoegen liet, en 't overige, ten koste des Keizers, elders vondt. Antwerpen en 's Hertogenbosch lieten zig eerlang överhaalen. 't Verdrag werdt, op dert negen-entwintigften van Bloeimaand, te Mechelen, getekend. De Staaten Honden, op 't verzoek des Stadhouders, ten zelfden tyde, voorbetaaling toe der ingewilligde gewoone en buitengewoone Beden, en beloofden nog tweej duizend of vyf-entwintighonderd guldens, ten laste des Keizers, te zullen verzegelen tegen den penning zestien, en op dezelfde voorwaarden, als de laatfie vyfduizend guldens. Voorts bedongen zy, dat de Knegten nergens dan in Gelderland en op de grenzen van Brabant en Holland gelegd zouden worden, en dat het Land, in geval van fpoedige Vrede, tot voorbetaaling noch tót verzegeling zou gehouden zyn. De Unie, van welke wy fpreeken , flegts voor drie maanden geflooten zynde, die met den laatften van Oogstmaand ten einde liepen, werdt, federt, nog voor twee maant*  XVI. Boek. HISTORIE. 491 maanden, verlengd (li). Of de Keizer zyn aandeel Knegten, volgens het ontwerp der Brabanderen, geleverd hebbe, is my niet gebleeken. Alleenlyk vind ik, dat 'er, in Hooimaand, zeshonderd Spanjaards te Arnemuiden in Walcheren geland zyn, die, federt, on» der bevel van Adriaan van Croi, Heere van Roeulx, tegen de Gelderfchen gebruikt zyn geworden (*). Elders leest men, dat hy tweeduizend Knegten onder zyn bevel hadt (k). Anders was de Keizer niet zeer gereed, om veel in deezen kryg te fpillen. De Staaten van Holland hadden, al in Lentemaand, vergeeffche poogingen aangewend, om duizend Knegten, die men den Bisfchop van Utrecht ter hulpe hadt toegefchikt, door den Keizer, te doen onderhouden. Maar de Stadhouder wees hen af, verklaarende, dat zyne Majefteitden Bisfchop vierduizend guldens 's jaars gaf, en daarenboven vierhonderd paarden in 't Stigt onderhieldt; waarom men hem geen' zwaarer' last vergen kon (f). 1 ' De fterke Krygstoerustingén, die Karei de V., hier te Lande en elders, liet doen', bevenderden de Vrede eer dan men verwagt hadt. De Landvoogdes, bezeffende, hoe nadeelig de oorlog met Frankryk en Engeland ware voor de Nederlandfche Koopluiden, arbeid de, federt eenigen tyd, aan 't Engelfche Hof, aan een Beftand tusfchen deeze twee Ry- fin Mr. Aert van der Goes Regift. bl, 66,67, 6S, 7$, 76, 78, 79, 80, 90, 91, 02, 93, 94. ( O Reigers». II. Deel, bl. 418. (ij Mr. Aert van dfr Goes Regi'ft. U 91. {I) Mr. Aert van der Goes Re."ift. U. 67." KarelII, 1528. XXVIII. Beftand van agt maanden met Frankryk en Engaland,  49* VADERLANDS CHE XVI. Boek.' KarelII 1528. wordt den Scaa- Ryken en de Nederlanden, 't Volk neigde in Engeland meer tot vrede dan tot oorlog. De Wol- en Lakenhandel ftondt 'er ftil, doordien de Vaart op de Nederlanden verbooden was. De Lakenkoopers weigerden langer te koopen, waarop de Weevers aan 't muiten floegen. Men poogde de eerüen tot koopen te noodzaaken; doch zy hielden 't uit tegen de Regeering Qn). Deeze onlusten deeden den Koning te ligter befluiten tot een Beftand voor agt maanden, welk, in Zomermaand, geflooten werdt, en Frankryk zo wel als Engeland betrof. De Vaart en Visfchery werdt 'er volkomenlyk door vry gefteld. Ook werdt 'er een punt van het verdrag van Madrid, betreffende de herftelling van Filibert van Chalons, in 't bezit van 't Prinsdom van Oranje, en van de Landvoogdes in 't Graaffchap Charolois, uitdrukkelyk in bevestigd. De Hertog van Gelder werdt ook in 't Beftand begreepen; doch niet dan onder deeze voorwaarde, dat hy Utrecht en beide de Stigten, zo wel als Groningen en de Ommelanden, den Keizer inruimen zou, zonder zig, daartoe, door de wapenen, te laaten dwingen (V). De Geheimfchryvers der Landvoogdesfe, Gailleaume des Barres en Jean de la Sauchhadden de voornaamfte hand gehad in het bewerken van dit Beftand: 't welk, federt, door de Staaten van Holland, die zig by de bedongen*vrye visfchery zeer bevoordeeld rekenden, dankelyk erkend werdt (0). De Stadhouder, de Staaten van Hol- Cot) Rapin Tom. V. p. 254. («) Du Mont Corps Diplom Tom. IV. P. I. p. 515^51?% a&. Puftl. Angl. Tom. VI. P. II. p. 103, 104, 105. (_o j Mr, Aert van dék Goes Regift, bh 94»  XVI. Bom. HISTORIE. 49S Holland, tegen 't einde van Zomermaand, tei Mechelen, beichreeven hebbende, gaf hun aldaar kennis van *t geflooten Beftand. Doch ' hy vergat niet, aan te merken , dat de Keizer ' hun, door deeze bekendmaaking, grooter eer l aandeedt, dan hy hun fchuldig was, alzo het hem I vryftondt, Vrede en Beftand te maaken, buiten kennis en toeftemming der Onderzaaten. De Staaten zouden hierop hebben konnen zeggen, dat men hen ook, voor't fluiten van 'tBeftand^ niet gekend hadt, en 'er hun alleenlyk de voorwaarden van mededeelde, nu elk ze weeten mogt. Doch zy vergenoegden zig met den Stadhouder, voor de beweczen' eere, te danken (pj. Ondertusfchen wagtte men hier te Lande y niet af, dat de Hertog van Gelder zig, wegens r "*£ aanneemen van 't Beftand, verklaarde. Tu- < riaan Schenk, Heer van Tautenburg en Stad-r houder van Friesland, hadt het beleg voor • Hasfelt geflaagen, en deeze Stad, de eenigfte \ van belang in Overysfel, die de Gelderfche < zyde nog hieldt, eerlang, tot de overgaave ge- 1 noodzaakt. De Graaf van Buuren overmeesterde, in den voorzomer, het Slot ter Eem (q), en trok toen naar de Veluwe, alwaar het Leger onder Schenk zig met het zyne vereemgde. Men floeg het beleg voor Hattum .welke Stad, na eenigen tegenftand, op den dertienden van Zomermaand, by verdrag, overging. Dit was voor het treffen van 't Beftand gebeurd Kort daarna, gaf Elburg zig ook aan den Graave van Buuren over. Ook \p1 aert defe gobs Regift. u. 84. Viel Ce; Henr. van Erp. Cluon. bl. 4 fARELlï, 1528. en van lolland iskend ;emaakt. roor3oed der )ostenykfchewapenen 1 Oversfel en ielderuid.  KarelII. 1528. Utrecht venast. XXIX. De Hollanderszoeken 't Nederftigt aan Holland te doen hegten. / *q4 VADERLANDSCHE xvi. BoÉfc viel hem Harderwyk, na 't doorftaan van ee* nen hevigen ftorm, nog voor 't einde der gemelde maand, in handen (9). Meer andere nadeden leeden de Gelderfchen, omtrent deezen tyd. Doch onder de voornaamften was het verlies van Utrecht, welke Stad hun, op deneerften van Hooimaand (f), door Willem Turk, by verrasfing, ontweldigd werdt (V). De Bisfchop, die 'er, eenige dagen laater, wederom binnen kwam, deedt verfcheiden' aanzienlyke Luiden, die den Gelderfchen gunftig geweest waren, ten deele onthalzen, ten deele in een' zak fteeken, en in den Lekftroom verdrinken (?). Het verrasfen van Utrecht veroorzaaktè groore vreugde in Holland. De Staaten leverden , terftond daarna, een Gefchrift aan den Stadhouder over, waarin zy verzogten, dat Utrecht en het Nederftigt, onder den Keizer, als Graave , met Holland vereenigd mogt werden, op gelyke wyze, als Doornik aan Vlaanderen gehegt was ; zo dat 'er zyne Majefteit de beftelling van de Wet hadt, en men van de vonnisfen, aldaar geweezen, beroep of hervorming toeliet aan den Raad van Holland. De Stadhouder antwoordde, dat hy hierin niets doen kon, voor dat hy den Bisfchop gefp'oken hadt; doch hy deedt de Staaten begrypen, dat dit werk niet zonder kosten ter uitvoeringe gebragt (r~) Mr. Aert van der Goes Regift. bl 84. O) Hortens. Rer Ültraj. Libr. VII p. 155. HenR. van Erp- Chron. bl. 107, 108. (9) Het oorfprongkelyk verding, door die van Harderwyk, met Floris van Egmond, Graave van Buuren enz- Capitein Generaal van K'if. Majefl. in defen fynen Nederlanden, gemaakt, en gedagtekend den tweeften dach in Julio, vindt men by j. Scbrassert, Rcfchr, van Harderi», II, Deel, bl. 64,  XVI. Boek. HISTORIE. 405 bragt kon worden. Zy fielden 'er zo veel gewigts in, dat zy 'er gaarne eene goede fomme toe befteeden wilden. Ook zogten zy den Stadhouder, door vleijende woorden, en den Griffier du Blioul, die veel ten Hove vermogt, door beloften, te beweegen, om 'er de hand aan te houden (yj. Hoogftraaten en du Blioul waren ook beide gemagtigd, om met den Bisfchop in onderhandeling te treeden. Doch de Hollanders kreegen hunne begeerte niet. Brabant hadt,zo wel als Holland,tot den oorlog tegen de Gelderfchen, en het bemagtigen van Utrecht geholpen. Hierom bewerkte men te Utrecht, dat het weereldlyk gebied over de Stad en het gantfche Nederftigt aan den Keizer, als Hertog van Brabant en Graave van Holland, en niet als Graave van Holland alleen, werdt opgedraagen. Dit gefchiedde in Oogstmaand (V). De Graaf van Hoogftraaten ontving, fe-; dert, den eed, in 'sKeizers naam, vandeStaa-] ten van 't Nederftigt, en deedt hun dien, ins-' gelyks, in Wyn- en Slagtmaand f»: en in Herfstmaand des volgenden jaars, werdt deeze overdragt, door Paus Klemens den VII, bekragtigd (y). Karei de V. zag dus, binnen zes jaaren, zyn gebied uitgebreid over drie Nederlandfche gewesten, Friesland, Utrecht en Overysfel (i> Het Slot Vredenburg werdt, ten (v ) Mr, Aert van der Goes Regift. 84, 86, 87 04. - Cw) Groot Utrechtsch Plakaatb 1. Deel, tl. 3. enz. (x) ld. ibid bl. 16. enz. Cy 1 ld. ibid. bl. 26. Hortens. de Rcb. Ultraj. libr. VII. p i7s- MirjEIjs Donat. Belgic. htbr. II. Cap. CXXXV. CXXXVI. CXXXVII. Tom. I. Oper. Diplom, p. 600, 603. v.ava. (1) Een groot getal van (tukken, tot deeze Overdragt b hoorende, zyn onlangs uitgegeven, door C. P. Hoynck van Papendrecht, in de Analeda Belgka Tom. 11L p. 1. p. 17-117. KarelïT, 1528. t Geluk; liet. Carel de /. worde ieer van Jtrecht,  496* VADERLANDSCHE XVI.Bobk; KarelII 1528. De Stad houder doet we derom eene Bede aan Holland. , ten deezen tyde, op 'sKeizers last, te Utrecht, begonnen: waardoor de Stad, federt, zo lang het ftondt, in toom gehouden werdt (z)» Terwyl men, te Utrecht, over de opdragt van 't Nederftigt, handelde, werdt de oorlog tegen de Gelderfchen voortgezet, en 't beleg, in Hooimaand , geflaagen voor Tiel fjz). Dit gaf gelegenheid tot eene nieuwe Bede aan de Staaten, die, door den Stadhouder, ten zelfden tyde, op eene Dagvaart te Gorinchem gedaan werdt. Hy vertoonde hun „ dat men, tot den „ eerften van Wynmaand toe, in 't veld „ zou moeten zyn, en dat het gene 'er van de „ ingewilligde Beden komen moest, niet ver- der dan tot den een-enrwintigften van Hooi„ maand kon ftrekken; ten deele, om dat de „ Graaf van Buuren ruim honderd Knegten te „ veel aangenomen hadt, rekening maakende, „ dat Holland zeven-endertigduizend guldens „ ter maand opbrengen zou, gelyk in 't eerst „ geëischt was; en ten deele, om dat de Staa„ ten, met den eerften van Zomermaand, had„ den begonnen te rekenen, en nog wel maan„ den van dertig dagen; daar de Knegten maan„ den van agt-entwintig dagen rekenden, en „ van den zeven-entwintigften van Bloeimaand ,, begonden." Hy maakte hieruit op, dit 'er, tot den eerften van Herfstmaand toe, tot welken tyd, de Staaten meenden zorg te hebben gedraagen , een-entwintigduizend zeshonderd vyf-enveertig ponden, negentien fchellingen, vyf deniers te kort kwamen: waarby nog omtrent zeven-endertigduizend guldens gevoegd zoufs) Henr. van Eri> Chron. bl- ioo, Qt) Hi'jir.. van Eb* Cluoa. H. lofc  XVI. Boek. HISTORIE. 49? zouden moeten worden ^ zo men 't Leger, tot den eerften van Wynmaand, in 't Veld houden wilde, gelyk behoorlyk was. De Staaten booden aan, de eerfte post te willen vervullen,, door den tweeden termyn der Bede van tagtigduizend guldens, die te S. Jansmisfedes aanftaanden jaars verviel, vooruit te betaalen: doch. omtrent de tweede, verklaarden zy niet gelast te zyn: ook niet te konnen befluiten * voor dat men de Unie met de Brabantfche Steden, voor twee maanden verlengd hadt. De Stadhouder verklaarde de voorbetaaiing niet te konnen goedkeuren (£). Doch over't verlengen der Üiiie, tradt men terftond in onderhandeling. 't Verloopen der Knegten was ondertusfchen oorzaak, dat men 't beleg van Tiel, in Oogst- 1 maand, opbreeken moest. Men fchreef dit ver- 1 Joopen toe aan gebrek van gelegenheid, Om op ' roof uit te gaan, ter oorzaake van de menigvuldig ge Vrywaaringen, die door de Overften van 'e vereenigd Leger, in Gelderland, verleend werden. De Knegten, niet mogende pionderen, leeden veel voor Tiel, en verteerden meer dan hun* ne foldy beliep, 't Welk hen baloorig maakte, en verloopen deedt. De vrees, dat de Heer van Gelder hen in zynen dienst mogt neemen, deedt Holland en de twee Brabantfche Steden, te eer, tot het verlengen der geflooten Unie befluiten! In Oogstmaand,.werdt 'er, met Gemagtigden der, Landvoogdesfe, te Mechelen, over1 gehandeld. De Brabanders en Hollanders klaag- S den hier zeer over de Vrywaaringen, die oor- ft zaak waren, dat de Knegten den vyand geene d' ge-tv (*) Mr. Aïrt van oêr Goes Regift. il, 85, 86, 87, 83. -IV. De£u li ÏARELlfr 1528. ' De Hol- andfche inegten rerloo •en. xxx. 'e Unie et de tabanthe Stetn, voor ree  Karet.II. 1528. maanden verlengdVerandering in de Jongst geëischtï Bede. 498 VADERLANDSCHE XVI. Boek. genoegzaame af breuk konden doen, terwyl 'er't gemeene Land geen voordeel altoos van hadt. De Gemagtigden gaven, op hunne beurt, te verftaan, dat men den vyand van hier Leevensmiddelen toevoerde, 't welk hem niet minder ftyfde: merkende zy voorts aan, dat de Keizer ook geen voordeel van de Vrywaaringen genoot : waarop de Steden niet donkerlyk te kennen gaven, dat 'er de Legerhoofden best van voeren. Ook weezen zyaan, dat de Gelderfche oorlog, ten behoeve des Keizers gevoerd wordende, ook, door den Keizer, zo niet geheel, immers voor een groot gedeelte, behoorde bekostigd te worden. Waarop van 's Keizers wege verklaard werdt, dat 'er tweeduizend Spanjaarden, onder den Heere van Roeulx, gereed ftonden, om in Gelderland te rukken, die, twea maanden, op 's Keizers kosten, dienen zouden: ook zou de Keizer den Stadhouder van Friesland en deszelfs Knegten voldoen. Dit maakte de Steden gemakkelyker, en de Unie werdt,in den aanvang van Herfstmaand, voor twee maanden, verlengd O). Kort hierna, vorderden Buuren, Hoogftraateu en du Blioul, Gemagtigden der Landvoogdesfe, in de plaats der jongst geëischte Bede , eene verzegeling van één duizend guldens a jaars, die, na verloop van drie jaaren, tot 's Keizers lasten komen zou; en eene geldligtmg van zestienduizend guldens, van de Staaten van Holland, te Gorinchem, ter Dagvaart befchreeven. Alle de Leden ftemden tot de verzegeling. Haarlem en Gouda alleen verklaarden, dat zy, in hunne Steden, geene koopers ' zou-  XVI. Bom. HISTORIE. 499 zouden konnen vinden. Amfterdam zeide, dat zy ook geen raad wist tot meer koopers dan voor haar aandeel, en niet tot een zesde toe. Het opneemen van zestienduizend guldens werdt insgelyks in 't algemeen goedgekeurd, behalve door Delft en Gouda. Doch alle de Leden drongen fterk, op het afdoen van allerlei Vrywaaringen, en begeerden, dat de Graaf van Buuren de Tieler- en Bommelerwaard terftond zou doen plat branden. De Graaf, wiens Graaffchap Buuren tegen de Nederbetuwe gseontrefaat, of gevrywaard was, gelyk 't Land van Kuik tegen dat van Kesfel, antwoordde, dat dit zo blyven moest, ten ware men zyne onderzaaten liever, ten koste van 't Land, befchermen wilde. Doch 't gene hy verder gebrandfchat hadt verviel binnen weinige dagen, wanneer hy gereed was te branden. De Graaf van Rennenberg, Kapitein van Holland, verklaarde hiertoe ook, op den eerften last, bereid te zyn. Dit viel voor op den veertienden van Herfst- V maand. Doch op den twintigften, werdt'er een ni Beftand van tien dagen met de Gelderfchen d' geflooten. Men was reeds, eenigen tyd o-eleeden, te Gorinchem, met hen in onderhandeling geweest over eene Vrede, die, eindelyk, op den vyfden van Wynmaand, geflooten werdt (d). De voornaamfte voorwaarden derzelve liepen op deezen zin: „Hertog Karei zou afftanddoen ,. van 't Verbond met Frankryk, en van alle „ andere verbonden, ten nadeele des Kei„ zers , gemaakt. Deeze verbondt zig tot bet „ zelfde, ten opzigte van den Hertoge. De „ HerCO Mr. Aert van der Goes Regift. tl, 95, 9S, 97, li 2 KARELir. 1528. rede et Gel:r.  5oo VADERLANDSCHE XVI. Boek: KarelII. 1528. „ Hertog zou Gelder en Zutfen voor zig en „ zyne mannelyke en vrouwelyke nakoruelin,, gen van den Keizer, als Hertog van Brabant „ en Graave van Holland, ter leen hou den, eri „ by gebrek derzelven, zouden deeze Landen „ aan den Keizer vervallen. Op gelyke voor„ waarden, werden ook Groningen en de Om„ melanden, Koeverden en'tLandfchap Dren„ te aan den Keizer afgetlaan. De Hertog „ moest den Keizer trouw belooven, en met „ de wapenen ten dienst ftaan: en deeze ver„ bondt zig daartegen, om den Gelderfchen „ geene fchattingen op te leggen. Ook zou hy „ de Oostenrykfche bezetting, uit Harderwyk, „ Hattum en Elburg ligten, en Montfoort, in „ 't Overkwartier van Gelder, den Hertoge „ terftond inruimen. Wyders verbondt hy zig, „ Hertoge Karei, zo lang deeze leefde, zestien„ duizend goudguldens jaarlyks te zullen be„ taaien , en tweehonderd envyftig Ruiters „ voor hem te zullen onderhouden, van wel„ ken 'er egter altoos vyftig tot 's Keizers „ dienst gereed zouden moeten ftaan. Ook be„ dong hy in Gelderland vry te mogen werven. „ Na 't beëedigén en bezegelen van dit Ver„ drag, welk door dè wederzydfche Grooten en „ voorhaamfte Steden gefchieden moest, beloofde de Keizer zig te zullen onthouden van „ het voeren der naamen en wapens van hec „ Hertogdom Gelder en 't Graaffchap Zut„ fen Met dit Verdrag , fcheen de fangduurige Gelderfche Kryg ten einde geloopen te zyn. Doch het fe) Chartr. van Brab. te Vilvoorde, Agtjle Bovcnk. Laad. Le fr. de Sart 2. D". P»nta,nus Uit. XI. p. 758.  XVI. Boek. HISTORIE. 501 het werdt zo kwalyk onderhouden, dat men, binnen weinige jaaren, tot een tweede verdrag komen moest. De Hollanders hadden egter nu minder dan te vooren van de Gelderfche vyandeiykheden te lyden, waarom wy 'er flegts, op zyne plaats, in't voorbygaan, verflag van zullen doen. Holland hadt, tot hiertoe, den meesten last van den Gelderfchen Kryg gehad, en daarom ilerkst naar de Vrede verlangd. Men hoopte 's Lands Geldmiddelen, die, door den oorlog, in flegten ftaat waren geraakt; geduurende de Vrede, eens wederom op beteren voet te zullen brengen. Doch op den tweeden dag na 't treffen derzelve, deeden de Gemagtigden der Landvoogdesfe den Afgevaardigden der Staaten , die nog te Gorinchem byeen waren, eene nieuwe Bede van honderd entagtigduizend ponden van veertig grooten, in drie reizen te betaalen ; vertoonende zy, dat deeze fomme, die, na aftrek der kwytfcheldtngen, maar honderd en twintigduizend ponden blyven zou, boven de gewoone Bede, volftrekt vereischt werdc, tot het aanleggen van nieuwe fterkten, te Utrecht en elders, in 't Stigt, ter beveiliging van Holland; tot onderhoud van twaalfhonderd Knegten en. tweehonderd paarden in dezelven; en om den Keizer te gemoet te komen in het voldoen der beloofde penningen aan den. Heere van Gelder en den Bisfchop van Utrecht. De Afgevaardigden van Holiand, niet gelast om op deezen eisch te antwoorden, deeden de Staaten, tegen den dertienden van Wynmaand;, in den Haage, befchry ven. De Leden, bedugr, da* de Knegten, die nog onbetaald waren, de li & Gel* KARELli. 1528. Bede van honderd ;n tagtigJuizendponden.  KarelII. 1528. De Staaten bewilligen'er in; «och bezwaar- Jyfc. XXX. Gefchenken, aan Stadhouders en anderen gedaan. 502 VADERLANDSCHE XVI. Boek. Gelderfche Plaatfen niet zouden willen ruimen, of dat zy, zo ze 't deeden, hunne betaaling in Holland zouden komen zoeken, beflooten eenpaarig , Gouda alleen uitgenomen, dat men drie-enveertigduizend guldens van deezen eisch toeftaanzou, tot betaalinge der Knegten. Doch de Gemagtigden der Landvoogdesfe, hiermede niet vergenoegd, hielden zo lang aan, dat de Staaten, te Utrecht befchreeven, in 't begin van Slagtmaand, nog tagdgduizend ponden toefionden, mids men 'er de Landluiden, die in den oorlog met wagens en paarden gediend hadden, uit betaalen, en hun, ter oorzaake van deezen Kryg, geene nieuwe Bede meer doen zou. Toen ontbraken 'er, aan de eerfte Bede, te Gorinchem gedaan, nog twintigduizend ponden, die de Staaten, gedrongen door den Stadhouder, na verloop van eenige dagen, ook aannamen op te brengen, en by verzegeling van duizend ponden jaarlykfche losrenten, die buiten Holland gekogt werden, vinden moesten. Amfterdam verzegelde hiervan een zesde deel op zig zelf (ƒ). Toen dit afgedaan was, werdt 'er, ter Vergaderinge van Holland, gehandeld over het doen van gefchenken aan fommigen, die Utrecht onder den Keizer hadden helpen brengen. Men hadt den Graave van Buuren te vooren reeds duizend goudguldens, den Griffier du Blioul agthonderd, Meester Leonard Hardink tweehonderd guldens beloofd. Men floeg ook voor, om den Prefident en eenigen Raaden van Holland famen tweeduizend guldens toe te leggen. De meeste Leden ftemden gereedelyk CO Aert van eer Coes P,egift.£'-9§>99> 109,101,102,  XVI. Boek. HISTORIE. 503 tor hot doen deezer gefchenken (g), zo dat zy, waarfchynlyk, federt, gedaan zullen zyn. Wat laater, nam men ook in overweeging, om den Stadhouder van Holland een gefchenk te doen: disn van Friesland werden, om zyne getrouwe dienften , ten . minften zeshonderd guldens toegelegd (A). Terwyl het Beftand met Frankryk duurde, werdt 'er, door wederzydfche Gevolmagtigden, te Kameryk, over eene Vrede gehan deld, waartoe Karei en Francois even zeer begonden te neigen. De Keizer voorzag, dat hem de Lutherfche Vorften, in Duitschland, haast werks genoeg verfchaffen zouden. Ook vreesde hy voor eenen inval der Turken. De Koning van Frankryk zag zig t' eenemaal ontbloot van geld. Beide hadden ze derhal ven gewigtige redenen, om naar voorflagen van Vrede te luisteren. De onderhandelingen, te Kameryk, werden ,egter, eenen geruimentyd, fleepende gehouden. De Staaten van Holland hadden 'er ook hunne Gemagtigden, voornaamlyk om zorg te draagen, dat den Hollandfchen Koopluiden vergoeding toegelegd werdt van de fchade, hun, door de Franfchen, metnaame door die van Normandye en Bretagne, ter Zee aangedaan En in Hooimaand des jaars 1529, begaven zig ook derwaards de Landvoogdes ~ Margareet en de Hertogin van Angoulême, Moeder des Konings van Frankryk, om de laatfte hand te leggen aan de Vrede,die,eindelyk, op den vyfden van Oogstmaand , getekend werdr, Mr. Aert van der Goes Regift. il. 102. (fi) Mr. Aert van der Goes Regift. il. tod, 104, jon, 136, 143. CO Mp-' Aep-t van dir. Goes Regift, j/. o4> I0S; Il3> t,5, li 4 KarelII. 1528. XXXI. iCame- ■ykfche Vrede.  KarelII 1529. Regt van Aubaine afgefchaft. 504 VADERLANDSCHE XVI. Boek: werdt. Het Verdrag van Madrid werdt 'er, in de voornaamite punten, door bekragtigd, met naame in de meesten der genen, welken wy 'er, hier voor(£), uit hebben aangetekend. Alleenlyk werdt 'er de Hertog van Gelder, als Bondgenoot des Keizers, in aangemerkt; doch 't verdient zyne bedenking, dat de Keizer, in 't hoofd van 't Kameryks Verdrag, en in verfcheiden' fhikken, rot hetzelve behoorende , de naamen nog voert van Hertog van Gelder en Graaf van Zutfen, onaangezien hy, by het Verdrag van Gorinchem, onlangs, afftand van dezelven gedaan hadt. Voorts werdt de opperde magt over de Graaffchappen van Vlaanderen en Artois, by de Kamerykfche Vrede, aan den Keizer afgeffaan. Het twintigfte Artikel betrof de Nederlanden en ook Holland en Zeeland in 't byzonder. Het Regt van Aubaine, volgens welk, in Frankryk en in een gedeelte der Nederlanden, niemant'van zyne nabefïaanden erven kon, dan die gebooren was, in het Land, alwaar de erfenis gelegen was ; werdt 'er, voor de Nederlanders, in Frankryk, en voor de Franfchen, in de Nederlanden, door afgefchaft (/). Ten zelfden Dage en Plaatfe, werdt ook een Verbond van Vrede en Vriendfchap geflooten, tusfchen den Keizer en Henrik den Vili , Koning van Engeland fa); ■ waar (* ) Bl. 4K0. 1 (7) Du mont Corps Diplom. Tmn iv. P. it. p. 7 42. (2) Wy masken hier te liever van dit Verbond met, Engeland gewag, om dat het, in de Engelfche AQa, door dén Heere Rymer. uitgegeven, .niet gevonden wordt, en hierom, aan den Engelfchen Hiitoriefchryver, DkRairjri Tnpyius, onbekend geweest is, verwonderende H !- *••• •>«•'■ • "{ *f -"'hy  XVI. Boek. HISTORIE. 505 waar door de handel op Engeland wederom ] volkomen herfteld werdt. Het werdt, zo wel als het Verbond van Vrede met Frankryk ,' terftond in Holland afgekondigd (m). Men vindt, dat het Verbond met Frankryk, door de wederzydfche Staaten, bevestigd geworden is. In Holland, gefchiedde zulks, in Sprokkelmaand des volgenden jaars, door de Abten van Egmond en Bern, eene byzonderheid,'my, buiten dit geval, nimmer voorgekomen; door vyf Edelen, en door de zes groote Steden («). De Hollandfche Gemagtigden op de Vredehandeling te Kameryk, Meester Aert van der Goes, 's Lands Advokaat, ert Meester Joost Bets, Penfionaris' van Dordrecht, in wiens plaats, naderhand, Meester Andries Jakobszoon van Naarden, Penfionaris van Amfterdam, werdt afgezonden , hadden ondertusfchen vergeeffche poogingen gedaan, om vergoeding te bekomen van de fchade, den Hollanderen en Zeeuwen, geduurende het Beftand, door de Franfchen, toegebragt; fchoon zy dezelven\ ook na 't fluiten der Vrede, tot in Slagtmaand toe, hadden voortgezet. De S'aaten, toenverneemende, dat 'er van Frankryk geene ver. . ! . ■■ • v. ■ -,. , ■ goe- (m) Repert. der PMaat. van Holland, bl. 14. (jkj Mr. Aert van der Goes Regift. bl. 123. hy zig (Tom. V. o. 278) dat 'er ten deezen tyde,geen Byzonder Verbond'tusfchen Karei den V. enHenrikden Vili. geflooten werdt, daar Henrik den Keizer, te vooren, openlyk, den oorlog verklaard hadt. Doch zulle een. Verbond is 'ar inderdaad geflooten geweest, en,niet lang na AeHifiorie van de Rapin TIioyrqs,,>\\rt een Re). Doch men hadt ten Hove '1 geld te noodig, om hier ooren naar te hebben. De Staaten bewilligden, in Hooimaand, in honderdendertigduizend Kroonen Aan Zeeland gefchiedde , ten deezen tyde, eene Bede van dertigduizend ponden van veertig grooten 'sjaars, voor O) Ma. Aert van der Goes Regift. il. 107, 108, 109. iii, 112, 113, 116, 120. (?) Repen, der Plak. van JJoil. il. 15. Mcmor, De Jonge ƒ, 38. KarelïX. 1529- Staat van Zeelands fch«ldea<  KarelII. Karei de V. door den Paus gekroond. Dood van Filibert van Chalons, wiens Prinsdom Oranje aan 't Huis van Nasfau komt. 508 VADERL. HIST. XVI. Boek. voor den tyd van zes jaaren, in welke de Staaten, onaangezien het Land toen meer dan zeven-envyftigduizend ponden ten agteren was, in VVynmaand, bewilligden f>). De Keizer deedt de reis naar Italië, waartoe hem, onder anderen, deeze Beden waren toegeftaan, in den Herfst deezes jaars; fteekende vanBarcelonaaf met eene groote Vloot, meest Hollandfche en Zeeuwfche fchepen O). Hy landde te Genua: doch werdt, eerst op den vier-entwintigften van Sprokkelmaand des volgenden jaars, te Bononie, en niet te Rome, gelyk zyn voorneemen geweest was, door Paus Klemens den VII, tot Keizer gekroond. Midlerwyl, hadt Filibert van Chalons, Prins van Oranje, op 's Keizers lasr, het beleg geflaagen voor Florence, welke Stad de Keizer voorhadt te bemagtigen, ten behoeve van s Paufen Neef, Akxander deMedkis ,aan wien hy zyne natuurlyke Dogter, Margareet, ten Huwelyk beloofd hadt. Da Stad gaf zi?, eerst in Oogstmaand, over, na dat de Prins van Oranje, kort te vooren, in een gevegt gefneuveld was. Hy hadt, by uiterften Wil, René van Nasfau, Zoon van Graave Henrik en van 's Prinfen eenige Zuscer, Claude van Chalons, tot zynen erfgenaam verklaard (t), die 't Prinsdom van Oranje, ia den Huize van Nasfau overgehragt heeft. De Keizer was, reeds in Lentemaand te vooren ,'naar Duitschland, en van daar naar de Nederlanden vertrokken, 't Verflag van zyne verrigtingen. aldaar fpairen wy, toe het volgende Boek. CO Aft; ty liixinnN op R^ibEasi. II. fêèl bl 'ui* CO fUlCffUC* /I. D.'el, bl. 420. " ■ " . CO j- la Pise T.ibl. des Priiic. d' Oranje, p. 197.