E E N I G E ZEEUWSCHE OUDHEDEN? UIT •/ ECHTE STUKKEN OPGEHELDERD EN IN HET LICHT GEBRAGT. EERSTE STUKJE. TE MIDDELBURG, B? WILLEM ABRAHAMS, M D C C L X X X»   D E DRUKKER AAN DEN LEZER. IVlogelyk is 'er geen der Nederlandfche Provinciën, welke meer gebrek heeft aan bizondere Plaatsbefchryvingen dan Zeeland. Geen Stad in Holland tot Asperen toe, of het heeft zyn Historiefchryver, en wy nebben "er geen huc genaamd. Dit deedt my befluiten een Proeve te nemen, of de uitgave van dit kleene Stuk, de Lust kon ontfonken, zoo, my dees en geene kundige Liefhebberen der Zeeuwfche Oudheden en Gefchiedenisfen, iets wilden doen geworden, om dit begonne Werk voort te zetten: ik beloove geen kosten nog moeite te fparen om het aan 't ligt te brengen. Dezelve hand die my dit eerlte vcrfchaft heeft, vleid my met de hoop , om het van meerder te laten A 2 vol.  De DRUKKER aan den LEZER, volgen: wilden anderen dat zelve docna misfchien dat het een bundel wierdt, die Zeeland geen oneer aandecdt, en dienen zou tot een grondflag om over de Zeeuwfche Gefchiedenisfen nieuw licht te verfpreiden. Het plaatje des Toorens en Dorps van Zandyk nog niet gereed zynde , dagt ik de uitgave daar niet om te mocte vertragen, dan zulks hopeby her tweede Stukje te laten volgen. De Schryver verkiest zyn naam.te verbergen , om redenen my onbekend: Ik wensch myne Lcz-cien Heil, en beveel my hun gunstig aandenken. Middelburgh %% Mey 17 So. HET  C s ) H E T DORP en HEERLYKHËIÖ VAN Z A N D Y K I N WALCHEREN. 7 Z^andyl, een Ambachts-Heerlykheid in Walcheren, paaiende tegen de Stad Verej voorts ten Oosten aan den Stroom van 't Veer-gat naa het Sloe loopende; West aan de Heerlykheden Gapinge en Schellach; Zuid aan de Heerlykheden Kleverskercke en Poppckinderen Dorp, en Noord aan den Stroom het Veer-gat genaamd. Deze Heerlykheid is groot by der Hemelsbreede, volgens de verheuinge gedaan by Andrki van Hamerfiede in den Jaare 1565, 1812j Gemeten 77 < Roeden; daar af men respondeerde ten Comptoire Bewesten Schelde by de breede 1239} Gemeten 102 Roeden, ende men korte " 3 zoo  (O zoo in vrye Landen als Leenen ende Vroonen 49 Gemeten 26] Roeden, volgende den Velthoek ofte Overlooper derzelver heueninge, comt t'zamen 1288; Gemeten 128^ Roeden, blyft 523 ï Gemeten 29 Roeden, daar af getogen voor Clerkloon 20 Gemeten, blyft zuiver over Ambacht 502; Gemeten 99^ Roeden, (a) Ao. 1630 wierd deze Heerlykheid groot bevonden 1764 Gemeten 77, Roeden fchotbaar Land, en 121 Gemeten 278! Roeden vrye Landen, dus zamen 1886 Gemeten 56 Roeden, (fc) Dat Zandyk door Heer Wolphert van Borsfele omtrent Ao. 1280 zoude bedykt, gebouwd en vervolgens om dat hef pen kwaad Leen was, door gem: Heer aan Grave Floris de V. gefchonken , en van die weder als een goed onverfterflyk Leen uitgegeven is, verhaald de Chronyk-Schryver Reygersberg, en op die zyn gezag alle welke naar hem van deze Heerlykheid gewaagd hebben : Dan ik voor my kan nog het een of ander gelooven , en meene reeden te hebben, dat algemeen aangenoomen gevoelen te beilryden. En O) Getrokken uit de Rekeningen van den Rentmeester Jacob Campe Ao. 1572. O) Volgens den Overlooper van de Oostwatering Ao. 1630 gemaakt by Elias Vincentfen, en Cornelis Adriaan mileboortfen, ter Griffie van Vere berustende.  C 7 ) Èri wei Eerst, óm dat ik vermoede, Zandyk van ouder oorfprong als Ao. 1280 is, dat zeker fchynt, als men' gelooven wil dat de Stad Vere , zoo veel nader aan de Stroom dan Zandyk gelegen, reeds Ao. 954 (volgens Alting (c)) zou bekend geweest zyn. Dit is zeker dat Ao. 1247. Symon van Zandyk bekend is geweest, die toen overleden zynde, de Thienden die hy van de H: Kerk ën van den Abt van Middelburg onder den titul van Leen bezat, vermits hy geen wettige Erfgenamen naliet, weder aan dezelve Kerk gekomen zyn, als uic twee Graaflyke Brieven, de eene van muem Koumsch Koning in 't Jaar 1247. de xij kalende van January de vyfde Indicie; en de andere ten volgende Jaare 1248. daags naar St. Jacob, van Floris vollen Broeder van Heer Willem Roomsch Koning &c gegeven, blykende is. (d) Is 'er nu voor Ao.' 1247 eenen Simon van Zandyk bekend geweest, zoo is het niet van grond ontbloot, dat men vermoed dienzelven Simon, Heer van Zandyk geweest is, als men confidereert; dat geflachtnamen in die vroege tyden niet dan by Edelen gevonden wierden, eh het al reeds geCO Ö'udh. én' Gefticht van Zeel. 1 Deel p. 205. GO Medegedeeld door den Heere Verheye van Citcers" A 4  genoegzaam bewezen is, dat voortyds elk fteene Huis , Slot, Kasteel , Dorp en kleene Stad , zyn byzonderen Heer had uit Edelen geflachte (e) en die weer hun namen van dezelve ontleenden, of aangegeven hadden. Ten Tweeden , om dat by den Graaflykcn Brief van de Gravinne Beatrix Ao. 1282, Zandyk reedts een Ambacht word genoemd, en Heer Wolphert van Borsfele, daar in gezegt word , een Veste ende Wooninge te hebben. Was het een Ambacht, en bevond zich daar in een Veste, of Riddermatig Huis, dan was het ook lang voor dien tyd bekend geweest, ergo doen niet eerst bedykt. Dat het voor die tyd een kwaad Leen was, cn nu een goed Leen wierd, zegt Reygersberg wel, maar bewyst het niet, en meene dat den Hoogen Adel (daar de Heeren van Borsfelen toe behoorden) hun goederen zoo wel door giften van de Keizers als de eerfte Graven verkregen hebben , en dat de laatftcn hun vermogen dagelyks ziende toenemen , eerst de Keizers hun gehoorzaamheid opzeiden, en daar naar dc Ridders die minder magt en goed dan zv hadden, onderwierpen, en dwongen haar goe- (i) W. te Water, Voorr. voor 't Hoog Adelyk en rvk Zeeland Pyté'  C 9 ) goederen over te geven, om die weder a>3 lieenen te ontfangen, welk by andere gelegen* heid meene bewezen te hebben, (ƒ) Dat dit Dorp eerder dan Vore van een Parochie Kerk is voorzien geweest, is niet onwaarfchynlyk, dan den tyd wanneer die zoude gefticht wezen, geheel onzeker. Althans Reygersberg verhaald, dat hier in 't Jaar 1365. de eerfte Procesfien en Ommegangen begonnen zyn te doen : Ook dat deze Kerk, als de Moederkerk van Vere, van de Kerk aldaar, een Jaarlykfche Rente trok ; ja dat die van Vere, de Polder en andere byliggende Dorpen en Buurten alhier hun Sacramenten haaien, en den Doop ontfangen moesten. Is dit zoo , dan zoude men den oorfpronk en aanleg dezer Zandykfche Kerk al zeer vroeg te zoeken hebben, waar van my nergens buiten op gemelde Schryver eenige byzonderheden voorgekomen zyn, dan dat zy ouder dan voorgemelde Jaar is , mag men veilig Hellen , wyl Ao. 1323 den Deken en 't Capittel van St. Pieter te Middelburg, onder anderen ook het Voor- (ƒ) In een Verhandeling over de vrye Heerl. van Duinbeek M. S. Item over het recht van zyn Hoogh. tot de Zeedriften. M. S. A 5  {fo) Voorftahderfchap dezer Kerk, aan den Gravë ©verdroeg, als in 't Charterboek van Mieris. 2. D. p. 306. te zien is. Wanneet men de groote dezer Kerk wilde afmeten naar den hoogen zwaaren Tooren, die alleen daar van overgebleven is (gelyk de nevenftaande Plaat uitbeeld) dan zouden die al vry aanzienlyk móeten geweest zyn; dan ik vermoede dien Tooren dus hoög en zwaar is aangelegd, om tot een Zeebaken te dienen, dog dac de Kerk in proportie van dezelve kleener is geweeft : althoos het beloop van het Kerkhof nog in wezen, zoo wel als de merken aan den Tooren, wsar uit men de hoogte der fpanning van het dak der Kerk kan afnemen, fchynen dat duidelyk genoeg uit te wyzen. Hoe het zy, deze Kerk fchynt in een goede en treffelyke ftand te zyn geweest, Want Ao. 1504 beitelde Kerkmeesters van Zandyk aan Pieter Waghenem , Klockgieter te Mechclen, het ghieten van drie Kloeken van goeden accoorde, waar van de zwaarfte wegen moeit. 1400 f8, de tweede omtrent 1000 ffi, en de derde omtrent 800 f6, en zulks in plaats van twee oude Kloeken die 1674 fö gewicht hielden, en aan gemelde Klockgieter geleeverd wierden. (g) Dc- Qj) Het Contract hier van is ter Griffie van Vere.  C «O dezelve Kerk was ook niet zonder eigendommen, waar uit apparent een gedeelte van haar onderhoud gevonden wierd : Zy bezat 105 Gem. 2oï R. Lands in het Ambacht van Zandyk zelve gelegen (/*) buiten en behalven 3 Gem. 84 R. Lands in Ellewoutsdyk, die den 25 Sept. 1571 met bewilliging der Magiftraat van Vefe verkogt zyn. (1) Ook is zy van geen zilvere Ornamenten van binnen onvoorzien geweest , want vinde in de Rekeninge van Walraven van den Braam/loot als Ontfanger van geannoteerde goederen d'Ao 1572, 73 en 74. de volgende post verantwoord: „ Item ontfangen vuyt handen van Jacob „ Adriaensfz Jc xxxj oneen fileurs gecoemen vuyt de voirfz kereke van Sandyck efi 't „ felfde vercocht voor vyff Schellingen efi „ Vier grooó d'once fst ouer de voirfz Jc xxxj „ oneen. xxxiiij c£ viij $ viij g. Vinde de volgende Perfonen gemeld die binnen deze Parochie als Pastoors en Vice Pastoor gediend hebben Ao; 0&) Cohier van Taxatie Ao. 1543 gemaakt. (0 Register van bezegelde Brieven met de Ietter B. fo. 183 ter Griffie als voren.  ( 12 ) Ao. 1472- Heer Willem Gillisz. Ao. 1515. Heer Jan Adriaensfz. van der Capelle, die te gelyk Canonyk van Zandenburg. was: vinde hem Ao. 1519 nog gemeld alleen met de naam van Jan Adriaensfz;, Ao. 1526. Mr. Aert Adriaensfz. Ao. 1546. Heer Thomas Frcdcricxz. Ao. 1563. Heer Sebastiaen Rutgersfz. Den Pastoor dezer Parochie genoot de helft der Lammer-tienden binnen deze Heerlykhcid, tcrwyl de andere helft een eigendom was, van het Capittel van St. Pieter te Middelburgh. Het onderhoud der Kereke zoo veel het gebouw betroff, wierd door Kerchneejiers beItierd, en als zoodanige, vinde Ao. 1504. Cornclis Willemsfone, endc Mer- tcn Bcrtelmceusfone. Ao. 1520. Jacob Wolfaertz caer Kerckmre9 Gilleyn Willemsfz-, Wm. Ja- cobsfz, Gillis Wolfaartsfz en Henric. Bouwensfz; Ao. 1566. Jacob Adriaensfz. Dit Kerkgebouw zal in vollen luister gebleven zyn, en zyn naderende Val eerst aangekondigt wezen, ten tyde der Beeldvorming, wel-  C 13 ) wélke te Middelburgh den 22 Augustus 1566 voorviel (£) dat op een Donderdag is geweest, wanneer dat kwaad wel tot deze Parochie niet dadelyk ovcrfloeg, maar de fchrik daar voor zoo veel vermogt, dat men 't goet van de Kerk falveerden, wanneer eenen Job en Cor- nelis de Ram 'i [amen met henl. tween het groot Crucifix , dwelc bonen tfOxale hivck vuter yfere oogen geheuen en van bouen neder geworpen hebben > fulcx dat vut het Cruce fplinters waren gebroken, mair 't heelde en was nyet in fticken, dan was gelorjlen, — eene van Amfterdam — (die binnen drie dagen dair nair wech gincfc) heeft den eenen arm van 't wzVü heelde metten voet afgeftooten ê gebroken, dair op driemaal trappende. Q~) Dan ten Jaare 1572. wanneer Vere 's Prinfen zyde gekoren hadt, en de iSpanjaards die Stad trachte te herwinnen, is het genoegzaam zeker dat dit Dorp van Zandyk, zoo wel als zyne Kerk zal verwoest en afgebrand wezen, offchoon my daar van tot hier toe geene byzondcrheden voorgekomen zyn. Deze Kerk is zedert niet herbouwd, maar fchynt omtrent den A. 's Gravczande tweede Eeuw-gedacht, pag. 39 en 40. (/) Verkl. te vinden in 't Certificatieboek A. ter Griffie van Vere.  C 14 ) den Jaare 1584. de overgeblevene Muragie daar van afgebrooken, en ten gemeenen nutte gebezigd te wezen : altans ik vinde in een Rekening van Pieter Reygersbergh, wegens 't opmaken van 't groote Bolwerk genaamd Orange, achter het Archenaal, ten Jaare 1585 gedaan, (tri) deswegen de volgende post in uitgaaf: „ Item al noch betaelt Lamen Jansfz met „ zyn hulpe, van dat hy gement heeft van „ Sandyckfche kereke tot op het voorfi. Bolle,, werek Orangne, den nombre van een hon„ dert negen duyst Zeeufchen Steen , elck „ duyst twee Scheïï. gr. comt ter fome van „ thien Ponden achtien Schell. enz." Zedert vinde, rakende deze Kerck, niets aangeteekend. Deze Parochie en Heerlykheid , had voor de Troubles een eigen gerecht, alzoo my de namen van diverfe Baillius , Schepenen en Clerck van Zandyk zyn voorgekomen: te we-, ten. Bailliuws. Ao. 1481. Pieter Willemsfz. Ao. 1494. Wolf art Domiifz. Ap. (m~) Ter Griffie van Vere voor handen.  ( 15) Ao. 1496. Jan Heynricxz , die te geiyk Rentmeester van Zandyk was. Ao, 1545. Pieter Cornelisfz, oud 54 Jaaren die genoemd word, Schout \ran Zandyk. Schepenen. Ao,. 1356. Hamoud Pvowels fone. Jacob Pieters fone. Pieter Symonsfone: als uit een originele Tranfportbrief blykende is; dan of te dezer tyd Zandyck niet meer dan drie Schepenen hadt, is onzeker, daar in de volgende Eeuwen altoos zeeven Schepenen voorkomen, en worden nog Ao. i57o. Schout en Schepenen dezer Parochie vermeld , wanneer Cryn Wittez'hier Clerck was: gelyk Ao. 1513. Cor~ nelis Wolfaertsz ais Clerck voorkoomt. Dat dit Gerecht in vroeger tyden zoo wel de hooge als middelbare en lage Jurisdiöie heeft geoeffend , fchynt men te mogen beflmten; eerst om dat hier een Bailliuw aan 't hoofd was, waar door men in dien tyd niet anders als een Crimineel Officier veritond- ten anderen, om dat Heeren dié Ridders en Ban rotsen waaren (gelyk die van Borsfele van der SSri mv ? ^ hUnnC Heer,ykheden ^ hooge Jüfhtie heten uitvoeren, waar van my, met opzKht van den Vrouwen Polder blyken Tyn voor-  ( 16) voorgekomen; dan de Archiven van Zandyk apparent by de verwoesting haar Ao. 1572. getroffen, vernield, en niets daar van overgebleven zynde, kan men niet anders dan gisfmgen hier omtrent maken. Tegenwoordig behoord deze geheele Heerlykheid in. het lyfftraffelyke onder de Stad Vere, als behoorende tot derzelver Resfort, volgens de bekende verdeeling door Prins Willem de ifte Ao. 1574. omtrent het gantfche Platte Land van Walcheren gemaakt. Dan met opzicht tot het laage rechtsgebied, word zy in Zandyk - binnen en Zandyk-buiten onderfcheidcn. Zandyk - binnen , zynde 300 Gemeten naast en tegen Vcrc gelegen , met welk Hertog Philips van Burgundien, 20 April T439» Hecr Hendrik van Borsfele - toeftondt, zyne Stad Vere te mogen vergrootcn. Al wie hier binnen gezeten is, word in genoegzaam alles gehouden als in de Stad te woonen , en heeft geen andere Rechter in Civil zo wel als Crimineel dan de Magiftraat van Vere; het Dorp van Zandyk zelve is binnen deze 300 Gemeten. Zandyk - buiten , al het geene zynde , welk van deze Hcerlykheid , buiten voorgemelde qoo Gemeten, gelegen is, behoord in het burgerlyke onder het Collegie der Landvierfchaar te  C 17) te Vere, geordineert by Prinfe Willem de f., by het zelve Previlegie waar by Hoogst Dezelve op ri Maart 1574. de Stad Vere zitting en ftem ter Staatsvergadering gaf, zynde ook wegens deze Heerlykheid althoos een Schepen in dezelve Vierfchaar, die door de Regeering van Vere uit een der opgezetenen verkooren, Jaarlyks word gecontinueert of verandert na welgevallen. De volkrykheid en welvaart dezer Parochie voor de Nederlandfche Troubles, is daar uiü af te nemen, dat hier diyerfe Gilden zig bevonden , zoo vind men van een Sacrament-Gilde gewaagd, dat 4 Gemeten 180 R. Lands, ook van een St. Anna - Gilde, het welk 3 Gemeten 90 R., en van een St. Maertens-Gilde, welk 3 Gemeten 220 R. Lands ten eigendom hadden, alles binnen deze Heerlykheid gelegen. De tegenwoordige bevolking is genoegzaam op te maken, uit het getal der Perfoonen van wat ouderdom of fexe, wel dén 12 January 2748 opgenomen wierden , tot betaling des 50 Penning of zoo genaamde Liberale Gifte, wanneer 'er bevonden zyn, Zandyk - binnen 253 en Zandyk-buiten 163 te famen 4I$ Menfchm B An-  08) Anno 1670. beliep de huisfchatting over deze geheele Heerlykheid c£ 67 vis., en Ao. 1598 bevonden zig hier 100 Huizen; dan Ao. 1642 waaren die tot 114 aangegroeid. Deze Heerlykheid is ook van een Molen voorzien geweest, waar van nog den Molenberg over is, en de weg waar die ftond, nog de Molenweg word genoemd. Zy hadt recht van Dwangmalerye, zoo dat alle Parochianen , daar hun koren moesten laten malen, uitgenomen die van 't Gasthuis, 't welk doen even buiten Vere ftond, die haar optie hadden van Bamisfe tot Meye, alleenlyk haar koren buiten of binnen de Stad te mogen laten breeken en malen, en voorts van Mey tot Bamisfe, waren dezelve gehouden haar koren op den Zandykfe Molen te laten malen. Welke Molen in de algcmeene verwoesting die het Platte Land van Walcheren Ao. 1572, 73 en 74 trotf, is afgebrand, zedert op nieuws opgericht , Ao. 1670 nog o£ 31 : 5 : 8 vis. in huur deedt: dan zedert fchynt vervallen, en afgebroken te wezen, zonder dat mydenjuisten tyd wanneer die jongst is gefloopt gebleken zy. Al van den Jaare 1539 or" x54° af> beeft deze Parochie een Steene Weg van en naar de Stad Vere gehadt, die Heer Maximiliaan van Bourgondien, korts naar zyn hulding als Heer, hier  c 19 y hier liet leggen, dan die fchynt in de Troubles d'Ao. 1572 en vervolgens veel geleden, en in een flegten ftaat gekomen te zyn, zoo dat de Ingezetenen dezer Heerlj'kheid daar zeer over klaagden , en de Regeering van Vere federt aan Prinfe Willem Oftroi verzogten, om tot het herftel en onderhoud van dien te mogen hefFen van ieder Wagen en Paarden , voor ieder reize rydende over deze Steenvvech ecne groote vis. voor den tyd van zeven Jaarcn, zonder dat my den uitflag gebleken is: federt is, in de laast voorgaande eeuw, deze Steenweg tot Middelburgh verlengd, zoo, dat de pasfagie tusfehen laastgemelde Stad en Vere, midden door deze Heerlykheid en Dorp is loopende. Binnen deze Heerlykheid was gelegen het vermaarde en aanzienlyk Kafteel Zandenburg, de Woonftede en het Hof der oude Heeren van Vere , de weinige overblyffels daar vart te zien , bewyzen genoeg hoe uitgeftrekt en prachtig dit geweest is; dan dewyl het zelve, in zyn oude en latere ftand, wel een afzonderlyke befchryving verdient, zal men als nu daar van geen verdere melding maken : maar liever aanmerken, hoe zich voor de Nederlandfche beroertens tusfehen het Dorp Zandyk en de Stad Vere bevond een Capelle der HeiB 2 IU  (20) Uge Drievuldigheid toegewyd, voor den Jaare 1504 gefondeert by Gheyle Claesdochter , die men noemde Scipper Gheyle; wier Testamentaire Executeuren, op den 3 Maart 1520 naar ftyl van den Hove van Utrecht, in prefentie van Burgemeesters en Schepenen van Vere, aan Kerkmeesters van Zandyk overgaven in vryen eigendom „ de fome van Zes en dartich „ pont gr. vis. eens in Gelde als nu coers en " loop heeft, een zilueren vergulden kelck * wegeü viij Onchen xvj Ingelfchen , twee 3", tenen pullekens, een paesbort, een dobbel £ Ornament, twee dwalen, een Misfaclbouck 3, eft een ziluren monftrancie, wegen xij On„ chen xv Ingelfchen ; Item een ftick lants „ groot vyf gture luttel meer oft min liggen * in de voerfz prochie van Zandyck — Welcke * voerfz penfl. mitgereyde en ftick lants' de " voerfz gebroeders tfamen opgedragen heb" ben — en dat metten lafte en op te Con" Uitjen _ te weten, dat de kerkmeesters van '', Zandyck altyt ten tyde zynde tot eewigen ]] dagen fulle'n doen celebreren twee eewege- milfen alle weken, binnen d'Capelle van d* heylige driuoldicheyt ftaeü op ten Zandyck's', fchen Wech by der voerfz Geyle gefondeert zonder emermeer achterlaten offt verfumen, mitsgaders de felue Capelle onderhouden in  „ rake, dake, misgereyde en al des ten altaré' „ bohoeuen fal, nyet vutgefteken van Or„ namen, wyn , broet, wafch, kelck &c:~ Welke Kapel ongetwyfeld in de verwoesting1 d'Ao. 1572. al mede het Lot des Oorlogs heeft ondergaan: althans hetzelve is, naar de Stad Vere de Spaanfche Regeering was afgevallen, ten profyte van den Lande publicq verkogt, uitwyzen de post deswegen te vinden fn de Rekening van Janis Smit Gecommitteerde wegens Vere, tot te verkoopinge van de geeste. Landen , Erven en Boomgaarden onder de Oostwateringe in Walcheren, verkogt binnen gemelde Stad in den Jaare 1576 op fo. 2 lui. dende: „ Ontfangen van Mr. Lucas Mayert, de „ fomma van drie ponden thien ScelT. grooh „ vlaems over den Coop van 't Cappelleken „ mettet erfken rontfomme gelegen, eertyts „ gefondeert by Schipper Geyle geftaen by „ der Vere aen den Sandyckfe Steenwech &c. Men heeft nog aan te merken, dat binnen dit Ambacht vier Vliedbergen of Terpen te Vinden zyn , die bewyzen , hoe deze ftreek Lands, zelfs voor haare bedyking niet onbewoond is geweest. Deze Heerlykheid is zoo wel als Vere de eigendom, ja het Stamgoed van de Heeren B 3 vaa  C 22 ) van Bersfele, die zich Borsfele van der Vere of yan.7dndyk genoemd hebben, geweest. Wan-_ neer die tak. van dat Doorluchtig Huis geen Mans Oir over hadt, ging zy door huwelyk van Vrouwe Anna van Borsfele met Philips van Bourgondien aan dezelve over, wiens kleinzoon Maximiliaan van Bourgondien Ao. 1558 overleden, geen kinderen maar een bekommerden, Boedel agterlatende , kwam Zandyk met de. Stad Vere en appendentien door koop aan Koning Philips de II van Spangien Erfheer en Vorst der Nederlanden, de fchuldeifchers be-; kwamen geen genoegzame voldoeninge, fchoon op bevel van gemelde Koning veele der Do-, miniale goederen van dit Marquizaat zyn verkogt en vervreemd, en wel met opzicht tot" Zandyk.>; . . ,jifij . -._r, ,.. ( ,... De Brouwery achter 't parek met alle de „ gereedfehappen daer toe dienen met alle haer „ geuolch é toebehooren, mitsgaders met drie „ ë een half Gemeten Cix R. Lants. „ Item de Dwanckmalerie metten Wint5, molen met den Lants. „ Item den Etdyck beginnende van 't Gast„ huys van der Vere totten Dyck van den „ Heyligen Geest eó totten Cleewaertskercx„ fchen Dyck. Waar CS7 t 1  (*3) Waar naar ten Jaare 1581 het Marquifaat van Vere, en daar onder fpeciaal Zandyk andermaal by Decreet zyn verkogt, en gekomen in het Doorluchtig Huis van Orange en Nasfau, waar in het nog heden geposfideert word, en zyne tans gelukkig regeerende Hoogheid Prinfe Willem de V. van Orange hier den wettigen Heer is, die deze Heerlykheid, zoo wel als Hoogst Deszelfs andere Domeinen binnen de Stad Vere en Dependentiën van dien, door eenen Rentmeester laat bellieren.  1 I  E E N I G E ZEEUfSCHE OUDHEDEN; u i t ECHTE STUKKEN opgehelderd en in het licht gebragt TWEEDE STUKJE. TE MIDDELBURG, By WILLEM ABRAHAMS M D C C L XXXI.   feüNDlGE LEZER! TT\it tweede ftukje höope ik zal een ge- noegfaame blyk wezen, dat men voornemens is deze begonnen arbeid voort te zetten. Het gezigt van den Tooren van Zandyk by het eerfte Stukje toegezegt, is werkelyk by den Plaatfnyder, den Konstfchilder Perkois heeft de teekening gemaakt: het kaartje van Zeeland eerst door Reigersberg ter weercld gebragt, nu by deze befchry. ving van den Vrouwen Polder, op nieuws belooft uit te geeven, is mede onder handen, weshalven een iegelyk zig mag verzekerd houden, het een en ander, zoo ras maar doenlyk volgen zal, en men geenzints zal abufeeren Van 't vertrouwen, dat men meer en meer zoekt aan te kweeken, om alle weldenkende te noopen uit hunnen voorraad iets toe te brengen, waar door deze onderneming bevordert, en wetenswaardige oudheden de vergetelheid ontrukt worden, * 2 Ver-  Verfchoorid gunstig de misflagen die in deze zig mogien opdoen: Terwyl men énkel naar waarheid zoekt; gebeurd het niet zelden dat Öe fchaduw voor het lichaam word genomen'; dat is bekennen dat men zig geenzints eenige onfeilbaarheid vermeet, en dat men zomtyds reeds werkelyk dwaal d , als men meend voor de dwaaling te vlugten. O zwakke Stervelingen ! '  <25) HET DORP en HEERLYKHEID VAN DEN VROUWEN-POLDER I N WALCHEREN. D e Vrouwen-Polder in het Noorden van Walcheren, paalt ten Oosten tegen het Veer-Gat, West tegen de Duinen van Oost-Kappelle, Zuid tegen deHeerlykheden van Oost-Kappelle en Serooskerke, en Noord tegen het zoo géi naamde Bree-Zand of de Noord-Zee. Het meest bewoonde Deel dezer Heerlykheid beftaat in vier onderfcheidene Polders, als de eigentlyke Vrouwen - Polder , BeexhoekPolder , Gerfte - Polder en Nodrder NieuwlandPolder. Daar men nog kan byvoegcn de Polder genaamd Ooster - Nieuwland , die, mede tegen het Veer-Gat gelegen, ten Westen en Zuiden de Heerlykheden van Serooskerke en Gapinge heeft: alle uit Aanwasfen of buitengebleeven C Lan-  (26) Landen van Walcheren , in later tyden dan gemelde Eiland in 't drooge gelegd, en daarom onder de naam van Polder bekend geworden: daar in nog later tyd eene Kerk ter Eere der Maagd Maria gefticht, de bynaam van Onze Lieve Vrouwen-Polder, nu enkel Vrouwen-Polder van afgekoomen is. Deze Heerlykheid is fchotbaar Land bevonden (a) groot te wezen 546 Gem: 91 Roeden Het Ooster Nieuwland in deze Heerlykheid - 82 37 dus geheel groot - 638 Gem: 128 Roeden Terwyl de Duinen en Vroonlanden tot deze Heerlykheid behoorende, geen minder getal van Gemeten zullen uitmaken. Dat deze Heerlykheid of voorgemelde Polders A° 1340 eerst zouden bedykt wezen, zoo de Schryver der tegenwoordige Staat van Zeeland aangeteekend heeft (i>) , (zeker op het gezag van Gargon, die in zyn Walcherfe Arcadia 2. D. p. 234. het zelfde meld) is bezyden de waarheid. Dan de laatfte heeft zyn misflag van den Chronykfchryver Reigersbergh niet ge- Volgens den Overlooper van de Oostwatering A° 1630, gemaakt by Elias Fincentfen en Adriatn JVilhboortfen, ter Griffie van Vere berustende. O) 2. D. p. 242.  C 27 ) geleerd, dewyl die hier in naauwkeurig én ten Vollen geloofbaar is. Voorgemelde Jaar van 1340. is niet hét tydflip dezer Bedycking, maar wel van het Stichten haerer Parochie-Kerk, gelyk ftraks nader ftaat gemeld te worden; het blykt immers dat deze bedycking vroeger dan A° 1340 , aangevangen is: want A° 1338 gaf Graaf Willem de 3. aan Wolphaert dén 2. van Vere, het voorrecht, dat hy nog zyn nakomelingen te Vere, nog NB. op de Polder in geene manieren bekommert, of om fchuld dezer Heerlykheden mogten belast worden (Y), en 't geen nog hooger gaat: Heer Wolphaart van Borsfelen de 1. s^jj die naam Heer van Vere enz. die A° 1299. te Delft jammerlyk het leven liet, wordt reeds Heer van die Polders van Noord-Wakkeren, Sandyck, ende van 't Dorpken van der Vere genoemd (d)i Dit kunnen geen andere dan deze Polders geweest zyn, en is dus hier uit evident dat die bedyking zo niet al voor immers in den tyd van opgemelden Heere Wolfert ; en dus ten minftert voor A° 1299 reeds moet hebben plaats (f) Mieris Charterboek 2. D. p. 603. (V) Reigersberg Chron. v. Zeel. vermeerd. door Boxhorn 2. D. p. 603. C 2  ( »8 ) plaats gehad. Wie de tegenwoordige Situatie van deze Heerlykheid kent, kan niet begrypen hier Dykcn en Polders te vinden, daar haar geheele lengte van het Veer-Gat af tot aan het gebied van Oost-Kappelle toe met hooge en breede Duinen is bczoomd, en Walcheren aan dees zyde het minst voor de Zee te vreezen heeft. Dan men zie met aandagt op het nevensgaande Kaartje hoedanig Zeeland omtrent Ao .1230 omtrent gelegen was, en men bemerkt ras, hoe de plaats waar deze Heerlykheid nu gevonden wordt, toen een Schor fchynt geweest te zyn, gelegen buiten den Ringdyck van Wal- cheren ; dat geen Duinen hier toen waren, en het Land van Schouwen zeer ver Walcheren aan dees zydè dekte, zoo dat het Vaarwater, nu de Roompot gehceten, maar eene tamelyke wydte had'c: Dat hier lang voor deze bedycking aanvang nam geen Duinen, en nog Voorland buiten den Ring-dyk van Walcheren te vinden was , is daar uit te befluiten , dat Koning Willem den 16 January 1251 aan de Abtdis van Rynsburg gaf „ tot hoeren vryen wille, ende vryheyt, om te bedychen het nieuwe Landt by Ostcappelle (e)- Ingevalle Oost-Kappelle Duinen hadt 0>) Mieris Chartert». I. D. p. 261.  KAART van ZEELAND, zoo als liet geleegen was omtrent den Jaare 1230. te vinden in den eeriten druk der CltronyBe van Zeeland door Jan Jans üeycfersliercli.  1  ( 29 ) hadt gehadt, konde men om geen bedycking denken, en dus bevestigt de echtheid van dehier bygevoegde Kaart, die, om dat dezelve,niet gevonden wordt als by den eerflen druk van Reigersberg's Chronyk, raar geworden is, te meer verdient heeft op nieuws gemeen gemaakt te worden (*). Het koomt my voor dat federt Schouwen voor het woeden der zee heeft moeten wyken, de Duinen aan dees zyde zyn opgekomen, naar mate die van Schouwen ingekrompen hebben; zoo dat de Noorde winden mogelyk de voornaamfte oorzaak zyn , dat het geen die van de Schouwfe Duinen afneemen, hier dezelve aanwasfen , nog tegenwoordig vooral aan dè Noord-Oostzyde der Vrouwen-Polder neemen dezelve geftadig in hoogte en breedte toe. Dat den aanwas der Duinen hier langfaam is geweest , kan men ook daar uit opmaaken : DatAo 1555. door een hooge Vloed deDycken aan deze Heerlykheid zoo waren ontramponeert , dat de Regcering van Vere in naam I van, (*) Misfchiea dat tyd en lust wel eens opzettelyk een Verhandeling zullen voortbrengen , ter opheldering der oude Landkaarten in 't gemeen, en van Zeeland in°'c bizonder, wanneer het blyken zoude, dat zoo men die in alles als Echt niet kan aanneemen , ook in alles niet te verwerpen zyn. C 3  ( 30 ) van hunnen Heer, by twee onderfchcidenePublicatien van den 5 O&ober deszelven Jaars, bevolen, omme den groot en noot ende last dier Es benoor dere de Polder aen den Dyck die heel deur es, ende t land in grooten noot ende dangier fiaat ■ alle den Gilde broeders van St. Joris, St. Bastiaen ende St. Barbare, midsgadevs allen den Arbeyders ende Gildebroeders van St. goede lieve Gilde, dat zy van fionden aan trecken aen den Polder, dragende met hun lieden fchoppen ende /paden, om aldaer te helpen aen den Dyck enz. De aloude gefteldheid van dezen Oord, befehouwd, en opgeheldert hebbende, zal men den afgebrooken draad der Gefchiedenis hervatten. Ao 1340, wanneer deze Heerlykheid al bevolkt ja fterk bewoond moet geweest zyn, verwierven die opgezetenen van Paus Clemens de 5. en den Bisfchop van Utrecht Johannes den 4. vryheid om een Parochiekerk te maken, daar Heer Wolphaert van Borsfele, toenmalige Heer van Vere en deze Heerlykheid , haar eene bekwaame plaats toe aanwees (ƒ). Te meer door dien de bewoonders tot hier toe bun Sacramenten te Zandyk moesten haaien, en ƒ) Reigersb. vermeerd. door Boxhorn 2. D. p. 147.  C 31 ) en zulks hun om de afgelegenheid zoo verdrie tig als moeilyk zal geweest zyn. Wat de bygeloovigheid van die tyd zoo omtrent het bouwen dezer Kerk, als op welk eene wyze die aan een Mirakuleus Mariebeeld geraakt zy, heeft de goeden Reigersberg zoo wydloopig aangeteekend, dat wy den Lezer, die des onkundig mogt wezen, liever derwaarts wyzen, als zulke kost op te warmen, die in verlichter Eeuwen moeilyk te verduwen geworden is. Dat het gerucht der Wonderwerken die hier zouden gefchied wezen groot was, en zich alom had verfpreid, is zeker, en blykt genoe^ daar . uit , dat Ao 1416 de Lands Vorst Hertog Willem van Beyeren met den Keizer Sigismundus en een ftoet van hoogen Adel, hier een Bedevaart afleiden, het welk laastgemelde Schryver ook niet verzuimd heeft breede Aanteekening van te doen: zoo min als hoe Hertog Philip van Bourgondien hier A° 143 7 een wasfc Kaars van 100 ponden gewigt offerde, zoo als Ao 1524 die van het Admiraalsfchip van Vere deden, wanneer zy daar het beeltenis van haar Schip heenen brogten: ook was het een fprcekwoord geworden onder de Bartoenen (g) Le Polder a fait grand myrakel. Deze (ff) Verfta hier door de Brittnnjers, uit wellte Franfche Provincie , te dier tyd veel handel op Vere gedreven C 4' . wierd,  ( 3= ) Deze Kerk dan aan de Moedermaagd toe* gewyd en van alomme bezogt zynde, zal in Heerlykheid en Rykdom toegenoomen wezen: geen wonder dat zy in de omkeering des Lands Ao 1572 zoo wel als het geheele Dorp een prooi van baldadige Krygers waarfchynelyk zal geworden, en verwoest weezen, geen Aanteekeningen wanneer of hoe zulks gefchied zy, zyn my daar van voorgekoomen. Toen dit Kerkgebouw in fleur en de Roomfche Godsdienst hier nog de heerfchende was, wierd 'er jaarlyks op den dach van onfer Vrouwen hemelvaart , eenen plechtigen ommegang gehouden , waar in het wonderdadig Manen Beeld rond gedragen wordende , de toevloed van volk daar ongemeen was. Dit moet de Polder buitengemecne welvaard toegebragt hebben, dan dit alles verviel door de verwoesting die Kerk en Dorp beide door den Oorlog ondergingen: de Kerk bezat voor de troubles wel 130 gemeten Lands in Eigendom: zoo mede een Boomgaard, liggende rondfomme in zyne bevrydmge Iroot ihïen genieten en een quartier. Die Ao 1576 ten behoeve van den Lande , binnen Vere verkoet is aan Jan Hacca, *oopmau ïrnn voor Wierd, en dus deze Kerk van hun Schiplieden bezogt en zeer bekend zal geweest zyn.  (33) voor d£ 145 vis. Nog heeft deeze Kerk den Eigendom gehadt van de Dyckettinge van binnen- dyck van Polder ftreckende van Dorpe tot aen h cleene Jieenen heulken neffens ,t ooster nyeuwe Landt, groot in de Lenghde ende in de breedde Hij tri: xc R: welke mede ten laastgemelde jaar vcrkogt zyn aan Richard Barradot voor <£ 14 : 12:9 vis. Als na de overgaaf van Middelburgh , de Spanjaarts zoo wel als de Roomfche Geestelykheid dit Eiland geheel geruimd hadden, zullen de verdreeve In woonde rs zoo veel die overig waaren, hunne verbrande Wooningen, ten deele hebben opgetimmerd , ten minften die welke zoo wel de hervormde Godsdienst als de nieuwe Regeeringform toegedaan waaren, waar voor al vroeg een Loots of houte Kerk fcbynd opgeflagen te zyn geweest: want vinde dat A° 1591. het oude hout van de omne gewayde Kereke van den Polder benoorden der Vere , ten behoeve van den Lande , is verkogt voor ^33:3:- vis. (/>). Of . (/)) Rekening van Walraven van den Braemfloot Ontfanger Generaal van het Extraordinair van de Gemeene Sake binnen Walcheren , van primo January tot ultimo September 1591. ten Griffie van Vere berustende. C 5  ( 34 ) Of een diergelyke Loots naderhandt weer opgeflagen zy fchynt my waarfchynelyk toe, dan dat die niet zeer gefchikt was ter oeffening van den Godsdienst, die hier zeer gebrekkig waargenoomen wierd , waarom deze Gemeinte ten Jaare 1610 en 1611 zeer ernftig zoo by de Regeering van Vere als het Clasfis van Walcheren aanhielden , ten einde ordre wierd gefteld, zoo op een geregeld Kerkbeftuur dezer Parochie, het bedienen dezer Gemeinte, als op eenen vasten Leeraar, daar nu reeds de meeste Dorpen in Walcheren mede voorzien waaren. Die hier het meest in yverde was eenen Jan de Bare , die waarfchynlyk de notabelfte dezer Heerlykheid geweest is. Diverfe Requesten en Brieven ten dezen einde by hem gefield, zyn getuigen van zyn godvrugt en onvermoeide poogingen om den Polder een Kerk en Leeraar te doen hebben; en die welke zig daar tegen het meest verzette was Petrus Moerman, Predikant te Serooskerke, die gaarme gezien hadt de lnwoondcrs dezer Parochie kerkelyk by hem gebleeven waaren. De poogingen van Jan de Bare zyn niet vruchteloos geweest , want A° 1622 is den Bouw der tegenwoordige Kerk door publieq gezag begonnen, en A° 1623 voltrokken, waar  ( 35 ) waar toe bevoorens reeds eenen vasten Leeraar was beftemd : men acht den Lezer geen ondienst te doen met hier de Lyst derzelver tot heden te laten volgen, zoo als de Heerjacobus de Schoezeiter, waardig Predikant te Vere, die zoo uit de Staate Notulen als Clasficale Afta heeft getrokken, en opgegeeven. „ Aldaar is tot'den Jaare 1618 (mits de ruïne „ van de Kerke) geen ordinair Minister aanr „ genomen, maar wierd bediend door die van „ Vere. „ Mr. Theodorus Saai, Proponent, by Acte 5, van 20 November 1618 , vertrokken na „ Arnemuiden. „ Mr. Christoffel Aleman (f), geroepen van „ 't Retranchement, by Aéte van 30 Juny 1640, overleden. „ Mr. Willem Saai, Proponent, by A<5te „ van 17 July 1653, overleden. „ Mr. David Larcher, Proponent, by A6ie van 22 Augustus i6"59. „ Mr. Gerard van der Port, Proponent, by „ Ade van 12 January 1674, vertrokken na „ Londen. „ Mr. Daniël Beukelaar de Jonge, by Afte j, van 25 Maart 1681. (0 Vinde hem elders Pieter Alleman genoemd.  ( 30 „ Johannis de Visfcher , Proponent onder ', 't Clasfis van Rynland, by Aéte van 14 April „ 1685, overleden. „ Mr. Johan van Arxhouck, Proponent , by „ Acte van 12 December 1713, naVerever„ trokken. „ Mr. Ifaac Schor er, Proponent, by Acte „ van 2 April 1723 , vertrokken na Maas„ tricht. „ Mr. Daniël Scheurwater , Proponent , by „ Aéte van 7 Juny 1728, overleden. „ Mr. Gerard Step, Proponent by Acte van M 9 February 1741, vertrokken na Yfendyke» „ Mr. Johannis Aibertus Bierman, beroepen „ van Catz, by Afte van 3 Oélobcr 17445 „ overleden. „ Mr. Jan Te Water, Proponent, by Acïe „ van 6 July 1758 , vertrokken na Wemel„ dingen 1765. „ Mr. Arnoldus Braam, beroepen van Katten„ dyke , bevestigd 9 February 1766 , ver„ trokken na Yfendyke 1768. „ Mr. Henricus van Nimwegen , beroepen „ van Kleverskerke 1769 , vertrokken voor „ Adjunct Predikant na Lommei 1775. „ Mr. Bernardüs Sandyk, beroepen van Yfendoorn, bevestigd 6 Augustus 1775, over„ leden.. „ Mr.  ( 37 ) „ Mr. Nicolaas Olyphant, Proponent, be„ vestigd 18 Augustus' 1776, vertrokken na „ Yerfiken 16 Augustus 1780. „ Mr. Willem Te Water, Proponent onder „ 't Clasfis van Walcheren, beroepen 15 O6I0,, ber 1780. . Voorts beftaat de Kerkenraad dezer Gemeinte uit vier Ouderlingen en vier Diaconen. De Armen geniet een groote vis. te ponde van alle publicque Verkoopingen , zoo van roerende als onroerende Goederen, daar van ik vinde zy alreeds Ao 1619 in posfesiie waaren. Het "beroepen van Predikanten en Schoolmeesters gefchied hier door een Collegium Qualincatun., beftaande buiten den Predikant, die als Direftor daar toe is benoemd, uit den gewoonenKerkenraad, benevens eeneGedeputeerde van wegen Zyne Hoogheid als Marquis van Vere, en een Gedeputeerde uit de Regee. ring dier zelve Stad als Hals.Heeren. Dat deze Parochie een eigen Magiftraat heeft gehadt , beftaande in een Bailliu en feeven Schepenen , daar van zyn my de onbetwistbaarftc blyken voorgekoomen. Als Bailliuws vinde ik gemeld Ao 1477. Alriaan Willemsfone. A° 1526". Mar ten Adriaen Pietersfz Duim. Ao  ( 38 ) A° 1529. Mr. Sebastiaen Spangaert, Licentiaat in de Rechten: die ik ten zeiven Jaare, zoo wel als A° i53°3 3r? 32, 33 en 34. op de Lyst der Schepenen van Vere vinde vermeld;, Als Schepenen A° 1470. Colin Dotnis z Mtin Jansz Jan Jansz Mathys Jansz Jacop Wiütmsz Gillis t Sysz Mtin Comelis. A° 1567. Willem Broeke Marten Adriaen M&rtens z Coppe Leyns. Dat de Wet aldaar Hoog , Middelbaar en Laage Juftitie oeffende , blykt daar uit : dat op 23 Juny 1526. de volgende Vcrklaaringen voor Schepenen van Vere zyn gedaan (k). „ Piet Domisf. out omtrent lxvij jaen woen „ e geboren in dePoldc feedt, dat hy alle zyn „ daghen heeft gehoort dat de Poldê hoorde toe den heen van Veere es vry leen van „ d Veere, en hebben de hee van d Veere j, hoo- (*) Origineel te vinden in een Depofiueboek ter Griffie van Vere.  (39) „ hooghe leeghe S middel, en en berecht B „ nyemant noch van 's Keyfers noch nyemant „ anders weghefl dan de Officieren van d heen „ van d Vere , en alsfer jemant van crimen „ gevangen wordt, wordt geexecuteert van „ myns heen wegen van d Veer, als hy geilen „ heeft tot tween oft drien in zyn leden en „ noch onlancx in t jaer xix In Maerte van „ een die men noemde pieter de Colfere van „ Brouwershauen die in den Pold diefte cora„ mitteren byd bailliu geuangen en by Juftitie » geexecuteert wordt, heeft oick wel ge„ weten in zyn jonge tyt^dat de Rentmre van „ Bewesterfchelt een quiam in den Poldé wed „ leuen moeste, en en heeft de Rentmre van „ 's Keyfers wegen noch nyemant anders in „ d Poldé eenich bewint oft bedryf noeyt „ gehadt, Oick es de Polde gedoteert van „ veel fchoon puilegien als vry van tollen „ gelyck en met die van d Veere metter feluer ,, heelanex. „ Adriaen Symonsfz out Lxxj jaen geboren „ é opgehouden in d Pold feedt als voë, Dat „ by tiden van hérHenrick van Borlfele Graue „ vanGranpré heê van de Vee van de Pold etc. „ een man genaemtSymon piersfz gejaecht was „ van den Rentmr van Zeelant bewesterfchelt 5» e  O) g geuanghe in de Heerlich' van d Polde en „ gevoert te Middelb, mer wordt vanMiddelb ^, wed vry geleuert in de Pold als ond myn 5, hee, é is geled in de lx jaen. j, Claes Adriaensfz out Ixvj jaen geboren £ van Oostcappel heeft in de Pold yerkeert b meer dan L jaen fecdt, dat hy oick gcfien als voe, ë heeft oick geweten dat een poort „ van Middelb in de Polde gearreftèert was „ van fchuld hy fcreef an die van Middelb om ,, hulpe dat zy hem vut fcryuen wilde, mer j, en costen e moest zoe by rechte voldoen Het is dan niet zonder grond geweest, als men in de befchryving der Heerlykheid Zandyk .{telde , dat de Heeren van Borsfele van der Vere , als Ridders en Banrotzen , overal in hun Heerlykheden het Hooge Gerecht lieten uitoeffenen, dan wierden met den aanvang der Oostenrykfc Regeering onder Keyzer Maximiliaan omtrent den jaare 1485. eerst bcfchuldigt, deswegen tegen de Hoogheid en Souverainiteit van den Prinfe dezer Lande te misdoen , en dat A° 1526 voorfz. verklaaringen ingewonnen zyn, is zeker mede uit oorzaak geweest, dat den docnmalige Heer van der Vere Adolph van Bourgondien daar in op nieuws geturbeert wierdt. Men  C 41 ) Men twyffelt niet of die uitftekende Rechten zyn aan de Heeren van der Vere met opzicht tot deze Heerlykheid gebleeven tot het overlyden van Heer Maximüiaan van Bourgondien A° 1558. Tegenwoordig oefend de Magiftraat van Ver-e hier de Jurisdictie als een Deel van hun bekend Resfort uitmakende: terwyl het burgerlyk Rechts-beftuur behoord aan het Cullegic der Lands Vierfchaar binnen even gem: Stad, waar in uit de opgezetcnen dezer Parochie Jaarlyks een Keur-fchepen by de Regeering van Vere, word verkooren of gecontinucert na welgevallen. Dit goed trof het zelve Lot als alle andere Heerlykheden die in 't bekommerde Sterfhuis van Heer Maximüaan van Bourgondien gevonden wierden: zy wierd verkogt en de doenmalige Lands Vorst Koning Philips van Spanjen bekwam den eigendom, die onder fpecieufe voor\\(endzels A° 1561 al het geen daar aan Los en Verkoopbaar was by perceelen veylde en te gelde deedt maaken: als aan „ Adriaan Lucx (/). Die geheeïe onverfterfelicke Lammerthienden met heuren aan„ clevcn gelegen binnen en onder de heerlic- „ heyt (/) Vinde hem van A° 1557 onder de Schepenen van Vere, wierd A° 1566 Burgemeester dan naar Ao i^6i vinde hem niet meer op de Regeeriugs Lyst dier Stad." D  ( 4* ) „ heyt ë vryheyt van den Polder en zoe lancx „ ftreckènde de Dycken en buyten fchorren „ totter Vere toe, met vryheit van fchote, „ Lote, Waterpenn Dyckpenn en andere als „ wylen den Marquis van Vere die befeten „ hadt; fonder gehouden te wefen dezelve Lam„ merthienden te verheffen of tpensfen. „ Item aen den zeiven, de geheele onver„ fterfelicke erffeï corenthicnden mit hueren ancleuen gelegen binnen ë onder de heerlic„ heyt ë vryheyt vanden Poldre, mitsgaders de „ Corenthicnden van een polderken genaept 3, t'oifter nyeuwlant met alle vryheden pree,, minenticn c andere ongelden fulcx als wylen „ den Marquis vander Vere dezelve ptien on„ derhouden gebruykt en befeten heeft ge,, hadt, fonder gehouden te wezen de Voöriz: '„ corenthicnden te Verheffen ofte verpen?„ fen (in). Item aan Joos Olimrs (n). De „ Dwanck- (m) De Heer Mr. Wilhelm Schorer J. A. Fs. Oud-Burgemeester en Raad der Stad Vere , en wegens dezelve Gecommitteerde Raad en Raad ter Admiraliteit van Zeeland, is thans Eigenaar en bezitter der voorfz: Lammeren Korenthienclen over deze geheele Heerlykheid; die de (,erf>e orinïgenête Traransport-brieven dezer perceelen in handen hebbende, heeft vergund men dezelve hier agtewoordelyk byvoegde, gelyk gefchied is onder de bylagen A en 13. (n) Vinden deze Ao 1562 het eerfte als Schepen te Vere,wierd A° 1565 Burgemeester en laast A° 1571 wasr naar fcy onder die Magiftraat niet meer voorkoouu.  ( 43 J ïi Dwanckmalcrye met den Wintmolcn met $, alle deszclfs vervolgen tocbehooren, ftaen„ de binnen der voorfz: héerlichcyt van de „ Poldre, vry wefende naer ouder gewoonte. „ Aan Adriaen van Campen , de Dyckettinge 5, van ijc gemeten pretcr ijc van Dyck'leggen! „ tusfehen den ouden Polder c de noort Pol„ der, noch de görsfettin van den ouden Wa„ terganek by den Dyck Zuydt én Noordt „ achter Corn: Willemsfz é t Schorre ald j, met zync aenwasfe c geuolge totter creke j, toé metten fchenkeldyck. Item de volgende partien ë parceelcn van Landen. Den. „ ouden Polder genaempt den Kercken block „ groot Lviij 5 m Lij K. waer innc ïiyet be,, grepen en es 't Kerckenlant groot wcfen vyf m Lviij noch 00c de huyfinge met „ heürl Hoflieden ë Vrooncn gelegen binnen „ den rynek van den Dorpc. Item den Pol„ der gelegen tusfehen beyde de ftratcn groot „ xlv m xviij "R-. „ Item het block genaempt 't Wcsteynde „ groot Lix 5 gemeten Lxxxviij ^, alle drie . „ deze pceelen van blockén ftreckènde t cynde .„ over malcanderen gelegen binnen defe ge„ mereke , Oist off t Dorp van de Poldre, >>> West off ë noort off den Dyck genaempt Da „ den  C 44') ,, den Noortdyck C Zuydt off den Dyck daer , de Meulen op ftact. Item noch een Polder H groot xxj gemeten cxxviij * daer inne niet " begrepen est Kerckenlant groot t zelve Ker„ kêlant yj gemeten C binnen defe gemerc" ken Oist off onfe L. Vrouwen Dyck gclegen en St. Anne Schor, noort off den Dyck „ genaempt. de Noortdyck, wést off de voorfz „ vj m C % Kerkelant, e zuydt of de Kcr„ kendyck in den Poldre. Item de helft van „ een Polder genacmt den Noortpolder groot „ wefen de zêï helft Lj gemeten xxxvj 5 V, „ van wekken Polder bouwen Lenaertsfz de „ helft gemynt heeft, gelegen in den voorfz „ Polder binnen defe gemereken, Oist off de Schcnkeldyck noird off de Duynen , west of tellen bpsch, é zuydt off den dyck ge. naempt den noortdyck. Item nog een Pol „ der genaempt de Geerstpolder groot xxviij „ 5 in ciij Bi gelegen binnen defe gemereken , Oist off den Meeldyck, noort off de Zecdyck , West off de Dyck^ genaempt den „ Noortdyck, gelegen de voorn parceelen van „ Landen , Schorren en Dyckettinge binnen " der Heciiicheyt van onfer L. Vrouwen Pol„ der benoorden der Veere, vry wefendc dc SJ felve pceelen van Landen Schorren ê Dyc- „ ket-  ( 45 ) „ kettingc van Schot Water-geit Dyckpenn ,, é andere ongelden naer ouder gewoonte; „ wel verftaende enz. „ Item aen den zeiven de Dyckettinge daer „ neffens gelegen, ftreckènde van Bierdyck „ aff tot der Galgenolle, gelegen binnen defe „ vier gemereken , Oist off de zelve Galgc„ nolle, Zuyt off de Dyck delue, West off „ de Dyck van Myn heere van Mcliffant, „ metten Polder van t Oifter Nyeuwelant, „ ê noirtoff de bierkreke , vry wezende de >, voorn Dyckettinge 6 Schorre van Schot Wa,, tergeld Dyckpenn ê andere ongelden naer ,, ouder gewoonte. „ Aen Adriaen Lucx^ de Dyckcttingen van „ de Galgenolle tottc Wintmolen van der „ Veren Oist off den zcluen Wint-molen „ Zuydt off het muele Water é d'Arnbacht van „ Zandyck West off t zeï Ambocht ë Noort „ off de Galgenolle; vry wezende als vooren. Niet tegenftaande het ontleden en vervreemden van zoo veel Thienden, Landen, Schorren en Dycken dezer Heerlykheid , bleeven de fchuldeisfchers van wylen Heer Majrimiliaan van Bourgondien onvoldaan , wcshalven het Marquifaat van Vere, daar onder ook dees Heerlykheid op 29 Juny 1581 op nieuws moest D 3 wor-  ( 46 ) worden gcveylt; in de Conditiën van welke gezegt word. „ In den cerftcn fal den Coopcr over de „ voorfz Stede vandcr Vere, met die Heer, , lyckhcyt van den Polder dien annex en foo ' verre hacr de Jurisdictie der felver van outs ■ ftreckt, hebben en volgen alle Hooge mid„ dele en laegc Jurisdictiën mettet Recht van > den Zeedrift, ende alle alfulcke preeminen„ tien en vryheden als die oude Verly brie- „ ven dat befchcyden en uytdrucken. ■ „ Den Cooper fal ter faccke van Hcerlyckheyt van den Polder boven de Gerechticheden „ én prerogativen hierboven verdaert, oock " volgen die Domcyncn en goeden hier nae y, volgende, ende eerst, het Bicrftal ende t „ recht van den opflach in de Bierkreke, noch die Oost en Westduynen, in voortyden in „ pachte genomen by Pieter Jacobz, Adriaen „ Jaspersfz ende Cornelis Molcnbaes mettc twee huyzcri daer toe bchoorendc, mitsga" ders die Elfc Schaerboffen en andere plan%] tagien daer inne en benefens gelegen, met " alle alfulcke andere Domcyncn en Gerech' ''' tigheden , als wylen die overleden Heere " Marquis daer inne haddc off compctccren ?' mochte" uvtgefondert die partyen van goe>■ ,, de-  C 47 ) „ deren die naerderhant by de Co: Mat ver„ boft zyn , ende in de fententie van den „ voorfz Hove van Hollant van date den „ xij May lxxxj gefpecificeert ftaen die buiten „ deefe vercoopinge blyven fullen (o). Men weet hoe Prince Willem van Oranje de I. genaamd, Hoog loffelyker Memorie, toen kooper van de. Stad en Marquifaat van Vere, daar onder deze Heerlykheid, gebleven is; en die nog heden in dat Doorluchtig Huis by den thans veel Geliefden Heere Prince Erfstadhouder gepoflideert word: die den Lieven Vrouwen Polder, by Hoogst Deifelfs Bailliu en Rentmeefter te Vere, op een fpeciale Afte als fubftitut Ambachts-heer laet bellieren. Dat deze Heerlykheid voortyds van een Molen is voorzien geweest, bh kt niet al. leen uit voorgcm: perceelcn verkogte Domeinen, dat die zoo wel als het Recht van Dwangmalerie aan Joos Oliviers A° 1567 is overgegaan, maar nog klaarder dat die Molen A° 1572 door die van Vere, zeker op hooger Laft, is afgebroken, en de Materialen daar van 00 Brieven van Decreet van Srad en Magifiraat va 1 Vere in dato xxix Juny 1581 MSS. D4  ( 48 ) van vervoert O) Waarfchynlyk dat men vreesde die den Vyandt in verfcheyde opzichten zoude dienftig zyn en daarom beft achte te floopen: Zy is zedert nimmer herbouwd. Dit Land na de Overgaaf van Middelburg Ao 1574 in ruft en van alle Oorlogs-geweld bcvrvd zynde , is het platte Land allengs weder bevolkt: zoo dat Ao 1580 binnen deze Parochie weder in het Cohier van den 100 penn: aangcflagen waaren 28 Huizen, behaU ven diverfe Erven, daar van de Eigenaars verftorven en verbyflert waaren, en nog defolaat en onbetimmert lagen, die Ao 1598 tot 34, A° 1607 tot 39 en Ao 1642 tot 43 aangegroeid waren. De Huisfchatting die over deze geheele Heerlykheid Ao 1670 gchceven wierd, beliep «£ 16 vis. 's jaars. Wanneer ten Jaare 1748 hier alle perzoonen van wat ouderdom of fexe wierden opgenomen, tot betaling van den 50 penning of Liberalc-Gift, bevond men die te beloopen 246 Zielen. Binnen deze Heerlykheid en wel in het Dorp van den Vrouwen-Polder, bevond zig een (a) In de RcV. -van David Zomer voor wylen zyn Eroeder Hendrik Zomer van Paasfchcn 1572 tot Aug, i573 ter Griffie van Vere berustende, vind men deswe•reri diverfe posten in uitgaaf.  (49) een Klooster van Monniken Regulieren genaamd, welke Ao 1-452 wanneer Oud-Armuiden door Grond-braakcn dagelyks afnam, door Heer Hendrik van Borsfele, Heer van Vere enz. van daar herwaarts is getranfporteert, gefundeert ende gefticht (jf). Waar in de goederen en inkomften van dit Klooster bcftaan hebbe, of hoe groot het getal der Geeftelyke bewoonders daar van geweest zy, is my nergens geblcekcn; maar wel dat zy eenige Jaarlykfche Rente en proeven van de Heeren van Vere genootcn, waar van eene volgende Quitantie my voorgekoomen is. ,, 1c broeder bouwehughe z prieft en procu,, rator van den reguliere in onfer lieuer „ Vrouwen polder kenne dat Ic ontfanghen „ hebbe van Jan hughe z lantmeter, als Rent„ meefter van myns heen va der Veere een tS „ gl Vlaams als van myns heen voorsz. heer „ vaders faligher gedachte Jair ghetide, Item „ noch viij gr van een ander Jair ghetide, Item „ noch vj fi vj gr va die papelicke en cofterie proue van xxvj ghemete lants te wete elc „ ghemet iij gr, die fine van de heclen ghelde „ voirnoemt xxvij fi ij § betaelt als van den jj Jare Qf) Boxhorn op Rcegcrsl: 2. D. p. 234. D 5  C 50 ) Jare van Ixxxij. In kennyffe der waerheyt, foe hebbe Ic broeder bouwe hughe z pater „ en procurator voirnoernt deze quitan ge- fehreuene met myn felfs handt, op onfer „ lieue Vrouwe dach natiuitatis ano miiij j, Ixxxiij. (r.) Zy zullen voorts een deel van hun' beftaan gevonden hebben in het fchryven, binden en befchilderen van Boeken, wyl de Druk-konst of fchoon bekend, echter zoo ras niet algemeen genoeg geoeffend wierd, om Kerken, Schooien, en de Geleerden van de benoodigde boeken terftond te voorzien. Dit blykt uit eene originele verrekening tusfehen dit Klooster en den Heer van Vere d'A° 1474, (j.) waar in de volgende posten voor uitgaaf worden gebragt. ,, Eerft va twee antiiTanale te fcriue en te „ bind. ... . xvj o£ gr. „ noch va twee fouts ghefr. en „ ghebond. .... iC gr> „ noch va een briuier te bind. - iiij S gr. „ noch van twe boecke te bind. en te „ vlichte die my hc toebehoren - fi gr. „ Noch voor my Vrouwe een boec in (r) Ter Griiïïe vïc Vere MSS. 0) Idem.  ( 5i ) „ in frafoeis ghebond. en vticht - ij fi iüj i grEJit Kloofter fchynd onder het oppertoezicht van't Klooster Syon in Holland (aparent dat by Delft doen in wcfen was) geftaan te hebben, en door liegt bcftuur in groote fchulden gekoomen te wcefen, het welk den Overfte en Capittel van 't evengem. Kloofter Syon te meermalen was verthoond, dan die daar aan geen herftel hebben weten toe te brengen, zoo dat Ao 1552 niet meer dan drie Religenfen overig waaren, hubrecht Jans z, Claes Jacobsz en Geleyn Cornelisfz. wanneer de doenmaligc Heer van Vere Maximiliaan van Bourgondie, met confent van hunnen bovengem. Overfte, het zelve metten goeden daer toe bekorende en Appendencien van dien, aan zich heeft genoomen, ome alle 't felue by ons geemployeert te -worden ad alias pias caufas off anders zoe wy na State van d ouergebleuen goed en na gelegentbeyt der faken beuinden fullen oirboir en wel gedaen te zyne: terwyl de zelve Heer de drie evengemelde Regulieren, ten einde die nyet en foude verloren gaen, eene Lyfrente heeft tocgelegt van vier ponden vis. ieder, Jaarlyks. (u). Daar na behoorde dit Kloofter in eigendom (//) Blykende by den brief daar van geregiltreert in een  (52) dom aan Heer Philips van Bourgondien, Ridder, Heer van Fontes etc. Bailliu van Vere, naar wiens overlyden het A=> 1567 is verkogt aan Joncheer Jeronimus de Rollé, Bailliu van Vere, voor oC 35 : 18 : — vis (v.) Zeker een geringe fom, maar waarfchynlyk zal dit Klooster reeds fterk in verval zyn geweeft. De Heer Rollé fneuvelde A° 1573; wanneer dit Gebouw in de algemeene verwoefting welke deze Heerlykheid reeds getroffen had, gedeeld hebben, en dus ook afgebrand en geplondert zal wezen: hoe het zy, de grond daar van het zy met veel of weinig overblyfzels van 't oude Kloofter gebouw, is naderhandt een eigendom geweeft van den Heer Samuel Conink, gedeputeerden in hun ho: rao:, broeder van den doenmaligcn heerBaillu van Vere; die het voor zyn lustplaats hield. Tegenwoordig beftaat het in arbeiders wooningen welke geen de minlte blyken of teekens dragen van den ouden ftaat waar in dit gefticht zich eens gevonden heeft. Te. een Regifter van allerhande Brieven, Teftamenten, Donaden enz. geteekend A. fo. Cxix. ter Griffie van Vere. Qv) Regr: van Tranfporten en Verbanden begonnen Ao 1566 Fol. Ixxiiij & feqn, ter Griffie van Vere.  C 53; Tegen het Veer-gat in het Oosten dezer Heerlykheid bevind zich het zoogenaamde Fort of Schans den Haak, thans eigenaartig, de Battery aan den Haak genaamd. De Schans welke zich eertyds hier bevond, en waar van de duidelykfte teekenen nog overig zyn, is Ao 1588 op bevel van 's Lands Staaten gebouwd (w) na dat te vooren reeds 1579 geordonneert was hier een Wagthuis te Hellen, al ras moet deze fterkte in verval gekoomen zyn, want Ao 1604. vonden 's Lands Staaten by Refol. van 29 July goed,, dat een „ Huys opgeflagen zoude worden op den „ Haeck, in de plaatfe van het oude Fort, ,, of daer omtrent, om aldaer te logeren, en „ zoo veel mogelyk te cureren, de Soldaten „ van de repartitie van Zeelant die met de „ Pefte befwaert zyn. By het aangaan der eerfte Engelfche Oorlog met Kromwel, wierd door Heeren Gecommitteerde Raaden; omtrent dit Fort eene Infpeciie geordonneert, waar van de Memorie of het Verbaal nog voor handen is: dan of de wer- (w) Als uit drie onderfcheidene brieven van Heeren Gecomm: Raaden aan de Regeering van Vere van 4 ij. en 25 Febr. 1588 genoeg blykende is.  (54) werken daar by goedgevonden, gemaakt of tot ftand gebragt zyn , is my niet gebleken; maar wel, dat by het opkoomen der Oorlog met Frankryk en Engeland, Ao 1670, de Duinen hier zoo zeer tocgenoomen waaren, dat die over dit Fort heerschtcn, waarom Heeren Gecomm: Raaden by Staats beflüit Van 27 Ociober der zeiven Jaars gemagtigd wicrdcn die te doen afhalen en planeren: zoo mede Infpeótie te doen nemen, hoe en op welke manier dit Fort in betere Defentie zoude konnen werden gebragt enz. Ik twyffelc niet of het een en ander zal ter uitvoer gebragt wezen j vermits de bewaaring van dezen Oord in Oorlogstyden althoos de aandagt van 's Lands Staten , zoo wel als der Regeering van Vere heeft bezig gehouden, althoos by Refol: van Heeren Gecomm: Raaden dato 10 Augustus 1673 moest een Compagnie Borgers van Vere en de Compagnie van Captein Nicolaas de Vis van Tholcn, naar den Polder marcheeren, om aldaar af te wagtcn de nadere ordres en beveelen zync Excellentie den Heere Veldmarfchalk Wirtz. In de zoogenaamde Succesfie Oorlog tegen Frankryk die met de Vrede van Utrecht eindigde, zal deze post altoos wel bezet en verfeekerd genoeg geweest zyn; het gevaar was ook niet groot ; de Zeemacht des Vy--  C55) Vyands kon tegen die van Groot • Brittan- nien en dezen Staat niet opwegen. Het zelve had plaats in den Oorlog van Ao 1747, of fchoon den Vyand meester geworden van geheel Staats-Vlaanderen, dit Eiland van na by dreigde; omtrent het Breede-Zand wierd eefi Corps trouppen geleegerd, en deze Battery aan den Haak in Haat gebragt, zoo en gelyk die nog heden te zien is. Tegenwoordig nu men bedagt is het inkoomen der Zee-gaten te beveiligen, word zy met ander Gefchut voorfien; dan terwyl die door het geftadig aanwasfchen der Duinen regts en lings door der zelvcr hoochten beheerscht worden van agteren ongeflooten blyft, is het een post waar het gevaarlyk is Gefchut en Ammunitie te vertrou. wen, ten waare die dadelyk door trouppen kon gefouteneert worden, waar toe een gewoone bezetting niet beftand zoude wezen. Men heeft aan deze Schans of Battery een Lantaarn, welke, het geheele Jaar door, des nachts verlicht is, tot dienst der Zee-vaard, en waar van de bezorging de Regcering van Vere aanbevolen is: ook is hier een Mast opgericht om des noods, door hetophaaleneener Vlag, by dage, feinen te konnen doen. - Deze  (56-) Deze Heerlykheid van den Vrouwen-Polder heeft nevens de Stad Vere van Hertog Willem van Beijeren des donredachs na Sinte Valentynsdach Ao 1349 tol vryheid verkregen door alle zyne Landen (x). Een Voorrecht in die tyd zeer aanmerkelyk, en waar op buiten Weftkapelle en Westhoven geen plaatfen ten platten Lande van Walcheren roemen mogen. De Verwoesting die de Ncderlandiche troublcs hier te weeg brachten, zoo wel als het gevaar der Zee, moet deze Heerlykheid vry lang gedrukt hebben, want de Ingelanden alhier hebben van Ao 1584 tot Ao 1592 kwytfchclding van twee derden in den dobbelen C. penning genooten. Zy verfogten over de Jaaren 1593 en 1594 gelykc vrydom, dan welk de uitflag was, is my nictgeblecken : dan vinde nog een gelyk verfoek over Ao 1597 te zyn gedaan, dat hun afgcflagcn wierdt. Buiten en behalven de Heerlyke Rechten, die Zyne Doorl: Hoogheid de Heer Prince van Orangen, als Ambachts-Heer hier geniet, en hier vooren verhaald zyn, bezit hoogst dezelve den Eigendom van alle de Duinen en Landen daar aan paaiende die onder de naam van Vroonen bekend zyn, waar van hier en daar gedeel- tens ( O) Rode Statut boek fol. 81. ter Griffie van Vere,  C sr ) tens tot Bos zyn aangelegt, en Jaarlyks een voordeeligen kap; uitleeveren, voorts zyn de vroon landen zeer bekwaame Weiden. Alles wordtin eerst en tweede party Qost~Duinen onderfcheiden, die twee Pagt-hoeven uitmaaken, waar van die ten Oosten, deOrange-Zon genaamd » eene Berg-Schuur heeft, om geftrande goederen te kunnen opleggen, en geredde Scheepelingen te huisvesten, Twee Lusthoven verderen deze Heerlykheid, als Twistvliet en Elzenoard, van de eerfle is thans Eigenaar de Heer Jan Byleveld, Schepen en Raad der Stad Vere: de laafte behoord toe den Heer Petrus Jacobus Mathysfen. Men wil dezen Oord voor de gezondfte van geheel Walcheren gehouden hebben: dit is zeker, het hier vry Wild-ryk, en tot de Jagt zeer gefchikt is: dan by eene Ordonnantie ende Placaat van Zyne Hoogheid den 22. December 1684 gearrefteert, is aan een iegelyk verboer den, ,, onder wat pretext het oock zoude „ mogen zyn, eenige Conynen in of omtrent „ Onfe Duynen ende Waranden, als mede de „ Boifchen, Plantagien, Wey ofte Teel-Lan„ den, Ons ofte oock andere toebchoorende, ,, omtrent de voorfchreve Waranden gelegen,. „ te fchieten, uyt te graven, met Stricken, E „ Net-  (.58) Netten of anderiïnts, hoe liet oock foude, „mogen wefen, te vangen $ tè berooven^.„ ofte dodderi, .op de verbeurte : van vier„ Ponden Vlaams voor yeder alfoo gevangen ; „ ofte gedoodt Conyn, bovert het Roér, „.Netten, ofte ander. Inftrument " tot het „ vangen pfte dooden van de Cónynen ge„ bruyekt enz. .tièizQviiüA etf BY  C 59 ) BYLAGEN. Wv Willem Broeke, Marten den Adrken Luex z zynen erfden ende nacomelingen oft: actie van hem namacls erygen» de altyt Recht garrant te wefen t allen Rech■ èen van de voorfcreven corenthicnden enc'e exemptien bouen verclaert, Des toirconden hebben wy Scepenen voornoemt Onze Zegelen hier an gehangen Op den zestea Aprilis a xve zeuen en fefh'ch ftilo curie Hollandie voor Paeffchen. (op de plycke geteekend) van Werchter. (de geannexeerde Copien van voorenflaande Tranfport-brieff luyden als volgt) ' Plïïs by der gratie Gods Coninck van CaftiHen van Leon van Arragon etc. Allen den genen die deze Jegenwoordigen zullen fien faluyt. Alzoe Wy ouermidts den coop by ons gedaen van den Steden van Vliffingen endé der Vere in Zeelant mit andere partyen van domeynen t famentlycken toebehoirt hebbende wylen onfen neue den Marquis van der Vere, Heeren Maximiliaen van bourgoingnen. Ende nadyen Wy by voorgaande Informatien ende befoingnes van zekere Comiffariffen van onfen wegen daer toe gecomitteert beuonden hebben eenige partyen van Ambaehtsheerliche, den ende andere Landen In den voorn coop be-  (62) begrepen dienlyck te zyne tot onfen proffytë vercocht te worden om de peningen daer aff comende te employere daer men t zelue tot onfen meerderen proffyte beuinden zal te behoiren. SOE EEST dat wy by defen angefien ende hier op gehadt t aduys van onfenLieuen ende getrouwen die hooft treforier gnael ende gecomitteerde van onfen domeynen ende financien , hebben by deliberatie van onfe zeer Lieve en zeer beminde Zuftere die Hertogine van Parme en van plaifance, voor ons Regente ende gouuernate In onfe Landen van herwerts oucre, Gccomitteert en gcauftorifeert, Comitteren ende auftoriferen by defen Mr. Adriaen Numan Raedt ende Rekenmeeftcr van onfer Camere van den Rekeningen in Hollandt, Ende Loys Rattaller comiffarys der feluer camere, Oramc te procederen tot vcrcoopinge In t deel oft geheel van alle zulcke partyen van Ambochtcn, hcerlicheden ende andere Landen gelegen en begrepen onder den voovïz coop, Ende den coopers van eenige ambochtsheerlichcdcn van heuren. coop te doen hebben behoirlycke brielfuen onder onfen grooten Zegel tot huerlieden contentemente en meefte verfekerheyt, Ende aengaende de coopers die eenige Landen coopen zul-  («3 ) zullen zal den zeluen van heuren voorsz: coop, behoirlycke ende abfolute brieffuen geleden ende gepaffeert worden voor de Wet ende gerechten daer onder die voorsz Landen gelegen zullen zyn, tot contentemente en verfekerheyt als voiren, Alles volgende dordinantie ende conditiën daer aff zynde, ende hen ten dage van de vcrcoopinge voirgehoudeh, Hellende de zelue coopers mits dien in actuele ende Reale pofleffie zoe als t behoiren zal. Ende voirts beroerende de andere refterende partyen blyuende aen ons gereferueert en vuyter huyre, ende In pachte wefcnde zullen die voorsz cornilfariffen de zelve wederome van nyeuws In t openbaer den meelt dair voiren biedende verpachten mitsgaders ooc vercoöpen de muebelen behoirende op den huyfe van Zouburch, Alles tot onfen meeften oir_ baer en proffyte alft Doenlyck wefen zal^ daer toe wy den zeluen comilfarifen Insgelycx geauctorifeert hebben, ende auótoriferen midts defen nyetegcnftaende eenige ordinantiën, Reltrictien, geboden oft verboden Defen contrarierende, den welcken wy den zeluen nyet en willen prejudiciëren In eeniger manieren Want ons alzoe gelieft. Des toirkonden heb ben Wy onfen Zegel hier aen doen hangen., E 4 ge-  (64) gegeuen in onfe Stadt van Andwerpen deu xvijen Dach van Julis In t Jaer ons heeren Duyfent vyf hóndert zeuen en tfeftich, van onfen Rycken, Te wetene van fpaengnien Sicilien etc, t xijt- Ende van Napels t xiiij^ Op de plycke flont gefchreuen By den Coninck. Ende onderteeCkent, Doüerloupe, Onder flont gefchreuen Gecollatiöneert Jegens de originaelen opene brieffuen ende daer mede beuonden t accorderene By my ende geteeckent Wallerandt. (laager flont) GeCoïlonneert ende beuonden accorderende metter Copie autentycque By my Andries van WerChter Secretaris der Stede van der Vere (geteekend) Van Werchter. (andere copie.) Les Chefs treforier gnal et comis des finanees Du Roy, Tres chier S^ et efpecial amy eflants adueflis que faiéles Difficulte de comparoir par deuant Les escheuins de La Vere Polre et Sandyck pour au nom et de la part de fa Ma^e pafTer Les Lres de vendition faicte par le mre des comptes en Hollande Numan, daulcunes parties Illecq, vous excufant fur ce que ne feriez a ce comis, Nous navons peu obmeclre de vous faire cefles Requerant, et neant  ( 65 ) neant rnoins de La part de fa Ma« ordonant a certes que ppftpofant auttres affaires ayez Incontinent a comparoir par deuant Les d;s efcheuins et paffer Les cfLres, enfuyuant La Requifition que vous en a faicl: Le Secretaire de La Ville de La Vere, Ayant defpefche Les d'Ltres, affin que Le payement de La dte vendition ne foit Retarde, A quoy vous auctorifons par cefles parou ny faiétes aulcune faiilte come quil foit. A tant tres chier Sr. et efpecial aray ntre Sr: vous ait en fa garde, De Bruxelles au bureau des d flnances Le xvj. De Mars 1567 foubs figne Reyngout. Sur Le Dos eftoit efcript. A nï-e Trefchier Sr. et efpecial amy Phillebert van Scroiskercke confeillier du Roi nre Sr. et Recepueur gnal de Zelande_au quartier de bewefterfchelt. Collonnee et trouvee concorder auec lorginale miffiue. Par moy Adrien van Werchter Secretaire de la Ville de la Vere (fingné) van Werchter. B. Wy WillemBroeke, MartenAdriaen Martens, Ende Coppe Leyns Scepenen der prochie ende Heerlicheyt van onfer lieuer Vrouwen polE 5 dre  C 66 ) dre- benoorden der Vere. Oirconden dat huiden voor ons-gccompareert es In zyne propre perfoone Joncheer Phillibcrt van Zcroiskercke Raedt ende Rentmr gcncrael van Zeelant -bewefterfchelt. De welcke ons gethoont heeft fekere copie van de opene Iren van commiffie gegeuen en verleendt mr adriaen Numan Raedt ende mr. van den Rekeninghen In Hollant Ebde Loys Rattaller commiflaris aldaer onder '•t Tegel van de Co. M. , Mitsgaders eene miffiue van mync Heeren van den financien der Co. Mat_ Inhoudende commiffie op den comparant, daer; af copien auftentycken hier duer geileken gefegelt ende getransfixeert zyn. Vuyt crachte van welcke commiffien, Ende voorts vuyt crachte van den twee zitdagen openbaerlick gehouden binnen der Stede van der Vere, daer van den eerften was op den tweeden ende den andren_op denxvj-; augufti beyde leftleden, de voorn Rentmeefter van wegen der Co. MaV getranfporteert geccdeert ende ouergedragen heeft, tranfporteert cedeert ende draecht ouer In Rechten vryen eygendom mits defen Tot behouff van adriaan Luycx z zynen erfuen ende nacomelingen oft andre aclie oft tranfport van hem crygende, die geheele onvcrfterffelieke erffclickeEammerthien-loa ns'ffaoW^aiiöi - den  ( 67 ) den met hucren aencleuen gelegen binnen ende onder de heerlicheyt ende -vryheyt van den poldre voorfchreuen, ende zoe lancx ftreckènde de dycken ende buyte fchorren totter Vere toe, 'mit-alle vryhcdcn preeminentien ende cxemptien van Schote löte Waterpenninghen, en Dyckpenninghen ende andere, ongelden, fulcx als wylen de Marquis van der Vere hooger memorien de felve Lammerthienden gebruyckt ende befeten heeft gehadt, fonder gehouden te wefen de voorsz Lammerthiende te verheffen oft verpenfen. Ende dit voor zekere fomme van penninghen daer van de comparant In der qualiteyt als bouen bekende ten vollen verneucht ende betaelt te zyne den leften penninck metten eerftcn, Gelouende de comparant van wegen zynder Mat_ In d'woordt van een Doorluchtich Prince den voorn adriaen Luycx z zyncn erfucn ende nacommelinghen oft aótie van hem namaels crygende altyt Recht garandt te wefen Allen Rechten van den voorsz Lammerthienden ende exemptien bouen vcrclaert* Des toirconden hebben wy Scepenen voir. noemt onfe zegelen hier aen gehangen op den zeftcn aprilisr xvo Zeuen en feftich ftilo  (68) Mo curie Hollandie voor Paeüchen (op de plycke geteekend (van Werchter. (De copien aan defe laaste Tranfportbrieff geannexeert, waaren van de zelve inhoud als aan de eerfte, hier vooren opgegee-. yen.)  EENIGE ZEEUWSCHE OUDHEDEN, U I T ECHTE STUKKEN OPGEHELDERD EN IN HET LICHT GEBRAGT. DERDE STUKJE. TE MIDDELBURG, Bv WILLEM ABRAHAMS, MDCCLXXXI.     C 69 ) D E HEERLYKHEID VAN SCHELLACH I N WALCHEREN. Het geflacht der Heeren vanBorsselevajt Schellach of van Laterdale: en het Huis van Laterdale binnen Vere. Schellach , eene Heerlykheid in Walcheren, palende Oost tegen de Heerlykheid Zandyk, West tegen de Heerlykheid van Brigdamme, ten Zuiden tegen het Ambagt van NoordMonfter, en heeft ten Noorden de Heerlykheden van Zandyk en Gapingen. Haare uitgeftrektheid is hemelsbreete 915 Gem: 255 ge. dan fchotbaar maar 7921 Gem: 13 Vrye Landen - - 2* 101 Dat famen uitmaakt - 795 Gem: 120 F en  t 7° ) en fteenfchietens wierd zy oudtyds gerekend op 785 Gem: 270 ijr. Zy wierd voortyds in Oud - Schellach, Heeren Ambacht, Reymare Amlach' en Poppekinderen - Dorp onderfcheiden, als my uit ccne oude overloper der Oostwateringe van Walcheren d'A^ 1559. gebleken is. Deze laatfte benaaming, namentlyk PoppekinderenDorp is nog overgebleven, en van den Schryver der tegenwoordige Staat van Zeeland, voor een bizonder Ambacht gehouden , daar het zelve echter niet als zoodanig ter Steen-Rolle bekend is, of fchoon deszelfs groote in den overlooper der Oostwatering d'A" 1630. op 22t Gem: roi Roeden fchotbaar Land word bepaald. Ik ben met Gargon eens dat die benaaming van de Decnen afftamd, zoo wel als die van Popkemburg, Poppenfamilie, Peppf.kérkt en Poppenroeden - Ambacht , die men elders in Walcheren aantreft : ook dat de naam van Poppe die een bekend gedacht onder de Landzaten voerd , van dezelve oorfprong is. Men wil dat op dit deel dezer Heerlykheid, te weten het zoo genoemde PoppekinderenDorp, oudtyds wezentlyk een Dorp te vinden was , waar van men nog de plaats aanwyst, hoe het zy, alles is nu onder Schellach verfmolten, en maar voor een Ambacht en leen bekend. Haaf  Haar naam, oorfpronk en oudheid is beide niet te bepaalen, zoo min als dat het Edele Geilacht van Schellach haar naam van deze Heerlykheid , of die de haare aan dat Huis medegedeelt heeft. Voor de Nedcrlandfche Troubles was hier een Dorp met Kerk en Molen. Van de Kerk waare ten tyde doen Smallegange zyn Chronyk fchreef nog ftukkcn muurs, verwelven en een gedeelte van den Tooren te zien, als de plaat daar van in die Chronyk pag. 662 uitwyst. Alle het zelve is in de algemeene verwoesting des platten Lands van Walcheren Ao 15721574. omgekoomen , zoo dat niets dan het Kerkhof overgebleven is, en laatst Ao 1758, de Fondamenten der Kerk , die 16 Roeden gronds in 't vierkant bevattede, zyn uitgegraaven, wanneer men onder de puinhoopen de Klok, welk ten deele vergaan was gevonden heeft , zoo wel als eenige oude Muntfpecien, dan waar van my geene voorgekoomen zyn. Aan welke Befcherm-Heilige deze Kerk toegewyd was, heb ik nergens aangetroffen: maar wel dat op den 22 Maart 1323. de Deken en Capittel van St. Pieter te Middelburg het voorftanderfchap daar van , en van eenige andere Kerken in Walcheren, aan den Graaf F 2 heb-  ( 7* ) hebben opgedragen (a), de Kostery en Schoole ftond oudtyds ook ter begeeving van den Grave, volgens een brief van Hertog Philips, getekend 19 Mey 1436. (T) Deze Kerk heeft in Zandyk 3 Gemeten, 150 Roeden Lands bezeten, (c) Tegenwoordig zyn de opgezetenen dezer Heerlykheid in het kerkelyke aan Vere onderworpen , waar over niet lang geleden verfchil ontftaan zynde, zulks by eene Refolutie van Heeren Gecommitteerde Raden dezer Provin. cie, dato 28 Augustus 1777. genoeg beflist is: den Armen van Vere geniet ook uit dien hoofde, eene groote te ponde van alle de meubile Goederen, welke publicq verkogt worden. Het getal der Huizen binnen dit Ambacht was Ao 1580, niet meer dan 15, dat Ao 1597 tot 18 , Ao 1598 tot 19 , Ao 1642 tot 20 aangewasfen was , waar van de Jaarlykfche Schatting A° 1670, c€ 16 : 2 : - vis. bedroeg. Dat der Opgezetenen zal nimmer heel groot zyn geweest. Wanneer Ao 1572 de Stad Middelburg een opontbod van 188 Perfoonen uit haar Resfort deedt, om aan de verfterking van Arnemuiden te arbeiden , moest Schellach daar toe (.,-) Mieris Chnrterb: 2 D. pag. 306. (7>) Tegenw: St: van Zeeland, 2 D. pag. 244. (c) Collier van Tauxatie d'Ao. 1543 ter Griffie van Vere,  ( 73 ) toe drie Man leveren (rf). En wanneer A? 1748, alle Perfoonen van wat ouderdom of fexe wierden opgenomen tot betaling van den 50 Penning, wierden hier bevonden in 't geheel te wezen 87 zielen. Den Moolen die benoorden de Kerk heeft geftaan , nimmer herbouwd zynde, maaken de Opgezetenen gebruik van den Moolen te St. Laurens. Dat Schellach voortyds een eigen Gerecht, beftaande uit Schout en Schepenen heeft gehadt, is ongetwyfeld: ik vinde Ao 1521 als Schout vermeld : Manen Jacobz, Prochiaan in der Gapinge, En als Schepenen : Ao 1562. Cornelis Leyns Ingel Regulier Antfa W™ Dancairtsfz Pieter Roels Arët Mathysfz Ao 1569. Inghel Piers z Pieter Roels z Andries Jans z Michiel Willems z Mels Adriaens z Dan (-0 's Gravezande, tweede 'Eeuwgedachtenis der Middclburgfche Vryheid, pag. 499. F 3  ( 74 ) Dan die hadden geen hoog Rechtsgebied, het zelve wierd door den Heer Hoog Bailliu en Rentmeester Generaal Bewester-Schelde gehandhaaft: tot dat deze Heerlykheid Ao 1574onder het bekende Resfort van Vere gekoomen zynde, die Stadt hier de Hooge Jurisdiftie oeffend, en in het burgerlyke is gebragt onder de Lands Vierfchaar binnen Vere, in welk. Collegie Jaarlyks door de Regeering dier Stad een uit de Opgezetenen van Schellach , tot Keur- Scheepen op nieuws wordt aangefteld, of gecontinueert naar welgevallen. Het is zeker dat het Edel Geflacht van Schellach , de oudtfte bezitters dezer Heerlykheid zyn geweest. Dat die (men weet niet hoe of wanneer) aan een Basterd tak van het Huis van Borsfele is gekomen, van die aan de Graaflykheid vervallen, en van wegens dezelve is verkogt, en zy een eigendom eerst deiStad Middelburg, en zedert aan het Geflacht van Boudaan gekomen is. Den oudften Heer van Schellach die ik vermeld vinde, was Atrnout die Ao 1356 getuige was over een brief, waar by Willem Rape van Oostcappelle, zekere gedeelten Ambachts in Oostcappelle, aan den Abt en 't Convent van 't Vrouwe Klooster in Middelburg heeft verkogt en afftaat. Voorts  C 75 ) Voorts vinde ik van dit Geflacht vermeld, zonder te bepalen of zy al of niet bezitters dezer Heerlykheid zyn geweest. Jan Hendriks Zoon van Schellach, die op xj Maart 1424. door den Hertog van Braband wierd gemaakt, zynen voorfpraak in 'c Land van Zeeland, op een wedde van 24 Nobelen en een Rok 's Jaars (e). A 1474. leefde Hendrik en Jan van Schel, lach Gebroeders „ die met Boudin van Nispen „ ter caufe van Jonkvrouw Jacob zyn Wiue „ roerende van dbesterfte van Pieter van Schel. „ lach voorfz Hen'drik en Jans Broeder, een Comporis aangingen, waer by zy hun onder, ling verfchil aan de uitfpraak van goede man. nen Helden (ƒ). Ao 1490. leefde Pieter van Schellach, wiens Zegel was d''argent a 7 coquilles de geules ,3,3, m I, au chef d'or, charge d'un Lion de Salie, en zyn Cimier is geweest un Lion isfant (g~). Ao 1562. leefde te Vere Magdalene Adriaens van Schellach, benevens haar Broeders Adriaen van Schellach en Jan van Schellach, Joncvrouwe Adriana van Schellach was A° 1571 in Huwlyk met (Y) Mieris Charterb. 4 D. p. 750. (f) Regr. van verbande, A. fo.xxiiij ter Griffie van Vere. (#) Te Water HoogAdelyken AdelrykZeeland,pag. 170' F 4  C 76) met Anthoine Paulles, Bailliu van de Bosfchaagen van Halle Qi). Dit alles zynde wat ik van het Geflacht der Schellachtcn hebben konnen opfpeuren; weet ik zoo min wanneer het zelve een einde heeft genoomen, als hoe of wanneer deze Heerlykheid van hun is vervreemd, dit is zeker, dat zy het Patrimonium van een basterdcak van den Huize van Borsfele , die onder de naam van Borsfele van Schellach of van Laterdale bekend was, heeft uitgemaakt, en die zoo ftrak afzonderlyk zal gedagt worden. Den laatflen bezitter dezer Heerlykheid en ook het laatfle manlyk oir van evengemelde Borsfelfe basterdtak , was Heer Maximiüaan van Borsfele van Laterdale A» 1577. zonder kinderen overleden zynde, verzuimde die zyne Erfgenamen welke uitlandig waren, deze Heer-» lykheid te verheffen , waar door zy in den Boezem der Graaffykheid wederkeerde, en van wegen 's Lands Staaten Ao 1603 of 1604 met andere vervalle Ambachten, Tienden en Landen is verkogt: zy wierd ter groote als hier vooren is vermeld, met de grond van 200 qt. fchotbaar Land in den Meulenblock daer de Meulen op plach teftaan, geveyld, endaar van (£) Regr, van gezegelde Brieven met de letter B. ter Griffie van Vere.  C 77 ) van bleef Kooper voor de Stad Middelburg , derzelver Burgemr. de Heer Johan Feth, voor c< 567 vis. den hoop, waar af Heeren Gecommitteerde Raaden brieven van Verly hebben gedepechcert op de naam van gem: Heer Johan Veth, met Ambachts Recht en de Ambachts gevolge, ende voorts al dat den voorfz Ambachte toebehoort ende fchuldizh is te volgen, dato 16 January 1604. tegen welke breede extenfic in de Verly-Brief die van Vere hebben geprotefteert, dat ingevalle in tyden en wylen uit cragte van defe hreede extenfie jegens hare gerechtigheyt daer van fy niet en verflaan te fulle wyeken yeiwes werde ge-pretendeert en dat het Lant van Zeelt daer door zoude mogen comen in eenige fchade, dat fy willen ontledicht en onfchuldich fyn in alle 't voorfz, tfouckende dat haer proteftatie werde aangeteekend en hen daer van ASte gegeven naer behoeven. De Stad Middelburg bleef hier van in het bezit tot Ao 1680, wanneer zy deze Heerlykheid verkogt aan de Heer Hendrik Boudaen Courten, aan wiens Geflacht en Nazaten dit goed nog behoord , wordende thans bezeten by Jonckvrouwe Sofia Maria Boudaan. Men zie nu uit dit eenvoudig verhaal, hoedanig deze Heerlykheid van tyd tot tyd van eigenaaren is verwisfeld, zonder dat dezelve immer tot het bekommerde fterfhuis van Heer F s Ma-  (73) Maximiliaan van Bourgondien , Marquis van Vere enz. heeft behoord, veel min dat die by Decreet van den Hoogen Raade te Mechelen zoude verkogt wezen Q) als Smaüegange met zoo veel woorden als onwaarheden verhaald, waar in hem den Schryver der Oudheden en Geftichten van Zeeland i. D. p. 259. en Gargon in zyn Walcherfe Arkadia 1. D. p. 199 nagevolgt hebben. Het Wapen dezer Heerlykheid zoo als Sraaliegange het in zyn Wapenkaart der Landen en Heerlykheden Bewesten • Schelde opgeeft, koomt niet over een met het geen men hier vooren gefield heeft, dat Pieter van Schellach die A° 1490 leefde, heeft gevoerd: nog minder met het geen Smaüegange in zyn Chronyk in de Piaat van Schellach op pag. 662 heeft gefield ; waar door naar myn gedachten eene tvvyffeling ontflaat, welk het eigenlyke Wapenfchild is geweest, daar het Gerecht dezer Heerlykheid, ter bekragtiging hunner publicque Aélen, zig oudtyds van bedient heeft. De zoogenaamde Veerfe Watergang, en de Straatweg tusfehen de Steden Middelburg en Vere, doorfnyden dit Ambacht: binnen welke ook (<) Smallegange, Chron. v. Zeei. pag. 602,.  C 79 ) ook twee Vliedbergen of Terpen gevonden worden , die ten bewyze ftrekken hoe deze ftreek Lands zelfs voor de aedyking van Walcheren bevolkt is geweest, en voor de hooge Zeevloeden te vreezen hadt. De Lustplaats die den Heer van Schellach binnen dit Ambacht, en wel ter plaats of omtrent waar voortyds het Dorp was, pleeg te hebben, is zedert weinig Jaaren gelloopt, en niets dan een gemeene pagt- hoeve van overig gebleven. HET  ( 8° ) HET GESLACHT DER HEEREN VAN BORSSELE VAN SCHELLACH OF VAN LATERDALE. (jeene andere Tak van het Doorluchtig Borsfels Huis zullen wy hier verhandelen, dan die door bastaardy daar uit voortgekoomen, en zich met den bynaam van Schellach of van Laterdale bekend heeft gemaakt. Den eerfte van dien is Heer Paulus van Borsfele , die gezegt word basterd van Heer Hendrik de 2 Heer van Vere, te zyn geweest (T) zonder dat de naam zyner Moeder word gemeld, nog ook niet den tyd zyner geboorte, maar wel dat hy Bailliu van Vere was. Ao (A) Smalleg. Chronyk v. Zeel. p. 393. w. te Water, Hoog Adelyk en Adelr. Zeel. p. 71.  C Sr ) A" 1470 was hy reeds Captein in de Vloot, over welke zynen Broeder Heer Wolphard van Borfele Heer van Vere, het gebied hadt, en Ao 1472 fchynt hy zelfs eene Oorlogsvloot tegen de Franichen geboden te hebben (/) hem wierd Ao 1480, wanneer Heer Wolphard even gemeld , uit vreeze voor den Eersts - Hertog Maximiliaan uit Vere geweken , door zynen Broeder de bewaaring dier Stad, waar van hy reeds Bailliu was , aanbevoolen , en hoe hy zich daar in kweet, is elders wydloopig aangeteekend (m). Ao 1486 verleende Jan Pet. horst en Diderick Pynnick, Capteinen van zekere Schepen van Oorloge in dienst van Frankryk , ten zynen verzoeke vry paspoort en geleide, aan een Karveel-Schip groot 80 Vat, toebehoorende Romeyn Jacobz om vry heen en weer Frankryk te kunnen navigeeren. A01489 trof hy Accoord met Anthonis Janfz van der Grade, voor een groot fchilderfluk, waar voor c€ 36 vis. betaald moest worden, waar in behalven de Maget Maria, het Kindeken Jezus , den Apostel Paulus: Heer Paulus den Bailliu, nevens zyne Geraalinne en hunne Zoonen en Dogtcren na 't leven afgebeeld moesten wezen. Welk (f) Boxhorn Chron. 2. D. p'. 262. ■ (»/) iïfeni 3. D. p. 300.  ( 8* ) Welk ftuk heeft moeten dienen voor de Kapel , die dezen Heer en Vrouw, niet lang daar na en wel A» 1495 in de Kerk te Vere hebben gebenificeerd , en S') Regr. van Verband, C. p. 265. ter Griffiie van Vere,  (S3) geweest welk door den Koning van dat Ryk is beleend, met het Land en Heerlykheid van Lauderdale, van welk heerlyk goed Lauderdale de naam van Laterdale afkoomt, en overgebragt is op het Huis welk hy binnen Vere bezat en tot zyn Wooning hield. Overleden zynde , wierd zyn Zoon Heer Hendrik van Borsfele Ridder , Heer van Laterdale, Baillu der Stede Vere op 29 November 1505. die by die waardigheid nog voegde die van Lord Corfervateur der Privilegiën van deSchotfe Natie, en daar in gezegt wordt groote dienften gedaan te hebben, en is den 22 April 1526 overleden , zonder dat my de naam zyner Huisvrouw is voorgekoomen, maar wel dat hy een Zoon naliet mede Hendrik geheeten, welke zyn Heer Vader zoo wel in de waardigheid van Baillu te Vere , als in die van Lord Confervateur voorfz. opgevolgd is , dan reeds den 14 January 1533 deze weereld verliet; van welker Aliantie mede geen gewag vinde , offchoon hy twee Zoonen naarliet, Jonckheeren Philips van Borsfele en Wolfart vm Borsfele , welkert Philips van Borsfele zynen Vader als Heer van Lauderdale opgevolgd zynde, ik als Edelman van den Heer Maximiliaan van Bourgondien, Marquis van Vere enz. Vinde vermeld, die in des'zelfs faveur den .11 February 1541. aan den  ( «4) den Koning van Schotland eene Misfive deedt afvaardigen, waar by aan die Majefteit remonftreerde, hoe de Grootvader van dezen Philips van Borsfele, zoo wel als zyn Vader en Broeder altoos in pofesüe waaren geweest van het Land en Heerlykheid van Lauderdale in het Burggraaffchap van Berwick , volgens de Verly-Brieven hun daar van verleend geweest; dan dat dezen Jonker Philips ter oorzaak van verfchcide Oorlogstroublen en andere beletzelen , gelyk als het overlyden van zyn Broeder en Moeder enz. verzuimd had, tydig verhef daar van te doen, biddende den Koning hem dat verzuim te remitteeren, en te mainteneeren by voorfz. posfesfie, uit overweging van de goede en loffelyke dienften der voorzaten van Jonker Philips die nog in versfeher Memorie waaren omtrent de Schotfe Natie te Vere enz. Dan welk voorfchryven waarfchynlyk weinig gebaat heeft, alzoo men van dat Schotfe goed Lauderdale naderhand niets meer vind gewaagd, en deze Jonker Philip in April 1547 is overleden, zynde in Huwlyk geweest met Philippine de Rentid , Dame de Difque de Frescotte, waar van een Dogter overbleef Anna. van Borsfele , getrouwd geweest aan Guy du Eois, Schildknaap, Heer van St. Remy, van welke mede een eenige Erfdogter overbleef Mi-  ( 85 ) Michiele du Bois, die in Huwlyk trad met Denys de Fausfart, Escuier Seigneur de Bourg Rouge & de Rebehen, zonder van verdere afkomelingen iets meerder vermeld te vinden. Joncheer Philips van Borsfelen geen manlyk oir agter gelaten hebbende, zullen zyne Leengoederen op deszelfs Broeder Joncheer Wolfard van Borsfele overgegaan wezen, en dié Heer van Schellach en Laterdale geworden zyn, dan vinde geen bedryf, Huwlyk of fterftyd van hem aangeteekend, alleenlyk dat den zeiven een Zoon Joncheer Maximüiaan van Borsfele naarliet, die Heer van Schellach en Laterdale wezende, onder de Edelen van Zeeland ter dachvaart Ao 1571 verfcheen, en elders omftandiger befchreven word (q). Deze dan ter oorzaake van den ommekeer in Lands en Kerk - beftier Zeeland verlatende, diende de Spangiaarden en ftierf den 12 Oélober 1576 binnen Gent, ongehuwd en zonder kinderen. Joncheer Maximüiaan van Borsfele moet zyne Ouderen vroeg ver!ooren hebben, want vinde hy Ao 1559 onder voogdye was van Jacob Campe Schepen der Stad Vere, welke m die qualiteit aan den Pastoor van Schellach verCO J- w- te Water, Redenvoering over het Geflacht van Borsfele, p. 46 en 47 in notis. G  C M ) vergunde vrye magt omme allefinls binnen den be-* dryve van de voorfz Ambachts Heerlicheyt (Schellach) te jagen alderhande Wilt als hafen , patryfcn en diergelycke zy met honden, met vogelen off aic met Injirumenten in wat manieren dattet zy. Deze Borsfelfe Tak aldus een einde neemende, zyn haare Leengoederen by gebrek van tydig verhef en opzicht, of wel door dien de laatfte bezitter 's Lands vyanden dienden, van Staaten wegen aangeflagen , en als geconfisqueerde en geannoteerde goederen in naam van hoogstdezelve geadminiflreert geworden; dezelve beflonden zoo volgt: in Poppenkerck 134 Gem: 75 ij:. Amb: in Westcappel en Wentkensdorp 212 25 — ■ in Serboudewyns- kereke - - - 376 89 . in Domburg buiten 348 48 De Heerlykheid van Schellach - - 915 ioy — Alles by den breede (r). Dit de Stamgoederen van deze Borsfelfe Tak geweest zynde, wanneer die als verhaald is, aangeflagen waaren , wierden A° 1594 gereclameert, door of van wegen voorgemelde Mi- (t~) St. Not. v. Zeel. d'Ao. 1599.  C «7 ) Michiele du Bois , die den overleden Heer Maximüiaan van Borsfele noemde haaren Couzin germain: welk verzoek in handen van Walraven van den Braamfioot (O Rentmeester van de geannotteerde goederen in Walcheren, gefield zynde , heeft die daar favorabel op berigt, dan offchoon den uitflag daar van my niet gebleken zynde, en de verzochte handlichting fchynt toegeftaan te wezen (V) , zoo is het echter zeker, dat deze goederen ten behoeve der Graaflykheid zyn verkogt, als hier vooren onder Schellach reedts aangeteekend is. Of de Heeren tot deze branche behoorende ten einde toe , het wapen van Borsfele gevoerd hebben a la barre d'argent, charge d'un filet de geules, gslyk den eerfte dezer Heeren, Paulus voor verhaald, heeft gedaan, kan men by gebrek van bewys niet bepalen; zoo mede niet of zy nog andere Aüiantien hebben gehadt als in Zeeland, met van denAbeele, Bloys, Schenger, en buiten deze Provincie, met Haerlem, Renty, Lauryn, du Bois Sieur de St. Remy, Rebehain in Vrankryk, Bauterfpn en Baenst. HET (s) Vinde hem Ao. 1572 als Schepen van Vere , en Ao. 1573 als Burgemr. vermeld; Ao. 1580 wierd hy Raad; Ao. 1582, 83, 84, 85, 97, koomt hy weder als Schepen •voor, is Ao. 1598 met 'er woon na Utrecht vertrokken. (') Zie St. Not. van Zeel. d'Ao. i6ao. van 16 Juny, 1, 6 en 29 July. G %  ( 88 ) HET HUIS VAN LATERDALE BINNEN V E R. E. J)it oude Graaflyke Slot, welk gevonden wierd binnen de Stadt Vere , ftond op den hoek der Wagenaar- en Balliuw-Straaten, is oorfpronkelyk Magdalon genaamd geweest, gelyk de Chynfen der Erven op dit gewezene huis gebouwd, door den Rentmeester van des Heere Marquis Domeinen te Vere, nog onder die naam verantwoord worden. En is eerst Laterdale genoemd, naar dat het een bezitting der Basterdtak van Borsfele, bygenaamd Laterdale, geworden is. Uit zyne eerfte naam Magdalon, gisfe ik dat het gefficht zy door Grave Floris de Vierde , die ten Gemalinne hadt Machteld , Dogter van Hendrik Hertog van Braband, en het naar zyn Vrouwsnaam Magdalon heeft genoemd; welke Grave Floris de Vierde Ao 1234 overleden is: of mogelyk is het door die Vorftin zelfs gefticht, en heeft «aar het omkomen van dien Graaf, haar tot een  (S9 ) een woonplaats verftrekt, en zoude dus niet te onrecht de naam van Magdalon hebben bekomen. De oudtile Keure van Zeeland door Floris Momboor van Holland, Ao 1260 te Vere verleend , zyn meer als waarfchynlyk op dit Huis gegeeven, en dus was het een verblyfplaats van den Landheer , en men wil dat in den Jaare 1290 dezelfde Floris doen de vyfde Graaf van die naam, eenige tyd daar op zyn refidentie zoude hebben gehouden (u). Ja het koomt my vry aanneemlyk voor zoo niet zeker, dat Vrouwe Margarita Keizerin enz. den 24 September 1346, dit Slot aan de Doehmalige Heer Wolfard van Borsfele Heer van Vere , gefchonken of ter leen gegeeven heeft, want in den brief daar van (v) zegt zy verleent te hebben aan Heere Wolf ar de van Borfele, Her e van der Veere, onfe lieven Nevt, die veste te Vere, arve ende Ambacht ende renten, die daer binnen gelegen zyn, ïëenen rechten arve lene, hem ende finen nacomelingen. Dit te willen houden voor een bevestiging in het Erfleen van Vere, zoo als de Heer Mieris doet, koomt my geheel bezyden de waarheid voor. In deze brief word van geen bevestiging gefprooken , maar wel van («) Tegenw. St. v. Zeel. 2. D. p. 174. (y) Mieris Charterb. 2. D. p. 729. G 3  (9o) van een nieuwe gift, en dat was die veste te Vere welke veste (gelyk te dier tyd alle Riddermatige Sloten genoemd wierden) geen andere dan dit Huis Magdalon kan geweest zyn: welke gifte, den Heer van ter Vere te dezer tyd te noodiger zal geweest zyn, aangezien het om dezen tyd was dat Vere eerst met muuren en grachten is gefterkt, die aan dees zyde waar dit Graaflyk Slot lag, niet te voltrekken waaren , zonder het zelve in of uit te fluiten: in beide gevallen zoude tegens de Graaf hebbe konne misdaan worden, waarom den Heer van Vere reeden hadt om deze gift verzoek te doen, die hem apparent duur genoeg te ftaan zal gekoomen zyn. Het is denkelyk dat door het omwallen der Stad, dit Slot veel van zyne buiten cingels en mogelyk zyn gracht aan eene zyde, en dus zyn oudtfte aanzien verlooren heeft, want deszelfs gelegenheid genoegzaam tegen Stads Wal doet dat zeer waarfchynlyk voorkomen, dan by gebrek van oude aftcekening en aanteekening, kan dit met geen volle zeekerheid bepaald worden: de bevestiging van dit Leen, zoo wel als van Zandenburg en geheele Heerlykheid van Vere, volgde eerst by eene brief van Hertog Willem van Beijeren, gegeven te Middelburg den 14 January 1350. waar by dit alles voor goede en onfterffelyke Lccnen worden verklaard. Het  C9i ) Het Huis Magdalon of Laterdale dan een eigendom der Heeren van Vere geworden zynde , kunnen die het voor een Logement of van haar talryk Gedacht, of van aanzienlyke gasten doen dienen hebben , tot dat Heer Hendrik de 2. Heer van Vere, het zelve aan zynen basterd Zoon Paulus fchonk, zonder dat den tyd dezer gifte veel min eenige acte daar van my immer voorgekomen is: andere willen dat Heer Wolfard de V. van Borsfele, Heer van Vere het aan zynen evengenoemden Broeder heeft afgeftaan, beide kan waar wezen, dan van het een is zoo min als van het ander bewys voor handen: hoe het zy, dit is zeker, dat gemelde Heer Paulus basterd van Borsfele, Eigenaar en Bewoonder van dit Huis is geweest, en zyn beeltenis in een der kamers nog Ao 1547 in fchildering te zien was. Zyn Zoon Heer Hendrik van Borsfele volgde zynen Vader in deze eigendom op, gelyk het by die zyn overlyden, de bezitting en Woonftede wierd van eenen anderen Heer Hendrik van Borsfele A° 1533 gefiorven, die zoo wel als de twee voorige Heeren Bailliuwen van Vere geweest zynde, aan de ftraat nevens en tegen over dit Huis gebouwd, de naam van Bailliu-Straat hebben medegedeelt. Deze laatile Hendrik wierd van zyn Zoon Joncheer Philip van Borsfele opgevolgd, die in G 4 April  C 9* ) April 1547 op dit Huis overleden zynde, het zelve by mangel van een mannelyke nazaat, naarliet aan zynen Broeder Maximüiaan van Borsfele, die waarfchynelyk de laatfte bewoonder daar van zal geweest zyn, en gelyk reedts verhaald is, Ao 1576 te Gent geftorven is. Het is denkelyk dat dit Huis naar 't opkoomen der Nederlandfche beroertens in verval is geraakt, offchoon nog lang bruikbaar is gebleven , want het fchynt dat Ao 1570 den Grave van Bosfu hier op gelogeert is geweest: altoos men vind in de uitgaaf der Rekening van Jacob Campen, zoo van de fortificatie als van der Communie der Stede van der Vere over Ao 1570. de volgende posten verantwoord: „ Adriaen Simons thimmerman betaelt zes „ Schell. vyff groon vis. ouer de ieueringe van ,, lxxv voeten zolder bert ende twee capra„ vens by hem geleuert aen 't huys van La„ terdal voor logys van mynen heere den „ Grauc van Boflu , volgende atteftatie en „ quitafi &c. „ Robbert Adriaens z Scrinwerker en diuerfche Dicnaers betaelt vyff Schel!, drie groon vis., ouer haer luyden arbeyt van zekere „ Lit de Camp ende andere huysraet die eenige ?, goede lieden geleent hadden in 't huys van „ Laterdael tot behouf van mynen heere den „ Graue van Boffu en den zeluen huysraet » we-  ( 93 ) „ wederomrae thuys befchikt als 't blyct by 3, de atteftatie van den Scaffer &c. In de omkeering dezes Lands A° 1572 wierd het Gasthuis even buiten de Zandykfche Poort verwoest, en de zoogenaamde Tafel van de Heilige Geest raakte in geen minder disordre, waarom voor de huisvesting der armen en ellendige moest gezorgt worden: dit Huis van Laterdale was ledig en van zynen Eigenaar verlaten , die diende tegen zyn Vaderland, en dit was grond genoeg om het zelve ten gemeene nutte aan te flaan, en de arme kinderen &c. daar te logeeren, dat geduurt heeft tot A° 1587. wanneer het door of van wegen Prince Mauritz, voor zeeven Jaaren van den Rentmeester der geannotteerde goederen in huur is genoomen tegen c£ 25 : vis. 'sjaars, en doen is gerepareert en bekwaam gemaakt tot een Hof voor zyn Exceli7yiie. In hoe verre gem: Prins hier al of geen gebruik van heeft gemaakt, is my nergens gebleken , maar wel, dat wanneer gem. huur geexpriceert was , den Rentmr. voorfz. gelast wierd, dit huis andermaal ten voordeele van den Lande te verhuuren, van welke Last de Regeering van Vere by Misfive van 5 April 1595- de Heeren van Rade van zyner Ex^e Refideren in V Grauenhage kennis gaven, dit niet tegenftaande bleef het tot 'sPrincen gebruik G $ tot  C 94 ) tot A'» 1600. dan wierd van Lands wegen onderhouden , als my uit een*Rekening van den Rentmr: Walraven van den Braemflnot d'A^ 1591 gebleken is door de volgende post: ,, Betaelt Robert Trostyn Schaildecker bin„ nen Vere de fomma van o£ 23 : ■— : 4 vis. „ over het derde feuende Jaer van onderhou- den te hebben het Schailledack van den ge„ heelen huyfe van Laterdale geftaen binnen der Stede van der Vere genaempt Magdalon wefende het Logement van zyne ExcelT. ^fchenen lichtmüTc 1591. blyckende &c. Dit afzonderlyk gebruik van 't Huis Laterdale hield op , zoo dra 's Lands Staten by Hoogst Derzei ver Acte van 6 Juli 1600 aan Jaques du Bocquet, Heere van Cormont ende Flescot, als Procuratie hebbende van Jonckvrouwe Michelle du Bois, Weduwe wylen Denys du Faujfart, Heere van Sinte Rerriys ende Rebehem, dewelke Dogter en Erfgenaeme was van Guy du Bois, ende Jonckvrouwe Anna van Borsfele, eenige Erfgename van wylen Joncheer Maximüiaan van Borsfele Lauderdale , handlichtinge van alle de Hcerlyke Goederen binnen Walcheren gelegen , en laastgemelde Heer toegekomen hebbende, verleende, dit goed dan vry van alle aanfpraak wezende had weder een eigenaar, wiens gemachtigde zig des weinig fcheen te bekreunen, zoo dat het nu verla-  ( 95 ) laten en apparent reedts in een diep verval zal geweest zyn, wanneer het in der nagt van den 30 Augustus 1602. door den brand wierd verteert, zonder dat my de oorzaak van dienis voorgekomen; dit gebouw bleef in zyne ruinen leggen, niet tegenflaande de Regering van Vere by Misfive van 21 Oftober 1603. aan bovengemelde Monfieur du Carmont doen zig onthoudende te St. Qjrentin, fchreef en verzogt, dat hy ordre Hellen mogt om dit Huis te herbouwen, of wel de plaats en thuin aan een ander te verkoopen enz. dan dit had geen gevolg, waarom zulk fchryven den 12 January. 1604. wierd herhaald, met byvoeging, dat zoo hy geen ordre ftelde op den herbouw of verkoop, deze Regeering de Materialen en ook de plaats daar van , zelve zouden doen verkoopen : dit is al mede vrugteloos geweest, zoo dat Ao 1615. dit afgebrand Huis nog in Steenhoopen lag, dat de Magiftraat deedt befluiten hunnen Marckgrave Prince Mauritz hooger Memorie te verzoeken, zynen Rentmeester te ordonneeren, de ledige Erve daar van, in 't geheel of ten deele uittegeven en te verkoopen, om te worden betimmert, daar Hoogst Dezelve op goed vond, de Erven van het Huis Laterdale naar voorgaande affectie van Billiettcn in 't openbaar te doen verkoopen enz,  (90 enz. (*•)• Dit fchynt te dier tyd geen voertgank te hebben gehadt, want Prince Fredrik Hendrik gl. gedachtenis, heeft eerst by Acte vart 28 December 1645. den doenmaligen Rentmeester der Domeinen te Vere Mr. Leonard Pool geauthorifeert, „ Omme dezelve Erve 55 by gewillige perfoonen te laten betimmeren, „ mits Jaerlycx in zyne Rekeninge te brengen en verantwoorden de Chynfen. Vervolgens is die Erve afgcdeelt in vyftien perceelen, waar van de vier eerfte door Jofias Nebbens wierden betimmert, met eene Brouwery de Witte Lely genaamd , (reedts lang te niet gegaan) op een grond Chyns van 1 : 4 : — 'sjaars. Zie daar het einde van dit voorheen Graaflyk Huis, waar van geen de minfte overblyffels, of uitterlyke teekenen meer van te vinden zyn, en een bewys opleevert hoe den tyd en famenloop van zaaken alles vernietigt, en waarom zoude dit Slot meer geluk hebben dan zoo veele Geftichten, daar ook alleen de gedagtenis van is overgebleven. O) Origen. Remonftr. van wegen da Magiflr. van Vere aan zyne Excellentie gedaen Ao. 1615. ter Griffie van Veve.  EENIGE Z E E ü f S C H E OUDHEDEN* ü i t ECHTE STUKKEN OPGEHELDERT EN IN HET LICHT GEBRAGT* VIERDE STUKJE. TE MIDDELBURG, By WILLEM ABRAHAMS, m d c c l; x x x x l   KUNDIGE LEZER! Dit vierde Stukje hoopt men aan de verwagting zal voldoen, de goedheid van den Edelen Ambachtsheer van Oostkapelle, die alle zyne befcheiden tot deze Heerlykheid behoorende, wel heeft willen laten gebruiken, en die van den Eervv: Heer Casparus de Mol, die wat het Kerkelyke betreft, zynen arbeid niet gefpaard heeft, hebben deze befchryving dus volledig gemaakt. Eindelyk mogen wy aan onze belofte voldoen, en het gezicht der Tooren van Sandyk hier mede uitgeeven, zy behoord tot het eerfte Stukje en diendt op Pag. 10. ingevoegd te worden. Het kaartje van Reygersberg in het tweede Stukje toegezegd, word my verzeekerd dat eerstdaags mede afgedrukt zal wezen, zoo wel als een kaartje der Heerlykheid van Oostkapelle Ao. 1668. door den Ingenieur Maurin de Santerre opgenoomen en geteek end, van welk den Ambachtsheer de kosten der gravure op zig heeft willen neemen: Den Drukker is verder voor* 2 ne-  nemens eerstdaags tot meerder verciering van dit werk door den konftigen teekenaar Meertens, het Dorp en Heerenhuis van Oostkapel te laten afbeelden en inkoper brengen , om zoo dra mogelyk by een der volgende Stukjes te voegen. Indien iemandt eenige teekening of afbeelding bezat die nimmer uitgegeeven zyn, en betrekking hebben tot plaatfen in deze Stukjes reeds befchreven, of die vervolgens befchreven worden, verzoeken wy vriendelyk, te willen mede deelen, om vervolgens in plaat te laten brengen , en dit werk te meerder nuttig en aangenaam te maken: ook zal alle onderrichting en aanwyzing van feilen gunftig aangenomen en gepast gebruik van worden gemaakt.    D E- HEERLYKHEID VAN OOSTKAPELLE I N WALCHEREN. -Oe Heerlykheid van Oostkapelle is gelegen in 'c Noorder-deel van 't Eiland Walcheren, komende met zyn eige Duinen, van 't fcheid van Domburg daar de Steenpylaar ftaat, de lengte van . . . Roeden ftrand innewaarts binnen de Duinen, zig verder uittrekkende oostwaarts henen tot aan de Heerlykheid van den Vrouwen - Polder , zoo dat die van Oosten, en Domburg van 't Westen daar aan gelegen is. Van 't Zuid-Westen paald zy te. gen de Heerlykheid van St, Aagtekerke. Van 't Zuiden tegen die van Serooskerke en Gryps. H kir*  (. 93 ) kerke, cn voor een gedeelte tegens dezelve Ambachten van 't Oost en Zuid-Oosten. (a) De groote dezer Heerlykheid is 3 299 Gemeten 27 Roeden fchotbaar Land, Leen-Land ... 43 Gem: 133 Vroon .... 81 152 Vry-Land . . . 152 23 Dat famen uitmaakt 3576 Gem: 279! R. Doch ter Steen-Rolle is dit Ambacht maar bekend voor 2619 Gem: 187 R. (/?) Het da) Den tegenwoordige Heer van dit uitgellrekt Ambacht, heeft om eens voor al met zyne naburen over de Limiten buiten verfchil te blyven, op 19 December 1768. hier over verdragen met den Heer van Grypskerke volgen» Acte daar van gepasfeert voor den Notaris Steven Marais varder Hcjrlen Sinclair, te Middelburg. Item op 28 December 1768. met den Heer van St. Aagtekerke. |tem ten zeiven dp§* met den Heer van Serooskerke : en omme alle het zelve nog meer ontwyffelbaar te maken, is door eene Gezwoore Landmeter, de Limiten tusfehen deze en evengemelde drie Heerlykheden, met fteërie palep afgebakend, die genummerd en relatrf zyn tót een gecertificeerde Lyst waar op de graden en minuten va» ieder exaft 2Vn aangeteebend; (_b~) Dus vinde ik de groote aangeteekend op een Copie eener oiirfe Kaan d'Ao 1667 en 166B. dan uit een Extract van de Iaat/te Rekening van Pbiïipcrf Heer van Serooskerke, Rentmeester-Generaal dtr Graaflyke Domeinen van Zeeland Bewesten-Schelde, over de Beden d'Ao. i;.ó8v gefloten ten Bureele der Kamer van Rekeninge in Holland: trerd  ( 99 ) Het is ongetwyffeld dat Oostkapelle op eene zéér hoogen ouderdom mag roemen, zonder dat haar begin zoo min als van de meeste Dorpen binnen dit Eiland, te bepalen zy. Den Heer Gargon in zyn Walcherfche Arcadia, T. D. p. 115 en 116. geeft deswegen eenige bedenkingen op: en konde de laatfte van dien , bewezen worden , dan zoude deze Parochie reeds in het begin der zesde Eeuw aanwezig zyn geweest. Het is opmerkelyk dat in de Casfelrye van Winoxberge in Vlaanderen, eene Heerlykheid van gelyke naam , ook een Westkapdle en Koudekerke gevonden word. Dit is zeker dat blyken zal, men van Oostkapelle zoo vroeg als eenige andere Heerlykheid in dit Eiland,' by echte befcheiden gewaagd vind. Wie de oudfre en eerfte bezitters dezer Heerlykheid zyn geweest, is onzeker. Men vind geen Edel gefchacht welk Oostkapelle was genaamd. Het echtfte bewys dat men deswegen vind, is, dat dit Ambacht in verfchei- de wierd die verantwoord by der Breede met 26:9 Gem: R. en Stcenfchie/en met 1761 Gem: 6-.\ R. boe dit te vereflfene zy wete ik niet: ten ware onder laatstgemekis berekening niet begrepen is geweest, als de Lc-.nlandeu in dit Ambacht te vinden , als van Westhoven , D113 nbeek, ejiz. H 2  ( 103 ) de gedeeltens aan bizondere lieden, 't zy Ridders of Knapen toebehoorde , dat die door. koop of gifte van tyd tot tyd aan de Abten van Middelburg zyn gekomen. Naar de omkeering van Kerk- en Burgerftaat in de Nederlandfche Trouhles, een eigendom der ftad Vere is geworden , van wegen dezelve verkogt aan de Had Middelburg , door die weder aan den Heer Willem le Sage, wiens nageflacht die nog heden bezit: dit alles dient breeder ontvouwd tc worden. Ik wil denken of, naar dat Westhoven en P.uynbeek als Grens-vestingen tegen de invallen der Noordfche Volkeren gefticht waaren, de Graaven in der tyd, de Landen in en onder dit Kerfpel gelegen , aan dees en geene Ridders en Knapen als Leenen uitgegeeven SuUen hebben , en die daar door verplicht. o.m wanneer den vyandt op deze kust verfcheen , ter verdediging der opgemelde kasteden met hunne onderhoorige aan te rukken, en dit de reden zal wezen, waarom Oostkapel Oudtyds zoo gefmaldeelt was : de Graaf als Heer van voorgem: Sloten, kon niet dulden, dat die in een anders gebied als 't zyne gelegen waaren, en zyne Wapentuers moesten geen groote bezittingen hebben, om des te afhang-s lyker tc zyn. Al  ( tói 3 Al vroeg vind men dat den Abt van Mid* del burg den eigendom van Ambagtsgedeelteri in Oostkapelle zyn opgedragen als Ao. 1273 wanneer Grave Floris de 5. (Y) verkogt heeft aen den Abt en het Convent der Kircke van de H. Maria in Middelburg twee .... van rechtsgebied in Oestappelle of daar te weten het geen toebehoorde aan Willem Moens Zoone, Pieter en Willem Costers Zoone, Wige Gillis Zoone, Pieter van Domburg, en Pieter hans Zoone \ elk van' dezt • • £ . . • . ! voor veertig ponden Leuvens met die magt dat de voornoemde Abt en Convent in hun rechtsgebied eenen getrouwen Schout vermoogeri aan te fielten naar hun welgevallen tót zo lang zy goed mogten vinden hem aftezetten en dan een anderen Schout aan te flellen in desfelfs plaats, wien en za dikwerf zy willen zullen ,• die echter ons niet ongetreuw of tegen zyn, enzó Grave Willem de 3. verkogt Ao. 1315: aan* denzelven Abt en Convent (cï) derde half hon* dert gemeten Ambochte in Oostcappelle met alfulke vrien van Ambochte als Willem Domaas Sone hadde, ende hondert gemete en achte in Oist Dumburgh^ inde twee en negentich gemeten in Öestcapplen endz al (c) Dit moet geweest Zyn Viglius Doedius dien Ao. i geftaan hebbende ten name van Jasper Adriaanfe van Poppendamme by dészelfs overlyden en gebrek van verhef en losfinge aan 4e Graaflykheid vervallen , van Heeren Gecommitteerde Raaden , by publicque verkooping meester wier den voor c£ 1:16: — vis. den hoop, en gefield ten name van Jan Pieter van Reygersberge, volgens Tranfportbrief daar van zjmde in dato 14 January 1604. Gelyk zy daar naar 16 gem: 234Ï- R Ambachts by den breede, die fteenfehietens maar 4 gem: 28 ■ R. uitbragten, en gekomen van Jan Lannoy Heer van Molenhaix Op Hermanus vaii Bourgoigne Heer van Sommcisdyk, van den Heer Rentmeester Generaal Bewesterfchefd kogten \ en deden ftellen op de naam van Cbisi«ffel Barendts Burgermeester der zelve Stede Vere. volgens den Tranfportbrief voor Leenmannen gepasfeert den 24 December 1615. en verlydbrief van Heeren Gecommitteerde Raaden in dato 28 December 1615. En laatfleLyk is by evefcgbmi Heeren Gecommitteerde Raaden verleden en opgedragen aan de Stad Vere , ten name van voorgcm: Burgemeester Barendts 100 gem: 12 R Ambachts in deze Parochie, gekomen van Hendrik  C ) drik Claasfen volgens verlydbn'ef in dato 7 April 1634. met welke onderfcheide aankoopen de Stad Vere geheel deze Heerlykheid heeft gehadt en in een ongeftoord bezit is gebleven tot den Jaare 1638. wanneer zy door ettelyka grondbraken , verval van koophandel en andere rampen , Stads geldmiddelen in eenen foberen ftaat geraakt zynde, dees Peerel aan haar kroon, zoo duur verkregen, genoodzaakt wierden te verkoopen, daar toe magtigehde eenige der Regeerings Leden, als de Heeren Nicolaas Velinox , Chïstoffel Barents, Pieter Davidze Neeff, Mr: Leonard Pool en Abraham de Vos , die dezelve publicq veylde, en daar' van kooper bleef Pieter Mullie ten behoeve van Heeren Burgemeesters en Regeerders der Stad Middelburg voor 34000 guldens welke dit Leen deeden ftellen ten naam van den Hc> r Burgemeester Hendrik Thibaut, naar wiens af-' fterven dat verheven wierd ten name van den Heer Henri Godin*, volgens den yerlydbricf dato 16 April 1668. Deze Heerlykheid bleef niet langer een eigendom der Stad Middelburg dan tot den Jaare 16-79. wanneer die van wegen evengem: Stad verkogt wierd aan den Heer Willem Le Sage, reprefenterende den Eerfte Edele in den Graaflykheids Rekenkamer, voor eene fomme van  (III) van <£ 10556 : vis. te betalen in Obligaties ten laste der Leenbank dier Stad. By overlyden van laatstgem: Heer is die Ao. 1721. verheven op naam van deszelfs Weduwe Vrouwe Agnis de Vroe, als zyne Erfgename ex Testamento, en volgens daar van verkregene Oétroy, Wanneer evengem: Vrouwe deze Wecreld verliet, is op 19 April 1727. volgens derzelver Testamentaire Dispofitie en bekomen O&roy, twee derden dezer Heerlykheid verheven op naam van Joncheer Joan Gualtherus van der Poort, en een derde ten name van die zynen Broeder Joncheer Even van der Poort. Tot dat op 8 Maart 1755. den zei ven Hees Evert van der Poort, Raad in den Hove van Vlaanderen, zyne een derde voorfz: heeft gecedeert en gctranfporteert aan zyn Wel Ed: voorgemelde Broeder, den Heer Johan Gualtherus van der Poort, dies tyds Burgemeester en Raad der Stad Middelburg , die nog opK heden eigenaar en bezitter daar van is, en op den 19 April 1766. op deszelfs verzoek by opene Brief van Heeren Gecommitteerde Raaden van Zeeland, dezelve van een kwaad toteen goed Leen is verklaard , onder betaaling van 10 Huivers%voor ieder gemet Ambagts,, ten  ( *H ) ten prófyte der Graaflykheid, het geen beliep ' c£ 21 s : 6 : — vis. conform Placcaat dér Heeren Staaten dezer Provincie dato 21 Oftober 1653» Het Dorp van Öostkapei is een van de aahzienlykfte in geheel Walcheren, en miintboven alle uit in Onderhoud van ftraaten en wat meer tot het Ambacht behoord. De Prachtige Lust. plaats daar tegen gelegen, het gewoone verblyf van den Ambachtsheer, is door de Heer Willem Le Sage gebouwd ter zei ver plaats waar voonyds de Pastory zig bevond: dit huis zoo wel als het Dorp is Zeer wél afgebeeld 'm de Plaat by Smaüegange pag. 667. daar van, te viriden i, welk nog zelfs in dezen tyd voor een goede afteekening kan doorgaan i men vind een andere afbeelding in het verheêrlykt Nederland of Kabinet van hedendaagfche gezigtén 5 D. Plaat 33 en 34. eene Bróuwery meer dan anderhalve Eeuw geleden hief gefticht, blyft fteeds eene voordeelig bedryf Onder dit Ambagt is in vroeger tyden te Weten Ao.' 1526'. nog een bewoonde .buurt geweest' Rycke-daane genaamd, waarfchynlyk aan of tegeri de Duynen gelegen, welker opgezêténch ter' Molen en te rechte gingen te OostkapeïlaV éh dienden den' Abt' van Middelburg als Am» bachtshèer met wagen' eb Paarden*,-, vofgëjn's eeme Depofitie van vyftien perfoonen,, die dit alles voor Schepenen aldaar hebben bAeieï T §3-  C "4 ) onder folemnelen Eede , van dato ïS April 1526. nog in originali onder tegenwoordige Heere berustende. Wanneer deze buurt is weg geraakt, is geen bewys van, mogelyk in de algemeene verwoesting die het platte Land van Walcheren Ao. 1572 tot 1574- trof, W moet al aanmerkelyk geweest zyn , om dat evengemelde verklaaring ook inhoud, dat wel negen a tien huizen daar meer hadden geftaan als 'er doen ftonden. De Kerk daar dit Dorp mede voorzien is, of fchoo» van middelmatige groote, kan niet gezegt worden van de minst aanzienlykfte van Walcheren te zyn, hoe haaren ftaat en aanzien was voor de Nederlandfche troubles, is eer te gisfen dan te bepalen. Men denke die in praal en uiterlykheid boven veel andere zal uitgefteeken hebben, aangezien zy een eigendom der Abdye van Middelburg was, en den Prelaat die des zomers op Westhoven verblyf hield, hier zyn godsdienst geoefend en die aan geen uit- en inwendige cieraden heeft laten ontbreken. De kostery die ter begeeving van den Graaf ftond, wierd door Hertog Albert Ao. 1358. aan eenen anderen gegeeven, vermits de Koster zich tegen den Graaf gewapend hadt (m) , welke kostery denzelven Hertog AU Mieris Charterb. 3 D. p.  C ils ) Albert aan den Abt en 't Convent vari't Vroü. wenklooster te Middelburg gefcbonken heeft Ao. 1379 (n). Aan welke Befcherm-Heilig deze Kerk toegcwyd was , vinde ik nergens aangëteekend, maar wel dat zy door Religeufen der Middelburgfe Abdye bediend wierd. Johannis ab Olmen was hier Vice Pastor Ad. 1561. wanneer Nicolaas de Caslro als eerfte Bisfchóp van Middelburg wierd voorgefteld (0). Den dikken en zwaren tooren (welke deri Zeevarende tot een gewis Baken dient) zeker het eeniglte overblyffel van het oude gebouw, bewyst genoeg dat de Kerk eertyds grooter was dan die nn gezien word: zy zal mede iii de algemeene ramp des eilands, en in de woede des krygs in kolen zyn gelegt, het komt my voor dat het eerfte kerkgebouw naar de hervorming, van hout was, dat al voor óf omtrent Ao. 1579. moet zyn geweest (p) wyl de gemeente van Oostkapel doen al onder het Clasfis van Walcheren was ingelyft: dat zy van hout was fchynd daar uit te blyken, wyl Schout en Schepenen by requeste aan de Re- gee» («) Mieris Charterb. p. 358. ; (0) Aanftelling van den eerften Bisfchop van Middelburg p. io. , v . T (£,) Uit aanteekening van den Heer Casparus de Mol» Predikant dezer Gemeinte. . i <£  C "6 ) geering van Vere te kennen gaVen, dat hier* luyder Kereke — metten grooten ftorm en de Tempeest van de winde gdnfelyck ende 't eenemael omegewaeyt ende gevallen es. Het geen niet wel van een fteene gebouw te begrypen is, welk Request zonder jaartal of datum, is niet juist te bepalen wanneer gedient heeft, maar zeker voor den jaare 1585. wanneer van wegens de Regeering van Vere is aanbefteed zekere Metferwerk, te ftryeken, witten, ende met pannen te Decken aan de Kereke tot Oostcappel, in welk bellek gezegd word de zydmuuren lang te moeten zyn 24 voeten en wyd van binnen 19 voet, dat waarlyk van een gering aanzien moet zyn geweest, het geen dan gelegendheid gaf, dat niet lange daar naar Schout en Schepenen zig andermaal aan hunne Ambachtsheeren de Regeerders van Vere by Requeste vervoegden, en daar in zig onder anderen dus laten hooren i dat wy foorfaackt fyn tekenentegheuen — de groote onbequaeheyt, der plaatfe die wy yegenwoordich hebben om te predicken e Leeren Godes woort — Duer dien het huyfeken daer men predickt al veele te cleyni is. Suppliëren e bidden dat uwer eerwaerdighe foude willen belieuen daer op rypel te letten, e met christel en broederl yver e liefde te aenziene e ons duer dien te guenen e doen maken een Kereke naer ons behouft enz. hier op fchynd dat al voor Ao.  ( "7 ) Ao. 1592. in voorzien is geweest, wyl men op dat jaar een nader verzoekfchrift vind ingeleverd , waar in de Wet en Kerkenraad zig bedanken dat haare Kerk van nieuws is opgebouwd, dan zig beklagen, dat men metten /oberen clanck van de belle ofte cloxken hangende in den torre van voorn Kereke nyet can gewaerfchouwen nochte conuoceren tot het gehoir van Sondaech/che predicatie, jae dat meer al/00 geen huerwerek t'zedert de voorleden troubels binnen de voor/z ambochtsheerl geweest is — hebben de voorn /upplten goet gevonden uwe E. hier van te fwittigen ende aduerterene als van debuoirs wege ferplicht /ynde haerl receurs in de/e ende gelycke zaeken tot uwer E. te nemen, Biddende zelue gelieue de hant te houdene, dat de faeke voorfcreue mogen gevtirdert -worden, dwelck nyet alleenel redunderen zal tot voirdering* van den dienst Gods we/ende het principaalfle Nemaer otck tot wel gevallen van alle de Ingefetene uwes voorfz Ambochtsheerl. Op welk bezwaar der Parochianen indiervoegen fchynd voorzien te zyn geworden, dat uit eene fchatting of omfiag op deze gemeente gelegt, de onkosten van een behoorlyke Kerkklok is gevonden, wyl den Secretaris Adolph Canin by Requcst op 16 Maart 1598. aan de Regeering van Vere verzogt Commisfarisfen tot het opnemen en fluiten zyner Rekcninge l 3. Viïn  (ïï*) ytsn &r Scatiinge by uwer E. geconfenteert tot helaelinge foe ml van de Clocke als andere ontcosten gevallen op felue prochie. Welk verzoek terftond wierd ingewilligt. Die Kerk bleef echter niet beftand om deze gemeente die fteeds aangewasfen zal wezen te konnen voldoen, waarom die zig tot 'sLanda Staaten wenden, en daar by de Regeering van Vere in wierden bygeftaan, zoo dat Ao. 1604. hun 25 of 30 vis. wierd toegeftaan om het dak van de Kerke te befchieten; welke gratuiteit doen niet gevolgd fchynd te wezen, om dat op een diergelyk verzoek den 10 Mey by de Heeren Staten is goedgevonden,, dewyl by eene vifitatie by eenige vuyt die van Magijlraet der Stede van der Vere, het Kercxken %oo cleyn en onbequaem beuonden is, dat het nyet mogelick is langer aldaer den dienst te connen gedoen. Den Rentm: Jan Pieter s Ordonnantie, te verleenen ter fomme van nog c£ 20 'vis, boven de voren verhaalde 30 vis. Het is eerst Ao. 1610. geweest wanneer de Kerk zyne tegenwoordige groote en gedaante heeft bekomen, alzoo 's Lands Staten by Refolutie van April deszei ven jaars befloten, het vergrooten en uitzetten der Kerke van Oostkappel , ten koste van den Lande te doen, hefteden. Zynde by eene gelyke en nadere Re-  ( "9 ) Rafolutie van 24 January 1614. nog het belleden van de verfochte reparatie van den Cappe van den Thoren, en eenig ander zoo Hout- als Metswerck toegeftaan. t'Zedert is dees Kerk tot heden van 'sLands wegen onderhouden, gelyk nog onlangs ten Jaare 1778 en 1779; merkelyke reparatie aan den toren is gedaan welke «£1330 vis. hebben gekost. Billyk ook, dewyl de goederen welke voortyds hier aan behoorden, en waar uit zy genoegzaam inkomen had, naar de omkeering des Lands, ten behoeve van de gejneene zaak zyn aangeflagen en verkogt. Dees Kerk heeft van binnen een tamelyk aanzien , pronkende met eenige Wapenfchilden van daar in begraven zynde Luiden van qualiteit en geboorten, onder die munten byzonder uit, die van den Heer Mr. Willem Le Sage, in Leven Heer dezer Heerlykheid, van Romerswaal en Lodyke, reprefenterende de eerfte Edele in den Rekenkamer dezer Provincie; benevens die zyner Gemalinne Agnes de Vroe. Voorts van den Heer Brigardier van Weideren , welke den 23 Augustus 1730. alhier begraven is. Nog vind men 'er de wapenborden der Heeren Godin en de Haezey om van meer andere niet te gewagen. Een cierlyken gebruineerde Predikftoel en het geftoelte des Ambachtsheers en Vrouwe; zoo wel als twee kopcre kroonen die in het 14 roid-  C I2^> ) midden hangen , benevens de nette gefchiktbeid der ftoelen die alle van eenerley maat zyn , brengen te famen niet weinig toe om dit gebouw een deftig voorkomen te doen nebben. De coniiftorie of het vertrek alwaar den Kerkenraad , zoo wel als het Collegium qualifkatum, en ook by tourbeurten het Clasfis van Walcheren vergadert, is onder den toren, en ruim genoeg voor dat gebruik , waar uit de dikte en zwaarte des torens af te meten is, die boven waar het fpits aanvang neemt, met een wandelgang van fteene zarken, en rondsom van eene yzere leuning voorzien is. Tot het bedienen van des Heeren H: Avondr maal, is deze Kerk met het benoodigde zilver verrykt, als met vier groote Bekers, vereert door wylen den Heer Johan Godin, in leven Ptenfionaris der Stad Middelburg, den 13 December 1718. overleden, drie Schotelen en twee zware Kannen, een gefchenk van wylen de Ambachts-vrouwe Agnes de Vroe Ao. 1727. gedaan, waar by men voegen kan een zilver Doopbekken Ao, 1744. vereerd, door wyl en. Pieter Huygens, in leven Breede-geé'rfde van Walcheren. Het getal der Ledematen tot deze gemeente behoorende, beloopt jegenswoordig ruim 240. welke door eenen Predikant word bedient, die federt de Hervorming tot heden de volgende zyn geweest. v, ■ '. >sr i. Mr.  ( W ) 1. Mr. Jan de Pourck was reeds Ao. 1584, in dienst, en Ao. 1595. nog in leven. 2. Mr. Tobias de Witte Ao. 1602. 3. Mr. Abraham Appari Ao. 1606". 4. Mr. Henricus Bootius of Bortius, vinde hem ook Boot genaamd Ao 1614 tot Ao. 1629. 5. Mr. Comelis Tenys of Tenefius van Ao. 1629. 6. Mr. Johannis de Klerk Ao. 1640. 7. Mr. Petrus Duyvelaar Ao. 1642. 8. Mr. Johannis Meersman van 20 Augustus 1654. obiit Emeritus. 9. Mr. Johan de Crane, bevestigd 2 December 1703. Emeritus geworden 1727. 10. Mr. Matthus de Crane, bevestigd 12O&0ber 1727. beroepen en vertrokken ni West-Souburg 1732. 11. Mr. Daniël Securius, bevestigd 30 November 1732. beroepen en vertrokken na Tholen 1738. 12. Mr. Gofuinus Vrolykhert, bevestigd 18 January 1739. beroepen en vertrokken na Vlisfingen 6 November 1740. 13. Mr. Lambertus Kolf, bevestigd 5 Maart 1741. vertrokken na Barneveld Ao. 1744. daar naar beroepen te Amersfoort. 14. Mr. Ewaldus Hollebeek, bevestigd 25 Oclober 1744. vertrokken na Charlois, van daar te Middelburg beroepen, daar naar I 5 Pro-  C 122 ) Profesfor tc Groningen en Ao. 1762. te te Leyden. 25. Mr. Johannis Satink, bevestigd 1 Mey 1746. en Ao. 1758. hier overleden. 16. Mr. Casparus de Mol, beroepen van Liefkenshoek, en bevestigd 10 December 1758. Onder de voornoemde Leeraren, verdienen twee eenen byzonderen aandagt, namentlyk Mr. Johannis Meersman en Johan de Crane» de eerfte wegens dat hy zyne dienst in deze gemeente tot byna 48 jaren heeft mogen uitrekken; de laatfte om dat hy zes zyner opvolgeren in den H: dienst heeft ingezegend. Het is denkelyk dat deze Parochie al zoo vroeg als anderen in Walcheren, van een gerecht is voorzien geweest, aangezien men reeds in eenen brief, waar by Willem Rape van Oostcaple al zyn Ambacht in Oostkapellen aan den Abt en 't Vrouwenklooster van Middelburg overdroeg, van Ao. 1356. Bonden Jans Zone , Meesier Pieter van dappere en Pieterze Willem Spoulus Sone, Ceurfchepenen dezer Heer» lykheid,. vind genoemd. Daar al vroeger en wel ten jare 1273. in eenen brief van Grave Floris de 5. den voorgemelden Abt en Convent vergund word in hun Rechtsgebiedalhier eener Schout aan te ftelien. Dm  C 123 ) Dan hoe vroeg men de inftelling van Schout en Schepenen hier of elders ten platten lande zoeken mag, vertrouwe ik men geen bewyzen van Schepenen in eenig Ambacht (uitgezondert de groote en fmalle Heden) aantreffen zal voor den jare 1256. om dat het my toefchynd die by de keuie door Floris Voogd van Holland, den 23 October van evengemelde jaar gegeven, eerst zyn geordonneert, en den Graaf zelve de aanfteliing daar van aan zig behielt; dan hoe lange zulks ftand hieldt, en wanneer de Arat>achtsheeren recht verkregen Schepenen te kiezen, is my niet voorgekomen. Men zal reeds opgemerkt hebben , dat de eerfte Schepenen waar van men in deze Heerlykheid gewaagd vind Ceur- Schepenen zyn genoemd : Eene benaming die hun niet alleen hier, maar ook in andere Ambagten zal gegeven wezen, van de hier voor vermelde keur van Floris Momber, waar by zy geordonneert waren, en volgens welke zy het recht mogten uitoeffenen. Hoedanig de Abten van Midddlburg bier, tot aan de Troubles het gerecht hebben aangefteld, 't zy of zy dat jaarlyks veranderden, dan alleen by overlyden van een der Wethou. deren die zyn plaats door eenen andere vervulden, of uit hoe veel Schepenen deze Rechtbank doen beftond, blykt nergens: de verwees-  ( m) goesting van het platte Land waar van te meermalen is gefproken, zal de oudfte befcheL den en Registers dezer Parochie , verflonde, hebben. Naar de omkeering des Lands en by den aanvang der Staats-Regeering, wanneer Walcheren in 't algemeen ontvolkt en als woest was, heeft deze Heerlykheid, eenigen tyd zonder eigen gerecht geweest, en de LandsVierfchaar te Vere opgeregt , vervulde die plaats, tpt dat naar den jare" 1575. de Regeering van Vere, ook aan die' van Oostkapelle vergunde een Collegie van Schout en KeurSchepenen te hebben, op zekere voorwaarden, by een nadere gelegenheid breedvoeriger te, melden. Wanneer deze Heerlykheid van wegen de Had Vere wierd verkogt, was het ook onder anderen dat den kooper zoude hebben het; recht om Schout , Schepenen en Secretaris aan te ftellen , het welk nog door den Ambachtsheer onderhouden, en de Wet hier jaar* lyks door denzelven vernieuwd, of in hunnen dienst gecontinueerd word naar welgevallen $ beftaande thans in een Schout, zeven Schepenen, en een Secretaris, die te gelyk Vendue. meester is , welk Collegie door eene Bode word bedient, die alle gehouden zyn zich te gedragen naar een Ordonnantie door wylen dw Heer  ( 125 ) Heer Willem Le Sage gearrefteert, en by deH tegenwoordigen •Ambachtsheer vermeerdert eii nader bekrachtigd, zynde door den druk gemeen gemaakt. Zie hier welke perfooneh het Schouts-Ampt naar de omkeering van het Landsbeftier tot heden bekleed hebben: Mattheus -Comelisfen , die Castelein op Westhoven was , diende tot Anno 1573^ en waarfchynlyk is dit de laatfte geweest door de Abten aangefteld. Balten Symoenfen, tot . . i J577* Jan Baltens, vertrok met 'er woon na Middelburg t .. . . 15J7. Arnout Claasfen, aangefteld 1 Febr. 1588. wierd van zynen dienst ontzet . 1591. Bdstiaan Comelisfen , was ook Schepen 1594. dan deze zal als oudfte Schepen het Schoutfchap alleen waargenomen hebben, zonder effective die qualiteit te bezitten: althans vinde, dat in plaats van den gedeporteerden Aarnout Claasfen, den 11 April 1592. is aangefteld Cornelis Baltensz. Perduyn, die den 20 April van het zelve Jaar zynen Eed presteerde, bleef tot . . 1616". Leunis Comelisfen Huyfe, om zyn hooge.n , ouderdom en Indispofitie op zyn verzoek gedemitteert, en in zyn plaats op den 24 January 162-8, aangefteld zyn Zoon. Cor-  ( 126 ) Cornelis Leunisfen Huyfe, tot . . 1644; Willem Jan Stevenfe, tot . ; 1653. Jan de Vos. Job Hugenfe, tot . . ; i66o. Jan de Vos, tot . t . 1666. Jfak Boy ..... 1667. Cornelis Teerlink, tot . . . 1670. Adriaan Louris, tot . . . 1680. Jacob de Moor, tot . . . . 1690. Salomon Adriaanfe, tot i . .• 1694. Jacob de Moor. Jacob Leliaart. Adriaan Willemfc Wondergem. Jacobus Koets: Cornelis Willemfe Wondergem. Adriaan Wittevronge, overleden . 1780. Jan Coppoolfen, aangefteld Pinxteren .1781. Ik vinde dat het Ampt van Secretaris eri Vendue-meester te Oostkapelle, van tyd tot tyd bekleed is, door Francais de Brune. Mels Jdns. Adolf Canin , is al van Ao. 1576. tot 1623. Cornelis de Roo, is Ao. 1633. op zyn verzoek . gedemitteert. Matthys Crynfen, tot 2 1647. Joris Brest, als Clercq tot . . 1649Cornelis Golyat, ,tot . . I *6$Oi johannis VincentiuSj tot ; . 1658. Wil-  Willem Wilheimy, tot i . , ï66u Maxind.iaan van Wanbeke $ tot . 1680. Laurens Grauwert* Willem Grauwcrt. Hendrik Franke; en Johannis Holle, die nog in a&ueelen dienst is. Het Wapen-fchild waar mede dit Gerecht hunne aclens en brieven van ouds bezegelde, beftond uit twee goude Balken op een hlaauw veld, even als het by Smaüegange in de Wapen-kaart der Heerlykheden Bewesten-Schelde ftaat uitgebeeld ; men wil dat een ander Schild , beftaande in een kerk welke van de Ooster-zon befchenen word, en dus fprekende, het echte Wapen van Oostkapelle zy. Dit is zeker dat in wylen den Heer Willem Le Sage zyn Wapenfchild, het op die wyze te vinden was, welk van die het oorfpronkelyke zy , en met het meeste recht gevoerd, laat ik anderen over. Voorgemelde Rechtbank heeft alleen Civiele Jurisdiétie , terwyl het Hooge Rechtsgebied over deze Heerlykheid aan de Magiftraat van Vere behoordt, op wien ook beroep valtj van vonnisfcn by dit Gerecht gewezen. Een der Opgezetenen van deze Parochie heeft op aanftelling der Regeering van Vere, Zitting in het Collegie der Land-Vierfchaar binnen gem: Stad, beide gemelde prsrogativen der ftad Vere over deze Heerlykheid, fpruiten uit  < tiS ) üit de bekende verdeeling des platten Lands Van Walcheren j door Prinfe Willem van Orange Hooger Memorie, Ao. 1574. gedaan, waar by dit Ambagt onder het Resfort dier Stad gevallen is. Het Kerklyk bellier, word buiten den Predikant , door eenen Kerken - raad van vier Ouderlingen en even zoo veel Diaconen waargenomen. Wanneer het Predik-ambt vervuld, of een dubbel getal voor de afgaande Ouderlingen of Diaconen moet gekooren worden, gefchied zulks iri een Collegium qualificatum, dat buiten den Ambachtsheer of zyne Gemachtigde, én de Leden des Kerkenraad, nog beftaat uit een afgezondene der Regeering van Vere : Terwyl de effeélive verkiezing van Ouderlingen en Diaconen berust by alle dë mans Ledematen, die daar toe op een befterr/de dag in de Kerk genoodigt worden : Eert Recht welk ik méene dat op alle Dorpen binnen dit Eiland, en ook te Vere plaats heeft. Dat de Veerfe Regeering hier als de Hoogé Jurisdictie hebbende , of gelyk men' veeltyds zegt Hals-Heeren zynde, by 't beroepen, aannemen ende afzetten van Predikanten een Heer uit hun midden herwaarts zenden , fleuni voornamentlyk op het 4de Articul der Kerkenordening van den Jaare 1591. en' wanneer hier over verfchil ontffcaan was, en een Volkómen Rechts-  C 129 ) Rechtsgeding had uitgemaakt, by fententie van den Hove Provinriaal den 27 Juny 1642. ten voordeele der Regeering van meergemelde Stad is uitgewezen. De Adminiftratie der Arme goederen gefchied hier, gelyk ook voortyds. door Diaconen en twee Armmeesters by den Heer gekoren, welke jaarlyks ten overftaan van de Wet en Kerkenraad, van hunne handelinge Rekening en bewys doen. Met regt zegt den Schryver van den Tegenwoordige Staat van Zeeland, 2. D. p. 245. Geen Heerlykheid in gantsch Walcheren is met zoo vele deftige Heeren Lusthoven voorzien als deze. Onder die munten bizonder uit Westhoven, Rynburg, Duinbeek, Duinhove, 't Huis ten Duine Duinhelm, Over duin, Hoog-Duin, Duinvliet, bet Èuis ter Mee , Burgvliet , en verfcheide reeds gedemoileerde , Berkenbos en Middenhof. Wat Westhoven en Duinbeek betreft, waren oudtyds Ridder Hoffteden, en het laatfte eene Hooge Heerlykheid , daarom zal eene bizondere befchryving daar van het vyfde ftukje van dit werk uitmaken. Duinhove hield men oudtyds voor het uiterfte der Heerlykheid van Vere, alzoo die haar uitgeftrektheid bepaald wierd tusfehen Dune Hovede ende die Lemmele. Wanneer laatstgemelde Hofftede, naar de overgang der Lands Regeering van Spaansch K tot  ( 13° ) tot Staats , onder de aangeflage geestelyke goederen behoorden en verkogt wierd, is daar van de eerfte eigenaar geweest dien bekende vrome Patriot Captein Jacob Symonsfz Ryck, dan die dezelve op 16 Juny 158t. reeds cedeerde en overdroeg aan Captein Pieter de Coster filius Joos van Ghendt, wanneer ik dit goed Duynhoo vinde gefpeld. De meeste dier Lustplaatfen palen tegen de Duinen aan, van daar, dat veele hun benaming daar van ontleend hebben. Een zoogenaamde Parochie Accyns op Wyn en Bier, om daar uit de kosten te vinden die tot verfcheide Dorpswerken benoodigt zyn, word hier als in meer andere Heerlykheden geheven. Het oudfte befcheid welk my daar van voorgekomen zy, is dat Schout en Schepenen by Refolutie van 's Lands Staten van 21 Augustus 1598. zulks is toegeftaan op dien zei ven voet, en voor even zoo langen tyd als het zelve aan die van Coudekercke was vergund , mits betalende den Xe, penning tot profyte der Graaflykheid, Wat het getal der Huizen betreft zoo binnen als buiten het Dorp, nu en in vroeger tyd tc vinden: is my gebleken, dat Ao. 1597. in het Cohier van den Dobbelen Honderiten Penning waren aangeflagen, binnen het Dorp 34 Huizen, en buiten het Dorp, daaronder West-  C 131 ) Westhoven en Rhynsburg, 65. behalvcn nog 4 nieuw gebouwde. Welk Cohier Ao. 1598. beliep in geld - . . oC 82 : 2 : 8. Daar af ging voor Collecte Loon c£ 4:2:8. Reste . . . . 78: o: o. Waar van geaffe&eert wierd tot behouff van den Oorlog. . cC 68 : o : o. Wanneer ten behoeve van de Prochie overbleef , . oC : 10 : o : o. Ao. 1607. wanneer van den dobbelen Honderfte Penning op de Huizen , een nieuw Cohier door de Magiftraat van Vere , wierd opgefteld, waaren daar in 121. Huizen binnen deze Parochie vermeld, of fchoon de tauxatie daar van niet meer beliep dan e£ 77 : 17 :4. waar van zuiver, naar aftrek van 't geen de Prochie daar van genoot, tot proffyt van hei; Land wierd verantwoord c£ 67 : 17 : 4. Ao. 1642. vinde ik nog het zelve getal Huizen aangeteekend, als binnen den Dorpe 41. en buiten 79. Het fchynd dat laatstgem: Cohier ftand hieldt, want vinde dat Ao. 1670. de Huisfchatting hier geheven nog beliep «C 68 vis. Van later tyd is my geen bericht van 't een of ander toegekomen , of fchoon ik het vast ftelle, dat het getal der wooningen niet vermindert maar veel eer toegenomen zal wezen. De Huizen binnen het Dorp, zoo K % niet  ( 132 ) niet alle, zeker de meeste, ftaan op 's Heeren Vroone , en zyn uit dien hoofde den Ambachtsheer Grond-chyns verfchuldigt. Wanneer de ftad Vere deze Heerlykheid verkogt, bedroeg die chyns aan huizen binnen den Dorpe ten getale van 58 . c£ 11 : 4: 2. en van drie huizen ftaande op 's Heeren Vroone buiten den Dorp . . . - — : 14:6. famen . c£ 11 : 18 : 8. Een Heerlykheid zoo uitgeftrekt en bewoond , is zeker al vroeg van een Molen voorzien geweest, dan die deelde in de rampen die het platte Land Ao. 1572. troffen, zy branden af, en de gemeente die meest verftrooid was, zal daar zoo veel ondienst als anders wel, by goleden hebben, dan zoo dra kwam dezen oord tot gcene rust en de inwoonderen namen toe bemerkte men het ongerief van op andere Piaatzcn zyn graan te laten malen. Dit bewoog Vrouwe Hekna Cormaillon , huisvrouw van den Heer Junius voortyds Gouverneur van Vere om in Mcy 1577. z,'g by Requeste aan de Heeren Gouverneurs en de gedeputeerde Rsdm om Zgelant , te vervoegen en verzogteenen Molen alhier te mogen oprigten, en daar toe het Recht van den wint op eene Jaarlykfcbe chyns tc hebben- Gem: Heeren Gou- yer-  ( 133 ) verneurs cn Raden waaren de fuppliante om de vele en goede dienften by hoeren man aen de gsmeyne zaecke bewefen , zeer genegen hier op gunstig te zyn, dan renvoyeerde haar aan den Prince Stadhouder, die daar even zoo op dagt, en by Apostille van 27 Juny 1577. voorn: Vrouwe haar verzoek tocftond, mits accordeerende over de Jaarlykfche chyns, die door voorgem: Gouverneur en Raden gefield wierd op zes achtendeele leuerbare tarwe 't sjaers, volgens appoinclement van 16 July des evengemelde Jaars. Dus bekwam Oostkapelle op nieuws een Molen, dan wanneer Ao. 1580. de Regeering van Vere hier Ambachtsheeren wierden, misten die een van de Heerlyke Rechten , namentlyk de Maalderye, waarom zy terftond bedacht waren den Molen by voorgem: Vrouwe gefticht, by koop zich eigen te maken , en gaven daar toe by Misfive van 7 Maart 1582. Authorifatie aan hunnen medebroeder in wette gccommitteert ter Vergadering der Generale Staten te Antwerpen, Pieter Reygersberch, om deswegen met den Heer Junius te handelen , en ingevalle die tot geen accoort te brengen was, wilden zy een tweeden Molen doen oprechten , het is te denken de Heer Junius tot geen verkoop te bewegen was; dewyl dezelve Molen aan de Ambachtsheerlykheid eerst Ao. 1598. by koop van Dr. K 3 >  ( 134 ) Jofephus Michaeli gekomen is, dan dees en geen der opgezetenen , onderftonden hun granen elders ter Molen te zenden, hier tegens deedt de Magiftraat van Vere op 21 January 1608. eene fcherpe keur afkondigen, die waarfchynlyk dit kwaad geftuyt heeft, tot dat in den Jaare 1618. de bewoonders van_ Rhynsburg, doen genaamd het Roede Hoff, en in vroeger tyd het zwarte Muenicken Huus daar tegens overtraden, over welk verfchil nog de informatien voor handen zyn, zonder dat den uitflag van dien nu bekend is. Deze Molen, heeft de Iaatfte zeven Jaaren dat de Stad Veere hier Ambachtsheeren waren , door den anderen in pacht gegolden c£ 94 : 19 : 9 vIs- Wat de volkrykheid voor de Nederlandfche troubles betreft, daar van is meer te gisfen als te bewyzen; wanneer Ao. 1622. volgens Placcaat der Heeren Staaten boven de 1000 Penning van ieders bezitting , ook een hoofdgeld wierd geheven op alle Perfoonen (niet levende van den Armen) oud wezende 20 Jaar en daar boven,, gelyk mede van kinderen beftorven zynde van Vader of Moeder en gegoedt tot 2aoo guldens ,. wierden van deze Parochie op dat Cohier gebragt 281. Perfoonen, en Ao. 1748. als alle Perfoonen van wat ouderdom of fexe wierden opgenomen ter betaling  C 135 ) taling van den 50 Penning of Liberale gift zyn onder deze Heerlykheid bevonden te wezen 532 menfchen : het laatfte deswegen voorgekomen, is, dat Ao. 1771 hier bevonden zoude zyn 451 Perfoonen boven de 12 Jaren oud. Nog ftaat aan te merken, dat dit Ambacht wel ter lengte van 1200 Roeden Rynlands, ten Noorden met Duinen is bezoomd , die haar voor het woeden dec Noord-Zee beveiligt. Wy hebben reeds in ons tweede Stukje pag. 2S en 29. aangemerkt, dat men niet gelooft hier over vyf Eeuwen Duinen waaren, en dezen oord zoo wel als de Vrouwen Polder met eenen Dyck tegen de ilroom was voorzien: het bewys daar bygebragt herhalen wy niet, maar voegen daar by, dat in zekere verklaring rakende eene gewezene buurt Rykedane, hier vooren pag. 113. aangehaald, ook gewag word gemaakt van een Gors-Polder, is hier een Polder geweest van gemelde naam, waar kan die gezogt worden, als daar tegenwoordig de Duinen zig bevinden ? en worde onze Helling des aangaande niet meer en meer bevestigd ? Zoo uitgeftrekt dit Ambacht met Duinen is bezoomd, behooren dezelve dog alle niet daat aan, maar omtrent 600 Roeden lengte beginnende van 't fcheid van Domburg; deze Duinen wierden eertyts des Abts-Duinen en wan* K 4 neer  C i3«) neer de Stad Vere hier Heer was het Stads Duynken genaamd: het is een gevolg der Heerlykheid , en met dezelve door Vere, zoo wel als naderhand door Middelbujg verkogt. Het vrucht gebruik dezer Duinen beftond voortyds in de Konynenjagt, de Stad Vere geduurende haar Heerfchappy pleegt die te verpachten , voor c€ 30 : vis. 't 's jaars, boven en behalven een levering van veertien koppelen Konynen. Dan de tegenwoordige Ambagtsheer vond goed op 31 January 1778. met de Heeren Mrs. Johan Adriaan van de Verre Heer van Nieuwerwe , Welzinge en Everswaard, reprefenterende den Eerfte Edele van Zeeland, voor zig zelfs als Eigenaar van het Bosch Loverendaal, en als in huwlyk hebbende Vrouwe Jacoba van den Brande , Eigen ar esfe van het Kasteel en Leen van Westhoven; Paulus Eduwaldus van de Pene, Heer van de vierbannen van Duyveland, Ordinaris Raad in den Edelen Hove van Vlaanderen, als Eigenaar van de Buitenplaats Duinvliet, met de daar aan behoorende Plantagie van de gewezen Buitenplaats Hoogduin; Gerard Francois Mtynders mede Raad in den Ed: Hove van Vlaanderen, als Eigenaar van de Buitenplaats Berkenbos; Willem Jhibaut Heer van Aagtekerke, Secretaris van het Edele Mog: Collegie ter Admiraliteit in Zeeland, als Eigenaar van de Buitenplaats 't Pluis ten Duine, voor  ( 137 ) voor den Notaris Steven Marcus vander Heyde Sinclair te Middelburg en getuigen by accoort, deze Duinen aan voorgemelde Heeren in Eeuwige Erfpagt uit te geevcn voor eene Chyns van ƒ 100 's jaars , verfchynende op vasten avond; naar inhoude van welke contract den Ambachtsheer het Konyn daar heeft doen uitroeijen, en de populatie daar van doet beletten , om de Plantagien en Landeryen daar tegen gelegen voor alle fchade die anders daar door geleden wierd te bevryden, referveerde daar by wel expresfelyk het privative recht van Jagt, dan vergunde de Erfpagters tot eige koste en profyt in deze Duinen te planten ofte pooten naar goedvinden , mits ieders geplante niet verder als voor zyn eige land ftrekte. Het laatfte wat men dit Ambagt betreffende weet te melden, is, dat het by de bekende verdeeling van Walcheren in vier Dykgraaffchappen , onder dat der vyf Ambagten behoord, en het ter loofing zyner wateren door een Watergang en zoogenaamde Sprinke doorfneden word; ook maakt eene wel onderhoudene Zand - weg, den toegang naar en van Domburg , voorts tot het Dorp Serooskerke en van daar langs een ilraatweg tot Middelburg, ten allen tyden bruikbaar en gemakkelyk. Ge-  C 138 ) Gelukkig volk dat in zoo aangenaraen Oord, onder een zagt bellier, hier alles geniet wat Zee, Vee en Veld opleveren kan, lang moogt gy daar van geruste bezitters blyven!  AANHANGZEL TOT DE HEERLYKHEID VAN . OOSTKAPELLE I N WALCHEREN. Een zoo welvaarend Dorp verdiende wel eenigzints nader bekend te worden, dan men in Haat was, door eene befchryving te doen, waarom de Drukker dagt het zynen Lezcren niet zoude mishagen , daar van een gezicht, door den kunftigen Teekenaar Meertens te doen vervaardigen, dat door den niet min bekenden Heer Erasfer in koper gebragt, hier in 't licht verfchynd. De Edele Ambachts• heer heeft, om dit te bevorderen, de helft der kosten gelieve te dragen. Men achte niet vreemd , in deze Kunstplaat, die het Dorp van binnen, met de Kerk, en het aanzjenlyk Landhuis van den Ambachtsheer, meerendeels L* doep  040*) doet kennen , Krygsofficiercn en Soldaten ge-fchetst te vinden; daar Oostkapelle in dezen Oorlog, een hoofdpost is, waar een detachement Militie gelegerd, van welke wagten na; de nabuurige Batteryen aan de ftranden, worden afgezonden, tot derzelver bewaaring. Eenige byzonderheden , deze Heerlykheid betreffende, waaren by het uitgeeven haarer befchryving, of overgefJagen, of de berichten daar van te laat ter hand gekomen. Dat deswegen de eerfte aanmerking verdient, is, dat Oostkappelle zoo wel, als verre het meerendeel des platten Lands van Walcheren, voor de Ereftie der Republicq , onder de hooge Jurisdictie van den Hoog Bailliuw Bewester-' Schelde forteerde, zoo, dat alle criminele misdaaden hier berecht wierden voor Heeren Burgemeesters en Schepenen van Middelburg als's Graaven Mannen: tot dat de bekende verdèeling, door den Prinfe van Orange Ao. T574 gedaan, dit Ambacht onder het hoog Resfort der ftad Vere heeft gebragt. Verder is my voorgekomen de originele Ordonnantie gemaeckt by Burgmrs ende Schepenen der ftede van der Vere als Ambachts-Heeren dtr' prochie van Oostcappel, op t flruck van de peste die men noemt de contagieufe zieckte. op ten xvij* Meije xvj\ viere. waar van op p. 109 gewag is ge. maakt: Dezelve bel&at uit 8 Articulen, hou- dende  (141*) 4en.de hoofdzakelyk, dat het huis, waar in eefiig perfoon aan de Pest geftorven was, terftond moest geflooten worden, en blyven den tyd van zes weken. Dat de overgeblevene in zulk huis van dat overlyden moesten kennis geven aan de naaste gebuuren. Dat zulke Lyken niet mogten begraaven worden dan by nagte: En niet voor dat die by den gezworen Pestmeester gevifiteerd waaren. Dat nicmandt eenige vreemdelingen , befmet wezende met die ziekte, mogt logeeren: ook geen linwaat, kleederen of huisraad uit eenige befmette huizen innemen of ontfangen. Dat niemandt eenig goet uit befmette huizen mogt parten of deelen binnen twee maanden, na dat de leste aan de contagieufe ziekte geftorven was. Dat geen vuilnis hoe genaamd op de ftraat mogt geworpen worden, maar moest gedolven wor. den binnen de Erven van ieders huis of buiten de Jurisdictie en wel by nagte. Dat geen varkens mogten 1 osloopen, maar opgeflooten moesten gehouden worden : alles op zekere boeten daar by vervat. Zonder dat men aangeteekend vind, of die geesfel voor 't menfchelyk geflacht hier al of geen verwoesting heeft aangeregt. Het was ten jaare 1632, en wel den 28 April, dat de Regeering van Vere aan den Schout dezer Heerlykheid Last zonden „ dat niemandt L* 2 • „ hem  (I42*) ,, hem vervoordre fonder Hun expres conient ,, zyne heyninge verder te Rellen dan tot den „ oppercant van de oude 's heeren Vroone „ (liggende tusfehen den boomgaart van de „ erffgenamen van wylen Sr. Nicolaes Pelle„ tiers ende de erven van de huyfen aan de „ zuytzyde van den Dorpe) Mitsgaders dat hy „ Schoutet de bewóonders van de huyfen wel„ kers erven zyn ftreckènde tot aan de voorfz. „ oude Vroone zal doen inhiberen ende ver„ bieden eenighe charoinghen misch ofte ander vuylicheyt te werpen in de zelve Vroone, „ noch oock eenige feereeën — ofte verekens,, coten daer op te doen ftellen enz. alles op zekere boeten daar tegen gefteld : Een blyk dat de Regeering van voorgemelde Stad, zoo lange zy hier Ambachtsheeren waaren , niet hebben opgehouden, voor het welzyn van dit Hun Domein de vereischte zorge te hebben. Wanneer de ftad Vere zig door zwaare grondbraaken en diep verval genoodzaakt vond, dit Ambacht te verkoopen, fchynd te Regeering aldaar in denkbeeld te zyn geweest, zonder hooger toelating hier toe niet te moogen koomen , waarom op 27 July 1633 beflooten „ te verfoucken van de Ed: Mo: Heeren Stae„ ten van Zeclandt Oftrooy, om de Am„ bachts Heerlicheyt van Oostcappel met het „ gevolch van dien te moghen vercoopen. en zy.  C'43*) zy vreesden mogelyk voor het geen gebeurde * te weten, dat Oostkapel een eigendom mogt worden van dees , of geen , die Machtiger, dan zy, Hun onaangenaamheden konden aandoen; hoe het geweest is: zy befloten ter zeiver tyd ,, t felve Oclroy becommen zynde, dat „ men Zyne Furstelyke Genade (Fredrik Hendrik, Prince van Orange, Marquis van Vere,) ,, daer van zoude verwittigen, ende verfou,, eken de zelve Ambachts Heerlicheydt voor ,, anderen te willen in coope aannemen. Het eerfte heeft in zoo verre plaats gehadt , dat de Regeering van Vere, of fchoon geen verzoek tot verkooping heeft gedaan , zy echter geen fubfidie van 's Lands Staaten tot herftcl der grondbraken aan haar Stad gevallen, heeft kunnen bekoomen., voor en al eer zy deze Heerlykheid hadden verkogt , als de Staate Notulen d'Ao. 1637. van 10 en 25 April ei? van 18 Febr. 1638 breeder uitwyzen ; doch blykt niet of Zyne Hoogheid Fredrik Hendrik H. M. voor gemelde aanbod is gedaan, of dat van de hand gewezen heeft. Het Recht van Jagt is altoos een bron van veel twist geweest, en hoe de Wetten daar op zyn vermeenigvuldigd, heeft men Reeds uitvlugten daar pp gevonden; men heeft al vroeg gewaand, dat het fchieten van Snippen, Lysters, Merlers, als doortrekkende Vogels zyndef L* 3 konde  CH4*) konde gepleegt worden, zonder tegen der Ambachtsheeren Recht te zondigen; men fchynd hier op doorgegaan te zyn, en onder dat voprwendzel, veel kwelling aan den Landzaat te hebben toegebragt, waarom de Regeering der Rad Middelburg , hier nog Ambachtsheeren zynde, goedvond by aanfchryvens van oO&ober 1662 aan den Schout, te gelasten „ den „ inhoude der Placcaten (op de Jagt en Vis. fcheryen) „ ftricktelyck te laten opvolgen —■ „ e'alle neesticheyt aen te wenden van de on„ gequalificeerde Schieters, Jagers ende Vis„ fchers te vervolgen, achterhalen enz. Men heeft op p. 134 gezien hoe wel eer getwyffeld fchynt of het bekende Huis en Hof Rhynsburg wel onder Oostkapelle en niet veel eer onder Serooskerke behoorde , en hoe de Heeren van Vere abfolut de Heerlykheid daar over hebben gemaintineert. Dit verouderd verfchil, wilde men leevendig maken, wanneer deze Heerlykheid, naar een eigendom van twee Remmende Steden te zyn geweest, in het bezit van een particulier Heer was geraakt. Altoos wanneer den Heer Jacob Godin, eigenaar ,van Rhynsburg zynde, ten jaare 1693 eenig Houtgewas van die plaats, door den Secretaris van Oostkapelle hadt laten verkoopen, onderftond de Heer Mr. Abraham Bisfchop F\ Philipp. als Heer van Serooskerke, gemelde Secretaris by  (H5*> by arrest op zyne goederen, deswegen voor de Wet van Middelburg te betrekken, ,, ten ,, fine hy (Secretaris) Grauwaert de penningen ,, van die Vendue geprovenieert foude over. „ geven aen den Secretaris en Venduemeester „ van Serooskerke , als vanterende hy Heer „ Bisfchop de voorfcreve Hofftede Rynsburgh, ,, mitsgaders het pretens Ambaght van dien ,, naeme onder fyn Heerlyckheyt van Seroos- kereke te gehooren , aldaer den ftock van 5, de Vendue te roeren, en andere Heerlycke ,, Reghten te mogen gebruicken. De Heer Le Sage fterkte zynen Secretaris tegen zulken aanval , door hem een Acte van Guarant te pasfeeren , waar by gezeide Ambagtsheer dat ontgonne Proces ten zynen pericle nam, en beloofde hem Secretaris daar van te zullen indemniferen enz., meer is my daar Van niet voorgekoomen, maar waarfchynlyk, dat dit ten voordeele van den Heer van Oost kapelle zal beliegt zyn. Het laatfte, dat opheldering fchynd te ver. dienen, is'het woord Wapentuer, op p. 100 gebezigd. Ik verfta daar door zulke Edellieden, die geen Ridders ook niet van Ridder, lyke Huizen waaren , echter als Vazallen het zy direct van den Graave, of Agterleenmannen van de Vryheeren , gehouden waaren, uit hoofden hunner Leenen , den kryg, by een op-  öpontbod dés Adels, te volgen : De Heer Van Loon , in zyn Aloude Regeeringswys vart Holland V. D. p. 261 , geeft dat woord op; men had zeker een ander kunnen gebruiken, welk den Lezer min duister voorgekomen was, als , by voorbeeld , Schilddraagers of Schildknechten , dog de beteekenis had op een uitgekoomen.  EENIGE' ZEEUW SCHE OUDHEDEN. UIT, ECHTE STUKKEN opgehelderd én in het licht gebragt. Vï F D E STUKJE. TE MIDDELBURG, By WILLEM ABRAHAMS, mdcclxxxii.   ( 139 ) H E T KASTEEL en LEEN VAN WESTHOVEN, b e VRY HEERLYKHEID DUYNBEKE* EN HET KLOOSTER ZOETENDAAL I N WALCHEREN; Westhoven, of Westhoeven, een Kasteel onder de Heerlykheid van Oostkapelle ih den Eilande van Walcheren, by M. van der Houve bekend onder de Ridder-hofJteden, zoó wel als de Kasteelen van Zoüburgh, Popkensbtirgh , Nieuwenhoven , Duynbeek en' Sandenhurgh (V), is van een onbekenden ouderdom; Het Qt) Charter Chron. 1. D. p. 143. h  ( 14° ) Het is niet onwaarfchynlyk dat Westhoveh zoo wel als Duynbeek een grensvesting tegen de invallen der Noormannen is geweest, of wel van die Barbaren zelfs gefticht, om hun veroovering in dit gewest te verzeekeren, en altoos een veilige aftogt te kunnen doen. Men wil dit Kasteel de Tempeliers tot een woonplaats heeft verftrekt (£>) , en zouden die voor ftichters daar van doorgaan , dan moet het tusfehen Ao. 1118 en 1314 gebouwd wezen, dewyl gemelde tydftippen , den opkomst en ondergang dier wellustige Geestelyken aanduiden. Den naamsoorfprong van Westhoven afteleiden, om dat het in 't westelykfte gedeelte van Walcheren gelegen is , en waarfchyrtlyk ten westen van het Huis of Heerlykheid des gcenen die het gebouwd heeft, door wylen den geleerden W. Te Water uitgedagt ( Welke laatfte Vorst Keizer zynde, nog eens Ao. 1540, dit Kasteel met deszelfs hoog bezoek vereerde (/), terwyl den Abt van dien tyd Heer Floris van Schoonhoven, hei zelve zeer heeft verb,eeterd, ge- Xb~) Reyjersb. Chron. 2. D. p. 3&> en 3*4. ((') Ibid. p. 492.  ( 145 ) gelyk ook zyn opvolger Mathias van Heeswyk niet minder door aanbouwing het vercierde en vergroote (£), gelyk mede deedt Heer Nicolaas de Castro, die de waardigheid van Bisfchop van Middelburg zedert Ao. 1562 bekleede, welke ongemeen met deze Plaats was ingcnoomen , en zig deswegen in eenen brief wydluftig uitlaat (/). De omwenteling in Kerk- en Land-beftuur die Ao. 1572 binnen dit Eiland plaats hadt, dompelde eenflags het platte Land in een jammerpoel van Ellenden, of fchoon daar van weinig aangeteekend is, zoo kan men veilig ftellen, het plunderen, branden en verwoesten door baldadige krygers, hier tot het overgaan van Middelburg Ao. 1574, en dus byna twee volle jaaren geduurt heeft , dat inzonderheid geestelyk Geftichten, als Kerken, Kloosters enz., uit haat tegen de Roomfchen, zal getroffen hebben, getuigen zyn hier van zo veel gedoopte Kerken die nimmer herbouwd zyn (m). Geen gunftiger lot trof Westhovün, dat Ao. 1572 door den bekenden woeste) (/) W. Tc Water nam. over Westhoveu p. 8. M S, (m) Als de Kerken van Zandyk , Schellach, %ng- ciamme , St. Janskerke , Hogelmide , Sr Boudinskerke, Weiiinge, Kieuwerkerke enz. L 4  C 14* ) woesten yveraar voor 's Princen en gemeene zaak, Barthold Entes van Menteda, wierd ingenomen en in brand gefteeken: waarfchynlyk hadden de Spanjaarts ten believe des Bisfchops 'er bezetting in gelegt, welker verdeediging den toorn van gemelde Bevelhebber ter feller zal aangeftoken hebben. Dit Slot zal dan (zo de Heer W. Te Water wel aanmerkt) in zyne muuren , zonder veel binnenhuizinge hebben blyven ftaan , althoos men twyffelt niet of het heeft zedert veel van zyn luister en groote verlooren, als men zig voorfteld, dat hoe aanzienlyk zelfs in onze dagen, nochtans niet meer dan het agterfte gedeelte van dien, daar van overig is («). Zoo dra was Walcheren niet van de Spaanfche Heerfchappy ontheeven, of ftraks wierden de goederen der verbanne en gevluchte Geestelyken , waar die gevonden wierden, ten behoeve der gemeene zaak, en ftuur des Oorlogs , door 's Lands Staaten aangeflagen, en op hun bevel, van tyd tot tyd verkogt, gelyk An. 1579 omtrent dit Kasteel gefchicde, en met zvne vervalk huyfinge, gr achten, boomgarden e bojfchen daer aen volgen groot volgende den Ouerlooper Ixxiij m. xliij g?-. verkogt wierdt (») Tegenw. Sr. v. Zee!. 2. D. p. 241?.  C H7 ) wierdt aan Joncheer Heinrick Baifour, Collonel, voor dC 1669 :' 7 : - vis (0). Men moet hier ter loops aanmerken , dat Krygsbevelhebbers in dees tyden, zulke geestelyke goederen niet zelden, by openbaare veiling kogten, en dus gedeeltelyk aan hun agterwezen geraakten, van foldyen en wapengelden, die zy van den Lande te Vorderen hadden , die als doen gcenzints. prompt konden betaald worden (p~). Den Heer Collonel Baifour is niet lang bezitter van Westhoven geweest, de wyl op 10 Mei 1581 voor Keur-Schepenen der LandsVierfchaar te Vere, compareerde Jonckvrouw Christina Kant, Weduwe wylen Joncheer Heinrick Baifour, geasfifteert met mr. Joris Haclet, Confervateur der Schotfe Natie , haaren ge. cooren Voogt , cedeerende en transporteerende voor haar zeiven , en vervangende Quitte Baifour haaren Zoon, in regten vryen eigendom , tot behouf van Sr Wouter Kant haa- Qo) Rek. van mr. P/ ter van den Baarfe Gecomm. van Middelb. totte vercoopinge van de geestelyke Landen MS. (/)) Den Collonel Oodart van Zonnevelt kogt in dier voegen het Klooster van Zoetendaal, en den Gouverneur Alexander de Haultain, Rynsburg. L 5  ( 148 ) haaren broeder, de huyfinge , hofjlede, boomgaard en ... . van Westhoven mitsgaders diverfe partyen Lands in den block daer Westhoven inne flaet (q). Dan of deze overdragt geen effeót heeft gehadt, en daar tegen belet is gedaan, blykt wel niet, maar fchynt iets diergelyks plaats te hebben gehadt, alzoo op 13 Juny 1582 voorgemelde Vrouw Weduwe, en Duncan Baifour, als Voogd over Guillelmus Baifour , naargelaten zoon van den Collonel, binnen Edinburgh in Schotland, Procuratie pasfeerden op Wouter Cant,' broeder van voorgemelde Vrouw Weduwe , en Bartholemeus Baifour , mede broeder van den Heer Collonel, omme Westhoven te verkoopen en transporteeren (») ; hoe het hier mede zy, is tot hier toe niet gebleken, maar wel, dat' Pieter de Loyfeleur, Ridder, Fleer van Villiers, meest vermaard als Sehryver van Prins Willems verantwoording tegens den Ban van Koning Philips, reeds Ao. 1587 Heer van Westhoven is geweest ; in welk jaar hy den haat der Lycesterfe Regeering op zig geladen hebbende, door bevel van den Engelfche Gouverneur Rus- (V) Copie Transponbri.:f ter GrïfHe van Vere. (<■) Copie Procuratie i:i de Lar; niche.'faal ter Griffe van Vere.  < 149 ) Rus/el, op den weg wierdt opgeligt, als hy van Westhoven na Middelburg ging, dog door zyne kloekmoedigheit weder ontkwam (j), en op dit Kasteel overleden is (t). Welken Heer al Ao. 1591 'fchynd geftorven te zyn, dewyl in de Rekening van Walcaven van den Braamfioot, Ontfanger Generaal van het Extraordinair in Walcheren , over gemelde jaar, ih een post van uitgaaf gezegd word, „ dat den Heer van Villiers in zyn leven, de „ pachters van het Cappellaens thiendeken „ ftreckènde binnen den bejluyte van Westhoven, „ belet hadde, die niet geheel te mogen rouen". Aan wien dit Leen naar het overlyden des Heere van Villiers vervallen, of verkogt is, kan men niet zeeker bepaalen, maar wel, dat van Ao. 1598 tot 1607 als Eigenaar vermeld word Mr. Pieter van der Baerfe (u) , onge- twyf- 0) W. te Water aant. over Westhoven p. 11. MS. 0) Invvyïng Pvedenv. van G. de Wind p. 197. (w) Mr. Pieter ran der Baerfe, Secretaris van Middelburg , was getrouwd met Jufvrouw Maria Lozelenr (waarfchynlyk Erf-Dogter van bovengemelde Heer van Villiers,) als my gebleken is uit een Transport-brief van Mr. Pr van der Baerfe en zyne gemelde Huisvrouw, voor Schepenen van Middelburg gepasfeert den 8 Augustus 1592. waarby zy overdragen aan Laurens Cornelisz , Prochiaan te Serooskerke, vvoonende op Zoetendaal i\ gem. 38 Lands in Oostkapelle.  ( 15° ) twyffeld den zeiven, die van Ao. 1573 tot 1598 in de Regeerings-Lysten van Middelburg, als Secretaris Raat vermeld, en mogelyk zyne lastige Bediening heeft verlaten; om hier het aangename van een ampteloos leeven te fmaaken , dat in die beroerde tyden , naar zoo veel gcvaaren ontworfteld te zyn, voor den ouderdom zeer vcrkwiktyk moest wezen, dit is zeker, dat gemelde Heer Baerfe Ao. 1607 niet flegts als Eigenaar, maar als bewoonder van Westhoven voorkomt (>•). Zedert weet men alleen van dit Kasteel te melden , dat de aanzienlyke Geflachten der Boreels en Reygersbcrghen naar den anderen, daar van de bezitting hebben gehadt. Dat Ao. iöxr, het by eenige wierdt voorgeflagen, om de welgelegendhcid en foeligheit van de plaeife, het tot een Illuftre School bekwaam tc maaken, dog dat deze voorflag niet konde uitgewerkt worden (w) , en by het overlyden van den Heere Mr. Jakob van Reygersberge, Heer van Kouwerve en Krabbendykc , Gecomittcerde Raad , en Raad ter Admiraliteit in Zeelandwegens Middelburg , het is overgegaan aan Vrou- (V) Cohier van den dobbelen C penning over Oostkapelle Ao. \6oj gedrèsieert: (w) Smalle^. Chron. p. 448.  c m) Vróuwe Jacoha van den Brande, in huwlyk met den Heere Mr. Johan Adriaan van de Verre, Heer van Nieuwerve , Welfinge en Everswaard, voormaals reprefen terende Zyne Hoogheid als Eerfte Edele van Zeeland, nu Extraordinaris Gedeputeerde wegens Zeeland in Haar Hoog Mogende ; die dit Slot in een deftig onderhoud, groote der Plantagien, en verdere bekoorlykheden die natuur en konst daar vormen , het een der deftigfte en aanzienlykfte Buitenplaatfen doec wezen , die Walcheren omtrend ten getale van hondert geenen kleenen luister byzetten. Alvoorens geheel van dit Slot af te fcheiden, moet men nog aanmerken, dat het zelve met den vrydom van den Graaflykcn Tol van Yerfiekeroot is begunftigd , gelyk het in de Lysc bekend Raat der Steden , Vryheden, Kloosters enz. welke dit voorrecht genieten, te vinden agter de Ordonnantie op gemelde Tol door Keizer Karei den 19 November 1519 geëmaneert, en na de verandering der LandsRegeering Ao. 1582 gerefumeert. Dat aanmerkelyk is , geene der Ridder-Hoflieden in Zeeland, hebben op zulken voorrecht mogen roemen; een voorrecht, dat onder de Graaflyke Regeering , voor de introductie der Licent-gelden, van geen kleen aanbelang was, zynde met moeite en kosten by de Steden ver-  C 152) verkregen, en op de indragten van dien, door 's Graven Tollenaars, dorften 's Lands Staaten zig wel eens dapper verzetten, als blykt uit de Ampliatie der Keure van Zeeland Art. 4, 5 en 6 , en opgevolgde dispoiitie van voorgemelde Keizer. Dit is zeker , dat evengemelde Privilegie, deze Heer en bezitter van Westhoven, waar die reisden, voor alle knevelaryen van 'sGraven Tol-bedienden beveiligde: jammer dat men niet kan bepaelen, door wie, en op welken tyd , Westhoven met zoo een Privilegie is befchonken , daar ook geen Ambachten in Walcheren zulken gunst hebben mogen genieten dan alleen Welfingen (*) (jy). O) Zie Ordoiin. en Lyste van den To! enz. (j) Na het affchryveu dezes en het bezorgen ter drukpers, wierden my eenige Hukken en aanteekeningen rakende dit Kasteel door den Heeren van de Perre te Nieuwerve gïtrrflig toegezonden, waar uit my gebleken is, dat Westhoven al A°. 1277 een eigendom der Abdye van Middelburg is geweest, en doen al een Lustbujs van den Abt wierd genoemd, voorts dat A°. 1290, op dit huys een zoen wierd getroffen tusfehen Graaf Floris de 5e en Wolpbaert van Boi sfcle , laatftelyk dat de Heer Joban van Reygersberg, Heer van Couwerve enz., A°. 1697 en 1698, by twee onderfcheidenc koopen Heer ran Westboven is geworden, zynde de laatfte bezitter uit het geflacht der Boreels, geweest , de Heer IVillem Boreel, Ambasfadeur wegens dezen Staat in Vrankryk, van welke bizonderheden nu geen ander gebruik dan in deze Noot heb kunnen maken. DE    < i53 ) VRYE HEERLYKHEID ; van ; : .;' .;; ' DUYNBE EK. Eene vrye Heerlykheid midden in de Heerlykheid van Oostkapelle, niet verre van Westhoven , niet grooter dan drie gemeten 133 RoedenrLands, op 'welke een -.deftig huis is, gebouwd op dé grondflagen-van het oude Ridder-Kasteel in vroeger tyden hier te vinden. Hoedanig dit kleene goed aan zoo eene uitfteekende luister is gekoomen van een hooge Heerlykheid te wezen, met dezelve Rechten als het Leen van Ven voorzien, en waar in die Rechten al beftaan , moet de verwondering en nieuwsgierigheid van ieder opwekken, en Raat ons nu te ontvouwen: terwyl in het verhaal daar van, teffens de Lotgevallen van dit Riddermatig goed , en hoe het telkens van Heeren verwisfeld is , zal medegedeelt worden. ri, ,'. Hier vooren p. 140. hebben wy reedts aangemerkt , dat het zoo wel als Westhóven, in  in over oude tyden mogelyk tot een grensvesting tegen de invallen der Noordfche volken heeft gedient, of door dezelve gefticht om hunnen roof en aftocht te beveiligen: terwyl het niet onwaarfchynlyk is, dat twee zulke nabuurige Kasteelen onderaardfche communicatie hebben gehadt; onder veel oude ruïnes van Riddcr-hoffteden , vind men nog overblyfzels van zulke geheime doorgangen: men wii dan Zandenburg'op die wyze met Vere, en ook met de Kerk Van Zandyk gemeenfchap hadt. Wolphart van Borsfele, Heer van Vere, de derde van die naam, was Eigenaar van Duinbeek, en vermogend genoeg, om het tegen alle aanval te beveiligen; den geenen die hem het naaste was, en hy meest duchten moest was den Abt van Middelburg, die bezat reedts een goed gedeelte der Heerlykheid van Oostkapelle , en mogelyk ook Westhoven; die Prelaat die in die blinde tyden het kerkelyk en weereldlyk Gezach, zoo al niet misbruikte* ten minftcn het ftraffeloos konde doen , zal Heer Wolphart na een middel hebben doen omzien, om zig daar tegen te beveiligen, en een der reeden zyn geweest, het A». 1350 in de week voor Paasfchen den Grave op te dragen, die het hem weder als een vry Eeen over-  t 155 3 overgaf, met dezelve Rechten als hy Heer Wolphard en zyn Vrouw het Leen van Zanburg en Vere bezaten (Vj. Oude overleeveringen willen dat hier geld .zoude gemunt wezen ; dit is zeker dat ten tyde van Karei den Grodten , in Walcheren geld is geflagén: den Heer van Loon in zyne Aloude Histi van HolL 2. D. p. 32. geeft daaf vah een geldftuk op, en fpreekt 'er ook van in zyn Aloude Regeeringswyze van Hall. ï. D. p. 258. Welke Keizer A^. 805 beval, dat nergens anders dan in de koninglyke Paleizen gelden mogten gemaakt worden : mogelyk fs Duinbeek doen een kéizerlyke Burcht en Munt-huis geweest; evengemelde Heer van Loon bèvv'yst verder dat den Zoon en opvolger van Karei den Grooteri, Lodewyk, ook in Walcheren geld heeft doch munten. Heer Wolphaerd of zyne voorzaten fchynen niet vry van twist én oorlog met de bezitters van Westhoven te zyn geweest, daar oude overleeveringen willen, dat de Heeren dezer beide Kasteelen elkandereh befchoteh hebben: men weet dat het Buskruid, en de ge- . O) De originele brief hier vari berust nog onder den tegenwoordige Heer van Duinbeek, en te vinden by Mijnt (ïbarterb. 2. D. p. 774. M  C 156) gereedfchappen daar toe dienende, eerst omtrend A>. 1350 in deze Landen zyn bekend en in gebruik gebragt, en deze Burchten maar ruim 200 Roeden van den anderen gelegen zyn. Of Heer Wolphaert voorgemeld, de eerRe van zyn Ram of der Heeren van Vere is geweest die Duinbeek bezeten heeft, is niet wel te bepaalen; maar dat is zeker, dat nog ruim twee eeuwen naar dit Huis een Leen wierdt, het een eigendom der Heeren van Vere is gebleeven, tot dat het na de dood van Heer Maximüiaan van Bourgondien , Markgrave van Vere enz. , uit dien zyn infolventen Boedel Ao. 1567 by naasting is gekoomen aan Koning Philips den doenmaligen Landsheer, omtrend welken tyd het kasteel Duinbeek reedts in merkelyk verval zal zyn geweest, gelyk al de goederen van Heer Maximiliaan waaren, die een flegt huishouder was, en van 'sKonings wegen zal daar aan geen herftel of verbetering zyn toegebragt, dewyl die het verkogt en den 1 O&ober 1568 doen overdragen heeft voor 85 : 5 : - vis. aan Joncheer Jeronimus de Rollé, Schildknaap , Bailliu van Vere, die het weder op 22 Maart 1572 overdroeg aan Maximiliaan van Duuenêe, welke by de daar op gevolgde revolutie de Spaanfche zyde aankleevende, te eerder oorzaak zal ge- gee-  C 157 ) geeven liebben , dit Huis in de algemeene rampen van Walcheren deelden, en apparent al mede afgebrand is , altoos het geraakte onder de geannoteerde goederen ; en wierd Ao. 1591, van wegens het gemeene Land, aan Captein Eloy verkogt , 8000 oude fteen gecommen vuyt het fondament van Duynbeke. Dit Leen wierd vervolgens dem 20 April 1601 verheven op Adriaan Damüfe , wiens moeder was Jonchvrouw Jofyna van Duuenée; van welke het op 29 Mei 1614 overging op Abraham Damüfe, zoon van evengemelde Adriaan ; van welke het by koop Op den 5 Maart 1637 is gekomen op den Heer Willem Boreel, Penfionaris van Amfterdam, wiens zoon den Heer Johan Boreel, Ridder Baronet, den 12 Augustus 1669 daar in fuccedeerde j die het weder aan zynen zoon Willem (Captein van een Compagnte voetknechten) naliet, welke daar mede op 9 Augustus 1692 wierd verlyd; van die kwam het 13 Mei 1695 aan. den Heet Mr. Jacob Boreel, Heer van Meerefteyn, Burgemeester en Raad der Rad Amfterdam; voorts' den 24 January 1698 devolveerde het op den Heer Bahafar Boreel, Secretaris van Amfteiv dam , tot het den 10 February 1715 door koop gekomen is aan den Heer Abraham Duvt> laar $ Burgemeester van Middelburg ? Welke M 2 .fa  ( 158 ) in dat zelve jaar van 1715 den 19 Augustus van 's Lands Staaten O&roy verwierf, tot het verleggen, vcrhoogen en verbreeden van den weg, loopende van de befande Noord-weg naar Duynbeek, ter lengte van 2 a 300 Roeden,, met vryheid om daar toe het naastgelegene Land te gebruiken, mits betalende by Tauaxtic, en moet het Land weerzyds Rrekkende, tot' onderhoud van dien weg , twee Ruivers van de Rrekkende Roede contribueeren. Den 28 November 1742 is den tegenwoordigen eigenaar en bezitter den Heer Mr. Abraham Duvelaar, Rekenmeester des Lands en Graaflykheid van Zeeland , en Bewindhebber der West-Indjfche Compagnie, daar mede beleent geworden. NTi Raat ons nog de vryheerlyke Rechten, van deze ridderlyke Hofftad, te onderzoeken. Wy hebben reedts gezegt die dezelve te wezen als die van Vere, waarom deze laatfte te ontvouwen de Heerlykheid van Duynbeek zal in 't dagligt brengen. Wil men die haaien uit de eerRe Leenbrief van Vere in November 1282 aan Heer Wolphart van Borsfele, de eerfte van dien naam, en zyn vrouw Sibille gegeeven, en het daar naar gevolgde Handvest den 19 February 1338 ver* leend , item die van 24 September 1346, Tan  C 159 ) van 14 January 1350 en 6 November 1406, zoude alles mager aankomen , wy befpaaren de ontleeding van alle die graaflyke Brieven tót een gefchikter geleegenheid , en merken alleen aan, dat men aanmerken moet den tyd wanneer die gegeeven, en de waardigheid der geenen aan wie die verleend zyn. Den tyd wanneer Vere A'. 1282 onder het Graaflyk bewind van Floris de 5 een goed Leen wierd, waaren foortgelyke brieven kort en zonder omfchryvinge, de goede trouw vervulde het gebrekkige , de Graaf fchonk een Leen en te gelyk al zyn Rechten aan den Vasfal, ten zy hy eenige referveerde, het hooge Rechtsgebied alleen, de Graaflyke Vierfchaar genoemd , bleef het eigendom van den Landsheer, of fchoon die niet voorbehouden waaren: de gewoonte dier tyden, golden meer, dan nu fchrift en zegel , en de wetten nog niet te meenigvuldig, wierden door de ufantien en oude hercomens aangevuld. Wy hebben reedts. in ons eerfte Stukje p. 15 aangemerkt, dat de eerfte Heeren van Vere en hunne opvolgercn Ridderen en Banrotzen waaren, dat is te zeggen Vry-Heeren, die met hunne onderhoorige Vafalen ten heervaart trekkende , zo niet een geheele , dan ten minften eene fmaldeelinge eener geheele M 3 rid-  • ( i6o ) ridderlyke Ruiterbende uitmaakte: wilde men niet kort wezen, dan was zulks onwraakbaar ten Opzigt van Heer Hendrik van Borsfele de tweede, te bewyzen; te weten, hoe hy den Graaf ten oorlog dienende, van veele Zeeuwfchen Adel verzeld was, die op zyn ontbod, deszelfs Bannier volgden. Het is hier noodig de voorrechten aan te flippen welke de Banrotzen oudtyds genooten, volgens het getuigenis van den kundigen Heer van Loon. r. Zy zaten ter wederzyden van den Graaf of deszelfs Stadhouder, aan eene Tafel, zoo in de Raadkamer des Hofs, by 't houden der graaflyke Dagvaarten, als in het bywoonen der Staatsvergaderingen, wanneer die in dees of geene Rad belegd was. 2. Zy waaren bevoegd , om de gemaakte affchriften der graaflyke Handvesten, te onderfchryven , en met hun rood ridderlyk Zegel te verfterken. 3. Zy voerden het zelfde hoog Gezag en Rechtsgebied in hunne vrye Heerlykheden, even als de Graven in hunne Graaffchappen. 4. Zy mogten van hunne onderdanen eenige Beden of Geldöpbrengingen vorderen, Wetten en Keuren maaken, Vrydommen vergunnen, Geld munten, a!s uit de nog voorhanden zynde geld-  C 161 ) geldftükken dier Vryheeren blykt, en het grof Wild in hunne vrye Heerlykheden jaagen. Alle die genoemde voorrechten hebben de Heeren van Vere bezeten ; want dat zy met den Graaf ter hooge Vierfchaer zaten, en ter Dachvaart befchreeven zyn , meene ik by eene nadere gelegenheid, met meer dan eene voorbeeld te zulien bewyzen. Dat zy meenigte graaflyke Brieven hebben bezegelt, zal in het opflaan der Charterboeken van Mieris blyken. Dat zy alle hooge Rechten in deze Stad en Heerlykheid zelfs hebben geoefFend, neem ik ook aan te zullen betoogen. Dat zy Beden vorderden , Wetten en Keuren maakten , en Vrydommen vergunden , zal alles daar men van hun levens en bedryven opzettelyk zal gewagen , onweerfpreekelyk geRaafd worden: waar uit dan voortvloeid, dat men niet verwondert moet wezen , waarom in de voorver mei de graaflyke Brief d'Ao. 1282 geen heerlyke Rechten opgenoemd worden; zy hadden zulks niet noodig, en bezaten die reedts door haar geboorte en waardigheden. Eene tegenwerping verwagt ik, namentlyk, dat ingeval men toeftaat de Heeren van Vere, in de primitiven tyd hun Leen met zulke uitRekende Voorrechten bezaten , waarom zy M 4 dan  ( IÓZ ) dan Ao. 133.8 een Gunst-brief noodig hadr den , van te Vere of in den Polder niet bekommerd, dat is gearrefteert en uitgewonnen te mogen worden ? En waarom Vere Ao. 1497 eerst in de criminele Jurisdictie wierd bevestigd? Deze zwarigheden laten zig, myn's bedunken, dus oplosfen. De grooten Adel, waar toe de Veerfche Heeren behoorden , hadden hun Leenen direct van de Keizer verkreegen, en bezaten die zoo vry en met het zelve Regt als de Graven, maar die boven alle in gezag en bezittingen uitftekende, begonden de minderen te onderdrukken , en als onderdanen te handelen ; hier uit ontltond het misnoegen der Edelen tegen Grave Floris de 5, dat zyn dood veroorzaakte, zoo dat wilden de Baanrptzen de goederen met vrede bezitten , zy van directe Vasfallen des Ryks, Leenplichtig aan den Graaf moesten worden; voorts allengs in gezag zyn afgenomen, tot dat de Graven uit het Bqurgondifche Huis, den verderen val der Grooten voltrokken , en die van den Oostenrykfchen Ram, dezelve geheel verpletterd hebben. Men ftelle dan ontwyffelbaar, dat de Veerfche Heeren in der tyd, althoos hoog, middelbaar en laage Jurisdictie geocffend hebben, als  C i*3 ) als wy reedts in ons eerfte Stukje p. 15, en in het tweede p.. 40 aanmerkten : gevolglyk dat hun gecompeteert heeft x. Crimineele Juftitie te 0effenen. 2. Confiscatien. 3. Geeven van Gracien. 4. Magt om over capitale Delicten te mogen compofeeren: daar onder vry geleide te accordeeren. 5. Maken van Keuren, Statuten en Weeskamerregt. 6. Beleidingen van Straten, Wegen, en Waterloopen. 7. Regt van Aanwas. 8. Tienden. 9. Zeevonden en Strand-recht. 10. Veeren. 11. Giften van Kerken. , 12. Jagt en Visfchery. 13. Exue. 14. Kraan- en Water-recht. 15. Vryheid van Tollen. 16. Bastaarde en onbeheerde Goederen. De vier eerRe der gemelde Voorrechten zyn , met betrekking tot alle hooge Jurisdiftien en Vry-Heeren, bepaald of vernietigd by de Ordonnantie op de crimineele Juftitie van Koning Philips de 2. d'A°. 1570, en kun. M 5 nen  ( i*4) nen dus niet meer dan conditioneel gefustineert worden. Wat de overige aangaat, daar van zyn de Heeren van Vere in het volle en ongeftoorde bezit gebleeven , en mogen deswegen eene posfesfie ter goedertrouwe beweeren, als zynde die magtig geweest voor en by het fluiten van 't Verbond van Unie d'Ao. 1579 > daar by het eerfte Articul van dien, gezegt word, dat Traclaat aangegaan word onvermindert nochtam een ygelicke Provincie, en dis particuliere Steden , Leden ende Ingezetenen van dien , haer luyder fpeciale ende particuliere Privilegiën, Vryheden, Exemtien, Rechten, Statuyten, loffelyke ende wel hergebrachte Costuymen , Ufantien en allen anderen haer luyder gerechtigheden enz. Uit alle het welke men het befluit opmaakt, dat is het goede Leen van Duynbeke , met dezelve Vryheden als Vere uitgegeeven , dat den Heer van Duynbeek ook al dat geene competeert, wat een hooge Heerlykheid en fpeciaal den Heer van Vere, in deze tyd zig kan of mag toeëigenen: te weten I. Het Hellen van Bailliu, Burgemecsteren, Schepenen , Secretaris , Boden en wat tot de adminiftratie van crimineele en civile Juftitie eenigzints bchoorende is. 1. Het maken van Voorgeboden en Keuren. 3- Het  C i<55 ) 3. Het Erigeeren van een Weeskamer. 4. Recht van Exue en Vendue. 5. Bastaarde en onbeheerde Goederen. 6. Vryheid van Tollen. 7. De Jagt. 8. Beleidingen van Straaten, Wegen enWaterloopen : mitsgaders al wat AmbagtsHeeren, als Ambagtsgevolgen wettig en a^ugdelyk toekoomt. HET  (166) het GEWEZENE KLOOSTER ZOETENDAAL ONDER SEROOSKERKE I N WALCHEREN. Dit Klooster was omtrend half weeg tusfehen de Dorpen van Serooskerke en Grypskercke gelegen , en volgens het getuigenis van den Heer Reygersberg door Koning Willem geRicht, die een zyner bastaard Dogteren daar in tot eerfte Priorinne zoude gefteld hebben: zoo dit waar is, moet die fundatie tusfehen de Jaaren 1233 en 1256 gefchied wezen. De naamsöorfprong wil den Schryver der Oudheden en Geftichten van Zeeland 1. D. p. 286 afleiden , van de lustige en weelige hmdsdouwe, daar het in gelegen was: dan wy  ( 167 ) wy zyn van ander gevoelen , men fteld dat het een afzetzel van de Abtdye van fint Michiel te Antwerpen is geweest, dan ik geloof men zig vergist; de Abtdye te Middelburg is een Afzetzel van eerstgemcide geweest, en de Middelburgfe Abtdye was door een gifte van Grave Guy van Vlaanderen eigenaaren geworden , van zekere flreek Lands in het Eerfpel van Heyle in 't Aordenburger Ambacht, daar zy een Stad ftichte, die zy na hun Refidentie ook Middelburg heeten , thans nog bekend, onder de naam van Middelburg in Vlaanderen: hier rechte zy A°. 1215 een Abtdye of Klooster van Reguliere Kanonniken op genaamd Zoetendaal, in de Nederlandfche Troubles verwoest, en alleen Bosfchen van overgebleeven, welke nog huiden de naam van Bosfchen van Zoetendaal draagen: het is nu zeer waarfchynlyk, dat daar de Middelburgfe Abdye Richters waaren van een Mansklooster in Vlaanderen Zoetendaal genaamd, zy ook wanneer Koning Willem dit Klooster onder hunne Voogdye Relde, het mede Zoetendaal zullen genoemd hebben, na hun Vlaamsch gefticht. Men weet niets van deszelfs ouden Rand te vermelden, die zeker in luister boven anderen gebouwen ten platten lande , zal uitgefteken hebben : een Vrouwenklooster als ditj  ( 168 ) dit, kon geen cierlyke tuinen en aangename wandel-dreven misfen , men weet alleenlyk dat het Gebouw met zyne bevryde grachten en cingels te famen agt gemeten Lands befioegen, en dat 'er verder nog 104 gemeten 130 ï£. Lands toebehoorden , die waarfchynlyk zoo niet al, ten minften grootendeels bosfchen zullen geweest zyn. In de omkeering der Landsregeering kon het de algemeene verwoesting niet ontgaan, en wierd afgebrand, dan door wie en wartneer, kan by gebrek van aanteekening, die in zulke benarde tyden, althoos verzuimd word, geen verhaal van worden gedaan. Het wierd vervolgens nevens andere geestelyke Goederen ten behoeve van de gemeene zaak aangeflagen , en Ao. 1576 van wegen dezelve verkogt aan Hopman Oudardt van Sonnevelt voor cC 4 : 1 : - vis. per gemet , dat over voorgen: 112 Gem: 130 IJ*, bedroeg c£ 455 = 7:1 vis. die dit goed Ao. 15 81 nog bezat, wyl den zei ven het doen tot een fpeciaal hypotheecq heeft verbonden aan de ftad Vere, voor een fchuld van dC 481 : 6 : 8 vis. fpruitende uit overbétalinge aan zyn Vendel Ao. 1576 gedaan. Het is zedert in een Lustplaats verandert, en ten voorgaande Eeuw een eigendom geweest der Heeren van 't geflacht Steengracht, de  ( ) de Afbeelding daar van is by Smaüegange Chronyk p. 672 te vinden. Zedert is het te meermalen van eigenaars verwisfeld in verval geraakt en nu over weinig jaaren het Heerenhuis en wat 'er nog aanzienlyk aan was, afgebrooken, en in een gemeene boere plaets of hoeve verandert , zoo dat niets daar van overgebleven is, dat eenig denkbeeld Van oudheid of grootheid kan inbbefemen. Het is denkelyk dit Vrouwen- of Nonnenklooster, aan geen tydelyke middelen zal ontbrooken hebben : van hunne Landeryen en Inkomften, wil men is nog een Lyst in de Abtdye van fint Michiel te Antwerpen, voor handen , dan die misfende is het moeilyk te bepaalen , waar in de een en andere zal beftaan hebben. Het eenige dat my deswegen is voorgekoomen uit een Cohier van onverkogte Goederen de gemeene zaak aankomende, Ao. 1581 gedresfeert, en ter Griffie van Vere voor handen , beftaat daar in, dat dit Klooster bezat „ Een Rente van vyf pont ftaende tot laste „ van den Staten van Hollant. „ Een Rente van vyff ponden groon 't fiaers „ erffelyck, verleden by Jonchere Jernout „ van Valckr-fteyn — gehypotiqueert op alle i, zyne goederen te losfen den perrninck xvj ** m  C 170) al breeder blycken by den verlyt briefF „ voor Schepenen in Middelburgh, gedateert „ vij Aprilis anno Lxvij. „ Een jaerlyckfche Rente van xx oC gr. die „ de Weduwe van mr. Pieter Beaufardus be,, taelen moet, dewelcke is litigeux , warit „ fy fegt dat fy betaelt heeft. Een Rente van xvj «< gr. 't fiaers, flaende „ op Munsterhouck in Suytbeuerlandt. „ Per Memorie dat 't voorn. Convent een „ groote parthye van Landt heeft in Zuyt„ bevelandt. „ Rem in 't Landt van der Tholen , met ,y zyn annexe Polders. ,, Rem een Rente van drye ponden groon „ 't fiaers, ftaende gehypotequeert op 't huys „ genaemt den gouden Nagel binnen Arne3, muiden. „ Nog een Rente van xxv fchellingen „ 't fiaers gehypotequeert op 't huys genaemt „ S'. Anthonis te Arnemuyden. Dit Klooster moet ook Duynen in Walcheren bezeten, en daar over verfchil wegens 't weiden van beesten , met den Abt eii 't Convent van Onzer Vrouwenklooster te Middelburg gehad hebben; dewyl Margarita, Gravinne van Henegouwen, van Hollant, van Zeelant enz., in eenen brief gegeeven tot finte  C I7i ) fihte Gheerdenberge des macndags voor Énté Michielsdag Ao. 1350, den Abt en het Convent voorfchreve in de Privilegiën daar van Verkregen geconfirmeert heeft: dit is my gebleken uit een Copie Vidimus van voorfchreve brief getrokken uit een reeds hier vooren p. 144 aangehaald oud MS., ten titul hebbende Register van Thienden, Ambachten en andere goederen der Abtdy tot Middelburg. . Dan is my nog voorgekomen in de Rekening van Walraven van der Bfaemfloot, Ontfanger van het Extraordinair der gemeene zake binnen Walcheren , van Primo January tot Ultimo September 159I5 de volgende post: , , „ Ontfanghen van de erfgenamen van wylen Wisfe Jacobsf in zyn leven woonachtig ,", binnen Grypskerke, de fom'rae van dertich „ fchellingen groon vlaems , ouer een jaer „ rente eertyts aencommende \ clooster van „ Zoetendale verfchenen in Februario xvc „ een en t negentich enz. Voorts is my uit een Extract der Rekening van Matthys Verftraten, Rentmeester der geestelyke Góederen overZuitbevelantD'Ao. 1617, gebleken, dat dit Klooster heeft bezeten een jaarlykfche Rente van c€ 11 : 6 : 8 op de goederen van den Abt van der Does in Zuidbef and, N' Èn  ( 172 ) En uit een evengelyk Extract der Rekening van Jacquet Dallens, Rentmeester over 't quartier vanTholen, d'A°. i6t6, blykt het dat tnyn Vrouwe van Soetendale, in 't quartier van Tholen gecompeteert heeft c< 25 : 17 : 8 vis. 'sjaers, en den Proost van Soetendaele <£. 26 : 19 : 3 vis. in 't zelve quartier 5 dan of dat Renten of Landpagten waaren, is onbekend. LaatRelyk in de Rekening van bovengenoemde Walraven van der Braemfloot d\A. 1592 koomt de volgende post voor „ ont„ fanghen van Symon Magnus als pennynck„ meester van den Staten gecommitteert ter „ Dyckagie van Walcheren , de fornme van ,, zeuen ponden groon vlaems, ouer 't verloop van een jaer Rente te losfen den pennynck xvj, „ ecrtyts toebehoorendc 't Conüent van Soe„ tendaele enz. Uit alle welke genoeg af te nemen is, dit Klooster ryk in bezittinge was, en onder de Geesielyken in Walcheren, een voornaam aanzien moet Lebben gehadt. Niet minder zullen de voorrechten geweest zyn, daar deze geestelyke Zusteren op roemen mogten, dan waar in die herbonden, is in de duisternis en vergetelheid verflonden: mogelyk dat in de fint Michiels Abtdye te Antwerpen de oorfpronkelyke befcheiden daar van,  ( }U ) van , nog voor handen zyn , dit weet men alleen hoe Hertog Aeïbrechi van Beijeren bevestigde de Privilegiën, Handvesten, en 't Recht van den Proost, en 't Convent van Zoetendale in Walcheren den 18 Maart 1389 («), het r:elve deedt Vrouw Jacoba van Beijeren den 2 Augusti 1417 (/>). Hertog Johan van Brabant heeft' denzelven Proost en Convent mede geconfh'meert in het voorrecht van al zulke fchot te genieten op 200 gem. Lands in Walcheren, als van 's Graven wegen binnen twaalf jaaren ^oude gefield worden en hun van Hertog Jan van Beijeren Ao. 1420 vergund was, 't zy van beden of van heervaerden, welke brief hier van gegeven is te Reymerswaal den 26 Maart 1424 (c). Kort daar aan deedt Hertog Philips van Bourgondien, alle de Voorrechten van dit Convent insgelyks bevestigen en nam het in zyne befcherming den 20 Maart 1425 en 1426 (d). Men wil dar. een Lyst der naamen der OverRen, Priorinnen en van eenige Nonnen zedert den Jaare 1476 te Antwerpen in St. Michiels Abt- O) Mieris Chartert). 3. D. p. 552. Q) Ibid. 4. D. p. 412. (c) Waar van een zeer oude en ten deele onleesbare Copie ter Griffie van Vere berust. 00 Mieris Charterb. 4. D, p. 832. N 2  ( m ) Abtdye bewaard word, by den Schryver der Oudh. en Gefticht. van Zeel. i. D. p. 287 overgenoomen , en daarom by ons hier niet herhaald. Het is zeker dit Klooster van de Premonstreits-Order was , en den H. Norbertus voor den Infteller dier Order hielden; dat zy onder 't beftier zoo wel van den Abt van St. Michiels te Antwerpen als van den Abt van Middelburg ftonden , als kan bewezen worden by een brief van Nicolaas de Castro, Bisfchop van Middelburg , gegeven den 26 November 1570 , waar by die aan Lambertus Schyllink , Proost van 't Klooster der H. Maagd Maria , te Middelburg , last en magt geeft met en benevens den Abt en Prelaat van S. Michiel te Antwerpen, by te woonen de verkiezinge , bevestiginge en in. leidinge van een nieuwen Proost in dit Klooster van Zoetendale, in plaats van Johan van Hemden , die overleden was , te vinden by voorgemelde Schryver 1 D. p. 86 en 87. Ook blykt het, daar volgens getuigenis van dezelve Schryver 1. D. p. 288 Ao. 1470 drie Abten van de Premonstreits Order in dit Klooster gekomen zyn om het zelve te bezoeken; te weten Hubertus, Abt (zeker van S. Michiels te Antwerpen,) den Abt van Koudenberg, en den Abt van Middelburg. Den  ( 175 ) Den Proost van dit Klooster wierd nevens den Abt van St. Jacob te Luik, en den Deken van Zierikzee, door Hertog Jan van Beijeren gemagtigd , om het Klooster en Godshuis te Egmond te onderzoeken, waar van den brief te zien is in Mieris Charterb. 4. D. p. 585. Dat alle de Religeufen by de Troubles voor of geduurende het benaauwen van Middelburg , dit Klooster verlaten hebben , is ontwyfelbaar , maar dat dezelve alle naar Antwerpen zouden vertrokken wezen als fommjge beweeren, Raat men niet toe, alzoo my uit de Copie van een Request aan de Heeren Gouuerneur en gedeputeerde Raden 's Lants van Zeelant , gebleken is , dat fommigen hier te Lande gebleven zyn, waarfchynlyk denRoomfchen Godsdienst hebben verlaten, en om die reden met penfioenen zyn begiftigd geworden ieder ter fomme van tien ponden vis. 't 's jaars, ja dat fommigen van die het huwlyk hebben gekoozen: als Margriete Michiels getrouwd met Jacob Legiers. Appolonia Henricx dr in huwlyk met Adriaen Jansf. Barbele Pieters d>\ in huwlyk met Marinus Jansf. Maylten Jans dr in huwlyk met Lieuen Gordebeke, welke klaagden, dat zy van den Rent- mees-  070 meester Johan van Cuy'Ck deswegen geen betalinge konden erlangen. A°. 1593 wierden nog uit kragte der Pucificatie van Gent uit de geestelyke Goederen Lyfpenfioenen betaald aan Margarita Michiels dogter Janneken Arents dogter, Barbel Pieters dogter en Maeyken Jans dogter, de eerfte en beide laatfte dezelve welke hier boven als gehuuwd zyn vermeld. Dit is het al wat voorgekoomen is om de gedagtenis van een Gefticht , voorheen zoo bekend, bezogt en geacht, nu verwoest en het oog geheel onttoogen, te bewaaren, en, is 't mogelyk, de vergetelheid te ontrukken.  Ë E N ï G U ZEEUWSCHE OUDHEDEN § UIT ECHTE STUKKEN OPGEHELDERD EN IN HET? LICHT GEBRAST. èèhelzende het Slot en Ridder-Hofftad Popkenshtirg ën de Heerlykheid Sint L'aurem in Walcheren» ZESDE STUKJE. TE MID D ELBUUGi By WILLEM ABRAHAM & tfiDCCLXXXIÏtf   GUNSTIGE LEZERf "jt/ren zie door de uitgave van dit Stukje ^ XVX dat fchoon men eenmaal met het be-fchryven der Hooge Heerlykheden van Vos» femeer en Vrybergen, Walcheren verlaten heeft, men echter weder tot hetzelve gekeerd is j dit kan meer gebeuren, verfcheide redenerl | kunnen daar toe aanleiding geven, al was ' 'tmaar deze eene, om Heeren namelyk,- iii jt de andere Eilanden die hunne Ambachten | gaarne in 't licht gebragt zien, en daar toe de I r.oodige befcheiden aanbrengen, hier door l aan te moedigen, zulks te doen, daar dë | Schryver te meer toe genegen is, door die». I hy geen oorzaak heeft zich fterkte beroemen ,f I dat de zulken die in Walcheren echte befcheiden van de oude Gefchiedenis, gefieldiheid of gelegenheid van het platte Land, beIzitten, zeer gretig zyn die mede te deelenr I hy bezit des niet te min nog voorraad, omi ] Walcheren niet geheel te verlaten, waar vari i by hoopt blyken te zullen geeven. Voor het overige moet hy opéntlyfc ér.! kennen het gulhartig vertrouwen van den ! Heere Mr. Jakobvan Citters, die alle des:zelfs Charters, Popkensburgen SintLaurens il betreffende, wel heeft willen ten gebruiké |l geeven, om deze befchryving famén te Iflellen, ónder welke my van geen geringe i §km zyn geweest de aanteekenjngen vaaf  wylen deh geleerden Heer Willem Te Water over de Ridder - Hofftad en 't Adelyk Kafteel Popkensburg A 1762 op het Papier gebragt: zoo mede foortgelyke, dog meer uitgebreider aanteekeningen van den Heere Verheyevan Otters, die als Leenvolgerdezer goederen, het minder verdroten zal hebben , alles tot zyn eerflen oorfprong na te fpeuren; zulke weg-wyzers zullen geen fchryver doen dwaalen: men hoopt, dat uit den ryken fchat van afteekeningen, pourtraitten, opfchriften enz. Zeeland betreffende, en onder den titel van zeelandia il- lustrata, sive comitatus zeeland iae monumenta, reeds tOt tien zwaare Atlas deelen is aangegroeid, die de laatstgemelde Heer bezit en nog fteeds vermeerdert, nog wel iets voor deze Zeeuwfche Oudheden dienflig, zal te voorfchyn koomen, öm zoo het gebrekkige daar van aan te vullen en ons dezen arbeid met meer lust të doen voortzetten; ik heb dan alleen verfchooning te verzoeken over. de feylen die hier in mogten gevonden worden, die men op gunftige aanwyzingcn, altoos bereid zal zyn te verbeteren. Den 22 November 1783. HET  h E t SLOT en RIDDER-HOFSTAD POPKENSBURG benevens de heerlykheid SINT LAURENS i n WALCHEREN. ji oPKEKfSBURG gelegen byna in het Waar midden van hec vermakelyk , vruchtbaar Q^ele^en' Boom-ryk Eiland Walcheren, in de Parochie en Heerlykheid van Sint Laurens, welke die naam eerst na haare kerkbouw verkreegen , te vooren ook met die van Popkensburg is bekend geweest, in den zoogenaamden kerken-blok, ten noordwesten naast het Dorp, midden in zyn eige Landeryen en Bosfchaadje. Verfchillend vindt men deze naam in oude en Naams* Jaterefchriftengefyeld, alsPoppekinborch,Pop-?p°!0 '  C 178) 'pkimhirgt Poppenborcb, Popkensberg, Popkenburg O) waarfchynlyk afkomftig van eenen Poppo, een inwooner dezer Landftreeken, en raar eenen Burg, door hem hier ter plaatfegefticht; dus Popkensburg , zoo veel als Burg Van Poppo beteekent, even als Brittenburg, een fterkte voorheen by Catwyk opZeeQb), Burg der Britten te kennen geeft. Men heeft reeds by de befchryving der Heerlykheid Schellach blad. 70 aangemerkt, dat de benaaming van Poppo, van Deenfchen oorfprong is: Deze naam was zeer gemeen geduurendede Middel-eeuwen in de Nederlanden, gelyk blykt uit verfcheide Charters by Miraus , Mieris en Baron Schwartzenberg en Hohenlandsberg; by de Franken was het Pepinus, Pipyn: Poperinge en Poppenrode in Vlaanderen, zullen zoo wel als Poppingawier in Vriesland, een en dezelve herkomst hebben. Qudheid Wanneer Poppo de ftichter van dit Kasteel fbêede- §s3eefc * of den bouw daar van aangevangea vis, ' heefc is zeer onzeker , en in de oudheid bedolven; vast gaat het, dat het zelve reeds Ao 1290 in wezen was, als genoeg blykt uit den zoenbrief fchïyver der Tegenwoordige Staat van Zee* tand (g) hebben Reigersberg hier in blindeling gevolgd ? het gemeene loc van latere Schryvers die veel geloof aan hunne voorgangers geeven, en de regte bronnen misfen, waar uit de waarheid te fcheppen was: geen dier genoemde Schryvers hebben de Schriften van dien Heer van Grypskerke gekend , en den eigentlyken Jtin der woorden van hunnen Leidsman genoeg opgemerkt. Dit Slot trof het zelve lot dat alle Riddermatige goederen ondergingen, namelyk, om nu ;vry, en alleen af hangelyk van zynen Heer zynde , Leen-roerig te worden van den Graaf; de bezitter Heer Gaas van Borsfele en zyne echtgenoote Maria van Arnemuiden, moesten hec ïn het Jaar i^oi aan den Grave opdraagen, en yan denzelven wederom ter leen ontfangen (Jj). Het fchynt dat deze Veste de Vlaamfche zoo wel als de Hoekfche en Kabeljaauwfche onlusten doorworfteld hebbe, zonder van den een' of anderen dier partyën grooten aanftoot te hebben geleeden: ook dat de onderfcheidené aanvallen of belegeringen die Middelburg in die Oorlogen pnderging, van geen invloed op dit Kafteelzyn (g) II. D. bi. 230. it) Mieris Chi^terb, IR. D. bl. 750;  ( i8i ) geweest. Even zoo was het Ao 1572 tot 1574, wanneer gemelde Stad by de omkeering der Lands-regeering, door den Prince van Orange geblocqueerd, en door den honger tot overgaaf gedwongen werdt. Men zoude kunnen vraagen hoe is het byge daar de gefchied-fchrifcen van die tyden zulks niet vermelden, kan men zich riet dan met gislingen behelpen. Misfchien dat ia de Vlaamfche Oorlogen, de bezitters van dit Kasteel die tot den huize van Borsfelen behoorden, dappere Ridders waren, die in dieKrygsaftige Eeuwen uitmuntten in de konst om door Burger bloedvergieten zich ontzaglyk temaken, daar door, en door dien zy met de Vlaamingen in verbond waren, deze hunne Veste voor aanval en vernieling hebben weten te bevryden: een andererede kan het gehad hebben A° 1572; wanneer Joncheeren Arent van Valkenfiein en Philibert van Serooskerken Heeren van Popkensburg waren; beide waren en bleven zy der SpaanIche Regeering toegedaan, en kunnen daar door zoo veel vermoogen op den Krygskundigen Montdragon, die in Middelburg gebood, gehad heb0 3 ben,'  C 182 ) bea, dat die een byzondere zorge voor dit Sloc gedraagen heeft, door het zelve met een iterke bezetting te voorzien; en mogelyk heeft zyn by* zonder belang dat geeischt, want dit kafteel behouden blyvende, was een gewigtige voorpost voor de Stad; het dekte en floot twee Dorpen in, te weeten Sint Laurens en Brigdamme, van veel gewichts voor een benaauwde bezetting, die daar door nog lange van verversfing kon ge-, weerd worden; men doe daar eindelyk by, dat de meeste aandagt en geweld der ftaatfche benden , van de zyde der haven door die van Vlis» fingen en Vere gefchiedde. Dit Huis zal zyne bezitters, zoa veel 'er uit den Huize van Borfelen zyn geweest, tot een wooning en verblyf verftrekt hebben; dan aan den Huize der Bastaarden van Bourgondien, Heeren van Vere gekomen zynde, zal het ■waarfchyneiyk alleen door een Casteleyn bewoond, en het onderhoud aan het zelve maarta* melyk geweest zyn ; evenwel ik vinde dat Heer Adolf van Baurgondien , Ao 1531 het onderhoud der Schaille-daken daar van nevens die van Zandenburg en der Stads gebouwen van Vere aanbefteedde aan Anthonis Breton voor <£ 8 : 1 vis. 'sJaars en 20 fcbeilingentot eene tabbaerde, 'voor den tyd van zeven jaren. Na den dood van Heere Maximiliaan van Bout'"  C 183 ) Bourgondien, Markgraaf van Vere, is dit leen uit deszelfs infol venten boedel Ao 1567 verkocht, en federt zoo by koop als verderfenis dikwils van Heer en Eigenaar veranderd. Na dat het uit het Huis van Bourgondien, in dat van anderen is geraakt, heeft het weder ten woonplaats zyner Edele bezitters gediend. Joncheer Gualterus Fourmenois fchynt hier vanAo 1631 tot 1653 geftadig zyn verblyf gehad te hebben (i). Sedert, even als nu, diende het tot eenZotneryerblyf der Heeren en Vrouwen die daar van den eigendom hadden, en heefc daar toe ook alle de eigenfchappen welke van een aangenaam en welgelegen buiten-goed verlangd kunnen worden. De Chronyk-fchryver SmaUegange geeft bl. 668 en 669 een uitvoerige befchryving daar van, zoo wel als een cierlyke Plaat; de geestige Heer Gargon in zyn Wakberfche Arcadia I. D. bl. 25 en 26. heeft daar van nog een latere en aangenaame befchryving opgegeeven. jnen vindt dit Kasteel nog eens afgebeeld in het yerheerlykt Kabinet der hedendaagfche gezichten 5 D. Plaat 21 en 22. het een en ander kan den nieuwsgierigen voldoen $ als men verzekert, dat hec •CO Siaalkgange Chrqn. bl. 66$, 1 Tegen•woordige fiaat en toeftand.  Wie hier Eigetiaarenen Leenvolgerszyn geweest. C 184) ïet gebouw nog dezelve gedaante als ten tydev van SmaUegange heeft, alleenlyk zyn de Kruis-Ca?ynen naar den hedendaagfchen bouw-trant in Schuyf-raamen veranderd, de Thuynen, Bos^ fchen, Dreven, en wat daar aanmeer op te merken is, wordt door den tegenwoordigen Heer in een zeer goede orde zonder eenig verval Dnderhouden, en ftrekt dus zynen bezitter zoo vvel als Walcheren tot eer en aanzien. Wie Eigenaaren uit het geflacht van Poppo of Poppekinsborg geweest zyn, vinde ik geen ouder dan eene Broeder Janne van Poppekins* borg, Commandeur van Zandvoorden die Ao 1290 hier van bezitter was, als hier voren bl, 179 uiteen Charter by Mieris te vinden, niet onduister bewezen is. Deze Janne's goederen , en dus ook dit Slot, fchynen overgegaan te zyn in het Huis van Borsfele , en wel in die Branche die zich fimpelyk van Brigdamme fchreeven, en de eerfte van die fchynt Claar van Borsfele geweest te zyn, die dit Huis A° J353 repareerde, en in het zelve Jaar overleedt; zyn zoon Albrecht volgde hem op, zoowel in PopkensburgalsBrigdamme, die Ao 1390 geftorven zynde, tot Leen volger hadt zyn oudften Zoon Heer Claas van Borsfele en. zyne Huisvrouw Maria van Arnemuiden * die het. Ap i4oiLser.-ioerigi»aakceenA° ï4Ii het  C ^5 3 het fterfelyke aflegde, en weder opgevolgd wierd door zyn Zoon Jacob van Borsfele, Stadhouder van Bergen in Henegouwen welke aan zyne wonden, in den flag voor Brouwershaven A° 1426 bekomen, overleedt; die weder eenen Zoort naliet Adriaan genaamd , voogd van Bergen in Henegouwen, Opper Camerling van Hertog Philip van Bourgondien (*) die Ao 1454in Hu' we- (*) De geheele Branche van Borsfetevan Brigdamme is, volgens een uitvoerige Genealogie M. S. in de voorgaande eeuwen opgefteld , deze. Ciaas van Borsfele, zoon van Wolfaart van Borsfele van der Vere, Ao 1299 te Delft vermoord, Hy wordt in een Charter van 't Jaar '1317 genoemcf daas van der rm?Knape. Uit zekere afte van Borgtocht des Jaars J298 (welke de Schryver der Genealogie fchryft gezien te hebben te Utrecht by den Heere Burgemeester Booth) blykt ontegenzeggelyk dat deeze Claas een Zoon van den gem. Wolfaart is geweest. In een Charter van den 5 Jan. 1348 wordt hy Ridder genaamd. Hoe deze Heer geworden zy Heer van Brigdamme, zegt de Schryver der Genealogie (die duidelyk onderfcheiden wordt van BruininkvanWyngaerden) niet zeker te vinden. De Franfche Genealogie zegt by Legaat van zynen Neef Simon van Brigdamme, zonder kinderen geftorven. Claas van Borsfele hadt by Janne, of gelyk inde vl. S, Geneal. ftaat by Hadewkh, Dochter van Uw * ge-  C 18Ó welyk trad met Anna, Bastaard-Dogter vari Her- geman van Stryen Heere van Zevenbergen gewonnen: $t) Gillis, die overleedt Ao 2342, zonder Kinderen verwekt te hebben by Maria van Lynden , Dochter van Jan van Lynden, Heer van Vernhuyfe , en van Agnes, van Randerode, verg. Butkens , Annalcs de la Maifon de Lyndeti thr, xm. p. 360. £2) Hendrik van Borsfele, gezeid Wisfe. Op zyri Grafzarke welke de Graaf van Egmond heefc doen uitteekenen te Middelburg, itond : Nobilis Iuvenis Henricus Diftus Wisfe, fiüus Nicolai de Borsfele, qui obiit Anno 1350. C3) Gerrft van Borsfele, getrouwil met Maria van de Waïïe, enz. zy hadden eene Dochter, Hadewich, getr. met Jan van Maldegcm, zy liggen te Gent in 't Bagynhof begraven. (4) Raas van Borsfele» , die het hoofd der Borsfel» fche Branche van Zandyk was. (5) Albrecht van Borsfelen, die volgt. Albrecht van Borsfele, Heer van Brigdamme enz. Hy trouwde Beatrix, Dochter van Boudevoyri van Domburg, Hy rtorf Ao 1390, zy den 7 Febr. 1398, of 1391-, Zy liggen begraven té West-Souburg. Derzelver nagelaaten Kinderen" waren: (i) Claas van Borsfele, die volgt. Q.) Beatrix van Borsfele , getrouwd met Willem S(eynt zy overleedt 9 July 1397. (3) wé,  (187) Hertog Philipt van Boürgondien (k) welke Adrfr aaii (AO Tegenw. Sr. v. Zeel. 2. D. p. 481. (3) Wolfaart van Borsfele, genaamd van der Hoo> ge in een bezegelden brief van 5 Maart 1379. (4) Gillis van Borsfele, Claas van Borsfele , Heer van Brigdamme enz. Hy wordt Ridder genoemd in een Charter van Albrecht van Beyëren 13 Ocl. 1395; was getrouwd met Maria van Arnemuiden enz. Zie Reygersberg Chron. van Zeel. II. Boek bl. 173. Hy ftorf den 18 Maart of 5 Jai). 1411; zy den 14 Dec. 1404, Dërzelver Kinderen waren; (1) Gillis van Bcrfele, Hy vyordt uitdrukkelyk de oudfte Zoon genoemd in 't verhef van een Gemet thienden van 't Capitaal van Oud-Munfter den 8 Mey 1409. (2) Jac°l> van Borsfele, die volgt. (3) Jan van Borsfele, gemeld ia een Charter van 'tjaar 1392. (4) Hadewicb van Borsfele , welke trouwde eerst Adriaan van Heenvliet, en naderhand Wol» faart, Heere van der Vere, {£) Alisfe van Borsfele, gehuwd aan HeBor va» Voorboute, Ridder. (6) Beatrixvan Borsfele, Vrouwe van Sommelsdyk, volgens den Inventaris der Charters van der Vere. Vol gens de Genealogie van Cruiningen , Js zy getrouwd geweest met Zvoeder van CruiUiitgen. Anderen zeggen , met Janvan'Doom ge»  C 188 ) aan A° 1468 zonder wettige Kinderen over* leedt j gezeid Zomsbeeck. Doch de Schryver der M. Si Geneal. fchryft 'er is geen bewys van te vinden maar wel, dat zy zonder hoir overleedt. (7) Alisfe van Borsfelen, bastaard Dochter van Claas* Jacob van Borsfele, Heer van Brigdamme enz. hy kreeg in Echt Anna de Bennin, Dochter van Wahber de Hennin, Heer van Bosfu, en van Sibille, Dochter van den Heere van Viersfen. Zy verwekten; Ó) Adam van Borsfele, voor zyn Vader overleden. C2) Jacob van Borsfele, te Brugge doodgeflagen volgens Zuiero Annal de Flandr. op 't Jaar 1426. (3) Adriaan van Borsfele, die volgt. Adriaan van Borsfele, Ridder, Heer van Brigdamme enz. zie vanhem Reigersberg bl. 198, Gouthoeven bl. 47a , Zuiero Annal. de Flandresh, II. p4 ; 407 en 408. Hy trouwde i°. Maria eènige Dochtef van Floris van Borfele, van Monster, by welkehygeen Kinderen verwekte,doch van welke hy kreeg Souburg met veel andere Heerlykhedens Zy ftierf in 't Jaar 1448. 20. Anna, natuurlyke Dochter van den Hertog van Bourgondien^ volgens de Huwelyks-Voorwaarden op den 5 Oft. 1457. Reigersberg II. B. bh 23ifteltdit Huwelyk op 'tjaar 1454, en Zuiero bl. 388 op 5t Jaar 1455. Hy won by haar)  C 189 ) leedt, en vrouwe Anna van Bourgondien ook P over- , \ . \ voor hem long en ongetrouwd ge(2) Agnes y ftorven (§) Anna J Hy zelf overleedt den 6 Juny 1468, zynde de laaste mans-oir van 't gedacht van Borsfele in de Branche van Brigdamme. verg. Reigersberg bl. 240 en Zuiero p. 464. op zyne tombe te West-Souburg, werdt hy genoemd , Die Edele en Mogende Heer. Zyne weduwe hertrouwde aan Adolfvan Cleef, Heer van Ravenftein volgens Reigersberg Ao 1469, volgens Olivier de la Marche L. 11. c. 4. Ao 1468; Hy liet drie Natuurlyke. Zoonen na : doch die hier niet genoemd worden. Nu volgen de aframmelingen van Gillis van Borsfele, hier boven gemeld , Zoon van Albrecht en van Beatrix van Domb urg. Gillis van Borsfele, trouwde Anna van Domburg. Hy ftierf • ï3 Sept. 1390, Zy iS Mey 1407. Liggen beide begraven te Souburg j Zy verwekten: (j) Lodewyk van Borsfele. (a> Boudewyn van Borsfele, Heer van Souburg, getr. met Cataline van Swanenburg. Hy ftierf 17 Jan, 1438, Zy 10 Maart 1428. (3) Floris van Borsfele, die volgt. (4) Catharina,van Bor sfele, getr. met Hendrik Crabel, Flcrisvan Borsfele, getr. met Lysbette Houts. Hy overleedt 3 Apr. 1448, Zj»Ao 1439. Zywon- nen  ( i9o X pverleden zynde, welke die.Kasteel bezat, is daar mede den 21 September Ao 1508 verlyd geworden Vrouwe Anna van Borsfele t Vrouwe van der Vere, f'met alle de Huifinge en de wooningen boven en beneden, ftaande tot Popkensburg, en alle die Erve die wylen Claes van Borsfele Heer van Brigdamme in zyn leven, en Vrouwe Maria van Arnemui? den hadden in Popkensburg en Brigdamme". Wanneer den 8 December 1518 Vrouwe Anna van Borsfele kwam te overlyden , werdt met dit goed verlyd, haar eenige Zoon Heer Adotph van Bourgondien, Heer van Vere; na wiens dood Ao 1541 het op zyn Zoon Heer Maximiliaan van Bourgondien kwam, ook Heer en extra Markgraaf van Vere; welke Ao 1558 Infoivent geftorven zynde , Popkensburg ten behoeve der gemeene Crediteuren yan dat Huis Panen eene Dochter, Etifabeih, getrouwd met JanvanCats, Kidder, Heer van Simonskerken Hy liet ook na één bastaard Zoon, Jan, en twee bastaard Dochters. Men vergelyke hier mede SmaUegange bl. 395 e« ff, te water Hoog-Ad. Zeeland bl. 43—4S > 87~94» en in de Voorrede bl. 30—32» Dïze noot, heeft men te daUköi aan den Heer PïOv f°sf'.ir f. W. Te Water.  ( ipi ) publicq verkocht werdt, uitwyzehs den Decreet* brief hier achter Sub. Lit. A. te zien, en zyn inge» volgedie verkooping. Ao 1567daai'mede verlyd Joncheeren Arend van Valkenflein en Fbili* bert van Serooskerke; by den dood van den eerstgemelden is A» 1572 voor de eene helft daar in gefuccedeerd zyn Broeder Joncheer Ni* colaes van Valkenflein \ gelyk Ao 1580 met de wederhelft niet alleen werdt verlyd Joncheer Jeronimus van Serooskerke, by doode van Phi» libert zyn Vader; maar het geheele goed, aangezien Joncheer Jeronimus Vader, Heer Phi* libert, op den 11 September 1578 , wanneer by Executie de helft van Nicolaes van Valken* Jlein is gevyld , die door taurens Molk of Mok heeft doen aankoopen. Op den 22 November 1590 vinde ik- dat 'er .Heer van was Jeronimus van Serooskerke geblauwd met Joncvrouw Henrica vanWyngaarden; de verlyd-brief is gegeven , by Ridder* fcbap , Edelen- en Steden van Hollanden Westvriesland (f). Dezelve Ridderfchap, Edelen en Steden, verlydden daar mede Joncheer Pbilibert P 3 van (J) Waarom de goede of onverflerfelyke Leenen voortyds in Holland verheven wierden, is reeds in de befchryving der Hooge Heerlykheid Vosfg» , ïReër bl. 0, in Notis verhaald,  C 19* ) van Serooskerke, by doode van Heer Jeronimus zyn vader. Welke Heer Philibert van Serooskerke Ao 1631. dit Huis en Landen publicq heeft verkocht aan den Heer Gualtherus Fourmenois > welke vervolgens daar mede verlyd, dan den 2 February 1653 overleden zynde, werdt die hier in opgevolgd by deszelfs eenige naargelar eene Zuster Joncvrouwe Catharina Fourmenois in huwlyk met den Heer Pieter Boudaen Courfen , Kiesheer der Stad Middelburg en Bewind?hebber der Oost-Indifche Compagnie aldaar. Wanneer op 21 Jannuary 1665 Vrouwe Catharina Fourmenois overleedt, zyn haar twee oudfte Zoonen Johan en Pieter Boudaen Courfen, daar in opgevolgd. Ao 1684 overleedt de Heer Pieter Boudaen Courten wanneer zyn helft in het Huis en Landen van Popkensburg overgingen aan zyn Zoon de Heer Jacobus Boudaen Courten, Gecommitteerde Raad ter Admiraliteit te Amfterdam, volgens verlyd brief van dato 17 September ?684, De Heer Johan Boudaen-Courten in den jare 171Ó het tydelyke verlatende, is de andere helft van dit Huis verheeven op zyn oudften Zoon, den Heer Hieronimus Jofepb Boudaen , Burgermeester der Stad Middelburg en Bewinds heb*  ( 193 ) hebber der Óost-Indifche Compagnie aldaar volgens verlyd-brief van dato ii Juny I71Ö. Dit goed bleef vervolgens gemeen tusfehen dé Kinderen en erfgenaamen van Wyle dé Hee„ ten Johan en Pieter Boudaen Coürten, tót daé het, zoo wel als de heerlykheid van Sint Lau^ rens, op den 12 November 1716 publicq is verkocht aan vóorgemelden HeerHierónimüsJofepK Boudaen ; welke Heer in September 173/ överlydende, by Testamentaire Dispofitie, die Huis, Landen, en evengemelde Heerlykheid, Legateerde aan deszelfs NichtJoncvrouw beth Catharina Godin, Dochter van Vrouwe Anna Maria Boudaen en den Heer Cdrei Godin, ViCe Admiraal van Zeeland; onder conditie dat zyne weduwe Vrouwe Cornelia Boddaert haar léven lang daar van het vruchc gebruik moest génieten; vervolgens wérdt voornoemde Joncvrouw Elifabeth Catharina Godin daar mede verlyd op den 16 Oétober 1738. Wanneer nu Vrouwe Cornelia Boddaert og den 16 April 1762 overleedt en Joncvrouw Elifabeth Catharina Godin in het volle bezit en genot van dit alles gekoomen was, heeft haar Ed: op den 22 dier zelfde maand alle deze goederen ; te weten het Huis Popkensburg met anfte^e Landen en Heerlykheid van Sint Laurens  Vóot- rechten en Vry- leden aan dit Kafteel eigen. C 194 \ verkocht aan den Heer Mr. Cornelis van den Helm-Boddaert, Raad der Stad Middelburg &c« dan het gebeurde dat de Heer Mr. Jacob van Citters Burgermeester der Stad Middeblurg enz. als in huwelyk hebbende Vrouwe Anna Sara Boudaen, in naam derzelve, gedaane Koop kwam te naasten: welke Vrouwe Anna Sara Boudaen Ao 1781 overleden zynde,dezel^ ve aan haar Ed: evengemelden Echtgenoot heeft achtergelaaten , die nog tegenwoordig daar van de Bezitter is. . Dit Kafteel heeft voorrechten en Vryhederi daar anderen niet op bogen, mogen. ï. Dat de eigenaar daar van onder de Edelen van Zeeland voortyds befchreven wierdt; althans Joncheer Arent van Valckenftein is Ao 1571 deswegen onder de Edelen ter Dachvaart verfcheenen, wano hy een Hollands Edelman zynde, kon hier zonder Heerlyke goederen, en wel die Riddermatig. waren , te bezitten, in der Staaten Vergadering niet compareeren. Dat ■Popkensburg altoos voor Riddermatig is bekend geweest, heeft men onder de befchryving van 't Kasteel Westhoven bl. 133 reeds gezien. Welk Recht zyne bezitters nog heden zouden kunnen inroepen, ware het Lid der Ridderfchap in Zeeland herfteld geworden, waartoe indejaatcn 1596, 1614 rot 1618. erfjaatstin Ao 1651 en  t 195) én ï66z', zoo veel vergeeffche lïioeitë ïs saris gewend. 2. Is de bezitter vry geweest van Schotsi Watergelde en de onderhoudt van Caüeldykï gelyk Wyle Heer Maximiliaan van Böurgon° dien het zelve in zyn leven bezeten heeft, en te fcien is in de Decreet-brief Sub. Lit A. Nog tegen» woordïg geniet dè Heer viyhcid van Waterpenningen en Caueldyk, item vryheid van Tol öp de Noord-Catiecy-weg. Het een en andeé dient wat breeder betoogd te worden. Waê de vryheid van Schot, JVatergeld en 'oindef^ houd van Cauetdyk betreft: wanneer na doode van Heer Maximiliaan van Bourgondien, dé Staaten van Walcheren zich tegens dit Regê opposfeerden, is by Sententie van den grcöteit 'Raad van Mechelen deze hunne oppofitie, tneê kosten , aan hun ontzegd. Van welke ontzegging de tegenwoordige Eigenaars van Popkens-^ burg het eifeét moeten bly ven genieten, gemerkt volgens hec je Articul 'van de UtrechfcheUnie d'Ao 1579; elk Ingezeten by zyne Privilegiën ^ Vryheden, NB. Ëxemtien Rechten enz. onverminderd verbleven is. Wat nu de vryheid van Tot aanbelangt ^ •wanneer de Héerén Staaten en Breede-geèrfdens van Walcheren goedvonden , eën Tol öf Straat-geld voor alle passerende Rytüigen Of V 4 "?ooff"  C 19O Toorzeiden weg te ftellen, en de Heer van Popkensburg daar van niet fchynt uitgefloote» te zyn geweest; prafenteerden de Heeren Johan en Pieter Boudaen Courten , doenmaalige Eigenaars van dit Kasteel een request aan de Ed: Mog. Heeren Staaten van Zeeland, en verzochten dat Hun Ed. Mog. het zelve Huis enLanden geliefden te houden en neemenin derzelver Protectie; item dat zy mogten bekomen reftitutievan 'tgeen hun tegens de oude vryheden werdt onthouden, en verklaard in toekomende daar over, nog over eenige andere Lasten gemoeid te worden. Dit request wierd by apostille van 31 July 1671 gefield in handen van Heeren Gecommitteerde Raaden, omme het zelve nader te examineeren, en daar van rapport te doen: Gemelde Heeren Boudaen verzuimden niet, de Heeren van den Raade hun gepretendeerd Recht nader te ontvouwen, en leverden een Memorie in, waarbyzy naar den inhoud van voorfchreeve Request gedetailleerd te hebben, zeggen "De questie is dan alleen of de Heeren Scaeten van Walcheren eënige last mogen of konnen leggen op deze vry gekogte Landen, en zoo doende in eenen graad met Schotbaare Landen ftellen. He Staeten van Walcheren objiceeren twee reden waer op fy hun fonderen. Eerst op het octrooy van d'Ed: Mog Staeten van Zeeland. Ten  C 197 ) Ten andaren dat ook Leen-landen gehoadei zyn hare weegen te onderhouden. Wat het oétroy belangt; Is immers kennelyk, dat de Heeren Staetea van Walcheren voor alle de Impofitien die fy coomen te vorderen, als Dyck-penningen en Water-penningen , niet anders als onder Speciaal oét-roy van de meergemelde Staeten van Zeeland connen vorderen. Van welcke en alle andere Impofitien de voorfz. Landen altyt vry fyn geweest en nog fyn : Invoegen dat het oétroy waerop het de voorfz. Staeten van Walcheren meynen te fonderen de Supplianten niet con obfteeren. Wat de tweede objeétie belangt, dat ooc de Leen-landen gehouden fyn haare wegen te maken en onderhouden. Men moet onderfcheid maken, tusfehen wegen onderhouden, of wegen maken en wegen te Calzien. Wegen te onderhouden wert niet gedisputeert] by aldien het een ordinaire weg was. Wan: ooc deze Landen fulx obferveren; Maer als men wil Tollen en Lasten op eenige Landen leggen, 't fy om wat oorzaak het fy, foo fyn deze Landen nooyt aengefprooken geworden. Bovendien is tot opmaking ?an den weg P 5 .waer  C 198 3 iwaer op den Tol nu wert gevordert, vari dë Landen op Popkensburg afgehaalt tegens wil van d'Eygenaers j fekere groote berg gelegen .•hebbende over den Molen van Sint Laurens onder belofte van betaling, en fy daar voor nog 400 Guldens fchuldig ftaen. Ende foo doende heeft hun de weg dier ge■noug geftaen. Als eerst de Landen vry by koop en daerorri te dierder. Ten tweeden, door hun eigen Lant late ophoogen: ten derden, foo hebben d'Eygenaers ,van voorfz. Landen moeten gedoogen (orrï dat de weg die nu is opgemaeet niet bruyc.Ker was) dat een padt dwers door hun Lant is gemaect. ■ Dat nu terwyl d'oorzaak cesfeert ooc behoorde geweert te worden. ; Ten vierden, foo moeten d'Eygenaars vaa voorfz. Huys betaelen den Tol aen den Boom . wanneer fy hun landen te wagen of te Paert over deze weg fuilen befoeken. Nu ten vyfde, nog de twee ftuyvers voorde ftreckènde Rcede die men pretendeert. Soo waren de Landen die men vrye Landen ■Roemt erger in conditie dan de Schotbaere. Ende foudcn den weg vyfdobbelt betaelen. 5 Ende wanneer de Supplianten dan wilden  C199) gaeri ophaelen hoe deze ' gecalcyde weg bnö meer nadeel dan voordeel by brengt. De Supplianten bidden dat U Ed. Mog. De Saek na merite gelieven te examineeren, en daar van na;, ecpüteit favorabel rapport te doen. Op dat dezelve onder de befcherming van d' Ed. Mog. Staeten van Zeeland gerustelyk mogen blyven werden bezeten. .. - Onder de oude Gerechtigheden nu over de drie honden Jaren genoten". . Of fchoon men niet weet aan te wyzen w.at de üitflag van deze Remonftrantie geweest is, zoo is het doch zeker, dat Popkensburg en de Landen, daar toe behoorende federt de Vryheden van Water-penningen en Tol op voorvermeiden Weg hebben blyven genieten, het laatste, volgens een ampliatie den 29 April 1669gemaakt, opdeOr* donnantie van den Taux, vergunt by Ocfroy van de Ed: Mog: Heeren Staaten vanZeelant r aan de Heeren Regenten der .Stad Middelburg^ ea de Staaten van Walcheren om te verpagten den Ry-iveg van de Noordpoorte, in welke Ampliatie Haat. De Heeren van Popkensburg en Brigdamme fullen van dezen Impost vry ea exempt zyn. Met dit alles moet dit goed, even als andere ongepreviligecrden betalen» Onder de  ( 200 J fle 'Grasflyke regeering moest 'de Héér vari Popkensburg den Graaf met eenige Manfchappert in zyne Oorlogen binnen de Palen van Holland Zeeland en Vriesland, te Hulpe ftaan, en zyn Hui* was des Graven open Huis, dat is, dat de Graaf het zelve metKrygsvolk, wanneer de nood zulks vorderde, konde bezetten, of wel geduurende -zyn aanwezen in Zeeland, op het zelve zyn intrek nemen. Daar nu deze bezwaren ophou-* den, en men in plaats der dienften van Leenmannen, die voor Altaaren en Haardfteden Ure-s 'den, befoldigde Troepen, doorgaans geen intrest in het behoud van het lieve Vaderland hebbendé j gebruikt, is het billyk, dat de Landen van Popkensburg mede in Lasten tot onderhoud der lïiiddelen, om de bezitters van gemelde bezwaar te onthelfen, dienen te draagen. 3 Popkensburg competeert het Recht terbe* 'planting van de Noord-Callecy-weg, beginnenIde van het Spanjaards Putje, en eindigende aart .de-Dreef van het Hoff alwaar de Sandweg na ier Gapinge begint. Dat is te zeggen, van Sint Laui eno tegen Brigdamme af > tot aan het Hof Noorahoutby Serooskerke toe, en dus eene lengte yan wel 700 Roeden: dit recht isaanden Heef vati (ni) van Loon aloude Regeeringw, van Holl. IV< D. bl. '21» en 213.  C 201 ) van Popkensburg toegekend by Refolutie dei Heeren Staaten van Walcheren, dato 17 November 1678 , op conditie, dat zy binnen tien Jaaren de geplante Boomen zoude mogen aanvaarden tegen rembourfèment van kosten &c. Doch die tyd overftreeken en de naasting niet gefchied zynde, dat als dan de Eigenaar van die Boomen in de posfeslïe zoude blyven, hy en zyne Nakomelingen eeuwiglyk en altoos &c. By nader befluit van 25 February 1679 zagen de Heeren Staaten van Walcheren van hun recht van naasting af, gevolglyk bleef dit beplanten van opgeroeide weg een voorrecht aan de Huize van Popkensburg verknocht, en waar van den tegenwoordigen Heer nog in het ongeftoord bezit is; tot meerder bevestiging van dien, zoo in is de verkoops Coaditiea waar by de Stad Middelburg den 28 December 1679 de Heerlykheid Brigdamme verkocht, het volgende gefield geweest ; "Voorts fullen de cooper of coopers verdagt moeten zyn, dat de Heeren vercoopers als Ambagtsheeren van deze Heerlykheid, aen de Heer Johan Boudaen i§ toegedaan te beplanten den wegh beginnende van Spanjaerts putje» tot den Molen van Brigdamme, vervolgens dat de cooper gehouden fal fyn te geheugen en te gedoogen dat de cap en eygen- dom van dien fullen blyven aan den gemelten Heey  C 302 ) Acbter- i-eenen tot dit Huis beboerende. Heer of fyn erfgenaamen foo lange als haer ge* lieft". , Dit Huis heeft buiten andere Ridderhoff fteden in Walcheren eigen, dat van het zelve verfcheide Achter-Leenen releveeren.en dus als een Hoofd-Leen te confidereeren is, het welk oudtyds ook zyn Leenmannen kon opontbieden > pn van hun Heerlyke diensten eisfchen. Welke Achter-Leenen zyn de volgende. ï. 161 Roeden in Leyn Stevens Blok fo 230 yerfo betaald Jaarlyks voor Chyns zeven gulden, 2. 118 Roeden Oost het Pad gaande van Sint Laurens na de Mooie, West . . Zuyd s'Heeren-weg, Noord s'Heeren-weg, geeft een Jaarlykfche Chyns van eif gulden. 3. 85 Roeden in Jasper Huyfen Blok, betaald Jaarlyks agt gulden tien ftuyvers, te verheer-gewaden met een Goude France Croon. 4. 160 Roeden, Oost den Boomgaard van Popkensburg, West het Dorp van Sint Laurens, Zuyd s'Heeren wegen de Watergank, Noord.., geeft Jaarlyks drie grooten van de Roede, ' 5. Drie Gemeeten 38 Roeden in de Parochie ■van Brigdamme in de Molen Blok, gevendejaarlyks drie ponden Vlaams, 6". 138 Roeden, een Vroon gelegen binnen Se«Qskerke, Qqss s'Heeree weg, Zuyd Steven  C 203 ) den Brabander , West Hendrik Jobs, Noord Pauwels Symonszoon en Pieter Canyn; waar voor Jaarlyks betaald word 1: 3:4. vis. 7. 120 Roeden, een Vroon voortyds geheeten het Craijen-Hoff, Oost 'sHeeren weg, Zuyd Theunis. Theunis zoon, West Jacob Jacobs zoon en Noord den Armen', geeft Jaarlyks, tien Schellingen vlaams. 8. 80 Roeden in het Ambagt van Popkensburg, te verheer-gewaden als het verfchynt met een Goude France Croon injpetie. 9. Een Roede Lands over den Molen van Brigdamme, tot vergrooting van den Put waar de Brouwery het water uittrekt, te verheer gewaden als het verfchynt met eene Zeeufen Schelling. 10. 252 Roeden, in den Kerken Block } Oost de Huyzen ftaande in Sint Laurens, Zuyd de Sprinke en 'sHeeren weg, West den Kerken Boomgaard, en Noord het Kerkhof en de Kerk; geeft Jaarlyks vier Ponden vier Schellingen Vlaams, te verheer-gewaden met een Gouden Ducaat in Spette. 11. 199 Roeden, Oost den Boomgaard van het Huis Popkensburg, Zuid eenige Roeden Boomgaard met een Schutting gefloten, West het Dorp van Sint Laurens, en Noord de Laan van Popkensburg, geeft Jaarlyks drie Ponden Vlaams,  C 204 ) Vlaams, te 'verkeer-gewaden met een Goudt Francs Croon in Spette. 12. 70. Roeden achter het Huis de drie Zwaantjes, Zuyd te Watergang en 'sHeeren Weg, Oost de Boomgaard van Popkensburg, en Noord 80 Roeden Achter-leen; met een Goude France Croon in Spetie. Hoede Achter-leenen oudtyds verkreegen wicriden en dat die diensten aan den Ambatchsheer verfchuldigd waren, hebben de Heeren van Wolphaartsdyk, in hun na deze adjlruSlwe Memorie gevoegd by hun tweede Remonjlrantie aan de Ed. Mog. Heeren Staaten van Zeeland bl. 28 aangewezen, en zich ten dien opzichte beroepen op de Keuren van Zeeland Cap. II. XVArtikel. Wanneer voorfchreeve Achter-leenen verfterven en op nieuws verheven worden, doet zulken vasfal den volgenden Eed: "Dat zweere ik N. N. den Heere van Popkensburg hou en getrouw te wezen, alle 'tgene by iemant tot fyne fchade ofte achterdeel bedacht , gedreycht, ofte aangegrepen zoude moghen worden tot mynder kennisle qommende, by ty ts te openbaren, hem te kennen te geuen, ende naer myn vermoghen te helpen wezen, ende voorts alles te doen, dat een getrou vasfal naer rechten, zynen Leenheer fchuldich ende 'gehouden is te doen." Stt  C 205 ) Söö waertick helpe my Godt Almachtig. De kosten van zulke verheffen zyn in drié voegen vastgefteld. Dat voor het recht van 't Leen betaald word^ ' naar de oude brieven mede brengende min ofte meer. Voor het fchryven en Registreeren vanelcke brief zes fchellingen en agt grooten Vlaams. Voor eiken Leen-mari twee fchellingen. Voor het recht van den Poortier eene fchefc SmaUegange (») de Schryver van den Tegen- Grcotté wöordigen ftaat van Zeeland (0); Ja zelfs de De* creet brief onder de bylagen A. té zién, waar - by dit Huk goed uit den verlaatenBoedel van Maximiliaan' van Bourgondien verkocht is, fpreeken alte van 160 Gemeten Ao 1401 aan den Graaf te leen opgedraageri. De bezitters van Popkensburg worden van öuds af tot heden toe verlydt "met omtrend 160 Gemeten Lands gelegen binnen den Eiknde van Walcheren, foo Wye als Saylant (of Boomgaarden, Hoven , Weyèn en Sailanden) daar by ende neffens gelegen al 't faamen in der vougen en met zulcke Vryhedeiï ende gerechticheden als die zelve eerst wylen Heer Claes van Borsfele ende Vrouwe Marii' Q yari (fO bh 6C$> (0) ÏI, D. bi, «30,  ( 206 ) van Arnemuyden by onzen voorfaeten Graue van Holbndt verleent en verleden zyn geweest, ende zulcx als wylen onzen lieuen ende getrouwen neefue Heere Maximimiliaen van Bourgoing- nen Marckgraue van der Veere en nu Lest. Die befeten ende gebruyéf. hebben gehadt."Zoude men niet op grond van het aangehaalde kunnen beflu^ten, dat die erven die Claes van Borsfele ende vrouwe Maria van Arnemuiden leggende hadden in Popkensburg en Brigdamme weike zy aan den Graaf ter leen opdroegen, de grootte van omtrent 160 Gemeten bedragen hadden? Dan de Rekenkamer van Zeeland (p) meldt, dat "op het quohier van de Leenen aldaar berustende op den naam van Jeronimus van Serooskerke ftaan Lil partbyen van fo. 9 tot fo. 17, uitmaakende honderd acht en vyftig Gemeten, veertien Roeden, waar onder fouden wezen 20 Gemeeten^MflÉ-? leen, in feven parthyen, en de rest goed." Alle overloopers ftellen ook in agc parthyen 19 Gemeten 265 Roeden als leen, en de rest beloopende 138 Gemeten, 42 Roeden als overfterffelyk er/leen. Dit in acht nemende moet men bekennen, dat de Landen Ao 1401 aan den Graaf opgedraagen, en van den zei ven weder uitgegeven, niet hooger dan op 138 * 139 Q) St. Notulen «3 Maart 1675»  C 20? ) f39 Gemeten belqpen hebben, en die gemelde5 parthyen kzvaad (een in later tyden, den bezits ter *an Popkensburg by koop of anderzins aangekomen zynde, federt Maximiliaan van Bobt* gondien onder de andere goede leenen verhevefi zyn geweest, dat ligt in die coufufe tyden, dié toen reeds begonnen plaats te hebben, heefi kunnen gefchieden. Het geen my des te meec' hierin bevestigd, is, dat in den overlooper vari Ao 1528 op naam van den Heer van Beverêri f bezitter van Popkensburg 141 Gemeten232 Roe-s den verheven zyn ; was het leen nu van den beginne af omtrent 160 Gemeten groot geweest* waarom worden dan die Gemet getallen ookriiefi op naam van dezen Heer gevonden ? hier op zal men niet ligt een ander antwoord weten als hei geen boven gemeld is. Op den grond en Landen van dit Adelykleen is het Dorp van Sint Laurens ftraks te vermelden gebouwd, waarom ook de Eigenaaren deif Huizen aldaar ieder een zekere jaarlykfen chyns aan den Heer van Popkensburg betaalen.- Het wapen van dit Slot, foo als Smallegange^r/^ in zyne Wapenkaart der Landen en Heerlykheden Bewestenfchelde, het voorftelt, is een Veld van Sable in driën gedeeld door twee Her* wyne baaren , op het bovenfte en onderfte deel W op het middelfte twee Goude Burgten.- Zoo Q * tssi  ( 20S ) men vast verzekerd was van de oudheid van dit Wapen , denkt men, dat volgens de regelen van de Wapenkunde zeker zoude kunnen bepaald worden, dat, zoo dit Huis, volgens de conftante gewoonte van dien tyd, het wapen van derzelver Eigenaars heeft aangenomen die aloude Eigenaars, dewelke wy onder den naam van van Poppekinburg vermeld vinden, jonger Zoonen geweest zyn uit het bekende gefiagt van Weldamme, het welke tot wapen voerde: de Sable- a deux faicts ondees d' akoent (Te Water Hoog Adel. Zeel. bl. no.) en Popkensburg , de Sable a deux faf ces ondees d' heiiMines enz. Vergelyk nu hier mede de leer van Carpeniien Hifi. de Cambray, Tom. III. Pagt 72—74. "11 y a Czegt hy) des cadets qui ont brife leurs armes en Diminuant feulemant dtspieces, ou en leur donnant autre posture, et d'autres conservant les pieces, ont changé l'email. Deze aanmerking ii my door den Heer Verheye van Citters medegedeeld. HET  C *°9 ) HET DORP en HEERLYKHEID van SINT LAURENS. S 1n t laurens een AmbachtsheerlykheidGelige» even als men het Slot Popkensburg aangemerktbQrfm. heeft, genoegzaam in het midden van Walche-w^to ren, hebbende Oost en Zuid de Heerlykheide»Sroot" Brigdamme, West de Heerlykheden ter Buu * tinge en Grypskerke en Noord de Heerlykheid van Serooskerke met een kleen deel van Oostkappetle (q) groot in zyn omtrek Duizend en tivaaif Gemeeten, twee Honderd Zes en tachentig Roeden Ambachts (f). Dit Ambacht eigentlyk Popkensburg gZ"Naam. naamd, is die naam in dien van Sint Laurens ver-Gewandeld, naar den befcherm-Heilig aan welken-^™7^» Q 3 des (jï) Kaart van Walcheren door Hattinga in Te* genwoordige St. van Zeel. 2 D. (r) SmaUegange Chron. bl. 668.  / C aio ) .deszelfs Kerk is toegeweid geweest, die ds eenige binnen dit Eiland zynde, welke naar dien Sant genaamd was, waarfehynlyk dadelylc naar zyne Stichting grooten toeloop van bedevaart -gangers gehad hebbende, die naam aan het geheele Ambacht is megedeeld, en die van Popkensburg alleen aan het Slot gehegt gebleven: zoo dat thans in alle openbaare Schriften, selfs in de Leen-brieven, dit Ambacht Sint Laurens word genoemd; misfehien heeft tot die verwisfeling ook aanleiding gegeeven , dat het Slot Popkensburg en deze Heerlykheid by vervolg ieder byzondere Eigenaars hadden, welke pén en den zelfden naam niet wilden dulden. Deze ftreekmoet mede onder de onds bewoonde van Walcheren geteld worden ;- voortyds vondt ïnen hier een vliedberg over den Molen van Brigdamme, afgeflecht om den Steenweg, wanneer die aangelegd wierdt, te formeeren en boven het Winter-Water te brengen; eene andere in het westen digt by het Rechtsgebied van terBuctingen wordt hier nog gezien: Men heeft reeds onder de befchryving der Heerlykheid Schellach bl. 79 aangemerkt dat zulke Terpen , voor de bedyking , gediend hebben tot behoudepis van Menfchen en Vee. J>,?y> , jjec pprp? gel-gen ten Westen de Straat-weg &ffjzsrt fan Middelburg n& Serooskerke, omtrent halfweg  C 211 ) tusfehen evengemelde Stad en Parochie, hlnwoniet groot en beflaat niet meer dan twee Genie-wm enz' ten elf Roeden groods; begint van Noorden in {trekkende Zuidwaards na de Watergang, e» van Zuyden in beginnende aan de Watergang» en eindigende Noord aan het Kerkhof, beftaande in Veertien onderfcheide Erven; die A^ 1606 gemeten, en inde nog tegenwoordigen ftand gebragt zyn; de Eigenaaven van dien bétaalen alleen (buiten hunne Chynfen aan den Heer van Popkensburg) den CC. penning van die Erven, dus van de grond van het Dorp Sint Laurens, hoorende onder de Vrye Gemeeten van PopkensbuTg, door den Heer van dit Kas. teel geen Water-penningen, maar wel Staate Lasten betaald worden. Binnen dit Dorp, en in het geheele Ambagt, worden 42 gebouwen (daar onder 't Huis Popkensburg) geteld; welke Ao 1699. aan Hui sfehattinge of CC penning opbragten drie en twintig Ponden vyftien fchettingen en vier grooten Vlavms: zoo dat wanneer Ao 1746 Cavallery ten platten Lande van Walcheren ftond geinquartierd te worden, binnen deze Heerlykheid niet meer dan 15 Ruiters en 16 Paarden konden gebilletteerd worden, by 15 onderfcheidene opgezetenen , die gelegenheid hadden daar toe Huisvesting en Stalling te bezorgen. Q 4 Hec  £ 212 J Het getal der opgezetenen kan eenigzins opgemaakt worden uit de onderftaande Lyst van Geboorenen, Getrouwden en Overledenen, op Pn onder deze Heerlykheid. In Ao 1777. 24 Geb. 6 paar Getr. 9 Overl. 1778. 25 4 ~ 8 1779. 18 3— —12 _ 1780. 17 ——4 ij 1781. 2 2 14 .,, 1782. 10 -—6 12 1783. 12 —-6 . .-20 'J. Eene Florifante Bier Brouwery heeft hier lange Stand gehouden en wordt nog met veel Succes gedreeven: men weet hoe voortyds de Brouweryen van 't platte Land, hunne Bieren ook binnen de Steeden mogten flyten, dan dit werdt by Plaeaat van 'sLaads Staaten den 24 Maart 1664 verboden, het welk die Fabricq zoo wel hier als- in andere Parochiën aan het kwynen bragt; dan met opzicht tot.deze Brouwery, vergunde de Regeering van Middelburg by Refolutie van 3 November 1691 aan, Adriaan Verbrugge, Brouwer ter dezer Parochie, om aan vier d vyf zyner naaste Vrinden binnen die Stad te mogen leveren; dan deze concesfie is ingetrokken of te niet geloopen', alzoo na dezen de verzoeken des wege by onderfcheidene befluy- ten  C 213 ) ten van 19 JVIey 1725 en 25 Juny 1729, zyn afgeflaagen. Mogelyk heeft het Jongfte' verzoek van Adriaan Piereyn, Ao 1769 geen gunftiger' uitflag gehadt: tot dat by een nader Placaat der Heeren Staaten van Zeeland van dato 10 December 1772 op den Impost van alle Bieren ea Mol enz: is verftaandat de Bieren ten platten Lande binnen deze Provincie, de Smal^Steden daar onder gerèkend , gebrouwen binnen de befloten Steden voortaan ter Conjumptie mogen werden ingebragt,'mits daar voor- betaald worde' dezelfde Impost als van de Hollandfche Bieren: deze Brouwery' geeft jaarlyks een zekere Chyns aan den Ambachtsheer. Of fchoon de Eerfte Heeren van Popkensburg, Heeren van Sint Laurens waren, zoo hebechter in latere tyde deze goederen onderfcheidene Eigenaaren gehad, tot dat die weder onder één Heer en beftuur zyn gebragt. De Huizen van Borsfelen en Bourgondien, de Stad van Middelburg, vervolgens de geflachlen van Boudaan en van Citters hebben na den anderen deze Heerlykheid bezeten: het is dit welke men zal trachten op te helderen, en in het vereischte licht te brengen. Alle de Heeren uit den. Borsfelfchen Stam, die Popkensburg bezaten, zyn ook Heeren van St. Laurens geweest. Q 5 Dan Eigena. ren en LeenvoU qers.  (214) Dan Sint Laurens, als een quaad Leen zynde, verviel na den Dooi van Heer Adriaan van Borsfele van Brigdamme, aan den Graaf, die het zelve of liet aan de weduwe van evengemelden Heer, Vrouwe Anna van Bourgondien , 'sGraven Bastaard Zuster, die na haar dood, benevens andere van hare goederen naliet aan Boudewyn de Ryzelaar, haar bastaard Broeder, of "wel het zelve werdt door Hertog Carel aan gemelden Boudewyn, insgelyks zyn bastaard Broeder, inmedraat gefchenken ; Het zy zoo als het zy, dit is ten minften zeker,datBoudewyn de Ryzelaar , Heer van Falais, bastaard Zoon van Hertog Philips, Bredamme, waar van Sint Laurens een gehugt was,bezeten heelt (ƒ)• Hy hadt tot opvolger zyn Zoon Karei van Bourgondien , en deze wederom zyn Zoon Jacob Heer van Falais, wiens goederen, om dat hy de Hervormde Godsdienst was toegedaan, geconfisqueerd, en den x Oélober 1551 gegeven wierden ,'te weten Popkensburg (?) v&n Anthony van Bourgondien, Zoon van Heer Karei van Bourgondien (j) Zie Grypskerke by Te Water Adelr. Zeel, bl. 44, in notis. (?) Men moet hier het Amln gt, en niet het Muis verfiaan, het was nog niet verdorven dat dees be. narning zoo wel voor de Heerlykheid als voor bet Uws wierd opgenomen.  C 215 ) dien Heer van Zommehdyk, en zulks in plaats van eene Rente van vier Honderd Gulden s'jaars, daar mede Anthony op deze Heerlykheid verhypothequeerd was. Anthony van Bourgondien was in dienst van de Koninginne maeia Donariere van Hungarien en Bohemen, Gouvernante der Nederlandden (u). Het fchynt in dit Bourgondies geflacht gebleven te zyn, tot dat de Stad Middelburg by Decreet en Transport Brief den 18 Juny 1612 voor den Hove van Holland opgedragen is, het geené Wylen-Heer Pieter van Bourgondien, Ay> 1605 geftorven , inleven Heer van Bredamme, Soutelandeenz., hadtin de Parochie van "Bredamme, Popkensburg gefeyt Sint Laurens, Noordmonfter, Cleuerskerke, ende in Poppenroeden Ambacht met Ambachts-recht ende Ambachts gevolge en al dat dezelve Ambachten na gebruyke, costume en de keuren van Zeelandt fchuldig waren ende behoorde te volgen." Het was op den 28 December 1679, dat Middelburg dit Ambacht heeft veralieneerd, aan den Heer Johan Boudaen Courten, voor c£ 3010 : - : - Vis. Obligatien ten laste van de Bank van Leeninge dier Stad, zynde op 1? No- 00 3 Copul. ter Rekenk, fo. 274,;  C 216 ) November 1716 weder door koop overgegaan aan den Heer Hieronimus Jofeph Boudaen, en ■ e ierchier heeft dezelve Erivolging, als die van Popkensburg, plaats gehadt, en gevolglyk de tegenwoordig Ambachtsheer mede is, de Heer Mr. Jakob van Citters, Regerend Burgemeester der Stad Middelburg &c. n ;, rk De Kerk dezer Parochie dient men byzonenScbwl fex tebefchouwen zoo voor als na de Nederlandfche Troubles; dat Ke.k-gebouw, welk voor de omkeering' der Lands Regeering hier gevonden werdt, is zeker,'ten :minften zeer apparent gefticht geweest by Heer Claas van Borsfele Au 13.53, hoewel-de begeeving daar van eerst door den Deken en het Capittel van Sint Pieters te .Middelburg, en naderhand door de Graven van Zeeland fchynt gedaan te zyn geweekt (ju). De aangehaalde Schryver zegt ook dat Ao 1466 hier Heer Klaas Symenfe en in »t Jaar 1529 Mattheus P.ietersz Pastoors zyn geweest: Ook dat in deze Kerk aan O. L. Vrouws outaar een -Broederfchap van O. L. Vrouwe was. Van dit Kerk-gebouw werdt Laurentius, een Martelaar der 111 Eeuw, een Spanjaard uit Arragon, de befcherming aanbevoolen: Men weet hoe die alomme by de WesterfcheKerk, zelfs 'O) Oudh. en geft, van Zeel, I.. D. bl. 157.  C 21? ) ïelfs nog hedendaags, ge-eerbiedigd wordt, dg* naam van dezen Heilig werde wel haast die van, 't geheele Ambacht: Zulke naamsojrfprongen zyn «iet zeTdfanm zelfs in Walcheren , daar men'ook Sinte Janskerkc een Sint decbt-;rkerk , Sint Cle~ opaskerk, en een Lieve Vrouwe Polder aantreft. In de Nederlandfche Trouble;»'was ueze Kerk een van de eerfte die de bitterheid van een woedende Gemeente ondervondt, men wil dat zy Ao 156Ó is gedoopt; is dat zoo, dan moethec by de bekende Beeldftorming toen of Ao 1572, toegekomen zyn: zy heeft het Lot der meeste Kerken van Walchers platte Land gehad ; en Roomes-Leer moest tot in leevenlooze dingen vervolgd worden. Deze Kerk gefticht door een Heer uit de Borsfelfe ffcam, toegewyd aan een Heilig zoobefaamd door wonder - werken, kon zonder geen goederen wezen; de toevloed des geenen die hier aflaten verdienden, ende laaste wil derzulken, die na dit leven Sinte Laurens hulpe waanden noodig te hebben, zal dit gefticht van Landen en bezittingen hebben doen voorzien, zie hier een Lyst van Landen deze Kerk en Pastory toegekomen hebbende (w~). De (w) Getrokken uit het Verjaarbouck van alle Gbees-  < «8 ) Gem. Roedi De Kerk bezat in de Prochie van Sexooskerke in den Block genaemt Toosthoy. - - * 5:4 I : 14 £>en Block daer Hey n Pier Heyne plach te woonen. - - - o : I50 Den Block daer den Molen op ftaet o : 75 In de Hondert Gemeten liggende in t'Ambacht van Grypskercke - 2 : li In de Prochie van Popkensborch ofte Sint Laureyns den Biocq voor Cornelis Pier Wille - - 1 :256 Den Blok Beoosten Leyn Pier Poppe daer Andries Lauwers Zoons wedu-* we plach te woonen. - o : 144 o :288 Den Block daer de Kerke van Popkensborch in ftaet. - o : 150 « » » - o : 203 Transpt. * 13 ; 10! Gbeestelicke geannoteerde ende geconvisqtieerde Lan* den ge leghen binnen d'Oostvoateringe des Eilandsvan Walcheren , volgens de heueningbe gedaen by Wylen Andries van Ilemerjtede lanno XV6. Fyfen Zesticb, Ge'éxtrabeert vuyten overlooper dei- zeluer Oostwatsrïngbe by Prochie en Blocken. Ter Griffie van Veere*  C 2ï«> ) Gem. Reed. Transpt. 13: 101 - 1 : 50 & - - - x : 26 5 : 3a - 1 : 90 I :239 Den Block daer Leyn Steuents Zoon inne plach te woonen ende nu Heyn de Geldersman. - - o i l6f * - - 1 : 52 1 : 6 - - - 1 : y$ 1 : 20 1 : 19 0 : l6z 1 :168 1 : 74 1 :23e x ; ao Den Bleek daar Jasper Huysfen inne woonde ende nu Lenart Leyns Zoons inne Woond. - » o ; 150 r 1:3° - * - 1 :24c» Transp.% ï 40 15$  C 220 ) Gem.Roed; Transpt. 40: 15$ In de Prochie van Bredamme denBlock daer Pier Heyne inne woonde 1:41 Den Block daer die Molen van Bredamme. , 1 :156* > <* 2 : 95 Dit zamen uitmaakt - 45 : 150 . De Pastory bezat in Serooskerke in den . Block daer de Molen pp ftaet, - 1 :157 Den Block tusfehen beide de wegben. o :27a In de Prochie van Popkensborch ofSint Laureys. - - - 4 ■* 39 Den Block daer Cornelis Pier Wille in woont. - - - o : 290 Den Block beoosten Leyn Pier Wille daer Lauwer s Zoons weduwe plach ' te woonen. - - - o : 263 - - - - - o : 92 Den Block daar de Kerke van Popkins- borch, - - - o : 150 Den Block daar Leyn Steuents Zoon inne placht te woonen ende nu Heyn de Geldersman - - o : 150 - *• - - o : 490 Transpt. - 11:103  C 221 ) Gem. Roea\ Transpt. n : 103 • . - - o : 150 • - - * 1 :150 - 5 :i6o 1 :234 Den Block daar Jasper Huysren inne woonde ende Lenart Leyn inne woont. 2 ; 155 4 :2oo 0 : 125 - 5 : 45 1 : 17 o : 150 In de Prochie van Bredamme den Blok daar die Molen van Bredamme is. 2 ; 55 - o : 266 Den Blok voor Willem Laurys Zoons deure. - - 2 i 6d - o : 150 Dat te zamen uitmaakt - - 41 ; 234 Dit alleen het geen van Landen de Kerk en' Pastory in de Oostwateringe toegekomen hebbende, is het niet te bepaalen wat die in de andere Wateringen geland zyn geweest: of wat Ren*e0 VS. buiten dien hadden; blyk dat deze $ ge.'  ( 222 ) geftichten genoeg van vaste bezittingen waren voorzien, om een deftig onderhoud uit te erlangen, daar de Geestelykheid oudtyds in Walcheren machtig is geweest: want in de Oostwatering alleen beliepen de Geestelyke Landen 2794 Gemeten en 70 Roeden. Het oude Kerk-gebouw hebben wy gezien heeft al vroeg het Lot der verwoesting getroffen,- en zal in zyne ruines lang de teekenen daar van gedraagen hebbes. Hoe of waar binnen deze Parochie de Godsdienst federt verricht werdt, is my geen befcheid van voorgekoomen: wel, datledertAo i6io,als ftraks nader verhaald zal worden, de gezuiverde EuangelieLeer is gepredikt, het liep althans aan tot 2 Januari 1644 dat de Kerkenraad zich by Request aan hun Ambachisheeren de Regeerders der Stad Middelburg vervoegde en verzocht,dat de opbouw van haare Parochiale Kerk met den eerflen mogt worden hefteed, daar Heeren Thefauriers dier Stad op wierden geauclorifeerd, om met de Supplianten te komen in nadere communicatie , het welk gefchied en daar van rapport gedaan zynde, is den 6 Februari van dat zelfde jaar ten Raade van Middelburg befloten, de verzoekers te wyzen aan Heeren Gecommitteerde Raaden van Zeeland, om te zien te obtineren Acle waar by belooft word om na den  C 223 ) den opbouw der Kerk, de jaarlykfehe reparatie ten koste van den Lande te zullen bezorgen. Dit is waarfchyalyk verkregen, en hier op is door den Kerkenraad met bewilliging der Heeren Regeerders van Middelburg, als Ara-' bachtsheeren, zekere Police van Inteekening gearresteerd, hier achter gevoegd fub Lit. B. met dat gevolg, dat de ingeteekende Sommen beliepen - - «£522:15:5. van wegen de Thefaurie van Middelburg is daar toe werkelyk betaald - - - - 500- -„ Uit den Impost op de Bieren - 21:10:11; Item nog eens - - i • 4:12; 3, Van wegens de Diaconie of Kerkenraad dezer Gemeente is in twee onderfcheide giften daar toe gefurneerd - _ 218.' I.' 5, Zoo dat tot den geheelen opbouw der Kerk voor handen was - £1267'.-: 53 Daar op is den 5 April 1644, ter prefentie van de Heeren Mrs. Paulus van de Perre e» Paulus Janfen van Serooskerke, Thefaurier» der Stad Middelburg, by den Predikant en Kerkenraad aanbefteed, het maaken en opbouwen van een nieuwe Kerk, met de leverantie van 'de daartoe noodige Materialen, van welke de R 2 fun-* j'de daartoe noodige Materialen, van welke de  C 224 ) fundamenten lang moesten wezen 68 voeten, diep 3 voeten , de breedte van 't gebouw moest zyn 37 voeten, hoog boven de yloer 21 voeten. De kosten van dat geheele Werk met de Predikftoel bedroeg <£ 1395 : 6 : 2 Vis. daar nog by kwam het Huis van den Predikant, waar van de kosten beliepen op e£ H92 : 11 : 7 Vis. dat zamen kwam te bedraagen <£ 2487 '• 17 : 9 Vis. en dus byna eens zoo veel als daar toe hadt by een konnen gebragt worden: wasrfchynlyk, dat het manqueerende uit 'sLands Kas is gefuppleerd; omdat niet lange na den opbouw vinde, hoe een verzoek des Kerkenraads aan Heeren Gecommitteerde Raaden gedaan, om een Gallery te maken tot winninge van plaats voor de toehoorders, by Refolutie van 4 November 1681 is gedeclineerd; dat het jaar daar aan by den Ambachtsheer den Heer Johan Boudaen Courten ïs aanbefteed voor <£ 70: -: - Vis. De Kerk-klok fchynt twee jaren na de herbouwing verzorgd te zyn, om dat op dezelve deze infcriptie word gevonden in Romeinfche Letters t Soit. Deo. Gloria. Johannis Burgerhuis me fecit 1646. Vervolgens is Kerken School tot heden niets meldenswaardig wedervaaren, en hun onderhoud wordt even als de andere Kerken tea Plat-  C 225 ) Platten Lande van Walcheren, wegens den Lande, allezins loffelyk en wel gedaan. Deze Kerk ook voor de Gemeente van het nabuurig Brigdamme dienende, is den Ambachtsheer van die Parochie Ao 1745 toegeftaan, een bogt voor zyn Vrouw te maaken, onder zekere bepaaling by den Kerkenraad daar op gemaakt. Van de Kerk koomt men tot de Leer en Eerdienst in vroeger en later tyd hier geoeflend. De belydenis der Roomfche Kerk was en bleef de heerfchende; Sint Laurens heeft men reeds aangemerkt dat hier ge-eerbiedigd en als een voorbidder aangenoomen was, tot dat de ommekeer die in Land- en Kerk-beftuur voorviel, hier het gezuiverde Euangelie begon geleerd te worden , dat tot heden toe in vollen luister ftand gehouden heeft: zoo dat één Predikant deze en dé gemeente van Brigdamme beide bedient, in dier voegen, dat de laatste in het Kerkelyke aan Sint Laurens onderworpen zyn : dit gaf wel eer veel oorzaak tot twist, tot dat by een befluit van s'Lands Staaten den 8 Mei 1758 genomen, de Kerkenraad van Sint Laurens voortaan moest beftaan uit tweeOuderlingen en twee Diaconen zynde Parochianen van die plaats; mitsgaders uit twee Ouderlingen en twee Diaconen zynde Parochianen van Brigdamme : welke voet tot heden zooisagtervolgd, R 3 en  C 226 ) en den Souverein hier door een geduufige bron van onlusten eens voor al heeft geftopt. Der Armen Kas geniet een groote te Ponde van alle de goederen die openbaar worden verkocht: zy hadt het zelfde genot over de Heerlykheid van Brigdamme totenover den Jare 1770, wanneer de Ambachts vrouwe dier plaats, de betaaling daar van verbood, zoo dat de Kerkenraad als eisfchers op ö Mei 1776 den Secretaris van Brigdamme als Vendumeester, voor het gerecht aldaar betrokken , om deswegens voldoening zoo voor het gepasfeerde als het toekomende te erlangen , de uitflag daar van is my niet gebleken. Al van den Jare 1609 af, of fchoon hier geen Kerk ware, is van deze gemeente en het nabuurig Brigdamme gewerkt, om door éénen Predikant te mogen bediend worden, en wel voor eerst door D* Pieter Moorman Predikant te Serooskerke; dit Monden Heeren Gecommitteerde Raaden toe, zoo verre het Clasfis van Walcheren daar niets tegen hadt, welker befluit was op 9 April van gemelden jare, dat deze Plaats zoude "voorzien worden met eene Predikatie des zondags voormiddags, door de drie Steden naast gelegen, Middelburg ,Vere en Arnemuiden, het welk ten gevolge had dat op 18 April 1610 hier de eerfte Preek is gedaan; en het fcbynt dat in het zelfde jaar reed*  reeds Ouderlingen en Diaconen door de gemeente verkoren zyn , uit een dubbel getal, te vooren aan de eerwaarde Clasfis voorgedragen. Op den 7 Maart 1611 bewilligde het Clasfis in het verzoek dezes Kerkenraads, om in de ordinaire Clasfen als een Lid der Clasfis te mogen verfchynen. Het bedienen dezer gemeente zal de Predikanten van Vere en Arnemuiden zeer moeilyk gevallen zyn. Ao 1614 hadden de Predikanten van Middelburg alleen dezen last op zich, dan ten jare 1615 werdt hier op een nieuwe order beraamd; zoo, dat de Leeraaren onder 't Resfort van Vere , welke agt in getale waren, geduurende vyf maanden van het Winter Saizoen deze Parochie zouden waarnemen, waartegens die van Middelburg, Vlisfingen, Arnemuiden, en die ten platten Lande onder haare resforten respective, de Predikbeurten van het Zomer Saifoen zouden vervullen : deze beftendige Last, niet alleen hier maar ook op den Vrouwen Polder, viel den Predikanten zooder Steden , als Dorpen •welke reeds Kerken en Leeraars hadden, meer en meer moeilyk , en veroorzaakte geduurig oneenigheid , zoo dat reeds ten Jare 1620 van •wegen het Clasfis eene Commisfie werdt geftrekt, om by Heeren gecommitteerde Raaden het beroepen van. een eigen Predikant voor deze Pa-  ( 228 ) Parochie te bevorderen; of fchoon hier toe geen moeite werdt gefpaard, kwam het echter tot geen befluit, en deze gemeente werdt fchoorvoetende en fomtyds met weerzin bediend, tot dat dedispoiitiegunftigergeworden zynde,den 10 Oélober 1629 eene nadere Commisfie by 't Clasfis werdt benoemd, om by haar Ed. Mog. de Heeren Staaten eenen ordinaairen Predikant voor deze gemeente te befolliciteeren; dit liep aan tot den 10 November 1639. Wanneer Ds Petrus van Esfen als beroepen Predikant alhier by 't Clasfis werdt aangenomen, na dat den 28 October te vooren , s'Lands Staaten zulks hadden toegeftaan; welke beroepene Herder hier zyne Geestelyke funclien, niet voor den eerjften Januari 1640 heeft begonnen, en het nieuwe Kerkgebouw zeker niet voor Ao 1640 heeft konnen ingewyd worden. Naauwlyks was deze Parochie van een Kerk en Predikant voorzien, of daar onftond verfchil over de voor - teekening by 't opneemen der' Arme-rekening, dat de Heeren van Middelburg , hier Ambachtsheeren zynde, verftonden dat hunne gedeputeerden toekwam; maar deze twist was niet te vergelyken met die welk Ao 1691 ontftond, wanneer de Kerkenraad, het Clasfis aanbragt "dat de beroepen Perfoon (Ds Batduinus ffunnius') doorgaans met zyne predicatien al-  C 229 ) alhier gedaan onze gemeente met verfcheide aanftootelykheden en vremde verclaringen had beroert." Men weet hoe de verdeeldheid in de Kerk tusfehen de aanhangers der Leere van twee vermaarde Hoogleeraaren Gysbert Voetius en Johannes Coccejus, zyn oorfprong nam, waar die over begonnen is, hoe die Ao 1676 hoogloopende twist te Middelburg veroorzaakte en hoe de Leere van Voetius door een magtige handgefterkt, de overhand behield dog naderhand zich matigen moest O). Het fchynt die geest van verdeeldheid ook tot de Landzaaten overgeflagen was, die de Leere van Voetius aanklee vende, met het beroep van Ds Hunnius, die een Discipel van Coccejus was, geheel niet gediend fcheenen; het Clasfis van Walcheren hadt echter dit beroep by meerderheid van Stemmen den 21 December 1690 goed gekeurd, tegen welke approbatie de Kerkenraad van Middelburg den 4 Januari 1691, een wydluftige Remonftrantie indiende: wat ook de gevolgen van het een en ander zyn geweest, zoo gaat het zeker dat Ds Hunnius tot zynen dood hier het PredikAmbt heeft waargenoomen. Ao 1755 na het overlyden van Ds Samuel Wopkens, wanneer R 5 over (*•) Die van dit alles meerder begeert, wyzen wy na de Vaderl. Hifi. 13 D. bl. 54, 57 en 62, 14 D. bl, 445. 16 D. bl. 275.  C 230 ) over een nieuw beroep tusfehen de Ambachtsvrouwe en den Kerkenraad hevige verfchillen ontftonden, werdt die twee jaren daar aan, volgens Staats befluit van 8 September 1757 door gedeputeerden uit Heeren Gecommitteerde Raaden, de Heeren Mrs. Jan Willem van Rofevelt, Wilhelm Schoor er J. A. F. en Jacob du Bon, ter eenre , en de Heeren Mrs. Pieter Boddaert en Herman Evertfen, van wegens de Ambachts vrouwe, ter andere zyde ter nedergelegd. Zie hier welke Leeraaren hier het PredikAmbc tot heden hebben bekleed. r. Mr. Pieter van Esfèn (y) Predikant te Philippine, deed hier op den eerften Januari 1640, zyn eerfte Predikatie. 2. Mr. Johannis de Mey (z) Predikant te Zout e lande, beroepen 1 November 1648, Loco Pieter van Esfen naar Middelburg beroepen, is op 21 Februari 1649 bevestigd. 3. Mr. Nicolaas Saai {aa) Predikant te Krui- (y) Was Zoon van de Heer Pieter van Esfen , Burgemeester van Middelburg , en Vader van de Heer Pieter van Esfen, Raad en Advocaat Fiscaal der Admiraliteit Ao 1718 overleden. (z) Zie van hem P, de La Rire, geletterd Zeeland bl. 90-116. (aa~) Hunnius- in zyn Zeeuwfche Buife bh 133, noemt hem Jeremias Zalius.  C 231 ) Kruiningen in Zuidbeveland, beroepen den 17 November 1649 , Loco Johannis de Mey naar Middelburg beroepen. 4. Mr. Pieter van der Burgt, Predikant te Waarde in Zuidbeveland, beroepen I Februari 1653, Loco Nicolaas Saai, naarZiericzee beroepen. 5. Mr. Gualtherus Boudaen-Courten (bb') Proponent, beroepen 7 Mei 1662, Loco Pieter van der Burgt, naar Vlisfmgen beroepen, en is op 4 Juni van dat zelfde jaar bevestigd. 6. Mr. Abraham van de Voorde, Proponent, beroepen 8 Februari 1668, Loco Gualtherus Boudaen-Courten, beroepen naar Vere, overleden 4 Januari 1675. 7. Mr. Casparus Ver/leege, beroepen ro November 1675, Loco Abraham van de Voorde, overleden. 8. Mr. Guillelmus Vermaten, Proponent onder 'tClasfis van Amfterdam, beroepen 16 Juli 1688, Loco Casper Verfteege naar Middelburg beroepen: is den 16 September 1688 bevestigd. 9. Mr. Batduinus Hunnius, (cc) Predikant te QF) Zie van hem P. de La Rue geletterd Zeeland bl. 36-38. (V<0 Is de Vader geweest van de Heer Mr. Cor- fit-  C 232 ) te Oostburg, den 26 November 1690 beroepen Loco, Guillelmus Vermaten beroepen na Muyden is overleden 1 October 1719. 10. Mr. Samuêl Wopkens, Predikant op Philippis-Land, beroepen Ao 1720, LocoBalduinus Hunnius: is overleden 14 Mei 1755. 11. Mr. Thomas Jacobus Hoog, Predikant te 'ƒ Heerenhoek in Zuidbeveland, beroepen den 12 Januari 1751, Loco Samuél Wopkens, overleden. 12. Mr. Henricus Regnerus Siblinck , Predikant op deZwaluwe, beroepen 8 Juni 1764, Loco Thomas Jacobus Hoog beroepen naar Brouwershaven, bevestigd 23 September 1764, en hier overleden in het begin van 1768. 13. Mr. Johannes Everhardus Kampmcyer, Predikant te Giefendam, beroepen den 2 April 1768, welke den 19 Februari 1784 overleden js, en tot opvolger heeft Mr. Jfaac Hoek Proponent onder 't Clasfis van Zuidbeveland ,beroepen den 25 Mei 1784. Het laatste dat van deze Parochie, omtrent het Kerkelyke, ftaat aan te merken, is, dat deze Gemeente, daar onder die van Brigdamme, beftaat uit 180 Ledematen. De nelis Hunnius, Secretaris der Stad Middelburg Ao 1765 overleden: zie verder van hem P. deLaRue, geletterd Zeeland bl. 463-4Ö7.  C 233 ) De Magiftraat beftaatin eenSchoutvyïSchepenen en een Secretaris, welke door een Bodebediend worden. Voor deNederlandfche woubles behoorde het hooge Rechtsgebied van dit Ambacht aan den Heer Hoog-BailliuBewestenfchelde, dan federt het platte Land van Walcheren, onder vier bekende resforten is gebragt, word de Crimineele Justitie hier waargenoomen door den Heer Bailliu van Middelburg. Wanneer een Schepens-Ambt koomt te vaceeren, wordt dit door den Ambachtsheer vervuld, op een Nominatie , door Schout en overige Schepenen , van twee of drie Perfoonen gemaakt j wanneer de geëligeerde den Eed in handen van den Heer of zyne Gecommitteerden aflegt. Den Heer bezit dit Ambacht met Ambachts Rechten Ambachts gevolg, zoo als dezelve by de Keuren van Zeeland voor alle Ambachtsheeren worden opgenoemd, en by opgevolgde Staats Refolutien zyn verklaard en bepaald: men zie deswegen de voorgemelde keuren Kap. 3 0 29, 0 30. Refol. 28 Mei 1764. Placaat 15 November 1678. Refol. 7 April 1685, Plac. 21. November 1680 $ 1 en 2. 4 en 5. Plac. 23 Juli 1671 0 6« 22 April 1773. Keuren van Zeel, Kap. 3. $ 27. Kap. 2-3 17. Ampliatie der Keuren van Zeel. Articul 2. Buiten dat alles is b] eer Magi- 'irc. at en Rechtsgebied. Heerlyke Rechten van den Ambachtsheer. 1  C 234 ) een Refolutie van Heeren Gecommitteerden dato 29 Mei 1755 , dezen Heer in het byzonder vergund , dat in dit Ambacht geen Notarisfen zonder Admisfie van hem, hier eenige Acfens mogen pasfeeren, of hunne functie op eenigerhande manieren exerceeren. Geen Jeclufie van de Weeskamer dezer Parochie kan plaats hebben, ten zy alvoorens daar toe acte van auctorifatie door den Ambachtsheer is verleend : waar van onderfcheide voorbeelden voor handen zyn. De Ambachtsheer bezit het Recht van Jcherie in de Watergangen en Sprincken binnen deze Heerlykheid te vinden; welke* in vier Perceelenvoor drie, vyf meer of minder jaren wordt Verpacht, op Conditiën,dat de Pachters inliet Visfchen zich moeten reguleeren na de Placaten der Heeren Staaten van Zeeland dato . . . November 1660 en 22 Juni 1675. Zy moeten ook gedoogen den Doortogt en Vaart van alle Schuyten gelaaden of leedig: ook dat de Ambachtsheer met discretie in deze Visfcherie doet Visfchen. Dezelve Heeren Staaten hebben op den 8 December i68iaanden Ambachtsheer Octrooi verleend "om in fyn voornoemd Ambacht te mogen doen houden een Register van Verbande, Transport en Belastingen, van alle Landen en vas-  C 235 ) vaste Goederen in den voornoemde Ambacht© gelegen; gelasten en bevelende derhal ven, allen ende eenen yegelycke die fulcx foude mogen aangaen hier naer haer felven te regiüeeren." De Parochie-accynsdie hier geheven wordt, als vier Gulden op ieder oxhoofd Wyn , en twee Gulden op één ton Bier, tot onderhoud van het Orlogie der Kerk en van de Voet-paden, is eerst aan den Ambachtsheer vergund by Octrooi van 'sLards Staaten den 23 April, 1646 voor zeeven jaren, dat telkens by expiratie vernieuwd is, en nog op dien voet blyft voortduuren: alles mits betalende den Xde Penning van 't provenu aan de Graaflykheid. Het onderhoud der Heule aan het Dorp, is een last van Walcheren, als genoeg confteert uit de Notulen der Heeren Staaten van Walcheren van 4 Juli en 15 Augustus 1680. Gelyk het onderhoud van de Straat-weg en voorts langs het Dorp tot tegens het Hek van 'tKafteel, ftaat ten laste van de Noord Calfy Ry-weg tusfehen Middelburg en Serooskerke, mits dat de Heer Jaarlyks daar voor als een Chyns aan den Onttanger van dezelve Weg betaalt één Pond en veertien Schellingen Vlaams. Deze Chyns is eerst ingegaan primo Mei 1735, ingevolge een accoord tusfehen de Heeren Henry Somer Tulleken en Johan van Reygersber- gen  Wapen C 236 ) gen in qualiteit als Commisfarisfen van den Noord Qüfy Ry-weg ter eenre, en den Heer Hieronimus Jofeph Boudaen als Ambachtsheer van SintLaurens ter andere zyde. Zag men hier vooren, dat Brigdamme in het Kerkelyke onderhoorig aan Sint-Laurens is, zoude het deze Parochie het weder aan Brigdamme zyn omtrent de Dwangmaaterye, want hier geen Molen zynde, of fchoon de Heer met Maaldery is verlydt, mogten de Parochianen zich zoo wel als die van Schellach van de Molen van Brigdamme bedienen; volgens eene Staats Refoluüe Van 24 Juli 1668, dan volgens by Ordonnantie op den Impost van het Gemaal by de Edele Mogende Heeren Staaten dezer Provincie den 16 September 1766 gearrefteerd, Art. 5. "Kunnen de gene die ten platten Lande woonen, onder een Ambacht daar geen Molens zyn, de keuze hebben, ter Molen te gaan daar het hun goed dunkt" zoo dat de Parochianen de Molens van Brigdamme, Grypskerke en Serooskerke naar willekeur gebruiken. Nu koomt men tot het Wapen-fchild welk deze Heerlykheid eigen is; zoo als het by SmaUegange in zyn Chronyk wordt gevonden, beftaat het in een Veld van Zilver met twee Kepers of Chevrons van Guelles , in de bovenfte hoeken ieder een fter van Sable en onder een  éen halve Maan van guelte: wanneer dit aangenomen, of van wie het afkomftig zy heeft men niet konnen ontdekken. S B Y-  C 238 ) BYLAGEN. A Decreet Brief waar by Popkensburg is verkogt uit den Infolventen Boedel van Heer MAXIMILIAAN VAN BOURGONDIE. ^Philips by der gracie Gods, Coninck van Castillien, Leon, Arragon, Nauarre, Napels, Cicilien, Maiorke, Sardeynien, van den Eylanden Indien ende vaster eerde der Zee Occeane; Eertshertoge van Oostenryk, Hertogevan Bourgoingnen, Lotrycke, Brabant, Lembourg, Luxenbourg, Geldre ende Milanen , Graue van Habsbourg, Vlaanderen, Arthois , Bourgoingnen, Palsgraue ende van Henegouwe, Hollant Zeelant, Namen ende Zutphent: Prince van Zwaue; Matcgraue des Heylicx Rycx; Heere Tan Vrieslant, Saleris, Mechelen, van de Stat Stede ende Landen van Vtrecht, Ouerysfel ende Groeningen, ende Dominateur in Alle en AjFricke. AL-  C 239 } ALLEN den ghenen die defe onfe openë brieven zullen zien oft hooren lefenSalut. Alzö de gemeen Crediteurs van den veriaeten ende geabandonneerden Sterfhuyfe wylen de Marck-s graue van der Vere etc. Qm voldaen te zyne ende betaelinge te gerygene van haerlieder ach* terwefen volgende zeker fententie tusfehen herrJ luyden onderlinge ge wefen, in onfen GrootenRaede, den een ende twintichften February Anno XVC. vier en 't zestich, op de preferentie ende collocatie by hem lieden respectiuë gepretendeert op de goeden van den voorfchreeve Sterfhuife, hadden vuyt crachte der zelve Sententie ende den executorialen brieuen daer. . op verleent doen Sommeren, ende Interpelleren den Curateur gecommitteert ten voorfchreve goeden, by zekeren onfen Deurwaardere van: Wapenen van 't zelve haerlieder achterwefen henlieden op te leggen ende betaelen. Welcke Curator daer op voor andworde 'gsn geuen hadde geenen anderen middel daer toe te weten dan by vercoopinge van de goeden des voorfchreve Sterf huys. De welck hy den voornoemden Deurwaerdere administreerde om by Kerckgeboden vuytroepinge ende fubhastatien den meesten daer vooren biedende vercocht tei* worden, doende niet min alle 't zelve Infinueïen den Voochden van de Kinderen yan den S a HeS<  C 240 ) Heere ende Vrouwe van Cruinïngen, den Heere van Abbencourt, ende Vrouwe Anthoinette van Bourgoingnen zyne gefelnede, ende den Heere van Bosfu mitsgaders den Mambours vaa zyne Broeders ende Zusters, elck voor zoo vele hemlieden de zaecke aangaen mochte, ten lyne zy luyden daer van geen Ignorantie pretendeeren en zouden ende hemlieden vanfchaede wachten mochten, zo verre de voorfchreve Crediteuren te cort quamen ende huerlieder achter wefen an de voorfchreve goederen nyet verhaelen mochten. Ende om ter voorfchreve vercoopinge te procederen zo hadden de voorfchreve Crediteuren 't zelve doen vercondigen by hechtinge ende affix"e van billetten ten plecke publieke van de principalen fteden ende plaetfen van herwaertfouere, ende cider ander goeden den voo'-fchreve Sterfhuyfe conpeterende ge la :n faiferen ende in onfe handen ftellen 'f Huys ende Hof van Popkensborch in Santé Laurcys met omtrent Hondert ende 't zestich Gemeeten Lants gelegen binnen den Eilande van Walcheren. Item omtrent een half Gemet vrv Vroonen onder Grypskerke ende Hondert twee Roeden gelycke Vroonen in Sc lellacht, om de/elue goeden (volgende de fpecificatie daer van hief naer gedaen) te vercoopen by vuytroupinge 'KerckgeboJen ende Subhas- tae-  ( 24i ) taetien den lesten verhooger ende meest daer vooren biedende ten vuyt gaene van den bernerder keersfe ende daer an te verhaelen 't achterwcfèn van de voorfchreve crediteuren. Tot welcken eynde de voornoemde Deurwaerdere ge« daen hadde dryeKerck-geboden ende een vierde van gratiën binnen des Prochie Kerke van Sinte Laureys ter hooch misfe tyt H wy-water geworpen zynde ende 't Volck meest vergadert zynde, van veerthien daegen te veerthien daegen, daer af d'eerfte gedaen was-den twaelfften Augusty, tweede den zestwintigften Augusty, 't derde den negenften Septembris ende 't vierde van gratiën den dry en twintigften der zeluer Maent al in den Jaere XVC. vyf en 't zestich; Ende van gelycken drye merckdaechs ende een dabondant, t'elcken naest volgende mercdage van onfer Stede van Middelburch , naar elck Kerkgebot hechtende 't elcker reyfe al- omme voor de Kerck-deure van de voorfchrevePlaetfen groote Billeten inhoudende de Specificatiën van de goeden die men vercoopen zoude, roupende zo mondelinge als by de voorfchreve Bületten alle coopers ende opposanten, doende ende obferuerende alle behoorlycke folempniteiten alzo de zelue Deurwaerdere relateerde, ende merckelick hadde de voorfchreve Deurwaerdere (doende de voorfchreve leste KerckendemercS 3 daechs  C 242 ) daeehs geboden) verclaert dat hy den vierden (CVSobris naer volgende zynen coopdach houden zoude ende de keersfe oncfteken van 't voorfchreve Huys ende Hof van Popkinsburch mee zyne toebehoorten op 't Stadhuys binnen der voorfchreveNStede van Middelburch , ten twee» vren naer noene, verclaerende voorts dat men nieux aldaer ter plaetfen de conditiën van de coop verclaeren ende openbaerlick zoude lefen dewelcke waeren defe Eerst dat men vercoopen foude 't voorfchreve Huis ende Hof van Popkinshorch in Sinte Laureys met Hondert. en 't zesticb Gemeten zo Weye als Zaeylant daer by neffens gelegen al 't famen in der vougen ende met zulcke vryheden ende gerechticbeden als de zelue eerst Wylen Heer Claes van Borsfelen ende Vrouwe Marie van Arnemuiden by den Grave van Hollant verleden ende verleent zyn geweest, ende fulex als Wylen de voorfchreve Marcgraue van der Vere die befeten ende gebruyet heeft gehadt; dat den cooper zal binnen den coop van den zeluen Lande ongemerct volgen 't voorfchreve Huys, 't welck men befouct met eene Brugge ende licht, xontfomme in zeer wyde grafteh , hebbende op sc Nederhof eene fchoone Poorte ende een andere Huyfinge die by den pachter oft concharge fcewoont wordt. Item alzo 't voorfchreveLanc by  C 243 ) by cleene percheelen aan vele diuerfche perfoonen tot verfcheyden prife ende oock niet al voor een tyt verpacht es, beneffens dat vanD'opperhof, Nederhof, dreue ende anders jegenswoordelyck egeen profHten compt, obfterende alle d'welcke men den prejife groote van de voor* fchreue Lande ende Jnnecommen van dien quaHeken zouden connen expresfeeren. So zoude elck gefint zynde te coopen hem by den Curateur van de zelue goeden üiogen vinden dieeenen ygelick van alle gelegentheyt by Rekeningen en anders in alle redelicheyt goed befcheet doen zoude. Men zoude 't voorfchreue Lant opveylen leueren ende vercoopen by den Geniete den wekken volgende de betaelinge oock 't eynde mate 't eynde gelde zal moeten gefchien. Ende zullen de Dreue om ghelegen Houen ende generalicken al 't Lant dat buyten den gracht van D' opperhof es, den cooper aengemetea worden by der mate, ende naer Costume van, den Lande. Dat den cooper oock volgen zal alle de plantaige die hy ter date van de Sigillature van den lettren van Decrete op 't voorfchreue Lant beuinden zal, ende 't voorfchreue goet in al zulcken vryheyt vzn.Schote Watergelde ende onderhoudt van Caueldyck befitteri ais Wylen de voornoemde Heere Marcgraue 't zelue in zyn Leuen befeten heeft,ende'tzedert s 4 zy-  C 244 ) zyne affliuicheyt tot noch toe befeten es geweest, behoudens dat hy 't zelve Huys ende goet zal moeten verheffen ende verheer-ge waeden in onfen Houe van Hollant, op zynen cost zonder eenige cortinge ofc afflach. Dat ien voorfchreue coop oock by den mate als vooren volgen zal omtrent een half Gemet vry Vroonen onder Grypskercke gelegen geldende vier Schellingen grooten 't sjaers ; Ende noch Hondert twee Roeden getyke Vroonen in Schellach geldende twee Scellingen grooten. Dat de coopers de Pachters hueren pacht moeten ftaen fal, ende dat alle verfchenen paclu/en dan voornoemden Gurateur blyuen zullen , zo oock zal 't beloop van dien tendaege toe van de voorfchreue Sigillatuere naer aduenante van de Somme ende naer xate van deze tyde, welck beloop alleenlyck den cooper ontfangen ende den Curateur verandworden fal by ende neffens de terminen van de coopfommen dat men den cooper zal leueren vry goet om vry geldt vuytgefondert de Lasten by deze voorwaerde zo voor als naër gereferueert. Ende zal den cooper totten concurentie van de Somme (daer vooren hem dat goed by d' aftrecken van den zegele van de voorfchreue lettren van Decrete blyuen zal) in afcortinge van dien h zynen Laste nemen ende onderhouden 't Capitael van de Renten die daerop by de Sententie  C 245 5 tie van preferentie geasfigneert ende bewefen zyn metten achterftellen van dien recht ende priuilegie als 't zelue Capitael hebbene al zonder prejudicie van yemants Recht ende naer d'ordre by de felue Sententie den Crediteuren geattribueert, behoudelyck dat de voorfchreue cooper gehouden blyft 't beloop van de achterftellen van de voorfchreve Rente die hy op 't voorfchreue goet in afcortinge ende tot concurrencie als vooren genoomen ende behouden zal hebben op te bringen ende betaelen in handen van den voornoemden Curateur in drie halfjaeren naer date van de voorfchreue Sigillature eerst volgende by gelycke portie ende in goeden gepermitteerden gelde omme dezelue onder de Crediteuren gedistribueert te worden naer ordre ende zulcx als behooren zal, ende euen verre de principale coopfomme het bedraegen van 't Capitael van alle de voorfchreue Renten fupereerde ende te bouen ginck zoo veele als het zelue weert zyn zal den cooper benefFens 't beloop van de voorfchreue achterftellen in handen by den termeyne ende ten fyne als vooren opleggen ende betaelen behoudende niet min in alle geualle zyne Laste in afcortinge van zyne voorfchreue coop 't Capitael van dezelue Rente , te weten de onguytbaere 't zy Renten erfpachten oft Chynfen ende welcke fpruiten oft S 5 on-  (240 onder gepreuiligeerde penningen niet begrepen en zullen zyn noch in defalcatie mogen commen ten aduenante van den penning vyf en twintich, de Lyfrenten den penning zesfe ende de losbaer Rente naer de conftitueerder zeluer; ende zal den voorfchreue cooper voor de verfekertheit van de Renten die hy in afcortinge als vooren 't zynen Laste nemen zal nyeuwe conftitutie ende verleyt doen op 't zelue goet naer behooren, indient den Crediteuren Rentiers op hem verzoucken, ende dat in al zulcken geualle toc hueren coste. Item dat de voornoemde cooper voor 't furnisfement ende opleggen van de Penningen mitsgaders voor 't volbringen generalick ende fpecialick van alle de conditiën alhier geroert, gehouden zyn binnen de voorfchreue vyftien daegen naer de voorfchreue Zegelinge ende al yoorens hem den eigendom van den voorfchreve Huyfe ende goeden eenichfins te onderwinden goede fouffifante ende refeante cautie te ftellen de felue goeden des niet min in defen geaffecteert ende verobligeert blyvende. Item oft gebeurde dat den cooper ten afcrecke van den Zegel van den voornoemde Decrete niet en voldedeftellende effecluelick de voorfchreve cautie binnen de voorfchreue XV daegen; Dat al zulcken cooper gehouden zal zyn nietalleene op te  C H? ) te leggen ..'t laeste hoochfel ende verdieren nemaer oock alle de costen fchaeden ende Interes-» fen ter saeke van dien gedaen ende geleden, te doen en te lyden tot tauxatie van die van onfen voorfchreue Grooten Raede endegepriueert zynde van den zeluen coope die als dan blyuen zal op den laesten verhoogef , ende indien 'er geen voorgaende verhooger en waere, dat als dan 't voorfchreue Huys ende goet wederomme vercocht zal worden by een Kerck-gebot alleenlick ten coste van den eerften coopere,ende wes de zelue min gelden dat zal den zeluen eerften cooper fuppleren ende goetdoen ter Somme toe van zynen coop ende daer toe den Crediteuren betaelen alle costen fchaeden ende intresfen, geldet oock meer 't zelue zal commen ten profiïte van den voorfchreue Sterfhuylè. Insgelycx in geualle den voorfchreue cooper oft zynen borge in gebreke waeren de betaelinge hier vooren 't elcken verfchenen termynen ende haluen Jaere promtelick te doen, daer toe gefommeert wefende , zo- zal men zyne oft huere gereetfte goeden voor de gebrekende Somme metter-daer mogen doen executeren ,mitsgaders oock voor d'Intereste van dien naer aduenante den penninck zestiene, ende voorts gehouden te relfundereen alle andere costen fchaeden ende Interesten die deur 't voorfchreue gebreck op- com->  C 248 ) cenmen zullen mogen toeter effectuele voldoeninge toe al tot tauxatie als vooren, dat een yegelick foluent wefende 't voorfchreue goet ten P-yfe zoude mogen ftellen ende verhoogen zo hem goet duncken zoude to: dat de keerfe ontfteken zoude wefen ende daer naer verhoogen tot den vuytgaen der zeluer endeden Sigillature met twaelf ftuuers naer elcken gemet fnaels niet met min maer wel met meer dat den cooper ten aftrecken van den Zegel in zynen coop geftelt ende gedecreteert zoude worden by Sentencie van onzen voorfchreue Grooten Kaede, die oock gehouden wort in de Greffie aldaer te lïch» ten de letteren van den Decrete 't zynen coste, eerst ende alvooren noch ten voorfchreue cautie geftelt hebbende ende niet eer; Ende zouden alle derde perfoonen ontfangen worden in oppofitie jegens deze vercoopinge in materie van Decrete. Op welcke conditiën alle folempniteyten geobferueerd zynde als de voornoemde DeurWaerder relateerde, was cooper ende leste verhooger gebleuen ende hadden den Palmflach ontfangen ten vuytgaen van den bernende kersfe tot dien eynde onfteken van den voorfchreue Hqyfe ende Houe van Popkinsburch in Sinte Laureys metten Hondert ende 't zestich Gemeten laest vooren geroert Pieter Sebastiaensfz. voor de Somme van drye Duyzent zes Hondert dertien.  C ) 6ch Guldens, ten gelage zes gulden ende eene Gulden van Lyfkoop ende quade costen, als van allen defen blycken mach by der relatie van den Deurwaerder gedaen hebbende de voorfchreue vercoopinge , vuytroupingen, Kerckgeboden ende Subhastatien. Om tot welcke vercoopinge, vuytroupinge, Kerckgeboden ende Subhastatien te doen ende zien Interponeren onfe auctoriteyt ende Decreet, hadden de voorfchreue gemeene Crediteurs als Irrpetranten voorts gedaen dachuaerden zo wel de voornoemde voochden van de Kinderen van den Heere van Cruiningen, den Heere van Abbencourt ende Vrouwe Anthoinette vanBourgoingnen zyne gefelnede, mitsgaders den Heere van Bosfu in de qualiteit als hem lieden refpect'uefck d'infinuatien hier vooren gedaen waeren geweest, om by hem lieden 't zelve te zien doen oft ter contrarien te fustineren indien 't hemlieden goet dochte als den cooper bouen ger.oempt, om zyne handen te ydelen van de penningen van z> nen coop, mitsgaders d'oppofanen om te zien Interponeren onfe voorfchreue auétoriteyt ende Decreet, ende ter contrarien fustineren irdien 't hemlieden goet dochte mitsgaders generalick en allen anderen die op de voorfchreue goeden oft penningen daer van procédé, ende eenich recht oft Actie zouden willen pretenderen, hechtende  ( 250 3 de ten dienfyite diuersfche Billetten alle't zelue inhoudende op de Kerckdeure van de voorfchreue Heerlichede, al op de pene oock by den' voorfchreue Bdieten geexpresfeert, dat deDefailjanten te compareren ten daege dienende verfteken zouden worden van huerlieden recht, ende ten daer op dienende in onfe voorfchreue Grooten Raede ('t welck was den lesten Oclobris Anno XVC. vyf en 't zestich;) Comparerende aldaer in Judicio de voornoemde Impetranten ter eenre, ende de voornoemde Cura-i teur, de voochden van de Kinderen van Cruiningen de Graue van Bosfu, den Heere van Abbencourt, de Staeten van den Lande van Walcheren, Jan Adriaen ende Anna de Moy kinderen ende erfgenamen van wylen Jeronimus de Moy oppofanten mitsgaders den coopere bouen genoempc ter andere zyde -by huerlieden Procureus van wegen de Impetranten waeren genomen geweest conclufien pertinente in maniere van Interpolkie van Decrete maekende jegens d' oppofanten heesch van costen merckelicke die beuonden zullen worden hen zonder redene geoppofeert te hebbene. Waer op tot diuersfche daegen procederende, fommige van de voorfchreue gedaechde hadden, te weten de voornoemde Curateurs verciaert dat hy voor zo veele in hem ende vantioodewasconfenteer-' def  C 251 ) de dat 't voorfchreue Decreet gejnterponeerd zoude worden , behoudens den Crediteuren huerlieder gerechticheden naer vuytwyfen der Sententie van preferencie ende Collocatie tusfehen hemlieden gegeuen hier vooren gegroet. De Graue van Bosfu hadde doen verelaeren by zynen Procureur, dat de voorfchreue ende meer ande-. re Decreten hem niet en mochten prejudiciëren ende wel bequaame den interpetranten daer inne te doene dat hemlieden goet dochte. Ende de voorfchreue cooper hadde geprefenteert zyne handen te ydelen van de penningen van zynen coop mids hebbende zyne brieue van Decrete. Van wegen den voornoemde voochden van deKinderen Wylen des Heeren en de Vrouwe van Cruiningen, ware gefustineert geweest dat de goeden ende Heerlicheden by Wylen Heer Adolfvan Bourgondien Vader van de voorfchreue Marcgraue befeten, niet en behoorde ten verfoucke van de voornoemde Impetranten vercocht te worden, ten waere al vooren gedecideert ende geweten "oft de voorfchreue Kinderen gereputeert zullen worden erfgenamen van den voornoemde Heere Adolf huerlieder Grootvader, want zy in zulcken geualle wel middel zouden vinden, 't zy by feparatie ende febeydinge van de goeden van de voorfchreue huerlieder Grootvader vuyt de gene van de voor- fchre-  C 252 ) fchreve Marcgraue huerlieder Oom ofc andersfins, om den voorfchreue Impetranten te vernuegen ende contenteren, zeggende voorts dat alvooren te procederen totte voorfchreue vercoopinge, diuersfche procesfen al noch ftaende ongedecideert, behooren ten eynde gebracht te worden, op dat de coopers zekere zouden coopen ende 't goet 't zyner weerde mochten gelden tot der Crediteuren voordeele ende proffyte. Van wegen den Heere van Abbencourt in qualiteyt als vooren ware gefeyt geweest, dat Vrouwe Anthoinette van Bourgondien zyne Huysvrouwe geen Erfgenaem was van wylen Heer Adolf van Bourgoindien hueren Vadere, zeggende voor redene van oppofitie jegens defen Decrete, dat de voorfchreue Anthoine als Zuster ende aldus naefte van bloede beftaende Wylen Heere. Maximiliaen van Bourgondien Marcgraue van der Vere etc. gerechticht was ende op haer waeren gefuccedeert ende gedeuolueert de goeden Landen ende Heerlicheden leenwefende liggende in onfen Landen van Henegouwe ende Zeelant by den zeluen Marcgraue achtergelaten , ende dat volgende ende vuyt crachte van den Costumen aldaer notoirlick gecbferueert by den wekken den naesten van bloede bejlaendê den Ouerleden Vasfal vermochten de voorfchreue Leenen 't apprehenderen ende aanueer- den  C 253 ) dén zonder daerom eenichfins gehouden te zynë té betaelene de fchulden van den Ouerledén hyetbehoirlick gerealifeert ende geypotecqueeit op de voorfchreuene Leenen, contenderende ende concluderende daerömrne dat der voorfchreue Vrouwe Anthoniadein questien, leenwefende, angewefen zouden zyn onbelast van eenige fchulden nyet behoorlick gerealifeert als vooren ende de zelue aldus vuyten Decrete gehouden, makende in cas van contradictie ende procesfe héesch van costen , ende proteflerende dat de zelue Vrouwe Anthonia niet en verftonr hier omme haer eenichfins te fonderen erfgenaerü van den voornoemden Wylen Marcgraue haren Broedere. De voorfchreve Staeten van den Lande van Walcheren hadden huerlieden géopponeert jegens de vercoopinge van Popkinsi-' bourch voorfchreue, fustineerende de Hondert. zestich Gemeten Lants vooren geroert nyet vry te wefen van Waterpenningen ende Caueldyck i gemerct 't zelue altyt voor Floris van. Borsfelens tyde allodiaen Lant geweest es fubjecl de Waterpenningen en andere ongelden als alle andere gemeen dyckbaer lant binnen Wak eheren enie ouer zulcx gecomp'hrehendeert zyn in de groote van de Oostwaeteringe, ende al is *t dat Floris van Borsfele de zelue Hondert en *s zestich Gemeten auer Gratie van den Qrai  C 254 ) den te behooren, makende insgelycx in casvitt contradictie heesch van costen. Alle welcke pretenfe redenen van oppolitien van wegen de voornoemde Impetranten by dH uerfche redenen en middelen wederleyt ende gecontradiceert waren geweest, ende jegens eenige andere oppofanten oock by procureur ge-1 compareert maer buerlieder redenen van oppolitien niet ouergegeuen hebbende hoe wel hemlieden daar toe daeh peremptoir ende op verfteken beteeckent hadde geweest, Deffault gegetien wefende, partien voorts hinc inde voor Replicqué ende Duplicque respeétiuelick perfifteerende in huerlieden voorfchreuen fynen ende Conclufien,' waere eyntelick by den voornoemde van onfen Grooten Raede geordonneert, dat de Relatie van de vuytroepinge Kerckgeboden ende füb-' hastacien bouen geroert, redenen van oppofitien van de oppofanten, acten en andere ber wylen daer mede partien hemlieden mede zou-] den willen behelpen, thone geleyt zouden worden, met van elcker zyde van de partien een corte memorie indien 't hemlieden goede dochte, om op de voorfchreue verzochteInterpolitie van Decrete geappoin&eert ende geordon-ï neert te worden zo behooren zoude ende daer toe den zeluen partien daeh peremptoire lange ©uerftreken beteeckent waere geweest; Ten  ( *50 welcken gefurniert zynde zo hadden ons de voornoemde Impetranten zeer ernstelyk verzocht Recht ende Jufticie hemlieden in defen gedaen ende geadministreert te worden, tot dien eynde te meer ende diuerfche ftonden by hemlieden gecommi tteerde Proku reurs ende Solliciteurs gecompareert zynde in onzen voorfchreue Grooten Raede. DOEN TE WETEN, dat gefien ende ge vifiteert in den zeluen onfen Grooten Raede 't proces van den Decrete zulck als vooren ende alle 'tgene daerby gebleken is. Geconfidereert oock ende ouergewegen dat in delen behoorde geconfidereert ende ouergewegen te zyne ende heeft konnen ende moeten gemoueeren. Wy met rype detiberaecie van Raede rejecterende de xedenen van den voornoemde Voochden van den Jonghen Heere van Cruiningen, van den Heere van Abbencourt in de qualiteit als vooren ende van de Staeten van den Lande van Walcheren, hebben geinterponeert, ende by defe onfe Sententie Diffinitiue ende voor Recht Interponexen, onfe aucloriteyt ende Decret ter vercoopingen vuytroupingen ende fubhastacien van den voorfchreue goeden met huerlieden toebehooren ende dependentiën breeder verclaert in , de relatien van den Deurwaerder dezelue ge.daen hebbende; Ende condempneren de voorfchreue Coopers oft anderen die beuonden zullen wor-  C 25?) worden leste verhoogers ter fegelinge van dé brieuen van Decrete, huerlieden handen te ydelen van de Penningen van huerlider coopen ende dezelue te betaelen ten daegen termynen ende alzo verclaert ftaet in de voorfchreue relatien; Ende dat gedaen oft hebbende de voorfchreue coopers cautie geftelt van 't zelve te furnieren naervolgende de conditiën van de voorfchreue vercoopinge, zullen de zelue coopers refpecliueïick gefleti ende geinjlitueerd worden in de Re-eele ende actuele poslesfie van den goeden by hem lieden gecocht, om daer van by hen hueren erfuen ende naecomelingen te genieten ais van hueren eygen goeden op de voorwaerden lasten ende befpreken als in devoorfchfeuerektien verclaert ende gefpecifiiëert ftaet, welverftaende, dat afflach alleenlick gedaen zal worden op de Penningen van den voorfchreue coopen van 't Capitael van zulcke losbaere Renten die beuonden zullen worden geypotecqueerd. op de voorfchreue vercochte goeden ende niet gelost te zyne ten daege van de Zegelinge van de voorfchreue Decrete. Ende angaende de redenen van oppolitien van de Kinderen van Wylen Jeronimus de Moy , verclaeren dezelve niet ontfangelick om 't Decret te mogen beletten, behaluen huerlieden Recht op de Penningen procederende van de T 3 ver*-  C 258 3 Vercoopinge van Popkinsborch op dat zy luydes commen zullen in zulcke ordre als gefeyt zal wordea by Sentencie op 't proces in onfen voorfchreue Grooten Raede hangende,tusfehen de voorfchreue Kinderen Impetranten tegens den Curateur ende de gemeen Crediteurs verweerders; Ende verfteken voorts allen anderen Deffaillanten ende niet gecompareert zynde, van al zulcke Recht ende actie als zy luyden zouden willen pretendeeren op de voorfchreue gefubhasteerde goeden ofc de Penningen daer van commende; Ende condempneeren de voorfchreue Voochden van den Heere van Cruiningen den Heere Abbencourt ende de Staeten van Walcheren in de costen in huer luyder regard gedaen, ter taxatie van den Houe, d'anderegecompenfeert tusfehen partien om redenen ons daer toe porrende. Des 'toorconde hebben wy onfen Zegel hier an doen hangen. Gegeuen in onfer ftede van Mechelen den vier entwintich-? ften daeh van" Decembre in 't Taar ons Heeren Duyfent vyf Hondert zes en 't zesticb. Va" Onfen Rycken te weten van Cecilien etc.'tXJe. ende van Napels etc. 't XlIJe. onderftond gefcreuen. By den Coninc ter relatie van den Raede onderteeckent Boullin, ende befegelt met eenen rooden vu/thangenden Zegel in dob-r bel fteerte. Pet*  C 259 ) Den zeuentienften February AnnoXVczesfen zestich procederende by myne Heeren van den Grooten Raede ter zegelinge van defen brieuen van Decrete ende terfinaelevercoopinge van diuerfche goeden toebehoorende den Sterfhuyfe Wylen den Marcgraue van der Vere , ende onder andere van 't Huys ende Hoff van Popkinsborch in Sint Laurens met omtrent Hondert 't zestich Gemeten Lants gelegen binnen den Eylande van Walcheren. Item van ontrent een half gemet vry Vroonen onder Grypskercke ende hondert twee roeden gelycke Vroonen in Schellacht. So es 't voorfchreue Huys ende Lant van Popkinsborch met zyne voorfchreue appendencien naer diuersfche verhoochfels by verfcheyden perfoonen daer op gedaen, ten lesten metten aftrecken des zegels van den Wasfe der zelue brieuen gebleuen op Joncheer Arent van Valkenfteyn voor de fomme vaa Dry en tachentich gulden en twaelf ftuuers toe XL grooten Vlaems den gulden 't Gemet, te betaelen ten daegen ende termynen ende op zulcken voorwaarden, conditiën ende befpteken als in de voorfchreue brieuen verhaelt zyn. Gedaen te Mechelen ten daege maende ende Jaere voorfchreve onderteeckent Boullin. Ten zeluen daege Arent van Dorp Curateui van de voorfchreue Sterfhuyfe compareerde ia T 4 óe  C 260 ) de Greffie van den Grooten Raede, heeftaldaer verclaert te vreden te wefen metten perfoon van den voornoemden Joncker Arent van Valckenfteyn zonder van hem ander borgen te begeeren. Gedaen te Mechelen ten daege maende ende J-aere voorfchreue. Onderteekent Boullin. Den veerthienften Augusty Anno XV?. zeven en 't zestich compareerde voor my ondergefchreeue Greffier, Adriaen Waelbert in den naeme ende als in dezen Speciaalicken geconftu tueert by Joncheer Arent van Valkenfteyn by brieven van procuratien, onder zynen naeme ende zegele daer van den teneur ende inhouden hier na volgende is van worde te worde. Ic Arent van Valkenflein woonendeop't Huys van Popkinsburch Leenman der Graeiielycheyt van Zeelant hebbe geconftitueert machtich ge_ maect ende in myne Stede geftelt conftituere make machtig ende ftelle in myne Stede mids defen, Adriaen Waelbert Thoonder dezer let-» teren, den zeiven geuende volcommen macht last aucloriteit ende Speciaei beuel, omrae van mynen 't wege ende in mynen naeme te verclae-» ren an den Greffier Boullin, Dat al zulcken coop als ic gedaen hebbe van 't huys en Lant van Popkinsburch, Dat Ic den zeluen coop gedaen hebbe voor my ende Joncheer Bhffibèit van Serooskerke half ende half; Ende beloue ce houdea ouei'  C 261 ) ouer goet vast ende van weerden ten eeuwigen daege alle 't gunt by den voornoemden Adriaen Waelbert ten zaecke voorfchreue verclaert ende anders gedaen ende gebefoigneertzal worden zonder daer jegens te doen ofte doen doene in eeniger manieren; onder 't verband van mynen perfoqn ende alle myne goeden roerende ende onroerende jegen woordig ende toecommende. Des t'oorconde hebbe lek mynen zegel dat lek als Leenman gebruyke ende vfere hier an gehangen midsgaders myn gewoonlyk handteecken hier onder gefteld op den zesten Augusty AnnoXVc. zeuen en 't zestich. Aldus geteekent onder den p'ooy A. van Valkenfteyn ende befegelt met eenen Zegel van rooden Wasfe vuythangende in dobbele fteerte, heeft verclaert, dat al zulcken coop als den voornoemden van Valkenfteyn gedaen hadde van 't Huys en Lant van Popkinsburch daer voren mende af gemaect is, dat hy den zei ven gedaen heeft voor hem ende Joncheer Philibert van Serooskerke half ende half, verzoukende daer of by my acte ende note gemaect te worden achter defe brieuen van Decrete om hemlieden van weerde te wefen ende daer mede te mogen behelpen zoo naer redene. Twelck Ic Greffier onderfchreuen hem geaccordeert hebbe te weten defe tegenwoordige eenen yegelicken zyn Recht ende merckelickdenConinch- J 5. ly-  C 262 ) Jycke Majefteit zyne Recht van verheffen end® fcergewaerden indien daer toe eenige ftaen. Gedaen te Mechelen ten daege ende Jaere voorfchreue onderteeckent Boullin (onderftont) gecollationneert jegens zyn origineel By my (geteekfend) Blankaert. Accordeert met de authenticque Copie op Pergament gefchreeven, berustende onder den Heere Mr. Jakob van Cltters als Heer van dit Adelyk Leen Popkensburg.  Os) B Police welcke van wegenden Kerken- raet der Gemeinte in Sint Laurens met confent van de Eerweerde MagiftraeC der Stad Middelburg als Ambachtsheeren der felver Parochie geprefenteert wert te teyckenen aen alle Lidtmaten der feluer Gemeynte ende aea alle andere Godsdienftige Perfoonen tot opbouw van de Parochiale Kereke aldaer, ende waer in wy die hier onderteeckenen fullen elck! voor zyn hooft beloven deugdelyck op te brengen fulcken Somme gelts eens, als wy elck fullen geteyekent hebben, en dat foo ras als men tot het opbouwen van de voornoemde Kereke fal beginnen voort te treeden. Walterus Formenois. - &100:— Petrus van Esfen. - 16:13; 4 Pieter Cornelis. - - - 5'—: — Wouter Laureys. - S a :—:-—< Batholomeus Claesfen. ? - 2: —:~: Jan Leynfen. - -' I:— Antony Malle, s - -•4: — :—' Transpt. - e£ 130; H \ 4  C 264 ) Transpt. - £ 130:13: 4 De Weduwe Jan Waignon. - 1: —: — Antheunis Teerlynck. - - 2: —: — Cornelis Janslïns. - - 1: —; — Adriaentje Poppe. - - 3: — : — Jan Stevens. - - - x: 5: — Pieter Antheunisfen. - ? 8:6:8 Claes Pietersfe. - - 3: —: — Adriaen Willemfen. r - 1 •• 10: — Laureys Leunisfen. - - 3: —: — Cornelis Blaas. - - - 8:—: — Joos Aldewerelt. - - 2:—: — Lieuen Bruggeman. - - 1:10: — Cornelis Machielsfen. - - 1: —: — De weduwe Lippens. - - 3:—: — Gillis Goemaere. - - 1:10: — Pieter Francke. - - - 3 : —: — Otte Goemaere. - - 1: — : — Claes Abrahamfe. - - - 2:— ;— Jacob Houuenagele. - - 2: —: — Leunis Cornelislè Marsfe. - - —:io: — Guilliam Hermans. - - 1: —: — Daniël Hannotte. . - - - 3:—; — Cornelis van de?, Mandere. - 8:6:8 "Weduwe van Marynus Geerlên. 4: —: —: Cornelis Heyndricx. - - 4:—: —: Ifaac Godin. - - - 8:6:8 Transpt. - & 208:18; 4  Transpt. - £ 208:18 f 4 Henry Godin. - - 4: 3' 4 M. van Nispen. - - 4: 3: 4 Andries van 't Goor, Schailie Decker, 2: — ï-*^ Pieter Refen. - - - 2:10:—s Pieter Biscop de Jonge. - 8: 6: S Cornelis Claesfen Elfsdyck. - - 8: 6: 8 jaboob de Kuyfer. - - 8; 6; 8 Jacob Claeslèn Hayman. - - 16:131 4 Hermannus Clingbyl. - - 4: 3: 4 Elifabeth van Esfen weduwe van Ge- leyn Bogart. - - ' - 8: 6: 8 Johan le Moyne. - - 8: 6: » Jacob Reinouts. - - - 4: 3: 4 Adam van der Mandere. - 4: * J. Le Sage. - - - -8:6:8 F. Moens. ' 'h " 5'-— Adriaen Lampfins. - - -16:13: 4 Nicolaes Snellaert. - - 3:—: —* Jaecques van Hoorn. - • - I: —: —< Hendrik Somer. - - 2 4: 3: 4 Cornelis Arentfen Westdorp. - 8:6:8 Jean Bafeliers. - - - 4: 3: 4 Abraham de Molier. - - 8=6:8 Francois Wülieroens. - 5 4:3:4 Andries van de Galislie. - - 1: —: — Pieter Marynisfen, Goutfmic - 1: —: —< Transpt. a <£ 357 !»• 8  ( 266 ) Transpt. - <£ 357:": 8 Anthony Baclier. . - - 3: —: — Jeronimus Willemfen, Afchman. 3: — : — Maarten Engels. - - 2: —: — Pieter van de Voorde. - - 4: 3: 4 Zacharias Rooman. - - 2:—: — Baptist Pieters. - - * 2: —: — Abraham Nachtegaal. - 2: —-: — Bartholemeeus Segers. - - 4: ■—•: — Jan le Gouche. - - 2 .10 — Cornelis Jansfen Boudewyns. - 4: 3: 4 Pieter van de Velde. - - 3 : —: ~ David Arentfen. - - - 2: — * — Pieter Muenincx. - - 8: 6: 8 jbucas Schorer. - - - 4: 3: 4 Jan Louys. - - - 3 : ~: ~~ Sufanna Becker. - - 8:16: 8 Elifabet Honich. - - 8: 6: 8 Jacob van der Borcht. - 3 — — Philip de Beaulieu. - - 2:io: — Petrus van Thoor. - - 4:3:4 Pieter de Hubert. - - 8: 6; 8 Jan Steengracht. - - 8:6:8 jacob Croock. - . - - 5 : —: — Jan Jolyt. - - - 2: — : — Johan Ferdeinant Visfcher. - 3:6:8 Jacobina Yan Maylwyck. - 10: — : — Transpt, - <£ 470Ji4:-*  Transpt. - <£ tfó-.H:-* Margrita Verbeek. - - 4; 3: 4 Francois van der Beecke. » 4" 3: 4 Reynier van der Beecke. - " 4: 3: 4 Gillis Maljaert. - - 6.I3: 4 De Huysvrouw van de Heer Bulle- ftrate. - - - - 4: 3: 4 Adriaen van Bulleftrate, de Jonge. 2' l'- 8 Willem Fransfen Berts. - 2'iO'— Pieternella Willems. « a*-— : — Adriaen Jansfen. - - 8: — : — Lieuen Bruggeman. « —•: 10: