E Ë N I G È
ZEEUWSCHE
OUDHEDEN.
U I T
ECHTE STUKKEN
opgeheldert en in het licht gebragt;
Behelzende de Befchryving der Heerlykheden van
VOSSEMEER
E N
VRYBEROENj Met Platen.
-
TE MIDDELBURG, By WILLEM ABRAHAMS,
mdcclxxxiv,






GUNSTIGE LEZER!
Men verwondere zig niet dat naar verloop van twee Jaaren eerst dit zesde Stukje der Zeewfche Oudheden voor 't ligt koomt. De uitgebreidheid der Befchryving dezer Heerlykheden en de Bylagen namen veel tyds weg , daar by kwam eene traagheid der Druk-pers, ,die, hoe zeer alle middelen tot rasfer voortgang wierden aangewend, tot geen meerder fpoed kon gebragt worden; jammer dat dit niet is vergoed door geene feylen daar in te laaten, daar nog grooter klachten over zyn, en geen andere hulp aan toe te brengen was, dan hier agter eene lyst van verbetering by te voegen.
Weinig Heerlykheden kunnen zig beroemen hunne fchriften vandeoorfprongiyke uitgifte af, zoo wel geconferveert te hebben , als Vosfemeer , en zonder "dat , was haar Gefchiedenis in 't kerkelyke en weereldlyke, zoo uitvoerig niet te behandelen geweest, als nu gefchiedt is, en welke men zich vleijen mag den Landzaat en Vaderlander, eenigzints voldoen zal.
* 2 De



f)e Waarheid die de Schryver altoos tef baake neemt, zal mogelyk hier of daars decs of geenen mishagen, den Overheden en Onderzaten zyn met dezelve befcheidenheid behandelt, men heeft zich ook gewagt van liefdelooze uitdrukkingen omtrent de geenen die eene andere kerkleer dan wy volgen; de waarheid zyn zy ook verpligt hulde te doen, begrypen zy het anders , de God der Waarheid alleen kan hun bekeeren, en dat wenscht men hun van harten toe.
Reeds liggen twee Stukken afgefehreven om op deze te volgen : namentlyk Het Jlot en Ridder-Hofftad Popkensburg, benevens de Hecrlykheid Sint Laurens in Walcheren, en de Hesren van Vere uit den Huize van Borsfele , daar men een gelyke befchryving der Heer en van Fere, uit den Huize van Bourgonje op te wagten heeft; verder zal men niet vooruitloopen, wyl veele omftandigheden niet zelden ons beste voorneemen verydelen.
Meerder heb ik hier niet by te voegen-, en wenfche mynen lezeren alle Heil l
Den 24 Mey 1784.



VERKLAARING
der nevensgaande
KAART.
Onder de origineele Kaart, daar defe na geteekend en verkleend is, ftaat woordeiyk het volgende.
Hoe Contrafaclum , Siue aggerisTerritorij Vosmeriani delineatio qui agger circa brachiu Schalde (quem Eendrechta vocant} squaru ajstibus oppofitus est, permePetrïï RefeniuGeometraJuratuinhac Mefur (qua comodisfime potuit fierij redaéfat est A°1555.
(geteekend) Petrus Refen, dat is
Dit afbeeldzel of teekening van den Dyk des Rechtsgebied van Vosmaer, die aan een' arm der Schelde (dien men d'Eendracht noemt) tegen watervloeden is opgeworpen, werdt door my Piecer Refen gezwooren Landmeeter (zoo goed het maar immers gefchieden kon) in d£2e afmeeting gebracht tenjare 1555.
(geteekend} Pieter Refen.
Declaratie van Dyck van Vosmaer. Deu bnyten Dyck van Matten! urch, beginnende van Polder genaempt de Heijeu ftrekkên Westwaerttot Eendreen, an de Sluys van Kyckvuyt is lauck VIC, en LXXXf Roeden "en is geteykent A. 15,
Den bayten Dyck van nuwe kyckwt, ftreckën langs



C * )
Eendracht tot aan de Sluys van Glimis is Ianck VIIK én LXXX Roeden en geteyketu B. C.
Den buiten D?ck ™n buytei^ Polders van Vosmaer beginnen van Noordt keten en 't Landt van der Tholen, tot an den Ouwen ftael van Hyckfe Dyck en is ianck X VIIC. Roeden en is getekent D. E. Soma behaluen de Ilicken Dyck lijm. IJcLX. Roeden,
No. i THOLEN.
a Dakmfe Polder.
3 Den Polder van XV<=. gemeten daer de ftede
van der Tboelen in leyt.
4 Schakerlo.
g Den Polder van Doorloo.
6 Den Polder van Broodeloze.
7 Vuyt Polderkens onder der Tholen.
8 Het Polderken van Rafernie.
9 Vrau belie Polderken,
10 ROMERSWAEL,
11 Het oude Dyck ftael van den Dyck van Zuydt-
hevelandt.
ïi't Verdroncken Land van Zuydtbeveland.
13 Trfekeroort.
14 BERGEN.
j£j De Canael van Eendrecbt, (die men alueus noemt in 't Latyn~) is meest overalbreedt XI. Roedtn eïi Xlg vt. , ïö Polder Oost nyenwe lant. 17 '/ Dorp den Polder genaemp.t onder Bergbetu £.8 s'Heer Jam kerke,
19 Hal,



O)
No. 19 Haltere,
20 'i Slot van Halteren.
21 Hyr fcheyt Nasfouwe en Bergen.
22 Den Polder Glimes genaemt onder Bergen,
23 Den Noordt Polder.
24 Slabbecorne, een nuwe anbedyekt Polderken groot Hondt. XXVII Gemeten in Vosmaer.
25 Kamemelcks polderken groot XIII gemeten^
26 Eendrecht.
27 De Sluys van Glimes.
28 't Hafers hill.
29 Vertryfe Vaert.
30 iVü/we Kyckvuyt, is groot IIJC. XXXVI. gemeten in Vosmaer.
31 0«</e Kyckvuyt, is groot Honderd een-en*
Seuenticb gemeten in Vosmaer.
32 Legvuyt, is groot Honderd en tnegtntichge* ■ meten, in Vosmaer.
33 Sluys 'van Kyckvuyt,
34 Ouwe en nuwe Vosmaer welke de Heer [chip¬
pen eerst bedyekt hebben voyr date van ha, ren coop bryeff en is ck HEERLICHEYT VAN VOSSEMAER, inde Coop brieven genaempt,
35 Vosmaer.
36 Den Kercken Polder.
37 D'cude Dyckftael van Hicke, groot omtren>
Vc. Roeden.
38 Den Brouck , in '/ 'Landt van der Tholen, 30 V Rodt Landt onder der Tholen,
* 2 40 Den



C + >
i|o Den Polder van Schudde borfe, is groot TJC gemeten in Vosmaer
41 Den Polder van Mattebiircb is groot Vc. ge* meten en een-en-Tacbtich in Vosmaer.
42 Steenberchfe Landt onder Ncsfouwen.
43 De Vlieten lanx de Couueringhe Vaert.
44 Grenen.
45 Stryen.
46 De Heyden onder Nasfouvien.
47 De Gorfen en Slyken die de Heerfcbappevan
Vosmaer bedycken viillen.
48 Greueninghe
49 Mark.
50 STEENBERGE.
51 De Noert kete van Tholen.
Deze uitlegging met de kaart te plaatzen
Bladz,. 6
De plaat oud Vosmaer van "binnen 72
u Nieuw Vosmaer - 1 53
Deze laatste plaat zal by het volgende (tukje worden uitgegeven.



£ i)
D E
HOOGE HEERLYKHEDEM
VAN
VOSSEMEER
E N
V RY BERGEN,
IN HET
EILAND vanTHOLÊN.
T/osfmair, Vosfemüer, Vosmar, Vosfemeer (Y), Naamy 1
* een hobge Heerlyklicid in Zeeland, wel-
ker benaming my in geen ouder fchriften kfcto&te
* , , . r-T-i. -<v oprfprongi
voorgekomen, dan haare brieven van Uitgift d'Ao. 1410, hier na breeder te melden, gevplglyk duister waar vart die is afgeleid, tén waare de naam van Vosvliet, met welke een water of ftroom, ten noorden dezer Heerlykheid, A°. 1071 al bekend, aanleiding gegeeven heeft, öm deze itxeek die voor haar bedyking by overftroomingen des winters, niet ongelyk
aan
(V) Dus vind men deze benaming in oude en latere gchriften, verfchjllend gebeld.
A



Geleg*n~
beid.
Of Hey den-Zee, oj Hiedenzcehtcr te zoeken is.
O )
tan een Meer geweest zal zyn, haar Vosfemeer :e benamen (f).
Zy legt benoorden de ftad Tholen, en word ran de zoogenaamde Rivier de Eendracht doorheden , die haar in twee deelen fcheid; het deel ten westen de Eendracht word Oud- en dat aan de oostzyde Nieuw- Vosfemeer genoemd. Het verdiend opmerking dat Guicciardyn , in zyn Discnption de tonts les Pays-bas p. 15, deze ftroom Vosmeer noemt; het zelve doet H. de Groot in het Kaartje van een gedeelte der Nederfchelde , gevoegd in zyn belegering van Grol.
De zulke die gefield hebben , dat op en omtrend de uitgeftrektheid van Vosfemeer, de Oude Heyden-Zee of Hidene-Zee , waar van in de oudfte Keure van Zeeland, door Floris van Holland als Voogd van zynen Meve Grave Floris de V. A°. 1256 gegeeven , als van eene uitcrfle Landpale gewaagd word , te vinden was, dwalen geweldig , Smallegange , in zyn Chronyk van Zeeland p. 124, is van dat gevoelen, dan de reden die hy daar van geeft, voldoen my niet, en het is op die zyn gezag
dat
(£) Hunnius Zeeuwrche Buife in zyn vooraffpraak ff. meend hier oudtyds een Waterbodem in de gedaante van een Meir is geweest, en daar van deze naam van Vosfemeer is afgekomen, dan bewyst zulks niet.



( 3 )
dat Hunnius in zyn Zeeuwfche Euifë p. 153 het zelve mede gefield heeft. Eene brief van evengemeldeGraveFloris den V. van Ao. 1271, waar by die confirmeert eene brief van eerstgemelde Floris van Holland mede Ao. 1256 gegeeven (hier agter onder de Bylagen tc zien geteekend A.) in welke de grensmerken der' Landen, die ten grootcn deele nu Vosfemeer Uitmaken, omfchreven worden, maakt geen het minfle gewag van Heyden- of Hidene-Zeej dat noodwendig wezen moest, was die doen öls een Landfcheiding hier bekend geweest: het is waar dat tusfehen Vosfemeer en Steenbergen oudtyds een Plaat was de Heyde geheeten, die al in een oude Paalfcheidinge tusfehen Braband en Zeeland bekend was , als Smallegange ter voorgemelde plaats aantee; kend, ja wy treffen die zelve benaming hier nog aan, in een Polder de Nieuwe Heije genaamd ; maar is dat alles genoeg om daar .uit te bcfluiten, dat hier de Heydcn-ZeeofHideneZee geweest is? Ik meene neen, zoo om de reden hier boven bygebragt, • als om de zwarigheden , die den beroemden Wagenaar in de Vaderl. Hist. 2. D. p. 251 in notis aanteckend; en ftellc dat het tot hier toe onbeflist is, wat men te verflaan heeft, als in bovengemelde Keuren gewaagd word van een bepaaling tusfchen Bormsfe en Heydene-Zee, zoo mede wat A 2 men



tr d e
t
c l
\ < 1
der ' eer~ ijubtid.
(e) Halma Tob. dar Vereaa. Nederl. op Ftsmeer.
C 4)
ien nemen moet voor Landen en Stroömen, ie gezegt worden te leggen tusfchen de Schelde , Hidenezee , zoo als gefproken word in het erdrag, het geen Margarüa, Gravin van Vlaaneren , met Koning Willem den 19 Mey io. 1250 getroffen heeft. Deze Heerlykhéid gelegen tusfchen de Steden rholen , Bergen op Zoom en Steenbergen, en deele in het Eiland van Tholen , dat het 5'ude, en ten deele aan de vaste wal van Bra)i-and, dat. het Nieuwe-Vosfemeer uitmaakt.
Zy grenst ten Noordwesten aan de Hooge Heerlykhéid van Vrybergen, ten Noorden aan de Slikken van Maarloo, ten Oosten aan het Land van Steenbergen , ten Westen aan de Jurisdictie van Tholen zoo mede ten Zuiden, en aan het Marquifaat van Bergen op Zoom.
De groote is Volgens de oorfpronkelyke Rekening der Honderdften penning over Zeeland d'A'. 1641, van Oud-Vosfemeer bevonden 3312 Gemeten 180 Roeden, en NicuwVosfemeer 2061 Gemeten 171; Roeden (<?).
Het geen, door nieuwe bedykingen en herdykingen, in zoo verre verandert is, dat men nu Oud-Vosfemeer groot agt 3274 Gemeten 254 Roeden, en Nieuw-Vosfemeer 2926 Ge-
meten



(5)
meterr T^r Roeden , dus deze Heerlykheid ruim zes duizend Gemeten Lands in zig bevat (d).
Dit Land is even, als de meeste Oorden in Zeeland , doorfneden met Dyken, beftaande uit Polderg, die van tyd tot tyd aangewonnen, nu aan de Westzyde der Eendracht zeven ia getale zyn: als
1. De Polder van Oud-Vosfemeer.
2. Kerken
3. Hicke
4. Vogeien-Sank .
5. Oud-Kyckuit ; (Fol*eT-
6. Leguit.
7. Slabbekoordc
8. Een gedeelte in de Nieuwe Polder van
Vrybcrgen. Aan de Oostzyde der Eendracht
1. Nieuw-Vosfemeer ~>
2. BoereGors j
3. Heeren '
4. Mattenborgh f Polder.
5. Schuddebeurs
6. Eendracht J
7. De 100 Gemeten in de Heene-Polder (e).
Wan-
(,/) Tègënw, St. v. Zeel. 2. D. p. '563.
(_e) Kaart' van 't Eil. Tliolea door liattinga d'A°. 1744..
• A 3



trameer Wanneer de bedyking van de ftreek Lands, tJyklg dat nu Vosfemeer genoemd word, eerst aanaange- vang gcn0men heeft, koomt my voor niet wel vangents. ^ bepa|en js> De nevenftaande Kaart, die in originali ter State Griffie van Zeeland berust, en my op voorfpraak der Heeren Van Rofevelt en Van de Spiegel, toegeftaan is te copieeren, zegt duidelyk, dat de Polders A°. 1555 aan de Oostzyde der Eendracht reedts in wefen, (dat is de Polder van Oud-Vosfemeer , KerkePolder, Oud-Kyckuyt, Karnemelks-Polderken en Slabbekoorne,) door de Heerfchappcn reedts voor dato van haar koop-bricff (dat is voor Ao. 1410) bcdyckt waren. Het is niet denkclyk, dat de Autheur dezer Kaart Pieter Refen , die Secretaris van Tholen was , (en niet ten onrecht door den Heere P. la Rue in zyn geletterd en ftaatkundig Zeeland p. 449 ondcr de Geleerden wordt geplaatst, die Tholen heeft voortgebragt) zulks, hier van onkundig, veel min ter kwader trouw gefchreven heeft ; Ik heb te meer reden de ftclling van den Heer Refen voor waarheid aan te nemen , als ik inzie den brief, waar by Gillis van Wisfenkerke in naam der Heerfchappcn van Vosfemeer den 17 July 1433 uitgeeft te bedyeken, de Gorze van oude Vosmair ende van nyen Vosmaxr, hier agter fub Lit. I. geheel tc vinden 5 die onder andere ook bezegelt is door vyf Schepenen
de-









(7)
dezer Heerlykheid , een blyk dat doen daar reeds een geregelde Regeering was, die men niet kan veronderftellen plaats te hebben gehadt op ongedykte en onbewoonde Schorren, gevolglyk waaren daar te dier tyd al bedykte Polders, ja zeer waarfchynlyk het Dorp van Oud-Vosfemeer reeds in wezen, en Gillis van Wisfenkerke als een Deelgenoot in deze Heerlykheid, en last hebbende van zyneMededeelgenooten , zig noemende Regent des lams van Vosmair, heeft eerst na het verkrygen der Heerlykheid , een iegejyk vryheid vergund, om op zekere voorwaarden de verdere onbedykte Schorren en Gorsfen te beversfehen en tot kooren-landen te maken.
Van en door wien de allereerfte bedyking der voorgemelde Polders gefchied zy, is dan zoo wel als de tyd wanneer geheel onzeker. Het is denkelyk de grond hier toe , of van den Graaf, of van een byzonderen Eigenaar, zal gekogt en betaald wezen , en behoord heeft tot het Land van Vrkfendycke, dat door Koning Willem, Grave van Holland , reedts A°. 1256 te Leen was uitgegeeven en hier agter fub Lit. A. breeder omfchreven word.
Men zal bemerkt hebben, dat, of fchoon deze Landfireek ten deele in 't drooge wasgelegt, de Heerfchappy daar over aan de Eigenaren ontbrak> waarom die, welke uit Heeren A 4 be-
Wanveer een Heerfykbeid
■Jen.



• ^- • Ai h^ff- L beftond, die gunftelingen van den Landvorst. Hertog Willem van Beyeren waaren , dezelve voor twee duizend goude Gelderfche Guldens verkogt heeft aan Heer Philips van Dorp (ƒ),. Heer Jan die Bastart van Bloys He» van Treslonge Ridder (g) , Guy den Bastart van
' Bloys (h) , Helmich van Doorwek (0 > Pieter
van
(ƒ) Philip van Dorp zal dezelve wezen die in de Vaderl. Hist. 3- D. p. 377- gezegt word, dat A°. 1407 Thefaurier van Holland was, en te Gornichera over een bezetting van vyf honderd man voor Hertog Willem gebood: was getrouwd met Beatrix, natuurlyke dogter van Hertog Willem, Mieris Charterb. 4. D. p.
(e) Tan den Basterd van Bloys, een natuurlyke Zoon van Jan van Cbattilhn, Grave van Blois en Dunois, en ym'Sopbia van Daelkm, uit het huis vatl Arckel. Zyn Vader gaf hem de Heerlykheid van Treslong ta Henegouwen. Hy was Raadsheer in den Ilove van Holland A°. 1434 , en getrouwd met Maria van Haam/lede by wien hy kinderen verwekte , Nobiliaire des Pays Bas T. li /'■ 218.
(/?) Guy den Basterd van Bloys , wierd door Hertog Willem zynen lieven Neve genoemd, was verlyd met veel Goederen ta Poortvliet en een 1 luis i:i Tholen , had ten Vrouwe Clara va]n Botland, Mieris Charterb, 4. D.p. 41. was Rentmeester van der Tholen. ibid. p. 251. is gelïorven 18 October 1421. in de koor van de Kerk te Tholen ziet men syn Tombe en die zyner Vrouw. Smallegange Cbion. p. 548.
(i) Aan Helmie h van Doornick wierd by een brief van Hertog Willem verkogt een uiigors , flyk en aanworp.» Natvers geheeten, en daar dees in gezegd word Kamerling van den Hertog te wezen. Mieris. Charterb. 4. *>. p. 169.. is naderhand A°. 1424 het La,ld °"tzdd cn 2l'n goederen verbeurd verklaard, ibid. p. 760.



(9)
Botlant (k) én Laurens Bmv.au loon, by eenen brief gegeeven in den Hagc den 3 November 1410, die nog in originali onder de Charteren dezer Heerlykheid word bewaard,en geregistreert is in 't 2e gelue Register van de Rekenkamer van Holland Fo. 207 f (/),
(£) Pieter van Botlant is met zynen broeder /liften Van litxtlant balling des Lands geworden, overmits zy zig by 's Graven vyanden onthielden enz. , te zien uit een brief van Hertog Philips van Bourgondien dato i Sept. 1426, ■waar by die al hun Ambagten verbeurd verklaard. Mieris. Charterb. 4. D. p. 860.
(0 Buiten deze Regiftrarie is dit Handvest te vinden by Miciis Charterb. 4. D.p. 210. en A°. 1774 ter Rekenkamer van Zeeland ia het ecrfte Supplement op dc thicn. Copulaten fo. . buiten het orginee! berusten nog onder tier Heeren Charteren diverfe Vidimusfen van het zelve by diverfe Steden daar van gegeeven.
, Waarom dit Handvest in de Rekenkamer van Holland wierd geregistreert, was, om dat Holland en Zeeland \a.i over immemorialen tyd altyd gehad hebben een en denzeiven Graaf of Gravinne. Dat ook den Graaf ofte zynen Stadhouder mlest zyn Hof ende refidentie heeft gehouden in den Hage, alwaar hy dan ook zyn Colk-gie'n ende principaalfle Officieren, zoo ter diredie van 'c ftuk van fu|ti,ti|, als zyn Domeinen , de twee Graaffchappen aangaende', heeft doen rëfideeren. ten welken einde by onder andere' alhier een Reken- en Leen-kamcr heeft gecrdonneert, ijwi last om aldaar alleOftroijen en andere Aften geregistreert, mitsgaders alle de Rekeningen van de comptable Officieren der voorlz twee Graaffchappen gehoord en gefloten te worden, hébbende niet te min ter aecommodatie en fonlagement van de bezitters der verflerfelyke Zeeuwfche Leenen (als deur t groot getal van dien dagelyks Voorvallende, ea.de vele weinig importerende) 't ordinaire verhef daar af A 5 meest



C 10)
al fulke gorze fthorre Jliclant aenworp mit hoire toe* behoire als ligghen benoirde der Tholen binne den merken van de noortkeete die ftaen op ten Dyck van de Dalemfche polre ouercomende aen Hazaers hille, van dane in die kenkamer Jlreckende lynrecht duer Vofuliet aen t nyelant van de broeck enz. Wie maar de minfte kennis in dit Land heeft, of met aandagt de vooreftaande Kaart van P. Refen inziet, zal ras ontwaar worden, dat deze Koop zig alleen bepaalde tot zulke fchorren en aanwasfen als nu aan de Westzyde der Eendracht zyn bedykt, en in 't algemeen onder den naam van Oud-Vosfemeer bekend. Dan de vooruitzigten om dit nieuwe Land verder uit te breiden, en deze begonne Heerlykheid aanzicnlyker te maken, zal voorgemelde zes Heeren aangefpoord hebben van Hertog Willem
een
meest toegefhan gedaan te worden by zyren Rentmeester in Zeelant , waar uit dezelve ook rot di-tinftie van de goede Leenen genaamd zyn rechte quade Zeeu/che Leenen. maar 't verheffen ende hommagie van de onvevfleifelyke Leenen (niet veel in getale immers niet in comparatie vande quade Leenen) is geordonneert gedaan te worden in de Leenkamer van Holland enz, Deducïie op de gerechtigheid va~>t Leenen des Qraeffljkbèits van Ztelant, zoo van de goede ofte onverflerffelicke gefeit abufrjc hoüantfche, ali quade of vcrf!erfe!icke Zeeusfche Leenen Ao. iólt. t« vinden i. Copul. fo. 589-610. ter Rekenkamer van Zeeland berustende M. S. men zie ook voorgemelde brief onder da Bylagen I.



C»)
een tweede Handvest te verwerven, gelyk in den Hage den 9 February 1414 ftilo curiaj verleende , waar by die aan de Heeren Jan die Basterd van Bloys, Gerrü van den Zyl (», Helmich van Doernick, Picter van Botlant, Jan Heerman (n) en Lourens van O verven (0) confirmatie verleende van het eerfte Handvest d'Ao. 14.10 , en boven dien verkogt heeft alle fulcke gorsfe, fchorre, JliMand en deanwerp, mit allen heuren Heerlykheden, Rechten en de toebehooren als gelegen zyn binnen den mar eken hier gefchreven, dats te weten, 't water van Vosvliet neffens den Lande van den Broeck ende den uitgors/en daer aen gelegen, van daer in Marlo, van Marlo in Greveningen , van Greveningen in Grenen, van Grenen in Stryen , van Stryen die Vlieten langes in Couweringe Vaert, van daer in ' de Vertryfen Vaert, en van daer door 't Iiafershille /trekkende langs de diepten van Eendragt tor, *
Noord-
O) Gerrit van Zyl, behoorde tot den Noordhollandfchen Adel, was Ridder, Raad en Kamerling van Hertog Philips van Bourgondien , trouwde met Alyd Eggertz, zuster van Jan Eggertz, Heer van Purmerende, overleed den 11 Maart 1453. D. van Hoogjhaten Algem. IVoordcnb, op Zyl.
00 Jan Heerman , is Raad van Hertog Willem van Beyeren geweest. Mieris Charterb. 4. D. p. 439.
O) Lourens van Overvest, was mede Raad van HertogWillem van Beyeren, Mieris Chaiterb. +. D. p. 282. eu Pagter geweest van den Tol van Yeniekcroirt. ibid. p. 355.



C «)
Noordieeten toe van-Tholen, en-al/öo emne-langt de vryheit van Vosfemaer fj>). Dat dit tweede Handvest bet deel dezer Heerlykheid bevat nu Nieuw-Vosfemeer geheeten, zal niemand tegenfpreken , die de voorenftaande Kaart van P. Refen inziet en de marken nagaat in dezen brief vermeld , buiten en behalven, dat het blykt, hoe deze gorsfen en fchorren Ao. 141,2 nog aan den Graaf van Holland en Zeeland toebehoorden, en die over zyne Limiten aan dees zyde met do Heeren van Breda en Bergen op Zoom nog niet verdragen was, als duidelyk te zien is in het Verdrag van den Graaf van Holland, met den Hertog van Brabant over de tolvryheid van die van 's Hertogenbosch , met de ftad Steenbergen, en met den Jonkheer van Nasfou enz. aangegaan (?)• En hoe die Limiten in of omtrend dees tyd tusfchen beide Souvereinen fchynen geregeld te zyn geweest, blykt uit de Bylage B.
Dat dit tweede Handvest met geen ledige handen is verkregen , en aan den Landvorst
ry-
(p) Dezen brief is te vinden by Mieris Charterb. 4. D. P 310. ook in Smalhgapge Cbren. p. 74«- zoo mede m de Öudb. en Geft. van Zeel. 2. D. p. *>£ ™ geregistreert ter Rekenkamer ran Zeeland in bet cerfle Supplement op de thien Copulaten f{ . ook hier agter onder Byla-en i te vinden.
(q) Mieris Charterb. 4- D- P'



C 13 )
rykelyk betaald , blykt , wyl daar in gezegt word , ende hier voor hebben wy ontfaen in ons felfs hande foo veel dats ons wail genucht, ende fcheldenfe daer of quyt. Gevolglyk hebben de Heerfchappen daar voor een genoegfame fomme opgefchoten , zonder dat de hoeveelheid van dien aangeteekend is : Dat zoo zynde, gelyk daar aan geen twyffelen valt, hoe kan het dan bygekomen wezen, dat zy Ao. 1469 aan Hertog Karei den Stouten nog eens twaalf honderd Guldens voor den Koop van Vosfemair hebben moeten opbrengen ? Gelyk uit de Quitantie fub Lit. C. ten vollen blykende is-. Zonder hier op aanmerkingen temaken, vergenoege ik my te hebben doen zien, hoe het mee- dan waarfchynlyk is, dat Vosfemeer en zyne Heerlykheid, viermalen met geld is moeten gekpgt worden, eer zyne eigenaren daar v i h»et geruste bezit waren; geen wonder, dat derzei ver Heerfchappen in der tyd,, hun zoo duur verkregene voorrechten, te meermalen manmoedig hebben durven voorftaan, en nu nog Hellen mogen die allerwcttigst te bezitten.
Men heeft reedts aangeteskend, dat de oudHe en eerde bedyking der Polder van OudVosfemcer, zoo wel als de Kercke-Polder, en die van Leguyt, Oud-Kyckuyt, Slahbecoorne en Karnemelks-Polderken, aan de Westzyde:
en



Bat de
vudfte hcdy kin gen zonder Oiïroijen van de Graven zyn gefcbiedt.
( H )
en miefchien de Polder van Mattcnborch, aais de Oostzyde der Eendracht , onzeker zyns wanneer hun bedykingcn aanvang hebben genomen , die niet op eenmaal zyn gedaan maar fuccesfivelyk, naar mate de fchorren daar toe bekwaam wierden, en lieden zig opdeden, die het vermogen hadden die in 't drooge te leggen , op hoop van door ryke oogften hun kosten met winften weder te vinden.
Het is hier de plaats om aan te merken, dat my voorgekomen is , hoe in de oudfie bedykingen dezer Landen, (naar die, welke gefield worden door de Decncn gedaan te zyn,) niet blykt, dat daar toe oorlof aan den Graaf wierd gevraagd, veel min van denzelven daartoe Ottroy (gelyk men nu fpreekt) is verleend , dat de eigentlyke reden is , waarom zoo veele oude Polders als men nog vind, den tyd harer bedyking onbekend zy, en niet dan by gisfingen, die zeer onzeker zyn, kan op* gemaakt worden. Misfchien dat Jen hoogen Adel, die, gelyk te meermalen is aangemerkt, zoo vry hun Leenen als de Graaf bezaten, daar toe geen verlof van den Graaf dagt noodig te hebben: het was ook van die noodzakclykheid niet als in later tyden. i. Deze Landen warén door meenigvuldige kreeken, killen en vlieten doorfneden, en in Zeeland byzonder waaren die wyde ftroomen nog onbekend,
die



( 15)
die de byzondere Eilanden daar nu omvatten 5 de Schelde ftroomde nog meest langs het hooge Land van Braband, naar de Maze; een enkelde afdamming eener vliet of vaart was dikwils genoeg, om een merkelyke plek Lands to beversfchen; de Graaf had geen andere voordeel daar van, dan dat het getal zyner onderzaten vermeerderden , na mate de Landen meer bewoond en bebouwd wierden , en de Edelen des Lands hem in zyne Oorlogen met te meer manfehappen konden dienen. 2. De Dyken waaren maar tegen binnenftroomen, en zullen gevolglyk van weinig aanzien zyn geweest: dus konden die in geenen opzichte de Hoogheid van den Landsvorst nadeelig zyn; haar geringen aanleg is het , waar door in later tyden die veelvuldige doorbraken en overftroomingen zullen gevolgd wezen. 3. De bedykte Landen waren nog onder geen jaar* lykfche fchatting , geen Polderkaarten waren nog^bekend, zy hadden geen vrydom benoodigt, en dus te minder reden om door graaflyke Brieven hier toe gerechtigd te worden. Het eerfte Handvest, dat my voorgekomen is, waar by de Graaf zig in eeniger wyze met het leggen of maken van Dyken heeft bemoeid, is van Grave Floris den V. den 2r December 1270 , waar by die aan Dordrecht toeftaat, dat geen Dyk over der Poorteren Land
moge



Verdere fuccesjtve bedykingen.
( 16 )
noge gebragt worden, als met kennis van Schepë,e)2(r) Den 8 September 1281 Helde dezelve Graaf ordre , tet de opdyking , opdat de landen Msfchen de Schie en de Goude , bewaard zouden zyn (5). En den 19 February 1285 is het, jat dezelve Graaf de eerfte vryheid verleend, >of het maken van een Dyk en Sluizen te Spaareniam (z).
Deze uitweiding, die ik hoop men my ten besten zal duiden , gedaan wezende , keere men tot Vosfemeer weder, waar het blykt uit de brief van Gillis van Wisfekerke hier vooren p. 6 reedts vermeld , dat de Heerfchappen van Vosfemeer na A". 1433 eerst van hun vryheid om deze fchorren , gorsfen eh aanwasfen te bedyken , hebben gebruik gemaakt, dan welke Polders uit kragt van dien brief toen zyn beverst, blyft onzeker.
Den 20 July Ao. 1516 gaven de Heerfchappen uit te bedyken al fulck gors ende Jlyck als gelegen is tusfchen de Polder van Kyckuyt aan Brabant nu genaamd Schuddebeurs. Naar dat Ap. Ï514 of" de Polder foordage bcdykt
was geworden.
Ao-
O) Mieris Charterb. I. D. p. 353- Èalen P- 4=5« Van de Wal Handv. van Dord. eerfte afdeeling p. 57' (s) Mieris Charterb. t. D. p. 4I0> (O lbid- P- 447-



( if )
ÊP, f526" fchynt de Polder van Mattènburg gedykt of herdykt te. wezen, en is Ao. 1532 daar in van wegen de Heerfchappen eén Moleri gefield.
Ao. 1561' wiefd de Polder de Hicke, naar dat die dertig jaren gedreven hadt, wederom herdykt * en in A°. 1566 is de Polder van Nieuw- Vosfemeer, (ö'p welkers grond té vooren velé ftèllén' van Schapén waren) waar naderhand hét Dorp van diert' naam in geftichC wierdt, in het drooge gelegt.'
An. 1567 gaven de Heerfchappen uit om te bedyken het gorsfeken de Vogelen-fanck , waar van dé originele Ordonnantie en Beftek nog voör handen is.
De opgevolgde Nederlafidfche troübles dée» den hier allé vérdere uitzigten tot bedyking itilftaan , daar by kwam de bekende Allerheiligen-Vloed d'Ao. 1570, welke vooreerst fchaadens genoeg aanbragt, óm,' het geen aart Dyken en Zee- Weeringen door dezelve geruïneerd was, té berfléllen, buiten en behalven dat de woedende Oorlog Oorzaak was , dat aan de Oostzyde der Eendracht diverfe Polders doorgeftoken wierden , als ftraks nader zal worden vermeld, welke niet dan na hét fluiten der Treves den 9 April 1609 konden herdykt worden, gelyk ten dien ja'are is'beverschi den Polder de Heene ondcr^ Steenbergen,1 waar é B M



( i8 )
in een hoek dezer Heerlykheid fchoot, dïtf 110 Gemeten by de bedyking is groot gevonden , en Vosfemeer zoo veel daar by geaeeresfeert.
Het was dan eerst Ao. 1630 , dat men met aandyken weder begin maakte, en den Polder het Boere-Gors, genaamd de Hoog-Plaat, door' Dyken in korenakkers herfchepte: gelyk Ao. 1633 de gorsüngen bewesten het Boere-Gors, nu Heer e-Polder genaamd, op gelyke wyze aangewonnen wierdt.
Daar bleven nu geen fehorren meer dryvenr die dykbaar waren, dan nog een lange fmalle ftreek aan de Oostzyde der Eendracht, welke eerst ter oorzaak der tagtigjarigen Oorlog * daar na op andere voorweildlels, niet hadden mogen beverscht worden; Ao. 1688 begonnen de Heerfchappen daar tqe Ocïroy te verzoeken f 's Lands Staten \ierieenden zulks dengo December Ï690 ; dan het liep aan tot Ao< 1697 eer zulks ten effeéte kwam, en dePolder , daar uit gebooren, is om zyne ftrekRing langs de Rivier of om nog andere reden de Eendracht genaamd.
Laatftelyk Ao. 1746 de Heeretf van Vrybergen Oclroy verworven hebbende om zekere fehorren1 tegen Vosfemeer palende te beversfchetf r is deze Heerlykheid daar mede circa%% a $9 Gemeten vergroot f elf euidelyk tot



t *#1
die üitgeftrektheid gekofnen als men hier vöoren p. reedts heeft vermeld, zoo in gefliet, getalen, als in önderfcheiderie Polders.
Nu tot de Lotgevallen overgaande, die Vosfe-, meer te beurt gevallen zyn; zai ik niet on-' derzoeken of de Salier's, Franken i Romeinen Saxen, Quaden, Friezen èn eihdelyk de Deenen aan deze oord gevestigd zyn geweest, en wat waarfchynlyk hun bedryf daar #as i dat zoude in de duisternis getast Wezen, men late zulks aan geleerder pennen over,1 eri zullen flegts aanvang maken van den tyd, dat Graaf Willem van Beyeren dezen oord tot een Heerlykheid verhief, dat is van A°. 1410, eh zal alvoorens in 't gemeen aanrfierkeri, dat allé onheilen, dia het ondermaanfche treffenen de mildfte zegeningen matigen kunnen, ook hier gevoeld zyn: te weten zwaare Overftröomingen, Verwoestingen van den Oorlog, Brand, duureh Tyd, en men voege daar afgunst van magtige nabuuren by.
Hoe ver en veel de rampen waren, die dei Si. Elizabtts-Vloed den 18 November 1421 hier veroorzaakte, is onzeker. Onze Kronykfchryvers Reygersberg èn Goudhoeven zeggen alleen , dat toen in Holland en Zeeland veel Polders inliepen,' zonder die te noenten dan alleen de Dordfche Waard, dat zekerlyk de'aanmerkeïykfté doorbraak van alle was: het is ie den=."
B 2 fcen?1
'Vceretdyie ge-
nsferi.



ken, dat gefield , de Eendracht toen al ceri' doorftroomcnde Vaart was, daar nog weinig; ty in befpcurd wierdt , dewyl Rommerswaab toen nog aan Zuidbevel and , maar door een matig- vaarwater van 't Land van Tholen gefcheiden was, gcvolglyk kon de Noordwestenflorm hier van die zydc nog geen groot onheil aanbrengen ;~ dan het opdringen der wateren4 in Eendracht, Maarl'o , Vosvliet enz., kunnen farnen oo?zaak geweest zyn,: dat hier toen overftroomingen en-inbraken zyn-veroorzaakt:en zeor waarfch-ynlyb is bet door meergemelde brief van Gillis van Wisfenkerke, hier1 agtcr fub Lit. I te zien, dat die meer gediendt' beeft, om, het geen door verhaalde Vtped ingcloopen en weder in fc-horrea verkeerd was , t.c berdyfcen-, dan geheel nieuwe Polders aan te leggen, welke gedagten te minder vreemd moeten voorkomen, als men niet bewyzen kan ,,: lioc veel of welke Polders uit kragt vail even aangehaalde brief zyn beverscht.-
Dat de voor-verhaalde Storm en hooge Vloed* hier zeor aanmerkclyke fchade veroorzaakte y blykt ten kiaarften , door dien Hertog Jan* van Beyeren by eenen brief van ai January 1422; vergunde-, den Ambachtsheren: van Vosmer, en allen den genen , die hem helpen fullen hoir lant weder te bedyken, dat fy. zoden y ende werekdair toe
t0



C *f >
halen fuilen mogen over all in den gorzen, wair fy gelegen fyn onder onfen Rentmeester van Beoisterfielt in Zeelant enz. (Y); kregen zy een voor» recht om, haar Land wederom. bedykende, overal zoden en werk daar toe te mogen halen , dan volgd daar uit , dat te voeren reedts bedykt is geweest, en door geen andere Vloed dan die van 18 Nov. 1421 kan ingeloopen zyn.
Wy mogen onder de aanmerkelyke gc-beurtenisfen dezer Heerlykheid ook wel ftellcn, het regelen van haare grenspalen met de nabuuren. Hoe ver en waar die te vinden waar ren , is duidelyk in de beide meergemelde Handvesten uitgedrukt, maar ver vandaar, dat de Heerfchappen zig die gerust mogten toe-eigenen. De byzondere Heeren van Bergen en Steenbergen voorzagen ftraks , dat door dezen Koop van Vosfemeer zy na willekeur hun gebied door nieuwe indykingen niet meer konden vergrooten, ten waar zy door over* magt op hun party de uitgeftrektheid van Vosfemeer konden doen inkrimpen. De Heer van Bergen hadt reedts zyne palen tot tegen en langs de Eendracht uitgebreid, dat wilden die van Steenbergen gaarn gevolgd
heb*
(») Mieris Charterb. 4. D. p. 613.
B 3



(22)
hebben; dus is het aan de ftandvastigheid en, beleid der Vosmeerfe Heeren te danken, dat Zeeland beoosten de Eendracht nog eenig gebied heeft.
Met die van Tholen waren de Limiten van zelfs bepaald. De Polder van 1500 Gemeten, zoo mede die van den Broek , het Roode Land en den Dalemfe, zyn all'e lang voor Vosfemeer in 't dropge gelegt geweest; op de Oost- en Zuidzyde van dien was het, dat de eerfte merken in het Handvest d'A°. 141° zig heen ftrekte en alle de fehorren aan die Polders palende toebehoorden, gevqlglyk is met Tholen nimmer een eigentlyk Verdrag aangegaan, dtm om alle twyffeling deswegen weg te nemen, vonden de Heerfchappen goed van Beken ende Capittel der Collegiale Kercke ter Tholen den n Maart 1431 eene verklaaring te nemen , waar by dezelve op het getuigenis van diverfe by hun genoemde oude eerlyke Luyden verhaelen, hoe de Limiten tusfchen Tholen en Vosmaar oudtyds gelegen zyn geweest, en nrdex dienden onderhouden te worden.
Met Vrybergen fghikte zig in 't begin de weerzydfche fcheiding vry wel. Vrybergen, was A°. 1418 uitgegeeven en een Heerlykheid geworden : het liep aan tot den jare 1561, alvorens met dezelve over de Limiten verfchil
rees»



(*!)
rees, wanneer Cormlis Janszoen van berghen, Burgemeester van Tholen, als Voogd van Marinus Jacobz, voor de eene helft Heere van Vrybergen, vermeende grond te hebben aan den Hove van Holland te verzoeken, en ook dadelyk verworven heeft Mandament van Complaintte, waar op voor dien zeiven Hove, hier over den 10 Juny dcszelven jaars accoort is getroffen , dat ftand hieldt , tot dat op 3 Juny 17 ii eene nadere overeenkomst wegens deze Limiten aangegaan is : Laatftelyk wierd Ao. 1753 een Conventie met de Hecrcn van Vrybergen gefloten, over het aanfleilen der Officianten van de nieuw bedykte Polder annex Vosfemeer.
Vooren heeft men reedts gezien hoe in of korts naar den jare 141? de grenzen tusfchen Brabant en Zeelant omtrend Steenbergen geregeld waren , billyk was te verwagten, dat daai- de Souvereinen zulke fchikkingen hadden gemaakt, hun weerzydfche Leenmannen en Onderzaten daar in zouden berust hebben. Ver van daar, de Heer van Steenbergen kon hier geen bepalingen dulden, meenende, ten minften voorwendende, dat alle de flikken, gorfen en aanwasfen tusfchen zyn reedts hedykte Landen en Eendracht, de zyne waren en tot Brabant behoorden; het liep dan aan tot den 18 December 1480, wanneer Engelbrecht Gravc B 4 van



C 84 )
van Nas/au (v), als Heer van Steenbergen* last gaf aan Heer Janne van Masfcheveel Ridder en Janne van Nedervene , tot het doen van de Paalfcheiding tusfchen de Heerlykheid van Steenbergen en den Heerfchappen van Vosmeer. Dan men vorderde niet; de Heerfchappen fterkte zig \vel met gerechtelyke verklaringen , die men vind, dat ten jare 1481 , ja zelfs nog A°. 1504 cjes aangaande ingewonnen zyn: een blyk hoe moeilyk gefchihen van dien aart zich laten beflegten, vooral wanneer een min vermogende, met een magtiger party die vereffenen moet- Den Grave van Nasfau frak ver boven de Heerfqhappen uit, de laatfte durfde hunne kragten tegen hem niet beproeven , zy beloofde Ao. 1492 een premie van twee honderd Rinfche Guldens, den geenen welke deze Paalfcheiding zou kunnen te wege brengen: en verleenden eerst van hunne zyde, op 20 Juny 1502 volmagt aan Joost van Bloys, Jan Wilkmfz Zuete en Pieter YJoz om hier over te
han-
t» Engelbrecht, Graaf van Nasfau, Vianden, Baron van llreda, Leek enz., eerfte Ridder van 't gulde Vlies »iit de Nasfaufche Stam , Stadhouder over Brabant , en Gouverneur van alle de Kasteelen en fterkc Vestingen door geheel Nederland. Is een man geweest met vele gaven des geestes voorzien, voortreflyk in den Oorlog, die zeer ■veel heerlyke zaken onder Keizer Maximiliaan uitgevoerd heeft : is geftorvcn A°. 1504. Smal/egange Ge/lachtrsker,in& der Fsrfi/in van Nasfau ƒ>. 14.



■) (25)
handelen. Deze verdrietige zaak wierd wel door de uitfpraak van Arbiters op 19 Mei 1509 tot Hand gebragt, en by den grooten Raad te Mechelen den 15 September 1511 door fen. tentie partyen gecondempneert en condempnen mits defen , 't onderhouden en volcomen de yoirfz vut* Jprake arbitrael , accöird ende appointement fub fequent en daer na gevolgt van pointe te pointe in 'der vorme en manie als die hier houen geincoporeert fiaen ; Behouden nochtans ons als Hartooch van Brab en Grauen van Hollant en Zeelant ouer al onfe Rechten, ende fonder puiditie der feluer. En als breeder in dezelve Sententie fub Lit. D te zien is.
Wie zoude kunnen gelooven, dat naar zoo een befiisfing van het hoogfte Gerechtshof op yerzoek van partyen zelvè , gegeeven , nog ecnige bedenkingen over de Limiten konden plaats hebben? Het fchynt evenwel zoo; want pp den 9 Augustus 1513 is de eigentlyke fcheiding eerst tusfchen wederzyds Gecommitteerden , by Acte van Accoort gereguleert geworden. Naderhandt zyn nog verfcheide dergelyke overeenkomften met den Heer van Steenbergen gemaakt: als 22 Augustus 1526, rakende de Dykagie van de gorzen Jlyck ende aenwasfen gelegen west ende zuytwest van den Polder van der Heyden genaamd Mattenborch ende de Plaete. Den 6 Maart 1531 oyer dezelve B 5 Dyk.



( 26)
Pykagie. Den 18 Juny 1554 over het bedycken van de gorsfingen liggende buyten Dycks in den Lande van Steenbergen ende Vosfemeer, Oostwaert van Eendrecht, noertwaert van den polder van Mattenborch ende de Heye. f En laatftelyk den t8 Augustus 1563 over 't Heyfe gors.
Met den Heer van Bergen op Zoom fchikte Zig dit beter , die kon zyne palen ook niet verder dan tot den Eendracht uitbreiden, en daar in was hy geilaagd. De Heer van Steenbergen zal hem zoo wel als aan de Heeren van Vosfemeer te magtig zyn geweest, zoo dat mogelyk het eigenbelang weerzyds reden aanbragt s om ten opzicht der Limiten aan den anderen wat toe te geeven: altoos men verdroeg zjg deswegen by een Brief van 30 Oótober 1429, waar by Jan van den Zande, Rentmeester Generaal 's Lands van Bergen op ten Zoom, verklaart hoe hy met Tdo Jacobs fone van der Tholen als mede Heerfchap en Heerfchappen van Vosmaar over een gekomen is omtrent de Paalfcheiding en Limiten tusfchen den Lande van Glimes ende Kykuyt. Des niettemin zyn met den Heer \>an Bergen, of zyne Gemagtigden, nog twee foortgelyke Contraéten moeten gefloten worr den, als den 5 July 1458 en den 4 Juny 1463, in de Bylagen onder F en G geheel te vinden.
Buiten het aandyken van Polders vind men verder de geheelc vyftiende Eeuw geen byzon-
der-



(27)
derheden meer aangeteekend, die de Gefchie* denis van Vosfemeer merkwaardig maken. De pverdragt der Graaffchappen Holland en Zeeland van 't eene vorftelyk Huis in 't andere, nog de onlusten van buiten- of binnenlands, Konden niet veel invloed op een Heerlykheid hebben, gevolglyk kan men veilig Hellen, dit Land in zegeningen en onheilen met hun nabuuren een gelyk Lot heeft gehadt: altoos niets dat hier omtrent aanmerkenswaardig is voor den hoogen Vloed van 5 November 1530 vinden wy aangeteekend , die veroorzaakte hier meer dan ƒ 25000 : - fchade, want daar liepen vyf differente Polders in , van welke 'eir terftond vier. wierden herverscht, zonder dat daar toe eenige hulp of gratie van wegen den Souverein wierd verzogt of verleend. Dan de vyfde, Onfer Vrouwenpolder genaamd, groot circa, 400 Gemeten, kon men zonder byfland niet weder, digt krygen , waarom de Keizer daar een vrydom van Schot en Beden voor tien jaaren vergunde, waar door die A°. 1531 met groote kosten wierd herdykt, dogA°. 153* door eenen anderen hoogen Vloed op nieuws jnbrak, zoo wel als nog vier andere Polders, mogelyk dezelve zoo even vermeld; de een en andere moest men vooreerst laten dry ven, en vooral zorgen dat den Kerke-Polder niet een gelyk Lot te beurt viel. Het was eerst
A°.



c *« )
A°. ï53ö, dat men een beraming maakte ora Onzen Vrouwen-Polder andermaal te bedyken, beginnende aan de Mee-ftove en eindigende aen den Brouck bewesten fint Antheunis Cappelleken. Dit was niet doenlyk zonder hulp en onderftand zoo van den Souverein als de Opgezetcnen, aan de eerfte wierd verlenging van even vermelde vrydom, en ook toeflemming verzogt , om Renten te mogen verkoopen op de Heerlykheid tot ƒ 600 : - 'sjaars: hier op kwam geen befluit, waarom deswegen een tweede Supplicatie wierd gedaan, waar op tvvyffel of wel gunflig is befloten , zoo min als goedgekeurd de Dykveilinge by de gegoede van de Kerke-Polder toegeflaan, te weten ƒ3 :op elk Woonhuis, dat binnen de Kerke-Polder flond, en drie Stuivers pp elk Gemet Lands daar binnen leggende.
De Vloed van A-\ 1530 had buiten voorverhaalde doorbraken nog een ander uitwerkfèl omtrend Vosfemeer , men weet hoe die een gedeelte van Zuid-Beveland heeft verflonden, in 't byzonder de flad Rommerswaal van gemelde Eiland affchcurde, en met weinig Land op zig zelve liet; dit hadt ten gevolge, dat de flrooin, meer na 't Land van Tholen zakkende , by flormen grooter aandrang kreeg; de Eendracht (die eerst een gegraven Vaart fchynt geweest te zyn) verwyde , die eene
door-



C *9 )
doorgaande fclmuring deedt verlïrygen, deze Heerlykheid in tvveën fcheurde, en voor fchepen bevaarbaar raakte: altoos in een rechtsgeleerd Advis in Ao. 1555 , van wegen de Heerfchappen geligt , vinde ik dit aanmerkelyk verhaal: Nochte ook ten tyde der verkryginge der Heerlykheid' van Vosmaer hadde dit water eenen byzondere naam, nochte felve dit water of ten minften de vaart , en was aldaer ten dien tyde niet. maar (zoo de maare iy) naar dat den Heer van Berghen eerst op twee plaetfen gejlooten heeft den vloed' Vertryen vaert genoemd t- die als dan fcheyde het Hertogdom van Brabant van het Graeffchap van Zeelant, ende eenen anderen vloedt met naeme Eendrecht, ende daer naer den Gr ave van Nasfauw gejlooten Imft den vloed gefeyd Vertryfen vaert op de derde plaetze , ende den vloedt tusfchen- Brabant' en Zeelant die gezeyt word Couverinfche vaert: als dan heeft zekeren Rentier van de Heer en van Vosmaer , met fchippen en arbeid der handen, dit water doen graaven , het geen- als dan nouwelyk op het hoogfte water , dat is de zee vol zynde , water luidde, ende ook om de gecromde draijinghen onvaar* haar was, zoo dat de zee vol zynde nauwelyk de looten en kleyne ejfene foheepen konde overgevoert worden, dat nochtans allengskens vergroot is. Maet naer dat het groot Eylant genoemt Zuydbevelant in het Jaer 153a. door het water overftroomt is, door 4en geweldigen val der wateren > dewelke uyt het



gezeyd Eylant Zuydbevelant nederdaelden, van dien tyd af tot nu toe is het zoo diep geworden, datter nu dagelyks veel fchëepen overvaaren: dit is in de geheugenisfe van veele Menfchen enz.
Dit ftemd niet kwalyk over een, inet het geen men vind in UHiJloire Abregé de la Ville de Bergen op Zoom van wyleri deri Heer Jeari Faure , daar hy in zyn Poëme Chrono-Généalogiquej zig dus laat hooren:
Le Pais apres eux par un dèfordfe extreme Soudain changea de nom, comme la flrene méme i jyEndragt fut celui quil prit dans Vüniveri Ainfi tout ejl foiemis a des trifte revers.
Alvoorens hier van te ftheiden, moet ik irf st voorby gaan aanmerken, hoe de naam van Eendracht, die men' gewild heeft dat zyn benaming had verkregen, van een gegraave Vaart, die oüdtyds uit hoofde vari een Verdrag, tusfchen den Hertog van Brabant en Graaf vanZeeland was gegraven , om tot èeri grensfcheiding te dienen, en waar mede alle twist daar over geëindigt zynde, nü Eendragt zoude ftand grypens Dan het koomd my waar. fchynlyker voor,- dat gelyk men' oudtyds niet Eendragt als nu, maar Eendrecht en misfchien' Eintrecht gefchreven heeft j die naam een plaats- heeft beteekend waar men overtrok,
gé-



gelyk Trecht in 't oud Nederduïtsch aan. duide (w).
Op de zoo even verhaalde Watervloed d'Ao. 1530 volgde in Ao. 1532 een andere, die de Polder de Hicke overftroomde , en hier een fchade van ƒ 3600 : - aanbragt.
Ao. 1556 was 'er een groote duurte in alle Eetwaren, die ook Vosfemeer in 't byzonder drukte, de meeste Steden floten hunne Poorten, en verboden de buitenlieden granen of brood uit te voeren of dragen, inzonderheid die van Tholen , daar de Opgezetenen dezer Heerlykheid altoos hun gewasfén ter markt gevoerd hadden : men tröoste zig hier deswegen , de herderlyke Vermaningen van den Pastor Heer Heynrik van Bergeyke waren hier toe niet vrugteloos; in den zomer des jaars 1557 heeft deze duurte eerst opgehouden (jc).
Ao. 1570 was bitter voor deze Heerlykheid. De Allerheiligen-Vloed, waar van door geheel Nederland nog teekenen zyn overgebleven , inundeerde hier de KeernemelkslandsPolder, en zoo my voorkoomt ook de Hicke,
Leg-
(w) Zie deswegen breeder Tegenw. St. van Utrecht ï. D. p. 10.
(jc) Zie wegens die Duurte Paderl. Hist. 6. D.p. 19 «n 20. Cbrm. van A>itv). p. 56 en Cbrén. van Brab,
\ . ••• , '?4'-l



(si 5
Lèguyt, Oud-Kykuyt en Slatibecbofne i de Heerfchappen waren tot herftel van dien ten' volgende jaare 1571 genoodzaakt hun geheel inkomen daar aan teil' koste te leggen (0.
Daar de Oorlog om Vryheid en Godsdienst in Neerland, byzonder aan dezen Oord, ten' hevigfle woëde, en' Zierickzee in Juny 1570 voor de overraagt der Spanjaarden bukken* moest, is' het te denken,' dat het Thoollche Eiland daar medé aandoening van hadt. Te meer daar den toeleg was, om den vyahd të Water en te Lande in Zierickzee zöo te be-; nauwen, dat zy die Stad van zelvé weder1 ruimen zoude, gelyk ook nog in November van dat zelve jaar gebeurde : dog- alvoorens zulks te wege wierd gebragt , was liet Land van Tholen (of fchoon de Stad nog Spaansch was) met Staats of 'sPrincen krygsvolk gediurrig bezet en als overftroomd , die hier niet beter dan in 'svyands Land huishielden , want ■op den 7 Oótober van dit zelve jaar, des morgens, branden zy het geheele Dorp vaii Vosfemeer af; wat daar toe aanleiding gaf, en
door
fjy) Men wil1, dat dele Landen, die, van ov.ds, veel yan ovcrftroominireii plagten te lyden , nimmer zwaarer Watersnood dan den tegenwoordigen bezuurd hadden.' p'adtrl. Hiit. 6. D. ƒ>. 324.



C 33 )
door wiens bevel zoo wreede daad wierd uitgevoerd , vind men niet aangeteekend.
Wanneer ten volgende jaarc 1577 de Spanjaarden ingevolge 't Eeuwig Edift deze Nederlanden begonnen te ontruimen, nam denHeere Prince Willem van Oranje, als een doorkneed Staatkundige zynen flag waar , en bragt nog voor het vertrek van 't vreemd krygsvolk, verfcheide Steden tot zyne zyde over , daar onder de flad Tholen , en met haar het geheele Land van dien naam. Het was dan op den 17 April van dit jaar, dat binnen Dordrecht onder Signature en Zegel van hoogstgedagte Prince ter eenre, en de Gecommitteerden der Stede en Lande van Tholen Gregorio del Plano, Bailliu en Dykgraaf van gemelde Stad en Land rz), Anthonisfz Bolle, Burgemeester, en Mr. Jacob van Geldre, Schepen derzelver Stede, ter andere zyde, wierd gefloten een overeen^ komst, volgens welke dezelve Stad en Gebied zig onder de gehoorzaamheid der Staten ert voornoemde Prince begeeven zouden; by welk Accoort of Satisfactie veel voor de Stad, maar luttel voor het platte Land, gezorgd wierd:
deze
(z) Vinde hem ook genoemd, Seigneur de Welle, fuif intendant & Dyckgrave Géndral des Provinces de Brabant & de Flandres, mort en 1604. Kobil. des pkgé Öa&
c



(34)
deze Heerlykheid dan , geraakte hier dbör mede onder het Stadhoudcrfchap des Princen van Orange , en zal vooreerst nevens hun nabuuren wat kalmte en rust genooten hebben , dat hen nu wel te ftade kwam-, maar niet duurzaam was.
Den Oorlog ten felften woedende en Breda in Parma's magt zynde, vreesde men ten jaare 1583 voor vyandelykc aanflagen aan de zyde van Vosfemeer , waarom op aangeeven van Willem de Rovere, Zoone van M'r. Roeland de Rovere,- door ordre der Heeren Staten van Zeeland, den Polder genaamd' Nieuw-Vosfemeer , gelegen voor Mattenburg , doorgeicoken is in de Krckc van Botken in den Boefem, 200 ook der Heerfchappen Moolen in Mattenfeurg verbrand.
Men zag het Oorlogsvuur nog meer van naby, wanneer de Prince van ParmaA». i^Zt Bergen wilde belegeren , dan zig eerst van1 Tholen meester maken , befloot met een afgezondene hoop, onder bevel des Heere vanMontigny en Ottaav, Grave van Mansfeit, den Eendracht M 't gebied van Vosfemeer, (waarfchynlyk omtrend Botshoofd,) te doorwaden; dan hoe wel beleid dees aanflag was , zy mislukte ; de 'Spanjaard" wierd , door het wys en dapper beftuur van Gravê Everhard van Solms , die in het Thoolfe Eiland de krygs-
magï



(35)
m'agt gebood, met verlies van wel vier hon« derd marineri afgewezen: het was in het eerfte treffen, dat Marinus Hollare , toen jong, naderhandt door dapperheid éh kloeke dadeti tot Vice Admiraal,van Zeeland opgeklommen, èen oog is uitgefchoten.
Men begreep, dat zulke aanvallen meer konden gebeuren , en wat de gevolgen zouden wezen wanneer de vyand het Thoolfche Land bemagtigde , waarom de geheele uitgeftrektheid van Vosfemeer met Wagteri en Schansfen wierd verzeekèrd, eh waarfehynlyk zyn toen de Schansfen Zeeland en Orange, waar van men hog de overblyffels voor de Eendragts-Polder ziet, opgeworpen.
Alle deze voorzorgen bevryde het deel der Heerlykheid , welk men nu Oud-Vosfemeer heet , voor inval der vyahden, maar het Nieuwe -Vosfemeer, was en bleef een fpeel-bal van baldadige krygsknechten, die van de een en andere zyde op kondfchap uitgezonden , de Opgezetenen dagélyks kwelden, ja het leven bang maakten, waarom men daar gedwongen was na Sauvegarde om té zien , en deswegen brieven van beide oorlogende Magten verwierf, die van de Infante Ifabella Clara Eugenia was gegeven te Brusfel den 16 Oótober 1621, waar voor ƒ 75 : - ter maand moest worden ep'gebtagt, tértfyl de Landen over de geC % heele



(a*)
heele Heerlykheid nog met een Schelling extras ordinair per Gemet wierden belast tot onderhoud der nieuwe Forten en Wagthuizen: waar onder ook zullen gehoord hebben die Barakken , welke men nog aan beide Veeren ziet, zedert van wegen den Lande verkogt, en nu door Opgezetenen bewoond worden.
In dezen toeftand was het, dat men hier van 18 July tot 3 Oclober 1622 het vermaarde Beleg van Bergen op Zoom door Spinola, dagelyks zag en hoorde, en altoos op zyn hoede moest wezen , en men genoodzaakt wierdt om zelve den Molen van Nieuw-Vosfemeer te fioopen , op dat den vyand zig daar van tot onderhoud van zyn Leger niet zoude bedienen.
Geen minder kommer' en angst bejegende dezen Oord , wanneer de Spanjaarden den 10 September 1631 met negentig zoo groote als kleene Zeilen de Schelde kwamen afzakken, zonder dat men wist waar hun aanflag zoude uitbarften : de vrees was onder anderen ook voor hetThoolfe Eiland, dat ftraks met vier duizend man , onder den Collonel Morgan, wierd bezet. Men weet hoe deze vyandelyke Armade door den reedts vermelde Vice Admiraal Hollare op '* Slaeck, en dus in 't gezigt dezer Heerlykheid, wierd aangetroffen, mannelyk aangetast en overwonnen, zoo dat die
van-



( 37 )
Van de vyanden het ontkwamen , langs het Nieuwe-Vosfemeer de vlugt namen. Jammer dat eene der Vosmeerfe Heerfchappen Gillis van Wisfekerke, Ridder Heer van Couwerve, Vosfemaar en Campen , die in dienst van Spanjen was, zig in dezen tocht bevond, en in laastgemelde flag op 13 September dezes jaars het leven verloor: om 'welke bedryven zyne heerlyke Goederen , en daar onder zyn aandeel in Vosfemeer , ten behoeve der Graaflykheid aangeflagen wierden, en die ik meene, dat met de Vreede van Munfter eerst zyn gelost en aan gemelde zyne Erfgenaamen gerestitueert geworden: terwyl zyn Zoon Jan van Wisfe* kerke ook, uit hoofde van zyn Vaders fneuvelen in gemelde • ftryd, door den Koning van Spanjen Ao. 1655 tot Baron van Pellenberg wierd verheven.
Ao. 1635 wierd een aanflag der Spanjaarden ontdekt, en voorgekomen, die by verrasfing eerst Steenbergen meenden te nemen, daar na de Schansfen op deze Heerlykheid (te weten Zeeland en Orange) af te loopen, die te dezer tyd zwak van bezetting waren (a).
Den kryg flapte, men was uitgeoorloogd, zoo dat de lang gewenschte Vrede-zon begon
(«) Sciverlus Nederl. Oorlog, p. 275. -
C 3



( & >
goja te dagen» ea do*or het teekenen vnn *t Vredes-Traéfcaat den 30 January 1648 te Munfter, ten kimmen vroolyk uit te blinken. Wie kan met woorden verhaalen wat al vreugd, genoegen en vroolykheid dat alomme , ook hier, zal hebben aangebragt? De oudtfte van dagen hadden geen bezef van den Vrede, zy waaren of in den Oorlog gebooren, of daar in opgevoed, verdrukking in Vryheid en Godsdienst, Vervolgingen, Honger, Brand, zwaare Lasten , vreeslyke Watervloeden , fteeds in gevaar van in eenmaal door een onverzoenbare vyand overheerd te worden , had men bynaar een Eeuw lang ook in deze Heerlykheid ondervonden, en hoe ver de wanhoop in het Thoolfche Eiland A°- 157-3 onder de bewoonders was geflagen , heeft de geleerde Heer Fan de Spiegel, in zyn Ed. Hist. van de Salisfatïie van Goes p. 176, al bewezen. Daar. nu al dat verdriet een einde nam, het foldatengeweld aan ketenen wierd gelegd, en de Vryheid haaren Throon beklom, zullen hier zoo wel als elders dankbare harten geweest zyn, die den Heere hunnen God de Eere gegeven hebben , en hun nagedacht daar van de gedachtenis overgelevert.
Veel volgende Oorlogen, die het Gemeenebest zedert voeren moest, hadden weinig of geen invloed op deie Heerlykheid, alleen die
van



( 39 )
van A. 1672 baarde bekommering, .zoo dat 't zy Regeering of Bezetting van Tholen ;op pretext van vyand , de Veerdaramen aan 't Botshoofd doorflaken, en de Pont wegvoerden.
Was het zoete der Vrede hier een gereimen tyd genooten ? Was de Voorfpoed aangewasfen ? Dit alles wierd door den Storm en hoogen Vloed van 26 January 1682 bitter gemaakt. Hier door brak de Polder van de Hicke andermaal door, de Kerke-Polder, zoo mede die van Slabbecoorne , Oud-Kyckuyt, Leguyt en Vogelenfanck , ©verdroomden^ Nieuw -Vosfemeer liep mede in, benevens de landen van de Heenc- en Heere-Polder (b). Dit bragt eene ongelooflyke fchade, ook een ontvolking over geheel Vosfemeer te wege, die niet dan langzaam is herfteld geworden.
Zeldzaam dat men op Dorpen oproer ver. neemd, evenwel het gebeurde op 30 November 1699, dat te Nieuw-Vosfemeer een tumuL tuaire beweging ontflmid over de invordering van 's Lands Imposten: 's Lands Staten moesten daar tegen by een Placaat van 21 December deszelven jaars voorzieninge doen , en een
prje-
O) Sylvius Vervolg PP Aitzema Zaken van St. en Ocrl» p. 184.
C 4



(40 )
premie ftellen tegen het ontdekken en aanbrengen van fchuldigen (c).
De Koning van Spanje Karei de II. den ie November A°. 1700 overleden zynde, Hond over de opvolging in Deszclfs wyduitgebreide Staten een nieuwen Oorlog uit te berften: wanneer Ao. 1701 den Staat zoo wel als Engeland geneigd wierden daar deel in te nemen, wierden de Grensfteden, daar onder Tholen j vol bezettingen gelegt, welke Stad goedvond een deel daar van in en onder Vosfemeer te inquaptieren,, daar men zig met geen ongunftige uitfiag tegen verzette (<i).
Dan het gevaar en den kommer wierd hier meerder gevoeld, wanneer A°. 1703 de vyand van Nieuw-Vosfemeer ƒ 6000 : - vorderde; en zulke rampen vermeerderde, als Ao. 1705 een Franfche of Spaanfche party, uit NieuwVosfemeer opligte Basiiaan Govaertfen, Schepen, met zyn Zoon, en die voor de geëischte brandfehatting hragten na het Kasteel van 'sGravenwezel in Brabant, vorderende voor los-geld twee duizend Ryksdaalders : dan my is niet gebleken wat de uitkomst van het een en ander is geweest 3 pok niet van welke.
vrugt
f» Place, dato als vooren, waar in de fchuldigen met Kamén worden vermeld. (X) St. Not. d'A°. i.roi. p. 231.



( 41 )
Vrugt de Vertogen waren deswegen door de Heerfchappen aan 'sLands Staten gedaan.
De bekende Veldflag van Ramillies Ao. 1706 verwyderde den Oorlog wel meer van de grenzen van dit Gemeenebest, dan zal door den voorfpoed van 's Lands wapenen , ook hiér en daar zorgeloosheid hebben voortgebragt, altoos het gebeurde den 31 Augustus 1709, dat een Franfche party van zeventig of tagtig man aan het Veer van Nieuw-Vosfemeer kwamen, en daar opligten drie Schippers en vier Schippers-Knegts, zoo mede een Burger van die plaats, met een Schipper en zyn Knegt van het Veer van Oud-Vosfemeer, dreigende weder te komen , en beide de Dorpen af te branden, indien men over de brandfehatting geen verdrag wilde fluiten : hier over wierden klachten aan de Heeren Staten van Zeeland en Haar Hoog Mogende gedaan, dan men weet den uitilag niet te melden; zoo min als van 't verzoek A". 1711, om met den vyand over contributie te mogen compoferen.
De Oorlogskans was gekeerd, Neerland werdt van zynen Bondgenoot, de Kroon van Engeland, verlaten, en het Oorlogsvuur dreigde op nieuws den Staten bodem in te dringen, wanneer deze Heerlykheid zoo wel als de ftad Tholen, het eerst de bittere vrugten van die omwenteling moesten fmaken: C 5 na-



(48 )
uamentlyk, den 24 Augustus 1712 kwam eene troup ligte Benden aan het Botshoofd, maakte zig van de Pont meester en vielen in het Thoolfe Eiland , daar zy de ftad Tholen by verrasfing innamen , en dcerlyk pionderden; ook niet vertrokken voor zy de Bailliuws dier Stad , en deze Heerlykheid noodzaakten te teekenen voor tien duizend Ryksdaalders, ten ware men verkozen had gemelde Stad en Nieuw-Vosfemeer aan de vlamme te zien opofferen (e).
De Vrede, die Ao. 1713 te Utrecht getroffen was , benam dit Land de vrees, van hunne wooningen en bezittingen een foldatenroof te S.ien worden, zy konden haare landneeringen op nieuws met moedt en yver hervatten, maar een nieuwe ramp was hun voorbefchikt, door den feilen Storm en hoogen Vloed, die op 3 Maart 1715 in geheel Zeeland, en Staats? Vlaanderen, veel verwoestingen aanbragt, iq 't byzonder Vosfemeer trof , daar de HeerePolder doorbrak, en deszelfs Dyk deerlyk geteisterd werdt, zoo dat het herftel daar van ƒ 14080 : - kosten moest. De Eendragts Polder mede op het Westeinde geinundeert, weh kers herftel men giste, dat kosten zoude
ƒ6480
(V) Zie hiervan breeder Tegsnw. St. v. Zeel. 2. D.p.77.



C 43 )
ƒ 6480 1 Pf Slabbecoorne kr««g zap W» zwaare doorbraak, dat deszelfs, Zee-Dyk is moete ingetrokken worden, het welk begroot werdt op ƒ 2670 : -. Oud-Kykuyt en Leguyt liepen mede in, zoo ook de Polder van OudVosfemeer , dan van deze drie laastgemelde Polders zyn my geen beramingen der kosten tot herftel voorgekoomen: Men begryptligt, dat de fehade aan Veld vrug ten zoo van een aanftaande Oogst, als van het geen in de Schuuren verzameld was, onfchatbaar moet geweest zyn, en het gevvigt daar van lange de Opgezetenen dezer Heerlykheid heeft gedrukt.
Men ontmoet verder niets merkwaardig rakende Vosfemeer, aangeteekend, tot op hel noodlottig jaar van 1747. Het Beleg van Bergen op Zoom vervulde hier alles met febrik en vrees , zoo lange die Vesting verdeedigt wierdt, verftrekte die en haar welbezette Forten en Linie, het Thoolfche Land tot een voormuur, maar ftormenderhand overgegaan zynde , was het den Eendracht daar men den vyand ftuiten moest, wilde men de Stad en Eiland van Tholen behouden: hoe daar toen voor gezorgd is , en met welken uitflag, is elders breeder befchreven (ƒ> Wat hier
om-
(ƒ) Tegenw. St. v. Zeel. 2. D. p. 78-8*



( 44 )
■ömtrend Vosftmeer in 't byzonder raakt, is, dat langs deszelfs geheele uitgeftrektheid, de Dyken ten Westen den Eendracht, voor eene Linie dienden, die met diverfe Batteryen en veel Militie, fommigen willen wel ten getale van vier duizend man, bezet waren. Op het Dorp van Oud - Vosfemeer hadt de Oostenrykfche Generaal Grave Nadasty aan het hoofd zyner Croaten, Pandouren enz., deszelfs quartieren betrokken, waar hy den winter fleet. Veele is nog in levendig geheugen, hoe lastig, kostbaar en kommerlyk de inlegering dier vreemde ruwe gasten den Opgezetenen hier gevallen heeft; wat fehade aan Gebouwen, Houtgewas en Beesten, men daar door ondergaan heeft, en met dat al, hoe het een gezegend middel is geweest, om dit goede Land van een totale ondergang te bevryden.
Zedert heeft aan dezen Oord Vrede en Wel vaar d geheerscht, de bevolking heeft toegenoomen, en de Heerfchappen hebben fteeds yverig geweest den welftand van dit hun Domein allerwegen te bevorderen. Na dus drieendertig jaaren het genot van zoo veel zegeningen te hebben genooten, geviel het dat in den nagt tusfchen ri en 12 Juny 1781, door een onbekend toeval, eenen feilen brand in het Dorp van Oud-Vosfemeer zig ontdekte, die, eer het morgen was, zeven huizen en
twaalf



(. 45 )
twaalf fchuuren in asfche verteerden: welke zedert in beter ftaat dan te vooren zyn herbouwd. De Burgemeester Dignus van der Linde, de Schepen Johan van der Lek, nevens nog verfcheide andere gegoede Ingezetenen , die het zwaarfte door deze brand getroffen waren , hebben door eigen vermogen hun gebouwen herfleld: de andere befchadigdens zyn door Liefde-gaven der Heerfchappen en verdere weidenkenden binnen deze Prochie en Provintie, daar toe in ftaat gefield.
Hebben wy de Lotgevallen dezer Heerlykheid in 't weercldlyke verhandelt, men mag ook dat, het geen haar kerkelyke Gefchiedenis betreft, niet onaangemerkt laten.
De Roomfche Godsdienst was in de op-. komst dezer Heerlykheid , gelyk alom ' in [ Nederland , de heerfchende en eenigfle ; die groote Lichten die de Hervorming moesten voortbrengen , waaren nog niet verfcheenen. De Heerfchappen waren zoo wel als hunne Onderzaten yverig Catholicq , en fielden hun Eer de Geestelyken in hun gebied te befchermen, waarom zy Ao. 1500 geboden, dat huurders van uytgorzen, haer Sacramenten moeten haelen en Dooden begraeven in Vosuiair nergens anders. Deze Heerlykheid flond in het Geestelyke onder het gebied des Bisdoms van Luik, ter tyd toe, dat Philips de II, Koning van
Span-
'{erkelyke
lefcbie-
lenis.



Spanjen , önï, £ëo hy waande $ te beter dë voortgang der Lutherfche en Calvinifche Leer tégen te gaan , veel nieuwe Bisdommen in Nederland opréchte, en geheel Zeeland, geVólglyk óók Vosfemeer , aan het kerkelyk Opperbeflier van dén Bisfehop van Middelburg onderwierp.
Voor de geestelyke Ovérmagt mogt in die duistere tyden alle weereldlyke Heerfchappy 4wichtèn, de Vorften zelve waande, dat met de Kerkelyken hunne tydelyke bezittingen te vermeerderen, hun eeuwig Heil te meer verzeékérd wierd't. Geen wonder dan, dat de Heerfchappen van Vosfemeer daar aan toegaven : zy die hun Heerlykheid hadden gekogt fftèt het Recht van Tienden, zy die, zoo niet élle, vérre de meeste Polders op eige kosten hadden in 't droogè gelegt, en al de rampen móesten afwagten, die door Oorlog, Brand,' hööge Watervloeden of anderszints daar over kófiden komen hebben des niet te min zig moeten Verdragen op 12 Juny f500 met den Deken en het Capittel van Tholen, aangaande de Thiendèn, die als nu vallende ende comende zyn ten allen onbedyekten landen den Heerfchappen van Posfemaar toebehoor ende, ende die iiielke hier nae* maals in den felvèn lande als die bedyekt fullen worden , vallen ende komen zullen niet uytgezondert. En zulks voor eene eeuwige Rente, die nog
aan



( 47 >
é'jm 'ê Comptoir der geestelyke Goederen te Tholen, jaarlyks betaald word; en of die Last fïog te ligt ware, moest by dat zelve Verdrag nog een ander voorrecht ook onder hunnen Koop behoorende, te weten de giften van kerken , nu onder de naam van jus Patronatus best bekend, aan dezelve geestelyke Vaders geheel opgeofferd worden , daar te meer hardigheid In was, om dat de Kerk van Oud-Vosfemeer, als ftraks nader fïaat vermeld te worden, door een der Heerfchappen zelve was gefticht.
Dit voorbeeld was te fchoon, om niet door het Capittel van finte Geertruiden van Bergen op Zoom gevolgd te worden : zoo dat de Heerfchappen ook met die, en Jan Lachaert, Priester , Pastoor en Prochiaen der kercke van Halsteren op 27 Juny 1502 overeen kwamen, nopens dë Thienden van een Polder geheeten kyckuyt over eendrecht an Brabant, daar voor fy ecuwiglyk ende erffelick hebben fouden en ontfangen jaarlyks 17 rinfche guldens te 40 grooten. Welke Last nog jaarlyks aan 't geestelyk Comptoir te Bergen word voldaan.
Hoe vroeg en wanneer de gezuiverde Leer van 't Euangelie , in deze Heerlykheid aangevangen heeft, is niet zeker te bepalen. Ik twyffele of A°. 1557 hier niet reeds menfchen waren de Hervormde Leer toegedaan, ©f deswegen verdagt, om dat ten gemelde
jaare



( 48 )
jaare den Bailliu van Tholen Cornelis Anriaeriz Houek binnen deze Heerlykheid deedt vangen eenen Jan Huysken , die hy , wanneer deswegen van de Heerfchappen protest wierdt gedaan, Declareerde nog de koninchlyke Majesteit nog hem aan te gaan. Waar uit geen ander befluit te maken zy , dan dat Jan Huisken om des woords en waarheids wille, door de Kettermeesteren vervolgd , een prooi des gehaate Inquifitie is geworden.
Wanneer A". 1561 Nicolaas de Castro al-s eerfte Bisfchop van Middelburg was ingewyd, liet die niets ontglippen wat zyn onderhoorige Kerkelyken, uitgebreidheid of gezag kon byzetten , ten jaare 1562 moesten de Heerfchappen contraóleeren met Deken en Capittel van Ons Vrouwen Collegiale kereke binnen die ftadt van der Tholen , nopende 't honderjle geniet het Capittel eompeteerende in den Polder genoemd de Plicke in 't jaer 1561 wederom bedykt.
De Roomfche Leer was en bleef hier de heerfchende ,. de Heerfchappen kleefden die byzonder aan, als blykt by hun befluit den 20 July Ao. 1568 genomen, dat in den Ougst niemandt mogt mennen onder de Hoogmisfe. Ook dat niemandt zyne kinderen mogt laten Doopen of kersten buiten de Parochie, waarfchynlyk dat het laatfte gebodt gezien heeft op die, welke hier de Hervormde Leer reedts toegedaan,
hoi-



( 49 )
lieimelyk hunne kinderen elders by Calvinifche Leeraars het Bond-Zegel des heiligen Doops lieten toedienen;
De geestelyke Jurisdictie was èn bleef hier een twistappel. Tholen , zoo min als deze Heerfykheid , wilde zig de kerkelyke Rechtvorderingeri van de Provifoor van Romerswaal niet onderwerpen: zy gaven voor, een Privilegie te bezitten, dat zy luyden ofte hair onderfalen nyet en mochten geroupen worden om eenigë geestelycke faecken buyten den voorfz lande enzWelke Voorrechtsbrief die toen nog voor handen zal geweest zyn, gegeven is geweest by JIcere Janne van Bloys den 7 December 1366", en federt gecomfirmeërt by alle Graven eri Gravinnen van Hollandt eri Zeelandt. Geen wonder , dat zülke oude Titulen en Voorrechten , daar het voorftaan van Lands Wetten en Voorrechten tot de dweepery toe iri Neerlandt wierdt gehandhaafd , nu met mannenmoed ook hier verdeedigd wier den , en zy deswegen met den Middelburgfchen Bisfchop N, de Gastro' een Verdrag floten op den 17 July 1565, dat men om zyne byzonderheid in de Bylagen onder de Letter G geplaatst heeft.
Ao. 15-74 vind men nog als Pastoor dezer Heerlykheid vermeld Heer en Mr. Jane Pafchafis, die tot Subftituit hadde Heer Asfuerus D fit



( $9 )
fyietfyt* van der Heyst, en- tot Cappellaan Hee? Trudcr Luyien van Meerhouth, ja ten jaare l'57& had het Roomsch Kerkbeftier hier nog geerï einde want de Heerfchappen toen nog in twist roet het Kapittel van Tholen waren over het onderhoud van den Pastoor.
Dog van dien tyd af of korts daat aan Wordt de Hervormde Leer als de heerfchende Hier ingevoerd. Zulks gefóhied zynde, dagten dë Heerfchappen, dat met het vernietigen van het" Kapittel van Tholen,en de uittogt der Roomfche Geestclykheid, ook alle Lasten door die haar overraagt in vroeger tydën oplegt, móesten ophouden, waarom zy A«. 1579 die weigerden op te brengen, dan de Rentmeester van Tholen, verpligtte den Rentmeester van Vosfemeer by fommatie en gyzelinge tot het opbrengen1 der gewoonlyke Inkoomften aan de Kercke van Tholen y< B'enefitien en Revenuen depemleefende van haere collatien en giften. Het geen de Jaarlykfe Rente zal geweest" zyn, waar van hier vooren p'.-47".-gewag van gemaakt is.
Straks wierd deze Óbrd met de openbare prediking van het gezuiverde Evangelie vervuld;- Eprahim Dierkius fchynt dè eerfte te ■syn geweest,* die binnen déze Heerlykheid het leeraars'■ Ampt heeft waargenomen, die Ao„ t'SS; al: opgevolgd' wiérdt door' AdriaanAlert/.n y, sü-dié' weder A[o.-door Tobias Dam*



C 51 )
jjian cn Ao. 1596 door Cornelis Bosfchart (g).' Dit waren de vier eerfte die hunnen yver en vermogens befteedden om de hervormde Leer hier opgang te doen krygen, en' het bygcloof s 200 wel ars de gewetensdwang geheel buiten vermogen te brengen.
Lang heeft deze Heerlykheid maar een Kerk en Predikant gehadt, tot dat na het fluiten van den Munfterfèhen Vrede, hier de rust en de Ingezetenen vermeerderden, dat gelegenheid heeft gegeven ook Nieuw-Vosfemeer by befluit der Staten van 8 Jüly 1648 van een Predikant en Schoolmeester te voorzien: ingevolge van welke door de Clasfls van Tholen op Ï4 September dës zel'ven Ja'ars Do. Levimis Becius daar het eerst beroepen is.
Veele zoo niet de meeste der Heerfchappen waren in Brabant of elders onder 't gebied van .Spanjen gezeten, volgden de Leer der Room» fche Kerk, en bekreunde zig dus weinig aan het Recht der Ambagtsheercn, om in alle Collegia qualificata in perfoon, of door gecommitteerden in Derz'elver naam, ftemmen té voeren , dat de reden zal geweest zyn, men niet vind, dat in 't begin der Kerk-hervorming daar tan gébruik is gemaakt, dan dit moet volgen„
zoo
(g) Te Water Reform, v. Zeel. p. j-aj.' * D a



Mt Dorp' •üan Oud'
f/stsr.
J |
j
C & )
ioö dat, Warineer Do. Fronciscus Manieau A<V 1665. overleden was, de Heerfchappen door 't Clasfis van Tholen wierden verzogt, haar gedeputeerden te zenden, ten einde tot een nieuw beroep te kunnen treden; gelyk ook A°. 1673 door of van wegen de Heerfchappen liet eerst is geasfiffeert by 't opnemen der Arme Rekening en vermaken des Kerkenraads": En zedert is my niets voorgekomen betrekkelyk den Godsdienst, dat eenige aanmerking verdient';,'
Het Dorp van'Oud -Vosfemeer légt in dë Kerke-Polder drie kwartier uurs van Tholen', en omtrent' 300 Roeden bewesten dé Eendracht. De Richting daar van is onzeker, hét Is waarfchynlykdat Gillis van Wisfenkerke, waar van hier vooren p. is gewaagd, de bouwing hier van het eerst'heeft aangevangen'. Wy hebben ook op p. 32 gezien, hoe deze alaats den 7 Oótober 1576. door het Staatsch Krygsvolkgeheel wierd afgebrand: Ja hoe nog Dtilangs een- felle' brand daar geen kleine verwoesting heeft aangeregt.
Oud-Vosfemeer mag voor een volkryke era ve'lbebcmvde Plaats doorgaan. De Kerk m 't Midden- ftaande,» zyn op zekeren afftand dè nceste huizen als in een cireul gebouwd, wel" ;e door een agter-fcraat en zy-flraaten zyn vermeerderd- Hét nieuw Rechthuis , Waarvan-
üraks-1



(53)
ftraks nader, brengt geen klein cieraad aan het Dorp toe; buiten en behalven.dat het geheele Dorp is beftraat, loopt eene fteen - ftraat van den Molen tot aan het Veer, die fteeds in een goeden ftaat word onderhouden en .ten weerzyden is beplant.
. Het Dorp van Nieuw-Vosfemeer legt ruim een uur gaans bewesten Steenbergen , en een half uur noord-oost van Oud-Vosfemeer, aan een binnenwater of kreek, die naar den kant van Steenbergen ftrekt, en by dit Dorp is bedykt en toegedampt. De ftichting vind men Ao. 1567 aanvang te hebben genomen, wan. neer de Heerfchappen 17 gemeten Lands in Erf-chyns uitgaven om daar op een nieuw Dorp te ftichten.
Dit Dorp legt in de Polder van dezelve naam, beflaat uit eene regte ftraat, aan welkers eind de Kerk gevonden wordt, is minder in grootte danOud-Vosfemeer, en de Ingezetenen zyn veel den Roomfchen Godsdienst toegedaan,
Men teid in deze geheele Heerlykheid niet minder dan 234 huizen, twee Molens en tweo Mee-ftoven, daar van 150 huizen, 1 Molen en 2 Mee-ftoven voor Oud - Vosfemeer; 84 huizen en 1 Molen voor Nieuw-Vosfemeer.
Ten Jaare 1764 telde men te Oud-Vosfemeer 564 Menfchen boven de drie Jaren oud, en 4oï te Nieuw-Vosfemeer,.
D 3 De
Het Dorp van
Niewjt). meer.



Fcercn,
(54)
De Landen worden in dezen Oord alomme wel gebouwd, inzonderheid onder Nieuw. Vosfemeer, daar blinkt de kiesheid der Landlieden in het zuiver houden hunner akkers byzonder uit. De teelt der Mee-krap geeft hier veel welyaardt; en het beplanten der binnen? Dy eken, verfchaft veel houtgewas, en aangenaame wandelwegen.
Hoe vroeg deze Heerlykheid van Schippers is voorzien geweest, die met hun fchepen der Opgezetenen graanen en andere waaren na elders ter markt voerden, vinde ik niet aangeteekend , maar wel dat reedts den 20 Juny 1580 deswegen een ordre by de Heerfchappen is beraamd geweest. Tegenwoordig vaaren 'er beftendig twee fchepen, waar van de Schippers op eene matige recognitie door de Heerfchappen worden aangeftcld, die op de vragtloonen een bchporlyk Reglement hebben gemaakt.
Twee Veercn zyn 'er waar men van het Oude- in 't Nieuwe-, of van 't Nieuwe in het Oude-Vosfemeer overvaart; het eene by 't Botshoofd, en het andere een groot kwartier uurs benoorden, tusfchen de twee Dorpen (welk ter onderfcheiding van het eerfte 'tNieuwe-veer genaamd word) beiden met een Pont om. ovci- de Eendracht wagens cn paarden te voeren, voorzien,
ë









C 55 )
Al zeer vroeg vind men hier van een Veer gewaagd, A°. 1500 wierdt het Peer - geld aaa Kyckuyt gcreegeld; en A", 1580 word het Nieuwe-veer al genoemd, cn toen goed gevonden (om niet onvoorziens van den Vyand bezogt te worden) dat de Vetrluülen moeten woonen aan den westzyde van dm watere, 'dat tot op den huidigen dag alzoo onderhouden is.
Den Oorlog heeft meer dan eens deze Veeren doen werkeloos zyn; A". 1601 wierden die gefloten, zoo dat niemand uit mogte va. ren, overmits zyne Excellentie met het Leger gerefolveert was te vaaren naar Vlaenderen. Het Veer aan k Botshoofd is naar het eindigen van den Treves Ao. 1631 eerst op nieuw weder verhuurd geworden, Men heeft reedts p. 39. gezien hoe Ao. 1672 de Veer-dammen aan het Botshoofd zyn doorgeftoken en de Pont weg gevoerd.
De Plaatzen, waar deeze Veeren zyn aange • legt, heeft men in Oorlogstyden, wanneer hier gevaar of vrees voor vyand was, altoos aangezien als posten die wel verzcekerd en bewaard moesten worden, waarom die aan de westzyde met Batteryen wierden voorzien, daar nog de orerblyfzels van gevonden worden, en tot lo» gis der Militie, wierden aan beide Veeren Ba, rakken getimmerd, die zedert van den Lande verkogt zyn, en nog tot wooningeu voor arD 4 hal



Molens,
(56 )
beiders en handwerkslieden dienen. Welke bouwing gemaakt beeft, dat elck Veer hier een wel bewoonde buurt heeft, die het aanzien en welvaren dezer Heerlykheid helpen vermeerderen.
Eene Heerlykheid, die al van zyn aan begin af bevolkt en fteedts toenemende was, kon niet lang zonder Molen wezen. Wanneer eerst een is opgerecht, en of het oude- dan het nieuwe-Vpsfemeer te gelyk daar van voorzien is geweest, of waar het ftichten ecnes Molens eerst aanvang nam , is thans onzeker; alleen vinde, dat de Heerfchappen al 25 Juny 1504 goedvonden, dat, indien eenige Ingezetenen ergens op eenen Molen hun coren doen maaien, anders dan daar zy fchuldig zyn, zullen verbeuren't eiken reyfe drie pont f warte.
In den Polder van Mattenburg beoosten de Eendragt, is al vroeg en wel van Ao. 1532 een Molen geweest; die is Ao. 1583 door den Vyand afgebrand ais p. 34 js aangemerkt.
Een andere, het zy daar of elders in het Nieuwe-Vosfemeer gebouwd , moest Ao. 1622 by het Beleg van Bergen op Zoom op hooge ordre afgebroken worden.
Nu tegenwoordig is Vosfemeer van twee Molens voorzien, die aan de west-zyde der Eendracht vind zig op den D>k tusfchen den ?ólder van Oud-Vosfemeer en den Kerke-Pol-



der,- digt by 't laatstgemeldcDorp, met welke zy door een fteen-ftraat gemeenfchap heeft: Die, welke aan de oost-zyde der Eendracht is, heeft men op het uiterfte der Jurisdictie tegen den Heene-Polder en het Steenbergfe Land geplaatst : beide zyn zy door de Heerfchappen op een jaarlykfche Erf-pagt of chyns uitgegeeyen, en genieten ieder in zyn diftricT: het Recht van Dwang-maalderye.
Oud-tyds vond men hier een Schutters-Gilde, die genoemd werden Schutters van de Handboog of Broeders van S*f Bastiaan. Van dezelve yind men Ao. 1525 al gewag gemaakt, ten Jaare 1615 befioot men hun ter handt te doen Rellen feekere Schriften, Privilegiën en andere Alten als hen lieden ranken, en zig onder der Hecren Charteren bevonden; ook wierdt hun op chyns vergund een Erfken tot een Schuttershof, of om Doelen daar op te ftellen; en ten Jaare 1651 bepaalden de Heerfchappen, dat de Keyfer van de Gildebroeders tot een Premies zoude genieten de Schilden, hangende aan 't Span, pf de waarde van dien, met verdere vryheden daar toe ftaande: En vergunden kwytfcheldinge van de Chyns, daar mede de Doel-plaatfe was belast: ook werdt de Signature van de Privilegiën der Gilde-broederen verniemvdt. Ten Jaare 1658 werden deze Gilde-broeders bedankt, van hunnen Eed ontflagen, en een nieuw Gilde opgericht. D 5 Dees
Schut-
'cri-Gilr
le.



gbetoriekamer.
( 58 )
Dees Broederfchap of Gilde te Oud-Vosfer femeer heeft Rand gehouden tot Ao. 1710 of mogelyk nog later, wanneer een Secretaris dezer Heerlykheid, van flegte conduites, diverfe van de zilveren Schilden mitsgaders haar boeken en documenten 't fchynt 't zoek gemaakt te hebben, waar door een verval, en vervolgens een geheele disfolutie zal veroorzaakt wezen , altoos men vind hier zulk Gilde niet meer, ah leen is een gefchilderd bord in het Rechthuis nog te zien, waar in de marteling van S« Bastiaan, die men wilt, dat onder de Keizers DiocLitiaan en Maximiaan zoude geleden hebbe is afgebeeldt. De overgeblevene Schilden met den zilveren Vogel zyn volgens Refol. der Heerfchappen van 17 Juny 1737. verkogt, en voor het geen daar van wierd gemaakt, is een fraaie Kerk-kroon aangekogt, welk in de Kerk van Oud-Vosfemeer nog aanwezig en van dienst is.
Ao. 1659. werdt dien van Nieuw-Vosfemeer toegeftaan een Gilde van Bus/en op te Rellen, daar nog Ao. 1718 gewag van word gemaakt, dan zedert ook fchynt verïoppen en te niet geraakt te zyn.
Dat binnen deze Heerlykheid ook een gezeldfchap Rederykers of zoo genaamde Rhetoriehamer heeft plaats gehadt, is zeker. Wy agten onnodig te herhalen, het geen de Heer WiU kmKopz, in zyn keurige Schets etner Gefchiede-
nir-



(59)
nUfe der Redcrykeren, in het 2. Deel der Werken van de Maatfchappy der Nedcrlandfche Letterkunde te Leiden p. 287. met betrekking tot Vosfemeer, daar van heeft aangeteekend, daar men niets by te voegen weet, dan dat men haar begin, zoo min als derzelvcr verval en einde nergens vind vermeld.
Daar deze Heerlykheid van twee Kerken ieder met een Predikant voorzien is, behoorende onder de Clasfis van Tholen en Bergen, zal men die afzonderlyk verhandelen.
De Kerk van Oud-Vosfemeer, midden in het Dorp gelegen, is tamelyk groot, dog heeft een gemeenen Tooren van weinig aanzien, omringd van een genoegzame plaats ora tot een kerk-hof of bergraaf-plaats der gemeente te dienen; haar onderhoud word van wegens het gemeene Land of de Provincie bezorgd, die daar aan geen verval gedoogt.
Al vroeg en wel Ao. 1452 vind men dat gidius van Wisfekerke, Doétor in de Rechten (A) te Vosfemeer een Kapel gedicht heeft, welke met 'er tyd een Parochie Kerk geworden , en met het Kapittel van Tholen vereenigt zynde, in later tyden is gedoopt en weder opgetim,
mert
m JEgidius van Wisfekerke was Zoon van Antonis , yan Wisfekerke, Heer van Kouwerw en pitsende. Bgttyu ran Middelburg.
Kerk van Oud-Voifetneer.



( 6<* )
mert (?)• Ao. J513, vinde ik, dat Co-melisMau theus zoon, by vonnis daar toe verwezen zynde, een glasventer in de Kercke van Vosmair heeft gemaakt: ook dat Ao. 1516. tot opbouwing van dezelve, by het Capittel van Tholen en de Heerfchappen, ten verzoeke van Kerkmeesters is gegeeven , voor den tyd van drie Jaaren , twee grootcn vlaams op elk gemet Lands over de breede, zoo wel over de Geestelyke-gepreviligeerde- en Vroon-landen, als Spe* landen. Ao. 1517 werdt bepaald wat den Pastor, Diaken en Sub-Diaken genieten zouden van de Mis/en van Requien, die jaarlyks voor de zielen der afgeftorvene Heerfchappen werden gedaan. Lange daar na is in deze Kerk een Jaargetyde gefticht door Heer Pieter Henricsz. Block Onder-Deken van 't Kapittel te Tholen, die den 26 Mey 1565 in die Stad overleden is: welk Jaargetyde de voogden van zyn testament ook rykelyker begiftigt hebben Cl) in den brief hier van, ter aangehaalde plaats te vinden, van dato 4 September 1576. vindt men gewag gemaakt van een raferinge ende plunderinghe van de Prochie Kerke der heerlicheyt van Vosfemaer te vooren gefchiedt, waar uit te beduiten is, dat die door de woeste drift der Beeld-
ftqr-
(0 Oudh. en geit. van Zeel. 2. D. p. 293. Ibid. p. 204—207.



C 61 )
ftortriefen Ao. 1566 voor al van binnen zaï ternield zyn geworden, offehoon men nergens aangeteekend vindt dat het Beeldeftormen in de Stad of Eiland van Tholen heeft plaats gehadt, zoo fchynt het echter door de bygebragte reden , dat zulks ook hier moet gebeurd wezen: te meer is men van die gedagten, om dat de brand, die het Dorp van Vosfemeer Ao.- 1576 geheel verteerde, en waarfchynlyk ook deze Kerk, eerst den 7 Ofïöber van dat Jaar voorviel, dus meer dan een maand na dato vari voorgemelde brief, gevolg] yk moet dë raferinge tnde plünderinghe daar by aangehaald, op een Vroegere gebeurtenis zien.
Met den uittogt der Geestelykheid werdt hïer zoo wel als elders alle zilver, misgewaden en andere meubilen der Kerken, ten behoeve van het Gemeene Land aangeflagen en verkogt, zoo deedt men ook met der Kerken vaste goederen, eri zal hier al mede hebben plaats gehadt, want het is ontwyffelbaar , dat ook deze Kerk, Landen in eigendom heeft bezeten , hoe het zy de Heerfchappen hebben tegen het aanflaan der Kercke Meubelen A'o. 1581 protest' laten doen, eri Ao. 1582 nog vrugteloofe devoiren aangewend, om van die Meubilen-een Inventaris te bekomen.
Het zal van dien tyd af wezen, dat de;Provintie in het onderhoud dezer Kerk en het
daar



Lyst der Predikantente Oudfasfe■meer.
C 6i )
daar annexe Schoolhuis, Confiftorie , en wooning voor den Schoolmeester voorzien heeft. De Predikanten, die deze Gemeente 't zedert tot heden bedient hebben, zyn de volgende: Mr. Ephraim Dierkius was in Oótober 1585 hier al Predikant, is in July 1587 van zynen dienst afgezet en opgevolgd door Mr. Adriaen Alert/en beroepen van Haringharfpel onder de Clasfis van Alkmaar in September 1587, en overleden in July 1592. Mr. Tobias Damman beroepen als Proponent 8 February 1593. beroepen te Övefande, Ouddorp en Driewegen iri Oftober 1594, dog wegens zyn zo kort verblyf te Vosfemeer, volgens Refolutie der Heeren Staaten van Zeeland, zyn losmaking geweigerd, en eerst naar voorgem. plaatfen vertrokken in Mey 1596. Mr. Cornelius Bosfchaert of Busfchartius als Proponent beroepen in November 1596. naar Lillo en Liefkenshoek vertrokken. Mr. Gerardus Schepens, beroepen van Lillo cn' Liefkenshoek den 7 November r6o2, geftorven den 20 December 1609. welke in den Jaare 1603 op commisfie van Heeren Gecommitteerde Raaden van Zeeland des Zondags naarmiddag in dcFrancetaal heeft gepreedikt voor de Frmcoife Zoldaten in den Eilande van Tholen guarnifoen houden-



( 63)
dehde. Op wien waarfchynlyk gevolgd is j zonder dat men juist weete wanneer; di£ is zeker, dat al voor den Jaare 1618 hier Predikant is geweest Mr. Francois Manteau, welke Ao. 1665 overle-
den zynde, is beroepen Mr. Gillis Burfius, bevestigd den 17 January 1666. en op zyn verzoek gedimitteerd den ï9 Juny 1678. Mr.Adrianus Beukelaar, Proponent onder de E, Clasfis van Tholen en Bergen, beroepen 19-Juny 1678. die bevestigd is den 14Augustus des zeiven Jaars, voorts beroepen te Tholen den 3 February 1680 werwaarts hy ook vertrokken is :• Mr. Albertus van Rhodenburg, Predikant te Nieuw-Vosfemeer, beroepen 26Februarij: ï68r. overleden in den Jaare 1687. Mr. mcolaus Wouters, Predikant te Philips • land beroepen 2 February 1688. heeft de'. Gemeente verlaten in het laatst van A\ 1702.-
tb. Samuel Boon, Proponent onder de E.Clasfis van Walcheren, die beroepen werdt den 12 Oaober 1704 en bevestigd den 23 November deszelven Jaars, voorts den 26 December I7°5 beroepen te Maarténsdyk.
S& Marinus dt Ryte, Proponent onder de K
Glas-



Clasfis van Schouwen en Duivelandt beroepen 10 February 1706. bevestigt 25 April des evengetoelden Jaars, beroepen in September 1711 te Giesfen-Nieukerk. Mr. Hendrik Willem Cóetier, Predikant te Bergen op Zoom beroepen 6 December 1711. bevestigd den 7 February 1712, en naar Middelburg beroepen in Augustus 1719. Mr. Petrus Wopkens gewezene Predikant 'by 't Gnarnifocn te Bergen in Henegouwer^ beroepen 10 September 1719. bevestigd den 22 Oftober des zeiven Jaars, hier overleden in Mey 1728. Mr,- Petrus Tiquet, Proponent onder de E Clasfis van Maastricht, beroepen 9 Augustus 1728. die den 28 November va^ dat Jaar nog is bevestigd, en in December 1730 beroepen haar Arnemuiden. Mr. Fredericus Uldalricus Gerhardi, Proponent onder het E. Clasfis van Groningen en Ommelanden , beroepen 17 Jujy i?3l bevestigd den 1 Oótober, beroepen en naar Koudekerk in Walcheren vertrokken in Oftober 1735. Mr. Hendricus Ludovicus Temmink , Proponent teCulenborg,beroepen 7December 1735, bevestigd 8 April 1736,overleden 27 Augustus 1753.
Mr. Guarnerus Soetens, Predikant te Kal/lagen,



( 65 )
beroepen 5 Oöober 1753. bevestigd 30 December van dat zelve Jaar, beroeper! te, Vlisilngën 20 February. 1762. Mr. Adron Le Grand, Predikant te Ooster* leek, beroepen t6 July 1762, bevestigd 24 Oclober daar aan, beroepen te NieuwLoosdrecht in Augustus 1764. Mr. Johannis Wiihelmis Hoog, Predikant,, té Ritthem in Walcheren, beroepen 2 September 1764, bevestigd 25 November daar aan,beroepen teEyndhoven enStryp in November 177t. , , .
Mr. Johannis Zuidhoek vanLaaren, Adjunct Predikant te Aardenburg, beroepen 20 December 1771, bevestigd 22,Maart 1772»' beroepen te Rotterdam 17 April van dat zelve Jaar. ■ , ,; , . '
Mr. Balduinus Hancke, Predikant teRansdorp, beroepen 31, July 1772, bevestigd den 8 November des zeiven Jaars, welke, nog heden deze Gemeente een geliefd Herder en Leeraar is. , 1 -
Het Nieuwe-Vosfemeer is voor, de Reformatie nimmer , van een Kapel of Kerk voorzien geweest. Daar was ook geen Dorp, en de bevolking zal niet zeer fterk zyn geweest: De Kerk op het Oude-Vosfemeer diende voor de geheele uitgeftrektheid der Heerlykheid. . Ao, 1:567 begon men het nieuwe Dorp te Richten» E' dV
Kerk van Nieuw Vnsfe* meert



(66 )
<!e opgevolgde Nederlandfche beroertens zul. len belet hebben, dat ®p het bouwen eener Kerk konde gedagt worden, en na de omkee. ring van dezen Oord aan der Staaten zyde konden de hervormden hier geen beftemde -plaats hebben tot het oefenen van den Gods. dienst; de gelegendheidjaan de vaste wal van Brabant zoude oorzaak zyn geweest, dat telkens aan al de verwoestingen van den Oorlog zouden hebben bloot geftaan, voor al in een K>yg, die zyn oorfprong zoo niet eenig, ten minsten grooten deels om het verfchil der geloofszaaken aangevangen was, daar moest dan een vaste Vreede worden ingewagt, en die werdt eerst den 30 January 1648 te Munlter gefloten.
Straks den 9 July van het volgende Jaar 1649 wierd door 's Lands Staaten hier een Predikant en Voorlezer toegeftaan, dan daar ontbrak nog een Kerk, waar toe de Heerfchappen eene gifte deeden van ƒ 1000: en de overige penningen daar toe benoodigt werden gegeven hy perfonele quotifatien en gemet-gelden.byde In- en Opgezetenen daar toe vrywillig gefchoten, ook zyn daar toe liberale giften by hun Edele Mogende de Heeren Staaten en de refpeftive Kerken onder het Eerw. Clasfis van Tholen en Bergen gedaan, waar uit het nog tegenwoordige Kerk-gebouw met alles wat daar
toe



< S7 )
toe behoort, als Uurwerk, klok enz. ten einde het Dorp geplaatst, is opgetrokken; het zelve was ten Jaare 1660 nog met een fchuld van ƒ 1165: belast, die voorts gevonden zyn uit twee ftuivers op den gemeten, tot het heffen van welke, ter tyd toe deze agterflal zoude gekweten zyn, de Heeren Staaten ten Jaare 1661 O&roy verleenden. In laatstgemelde Jaar, een huis voor den Schoolmeester ingekogt zynde , vergunden de Heerfchappen nog uit eigen middelen daartoe/150: diergelyke gratuiteiten zyn tot onderhoud van dien van tyd tot tyd herhaald, dan die hebben het diep verval niet kunnen voorkomen, waar in dezo Kerk en School geraakt was, en daar de Heerfchappen vermeenden, zy alleen niet verpligt waaren daar in te voorzien, addresfeerden de Kerkenraad zig hier over by Requeste aan de Heeren Staaten, die, naa de Heerfchappen hun berigt daar op te hebben gerequireert, en het advis der Heeren der Provinciale Rekenkamer ingenomen, goedvonden by Refolutie van 25 February 1768, dat het onderhoud van deze Kerk en School moest gefchieden door de Heerfchappen voor twee vyfde parten, door de Parochianen voor twee vyfde parten, en door de Diaconie - Armen voor een vyfde part: ett het is door het gemelde befluit, dat deze Geftichten au ter tyd in goeden Rand worden geE 2 zien?



Èjyf der Predikantenvan
PJiciiw
ynfe.
Meer,
]
|
(68 )
zietf, eri, zoo te verwagten is, Reeds blyven zullen. * "
De Gemeente van Nieuw-Vosfemeer is dan van dien tyd, dat zy afzonderlyk van OudVosfemeer hun Godsdienst oefferting hebben verkregen , tot heden bedient door de volgende Predikanten
Mr. Uvimx Becius, Predikant te Rutphen in 't Marquifaaü van Bergen op Zoóm, beroepen den 14' September 1049 door het E. Clasfis van Tholen en Bergen, bevestigd 14 November 1649 en overleden A«
Mr. Jacobus van Loo, Proponent' onder het Ê. Clasfis van Tholen en Bergen, beroepen door een Collegium Qualifkatum op rj December 1668, bevestigd r7 Maart 1660 beroepen te Hontenisfe in het Land van Hulst A°.-1677.
Mr. Albertus van Rhodenburg, Predikant te O3fenisfe in. het Land van Hulst, beroepen 8 September 1677, bevestigd- 2 January 1678, en A-o. 1681 naar Oud - Vosfemeer beroepen,
Av. Adrianus Vay, Proponen t onder de E. Clasfis van Tholen en Bergen, beroepen 24 Maart 1681, bevestigd r July i68r en overleden Ao. 1690.
w. Johannis yen der Haart, gewezen Leges-
Fr*



< 69 >
Predikant, beroepen 18 Maart 169a, bevestigd 20. April 1692 en overleden A°. 1702,
Mr. Abrahamus Verkouteren, Proponent in den Oudenboseh, beroepen 5 July 1702, bevestigd 24 September 1702, en Ao. 1705 beroepen naar Colynsplaat in Noordbeve» land.
Mr.Zacharias Blanc, Proponent teNimmegen, beroepen 39 Augustus 1705, bevestigd 26 06tober 1705, en overleden A". 1706,
Mr. Lambertus Te Winckel, Proponent teWenterswyk in Gelderlandt, beroepen 17 No. vember 1706, bevestigd 27 February 1707, en Ao. 1711 beroepen naar deHaage of 's Princenhaage in de Baronnie van Breda.
Mr. Johannis Boefeken, Proponent, beroepen 11 September 1711, bevestigd i3Decen> ber 1711, en overleden 3 April 1739.
Mr. Mattheus de Craane, Proponent te MiddeU burg, beroepen 1 November 1739, be» vestigd 24 April 1740; naar Biezciinge in Zuidbeveland beroepen Ao. 1742.
Mr. Abraham Hoornbeek, Predikant te Kerkwer. ve in Schouwen, beroepen 27 Aprili742, bevestigd 5 Augustus ?74* »en overleden Ao. 1756.
Mr. Jacobus de Vos, Proponent te Dordrecht, E 3



C7° )
beroepen Vk September 1756, bevestigd 26 December 1756, en Ao. 176Ö naar Liefkenshoek beroepen. Mr. Levinus Catshoek, Proponent te St, Maar. tensdyk, beroepen 18 Juny 1766, bevestigd 26 Oétober 1766, en Ao, 1772 beroepen naar Scherpenisfe, Mr. Sttphanus Brands, Proponent te Zierickzee, beroepen 19 Mey 1772, en bevesr tigd 20 September 1772, die nog huiden deze Gemeente met lof en yver bedient. Alvoorens van het Kerkelyke geheel af te fcheiden, moet men het beltuur van dien niet voorby gaah.
De Kerken -raaden der beide Dorpen be. Haan ieder buiten den Predikant uit twee Ou. derlingen en twee Diaconen. De inkomften der Arm-kasfen komen hier meest uit het geen van de Gemeente by de openbaare Godsdienstoeffening ingezameld wordt; dat men wilt in deze beide Gemeenten in evenredigheid dat der nabuurige plaatfen overtreft. Ook genieten zy een groot te ponde der verkooping van alle vaste goederen.
Buiten de Diaconie-Armen, is 'er een gemeene W?efen-Armen voor Oud- en Nieuw-Vosfemeer, die ruim 5r gemeten Lands in eigendom bezit, welke buiten het inkomen daar van een groot te ponde genieten van de verpagte
Tien.









(71 >
Tienden, drie grooten te ponde van de vöv pagte Gemeene Lands Middelen, en een groote te ponde van alle verkogte vaste goederen; als mede twee ponden vis. 's Jaars uit de 7 fchell. 4 grooten, die de Tappers vanydertonne Biers voor Heeren excyns moeten opbren-
In de Kerk van Oud-Vosfemeer wordt het Bond-zegel des H. Doops bediend met een zilveren Doop-bekken met een cierlyk verheven dekfel, door wylen den Heer Mr, Dionifius Pieter Recxftoot, mede Heerfchap Schepen der Stad Tholen en Bewindhebber der West -In difche Compagnie, den 3 July tf&overleden, tot een gedagtenis naargelaten.
Al vroeg was deze Heerlykheid van een Recb(. Rechthuis voorzien, waar de Heerfchappen,-^. de Magiftraat en Ingelanden der refpeaive Polders hunne gewoone Vergaderingen hielden. Van wanneer het eerfte of oudfte Rechthuis is gebouwd geweest, vindt men geen aanteekening, maar wel dat het zelve door den brand van 7 Oftober 1576 (waar van hier vooren p. 32 breeder is vermeldt) verteerd geworden zy; het zelve fchynt eerst Ao. 1595 herbouwd te wezen, en Rond in den ring van het Dorp ten westen de Kerk; dit Gebouw, of fchoon niet aanzienlyk, was egter gefchikt genoeg tot het geen, waar toe het dienen moest, dan ontbrak E 4 ccn



( 7* )
een verzeekerde plaats, om criminele gevangenen te bewaaren, waar om de Heerfchappen óp 30 Juny 1766 befioten een nieuw Rechthuis te Richten , waar aan wylen de Heer Johan Ifebree Burgemeester eri Raad der Stad Goes, en mede Heerfchap, op 11 July 1767 den eerften Reen heeft gelegt, gelyk ter gedagtënis van dien in een' witmarmeren Reen met fwarte letteren een infcriptie is gegraveert, die rondom met een blaauw arduinen rand is gefloten, en boven den ingang der zaal te zien is. Het zelve is nu ten Noordwesten der Kerk geplaatst, en .beftaat in een moderne voorgevel met een vérheven Roep en dubbele deur, die aan weerfyde nisfen heeft, om beel-' den' iri té plaatfen, boven welke de wapens deiProvincie, en dezer Heerlykheid iriBenthemer Reen gehouwen, pronken; voorts in een ruil me voorvloei-, aari weerzyden van welke twee zy-kamers zyn, waar van de eene diendt tot het bewaaren der Heeren Charteren, waar toe ruime kasfen zyn, de andere tot een fpreekvertrek en ook tot verblyf der Gerechtbodens: ten einde deze voorvloei- treed men in de zaal, die met drie fchuiframen op de thuin uitzigt heeft, waar in de zitplaatffen der Heerfchappen, én wie daar verder gebruik vankonnen maken, van de vloer verheven en afgefloten zyn. De fchoorfteen, die in het Parquet zig bevind, is.
cier-



C 73 )
cierlyk opgetimmerd, en de wapens der toenmalige Heerfchappen zyn aan wederzyden in haar&couleuren daar te zien, terwyl het midden-Ruk met het beeld der Gerechtigheid en veel bycieraden is befchilderdt door den bekenden Hollandfche Schilder Xavery. Uit de voorvloer gaat men met etlyke fteene trappen , naar beneden , daar twee verwulfde en wel verzekerde gevangeplaatfen zyn voor criminelen. Dit Gebouw heeft boven een blaauw pannen dak een klok-gebindt by form van een toorentje, waar in een lui-klok is hangende, waar mede geklept wordt, zoo wanneer eenigepublicatie of executie gefchieden moet.
Is hier al vroeg egn Rechthuis geweest, zoo zal nog vroeger deze Heerlykheid een geze-, gelde Regeering hebben gehadt. Men heeft op p. bewezen dat die hier al voor Ao. 1433 in wezen was, zonder dat men echter de eerRe inRelling heeft, kunnen ontdekken.
Zy beftaat thans uit een Bailliu, een Burgemeester, agt Schepenen en een Secretaris, die door twee Bodens worden bediendt, zynde vyf Schepenen uit het Oude- en drie uit het Nieuwe - Vosfemeer , welke (behalven den Bailliu en Secretaris) jaarlyks worden aangehouden of afgaan naa der Heerfchappen welgeyallen: welke Ampten als nu worden bekleed door de volgende perfoonen
E 5 Bail-
MngiIraat,



Het Ampt van Bailliu.
C 74 )
•Bailliu Adriaan Catshoek.
Burgemeester Dignus van der Linde.
Schepenen van Oud - Vosfemeer Jan van de Ree, Johan van der Lek, Piet er Slager, Cornelis Henricus Engelen, Cornelis Pietersfe Joppe.
van Nieuw-Vosfemeer jfohannis Schotsman, Cornelis Bierens, Laurens van Hielen.
Secretaris Christoffel Quist.
Het Ampt van BailKu, waar aan het DykGraaffchap over alle de Polders der Heerlykheid al van öfldfc gehecht is geweest, is altoos voor aanzienlyk geacht en moet hier zoo wel als elders voor de invoering der Ordonnantie van Koning Philips de dato 5 July 1570, op de Criminele Juflitie in de Nederlanden, zeer voordeelig zyn geweest, wyl men voor dien tyd zelfs de criminele misdaden met geld konde boeten. Altoos de Heerfchappen namen beurtelings, of by loting die Post waar, tot dat op 24 Juny 1533 het eerst voor drie Jaaren, en daar na tot wederzeggens is begceven.
Men



Men heeft niet wel kunnen nafpeuren wie
van den eerften aanbeginne dezer Heerlykheid het Bailliuichap hebben bekleed, maar met den aanvang der zestiende Eeuw kan men die tot heden met zekerheid opgeeven, zoo die hier volgen:
Ao. 1504 Cornelis van Dalen, mede Heerfchap,
met het lot. A°. 1505 Joost van Blooys. A". 1506 Jan Pels, die het heeft laten waarnemen door Jacob van Bleiswyk de Jonge. Ao. 1507 Jacob van Bleiswyk den Ouden, is bedient door Jacob van Bleiswyk zyn Zoon. An, 1508 Jan Willemsz Suet. A°- 1509 Joost van Botland. A°. 1510 Damas Simonsz. A°. 1511 Heer e van Treslong, by gemeene accoord en qavelinge van de Heeren van Vosfemeer, bediend door Joachim Jansz. A°. 1512 Den Heer van Bergen, bediend dooi
Joos Jansz. A°. '1513 Aariaan Jdo, by cavelen. A°. 1514 Lodewyk van Treslong, en hebben bj de gemeene Heeren daar in geftelt als Se quester Jan Willemsz. A°t 1515 Het Kind van Francois van Wis/en kerken, en is gecommitteerd Jan vanBleis wyk de Jonge by de Heerfchappen. Ao. 1516 Jan van Doorwek, en zal het zelv<
be
Lyst der
i



C 7.6 )
bedienen, en hem es geordonneert tot eenen Scoutet Jan Cornelis Poppe, tot wederzeggen van de Heeren, en is dit laatfte Jaar van der Cavelinge van der Bailliufchip.
A°. 1517 Lodewyk van Treslonge Jansz?
Ao. 1522 Guido van Bloys.
A°- J525 Jacob van Bleiswyk.
A°. 1527 Marinus Simons , 1533 obiit.
1533 Antheunis van Wisfenkerke., voor drie
Jaaren.
A°. 1537 Danker Jacobs^z. tot wederfeggens. Ao. 1543 Pieter Faas z.
Ao. 1571 Jacob de Brammer, die het denkelyfc al voor dien tyd is geweest.
Ao. 1578 Dirk Heinricxs, 1581 obiit.
Ao. 1581 Hubrecht van Wisfenkerke, die het heeft gerefigneert.
A°. 1583 aan Cornelis Hartfen., die Secretaris was, van welk Ampt hy defifteerde,obiit 1584 en den Rentmeester geauthorifeert tot het waarnemen. Emanuel Oliphant is Ao. 1587 bedankt.
A°. 1587 Pieter van Dalem, die Ao. \6i6 op zyn verzoek, vermits zyn ouderdom is gedimitteert, en Pieter Geerts gecommitteerd om 't geduurende de vacature waar te nemen.
Ao. 1617 Witte Wittefe.
4°. ?62i Cornelis Cornelisfe Exter.
-94 A°,



( 77 )
Ao. 1630 Jacob de Brommer gezegd van Vrybergen , 1642 obiit. Ao. 1642 David Burtius, is op zyn verzoek ge-
dimitteert, Ao. '1665 Pieter LienS, 1678 obiit. Ao. 1678 Johans Dallens, is Ao. 1Ó83 gefuspendeert, en de Rentmeester van Rofevelt gecommitteert tot het waarnemen. Ao. 1687 Pieter Coole, x?°9 obiit. Ao. 1709 Hubertus van de Luyfier, is tot Secre*
taris aangeReld. Ao. 1711 Hendrik Celou, 1713 obiit. Ao. 1713 Quintinius Steenput. Ao. 1716 Ivesfel Eduart Ferleman, is A0. 173^
op zyn verzoek gedimitteert. Ao. 1737 Samuel Cras, obiit i74°-_ Ao. 1740 Abraham Verkouteren, obiit 1770. Ao. 1770 Adriaen Caishoek.
De MagiRraat hier oeffend Hoog, Middelbaar en Laag Gerecht, en is gehouden volgens hunnen Eedt het Recht uit te voeren volgens de Keuren dezer Heerlykheid, daar ftraks nader melding van zal worden gemaakt: en wat daar niet in begrepen is, naar de Keuren van Zeelandt,en dat alles op een Lyst van Salaris voor Bailliu, Schepenen, Secretaris en Boden, by de Heerfchappen den 22 Juny 1711 gearre» lieert; en waar by voor den Secretaris in 't Byzonder, op 26 July 1723 nog eene Ampliatie gevoegd is. Uit



Het Amp, van Secretaris.
Lyst der Seeretaris/ett.
C 78)
Uit de Schepenen verkiezen de Heerfchap. pen gemeenlyk zes tot Gefwoorens, drie beoosten en drie bewesten de Rivier, die met den Bailliu als Dyk-graaf het beftier over Dyken, Sluifen en verdere Zee-weeringen hebben. ■ Met het opRellen eener geregelde Regeering over deze Heerlykheid, zal te gelykdie een Secretaris toegevoegd wezen, die hier zoo wel als elders, eerst met den naam van Clerckis fcekend geweest (/). Men mag gelooven dat dit Ampt over een uitgeftrektheid van meer dan 6000 gemeten Lands, waar in twee Dorpen , en over 't geheel genoomen zeer bevolkt is, waar by nog gevoegd zy de Vendue, en het Penningmeesterfchap over alle de Polders, zoo mede den Ontfangst des Huisfchatting, niet onvoordeelig kan wezen.
Men zal zien wie die Post, zoo verre het op te fpooren is, tot heden bekleed heeft. Ao. 1512. Cornelis Jansz de Muyter. Ao. 1514. Jacob Jansz de Houwer. Ao. 1536. Janne Jansz, die refigneert aan Ao. 1545. Coryn Jacob Harts. Ao. 1571. Cen denkelyk al bevoorens) Mr, Engel Engelz, die Ao. 1574 de Heeren bedankt.
Ao.
CO Zie over deze benaming van Cletek en haar oorr fprong Wagenaars befchryv. v. Amfterd. 13 ft. p. 238.



(79)
Ao. 1574. Cornelis Hartfen, die tot Bailliu aarigefield zynde: is
A°. 1583. Mr. Jan de Brammes aangefteld, dewelke is ontflagen: en
A°. 1600. Pieter de Brammer in zyn plaats gefield.
A°. 1615. Cornelis Jacobfe Valke, obiit.
Ao. 1620. Witte Wittefe.
Ao. 1623. Nicolaas van Gelre.
Ao. 1631. Adriaan Liens.
A°. 1647. Johan van Alphen, Ao-1666 obiit.
A°. 1666. Jacob Liens, Ao. 1676 obiit.
Ao. 1676. Johan Steenput, A°. 1678 op zyn
verzoek gedimitteert: en aangefteld A°. 1678. Johannis Strydt, Ao. 1679 obiit. Ao. 1679. Hendrik Swryters, A°. 1681 op zyn
verzoek gedimitteert. A°. 1681. Nicolaas Kooien, defifteert Ao. 1708. Ao. 1708. Cornelis Heron, Ao. 1711 obiit. A°. 1711 Hubertus van deLuyJler, is Ao. 1722
gedimitteert. A°. 1722, Nicolaas van Diest, die Ao. 1732 tot Rentmeester aangefteld zynde, is in zyn plaats verkooren Ao. 1732. Olivier Hovendaal, obiit Ao. 1733. Ao. 1733. Joban Cornelis Boot, defifteert A°-
A°. 1738- Abraham Cr as, die Ao. 1749 zyn Ampt met toeftemming der Heerfchappen
1 Ao verkogt aan " *



Foorrecb isn.
C So)
Aov 1749. Chri/toffel Qidst. . De Voorrechtën, welke aan deze Hoo'ge Heerlykheid zyn verknocht, uit krachte van twee Graaflyke Brieven of Handvesten,- van dato 3, November 1410 en 9 February 1414 refpective, hier vooren reedts p. zoo veel daar noodig was, vermeld, zyn aanmerkelyk genoeg, om byzonderlyk aangewèfen en uitge^ breid te worden: by dezelve heeft dé Graaf verkogt, en over deze Landftreek afgeftaan
1. - Ambacht, en de Ambochts gevolge,1
2. Tienden.-
3. Vogelye.
4. Visfcherie.- s $. Wint. & 6. Brant.
y. Exchynze. i. Veeren.
9. Ghiften van Kerken;
10. Mitten middeldiken die nu zeediken fyn ende dal dair of comen fal, ende mitter heerlickede van' den dyck van den Broeck mit Jïnen toebehoren, fireckende van der heerlickede van Vos'mer tot Cattenweel toe.
ir. Bailliüwen, Scouten, Dycgraven, Scepeneè,
ende andere officiers daer in fetten. Ï2. Keuren, ende geboden daer in te leggen.' I!3» Tollen vry te varen' mit horen fcepen, en&fi
goeden voir allen onfen tollen; die wy nu ter
tytc



( ri )
iyt hebben, of uamels vercrigèn fonder eniih
of breek. . . ,
f4 Te mogeri malen in den Ban der Tholen.
is'. Maai- een derdendeel te moeten opbrengen vanfulkefchoten, beden, heerrmden, als anders polres bi der Tholen geven zullen. .
ië, Dat zo enich Ambochtsheer bruecten en hem milten rechte van onfen lande lyf,.ofgott of gewonnen wierdt, zoo zoude zyn Ambachts-gedeelte, gelost worden met twmtich pont temoife.
17. Aenwerpi ..... , .
h Van over al in 'sGraven gevangenhuizen, de gevangenen te mogen fluiten en doen
bewaaren. • .
19. Vrydom van Collateraal voör de aangekogte gemeene Ambagtsportien en tienden.
20. Het Reeht van Naasten,
Om nu alle die onderfcheidene- Rechten wat nader te leeren kennen, ook in wat opzicht door verandering van tyden en zaaken daar in ' anders, dan de letter der wet mede. bragt ia gehandeld, en in hoe verre die nog heden ten dage in obfervantie al of niet zyn, zal men nu Ruksgewyze verhandelen.
Ambohct ende Ambochts gevolge. Hier onder begrypt men zulke rechten en. vryheden, als alle Ambachtsheeren in Zeeland' zoo hooge als' laage toegekend' worden,óf-^ p' fchöofc



C te >
fóhoüri hnri Uitgift- of Leen-brieven daar van geen byzonder gewag maken; als daar zyn de //'«ere «ég«n of '5 Grave» wegeo, waar door men verflaac gemeene wegen, waar van het ufus eundi, agendr, vehenedi, aan niemandt kan betwist worden , en de eigenaars der tegenover liggende Landen geen Lasten betalen:: deze behooren in Zeeland van 's Graven wege aan dè Ambagtheeren, want' die in' Zeeland: llegts dc Civile Jurisdictie ter Leen houdt vande Graaflykheid, wordt verftaan dezelve eo ipfo ter Leen te bezitten, zoodanig dat Ambagtshceren hebben het utik Dominium , en met Dykgraaf en gezwoorens het gezag óver' de Heere-wegen. Dat is generaal waar, in alle Eilanden van Zeeland', de wegen komen niet' tot de Landen en betalen geen Lasten (m).
Heere-Diensten behooren mede totAmbagtsgevolgen: hoe en wanneer die van de Parochianen' mogen gevergd worden, is by Pfaccaat van 's Lands Staaten geregeld;- het Recht hier toe, ftcunt op de keure van Zeelandt d* Ao. 1495.' Cap. 2. arti 18;
Het houden van Zwanen is daar Ook onder begrepen, wyl het een'voorrecht is, alleen toegekend den geenen dié■ hondert ghemeten Am-
backs
Qny-Advli van de S.ekenk. v. Zeel. l^ -Nov. tftlii



(«3)
backs in. een Prochie heeft: als in evengem: keure Cap. 3. art. 17- te zien is. _ De Duyvs-vlugt of Duyf-huyfen te maken is ook een Ambagtsgevolg , wyl niemandt dat vermag te doeri dan den Ambagtsheer/ of die in het Ambagt waar hy zulks onderftaat te doen, twee hondert gemeten Ambachtsheeft; al volgens dezelve Keure Cap. 3. art. 27.
Niet minder behoort hier toe, dat niemandt op des anderen Ambacht mag komen wonen, tenfy by wille des Ambacks-heeren van den Ambacjit deer hy komen wil. üitwyzens dezelfde Keure Cap. 3; art. 29. - •
Alle deze gevolgen,' daar van zyn de Heerfchappen altoos in de pofesfie geweest, en genieten die even vry als anderen; alle verdere Ambachts-gevolgm, die meft afleyden wil of kan uit het 2 art. der Ampliatie van bovengemelde Keure, gaat men met ftilzwygen voorby, om dat zulke en nog hooger Rechten, in de Uitgift-brieven dezer hooge Heerlykheid, uit» drukkelyk vermeld ftaan,
Tienden. ■ ,, .».. ,/
Wyl de Graaf dit Recht zonder bepaling in , iyh Handvest opnoemd, als verkogt te hebben en o ver te geven, zoude men mogen twyfelen, of dit niet in den uitgeftrekften zin had kunnen genomen worden, en dat dus de Heerfchappen ji'iet alleen gerechtigd waren tot de groote of F % koo-



( 48 )
horen-tienden maar ook de fmaU Qnhrytende-iienden hadden mogen heffen; dan men heeft zig, in deze al van den aanbeginne vergenoegd te volgen dien grondregel , welke de Heer van der Schelling by onzen tyd, in zyn wel uitgewerkt fiendregt 1 D. p. 604. opgeeft, als hy zegt: „j Want een Leenman in 't algemeen „ verlyd met de Tienden , heeft daar door geen Rcgt, om Tienden van alle vrugten, zon3, der onderfcheid , te vorderen * maar van s> zoodanige,, waar van men in zyn Regtsge„ bied, of in-de nabuurige- laridftrekcn, van' ouds gewoon is Tienden te geven. Als blykt uit de bylagc I. waar by Gillis van Wisfenkerke A<\ 1433. het toen nog oribedykte Land uitgeeft te bedyeken, mits de Heerfchappen- hebben en tot eewige dagen behoude alle hoir tiende, dat is dat tiende lam eri den elfften fehouff, en voirts- die elf (ie male- van- den zade dat in de?t Lande van Vosmair mit der Goids hulpen wasfen zal. Hoe wel ver-kreegen dit Heerlyk Regt ten dezen-was-, hoe een allezintsregtraatig gebruik hier van gemaakt:, heeft het niet kunnen beletten-, da& de Heerfchappen hier ki,< door de Geestelykheid» zyn. ontrust, en hun Tiendregt niet hebben mogen bezitten, dan onder eene bui-tengewoone fchatting, als hier voor en p. 46 breeder k vermeld,. - De Inftelling der Tienden hier,, zoo even verhaald,, houd tot
h«»



< «5 )
lieden Rand, en de Heerfchappen hebben het ongeftoord genot daar van, over hunne ganfché Heerlykheid.
Vogel? rye.. Ik verbeelde my dat Jagt en Vogderye wel degelyk onderfcheiden zyn, en men het eerfte zeer zeldzaam in dc Uitgift -brieven van Aar bagtenzal ontmoeten, maar altoos het laatfte-. dat voor de vinding van het Buskruid , en zelfs nog geruimen tyd daar na, het groove wild, zoo ook Edele Vogels, als Faifanten, Reygers enz. of door dc honden, of door Pylen, of werp fpiesfen zyn gedood, en dat zulk Jaagen , den Graaf aan zig en zynen hoogen Adel behieldt, maar het heus vermaak om met den Valk, het Haas, Konyn enz. te verftrikken den minderen Adel, zal gegund hebben; dan federt fehynen die onderfcheidene Rechten als 't waare in een gefmolten te wezen, en ge, brek dat daar op niet gelet wordt, brengt nog dagelyks veel dwaaling en onnoodige Rechtsgedingen voort- dit is zeker dat deHeerlcbap* pen hier, met geen Jagt, maar met Fogclerye zyn verlyd, en zy dus zo min als andere Am, bagtsheeren, een onbepaald Recht van -Jaagen kunnen ftaande houden. - Deze Oord moet al van ouds zeer wildryk zyn geweest, wyl my in oude fchriften voorgekomen is, hoe Keyzer Maximiliaan F 3 op



C 86 )
op den grond van Vosfemeer plag te Jagen Vliegen en zyn Wilt te volgen. ' *
Men weet in 't algemeen hoe 's Lands Staaten na deGraaflyke Regeering, dit Rechtdoor verfcheiden keuren, en geboden hebben getragt duidelyk te maken , en de ongeregeldheeden voor te komen, dan het is en blyft altoos een bron, die niet dan twist, haat, afgunst, en aan zyne beoeffenaars een ongezond Lichaam zal opleeveren: men weet niet dat omtrent dé Jagt in Vosfemeer, immer zaaken zyn vóorgekoomen, die elders niet gebeuren: de Heer. fchappen zyn in een ongeRoord genot van dit heerlyk recht, en zyn nimmer in de noodzaak gebragt, hier over te pleyten. : Visscherie. '
Dit is met opzicht tot deze Heerlykheid van peer gewigt. Men heeft altoos begrepen dat de Heerfchappen, verlyd zynde met Recht van Visfcherie, zulks hun over de ganfche uitgeftrektheid van Vosfemeer toekomt.' Nu is het zeker, dat, ten tyde wanneer de onderfcheidené Handvesten van A<\ 1410 en 1414. door Hertog Willem vanBeyeren verleend wierden, het raeerendeel dezer Heerlykheid onbedykt was, en het niet ligt is om te bewyzen, dat de Eendracht doorvloeijend was, en een bevaarbaare itroom als tegenwoordig; in tegen|fjj ^ac het fehorren, gorsfen en flikken wa.
ren;



C «7 )
ren, met vlieten, killen, en vaarten door{heden, die onderfcheide benamingen hadden; door de fuccesfive bedykingen onbekend ge*worden. Dit alles is genoeg gcdeduccert in een Proces dat Ao. isSS- over hct toc- of af' dammen van den Eendrecbtjs gevoerd, hicr vooren p. 19 reedts breeder verhandeld; waar uit volgt dat men aan ,de zyde der Heerfchappen, met veel fiducie durft ftellen, dat deEendrecht zoo verre die Vosfemeer befpoclt, zo wel hun Jurisdidie is, als al het geen hier bedykt gevonden wordt, gevolglyk dat, waar nu het nog water is, de Visfcherie daar in, tot de Regalia dezer Heerlykheid behoort, waar, om de Visfcheryen buiten Dyks ook al, van ouds, van wegen de Heerfchappen publicq zyn verpagt, althoos vinde zulks al Af>. j|«S gefchiedtezyn, en nog jaarlyks wordt die in de Domein Rekeninge, als niets hebbende mogen gelden, by ontvang verantwoordt, zoo dat men het Placcaat der Heeren Staten dezer Provincie de dato pOftobcr lóogvermeendt, hiervan geen applicatie te wezen, zoo min als die in later tyd, tegen het verpagten van Visfcheryen buu ten Dyks door eenige Vasfalen of Ambachtsheeren, mogten geëmaneerd wezen. De Visfchericn binnen het bedykteLand, daar in zyn de Heerfchappen nimmer gehinderd , en cr dus nog heden van in een vreedige pofesfie.
F 4 Win9»



( 88)
WlNp.
Hier door wordt het Recht van Dwangmaaderie verRaan: dat in zig fluit, dat niemandt binnen Vosfemeer eenigen Molen mag Richten dan de Heerfchappen; en de Ingefetenen gehouden zyn op dien, en geen anderen hun granen te laten malen. Ja nog meer, dat niet alleen Graan - Molens, maar ook geene andere hoe genaamd, en waar toe dienende, zonder der Heerfchappen toeftemming mogen gefticht worden; die dan, voordat verlof, eene jaarlyk. fche, chyns zouden verfchuldigd wezen: Dan nimmer heeft men ondernoomep binnen deze Heerlykheid, Oly- of Zaag-Molens op te Rellen : gevolglyk heeft daar niet over' kunnen getransfigeert worden; en de Heerfchappcn beklagen zig niet, in dit heerlyk Recht ooit ges turbeerd te zyn. Brand.
Dit Recht dus kortelyk in de eerRe Uitgift, brief gemeld, word in het tweede Hand-vest d' A°, 1414. opgehelderd, waar in wordt ge, zegt, eerst, dat zy (namentlyk deHeerfchap* pen).hef hebben zullen en gebruiken, met inoerenlant en dat den Moerdykfen regten toebehoordt, daar na, dat zy het Land zullen mogen, uitgeven te bedycken, tot Moerdycken om uit tt moeren met den hrande, en alles dat tot de Moer'iyfyn regten behoord, De Heerfchappen waren"
tot



( «9 )
tot behoud van dit voorrecht (waar men meent geen Ambachtsheer in Bewesterfcheld ooit mede'verlyd te zyn) genoodzaakt in het Recht te treden, en het Hof van Hollandt wettigde hét door een fententie: gegeeven in den Hage den 3 February 144c hier agter in de bylagen onder H. te zien. Een Recht welk de Reunpilaar is, daar op de Heerfchappen, niet lang geleden, een pleitgeding tegen alle de Ingelanden, over het beplanten van Dycken en wegen aangevangen, en triumphanteiyk uitge. voerd hebben. Het is niet buiten 't fpoor, wanneer men hier aanwyst, hoe even verhaalde fententie verkreegen wierdt, en waar die op gegrond was. De Heerfchappen, den 18 February 1470 Rilo cur:, aan het Hof, eenen Ge: committeerden der Domeinen van den Graaf, en een van de Meesters der Kamer van Rekeningen te Brusfel, die ten Hove prefent waren hunne voorgemelde Brieven en Titulen , getoond hebbende , heeft het Hof op advis van die twee Heeren, aan de Heerfchappen geqonfentcert, dat zy, niet tegengaande de bevelen van den- Graaf, zonder verbeuren of misdoen in de Heerlykheid zouden mogen moeren en darry (n)
tof
(») Darren, beteekende by de Noormannen brandent en darry of darrink ook derrink moer en mocrwerk, Was een fulferagtige aarde van donker bruine of byna zwari
F 5 <«



( os )
tot zeik branden om zout te maken, gelyk zy voor de geboden van den Graaf te doen pleegen, goed dagten, naar inhoud hunner Brieven van Graaf Willem den VI. Hier uit volgt, dat alle verboden , door volgende Graven en Gravinnen van Zeeland , tegen het Moeren en darry branden gedaan, in 't geheel geen betrekking hebben op de Heerfchappen van Vosfemeer ; nog veel minder op de bizondere Eigenaars van landen van Vosfemeer, welke laatfte dat regt nooit hebben gehadt of geoefend (o) dus niet het groot Privilegie van Vrouw Maria van Boürgondien vanA 1476. art. 4r. waar
by
» Tf' ^fe"de °"der de k!ey ' wc,ke raen «"delfde. Bexhorn Cbron. van Zeel i. D. p. 63. om die uitte delven, moet men zomtyds Moerdyken , dat is een Dyck leggen om de darrinck- moer re dieper te kunnen uitfteefcfcn, zonder door het Zee- of Rievier-ivatcr belet te worden. Oudenhoven befchiyv. van Zuid-lhll. p. i4g. De uitgedelfde darrink diende tot twee zaken 1. of om Turf temaken, 't geen genoemd werdt Moeren, en de handel die men daar mede dreef moerneering, 0. Df om den darrink te verbranden tot asfche, daar zout water by te doen en daar uit zei of zei-zout te maken in de Zout-keeten 't welk genoemd werdt Zel-neering. Roxhorn Chron. van Zeel ï. D p. 114 en 318.
(0) Gillis van Wisfenkerke meermalen gemeld , heeft Ao. 1433. by uitgift van bedyekingen fpeciaal bedongen, dat die bedyekers geenen Darrink in dat te bedyekene Land zouden mogen uitdoen, tot geenen tyd, het zyin vatmngen, het zy in heiningen, dat is nog in water no* w Land. Zie bylage I. *



O? )
by alle OOroyen contrarie die Ordonnantie .verïeend, dood en te'niet zyn gedaan; want dit fpreekt van Oètroyen uit gunst gegeeven, daar 'der Heerfchappen Prsdeeesfeuren een jus acquiütum door geld hebben gekogt. Nog de keure yan Zeeland d' Ao. 1495- CaP- 3- art- 37» 3$ 'en 39. nog het 8 art. van de ampliatie dier keure d' A°. 1515. van Keyzer Karel den V. door dien Vorst vernieuwd Ao. 1527, te zien by Smallegange Chron. van Zeel. p. 310. Alle die fuccesfive verboden van Darrink te delven, zyn in 't geheel niet applicabel op Vosfemeer , gevolglyk dan ook niet de toelating van Keyzer Karei, als Graaf van Zeelandt, dat een ygelyk zoude mogen planten op Heeren weegen tegen over zyn grond en erve, en het hout daar afkomende blooten ende houwen, 't fynen profyte, op dat de onderfaten van den platten landen te bet te mogen yerfien en gerieft worden van barninge. Ook hebben de onderzaten dezer Heerlykheid daar vaq nimmer opene Brieven gekregen, of kunnen verkrygen, wyl zy nooit darrink hebben gedelft , of mogen delven.
Uit welk verhaalde blykt, dat de Heerfchappen een ontegenfprekelyk' Recht bezitten, pm in hun Heerlykheid, vonden zy het goed te mogen laten Turf fteeken gelyk men nu fpreekt, dan zy hebben de nadeelige gevolgen daar van, al van den aanbeginne begreepen,
daar-



( 92 )
daarom het zelve verboden, vergenoegen zig een Heerlyk Recht te hebben, dat haar niets aanbrengt, en verbeeldelyk is, gelyk zoo veeJe titulen zonder beteekenis, daar de dwazen zig mede verheugen. Excynzen. Hier door verftaat men dat Recht, om op deccnfumable en andere waaren , een zekeren Last, 't zy by den uitvoer, of het gebruik, te mogen Rellen, om daar uit te konnen vin7 den, het geen tot behoud en welftand der gemeente behoord gemaakt, of gedaan te worden.
Van dit Recht hebben de Heerfchappen zfg al vroeg bediend: ik vinde dat zy op dep 12 Juny 1502. befloten die wederom in 't openbaar te verhuur en, gevolglyk moeten die al Veel vroeger hier plaats hebben gehadt. Men vordert die tot heden onder de naam van Heeren-Ex^ cyns , die welke men der Parochie-Excyns noemt wordt uit kragt eens Ofïroy's van 's Lands* Staaten geheeven, en vervalt telkens, wanneer de tyd van zulk Oftroy ten einde is, zonder dat de Souvercin daar aan vernieuwing of verlenging heeft toegeRaan , van welke laatfte alleen den Xde penning aan de Graaflykheid wordt betaald, en dus zeer onderfchciden is van de eerRe, namentlyk der Heeren-Excyns, die voortyds by de Magiftraat werdt genoo-
tenjj



( 93 )
ten; dog vermits de groote Lasten, die hier tegen over ftonden en daar mede niet konden worden gekweten , waaren de Heerfchappen edelmoedig genoeg, om by een befluit van 24 Juny 1632. alles over te nemen , dus deze Excynfen wel by dezelve genooten worden, dog zy daar en tegen zig befwaard hebben, niet-alleen met allen reparatien van firaaten enz* maar ook met Tra&ementen van Chirurgyns ,< Vroedvrouwen , Gerechtsboden enz. welke Lasten ongelyk die der voörfz. baten overtreffen.
Men moet te rug treeden tot den tyd, wanneer het Handvest door 's Lands Graaf Ao. 14.10. aan de Heerfchappen is verleent, om te begrypen, hoe uitfteekend het toen was, wanneer van 's Graven wegen niet dan zeer geringe Lasten van de landen wierden gevordert, en de nood der gemeene fchatkist, het opeen ftapelen van Lasten nog niet noodzakelyk had gemaakt. Het Regt van £xwe, dat de Heerfchappen mede heffen , en reeds by de keuren dezer Heerlykheid op den 20 penning is bepaald van alle meubilaire goederen der geënt die met 'er w'oon van hier vertrekken, of van zulke goederen, die van luiden buiten deze Jurisdictie geërfd of aanvaard zouden worden. Moet men gelooven uit dit zelve Recht te zyn gebooren? zoo wel als de Excyns van de Waage die al mede
van:



têit
van wegen de Heerfchappen wordt gebeurd ,' en duidelyke bewyzenopleevert, datmenoudtyds begreep, dit Heerlyk Recht in den uitgeftrekftén zin te moogen uitoefenen, daar nu, waar zoo wel grooten als kleenen 's Lands fchattingen moeten torsfchën, dit anders veel beduidend Regaal van weinig beteekenis geworden is. Veeren.
Een Heerlykheid tegen het .Slaak en Maarloo gelegen, daar by dobrfneden van Vaarten en Vlieten , kon het Recht van Veeren niet misfen. Zy verkreeg het zonder bepaling, dat' is in den uitgeRrekften zin, zoo dat hier toe niet alleen behoort, het Rellen van Veeren, die enkel tot een overtogt dienen, als tegenwoordig binnen dit gebied twee over den Eendracht zyn, maar ook tot het aanleggen van fchuiten en fchepen, op nabuurige plaatfen, waar door de opgezetenen het voordeel genieten , om werwaarts het hun gelust, derzelver vruchten en waren ter markt te voeren.
Al voor het jaar 1500. fchynt een Veer an Kyckuyt an Braband geweest te zyn, wyl de Heerfchappen toen vastftelden, dat de pagt of huur van dien, altyd zoude uitgaan en comen beloken finxen: ook regelden zy ter zeiver tyd het veer-loon. Het zoo genaamde nieuwe- veer, nog zoo genaamd, en hier voorëri'p. 51 bree-
der



( 95)
der vermeld, weet men ook den precifentyd, wanneer aanvang nam, niet aan te wyzen, dan alleen dat het reedts A-0. 1580. in wezen was. Hebben de Heerfchappen wel ééns over inbreuken op dit Recht van Veeren te klagen gehadt, dan is het by tyden' van oorlog geweest, wanneer meermaalen het Recht voor het geweld moet bukken, en de uitkoomst tot voordeel van de magtigften is. Tegenwoordig geniet men Zonder hinder, alle het geene dit Recht kan opleeveren, waar toe mede te brengen is, het heffen van een Haven - geld van vreemde fchepen, die hier om wat oorzaak, binnen de haven konnen liggen, of onder de Heerlykheid last breeken, om daar uit eenigzints te vinden de kosten, die de Heerfchappen dragen, in het onderhouden van een fcheeps-hoofd, waar alle waaren kunnen gelost en geladen worden, benevens een houwer en fpuy aan Oud-Vosfemeer, alles tot gerief en gemak der Ingezetenen gemaakt.
Giften van Kerken. Behelsd het Recht, om wanneer de Heerfchappen binnen hun gebied een of meer Kerken Richten, zy ook de befchikking en begeeving zouden hebben, van den geenen, welke daar in den Godsdienst moest bedienen, anders Jus Patronatus genoemd.
Men!



( 96 )
Men heeft reedts verhaald hoe de Heerfchappen, niet tegenftaande hunnen koop,en hoe zeer zy Richters waaren geweest van het eerfte kerkgebouw hier in wezen, echter dit Heerlyk Recht aan een överheerfchende Geestelykheid hebben moeten afftaan. Na de Reformatie en de omkeering der Lands Regeering, waaren de meefteHeerfchappen Roomschgezinden , en fommige volgden de zyde der Spanjaarden, die het hun zaak niet was, om hier in herftel te vorderen; de overigeHeerert der Hervorming toegedaan , zullen zig ont^ houden hebben een Recht te hereisfchen , dat zyn oorfprong uit het Roomfchebygeloof ontleend hadt, en nu met alle andere plechtighe^ den van 't Roomsch geloof behoorde verbannen te worden, altoos vinde niet, dat immer des wegen vertogen aan 's Lands Staaten zyn gedaan, en de Heerfchappen genieten hier geen andere voorrechten in het Kerkelyke, dan dat zy, even als andere Ambagtsheeren in Zeeland hooge Jurisdictie hebbende twee Gedeputeerden zenden in de Collegia qualificata, wanneer een Predikant of Schoolmeester en Voorzanger beroepen wordt, of anderzints zoodanige Kerkelyke vergadering vereischt plaats te hehben; gevolglyk is ghiften van kerken, een voorrecht dat de Heerfchappen in deze dagen' riiéts waardig is;
MïT'



(97 )
MlTTEN MlDDELDlKEN die nu Z E E" DÏKEN fyn ENDE DAT DA1R OF COMES SAL ENDE MITTEilHEERLICHEDE VAN
0en' dyk van den Broeck mit sinen
TOEBEHOREN, STRECKENDE VAN DE HEERLICHEDE VAN VOSMER TOT CATTENWEEL TOE. '
Alle die Dyken hier genoemd zyn den HeerfcCen verkogt, ^ Handvest toegekend, n ongeftoord tot heden by hen bezeten. Waarommen deswegen alleen aan te merken heeft, dt S? K-t vL't Eiland Tholen door wylen den Heer W. T. Hatinp Ao. i744, femengefielden uitgegeeven, in dezen een aanmerke-
der Dycken die Vosfemeer van Tholen fthei d n onder de Jurisdictie van Tholen ftelt, zeker veroorzaakt door de opgave van iemand, d e meerder belang in het grondgebed van l,astgemelde Stadt te vergrooten hadt, dan deie Heerlykheid in haar voorrechten te handhaven Wylen de Heer Hattinga erkende ook, ten opzichte der grensfcheidingen der respecüveAmbagten in't algemeen, dikwijs mts-
„njar oevoklvk, zyn kaarten leid te wezen, en dat, gevolgd, 3
daar in, zoo hier als daar gebrekkig waaren
Men moet nog ^merken, datde
dyken, die hier voorkomen met die D.cken
welke nu ter tyd het Thoolfe van^het



( 98 )
Vosmeêrfche gebied affcheidèn , geenzints , men herdenke hoe hier vooren reedts gefield en bewezen is , dat voor de Uitgift deezer Heerlykheid 'er reeds Polders bedykt waaren, gevolglyk zyn het die haar uiterfte Dyken, welke toen Zee-dyken waaren de geene die in het Handvest bedoeld worden , en de Heerlickede van den Dyck van den Broeck mit Jinen toebehoren, ftreckende van dez heerlickede van Vosmer tot Cattenweel toe. Daar onder behooren alle de Dycken van Tholen af tot den Broek toe; wyl Cattenweel nog bekend is, zynde thaans een Weel, de Zoeteweel genaamd, in den hoek van de Kerke-Polder ten einde den Molendyk tegen den Broek: zoo dat het zeggen van Vosmer lot Cattenweel moet genoomen worden voor de geheele lengte die de Heerlykheid toen ter tyd hadt, welke begon aan Tholen en eindigde aan Cattenweel.
Bailliuwen, Scouten, Dycgrav en, s ce fe n e n ende andere officiers daer in setten. Dat is hetHooge, zoo wel als het Middelbare en Laage Recht gebied daar in te doen uitoeffenen.
Dit Regaal is van de eerfte tyd af gehand, haafd, men heeft gezien, dat al voor Ao, 1433. hier Schepenen waaren; het Dyck-beftier is niet minder oud: de Heerfchappen zyn Van dit alles in bezit, en zullen denkelyk daar
nim-



(99 ;
«immer indracht op gedoogen, offchoon zy daar in wel eens inbreuk hebben geleden.
Dat het Recht om Bailluwen , Schouten enz. te Rellen, de Hooge Jurisdictie in zig fluit, zal men ten klaarften betoogen.
kueren, ende geboden dair in
te leggen, ende rechten dair in te leggen — om die voorfcreven heerlicheden , lande, en lude, dair in wonende, mede tebedriven, ende te berechten van alle dat dair in gechien mach, ende dat te mynre, ofte meer en , als hem nut, ende oirbair dunken zal fonder ons , of yemandt vanonfer wegen hem in enigerwys des te bewinden , het fi van dieften, van dootjlagen van leemten , of anders, uit welke uitbreiding, die de Graaf doet by zyn Handvest, waar by de Heerfchappen het Recht gegund word, Bailluwen, Schouten enz. aan te Rellen, ook Keuren te maken, zal ieder, voor voldongen achten, onze ftelling , dat de hooge Jurisdictie aan deze Heerlykheid in volle kracht toebehoorde Het Recht om Keuren te maken, daar van hebben de Heerfchappen zig al vroeg bediend, wyl men in dé oudfte befcheiden zoo notulen als andere , van Keuren vindt gewaagd. Ze worden ook gevonden onder de Charters dezer Heerlykheid in een boek, dat in band en fchrift zyne grysheid aanwyst; buiten en behalven dat de inhoud zelve, die genoeg aanduidt, namentlyk , G 2 meri



( ioo J
men vindt op diverfeplaatfen van dezelve, een woestheid en bewys, dat het maken van wetten toen nog zyn volkomcndheid niet had bereikt, een kenmerk alle oude keuren eigen ; evenwei haare eerfte inftclling kan. men niet bepalen: men heeft gedagt den Lezer geen ondienst te doen die in de bylagen onder Lit. L mecde te deelen. Zy dienen nog tot een rigtfnoer waar naar het Recht hier uitgeoeffend word, en zyn dezelve al op last van den Hertog van Alba A". 157° aan den Rentmeester Beoostenfcheld ingediend. Men was hier zoo min als elders gereed, om de Privilegiën, Keurenen CoGtumen, offchoon door Vorstlyk bevel genoodzaakt , open te leggen, veel min over te geven, en men hadt moeds genoeg Copien te zenden, terwyl men de orgineele Rukken niet alleen met meer zorg dan te vooren bewaarde," maar van de meeste door voorname Reden en Capittcls vidimusfen liet depecheren; aan welke voorzorgen, en wakkerheid der Heerfchappen van dien tyd, men te danken heeft, dat Vosfemeer zyne oorfpronglyke Handvesten en andere Voorrcchts-brieven, ten huidigen dage nog bezit.
Deze Keuren die afgedeeld zyn in 168 articulen, zyn voor en na voorfz. ovcrgift, by onderfcheidene befluiten der Heerfchappen geamplieert, of geinterpreteert van alle welke



( toi )
ke vermeerderingen of ophelderingen onder de Articulen die zulks ondergaan hebben, aanteekening is gemaakt.
Tollen vry te varen mit horen fcepen, ende goeden voir allen onfen tollen, die wy nu ter tyt hebben,,of namals verkrygen fullenfonder eenich of breek.
Een voorrecht dat in den tyd wanneer dit gegund is , van het grootfte aanbelang was. Het geen deswegen onder de Verhandeling over het Kasteel en Leen van Westhoven, ptt$t en 152. gezegd is, zalmen niet herhaalen.
Het is te denken. dat men in den primitiven tyd, tot aan de Nederlandfche beroerte toe, hier van een volftartdig gebruik heeft gemaakt, en Vosfemeer daar van alle de vruchten genoot. Zoo dat naar luid van het Handvest d'A^. 1410. ende des fitten ft, ende elx van hem over al in mfe tollen een teilen, ende tollen brief britgen, ende thonen befegelt mit des Bailluiwes zegel van voirfz. landen, dien men alle jaire vernuwen fal tipten jairsdach. De opgezetenen zig jaarlyks van nieuwe Tol-brieven hebben voorzien , die zy aan derespediveTol-Comptoiren in Holland en Zeeland overbragten.
Dan het is zeer waarfchynlyk, dat geduurendehethevigfte van den 80 jaarigen Oorlog, en wel toen die aan dezen Oord woedde, dit in onbruik zal zyn gekomen , vooral toen een G 3 deel



C i32 )
deel van Holland.en Zeeland, der Spaanfehe Regeering daadlyk was afgevallen , en het Thoolfche Eiland nog de SpaaanfcheHcerfchappy aankleefde, die van der Staaten zyde geen Vrydommen zullen gedoogt hebben hoe zeer anders onbetwistbaar, maar de zulken welke nog buiten hunne verecniging waaren, veel eer als vyanden aanmerkten. Altoos men heeft tans redenen van Magen, dat dit HeerlykRegt in Holland niet wordt erkend, en meri alleen in Zeeland daar van genot heeft, daar men zelfs in Friesland dit voorrecht kan eisfehen: want Hertog Willem van Beyeren gaf dit Handvest, zoo wel als Heer van Vrieslant, dan als Grave van Holland en Zeeland , en [heeft geen tollen zyner heerfchappy hier van uitgezonderd. Hoe het zy, dit voorrecht is by 's Lands Graaf gegund en verkogt, en men mag dat altoos als een eigendom inroepen en vorderen, als fteunende op een allerdeugzaamften titul. Ook is Vosfemeer in de lyst der Steden, Vryheden, Cloosters enz. welke in Zeeland, tv-2-vryheid genieten, agter de ordonnantie op den tol de Anno 1519, gerefumeert Ao. 1582, als vry vermeld, en wie kan in Holland deswegen ignorantie pretendeeren , aangezien het meer vermelde Handvest van 3 November 1410 in de Rekenkamer van Holland is geregiftreert, in 't ij» gelue Register, fol. ijevij^.
Voirt



( io3 )
voirt so sullen onse goede lud-e van der Tholen, ende die in den Ban van der Tholen, geseten syn,
mogen malen in VoSMER, ende die van VOSMER weder desgelyks in onsen lande van TlIOLEN sonder dair aan tc misdoen tegens onsin eniger wys tot ewigen dage.
Dit voorrecht is een uitbreiding van het Recht van Dwangmaalerye alreeds verhandeld: want de Ingezetenen krygen alleen vryheid om in den Ban van Tholen te mogen maaien, gevolglyk in geen andere Jurisdictiën; de Heerfchappen hebben het van t den aanbeginne af ook zo begrepen, waarom zy in de keuren art. 136. geftatueerd hebben Dat nkmant van de ingezetenen van den Lande ofte banne van Vosmaar, hem en fal vorderen ergens op eenige buiten molens fyne granen te doen malen, anders dan der Tholen, op de boete 't elcker reife van eenen hoveerdigen wille. . De Ingezetenen hebben dit gehod wel eens overtreeden, zo dat A°. 1671 en 1675 daar tcgens vry Rerke bef)uiten hebben moeten genomen worden; federt weet men niet dat hier op indracht is gefchied: en is dit voorrecht tot lieden in zyn geheel bewaard.
Een voorrecht van vry grooter belang was het, dat de Graaf gefchonken heeft NB. voor hem en zyne nakemelingen, van maar te moeten opC 4 bren"



f 104 ;
brengen een derdendeel van sulken
schoten, b eden, heirvatrden, als andere polres bi der ThOLEN ceven sullen, fo wanneer ons die van onfen gemeynen lande van Zeelani gegeeven -worden, dats te weten, fo wanneer wi van eiken gemete lants van den vojrfa, polren van der Tholen. hebben f allen drie .groten, fo f allen wy van elkesgemete lants van den vobfz. nyenlande hebben enen grote, ende alfo voirt na dien belope, gelyc dair toebehoirt, als wij dit voirfz. lant bereden hebben, ende niet eer.
Alle Lasten, die tot behoud en nutte van den Staat geheven werden, waren bekend onder de benamingen, vmfchot, bede en heervaird.
Schot. De onedele opgezetenen des platten Lands, en de Ingezetenen der Steden werden naar hun vermogen gefchat, en daarom werdt ditfehot genaamd. De onvermogenden alleen, en zy, welkende Graaf om byzondere redenen, begunstigen wilde, wnrenfehotvry. 'tSchot was eene belasting op Perfoonen en op goederen of inkomsten (p).
Uit dit Schot werden 's Graven Beden betaald, weshalven naar dat 's Lands nood of 'sGraaven Beden grooter of kleiner warén het Schot ook geregeld moest worden
De
O) Vaderlandfche Hifi. II. D. p. 183 en 184.



( i°5 )
De Edelen die vry waren van het draagcn der gemeene lasten, hadden alleen verpligting den Graaf hunnen Leenheer, met eenigemanfchap ter Heirvmrt te volgen Qj).
Die zelve verpligting rustte ook op de Steden om bóven hunne op te brengene Beden, den Graave eenige Poorters , fommigen meer, anderen minder, te leveren, om hem of den Lande in den kryg, ten dienst te ftaan.
Dusdaanig was nog de toeftand van dit Gewest, wanneer Hertog Willem van Beyeren aan Vosfemeer dit uitmuntend voorrecht afflondt 5 dan de overgang van het Graaflyk bewind eerstin 'tHuis van Bourgondien, daar na in dat van Oostenryl-, heeft hier in eene geheele omkeering te weeg gebragt. Het inkorten der voorrechten van den Adel, invoeren van befoldigde krygsknechten , en een meer toeneemend willekeurig gezag der Vorsten, daar ten laatften by kwam een geheele omkeering van Land- en Kerk-beftuur, heeft famen uitgewerkt, dat zo hier als elders foortgelyke vergunningen krachteloos wierden, en geheel zonder beteekenis zyn.
Men zal gaan zien, hoe het den Heerfchappen aan geen moed of yver heeft gemangeld,
om
(f) Vaderlandje IJift. II. D. p. 183, G 5



C io<J)
om ook dit voorrecht te bewaaren, dan hun. ne krachten waaren niet beftand, om, daarzy tegen Vorstelyk vermogen, en de afgunst der nabuuren te kampen hadden, hier in de overhand te behouden.
Des niet min heeft men zig nog meer dan een Eeuw hier in gehandhaafd, zoo, dat de Heerfchappen nog op den 18 Juny 1535, van die hoofde, Treforier Generaal ende Gecommitteerden op 't fluk van de Domeynen enfinantien des Keyzers , te Brusfèl , een bevel verwierven op ... . van de Werve, Ridder, Rentmeester Beoostenfcheld, waar by die gelast wordt, de Heerfchappen te quyten en ontlasten van haere portie van capitaale fettingen als van fchoten geaccordeert en te accordeeren naer uitwyzens heurer privilegiën enz.
Dit belette niet dat Vosfemeer van eene andere zyde hier omtrend aangevallen wierdt, en Ao. 1537 by de Staaten van dit Gewest deswegen bezwaaren zyn ingebragt, ja, de Heerfchappen vonden op 17 Juny 1538 goed, aan dezelve Gedeputeerden te zenden wanneer die te Bergen vergadert zouden wezen, en zoo daar geen voldoening te bekomen was , de zaak met Juftitie te vervolgen.
De MagiRraat en Ingezeten, deeden geen minder poogingen, om hun voorrecht te handhaven en weigerden Ao. 1542 de hun opgelegde



( i°7 >
de Imposten tc betalen , alzo van hunnent wegen daar over Proces ongedecideert was hangende tcgcns Prclaet en Edelen van Zeetandt, in den Hoogen Raad te Meehelen: hun tegendingers zwichten en verklaarden, dz Prodedures van leur zyde hier over te hebben geftaekt, en dat zy - die van Vosfemeer naer inhoude haarer Handvesten de bedonge vrydommen zoude laten genieten.
Al ras werdt hier over nieuw gelchil gczogt. Dc Heerfchanpen befloten Ao. i544 P™vijie tegens de Staaten van Zeeland te verzoeken, roerende de fommatie van zes gr. op 't geniet, daer die van in Vosmaar gefeeien mede belast zyn. Dit Proces was Ao nog onbeflist; men had
wat anders uitgedagt; het Vorstelyk oppergezag werd ingeroepen: Koningin Maria als Gouvernante der Nederlanden , ordonneerde die van Schakerloo, Vosfemeer enz. te moeten contribuecren in zekere bede en fchattmge, ■ dewelke door Zeeland was opgcbragf ongeprejudiceen hun bizonder Privilegiën, enz.
Ten jaare 1562 hebben de Heerfchappen en Wethouders geprotesteert, naer oude costume jegens de verrekening van Johan $hane, Gecommit* teerde op 'tfait vnn de Looste gedacn, aengaende dezelve Imposten, van daer af vry en exempt t£ wezene achtervolgende ra naer uitwyfen de brieven van Coope die zy davr af hebben. Hoe dit ook afgeloopen moge wezen, is het te denken dat de
toe-



C J°s )
foeneemende beróertcn in Nederland, de opgevolgde Oorlog en de geheele omkeering van het Landbeftuur, niet alleen belet hebben hier in reehterlyke uitfpraaken te bekoomen,' maar men eindelyk dees PeerI van Vosfemeers kroon heeft zien verflinden: eene nauwe en Jaatfte pooging hier omtrend was Ao 107 c wan-
hun Edele Mogende te doen.
: Een byzondcr ^orrecht dat niet algemeen, ja mogelyk eenig-in zyn foort fe, volgt nu, namentlyk. Dat zo eenich AmbachtsheEii bruecten en hem milten rechte van mze lande lyf, of goed of,m, fo fullen ft de. ze voirfz. Amlochtheerfcip müfulier erfnisfe," ende goede, alsfy, in den voirfz. nyenlande hebben mochten, tegensons, ende onfe heerlickede vryen, endt losfenen om twintich pont toirnoise enz. Dat is te zeggen, wat een Heerfchap ook mogt komen te misdryven, al badt hy lyf en goed verbeurt, evenwel zyn goed binnen deze Heerlykheid, of Ambagtsgedeelte, niet zouae mogen geconfisqueerr worden, maar dat te Iosfen was met twintich pont tournois, of tien guldens naar de tegenwoordige munt gereekend, om dat 'er volgt, dats te weten twine tich groot voir een pont gerehent, als wy in onfen lande fullen doen fltan.
Ja



t109 ;
Ja men mag befluiten deze preëminitentie nog meer in zig vervat, en wel dat een Heerfchap geen lyf of goed kon verbeuren, dewyl den Graaf by dat zelve Handvest verder zegt, Ende hiermede fullen fi hoir goede binnen d'en voirfz. landen bruken, ende oirbaren tot horen vryen wille, ende dair in rustelic, ende vredelic wonen, ende wefen tot horen profyt, ende oirbair mit horen li ven, ende goiden fonder ons, of yemant van onfer wegen hem eenigen hinder of moeyenisfe dair an te doen, ofte laten gefchien in enigerwys. Dit voorrecht is niet minder dan het voorgaande overtreeden, dog ook zoo veel den Heerfchappen mogelyk was, verdedigt. Wanneer Heer Jan van Glimes, Marquis.van Bergen op Zoom A°. 1566. nevens den Heer van Montigny het zo bekende Gezantfchap in Spanjen afleiden, en beiden daar het Leeven lieten, zoo werdt A". 1567. na eerstgemelden zyn dood, zyn Markgiaaffchap als ook zyn Ambagtsgcdeelten in deeze Heerlykheid (welke waren i en A part) door last van den Hertog van Alba verbeurd verklaard, waarom de Heerfchappen gedrongen waren op 19 Juny 1570 te accepteeren Gecommitteerden van wegen den Koning, dien echter geen zitting werdt vergund , dan na alvoorens verklaard te hebben, dat znlks gefchiedde behoudens der Heeren Gerechicheid, Heerlykheid ende Contracten.
Men



C iio )
Men moet dit doorgezet hebben, en de poogingen der Heerfchappen zullen niet geheel vrugteloos zyn geweest, aangezien, deze goederen wierden afgeftaan aangas, Heer van Merode, die met eene zuster van Heer Jan van Glimes gehuwd was geweest, ten behoeve zyner Dochter Mai gareel, getrouwd met Jan van Withgjn Fleer van Berfele, welke die zelve Ambagtsportien A >. 15S0. verkogt aan Gre«om del Plano en Gillis van- Wolfswinkel.
Een voorbeeld, dat Ambachts-gedeclten uit hoofde van voorgewende misdaad verbeurd waaren verklaard, was genoeg, cm op gelykc bf nog zwakker gronden , zulks in later tyd te volgen, het was A \ 1580. dat dc gedeelten der Heerfchappen buiten de Vercenigde Nederlanden gezeten, van wegen 's Lands Staaten, ten gemeene nutte aangeflagen wierden , en uit derzei ver naam, ter Vergadering der Heerfchappen gecommitteert, Heer Ferdinandq Alleman, Gecommitteerde Raad wegens Middelburg, welke zitting moest worden gegund, dat eerst gefchiedde na dat dezelve den gewoonen Eed had gedaan , en dc Heerfchappen betuygd, dit te gedoogen, behoudens hem luyden Gerechtigheyd, Heerlykheid en Contracten volgende de Handvesten. Ten jaare 1594. is de Raadsheer Zuidland op gelyke wyze gedoogd, en dit eerst Ao. 1609. met het fluiten van denTreves opge-



(III)
gehouden: waarfchynlyk dat deuitlandigeHeeren hun verlate goederen toen opeischten, en hun nieuwe Verly-brieven gegeeven.zyn, als Ao. 1609. van Jonker Jan de Pieters wordt gemeld.
Men heeft hier voorcn p. 37- verhaald, hoe na de bekende flag op Slaak in Ao. 1631. voorgevallen, waar in Heer Gilles van Wisfenkerke fneuvelde , zyn aandeel in deze Heerlykheid is aangeflagen; waar uit volgde dat A0. 1632. de Heeren Staaten committeerden Jonker P'aüibert van Thuyl van Serooskerken Heer van Tienhoven, om zitting onder de Heerfchappen te nemen.
Dc nazaten van evengemelden Gilles van Wi». fenkerke, meene wel, dat met de Vrede van Munster weder in 't bezit dier gefaifcerde Ambagts-portien gekomen zyn, en de laatfte van dien is geweest Don Melchior, Jofephus, Hiadntus, Philippus de Vülegas, Baron van Hovorst en Pellenberg, Heer van Sprang, die Ao. 1758 zyn aandeel verkogt.
Offchoon het waar is, dat onder de Staats Regeering de aangeflagen gedeelten der geenen die onder den vyand gezeten waaren, of te• gen dit Gemeenebest de wapens voerden; of by den Treves, of den Munsterfche Vrede zyn te rug gegeeven: zoo gefchiedde dat met uit een erkentenis dat der Heerfchappen Rechten



ten overtrcedcn waaren, maar uit kracht der verbonden , met een' magtigen Vorst aangegaan, gevolglyk niet vry willig, en het annotteeren dezer goederen is nimmer met den ftrikften letter van dat byzonder voorrecht overeen te brengen: het is te wenfehen hier over geen reden van klagten meer wezen zal. Alle de voorrechten tot hier toe verhandelt, zyn ver. vat in het zo dikwils vermelde Handvest van Hertog Willem van Beycren van 3 November 1410, wy mogen daar niet affcheiden, zonder ook gewag te maaken , van het geen de Graaf by dat zelfde Handvest uitdrukkelyk aan zig heeft behouden: te weten dootjlagen binnen weden, ende zoenen, moirt, veeroejf', ende vrouwen vercraft en zevonde, die aldair in vallen mogen, die die felve Bailiu, dien fy aldair fetten fullen, van onfer Heerlickede wegen berechten fal milten gerechte aldair, ende dair of rekeninge, ende bewifinge doen onfen Rentmeester van der Tholen, die dan ter tyt wefen fal.
Deze uitzondering van Heerlyke Rechten behoort nog tot des Graven Domeinen, en er wordt Jaarlyks in de Rekening van den Heer Rentmeester over 't Quarticr van Tholen, aan den Lande verantwoording van gedaan.
Zulke refervcn, fchyncn in den tyd wanneer bovengemeld Handvest verleendt wierdt, in fmaak en gebruik te zyn geweest, waarfchyn.
lyk



< "3 )
lyk om de Rentmeesterfchap van 's Graven Domeinen , zo min mogelyk in hun inkomen tc verkorten: men vindt byna dezelve voorbchoudenis in een brief van Hertog Willem van Beyeren den 8 van Lentemaand Ao. 1407. gegeeven , waar by die het Hooge Regtsgebied over Duiveland afftondt aan Heer Klaas van Borfelen, Heer Aekbregts Zoon (r).
Ao. 1703. wanneer veeleDominialegoederen van 's Lands wegen Ronden verkogt te worden , waren ook de Re/erven uyt de Heerlykheid van Vosmair, dan of die niet genoeg mogten gelden, of dat hunne Edel Mogenden voor de veyling van dat befluit verandert waaren, zo is dit zeeker, dat die tot heden in den boezem der Graaflykheid berusten. Aen we r p.
Dit is het Recht van Aanwas, welk de Graaf in het tweede der voor vermelde Handvesten, namentlyk van 9 February 1414 en 1415. uitdrukkelyk heeft verkogt, des men niet noodig heeft, dit hier als een Ambagtsgevolg zig toe te eigenen. Dit Regaal is volgens 't Regt der natuur, dat der volkeren, en 't befchreeven Regt, kundig ontleed en in 't ligt geReld door de Ambagtsheeren van Wolphaarsdyk,
in
O) Tegen-.v. St. v, Zee). =. D. p, 480.
H



( >H )
in hun Ed. Requcst en aaftru&ive Memorie ten jaare 1572. aan Hun Edele Mog. de Heeren Staaten van Zeeland geprcfenteerd: zo mede volgens het Feudale Regt, by hun nader Requcst en adftructive Memorie aan dezelve Heeren Staaten overgediend, over den opjlag cf gorsfinge van Goenje. Waarom het onnoodig is, hier over verder uitweiding te maken.
De aanwasfen hebben zo wel binnen's Dyks, als daar buyten plaats; de Heerfchappen hebben ook te meermaalen gebruik van dit Regt gemaakt, en zig die aanwasfen toege-cigend, die van aangelande of verloopen kreeken, tot goed land waaren geworden, dog dezelve weder voor eene geringe Erfpagt of chyns aan dc Eigenaars der tegen gelegene landen afgcRaan: men weet niet dat den Heerfchappen dit Recht immer is betwist, en zy genieten gevolglyk het zelve nog heden in een volle uitgeRrektheid.
Het Recht den Heerfchappcn gegund, om hunne gevangenen overal in h o lland en Zeeland te mogen voeren, en binnen de Steden, ook daar buiten, te sluyten en bewaren.
Is hun gegeeven by Hertog Philips van Bourgondien, den 3 September 1450. welk Privilegie, nimmer gemeen gemaakt, onder de bylagen Litt. R. te zien is.
Dit



( m)
Dit voorrecht was in den tyd wanneer het gegeeven is, ten hoogften noodig; deze Heerlykheid, was nog in haare opkomst, en onvoorzien van een bekwaame gevangenis , de goede ordre vercischte, dat evenwel de Bailliu de kwaaddocnders aantastte en vervolgde, dit kon niet naar eisch gefchicdcn, als zy niet bewaard konden worden: de Graaf voorziet hier in , en fchenkt het gebruik zyner gevan. genisfen daar toe in Holland en Zeeland. Het is te denken , dat van dit Recht te meermalen in dien tyd gebruik zal gemaakt wezen, dan tegenwoordig heeft men des niet bènoodigt, ten waare het getal der misdadigers grooter wierde , dan de plaats is, om die veylig te kunnen opfluitcn, in welk geval, men niet twyffeld, of de naaste Reden van Zeeland, zouden ter liefde van het Recht, gereed wezen; dc Heerfchappen het genot te doen hebben van dit hun gefchonken Regaal.
Wy koomen nu tot een precminentie, daar dc Heerfchappen in later dagen mede begiftigd zyn te weten, hun is by Staats Rcfolutie van 26 February 1754. een Privilegie by Oftroy verleend, dat zoodanige gedeelten en Tienden die gemeen zyn, by verfterf zullen mogen verheft wnrden ten name van zulk een' Heer in de Heerlykheid wczentlyk geinleresfeert, als door de Heerfchappen zal worden ppgegeeven, met -vrydom van de bttaaH 2 üng



C * *6 )
ling van het Recht op de Collaterale fuccesjien gefield.
Ten jaare 1689. beweerden de Heerfchappen reedts geen Recht van Collateraal van de gemeene Ambagts gedeelten fchuldig te weezen, om reedenen, dat de Eigenaars die eenige gedeelte in deze Heerlykheid bezitten , en dezelve door zydelingsch Erfenis hebben bekomen, zoo wel van van de ondergedeelten en gemeene Tienden, als van haar ftem voerend gedeelte, het recht van Collateraal hebben voldaan» volgens waardeering door Stadhouder en Leenmannen daarvan gefchied, dus zoude anders dit Recht tweemaal of dobbel worden betaald.
Deze redenen hebben nu ingang gevonden, en de Heerfchappen zyn te meer aangemoedigd , om deze concesfie verkregen hebbende, van tyd tot tyd hunne gedeelten door aankoopen, te meerder waarde en aanzien te doen verkrygen.
Het Recht van Naasten. Men weet hoe in Zeeland het Recht van Naasting uit Deels wegen geen plaats heeft; dog dit belet niet, dat zulks uit beding onder de Deelhebbers van eenig goed kan Rand grypen.
De Heerfchappen hebben al vroeg eikanderen zulks gegund, te weten van Heerlykheids portien wanneer die verkogt wierden, als by
on-



( «7 )
onderfcheidene befluiten van 27 Juny 1506, 19 Juny 1537 j *9 JunY J542 , ^ JmY 1627, en 20 Juny 1633. Waer van ook te meermaalen gebruik is gemaakt; als nog A*. 1758 van h part in deze Heerlykheid, men heeft maar een, en hetjongfte voorbeeld willen aamvyzen, om te doen zien dat dit Recht in obfervantie is, en Rand Wyft houden , zonder dat my bewust is, dat dit immer is tegengefproken, of er verzet tegen gedaan.
Het wordt tyd dat men bizondere melding maake wie de Heerfchappen zyn, waar van zo meenigwerf gewag heeft moeten gemaakt worden.
Men heeft hiervooren p. verhaald, aan welke Heeren zoo het Oude als Nieuwe - Vosfemeer eerst is üitgegeeven: federt zyn die gedeeltens door donaticn, alienatien, en fuecesfien meenigmaal van cigenauren en ook van grootte veranderd, dan meest gefmaldeeld, zo dat een vier en twintig fte, een ftemhebbende portie geworden is.
Dc Heeren en Vrouwen welke tegenswoordig deze Heerlykheid bezitten, zyn de volgende , gefield naar den rang, in welke dezelve zitting hebben: te weten, Den Heer Mr. Johan Willem van Ro-
fevclt , Raad der Stad Goes, en
wegens dezelve Gecommitteerde
II 3 R^d
V7e de te-
terivDOtff'*
iigé'Jeer-)
(ckappen



C "8 )
Raad , en Raad ter Admiraliteit van Zeeland. jt
De Heer Carel Graaf van Spange, Heer van Uytenisfe , enz. ix
Dc Heer Mr. Jan Pieter van den Brande, Ridder Baronnet, Heer van Krabbendyke , Kouwcrwc, Gapingc , enz. Burgemeester en Raad der Stad Middel burg , en Bewindhebber der West-Indifchc Compagnie aldaar $3 en U
De Heer Jacobus Etnerins, Secretaris, der Stad Vere §s
Dc Heer Mr. Johan Guillielmus Scho. rer, wegens de Stad Middelburg, Gecommitteerde Raad , cn Raad ter Admiraliteit in Zeeland.
De Heer Mr. Steven Matthys SnoukHurgronje, Schepen en Raad der Stad Middelburg. f,
De Heer Mr. Cornelis Caan, Burgemeester en Raad der Stad Vlisfingen , cn Bewindhebber der West-Indifche Compagnie. |j
Dc lleere Mr. Johan AMaan van de Ptrre, Heer vanNicuwerve, Welzinge , Evers waart en Westhovcn enz. Extraordinaris Gedeputeerde wegens Zeeland, ter Verga-



( "9 )
gaderinge van Haar Hoog Mogende. 2t De Heer Gnüliaume Fredric Godin, Raad der Stad Vere, en Bewindhebber der Oost-Indifchc Com-
T
pagnie. 2* De Heer Mr. Willem Jacob Huisfen yan Kattendyke, Schepenen Raad der Stad Middelburg. « De Heer Marinus Daniël de Crane. h en ,i De Heer Jacobus Abraham Ten Hae,e, Schepen en Secretaris der Stad Tholen. " .
Buiten deze Heeren haeredeert nog-
in deze Heerlykheid: De Heer Mr. Cornelis van Hoorn, Heer van Burght, enz. Burgemeester en Raad der Stad Vlisfingen, Bewindhebber van de OostIndifche Compagnie U Mevrouw de Weduwe wylen den
Heer Simon van der Stel en *s
De Heerfchappcn vergaderen eens 's jaars, Tergadegcmeenlyk in de maand Juny, op Oud-Vosfe- ™fr_"r meer , zoo tot het opneemen en fluiten der febatw Domein-Rekeninge; het disponeeren van open gevallen bedieningen, veranderen ofcontinuee, ren der Magiftraat, en andere zaaken de Heerlykheid betreffende.
H 4 Gcen



Etrl der
lieer-
jcbappen.
i 1 (
J
r
% n d I
r;
C r*o )
Gecne Vrouwen , Rentmeesters of Voogden van minderjarige Heeren worden in deze Vergadering geadmiteerd ; en moet een Heer daar fesfie neemende zyne brieven van Investiture overleggen, en Eed doen, zo volgt.
Dat /Weer dy Heerfchap tefyne van dm Lande en Heerlykheidt van Vos/ernaar, goedt ende gehouhouwene te zyne, Handvesten, Keuren, Privilelegien en alle manieren van regten te helpen Jtyven en ftereken, te vermeerderen en niet te verminderen, haar fecreeten te helene, ende niemandt die 't openhaeren, dan die van gelyke Eede zyn , de Heerlykheden Recht te helpen defendeeren tegens eenen yegelycken indien 'i nood waare, ende voorts gemeenelycken en fpecialycken te doene alle 't gene een goedt Heerfchap fchuldig is te doene.
Het is meermalen gebeurd dat omRandigheien van oorlog, de Heerfchappen noodzaakte ïunne jaarlykfche Vergadering elders te houlen , als by voorbeeld Ao. 1573, 1574 en 575. moesten zy te Bergen op Zoom hun zalenkorüsten houden, om (is in de notulen aaneteekend) den troublen en pericoleufen tyd, dat leri binnen der Heerlykheid van Vosfemeer niet fonvr groote periculen komen konde. In de jaaren 57^7 en 1578. hielden zy hunne Vcrgadeng binnen Tholen overmits de defolatie van •ft brandt des Dorps van Vosfemeer. A . 1582,
1583



( iai )
1583 en 1584. moest zulks binnen Zierickzee gclchieden, overmits de trouhelen en fouten van de Legers in Brabant. Gelyk al mede ter gelegenheid van den voortduurenden oorlog, de Heerfchappen ten jaaren 1587? 1588, 1590» i59r, 1592 en 1597. binnen Tholen hebben moeten te zamen koomen.
Tot afdoening van alle voorvallende zaaken, intusfchen dat de Heerfchappcn niet vergaderd zyn, is de Heer Mr. Jan Willem van Rofevelt voor zyn Ed. leven lang gcduurende benoemd, by befluit van 6 Juny 1763. terwyl een tweede Heer daar by gecommitteerd is, welke om de twee jaaren verandert , en opgevolgd word door die welke in ouderdom van fcsfic daar op volgt.
Meenigwerf hebben zy, tot voorftand hunner Rechten, en onderzaaten, zig in Pleytge- [ dingen moeten inlaten, en zyn hoewel met ongelyken uitflag, daar toe nimmer agterlyk ge-" weest. Buiten veel verfchillen die zy over de grensfcheidingen met de nabuurige Heerlykheden hebben gehad, en die meest by minnelyk verdrag ge-cindigd zyn, als reedts verhaald is, hadden de Heerfchappen Ao. 1528. een Proces voor den Hove van Holland tegen eenen Hendrik Thonisz, die aan gemelden Hove geappelleerd hadt, van een vonnis door de Heeren tegen hem gewezen, ter oorzaake hy onder* H 5 Raan
Recht sgelingensioor de Heerschappenie ifd geloerd.



C )
ftaan hadde een Kaay-Dydkje by hem gclegt voor een Gors de Plate genoemd, welke hy in huur hadt, ten einde zyn page, door te Reeken : dit geding is by uitfpraak van Heer Jan Heer van Bergen op Zoom, als gekooren arbiter , ter neder gelegt.
Men heeft hier vooren pag. 107. al vermeld hoe ten jaaren 1542 en 1544. Proces heeft moeten gevoerd worden over den vrydom van Lasten , cn hoe de Heerfchappen in hunne regtmatige eisfehen niet hebben kunnen Hagen.
1555' waren de Heerfchappen voorneemens het water welke deze Heerlykheid in twee deelen fcheidt, toen al Eendragt geheeüOn, af te dammen, om daar door hunne nog onbedykte fehorren, met de minfte kosten eenmaal alle in 't drooge te leggen, en in kooren landen te herfcheppen. Het voorneemen was aan de zyde van Tholen die afdamming te doen op den hoek van nieuw - kykuit by de fluis van Glimis en Slabbecorne, daar een zwaare ïluys te leggen , waar genoegzaam geheel Vosfemeer door zoude gcfueert, en Tholen zyn vaart be houden hebben. De Heerfchappen voorziende daar in tegenftand te ontmoeten , namen deswegens Rechtsgeleerde advifen in, die hen fterkten in hun begrip, datzy uit hoofde hunner Handvesten hier toe gerechtigd waaren; men begon dan een Dam ter<Stopping van den
Een-



( T23
■Eendragt te maaken, hier over bezwaarde zig
eerst de Stad Tholen, die deswegen zeekere articulcn overgaf aan Myn Heer den Marquis van Bergen als Pant-Heer van der Violen: het bleef hier niet by; de allarm-klok klonk de nabuuiige gewesten door, men mat breetuit het nadeel , dat dc koophandel en fcheepvaart daar door ftonden te lyden, het geen ten gevolge hadt, dat een magtig Bondgenootfchap zig opdeedt, namentlyk de Staten van Holland, cis aennemende de faken en procesfe begonst by die van Dordrecht , Delft , Amfterdam , Gouda, Gorcum en Haarlem; zoo mede by de Regeerders van de fteden van Antwerpen, Tholen, Brusfel ende Mechelen met hun lieden gevoegden; die by den fecreten Rade des Konings te Brusfel, hier over aanleggers en eisfehers waaren , buiten de bondige fchriften tenprocesfe overgediend, gaven de Heerfchappen zich de moey te, te ontwerpen een Memorie, vervattende de Redenen en motive waarom nut en zeer profytelyk waere dat het water geheeten Eendrecht op den grond der Heer. lykheit van Vosmaar toegedykt ware. Ook vertoonden zy met den Heer van Steenbergen (welkers gorfen aan die van Vosfemeer paalden) over een gekomen te wezen, om zamen deeze bedyekinge te doen, waar door aen Polder groot 3600 gemeten in het drooge zoude zyn gelegt, en deze Heerlykheid, zoo wel
als



C 124 )
als het Land van Tholen, het Land van Steenbergen en het Marquifaat van Bergen op Zoom, gepreferveerd zyn geworden van alleoverftroommgen die zy anders van de zyde der Een dracht te vreezen hadden en in later tyd te meermaalen ondergaan hebben; maar het baatte niets, party verzogt by Requeste , dat aan de Heerfchappen Interdictie mogt worden gedaan, van niet voorts te gaan in het floppen van den Eendrecht. De uitfiag van alles, was, dat deze zaak in nadeel der Heerfchappen beliegt is, by een Vonnis van den Secreeten Rade te Brusfel dato 20 December is SS-
Hoe de Heerfchappen A?. ,557 over indragt op hun Hoog Rechtsgebied, zig hebben moeten verzetten, is hier voorcn p. 48 verhaald.
A. 1568. hebben de Heerfchappen zig al wederom in een Rechtsgeding moeten inlaten, tegen den Rentmeester Generaal van Zeelandt beoosten Schelde Bruyninck van IVyngaarden over het Recht van vry vroonen by de bedycking van Polders, te mogen uitgeeven : gemeld» Rentmeester betrok hun daar over voor Burchgrave ende Leenmannen der Graaft'ykheit van ZeeIfrtt. Zy beweerden dit tot hun Ambagts- Recht te behooren, en van zulks te doen in posfefie te zyn: ook, dat alle Ambachts Heeren in Zeeland, recht hadden hun licder Landen uitte gecven te bedyeken , mits referveei •ende het
vier*



( »5 )
vierde gemet, dezelve Vroon verklaarende (r). Het is denkelyk dat de toeneemende Nederlandfche beroerten den verderen voortgang van dit Proces hebben belet: altoos men vindt den uitflag daar van niet aangeteekend.
Men heeft reedts verhaald hoe de Heerfchappen A". 1569. met mannen moed zig verzet hebben tegen het oppermagtig bevel, om derzelver Privilegiën ten Hove over te geeven, en zullen wy dienvolgens het zelve niet herhaaien.
Gelyk ook al melding is gemaakt, hoe dezelve Heerfchappen A°. 157°» en in later tvden» hebben getragt af te weeren, dat Ambagtsgedeelten uit hoofde van misdaad, mogten aan: geflagen en gcconfisqueert worden: en hoe zy daar in voor Hooger Magt hebben moeten zwiehten.
Zoo lang deze Oord het woeden des oorlogs ' moest uitftaan, wat 't het geweld der wapenen dat hier alles beiliste, zoo dat men van geene Procesfen vindt gewaagt voor het Jaar van
1597»
(r) Wat Vroon, Vroondiensten, Vroongelden, Vroonlanden, Vroon-fchulden, Vroon-Visch, en Vroon-wateren zeggen wil. Zie van Loon, Aloude Regeer, van Ihll. 3 D p. 228-230- 4 D. p- 41. 42, 158, ï°°> 23Ö- «H mede de santeekening van de Heer van Oosten de Itru-jn, Cejcbied. li, Haarlem, 1 D. 11. t. op p. '



*S97> wanneer men in geding tradt, tegcns Captein Cornelis van Achihoven, als in hmvlyk met jonckvrouw Magdalena van Couwerve, nopende het capitaal eener erfelyke Rente van zes ponden vyfiien fchellingen 's jaars, ten laste der Heeren; welk Proces in der minne by accoort eindigde, en ieder zyne kosten aannam te voldoen, ik meene dat deze rente ter zeiver tyd is afgelost.
Of fchoon de Heerfchappen altoos bereid zyn geweest de Lasten van den oorlog, doorbraaken, brand en andere onheilen, met de Landzaten te deelen; dat is te zeggen hun die onheilen helpen draaglyk maaken, zoo is dat den eenen tyd beter erkend dan den anderen: blyk daar van was het jaar 163 r, wanneer de Ingelanden op eigen gezag, den Rentmeester van Gelre tot Penningmeester over alle de Polders dezer Heerlykheid hadden aangefteld, de Heerfchappen zig daar tegen moesten verzetten, als beweerende de jure fuo eenen Penningmeester te mogen aanftellen, weshalven die den Rentmeester daar van ontzetten , en dat aan den Secretaris Adriaan Liens opdroegen, federt welken tyd ik meene dit ambt, aan de Secretarie is verknocht gebleeven.
Nog een verfchil met de Ingelanden onftondt A°- 1725, welke den Schutter van Nieuw-Vosfemeer buiten dienst Relden; de Heerfchappen
ftel-



( 127 )
fielden zig daar tegen, en keurden de aanftelling van eenen Schutter goed, die de Bailliu Ferleman ten volgende jaare 1726. kwam te doen.
Maar nimmer was de verwydcring grooter tusfchen de Heerfchappcn cn de Ingelanden, dan die onftondt over het beplanten der wegen, daar dc Heerfchappen altoos beweerd hadden, alleen gerechtigd toe te zyn; en 't geen door fommige gelanden zoo nu als dan was ondernoomen , voor hun Landen te doen; ét eindclvk vry algemeen zynde geworden, werdt aan de zyde der Heerfchappen Ao. 1759 goed" gevonden hier tegen voor den Hove van Juftitie 't zy in Posfesfoir, 't zy in Peritoir Proces te entamecren; dit gefchiedde, en werdt ter wederzyden met alle kragt voortgezet , met dat gevolg dat ten jaare 1764. by fententie van opgemeldcn Hove de Heerfchappen alleen gerechtigd zyn verklaard, om, met feclufie van alle anderen, Dycken en wegen te mogen beplanten : zoo dat gebleeken is, dat de Ingelanden van Vosfemeer geheel geen deel hebben aan het voor-recht ten dien opzichte door Keyzer Karei den V., by het 8 artikel van ampliatie der Keure van Zeeland, aan de opgezeetene» ten platten lande verleend.
Het is te denken dat zoo veel herhaalde poogingen om den Heerfchappen hun gebied te
ont-



Wat de Heerfchappenvan tyd tot tyd tehben aan gekogu
C 128 )
ontfnoeren vruchtloos zynde geweest, die niet ligt hervat, maar dat veel eer de gemeenen welftand hier, door vereende kragten zal bevorderd worden.
De Heerfchappen zyn al over lang bedagt geweest, hun Ambagtsgedeelten, door aankoop van Tienden; en gedeeltens in de Heerlykheid , te verbeteren. Het eerfte dat men vindt hier omtrent tot Hand gebragt te zyn, is dat Ao. 1624. zyn aangekogt § parten in de agt hoeken Tienden in Oud - Vosfemeer vot r c£ 391: 13: 4 vis. Gelyke aankoop gefchiedde Ao. 1633 van si in de twaalf hoeken, met I en I part in de agt hoeken Tienden in den Polder van Oud-Vosfemeer; dat gevolgt werdt door gelyken aankoop van U in de Heerlykheid, en eenige party Tienden in voorgemelden Polder van Oud Vosfemeer voor c£ 2700: vis. gekomen van haare Doorluchtigheid Maria Anna Gravinne van Bronkhorst tot Anholt Princesfe van Salm. Ten jaare 1752 wierden van den Heer J. J. van Vrybergen aangekogt, zes hoeken Tienden, al mede in opgemelde Polder, en ten jaare 1758 werd I? in de Heerlykheid, het welk door den Heer Don Melchior, Jofephus, Hiacinthus Philippus de Villegas , Baron van Hovorst en Pellenberg, Heer van Sprang, was verkogt, van wegen dc Heerfchappen genaast; daar zy ten jaare 1780, nog een é? part
van



VI29 )
van de Vrouwe Weduwe van den Heer Simon van der Stel by hebben aangekogt: na dat zy ten jaare 1775, een derde in de Hooge Heer* lykheid van Vrybergen door koop waaren meester geworden, daar ten jaare 1781, nög een gelyk derde in dezelfde Hooge Heerlykheid door koop is bygevoegd. Alle welke onderfcheidene aankoopcn, de tegenwoordige Heerfchappen hun respeftive aandeelen te aanzienlyker, en die te meer yverig maakten om Vosfemeer in allen opzichten in bloey te doen toeneemen.
Deze Heerlykheid wordt waargenoomen door eenen Rentmeester, welke in der Heerfchappen vergadering als Secretaris fungeert : hy verpagt de Tienden, Veeren, Dycken, Visfcheryen en alles wat dit Domein betreft: heeft daar de beheering over, moet de befluiten der Heerfchappen notuleeren en uitvoeren; de commisfien en acten der bedienden opmaaken en afvaardigen, ook in naam zyner committenten voorzitten op de Polder Rekeningen, Collegia quallficata, en waar de Heerfchaonen moeten gereprefenteert worden; heeft ook alleen den ontfangst en uitgaaf van alles het geen de Heerfchappen betreft: zoo dat dit altoos een zo aanzienlyke als voordeelig ampt is geweest ; te meer daar het Dykgraaffchap over alle de Polders daar aan is gehecht, en hem dus het voornaamfte deel in het Dyckbe* l Ruur
i
Het aüi*t v'ti Rentmeester.



[yff der
Kcnt-
tneesters,
C 130 )
fhiur toekomt. WelM ampt van de vroegftè tyden tot heden is bekleed by de volgende perfoonen: A'j. 15 r o. Cornelis Cornelisz Pieters. 1525. Guido van Bloys. 1531. Anthony Boudins. 1534. Jan Jakobfe de Houwer. J53ö- Jan Janfe van Kouwerve. 1597. Hendrik Diricx, obiit i6rr. 1Ó12. Johan van Gelre, obiit 1Ö13. 161%. Jacques Dallens. 1(524. Hendrik de Putter. 1638. Hendrik de Rovere. 1642. Cornelis van Gelre, obiit 1653. 1654. Jacob Jacobfe Faas, obiit 1678. 1679. Marinus van Rofevelt, ten jaare
1687. de furvivance aan zyn
Zoon vergund zynde, zoo is
die aangefteld. 1690. Henricus van Rofevelt, dewelke de-
fiisteerde ten faveure van zyn
Broeder.
1707. Pieter van Rofevelt, obiit 1732.
1732. Nicolaas van Diest, die in 't zelve
jaar is overleden.
1733. Mr. Johan Willem van Rofevelt,
die gepromoveerd zynde tot GecommitteerdenRaad vanZeeland wegens de StadGoes, defisteerde ten jaare 1746.



( I3i )
Ao. 1746. Gerrit Ten Hage , defiisteérdè Ao. 1756. 1756. Adriaan Catshoek.
Al vroeg heeft Vosfemeer een Wapen ge- Wdptn. voerd. In den brief waa:1 Gilles van Wisfenkerke A°. 1433- de.onbedykte Gorsfen uitgaf te bedycken , (onder de bylagen I. te zien) zegt de zelve, dat hy dien brief om de meers zekerheid wille heeft doen bezegelen van d Heen wegevan Vosmr met des Lants zeghel van Fosmrl Gsvolglyk was toen een zegel der Heerlykheid1 reeds in wezen en gebruik. Het fchild. was toen in tweën gedeeld ; het bovendeel agt vierkante ruyten, en op het beneden deel een Vos gueule op een veld van finople hebbende in den bek een beuling of worst, welk mep wil dat hier in de landtaal een mare genoemd wordt. Dan federt gemelden tyd zonder dat mer. weet tebepaalen wanneer, belïaat hetv/apenfchild dezer Heerlykheid, uit een Vos met het halve lyf uit drie zee-baren het fchild is goud, de Vos guele, de zeebaren Azur, gueule eri zilver (r). Het oudüe befcheid dat my van het tegenwoordige wapenfchild voorgekomen is} is, dat de Heer Johan de Kruyt die Heer in Vosfemeer was, dog den titul van Heer van
budl
(j) Wapenkaart by Smallegange Cbron. van Ziel. Van! de Landen én Heerlykheden Beooster-Schelde.'
I 2



C 132 )
Oud- en Nieuw - Vosfemeer voerde , welke de waardigheid van reprefenteerenden Eerften Edelen van Zeeland heeft bekleed, ook als Ambasfadeur wegens den Staat den Vrede van Munster onderteekende , zyn Wapen - fchild met Vosfemeer quartilleerde op die wyze als men hier befchreven heeft.
DE



( 133 ) D E
HOOGE HEERLYKHEID
VAN
VRYBERGEN.
De naams oorfprong dezer Heerlykheid kan men zeer oud noemen: zoo het waar is, dat Zevenbergen zyn' naam ontleend hebbe van zeven killen of monden, waar door men tot een haven kwam, waar in zich de fchepen konden bergen; en dat de naamenvan Geertruydenberg , Steenbergen en Bergen op Zoom van foortgelyken oorfprong zyn (t), dan zoude men mogen denken, dat Vrybergen, in over oude tyden, wanneer de Schelde nog inde Maas haar uitwatering hadt, een plaats zy geweest, waar de Schippers zig vry konden bergen, en dus zo veel als een veylige haven beteekene.
Vrybergen is gelegen benoorden 't Regtsgebied van Tholen en Poortvliet; paaiende ten oosten tegen de Hooge Heerlykheid van Vosfemeer; bcftaande allecnlyk in drie kleene Polders: als
Oost-
(/) Goudhoeven, Chron. p. 92.
I 3
Vaams wrfprong
Ce/egenbetd en greottt.



f r34 )
p9St-Vrybergfike Polder groot 39 gem. 32' g£,
IVest-Vryberhfche Po!d:r 48 — 2o8 —
Nieuwen-Polder (na aftrek van '
hetgeen daar in onder Vos-
femeer behoort) (M) 90- 3<5
Dat famen uitmaakt ; ig^enSIT^
Buiten en behalven de Schorren tegen de Krabbekreek die fteeds aanwasfende zyn, en met 'er tyd nog wel eene bedyking zouden kunnen uitleveren.
Deze Heerlykheid beftondt voor haar bedykmge in drie onderfcheidene Gorsfen ; die geheeten werden Jan Huygens Hüle (om dat een Jan Huigenfe daar eigenaar van was ) Jm Ruygrocks Lant, (mede om dat eene jan Ruyg.' rock dat bezat) en 's Gravengors. Welke Gorsfen famen genaamd werden Pryberghe.
Men wil dat deze Heerlykheid Ao. 1418, het zydoor Vrouw Jacoba of door Hertog Jan van Beyeren is uitgegeeven, met dezelfde Rechten als de Hooge Heerlykheid van Vosfemeer; en dat de befcheiden daar van onder de Charters van Braband zouden te vinden weezen; die voortyds op het Kasteel van Vilvoorden werden bewaard. Dit is zeker dat de uitgift-brief
he-
00 Tcgenvv. St. v. Zeel. 2. D. p. 256.



( 135 ; '
heden niet bekend, en by g*eenen der hedendaagfche Schryvers vermeld of gevonden wordt. Zoo het aaark, dat men onder voorgemelde Charters die vinde zoude, dan ftelle ik de uitgift door Vrouw Jacoba te zyn ge.chied, terwyUy met den Hertog van Eraband was gehuwd , dan aan wien dien is gedaan is gehee. onbekend. .
Niet minder onbekend is het, wie daar van zedert de uitgift bezitters zyn geweest; men weet alleen dat A». 1547- de helft in deze Gorsnhgen is verpagt door en van wegen Agnieta van der Heyde, weduv/e van Jasper van Everdinge ; ook dat Ao. 1556. van wegen Joncvrouw Maria Jaqurt, Boedelhoudfter van wylen Jan van Halmale, deze zelfde gorsüngefi synovergedraagenaan Cornelis Bartelsz\ Burgemeester van Tholen. Zóo mede dat Ao. 155 8 BuUhm. Jacobs^, verlyd is geworden met de helft in Vr/berghe hem aanbefcorven van zyn Oom Cornelis Barthms. Omtrent dien zelfden tyd vinde ik ook als deelhebber in deze Heerlykheid vermeld, een'wees genaamd Murmus Jaco^z Cruefing; waar van Voogd was Cornelis van Begren , Burgemeester van Tholen. Welk deel van Marïnus Jacobz by.desfelfs overlyden fchynt over te zyn gegaan aan zyn Broeder Willem Jacobs?. Laastelyk dat Vrybergen aan de pnedecesfeurs van Marinus Jacobsk I4 ten



Limieten* i
(*} Smallegange Chron. 544 en 545..
ten zeer n/ff prife in Erfpacht van Coninxs wegen was uitgegeven.
Het is aanmerkelyk dat nog Reygersbergen nog Smallegange in hun Kronyken het minfte gewag rnaken van deze Heerlykheid, en Boxhorn, in zyn byvoegfel op Rcygersberg p. 54. alleen zegt: de Polder van Vrybergen, groot twee honden gemeten, is in den jme 1511 , bereden en ook ondergeloopen.
Het aanzienlyk geflacht Vrybergen genaamd nog in wezen , en aan 't welk deze Hooge Heerlykheid geheel in eigendom heeft toegekomen , [zal in later tyd zynen naam daar van ontleend hebben: wyl men onder de oude Ridderftanden en Adel van Zeeland, zoodanig ftambuis nergens ontmoet. JaA<\ 1577. wordt Willem Jacobfen de Boet, Heer van Vrybergen genoemd , en het is Ao. 1616. dat my het eerRe Mr. Lieven van Vrybergen voorgekomen is (v).
Men heeft hier vooren onder Vosfemeer p. 22 sn 23 gezien, hoe de Limiten tusfchen deze en die Heerlykheid, reedts Ao. 1561. zyn geregeld geveest: men zal dat niet herhaalen , maar alleen 'er byvoegen, hoedanig die zigftrekken moesten; ïamentlyk, „ dat de Limiten van de Heer> lykheid van Vrybergen var? Poortvliefche
l5 fluys



r 13?;
„ fluys aff zuydoostwaarts op ftrecken zullen J5 tot Vosulyt toe metten aenwasfche die vuyt „ dezelue vlyet Dan zouden mogen aenwas-
fchen binnen en buyten Dycks en voyrts „ van den Dyck van brouck of tot in dedyep„ te van Merlo toe.
De St. Anthonis Kapel, die gelegen was op den Dyck tusfchen de Polders de Hicke enden Broek; waar van de fundamenten nog te zien zyn, diende, buiten het geestelyk gebruik, ook, om de Limiten tusfchen Vosfemeer en Vrybergen aan te wyzen. De tyd wanneer en door wie deze Kapel gehucht was, is, zoo min als die van derzelver floopinge, aangetekend; zeer waarfchynlyk dat ze in het begin of heevigfte des 80 jaarigen oorlogs het lot der verwoestingehebbe ondergaan. En wathaere ftichting betreffe, zoo die niet vroeger dan de uitgift van Vosfemeer is geweest, dan mag men gisfen of die niet gefundeert zy by Anthonis van Wisfenkerke , den vader van Egidius, die voor den ftichter der Kerk van Oud-Vosfemeer wordt gehouden, zie hier vooren p. 59 en dus deze Kapel vroeger dan laatstgemeldeKerk, ter verrigting van den openbaaren Godsdienst zal gedient hebben.
Met Tholen fchynt deze Heerlykheid nimmer twist over haar grondgebied te hebben gehad , zoo min dan met de Heerlykheid van Poortvliet,



( I3« )
Vliet. Zy is uit fehorren bedylct die buiten de Dyken van Tholen en Poortvliet gevonden werden; gevolglyk jonger dan beide laastgemelde Jurisdi&ien: maar dit was met Vosfemeer zoo niet: hunne gorsfen lagsn gemeen, en dit moest vroeg of laat verfchil baaren. Dit is ten voorgem. jaare 1561, in voegen alsverhauld is, by aecoort vereffend, welk accoort getroffen werdt door bemiddeling van Mr. Jacob van der Merchs, Raad 's Hooft van Holland en deszelfs Adjun$ Simon Pyl, Secretaris ten felfden Hove.
Ten jaare 1684 fchynt echter de Limietfcheiding met Poortvliet eerst finaal geregeld te zyn, en Ao. 1685 een fcheidpaal tusfchen de twee Jurisdictiën gefield: van welke fcheiding breeder befcheid te vinden zoude wezen in de Notulen der Heeren Gecommitteerden Raadea van Zeeland, dato 1 Mey 1686.
Te vooren reedts, namentlyk den 15 April 1662. was een verdrag gefloten met de gelanden van Poortvliet, dat die voor hunne fuatie zouden betaalen vyf ponden vlaeins jaarlyks.
Wat de Lotgevallen van Vrybergen, zo in 't weereldlyken als kerkelyke betreffe, daar van is niets te zeggen. Een zo kleen Ambagt det geen Dorp of Kerk en weinig opgezetenen heeft gehadt, heeft weinig of geen deel kennen hebben in gewigtige gebeurtenisfee, die
den



1139)
de oorlog en brand kunnen voortbrengen. De watervloeden alleen konden daar fchaade aanbrengen. Al van de Munfterfche Vrede is hier de eerfte herdyking aangevangen - want ik vinde dat op den 17 Maart 1634. de Heerfchappen verzogten hunnen geïnundeerden Polder wede-, rom te herftellen , mits genietende exempue van den honderden Penning, ende alle andere reëele Lasten voor den tyd van veertien jaaren; en van de bcfaeyde Gemeten voor den tyd van tien jaren : waar op hun lieden by 's Lands Staaten werdt toegeftaan exemptie van den honderden penning, en andere reëele Lasten, voor den tyd van negen jaren;-en van den Impost op de Hoorn - Beesten en de befaeyde Gemeten voor zeven jaren. Voorts blykt het dat Ao. 1657. Request tot bedycken aan de Heeren Staaten van Zeeland ia geprefenteerd , dan de bedycking toen nog is uitgefteld wegens opgehoorde fwaere tyden. Ik vermoede dat deze twee cnderfcheidene bedykingen van A". 1634 en 1657. respecfive, de eerfte het polderken van Oost en de laatfle dat van West- Vrybergen zullen hebben voorgebragt ; te meer fchynt dit zo te weezen, om dat eerct op 15 April 1662. een verdrag met de Ingelanden van Poortvliet overdefuatie penningen die de laatfte betsalen moesten , getroffen is, dat alleen op het zo even gemelde West-Polderken toe te pasfenis.
In



( Ho )
In dien tyd fchynt verfchil ontftaan te wefen hoe ver de fehorren en Jurisdictie dezer Heerlykheid zig buitendyks uitftrekten; en de Heerfchappen beweerden, dat die over het bekende Ramme-gors, tot by St.Philipslandt hun eigendom waaren; waar van diverfe Verklaaringen nog voorhanden zyn: terwyl zy zig by Requestaan Heeren Gecommitteerde Raaden van Zeeland befwaarden, wegens de abuifen in een ge. maakte kaart van deze fehorren en flikken, ten einde, hun of derzelver nazaaten, die in laatertydengeen nadeel zoude doen. A? 1670, op 6 September, hebbende toenmaaligeHeerfchappen eene Verkavelinge daar van aangegaan , waar by vastgeReld werdt, dat die Polders een gelyk Dykgcfchot zouden opbrengen. Het orgineel contract daar van is nog voorhanden.
De laatRe bedyking is hier A? 1748 gefchied, welk de Nieuwe Polder heeft voortgebragt; en groot is ir6 gemeten 36 Roeden, het aandeel dat Vosfemeer .hier in heeft, daar onder gerekend. 4
Weinig huizen zyn op dit Ambagt te vinden; cn daar het een Hooge Heerlykheid is, die zo wel dc hooge als middelbaare en laage Jurisdictie toekomt, heeft zy eenen Bailliu, vier Schepenen en eenen Secretaris: en behoordt tegenswoordig in eigendom voor twee
der



C 141 )
derde deelen aan de Heerfchappen van Vosfemeer , en voor een derde deel aan de Erven wylen Jonckvrouw Maria Elizabet de Beaufort.
Deze Heerlykheid heeft haare byzondere keuren die uit 32 articulen beftaan, en door de Heerfchappen in vroeger tyd tot een richtfnoer van Recht zyn ingefield, zpnder dat de juiste tyd van haare inftelling Raat aangeteekend.
Het Wapen van Vrybergen dat het zelfde is, welk het geflacht van dien naam nog heden voert, en in de Wapen-Kaart van Smallegarge, onder de Heerlykheden Beoosten-Schelde te vinden, beRaat in een Schild welk in tween is gedeeld, het bovenRe deel bevat drie roode Roofen op een zilver veld: het benedendeel, drie fchaapen (twee en een) op een rood veld.
Hier mede fluiten wy de befchryving der beide Heerlykheden Vosfemeer en Vrybergen, die naast den anderen gelegen, dezelve Heerlyke Rechten bezitten en ook meerendeel de *^elve Heeren hebben. Dat hun beider welvaard Reeds aanwasfche is onze hartelyke wensch; niet minder, dat een ieder zo der respe&ive Heerfchappen als onderzaaten, het zyne zal aanbrengen om den Vrede, hier te doen woonen ; dankbaar te weezen voor de zegeningen, die door een aanbiddelyke Voor-



( 142 )
zienigheid, aan dezen vrugtbaaren Oord, zd mildelyk worden uitgeftort, en zy tot eert voorbeeld vertrekken , hoe een rechtmatig befluur; en eensgezindheid, altoos met by°zonderen voorfpöed verze'd is, en deeze Hooge Heerlykheden onder Zeelands Staat? fteeds met roem moog»n gedacht werden.



( 143 )
BYLAAGEN.
A,
Grave Floris de V. confirmeert den brieff waar by Koning Willem van Alaerde van Duuene te leene gegeyen hadt 't ■ landt van Vrk%endyke enz.
Ao 1271.
FLORYS Graue van Hollanr. Allen den ghenen die defe jegheriwoirdighe Lren fullen zien oft hoen lefen faluit, weet dat wy ons liefs Ooms Fiorys Ruwaart wylen was van Holland ïen gefien hebben aldus fprekende. Fiorys Ruwaert van Hollant hem allen die defe jeghenwoirdighe leh fien zullen faluit want ons lief broeder Hee Willem Coninx der Romeyne des God gedencke, te leene gegheue heeft Alaerde mgarieten z van Duuenee fynen oudRen fone ende haren wittachtighen erfge"tote ewighen daegen 't lant van Vriezendycfen
moe*



C 144 )
moere als 't hem toebehoirde dat es die twet deel van d voirfz lande want dat derdendeel den Hee van Breda van rechte bekent es toe te behoorene in den feluen Rechte dat hy 't bezat en alfoe als t hem en fynen ouders toe behoirde ouer al ten rechten leene te bezittene. En dit voirfz Lant es gefloten ende gegehouden bynnen defen palen alfoe als quarenvliet opgaet en roert t faylant dat men ghemeenlike t geest lant heet, ende als quarenvliet loept in ftriene en als Rriene loopt an greuenig en' greunigloopt in Vosvliet en Vosvliet in Bolcee en' als Bolcee loopt en roert Bokelenbge en als Bokelcnpiete roert 't gheestlant. En defe voirfz. Heè Coninc belouede der Edele Vrouwen Marien KeyferinnederRomeyne wylen was te ende den voirfz. Alaerde van allen laste te vricne waert dat fy ten Lande eenich Recht vermate te hebben. Ende want hy des ghelike gegeue heeft ten Rechtl Leene den voirfz. Alaerde alle wtdycke van Schakersloo en orlof die felue wtdycke yst dat hy wille en macht te dykene alfoe dat dat Lant al bynne dien voirfz. wtdycken gehoud met alre tienden des voirfz. Lants fonder 't vichtendeel dat Danckt Hughen foons es te rechten Leene den voirfz. Alaerde toebehoirt. En yst dat gheualt dat Rriene ou gedyct wort
al-



( 145 )
allé dat Lant met allen den tiend des felfs lants' En metten wtdycke ter fcelt toe. Item die Watermole in Scakersloo den felue Alaerde toe behoerde te te bezitte in d'felué Rechte ouer al dat ze dèfe voirfz. Coninc vore fyn verhoogïie te befittene plach, dat was foe wie van d Ambochte van Scakersloo moele t and moeien dan tote der fynre die foude betalen den fcoute een paye van 6 fchel ouder vïajmfche en den fcepeneri iij fchel. en niemen en zoude niewe molen mak bynnen den voirfz. Ambochte fonder cfent Aiaerts voirfz. En die vere van Scakersloo met allen den Visfcherien bynne den voirfz. Lande. Item thien ghemetè tbiendeii bynnen Schakerloö. Item anderhalf heuene Lants in den ambochte van Duuenee in t óngeheuetide lant. En in den ambochte van Jeerfike in 't geheuende xxviij ghemete van alre bede vrits grauen Heervaert allene wtgenomeri. Ende defe voirfz. Hee Coninc op alle voerfz.' poente den voirfz. Alarde ghegeuen heeft fyne open fpeciale Len die hen dicfliken ghenomeri waeh dair ome willen wy dat een yegelyck bekent zy met onfen jegenwoirdighen Lrn tuy." ghende dat wy alle voirfz. poenten vast en gheRade houden de belopen den voirfz. Alaerde en fyne erfg" als 't voir looft es onverminK te



dert te houdene. En die poente alfoe als fy voir noimt fyn verniewen wy hem by onfen vryen wille en fterkenfe met defen jegenwoirdigl Irn. In kennisfen ons voirfz. looft) fterkingbe ende vernieuwinhl hebben wy onfen zegel defe jeghenwoirdighen lrn aengehangl. Ghegeunen te Dordrecht op der thiende Kalende Juny in 't jaer ons Heen Duyfent twee hond fesfe ende vichtich. Én wy houden die Len ons voïrfz. Ooms Grn Fiorys alfoe als fy ghegeunen fyn vaste en gheftade, En hebben den felue len onfen zegel aen gehangl. Ghe. geuen tot Aelbrechtsbge in 'cjaer ons Heen Duyst & een en 't zeutich des Dinxendaigs na S;e Jacops en xpoffelsdach.
B.



C 147 )
B.
Paalfcheyding tusfen Zeelaiid en Brabant, raisfchien ge= floten in A° 1412. alsëeri gevolg van 't verdrag tusfchen den Gfaaf van Holland j met den Hertog van Braband den 9 Juny vatt dat Jaar aangegaan te vinden by Mieris i Charterb; 4. D. p. 204. ten ware' men het liever voor een , Concept houden wilt, dat ongefloten is gebleven (*);
Dit is alfoe myns Heèri Raad van Holland als H Diederick voppe'z deke van der Hage H Claes van Borfelen Rentmr van Zeëlant en' Claes Keruinc van Reymsvvale. Èrl mynre Vroüwen van Brabant hoen Raad als lï
Jaö
(*) Dit laatfte is het waarfchynlykfte zoo het waar is dat Claas van Borfelen reedts den 18 Maart 1411 is overleden zie Smallegange Chron f 319 wanneer het ook Ao. 1412. niet kan getroffen wefen maar van Vroeger éttam moet zyn.-
K i



C H8 )
Jan Heé van Voirgnevail H Klaas van Ymefzeel mercque bezien hebben die palen die geileken waen tusfchen den gue van Bloys en den Hee van d Lecke eri den Hee van Bgn. Eerst van der Tolen wy ghewaren tot Steenbgl an dat eerfte ghemeen landt dair die palen gefteken fyn d hebben die van der Tolen haer baken gefteke op die rughe vere, En die van Steenbgl. hebben dair jeghens ou gefteke op die drie gorfe dair en loopt niet tusfchen dan een diep heet vertrize vairt. Voirt an 't naes te baken hier an foe hebben gefteken die van der Tolen westwairt ou die vliet voirfz. op een diep plach ter wefe en heet die hoek quebbe. En hebben op die oostzyde van d diep voirfz. gefteke op die kant van veraze vaerde en die van ftecnbgl. hebben gefteken op die westzyde van d hoeke quebbe en die baken fteken van malcand" in een gros min dan een boogfeote van malcandr
Voirt an 't naeste baken d an foe hebben gefteke die van d Tolen een pale op een Hil heet Mattenborch in 'tgors voirfz. en van dane wedero die coeuingfche vairt een pale gefteken op den noortwesthoek van d oud coeuninge, Ende^die van Steenbgl. hebbe huer palen ge fteke jegens Mattenborch ou op een diepken
heet



C 149 )
heet den heufchen kamer in een gors diehcyde als die van Tolen fcggen, En die van Steenbgl. fegge dat heet den ftryck, hil en is een groot gors, En 't gefchil is h tusfchen wel hij roed onder wat ende lande. :
Voirt ant naeste bake hier an foe hebbe gefteke die van d Tolen huer palen op die zuytfyde ftreckende lanx der laken eh voirt an die zuytfyde ftreckende lanx der mare t zaggen toe, En die van Steenbgl. hebben huer palen h* jegens ouer gefteke lopende van d gors van d heyde lanx der noortfyde van Wachts- dyck ouden henxvliet op den zuythoeck van Dary op en van dane op den noortwesthoeck van mten heylen lande dat geheel es oft dary op en tusfchen defe pale yst wel een mile breet en is meer lants dan water.
Voirt ant naeste baken hier an een pale gefteke op den oostkant van maren tot een baken ftaet op den ouden Dyck wal van faggen als die van d Tolen feggen en die van Steenbgl. leggen dat die pael verre bynnen der faggen fteect en van danen voirt tot een baken dat ftaet op den oostkant van quarenvliet als die van d Tolen feggen, Eu die van Steenbgl-leggen dat heet den zazehamer, En die van Steen bgl. hebben eene pael gefteken noortoorst of K 3 van



C ï5-o )
vanjary op die Rraete, en fegg^ dat die pael voirfz. Raten foude op quarenvliet gaende an Rriene, Èn h tusfchen dat die van d Tolen zeggen dat quarenvliet is en dat die van Steenbgï. feggen dat quarenvliet wefe fQude foe fcelt het meer dan een half miïe weghs en al land.
Gecopieert na een oude copie welke infchrift genoeg uitwyst van meer dan twee eeuwen te wefen, zonder jaar, datum of onder, teekening, berustende onder de Heeren Charteren van Vosfemeer, en naar gedane collatie daar mede bevende te accordeeren, jen 30 Augustus 1782.
J. ERMERINS.
C.



C 15* )
c.
Quitantie van wegens den Hertoge van Bourgogne gepasfeert, voor het geen betaald was ter oorfaake der koop van Vosfemeer.
4 January 1469.
Sc qiiiïle de Clugny Prothonotaire de nr^ faint pere le Pappe, Confeülr maistredes Requcstes de Lostcl de Monsfr leDuc de Boürzne, & fon Treforier par lui coïtus a receuoir tous les deniers de fes aydes & autres plies extraordre- , Confesfe anoir receu de Clais Jansfone Bailli de Middelbourg en Zeilande, la fome de douze eens luires de xl. gs mony de Flandres la liure, fur ce quil plut deuoir a Mon d S' a caufe de lachaCt de later re de Vosfemair. De la quelle fome de xijc L dite mony je fuis content. Tesmoing mon feing manuel cy mis avec le figqet de lun des K 4 co'
mm



( I5a )
S-
corais fur le fait des d Finances iiij? jour de Jauier Ian mil CCCC foixate neuf.
(was geteekend)
G. de CLUGNY.
Geeopieert na het origineel, waar op een zegel in rood was gedrukt is geweest, dog thans onkenbaar, berustende ten Rechthuyfe van Vosfemeer onder der Heeren Charteren, defen 24 Augustus 1782. en naar gedane collatie daar mede bevonden te accorderen.
J. ERMERINS»
D.



C 153 )
D.
Acle van Condemnatie by den Hoogen Raade te Mechelen uitgegeeven , over het gemaakte accoort tusfchen Heere Hendrik Grave van Nasftu als Heer. van Steenbergen, en de Heerfchappen van Vosfemaar over hunne wederzydfche Limietfcheidin§en..
15 September 1511.
MAXIMILIAEN by der grh Gods gecoren Keyfer, altyt vermeerder 's Rycx, Coninck van Germanien, van Hongefien, van Dalmatien , van Croatien etc. Allen den ghenen die defe lren zullen fien faluyt.
Aloe op ten dach van huden datum van defen gecomen ende gecompareert fyn voer onfen lieunen en getrouwen die Prefident en lu4en van onfen grooten Rade geordonneert te jj s Mee-



C 154 )
Mechelen, te vvetene, meesters Robrecht du Pont, Pieter du Hem ende Adriaen van Bruheze, ouer in den name en als Procureurs van onfen Lieunen ende getrouwen Neue Ridder van onfer oorden , Raidt ende Camerlinck, Henrick Graue tot Nasfau, tot Vianden etc. Heere tot Breda, Diest etc. ten eender zyde: Ende Heer Jacop van Domborch Ridder en Cornelis Pieterfz. ouer in den name ende als Procureurs van d Heeren en Heerfcapen van Vosfcmaer in onfen Lande van Zeelant gele. gen , ter ander zyden.
De voirfz. Procureurs wettelick gefondeert by brieunen van pcuratien inhouden fpeciael beuel in defen befegelt , te wetene des voirfz. Grauen van Nasfou mit zynen fegel, ende die ghene der voirfz. Heeren van Vosfemaer mitten fegel ten faken onfer Rede van der Tholen , die de voirfz. Procureurs op huden ouergeleyt ende geexhibeert hebben ; Mitsgaders oick feker fubmisfie gepasfeert in onfen voirfz. grooten Rade, en fekere vutfprake arbitrael daer nae geuolcht, befegelt mette zegelen en gehantekent van d arbiters daer inne genoempt, met noch feker fubfequent accord en appointement tusfchen den voirfz. pticn, roerende ende aengaen alle de zelue munimeten fekere Gorsfen , Scorren en aenwasfen aldaer ver-
claert



( 155 )
Cfoert en gefpecificeert, L? of questie ende different geweest was tusfchen den feluen ptien, vfin allen wekken munimeten de tennen en inhouden van woirde te woirde hier na volgen, Ende in den eerften van den voirfz. brieunen van pcuratien. _
Henrick Graue tot Nasfouw eri tot Vi, anden, Heere tot Breda, totDiest, totGrymberghen, tot Steenberghen eri tot Hucsden, Doen cond ende' belieunen. Alfoe fekere gefchillen ouer lange tydcn gerefen ende geweest zyn tusfchen den Heeren ende Heerfcapen van Vosfemaer ten eendr Zyden , ende ons ten andr zyden, ter caufe van fekere gorsfen en flyken als gelegen zyn zuyt oostwert van den diepen geheeten Maerlo, eri van daer in Grenen , van daer in Greuelinghen, en van daer op ftrien totten hoeck van d Steenberchfcher vliet, en alfoe lanx de felue vliet in de Couerinchfche vaert, ende van dair in vertrife vaert, ende van dair voirts voer Hafartshille, ftreckende alfoe lanx den diepen van Eendrecht totter noortkeeten toe van der Tholen, en alfoe lanx neuen de vriheit van Vosfemaer wcderom op Maerlo. Die wy hielden en fustineer/den liggen in Brabant eri alfoe onder onfe Heerlicheit van Steenberghen. Ende de voirfz. van Vosfemaer ter contrarien, feggen ende
hou-



C t$6 )
houden dat de zelue gelegen zyn in Zeelant en ond haer Heerlicheit van Vosfemaer, ende zy defelueGorsfen, Wen ende Slyken geeocht hadden en te Leene hielden van den Graue van Zeelant; Ende dat wy om der duysternisfe en onbekentheden der Paelfceidingen en Limiten tusfchen Brabant, Hollant eri Zeelant, ouergeguen en gefubmitteert in Heelde Aerden van Diest tot Mcehele, ende Gielis van Berchem tot Antwerpe; Ende de voirfz. van Vosfemaer m meester Pancras van der Haymant en Cornehsjan Gielisfz tot 't Siericzee, om d af een mihke vutfprake te doene, gelyck als dit al 't famen blyken mach by den brieunen van fubmisfien gepasfeert voer den Heeren van den hooghen Rade tot Mechelen van d date xxvijnch m Meerte in 't Jaer Dufent vyf hondert ende achte voer Paesfchen, ende dat achteruolgeü der feluer fubmisfie de felue Arbiters een milP ke vutfprake arbitrale gedaen hebben , als 't blyct by der zeluer vand daet Dufent vyf hondt en negben, negenthien in Mey. Oick want wy na den inhouden van d" vutfprake metten voirfz. van Vosfemaer, onfe Landen niet en hebben connen vercoopen , noch zy oick desgelycx met ons. Dat wy daerome mette zeluem Heeren van Vosfemaer een and; ac-
coird



C 157 )
öoird onderünghe gemaiet hebben, als blyken mach by ons en by den gecomitteerden en gemachtigheden der Heere van Vosfemaer, namelyck Heer Jaeop van Domburch Ridder, ende Cornelis Pieterfz Rentmeester ter Tholen van der daet vyf in Decembri anna xvc en thien, welcke vutfprake ende concordie, wy 't famen gelouen te houden en te achteruolgen. Ende om meerder fekerheyt wille, foo hebben wy machtichgemaect ende maken machtich, Meester Robbert du Pont, M Peter du Hem onfe dieners tot Mechelen, Adriaen van Bruheze onfe Rentmeester te Breda en Hendrick Montens onfen Rentmeester tot Diest, famentlick en elcken befonder, Om in onfen name en van onfen wegen te compareren voer de Heeren de Prefident en den anderen van den hoogen Rade tot Mechelen, daer wy felfs niet wefen en moegen, Om hen ende elcke van hen byfondere als onfe procureurs in defer faken te laten condempneren, nauolgerï den voirfz. geteekende tractate, vutfpraken en accoirden , ende hebben gelooft en gelouen mits defen onfen brieue, te houdene en te onderhoudeue van waerden alle de inhouden van den voirfz. accoirde, ende alle 't gene des by onfen Procureurs oft by enige van hen gedaen
of-



C T58 )
ofte gehandelt fal werdden defen faken angaed fonder daer jegens te doene of te feggene, oft te doen doene ofc te doen feggen in eniger manieren. Ende des 't oirconden hebben wy onfen fegel hier an doen hanghen op te xi)w> dach van Septembri in 't jaer ons Heere Dufent vyf hondert eri elf. ^ Allen den ghenen dien defe onfe pnte Lren gethoont zullen wordden befondere die Eerwaerdege wyfe eri discrete Heeren die Prefident en andere luden van den grooten Houe ende Rade ons alre genadichRe Heere 'sKeifers van Roomcn en des Eertshartogen van Oistenryck refideren tot Mechelen. Borgemren Scepenen eri Raidt der Rede van der Tholen in Zeelant, faluyt, Doen te wctenc, dat op ten dach van hudcn voer ons comen en gecompareert zyn in haere pfdnen Heer Joost van Bloys, Riddere, Jan van Treslong, Joost van Botlant, Cornelis van Dalem, Helmich van Dorinck, Jacop van Bleessvyck, Laurens Dancerts z, Jan Willemfz Zoete cn Anthoenis vuten WyngaerdePietesfz., als voocht van Anthoenife van Wisfekerke Franchois z, ende Heen ende Heerfchapen in Vosfemaer, veruangen allen anden hueren medebroederen abfenten heereende
heer*



c m)
"leerfchapén voïrfz.,^eh hebben 'machtich gemaect gecomTtteert eri geftelt, maken machtich, comitteï-e en ftellen in de ftede van hem luden gefamentliken de Eerfame pfonen Heere Jacop van-Domburch Ridder mede heerfcap in de voirfz. Heerlicheit, en Cornelis Pieters hare Rentmr, Om ende in huerer alder name hem luden voer den voirfz. groote houe en Rade te laten condempneren in al fulcke vutfprake en fententie arbitrale als in voorleden tyden tusfchen den zeer Wel Edel geboren Heere den Graue van Nasfou ten eender, en de voirfz. Heeren en Heerfcapen van Vosfemaer ter anderen , roerende fekere^questien en gefchillen vanGorsfen, flycken enaenwasfen, vutgefeet en gefproken is, by de notabcle^fonen Heer Aerent van Diest, GieHs van Berchem, Pancras van der Hayman,Jn Cornelis Jan Gülisfz, in al fulcker vormen en marden als na den Rechte ende costume van ~ó voirfz. Houe en Rade dat behoren fal gedaen te zyne, mitsgaders in fekere cm diucrfche andere articulen eri peen-ten die by den voirfz. conRituten voer den voirfz. houe open gedaen en verclaert zullen wordden, de wekke eensdeels in de voirfz. vutfprake eri fenteri arbitrale niet verclaert vutgefacht noch begrepen en zyn, en oick eensD deels



( 160)
deels zyn en verclaren in p'riudicie van der zeluer voirsfz. vutfpke. Geuen voirts de voirfz, bueren conRituté volcomen macht eri last in de voirfz. fake, te doene al dat zy luden feluer in pfoneU fouderi connen ofte moegen doen, indien zy luden ouer al pnt ende voor öogert waren , al waert dat de fake breeder oft fpeciaelder last, macht oft auctoriteit begeerde etc. Belouen te volcomen en oick goet, vast eri van weerden te houden alle 'tfeluedes by den voirfz. haerluder conftitute in de voirfz. fake gedaen fal wezen en' wördden, alle arch en list vutgefteken. Des 't orconden hebben Wy onzer ftede zegele van faken hier onder an gehangen en gedaen in 't jaer ons Heeren Duyst vyf hond; endeelue op ten xxiiijin dach van Augusto.
Alzoe op huden datum van defen gecomen en gecompareert zyn in den groote Raedt des Keizers en myris genaden Fïeen des Hartoghen van Oistenryck Prince van Spaengien etc. Te wetene M. Robbert dü Pont ende Pieter du Hem, in den name en als procureurs des Welgebore Heere Heeren Hcnricx Graue tot Nasfou en tot Viariden etc. Wetteliken in defen gefondeert by brieuen van^ruratien befegelt onder den fegel des voirfz. Grauen
ter



( i6i )
ter eendér zyden. Ende Heer Jrcop van Derri-" burch Ridder, en Jan Zoete foe in huere name en als prureurs van huere mede heerfchapen in Vosfemaer, hier na by name en toename gefpecifïceert, oick wetteliken gefondeert by brieue' van prcuratien onder den zegel ten faken van der Rede van der Tholen, geteekt rheede van den Hee van Berghen ter ander zyden, van beide welcke brieue van pcuratien 't inhouden van woirde te woirde hier na volcht; In den eerden van die des voirfzl' Grauen tot Nasfouw.
Henrick Graue tot Nasfouw tot Vianden etc. Heere tot Breda, tot Diest, Huesden, tot Steenberghen etc. Doen condt allen den ghencn die defe onfe jegewoirdige Lren gethoent zulle wordden en bekennen. Alfoe ouer lange tyden geleden , fekere gefcillen, questien eri differentie geweest tusfchen den Hoochgeboren onfen lieuen Heeren en Oom Heeren Engelbrecht Graue tot Nasfouw eri tot Vianden etc. wiens ziele God genadich wilt zyn, als Heere tot Stenberghen ter eender zyden , eri den Heeren eri Heerfcapen van Vofemaer ter andere zyden, ter caufe van fekere gorsfen fcorfen eri flyken als gelegen zyn zuytoostwaert van den diepen gefeiete Mairlo na Jfalderen toe, èn wederom van den feluen L die-



( iól )
s
diepen geneete Mairlo in Grene, van daar in Greuenigen , en van daar op Stryen tötten hocck toe van den Stcenbcrchfer vliet, ouertnits den d'uisternisfc en onbekenthede der paelfeheidingen .en limiten tusfchen Brabant, Hollant eri Zeelant, de welke onfe lieue Hee enOom altytgefustincert heeft dat de zelue grosfèn gelegen zyn bynne den Hartoochdom van Brabant, en onder zyn Heerlichede van Steenberghen gehouaen van den zeluen Hartoochdom. Ende die voirfz. van Vosmaer ter contrairien, ende dat fe gelegen zouden fyn onder dc GraaiFelicheit van Zeelant, en alfoe onder den gerichte en bedriue van der Heerlicheit van Vosfemaer. Dat wy als fucccsfeur en nauolger des voirfz. ons liefs Heeren ende Oom als Heeren van Steenberghen, ons vruntlyken hebhen laten onderwyzen , om de voirfz. duysternisfe clairliken te onderfoeken , en dc zelue gefcillen met vrientfcap ncdergcleyt te wordden. Dat wy by tusfchen fpreken van goede mannen en vrunden, ons gekeert en gefubmitteert hebben in eerbaere, eri wyfe Heeren eri" goede mannen Aerde van Diest ende Gielis van Berchem, ende de voirfz. Hen ende Heerfcapen van Vosfemaer en Cornelis jan Gillist en Pancras van Hayman, die dair af een rnily-
ks



C $8 )
ke arbitracl vutfprake of fententie foiider) moe', gen doen op de' voirfz. duisternisfeerigefcilien; oft in geualle zy des niet eens en costen gewordden an eene ouerman te brenghen , en de zelue vutfprake by den vier kiesluden oft hueren ouerman vutgefproken al na vutwifen van eene contract d af tusfchen ons luden gemaect en aen beyde zyden geteekent van den daet Dufent vyf hondert eri achte negen daghen in in Decembri. By den welcken wy óns verbonden en gelooft hebben ons te laten condempnen by den houe van den Hoogen Rade ons alregenadichfien Hen des Eertshartogcn tot Mechelen, Al fulckc markelick vutfprake ofte arbitrael fententie als by hem luden oft ouerman vutgefproken fal wordden te onderhoudene al 't famen na inhoudt van den voirfz. contracte. Ende want wy Henrick Graue van' Nasfouw voirn. felfs in pfone niet comparen en moege, noch egheensfins gelegen en is voer den Heeren van de voirfz. Hoogen Rade om ons te laten condemphere nauolgeri den voirfz. contrafte. Soe hebben wy daerome geconftitueert en volcomen macht gegeuen, conRituert en gheuen volcomen macht mits defen onfen brieue MRobbertdu Pónt onfe Aduocaet, meester Pieter du Hem Procureur , meester Anthoenis Vkminx Secretaris , en Hendrik h 2 Mon-



( 16*4')
Montens Rentmeester tot Diest, fafnentltken" eri elcken van hen bezonder, in onfen name en van onfen wegen te compareren voer den Eerweerdigè Heeren den Prcfident en den anderen Heeren van den Hoogen Rade eri hem luden ofc enige van hen, alfe onfe Procureurs te laten condempnen in defcr fake, nauolgcn den voirfz. geteekenden tractaet eri accord, ende hebben gelooft^en gelouen mits defen onfen brieue, te houden en te onderhouden van weerden alle 't gene des by onfen voirfz. Procureurs oft by enige van hem gedaen ofte gehandelt fal wordden defer faken angaeri , fonder daer jegens te doene oft te fcggene oft te doen doen ofte doen feggen in eniger manieren. Ende des toirconden hebben wy onfen fegel hier onder an doen hangen op ten thienftën dach van Februario in 't jaar ons Heen Dafent vyff hondert eri negen na 'scruiens 's hoofs van Ludiek.
Allen den ghencn die defe onfe jegevvoirdige Irea gethoent fullen wordden faluyt. Wy Borgemecsteren Scepenen ende'Raadt der Stede van der Tholen in Zeelant, oirconden ende certificeert, Alfoe ouer langen tyde geleden fekere questien differente ende gefcillen geweest zyn tusfchen den hooshgeboren Hee
En-



( i65)
Engelbrecht Graue tot Nasfouw eri Vianden, wiens fiele God genadich wille zyn, ende nu Henrick Graue tot Nasfouw, tot Vianden, Heere tot Breda, Diest, Huesden ende van Steenberghen ter eender zyde, ende de gemeen ende Heerfcapen van Vosfemaer ter ander zyden, ter caufe van fekere gorsfen, fcorren, flyken eri anwasfen als gelegen fyn westwaerts en noortwaerts van Steenberghen voirfz., ouermits duysternisfe ende onbekenthede der Paelfceidinge eri Limiten van dien , zyn daerome op huden den xxven Juny in 't jaer xv^ zeuen gecome eri gecopeert in haren popen pfoonen Heer Jacop van Domborch Ridder e Jacob van Bleeswyck , Joos van Botlant , Damas Symonsz, Tan Willemsfz. Zoete, Cornelis van Dalem, Pieter en Adriaan Ydoz., alle te famen Heeren ende Heerfcapen in Vosfemaar, en Cornelis Pieterfz. Rentmeester en gemachtich van de Kinderen Heer Lodewycx van Treslong faliger memorien , veruangen alle ande abfente' Heeren en Heerfcapen van Vosfemaer hueren medebroederen. Ende hebben voer ons famentlick geconRitueert er? gemachticht conftitueh en volcomen macht geuende mits defen, den voirn. Heer Jacop van Domborch, Jan Willemsfz. Zoete eri Pieter Ydoz. „ huere L 3 me-



C 166 ;
medebroeden voirri, ende elck van hen befondere, om ende in den name van hem luden allen, te achteruolgen ende te beleidcn al fulcke differente, questien en gefcillen voren verclaert, die te fubmitteren in banden van arbiters, en die fubmisfie te achteruolgen en te volbringen in vormen eh manlen ais die geaccordt en gedaen zullen wordden, hem luden daer voorts inne te laten condcuionen voer allen wetten ofte Houen, daar de fake behoren ende heesfehen fal, gelouen voer ons in goeden trouwen, foe wes in dcfe voirfz. fake gedaen fal wordden by den voh^fz. p-boncn oft by enich van hem luden, te houden cn tc onderhouden van weerden, en daer jegens niet te doen noch feggen noch doen doen , noch doen (eggen in eniger manien. Des 't orconden en ten venouke van den Heeren ende Heerfcapen voprg. foe hebben wy der voirfz. ftcde fegcle van faken hier ane gehangen in 't jaer ons 's Hén Duyfent vyf hondert en achte op den twaejfften dach in Meye. Ende onder den gefchrifte ftont geteekent J. de. Berghes.
Ende hebben de voirfz. Comparant in den name als bouen gefcit c^n verclaert gehadt, dat aengaen fekere questen eri gefcillen die ouer.
lan-



( 167 )
langhen tyt geweest hebben tusfchen den Graue van Nasfouw voirfz. eri zynen voorfaten ter eender zyden; ende den Heerfcapen, van Vor femaar voirfz. ter ander zyden, by redene cn vutfake van fekere gorsfen, fcorren ende aenwasfen als hier nae verclaert ftacn; De zelue Graue tot Nasfou en de Heerfcapen^van Vosfemaer , om de vonfz. queStien cn gefcillen daer neder te leggen, hen luden daer van gefubmitteert zyn in den plbonen^ vougen en mamen als dat verclaert front cn ftaet in de fubmisfie geftelt in een blat papiers geteckent van den voirfz. Heer Graue tot Nasfouw, en van den voirfz. Heer Jacob vai^Domburch eri Jan Zoete, huden hy den voirfz. partien ten Houe ouergeleit, D afrilnhoudc van woirde te woirde hier na volcht.
Alsoe fekere differentcn, questien ende gefcillen ouerlangcn tyt opgerefen ende geweest zyn, tusfchen den hoogeobooren Heere, Heeren Engelbrcchte Graue tot Nasfouw ende tot Vianden etc. faliger^gedachten ter eender, ende den Heeren en Heerfcapen van Vosfemaer ter andere zyden, ter caufe van al fulcken fcorsfen ende aenwasfen als gelegen zyn zuytoostwest van den diepen geheeten Mairlo na Halfleren toe, Ende vandenfeluen diepen geheeten Maerlo in Grenen, van Gre, L 4 nen



( ?6S )
nen in Greuenmge, van Greueïuge in Stricn van Stricn in den Steenberchfchen vliet tot aen de Heerlicheit van Steenberghen toe, houden en meynen de vpirVz. Graue dat de voirfz. Gorsfen en aenwasfep ende fjyken , gelegen fyn in Brabant en onder zyn Heerlicheit van Steenberghen, Ende de voirfz. van Vosmaer ter contrarien en datfe gelegen fouden zyn onder de Graèffelichdt van Zeelant; Ende om alle wdeke duystcrnisfe clairliken te pndfoekene en'de zelue questien ende gefcillen neder te leggene, ende met malcapden goede vrientfeap en nabqerfcap te makone en te onderhouden. Soe hebben hen dc voirfz. plieu tc wetene die waelgeboren Hee", Hee Henriek Graue tot Nasfouw, tot Vianden etc. ny ter tyt Heere tot Breda, Diest, Hoesden ende Steenberghen, als nauolger en fuccesfew des voirfz. Heeren Engelbrechts ter eender Ende Hee Jacob van Domborch Ridder, met Tan Zoeten Baüliou van Vosfemaer, voer hen fel aen, ende in den name en als gemachtigde van alle den andere gemcyne Hen en Heerfcapen in Vosfemair voirfz. hue medegefelJen die zy alle 't famen -hier inne veruanangen cn geloofden te veruangèn ter ander zyden, gekcert en gcfubmiteert in de Eerbae, wyfe



( 169 )
en voerfienige als milyke Arbieters en dadingx luden, te wetene de voTrfz. Graue in den Eerbare en wyfe Aerde van Diest te Mechelen en Gieiis van Berchem tot Antwerpe, Ende de voirfz. Heer Jacop ende Jan Zoete voer hem pri in den name als voren , in Cornelis Jan pillisfz. ende Pancras van der Hayman inMid-delborcli, om by hen luden van den voirfz. gefcillen minlyken verdadingt en geaccordeert te wordden. Ende om den voirfz. gefcillen , «-wisten ende differenten neder geleyt tewordden. Ende om den voirfz. Arbiters en goede daningsluden de voirfz. gefcillen |e open ende te verclaren, foe zullen de voirfz. ptien oft huerluden gemachtichde gehouden fyn te comen ende te comparen voer de zelue Arbiters ende dadingsluden, voer hen luden verbalick, ende montfprekende huer luder gefcillen te kennen te gheuene. Te wetene de voirfz. Graue van Nasfou fyn verantwoirden, mitsgaders oick alle heure gerechtich dat zy meynen te hebbene aen de voirfz. flycken, gorsferi en aenwasfen , om daer en ten eynden de voirfz. "ptien van huer luden voorleden allegatien en Intendit metter miliker vuegen en dadingc te vereenigen en te beflichtene, op dat zy fullen conilc erii mogen: Ende oft alfoe geL 5 beur-



beurde dat de voirfz. Arbiters en Dadingsluci dat alfoe niet connen gedaen ofte verftaen en connen, dat als dan de voirfz. Arbiters eri Dadingsluden voirts fullen moegen procederen metter minlicbheit en genoechelicïi nauolgeri defer fubmisfie tot eender eynteliker vutfpkén en Arbitrale fententie, in de redelichcit cn rechtueerdich die tot defer faken zal behoren , wel verftaen, indien de voirfz. Dadingsiuden ofte de meeste menichte van hen niet en connen geaccorden om cfaf een milyke arbitrale vutfprake te doene, dat zy dan fullen moeten nemen en kiêfen eenen onpartiliken ouerman, den wekken zy gehouden fulkn wefen hen Iieder gefcillen , die zy onderlinghe fouden moegen hebben , met oick huch aduyfe , den voirfz. ouerman ouer te brengene eri te vercla, ren, om als dan daer cn ten cynden by den voirfz. ouerman een minlike ordonhan, a;oetduncken en vutfprake gedaen te worddene, nae dat hy de redelicheit en rechtuaerdicheit behouden fal hebben. Ende oft fake waere dat enige van de voirfz. Arbiters ficck oft afJiuich wordde, oft oick daer toe niet verftaen en mochte, dat in al fukke* geualle, al fukke ptie als die gebreckelike Arbiters genome hadde, eene andere in zyne ftede fal moegben
kie-.



( i?i )
kiefeh , devvelckc de voirfz. pBien gehouden zullen zyn te willigen de voirfz. faken an te nemen ende handelen en een milike vereenige en» arbitrale vutfprake te doene welck vereeruge ende vutfprake de voirfz. ptien hebben gelooft eri geloue te onderhoudenc en te achteruolgen tot eeuwige daghen, alle dinx zonder argelist , op de peyne van Duyfent marek zilvers, te verbueren by den ghenen die de zelue vutfprake niet en onderhielde, die bekeert zulle wordden d'een helft aan onfen alregenadicbfteh Heere Eertshartoge , en d'ander helft aen die ghene die de zelue vutfprake onderhoudt eri achteruolcht. Ende is oick mits defen gefloten dat de voirfz. ptien hen zulle laten condempneren by den Houe van den Hoogen Rade tusfchen dit en Paesfchen naest, comende , Ende d enteinden zulle de voirfchrcuen Kecrsluden hen informere ende in-, ftrueh van den voirfz. gefcillen in al fulcken vuegen4 dat zy de vorifz. ptien fullen verreeingen oft een vutfprake'd' af doen, oftenminRen hueren oïiman die ouerbrengen tusfchen dit eri fuixendach naestcomèn, welcke ouerman fal gehoude fyn fyn vutfprake te doene van den voirfz. finxendaghebynne einder maent daer nacstuolgcri. Aétum. te Breda onder des
Grau-



C W )
Grauen hanteken , ende onder de hantekön van den voirfz. Heer Jacob van Domborch ende Jan Zoeten op ten ixen dach van Decernbri in 'tjaer Duyfent vyf hondert en schtc, aldus geteekeqt H. de Nasfou Heer Jacob van Domborch Ridder, Jan Zoete.
Verduikende de voirfz. gue van Nasfouw ende Heerfcapen van Vosfemaer compareren als bouen, gecomdempneert te zyne ter meerder verfekerde te onderhouden, te volcomen ende te volbringene de voirfz. fubmisfie van pointe^te poente als die hier bouen verclaert ftaet, en daer van a&e geexpedieert te wordden.
Gehoort welk verfouck by mynè voirfz. Heeren van den grooten Rade de voirri Graue van Nasfouw en Heerfcape van Vosfemaer compareren als bouen, ende elck huerer , alfoe verre dat hem aengaen mach, hebben geweest ende zyn thuen verfoeke ende by huere contente^ gecondempneert te ondhoudene volcame en volbrenge de voirfz. fubmisfie van pointe te pointe, als die hier bouen verclaert ftacn. Aldus gedaen en gepasfeert te Mechelen den xxvijen dach van Meerte in 't jaer Duyst vyf hondert en achte voer Paesfchcn. Aldus geteekent G. van der Ke.
Al*



C 173 )
Alsoe op "te negenden dach van Decem< tri in 't jaef ons Heeren Dufent vyf hondert en achte laestleden, de Hoogeboore Heere, Heere Hendek Graue tot Nasfouw tot Vianden etc. Heere tot Breda, Diest, Huesden ende Stcenberghen ter eender, Ende Heere Jacop van Domb Ridder } met Janne Zoeten Bailliu als mede heerfcapen eri gegoede van Vosmair voer hem zelucn, en in den name en als gemachtichde van allen den and en gemeyne Hen ende Heerfcapen in Vosfemaer voirfz. huer mede gefellen, die zy al 't famen hier une veruingen en geloofden te veruangen ter andere zyden. Aengaen fekere differente, qtiestien eh gefcillen die zy onderlinge vutftaeri hadden ter caufe van al fulcken gorsfeU, fcorren, dyken, anwasfen, Visfcherie, Vogelrien eri Heerlicheden hoe die genaempt mogen wefen, der Heerlicheit van Vosfemaer augacri met. al des daer aengleue mochte, hem gekeert eri gefubmitteert hadden in den Eerfamen, wyfen ende voorfienighen, te weten de voirifz. Graue in.de Eerfame en wyfe Arende van Diest tot Mechele ende Gielife van Berchem 't Antwerpe, Ende de voirfz. Heer Jacob ende Jan Zoete, voer hem ende in den name als bouen, in Cornelis Jan Gielisfz. 't Siriczee
en*



- ( i?4 )
ende Pancrafe van derHaymaninMiddelborch, omme^ by hen luden als minlike leggeren cn' arbiten angaen huer voirlz. differente ende gefcillen, minlick vereenicht en veraccordeert te wordden , met al lukken vorwaerden cnende conditiën als in de fubmisfie daf gëmaect en gepasfeert, en by den voirfz. Graue Heere Jacoppe eh Jan Zoete voïrn. geteekent, gefpecifieeert ende begrepen zyn. Gelouen aii beiden zyden , tot allen daghen te houden, 't onderhouden ende 't achteruolgen alle ',t ge. ne des voiriz. arbiteren gefeit en vutgefproken foudde wordden, op de peyne van Dufent marek marck filuers te verbuèn by den ghencn die de voirfz. vutfprake niet en onderhielden, ende te ^bekeren in der form en manien gelyek de voirfz. fubmisfie dat in 't lange inhoudt ende verclaert. Ende na dién dc voirfz. Arbiteren de gefcriffen ende memorie der voirfz. partiefi ten beide» zyden huere voirfz. gefcillen aengaen, ripelick doerfien en geufiteert-hebben ende fekere Informatie en getuigenisfe dair op gehoort, nadien zy oick op te plaetfe contentieufe geweest ende wel gefien ende geconfidereert hebben. Soe hebbe de zelue arbitere gefeit ende verclaert voer huere vutfprake en fentencie arbitrale 't gene ende alfoe hier na volght.
Te



C H§ )
Te we ten e in den eerden , dat beide de Voirfz. ptien zulle bedycken alle 't lant ende flyck beginnende an kyckvuyt, an Glimes ende ftreckende noortwaert op na den vliet van Steenberghen, en alfoe van daer na Steenberghen totten meesten orboer ende de profyte van beide dertien, wclverdaende dat van dsn lande ende flyck ende watere d'welcke binnen dycx alfoe vallen fal, d* af fal hebben de Graue van Nasfouw alle 't gene des van zyne wegen gebruict ende gebaent is geweest, gelyck als dat nv bepaelt ende belleken is. Hier jegens foe zulle1 insgelycx de Heerfcape van Vosfemaer behoud?, alle 't lant flyck ende watewes buten de voirfz. palinge des Guen van Nasfouw by den felue Heerfcape gebruict en befeten is geweest, en binnen defen eerden Dyckagien vallen fal. Defes voirwairde, dat 't felue lant, gors ende watere alfoe den Heerfcape toebehorende, fal by geliker portien en quote van getale van gemeten, in eenen ducke geleit, gemeten ende bewefen wordden aen huren polder van Kyckvuyt voirfz. , gelyck dwers ouergaèri van den ouden dyck van Sinte Ontcomers polder, tot aen de nieuwe dyck die men maken fal. Ende 't enden de voirfz. bewifinghe fal vute" gemeine lande eenen wech geleit wordden van twee roede breet, ende
ou-



( 'j
ouer elck zyde eenen dilf van acht voeten wyt, ende fal den feluen wech fceiden de landen ende Heerlicheden van beide den partien, ende fal elck van hun begaen zyn fyde van den feluen wege, te wetene de Voirfz. Graue van Nasfouw de noortfyde, ende Heerfcape van Vosfemaer de fuytfyde, elck totte halue wege toe van der breettcn.
Ende aengaen alle de gorsfen, fcorre, fiycken, acnwasfen, Visfcheriên , Vogelden ên Heerlicheden hoe die genaempt moghe wefen, binnen den voirfz. palen eri limiten buiten 's dycx begreepen in der fubmisfie, zuïïe gelyck gedeilt wordden half ende half: Te wetenede Graue van Nasfouw als Heere van Steenberghen, fal bliuen aan de noortfyde, ende en zullen de Heerfcapen van Vosfemaer aen felue noortfyde gheen Recht noch gefach hebben. Ende de zelue Heerfcapen van Vosfemaer fullen gedeilt fyn acn de zuytfyde, ende en fal de' Graue van Nasfouw acn felue fuytfyde irigsgelycx geen recht noch gefach hebben, en defé voirfz. deilinge fal gedaen wordden met gelycke getale van gemeten van dén zeluen gorsfen fcorren, flyeken ende acnwasfen ftreckenoost ende west de felue verfceidinge die nv zyn ende ancomen fullen, ende zullen beide de ptien moegen op huere portie eri helft dyeken tot
huer



( 177 )
huer beliefte , ende oick de Dycken mogeri iluyten tot hueren belief ten an malcanders lant ofF Dycken , fonder d'een van anderen confent of oirlof daer of te doene nemen.
Is oick vorweerde, ende hier inne merckelic ondïproken, dat foe wanneer enich van jen voirfz. ptien fal willen bedycken defe^voirfz. eerfte dyckagie, dat als dan dand van d voirfz. ptien fal moeten bereit fyn te dyckene. Jns> gelycx is voorwaerde , dat elck der voirfz. ptien fal bliuen by heur befit van huërer verhueringe ende verpachtinge van den^voirfz. gorsfen , fcorren , flyeken , aenwasfen en Heerlicheden , totter tyt en wilen dat d'eerfte lant ofte dyckagie bedyct fal fyn, ende daer t'endert fal elcker der voTrfz. plien volgen fyn^deel gelyck voirfz. ftaet, mette profyten voirfz.^
Item fal den berm van Sinte Ontcomers poldre bliuen breet twintich voeten lancx den Dyck ftreckende, d af den dyck dilf wyt fal wezen acht voeten , eh den berm van den Dvck voirri. xij voeten , wekken berm de voirfz. Heerfcapen van Vosfemaer en hue or> derfaten fullen moege gebruicken in 't varen, kceren ende andersfins. Des zoe fullen de felue Heerfcape hebben eri moegen begaen alfoe verre als heur lant ftrect, den geheeleri dilf, behoudelick in defer vutfpraken vutge-



C 178 )
Reken den Hartoochdom van Brabant, den Graeffelichede van Hollt ende Zeelant hue palen ende ftroomen. Ende in gevalle in defer vuytfpraken namaels by den voirfz. ptien enige duisternisfe ofte gefcil geuiele, dat de voirfz. Arbiters, 't feluejjefcil ende duisternisfe behoeden en referuen tot huerer Interpretatien en verclaren. Aldus gedaen en by den voirfz. Arbiten vutgefproken in pritien en ten by fyne van Wynande Mafchereel Heere tot 's Herwynants Rode Drosfet flants van Breda, Adriane van Bruheze Rentmeester van Breda, Gheryde Raisfen van Lidekerken Rentmeester flants van Steenberghen, Gerarde vand Strepe Secretaris des voirfz. Grauen van Nasfouw, alle van wegen ende in den name van desfelfs Granen van Nasfouw. janne Zoete Bailliu, Pieter Ydo Z als mede heerfcape in Vosfemaer, voer hen en hutT mede gefellen, alle Heerfcapen in Vosfemaer voirfz. op te xixen dach van Meye anno xvc neghene. Ende tot ^meerder fekerheit foe hebben de voirfz. arbiten defe voirfz. vutfprake met huen gewoenliken hanteikenen geteekent eri befegelt op te dach en in 't Jaer voirfz.. Aldus geteekent, Diest, G. Berchem, Jan Gillisfz. Pancras Jansfz.
Op



C ï?9 )
Öp te xviijen dach van Oclobri anno thienes foe zyn vergadert geweest tot Steenberghen, de gedeputeerde des Grauen van Nasfouw ter eender zyde, Ende de gedeputeerde der Heeren van Vosfemaer ter ander zyden, Ende hebben gefeteh te gebode om vut te gheuene al fulek lant, flyck en de Gorsfinge, als de voirfz. Heeren liggen hebben tusfchen de ftadt van Steenberghen eri den polder van Kyckvuyt , om bedyct te wordene tot eenen vorsfchen cotenlande , gelyck dat afgebakent en bepaelt is, ende nauolgen den biljetten d af in diuerlche plaetsfen vutgefonden, Ende want ten feluen daghe nicmant gecome en is om 't vóïrfz. lant irine te fettene; Soe hebben de voirfz. gedeputeerde des auonts famenlick gefproken, ende hebben jegens malcanden gefeit; dat een elck van hen luden dien nacht foude bedencken en ouerpeifen , hoe ende in wat manieri dat men dit Lant best foude moegen bedyckeri en tot eene corenlande brengen; ende dat om redene dat eenige daer zynde, hebben last van fomige anden, feiden hoe dat zy met hueh conforten wel gadinge hadden in eensdeels, maer niet in als, oick dat zy begeerden afgefteken te hebben der Hen deel van Vosfemaer, van des Grauen deel van Nasfouw, want d'uytgeuen van den voirfz. HeeM i ren



( iSo )
ren verfceidcn wert, te wetene dat de Gue van Nasfouw zyn gedeelte vutgeue wille om pennigen, ende de Heeren van Vosmaer thue op vronen, ende om hier af een accoirdt eri concoordt te maken e.
Soe zyn de voirfz. Gedeputeerde weder des faterdaighs xixe in Oclobri vergadert, daer ihne elck van hemluden haer opinie en adwys gegeuen hebben en dat altyt op correctie eri wel aanbrengen van hueren Heen ende Meesters. Dats te wetene, dat de gedeputeerde des Grauen van Nasfouw gefeet eri voer heur beste propoost ende aduys gehouden, op dat de Graue van Nasfau gheen belet en hebbe by der Dyckagien der Heeren van Vosfemaer, eri contra die Heeren van Vosfemaer by den Gue, dat hem goet foude duncken, op 't aenbrenghen voirfz. wat zy egheen fonderlinge comisfie d 'af en hadden dat defe Hen haer lieder fcei. dinge maicten ende afpaelden gelyck den Dyckftal lestwerf begrepen gebakent is, ende beide de Heere mits dien palen daer fceiden fouden gelyck als lestmael gefeit en geaccordeert is geweest j^Ende dat men oick van ftonden ane, afleggen en bepaelen foude den dweersdyck die gefceet fal maken tusfchen die voirfz. Heen tusfchen oost ende west, en dat een elck van
bei-



( iSx )
beide Heeren zyn gedeelte fal moegen gebruicken het zy met Dyckagien off andersfins tot huerlude meesten orboe" ende profyte. Ende indien de Heeren van Vosfemaer bereet waren te dycken eer de voirfz» Graue, dat zy dat fullen doen op haers felfs hant, en huere Dyck fluten an den Dyck van Sinte Ontcomers Poldre, d'welck fal zyn aen den dweersdyck, den wekken fluyten fal aen den dyck van Sinte Ontcomers Poldre. ^
Ende oft fake wae dat de voirfz. Graue van Nasfouw zyn lant liet ryden ende niet en dycte, foe foude hy nochtans gehouden zyn te contribueren en te betalene d'een helft van den voirfz. dweersdyck et contra.
Item indien de Heeren van Vosfemaer enrch lant , flyck , gorsfen ende acnwasfen lieten liggen onbedyet, tusfchen defen Zee-dyck die zy fullen moegen leggen en den Rey ofte fecidinge die nu befteken flaen, die felue flyeken, gorsfen ende acnwasfen fullen die van Vosfemaer volgen, hebben ende behouden, ende daer mede doen huer eygen profyt ende orboir, niet jegenftaendc der vutfpraken die daer
ter contrarie luydcndc is.
S ^ Item oft fake wae, dat de voirfz. Graue van
S- ^
Nasfouw bereet waere eer de voirfz. Heere van Vosfemaer, foe fal hy zyn lant van zyn M 3 ge-.



C 183 ;
gedeelte in 't geheel, oft in deel, foe den coopluden dat^fal moegen aenftaen, vutgeuen ende vercoope te bedyckene en mette andere butesdycx liggende totten Rey van der fceidinge zyne meesten orboer en profyt mogen doen. Ende die van Vosfemaer fullen in dien geualle gehouden zyn te contribuen en te geldene de helft van den costen dat den dwersdyc costen pl, gelyck als hier bouen oick verclaert ftaet.
Item indien de Graue van Nasfouw ende die Heere van Vosfemaer enige'coopluden gecregen, die dit Lant eensdeels begeerden te coopen, ende een elck op zyn voorwaerde, foe zullen zy famenlick Dycken 't gene des zy fuhen conne vercopen, oft 't gene dat den voirfz. coopluden fal moegen anftaen: Ende zoe wes dat bute dycx bliuen mochte gelegen totten voirfz. Ray oft fceidinge toe, dat fal een elck Hee in wiens deel dat al fulcken lant bleef, buten dycx houden, hebben ende gebruicken gelvck zyn ande eigen goeden , al niet jegenftaen der vutfpraken die daer af gefciet is, BehoudeHck^der feluer vutfpraken in allen hueren poente en articulen van crachten en machten.
De Gedeputeerden der Heere van Vosfemaer dit gehoort hebben , hebben heur befpreck genome, en zyn alleen vertogen geweest.
En-



C 183 )
Ende daer op gelet hebben zyn zy wedercomen by den voirfz. Gedeputeerden des Grauen van Nasfouw, ende hebben aldaergefeet, dat Zy wel van den zynne waren 't voirfz. concept huen; mede heere te thoonen ende te^oopene, ende na den aduyfe en opinie van huere voirfz. Heeren, foe fouden zy den Gue van Nasfouw antwoirde gheuen , en felfs by myne Heere daerora come , om een eyntelick eynde en conclufie te makene. Des foe fal genoden zyn de Rentmeester van Breda, defen^yoirfz. GecomitteerdeWan Vosfemaer te aduerten ende te cundegin eene fekenTdach na Martiny nacstcomeri, dat de Graue van Nasfouw te Breda fal zyn, ende d af dach houden wille.
Item op 't voun. concept, ^fprake ende wederfprake , foe hebben de voirfz. ^gedeputeerde defen dach vutgeRelt en gecomitteert totten dage toe van der vergaderinge dat de voirfz. gedeputeerden by den Graue van Nasfouw geweest zullen zyn, en dekten fel tien dashe fal men als dan voorts ordinen na dat zy met malcandere zullen accorden, hoe dat me ï? af fal fitten te gebode om vut te gheuene in, der manieren vou;fz., oft dat een elck befonde fal willen dycken, oft dat zy noch een Jaer langer willen laten ryden onbedyct. Actum M 4



C 184 )
tpt Steenberghen den xix^n dach van Octobri anno thiene, in tegenwoirdicheit van Adriaen van .Bruheze Rentmeester tot Breda, Engelbrecht van Etten Scoutet en gheryt Raesfz. Rentmeester tot Steenberghen, van wegen en als gedeputeerde des Grauen van Nasfouw: Ende Heeren Jacobs van Domborch Ridder, Helmich van Doirne, Jan Zoeten eri Cornel Pietersfz. Rentmr. van Vosfemaer als Gedeputeerde der Heeren van Vosfemaer.
Achteruolgen d^en voTrfz. affceit eri concept gemaect by den voirfz. gedeputeerden des voirfz. Grauen ter eender ende den Heere van Vosmaer gelyck als die voirgenoempt flaen , in den naeme van hen zeluen en als macht hebben van allen den anderi Heen van Vosmaer ter anderen zyden. Soe zyn op ten dach van heeden vyfRen van Decembri in 't Jaer xvc eri thien vergadert en gecompreert Heer Jacob van Domb Ridder, Jan Zoete ende Cornelis Pietersfz. voer hem feluen eri als macht hebben van alle den anden mede Heeren in Vosfemaer by den voirn. Graue van Nasfouw, en zyn met te zeluen Graue geaccordeert en ger floten , dat zy te vreden zyn te achteruolgen ende te' volbrengen t voirn. concept; Dats te wetene dat men Ramen en ordonneri fal eene gelegen dach by den voTrfz. ptien,
om



t 185)
om te fittene te gebode van den voirn. gorsfen ende aenwasfen om vut te gheuene oft te vercoopene om bedyct te worddene tot eenen yorsfchen corenlande, in ajfucken grootte oft cleynen getale als den voirfz. Graue in zyn gedeelte ende gerechticheit aen d'een fyde, ende by den Heeren van Vosfemaer aen d'ander zyde in heur gedeelte, goetduncken fal; Ende dat noehtans des niet te myn de fcheidinge tusfchen de voufz. ptien fal wefen end® bliuen aen den Rey lestmael by den Gedeputeerden van beiden zyden getoge. Te wetene van den noortwesthouck van Kyckvuyt op ten houck van der Vliet van Steenberghen omtrent der breeder creken, gelyck als dat lestmael by den feluen Gedeputeerden afgepaelt eri gebakent is geweest. Welverflaende dat in zoe verre die goede coopluden die geheele masfe, gelyck als die befteken is geweest, niet bedycken en willen , mer met cleyne getale van gemeten zouden willen innemen, dat dan Hochtans al fulcken flyeken , aenwasfen oft gorsfen , als zullen mogen bliuen liggen tusfchen den Zeedyck jie nu gedyct fal moge wordden, en1 den voirfz. Rey lestmael getogen als buiten dycx liggen, fullen volgen en toebehoren den ghenen aen wiens gedeelte die zullen moegen bliuen liggen. Ende dat den M 5 voir*



( 186- )
voirfz. Rey altyt die fceidinge fal maken ge,, lyck al oft de geheele masfe van den voirfz. Rey t'eenemael bedyct waere. Ende dat alle d'ander gorsfingen ende aenwasfen gelegen noortwestwaert van den voirfz. Rey, gemeten en gedeilt zullen wordden nauolgen der vut. fprake half ende half^ Ook wel verftaen dat indien dat men dit voirfz. Lant dwelomen nu gheerne vutgeue foude, t'eenemael niet vut. gegeue en wordt en dat by gebreke van coopluden, oft by gebreke dat den Hen niet genoech gelden en mochte: Soe zal in dien geualle, en elck van den voirfz. Hen fyn pfyt moegen doen met huen gedeelte. Te wetene, dat den Graue van Nasfouw 't zyne dwelkc hem aengedeelt fal wefen , moege bedycken oft doen bedycken, oft in gorsfinge laten liggen , foe hem dat best gelieuen fal, en gelyck hem dat duncken fal tot zyne meesten orboe ende pfyte. Ende desgelycken wederom die Heeren van Vosfemaer; Oick wel verftaende indien de voirfz. Graue eer bereet is oft coopluden gecrege tot zynen lande eer de voirfz. Heeren uan Vosfemaer ; Dat in dien geualle de voirfz. Heeren van Vosfemaer gehouden zullen z}m te helpen gelden en betalen half de costen die gedaen zullen wordde'totten middel-



(m)
del dyck die geleet fal wordden tot eenen Zeedyck et contra, den welcken fluyten fal aen den Dyck van Sinte Ontcomers Polder. Indien de Hen van Vosmaer eer coopluden gecregen oft fèlfs dycken willen, dat myn Hee gehouden fal zyn van gelycke te doene, den voirfz. cost van den middeldyck half te betalene: Al t'famen niet jegenftaeri der vutfpraken die altyt in huerder macht eri weerden zal bliuen, ende weder ^enige van den voirfz. Heeren Dycken oft niet en dycken, fullen nochtans elck partie d'een helft van den voirfcreue middeldyck moete onderhouden, ende den cost van den geheelen middeldyck half betalen. Oick wel verftaende, oft zoe gebeurde, des God verhueden wille, dat 't lant dat gedyct fal werdden Inbrake doer den middeldyck , het wae doer gebreke vaa dyckage van des Graue zyde, dat die voirfz. Graue gehouden zal zyn den voirfz. Dweersdyck wederom te doen vorsfchen bynne drie daghen daer nae, oft die van Vosmaer, die by den feluen Inbreken befcadicht wordden , zullt? dat gat oft doorbrake felfs moegen doen vorsfchen op tweefcat^, fonder meer te moghe heesfchen, ende zulle oick cP bedryf van Juftitie op ten ^geheelen Dyck hebben in dien geualle et cont; oft de Graue befcadicht wordde oft zyn Innemers,
foe



C 188 )
foe fal hy oft zy„ Innemers wederom doen en hebben gelyck voen geruert ftaet Des gelycx oft fake wae dat die Ingelanden doer wiens toedoene d'een lant of d'ander Inbrake, en zy huere Poldre lieten ryden oft lieten liggen onbedyctïs£be fal d'ander lant dat niet ingebroken^ wae den zeluen middeldyc onderholden en te moegl doen Dycken ter iast van der ptie daer over de fcade ge voert w^e, ende fal behouden en hebben cTbedryf van Juftitie van den geheelen Dyck, en zullen haer Dyckwerek moegen halen ten naeste" velde ende ter minster fcaden , ende dat den Dyck bouen breet fal zyn acht voete met vier Roeden beIoops onder , en met eerTè berm ouer beide zyden, om te beuare met wagen ende peerden, ende daer neuens eene dilf van acht voeten, ende alle de profyte comen van den feluen middeldyck fal behore beide de Heeiri by egale portie. Ende ter meerder kennisfe eri fekerheit foe hebben wy Henrick Graue tot Nasfou voirn. en dejleer Jacob van Domborch Riddr ende Cornel Pietersfz. onfe hantekenen hier op gefet, aldus geteckent H. De Nasfouw, J. van Domborch, Cornel.
Ende hebben de voirn Pcurs achteruolgen huerer mcchtichedc hier bouen geincorpo-
reert, gefceit en verclaert, dat de voirfz. ptien
f S huerl



C'iSo )
huerT rrieesters, roeren de voirfz. gorsfen endë aenwasfen, aengaen hadden de vutfprake arbitrael, accoird en appointement fub fequent hier boue geincorporecrt, verfouckeri den felven huen meesters en elck huerd foe verre hem dat aengaen mach, tot meerder verfekertheid gecondempneert te zyne , 't onderhoudene ende te volcomen de felue vutfprake arbitrael, accoird en appointement fub fequent, en dat onfe geliefte zy dair op te expedïen onfe open brieuen daer toe dienen.
Doen te wetene , dat gehoort in onfen voirfz. grooten Rade 't verfouck van den voirfz ptien comparerende als bouen , Dén
i feluen ptien ende elck huerer foe verre hem dat angaen mach , hebben 't huerluder verfoucke by hueren confente gecondempneert
i en condempnen mits defen , 't onderhouden en volcomen de voirfz. vutfprake arbitrael, accoird ende appointement fub fequent en daer nagevolght van pointe te pointe, in der vormen eri manie als die hier bouen geincorporeert Raen: Behouden nochtans ons als Hartooch van Brab en Grauen van Hollant en ^Zeelant ouer al onfe Rechten , ende zonder piuditie der feluer. Des t'orconden hebben wy onfen Segel hier ane doen hangen, gegeuen in onfer
Ste-



( i9® )
Stede van Mechelen den vyftienften dach van Septembri in 't Jaer duist vyf hondert ende elue, Ende van onfen voirfz. Rykeri te wetene van Germanie 't xxvjs en van Hongerie etc. 't xxije onder op de plyke ftaet gefcreucT. Collatie te gedaen, ende noch by den Keifer ende myne Heer den Eertsbartoge ter relatie van den Rade ende geteekent L. vand Ke.
Gecopieert na een authenticque copie waar onder ftaat gefchreven. Gecollbneert je. gens d'originael brieue ende acte van Con'. dempnatie en mette feluen beuonden Accorderen By my. (geteekend) L. de Bloys.
Welke authenticque Copie berust onder der Heeren Charteren van Vosfemeer ten Rechthuyfe aldaar, zoo wel als den Originelen brief, dan die op twee groote vellen perkament in plano gefchreven, zyn die door ouderdom en vogtigheid van den anderen geraakt en moeilyk te behandelen. Oud-Vosfemeer den 29 Augustus 1782.
J. ERMERINS,



< *9* )
E.
•Acte van Accoort, gemaakt tusfchen den Grave van Nasfau als Heer van Steenbergen, en de Heerfchappen van Vosfemeer, over de doen nog onbedyckte Grosfen en Aanwasfen.
21 Augustus 1526.
Als huyden twee en twintichlten in Augusto in 't Jak onfes Heeren Vyfthien hondert zesfentwintich zoo es tusfchen mynen Heere den Graue van Nasfou by mynen Heeren van Immerfeel ende van Malle, ter eender, ende den Heeren ende Heerfcheppen in Vosfmaer by Jacop van Bleyswyck ende Guydo van Bloys ter ander zyden, een accord ende tractaet gemaect op 't wel beuallcn van myn voorfz. Heere den Graue, in der manien hier nae verclaerst Te weeten in den verften dat de voirfz. Graue van Nasfou den voirfz. Heen van Vosfmaer geconfenteert georlooft en gewillecoert heeft, dat zy hier naemaels als zy fullene willen dycken heur gors, flyc ende
aen-



( m )
aenwasfc, gelegen West en Zuytwest van den polder van d Heydem genaept Mattenborch en' de Plate , dat zy recht voert hoen dyck zulle^moegö leggen ouer zyn genaden flyc ende gors totten dyck van d voirfz. polder, "en daer aen heelen en fluyten tot hoen meesten oerboere ende prouffyte,, wel verftaen dat zy foe verre noortwaerts gaen en dycken fullen als de voirfz. Jacob van Bleyswyk, Simon Thucnisz^ en de voirfz. Guydo de voirfz. Heere van Malle, Henrick Montens, Mren: Roeland dc Roeue Scouchz, Raesfc van Lyedekercke Rentmr tot Steenberghen, ende my Claes Vierling, gethoent eh befteken hebben; èn zoe verre de voirfz. Heen van Vosmaer hier naemaels in hoen Raed beuond dat oerboerlixt en prouffiitelix wae meer Lands in te flaen noordwaerts van der voirfz. beftekinge , dat zy dat zeilen moegen doen zoe als voeh, maer nyet min , wekken Dyck die alfoe ouer des voirfz. Heeren en Graue land, gront of bodem geleyt zal worden, fal by den zelue Heen va Vosmaer geleyt ende tot ewigen daghen onderhouden wordden zonder cost of last van mvn voirfz. Hee de Graue, en mits dien zyn genad / te voen Dycken alle d'Land dat binnen der voirfz. dyckagen valle ende bedyct zal worden,
zoe



( 193 j
zóe verre dat binnen zyri palen en limeiteö gelegen zal fyn, te weeten vancf westmoelen van Steenberghen, rayende westwaerts leinie recht ouer den gemeeri middeldyc tot in Vosfmaer ouer diep van heendrecht, naevolgen zekeren acten van condempnatien daer^ aff gcexpedieert van dei^daten xvc in Septebre a > xj IcstledT eri anden brieuen van paelfceyding daer aff by zekeren arbytren gedaen. Confenteert voirts myri voirfz. Heere de Graue, den voirfz. Heeren van Vosfmaer,' dat zy alle liuerdyckeerdeoffdycwerck d'wclck zy feilen behoeue tottri voirfz. dyck, die als voeri op zyri grond bode of land geleit zal worden , foe wel ome die Jaerlicx te onderhouden of yerst te leggen als anders ,j>p zyn grond görsf en^flye halen zulk moge , ten naesten velde en te minster fcade, zonder myri voTrfz. Hee de Graue eenich fcacht geit daer aff te geuen of te betacle^ Öp^welcke vofrfz.. Dyck de Dycgraue en gezwoere die by dè voirfz. va Vosmaer in der tyt^gecomitteert eri gefielt zullen wordden, ome^de dyekage van den voTrfz. polder te Regen en admistren riae dycrecht of fcauwinge, t'bedryf en fcauwen daer op hebbe en genyeten fullen, zoe lange eri ter tyd toe dat die geen zeedyck meer
n 2'yn'



Cm)
zyn en fal, eri nyet langer, ten welckè tyde die voirfz. Hee va Nasfz den zelue Dyck aen hem zal moegen flaen en aenveerd" ome daer mede te doene zyn oirboer, nutfcap en prouffyt; in welck geval de voirfz. Heen va Vosfmaer geen fcauwen of bedryf d op of ouer hebbe en fulle, Ten wae dat God verhoede of die zelue Dyc naa dat zy tot een versfche off binne dyck gereduceert zal fyn geweest, wederome een Zeedyck of Vterdyck by inbreken va Lande geworden zal fyn, in welck
geval de voirfz. Heen van Vosmaer of huere ° ^ Dycgraue en gezwoen 't voirfz. bedryf en
fcauwe wederome op ten voirfz. Dyc hebben en genyete fullen, ^zoe als voen; hier inne merckel gereferuet en vutgefceyde myri voirfz. Hee de Graue op te voirfz. Dyc en bedyéren Lande , zyn Jurisdictie en Heerlicheyt va vange en fpanne, van kuen en broecken, hoe gedanich die zyn of wefe moegen, zoe verre die de Dyckrechte nyet aen en gaen, D'welck vagen, fpanne, fcutte, kuen en broecken getelde vutgericht en geadmistret zal word' by d' Scouthz des Stads ende Lands va Steenbergè in der tyt weefen ^ende by nyemant anders. Item es oick merckel ondcrfproken, dat myri voirfz. Hee de Graue zoe haest de voirfz. polder



C *95)
der by drir hülpe GcïJs bcdyct fyn, vanl middeldyc die gelcge es in den voirfz. Raey cn gefcheydt.va bèede des voirfz. Heen Lande tè weeten, corner? van d dyck van St. Ontcomers Polder langs de Polder van d" Heyd totte geheele dycke dés voirfz. Heen Va Nasfz, tot eewigè dagen de bate,'nuttinge, ettinge, ende prouffytcn hebben zal geheel en al, zoe wel van cT portie van d voirfz. Heen va Vosmaer' als van d zyn, en die moegen doen verhuen of verpachten by zyn Renttnr va Steenberge tót zyn meeste1 oerboereen prouffyte, en en zullen de voTrfz. Heen va Vosmaer daer vari geen Recht off actie moege houd of prétenderi, ten wae dat de voirfz. riyeuwe polden hier naemaels by fortune of tempeeste innebraeeke eri befoutte, zoe hier nae breëder gefeyt zal word, En daer toe alleeril vutgefceyd en de voirfz. Heen va Vosmaer gereferuet hoe Heerlicheit op hue voirn. portie, van vagen eri fpanne", koen en broecken zoe voirfz. es,' dwelck aldaer vutgericht zal word by d Officier des Lands van Vosmaer, alles nae vutwvfz der voirfz. Acte va condephatie en brieue va paelfccydinge die in alle hoen pointe eri article' va weerdè gehoud worde eri bliue zalle^ ïtem es oic merckef ondfproken, dat N * of"



C 196)
of^zoc gebuerde des God verhuede, dat defe voirfz. Polder by fortune tepeeste of zwaeri vloede wederome innebrake en bcfoutte of bevloeyde, en de voirfz. Heen va" Vosmaer of d'ingelade, van machte nyet geftadicht en waen, of va fiinne eri meynige nyet en waren wederome in 't geheele of in deele te bevorsfchen of bedycken, in fulc geval zulle"zyde Voirfz. Polder moegé laete driue en rye zoe als he goed dunckè zal, en' elc Hee" zal bliue op en' in fyn Jurisdiclie eri Heerlicheit binne zyn Limité eri palen, zoe als zy nu voir date van defe clracte zyri en geweest hebbel Item voirts zoe cfentcri en Willecoeren de voirfz. Heen aen beyden zyden, dat elc in dé bedryue van zynd'Heerlicheit niet admitterfof toelaete cn zal eenige huyfingen, woonïgen, bierherbergé, fchuen of fcaepskoeyen geftelt te woorden in d Raey of gefcheyt van hueri Heerlicheyden , daer by d voerhuys zoude moegen Raen onder den een Heé en tachterhuys onder den anden , et contra, maer zoe verre daer enige gericht waen of zoude mogen worcT, dat zelue fulle gehoud woreïhue beede Officieri af te doe breken of legge, ome dat te Rellen op te vryen grond van een van d voirfz. Heen of van d andeïri Voirts zoe hebben de voirfz. lieen van Vosfmaer gelooft, dat voirfz. Land
in



c 197;
in der manièh voirfz. te bedycken binne drye toecomeri Jaeri, En zoe verre zy hier inne eebreekelic vielen, zoe fullen zy mitsdien niet moge gebruicke va defe voirfz. cotraéte, maer zal in fulc geval doot, nul, machteloos en van onweerde zyn. Item es oick merckel on derfproken, dat zoe wanneer dit Land by de voirfz. Heen van Vosmaer gcdyft zal fyn, dat myn voirfz. Hee de Graue zal moege' waten met zyri gelande dat in des voirfz. dyckage vallen eh liggen zal, duer de fJuys ende wateringe van d voirfz. Polders, ende in de on. costen van cf fluys en wateringe ^cotribuen mette* voirfz. va Vosfmaer gemet en gemets gelycke, nae rate va zyrid portie. Voirts dat ome te fcuvvePalle questïe eri gefchillen die hier naemaels tusfche den voirfz. Heen zoud moge opryfz ter cauie va huen Palen en Limiten, zoe es eendrachtel gefloote dat mé midden in d1 voirfz. Raey fchyete zal een gracht of iloot van acht voete wyt, daer mede beede der voirfz. Heen Landen affgepaelt en gefceyd zulle fyn,^daer aff de helft^igge zal op te gront van ^d von-fz. myri Hee' den Graue va Nasfz, eri de wederhelft op ten gront van d voirfz. Heer van Vosmaer. Jïs oic by myn voirfz. Hee den Graue cïe voirfz. va Vosmaer N 3



( 198 )
geqlcbeert dat zy fulïe moege maken twee Jaer nae dat je voirfz. Polder geverscht zal zyn geweest en verfekert, twee opperhillen, te weeten een aen Dyck van St. Oncomers Polder, en een aen den Dyck van Heyen ter plaetfe daer he dat thuen meesten gerieue en minster fcaden gedefigneert ende gewes zal wordden by den Officier va Steenbergen; Mits wekken Traftate ende Accorde gedpet, geadmthifeert cn te nyete^gcdaezyn alle alfelke .a&ien , heersfehe er? qrellen die zy op elc anden hadden en heesfeheri waen totte dage va^heden^, ^zoe wel^van dyekeerde die de voirfz. Hee en Graue va Nasfz of zyri Ingefetè yap d voirfz. Polder^va St. Oncomers eri der Heyde in 't maken va huen Dycke eïTverfch1 van d Lande op te grod van d voirfz. Heeri, Va Vosmaer gchaelt eri gefteke moge hebben et contra, als anders by opperhihe geene gefondert of vutgeftcken , En fceld de voirfz, Heen refpeftiue cT af del den anden quite, gelouen die nemermeer d'een op te anden te heesfehen noch te repeter? in geen cT maniem Van ^alle^ wekken accorde , confente , voirwaerd en article twee brieue gemaect zyn geweest va een inhouden , geteekent va wege myns voirfz. Heen des Graue by expresfe
pr-



( 199 )
ordonn en beuele van ^ voiïfz. Heen va finmerfeel eri van Mal, by Claefe Vierling Greffier van zyn genad'Rekenjn tot Breda, En van wegen der voirfz. Heen va Vosfmaer by Jacop van Bleyswyk hóé mede Heerfcap ende Guydo van Bloys hoeiri Rentmr, daer af elcx van d voirfz. Heen den een themwaerts heeft. Dit was gedari tot Breda ten daighe ende Jaere als voeren.
(geteekend)
C. VIERLING.
J. V. BLEYSWYCK.
G. DE BLOYS.
Gecopieertna een originelen Brief, berustende ten Rechthuyfe van Vosfemeer, onder der Heeren Charteren dezen 24 Augustus 1782. en naar gedane Collatie daar mede bevonden te accorderen.
J. E R M E R I N S.
N 4 *•



( 200 )
F?
Yidimus van een Ukfpraak gedaan by Commisfarisfen des Hertoge van Bourgondien , over de Paalfcheiding tusfchen de Heerfchappen van Vosfemeer die aanjeggers ende klagers , en den Heere van Bergen op ten Zoom, die verweerder was.
5 July 1458.
*"\T7I7"y Schout Burgemeester! Scepen ende V V Rade der Stede van Delff doen condt ende kennelyk allen luy3 dat wy op huyi hebben ghezicn gehandelt en hoeTr lefen eene briefF gefchreuen in Franscheyn guet gansch en ghare qngherafeert en onghecancelleerd fonder eenyge fufpicie in Zegele eri in gefchrifte bezegeld onder den Zegele gelyk dat blykt by den teneur van den zeiven brieve hier na volgende van woerde te woerde &c. Wy Anteonis Haneron Artchdiacre van Ca$eryck Proest van Bergen in Henegouwe
Raidt



( 201 }
Raidt eri Meester van "cT Requesten van den Houe myns genadichs Hen Hertoge van Bourgoinen en van Brabandt Greue van Hollandt eri van Zellant &c. ende Adriaen van der Ge, oic Raid en Meester van der Gameren van der Rekennynge myns voirfz. genadichs Hen in Brabant doen Condt allen luycT Alfoe als voortyds fekere faken van gcfehillen, op geftaen en gercfen zyn tuschen Hen Adriaen van Blois
Hee van Treslonge Ridder Jan van Noortwyk, Jan van Botland Peters Zoen, Jan van Dorne , Claes Heynricx Zoen va Wisfenkcrke Jacob van Blyswyk Jacops Zoen Donde Adam Bertelmeeus Zoen en Jan Willems Zoen mit hoire mede gefellen Heerfchapen van Vosfemeer aenleggers en dagers ter eenre fyde ende den Edelen Hen Jan Hee van Bergen op ten Zoom van Glimes van Velpen en van Brecht Verweerder ter andere toecomende om eene Visfcherie gelegen in der gemeinre wedde geheiten but in den boefem ende Om een Ruk gors van der toebehoorten van fflyters gors gelegen aan de Noordfeyde van Hafarts hil, ende ook om een andere Visfcherye geheiten Bueckelenbergh dair in de voirfz. Hee van van Bergen en zyn officiers den zelve Heerfchape van Vosfemaer en hoiren pachteren gelyc zy geklaacht .hebben , flootlesfel en onN S. Se*



( 2©2 )
gebruikt onlanch hebben gedaan, en hem geHoert in hoire Oude Posfesfie hangende de voirfz. fake van gefchille voir onfe voirfz. genad Hee den Hertoge die heere is van beid den voirfz. lande Brabant en Zeelland en voir zynen groiten Raide dair inne fo verre geprocedeert is na aanfprake antwocrde Replyke en duplycke dat de felve Partien gevonden zyn geweest in faite Contrarien en gewefen tot Jioen thoone dair toe wy geordineerd zvn Comisfarisfen van Ons voirfz. genadichs hen weghe. Zyn dairom in der Stad van Tolle en alhier in Scherboudewins Polre gecomen om de Informatie dair af te doene ende het fy alfoe dat aleer wy getreden en voirtgevaen zyn toter felver informatie de voirfz. partien voir ons comende en tiegenwoirdig wefende in hoire perfonen om te fchuwen de groote costen van defen gedynge en procesfe eri om andere Reedenen en Saken willen hem daartoe beroerende hebbende hem gefubmitteerd en gekeerd geheelic en al van hoen voirfz. gefchillen foe wel van den voirfz. Posfesfien als van de Principale en Patitorie der felver faken in den zeggen Ordinancie en uitfprake van ons beyen en hebben gelooft die te houd goed vast cn van waerde teeuwigen dage op die Peene van hondert mare Zilvers tot ons voirfz. gena-



( ao3 )
nadichs Hen behoef te verboeren als Hee van beide den voirfz. Lande. Soe^ eist dat wy ter liefde en begeerten van de voirfz. Partien den last hier aff hebben angenomen ende na dat wy beyde den zclven Partien mondelic hebben hoeren fpreeken in als des fy ons hebben wil. len feggen en overfien alfulken brieve en befcheit als fy ons hebben willen thoenen eh gehoirt fomige goede mannen en Ouders gefeten }n den lande en Plaatfe daar questie af is foo hebben wy onfe uitfpraake dair afgedaan in der manyere als hier na volgt in denderden als van der voirfz. Posfesfie die de voirfz. Heerfchepen van Vosfemeer feggen overtenge tyden gehad hebbende ende dair de voirfz. Hee van Bergen hem ongebruik in gedaan heeft is onfe feggen uitfpraake en Ordinantie dat die voTrfz. Heere van Bergen zyne^nakomelingen en fake va hem hebbende de voirfz. Heerfchepe van Vosfemaer hoe nakomelingen en fake van hem hebbende Rustelic en vreedelic fullen laten gebruiken tot eeuwigen dage van den voirfz. Plaatfe en goed dair questie af is fonder hem eenig letfel of ongebruik voort meer dair inne te doene of dierre yet te onderwinden in eenyger manyen behoudelick de Petitorie en hoirer macht dair af hier onder mencie gemi£t fal wercP ende dit fonder Preuidicie des voirfz.
Heen



( 204 )
Heen van Bergen zynre nakomelyngen en fake van hem hebbende in fyne en hoiren regte en .gebruike van Hazartshil, e~n van dane opgaande lanch vertifen vaert in 't welke de voirfz. Heerfchcpen van Vosfemaer gheen recht heen en vermeten gelyc fy ons gefecht hebben na .uitwyfen der Carten en brieven die dair afzyn -ende is voirt onfe feggen dat de faken van de voirfz. Procesfe en gedynge hangende om der voirfz. Poinclen en goeden willen -voir onfen voirfz. genadigen Hee en fynen groiten Raide gelyck voirfz. is af en te nienten fal fyn fond eenig vervolg by cT felven Partyen vorder dair om te doen voort als van den voirfz, Petitorien en Principale dair wy eendecis in, geharbeid hebben mair om dat wy beuynden die fake dair af zeere lastich en zwaer weefende^en aangaande den Paaien van beyden den voirfz. lande mits welken wy dienne niet wel en mogen uten nog (lichten by ons felven foe is^onfe feggen uitfprake en Ordinantie dat de voirfz. Partyen en elc van hem fullen en fal bliuen Raande op hoir goed Regt ome in toekomende tyden om dat hem gelieft, dat te verfoiken en te vervolgen het fy voir onfe voirfz. genade Hee of anders wair doir dat fal behoeve en gelyk de felve Partyen fal goed dunken fal alfulke Carten en brieve als de
voirfz.



altyds" in hoiren machte bliuende op het ftufc van voirfz. Petitorien ende als van d'Costen ii die by de voirfz. Partyen in het vervolgen van hoen voirfz. Dinge ende Procesfe van ) defe voirfz. faken en gefchillen wil tot nu toe gedaan hebben is onfe feggen dat die fullen j wefen gecompenfeert d een tiegens den ande; ren eh dat die een Partie den anden dair af ongelast quyt en ongemoeyt fal laten tot eeuwigen dagen behoudelyk in allen Poenten die hoecheit en heerlykheid ons voirfz. genadigs Her?, ende te dien eynde dat deefe onfe uitfpraake en ordinantie te bat en volkomelyker onderhoud mach werd foe hebben wy vorder ' gefeegt en geordineerd dat van dezer onfer j vuyfprake fullen fyn gemaakt twee brieve, '■[ die eene brieff voir den voirfz. Heer van I Bergen en die andere voir den voirfz. Heeri fchepen van Vosfemaer , dewelke Partien in 1 teyken en vastigheid van allen voirfz. faken 1 hoire Segelen by den onfen anden voirfz.
twee brieven fullen hangen te weeten de i vohfz. Hee va Bergen zyne zegel ter eenre I fyde Hee Adriaan van Blqiz Hee van Tresionge Clais Heynryxs Zoen eh Jacob van Blyswyc in den name ende van hoire andere me. degefellen, Heerfchepen van Vosfemeer en
an-



C 206 )
andere dewelke deze onfe uytfpraak aldus gédaan zynde, hebben beide de voirfz. Partieri tiegenwoordig en voiroogen wefende, geaggerreert geconfenteerd en belieft gelouende in goed trouwen en op de voirfz. peene van hondert maerc Silvers die te houd" goed vast en van waerdjot eeuwigh dagen, fond" dair tiegenfte komen of te gane by hem oft yemant anders van hoirent wege heymelick off openbair in eeniger manyen ende destoireonde foe hebben wy Anthonus Haneron en Adriaan van der Ge bouen genoet onfe Segelen hier ang. hangen, en des gelyck wy Jan Hee van Bergen op ten Zoom ter eenre fyde en wy Adriaan Hee van Treslonge Claus Heynryck Zoen en Jacob van Blyswyck voirfz. voir ons en den anden Heerfchepe van Vosfemaer ter anderen hebben onfe Segelen 00c mede in getuigenisfe der waarheid hier angehangen ge* daan in Heer Bondyns Polre by der Stad van Tertolle^den x vyfiten dag van Julio in 't Jair ons Heen duyfent vier hondert acht en Vijfftich in kennilfe der waarheid foe hebben wy onfe Stede Segel ter fake hier onder handoenhangen op ten xx inften dach in Oftobry in 't Jair ons Heen m. cccc negen en taehtich.
(Ön.



( )
(Onder aan hangt het Zegel der Stad Delft, in wasch, nog ongefchonden.)
Accordeert met fyn Principaal gefchreven op Franschyn en berustende onder de Charteren der Edele Hooge Heerfchappen van Vosfemeer.
J. ERMERINS.
G.



( 2©8 )
G.
Vidimus , van een Accoort tusfchen den Heere van Bergen op ten Zoom, en dc Heerfchappen van Vosfemeer aangegaan , over wederzydfe Paalfcheidinge' omtrend Hafars - Hille enz,?
4 Jttny 1463.
Wy Schout Burgemcesteren Schepenen en Rade der Steede van Delft doen Condt en kennelyk allen luyden, dat wy op huyden hebben gezien gehandelt en hoen leezen eene^ briev gefchreven in Francyn guet ganseh en gave ongerafeerd en onghecanceIeerd zonder enyge fufpicie en Zegele en in gefchrifte bezegeld onder een Zegele gelyck dat blyckt by den tenour vandfelven brieve hier na volgende vau woorde te woorde etc. Wy Heere van Berghen op ten Zoom tot Glimes topuelpen en tot Brecht etc. Ridder ter eender zyde ende Adriaen van Blois Hee van Treslonge Ridder Jan van Doornieke , Jan van Botland , en Clais Heynrycx Zoen van Wisfenkerke voir ons, ende gemagtigd van ^ onfe



( 209 )
onfe medegezellen en mede Heerfchapen van Vosfemaer ter andere zyde doen kondt allen lu, en bekennen mit dezenbrieve als partyen te'byden zyden dat wy oumids goede vriendfchap ende goede naoeurlykheid tonderhouden van aifuiken gefchillen, als tusfchen ons van den gebruike van den gronde eri erve van Hazarst Hille inftonden mids der verhanderingeri en den Vefiandingen des felfs Alfoe dat ons de paalfcbeldingen van den lande ons zondig was en int gebruken van onfen gronde en erven aiscordeéren als nu op ten dach van heden ouderlingen ende gsfamentüch foe verre dat IvTons es veteenigd en overcoemen zyn in der mameri hier hagefchreveii te weten dat vvy Jan Kce van Berghen bovengh voir ons onfe oï-rèri en nakomelingen altyd tonswaard hebben ende behouden fullen voortaene tot eeuwigen dage Al fuiken dyk en dykftaal a's wy op doezen tyt doen maaken en leggen acn onfe 'nyeweland geheten de Rubeene in 't land van Berghen met eene barme buten den zeiven Dyke van twe'é Roecï doorgaans breet Altoos büuen alfoe wel de-.en Dyk voirfz. gedyket oft namaels of geleit zal wefen als nu op zyn eerfte Dykftaal aangnen en beginnen van der F-.efaert Hille ftcken dair die ftaaken nu gefWd es en ftrekken alfoe voort over de ftaa-"



C 2ï° >
ken totten anderen ftaakcn toe die oic ais W dair geflagen en gefteken es ende boven dezen feilen wy Heer van Bergen voTngen en onfe nacrkomclingen ofte fake hébben van dezen enfen nyenwen bcdykte Lande voTrfz. iidg al tyd hebben en gebruken viue Roeden erven buten den barme van onfen vofe. dike ten laade^van Vosfemaer waertinne alfoe verre als 't voirfz. befteck dat er nu gefteld es ftreket gelyc voirfz. cs behoudclyk eiken van ons als paryen te^byder zyden ons regt voert en teynde der voirfz. befteke als eiken dat toebehoord ende mede als voeri fyn wy Partyen voirgenoemd des overkomen dat wy Heerfchaperi van Vosfemaer etc. onfe oiren en nakomelingen ofte Sake van ons hebben feilen nu ofte namaels ten allen tyde als ons dat gelieven zal onfe land van Vosfemaer te doen bedyken mocgen vefagen en onfen dyk Cnoopen tot ons land Profyt, aan des voTrfz. Heen van Bergensdyk nu ofte by tyden wefen bynnen den voirfz. befteke tot alfoe verre toe als die voirfz. paelen en ftaaken gefteld zyn ende dien dyk^alfoe in der Cnoopingen op den voirfz. Heen van Bergen barm en op zynen dyk ftrekken tot allen tyde alfoe doen maken en houden als ons tot ons lands oirbare van Vosfemaer en Profyten best zal mogen believen des foe
en



( 211 )
cn feilen wy Hëerfchapen van Vosfemaar nog Onfe Nacoemellhgen nog heene Heerlykheid nogh hantieringhe van regte op des voirfz. keen van Bergenbarm van finen Dyk hebben nog gebruken nu nog in toekomenden tyde in eenig manien Item mede als voc es in dezen Onfe Concordie onderfprooken dat foe waanneer wy Hëerfchapen van Vosfemaer ofte. onfe Nakomelingen onfe voirfz. landt van Vosfemaar bedykt feilen hebben de voirfz. Hee van Berghen fine oiren er?Nakomelingen ofte fake van hem hebben als dan feilen onthacn alles alfulke gebruyx als van alfulken viue Roeden erven als zy nu en tot dier tyt toe buten huen barme van cf voirfz. Dyke hebben zeilen cn gebruken moegen fonder en na eenig regt oft «rebruik buten den felven barme in moeten alth te welen als voirfz. es voirts te hebben ofte behouden behoudenlyk alth in dezen alle andere voirzvene by onfe Heen den Hertoge van Brat» en den Graue van Holland en Zeil etc. ofte Gedeputrde van huen wege ende ons Hier? te beyden zyden aangaan der Petetorie ofte paalfcheidinge in huen weerden daar wy ons negcen fints inne en onderwinden maar Ö' 2 • la>



C 212 )
jaeten die in ftaete eri onvermindert fonde? argenlist. Ende want wy Partien voerigh te byden zyde mids reden voeren verklaart eri ande vterlie willen eri begaan foe verre in ons es dat deze onfe Concordie voir ons onfe oiren en JNacornclingen nu cn tot ewjgen dsge in der rnanien als voirfz. es vaste gef entus , vaa waerden fy en onderhoud werde foe hebben wy dan Hee van Bghen boneBgl als Pertie ter eender . ende Adriaen van Blois Plee van Tlonge , Jan van Bornik , Jan van Botland ends Claes Heynric Zoen voirfz. voir ons eri onfe medegefefen en :.^ede Hëerfchapen van Vosfemaer die ons des gebeden hebben cn verfocht zich als ptien ter anderen fyde des tcirconden en om de meerder fekerheit oufe Zegelen aan dezen feluen brief doen hangen, dair elke zyde van ons Perfien voute, de weergaede af heeft bezegeld en gefchreue den enen gelyk den anden gegeuen in 't Jair onfes Heen als men fchreeff duifent vierhendert drientfestich op ten vierden dag van Junio in kennisfe der waarheid fee hebben wy onfen Stede Zegel ten faken hier onder an doen hangen op ten xxaj^n dach in Cfiober in
't Jaer



C 213 )
ft Jaer ons Heen duyfent vlerhondert negen ende tachtich.
(Onder aan hingt het Zegel der Stad Delft, ïn wasch, nog ongefchonden.)
Accordeert met zyn Principaal, gefchreven op Franfchyn , en berustende onder de Charteren der Edele Hooge Heerfchappen van Vosfemeer.
J. ERMERINS,
O '4 fii



C 214 )
H.
Accoord tusfchen den Bisfchop van Middelburg en de Heerfcbnppen van Vosfemeer over de Geestelyke Jurisdictie.
*7 July 15650
Alle den geene die defe onfe Jegcnwoirdige letteren fullen iien ofte hoiren leefe, fy conde en kennelyek, Dat nair dien Der Coninchlyker Mat_ onfe alder genadichfre Heere Grave van Hollant e"Zeelant, by believe en confirmatie van onfe alder beylichfte Vadere den Paus goet gedocht heeft, tot confervatie van Christelycke geloove, ende oude religie In den voirfz. landen ende andere daer omme gelege, midtsgaders tot welvaeren en eendrachticheyt der felver, te erigcren zeec kere nyewere Bisdommen , boven de geene aldair van oude tyde geweest hebbende, ende funderlinge een Bisdom over den voirfz. Graeffchappe van Zeelant , binnen der Stede van Middelburch, onder d'welck zedert de i-oirfT. erectie,' oock fouden gefteit zyn die Stade
met-



( «5 )
metten Lande van Tholen, Schaickerloo, en die Hcerlycheyden van Vosfemair met hacre aencleven, als wefende een quartier ofte^lidt, der voirsf. Graeffelycheyt van Zeelt, en dat dien volger? totten voirsf. Bisdomme voir eerfte Biscop, by den gedooge van Godc almachtich ende onfen voirsf. alderheylichften Vader den Paus geordonneert en geftelt zynde, die cerwecrdige Heere en Vader in Gode, Heer Nicolaus de Castro, hadde zyn Eervveerdicheyt uit crachte van dien over den voirsf. Quartieren van Tholen eri Heerlycheeden van Vosfemair bcgonst te exerceren zyne geestelycke Jurisdictie, crT voirts gepndeert defelve Quartieren te Hellen onder die Confiftorie van Provifoir tot Rimmcrswale; hebben tot dien eynde gefondcn zceckere zyn Eervveerdichcyts Gecommitteerde met behoirïycken cm'isfie, acn den voirsf. Heeren van Vosfemair als collegialycken vergadert zynde, S[. Jans Misfe in den Jaere xv<; drie en zestich, eri van gelycke aen de Regeerders der Stede eri Lande van Tholen, op dat zy luydcn eri haer onderfaeten hen daer naer van doen voirt dan fouden reguleren, Waer inne de voirsf. Heeren van Vosfemair, midtgaders oock die Eailliu, Burgemrs, Schepn en Regeerders der Stede en Lants van Tholen met Schaickerloo , merckclycke ïVaricheden O 4 ' fcfi



C 2.6)
boyinden, als van oudentyden gehadt hebben zecckere previlegien, nair de welcke men gev/conlyck hadde geweest de geestcLcke Jurisdictie aldaer te exerceren, oock dat zy luyden ofce haer onderfaten nyet en mochten geroupen worden om eenige geestelycke faeeken huyren den voirsf. Lande , met meer andere previlegien , eri befundere als al tyt? gefcaen hebben onder den Bisdomme var. Luycke dat zy hen luyden fouden gereguleert hebben nairvolgen die accordaten eertyts gemaeckt metten Biscop e CapTe van Luycke, nópen d'exercitie van voirsf. geestelycke Jurisdictie, hadden die voirsf. Heeren cn de Regeerders refpedive over een gedragen heure Doliantien eri fwaricheden den voirsf. iaecken aengaen Deerweerdicheyt van voirsf. Heere den Biscop by feeckere heure Gecommitteerde te doen remonftreren om alle voirdere questien die deur onverRant daer vuyt fouden moghen fprulten, te verhoeden , Ende naer dien by den voirsf. Heeren van Vosfemair ten felven tyden collegialyck. en daer toe hadden gerequireert en gccèmitteert geweest, Meester Jaspar van Meyen, Raedt e Gecomitteerde varia Edele Hooch Gebonë Heere, Heer Janne Marqtiys van Bergen oruen Zoonf Grave van Wal hem etc. Ridder van orden van Gulden Vliefe, als een van
den



C «> )
den principaelflen Heeren den voirsf. Heerlycheyt van Vosfemair, met Heere Clemens van Dale licentiaet in der Godtheit hacre mede Heerfchap In der felver Heerlycheyt , ^ie welcke die voirsf. cmisfie ende last aenvcerden, hadden hen luyden mette Gecomitteerde der voirsf. Stede van der Tholen eerstdaechs naer de voirsf. Vergaderinge binnen der maëdt van Junio, ende wederom van Julio dair aen, volgen gevonden binnen Middelburch, by de Eerwairdicheyt van voirn Heere den Biscop, Der wekker zynder Ecrweerdicheyt by de voirsf. Gecomitteerde rcfpeótive, in diverfehe rocfatierï vertoont weefende die faeeken voksf. mitsgaders fchriftelyck geexhibeert zyri by copien eri extracten autetyck , die oude ufantien previlegien en rechten e^ acordaten, nflir de welcke D'onderfaten der voirsf. Stede metten Lande van Tholen e der Heerlycheyden van Vosfemair tot hier toe berreren der geestelycke Jurisdictie onverbreeckelycken hun hadden gereguleert, werden ten lesten op ten x-; eirixie Dach July voirsf. by zynder Eerweerdicheyt ter eendere, ende de voirsf. Gecommitteerde ter andere zyden, op 't^wcl bevallen der voirsf. Heeren e Stede geconpieert eri by gefchrifce geftelt zeeckere poinéten ofte. #Jen tenderen totten voirsf. niwelycken acO 5 ' oor-



C "8 )
corde waer aff den voirsf. Heeren van Vosfe. rnair midtsgaders oock dien van Tholen gedaen wefen behoirlyck rapport, Ende bevinderfdie Regeerders der voirsf. Stede e^ Lants van Tholen^ midts eenige redenen hen luyden moveeren, noch ter tyt nyet gerefolveert om die voirsf. begonRe roctatien te voleynden, hadden die voirsf. Heeren van Vosfemair collegialycken vergadert op te faeeken de felve Heerlycheyden betreffende St Jans Misfe xvc Lxiijj e Lxv, heuren voirsf. Gecomitteerden geordonneert van heuren 't weegen die voirsf. begonfte conatien te voirderen e 't voirsf nuwelyck accorde met die Eerweerdicheyt van voirn. Heere Biscop eyntelycken te fluyten, en de behoirlycke brieven onder haeren gemeyncn Zegel te expediëren , al volgen den, aften Daer aff refpe&ivc ten voirsf. Daghen gepasfeert, midts den weieken hadden hen, luyden die Gecommitteerde der voirsf. Heeren van Vosfemair wederomst op huyden gevonden binnen der voirsf. Stede van Middelburch by zynder Eenveerdichz, met volle InRru&ie last ende bevel om vn voirsf. Heeren wegë metter zeiver zynder Eenveerdichz op alle des voirsf. es eyntelycken te fluyten en accorderen oft anders te doen als zy luyden dien aengaen {ouden vinden te behoiren; Soo est dat by on^
Ni-



C %19 )
Nicpjaus de Castro Biscop voirsf. ter eendere, cTvciirsf. Gecommitteerde der voirsf. Heeren, van Vosfemair In den naeme e" van wegen der. felver Heeren ter andere zydep , nair veele diverfche conatien ende deliberatien onderlinge gehouden noepen dexerceren der geestelycker Jurisdictie binnen den voirsf. Heerlycheeden van Vosfemair met hairen aencleven e onder die voirsf. Hecrlycheyt behoiren eyntelycken geflooten e geaccordeert fyn omvoirtaen aldaer onverbrecckelyck te houden e onderhouden te worden , Die poincten'e articulen vn previlegien oude ufantien traétaten ofte ccordaten hier nair volgen, IN DEN EERSTEN dat Wy Biscop voirsf. binnen den voirsf. Lande van TholenjDfte Heerlycheit van Vosfemair fullen Rellen e Comitteeren een Geestelycke rechter, om aldair dc felve Geestelycke Jurisdictie in Loco te exercerene, nair oude Previlegien Ufantien , Te /wetene volgen Previlcgie der voirsf. Stede va Tholen e Lande verleent, ende Dair op 't felve uytgegeven ^ bedyft Is by Wylen Heere Janne van Bloys in den Jaire xiij-; zesfe cn 't zestich ;efcn dagen in de maent van Decembri, ende tot noch toe gecofïmeert by alle Graven e Gravinnen van Hollant Zeelt e Vrieslant vermelle aldus, Jan & Bloys etc, Itevi men fal van



( 22© )
Geestelycke faeeken nyemat*voirder dagen dan voir den Outaer in den Kercke, Want wy verftaen hebben van anderen, Dat 't Lant van der Tholen esrst dair op bedyft was, dat men nyemat voirder Dagen en foude van geestelycke zaicken dan voir 't Outair in der Kercken , foo verbieden Wy :t yetmaB te doene alfoe verre als 't in ons is op fyn lyfe op fyn goet, Item foe wye den anderen in Geestelycke rechten doet Daeeen, die fal den ParoChie Paperniet fyn gefellen geven Drie fceÖ tournois, e die fal 't gelden die beualt in rechten etc. midtsgaders der Interpratie op't voirsf. Prevelcgie gedaen, by den Caple "e dien van der voirsf. Stadt in den Jaire xiüjc xxxviij ten verfoucke van die van Dreysfcher , geregiftreert in 't registre van felve CapTe Luyden aldus; In den Jaire ons Heeren Duyfent vier Hondert acht en dertich des dinsdaeghs nae S\ Anddes, Is gefchiet dat vergadert hebben geweest Burgemrs Scoutheth Scepe "èT andere goede Mannen van Tholen die Let des rechts we! verftonden, en die vice cureyt van Dreysfcherjnet vier Scepn van Dreysfcher voirsf, fpreecken niet malcanderen van faicken die de goede luyden van Dreysfcher betroffen , en onder wylen dair aff begeerende va goede Heeren van Tholen , Dair onder vragen ant-
woir-



( 221 )
Woirde gingen in manieren hier nair befcréven, In den eerften wert gevraecht wal vryheyden dat die luyden van der Tholen hadden befcreven, dair mede befcermpt werden haiï? borgeric, ende nyet geroupen en werden voirder dan voir dat hooge autair, Ende dair regt Grave Jan van Blois overe aldus , men fal nyetmant daigen voirder dan dat outair in der Kercke, want wy verftaen hebben van onfe onderf e>oir vaders dat dat lant van Tholen dair op gedyct is e uytgegeven te Dycken, dat men nyetmat roepen en fal voirder dan voir dat' outair van geestelycke faicken , e dairom foe verbieden wy 't wat in ons is dat nyètmaet doen en fal op lyf en goet, Ende alfoe houden zy 't ter Tholen van oude her. comen, dat men nyetmadt dagen en mach voirder dan voir D'outair voir geene Rechter hooge ofte ïeege die weerlyck is , mer die Pnesteren laten zy maïcanderen dagen , en moegen daegen wair fy willen d'een den anderen van alle faicken, mer wairlycke Luyden cn moet men nyet buyten der Stadt dagen, anders dan van testamenten, van hylyeken faicken eri van geestelycke gefcil aen^ den gront ofte principale goeden dat die proue toebehoirt öm dat te beQyten oft om die prouen geheel, maer nyet om den pacht die dair aff compt etc.
Welck



( "2 )
Welck voirsfz. Preuilegie ^Interpretatie deafelfs tot noch toe bouen alle mefchen memorie onderhouden is geweest in der manieren hier nair verclaert, Te weetene dat alle questien van alle pachten van landen, thienden, renten e'chynfen, cpeteren die van caplecTheuren fuppoosten van heuren geamortizeerden goeden, fullen berecht worden by den Pastoirs met adiunéïie van Sccperi, dair onder de felue gelegen fyn, weluerstah dat die van caple van Tholen fullen blyuen dien aengaen by haer oude gerechtichcyt, Des fullen die fententien e 'vonnisfen der feluer oock nair ouder vfantien ter executien geftelt worden by den Weerlycken Rechter, die hem dair inne nyet en fal rt foucken maecken. Item dat den Geestelyckcn Rechter egeenfints citeren ofte in rechte betrecken en fal , eenige wairlycke perfoonen vuyt faicken dat fy op heylige dagen eenich nootdruftich werek gewrocht gebben, als van noots( ofte gebots wege op ten Dyck ofte waterfcap , oft in den ougst het coiren oft eenich ander gewasch zyn oirbair te doen ofte oock om eenich ander gemeen matclyclc werek te doen, foe dat gebueren mach, Itcm dat den Geestelycken Rechter nyet beletten en fal, den Heere offt zyn officiers van Kerckhoue te halen delinquanten die met gefetter
la-



( 223 )
lagen yemandt doot gcflagcn heeft, oft die gebannen zyn om eenich delict jegens den Heere van Lande, oft om ander delicten gedaen te hebben, die welcke die vryheyt van Kerck nyet en fouden moegen befcudden, mer dat die Heere ofte zyn Officiers, fulcken delinquaten 't allen tyden van 't gellyde fullen mocgen halen, nemen ofte doen nemen fonder te misdoen oft eenich Inderdict. Item dat den Geestelycken Rechter geenfins en fü citeren noch molesteren den ouders oft pfonen, die by ongeval, fortuyne ofte verfuymenisfe van vier brande, watere ofte ander ongelucke hoe dat foude mogen weefen , haer kinderen ofte boden geraken en verliefen oft verloiren moegen hebben. Dat wy bouen defen expresfelyck fullen doen achtervolgen (3 onderhouden die ccordaten eertyden gemaiet tusfchen der Keyferlycker Mat Cairlo den vyfRen van dien naeme ter eendere, ende den Biscop met den Caple van Luycke ter andere zyde , noepen der exercitie van Geestelycker Jurisdictie binnen fynder Ma^ Landen onder den feluen Bisdome forterer.de in dato den^ xp dach van Meerte in den Jaire xvc twee e veertich achtervolgen fyne Mats befegclde brieuen onderteyekent vereyeken, die men hier hout voir geexpresfeert tot noch roe ofHerbreeckelyck
bin-



C *H )
binnen den voirsfz. Lande e^Hcerlyckr? van Vosfemair a!s onder den voirsfz. Bisdome van Luyck geflaen hebben onderhouden, Behaluen nochtans in de poineten^an welcke by de voirgaen arlen preuilegien e ouden hercoemen anders foude moegen geordonneert oft gecaueert weefen, wel verftaen dat indien naemae's ter cirfaicken van voirsfz. puilegien oude vfantien ^e de voirsfz. Keyferlycké Ma» met des Biscops van Luyek ccordaten , tusfchen ons Biscop voirsfz. onfe Officieren ofte naeCoemelingen, ende den Heeren van Vosfemair, eenige questie duyfter verftant Innouatie ofte breedcr Interpretatie geraictc te vallen, dater voiren ter oirfaickc van dien in questie ofte proces tegcns den anderen ofte den fuppoisten te treden, men met malcanderen fa! gehouden zyn te coemen in minelycke coicatie , om malcander dair aff te onderrechten , Ende voirts dat wy Biscop c Heeren van Vosfem voirsfz. by defe tegenwoirdige accorde ofte tractate nyet en verftaen, ofte en willen in eeniger manieren te ctrariereri pjudicieren, ofte infringeren die Decreten en Statuten nv onlancx gefloten by den Ccilie generael tot Trenten mer latende die zelue in haer geheel, allen dingen fonder arch of list. Ende want wy Nicolaus. de Castro als Biscop van Middel.
burch



C 225 )
bürch vön-sfz. ter eenre , ende Heeren van Vosfemair ter andere zyden voir ons e onfe haecoémelingen alle die poinftcn arlen premieren oude Vfantien e Ccordaten voirsfz. wet e onverbreeckef begeereri c willen onderhouden hebben, foe hebben wy van deefen tractate doen maicken twee brieucn/van gclycke teneur eri aen elcke vand felue Lren refpectiue doen hangen onfe Segelen tot een yegelycx verfeeckerheyt'e fterekenisfe dor féluer op ten xxVrj-;n July in den Jaire xvc vyf cn zestich.
Accordeert met een Copie berustende onder dé Charteren der Heerfchappen van Vosfemeer.
J ; E R M E R I N S.



( 2*6 )
I.
Statuytea, Ordonnantiën ende Keuren daer op 't gemeyne Landt metten Jngefetene der Heerlycheyt van Vosfemaer berecht wordt naervolgende den Handvesten ende Preuilegien der Heeren aldaer. Vergadert ende geéxtraheert ten beu'ele der voirfz. Heeren vuyt die oude Registeren Bricucn ende Keuren der voirfz. Heerlycheyt in der manieren hier naer volgen
Gillis van Wisfenkercke Regent desLandts van Vosfemaer Doen condt allen Luyden dat lek van Heeren weghen van Vosfemaer vuytgegeuen hebbe te bedycken tot eencoren lande de gorsfen van oude Vosfemaer alfoo groot ende alfoo cleyn als den genen genuegen fal die 't voirfz. Landt becostigen en bedycken fullen. Des^zyn voirvvaerden dat men d'landt acnuangen en aennemen fal nv tot halff Meerte
naest-



f «7 )
teaestcoemen. Voirt foo is wel onderfproken ende gerechte voirwaerde Dat alle alfuleken eruen als men binnen den voirfz. Lande off God wil bedycken fal blyuen fullen tot eeuwighen daeghen onder den gerechte van Vosfemaer, oock tot wyens handen dat zy hier naer coemen fullen, hy zy gheestelyck off weerlyck gepreuiligeert'. Voirt mede foe fal men tot eeuwigen daeghen alle dyckagie, watergangen, fluyfen, wegen èn allen gemeen wercken die in den Lande gekeurt fullen worden en voirt allen breucken, foerfeyten, en andere faken die in den voirfz. Landen gefchien fullen oft gevallen moeghen, hoe die genoempt moegen zyn oft genoempt fullen worden, altoes ftaen ende blyuen tot bedryue des Regens van Vosfemaer , en zyns Dyckgrauen oft Sehouteth en Schepen ende gefworen des Landts van Vosfemaer ende dat nae den Rechten van Vosfemaer, ende nae den handvesten die de Heeren van Vosfemaer van Graeffelyckz. van Hollandt eri van Zeelandt hebben vuyt te Rechten ende bedryuen , ende waert dat eenich van den ghenen die dit Landt aennemen fullen te bedycken oft haer naevolgers hier tegen foC ecnighen tyt deden in eeniger manieren, ende hen met preuilegien oft met ander faken behelpen wouden tegens defe ouerdracht en p i voer-



( 228 )
voerwaerde voerfz. dat en foude van gbeend weerden zyn ende die foude daer mede ver. beuren alzoo dicke als hy daer tegens dede thien pont toumoyfe tegen vdc Heerlyckheyt voirfz. Voirt foo Ts 't wel onderfproken en gerechte voerwairdc dat die Heeren van Vosfemaer hebben fullen ende tot eeuwighen daeghen voer hen eri haer naecoemslingen houden fullen dat vierde gemet vry eri vroon van alle erue die nv bedyekt fal worden, en die ander drye deelen van erue die men off God wil nv bedycken fal, die fullen allen den cost ende Last op hen hebben cn behouden tot eeuwighen daghen die op den voirfz. Lande coemen mach in eniger manieren dien gelyck te dragen geniet gemets gelycke; Behouden dat de vroonën voirfz. thiende geuen fal gelyck ander erue in de Lande van Vosfemaer gelegen, eri dac die aruc fchot geuen fal als 't bereden fal welen naer Inhoudt der Handvesten. Voirts foo fyn voerwaerden en wel onderfproken dat die Heeren van Vosfemaer^ voer hen eri haer nacoemelinghen hebben en houden fullen tot ecuwighen daghen alle Indycken en vuytdycken, vogelryen, ende visfcheryen, maleryen ende voirt allen Heerlyckheden die Heeren fchuldich zyn te hebben en hem toebehoiren nae Inhoudt haeren Hantvesten voirfz. Voirt
foo



( 2^9 )
foo fulkn die Heeren hebben eri tot eeuwigen daegen behouden alle hoer thienden , dat is dat thiende Lam eri den elfften Schooff, ende voirt de elffte mate van den lade dat in den ■Lande van Vosfemaer metter helpe Gods w; sfen fal". Voirt en fal men oock geen Darinck in den voirfz. Landen vuyt moeghen doen tot geenre tyt het en zy in wateringhen oft in hèyninghen fonder arch ende List. Voirt zoo zyn voerwaerde dat alle die gene die dit voirfz. Landt fullen helpen becostighen ende bedycken , ende oick alle die gene die in dit voirfz. Landt woonachtich wefen fullen en heur naecomelingen tot eeuwighen daegen , hebben ende gebruyeken fullen alle alfulcke preuiïegien eri vryheden als hen aencomen moeghen als onderfsten van al fulcken Handvesten', vryheden ende preuilegien als die Graeffelycheit vfz. den Heeren van Vosfemaer en den Inwoenlingen van Vosfemaer gegeueri heeft en 'hier naer van woerde te woerde gefcreuen ftaet. ^
Willem by d genaden Gods Palsgraue op den Ryn, Hertoge van Beyeren, Graue van Henegouwen , van Hollandt van Zeelandt, en Heere ' van Vrieslandt. Doen condt allen luyden dat wy vuytgegeuen eri vercocht hebben vuyt. geuen en vercoopen midts defen brieue onfe b p 3 lieu-



( *3° )
licuen getrouwen Rade eri vrienden Heeren Philips van Dorp, Heeren Jan de Bastaert van Bloys Heere van Treslongen Ridder, Guy den Bastaert van Bloys, Helmich van Dornick, Pieter van Botlandt en Loureys Damas z te bedycken tot een corenlande tot heuren oirbaer eri wille alle alrii eken gorsfe, fehorre, flycklandt aewerp met heuren toebchoirten als liggen benoorden der Tholen binnen der mercken van noortkeeten die Raen op ten dyck van Dalemfche polre ouercomende aen Hafers Hille van daencn in de kercke kamere ftrecken lynrecht doer Vosvliet aen 't nyeuwelandt van den brouck daer zy en alle die gene die met hen dit landt bedycken en becostigen fullen ofte luttel ofte veel daer aff van hen vercryghen met coope ofte met gunste ende alle heur eruen en nacomelingen inhouden , hebben ende gebruicken fullen Heerlycheden Ambacht ende Ambochtsgevolge, ende alle Ambochts Recht, metten thienden, vogelrye, yisfcherye, wint, brantx excynfe, veeren , giften van kereken ende allen anderen oirbair en prouffyte die daer aff coemen fullen metten middeldycken die nv zeedyekea Zyn eri dat daer aff comen fal, ende met der Heerlyckheede van den dyck van brouck met zynen toebehoirten Rreckende van de heerlycheyt van Vosfemaer tot Catteweel toe,
En,



C 231 )
Ende fullen voirder Bailliuwen , Schouten, Dyckgrauen, Schepen ende ande Officiers daer in fetten, keuren, ende geboden daer in te leggen, ende Rechten daer in te' maken by cónfente der voirfz. ambachts Heeren off dat meerdeel van hen luyden om die voirfz. Heerlycheede Landen ende Luyden, daer in woonende mede te bedryuen ende te berechten van alle dat daer innc gefchien mach, ende dat te minren ende mceren als hen nvt en oirbaer duncken fal, fonder ons ofte yemant van onfen wegen hen in eeniger wys des te bewinden, bet zy van dieftcn van Dootflagen van Leemptcn oft anders vuytgefeyt , ende behouden aen ons ende onfen naecomelinghen dootflagen binnen vrede ende foenen , moort , reerooff ende vrouwen vercracht ende zee vonde' die al daer in vallen moeghen, die de felue Bailliu die zy aldaer fetten fullen van onfer Heerlycheyt weghen berechten fal met den gerechte aldaer, ende daer aff Rekenin en bewyfinge doen onfen Rentmeester van der Tholen die dan ter tyt wefen fal. Voirt foe hebben wy gegeuen ende geuen mit defen brieue den voirfz. Ambochtsheeren ende allen den geenen die naemaels in den voirfz. nyeuwen Lande tot eeniger tyt woonen fullen tollenvry te vaeren met heuren fchepen ende goeden voir allen onfen P 4 tol.



C 232 )
tollen die wy nv ter tyt hebben, ofte naemaels vercryghen fullen fonder eenich aff breek, ende des fuilen fy ende elck van hen ouer al in onfen tollen een teyeken ende tollenbriefr brengen ende toenen befegelt met des Bailliu* Scgele van den voirfz. Lande, die men alle Jaere vernyewen fal op ten Taers dach- Voirts foo fullen allen onfe goede luyden van der Tholen ende die in den ban van der Tholen gefeten Zyn moeghen malen in Votfemaer-, ende die van Vosfemaer weder desgelycx in onfe Lande van der Tholen fonder daer aen te misdoen tegens ons in eenigerwys tot. eeuwigen dagen Voirt foo fal dit voirn. nyeuwe landt vry we' fen van allen beeden, fchooten, Heeruairden, ende diensten die vallen moeghen in onfen Lande van Zeelandt feuen jaeren Ianck duerende nae dattet eerst coren djraegfet, er? daer en feynde fullen wy ende onfe nacomelinghen daer aff hebben een derden dee! van fulcke fchooten , beeden , Heeruairden, als andere polders by der Tholen geuen fullen, foo wanneer die van onfen gemeencn Lande van Zeelandt gegcuen worden , dats te weeten foo wanneer wy van eicken gemete Landts van den voirfz. polders van der Tholen hebben fullen drye grooten foo fullen wy van eicken gemete Land.ts van voirfz. nyeuwen Lande hebben
eenen



( 233 )
eenen groote ende al zoo voert nae den beloope gelyck daer toe behoirt , als wy dit voirfz. Landt bereden hebben ende nyet eer. Voirt foo hebben wy den voirfz. Ambachtshecren voirder gegeuen met defen brieue alzoo waer.t dat fake dat zy oft eenich van hen luyden naemaels tot eeniger tyt tegens ons brüecr ten * ende wy oft yemant van onfen weghen hen metten Rechte van onfen Lande Lyff oft goet aff wonnen, foo fullen zy defe Ambochtsheerfchap met fulcker erffenisfe ende goeden als zy in den voirfz. nycuwen Lande hebben mochten tegens ons ende onfe Heerlycheede vryen ende losfen om twintich pondt tournoyfe , dats te weten twintich groote voer een pondt gerekent als wy in onfen Lande fullen doen flaen, welcke boeten die Bailliu van den Linde voirfz. opbucren fal ende voirt tot onfer behoeft* bueren onfen Rentmre van Tholen, ende hier mede fullen fy haer goeden binnen den voirfz. Lande bruyeken ende oirbairen tot heuren vryen wille ende daer inne rustelyck ende vredelyck woonen en wefen tot heuren prouffyt ende oirbair met heuren Lyuen en goeden, fonder ons oft yemant van.onfen wer gen eenich hinder ofte moeyedisfe daer aen te doene , oft laten gefchieden in eeniger wys. Voert foo bekennen wy ons van den coop van P 5 den



C 234 )
den Lande en Heerlychede metten poincten ende voerwaerdcn voirfz. van onfen getrou wen Raden ende vrienden voirfz. vol ende al betaelt te wefen, den lesten pennincl: metten eerRen , ende bekennen dat onfe getrouwe Treforier Heer Philips van Dorpc tot onfen bchouff daer aff ontfangen heeft ende in onfen oirbaer gebracht twee duizent goude geJderfche guldens, foo dat wy voer ons ende onfe naccomelingen onfen getrouwen Raden ende vrinden voirfz. ende heuren naecomeh'ngen ende eruen daer aff vry ende quytfcheidcn tot eeuwighen dagen. Ende als defe voirfz. Landen bedyekt zyn foo fullen wy onfe getrouwe Rade ende vrienden voirfz. ende den geenen die hen die helpen bedycken en becostighen ende heuren eruen naer dat zy daer inne deylen fullen ende eicken befondere als wy des van hen ver. maent woerden die voirfz. Heerlycheeden en Amboohten verlien ende verleenen te houden van ons ende onfe naecomelingen fy ende heure naecomelinghen tot eenen onuerfterffelycken Leen in den jersten Leede nyet te verfteruen te verheergewaden als 't met Rechte verfchynt met een paer witte hanfehoen, daer wy elck van hen onfe befegelde brieuen aff geuen fut. len, behoudelyck dat dit voirfz. Landt ende erue in die voirfz. Heerlycheyt gelegen vry eygen goet
we-



C 235 )
wefenfal ende dat zy dat braycken ende heuren vryen wille daer mede doen fullen, gelyck met andere heuren eygen goeden. Ende om dat wy defen coop ende alle poincten en voirwaerden daer inne begrepen, ftede, vast ende onuerbroken houden willen voer ons ende onfe nacoemelinghen, onfen Raeden ende vrienden voirfz. ende den geenen die hen dit voirfz. Landt fullen helpen bedycken ende becostighen oft die 't van hen verèryghen fullen als voirfz. ftaet ende heuren eruen eri naecomelinghen tot eeuwighen dagen, fonder arch oft List, ofte nyeuwe vonden daer inns te vinden. Soo hebben wy in getuygenisfe hier off zes brieuen alleens fpreecken doen befegelen met onfen Segele daer elck van hen fesfen voirfz. een aff hebben fal voer hen ende heure mede deelders. Gegeuen in den Hage op ten derden dach van Nouembri in 't Jaer ons Heeren duyfent vier hondert ende thiene.
Willem etc. Duen condt ende kennelyck allen Luyden, dat wy om menigen trouwen dienst wille die onfen getrouwen Raedt en vrienden als Heer Jan de Bastaert van Bloys, Heer Gerard van Zyl, Helmich van Dornicke, Pieter van Botlandt, Jan Heerman ende Loureys van Oueruest, onfen lieuen Heere ende Vader faliger gedachten ende ons tot veel ty-
den



C 236 )
den gedaen hebben, ende off God wil noch doen fullen, Oock mede ouermidts dat zy haer Landt van Vosfemaer dat zy met baeren mede gefelien tegens ons gecocht en bedyckt hebben tot eenen coren lande te bat ende te fekerder fullen moeghen houwen bedycken ende bewaeren tot eeuwighen daeghen hen luyden ende allen den geenen die in den Lande van Vosfemaer mit hen in der Heerlicheyt deylen ejï geambocht zyn, hebben vercoft ende vercoopen mits defen brieuen alle alfulcke Heerlyc. heede, Rechten ende toebehoirten als gelegen zyn binnen den gemercken hier nae bcfcreuen, daets te weten 't water van Vos vliet neffens den Lande van den Broucke erf den vuytgorsfen daer aen geleggen van daen in Merlo, van Mairlo in Greueninge, van Greueninge in Grenen, van Grenen in Stryen, van Stryen de Vlyten langs in Couueringhe vaert, van daer in Vertryfen vaert, en van daen voer Harfers Hille Rreckende lancx den diepen van Eendrecht tot de Noorrkeeten toe van der Tholen, ende alzoo voert ome lancx de vryheyt van Vosfemaer, welcke gorsfe, fcorre, flycklandt en aenwerpen onfen getrouwen Rade ende vrinden voirfz. ende allen den geenen die in den Lande van Vosfemaer met haer geambocht zyn onderlinge hebben ende ge-
bruye-



( 237 )
bruycken fullen ende elcx van hen zyn aendeel Daer aff naer der grooten ende beloop dat hy op defen tyt daer in geambacht is, tot heuren vryen wille proffyt ende oirboir metten Heerlycheèden, Rechten, Thienden, Visfcheryen, Vopelryen, moeren brant, ende dat den Moer* dycxfchen Rechten toebehoirt, ende met allen anderen nutfchappen en proffyten die daer toe behoiren moegen, ende die van ons te leen te houden met ten Heerlkcheyden, ende Ambachten van Vosfemaer tot fulcken^Recht ende Leen, als die van Vosfemaer voirfz. de felue Heerlycheeden en Ambochten van ons befittende zyn, ende houden, ende anders in alder manieren als haer brieuen ende Handvesten die zv Daer aff ende van den Lande van Vosfemaer van ons hebben inhouden ; Behoudelyck dat zy ende haer naecomelingen tot alre tyt als hen dat genuegen fal vuytgeuen moegen, oft felue oirbaen ende gebruicken nae hoeren wille ende goetduncken, alle alfulcke moeren oft een deel daer aff als binnen den voirfz. mercken gelegen zyn, die tot moerdycke te bedycken, ende vuyt te moeren, oft* fonder moerdycken mit opdrachten off anders vuyt te moeren mett brande ende alle dat den moerdyexfehen Rechte toebehoirt, fonder ons oft onfe naecoemelingen , off yemant van onfen
we-



( 23§ )
weghen hen des in eeniger wys te bewinden ^
waer oyck dat faeke dat fy off haer naecoemelingen tot ecnigen tyt binnen den voirfz. rnercken eenige corenlanden bedy&en , off vuytgauen te bedycken, foo fouden zy die Landen ende erue daer binnen gelegen hebben houden ende gebruyeken als andere heur vry eygen goeden met allen Rechten ende vryheden, ende anders in alder manieren als die voirfz* Hantvesten ende brieuen die zy van den Lande van Vosfemaer van ons befegelt hebben inhouden ende begrypen, èn hier voir hebben wy ontfangen in ons felfs handen , foo veel dat het ons wel genuecht ende fcheldenfe daer off quyt. Ende om dat wy defe voirfz. poincten ende eicken befondere gelooft hebben ende gelouen midt defen brieue, voer ons en onfen naecoemelingen onfen getrouwen Rade ende vrienden voirfz. ende heuren mede deelders die met hen in den Lande van Vosfemaer geambocht zyn ende allen heuren naecoemelingen ,^yast, geRan ende onuerbroecken te houden en doen houden tot eeuwighen daeghen. Soo hebben wy defen brieff open doen befegelen met onfen Segel hier aen gehangen, welcke brieue fesfe zyn van woerde gelyck fprekenda, daer elck festendeel een aff heeft, alzoo dat Landt van Vosfemaer met hen eerst bedyekt
wert



( 239 )
wert. Gegeuen in den Hage op den negenften dach in Februario in 't Jaer ons Heeren duyfent vier hondert ende vierthiene , nae den loop onfen Houe etc.
Voirt foo fyn voirwaerde ende wel onderfproeken dat alle die erue die in Vosfemaer bedyct fullen worden ast voirfz. es , nyet vryer en fullen fyn nosh worden tot geenen dagen, tot wyens handen zy oyck coemen fullen dan voirfz. es, ende dan zy nv bedyekt fullen worden. Voirt foo fullen fcepen ende gefworen weefen Luyden van den Lande van Vosfemaer die geene die den Regent van Vosfemaer off zyn Dyckgraue off Schoute fetten fal, van der geenen die dit voirfz. Landt bedycken ende becostigen fullen ende heure nacoemelingen tot eeuwigen dagen. Voirt foo zyn voirwaerden , waert dat dit Landt, dat men off God wil nv bedycken fal, Invloyde ende Inginge (dat God verhoeden moet) foe foude die geene die dit Lant nv aenneemen ende bedycken fullen, off haer naecoemelingen moegen dat Ingevloyde Lant weder aennemen binnen den eerRen veerthien daegen nae dattet Jngevloyt foude wefen , en als dan rechte voirts weder bedycken fonder arch en List, Ende waert dat zy dat nyet en deden , foo fouden de Heeren van Vosfemaer rechtevoirt
nae



( 24° )
nae den vierthien daegen voirfz., dat voirfz; Ingevloyde Lant weder aenemen moegen ende haeren vryen wille daer mede doen. Voirt' foo hebbe lek Pieter van Botlandt op defe tyt ■ Regent des Lants van Vosfemaer om defeHantvesten te verclaeren , voirder gegeuen ende geconfenteert dat men van yege'1 gemete thiende van de meede geuen fal des Jaers twee Ingelfche nobelen fyns goudts, yegclycken nobel wegende vyf taluen Ingelfche oft ander payement daer voeren dat in gerechter weerden foo goet is.
Ende want alle faken aldus gefproken ende bevoirwaert fyn , foo hebbe lek Pieter van Botlant des in getuyge defen brieff met mynen Segel befegelt; Ende lek Gillis Wisfekercke om gebreck van myn Segel hebbe gebeden den Eerbaeren Henrick Olacrtsfen dat hy defen brieff ouer my befcgelen wille 5 Ende lek Heynrick Olaertsfen hebbe defen brieff befegelt om bede wille Gillis voirfz. Ende wy Pieter ende Gillis voirfz. hebben om der meere feeckerheyt wille defen brieff doen befegelen Van den Heeren weghen met des Lants Segc! van Vosfemaer, ende hebben voirder begeert aen den Schepen van Vosfemaer dat zy defen brieff ende Hantvesten mede befegelen fouden; Ende wy Clais Symons z , Henrick Jansfen,
Gays



( 241 )
Clays Willemsfz, Jan Danckaerts z ende Jan Huygensfe nv ter tyt Scepenen in Vosfemaer hebben defen brieff mede befegelt In getuigenisfe der waerheyt. Gedaen in 't Jacr ons Heeren Duyfent vier hondert dry en dertich óp den xvrp dach in Junis eet.
Waer mén in Vosmaer Recht houden fal naer twee mael de' Clocke geluyt.
§. Dat die Richter met den Scepenen vari Vosfemaer fal ordinareT zyn Rechtdagen weeckeboden , ende vyff Jaer gedingen1 houden binnen onfen Rechthuyfe van Vosfemaer op al fulcken dach in der weecke als hy met Sceperi vonnis des Sondaeghs dat ramen ende ordonneren fal, ende fal ten geordonncerden dage by eenich van den boóden (om der gemeenten t'aduerte-; ren) fmorgens twee mael de clocke geluyt wórden, te weten van den eerRen Meerte tot Bamisfe toe ten acht vren ende dc tweede reyfe ten negen vren, ende dan beginnen de Vierfchare te houden, ende van Bamisfe tot Meerte voorfz. d'Ierfte reyfe ten negen vren ende de tweede reyfe ten thien vren gedueren elck luyden een fedelycke poofe, ende dan de vierfchare



C 242 )
beginnen als voeren, ende fal onfen Rechter als dan moegen weeckebodt houden vierfchare bannen, en p£yen Recht doen den geheelen dach deure foo lange ptyen des te doen fullen hebben.
NB. Op de kant van dit Articul Raat: Zy dit artyckel achtervolcht midts dat Schepen die ter gefetter vuyre nyet en compreren fullen verbeuren ij fS.
Wye Rechter ende Schepen In onfen Lande van Vosfemaer vvecfen mach.
üj. F-en yegelick fal moegen Rechter ende Scepen zyn in den voirfz. Lande ende Heerlycheyt van Vosfemaer, hy zy edel of onedel op dat hy zy van wettigen bedde van goeden naeme ende fame.
Den cedt van den Bailliu.
iüj. Dat zweer dy Ballieu te zyne ouer alle 't landt ende Heerlycheyt van Vosfemaer, Rechtueerdighe Jufdtie te doene, Recht, ueerdelyck te manen ofte doen manen binnen der Vierfcharea, op Dycken, op Damen, op Weghen, op Watergangen,



( 243 )
öp Heulen, op Sluyfen ende alle gekeurde Wercken oirie te gaen, die t'achteruolgen nae vuytvryfen der fchieringe, De Heylige Kercke, Weduwe, Weefen, deughfamigd ende miferable Perfoonen te befchermen nae uwer macht als die vercort fouden fndegen worden. Voirt alle brcucken 't zy in ciuile oft in 't criminele faken Rechtelycken op den misdadigen inne te winnen naer vuytwyfen der Keuren , ende daer van den Heeren ende Gerechte yegelycx in 't zyne Rcchtveerdighe Reeckennige bewys ende Reüqua te doen, ende voirts al te doen dat een goet Baillieu van den Lande ende Heerlyckheyt van Vosfemaer van Rechtswegen fchuldich is te doen* ende dit cn ful dy nyet laeten om Lieff om Leet, om Vrient, om Maegh off om Swagerfchap, noch om geenderhande faec^ ken. Soo moet v God helpen ende alle zyn Heyligcn.
Hoe men Schepenen eeden faL
v. Onfen Rechter fal alle Jaere zoo wanneer hy den Schepenen by ons geordonneert eeden fal, hen luyden voerleggen ende voerhouden defe onfe Keure, die binnen dien Jaere nyet verandert en fal wordert



C 244 )
ende hen luyden daer op eeden ende doen fweeren foo hier naer volght.
Dat fvveer dy Scepen ende gefworen te zyne ouer den geheelen Lande van Vosfemaer, op Dycken, opDamen, op Sluyfen , op Wateringen, op Wegen, op Straten met haeren gevolge ende op alle faken den gefworenfchip en Schependome aendraegende ome te gaen ende Recht te doene, Des by onfen Rechter oft zynen Subfiftuyt vermaent zyn , ende dat ghy nae die Hantvestcn ende Keure van Vosfemaer gerechte vonnisfen wyfen fult naer uwer bestcr wetenfchap tusfchen twee man dingtale , ende onder des Rechters baeckcn fult coemen als ghy des van den Rechter van Vosfemaer oft by den gefworen Bode vermaent fult worden, gerechte fegclinge fegelen fult, gerechte kennisfe en getuygëöisJé draegen fult , ende alle faken in Rechte ftaende fecreet houden ende geen Vonnisfen openbaeren fult dan by vermaencn des Rechters van Vosfemaer, ende dat ghy nae uwer bester weetenfehap alle faken doen ende volbrengen fult, die goede Scepenen ende gefworen fchuldich zyn te doene, ende te volbrin£en , totter tyt datter anders in verfien
fal



( 245 )
fal weefen, ende dit en fuldy nyet lacten om Lieff off om Leet , om gunste, off om viantfchap , om maechfcap noch om fwagerfcip noch om geenderhande faken. Soo moet v God helpen ende alle zyne Heyligen.
Van Meueringen ende Ouerdrachten van Huyfen ende Eruen.
v]. Soo wanneer yemant fyn Huys oft Erue fal willen Heueren, fal gehouden zyn als 't partye begeert, defelue te geuen drye Sondaeghfche geboden, ende ten dage van de lleueringe fullen Schepenen des by den Rechter vermaent zynde vonnis maken dat de Rechter fal inne dagen by ome vragen van eenwerff, anderwerf, derdewerf den cooper ende alle de gene die eenich Recht, het zy naeslirige, obligatie, oft anders hoedankh dat zy aen 't vercofte goet oft penn: daer aff bedongen, fouden willen pretenderen oft vermeeten de voirfz. Erue oftff uys fouden willen becroonen ofte penn: dier van bedongen zyn. Ende Indyen daer nyemant en coempt, fal den vercooper de voirfz. ome vrage gedaen by Rauen des Rechters volgende 't voirfz. gewysde van Schepenen, ten Heyligen fweeren dat hy zyn Huys, Q 3 • Erue,



f 246 ;
Erue, ofte vroone alzoo gegeuen heeft gelyck hy voer Schepenen verhaelt heeft, ende dat hy daer nyemant aen en verongelyckt, noch cooper vercooper aenvoerder oft yer/iant anders, ende dat hy nyemanis Huys .oft Erue en heuert dan 't zyne. Soo moet hem God helpen. Ende dat gedaen fal exhiberen dcughdelyck befchect van alle zyne gemercken , het zy by ca^ekele onder voirgacn brieff, oft onder de handt van den Lantmeter, ende in wat polder ende houck defcluc gelegen oft thuys geftaen is, op de boete van een pont fwarte, ende daer en bouen den Gerechte betalen haerl gerechtic-heyt ende partye geinteresfeerde zyn fehade tot taxatie van Schepenen. Ende dat gedaen, fal den Rechter oft zyn Subftituyt den vercooper ende cooper een ftoexken in de handt geuen, ende felfs mede in de hant houden, ende feggen defe woerden: Deefe Erue oft Huys drage lek ouer ten behoeue van N. zynen Eruen ende Naecoemelingcn oft actie van hen hebben, in rechten vryen eygendom, van defen dage ten eeuwigen dage, era leloeue alle corner en Last ajf te doen tot datum van deefe, behouden de Heylige Kercke haer Recht ende de Heeren van Vosfemaer haer Luyder Heerlycheyt,
NB, By



( 247 )
NB. By Refolutie der Heerfchappen van St. Jan rnids fomer 1632 isverftaan.
Dat Landen en Huyfen die iemandt wil verkoopen, gallen mogen alle Sondagen een gebodt hebben, mits dat het derde gebodt zal gefchieden op het ordinaris Week - gebodt of fchryfdagh. Item by Refolutie van 21 Juny 1683.
Mogen verkogte Huyfen niet overgezet of geleeverd' worden , voor en al eer de agterftallige Chynfen aan den Rentmeester voldaan zyn, en dat hy kennis hebbe van de verhandelinge ende koope, om de overzetting® daer van te konnen doen.
Welke Refolutie den 22 Juny 1705 is herhaald, met byvoeging op poene dat den Secretaris de verloope Chynfen betaelen zal.
Van Vroonmate.
vij. Soo wye met defe voirfz Heueringe nyet te vreden en is, mer begeert voirder verfekerheyt , fal moegen begeren de felue gecofte Erue oft vroon gegeuen te worden Q. 4 drye



( 248 )
drye voirfz. Sondaegfche geboden, dat coemen fal tot coste van den vercooper als voeren, ende dat gedaen daer nae noch moegen doen geuen drye Sondaeghfche nae geboden by den cooper tot zynen coste, ende dat gedaen fal ten daege van de Heueringe den vercooper met den cooper met hen luyden genomen den Rechter oft zynen Subftituyt ende drye oft meer Schepenen , ende gaen op het Landt dat zy begeeren te Heueren, alwaer den cooper prefenteeren fal fyn Erue te heueren, daer van by den Rechter gemaent ende by den Scepenen een vonnisfe gemaekt fal worden als voeren , ende dien volgende fal den Rechter een ome vrage doen een werf, an. derwerff, derdewerff off'er yemant is die de Erue oft penn daer van bedongen wil becroonen, croonter yemant men fal hem hoiren ende Recht doen , en croonter nyemant men fal den vercooper onteruen ende den cooper eruen van defen dage ten eeuwighen dagen. Ende dat gedaen , fal den Rechter de Lantmeter de roede in de hant geuen , feggende defe ofte gelycke woerden, Lantmeter op ten eedt die ghy in het aenueerden van v officie gedaen hebt, bcuele lek u, dat ghy defe Erue fult meeten , rceckenen ende ouerflaen,
en-



( 249 )
ende voirts ftellen binnen haer vier dihf gemercken ende geuen een yegelycken 't zyne naer uwer beste wetenfchap. Ende dit gedaen fal den Lantmeter ouerbrengen de groote van defelue Erue , ende haer gemercken, ende dat gedaen fal den Hechter feggen defe woerden. By het aenbrengen van den Lantmeter ende voirgaendc gewysde , foo ban lek van defer Eruen ofte vroone allen den geenen die nv oft tot enighen daegen Rechts daer aen vermeten fouden wijlen oft moegen; Behoudens der Heyliger Kercken ende Heeren van Vosfemeer haeren Rechten ende Heerlycheyt, ende den vroonder zyne.
Wat onfen Rechter met Schepen eri Secretaris hebben fullen van Heueringhe van Huyfen oft Eruen, kennisfe t'ontfangen, fchattingen te doen , ende den Secretaris yari kennisfen pandingen eygendom te teeckenen.
viij.Ttem onfen Rechter met Schepen fullen hebben van Landt , Huyfen , Schuyren ofte anders van yder pondt twee gr. vis'., ende den Secretaris vier groote vlems, al noch van een parthye lants op fyn gemercQ 5 ken



( 25° )
ken te Rellen een fchelling, er? van yder parthye te leueren een fchelling; Al noch van eenen Schepenen bryeff met de fegelinge vier fchellingen, ende fa! een yegelyck gehouden zyn te nemen ende losfen die brieuen van zyn gecofte Erue, Vroon ofte Huyfinge , binnen veerthien daegen oft een maent naer de leueringe ofte transporte, ende den Secretaris die gehouden zyn te maken binnen denfeluen tyt op een boete van een pont fwarte Jegens ons te verbeuren, des fal den Secretaris defelue brieuen indien die by partyen binnen den voirfz. tyt nyet gehaelt en worden ouer leueren onfen Rechter, die hem daer aff betaelen fal zynen behoirlycken Loon, ende die op de gebreeckige partye weder inne winnen op twee fchatte ; welverflaende dat indyen den cooper begeert eenige naegeboden , ende vroonmate dat fal fyn tot fynen coste, ende fullen Scepenen zyn brieff van' vroonmate binnen befegelen, ende fullen hebben metten Rechter van de naegeboden een fchelling fes grooten, den Secretaris vier grooten, ende van elcke vroon-mate eene fchelling. Item Schepenen van een kennisfe te registre te brengen zes grooten, ende foo wanneer Schepen fullen moeten verftaen tot
een



C 251 )
een fchattingc, ende daerome hen vinden ter plaetfen, fullen daer van hebben yder twee fchèTHngen, ende van een gewcfen pandinghe met den Rechter neegen grooten ende van een eygendom fes gr.^ende den Secretaris van kcnnisfcn, eygendomen, pandingen, vonnisfen te teyckenen twee groote, van een offteeck te maken fes gr. van de executie op een offteeck te teyckenen een fchelling , pandingen en eygendomen des Sondaeghs te fcryucn ende op te lecfen een groot en raken meer perfoonen twee groote. Ende daer wy onfe Rechter oft Schepen geen geit toe geordonneert en hebben by onfer Keure daer en fullen fy oyck geen nemen, op haeren eedt buyten wille ende confente van ons.
NB. Hier op is nader voorzien by een Ordonnantie ofte Lyst van falaris voor Bailliu, Schepenen, Secretaris cn Boden, by de Heerfchappcn gearresteert den 22 Juny 1711. en de Ampliatie van den 26 July 1723.
Wat den Secretaris hebben fal van eysch, antwoerde te teyckenen ende coopdagen t'onfangen.
ix. Item fal onfen Secretaris van alle faken in
Rech-



C 252 )
Rechte coemeri van ..yder parthye in eysch ofte antvvoerde genieten drie groote. Wel verRaende dat Schepen geen kennisfe van eenighe faken fullen moegen draegen ten zy in de tegenwoordicheyt van den Secretaris, om de felue kennisfe by hem terRont ende al voeren van den anderen te fcheyden te boucke te Rellen, ten waere dat de fake foo haRich eri nootelyck waere dat men de compRe van den Secretaris fonder achterdeel van partye nyet en foude moegen verwachten , In welcken gevalle fullen Scepenen fulcken kennisfe by hen feluen oft by een Loffweerdighen perfoon by gefcrifte doen Rellen ende als dan naer hen nemen om ierstdaeghs den Secretaris ouer te ^leueren zynen Loon tot zes grooten vis. en twee ofte meer pcrfoonen raekende eene fchelling; Ende voer zynen ontfanck Loon en fchryflioon in de Coopdaegen eene fchelling en vier groote van den ponde, van welcke coopdagen ende fterfhuyfen binnen der Heerlycheyt van Vosfemaer vallende by openbaer vercoopinge , denfelven onfen Secretaris ende nyemant anders, tot verfekerhcyt van partyen onder den voirfz. zynen Loon gehouden wordt Rekenin te houden tot behoef



( 253 )
hoef van den geenen die 't aengaen fal, ende oft yemant anders dede fal evenwel daer van hebbe zynen Loon Ende defelue fyne Rekeninge gedaen fynde fal gehouden zyn het Reliqua van 't gene datter ontfangen is onder Recht te leggen, om 't felue gelicht te worden by den geenen die behoiren fal ten waere dat de penn eenige perfoonen competeerden bekent zynde, en by zoo verre dan noch eenige penn resteerde t'ontfangcn van de voirfz. coopdagen van payen oft termynen, oft anderfins nyet verfchenen zynde daer de Secretaris nyet fchuldich en wordt voeren te verantwoerden , daer aff en fal hy geen ontfanck Loon hebben, maer fal daer van ontlast ende de voochden oft den geenen die 't aencompt belast zyn en blyuen.
NB. Het geen onder Articul 8 aangeteekend zy, is hier mede toe relatiff.
Hoe alle kennisfen te boucke coemen moeten ende binnen wat tyde, ende hoe veel Scepen ouer vonnisfen ende kennisfen zyn moeten.
x. Wat vonnisfen onfe Scepenen geuen fullen het fy vuyt faken van beRellen, arresten,
pan-



( 254 )
pandingen, eygendomen, oft anders hoe dat zy daer van de luyden gebreeckich zyn, dat fal onfe Rechter moeghen doen berecnten met drye Schepen , en in de abfentie van derden Schepen, den Secretaris, maer twee Scepen fullen moeghen volle gctuygenisfe ende kennisfen draeghen ende ontfangen om Rechtvorderinghe te moeghen doen, het zy gewillighe kennisfen , vuyten arresté beftelle oft andere hoedaenich die zyn. Ende defelue kennisfen ofc Vonisfen gehouden zyn in 't Clercx bouck te doen Rellen als hier voeren by den voirgaen ixcn Articule defer Keuren verclaert -wordt , vuytgenoemen de kennisfen van onfen Rentmeester van Heerlycheyt weghen ende njemant anders die t'allentyden by den Schepenen aengfbracht fullen moeghen worden tot wat tyde dat zy binnen 's jaers naer ouden hercoemen. Ende fullen de voirfz. kennisfen alzoo voer twee Schepenen bekent, ende verleden off befegelt, van fulcken effecle ende macht zyn oftcr drye viere off maer ouer geweest waeren. Ende indyen eenighe arresten te hellichten oft berechten waeren , ende daer toe maer twee Schepenen te gecryghen oft vinden
wae-



( 255 )
waeren, fal onfen Rechter in dien gevalle 't felue moeghen doen met twee Scepenen ende Secretaris.
NB. Schepenen moeten by beurte elck zyri Maand , beginnende van den oudfte , geciteert worden , over 't dragen van alle Schepene kennisfen. Refolutie der Heerfchappen van 22 Juny 1705. dit is den Secretaris nader gelast by gclyke Refolutie van 23 Juny 1710.
Wanneer Schepenen eenige kennisfen doen regiftreeren, moet den Secretaris die geregiRreert hebbende, de Schepenen voorleefen, en afvraagen of de meininge zulks is als het geregiRreerde mede brengt op pGene enz. Refolutie der Heerfchappcn van 18 Juny 1646.
Waer 't Goet in Vosfemaer gelegen te Rechte ftaen fal. xj. Item dat een yegclyck wye hy zy gheestelyck ofte weerlyck van buyten oft binnen 's Landts, gepreuilegeert oft ongepreuilegeert, die eenige erffgoeden hoedaenich die zyn binnen den ban van Vosfemaer gelegen oft geftaen, aencoemen by coope, fuccesfie, testamente, codicile, ghiefte,
hu-



C 256 )
hüwelycke oft by wat titule dat 't felué foude moegen zyn , fal gehouden zyn daer aff te gelouen 'ende t'onderhouden volcoemen huyerrecht, ende daer van cost en Last dragen , gelyck andere buyerluyden vau Vosfemaer in gelycke faken doen. Ende foo wat brieuen onfen Secretaris daer aff fal maken, ende Scepenen fullen befegelen, fullen gehouden zyn die voirfz. gcfublinicerde claufule te Infereren, oft anders fal den brieff wel machteloos ende van gheender weerden zyn, ende zoo verre de voirfz. goeden by yemanden geaenveert worden, foude den aenveerder indyen gevalle defelue jegens ons verbeuren fonder eenich verdrach oft fimulatie.
NB. Op de kant van dit Articul ftaat: Nota. Ende foo eenich oppofcerde jegens eenige Lasten die by de^Ed. Heeren Gecommitteerden van Ed. Heeren van Vosfemaer metten Bailliu en Schepen gefchoten wierden, 't fy ouer de gemeten ofte hoofden, fal den feluen nyet in oppofitie ontfange worden voor namptifatie, eri verbeuren foo veel oft hy eeri hoeueerdigen wille bedreeuen hadde.-
Vaö



( 257 )
Van geen gronden van eruen te
noegen belasten off wech genen dan tot gcesteycke Lasten.
xij.Dat een yder op eenighe gronden van eruen eenighe erffelycke of Lyftochte fpecialyck chynfen off Renten fal moegen befetten , vercoopen , belasten off wech geuen, voor de Wet alhier. En fullen hl zulcke verbanden altyts werden geprefereert voor alle verbanden Nötaris, eygen handt ofte oock voor andere Wethouders buyten de Heerlyckheyt. beroerende de haeffelycken goeden, fal elckerlyck zyn beliefte moeghen doen , ten waere dat hy getroude kint off kinderen cff kints kinderen hadde, dewelcke meii foude moeten laten de drye deeleri van allen den voirfz. haeffelycke en omberoerlycke goeden. Ende indyen yemant geen kinderen hadde, foo wordt hy gehouden te laten zyn andere maegen het derde deel van allen den fcluen goeden.
Wanneer Schepen gehouden zyri ter Vierfchaere te coemen en Recht te doen.
xiij. Item dat den Rechter ende Schepehe nyet gehouden en fullen zyn Recht te doen R buy-



feuyten de gewoenlycke Rechtdaeghen,
dan alleenlyck van arresten, fchattingen, fchuttinghen, ende voer vuytlanfche pfoonen, welcke Rillen betalen van extraordinaris dach van rechten buyten weeckgebodt en rnerctdach, te weten voor Bailliu ende Schepenen v $ vj §, Boden een fchelf, Secretaris een fchelling en zes gn En op den rnerctdach den ouden voet.
NB. als Schepenen vergaderen op goede Manfchap of anderfints, 't zy by vonnis of verfoek van parthyen, zullen elcks daegs hebben twee fchellingen. Refolutie der Heerfchap. pen van 19 Juny 1634. Voorts het geen op Articul 8 aangeteekend is, heeft hier mede applicatie.
Van verkoopinghe van" goeden by vuytroepinghe Rekenin van dien eri Dach in de felue te gheuen.
xiiij. Item dat zoo wye begheert eenighe goeden van fterffhuyfen off anders te vercoopen binnen der Heerlycheyt van Vosfemaer met vuytroepinghen zoo gewoonlyck is; die fal dat onfen Baillieu, foo
verr»



C *59 )
Vérre hy binnen den Lande is, off anders fynen Stedehouder off Schouteth te kennen gheuen , die hem eenen bequamen daeh ordonneren fal om coopdach te houpen , ende dan dien coopdach met dé boede vuytroepen ende vercundigen voer der Heeren Raedthuys in Vosfemaer des Sondaeghs te voeren , ende fal de bode voer cundighen hebben ëenen ftuuer, ende dan fal Onfen Baillieu ordonneren drye van onfen Schepen om op den coopdach te compareren ende kennisfe te dragen ende Recht te doene Is 't noot, en en fal onfen Rechter met de Schepenen hebben tfaemen feeven fchellingen en zes gr:; waer voeren oyck onfen Rechter met onfen Schepen voirfz. gehouden worden metten Secretaris den voirfz. coopdach des fauonts off foo geringhe den feluen gedaen fal zyn, in prefentie van partyen die den feluen aengaen fal , t ouerfien, ouerflaen eri fomeren. Ende als men Reken in ghe begeer en fal van fulcken coopdaeghen, te weten fes maenden naer den verfchyndach , fal den verfouckere van fulcken Reeckenin aen onfen Rechtere off zynen Stedehoude verfoucken eenen bequamen dach daer toe geleyt te worden, R 2 ten



C 260 )
ten wekken daeghe onfen Rechter orden* neren fal drye van onfen Scepèri om de felue Rekeninghe t aenhoiren eri gefloten te worden fulcx als naer Recht behoiren fal, ende fullen onfen Rechter ende Schepenen hebben ouer falaria feeven fchelfen zes gr als bouen , onfen Rechter d'een helft, ende onfen Schepen met den Secretaris d'ander helft. Al noch indien ten daeghe van vercoopinge off oyck op de Rckeninghe eenighe questien refen fwaerder dan onfen Rechter ende drye Schepen vuytrechten consten, foo foude onfe voirsz. Schepen dat moeghen refereren acn de volle bancke die ten naesten weeckebode daer toe geeonuoceert fal worden , om als dan die voirsz. questie ende fwaricheden vuyt te rechten, ende fullen als dan onfen Rechter eri Schepene hebben van ekken dach van Rechte fes fchelilnghen fwarte, ende onfen bode van Scheepen de wete te doen fes fchellinghen fwarte. Ende indyen yemant het v/aere op den coopdach off op den dach van Rêkeninghe van dien , begheerde meer Schepenen te hebben dan die drye als voirsz. is, foo fal hem onfen Rechter die ordonneren tot coste des verfouckers die
elcx



C 261 )
elcx daeghs hebben fullen naer rate als bouen. Item van de vercoopdaeghen in de Heerlycheyt van Volfemaer vallende, en fal geen langer dach van betalinghe gegeuen worden van cleyne partyen te wetene geldende maer twelff festhien off twintich fruuers off v/eynig min of meer dan fes of acht weecken, maer van andere goeden grooter partyen als beesten, vruchten off anders, fal men langer daeghen moeghen geuen, foo redene verheyffchen fal.
NB. Verkooping van roerende en onroerende goederen by pubücque omroepinge is alleNotarisfen, Procureurs en anderen geinterdiceert, en verftaan dat zulks door den Secretaris ten overRaan van Schepenen zal worden gedaan. Refolutie der Heerfchappen van 22 Juny 1711,
tl
Binnen wat tyden Schepen ghehouden zyn haer luyder Vonnisfen te vuyten.
xv. Item wat vonniffe onder onfen Schepen compt dat fullen zy gehouden zyn binnen fes weken te vuyten, doen zy dat nyet R 3 foQ



C )
foo fal onfen Rechter tot begheerte van partyen die t vonnis begheert, op ten naesten dan toecoemen fondach Schepen ontbieden ende gebot op een dach in de weke doen leggen dat vonnis te vuyten. Ende indien zy op dien dach voer den middach dat vonnis nyet en vuyten foo fal onfe Rechter Rechtvoirt den Schepen gebieden in een zekere herberge te gaen "n Volfemaer, ende daer nyet vuyt te gaen, fy en fullen dat vonis eerst gevuyt ende gewefen hebben , ende dat fullen zy by heuren eede fchuldich zyn te doen, ten waere off zy binnen den voirsz. fes weken t felve aen ons als aen haer hooft keerden, foo fullen wy als t ons belieuen fal den Schepen mede geuen onfen fin eii aduys van der faken, waer nae zy gehouden worden t voirsz. vonniffe binnen veerthien daegen te vuyten ende wyfen voer Recht. Maer beroerende den dyckagien weghen wateringhen ende slants faken, fullen zy gehouden zyn haerluyder vonniffen te vuyten binnen acht dagen op dat binnen middelen tyde gheen Inconuenient daer deur en gefchiede , eri indyen de fake meerder haest verheyscht, fullen indyen gevalle gehouden zyn hem-
luy-



C **3 )
luyder vonniüen te vuyten binnen corteren tyt naer gelegentheyt van der faken, op peyne van der fehade op henluyden te vernaaien.
NB. Vonniffen en Appointementen by Schepenen gewezen en gedecerneert , oud zynde den tyd van een Maand, zal by partyen die in Rechte haere faake begeeren te voorderen , geligt worden eene Aóte van t leste gewysde onder fignature van den Secretaris, ende die beneffens zyn Eysch en concliifie exhibeeren onder Schepenen. Refol. Heerfchap. 18. July 1618. Vonniffen van Schepenen ter executie te leggen, byfommatie, renovatie en gyzelinge, op de Perfoonen van de gecondemneerdens van agt dagen tot agt dagen, of by Arrest en verkoopinge van haar goederen. Refol. Heerfchap. 20 Juny 1707.
In wat faken Schepen nyet en fullen moeghen metten anderen ter Rade gaen.
xvj. Dat gheen Scepen te Rade off vonniffe fal raoegen gaen met onfen anderen Schepenen R 4 in



( 2ó4 )
in der faken daer hy aen winnen off verliefen mach off daer eenigh van der partyen zyn maegh fvvager off partye off daer hy taelman off is.
Van Schepenen ende getuyghen die ter Vierfcharen gedaeght worden en nyet en coemen.
*vij. Daeghde onfe Rechter de Schepen tot eenighen tyt ter vierfchaeren te coemen, off eenighe andere getuygen, wye daer vjet en quame ende hem nochtans voer de vierfehaere off in t Dorp liet fien die fal telcker reyfe verbeuren foo verre zy een kennetycke wete hebben twelff fchellinghen tournois, Dat is tegens ons acht fchellingen , ende onfen Rechter ende Schepenen die compareren vier fchellinghen , maer woerden eenighe Schepen geboden ter vierfehaere te coemen op die hoochfte boete en dan nyet en quaemen ende hen lieten fien als voeren, die fouden elcx telcker reyfe verbeuren (hebbende eene kennelycke wete) tegens ons drye ponden ende onzen Rechter ende Schepen twee ponden fwarten, behouden den claeger zyn Recht.
Wycns



( 265 )
Wyens getuygenifle men wederleggen mach.
xviij. Item dat nyemant en fal moegen van geen faken t zy die zyn van Lyf: off Leden off anders getuigenisfe dragen, die maegh, fwager off broot huysgefinne is van den geenen die den feluen leyt off bringet, off oyck vyants is des geens daer men hem tegens wil brenghen off leiden, off die aen die fake mach winnen of verliefen, alzoo verre als partye daer tegens den feluen gebracht wordt daer op fpreekt ende hem wederleyt, al waer t oock zoo dat die getuyghe Schepen off ander des Landts gefwoeren waere.
Hoe men een fake bethoonen fal.
xix. Soo wat faken binnen onfer Heerlycheit voer onren Rechter eri Schepen inR.echte comen fullen in feyten van kennen off ontkennen off tot verclaeringhe van getuyghen Raenda , he: zy van fchulde ciuile off criminele , hoe die fyn , die fullen met drye oft ten minsten twee eendrachtige wettighe getuyghen nyet R 5 wraeck-



( 266 )
wraeckbaer zynde volcomen bethoont ende by onfen Schepen daer vuyt gewefen ende berecht worden , daer zy met onfen Rechter aff hebben fullen een dach geit naer qualiteyt en oock gelegentheyt der tyden.
Wye men voer buyerman houdt, ende hoe men den feluen voer buyrman ontfangen fal.
xx. Item men fal nyemant in onfen Lande voer buyerman houden , hy en fal in onfen Lande geboeren wefen, oft hy en fal coemen voor onfen Rechter end» Schepenen binnen fes weken naer dat hy in onfen Lande van Voffemaer gecoemen fal zyn metter woenen, ende hem verthoonen hoe hy buyerman begeert te wefen, belouende die buyer Rechten en preuilegien van onfen Lande die nv zyn oft naemaels worden oft coemen moeghen, te houden ende gebruycken, ende oyck alle faken te houden eh doen gelyck onfe Keure dat begrypende is, ende waert dat yemant hier inne ouerhoirich oft in gebreke bleue te doene als voersz. is, die fal telcker reyfe verbeuren ende by den Rechter ende Schepen vermaent
zyn-



( 267 )
zynde vj tournois, ende foe wanneer yemant buyerman wordt fal daer voeren geuen voor den Armen drie fchelh", ende hem by onfen Secretaris doen fcryuen in der Kerkenbouck ende hem daer van betaelen fes grooten vis. Ende als een man aldus buyerman is foo fal men zyn wettachtich wyff ooyck voer buyer wyff honden alzoo lange als die man buyerman is, oft dat wyff zyn weduwe is, blyuende in onfen Lande woonende. Item een vremt wyff die geenen man en heeft coemen woonen in onfen Lande van VoiTemaer fal gehouden zyn te doen foo hier voeren van man gefeyt is. Item wat kinderen man oft wyff hebben die vuytgehylickt zyn eer zy buyerluyden geworden fyn, fullen die kinderen felfs haer buerfchap moeten verkryghen eer zy voer buerluyden gehouden fullen worden , maer die ander kinderen nyet vuytgehuwelyct vercrygen buyrrecht metten ouders, als die by hen luyden onderhouden worden, ende dan oyck buyermans Recht doen. Item foo wye dat meestendeel van den Jaere in Voffemaer flaept eedt oft drinckt fal men houden voer Inwoender des Landts van Voffemaer. Ende voer eenich buyerman vuyt
Vos-



C 468 )
Voffemaer op eenighe reyfe oft om zyn broot te winnen, ende hy langer vuyt waer dan een halff Jaer die en foude zyn buerfcbap daer deur nyet veriiefen op dat hy anders hem feluen elders nyet en verbonde oft vertoefde. Item wye in onfen Lande van Voffemaer Schepen is al is hy. van buyten nochtans fal men hem voer buyerman houden alzoo lange als hy Schepen is , Ende foo wye by onfen Rechter geinfinueert fynde naer de bouengefz. fes weken die hy in Vosmaer fal gewoont hebben , om buyer man te worden, en des in gebreke blyft,' fal verbeuren voor d'eerste reyfe x gulden, voor de tweede reyfe xv gulden, e voor de derde reyfe xx guldens,
Waer den een buyerman den anderen te Rechte fal moegen betrecken.
xxj. Gheen buyerman van Voffemaer en fal den anderen buyerman te Rechte moe-, ghen betrecken buyten Voffemaer telcker reyfe op te boete van twintich ponden tournoij.
Van



C *°9 )
Van onbekende fchuld te inneli en van der Jaer gedinghe.
xxn\ Alle fehulden van Inlantfche Luyden daer van onfe Schepenen gheen kennilfe en hebben daer fal men om dinghen ten vyff tyden van den Jaere met een dingepant van een fchellinck tournois, die jerste tyt fal jnnegaen des fondaeghs naer Paeifchen, die ander tyt des fondaeghs naer S'. Jansmiffe midsomer , die derde tyt des fondaeghs naer onfer Vrouwen dach in September , die vierde tyt des -fondaeghs voer S" Katerynen dach, die vyffte tyt des fondaeghs naer onfer Vrouwen Lichtmiffe. Ende foo wye den anderen te Rechte fpreken wil^van ombekende fchult die fal zyn ptye doen daeghen op een van de voirsz. vyff fondaeghen, ende men fal den Recht dach altyts leggen des dynexdachs nae eicken fondach, eri dan partyen alle den dach Recht doen ten tyt ende zoo lange eenen yegelycken die yemande heeft doen daeghen recht gedaen is. Ende foo wye aldus gedaeght wordt is hy binnen slandts nyet foo fal die Rechter die wete doen doen ten zynen Huyfe, compt hy nyet
daer



< 270 )
daer fal affgaen fulcken Recht als Schepen wyfen fullen , maer is hy binnen slandts en nyet te Rechte en coempt hem te verantwoerden, foo fal hem onfen Rechter te banne doen, ende de eysfcher fal zyn gebrecfc ftercken ten Heyligen in een fchatte gelde. Ende die verfmaede te Rechte te comen die verbeurt tegens ons bouen den voirsz. ban twelff fchellinghen tournois te betaelert eer hy van yemant Recht hebben fal, ende daer en bouen den voirsz. ban te loffenmet drye groote vis, Ende quame die voirsz. gedaeghde te Rechte ende hoirde den heysch van zyn partye ende wech ginge fonder daer op tantvvoorden, foude verbeuren om verfmaedinghe des Rechts drye pont tournois, dat is tegens ons twee pont ende onfen Rechter ende Schepen een pont, maer quame hy te verantwoorden , foo mochte hy daer voeren Raen oft fweren ten Heylighen dat hy van den eysch onfchuldig wae, ende bekent hy die fchult, foo moeghen nochtans die Schepen den eylfcher oft den geenen , die hy de fchult bekent naer gelegentheyt der faken ende perfoonen doen fweeren dat de fchult deugh-
de-



delyck en oprecht is , en der fonder eenich arch oft List warachtich is.
NB. Buyrluyd en Buytelingen mogen hun fchuld in Rechten bekend maken en hunne partye in Rechten betrekken tot alderRond, als in 't verbeyden perykel ran fchaade geleegen is. RefoT. Heerfch. 17 Ju- . ny 1596-
Van bekende fchult inne te winnen daer van de Daeghen verfchenen zyn.
xxiij. Alle fchulden ende beloeften voer Schepenen bekent van de welcke de dagen van betaelinghe verfchenen zyn, zal den eylfcher binnen 's Jaers des fondaeghs zyn partye by den Secretaris, doen fchryucn in Schepen Regre ende openbaerlyck in der Vierfchaeren aff lefen , ende op ten Recht daer toe in de weke geleyt, verfoucken een pandinghe op ten perfoon ende goeden van zynen fchuldenaer, verclaarende eenighe befundere goederen daer hy pandinghe op doet ende begheert, ende voirts op zynder partye ander Lyeflycxfte goeden, indien
de



C «7a )
de verweerdere als dan daer tegens nyet en verantwoerdt oft de pandinghe weett te fchorten met ander Schepen kenniffe, oft ander deughdelyck befcheefc van betalinge, fal de eylfcher hy Schepen fententie (zoo verre partye oft zynen Procureur tegen woerdich zynde de pandinghe nyet en belooft) de felve toe gewefen worden. Dwelck alzoo gewefen , oft by partye oft zynen Procureur beloeft als voeren, Is van fulcker cracht dat daer by des verweerders gepande goeden nyet vervrempt en fullen moeghen worden tot achterdeel des heysfchers ten zy by cönfemte desfelfs, midts den verweerder daer aff gedaen zyn een Rechtelyeke wete. Ende fal fulcke pandinghe openftaen veerthien nachten, binnen wel eken tyde die verweerder fa! moegen coemen verantwoerden de voirsz. pandinghe, met hem brengende fulcken befcheet daer hy Rechte voirt fal meynen mede te winnen op verReken. Ende naer die voirsz. veerthien nachten fal d* eyffcher weder des fondaeghs zyn partye by den Secretaris doen fcryuen in Schepen Regre ende aff leefen als voeren tot een eygendom, Ende op ten
Recht



( 273 )
Recht dach daer toe by Schepenen in dè weke geleyt, fal de eyffcher op ten verweerde ende zyne goeden gewefen worden tot aen voirsz. eygendom, ende dit al fonder by een eyffcher eedt te derueri doen , ten waere onfe Schepen vuyt eenighe redenen hen luyder mouerende in der faken dochten bedroch arch oft list gelegen te zyne; In wekken gevalle onfe Schepen d eyffcher fyn gebreck fullen moeghen doen fuyueren met eede al waert oyck alzoo dat den verweerder gheen eedt en begeerde. Welck eygendom alzoo gedaen, fal den eyffcher die goeden hem aengeeygent naer fondaeghfche voirgaende publicatie by openbaer vuytroepinghe op een Rechtdach in der weke den meest biedende doen vercoopen voer sheeren Raethuys tot zynen gebreke tot een fchatte met d oncosteri daer ome gedaen ende" nyet meer. Oft fal moeghen verfoucken aen Schepen te ' compareren ter plactfen daer de voirsz; goeden geRaen ende gelegen zyn, ende daer aff verfoucken fchattinghe ende pryferinghe van Schepen waer op hy de felue fal moeghen aenvaerden, welcke fchattinghe ende preferingè hy als dan
S fi*



C 274 )
fal moeghen nemen in anderhalff fchatte gelde tot zynen gebreke metten onkosten daerome gedaen als voeren. Ende gelyck recht van executie fal men gebruycken in allen arresten grontrecht rauwe actiën erPande diergelycke.
Hoe dat men Inwinnen fal
kenniffen fpruyter? vuyt Rauwe actiën t zy by Vuytlantfche oft Inlantfche Luyden.
xxiiij. Soo wanneer die dager Schepen kenniffe op ten Dach van Rechte gewonnen heeft foo mach hy Rechtevoirt gaen pandinghe doen en daer naer t eynden de veerthien nachten eygenen ende voirts doen als in t voirgaende article gefcretien Ract.
Van actiën ende fchulden die dc gebuyren hebben aen vuytlantfche luyden , die zy ende beuren goeden moegen beRellen eri borge moete Rellen oft gevangen gaen.
xxv. Wat gebreeck onfe Luyden hebben aen vuytlanfche Luyden daer fal men defelue en haer goet voeren beftellen ter
tyt



tyt toe dat zy met Rechte voldaen hebben , ten waere die vuytlander borge fette ter vierfehaere te Rechte coemen tot discretie van Scepen, welck gedaen fal als dan moegen gaen , ende zyneri Rechtdach verwachten , e als hy te Rechte coempt Relt hy dan borge ter discretie van Schepenen van al te voldoen dat zyn partye met Rechte op hem winnen mach eri hy dan verwonnen wert, ende recht voirt die fchult nyet en betaelt met alle t gene hy in Rechte verbeurt ofce misfeyt mach hebben , foo mach onfen Rechter voer t ghene hy in Rechte misfeyt oft misbruiekt heeft ende oyck den claeger voir zyn gebreck metten Rechte gaen panden ende doen panden aen des borgen Lieflycxte goet ende daer nae eygenen in alrc manieren oft die borge van allen gebreken felfs verwonnen waere, maer Relde die Vuytlanfche man gheen borge als voirfz. is , ende hy verwonnen wordt foo fal men hem vangen ende in onfer gevanckenisfe leggen, ende d'eysfcher fal hem den cost verleggen op dat hys felue nyet en heeft, ende fal den gevangen alfulcken cost beforgen S 2' 8e-



C 2?6 )
gelyck wy onfe gevangen geuen; maer fal die gevangen vuytcoemen foo fal hy die principaele fchult met allen den oncosten daer op gevallen eerst moeten betalen. Ende waer die Vuytlanfche menfche by zynen gearresteerden goeden nyet, foo foude onfe Rechter hem een wete doen doen binnen zoo corten tyt als Schepenen Recht duncken fal te Rechte coemen tot coste van ongelycke. Ende worde den vuytlantfchen man oft wyff op den dach van Rechte eenich goet affgewonnen, daer fal onfe Rechter aff panden ende alle Rechtuoerderinghe doen als voirfz. Raet.
Hoe de Boden alle arresten ende beftellen doen fullen ei?gelooue hebben op heuren eedt, en by gebreke van den Bode wye dat fal moegen doen.
xxvj. Die Boden der Heerlycheyt van Vosfemaer fullen doen alle arrestemten van Zyne roerende ende onroerende goederen , ende die aenbrengen op heuren
eedt, daer inne zv gelooff hebben ful-
len ende daer aff hebben met Schepen
te



C 277 )
te vergaeren drye grooten vlcras, ende fullen onfe Schepen daer op wyfen; maer waer onfe Bode nyet tegenwcerdich ende die faecke haestich waere oft peryckel lage in t vertoeuen fal dan t arrest moegen doen onfen Rechter, Schout, Stedehouder , Secretaris oft yemant van Schepene, dat zyn fal van fulcke wserden al off t felue by onfe Bode gedaen waere geweest, ende verfaege partye fyn Recht aen onfen Rechter, foo fal hy hebben van den perfoon oft goet te bewaeren fulcken Loon als hem Schepen naer gelegentheyt deifaken taxeren fullen.
Wye die panden bewaeren lal die vuytRaan.
xxvij. Alle panden die men dryuera oft draegen mach die fal onfen Rechter ten verfoucke des heysfehers by vonnisfe van Schepen doen wachten en bewaeren, ende den wachter loonen tot taxatie van Scepen ten waere de verweerde goede fufücienten borghe Relde ter discretie van Schepen de panden weder te Rechte te brengen.
S 3 Hoe



C )
Hoe men voer vluchtighe goeden hertellen mach.
xxviij. Alle voer vluchtighe goeden die onfe Luyden oft andere van buyten toebehoiren zyn, ende nyet feker genouch en zyn te verbcyden heurenRechtdach, die fal men moegen beftellen ende beletten ende des derden daeghs oft op ten dach die Schepen ordonneren fullen vol rechts daer aff doen tot een fchatte gelde met don cos ten daer op by der vierfehaere vallen , ende costen die goeden yet te wachten oft bewaeren dat met allen den oncosten fal betaelt worden by den ghenen in onrecht vallende.
Van die helpt vluchten.
xxix. Item zoo wye den anderen oft-yemants goet helpt, vluchten vuyter Heerlyckheyt van Vosfemaer, oft wechvoeren, die fal verbeuren foo vele oft hy eenen houeerdigen wille gedaen hadde tegens den Heeren van Vosfemaer alzoo, dicke als t gebeurt ende partye oprechten haer fchaede naer Recht. *
Van



( 279 )
Van beftellen van pacht van Erue.
xxx. Item foe wye eenich goet in Vosfemaer voer erifpacht, Lantpacht oft Gronthuyere op zynen gront oft erue doet beftellen oft beletten fal op ten rechtdach dienen volrechts moegen plegen eri brieuen van executien winnen van alle verfchenen pachten , ende indien hem geen fekerheyt oft borghe (Indien hy die begeert) geftelt oft gedaen en wordt van den toecoemen daegen fal fulcken Recht hebben van toecoemen als van verleden daeghen, nyet tegenftaeri de refpe&uie huyrcedullen de felue claufelen nyet mede en brengen.
Hoe twee vuytlanfche Luyden malcandercn fullen moeghen bcRellen.
sxxj. Item twee vuytlantfche Luyden van dieuerfche plaatfen en fullen malcanderen nyet moegen beftellen in onfen Lande van Vosfemaer, noch d'een d'ander te Rechte ftaen , ten zy 't contra£t fake oft questie daerome zy malcan-deren beftellen in Vosfemaer gebeurt S 4 wae-



( 28© )
waere, oft malcanderen aldaer Rechts, verleden.
Wat partyen weder hebben fullen van haer Rechtelycke costen :
xxxij. Soo wat yemant om beRellinghe, pandinge , eygendom oft om van andere faeken recht te hebben , met Rechte vuytgeleyt dat fal hy weder hebben een fchatte ende pyet meer vuytgenomen die pfoonen daerome moeten" van buyten in Vosfemaer te Rechte coemen, de welcke fullen moeghen eysfchen ende hebben haer costen naer taxatie van Schepenen.
Wat de Boden hebben fullen van weten te doene binnen ende buyten der Heerlycheyt van Vosfemaer.
xxxiij. Soo wanneer onfe boden eenighe weten doen fullen binnen onfe Heerlycheyt van Vosfemaer , van te bode te doen oft van andere faken , hoe die fyn, daer fullen zy aff hebben ouer geheel Vosfemaer drie grooten vlems , ende van een wete ter Tholen Schanckerloo
twelff



C 28£ )
twelfF grooten , in Poortvliet twaelff grooten, Scherpenisfe Annelandt en Westkercke ij R S'e Maertensdyck iij (5 Stanenisfe ofte Steenberge iiij 15; tot Bergen ofte andere plaetfen buyten flants bouen Schuyt ende Wagen vracht v fl yder dach. Daer voeren fullen zy de voirfz. weten moeten doen op.peyne van aen hen luyden by ptye te verhaelen die fehade die hy foude Lyden indyen de wete nyet gedaen en waeren geweest oft en wilden doen.
NB. Het geen onder Articul 8 aangeteekend zy , is hier mede toe relatiff.
Hoe alle vuytroupinghe van coopdaghen en fterfhuyfen by den Boden gedaen fullen worden en haeren Loon.
xxxiiij. Item die Boden fullen doen alle vuytroupinghen van vercoopinghen en^fterffhuyfen die men in openbaer houden ende doen fal binnen den Lande van Vosfemaer ende nyemant anders, ende fullen hebben van eicken ponde groote vTs. twee grooten vis. voer haeren S 5 ar-



( 2S2 )
arbeyt, en van alle vercoopingen van huyfen en fchuyren insgelycx ij gn van eerfte paeye, en van de vuytroupinge van Landen waer van de fome excedeert hondert ponden van den hoop v ff en geldende min ij ff vj Ende Ingevalle hen des geweygert worde foo fullen zy daer voer een eygendom moegen doen ten eerften Rechtdaghe fonder langer te deruen beyden ende Rechts moeghen pleghen aen den feluen coopdach tot heure gebreke toe een fchatte gelde met d'oncosten daerom gedaen.
NB. Het geen onder Art. 8 aangeteekend zy , is hier mede toe relatiff.
Den eedt van den Bode ende Schutter.
xxxv. Dat zweerdy een yegelycken beboirlycke executie te doen als v dat beuolen fal worden by den Rechter van Vosfemaer oft zynen Stadhouder eh des van eenich perfoon oft partye verfocht fult worden, ende dat om uwen behoirlycken Loon, ende voirts dat ghy recht, veerdighe fchuttinghe doen fult van alle
't Vee



(283;
*t Vee dat fchutbaer is naer vuytwyfen der Keuren van Vosfemaer , fonder eenighe fimilatie oft eenich ver by te gaen, myden oft verdragen, oft eenighe ghiften oft gaue te nemen , oft eenighe contraéten te maecken metten onderlaten oft andere voer eens wech 't ontfanghen zeker fome van pen voer 't geheel Jaer oft anderen fekeren tyt Schuttens, op peyne van arbitrale correctie tot exempel van een ander eeuwighc infamie daer en teynden nemermeer Schutter oft Bode te moeghen zyn. Ende voirts zoo wat perfoon ofte perfoonen ghy fult cunnen vinden oft vernemen misdadich oft breuckich tegens der Heerlyckheid van Vosfemaer het zy in crimineele oft ciuiele faeken, die fult ghy ouerbrenghen daer 't behoirt, ende uwe vuyterfte Diügentie doen om defelue aentclasten, apprehenderen ende gevangen te nemen fonder verdrach ofte disfimulatie by daeghe oft by nachte, ende die te leueren in bëfloten gevanckenisfe der Hcerlyckheyt van Vosfemaer , fonder die t'ontflaen oft eenichsfins te laeten gaen, ende alle alfulcke ordonnan als gemaeckt zyn,
by



C 254 )
by den Heeren van Vosfemaer op 't ftuck van uwen dienfte te achtervolgen ende te volcomen, fonder daer eenichsfins buyten te gaene; Ende voirts al te doene dat een goetBode, Dienaer en Schutter van.Vosfemaer fchuldich is te doene, des en fult ghy nyet laeten om gunfte noch om gaue om fwagerfchip noch om maechfchip noch om vreefe van den doot noch om gheenderhande fake , foo moet v Godt helpen ende alle zyne Heiligen.
NB. De Schutters hebben eene bizondere Ordonnantie groot 17 Articulen waar naar zy hun reguleeren , en by hun aanftelling bezweeren moeten.
Hoe een yegelyck Schutten mach vuyt zyn eygen goet daer gheen Schutter tegenwoerdich is.
xxxvj. Waer gheen Schutter Jegenwoerdig es daer mach een yegelyck oft zyri bode fchutten voer de fehade die hem oft zyn meester gedaen wordt tot onfer ende fyns oft zyns meesters behoeff, ende dat met kennisfe van twee goede
man-



( 285 )
mannen hem vremde zynde, Ende foe wye hier de fchuttinghe met crachte belette oft ontjaeghde, die verbeurt foo vele oft hy eenen houeerdigen wille bedreuen hadde , te verdeelen d'een helft ten behouue van de Ed: Heeren, ende d'ander helft voor den Officier.
Wye fyn Schuttinghe nyet en lost Indyen de beesten fteruen ende binnen wat tyde die verbeurt zyn.
xxxvij. Item dat zoo wye nyet en wil losfen zyn beesten die gefchut zyn ende fteruen binnen der Schuttinghen, die gene die dat Vee toebehoirt fal de fehade hebben, ende blyft dat Vee te Zyne, ende gefchut derdaluen dach dat is tzestich vren Ianck , foo fal 't felue verbeurt blyuen ende aen ons comen om onfen vryen wille daer mede te doen, ende die dat Vee ge. fchut heeft zal terftont de voirfz. Lx vren geexpireert zynde, in ons Rechters hant brenghen tot onfen behoue met kennisfe van drye Schepenen, ende onfen Rechter fal den geenen die
de
>l j



( 286 )
de fehade gefchiet is, op dat hy 't be^ gheert die betalen, mer nyet zyn boete van der Schuttinghe oft hy fal hem de beesten daer voeren laeten volgen.
Van den Schutter zyn Schuttinghe t'ontjaeghen by daeghen oft by nachte.
xxxviij. Item foo wye den Schutter zyn Schuttinghe ontjaegbt oft wederftondc, het waere by daeghe oft by nachte, het zy wyucn oft kinderen oft mannen die fullen verbeuren 't elcker reyfe eenen houaerdigen wille , ende dat fullen betaelen die 't vee ofte beesten toebehoiren.
Van Reesten te wachten ende Schutten op yemants genoite Landt.
xxxix. Item Tndyen yemant by hem felfs oft by zynen bode zyn vee of beesten wachte op eens anders genoote Landt, daer fullen onfe Schutters van nemen dobbel Schuttinghe ende de ghene die de fehade gedaen is indyen hy 't vee felfs rchut oock dobbel fchurringhe, ende fal daer en bouen die de beesten
toa-



C 287 )
toebehoiren gehouden zyn partye fehade te beteren twee febatte tot taxatie van Schepen ende daer en bouen verbeuren thien pont fwarte, ende dreue de ghene oft zyn bode die de beesten toebehoire de felue van den Lande, en de Schutter, cygenaer, pachter oft zyn bode de beesten öft vee fchutten oft begaen conften, fal euenwel die zoo op eens anders genoote Landt wacht de fehade , fchuttinghe ende» brcucke als voeren gehouden zyn te betaelen foo verre de befchadichde partye dat met twee oft drye wettighe getuyghen waer maken conde , daer toe hy alle Sondaeghe rechts hebben fal.
Waer men etten noch eeuwen en fal. \
xl. Item dat nyemant in Vosfemaer en fal moeghen met gheenderhande beesten etten oft eeuwen in eenighe fcheediluen, het zy eygen landt huyerland oft pacht landt in gheender manieren op een boete 't elcker reyfe als 't gebeurt ende daer in beuonden worden van vier ponden fwarten ,* behouden den Schutter zyn Recht.
Dat



C 288 )
Dat men gheen Stier fal later! loopen.
xlj. Item wye eenighe Stier oft Stieren laet loopen in 't gemeyne die fal verbeuren hoe veel die zyn, gebloct fynde ij fcheïï: ende niet geblocl fynde den Stier, t'appliceren d'een helft ten behouuen van de Ed: Heeren ende d'ander helft voor den Officier^
Hoe den Arbeyder alle Sondaghen Recht hebben fal.
xlij. Item den arbeyder fal alle Sondagen Recht hebben van zynen arbeyt aan 't goet daer hy zyn arbeyt aen gedaen heeft ofte aen andere Lieflycxte goeden zyn meester toebehorende die hy met Rechte fal weten te begaen.
Van de Arbeyders hen verhuyrende.
xliij.Item dat alle de ghene dié begeren te wereken om Loon, fullen gehouden fyn op haer bedonge ioon te wereke te comen op de boete van x ponden fwarte, ende fal niet^te min den meester het werek tot coste van gebrekigen mogen herbeReden
endè



ende de penningen daer vore meer belooft ter fchattinge toe op den gebreckigen verbalen. Ende indyen de meester in gebreke waere D'arbeyders by heni gehuyrt te wercke te Rellen, fal gehouden zyn hen luyden te betalen haer luyder bedongen dach-gelden.
Van den Knechts èn Joncwyffs' hen verhuyren vo'or fekeren tydt.
xliiij. Item foo wye aen yemanden hem voor fekere tydt compt te verhuyren , Dat fal hy moeten volcomen voer den Loon en tydt daer van bedongen , Dede hy dat nyet ende de clachte quame voer ons oft aen onfen Rechter foo fal hy verbeuren twintich ponden fwarte , ende bouen dien feluen tydt nergens anders' binnen defer Hcerlicheyt mogen wonen ofte eenich wefck aennemcn.
Hoe der Heeren Domeynen voor alle fchulden betaelt fullen1 worden beneuen de grontheere.
xlv. Item dat alle fchulden die men ter cauferi van Heerlycke goeden van Vosfemaer fchuldich fal moeghen worden hoedanich' die zyn fullen', gepreuilegeert ende ge-



( 29° )
prefereert zyn, ende in Rechte beleyt worden te gaene voor alle fchulden ende kennisfen, nyet tegenRaende dat men de felue van ouder Date foude moeghen beuinden, behouden den gront Heer van der aruen haerluyder erffrecht als van oudts gepleeght is.
Van Recht bouen Recht te foucken.
xlvj. Item zoo wye Recht bouen Recht fouckt en dat Schepenen kennelycken is, dats te verftaen wye Schepen kennisfe heeft in Clercx bouck oft Schepen brieuen, oft volrecht van andere in Vosfemaer genomen beeft ende dan wederom aldaer met anderen Recht op fpreket van der feluer fchult die fal telcker reyfe verbeutwintich fcheH% vis.
Hoe dat de Heere van breucken aenfpreken mach.
xlvij. Wy gebreuckt heeft die fal onfen Rechter van onfen breucken aenfpreken, al ist zoo dat partye ouer den misdadighen nyet clachtich en valt.
Vaa



( 291 )
Van dat onfen Onderraten iri Vosfemaer te quade gefchiet.
Xlviij.ltem wat onfen Luyden ende ónderfaten in onfen Lande van Vosfemaer in twiste te quade gefchiet, dat fal men beteren volgen de keure van Zeelandt gelyck als van een vol edelen man aldaer.
Van zoenen met Rechte tusfchen partyen van buyten ende binnen.
xlix. Item zoo wanneer twist gevalt in onfen Lande van Vosfemaer tusfchen eenighe partyen 't zy van buyten oft van binnen, foo fal onfen Rechter ouer dwers fnachts oft indien hy wille met een Sondaeghfchen gebode, beyde partyen daeghen in de weke tegens den anderen te Rechte te flaene ende fal elcx op ten anderen Recht moeghen nemen ende onfen Rechter fal hen luyden gebieden binnen fekeren tyt te foenen op haer Lyff ende goet, en middelretyt beyde in vrede leggen, dien zy nyet en fullen moeghen weygeren ofte breken op pene van Vrede braecke, ende indien eenich van den partyen open wonden hadde, foo dat hy ter vierfchaT * *eri



ren nyet coemen en mochtc , f00 foude dan den Dach by Schepen vonisfe op eenen anderen Dach beleyt moeghen worden. Ende worde yemant tot eenigher tyt by onfen llechtcr geboden jegens ons te verfocnc en nyet en quame die foude daer aen jegens ons verbeuren twintich pont fwarte, ende daer en bouen fal hem onfen Rechter moeghen ghyfclcn in een huys oft Herberghe van daer nyet vuyt te gaen, voer ende aleer hy met ons ende zyn partye verfoent waere telcker reyfe op te boete als voeren.
Van vrede te weygeren.
L. Wye eenigen van ons , ! dnfèft Rechter, Rentmr, Pastoor, Schepen, Clerck, Lantmrs.', gefworens, oft yemanden Herberghe houdende binnen den huyfe vrede weygerde oft ontswege, verbeurt tot drye mael toe telcker Reyfe een houaerdegen wille, op dat goede mannen kennelyck zy ende Is t nyet kcnnelijck, foo mach de ghene die vrede geweygert heeft, daer voeren Raen cn fweeren festerhande met zyn maeghen, Dat is hy voeren ende vyff van zyn naeste man hooffden naer hem oft met hem waer mede hy foude geftaen.
Van



( 293 )
Van onwetende vrede te breken.
Lj. Wye onwetende vrede breekt die verbeurt tegens ons thien pont tournois, ende voirts zoo veel meer als hy na den Recht defer keure misdoet.
Van wetende vrede te breken tusfchen vrinden oft maeghen.
Lij. Item wye een wetende vrede breekt die fyn maegen gegcuen hebben die verbeurt twintich pont tournois foo verre hy nyemant en quest oft bolflaeght, maer indien hy yemant bolflaeght oft quest foo verbeurt hy zyn hant ende flaet bV yemant Doot foo verbeurt hy zyn Lyf en goet.
Van hantvrede te breken.
Liij.Item foo wye eenen vrede breekt die hy feluer gegeuen heeft fonder quetfen oft kennelycke bolflagen, die verbeurt tegens ons Lx c£. tournois, maer breekt hy den vrede met quetfinghe te doene of kennelycke bolflage foo verbeurt hy zyn handt. Ende menckt hy yemandt boven vrede foo verbeurt hy zyn Lyff ende fyn goet, maer flaet hy yemant doot bouen vrede T 3 foo



C 294 )
foo verbeurt hy zyn Lyff ende zyn goet, eh camen cryghen men fal hem onthoofden ende op een Radt fetten, Behouden altoos dat men in allen den voirsz. poincten die van der vrede te breken fpreken, den ghenen die misdaen is jerst ende al voeren die misdaet vier fchatte beteren fal vuyt des Delinquants gereetfte goeden.
Van quade eeden te doene,
Liiij. Wye eenen quaden eedt doet en daer aff met twee Schepen oft drye goede manen getuygeniffe by onfen Rechter verwonnen wordt die fal verbeuren tegens ons xxv ponden vis. en by aldyen hy defe boete nyet en can betalen aen gelde fal verbeuren de twee vorste vingeren van der Rechter hant fonder diffimulatie.
Van dieften ende peyne van dien.
Lv. Als onfe Rechter yemanden aenleyt van dieften foo mach hy winnen met Drye oft ten minsten twee wettighe getuigen die niet wraeckbaer en zyn, ende zoo wye Diefte doet en des verwonnen wordt diefte gedaen te hebben béneden een pont tot eenre tyt Ofte meer daer
fal



( 295 )
fal aff gaen fulck Recht als Schepen redelyck den eken fal, maer wie diefte doet tot eenre reyfen oft meer die t famen beloopen een pont oft meer tot drye pont toe, die verbeurt zyn een oire, maer foo wye tot een ofte meer reyfen Diefte doet die t famen beloopen vier pont oft meer die verbeurt zyn Lyff ende zyn goet, ende men falder ouer Rechten met Houte ende met baste.
Van boomen te nemen ofte fchellen.
Lvj. Item wye eenighe boomen nemet die fal tegens ons verbeuren Lyff ende goet ende tegens den genen die hy de fehade doet, fal hy de fehade gelden fes fchatte, maer wye yemants boomen ofte heggen bederft oft fchellet, die fal hy den ghenen die hy de fehade doet de felue fes fchatte beteren ende betalen, en-Je voirt fal hy ons die misdaet beteren als cracht, ende foo wye de fehade gedaen is fal de felue moeghen begrooten by zynen eede indyen hem belieft, ende wil hy nyet, foo fullen Schepen de felue fchatten op heuren eedt, eri fullen de ouders voor hare kinderen executabel fyn.
T 4 Van



Van verbeurnisfe na der fonnen.
Lvij. Item alle breucken die gefchien oft vallen nae der fonnen onderganck tot dat die fonne weder opgaec die fal men gelden twee fchatte alzoo vele off de felue Dage gefchiet waere.
Wat hy verbeurt die gepande oft geeygende goeden ontvoert oft ontvrempt.
Lviij. Wye gepande oft geeygende goeden wechvoert, Dryft oft ontvrempt • die verbeurt qlzoo vele of hy Roof hadde gedaan.
Van pandinghen ofeygendomen te wederRaen oft executie te beletten.
Lix. Wye pandinghe oft eygendom met dreygementen , oft gewelt wcderRonde oft Deexecutie van de felue gepande oft geeygende goeden belette, fal telcker reyfen verbeuren foo vele als een die cracht en gewelt gedaen heeft.
Wye



(~297 )
Wye Schepen' oft anderen gefworcn Lastert in gebander vierfchare.
Lx. Wye Schepen oft ander gcfworen lachtert in gebander vierfcharen die verbeurt telcker reyfen vcertich ponden fwarte.
Van Schepen te Lachteren buyten der vierfchare.
Lxj. Wye Schepen Lachtert buyten gebander vierfchare, die verbeurt telcker reyfen vcertich ponden fwarte als voren , en jegens den ghenen die hy Lachtert twintich: fchellingen tourr? alzoo verre als men t betuyghen mach met drye of ten minften twee goede mannen nyetwraeckbaer zyn.
Van te fpreken op Schepen eedt in gebander vierfchare.
Lxij. Sprake yemant op Schepen eedt in gebander vierfchare die verbeurt telcker reyfen dertich pont, dat is tegens ons twintich pont , cn onfen Rechter ende Schepen" thicn pont, maer fprake yemant op eens Schepens eedt oft meer, dyen T 5 hy



( 298 )
hy noempde oft kennelyck wysde, die foude verbeuren tegens ons twintich pont ende tegens den genen op wyens eedt hy gefproken hadde thien pont, ende tegens den anderen Schepen ende' Rechter vyff pont tournoife.
Van te fpreken op Schepen eedt buyten der gebander vierfehaere.
Lxiij. Sprake yemant op onfer Schepen eedt buyten der gebander Vierfchare in 't gemeyn , ende men dat met drye goede mannen betuyghen conde die verbeurt telcker reyfen veertich ponden fwarte. Oock mede fprake yemant buyten der gebaender vierfchare op eenen Schepen oft meer die hy by naem noemde oft wysde die verbeurt veertich ponden fwarte, mits dat men 't getuygen conde als voren.
Van te fpreken op ten eedt binnen oft buyten der vierfcharen in 't particulier van Baillieu Schout SchepeneClerck of Rentmre etc.
Lxiiij.Soo wye op Baillieu, Schout, Schept der Heeren Rentmre Cierck oft yemant
van



( 299 )
van hen luyden in 't particulier oft qnaT verboden twistelycke oft fchimperlycke woerden fprake in haer luyder tegenwoordicheyt oft abfentie waer dat waere om haer luyder officie oft Rechts wille die fal verbeuren veertich ponden fwarte.
Van te fpreken in gebander vierfchare op een anders eedt.
Lxv. Sprake yemant in der vierfchare op eens anders mans eedt, ende hy dat met drye goede mannen nyet en conde waer maken , die fal verbeuren telcker reyfen vyfthien pont tournois, dats jegens ons thien pont ende jegens den ghenen op wyens eedt hy fpreekt vyftich fchellinghen tournois ende jegens onfen Rechter ende Schepene vyftich fchellingen tournois.
Van te fpreken buyten der vierfchare op eens anders eedt.
Lxvj.Sprake yemant buyten der vierfchare op eens anders eedt die gheen Schepen en waere, ende dat met drye goede mannen nyet maken en mochte die fal verbeuren telcken reyfen zes pont tournois, Dats jegens ons vier pont, enda jegen den
ghe-



C 300 )
ghenen op wyen hy fpreekt een pont ende onfen Rechter e^ Schepel een pont.
Wye fpreekt op Kerckmrs, Lantmrs , boden oft 's Heeren knechten.
Lxvij. Item zoo wye eenich van den anderen officieren als Kerckmrs, Lantmcesters, t sheeren knechten, boden of diergei eenighe quade fpytighe fchimpighe twistighe oft verboden woerden gaue om haer^ luyder officie oft Rechts wille in haerl jegenswoerdicheyt oft abfentie die fal telcker reyfen verbeuren drye pont f warten.
Van de vierfchare te ftoiren.
Cxviij. Item wye die Vierfchare Roirt ende Schepene kennelyck is, fal verbeuren vyfthien pont tournois, Dats jegens ons twelff pont en onfen Rechten eri Schepen drye pont.
Van Schepen wederfeggen.
Lxix. Wye jegens Schepen vonnisfe feyt dat is op heur gewysde fpreekt met aff dragende



( 3°t >
gende ende ombehoirlycke woerden die' verbeurt telcker reyfen thien ponden fwarte, mits dat men t felue met twee goede mannen kennelyck maken mach, ten waere off hy den Schepen oft yemant anders Lachterlycke fprake foo foude hy verbeuren naer vuytwyfen defer keure.
Van te fpreken als de vierfchare gebannen is fonder oirloff.
Lxx. Wye fpreekt fonder oirloff off bouen verbot van den Rechter woerden maeckt in der vierfchare dat Rechter en Scheppen kennelyck fy en hoiren, die fal verbeuren telcker reyfen vyff fchellingen tournoys.
Van vrouwen kyuen jegens den anderen.
Lxxj. Item wes vrouwen tegens den anderen kyuen, fullen rekken reyfen verbeuren vj groten vlems, ten waere oft zy malcanderen eenighe blaemte aenfeyden die van Importantie waere , foo fullen zy ftaen ter correctie fukx als onfe Schepenne ordonneren fullen , ende deden zy makanderen eenighe fmerte oft bolBj flagen



( 3Q2 )
Hagen foo fullen zy gelden naer vuytwyfen der keuren.
Wye fpreekt die lust die pluckt.
Lxxij. Item Dat zoo wye eenich mes, op* Heken, dagge oft ander fcherpe wapen treckt, oft fteckt op een tafel, oft bert, daer ander gefelfchap fidt, feggende oft dreygende met woerden, die Lust die pluckt, of diergelycke onverbonder woerden, die fal telcker reyfen genomen werden in apprehenfien en gefedt worden te water en te broode ende vorder werden gemulcteert naer exigentie van de faecke.
Van te flaen met vuysten ongemaecte Hoeken, oft anders fonder wonden.
Lxxiij. Die den anderen met vuysten, Hoeken, oft anderen ongemaeckten rouwen dingen fteckt oft flaet fonder wonde oft litteyeken te doene of groote fehade dan zeer te doen , ende het Schepen alzoo kennelyck zy die fal geflraft worden als voren.
Van



(s°s)
Van gecante wonden oft bolflagen.
Lxxiiij. Wye den anderen gecante wonde oft bolflaghen gheeft met ftocken oft anderen ongeflepen wapen dat fchynbaer is, Die fal geapprehendeert ende gemulcteert worden als voren.
Van quetfen met geflepen wapenen.
Lxxv. Wye den anderen quest met knyven, pycken, fwaerden, priemen, fcharpoirde mesfen , Dollen oft met anderen geflepen wapenen, die fal geflraft worden als voren.
Van mesfen, knyff, Dol, Dagge oft andere fcharp wapen te trecken.
Lxxvj. Wye een knyff, fwaert, priem, Dol oft fcharp oirde wapen op eenen anderen treckt, ende men dat met twee goede mannen betuyghen can, die fal geflraft werden als voren.
Van vefbeurnisfe te betalen oft breucken.
Lxxvij. Soo wye in vefbeurnisfe valt jegens ons die fal de felue betaelen binnen
veer-



C 3®4 )
veerthien nachten nae dat die bedorighen is , ende en betaeit hy binnen dyen tyd nyet, foo mach onfen Rechter een eygendom doen acn zyn Lyef» lycxte goet tot een fchatte gelde.
Van den ouerfpeele.
Lxxviij. Soo wye in ouerfpel beuondcn ende ouer hem wettelycken getuyght wordt fal telcken reyfen verbeuren jegens ons twintich pont fwarren, ende onfen Rechter ende Schepenen x pont fwarren, ende daer cn bouen arbitralycken gecorrigeert worden naer gelegentheyt der misdaet, ende nimermeer moegen ftaen in man van eereri plaetfe.
Van den Heeren oft heuren officier te flaen.
Lxxix. Soo wye yemant van den Heeren, oft heuren officier flaet in oft om t exerceren haer luyder officie, die fal telcker reyfen verbeuren vyffentwintich ponden vlaems oft zyn een handt, ende Ingevalle den flach doet bloet ryfe foude daer aen verbeuren zyn' een handt.
Wat



Wat hy verbeurt die den Heeren officiers dreyght.
Lxxx. Soo wye den Heeren, oft heuren officiers dreyght oft Iniurieert in oft om t executeren van heurder officien j die fal verbeuren veertich ponden vlaems alzoo dicke als t gebeurt.
Hoe dat men met ftocken oft wapen der vierfchare nyet en mach genaken.
Lxxxj. Nyemant en fal met eenighe wapenen oft ftocken moeghen coemen op twee Roeden der gebannen vierfchare op de verbeurte van vyf fchellin tournois metten wapen oft Rocken.
Van met bogen oft busfen të twisten.
Lxxxij. Rem foo wye met ongefpannen boghe oft een ongeladen busfe oft ander onloffelyck wapen te twiste compt fonder yemant daer mede te flaen, quetfen oft bolflagen, fal verbeuren thien pont fwarte. Slaet hy daer mede ende yemant bloet ryst fal verbeuren xx c£ fwarten, ■ Schiet hy daer medé fal verV beu-



( 306 )
beuren xl * fwarten, ende daer en , bouen Raen tot arbitrale correctie vwi Heere. Compt yemant te twisten met eenen gefpaunen booge of geladen bus'fe yemanden daer mede dreygende oft twistende , fal telcker reyfen geftraft werden als hier voren is geRatueerr.
Wat hy verbeurt die valt in eenen hoveerdighen wille.
Lxxxiij. Soo wie gebruyckt een hooueerdighen wille, ende daer af verwonnen wordt fal telcker reyfe verbeuren veertich ponden fwarten.
NB. by Refolutie der Heerfchappen van 18 Juny 1674 is dit ver. Raan te wezen, als een perfoon zig oppofeert ende gaat tegens deze Keure.
Van Speckhaelders moeskoppers ende ander bouven.
Lxxxiiij. Item dat yemant van buyten gefont fynde van Lichaem en fullen moeghen coemen in den Landen van Vosfemaer broot bidden , torwanten oft
le-



( 3°7 )
iedïch gaen op peyne van aengetast gevangen ende metter oiren gefpyckert te worden aen de kaecke, ende daer en bouen fcherpelyck ende ftrengelyck gegeesfelt te worden ende Voirts gebannen te Wefen tot eeuwighen üagen Vuyten Lande op te verbeurnisfe vart beuren Lyue. Geuende volcomen macht onfen Dorpluyden ende elcx van hen dat foe wes. Ribanden , fpeckhaelders oft bedelaers die zy vinden gefont ert machtich fynde veir heuren Leeden, dat zy de felve ter, ftont aentasten vangen moeghen ende Leueren in handen van onfen officier, den wekken wy belasten ende beuelen op zynen eedt daer Recht ende Justicie over te doene in der manieren voirsz. ende indyen hy defelue beuindt të zy^ ne vagebonden , Leechganghers ende leüende op den huysman , de felue te brenghen fonder breeder kennisfe ter fcherper examen, al naer inhoudt der Placaten van Ed: Mog. Heeren Staten van Zeelandt. Ende foo wanneer den felven onfen Baillieu oft Rechter gevangen fal hebben eenige delinquanten die hy van criminele faken wiL V i aefi*



C3°S )
aenfpreken, fal jegens hen luyden procederen naer ouden hercomen, ende de felue hebbende Loffelycke precedente Informatie in prcfentie van Schepen brengen ter fcherpe examinatien ende dan nyettemin procederen by aduys van den naest gefeten Heeren ende voirts naer de fake verheysfehen fal.
NB. Bedelaars cn Landloopers uit Brabant, mogen de Veerluyden aan 't Botshoofd en t Nieuwe Veer niet over te zetten, op de boete van tien fchellingen VI?. voor ider. Refol. Heerfchapp. 20 Juny 1650.
Van delnuentarifatic van delinquantcn goeden en hoe men IJ'inne pcederen fal.
Lxxxv. Item foo wanneer tot kennisfe van baillieu oft Rechter gecoemen fal zyn by den Ingezetene van Vosfemaer binnen der felver Heerlycheyt oft elders geperpetreert te zyne eenich feyt oft delickt, daer aen naer onfer keure oft costume slandts van Vosfemaer verbeurt foude zyn Lyff oft Lidt, foo
fa!



C 309 )
fal hy oft zynen Stedehouder van ftonden aen de kennisfe hebbende , de goeden van denDelinquantcn indyen daer eenighe zyn binnen Vosfemaer, in prefentie van Schepenen met onfen Secretaris doen Inuentaricren ende houden in bewaerder handt, ende den Delinquant doen dachvaerden te comen in pfoone hem te verantwoerden ende jegens hem pcederen van derden dage tot derden daghe , by pclamatien ingevalle men hem in pfoone nyet Inthimeren en can, contenderende tqt woestinghe vuyten Lande ende consfiscatie van den goeden oft andersfins naer gelegentheyt der faken.
Van den fluys open te fetten oft te ftoppen. Lxxxyj.Soo wye eenich fluys oft flujuen binnen der Heerlycheyt van Vosfemaer opent oft toefluyt fulex dat daer deur het water van buyten sdycx binnen slandts quame oft dattqr gheen water vyten Lande loopen en mochte, fonder fpeciael beuel oirloff ende confente van den D.yckgraue ende Lant, meesters gefimendcr handt, Die fal verbeuren zyn Lyff ende goet.
V 3 Van



( p°)
Vnn in den fluys nyet te vis» fchen en hoe nae by,
Lxxxvij. Soo wye der Heeren visfcheryen huyert die en fal in gheen fluyfen moeghen visfchen met ftaende gewant, ende oyck op vyff roeden nae den fluys , of de boete van eenen houeerdighen wille,
Van nyet te visfchen op eens anders gehuyerde Visfcherye,
Lxxxviij.Item Dat nyemant wye hy zy in Vos, femaer visfchen en fal op yemants gehuyerde Visfcheryen , fonder des huyerders oirloff op te boete telcker reyfen van thien ponden fwarten, ende daer en bouen aen de huyerders der feluer Visfcheryen drye pont met der gereefchap die zy daer brenghen, ende indien de huyerders onfer Visfcherien yemanden in haer visfcheryen beuonden visfchende fonder haeren oirloff fullen die moeghen vanghen ende brengen met haer gerectfchap in handen van onfen officier oft zynen ftadthouder , fonder daer aen yet tegens ons te verbeuren.
Van



f 311 ;
Van vlas te Rooten.
Lxxtix. Dat nyemant eenich vlas fal moeghen Rooten in eenighe Weelen oft eenighe visfcheryen in funderlinge in creecke van de Hicke, op de boete van twee ponden vis.
NB. Vlas te Rooten in der Heeren Visfcheryen, mag niet verder gefchieden dan tot de heule in der Weg van der Hicken. Refol. Heerfch. 26 July 1568.
Van vlas te vieren.
sc. item men en fal binnen Vosfemaer in egheen Huyfen oft op 20 roeden nae by eenighe Huyfen eenich vlas moeghen vieren op de boete telcker reyfe van twee pont tournois.
NB. Zoo wie bevonden word te fwingelen of dorsfen met Licht buyten Lanteerne zal verbeuren een pond fwarten. Refol. Heerfch. 17 Juni 1591,
V * Hoe



C 312 )
Hoe veel de Rechter met Schepen ende Lantmrs hebben fullen van gemeen werek te belleden ende op te nemen.
«j. Item onfer^ Dyckgraue. met Schepen ende Lantmrs fullen hebben van alle beftedinghen van des gemeen Landts wereken aen Dycken, Weghen, Wateringhen, Sluyfen, Heulen, te doen ende van defelue op te nemen, bedraghende tot tlnen fchellinghen vlems ende daer bouen , ende voirts van allen nyeuwen wereken gelyck men noempt te zyne nyeuwe beulen, fluyfen , hoochfelen aen ende afflegfelen Van Dycken ende andere diergelycke van eicken ponde vlems, twaelff grooten vlems, D'welck by 't gemeen Landt betaelt fal worden.
Van omegangen te leggen ende verftellen op Dycken, weghen , wateringhen etc.
xcij. Alle Dycken, Sluyfen, heulen, weghen, wateringhen, Rraten, Damen ende alle andere gekeurde wereken fal men bedryuen, met onfen Rechter ende ■ , Sche-



( 3^3 ) v
Schepenen van Vosfemaer, ende wanneeronfe Rechter op eenich van dien omganck fal willen hebben, foo fal hy zynen eerRen omeganck daer toe moeten leggen met een voirgaenden Sondaegfchcn gcbode dien te voirderen op eenen dach in de weke die onfe Schepen by haer luyder vonnisfe nae vermanen des Rechters daer toe ordonneren fullen, ten wekken daeghe hy fal moeghen ógaen oft fal dien omganck met Schepen vonnisfe ende Sondarghs gebot op eenen anderen dagh moeghen verleggen, wekken omeganck gegaen fal den anderen omeganck moeghen leggen op eenen anderen Dach met Schepen ende Sondaeghs gebot als voeren. Ende al waer 't zoo dat ecnighen omganck verviele, foo foude nochtans die omegangen die gegaen waeren van weerden blyuen, ende des nyet te min den vervallen ommcganck moeten verhaelen met eenen Sondacghfehen gcbode als voeren, ende dan voerderen metten anderen daer aen volgende. Item alle wereken die hy begaen fal D'jerften omeganck fal zyn mee een boete van twee groote vlems, ende den tweeden omeganck met een boete van vier groote vlems, ende den derden met '5 V 5 een



"( 314 )
een boete van zes grooten vlems, ende waer 't by aldyen datter nyemant en waere die den eerRen oft tweeden omeganck de wereken in de boete vallende verant woerden fullen de felue by onfen Rechter roet Schepen vonnisfe te banne gedaen worden, ende beReedt te maken ende Repareren tot des gheens coste die den gront van dyen daer inne oft jegens de felue gelegen zyn aecompt, baent oft bruyekende is, maer indien op ten derden omeganck het onloffclyck werek nyet gemaeél en waere op zyn keure, foo mach onfe Rechter voer eens op dat hy wil dat onlouelyck werek noch eens laten verfcholen oft verpeynen op een boete om binnen fekeren daeghe te brenghen in zyn volle keure ende beReck , ende indyen 't felue binnen den voirfz. tyt nyet voldaen en is als 't behoirt fal dat vermoeghen te beReden met foo veel Luyden in 't werek te coemen ende daer inne te blyuen tot voldaen is, op fulcken peyne als Schepene redelyck duncken fal, te verhaelen op ten aennemer ende zyne borghen in een Schatte gelde ter Schattinghe toe tallen tyde onfen Rechter belieuen foude; Ende foude onfen Rechter daer en bouen 't felue andermael beReden te ma.
ken



( 315 )
*en oft doen maken fonder daer vuyt te fcheyden met foo veel volcx hem met Schepenen oirbaer duncken foude en penn innen op ten aennemer dobbel fchatte ter fchattinghe toe, ten waere den genen die den gront toebehoirt die Heere van den Dyck oft die 't werk aengenomen hadde te maecken het vuytgeleyde geit metten ban , ende andere oncosten binnen den feluen daeghe voer der Sonen onderganck wilde betalen, in wekken gevalle hy foude moeghen volftaen midts 't felue opleggende een fchatte penn, ende doet hy dat nyet zoo is dat fanderendaeghs twee fchatte , ende fal onfen Rechter 't felue in winnen aen des gheens Lieflycxte goet die de Hee van den Dycke oft wcrcke is, oft die den Dyck oft werek genomen hadde te maken, daer hy de keure van heeft als 't hem gelieft ter fchattinghe toe als voeren. Daer en bouen fullen onfe Rechter ende Schepen? hebben op ten gebrecklyken den ban, ende wordt den ban nyet betaelt foo ryst hy teynden de veerthien daeghen tot neghen fchellinghen tournois , ende teynden vier weken tot achthien fchellinghen tournois, ende teynden fes weken tot zes en dertich fchellinghen tournoife,
ende



C 3-6")
ende nyet hooger , den wekken onfen Rechter dan een fchatte inwinnen fal als voeren. Ende indien onfe Rechter 't voirfz. onloffelyck werek nyet en wil laten verpeynen om op fekeren andé daeghe by den Heere oft aennemer van dien gemaeckt^te worden , foo fal hy op ten derden omeganck dat onloueT werek moeghen caiengieren ende den Heer daer aff bannen endeweder. beReden met vonnisfe van Schepen ende de perm metten ban innen als voeren.
NB. By Refol. der Heerfchappen van 20 Juny 1633 moet den Bailliu alle Jaaren twee maal omgaan op de binnen Dycken, om alle Reekelen en onkruyt af te doen mayen op de boete van twee fchellingen vis?
Item volgens gelyke Refol. van 20 Juny i~12 moet den Bailliu alle Jaaren Primo Juny op Oud-Vosfcmaar, en 8 dito op Nieuw-Vosfemeer (mits die dagen op geen Zondag komen) op Dycken, Wegen, en Watergangen omryden. Item, en dat in cas van nalatigheid, de Ge-



(317)
Gefwoorens op de gefette tyd zullen omrydén mits proffiteerende de Boctens 18 Juny 1714. Item 18 Juny 1718 en 19 JLjny J73°-
Hoe den Dyekgraüe ouer gheen onlöffelyck werek gaen en mach ten zy jerst gedaem
xoir,. Item gaet onfen Rechter op zynen omeganck ouer eenich onlöffelyck werk, het zy te bannen gedaen dan nyet foo en fullen onfe Schepene op haeren eedt hem van andere onlouelycke Wereken gheen Recht doen, oft omeganck laeten voirderen, ten zy dat hy Ierst dat onlouelyck Werek gecorrigeert ende becroont heeft, ende daer fal hy wederom moegen op omgaen binnen den feluen daeghe Oft omegange ende 't felue becroonen ende corrigeren fonder zynen omeganck daer mede te breken oft vervallen.
Hoe men gemeen Werek beReden fal.
xciiij. Men fal gheen gemeen flandts wereken aen Dycken, weghen, wateringhen oft waer dat zy, moeghen beReden binnen
*»



der Heerlycheyt van Vosfemaer, ten zy dac 't befteck te voeren geitel t zy by gefchrifte^, ende by den Penninckmre oft Secris geregiftreert ende dan het Werek dien volgende beReet ter prefentie van Schepen ende ten minften van een van den Lantmrs. Ende en fal'tfelue werek nyet moeghen op genomen wor* den dan by Dyckgraue ofte Lantmrs op te boete telcker reyfen indyen de Dyckgraue ofte Lammeesters anders deden elcx van vyff ponden fwarte.
NB. Het Belleden van 's Lands werken moeten Dyckgraaf en Gefwoorens doen m bywezen van den Rentmeester , ten dien einde hem alvoorens adverterende volgens Refol? Heerfchap. van 17 Juny 1669, 17 en 18 Juny 1680, 20 Juny 1707 en 19 July 1717.
Van het gemeyn Landts Dyckfchoten ende oncosten te Innen.
Xcv. Item indien eenighe gelande in gebreke waeren heure Dyckfchoten op te brenghen in handen van onfen Rentmeest.
als



( 3i9 )
als Penninckmeestere 'sLandts van Vosfemaer ten daeghe daer toe by Dyckgraüe ende Gefworens geordonneert, fal die Peaninckmre die gebrekeghe perfoonen (den geprefigeerden dach ouerftreken zynde) den Dyckgraüe in prefentie van gefworens ouergegeuen met verclaeringhe ende fpecificatie van gemeet getalen aen dewelcke hy eenighe Dyckfchoten Sluys-penninghen, Water-penn oft Reste van felue peiriinghen ten achteren is, ende daer af aen de voirfz. Dyckgraeff verfoucken vuytlegginghe^naer Dyckagie Recht; welcke clachte en verfouck des Pemnckmrs by den gefworen Clerck te Registere opgeteyckent , fal die Dyckgraüe die gefworens daer op Recht manen, D'welck gedaen, fullen gefworens by heuren vonnisfe wyfen indyen hen luyden blyckt dat den gefetten dach van die geheischte Dj-ckfchoten oft andere penninghen als voeren op te moeten brenghen ouerReken is, dat Dvckgr., die gelanden hem by den voirfz. Peninckmeestere fulcx ouergegeuen by den gefworen bode oft Dienaer des Landts van voirfz. clachte fal doen doen een wete aen heuren perfoon oft emers tot heuren
huy-



C 320 )
Imyfe , ten eynde dat defeiue gelanden den Penninckmcester daer aff behoirlycken coemen voldoen binnen acht daghen naer dc voirfz. Infinuatie, indien fulcke gebreckich gelande woonachtich oft huis houdende is binnen den Lande oft Heerlycheyt van Vosfemaer oft op viermylen daer omtrent: Ende Indien de felue hem is houdende buyten den voirfz. Lande ende Heerlycheyt voirder dan die voirfz. vier mylen binnen vyftbieri dagen naer de voirfz. Infinuatie al tot coste van den voirfz. DeffajUant , oft dat by gebreke derfcluer bctalinghc , die Dyckgraeff den voirfz. Dach ouerftreken zyri die gebrekende penjnghen den Pemnckmrè fal yüytlesgen op anderhalf? fchat metten Rcchtelyckcn costen ende wederom inne winnen naer Dyck-Recht ; van welke wete oft Infinuatie die vorster gehouden wordt te coemen rapport doen den voirfz. Dyckgraüe in prefentie van gefworens om by den voirfz. Cierck op geteyekent te worden den dach dat de felue wete by den vorster oft bode fal gedaen geweest hebben, ende aen wyen, welcken Dach van acht off vyfthien daeghen onverfcheyden gepasfeert, fal die voirfz. penriinckmre indyen hy middelre tyt van
den



( 32i )
den voirfz. gebreeckige fchoten oft penn metten oncosten daer om gedaen nyet voldaen en is wederom moeghen coemen acn den voirfz. Dyckgraeue ende aen den feluen Rechtelyck voer gefworens verfoucken vuytlegginghe , waer op de Dyckgraeuwe fal verfoucken opgelefen te worden het rapport .van den voirfz» Vorstere nopende de wete by hem aert de ptye gedaen, ende voirts Gefworens manen, D'welck gedaen en den voirfz» Gefworens by den rapporte des Vorsters geb'eken van voirfz. wete mitsgaders de daeghen van betaelinghe ouerftreken te zyne, fullen Gefworens volgende heuren voirfz. eerften vonnisfe verclaerên dat die Dyckgraue fulcke gebrekende Dyckfchoten oft penn fal vuytleggen in handen des Penninckirfs op anderbali? fchat als voeren, ende 't felue anderhalff fchat metten wettighen costen daer ome ge. daen ende te doene, wederom inne winnen op te gemeetgetalen ouer de welcke den voirfz. Penninckmi'e fyrn:lachte gedaen heeft gehadt oft aen zyn gereetfte Lyeflycxte goeden naer Dyck-Rechts Weluerftaende dat die Haue eerst geexecuteert fal worden indien fulcke Deffail-
X \m



132*)
lant aldaer eenighe heeft, te wetene die Haeffelycke goeden deur openbaer ver coopinghe naer een Sondachs gebot, ende die gronden van eruen naer drye Sondaeghfche geboden den meest daer voeren biedende, behouden altyts den Heeren van Vosfemaer in tyden van noode oft andersfins heuren meerderen ende minderen naer gelegenthcit des tyts en foo de faken fullen moeghen verheysfchen, volgen de Hantvesten.
Van de Heeren weeghen damen oft Vroonen te Roouen oft crenc ken.
xcvj. Soo wye eenighe 's Heeren weeghen, vroonen oft yemants gront fonder con. fent ende oirloff Rooft fal telcker reyfen verbeuren drie ponden fwarten, ende daer en bouen den claegher zyn Schade te beteren tot taxatie van Schepenen.
Van Zeedycken, binnen Dycken ende bermen te beroouen.
xcvij. Wye den Zeedycken ende bermen berooft luttel oft veele, ende op hem bethoondt wordt met twee Schepenen oft Drye goede mannen, die fal telcker
rey-



• ( 3*3 ) reyfen verbeuren twintich ponden fwarten , ende daer en bouen de fehade beteren tot taxatie van Schepenen, ende van den binnen Dycken met heuren bermen zes ponden ende daer en bouen de fehade beteren als voeren.
Van Operellen te maken, x'eviij. Item wye aen middeldycken eenighë operellen maeckede fonder oirloff vari onfen Rechter die fal verbeuren eenen houaerdigen wille, ende fal den Dvck weder gehouden fyn te makdn in fyn voorgaende keure.
Hoe Dyckgraüe noch Gefworens van 'sLandts wereken nyet en fullen aennemen.
xcix. Item zoo en fal onfen Baillieu die wy houden voer Dyckgraeff ons Landts van Vosfemaer, off eenich van onfen Schepen , die wy houden als Gefworens eenich nyeuwe werek van Dyckagie aen moegen nemen oft daer inne deylen, den Lande van Vosfemaer aengaende öp te boete van twintich ponden fwarten tegens ons te verbeuren fonder eenighe Disfimulatie nyet jegenftaende eenighen contra&e den Baillieufchap oft Schependom aengaende.
X s Vari



( 324 )
Van den Verekens die aen de Zeedycken Loopen.
C. Item nyemant en fal wye hy zy eenighe Vereken aen de Zeedycken moegen laten gaen op een boete telcker reyfen van een gerinckt Vereken van eenen fchellinck Vlems, ende van een ongerinckt Verckcn dobbel boete.
Van Dammen jegens Dycken ende Weghen.
Cj. Item nyemant en fal datrien houdden liggen jegens Dycken off weghen , op de boete van drie ponden fwarten.
NB. By Refol: der Heerfchappen van 17 Juny 1596 is verflaan, dat Dammen leggende in Watergangen endeWegdil ven, mag den Bailliu Calengeereu 't aller tyd hy die zal bevinden.
By gelyke Refol: van 19 Juny 1628 , dat Dammen liggende tegen Dycken ofte Wegen moeten opgedaan of geheynt worden, uitgezondert die liggen tegen Landen die geploegt worden.
Wye



(3*5 )
Wye gelden fal in den Sluys ende berm liggende in 't gat van der Hicke.
Cij. Item alzoo de groote creecke in der Hicke liggende es den vanger van den gemeenen Hemelwater van den polders van oude Vosfemaer, Kercke-polder Hicke al 't famen fueren 't zeewaerts ende deur den fluys van der Hicken, foo fullen aen de voirfz. fluys ende berm als by den voirfz. hemelwater afffpoelende gemets gelyck gelden alle de gheene die daer by gedient worden.
Hoe wyt die wech ende fcheydiluen zyn fullen.
Ciij. Item alle deluen geleyt ende te leggen tegens weghen en bermen fullen op haer bouen canten wyt zyn acht voeten op een boete van drye ponden fwarten, maer alle fcheydiluen tusfchen twee Luyder eruen binnen fiandts fal genouch zyn dat die wyt zyn op haer bouencanten om d'erue te fcheyden vier voeten.
Hoe men Dyckdiluen ende Wcchdiluen begaen zal. Ciüj. Item dat onfen Rechter alle Dyckdiluen ende Wechdiluen om die te hebben op X 3 te



( 3*6" )
te wyte van acht voeten op haer bouen cantten, de felue fal begaen met eenen Sondaechsfchen gebode gelyk men andere gekeurde werken des Landts van Vosfemaer gewoenl is te begaen.
Van Creecken te deinen in de buyten gorsfen.
Cv. Item foe en fal onfen Officier gheen confent yemanden moegen geuen wye hy zy eenighe Loon oft creecken te deluen in eenighe buyten gorsfen , noch yemanden hen des onderwinden te doen dan by groot er nootfaken en den gehouden te zyn de creecke ofte Loo weder te floppen ende vullen op een boete van drye ponden fwarte.
Van nyet te ryden met wagens op Zee-dycken.
£vj. Item dat men met gheen wagens en fal moeghen Ryden op eenighe Zee-dycken, noch buyten Dycks der feluer, telcker reyfen op een boete van thien ponden fwarten, ende fal d'Officier Jaerlycx toefien dat d'oneffen putten oft leechten op ten Dyck naer behoiren gevult worden tot Slants costen.
Waer



( 3^7 )
Waer men Schepen leggen mach ende hoe naer den Sluys.
Cvij. Item dat men op thien roeden niet en fal moegen liggen voer eenige Sluyfen met eenighe Schepen op de boete van zes ponden fwarten.
Dat men gheen Schepen fal meeren aen Hoofden oft bermen. Cviij. Item nyemant en fal eenighe Schepen moegen meeren aen eenighe ryferen hoofden , bermen , tuynen oft ftaken van dien , op de boete van drye pont fwarten.
Van den Sluyfen te vifiteren ende doen repareren by den Lantmeesters. Cix. Item dat de Lantmeesters ouer den geheelen Lande van Vosfemaer gehouden fullen zyn op haeren eedt alle de Sluyfen jaerlycx te doen vifiteren ende repareren daer van noode wefen fal.
Hoe men de Zeedycken fchoon fal houden van fteeckelen en oncruyt.
Gx. Item foe wye eenighe Zee dycken in huyeren heeft, die fal Jaerlycx gchou*
X 4. den



( 32» )
eten zyn voer St Jansmisfe; aff te pieken oft vuyt te trecken de fteeckelen ende distelen acn de felue Dycken wasfende, ende de felue voirts de reste van den Jaere claer te houden van allen oncruyt als distelen, dornen, netelen ende anders op te boete van drie ponden fwarèen.
Van der Steen ftraten ende reparatien van dien, ftraet fteen te nemen ende te doen liggen op de voet-paeden. by den Lantmrs. Cxj. Soo wye hem veruoirdert tot zynder belieften te halen eenige ftraat fteen waer die gelegen zyn, 't zy nyeuwen oft ouwen onfen Lande oft gemeente van Vosfemaer toebehoirende buyten confent van onfen Rechter Rentmeester ende Gerechte 't famen, die fal daer aen verbeuren telcker reyfen twintich pont fwarten, ende voirts ftaen tot arbitrale correctie als den geenen die der Heeren oft gemeynten goet ge. fiolen oft wech genomen heeft, ende des nyet te min de wechgehaclde fteenen weder brengen ter plaetfen hy de felue gebaelt heeft. Ende fullen de Lantmeesters dc fteenen van den voctpat, in de creecken, oft van de weghen in de graften gevallen zynde, tot flandts coste
we-



( 329 )
weder doen vuyt oft op visfchen ende leggen in haer oude plaetfen, oft elders nootelyck zynde, op de boete van een pont fwarten vuyt. haer eygen goet te verbeuren. Ende fal voirts een yegelyck tot den arbeyt oft reparatie van der fteenftraten voer zyn huys, oft jegens zyn Landt gehouden fyn te betalen van elcke roede vyfthien grl oft by faulte van 't zelue te doen fal onfen Rechter die pennighen op ten onwilligen verfchieten ende weder twee fchatte inne winnen met Rechte,
NB. Tot het maken der Reen Rraaten zyn de Ingefetenen gehouden de Reen ende zant te haaien , ter plaatfe daer men hen wyfen zal, ende die te brengen aan de Kercke op de Vroone. Refol: Heerfchap.
Van de Heeren te diende te Raen met Peerden ende Wagen.
Cxij. Alle d'onderfaten van Vosfemaer fullen gehouden zyn den Heeren te dienen met peerden ende wagenen in faken der Heerlycheyt aengaande twee oft drie
X 5 da-



\ C 33° )
dagen 's Jaers des vermaent ende ontboden zynde by den Officier, Rentmrel gefworen Bode, oft andere den Heeren eedt gedaen hebben op een boete van zes ponden fwarten yder reyfe.
Hoe alle Inwoenders den Heeren oft heuren Officier asfiftentie doen moeten in 't vangen.
Cxilj. Item wouden wy oft onfen Rechter oft eenich Schepen yemant vangen , ende wy oft zy nyet fterck genouch en waeren , foo moegen wy ende fy luyden gebieden die by ons fyn, dat zy hem helpen ende in onfer gevanckenisfe brengen, foo wye daer wederhorich in waere ende wy oft onfe Rechter oft Schepen dat met twee goede mannen getuygen conden , die foude verbeuren vyff pont fwarten , dats jegens ons vier ponden ende onfen Rechter eri Schepene een pont.
Van de Kercke te dienlte te Raen.
Cxiiij.Item zoo wye geboden wordt van den Rechter in der Kercken dienst te coemen ende nyet en compt, die fal verbeuren.



( 33i )
ren telcker reyfen thien pont fwarte op dat hy een kennelycke wete heeft by onfen bode.
Van de fehade die de Kercke gedaen wordt.
Cxv. Soo wye aen de Kercke off Kerckhoff eenighe fehade dede het waere in de glaefen oft anders hoe dat zy, die fal die fehade twee fchatte betaelen, ende daer toe verbeuren fes ponden fwarte. Ende wiens kinderen dat die fehade deden oft gedaen hadden, dat fullen die ouders betalen, gelyck oft zyluyden felfs deden oft gedaen hadden, ende die fehade metter breucken fal onfen Rechter t'famen bedinghen, ende worden zy verwonnen foo fullen zy betalen binnen veerthien nachten naer dat zy verwonnen zyn, 't felfde fullen oock verbeuren -alle die met fcherp op de Kercke oft thoren fchieten.
Wanneer men de Rekeninghe
van Kerken eri Heyligen gheest Jaerlycx doen fal. Cxv}. Item Jaerlycx fal de Rekeninghe van der Kercken ende Heylighen Gheest
ge-



C 332 )
gedaen worden acht dagen voer der Heeren vergaderinghe in Vosfemaer opaldien in defelue eeniche fwaricheden geviele die als dan by den Heeren gewideert mochte worden.
NB. Rekening van de Arme goederen — Jaarlyks te doen St. Jan , prefent de Heeren. Refol. Heerfchap. 21 Juny 1623. Van 't inkomen van de Kerk, Jaarlyks te doen in 'sHeerenKaïnerj Refol. Heerfchap. 20 Juny 1667.
Waer dat men thiende aff fchuldig is.
Cxvij. Wat coren faet of ander goet dat men voer St Jans dage midfomer nyet vuyt en eerdt daer fal men thiende aff geuen ende fchuldich wefen.
NB. Thienden — zullen Jaerlyks door twee Schepenen werden gegaert — en zal de Rentmeester dezelve gaaringe de huyrders voorlefen. Refol. Heerfchap. 's maendags naer St Jacob 1723. Idem en te laten pryfeeren 31 July 1724.
Van



( 333 )
Van Coren ende Saet te verthienen en waer men den thiendenaer een wete doen fal. Cxviij. Men fal alrehande Coren ende Saet verthienen , ende die Heere van der thienden oft zynen gewairde bode vernoegen eer men dat Coren oft Saet van den velde voeren fal , ten ware off die Heere van der thienden oft zynen gewaerden bode een kennelycke wete hadde tot zijnen huyfe, op dat hy een huys binnen onfen Lande hadde, oft hadde hy geen Huys tot die Capelle oft Kercke, met kennisfe van drye goede manen, behoudel dat hy twelff vren wachten fal naar dat die wete gedaan is , ende daer en t eynden foe mach die ghene die de thiende fchuldich is fyn goed fonder verbeuren wech voeren , behouden dat hy van alrehande Coren den thiende in 't velt fal laeten ftaen maer dat faet fal hy al thuys voeren ende gheuen de tiende by zynen^eede wanneer den thiendenaer daer ome compt. .Wat men van mee - thiende fchuldich is. Cxix Men fal van elck gemet meede 'sjaers
be-



( 334 )
betaelen achtien grooten vlems, ende men fal alle thiende van gedoluen meede betalen eer men die vuyten velde voeren fal op te boete van vyfthien ponden fwarte, dat's jegens ons twelff ponden ende onfen Rechter ende Schepen drye ponden, ende de Hee van der thiende foude hebben twee fchatte alzoo veele als die thienden beliepen, ende fal den Heere van der thiende oft zynen gewaerden bode hy zyne fimpele woerden fonder eedt gelooff hebben , hoe veel hem aen defelue thiende gebrekt een fchatte ghelde.
Van ongedoluen mede te verthienen ende hoe die voer bamis dach betaelt moet zyn.
Cxx. Alle thiende van ongedoluen meede fal men Jaerlycx betalen voer S«Bauen dach der noten naestvolgende, ende gefchiede dat nyet, foo mach die Heere van .de thiende oft zyn gecomitteerde Rechte voirt naer SteBauen dach tot wat tyde hy wil, gaen met onfen Rechter ende Schepen totter meede ende laeten hem Recht voirt
zyn



( 335 )
zyn thiende twee fchatte toefetten van der fel ver meede daer t hem beileft in een vryen eigendome fonder den ghenen die de thiende fchuldich was eenighe wete te deruen doen; Ende fal dan Recht voirt metter geeygender meede zynen vryen wille doen.
Van onuerfchcyden thienden.
Gxxj. Item geuielt dat veel luyden t famen onuerfcheiden thiende hadden, foo fal t genouch wefen dat die ghene die verthiende wil die wete doet tot des gheens huys dié meest in de felue thiende heeft oft zyns gewaerden bode Huys op dat hy genich huys in onzen Lande heeft, indien nyet foo is t genouch dat hy de wete doet tot zyns of zyns gewaerden bode huyfe die daer naest meest in de voirfz. thiende gegoet is: Ende hebben zy gheen van hen allen noch heuren gewaerden bode Huys noch Hoff in onfen Lande voirfz. foo fal 't genouch wefen dat zy dat kundighen ter Cappellen oft Kercken met kennisfe van twee goede mannen, Ende zoo wanneer zy aldus de wete doen foo fullen



C 336 )
zy daer nae beyden twelff vren eet zy haer goet vuyt den velde voeren fullen om den thiendenaer te wachten, ende daer en teynden fullen fy haer goet fonder verbeuren wech moegen voeren als voeren gefeyt is.
Van Lamerthiende.
Cxxij. Soo wat Schapen in Vosfemaer Lamen twee ofte^drye Lameren ende van de felve Lameren gewent worden aen haer anderjfcbapen te fuygen , daer van de Lameren geftoruen zyn, fullen d'onderfaten daervan thienden fchuldich zyn als van andere Lameren; Ende fal de thiende werden gecollccteert van alle Lammeren die in koyen werden geuonden wye die wel foude mogen aencommen, ende foo yemandt maer vier ofte vyff fchapen ware houdende fullen defelue aengeteyekent werden tegens den naeste jaere.
NB. Lammer-Thienden met geen meer gelag te belasten op de verhuyringe dan met oC 2:10: tot de Maaltyd op 't omryden.
Re-



( 337 )
Refol. Hcerfchapp. 21 Juny 1610. by gelyke Refol. vail 23 Juny r613. moet de Lammer-Thienden van Schaapen die naar Nieuwe-Jaars dag verkogt worden, op Mey avond voldaan, cn van elck Oye een Lam verantwoord worden , en houden Notitie hoe veel Lammeren hy op elcke Houve gevonden fal hebben.
Van onbehoorlyckheyt oft fchimperheyt die gefchiet in 't verhuyeren van thienden oft anderen 's Heeren goeden.
Cxxiij. Dat foo wye den anderen dreygelycke fchimpighe woerden gheeft als men der Heeren goeden verhuyrt in prefentie van Schepen die fal verbeuren thien pont fwarten.
Waer men Herberghe houden mach in Vosfemaer.
Cxxiiij. Item nyemant en fal eenighe Herberghe moeghen houden in den Lande van Vosfemaer van bieren oft wynert Y dart



C 338 )
dan alleen binnnen den Dorpe van Vosfemaer, het nyeuvve Dorp en1 beyde de Veeren.
Van den Tappers.
Cxxv. Niemant wye hy zy hem met tappen generende, en fal yemant moeghen fetten bier oft wyn oft anderen Dranck tappen des Sondaeghs ofte geboden Heylige dagen onder de Predicatie telcker reyfen op de boete van fes ponden fwarte, dan alleen voor den buyten reyfenden man, noch eenighe Wynen oft Bieren dierder oft hooger tappen dan die ter Tholen gelden, op de boete van zes pont fwarten, ende foo wye eenighen Rynfchen wyn tapt, die en fal geen cleyne witte Wynen moegen tappen van Westen coemende noch Hongaertfche ofte andere diergel op de boeten van vj ponden als voeren.
NB. Tappers van Wyn of Bier, moeten wanneer zy Wyn of eenige vreemde Bieren, behalven Delfs Bier inleggen,op hun Eed verklaaren, hoe veel hun die Wyn en Bieren ge-



( 339 ) gekost hebben : op dat de Magiftraat zoude kunnen ordre Rellen op de prys en verkoopinge van dien. Refol: Heerfchapp: 23 Juny 1532. by gelyke Refolutie van 23 Juny 3704. moeten de Tappers een krans uithangen enz.
Naer wat vren men nyet drincken noch tappen en mach.
Cxxvj. Item gheen weert noch weerdinne en fal eenich wyn oft bier moeghen tappen van Paesfchen tot Bamisfe naer den negen vren , ende van Bamisfe tot Paetfchen naer den feuen vren op te boete telcker reyfen van drye ponden fwarten ; noch en fal oyck yemant nae de felue vre oft op andere verboden tyden moeghen in eenige Herberge drincken op de boete telcker reyfe als voeren.
Van alle forten van bieren ende excyfe van dien ende op tappen van de felue.
Cxxvij. Om ordene te Rellen op de Pollicye van den Drancke binnen Vosfemaer .
Y 2 en-



C 34° )
ende van der axcyfen die de Heeren aldaer volgende de brieuen vau contraire by heure voerfaten aengegaen met den Graue van Hollandt in 't bedycken van den feluen Lande van Vosfemaer heffende zyn, ende gegonncn hebben een derden deel der gemeenten aldaer, om t'employeren tot reparatie van den gemeenen wereken als ftraten, cayen, fpoyen ende diergelycke , ende te voerfien totten exfesfen van den bujrerluyden ende onderfaten aldaer gefchiedende deur de fware Inlanfche bieren die de tappers ten tappe pooghen te houden ende vercoopen , opleggende bieren van diuerfchen forten ende tappen die tot diuersfchen prysfen al vuyt eenen keldere, foo dat peryckel is ende gebeurt dat zy eerst haeren gasten tappen van fwaerften bieren tot een blanckc de pot , ende de felue droncken zynde tappen cleyne oft ghemenghde bieren voer dierderen pryfe als de fwaere bieren. Oock dat zy inne leggen meufelaire , val ende kuyfe , binnen een daege oft twee daer nae feggende egheen cleynder bieren te hebben dan meufelaire, foe dat de gemeente be-
dro-



C 341 )
droren wordt, in noode alle-de bieren (foo cleyne als fware) te betalen tot eenen grooten pryfe , oock om dat vele jonge Lieden, ende oyck fchamel arbeyders 't heure veel vertheeren in de voirfz. fware costelycke bieren daer aff foo vele drinckende dat zy buyten wysheyt ende wete coemen , ende als dan hen begeuen tot quade coopmanfchappen, twisten, vechten, fpelen ende gelycke tot heur ecuwighe distruftie ende bederffenisfe; Oyck om dat de Heeren beuinden dat de heur. ders van den excyfen de felue nyet en colligeren in vueghen foo die bchoiren gecolligeert ende ontfangen te worden , Welck gefchiet is vuyt dien in voerleden tyden.de goede Luyden ouer al feherper en fparigcr waeren dan nv, foo dat zy om die costen van de biere en excyfe te fparen nyet vele biers inne en leyden, hen lydende met water eh gelycke , waerom de huerders van voirfz. excyfen te vreden waeren hen luyden heure huyre geduyreri t'ontfangen van elcke tonne biers nyet meer van den Huysluyden dan drye pen' vis, ende van den tappers vyff penn vlems van tonnen, Y 3 welc-



C 342 )
welcke bieren cioen ter tyt waeren meer kuyte ende kuyfe, fukx dat by lancheyt van tyde de huerders tot defer tyt nyet meer en colligeren clan drye groote van tonnen van Huysluyden ende vyff groote van der tonnen van den tappers , daer zy behoiren t'ontfangben van den huysluyden vyff groote ende van den tappers acht groote van der tonnen ende dat van kuyte ende kuyfe ais voirfz. is , ende van fwaerder bieren belioirden wel te colligeren naer aducnant. Vuyt wekken voirfz. redenen ende andere den Heeren grootelycx mouerende foo tot weluaren van der gemeenten als tot conferuatie van den excyfen (als voirfz. is) hen luyden en der gemeenten toebehoirende: Soo Is geordonneert datter gheen hooger bieren ten tappe gefleten oft getapt en fullen worden van wat naem, Landt, oft quartiere die foude moegen wefen dan van vier en dertich ftuuers de tonne, daer inne begrepen de Brouwers placke, op de verbeurte telcker reyfen clrarie doende van ulue bieren ende twee ponden fwarten; Te weten den val om een groote vlems de pot, de kuyfe om
ach-



C 343 )
achtien myten vlems, ende de kuyte om twelff myten vlems de pot; Ende Indyen yemandt hem vervoirderde de felue hooger te tappen dan voirfz. es fal daer aen verbeuren telcker reyfen twee ponden tournois, Weluerftaende dat hier onder nyet begrepen en worden de buyerluyden ende Ingcfetenen de welcke voer haer eygen drincken fullen moegen opleggen fulcke bieren hen belieuen fal, midts daer van betalende den excys naer ouder gewoenten, te wetene van elcke tonne kuyte ende andere gelycke cieyne bieren fal den Huysman oft buyerman betalen twee grooten vlems en den tappers drye grooten vlems; Item van elcke tonne kuyfen ende gelycke bieren den Huysman drye groote, en den tappers vyff groote van elcke tonne ; Item van elcke tonne vals oft gelycke bieren fal den Huysman betaelen vyff groote eri den tapper acht groote; Item van elcke tonne Vuytlanfche ende ande Inlanfche bieren excederende den principalen coop de fome van drye ende dertich fluuers de tonne, fal den Huysman betalen acht grooten ende den tapper twelff groote. Welcke Y 4 Ex-



( 344 )
Excyfen geëraploycert fullen worden naer vuytwyfen d'ordonnan ende ghifte die de Heeren van Vosfemaer hier voirtyts der gemeenten gedaen hebben; Te wetene dat derde deel tot proffyte van den gerrieynen wereken van der Heerlycheyt ende des Landts als voirfz, is ende de twee derdendeelen tot proffyte van den Heeren voirfz.
Hoe den excyfenaer Recht hebben fal.
Cxxviij. Item den excyfenaar fal gelooft zyn, fyn fchult te ftereken dien hy ten achter is aen onfen onderfaten van Vosfemaer ter faken van excyfe, ende daer op Recht verfoucken conform de ordonnan van de Ed. Mo. Heeren Staten van Zeeiandt.
Hoe dat men den excyfenaer betalen fal voer Wyn oft Bier te kelderen. Cxxix. Item nyemandt en fal wyn oft bier in zyn huys oft kelder moeghen doen om te drincken oft tappen ten zy hy al voeren den excyfenaar gecontenteert hebbe , op pcync foe wye contrarie . dede, buyten wille oft confente van
den



( 345 )
den excyfenaar , bieren ende wynen te verbeuren, ende daer toe de boete van drye jonden fwarten een derdendeel tot pffyte van den Heeren, een derdendeel tot proffyte van den excyfenaer, ende een derdendeel tot proffyte van den aenbrenger , ende dat foo wel van wynen ende bieren by den arbeyders op 't velt gedroncken als ande.
Van den Excyfenaer te bedriegen oft vercorten.
Cxxx. Dat zoo wye bedriegelyck ende om den excyfenaer te vercorten den feluen zynen excys ontreckt verfwycht oft verbercht, die fal 't felue den excyfenaer beteren vierfchatte ende fal voirts by den Heeren arbitralycken gecorrigeert worden naer gelegentheyt van der faken, welcke correctie de Heeren aen hen referueren, Ordonnerende ende belastende haer luyder Officier op zynen eedt 't felue hen altyt te kennen te gheuen ter eerfter Vergaderinghe, ende tot verfekerheyt van den dcliéte van den delinquant te nemen borghe van te Recht te Raen ende 't gewysde van den Heeren te voldoen.
Y 5 Van



C 34ö )
Van taucrnefchult.
Cxxxj. Item dat alle tauerniers van heure fchult van verteerde costen by yemanden tot heuren huyfe verteert fullen moeghen Rechts pleghen alle Sondaghen binnen 's Jaers ende de felue heure fchult met eede halen by een eygendom , maer beyden zy langer fullen de fclue heure taucrnefchult moegen innen metten Jaergedinghe.
Ordonnantie op 't vercoopen van de Viótualie.
Cxxxij. Item om te verfien op te dachten van den fchamelen Ingefetenen der Heerlycheyt van Vosfemaer nopende de nootdruften van boter, cafe, broot, melck, eyeren ende gelycke is geordonneert dat d'Inwoenders flandts van Vosfemaer eens ter weken fullen moeten ter merci: by der Kercken van Vosfemaer brenghen des hen daer aff bouen haer luyder behoef? fal moeghen ouerfchieten , ende aldaer der gemeynte vercoopen; Dat oyck nyemant binnen den Lande van Vosfemaer
woe-



( 347 ">
woenende fyn coren oft andere graenen en fal moegen vercoopen tot zynen huyfe aen. eenighe voercoops om weder te vercoopen , maer dat hem elck van den onderfaten dyen aengaende fal reguleren naer Inhoudt der Pla<# caten van de Mat onfer aldergenadichften Heere, op te peynen in de felue Pjaccaten begrepen; Ende oft yemandt 'eenighe granen begeerde te voeren buyten der Heerlycheyt fal dat moe. ghen doen naer inhouden der voirfz. Placaten ende anders nyet, maer eerst ende alvoeren gehouden zyn binnen onfen Dorpe van Vosfemaer daer aff ter merekt te brenghen de quantiteyt van een mate oft meer op dat de voirfz. Ingefetene daer aff moegen coopen des hen luyden tot heure nooteÈycheyt van doene is. Ende op dat onfe goede Luyden van Vosfemaer gheen belet en fouden hebben die merekt-Daeghen'van de ome liggende plaetfen te befoucken : Soo ordonneren wy dat den Dinsdach zal zyn de weke merekt binnen onfen Dorpe van Vosfemaer, oft waer 't des dinsdaeghs Heyiich dach foo fal 't zyn des Woensdaeghs.
Van



C 348 )
Van den Granen te meréten binnen Vosfemaer ende 't meten van dien.
Cxxxiij. Item elck buyerman van Vosfemaer fal gehouden zyn des Jaers in den Dorpe van Vosfemaer ter mcrétc te coope te brengen een hoet graens van zynen gewasfe des hem verouert bouen zyne nootelycheyt te weten acht veertelen hardt graen 't zy terwe masteluyn oft Rogge, ende acht veertelen ander granen als gheerfte, hauere , erweten , boonen , wieken , plat oft ront faet; Ende die eenich goet coopt by der maten ende die mate begheert, fal 't felue doen meten by den gefworen corenmetere, ende fal den meter hebben van elcke veertele fes myten vis, die betaelt fullen worden by den vercooper en van een halue veertel oft meucken drye myten te betaelen als voeren.
Wat maten ende gewichten in Vosfemaer gebruyekt fullen worden.
Cxxxiiij. Men fal in den Lande van Vosfemaer ouer al hebben ende gebruyeken die
ma-



( 349 )
maten ende gewichten van Tholen, ende gheen ander het zy natte oft drooghe eïi wye anders dede foude telcker reyfen verbeuren^drye pont tournois en die natte , en fal onfen Rechter en Schepen daer op omme moegen gaen alzoo dicke hem belieuen fal.
Van Visfchen en Vogelen te vercoopen.
Cxxxv. Dat de Vogelaers ende Visfchers de Visfchen ende Vogelen binnen der Heerlycheyt gevangen , die zy felfs nyet en behoeuen , fullen gehouden zyn te brenghen in 't Dorp van Vosfemaer , daer mede gaende om den Rinck ende aldaer ouerluyde vuytroepende 't ghene dat zy te coope hebben , al eer zy de felue elders fullen moeghen draeghen te vercoepen op de boete telcker reyfen van drye ponden fwarten.
Van nergens dan binnen 's Lands te maelen.
Cxxxvj. Dat nyemandt van de Ingefetenen van den Lande oft banne van Vosfemaer
hem



C 350 )
hem en fal veruoirderden ergens op eenighe buyten moelens zyne graenen te doen malen anders dan Ter Tholen, op de boete telcker reyfen van eenen houaerdigen wille.
NB. Hooveerdigen wille verftaan de Heeren te wefen, als een perzoon zich oppofeert enöe gaat tegens de keur van Vosfemaar, den zeiven vervalt in een boete van 40 ponden fwarten. Refol. Heerfch. 18 Juny 1674.
Wat partyen Inleggen fullen van Vonisfen te hoofde gewefen, en wat faken nyet te hoofde gewefen en moeghen worden.
Cxxxvij. Soq wanneer eenighe faken by onfen Schepenen te hoofde gewefen worden foo fullen partyen beyde gehouden fyn binnen acht daeghen naer den gewysde elcx te ^leggen in handen van onfen Schepen van elck gewysde vyff fchellinghen vlems, dwelck aen weder zyden alzoo gedaen onfe Schepen gehouden worden binnen acht daegen daer naer de voirfz. Inge-



( 35i )
geteyde penninghen midtsgaders eysch ende antwoerde metten voirfz. vonnisfe oft vonnisfen te brenghen oft leueren in handen van onfen Baillieu van Vofemaer , ende zoo /wye in gebreke blyft van binnen voirfz. tyt inne te leggen , fal onfen Rechter ten verfoucke van de vervolgende party de voirfz. vyff fchellingen verfchieten, ende op den gebreckighen weder innen twee fchatte gelde metten oncosten d ome te doen , wel verRaende dat onfe Schepen gheen faken aen ons te hoofde en fullen verfeynden roerende breuken oft boeten.
Dat men gheen wilt vangen nog fchieten en fal.
Cxxxviij. Item dat nyemant gheenderhande Wilt als Reygher , Lepelaar , Patryfen, Hafen , Conynen oft andere Wilt binnen onfen Lande van Vosfemaer vanghen noch fchieten en fal, dan onfe Ambochtsheeren feluer, op de boete t'elcker reyfen van twintich ponden tournois tegens ons te verbeuren.
Van



( 352 )
Van der Heeren wilt ende honden te houden met busfen oft bogen te gaan.
Cxxxix. Item nyemant wye hy fy gheestelyck oft weerlyck egheen Ambochts Heere zynde fal hem veruoirderen te houden meer dan eenen hont, ende dat op te boete van zes pont fwarte. Oyck dat nyemandt hem en vervoirdere te gaen met hantbusfen , ftalen bogen noch hantboghen op de boete van thien pont fwarte, ende verbeurte van de voirfz. busfen ende bogen: Ende indien yemant beuonden wordt fchieten oft gefchoten te hebben naer eenich Wilt het waer Swanen , Reygers, Fayfanten , Pertryfen , Entvogelen offt ander hoedanich dat zy off de felue met gaerne netten of ander Inftrumenten gevangen te hebben oft te willen vangen , die fullen daer aen verbeuren dobbel boeten, midtsgaders den InRrumenten die zy tot dien eynde gebruycken ende befighen. Item dat oyck nyemant hem en veruoirdere eenighe eyeren van den voirfz. wilden te roouen oft nemen op de boete van fes pont fwarten, ende zoo verre die
eye-



C 353 )
eyeren gerooft worden by kinderen^ foo willen wy dat de voirfz.^boete geinnet en betaelt worde op en by den ouders van den feluen kinderen oft meesters daer zy by woonen oft die. nen; welcke boeten fullen gaen voor een derde deel tot onfen proffyte, het tweede derden deel tot proffyte van Officier en Gerechte , ende het derden deel tot pffyte van den aenjbrengcr.
NB. Meenigvuldig zyn de Refolutien der Heerfchappen op de Jagt, zoo dat die hier geep plaats konnen vinden, ,die, en 's Lands Placaaten worden in dit ftuk hier in obfervantïe gehouden.
Van met busfen nyet te fchieten.
(Cxi. Item foe wye fchiet met.eenighe busfen binnen der Heerlicheyt van Vosfemaer die fal verbeuren drye -ponden fwarten. J
Van doode crengen.
Clxj. Item dat alle doode crengen binnen .onfer Heerlicheyt van Vosfemaer fullen ge;Z doV



C 354 )
doken worden binnen vier-en twintich vren naer die geftoruen zyn drye voeten diep, op een boete telcker reyfen als 't beuonden wordt van drye ponden fwarten , ende^dat fal betalen die de erenge laetfte kuen toebehoirde.
Van ongeringhde verekens.
Cxiij. Item wanneer onfe Rechter bot leytop de Verekens ome te gaene foo fal men alle de weke deure ommeganck hebben naer den dach die Schepen fetten fullen, en. de foo wat vereken gevonden worden by onfen Baillieu oft gefworen bode ongerinckt, ende dat by zynen ecde den Schepenen aenbringht die fullen gelden . twee grooten vlems van den ftucke, des fal den bode by den Rechter ende Schepene gcloont worden.
Van Verekens op te houden in den Oogst.
Cxliij. Item D'officier fal jaerlycx als den oost aenftaende is des fondaeghs doen condighen, dat een yegelyck zyne vereken fal ophouden ekk by zyne bedryue, ende foo ivanneer by den officier oft zyne Dienaeren eenighe beuonden worden



( 355 )
den buyten elckerlykcx bedryff loopende fullen t'elcker reyfen verbeuren van elc vereken drie ponden fwarten ende den Schutters dobbel fchult-gelt.
Dat men van den Heeren van Vosfemaer derVierfcharen Recht nyet nemen en fal.
Cxliiïj. Item dat onfen Rechter oftSchepene van den Heeren van Vosfemaer van faken die zy ter Vierfehaere te doen fullen hebben daer zy gheen verhael aff en weten, gheen vierfchare Rechten.nemen en fullen.
Dat Schout noch Schepene eenighe kennisfen draegen fullen ouer eenich van den Heeren in pfoneel actiën.
:Cxlv. Item dat onfe Rechter noch Schepene gheen kennisfe nemen en fullen van den Heeren in eenighe actiën perfonneel, maer fal onfen Officier de felue actiën aenbrenghen ende te kennen geuen in onfe eerfte Vergaderinge, om als dan .by ons als Rechters met onfen Schepen in der faken gedaen te worden naer behoiren.
Z 2 Wye



( 356 )
Wye Voocht wefen fal ende van der Voochdie.
Cxlvj. Item wanneer Vader oft Moeder compt te fteruen fal de lancxte leuende binnen veerthien daeghen daernae moeten comen oft feynden aen onfen Rechter ende brengen aldaer ouer de namen ende tocnaemen van de vier mansperfoonen oft van twee indien daer nyet meer en zyn , te wetene de twee van des Vaders zyde ende d'ander twee van des Moeders fyde den wcesldnde oft kinderen van bloets weghen aldernaest beftaende , om by onfen Rechter vuyt henluyden de twee bequaemfte het zy van Vaders oft Moeders zyde tot Voeght ende toefiendere geordonneert te worden op de boete van een pont fwarte, en werden zy daerome by onfen Rechter nae de voirfz. veerthien daeghen gedachvaert fal t'elcker reyfen zyn op dobbel boete , foo lange zy onuerhorich blyven; welcke Voegden den Inuencaris ende ftaet van den fterfhuyfe behoirlyck gemaeckt hebbende ende in der weefen Register by onfen Secretaris geRelt zynde fullen tegens den lanext leuende procederen tot
fchey-



0*357 )
fcheydinghe ende deylingche van allen den vcdrfz. goeden den fterfhuyze aencomende egheeri vuytgefondert , ten waere dat die lancxst leuende verfochte daer aff vuytcoop te doene, in welcken gevalle fullen die voirfz. Vooghden daer toe moeghen verftaen by aduyfen van onfen Rechter en Schepen ten meesten proffyte van den weefen, ende tot dien eynde eerst gefien ende tTamen ouerleeght hebbende^den Staet ende Inuentaris van den voirfz. fterfhuyfe. Welcke cauelinghe ende Deylinghe oft vuytcoop in der maniere voirfz. metter lancxst leuende gedaen, geregistreert en de weefen van alles wel verfekert zynde , fal als dan die Vader indyen dat hy lancxt leuende is, ofte oock die Moeder indien fy is lancxt leuende, ende zoo lange zy ongehouwct blyft voer yemandt anders vooght fyn van haeren kinderen ende heuren goeden, maer Vacder eri Moeder beyde doot fal als dan principaal vooght wefen die oudfte ende naeste manshooft van der Vaders zyde op datter een manhooft zy die daar toe bcquaem is: Ende en isfer van des Vaders
z 3 *y-



( 358^
zyde gheen manhooft als voeren, föo fal 't dan wefen de oudfte ende naeste manhooft van des Moeders weghen op datter een manhooft isj}equaem zynde; Ende wye van den voirfz. pfoonen het zy Vader , Moeder oft Maegen aldus geboiren vooght zynde die fal die voogdie van den kinderen terftont moeten aenueerdcn ende fweeren ten Heilighcn , Dat hy die kinderen ende heuren geeden trouwelycken ende wel Regeren fal ten meesten oirboir e 'proujfyte ; In den Rechte ende oueral te bcfchermen, befchudden ende te verantwoerden ais hy van Rechts wegheii^fchuldich is te doene, ende gheen onroeren goeden oft Renten en fal verminderen, quyten, vervremden oft alieneren buyten confent van onfen Rechter ende Schepen", ende den kinders goeden fal hy verfekeren op twee fchatte erue daer die Weefen wel mede bewaert zyn, ende en mach die Vader oft Moeder die fekerheyt nyet doen foo fal die oudtlïe ende naeste manhooft ende maegh van den Weefen dan Voight moeten wefen, ende waere noch defe maegh nyet ryck genouch der Weefen goet voirfz. te verborghen foo fal men altoes voorts van eenen totteji anderen gaen alzoo
lan-



C 359 >
lange als 'er eenich man hooft in der macgfchap wefen fal daer toe bequaetn. Ende tot defer Vooght fullen noch twee ander weder Voighden daer toe geordonneert worden van den naesten mae<'hen , te weten een van des Vaders weghen ende een van des Moeders weghen, om toe te fien metten Vooght. Welcken Vooght fal gehouden wefen Jaerlycx te doen voer onfen Rechter ende Schepene ter prefentie van de voirfz. toefiende Vooghden goede deughdighe Rekeninghe bewyfinghe ende Reliqua van der voirfz. Weefen goeden , die fterckende daer en bouen by eede. Ende en hadden die Weeskinderen gheen manhooft oft maeghen die heuren vocght wefen mochte , foo mach die Vader, eer hy fterft (die Moeder doot zynde) by testamente eenen Rellen die oyck gehouden fal zyn eedt te doen als voeren, ende in dyen hy dat nyet doen en mach ende nyet Ryck genouch en is, ende oft oick de Vader gheen Vooght voer zyn ouerlyden geftelt en hadde foo fal onfen Rechter ende Schepen in fulcken gevalle een goeden man oft twee ryck genouch zynde totter vooghdie kiefen ende Rellen die den eedt, fekerZ 4 kie-



C 360 )
heit ende Rekeninghe doen ende geaeri' fal als voeren; Daer en bouen fullen toefienders ende weder vooghden blyüen onfen voirfz. Rechter ende Sceperiï Alle welcke Vooghden geloont fullen worden vuyter Weefen goeden by dé Wedervooghden by aduyfe van onfen Rechter ende Schepenen: Ende fullen der Weefen Rekeninghen geleyt worden in de Weeskiste, die hebben fal drye flotelen, daer aff den eenen flotel bewaert fal worden by onfen Rechter, den tweeden by den oudRen Schepen, ende den derden by den Secretaris.
Van Staet ende Inuentaris van de Wefen goet te maken.
Cxlvij. Soo wanneer eenich vooght die vooghdie van de Weefen aengenomen heeft, foo fal hy gehouden zyn binnen fes weken voer Schepenen ende Secretaris te doen maken Raet ende Inuentaris van allen den Weefen Haeffelycke eri erffelycke goeden gheen vuytgefondert ende den feluen ftaet doen Registreren in der Weefen Registere, houdende dc felue Vooghden daer van copie tot eens yegelycx verfekerheyt.
Soo



( 36"! >
Soo wanneer de principaei Vooght de vooghdie nyet en' wil accepteren , dat tot zynen Laste een anderen geitelt fal worden.
Gxliij. Item indien yemant van geboren oft gekoren Vooghden die vooghdie vair den Weeskinderen nyet en wilden aenueérden , fullen onfen Rechter ende Schepenen eenen perfoon Rellen in der manieren voirfz. in des onwillighen plaetfe die den Weefen ende heure goeden bewaeren ende Regeren fal tot laste ende peryckel van geboren oft gekoren Vooghden ende alle de fehade die defe Weeskinderen hebben ende lyden fullen en alle 't gebreck dat in defen gefchien fal, fullen die weder Vooghden oft Weefen tot heuren daegen gecomen zynde voer Schepen op ten voirfz. geboren oft gecoren Vooght die de Vooghdie nyet en heeft willen aennemen oft zynen eruen vier fchatte moeghen inne winnen, ten waere dat zy merckelicke redenen hadden oft belet om der vooghdie nyet aen te nemen , ende dat de fake van vveygeringhe oft excufatie den Z 5 Rech.



C.3Ó2 )
Rechte genouch endejbuffifant dochte: Ende waeren Schepen weder vooghden foo fullen fy in defen ftucke andere goede mannen tot weder Vooghden Rellen.
Van den Scluen.
Cxlix. Item ofte gebreck geviele onder onfen Rechter ende Schepenen in 't kiefen van den Vooghden oft weder Vooghden oft andersfins, foo fullen die Weefen tot heuren daeghen gecomen zynde hen luyden moeghen beclaeghen daer 't behoirt, ende 't gebreck , fehade ende verlies dat zy daer by gehadt hebben , op onfen Rechter ende Schepenen ende heuren eruen vier fchatte inne winnen.
NB. Weefe goederen en Weeskinderen te regeeren en te behandelen agtervolgens de Keure van Zeeland 2 Capt. het 27, 28 , 30 en 31e Art. Refol. Heerfchap Ao. 1520. geen Rekening van Weefen of exhibitie van Raat van Weefe goederen mag in de herberg gefchieden 5 maar in 's Heeren ka-



( 3*53 ) kamer , zonder dat Weefen mogen worden befwaard met meer Leges als by de Heeren daar toe zyn geftelt. Refol. Heerfchap. «8 Juny 1646. Over Weefe Rekeningen moet den Bailliu verdachvaarden Schepenen kunnende lefen en fchryven , cn over Rekeninge van Weefen op Nieuw-Vosfemaar de Schepenen aldaar. Refol. Heerfchap. 20 Juny 1650.
Tot wat tyden een meysken oft knechtken zyn Jaeren hebben zal.
CL. Item dat gheen knechtken en fal zyn Jaeren hebben naer defer keuren hy en fal hebben van den daeghe zyncTgeboorten vyfthien Jaeren volcomen, ende een Dochter van den Daeghe ende Jaere heurder geboorten twelff Jaeren volcoemen eri daer nae fullen zy noch blyuen onder den Vooghden ende in Voochdien alfoo lange als onfen Rechter Schepenne ende die weder Vooghden fwercn fullen by heuren eede oirbaer te wefen.
Van.



( 364 )
Van op te meuten te fchieten.
CLj. Item dat die Schutters nyet fchieten en fullen op ter moeien ten zy dat zy eerst obidientie doen ende d'ouerheyt van onfen Rechter oft Rentmeester bekennen, doende kennisfe van der opfchoten ende om de moeien biddende oft anders fal men die henl weygeren.
Van onfchult te doene.
CLij. Soo wye in Rechte tegens den Heere, Rentmeestere oft eenighe andere partye ontfchult biet oft by eede prefenteert te doene ende daer toe by Schepene vonnisfe gewefen wordt, ende die nyet en doet binnen den tyt hem by Schepene geprefigeert oft ter contrarie ouer hem goet gedaen wordt, fal telcker reyfen (al waer hy oyck totter onfchult nyet gewefen maer die alleen geprefenteert hadde te doen) tegens ons verbeuren vier ponden fwarte dat is twee pont regens ons, ende onfen Rechter eri Schepen twee pont; Ende zoo wye hem thoon vermeet en nyet en volcoempt fal telcker reyfen verbeuren drye pont.
Wan-



(3*5)
Wanneer men cramerye opftellen mach op Heylige Daeghen in Vosfemaer.
CLiij. Item dat nyemant op Sondaeghen oft Heylighe Daeghen eenige cramerye opftcllen en mach onder de Hoochmisfe op dc boete van drye ponden fwarten.
Van crayen oft exter nesten vuyt te fteecken.
CLiiij. Item dat een yegelyck wye hy zy huerders pachters oft eygenaers fal gehouden zyn elck op zynen bedryue binnen ■der heerlycheyt van Vosfemaer alle Jaer op meye auonde vuyt gefteecken ende berooft te hebben die crayen nesten ende de crayen als dan voirts te verjaegen ende te roouen dat zy nyet en nesten, ende by heuren gebreke fal 't onfen Rechter doen doen op des ghenens coste die in gebreke beuonden fal worden er? daer en bouen telcker reyfen verbeuren drye ponden fwarte, daer van de twee deelen fullen comen tot onfen proffyte en 't derde deel tot prouffyt van der Kercken, ende fal den bode gelooft zyn aen te brengen op zynen



C 366)
. oen eedt ende fal 't felue van fulckcr effeóte zyn als oft Schepen kennisfe waere.
Van gheen mesch vuyten Lande te voeren.
CLv. Item nyemant wye hy zy en fal moeghen vercoopen eenich mesch gcmaeckt 'binnen den Lande oft Heerlycheyt van Vosfemaer om 't felue vuyter Heerlyo heyt te voeren, dan alleenlyck de keutelen die men buyten dycx maekcn fal telcker reyfen op de boete van drye ponden fwarten.
Van die vuyt der Heerlycheyt vertrecken.
CLvj. Soo wat buyerman vuyt Vosfemaer ver* treckt oft oyck afflyuich wordt fulcx dat Luyden van buyten der Heerlycheyt als D'erfgen 'D'achtergelaten goeden van den ouerleeden deelen oft aenueerden, fullen gehouden zyn te betaelen van den meubelen voor exue oft haer ver• treek den twintichften penninck, een .derden" deel tot proffyte van den Heeren , ende de twee deelen tot proffyte -Van der gemeenten.
NB. Den



C 367,)
NB. Den Bailliu vermag over 't Recht van Erue of Isfue met niemandt accordeeren, dan in prefentie en ten overRaan van den Rentmeester, twee Schepenen en den Secretaris. Refol. Heerfchap. 20 Juny 1616.
Wye in Vosfemaer ^pcureren fal eri haeren Loon.
CLvij. Nyemant en fal in Vosfemaer procureur oft voirfprake wefen voer den gerechte in een anders fake hy en fal jerst eedt gedaen hebben tot zynder officie ftaende in handen van onfen Rechter ten waere hy bethoonen conde voer anderen vierfcharen en Rechters eedt gedaen te hebben om ptyen in Rechte te dienen ende haer luyder Recht te bewaeren naer haer luyder vermoeghen eri fullen hebben van Luyden van binnen van elcke fake oft termyn acht grooten.
NB. Salaris van de Procureurs is zoo veel als andere Procureurs binnen Tholen of andere nabuurige Plaatzen in loco woonende profiteeren. RefoL Heerfchap. 22 Juny 1603.
Dat



C 3^8 )
Dat Baillieu, Schout noch Schepene gheen woerden voeren en fullen.
CLviij.Item foo en fal onfen Rechter Schout oft Schepene voer nyemant in Rechte, in eyfchen oft verantwoerden eenighe woerden moeghen voeren op de boete van zes ponden fwarte ten fy de fake raackt d'Ed: Heeren felfs Weduwen ofte Weefen, maer indien partyen van geenen Procureur verfien en zyn , fal onfen Rechter tot haer luyder begeerte een Schepenen daer toe moeghen ordonneren , welcke Schepen van dyer tyt voirt nyet meer in dyer fake fal moeghen helpen confulteren oft daer ouer metten anderen Schepen fitten oft wyfen op te boete als voeren.
Van den Veerman ende dat nyemant ouer vaeren fal dan in Vosfemaer.
CLix. Item onfe Veerluyden fullen hen dragen op fulcke conditiën ende voerwaerden waer op zy aengegaen zyn onfe Veeren te bedienen , endien yemant beuonden wordt buyten oft elders ouer



C 369 )
t« vaeren fonder hen luyden te vreden geftelt te hebben, fullen telcker reyfen verbeuren drye ponden fwarten ende den Veerman Dobbelen loon , de twee deelen tot proffyte van onfen Rechter eri Schepen ende 't derden deel tot prouffyte van den aenbrenger.
NB. Veerluyden moeten hun reguleeren in 't ontfangen van Veerfchot naar ouder gewoonte, volgens de prys van't Veer van Tholen. Refol. Heerfchap 22 Juny 1579. De Veerluyden moeten wooneff aan de Westzyde van den Watere, en daar op de Veeren te verhuuren 20 Juny 1580.
Van den aenboirt voir den Heeren van Vosfemaer.
CLx. Dat de Heeren van Vosfemaer fullen hebben aehboirt totter Heerlycheyt bchoeff en proffyte aen allen Huyfen ende gronden van eruen binnen den voirfz. Lande vercoft voer allen anderen.
Aa Hoe



C 170 )
Hoe den Baillieu den Rentmre
van Tholen Rekeninghe doen fal van gereferueerde faken.
CLxj. Item dat onfer Baillieu der Heerlycheyt van Vosfemaer Jaerlycx oft des by den Rentmre van der Tholen vermaent zynde, den feluen van den Heeren weghen gehouden fal zyn van den gereferueerde Ciken de Mat competeren te doen Rekeninghe bewys ende Reliqua al volgende de coop eri Hant vesten van Vosfemaer.
Beroerende den appellanen. CLxij. Item zoo wye appelleert van eenighe fententie by onfe Schepene gegeuen, het zy Interlocutoire diffinitiuen oft den executien daer vuyt fpruytende, ende zyn appel nyet en verheft binnen den tyt . daer toe geRelt by der ordonnantie ende Inftruéiie des Hoofts van Hollant, fal telcker reyfen verbeuren drye ponden fwarten, ende fal daer en bouen' fulcken appellant gehouden fyn te verborgen de goeden in questie oft andersfins te laeten in arreste ter tyt toe hy fyn appeliatie verheuen fal heb. ben.
Hoe



( 37* )
Hoe dat nyemant in den oost en mach mennen onder den dienst Goids.
CLxiij. Item nyemant en fal hem vervoirderen in den oost op eenighe Sondaghen oft Heylighe dagen onder den dienst Goids oft Hoochmisfe eenich goet te mennen op de boete van vyff ponden fwarten, ten waere in eenen weecken oost ende fullen dan peerden en wagen executabel zyn voir de boete.
Hoe gheen Inwoenders haer kinderen moeghen kerften oft d»de begrauen buyten der Heerlycheyt. .
CLxiiij. Item dat nyemant hem vervcirdcren en fal zyn kinderen te doen kerftenen oft zyn dooden te doen begrauen buyten der Heerlycheyt van Vosfemaer fonder corffent van den Pas tok op de boete tekker reyfen van vyff pont fwarte eh des nyet te min te betalen der Kercken Rechten.
Aas WaS



C 372 )
Wat de Boden hebben Tuilen van den gevangens foo wel in criminele als ciuile faken te bewaeren, ende den cost te geuen»
CLxv. Item dat die boden fullen hebben van den gevangens te bewaeren met heuren teercosten des Daeghs fes grooten vlacms , die fal by defelue moeten geuen cafe en broot met een pot biers Daeghs, ende van gelycken gevangenen om ciuile faken oft om fchulden gevangen, voor welcke costen partye* doende yemanden gevangen fetten fal moeten verantwoerden , welverRaew dat indien eenich gevangen beter onderhoudt begeert, fal 't felue moeghen hebben tot zynen coste , ten waere dat het felue om eenighe fake anders by onfen Rechter en Schepene geordonneert worde.
Van verbeurnïsle in der Vierfchare by Vuytlanfche Luyden.
CLxvj. Wanneer eenich vuytlansch menfche yemant te Rechte fpreeckt, ende da» met woerden oft wereken in der Vierfchare yet verbeurt, foo falhy rechte voirt borge moeten Rellen tot Discretie



X 373 )
tïe van Schepen die verbeurnisfe binnen veerthien Dagen te betaclen, off daer aff te doen dat Schepenen Recht duncken fal, doet hy dat nyet, men fal hem voer de boete in onfer hechtenisfe houden, ende hem gheen Recht in zyn fake doen, hy en hebbe eerst van de verbeurtenisfe voldaen dat Schepenen wyfen fullen.
Hoe dat nyemant van den Heeren ofte Gemeynte de keuren en mach frauderen.' CLxvij. Item nyemant van de Heeren van Vosfemaer oft van heuren onderfaten oft yemant anders die in Vosfemaer gegoet is en fal eenighe nieuwe vonden moegen foucken oft pleghen contrarie defe keuren van Vosfemaer, het en zy dat zy eerst recht in Vosfemaer gepleeght hebben telcker reyfen als 't gebeurt op een boete van twintich ponden tournoife.
Verclaringhe van der Keure ende hoe Schepenen berechten fullen dat in der Keure nyet en ftaet.
CLxviij.Alle poinóten in defe onfe Keure begrepen hoedanich dien zyn oft wefen A a 3 moe-



C 374 )
•-^
snoeghen, die onfe Schepen nyet vvys en zyn fullen Raen tot onfer moderatien, Interpretatien ende aenfien, ende wat in defe onfe Keure nyet begrepen en is, fullen onfe Schepene berechten naer vuytwyfen der keuren van Zee, lant; Ende dat in de Keuren van Zeelant nyet begrepen en is fullen zy be, rechten en vvyfen naer haerluyder beste wetenfehap, behouden ons altyts onfen meerderen ende minderen volgende onfen coop en Hantvcstcn.
Om van weghen der Heerlycheyt van Vosfemaer by der Tholen in Lande van Zeelant gelegen, te volcoemen de beuclen van fyne Mat in date den xxven Oélobris xvc Jxix Lestleden, midtsgaders der prorogatie van tyde by de felue fyne Mat_ den voirn van Vosfemaer by appoin&emete in date den xxvijen January, ende dair nair noch den derden February xvc Lxix ftilocife rie lestleden verleent. Soo eest dat de Heeren van Vosfemaer als onderdanige Vafallen van fyne Mat begeren van des in geene gebreecke te blyuen, hebben met alle neerflicheyt de Conftumen, Vfantien van Rechte, die fy
van



C 375 )
van oudrs tot noch toe vuyt crachte van hair luyder brieven \lP wettigen coope c* Hantvesten , als oock van ouden hercoemen e posfesfien in haer lu3Tder Heerlycheyt Jurisdictie ende Scependome van Vosfemaer gevfeert e gebruyót gehadt hebben, ende als noch vferen ende gebruyeken in Acle doen Rellen by gefcrifte in der manieren hier voir en verclaert en van heurent wegen by heuren Secretaris doen onderteyekenen. D'welck Ick^ Jacob van Gelre ten beuele van voirfz. Heer ren myne Meesters gedaen hebbe huyden den xxe." Aprilis a xvc e 't feuentich.
(geteekend)
JACOB VAN GHELRE.
Gecollationneert tegen de Originele door my ondergefchreeve mede Heerfchap en acceort bevonden.
J. E R M E R I N S.
A a 4 K.



C 376 )
K.
Sententie van den Hove van Holland, waar hy de Heerfchappen van Vosfemeer geconfirmeert worden in het Recht van in hun Heerlicheit te mogen Moeren ende Dary tot zclle branden cm zout te viaken.
18 February 1470.
Alfoe by zekere opene brieuen van mandamentèn myns genadichs Heeren 't 's Hertogen van Bourgon etc. openbairücken gecondicht ende beuolen is geweest, als dat nyemande in Zeellant moeren noch dary tot zelle branden en foude om Zout te maken, ten wair dat zy voir den Houe van Hollant hoire brieuen ende titelen dair van eerst gethoont hadden, foe dat navolgende defen geboden voirfz, die gene die tiegenwoirdelic die Heerlicheden, Ambochten, Landen ende Goeden van Vosmair in Zeellant, toebehoirende , ende van mynen voirfz. genadigen Heere te Leen houdende zyn, vp den dach van huyden voir den voirfz. Houe, dair Meyfter Anthonis Hanne-
ton



C 377 )
ton Proist van Sinte Donaes te Brugge, een
van den gecomitteerden in 't ftuck van den
Demeynen ^ende Financien myns genadichs
Heeren voirfz., ende Meester Jacop Cruefinck
een van den Meesters van der Camere van
Rekcnynge tot Bruesfei, mede tiegenwoirdich
geweest zyn , in die Stede van hoiren titel
van den rechte dat fy hebben tot den Heerlic-
■ <—^ hqden, Ambochten, Landen en goeden van
Vosmair voirfz., ouergebracht ende gethoont hebben , Vidimus onder des Dekens ende Capittels Zegel van Sinte Marien binnen den Houe in den Hage, dair inne dat geincorporeert ftont, eenen brief van Hertoge Willem van Beyeren Graue van Heneg5, van Hollant, van Zeelant, ende Heere van Vrieslant, gegeuen in den Hage vp den negenden dach van Februario in 't Jair ons Heeren Duyfent vier hondert ende viertien na den loipe van zvnen Houe, by den inhouden van welken voirfz. brieue , van den confente hun luyden van Graue Willem voirfz. gedaen, van in Vosmair voirfz. te mogen moeren, ende te hebben den brant ende dat den moerdyefchen rechte toebehoirt, den voirfz. Houe, in prefencien van den Proist van Sinte Donaes ende Jacop Cruefinck voirfz., fulc befcheyt gebleken is,^foe dat 't felue Hof, by aduyfe van den voirfz.
Aa 5 ?voist



( 378 )
Proist ende Jacop Cruefinck, den genen die tiegenwoirdelic die Heerlicheden , Ambochten, Landen ende goeden van Vosmaer voirfz, toebehoirende, ende van mynen voirfz. genadigen Heere te Leen houdende zyn, van des feluen myns genadichs Heeren wegen, belieft ende geconfenteert heeft , belieft ende confenteert mits defen , als dat niet tiegenftaende die beuelen hier voiren mentie van gemai&, zy luyden fonder verbueren, of misdoen, in den Heerlicheden, Ambochten, Landen ende goeden van Vosmair voirfz., fullen mogen moeren ende Dary tot zelle branden om Zout te maken, gelyc zy luyden voir den voirfz. geboden te doen plegen ende hun goetduncken , ende dat behoiren fal na inhotit hoire brieuen van Hertoge Willem voirfz. Twelck aldus gedaen is in den Hage vp den xviijsn dach van Februario in 't Jair viertienhondert ende tfeuentich , na den loipe des Hoifs , onder 't fignet myns voufz. genadichs Heeren hier angehangen. By Heeren Willem van Alcmade, Geryt van Asfendelft, Meysters Jan van Halewin, Lodewyck van der Eycke, flenric van der Mye, Jan de Witte Raidsluyden gecomitteert ten faken van Hollant , Zeellant ende Vrieslant, ende Dirck van Zwicten ende Jacop Bosfairt van Belle, oick als Rade nader ordi-
naa-



C 379)
taande ende inftrucïie van den voirfz. Houe dair ouer geroepen , dair mede by was &c. (getcekend op de plicque) De Coene. (m Dorfo ftaat gefchreven) geregiftreert in het Eerfte fupplement op de Thien Copulaaten van Zeeland F° 5 f. (geteekend) H. J. Stavenisfe Pous « 1774. (onder ftond) My prefent (geteekend) H. J. Hurgronje.
Gecopieert na den Originelen Brief waar aan het Zegel des Hertogen van Bourgondien m rood ' Was gaaf en ongefchonden aan een dobbele fteerte is uithangende , berustende ten Rechthuyfe van Vosfemeer onder der Heeren Charteren, en naar gedane Collatie daar mede bevonden. te accorderen den 24 Augustus 1782.
J. E R M E R I N S.



C 380 )
L.
Privilegie waar by Hertog Philips van Bourgondien aan de Heerfchappen van Vosfemeer vergund hunne gevangenen over al in Holland en Zeelland te mogen voeren en binnen de Steden , ook daar buiten, te fluyten en doen bewaren.
3 September 1450.
iphillips By der gracien Goides , Hertoge -W- van Bourgoh, van Lothr, van Brabant, ende van Lymborch, Graue van Vlaendren, van Artois, van Bourgon, Palatin van Heneg, •van Hollant, van Zelant, ende van Namen, Marcgraue des heyligen Rycx, Heere van Vrieslant, van Salins ende van Mechelen. Doen cond allen luyden, alfoe onfe getrouwe leenmannen van Vosmair, ons te kennen gege uen hebben , doe dat fy in corten Jairen .herwairden, 't lant van Vosmair wt den zouten



C 3S1 )
ten in 't verfche hebben doen Dycken, ende dat mits dien, zy noch ter tyt, geen goede vesticheyt en hebben , om inne te fluyten ende te bewairen , die misdadige die fomtyt ouermits vechtelycken en anders, binnen den feluen Lande bruekich worden , ende oick andere tot eenigen tyden, van buyten aldair1 comende, die wael behoirden gecorrigiert te wefen, dies by gebreke van den vasticheyt voirfz., veel tyts after blyuen moet. Soe ist dat Wy, die altois genegen zyn, dat die mis> dadige gecorrigiert mogen worden, den voirfz. onfen Leenmannen van Vosmair, die nv zyn off namaels wefen fullen, ende elcx van hun, gegonnen en <geconfenteert hebben , gonnen ende confenten, mit defen onfen brieue, dat fy al fulke perfonen, het fy manne ofte vrouwen , als zy of hoir Dieners, voirt an binnen den Lande van Vosmair voi?fz.'vangen fullen, ouer al in Onfen Landen van Hollant ende Zelant, zullen mogen veen, ende binnen Onfen Steden off oick dair buyten, floten en fluyten , in enigen van Onfen gevangenisfen aldair, dair hun dat best gelegen wefen fal, ende weder dair wthalen, en in Vosmair voen ende brengen , alfoe dickont en menichwer-
nen,



C3«0
uen, als hun dat gelieue fal. Ombieden dair' ome.ende beuelen, Onfen Rentmeyfters van beoiRer ende bewesterfcelt in Onfen Lande van Zelant, Onfen Bailluwen van Remerswaile ende van der Tholen, ende voirt allen anden onfen Bailiuwen , Scouten eri Dienren , die nv zyn , ende namaels wefen fullen , ende eiken van hun byfonder, dat fy tot allen tyden , als zy des van onfen Leenmannen of' hueren Dienren voirfz., ofte enige van hun verfocht fullen werden , Onfe Vangenisfen, elcx in hoen bedryue vp doen, ende alfulke geuangen als hun alfoe geprefenteert fullen worden, ontfangen eri trouwelicken bewairen, of doen bewairen, ofte oick laten bewairen, by den feluen Onfen Leenmannen, off hoen Dieneren, ende hun die geuangen weder laten wtnemen, ende wechuoeri tot alretyt, eri foe dicwille als hun dat gelieuen fal, fonder des te laten in enigerwys, wans ons dat gelieft, Aldus gedaen te wefen; Dit onfe confent fal geduren tot Onfen wederfeggen.
In oirconde defen brieue , en onfe fignet hier an gehangen, gegeuen vp ten derden dach van Septebry in 't Jaer ons Henli CCCC ende vyftich ponder Rond) By mynen Hee'den
Hto-



( 3§3 )
ÏÏEoge, ter Relacye van den Stedehouder eri Rade van Hollnt (geteekend) A. De Cleue.
Gecopieert nae het Origineel Privilegie waar aan het Zegel des Hertogen van Bourgondien in rood Was-, nog gaaf, kennelyk en weinig gefchonden aan een fleert is uithangende, berustende ten Rechthuife van Vosfemeer onder der Heeren Charteren, en naar gedane Collatie daar mede bevonden te accorderen den 25 Augustus 1782.
J. ERMERINSi
AAN-



(S»4 S
AANHANGZEL
TOT DE
HOOGE HEERLYKHÈÜEN
VAN ,
VOSSEMEER
E N
VRYBERGEN*
Men verkiefe het geen zedert het affchryven en Drukken van dit' Stuk in handen is gevallen, en welke veranderingen voor al onder de in leven zynde Hooge Heerfchappen dier Heerlykheden zyn voorgekoomcn, hier kortelyk aan te merken.
Drie keurige gezichten als twee van Ouden een van Nieuw -Vosfemeer > door den bekenden Middelburgfen Teekenaar Meertens gefchetst en door een meesterlyke hand te Parys in koper gebragt verderen dit Werk. De
Hoo-



( 385 )
Hooge Heerfchappen hebben zich ter meerder luister van hun Domein, en om dat te beter den Vreemdeling kenbaar te maaken, dit zeer bevordert, en aangenoomen een merkelyk deel der kosten daar van te draagen, deze plaaten zullen best pag. 52 geplaatst worden.
Men heeft in Nota's van pag. 8 —12. aangeteekend wie de Heerfchappen waaren, aan welke de Graaf het eerst de beide Vosfemeeren ter Leen uitgaf. Onder de eerfte word genoemd Jan Heerman, buiten het geen van hem is aangeteekend , vinde ik dat hy den 12 Oftober 1407. nevens andere Leenmannen van Holland, vermaand wierdt, Hertog Willem van Beyeren te WouMchem ten Oorlog te koomen dienen (d). Verfcheide Graaflyke brieven waaren by te brengen , ten bewyze dat deze Jan Heerman zoo aanzienlyk als geacht is geweest, wyl ten zynen overftaan veele Handvesten wierden uitgevaardigt; Zie verder de befchryving van dit Geflacht van Heerman of Oestgheest by W. van Gouthoeven in zyn Chron. pag. 180.
Een merkelyke verandering heeft, zedert de befchryving dezer Heerlykheden ter Drukpers overgegeeven wierdt, onder haar Heerfchap
(a) Mieris Charterb. IV D. p. S4.
Bb



C 3§0
fchappen plaats gebadt, en wel eerst door heUoverlyden van den Heer Mr. Johan Guillielmus Schorer, met wiens Ambachts-gedeelten is verlyt geworden desfelfs tweede Zoon de Heer Mr. Jacob Hendrik Schorer , Penfionaris deiStad Middelburg.
Verder overleed de Heer Marinus Daniël de Grane , aan wien als Leen volger is gefuccedeert de Heer Ifaac de Crane, Boekhouder van 't Scheeps-Comptoir en Commis ter Secretaria van de Ed. Geocr.royeerde West-Indifche Compagnie ter Kamer Zeeland.
LaatfleJyk en wel op 17 Mey 1784. werd in den ouderdom van 27 Jaaren weggerukt de Heer Jacobus Abraham ten Hage, die tot opvolger in deze Leenen heeft zyne Zuster Jonchvrouw Johanna Wilhelmina ten Hage, ook zyn de gezamentlyke Heerfchappen ten Jaare 1783. door koop eigenaars geworden van het b en §s welke Mevrouw de Weduwe vander Stel in deze Heerlykheid nog bezat.
In het Leen van Vrybergen, is het derde gedeelte welk de Erfgenaamen van wylen Jonchvrouw Maria Elifabet de Beaufort bezaaten , door koop overgegaan aan de Heer Mr. Daniël de Bruyn, Schepen en Penfionaris der Stad Tholen.
VER.



"VERBETERINGEN
Pag. IQ regel 2 (laat:?. lees:?. 4 en 5. 48 9 des gehaate der gehaate
■ 52 17 P- " P* 6'
68 8 Rutphen Rukphen
73 18 P- p> 7'
77 . 6 Johans Dallens Johan Dallens
79 3 Jan de Brammes Jan de Brammer
80 6 p. P- 9 en 11.
81 3 Ban der Tholen Ban van der Tholeö
5 heerraiden - heervairden
82 5 vehenedi vehendi
_ . 85 15 'neus -keus
86 1—— plag pleegde
, 97 13 Hatinga Hattin*;a
113 1 Rentmeesterfchap Rentmeesters
114—«- 2-—1572. 1752-
, 26 itting fitting
128 10 f {
131 25 Johan de Kruyt Johan de Knuyt
143 5 Willen van Willem aan
145 4 te te te
148 19 gr°s S',fs
... -149 15 dat geheel es oft dary dat geheeten es out
Dary
. 27 noort-oorst noort-oost
I5o 2 ftateft ftaen
, ,53 20 Aloe Alfoe
22 lieunen lieuen
154—- 4 Hennen lieuen
14 —bri e un en bri euen
155 6 brieunen -brieuen
10 belieunen belieuen
156 14 ——• brieunen brieuen
27 zeluem zeluen
! 62 18 hebhen hebben'
26 en Cornelis in Cornelis
169 I3 daningsluden dadingsluden
174—13 en 14 — marck marck marck
J9i 8 grosfen —gorsfen
, 98 11 heersfche heesfche
, 233 26 moeyedisfe moeyenisfe
246 9 canelcele Cauel-cele
257 3 geesteycke ■ geestelycke
281 4 Stanenisfe -—- Stauenisfe
285 21 aantelasten aautetasten
-*—310 7——of « °P