L 18



E E N I G E
ZEEU¥SCHE
OUDHEDEN^
P I T
echte stukken
OPGEHELDERD EN IN HET LICHT GEBRAGTJ
Behelzende een Befchryving der STAD
v e r e:
DOOR
JACOBUS ERMERJN&
TWEEDE STUK.
TE MIDDELBURG, By de Wed: WILLEM ABRAHAMS, M x> c c x c I,









I



GESCHIEDENISSEN
DER.
STAD V E R E;
den Lezer te beter opteleiden tot het be* fpiegelen der lotgevallen dezer Stad , geduureride het tydperk nu ter hand genomen, dacht men zeer gepast hier eene Plaat voortefl-ellen , zynde een platte grond, zoo als Vers zich by den aanvang der xvi Eeuw bevonden heeft. Da kundige Johannes van der Burgbt, geweze Stads-Bouwmeester, heeft dié, even voor zyn vertrek naar de West-Indien, onder myn oprent , ontworpen, en wat den omtrek of ringmuur betreft, durve ik verzekeren, dat dezelve zeer naauwkeurig is; ook heeft men alles daarby waargenomen, wateenigzins dienen kon tot verftand en opheldering dezer gefchiedenisfen: het is jammer, dat men, in die tyden, zelve niet bedacht is geweest den Nazaat zyneii werklyken toeftand te doen kennen, II. Stuk. A Nu



Cs)
Nu zaimen den afgebrokenen draad hervat-* ten. Het was ten jare 1501, dat het Vere eerst gebeuren mogt eene Wachtvan den Graaflyken Tol binnen hare muuren te zien houden, waarr door de 'koopman een mer'klyk gerief bekwam, alzoo, in het verzenden en ontvangen van koopwaren, de Graaflyke Rechten ook te dezer Stede konden voldaan worden: waarfchynlyk, dat Vrouwe Anna van Borsfele niet zal opgehouden hebbeff te yveren, dat hare Stad ten dezen opzichte gelyk mogt liaan met Middelburg en Arnemuiden, die reeds te voren die Rechten by haar hadden zien invorderen; weshalvenlerfickeroort hetalgeraeenTol-comptojytj niet meer w<t&.
De Aartshertog Fiiips, die zich van zync toekomftige Ryken wilde verzekeren, en daarom in den Herfst dezes jaars eene reis naar Spanje ondernam, hadt eerst gezorgd zynê.'Nederlanders de kosten daarvan tedoenjboeten, waartoe Zeeland in 'tbyzonder tien duizend gulden opbrengen moest, als te bewyzen is met eene post uit Stads Rekening van den jare 1501 luidende: defen Rentmeester gevaceert vier dagen ter Dachuaart teMiddelburch op de bede van 10000 (f gulden) die onj'egenadige Heer heefchede op Zeelant om zynereyfe van Spaegne xij fchell.
De Walcherfche Steden hielden ter dezer tyd, ■zoo dik wils het byzonder belang van haar Eiland
zulk»



C3)
zulks vorderde, afzonderlyke Vergaderingen; die dan de Stalen van Walch eren genoemd werden : van zoo eene Vergadering wordt in Stads Rekening van 't jaar 1501 mede gewaagd 3 als gezegd wordt betaalt meester Cornelisz.van ttveó dagen vaceerens tot befcrive van de Staten vanden lande van Walcheren in Julia aldair vergadert op de Rekeniuge van ds Dyckgraue van den zeluen lande ; Bnde doe gefproken mit da Rentmeester van Zeelant van de pacht van dat Dyckgraaffihap van de Oostivateringe in Walcheren 't welck altyt tot defen hufe toebehoirt heeft, iij fchell. tot beter verftand daarvan dient, dat het deel van Walcheren de Oostivateringe genaamd, van oude tyden, aan het byzonder beftuur der Heeren van Vere fchynt overgelaten geweest te zyn, waartoe het aanbellen van Dykgraaf, Gezworens, Penningmeester, onder den naam van fPater-clercq be* kend, en eenen Bode altoos behoord heeft. Misfchien krygt men .gelegenheid daarover eens opzetlyk te handelen, genoeg hier, dat deze Stads Regeering waakzaam was om,de rechten van haren Heer te handhaven.
De behoeftigheid van den Landvorst bleek ter dezer tyd, daar de ingewilligde Beden al voor den vervaltyd te berde moesten komen, en daartoe middelen uitgedacht worden, althans in yoorfz. Stads Rekening vindt men nog betatlt A s den



CO
êèn' voirfz. meester Cornelisz. van dat hy ia Jalio totMiddèlbtircbmit den anderen Gedepu» teerde van die- van Zeelant ter dachuaert voir, tot befcriue van onfen genadigen heer e op de 'materie van de Anticipatie van de 5000 (gulden) die onfe genadige heere op die van Zeelant begeerde welcke Dachuaert tot twee reyfen uit ge» fielt was om de abfencie van eenige Steden ends Edelen van Zeelant die naderhant aldair qua»
men enz ytfchtll.
Daar/Ve, als een Staats Lid, geduurende de xv. Eeuw, te meermalen voorgekomen, en zulks met de duchtigfte bewyzen is geftaafd,zal men haar als zoodaanig nu niet meer befchouwen, voor dat zy in 't jaar 1574 in dat recht herfteld werdt, gelyk ter zyner tyd ftaat verhandeld te worden, moetende de aanteekeningen in Stads Rekeningen, wegens Dachvaarten voortkomende, alleen zoo aangemerkt worden, dat de kosten daarvan, door de Stad gedragen werden, wanneer de Heer of Vrouw van Vere goedvondt haren Rentmeester, Raad, of Geheimfchryver derwaards tezenden, en hun perfbon te verbeelden: de volgende post bewyst zulks, enteffens hoe 'sLands Staten dit jaar te Brusfel zyn befchreven geweest; welke Vergadering twee zaken ten onderwerp hadt; het re* geien naamlyk van 's Vorsten vertrek naar 't Spaanfchc Ryk.a en hetftellen van een gefchot
van



(5)
van vyf grooten over geheel Zeeland, by der breedc genomen; dus het voordeel der byzondere Heeren, die het onderfcheid tusfcheu fteenfchietens en der breede plegen te genieten, nu door den Grave fehynt ingezvvolgen te zyn: laat ons de Rekening zelve hooren betaelt den voirfz. meester Cornelisz. van dat by in den ouxt maendt Anno defer Rekeninge tot Brucelle ter Dacbuairt ryfede tot befchriuens van onfen genadichen beer e op de materievan ons genadicbe beere vertreck nair Spaegne ende op de bede van vyf groten ouer de breden. Ende alfoo dezelue dacbuairt gecontinueertis om een ygelick achter ruck te reyfen ende weder te comen in September — Vair de voirfz. meester Cornelis compareerde ende bewairde de Dacbuairt van Mevrouwe wege, ende hem dair voir toegelecbt tzvinticb dagen tot drie fchellingen is iij vis.
De Aartshertog heeft dezen jare hetZeeuwsch Gewest bezocht, en waarfchynlyk Vrouwe Anna op haar Ridderhof Zandenburg met een bezoek vereerd; dit fehynt althans zekertezyn, dat die Vorst ter dezer Stede den 6 Juni 1501 een voorrechtsbri«f verleende aan het Handbogenhof te Middelburg (<*).
Men heeft reeds in de befchryving der Heeren
van
(0) Zeel. Chron. Alm. van 1787. bl. 1117 en iu8, A 3



CO
van Vere uit den Huize van Borsfele bl. i&S? verhaald, hoe Jonker Lodewyk van Montfoort, Gemaal van Vrouwe Anna van Borsfele, ten jare 1503 als Heer van Vere gehuldigd is; ook hoe het deze Heer was, die ter verfterking der Stede deGallery deedt maken van de doenmalige Arnemuidfche Poort tot aan den Tooren, riu telMontfoortfen-Tooren genaamd, van welken Tooren gemelde Heer ook de ftiehterwas, en hierdoor de Stad geene kleine fterkte aan de waterzydetoebragt, ook dient dezelve nog werklyk, zoo wel als evengemelde Gallery voor eene Stads Gevangenis, gelyk ook tot wooning voor den Onderfchout.
Het verdient zyne opmerking, dat aan Jonker Lodewyk van Montfoort, nu Heer van Vere , door Bailku, Schout, Burgemeesters, Schepenen ende de Gemeente, gegund werdt den xv penning van den Accyns der Wynen, die op de HeerJykheid van der Vere, binnen driejaren zouden getapt worden; waarfchynlyk is zulks de Srad afgeperst, om dien berooiden Edelman een inkomen te bezorgen, waar over hy, zonder zyne Gemalinne befchikken kon.
De Chronykfchryver Reyge^rg verhaalt, hoe men om dezen tyd in Zeeland, en wel in de Zee-fteden, dus ook in Vere, Wafervisfcheepkem begon aantetimmeren, ter voort?
zet-



(?)
setting 'van 'de Visneering (b). Men denkt hier door te moeten, verftaan Schuiten met beunen om den versfchen Visch aJonime levendig
te kunnen vervoeren en markten, in onzen tyd
. 1 ■ »loisi ,
Ventjagers genoemd.
Èen poorter en inwooner van Middelburgter oorzaak van verfchil over de huur van den Molen van Serooskerke bekommerd, en voor de Rechtbank dezer Stede betrokken, werdt door zyn plaatslyke' Overheid, uit krachte van het voorrecht den Burgeren van Middelburg eige, inzynezaak, alskwalykbetrokken,voorgedaan, en men zocht dit verfchil in der minné te vereffenen, als uit de bylage A, zynde eén brief der Middelburgfchc Regeering, breeder te zien is.
Om dezen tyd fehynt men in dit gewest in de gewoonte te zyn geweest, om zulk'en, welke voorgaven of welke men vreesde met fchurftzizktQ,Lazarie genoemd, bezet te zyn, aan het Magdalene Gasthuis te Brugge te zenden, waar zy onderzocht, en volgens een getuigenis vandaar gebragt, behandeld en aangemerkt werden ï daar van een blyk in de bylage B, voorkomende is.
Het was met Brugge, daar de hoofdzetel des koophandels nog te vinden was, dat de Veré«
nzari
Reigerb. Chrpn, II. D. bl. 366, A 4



(8)
naars fteeds eene goede buurfchap ondarhiel» den: dit jaar 1503 levert daarvan nog een! be* wys op, in het ontflag van zekere góederen en koopmanfchappen, behoorende tot een fterf huis aldaar gevallen, als uit de bylage C, breeder te zien is, zynde eene dankbetuiging deswege door de Brugfche Regcering aan die van Vere gedaan.
Hertog Filips nu gehuldigd Erf-prins der Spaanfche Heerfchappy, uit dat Ryk terug gekeerd, en in deze Landen met den kryg tegens den Hertog van Gelderland beladen, die hem Zoo wel te water als te lande groote kosten baarde ; vergat daarom niet zyne gunftelingen ten kosten der Onderzaten, en wel dezulke welke daartoe geen de minfte betrekking hadden, uit te huwlyken: een voorbeeld daarvan is te zien uit het fchryven van eerstgemelden Vorst aan de Veerfche Regeering, waarby hy ten jare 3504 begeerde, dat van wege deze Stad eere ende byftand zoude gedaan worden by het voltrekken van de Echtverbintenis tusfchen Jan van Belle 's Hertogen Raad en Penningmeester, en Jonkvrouw Jgn-es Boele, waarvan" de bylage P,breeder befcheid oplevert. Dc leezer weet, welke aanmerkingen men by een foortgelyk geval in het befchryven der Heeren van Vere uit den Huize van Bourgondien, bl. 23 gemaakt heeft, die ten dezen ook toepaslyk zyn.
Vron-









(9)
Vrouwe Anna van Borsfele ten dezen tyde te Mechelen zynde, hadt daar eenen van deze Stads Schepenen, Joos Cornelisfen tot zich ontboden, dan die daarin achterlykzynde, geboodtzydie van de Wet haar daarvan de rede te doen weten, en twee hunner aftevaardigen, om haar ten raade te dienen in zaken toen voorhanden : de bylage E doet het een en ander nader kennen.
Dezelfde Vrouwe ging ileeds voort deze hare Stad te volmaken en te verderen; (ten koste der Onderzaten^): aan twee van derzelver Poorten werden hare wapenen, zoo. wel als die van haren Vader en Gemaal ten toon gefield, in g fchilderde tafereelen,als uit eenen post in Sti ;s Rekeningvan 't jaar 1504,te bewyzënis,afwaai! Haat. Betaelt den zeluen leueraersvan een groot ende een cleyn tafereel met de Wapenen van*m$ 1 beere ende Pr ouwe ende haar Paders tPapeve fiaande dat grote an den groten houck tkören ende dat cleyne an de poirte van kyckuit, da-ét aff den zehien leüeraers heejchen vij o€ groten mer al foe der meraf betaelt en is 't [amen vieé jonden groten.
Het toenemen van den koophandel; het bezetten dezer Stad door bezoldigde knechten; hec overlyden van Heer Lodewyk vanMomfoort,en het meerendeel verbranden van het heerïfyk Zandenburg, alles ten jare 1505 gebeurd, heeft A 5 men



( xo)
men reeds elders verhaald (c), en behoeft dasr* om hier maar aangeftipt te worden.
Brugge en Sluis begonnen ter dezer tyd i» welvaard aftenemen ;derzelver voomaamfte handelaars vestigden zich elders, en de Schepen der Hanzé-fleden , die het Zwin plachten intevaren, zetteden nu den fteven naar deze Stad; het Veer-gat was daartoe bekwaam (d).
Ten zelfden jare droeg deze Stad de kosten van een Gedeputeerden ter Dachvaart te zenden, niet van hunnentwege, rnaar die Vrouwe Anna en derzelver Gemaal zal verbeeld hebben, het gene ik befluiten mag, om dat daartoe eene Jacob Houtman afgezonden werdt, die, geen lid der Veerfche Regeering zynde, waarfchynlyk in byzonderen dienst van den Heer of Vrouw zal geweest zyn: de posten uit Stads Rekening, die zulks leeren, luiden, betaelt meester Jacop houtman van dat by vut beuele van myne heer gereyst heeft op ten 3 O&ober Anno defer Rekeninge op te Dacbuairt befcreve te Bergen, ende van dair an myn heer van Cruningen gereyst omme van den zelue heer te gecrigene die helft van der penningen gecomen van de twee decleft van den tbienden gelegen in de Nisfe, te famen gevaceert vyf dagen 's daags drie fcbellingen is xvfchell. ' **-
(#) Befchryv. der Heeren vsn Vere uit den Huize van Borsfele bl. 122 125. (<0 Reigersb. Chron, U D. bl. 368.



(II )
"betaelt den zeluen houtman , van dat hy eene tlach geuaceert heeft op SinleSymon endejuden dach te Middelburch op ten dacbuairt ge/pro» ten vut den Dacbuairt voirfz. van Bergen iij fcbell.
betaeltdenvoirn.meester Jacop houtman van. dat hy geuaceert heeft tien dagen te Mechclett in den Dacbuairt die van Middelburg te Meche* len gecontinueert was op fekere begere van denConinck . . . j : x : fcbell.
Tot verklaring van hetlaatfte woord Coninck^ dient, dr.; HertogFilips door het overlydenzyner Vrouw Moeder als Koning van Kastilien uitgeroepen zynde, zich nu als zoodanig in deze landen deedt eerbiedigen.
Ten (kzen Lyde Mi.Comelis Jacobs van der Vcrc, StadsSccretaris en waarfchynlyk een basterd der Borsfelfche Heeren zynde, werdt ook in des Hoeren wichtige zaken veeltyds gebezigd, als uit de volgende post in Stads Rekening mede over 't jaar i5o5,blykende is. Betailt meester Cornelis Jacolsz. 'van der Vere, licentiaet ïn beeden rechten, van dat hy drie dagen geuaceert heeft in 't wedercomme van de Dachuaert van Brucel, om myn 'sheeren faken tot Mecbelen, Lueuen ende Antwerpen te expediëren 'sdaegs drie fcbell. groten is . • . ix fcbell.
Dikwils hadden Burgers van Middelburg met die van Vere verfchil; de nabyheid der twee
Ste-



C tO
Steden en derzelver onderlinge handel jnaakte dat onvermydlyk, echter brak zulks zelden het onderhouden van eene goede buurlchap tusfchen de Regeeringe der beide Steden:, een voorbeeld daarvan komt weder voor in 't jaar 1505, in een verfchil, tusfchen een Londons en e,en Doorniks koopman, welker pleitgeding de beide Rechtbanken beurtlings bezigheid fehynt verfchaft te hebben: de bylage F zal den weet» gierigen daar omtrent voldoen.
Nog in het zelfde jaar 1505, vondt zich het Hof Provinciaal in 'sHage, inde noodzaak om ter vordering van rechtten te voordeeievan eenenVeerlchen poorterCor«<?/zV Willemz.voor, en in naame van deszelfs Schoon-dochter AdrianaHuygen aan deze Regeering te fchryven, als uit de bylage G, verder kenlyk is.
Werdt Vere ten volgenden jare 1506, met eene grondbraak, ter lengte van wel zeven roeden bezocht, hare Zee-handel werdt aan den anderen kant door het afnemen van den bloei der Bruggenaren geftyfd, en verkreeg weder wasdom. De Schotten hadden hunnen ftapel te Brugge gehad, en verlaten, zy wilden zich te Middelburg vestigen, dat lukte niet, en zy vonden te Vere eene veilige Rhede, bekwame Zeehaven, eene machtige befcherming, en voorrechten, die zy elders te vergeefsch hadden gezocht , of die hun geweigerd waren: althans van
dit



(13)
dit tydftipaan mag men rekenen, dat de SchoN fehe handel hier onafgebroken zynen zetel heeft gehad, fchoon de vaart van Schotland op deza haven reeds vroeger aanvang hadt genomen.
De Zee-vaart was in 't algemeen nu hier tot zoo eenen trap geftegen, dat de handel op da Oost-zee alleen, (verftaat daardoor de drie Noordfche Ryken in 't gemeen, en de Hanzé-fte» den in 't byzonder,) niet zelden op eenen dag de in- en uitvaart van zestig Schepen deedt tel* len (e).
Het zoenen wegens begaane doodflagen,was ter dezer tyd nog in een erkend gebruik : men vindt ten dezen jare, hoedanig de volmachten waren, die ter zake van dien werden uitgevaardigd; de bylage H, levert daarvan een bewyss op.
De handel van Brugge was wel verzwakt, maar nog niet geheel vervallen, de Hanzé-fieden,byzonder Lubeck,onderhielden daar nog hare gemeenfchap, althans het fehynt zoo uiteen requifitoriaal der Regeering van Brugge aan die van Vere afgevaardigd, te vinden onder da bylage %
Men hadt hier zoo dra niet begrepen de voordeelen, die te verkrygen waren, wanneer da Schotfche Natie, deze haven voor alle andere bevoorrechtten, met die tot een ftapel-plaats dec
voort-»
Ce) Ikeigertb. C&ron, II. D. bl. 233.



C H)
-voortbrengsels van haar Land te maken, of Vrouw Ann a zondt, op naam van haar' Zoon, A■dolph van Bourgondien, een plechtig gezantfchap aan den Schotfchen koning, om deswege te verdragen, dan zulks baarde onkosten, welke noch de Heer noch de Stad uit hunne gewoone inkomftcn dragen konden, waarom daarvoor 'renten ten laste van des Heeren Domein moesten verkocht worden,'twelk door eene daartoe "uitgevaardigde Acte van evengemelden Jonkheer Adolph werdt goedgekeurd, toegellaan en bekrachtigd; als uit de bylage K omftandiger te zien is. Gemeld gezantfehap zal het zelfde zyn, waarvan men gewaagd heeft in "dc befchryving der Heeren van Vere uit den Huize van Borsfele bl. 125.
Dc Gelderfche Oorlog, zoowel als de reize 'Van den Land-vorst naar zyne Spaanfche Staten, hadden dit Gewest niet minder dan andere Nederlanden zware Bede doen afpersfen; de 'Zeeuwfchc Staten te Sommelsdyk vergaderd geweest, hadden wel toegeftemd voor vier jaren lang f 30000: 'sjaars, boven hun aandeel in ƒ400000 :, die alle zyne Majefteits Nederlanden opbrengen zouden, ter goedmaking der kosten van den Gelderfchen kryg enz. Dan het opbrengen van dien was niet zoo gemaklyk in ten land, dat ftaag tegen het woeden der Zee te worstelen hadt, en welks Edelen door geduurige
•krygs-



c is y
•fcrygstochten verarmd waren, danhet geen toe* geftaan was moest opgebragt worden: hoedanig zulks in Beoosten Schelde ftondtte gefchieden, en de Burchgrave van Zeeland deswege alle Ambachtsheeren en Leenbezitters vermaande, kan men uitvoerig leeren uit de bylage L.
De Scheepvaart bepaalde zich thans niet meer tot de nabuurige Ryken,' 't zy Oost of •Westwaart,neen, de Veérfche haven werdt ook nu ten jare 1508 door Schepen uit de Canarifcbe Eilanden bezocht, die hier het eerst hun Suiker aanbragten, en verder de Schelde op naar Antwerpen voerden : het pond Suiker kostede ter dier tyd twaalf duiten (f).
Ten zelfden jare verzochten de Regeerders der Stad Antwerpen , dat ter dezer Stede verfcheide perfoonen moesten gehoord worden ter vordering van Recht tusfehen eenen Jan Costen en Peternella Hoppenaer. De bylage M geeft deswege meerder befcheid op.
De Gelderfche kryg, niettegenftaande een gefloten Vredes-verdrag, hervat, en de Kastiliaanfche koning met een verbond van hulp e.11 vriendfehap van Engelands koning, gefterkt zynde, kwamen ten jare 1509,1500bezoldigde knechten uit datRyk te Arnemuiden te landen, die met veel Zeeuwfchen Adel den Oorlog in Gelderland gingen voeren,dan luttel voortgangen
00 Reigersb. CÜron. bl. 24S.



< -O
-gen maakten: onder de Edellieden uit dit Ge* west wordt byzonderlyk gemeld Jonker Hendrik Cornelis van der Veere, welke hier naderhand het Secretaris ampt bekleedde, en de Zoon was .van Cornelis Jacobz. van der Vere, van wien hier voren bl. it gewag is gemaakt.
Dit zelfde jaar op S. Cosmus en Damianus dach, werdt deze Stad in 't byzonder door eenen hoogen vloed en zwaren ftorm uit den N. W. getroffen, zoo dat op de noordzyde der haven eenige huizen door het zee-water wegfpoeklen.
By e<-cngemelde ramp voegde zich ten jare 1510 een felle brand, gelyk men reeds onder de levensbcfchryving van Vrouwe Anna van Borsfele bl. 127, aangeteekend heeft. Dan oiiaangezien die rampfpoeden was de Koopvanrdy en Scheepvaart, vooral uit de Oost-zee zoodanig toegenomen, dat men dikwils 'smorgens hier niet een Schip terRhede ziende,des avonds 50 a 60 Schepen zoo Oosterlingen als Overflicbtfche konde tellen (g). Door het Overjlicht meenen wy te moeten verdaan, zulke Schepen, als uit Gelderland, Overysfel, Groningerland , en Oost-Friesland hier aanlandden.
Nog in datzelfde jaar raakte de.Stad in verfchil met die van Middelburg over het bekommeren van een hunner Poorteren Adriaen Eau-
wenz.
(£) Reigersb. Chron. II. D. bl- 379*



(i7)
wensz. op verzoek van eenige Burgeren, ze* ker om denzelven hierwege jhetgeen ten zynen laste te eisfchen Was, in Rechten te betrekken. Middelburg vermeende zulks tegen hare bekende voorrechten te ftryden, en fchreef deswege, als onder bylage N, te zien is: de uits-, flag daarvan is my niet gebleken.
Men heeft in het eerfle ftuk der gefchiedenis van deze Stad bl. 14, reeds vermeld, hoe hier al ten jare 1393, Schutters-gilden aanwezig waren, dan welke, de Voet- of Hand-boog, ofwel die beiden is onzeker: zulk foort van Gilden, welke tot de Oorlogsbedryven van diety-, den dienden, zouden, volgens het gevoelen van den Oudheidkundigen Heer Gerard van Loon, al in't jaar927, doorhendrik,koning van Duitschland en hertog van Lotharingen, in de Steden zyn's gebieds opgerecht zyn (h), wat daarvan zy, Vere is daarmede zeer vroeg voorzien geweest; en het was Vrouwe Anna van Borsfelen, die ten jare 1511, zmteHand-, boog-Scbutters vergunde, het Officy van den, brant van den harinc tonnen; als uit de voorrechtsbrief daarvan in de bylage O, wydlufti* ger te zien is. Een voorrecht van geen klein gevyin, in een tyd wanneer de haringvaart hier indenmecsten bloei was, en duizenden van tonnen
(Ji) G.vauLoon, Alou. Holl. Hift. II.D.bl. 166, II. Stuk. B



C 18 )
«en jaarlyks met onderfcheidene merken moesten gebrand, of, gelyk men nu fpreekt, geyckt worden, ter gerustheid van den uitlander, die daardoor van de hoeveelheid en hoedanigheid dier alomme gezochte'Vis, verzekering verkreeg.
Daar de Gelderfche kryg, nïettegenftaande het gemaakte beftand, weder opgeborsten, en 'er op de vriendfehap v£n het Franfche Ryk niet veel te vertrouwen was, achtte men, de voorzichtigheid te vereisfehen, deze Stad aan rnuuren, poorten, grachten,als anderzins, zoodanig in weerbaren ftaat te ftellen, dat men voor alles wat vanbuiten konde voorvallen, genoeg beveiligd was; dan,daar werden veele en zware kosten toe vereischt, weshalven Burgemeesters , Schepenen en de Gemeente dezer Stede, gefterkt met oorlof van hare Vrouwe Annavan Borsfele, en den Erf-heer Adotf'-van Bourgondim , befloten ,debenoodigde penningen daartoe te lichten, zooveel, dat de Renten daaivan veertig ponden vlaams's jaars zouden bedragen, losbaar tegens den penning vyftien: alles meerder blykbaar uit de bylage P; waarby nog aantemerken is , dat tot deze beleeni'ng, eer die tc ondernemen, de keizer Maximiliaan als" voogd van zynen kleinzoon den Aartshertog, en óok de Aartshertog Karei van Oostenryk zelf,Ocl:roy hebben moeten verkenen: vergelykt men zulks
eens



C 19)
eens by de handelwyze in onze dagen hief eri elders in 't Zeeuwsch gewest gebruiklyk, wat ftof tot overdenken ? wat verfchil in het behandelen van zaken? wanneer de nood daar is om Steden of Corpora te belasten.
Het volgende jaar 1512, was men om voorzegde redenen wederom genoodzaakt de Stad nog eens met vyfentwintig ponden Renten te belasten i losbaar tegens den penning veertien : het Oétroy daartoe van keizer Maximiliaan en de Aartshertog Karei gegeven, onder de bylagen Q , te vinden, bewyzen zulks.
Dat geldlichten en het bezwaren van Stads middelen hadt zoo rasch geen einde ; waarfchyn]yk,datmen ter bevordering van den koophandel alles heeft willen aanwenden, wat tot de veiligheid van een Zee-haven dienen kon, en daarom niet ophieldt de Stad van alle zydenzoo te verzekeren, dat zy ten dezen tyde onder de Vestingen van aanzien, naam verdiende: althans de opgenomene lommen waren nog niet toereikende, waarom op nieuws ten jare 1513, de Stad met vyf-en-twintig ponden vlaams renten 'sjaars moest worden bezwaard, als uit de bylage R, ontegenzeglyk bewezen wordt.
De onzekerheid der Vrede vooral met Franküyk, en de ftoute ondernemingen der Gelderfchen, maakten veeltyds de Zee onveilig, en baarden ongeregeldheden, gelyk een daarvau B 2 was,



C «O
was, dat een Engelsch Zee-rover ditzelfde, jaar 1513 , onderdaan durfde met zyn klein Scheepje deze haven binnentelopen, waarjdeszelfs opperhoofd een der beste Logementen betrok, waarfchynlyk om de befiemming en afvaart van veele Zee-fchepen te befpieden, dan zyne hoedanigheid en toeleg werden ontdekt^ hy en alle zyne onderhoorigen werden gevat, en naa gerechtelyk onderzoek met de dood geftraft, wordende hun ontzielde lyken anderen ten fpiegel op raden gefield (i). Ook werdt ditzelfde jaar een HamburgerSchip door uitgaande Schotfche Schepen, doch buiten de Veerfche Zee-tor.nen, genomen,ter fchadevergoeding vart een Schotsch Schip,'t welk ten voorgaanden jare door de Hamburgers genomen was geweest (k).
Onder het verfterken der Stad totbêveiliging harcr koopvaart en Inwooners, diende ook, dat dit jaar de Stads grachten van de Zandyk-. fche poort naar My/zV heeren poort, ter lengte van 114 roeden werden gediept, welk gekost heeft oC 50 i-4 : 6 vis., zoo ook van de Zandykfche tot de Amemuidfche poort, ter lengte van 85 roeden, welkekosten oe 32 : 8 : 11 vis. beliepen.
Het Vredes-verdrag tusfchen Frankryk en Engeland, ook het Beftand met deGelderfchen,
gaf
(0 Reigersb. II. D. bl. 381. (T) Ibid bl. 382.



gaf hoop, dat de Overzeefche koophandel zoude herleven, althans men zag hier in de Lente des jaars 1514, eenDeensch Oorlogfchip, van wiens groote en toerusting men nimmer de weergade gezien hadt, genaamd de Engel, bemant met 500 koppan, zynde een gefchenk, 't welk koning cnaisTiAANdelI van Denemarken aan den Prince dezer landen zondt, waarfchynlyk om den toeleg te begunftigen, welke de Noordfche Vorst hadt tot een huwlyk met izabelleüöwOojtenryk, dat ook ten volgenden jare 1515, werklyk voortgang hadt; gelyk mede de huldiging van den Aartshertog Karei van Oostenryk als Grave van Zeeland, .welke op den 16 Mei van dat jaar te Middelburg met alle de pracht voltrokken werdt, welke zop eene plechtigheid eigen was, en met de grootheid van den Erfgenaam van zoo veele kroonen overeenftemde. Vere deelde in zoo verre, in deze alomme uitbandige vreugde, dat de jonge Landvorst het Eiland Walcheren in oogenfcliyn genomen hebbende, ook Heer Adolf van Bourgondien op Zandenburg een bezoek gaf, en federt door den Veerfchen Heer in deszelfs verdere reis naar Holland, is verzeld geworden (l).
Dan dit was het niet al, het gezicht van een groot Vorst, en misfchien een' vriendelykeu
lach^
(0 Reigersb. II. D. bl. 384.
1 Bi



( 23 )
lach, moest cïe Verenaar duur boeten; zie hier wat deswege in Stads Rekening van't jaar 1515, aangeteekend en verantwoord is.
Betaelt Cornelis JacobzCroes van zeker wit zwart blau laken belopende iijc ellen 3. om daer af te doen maken hondert fack Rocksvoer de gefeilen die op de baerfe ende half karre waren om die te royen als onfen genadighe Heere Hartoge Karei te Middelburch quam om gebult te worden, 't we lek myn Heere van Beu eren an de Wet begeerde gecleet te wefen > 't welck Burcbmeesters ende Scepencn geconfenteert was van elck flock breetxij gr. ende van ander gelen lahen en de boldam xv fcbell. comt 'tfamen vuyt'jayfen de Rekeningen van Cornelis Croefers bant. o€ xxi: xiiij : iij gr.
Betaelt geleyn de Steeboe van maken tot viij gr. van de fticke de fack Rocks tot hondert toe facit a£ iij : viij : viij gr. ergo bier ende van een maers cleet te vermaken ij fcbell. gr. comt '$ famen oC iij : x : viij gr.
Betaelt de felue van iij camelotte pien temaken voer Hey riek corfz.Bailiou uanDomburch, Gronfelet ende voor Meus facit viij fchell.gr.
Betaelt Cornelis de bosfehieter om daer medete'maken vier-appelen om vuyt de Mortier te fchieten facit xxv fcbell. gr.
BetaeltvandeGaleye te vuytaelgercn om xiiij dageti vuyt begeerten van onfen genadigben Hes-
{ T9



(S3)
re Hertoge Kaerle, ende dat op den xxen dacb van Meye, ende dat by eene vanzynen Raetmit hrieue uan credencie an Mer vrouwe te ... . ende voert an de Wet om daer mede te reyfen op Vrieslant tnit meer ander Scepeu van Brabant, Hollant ende Zeelant ,'t welck gekost heeft vuytwyfen een copie uan Rekeningbe facit . . . o€ xiij: ij fcbell. iiij gr.
Betaelt de clockftekers tot ix perfonen toe om dat zy lieden faken alle de doeken in de comftc van onfen genadighen Heere Hertoghe Kaerle, van de vj hueren tot ix bueren toe in denauent facit .... iiij fcbell. gr.
Betaelt Gabriel Cornelisz. de Cramer, van zeker cammelotten ende anders by myn Heere van Beueren doen boelen heeft; om daer mede ie cleene Heynrick Cornelisz. Baliou van Domburch 3 Roelantlgronfelet ende Meus Jacopsz. Scipper. vuytwyfende Gabriel brief ken 3 ende dat was gehaelt om de eere van de Stat ende Mer Vrouwe ende myn Heere te doene jegens de comfte van Hartocb Kaerle, ende behept oCv: XV fcbell. v gr.
Hadden de Verenaars zich met voorfz. plechtigheden in het ontvangen en vergasten van den Land vorst by hunnen Heer, mogen verlustigen, kregen zy gelegenheid om nog datzelfde jaar eene andere vertooning van naby te zien , wanneer den vierden van Hooimaand voor deze : B 4 Stad



Stad ten anker kwamen acht wel toegeruste Deenfche Oorlogfchepen , door den Koning der drie Noordfche Ryken christiaan de II. herwaards met een plechtig gezandfchap gezonden, ter afhaling zyner koninglyke Bruid de Princesfe isabelle van oostenryk; die door eene Zeeuwfche Vloot, onder het bevel vanNeerlands Admiraal Heer Philips, Bastaard van Bourgondien, Heer van Sommelsdyk, begeleid , vanhier den zestienden der voorzegde maand in Zee Hak, en te Koppenhage gelukkig aanlandden en het hooge huwlyk voltrokken, en de gewoone feesten geëindigd zynde, vandaar weder naar herwaards is gezeild (m).
Die evengenoemde Admiraal was het, die in het volgende jaar 1516% zynen Zee-ftaf verwisfelde voor den Bisfchops Myter van Utrecht, daar hy, door den Veerfchen Heer Adolf, en veelen van den hoogen Zeeuwfchen Adel verzeld, zyne plechtige intrede deedt (n) , alhoewel anderen die ftandsverwisfeling des Heeren van Sommelsdyk, een jaar later Hellen (0): hoe het zy, de macht en het geld van onzen LandVorst hadt te Romen, het meeste daartoe gedaan, die, in plaats van voorzegden Prelaat, nu onzen Heer Adolf met de waardigheid van ZeeAd-
(m) Reigersb. II. D. bl. 386. («) Ibid. bl. 388.
{») Vaderl. Hift. IV. D, bl. 408, 409.
U



(*5)
Admiraal voorzag, en teffens in de Ridder Ordre van 't gulde Vlies aannam (p).
Het was mooglyk de vreugde en het vergenoegen, welk algemeen ter -dezer Stede zal te vinden zyn geweest, over de bevordering van haren Heer, 'twelk aanleiding gaf, dat 'er ter gelegenheid dat men Rekening wege het verfterken der Stad opnam, eene driedaagfche maaltydby de Wethoudersplaats hadt,gelyk uit den volgenden post deswege in uitgaaf komtteblyken. Betaelt van de maeltyt die geduerde drie dagen lanck 3 daer mer Vrouwe van der Vere ende myn Heer haer zone den jerflen maeltyt mede waeren , ende daer is verteert naer vuytwyfen van een billet al 't famen metten Wyn, ende ,t zvas als me?i die Rekeningbc dede van der Fortificatie op ten xx daeb in Januario oC v : xiij fcbell. xj gr. Eene andere blyk, hoe men niet ophieldt ten koste der Gemeente fteeds te brasfen,zoo dikwils daartoe een fchynbaar voorwendfel te vinden was,zullen de volgende posten mede uit Stads Rekening aanduiden.
Betaelt Valentyn van een gelach mit den Wyn die myn Heere van Beueren mer Jonjfrouwe zyn wyf gefconckenwas ende hem genoot doen hy waste finte Lauwers, ende beloopt .... xiiij fcbell. xj gr.
Ten
(/>) Reigersb. II. D bl. 388.
B5



(^)
Ten voorzegde jare 1.516, fehynt eene geduchte Watervloed, hier plaats gehad te hebben , zoo dat het Zee-water den Dyk by de Warwykfche-poort fcheen te zullen, oyerftropmenp, als uit de volgende post kan opgemerkt worden. Betaelt: 0p fint Stevens dacb als de groot e vloei ix as,ende over onsDyck by deW',rzvyckfchepoortt ouerloopen zvilde, den gbefellen gegeuen die de eerde anbrochten , al 't [amen iiij fcbell. ij gr.
Hertog Karei van Oostenryk moest nu den Rykszetel van Spanje gaan betreden, en zou van deZeeuwfcheStroomen derwaards ftevenen, gelyk in Hooimaand des jaars ^i/ftondt te gefchieden; dan een tegewind hield dien Vorst drie maanden lang binnen dit Eiland opgefloten, waarna een N. O. Wind, de Vloot tot dat einde toegerust, (die veelen vanZierickzee onder haar Vlag telde, en allen onder het bevel van Heer Adolf vanBourgondien Heer van Beveren, van der Vere enz. ftonden,) in Zee voerde, daar die Heer in zyn eigen Schip, hier ter Stede van alles wel toegerust, de voortocht nam, waarna de Vorsten die van zyn Geflachten Hofftoet volgden, en gelukkig te Villaviciofa in Spanje aanlanden, waar onze Heer Adolf een vriendelyk affcheidvan den Vorst verwierf, en den 23 van Slachtmaand met zyn Vloot weder voor Vere het anker liet vallen (r).
Dan,
(O Reigerb. II. D. bl. 388, 389.



(*7 ) '
Dan,was het deze Stad tot roem, dat haar Heer den nieuwen Spaanfchen Koning naar zyn Ryk voerde; en over eene groote Vloot als Nederlandsen Admiraal het bevel hadt, men deedt haar zulks duur boeten, gelyk men reeds aangemerkt heeft in de levensbefchryving der Heeren van Vere uit den Huize van Bourgondien, bl. 36.
Het handhaven van den heerfchenden Godsdienst, werdt ter dezer tyd van veel aanbelang; de leêr van Dr. Martinus. Luther begon verfpreid te worden, en was al tot deze Gewesten doorgedrongen; waarom vooral moest gelet worden, wie thans ten kantzei tradt, en welke leêr den Volken voorgehouden werdt; het fehynt, dat een Leeraar in de Godgeleerdheid Jan de May ere genaamd, hier nu beftemd was in den Aduent te prediken, althans men vindt in Stads Rekening deswege aangeteekend. Betaelt meester Jan de May ere Do & oer van dat by alhier in den Aduent gepreetl badde , ende dat vut begeerte van der Weth, tot der gemeenen profyte, voer zyn moeite ende peyne, vutvoyfende de ordonnantie van der'Weth xxiiij philippus guldens ende voor zyn costen xx fcbell. gr. facit 't famen oC vj gr.
Ja men mag twyfelen, of niet reeds ter dier ftonde, hier ter Stede, een om des geloofs wille in den kerker was, althans in Stads Rë-



C*8)
kening van laatstgemelden jare wordt gevonden: Betaelt Bouwen Cornelisz. om mede te reyfenin Hollant aen den Prefident ende Raet van Hol' lant, om confultatie van de geuangen genaemt Gabriel Snorre van Antwerpen 3 ende dat by beuel van der IVeth op ten x dach van Meerte xphilippus guldens facit o€ ij : j fcbell. viij gr.
Want het is niet denklyk, dat men om gemeene misdaden in Holland en wel by den Hove raad moest gaan plegen; het moest dan iets buitengemeen zyn geweest, zoo als de zooge-. naamde kettery nog was; de brandflapels en moordfchavotten tegen allen, die van Romens leêr afvielen, ftonden nog opgerecht te worden.
Het was nog in dezen jare 1517, dattusfchen de Schippers van deze Stad en die van Mechelen verfchil onftaan was,waarover door wederzydfche Regeeringen briefwisfelingen gehouden, dan de zaak niet vereffend zynde, vonden die van Mechelen goed , om deswege een einde te hebben, hunnen Secretaris Mx.Pieter Ingelbrechts herwaards te zenden, ten einde daarover met deSchippery dezer Stede te verdragen , als uit den geloofsbrief aan dien Amptenaar mede gegeven,blykbaar is, te zien onder bylage S.
Een fteeds toeneemende koophandel en zeevaart; het verblyf der Veerfche Heeren en Vrouwen op het nabuurig Zandenburg; de hooge Ambten, die deze Heeren bekleedden, derzelver
macht



macht en aanzien; dit alles bracht te wege,dat een Verenaar,even als in eenHofftad fteeds afwisfelende Toneelen had van vreugdeen droefheid, naar gelang de gebeurtenisfen en eene geftadige afwisfeling van zaken zich kwamen voortedoen. Het jaar 1518, leverde daarvan nog treffende bewyzen op. Vrouwe Anna van Borsfele overleedt, waarvan men breeder verhaal in derzelver levensbefchryving heeft gedaan; Heer Adolf van Bourgondien moest des konings Kareis Broeder den prince ferdinand van Oostenryk 3 te Vlisfingen aangeland,overeenkomftig deszelfs ftaat eerbiedigen en inhalen : waarfchynlyk is een kort bezoek op Zandenburg daarvan de wedervelgelding geweest; in den herfsttyd dezes jaars werdt deze Stad zoo wel als geheel Zeeland met de Pestziekte bezocht, die hier, en teArnemuiden inzonderheid veele menfchen het leve kostede (s).
Het verfchil, 't welk men ftraks vermeldde; tusfchen de Schippers dezer Stad en die van Mechelen ontftaan te zyn, was in het najaar van 1518, nog niet vereffend, waarom de Regeerders van laatsgemelde Stad in de noodzaak waren andermaal een brief deswege aftezenden, hier achter gevoegd onder de bylage T; welke ons teffens leert, hoe deze twist was ontftaan, over het laden van wederzydfche Schippers in
el-
(V) Reigersb. II D. bl, 300 en 391.



elkanders havens; ook dat by deze oneenigheden niet alleen de Schippers, maar ook de Viskoopers, Huidevetters en meer anderen belang hadden, dus dat tusfchen deze twee Steden ter dier tyd een aanzienlyke handel-plaats hadt, waarom die van Mechelendaarop drongen,dat van wederzyden gemachtigden benoemd werden, die den ftaat des gefchils onderzoeken,en middelen beramen zouden, om de zwevende gefchillen te kunnen vereffenen: de uitflagdaarvan is my niet gebleken.
Was Vrouwe Anna van Borsfele uit der tyd gefcheiden, zoo moest haar eenige Zoon Heer Adolf van Bourgondien hier als Heer gehuldigd worden: wy zullen niet herhalen, hetgeen in de levensfchets van dien Heer bl. 37-39 daarvan aangeteekend is, maar alleen hetgeen deze Stad meer byzonder-deswege is wedervaren.
Namelyk, dat by dé Huldiging van dezen Heer in wedervergelding der rykelyke giften van Stads wege aan hem gedaan,gefchonke.n is geworden.
1. Het verhuuren van de gelpen die ter dier tyd gemaakt waren of nog Honden gemaakt te worden (t).
2. Dat geen Stede-boden, Bierdragers, Poor¬
tiers
(/) Cclyten, hier door verftaat men nog de gemetfe bogen in Stads Zee-muuren, waar boven de Gaüery die in dezen tyd van welvaart voor winkel-neeringe verhuurd werden, veel geld opbrrgt.



131)
fiers enz. hun Officien zpuden mogen overlaten', tfönder confent van de Wet enz.
3. Dat de bewaarders van den Camp-vcerfchen-en Noord-tooren, zouden ftaan ter obe^ dientie van de Wét 5 en 'erop denNoord-'tooren geen heering mogt gedaan worden enz. (u).
Het was in dat zelfde jaar, dat gemelde Heer aan het Minder-broeder klooster te Middelburg, bevestigde het inkomèn van een pond vlaams ?sjaars, hetgeen zyne Voorvaderen reeds die kloosterlingen bezet hadden, om daar voorjaarlyks hun jaar-gety te vieren in lavenisfe der Zie* len enz. (v).
Hetneemen van eenige Haring-buizen geduurende den teelt van dezen jare door de Deenenj als ook hoe Heer Adolf als Admiraal der Zee, en Heer dezer Stede die zaak, zoo wel als het neemén en opbrengen der Verenaars van een Deensch Schip, door een zoo voorzichtig als verftandig beleid in de gevolgen voorgekomen heeft, is reeds in deszelfs levensfchets bl.30 en 40 afgehandeld.
Wanneer ten jare 1520, koning Karei den Keizerlyken Throon zoude beklimmen, waartoe hy mits het overlyden van zynen Grootvader Keizer 'Maximiliaan geroepen werdt, kwam die Vorst uit Spanje te Vlis'fingen aan, na alvorens
in
'00 Rood Statutboek fo. 65 vs. (V) Olivaria Vredio Genealogie Flandrig pars fectmda P> 393-



in Engeland met koning hendrik den VIII, een verbond te hebben gefloten, om gemeenfchaplyk de Zee-rovers te beteugelen, ook de Koopvaardy en Visfchery te befchermen. ; Welk verbond te meer werking verkreeg, wanneer met den aanvang des jaars 1521, de Oorlog tusfchen keizer Karei den V, en koning fr ancois den I, onftondt; toen teeg men hier ter Stede, gelyk alomme, aan het uitrusten vanOor» logfchepen in beide de Staten, waar van de keizer en koning evengemeld ,.ieder de helft der kosten moesten dragen, dan ten aanzien der Nederlandfche Gewesten, werdt een gedeelte van dien last, op defchouderen der Staten, gevolglyk op de Gemeenten geworpen: Vlaanderen zoude daartoe uitreeden zes Schepen,Hollandxej Schepen en Zeeland drie Schepen,waartoe de Zeeu wfche Staten toeftonden, dat twee groten op ieder gemet Lands by den breede , en vyf fchellingen op ieder last Harings zouden geheven worden (iv).
Hier ter Stede, waar hef opperbewind der Zee-macht te vinden was, werden nu ter.beveiliging ter Haringvaart acht Schepen ten Oorlog uitgerust, dan die uitgeloopen, en door een zwaren ftorm. uit den N. W. beftoken zynde, bleef een Schip daarvan, en al de vrucht was, dat zy een genomenFranschOorlogfchip indeze
t4.?.«£\;>*.<;•.: - tkivX *-« 5
(w) Reigersb. II. D. bl. 396—Z99'



C33)
ze haven binnen bragten. Deze Vloot of dit fmaldeel Schepen ftondt onder het bevel van den Onder-Admiraal Jonkheer Willem van Catz, die ter naauwernood zyn leven redde, dan hy, voerende het Schip de Maria van Antwerpen , verroverde evengemelden Franfchen prys (x) , hetwelk zyne kunde en moed geen kleine eer aandeedt.
Daar de Oorlog met Frankryk uitgeborsten was, en reeds de wederzydfche vyandlykheden aanvang hadden genomen, kon het niet feylen, of Vere, een Zeehaven, daar 's Lands Vloot gevonden of meerendeel uitgerust werdt; daar fteeds een groot aantal koopvaarders, van on« derfcheidene Gewesten, lagen, en veiligheid zochten, moest in zoo een ftaat zyn , dat geene verrasfing niet alleen, maar ook geenerlei aanval hoegenaamd te duchten was: hiervoor droeg Heer Adolf als een gebooren krygsman,en die de roem bezat van in de Oorlogskunst, vooral in den Vestingbouw van dien tyd volleerd te zyn, eene byzondere zorg, en deedt hieromtrent alles wat zyn en Stads vermoogen toeliet; dat met de volgende posten uit Stads Rekeningen van 'tjaar 1521 ,als onwraakbare getuigenisfen, bewezen wordt.
Betaelt myn 's Heeren bofchieter van dat hy
alle
O) Reigersb. II. D. b!. 407.. II. Stuk. C



( 34)
alle de fortificatie hosfen clootenby een gebracht heeft, en ouer in getale gheleuert heeft ende aan de fmisfe gebracht heeft 'om in 't fut te legghen , daer ouer gheweest iij dagen facit « . iij fcbell.
Betaelt Anthonis de Schilder, van dat hyalh de Haeck-busfen ende alle d''andere bus f en ghcverwet heeft, vuytwyfende zyn cedule, ende zeker Barbakaspen heeft gefchildert 't fameti o& ij : x fcbell.
Betaelt den feluen van de yfere jlanghe ende van vij Haeck-busfen elc fiucxV) gr. endevan da flanghe vj fcbell. facit xiij fcbell.
Betaelt Heyn de Smit van xxxvij Hdeck-busfen fchoon te maken tot iiij gr. van den fiucke, facit xij fcbell. iiij gr. noch van ij baltic flanken fchoon temaeckenmetv camers met xij banden ende xxiiij bouten, 't famen vj fcbell. vnj gr. noch van ij . . . viij gr. noch ij breecyfers ij gr. comt 't famen . . . xix fchell.xgr.
Betaelt Jacob de Graue van een lach by Burgmrs. ende Scepenen verdronckeu, als men ront omme de Steede ghinc van thoorne tot torn om aente zienede ghebrekenop tenxxvjinjulio,
Betaelt Jacob Oliuiertz hy beuel van burgemeesters ende Scepenen tot behoufvan de fortificatie 't Antwerpen ghecocht hebbende; Ende eerst XXX Laet hoornen 'tftick j fcbell. facit xxx fcbell. gr., noch Ixviij boute vlcskens om laet
pour



< 351)
pour intedoenè de dozynexl] gr. facit m] fcbell: gr. noch xij fieskens met beurzen iij fcbell. viij gr. noch xxx lonten de dozyne viij gr. facit xx gr.-, #of£ eg» vierendeel tonnen buscruytzveecht L 85 vj gr. vj jb. '?pont facit xxvj fcbell. xij gr., «oc£ <?£72 vierendeel fyn clouer poer weècbt lx ® /orviijgr.'/ f8facito€ij gr. ;#ocZ>\zlembcn\ om fianpers tot de busfen xvj fcbell. viij gr., noch van ïytonnekens xij gr., iwi <?e« iiij gr., utf/j £o/ xiij gr. van Scepe te doen ende vut de Scepe.te doen ij gr., van vracht vj gr,, ende voer ■ zyn falari; nïlfcbelL gr .van al op 'tStadthuus tedraghen j gr. comt famen °€ vj : ixfcbell'*
Bctaeltvan iiij Bosfchieters elc j om é/öoientegieten elcx'ij gr. daechs, facit.. .iiij fcbell.
Betaelt de Bosfchieters elc v daghe loot glevormt ende andere faken gedaen elc tot xij gr* daechs. . . . . xx fcbell.
Betaelt Pieter de Bosfchieter een vorme tot ij metale Falckoenen xij gr.
Betaelt Cornelis Pietersfen Vijc\jpont loot om dooten af te gieten elc hondert viij fcbell. vutn<yfende een briefken, facit . . . xxxvj fcbell.' y gr.
Betaelt d'eWagemak er by de Werreivycft porie van ij ntéu wielen an de yfere flanghe fa-, cit .... xij fcbell.
C q Bet



Betaelt claes de Schoenmaker uan vj leren zdcken om huscruut in ie dóene x fchell.
Betaelt lenart Willemsz. dat hy met een Stelode reysde teVlisftngen om haer lieden te waerfchuwtn van de Schepen van Orloghen fran» choysfen die in Zee zvaren v fchell.
Veele andere posten wege het voeren van gefchut op de Wallen, zoude men nog konnen aanvoeren, te blyke, hoe als nu deze Stad in pit was een vyand lë Wederftaan, hetgeen veele buitengewoone kósten Veroorzaakte; waartoe op nieuw de Stads inkomsten met Los-enLyfrcnten moesten worden bezwaard , en wel tot zeshonderd ponden toe, als uit den Verbandbrièf deswege by Burghmeesters Scepenen ende Gemeente verleden, en Onder de bylagen U geplaatst te zien is; zoomede uit het Oclroidoor den Keizer daartoe verleend, te zien bylage V. Hoeveel zulk een vbrstlyk verlof de Stad kwam te ftaan, blykt in derzei ver Rekening over dit jaar, waar ftaat: Betaelt van den brief van Oêtroije dat de ghemeente by de K. M. ende zyrJn Raei verwierf om te moghen van der ghemeente zveghen té vèrcoopen lyfrènten vutwyfende de voorfz. brief in date den ve O&ober xvcxxj. defomrnévèn viij philips gulden . . . xs.xu) fchell. iiij gr.
Dan onder al dat krygsgewoel was en bleef dé Veerfche JIcer, zoowel als de Stads Re-
ffee-



C 37 )
geering, fteeds bedacht hoe hy deze zyne Stad door vermeerdering van Zee-handel en Scheep» vaart zou doen bloeijen en toenemen; doende dit jaar eene uiterfte pooging, om den Schat fehen handel hier te vestigen, als uit den volgenden post uit Stads Rekening betoogd wordt. Betaelt aan Pieter van Zuytphene ouer de Gemeente om te vercryghen van Duue Albany Gouverneur van Schotlant de fiapel uan de Schotten by bezegelbeyt als hy belooft heeft alhier tê hebben de fomme van vc rinfche guldens ergo hier . . . xxxiij: vj fchell, viij gr.
Het volgend jaar 152?, vorderde op nieuws veele toerustingen ter Zee, vermits het Oorlogs vuur nog ver was van gedempt te zyn; vooral moest de Haringvaart niet zonder befcherming zyn: dan de onmin en afgunst over elkanders welvaard, die toen al tusfchen de Hol-. Jandfche en Zeeuwfche Gewesten plaats had, maakten, dat ieder Gewest door zyne Oorlogfchepen ook alleen zyne Haring-buizen beveiligde (y); misfchien hebben zich de kosten, daartoe vereischt, niet tot wederzydsch genoegen laten verdeelen; hoe het zy Stadhouder Prafdent en Baden over Holland, Zeeland en Vriesland, zonden den 14 Juli 1522, eenpoincl: van befchryving aan de Steden dezer Gewesten,
om
. (j) Reigersb. II. D. bl. 408.
. • ' ' % C 3 / . top -V U



(38)
om in den Hage Staatsgewyze te vergaderen,
en te delibereren over het Concept hy den Pr eer fident en Raden geraempt, totprofyte en van den Lande,omme in de toecomenden tyt ten Haring te varen (z).
Wat daarvan al of niet de uitflag zy geweest, zoo is het zeker, dat de Staten van Zeeland ten jare 1523, toegeftaan hebben twee grooten op de gemeten , en vyv grooten op elc last Harinck ende Visch tot toertiding vanfeker Schepen van Oorloge voor dry maanden (a). Ten dezen jare werdt deze Stad een fchuil- en fchuts-plaats voor den Noordfchen Vorst, koning Christiaan den II. van Denemarken, die door onvoorzichtige handelwyze en te willekeurige Regeering' zyne Ryken ruimen moest, en terftondbedacht was, om naar Vere,waar eenigejaren geleden zyn Koningin een heusch onthaal genoten, en vandaar in zyn Rykën aangeland was, nu in zyn ongeval, denftevente wenden; die Koning landde hier met veertien Schepen aan,dan de geleerde Wagenaar, meldt, dat zulks in 't jaar 1525 gefchiedde (b); 't geen men vermoedt een feyl te wezen, aangezien, dat gemelde Koning deze Stad den bekenden Voorrechts-brjef, in Mei 1523, te Meeneten verleend heeft, waaruit
(2) Mr. J. de Mauregnatilt Jurid. Obferv.bl. 220-223» («) V. Copulaat ter Rekenk. v. Zeel. fü. 91, ) Vaderl. Hift. IV, ï>, bl, 456.



C 39)
uit zyne aanwezigheid in deze Landen te betogen is (e), ook door de volgende posten uit Stads Rïkening van't jaar 1523, die geëntegenfpraak lyden.
Gegeuen Gillis Lacay om te losfen den brief en Zegel-geit van de priuilegie ende Frydom dat die Coninc van Denemarcken der Stede ende Ingefetenen verleent heeft . . . xxix fchell. iiij gr.
Betaelt den feluen van zyn follicitude der felue faecke, ende om expeditie fcryuen van de brieuen , die hy in goede forme gebracht heeft . . . xvj fchell.
Betaelt meester Loy de barbier, dat hy eener des Conincs trawanten gecureert heeft van zyn fmarte, die hy creegh in den oploop tusfchen de Gemeente ende Visfchers . . - xxx fchell.
Uit welken laatiten post aftenemen is, dat geduurende 's Konings verblyf alhier, of wei op Zandenburg eene oproerige beweeging tusfchen de Burgery en de Visfchers heeft plaats gehad, en een van 's Konings Lyfwachten daar by is gewond geworden ;mooglyk dat die en zyne makkers gebruikt werden, om dien opftand te (tillen: nopens de rede van dien, zoo min als de gevolgen die zulks mogtgehadthebbena vindt men geen aanteekening.
On-
(O Welk Privilegie in Smaiïeg. Chton. gefceelgeboeki isbl.59Ien552. C4



(40)
Onder de Vloot met welke de Noordfche Vorst hier aanlandde, was een Schip de Maria geheten , zoo groot als nimmer in Zeeland gezien was, bemand met 500 koppen : Het lag hier meer dan een jaar lang, werdt naar de Levant gezonden, maar is nimmer teruggekeerd (d).
De Franfche kryg lokte dezen en genen uit omthun geluk ter Zee te beproeven, waartoe dan beftel-brieven byHeer Adolf werden uitgevaardigd onder deze Vrybuiters was een Zierickzeenaar, den Hofman bygenaamd, die een klein Scheepken voerde, met welke hy op de Franfche kust dorst landen, en vandaar een kapitein met veel buits te Vereopbragt (e).
Ten jare 1524, gaf meergero. koning Chris* tïaan, te Lier'm Braband zich ophoudende, beitel-brieven aan eenige Schepen, die ter dezer Stede uitgerust werden, om op de Oosterlingen te kruisfen (f).
Datzelfde jaar ging het toerusten van Oórlogfchepen hier niet minder dan'tevoren toe; de veiligheid der Haringvaart vorderde zulks, en het bevel daarover vertrouwde men Dieriek van der Meere toe, die voor de tweede reis in Zee ftekende., door een zwaren ftorm beloopen, zyn mast moest kappen en te Goeree binnenkomen (g). Of-
([d) Reigersb. II. D. bl. 408. (_e) Ibid. bl. 409.
GO Wagenr.ar Hifi. v. Amfterd. IL D. bl. 488, Q) Reigersb. II. D. bl. 411.



(4i )
Offchoon deze Stad nu in eenen volkomenen ftand was gebragt, om,luste het eenen inlandfchen vyand, haar geweld aantedoen, dien op hare hooge welbezette muuren en transfen gerust te kunen afwagten, te meer daar haar Heer zyn kunstvermoogen als uitgeput hadt, om niets te laten ontbreken wat tot eene goede en weerbare Vesting noodig was, blykens het geen in Stads Rekening van 't jaar 1524, aangeteekend is. Men beeft dit Jaar nyet gefortificeert in timmeringe noch metfelrye, mer alleen gerepareert deWerken die nuvoluertzyn geweest. Dan eer het zoo verre gebragtwas geworden, waren Stads middelen uitgeput; het geftadig opneemen van gelde» op renten, levert daarvan de blyken op. Heer Adolf was van zyne zyde niet minder totzware uitgaven genoodzaakt geweest. Het vergasten vaneen koning met deszelfs hofftoet;het geftadig uitrusten van Oorlogfchepen, en detraageonderftand uit 'skeizers kas, moesten dezen Heer ook in fchulden doen vallen, waarom het niet te verwonderen is, dat men aangeteekend vindt, hoe Heer Adolf den 10 December van hetzelfde jaar verkocht heeft aan V Weeskint van pieter Adriaensz. genaempt Liskens pieters dochter — een Jaerlycke erjfelycke losrente van vyer ponden grooten vlaems op onfe erue ende Domeynen van Zandyck — te weten vp de boomgardt liggende achter 't SusterC 5 huyt



(4* 1
huys ,ende de kershage dairan jlrekkendelancx de veste onfer Stede van der Vere etc. Van gelyke verkocht dezelfde Heer den 14 dier zelfde maand aan Mathys Cornelisz. Croefer,een jaarlykfche erflyke losrente van zes ponden vlaams 'sjaars vp alle onfe erue en Domeynen die zvy heihen binnen onfcn Lande Duuelande voirsz. tezveicnSaylant vjeye ende bosfchen (h).
In het volgende jaar 1525 , en wel in Sprokkelmaand, moest de Veerfche Heer, nevens den Pr^fident van den grooten Raad, en andere Heeren een gezantfchap in Engeland beklceden, met last om daar met den Engelfchen koning en de gezanten van Frankïyk verbonden aantegaan, vooral ten opzichte der llarinckuanck of Visfcherien (i) , hetgeen toch fteeds het voornaamfte voorwerp der zorgen bleef, om die voorteftaan, als de hoofdzuilen, waarop der Landen welvaard was rustende.
Een Zee oorlog is en blyft toch altoos een bron van rampen voor den koophandel; men heeft daar niet alleen met vyanden, maar ook niet zelden met vrienden'te kampen, die of uit misverlland, of uit afgunst niet aflaten, om wel eens die genen, welken zyveel eer befchermen moesten, aanteranden, gelyk dit jaar daarvan een voorbeeld opieveat, door dien een Vry-
bui-
(V) Ros:, van Verbanden G. fo. 16 vs. en 17. 68. (;') Reg. Mr. Aert v.;:i dtx Gocs I. D. bl.



C 43;
buiter van Middelburg, twee Schotfche Scha, pen, het zy die uit deze haven gelievend waren, of herwaards voeren, genomen hadt: Heer Adolf bezorgd zynde, dat daardoor de handel der gemelde Natie, die reeds hier bloeide, merk-' lyk nadeel zoude toegebracht worden, was ff faks bedacht, om zulks voortekomen, door alle de fchade die dit geval veroorzaakt mocht hebben, op zich te nemen, en 'er een eigene zaak van te maken, als de bylage Wkomt uittewyzen. E* vengemeld voorval, zoo wel als de vruchtlooze kosten door denzelfden Heer aangewend, in het zoeken van een ingebeeld Eiland, ten jare 1526, hem door den keizer gefchonken,zyn reeds in deszelfs levensfehets verhandeld: het laatfte is toch een vlak op de-kunde en geoeffendheid van Heer Adolf, dan levert te gelyk een bewys op, hoe vaardig en gereed een volmaakt hoveling is, om zelfs hersfenfehimmen van zynen Vorst, dien hy gehoorzamer dan aan God is, als wezenlyke zaken te befchouwen : wie weet of de gift van dat veronderfteld Eiland, niet met eenBulle van den Paus is verzeld geweest, en Heer Adolf daardoor niet alleen ryk, oppermachtig, maar ook zalig heeft zoeken te worden; althans de denkbeelden van die tyden,leveren tot zulke gedachten genoegzame gronden op. Ten zelfden jare 1526", en wel tegen den 12
' Maart



C 44 J
Maart Stilo Hollandia, werdt eene Daclivaart van Gedeputeerden der Landen van Vlaanderen, Holland, Zeeland en Vriesland, te Mechelen befchreven, over het vrocb of late varen ten Harinck om in ttnnen te fouten; op welke Dachvaart van wege deze Stad afgevaardigd en verfchenen is Joost Cornelis Burgemeester, ende Raedt van myn Heere, in den name van den Onderfaten van myn Heere. Die van Vlaanderen waren gelast te zeggen, dat men onderhouden foude d''ouvje couftume , dat elck vaeren mochie als 't hem beliefde. Die van Holland en Zeeland infteerden, dat 'er mocht geordonneerd worden, om voor Sint Jacob geen Haring in Tonnen te fouten. Waarop naa veel woordenftryds, en een ingekomen brief dezer Stad, waarbydie verklaarde, te vrede te wezen te proeueh voir' een jaer geen Harinck in Tonnen te fouten voir Sint Jacob. Het een en ander by den Raad (verltaat daardoor de gemachtigden, die van 's keizers wege hier tegenwoordig waren) gehoord zynde, heeft dezelve aan de Vrouwe Gouvernante gead vi feerd , dit jaer te vaeren nae~ oude gewoonten , ende te feilen alle reden hy gefcrifte, om die van Flaenderen goet tyts te informeren, of by (Toverbant hem lieden te conftringeeren oick nyet te fouten voor Sint Jacob. Het fehynt, dat ter dezer tyd het garen daer men de Netten af breyt, meest al gefponnen,
of



c 45;
of gemaakt werdt te Diest en Hasfelt, en dat door anderen daar in bedrog gepleegd is; althans daar werdt van 'sKeizers wege een Ordonnantie vastgefteld en uitgekondigd, dat alle Pae* ken van den Gaerin fullenvjeefien geteyckent; in teyken dat 't gaeren foe fin ende goet binnen es als bouen, ende houcken , ende dat de fiornen[uilen leggen gemer& dat men fe fien mach (k).
Heer Adolf moest fteeds voortgaan zich en zyn huis mqt fchulden te bezwaren: de vrucht' looze tocht, om aan de Noorder of ZuiderAspunten een vermeend Ryk optefpeuren, zal daartoe geholpen hebben, althans van wege dien Heer werdt ten dezen jare opgenomen van de voogden van Jan Jansfz.CroeJ'er, zoon van Hans Croefer , daar Moeder af was Geertruyd van der Molen, eene hoofdfom van honderd ponden vlaams, waarvoor jaarlyks belooft werdtte betalen eene erflyke losrente van zes ponden en vyf fchellingen vhemsvut onfienDomeynenvatt onfien Wynexcys onfervoorfz. Stede van der Vere. Gelyk dit zelfde jaar, en onder gelyk verband van dezen Heer opgenomen werdt van Cornelis Pietersz. Scryuer, een hoofdfom van tachtig ponden vlaams, waarvan de jaarlykfche renten zouden beloopen vyf ponden vlaams: zoo ook van bovengemelde voogden van Jan Jansz.
Croe-
(*) Reg, Mr. Asrt vdn der Goes I. D, bl. 71-77.



t40
üroefer nog zesennegentig ponden vlaams, die jaarlyks renten zouden zesponden vis.,alles onder verband en verzekering, als reeds is vermeld (l).
Zulke geldlichtingen van den Veerfchen Heer bleven ten jare 1527 nog voortduren, want toen vinde ik , dat weder opgenomen werdt vanMathys Cr oef er. Corneliszoon, een hoofdfom van agtentachtig ponden vlaams, waar voor beloofd werdt te betalen een Jaarlycke erffelyckt Losrente van vyfpondt thien fcbellingen vis. 'S Jiaersenz. (m).
Ditzelfde hadt, ten jare 1528, ook plaats, wanneer Heer Adolf aan Heer Cornelis IVillemsz. Deken onfer Collegiale Kercken van der Vere, beloofde jaarlyks te zullen voldoen eene erfelycke losrente van vyfpondegrotevlamsch Vfiaers, vuyt onfen domeynen en Ineompfien van onfen bier excys onfsr voorfz. Stede van der'Vere, ende dit om een zeker fomme van penningen die wy daer voren bekennen ontfangen te hebben enz, Hoe zulke Rente-brieven ingericht waren, en welke muntfpecien,entot welke waarde,dieter dier tyd gang hadden, zal de lezer mogen zien in de bylage X. Geen wonder hoeft dit te baren , daar men in het levensverhaal van onzen toenmaligen Heer reeds aangemerkt heeft,dat de
zei-
(/) Hes:, van Verbanden fo< 47, 50 vs. cn 51. («0 Ibid I. fo. 61 en vs.



(47)
zelve ais nu keizerlyke last bekwam,tot het op nieuws uitrusten van Oorlogfchepen, aannemen van Krygsvo!k,en het verfterken van Walcheren.
Nederland van rondsomme in Oorlog te water en te land, hadt zich nu tegen de Franfchen, Engelfchen en Gelderfchen gelyklyk te verdedigen, of moest die tot eerlyke en beftendige verdragen dwingen; het een en ander was even moeilyk en kostbaar. De Visfcheryen bleven toch de meeste oplettendheid van 's Lands Staten gaande houden; hieruit dat men op den 7Mei dezes jaars in de befluiten van Holland aangetee■kend vindt. Eerst zyn die Steden eendrachtc* licken van opinie;?-, dat men mitten Landen Brabant, Viaenderen ende Zeelant follicitere fiilfate of beftant voir de Visfchers ; als van defelue tt hefchermen mit krjs caruelen of op faulfcondaytr dat foude costenende moeten iveefen tot lastvau der neringe op lastgelt 3 want eenige Steden tot geenen costen verftaen en mogen y ende want dc neringe geen cost verdragen en mach, hebben Delft, Rotter dam ende Schiedamverclaert, ftille te leggen 3 ofelck te vaeren op zyn per iele (n )> een 'blyk hoeveel een Gemeente op Vorstlyke befcherming te vertrouwen heeft, en hoe aan derzelver heerszucht niet zelden der Landen welvaard wordt opgeofferd.
On-
(«) Reg. Mr, Aert van der Gves I. D. bl. 145 en 146.



(48)
Onder dat Oorlogsgewoel, en hetgeduurig werkzaam wezen in alles wat den kryg betrof, heeft men ter dezer Stede mooglyk niet gezorgd, om ook de burgerlyke Rechts-zaken,zoofpoedig als wel anders uitteoefenen; althans twee bevel-brieven desHofs van Holland, onder de bylagen Y en Z geplaatst, geven aanleiding tot zulke gedachten.
Ten dezen jare hadt de Stad zes Busfchieters in haren vasten diensten bezoldiging; en werdt befloten ter goedmaking van de kosten, die andermaal vereischt werden, tot buitengewoone middelen toevlucht te nemen, naamlyk, om alle maanden te lichten vut tnyns heeren heeren bierexcys , duts der Kercken o€ xvj :: vij fchell. ij gr. ende den Commune o€ v: viij fchell. iiij gr. altyt tot voederf eggen ende restoire. Het voeren van Gefchut en Ammunitie allerwegen, waar men zulks noodig achtte, ging nu weder zynen gang: Vere was nu ook een plaats van Oorlog en van geen klein belang: Ook werdt in datzelfde jaar hier een Commisfaris des konings van Denemarken vergast, wyl men in Stads Rekening vindt, Betaelt Grietken Stoops, dat men daer den Commisfaris van den Conincvan Denemarchen befchanck met Burgemrs. ende Scepenen xij fchell.
Wy zouden nu een ruim veld hebben om te veihalen, hoe ten jare 1529, hier ter Stede, het
licht



(49)
licht der Hervorming, doorZü/forinDuitsch.3 land begonnen, en van Calvin verder doorgezet, uitbrak, en zoowel deStedelyke Overheid, als haren Heeren de Geestlykheid veel kommer en verdrietlyke bezigheid verfchafte; dan daar wylen de zoo eerwaardige als geleerde vanlpe» ren,inzynz doorwrochte Hiftorifche redenvoe* ring, by het ontdekken der Gedenknaalde>opge~ richt ter eere van Joannes van Miggrode, blJ 11 en vervolgens, dat webbe reeds heeft afgewe-; ven , en wy zulks ook in het befchry ven der Hee-J ren van Vere uit den Huize van Bourgondien^ bh 48, aangeftipt hebben, ten blyke dat hetzelve onzen aandacht geenzins ontglipt is, zal men des herhaling hiervan vermyden.
Het was ten zelfden jare, dat Heer Adolf aart' eenen zyner burgeren Pieter Cipiriaensz, vergunde het Hellen van een hout-tuin, op de ha* ven ten noorden der kapelle, aldaar toen nog in wezen, als uit de bylage 2A, breeder te be-, merken is.
Wanneer Heer Adolf dit jaar met een Dochter werdtverrykt,en dezelve het doopfelontvingV heeft men ter dezer Stede deswege openlyke vreugde betoond, als uit de volgende post in Stads Rekening te bemerken is: Betaelt als men me Joncvrouive van Beueren Anthonia kerflen deden van alle de groote doeken te ludene metten beyerman . . . vij fchell. vj gr,
II. Stuk. D Of



Ofhetgeestlyk Rechtsgebied ter oorzaak van 3e nieuw opkomende leêr, nu verder dan eertyds werdt uitgeftrekt, en de Magiftraat daarover bezwaard was, zou men fchier uit de volgende post der Stads Rekening riioetenbelluiten : Betaelt Grietken Stoops van eene madtyt met burgemeesters ende Scepenen sgehouden met broeder Jan om heni te onderwyfene de grieuen die die 'van derWeth ende 't Commun dagelycx lyden door nyeuioe infra&ien vij fchell. gr.
Gelyk men oök reden tot vermoeden heeft, dat ten dezen jare hier eene oproerige beweging tusfchen de Visfchers en die van de Schotfche TMatie heeft plaats gehad, althans dc twee vol* gcnde posten die verantwoordzyn,geven daartoe aanleiding: Betaelt mr. Jan Cyrurgyn te Houe , mr. Loy, pieter bol en mr. Geert van de Scotten te cureeren die gequest zvaren van den Volckevan de h . . . buyfe ,dat de Scout et voeder recouvreren zal . . . o€ ij : v fchell.
Betaelt den busfehieters van den Coninckvan Portugale die hier van de Scotten gequest waexren,endedit'hy ordonnantie van Burghmeesters énde Scepenen my belast . . . xxx fchell.
De Vrede den vyfden van Oogstmaaud dit jaar te Cameryck gefloten, waar Fleer Adolf zich onder de Grooten bëvondt, welke daar de Vorftin margarita van oostenryk, Douariere van Savoye verzeiden, zal hier niet zonder reden veel
blyd-



I
C50
blydfchap verwekt hebben, althans men vindï aangeteekend, Betaelt den bode van de comptoirt van Middelburcb , die de publicatie bracht van de payfe ij fchell. ende den eer ft en bode die de eerfte tydinge bracht iij fchell. iiij gr. Comt v fchell. iiij gr.
Deze Stad fehynt om dien tyd in een pleytgeding gewikkeld geweest te zyn, waartoe zy vrienden en hulp noodig hadt, want daaromtrent wordt het volgende in Stads Rekening gevonvonden. Gefonden by accorde van burghmeesters ende Scepenen aen den aduocaet ende procureurs elx een tonne harinx ende een cleen papegay ken voor me Joncvrouw Cobels , omgevordert te voorden in onfen procesfe, casten den baring Xxxix fchell. ende de papegay x fchell. comt . .»
ij : ix fcbell.
Ten dezen tyde fehynt reeds de Confervator of Opperhoofd der Schotfche Natie hier ter Stede eene vrye wooning gegund te zyn, want men vindt Betaelt mr. Cornelis Hugez.een half Jaer buis buere van den zvitten huus myn Heere ende de Gemeente defef Stede den Confervateur gehuert hebben . . . o€ xj :
Deze Stad door koopbelang met die van Lu* beek in goede verftaildhouding zynde, fchynen ten jare 1530, zekere brieven vandaar aan de Veerfche Regeeringgekomen te zyn, die mooglyk noodig hadden voor anderen geheim geP 2 hou-



(52)
houden te worden; dan misfchien uitgelekt en de afgunst op de Veerfche welvaard rri Holland opgewekt zynde, waar een Gezantfchap naar de voornaamfte Hanzé-iteden ftondt te vertrekken, ■vorderde het Hof van Holland, 't welk nog een voornaam deel in het binnenlandfche befluur hadt, dat voorfz.ingekomene brieven hun zouden toegezonden worden: Of zoo een bevel re"delyk, en deze Stad daartoe te verplichten ware, daarover zouden veele aanmerkingen te maken 'zyn;wy laten die aan den kundigen lezer over, 'dn vergenoegen ons met onder de bylage 2 B, den voorgemelden brief van het Hof Provinciaal teplaatfen. Hoe ten dezen jare 1530, op nieuws alhier veel te doen was, met zulken welke men •Lutheranen noemde, en de leêr der Roomfche Kerk verlaten hadden, heeft de geleerde van Iperen reeds in zyn voorvermeid werk geboekt, bl. 92, en vervolgens overwaards degeenen,die deswege meer verlangen te weten gewezen worden.
De heoge en gedenkwaardige Watervloed, die hier en elders Zeeland deedt beven, heeft den Veerfchen Heer allerwege kosten aangebragt, om zyne Heerlykheden, overal waar dezelve getroffen waren,voor de gevolgen in zekerheid te Hellen; dit vereischtte weder nieuwe geldleeningcn, onder anderen verkocht Heer Adolf aan den Conuentc en ie gemeene profesfiden van



C 53 )
finte Cicilien clooster binnen der Stede van Legden in Hollant, een JaerlickecrffelickeLosrente van zes ponden tbien fchellingen grooten vlaems 'tfiairs, welke Rente mogt geheven worden uit de inkomften van onfeWyne excysonfervoerfz. Stede van der Vere 3biertoevoor fpeciael onderpant blyuende (o).
Het werdt ;nu meer en meer het belang det Stad om de Geestlykheid te vleijen, en den blaam van ketteryafcewisfen, waartoe zeker het geven van vette maaltyden gefchikte middelen waren, waarvan men v'mdtBetaeltGrietkeStoops van dat de Weih in 'p Clopster adt metten minister Bonaventura als broeder Jan van Herenthals fugi' tyff vaas met wynen 't famen oe ij: ïi\] fchell.
In 't Clooster te Clarisfen eenen maeltyt met Wynen ende de portiebinnen gefconken , als den Commisfaris Zandelin hier lach daer hem di» van der Weth noodden met zynen adioinSl coste xxx fchell. gr.
Eene nieuwe Bede door'sLands Staten ingewilligd, baarde hier nu ook overleg en zwarigheden , dan de raadfiagen daarover werden met geen drooge monden gedaan , want vinde deswege Verteert metten Bailliu van Vlisfingen 3 mynen heer den Rentmeester van Zeelant Adolf Her* dinc ende mr. Jacob Potterye, tot Schoutets
huu-
(o) Rcg. van Verbanden G. bl. 163 vs. en 164. D3



(5*4)
huufe omtrent de communicatie van der nyeuwef beede, daer byzvaeren Joos Cornelis, ClaesToly ende eenige van der Weth tot twee reyfen 't famen . . . xj fcbell. vj gr.
Of ren dezen jare 1530, ookeenige moeilykheden ten opzichte van den Graaflyken Tol hier plaats hadden, en daartoe, zoo de Procureur, als de Rentmeester Bewesten Schelde te dezer Stede zich lieten vinden, bepaalt men niet,maar wel dat in Rekening is gebracht; Den Procw reur Generaal van bouen mr. Bouwen de Cock , ende myne heere den Rentmeester van Zeelant Adolf Herdinck, in den Tol ij poortkannen wyns, daer zy by hen beede de Burgbmeesters ontboden hadden hem laden teverfeljchapen... iiij fchell.
Het fehynt, dat deze Stad met haren Heer dit jaar 1530, een nieuw verdrag over het onderhoud der Stadswerken aangegaan heeft, of dat daaromtrent bydeszelfs afwezen befchikkingen beraamd zyn, welke dezelve bezwaarlyk kon toeftemmen, of zich laten welgevallen: het een en ander is optemaken uit de volgende posten in uitgaaf voorkomende. Voor de Revocatie van der nyeuwe geconfenteerde continuatie van der fortificatie3 daer van vier principalenin,tnette geexlendeert zyn , als eene voor myne Heere, der kereken contoir, der Stede kiste, ende een in handen van den fortificatie meesters, ende daer en bouen een te boucke ge/lelt maken vyue daer voor , , . xij fchell., Be-



t 55 )
Betaelt Jooris van Waelscappele Burghmenter by ordennancie ende last van burghmeesters ende Scepenen, dat by doer hueren ende der gemeenten last reysde by mynen Heere te Beueren «mme d'accurt ende confent van de gemeente tedoen teekenen, daer om by zes weken vaceerde „ eer hy van mynen Heere diecost gecrygen ,wan& myn Heere onwillich was ; hem hier voor toege* leed, nochtans by hem meer verteert ... o£ ij:
Hoe het zy, of een nieuw verdrag met den Heer veel of weinig voordeel heeft toegcbragt, dit is zeker, dat Stads geldmiddelen door veeierhande onderhoud van Timmer- en Metzelwerken, Zee-weeringen en buitengewcone fchade door Zee-vloeden veroorzaakt, uitgeput waren, waarom Heer Adolf bewilligde in de lichtiflg van eene fomnae van vier honderd ponden ▼laams; dit is breeder te zien in de Acte van Confent, daarvan door eyengemelden Heer den 5 Maart 1531 verleend, en onder de bylage 2C geplaatst.
Het fehynt, dat tot hiertoe in de gewoonte was geweest, om alle reparatien aan openbare Gebouwen, die of den Heer of de Stad tot hunne lasten hadden, in dag-gelden te doen maken, en hetgeen daartoe benoodigd was zelve intekoopen: de ondervinding zal te wel geleerd' hebben,hoe ontrouw, en andere fnode ondeugden, daarin altoos hoofdrollen fpelen, en hoe D 4 :<•:



C50
»er nimmer op eenige uitgaven eene vaste berekening te maken is; waarom men nu, daar men de fpaarzaamheid vooral moést gaan betrachten, by aanbefteeding daar in ging voorzien: Een accoort deswege getroffen, is om dat het in *t Register van Verbanden ingefchreven, tot onze kennis overgebleven, en te vinden is onder de bylage 2 D.
Paarde Visfchery, hoe groot de Overzeefche ïcoopvaarden handel ook wezen mogten, fieeds de hoofdneering was en bleef, moest die ook gehandhaafd en door goede Wetten tegen baatzuchtigen en onbehoorlyk visfchen,befchermd worden: fommige hadden begonnen deneering met ander dan gewoon wandt te dry ven, waardoor de bodem der Zee als doorploegd, en het Aas bedorven en vernield werdt; dit ftondt alles ten verderven te brengen, dan of het doof ingezetenen of door vreemden gefchiedde, is «iet wel te bepalen; maar hoe het zy, de Veerfche Tooghers leverden deswege in 't jaar 1532, een fmeekfchrift aan hunnen Heer in, om voorzieningen daartegen, met aanduiding hoe de Heer zelf hierdoor in zyne Vis-Tol en andere inkomftenkwam telyden; welk verzoekfchrift, door den Magiftraat, met een brief van voorfchryven verzefd,aan Heer Adolf, die afwezig was, werdt afgezonden, als uit de bylage 2E, omftandiger te zien is.
Was



(57)
Was de Visfchery hier altoos van zooveel ,' belang, en verdient die zelfs in onzen tyd nog veel aandacht, zoo kan het den lezer niet veiveelen een uitrekfelintezien, hetgeen men rakende de Haring-visfchery van 't jaar i532,aangeteekend vindt, als een gewoonte van oude tyden af gebruiklyk geweest, dat als een buyfe uytgereedt wordt te haringe te varen, zoo fyn de eygenaers van dén Schepe fcbuldich by den Sche~ pe te bezorgen Anckers ,Cabel, touwen, zeylet ende dyergelycke tot ter feylingbe behouuencle voor die teelt,* Ende voes daer van verhoren wordt, geborsten oft gebroken vanfortuyne oft quader bewaringheoft oickby fiorme,dat fyn de Stierman ende denettereeders fchuldich te repareer en zulcx en foogoet als die waren, al fond er cost oft last van den eygenaers ; maer wat du* flyt en van ouderdom vergaet, dat moeten de eygenaers weder becostigen — Als een Cabel verloren oft gebroken wordt, moet den Stierman fulcx Cabel als die was weder beforgen op coste van de netreeders, dat es, was die cabel oudt, foo geftaen fy met een ouden, mer was die nicuzv, foo moeten fy een nieuwen beforgen op beuren cost, jon der cost van de eygenaers als voorfz. es — Ende een gemeen Stierman die mach laten mynen barinck en tonnen, Cabels oft anders hy hem gecocht, mer een gefetb Stierman niet. Een ochipper van Campen, met naame HenD 5 rik



< 58 )
rik Hertgen, dezen jare geen fpoedige rechtsvordering in zyne zaak, voor de Wet hangen-, de, kunnende erlangen, vervoegde zich by den Hove Provinciaal, en verwierf daar eenen bevcU brief, als onder de bylage 2, F, te vinden is.
Ten jare 1533, werdt eerst ingevoerd, de Haringbuifen , van hier en elders varende, welken totdusverre open enzondereenige lyfsberging waren, dan alleen dat men fomtyds over gefpansen hoepen een zeil trok,, wanneer men voor den regen fchuilen of rust nemen wilde, nu met verdekken te timmeren, waardoor de Schiplieden meer gemak bekwamen, en ook een en anderbenoodigdhedenbergen konden(p).
Hoe in den Oorlog met Denemarken en-Lubeck hier veel twist over het uitrusten eener Vloot was, en Vere onder die Steden zich bevondt, die des Keizers Gefchut daartoe noodig, weigerde te laten volgen, heeft men in de le» vensbyzonderheden van Heer Adolf reeds aangemerkt.
Het volgend jaar leverde een zonderling voorval op, des lezers oplettendheid waardig. Een Veersch burger Qjtiryn Wouters,werdt te Brugge in gevangenis gefield;, ter oorzaak Heer Lodewyk van Vlaanderen, Heere van Praetenz. van deZeeuwfcheStaten te vorderen hadt ƒ 820: wegens eene los-rente door gemelden Heer gekocht»
(/) Reigersb. il. D. bl. 444.



(59)
kocht, waarvan hem de achterftallen niet voldaan Waren, fchoon de Rente-brief daarvan uitgegeven , luidde onder verband van alle 'sLands middelen enz; vermeenende dus, dat de gearresteerde als een onderzaat en imvooner van Zeeland,daarin mede verbonden Was enz. Waar tegen de verweerder inbragt, dat deze Stad een eigendom van Heer Adolf van Bourgondien zynde, zoowel als Vlisfingen,Brouwershaven, West-kapelle enz,- niet contribueerde met de andere Steden van Zeeland in beden en fubiien* cien, hebbende zich nimmer in voorfz.Renten verbonden, of dezelve gezegeld, gelyk andere Zeeuwfche Steden gedaan hadden; waarom hy oordeelde kost en fchadeloos ontflagen te moeten worden,enz. Welk Pleit-geding van dien uitllag was, dat Schepenen van Brugge dendertbienften dach in lauwe Anno viebtbienbondert viere ende derticb, by flotvonnis verklaarden, den gemachtigden van voorn. Heer Lodewyk van Vlaanderen gehouden te wezen, den gearrefteerden en verweerder,te ontflaan van vanpbenesfe, costeloos en fcadeloos ende te betalene de cost en van difen pro cesfe ter tauxatie van Scepenen. De bylage 2 G, levert deswegebyzonderheden op.
Hadt een Veersch burger in een Rechts-geding van zooveel aanbelang, voor eene vreemde Rechtbank tegen eenen machtigen Eisfcher,
op



C 60 >
«p eenen gelukkigen uitflach mogen beroemen;. Heer Adolf hadt ten jare 1535 minder voor-, fpoed in een Rechtsgeding voor den Hoogen Raad te Mechelen, waar hy den 3 April, dezes, jaafs veroordeeld werdt, te moeten gedoogen, dat de Gecommitteerde van voegen de Graavlykbeid rusteiyk en. vredelyk mogten ontfangen bei, regt van Ankerage van vreemde Schepen arriverende op en in de flroomen van Zeeland, zoowel voor de Steden van Vere en Vlisfingen, als elders, in wat plaats het zy (q).
Eene Stad vol koophandel, zee-vaart en vis* fchery, waar een onderling verkeer van onderfcheidene Landaarten plaats hadt, moest dikwils twisten en daadlykhed.en zien gebeuren, die de plaatslyke Rechter beflechten moest: dat eene ftrenge uitoefening van Recht het best de openbare rust bewaart, begreep men tc dier tyd zeer wel, ten blyke waarvan dient, dat den 24 Januari 1535, eene Jan Ingelfen, die een Engelschman in 't aangezicht geflagen hadt, veroordeeld werdt, niet alleen God, de Juftitieen ook den beledigden om vergiffenis te bidden» maar dat hyberrevoets in bedevaart ttlFestkappellezm fmteWillehoorts hetzelfde moest doen, en daarenboven aan den Heer (dat is den Bailliu) 100 grooten boeten, en tot behoef van den
bey-
(4) Smr.lleg. b!. 164. die tot bewys aanhaald II. Copul. eer Rekenk. bl. 240.



(6i )
heylige Sacramente ten torsje van 2 pond (r).
Nog een blyk, hoe men het Recht hier handhaafde. Een ongehoorzame zoon van voornamen huize, die zyn Ouders grovelyk beledigd hadt, werdt veroordeeld, te vallen op zynknyen tnde bidden God almachtig ende den Jufiitie ende mynen heere van Bever en of ten zynen Stadhouder om vergifenis, ende daer na zynen Vader ende "Moeder om gelykevergiffenisfe— 't welk gedaan zynde fal hy binnen zonnefchyn ruimen de Stede mi heerlykheid van der Vere en reyfen deurgaens met fpoede na Vlisfingen en aldae overvoeren metten eer f en getyde dat hem moogelick zyn zal—' en zoo voorts reizen na de Stadt vanParys3 al~ daer hy hem poogen fal te zoeken om dienen by ten Coopmanvan eere dentyt van tweejaeren — ende indien 'tzelve doet en'teynde die ij Jaaren\ goede certificatie brengt van zyne continuelerefidentie binnen Parys en by eenen man (noodxake utgefteken) zoe zal hy als dan geabfolveert wezen van defer inflantie en voorfz.MefuJ'en etc.
Daar de Nederlanders ter volvoering der heerzuchtige oogmerken van hunnen Vorst den Keizer, zich in eenen nieuwen Noordfchett kryg ingewikkeld zagen, en een Oorlog met Frankryk aanvang nam, werden ook alle middelen te baat genoomen, zoo om het uitrusten van Oorlogs-vlooten, als wat meerder dienen
kon
) Reg. van Heeren zaaken. .



C 6*2 )
kon om de Vyanden afbreuk te doen, te begunftigen, daartoe behoorden ook, dat men al vroeg in het voorjaar 1536", verboodt, het koopen en vervoeren van Masten, voor en aleer die K.M. by zyne gedeputeerde vuyte masten in defe landen zuefende, zyn behoefte ende gerief gecoeren fal hebben: waartoe van wege den Hove van Holland,ook deze Stad aanfchryving werdt gedaan, als uit de bylage 2 H,te bemerken is. De Oorlogsbedryven dezes jaars zooveel die Heer Adolf en deze Stad betroffen, zyn in de levensfchets van gemeldcn Heer bl. 54-56, kortlyk verhaald, daar alleen bytevoegen is, dat de Hollanders verklaarden, zyn gezach als Admiraal niet te erkennen, vooral niet ouer den onderfaten van Hollant ,in wekken gevallen zy appelleren ende hunoppoferen Jouden moeten (s) ; het bleef hier nog niet by, maar zy klaagden, dat de Heer tan der Vere hadde benomen ende benam noch dagelicx allen dat Gefchut van den Hollanders, daer zy hen mede f ouden def'endeeren, om te leggen op ten voirfz. Scepen van oir loge tot inuafie van Coppenhauen (t).
Ten dezen jare 1536, treft men weder een Wyk aan , hoe de burgerlyke rust hier gehandhaafd, en het beledigen van iemands eer geenzins ongeftrafd bleef, daar eene vrouw, die op
den
K Reg- Mr- Aert van der Goes II. D. bl. 492*{■j Ibid. bl. 512.



C 63 )
den goeden naam van zekerenburger haar mis-* fproken hadt, veroordeeld werdt te bidden God en Juftitie en partye om vergiffenisfe — vtorts ■te gaan een beevaart barvoets in de polder tot onzer liever Vrouwe en offeren daer een kaers favan een half pond was,en bringen goed befcheed van gezveest te hebben, eji gelden tot behoufvan den Heer de boete van o€ 3 : en twee kaarsfen voor 't heilig Sacrament elck van tweepond (u).
In het midden der Oorlogs-rampen hadt nu de Landzaat eenen troost, dat, was de Zee-vaard naar 't westen onveilig, evenwel de Haring-visie hery wederzydsch zonder hinder kon gedreven worden; dit belette echter niet, dat den 5 Oclober dezes jaarsvastgefteld werdt, om op ieder last Haring vyf fchellingen vlaams te lichten, tot voldoening dér toerusting van zes Oorfchepen fw).
Het vry ten Haring varen, werdt ook ten jare 1537, van wege den keizer en den Franfchen koning wederzyds toegeftaan, hetgeen in Zeeland in alle Havens, waar dieNeering gedreven werdt, by openbaare afkondiging werdt bekend gemaakt,met fcherp bevel, dat de een des andere» Onderzaaten in het plegen der Visfchery, niet en mogte befchadigen (x).
Veel was dit jaar te doen over de brieven van
Vry-
(«) Reg. van 's Heeren zaaken A, <V) Hift. van Enkh. bl. 59. (*) Reigersb. II. D. bl. 151,



C64)
Vrywaaring, waarop de Visfchery dezer Lah* den in veiligheid hare nering plegen zoude: Heer Adolf hadt een groot getal van Sau/fcon'duyten of Pasporten tegen een gelyk getal van de zynen, met den Franfchen Admiraal uitgewisfeld, en begeerde, dat ook de Hollanders van hem nemen zouden, daarvoor betalende van de Dogge ofte Cabbellau en de kleine Visfchers, elk hoofd vyftien ftuivers, een recht hem als algemeen Zee-voogd toekomende, en zyne Voorzaten reeds ten jare 1487, toegeftaan $ waartegen de Staten van Holland veel redenen inbragten, en begeerden te bly ven by hunne^re» uilegie, oude ufantien ende liberteyten, begeeTende, dat de overgezondene Franfche Vrybrieven, gefield werden in handen van hunnen Stadhouder, on zy die daar haaien zouden, weigerende anders hunne toeftemming in de geeischte Bede; nochtans fehynt, dat veele Hollandfche Visfchers zich van Pasporten, by Heer Adolf uitgegeven , bedienden, waartegen door de Staten van dat Gewest werdt geprotesteerd, ■als uit nood en buiten hunne toeftemming gefchied; terwyl zy verzochten, dat de koninginre Plegentesfe, het verfchil tusfchen den Admiraal en Stadhouder wilde beflisfen; het welk die Vorftinne genoeg deedt ten nadeele van Heer Adolf,dan,die van zyn vexmeendrecht echter
niet



(65)
niet wilde afftaan (y) ,zoo dat de Visfchers dus alomme als gedwongen waren zich van Paspoorten van den Veerfchen Heer te bedienen (z), tot dat eindlyk honderd fluks zulke Vry-brieven aan twee Raden van den Hove gezonden werden, en dusbniten bedwang zoowel van den Stadhouder als Admiraal (a). Eene handelwys, zou men zeggen, niet ftrookende met het hoog gezach der Vrouwe Regentesfe, welker bevelen door 'sLands Admiraal als niet geacht, en nog minder gehoorzaamd werden: dan wie bemerkt niet,dat, omeenezwaare Bede ingewilligd te krygea,alles moest ingewilligd en toegeftemd worden wat mogelykwas,en dat aan de andere zyde Heer Adolf niet onbewust is geweest, dat het handhaven van zyn Zee-voogdylchap den Oppervorst welgevallig was, en het daarop nederkwam, dat de beurzen der Landzaten, hoe't ging, moesten geledigd worden; het troostlykfte hier was, dat een gefloten Beftand en opgevolgde Vrede metFrankryk de Vry-brievenonnut maakten
Men heeft onder het verhaal van Heer Adolfs levens-bedryven bl. 56 en 57 aangeteekend, hoe die het genoegen hadt, dat zyne Stad Vere in denHoogenRaadteMechelen in 't gelyk werdt
ge-
(31) Reg. Mr. Aert van der Goes Ih D* bl. 545-547'! O) Ibid. bl. 554. (V) Ibid. bl. 559 an 560* II. Stuk. E



fteïd wege een gedaan arrest op een Middel» burger: rnen denkt den lezer niet te mishagen, me t onder de bylage 21, het Diclum by den Hoo* gen Raad deswege uitgefproken, te doen kennen.
Of de Oorlogsrampen Zeeland niet genoeg teisterden, kwam in Braakmaand en wel op S. Cosinus en Damianus dag des jaars 1538, een hooge vloed de onheilen vergrooten, wanneer drie Schepen voor de Veerfche haver) te gronde fchynen gegaan te zyn, terwyl drie andere met het kappen der masten het gevaar ontkwamen, volgens het bekende Vaars daarop by Reigers» berge in zyn Chronyk geboekt (b). Zeker eene zeldzaamheid, daar de rhee voor deze Stad de veiligfte misfchien van geheel Nederland is; waarom men denkt dat gemeld ongeval door eenen allerhevigften ftorm uit den Oosten moet veroorzaakt zyn, in welk geval die al zyne woede tegen deze haven heeft kunnen uitoefenen.
Het beveiligen en bewaren der openbare rust bleef fteeds de zorg der Veerfche Wethouderfchap: Eenige Deenfche bootsgezellen hadden in bordeelbuizen ongeregeldheden gepleegd, en zich de waardin nevens hare dochter daar* entegen fmaadlyke woorden omtrent dcnDeenfchen koning laten ontvallen;het een en ander
werdt
(*) Reigerb. II. D. bl. 462.



cv >
werdt geftraft: de voorfz. vromvsperfooneti moesten in de Vierfchaar komen, elck met een barnendekaersfe inhaer handvan een half-pond wasch , ende lidden God en der Juftitie omvergiffenisfe, bloodshoofds , metter heuke in den hals en recantheere daar die ivoorden zy van de C0ninck van Denemarkegefproken hebben , en laten daer die Caersfen in der Vierfchare voor 'thei* lige Cruce en gilden den heere elck een kyf boete. Terwyl voorn, bootsgezellen ook niet misgingen, maar veroordeeld werden drie dagen lanck gevangen te blyven op te poorte te zvater en te hroode ênde noch gelden den heere elck de boete van o4T 10 :9ende repareere al het gheene datzy onftukken gefmeten en geworpen hebben in de bordeelhuifen, aleer zy vutervangenisfe zullen mogen gaen.
Tot dezen tyd toe fchynt hetBierbrouwen hief eene vrye neering en bedryf te zyn geweest^ ieder deedt zulks tot eigen behoef, en ook voor anderen, zonder aan eenige keure of regel gebonden te zyn; dan daar waren de fchamele gemeente, en zoo veele vreemden en zee varenden, als daaglyks dezeStadbezochten, niet mede gerieft,- ook moesten'er geftadig Bieren tot verre Zee-tochten ingeflagen worden; ditdeedtHeef Adolf zorgen, dat hier ter Stede nimmer gebrek aan dien zoo benoodigden drank zoude te duchten wezen,waarom hy met eenen DierickGeertszi, E a Bron-



(68)
Brouwer te Delft, na ingenomen raad van Bur,gemeesters en Schepenen, een verdrag floot tot liet leveren van Bieren aan den Heer, gemeetien poorters, Gemeente Ingefetenèn ende inwonende Ingefetenèn dezer Stede van der Vere. Waarby die zich verbond geftadig drie Bierfchepen af en aan te zullen laten varen,die elk niet minder telkens dan 110 tonnen mogtent aanbrengen; als men nu daarby in overweeging neemt, hoe veele burgers zich nog met hunne eigene brouwten zullen geneerd hebben, dan kan liet befluitopgemaakt worden, hoe volkrykdeze Stad nu ten jare 1539 moet geweest zyn, dat daar ten minften alle weken 120 tonnen biersgeileten werden.
Hoe het windrig ontwerp van keizer Karei,om een aanval op den hoofdzetel van het Turksch gebied te \vagen, veel bezigheid aan den Veerfc'hen Heer Veroorzaakte, hier eene aanzienlyke uitrusting te weeg bragt, en door veele zamenloopende zaken ve'rydeld werdt, heeftmen reeds by het levensverhaal van Heer Adolf bl. 59-61 geboekt.
Wederom komt ons een zonderling gewysde van de Veerfche Wethouderfchap voor, wanneer die op den 15 Juni 1539, eenen Sleeper , om zyne wederfpannigheiden tegenfpreken der Gilde Ordonnantie veroordeelde te ruimen de Stede en heerlykheid van der Vere, en zal gaan
te



te bevaart tot onzer Vrouwe te Aardenburg Ui jVlaanderen en offeren daar een keersfen van een half pond was en hoor en de naaste tnisfe}en zei. nyet weder inne come hy en brenge met hem befcheef van daar fulx volcome tehebbe op te correctie an de Stad.
Ryk in gebeurtenisfen was het jaar Ï4&> voor deze Stad. Het bezoek, 'tgeen zy ontving van haren Oppervorst keizer Karei den V, het overlyden van Heer Adolf, het aanvaarden der Heerfchappyen van zoo veele aanzienlyke Leenen door deszelfs eenigen Zoon Heer 'Maxiinihaan van Bourgondien, en wat meer voorgevallen is, is ten deele reeds in Heer Adolfs levensbefchryving verhandeld, en zal daarvan niet meer dan noodig is verhaald worden.
Tot het ontvangen van den machtigden Vorst van'tChristenryk, nevens dekoninginne Gouvernante en eenen aantal van denhoogften Adel, \ moest zeker veel toeftel gemaakt worden; Heer Adolf moest zyne machten vermogen ten toon fpreiden, en deszelfs Stad zich op uetvoordeeligfte laten zien, waartoe twee afkondiging:, noodig waren, wilde men de Gemeente daartoe brengen, dat de ftraten gezuiverd, en een ieder zich van arbeid onthieldt, even of het Zondag ware geweest, ook dat de noodjge voorzorge gebruikt werden ter voorkorriinge van brand, welke door het fchieten hadt konnen veroorzaakt E g Worr .



(70)
worden ; welke Publicatien men in de bylage 2K, kan inzien.
De Schry ver der opkomst van de zes Remmende Steden van Zeeland, heeft aangeteekend, dat ten dezen jare hier zoo een zwaare Donderflag gefchiedde, als nooit van Menfchen was gehoord, gevolgd van een Blixem, die de Stad fcheen in brand te {tellen, dan door een' opgevolgde Üagregen terftond geblusd werdt.
Was het zoo verre met Heer Adolf omgekomen, dat niet minder dan het verkoopen van Renten tot duizend gulden 'sjaars noodig ware , wilde hy zich (taande houden 3 zoo ging zulks niet met dien fpoed voort,als wel gewenscht was; Een Huis en Stad, reeds met zoo veele fchulden beladen , vondt nu minder koopers van Renten, als voorheen , men moest dan vrienden enmaagen te baat nemen, om de verlangde hoofdfom te bekomen: Vrouwe Afinavan Bergen fchreef daarover aan zekere Jonkvrouwe van IVaerdyck', met verzoek alomme te verneerrien naar goede en bemiddelde lieden, en die te .zien te overreden tot hetkoopen van Renten, tot zulkefomme, als zy des begeerden; gelyk meerblykende is uit de bylage 2 L.
jacobos de V, koning van Schotland, met den Franfchen koning in Verbond, en met den keizer in Holland zynde, hadtzulks veel invloed op den Schotfchen handel in 'tgemeen,byzonK '■'< der



(70
der op deze Stad, daar de algemeene Zee-voogd 'er fteeds op uit was,om dc vyanden van zynen Vorst allerwege afbreuk te doen, en zelfs die niet te fparen, welke den vyand goedgunstig waren; dit hadt ten gevolge, dat de Schotten werklyk hunnen ftapel, in plaats van te Vere, te Antwerpen, waar thans de grootfte Marktplaats van Europa was, wilden vestigen: fleer Adolf nam dat;zeer ter harte, en vervoegde zich rechtsreeks met eenen brief aan gemelden Schotfcben koning, als onder de bylage 2M,kan nagezien, worden.
Te meer was zulk een fchryven noodig, daar het naby fcheen , om met het Schotfche Ryk in openbaren Oorlog te komen, ware zulks niet verhoed door het treffen van een verdrag, hetwelk de Veerfche Regeering belast werdt aftekondigen, als de bylage 2 N, genoeg uitwyst.
Nu was Heer Adolfs einde daar, de dood ont* nam den Keizer dezen kundigen Hoveling, dapperen Krygs-overften en geoefenden Staatsdienaar; Zeeland miste een voorftander, de Adel een hoofdfteun, en het Dyk-wezenalommeden ervarendften^raadgever en uithelper in de dringendfte gevaren. Deze Stad moest in hem betreuren eenen goeden Heer, onder wiens befiuur zy eerst tot eeue aanzienlyke Vesting geworden was; daar hy om zyn2 kunde in de wyze van verffcerken, naar den fmaak dier tyd,alomme E 4 t5-



(70
bekend was; het Recht deedt hy geftreng uitoefenen , en den koophandel hadt hy Oost-, Westen ook Zuid-waards verre uitgebreid, offchoon hy met dat alles hare geldmiddelen niet hadt gefpaard,dan ook zyne eigene mildlyk gefpild, zoodat men hier met recht Heer Adolf onder die Heeren tellen mag wier gedachtenis eerbiedenswaardig is, en fteeds in dankbare geheugenis mag gehouden worden,
Heer Maximiliaan nam den toom des gebieds van zoo veeleHeerlykheden in handen, en verhoudt zich ftraks na hetoverlyden zyner Vrouw Moeder, met de aanzienlykfte van Nederlandsch hoogen Adel inhüwlyk, en deedt zich zoo hier, als elders, huldigen, ook werdt hy te gelyk met den last van de aanzienlyke waardigheid van Admiraal bezwaard; zoo veele omHandigheden vorderden groote uitgaven, daarby kwam, het uithuwlyken zynerSuster, Jonkvrpuwe Jaquelyne, aan Jonker Jan van Vlaanderen , Heere van Praat en van der Woestyne, Welke binnen drie jaren daarna , zonder kinderen overleedt. Deze Stad moest dan dezen haren nieuwen Heer een uitftekende gift by zyne huldiginge doen; dan de Wethouderfchap, de drie Schutteryen en voornaamften der Gemeenten, vergaten niet daarvoor eerlyke bedingen te vorderen : eene gift van ƒ 8000 :, boven en behaiyen een kwytfchelding van o£ 121 : 13 14 vis,
dat



( 73 )
dat eene geweldige Som in dien tyd was, vereischte ook, dat men voorzag in het opftapelen van nog meerdere lasten, en het vernietigen van znlken, welke de Gemeente drukten; ook bekwamen zy daardoor in eigendom het kosterfchap der groote Kerke enz., alles breeder blykende by de overeenkomst deswege getroffen den 14 Juni 1541, hier acher te vinden in bylage 2 O.
• In datzelfde jaar 1541, verleende de koningin Regentesfe, aan zekere Schotfche kooplieden , met vry dom van Tollen, uit Vere te mogen buitenlands voeren eene hoeveelheid van koper en gegoten yzer, als in den brief daarvan aan de Tollenaars gericht, onder de bylage 2 P, blykbaar is.
De Confervateur, of het hoofd der Schotfche Natie te dezer Stede, Jan Mojfet,die daaglyks te Middelburg gevorderd werdt, en daardoor, zoowel als door ziekten veeïtydszyne bediening kwalykkon waarnemen;vandt goed, om,wanneer hy afwezig zoude zyn, zich te doen vertegenwoordigen door zyn' Zoon Jeronimus Moffet, benevens Bartel Oliuiers en'David Tbot; blykende de Acte daarvan te vinden bylage 2 Q.
Met den aanvang des jaars 1542, verzochten de kooplieden van Dantzig en Koningsbergen, hier voor hunne Schepen vrydom van havengeld, waartoe zy veele redenen aanvoerden,en E 5 voor-



(74)
voor deze Stad groote voordeden toezegden t weshaiven op een daartoe ingediend fmeekfchrift onder bylagea R te vinden, Heer JVIaximiüaan een gunfiig kantfehrift ftelde den verzoekeren toeftond, wat zy desbegeerden, en dus ook een bewysgaf van den koophandel vorderlyk te willen zyn.
Daar het Oorlogsvuur van rondsornme blaakte ; daar's keizers Staten zoowel aan de zyde van Spanjen,als de Nederlanden aangetast werden; daar Braband ten deele verwoest'was door den fchrikbarenden Maart sn van Rosfum; daar Zeeland gedreigd werdt van dtDcenen,daar moesten krachtige middejen tot tegeuftand beraamd worden: De geleerde Schryver der Vaderlandfche Gefchiedenis leert ons, wat Beden van 'skeizeis wege over alle de Nederlanden gedaan werden, en wat in Holland byzonder daaromtrent voorgevallen is;, wy moetenmeertot Zee» land en wel tot deze Stad ons bepalen.
Men begon hier, als meermalen-gefchiedt was, alles bytebrengen wat konde dienen om een' aanvallenden Vyand afteweeren, de kosten daartoe werden geregeld, dan zulks voldeed niet geheel; Zedands Staten werden ook, en wel buiten hun, Ge west, befchreven en van hun/ioboQ.: gevorderd,waar van/ isooo:terftond werden ingewilligd;dan men eischte anderwerf nog ƒ cocoo: daarvan de Prelaat en Edelen
ƒ10000:-



i?5)
ƒ10000: -toeftonden, mits te mogen heffen vier grooten'op ieder Gemet by den breden : dan liet Lid der Steden hadde noch in de een noch in da andere dier Beden toeftemming gedragen, waarom de Vrouwe Gouvernante begeerde, dat niet alleen die Steden, wier afgezondenen nu gewoon ter Daehvaart kwamen, maar ook de kleine of fmalle Steden zulks zouden toeftaan j dan het waren de Steden Middelburg, Zierickzee, Reymerswale, Goes en Tholen alleen, die hare bewilliging inbragten, hetgeen ten Hove op ioNovember i5'4-^als een volledig confent aangenomen werdt ; hiervan een omflag gemaakt zynde , zoude Zeeland Bewesten-fchelde daarin gelden ... ƒ 55°°: Middelburg . ' f 25oo: -
Goes / 3°°:-
Reymerswale ƒ 200:- maar waarvan zy gracie verkregen, mits die gebruikende tot onderhoud van hun Dykagie, dus . . " • • • »'etCortgcne f 100: - maar zy waren toen met de Zee gemeen, dus mede . niet, De zes VafalleSteden, als Vere, Viisfingen, Wescappel, Domburch, Brouwershaven en St Maartensdyk, tefa-
mQ„ f 2400:-
men . • • . j t
Daar Vere weder in dragen moest . ƒ 800:Dan hetgeen hier ronduit geweigerd werdt, ö om



C 7* )
dat de Stad, of haar Heer daartoe niet bevviï* ligd hadden;, welke weigering zooverre is gegaan, dat de Rentmeester Bewesten-fc heide, Jonker Jeronimus Sandelyn , op hoog bevel de goederen der burgeren dezer Stad te Middelburg bekommerde, en hunne perfoonen daar met gyzelingkwelde, waartegen deze Wethouderfchap zich heftig aankantede en betuigingen dede, dan het mogt niets baten; de fterke arm l waardoor evengemelde Amptenaar geftyft werdt, kon hier niet gebroken worden, geweld deedt het Recht zwichten, en na een langen ftryd heeft deze Stad den 20 Maart 1544, daaraan, moeten voldoen.
Een wederfl-and te zonderlinger, daar in Mei van dat jaar 1542, aan Heer Maximiliaan, aJs een voorrecht ten aanzien dezer Stad, by den Keizer gefchonken was, dat Burgemeesters en Schepenen alhier voortaan het bannen vau kwaaddoeners zouden mogen uitftrekken tot buiten de Eilande van Walcheren , daar men te vooren zulks niet verder dan buiten de Stad hadt vermogen te doen, hetgeen dikwils groote ongelegenheden veroorzaakte; de bylage 2 S, kan deswege breeder onderrichtingen geven.
Dewyl dit het uitoefenen van ftraffen betrof, kan men niet voorby iets aanteteekenen, waaruit de Rechts-oefening en denkwyze dier tyden duidlyk komt te blyken. Een Vrachtenaar opeen
Zon-



(77)
Zondag koopmansgoederen vervoerd hebben» de, werdt veroordeeld in de boete na vutwyfen '£ voorbot, dan werdt van den verderen eisch des Bailliuws ontflagen, faivo dat hy den Bailliu een reyfe in den duynen doen zal met zyn beste ■peerden.
Daar nu de Oorlog de Zee alletwege onveilig maakte, wasdé gereedfte hulp, datZeelieden van een en dezelfde haven varende, eikanderen in nood niet verlieten, maar alles byzetteden, om den anderen te redden, ja het verlies dat den een' of anderen overkomen mocht, gelyk te dragen: Een verdrag van dien aart gingen vier Stuurlieden van Haringbuifen onderling aan, als te zien is uit de bylage s T.
De Vrouwe Gouvernante had liever gezien,' dat de Haring-visfchery dezen jare niet gedreven , en de Vis-boots terug ontboden waren geweest: De Hollandfche Staten wezen hetondoenlyke daarvan aan, en Heer Maximiliaan deedt opening, hoe die heilzaame Neering, ongeacht den Oorlog konde voortgezet worden (c).
Men heeft gezien , hoe fchoorvoetende deze Stad gekomen was tot het toeftemmen eener Bede, waarin zy niet gekend was, en hare Heer niet bewilligd hadt,maar harder pillen werden haar bereidt. Het was nietgenoeg, iatde
KOOp'
• (c) Reg. Mr. Aert van der Goes II, D. bl. 657 558,



koopmanfchappen ten jare 1543, °y het uitgaan met een' honderften penning werden bezwaard , Waartoe men ten Hove uit de Oppermacht des Keizers, zonder de Staten daarin te kennen, vermeende gerechtigd te zyn; neen, daar werdt een tienden penning geëischtvan alle inkomften der vaste goederen, en ook de tien* den penning van alle winden, welke in een jaar van db neering der kooplieden zouden komen: Zeelands Staten waren gedwee gemaakt, ook Heer Maximiliaan ;dan men wilde wel dien bitteren teug voor den laatften wat verzoeten, waarom de Keizer verklaarde zulks voor ditmaal , en zonder gevolg voor dezen Heer of zyner Zeeuwfche Steden voorrechten, was gefchied, hetwelk dezelven nog als een gunst werdt aangerekend, en ook als zoodanig door Hovelingen, die geen lasten voelen of mits hun armoede dragen kunnen, aangemerkt werdt: de lezer verlnstige zich in het doorzien der bylage 2U, daar dit goochel-fpelklaar te ontdekken is.
Mep heeft even opgemerkt, hoe eenige Stuurlieden, van hier ten• Haring-varende, zich onderling verbonden, om elkander tegen allen aanval van Vyand te befchutten, en de lasten daajuitfpruitende gelyklyk tc dragen: zoo fiJhyit het, dat zoo een voorbeeld krachtig was om te overtuigen, dat zulke verdragen hunne r 1. ' ' nut-



(79)
•nuttigheid hadden; althans, de Visfchers van Domburg gingen een dergelyk onderling verdrag aan, en floten den 22 April 1544,met die van Vere ten zelfden einde, zoo dat het dertiende Schip alleen van hun ten Oorlog uitgerust en tot gemcene befcherming dienen zoude, ais uit de bylage 2 V, kan gezien worden.
De Zee-tocht van Heer Maximiliaan, ten jare 1514-, ejl km hier ten zelfden jare omtrent de Schotfche Natie te doen viel; ook hoe nu eene Portugeefche koopvaardy-vloot de Veerfche haven bereikte;, zoowel als de voortgang van de Euangelie -leêr ter dezer Stede, is alles in de levenfchets van evengemelden Heer verhandeld.
Daar de Keizer ten dezen tyde geen kleinen prys ftelde op de vriendfchap des konings van Engeland, wilde die Monarch alle gelegenheid vermydt hebben, waardoor de EngelfcheNatie eenigzins zoude kunnen gehinderd veel min beledigd worden: waarom ten dien opzichte een ftrikte last aan Heer Maximiliaan, als algemeenen Zee-voogd en zyne onderhoorigen, maac ook aan alle bevelhebberen derZee-havens werdt afgevaardigd, waarvan de bylage 2 W getuignis draagt.
Hoedanig nu ten jare 1544, het houden van heimelyk bordeel te dezer Stede geflxaft werdt, vindt men in een vonnis van 9 December desze!-



C 80 >
zelfden jaars, dat zeker Vrouwsperfoon, die zulks onderdaan hadt, veroordeeld werdt, gevangen te blyven tot Sondage naastcomende, en als dan in leure clederen fonder hayck voor de proces/ie te gaan met een züasfe keersje van een half pond in haar e hand , ende de procesfie omme geweest hebbende, fal de felve keersfe brengen en feilen voor 't heilig Sacrament, ende wordt daar na gebannen nten eilande vanWalcheren op haar /linker ovge enz.
En ter zake van Overfpel was te voren j naamlyk den 6 Februari 1544, eene Pieter henrixfen gevonnisd, te dragen de houten huycke rondom de Stad deur de Strate zoe de procesfee costumelick es te gaan , ende dat noch vut fon* der l in ge gracie (d).
Men heeft elders in 't algemeen aangeteekend, hoe het jaar 1545, eenen droogen Zomer voortbragt, waardoor veele beesten van dorst ftierveu, en onder de Menfchen aanltekende ziekten , ja zelfs de Pest, kwamen te ontftaan (e). Dit gevoegd by den geesfel des Oorlogs, en het opbrengen van voorheen nimmer gehoorde lasten, zal voor den LnndzaTit een tyd vol bekommering en droefheden gebaard hebben.
De Oorlog tusfchen Frankryk cnEngeland, hadt de Zee met roovers vervuld, die onder
vee*
(V) Rcg. van 's Heeren zaaken A. (O Reigersb. li. D. bl. 480.



(«i 3
Veelerlei voorwendfels de Scheepvaart dézer Landen belemmerden, en vooral zulke Schepen, welke hunnen kours naar Frankryk zetteden, of vandaar herwaards {levenden, dikwils in vreemde havens voor wettige pryzen wisten te doen verklaren: Hier tegen moest voorzien worden; vaawege den Keizer werdt 'toegeftaan, dat de koopvaarders zich ten Oorlog wapenen en geweld met geweld afkeeren mogten, zonder t§ misdoen, als by een uitdruklyk bevel aan de Regeering dezer Stad gericht, duidelyk blykt, te vinden onder de bylage 2 X.
Men ontmoet ten dezen jare weder een gerechtlyk vonnis tegen zeker' Schipper, die omtrent Heer Maximiliaan of deszelfs Bailliu te dezer Stede zich misfproken hadt, deraanteening niet onwaardig, als veroordeeld zynde, tot het doen eener beevaart ten heyUgen Hoede binnen de Stede van Brugge, en aldaer offeren een kaersfe van een half pond was, en brengen betooch, en als dan noch binnen dezer Stede te commen, hy en zal gelden de fsrtificatie dezer Stede twee duifent zeeusfchen harfieen, ende den heere de boete van vyf pont pari"fis, ende gelden hier voor 't crycefix hier in de Vierfcha* ren twee tvasfe kaersfen elk» van een half pond was enz.
Een bevel, vanwege den Keizer aan de Wethouderfchap dezer Stede, hieldt in, dat een II. Stuk. F Rechts-



( 80
Rechtsgeding van Anthoinè de Taxis, als man en voogd van Jonkvrouw Anna van Walseap' pele, fpoedig moest geëindigd en beflisd worden, als de bylagen i Y i en 2 uitwyzen, hier Voortgebragt, om te doen zien, hoe het Huis van Taxis, federt tot den Vorsten-ftand gekomen, uit eene Veerfche Vrouw gefproten en gebouwd is, hetwelk noodig zynde , breeder te bewyzen was.
Te midden in eenen duuren tyd, die Neerland , niet minder, dan Oorlog en Pest, tuchtigde , werdt Heer Maximiliaan ten jare 1546, met deRidderlyke waardigheid van het Gulden Vlies vereerd, en kreeg den last, nu de Oorlog buiten deze Landen in Duitschland gevoerd werdt, ter demping der hervorming, de ïierkte Ramme* hens te ftichten, om tot een breidel voor Walcheren te dienen.
Ten dezen jare was het, dat een Zee-rover Cornelis van Calis ondeiilondt, de Veerfche Visfchers van hunne vangst en kleederen te berooven, ja een Vischboot wegteneemen: doch welke Zee-fchuimer door ftorm gedwongen zyne veiligheid in het Veergat te zoeken , welhaast erkend en genoomen werdt; drie dier misdadigen moesten hunne misdaad aan de galg boeten, en de overige werden metgeesfelen geftraft (f).
Het jaar 1547, mocht Heer Maximilaan de
Stad-
(ƒ) Reigersb. II. D. bl. 482,



C 83 >
Stadhouderlyke waardigheid over Holland eri Zeeland aanbrengen, en hem met een bezoek van deKoninginneRegentesfe der Nederlanden op Zandenburg verèeren, maar het was de Verenaar, die den last en de kosten daarvan gevoelde: veel toeftelwas 'er, om gemelde Vorftinne met heur gevolg naar derzelver ftaat hier te ontvangen; de afkondiging daaromtrent voor derzelver komst gedaan, is onder de bylage 2 Z te vinden (g). Dan dat was het niet al, Heer Maximilaan gebood uit Vlisfingenden Wethouderen alhier, dat de geheele Burgery by de intrede dierkoninglyke Vrouwe moestin de wapenen verfchynen, bekleed met Kolders en Ringkragen , cn zich in ordre fchikken van het hoofd tot aan de verblyfplaats der Koninginne in dubbele ryen; om de twee of drie man, moest 'et een met een turk of toorts zich bevinden janderen , die met pieken, helmbaarden, flagzwaarden, vuurroers enz., voorzien waren, moesten in dubbele ryen zich plaatfen, van deJrnemuidfcbe- tot Mynsbeeren-poort. Het was den eerften April, dat deze Stad de eergenoot deze keizers 'Zuster op den Stads Toren op een banket te onthalen, 't welk gekost heeft o€ 37:9:1 o vis.
Nu de Vrede met Frankryk en Engeland herfteld was, bragt de redelykheid mede, dat ook
al-;
(jg) Rood Statutboek. bl. 135 vs-
F 2



f 84)
alle hindernisfen, die den koophandel te vod* ren knelden, werden weggenomen; een verbod tegen het laden van koopwaren in Engelfche Schepen, ten jare 1540 gedaan, werdtnu opgeheven, als te zien is in de bylage 3 A.
Het Ryk van Schotland ïm in Oorlog met Frankryk en Engeland , over het uithuwlyken van hare Koninginne, en de Keizer nu een vriend en bondgenoot van deszelfs vyanden' zynde, moesten de Nederlanders zulks vergelden; altans de Schotfche kapers vervulden de Zee, Waartegen voorzien moest worden; wilde men vooral de Haring-visfclfery niet laten ten gronde gaan: veele waren de raadflagen in de Holfandfch'e Staten daarover, eermen tot een eindlyk belluit kwame; de registers van Mr. Aert van der Goes in ieders handen, dragen daar getuigenis vaiï: men bepaalt zich hier enkel tot Zeeland, welks aandeel inde kosten ter uitreeding van Oorlogfchepen ƒ 24000 : beliep, om Welke te vinden de koninginne Gouvernante oorlof gaf, tot het heffen van'zekere lasten op de Haringvaart en Zoutneering, te vinden bylage 3 B:, waaruit men tc gelyk de gedachten der onderfcheidene Steden op dit ftuk cn den toeftrand h'arër Visfcheryen vernemen zal, terwyl deze Stad en Vlisfingen , offchoon meer dan anderen daar belang in hebbende, niet goedvonden als nu daarover raadteplegen.
Hoe
1



C 85 )
Hoe ?sLands Staten ten jare 1548, huiverig waren in het vertoonen hunner.Voorrechts brieven, nog meer om die een onderzoek te late ondergaan, behoort niet tot ons beftek; ook niet, hoe Heer Maximiliaan zich als het hoofd der Zeeuwfche Edelen of Stadhouder daarby gedroeg; genoeg, dat hy betoonde het welzyn dezer Gewesten daarin te willen voorftaan.
Het Rechtsgeding tusfchen. Middelburg en Zierickzee ter eenre, en Heer Maximiliaan als Heer van Vere en Vlisfjngen ter andere zyde, over het Stapel-recht der Frankhe wynen, werdt in den fec-reten Rade des Keizers ten nadeel van den htatften beflist, zoo als uit de Sententie daarin gewezen, bylage 3 C, qmftandigkan gezien worden: dan of"daarin berust werdt, is zeer twyfelachtig, als uit de bylage 3D, met reden te befluiterj is.
Ten dezen jare 1548, en wel in de maand Juli., was het, dat men binnen deze Stad eene Dachvaart hieldt van alk de Zee-fteden.in Vlaande.xen, Holland en Zeeland zich met de Haring» yaart geneerende, als Nieupoort, Duynkerke, Oostende ; Delft, Rotterdam, Schiedam, Enkhuizen en Waterland; Middelburg, Vlisftii' gen , Brouwershaven, Soutelande ,West'kapelle en Bommenede3 welker afgevaardigden hier allen met den Eeren-tvyn van 's Heeren en Stadswege befchonken werden. Derzelver handeF 3 1$



(86)
ïingen en befluiten zyn niet tot onze kennis gekomen : alleen vindt men dat ter dezer tyd een verdrag gefloten is tot het heffen van twee guldens op yder last Harynck ende Visch ter befeherininge van de neer in ge ende Visfchery e (h).
Heer Maximiliaan hadt als een lid der Staten van den Lande, Stadhouder van het Zeeuwsch Gewest, en voornaam Hoveling, -al het deel hem tocbehoorende in de huldiging van den Erfprincc filips van Oostenryk, welke als zoodanig ten jare 1549, teRomerswaal luisterryk ingehaald en erkend is geworden ; dat zoowel, als de huwlyken van twee Jonkvrouwen, Zusters van Heer Maximiliaan,hebben wy al in het leven van denzelven bl. 86-89, aangeteekend.
Niet alleen hieldt dit alles Heer Maximiliaan onledig, maar Holland, welks zorg als Stadhouder hem ook bevolen was, hadt dikwils zyne tegenwoordigheid noodig: de Prins Filips was wel gehuld, maar moest ook befchonken worden; niet minder dan 50000 Filips-gulden eischte Heer Maximiliaan daartoe van Holland öit 'sKeizers last, die ook den 21 Maart dezes jaars daadlyk toegeftaan werden (i).
Een verfchil nu ontflaande, over het maken der Biercaije te dezer Stede, werdt by verdrag zoo terneder gelegd, dat Jasper Moelre, als
Rcnt-
(K) 5. Copul. ter Rekenk. v. Zeel. fo. 222. (0 Reg. Mr, Adr. van der Goes II. D. II. St. bl. 559 en 5Ó0,



(8/)
Rentmeester der Domeinen alhier, dezelve zonde laten maken,, een derde voor Rekening van Heer Maximiliaan, een derde voor rekening van de Stad, en een derde voor rekening van de Kerk, alles onder uitdruklyk beding, dat znlks in geen gevolg mochte getrokken worden (k). Hoe het zy,Heer Maximiliaan dompelde zich meer en meer in fchulden, en deszelfs geftadig aanwezen tenHove deedt veel daartoe, zoodat de noodige verbetering aan publicque werken zeer gebrekkig gefchiedde, geen wonder, de pracht en praal moest eerst voldaan worden; men ontmoet dezen Heer ook nu te Brusfel by het Spiegelgevecht ter eere van Prins Filips in het veld vmHsrenhye gehouden, daar hy tot de groene bende behoorde, welke de Prins van Piemont aanvoerde (l).
Dat het met de geldmiddelen van Heer Maximiliaan kwalyk gefield was, en deze Stad daarvan een treffend gevoel hadt, zal alzins blyken uit het verdrag met denzelven den 25 October 1550 aangegaan, over het maken en onderhouden der Kaaijen, Straten, Bruggen, Poorten, Vesten,Vroonen, Stadhuis enz. Welke de Stad allen ten haren laste nam, zoolan». ge Heer Maximiliaan leven zoude,mitsyanha-
• . rent-
(/;) Reg. v. Verbanden I. fo. 236 is, CO Chron. v. Brab. &c. bl. 153.
... f 4



(88 )
rentwege de Bierwerkers aangefteld, ook eene hierby bepaalde Impost op de bieren ten voordeele der Stede zoude geheven worden; dat haar ook volgen moest het Recht vanlsfue; het gebruik der kelders en zolders van 't Stadhuis; het maken van een tweetal, wanneer een der Stads-boden bedankte of overleedt, om daaruit by den Heer gekozen te worden:. welke bedienden de Wethouders vermochten, ingeval van misdryf by meerderheid van {temmen afteftellen; zy .zouden ook het beitel hebben over het waken ,poortfluiten,turfmeten, roepen van den wyn en het bier proeven; met nog eenige mindere voorrechten, alle breedvoerig te zien in de bylage 3 E; dan welks verdrag weder ten jare 1553 vernietigd werdt, als ftraks verhaald zal worden.
Ten jare 1550, was eene gezegende Haringvaart in Holland (m), en offchoon van. Zeeland of deze Stad daaromtrent geen aanteekening is, mag men befluiten, dat die hier even voordeelig is geweest.
Een zonderling gewysde der Veerfche Rechtbank, treft men in dezen jare 1550, weder aan, omtrent eenen Geert/en Breembos, Schrynwerker, die eene der Stads-boden, die ten zynen huize een vonnis kwam ten uitvoer leggen, met woorden en daden hadt beledigd, waarom
hy
t> (V) Reigersb. II. D. bl. 501.



C s9 )
hy veroordeeld werdt, na dat hy alvorens om gracie ootmoedig gebeden hadt, te verfchynen in ,open Vierfcharen blootshoofd, by den bailliu of zyn gecommitteerde met een bomende tortfe van tzvee pond was in beide zyn handen 3 daer, aan zal hangen een metaale vuyst, en met zynen naam daer op, met.welke tortfe en vuyst daer by hangende, zal hy by den Officier gel eet worden bloots hoofds tot binnen der Kercke van der Vere voor 't heylige Sacrament, aldaar vallende op beide zynknyen, en aldaar dezelve toortfen laten ftaen ten dien ft e van den heyligen Sacrament e, ende van daer weder hier commen 3 bringende dezelve vuyst in zyn handt in der Vierfcharen alhier3 biddende God almachtig en der Jufticie om v er giffen is Te 3 zal voorts tot zyne coste, binnen vj weken doen gieten een metale vuyst met een metale bylken daer in 3 doende daar op fculperen zyn naam, ende dien doen hangen hierin der Vierfcharen openbaerlyk ten aenzicne van eenen yegelyken tot een eeuwige memorie (n). Welk gedenkteeken nog heden ten dage op het Raadhuis dezer Stede in de Vierfchaar ten toon hangt.
De Oorlog met Frankryk op nieuws ui.tgebarften zynde, vorderde hier alle voorzorg; men kende ten Hove de aangelegenheid dezer
Zee*
C«) Reg. van's Heeren zaken A.
F 5



C 9° )
Zee-haven, en was niet te vrede, met het bevelen van goeden wacht te houden, maar men fcheen gezind te wezen hier bezetting van krygslieden te zenden, en wilde meteen, dat de burgery zich zoude wapenen, in benden fchikken en onder Overften flellen, ook haar loop* plaatfen aanwyzen, waar ay by tyd van nood daadlyk kon te famen komen ,en haar in de wapenhandel tc oefenen, als bréeder te bemerken is uit den brief van koninginne Marie desaangaande aan de Stad gefchreven, en onder de bylage 3 F te vinden.
Dit werdt dra gevolgd van eene ernftige vermaning aan de Ingezetenen by afkondiging gedaan, ten aanzien van het huisvesten en onderhoud der bezoldigde knechten, wanneer die hier reeds binnengetrokken waren; ook op de veiligheid der ftraaten by nacht; zoomede óp hec'dragen der wapenen door de genen, welke daartoe niet gerechtigd waren, gelyk vermeld is in de bylage 3 G.
De gift om dezen tyd door Heer Maximiliaan aan zyn geliefd Vere gedaan van deszelfs vergulden kop, is reeds verhandeld (0) • gelyk mede hetgeen dezelve Heer te dezer tyd als Stadhouder verrichtte, om dit Gewest, en ook deze
(0) De Heeren van Vere uit den Huize van Beur» gondien, bl. 52.



( 9i )
ze Stad, ja den koophandel in 't gemeen allmooglyke befcherming te doen hebben (p). • Terwyl de Oorlog metFrankrykfteeds voort gang hadt, 's Lands Staten met drukkende Beden werden gekweld, en men genoeg te doeu hadt met de Zee-kusten a'lomme te bezetten en beveiligen , kwam eenëfchrale Haringvangst de algemeene elende ten jare 1552, vergrooten. Dit niette genftaande bleef de Schotfche handel hier gevestigd, en men fehynt die Natie hiet toen reeds boven andere begunftigd te hebben; want daar derzelver Confervateur Jan Mof et , overleden was, werdt deszelfs opvolger Joris Gordoti, door Heer Maximiliaan zoowel, als van Stads wege opnieuw een jaarlykfehen toelegvan vyftig ponden vlaams toegedaan, als uit den gift-brief van Heer Maximiliaan onder de bylagen 3 H, blykbaar is.
De Schotfche Natie, offchoon zoowel als de Stedelingen aan de Roomfcheleêr nog gehecht, hadt hier reeds een' byzonderen Priester of Kapellaan JonhDauzufau , die van Stads wege jaarlyks drie ponden vlaams voor gagie genoot.
Het inkomen van Fleer Maximiliaan , was nu allerwege door roepende en krytendc fchulden en prachtige levenswyze, zoo bezwaard, dat, waar uitgaven tot noodwendig onderhoud van
ge-
(p) De Heeren van Vere uit den Huize van Boutgondien, bl. 03-9S,



gebouwen, Zee-weeringen of Zee-muurcn vereischt werden, geene middelen daartoe voor handen waren; van Stads-wege deedt men wat mooglyk was, om een geheel verval voortekomen; men zag de noodzaaklykheid om deswege in nieuwe onderhandeling met den Heer te komen, men maakte een ontwerp, hoedanig hieromtrent zoude kunnen gefloten worden, hetzelve werdt by Burgemeesters en Schepenen in vollen getale goedgekeurd, van hetzelve verflag aan Heer Maximiliaan gedaan, en deszelfs aanbieding op nieuw verftaan zynde, nam men eindlyk een befltiit, waarop een nieuw verdrag met vernietiging, van dat ten jare 1550 getroffen, zoude kunnen gefloten worden : gelyk het ook wcrklyk den 23 December 1553, tQt Aand gebragt is geworden, 't welk blykt uit de bylage 3 I.
Hetisopmerklyk, dat daar inalle verdragen en gewichtige befluiten, welke van de Stad gevorderd werden, of Monden aangegaan te worden, altoos in dezelve gezegd wordt gefloten te zyn by Rade der drie Schut teryen en der Notablen, zulks in het verdrag met Heer Maximiliaan 25 October i 55o,of in het eveugemelde niet gevonden wordt, integendeel dat gezegd wordt, Burgemeesters en Schepenen,vervangendedcgeheele Gemeente der Stede; kan men daaruit niet befluiten, dat dit het tydflip is geweest, waarop aan het lichaam der Burgerye, deszelfs beste voorrecht, naam-
lyk



C 93 )
lyk het ftemmen in alle belastingen en gewichtige handelingen ontnomen, en zy een trede nader aan de dienstbaarheid gebragtzyn: hoe znlks toegekomen is, en of 'er geene poogingen gedaan zyn , om zulk eene grief herfteld te krygen, hiervan vindt men geene aanteekening, waarom alle verdere befpiegelingen hierover voorbygegaan worden, die anders over zulke handehvys billyk te verwagten waren.
Dc uitvoer van alle eetwaren, door een fcherp Plakaat van 'sKeizers wege, nu verboden zynde , werdt echter op een aanhoudend verzoek der Zeeuwfche Staten toegeftaan, en de Zeeuivfche Visfchers vergunt, den Harinck die zy in defenjegenivoordigen Harinck-teelt vangen fulleny in alle fyne K. M- Landen en andere (derfelve Majeftcits vyanden niet zvefende) /uilen mogen vervoeren en verkoopen enz. (q).
Daar de Oorlog zoowel te water als te lande ten jare 1554, hevig gevoerd werdt, en veele zorgen aangewend werden tot behoudenis en voortzetting der Haring-visfchery, als eene der grondzuilen waarop der Ingezetenen vermoogen gevestigd was, moesten fteeds nieuwe voorbehoedzels tot derzelver beveiliging genomen worden, waaromme het den lezer niet verdrieten kan onder de bylage 3 K, te verneemen, hocdanige feync nu beraamd waren tusfchen dc
Vis-
. {<jf) Snwlleg. bl. i<?i en 192.



(94-)
Visfchers en Oorlogfchepen om eikanderen te kunnen onderkennen, zoo by dage, als by nachte.
Het was ten jare dat deze plaats de eer
genoot, van de hoofdplaats van een Markgraaffchap te worden; dan waarby zy zoo min,als Heer Maximiliaan immer veel zyde gefponnen heeft; Wie lust heeft aanmerkingen op den Gift-brief te maken , zal daartoe by overlezing fiof genoeg vinden, wy voor ons, achten niet geraden, daar intetreden.
Wethouders van Middelburg bleven fteeds vasthouden, dat hunne poorters buiten dezelve Stad niet konden of mogten bekommerd worden; een derzelven hierter Stede zulks gedaan zynde, verzochten zy, dat dezelve op dien grond mocht ontflagen en voor hunne Rechtbank betrokken worden, als de Misfive van 24 Juli 1556", komt uittewyzen, te zien onder bylage 3 L.
Hoe koning Filips na den afftand des Keizers, deszelfs Heer Vader, deze Stad met zyne tegenwoordigheid vereerde; wie dien Vorstnaar Spanjen overvoerden, ook hoe hier ter Stede de geesfel der Pest gewoed heeft, en Heer Maxivniliaans wyze voorzorg ter voorkoming van eenen hongersnood, is alles in deszelfs levens-: fchets bl. 104 en 105, afgehandeld.
Hoedanig de begrippen van dezen tyd, te weten het jaar 1556, zyn geweest ten opzichte van het plaatslyk Rechtsgebied, en dat zulks
aan



C 95 )
aan niemand buiten de Wethouderfchap', in eenig het minste deel werdt toegekend; blykt, daar Schepenen ende Raedt der Stede van der Goude van de Veerfche Overheid vorderde, om voor hun te ontbieden myn heere den Admiraal ende die van den rade der Admiraliteyt, en te ondervragen op zekere puncten by hen overgezonden , als uit den brief daarvan nog voorhanden , en te vinden in de bylage 3 M, kan gezien worden.
Het teeren op Stads kosten werdt nimmer achtergelaten , als eenig eerlyk voorwendfeï zulks billyken mocht; gelyk daarvan, buiten de posten in de levensfchetsvan den Heer op 't jaar 1556 aangehaald, nog in Stads Rekening gevonden wordt: betaelt lammeken weert in de Irulde wereltter caüfevan dat't zynen huif ever* ''teert is met myn heer de Marcgraeue van der Vere ende de Hofmeester van den Bisfcop va» Camerick, ende die van der IVeth vutwyfende quitantie van de voorfz. Lammeken . . . ^ ij : iij fchell. iij gr.
De Confervateur der Schotfche Natie, Joris Gordon, van zyne Amptsbediening door de nu regeerende Koninginne van Schotland verlaten, en in plaats van dien >r/f Hacquet aan gefield, en hiervan by brieve aan den Markgraaf kennis gegeven zynde, belloot die terflond hem de gewoone jaarlykfche wedde van vyftig ponden
vlaams



C 96 )
vlaams te fehenken, in diervoegen en op gelyke vvyze als zyn voorzaat die genooten hadt.
De Oorlog en duure tyd deden deze Landen alles gevoelen, waarmede zulke plagen het menschdom konnen kwellen. Deprys dergraanen was tot eene nimmer gehoorde hoogte geftegeh; men gaf hier ter Stede, zoowel als elders , acht op het uitvoeren van 't geen eetbaar was, en verboodt een Middelburgsch burger Antonie Duuelaire, het buiten deze Stad voeren van een half last tarwe; dit werdt euvel byWethouderen van Middelburg opgenomen: zy fchreven deswege den brief, onder de bylage 3 N, te vinden.
Voor Heer Maximiliaan het leven en zyne waardigheid van Stadhouder verliet, werdt hem door koning Filips geboden ordre te ftehen omtrent de Regeering van Amfterdam, waar de Pastoor der Oude Kerk Mr. Flor is Ingelberts, en de Burgemeester lienrik Dierix, 's Konings hoogheid en macht te na fchynen gekomen te wezen; wat onze Mark-grave daarop antwoordde, zal men konnen ontwaren uit de bylage 3 O. ik weet niet, dat de geleerde IVagenaar daarvan ietsin zyne befchryving van Amfterdamaangeteekend heeft. Misfchien waren deze beichuldigden de leèr der Hervormden toegedaan, en by de Gemeente gezien, waarom omzichtigheid in hènaantetasteh vereischt werdt.
Het



f97)
Het was ten jare 1558, dat Vere zynen Marfe graaf verloor, en met een het meerendeel van Zyne eer, luister en aanzien; men mocht nu denken, dat deze Stad den middag, dat is het hoogfte toppunt van haar bloei en welvaard, hadt bereikt, dat haar geluks-zon allengskens zott daalen en zy nimmer josoas zou vinden met moed, krachts en voorbiddings genoeg, om haren welftand ftaande te houden.
Het fehynt, dat tot dezen tyd toe hetmyneft of de roepers bedienin g der Vismarkt van Vlaanderens hoofdftad Ghendt, aan 's Graven Domeinen aldaar verbleven is geweest,misfehienhun Onthouden zynde, by 't wederverkrygen der verlorene voorrechten, die zy by denOpftand tegen den geduchten keizer Karei, verbeurd hadden; hoe het zy, zulks was nu door koop -een eigendom der Gentenaars geworden; zy gaven daarvan kennis aan de Veerfche Overheid, ook dat hunne meening ware daarop eene be* tere ordre te beramen; verzochten,zoo men daaromtrent eenige middelen wist aan de hand te geven, dezelve medetedeelen, ook hiervan kennis te doen hebben aan nabuurige Steden zich met de Vis-neering behelpende, ten einde de toevoer ten gemeenen nutte naarhunneStad mocht toeneemen enz.; alles vervat in eenea brief, te lezen onder de bylage 3 P.
De keizer Karei, naden afftand zynerRyken IL Stuk. G en



C 9* )
en allerwaereldfehe grootheid, de Eeuwigheid ingeftapt zynde, moest naar de denkenswyze dier tyden en overeenkomftig den Roomfchen Eer-dienst, alomme in Nederland plechtig gedacht worden ; waarom de Hoog Bailluw,Raad en Rentmeester van Zeeland JeronimusZandelyn, uit hoog bevel, de Wethouderfchap dezer Stede aanfehreef daaromtren alles te doen, wat de leêr der kerk by zulke gelegenheden kwame te vereisfchen, als uitzynen brief van i December 1558, onder de bylage 3 Q, breeder te zien is. Hoedanig het met de nalatenfchap van wylen den Veerfchen Markgraaf Maximiliaan, door of van wege den by uiterften wille benoemden Erfgenaam zich toegedragen heelt, is eene tedere doffe, lichtlyk zoude, door eene breede uitweiding over ditftuk, zelfs nu nog in dezen tyd kunnen misdaan worden, weshaiveu, om zulks te vermyden , en echter de waarheid niet te verbergen, zal ik de eigene woorden gebruiken, welke daaromtrent in het bekende handfchrift van den Edelen Jacob van Grypskerke, Graaffcbap van Zeeland, cap. xij, gevonden worden. Na de dood van Heer Maximiliaan eer ft e Marquis van Vere, ivas zyne Erfenisje ende Marquifaat aangenoomen voor Heer Maxitniliaan de Hennin, zynen Neef, zynde de tweede zoon van Heer Jan de Hennin Gr ave van. Bosfu en Vrouw Anna van Bourgondien oudfte
Zus-



(99)
Zuster van gemelde Heer Maximiliaan va» Bourgondien , doemaals minderjaarig, ende genaamt Heere van Boevry, naderhand geworden Graaf van Bosfu,uit kragte van het Testamentvan gemelde Heer Maximiliaan in dato 30 October 1553, en heeft de Erffenisfe aangenomen als Tuteur ende Garde Noble van zyn Zoon Heer, Jan de Hennin Gr ave van Bosfu.
Naderhandt heeft deze Heer Maximiliaan de Hennin, naar doode van zyn Heer Vader en oud ft e broeder Charles de Hennin,geworden zynde Grave van Bosfu ,Requeste geprefenteert den 7 January 1561, aan den Hooge Raade van Mechelen ,om gereleveert te zuorden van het aangaan der Erffenisfcn van wylen Heer Maximi* liaan door zyn Heer Vader in zyn naam gedaan, en heeft den 10 January 1561 de Erffenisfe gerepudieert, en is daar na by Sententie van den boogen Raade van Mechelen gereleveert gezvor* den op den laatften O&ober i$6%. 'Twelckgedaan zynde, zoo heeft boog gemelde Raadvan Mechelen , by provifie tot Curateur van den Boedel geftelt Micbielvan Hameele, hem tot Adjunct toevoegende Arent van Dorp, zonder te citteren de Heeren Antbony de Hennin Heer van Leembrusfant , en Heerjacques de Hennin Heer van Stousfy, Broeders van Heer Maximiliaan de Hennin vermeld, nog ook de Voogden van zyn minderjaarige Zoon Heer Pieter de Hennin <
G 2 Mi-



( ioo )
Mïchiel van Hameele en Arendvan Dorp namen aan de adminiftratie van den boedel van Heer Maximiliaan van Bourgondien zondereen "Inventaris daar van over 'te leveren, waar ik continueerden tot den 20 November 1564. Wanneer Micbiel van Hameele van de adminiftratie ontftagen en Arend van Dorp alleene in zyne plaatfe gefurro geert wier de, al zvederom zonder te citeer enlleer Pieter detlennineenige Zoon van Heer Maximiliaan gèinftitueerde Erffgenaame, nog zyne Broeders Heeren Anthony en Jacques de Hennin gefubftitueerde Erfgenamen, efte baar copi'e van een Inventaris laatcn toekoomen. lieer Piet er de Hennin, Zoone van Maximiliaan de Hennin is minderjaarig geweest m denjaare 1589. en zyne Oomen Heeren Anthony en Jacques de Hennin 3zvaaren Anno 1567 maar tzvintigjaaren, maar zuierdt by Sententie van den Iloogen Raade van Mechelen van den 31 Oclober van de aangevangen erffenisfe gereleveert in verbis,,
La Cour vu dant fon advis, et interinantaii dit Sieur de Bevres, la diste requete par efcrit, le rekve 3 de Vapprehenfion fai&e en fon nom'3 par le dist Comte de Boffu fon Pcre et tuteurde l'heridfte et bien de la dite maifon mortuaire de feu Marquis de Vere.
De Vrouwe weduwe van wylen Heer Maximiliaan, Louife de Croy, eene bastaard Zuster
heb-



C xoi ;
hebbendeMarie de Croy, wilde die toteenhuwJyk helpen, met haar te begiftigen, en op eene jaarlykfche Rente in zulk geval te doen Haat maken, zyverbondt zich daartoe byAéte voor Burgemeesters en Schepenen dezer Stede, in Juli 1559, onder voorwaarden en bepalingen daarby vermeld, en te zien in de bylage 3 R.
De Visfchery was en bleef een voorwerp, waarop de Veerfche Regeering meest haren aandacht gevestigd hieldt. Het ontbrak hier nog aan eenen regel van het loon, volgens welk de Schippers gehouden waren de gekochte Visch naar elders te vervoeren: te Vlisfingen was zulks op eenen vasten voet gefteld, waarom deze Stedelyke Overheid aan dezelve verzocht een af-, fchriftzulker Ordonnantie te hebben, als uit den brief onder de bylage 3 S, breeder te zien is.
Hoe reeds ten jare i56b,degezuiverdeEuan-, gelie-leêr ter dezer Stede doorbrak,en Joost Joosfen, die met zyn leven verzegelde, heeft wylen de geleerde Heer van Iperen, in eens plechtige . Redenvoeringe over het tiveehonderdjarig Jubel-feest der Veerfche Fryheid bl. 24 en 25, afgehandeld ; daar wy byvoegen, dat terzelver tyd tegen eenen Jan Tsbrants, tot wiens laste niets wezenlyks kondebewezen worden,echter door den Bailliu geëischt werde,datdie zoude geëxecuteerd worden met den zwaarde, zvelke ', fake die van de Weth gehouden hebben in advis G 3 cwt



( ros )
mn die de confulterenin den Secreten Rade. Een bevvys niet alleen, hoe ftreng maar ook hoe onrechtvaardig men nu tegens de zoogenaamde kmeis te werk ging; zoo, dat verdenken, aantygen van misdaden met of zonder bewyzen ,en ftraffen, even ligt om te doen was: O! welke oordeelen kunnen een Land en Volk treffen, en wat uitwerkfelen kunnen domheid en bygeloof niet op het menschlyk hart hebben, wanneer zy wanen wel te doen, ja de Godheid te behagen !
DerSpanjaarden beloofd vertrek uit de Nederlanden bepaald zynde, moesten dezelve in Walcheren verzamelen, en zulks gefchied zynde, uit derzelver verblyfplaatfen met pakkage en nafleep re fcheep bezorgd worden; hier mede te verwylen was gevaarlyk, en kon voorwendfel tot langer verblyf opleveren, waarom de Staten van Zeeland bezorgd waren , om gemelde krygslieden zoo veele wagens en fchuiten te doen hebben, als vereischt werden om hen aan boord te bezorgen, gelyk omftandiger te zien is in den brief van den Penfionaris van Prelaat en Edelen Roeland de Pottre , dato 15 Oétober 1560, te vinde bylage 3 T.
Hoe reikhalzend het verlangen ware, om de gehaate Spanjaarden naar derzelver land te zien wederkeeren, hoe meerdere zwarigheden zich fchenen op te doen;zy waren over geheelWalche- •
ren,



c.io3>
ren, vooral op de Zee-dorpen,als Zoutelande, Westkapel ,Domburg en Koudekerke verfpreid, welke gaarne aan den Vrouwen-polder zouden afgefcheeptworden, zeker, om met minder gevaar de Zee-fchepen in 't Veergat op hen wachtende, te bereiken, waarom andermaal afgevaardigden dezer Stad werden gevorderd, om daartoe hetnoodige te helpen beraamen, als blyktuit eenen naderen brief van evengemelden Raadsman, gedagteekend iBOctober i5óo,ouderde bylage 3 U, geplaatst.
De Veerfche Regeering feylde niet op elke aanfchryving of noodiging, leden aftevaardigen om befluiten te helpen neemen, ten einde die zoo verfoeide als gevreesde Spanjaarden ten fpoedigfte mooglyk het land mochten ruimen, dan gebruikte teffens een uiterlyk betoon van hoflykheid ten opzichte van den Overften dier Volken, hier of omftreeks het gebied voerende, welke van Stads wege vergast werdt en met een Vaetken Wyn befchonken.
Twee Vaandelen fchynen om deze Stad en wel meest op Zandyk hunverblyf te hebben gehad; binnen de Stad verftond men niet, datzy gela» ten zouden worden, en nam maatregelen, om zulks met geweld tegentegaan, ingevalle het mocht ondernomen worden, en ten dien einde werdt door last van Burgemeester Grellet, het gefchut op de Wallen, het Hoofd, en de Markt geplant. G 4 E'fi'



X t°4 )
Eindlyk brak den 24 Oélober aan, op welke der Landzaten en Stedelingen vreugde ten top rees, ziende de gevloekte Spaanfche benden van deze Stad den weg naar Arnemuiden nemen, dan tegenwinden beletteden derzelver afreize tot in December dezes jaars.
Mr. Roeland de Pottre zoo ftraks gemeld, die, naar ik verneeme, onder deze Stad op den weg naar Zandyk zyne woonftede hadt, wordende deze hoeve nog wel de Pottcrie genaamd, heeft zeker veel en dikwils deze Stad, in het leven, en ook na het overlyden van Markgraaf Maximiliaan van dienst konnen zyn , en heeft dezelve waarfchynlyk door wyzen raad ook uit veele zorglyke omitandigheden gered: men kon zulke dienften nog meer verwagten, vooral , wanneer die naar eisch erkend werden , altans men liet ten dezen jare 1560, van Stads wege voor hem vervaardigen , en vervolgens ook aan hem ten gefchenke geven, een filveren vergalden en gedreven Cop met een deckzei wegende 42 oneen en 12 engelfe, en dat over zekere dienften die hy der Stadt over veele Jaar en gedaen heeft en nog dagelyks doende es.
Wy hebben te voren verhaald, hoe de Confervateur der Schotfche Natie, Joris Gordon, welhaast eenen opvolger in Joris Hacquet verkreeg , de eerstgemelde zal meer vrienden in het Schotfche Ryk, dan de laatfte hebben gehad,
al-



( 105 )
altans in de onlusten, welke daar plaats hadden, zyn rol hebben weten tefpelen, hoe het zy,reedsinhet voorjaar van 1560, gaf de Schotfche koning jamesde Regeering dezer Stad kennis, George Gordon tot Confervateur der Rechten zyner Onderdanen alhier, verkoren te hebben, als uit den brief van dien Vorst onder de bylage 3 V, te lezen is.
Alvorens het jaar 1560 ten einde liep, werdt de Veerfche Regeering uit last der Hertoginne van parma, nu Regentesfe der Nederlanden, door den Vice-admiraal^o//^» Bourgondien aangefchreven hare gemachtigden tot hem te zenden, wienhy verdere openinge zoude doen: zyn brief, onder de bylage 3 W, wyst zulks uit.
Was ten jare 1560 hier een treurtoneel te zien geweest, in het levendig verbranden van den geloofs-held Joos Joosfen; het volgende jaar van 1561, leerde, dat die zelfde geest van vervolging nog woedde en ten hevigften ontbreken was: eene Antheunisjansfz., en zyn huisvrouwe Barbete, verdacht van zoogenaamde kettery, hadden wyslyk hun heil in de vlucht gezocht;zylieden ingedaagd ennietverfchenen zynde, werden beiden gebannen vut er Stede ende Heerlicbeyt van der Vere, ende voorts vut en eylande van Walcheren , den tyt van vyfticb Jaer en ende eenen dach op teverbeurtevanhuer* G 5 U*



C 106)
lieden lyff, te weten den voorn. Antbeunis van geexes/iteert te worden metten zwjterde indien by njet enperfijleert in zyne opinie, ende indien hy perfifleert metten vieren: Ende de voorn. Barhele indien zy nyet en blyft by haere opinie gedoluen te worden, ende indien zy dair by blyft oock metten viere geexecuteert te worden, verclaerende alle huerlieden goederen voor gecon* fisqueert.
Het bleef niet by dat eene bewys van wreedheid ; op denzelfden xj Januari 1561, werdt ook vonnis geveld tegen Henrick Willemsz., geboren van Leuven, die veronderfteld werdt onderdaan te hebben licbtucerdigeivorden te proferen van den wairdigen heylige SaCramentc , ende voorts van de andere Sacramenten die men ia der heyliger Kercke houdende es — foe wórdt by duer acnleggen van mynen Heere den bailliu gebannen vuler Stede ende Hcerlicheyt van der Vere ende vu te ey lande van Walcheren den tyt van thien Jaer en , te r urnen de Stadt ende Heerlicheyt binnen fonncnfchyn ende 't eylandt binnen derden getyde, op verbeurte van zyn eene Oore.
Een foortgelyk vonnis werdt ten zelfden dage uitgefproken tegen eenen Adriaen Gennit. Dan de Wethouders hadden moeds genoeg zich te verzetten tegen de verregaande vervolging van den Bailliu, ten aanzien van Jan Ysbrantsbl. 101
ver-



( io; )
I
verhaald: waarvan men nog aangeteekend vindt. Nadien myn Heere den Bailliu geconclu deert hadde ten eynde dat Jan Tsbrants gecondemneert foude worden te commen tot felerper examen, omme te weten wie zyn complicen zyn op 'tfeyt van herefie3 ouermits dat menleelicke jchandaleufe verboden boucken by hem beuonden heeft ^ daer tegens Jan Tsbrants fustineerde vry los en quite gewefen te worden, ouermits hy ghecne opinien en fustineert, en dat hy hem houdt als een hint van der heylige Kercke, ouerleggende tot dien eynde een certificatie van die van Ziericzee: verclaren die van der Weth , dat myn Heere de Bailliu zal altereren zyn conclufien. Men deedt nog meer ten voordeele van dien lyder; de Stads Secretaris Andries van Werchter, werdt naar 't Hof teBrusfel afgevaardigd, met de (tukken tot dezen gevangenen betrek Iyk„ om te onderftaan, of men zyne Majefieyt niet offenceren en zoude, dat-men den voorn. Jan Tsbrants joude bannen den tyd van vyftich Jaren en eenen dach uit de Stede ende hcerlicheyt van der Vere ende voirts tipten By lande van Walcheren op de verbuerte van 't lyff enz,.
Hier voren bl. 67, merkten wyaan, hoe Heer Adolf vanBourgondien, ten jare 1539 een verdrag floot met Dierick Geertz, brouwer te Delft, wege het leveren van Bieren; deswege ontftondt verfchil, en men nam hier hetbe-
fluit



t io3 )
fluit den voorraad van Winter-bieren van Gor* cum te ontbieden, waar tegen die van Delft zich verzetteden, en by denliove Mandament fchynen verzocht te hebben; altans een brief der Regeering van laatstgemelde Stad, onder de bylage 3 X, duidt zulks genoeg uit, zonder dat de verdere uitflag komt te blyken.
Zagen wy bl. 99 , dat de Graaf van Bosfu het Markgraaffchap voor zyn minderjarigen Zoon aanvaard hadt: zoo ontmoeten wy hier een duidlyk bewys, dat hy daadlyk het gezach daarvan uitgeoefend heeft, gelyk men onder de bylage 3Y, eenen brief vindt, doordien Graaf aan de Regeering der Stad Edenburg in Schotland gefchreven,waarby de Schotfche Natie, alle verlangde voorrechten, vryheden en ontlastingen worden toegezegd, welken haar te Middelburg aangeboden werden, inzonderheid, dat Joris Gordon als Confervateur zoude aangenoomen worden.
De eerst ingewyde Bisfchop van Middelburg Nicolaas de Cafiro, draalde niet lang, met ter dezer Stede zyne geestlyke macht en gebied te komen uitoefenen, want ik vinde, dat hyzich van den 14 tot den 18 Maart 1562, alhier opgehouden heeft, tot het bedienen en mededee. lenvan 't heylige Sacrament der confirmatie; van Stads wege werdt die Prelaat onthaald, hetgeen met deszelfs huisvesting en byzonder verteer gekost heeft of 13; v]s. Op



Op den 29 Juli dezes jaars, was het, dat tnen een aanvang maakte met het maken van het uitftek voor de Stads Tooren, genaamd het Campfeerfche hooft, nu nog het blaauvie hooft genaamd , waaraan Heer Filips van BourgonWen; gezegd Beur es, Ridder, Heere van Fontes, Lineghem enz. Bailliu dezer Stede, kort na agt uuren des morgens den eerften fteen leidde : hetgeen zeker met plechtigheden en kosten verzeld zal geweest zyn, dan waarvan gee-, ne aanteekeningen zyn overgebleven.
Terwyl de onlusten ten Hove tusfchen de verbondene grooten des Lands, als den Princeoö» Örange, Graven van Egmond en Hoorn, tegen den beruchten Kardinaal Granvelle, fteeds toenamen, gebeurde hier ter Stede iets, waarvan geene der fchryverett van dezen of lateren tyd, immer gewag hebben gemaakt: te weten, dat, niettegenftaande het bekend en ook reeds verhandeld is, dat de Graaf van Bosfu voor zynen Zoon Maximiliaan de Hennin, na het overlyden van Heer Maximiliaan van Bourgondien, het Markgraaffchap van Vere, uit krachte van den uiterften wil van laatstgemelden Heer heeft aanvaard gehad, daarvan in 't jaari56i, by denHoogen Raad te Mechelen ontflag heeft verzocht, en werklyk van alle kommer wege het aanflaan des boedels van laatstgemelden Markgraaf in 't jaar 1562, is ontheven geworden.



C HO)
den. Na, het Markgraaffchap werdt aanvaard, door de voogden van Heer Maximiliaan van Cruningen, wiens Vader was Heer Ja» van Ontvingen , Heer van Cruningen, Heenvliet, Harferswoude, Burggraaf van Zeeland, en Vrouwe Jacqueline van Bourgondien, Zuster van den overledenen Markgraaf Maximiliaan van Bourgondien, die wy in het levensverhaal van dien Heer bl. 88 zagen, dat in eerder huwlyk m$ geweest met Heer Jan vanPraat, Heervan de VVoestyne enz. Het zy dan dat ongeacht de bezwaarde boedel van den laatften Markgraaf onder curatele was en bleef, de Voogden van evengemeldcn minderjarigen Jonkheer, goedvonden, dit aanzienlyk Leen op den naam van den aanhun toevertrouwden Wees te doen verheffen, en de brieven van verley daartoe zyn uitgevaardigd geworden, zoo is dit zeker, dat gemelde Jonkheer Maximiliaan van Cruningen op den 20 April 1563, hier ter Stede als Markgraaf is gehuldigd, by welke gelegenheid honderd kanonfehoten werden gedaan, en werden door de Wethouders aan de Heeren Voogden van dezen gehuldigden Heer gefchonken twee toelasten IVyns, welke Voogden waren de Markgraaf van Bergen op Zoom , en de Graaf van Hoorn, die ook op Stads Tooren ter maaltyd onthaald zyn, hetgeen gekost heeft o€ 25:2 :10 vlaams; waarna dezelfde Heeren vanhier over
Zie-



(III)
Zierikzee naar Brouwershaven zyn verreist,1 waarfchynlyk, omdaargelyke huldigingtedoen plaats hebben. Evengemelde Graaf van Hoorn, liet, ter dezer Stede, zyn Secretaris met een knecht achter, die nacht en dag arbeidden aan het in orde brengen van onderfcheidene rekeningen rakende zekere voyage welke dezelveGrave lest gedaan hadde inSpangicn; welk verblyf deze Stad nog eens op o€ 8 : 6 : 8 vis. is komen te ftaan.
Ten dezen jare 1563, vindt men,datdePrins van Orange deze Stad ook met een bezoek vereerde, die zeer prachtig onthaald werdt, want de kosten daarvan beliepen o€ 75:8:2vis. Het is te denken, dat alle voorgemelde misnoegde hoofden en grooten des Lands hier niet vergeten hebben de zaaden van opftand tegen eene Spaanfche willekeurige Regeering en geloofsdwang, in de harten van velen te planten en na» telaten.
Terwyl het misnoegen der Landzaten wege het vervolgen om den Godsdienst, en het fchen-» den der bezwoore voorrechten allerwege toenam, en kwam te blyken, bleef men'hier geftadig bedagt te zyii, op het handhaven en voortzetten der Visfcheryen, inzonderheid de Haringvaart. Daar ftondt weder een algemeene Dachvaart deswege te Brugge, den 4 Juli 1564, gehouden te worden, waarvan dezeRe-



( ii'O
'geering kennis kreeg door eenen Brief van wé* ge de Stad Rotterdam afgezonden.
Ten jare 1565, werdt deze Stad weder bezocht van den Graaf van Hoorn, zoo ook van den Graaf van Mansfeit, doch ieder afzonderlyk. Wat derzelver komst ten oogmerk hadt, vindt men niet; mooglyk was de eerfte in hoedanigheid van Admiraal hier gezonden, ter fluiting eener overeenkomst tot hetbouwen van tcnJrcbenaal voor de Zee-macht, en delaatfte zal ook niet zonder Staatkundige inzichten het Zeeuwse h Gewest bezocht hebben; hoe het zy, het vergasten dezer Heeren, hetwelk ten huize van Kapitien Gilliot gefchiedde, koste de Stad famen of 42: vis.
Men maakte daar met een wootd gewag van het Arcbenaal of Wapenhuis , dat nu hierftond gebouwd te worden, men beloofde zich daar merklyke voordeelén van, en mooglyk niet minder, dan dat Vere de Stapel-plaats zoude Wezen der geheele Kouinglyke Zee-macht van Nederland: dit is altanszeker, dat deze haven tot zulk eenen dienst voor anderen bekwaam werdt gekeurd, eri dat alvorens hiertoe bepaaÜng te maken, de kundigfle Zee-lieden en Scheeps-bevelhebberen zullen geraadpleegd zyn, altaris, wanneer de onderhandelingen hier over Honden aanvang te nemen , verleende Wet» bouderen dezer Stad den vij September 156$',
vol-



( «3 J
volmacht op Jonkheer Jeronimus van Rotteï Bailliu, en Goosfen Kellenherch , Burgemeester, om te treden in communicatie met die van den Raden van Staten , Secreten oft van den Financiën den Coninclicke Majefteh, ende met hen lieden tecommentotbefluytingevan feker contract, beroerende een Archenaal, t> welc ouer lange begrepen es, gecrigeert ende opgerecht te worden binnen der voorfz. Stede tot confervatie ende bewaernisfe van de Artilleryen ende Munitiën van oirlogen zynes Majefleyts, met al den an-. clevenvan dien.— Zy voegden by die volmacht een berichtfchrift, want men vreesde met reden,' dat men den meesten last en kosten hiervan op deze Stad zocht te laten nederkomen, gelyk ook by de uitkomst gebleken is, weshalven voornJ Bailliu en Burgemeester in last kregen aantebieden, dat de Stad zoude laten volgen alledekeé-, ten,plaetfenende huyskens daer anbehouuende? mitsgaders den ftercken thoren die daar achter tegens responderen fal, ende voorts noch twee dufent carolus gulden eens — mits dat 't felue onderhouden foude worden wint dicht, water, dicht, ende van allebehoirlicke reparatie tot zyneMajefteyts coste. Maer indien zyneMajefleyt oft die van zynen Radeverflonden, dat die van der Stadt felue Archenael opmakefouden metter fommevan ixm. vc. Ixvguldensv ftuuers — in* dien geualle (uilen de voirn. Rolle ende KellenII, Stuk H herch,



r ii4)
'bsrcb V felue mogen angaen — Wilde men eene .bekwame plaats en genoeg ruimte hebben totdc voorgenomene ftichting van het beraamde Wapenhuis , moesten 'er zes huizen en een Zoutkeet eerst ingekocht, en daarna afgebroken worden. Men kwam deswege, zoowel als tot den opbouw van dit Wapenhuis, overeen, dat de Stad de zorge en kosten daarvan op haar zoude nemen, mits van 'sKonings wege, daarvoor tien duizend guldens genietende. De opbouw moest gefchiedcn volgens twee onderfcheidene voorwaarden, als eene van het Timmer-, Yfer« en Schalie-werk, het andere van het Metzelwerk, beiden te Brusfel vastgefteldden28September 1565. Zoo ais ook ten zelfden dage door de Hertoginne Gouvernante dit alles werdt bekrachtigd, en aangenomen, aan deze Stad voor dien opbouw te zullen doen betalen tien duizend gulden, mits boven den bouw hetArchenaalnog vyfentwintig jaren te zullen onderhouden. Dit werk putte geheel en al Stads vermogen uit; hetgeen daaruit te bemerken is, dat Zy, wilde men zonder nieuwe geldlichting de daaglykfcheuitgaven hiertoe benoodigd,goedmaken,hare twee grootftemetaleliukken kanon, weiketen jare i548,byRemy de Halutte Mechelen gegoten waren, waarvan het eene Herculesgenaamd,7769ponden, en het andereSampfon, 7742 ponden gewogen heeft, moest ver-
koo-



C«5)
koopen; altansmen belloot daartoe, mits daarvoor niet minder bedongen werdt dan vyftien guldens elk honderd pond. Dit allesgefchiedde, het Archenaal raakte in 't jaar 1569 volbouwd, enalstoendoor Jonkheer Philibertvaii Seroeskercke, Raad des Konings en zyner Majefteits Rentmeester Generaal Be westen-fchelde, en Jacob Campe, Rentmeester des Konings ter dezer Stede, opgenomen en goedgekeurd; voorts heeft deze Stad dit gelach voor hare rekening gehouden: de meer en meer toenemende Landberoertens, en het misfen van zulken krachtigen voorfpraak en befchermers, als zy voortyds aan hare Heeren hadt, waren famen oorzaak, dat wel om voldoening werdt verzocht, maar niet verkregen.
Wy hervatten den draad, met het verhaal, hoe ten jare 1565, de Veerfche Overheid nog fterk aan den Eerdienst der Roomfche kerk gehecht was, en denzelven alzins handhaafde. Een burger,Lieuen Goosfen, hadt het lyk zyner huisvrouvve, zonder by wezen van eenen Priester ter aarde doen brengen ; dit maakte, dathy zooras aangeklaagd als in hechtenis genomen werdt; en niettegenftaande hy beweerde zulks gedaan te hebben, om dat zyne vrouw van eenebefmettelyke ziekte geflorven, hy de minfte omllag en de meeste ftiltetotdebegraafnis gekoozen hadt: dat baatte niets, en hy was genoodzaakt Goden H 2 de



[C m)
de Juftitie om vergifnis te bidden, verclarende
dat felue hem hettelick leet es, ende beliefde ee~ nen vutvairï te doen doene tot fulcken coste als na rechte.
Was het Roomsch geloof hier nog in vollen kracht, het bygeloof aan Toovery, en wat meer van zulkenbedrieglykén handel daaraan kleeft^ hadt ter dezer Stede nög al de kracht en vermogen, om tot de ongehoordfte en onrechvaardigllc handelwyze in de Rechts-oefening voet en aanleiding te geven. Tweeonderfcheidenegeva Hen en tretirtoneelenleeverden daarvan het jaar ïj)6s3 de eene van Digna Robberts, de andere Geertruid IFillemsz., de eerfle bekende dat zy op den Middelburgfche weg zittende, door den satan als een Jongman in 't zwart gekleed, was aangefproken, dat die haar beloofd hadt, haar uit haren armoedigen ffond te redden, en te leeren, hoe Schepen op Zee te kunnen doen verzinken, mits zy aan hem geloven, en hare ziel geven wilde; dat zy zulks gedaan en met den Satan een verbond hadt gemaakt; dat dezelve haar vervolgens een zalve hadtleeren maken , door welks kracht zy menigmaal op eeri Stroowis in zee gedreven hadt, en Schepen had doen vergaan; dat zy een mansperfoon door enkel aanraken kreupel en lam hadde gemaakt; dat zy vervolgens met den Satan , wanneer die haar onder eene andere naam en gedaante,dan
de



( w)
de eerftemaal bezocht, vleeschlyke gemeen fchap had gepleegt;dat door haar bedryf twee Visboten en een Hulk met volk en al gebleven waren; laatftlyk hoe zy zekere vrouw Janne Gra* tekeersfe had gekweld. — De andere beleedt, dat zy door armoede gedreven, naar Arnemuiden tot hare Zuster toevlucht had genomen, dan troostloos van daar was gezonden, en in 't. wederkeeren op den Dyk door den Satan in de gedaante van een jongeling was ontmoet, die haar beloofde, dat zy geen gebrek meer lyden zoude, ingevalle zy haar ziel hem overgaf, hetwelk gedaan zynde, hadt die gewaande jongeling haar vervolgens een zalve gemaakt,waarmede zy een dienstmeid hadt aangeraakt, die vervolgens kreupel en lam was geworden; dat zy reeds in gevangenis zynde, met den Satan geboeleerd hadt. — De eene en de andere werden by onderfcheidene Vonnisfen veroordeeld om levendig verbrand te worden, gelyk ook werklyk volbragt is: men dacht deze zonderlinge zaak niet alleen wat wydloopigte moeten verhalen, maar ook de Vonnisfen, waar alles omftandiger voorkomt teplaatfen onder debylagen 3 Z i en 2. Uit welker laatfte, te weten uit die van Geertruid Willemsz., blykt, dat die de pynbank ondergaan heeft, en waarfchynlyk de eerfte ook, waardoor veel geloofwaardigheid aan derzelver getuigenis wordt benomen: God H 3 hes



( "8 )
bewaare ons, zulke ongelukkigen te ontmoeten, en byaldien zulks zoo zyn mocht, dat 'er dan meer verlichte Rechters en beter Rechtsgeleerdheid voorhanden mocht wezen; maar is deze verlichte Eeuw wel zuiver vanmenfchen, die voorwenden dat deze en die tooveren kunnen, en ook van zulken , die aan verhalen, dus geftaafd, niet het minde geloof flaan?
Daar het zoo zeer gehaate geloofs-onderzoek ten top was gevoerd, en deze Landen alomme, met moord, fchrik en vervolging beroerde, daar nam het jaar 1566 aanvang met eene verklaring der aanzicnlykfte Stadhouders van onderfcheidene Gewesten, datzynoch lust noch vHi meer hadden, de bloedige Plakaten op dat ftuk langer te laten uitvoeren; daar de verbondene Edelen hun zoo bekend fmeekfehrift ten Hove indienden, cn alles zich tot eenen afval voorbereidde, kan men licht denken, dat Zeeland van die inwendige onrust niet is bevryd gebleven; al in de maand Februari werden afgevaardigden van Vlisfingen en Vere te Middelburg genoodigd, om daar met de Regeering dier Stad te raadplegen, over het bewaren der Steden, onderling met den anderen overeentekomen ter weeringe van des Konings vyanden, en eikanderen in allesbyftand te doen; waarop de afgevaardigden dezer Stad beraad namen om
met



( "9 )
met hunne gemachtigden te fpreken, en met nader last weder te keeren (r).
Zulk eene famenroeping der Walcherfche Steden gefchiedde andermaal, wanneer de bekende aanflagtan den uitgeweken Middelburgfchen Bailliu Pieter Haak, op dit Eiland gefchied, en mislukt was. Ja zelfs werden tot die Vergadering gemachtigden der Dorpen toegelaten; van wege deze Stad verfchenen daar Adriaan Luycx, Burgemeester, en Goosfen Kei. lenberg, Schepen, benevens den Secretaris, welke verklaarden, dat hier ter Stede wacht gehouden werdt, na het ontwerp van Middelburg, hoop hebbende deze Stad zoo te bewaren,dat geen krygsvolk daartoe zoude noodig zyn (s).
Het mangelde hier geenzins aan misnoegden, en wel de zulken, die haakten naar vrye oefening van Godsdienst, en de leêr der Hervormden reeds in Pakhuizen en afgelegene plaatfen by woonden en oefenden: zoodat Wethouderen den 20 Juli 1566, zulke Vergaderingen by afkondiging ten fcherpften verboden, als de by» lage 4 A, komt aanteduiden.
Dan het is tyd, dat men de eerfte yveraars, welke ter dezerStede deEuangelie-leêr met kracht doorzetteden en zich der vervolging getroost»
ten,
O) 'sGravezande tweede Eeu\v-gedacht,_ der Midd. Vryh. bl. 72.
Cö -*>«■• w. 78.
H 4



( 120 )
ten, naderleertkennen. Cornelisvan Heusfen^ Tollenaar ter dezer Stede, hadt in huur de Keete van Hendrik Meyer, daarin en wel op de middelften Zolder, gefchiedde de eerfte Leerrede volgens de leêr van Calvin. Men liet het daar niet by, maar voorn. Tollenaar, verzeld van Jan Reygersbergb, Hans Turk • Adriaan Cnaep? met nog twee drie anderen, hadden moeds genoeg om te verzoeken, dat de Deken der Westmunfter kerk te Middelburg, de Deken vanZandenburg, heer Thomas, Cappellaan van den Biscop, broederna Cr alle, religeus der orde van Sint Auguftinus, Predikant te Vlisfingen, en de Pastoor van der Gapinge, zich wilden verledigen om tegens hunne Leeraars te redentwisten.
Men weet, hoe zoowel binnen deze Stad, als elders in Walcheren , den az Augustus 1566, het Beeldfiormen heeft plaats gehad; dan wel een geheel Jaar te voren, was reeds in het klooster vanSinte Clara3even buiten deze Stad, een Maria-beeld gebroken, zoo mede, dat van Sint Jan en eengekruistenChristus-beeld, welke allen waren verminkt en gefchonden geworden; dan nu daar de vernieling algemeen werdt, bergde men zooveel mooglyk de beelden en Kerk-cieraden, ook vervoegde zich de Burgemeester Joost Olivier, nevens den Bailliu en eenige Wethouderen by de Clara zusteren, om
die



( 12! J
die in haaren druk byftand te doen, te troosten en verdere beeldenbreeking voortekomen. Deze baldadigheid gefchied zynde, nam mer. tog hier ernftige maatregelen ter handhaving der gemeene rust, als blykt uit eene post uit Stads Rekening van dezen jare. Betaalt zeven hellebardiers de welcke by die van der Wet, den bailliuen zyneSchoutin de maentvan September Anno defer Rekeninge (ten tyde als de beeldeflormers regeerden) elck xviij daghen gedient hebben tot xvj groten 't daechs, beloopt ter fomme van ... o€ viij: En uit andere posten dier zelfde Rekening kan bewezen worden, dat alsnu StadsPoorten dertig dagen lang bewaakt, en des nachts toegefloten zyn geworden, 't geen anders geen plaats fehynt gehad te hebben. Dan men kan best den toeftand dezer Stad om dezen tyd ontwaar worden uit zekere Declaratie van den Secretaris Andriesvan Werchter, die dezelve eigenaartig uitbeeld met te zeggen: ltemin de leste troublen, en in die tyden van de predicatien der Calvinisten zynder vele ende zeer menichvuldige Vergaderingen geweest op 't Stadhuys, dwelck zeer lange geduert heeft, waer duere de Juftitie merckelicke tytgecesfeertheeft, waer inne de voorn. Andries divers/:he/aken gebe/oigneert heeft als van Mis/wen, ramingen op de vragen van den predieant Adrianus Vrbius ende zyne adher enten, copienvan requesten,'t H 5 fiel-



C 122 )
fielten van den Waken 3 ende anderfihis, blyckende by een hoop Minuten , van de bewaringe van zvelcke Minuten deStadt grooten dienst gehadt heeft, om daar uyt te formeren die andxvoordc an den Commisfarisfen van de Conincb* licke Majefieyt. — Wethouderen gingen nog voort die genen, welke de Hervormde leérmet woorden of daden voorbonden, te vervolgen, zulks bleek, wanneer zy op 19 December 1566, eenen Jan Jansz., arbeider, voor den tyd van tien jaren banden uit deze Stad en Heerlykheid, mitsgaders den Eilande van Walcheren, ter oorzaak zich misfproken te hebben ten aanzien der Hervormden, en voorgegeven te hebben derzelver aanhang zeer fterk hier te wezen: als uit de bylage 4 B, breeder te zien is.
De Zeevaart werdt nu ook onveilig; de Visfcheryen hadden daar gevoel van , waarfchynlyk, dat al reeds veele ballingenen vluchtelingen van alles Ontzet, hun geluk op Zee beproefden, en roovers werden; altans de Zee-lteden hadden eene algemeene Dachvaart in het voorjaar van 1566 in 'sHage gehouden, om daar middelen tegen te beramen; van wege deze Stad was afgevaardigd Joos Machielsz, en van wege dezer Stede Visfchery Jacob Adriaensz , Adriaen van Westcapple en Claes Lenaarts, als uit de volmacht hun verleend, onder de bylage 4 C te zien, kan betoogd worden.
De-



( I23 )
Deze Stad was door het maken en onderhout den van onderfcheidene werken federt jaren herwaarts, in haare geld-middelen ten eenenmaal uitgeput; daar het te denken is, dat terwylhet Sterfhuis van den Markgraaf Maximiliaan van Bourgondien onder opzicht was gefield, het gezachvan twee Heeren,na den anderen gehuldigd , zeer wankelbaar is geweest, en nog niet zeker was, wie eigentlyk Heer zoude blyven, waardoor alles in het verval zal gekomen zyn , ende Stad, wilde zy iets gemaakt of herfteld Zien, zelve hand aan 't werk moest flaan: dit vermeerderde hare ongelegenheid, altans zy moest nu ten Hove vryheid verzoeken , en bekwam oorlof Zich op nieuw te mogen bezwaren met erflyke Renten,en Lyf-renten, tot eene hoofdfomme van /'3000: als uit den brief van Octroi onder de bylage 4 D, breeder te bemerken is.
Midden in de landberoerten verloor men ten Hove 's Konings belang ten opzichte dezer Stad en Markgraaffchap niet uit het gezicht: dit heerlykftukgoed, waarfchynlyk den meestbiedenden geveild en verkocht, werdt van wege koning Filips genaast voor f 222000: - die niet lang draalde met zich daarvan in bezit te {lellen, en te doen huldigen in den perfoon van Karei van Brimen , graaf van Megen, Stadhouder van Gelderland enz., die van zynen last de Veerfche
Re-



C m >
Regeering verfèendigd hebbende, van dezelve het antwoord ontving, 't welk onder de bylage 4 E te lezen is.
Men heeft reeds aangemerkt, dat het raadplegen der Schutteryen en Notablen, onder Heer Maximiliaansbewind een einde genomen hadt; riu werdt het nog eens opgewarmd, doch juist in een zaak daar de overmacht eens Konings, die een dwingeland was, alles beflischte: zoodat hoe ook de raadflagen door Wethouderen m^t de drie Schutteryen daarover gehouden, mogen geweest zyn, de beraamde huldiging gefchiedde op St. Pieters-dag, 15 Augustus 1567, wanneer de Gemeente in de noodzaak was te moeten toeftemmen in eene gift van ƒ12000:-, om welke te konnen vinden, de Impost op de ■wynen, bieren en brandewynen, welke binnen Vere, Zandyk en den Vrouwen-polder zouden geileten worden, merklyk werdt verhoogd:De volmacht, welke voorn. Graaf van Megen tot deze huldiging is verleend geweest, en de Acte van hetgeen hy in 's Konings naam hier gezworen heeft: is famen te lezen in de bylage 4 F.
Dat huldigen des Graven van Megen ging zoo niet toe, óf de arme Gemeente moest, 't zy met of tegen genoegen door uiterlykheden vreugdebetooningen doen, gelyk Stads Rekening daarvan een blyk opleverd. hetaeld de Stads Speelluiden van Middelburcb de fomme
van



( 125 )
van twee ponden vis. ouer dat zy lieden deneer* flen en den tweeden Augusti anno defer Rekeninge op diuersfchelnftrumenten gefpeelt hebben, als men mynen heere de Grauevan Meghenvan wegen der Coninglicke Maje/teyt binnen defer Stede Hulde als blycl. - De groote klok werdt geluid, en de Graaf van Megen van Stadswege befchonken met een toelast rinfche wyn, houdende drie aamen , welke gekost hebben o€io:io:-vls., behalven dat nog dertien achtendeelen haver tot voering van des Graven paarden aangefchaft werden: ook moesten deszelfs reis en tocht-genooten met gefchenken worden vereerd:
de Heer van Loo kreeg ©e 25 : - : -
de Rekenmeester Naman o£ 15 : - : -
de Secretaris Mesdach 10 : - : -
terwyl aan de drie Schutteryen, om goede chyre te maken, ieder een pond vis., dus famen drie ponden vis. werden toegelegt.
Het fehynt, dat men, voor dat deze huldiging gefchiedde, onderling befloten heeft gehadt, eenige voorwaarden te bedingen, en dat die mooglyk ook bedongen zyn geweest, aangezien de ongemeene gift van ƒ 12000:-zoo als even vermeld is; altans men vindt hier nog een opftel zonder hoofd of (lot, maar met het jaartal van 1567 geteekend, behelzende onderfcheidenepoinéten, diezoo al niettoegeftaan,
ze*



C 126* >
tekcr geëischt zyn geworden: men kan die nazien onder de bylage 4 G.
Hoe het zy, men mag uit voorfz. poincten gisfen, dat het nu eerst is geweest, dat deze Stadmct een Gouverneur werdt belast, en gevolglyk al vroeg onder een Militair Juk heeft moeten zuchten: ook kan men daaruit de inwendige gefteltenis en de denkenswyze der Ingezetenen om dezen tyd, vry klaar ontwaar worden , welke nu al meerendeel de leêr der Hervormden toegedaan waren; is zoo een voorftel voor of na voorfz. huldiging gedaan, zoo kon die, als geheel ftrydig met 'sKonings gevoelen van een onbepaalde heerfchappy ,en met deonmcdcdogenden aart van zynen Stedehouder, geenzins ingewilligd worden.
Met veel zorg en kommer werdt dit jaar gefieten; men hoordeallerwege beroerende tydingera, en vreesde voor vreemden aanval, waarom hier twee a drie maanden lang, door gehuurde knechten Stads poorten werden bewaakt; de Stroomen door twee Heude fchepen onder bevel van HendrikMachuytsz., enjan Maertensz*, bezet; deze doorzochten alle aankomende Zee.en andere fchepen, wat zy geladen hadden; wachthuizen werden op den Haak en by het gerecht dezer Stad gefield, en Stads Wal voorzag mén met Schanskorven. Deze Stad geen voorfpraak of hulp meer ten
Ho-



(«r)
Hove hebbende, moest, nu zy haaren laatften Heere miste, zelve hare belangen daar gaan handhaven, waarom voor het einde van dezen jare naar Brusfel afgezonden werden de BailHü Jeronimus van Rollé, en de Burgemeester Joos Oliuier twelke van hier nader last en onderrichting kregen, ais uit de bylage 4 H breeder te zien is; vooral, dat van Stads wege geene onduidlyke pogingen gedaan zyn, om weder als oudtyds ter Dachvaart op alle 'sLands zaken befchreven te worden, mecnende daartoe eene gunftige gelegenheid te vinden, nu deLandvorst zelf Markgraaf was geworden.
De wreede Hertog van Alba was reeds met een geduchte krygsmacht ten Lande ingetogen; de uitgeweeken Heeren ingedaagd, en een Raad Van Beroerten opgerecht, als het jaar 1568 een aanvang nam.
Deze Stad was nu met bezetting voorzien," dan hoeveel, en onder wiens bevel is my niet gebleken ;alleenlyk vindevan Hopman Lubbert van Bemmel, ook van een Vaandrig en Provoost gewaagd,zulks is uit Stads Rekening te bewyzen; gevolglyk moet de krygskundige Alba al vroeg begrepen hebben, hoeveel aan deze Zeehaven en Sleutel des Lands gelegen was: de Stad was genoodzaakt die Benden van vuur en licht te voorzien, niet alleen op de Wachthuizen, maar in derzelver Logementen, dit was
het



C**8)
het minst, de brandftoffen waren ter dier tyd voor geringen prys te bekomen; een last Turf koste met arbeidsloon, op zyn meest, een pond vlaams ; maar men moest van Stads wege ook zorgen voor de Soldye dier knechten by forme van leeninge, wyl van 'sKonings wege niet opgepast werdt, daartoe de benoodigdepenningen overtemaken, en het te vreezen ftondt, dat by wanbetaling het fteelen en rooven ongeftraft ilondt te gefchieden. Deze overlast en kosten zullen niet weinig toegebragt hebben tot het vermeerderen van den haat tegen het Spaansch beftuur, en alles wat dien Landaart betrof.
Met dat alles was en bleef men hier nog bedacht, om den koophandel tegens machtige nabuuren te handhaven: met Middelburg fchynen nu over het Kraan-recht en den ftapel der Wynen op nieuw verfchillen geweest te zyn; betreklyk het Kraan-recht vindt men in Stads Rekening. Andries van Asfche Notaris van Middelbar ch betaelt vyf Schellingen groten ouer zekere atïe vanproteftatien by hemgedaen tusfchen die van Middelbarch ende die van der Vere nopende de Crane.
Mattheus Reguyrer, DeurzvaerdervanMechelen betaelt de fomme van tzvee ponden derthien fchellingenvier groten vis. o'mmè ter executie te feilen fekere Lettren van Reliëf d" appel nietten claufelen van Inhibitie ende dejfencie tegens dit
van



C ™9 )
Middelburgh ,ommetedachvaerden in den Hage voor die van den tloue van Hollandt enz,
Ten aanzien van 't verfchil over den ftapel der wynen, leest men; Andries van Werchter Secretaris, defer Stede betaelt acht fcellingen zes groten,ouer zyne vacatie endeverfcboten penningen , van dat by by laste van die van der W°.t tot Middelburch gezoeest es amme te licbtene copie van Placaet van de ftapele van de Wynen enz.
Nu het geestlyk Rechtsgebied dezer Stede, denBisfchop van Middelburg, onderworpen was gemaakt, begryptmen, dat die hier zich niets liet ontglippen, daar nu door het vervolgen van die genen, welke van de Roomfche leêr.en eerdienst afweken, daaglyks gelegenheden voorkwam, om zyn gezach te betoonen : veel voorzichtigheid en gemagtigdheid was 'er noodig, wilde men dien Kerkvoogd niet ten vyand hebben; ten aanzien der moeilykheden omtrent geestlyke zaken, die de Veerfche Regeering nu onledig hielden', vindt men. Dcfen.bouckbouderbetaeltbemzeluen zes fcellingenviergroten,van dat by op. den xxe Marty anno defer Re' keninge by, laste van die van der Wet geweest es tot Middelburch, met een Requeste aan mynen Heere den Biscop ende aen den Heere van Waekene, nopende het appr eb en der en van den Schotfcben fableurs endede . . . van Cappittelvan der Vere ende Zandenburcb.
II. Stuk. I ^



C 130 )
Betaelt aefl den Burghmeester Adriaen
Luycxz, Goosfz. Kellenberch ende Andriesvan Werchter de fomme van twee ponden drie fcellingen acht groten 'vis. ouer zeker vacatiën svan dat zy luyden tot diuersfche reyfen van der Stadts wegen tot Middelburgh geweest hebben aenmyn Heere den Biscop, aen de Commisfarisfen der Coninclicke Majefteyt en aen den Rentmeester Generael van Zeelandt enz.
Daar de wapenen door de mishandelde, ver* drevene en verdrukte Landzaten reeds te Lande opgevat waren , en Vlaanderen ontrust werdt, door die welke men wilde Geuzen noemden, terwyl de Prins van Orange langs de Maas in Braband trachte te dringen; daar is het denklyk, dat de Scheep-vaart zoowel ter Zee als op de binnen Stroomen onveilig zal geweest zyn, altans men raadpleegde dit jaar-, hoe best de Haringvisfchery te befchermen, wyl men leest joncheerjeronimusvan Rolle betaelt thienfcellingen groten , ende defen bouckhouder vyf/cellingen groten, noch van Schuythuyre twee fcel* lingen groten ', 'beloopt 't famen zeuenthienfcellingen, ouer dat zy luyden by last van der Wet op den xxije Marty defer Rekeninge met Jaboh Adriaensz. Claes lenaertsz. ende LeynTay Stierman te Middelburch op de vergaerderinghe van de Visfcherie geweest zyn, noopende de toerustinghevan Scepenvanoirloghe totter befcherminghe vandeharinckvanckznz. Hadt



,( 131 3
Hadt'men tèn voorgaanden jare 1567,pogingen gedaan , om deze Stad weder als eertyds onder 'sLands Staten terDachvaartbefchreven te zien, men hervatte nu dien toeleg met temeer* der moed, daar die van VIisfingen ook vermeenden totzulken eisch gerechtigd te wezen ^deswege wordt het volgende gevonden. Joosöli* uiers Burghmeester ,GoosfzKellenberchScepens en Andries van Werchter Secretaris betaelt de zomme van zesthien fchellingen zes groten vis. ouer dat zy luyden rot Middelbiirch by myneiz Heere van Waeken geiveest hebben, omme Requeste Met die van Vlisfinghe te prefenteren, omme te mogen commen op de Dachvaerden ende convocatien van de generale Staten —
Andries van Werchter Secretaris defer Stede, betaelt elf fcellingen zes groten j ouer zyne va~ catien van wagen huyre, van dat by twee dagen te Vlisfinge gevaceert heeft omme te helpen metten Secretaris aldaer te formeren eene Re» queste aen mynen Heere de Hertoghe van Alve, om mede te commen in alle conuocatien van de Staten — Van welke pogingen dier twee Steden om mede befchreven te worden, menfpoo« ren vindt aangehaald in de Europifche Mercurius van den jare 1733, 1 D. bl. 41-80.
Zoó veele bezigheden, famenkomften, verzoeken , twisten en nooden, als nu der Stads; belangen en die der Gemeenten allerwege nooI a dig



C 132 )
dig hadden , vorderden, dat men vrienden zocht,' en door gefchenken aan zich verbondt; onf,den lezer niet op nieuws met veele aanhalingen uit Stads Rekeningen te vervelen, zal men hier maar 't famentrekken, aan wie en in welke fpecie die ten dien jare gedaan zyn: aan den Pre ff dent van den Houe van Hollandt, een aam en twee fcreuen Dardts Rynfcben wyn.
Aan denzelvenPrefident Heer Cerneh's Suys, en den Prefident van de Rekenkamer Mr. A~ driaen Numon, twee aamen en thien fioopen Ddrdts Rynfcben wyn.
Aan de Raadsheeren Meulenare en Ostruys, twee aamen Rynfchen wyn.
Te Mechelen aan den Advocaat-Fiscaal Bieze, de Raadsheeren Rattalder, Pamèle, en Meester Dierick Deyn3 vier uitgezochte halve tonnen haring.
Aan den Graaf van Megen en den Heer van Cathem twee toelasten Rynfchen deel-wyn.
Aan denGriffier van de FinancienReingaert, een halve boot Spaanfchen wyn.
Aan Mrs. Jan Cooman en Jan de Rantre, Advocaten te Mechelen, een heele en drie halve tonnen uitgezochten haring.
Men vindt Vere ten jare 1569, nogmetkrygsknechten bezet, onder eenen Hopman Rapbael genaamd, daar Hopman Lubbert van Bemmel, den 4 Maart dezes jaars met de zynen in zeven
Sche:



( i33 3
Schepen van hier op Dordrecht vertrok. Ook blykt het, dat in de Vrouwen-polder nu ook krygsbenden gelegerd waren, welke van Stads wege met leeftocht werden voorzien; waarfchynlyk dat men ter laatfte plaats het landen van vy* anden aan den Haak heeft willen voorkomen, dat het niet andermaal gefchiedde: Dan hoe'-', zeer zulke benden een kleine Stad lastig en kostbaar moeten geweest zyn, de hoofden daar* van moesten gevleid, en om vrede te houden door krygstuchtder Gemeente fchaden verhoed worden: men vindt dat nu den Lieutenant van Kapitein Raphael met een gouden Medaille befchonken werdt.
West-kapel en Domburg Waren ook met krygs-5 lieden bezet, zoo dat men allerwege aanval vreesde, dan die daar mooglyk mager ■onthaal genietende, zochtenherwaardste komen,waar tegen van Stads wege by den Heer van Wae-' kene verzoek werdt gedaan.
Alle die aanzoeken, die men ter verwerving van gunst en voorfpraak ten Hove aanwendde, fchynen by eene hartvochtigen Alva zelf, nier* vruchtloos te zyn geweest: men heeft hier voren bl. 125, aangeftipt, hoe men by de huldiging des Graven van Megen, in 's Konings naam zeer waarfchynlyk getracht heeft eenige voordeden te bedingen, doch die om ftaatkundige redenen, afgeleid van den toeftand dier tyden, I 3 niet



C 134 >
aki ingewilligd waren: mooglyk heeft men deze Gemeente op een andere wyze willen vergenoegen , en derzelver aandacht doen vallen op voordeden wel van verfchil lenden aart, dan die zy begeerd hadden, echter vooreen beftendige welvaart gefchikt; hoe 't dan ook wezen mag, men fehynt niet opgehouden te hebbenmet verzoeken, dat deze Koopftad van haren Heer en Vorst eenige voordeden mocht ingewilligd worden, want op 'sKonings naam verwierf deze Stad by gunstbrief van 28 April %$<$9, vryheid
1. Om te mogen bannen uit Holland, Zeeland en Vriesland.
2. Dat niemand mag appelleren van Vonuisfen tot tien ponden vis. en daar beneden.
3;. Dat geen visfchers, burgers of ingezetenen zynde, hare gezoute of versfche Visch mogen brengen of verkoopen, anders dan binnen deze Stad.
« 4,. Dat voor twee Schepenen mag gepleyt worden alle zaaken tot drie ponden vis. en daaronder.
. Welk alles breedvoeriger te lezen is in de bylage 4 L Welk 0^,-roi van lichten uit de Kantfdarye te Brusfel, gekost heeft c€ 6:2: 8 vis.
Zulke gunsten moesten erkend en door gefchenken den weg tot meerder opengehouden worden: dat bJykt weder- uit verfcheideposten in
Stads



< 135 )
Stads Rekening: als men daar vindt, hoe Jonkheer PhilibertvanSeroeskcrcke, Rentmeester Generaal van Zeeland Bewesten-fchelde, voor zekere dienften en aduifen by hem gedacn tot behoef'van der Stadt is vereerd met o€ ao:vl.
Aan Louis Rattalder, Commisfaris van de Rekenkamer van Holland werden ot? 6:13:4 vis. gefchonken, in recompenfevan zekere dienften by hem der Stad gedan.
Gelyk nog aan denzelven Rattalder en andere Raadsluiden te Mechelen, als Mr. LeuienEuerardi, den Heer vanPamelen, Mr. LeuienBieze, Mr. Dierick Deyn; zooook aan de Advocaten Mrs; Jan Cooman en Jan de Rantre; ook aan den Procureur Gouaert Berckelmans, te famen vyf heele en acht halve tonnen haring afzonden werden.
De meer en meer toenemende landsber oerten, en de vyandlykheden aan verfcheidene oorden van Nederland begonnen, deden hier de voorzorgen toeneemen; men vertrouwde de Schotten niet, naar wier Land verfcheidenen van herwaards gevlucht waren, en van welke men vreesde,, dat zy met macht en geweld mochten wederkeeren. Temeer was die Natie te duchten, daar eene geheele hervorming reeds ten jare Ï561, in derzei ve Ryk was tewege gebragt, zynde de Kloosters vernietigd, en den Paus alle I 4 Se*



gezach en gehoorzaamheid ontzegt (t). De Vi» ce-Admiraal Adolf van Bourgondien 3Y{^x van Waekene nu Gouverneur van Zeeland, verbood den Schotten, die van deze haven afvoeren, het tasten of peylen der gronden, waarom Stads Regeering zorgde, dat Zy door bekwaame Lootfen tot buiten het Veer-gat en in Zee werden gebragt, gelyk daaromtrent in Stads Rekening voorkomt Hendrik Machuyts met noch twee andere py loten betaelt, de fomme van vyf ende twintich fchellingen grooten vis. ouerhaeren arbeyt van dat zy luden binnen tyde defer Rekeninghe tot vyfdiuerfche reyfen eenige Schotfche Scepen hebben vut het Veergat helpen zeylen, ouermits de Scotten by laste van mynen Heeren van Wacketi verboden was de diepten van 't voorn. Veergat te onderzoucken. —
De Spaanfche bezetting werdt van de ingezetenen aangezien, voor 't geen zy waren, namelyk,burger-dwingelanden, welke offchoon van de Gemeente gevoed en onderhouden, ech* tergefchikt was om haar onder een hard juk gekromd te doen gaan; Wethouderen moesten in de dagelykfche twisten en fmaadredenen tegen deze gevloekte benden, voorzien en daadlykheden voorkomen, door eene afkondiging daar tegen te doen. De Oorlog te water, door beitel-brieven des
Prin-
(f) 7Az G.-Smart, Herv. v. d. Godsd. in Schot],



( '37 )
Princen van Örange alomme in de Noord-zee en Zee-garen dezer landen uitgebarften zynde, moesten de Spanjaarden,tegen wien het eigenlylc gericht was, zich ook wapenen, en de Stadhouder door Al va over Holland gefield, Maximiliaan de Bosfu, kreeg last ettelyke Oorlogfchepen toeterusten , welke, zoo 't fehynt, beftemdwaren om een Vloot koopvaarders te ge. leiden, waartoe hy naar bekwaame Scheepsbevelhebberen omzag, en ter dezer Stedeeenen Dierick Diericxz. daartoe aanzocht, gelyk de bylage 4 K, komt uittewyzen.
De zoogenaamdealgemeenevergifnis,welke üit's Konings naani en last in Nederland verkondigd was, of ftondt verkondigd te worden, werdt door den Rentmeester Bewester-fchelde Philibert van Serooskerke,den 15 Juli 1570., aan de Regeering dezer Stad medegedeeld, met toediening van verfcheidene afdrukken, om verkondigd enaangeplaktteworden: metweethoe veele uitzonderingen die bevatte, gevolglyk hoe hachlyk het ware, daarop te vertrouwen, zynde dezelve alleen goed voor fchraapzuchtige Bailliuws en andere bedienden der Juflitie, die door eigenbaat gedreven, of zich verdienftig ten Hove willende maken,de genen,welke terug kwamen, ligtlyk konden aantasten, op voorwendfel, dat zy om deze of geene redenen daarvan uitgefloten waren, waarom 'erweiI 5



r i38)
nig of-geen betrouwen op gefield werdt, en die Jigt, om onnoazelen te vangen, geene uitwerking van aanbelang hadt.
Daarliet vluchten algemeen was, hoorde men ook, dat het verbeurdverklaaren van goederen allerwege plaats nam. Men zou ten opzichte van deze'Stad daarvan byzondere opgave kunnen doen, luidde niet wyle de geleerde Heer J.van Iperen in zyn twee honderdjarig Jubel-feest der Nederlandfche Vryheid ter Vere, bl. 106', die taak afgefponnen.
Wanneer den eerilen November dezesjaars, geheel Nederland zooveel zeën en rivieren hetzelve bereikten, door eenen alleronzachlyklten Vloed werdt geteisterd, die onder den naam van Jllerbeiligen-vloed'm de Jaarboeken bekend is; hadt deze Stad daarvan mede een bitter deel ; hare Zee-muuren by en omtrent de haven waren vol gaten gel'hgcn , waarvan fommige naar grondbraken geleken, als wel vyf vademen diepte hebbende, om welke te floppen men geheele Schepen, moest doen zinken (u). Het eerfte en gereedfte middel, dat ter hand genomen werdt, om, gelyk men waande,, de Godlyke gramfchap te bedaren , was eene algemeene Ommegang met al den omflagen uiterlykepraal, die de Eerdienst der Roomfche kerk vorderde, welke hier op den 5 November plaats hadt, gelyk
(f) Boxhorn op Reigersb. I. D. bl. 208.



C -39 )
lyk den 24 September te vooren, eenfoortgelyke was gezien, dan met een geheel ander oogmerk ingericht, naamlyk ter dankzegging,wege een Overwinning op de Turken bevochten.
Een algemeene verflagenheid volgde op zoo eene reeks van rampen, als dat jaar het Zeeuwsen Gewest en ook deze Stad getroffen hadden; men hoorde, niet dan vervolgen en ftraffen ter zake van den Godsdienst; de beste en kundigfte lieden ten lande uitgeweken ; de Zee-vaart bekommerd door berooide en gebanneLandsgeuooten, die waar zy konden, alles wegnamen, wat hun ontmoette, en reeds befloten hadden te overwinnen of te fterven; het vorderen van eenen x en xx penning; en eindlyk .als een toemaat, byna door voorverhaalden Vloed geheel door de golven bedekt te zyn; dit alles maakte de Stedclyke Overheden radeloos; van wege deze Stad vaardigde men de Burgemeester Gofen Kellenberch en den Secretaris Andries van Werchter naar Brusfel af, om daar den nood dezer Stad naar waarheid uitteduiden niet alleen, maar ook om onderftand te verzoeken, wilde men deze belangryke plaats niet door deZee verflonden zien: hoe die Afgevaardigden ten Hove Haagden, en hunnen last uitvoerden, is best te beöordeelen uit eenen brief door hen uit Antwerpen gefchreven, den 11 November 1570, hier achter onder de bylage4L,te vinden.
Die



C 140 )
Die poogingen waren niet geheel vruchtloos; want tot herftel der gebrokene Dyken en an* dere Zee-weeringen, bewees de Koning aan deze Sudoe 666:13 14vis., op zyne Domeinen Be westen-fchelde; gelyk ook nog duizend gulden s'jaars, vier jaar geduurende, op hetzelve Comptoir: men wordt uit het Octroi, daarvan uitgevaardigd, ontwaar, waarin de fchaden eigenlyk beftonden door voorgemelde Vloed aangebragt, wat voor die fchoonfchynende gift al moest gedaan worden, ook hoe de Staten van Zeeland hadden bewilligd in ƒ67500: voor twee jaren in plaats van de geeischtex en xx penningen; alles breeder in de bylage 4 M, te zien.
Geftadig werdt ten dezen jare gehoord van aanflagen, door 't beleid des Prinfen van Orangc, of onder deszelfs gezach, op deze en geene Steden ondernomen of mislukt. Dit was oor-' zaak, dat men Vere vooral ter harte nam, en 'er hier goede wacht gehouden werdt. Hopman Raphaei vanhier met zyn Vaandel naar Antwerpen ontboden, begeerde, dat n\en de knechten leggende 't Armuen3 zou innemen, waarvan zich deze Regeering trachtte te verfchoonen, als zulks ter beveiliging der Stadniet noodig zynde, overmits dat in den Polder goede Wachten gehouden wierdt; ende datter een boot ter Oorloge toegerust dagelyks uit en in voer,
om



C 14* )
cm te verfien tegens alle Invafien. Dit vondt geen ingang, gemelde bevelhebber bleef aandringen, dat de krygsbenden te Arnemuiden liggende, hier zouden ingenomen worden , hetgeen ten laatften plat uit geweigerd werdt, ten ware haar bleke zulk bevolen was by de k&* ninglyke Majefteit of zyne Gouverneur. Doch met dat alles gelooft men, dat deze Stad met andere en zelfs meerdere bezetting is voorzien geworden, want Hopman Rapher Grotz, die hierxiij maanden met zyne bende bezetting gehouden hadt, den 10 April vertrokken zynde, vindeik, dat op Mei-avond Hopman Benediilus Vogel, hier binnen trok, zyn verblyf nam in het huis , de gouden Molen op de Markt,waar hy van Stads-wege voorzien werdt van luismeubilen, tafel-goed enz,, ook wordt, ten dezen jare 1570, hier nog gewaagd van Walfche Soldaten, ook van Hoplieden Thybault, deOustine, en Tferaerts, zoo mede van Hoogduitfche. Soldaten, dat mooglyk die van Hopman Vogel geweest zyn.
De invordering van 'den x en xx penning flondtnuhier ooktegefchieden, offchoonnien even heeft gezien, dat die fcheen afgekocht te zyn; daar nu de bewyzen voor en tegen even duchtig zyn, hoopt men dat deze ftrydigheên door een nader onderzoek eens zullen mogen opgehelderd worden. Hoe het zy, men kwam
fchoor-



C 143 )
fchoorvoetende daartoe, het was ligt te voorzien , dat zoo ongehoorde fchatting in een Land, 't welk beroerd was, 'twelk den vyand zoowel inwendig als vah buiten vreesde, niet dan door dwangmiddelen zoude te bekomen zyn: wat daaromtrent elders voorgevallen zy, is door andere fchryvers menigwerf verhandeld-; genoeg, dat het ook in dezen oord aan een vaardigen voortgang mangelde, gelyk ten duidlykften aftenemen is, uit het fchryven van wege den Rentmeester Bewester-fchelde, aan deze Rei geering afgevaardigd, geplaatst onder de bylage 4 N, waarop Bailliu, Burgemeesters en' Schepenen den 28 Februari deszelfden jaars die merkwaardige Refolutie namen, welke onder de bylage 4 O, kan nagezien worden.
Het is niet zelden een grondregel in het bedorven ftaatkundig ftelfel van een geweldenaar, te beginnen met de.minstvermogende te drukken , en daardoor de groote Steden voortebereiden, tot het geen men voorgenomen heeft haar opteleggen; dan hier waren nog lieden, die hetvleijen en dreigen beide weêrftaan konden, anders was opgemeld befluit niet genomen geworden.
De tyd werdt meer en meer kommerlyk, waarom het noodig was acht op vreemdeling#n te nemen, welke of doorreisden, of hier vernachtten, en daar men, uit hoogen last, opalies



( 143 )
les wat de veiligheid betrof, waakzaam moest wezen, vondt de Regeering na goed, eene afkondiging tedoen, datiedereen gehouden was alle avonden voor negen uuren aan den Hoofdman op het Stadhuis wachthoudende bekend te maken, de namen der zulken welke by hen gehuisvest waren, het zy die van binnen of buiten 's Lands gekomen waren, op verbeurte van tien fchell. vlaams t'eiken reize.
Het fehynt, dat een Veersch burger Jan Willemsz., zich opdezoogenaamde algemeene vergifnis heeft durven verlaten, en zich ten Hove om quyting van hetgeen hy mocht misdaan hebben, vervoegd heeft; altans de bylage4P, ichynt zulks aantewyzen.
By alle de rampen die thans Stad en Land deden zuchten , voegde zich de Pest; welke verwoesting die hierin het byzonder aanrichtte, is daaruit afteneemen, datalleen op het kasteel Zandenburg 55 menfehen daaraan omkwamen; ook vindt men dat zooteMiddelblirg als ter dezer Stede alle de honden gedood werden, waarfchynlyk, om dat door die dieren de befmetting overgebracht werdt.
De beruchte Overwinning, onder het Opperbevelvan Don JAN VAN OOSTENRYK,indeGolf
vanLepanto, op den Turk bevochten, vervulde het geheele Christenryk met vreugde cn hoop; men moest daarover ook alhier opent-
lyk



( '44 )
lyk vreugdebetoon doen: den 22 April werdt een plechtige Ommegang gedaan met Kruysfen en Vanen.
I Het invorderen der x en xx penningen was en bleef een ftruikel-blok; tot de uitvoering was naauwlyks te geraken, en die te ontwyken niet mooglyk. Dit geheele jaar was genoeg? faam verloopen, en men was daarin nog zoo verre niet gevorderd, dat de Gemeente tot de voldoening van dien hadt kunnen gebracht worden. Men bezwaarde zich' hier het meest over den x penning, welke van dehuis-huuren moest opgeheven worden, ten behoeve der Statenvan Walcheren, tot herilel der vervalle Zee-weeringen rondsom dat Eiland, en dus een nieuwe ongehoorde last, welke nimmer gedragen was, zeker konftig uitgedacht; de nood van 'tLand en de vrees omtrent het Oppergezach te zullen misdoen, werkten zooveel, dat men dat nieu-, we Juk verkoor gewillig te dragen, alleenzich beklagende,dat van wege deze Stad daarin niet bewilligd >as, of derzelver toeftemming was gevraagd; niettemin was men bereid met eene zekere fomme in eens te voldoen , mits het beloop daarvan gebezigd werdt tot herftel der vervallen Zee-werken en tot het verzwaren der Dyken , ten noorden der Stad, alles vervat in een breedvoerig fmeekfchrift, te vinden onder de bylage 4 Q. Wat hiervan de uitflag ook
mo*



C M5 )
moge geweest zyn; men moest den 28 Deeem» ber dezes jaars andermaal zich verantwoorden, over het nog niet invorderen der voorgemelde krytende fchattingen, waartoe nu hier een algemeene invorderaar of Ontvanger was aangefteld, naamlyk Adriaan van Westkapple, die ten Hove tot dien post gekeurd zynde, mindere "Ontvangers of inzamelaars over de Heerlykheden Zandyk en de Vrouwen-polder, met derzelver onderhoorigheden zou benoemen, zullende men hierin handelen , even als in de nabuurige Steden gefchiedde.
Hieldt de dwang eener geweldige Regeering alier harten als bekneld , de tyd naderde , dat de Nederlanden, hetyzeren Juk hun opgelegd, zouden affchudden; alleen de trotfche Landvoogd Alva kon niet gelooven, dat zyne macht te wederftaan, veelmin te overwinnen zou wezen; aller oogen waren op de bedryven des Prin-' fe van Orange, en deszelfs aanhangelingen, en onder die , byzonder op die der Watergeuzen gevestigd: waarom men hier den n April 3572, by afkondiging den Volke bekendmaakte, hoe Bailliu, Burgemeesters, en Schepenen,' met rade van de oudften en van de drie hoofdgilden (hierdoor zyn myn's oordeels de drie Schutteryen te verftaan) deze Stad in drie wyken hadden verdeeld, en dat over ieder een Hoofdman en Wykmeester was aangefteld, welken ie-
ïh Stuk. K der



der. in 't (luk van waken en verdedig®»der Stad #ondtte gehoorzamen. Te meer waren zulke en dergelyke voorzorgen den Spaanschgezinden noodig, daar reeds den6 April, Vlisfrngenop -het onverwachts den hoed van Vryheid hadt opgedoken, en de Spaanfche bezetting uitgedreven.
Allen wie vryheid minden, en in de veroova* ring van den Br iel, en den afval van Vlisfmgen, de heil-zon van geluk ter kimmen meenden te zien opdagen, jeukten van verlangen , om den Spaanfchen overmoed te helpen fnuiken. De gefchiedfehryver le Petit, meest geloofbaar in het geen Zeeland betreft, zegt ons, dat de Verenaars, en die van Arnemuiden, den 13 April reeds eene verbintenis met de Vlisfingers en die van Westkapel, Zoutelande, Domburg, Oostkapel, en andere Dorpen te Koudekerke aangingen; doch ik voormygeloove, dat dit alleen van uitgewekenen dezer Stad moet verftaan worden, en geenzins van 't lichaam der Regeering,diewasenbleefnogfterkaan hetRoomsch geloof en des Konings dienst verflaafd; evenwel een famenioop van zaken bragt de gemoe. deren tot eenen algemeenen afval; de derde Mei zal altoos een gedenkwaardige dag in het geheugen der Verenaars blyven. Men zou hier in byzonderheden treden, was zulks niet reeds door alle 'sLandsgefchicht-fchry veren gedaan,
in-



inzonderheid doorwylen den zoo bekenden ais waardigen J. vanlperen, in deszelfs tweehon* derdjarig Jubelfeest der Nederland fche Vryheid, waarin alles is by gebragt, wat deze groo« te gebeurtenis licht en zekerheid kan aanbrengen, weshalven men liever tot minder bekende zaken en omftandigheden, als gevolgen dier omwenteling, zal overgaan.
Deze Stad, al ras na hare omkeering, door of van wege den Prinfe van Orange met krygsvolk voorzien zynde, vondt die wyzeStaatsman, en teffens voorzichtige Veldheer geraden, Vere en hare onderhoorigheid m krygszaken door een hoofd in zynen naam te doen beftuuren, hy verkoor daartoe den Stads Bailliu Jonkheer Jeronimus de Roullé, die ftellende tot zynen X,ieutena?2t ende'Gouuerneur van der Stadtvan der Véren, ende van der hauen van dien , mits-, gaders van den Casteele van Sandenburch bui; ten der feluer Stadt gelegen —blykendeby den lastbrief daarvan gegeven, te vinden onder de bylage 4 R.
Het is bekend, hoe de Visfchers die ter de» zer tyd een voornaam deel der Gemeente uitmaakten, hetvnurigfte waren en meest toebragten, om den Spanjaard te weeren en derzelver wreedheid te ontwyken. Een nabuurige Stad, het zy Vlisfmgen, Arnemuiden, of welke het geweest moge hebben, vervoegde zich tot hun, K a ab



C i43 )
ifc venneenende, dat zy nu het meeste gezach in handen hadden, en verzochten om onderftand van Buskruit, en vermaande óm goede Wacht te houden: wat die van de Visfcherye daarop antwoorden, is te zien in de bylage 4 S. -' Dit antwoord is zedig, en erkent alle gezach toe aan de Stedelyke Regeering, zonder evenwel de erkentenis te ontwyken, dat zy goede wacht deden houden, Oorlogfchepen uitrustten, enz.; nog is opmerklyk , dat deze brief eenige dagen voor de'omwenteling vari zaken werdt uitgevaardigd, een bewys van't geen reeds verhaald is, naamlylc dat reeds voor die groote gebeurtenis verbintenisfen met nabuuren plaats hadden; zoodat het wachthouden, 't welk dezen Stedelingen aanbevolen werdt, te verftaan zy, tegen de Spanjaarden, welke, daar Vlisfingen reeds afgevallen was, ligtlyk deze Zeehaven doorfterke bezetting voor zulken ongeval hadden kunnen bevrydèn.
Werdt de afval van Spanjen als een zegen aangemerkt by de genen, welke eene hervorming in den Godsdienst voorhadden, zoo is het teffens niet te loochenen, dat deze gewichtige gebeurtenis hier de geheele Visfchery, inzonderheid der haringvaart, eenen geweldigen krak heeft toegebragt; zoodat men niet gelooft, dat zy daarvan immer geheel is herfteld. De Stuurlieden ten haring varende, werdt hun vangst zonder
vol-.



C *49 V
voldoening afgenoomen, waarvan de waarde wel tot o€ 1400:vis.beliep,enofzulks nietgenoeg ware, men ontnam hun hunne buizen, boots, ankers, kabels, touwen en ander Scheepstuig en gereedfchappen, welk alles tot het voeren van den Oorlog te water gebezigd werdt. Hoe die van deze Stad zich daarin kweten, en het overwinnen of fterven hun eenig doel was, duidt het beleg en overmeesteren van Zierickzee aan, 't welk den 8 Augustus 1572, zichby verdrag overgaf aan Heeren Burgemeester-en en Capitey tien van ter Vere als Gecommitteerde van Heere Prince van Orangien. De geleerde en bekende Boxhorn, heeft in zyne vermeerderde kronyk van Reigersberg, daarvan een volleedig verhaal gedaan, daar men zich aan gedragen zal.
De aanzienlykften hier ter Stede, welken het meest tot de omkeering en afval toebragten,en als de hoofden der fmalle Gemeente, welke de uitvoerders waren, moeten aangemerkt worden, zyn geweest de Burgemeester Ricbart Barradot, Hendrik Zomer Pieter Reigersberg. Onze evengemelde Leeraar van lperen, heeft in zyn aangehaald werk, en wel in deszelfs bylagen, ieder dier ware Vaderlanders den vereishten lof niet onthouden, en byzonderhedenbygebragt, die zeker waardig zyn der vergetelheid ontrokken te worden.
K 3 W-H



( iSo )
Wisten de Verenaars Zierickzee aan de ge* hoorzaamheid der Spanjaarden en derzelver aanhangelingen te ontrukken; zy konden ook de Vlisühgers behulpzaam wezen in het overmannen eener Lisbonfche koopvaardy-vloot, die zy ter haven van Vlisfingen hielpen binnenliepen ; dit was even voor het overgaan van Zierickzee gebeurd , en bragt veel toe tot den fpoedigen overgang dier Stad.
Daar alles, wat fchepen en fchunen hteten mogt, hier ten Oorlog werdt uitgerust, en 'er zulke gewichtige verrooveringen mede gemaakt werden;kan men lichtdenken,dathetaangeene bekwame Zee-hoofden mangelde: ik vindeals zoodanigen vermeld Jacob Symonsz. Ryck en Lieuins Jaspersz., als Admiralen genoemd; en alsZee-kapiteinen Marinus Brandt, Jacob OH' -uiers, Macftuyt Hendricxz., Calis, Swarten Leunis, Ouwen, Leyn Jansz.,Tsbrant Damisfz. en Pieter Popsfz., die kapitein op herSchip^fif Zeepaart wordt genoemd.
Was 'er geen nood meer tot het opbrengen van de x en xx penningen, de last nu te dragen overtrof die, dan, hetgeen vry willig in een heuchlyk vooruitzicht moet geleden zyn, heeft geen' Nederlander immer verdroten. Tot het onderhoud eener talryke bezetting, hier noodig, wilde men, hetgeen begonnen was, handhaven, moest alles bygezet worden. Om daarvan eenig
denk:



( I5i )
denkbeeld te vormen, zoo vinde,dat ten dezen jare van Stads wege zyn betaald de foldyen det Voet-benden van de kapiteinen JenninckMeuninck , Oudaert van Zonnevel*, Jeronimus de Rollé Gouverneur, ''wiens vaandragers waren Joos van den Enden en Homerus van Hettingn) en Lieven de Vos. Te rwy 1 nog gelden verftrekt werden aan dé kapiteinen Middelan, Blommairt, Mercurandt, Marien Hauw cel, Heere van Hauerfchot, Bodelin, Thomas Robbefon, Edemp* fion, Tennys, Stènencruys, Huyr 3Hans Crom, Jacob Symonsfz. Ryck , Anthony van Wzuer * Coninck,Du Cretz, Cloot, Sm'dt en Philips.
De foldyen van agttien Oorlogfchepen hier uitgerust beliepen ieder maand o£ 669: iS: 10 vis. Leon de Tutere wordt meester van de bollexverken genoemd, hetgeen zeker even hetzelfde beteekende, wat men in onze dagen Ingenieur noemt. Zulk een beampte was hier ten hoogften noodig, daar het niet genoeg was goede wachtte houden en totftryden gereed te Zyn; men moest de Stad zoo verfterken, dat de Spanjaarden, die geoefende benden en fchrandere krygsbouwmeesters hadden, niet ligtlyk een aanval zouden wagen: twee Bolwerken vind ik nu opgemaakt of voltrokken,het een wordt gezegd buiten de Warwykfche poorc te zyn geweest. Ik denk het ter dezer tyd was, dat de oude Myn 's Heeren poort is weggeraakt, en K4 de



dc Warwykfche poort voonvaards gebragt," dat het Bastion, 't welk achter het Weeshuis nog gevonden wordt, alstoen zyn geboorte heeft gekregen, en dat hetzelve kon gezegd worden buiten de Warwykfche poort te wezen, eer die verlegd was.
Alles moest bygezet worden, om hulpteverkrygen en tegenweer te bieden. Straffen en beloonen moest beurtlings ook gefchieden; twee verraders werden hier zoowel, als eene meenigte Spanjaarden binnen dezen jare gehangen: het was te wenfchen, dat onze Gefchiedenis niet als van eerlyke bedryven te gewagen hadt.
Der Spanjaarden toeleg nu was, om Middelburg te behouden, en daardoor Walcheren te herwinnen, zy fchynen zich dan al terftond na de omkeering dezer Stad, meester van den Haak te hebben gemaakt, waardoor het Veer-gat in hunne macht was, en zy altoos eene veilige plaats tot landen, en gemeenfchap met het benaauwde Middelburg hadden. Om van die zyde niet onvoorziens overvallen te worden, en om dervyanden lagen te ontdekken, werdt vanhier dikwils des nachts deze of gene vertrouwde op kondfchap uitgezonden, tot zelfs aan de Zeedorpen, als Zoutelande, enz.; waardoor men fteeds wist, wat rondsomme gebeurde, en of men werklyk aanvallen te duchten hadt: men gaf ook naauwkeurigacht, wie aankwam of ver.
trok,



C '53 )
trok, en of de laatfte ook eetbare waaren met zich voerden. Dit alles te famen genoomen, heeft niet alleen de Visfcheryen, maar ook de Koopvaardyeen Zee-vaart zoodanig gekneld en in banden gebragt, dat noch de een nochandere tak van welvaardimmer weder tot een volkomen herftel en vorigen bloei heeft konnen gebragt worden.
De woeste aart van veele yveraars der Vryheid, die niet zelden door htmne driften de goede zaak, waarvoor nu geftreden werdt , meer kwaad als goed deden , is genoeg bekend, aismede, dat onder dezen vooral te noemen zyn de Edelen Sonoy , van der Marck, en Bartolt Entes van Mentheda, welke laatfte in dezen jare aan de Veerfche Regeering eenen brief afzondt, alleen om den onftuimigen fchryfllyl aanmerklyk, en dien krygsman eigenaartig kenfchetfende, en daarom onder de bylage 4 T, geplaatst is.
Daar Stads inkomften, noch ook die, welke van 'skonings Domeinen te innen waren, zoo min als hetgeen van Tol-gelden en andere lasten ontvangen werdt, toereikende waren, om zulke uitgaven goedtemaken,als nu gefchieden moesten, moest het te kortkomende door alle heusfche middelen gezocht worden; vrywillige leerlingen waren het meest verkiesbaar; zulk eene gefchiedde op den ia November 1572, K 5 ten



X 15*4 )
ten beloope van of 322:13: ? :vls. waarvan de ]yst tot hiertoe is bewaard gebleven, en te vinden onder de bylage 4 U, waaruit men leert, wie nu voor de vermoogendfte der Stad te rakenen waren, te weten welke de hervorming waren toegedaan, en de vryheid blymoedig omhels* den, daar de meest aanzienlyke en gegoedfté met de Geestlykheid zullen gevlucht en nooit terug gekomen zyn.
Dat's konings Domeinen ook ten beh oeve der gemeene zaak aangeflagen werden, fielden wy zoo even, maar zulks wordtontegenzeglykbewaarheid door de bylage 4 V, zynde een Borgtocht voor Jacob Campen, Rentmeester Gene*, raai van 't Markgraaffchap, wege het lichten van merkiyke fommen van penningen uit deszelfs ontvangst, tot dienst van Stads en zyner Princelyke Doorluchtigheid zeer noodige za« ken. Waarby aantemerken valt, dat het lichten van penningen uit het Comptoir der Domeinen meer dan een maand voorden ommekeer dezer Stad aanvang genoornen heeft; gevolglyk al weder een bewys dat de afval hier misfchien vroeger dan in eenige Nederlandfche Stad vast befloten was.
Was het afgeloope jaar een der aanmerklyk» fte tydftippen, zoowel in 'sLands Gefchiedenisfen, als die dezer Stede geweest; het jaar i573,leverde ook gewichtigegebeurtenisfen op.
Hieldt



C 155 )
HieldtAlva eh deszelfs bloedraad zich onledig, met dooden en vervolgen der zulken, welken zy voor Ketters en wederfpannigen hielden, men wilde hun in dat ftuk niets vooruitgeven, in het ftraffen en verdelgen van die genen, welken men voorPaapen mPapauwen fcholdt. De geleeerde van Iperen in zyn meermalen aangehaald werk, heeft my de moeite ontnomen, daarover breedvoerig te zyn: gelukkig; dat nu onder Stads Regeering zulken waren, dia de kenmerken van echten Godsdienst kenden, en de leêr van den zachtmoedigen jezus volgden.
Daar het tonneel des Oorlogs nu veelal in Holland woedde , en Haarlem na een zwaar beleg en dappere verdediging voor de Spaanfche overmacht moest bukken, werdt op de Zeeuvvfche Stroomen, de trots dier vyanden des Lands, niet weinig gefnuikt.
De Gouverneur,enBailliu dezer Stad, Rollé, al ftrydende, in 'tThoolfche Land, zyn leven geëindigd hebbende, was de Prins van Orange terftond bedacht, om die plaats met een niet minder kloek en verftandig Vaderlander te vervullen, gelyk den 18 Mei deszelfde jaars gefchiedde, met tot Gouverneur te benoemen den Edelen Johanjunius de Jonge, Ridder, Heere van Roerhëym, Cormaillon enz. die met den Vlisfjngfchen Gouverneur Baifot, in het midden
van



( -5<S)
van den Zomer dezes jaars, onderftondt Middelburg by verrasfing intenemen, hetgeen mislukte, doordien zy ontdekt en afgewezen werden (v).
Dat de Stad Gouda ook uitblonk in yver, om de eens omhelsde vryheid in Godsdiensten burgerftaat te bewaren, is te overbekend, om "er meer vantezeggen; maar het is altoos met genoegen, wanneer van zulke bedryven iets aan 'tdachlichtkomt, 't welk nog verholen was, en 'sLands Gefchicht-fchryvers nimmer onder 't oog kwam, gelyk men denkt, dat de brief welke ten dezen jare door die van Gouda aan de Veerfche Regeering afgezonden werdt en te vinden is in de bylage 4 W, waar twee byzonderhedenuit fchynen te blykcn; dat Gouda ten algemeencn dienst van hetpas gebooren Gerneenebest een getal van niet minder dan dertig Schepen tot den Oorlog op de Binnen-ftroomen heeft uitgerust: ook dat van hun tot gelyke einde Gefchut aan de Verenaars is geleend geweest.
Zekere afgevaardigden dezer Regeering, naar den Prins die zich te Delft onthield, geweest zynde, en met den Vorstgeraadpleegd hebbende over den toefland dezer Stad en de verlegenheid van zonder hoofd te wezen, daar de Gouverneur en Bailliu gefneuveld was; werden terug
(v) Le Petit Chron. bl. 253^



( -5? )
fitg gezonden met een zeer minzaam en verplichtend antwoord, 't welk met een vooreen geloofs-brief van den nieuwen Gouverneur Junius dienen moest, gelyk uit de bylage 4 X, omftandiger te zien is.
Alle Geestlyke eigendommen, het zy die in roerende of onroerende goederen beftonden, ook van dezulken, welke ten lande uitgevlucht waren, ter oorzaak zy den Roomfchen Godsdienst niet konden verlaten, en zoo zy dach-. ten den Koning getrouw moesten blyven, waren aangeflagen en voor verbeurd gehouden, als 's vyands goederen; om welke te achterhalen , te beheeren en ten nutte van den lande te doen {trekken, waren zekere ontvangers indeonderfcheidene Steden aangefteld, hier was zulk een* Walraven van den Braemfloot; deze moesten weder mindere bedienden onder zich hebben, vooral eenDeurwaarder om de wederfirevigen of nalatigen tot aangifc te dwingen; daartoe werdt by den Prince Romeyn Maertens gekooren, als uit zynen last-brief, onder de bylagen 4 Y, wydloopigerte lezen is; welke ten aanzien der zoogenaamde geannoteerde goederen geen kleine opheldering geeft.
Tot aan de omkeering van 'sLands beftuur,' hadt geen algemeen Ontfanger in Zeeland plaats gehadt; de Rentmeesters Bewesten en Beoostenfchelde, konden en waren eenigzins als zooda-
ni-



( 158)
ntgen aangemerkt geweest; die hadden '6GravenBeden enDomeinen beheerd en verantwoord, welke aan hun niet doorbyzendere Ontvangers waren aangebracht, maar door of van wege de Ambachtsheeren, en dezulken, welken eenige Graaflyke goederen hadden gepacht, of in vrucht gebruik bezaten : maar nu was alles van gedaante veranderd; het binnenland'sch bellier was nu meerendeel aan de Steden vervallen, de Adel verllrooid, verarmd en byna zonder eenig gezach: men wist nu van geen beden meer, maar van lasten, die met gemeene bewilliging geheven werden ; alle Graaflyke eigendommen niet alleen, maar ook die der Geestlyken en uitgewekenen waren aangeflagen, die moesten te famen, als het ware, in eenen buidel komen, en verantwoord worden. De Lands Regeering was in verwarring; het Lid der Geestlykheid belfond niet meer, Middelburg, GoesenTholèa nog Spaansch, Romerswaal reeds machteloos, en moest het met de ilerkfle houden ; de beide Rentmeesters Generaal Beoost-en Bewesten-fchelde Konings gezinden en buiten het Zeenwsch Gewest geweken, evenwel moest'er eenige regel gehouden worden; dat alles te fa* jnen genoomen, is het overeen te brengen , dat de Prins vsn Orange, die als \s Konings Stedehouder aangemerkt werdt, den toom in handen mi», en in die hoedanigheid fchikkingen
maak-



C *59 )
maakte die in latere tyden gewraakt zouden zyn geworden: de zaken uit zulk een oogpunt beichouwd, dan begrypt men, hoe die Vorst t-.n Adriaan Manmakeraanfielde tot Thefaurier Gtnerael van der Oorlooghen over den geheelen Lande ende Graeffchepevan Zeelandt; met wiens last-brief te plaatfen, wy gemeend hebben den lezer geen ondienst te doen, onde de bylage 4Z.
De Spanjaarden met eenfmaldeel Schepen, aan den Haak het Veer-gat bezet houdende,belettedenden visfcheren koopvaarder het uit-en inlopen; dit was niet te dulden, waarom opgemeene kosten der Steden Zierikzee, Vlisfmgen en Vere, zes Brand-fchepen werden toegemaakt, en daarop afgezonden, dan wat die verricht hebben, en of de uitkomst aan de verwachting evenaarde, is my niet gebleken.
Men zocht den Spanjaarden hunne gemeen» fchap met Antwerpen uit Zee aftefnyden, niet alleen door derzelver Schepen allerwege aantetasten, maar de vaart langs de Schelde voor groote geladene koopvaarders ondoenlyk te maken , ten dien einde werden dit jaar, in het zoogenaamde lange-rek by Antwerpen, etlyke Schepen met fteen geladen, gezonken,daaronder een Haring-buis van deze Stad: gelyk dergelyk zinken voor Arnemuiden gefchiedde, waartoe ook een Veerfche Haring-buis gebezigd is.
Het



' IIelbcfpieden,en zekerkondfchap bekomen van alle 'svyands bewegingen, zoo te water als te lande, was heilzaam en krygskundig, maar voor Stads Rekening, wyl men aangeteekend vindt: Item gegeuen ij Soldaten die 't snaehts voor Arnemuyden briefkens op ftacxkensgefteken hadden , om dat de Soldaten van den vyantzou'den ouercommen . . . v fchell. gr.
Item op den xxvije Oblobris 1573 gegeuen ij Soldaten, die den zuech tusjbhen Armuyden ende de nyeuwe hanen, eens by dage en eens by nachte befpiet hadden xiij fchell. iiij gr.
Item gegeuen den voorfz. Soldaten van daer af de tydingheby nachte tot Vlisfingen te brin» gen . . . xij fchell.
Item ten voorfz. dage gegeuen de bootstgefeU len die een fchuyte met brieuen van den Vyant des nachts genomen hadden, zoe zy' van der Goes tot Armuyden meenden aen te coemen . . . o€ j : vj fchell. viij gr.
Item gegeuen ij Soldaten die by nachte met brieuen van zynder Ex. (nopende den Graue van der Marck) aen den Gouuerneur van Vlisftn gen ge fon den zyn geweest . . .ix fcbell.Hij gr.
Item gegeuen zekere Boilsgefellen die een Schip wet -pioniers m de nieuwe hemen hielp bringen, als men aldaer de Leger zoude (laan . . . j fchell. iiij gr.
Item o,) den ix Nouembris iS7o- gegeuen ze-
ke-



C i«i )
kere Visfchers, die meteen Schip op de Lemmet de Wacht gehouden hadden ... ij fchell. iiij gr.
Item gegeuen zekere vyfLandluyden , die hy faulte ddttergeen Zeevolck te becommen en was, op den Vice Admiraal gefonden zyn geweest. xiij fchell. ix gr.
Item—gegeuen twee Soldaten, die in der nacht, met brieuen naer Vlisfingen gefonden zyn ge* weest, om de tydinge te draghen, dat den Vyant van Eergen quam . . . x fchell. viij gr.
Item gegeuen zekere Bootsgefelle die mynen heere den Gouuerneur Boifot met een Schip van der Vere tot Vlisfinge hielp bringen — j fchell» iiij gr.
Item op den i December 157%. gegeuen Pieter den trommel/lager, van dat hy eenen brief tot Armuyden voor de geuangenen gebroCht hadde
. . v fchell. iiij gr.
In het laatst van dezen jare, en wel op het einde der maand December, was de Prins van Orange te Bergen op Zoom geweest, en der geeuwen Vloot, voor die Stad geankerd, wezen bezichtigen, vanwaar die Vorst, welke nu hier en elders voor 's Lands verlosfer werdt erkend, zich herwaards begaf (w), en zeker met overgrocte vreugde ter dezer Stede zal ontvan-J gen zyn.
Daas
fV) Le Petit Chron. bh 267.
II. Stuk, L



i 16*4)
paar hier alles een Oorlogs gedaante hadt aangenomen, de visfcheryen en koophandel waren opgefchort, en de uitïïag van de hachlyke onderneming, om tegen den Koning opteftaan, zeer onzeker was, liepdeburgerlykebeftiering in verwarring, daarby kwam, dat der Stede Secretaris Andries van Werchter, of fchoon een vyand der Spanjaarden, en derzelver bedryven; echter aan 'het Roomsch geloof verflaafd, naar Antwerpen geweken was, hetgeen de verbystering zal vermeerderd hebben, altans dit ge» heele jaar was hier geen Weeskamer gehouden, en dus zoo een aanmerklyk deel in een welgeordende Stads-regeering, zonder eenige uitvoering gelaten.
Het jaar 1574, bragt Vere ademtocht by, en alomme befpeurdemen vruchten van een onbezweken moed. De Spaanfche Vloot op de Schelde geffagen, deedt de inüuiting aan den Haak geheel opheffen; de overgave van Middelburg, den vyand geheel uit de nabuurheid verdryven; de uitgeffxekte voorrechten door den Prins gefchonken eene billyke vergelding erlangen, en het ontzet van Leyden der Zeeuwen heldenmoed door geheel Nederland uitbazuinen : alle welke gebeurtenisfen voor geen klein gedeelte ook deze Stad betroffen.
Het moet den 28 Januari geweest zyn, dat hetfmaldeel der Spaanfche Vloot, onder bevel
der



i 163)
der Overften Romero enGlimes, tot ontzet van Middelburg gefchikt,op de Ooster-fchelde ge(lagen werdt, want in Stads Rekening vindt men nu, Item op den xxix January gegeuen den bode die de tydinge brocbte, dat den vyandt voor, Gorris houck op de Sehelt geflaegen was . . J iiij fcbell. gr.
Welk eene vreugd moet zulks veroorzaakten oprechte dankzeggingen aan God te wege gebragt hebben! De verrooverdeSchepen en hetGe* fchut werden zoo te Vlisfingen als hier met gejuich aangebracht en opgelegd: ten aanzien van 't geen desaangaande hier gebeurde, leest men:
Item op den vj february voirfz. gegeuen de arbeyders die 't goed van de Schepen die voor Berghen genomen waren in 't Conincx £?/v5 (verftaat daardoor het ArchenaaD gahrocbt hadden V fcbell. iiij gr.
Item gegeuen de arbeyders die depeckionnen op de Vesten gedraghen hadden om te vieren . . iiij fchell.
Onder de opgebragte Schepen binnen deze haven, den vyand toen ontnoomen, vind ik, dat geweest is een Heude Schip, daar kapitein op was Gouwe Cryn; hier verkocht.
Men verwachte nu den Orange Vorst, om de vruchten der voorzeide Overwinning te komer. plukken, naamlyk Middelburg voor de zegenvierende wapenen der Bondgenootcn te doen L 2 buk-



< i«4 )
bukken; gelyk vooral blykt uit.Stads Rekening, daar men leest: Item op ten xve februari gegeuen om de tappyten te reynigen, dewelcke in 't Schip daer mede fyn er Excellentie geuoert foude worden,gehangen fijngexveest... j fchell. Vlij" gr.
Item op den xe Marty gegeuen den boots ge» feilen die fyner Excellentie meteen fchuyte van den haeck tér Vere bróchten... Vj fchell. viij gr.
Item op den xj* dito gegeuen de Bootsgefellen die zyner Excellentie van der Vere naer den Haeck voerden, de fomme van . . . vj fchell. viij gr.
Het is denklyk, en buiten tWyfel, dat de Prins, na de Zeeflag voor Romerswaal gelukkig was afgeloopeh, en zyne tegenwoordigheid in Walcheren begeerd werdt om de geheele Spaanfche macht daar te fnuiken, zich binnen deze Stad en wel op het bekende Huis van Lauderdale zal opgehouden hebben, en zyne luisterlyke be'dryven daar bekroond heeft, met aan Vere op den ii Maart dezes jaar te geven de bekende voorrechten, ter dezer Stede bekend, met de benaming van groot Privilegie, hetwelk men vermyd heeft onder de bylagen te plaatfen , om dat Boxhorn én Smallegange reeds zulks gemeen hebben gemaakt, en de weetgierige daar terecht komen kan: men zal dan hier alleen aanftippen, waarinde verkregene voorrechten voor* naamlyk beftonden.
i. Dat



1. Dat alle Stads voorrechten voor dato verkregen nu werden bevestigd, en erkend.
2. Dat de Bailliuagien van Domburg en den Vrouwen-polder aan de Bailliuagie der Stad werden gehecht: voorts werden de Parochiën van Zandyk, Kleverskerke, Schellach,Gapinge, Serooskerke, Vrouwen-polder, Oostkapel, St. Aachtekerke en Domburg buiten, onderden Gerechtsdwang dezer Stad gebragt, die daarover eene Rechtbank van Schout en Keur-fchepenen zoude aanftellen, enz.
3. Dat alle vonnisfen hier gewezen, geen honderd ponden vis. te bovengaande, onder borgtocht mogen uitgevoerd worden, niettegenftaande daartegen verzeten hooger beroep is gedaan.
4. Dat by afwezigheid van den Bailliu alle lyfftrafTyke misdaden by Burgemeesters en Schepenen mogen berecht worden, en de macht der Bailliuws aan wettige banden is gelegd.
5. Vryheid van Tollen in Brabanden Vlaanderen.
6. Datalle verbeurd verklaaringen zonder uitzondering, hier worden afgefchaft.
a. Dat geen Veersch burger van lyfflraflyke misdaad beticht, in Walcheren ergens dan voor de Rechtbank dezer Stad magaangefproken woi> den.
8. tiet geestlyk Rechtsgebied, waar van zich L 3 MiO.,



(
Middelburg wist te bedienen in pennïngfchuld werdt geheel afgefchaft.
9. Verkreeg deze Stad ftem en zitting ter Staats-vergadering, Rekenkamer en in de Sta* ten van Walcheren.
10. Dat de Visfchers dezer Stad van hunne vangst geenen anderen Tol verfchuldigd zyn, dan den Roer-tol,dien vreemden moeten geven als zy visch overnemen: gelyk in 't geheel het Tol-recht in onderfcheidene gevallen nu bepaald is geworden.
11. Werdt de ftapel van wynen, voor de ge* nen, welken deze haven wilden bezoeken,toegedaan.
12. Men mag hier Zout-keeten aanleggen, en alle visch door Verenaars gevangen, mogt nergens, dan hier ter Markt gevoerd, en verkocht worden.
13. De Schippers dezer Stad zouden voortaan vry mogen laden te Middelburg, Antwerpen, op 't Vlakke, en de reede van Arnemuiden , en in alle andere Steden en Plaatfen der Nederlanden, mits men zulks van andere Steden en Plaatfen ook hier ter Stede gedoogde.
14. Dat hier voortaan een Vroedfchap van vier-en-twintig Raden zoude wezen; en op welke wyze de Wethouders ftonden benoemd, en verkoren te worden.
55. Der Baillzuws in der tyd ontzegt het geyen



C ^7 )
ven van eenig vrygeleide, danby voorweten en rade van Wethouders.
16*. Dat de Wet jaarlyks op den eerften Januari moet vermaakt worden.
Welke voorrechts-brief nog oorfpronklyk voorhanden, en aangeteekend is in de Rekenkamer van Holland, wanneer die daar aangeboden werdt, en wel in 't tweede nyeuwe Registrebeginnende PrimaDecembrisxvc Lxxv./o.ijcxxx verfo. Ook is gelyke aanteekening daarvan gedaan in 't zeuende Memoriael boack gehouden by my Barthout Ernst Griffier van den Houe van Hollant, beginnende Jen derden Decembris anno xvc tween 't zeuenticb.
Men zal geene ftaatkundige aanmerkingen op dien aanmerklyken gift-brief maken: de oorzaken, waardoor die verkregen werdt, wareneer», lyk, en de opofferingen, welke Vere nu ter tyd aan het Gemeenebest gedaan heeft, behoorde nimmer in vergetelheid te komen: genoeg,om alles desaangaande te beQuiten, dat deze, en alle andere Stedelyke voorrechten geen kleinen fteun verkregen hebben, en ten duidlykfte gewettigd zyn,by hetgeen de gezamentlyk ver-' eenigde Gewesten, Steden en Leden van dien, eikanderen, by het eerfte Articul van't vermaarde Verbond van Unie ten jare 1579, gegund en toegeftaan hebben.
Men draalde niet lang, om gebruik temaken
h 4 van



Ci6-8)
Van het Recht om onder de Zeeuwfche Staats»" leden, waar hetnoodig was, afgevaardigden te zenden: zoo werden ten dezen jare indercom* municatie van de Generale Staeten van Hollant en Zeelant, afgezonden den Bailliu (meene wel dat die nu was) Jonkheer MartynHauzveel Jansz., Heere van Haverfchot enz. Jacob Adriaensz. en Andries Marinisfz., welke den 20 Maart naar Dordrecht, waar de Staten toen vergaderd waren, vertrokken, en den n April daaraanvolgende teruggekeerd zyn.
De Prins moest nu hier het geheel Landsbe» ftuur van Zeeland in 't gemeen, en Walcheren in 't byzonder, regelen; hiertoe behoorde ook het inftellen van een Collegie van Gouverneurs en Raden, waaruit naderhand de Vergadering van Heeren Gecommitteerde Raaden isgebooren geworden. Dit was het niet al, maar iedere Stad, die van den Spanjaard afgevallen was, werdt gefchat, hoeveel Oorlogfchepen zy uitreden , en onderhouden moesten: deze Stad werdt gefteld op drie Krom/levens met drie Henden op de zoagt, ende twee Kromflevens, met twee Heuden zeylree in de Haven.
De eere van den Orange Vorst binnen deze muuren een geruimen tyd te huisvesten, hadt ten gevolge, dat men ook vreemde gasten van aan* zien moest onthalen, en hielp, omStads-middelen, die nu zoe te bezuinigen waren, nog
mee?



C i«9 )
meer te benaauwen; om deswege niets overtolligs te zeggen, zal men dit ftaven, met eenige posten uit de rekening van Walraven van den Braemfloot. Item op ten ïijefebruary endegeduerende dat zyn Ex. binnen der Vere was,zoe hebben de Staten van Hollandt met compagnie tot mynen huyfe gelogeert geweest, en eerlick trai&ement ontfangen waer uooren hier nyet meer in Rekeninge gebrocht en wordt dan . . . oS vj: xiij fchell. iiij gr.
Item op ten xviij der voirfz. maent gegeuen Lenaert fransz. alias Crackeel, als hy mynen heere den Gouuerneur Junius met die van der IVetb naer Vlisfmge geuoerdt hadde en aldaer naer hemlieden vertoeuen moeste, de fomma van . . . xiij Jchell. ij gr.
Item ten voirfz tyde betaelt tot Vlisfmge in den gulden naeghel, ter caufe van zekere verteerde cost en by de voirfz Wethouders van der Vere, mitsgaders de dienaers van mynen heere Junius aldaer gedaen, de fomma van oC xv: xviij fchell. vij gr.
Zonder hulp en den byftandvan buitengewone middelen, was het deze Stad niet mooglyk geweest zulke laste te dragen, als waartoe zy nu, en fteedsmeer en meer genoodzaakt werdt; hetgeen Gouverneur en Raden in aanmerking nemende, op den 10 November dezes jaars toeftonden, dat die van der Vere tot baren beL 5 hoeuf-



( i?° )
hoeufue aenvaerden genieten ende ontfanghen? zullen haren geheelen asfys, Insgelycx alle de Cleyne Imposten ftaende den tyt van de geeonfenteerde quotifatie op gysteren gedaen , mitsgaders noch tivinticb karolus guldens weeckelycx voor de Seruice van de Soldaten.
Zoo liep een jaar teneinde, waarin deze Stad eenigzins haren ftand onder een nieuw geboorene heerfchappy gevestigd heeft gezien , en haar aanzien, om als een Staats-lid erkend te worden, wedergekregen heeft, welk recht zy meer dan een eeuw te vooren reeds bezat,dan, men weet niet hoe, verloren hadt: dit kon wei den luister der Regeering, maar niet het inwendig vermoogen vermeerderen ,• de koophandel en visfcheryen waren en bleven geknakt, en kwamen nimmer tot voorige uitgeffcrektheid.
Was deze Stad by den Prins het voorrecht gefchonken eene Vroedfchap van 24 Raden te hebben, het liep echter tot den 15 Januari 1575 aan, eer die benoemd en in bediening gefield zyn geworden; wanneer gemelde Vorst, hier tegenwoordig zynde, zeer waarfchynlyk zelf die verkoren en voorgefteld heeft, altans om zulks te veronderftellen,vinde ik in uitgaaf gebragt, xv fchell. vis. over de verteerde costen van negen hellebardiers van zynder Exc. doen dezelve in January binnen dezer Stede
is geweest. Ja uit onderfcheide posten van dien
aart,



c m )
aart, zoude men mogen befluiten dat de Prins eengeruimen tyd hier vertoefde, waarfehynlyk om de toerustingen ter Zee, en de verzekerheid der Walcherfche Sreden te beter te verzorgen, en der Vyanden bewegingen van naby gadeteflaan, die men wil, dat omtrent dezen tyd of' wat later, een' aanllag op Middelburg zoude getracht hebben uitte voeren.
Men weet hoe de Orange Vorst,na'tverftooten zyner eerfte Gemalin -Anna van Saxen, in Zomermaand van dit jaar zich ten tweedenmale in den Echt verbond met Charlotte van Bourbon , welkhuwlyk in den Briel voltrokkenzynde, deze Stad dit hooge paar den 21 Juni heeft mogen vergasten ten huize van Jeronimus van den Jndel,we\k te ft aan kwam op 77:13 :2 vis. Een aantal van aanzienlyke gasten, hielp dit jaar Stads geldmiddelen nog bekrompener omkomen: de Admiraal Boifot, de Gouverneur Haultain, Kapitein SonneveU en meer anderen , werden beurtlings onthaald, en 'bezwaarden de uitgaven in alles met of 122:17: -vis.
De voorgeflagen Vrede-handel begonnen en geopend zynde, werdt van deze Stad derwaards in Februari afgevaardigd, de Bailliu Jan Conenesz. en Burgemeester Rick ardBarradot, gelyk in Maart dezelven nog werdt toegevoegd, of zy vervangen werden door den Secretaris Pieter de Vos, welke ten zelfden einde naar
Dord-



070
Dordrecht en Geertruidenberg, waar de on» derhandelingen aangevangen waren,verreisde» De Vaderlandfche gefchiedfchryvers hebben genoeg geboekt, hoe gemelde Vrede-handel door den loozen Landvoogd Don louis de requesens aangevangen, vruchtloos afliep, wes« halve men maar te melden heeft, hetgeen deze Stad in het byzonder daaromtrent betreft. Men zoudefchier gelooven,dat die onderhandeling hier ter Stede niet gefmaakt heeft, en Stads afgevaardigden eenen al te bepaalden last, mooglyk wat te iterk gedreven hebben, hoe het zy, het was den 29 April, dat men alhier den GouverneurBoifot met denPenfionaris vanZierickzee in Wet en Raad zag verfchynen: dia op derzelver begeerte niet alleen te famen geroepen, maar ook de drie Schutteryen vergaderd waren, over de onderhandelingen tot Vrede: hoe die gedreven, en hoe in het midden van Juni de zaken desaangaande gefchapen ftonden, is best te betoogen uit eenen Brief van een' der Stads afgezondenen Richardt Barradot,te zien onder de bylage 5 A.
Dat ter dezer tyd de Zeeuwfche Admiraal Willemvan Blois vanTreslong,nog werkzaam was,en 'sLands beste bevorderde, blykt uit eenen brief van dien verdienftigen man, welke nog voorhanden is, en gevonden wordt onder de bylage 5 B. Waaruit te befluiten is, dat gemelde Ad-
mi*



X m)
-mifaal, zyne toerustingen tot den tocht naar Duinkerke hier ter Stede heeft gevonden, en van deze haven is afgeftevend, waarfchynlyk om aan de zyde van West-vlaanderen eene afwending te maken, en den vyand te noodzaken, deszelfs macht te verdeelen, ook om het fterke en welgelegene Duinkerken voor allen aanval te beveiligen, welk wonder wel gelegen was, om vandaar de Kaapvaart te dryven.
De fchaarsheid van geld was niet alleen hier,' maar door geheel Nederland even eens, by den Vyand zoowel als aan de Staatfche zyde; men was uitgeput in middelen om penningen te bekomen, daar de kryg alles verllond; derenten waren tot twintig ten hqnderd geftegen; en evenwel vondt men hier nog lieden, die toeftemden en beloofden ten behoeve der gemeene zake gelden te verfchaffan: derzelver naamen, en wat ieder aannam optebrengen ter leen, vindt men vermeld in de bylage 5 C.
Dat deze leening vrywillig was, betoogt de 'bygebragte lyst, en was men dus ter dier tyd in hetzelfde denkbeeld, waar een hedendaags En*. ■ gelsch Schryver in ftaat, (David Hume, Hift. van Engel..) dat gedwongen leeningen tegen de Vryheid ftryden, en dat was juist het dierbaar pand, waarom met den Landvorst gekampt werdt.
Eene byzondere onderhandeling fehynt dezen



C m)
zen jare tusfchen de West-Friefen of Noordholrjand, en de Walcherfche Staatsleden plaats te hebbèn gehad, misfchien over hetgeen nu onderftaan werdt, naamlyk om zich onder de be-. icherming en gehoorzaamheid eener nabuurige Mogendheid te begeven; ten ware het geweest zy over het verbond van Unie tusfchen Holland en Zeeland, waarvan de beraming door de afgevaardigden der Steden Middelburg, Zier.iikzee, VHsfmgen en Vere onderteekend is geworden; hoe het zy, dit is zeker, dat de brief van Middelburg aan deze Stad gezonden , geplaatst onder de bylage 5 D, het een of ander van dien aart met grond doet vermoeden.
Een verdienftig inwooner dezer Stad Joris KiuCkaid, voornaamSchotsch koopman, hadt byde omkeering der Lartds Regeering, zich aanftonds een' yveraar tegen den Spanjaard bewezen, enten jare 1573, bevorderd, dat een aantal Schotfche Soldaten tot onderftand hier, en anderen.in Holland aankwamen, waaraan hy zyne middelen verfpild hebbende , nu naar vergoeding zocht, waarom deze Regeering ten zynen voordeele den brief aan den Prins afzout, geplaatst en te vinden in,bylage 5 E.
Het fehynt j dat men ter Staats-vergadering van 't Zeeuwsch Gewest al ras te onyreden was over het bedryf van Gouverneurs en Raden,en daarom beüoten werdt andere Raden te benoemen :



( 175 )
,-rnen: misfchien hebben deStedelykebevelheb* bers, die in die Vergadering zitting hadden, •en waarfchynlyk het hoogde woord voerden, vee willekeurig en weinig burgerlyk gehandeld; hoe het wezen moge, deze Stads Regeering wilde niet gedoogen, dat hierin zonder den Prins het minde gehandeld, veel min befloten werdt, zy hielden den Raad wege deze Stad in voorzegde vergadering zitting heb-, bende, Jacob Campe, voor goed en nuttig: de denkeuswyze over het Stuk van Regeering en hoogde bewind, ter dezer tyd, leert men niet beter, dan wanneer men echte dukken in de taal van dien tyd doorleest, gelyk de briefis van wege deze Stad aan de Staten van dit Gewest afgezonden, te zien bylage 5 F.
De inval, dien de Spanjaarden in Duiveland, na eeneallergedenkwaardigde overtocht der zype gedaan hadden, en van daar geheel Schouwen bemachtigd, door het overmeesteren van Brouwershaven,vooral van Bommenede, welk zoo heldhaftig het hoofd moest bukken; hadc ten gevolge, dat het beleg voor Zierickzee gedagen werd; nu moesten alle riemen te boord worden gelegd, wilde men zulk een' belangryken nabuur niet laten te gronde gaan; ten aanzien van het geld, dat de zenuw des Oorlogs wordt geacht, moest men zeker weten, wat daaglyks, ten minden weeklyks te ontvangen
was.



C ij*)
"Was. Het platte Land was het moeilykstjWaar* om befloten werdt, ieder Ambacht op eene zekere fomte fchatten, welke zy in plaats van de grondlasten, toen bekend onder de benaming van Impost gefield op de Hoorn-beesten en debezaayde gemeten, zouden hebben optebrengen.
' Die fchatting werdt hier vastgefteld over deDorpen, die onder het Rechtsgebied dezer Stad waren gebragt, dan welke niet berekend fchynen te zyn geworden, als ten bywezen van twee Dorpelingen uit iedere Parochie, waarna het nog door'sLands Staten moest bekrachtigd
'worden : het een en ander leert men uit de bylage 5 G. zynde eene quotifatie, zoo als die in December 1575 werdt bepaald.
Een ftout beftaan om deze Stad zoowel als Vlisfingen, de ftem gerechtigheid en zitting onder de Staten van den Lande te ontnemen, hadt zich dit jaar laten zien. De Staten in Augustus, en dus voor het beleg van Zierickzee, in die Stad vergaderd zynde , dorst de Secretaris dier Stede Mr. Marinus Balten Oelen beweeren, dat de afgevaardigden van Vlisfingen en Vere daar niet geroepen waren , en geen ftem behoorden te hebben; eene taal, die ontzettend was, dan door de Zierikzeefche Regeerders niet toegeftemd, maar als tegen hunnen
'last en onbedachtlyk uitgebragt, verklaard werdt; waar van Acte door Gouverneur en Raden



V*7Ï 3
«jen werdt uitgegeven, welke de aandacht waar*! dig, en te lezen is bylage £ H.
De Visfcheryen,vooral de Haringvaart,bleven fleeds voortgaan, zoo veel de Oorlog eri gebrek aan Volk zal gehengd hebben; maar' de winsten, die meest van buitenlandsch vertier komen moesten, werden afgefneden,doordien de uitvoer van alle visch nu verboden werdt, by Gouverneurs en Raden; Deze Stad werdt daarvan verwittigd door eene Acte deswege uitgegeven den 22 Februari 1576, welke afgekondigd moest worden: eene fchikking die zeker onder de verftandigfte van dien tyd niet behoort, als waardoor deze Landen, oneindig meer dan de vyand, kwamen te lyden.
Dit jaar 1576, was met droeve vooruitzichten aangevangen; Zierikzee was en bleef belegerd; de middelen, die tot voortzetting van den Oorlog door den Prins gevorderd werdeny' konden nietopgebragt worden; de Mogendheden , wier Onderdanen men wilde worden,zoo zy deze Landen in derzelver nood tegen een* onverzoenbaren vyand wilden befchermen, aarfelden of benydden eikanderen Heeren daarvan te worden; de Vorst, wiens raadgevingen als Godfpraken waren geëerbiedigd, was nu rader loos, of fcheen het te wezen , en deedt wanhopige voorflagen,'t geen ten gevolge hadt, dat men deszelfs macht onbepaald maakte, en hem de
II. Stuk. M hoo-



C ij*)
hoogt Overheid geduurende den Oorlog op* droeg: dit alles deedt de Staten van Holland en Zeeland geftadig te famen vergaderd wezen, Waar ook deze Stad hare afgevaardigden zondt, waaromtrent nog het verfiag, 't welk Richard Barradot uitDelft daarvan deedt, voorhanden, en onder de bylage 5 I, geplaatst is.
Al vroeg in dezen jare verftondt men tot het verkoopen van de geestlyke en aangeflagene goederen, welke fomtyds voor geringe lommen moesten afgedaan worden, wilde men gereedt penningen hebben, om in alle behoeften te voorzien: hier ter Stede werdt alles bygezet, om hetbenaauwdeZierikzee te ontzetten; deze onze Stad moest, tot hetderwaards overvoeren van krygsbenden, drie ledige Schepen leveren, en xxxviij Schansgravers metfchoppen en fpaden voorzien, ook levensmiddelen voor dezelve, Zoowel als derzelver bezoldiging ; Oorlogsbehoeften moesten hier bekomen worden, optoezegging, dat, wat ieder daartoe aanbragt, uit de eerde buit goederen zoude vergoed worden; vyf gegoede ingezetenen, te weten Nicolaes Tailli&r , Jan IValraue, Jasper Mulder, Mayken Berbers en Matte Claes, bragten tot goedmaking der kosten daartoe vereischt, ieder zes ponden vis. op, waarlyk een geringe fom, dan ter dier tyd veel, waaruit de fchaarsheid van penningen die alsnu plaats hadt, optemaken is.
Geen



( m)
Geen minder aandrang was 'er, om ook iri andere toerustingen ter Zee, het bepaalde aandeel optebrengen; die van Vlisfingen zonden een' hunner Wethouderen Balten Jansfz. af, om te ontvangen, hetgeen men van deze Stad vorderde in de toereeding van Oórlogsbootcri tegen Brouwershaven gericht.
Een aanmerklyk verfchil tusfchen de Pachters der Impofitien op de wynen en bieren binnen Walcheren ontftaan, hoeverre ieder zyne ontvangst moest en konde uitftrekken, werdt by den Prins van Orange nu bedecht; aan deszelfs uitfpraak hadden de twistende partyen zich onderworpen: zyn Doorluchtigheid uitte deszelfs gevoelen binnen Vere, en regelde den voet, op welken dit ftuk moest behandeld worden, en wel na het gevoelen ingenomen te hebben van de Raden desLands, op den 2 Juni dezes jaars, als uit de bylage 5K, kan gezien worden.
De nood om penningen , wilde men Zierikzee behouden, kan niet weltreffender worden uitgebeeld, als in den brief door den Prins den 10 Juni aan de Gedeputeerden van de Steden van Walcheren, reprefenterende de Staten van de felve Landen afgezonden: men ziet, tot welke laage, ja, mag ik zeggen, ongeoorloofde middelen men komen moest, wilde men alle muitery van hongerige en onverduldige krygsM s lie-



CiCo)
fiéden voorkomen : men leze > tot beter verftand daarvan , de bylage 5 L.
De Oorlog is een heuglyke tyd voor Krygsoveriten, om te gebieden, zy boeten dan hunnen lust daarin , zonder te overwegen,dat hetgeen zybegeeren, dikwils of niet te volbrengen is, of uit de traanen en van de nooddruft van uitgeteerde ingezetenen moet geperst worden. Overheden zoowel als onderzaten zyn dan hunne harten bekneld, en het recht moet voor ftaal bukken. De Walcherfche Gouverneur Alexander de Haullain verftondt die kunstmeefterlyk. Een aantal van deszel fs brieven zoti dien bevelhebber best kenfehetfen , danmenfehuwt de hngwyligheid; zy handelen meest over het bezorgen van inwooning aan inkomende, en eetwaren aan vertrekkende benden Soldaten, welke nu in een gefbdige beweeging waren.
Zierikzee hadt het vyandlyk geweld geen langer' tegenftand kunnen bieden, was gebukt, en zou het verlies van die Stad mooglyk ook dat van Walcheren ten gevolge hebben gehad,zoo niet het oveilyden van den Landvoogd Requefens, de opftand der Spaanfche benden, die voldoening van veel maanden foldye begeerden , en het gevangen nemen des Raads van Staten te Brusfel, de hoop had doen herleven, en den Spanjaarden de aliergevoeligfte flagen toegebragt waren geworden. De nocd om pen-
nin-



(m)
ningen bleef altoos dezelfde aan deze zyde, zulks is aftenemen uit 's Prinfen fchryven aan deze Stad, geplaatst, onder de bylage 5 M.
De Lands Regeering was gebrekkig, en nog niet ten vollen geregeld; men wist niet, wien men behoorde rekening te doen van penningen voor den Lande ontvangen ehuitgegeven;geen Rekenkamer van het Zeeuwsch Gewest was nog bekend, en of Gouverneurs en Raden zulke zaken konden en behoorden te beflechten, was twyfelachtig, altans de Threforier Generaal Manmaker, begreep het zoo, vervoegde zich met een fmeekfchrift 5&n den Prins, die daarin ordre Helde; het een en ander is te zien onder de bylage 5 N.
Een eischdoor den Prins gedaan aan de Walcherfche Steden van ƒ 5000: tot leeninge ende letalinge van de Extraordinaire Vendelen, mitsgaders van de Schepen van Noort Hallandt alhier nu te Lande ende op de zuachten te Water zvefende, waarin deze Stad ƒ 961:10: - dragen moest, werdt ingewilligd, en werden daarvoor de Steden in 't bewind van den ontvangst der honderdfte penningen, ieder in den haren gefteld, 't welk den grond zal gelegd hebben van hetgeen nog heden plaats heeft, naamiyk, dat de ontvangst der Huisfchatting, onder het Stedelyk bewind gekomen is. Het befluit desweM 3 .ge,.



( i8a)
ge, den 22 Augustus dezes jaars genomen, 'yindt men onder de bylage 5 O.
De Staten van Holland en Zeeland op nieuws tegen den 15 September befchreven zynde,werdt derwaards van wege deze Stad afgevaardigdRichard Barradot, die reeds meermalen zulks hadt waargenomen; zyn lastbrief en berichtfchrift hieldt in, toezegging van zyn verrichtte te zullen goedkeuren, en hem voor fchade te bevryden. ^Wat ter vergadering der nu vereenigde Hollandfche en Zeeuwfche Staten verhandeld werdr, is ten deele te zien, en te leeren uit drie onderfcheidene brieven door voorfz. afgevaardigden geduurende zynverblyf te Delft ,herwaards gezonden, welker lezing zich een liefhebber der VaderlandfcheGefchiedenis niet beklagen kan, waarom ik gedacht hebbe, die te moeten voegen onder de bylagen 5 P, 1, 2, 3 en 4.
De zaken hadden voor deze Landen, vooral voor Zeeland, een gunftigen keer genomen: •Zierikzee door zyne misnoegde bezetting verlaten , en zonder geweld andermaal van het Spaanfche Juk bevryd, was wederom met Staatfche benden bezet; een byzonder verbond van vereeniging tusfchen Holland en Zeeland was gefloten, en zoude nu werking krygen; daarby de Staten van Brabant, Vlaanderen, Artois, Henegouwen, Rysfel 3 Douay, Orchiers, Namen , Doornick, Vuytrtcbt en Mechelen ter eenre ,
en-



ende mynen Heere den Prince van Orangien,de Stalen van Hollant en Zeelant met hem luyden geasfocieert ter andere'zyde, hadden zich op biilyke voorwaarden by een plechtig verbond verëenigd te Gent,in 'sLands gefchiptenisvermaard onder de benaming van Pacificatie van Gendt, waarvan men wonderen verwagte, dan 't geen door onderlinge afgunst en heerszucht der Grooten geen beftendigheid heeft gehad: hoe het ware, dit verdrag werdt ter dezer Stede op den 8 November verkondigd, gelyk uit de bylage 5 G, komt te blyken.
Het aankomen en vertrekken van onderfcheidene krygsbenden wasnu daaglyks hiertezien; dan de Prins by der hand zynde, gelyk die Vorst dezen jare vee! te Middelburg tegenwoordig geweest is, verwittigde deze Regeering telkens daarvan, en zulks op geen gebiedenden toon, hoedanigen wy van mindere bevelhebbers ftraks
aanmerkten.
Don jan van oostenryk, des konings van Spanje natuurlyke broeder, als Landvoogd in de Nederlanden gezondenen aangekomen, was in onderhandeling over zyne aanneeming mei dealgemeene Staten getreden: daar een ryp beraad toe noodig was,dewyl het van een ieder niet eveneens werdt ingezien; ter dezer Stede befioot men den 3 December van dit jaar op dat gewichtig üuk; Belangende te accepteren 't M 4 G°u'*



(i84)
Qouuernement van Don Jeban d'Au/lrlce als Lieutenant van de Majefteyt ouer de Nederlanden ; Is gere/olueert, dat men eerst zal doen vertrecken den Spaegnaerden als vief ende ge/zvoren vyantien van de Nederlanden ; ende 't felue gefchiet zynde, zoude men als dan mogen /preien en handelen metten voor/z. Jehan D'Auftrice belangende 't voorfz. Gouuernement.
Het was in veel druk fteeds eene troost, dat de Prins niets deze Stad rakende ondernam, of 'er bevel toe gaf, dan na ingenomen raad dezer Regeering; omtrent eenen begaanen manflag, door een parochiaan van Serooskerke, van welken vergeving byzyne Doorluchtigheid verzocht werdt, moest het gevoelen dezer Wet ingenomen worden, als uit derzelver antwoord aan den Prins deswege, te bewyzenis, te zien in de bylage 5 R.
De belasting op alle waaren die buiten 's Lands gevoerd, of vandaar ingevoerd wérden,onder den naam van Licenten bekend, was nu hier en elders opgefteld, en moest een groot deel opbrengen van 'tgeen de Oorlog te water kwam te kosten; die ontvangst moest ook gehandhaafd worden,dan die van de Visfcherye,daaraan niet gewoon, wisten niet zelden zulks te pntduiken, waarom tegens het overtreden van het Plakaat daarvan,eene Stedelyke afkondiging was gedaan, te vinden onder de bylage 5 S.
Men,



( 185 )
Men merke hier by op, dat tot dezen tyd tóe, geen rechtsgebied hoegenaamd binnen de Stad en haar gebied was afgedaan, en geen burger daar binnen aanfpreeklyk was, dan wege overtreding tegen de geboden van zyn plaatslyke Overheid.
Wist deze Stads Regeering hare Burgerytot gehoorzaamheid aan de bevelen der algemeene of byzondere Staten te houden, zy wist haar ook te befchermen voor overlast. Een gewapende Vlieboot met nog eene andere, nevens het Oorlogfchip Orange, alle op kosten dezer Stads ingezetenen toegerust, wilde men, dat Voor Brouwershaven zouden gaan wacht houden, dan de Regeering ftondt het niet toe, maar befloot, dat die ter kaap zouden in Zee (teken, ten einde veele getedene verliezen te kunnen verhaalen: van dit befluit zou de Gouverneur (waarfchynlyk Haultainj door twee afgevaardigden Adriaan Bouwens Schepen, en Pieter de Vos Secretaris, kennis worden gegeven.
De Haring visfchery was en bleef deeds een voorwerp, de hoogde aandacht waardig, en moestin dezen tyd derzelver zekerheid en befcherming geenzins uit het oog verloren worden; dit blykt vooral uit een befluit der Staten van Holland en Zeeland, den 26 April dezes jaars genomen, hier achter te vinden onder de bylage 5 T.
M 5 Daar



( 186 )
Daar het zouten van den Haring van veelbe» lang is, vooral op dat daartoe niets worde gebezigd, iirydigmet derraenfchen gezondheid, en op dat men deswege zoo binnen als buiten 3s Lands eenen goeden naam zoublyven behouden, was by de Hollandfche famenkomst der belanghebbende partyen in de Visfcheryen, een heilzaam befluit genomen; daarvan gaven Burgemeesters en Regeerders van Rotterdam-, aan die van deze Stad kennis, om zich daar naar te kunnen fchikken; die brief is onder de bylage 5 U geplaatst.
Het jaar 1577 is merkwaardig, doordien de meeste plaatfen in Holland nu openlyk 'sPrinfen zyde koozen; het zelfde deedt Utrecht, en in Zeeland voegden zich Goes en Tholen ook onder het Stadhouderfchap des Prinfe van Ürange. De Staten van Holland en Zeeland waren nu byden aanvang des jaars te Middelburg vergaderd. Don Jan, trachte door handelingen en list zyn groot oogmerk te bereiken, dat mislukt; men zag alle de Spaanfche benden nog voor het einde des jaars de Nederlanden verlaten , en de Aartshertog matthias van oostenryk, als aigemeene Landvoogd inroepen: wy zullen zien wat deel deze Stad in het een en ander heeft gehad, of wat haar nu byzonder be'trof.
De Gendfche Vrede was ten voor gaanden jare
wei
■



( i87 )
wei gefloten, dan door Middelburg, Vlisfingen of deze Stad nog niet verzegeld, gelyk ter dier tyd gebruiklyk was, dat elk Staats-lid op alle openbare Aéten, ten blyke niet alleen van toeftemming, maar ook dat men voor de uitvoering inftond, zyn zegel deedt drukken of daar aanhing; want ter dezer tyd was in dit Gewest nog geen Staten zegel bekend, offchoon het Zeeuwsch-wapen-fchildal veel vroeger geboorte heeft gehadt. Misfchien hebben heimlyke inzichten hierin vertraging gebragt, en dat 'sPrinfen belang vorderde, dat zulks geen' fpoedigen voortgang had : hoe het zy,de afgevaardigde dezer Stad Jasper Mulder, verzocht dat de zegeling niet mogt uitgefteld worden, gelyk . zyn brief aanduidt, te zien onder de bylage 5V-
Terwyl de Hollandfche en Zeeuwfche Staten te Middelburgeenengeruimen tydbyeen waren, hieldt de Prins zich ter dezer Stede op, en floot hier den 22 Januari eene overeenkomst, volgens welke de Spaanfche bezetting Haarlem soude ruimen, de Roomfche en Onroomfchc Godsdienst vryelyk aldaar geoefend,en voorts in alles deGendfche Vrede onderhouden moest worden (x).
Nog in Januari fehynt voorfz. vereenigde
Ver-
O) Tegemv. St. v. Holl. I. D. bl. 376- *?, P, P?r| onh. Leeuw bl. 343.



C188;
Vergadering van Holland en Zeeland te Mid* delburg gehouden, gefcheiden te wezen; altans voorn. Stads afgezondene Jasper Mulder, was vandaar naar Brusfel verreisd, mooglyk , dat daar eene Vergadering der algemeene Staten aanvang hadt genoomen; hoe het wezen mag, deze Stads gedeputeerde deedt een wydluftig verüag van 't geen daar verhandeld en voorgevallen was. De onderhandelingen met Don Jan, verkrygen hierdoor meerder licht, waarom ik dienfiig achte, den brief deswege hier ontvangen , te plaatfen onder den bylage 5 W. Een dergelyke brief van 5 Februari door denselfden J. Mulder herwaardsgezonden, is niet minder lezenswaardig, en daarom te vinden onder de bylage 5 X.
Het Schippers gilde dezer Stad, fehynt het laden hier aan Delffche Schippers belet te hebben , welke zich daarover by hunne Stads Regeeringbezwaarden, die deswege naar herwaards fchreef, en de zaak in der minne trachtte te beflechten; een blykdat ten dezen tyde het laden voor vreemde Schippers hier van veel aanbelang' was: de uitflag blykt niet.
De Hollandfche en Zeeuwfche Steden, belang hebbende in de Visfcheryen, tegen den 10 April dezes jaars weder te Delft befchreven zynde; werdt van deze Stad derwaards afgevaardigd, de Bailliu Jasper van Vosbergen
en.



1189)
th Richard Barradot, omme daar te helpen héfluiten, hoe veel Schepen van Oorlog tegen de aanftaande teelt moesten toegerust worden, tot befcherming van dezen handel-tak, tegen alle aanrandingen van vyanden en roovers, en omtrent andere zaken, die daar ten nutte der Zeevaart ftonden voortgebragt te worden. Deze befchryving was gefchied op last der Staten van Holland,den25 Maart te voren: men begrypt de denkbeelden van dien tyd niet, als men in den uitfchryvings-brief, de woorden van belasten en ordonneren aantreft: hoe konden Hollands Staten aan Zeeuwfche Steden op zulken toon hun verlangen te kennen geven? tenwaare men veronderftelt, dat deze befchryving ook uit naam van Zeelands Staatswezen is gefchied. De uitflag dier famenkomst, welke met twee dagen zittens fehynt afgelopen te wezen, was,dat tot kosten der gemeene Visfcheryen zouden uitgerust worden vier Schepen van Oorlog, en daarvoor een zeker last-geld betaald. Om dat van zulke famen'komsten en befluiten weinig bekend is, denkt men den lezer geen ondienst te doen het verhandelde, hier achterte voegen onder de bylage 5Y; in welke men bevinden zal, dat niet de voorvermelde Jasper van Vosbergen en Richard Barradot, de beraamde Vergadering wege deze Stad hebben bygewoond, maar Andries Marinisfz. en
Jas-



C 190 )
Jasper Mulder, daar evenwel de lastbrief der eerstgemelden te toonen was, en van de laatften geen gewag wordt gemaakt: dit bekend men niet te kunnen vereffenen. Bittere klachten deedt de Regeering van Zierikzee dezen jare, over de Hollandfche en Veerfche visfchers , welke, zoozyzeide, de visfchers hunner Stede het vrye gebruik der Zee en Visfchery be1 twisteden, en over welke feytlykheden wel Recht gevorderd, maar luttel bekomen was; de lezing der bylage5Z, zynde een brief derZienkzeelche Regeering, zal meerder, licht aan dezen twist byzetten. De Regeering dezer Stad hieldt zich over de befchuldiging tegens haar, niet zonder reden, zeer gebelgd, als uit haar jjntwoofd aan die van Zierikzee blykbaar is, geplaatst onder de bylage 6 A.
Welk verflag Jasper Mulder van zyne verrichting te Delft, en van de Staats-vergadering ter zeiver tyd te Dordrecht gehouden, heeft gedaan, kan gezien worden uit de bylage 6 B; waaruit deszelfs driftig verlangen, om 't huiswaard te keeren, ook aftenemen is. Zulke Gprnrnisfien hoe gezocht, en fomtyds bekuipt in later tyden, waren nu lastposten;een mager da e'd van xxxv Huivers, kon de geld-zucht niet gaande maken, ook was de weelde, het gemak noch de pracht het niet die Nederland vermeesterd hadden; nog minder Haarde
men



C 191 )
men apLucuIlius maaltyden die te wagten ftortden, neen, in dezebenaauwde tyden, ware» de Leden der Stedelyke Regeering veelal nee* ringdoende burgers, of zulken die eenig bedryf tot beflaan ter hand hadden, en die dus liever op eigen haard voor hun huisgezin onledig wilden zyn, dan afgezonden te worden tot het beleggen van gewichtige raadflagen, daar dikwils veel ondank mede behaald werdt, nademaal het domme gemeen welk lichtte verleiden is, hun niet zelden den kwaden ultilagvan zaken op den hals wierp. Men ziet Richard Barradot met geene mindere begeerte zyn ontllag verzoeken, als men deszelfs brief aan deze Regeering daartoe gericht, en onder de bylage 6 C te vinden, doorziet. Dan zulks werdt hem op de beleefdfte wyze geweigerd, en hytoc het volharden in zynen dienst ter Generaliteit verzocht.
Een Engelschman Mr. Polifon, onderftond dezen jare acht Vis-boots, burgeren dezer Stad aankomende, teTarmoutb in bellag te nemen, om daaraan te kunnen ver haaien <o€ 1463113:4, die hy zeide van de Zeelanders te vorderen te hebben, wegens fchade van een Schip, met koopmanfchap, in Zee gebleven. De Regeering befloot terftond Cornelis van Huesftn derwaards aftevaardigen, om te beproeven, of zoo verdrietige zaak door geen verdrag te be-
fiech-



C 192 )
flechten was: De hulp, die men of zydelings; Of rechtftreeksvan Engeland genoot, de handel uit dat Ryk op deze haven gedreven, alles fpoorde aan om de zaak,zulks mooglyk zynde> te vereffenen; de uitflagblykt niet, waarom van de verdere behandeling, vooral omtrent Mr. Pelifon, geene verdere aanmerkingen te maken zyn.
Hoe de handelingen met Don Jan ten dezen tyde Honden, voor dat de AartshertogMathias ingeroepen werdt, en wat men van de looze ftreken van eerstgemelden te wachten hadt, is afteneraen uit eenen brief van Stads gedeputeerden Casper van Vosbergen, aan zyne meesters gefchreven, doende verflag van hetgeen opeene Staats-vergadering, nu te Haarlem gehouden, was verhandeld, en die om deszelfs merkwaardigheid is geplaatst onder de bylage 6 D. Men vindt wyders nog, van twee Dachvaarten, te Gouda en Leyden dit jaar, gewaagd; op die te Gouda was, geen afgevaardigde dezer Stad tegenwoordig, om rede, dat het verflag van het daar verhandelde, herwaards gezonden werdt door Jan Janszen Cooman , die ik meene, dat eene der gecommitteerden van Vlisfingen is geweest: deDachvaartte Leyden, werdt weder door Richardt Barradot waargenomen.
De aanneeming des Prinfen van Orange, als Stadhouder van Braband, en algemeenen Stede-



C 193 )
dehouder des Aartshertogs; het overkomen" van Amfterdam aan de Staatfche zyde; de ne-* derlage der Staatfchen by Gemblours, het verlies van byna geheel Braband; het voortzetten van vruchtelooze Vrede-handelingen, het in* roepen van den Hertog van anjou; het be« proeven, of 'er hulp by het Duitfche Ryk te verkrygen was; het uitbreiden en de voortgang der Hervorming; het ontwerpen eener Religions- of Geloofs-vrede, welke van fommigen aangenomen, van anderen verworpen werdt* het misnoegen en de afval der Walfche Gewesten ; de wyze op welke de Hertog van Anjou," tot befchermer der Nederlandfche Vryheid aangenomen werdt; de dood van Don Jan, en deszelfs opvolging door alexander farneze,' prins van parma ; en het doorzetten der handelingen, uit welke het vermaarde Verbond van unie geboren is, zyn alle zaken die het jaar 1578 kenfchetzen, en de hoop of vrees beurte-i lyks by den vryen Nederlander deden opkomen : wy zullen zien, hoe het ter dezer Stede gefield was.
De Haringvaart was en bleef ffeeds in Holland en Zeeland, een hoofdnering van het groot-' fte belang, waarom niet alleen tegen alleinbreu*' ken op dezelve, maar ook tegen misbruiken moest gewaakt worden; weshalve het geenzins te verwonderen is, dat de Prins van Orange,
XI. Stuk. N op



C i94 )
op naam' des Konings, het Plakaat, den 26 Aprif, van dat jaar uitgaf, waarby op zware boeten het overgeven van haring in Zee aan vreemde Schip» pers, het inloopen van andere havenen dan in Holland en Zeeland , ook het vangen van haring v-oor den eerilen Juni, verboden werdt. De wezenlyke toeftand van dezen handel-tak, (die hier wel ingekort, maar geenzins nog verftorven was;) over Holland en Zeeland in 't gemeen, welke misbruiken daarby plaats hadden j hoe daarin voorzien, ook voor deszelfs befcherming gezorgd is geworden; dit alles kan blyken uit den brief der Staten van Holland, aan die van het Zeeuwsch Gewest in 'tbygevoegde fmeekfchrift, te zien bylage 6 E.
De Zeeuwfche Staten van het juk van overheeifching der Roomfche geestlykheid ontflagen zynde, gaven weinig meer om-een verarmden Adel, welks hoofden dood,of ten lande uitgeweken zynde, zich niet kon doen gelden;hetmeestendeel van hun zag ongaarne de Steden Vlislingen enVere als medeleden aan, zy vcrzetteden zich tegen hetgene de Prins hieromtrent goedgevonden hadt, weshalve diegenoodzaaktwas op den 8 Maart i5i8,nadere verklaring daaromtrent te doen, daarop uitkomende, dat de Stede van Vlisfmge en der Vere, zullen in de plaetfe van tuilen Prelaet 't famen reprefenteren 't derde en44 laatfte hit van de Stacten van den Graef-
fce-



( *95)
fcepe van Zeelandt,ende oüerzulcx hebbenenêè gebruycken den derden voix in deVergaderingè ende Refolutien van de zeiue Staten ; ende dat bouen dien de zelue ooc zullen hebben al fulcken prerogativen ende voix in de particuliere Vergader inge van den Eylande van Walcheren , als den voorgenielden Prelaet daer plachte tehebben ende te gebruycken.
Hetgeen wy daar ftraks fielden, dat de haringvaart hier ter Stede reeds merklyk afgenomen, was, is geenzins zonder grond geweest, dewyl de Prins, in hoedanigheid van Stadhouder Generaelvan den Dverluchtigflen PrinceMatthias' Eerdtshartoge van Oisteuryck, Hertoch van Bourgondien etc. Gouuerneur ende Capiteyn Generael voor de Coninchlicke Majefleyt ouer de Nederlanden van heriuaerts ouer, binnen Antwerpen den 23 Mei dezes jaars de Visfchery dezer Stad en de Haringvaart voor twaalf jaren, vrydom vergunde van den Vis- en Haring-tol.
Hadt de Prins, in Maart dezes jaars, uitfpraak: moeten doen over de zitting, die Vere en Vlisfingen onder de Staatsleden hadden verkregen; eene foortgelyke beflisiing moest nu den 14 Juni 1578 plaats hebben; te weten, of de befluiten der Staten zouden moeten genomen worden by drie (temmen, als eene voor de Edelen, eene voor de Steden Middelburg, Zierikzee, Romerswale, GoesenTholen, en eene voor VlisN 2 ' i\n-



C196 )
fingen en Vere; dan of de Edelen te famen eene ftem zouden uitbrengen,en de Steden ieder een, wanneer 'er acht Hemmen Zouden plaats hebben: het welke by zyne Princelyke Excellentie dus werdt beflischt, dat gheduerende defe te'gbenwoirdighe oörlogben men falbefoignerenby pluraliteytvan voyfen,beghinnende aèndeneerften Edelen, ende dan voorts collecteren de voyfen van alle de Steden by ordre. Welverftaende dat defe Jeghenwoirdighe oorloghe eenmael ghetyhdiget wefende, des lants faecken fullen ■wederomme met dry voyfen befloten'ende ghedecideert worden, daer van de eerjle fal bebben die Edele, de tweede de vyjf goede Steden, ènde 'die léste de Steden van Vlisfingheh ende Vere, ivt crachte van de priuilegienben lieden by zyne Exc. verleent, in 'i ghebruyk ende posfesfie van de tvelcke Syn Exc. den felaen van Vlisfinghen en der Vere by defen is feilende, ende naer d'oorlogt c beloeft te mainteneren.
'Nog waren alle de gefchillen, hieromtrent ontftaan, niet geëindigd; Vlisfingen en Vere oneenig over den voorrang, moesten weder totdcnPrins toevlucht nemen, die het zoobefliste, dat deze Stad de voorzitting verloor.Men zal over datflotvonnis geene aanmerkingmaken, waarom Vlisfingen in zynen cisch gebillykt werdt;die den aart en de omftandigheden van dien tyd, zoo omtrent psrfoonen, als zaken in aandacht neemt, verwondert



( 197 ) '
dert zich des niet; dan het zy,zonder eenzydig te wezen, geoorloofd hier te laten volgen, hetgeen dcEdele Jacob van Grypskerke, in deszelfs nagelaten handfchrift, bet Graaffcbap van Zeeland cap. 14. daarvan zegt. In bet Jaari$?ü, gefshil zynde over den Rang van Vere en Vlisfingen , zoo heeft den Heer Prinfe Willem op den 14 Juny 1579, het 'gedecideert in faveur van Vlisfingen , myns oordeels buiten reeden, alzoo de Stad van Vere in posfesfie was van den rang voor Vlisfingen, en om dat Vlisfingen maar een lyvoegfel was aan hetMarquifaatvan Vere,en ten laet ft en, om dat Vere ouder Stad altoos geweest was ,de zvooninge van de Heeren en Marquifen van der Vere. Men heeft dit, offchoon tot het volgend jaar behorende, onafgebroken willen laten volgen, om de aaneenfchakeling nier te verliezen ;tans zullen wy wederkeeren tot het gene ten jare 1578 hier voorgevallen is.
Men was bezig met den Schotfchen handel eenmaal hier op een vasten en verzekerden voet te Hellen, dan men ontmoete zwarigheden, wyl de Schotten geen genoegzame veiligheid voor hunne Scheepvaart op deze kusten vonden. Een Vlisu.ngfche vrybuiter Jan Loy, hadt ten jare 1576, een Engelsen Schip, gezind naar Galais te ftevenen, genomen, waarin 10000 Schapenvellen waren, toekomende Amon Rusfel, burger vap Edinburg, welke by vonnis van de AdN 3 mi-



( 198 )
miraliteit verbeurd waren verklaard. Dit trok zich de Regeering van laatstgemelde Stad aan, en fchreef daarover aan de Veerfche Overheid, om derzelver befcherming en voorfpraak, teneinde ditongelyk herfteld werde; men draalde niet den Prins daarvan te verwittigen, en verzocht, dat voorn. Rusfel vergoeding van fchade mogt erlangen , als zullende zulks grootlyks ftrekken tot welvaren en opbouwingc defer vervallen Stede in regard, van de Schotfche natie , daer inne ons die van Edemburch groote asfifentie ende auanchement connen doen. Men gaf van deze genome moeite, om de Schotfche Natie in dejeen aan rechtte helpen, kennis aan derzelver Confervateur, ten einde die niet onkundig mogte zyn, hoe zeer men die zaak hier ter harten nam. De Schotfche koning jakob zelfs, vervoegde zich daarover byde Staten van Zeeland, gelyk die Vorst by een brief van den 29 April 1578, daarvan kennis gaf, zoo ook, dat de Graaf vanMorton reeds gelyk addres gemaakt hadt,zonder antwoord te bekomen, verzoekende hieraan de hand te houden; hoe de uitkomst geweest zy, vinde ik niet aangeteekend.
De Prins was deze Stad gunftig in het bevorderen van hare onderhandelingen, over het oprechten van een vast Stapel-verbond met die van Schotland, ten welken einde zyne Vorstelyke genade eene voorfchry ving aan Gouverneur
en



e 199)
m Raden van Zeeland afzondt,om daartotalle mooglyke hulp toetebrengen; welke jammer fchynen te hebben gehad , met het verval,'t welk hier befpeurd werdt, en daarom zich daartoe genegen toonden,byzonder,om vrydom van Liceu« ten te verleenen voor alle Schotfche koopwaren, hier aan gebragt; dan alzoo zulke exemptie racekende was de generale middelen, verzochten zy by een brief van 30 Juni 1578, daartoe de bewilliging der onderfcheidenStaatsleden:'gelyk van Stads wege door derzelver afgezondenen Ricbart Barradot in Holland gelyk verzoek werdt gedaan, en verkregen, dan niet zonder moeite : het verflag van evengemelderi Barradot deswege, is geplaatst onder de bylage 6 F. Ei'ndelyk is dat zoo gewenscht verdrag, binnen deze Stad, op den 18 OéÊober 1578, tot ftand gekomen, en geteekend van de Schotfche zyde door GeorgeHacker, Henry Neisbett,Alexander Segait en C. Kincaid, en van Stads wege by C. van Vosberghen , Jacob Adriaanzen , J. Campe, A. D. Vosfius, Andries Marinisfz., Pieter Reyghersberg , A. Bouwens en P. de Vos. Het is aanmerklyk, dat het zonder tydsbepaling, hoe lang'het ftand zoude houden, gefloten werdt, en bevat 17 afdeelingen zoudet het hoofd en flot.
Het was den 24 Juli dezes jaars, dat tot Gecommitteerde Raad wege deze Stad werdt beN 4 noemd*,



C 200 )
noemd, Jacob Campe, welke in die hoedanigheid Eed deedt op het berichtfchrift, 't welk den 22 Mei te voren door Heeren Gecommitteerde Raden was vastgelteld.
Men hadt te voren, en wel op 28 Maart dezes jaars, Jacob Laurynsz.hier zangefteld tot Chercher, omme alle Schepen en Schuyten egheene Vutgefondert er nft click te vifit er en ende onderfoucken waer mede zy geladen zynde alhier te cirriueren al eer men de zelue zal laten commen 'binnen de hauen defer Stede. Welke voorzorge men noodig achtte, om dat men naricht hadt, dat de Vyand deze Zee-haven by verasfing zocht ta overmeesteren.
Ieder, welke eenige aanfpraak maakte op de Domeinen van 't Markgraaffchap, vervoegde zich aan deze Slad, of zocht eenen machtigen voorfpraak, gelyk deedt Vrouwe Machtelt Lantgrauinne van Luchtenhurch geboren Gravinne van der Marck ende Arenberge, aan welke eene jaarlykfche Rente van ƒ 750 : behoorde, gevestigd op des Coninclycke Majefteyts Domeinen alhier; zoo deedt ook de Heer vmFroymont, wege de lyftocht zyner Vrouwe, haar volgens uiterfte wille van derzelver eerften Man, Heer Maximiliaan van Bourgondien, toe-< komende: het een en ander bleef, ter oorzaak van den Oorlog, onvoldaan, en het mangelde aan geen redenen om dergelyke verzoeken aftewyzen, Het



C OOI )
Het fehynt, dat in dezen jare nog veel te doen is geweest, over het Hooge Rechtsgebied over Walcheren, hetgeen door den Prins onder de vier Steden Middelburg, Vlisfingen, Vereen Arnemuiden was verdeeld geworden, en waaromtrent de eerstgemelde Stad zeker het ruimde niet bedeeld was; Vlisfingen, Vere en Arnemuiden vereenigden zich, om den aanval van Middelburg daarover te wederftaan: de handelplaats hierover, was te Arnemuiden; ik twyfele niet, of de Staats Registers van dit jaar, bevatten deswege meer, als raadzaam is gemeen te maken.
De handelingen over een Verbond van nadere vereeniging, waren dit jaar aangevangen, en de afgevaardigden , om die gewichtige zaak tot een gewenscht einde te brengen , te Arnhem vergaderd, vanwaar die Vergadering naar Utrecht werdt verlegd;hoedanig de toellanddier gewichtige zaak in September dezes jaars was, kan best gezien worden in de bylage 6 G;waar Stads gecommitteerde Barradot deswege verflag doet, by eenen brief van 17 September 1578» Een nader verflag daarvan gefchieddë door C. van Vosbergen ,den 21 November daaraan, welk nog een nader licht aan dat groote werk byzet, en men niet zoude verzuimen den lezer medetedeelen, ware hetzelve, zoowel als de merkwaardige brieven van denzelfden N 5. Heer,



C 202 )
Heer, aan zyne lastgeverefi den 26 Januari 1579 gefchreven, niet reeds gemeen gemaakt, in het zoo nuttig Lettergefchenk van den tegen* woordigen Heer Raadpenfionaris van Holland, Mr. Laurcns Pieter van de Spiegel, in deszelfs Bundel van onuitgegeven Stukken, ter opheldering der Vaderlandfche Iliflorie, en voornaamlyk der Iliflorie van de Unie van Utrecht, in twee deelen: waarin alle merkwaardigheden te vinden zyn, die het vermaarde Verbond van Unie, den 23 Januari 1579 gefloten, verzeld hebben. Voorts heeft een ware Vaderlander de Heer Mr. Pieter Paulus, by deszelfs verklaring der Unie van Utrecht, in vier deelen, zoowel als de geleerde Heer Profesfor Mr. Rutger Bondam, in deszelfs Redenvoering over de Unie van Utrecht, door derzelver treflyken arbeid over dit gewichtig ftuk der Vaderlandfche Gcfchiedenis, zeker een licht doen opgaau, waardoor zy zich verdienftighebben gemaakt, weshalve wy ook den nieuwsgierigen lezer daar heen wyzen.
In Maart dezes jaars vereerde Joan Kazimer, Paltsgraaf aan den Ryn, deze Stad met zyne tegenwoordigheid, en werdt hier vergast.
In April van dezen jare 1579 > de Staten van Zeeland binnen Zierikzee belchreven zynde, werdt van wege deze Stad derwaards afgevaardigd, deïBailliu Mr. Casper van Vosbergen,
waar-



( 203 )
waartoe aan denzelven den 7 dier maand uk. drukkelyke last werdt gegeven.
Het was in Mei, dat de Vyand daaglyks in macht ter Zee toenam, en veele Schepen onderfchepte, die uit vreemde Gewesten naar Zeeland {levenden; den Admiraal Blois van Treslong te Duinkerken zynde, verdroot dit, hy verzocht daarom aan deze Stads Regeering, dat twee Galleyen, die binnen deze haven lagen, hem mogten toegezonden worden; des-; zelfs brief onder de bylage 6 H, geeft deswege uitvoeriger bericht.
Om dezen tyd is het geweest, dat het Bolwerk aan de Arnemuidfche-poort is begonnen aangelegd te worden; ik twyfele, of hetzelve nu wel in vollen ftand kwarae, want mogt volgens beftek niet meer dan tien voeten boven den Dyk komen, en koste van aanbefteden o£ 139: vis., gelyk datzelfde Bolwerk zich hedendaags vertoont; ik geloove, dat het door bevel van Prins Mauritz is gebragt, te meer, daar het nog Mauritz Bokverk genaamd wordt.
Wanneer het koning Filippusgoeddacht, ten jare 1567, zich in den pcrfoon des Graven van Megen hier als Markgraaf te laten huldigen, werdt voor een blyde Inkomst by de Stad toegeftaan / 12000 : - te voldoen, jaarlyks met ƒ1500: -, om welke te vinden de Imposten op wynen en bieren moesten verhoogd worden;
daar-



daarvan te dezertyd drie terrnynen voldaan wa« jen, alzoo, mits defchade, hierdoor den Allerheiligen Vloed van 1570 veroorzaakt,uitftel tot het voldoen der overige gedeelten was verkregen; federt was door de opgekomene beroerten en Oorlog alles verteerd, wat van penningen by den anderen hadt kunnen verzameld worden, en men was op voorfz. fchuld nog ƒ7500: ten achter, om welke de Rentmeester van 'tMarkgraaffchap deze Regeering daaglyks lastig viel, weshalve de Prins verzocht werdt gemelde Ambtenaar zulks te verbieden, en integendeel bevel te geven tot het verbeurdverklaren der reeds opgebragte fomme, en aan de Stad toeteftaan, dat zy voor hetgeen zy nog ten achter was, van wege uitgaven, ten dienfte des Konings gedaan, van deszelfs Domeinen zooveel mogte verkoopen of belasten, als zulks beliep. De Prins ftondt het eerfte deel van voorfz. verzoek gereedlyk toe; dan op het verzoek tot belasting of verkoop van 's Konings Domeinen zoude daarin nader voorzien, als het goeddunken der Staten en Gecommitteerde Raden daarop zoude zyn ingekomen.
In Holland beftemd zynde, hoe dit jaar ds haringvaart zoude gedreven en befchermd worden, zonder medewerking der Zeeuwfche Steden, daar belang by hebbende, zoomoestin Zeeland afzonderlyk hierover geraadllaagd worden;



C 205 )
den; Heeren Gecommitteerde Raden machtigden de Veerfche Regeering, om alle Steden en Plaatfen van 't Zeeuwsch Gewest te noodigen tot eene Dachvaart,hier aanvang te nemen den eerften der maand Mei; dit gefchiedde, dan van den voortgang en behandeling dezer famenkomst blykt niets.
Aan het handhaven der goede ordre op 't ftuk der haringvaart, hing alles af; men onderwond zich nu om buiten het beftemde jaargetyde die Visfcherye te plegen, en den haring zoo gevangen met andere goeden te vermengen en verzenden; de gevolgen van zulk beftaan, werdt door een brief der Staten van Holland, van 19 Meidezes jaars, aan de Zeeuw-5 fche Staten nadruklyk voorgefteld, en veH zocht het Placaat te voren op dezen handel gemaakt, te handhaven. Wy hebben dien brief geplaatst in de bylage 6 I.
Was deze Stad nu in het volle bezit, vanals één Staats-lid by alle hooge Vergaderingen aangemerkt en erkend te worden, Middelburg bleef voortgaan, haar voet voor voet dat voorrecht te betwisten; het was in de Vergadering der Staten en Breede-geërfdens van Walcheren, dat zulks best gelukte : hierover bezwaarde zich deze Stad, zoowel als Vlisfingen, en zondt deswege een' nadruklyken last aan den Bailliu Vosbergen, in 's Ha ge zynde, om den Prins
dit



t 206 )
dit te vertoonen en te verzoeken, dat zyne Prifl» celyke Excellentie belieue te ordonneren ende ftatitercu, dat van nu voorts an van gelycken de Staten van Walcheren in allen zaken zul* len hebben te befotgnerenbypluraliteytvan voyfen —
Al eer nog dit jaar ten einde was, liepen de gedachten reeds daarheen , om het Markgraafchap van Vere en Vlisfingen andermaal te verkoopen : wy zouden deswege in byzonderheden kunnen treden, dan vermyden zulks, verkiezende veel liever dezen arbeid te fluiten, met God te danken, dat hy my hiertoe kracht, tyd en gelegenheid verleend heeft: wenfchende myne Stadgenooten geleerd te mogen hebben, wie zy zyn, wanneer zy groot waren, de eerfte oorzaken van derzelver verval, onder hartlyke bede , dat de voortgang eindlyk eens moge geweerd worden.
VERE,
30 pétoper i/fp.
BY-



( )
BYLAGEN.
A-
Brief der Regeering van Middelburg 'J aan den Schout en Burgemeester1 va» Vere, over het bekommeren vaneen harer B:urgeren, en verzoek om de zaak in verfchil minnelyk te befiechten. 29 September 1503.
JEra-bare ende Voirfienighe Snsfz geminde vrienden. Wy gebieden ons totV. Coeman Patiwelz Symoeusz. onfe inwonende poorter heeft ons te kennen gegeuen, hoa dat hy vuit zeker gefcil dat hy nv woensdage lestledeia gehadt heeft jegens eenen perfoone ter caufen van da huire van denmoele van 't zekeriskerke, dezelue perfoone hem gedaen arresteren heeft mitten rechten aldaer * zoe dat vut caufe van de zelue arreste. zoe verre op hem geprocedeert es, dat hy by V myn heer den Schout irt vangenisfe doen leggen es, ende zoude hy 't sanderert daechs dair vut hebben mogen commen, heeft moeten borge ftellen als nv jegens V te Rechte te commen, van welcke arreste ende kenuisfe genomen ouer onfen poorteren wy genouch veruremde, ouermits dat nyemenda ouer onfen poorteren of hueren goederen binnen bewesta fchelt kennisfe behoort te dragene dan Scepenen van Mid* delburgh nairuolgende de Stadt Rechten ende priuilegien, dair wy V gene-jcU indacluich, of houden; niet
min



C 208 )
min ouermits dat wy verftaen hebben, dat de zelue Pauwels hem ongelicken gehadt heeft, ende wy nyet gaerne om zulk danige cleyne faicken tegens myn heer ende de Stadt van der Vere gefcil ende questi zouden willen nemen , foe fcriue Wy an V beiden, ende bidden V luiden mit ernften ende elc zonderlinghe dat ghy luiden defaicka by een kanne wyns mitten zelue Pauwels ter nederliggen wilt, gemerd oic dat de gefcillen gefproten zyn, om dat hy myns heeren van der Vere goet ten hoochften heeft willen pachten, ende doet hier inne zonder boete oft araende van hem te nemen 't beste als wy V betrouwen , mits by hem contenterende de partien als dat behoort , ende zoo ghy willen zoudt dat wy voir V deden: en God zy met V gefcreuen de'n xxixen dach in Septembri xvc iij.
De Stede van Middelburch Het opfchrift was Eerbare endevoirfienigheonfegeminde Vrienden Cornelis van Schellacht Scout, ende Pasfcharis Stuvinsfz. Burchmeester van de Vere, ende an elc byfondcre.
I 'Z B-, ,» • -
Brief van het Magdalena Gasthuis by Brugge, aan de Regeering van Vere, houdende een getuigenis hoe zy zeker kind onbefmet van Lafarie gevonden hebben. 11 November 1503.
]R^erfnne, Voorfienige , Waerde énde wyfe heeren Burchmeesters ende Scepenen van de Stede van der Vere,
fa-



( s°9 )
faluut! hu ghelieue te wetene, hoe dat een hubrectit Westvalinc by ons ghecommen es, ende heeft bhegeert ende ooc ons ghebeden, omme een Joskin zyn kint van ons gheuifeteert te hebbenen, dat welke wy te zynder begheerten gehuifeteert hebben alfo daer toe dient ende behoort ghedaen te zyn, den welken voorfz. Joskin wy vte gheuen gans ende ghefont ende niet befmet metter Zieckten van der lazerie ofte leprofien vp ter tyde als nv, alfo wy wel doen moghen metten rechte, dat kenna God die hu myn voirn. heeren ghefparen wille in zalicheden. Gefcreuen in 't Godshus van finte Marien Magdalenen by Brugghen den xjen dach in Nouembre anno xv^ drie,
By den al uwen de Meester enda Ghezwoorne van den Godshufe van de Magdalenen 't uwen dienst bereedti Het opfchrift was Den eerfame Waerde ende Wyfe heeren Burchmeesters ende Scepenen van de Stede van der Veerenetc,
G-
Brief der Regeering van Brugge aan die van Vere, houdende dankbetuiging over het ontflag van zekere koopmanfchappen, en nader verzoek deswege,
14 November 1503.
JEerfame wyfe Heeren lieue ende gheminde Vrienden» wy ghebieden ons 't huwaerts, zo wy meest connen enII. Stuk. O de



<. aio )
êc lÉoghen. hu lieden bednnckende van dat ghy 't onfer1 bede ende fcriuene ontflcghen hebt zekere goeden ende coopmanfcepen toebehoorende den fterfhuufe van wylen Jacob Lombaert onfe poorter, de welk binnen uwer Jurisdictie ghearrestenet waren, want de zelue goedingheu al nv meest hier ghenriveert zyn, daer of men .oic den crediteurs ouer de betalinghe van huuren fchulden, goet befcheet doet. Nemaer ouermids dat de Scipper van zynen Scepe ghenaemt Andries Berch ... al noch hier niet commende en es omme zyne rekeninghe te doene, alfo een goet Scipper fchuldich es tedöene, ghemerdt dattet fterfhuus hier gheleghen es, ende dien hy behoort dc rekeninghe te doene zyn hier wonachtich. Scriuen Wy Jeghenwoordelic an hu lieden, biddende ende verfouckende, dat 't onfer coutemplacie hu lieden gelieue zo vele te doene ende den voorfz. Scipper zo te inducerene by allen behoorlicken middelen, als dat hy hier comme, omme de voorfz. zyne rekeninghe te doene, want anderzins niet mueghelic en es 't voorfz. fterfhuus te ghereedene. In welck doende ghy lieden ons zonderlinghe vriendfcepe doen fult, dat kent die AlmooghendeGodt die hu lieden eerfame wyfe Heeren onfe lieue ende gheminde vrienden bewaren wille. Gefcreuen den xiiijen dach in Nouembre in 't Jaar xv<\drie.
Burchmeester Scepenen ende Raad
der Stede van Brugghe 'thuwaert
bereet. Het opfchrift was. Eerfamen wyfen Heeren Lieuen ende gheminden Vrienden Scout, Burgermeesteren ende Scepenen der Stede van der Vere in Zeelant,
Brief



D-
Brief van den Aarts-hertog Filips van Oostenryk aan de Veerfche Regeering, waarby die begeert, dat zytdt de Feest en de Bruiloft: van deszelfs Raad en Penningmeester Jan van Belle en Jonkvrouw Agnes Böele, onderftand doen, 14 Juni 1504. By den Eertshertoghe
JLrieue ende wel gheminde. Alzoe zeker huweiic'k gefloten ende gemaeót es tusfchen onfen lieuen ende ghetrauwen Raedt ende pennynckmeester Jan van Belle ouer een zyde, ende Jonckvrauwe Agnees Boele, dochter van meester Jan Boele oick onfen Raed ende bewaerder van onfen chartren van Vlaenderen, ende Joncvratiwe Mar ie Lauweryn zyn ghefellinne, de Zuster van onfen lieuen ende ghetrauweu Ridder, Raedt ende Treforier Generael van onfen Domeynen Heere Jeronimus Lauweryn ouer d'ander fefdë, daer afmen de fecste ende braJocht houden zal in defe onfe Stadt van Bruesfele, fondaechs den laesten dach van defe jcghewordeghe maendc van Junio. Ende want ons dit huwelic ende de alliancicn van beeden partien zeer angenaem es, foe fcryven wy jeghewordclic aen U, begheerende zeer ernltelick, dat ghy ter liefden van ons den voorfz. partien tot da voorfz. h'Uer feesteende brulochteere ende byftandt doen ënde bewyfen wilt; ende wy zullen 't zeere danckbr v:.:i ü nemen» Lioue ende wel gheminde God zy met 1$ O a ge-



( aïa )
gefchreven in onfe Stad vari Bruesfen den xiiijen dachvan Junio anno xvc.endeviere.
geteekend Phz: lagef geteekend N. Bamton. Het opfchrift was Onfen Lieuen ende wel geminden Borgemeesteren Scepenen endeRaide der Stadt van der Vere.
Brief van Vrouwe Anna van Bonfele aan haar Magiftraat van Vere, over de nalatigheid van Joost Cornelisz., en bevel dat twee uit de Wet by haar te Mechelen komen zouden.
8 Juli 1504.
]L^ieue ende myn zeer geminde vriende, Ic gcbiedemy te V. Alfoe Ic nv onlanx gefcreuen hebbe aen Joosten Corneüsfone ende an fommige andere officieren aldair, als dat zy tot Cruninge by my commen wouden, omme te anhooren't guenedes Ic hem luyde by monde gheerne gefeit foude hebben, maer zy en zyn nyet gecommen; dus ys myn begheeren, als dat ghy by fprake van de voirnomde Joos vernemen wilt die faick van defen zynen gebreke, ende die twee van Vlieden alhier te Mechelen, defen gefien by my commen wilt, omme my met V lieden te helpen beraden van faicken die my zeer ter herte gaen, ende ghy zult my dit doende groete liefde doen, dat weet onfe heere God die V bewaeren wil in -gefonde, gefcreuen te Mechelen den iiijen in Juiio anno •Xvc. iiij geteekend Anne van Borsfele.
Het



( )
Het opfchrift was Aen Scout Buergemeesteren ende Scepenen der Stede van der Vere, myne zeere geminde Vrienden.
F-
Brief der Magiftraat van MiddeV burg aan die van Vere, houdende onderrichting hoedanig geprocedeerd was in de zaak van HumphreyHesz, koopman te Londen, en JanDenys, koopman teDoornick.
8 April 1505.
JE'erbaire ende voirfienige gheminden Vrienden, wy gebieden ons tot V. Teszo, dat Onfrey Hesz coopman van Lonnen zo hy zeide, ons te kennen gegeuen heeft, dat eenen Jan Denys coopman van Doornicke , onlanx geleden hem binnen uwer Stede heeft doen vanghen ofte arresteren, aldair voir V Luden te rechte anfprekende ende hem heysfchende de vrachte van vier vaten wyns, die hy den zeiven Onfrey alhier in Middelburgh geleuert zoude hebben , ende vqir zyne fchaden ende intresten de foemme van x oC gr. van da^ de zelue Onfrey hem 'tanderen tyde binnen deze Stede gearresteert hadde, omme te hebben leueringe van de voirfz. vier vaten wyns: an ons minnelic ende ernftelic verfouckende, de voirfz. Onfrey , dat wy in faueure van Juftiecie V luiden aduerteren wilden van den gefcille ende questie 't anderen tyden voir ons gehangen, tusfchen hem ende den zeluen Jaa Denys, ende van den appoinftemente by ons op dezelue O 3 kuc^



( 214 )
huerè gefcillen gegeuen, ouermits dat hy gheen aftevan den appoinflemente als doen genomen en heeft, ende dat by V luiden genoücti gewefen es omme te doene blycken van den zeluen apppinctemente, waeromme wy tot Vprdernisfe van een ygelick rechts van den partien voirfz. an uwer eerbaerheden fcryuen, dat wy 't famen by reeordc ouerdacht hebben, ende oos ter memorien noch wel voren ftaet, alzoe 't zelue appainctement tusfchen partien voirfz. nyet geteyekent is geweest, noch ten Registre gebrocht; dat questie geweest zynde omtrent in Februario lestleden voir ons, tusfchen den voirn. Onfrey heysfehende, ende den voirn. Jan Denys verweerder, ter caufen van vier vaten wyns die de zelue Onfrey hem tisfehende was vry van vrachte ende van oncosten, mitsgaders noch andere eysfehen die hy hem dede, naüf geKrYgfiii dner op gehoon, by ons geappoincteert es geweest ende gecondempneert de voirfz. jan Denys, te leueren den voirn. Onfrey Hesz vier vaten wyns vry van vrachte, ende voir zyn onco'ste de foemme van xx fchell. gr. van de welckcn wy V luiden gaerne aduerteren, omme partien voirfz. by V luiden Recht gedaen te wordene als van redene weghe V luiden des duncken fal.
Eerbaire ende voirfinige gheminde vrienden, Onfe heere God zy met V gefcreuen den viijen in April xvc. v.
Burchmeesters ende Scepenen vm der Stede van Middclburgh, uwe Het opfchrift was
Eerbaire ende Voirfieuigen onfe gheminde vrienden Burchmeesters ende Scepenen van den Stede van der Vere,
Brief



C )
G>
Brief van den Hove Provinciaal aan de Magiftraat van Vere, houden, de bevel van Recht te doen inde zaak van Cornelis Willemsz en Adriana Huyghens zyne hujsr vrouwe,
21 Augustus 1505-
J3ie Raide des Conincs etc. gecommitteert ten faken zynre K. M. landen van Hollant, Zeellant ende Vrieslant. Eerbaire byfonder goede'vrinden, wy feynde V hier innc befloten die Requeste ons ouergeleüert ende geprefenteert by Cornelis Willemsz. uwen poirte'r, ouer him feluen ende in den name van Adriaan huygen Dochter zynre huysvrouwe. V zeer erhftelicken van wegen de voirfz. K. M. beuelende, dat ghy terftont zonder eenich vertreck te famen vergadert, communiceert ende fluyt vp 't inhouden van dien, ende dair op fulck regart ende innen te hebben, ende partien Recht ende Jufticie doet na den Rechte ende conftuyme aldair, V hier inne quytende ende alfoe doende, zoe, dattet van geene noode en zy wederomme anderwerf clachtich van defelwer fake voir ons te commen, want wy als dan den voirfz. Suppliant al fulcke prouifle doen fouden moeten, als van Rechts wegen dair toe dienen ende behoeren foude: Ende hier van en fytin geene gebreke. Eerbare byfondere goede vriende onfe Heere God zy metV gefcreuen inden Hage den xxjen dag in Augusto anno xvc. ende viue.
geteekend A. Seuender.
Het opfchrift was Eerbaeren onfen byfonderen gqe«
O 4 <*«



den vrienden den Burgermeester ende Gerechte der Stede van der Vere,
H-
Volmacht tot het zoenen van eea Doodflag. 24 Maart 1506.
j^Jlenden ghenen dien defe tegenwoirdige ghetoontzal worden. Burgmeesters Scepenen en Raed der Stede van der Goederee faluyt! wy doen te wetene, certificerende mit kennisfe der waerheyt, dat op den dach van hudent date yan deze, voir ons gecoeme ende gecompareert zyn Symon Judadoensz. Bailliu; AeriaenAeriaensz. Schouton« fer voirfz. Stede; Ariaen Symonsz. vervanghcnde oeck Doen Symonsz. fyn broeder; Martin Jansz. Tent, ende Anthonis Castelyn ende Ysbrant Cornelisz. alle onfe Innegefetene poirteren, en hebben aldair vuyt 'haeren vryen cy gen willen geconftitueert, gemachticht ende in haere Stede geflelt, ende mits defen conftitueren maecken machtich ende ftellen in haeren Stede Bauwen Jacobsz van der Vere, om van haeren wegen, ende in haeren name te mogen ..... foenen ende appayferen alzulckea twist, ongeval ende dootflach, als gedaen ende gefchiet es op ten perfoen van Jacob Symonsz. die backere, pie memorie, haer ludermaget, by handen van Jacob Jansz. van Delft, mit .... tamelycken eerlycken ende oytmoedelycke foen als dat behoert, ende an hen geheelyck gebleuen van alle 't gene dies dair an cleuen mach, als van den twist die tusfchhen die voirfz. partien ende haer luder gemeyne vrienden ende magen geweest heeft tot den dage van hudent, ende aldair inne te doene ende te hantteeren 't zy metter minnen ofte mitten Rechte, dat
die



C Z17 )
die zelue conftituanten aldair prefent ende voir ogheB wefende, zoude moegen doen, geloeuende voirts in goeder trouwens te houden vast geftatich ende van goeder werden, al dat ghene des by den voirn. Bauwen Jacobsz, hier inne gedaen ende gehanteert zal worden, al waer 't dat die zaecke oeck eysfehede ander fingulier fpeciaelder beitel, alle dienck zonder fraut, arch ofte list. Des'c oirconden zoe hebben wy Burgmeesters ende Scepenen voirfz. der voirfz. Stede Signet hier onder anvpt fpaciutu gedruft vp ten xxiiijen Marty anno xvc. zesfe.
éöbn, ns.corbti V I.. ;,„ s ■
Requifitoriaal van wege de Stad Brugge aan de Wet van Vere, om zekere getuigen onder Eede nader te hooren op voorgeftelde Vraag-poinclen. 11 April 1506.
w
Jd^erfame, Wyfe, Lieue ende gheminde vrienden , wy ghebieden ons 't huwen eerfamheden. Alzo ter caufevan zekeren gefchille voor ons gherefen tusfchen Clays van den Pitte onfe poorter heesfehere ter eender zyde, ende Antheunis Andries poorter der Stede van den Damme verweerdereter andere, wy ghezien ende gheuifiteert hebben zekere letteren van certificatien,by hu lieden zekeren tyt leden gheexpedieert, daer of wy hu1 lieden de copie antenticque zenden, ende dat de oorconden daer inne j genoemt zónderlinghe eenen Dixus van Ludiek ons van nooden ghedocht heeft erhoort ende gherecoleert te zyne op de Interrogatorien ende articulen die wy V ten beieede van der questi voirn. ghetrocken hebben, ende hu O 5 "e-



( ai8 )
fieden hier inne befloten zenden; Scriuen daer omme jé* ghewoordelic an uweeerfaernheden, biddende ende verfouckende, dat in voorderynghe van Jufticien, hu lieden belieue de -felue oorccmden zoflderlmgbe den voorn. Dixus *t ontbieden, ende hem liede fey eede te vraghene ende examinere v'p defelue articulen ende Interrogatorien, ende d'hinhoudè dies zy daer vp zegghen ende depofereii ■■futTen , doen ftellen in ghefchriften ende ons öuerzenden ghe? floten ende toeghezegelt al foe 't behoort, omme ghevoucht te werdehe 'metten anderen- munimenten van der feluer questi, ende in de decifie van dies daer up zulc regard ghenomen te zyne als 't behooren zal; ende dit ten redeücke coste van de voorfz. heesfchere die defelue certincacie geproduceirt heeft
Eerfame Wyfe Héêren ende gheminde vrienden Godzy met hulieden. Ghefcreuen den xjen in April welk was Paeschauont xvc. ende zesfe,
Burchmeesters Scepenen ende Raed de Stede van Brugghe al uwe Het opfchrift was
Eerfamen Wyfen Lieuen ende ghernindenVrienden Burchmeesters Scepenen der Stede van der Vere in Zeelant..
K-
Afte waarby Adqlf van Bourgondien, toekomende Heer van Vere enz. goedkeurd en bekractigd het verko.open van Pventen ten laste dier
27 Augustus 1507.
j^dolpa van Bourgondien-Heere van Beueren, aer£
hee-



( ai9 )
heere en proprïetaris van de Stede van der Vere, vanVlisr fingen etc. Doen te weten, eenen yegelicke, dat wy tot proffite, oorbaére ende voorder van degeheele bucke der vo orn. Stede yan der Vere hebben geconfenteert ende geratificeert, ende myts 't inhoudene van defe jegenwoordigen, confenteren, confirmeren ende ratificeren in da vercopinge van vierthyen ponden grooten vlaems geks, erfelicken Renten 't sjaers, die onfe herde lieue ende bemynde Vrouwe Moeder vp onfen Demeynen der voorn. Stede van der Vere, by auyfe ende goetduncken van die van hueren Raidevercocht heeft diuersfen perfoonen, te losfene den penninck vyflthyene, omme van de penningen dair af commende te employeren in de reyfe vn de Commisfarifen gezonden naer 't Ryck van Schotlandt, omme van den Coninck aldaer te vercrigene ende te ob? tineren euen naerden 't mogelicke zy de Nasfie van der Schottten alhier binnen der Stede van der Vere voorfz,
In kennesfe van de waerheden hebben wy an defe letteren onfe zegelen vuyt gedaen hangen. Gegeuen bynnen onfe Stede van der Vere voirn. den xvijen dach in QUgst in 't Jaer ons heeren xvc. ende zeuen.
L>
Vermanings-briefvan wege den Burggraaf aan alle Ambachtsheeren en Leenbezitters in Beoosten-fchelde, pm het ingewilligdeGefchot prompt tenbeftemde dage optebrengen,op verbeurte van hare Leenen.
7 Oflober 1507.
jfoes van Cruiningcn, Schiltknape ende Burchgrauevan
Zee-



C 220 )
Zeelant van den Schote in terydenein abfencie van heere. Jan heere van Cruiningen, van Heenvliét etc. Riddere, Raedt ende Camerlinck van wylent myns genadichs Heeren den Coninck van Castillien zaliger gedachten, ende 2yn principale Burchgraue. Allen den geenen die varf mynen ghenadigen Heere Ambachten oft Leen houdende zyn, ouer al beoosterfchelt in Zeelant faluyt. Alzoe vp ten xxven dach van der maendt van ougst xvc. viere lestleden in de prochie van Sommelsdyck gront ende aerde van Zeelant in jegenwordicheyt van mynen voerfz. genadigen Heere de Coninck, ende tot'zyn.n verfoucke ende begeerte, die Staten van den voerfz. lande van Zeelant hem gauen ende gheWillichlick accordeerden een bedevan dertich dufent ponden van xl grooten vlaems 't pont *sjaers, die te hebben ende ontfangen zuüer elidè net,: bouen alle quytfcheldinge ende gracie by' zynder ghena-: den gedaen totten voern. da:ge toe dien van Scauwen ende anderen den tyt van viere Jaren lauck gheducrende. Omme welker fomme te veruallen ende te recouureren ten minfte laste ende quetfe van den voerfz. Lande in jegewoerdicheyt van'zynder Majefteyt mit Mannen vonjiisfe, ommegeleyt ende geflelt es geweekt; te wete» xv grooten 't Steenfchietens ende drie groon by der breede 't vrye mede gaeudé , zoe wel Bewest als Beoosterfcek vp elc gemet ten vollen fchote ftaende, de voern. viere Jaeren lanck gheduerende, die men innen fal naer oude coftume, alzo.é men gewoenlick es van doene; ende indien datter van de voerfz. geconfenteerde penninge yet of ouert ende ouerfchiet, dat fal men bededen ende emplpieren in de aïfaireu ende proffytert van den voern. Lande ter ordonnancie van den Edelen aldaer; Ende oec alzoe onlancx leden by den gemeenen. Staten's voerfz. Lands van Zeelant, eeudrachtelick gfr
flo-



'floten ende ouer een gedragenes gewéést, dat menommè te (lellen ende leggen zoude twee grooten vlaems vp elc gemet lants ouer al Zeelant ten yollen fchote ftaende, omme daer mede te verua*llen de porcie van den voerfz. van Zeelant in de viere hondert duyfent ponden der voerfz. K. M. geconfenteert by den Staten van allen zyne Lande van haerwaerts ouere, zoe wel voer zyn leste órloge Zyns LantS van Ghelre, als voer zyn reyfe van Spaengnen, welcke twee grooten vp elc gemet ten vollen fchote ftaende ouer al Zeelant der voerfz. K. M. angeweefe waeren by Mannen-vonriisfe vp ten vden dach van der maent van Oftobri anno xvc. vyue 't fynen Tholhuyfe van Yerfickeroert, ende fullen cours ende loop hebben mitten loopender bede verfdhenen fint Jans dage decollatie lestleden, bedragende de voerfz. geconfenteeïde penningen ter fomme toe van twintich penningen grooten vlaems op elc gemet lants ten vdllen fchote ftaende, al naer vuytwyfen van den openen bezegelden brieuen van mynen voerfz. ghenadigen Heere in forme van Placate, die men als nv publiceert ende ommedraecht ouer al beoosterfcelt voerfz. daer af dat vierde eerfta Jaer van den voern. xv grooten fteen-fchietens ende drie grooten by de breede, ende 't derde vierde Jaer van den voern. twee grooten by de breede verfcHenen zyn finte Jan vago Decollatio onlancx leden. Soeeyst, dat omme de Rechtuoerderinge te doenne van den zeluen bede ende verfchenen penningen, lek van weegen myns voern. ghenadigen Heere etc. V allen late weten ontbieden ende beuele, dat ghy alle ende elck byfonder comt ende zyt binnen der Stadt van Zierycxee vp ten xxjen dach van defer jegenwootdiger maendt van October, goets tyts voer den noene, ende verwachten uwen fcade, want lek vp ten zeluen dach aldaer myns voerfz. ghenadichts
Hei-



( 222 )
Heeren Steen maken zal, ende zynder genaden Recht voerderen van de voerfz. xv. grooten fteen fchietens, ende vyf grooten by der breede op elck gemet, geconfenteert ende verfchenen als voereri. Ontbieden voert enda beuele van weegen als voeren V allen Ambochtsheerea inde Leenmannen voerfz. vp tie verbeurte van uwen Ambochten ende Leenen, dat ghy vp ten feluen dach comt ende zyt goets tyts voerde noene binnen der voerfz. Stadt van Zierycxee, om 't recht van der voerfz. bede ende verfchenen penningen in te helpen voerderen alfoo 't behoert ende hier voertyts gecoftumeert es geweest van doene, om ghyfel te woerden van uwen Ambochten ende leueringe naer inhoudt van der nyeuwer Keure van Zeelant, wel verftaende indien ghy oft uwer eenich hiervan In gebreeken zyt ende nyet en comt oft zendt ghyfel woerden na der voerfz. nyeuwer Keure, dat men daer naer geen van V tot ghyfel ontfangen en fal, maer zal die als dan van weegen als voeren terftontberyden, ende 't feerpfte Recht op V lieden voerderen, zonder nyemant wie hy zy des te verdragen in eenigermaniere; dus €lck verhoet zyn fchade. Ghegeuen onder myn handteken den vijen dach van den voerfz. maent van Oftobri anno vyfthien hondert en de zeuen. Geteekend Joesfe vrai Cruningen.
M-
Rcquifitoriaal van wege de Stnd Antwerpen aan de Wet van Vere,om zekere perfoonen te hooren, op hetgeen hun voorgemeld zou worden. 23 Januari 1508.
Eerbare, Wyfe ende byfundere Vriende. Alfoe Jan
de



c ;
de Coster alhier voer ons. in rechte ftaende tegens Petéfnella Hoppenaer, hem fekere kennisfe ende waerheden vermeten heeft, aendiuerfe perfonen onder uwen bewyndegefeten, tot welker kennisfen ende vermetehy by ons metten vonnisfe gewefen is, foe men daer omme aen V lieden begheerende zeer ernftelyken in hulpe ende voordernisfen van Rechte, dat ghy terftont by V ontbieden en doen comen wilt, alle alfulken perfonen als V da 'Voerfz. Jan de Coster by namen ende toenamen noemen, zal, ende die ernftelykenbyhueren ende aen de Heiligen ouerhoeren op al fulcken gedrach als men aen hen gedragen fal, ende hem voorts geuen certificacie auctentyke tot zynder redelycker cost, omme hem daer mede Voer ons in der rechte te behelpcne, ende daer naer partien recht ende Vonnisfe te mogen doene zoe behoeren zal, des emmers nyet latende op dat partien daer by nyet vercort oft verachten en worden. Onfe Heere Godt zy met V gefchreuen defen dysfendach xxiijendage in Januario anno xvc. ende achten na ftyl van Brabant.
De Stad van Antwerpen, geteekend J. de Keyfer.
Het Opfchrift was Eerbaeren ende Wyfen lieuen ende byfondere Vrienden Bailiu Burgemeester Scepenen ende Rade der Stede van der Vere.
N«
'Brief der Stad Middelburg aan die van Vere, zich beklagende over bet bekommeren van een hunnePoor-



( 224 )
Poorteren, en verzoeken denzêlven te ontilaan.
p Maart 1510.
^ECerbaren, Voirfienige ende Wyfe by fond ere geminde Vrienden. Wy gebieden ons zeer 't uwaerts, en de Vgelieue te wetene, hoe dat Adriaen Bouwensz onfe beminde mede poirter, ons verthoont ende clagelic te kennen gegheuen heeft, hoe dat ghy lieden ten verfoucke van eenighe uwen Ingefetene gearresteert hebt binnen uwer Stede den zeluen Adriaen, van den wekken ons zeer ■vervremt, gemerft dat wy V lieden wel indachtich houden , dat de Stede van Middelburch daer of ghepreviligeert es als myn heer den Bailliu van der Vere ende meester Jacob Houtman, dat onlancx wel voir ons verthoont hebben, dat nyemant binnen Bewesterfchelt in Zeelant kenuesfe nemen nogh draghen en zal ouer poirteren van Middelburch oft hoiren goeden, dan alleenlicken Scepenen van Middelburch. Soo yst Eerbaren, Voirfienige ende Wyfe byfondere geminde, dat wy jegenwoirdelicken an V lieden fcriuen, dat V lieden belieuen wil den zeluen Adriaen 't ontflaen van den zeluen arreste, ende indien daer yemande cs die op ten zeluen yet te feggene ofte beclngene hadde, die wilt voir ons feynden, wy zullen partien gehoon, goet cort recht ende expedicien doen, naer gelegentheid van der faecke, alfoe dat van rechts ende redene wegen behoirt, ende hier inne doende dat wy gheene redene en hebben vuyt veruolge voir onfen poirtere'breeder daer inne tevoirfiene mytrechte, 'twelckwy'.lieuer metten mynnen verhoeden zouden, ons ouer fcryuene hier op uwer duechdelicke andwoorde. Eerbare, Voorfinighe ende Wyfe byfondere geminde vrienden onfen Heere God zy met V ghefcreuen
op



C 225 )
op den neghenften dach in Maerte xvc. x. naer fcriuea 't shoefs van Hollant
De Stede van Middelburch Het Opfchrift was Eerbare Voirfinighe Bailliu Burchmeesters ende Scepenen der Stede van der Vere onfe byfondere geminde Vrienden.
O-
Voorrecht aan het Gilde van Sint Sebastiaan te Vere, door Vrouwe Anna van Borsfele verleend, van 't branden der Haring-tonnen. = 2 Januari 1511.
.Olnna van borsselle, Vrauwe van der Vere, van Duuelandt van Brauwershauen etc. Doen condt eenen yegelicken, dat Wy ter ernfteger bede van den gemeenen gefelfcape van der Handboech-fchütters defer onfere Stede van der Vere, ter eeren Gods, ende den grooten heers Sint Sebastiaen, by fpeciale in meerderinghe van Godsdiende , hebben de felue Ghilde-broeders van Sint Sebastiaens-Gilde, daer toe gegonnen ende gegeuen, gonnen ende genen myt defere onfe lettre tot eewigen dagen 't Officy van den brant van den harinc-tonnen, van binnen defe onfer voirn. Stede van der Vere, naer den ouerlydene van Cornelis Jansfone de Cuper, tegewordich befitter van diene, om als dan daer op te commen ende daer af te gebruycken 't voirnomts Ghilden-behoef, van alle alfulcke rechten ende in alder manieren als de voirn. Cornelis daer af geplogen heeft te hebbene naer ouder gewoonte,mit.enlastevan'tfelueGhildealszy op 'tvoorII. Stuk. P norad



£ 226 )
'■nomc! officy geeommen zullen zyn van een ëewige Misfe alle waken te doen lefen op ten vridach binnen onfcr Vrouwe ^Kercke ter Vere, op ten hautaer van Sint Sebastiaen. Ontbieden hierom, ende beuelen onfen Bailliu Buerthmee/ters en Scepenen defere onfe voirn. Stede van der Vere, die nv zyn ofte naemaels wefen zullen, ende alle andere onfe Officieren, onderlaten ende dienaren, dat zy 't voirn. Sint Sebastiaens Ghilde vari defere onfe voirn. ghifte van den brant, als die naer date van defere vachieren zal, laten ende gedoogen daer afin der manieren voirfz. rustelic ende vredelic gebruycken, fonder hem luyden te doene, noch gedoegen daer inne gedaen te zyne eenich belet ter contrarie; ènde dat onfe wille zulcys, hebben wy des 't oirconden onfe Zegie hier an gedaen hangen in ons huus van Zandenburch defen xxijen dach in Janu'-irio anno vyfncii hondert ende elue nae 't fcriuen 't bisdoms van Vtrecht.
P-
Confent van Burgemeesters, Schepenen en Gemeente van Vere, tot het Verkoopen van Renten ten laste der Stede, en de goedkeurlnge door Vrouwe Anna van Borsfele, nevens haren Zoon daartoe verleend. 18 en 22 December 1511.
y Burchmeesters, Scepenen ende Gemeente der Stede van der Vere in Zeelant, doen condt eenen yegelicken, dat wy gemerft hebbende op te zeere nootfakelicke fortificatiën die men behouf tot fterckenisfe ende verfekerthede van den feluen voern. Stede van der Vete, als mueren, vesten, poorten ende andere fterften
daer, ]



€ 22^ )
daer dienende, ende dat om goets tyts daer inne tfc voorfiene ende remediëren, zyn eendrachtelick onderlinge gefloten ende geaccordeert, nairvolgende 't confent van de voirfz. Gemeente, angaende de fortificatie, ende dat ten termyne van drie Jaren gedurende, als 't blyckt by dat fwarte register folio negen en dertich in date den een en twintichften Decembris in 't Jaer vyftien hondert ende tiene; ende alfoe ons profyt ende oirboer dunét de voerfeide Stede te fluyten ende te fortificeren binnen eene Jare, dat men doen foude in die drie Jaren, ftaende 't voorfz.confent, om verfekert te mogen wefen in toecomenden tyden. van al 't geene dat ons ofte onfen nacomenlingen foude mogen op.comen, 't fy van Vianden ofte anders. Soe is 't dat wy gefloten hebben om penningen daer toe te mogen gecrygen, dat men vercoopen fal den poorters ende Ingefetene van de voorn. Stede van der Vere ende niemant anders de fomme van veertien, ponden grooten vlaems 's jaers losrenten, den penninck vyftien, ende dat op die feuen grooten vlaems, daer mede die Bier-asfys van der feluer Stede van der Vere alle rasenden belast is-totbehouf van de felue fortificatie; ende om al dit temogen doene tot goede verfekerthede van den koopere, hebben wy Burchmeesters, Scepenen ende Gemeente van de voirn. Stede van der Vere, gefamentlick beloeft ende belouen by defe tegenwoerdige letteren in al dat voerfeit is ende ,met alle gelycke lasten, die een den anderen eendrachtige hulpe ende byftant te doene, ende fonder nyemants veranderinge, fo. lange dat confent van der Gemeente totter fortificatie gaduerende geconfenteert wefen fal, ende de renten die op de voorfz. .bier-asfys vercocht fullen zyn, gelost fullen ivefen; ende om de coopere van der betalinge van fynen coope van den leluen losrenten nair 't beloop van fynen coope als die geP 2 vsi-



( 228 )
ballen fal zyn, goede vaste verfekertheit te doene met fentbrieuen, onder den Segel van verbande der Gemeente als dair toe behoert. In oirconde van dies voerfz. is, hebben wy Burchmeesters Scepenen ende Gemeente voerfcreuen den Segel ten faken der voerfz. Stede van der Vere, ende den Segel van Verbande der Gemeente hier anne gehangen. Dit was gedaen op ten xviijden dach van December 'tjaer ons heeren Duyst vyfT hondert ende elue.
Dóór de plycke van dezen brief, zyn de Zegelen, zoo ter zake als van Verbande in groen was aan dubbele fteerten gedoken: ook is daaraan gehecht de volgende brief.
./Vnne van borssele, Vrauwe van der Vere, van Duuelande, van Brauwershauen etc. ende adolf van bourgoingne, heere van Beure, van Vlisfingen etc. eenich eerf-zone van der zeluer mer Vrauwe, doen te wetene eenen yegelickefi, dat 't gene, dat by Burchmeesters j Scepenen ertde Gemeente van der voorn, onfer Stede vaii der Vere, eendrachtelic geaccordeert ende begrepen es om de fortificatiën van der feluer Stede in huere brieuen' daer defe onfe lettre by mnnicre van transfixe duergefteken ys, hebben al 't felue in diere maniere gecorifirmeert ende geratificéert, confirmeren ende ratificeeren myt defere onfe lettre; ende beloue al dat alfoe, vast ende van goeder waerden te houden, ende oick daer tegens niette doene in eeniger manieren; Des 'toerconden hebben wy bouengenoemde Anne van Borsfele ende Adolf van Bour*oingne elc onfen Zegelen hier an gedaen hangen op ten xxijen dach van Decembre in den Jare ons Heeren duust vyf hondert Elue.
De twee zegelen door defen brief gefteken zyn in rood was. Oc-



( 229 )
Q-
Octroi van Keizer Maximiliaan enden Aartshertog Karei van Oostenryk, omme ten laste van de Stad Vere temogen verkoopen vyf-entwintig ponden vlaams jaarlykfche Erf- en Los-renten. 23 Maart 1512.
M AXIMILIAEN BY DER GRACIE GODS GECOREN KEYSER
altyts vermeerder 'srycx, Coninc van Germanie, van Hongrie, vanDamalcie, van Croacie etc. Ende Kaerle by der zelue gracie, Eertshertogen van Oistenryck, Prince van Spaeugne, van beyden Cecillien, van Jerufalem etc. Hertogen van Karinten, vanCrain, vanLemburch, van Luxenburch ende van Gelre; Grauen van Vlaenderen, van Habsburch, vanTyrol, vanArtois, van Bourgoingnen; Palsgrauen ende van Henegouwe; Lantgrauen van Elfaten; Princen vanZwnuen; Marcgrauen van Burgauw ende des Heylicx Rycx, van Hollant, van Zeelant, van Phirt, van Kiburch, van Namen ende van Zutphen; Granen Heeren van Vrieslant, van den Windismarck, van Portenauw, van Salins ende van Mechelen. Allen den genen die defen onfen brief zullen fien faluyt! van wegen onfen wel beminden die Burchmeesteren Scepenen ende Raidt der Stede van der Vere in onfen lande vafi Zeellandt, zoe voor hen als ouer ende in den name van 't lichaem ende alle die gemeyne poirteren ende inwoonderen der feluer Stede, is Ons verthoent ende te kennen gegeuen geweest, hoe dat zy onlancx geleden van ons verkregen hebben onfe openen brieuen van OCtroy, om te mogen vercoipen op 't lichaem van der feluer Stede, P 3 d»



C 230 )
da fommo van veertich ponden grooten vlaems, denpenninck zestien, om de penningen daer van commende te employeren ter reparacien, onderhoudt ende fortificatie van den mueren, vesten ende andere nootfakelicke faken, dienende ter conceruacie van den voirn. thoenderen tegen huere vyanden, Gelderfche oft andere aldaer arriucrende ende aencommende, mit hueren Scepen van oirlogen ende andersfins. Ende'tis zoe, dntde voerfz. thoenderen defen achteruolgende, huere beste dilligenciegedr.en hebben, ende veie fchoonewercken van poirten, mueren ende andere reparatien gemaeft, ende de penningen van den voorfz. coope daer toe eensdeels befteet hebben: Soe beuinden zy nv, datomm'ete volbringen alfoe wel eenige groote wercken, die als nv gcfundeert ende begonstzyn, als oick omme ander nootfikclichedeu te beginnen ende noch an te leggen, dat de penningen commende van den voorfz. vercoope vela te cort commen ('ouden, ende nyet connen verdringen die groote costen ende lasten van den feiuen weïcken ende reparacien; mits wekken die groote excesfiue costen als nv gedaen al verloeren zyn fouden, zoe verre de felue wercken ende reparacien nyet volmaeft en worden naer ordonn?ncie ende begvyp daer op gemaecl:, al foo de voirn.thoenderen zeggen; Onsoitmoedelic verfouckende hen luyden te willen verkenen anderwerf te moegen vercoipen op 't lichaem voirgen. ende inwoonderen der voirfz. Stede, de fomme van vyf ende twintich ponden grooten vlaems erflick, den penninck veertien, om die penningen daer van comende te employeren als voeren, ende hier op hen te expediëren onfe openen brieuen in behoirlicke voirme. doen te weten, dat Wy defe faken ouer, emerót, den voirn. thoenderen genegen wefende thuer lieden vooirfz. fupplikatie, hebben in den ge-
ual-



(a3i )
ualle als bouen geconfenteertende geaccordeert, confenteren ende accorderen, hen geuende oirlof ende confent, vuyt onfe zonderlinge gracie by defen onfen brieue, dat zy noch op hen ende 't lichaem , boirgeren ende inwoonderen der voirfz. Stede van der Vere, fullen moegen vercoipen tot een of meer Honden, tot fulcken perfoc nen ende foe proffytelicxt als zy fullen moegen, toter voirfz. fomme van vyf ende twintich ponden grooten vlaems erflicke Rente 't sjaers ende daer onder, te losfen den penninck veertien, behoudelic dat de meeste menichte van den genen dien 't aengaet daer inne confenteren, indien zy dat nyet gedaen en hebben, ende dat de penningen procederende ven der voirfz. vercoopinge geemployeert ende befteet fullen worden by den voirn. thoenderen totter volcomrainge, reparacie, onderhoudt ende fortificatie van den mueren, vesten ende wercken voirfz. ende elders nyet, op peyne, dat op hen te verhalen; waer of ende van 't befteet van den feluen penningen de felue thoenderen gehouden worden Rekeningebewys ende reliqua te doen, daer ende alfoe 't behoiren fal. Ontbieden daer omme ende beuelen, onfen lieuen ende getrouwen Gouuerneurs, Stedehouders, Prefident ende luyden van Onfen Rade in Hollant, Rentmeester van bewest- ende beoesterfchelt in Zeeüant, ende alle anderen onfen Rechters, Jufticieren ende Officieren dien dit aengaen mach, of hueren Stedehouderen, ende een yegelic van hen foe hem toebehoiren fal, dat zy van defen onfe Jegenwoirdige gracie, oirlof ende confent, onder de condicien ende in der manieren voirfz., doen laten ende gedoigen den voirn. thoenderen rustelick ende vredelick gebruycken, fonder hen luyden te doen, noch te laten gefchiejeu eenich hinder, P 4 let'



C 232)
letzel of moeijdnisfe ter contrarie, want Ons alfoe belieft. Gegeuen in onfe Stede van Mechelen den xxiijen dach in Maerte in 't Jaer ons Heeren Duyst vyf hondert ende twelfue voorPaesfchen, ende van denRycken van ons Keyfer te weten van Germanie 't xxvijfte ende van Hongrie 't xxiijfte, geteekend Margarita.
Op de plycke ftaat By den Keyfer ende mynen Heere den Eertshertoghe in heirren Raden, geteekend Le Moyne.
R.
Confent van Burgemeesters, Schepenen en Gemeente van Vere, tot het verkoopen van Renten ten laste der Stede, en de goedkeuringe van Vrouwe Anna van Borsfele nevens haren Zoon, daartoe verleend. 8 en 10 Maart 1513.
w y 3urchmeesters, Spepenen ende Gemeente der Stede van der Vere in Zeelandt, Doen condt eenen ygelicken, dat wy ouergeflen ende angemeret hebben op te zeer behouuelicke ende nootfakelicke fortificatie die men noch behouft tot fterckenisfe ende verfekerthede van de felue voirn. Stede van der Vere, als mueren, poorten, vesten ende andere fterften hier dienende, achtervolgende de fortificatie ende fterckinge gedaen in 't Jaer voirleden, ende dat omme die wercken als doe begonnen, ende die noch te beghinnen zyn te volmaecken ende op te bringen, zyn eendrachtelicke onderlinge gefioten ende geaccordeertnairvolgende 't concept ende confent gedaen ia 't Jaer voirleden. Ende alfoe ons profyt nut ende
oir-.



C 233 )
oirboir dunét te wefen de Stede te fluyten ende te fortificeren achtervolgende 't geene dat voirfz. is, Soe is't dat wy gefloten ende geaccordeert hebben, om noch penningen dair toe te moegen gecrygen, omme te volbringen ende te maken 't geene dat voirfz. is, dat men vercoopen zal den poirters ende ingefetenèn van voirn. Stede van der Vere ende niemant anders de fomme van Vyf ende twintich ponden grooten vlaems, 't sjaers losrenten, den penninck vyftien, ende dat op de feuen ponden grooten vlaems dair mede de bier asfys van der zeluer Stede van der Vere alle maenden belast is tot behouf van de zelue fortificatie; ende om al dit te doen tot verfekertheit van den coopere, hebben Wy Burchmeesters, Scepenen ende Gemeente van de voirn. Stede van der Vere, gefamentlick belooft ende belauen by defe jegenwoirdige lettren in al dat voirfz. is, ende mit alle gelycke lasten die een den anderen eendrachtige liulpe ende byftant te doene, ende fonder yemants veranderinge zoe lange de Renten die op voirfz. bier-asfys vercocht zyn gelost zullen weefen; ende om den coopere van der betalinge van zynen coope van den zeluen Jos-renten nair 't beloop van zynen coope als die gevallen zal zyn, goede vaste verfekertheid te doene mit rentbrieuen onder den Zegel van Verbande der Gemeente als dat behoort In oirconde van dies voirfz. hebben wy Burchmeesters, Scepenen ende Gemeente den Zegel ten faken der voirfz. Stede van der Vere, ende den Zegel van verbande der zeluer Gemeente hier anne gehangen. Dit was gedaen op ten nchtften dach van Maerte in 't Jaer ons Heeren Duyst vyf hondert ende dertieue nair fcriuen 's hoofs van Vtrecht.
Door de plycke van dezen brief hebben Stads Zegel ter zaaken, en Zege.1 van verbande refpeótiP 5 ve,



C 234 )
ve, aan dubbele perkamente fieerten uitgehangen , als nog te zien is, dan die zyn door ouderdom meest weg en vergaan.
jf\_NNE VAN BORSSELE VROUWE VAN DER. VERE , V311 Du-
uelant, van Brouwerhauen etc. Ende Adolf van Bourgoignen, Heere van Beueren, van Tourehem, van Vlisfingen etc. eenich erf-foene van der zeluer mer Vrouwe. Doen te wetene eenen yegelycken, dat 't ghene dat by Borchmeesters Scepenen ende Gemeente van der voirn. onfer Stede van der Vere eendrachtelic geaccordeert ende begrepen es, om de fortilicacie van der zeluer Stede in huere brieue, deer defe onfen brief getransfixeert es, hebben alle h felue in diere manieren geconfirmeert, geratificeert ende gespprobeert, confirmeren, ratificeren ende approbcren mitsdefeu onfen voirfz. brieue, belonende al dat voere goet, vast ende weerden te houden, fonder daer tegens te doene ofte laten gefchicden in ccniger manieren. Des 't oirconden hebben Wy elck onfen Zegel hier aen doen hanghen op ten xen dach van Mcerte in 't Jaer ons Heeren Duyst vyf hondert ende derthiene nrcr Vtrccht.
Door welke brief de Zegel» van Vrouwe Anna van Borsfele en Jonker Adolf van Bourgondien in rood Was aan dubbele perkamente fteerten zyn uithangende.
C.
Brief van Credentie door die van Mechelen aan hunnen Secretaris gegeven, ten einde te Vere eenige verfchillen tusfchen wederzydfche



C 235 )
fche Schippers te kunnen vereffenen.
S4 September 1517.
JErbare, Wyfe ende Voirfienighe byfondere geminde vrienden, Wy gebieden ons zeer jonstelicken 't uwerts, Wy feynden tegenwoirdelic by den feluen uwen eerbaerheden, onfen lieuen ende getrouwen Secretaris Mr. Peeteren Ingelbrechts brenger defer letteren, omme metten zeluen uwen eerbaerheden te communiceren de materie ende 't different wefende tusfchen onfen mede poirteren Scipluyden van defer Stad, ende den Scipluyden van der Vere uwen mede poirteren, daer aff wy V onlancx zeker onfen bedoren brieuen gefonden hebben, endewederomme uwenbefcreuen antwoirde ontfanghen; Vvriendelicken biddende den zeluen meester Pieteren in defen te gheuen volcomen geloeue ende credencie, endevoirts uwenen medepoirteren Scipluyden tot aldergenoeghelickheyt te willen induceren ende onderwyfen, ende dit doende fult ons zonderlinghe vrientfcap bewyfen, die wy't uwerts ende aen uwen onderfaten in gelycken zaecken zeer gheerne zullen bekennen, dat kend God, oic V, Eerbare Wyfe ende voirfinighe heeren gefpare in falieheden gefcreuen te Mechelen den xxiiijen dach in Septembri xvc. xvij.
De Stad van Mechelen lager geteekend Orsfelee.
Het opfchrift was Eerbaren Wyfen ende Voirfienighe Bergemeesteren Scepenen ende Raid van der Stad van der Vere, onfe byfondere geminde vrienden.
Brief



( a36 )
T'
Brief van de Regeering der Stad Mechelen aan die van Vere, waar by zy Commisfarisfen verzoeken, om in hun Stad de verfchillen tusfchen wederzydfche Schippers ontftaan, in der minne te vereffenen.
14 November 1518.
JËrerbare, Wyfe byfondere geminde vrienden; Wy gebieden ons jonstelick 't uwerts. Ons hebben verthoont ende te kennen gegeuen onze wel geminde de Dekens ende Regeerders van der, Ambachte ofte Gilde van de Scipluyden binnen defer Stadt, hoe dat le des mach nv een Jaer geleden zyn, om ter neder te leggene ende af te doene zeker differenten wefende tusfchen den Scipïuyden van der Vere ende hen, nopende de ladinghe ende weder ladinghe, ende op dat hem elc op des anders hauene foude mogen weten te reguleren by uwen cerbaerheyden ende den Scipluyden van der Vere, gefonden hadden eenen haren mede ambachsman Gielis Vyd geheeteu, omme metjacoppen de Ruysfchere, die doen ter Vere was ende mr. Pieteren Ingelbrechs Secretaris van defe Stad, die wy doen oick met voegden, om d'beste dair inne te doene, ende een goet concept te vindene; ende alzoo wy verftaen, zoo wert als doen zeker concept gemnect ende in gefcrifte geftelc, d'welck de zelue venhoenders gefien hebbende, mids den ongelycken verbande datter inne valt, en hebben gheensfins willen accepteren, ende laten hen duncken, ais 't oick waer es, zy grootelic dair by vermindert ende gefrau-'
deert



<: )
■ fleert (ouden zyn, ende gefrustreett van des fy tot noch 'toe binnen de hauene ende Stad van der Veer, nopen'dè den ladene ende cntladene gewoenlic zyn geweesc van doene; ende want defe materie niet alleene en raeft den Ambachte van den Scipluyden maer meer den coop* üeden als visch-coopers4 huyuetters en meer anderen, die mids den differente van den Scipluyden in beyde zyden zeer qualicken geriefft ende verfcot worden, in verachteringhe ende tegen den weluaer't van der coopmanfcap, dair elck wel toehoirt om 't gemeyn proffyc te vorderen inne te verfiene naer zyn vermogen: Soe fcryuen wy daeromme aen den zeluen uwen eerbaerheden verfueken zeer eernltelick ende begheren, dat V ghelieue, omme de goede oude vrientfcap die tusfchen de Steden van Mechelen ende van der Veer geweest es 't onderhoudene, twee oft drie notabile perfoenen hen der materie verftaende, hier by ons te feyndene, ten redelicken coste van den voirfz. verthoenderen , omme da izelue materie famen met hen luyden te communiceren. Wy hopen ons zonder eenighen twyffel zoo dair inne ta voeghene ende partien zoo teinducerea, dat fe van allen ■hueren differenten in der redelicheyt zelen redenen heb» ben te vreden 't fyne en te bedanckene, 't welc by defer manieren foude moggen gefchien ten minsten coste, begerende daer omme al noch, dat uwe eerbaerheden hier aff in egheenen gebrek en willen zyn, ende voirt's hier op mitten bringher van defen, uwen befcreuen andwoirde, op dat wy ons dair naer moghen weten te reguleren, ' ende fult ons fonderlinghe vrientfcap bewyfen, die wy in gelyckenoft meerderen faickeu gheerne't uwerts zelen bekennen God te helpe, die V Eerbare Wyfe byfondere geminde Vrienden gefpare in falicheden. Gefcreuen den xiiijen dach in Nouembri anno xvc. xviij.
Com.



038)
Commoingemeesters, Scepenen ende Raid van der Stad van Mechelen 't uwer liefde bereet. geteekend P. Ingelbrechz.
Het opfchrift was Eerbsren ende Wyfen onfen byfondere geminde Vrienden Burgemeesteren ende Scepenen van der Vere, ende elcken byfonderen.
u-
Verband-brief van Burgemeesters, Schepenen en Gemeente der Stad Vere, tot het verkoopen van zes honderd ponden Renten teil laste derzelve Stad. ia Juni 1521.
w y HURGHMEESTERS , SCCTENEN ENDE GEMEENTE der Stede van der Vere in Zeelant, doen cont eenen iegelycken, dat wy ouergefien ende ou rgemerft de crancheyt van der fortificatie der feluer Stede, ende oick aenfien defe aenftaende firange orlogen tusfchen onfen alregenadichfte Heere den Keyfer ende zynre genade Landen ter eenre, ende den Coninck van Vranckrycke ende zyne Landen ter ander zydeu, ende alfoe defe Stede een frontiere Stede es, van veel andere Landen ter Zee, waaromme dit alder ftarckelixt behoort bewaert ende veriieti te zyne. Soe eest, dat wy na rype deliberatie ende communicatie onderlinge gehadt op 't fortificeren met onfen mogenden doerluchtigen heere, heeren Adolf van Bourgoingnen, heere van Beueren, van der Veere etc.
een-



C 239 )
cendrachtelyck gefloten ende geaccordeert zyn, alzoe men tot de zelue fortificatie gheene penningen en heeft noch en weet te furneren, dan by vercoope eude belaste van Renten, dat men vercoopen fal den poorters ende ingefetenèn der feluer Stede van der Veere einde nyemant anders ter fommerï in gerëede'n penningen van fesfe hondert ponden groot, ende dit op ten Wyn-excys der feluer Stede van dér Veere, de felue Renten te betalen tot Weken dardendee! Jaere, om die penningen dair af com-mende 't employeren tot fterckinge ende befcherminge ■der voerfz. Stede endê hueren inwoenderen: Ende om de cooperen verfekerhede, hebben wy Burghmeesters Scepeuen ende Gemeente voerfz. eendrachtelyck belooft ; ende belouen by defen, in al dat voerfz. es, ende met alle gelycke lasten de een den anderen te helpen gelden ende dragen, dair inne byftant te doene, fonder iemr.nt verhinderinge by ons ofte onfe nacommers oft iemant anders van onfen wegen, ter tyt toe die Renten gelost ende gequeten zullen zyn; belouende den cooperen goede vaste zekerheyt ende verbant te doene van zynen coope ende betalinge van dien tot fulcke termynen als voorfz. is. In orconde van defen accoorde ende Verbande hebben wy Burghmeesters, Scepenen ende Gemeente voerfz. den Zegel van Verbande der feluer Stede van der Vere hier aen gehangen. Gedaen ende gefloten op ten twaelfften dach Jnny in 't Jaer ons Heeren Dufent vyf hondert een ende twintich.
V-
Octroi van Keizer Karei, om tot zes honderd ponden R.enten ten las-



C Ho )
lasten der Stad Vere te riiogetf verkoopen. 5 October 1521.
ÏC-aerle by der gracie goids gecoren roomschen
keyser, altyt vermeerderdes Rycx, Coninck van Germanie, van Spaignien, van Arragoen, van Nauarre, van beede Secillien, van Jerufalem, van Hongrie, van Dalmacie, van Croacie ; Ertshertoge van Oistenryck; Hertoghe van Bourgoingne , van Lotharingen, van Brabant, van Stier, van Corinte, van Limbourch, van Luxembourch ende van Geldre; Graue van Habsbourch, van Vlaenderen, vanTirole, vanArthois , van Bourgoingne; Palsgraue ende van Henegouwe; Lantgraue van Elfaten; Piince van Zwauen; Marcgraue van Bourgauw ende des HeylichRycx; van Hollant, van Zeelant, van Phiert, van Kibourch, van Namen ende van Zuytphen Graue; Heere van Vrieslandt, van der Windismarck, van Portenauw, van Salins ende van Mecheien. Allen den ghencn die defen onfen brief fullen fien oft hoiren lefen faluyt. Wy hebben ontfangen die oetmoedige fuppücatie ■van diebourgmeesteren Scepenen ende Raedt der Stede van der Vere in onfe lande van Zeelant, in den name van der poorteren ende inwoenderen van dien, inhoudende, hoe die felue Stede van der Vere, die eene Stede van frontier es van Oestlant, Dennemacken, Scotlant, Ingelant ende vele andere vremde landen, zeere in qualicken ftaet van fortificatie es, foe dat van noode es omme die fortificatie ende necesfaire reparacie van diere, groote fomme van penningen te verteren ende employeren, oft die voerfz. Stede vvaert in perikel van den vianden; die velcke penninghen waere onmoegelyck vuyter Domeynen van dien te vercrigenne fonder vercoopen eenige
quan-



X 24i )
quamiteyt van losfé ende lyfrenten, 'c wclck zy hóchtans niet en fouden willen oft derven doen, zonder daer op aluooren 't hebben onfe opene brieuen van Oétroye, örlof ende confente, ons daeromme zeer oetmöedelyck biddende, söe eest, dat Wy de fakeri voerfcreuen ouergemerft ende hier op gehadt 't aduys van Onfen lieueri ende getrauwen Stedehoudere, Prefident ende luyden: van onfen Rade ende Rekencamere in Hollant, den Voorfz. bourgemeesteren Scepenen ende Raet der voerfz; Stede van der Vere, in den name van den poorteren ende inwoenderen van diere, genegen wefende 't huere bede ende fupplicatie, hebben gewillekoert, geaccordeert ende geconfenteert, willekooren, accorderen ende confehteren vuyt funderlinge gracie midts defen brieue, hen lieden geuende orlof ende confent te moegen vercoopen op't lichaem van de voerfz. Stede van der Vere, losrenten ende lyfrenten toeter fomme toe van fesfe hondert pondc groote vlaems, eens, om daer mede te fortifieeren enda repareren die voerfz.Stede van der Vere, fonder hier inne eenichfins te misdoene, oft misbuérende tegens Ons oft onfe ordonnancien endedefTencie. Ontbieden daeromme ende beuelen den voerfz. Onfen Stedehouder, Prefidenc ende luyden van Onfen Rade ende Rekencamere in Hollant ende allen anderen onfen Rechteren, Justicieren „ Officieren ende onderfaten, huere Stedehouderen ende een iegelicken van hen lieden, dien dit moegen aengaen fal, dat zy van defer onfer iegenwoordiger gracie, Octroyen, priuilegie ende van allen den inhoude van diera in der maniere voerfz. de Supplianten laten gebruycken ende vferen, cesferende allemoyennisfe ende beletten ter contrarien, want Ons alfoe belieft. Des 't oircondent hebben Wy Onfen fegel hier anne doen hangen. Gegeuen in Onfe Stede van Bruesfele den ven dach van O&obri ia . Stuk, Q 't Taer



( »43 )
't Jaer ons Heeren Duyfent vyf hondert ende eerten twiatich, en van Onfen Rycken, te weten van den Roomfchen ende van Hongrie 't derde, en van Spaignien 't zeste: Op de plycke Haat. By den Keyfer. geteekend C. R. Dardenne. Het Zegel des Keyfers in rood was, is aan een dubbele perkamente fleert door de plyclp geileken en uithangende.
W;
Aéle vanfchadeloosuelling doordcn Heer van Vere aan twee Schotfche Kooplieden, gegeven wegens het nemen van twee zyner Schepen door Middelburgers.
I Mei 1526.
J^Ldolf de Bourgoingne, Seigneur de Beures, la Veere, Flisfinghen etc. Nous prome&ons par cefte a Jaeques de Graue et Jacob Dauid, les tenir et rendre indempner de ce quils perdroint a caufe de deuxnauiresEscoisfoispriufes par ceuz deMiddelbourg, es ce empefcher du proces quilz fe doit intenter allencontre de ceux de la dite Villa pour le prins descezdeuxnauires, eft les garandions fans aucuns defpens. Én fcureté de ce auons celles Signer de nótre nom et faingnature ci mis le premier deMay xvc.xxvj. geteekend Adolf de Bourgoingne.
X-
Rente-brief dopr den Heer van Vere, tenbehoeve van Cornelis Willems, Deken van 't Kapittel dier Stad, doen uitgeven ten zynen laste.
6 Mei



( ^43 5
6 Mei 1528.
J^LdoLf van Bourgoingnen, Heere van Beueren, van der Vere, van Tornehem, van Vlisfingen, vanBrauwcrshauen van Duuelant etc. Doen condt eenen yegelycken, dat wy vercocht hebben ende midts defen vercoopen, Heer Cornelis Willemsz. Deken önfer Collegiale Kercken van der Vere, een Jaerlycke erfelycke losrenten van vyf ponden groote vlams 't siaérs vuyt onfen domeynen ende incompflen van onfen bier excys onfer voorfz. Stede van der Vere, ende dit dm zeker fomme van penningen diè>' wy daer voren bekennen ontfangen te hebben, den ecrffen penninck metten laetftcn by den voerfz. Heer Cornelis; de wclcke Jaerlycke ende erfielycke losrenten van vyf pouden groote vlaems 't siaers, de voirn. Heer Cornelis zyn naercommers ofte d'aétie van defen hebbende, altyt alle Jaer ontfangen fal vuyt onfen vosrfz. incompflen van den bier-excys, vuyt handen van onfen opgaerder van dien altyt ten tyde zynde, tot tween termynen 't siaers, te wetene die eene helft vp den eerllen dach vanNouembris naestcommende xvc. achten twientich, endjfcdieandere helft den eerllen dach van Meye daer naer volgende, g'elt als telcken dage cours gemeenlyck hebben ende in burfeu vallen of loopen fal, ende alfoe voirts van ter" myne te termyne ende van Jaere te Jaere erffefick geduerende, met fulcker voerwaerden, dat wy oft onfe naercommelingen de voirn, Jaerlycke ende erffelycke losrente van vyf ponden grooten vlamsch 't siaers, altyt mogen losfen ende quyten wanneer 't ons oft onfe naercommelingen best belieuen fal, eens ende tot eenen male met den penninck vyftiene, dats met vyf ende 't feuentiert ponden grooten vlamsch eens, met fulcken goude ende filueré als nv cours ende loop heeft; te wetene den gouQ 2 den



C 244 )
den Andries-gnldêtvvoer vier fcellingen ende Èhien grooten, den gouden-Keurvoster goude-gulden voer vier fcellingen acht grooten, denPhilippus-Gulden voer vierfcellingen twee groote; 't Vier-yfer metten twee leeukens vier groote ende eenhaluen, den dobbel-ftuuer vier groote , ende andete goude ende filueren penningen naer adue'nant, midts oick opleggende de achter ftellen naerrate van tyde, in fulcker munte als dan cours ende in burfen vallen fal; ende voirts daer naer ongehouden zyn endé bliuen de voirn. Rente meer te gelden noch te betalen. Ende oft defen brief by fortune oft ongeualle verberrent oft verdoruen worde, ende daer of bleke, zoe belonen Wy den voorn. Heer Cornelis Willemsz, ofte zyn naercommelingen ander brieuen teverleeneO, ons toonende copie aictenticque van defen, ten ware, dat de voern. Rente afgelost ware als bouen. Ordonneren, lasten ende beuelen daeromme onfen opgaerder van onfen bier-excys voerfz. die nv es ofte naermaels wefen fal, dat hy den voern. Heer Cornelis Willemsz. oft d'aaie van hem hebbenda.*toendcr brieft, ten voerfz. termynen vuytrcike ende bftale van onfen wege de voern. Rente van vyf ponden grooten vlamsch 't siaers, ende zal hem pastere» fn zyn Rekeninge, die hy ons altyt ten tyde doen fal, midi 't elckent ons ouerbrengeride behoirlycke quitancïe ende by gebreke van betalingen van den opgaerder o[ll Rentmeester ten tyde wefende, geuen mids defen deö,voern. cooper ende zyn naercommclingen aflie van |j!feii hebbende, volle macht ende auftoriteyt zulcker Rentmeester te bedwingen met al fulcken Rechten als wy hem foude» mogen bedwingen ter betalfnge , geduerende defe macht tot dat Wy oft onfe na.ercommelingen de voer» Rente gelost fullen hebben; alle dinck fonderarcfe ofte list. Des 't oircoude hebben wy defen geteikent en-



(, H5 )
de gefegelt met ons gewoenlyck hanteken ende fegel den vjen in Meye xvc. xxviij geteekend Adolf van Bourgoingne.
Y-
Bevel-ttrief des Hofs van Holland aan de Wer van Vere, om in de zaak van Evert Priem, tegen Thomas Andries, het givelde Vonnis terftond te doen uitvoeren.
6 Juli 1528.
][3ie Graue van Hoichftraten, Heer van Montigny, van Culeaburch, van Borsfelen etc. Stadhouder, generael ende Raide des Roms Keifers in zyne Majefteyts landen van Hollant, Zeelant ende Vrieslant. Eerbare goede vrunden, op huyden es ons van wagen Euert Priem poorter der Stede van der Veer, ouergegeuen geweest een zeeckere Requeste daer van wy V luyden copie van dien bier inne befloten ouer feynde. Lastende ende beuelcnde V luyden van wegen der Keyferlycker Majefteyt, dat ghy defelue in 't lange vifiteert, ende indien v van der feluer falcke geen hantfluytkige gedaen en is by eenige Mandeinenten van den grooten Raide, ofte van defen Houe, mer alleenlick een Mandement in Reformacie totverfoucke van Thomas Andriesz. ter werck geftelt is, daer by zyn appellacie gemuteert es in Reformacie, zoe dat op zyn appellacie niet te achten en es; dat ghy daeromme van ftonden an \ Vonnisfe in de Requeste verclaert x-v executie legget, ofte doet leggen nae zyne vorrae ende inhouden, ende nae de coftume van der Stede aldaer, ende dat op caucie fouffisfant, die de voerfz. Euert gehouden wort te ftelle, omme defelue penningen die hy Q 3 vuyt



vuyt crachte van dien ontfangen fal weder te restitueren, indien 't by ons naémaels bevonden Worde datter, alfoe behoerde te gefchien, ten eynde dat de Suppliant van der feluer faicke niet weder an ons clachtich en comt, ofte by gebreeckc van dien zullen hem a^der prouifie doen expediëren als 't behoeren fal. Eerbare goede Vrunde onfe God zy met V gefcreuen tot Delft den zesten dach in Julio anno xvc. acht ende twintich. De onderteekening is onleesbaar.
Het opfchrift was Eerbaren onfe goede Vrunden den Burgermeesteren, Schout ende Gerechte der Stïde van der Vere.
%
Bevel-brief des Hofs van Holland aan de Wet van Vere, om in de zaak van Rqeloff Eenkint, te procederen tot uittinge van Vonnis. 18 September 1528.
Ï3ie Graue van Hooc'nftratcn Heer van Montigny etc. Stadttaouder generael ende Raide desRoomfchen Keyfers in Hollandt etc. Eerfame beminde, op huyden es ons geprefenteert by RoeloiF Eenkint van Hamburch zeeckere Requeste die wy V hier inne befloten ouerfeynde, ende gemetckt deredenen daerinne verhaelt, Ordonneren ende beuelen V luyden fcerpelick van Keyferlycke Majefteyts weghen, dat ghy eerstdaechs fonder eenich Ianck vertreck procedeert tot vuytinghe van der faicke daer van de voorfz. Requeste mentie maeckt, 't zy tot condempuatie ofte abfolucie, als ghy in redenen ende uwe concieutie beuinden zult te behoeren, fulcx dat den voorfz.
Roe-



( ö47 ;
Roelof Suppliant, van gheene uoode en zy andermael aen ons clachtich te comen. Eerfame beminde God onfe Heer zy mer V. gefcreuen tot Delft den xen in Septembrï anno xvc. ende xxviij. Geteekend Malfon. Het opfchrift was Eerfamen onfen beminden den Scout Scepenen ende Gerechte dar i Stede van der Veere,
Confent van den Heer van Vere, aan Pieter Cipiriaenfz. verleend, om een Houttuin te mogen ftellen ten noorden de kapelle op de haven.
IS September 1529.
M yn Heer van Beueren. van der Vere etc. beeft gegonnen ende geoftryeert Pieter Cipiriaenfz. te ftellen ende houden een houtthuyn aen de noortzyde van der Capellen op te haue; te wetene van den oosteynde lanx noort opgaende totten noortwest eynde in de breede van rwaelf voeten vry, dat nv eenen vuylen mishoop ende dreckhoop es, den wekken houtthuyn in lengde ende breedde voorfz. de voorgenoemde Pieter fal mogen betbuynen ende bevryen zoe als hem goet dunct, ende gebruucken zonder iet af te geldene, behaluen dat hy de Capelle an 't dack oft metfelrye gheen fcade en doe, altyt geduerende tot mynes Heeren wederfeggen alleene. Aftum xv Septembris xvc. xxix. prefent ende ter relatie van mynen heer van Laterdael etc. Bailliu etc
2 B-
Brief des Hof; van Holland aan d| Q f Mi*



( 248 )
Magiftraat van Vere, met last om over te zenden de Misfiveby haar van Lubeck ontvangen, of copie van dien. ip Maart 1530.
D e Graue van Hoochftraten Heere van Montigny, van Culenburch, van Borsfelle, Stadhouder generael, d'eerfte ende andere Raiden des Roomfchen Keyfers in Hoh lant, Zeelant ende Vrieslant. Eerfame Discrete byfondere goede Vrunden. Alfoe onfe Genadighe Vrouwe Regente ende Gouuernante, van wegen der Keyferlycke Mnjefteyt in defe Landen gedeputeert heeft mees-, ter Gevaert Mulaert Raidt der zeluer Keyferlycke Majefteyt, omme te reyfen Oestwaerts aen die van Lubeck, Hamburch énde anderen, ende aldair mit hem luyden te handelen van faicken roerende 't gemeen weluaert ende negociatis defer Landen. Zoe hebben wy bcfcreuen die fes hooftfteden van Hollant, te wefen by ons den twintigften defer maent, omme te communiceren ende te raemen hoe ende in wat manieren die voirfz. faicken in Oostlandt alderbest beleyt zouden moigen worden, ende wye van de Gedeputeerden des voorfz. fes Hooft-fteden alder bequaemfte waer omme gevoucht te worden by den voorfz. Mulaert, omme die voorfz.Legatie te doen, ende die ten goeden effecte tebrengen. Ende want wy verftaen, ende in 't feker geaduerteert zyn ,dat die voorfz. van Lubeckby haeren properen Boede aenV gefonden hebben zekere brieven waer van den teneur ende inhouden nootelycken is gecommuniceert te worden den voorfz. Mulaert ende anderen, die reyfen zullen omme dair mit die faicke te moigen dirigeren te oorbaer ende prouffyte defer Landen. Soe requireren Wy V van onfen wegen, Lasten ende ordonneeren nyet te min van
we-



C H9 )
wegen der Keyferlycke Majeftey t, ons by brenger van de* ' fen, van ftonden aen ouer te feynden die voorfz.brieuen van Lubeck aen V gecommen, oft copie auctentyck van dyen, omme die zelve den voorfz. Mulaert gecommuniceert ende die faicke daer nae gedirigeert te worden, als beuonden zal worden nae gelegentheyt ende ten meesten profFyte defer Landen te dienen. Eerfame, Diserete byfondere goede Vrunden, des en zyt in geenen gebreke, ende onfen Heere God zy metV. gefcreuen in den Haige den xix Marty xvc. xxx naer 'tfcryuen 's Hoofs van Holland., geteekend Steynemolen. Het opfchrift was Eerfamen, Discrete byfonderen goeden Vrunden Burgemeesteren ende Regierders der Stede van der Vere,
« c-
Acïe waarbyde Heer van Vere toeftaat het lichten van geld op Renten tot c< 400 vis. ten laste der Stad. p Maart 1531.
^^Ldolf van bourgoingnen, Ridder van derOordene, Heere van Beueren, van der Vere etc. Doencondt. Alzoe pnfe beminde burghmeesters, Schepenen, Raedt ende Gemeenten onfer Stede van der Vere, verthoont hebben huere fwaere lasten ende achterliellen zoe van tymmeringen, metfelryen, reparatien ende andere costen omme te fortificeren befcudden ende befchermen onfe voorfz. Stede tegens de ftercke ftrange ende loop van der Zee; ende dair en bouen oick veel diuerfche extraords. en onuerfieneoncosten ende lasten in corte Jaeren opgecomen endegefustenteert, ende nv onlancx noch meer findert der InvndaQ 5 «en



( 2$0 )
tien in Nouember lestleden, ende fpecialyck duer eene» procesfe jegens Pieter Samels, dat zy moeten fustineren. AHe welcke Lasten, costen ende vervallen zyn nyet gefustineren noch opbringen en connen zonder belastinge van den Incoraplten ende revenuen der feluer onfer Stede ende Gemeente, Ons daeromme verfouckende ende biddende, dat Wy ben omme de minfte quetfe ende belastinge, zouden wille» oélroyeren ende confenteren, te mogen vercoopen ende belasten eene losrente op te Incompflen ende veruaüen der feluer onfer Stede competelende ende veruallender totter fortificatie, emmers ter fommen van vier hondertponden grooten vlaems eens ende daer onder fonder meer etc. soe eest, dat wy te vollen ende in 't zeker van den zeluen hueren lasten wel ge* informeert zynde, hen luyden octroyeren ende expresfelick accorderen ende confenteren by defen onfe letteren, te mogen vercoopen ende conftitueren eene Rente oft Renten, 't famen ter fommen van Vier hondert ponden grooten vlaems eens, ende daer onder fonder meer, ende den cooper oft coperen dair af wel ende getrouwelicken te garanderen ende brieuen te verleenen , metter claufulen van alle reale ende heerlicke executien daer toe behoeuende . ende van hem begerende, behouden des, dat zy de penningen daer af comende, zullen employeren getrouweück in de lasten voorfz., ende Ons oft onfen gecommitteerden ende onfen Gemeenten Rekeninghe houden ende doen in als gelyck daer toe behoort. Gegeuen tot Bruefel onder onfen name hier onder geftelt ende zegel van Wapenen hier angehangen, defen negentien dach in Maerten anno xv?. ende een en dartich naer Vtrecht. Geteekend Adolf van Bourgoingne.
Door de plycke is het Zegel in rood was aan een' dubbele ftr.art.
Coa*



(25i ) * D«
Contract voor de Wet van Vere aangegaan met Anthonis Breton, wegens het onderhoud van alle Sch; rlje-daken der publieke gebouwen, daaronder ook Zandenburg enSintLaurens„
13 April 1531.
J^.nthonis Breton heeft hedent xiij April xvc. een ende dartich angenomen ende gelooft getrouwelyck te houden ende onderhouden van reparatie met Schaillien blaeunrrte vos van der nyeuwer keure mitsgaders 't fande . . . lood, nagelen, arbeyt al op zyn cost. Al dat mynen Heer behoort van reparatien angaende als van der Stede huus, Stede thoorens, Gaelderyen, Bushuufen, Poorten, Molens ende anders der Stede angaende; voorts 't hof van Zandenborch met al zyn geuolgh ende anhrnginge, Capelle, Vogelhuus, Poorten, Gaelderyen nyet vuytgefteJcen; 't huus daer de Stalmeester woent; 't huus van Sinte Lauweryns met al zyn geuolgh, als Poorten , Thoorens «tc. Ende dit van Jaer te Jaere, waterdicht onderhouden den tyt van zeuen Jaeren lanck geduerende aen een volgende, begonnen Kersfemisfe Dartich lestleden. Teweweten 't elcken Jaere daer voer ontfangene viij ->£ gr. vlaems, ende xx fchell. gr. tot eenen tabbaerde, dair r.rf xx fchell. van den tabbaertverfchynenial te finxen nv nacst«ommende, ende d'eerite half Jaer ga idgen iiij ai gr. te finte Jansmisfe daer nae, hier inne gefmolten ende gedefalceert iij aC min viij gr. tot noch toe buten voorwaerde gewrocht, hier mede doot ende te nyette zynde. Des es vorwaerde,oft de voorn. Anthonisvermaentzyndevan den Rentmeester ofte Castelaiu nyet en qtiame beieren de



( 25* )
gebreken xiiij dagen na 't vermaen, zy dan dat gebreck zullen mogen doen beteren zoe 't behoort op zynen cost, ende hem dat corten aen zyner gaidgen; ende ofter eenichley gebreck geviele van Donder oft ander ongeualle aen eenige Daken grooter dan een roede, dat zoude buten defen vorwaerden zyn geloont, maer wat totter roede es ende daer binnen, es ende blyft begrepen in defer vorwaerde ende verbande; ende word den vorfz. Anthonis noch bouen des voorfz. es, toegeleed endegegeuen'trecht van mynen Heer ende dër Stede van den Scippers ende hueien Scepe die hier naema els deGaeldery oft andere Daken hier in verbonden befchadichden oft by andere perfoenen befchadicht wordde, dat met rechten op henlieden teverïiaelen, ende al dat felue recht an hem behouden. Alle dingen zonder archoflist, gelouende de voorfz. Anthonis al des voorfz. es, getrouwelic te volcomen den voorfz. tyt geduerende, den xiij April xxxtich prefenter de volle Weth behaluen mr. Sebastiaen.
In margine ftaat. » Jan Cornelisz. Scailledecker van Berghen is hudent te prenfencienabefcreuen, gecomen ende heeft hooren lefen dit tegen woordich contract, daer Anthonis Breton [op angenomen was, ende es te vreden, dat hy al defelueThorens, Huyfen, Gaelderye hier inne gemencionneert oick alfoe ende in fulcker manieren ende op fulcke condicien onderhouden fal op zyn cost, gelyck Anthonis dede ende gelyck 't register mencien maect,hebbende daer voor viij oC 't sjaers in gaidgen, endexx fchell. tot eenen tabbaert, de welcke gaidgen innegaan nv ny euwejaer anno xxxv a nativitate ende de tabbart te Paesfchen of Sinxen: Ende es metten Rentmeester ouercommen, dathy van ftonden aen fal gaen repareren van eyndenin al daer gebreck es aen Thorens, Huyfen ende Gailleryen ende anders mynen Heer ende der
Ste-



C 253 )
• Stede sengaënde, ende als hy dat volbrocht heeftfal ontfangen van den Rentmeester vyf pond grooten vlaems onvermindert zyn gaidgen. Actum den xxviij Nouembris anno xvc. xxxiiij. prefent Ingelbrecht van Huerden Rentmeester ende Henrich Stoop burghmeester, Joris van Waelseappelle, Cornelisz. Woutersz., Claes Tol ende my geteekend J. Simonsz.
Memorie, dat Jan Cornelisz. voorwaerde duert tot myns Heeren beliefte ende wederfeggen.
Brief der Veerfche Wet aan hunnen Heer, ter geleide eener Requeste van de Visfchers Thogers genaamd, ea verzoek om in die haar befwaar te voorzien. 2 October 1532.
TT*
j£l/dele zeer Mogende zeer Hooch gebooren Heer, onfa genadige Heere, wy gebieden ons in uwe eedel gracie zoa wy alder oetmoedelixt connen ende mogen.
Edele zeer Mogende Heere, wy feynden uwer Genaden hier innebeiloten Requeste ende verthooning van den Tooghers uwer genade Stede van der Vere, die wy ernitelick hebben doerfien; ende want wy beuinden, dat zeerorborlick ende Goddelick waere dair inne te voerllene: Soe eest, dat wy den feluen E. oetmoedelic bidden ende verfoekken tot weluaert van allen Gemeente, daer inne ta willen voerfiene ende doen voerfiene; ende indien uwen Edelheden belieue hier op te communifere met eenegen hen des verltaende, die geroepen zal uwe E. beuinden den noodt daer inne voorfiea te wordene,
Ede-



C 254 )
Edele zeer Mogende zeer Hoochgeboren Heere, geria-
.dige Heere God almachtichhoudeuwen Eedelen parfoene ende al drt uwel Edelheden aengaet in zyner heiliger hoeden ende falicheden vut uwer Genader Stede van der Veere defen ijen dach Oftobres xvc. xxxijtich.
Al uwe oetmoedeghe ende onderdaneghe
Dienaers in allen vermogende Burghmeesters ende Scepenen uwer Ge* nade Stede van der Veere. Het Öpfchrift was Edelen zeer Mogende zeer Hooch geborene Heere onfen genadegen Heere van Beueren van der Veere etc.
BYLAGE. Aen Hooghe Mogende heere Adolf van Bourgondien, Heere van Beucren, van der Vere, Vlisfinghen, Brouwerskauen etc. Admirael van der Zee etc.
ertonen oetmoedeliken ende gheuen to kennen uwe fc; mele ende goetwillige onderfaten de ghemeene togers uwer Stede van der Vere, hoe datwaerachtich es, datby fcaer 1 ieder neringhe uwe gemeene onderfaten doghelys plegen ghealimenteert te zyne, ende zy lieden metwyfen ' itindere een eerlike ftaet daer op te houden, zonder hem lieden in der zeluer neringhe eenighe pertnrbatie te gefchie» tte. 'trs nv zo, dat enighe tot verderfenisfe van den Suppliantcn ende haer neringhe, hen lieden vervorderen te visfchen met ft-kcricn, dat es met ankeren den grond tefcenden, zulxs zo Waer de zelve hare ankers Hellen daer wordt de grondt gefeondt, zulxdat den visch den zeluen grondt vlyt ende fcout zo hy ftynckende is; ende defe Makers
da- ..



dsgeiyx onverdenkelyckhen lieden vervorderen, zo waar zy zien enighe van de Supplianten haer want fcieten, daef zien zy lieden ter ftondt by ftorenge enbr?kenge der Supplianten netten; endcis waerachtich, dat men expresfeliken bevynt zo waer ftakers anckeren ghcftaen hebben fichtens dat zy lieden begonfte te varen, daer is den grontbefoert vau den fpize ende aze, ende en comptghene vysch aieer zo dier gront zwart ende ftynkende is; Ende dat noch meer is, de zelueftakersbliuen inderZeeendevercoopea daer den afladers als Vlaminghen Brabanders haren vysch , zonder aen landt te eommen, daer myns heeren Tol ia vermindert ende onthouden wordt, daer defe Suppliantea alle reyfe hare vysch aen landt ende hier ter mart bringhen, daer myns heeren ghemeente byghefpyst worden, datuv by ftakers toedoene nyet en ghefciet, want men zyet nv daghelycx den Vismartledich, ende de ghemeente onghefpyst; men zal oock bevinden, dat by den zeluen ftakers alle die leggen ofte plaetfen van Visfcherien omtrent defen Landen verderuen, beroeiftvan haren azen ende ftynkende zyn, zo dat den vysch de zelue plaetfen fcuwende is, ende dat defe fcamele Supplianten hare neringhe zullen moeten laten, ende uwe ghemeente onghefpyst biyuenna worde by uwe myns heeren ghenade by rade van burchmeesters ende Scepenen ende andere Mannen deshemverftaende in defen voerzyen; oetmoedeliken hier omme bi& dende; dit doende myns heeren ghenade zal wel doen enda defe uwe fcamele Supplianten zullen ghehouden zy nacht ende dach voer myns heeren prosperiteyt neerftelick ta bidd*n.
2 f-
Bevel-brief des Ho/s van Holland aan da Veerfche Wet, om Hendrik Henhen in



C ö56 )
in zyn zaak te doen goedïortRecht ende expeditie van Juftitie.
21 September 1532.
e Graue van Houchftraeten, Heere van Montingny, van Culenborch, van Borstelen etc. Stadthouder generael; D'eerfte ende andere RaedendesRoomfchen Keyfers,ge* committeert ten faken zynre Majefteyts landen van Hollant, Zeelant ende Vrieslant. Eerfame goede Vrunden, van wegen Henrich Hertgen Scippers van Campen, voir hem feluen ende van wegen zyne mede reders alle inwojienders der Stede van Campen, ende de gemeen befchadichde coopman, en ons ouergegeuen de Requeste die wy V hier inne befloten ouer feynden; Ende gemerft de tedenen in de felue Requeste geroert, ordonneren van onfen niettemin beuelen van wegen der Keyferlycken Majeftcyt, zeer fcerpelicken, dat ghy luyden van ftonden aen oft den eerften Rechtdage na de exhibitie van defe, den Suppliant in den name voorfz. doet goet cort Recht ende expeditie vanjufticie, 't zy totabfolutie oft condemptnatie als ghy luyden in uweconfeientie narechte ende redenen bevinden fult te behoeren, V luyden fulex daer inne dragende ende vougende, dat de Suppliant te dier caufa piet meer aen ons clachtich en come, in welcke geualle wy hem breeder prouifiefuilen verleenen, ten waere nochtans ghy luyden eenige merckelicke redenen haddet ter contrarie, daer van lasten wy Vons terftont fchriftelicken te aduerteren en weder ouer te feynden de voorfz. Requeste, omme gedaen te worden als behoeuen zal, hebbendé mede ende doende hebben toeficht tot 't arreste aldaer by den Suppliant gedaen doen aen feker Schip ende goeden, fulcxs dat 't felue niet gevioleert en worde. Eerfame goede Vrunden hier van en zyt in geene gebreke ende blyft
Go-
)



C 257 )
Gode beuolen, gefcreuen in denHageden xxjen Septembris anno xvc. xxxij. Geteekend Boeymer. Het opfchrift was Eerfaemen onfen goeden Vrunden Burgemeesters, Scepenen ende Gerechte der Stede van der Veer.
2 G»
Vonnis by den Gerechte van Brugge gewezen, waarby verftaan is, geen Burgers vanVeré aanfpreeklyk waren voor fchulden by de Staten van Zeeland gemaakt. 13 Januari 1534.
O p dequestieendegefchil gherefen voor d'Collegie van Scepenen der Stede van Brugghe ter camere, tusfchen Joos de Lemmes als ontfanghere procureur ende machtich van hooghe edele ende mogbende Heere mer Lodewyck van Vlaenderen Riddere van der oordene van den gulden Vliefe, Heere van Praet etc. ter eender zyde, ende Quiryn Wouters poortere ende inwonende van der Stadt van der Vere, gheuanghen verweerdere ter andere. Spruutende vut caufe dat de voorfz. Heesfchere in de qualiteyt als bouen verclaers, endeten verfoucke van devooruoomde verweerere voor 't voorn. Collegie van Scepenen de caufe waeromme hy den zeluen verweerere hadde ghedaen arresteren ende vanghen binnen der voorfz. Stede van Brugghe, dedezegghen, 't zelue ghedaen hebbende omme betaliughe te hebben van der fomme van acht hondert twyntich carolus guldenen van veertich grooten vlaems elc guldene, die de Prelaet edelen ende Steden van den ghemeene Lande van Zeelant den voorn. Heere van Praet II. Stuk. R fchul-



C 853 )
fchuldich ende verachten waren ter caufe van een erfueHcke los-Rente van vier hondert ghelycke carolus guldenen 't siaers, by den zeluen Heere van Praet ghecochtop 't voorn, landt van Zeelant den eerften dach van Oftober in 't Jaer vichtienhondert neghen ende twyntich, daer af 't laefte paiement gheuallen ende verfchenen was den eerften dach van Oftober laestleden in dit jeghenwoordich Jaer van Duust vyf hondert ende vier en dertich, ende ouermits dat hy van de zelue achterftellen niet en heeft connen betaelt zyn, ende dat de Verweerere poortere ende .inwoonende es van der Stede van der Vere in Zeelant, dat hy vut crachte van deletteren van verbande ende conftiitucie van de voorfz. Rente van vier hondert carolus guldenen *t siaers, daer of hy vidimus autenticq onder de zeghele varrfaecken der zeluer Stede vanBrugghe promptelick exhibeerde, welheeftvermoghente doen vanghene ende arresteeren den voorn, Verweerere, fustinerendealzo ende nemende conclufie ten fyne dat 't zelue vanghën bv den voorn. Collegie van Scepenen verclaerst zoude fyn wel ende met goeder caufe ghedaen zynde, ende dat't zelue Stede houden zoude ende effect forteren,tottervulder betalingbe van der voorfz. fomme van acht hondert twintich carolus guldenen.
Op welcke de voorn, verweerere heeft gedaen zeggen, hoe dat hy poortere ende inwoonende was van dervoorfz. Stadt van der Vere, zo de heesfcher zelue kende, ende alzo negheenfins verbonden ofte verobligieert in de Rente daer of de Heesfchere d'achterftellen was heesfchende ,by dat de Stadt van der Vere, gbelyck ooc Vlisünghe, Brauwershauen, Westcappelle ende diuersfche andere zyn vrye Steden , toebeboorende Hooghe edele ende moghende Heer mer Adolf van Bourgoigue Heere van Beuere, van der Vere etc. niet contribuerende met d'andere Steden van
Zee-



C 259 )
Zeelandt in beden ende fubuencien, ende en hebben hem lieden by de voorn, lettren van conftitucie noch andersfins inde voorfz. Rente noyent verbonden oft verobligiert, «och die ghezeghelt, ghelyck zommeghe anderen Steden van Zeelant ghedaen hebben ;fuitinerende ende tenderende mitsdien, ten fyue, dat voorn, vanghen by den voorn. Collegie van Scepenen verclaerst zoude worde qualic ende önbehoorlick ghedaen zynde,ende hyheesfehere ghecondemptneert den Verweerere daer of te ontflaen costeloos ende fcadeloos, ende gecondemptneert zyn in de costen van defen procesfe
Daer op de Heesfchere by Replycque heeft ghedaen zegghen, dat zo wanneer 't landt van Zeelandt vercoopt eeneghe Renten, ende dat de Prelaet edele ende principale hooflieden van Zeelant daer inne confenteren ende huerlieder bezeghelde briefaen daer of gheuen, dat alzo wel de Stadt van der Vere ende inwoonende poorters van dien, ende andere fmallen Steden van Zeelant, al eist-dat dat zy daer inne niet gheconfenteert en hebben, noch de lettren bezeghelt, verbonden ende verobligiert zyn als andere, ende dat men van allen ouden tyden vut crachte. van zulcke ende gelycke lettren van Verbande ende conftitucie als de voorfz. heesfchere heeft van de voorn, vier hondert guldenen't siaers, wel vermoghen heeft te doen vanghen ende arresteren, alzo wel depoorters van der Vere ende andere ghelycke ghëpreuilegeerde ende vrye Steden als anderen van de voorn, lande van Zeelant, perfifterende alzo, dat't zelue vanghen verclaerst zoude worden wel ende behoorlich ghedaen zynde.
Ende de Verweerere ter contrarie loochende 't voorn, fait by den Heesfchere voorgheftelt.
Ghefien by den voorn. Collegie de voorfz. letteren van vidimus, metgaders andere lettren van certificatie van den R 2 fai-



c 260 )
faken by hem voorgheftelt van dathy daer toe by den zeluen Collegie van Scepenen gheadmitteert es gheweest: Ende ghefien d'acte inhoudende dat de heesfchere hem verdreghen heeft van breederepreuuete doene, metgaders de verbale contradictie van den Verweerere, daerbyooc blyft dat partien an beedenzyden inde voorfz. faekegheconcludeert hebben in Rechte.
'T voorn. Collegie van Scepenen op al wel ende rypelick gelet hebbende met voorfieneghedeliberacie van Rade, heift ghefeyt ghewyst ende verclaerst, zeichtwystende verclaerst by defen ouer Recht, de voorn, heesfchere on* derbleuen zynde van zynen vermete, condempnerende dien volghende hem den voorn. Verweerere te ontflanevart vanghenesfe costeloos ende fcadeloos, ende tebetalenede costen van defen procesfe ter tauxadevan Scepenen. Actum den dertienftéti dach in lauwe anno vichtienhondert viere ende dertien geteekend. De Pamele.
^H- .
Bevel van den Hove van Holland aan de Magiftraat van Vere, om geen Masten te laten uitvoeren, ter tyd van wegens den Keizer daarvan genoeg inkoop zoude gedaan zyn. 11 Februari 1535.
j!_J)ie Graue van Hoichftraten, Heere van Montingny, van Culénburch, van Borsfelle etc. Stadhouder generael, D'eerfte ende andere Raden des Keyfers in Holland etc. Eerfame byfondere goede Vrienden alfoe de Majefteyt van de Coninginne onsbelastheeftgeen Masten vuyt defe landen te late voeren, voer ende aleer die Keyferlycke Maje-



( 2ÓI )
jefteyt zekere merckelicke getal van Masten zynder Majefleytvan noode wefende fal hebben doen copen by zyne gedeputeerde, die corts daer omme gefchickt fullen worden etc. Soe is 't dat wy aen Vfcriuen, Vlastende ende van wegen der Keyferlycke Majefteyt ordonnerende nyet te gehengen noch te gedogen, dat eenige Masten gecocht oft vuyt uwen bedryue gevoert fullen worden by yemantwye dattet zy ter tyt ende wylen tot die Keyferlycke Majefteyt by zyne voerfz. gedeputeerde vuyte Masten in dele Landen wefende, zyn behoefte ende gerieffgecoeren fal hebben.
Eerfame byfondere goede Vrunden, des en laet niet ende onfe Heere God zy met V. gefcreuen in den Hage den xjen February anno xxxv ftilo curie Hollandia geteekend Stynemole.
Het opfchrift was
Eerfamen, Discreten onfen geminden Vrunden Schout, burgemeesteren ende Regierder der Stede van der Vere.
, 2 J.
Sententie van den Grooten Raad te Mechelen, waaruit te bewyzenis, dat die van Middelburg te Vere arrestabel zyn. 2.6 September 1537.
"\^"eus au grant Confeil de L'Empereqr nótre Seigneur, les debats y retenus en l'aduis, d'entre Sebastien Tanga et Henry Stoop es-coutete de la Vere appellans decertaina, execution faicte par Thierry leBegghehuffier appelle, eufamble le Seigneur de Beures joinct auec les dits appellans d'unepart, et Pieter Jansz. van Bekercke Ir.thime d'autre etc. R 3 Ls



{ t$t)
La Court, en vuydant fon dit aduis, met au nïant la
diftc execution enfamble L'appel des dits appellans, et tout ce quil s'en eft enfuiuy fans amende, et condempne le §5ts Inthime enfuyuant fon offre, de foy remettre en tel eftat et arreft, quMl eftoit au jour de la Sentence rendue par la loy de la Vere, neft qua le dit Inthime baille en dedent quinze jouns prouchains une caution fouffifanc 'fubgeóte aus dit de la Vere de furnir le Jugie,- en cas que par la fin du proces d'appel pendant ceulx du Confeil en Hollande Icculx de la loy de la Vere foint declairezjuges competens de 1'arreft en queftion, et condempne ie dits Inthime es defpens de cofte Inftance jusques an jour de fon ofire de la difte caution, les autres defpens coinpenfez et pour caufe. Ainfi fait et pronuncie a MalinesIe xxvj jour de Septembre L'an mille cincq eens et trente Sept, Geteekend Sande.
* Kt
Publicatie te Vere gedaan, ten einde de Ingezetenen zich van levensmid' delen zouden voorzien tegen de komst van den Keizer en de Koningin Gouvernante enz.
7 Ju!' *54°-
M
en aduerteert eenen iegelicken, hoe dat de Keyferlycke Majefteyt defe toecomende weke comen fal binnen der Stede van der Vere met deConihginneDouaigierevan Hongrien Regenteetc. zyneSusterdeHertoginne van Milanen, met vele groete perfonaigen ende Edelen, ende voorts met alle huerliedergevolch ende gefelfchap in groeten getale, ende fullen fy 'er teaminften zyn twee of drie
da--



C 263 )
dagen, re weten Woensdach, Donderdach ende Vrycach in de toecomende weke onbegrepen van den juysten tyt, fulcx dat men hyer binnen der Stadt van der Vere vele victualie ende dranck ende allerhande geryf behouuen fal; foe eest dat men hier van aduerteert eenen yegelick, byfonder allen Tauerniers, Vettewariers, Vleeshouwers, hoenderwyfs, Backers ende allen anderen dien 'taengaen mach, dat zy hen voorfien van allerhande Victaille ende dranck van Wynen ende van Biere, Broot, Vleesch, Boter, Hoenderen, Eyeren ende van allerhande ander geryff van Viauaillen, op dat daer gheen ghebreck aen en zy.
Voert zoegebiet men zeer fcerpelick, dat een yegelick van (tonden aen beginne Wel fchoene te maecken huerlieder Straeten ende gceten, ende die alomme ontftoppen ende openen ende wel properlick reynegeu, vagende ende leggende 't mis op.een hoepken, 'twelck de karreman in defe weke wech halen fal; fullen oick de felue hueilieder ftraeten ende goeten zoe fchoen ende reyn dagelicx houden , datter binnen xiiij daghen gheen gebreck aen en zy vp te boete vantwintich groeten zoedickwils rlszybeflagen fullen worden; mar om te fchuwen den ftanck ende corruptie van den goeten, ende om dattet heet weer es, zoe en fal men gheen goeten oft mis roeren dan naefonnefchyn of in den auont, of's morgens wel vrouch.
Ende voorts alle diegheene dieeenich Hout of Masten, lege tonnen oft pypen of ander gruys of'goeden hebben liggende op te kaye of lancx der ftrate, dat zy dat brengen op ten Dyck of elders vuiten wege liggen op te boete van xx groeten als bouen.
Item den Bailliu of Schout met die van der Weth zullen ommegaen en Vrydage comende naenoene, om te vifiteren van Straete teStraete, of die al omme wel fchoen gemaeft ende gereynicht es zoe voorfz. es, daeromme een R 4 ye-



% 264 )
yegelick hem quiten fal ende verwachten voorfchade, want men met nyemandt fimuleren fal. Aldus gepubliceert den vij July anno xvc. veertich.
Andere Publicatie, hoe men de komst van den Keizer te Vere, vieren zoude. 15 Juli 1540.
condicht eenen yegelicken, dat omme te bequamelicker te helpen decoreren ende verchieren delncompfte van der Keyferlycke Majefteyt binnen der Stede van der Vere op morgen, foe eest, dat men van wegen onfen genadegen Heere, Bailliu, Burghmeesters ende Scepenen defer Stede gebiet ende bcueelt, den dach van morgen te vieren gelyck den Sondach.
- Ende dat een yegelick zyn Scepen ende boeten zoe wel buten als binnen' der hauen btwaren van den Gefcutte; midtgaders een yegelick hem feluen ende zyn kinderen, want men daer of gheene Jufticie adminiftreren en fal.
Ende in alle geualle of by 'het aflaten van het Gefchut eenich ongeluck van brande geuiele, zoe ordonneert men, dat een yegelick water fal ftellen voor zyn dore voor de clocke zeuen op morgen op te boete van xx groeten. Aldus gepubliceert den xven July anno xvc. veertich.
* L-
Brief van Vrouwe Anna van Berghen aan Jonchvrouwe van Waerdyck, omme koopers van Renten ten lasten van den Heer van Vere haar Gemaal op te zoeken enz. 15 Januari 1540.
Jonckvrouwe van Waerdyck byfondere goe-



f 26S)
goedeVriendinne,ick gebiede myzeer hertelick 't uwerts.
A
XaJzoe mynen Heere van Beueren mynen Man, omme hem te helpen ende claeren vut zynen lasten van financië die hy heeft moeten doen ouermits de twee Invndatien Oorloeghen ende anders, ende omme oick V perfoen en alder onfe vrienden en magen te ontlasten, met die van zynder Stede van der Vere zoe verre gefproken ende ouercomen es, als dat de felue van zynder Stede van der Vere hem geconfenteert hebben, nyetalleenlyck als fimpleborge mar als principael Schuldenaers, 't geheel Corpus ende buyck van der Vere te verbinden voor de vercoopinghe van een Rente tot Dufent gulden 't sjaers den penninck xvj, en zyn te vreden, daervooren metten felucn Heere mynen Man te fegelen, en dat de poorters van der Vere, zullen alomme voor de felue Rente arrestabel zyn, en foo de. coopers dachten nyet genoech verfekert te zyn op te Stadt als vooren, Myn Heer es noch te vreden neffens hen mede te voegen en ftaen elck een voor al, ende verbinden al zyne Heerlicheden zoo buten als binnen Zeelant ouer al, op Conditie, dat mynen voorn. Heere beloeft heeft hemlieden te quitene ende costeloes ende fchadeloes te houden, Soe eest, dat omme alomme goeden Luden te vinden die de voorfz. Rente by groete oft cleyneparceelen op mynen voorn. Heer ende zjnen goeden ende de voorfz. Stede ende poorten ende hiteren goeden van der Vere zouden willen coopen, defelve mynen Heere gedeputeert haddc den Bailliu van der feluer onfer Stede van der Vere, maerwant hy zeer qualick vut mach ende opdathyzynedepefchete eer zoude mogen hebben by V comende; foe eest; d-11 mynen vporn. Man en ick ten vollen in V betrouwende, ende houdende V voor een van onfe goede ende fecrete vrienR 5 den,



den, bier van eerst hebben gedacht te aduerteren, ten eynde dat Vbelieue alomme te vernemen aen goeden rycken Luden die de voorfz. Renten zouden willen coopen, 't zy twee of drie, viere of achte thiene of twinticli of dertich pondt erffelicke Losrente 't sjaers op te Stadt van der Vere, elck zoe vele als hem belieft. Men fal henrïieden daer zoe goede endeitercke verfekeringe voor doen als zy felue zouden connen of mogen begeren, befonderlyck fal wel doen hier af te aenfoecken den Procureur Generael, want ick verflaen dat hy wei van fmne is te coopen. Ende wy zullen binnen xiiij dagen ombegrepen by V fenden onfen voorfz. Bailliu of andere onfe gecommitteerde, volcomelick gelast, omme met V end* metten gheenen die ghy gevonden fulthebben in alles te communiceren tot voorderinge der feluer faecke ;beghercnde dat hangende dien tyt ghy Vernflicheyt ende deuoir wilt doen, ende ons metten brenger van defen adaerteren wat hope ghy hebt hier omme te befoigneren tot onfer meeninghe, d'welck doende fult ons groete vrientfcap doen, die mynen voorn. Heere ende ick 't uwerts wederom bekennen willen, dat kenne God die V gefpare in alle weluaren. Ter Vere den xven January xvc. xl na der geboorten Christi. geteekend Anne van Berghen.
» M-
Brief van den Veerfchen Heer aan den KoningjACOBUs deV. van Schotland, ten einde de Stapel dier Natie niet naar Antwerpen mogt verlegd worden.
10 Augustus 1540.
^>ire!ahbonnegrrxedeVotre Majeftéjedefire toufioure eftre recommandê.
Si-



Sire, nonobftantle bon recuei!etaddreffeque toufiours a efte aux marchans D'Escofle vos fubgectz monftre en ma Ville de la Vere, tanten temps de guerre qu'edepaix. Hz fe font retirez de ma ditte Ville efpeciallement ceuix D'Edembourg et font allez en Anuers, mais s'entehs que Ce feroit fans feu ou confentement de Votre M:jeftez,ains que les Preuost et Gouuerneurs de Votre Ville d'Edembourg leur ont a ce conftrainct, Dont ay bien volu aduertir Votre Majefté, afïïn que Icelle plaife en queterfilz ont a ce faire jufte et raifonable caufe, et que fen puiffe eftre aduertir puor y meétre remede, a quoy de tout mon cuer me veulxemployer pourentretenir Fsndenne Allirnce et mutuelle confederation que toufiours aefte et efpere que demourera entre nous et nous fubjectz. Par quoy Sire s'il plaift encoires a Votre Majefté et a vous fubjeftz de tenir leur port et haure en ma ditte Ville et illecq ch-rger et defcharger (comme ilz foloient) leur fera monftre toutta ' beneuolence et addresfe que fera pofïïble, et fuis tres bien content apres auoiricy decharge qulizayentplaine et entiere liberte depouoir emmener leurs bien et march. ndifes en Anuers ettousantres lieuxaleur plus grandtcommodité et profyt tont ainfy que bon leur femblera. A tant Sire je prie Dieu le Createur D'auoir Votre Majeltc cn fa faincte garde. De Sandenbourg a la Vere le xe. jour D'aougft L'An xvC, quarante.
Sire, la ditte conftraincteeftdireétementcontraire éten contremenement de vous bons ftatutz et ordonnance publiez a Edembourg le viije de Mars xvc xxxix.
Votre tres humble Seruiteur Geteekend Adolf de Bourgoingne
S N-
Brief van waarfchouwing van wege de.
Ko-



( sr5S )
Koninginne Regente, om te Vere waakzaam te wezen tegen alle vyandlyke aanvallen. 24 Maart 1541.
Marie by de gratie Gods Coninghinne Douariere van Hongryen, van Bohemen etc. Regente.
3Lieue ende beminde, want wy zekere tydinghe hebben van eenighe vergaderinge van knechten ende toerustinghe van Schepen die ghefchieden in fommighe plecken zonder te weten tot vyat eynde ende meeninghe,beduchtendedat die zelue zouden gefonden mogen worden herwert ouer om die landen en Steden des Keyfers myns Heeren ende Broeders op den watere gelegen tebefchadigen ende ouervallen, zoe en hebben Wy niet willen laten V lieden dies te waerfchuwen, begerende ende oick niet te min van wegen zyne Keyferlycke Majefteyt ordonnerende, wel fcherpelyck, dat ghy zeer goet ende ernftich toefich neempt ende wake houdt, totbewaernisfeendeverfekerheytuwer Stede, zulcx datter gheen Inconuenient en ghebuere; ende van 't ghene ghy defen aengaende verftaen zult, wilt Ons daer af van ftonden aen aduerteren, omme daerinne te doene ende ordonneren als 't behoiren zal. Lieueende beminde onfe Heere God zy met V gefchreuen tot Bruesfel dai xxiiijen Marty 1541. Geteekend Marie. lager geteekend Nicolay.
* O-
Overeenkomst van den Heer en diezyner Stad Vere, ter gelegenheid de laatfteeeneaanzienlyke fomme gelds by



( **9 )
by de huldiging van den eerllen toeHonden.
14 Juni 1541
A
XjjlLLEN DEN GHENEN DIE DE SE LETTREN ZULLEN SIEN OFT H00REN LESEN SALUYT !
Nadien Edele hooch gebooren Heere, Heere Maximiliaen van Bourgoigne Heere van Beueren van der Vere etc. Admirael van der Zee. Naer het ouerlyden van wylert Heere Adolf van Bourgoigne ende Vrouwe Anna van Bergen zyne Heer Vader ende Vrou Moeder, hadde byzyne gedeputeerde doen verthoonen den Burghmeesters Scepenen ende den drie gilden, te weten Sint Joris, Sint Sebastiaen ende Sinte Barbara, oick denmeestendeel van den iiotabelften van der Gemeente defer Stede van der Vere op ter Stadhuys alhier vergadert zynde , de groote exceffiua Schulden ende Lasten die zyne voorfz. Ouders hem gelaten hebben, procederende meestendeel duer 'tgroot verlies van den twee Invndatien, oorlogen ende anders.
Verthoonende oockvan der groote fommen van penningen die mynen voorn. Heere furneren moet totterfolempnifatie ende volbrengen van der eerlicken vutvaerden, Dootfchuiden ende Testamenten van den voorfz. zyne Ouders, mitsgaders tot zyns felffs Huwelick dat corts gefchien fal van der Dochter van den Hartooch van Aerfchot, ende dat hy tot zyne laste behouden heeft twee hubaere Zusters, daer toe hy oick groote fomme van penningen fal behouue, omme tot eerlicken Huwelicke te heipen; voorts omme zyne Leenen alomme teverheffen, zynehuldingen te volbrengen ende meer andere lasten hier te ianck te verhalen, heeft daeromme by zyne gedeputeerden doen verfoucken aen die van der Vere voorfz. dat men hem tot zyner blyer IncompfteeudeHuldinge, in confideratie van
der



C 270 j
der voorfz. Staet foude confenteren de fomme van twaelf Dufent k-Tolus guldens, begerende dat zyne Gemeente hem hier inne zouden willen belieuen.
op welk versoück. Nadien de voorfz. Burghmeesters, Scepenen, de drie Gilden ende Gemeente te diuerfche ftonden vergadert hadden geweest, ende oick mynen Heere verthoont hadden, de gebreken, lasten ende zeer cleene macht van der Stadt, hebben na vele communicatien, al eendra chteiick gerapporteert ende verclaert, dat zy mynen Voorfz. Heere gonnen, gheuen ende confenteren in confidentie van des voorfz. Staet, de fomme van AchtDufent k rolus guldens van veertich groot«n vlaems't ftuck, daer of een Dufent karolus guldens gereet te weten Jacobe Mestrommende in dit Jaer een en veertich, ende zoe voorts alle Jn'erë op Sinte Jacops auont gelycke Dufent karolus guldens tot de volle fomme van acht Dufent karolus gulgehs bet. elt fullen zyn. Bouen defen ontflaen noch ende qüytefen myne voorfz. Heere van der fomme van hondert een en tvviiuich ponden derthien fCellingen vier grooten vlaems, die myne voorfz. Heere de Stadt fchuldich es ouer de reste van der Duferit karolus guldens, die de Stadt mynen Heeren Heer Vader leende in der equipage vanDenemarcke naer vuytwyfen d'obligatie daer van zynde in dato den xxïïij September xvc. fesfen dartich, die mids defen gekasleert fal zyn endeblyuen ; mitsgaders oick foe 'quyten zy mynen voorn. Heere, van den Aftie van der hondert Angelotten die fcbynen by der rekeninge van der fortificatie de anuo xvc. ende xxvjtich dat mynen Heere der Stadt noch fchuldich zoude zyn. Ende dit is al op te cohdicien ende voorwaerden tóernauolgende; biddende oetmoedeiick de zelue condicien by mynen Heere geaccepteert er.de geconfenteert te worden.
in den eersten, dat in debetalinge van der derdepaye
van



van den voorfz. acht Dufent gulden, foe zullen der Stadt afflach doen ende mynen Heere fal nemen in betalingeby zoe verre hy die crygen can (foe hy wel hoopt) al fulcken acht hondert gulden als der Stadt van der Vere commen vutcu comptoire van Zeelantbewesterfchelt, dieder zeluer Stadt by den Staten van Zeelant in der Rekeninge toegeleyt ende gepasfeert zyn, in recompenfe van den grooten oncosten die de Stadt fupporteerde in de leste oorloge tegens de Franchoifen.
ten tweeden, dat de Stadt onbelast fal zyn ende blyven, van nyet meer te contribueren tot den huwelicken van myns Heeren Suster of Susters.
ten derden , dat mynen Heere gelieue voor hem ende zyne nacommelingen geheel af ende te nyete te doene, ende doot te laten ten eeuwegen dagen de cleeue pennenewaerde, dwelck men heet veynfterbert geit, daer dagclicx groote commotie ende twist vut ryst onder de ghemeente fonder 't zelue tot gheenen dagen meer te laten verpachten oft bedienen.
ten vierden, dat mynen voorfz. Heer eene bequame vangenisfe doen maken fal ter zyden van den Stadthuyfe, omme de merckelicke redenen die hem in 't lange mondelinge verthoout zyn.
ten vyfsten, dat van nv voortan den Rentmeester ofc nyemant van myns Heeren wegen, en fal meer corehs ofc ander granen noch gheenderhande goet leggen op 'tStadhuys, noch ftinckende huyen oft ander vellen onderin de kelder van de Stadhuyfe, maer dat de zelue Solders ende kelders fullen voortan blyuen ter dispofitie van Burghmeesters ende Scepenen altyt in der tyt wefende.
Ende tensesten, dat mynen Heere gelieue omredenen hem in 't lange verhaelt, te laten voortan volgen deCostrye aen die Kercke van der Vere, ende ter dispofitie van
dea



( 2/2 )
den Kerckmeesters van dier: ende in de voorfz. fes pointen zyne Gemeente te willen belieuen.
myn voorsz. heere met die van zyn Raide rypelick gelet hebbende op te voorfz.' fes pointen ende verfoucken, heeft 's anderen daechs daer op geantwoordt ende geconfenteert, 't ghene ende zoe hier nauolcht.
eerst op 't eerfte van den acht hondert guldens af te flaen in de derde paye confenteert daer inne indien hy 't van 't comptoirs wegen (zoe hy verhoopt) crygen can.
Op 't ij ende iij confenteerde geheellicken.
Op 't iiij roerende 't maken van der vangenisfe ter zyden 't Stadhuys, confenteerde insgelycx, mids daer toe hebbende twee oft drie Jaeren dach.
Op 't ve. roerende de Solders ende cameren van den Stadthuyfe, confenteert, belooft ende wilt, dat zynen Rentmeester oft Dienaers voortan daer gheen coren, graen, oft eenich ander goet meer leggen en fullen, fonder expres adüys ende confent van den Burghmeesters indertyt wefende, die daer van zelue de dispofitie hebben fullen; maer roerende de kelders onder't Stadhuys, alzoe mynen voorfz. Heêre gedelibereertes den bier-excys te verpachten, ende dat den pachter van noode wefen fal', te hebben kelders om altoos te hebbene prouifie van den zeluen Biere ende oick zyne tonnen daér inne te bewaeren, foe eest, dat myn Heere fal laten volgende zelue twee kelders tot behouff van den pachter, omme daer inne altyt te doene prouifie van Bicre ende de tonnen daer inne te bewaèxen, fonder dat myn Heere gedoogen fal, daer meer geleyt te wordden eenege vellen oft andere coopmanfeappen die ftanck in brengen.
enbe or 't vj artieul, roerende de Costery. Alzoe mynen voorfz. Heere anmerekende de fchoone cappen, ornamenten ende Jtrweelen van der Kercke, die tot noch
toe



C m)
toè zeer qoalicken de vuylick gcregeert hebben geweest^ mitsgaders van vele andere faulten gecommitteert by telle quelle huerlingen oft pachters van der Costerye, d'welck de kerckmeesters tot noch toe nyet en hebben connen remediëren duer dien, dat zy luden gheen gebiet ouer de Costers en hebben gehadt: Soe eest dat mynen voorfz. Heere willende hier inne voorfien, heeft gegonnen ende gegeuen, gondt, gheeft ende accordeert mids defen vau nv voortan den Kerckmeesters van der Vere nv jegenwoordich ende namaels altyt wefende, tot behouff van onzer Lieuer Vrouwe Kercke van der Vere, de ghifte, dispofitie, preeminentie ouerheyt ende eygendom van der zeluer Costerye, die altyt te mogen verhueren ende laten bedienen al fulcken bequamen perfonen tot Costers, als 't hem luden nut ende oirboir duncken fal te wefen, op te condicien hier nauolgende, te weten alzoe de zelue Costerye nv by ghifte van wylen Heeren Adolf van Bourgoingnen myns Heeren Heer Vader toebehoort eenen Franchois van Aemftel daer van Willem Wolifaerrs als jegenwoordich. Coster ende pachter van dien hem Jaerlicx vutreyct Dartich fcellingen grooten vlaems 't sjaers, ende bouen dien ryét hy noch vut denCappittelevan derVére vier ponden grooten vlaems totter cleedinge van den vier coralen na ouder coftume; foe es expresfelick geconditioneert enda bevoorwart, dat de voorfz. Kercke van der Vere Jaerlicx fal vuytreycken vut faecken van der Costerye de fomme van" zeuen ponden grooten vlaem s, eerst vier ponden grooten vlaems den Capittele van der Vere voor de cleedinge van de vier Coralen na ouder coftume, ende bouen dien noch drie ponden grooten vlaems totbehouff van Sint Joris gilde van der Vere, met laste van eenmaendaechfchefingende folempnele Mesfe met baignerende Orgel ende mufycke 's morgens na de mettene, ende bouen dien fel de II. Stuk. S Kerc-



C 274 ) -
Kercke van der Vere noch Jaerlicx vutrycken Dartich fcetlingen grooten vlaems tot behouff van den voorfz. Franchoys van Aemftel zynen leuen lanck geduerende maer niet langer. Ende omme nv by der voorfz. Stadt ende Gemeente te mogen veruallen ende furnieren de voorfz. acht Dufent guldens , mitsgaders omme hem luden te zuueren ende lichten van huerlieder renten ende andere lasten, foe es by gemeenen accorde van der Gemeente ende byaduyfe van mynen voorfz. Heere gecontinueert, verlenget ende angehouwe den loop ende cours van der Fortificatie den tyt van noch twaelf toecomende Jaeren, begonnen den zeuenthienften Augusti anno xvc. veertich, ende dat men achteruolgende dien fal blyuen betalende den vièrden penning van den Wyn-excys, ende voorts den Impost op *i vreemde Bier in alder manieren als men tot noch toe de twaelf voorgaende Jaeren betaelt heeft, naer vutwyfen 't leste contract ende continuatie in 't roo bouckfo. Lxxxij. In kenuesfe der waerheyt ende op dat al des voorfz. ftaet onverbreeckelick zoude mogen onderhouden wordden, foe hebben Wy Mnximiliaen van Bourgoingnen, Heere van Beueren, van der Vere etc. ter eenre, ende wy Burghmeesters ende Scepenen voorfz. ende van wegen dé Gemeente van der Vere ter andere zyden onfe Segelen hier onder angehangen den veerthienften Juny anno xvc. een en veertich.
* P.
Vrydom door de Koninginne Regen? tesfe aan zekere Schotfche Kooplieden te Vere verleend, om een bepaalde quantiteit Koper en Yfer te mogen uitvoeren, p Januari 1541.
Marie par Ia grace de Dieu Reyne Dou-



( *?5 j
Douagiere de Hongrye, Bohemft etc. Regente.
A ux ToIIcnares de Zellande et a tous autres Julticiers et Officiers de L'Ëmpereur Monfeigneur et frere cui ce regardera falut. Sauoir vous faifons que nous auons confenti et permis, confentons et permettons par cesprefentes a aucuns marchans Efcofcois eftans prefentement a la Vere, de pouoir tranfporter hors les pays de par de ca» la quantité de quatre cenz potz de cuyure et quatre eens payelles de fer enfemble tout fer fondu, quilz ont achetez es dias par de ca, fans pour ce aucvnement mefpen* dre fl vous mandons laifferpaffer les difts potz et payelles enfemble tout fer fondu, en payantpar le diets marchans les tonlieux et debites accouftumez. Donne a Byns la ixe de januier 1541.
geteekend Marie. lager ftaat. Dpar ordonnance de fa Majeité. geteekend Verreykken.
»Q.
Afte van Subftitutie door den Confervateur der Schotfche Natie te Vere, op drie perfoonen voor de Wet gepasfeert, om in zyn afwezen deszelfs Ambt te kunnen waarnemen. 24 Mei 1541.
w
y Burchmeesters ende Scepenen der Stadt van der Vere in Zeelant, allen den ghenen die defe Letteren fub len fieu of hooten lefen Salut!
Doen te wéten, dat hiïdent voor ons gecomen es in zyn propre perfone, den Eerfamen Jan Moffet Conferuateur van de Natie van Scotlant, verclarende dat alzoe ouermits zyne nootlicke affairen, occupatien, fieaenenS 2 de



tie anders hem qualick mogelick es dagelicxouer en weder' ouer tusfchen Middelburch (daer nv eenige van der Natie met hueren Scepen en goederen gearriueert zyn) ende der Verë te reyfen ende te trecken, nochtans nyet willendé «lat duer zyn abfencie den coopluden fcippers ende anderen ongeholpen ende ongeryfTt zullen blyuen in eenige faecken zynder officie concernerende. Soe eest, dat den zelue Jan Moffet als Conferuateur vut crachte van zyne Commisfie hem by den Coninck van Scotlant verleent, inhoudende expresfe claufule van fubftitUtie, mitsgaders ratificatie van den Parlemente aldaèr, daer van hier Copie autcntique angehecht es, heeft gcfubftitueert ende ttéif in zyne ftcde by defen jeronimus Moffet zynen Zone , Bartel Oleuiers, David Thot.
"t Samen ende elck'en van henbezondere alleenethoonder defe, gheuende ende yerleenende hem lieden ende clcké een van hen, vol'comen abfolute macht, autoriteyt ende beuel, om in zyne abfentie ende geduerende tot zyn wederroupen te gebruycken exerceren ende bedienen 'c voorfz. officie van Conferuateurfchap' ende alle appendentien van dien, ende voorts in aldér formen ende manieren, ende nyet min noch meer hem'feluen 't famentemogen prefentcren, exerceren, gebieden, verbieden,Recht te adminiftren, doen' ende laten doen, gelyck hy Comparant als Conferuateur zelue zoude connen of mogen doen aloinme prefent ende voor oogen wefende, al behoufter fpecialer beuel dan voorfz. Itaet, gelouende te Jiouden ende doen houden voor goet, vast ende van waerde al 't gene wes by den voorfz. zyne gefubftitueerde 't famen of by elcken van kon bezonder in des voorfz. es, met al des daer an cleeft gedaen fal worden fonder wederleggen. In kennisfe der waerheyt hebben Wy Burchmeesters ende Scepenen voorfz. den Segel ter faecken



C w )
ken der voorfz. Stede van der Vere hier onder an gehangen den xxiiij Meye xvc. xij.
* R.
Request door Kooplieden van Danzig en Koningsbergen aan den Heer van Vere,om vryheid van haven-geld enz. 23 Februari 1542.
Edele mogendenHooch geboren Heer, Heere Maximiliaen van Bourgoingne, Heere van Beueren, van der Vere etc. Admjrael.
^^erthoonen met alder oedmoedicheyt Anthonis Brant, facteur van Jacob Campen, vuten naem van den gemeencn coopluiden van Danfyck,endeJacop van denRynevuten naem ende deur verfouck van den gemeenen coopluiden van Conyncxberge. Hoe dat zy luiden fupplianten geheelick ende al geneycht wefende omme te helpen voorderen ende vermeerderen binnen uwer Stede van der Vere de neringe ende coopmanfcappe van den oostcrfchen goeden endé arriueringe van den Oosterfchen Scepen, beuincen een point zeer preiudiciabel nyet alleen hem Supplianten maer mynen voorfz. genadige Heere, te weten van den hauen-gelde ofte winter fa te van huerlieder Scepen, dat uwen Rentmeester van den Domeynen zoe veel neempt van den Danfyckers ende Conyncxbergers, die nochtans van Jaere te Jaere hier ter Vere comen losfen ende laden, ende de neeringheverbreeden, als van de Hollanders ende andere vreemde Scepen die in xxv Jaeren hier nyet eens en comen, ende al comen zy hier in de hauene, comen maer leech Sceeps van Arremue (daer zy gelost hebben) ende comen hen hier 's winters berghen in de hauene, S 3 dwelck,



( 878 )
d welck den Supplianten als beminders ende verbreeders van de neeringhe uwer Stede, dunft zeer ouredelick te Zyne, ende voer zoe veel als de Supplianten gronderen connen de faecken van de Oisterlinghen dier op handen zyn van den Hnnsfchen Steden, foe zouden mynen Heere zeer weldoen 't voorfz. hauen-gelt te abboleren, tenminllen voor den Danfyekers en Conyncxbergers, die haer lieder eontinuele nauigatie ende handelinge houden op der Vere, d'welck al eest een cleen zaecke foude nochtans terftont een foetenyeuwemare ende groote affectie maecken onder de gemeene cooplieden ende Scippers, ende een oirfaecke wefen fommege ander Danfyekers ende Conyncxbergers die te Amfterdam loopen hier te trecken, ende dorven de Supplianten wel fegghen ende vastelick betrouwen, dat mynen Heere ende Gemeente korts meer profyt dair vut vernemen zullen dan't hauen-gelt bedraecht; deSuppliantenbegeeren dat mynen Heere gelieue teconfidereren, dat indien huer luider Scepen 't Amlterdam liepen, fouden daer fyn Tol vry, congie vry, ancraige vry, dwelck een groote zaecke es, ende gheensfins te gelycken by dit cleen voordeel dat de Supplianten alleenlick voor den voorfz. twee Steden begerende zyn.
Biddende daer omme oedtmoedelick, dat mynen genadige Heere hem hier op beraden wilt, ende accorderen dien van Danfyck ende Conyncxberge die hier losfen ende Jaden winter fate vry. Dwelck doende etc. in margine Haat
Den Heere van Beueren, van der Vere etc. gefien hebbende defe Requeste, ende rypelyck gecommuniceert, hoopende dat de verthoonders met hunnen conforten volgende d'inhoudt der zeluer Requeste, de neeringhe ende nauigatie binnen zynder Stede van der Vere, lancx zoe tneer verbreeden ende verbeteren zullen. Oickgeneghen
we-



C 279 )
wefende omme hen luiden te belieuen ende te voorderea in alle redelycke zaecken; confenteert hen Verthoonders huer lieder begeerte volgende d'inhout van defen. Gedaen onder zynen naeme ende handteyeken den xxiijen dach van February annoxvC. eenen veertich MylvanHolJant. onderteekend. M. de Bourgoingne.
Voorrecht van Keizer karel denv., aan den Heer en die zyne Wet van Vere gegund, om uit den Eilande van Walcheren te mogen Bannen. 5 Mei 1542.
C^/harles par la diuine clemence empereur des roMains tousjours Auguste, Roy deGermanie, deCaftille, deLeon, D'Arragon, deNaunrre, de Naples, deMaillorque, deSardeyne, des Yfles Indes et terre fermedela Mer Oceane; Archiduc D'Auftrie, Duc de Bourgoingne, de Lothier, de Brabant, de Limbourg, deLuxembourg et de Geldres; Conté de Flandres, d'Artois et de Bourgoingne, Palatyn de Heynnau, deHollande, deZelr.nde, deFerette, de Hagenault, de Namur et de Zutphen» Prince deZwauen, Marquis du Saint Empire, Seigneur deFrife, deSalins, de Malines, des Villes cite et pays d'Vtrecht, Ouerysfel et Groeninge, et Dominateur en Afie et Africque. atous ceulx cui ces prefentes verronc Salut! De la part de notre ame et fealCoufin Maximilien de Bourgoingne Seigneur de Beures et de la Vere etc. Nous a remonftre comment par ci deuant ces anceflres auffi Seigneurs de la Vere mesmes depuis font paiTe enuiron trois eens ans ayans en Icelle Seigneurie tenue de fief S 4 d«



( 280 )
de Notre Conté de Z'elande toute Juftice hauke moyenne et baffe, nayent accouftume de vfer de plus ample banniïïement contre les malfacteurs, finon feullement horsla Ville de la Vere, laquellecorreftion de bannilfementhors la diifte Ville feullement (quant le cas aucunes fois y efchiet et que le delict neft tel qu'il requiert punition capitale ne auffifcandaleufecorrection ains feullement criminele) ne donnoit grande crainte aux delinquans, mais plufiofi. occafion de reidiner pour Ia petite punition d'anrant que alfez pres des portes de la difte Ville de la Vere, et la entour au plat pays et auiïï par tout notre pays de Zelande eft permis aus dia delinquants defe bannis (corn, medici eft) de conuerfer par tout, et pis eft, aucuns fambiables bannis auoient ede trouvez au plus pres des portes de la ditte Ville de la Vere, aquettant les officiers et bourgeois dicelie pour leur faire mal et defplaifir par vindiéte et venger.nce de leur dia banniffement et apres sabfanter hors de notre dia pays de Zelande; ce que tourne non feullement a grand grief et regret diceulx officiers et bourgeois, mais auffi au grand contempnement et vilipendence de Jultice, et auec ce eft donne occafion ausdias malfaaeurs hautans journellement en grande quantite en llfie de Walcheren a caufe de fabbordement des nanieres fi comme demathelosmarotinjersetporteurs des fardeaux et femblables, d'eftres plus rude Rebelles et oultrageulx tant aus dias officiers et bourgeois que aux marchans et generallement a vng chacun;en Nous requerant tresinftament Icelluy Notre Coufin remonftrant, que pour euiter & telz inconueniens felon que bien il defire luy veullons oaroyer et accorder qu'ils puiffe bannir toiis delinquanz et malfaaeurs qu'il pourra apprehender riere fa diae Seigneurie de Ia Vere quant le cas le requiert hors denoz pays et Contez de Hollande, Zelande et Frife, felon qu'il
a tous-



C 281 )
a tousjours faifl en aultres terres et Seïgneuries tenues de Nous comme Conté de Hollande et Zelande; et furceluy faire expedier noz lettres patentes a ce pertinentes.
pour ce est il que Nous ce chofes confiderees a Notre dict Coufin le Seigneur de Beures remonftrant, inclinans a fa ditte requeste affin mesmement que tous officiers de Juftice, bourgeois de Villes, Vaffaulx etSubgettz foient tant mieulx preferuez de tous ïnalfaifteurs et que la Juftice foit plus crainte et obeye par les Delincquans; Auons Oaroye, confenty et accorde, Oaroyons, confentonset accordons de grace efpecial par ces prefentes, quetoutes et quantes fois que le cas y efcherra et le faitle requerra, fes Efcheuins et gens de Loy en la diae Ville de la Vere puiffent et pourront bannir tous les diets malfaaeurs et delinquans prins et apprehendez riere la Seigneurie dicelle Ville hors les metiers et limites de Notre Yde de Walcheren, fur les paines que par eulx feront pour ce indicies, fi donnons en mandement a noz amez et feaulx les Gouuerneurs premier et aultres de noz Confeaulx en Hollande Zelande et Frife, Receueurs de beweft etbeoifterfcelt en Zelande, et tous autres noz Jufticiers et Officiers cui ce peult et pourra toucher et regarder leur Lieux tenants et chacun deux en droit foy et fi comme a luy appartiendra, Ilz faicent feuffrent et lailTent le dicte notre Coufm remonftrant, de cefie notre prefent e grace, Oaroy.congie et licence, felon et par la maniere que dit eft plainement, librement et paifiblement joyer et vfer, fans luy faire meare ou donner, ne fouffirir eftefaiamis oudonne aucun destourbir ouempefchement au contraire, carainfl nousplaiftil. En tesmoing de ce nous auons faia mcflrenotre feel a ces prefentes. Donne en notre Ville de Bruxelles !e vejourdeMay fan de grace rail cincq eens quarante deux, de notre Empire le xxiije. et de ncz Regnes de Caftille et aultres lexxvije. S 5 On-



(as-s;
2 T.
Onderling verband yan vier Stuurlieden te Vere, om eikanderen in Zee tegen alle vyandlyke aanvallen te zullen byftaan en helpen.
17 September 1542.
C3p huident den xvij Septembris anno xvc. xiij. fyn Lempauwelsz, Adriaen piersz., Leyn Danckaertsz. enda Leyn theusz. Stierlieden der Stede van der Vere, als jegenwoordelick gereet wefende met huer luider Harinckbuysfen 't Zee te vaeren, gecomparecrt in parfone voor Cornelis Scriuer ende Janjoosz. burghmeesters der Stede van der Vere, ende my Jan Symonsfz. als Secretaris der zeluer Stede, ende hebben bekent ende bekennen mits defen veraccordeert ende een verbant ghemaect te hebben met malcanderen, omme d'een den anderen getrouwelick by te blyuen ende helpen befchermen voor den vianden van den Keyferlycke Majefteyt totter doot toe, fulcx datwesden eenen ouergaet zal den anderen overgaen, ende alwaer't dat iemant van hen viere zyn want in zee hadde ofte voor ancker leghe, oft noch foe befich ende verwart lage in zyne neringe, indien hy iemant van hen viere in nood? of last vername, foe beloofden zy luiden van Honden an buerlieder vlete te laten ftaenin zee, huerlieder cabel of te houden endchaesteiick hem te hulpete commen in zynder noot tegen de vianden; ende wes verlies oft fcade hy dan van de zelue vlete oft cabel oft ander want gecreghen hadde, dat fullen fy luiden malcaderen gelyckelick helpen geiden.
Item hebben noch met malcanderen expresfelick bevoorwaert ende geaccordeert, dat indien iemant van hen
vier



( 283 )
vieren van den Vianden genomen wordde in der Zee, dat zy luiden't zelue verlies van Scip, goet ende ranchoen van den Stierman ende reeders fullen malcanderen oick helpen gelyckelyck gelden ende gelyckelyck last draglien.
Des fal men den Harinck die in fulcken genomen Scip geweest zal hebben, rekenen tot fulcken pryfe als d'eerfte twee buysfen hueren harinck vercoopen fullen, die naer den genomen man eerst in comen fullen.
Item is noch voorwaerde, dat indien iemant van hen vieren in Zee wefende, hadde zyn becompfte van haringhe ende visfche geuanghen, en wilde daer mede thuys Wert zeylen, fal of fullen de zelue die fulcx heur becompfte geladen zullen hebben, nyet mogen wech vaeren vuter Zee, fonder eerst ende al vooren den anderen die noch in Zee es, ende noch zyn becompfte nyet en heeft, te aduerteren ende aen te fpreken, om te weten wat hy van linne es te doene, mede te vaeren of noch te blyuen visfchende, ten waere dattet by fortune ftorme ende onweere ominogelick waere by malcanderen te comen aenIpreken; ende ingeualle dan die zoe aengefproken wordt nyet en belieft mede 't huus te vaeren maer noch in Zee te blyuen, foe fal of fullen de andere huere becompfte hebbende mogen thuys wert zeylen zonder jegens malcanderen yet te verbeuren oft eenigen ondank te weten.
Item noch esfer gefloten, dat indien iemant van hen vieren oft oic eenich van de reeders werden gefchoten oft gequest voor de vianden, dat fal men cureren endeheelen op gemeene cost van de vier buysfen, dat 's te verftaen van cirurgye ende meestergelt, maer indien der iemandt doot blyft daer of en zal gheen recompens vallen.
Item indien daer eenich gefcut ontween werdde gefchoten voor oft jegen den vianden, zal oick by de voorfz. vier buysfen gelyckelick betaelt worden.
Ac



(2HJ
Aftuiu ter date ende prefencie als bouen.
2 U-
Acte van non prejuditie door den Keizer aan den Heer van Vere, voor deze Stad alsmede voor Vlisfingen, Westkapelle, Domburg en Brouwershave verleend, wegens het toeftemmen in de twee xe. Penningen. 21 Mei 1543.
c
karles par la diuine clemence empereur des ro-
mains , toujours auguste , Roy de Germanie, de Castille, deLeon, deGrenade, d'Arragon, deNauarre,de Naples, deCeciüe, de Maillorcque, de Sardainne, des Yles Yndes et terre ferme de la mer Oceane; Archiduc d'Auftrie; Duc de Bourgoingne, deLothier, de Brabant, de Lembourg, de Luxembour et deGheldres; Comtede Flandres, d'Artois 5ide Bourgoingne; Palatin de Haynnau, de Hollande, de Zelande, de Ferrette, de Hagenault, de Namur et de Zutphen; Prince de Zwaue; Marquisdu Sinte Empire; Seigneur deFrize, deSalins, de Malines, des cites villes jet pays d'Utrecht, d'Ouerrysfel etdeGroeninge, et Dominateur en Afie et en Alfricque. A tous ceulx que ces prefentes verront Salut!
De la part de notre tres chier et feal coufin et Admiral de la MerMaxmilien de Bourgoingne Seigneur deBeures, de la Vere etc. Nous a cefte expofe, comment puis naguaires pour nous complaire et faire feruice et ayder a fubueniraux grands affaires que auons afupporter a caufe de la prefente guerre et aultremens en pluifieurs et diuerfes manieres ; II nous ayt confenty et accorde auec ceulx des trois etatz de notre pays et Conté de Zelande, le
dix-



( 285 )
. dixieme du reuenu de tous bien Immeubles, et dudixlsme du gaing que faict vng marchant en vng an le tout pour vne fois; les quels deuxdixiesmesfelieuent prefentement .par tout notre dia pays de Zelande. Et combien que aulcunnes des terres et Seigneuries de notre dia Coufin expofant fituees enlcelluy notre pays de Zelande, afleauoir. la Vere, Fleflinges, Weftcapple, Dombóurget Brauwershauen font efte toufiours franches, quittes et exempts da tous aydes ou Impots et quelles nayent jamais contribua en aulcunes des diéts aydcs ou Impofiz, que parcideuanc ont efte accordees a nous ou a noz predicefleurs queDieu abfoulue, fans noz lettres de non prejudice et de non le tirer en confequenfe. Neayntmois confiderant que ledicb ayde du dixiesme et pour la garde feurete et derTence de noz pays et affih de non eftre caufe de reculer et retarder Taccord d'icelluy, II a efte content que les dia deux dixbmes fe lieuent auffi bien en fesdias terres et Seigneuries , de la Vere, Fleffinges, Westcapple, Dombourg et Brauwershauen non y contribuables que en celles que y fout contribuables, a condicion toutes fois que le dift coufentement feroit tantfeullement pour vne fois, etfans qu'ilz puist eftre tire en confequence ne porter en temps aduenir prejudice a la franchife des dias terres et Seigneuries , en nous requerant tres inftamment que en ayant regard a ce que dia eft, II nous plaisfe luy faire fur ce expedier et deliuer noz lettres patentes de non prejudice en iel cas pertinentes.
. pour ce est, et que nous les choces defius dias confiderees, mesmes la finguliere affeaion que notre dia Confin expofant nous a par effea demonftre en faifant Taccord deffus diéts. Nous pour ces caufes et aultres ace nous mouuans inclinans fauorablement a fa dia fupplicacion et Requcfte. Nous declaire et declairons par cess
pre-



r as*)
prefentes que Ie payement qui fe fera par ceulx de fes Villes deflus nommees du dixiesme du reuenu et du gaing des marchans fuyuant 1'accord par luy faiét comme diét eft; Eft en fera fanz prejudice de tel droiét d'exemptioa et-franchife que a luy et eulx peult competer et appartenir; et ne pourra efte tire en confequence en tempz adtienir an prejudice du droift par Luy pretendu, pourueu toutes foiz que cefte notre Declaracion ne pourra aufïi préjudicier a noz droiétz, preeminences,- haukeurs et auftoritezde noz Succeffeurs, ne aufïïqueaucuns nouueaulx droitz ou tiltres foyent par ce acquis a notre diét Coufin espofant, ne aux Etatz de Zelande en aucune maniere. Si donnons en mandements noz amez et feaulx les Chef, prefident et gens de noz priue et grant Confaulx, Goiiuerneur, premiers et aultres de notre Confiel et de nos Comptes en Hollande, Rentmaitres de beweft et beoifterfchelt en Zelande, et a tous noz aultres Juftieiere et Officiers, qui ce peult et pourra toucher et regarder leur Iieuxtenans et chacun deulx en' droit foy et fi comme a luy appartiendra que de notre prefente declaracion et de tout le contenu en ces diét prefentes felon et par la forme et maniere que die? éft', Hz faicent feuffrent et laiflent notre diét Coufin expofant enfemble lesmanans ét habitans en fes diét franchifes terres et Seigneuries plainement et paifiblement joyr er vfer, fans leur faire mettre ou donner ne fouffrir eftre faict'mis ou donne aucun deftouibier ou empefchement au contraire,- carainfy nous plaift II. En tesmoing de ce nous auons faire mettre notre feel a ces prefentes. Donne en notre Ville de Bruxelles le xxjme jour de May 1'An de grace mil cincq eens quarante trois, de notre Empire le xxiiijme, et de r.OZ Regnes de Caftille et aultres Ie xxviijme.
Het groot Zegel des Keizers is in rood wasch aan een
dub-



dubbele fteerte door de plycke uithangende, en op de plycke ftaat. Par L'Empereur en fon Coafeil. geteekend. Verreyken.
• V.
Verdrag tusfchen de Stuurlieden der Haring-buizen van Vere enDomburg, om de dertiende Buis ten Oorlog uitterusten tot gemeene befcherming» ïo Maart 1544.
C3,P defe zelue condicie- als die van Domburch hier vooren met malcanderen een verbondt gemaeft hebben, te weten Rochou Sebastiaeusfz., Jochem Claesfz., Mels Claesfz., Pauwels Adriaensz., Andries Adriaensfz. ende Geleyn leyn Taesfz. poorters van Domburch, foe verbinden defe Stierlieden hier nae verclaert oock haer zelue, als Leyn Theusfz., Jcios Michielsfz., Cornelis Bouwensfz., Ariaen Andriesfz., Cornelis Willemsfz., LoduwyckCorrielisfz. ende Cornelis Naes, in alder manieren nv onder hem derthiene gemeene te vaeren, waer af de xiije. een Scip van oorloge wefen fal, mer zal mede deelen of hy ter neringe voere, verbindende alle onze Stierluidenhaer zeluen ende alle haer goeden, als die van Domburch te Domburch gedaen hebben, ende den tyt van de vaert fal dueren tot Paesfchen, ende voort alzo lange als zy luden veaccorderen fullen met malcanderen; ende dit Verbondt fal tot behoufFvan de befcadygen wezen die tot laste zoude mogen commen; ende fo wie in faute vallen mochta van betalinge die zal gehouden wefen te betalen alle fcaden costen ende interesten die tot die faute zoude mogen geleden wordden van quade betalinge. Onder fraet ge■ fcreuen. Aldus gepasfeert binnen der Stede van der Vere
op



(. 288 j
op 't Stadthuys ter prefencie van den Bailliu, mr. Sebas* tiaen Spaengnaert, mr. Philips Grelet, Marinus Cornelisfz, ende Gillys van Liere den xen Marty xvc. xliiij. In margine ftaat Cornelis Lauwersz. ende Blaes Leunisfz. zyn gecompafeert voor Scepenen na befcreuen, ende hebben heur lieder mede gevoucht in dit zelue verbant hier in den text ende in alder manieren zoo hier voorfz. ftaet; ende Cornelis Bouweusfz. ende Cornelis Naes veruangende alle d'andere Stierluden huerlieder mede conforten, hebben bemluden geaccepteert in alder manieren zo voorfz. ftaat. Actum ter prefencie van Bartel Oliuïers ende Gillis van 'Liere Scepenen der Stede van der Vere den xxijen April anno 1544 naer Paesfchen.
Bevel des Keizers aan den Nederlandfchen Admiraal en andere Zee-overften, hoe zich omtrent de Engelfcha Natie en Oorlogfchepen met alle omzichtigheid te gedragen. 10 Juni 1544.
C-/harles etc. A tous ceulx qui cette prefentes verront Saiüt! Comme il foit conuenu et accorde entre nous et notre tres chier et tres ame bonfrere Coiifin et perpetuel alyé le Roy d'Angleterre, de France er d'Irlande, pour la garde Seurete et delfence de noz fubgeflz d'ung cofté et d'aultres, de mettre fus et entretenir quelque nombre de gens fur la Mer eftróitte tant pour infester, gaster et ennyer IeRoyaume, pays etfubgeélz deL'ennemy a tout notre poffible, comme aufl'y pourenu^yhircommunement et par enfemble fi le ainfi fa douuoit les gens que le dief
com-



C 289 ;
Cdmmun ennemy pourra aflembler en fes endroitz porrf endommager noz marchans refpectiuement ou aultres celIe mer felon que aulcunnes fois pour notre feruice et la bien des fubgectz et requis et necceffaire: Entant que ayons entendu que pour finnir a fappoinctement a Fen* droift de Farticle au diét trafté en faifant mention Uotr» diét bon frere le Roy d'Angletterre ayant apprelle fa diétes Armee par mer en a donne la Charge a fon Admiral Visconte L'lfle. Sauoir faifons, que veullant de notre part pouruoir pour Fentretenementde bonne amitie et mutuelles fraternite entre les diéts deuxArmees comme il appartient a Feftroitte Alliance d'entre nous et notre diét bore frere le Roy d'Angleterre; Auons ordonne commande» ordonnons et commandons non feullement que notre Admiral et noz fubgeétz de mer de par decha, en cas de fet tfoüuer enfemble aueCq le diét Admiral le Visconte Lille, fes Lieutenants, Capitaines ou Soudars, ou de les rencon* trer furlamer, rendenttout leur debuoir pofïïble pour lz declaration de Famitie et aimable intelligence quils doibuent auoir et monftrer par efTeét les vngs enuers les aultres , mais aufly Donnons en Mandement a tous Capitaines, Gouuerneurs, Gardes de noz Villes, Chafteaulx„' Fortrefies, Pontz, Portz, et paffaiges et aultres deftroiz„ Majeurs, Bailliz, Efcoutettes et a tous noz aultres Jufti-; ciers, Officiers et fubgeétz en quelque endroit que ce foie de noz Portz et Haures ou il plairaau dia Visconte L'Iflo ou a FArmee de fa conduite prendre port et paffaige da le receuoir et traiaer comme feruiteur de notre dia boni frere le Roy d'Angleterre, et conforme a 1'AUiance d'entre nous, L'afifler, feruir et aydier de tout leur pouoir de ce que luy ou la dia Arme aura befoigne pour executer leur charge a leurs defpens raifonnables, fans leur. donner ou permeétre leur eftre donne aulcun trouble 00 H. Stuk. T em*



«mpefch'ement, ains toute faueurbeneuolence et amietie, car ainfy nous plaist HL En tesmoins de ce nous auons faiet mectre notre feel a ces prefentes donne eu notre Villa de Bruxellesle xme jour de Juing L'An de grace müvc. quarante quatre de notre Empire xxve et de nozRegnes de Caftille etc. et aultres le xxxix.
Bevel van den Keizer, dat alle Schepen ter Zee varende gewapend moeten zyn, eu geweld met geweld mogen keeren. 26 Januari 1545. By den Keizer.
ieue ende welbeminden; Want onfe onderfaten hanterende ende hen generende ter Zee, aen Ons dagelicx clachtich vallen, als dat onder 't dexePvan der oirloghen wefende tusfchen Vranckerycke ende Inghelandt eer.ighe ter Zee trecken, de welcke willende onderfoucken oft onfe onderfaten bynnen huere Scepen inoghen geladen hebben yet dat den vyanden toebehoort (zoe zy luyden pretenderen) hen veruoirdert hebben ende noch veruoerderen te neemen, roouen ende pillieren hueren Scepen, goeden, waeren ende coopmanfeapen, nemende ende aenveerdende in den eerllen, de briefuen, titlen,. enfeignementen ende andere papieren, die fy in de felue Scepen beuinden, daer van zy luyden verlleken oft ouerboort werpen, 't guent dat hen goetdunckt, ende daer nabringen de voorfz. Scepen in zulcke hauenen als zy willen, ende daer zy luyden duncken ende meynen meer gefauorifeert te zyne, fuftinerende de felue Scepen, goeden, waeren ende coopmanfcap van pryfe te wefeue, ende voorts
010-



C 291 )
•molesterende onfe Onderfaten in zulker vuegen, dat nyet tegenftaende 't goet Recht de felue onderfaten hebben , ?y luyden hen beuinden belet in hun veruolch, endedicwils bedwongen meer te verteeren dan't prihcipael waer* dich es; ende foe wanneer zy luyden eenighe Sentencie verworuen hebben, en kunnen nyet gecommen ter exe* cutie van dien, tot huerlieder grooten achterdeele, foe dat fonder daer opbehoorlickeprouifie te Hellen, zy luyden niet en fouden moghen ter zee vaeren, hanteren ofc zeylen, ende by middel van defen zouden blyuen gefrustreert van de beneficie van den Traftaten van payfe, die wy hebben mit Vranckeryckeendelngelandt,by dewelcke hen toegelaten es ter Zee vaeren, verkeeren endecoopmans gewys te frequenteren ende hanteren de voorfz. twee Koninckrycken.
Waer omme wy V ontbieden ende beuelen, dat ghy;( allen uwen burgeren ende ingefetenèn fegt ende verclaert, dat de ghene die voortaen ter Zee trecken zullen willen, hen voerfien in zulcker vueghen ende manieren, dat zy luyden vuyt 't peryckel van de voorfz. roouinghen enda pilleryen wefen moghen, ende huere neeringhe ende negociatie doen in zulcke plaetfen als hen goetduncken zal, zonder te vallen in de voorfz. inconuenienten, oft hen te hafarderert oft anentueren, hem luyden confenterende te defen eynde, dat zy hen verfien moghen van Gefchutende andere munitie van Oorloghen nae hueren goetdnnc-« ken, ende zoe zy luyden ter verfekerheyt ende befchermenisfe van hueren Scepen, goeden ende coopmanfeapen bcuinden zullen nootelick te wefen; Ende indien zy ter Zee recontrèren oft ghemoeten eenighe die hen befchadigen willen, dat zy hen ter weer ftellen, ende daer teghens refifteren zoe nae allen rechten geoerloeft es, daer vari ghy allen den gfcenen die onder uwe Jurisdictie gefeten T a zyo



( 292 )
zyn aduerteren zult, op dat zy des'gheene ignorancie ett pretendeeren, ende Hen van fchade waghten möeghen. Lieue ende Welbeminde God zy met V gefchreuen 't Utrecht den xxvjen dach Januari 1545'. geteekend Charles, lager geteekend Verreyken. Het opfchrift was Onferi lieuen ende wel beminden die Burgemeesteren, Schepenen ende Raedt der Stede van der Vere.
* y u
Keizerlyk bevel aan de Wet van Vere, om een Rechtsgeding van Anthoine de Taxis als Man en Voogd van Jonkvrouwe Anna van Walscappelle,fpoedig ten einde te brengen. 21 April 1545. By den Keizer.
jL ieue ende wel beminde. Wy fenden V hier inne gefloeten zeekere Supplicatie geprefenteert in onfen grooten Rade van wegen Anthoine de Taxis, Postmeester binnen Onfe Stede van Antwerpen, als mail ende wettelick vóecht van Jonffrou Anna van Waiscapple. Ende angefien 't inhouden van derzelue Supplicatie willen, ontbieden ende beuelen V zeer fcerpelic, dat indien de partien hinc Inde, innegaliteyt hebben omme 'tfelue hun proces tè doen confulteren als de voorfz. Requeste inhoudt; ghy indien geualle terftondt ende fonder vertreck nae d'ontfanck van defen, 't Proces verclnertin de feite Supplicatie, doet ouerfien ende confulteren alfoe 't behoeren fal; ende 't felue gedaen zynde ende wefende in ftaete vanwyfen, determineert ende fentencieert 't voorfz. Proces tot
prof*



C 293 )
proffyte van den ghenen van den partien, die ghy daer inne gerechtbeuindenznlt, ende alfoe't van rechtweghen behoiren zal; V hier inne foe quitende, dat den voorfz. Suppliant vaii gheenen noode en zy hier omme meer clachtich an ons te commen, ende dat gheen redenen en hebben hem anders ende breeder te voorfiene, want ons alfo gelieft. Lieue ende wel beminde onfe Heere Go.d zy met V gefcreuen te Mechelen den xxjen dach van April xvc. ende vyuenveertich naer Paesfchen. geteekend. Dajmmet.
Het opfehrift Onfen Lieuen ende vyel beminden Burgmeesters en Scepenen van der Stede van der Vere,
52 Y 2.
Nader bevel van wege den Keizer aan de Wet van Vere om 't Rechtsgeding van Anthony de Taxis, fpoedig te doen. eindigen. 25 September 1545. By den Keizer,
JLyieue Beminde. Wy zeynden V hier inne befloten onder onfe Signet, zekere Requeste ons gcprefenteert in onfen grooten Rade geord.onneert binnen defer onfer Stede van Mechelen, van weghen Anthonie de Taxis, Postmeester; ende aengefien de redenen ende middelen daer inne begrepen, ende dat wy vuyterlyck willen, eenen yegeücken van onfe onderfaten gehandelt worden in goeder Jufticien, fcriuen daerom aen V anderwerf, ende eens vooral, V nyet min lastende ende beuelende zeere ernftelycken mits defen,. dat de felue Requeste by V wel endö T 3 ry«



( 294 )
rypelyck ouerfien, ghy terftont ende fonder langher vertreck voerfiet den voirn. Suppliant, vp 't inhout van der feluer Requeste, alfoe ghybeuinden zult naer rechte ende redenen beboerende, daer inne zulcx doende, dat hem van gheene noede en zy te defen caufen, meer aen Ons clachtich te comen ende rïgoureufer prouifie te verzoucken, waer op Wy in dien geualie, ende by uwen deffaulte genouch gerefolueert zyn breeder te verfiene; ende dies en zyt in gheenen gebreecke, want onfe beliefte zuickes, Lieue beminde onfe Heere Godt zy met V. gefchreuen bynnen onfe Stede van Mechelen den xxven dach Septembris anno xvc. xlv. geteekend. Cleerhagea. Het opfchrift Onfen Lieuen beminden Schout ende Scepenen van der Vere in onfe Lande van Zeelant.
f z<
Publicatie hoedanig de Herbergiers en Gemeente te Vere zich gedragen moesten by de aankomst der Koninginne Gouvernante der Nederlanden, ip Maart 1547.
M
en condicht eenenyegelicke, dat alzo onfegeduchtige heer van Beucren, van der Vere etc. te vollen geadïiertecrt es, dat de Majefteyt van der Couinginne Douagiere vanHongarycn en Bohemen etc. Regente ende Goumernante van defe Nederlanden, en Dincxendsge naest commende hier ter Vere commen fal. soe ordonneert ende beueelt men zeer fcerpelick van myns heeren wegen alle Tauerniers, int zy nyemande van der Familie oft gefelfchap van ha?re Majefteyt Iogys en weygeren, by daga
noch



( *95 )
noch by nagte, ende hem lieden eerlick tfafleren 't haer lieder redelicke coste, zonder hem luden tebefcatten, op peyne van grootelick daer of geftraft te vvordden na gelegentheyt der faeken.
ende ouermits de groote faulte ende gebreke die men dagelicx beuindt onder de Tappers tot grooter prejudicie zoe wel van der Stadt excyfen, als van de vreemden Coopman ende anderen, foe ordonneert ende beueeltmen 'alle Wyn-tappers, dat zy tusfchen dit ende maendage nuont, ftellen voor haer lieder dueren ingefcrift, in groote perfecte letter op bliek oft op pnrkement gefcreuen, alle foorte van Wynen die zy te coope hebben, ende voor wat piys zy dien tappen, ende't felue altyt ende eeuwelick fulex onderhouden ende blyuen doende voor huerluder dueren, op teboete van vfcellingentelckens als zy luden in fault wordden beuonden, ende oick den gasten den Wyn nyet dierder eu rekenen op te zelue boete.
ende zoe wes volck van de Coninginne of andere gefoureert fullen wordden in eenige burgers huyfen, en fal nyemant die mogen logys weygeren, maer eeriick trafteïen op te felue boete, d'een helft aen den heer, ende d'andere helft der cameren alhier.
men ordonneert oick alle tabbart-dragers van de drie Schutteryen, dat zy hen na 't beuel van hueren Deken.? reguleren fullen, omme het inhalen van der Majefteyt van de Coninghinne elck met een nyeuwe toortfe ten minfteii van twee pont was thuerlieden coste; ende voorts aidoei ende hen reguleren na 't beuel van huerlieder Dekens op te correctie van de Stadt ende gelegentheyt der faecken.
Aldus gepubliceert dea) xixen Marty anno xvc. xlvij.
3 A-
Brief van de Koningin Gouvernante der
T 4 Ke*



Nederlanden aan de Veerfche Regeering, volgens welke de Engelfchen wederom toegedaan wordt het laden van alle koopmanfchappen in hare Schepen, en het verbod daar. tegen gedaan, ingetrokken, 9 Juli 1547,
Marie by der gracie Goods Coninginn* D ouariere van Hongrien, van Boliemen etc. Regente.
¥ .
Jl^ieue beminde. Om zeker merckelicke redenen ende goede confïderntien de weluaert defer Nederlanden aengaende, zoe hebben Wy geconfentcert geaccordeert ende gewillecoert, dat d'Onderfaten van den Coninck vanEngelant van nv voortan, zullen mogen laden in hure Schepen, alle manieren van coopmanfcepen nyet verboden wefende, dien hun guetduncken niet jegenltaende 't verbot ter contrarie gedaen den eerften dach der maent van Oftober in 't Jair xvc. xl lestleden, in alder vuegenende manieren, gelyck zy zulcksdoen mochten voor de publicatie van 't voorfz. verbot. Waeromme Wy an V begeren , ende van wegen Keyfers ons Heeren ende broeders beuelen, dat ghy d'Onderfaten van 't voorfz. Coninckrycke binnen V hauene laet vry laden alle manieren van coopmanfcepe nyet verboden zynde, als hen belieuenzal in alder manieren als zy mochten doen voor de publicatie van voorfz. verbot, zonder daer inne te doen eenich letfel oft hinder.
Lieue beminde onfe Heere God zy met Vgefcreuen tot Bruesfele den xijen dach July anno xvC. xlvij. geteekend lyiarie. lager Nicofai.
Het qpfchrift
Oa-



097 )
Onfen Lieuen ende beminden die Burgemeesteren, Scepenen ende Raedt der Stede van der Vere.
Oétroy der Koningin Gouvernante ora zekere lasten te heffen op de Haringvaart en Zoutneering in Zeeland, ter vinding der kosten om Oorlogfchepen uitterusten tot befcherming van de Visfchery en Haringvaart. 13 October 1547.
N ;
J.^ aer dien in de maendt van Julio lestleden, de Coninghinne Douagiere vanHongrien,van Bohemen etc. Gouuernante van defe Nederlanden, heeft gedaen verthoonen den gedeputeerden van de Visfcherye ende Harinckvaert jegens de Schotten ende andere Zeeroouers, van noode 'was toe te rusten zekere quantiteit van Schepen van oirloghe, zoe in Vlaenderen, Hollandt als Zeelandt, ende dat in Zeelandt behoufden opgebrocht te woirden voor huerKeden quote de fomme van vier en twintich duyfent guldens ofte daer omtrent, tot toerustinge van zes Schepen van oirloghe, betaelinge ende onderhoudt van vier Jiondert hoofden; voor den tyt van drie maenden.
Waer op gehouden zyn geweest zekere en diuerfchó communieatien metten Staeteudesfelfs Landts,mitsgaders oick met de gedeputeerde van de Visfcherye, houdende welcke communicatienes 'tLandt en de Steden beuonden zoe belast met devoirgaendeende noch loopende beden, mitsgaders huerlieder fortificatiën, als oick vuyt de merckelycke lasten van Dyckagien; beuindende mede onder correétie, dat de tauxatie nyet gedaen en was naer de T 5 groot-



( *98 )
groote ende quantiteyt van 't zelfde landt,naer aduenant dat die van Vlaenderen ende Hollandt getauxeertwaeren, aide dat by dien de voirn. Staten geender middel en wisten omme op 't zelue Landt te vinden merckelycke fomme van penningen tot 't zelve equipage, anders dan zy luyden zoe verre gebefoigneerthadden met de voorn, van de Visfcherye, dat zy geprefenteert hebben te betaelen tot hulpe van de voorn, equipagie twee carolus guldens cp elcken last Harincx dat God verleenen zal, zoe versfchen harinck, corfharinck, gefchoten ende tonnen harinck , ende dat tot laste van de Visfcherye ouer al Zeelandt.
Ende alzoo de Prelaet, Edelen, mitsgaders die van Middelburgh beduchtende zyn, dat 't zelue last-geltnyet en fal connen furneren ter zeluer equipage, zoe hebben zy luyden in diengeualle gerefolueert, geenenbeternoch bequamer middel te weten omme de reste op te brengen, dan mits lichtende generalick ouer al Zeelandt twee ponden grooten vlaems eens op elcke Zout-panne ofte daer onder, mitsgaders oick, dat men van als nv noch zoude moegen lichten op elck hondert wit zouts dat van buiten in Zeelandt commen zoude thien fchellingen grooten vlaems; alleguerende de voorn, van Middelburgh indien de zelue penningen noch nyet en conften furneren ter zeluer equipagie, dat de reste betaelt ende geuonden zoude moegen worden ouer de Steden ende plaetfen daer de neringe van de buysfen gefchiet, alzoo die daer meest prouffyt aen hebben; begheerende Prelaet, Edelen ende die van Middelburgh voorn, vanne de redenen voirfz. ende noch andere breeder geallegueert, dat haere Majefteyt belieuen wilde, hem lieden te verleenen Acte van Confente, omme te moegen lichten de twee carolus guldens op elck last Harincx, met de twee ponden grooten vlaems op elcke Zout-panne ouer cl Zeelandt, ofte zoe veel minder dat
men



( 299 )
men behouuen zal in geualle als bouen met de thien fchellingen op elck hondert wit zouts van als nv te beghinnen, nyet jegenftaende oppofitie ofte appellatie, omme de zelue penninghen geëmployeert te woirden ter zelue cquipaige ende betaelinge van de penningen ter dier caufe gelicht op financien.
Die vanZiericxzeeallegueerden ende hem lieden dochten, dat de Pannen nyet en behoirdcn belast te zyne, alzoo zy luyden luttel profyt hadden van de Visfcherye, ende waeren van aduyfe, dat men lichten zoude de penningen dienende gereet op financien, ende 't gundt het last-gelt nyet zoude connen opbrengen, geuonden zoude woirden 't zy capitalick ouer alle de Steden groote ende fmalle van Zeelandt, ofte by lmposte op den Wyn, mits Hellende .thien ftuuers op elcke Ame, mitsgaders oick, dat men zoude mogen lichten twaelf Huilers op elck hondert grof zouts dat de Hollanders in Zeelandt arriuerende vercoopen zouden binnen vyf oft zes maenden, ende noch eenen fluuer ofte drie grooten opelcken tonne harincx die den vremden man ende die van buyten zouden coopen in Zeelandt; zeggende voirts dat den Impost op de Pannen een nyeuwicheyt was, ende van quader confequentie.
Die van Reymerswaale allcguerende de groote armoede van der Stadt, ende't cleyn profyt dat zy luyden hebben van de Visfcherye, mitsgaders oick, dat de reste van .... alleenc lach in thien ofte twaelf Zoutkeeten, daer .... zeyden nyet gelden en zouden twee hondert carolus guldens, dunckendehem lieden insgelicx goet, dat men lichten zouden de voirn. twaelf ftuuers van dc Hollanders, alzoe de zelue arriuerende in Zeelandt .... liggende met huerlieden zout in haer Schepen oft kelders, waeren daerby nyemant prouffyt en heeft, ende vercoopen 't zoe diere ést hem lieden belieft, wekken last van
twaelf



C 3°° )
twaelf ftuuers noch commen zoude tot laste van den panneman.
Die van Goes excuferende de contributie van den panneman, waeren mede van den aduyfe, van te lichten de twaelf ftuuers op de Hollanders, met den ftuuer ofte drie grooten op elcke tonne Harincx van die van buyten die zouden commen coopen in Zeelandt, mitsgaders oick, dat men den Impost op het platte landt continueren zoude totter volder betaelinge van de equipaige en financien.
Die van der Tholen alleguerende insgelicx voor de exemptic van de Zoutkeeten, ende waeren oick van de aduyfe van te lichten de twaelf ftuuers op den Hollanders, ende de twee oft drie grooten op den man van buyten voor elcke tonne harincx zoe voerfz. es.
de coninginne Regente vp al 't gundt voirfz. ftaet gelet hebbende, Octroyeert ende accordeert, dat van wegen de drie Staeten van den Lande van Zeelandt, gelicht zullen werden op elcken last vorsfehen, vollen corfharinck, tonne harinck, gefchoten ende anderen harinck ende Visch datter binnen dezen jegenwoirdigen theelt geuangen zal worden twee carolus guldens, ende bouen dien oockvan elcke zoutpanne ouer al Zeelant twee ponden grooten vlaems eens, ofte maer een pont groote eens, mitsgaders noch mede betaelende van elck hondert grof ofte zwart zouts dat in Zeelandt als nv es den Zeelandre toebehoirende ofte noch arriueren zal, 't welck van denZelandre zal opgebrocht worden om verfoden te zyne van defen tyt af tot Sint Jacops dach in't Jaer xlviij naestcommende inclufiue twee fchellingen grooten, en dit tot optie van de meestendeel van de zeluen Staeten, ende naer zy lieden beuindene zullen proffelycxst te zyne, 't zy 't lichten van de voorn, twee ponden grooten, ofte een pondc met de twee fchellingen op elck hondert groff zouts,ende
dacï



C 3QI )
Jaer en bouen zal noch gelicht worden vier fchellingen grooten vlaems van elck hondert wit zouts geduerenda den zeluen tyt, ende dit al gereet ende promptelyck, nyet jegenftaende eenige oppofitie ofte appellatie, omme de zelue penningen geè'mployeert te worden in de betae* linge van dezelue Schepen van oirloghe, ende van de penningen ter dier caufe gelicht op financie; ende indien da voirn. fommen nyet betrecken en mochten de costen van de zeluen Schepen van oirloghe met datter ancleeft, 'c zelue gefien by Rekeninge die men zal doen den drie Staeten desfelfs lants, zal als dan mogen geaduifeert zyn omme de reste te vindene tot minfle quetfe ende laste van den Lande ende Inwoonders van diere, ende dit voor defe reyfe alleenlick ende zonder prejudicie van de Keuren, Statuten ende Previlegien van den zeluen Lande, ende van eenen yegelyck, ende zonder 't zelue te trecken in concequencien. Ghedaen teBruesfele den xiijendach Oftobris xvc. zeuen en viertich. geteekend Verreyken.
3 C-
Sententie by den Secreten Raad des Keizers gewezen in de zaak der Steden Middelburg en Zierikzee, tegen den Heer van Vere en Vlisfingen» over den Stapel der Wynen. \6 Mei 1548-
djThefien in den Secreten Raede van den Keyfere de Supjilicatie aldaer ouer gegeuen by de burchmeesters, Schepenen ende Raedt der Stede van Middelburch in Zeelant, ben beclagende, van dat men onlancxleden zekere vyf Schepen van herwaert ouer en eenen fransman al metfranfche Wynen geladen ter Vere en tot Flesfinghen gearriueerc
en



( 3°s )
en angecomen zyn, ende aldaer ontlaedeij, opgeflagen er} gekeldert geweest, zonder dat de zelue Wynen te voorert ter Strpele gebracht zyn geweest, al contrarie 't inhouden van de brieuen van Placcaten van Zyne Majefteyt gegeuen den xijen dach van Julio in 't Jaer xvc. en zesfenveertich, aengaende de Wynen die men te watere Vuyt Vranckerycke in de lande van Zeelant bringen zoude; by de vvelcke brieuen van Placcate onder andere beuolen es, de zelue Wynen te doen ftapelen binnen den voorfz. Stede van Middelburch oft tot Ziericzee, zonder die elders to moghen bringhen vp te verbeurte ende peyne daer inne verclaert, ende daer op verfouckende prouifie.
Ghefien oick d'andtwoorde by den heer van Beueren als heere van der Vere ende Vlisfinghen voorfz. daer vp by gefcrifte gegeuen, mitsgaders de Replicque, Duplicque ende andere ftucken by de partien hinc Inde daer bygedient geuoeucht.
De Keyfer vp al wel en rypelick gelet, verclaert dat die Wethouders van derVere voorfz. gehouden zullen zyn te relaxeren de Schepen en Wynen aldair gearriueert, en dat de zelue wynen zullen moeten gefonden worden ter Stapele binnen der voorfz. Steden van Middelburch, hemlieden verbiedende eenighe Wynen oft Schepen met Wynen geladen, aidaer te laten arrefteren oft ontladen, ten zydat de zelue Wynen eerst tot Middelburch voorfz. ter Stapele geweest hebben , ende dat ter tyttoe dat anders geordonneert zal worden; ende aengaende de Schepen metWyna, geladen die te Vlisfmge aengecomen zyn, verclaert zoe verre de zelue Wynen aldaer nyet ontladen zyn geweest, dat de voorfz. Supplianten in huerlieder verfouck nyetgefondeert en zyn. Ghedaen in de Stadt van Bins den festienften dr.ch van Mcye in 't Jaer xv1-'. ende acht en veertich. onderftaet. myjegenweordich. geteekend Desplgen.
Re-



C 503 ) 3 D-
Relaas eener Infinuatie van wege den Heer van Vere aan Burgemeesters, Schepenen en Raad van Middelburg gedaan.
6 December 1548.
C3p huydent den'vierden dach der maent December in 't Jaer ons Heeren dunst vyf hondert ende acht en veertich, ter prefentie van my Pieter pietersfz. fohier openbaer gheadtnitteert Notaris by den Houe van Hollandt volgende de ordonnancie der Keyferlycke Majefteyt, parfonnelick compareerde d'Eerfame meester Roelandt da Pottere, Penfionaris van Prelaet ende Edelen desEylants van Walcheren, den wekken van wegen Hooghe, Edele ende Mogende Heere Maximiliaen van Bourgoinge, heere van Beueren, van der Vere etc. Admira.el van der Zee, inftantelickenverfocht heeft anmy Notaris voorn., Burchmeesters ende Scepenen der Stede van Middelburch in Zeelandt te Infinueren zekere Acte gheexpedieert by da Majefteyt van der Coninginne op den vier entwintichften dach van Julius anno xvc. acht ende veertich laetsledeu , welck volgende Ick Notaris voorn, gecommen ben op der Stadthuys binnen de Raetcamer (daer eenighe van der Wee vergadert waeren) omme hen luyden de voorn. Acte to Infinueren, hen luyden 't voirfz. verfouck verclaerende » hebben my daer op gefeyt, dat zy de zelue Infinuatie als ghister verwachtende hadden geweest; ende alfoe zy luyden als nu collegialiter niet vergadert en waeren om daer van met elckanderen te fpreeken, verfochten copie van dezelve Afte, en fouden my op de zelue donderdaeghe den zesten defer voorfz. maendt December antwoerde genen;
r -



( 304 )
ueti; ende ben Ick zulcx van dair gefcheyden. Ten Voirn. vjen dage tusfchen negen ende thien vren voirmiddach ofte dair ontrent, foe hebbe lek my Notaris voorn, wederommeghetransporteert binnen de voirfz. Raetcamer aldair collegialiter vergadert vindende Burchmeester,Scepenen ende Raedt, de vvelcke Ick Notaris voorn, geleuert hebbe copie auctentyequen van der voorfz. Acte, ende die hebbende, deden my vertrecken, ende een poofe daer nair weder binnen geroepen zynde, hebben de voorfz. Van Middelburch verclaert voor antwoorde, 't welck by hueren Secretaris gelezen werdt,dat byhen luydengefien de Copie van dc gepretenteerde Afte dyes zy luydenhem nyet aentrecken, ende niet min alwaer t alfoe, dat d'orgiuale Acte zulcx vermelde als de copie is luydende, foe hopen fy nochtans ende meenen wel de voirfz. van Middelburch dat des Majefteyts Intentie ende verftandt niet en is, dat hare Majefteyt by zulcke Acte zoude de voirfz. van Middelburch' willen vercorten, oft oock ghedooghen dat zy luyden vercort fouden werden in huerlieder Preuilegien ende vercreghen Rechten, alzoe wel tusfchen deze parthien als andre geftrect, byfonder dat die van Middelburch daer op niet ghehoort en zyn geweest, begeerende van deze huere antwoorde notule, om diehuerlieden te valideren als naer Rechte ende redene behoort: Verfouckende insgelycx de voirfz. meester Roelandt de Pottere van weghen als vooren, dat hem van al 't gunt voirfz. gegeuen ende verleent worde defe ende meer Acten. Aldus gedaen in de voorfz. Rcedtcaraer ter prefentie van Eerbare mannen Seruaes Jansfz. ende Steuen Joesfz. van Basfevelde Stadtboden, alsgetuyghen tot des voirfz. itact geroupeu ende fonderlinghe gebeden ten voirfz. vjen daghc December anno voirn. Ita eft et prefenthur geteekend P. Pietersfz. Sohyer Notaris.
Ver,



( 305 )
3 E'
Verdrag tusfchen den Heer en de Gemeente van Vere, over het onderhouden van Stads Werken, geduurende het leven van Heer Maximiliaan van Bourgondien. 25 Octöber 1550.
J-v JIaximiliaën van boürgoingnen Heere van Beueren, van der Vere, Vlisfinghe, Tournehem, Domburch, Westcappele, Brouwershauen, Duueiant etc. Ridder van der ordene van den Gulden Vliefe, Admiraei, Stadthouder VanHollant, Zeelant, Vtrechtetc. Doen te weten eenen yegelickeni Alzoe fekere Jaren herwaerts different ende twyffelachticheyt gemoueert es geweest, tusfchen ons als Heere van der Vere ter eenre, ende onfe Gemeente der feluer Stede ter andere zyde, op 't rapareren van der Stade Cayeri ende principalyck de bier-caye, de Straten, de Bruggen, de Poirten, de Vesten, de Vroonen, 'tStadthuys ende anders. Soe eyst, dat aengefien der Stade wercken, ouermits 't voirfz. different zeer vergaen zyn, ende dagelicx meer en meer vergaen zouden mogen, begherende daer inne te voorziene. Na fekere communlcatien gehouden met onfen lieuen ende beminden den Burgmeesters ende Schepenen veruangende degeheele Gemeente der feluer Stede, hebben 't famen eyntelic ende in *c vriendelicgeaccordeert ende gefloten zekere poindenende articlen hier na verclaert.
Eerst hebben die van der Stadt aengenomen ende neemen an mits defen zonder onfen cost oft last nyeuwopte maken met orduyn de bier-caye, aen weicke bier-caye de Kercke d'een helft géiden fal; noch de Visfchers-cayéati II. Stuk. V " de



C )
de Gallerye ftreckertde tot aen 't houten Campfeers-hoot maer nyet voirder; ende voirts de hauen-cayen alomme Ouer beede zyden* te voirziene ende repareren zoo 'tbehoirt tot onderhoudenisfe van dien 4 zoe verre als nv ter tyt ouer beede zyden met orduyn becayt is« Sullen oic maken een nyeuwe Brugge ouer de hauen omtrent de Cappelle, daer 't ons behoirlicxs't duncken fal alsdeCappelle afgebroken Hiizyn, ende dit zoe haest als de Stadt eenichsfins fal mogen veruallen, ende generalic nemen die van der Stad nv voirtaen 't huerlieder laste te onderhouden, zonder onfen cost, alle der Stadt mueren endepoirten, mitsgaders alle de reparatie van Cayen, Straten, bruggen, vronen, die voirtan binnen der Stadt mueren vallen oft nootelic behouuen fullen gedaen te worden, fulcx dat 'al . wes buyten der Stadt mueren oft poirten es, en fal dc Stadt nyet gehouden wefen te maken oft te repareren, gelyc de Nolle an de noortzyde van der Stadt, Campfeershoot, 't Noorder-hoot, 't Kyck-vut ende andere cayen, de kisten aen den Watercant hoofden oft Dyckeu buyten der Stadt mueren gelegen, al 't weicke fa! blyven 't onfen laste en coste, mitsgaders het onderhouden van der Craner ende Balancen-huys, ende voirts al 't gene daer wy felue de proffyten oft pachten af ftryckénde zyn; ende dit al op de conditiën ende voirwaerden hier na verclaert ende gefpecificeert.
Te weten, dat omme te mogen volbrengen' alle de voorfz. wercken, ende oic op dat de Gemeente van nv voirtan mach betgedient ende gerieft zyn van goet bier te drincken, hebben wy geconfenteert, ende confenteren mits defen, dat die vaa der Stadt, te weten Burgmeesters ende Scepenen zullen mogen voirtan committeren fulcke» bequamen fouffifanten perfoon oft perfoonen tot bierfteHekers als hen lieden datoirboir duncken fal, dewelcken



c 307)
fullen zelue reyfen of befchickcu ende procureren in Brabant in Hollant oft elders daer 't henlieden goetduncken fal te crygen hier ter Vere zulcken goeden keute, ende oic dobbel bier, daer de Gemeente haer af bedanckea fal, ende coopen die zoe goede coop als henlieden fal mogelic zyn, mits dat de Stadt fal den brouwer fekerftaeri voor fyne penningen, des fal de Stadt wederom fouffifante börge nemen van de bierfteker oft bierbekers diezy committeren fal tot ontlastinge ende verfekeringe van de Stadt» Item dat men voirtan maer twee forten van inlandfchen Bieren en fal tappen binnen defer Stede ende Heerlykheid van der Vere, daer af d'eene forte genaempt fal wefen keute die de tapper fal vut tappen om eenen haluen fluuer den ftoop, ende d'ander forte fal genaempt zyn dobbelbier, d'welc den tapper fal mogen vut tappen om eenen ftuuer den ftoop; ende wordt by het inlants bier verftaen alle bier dat nyet over Zee en compt; ende es geconcipieert ende geaccordeert, dat der Stadt bierlteker fal zyn keute der Gemeente mitsgaders den tappers leueren om zesth'ien ftuuers de tonne, van welc zesthien ftuuers de Stadt moet betalen te weten den brouwer voor zyn bier twaelf ftuuers gelts hier aen de Caye geleuert, voor onfen ópflach twee ftuuers, der Stadt ftekcr eenen ftuuer, zulcx datter ouerfchiet eenen ftuuer, weicke ftuuer fal commen totter fiihuntie, ende euenwel fal den tapper blyuen winnende negen grooten op elcke tonne, mits vercoopende de felue keute eenen haluen ftuuer den ftoop maer nyer, hooger.
Aengaende dobbel bier fal der Stadt fteker 't zelue leueren den tapper om veertich ftuuers de tonne, van weicke veertich ftuuers de Stadt moet betalen den brouwer dertich ftuuers zuuers hier an de Caye geleuert, noch voor onfen opflach twee ftuuers, deu fteker eenen ftuuer, foc zullen V 2 daer



daer ouer fchieten zeuen ftuuers op elcke tonne dobbel biers, weicke zeuen ftuuers fullen commen tot fubuentie van der Stadt, bouen de drie oude ftuuers van Impost* ende men zal den tapper blyuen winnende vyfthien grooten op elcke tonne dobbel biers,mitsvercoopende'tfelue dobbel bier om eenen ftuuer den ftoop, maer de poirter die nyet en tapt, ende die gheen herberge en houdt noctt drooge gasternye, die en fal 't zelue dobbel-bier van de Stadt nyet hoogerbetalen danzesfendertich ftuuers, fulcX dat de Stadt en fal van der poirterye nyet meer proffiteeren dan drie ftuuers op elcke tonne van fubuentie, want , de Stadt letterende den poirter 't zelue dobbel bier om Zesfendertich ftuuers, foe moet de Stadt bétalen mynen Heeren fyn twee ftuuers ende den bierfteker eenen ftuuer, facit famen drie en dertich ftuuers, blyft drie ftuUers tot 't Stadts fubuentie zoe voirfz. ftaet.
Item aengefieö dat nyet jegenftaehde defe voerfz. nyeuwe ordiiïancie ende contract, de hauen ende bierftal fal euenwel open blyuen voot allen den ghenen die hier bieren oft brouwen willen ; eenige tappers ende oicpoirters zouden byauenture der Stads bier laten liggen ende bieren veranderen omme te fchuwen de fubuentie van der Stadt; foe es geordineert ende geftatueert, ordineren ende ftatueren mits defen, dat zoe wat brouwer ofte bierfteker hier ter Vere onder de Gemeente oft tappers zyn bier wil ftyten, die fal gehouden wefen te betalen tot fubuentie van de Stadt, in handen van den ghenen die dé Stadt daer toe committeren fal, te weten van der keute eenen ftuuer van elcke tonne, 't zy oft hy 't den tapper leuert oft der poirterye, ende Van den dobbel biere ende dat hy 't den tapper leuert van elcke tonne zeuen ftuuers; ende indien hy "t der poirterye leuert, en fal maer drie ftuuers betalen van elcke tonne totter fubuentie.
Item



C 309 5
Item noch fal men tot fubuentie van der Scadt outfan,gen zoe wel van de gemeente als van den tapper van een tonne Hamburghs bier ende ander grof bant wefende vutlants bier commende ouer Zee drie ftuuers bouen de drie ftuuers van den ouden Impost; ende van Smalbant vier grooten, ende vyf ftuuers van een vat Joupen biers, ende van anderfuftaillie naeraduenant, in handen van der Stadt opgaerder van den Impost.
Item alle vreemde bieren die binnen der Vere gecocht worden en wech gevoert oft vuytgebrocht wordt hy die v:,n Middelborch oft Armuyden ende derwaerts gebracht, zyn fchuldich van vutvoeren van elcke groue tonne drie grooten en der ander fuftaille naer aduenant, 't welc vutvoer.gelt wy tot noch toe 't onfen proffire gehadt hebben, waer af wy tot proffite ende fubuentie van de felue onfer Stadt gerenunchieert hebben ende renunchieren mits defen.
Item hebben voirts van nv voirtan gegonnen ende gonnen mits defen tot behoufende fubuentie van der Stadt ons Recht van der Ysfue, belouende der Stadt daer toe te helpen impetreren O&ïoy gelyck die van Vlisfinge hebben, is 't ons mogelic,
Noch, het proffyt ende gebruyck van beide de kelders onder 't Stadthuys, mitsgaders de Solders van den Stadthuyfe; ende fal van nv voirtan den tap van derStadt-kelder te nyette zyn,
Item gonnen ende geuen bouen dien tot reparatie onfer Voorn. Stede alle het Calck, Steen ende ftoffe dier opgedaen es totter bier-caye, dewelke wy betalen fullen zonder't Stadts cost, mitsgaders alle de Straet-fteenen die liggen by derCapelle ende elders binnen der Stadt, omme de Straten alomihe te gaen maken ende repareren daer 't rjoot es.
Item dat vau nv voirtan de nominatie vaa de Stede baV 3 de.



( 3")
defcappen wefen Lfal aen Burgemeesters ende Scepenen, mits dat zy nyemant en fullen geuen dan die 't felue bedient; behoudens dien als een Stede-bodefcap vaceert, fullen die van der Stadt voorn, gehouden zyn ons ouer te geuen by gefcrifte ende nomineren twee perfoonen daer off wy den eenen kiefen fullen om Stede-bode te wefen. Oic en fullen die van der Wet gheen Stede bode destituerëndan als 't metten meestendeel van der Collegie beuonden wordt dat hy fulcx verdient heeft.
Item dat al zulcke boeten nlsaencommendeoftnaemaels toegewefen fullen worden tot proffite van der Wet vut ernchte van den Voorboden oft andere ordonnancie, dat die van der Wet die fullen mogen doen innen by huerlieder Str.dt-bode fonder den Officieren daer medetemoyen, omme te euiteren den twist die teroirfake van dien gevalt tusfchen den feluen Officier ende der Wet, die van huerlieder Recht dicwils gefraudeert blyuen.
Item, dat die van der Wet zullen oic blyuen hebbende alleene de difpofitie van het waken, poortfluten, turfmate, het Roupen van den Wyn rontsom de Stadt, na dat den jegenwoirdigen Rouper Job Valentins fal doot zyn, mitsgaders van het bier-prouuen ,mits daer ouer nemende het aduis van den Officier.
Dat van nv voirtan de twee fcellingen die wy ende onfe Voirfaten Heeren van der Vere faliger gedachten omtrent achthien oft twintich Jaeren herwaerts aen ons getrocken hadden, van een die Poirter wordt, fullen commen tot proffite van den Burgmeesters in der tyt wefende.
Item als een materie van preferencie fal worden gevalïdeert, fullen die van der Wet hebben eenen ftuuer van de ponde; ende van elcke procuratie een grootken, van welck grootken de Secretaris 't elcken haluen Jaere rekeninge doen fal by den Registre van den procuratien.
Item



C s» )
Item aisfc-r eenige procesfen fay gefcrifte worden geteraineert, fullen die van der We tb mogen hen doen bètalen by partie die triumpheert (tot laste nochtans van den Succambrnt) voor rapport-geit eenen gulden twee oft drie, na dat de materie zwaerfal zyn geuonden, behoudens dat daer inne wel gevfeert zy van discretie ten eynde partie geen oirfake en hebbe van clageir, ende dattet felue rapport-geit nyet en excedere de drie gulden; welc rapport-geit mede getaxeert fal worden tot laste van denSuccumbanten, ten ware de costen werden gecompenfeerc zoe fal 't zyn half ende half.
Item dat de gezworen Scattersvart nv voortan nyet meer en fullen mogen nemen van Scat-gelt van eenigen huysraet, oft andere roeubilen, hoedanige dia wefen mogen als de goede luyden begheeren, dan eenen ftuuer van der ponde.
Item om deeswille dat die van der Wet voirtan zouden gheerne hebben goeden Regel zoe wel in 't adminiftreren van der Jufticie als in de Policie van de Stadt, daer toe die van der Weth ons ouer fekere tyt hebben ouergegeuen huerlieder nyeuwe-geconcipieerde Voirboden, om dieby Ons gevifkeert ende geconfirmeert te worden: Soe fullen Wy de felue Voirboden ouerfien hebbende confirmeren, ouerleueren ende doen publiceren, omme die onderhouden te worden als 't behoort.
Item dat van nv voirtan nyemnnt metter Stadt fortificatie oft andere wercken moyen fal, dan de Stadt alleene; dés en fullen die van der Stadt gheene zware wercken toeleggen zonder onfen aduife, ende alle Jaeren eens de Ré* keninge van der Stadt gedaen worden by de Fortificatie* meesters op ten eerften dach na den derthienden dach, daer toe wy een van onfen wegen totter feluer Auditie commiteren lullen.
V4 H



C 312 )
Is oic befproken, dat wy nyet jegenftaende ditnyeuwe accord fullen gaidgeren ende betalen den Scailledecker na pude coftume, ende dat hy fal blyuen daer mede onderhoudende de Daken van der Stadt Poorten, Thorensende Galleryen, mitsgaders 't Stadhuys, gelyck hy tot noch toe altyt gedaen heeft.
Item Wy Lasten ende ordineren mits defen onfen Rentmeester van den Domeynen terfto.nt te doen betalen der Wet ende officieren de gewoonlicke cleedinge verfchenen te Paesfthen vyftich; ende gebieden den feluen onfen Rentmeester jegenwoirdichofttoecommendevan nv voirtan ajle Jaere goetstyts voir Paesfchen die te betalen, op dat de Wethouders die te Paesfchen altyt geroet hehben, ende al het Jaer de Procesfien daer mede decoreren, fonder ander oft breeder prdinancie te verwachten dag defe jegewoirdigen.
Item oft gebeurde, dat na 'tfluytenvan defe contraéte ende accorde eenige difficulteyt oft duyfternisfe geviele, fulex dat na gelegentheyt der faken, ende omme 't gene des voorfz. ftaet ten effeóte tehringen, van noode worde eenige vermeerderinge, verminderinge oft veranderinge hier in te dqene, foe confenteren Wy, die van der Wet voorn, dat zy fullen defe ordinancie roerende de fake van den Eiere alleenlic mogen minderen, meerderen, veranderen ende fulex daer inne mogen difponeren, als zy Heden tot minfte quetfe, tot meesten proffite van de Gemeente fullen beuinden oirboirlicxt te zyne.
Alle weicke poinften ende articlen hier voorgeftelt ende gefpecificeert zullen duiren het leuen van ons alleenlick ende nyet langer.
In kennisfe der waerheyt foe hebben Ick Maximiüaen van B.ourgoingne.n, Heer van B.eueren van der Vere etc. Oefen onderteekent, ende onfen Segel met Wapenen hier
aen.



(313)
aen doen hangen: Ende want wy Burgmeesters ende Scepenen voirn., voir ons ende vuten name ende veruangende de geheele Gemeente der Stede van der Vere, alle de voirn. poinéten ende articlen hier bouen gefpeeificeert, geaccepteert hebben, ende accepteren mits defen,onder den voirwaerden, condicien ende voor den tyt voerfz., ende fonder 't felue te trecken in confequentie in toecommende tyden, alfoe wy fuflineerden in 't gene voirfz.es, ongehouden te zyne nyetmin omme die goede affectie die Wy dragende zyn tot mynen voorn. Heere, belouen ta onderhouden ende doen onderhouden de poinéten bouen Verclaerst.
In kennisfe der waerheyt, foe hebben Wy den Segel ten faeckender feluer Stede hier andoen hangen dènxxven dach van Oétobri xvc. vyftich.
Het Zegel van Heer Maximiliaan van Bourgondien is in rood wasch, en dat der Stad in groen wasch onder uithangende ieder aan een dubbel perkamente ftaart door de plycke gedoken,
3 F,
Brief van de Koningin Gouvernante aan de Veerfche Regeering, met bevel de Stad te verfterken, de Burry te wapenen enz. tegen de aanvallen der Franfchen. Februari 1551.
Marie by dergracien Gods Coninghinne van Hongarien, van Bohemen etc.
JL^ieue beminde. Want wy dagelycxin 't zeker onderrecht worden, dat men menichte Scepen van oorloghe toerichten om de Vlecken ende Steden van den Zeecant't V 5 ouer;-



( 314 )
pueryalien ende befcbsdighen; foo is groctclycx van noode, dat elck een toefich ende forge drage, hem daer tegens te verfiene, ende koeren voiraemen tegengaen* want wy verftaen, dat die Stadt van der Vere ten besten nyet gefloten maer . - ... zo ordonneren wy V van we? g;en des Keyfers ons heeren ende broeders zeer ernftelick, defe gefien de voirfz. Stede doet beftityten'izy metfelrie, eerde werek oft ander lake , goede roezich neempt op ra Pooiteder voerfz Stede, endenyet.ope» te houden dandd . . . , . encont, ende condempnerende d'andere oft ten ainften die zoo te verfekeren en in opcommenden noot mach Licbtelycken fluyten, ende dat ghy prouifie doet van .... ende andere materialen daer toe dienende, bouen die prouifie die ghy nv ter tyt . . , . den borge ren van der Stadt dat zy verfien van harnasch, wapene, ende vifhiaillc, zoe voor hun huisgefia als voir 't volck vanOirloge, dat wy in meyninge zyn tot hoer befcherminghe.te legghcn, doende voirts die borgereu ende Inwoenderen van der Stede pasferen monfierir.ge, gnjde deputerende Capiteynen, Ouerften , honderfte ende thiende mans, den weloken zy ouer ende van nv hen luyden te bewy'fen hoe lieder quartieren ende plaetfen, daer elck . . . . ende moeten yertreckén om-der Stede te bewaren, ende helpen befchermen ende befchudden .... van noode zy nyet verrast, maer bet weten moegen, wes zy te doen zullen hebben om te wederfiaene; en zult ons laten weten, wes ghy in defen gedaen geordonneerthebt, ende hoe vele volex van Oirloge ghy in de voorfz. Stede zult moghen logeren, ende .... ponnen den cost geuen tot redelycken pryfe, voor den geheelen toecommenden Zomer op dat wy den luyden van oirloge die wy daer ordonneren zullen daer nae moegen bettellen, (0de ghy en zyt in ghenen gebreke. Lieue beminde
deq .



( 3i5 )
den Heere God zy met V gefcreuen'tot , ... in bruario 1551.
Het opfchrift Onfen Lieuen beminden die Bailliu Burgemeester, Scepenen ende Raedt der Stede van der Vere.
3 G«
Publicatie te Vere gedaan, hoe de Burgeren zich te gedragen hadden in het huisvesten der Militie; zoo mede omtrent de yeiligheid der Straten by nachte, eu tegen het dragen van Wapenen door die daartoe, niet gerechtigd waren. (5 Augustus 1551.
-lVÏen aduerteert eenen yegelicken, dat alle de ghene die binnen huerlieder huyfen knechten gefoureert zyn oft daer eenige gefoureert fullen worden, defelve fullen gehouden fyn elck perfoon van defelue knechten te geuen «en redelicken cost ende dranck voor vyf grooten elc ;sdaechs. Dies fullen de felue knechten metten redelicken cost vandenhuysman te vreden zyn , oft dient gelieft rnogen henlieden geuen vyf grooten 'sdaechs voor elc hooft, daer mede zy huerlieden eygen cost doen fullen mogen, wel verftaende, dat men henlieden coken fal ende geuen vier ende keersfen zoe datbehoort, ende dat nyemanten wordt gehouden te logiercn eenige gouwarts oft jongers die in de befoldicheyt nyet en ftaen, ende eenighe dia huysvrouwen hebben zullen met huer lieder weerden accorderen zoe zybest connen; oft indien nyet zal by mypen heere den Bailliu, Burgemeester ende Scepenen, ende
d?8



C 316 >
den Capiteynen daer in voorzien werden, ende men fal eenen yegelyken betalen van der montcosten van de penningen die commen fullen van der foldye van der voorfz, knechten, daer voorden Capiteyn gerespondeert heeft gheene betalinge te doen, de Weerden ofte Weerdinner» daer zy't huys leggen zullen eerst betaelt zyn; ende ingeualle eenige knechten ander bier oft dranck wilden dar» keute oft gemeen bier, zullen 't felue't hueren costen buten mogen doen hielen en betaelen, fonder dat de Gemeente gehouden wordt hen lieden die te doene. Aldus gepubliceert ter poye metter clocke den vjen Augusti xvc. Ij.
Men aduertheert eenen yegelycken, dat nyemant wie hy zy, na dat de nachtclocke verlaten es hem en vinde by der ftrr.te dan om nootfaken ende dat met lanterneu ende fonder geweer op te peyne dat fe de Bailliu oft zynen Scout fal mogen opneemen ende leeden op te vangenisfe van Montfqort, ende voirts gecorrigeert te worden na gelegentheyt der faken, ende te betalen te boete naer vutwyfen 't voorbot ende op te verbeurte van huer geweer.
Van gelycken wordt oic van wegen den Hoopman van de knechten Jan Vifcher van wegen de Keyferlycke Majefteyt beuolen allen Landsknechten liggende binnen der Stadt van der Vere in den dienst zynder Majefteyt, dat de felue knechten hen feluen oic fullen reguleren na defe jegewoirdige prdinancie en publicatie hier bouen by den eedt die zy gezworen hebben, en op peyne van arbitralyck gecorrigeert te worden na gelegentheyt van der fake.
Gheen Bootsman noch ander vreemde, gheen coopman en zullen dragen ianck Mes, zwaert, bylenoch fteenen, npch ander wapenen achter Stede, vutgefteken Sappers en hoochbootsmnn, ten ware oic, dat zy eerst quamen in der Stede oft daer vut gaen wilden, op te verbeurte
yan'



C 317 )
Van de wapenen. Dit fullen de Waerden hare gasten te
kennen geven, ende Scippers haren bootsmannen, ende wie vochten oft beroerte maecte hy waer van buyten oft vanbinnen met geladen boghen, busfen, bylen, brandereels, fteenen oft diergelycken wapenen, verbeurde na gelegentheyt van der misdaet tot discretie van Burgermeesters ende Scepenen.
3 H-
Gift-brief zoo van deri Heer als vah der Stad Vere wege, waar by Joris Górdon als Confervateur der Schotfche Natie aldaar;een jaarlyksTractementvano€ 50: vlaams werdt toegelegd.3 Februari 1553.
2V3laximilaen van Bourgondien, Ridder van de oorde* ne van den gulden Vliefe, Heere van Beueren, van der Vere, Vlisfingen, Brouwershauen, Duuelandt, Tournehem, etc. Admirael en Capteyn Generael van der Zee; StadthoudervanHollandt, Zeelandt, West-vrieslantende Vtrecht. Doen te weten, dat ouermits der afiiuicheyt wylen Jan Moffet in zyne leuen Conferuateur van de priuilegien der natie van Schotlant, den welcken wy met die van onfer Stede van der Vere half ende half altyt gegonnen hebben zekere gratuiteyt ende Lyf-pencie van zeker fomme van penningen omme daer deur te foucken hes proffyt onzer voorfz. Stede, ende tot dien eynde folliciteten dat de cooplieden van der natie van Schotlant zouden trafficqueren, ende hueren handel ende negotiatie van den coopmanfcappe houden binnen onzer voorfz. Stede. Wy omme defe oirfaecke wille ende om dieswille dar ons
ge-



i 3i3 )
gebleken es van derCommisfie van 't zelueOfficievander £kmfeniatorie der Privilegie van Schotlant voorfz. gegoniien ende gegeuen by 't Ryke van Schötlandt voorfz. Joris Gordon renderende binnen defer felue Stede, hebben hem voor d'eene helft; ende die van onfer Stede van der Vere veorgenoemt voor d'ander helft gegonnen ende gegeuen , gunnen ende gheuen mids defen, eene penfie van vyftich ponden grooten vlaems sjacrs voor een gratuiteyt, op dat hy duer zyne nerfticheyt, cloucheyt ende indultric .te bet folliciteren achtcruolgen ende vercrygen zotrde de hantterïngc van de coopluden van de Natie van Schotlant voorfz. binnen defer Stede als daer toe best gefitueert ende bequacmpst wefende. Van weicke penfie hem een Jaer vsrfcenen es op ten eerflen January lestleden, die insgclycx nlrjt verfchynen fal Jaerlicx op ten eerftcn January ende voorts geduerende alzoe lange als ,t ons r.iet die van onzer Stede gelieuen fal Ordonnerende daeromme onzen Rentmeester generael jegeuwoordich' ende toecom'ende voor d'een helft, ende de Fortificatiemeester der zeluer Stede voor d'ander helft van de voorfz. L o£ groote 't sjaers, 't felne zulcx Jaerlicx te betalen zonder ander oft breeder ordonnancie van ons ofte van der Stadt te verwachten, mits ouerbrengende voor d'oerfte reyfe copie autentique van defen , mitsgaders oick altyt quitantie van de voorfz. Joris Gordon, ende dit tot wederroupen als bouen. In kennisfe der waerheyt hebben Wy onfen naem hier onder geftek ende Segel van Wapenen hier aen doen hangen i mitsgaders hebben Burghmeesters ende Scepenen voorfz. 'i Segel ter Saecken der zeluer Stede hier aen gehangen den derden February anno xvL". drie en vyftich de uatiuitate. geteekend M. de Bourgoingne, 3 I.
Nader Verdrag tusfchen den Héér et zy-



( 3*9 >
zyne Stad Vere, overliet onderhoud van fommige Werken. geduurendc liet leven van deu doemaiigenHeer„ 23 December t553«
J^VJaxisjiliaen van bourgoingnén Ridder van der ordene van den gulden Vliefe, Heere van Beueren, van der Vere.Vlisfingen, Creuecoeur, Tournehem, Dornb.urck, Wes'tcappel, Brouwershauen ete. Admirael ende Capkeyn gen era el van der Zee, Stadthouder vauHollr.nt, Zeelant, Westvricslant ende Vcrecht: Ende wy Burgmeesters ende Scepenen der Stede van der Vere in Zeelant, doen te weten, dat alfoe ouermits fekere redenen ende zwaricbeden men niet heeft connen teneffefte bringen fekere ordinancie in 't Jaer xvc. vyftich by ons gemaedlop 't bier dat men binnen der Veredrincken zoude, daer by dc Stadt zoude hebben geproffiteert, te weten eenen ftuuer op elcke tonne keute, ende zeuen ftuuers op elcke tonne dobbel biers bouen de drie oude ftuuers van den Impost, al breeder begrepen in fekeren brief die daer aff «emaeft ende by ons ter beede zyderespectiuelic befegelt es geweest in date deu xxven Octobris xvc.vyfticht Welcken brieff nv vuyt crachte ende mits defen jegewoirdigen brieuen doot ende te nyete es ende blyuen zal ten eeuwigen dagen. Soe bekennen wy mits defen, dat fichtent Ba rype deliberatie van Rade tusfchen ons gemaect ende gefloten es een nyeuw contract ende voorwaerde zoe hier aauolcht.
in deneersten is geordonneert ende gefloten, dat der Fortificatie Incompflen fullen gecontinueert ende hueren loop blyuen houdende, tot proffyte van der Stadt geduerende 't leuenvan myngenadigen Heer maer nyet langher, Sngaer.de metten nyeuwen Jare anno xvc. vier en vyftich



C 320 )
iich a natiuitate; te weten van deh vierden penninck op ten wyn excys, mitsgaders van den ouden ende nyeuwe drie ftuuers makende 't famen zes ftuuvers op elcke tonne biers meer geldende dan eenen haluen braspenninc den ftoop.
ten tweeden is geaccordeert ende gefloten, dat die van der Stadt 't hueren laste hebben genomen ende nemen mits defen geduerende 't leven van mynen voorfz. Heere maer nyet langer, en zonder *t zelue getrocken te worden in confequentie, te onderhouden de houte Nolle by de Wintmolen, het groote noorder-hoot, hetcampfeershoot, de drie ryferenhoofden , alle deftakettenen kisten, debrugge ouer de hauen , alle de Cryen van de hauen van voren tot achter, zoo wel van houte palen, gordingen ende becleedingen, als van fteenwerck daer 't noodt es, dé houte trappen zoe wel vankyevuytals campfeershoot; de feprratien vrn alle de ftrr.ten binnen der Stadt. Oic onderhouden alle der Stadt Poorten, mueren, vesten,gailderyen ende thorens; oic alle 'tfchaille deck van der Stadtpoorten, thorelis, gailleryert ehde van der Stadthuysi inits conditie, dat myn voorfz. Heere heeft geloeft ende geloeft mits defen, de Stadt ter bate te commen ende betalen , te weten nv duyfent guldens gereet metten nyeuwen Jare vier en vyftich a natiuitate, ende voirts alle nyeüwe Jrers dach geduerende dit contract de fommevari zeuen hondert carolus guldens die myn voorfz. Heere jaerlicx der Stadt asfigneert op zynen Hrrinc-tol te ontfangen altyt op nyeuwe Jaers-dach,da.eraff d'eerftezeuen hondert gulden verfchynen zullen nyeuwe Jaers-dachxvc. vyf en vyftich a natiuitate, ende zoe voirts van Jare te Jaere geduerende dit coritrrét.'; des zoe es expresfelic geconditioneert, dat ingeualle de voirfz. wercken ende andere Lasten van der Stadt zoe zwaer oft groot vallen,
dat



C 321 >
iai men die metter Stadt Incompflen ende metten vóïrfej, zeuen hondert gulden 't sjaers nyet en mochte verualleh Ofte betalen, ehde dat 't zelue zulcx bleke by de Rekeninge Van der fortificatie die men Jaerlicx doen fal altye op ten lesten kersdach,foefal myn voirfz. Heere daertoó mede helpen contribueren nae zyne goede discretie, na dat men vinden fal dat de wercken nöotelic fullen zyri* ende na gelegentheyt der faken; des en fullen de fortifica^ tiemeesters gheen zwaere wercken beghinnen fonder aduy* ■van mynen Heere ende der Weti
ende ten derden is oic in 't maken vah dit voorfz* contraft by mynen voorfz. Heere geaccordeert ende geconfenteert, dat na Laurys Bakens doot die nv op Camfeers-thoren woondt, foe fal den feluen thoren verhuerc worden by die van der Stadt aëneéneri bequameh pcrfoon die mynen Heereaehgeriaemfyn fal, weicke huere fal commen tót proffite van der Stadt, ende fal den feluen thoren ten eeuwigen dagen blyuen aen de voorfz. Stadt, gemercT: de felue Stadt nv alleene heeft becosticht het nyeuwe werck dit Jaer aen den feluen thören gemaect, daer; men meer Renten om foude hebben mogen coopen dan de huere van den zeluen thoren fal mogen bedragen. Noch fal comen tot proffite van der Stadt het vutuoergelt, te weten drie grooten vah elcke groue tonne vreemts biers* 't welc yemant van buyten hier ter Vere compt coopen ende vuyter Stadt voert. Noch 't recht van der Ysfue* d'welck myn genadigen Heer tot noch toe ontfangen heefr, fal Voortan geduerende dit contraa commen tot proffite van der Stadt. Noch het proffit van den Sólders op 't Stadhuys, mitsgaders het winterfate-gelt vah den Vreemden Scepen die 's winters in de hauen opleggen.
item, dat voirtan denominatie van den Stedebodefcap» pen wefen fal aen Burgemeesters ende Scepenen, mits dat II. Stuk. X zy



()
2y 't nyemandt en zullen geuen dan die 't felue bedient, ende altyt by aduife van mynen Heere.
item , dat die van der Weth zullen blyuen hebben atleene de difpofitie van het Waken, Poortfluyten, Turfmate, het roupen van den Wyn ende vreerapt bier ende anders rontsom der Stadt, mitsgaders het bier prouuen ; dat oic de twee fcellingen die myn Heere plach te ontfangen van den ghenen die poirters werden van der Vere. fullen commen tot proifyte van den Burgmeesters in der tyt wefende.
In kenuisfe der waerheyt hebben Wy Maximiliaen van Bourgoingnen, Heere van Beuere, van der Vere etc. dit onderteeckent, ende onfen Segel van Wapenen hier onder aen doen hangen; Desgelicx hebben wy Burgmeesters ende Scepenen voor ons ende onfenacommelingen ,veruar*gende hier inne het corpus van der Stadt den Segel ten Saken der feluer Stede van der Vere hier angehangen op den drieentwintichften dach van December annoxvc. drien vyftich. geteekend M. de Bourgoingne.
Door de plycke is op de rechterzyde het Zegel vaé. Heere Maximiliaan van Bourgondien in rood, en. aan deflinkerzydehetZegelderStadin groen wasch, .beide aan een dubbele perkamente fteerte uithangende. De plycke is geteekend ]. Simonsfz.
3 K-
Beraamde Seynen tusfchen de Visfchers* en Oorlogfchepen tot Convooy dienende.
Seynen die de Buysfen ende Visfchers doen fullen an den Scepen van oorloghen voir deu teelt vier en vyftich.



( 3*3 )
by Nachte
^\.Is de Visfchers eenige Scepen Vernemen twiffelendë oft vrienden mochte zyn, fullen terftont nemen een Lanterne met eene fceene oft ftakelvier houdende dat zulcx den tyt van een half glas twee vademen van malcanderen. Ende indien de Scepen die zy zien' vrienden zyn, fullen gehouden wefen te antwoorden met twee Lanternenen eert fcene oft ftakelvier ten haluen tusfchen die Lanternen houdende 't zeiue ftane als vooren.
Item de Visfchers die dit teyckeri van de Vrienden niet en vernemen van de Scepen die zygewaere worden, zoo fullen zy den voirfz. Lantern oft fcene oft ftakelvier blyuen houdende tot dat zy fecours crygen van de vrienden. By Daeghe
tri dien de Oorlogfcepen vrienden zyn commende onder de Buysfen, fullen een ianghe bolslaen ter haluer ftengha vuyter grooter Maersfe laeten vliegen, en die zoe Ianghe houden ftaende tot zy bekent zyn.
DieVisfcher dit teycken fiende van de vrienden en zal geen teycken met allen doen, ende fiet hy geen teycken van vrienden, zoe fal hyeen bonnette oft een ander oude zeil hysfehen bouen an de Focke mast en laetent vuytwaeyen, zoe oick doen fullen alle andere buysfen dit ziende, waarfchauwende zulcx malcanderen foe Ianghe en ter tyt toe dat zy fecours 'en h'ulpe gecrigen van den Conuoyfcepen ofte Oorlochfcepen van defen Lande. Voir de Conuoyfcepen onder malcanderen. Geleycke Seynen by nachte'van twee Lanternen en een fcene vier ten haiuen, ende van by daeghe die bolfane ter haluer ftenghe vuyter grooter Maersfe te laeten waeyen, zoe voerfz. ftaet, fullen de Oorloochfcepen foe wel van Vlanderen. Hoüant en Zeelant oick onder malcanderen onderhouden. X' x Brief



C 324 )
3 L-
Brief der Wet van Middelburg aan die van Vere, over het bekommeren van een hunner Poorters, en verzoek om denzelven te ontdaan.
14 Juli 1550.
W
JLa/erwerdige wyfe ende zeer voorfienlge Heeren wy gebieden ons in alder reuerentie 't uwaerts.
Alzoe ons Willem Jansz. Stoel vercooper Poirter ende Ingefeten defer Stede vanMiddelburch verthoont heeft hoe hy aldaer by feker uwe Ingefeten ofte Poirtere gearrefteert es om zeker cleene questie tusfchen hem luyden wefende, en dat hy om te voldoenedenarreftant geprefenteertheeft te Middelburch rechts te plegen daer hy poirter es, ende nergens arreftable noch betreckbaer en es dan voor die van Middelburg zynen Iuge competente, mits aldaer eerst Hellende borge fuflifant, ende dat de voirn. arrestantdaer mede nyet te vreden en es geweest.
Sooyst, dat wy ten verfoucke van de voirn. Willem Jansz. aen uwer E. verfouckeu, dat uwer E. gelieue den voirn. Willem vuyten arreste te ontflaen , mitsdoende de voirn. zeker als bouen, alzoe Poirters van Middelburg nergens arreftabel en zyn volgende heur Preuilegie van ouden tyden by den Graueu ende Grauinnen gegeuene.
Eerwaerdige, Wyfe ende voorzienege Heeren, de Heere zy met V,gefcreuen defenxxiiijen Julio xvc. ende fesfen vyftich.
De al uwe de Burgemeester ende Schepenen
der Stede van Middelburch in Zeelant. Het opfchrift Eerfame Wyfe ende Discrete de Burg-
mees-



C 325 }
meesters ende Schepenen der Stede van der Vere heure goede vrienden.
3 M-
Brief der Regeering van Gouda aan die van Vere, verzoekende den Admiraal en Raden ter Admiraliteit op overgezondene Vraag-poincten te h o oren. t> Augustus 1556.
TT
JL^erfame, Wyfe, voirfienige Heeren ende goede vrienden.
Wy gebieden ons jonftelick 't uwer E. vuyt dien, dat voor ons luyden vierfchare Proces es, ende als nochhanght ongedecideert, tusfchen Jan Jansz. van Ouderkerk als eysfcher ter eenre zyde Jegens Maerten Cornelisz. verweerder ter andere, dair inne foe verde geprocedeert is dat d'voorn. eysfcher geadmitteert is tot fyn proeue ende verificatie van zyn feyten. Ende want ons d'voorn. eysfcher te kennen gegeuen heeft, dat hein van noode es te doen hoiren Myn heere den Admirael ende die van den Raede der Admiraliteyt refiderende in uwer E. Jurisdictie, foe fcriuen wy jegenwoirdich an uwer E., dat defelue gelieue wille in faueur ende vordernisfe van Justicie ende van wegen d'voorn. eysfcher, voor Vluyder 't ontbieden Myn lieere den Admirael ende die van den Rade der Admiraliteyt voorfz. ende deze defelue als oirconde dair toe gemaent wefende by Eede zoo 't behoort, te Interrogeren ende examineren op te Interrogatorie ende articulen hier inne fcefloten, heur luyder depofitie Hellende ende redigierende bygefcrifte by goede verclaringe, ende ons al 't felue toebefegelt nair conftume ouer te feynden ten redelycke x 3 cos-



toste van de voorfz. eysfcher, omme 't felue geilen end* gevifiteert zynde gedaen te worden nair behoiren.
Eerfame, Wyfe, Voirfienige Heeren ende goede vrunden, belieue uwer E. eenige gelycke ofte andere faken wefende 't onfen vermogen,, wy fullen ons dair toe prest ende bereyt vinden 'T kenne God. Almachtich die uwer E, ingefontheyt fpare. Ter Goude den vjen Augusti 1556.
Schepenen ende Raedt der Stede van der Goude Het opfchrift
Eerfame, Wyfe, Voirfienige Heeren Schoudt, Schepenen ende Raedt der Stede van der Vere in Zeelant, onfe byfondere goede Vrunden,
3 N,
Brief der Wet van Middelburg aan die van Vere, met beklag over het niet laten volgen van een half last Tarwe, en verzoek om zulks toeteftaan. 4 Juni 1557-
E erfame, wyfe ende zeer voorfienige Heeren ende byfondere goede Vrienden ,wy ghebieden ons zeer'tuwaerts.
Ons heeft op huydent te kennen ghegeuen Antheunis. Duuelaire onfe beminde mede-poirter, hoe hem verbooden zoude zyn te veruoeren ende herwairts binnen deze Stadt brenghen zeker halff lastTaeruwe, dat hy zegt van Sander in den Olyphant als.gisteren gecocht te hebbene, daer van wy. ons niet te vollen en oonnen verwonderen, dies te meer datwy noyntgheduerende defen quaden ende dieren tydt jeghens uwe Eer. nocheenighe andere onderfeeten van myn Heere den Marquis van ghelycke deffenc«n ofte verboden geufeert hebben, mer ter contrarie wel
we-



C 327 )
wetende gedoocht zoe broodt als taeruwe ende meel van hier in grooten nombre ende quantiteyt vervoert te worden naer der Vere, Vlisiinghen, Domburch, Westcappel, Zoutelande ende andere onfe ghebuereu, ghelyckerwys wy noch gheerne willen doen zonder eenighe verboden ter contrarie te maecken ten waere wy daer toe verweet warden. Waeromme wy uwe Eer. mits defen verfouckende zyn, dat V ghelieue de voirn. Antheunis brengher van deze voorfz. taeruwe te laeten volghen ende te brenghen binnen defer Stede niet jeghenltaende eenighe ordonnancie ter contrarie, op dat die alhier ghefletenmach worden onder de Gemeente, zoe defer Stadt als Lantzaten onfen ghebuereu, fonder dat die buyten Walcheren ghetransporteert zal warden, ende daer van hy bthoirlycke certificatie zal brenghen, en zullen ons vrientfehap doen, ende oorfaecke geuen om te continueren in onfe goede pfopoeste van onfe ghebuereu in als by te flaen, daer toe wy altyts zeer gheneghenzyn geweest ende noch zyn tot foulagement van de arme ghemeente, dat kenne God die uwe Eer. fpare inghefoude. Gefcreuen tot Mid delburch defen iïijen injunio naernoene anno xvc. zeuen ca vyftich.
Burgemeesters ende Schepenen dervStadi van Middelburch in Zeelant de al uwe geteekend A. Proost. Het opfchrift Eerfame Wyfe ende zeer voorfienighe Heeren Bailliu, Burgemeesters ende Schepenen der Stadt van der Vere ende elck van ben onfe goede Vrienden.
X 4 Brief



( 3^8 )
3 0<
Brief door Heer Maximiliaan van Bourgondien aan Koning Filips gefchreven, rakende het gedrag van den Pastoor der Qude Kerk te Amfterdam en een Burgemeester; aldaar. 9 December 1557, Sire?
JF'ay receu la lettre pour qu'il a pleu a Votre Majeftéde m'efcripre auec des lettres que Mesfieurs de Votre grand Confeil a Malines ont efcripta votre Majefté, concernant les fubornations et autres exces faite et commis par maitre Floris Ingelberts Cure de la veille Eglife a Amfterdam,et maitre Henry Diercx Bourgmaitre dc la mesme Ville, m'ordonnant Votre Majefté de me trouue a la Have pour auec 1'aduis du Confeil en Hollande auec les Confeilliers du dift grand Confeil qui fe doibt jcy trouue aduife le meilleur moyen pour faire prendre au corps les dia deux perfonnaiges le plus discretement que faire fepourroitfans emotion, au quel commandement Sire obeyera et ferray tout debuoir a moy poffible pour 1'effeauer, etattendray jcy la venue du fus diets Confeilliers, combien Sire que fuys encoires alfez debile d'une longue maladie qui ma detentie.
Et quant a ce que Votre;Majeffe m'ordonne de prendre regard a la rejeftion de la Loy. Votre Majefté Scaitquilz ont la Priuilegie de faire les Bourgemaitres entre eulx, commes font annuellement, et quant aux Echeuins jlz eligent tous les ans xiiij perfonnes quilz prefentent auGouuerneur au nom de Votre Majefté, hors des quelz on Whoifu les fept; et j'ay Sire tous angs auec 1'aduis du
fie_U4>



( 3^9 )
fleur D'AiTendelft et fouuentes fois en prefence de L'Efcoutette d'Amfterdam choify des perfonnes moins facteux, «t pariant a correction par foraie d'admortiffement neftque Votre Majefté veule ufe d'auctorite abfolute de mettreles Bourgemaitres et Efcheuins d'autant que jay en quelque vent que les priuilegie n' eft fi abfolut et eftroit commez le veullent Souftinir, mai feroit poiïïble de commeftre celz qu'il conuiendroit bien veul'election quilsfont, et la faueur quilz portent 1'un al 1'autre; ou fi Votre Majefté ne vouldroit a ce entendre jl me fembla fere qu'il ne feroit hors de propos que Votre Majefté feiffe renouuelles ia Vroetfcappe en fuyuant 1'afte deL'accord auec les autres Villes de Hollande par ou en partie la chofe fe porroit guffy renerier. Sire etc. De la Vere le ixe de Decembre 1557.
3 P-
Brief der Regeering van Gend aan die van Vere, om opgave te willen doen hoedanig de toevoer van Visch naar hunne Stad zoude kunnen aangemoedigd en verbeterd worden. 6 Juli 1558.
E dele Weerde ende Voirfienïghe Heeren wy ghebiedens gns jonftelic an Vlieden E. der zelue aduerterende by defen, hoe dat alzoo wy verftaen hadden, dat ouer zekeren tyt hier tevoren byfommegheperfonenneerftichveruolch ghedaen hadde gheweest by de Coninchlycke Majefteyt om in theinfe ofte coope te vercrighene 't Weerfcep ofte mine van der Vismaerct dezer Stede, waer jeghens onfe Voirfaten in Wetten henlieden voor huerlieden interest gheoppofeert hadden, doende der voorn. Majefteyt onder x 5 an-



( 33° )
«aderen pregnante redenen verthooghen, hoe dat'tvervolch van de voorn, perfonen ghehelic ende al tendeerde om zo wel de inwonende dezer Stede als den vremderi coopman te pramene zoeckende r.lleenlic heurlieder gheImgulierde, in zulcker wys, dat in den gheualle hemlie? den de voirn, mine toeghelaten hadde gheweest, apparentie was den coopman van defe Stede te vervremden ende daer by onvoirfien te werdene van Visfche, ende alzo den zeluen tot dieren prifé te bringhene: Ende gheconfidereert, dat wyom de voorn, inconuenienten te fchuwene ende belettene, onlancx zo vele debuoirs ghedaen hebben, dat ons 't zelue Weerfcip ofte mine by zyne Majefteyt onergelaten es, ende de proprieteyt daer af vercreghen hebben mids zekere recoignoisfance, ende dal wy diensvolgende tnmeeninge zyn ordre ende regie daer op te doen ftellene, ter foulaefe van den inwonenden dezer Stede,ende oic terverlichtinghe ende verzekertheden van den vremden Coopman die zynen Visch alhier zoude begheeren te befcickene. Soo eist, dat Wy Vlieder E. daer af wel hebben willen aduerteren, om in den gheualle ghy lieden eenighe poinclen ofte middelen gheaduifeert hadt die ter woirdgringge van der voirfz. zake zoude moghen dienen, ende by den welcken dat den Coopman te meer ghemoueert zoude moghen wefen defe Stede te ftequenterene ende zyn waere alhier te befchickene, datVlieden belieuen zoude de zelue ons te communiceren' ende by ghefchrifte ouer té fendene, ende van ghelycken hier af te aduerterene Vlieder ende circumuoifine Steden ghelycke negociatie doende; Wy zouden bereet zyn ons tot Vlieder ende huerelieder aduife (alzo verre als 'tdoenlic waere) te accomoderene by der hulpe Godts die V lieden E. verleene zyn gratie te Ghendt defen '/jen Juny J558,
Ai



C 331 >
Al uwe goetjonfteghe vrienden, Scepeneg ende Raedt der Stede van Ghendt. Het opfchrift Edele, Weerde ende voirfieneghe Heeren Burchmeestere ende Seepenen. der Stadt van der Vere.
SQ.
Brief van den Rentmeester Generaal Bewesterfcheldear.nde Wet vm Vere, met bevel den Uitvaart des Keizers met de gewoone plechtigheden te vieren, l December 1558.
lEferfame, Wyfe byfundere goede Vrunden, naer alle groetenisfeverftaendeby derMisfiuevau de Konincklycke Majefteyt onfen genadige Heere gedepefcheert in Nouembre lestleden, de droeue tidingen van 't ouerlyden van den Keyfer ?ynen Heere ende Vader geftoruen in Spaingnen den xxjen September lestleden, ende dat zyne Majefteyt daer inne begerende esallebehoirlicke deuoir ende offitie oick vuytvaerden begenckenisfenende oetmoedige bedingen te doen doene voor de Salicheyt van zynder Ziele, op dat den Almachtigen Heere duer zyn Godlicke gpetheyt dezelue ontfange wille in 'tgefelfchrp ende Verg-, cleringe der geloeuige ende falige Sielen in zyn Hemelfche Rycke.
Waeromme zyne Majefteyt an my verfouckende ende oick ernftelick ordinerende ebinnen den bedriue van mynder Jurisdictie in allen Steden ende in allen Kercken ende Cloostersvan dien, daer men van gelycken gewoenlick es van doene, te lasten endebeuelenvan zynder Majefteyt de zelve gedaen te werden, Soe



( 332 )
Soe hebbe ick ter oirfaicke van dien aen Vluyden we! willen verfoucken ende nyet min van zynder Majefteyts wegen ordineren, dat ghy luyden van Honden aen in de Kercke ende Cloosteren van der Stede van der Vere, daer men van gelycken gewoenlick es van doene die Clocken doet luyden dagelicx met continuatie van dien naer behoiren, doende vuytvaerden ende begenckenisfe mette folempniteyten daer toe dienende tot V luyder eerfte gelegentheyt ende zoe geringe als 't mogelicken zyn fal doende oetmoedige bedingen ende andere goede endefalige wercken voor de Ziele van wylen onfe voorn. Heere den Keyfer zynen Vadere, waer inne ghy lieden V voorts zulcx zult vougen ende employeren met fulcke ende zoe goede affectie als de zunderlinge liefde, gunfle ende forchvuldigheyt die wylen den voorfz. Keyfer totten weluaerden, befchermenisfe ende defenfie van defe landen ende onderfaten van dien altyts gedraghen heeft ende wel hoochlycken verdient heeft.
Eerfame byfundere goede vrienden onfe Heere Godzy met V luyden vuyt Middelburch den eerften Decembris xvc. lviij.
Uwe goede vrient ten diende geteekend Hieronymus Zandelin» Het opfchrifc Eerfame byzundere goede Vrunden Bailliou Burgmeesters en Scepenen der Stede van der Vere Ter Vere.
3 R.
Erflyke Lyfrente-brief door Vrouwe Louife de Croy, Douariere Markgravinne van Vere, voor de Wet dier Stad



C 333 )
Stad gepasfeerd, ten behoeve van haar basterdZuster Marie deCroy.
±n| ous Bourgmaiftres et Efcheuins de la Ville de la Vere en Zelande, fcauoir faifons a tous ceulcxqu'il appartiendra, que au jour d'huy eft comparue par deuant nous, Haulte Noble et Puiffante Dame, Dame Loyfe de Croy, Marquife Douagiere de la Vere, accompaignee de fon tuteur et mamboir eflui; donnant a congnoiftre que pour auancher Damoifelle Marie batard de Croy fa foeur a quelque honnefte alliance demariaigeau regard du paren» taige dont elle eft extraifte,'la difte Dame comparante auroit obtenue du Roy notre Souverein lettres deLegittimation pour fa difte Soeur batard a intention de la pourueoir honueftement d'aucuns biens et heritaiges pour la bonne affection quelle lui porte et pour lesbonslongtainset agreables feruices faictez par jcellea la Difte Dame comparante , et pour effeftuer cefte fon intention, Efle a donnee et donne par ces prefentes en pur Don a la difte Damoifelle Marie batard de Croy et a fes enfans legitime quelle pourra procurer venant a 1'eftat de mariaige, vue Rente beritable de cincq eens fiorins de vingt patars la pieche par an au rachapt du denier feize a commencher auoir cours affauoir le dift trois eens fiorins par an au jour dn mariaige de la difte Damoifelle Marie en cas qu'il conuenegie a elle defe maner foit auant le trespartd'icelleDame comparante ou apres, et les autres deux eens fiorins en tout euenement au jour du trespas d'icelle Dame, obligeant quant a ce tous et quelsconcques fes biens, meubles et heritaiges de quelque condition ou nature quilz foient malz referuez; veullant Ia difte Dame comparante que fi de fon Viuant elle n'auoit deuement et fouffifTament ypo-
tec-



( 334 )
irecqtier la difte Rente de vc. fiorins par an au prouffit de fa difte Soeur batard, que jncontinènt apres le trepasd'icelle D-me, fes heritiersfuccesfeurs ouayans caufeferont jenuez ypotecquer bien fouffifament la difte entlereRente de vc. fiorins au proffit de la difte Drmoifelle Marie, für bonne terre, ferme valiffrnt pour le moins Mil femblableï florius de Rente par sn; Et aduenant que fa difte Soeur batard termina vie par moft fans delaifTer hoir ou hoirs legittimes procreez de fon corps, en ce cas veult et entend la difte Dame comparante que le dift vc. fiorins de Rente retourneront a elle comparante ou fon prïncipalheritier. Tout ce que deffus a la difte Dame comparante ainfy ordonnee, moyennant et a condition que fa difte foeur batardfe dcbura marierauecie greet corifentemen'tde la difte Dame comparante encas quelle foit en v?e, autrement p.'.r le gre, cönfentement et adueü de MelTeigneurs L'Euesque Reignant e moderne deLiege, le Marquis de Berghes et le Seigneur de Nyewerue ou 1'un deulx fitoUS iiy porroient entendre; le tout a paine d'efire fruftree de Ia. difte Rente, et affin que ce qui deffus puïffe mieulx valider en temps aduenir, la difte Dame comparante pour plus grande feurete a conftitue, crie, ordonnee et eftablye, conftitue, creee , Ordonue et eftablife par ces prefentes, maitre. Pierre de Sant dift Vulcanus et Frrnchois Santes Procureurs poftulrns art grand Confeil du Roy notre Sire ordonne a Malines, leur dounanx pi; in pouoir et auétorité enfemble et a chacun d'eulx pour le tout, de pour et au nom de la difte D..me', comparoir par deuant MelTeigneurs dn dift grand Confeil et jllec confenter tout cc que deffus et declare, et de cëlaiffer condempnez voluntairement la difte Dame comparante en ia Dbnation cy deuant mentionnee, y faifant toutes les folempnitez requifes de droit et en tout ce que deflus et ce que en de-
pend



( 335 5
pend faire et exerces tout ce que bons et loaulx procureurs aux caufes et ad lites compete et appartient; Etce que la difte Dame comparante mesmes faire porroit fy par tout elle fut prefente, ja fult que le cas requife mandement plus efpecial, promeftant la difte Dame conftituante en parole de Noble Dame tenir pour ferme eftable et agreable tout ce que par fes difts procureurs ou 1'uno diceulx en ce que deffus fera faift, confenty et befoigne* et mesmes de furner a la difte condempnation foubz la mesme obiigation que deffus entesmoing etc. le . . . de juillet xvc. cincquante neuf.
3 S-
Brief der Magiflraat van Vere aan die van Vlisfingen, met verzoek om een affchrift der Ordonnantie te hebben op de vrachtloonen van Visch naar buiten gevoerde 22 Februari 1559.
JEC'erfaine ende byfondere goede vrïenden-
Alfoe binnen dezer Stede dagelicx groote ongeregeltheyt valt onder den huerlieden defer Steden, willende den Cooplieden die hier Visch quamen coopen verfchatten van de vracht en Sceephuere; ende dat wy verfiaen hebben dat binnen der Stede van Vlysfingen fekeren goeden regel ende Ordinancie dair op gemaeft es, ende oic op 't VisIiuys; daer by gevoucht dat de Scippers gehouden zyn de baggen oft vismanden weer tot Vlisfingen tebringenvoor 't felue loon dair voor zy huerlieder Scip verhuert hadden, om den Vis op 't zas oft elders te vuerem
Soe eyst, dat wy zeer ernstlic op V begheeren ende verfoucken, ons copie van de felue Ordinancie van Vlis-
Ga-



C330
fingen ouer te zenden, in faueur van goede poiicie wanï wy oic gairne daer op een goede regel (tellen fouden, op dat de goede coopluden nyet vetcort en worden, waerora ghylieden ons groote vruntfcap doen fült; ghy fult ons in gelycke en andere faken oic bereet vinden,
Eerfame etc. Wy bidden God etc. van der Vere den ixijen February 1559 a natiuitate
Bailliu, Burgemeesters en Scepenen der Stede van der Vere.
3 T*
Brief van den Penfionaris Roelan de Pottere aan de Magiftraat van Vere, om Gedeputeerden te Middelburg te zenden ten einde te helpen overleggen , hoe de Spaanfche Krygsknechten best uit Walcheren te verzenden.18 October 1560.
JEfenvaerde Wyze voorzieneghe Heeren. Alzo de gedeputeerde van Vlisfmge defe achternoene hen gevonden zyn by mynen heere van Wackene ,maekende groote zwaericheyt vut de redenen by hen lieden voortgeftelt van te ■mogen te Scepe helpen de Vendelen liggende tot Zoutelande, Westcappele, Domburgh ende Caudekercke en fonderlinge van de twee Vendelen liggende te Domburgh, alzo die ghcrne zouden mogen gefceept zyn in de Polder ofte an eenighe van de hoofden liggende omtrent der Vere; Verder dat zy lieden daeromme begeerde ghehoort te zyne enelcanderen Vetftaen vp de felue zwaericheyt. Zoismyuen last V lieden myne heeren daer van te aduertereri, ten eyiide V liedene jeghens morgen goetstyts enten min-
ften



( 337 3
iten ten acht uuren te fchickeh uwe Ghedepnteerde tot
Middelburgh binnen der Abdie omme ander ftont te famert te fluyten . . . . vp 't ghuent voirfz. is en den xvjen defer maent eens geaduïfeert is gheweest hoewel dat omma de redenen en zwaericheyt voorfz. 'tfcynt verandéringhe daer inne behooren te vallene.
Eerweerde Wyfe voorzienighe heeren myn ghebledende in uwe goede gracie, bidde God almachtich Vlieden tè fparen in gefbndeh. gefcreuen met haesten den xviijen vaó Oétober 1560. tot Middelburgh voorn.
De al uwe goedwillige Dienaer geteekend Roeland de Pottre» Het opfcbrift An Eerweerden Wyfe Voorzienighe Heeren mynen Heeren den Bailliu Burghmeesters en Scepenen der Stede van der Vere.
iV>
Nadere Brief van den Penflonaïis do Pottre, ten einde als voren. 15 Oftober 1560.
JEferweerde Wyfe voorzieneghe Heeren.
Alzo de windt goet vallende omme het vertrecken van de Spaengnaerden de meeste zwaericheyt vallen zal omme bet vervoeren van heur lieder bagaigen ende datdaeromme van noode zy daer te vooren tcremediëren, ommegheene occafie te gheuen van heurlieder dilayeren en te vertréeke de reyfe. Zo eyst dat myne Heeren reprefenterende de Staeten des landts van Zeelandt my belast hebben, an uwe E. te fcryuen, ten eynde V lieden belieue te fenden als morgen jeghens den acht vren gedeputeerde vuter
Ö. Stuk. y Wet>|



( 338 )
Wee, omme met den anderen te ramen ende refoluerea
hoe men daer inne gheriefuelicxs hem fal mogen reguleren ivatheuden, fchuyten ofte wagh'enen ele in't zyne fal connen vutbryngen, omme zo de bagaigen als de Spaen» gnaerden te moghen beweghen in den Scepen daer zy lieden vp befcreuen enbefteltzyn. Begherende myne voorn, heeren, dat ghy. lieden hier inne niet wilt wefen in gebreke,- ten eynde de voorn. Spaengnaerden gheen oorzake en nemen van hem nyet te haesten vuten Lande.
Eerweerde, Wyfe voorzienighe Heeren my gebiedende in uwe goede gracie, biddè God almachtich uwe E. te fparen in gefonden. gefcreuen tot Middelburch defen xvea van October 1560. De at uwegoedwillighe Dienaer, geteekend Roland de Pottre.i Het opfchrift
An Eerweerde wyfe en voorzienighe heeren mynen heeren Burghmeesters en Scepenen der Stede van der Vere.
3 V-
Brief des Konings van Schotland aart de Regeering van Vere, waarby die Vorst kennis geeft Joris Gordon tot Gonfervateur van de voorrechten zyner Natie te hebben benoemd. Eebruari 1560.
1VÏ eflïeurs. Nous auons errtendu que votre Ville de' Fere doibt eftre la refidence de Conferuateur de notre Nation pour juger etordonner lescaufes des Marchans dece Royaume, et ainfi' que fommez informer il'ya a defia long temps qu'il ny ayt eu aulcuncq quiayt Miniftre eefte offiGe refidanc au-Fere* au grand dommage de nos diftzMar-
caar.ds *



C 339 5
ëlsancfs, et coBgHoiflant que ce porteur George Gordon a
le don du dift office le quel neft pas encores defchargeee éltaime des Marchans de ce Royaume, eteftime fortpropre pour cefte office comme hommepracticque en teleftat. Nous vous prions affectueufement de le recepuoir au dift eftat de Conferuateur et le faire obeyr, comme ilapartiendra jusquesa ce quautre ordre foyt prinz icy touchant ld dift office, de la quelle ne faifons doutte y ferez qui fera 1'endroift ou apresmeftrerecommandeavousdebon coeur je prieray Dieu vous auoyr en fit garde. De Edinbourg le Jour de Feuryer 1560;
Votre bon amy. geteekend James R. Het opfchrift A Monfieur le Ballye et Confeil du Fere en Zelande.
3 W-
Brief van den Vice Admiraal Adolf van Bourgondien aan de Veerfche Regeering, ten einde die hem Gedeputeerden zouden zenden, aanwien hy zynen last zoude openen. 30 November 1560.
JEerwcerde wyze ende voorzienighe Heeren.'
Alzo Icontfanghen hebbe zekere briefue van Mevrouwa de Hertoghinne van Parma etc. Gouuernante etc. hebba Vlieden by defen wel willen aduerteren, dat Ic by den inhouden van de zelue belast ben met Vlieden nootzakelick te fpreken; waeromme Ic an V lieden verzóucke, 1 dat ghy lieden terftont ende zonder dilay alhier bymy zenden zoudt V lieder Ghedeputeerde om hemlieden te kennen te gheuen zulcken last als my by der zeluer GouuerY n uan-



C 340 )
aante ghegheuen es,zonder dies in gebreke te zyne. Vut Middelburch defen lesten Nouember 1560.
geteekend Adolf de Bourgoingne. Het opfchrift An Eerweerde Wyze ende Voorzienighe Heeren Bailliu, Burchmeesters ende Scepenen der Stede van der Vere.
3 X-
Brief der Regeering van Delft aan die van Vere, kennis gevende dat zy hun begonnen Rechtsgeding voor den Hove van Holland hadden geftaakt.ïo Januari 1561.
]K!ferfr,me. wyfe voorfienige heeren onfe goede vrunden.
Wy hebben uwer E. Misfiue metten brenger van defen ontfangen, ende daer vuyt verftaen hebbende uwer E. goetwillige antwoorde die wy indancke ontfangen ,fynde te vreden die citatie ende begonile procedueren voorden Houe van Hollantangeheuen terenunchieren ende te buyten te gaen, daer toe wy onfen Procureur ouerfcryuen ende beuel doen fullen met die fake te fupercederen, fonder vorder daer inne te procederen; van gelycke fullen oeek die brouwers die aldaer gewoonlicken zyn heur bieren te flyten naerftelicke vermaninge ende beuel doen, hem luyden in 'tleueren van die bieren fulex te willen quyten dat uwer E. daer mede gecontenteert ende gheen redenen en hebt om uwer E. daer van te beclagen off te wandancken.
Eerfame Wyfe Voorfienighe Heeren God almachtich onfen Heere fy met uwer E. tot prosperiteyt ende falie-
heyt.



c 341)
heyt. Gefcreuen wt Delft defen xen January xv^. iX) Stilo Curie Holl,
Die alle uwe goetwillige Burgemeesters endeRegierders der Stede van Delft. Het opfchrift Eerfame Wyfe Voorfienige Heeren Schoudt, Burgemeesters Schepenen ende Regierders der Stede van der Veer onfe goede Vrunden Ter Veer.
3 Y-
Brief van antwoord der Grave van Bosfu aan de Stad Edenburg, waarby de Schotfche Natie alle voordeelen toegezegd en Joris Gordon als CouferVateur erkend wordt. 4 Mei 1561,
IVIelTeigneurs. Jay reccu voz lettres par George Gordon Conferuateur de Votre Nation, refponfiues aux miert, nes a vous enuoyez, et vous remerchie bien affeflueufe. ment de la bonne affection qu' auez a la Ville de Campfer appartenant au Marquis mon filz; et vous prommeétzque je tiendray tousjours maiii que votre Nation fera entretenueen toutes leurs preuileges, franchifes et libertez, et fe befoing eft et fy auant que la faculte de moy et mon filz le poulront porter, vouldrions jcelles augmenter et agrandir conforme les prefentations de ceulx de Middelbourg, et quant au point du dict George Gordon je feray tant vers ceulx du dict Campfer qu'il fera receu audiét etat deConfervateur aux honneurs, gaiges, prouffictzetem<J* lumens acouftumee. y j £1



( 342 )
Et fut ce MelTeigneurs apres m'eftre recotnmande bies
arTectueufement a vous, prye notre Seigneur vous auoir en fa tres faincte tintion et garde, de BouiTu ce iiije jour de May xvc, Ixj.
Votre entierrement bien bon Amy a votre commandement. geteekend J. de Bouflu. Het opfchrift A. MelTeigneurs MelTeigneurs les Preuost, Bailly et Confeil de la Ville de Edenbourg' en Ecoffe.
3 Z h
Confesfie gedaan by Digne Robben dochter alias water en brood, geboren van Gorcum oud Lx jaren of daaromtrent, buiten alle pyne en banden van yzer den 15,16 en i7en dagen van Junio Lxv. ter prefentie van myn Heeren den Bailliu, Burgemeesters en Schepenen. 18 Juni 15Ó5.
TE*
Jll/erst de voorn. Digne,dattet geleden is omtrentxxxv Jaaren onbegrepen van den juisten tyd, dat zy by een heule orftrent den halven weg tusfchen Middelburg en der Vere alleen zynde, heeft zitten eeten ontrent den avond, in 't welk doende is by haar gekomen een Jongeling gekleed zynde in 't zwarte met een Cafacke, zeggende tot baar, heb dy anders niet 'teten? ingevalle dat gy aanmy gelooven en uwe Ziele geeven wilt, zoo zal ik U gouts «n zilvers genoeg geeven, ende ik zal U leeren hoe gy yeele Schepen zult doen verzihckeri. Ende naar dien
PifiT'



C S43 )
Digne voorn, 't overgeven van haar Ziele dïcwiis gewey* gert hadde,zoo heeft de voorn.Jongelinck haergedréiche haer te doen maaien zoe cleene als 't ftoff in der Zonne. Deur weicke dreigementen, mitsgaders deur de fchoone prefentatien die hy haer dede van 't filver ende gout zy ten lesten haere Ziele hem ouergegeuen heeft metten monde ende metter herten, ende heeft God almachtich haeren Scepper verzaekt, ende in 't teeken van't verbond dat zy metten voorn. Jongelinck aanginck, 't welckwasdebooZe vyand macht hebbende in der locht genaamd Barrebon, foe gaf zy hem van heur eigen hair d'welck zy affneet uit een vlechte van heur hoofd.
Welck verbond gemaakt zynde, heeft de voorn, vyand heur leeren een falve maaken van diverfche fubftancien, met weicke zalve zy dickwils ende meenigmaal op gluyfchooven in zee gedreven heeft metten voorn. Vyand, als zy eenige Schepen wilde doen verdrincken, zoe heeft zy metter voorn, zalve zulke Schepen rondom gefmeert ende geftreken.
Kent voorts, dat zy voor zeven of acht Jaaren geleden, eens geweest is ten huize van Blaes Pierfon om een aelmoesfe te hebben d'welck haar geweygerd wierdt, om Weicke oórznake wille zy zekeren korten tyd daarna eens met Barrebon tegemoetegecomen es de Schoonfoonevan voorn. Blaes, den wekken zy lieden geraecten aen zyn arm, waer af hy creupel ende lam geworden es, gelyck als 't noch blyct.
Kent voorts, dat op den vierden kersdag lestleden,by haer oock gecomên es eenen anderen boofen vyand genaemt Crebas, macht hebbende in den watere ter Zee, ende heeft geboeleert metten zeiven Crebas, de weicke kout Was in alle zyne leden.
Kent aoxh, dat na den lesten teelt een van de knechts Y 4 vap



( 344 )
van Rochus den Domburger, ende oick eenen van de knechts yat\ Lein Tay aan 't land zynde, haar qualick aangefproken hebben, zeggende tot haar, dat zy was eert Meerminne en Vaudoife, een weermaakftringe endediergelycke woorden, om 't weicke te wreeken, als de boots van de voorn. Stierlieden in Zee waaren, zoe heeft zy haar zeiven met de voorn. Salve op heuren buyck beftreken, ende es by hulpe van Barrebon ende Crebas op een busfel ftroos, d'een reize vooren d'ander reize naar gedreven in Zee, en heeft dezelve twee boots mette voorfz. zalve rondom gefmeert in den naam van Barrebon en Crebas ende van haar zeiven, d'welck gedaan zynde, zp quamper ftorm op, en deede comme zo mencke groote Zeen waters, waer af dezelve twee boots met volc met al gebleven zyn.
Van gelycken heeft zy doen blyven een Hulck wel met xly mannen by Westcapple.
Kennende noch zeer veel quaets met hulpen van de Voorn, twee vianden te water en te lande gedaen te hebben.
Kent voorts, dat alzo zy voor vastelavond lestleden, groote armoede leedt, ende datzy geit van doene hadde, ende wel wetende deur haare boelen, dat Janne Grootekeersfe geit ontfangen hadde, zo heeft Digne aan den Armuydfchen dyck gezeit tot 't Jonqkwyf van voorn. Janne, genaamt Lysbeth Jan Frederycks, neemt vut het trefoor van uwen Vrouwe drie Conincks daelcrs om te verteeren voor my en voor myn kint, d'welck dezelve Lysbeth weygerde, feggende hoe? zoude ik myner Vrouwen geit neemen? waer op zy Confesfante feyde, U Vrouwe ea zal 't geit niet misfen, want de plaetfe van 't geit zal weder vervult worden 5 ende alzo. Lysbeth 't felve nietdoea en wilde, zo es de voorn. Digne op eenen nacht daarna* met hulp? van den Vyant gedragen geweest to,t indeCamer
vaq



C 345 )
van Lysbeth, op der welckers lyf zy Digne ende de viant gelegen hebben, en na dat Lysbeth dezelve Digne by de keelpant gegrepen hadde, ende dat Digne haar de hand daar af tooch, zoe es dezelve Digne by den viant opgegrepen geweest, ende voort ten Schoorfteene vute, ende voorts getfelt op den Armuidfchen Dyck; ende als Lysbeth des anderen daags tot Digne quam vraagen, waarom zy haar zulcx quamp quellen endemoeylyk zyn, zoe heeft Digne tot haer gezeit, dat zy de drie daelders hebben wilde, of zy zoude dezelve Lysbeth fo cleine maaien als 't zant of ftof in der Sonne, ende indien Lysbeth haar 't zelve voorts hadde geweigert, zegt dat zy, met hulpe van den viant 't felve zoude connen volbrengen hebben zoe de viant haerzeide. Peur 't welck dreigement Lysbeth de voorn. drieConincx daelders genomen heeft, ende heeft defelve Digne gegeven. Weicke daalders zy allencken een tqt Middelburg uitgegeeven heeft om 't eten ende te drincken te coopen. Ende nadien dat Lysbeths Vrouwe 't geit gemist hadde, ende dat Lysbeth 't felve van Digne wederom hebben wilde, ende dat Lysbeth zeide dat Digne een weermaakfter was, zoe heeft Crebas dezelve Digne geraden, datzy voet by lïeck zetten zoude, ende dat zy met Lysbeth in der vangenisfe gaen zoude, dwelck gedaen zynde zoe heeft Digne metter hulpe van den viant de voorn. Lysbeth op eenen nacht in der vangenisfe den hals gebroken over$nids dat zy haer beclapt hadde.
Overmits dat gy Digne Robbers dochter alias water en broot, geboren van Gorcum, verfaeét ende verloochent hebt Godt Almachtig uwen Schepper en Heer, ende dat gy uwe ziele overgegeven hebt in handen van den boofen viant, daer mede geboeleert hebbende, ende dat gy met den felven viant ende deur zyne hulpe en middelen veele bpofe en quaade abominable feiten gedaan hebt ter zee V S ende.



( 34* )
<nde te lande, zoe aah Menfchen, Schepen als andérRhS1, daar toe gebezicht hebbende de fubftancien die gy metten viant geprepareert endegemaect hebt, van al 't welckgebleken es by uw eygen confesfien hier voren gelezen, gefchiet buyten alle pyn en banden van yfere, gelyck oock van fommigen van den zeiven pointen gebleken es by getuigenisfe zoe van wylen Lysbeth Jan Fredericx, alsby iandere noch leyendich zynde, zoe wordt gy deur aanleggen van mynen heere den Bailliu en Sententie van Burgemeesters en Schepenen van wegen God en de Jufticiéhj binnen zoe naauwen tyt als men eenen Scherprechter fal connen begaan gecondempneert op eenen wagen gevoerl te worden benoorden der Stede aan 't Gerechte, en aldaar op een Schavot levendig, verbrand te Worden, ende van U niet te fcheiden voor dat gy gecomen zult weezen van leevende lyve ter dood, ende U lichaam zal daar blyvea ftaan tot exempel van anderen. Verclaaren uwe goederen indien gy eenige hebt voor geconfisqueert. Aldus ge» pronuncheert den xviij JunyLxv.
Nota. De executie gefchiede op den zelfden dach! 's avonds om vyf uuren.
3 Z>,
Confesfïe ter diverfcher Honden enda befundere noch ghisteren gedaen, by Geertruid Willems dochter alias Backers, buiten alle pyne en banden van yzere, ter prefentie van Bailliu Burgemeesters en Schepenen der Stede van der Vere, 14 November 1565.
D e voorn. Geertruyt kent, dat omtrent twee Jaaren geleden zy dié fpreekt, hebbende benaautheyt ende ge-
breclt



( 347 )
fereck van gelde, es gegaan't Armuyen ten huyze van haart Suster, om van haaronderftand ende behelp te gecrygenj en alzoe defelve haare Zuster haar die fpreekt gaf quaade Woorden, zeggende gy meuchterarbeyt voor doen van te Winnen gelyck ik doe, zoe ginckzy die fpreekt zeerdrouVich van haar Zusters huis, nemende haaren wech langs den Dyck om wederom te keeren, en gecomen zynde omtrent halfwege den dyck,zat zyzeer mistroostichzynde ter aarden neer, ende in deefe bangicheit ende wantroosticheyt zynde es by haar gecomen in 't fchynfel van «en Jongelinck fonder baert, hebbende aan eenen cortachtigen zwarten mantel,ende eenen zwarten hoet op't hoofd, zeggende tot haar diefpreectmetfchoonefmakende woorden, en zyt niet mistroostich want by zo verre ghy op my betrouwen wilt zoe en zuldy gheen gebreck Iyden; na Weicke woorden zy luisterende, heeft dezelve Jongelinck (d'welck den viant was genaempt heyne) van haar dié fpreect vereyscht te hebben haer Ziele, waar inne zy ten eerllen confenteerde, hem defelve geevende, in 't welck doende verzaektezy God Almachtich,en in teeken van verbondt fneetzy met haar mes een ftringehairsvan de rechter zyde Van haar hooft d'welck zy hem gaf, en in deefe propoosten geleede hy haar tot an deArmuidfchepoorte toe, alwaar hy haar verliet, maar beval haar dat zy hem bringhen Zoude olie gelycken in de lampen brant, achtervolgende Welck gebot ginck zy ten huyze van Tanne van der Goes alwaar zy cochte voor eenen alven ftuver raep-oly ofé lamp-oly, die zy dén voorn, heyne gaf, die weicke hy mengde met de voorn, flringehaers dien cleen gecapt was, ende maecte daar af een falve, maer pft heyne eenige andere fubftancie daar meer taedeede en weetzy die fpreeft nyet, weicke zalve zy deede in een potken d'welck zy flelde in den hof onder een waterlooze, ende de voorn,
hey-



C 348 )
heyne hadde baer gezeyt, dat zy ftrycken zoude met de« zelve zalve den ghenen dien zy zoude willen crencken. Ende haer gevraecht zynde waar 't potken nu es, zegt zy h zelve nyet te weeten, dan verclaert dat heyne haer ge» zecht heeft in der vanckenisfe dat op denfelven dagh als zy gevangen wiert zoe namp heyne 't.potken wech.
Kent voorts, dat alfoe Aechtken't joncwyf van Leunken Blaas, haar eens te gemoete quam by den Meutendyck met een gelte melcx, ende dat zy die fpreect haer fceval te gaene langs de Werwycxe poorte, d'welck defelve Aechtken niet doen en wilde maar ginck de Polderfche poort in, zoe es zy die fpreeft onfienlyck met heyne defelve Aechtken tegengecomen als zy wederom van de Stad keeren zoude, ende raefte haer met de voorn, falve aan haar zyde op 't dick van haere beenen waer af defelve Aechtken crepel en lam geworden es gelyck fy noch es, ende verclaert, dat de fegeningen die zy aen defelve Aechtken in de vanghenisfe zynde gedaen heeft haer nyet helpen oftprofyteeren en zalqmte genefen, aangefien zy die fpreeft in hande van Juftitie zynde gheen macht en heeft, maer indien zy vry en vranck op haer voeten ftonde, zoe zoude zy de voorn. Aechtken binnen veertien dagen pf eer wederomme foe gefontmaaken als zy te voren was.
Kent voorts, dat terwyle zy gevangen es geweest, lange eerzy ter banckequamp, dat heyne eens op eenen nacht by haer es comen leggen op heur bedde in de gyfel-camer, gelyck een man by fyn wyff comt liggen, feggende dat't hak over al zynlyff fcherp was gelyck varekens borstelen en zyn lichaam en was nyet warm, waer deure zy verfcri A ende verveerd zynde flouch een Cruce voor haer, mids wekken vertrock heyne.
Kent voorts, dat foe lange als zy op de banck lach, foe was heyne altyd ftede vast by haer, de weicke baer belette
te



C 349 )
te lyden de waerheid van 't gunt voorfz* es, maar als zy
gegeefelt wert met royen foe moeste hy heur veriaeten, ende feght dat hy 't fichtent by haer niet geweest en is.
Overmids dat gy Geertruid Willems dochter alias backers geboortich van Zandyck, oudt omtrent xxxij Jaaren oft xxxiij God Almachtich uwen Heere ende Schepper verfaect ende afgegaen zyt, ende dat gy uwe Ziele geabbandonneerd ende overgegeven hebt in handen van den boofen viant, door wiens middelen ghy gebruyct ende gebeficht hebt eenige fubftancien tot crenckinge van Menfchen, volgende uwe eigen confesfien, gefchiet buiten alle pyne ende banden van yfere, dieU hier voorgelezen zyn, zoe wordt ghy, deur aanleggen van myn beer den Bailliu, by Sententie van Burgemeesters en Schepenen van wegen God en de Jufticie gecondempneert gevoertte worden op eenen wagen benoorden dezer Stad aan 't gerichte, en aldaar geëxecuteerd te worden metten viere, ende vanüniet tefcheyden voor dat ghyghecommenzult wezen van levende lyve ter dood, ende U lichaam fal daar blyven ftaart tot exempel van anderen, verclarende uwe goederen indien ghy eenighe hebt voor geconfisqueerd. Aldus gepronunchieert den xiiij November xvc. Lxv. NB. ten zeiven daghe gefchiedded'executie volgende de voorgaande Sententie.
4 A-
Afkondiging te Vere gedaan tegens het prediken en bywoonen van Vergaderingen van Leeraars de hervorming toegedaan. bo Juli 1565.
,/k.lfoe men verftaen heeft dat onlancx binnen defen
Stadt



Stadt ende Jurisdictie van dier, fekere Vergaderingen van Vöick in packhuyfen ende andere huyfen geweest zyn, om te hoeren de predicatien van defe nieuwe Leeraers, waer vut appnrentelick zoude mogen opryfen troubelett «nde beroerten tenderende grootelicx tot bederffenisfe ende ruine defer Stadt. soEeyst, dat de Bailliu,Burgemeesters ende Scepenen byexpresfen lasten van denHoue verbieden fulcken vergaderingen oft predicatien meer te doene binnen defer Stad noch oock in de Jurisdiaie van dier, tot datter anders in verftaen zyn zal, op pene vah gellraft te worden als ongehoorfarae ende oproerige Menfchen. Gepubliceert ter puye van der Vere op deo xxen July Lxvj.
4 B-
Vonnis te Vere ten laste van Janjansr. gewezen, ter oorzaak die zich ten voordeele der hervormden onvoorzichtig met woorden uitgelaten hadt* ip December 156Ó.
^JTehoort de aenclrchte gedaen by myn heere den Bailliu op ende tot laste van Jan Jansz. arbeyder geboren van omtrent Nimmegen, hem anfeggende, dat hy zoude geprofereert hebben in de jegenwoirdicheyt van diuerfche perfoonen, dat binnen den eylande van Walcheren zyn acht hondert mannen die geit fouden ontfangen hebben om de geufen te dienen; en onder andere datter zyn binnen defer Stede xlviij zulcke mannen, oock dat hy te CoukerCke zulcke vier perfoonen kentby name ende toename, oucrleggende tot dien eynde fekere informatie tot Zynen laste daer op gehouden; hem oick anfeggende, dat hy gcfeyt heeft, dat Gornelis de Ram hem zoude gepre-
fén-
1



(351 )
Tenteert hebben iijConincx daelders en payement daer op tot een pont groote toe om den geufen te dienen, hoewel hy die nyet ontfangen en heeft: Concluderende ouermits dat de voorfz. Jan Jansz. diuersfche van de voirn. poincten ontkent heeft, dat hy zal commen tot fcherper examinatie, binnen zoe nauwen tyt als men eenen Scherprechter zoude connen begaen.
Gehoirt daer tegens de defientien van den voorn. Jan Jansz. kennende, dat hy van de acht hondert perfoonen binnen Walcheren gefproken heeft, mitsgaders van de xïviij mannen binnen defer Stadt, maer 't zelue heeft hy gefeyt van hooren zeggen, zonder te kennen den genen *t hem gefeyt heeft, ende nopende de vier perfoonen van Coudekercke* die hy kennen zoude by name ende toename die geks zouden ontfangen hebben om den voorn, geufen dienst te doen, ontkendt 't zelue wel expresfelieken, dan zecht dat hy daer wel vier perfoonen kendtgaende in de nyeuwe predicatien, ende indien hy anders zouda gefeyt hebben, 't zelue engedenct hem nyet, ende moet zulcx gefchiet zyn duer dronckenfcap,oicken weetzulcce perfoonen nyet te noemen; ende beroerende den perfoon van Cornelis de Ram, zecht, dat de zelue Ram hem 't voorn, pont groote geprefenteert heeft oft de boofe Yiant in zynen fchyne, concluderende tot abfolutie.
Al gefien, ende na diuersfche examinatien gedaen an den perfoon van den voorn. Jan Jansz., den wekken men beuindt in de dronckenfehap wanckelbaer ende lichtueerdich te zyne, verclaren Burgmeesters ende Scepenen datter nyet ftoffe genouch en es om den voorn. Jan Jansz. te bringen ter bancke, ende nyet min ouermits de groote lichtueerdicheyt van denzelven Jan Jansz. waer duere groote rumueur binnen' defer Stadt gefayt es. Burgemeesters ende Schepenen bannen den zeluen vuter Stede ende
heer-



C 352)
beerlicheyt van der Vere den tyt van thyen Jaren oppert*
Van wel fcerpelick gegeesfelt tewordert, teruymend'Eylant binnen fonne fchyn. Aldus gepronuncheertter Vierfchare der Stede van der Vere op den ixen December 1566.
Volmacht aan eenige perfoonen te Vere verleend, om een Dachvaart in den Haag by te woonen, waar fmet de Hollandfche en Zeeuwfche Zeelieden op het gemeenbelangderVisfcheryen ftondt geraadpleegd te worden.
19 Maart 1566.
w
y Burgemeesters ertde Schepenen der Stede van der Vere in Zeelant, Doen te weten eenen yegelickendiehet angaen mach, dat alfoo Joos Michielsz. van der Wetswegen defer Stede, ende Jacob Adriaensz., Adriaen van Westcapple, ende Claes Lenarts vuter name van de Visfcherye alhier, onlancx geleden vutgefonden zyn geweest in den Hage, om 't famen te helpen communiceren en refolueren neffens de andere Steden van Zeelant metten Zee-Heden van HoIIant hen generende mette Visfcherye aldaer, d'allergevuechgelykfte middelen tegens de pirateryen en beroouingenbreeder gementionneert indeCommisfie hier ouer geltelt: op weicke communicatie de voirn. van Hollant dilay en vutftel genomen hebben, met last dat die van Zeelant (die daer Waren) \veer keeren fouden op vry dage naestcommende 't sauonts in de herberghe, om 't sanderdaechs te befoigneren, ouermits dat die varf Hollant voirn. deredelickenprefentatien van die van Zee-' bint nyet en begheeren 't accepteren,
So»



C 353 )
Soe eyst, dat wygecommitteert hebben en committeren' tnits defen den voirn. Jacob Adriaensz. Adriaen van West. capple en Ciaes Lenaerts, ten eynde dat defelue drie gecommitteerde oft de twee van dien (die alderbest daer toe fullen mogen vaceren) in d'abfencie van den voirn» Joos Michiels (die in andere nootelicke faken befich is) hen luden transporteren fullen in den Hage voorfz. teri geprefigeerden dage neffens d'andere Steden van Zeelant, bm 't famen te helpen refolueren ende appoincteren da beste middelen ten fake voirfz. fulcx als zy lieden volgende huerlieder verbale Inftructie te Rade worden fulleri, ende daer aff een gemeen accord te maken metten Steden Van Hollant hen generende metter Visfcherye aldaer. Ende wy ratificeren al 't gunt dat de voirn. Gecommitteerde in de fake voirfz. airede gebefoingneert hebben. Inkennisfe dér Waerheyt hebben wy Burchmeesters en Scepenen voirn. den Segel ten faken defer Stede hier an doeri hangen op den xixen Marty Lxvj a natiuitate.
4 D-
Octroi van Koning Filips aan de Magiftraat van Vere verleend, om de Stad te mogen befwaren met een hoofdfom van drie duizend guldens. 28 Mei 1560.
J^hilips etc. Allen den ghenèh dié defe jegenworrdige zullen zien Saluyt. Wy hebben ontfangen die onmoedige fupplicatie van onfen welbeminden den Bailliu, Burgmeesters endè Scepenen der Stede van der Vere, inhoudende, hoe dat zy Supplianten bynnen zekere Jaeren herwaerts gedaen hebben zeer groote wercken als van Ryferen hoofden * zoe wel ouer de zuyt-zyde als ouer de II; Stuk. Z noort^



C 3^4 ]f
ffloort-Zyde buyten der feluer Stede, Steenen kaeytn, jioch een hooft van blauwen-fteen ende veel diuerfche andere reparatien; bouen dien hebben hen zeluen zwaerlyck belast, in 't aenUemen van'tnyeuwe Artillerye huys daec toe wy hen lyberalycken geaccordeert hebben die fomme van thien duyfene guldenen; tot welck Artillerie huyszy oick alle die erfuen, huyfingen ende keeten daer toe nootelyck, tot excèsfiuen coste gecocht hebben, waec duere de Stadt grootelicx ten achter gecommen is. Ende alfoe de voirn. Supplianten geconfipieert hebben bouen al 't gunde des voirfz. is, dit loopende Jaer noch te bededen een fteenen kaye te maken, beginnende tegens ouer 't voirfz. Artillerye huys, ende commende tot aen de oudebrugghe, 't welck zy nyet en zullen connen volbrengen zonder te lichten de fomme van drie oft vierduyfent guldens e-iis, hebben zy onsdaeromme zeer oitmoödelyck gebeden, hen te willen gunnen' ende accorderen te mogen vercoopen erifeiyeke Los-renthen den penninck zesthienne, vyfthienne oft twaelfue, of lyfrenten telosfen de penninck zesfe op een lyf, ende op twee lyfTiien den penninck achte, totter voirfz. fomme van drye duy. fent guldenen, ende hen daer op te expediëren onfe oe. pene briefuen daer toe dienende. : doem te wetene, dat wy de zaken voirfz. ouergemerft, ende hier op gehaat 't BchiyS van onfen lieuen ende getrouwen die hoofden, treforier generael ende gecommitteerde van onfe Domeynen ende financien, genegen wefende ter bede ende begeerte vander voorn, van der Vere Suplianten, hebben den feluen gegunt,geoftroyeertenda geaccordeert, gunnen, octroyeren ende accorderen, hen geuende ohloff ende confent, vuyt zonderlinger gratie by defen, dat zy 't corpus ende lichaem der feluer Stede van der Vere, fullen mogen bezwaren ende belasten, ende
daer'



c 355 i
daer op vercoopen erffelyeke Renten te quyrene denpW ninck zesthiene ende vyffthiene ende nyet daer onder 5 ende lyff-renten tot eenen lyffue den penninck zeuen, endo ten twee lyffuen den penninck negen totter hoofdfommé van drye duyfent ponden van veertich grooten onfer yiaemfcher munten 't pondt eens, ende den coopers der feluer Renten doen leueren behoirlyckebriefuen vanconftitutie tot huerer, verzekertheyt. Ontbieden daeromma ende beuelen onfen Lieuen ende getrouwen der HooftPrefidenten ende luyden van onfen Secreten ende grooter* Raden, Prefident ende luyden van onfen Rade in Hollant, den voirn. van onfen Financien, ende allen anderen onfen Rechteren, Jufticieren, Officieren ende Onderfaten dien dit aengaen fal; Dat zy den voorn, van derVera Suplianten, vnn defe onfe jegenwoirdige gracie, Oftroy, cirloff ende confent in dervuegen ende manieren voirfz., doen, laten ende gedoegen rustelyck, vredelyck endet volcommelyck genyeten ende gebruycken, zonder hen te doen noch laten gefchien eenich hinder, letfel ofc moeyenisfe ter contrarien, want Ons alfoe gelieft. Des 't oirconden hebben wy onfen Segel hier aen doen hangen. Gegeuen in onfer Stede van Bruesfel den xxviijen dacht van Meye in 't Jaer onsf Heeren duyfent vyfT hondert zesfen zestich, van onfen Rycken te \vetenvan Spaengnyen, Sicillien etc. 't xje ende" van Napels 't xiije (het Zege! des Konings is in rood wasch aan een dubbele ftaartdoor de plycke geftoken en uithangende: Voorts ftaat op do plycke gefchreven) By den Coninck. Die Heere van Berlaymont hooft, Heeren Gaspar Scetz heer van Grobbendonck treforier generael, Joes de Damhoudere Ridders ende Aelbrecht van' Loo gecommitteerde van de financien ende andere jegenwoirdich. geteekend. D'ouerloepe.
Z a Brief



C $56 >
4E-
Brief van antwoorde door de Magiftraat; van Vere den Grave van Megen toegezonden, op die zyne kennisgeving van zich in de naame des Konings in 't bezit van 't Markgraaffchap te ftellen. 30 Juli 1567. Myn Heere
"^Zy hebben defen dach ontfangen eenen brief van Credentie van de Hoocheyt van Mevrouwe de Hertoghinne van Parma Gouvernante, luydende op uwe Genade ende op myn heere van Loo, mitsgaders de Misfive van uwe Genade; ende om ons debvoire te doene hebben wy ontboden de drie Schutteryen defer Stede, om hen lieden voor te houden, dat uwe Genade van finne es de posfesfie defer Stede en heerlicheit van wegen deConincklicke Majefteyt te anvaerden op overmorgen te negen uren; ende foo haast als wy antwoirde van de felve Schutteryen hebben fullen, fal men op den dach fchicken eenen Gecommitteerde, om uwer Genade rapport te doene van ons wedervaren.
Myn Heere wy bidden God Almachtich uwe Genade te gefparen, ons oitmoedelick gebiedende in uwer Genade goede gracie. Gefchreven te Vere den xxxen July 1567,
4 F-
Affchrift door den Grave van Megen aan de Magiftraat van Vere verleend, van de volmacht des Konings om ia die zyn naam de Steden en Heerlyk-



( SST )
iykheden van Vere en Vlisfingen te aanvaarden, i Augustus 1567.
ÏC.arel van brimen grave van meghen, Fryheer Van
Humbercourt, Heere van Honsdam, Efperlecques etc. Ritter van der Orden des gulden Vlies, Conincklycker Mnjefteyts onfer aldergenadichfte Heere Statholders ende Capitain generael ouer de Furftemdom Gelre ende Graeffcap Zutphen. Doen te weten, dat hoochgedachter Conincklyke Majefteyt by zyne openen Letteren van date den xxiiijen dach July lestleden, ons gecommitseert heeft, om van weghen ende inzyneMajefteyts name, teaenverden de volcommen ende behoirlicke posfesfie van de Steden ende Heerlicheden van der Vere ende Vlisfingen, met haren dependentiën, appendentien ende toebehoirten,by zyne Majefteit vernadert in coope, tot dien einde.Hult ende Eedt te ontfanghen van Burgemeesteren, Schepenen, Gemeente ende alle andere die 't behoort. Den zeluen wederomme te gelouen ende zweeren, al achtervolgende 't Inhouden der voorfz. Letteren, die hier naaf van woorde te woorde geinfereert zyn.
phiups by der gracie gods coninck etc. — Allen den ghenen die defen onfen brief fullen fien Saluyt ende dileftie. Alfoe by onfe ordinantie ende beuel men onlancx leden tot onfen behoeue heeft vernaerdert ende gecocht de Steden ende Heerlicheden van der Vere ende Vlisfingen, met hoere appandentien ende dependentiën, ende daeromme van noode fy de posfesfie der zeluer te aenverden, ende andere gewoonlycke dingen in gelycken te doen, ende eenige perfonnage daer toe te committeren, doen te weeten, dat om die goede kennisfe die Wy hebben van onfen Lieuen ende getrouwen neuen ende Ridderen ■» Z 3 yan



•yan onfen oirden van deu Gulden Vliefe, Heeren Kaerl van Briinen Grauen van Meghem, Stadthouder ende Capitein Generael van onfen Hertochdom van Gelre ende Graeffeap van Zutphen, ende betrouwende fyne enilticJieyr ende getrouwicheyt, Wy den feluen Grauen van Meghem hebben gecommitteert ende gegeuen, committeren ende geven by defen, yolcommen fpeciaie ende funderJinghe macht, autoriteyt ende beuel, om voir Ons, van Onfen wegen ende in Onfen naam te aenverden de volcomjnen ende behoirlicke posfesfie der voirfz. Steden ende Heerlicheden van der Vere ende Vlisfinghen, met alle jhoere appendentjen , dependentiën ende toebehoirten; tot idien eynde Hult endeEedtte ontfanghen van burgemees-» leren, feopenca, gemeente ende allen anderen die 't beboiren fal in de voirfz. Steden ende Heerlicheden, ende voirts allen anderen dinghen te doen doen als fy in 't vernieuwen eens Heeren fchuldich fyn te doen; Den feluen ivederomme van onfen 'tweghen ende in onfen naem te geJouen ende Zweeren, ende voirts generalick alle andere dinghen te doen, die inaenkommen ende ontfanghen eens nieuwen Heere in de voirfz. Steden ende Heerlicheden van outs gewoonlyck fyn van 's Heeren weghen te gefchieden ende gedaen te worden, gelyck of wy perfoonlyck aldaer prefent waeren, en felffs doen fouden moghen, waer toe tvy den voorfz. onfen Neuen hebben geauctorifeert ende auctoriferep by defen, al waer 't oick alzoe datter eenighe faecken waeren die fpecialer beuel ende auétoriteyt vuytJieysfchen dan hier gefpecificeert ftaet;Gelouende opCojiincklicke ende Princelicke trouwe ende woorden vast, ftanthafftich ende van weerden te houden ten eeuwighen dagen alle 't gene by den voirfz. Grauen van Meghem ia 't gene voirfz. is van onfen 't wegen ende in onfen naeme gedaen, gehaudelt ? gelooft ende gezworen fal zyn. Des
Ö pjr-



< 359 )
*t oircondt hebben Wy onfen Seghel bier aen doen hanghen. Gegeven in onfe Stat van Brusfele den vier en twintichften dach in July in 't Jaer onfes Heeren Duyfent vyf hondert feuen en^t zestich,van onfen Rycken te weten van Spaengnen endebeyde Sicilien den xijen endevar. Napels den xiiijen. Op den ploy was gefcreuen. By deu Coninck. geteekent Berty, ende gefeghelt met zyne Majëfteyts grooten Segel van rooden Wasfe. Ende naer dien wy dan vuyt crachte der feluer Letteren ende Commisfie op huyden van weghen ende in de naeme zynder voirfz. Majefteyt de posfesfie der voorfz. Stede ende Hcerlicheyt van der Vere ende den aencleuen der feluer geanveert ende genomen Hult, ende deiibehoirlicken eedt da er toe dienende van de voirfz. burgemeesteren, Scepenen ende Gemeente der feluer Stede ontfangen, ende wy infchelycx hem luyden gelooft ende gefwooren hadden, achteruolgende 't inhouden der voirfz. Letteren, hebben de voirfz. Burgemeesters, Scepenen ende gemeente Ons doen verzoucken hem luyden te willen verleenen Vidimus autentycq (onder onfen Segel) van de voirfz. Letteren ende Commisfie, tot verfekertheyt, bevesticheyt ende memorie der voirfz. Huldfcap by henluyden fyne Majefteyt gedaen, dewelcke wy hun gegeuen ende geconfenteert hebben by defe prefente: Ende hebben des 't oirconde onfea Segel hier aen doen hanghen.
Gegeuen vp ten eerften dach Augusti in 't Jaer onfes Heeren Duyst vyf hondert feuen ende 't zestich.
4 G-
foinften welke veronderfteld worden ten jare 1567, voor of na de Huldiging van wege Vere ten Hove verJogt zyn geworden*, waarvan hes Z 4 W



fpronglyk opftel doch zonder hoofd of flot gevonden is.
•507.
f
Jin den eerften, dat alle Burgeren ende Ingefetenèn defer Stadt, hoedanighe en van welker Religie (noch ter tyt by prouifie toegelaten) dat zy zyn, zullen in handen van de Excellencie ende zynder Genaden Eedt doen, datzy getrouwe zullen blyuen der Coninclycke Majefteyt en tot gemeene ruste en welvaert van de Stadt voirfz. en de Ingefetenen der feluer helpen bewaren naer zyn vterfte yermoghen.
5o. i, \ .! •..•;„-: ..... 8. - 1
Item dat den Gouuerneur voirfz. noch de Majefteyt nyet en fullen binnen der Stadt toelaten eenich garnifon noch yolck van Wapenen van buyten, dan by voorgaende confente van alle de Leden van defer Stadt met hueren achterraet, fonder deftinftie te maeken ter caufe van de Religie.
. .f»!»? &jar,y asJad Hbao) pa..: :
Item, dat een yegelick hem fal moeten employeren Iaten naer zyn vterfte vermogen totonderhoudinghe van der ouder Liberteyt en Priuilegien defer Stadt, en in.'{ bi. 4 fonder van der blyder Incompflen,
■ 4«- : ■ li^'é'd
Item, dat, dat totgemeeiider ruste ende welvaert van defer Stadt ende conferuatie van den handel en negotiatie der felue Stede; de contracten met die van de Religie voirfz. in September lestleden aengegaen, zullen blyuen van weerden ende achtervolcht worden, fonder contradiftie, ter tyt toe by zyner Majefteyt met zynen Generale.! Staeten op 't feyt van der Religie anderfmts fal woirden geordonneert.
Item,



(36* )
5.
Item, dat alle de Leden insgelycx die van der Religie voirfz. eenfamentlyck de Geestelyckheyt van dezer Stade, 2ullen malcanderen ende elck den anderen gelouen ende toezeggen, datzy den anderen nyet en zullen eenichfins misdoen, maer ter contrarien met alle huere cracht hel? pen befchudden endebefchermen, zoe verre ypmandt ouerlast gedaen woirde,
6.
Item, dat tot meerder verfekertheyt en tot meerder ruste van elck en yeder, de Sleutels van der Stadts Poorten Zullen zyn an zyne Excellencie, ter ordonnantie van de weicke zal ftaen het op- en toedoen van dezelue Poorten 7-
Item, dat voort an zal gehouden woirden een groote fcharpe wacht van goede getal by den burgeren ende foldaden, gelyckelick fonder eenighe diftïnctie te maecken om de Reliegie, foe ende gehelick 't zelfde tplcken naer de gelegentheyt van den tyden by den Gouqerneur gefcre-. uen woirden geordonneert, ende weicke wake voortan gehouden fal woirden op zulcken ftraete als den felue GoeKerneur fal ordonneren. .
8.
Item, dat het ghene dat tot noch toe gedaen es, zal verftaen worden gedaen te wefen tot conferuatié van der , Stadt, en dat nyemandt daeromme, noch omme andere; zaecken, ghysteren oft heden gebiiert, achterhaeit fal worden.
Nbovb ' ,.<«** . -.' . P- • tëfjsJitsS :.. tb •„....:.} Item, elckelick van der wake nyet wefende, fal hem terftondt vertrecken in zyn huys ende verfben tot zynder neeringhe zoe hy gewoenlick is te doene.
Z 5 Item,



10.
Item, dat tot meerder verfekertheyt van de Stadt by den voirfz. Gouuerneur, met aduife van de Leden zullen angenomen woirden tot vier hondert peerden, endede Riuieren oick beWaert worden met Scepen van oirlojghen, zoe wanneer de felue Gouuerneur het zelue zullen nootlickcn vinden, ende dat onder zulcke Capiteynenals fcy de felue by gemeenen ouerdraghen tot dien einde gecoren zullen woirden.
i i. • ': 4 1
• Item, dat alle de Ingefetenèn defer Stadt zoe Geeste* Hek als Waerlick nyemandt vuytgenomen, zullen moeten contribueren in de lasten ende ongelden,' die ter faecken van defen en tot defenfie van defe Stadt zullen nootlick gedragen moeten woirden.
• • - 12.
Item, dat het Gefchut zal woirden geftelt op de Vesten, ende voort wefen ter bewaernisfe en conduiclen va« de Gouuerneur voirfz.
13-
• Item, want eenighe qur.etwilliglie hem zoude mogen vervoorderen onder het dexel van Religie yet voor te ftellen , dat foude mogen tenderen tot turbatie van de gemeene ruste, vrede ende verfekertheyt, zoe zal elck van wat Religie dat hy zy, 't zelue helpen beletten, en die quaetwillighen helpen achterhalen.
14.
Ende tot meerder verfekertheyt van defen, de voorfz. Gouuerneur en deMagiftaart op hen woort, insgelycx do leden defer Stadt en die van de Religie by eede zullen geloouen, alle de poinéten voirfz. te onderhouden naer hen vermoghen, fonder eenichfins daer tegens te commen of r.e doene.



C 363 )
Bouen defen, dat de Capiteynen en knechten als mer/ fn dienften wefende en die men by gemeenen accordt foude moeghen anncmen, dit jegenwoirdich verdrach oick fullen moeten bezweren.
Tot vaster effectuatien van defen generale vrcede, zo^ bidden alle de Leden van defer Stadt en insgelycks van der Religie, dat zyn Excellentie ende Genade volgende hem V goetwillighe affeétien en prefentatie, willen in den felue continueren, en totvreede van de Majefteyt en ruste van de Stadt blyuen verftaen; hen 't zelue ganfchelicke betrauwende, ten feluen fyne hen geheelick fubmitteeren ter ordonnantie van de felue Heeren, ootmoedelick biddende, de protectie van hem en van defer Stadt en Ingefetenèn ten dienfte van der Majefteyt gemeenc wclvaesf » te willen anvaerden.
4H-
Brief der Regeering van Vere aan bare afgezoudene te Brusfel, houdende last wat zy ten Hove verzoeken mochten, cn met welke redenen der Stads billykeu eiscb. konde geftaaf4 worden. 14 November 1567,
JEferfame Discrete Heeren. Deze zal dienen om V lieden te aduerteren, alfoe wy twyffelen'dattet zoude mogen yerfuymt wefen in onfe ouergegeuene Demonftracie ende article, te weten, dat van oude tyden de Heeren van der Vere altyts gehadt hebbende de tweede voix ouer alle de zaeke van 'tgeheeleZeelant, foeopraminghe vangefchot te fchieten, waterpenningen, ryfen endefteenen hoofden ende bermen, tpt proufFyte van 't lant te leggen, oick te
1 a,,„.„, ■ . fe.



C 3^4 J
fitten ouer de auditie van de Rekeningen dcsfelfs geh&ele Zeelant, als oick op andereextraordinarislen zaeckenenv de beden die gedaen worden van wegen der Conificklicke Majefteyt. waer voor de felue Heeren Jaerlicx geprouffyteert hebbende Duyfent karolus guldens vuyt furcroisvaa 't felue Lant, ende dat vuyt handen van den Rentmees* ter bewesten-fchelt, en naer 't ouerlyden van den lesten Heere Marquis, zyn defelue Duyfent karolus guldens oick gevolcht den Heere van Bosfu, en naer zynder renunchiatie van 't Sterfhuys^denPrincevanOrange die zyne Stadthouders dair toe geftelt hadde Pieter Haeck en mr. Adriaen. de Proost, alles in grooter prejudicie defer Stede, mitsgaders zynder Caninchlicke Majefteyt als Marquis van der yere, die der Suplianten -Intendentie van Zeelant aencompt, ende ouerfulcx zyne gecommitteerde behoirden te ftellen vuyt zynder Stede van der Vere, die zyne Majefteyt dair toe zoude bevinden nuts en bequaempst te wefen. Begerende daer omme an V lieden 't zelue met ;»lder diligentie oick ouer te willen 'dienen by requeste mette andere önie articien enpoinften, mitsgaders wederomme te vercrygen den ouden vrydom van Schot en water-penningen van drie hondert gemeten, die den Heere verleent en gegeuen zyn by zyne Majefteyt om zyne Stadt' dair mede te vermeerderen, en die op de ouerloopersvoor Vroonen en vry-landen behoirde geftelt en bekent te zyne. Hier mede Discrete Heeren V lieden God almachtich bevelende van der Vere defen xiiij Nouembris xvc. lxvij.
V goetwillige Vrienden Burgemeesters en Scepenen der Stede van der Vere geteekend. Adriaen Luycx, Adriaen van Westcappelle,Jacop Adryaenzen, Jacob. Cuper, GosfinKellenburch, R. Barradot en ,
j. y-



( 3*5 >
J. Valerius Wiringus Medicus^ Het opfchrift Edelen zeer vrooraen heeren Joncheer Jeroniraus vanRolle endejoos ■ Oliuiers burchmeester nu jegenwoirdelick
tot Bruesfele
.. . ......
Voorrechten van wege Koning Filippus aan Vere verleendt* 28 April 1569.
P
JL HILIPS BY DER GRATIE GODS CONINCK etC. Allen de»
ghenen die defe jegenwoirdige zien zullen Saluyt. Alfoe onfe welbeminde die Bailliu, burgemeesters ende Scepepenen onfer Stede van der Vere, in onfen lande ende Graaffcepe van Zeelant, mitsgaders de gulden der feluer Stede, zedert den coop ende huldinge van diere van onfen wegen gedaen, zekere remonftrantien, puntten ende articlen ons fchriftelycken hebben doen ouergeuen aengaende de Jufticie, Policie ende andere nootlyckheden der voorfz. Stede, op de weicke eensdeels gedisponeert is geweest by onfe lieue ende getrouwe die Hooft treforiergenerael ende gecommitteerde van onle Demeynen ende Financien , dan en hebben de felue nyet willen disponeren op etlycke puntten der voirfz. Remonftrantien, zonder voirgaende aduys van dyen van onfen Rade ende Rekeningen in Hollant. Mits wekken, ende dat by de felue daer op geaduifeert is geweest, foe hebben de voorn, van der Vere ons zeer oitmoedelyck gebeden, dat ons belieuen wilde, op de resterende puntten te disponeren,ende hen deshaluen te doen expediëren onfe behoirlyckebrieff-
uen



( 3& 1
ueri in zulcke zaken dienende, doen te wetene, dat Wy defen aengefien ende hier op gehadt't aduys, eerse van onfen Rentmeester generael van Zeelant beweterfchelt Thilibert van Seroeskercké, de weicke op 't inhouden der voirfz. Remonftrantie gehoirt heeft onfen Bailliu van den Wateren ouer onfe ftroomen van Zeelant Fernande Molckeman, mitsgaders den Prouifoir ende Deken van Walcheren ende andere die de voirfz. Remonftrantien eenichfins aengaenende belangen fouden mogen; ende voorts op alles behoirlick informatie genomen, daer naer oick gehadt 't aduys van ó'nfen lieuen ende getrouwen die Prefident ende luyden van onfen voirfz. Rade ende Rekeninge in Hollant, ende voirts van den Hooft Prefident ende luyden van onfen Secreten Rade. Gefien oick 't gene by die van onfer Stede van Middelborch ende Staten van Zeelant, mitsgaders by onfen voirn. Bailiiu van den Watere, Prouifoir ende Deken van Walcheren, tegens de voirfz. Remonftrantie gefeyt ende gesllegeert is. Genegen wefende ter bede ende begeerte' van den voirn. van onfer Stede van der Vere Suplianten, zunderlinge om de Jufticie ende Policie aldaer te voirderen, hebben den feluen by maniere van prouifie ende tot onfen wederroupen gegunt, geoclroyeert ende geaccordeert,gunnen, octroyer.en ende accorderen vvi'yt onfer zunderlinger gratieby defen, de puntten ende articlen hier nae volgende.
In den eerflen, dat alle Sentencien bedragende terfom- > me van 't zestich ponden van veertich grooten onfer Vlaemfcher munte 't pondt eens, ende daer beneden,die voirtaen by de voirfz. Suplianten ende hueren naecomme-' lingen in Wetten gewefen zullen worden, executie hebben fullen onder cautie fouffifante de restituendo, nyet jegenftaendeappellatie, profequerende de felue appellacie voir die van onfen voirfz. Rade in Kollant.
Item,



{0$
Item, dat de voirfz, Suplianten ende huere naecomnie« üngen in Wette zullen mogen bannen vuyt onfe Landen van Hollant, Zeelant ende Vrieslant.behoudelyck, dat zy direételycken noch indirectelycken egeene ballingen by die van onfer voirfz. Stede van Middelborch oft andere plaetfen gebannen, en fullen mogen geleyde geuen ofc g'ïdoogen op 't bedryff van huere Jurisdictie, maer fullen zy alfulcke moeten doen corrigeren by executie van de penen volgende de Sententien tegens de feluegeltrect ende gepronuntieert.
Ende. ten eynde dat de neeringhe van de Visfcherye in de voirfz. Stede van der Vere des te beter foude mogen Opcommen ende aenwasfen, hebben wyby aduyfe als voren geftatueert ende ftatueren by defen, dat geen Visfchers, borger* oft ingefetene aldaer zynde, nergens hueren ge.fouten oft versfchen Visch fullen mogen bringenoft -vercoopen dan binnen de hauene der feluer Stede, zonder den feluen elders te voeren oft vercoopen, op de verbeurte van zes ftuuers op elcke tonne gefouten visch, en op de verbeurte van twintich fchellingen grooten op elclr Scipversfche visch te houcke varende, ende van drye fchellingen vier grooten op elck Schip te togge varende, ende dat alle nooyt vuyt gefteken; oick dat hier onder nyet begrepen en fullen worden andere geen Poorters ofc ingezetenen zynde, ende nochtans dagelycxaldaer affende aen vaeren te versfchen visfche.
Daer en bouen hebben wy den voirfz. Suplianten ende huere voirfz. naercommelingen in Wette geconfenteert' ende confenteren by defen, dat men voor twee Scepenen ende den Secretaris van de voirfz. Stede van der Vere, voirtaen fal mogen playdoyeren alle zaken van drye ponden grooten vlaems ende daer onder, ter manisfe van den Bailliu oft zynen Schout, zoe verre die compareerde,
in-



Indien hyet, dat als dan die oudfte Scepen den anderen*t
vonnisfe manen fal. Opcótldicie, ingeualle yemanthem beuonde bezwaert by de Sententien van de voirfz. twee Scepenen, dat zulcke gegraüeerde zal mogen appelleren van defelve Serttencie aèn 't volle Collegie vanWeth, op dë boete indien daer beuonden Worde fonder grief geappelleert te zyne van twee fchellingen Voör 't fol appel.
Ende aengaende de Jurisdictie byderi voirn. Suplianten verfocht in de Heerlycheyt ende Amböcht vanZandycke, zullen hen dair inne reguleren gelyck zy hier te voiren gedaen hebben. Alles by maniere van prouifie ende tot onfen wederröupeh, foe voirfz. is, behoudelyck dat de voirn. Suplianten gehouden fullen Wefen, defen onfen brieff te feynden in onfe Rekencamer iri Hollant, om aldaer geregiftreert te Worden nae gewoënten. Ontbieden daeromme ende beuelen den voirn. van orifen Secreten R.ade, Prefident ende juydën vart onfen grooten Rade, Stadthouder Prefident ende luyden van Önfan voirfz.Rade ende Rekeninge in Hollant, den voirn. van onfen Financien , Rentmeesters Generael van bewest- ende beoisterfchelt in Zeelant, ende allen anderen onfen Rechteren, Jufticieren, Officieren ende onderfaten dien dit aengaen zal, dat zy den voirn. Suplianten ende huere naecommelingen in Werte, van defe onfejegeriwoirdige gratie,Octroy, Statuyt ende confent, op decondieien in der vuegen ende manieren bouen verhaelt, doen laten ende gedoegen rtistelyck, vredelyck ende volcommelyck genieten ende gebruycken, zonder hen te doen noch laten gefchien eenich hinder, letfel dft moeyenïsfe tercontrarienj ende voirts't inhouden van defen (dés verfocht zynde) doen ende laten vüytröepen ende kundigen alomme bynnen deLimiten van huerè officien ende Jurisdictiën, daer men gawoenlick is vuytroepingen ende publicatien te doene,
ter»



C 3^9)
ten eynde dat daer van nyemant ignorantie en pretéödefe» Ende want men van defen onfen brieff in vele ende diuersfche plaetfen van doene Zal mogen hebben, Wy Willen, dat aen 't vidimus van dien, onder zegel auctcntyck, oft aen de copie gecollationneert ende geteyckent by een van onfen Secretaryfen volcommen geloeue gegeuen Zy als aen defen originalen, want ons alfoe gelieft nyet jegeilftaende eenige ordonnantiën, reftriftien, geboden oftverboden ter contrarien. Des'toirconden hebben Wy onfen Segel hier aen doen hangen. Gegeuen in onfer Stadt van Bruesfele denxxviijften dach van April in't Jaer ons Heeren Duyfent vyff hondert negen en 't zestich, van onfen Rycken te wetene van Spaengnyen, Sicilien etc. 't xiiijften ende van Napels 't xvjflen. (door de plycke is het groot Zegel des Konings in rood wasch aan een dubbele ftaart uithangende; en op de plycke ftaat gefchreven) By den Coninck in zyne Rade. geteekend D'ouerloepe.
4K-
Brief van den Admiraal Bosfu aan een Scheeps-kapitein te Vere,denzelven tot 's Konings dienst uitnodigende. 30 Januari 1570.
Die Graue van Bosfu Heere'van Beuurn, Stadthouder generael ouer Hollandt etc.
HL/ieue befundere. Alföe de excellencie van den Hartoghe van Alue ons beuolen heeft toe te rusten ettelycke Schepen van oorloghe omme zekere conuoy te doene, ende wy verftaen ghy op gelycke Schepen gedient hebt; begeeren ende V verfuecken, dat ghy terftont gefienerj briefs V by ons vthdt binnen der Stadt van Amftelredsm* II. Stuk. Aa ©tö



C 370 )
dm te aenh'ooren 't gene wy V deshaluen declareren zullen. Lieüe befundere onfe Heere God zy roet V. Gefcreuen tot Bruusfele den xxxen dach January 1570. Vrient. geteekend Maximilien de Bosfu» Het opfchrift Onzen lieuen befundere Dierick Diricxz.
ter Vere.
4L
Brief van twee Stads Gedeputeerden! van Vere, aan hunne Committenten uit Brusfel, houdende verflag van hun verrichtrnge aldaar. 11 November 1570.
i^cer Eerweerdige, discrete ende voorfieninge Heeren» Volgende onfen last, hebben wy geprefenteert eene Requeste an zyne Excellentie, om te vernemen 't gene dat rnen foude mogen vercrygen nopende onfe bezwaricheden; ende op dat men ons nyet vergeten oft op deCounertorie ftellen en fouden, en h bben wy nyet gelaten eene andere Requeste van gelycken inhoude te leuerenin handen van myne Heeren van de Financien. Eindelinge na vele loopens, heeft myn heere van Grobendonck ons mondelinge gefeyt, dat wy in vanu laboreren te Houe geit te beesfchen daer 't foe zeere van doene es , maer fouden de Heeren van de Financiën letten op de quytfcheldingen by oüs geheescht; ende op d.;t uwe E. fien mogen wat wy te kennen gegeuen hebben, fenden wy bier by gevoucht copie van onfe Requeste die wy te voren hadden gecommuuiceert met myn heere van Loo, die te Berghen gereyst es om te vifiteren die brixemen aldaer gefchiet, weicke Heer onsfeyde, dat wy vele ga»
heesc&f



C 371 )
aeescht hadden tegens 't crinpen, nyet te min hy wildo ons in alle laken byftaen, gelyck andere ons oic beloeft bebben.
Voorts aduerteren wy uwê E. dat alle requesten die wy geleuert hadden in handen van myn heere van Loo, gefonden es an myn Heere van Wackene, om te hebben fyn aduis, gelyck oic an hem gefonden es een Requeste te Houe geprefenteert by de Staten van Zeelant op huer lieder Doleancie, mits weicke dunckt ons onder correctie, dat uwe E. wel doen fullen te zenden Commisfarisfen in alle neerfticheyt aen myn heere van Wackene,hem voorhoudende, dat hy in deligencie zyn fauorabel adujs ie Hove refcriberen wille beroerende't verlies van dievart der Vere, endebefunderlyck, dathembelieue te fcryuen de gefteltenisfe van die brixemen aldaer gefchiet gelyck hy felue gefien heeft ter Vere zynde j ende wy fullen hier vertouven tot dat zyne refcriptie ouergecommen fal wefen, om te folliciteren denvutganck énde eynde vanonfa verfochte quytfcheldingen, biddende indien der eenige faken waren die beter foude mogen miiiteren om tot dec Stadts proffite te diénen, ons daer van te inftrueren.
Beroerende 't vermaken van de Wet, is te beduchten, dattet foe lichtelyck nyet gefchieden en fal, maer Berty heeft gefeyt, dattet ind'ander toecomende weke wel foude mogen gebeuren als zyne Excellentie te Bruesfel wefen fal, maer nochtans en is 'tnyet feker,dat zynéExcellencie in de felue ander weke aldaer reyfen fal, d'welck es al 't gene dat wy uwer E. fouden weten te aduerteren, «nde naer onfe behoirlycke recommandatie in uwe E. goede gracie, bidden wy God uwe E. te 'gefparenVut Antwerpen defen xjen Noüembris bah Cl
van uw&E.foereede goede vrienden tot dienften' bereedt. geteekend A'a <i Go-



■ C '372 )
. Gofen Kellenberch, Andries van Werchter.
4 M-
Octroi waarby die van Vere van 's Konings wege vier duizend gulden eens, en duizend gulden vier jaar geduurende wordt toegeftaan, tot o'hdeïftand in de rampen die de Allerheiligen Vloed had aangebragt. nsrf, --rJZ2}'' cr.v 91893 :x""~-'-~-^r! •
7 December 1570.
<]Pim.ippE par la grace de dieu ROYetc. A noz arm«* et feaulx les Chiefs treforier. general" et Commis de noz Demaine er Finances- falut et dilection. Receu auons 1'humble fuplication de noz bien amez les bailly bourgmaitres et efcheuins de notre Ville de la Vere, contenant comme depuis quelzques annees enca, les Suplians nous auroyent fait tout feruice volontaire a eulx poffible en la eontribution de diners Impotz, Alfauoir vng fur les Vins cernoifes et eaües viues, pour le furniffement des douze mil fiorins vne foiz, par eulx confentts a notre Joyeufeentree comme Marquis dë la Vere, a eftre payez en huyt annees par egalle portion de quiilze eens fiorins par an, jusques a la par paye, dont les deux premiers annees efchenes es inpis D'aoust xv". foixante huyt et foixante neuf refpectiuement ont efte payees et furnyes, de forte quil y refte encoires a payer neuf mil fiorins, outre ce que les diets Suplians pay ent annuellement plus de fixcens fiorins par vng autre Impoft fur les Vins et cernoifes pour la conferuation des Dicaiges de notre Ifle de Walcheren ec au centiesme denier de tous les biens meubtes'et immeubles, que les Etats de notre pays et Conté de Zelande
nous



C 373 )
nous ont confenti, Iceulx Suplyans ont paye les deux tiers a rate de leurs biens, et au iieu du dixieme et vingtiesme le dift Eftatz de Zelande nous ont aulfi confenti la fomme de foixantefept mil cincq eens fiorins par an,pour deux annees. qui, fe trouuera fur les Impotz des Vins et cernoifes, enfemble fur lamoulturaetmaftation des belles, ce que montera pour le contigent de notre dift Ville de la Vere plus de deux mil fiorins par an, fans encoires les autres charges quilz ont porte comme les autres Villes de Zelande, oultre leurs affiz ordinaires quilz nous payent fur les Vins et cernoifes; et par efpecial les despens extraqrdinaires fupportez par la difte Ville pour fereftiou de notre Archenal montaus a plus de cincq mil fiorins, enfemble les .grandes et infupportable charges et oultraiges des fouldars,que a dure troisanset demy entierscontinuellement fans aulcun foulaigement ou repoz, nonobftant que les difts-Suplians fe foyent toujours vertueufement portez alendroit des affaires des troubles paffez; au moyen des quelles charges et despens jceulx fuplians font reduitz a telle extreinite quilz ne fceuvent comment fe pouoir deffaires de leurs debtes, de tant plus quil eft entierement requir et neceffaire de faire vng nouueau pont pour la commodite du dift Archenal et redreffer leurs cayes ruynees; et par deffus toutes les charges et griefs fus difts feroit aduenue au Jour de touffaintz dernier paffe, entre quatre et cincq heures du foir, que par tourment ettempefle de Mer, la Decque de notre Moulin a eaue prezla difte Ville auroit efte rompue en trois diuers endroiz par la vehemence irapecuofite et flux d'eaue, entrant par le haure de la difte Ville, de forte que par icelles romptures et degatz feroit auffi rompue et percheevne autre Dicque la auprez correspoudante fur le pays de Walcheren, ayant le kom bien cincq braffces de.parfondeur, par ou leaue Aa 3 de



^ 374 )
de roer eft entree nu pays jusques au Poldre et tout a lentour; eftans aufïi toinbees en ruyne par fa roeisme véhemence de Mer les Cayes de la difte Ville, Ia Dicque d'icelle Ville fur 1c noort en partie recnlce; enfemble taNolle de bois prez du Moulin a vent, et les telles entierement emponees, a la grande defolation de la difte Ville; et pour aulcunnement pourueoir aus difts mefchiefz jceulx fuplians auroyent en toute foubdaine diligence fait en fondrer vng grant batteau entre les deux tours prez de leaue a mouldre, y ayans fait des bouluercqz, etremply les difts battenus de pierres et terre, pour empes-cher et mitiquer la force de la Mer;ayans en oultre les bourgeois de la difte Ville et manms d'alentour, auec tout leurpouoir et a leur grand fraiz et defpens eftouppe les difts trois {roux de notre Dicque, et fouftenu les violences de la Mor a la troifieine marec apres les dift rompures; par quoy, et afin que les difts fuplians puiffent auoir moyen de furnir aux defpens fus difts, et a ce queyrefte encoires a faire; I4z Nous ont tres humblement fuplye et requiz, que ayans regnrd a ce que dift eft, jl Nous pleuft leur accorder et faire drefferpromptement de la fomme de fix mil fiorins, en recompenfe des defpens par eulx defia fupportez, et qu'il leur conuiendra encoires fupporteren toute hafte et diligence, et que en oultre pour pouoirrefaire )a difte nolle de bois, enfemble les teftes et les cayes fus difts, et auffi eriger le dift pont nouueau, leur voulfiflions lattier fuyure les derniers tiers du dift Centjeme denier des biens meubles etimmeubles, auec les neuf mil fiorins quilz nous doibuent encoires pour Notre joyenfe entree a la difte Vere; aufïïle deniers qu'on employé pour laconferuation des Dicaiges de la difte Ifle de Walcheren, et leur contingent des dift foixante fept mil cincq eens fiorins par an pour les dift deux ans; fans les quelles graces
les



C 2,75 )
les difts fuplians ne pourroyent reftaurer la difte Ville des ouuraiges neceffaires, ains feroyent taillez d'abandonner Icelle auec le pays; et fur ce tout leur vouloir faire deipefcher nos lettres patentes en tel cas pertinentes.
sauoir nois faisons, que nous les chofes deffus difts confiderees et fur Icelles en votre aduis, Ihclinans a la Suplications et Requeste des difts de la Vere fuplians, meismes pour aucunementles fecourir en leurs necefiïtez, et fubuenir aux pertes et dommaiges par eulx fupportez par les grandes eaues furucnuesle jour de tous faintz dernier pafTe, comme dift eft, et les fubleuer aucunement des deniers par eulx desbourffez pour les ouuraiges defRis mentionnez, Leur auons par la deliberation de notre tres chier et tres ame Coufin,Chevalier de notre ordre,Lieutenant Gouuerneur et Capitaine general en noz pays de pardeca, le DucD'Alue,Marquiz deCoriaetc. Oftroye confent! et accorde, Qftroyons confentons et accordons par forme de Don et de grace efpecialle par ces prefentes, au lieu de fix mil fiorins quilz difent auoir desbourfepour Je recouurement et preferuation des difts ouuraiges, la fomme de quatre mil fiorins pour tout, etce tant pour les ouuraiges eftans a notre charge que de ceulx de la difte Ville de la Vere, dont ilz feront payez et contentez par les mains de Notre Receueur general de Zelande bewesterfchelt, et des deniers qui procederont de la feconde annee de leur contigent es difts foixante fept mil cincq eens fiorins a nous accordez par les difts Eftatz de Zelande, pour deux ans,au lieu des difts xe et de xxe deniers comme dift eft; Eftroyant et accordant auffi ans difts fuplians prolongation et attermina tion du payement des quinfe eens fiorins par an, du donatif quilz nous ont accorde comme deffus, pour vng temps et terme de quatre anj procbainement venans, et en fuynans hing laultre; et es Aa 4 pui-



C 376 )
oultre de Notre plus ample grace, leurs auons encoires donne et accorde, Donuons et accordons pour les dier. temps de quatre ans la fomme de mil fiorins par chacun au les prendre et leuer par les maius de Notre dift Receueur general de Zelande bewesterfchelt, fur les deniers de leur contigent es aydes a nous accordez par les Eftatz du dift pays de Zelande oulieudes diftsxeetxxedeniers, ou encoires a accorder, pourueu et a condition, que en de deans les deux dernieres des difts quatre annees, les dift fupleans feront tenuz eriger vng nouueaupont oultre le haure en Icelle Ville a 1'oppofite de notre Archemal Illecq, et auffi reudrecompte del'employ des fommesfus difts refpeftiuement, apres 1'expiration de fan, par deuant leurs Commiffaires ordinaires, auecq interuention toutesfoiz d'ung commiffaire qui fera depute de Notre part, le quel Hz feront tenuz a ce requirir; et oultre ce, feront encoires tenuz de faire prefenter ces meismes prefentes tant au Confeil de noz Finances, que en laChambre de noz Comptes en Hollande de deans trois mois prochainement venans, pour y eftre refpeftiuement enregiftrees, felou et aiufi qu'il appartiendra, a paine de perdre 1'effeft d'icelles fi youlous et vous mandons par ces dift prefentes, que faifant les dift fuplians joyr de notre prefente grace, Don, accord et attermination, vous leur faites payer par notre dift Receueur general de Zelande pewefterfchelt, et des deniers deffus declairez la fomme de quatre mil fiorins vne foiz, enfemble les mil fiorins par chacun an, quatre ans durans, felon, et en la meisme forme et maniere comme dit eft cy deffus, au quel notre Receueur general de Zelande bewesterfchelt prefent ou autre aduenir; mandons auffi par ces dift prefentes ainfi le faire, et en rapportant ces meismes prefentes, Vidimus ou copie autenticque d'icelles pour vne et la première fois, et pour . . . - , tant



C 377 )
tant de fois que neceffair fera, quitance des dict fuplians fur fe feruant tant feullement,Nous voulons la difte fpratne de quatre mil florins vne foiz, enfemble les diét mil fiorins par an quatre ans durans refpeftiuement eftre paffez et allonez en la defpence des comptes et rabatuz des deniers de la recepte de notre dift Receueur general de Zelande bewefterfchelt prefent ou autre aduenir qu'il appartiendra et pays laura par noz amez et feaulx les gens de nos difts Comptes en Hollande, aus quelz mandons femblablement ainfi le faire, fans aulcunedifficulte, car ainfi nous plaift il, nonobftant quelz concques ordonnances, leftrinftions, mandemens ou deffences a ce contraires.
Donne en notre Ville D'anuers le vij jour de Decembre 1'an de grace mil cincq eens foixante dix , de noz Regnez affauoir des Efpaignes, Sicilië etc. le xve et de Naples Je xvije.
Onderflaat. Par le Roy. Le Duc D'alue etc. Gouuerneur general, le fieur de Noircarmes chieff, Meffieurs Gaspar Schetz Seigneur de Grobbendonck treforier general, JofTe de Damhoudere Chevaliers, Albcrt van Loo et Jaques Reingout Commis des Finances et autres prefens, geteekend D'ouerloepe.
Het Zegel des Konings in rood wasch is aan de linker beneden hoek dezes briefs op een ingefneede geer gedrukt, en in Dorfo ftaat gefchreveu.
Les Chiefs treforier general et Commis des Demaineet Finances du Roy notre Sire. Confeutent entant qu'en eulx eft le contenu ou blancq de celles eftre furny et accomply tout ainfi par la mesme forme et maniere que fa Majefté le veult et mande eftre fait par Icelluy blancq Efcript en Anuers foubz lesfeiugs manuelz. geteekend N. de Noircarmes, G. Schetz, J. Damhoudere, van Loo, Reingout. Nog lager ftaat in Dorfo. Au jour dhuy vije Aa 5 de



C 37§ )
de Mars xvc. fcixarttè dix. Apres que ces Lettres dé Dö5 etOftroyfontefteveuesetvifiteesau bureau de la Chambrê des Comptes du Roy notre Sire en Hollande, (bat Illecq comme Internees efte Regiftrees iiije jaulne Regiftre ytenü commenthaut le premier d'Oftobre Xvc. foixarite trois fo, ijc. xxxij envltra faiftert la difte Chambre des Comptes le jour mois & an que deffus. Moy prefent geteekend J. Godin.
4 N.
Brief van wegen den Rentmeester Generaal Bewestenfchelde aan de Regeering van Vere, over het niet fpoedig invorderen dergeé'ischte xePen? ning.
p Februari 1571.
JL^erfaeme zeer Vóorfieninge. Ik hïbbe ontfangen dcbrieven van d'Excellencie van den Hertoge van Aluó, Gouuerneur ende Capiteyn Generael van defe Nederlanden van daten den 3 dezer maent, beroerende de voirderinge van den opheue van de xen penninck zyne Majefteyt geaccordeert by den Staeten van herwaarts over. By de weicke zyne Excellentie my te verftaen gheeft, dat hem al te zeer mishaecht, dat ouer dit quartier duer disfimu. latie zoo cleene debuoir gedaen wordt in 't collecteren vaa deli voorfz.xen penninck, alfoe de felue zyne Excellencie niet geware worden kan eenige neerfticheyt ende behooriyck officie daer inne gepleechtte zyne, waer duer grootelyck verachtert blyft den dienst van zyne Majefteyt, wefende van zoe groote importantie alfoe zyne Majefteyt jegenwoordelyck gheen andere loopende Bede heeft ter onderhout van den Staat vanherwaerts over; zoe en hebben ick niet moghen nóch connen onderlaeten uwe E.
bier



C 3*9 )
Mer mede te verfoucken, ende nyetemin jteratïvelyck van wegen de ConinchlyckeMajefteyt te ordonneren,dat ghy luyden defe gefien, te rugge ftellende alle excufeh ende andere occupatien, met gemeene correfpondentie zult hebben te procederen, ende by den generalen ende particuliere Collecteuren in allen vliet doen procederen tot de voorfz. opheve ende onderhoudenisfe van den Placr cate daer op geexpedieert: ende ten eynde ick zyne Excellentie beter contentement mach geuen enderefcriberen op 't gene by de voorfz. Misfiue gerequireert wordt,zoe en wilt niet onderlaeten alhier ten Comptoire Bewesterfchelt binnen drie daghen in handen van mynen gecommitteerde by goede ende particuliere yerclaringe ouer fe fchicken hoe verre by U lieden den Collecteur genera el ende particulier genegotieert es; by faulte van de welcken ick my niet en zoude moghen onthouden my 't excuferen met uwe neglicencie ende ongehoirfaemheyt, teghens de weicke ick my in myn debuoir genouchfaera meene gequeten te hebben met vermaenen, jnduceren ende folliciteren tot 't gene den dienst van zyne Majefteyt in 't gunt voorfz. vereysfchende es.
Eerfame, Wyfe, Voorfienige, hier mede blyft den Heere beuolen, die V verleenen wil zyne gratie: Vuyt Middelburch ten Comptoire bewesterfchelt defen ixen February 1571. ftilo curie Hollandie.
in abfentie van mynen voorfz. Heer? de Rentmeester generael van Zeelant bewesterfchelt geteekend Jan Turck»
4 O-
Befluit op voorgaande Brief by de Magiftraat van Vere genomen, dat zy den



( 33o )
den xe en xxen Penningen willenlaten invorderen, zoodra zulks in de. Hoofdlieden van Zeelant begonnen is ingevoerd te worden. 28 Februari 1571.
CjTefien by den Bailliu, Burgemeesters ende Scepenen der Stede van der Vere, de fcriftelicke ernfüghe advertentie by Joneneer'Philibert van Seroeskercke Rentmees-' ter generael van Zeelant bewesterfchelt, gedaen van we-' gen d'Excellencie van de Hertöghe van Alve Marquis van Coria, Gouverneur Lieutenant ende Capitein Generael over de Landen van herwaerts over, van date den xij ... maent, daer by fcerpelick inftere, dat men alhier postpo-" nerende alle andere faken foude in alder vliet in treyn brengen de coHeftatie ende opheve van den xe en xxe penninghe, volgens zyne Majefteyts Placcaten daer op geexpedieert
Gheven in alsler reverentie voir antworde, gelyck zy lieden oock gegeeven hebben onlancx gelede aen den Commisfaris mr. Guilliam Noorman. Dat alfoo zy lieden in de congregatie ende vergaderinge van de Staten van Zeelant nyet geconvoceert ge'roupen noch toegelaten en worden om opinie ende voix te gheven nefTens d'ander Steden van Zeelant in zaken rakende de dienst van zyne Majefteyt als oick andersfins. Dair by oick gevoucht, dat dezelve Staten die van der Vere altyts in alle lasten ende fubventfen zoe wel van zyne Majefteyt als van 's lants zaken vervangen in hun lieden abfentie ende fonder hun lieder wete oft confente. Zoe zyn zy lieden oick in defe fake be« nooden hen lieden te refereren aen de Refolutie die de Staten van Zeelant defen aengaende genomen hebben, daer van die van der-Vere ignorant zyn als noyt daer om ge-
rou-



C 381 )
roupen ofte prefent geweest zynde, Indien de voirn.
Refolutie van de voirfz. Staeten tot diénst van zyne Majefteyt in treyn ende ter executie geftelt zynde in de capitaele hooft-fteden van Zeelant, fal ter Vere alle neerftich devoir gedaen worden van goede getrouwe onderfaten, hebbende tot dien eynde alle preparatie gedaen om geftelt te hebben den Collecteur generael dewelcke zyne behoirlycke eed van ge:rouwicheyt daer van gedaen heeft. Aldus gerefolveert enz.
4 P-
Brief des Konings, by weicke die van der Wet te Vere gelast worden te berichten op de kwytfchelding van misdaad door Jan Willemsz. verzegt. 13 Juli 1571. By den Coninck.
JL^ieue ende beminde,wy feynden Vhier inneghefloten de fupplicatie ouergegeuen in onfen fecreten Raede van weghen Jan Willemsfz. wermoesman, V ordinerende ende beuelende defelue fupplicatie te duer fiene ende te vifiterene, ende op de gracie ende remisfieby den voorn. Suppliant verfocht, Ons ouer te fcryuen V lieder aduys, oft onfen lieuen ende getrouwen den Hoofde, Prefident ende Luyden van oiifen voorn. Secreten Raede, om uwe refcriptie gefien voirts in der faken geordineert te wordden foei *t behooren fal, fonder des te zyne in gebreke. Lieue ende beminde onfe Heere God zy met V gefchreuen itt onfer Stede van Bruesfele den xiij en dach van Julio 1571; geteekend J. van der Aa.
Het opfchrift Onfen Lieuen ende besneden Baii-
liu f



lin, Burgemeesters en Schepenen der Steede van der Vere,
; 4Q.
Smeekfchrift van Vere aan den Koning, houdende bezwaar over hetgeen den Staten van Walcheren toegeftaan was, om den xen penning van de huishuuren te mogen lichten.
An den Coninck.
'^^"ethoonen zeer ootmoedelick dè Bailliu, Burgemeesters ende Scepenen uwer Stede van der Vere. Hoe dat de Staten des Eylants van Walcheren verworuen hebben van uwer Majefteyt feker Ocrroy in date der tweeden Marty xvc- 't feuentich.dacr by hen lieden op huerlieder te kennen geuen onder andere poincten geaccordeert is voor den tyt ende termyu Van twee Jaren an een volgende , dat om te veruallen de groote lasten ende oncosteii tot redintegratie ende hermakinge vandeDycken, hoofden ende andere Zeewercken, gebroken ende gedeftrueert duer de groote vloet op rlderheyligen d; ch in 't voorfz. Jaer Lxx, waer duer diuerfche plaetfen geinvndecrt wr.ren in 't voorfz. Eylant, men foude betalen den thienden penninck van huyshueren van alle huyfen van wat forte die fyn, geftae» binnen den voorfz. Eyknde, ende insgelicx van de Renten van de Steden aldaer. Volgende wekken hebben de voorfz. Staten aireede'twee diftrnfte misfiuen gefondenan de Supplianten, d'eene van date den eerften ende denanderen van^den vijen Marty Lxxj flüo atria:, hen lieden dser by geprefigrert hebbende fekeren korten drch, ten eynde zy lieden den voorfz Staten fendea fouden hunlieden



C 3^3 )
dearefoJutls, oft byhuerlieder Gedeputeerde tecomraea verclaren, wien zy lieden binnen der voorfz. Stede van der Vere fouden mogen committereü ten ontfange en cpllectatie van den voorfz. huyshuyren van alle huyfen aldaer geftaen; inhoudende voorts defelue Misfive, dat de Supplianten den Staten fouden laten weten, wanneer dattet beste te pasfe commen foude, dat de gedeputeerde Penninckmeester van den voorfz. Staten by den Thefauriers van. der Vere foude mogen commen, om met hen te maken eene ftaet van den xen penninck van de Imcompflen der felver Stede ende alterminacie daer van te maken zulx als men deshaiuen foude connen' ouercommen.
By welck Oftroy de Supplianten ende op 't Impetreren van dien nyet gehoort en fyn geweest, hen grootelicx befwaert ende geinteresfeert beuinden, duer de groote defolatie ende armoede van haer lieden Gemeente, d'welck den meestendeel al Visfchers fyn, nochtans de Supplianten voor defe ryfe ouerflaende en voor by pasferende 't felue grief, fonder daer duere geiyeke faken meer te la ten trecken in confequentie, ten ware zy lieden voortaen daer op alvoren gehoirt waren, begheren ten voorn. Octroye 't acquiefceren, behoudens dat confidererende de groote lasten ende armoede van der voorfz.Stede endede Gemeente van dien, uwe Majefteyt belieuen fal de Supplianten in de plaetfen van den voorn, thienden penninck van de huyfen ende van de Incompflen van der Stadt, te ftellen op een gracelyke quote, om die te vinden by de gevouchlicxfte middelen die henlieden mogelick zyn fullen tot haer lieden minfte quetfe, ende die op te bringen op fekere fachte termynen ende dagen; biddende dat om de felue quote te maken gecommitteert zy de Heere van1 Wackene Superintendent ende Gouuerneur van Zeeiant. ittet au&orifatie, dat hy daer inne fal mogen vferen van
fy.



c 384 5
fyne goede discretie. Ende angefien dat aen den Molendyck en Schytdyck neffens der voorfz. Stede toebehoirende uwer Majefteyt, mitsgaders tusfchen de Wintmuelen ende 't noorden hooft, de Dycken foo wanckelbare en periculeux altyts geweest hebben als eenige andere Dycken ofte Zeewercken rontsom 't geheele Eylant, weicke men wel gefien heeft als den voorn, uwe Majefteyts Molendyc deürgebroken was op alderheyligen dach Anno Lxx voorfz., van weicke pericle de feluen noch oic d'ander voorfz. Dycken noch ter tyt niet vry en fyn, al eystfulcx dat die in huerdér eerften ftaet wederom gebracht fyn, ende datter een ftercke nyeuwe houten Nolle gemaect es geweest, waer toe altyts noch groote neerftige toelicht dient genomen te zyne, dwelk nyet gedaen en can worden fonder groote fommen van penningen.
Soekeeren de Supplianten hen feer oittrtoedelick an 'uwe Majefteyt, biddende dat de Quote die hen lieden geftelt fal worden by den voorn. Heere van Wackene fal geemployeert worden tot verfeeckeringe eu Verhooginge Van de voorn. Molendyck tusfchen den Wintmolen, Nolle en 't noorden hooft ende van het Zuyden-hooft van der Stadt,die geheel ende al vermindert ende afgebroken fyn tot groote pericle van 't voorn. Lant, ende hiervan te verleenen uwer Majefteyts Letteren, d'welck doende etc.
4 R.
Lastbrief des Prince van Orange, aan Jonker Jeronimus de Rollé als Gouverneur van Vere verleend. 15 Juli 1572.
',^^'ilhem by der gratiën goets Prince van Orangien, •Graue vanNasfau, van Catzenelbogen, van Vianden, va--*
DJetz,



Dietz, vah Buren j van Leerdamme etc. Heere en Baron van Breda, van Diest, van Grimbergen, van Arlay, Van Nozeroy etc. Burchgraue van Antwerpen en van Befanchon; Stadthouder ende Capiteyn Generael Ouer Hollant; Zeelant, Westvrieslant en Vtrecht.
alzo wy ouer langen tyt genoueh verftaen hebben die goede genegentheyt en affectie die de goede Borgereri en Ingefetenèn der Stadt van der Veren hebben tot huere verlosfinge van de grouwelicke ongehoirde ende onuer* drachelicke tiranye daer hen die Hertoge van Alba met ai zynen godloofen aanhanck nu zo lange innegehouden heeft* ende zouft dagelicx zo lanch zo meer inne te fleken, ende dat zy tot dieu eynde van ouer ettelieke maenden desfeluen van Alba garnifoen geweygert ende Crychsvolck van onzen 't wegen in huer lieder Stadt ingenomen hebben onder 'tGouuernement vand'Edelen onfen Lieuen befunderen Joncker Jheronymus de Roulle, den wekken Wy mitsgaders de Weigeboren Graue Lodewyck van Nasfau? onze zeer Lieuen en Wel beminden Broeder, te dien eynde gefonden hadden onze beflotene brieuen. Gemerét ende geconfidereert hebbende, dat tot beuestynge desfeluen Gouuernements, ende dat zukks meerderen anzren ende authoriteyt hebbe, wel van noode zy daer toe te verleenen ende deeerneren onze openeen folemnele brieuen van Commisfie.
zoo is 't dat wy, om die groote experientie die wy hebben van de goede ende zunderlinghe affectie die tot voirderynge en weluaren van de gemeene Christelicke zaecke ende onzen dienfte is dragende de voorn. Joncker Jheronyme de Roullée, den zeiven geftelt geordonneerc «nde gecommitteert hebben, ftellen, ordonneren ende Committeren by dezen onze opene ende folemnele brieuen onzen Lieutenant ende Gouuerneur van der voorn.
Vu Stuk. Bb Stadt



C 3*0' )
ftach van der vtnsr' ende van der hauen van dien, tafft gader-s van den Casteele van Sandenburch buuten der feluer Stadt gelegen, hemgeuende volcomen macht, authofiteyt ende fpoeial beuel by dezen, den z-eluen ftaet te exerceren ende tegebruuckenterdfre&ie en regieringe van de affairen en zfecken der zeluer Stadt ende haeréranh?nck sngaende, dia handt daer anne te houden ter befchermo»es"e, zekerheyt ende goede bewaernisfe der zeluer Stads ïteet aüe de Inwoonderen van diere, ende die zelue te behoeden voor alle gewelt ende ouerlast,ende te houden in adminiftrstie.-van goede Juïtiore en Policie, zo vele mogelic-k wordt ende hy aldaer nootelick beuinden zal; den Crychsluyden aldaer in onfen naeme zynde, oft den genen die Wy aldaer nocb zullen mogen zeynden te houden in goede ofdene ende Crychsdfscipline, zonder te doegene d-t by hen lieden ofte eenighe- van hen den In•grfetenen der voorn. Stad: eenichgewalt ofte ouerlastgefchiede; datV den voorn. Crychsluyden gedaen ende gehouden worde zoo" goede wachte als ter zeluer Stads ende Casteels vezekerheyt zal beuonden wórden te behooren. Geuende ht-m d"er enbouen noch macht endé authoriteyt ©ra in de- voorfz. Stadt te ftellen eenen zynen Lieutenrnt gelycke macht hebbendeals hy, ende voorts noch telich'tene al zulcken getal van Crychsluyden nis hy tot verzeker'ieyt der zeluer Stadt en Casteel zal nootich beuinden bouen die gene die afreede daer mogen zyn. Ende gencralicken te doene al 't gene dat eenen goeden engetrou» wen Lieutenant ende Gouuerneur van de voorfz. Stadt eri Crsteel toeftaet en behoort té doen ter bewaernisfe ende goede verzekerheyt der zelue, ende volgende die Inftructïe die hy van Ons heeft; houdende met Ons goede correspondentie vanrllennootzaeckelichedenen fwrricheden die buiten ofte binnen der voorfz. Stadt zouden mogeti
vaf«



C sS; >
vallen en ouercormrien, om des rè eer goerstyts daer in te mogen verzien; fonder dat hydezéluê Stadt ofte Gasteel niem'anden zal mogen ouerleueren in wat name dat het oic waere, zonder expres beuel van ons, oft denWelgebore Graue Lodewyck van Naufau onzer zeer lieuen ende wel beminden Broeder. Waer op ende van hem wel ende deuchdelyck te quyten in den voorfz. State van Lieutenant ende Gouuerneur der voorfz. Stadt en Casteel hy fchuldich ende gehouden zal zyn den behoorlycken eedt te doen in onfe handen oft van den genen die wydaertoej ftellen en committeren zullen, verzoucken daeromme an den Borchmeesteren, Schepenen,Regiérders,Borgeren én alle anderen Inwoonderen der voorfz. Stadt; Ordonneren endebeuelenalleen ygèückenonfe Överften, Capiteynen, Soldaten, ende alle anderen in der voorfz. Stadt en Gasteel in onzen eedt zynde, dat zy annemen ende erkennen de voorfz. Jonckere jheronymus deRoullée voor onfen Lieutenant en Gouuerneur der zeluer Stadt met zyne appendentien, ende voor zulck hem alle gehoorfaemheyt re bewyfen, hulpe ende byftandt doen in alle 't ghene hy volgens 't innehouden dezer onzer Commisfie ende die bouengemelde ïnftruftie henlieden beuelen zal, gelyck onze eygene perfoone, ende zullen daer inne Onze beliefte doen. Des 'T oirconde zo hebben wy deze mee eygener handt onderfchreuen,ende ons Secreet Zegel dae? onder laten drucken. Gegeuen te Ouderkercke defen vyfthienften July xvc. twee en zeuentich. geteekend Gui!-< J'wunie de Nasfan.
4 S,
Antwoord van wege de Visfchery van Vere aaneenig naburige Stadt' gezonden , welke hun om Ge-



( 338 )
fchut en Buskruit enz. hadde aan* gezogt. 20 April 157a.
JEferfame befundere goede Vrienden. Wy hebben ont' fangen twee diuersfche brieuen, vuyt de weicke wy verftaen, U lieder begeerte van feker Gefchut ende Kruyt, waer op wy Ü lieden wel hebben willen aduerteren, gelyck wy oic by onfen lesten bneff gedaen hebben, dat wy van beyts zeer qualick mogen ontberen, ouermits dia groote lasten die wy hebben, foe an onfen mueren van der Stadt als an alle de Schepen by ons ter oorloge toegerust; nochtans hebben wy foe veel gedaen, dat wy U lieden een tonne kruyts met den bringer van defen befchicken. V lieden by defen aduefterende ons onm'ogëlick te zyne Vlieden voortan eenich kruyt meer te mogen fenden, gemerft wy 't felue van onfe Oüerheyt verftaen, ende oic feer wel weten. Ende nopende V lieder fchryuen van goede wacht te houwen, hebben tot dien eynde ordre geftelt om daer inne te doene als naer behoiren: Ende angefien wy tot noch toe op onfeÖuerheyt ons wel betrauwt hebben ende betrouwen als noch, foe is ons begeren dat V lieder brieuen an onfe voorfz. Oüerheyt ende Wethouders voortan addresferen fullen, om by huerliedert gedaen te worden foe zy beuinden zullen te behoiren.
Eerfame bezondere goede vrienden, hier mede zyt den Almogende Heere beuolen. Gefcreuen ter Vere defen xxviijen Aprilis 1572.
Die alle uwe vrienden, Dekens ende Visfcherie der Stede van der Vere.
4 T-
Brief van Jonker Bartolc Entes van Men-



C 389 )
Mentheda, aan ede Regeering van Vere. 4 Juni 1572.
JErbare wolweife Hern Burgermeister und Raedt dei Stadt van ter Veren. Es laist euch mein gnadiger her Wilhelmus Graef van der Marck freiher zuLummeyende Cevaijr gebieden, das jrDavidt Jans sjanne jans foenainhalden wilt gleich ein fchelm und deiff wair jn jnnem bekoemen muecht, want 'er hait fchelms ftucken gedaen. Defen alfo nhae zu koemen verfchen Ich midi gantzlich zu euch. Gefchreven binnen den Breil am 4. d'Juny anno 72.
Bartolt Entes van Mentheda wat ic vermach. Het opfchrift Den Erbaren wolweifen Hern Burgermeisteren und Raedt der Stadt van ter Veren komene diefen brief zu handen,
4 U-
-»b nrv «bgig tsb rwaSfeft -.hm sró^osa.ymH •/ W Namen ende toenamen van de borge» gerye der Stede van der Vere, die op den xijen Nouembris Lxxij Leeninge gedaen hebben tot behouf van de gemeyne zake zoe hier nae volcht, 12 November 1572.
jHtubrecht de Cramer xvj o€ xiij fchell. iiij gr,
Adriaen Bouwensfz. . xvj xiij iiij _
Abfalon Geertsfz. , xvj — xiij - iiij —
Andries Marinusfz. . xvj — xiij — iiij —.
Jan de Vleeshouwer . xx — - ... u"
Helene Cramers . x — . _
3. Jas



C 390 )
Jan cje Wale . . viij oC fchell. gr. Gouvaert Pietersfz. . xl — —— — Teskens Barents . xx ■—
Wouter Sybrantsfz. . X — —— —.
Willem Cornelisfz. '. X — —
Wouter Block . xxv —■ — — —
Goosfen Kelienborch xxxiij — vj ■ yiij —•
Leyn Tay . . xxiij — ——- iij —
Jan Keyfer. . . xvj — xiij —■ iiij —<
JLeunis Jarspsrsfz. . xvj — xiij iiij —
Totalis fomma dezer Leeninge belooptt iijc xxij o€ xiij fchell. vlj gr-
4 V.
Borgtogt door de Regeering van Vere aan Jacob Campen, Rentmeester Generaal der fuarkgraanyke Domeinen aldaar verleend. 1 December 1572.
"^$fy Burgmeesters ende Schepenen der Stede van der Vere, doen te wetene eenen yegelicke dien 't angaen mach, dat alfoe wy ten diuerfchen Honden benoodicht, 2yn geweest te heffen ende te lichten vut handen van Jacop Campen Rentmeester generael van des Coninchlycke Majefteyts Domeynen binnen defer Stede zekere merckelicke fommen van penningen raeckende den ontfanck va» den Domeynen voorn, omme dezelue penninghen te im« ployeren in de zeernootelicke affairen van der Stadt, ende befundere in den dienst van der Excellencie van onfen Doorluchtigcn ende genadigen Heere den Princa van Araignen. Wy daer omme belooft hebben ende belonen mits defen den voorn. Jacob Campe in der vcorfz. quali-
teyt



( 3?i >
teyt O-ls daer toe by ons gecocftrïngeert zynde) te gsian» deren ende indempniferen, vry costeloos ende fchadeloos jegens eenën yegelicken van alle alzulcke betalinghen ail iiy 't zedert den eörften Aprilis lestleden by ordonnantie oft quatancie van óns gedaen mach hebben, ende al noch fal moghen döen tot eeniger tyt, daer voren wy oick bei loeft hebben ende belonen mits defen .jegens zynevöorfr.t Coninchlyke Majefteyt oft zynder Excellencie te responderen , en alle 't zelue den voorn. Jacob Campe in Rekeninghe te pasferen oft doen pasferen daer en zoo'tbehooren zal, mus daer aft exhiberende bthoorlicke quytancie ofte ordonnantie van ons, daer toe verbindende mits defen 't gemeene corpus defer Stede, ende noch generalicken alle der Stadts Ineompften ende andere goederen, roe? rende, onroerendes jegewordigheende toecommende. In kennisfe de waerheyt hebben wy Burgmeesters ende Schepenen voorn, den fegel ten faken defer Stede hier andoen hangen optetteerftenDecembris annoxvc.tweentfeuentich
Brief der Regeering van Gouda aan dis van Vere. 7 Mei 1573.
Ji^erfame Voirfienige zeerdiscrete Heeren en befundere guede Vrunden. Wy gebieden ons vuyt goeder affectie ende Jonften 't uwer E. Defen is alleêlilicken dienende ora uwer E, te aduerteren, hoe dat w.y ten dienfte van zyn» der Excellencie alhier ten oirloghe doen equipperen hebben ouer de dertich Schepen, weftnde tegenwoirdich op der Meeren, waer deur defer Stede van alle Gefchut gants* fchelicken geblcot es, ende fanderlinge nyet gehouden daer mede meq defer Stede zoude moeghen defenderen, Bb 4 td\



C 392 )
Ende na dyen gefchapen es, dat d'voirfz. Schepen in Janghen tyde nyet weder en fullen moeghen keeren, foe lange de Vianden voir de vrome Stadt van Haerlem fyn leggende; ende foe wy binnen uwer E. Stede ofte op da Schepen van oirloghe fekere metale Veltftuckens (defer Stede competerende) leggen hebben, is daeromme ons vrundelick begeren, dat uwer E. gelieue met den brenger van defen, alle defelve geteykent wefende met hetGoutfche wapene ouer te willen feynden, alfoe uwer E. nu van ander gefchut, op de vianden geconquesteert (Godt lebbe Iolf) wel voirfien fyn; in 't welck doende uwerE. pns funderlinghe Gevruntfchappen fult, 't welck wy bereyt fyn in andere faecken wederom te verfchuldigen , dat kenne den Almogende Heere, die uwer E. wik nemen in fyn heylige proteftie en conferueren in Zalicheden. Vuyt der Goude met haeste den vijen May 1573.
Uwe goetwillige vrunden Burgmeesters en Regieders der Stede Gouda. Het opfchrift Eerfame Voirfienige zeer discrete Heeren ende befundere goede Vrunden. Myn Heeren den Gouuerneur, Burgmeesters ende Regierders der Stede van Vere.
4X.
Brief der Prince van Orange aan de Regeering van Vere, dienende tot recredentie van Stads Gedeputeerden aan zyne Doorluchtigheid afgezonden geweest, en tot credentie yoor den lieer Johan. Junius de Jonghe*
18 Mp»



( 393 )
|8 Mei 1573.
Die Prince van Oraenglen, Graue van Nasfau, Heere en Baron van Breda, Diest etc.
lEterfame, Wyfe Lieue befundere. ' Wy hebben by den brenghers defer (uwe mede broeders) veritaen, 't ghene ghy hen lieden bevolen hadt van uwentweghen,aengaende de teghenwoordicheyt der Stede van der Vere ons aen te dienen ende te verclaeren.
Ende alfoo wy de voorn, uwe medebroeders al in Ianghe op als onfe meyninghe te kennen gegeuen hebben, midtsgaders oock eene fchriftelycke antwoorde op d'IuItruftie die ghy ons by hen lieden ghefonden hebt, achr ten wy daeromme noodeloos V lieden eenich verhaal dien aengaende alhier te doene, maer willen V lieden bedancken van alle goetwillicheyt ende forchvuldicheyt die ghy tot noch toe tot voorderinghe ende weluaren van de gemeyne faecke, ruste ende eenicheyt der voron. Stede van der Vere gedraghen hebt, nyet twyffelende, oft ghy daer ïhne volherden fult, ende van onfen 't wegen moecht ghy des wel verfekert zyn , dat wy nyet en fullen naelaten V lieden in als alle hulpe, voorderinghe ende byftandt te. doene, des ons ymmermeer moghelycken wordt. Ende op dat ghy des te beter kunt mercken den goeden yuer ende forghe, die wy voor V zyndrn,ghende,foo feynden •wy jeghenwoordelyck den Heere Johannen Junium de Jonghe naer der Vere, omme aldaer met V lieden te ad-; wiferen op alle faecken der voorfz. Stede aengaende, ter tyt ende wylen daer inne weyders verfien wordt. Ende aengaende die Soldaten van den voorn, wylen Jonckheer Jheronymus van Rollé, alfoo wy goet ghevonden hebben, dat die felue al noch in der voorfz. Stede van der PP 5 Ye,



C 394 )
Vere blyuen, Co begheren wy dat zy den bouen genoemde heeren Junium de Jonghe in 't ghene hy hen lieden ten dienlTe der feluer Stede bevelen fal ghehoorfaem fyn; verfoekende ghy lieden insghelycx die handt daer aen houden wilt.
Eerfame Wyfe Lieue befundere Onfe heere God zy met V. gefchreuen tot Delft op ten xviijen dach May anno 1573-
V goede Vriendt. geteekend Guille. de Nasfau* tegen geteekend Bruynynck. Hét opfchrift Den Eerfamen Discreten Onfen lieuen befundere» Burgemeesters endeRcgeerders der Stede van der Vere.
4 Y.
Lastbrief op naam van Koning Filips aan RomeynMacrtens gegeven, als Deurwaarder extrnordinaris in Walcheren , ten aanzien der aangeflagene en verbeurdverklaarde goederen. 4 September 1573.
JPmLIPS BY der gratiën godts coninck van CASTILIEf*
enz. — doen Te wetene , dat aifoe onfen lieuen énda getrouwen neue, Ridder van onfen Oirdene, de Princa van Orangien Graue van Nasfau etc. Sta.dthouder ende Capitain generael ouer Hollant, Zeelant, Vrieslant enda Vtrecht, binnen den eylande van Walcheren gecommitteert heeft zeeckere ontfangers van de geannoteerde ende geconfisqueerde goeden zoe van degeestelicken als waer-licken, egeen vuytgefteecken, all volgende desfelfs ont* fangers Commisfien ende de letteren executoriale daer vpj
vef>



C 395 )
verleent ende geexpedieert; ende alfoo den voorfz. ontfnngers omme hare commisfie volcomelicken te bedienen ende executeren, mitsgaders de Rentmeesters van onfeni Domeyne in den feluen eylande ende andere in den Lande van Zeelandt, van noode es te hebben zeeckere Deurivaerders ofte exploiftiers, ende dat wy ten vollen betrouwende geinformeert zyn van de goede experientie, wetenfchap ende bequaemheyt van Romeyn Maertens, omme Deurwaerder ende exploi&ier van dien ende in ger Jycken faecken te wefen. soe eest dat wy, by aduife van onfen voorfz. Stadthouder, den voorfz. Romeyn Maertens onthouden ende gecommitteert hebben, onthouden ende committeren by defen, tot Deurwaerder exr traordinaris in den voorfz. Lande van Walcheren ende andere Steeden ende plaetfen in Zeelant, omme by hem te exploi&eren ende executeren 't zy by gyzelinge, realicken ende by feyten, ofte by apprehenfie van haeren perfoonen indien des noot zy, allen den gheenen die den voorfz. ontfangers exofficiohem exploicxtier oucrgele ert fullen werden, foo wel van den geestelicken als van den waerlicken goeden egeene yuytgefpndert, ende d: er en bouen oock 't executeren metter daet als vooren; alle perfonen ende goederen die by onfe Rentmeesters van onfen Domeynen in den voorfz. eylande van Walcheren ende anderen onfen Steden ende plaetfen in onfen voorfz. Lande van Zeelandt belast ende hem geleuert fullen worden; mits in als nemende zynen behoorlicken falnris,ende voorts all te mogen doene, dat fulcken Deurwaerder extraordinaris behoort ende fchuldich es te doene. Mits dat hy van 't felue officie wel ende getrouwelick te bedienen den behoorlicken eedt doen fal in handen van den Raeden neffens ons wefende, die wy daer toe committeren mits defen. Ontbieden daeromme alle onfe GouT" uer-



uerneurs, Rechters ende onderbeten, den feluen eedt gedaen zynde, dat zy den voorfz. Romeyn Maertens 't felue Deurwaerderfchap doen ende laten rustelick ende vredelick genyeten ende gebruycken, mitsgaders van de eeren, rechte, prerogativen, vryheden, proffyten ende yeruallen daer toe ftaende, fonder hem daer inne te doene oft te laeten gefchieden eenich hinder, letfel oft Impediment ter contrarie, want ons alfoe gelieft. Des 't oirconde hebben wy onfen Segele, die wy in gelycken faecken gebruycken hyer aen doen hangen. Gegeuen binnen; onfen Stadt van Dordrecht den vierden Septembris anno Puyfent vyff hondert 't zeuentich ende drie, van onlen Rycken te weten van Spangien, Sicilien etc. ''t xvüje ende van Napels 't xxe. Op de plycke ilant, By den Coninck ter relatie van den Stadthouder ende Capiteyn generael ende Raden neffenshem wefende. geteekend Geijietz.
X)oor de plycke is aan een dubbele (taart een Zegel van rood wasch, gefchonden en door ouderdom weinig kenbaar, dan fehynt het groot Zegel van Holland te wezen.
In dorfo van defen brief ftaat. Op huyden den achtten Septembris xvc. 't zeuentich ende drie, heeft Romeyn Martens in witten van defen genonjineert, gedaen in den Rade neffens zyne Excellencie den behoorlicken eedt van zyn offitie van Deurwaerderfcip extraordiuaris wel ende . getrouwcliek te bedienen achteruolgende deze zyne commisfie. Aftum tot Dordrecht ten dage ende Jaere als bauen. onderfloiKÏt. My Jegenwoirdich, geteekend. A.Gepietz,
4 Z-
Lastbrief door den Prince Van Orange aan Adriann Manmaker gege-
-i-yii ven,



C 397 )
ven, als Thefaurier Generaal van
Zeeland.
20 Oftober 1573.
^^"lUIELM BY DER GRATIËN G0DTS PRINCE VAN 0RAEN«
gien, Graue van Nasfau, vanCatzenellebogen, vanVyfcuden, van Dietz, vanBueren, van Leerdamme; Heere en Baron van Breda, van Diesr, van Grimberghen , van Arlay, van Nozeroy; Borchgrave van Antwerpen ende van Befanchon; Stadthouder ende Capiteyn Generael over Hollant, Zeelant, Westvryeslant endeVüytrecht. Allen den ghenen die defe jegenwoordige zien zullen faluyt. Alfoe wy tot goede beleydinge ende directie van deil Cryghshandel ia Zeelant, ende op dat die penningen die weicke daer toe opgebracht ende oock geemployeert worden, te ordentelyken gediilribueert, vuytgedeylt ende ten meesten oorbore tot onderhout van den Crygsluyden, ende voorts tot voorderinge van de gemeyne zake aldaer beheert moghen worden, hoochnoodich bevonden hebben eenen Thezaurier over den Lande ende Graeffchappe van Zeelant te ftellen en te ordonneren. Zoo eyst, dat wy ons verfekert houden van devromicheyt, getrouwicheyt ende ervarentheyt van onfen Lieuen befunderen Adriaan Manmaker, ende den zeiven volcomelick betrouwende, geftelt, geordonneert ende gecommitteert hebben, ftellen, ordonneren ende committeren mit defen, in den ftaet ende officie van Thefaurier Generael van der Oorloghen over den geheelen Lande ende Graeficepe van Zeelant-, gevende hem macht, authoriteyt ende zunderlinge bevel den zeiven ftaet ende offitie voirtaan te houden, exerceren ende te bedyenen, ende dienvolghende 'c allen tyden als hem goet duncken zal, den ftaet van alle particuliere Ontfangers, foo wel van des Conincklycke
Ma-



( 398 )
jefteyts Domeynen, geconfisqueerde goederen als andere
hoedanich die zyn, te Vifiteeren, die partyen van dien in 't geheel oft in deele in zyne handen te doen leveren oft onder zyne Ordonnantie oft recepisfe, tot betalinge van den Cryghsvolke inZöelant, ofte andersfins in des gemeyne Lants affairen te doen vutgeven; willende dat al zulcke zyne Ordonnantiën ofte recepisfe, den voorfz. Ontfangers drèr op die betaelinge gedaen hebbende, op 'thooren, fluyten ofte fuyveren van haere rekeninghen zullen worden gepasfeert, ftrecken ende genoeghfaem wefen, fonder nochtans te derogeren of te verminderen eeriige Ordonnantiën die by ons zouden moghen gegheven worden, ende voorts al te doen't ghene een goet,vroom ende oprecht Thezaurier van der Oorloghe in Zeelant toeftaet ende behoort te doen, ende volghens alfulcke breede lnftruftie als wy hem naemaels daer op zuilen doen leveren; waer op ende van hem wel ende deuchdelick in t voorfz. Thezaurierfchap te quyten , die bouengemelde Adriaen Manmaker fchuldich ende gehouden wordt de» pehoorlicken eèdtte doen in handen van den Gouuerneur van Vlisfingen, dien wy daer toe committeren, ende bevelen den felven eedt gedaen fynde, dat hy ende alle andere onfe Overfte, Capiteynen, Officieren ende andere dien 't aengaenzal, hem Adriaen Manmaker in den voorn, ftaet ende officie van Thefaurier van der Oorloge over Zeelant ftellen endeinftitueren, ende den felven ftaet ruïtelich ende vredelick laten exerceren ende gebruycken, fonder hinder ofte letfel, maer veel eer hem doende alle voorderinge, hulpe ende byftandt in 't ghene des noot won, tot al fulcken preeminentien, baten, rechten, prouffyten en vervallen als hem hier toe geordonneenfuflen Worden, want, onfe belyefte zulks is. Des 't oirconden hebben wy defen me: onfen name g»»
tee-



C 399 )
teehsüï, en ons Secreet Seghe! daer onder aen doen ban« gheu i;i rooden wasfe. Gegeven binnen der Stede van Dein op den xxen dach der maent van Octobry in deri jaere ons Heeren Duyfent vyff honden ende 't fevenÜtk drye. Onderteekend Guille. de Nasfau, en op de plycke ftondt gefchreven. By myn Heere den Prince onderteekend N.Bruynynck,endenSecrete Zegel aaneen dobbeie fteerte in rooden wasfe onder uit hangende. In Dorfo ftonc gefchreven. Op den xxen dach Marty xvc. drkn 't zeventich ftylo Hollandiaj heeft den Eerfainen Adriren Manmaker gedenommineert in 't witte van defe Commisfie, comparerende voor die van den Rade des Lair.s van Zeelant, pamelick prefent wefende myn heer den Gouverneur Jonckheer Charles de Boyfot, naer prefentatie ende lefture van de voorfz. fyne Commisfie,den behoorlicken Eedt gedaen als Thefaurier generael van der Oorloghen des voorfz. lants van Zeelant, naer luyt ende achtervolgende de claufule in defelve Commisfie begrepen. Aldus gedaen to: Middelburgh in 's Lants Raedtten dage ende Jaare als boven, my prefent als een van deSecretarisfen van den voorfz. Rade. onderteekend C. Tayman,
S A-
Brief van een Stads afgezondene ter Staats Vergadering te Dordrecht, over den toedracht der handeling tot een algemeene Vreede. 9 Joni «575-
JFjjerwaerdige zeer wyfe discrete Heeren.
Nair myne hertelyke recommandatie tot uwer E. laate Ick de felue weten, hoe dat zyne Excellentie ende de Staten vau Hollans ende Zeelant op tea eerllen Juny lest-



( 4-oo )
-fede hebben onfe partie fcriftelicfce geantwoiirdt óp hüeflie'der leste ouergegeuene, daer of lek myne heere copie oüergefonden hebbe; ende naerdien zy lieden onfe antwoirde hadden ontfangen, hebben de felue ouer gefonde met heuren Commisfarisfen naer Antwerpen aendenCom^ mandeur, de weicke dede by defelue Commisfarisfen ons rapporteren, dat hy daer op zoude doen vergaderen ettelickeperfonnaigiën ende deprincipaelfte van de Nederlanden omme daer op te nemen huerlieder aduyfe, begerende tot dien eynde xij dagen van dilay omme ons te antwoorden; weicke last omme 't zelue te aduoyeren onfe Commisfarisfen nyet en wilde ouer hem nemen, dan hebber! 't zelue mondelingh gerapporteert zyne Princelicke Excellencie ende de Statert; de Weicke nyet zonder zwancheyt hebben geconfenteert volgende zeker gefchrifte in date den vij Juny lestleden, 't welck zyne Excellencie hen lieden tot dien eynde oick heeft doen oUergeuen, daer van ick myne heeren de copie mede ouer fende, zulcx dat naer de expiratie van de voirfz. xij dagen ('t welck wefen zal den xix Juny) men als dan opentlicken gevoelen zal waer toe zy lieden zyn tenderende. Ons vermoeden es hier, dat zy lieden hangende den feluen tyt meenen wat quaets vuyt te rechten met defe fchuyten, in weicke gevalle zy dan nyet te fpreken en zouden wefen nemaer indien God geuezy lieden failleren ende metfchande moeten wycken als zy gedaen hebben in Noorthollant daer zy van gelyckeu eenen aanflach op handen hadden, foe es ons verhope wy lichtelicken tot eenen verfekerder goeden pays zullen moge geraken; 't welck ons de Héère* God vergunnen wil;de weicke ick bïddemyne E.Heeren te willen gefparen in een lanck zalich leven. Vuyt Dordrecht defen ixen Juny Lxxv.
Uwer Eerweerde goede Vriendt ende confrère geteekend, Riehardt Barradot. Icfc



C 401 >
Ick houde mytte heere voir gewaarfchouwet, dat ick van meeninghe ben zonder eenige fault en dinxendag ofte en woensdag naestcommende ten lancxften te vertrecken, alzoe dat hier zonderlincx nyet te doen en zal wefen, ouermits den vuytftel van de vóorfz» xij dagen; begerende middeler tyt an myne heeren ëenen van der VVeth ófte Raedt jegens die tyt te committeren, die voirts inde zaecke van der pacificatie ende andere zwarigheden zal mogen vaceren ende befoignerëri;
i B«
Brief van den Admiraal Willem van Bloys en Treslong aan de Regeering van Vere, houdende kennisgeving van zyne aankomst te Duinkerken enz; 5 April I575-
'JEferfaeme, wyze ende zeer Discrete Heeren. Defen dient alleenelyck omme V E. te aduerteren van myn arriuement in defer Stede, ende alfoo de Scippers die myn Soldaten ouergebrocht hebben van meeninghe fyn wedetomme te verreyfen naer Walcheren» ende ouermits die goede luden een Ianghe reyfe hebben geiadt, door dien dat de wint niet en wilde dienen in 't herwacrts comen, als oock dat lë alhier twee ofte dry daegen hebben moeten vertoeuen met haer Scepen, ouermits die van de Magiflraet myne Soldaten niet foe haestelick hebben connen accomoderen. Waeromme ick V E. hier mede wel vriendelyck hebben willen bidden, daer op te willen regard ende eonfideratie te willen nemen, ende die goede luden daer van contentememtegheuer alfoo VE.beviudë fcltebehooren. il. Stuk. Cc Van



( 402 )
Van nieuws tydinghe en wete V E. anders niet te veraduerteren, dat den feluen daeghs myner compfte alhier, den Vyant hem ontrent defer Stede omtrent twee duyfent te peerde ende te voet geprefenteert heeft, ende des anderen daechs mede, maer en hebben hem fent niet meer vernomen, alfoo wy verftaen hem retirende omtrentGreuelinghen, verlaten hebbende aireede eenige plaetfen omtrent Borborch ; anders nyet fonders by defen.
Eerfame Wyfe ende feer discrete Heeren V E. hiermede den Almogende Heere beuelende. Vuyt Duinkercken defen ven April 1575.
VL. goetgunfttghe Vrient ten dienfte Wat ick vermach. geteekend WiU helm van Bloys en Treslong.Het opfchrift Eerfaeme Wyfe ende feer discrete Heeren Bailliu Borgemeesteren ende Scepenen der Stede van der Vere.
. sC
Namen ende toenaam en van den Inwoenders defer Stede van der Vere, dewelcke yder naer hun qualiteyt geaccordeert hebben op te brengen en te leenen tot behouf van de gemeene zake en prouianderinge der Schepen van Oirloge, 200 hier naervolcht en dat op Interest van twintich ten hondert. Aétum op der Stede huys den xiij July 1575.
Jacob Campe . . üjc. guldens
B-icbard Barradot . Lx —
WoU-



C 403 >
Wouter Block * . * jc. guldens Andries Marinusfz. . » L ■
Adriaen Cnape . - jc.xx ■
Pieter Reygersberch . « jL".
Jan Smit • . » L ■'
Kaerle Conftant . . jc.xx ■ Leunis Jasparsz. . . jc. ——
Jan de Vleeschouwer . « L ■
Jacob Reynaertsz. . • Lx pondgrootó
Jan Reygersberch . . L guldens
Andries Reynoutsz. . » xxx ■ Adriaen Bouwens . . Lx 1
Dauid Gouaertsz. . . xxx ■
Jan Hacco . , Lx
Gouaerts Philipsz. . . L ■
Hubrecht Reyloffz. . . Lx —
Cornelis Martsz. . . xxiiij ——
Hendek Bollart . . xxxvj
Pieter de Vos L
Pieter Yfaack . ,t L
Gerrit Pietersfz. minis . . xxx
Laureys Bouwman . . L
Bauwen Jansfz., Stadtbode . L
Adolff Conftant • ■ L
5 D-
Misfive der Regeering van Middelburg aan die van Vere, over een fchryven, 't welk door de Staatsleden van Walcheren aan die van Noord-HoUand moest afgevaardigd worden, si October 1575.
IHyerfame Wyfe ende zeer discrete goëde Vriendenende, Cc a Ue-



X 4«4 )
lieuen Nabuerea. Wy zenden V L. den brief den welcken wy Staats ghewyfe fcriuen an die van Noort-Hollant, geteekent van ons ende die van Vlisfinghén, op dat ghy lieden den zeluen ooek teekent ende fluten met uwen Zeghel , ende ons alfo wederomme fchicktmit bringer defes, ende zo zullen wy den zeiven oock verzegelen ende zenden naef Vlisfinghe op dat-zy 't felne oock doen, ende teyn laesten afverdigheny Zo VL. weet de zake haeste te heefchen ende doen V alfo'den Almachtigen beuelen die alle tyt genadelick met V wil wefen datum Middelburgh den *xjeh Octobris 1575. •
VL. Vriendelick lieue Nabueren Burgemeesters Scepenen ende Raet der Stat Middelburg in Zeelant. geteekend P. van den. Baerfe. Het opfchrift Den E. Wyfen ende zeer disereten Bailliu, Burgemeesters Schepenen ende Raet der Stadt van der Vere cmfe goede Vrienden ende lieue Nabueren.
- 5 E-
Brief^der Regeering van Vere aan den Prince van Orange, ten voordeefe van Joris Kinckaid, welke ten behoeve van de gemeene zaak veel penningen verfchotenhad, en daarvan voldoening zocht. 8 September 1575.
Doorluchtige hooch geborri Forst genadige Heer
j/\.lzoo Joris Kinckaid een van de principaelfte coop* luyden vut Schotland refiderende binnen defer Stede* de
zei-



C 4°5 )
zelue Stad en de gemeyne zake groote en meuigfuldige getrouwe dienfte gedaen heeft zoo wel by middele van gelde als andersfins,befunderlickinden Jaere Lxxiijdoen hy in den vuterften noot defer Stede vut Schotlandt alhier gefonden heeft zekere quantiteyt van Soldaten en daer naer meer anderen in Hollandt, daer van hy de penningen verfchoteu en noch eensdeels te buyten ftaet; Ende dat de zelve Joris Kinckaid an ons verfocht heeft brieuen van recommandatie tot auanchemente van 't gene hy an uwer F. G. zal hebben te verfoucken.
Soe en hebben wy nyet connen nalaten uwer F. G, vrundelkk te bidden, den zeluen Joris Kinckaid te willen houden voor gerecommandeert, en hem te accommoderen 20e vele mogelick wefen zal; ende zouden wy achten dat ons zelue daer an groote weldaet zoude gefchieden in refpefte van zyne getrouwe dienften by hem gedaen en de goede affeétie die hy noch heeft tot het welvaren defer Stede en voirderinge van de gemeene zake, de weicke hy (zoe wy onderricht zyn) bereyt is met lyff en goet tot eenen goeden eynde te helpen brengen.
Doorluchtige hoochgeboren Forst genadige Heere. Wy bidden God Almachtich Uwer F. G. te gefparen in gefontheyt en lanck leuen. Gefchreuen binnen der Ver« den viijen September 1575.
s F-
Brief der Regeering van Vere aan de Staten van Zeeland, houdende misnoegen tegen het affchaffen van Gouverneurs en Raden, en het invoeren van Gecommitteerde Raden zonder toeftem.' iüicg van den Priuce als Stadhouder, Gg soNg,



( 4°6 )
29 November 1575.
JSdele Wyfe Voorfienige Heeren.
Wy hebben verftaen zoe wel duer het rapport van onfe gedeputeerde afgeveerdiget op de leste dachvaert tot Middelborch den xven Nouembris lestleden, als vut de acte die wy van den Secretaris Tayinon ontfangen hebben, dat in dezelve Vergaderjnge onder andere zaken genouch gefloten ende gerefolueert is geweest, dat yder Stadt zoude committeren twee perfoonen omme reprefenterende de gedeputeerde Raden 's lants van Zeelandt op alle voorvallende zaken te befoingneren by prouifie ende ter tyt toe zyner Excellencie de zelue geapprobeert ofte anders daer inne geordonneert zoude worden. Nemaer alfoe noytonfe meeninge en is geweest eenige Raden aff te feuen ofte dien aengaende Innovatie ofte veranderinge te laten gefchieden, ende dat wy noyt eenige dachten gedaen en hebben ofte als noch en wetente doen ouer den dienst ende perfoon van Jacob Campe, by zynder Excellencie geordonneert als een van de gedeputeerde Raden 's lants van Zeelant. Soe en zyn wy als noch van geene meeninge d'ordonnancie van zynen Excellencie te Infringeren in het minfte of het meeste, ende hebben ouerfulcx verfocht an den voorfz. Campe ende hem verwijliget, dat hy hem wilde laten gebruycken als een der voorfz. gedeputeerde Raden, omme te befoingneren op den ouden voet ende volgende d'ordonnancie van zyner Excellencie. Bidden daeromme uwer E. vrundelick den zeluen Campen daer voor aen te nemen, te bekennen ende met hem in alle voorvallende zaken te befoingneren, in respeéle dat hy daer toe van wegen zynder Excellenciegecommitteert ende geauftorifeert is; weicke veranderinge van Raden ons lioch eenige Steden toe en ftaet te doen maer wel onfe
clach-



( 407 )
dachten (indien wy eenige hebben) by forme van doleance zyner Excellencie te verthoonen, omme daer inne ordre geftelt te worden.
Edele Wyfe voorfienige Heeren wy bidden God Almachtich Uwer Edele te gefparen in gefontheyt ende lanck leuen. Gefcreuen binnen der Vere den xxen Nouembris 1575.
5 G-
Quotifatie gedaan by de Magiftraat der Stad Vere, over de Dorpen onder derzelver Resfort in December 1575.
Taxatie gedaen by Burgemeesters ende Scepenen der Stede van der Vere van de wekelicke cotifatie ouer de Durpen vandeOistwateringe forterende onder de Jurisdictie der voorfz. Stede, volgende de leste feparatie daer van gemaeckt, mits dat de zelue Durpen vry ende exempt zouden wefen van den Impost geftelt op de Hoorn-beesten ende befaeyde Landen; alles in der manieren hier naer volgende. 25 December 1575.
IHverst de Stadt van Domburch binnen en buyten is getauxeert wekelicx optebringen deur handen van Jan Ghysfz. ende Jan Adriaensz. alias Malle Jan, als daer toe fpecialyck gecommitteert zynde, de fomma van viij o£ gr. vis.
Leyn Engelsfz. ende Eeuwout Louwe als gecommitteerde van wegen die van Sinte Aechtekercke, zyn getauxeert wekelicx op te bringen, de fomma van . . vij o€ gr. Cc 4



( 4°8 )
Balten Symonsfz, ende Mels Jan Pier Heyne als gecommitteerden van wegen die van Oistcapple, zyn getaxeert wekelicx op te Dringen, de fomme van , . vj oC gr.
Cornelis Doensfz. ende Steuen Leynsfz., als gecommitteerde van wegen die van Seroiskercke zyn getaxeert wekelicx op te bringen , de fomme van . . vj aC gt.
Heyn Willem Leynsfz. ende Jan Adriaensfz. Neue, als gecommitteerde van wegen die van der Gapinge, zyn getaxeert wekelicx op te bringen, de fomme van . ij oC gr,
Pieter Lammensfz. ende Ridder Arries, als gecommitteerde van wegen die van Sandyck, zyn getaxeert wekelicx op tebringen, de fomme van , . . xxxfchell.gr.
Marten Adriaen Martsfz. enSymonLem, als gecommitteerde van wegen die van den Polder, zyn getaxeert wekelicx op tebringen, de fomme van . , xvfchell.gr.
Leunisfz. Donimisfz. ende Leunis Jan Arentsfz., als gecommitteerde van wegen die van Cleeuwerskercke, zyn getaxeert wekelicx op te bringen, de fomme van . ij oC gr.
Cornelis Piersfz. Regulier ende Pieter Geertsfz. Coster, als gecommitteerde van wegen die van Schellacht, zyn getaxeert wekelicx optebringen, de fomme van xxfchell.gr. Totalis fomma van defe wekelicke cotifatie beloopt ter weke xxxiiij o£ vfchell.gr. vlaems.
Aldus getaxeert ende gerefolueert op den xxven Decembris xvc. vyff en'tzeuentich, tenwelcken dage Pieter Reygersberch gecommitteert is geweest omme de. zelue '-■ -- tax-



C 409 )
taxatie ende wekelicxe cotifatie te debatteren, ofte dien aengaende mette anderen Steden te refolneren foe fy beuonden fal worden oirboirlicxt endeproffitelicxt te wefen. Aclum ut Supra. My Jegenwoirdich geteekend P. De Vos.
5 H-
Afte waarby Gouverneurs en Raden yan Zeeland verklaren, dat de Steden Vlisfingen en Vere gerechtigd zyn om Zitting en Stem te hebben in de Vergadering der Staten van dat Gewest, 4 Augustus 1575.
^^p de doleance gedaen by de Gedeputeerde der Steden Vlisfingen en der Veren, ter oirzaecke dat mr, Marinus Balten Oelen, Secretaris der Stede van Zierickzee in de Vergaderinge van den Rade mitsgaders, van de Staten des Lants van Zeelant verfaemelt binnen der Stede van Zierickzee op 't Stadthuys aldaer, gezegt hadde, dat de voorn, van Vlisfingen en der Vere in. de zelue Vergaderinge niet geroupen en waeren, eudaf zy gheene voys aldaer en behoorden te hebbene.
VerclaerdenGouuerneurs endeRaden, dap zyverftaen, de voo.rn. van Vlisfingen en der Vere in de voorfz. Vergaderynge van de Staten als Lidtmaten der zeluer behoorlyck geroepen te zyne, en in de zelue vqys en ftemme t'hebbene neuen en gelyck d'andere Steden des voorfz. Lants van Zeelants. Corforme dien, desaupueerden die vaii Zierickzee aldaer terzelfder tyd jcgenwqordich zynde de voorfz. woorden en propoosten van den voorn, heurlieder Secretaris als zonder Lastprecipitantelick endeonvoordachtelick by hem gefproken.
Actura tot Zierickzee in 's lants Raet de Staeten des Lants Cc 5 daer



C 410 )
daer neuen vergadert zynde op den vierden dachAugusty des Jaers xvc. Lxxvtich. My prefent als Secretaris van den voorfz. Rade. geteekend. C. Taymon.
5 h
Brief van een der Stads Gedeputeerde ter Staatsvergadering te Delft, houdende verflag van 't verhandelde aldaar.10 April 157C
jf^fenvaerdige zeer wyfe vrome Heeren. Wy fenden uwer Eerw. de Copien van ons leste gebefoigneerde, ende en verwachten hier nyet dan het rapport- dair tegens te doep by die van Noort-Hollandt, die als noch nyet gecommen en fyn, alfoe zy met geen volle macht foe fy feyde waeren gecomen. Beaulieu es gecommen van Calis, die hem zeer beclaecht heeft, dat die van Zeelant genouch oirfake zyn, dat de aengcboden conditiën van den Goninck van Vranckryck op 't lichten van deasfurantie nyet voirts gegaen en es, daer duer de gemeene zaecke eene merckeiicke fchade by geleden heeft, inuougen dat zyne Excellencie nyet wel te vreden en es duer het achterhouden van dien; nyetemin zyne Excellencie es eyntelick gerefolueert, dattet voirt gaen zal, ende heeft daer toe begonnen te maken eene Lyste op wat voet dat men 't zelue fal mogen tot Calis ontfangen. Soe haest als 't felue gedaen zal wezen zullen myne Heeren de copie ouerfenden om daer op te hebben huerlieder aduys beneffens d'andere Steden, tot weicke eynde eenighe van ons Commisfarisfen zullen gefonden worden aen Gouuerneurs ende Raden in Zeelant, omme de zaecke 'rypelicke te communiceren metten Steden.
Eer-



C4" )
Eerwaerdige zeer Wyfe ende vrome Heere, naer onfe gedienftige recommandatie tot uwer Eerw. bidden God Almachtich de felue te gefparenin een lanck zalichleuen. Vuyt Delft defen xen Aprilis Lxxvj a natiuitate
Van uwer Eerw. goetwillege Dienaer (getee)tepd) R. Barradot.
De Heere van Sinte Aldegonde es gecommen mette andere Gedeputeerden vuyt Engelant: dan en hebben noch geen rapport gedaen.
Myn begeerten zoude wel wefen an myne heere yemande anders in myn plaetfe te feude, want Ick verlette te zeer veel thuys, oick foe fien ick defe Vergaderinge noch lange te dueren.
Het opfchrift
Eerwaerdeghe Wyfe zeer Vrome Heeren Myne Heeren den Baillieu BurgemeesterenScepenen endeRaedt der Stadt Vere.
5 K-
Uitfpraak by den Prince van Oran-. ge gedaan, door welke Psgters de Imposten ten platte lande vpii Walcheren ontvangen, en hoe die onderling verrekend moesten worden.2 Juni 157Ö.
(^P het different gerefen tusfchen de pachters van de Imposten van de Wynen en Bieren van de drye Steden van Walcheren, ende by de zelue pachters gerefereert aen
zy-



( 412 >
zyner Excellencie, angaende 't betalen van den voorfz., Imposte van de Wynen en bieren ten platten lande tefiyten, of den zeluen zal betaelt werden an de pachters van de Stadt daer onder 't platte landt ofte Dorpen fyn fo.rtereiide, volgens de diftributie daer van by zyne Excellencie onder de voorfz. drye Steden gedaen, en de voorfz. wynen en bieren zullen gefleten werden; ofte aen de pachters van de Stadt daer de zelue wynen en bieren by die van den platten Lande zullen gehadt werden.
Zyne Excellencie gehoort hebbende 't Debat van de voorfz. parthyen, naer rypedeliberacie eu daer op genomen 't aduis van die van den Rade van Zeelant. Aluooren verclaert allefins te verflaen, dat de diftributie van de Dorpen, alzoo die by haer onder elcke Stadt gedaen is, zr.1 gemainteneert worden en blyuen in vigeure; Niet min dat d'Opgezetene van de voorfz. Dorpen zullen haere vryicheyt genieten van dc Wynen en Bieren des zy behouuen zullen, 't haelenc ter Stadt daer't hen best en nnerst gelegen is, ofte luier lieder geliefce, zonder dat zy ter contrarien by eenige Editfen ofte andersfins hy de Steden zullen mogen bedwongen werden. Ende voorts oem by de zelue zyne Excellencie 't voorfz. different van de pachters te middelen en neder te leggen als by maniere van vriendelycken accoorde, verftaet en ordonneert, dat de Impost van de wynen en bieren ten platten lande te ltyten, zal ontfangen en getnt werden respeaiuelyck by de pichters van de Stadt daer die van den platten lande dc Wynen en bieren by henlieden te (lytenzullen haelen; mits dat de Pachters van de Stadt daer opder 't zelue platte lant is forterende volgens de voorfz. diftributie van zyne Excellencie in de prpuffyten van den zeluen Impost mede deelen en concurreren zullen mette voorfz. pachters van de Stadt daer di,e van den platten lande huerlieden,
voorfz»



C 413 >
voorfz. wynen en bieren gehaelt hebben, elck na rate en aduenant van de foemmen by hun gepacht, daer van zy met eikanderen in önderrekeninge en liquidatie zullen mogen commen 't eleken Maent, ofte 't eynde van dc drye maenden dat huerlieder pacht expireeren zal; ende dit alles by prouifie voor den voorfz. tyt van drye maenden defér jegenwoordiger verpachtinge en fonder in toe-commende tyüen in- confequentie getroeken te mogen wordene. Aldus gedaen en verclaert by de hoochgemelde zyne Excellencie prefent Gouuerneurs en Raden des Lants van Zeelant, en de Gedeputeerden van de Steden voorfz. mitsgaders de voorfz. pachters binnen der Stede van der Vere op den tweeden dach Juny in 't Jaer xvc. zesfenzeuentich. my prefent als Secretaris van de voorfz. Gouuerneurs en Raden, geteekend C. Taymon.
5 L-
Brief des Prince vin Orange aan de Walcherfche Staten, over het aanflaan van opgebragte koopwaren te Vlisfingen, tot gaandehouden van den Oorlog, zo Juni 1576.
Die Prince van Oraengien, Graue van Nasfau etc. Heere ende Baron van Breda, van Dietz. etc»
JSerfame Wyfe lieue befundere. Alfoo wy jegenwoordelickby den Treforier Manmaeker hebben verftaen, dat op de propofitie ghysteren ghedaen zynde in de Vergaderinghe Van den Staten defer landen, by den Steden zoude verclaert zyn, dat zy voortaenegheer.e middelen meerrn wisten om die welre'.ycke leenwghe vaa de Soldaten nu
iét



C 414 )
ter tyt hier inne zynde, mitsgaders van den Schepen van Oirloghe voorder te continueren, het en waer dat wy hen wilden confenteren daer toe te ghebruycken alfulcke goederen als binnen der Stede van Vlisfinghen legghen ende toebehooreu zekere Inghelfche Cobpluyden ghenaempt dié Bertholders, zynde defelue goederen Litigieulx tusfchen den Cdopluyden voorfz. ende den Cappiteynen die dezel* we inne gebrocht hebben. Waer opwy V lieden deféwet hebben willen fchryuen ende fegghen, dat alfoo tot Conferuatie van den lande, ende oock tot voorderinghe der znecken van Zierixczee gheheel noodicK is, dat de bouengenoemde leeninghen gecontinueert ende oock die Schepen van oirloghe onderhoude worden, fonder dat èenich ghebreck daer aen en zy. Ghy lieden dien volghens nyet laten en'wilt, elck in den fynen,alle mogentlycke middelen voor te wenden, ren eynde 't felue mach ghceffectueert worden. Ende oft die Steden van de penninghen daer toe dienende onvoorfien waeren, ende egheen ander middel en wisten als de voorfz. litigieufe goederen 't aenvaerden, dat indien ghevalle de voorfz. Steden by alle gevuechelycxfte ende bequaemfte middelen foecken te handelen, foo metten Coopluyden als oock met de Cappiteyrïen actie daer toe pretenderende, van de felue wederom goet te doen den ghenen die daer aen gherecht fal worden bevonden, foo wanneer 't proces dies aengaende gevundeert fal zyn, opdatalfoo een yedervan de partyen co'ntentement mach hebben.
Ende alfoo die voorfz. goederen in der haest nyet wel fouden.connen ten hoochflen vercocht worden, ende dat nochtans dynfendaeghe naestcommende die Leeninghe roótelyck moet gefchieden, ende oock die Schepen moéten onderhouden worden, foo waert goet dat ghy lieden xniddelertyt eenighe penninghen op de feiue goederea
foeekt



C 415 )
foeckt op te brenghen, midts daer van op de vercoopinghe van dier rembourfement doende, ten eynde alfoo aen de voorfz. Leeninghe egheen ghebreck en zy. Ende hier mede verhopende dat ghy lieden volghen V goede genegentheyt tot welvaeren van de gemeene faecke alle goede offitien hier inne doen zult, bidden wy God Almachtich.
Eerfaeme Wyfe lieue befundere met V lieden te zyne. Ghefchreuen binnen der Stede van der Vere op ten xen dach van Junio anno 1576.
Vlieder goederVriendt. geteekendGuille.da
Nasfau. lager geteekend N. Bruynick. Het opfchrift Eerfamen Wyfen Onfen Lieuen be, fundere Gedeputeerden van de Steden van Walcheren reprefenterende den Staten van den feluen Lande.
5 M-
Brief des Prince van Orange aan d© Regeering van Vere, houdende verzoek om haar deel op te brengen in ƒ 4900: - die tot ftuur van den Oorlog noodig waren terftond opgebragc te worden. 16 Augustus 157Ö.
Die Prince van Oraengien, Graue van Nasfau, heere ende Baron van Breda , van Diets etc.
Jtlrferfame, Wyfe, Discrete, Lieue befundere. Gehoort hebbende duer 't rapport van den Treforier Manmaeker, die propofuiein de Vergaderinge der Steden van Walcheren



t W1
ren gedaen, tót furnisfemente van acht dagen leening»
Voor de Soldaten foo in de Steden in garnifoen liggende als by ons garde houdende, mitsgaders tot onderhoudt van de prouiande voor de vier Nodrt-Hollanfche Scepen, ende bevonden hebbende, dat niet tegenftaende de pro* pofuie voorfz. totter foemme van vier duyfent gulden» gedaen van node wefen foude, dat ghy lieden fumeertda fomme van vier duyfent negen hondert guldens eens, 't welck geëmployeert fal worden ten eynde als voorea ouer den tyt van veerthien daghen; hebben nyet kunnea laeten aen V lieden te fchryuen wel ernftelicken verfouckende té willen mit aller neerfticheyt ende vlyt foe veel als U lieder deel in de voorfz. 4900 guldens fal bedragen binnen vier oft vyf daghen ten langften opbrengen, hopende middeler tyt dat die ordinarisfe Incompflen fo veel bedragen fullen, dat ghy lieden van vöirder Last beuryt fult wefen, ende niet te min fult V lieden rembourferen voor foe veel V lieden deel aengaet aen den honderften p»nninck op de Huyfen geftelt, mits oick indien 't felue niet en beftaët, aen de gemeeiie Middelen Vlieden verhael te nemen.
Eerfame Wyfe Discrete Lieue befundere God fy met V lieden. Gefcreuen tot Middelburch op tenxvjén Augusti 157Ó.V Lieder goede Vriendt geteekend Guille.deNasfau.
5 N-
Smeekfchrift van den Treforier Manmaker aan den Prince van Orange, verzoekende Commisfarisfen tot het opnemen en fluiten zyner Rekeninge, 16 September 157Ö.
Aen zyne Excellentie
"\^erthoont met alre reverentie Adriaen Manmaker, hoe
dat



c 417 5
dat hy duer bevel ende by Commisfie van Uwe Excelleri* tie tusfchen de twee ende drye jaeren bedient heeft het Treforier en Generaal Rentmeester Ampt van Zeelandt* hebbende binnen den felven tyt verhandelt 1, ontfangen ende vuytgegeven merkelicke fommen van penningen, al ter ordonnantie van Gouverneurs ende Raden, zulcke ende iri alle manieren als zyne Commisfie ende 's Lants Inftru&ie dat mede brengt; vanwelcken zynen handel den Remonftrant volveerdich es ghetrouwe Rekeninge te doene, om daer met voor te comen alle befwaringe die zyn huysvrouwa en kinderen als den onbekenden ter oorzake van dyen* zoude moghen bejegenen, indien hem God vutter tyt haelde. Bidt daeromme, dat Uwe Excellentie belyeve by appostille op de Marge van defen, Gouverneur en Raden van Zeelant voorfz. wyen fynen handel en wandel1 bekend is, te ordonneren* dat fe ter Auditie van voorn» Rekening Commisfarisfen vut den heuren deputeren,met last ende authoriteyt, om den Remonftrant zynen arbëytsloon in redelickheyt te pasferen, en om daer inne voorts te procederen als Auditeurs van Rekeningen toeftaet en' competeert; ende zal uwe Excellentie den Remonftrant verbinden zoo lange zoo meer in den getrouwen dienst der zeiver, ende van der gemeyne zaecke. 'T welcto doende etc*
In der Margirie ftaat geappostilleert. Gehoort by fyne Excellentie 't rapport van deefe Reques* te ende den redenen daer innebegrepen overgemerkt; heeft den zelve zyne Excellentie geautorifeert en autorifeert mits defen, den Gouverneur ende Raden geordonneert in Zeelant, om eenighen vut den heuren te Deputeeren ende te Committeren ter Auditie van des Suppliants Rekeningen in defen vermeit, met macht en authoriteyt defelve Rekeninge te hooren, te examineren en te fluyten * zoo als zy II- Stuk. Dd nae*



s*er recht en redene zuilen bevinden te behooren; mids» gaders oock den Suppliant zynen arbeitsloon in alle redelickheydtte pasferen, ende voorts al te doen dat goede; tn getrouwe Auditeurs van Rekeningen voorfz. fchuldich ryn en behooren te doen; approberende ende ratificerende zyne Excellentie van nu voor als dan 't gene by den bovengenoemde Auditeurs iri't gene voorfz- is gedaen, gebefoigneert ende gefloten zal zyn. Aldus gedaen by fyne Excellentie binnen der Stede van Middelburgh op de» ~tvjen dach SeptembrLs 1576. onderteekend Guill.deNasfau. en wat lager ft ont 't Cachet van zyne Excellentie.
5 O-
Toeftemming der Wakherfclie Stederi tot het opbrengen van ƒ 5000:-:tot onderhoud dei Militie en Oorlogfchepen, onder zekere voorwaarden.
10 Augustus 1576".
jl'jüuydent den*twintichfteridachAugustixvc.Lxxvjticb, op de propofitre daer te voren gedaen van wegen zyne Excellencie aen de Steden van Walcheren op den xven der feluer Maent, ten fyne zy fouden willen opbrengen de fomme van vyff duyfent gulden tot leeningc êude bctaihge van de extraordinaire Vendelen , mitsgaders van de Schepen van. Noort-tlollandt alhier nv te Lande ende op de wachten te water wefende. Hebben de Gedeputeerde van de voorfz. Steden in de jegenwoorcicheyt van de haochgeraelde zyne Excellencie geconfenteert ende belooft de. voorfz. fomme van vyff Duyfent. gulden jeerstdaechs ende promptelick op te brengen, elck naer zyne adneoant, eude op den voet van de quotifade by fyne
Ex-



C 4*9 5
Excellencie gemaect, mits daer van genietende behoor* lick rembourfement, volgende welcken is den Steden 't felue rembourfement geaccordeert ende toegefeyt aen da penningen te procederen van den honderfren penning bynnen de Steden; ende ingeualle den feluen daer toe niet fouffifant en ware, oick aen den honderften penning teri platten Lande. Tot meerder verfekerheyt van al welck rembourfement is den feluen Steden toe gelaten de collectatie van den zeluen honderften penninck, ende daer toe eerstdaechs te moghen employeren heurlieder voofgaende gecommitteerde, te wetene elck in fyne Stede * fonder gehouden te zyn daer toe te gebruycken elck in'c Zyne de gecommitteerde van de andere Steden, volgends den voet ende refolutie hier te voren genomen, mits dar, nochtans de felue Steden fullen gehouden zyn 't doublés van de quoyeren by de felue huerlieder gecommitteerde te dien eynde te maecken in den Rade te exhiberen ende ouer te leggen, omme gefien, geexamineert ende (indien noot zy) geredresfeert ende gecorrigeert te werden als naer redene ende billicheyt zal beuonden werden te behooren. Aldus gedaen ende geordonneert tc Middelborch ten dage ende Jare als bouen.
Ter ordonnancie van zyne Excellencie mitsgaders van Gouuerneurs ende Raden's Lants van Zeelant. geteem" kend C. Taymon.'
5 P i.
Brief van R. Barradot aan zyn Schoon^ broeder J. Campe Burgemeester te Vere, houdende verlag van 't voorgevallene ter Staatsvergadering te Delft.
Dd 2 üoOcV



C 42° )
qo Oftober 1576.
M on frere. Naer mynehartelicke recommandatie tot uwer E. fal defe alleenlic dienen omme de felue te aduerteren, dat de Gecommitteerde van Middelburch ende Vlisfinghe ouer thien dagen in Hollant zyn gearriueert, met volcomfnen Inftructie elcx van huer lieder Stadt op het fhick enderaminghe van der Vnie; ouerfulcx dat ick vutermaten zeer verwondert ben geweest dat de gecommitteerde van der Vere nyet mede gecommen en fyn, ofte, ten minften (indien daernyemant en heeft begeert te commen naer ouder gewoonte) dat my nyet gefcreuen en es geweest, volgende welcken ick my van Stads wege voir den Staeten hadden mogen excuferen, wat de oirfaecka es en can ick nyet bedencken; 't zal aldus doende we! zoe wyt commen, dat wy op een ander tyt nyet en fullen behouuen befcreuen te zyn op eenége Dachuaerdinge. De -zaecke es (God lof) zoe verde in derVnie gebefoigneert, dat dezelue genouch gearrefteert ende afgedaen es, fulcx dattet nodeloos fal wefen eeneghegecommitteerde naerte fchVckk'en , oft oick eeneghe Inftruftien dien aengaende op yemandeouer te fenden. Anders enwete ick uwer E. fonderlings nyet te fcryuen, dan dat ick biddeGöd de heere uwer E. te willen gefparen ineen lanck zalich leuen. Vuyt Delfft defen xxen Octobris Lxxvjtich.
Uwer E. broeder en bereyde Dienaer wat ick vermacb. geteekend Richard Barradot. Het opfchrift , Den Erentfesten Vroomen ende zeer
discrete Heere Jacob Campe Burgh-
njeester der Stadt van der Vere tot Vere.
Brtef



( 421 )
5Pi-
|5rief van R. Barradot aan de Regee ring van Vere, houdende verflagals voren, 22 October 1576.
JE'erweerdighe Wyfe zeer discrete Heeren. Ickgebiede my zeer gedienftelicken tot uwer E. énde fende uwe E. "hier mede twee acten by den Staeten geconfenteert ende mede gegeuen naer 't inhoudt der feluer, daer af d'eene es op 't ftuck van der ladinghe op alle hauenen Steden ende Stroomen voir den Scippers van der Gouwe wefende onder 't gebiedt zynder Excellencien; ended'ander omme op ten feluen voet te mogen diminuereu ende verminderen de verhuyrde Imposten in Zeelant, als die van Hollant jegenwoirdelick voir drie toecommende Maenden verhuyren zullen; van welcken voet ende verhuyringhe der voorfz. Imposten, ick uwer E. alleenlick ouerzende zesf geprente coirkens, Ende aengaende d'ander Imposten die nyet vermindert zyn ,nemaerzyn blyuende op ten ouden voet, die zullen myne heeren vinden by hunlieden voirgaende boucxkens dair op zy de Accyfe van Zeelant verhuyrt hebben ,• fulcx dat ick myne heeren maer ouer en fende van de verlichtinge van der Imposten. Oick fende ick uwer E. een copie auctentycque van de lysten anderwerf genomen op 't ftuck van de Licenten, omme al 't zelue by uwer E. gefien daer op gedaen te worden nair behoiren.
Eerwaerdige Wyfe zeer discrete Heeren bidde God almachtich uwer E. te willen gefparen in een lanck zalich' leuen, Vuyt Delft defen xxij Octobris xvc. Lxxvj.
Uwer E. bereyde dienaer ende Confrère geteekend Richardt Barradot.
Dd 3 My



( 422 )
My verwondert zeer dat myne E. Heeren huer üelieder Gecommitteerde nyet en hebben beneffens die van Middelburch ende Vlis'finghe ouer gefonden, ofte ten minften dat ick tot noch toe geen fcryuens ontfangen en hebbe, waer naer my hadde mogenreü'uleren. Ick hebbe nyet te miu't beste gedaen,op het vast betrouwe dat myne heere yemande fouden gefonden hebben ofte ten minfte gefcreuen. Dan 't es nu nodeloos, want de zaecke aengaende d'Vnie es gearrelteert ende gefloten voir den tyd van vj macnden expirerende Vltimo Apriüs. Het opfchrifc Eerwacrdeghe wyfe zeer discrete yroome Heeren Myne heeren de Burghmeesters ende Scepenen der Stede van der Vere. Ter Vere.
5 P 3-
•Brief van R. Barradot aan de Regeering van Vere, houdende verflag als yoren. 55 Oftober 1576".
JElerwaerdeghe zeer wyfe discrete Heeren. Naer 't fluten van defen mynen eerflen brief, heb ick ontfangen ywer E. misfiue inhoudende d'antwoirde op 't laden van de Scippers van der Goude, met een commisfie op mynen jperfoon, dan es 't zelue al te laete gecommen.
Voirts fende ick uvyerE. copie auétenticqe van deLyste op te Licente nu corts verhoocht, dan es op hudent met de generale Staten de licenten op *t vuytvoeren van plle greynen als tarwe, rogge, geerfte ende voirts gener.alick op aldcrhaade greynen gelyckeliïken afgedaen ende
ver-



U 4*3. •)
verboden ouermits de groote dierte der feluer greynef , breeder blyckende by copie van een der Misfiuen gefcctot dien eynde an die van Noort-Hoglant, die ick uwer E. mits dien oick over fende, omme dair nair uwerE. te mogen reguleren nair behoire.
'T zal zoo veel opereren by 't verbieden vandevoirfz. licenten., dat wy daer duer zulle mogen eeneghe flerkte van den Viant becommen ghelyckwy op hudent.daerduer vercregerj hehben de Stadt van Worcum, die zy fchandelickcn verlooren ende dair toe de gansfe Stadt verbrant hebben, ouermits haer lieder groote benautheyt van Victuaille. Die van Haerlem hebben gecregen groote medelyden met die van Zuyt-hollant. enda Nport-hollant, dat zy met ten anderen nyet en hebben connen traficqueren dan van buyten omme de wilde Zee, endebeforgendedc groote toecommende tempeesten ende pericle van der Zee defen aenftaende winter, fyn te vreden ende confenteren daeromme die van hollant voirfz. omme alle huere coopmanfchappen totten anderen, temogen nemen haren wech duer Haerlem, dan zoe wy verflaen en compt vuyt geea zonderünghe liefde die zy die van hollant zyn dragende, dan alleenlick, dat de gene die vuyt hollant verloopen zyn binnen Haerlem de weicke men heet de glippers de Soldaten binnen Haerlem moeten onderhouden, ende daeromme geerne zien fouden, dat wy duer Haerlem onfe wech fouden' nemen, eensdeels om licent van de duergaende goederen te ontfangen om de Soldaten dair mede 't onderhouden, ende op d'andere zyde om huerlieder Stadt van Haerlem te preuiderenvanalderhande Viftuaille principalick van coren dair van zy üeden in groote gebreke ende benautheyt zyn. Die lantluden die dair vuy: zyn geeommen hebben de Staten gerelateert datter qualicfc \i\ oft iiij zaeken tarwe oft rogge $e coope ea ftaet op D d 4 tuer-



I 424.)
Stierlieden marctdagen, zulcx dat zy leggen, dat de gemeente aldair in groote benautheyt zyn. 1 Hier mede. Eerwairdeghe zeer wyfe discrete vrome heeren uwer E. God Almachtich 1>euelende vuyt Delft defen xxven Octobris xvc. Lxxvj.
Uwer E. goutwillich dinair endeDinair geteekend Richardt Barradot. In 't fcryuen van defen brief hebben wy feker tydinghe gecregen, dat het derde part van der Stadt Haerlem verbrrnt es, en es gecommen vuythethuys van den prouoost van de knechten ; defelve knechten hebben aldair dapper haer handen gebeficht, fulcx dat men fecht, dattet genomen by moetwille van de Soldaten toegecommen es om de luden te bet te berouen. Ick hope 'er corts van goet noch fuilever-
hoore dan ~
Het opfchrift Eerwaerdeghe zeer discrete Vroome heeren Myne Heeren die Burghmrs. en Scepenen der Stadt van der Vere Ter Vere.
. s p 4. 1 i b .feitutai ■ -
Brief van R. Barradot aan Wouter Block Burgemeester te Vere, houdende verflag als voren. 4 December 1576.
Irleeer Burghmeestere. Ick fende uwer E. hier mede een Acte geconeipieert by den Staten van Hollant op het logeeren in de Steden van de Ruteren ende Soldaten-, ende wat men den burger voir 't zelue logeren geuen fal, alfoe hier groote difficulteyt by den Steden geuallen es al eer zy luden eenighe ruteren ende knechten hebben wilkw '"' • ont- j



C 425 )
ontfangen. Myne heeren zullen hier op letten, op dm onfe burgers nyet meer bezwaert en worden als hier in Hollant; dan ick zorgedat onfe generale middelen 'tzélue Jiyet en zal connen gelyden. Myne heeren zullen oick rypelick letten op 't zenden van huer lieden gecommitteerde naer Bruesfele foe ick uwer E. by defen mynen brief ben fcryuende. Voirts fende ick uwer E. eenPlaccaet gemaect op die van Amfterdam omme te vercoopen alle 't gene zy luden hebben onder 't gebiet van zynder Excellentie. Voirts fult ghy oick weten, dat by onfen Crysvolck becomen ende inne genomen es die Stadt van Oudewater, ende es het crysvolck «ldacr bevonden in genade genomen, ende men heeft fe laeten vuyttrecken met huerlieden geweer fonder hen lieden yct te misdoen, 't welck gebuerde op ten xxij nouembris lestleden in der nacht met beclimminghe van ladders, het wordt zeer geitarckt. Onder anderen es aldaer te verwonderen geweest als men den Predicant van der galge foude doen ende begrauen, die aldaer gehangen hadde geweest'ontrent de xvj maenden, dat de Stadt aen den Viant ginck, dr.t het lichaem van de felue predicnt foe gans galre ende vollyuich es bevonden geweest, ende men kende hem noch zoe wel aen zyn aenficht, als of hy maer eenen dach gehangen hadde geweest: de Heere es wonderlick in zyn wercken. Voirts hebben wy op ten ijen Decembris fcryuens van Vtrecht voor zekers gehadt alsd.t de Heere van Billy Gouuerneur van Vrieslant met de principaelfte van zyne Capiteynen gevanckelick genomen es byzyn eygen Soldaten , nyet jegenftaende hy hen lieden hiere volle betaliughe was prefenterende, en hebben voirts die van Vrieplant huerlieden gecommitteerde gefonden aen den Raedt van Staten om eenen hierlantfche Gouerneur te crygen, ende begeren oick in 't verbont van de generale Staten te comDd 5 raen.



C 426 )
men. Hier mede heer burgherneester V anderwerf God almachtich beuelende. Vuyt Delft defen iiijeu Decembrin JjyP, Lxxvjtich.
Uwer E. goede Vriendt en Confrère geteekend Richardt Barradot. Het opfchrift An den Erentfesten ende zeer Discreten Wouter Block, Burgemeester der Stede van der Vere. Ter Vere.
5Q.
Publicatie alomme gedaan der gefloten Pacificatie te Gend. 8 November 1576.
JVÜfen.laet weten eenen yegelickeu, dat goede vaste eu onverbr^kelycke vruntfchap vrede ende pays gemaect is, tusfchen, de Generale Staten van den Landen van Brabant, Vlaenderen, Artois, Henegouwen, Rysfel, Douay, Ordners, Namen, Dornick, Vuytrecht ende Mechelen, van wegen d^n feluen Landen en Steden ende Vlecken van dyen nyet wefende onder de fubjectie oft gewei: der voorfz.-Spaengnaerdeu ter eenre zyde ; Ende mynen Heere den Prince van Oraingien, de Staten van Hollandt en Zeelandt met hen luydeu geasfocieert ter andere, vuyt crachte van de welckeu die onderfaten van wederzydcn zullen wederkeeren tot haer luyden goedinge, en zulleu mogen voortaan ouer al conuerferen, gaeij, commen, v/oonen ende handelen, coopmanfche wyfe en anders, in alle vryheyt ende zceckerheyt foo men breeder by de poincten en articlen daer aff die exemplaire zullen vuytgegeuen vvordden verftaen zal. Ende men beueelt elcke van zyne Majefteyt ende van de voirfz. generale Staten



C 427 )
tyegen, 't geheele Inhouden van de zelue Pacificatie te onderhouden ende volcommen, zonder daer tegens te gaene in eeniger manieren, op de pene van gefixaft te zyne ouerbreeckers van dyen, ende perturbateurs van de gemeyne welvaert; welverftaende dat hier inne nyet begrepen zyn die van Haerlem, Amflelredam, Schoonhouen, Audewater, en alle andere Steden van Holland aldaer die garnifoenen der vyanden hem als noch onthouden mogen; Verbieden ouer zulcx wel fcerpelick de feluen eenige toevoeringe van goederen te doene oft met hen luyden eenichsfins te handelen, frequenteren oft conuerferen in eeniger vougen voorfz. en al eer dat defelue Steden metten Generale Staten voirn. metter daet hem gevoecht Zullen hebben op verbeurte van Lyff ende goet.
5 R.
Bericht der Wet van Vere aan den Prince van Orange, op een verzochte kwytfchelding envergifnjs van wege een begane manflach. 15 December 1576.
JD^oorluchtige hoog geboren Forst en genadige Heere!
Wy hebben ontfangen de ootmoedige fupplicatie an uwer F. G. geprefenteert van wegen Jan Cornelisfz. Moy prochiaen van Serooskercke, belangende eene Manflach by den Suppliantgeperpetreett in denperfoon vanLenaert Waudersfz. daervan den Suppliant is verfouckenderemis. Ende alzoo uwer F. G. op 't verfouok van den Suppliant nyet en hebbe wille disponeren zonder alvorendaer op te hebben ons aduys; foe en hebben wy nyet willen nalaten uwer F. G. te aduerteren, datwy dè toecompfte van den yoorfz. manflach ernftelick onderfochthebben, bevinden
de-



( 4^8 )
dezelve zeer onnoofelick gefchiet is: oock verftaen wy dat de Suppliant is een zeer neerftich enftille perfoondagelicx arbeydende om zyne familie voorts te ilaen ende berucht van goede fame en name; al 't weicke geconfidereert ende befunderlick dat het fcheint dat de voorfz, Lenaert Waudersfz. van dequetfure in de voorfz. fupplicatie vermeit nyet geftoruen en is, foe dunct ons (onder correctie) dat men de Suppliant de voorfz. manflach zoude moge remitteren en vergeuen, ende hem daer van verleenen behoorlicke brieuen vanRcmisfie ingewoonelicke forme, mits dat de Suppliant zoo wel metten Officier als met partie geinteresfeerde veraccorderen, en dat hy bo. uen dien de voorfz.. brieuen van Remisfie Intherinere voor den Prouincialen .Raedt van Hollandt en Zeelandt naer coftume. Al't welck wy remitteren in de goede discretie van uwer F. G. die wy tot dien eynde weder feynden de voorfz. fupplicatie omme in der zaecke gedisponeert en geordonneert te werden zulcx als uwer F. G.hevinde zulle dat behoorde te gefchieden.
Doorluchtige hoochgeboren Forst Genadige Heere. Wy bidden God Almachtich uwer F. G. te willen gefparen in gefontheyt en lanck leuen. Gefcreuen binnen der Vere op ten xyen D.ecembris 157Ó.
5 S-
Afkondiging te Vere gedaan tegens het verkorten der Licent-gelden op de uitgaande Visch gefield. 9 Aprilis 1576.
^lIzoo dngelicx groote ende vele abuyfen gefchieden en gccommitteert woïden by den Visfchers die huerlieden Visch (die onlancx tosgelaten is geweest op Licent naer



C 429 3
Vianden Lant gevoert te worden) vercoopen ende ouerleuren op de Stroomen en Reeden, daer by het recht van de Licehten grooteliëx vercoort wordt, in z*uicker vougen, dat de Licentmeesters en Serchers daer van egeena kennisfe en connen hebben tot grooten intreste ende acuterdeele van de gemeene zake, ende omme daer inne te verfien: Soo wordt van wegen die Bailliu Burgemeesters Scepenen en Raedt defer Stede wel fcherpelick verboden ende geinterdiceert allen ende eenen yegelick, dat nyemandt hem en vervoirdere eenigen Visch te vercoopen ofteï over te leueren op te Stroomen ofte Reeden, noch oock aldaer te blyuen liggen metten Visch by hen lieden gevangen, ten ware doer noot van de verloope getyde; nemaar dat alleenlick zal georloft zyn de voorfz. vercoopinge ende ouerleueringe te doen an de hoofden oft binnen de hauenen van de Steden daer 't recht van affflach geobferueert wordt, ten fyne de Licentmeesters Serchers ende andere die 't behooren zal van alles behoorlyck wete ende kennisfe moge hebben, op de boete zoe wye contrarie beuonden wordt van nv voorts an te doen, van te verbeuren Schip ende Visch ende voorts op arbitraire correaie naer de gelegentheyt van der zake. Verbiedende voorts alle ende eenen yegelic huerlieden Visch die zy naerVyanden landen willen voeren, nergens anders te voeren dan op Biervliet ofte 't Gentfche Chas ende nyet naer Antwerpen, Huist oft eenige andere plaetfen binnen slants al op verbeurte als voren.
5 T'
Befluit by de Staten van "Holland en Zeeland genomen tot voorftand en befcherming der Haring-visfchery.
26 A-



C 430)
26 April 1576
^Llfoo dagelicx vuyt defe landen van Hollant ende Zee» lant wefende onder 't gebiet van zyne Princelyke Excellentie veele ende diuerfche Coopluden hen vervoirderen te coopen harinck die in Masterlant gevangen wordt, duer weicke middelen dê trafficque van den Harinck-vaerC van defe Landen gansfchelicken benomen zoude worden. Soe hebben de Staten van Hollant en Zeelant raetfaembenonden elcx in den heuren te communiceren, beraetflae* gen ende binnen xiiij dagen naer heurlieden vertreck den Staten alhier 't aduerteren heurlieden meeninghe ende Intentie ten eynde goede ordre op alles tot weluairt van de Lauden geltelt mach worden: Ende daer en bouen binnen <ien feluen tyde te aduyferen ende insgelicx verwittigen hoe veele Scepen van Oirloge van noode zullen wefen 't onderhouden tot befchermenisfe van der Harinck-teelt van defen Jcgenwoirdegen Jaere Lxxvjtich, op dat daer naer in alies voorficluichlyck ende tot oirboir van den Lande ende gemeen e zaecke gehandelt mach worden. • Gedaen tot Delft den xxvjen Aprilis g|g< Lxxvjtich. Ónder (lont. Ter ordonnancie van de St ten 's lants van Hoilant en Zeelant. was geteekend A. Geniets.
. 5 U-
Brief der Regecring van Rotterdam aan die van Vere, houdende watby die van de Visfchery bcfloten was ten aanzien der verklaringen die gegaveu werden van wege de hoedanigheden van het Zout waarmede de Harinck werdt ingezult. 34' Augustus 1576.
Eer.



C 43* )
jfci/erfame feer Wyfe Discrete ende Voirfienige Heerëria Atzoe by de Gecommitteerde van de Visfcherye in Hollant geffatueert, geordineert ende befloten es (zoe oick iii verleden Jaeren geobferueert es) als dat alle certifica-tien van den zoute, die men naer ouden hercomen gewoonh'ck es te verthonen, innhouden ende expresfclicls vermelden zullen, dattet zoute gefoden es van zout van zoute, ende van gheen arger zilte; ende dat 't zelue zoute den tyt van acht dagen ter minden op te vloer ofte -'enne vuytgelegen heeft daer nyet minder dan een hondert zouts op lach. Dn dat alle zouten daer aff de certificatreu dit zelue nyet expres in en houden, ofte die welcka luyden dat 't zoute gefoden es van zoute ende van alle 'c gene dat van zoute es gecomen ofte diergelycke claufule, nyet geadmitteert en fel werden. Soe hebben wy uwec E. by defen daer afF wel willen aduerteren ten eynde da felue hen vp 't maecken van de voirfz. Certificatien zoude connen reguleren. m
Eerfame zeer discrete wyfe ende voerfienige Heere onfe Heere God almachtich zy uwer E. befchermer die uwet E. gelieue te fparen in geluckfaligen Regiment lanck leuendich gefont. Vuyt Rotterdam den xxiiijen Augusti anno xvc. zes ende 't feuentich.
Uwer E. goetwillige ende goetgunftige Den Burghemeesters ende Regierders der Stede van Rotterdam, Het opfchrift
Eerfamen zeer wyfenDiscreten voorzienige Heeren Den Burgiiermeesteren, Schepenen, Wethouders ende Regierders der Stede van der Vere in Walchw ren,
Brief



C 432 )
5 V-
Brief van Stads Gedeputeerde Jaspet Mulder aan den Burgemeester Jacob Campe, waarby die verzoekt dezegeling der Pacificatie vah Gent. 16 Januari 1577.
JEL/erfamen, Wyfen ende Discrete Heeren. Alzoe op feuyden defen morgen myne heeren de Staten Vergadert zynde, by den Aduocaet Pauwels Buys ghetoont es geweest de opene brief van de Pacificatie tusfchen Hollant Zeelant ende de geasfocieerde, met onzen riabueren anghegï.en, tot vuytdriuinghe vaii deSpangaerden met hare adhei enten; dezeluen van alle de Steden ghezegelt zynde, behaluen by die van Middelburch, Vere ende Vlisfinghen' es dairomme een yder van dien belast gheweest te willen fcryuen an zyn Stede ten eynde hen belieue de voorn; Pacificatie neffens d'andere Steden te zegelen. Wilt daeromme niet laten (zoe VL. op morghen hier niet en comt) alhier te zeynden den Secretaris metten zegel van verbande, om de zelffde Pacificatie neffens d'andere mede te zegelen.
Aengaende van de befoigne alhier dagelicx pasferende, zullen myn heeren daer van rapport doen 't onfer comp. fte, die wy hoopen binnen eenen dach ofte twee te hebben. Daer es noch zofcderlincx van Importancie niet gedaen dan van de Licenten ende d'vuytvoer van de Greynen, daer mede uwer E. den Almogende Heere beuolen blyft.' VuytMiddelburch den xvjen January 1576. StHÖHollandré.
Die alle uwer E. dienstwiilighen geteekend Jasper Mulder.
Het,opfch"rift Aen myne heere den Burghmeester
der



C 433 )
der Stede van der Vere Joncheer Jacob Campe ter Vere.
5 W-
Nadere Brief van denzelven, houdende verflag van zyn verhandelde te Brusfel, en wat daar ten opzichte van Don Jan vanOostenryk voorgevallen was. 31 Januari 1577.
jEferfame, Wyfe Voorfienïghe zeer Discrete Heeren, naer alle Jonftighe eerbiedinghe.
D'oorzaecke dezer es om uwer E. 't aduerteren als dat lc federt myn lest voorgaeude fcryuen van den 26 January egheen perfoon vernomen en hebben naer Zeelant gaende, de welck ic meende te vertrouwen, dan een van onze mede gedeputeerde Sebastiaen Loofe, die van hier vertreckt om te pauferen mits deeompfte van d'andere by die van Zeelant alhier ghefchiet, en hebbe daerom niet connen nalaten uwer E, een weynich met den zeiven te fcryuen, als onder andere, dat my den tyt aireede watlanck valt, ende dat deur dien ic zie dat alle zaken niet recht en gaen, mettet tracteren met Don Jan, de weicke nieten zouckt dan te trayneren, ende den Staten te houden Hepen tot dat hy zyn tour ziet.
Alzoe Ic uwer E. by myn leste fchryuen wel meende jhefonden te hebben de copie van de Inftructie daer op de Ghedeputeerden van de generale Staten hadden te befoingneren met Don Jan tot Huy vterlicken binnen de iiij daghen , volgende de zelue Inftructie die ic myn E. Heeren bierby fchicke; weicke Ghedeputeerdè haren termyn verfchenen zynde, baer wederom gbevonden hebben met
IL Stuk, Ee den



( 434 )
den Hcrtooch van Aerfchot, ende vreefende, dat eenich van hemlieden in 't incommen eenighe moeyte van den burgeren zoude moghen hebben bejegent, gelyckerwys den Heere van Rasfeghem wynich daghen te vooren binnen defer Stede ervaren was, de weicke den burgers hadden ghevangen gehadt, maer mits 't zelffde deur eenich onverftant ghefchiet was vandeburghers, ofte oic zonder confent van den Gouuerneur ofte Magiftraet, es wederom ftracx los gelaten, verfochten de voorn. Ghedeputeerden te hebben vry pasfepoort om vuyt ende in te commen, als myn E. Heeren breeder mogen zien by de copie van zeeckere Letteren vancredentie hier beneffensgaende van den 28 January de weicke ic uwer E. zeynde met noch eenighe andere copien, zedert den xxven Jannary van etlicke ghezonden an de Generale Staten; byzunderhebb ic copie ghenomen van eenighe mislluen dewelcke wat jmporteeren, ten eynde myn Heeren wat zouden hebben te lezen ende zien hoe de zaecken hier varen.
Aengaende van 't rapport byde voorn. Ghedeputeerde voor de Generale Staten op ghisteren gedaen, 'tverbael4 mitsgaders de andwoorde by Don Jan daer op ghedient, Ware my veel te lanck om te verhalen, want het es by gefchrifte gheftelt, ende mitsdien dat van den voorn, handel met Don Jan elcke Prouincie es gheleuert gheweest copie, zoe heeft Looze een copie daer van mee hem voor myn Heere de Prince, weicke copie ic dencke zyne Excellencie fchicken zal an myn Heeren de Staten van Hollant ende Zeelant vergadert zynde tot Middelburch, Waeromme myne Heeren hare Ghedeputeerde dagelicxby hem lieden befoingnereude zullen moghen lasten een copie te lichten. Ic zoude myne Heeren wel een copie daer van ghefchict hebben, maer mits de grootheyt van dien $nde dat de brenger defec Sebastiaen Looze zoe haestich
ver-



t 435 )
vertrock en cost ic 't niet by brengen, waerom mynhee* ren my dat voor goet nemen zullen.
Ten anderen es daer op ghevolcht, dat op heden den xxxen January ftracx van Don Jan wederom een brieft ghezonden gheweest es, duer van ic myn heeren meda copie zeynde, daer by hy fcryft den BisfchopvanLuyck tot Bruesfel te zeynden met eenen anderen Spaengnaert Octauie de Gonzaga, om een ander Register te trecken, maer ic en cander niet goets vuyt befpeuren, zoe myn heeren wel moeghen dencken wat zyn zoucken es, ic en derff niet breeder daer van fcryuen om redene.
Aengaende van der Mun'te te brengen op eenen voet, wert nu daer op gebefoingneert, ende de refolutie daer van genomen zynde, zal myn heeren daer van aduerteren. Men befoingneert hier in 't franchois, ende mitsdien dattet veel moeite ware om 't zelue te translateren, zullen' myn heeren de patiencie nemen; ende van d'andere poincten onfer Inftructie en es daer op noch niet gedaen, dan van de Munte als vooren.
Hier es op ghisteren in den Raet gheweest den Ambas-' basfadeur van de Majefteyt van Engelant, met een mis. fiue an de generale Staten, niet tot achterdeele etc.
Op ghisteren is hier inne ghehaelt by x ofte xj Vendelen burgers zeer blydelyck, den Ambasfadeur van den Keyfer, den Ambasfadeur van den Hertooch van Cleeff, met een ghefante van denBisfchop vanLuyck, dewelcke mede gheweest zyn by Don Jan op defe leste vergaderinghe, en hebben zeer vele gedaen om te commen tot eendracht , maer Don Jan heeft daer toe niet willen verftaen; watter nu ter compfte van den Bisfchop zal Vuytgerecht worden zullen wy gewaer worden.
Myn Heeren ic hadde uwer E. wel vriendelicken willen gebeden hebben eenen anderen gefonden te hebben, want' E e 2 id



( 435)
fc Mer moede ben, mitsdien dat ie zie .datter eenigheIntelligentie van d'een ofte d'ander fehynt te zyn, Godt geue dat alle zaken mogen tot een goet fucces komen.
Den Bisfchop van Luyck hier wefende ende alle zaken geaccelereert zynde, en zal niet laten van als 't aduerteren an uwer E. dat kendt Godt almachtich die Vlieden E. fpare ghefont ende weluaerende vuyt Bruesfel den Xxxjen January 1576. Stilo Curia;.
UwerE.goetwilligeDienaer. geteekend Jasper Mulder. Het opfchrift
An Myne Heeren Myn Heeren den Bailliu, Burchmeesters ende Schepenen der Stede van der Vere..
5 X-
Nadere Brief van denzelven, houdende verder verflag van zyn verhandelde te Brusfel. 5 Februari 1577.
Jtl^erfame, Wyfe, Voorzienighe ende discrete Heeren, naer jonftighe eerbiedinghe. Alzoe den Burchmeester Staesfen Adrir.ensfz. van Vlisfinghen, ophuyden van onfe gedeputeerde es affgeveerdicht an zyner Excellencie,om redenen als V. L tot Middelburch zal moghen hooren, tfoe en hebbe eenen weghe niet connen nalaten uwer E, een weynich te fchryuen hoe dat hier op Lichtmis dach jnghecommen es den Bisfchop van Luyck met eenen Span? gaert genaemt O&aue Gonfage deur begeerte van Don Jan, volgende de copie van den brief van den zeluen Don Jan ghefcreuen aen den voorn. Bisfchop, en was zeer folempneiick innegehaelt by den Hertooch van Aerfchot, Haure, La Laing ende alle de Heeren, met etlicke Vendels



( 43^ )
déls borger's, ende heeft des anderdaechs Misfe gedaeri ende proCesfie generael gedregen, daer toe die van Hollant ende Zeelant ghenoot waere, brengende by eenighe van hare diertareh ten dien eynde elcke een wasfe toortfe, fulcx Wy hem lieden daer van zeer bedanckten; dat ziende heeft den zeluen dienaer tegens ons gefecht, dat wy die behouden zouden om snauents mede vuyt etentegaen, daer op replicerende, dat Wy van toortfen al verflen waren eride es zoe henen gemitst. Dan heeft d'eere voor ons allen bewaert gheweest by eenen Ieman Claesfz. van Zierickzee die mede gedeputeert es van die van Zierickzee', maer ghynck zonder toortfe etc. Dezen Bisfchop heeft volle macht om met de Staten te accordéren, ende es op huyden begonst eenige propolitie gedaen te worden, maer wy en vinden ons daer inne niet zeer gerust, maer de borgers die daer in zeer perplex zyn niet wetende watter naer defe dilayén van worden zal, ende indien dattetnoch 3ofte4dagendeurt zyn anders gedelibereert zoe wyiri 't fecreet verftaen. Ons deert van de goetwillighe Luyden die niet eu roupen dan Nasfau Nasfau met der herten. Daer fehynt te wezen eenige Intelligentie, dan ic hoopedattet Godt de Heere anders fchikken zal, ic en derffzoeample niet fcryuen, maer ghy zult van zynder Excellencie We! de meningen verhooren de weicke hem dagelicx geaduerteert worden.
Ic zeynde uwer E. de copie van der Majefteyts misfiue van de Coninginne van Engélant ghefcreuen an de generale Staten, daer vuyt men merken mach hare goede affectie tot deze Nederlanden, ende heeft hem hier voorden Staten verthoont My Lord Horsfy Ambasfadeur van de voorn. Coninginne, de weicke nair de prefehtacie van de voorn, misfiue een zeer treffelicke propofitie heeft gedaen van weghen hare Majefteyt, als te weten onder andere, Ee 3 dar



( 438 )
dar hare Majefteyt ziende de groote extreme noot waer inne deze Landen deur quaden raedt ende gebreck van een goet hooft gefcapen zyn te mogen vallen, ende byzunder dat hare Majefteyt haer genouch verzekert hout, dat Don Jan niet en tendeert tot eenighe zaken dan zyn predecesfeurs altyts gedaen en hebben; dat hare Majefteyt ons daeromme raeden zouden te weten de Staten van defe Landen, voor haer hooft te willen nemen den Prince van Oraingnen, om alle zaken te brengen in goeder oorden, alzoe zy niemantbequamer daer toe bedencken en cost etc. met veel andere aanbiedinghe alhier te lanck om te verhalen, dan thuys commende verhoope myn Heeren van als beter t onderrichten. 1c zoude myn heeren nu mede ghezonden hebben 't verbael met den heesch van Don Jan, dan en can de zelffe noch niet becommen, dan niet te min zoe Ianghe wy noch niet abfolutelick met Don Jan gedaen en hebben zoe en is 'tnochveel tebeduyden; is'tzaecke dat hy hier compt en hoope ic zyne compfte niet te verbeydeii noch van ons allen, want ic dencke dat hy ons de toortfe wel zoude leeren dragen.
, Voorts om de cortheyt destyts en can ic myn heeren Tïiet zunderlincx meer fcryuen, waerom ic uwer E.noch beneffens de voorn, copien etlicke andere copien zeynde daer vuyt myn heeren eenighe beloop van zaken zullen mogen zien, hoe de zelfde beleet worden an allen zyden. Anders niet dan
Eerfame, Wyfe Voorfienighe ende Discre Heeren, blyft den Almogende Godt beuolen, ende dat woort zynder genaden. Vuyt Bruesfel den V. February 1577. -Stilo Comuni.
Uwer E. goetwillighenDienaeren Confrère geteekend. Jasper Mulder. Aengaende van 't contract met
die



( 439 >
die van Haerlem dencke ic wel dat ü lieden E. dr.er van genoucb weet, naedienzoeicverftaenhebbe 't zelffe ter Vere gemaect es. Het opfchrift Aen mynen Heeren den Bailliu Burchmeesters ende Schepenen der Stede van der Vere.
5 Y»
Aanteekening van het gene te Delft verhandelt is op eene Vergadering der Steden van Holland en Zeeland, meest belang hebbende in de Visfcheryen.12 April 1577.
J^Llzoe die Gedeputeerde van de ghemeene Visfcherie van Hollant en Zeelant hier onder genomineert naer voirgaende befcriuinghe van de Staten binnen der Stede van ■Delft vergadert zyn geweest omme metten anderen te befluten ende refolueren hoe veel Scepen nodich foude wefen tot deffentie ende befchermenisfe van de buysfen boots ende andere harinck Scepen tegen d*n toecommendeaenitaende teelt van den Jaire lxxvij ende op meer andere faecken te voirfien dienende tot voirderinge van de zelue Visfcherie. Soe eist, dat de felue gedeputeerde nair lange communicatie ende bevrydinge onderlinge metmalcandere daer op gehouden tot deffentie ende conferuatie van de voirfz. Visfcherie, voir goet ende nodich bevonden hebben de poincten ende articlen hier na volgende.
In den eerften hebben gerefolueert tot preferuatie van de voirfz. buysfen ende harinckfcepen, toe te. rusten vies E e 4



C 44° )
Scepen van Oirloge wel toegerust met gefchut ammcmitie ende Volck nair behoiren, waer van by die van Delft, Rotterdam, Schiedam ende Enckhufen elcxeenen toegerust zal worden tot laste van de gem eene Visfcherie; ende fullen die felue Scepen toegerust ende gereet moeten zyn den lesten Meye, ende in dienfte blyuen den tyt van vier maenden oft langer indien de noot zulcx vereyst; ende dat die van Zeelant tot toerustinge ende equipage van die voirn. Scepen prima Mey eerstcommende aen gereeden gelde by forme van leeninge fullen leueren ofte verfchieten de fomme van fes hondert ponden van xl gr. 't pont in'handen van die van Delft omme geparticipeert ende gedeelt te worden in handen van die van Rotterdam ende Schiedam, die fi weder fullen corten aen de eerfte penningen die ouer de lastgelden oramegeflagen endeontfange zullen worden.
Weicke voorfz. fes hondert ponden omme geflagen zullen worden ouer de vyf Steden van Zeelant elcx heura quote ende portie waer inne die van Vere voir haerfeluen ende als last hebbende van die van Vlisfinge, mitsgaders die van Brouwershauen oick voir haer felueii geconfcnteert hebben.
Ende Zoe verre die vart Middelburch ende Ziriczee ouermits haer voirfz. abfentie nyet en foude willen vougen in de betalinge van de lastgelde ende contributie met d'andere Steden ; dat de felue by zyne Excellencie daer toe geordouneert zullen worden, omme zulcx mette andere Steden foe in 't lastgelt als in de verfchote ofte geleende penningen te contribueren ende gelden.
Dat men daeromme aan de Staten 't slants tot fubfidie van devoirn. Visfcherie zal verfoucken haer te willen daer toa leueren vier Scepen wel verfien van zeylinge, anckers, kabels, touwen, gefchut, cruyt ende ammonitie van
oor-



C 441 )
oorloge ende dat voir de voirfz. aeniTaende teelt, namentlick drie in Suyt-Hollant ende een inNoort-Hollant,ende oick te verfoucken ontlastinge van de licenten van den harinck; ende zullen alle de voirdere costen van dien gedaen worden tot laste van de voirfz. Visfcherie.
Ende omme te veruallen de voirfz. voirdere costen die ter oirfaecke van de voirn. Scepen van oirloge ende deffentie van de harinekvaert gedaen zullen worden, fal tot furnisfement ende betalinge van dien betaelt worden van elck last harinck dertich ftuuers, ende dat by prouifje ingaende den eerften Jyny eerstcommende.
Alzoe die voirfz. harinekvaert by die van Vlaenderen met die van Hollant ende Zeelant in eene Zee ende water fal worden gedaen, foe is by die voirn. gedeputeerde van Hollant ende Zeelant gerefolueert ende voir goet ende nodich bevonden, dat men aen fyne Princelycke Excellencie foude verfoucken , dathy die van Vlaenderen ende bevrydinge van de Zee mede foude toerusten eenige Scepen van oirloge.
Is mede gerefolueert, dat alfoe die van Noort-Hollans te kennen gegeuen hebben, dat 't voirleden Jaer by *t gemeene lant aldaer toegerust zyn twee Scepen van oirloge tot preferuatie van de harinekvaert, ende dat 'tlaségelt ontfangen es by Marten Dircxz van Enchufentotxxx ftuuers 't last, wordt den voirn. Marten Dircxz. gecommitteert ende geauftorifeert, committeren ende auftoriferen hem by defen, omme met eeneghe perfonen daer by de namen kan ouerfenden zal by aduys van de Magiftraec van Enchufe te accorderen met de voirfz. Staten nopendei de toerustinge van die voirfz. Scepen, ende zynen ontfanck ende den ftaet van zynen ontfanck ouer te leueren, mitsgaders oick beroerende de Visfcherie dat 't felue Scip 't gemeene lant gedaen mach hebben; ende voirts alles te Ee 5 doen



C 442 >
doen 't guhdtdiesaengaendetotmeesteoirboir endeprouffiét van de gemeene Visfcherien fouden mogen dienen, ende worden die van Delft geauctorifeert die voirfz. namen ontfangen hebbende yolcomme procuratie tot dien eynde te verkenen.
Is mede gerefolueert, dat de pennickmeesters van de jftiren ixxiiij, Ixxv ende lxxvj zullan compareren binnen Delft den ij Mey eerstcommende als die van Delft, Rotterdam , Schiedam, Brille, Enchufen ende Brouwershauen omme haer Rekeninge van dien te doen , ende haere Gedeputeerde te fenden omme te doen hoiren.
Dat men aen zyne Excellencie fal,verfoucken te willen fcarpelick interdiceren ende verbieden, dat niemant hem en zal veruoirderen vuyter Zee te varen met Harinck na Hamburch . Breinen oft andere plaetfen, qfte oock eenige harinck te vercoopen ofte vermangelen dan alleenlick die felue te brengen ter plaetfe fyne Exellencie toegedaeu, ofte daerzy vr.n dane gezeylt zullen zyn. Tot fbllicitatie van ''t weicke ende alle 't gundt voirfz. es eeneghe gecommitteert zullen worden omme qp Sondach auondtden xiiij Aprilis eerstcommende te wefen binnen Dordrecht'in de herberge.
Is mede gerefolueert ende befioten, dat alle contributien tot behoeue van de Visfcherie ommegefiagen van den Jaere Ixxvij tot dien eynde vry opgebracht ende beftreckt zullen worden fonder eenege oude resten ofte quirelen dair inne te mogen brengen, waer voiren eenen yegelick van hem verbonden ende verobügeert heeft omme de eene den anderen te mogen arrefteren voir 't achterwefen van dit jegenwoirdich Jaer.
Is medebefloten, datmentótbehouue van de Visfcherie den xxii j defer maent Aprilis binnen der Stadt van Schiedam fal vercoopen een fekere vlaemfche buysfe groot XXX last toecom.men.de de voirfz. Visfcherie. Eu*



C 443 )
Ende alfoe die van Bremen continueren in de voirgaen ifle nyeuwicheyt, namentlick, dat men den harinek aldaer arriuerende ende aencommende nyet en mach packen, pekelen nochte vervoiren voir ende aleer de zelue onder haerlieder borgers vercochtes. Wordt gerefolueert ende befloten, dat die gedeputeerden op te naeste dachvaert tot Dordrecht zynde geauctorifeert worden requeste aen fyne Excellencie tè prefenteeren, ende te verfoucken aen die van Breinen te wille fcryuen omme de voirfz. uyeuWicheyt te willen afdoen.
Ende omme te euiteren alle onnutte costen die tot laste Van de voirfz. Visfcherie deur veel dachuaerdinge ende anders vallende zyn;foe es gerefolueert ende eendrachtelick befloten, dat de gedeputeerden die op eenege dachuaerdinge befcreuen zullen worden, voir Ijeure dach gelden ende teercosten zullen hebben ende genieten'sdaechs xxxv ftuuers bouen fchuytvrachten ende wagenhuyfe, ingaende die Vergaderinge. Weluerftaende, dat ter plaetfe daer die dachuairdinge ende comparitie zal gefchieden, de Gedeputeerde aldaer wonende geen dach-gelden en Zullen hebben.
Is mede gerefolueert, dat den ontfanck van 't last-gelt ontfangen fal worden foe hier na volcht. Te weten die van Delft over Delffchauen ende 't lant van Schouwen; die van Rotterdam ouer Rotterdam, Briele ende Walcheren, ende die van Schiedam ouer Schiedam ende Vlaerdinge. Weluerftaende dat het last-gelt betaelt fal worden ter plaetfe daer diebuyfen ofte harinck zal arriueren , ende fullen de Penningmeesters van die geftelt worden by aduys van de Magiüraten elcx in den fynen.
Aldus gedaen ende gerefolueert binnen der Stede van Pelft op ten xijen Aprilis anno xvc. Lxxvij ter prefentic ■«an defe navolgende gedeputeerden, Delft Huysh Jocobsfz.
Bruynsfz.;



( 444 )
Bruynsfz.; Adriaen Arliewynsfz. van der Madè endeGerrit Fransfz.; Rotterdam, Gerrit cornelisfz. van Bloeswyck ende Jan Pietersfz. Buys; Schiedam, Mees Gerritsfz. Visehende BareutPietersfz.; Briele,Jan Pietersfz.Steur; Euchufcn, Marten Diricxz. Grotenbrouck en Clais Thysfz. Houcx; Ter Vere Andries Marinusfz. en Jasper Muldervoir haer felue en als last hebbende van die van Vlisfmge} Brouwershauen, Adriaen Jansfz. ende Thomas Cornelisfz.--
5 2- , ' . .^Jj
Brief der Regeering van Zierickzee tian die van Vere, Houdende klachten over geledene moedwil hun Visfchers in Zee aangedaan, en verzoeken deswege Recht. I November 1577;
jEferfaeme, Wyfe ende voorfieiiige Heere ende befun-, dere goede Vrunden!
Alzoe Dekene ende Ommeganghers van den Visfchers Gilden binnen defer Stede, aen ons by hun Requeste (hier inne gefloten) clachtich gheuallen zyn, dat de Visfchers van Hollandt ende eenige van der Vere (genaempt termailliers) hun Adioincten, haer vanteren ende poogen hem lieden het gebruyck van de Zee (die Jure Gentium vry ende een" yegelick open ftaet omme te visfchen) te benemen, hem lieden oock de zelfde expresfelick verbiedende, zeggende dat hem lieden den eygendom van den Stroom ende Zee toecompt, met diergelycke onredelicke ende ongefundeerde propoosten; jae dat meer es1., eenige Hollanders hen veruordert hebben eenen onfer Poorter genaempt Adriaen Lyeuensz dictus Schelu Aelliaen te befchadighen, ter weicke caufe hy den Hollander voirfz.
voor



( 445 )
voor de Magiftraet van der Vere in rechte beroepen heeft, maer en can nietgeraepken tot expeditie van Juftitie, wat neerfticheyt ende inftantie hy aldaer toe gedaen heeft.
Zoo is *t dat wy aen uwe E. verfoucken mits defen, dat (om alle wegen van gewelf ende van feyte te beletten tusfchen de perfonen van alzulckenqualiteyt ends alzulcken humeuren als defe zyn, daer wt groote Inconuenienten ryfen mochten, die uwe E. wel konnen confidereren) V lieden gelyefue de Visfchers uwer Stede fcherpelick tebeuelen en te ordonneren, dat zy de Visfchers defer Stede de Zee laeten gebruycken, ende daer inne haer neringe doen ende vorderen gelyck zy van ouden tyden gewoonlyck zyn te doene, fonder hem lieden daer inne te doene eenich beletfel ofte empesfchement ter contrarien; ende wy en zullen niet laeten by opfe gedeputeerde ten naesten dachuaerde gelycke aduertisfement te doene aen myn Heeren van de Staten van Hollandt, omme daer inne by hemlieden in hun regard insgelycx geremedieert ende verfien te werden na behooren,
Ten anderen zoe verfpucken wy zeer ernftelick, dat •uwer E. gelyefue den voorfz. onfe Poorter corte expeditie van rephte te doene tegens den voorfz, Hollander in de zaecke voer uwe E. in rechte hangende ter caufe van fcefchadicheyt by hem gepretendeert, procederende daer jnne tot condemnatie ofte abfolutie zoe ghy lieden (p;,rthien gehoort) bevindeti zult te behooren, ten fyne wy niet genootzaeckt worden voor hooger Rechters ons te doleren van weyringe van Juftitie, d'welck wy niet gaerne doen en zouden maer lyefuer verhoet zaghen.
Eerfame, Wyfe ende voorfienige Heeren, onfe Heere zy V lieder behpedere. Gefchreuen tot Ziericxzee defen eerften Nouembris 1577.
Die al uwe vrienden wes wy vermogen.
Die



( 44-6 )
Die Burghmeesters ende Regïerdefè der Stede vau Ziericzee. geteekend! J. fs. Jemans. Het opfchrift Eerfame Wyfe ende zeer voorfienighe Heeren Burghmeesters Schepenen ende Regeerders der Stede van der Vere tot Camphvere.
6 A.
Antwoord der Regeering van Vere oj» voorgaande Misfive. 6 November 1577.
^Eerfame Wyfe voorfienige Heeren. Wy hebben uwe Misnue met zeker Requeste daer inne gefloten ontfangen; ende daer vutverftaen, dat deDekens ende ommeg ngers van het Visfchers-gilde binnen Ziericzee an uwer Eerf. by de voorfz. Requeste geclaecht hebben, dat de Visfchers van Hollant ende eenige defer Stede genaempt trauailliers' hen zouden vanteren ende poogen uwer Eerf. Visfchers te benemen 't gebruyck van de Zee; Ja dat meer is, dat eenige Hollanders hen vervoirdert zouden hebben uwer Eerf. poorter met name Adriaen Lieuensfz. gefeyt Schelue Ael«' iiaèu te befchadigen, ende dat hy ouer dezelue fchadezekeren hollander voor ons in Rechte betrocken hebbende,' wy hem Zouden gerefufeert hebben expeditie van Jufticie, emmers dat hy (zoe hy fecht) daer toe nyet en heeft connen geraken.
Waer op wy uwer Eerf. wel hebben willen aduerteren, dat wy geheel onredelyck vinden dat de Visfchers van Hollandt ofte eenige defer Stede uwe inwonende Visfchers' ofte yemandt anders zouden befchadigen ofte 't gebruyck
def



C 447 )
der Zee benemen, ende zyn ouerfulcx bereyt 't felue dia' ónfe te interdiceren, gelyck wy voor date van de receptie uwer voorfz. Misfiue gedaen hebben duer die wy eenige clachte daer van vernomen hadden. Ende belangende d'ander poinct van dat wy den voorfz. Adriaen Lieïiensfz. zouden gerefufeert hébben expeditie van Juftitie, en zai 't felue nemmermeer metter waerheyt blycken,nemaer is 't felue by de verthoenders der voorfz. Requeste verdicht, verfiert en contrarie de waerheyt V lieden te kennen gegeuen, want wy nyet gewent en zyn yemant Juftitie te weygcrcn, ende en bevinden ons daer inne nyet weynich gegraueert en te nagefproken, nyet zoo zeer in regard van de verthoonders der voorfz. Requeste, als in regard van V lieden die, ende de Dekens van eene tele quele certificatie prefupponeert't felue waarachtich te wefen , het weicke wy genouch connen afnemen ende bemercken vut het leste van uwe voorfz. Misfiue alwaerghy Heden (ingevaüe van egheene expeditie van Juftitie, die wy noyt yemant geweygert hebben) ons dreecht voor hooger Rechters te dier oorfake te betrecken, omme V lieden daer ouer te doleren. Voorwaer wy hadden wei verhoopt dat ghy luyden, oock Rechters zynde, hoorende eenige dachten 't onfen laste daer op nyet en zoude disponeren ofteoordeelen,zonderalvoren onfe deffencien daer op gehoort te hebben, het welck men zyne Vyanden nyet en behoort te weygeren veel min ons die in alle eendracht begeren te Ieuen: Ende op dat wy de zaken nodï nader mochten commen is ons begeren an uwer Eerf. dar, V belieue in faueur van der Juftitie ons ouer te feynden de voorfz. certificatie daer by het Vlieden gebleke zoude*wefen dat wy yemant geweygert zouden hebben recht te adrainiftreren, ofte ten miniten copie auétenticque der ieluer certificatie, op dat degene dieiu defen tebefchul-
di-



( 448 )
digen zyn daer ouer geftraft mochten worden naer gelegentheyt van der zake.
Eerfame Wyfe voorfienige Heeren: Wy bidden God almachtich uwer Eerf. te gefparen in gefontheyt en lanck lenen. Gefchreuen binnen der Vere op ten vjen Nouembris Ï577-
Het opfchrifi . An de Eerfame Wyfe ende voorfienige Heeren die Burghmeesters, Scepenen en Regierders der Stadt van Ziericzee onfe befundere goede vrunden,
6 B-
Brief van Jasper Mulder aan de E.egeering van Vere, houdende verflag van zyn verrichting ter Staatsvergaderingen zoo te Dordrecht als Delft, 10 April 1577.
iH^erfame Wyfe voorfieiighe ende zeer discrete Heeren, flaer alle jonftighe Eerbiedinghe. Alzoo de Burchmeester Barradot ende Ic op den xxxen Marty laestleden des's morgens van Armude affghereyst zyn gheweest, hebben ons dien zeluen dach des achternoens ten drie vren gevonden in de vergaderinghe tot Dordrecht, alwaer zynder Excellencie voor dit mael(als wefende d'eerfte Vergaderinghe) in perfoon gecompareert es geweest,doendezeekerepropofftien, zoe van de handelinghe met die van Amfterdam als anders, daer van wy verhopen myne E. Heeren intyden en wylen van als goede onderrichtinghe te doene etc.
Voorts zoe hebben (volgende de begeerte van V. E.) ghezonden eenen expresfgn bode an onfen confrère Andries Marinusz. tot Delft, ten eynde hy hem zeluen zoude
vin-



( 449 )
vmdenneffens ons tot Dordrecht, maer volgens"zyn ïcry-' uen en heeft 't zelue niet connen nacommen hem diuersfchelick excuferendè, in vougen (den noot zulcx ver* heesfchende) dat ic my zelffs gins en weder by hem tot Delft hebbe moeten transporteren in meeninghe hem mits de verheyschte noot voorder te perfua deren, als *t weluaren van defer Landen daer an dependerende; des niet jegenftaende en hebbe tot noch toe niet connen obtempeferen, fulcx dat ic't zelue aenmerckende, ende nadien ic my zeluen alleene hier zoude moeten vinden; ende alzoa hier nu ghefloten es, dat zynder Excellencie ende de generale Staten nu maendage eerst commende zullen van Dordt vertreeken naer Haerlem , ende aldaer continuelicken blyuen ter diffinitiuen van alle begonfte befbingnen, ende voorts defer vergaderinge concernerende aldaer voleyndighen, waeromme ic niet en hebbe connen laten met alder vlydt defen expresfen boode aff te veerdighen an Vlieden E. ten eynde de zelue willen voorfien een ofte twee anderen flracx herwaerts te fchicken in onfer beyder plaetfe, omme te treckeh nair Haerlem, want myonghelegen zoude zyn aldaer te trecken, alzoe my oic by U E. 't mynen vertrekke toeghefeyt was, dat indien ic Andries niet en coste verwilligen, dat ic zoude by eenen anderen ontlast worden; verhoopende ende oic niettwyffelende myne E. Heeren zullen haer belofte gheftant doen als reden es.
Annopende de commisfie van de Visfcherie ons by UE. toegefchickt, hebben die ontfanghen nu den viij April, ende dienvolgende my tot Delft gevonden neffens d'andere Steden, meenende aldaer Andries Marinusfz. te hebbe ghevonden maer was ttft Schiedam met zyn nieuw wyff, ende hebben hem hier ontbooden wachtende zyn compfte af, niet te min zullen daerom niet laten de zaecke te voor« deren nair behooren; dus zullen myn E. Heeren belieuea
II. Stuk. Ff my



f 4$o )
my met brenger defes andwoorde te fchicken hoe dat 2al hebben te conduiferen.
Eerfame Wyfe Voorfienighe ende zeere discrete Heeren, hier raede blyft den Almogende Heere beuooien ende dat woort zynder genaden. Vuyt Delft defen xen Aprilis i577« Vwer E. Dienstvvilligen Vriendt en mede broeder in Wette, geteekend Jasper Mulder. Het opfehrift Aen mynen Heeren mynen Heeren den Bailliu, Burchmeesters ende Schepenen der Stede van der Vere.
6 C-
Brief Van Richard Barradot aan de Regeering van Vere, houdende verflag van het voorgevallene ter generale Staatsvergaderinge te Dordrecht, en verzoekt z!yn öntflag. 18 April 1577.
JEervvaerdeghe zeer wyfe discrete Heeren. Ick gebiede my met alder gedienfticheyt in de goede gratie van uwer E. ende fende de felue met mynen mede broeder Jaspar Mulder fchriftelicke ouer alle 't ghene wes alhier in de vergaderinge van de generale Staten tot defen dage toe gebefoigneert ende gehandelt es geweest.
■ Voirts zullen myne E. Heeren belieuen te weten, hos dat myne mede broeders te weten Fernando Alleman Burghmeester tot Middelburch endeHendrick vanBaerle burger tot Vlisfmge huerlieder oirlof ende affcheyt gecregen hebben van huerlieder Magiftraten, raet confent van zynder Princelycke Excellencie naer de expiratie van defe Dachuaert, aengaende huerlieder dienst daerzy luden beneffens
my in Hollant dus lange zyn geweest, eude fulleu andre
iu



( 45i )
in huerlieder plaetfe geftelt ende geeommittéert'worden voir gelycken tyt als zy luden gedient hebben.
Ende alfoe mynen dienst ende commisfie es geweest vart gelycken natuere als huerluder ende dat ick beneffens hem luden tot defen tyt toe oick hebbe gevaceert endegedienr. Soe es myn ernftich verfouck aen myn E. Heeren eenen anderen Wethouder in myne plaetfe oick te willen committeren, ende my van defen dienst beneffens myne mede broeders te willen ontflaen ,gemerct dattet andermaél voir eenen mèrckelicken tyt zal dueren binnen der Stadt vari Haerlem, alwaer de Collegien by zyne Excellencie geordonneert zyn hen luden te tranfporteren, omme alfoe te beter correspondentie te mogefl hóuden met die van 'c Noorder quartier. Biddende ouerfulcx myne E. Heeren hier op my antwoirde metten eerften te willen doen heb* ben om my daer naer te moge reguleren.
Eerwaerdeghe zeer wyfe discrete Heeren uwer E. God almachtich beuelende van Dordrecht defen xviij en Aprilis' 5tv<". lxxvij.
Van uwe E. bereede Dienaer ende Confrère Richardt Barradot. Die van Amfterdam hebben zynder Excellencie hun lieder verfouck fcrifteiicken ouergeleuert aengaende omme te hebben hun luden fatisfaftie, dat es zeer onredelick beuonde. Zyne Excellencie heeft hen luden op eick arricle geantwoordt, daer mede zy luden wel hadden behoirtte vrede te zyn, dan de goede Amfterdammers hebben daer op gerepliceert, met verfterckinge ende ampliatie van hun lieden voirgaende ouergegeuen, zulcx dat van hen luden als noch nyet goets te verwachten en ftaet. Ick fal myn Heeren van als copie ouexfendén als die zullen te becomen wefen.
Ff* Hët



( 453 )
Het opfchrifc Eerwaerdeghe zeer wyfe voirfientghe Heeren rnyne heeren den Bailliuw, Burghmeeste.s, Scepenen ende Raedt der Stadt van der Vere.
6 D-
Brief van Casper van Vosberghen aau de Regeering van Vere, houdende verflag van 't voorgevallene ter Staatsvergadering te Haerlem. 5 Augustus 1577Eerfame Discrete Wyfe voirfienighe Heeren. Den vierden auondt gearriueert wefende binnen Haerlem, ben noch tyts ghenouch gecomen alfoe eenighe van de Steden uyt Noort-hollandt die men met de compfte van fyne F. G* op morghen oft oner morghen '/erwacht, mitsgaders die van der Gouwe als oick om deabfentie van die vanVlisfinghe die daechs voir my eerst angecomen waeren. Soei fyn wy den vyfden niet teghenftaende d'abfentie van die van Noorthollant voirfz. en Goude met de reste verghadert gheweest, ende dewyle het eene faecke is van grooter Importantien en van goeder nieuwe maeren, en hebbe defelué myne heeren niet willen verberghen oft tot mynder compfte opgehouden*
Ierst is daer geeofflpareert den Penfionaris van Middelborch gefonden van fyne F. G. aen de voirfz. Verghaederirtghe, en heeft aldaer feker Inftructie in'tfranchois voirghelefen die fyne' F. G. geconcipieert heeft om eenighe bequaeme perfonen by den Staeten daer toe te committeren met de felue te fchickken aen de Staten van Brabant etc. tot Bruesfet vergadert, inhoudende in genere, hoefyneF.G. raet die Staten van Hollandteu Zeelandt tot noch toe in allen
po ine-



( 453 )
poinéten foe veele in hem lieden is geweest de Pacificatie tot Ghendt gemaeckt trouwelycken onderhouden heeft en noch desfins is te onderhouden, hoe wel aen haere fyden foe in 't wederleueren van de goeden en Steden fyne F. G. foe ia Brabant alsBorgoingnenaencommende als in't wederhouden van die van Amfterdam en anders uyt hetGouuernement van fyne F. G. niet al fulcken debuoir gedaen is als wel behoirde, het weicke niet foe feere doer haere fchulden oft toedoen als doer anderen was gecomen nochtans eensdeels doer faulte van beleet, dewyle nu fyfaeghen wat byDon Jan en anderefyneadherentenjeghensdenVaderlande fyne vryheden en priuilegien geattenteert wierde, ftonde haer toe te fien 't gheene tot noch verfuymtwas met ryperade als nu te voircommen, daer toe fyne F. G. en de Staten haer wel hebben willen vermanen op het alderhoechfte, tot dien eynde de voirfz. Ghedeputeerde haertoe fchickkende met offre ende prefentatie van in alles des in fynes F. G. ende der voirfz.Staten macht fal wefen tot vry dom ende verlosfinghe van onfen gemeenenVaderla nde daer by op te fetten etc.
Ter feluer ftondt was dair oick gecomen van Antwerpen kapiteyn Koen die oick in de volle vergaderinghe alhier verclaerde, hoe van het Vendei van den Hertochvan Aerfchot onder Capiteyn Treslonge op het Casteel van Antwerpen den meesten deel uytgefondert die ouer des Casteels walle haer falueerden ommegebracht fyn gheweest, en den Capiteyn feer gequest en gevangen, d'welck hemlieden van de andere Vendelen op hetfelfde Kasteel liggende gefchiet es, hoe wel fy in 't eerfte een Vendel dat haer naer afviele met haer hadden, daer van Don Jan hem genoch verfekert oick hielden, dan dewyle hy de andere met prefentatie van fes maenden betalingheaenfochteomdeneedt van haer te hebben tot fyne ende oick des Conincxbehoeue tegens alle anderen oick felfs teghen de Staten, waeren in 't Ff 3 «er-



( 454 )
fie in groot debat ende dispute dan naderhandthaerrefolverende hebben 't ghene voirfz. is gewonne; hebbende het andere Vendel te weghe gebracht, en de Duytfche die in de Stad lagen fyn vertoghen op die tydinghe een deel na Dermonde een deel naer Berghen.
Oick feyde den Graue van Egmondt binnen Liere te wefen om defelue Stadt te verfekere, en hoe de Hertoch van Aerfchot met Monfieur d'Haure Don Jan ontloopen waeren alsfyfeydennochtans niet eervoer dat haer de tydinghe van het Casteel en quam , en tot Haure by Louen gecomen, en aen die van Bruesfel verfocht om verfekert te moghen by haer comen, d'welck foe verre fy goede Patrioten wiiden fyn ende 't felue met der daetbetooghen hen lieden bydie vanBruyfel geaccordeertwierde. Seyde voirts meer, dat Monfieur Dragon met Monfieur deBilly in Lorraynen knechten lichteden, dan waeren teghenswoirdich met Juiiaen de Romero en Sanchio d'Auila by Don Jan die oick anders gheen garde by hem en hadde dan van Spaeniaerden uytghenomen datMonfieur deBarlemondt met alle fyn race oick by hem vvas ghebieuen. Hielden oick Maestrieht dewyle daer maer een Vendel binnen en was, en dat oick ghelooft hadde te vertreckeu ende de Staeten te dienen voer ons genoch verfekert daer oick niet vveytiich aen gelegen is, danachtede 's Hertogenbosch met Breda voer Don Jan; dus hebben wy apparentelycken eenen grooten crych te wachten in die quartieren, daer ommewy oickg«ede opficht op onfe Steden en wachten fullen fien te houden op dat wy iu ghelycke fwaericheden met hen uiec en comen.
Hier was oick tydinghe van Uytrecht gecomen hoe fy de Stadt in quartieren bedeelt hebben, en met quartieren neerftelyck weer op nieu haeren ouden arbeydt van't Casteel af te breken tot noch toe uytgheltelt, te werckegaen 0olleiJ, Die



C 455 )
Die van Amfterdam worden hier oick op morghen verwacht, Godt geue dat het tot Gods eere en des Lands weluaren al 't famen mach afloopen.
Voirder alfoe ickapparentelick om diuerfche oirfaecken foe teghens die van Hollandt beneffen9 de andere Steden van Zeelandt, als oick teghens die van Middelborch en Vlisfingen; d'eenedievan Zeelandt te veel belastende, d'andere haere fwaericheden en packen van haer op ons worpende» van noode fal hebben een ftaetken emmers foe fommierlyck als doenlyck fal wefen foe van 't ghene wy van ouwe en nieuwe fchulden van der ghemeene faecken weghen foe aen onfe bprghers als andere gehouden fyn,als oick'tgeen tot verloop van renten, apparente lasten van Zeewercken en hoofden als' anderfins wel beh oefen fouden. Soe is myn begheeren myne heeren my dat metten ierften willen ouer» fchickken,mitsgaders wat myn heeren by die vanVlisfinghen ter faecken van 't convoye-gelt van de buyfen gebefoigneert hebben op het verfueckvan die van Hollant, alfoe defelue my alhier daeromme aen fyn gheweest, daer van ick met die van Vlisfinghe, hier tegenwoirdich fynde niet en hebbe willen fpreken voer dat ick 't fcryuen van myne heeren daer van ontfanghe fal hebben.
Ick fie oick hier de faecken langher aenloopen dan ick wel verhoopt hadde, derhaluen hebbe myne heeren willen waerfchouwen, dat fy eenen andere veerdich houden teghens den vyfthienden wandt ick dencke als dan van hier te verreyfen naer huys, foe verre nochtans Barradot die ick alhier noch niet vernomen en hebbe en foude om de reste af te doen connen vaceren 'tfynder compfte die ick niet en weet wanneer fal fyn alfoe daer niemandt en weet van fpreken fal myn heeren breeder aduiferen. Voer 't lluyten van defen hebbe met Barradot die op feker verpacht tinge fegh geweest te hebben gheiproken den vyfdenAugusti F f 4 '577«



( 456 )
ïS77' my hiermede in de goede gratie van myn heeren gebiedende biddende den Almoghende defelue inalleprospefiteytmetgeduerige gefontheyt te conferueren.
Uwer E. Dienstbereyde vriendt geteekend C. van Vosberghen. Het opfchrift Eerfaeme wyfe Discrete voirfinighe heeren De Borghermeesters en Schepeden der Stede van der Vere.
6 E-
Brief der Staten van Holland aan die van Zeeland, rakende de Haringvisfchery en Wat haar daaromtrent voorgekomen is.. 27 Mei 1578.
jfcCerfame zeer Voorfienige Discrete Heeren.
Wy zeynden uwe E. hier inne befloten zekere Remonftrancie ons op huyden geprefenteert by de Steden haer generende mitte harinekvaert ende groote Visfcherye inhoudende zekere poinften ende articulen dienende tot goede verfekerheyt 'conferuatie ende befchermenisfe van de zelue Visfcherye, by de zelue van de Visfcherye geconcipieert. En alzoo wy daer op nyet en hebben connen befluyten noch refolueren, zonder voorgaende ende gemeene aduys ende confent van uwer E., gemerct den zeluen mede daer aen grootelick is gelegen, ende die zelue zaecke nootelicken dient gevordert. Soe hebben wy uwer E. wel ernftelick willen verfoecken, die zelue Remonftrancie in den uwen te willen communieeeren, ende uwer E. aduyfe meeninge ende refolutie dies aengaende mit uwer E. ghedeputeerde die wy eerstdaechs verwachtende zyn, ofte daer nae mitten eerden des doenlick zynde ons te willen ouerfchicken, omme voorts gemeender hand daer
in-



( 437 )
inne gedaen ende geordonneert te moghen worden zulcs te meesten dienfte van den Lande beuonden zal worden te behooren. Hier mede Eerfame zeer Voorfienige Discrete Heeren Onsfe Heere Godt zymet V gefcreuen in den Hage den xxvijenMay anno 1578. onderftoudt. Terordonnancie van de Staten van Holland. By my onderteekent C.de Rechtere. De Superfcriptie. Eerfamen zeer Voorfienige Discrete Heeren Den Staten van Zeelant, ofte haeren Gedeputeerde aldair vergadert.
Bylage tot voorgemelde Briev.
Aen myne Heeren den Staten Slandts.
J^emoflftreren ende geuen te kennen V myn E. Heeren feer onderdanige endegpetwillige die Steden haer generende mette harinck-vaert ende groote Visfcherie, hoe dat de Gedeputeerden derfeluer Steden reprefenterende die voorn, gemeene Visfcherie onlancx binnen Delft vergadert zyn geweest, omme op allenotelickezaecken die voorn. Visfcherie concernerende te aduyferen ende beraetflaghen. Ende hebben naer lange communicatie dienende tot goede verfeeckerheyt conferuatie ende befchermenisfe der feluer eendrachtelicken onder anderen befloten en gerefolueert die poinften ende articulen hier naer volgende.
In den eerllen, dat men tot befchermipghe ende preferuatie van de buysfen ende andere harinck-fchepen voor defen aenftaende teelp van den jeghenwoordighen Jaere Lxxviijtich zal toerusten ende equiperen vier Schepen van corloghe wel verfien met amouitie,fchiet-cruytendediergelycke nair behoiren, die metten aldereerften endefpoedelicxflen voor Odulphe eerstcommende gereedf gemaict zullen werden als tot Delft, Rotterdam, Schiedam en Enchufen elcx eene. Verzoeckendezeer ootmoedelicken, dat VEd: gelieue tot fubfidie behulp ende defenfie der Ff 5 fel-



C 45B )
feluer te willen geuen vuyte gemeene Lands penningen drie duyfent ponden van xl grooten 't zy vuyten honderften penningen, conuoy gelde oft vuyt eenighe andere Comptoire, d'eene helft voor de vuytvaert der feluer Schepen ende d'andere helft twee maenden daer naer, midtsgaders het fcherp totte voorfz. vier Schepen van noode zyn» de, ende tot elck Schip twee tonnen cruyts, ende noch daar toe te willen leenen onder behoorlicken Inuentaris het Gefchut daer toe dienende vuyt d'amonitie huyfen zoo in Noort-Hollandt al Zuyt-Hollant, onder belofte van 't felue Gefchut ter offdanighe van de voorfz. Schepen wederom te reftitueren.
Dat voorts V. E. die voorn, van de Visfcherie gelieue te auctoriferen dat zy tot furnisfement van de vordere costen die op de toerustinge van de voorfz. Schepen van Oorloge fullen vallen, mogen lichten en ommeflaen op elck' last harinck ende Visch dertich ftuuers die nae den ierften Juny eerstcommende innegebracht zal wordden.
Alzoo die van Middelburch Vlisfinghen ende der Vere haer onwillich thoenen in 't opbrenghen ende colleaeren van de Last-gelden aldaer vallende, nyetjegenftaendedie felue't voorleden Jaer op ten xijen Aprilis metten anderen Gedeputeerde van de Visfcheryen vergadert zyndebyliefolutie daer inne bewillicht ende belooft hebben te volcbmmén , ende oock mede by V. Ed. op te laetfte vergaderinge binnen Delft befchreuen zynde, nyet gecompareerten hebben, falV. E. gelieuen die voorfz. Steden van Walcheren te conftringeren tot betaelingen van de lastgelden aldaer 't voorleden Jaer genallen, ende dat dit jegenwoordige Jaer noch aldaer fal mogen vallen achteruolgende heurlieden Registers van 't kercken-gelt dat aldaer van den harinck gehenen wordt, op dat die penningen van dien mede verftreckt mogen wordden tot toerustinge en
equi-



C 459 )
equipagie van de Schepen van Oorloge tot Detentie van de gemeene Visfcherie en harinekvaert dienende, ofte dat zy luyden by gebreeeke van dien tot befcherminge van haere Schepen ten minften mede een Schip van Oorloge fullen toerusten ende equiperen.
End? alzoo eenighe hen vervorderen gepact hebbende eenigen onfuyueren harinck als Rob-fieck, kuytGeckende diergelycke die geen brant en mach haelen noch nyet ge< brant en behoort te werdden, met verfierden brant ofte by mereken te branden, waer deur den felnen harinck in andere Prouincien vervoert worddende eenige Coopluy den grootelicx bedrogen ende gefraudeert werdden , nyet beter wetende oft ten es fuyueren goeden harinck die ïhetten gewoonlickeu brant volgens d'ordonnantie gebranten gekeurt wordt, oock mede tot groot achterdeel en prejudicie van de Coopluyden die den fuyueren harinck copende ende vervoerende zyn, endeconfequentelicken tegens de gemeene Visfcherye ende harincvaert die met alle behoorlicke middelen behoort geconferveert te werden. Sal daeromme V. E. gelieuen metten aldereerften by openbaer Edict te interdiceren ende verbieden op feeckere groote peynen, dat hem nyemant en vervoordere eenige harinck met verfierde mereken ofte anders te branden, dan alleenlick metten gewoonlicken brant, die in elcke plaetfe gebruyekt ende gevfeert wordt volgende d'Qrdonnsncie daer op gemaect.
V. E. zal oock gelieuen by openbaer Edict te doen verbieden , egeenen Schotfchen, Noortfen, Yertfen ofte andere vreemden harinck vuyt andere prouincien commende, te verpacken ofte vuyt d'eene tonne in d'andere te leggen, ende oock de felue in eeniger manieren te brantmereken maer die alleenlick te laten zoo die van daer comen zal.
Insgelicx te interdiceren, ende by Placcaet te verbieden
geen



(46-0)
geen Schots, Lunenburger oft ander Zout van geen Som gefoden, alhier in den Lande te brengen, alzoo veel harinck daer mede gefouten ende 't felue oock onder ander goot Sout gemengt wordt, tot groot achterdeel van'tgoet S>out. Ende aengaende het clyn Sout dat binnen Hollant qfte Zeelant geraphineert wordt, dat men 't felue ter eerllen inftantie foude moeten vervoeren in andere vreemde Landen oft Prouincien ende vercoopen aen vreemde Coopluyden, die 't felue clyn Sout vuyten Lande fouden voeren , fonder 't felue te moghen opleggen, vercoopen ofte vervoeren in defe Landen pmme alhier gebruyckt ofte iu eenigher manieren verbeficht te worden.
V. E. zal oock gelieuen off te doen aen den Bisfchop van Bremen het verfoeck van Daniël Ellens van Hamburch an den feluen gedaen, ommebinnen,Bremenofteindesfelfs Bisfchops Jurisdictie te werck te mogen leggen feeckere brieuen van reprefaiieii by den voorn. Daniël tegens de Ingefetenèn van Hollandt van deKeyferlyke Majefteyt geobtineert, vuyt oorzake van zekere Rogghe hun lyeden by Sententie van de Admiraliteyt van Hollant offhandich gerr.aeft, op dat tot welvaert var; de neringedie Coopman-. fchap van den harinck te yryer gedreuen mach worden. Dit doende etc.
6 F.
Brief van Richard Barradot aan de Regeering van Vere, houdende verflag van zyn verrichte in Holland, ten opzicht der vrydora vanLicent-gelden voor Schotfche Stapel-goederen. aS Augustus 1578.
JEferwaerdeghe zeer wyfe discrete Heeren. Defe es op uwer E. te laeten weten, dat ick ontfangen hebbe , uwe



(A6i )
jtrwè E. misfiue vat! date den xvij defer maendt daer by my verwittende, dat Ick nyet laeten en zoude vauStadts wege te verfoucken aen de Staten van Hollandt omme alle Schotfche waeren ter eerden incompfte ter Veere, ende vercoopinghe van diere, vry van den conuoye gelden te mogen doen befpreken in defe aenftaende continuatie van de voorn, conuoye aen de generale Staten. 'T welck ick ten lasten naer continueel veruolch ende aenhouden hebbe geobtineert van de Staeten van Hollant, als uwer E. breeder mach blycken by hun lieden antwoirde gegeuen op ten Inftructie van mr. Fredirick van Boyeman Commisfaris van de Generale Staeten. Van weicke Inftruftieende antwoirde ick uwer E. de copien hier beneffens ouerfende. Dan ick zyn zeer verwondert geweest van het fcryuen van myn Heeren omme defe exemptie van de Schotfche goederen voir die van der Vere te verfoucken, ouermits myn Heeren in 't particulier, noch de Staeten van Zeelant in 't generael als noch felfs nyet en hebben geconfenteert in de continuatie van de voorfz. conuoye, feggende ouerfulex die van'Hollant jegens my, wat wilt ghy verfoucken aleer ghy felfs van wegens V meesters in de continuatie van de conuoyeren wilt confenteren, invougen dat ick grooten facerie hadde aleer confent gedragen was, onermits zy lieden oick allegeerdehet nader te ftaen by die van Zeelant te dragen als by hem lieden. Aldus fal 't oick hooch noodich wefen die Staeten van Zeelant defe Inftruétie van mr. Frederick van Boyeman ende antwoirde van de Staeten van Hollant daer op gevolcht mede te remonftreren, op dat zy mede in de felue continuatie willen confenteren ofte desaduoyeren ende met eenen oick aenhouden op anders geen conditie te willen confenteren dan mette vrydommen van de conuoyenouer de Schotfche waeren als by die van Hollant gedaen es
wan-



C 462 )
%vamet zoe wel Vallen zal by die van Zeelant befprooken; als by die van Hollant gedaen. Hier mede Eerwairdighe zeer wyfe Discrete Heeren uwe E. God almachtich beue» len vuyten Hage defen xxviij Augusti xvc. Lxxviij.
Van uwer E. bereede VrientendeDienaer geteekend Richardt Barradot. Het opfchrift Eerw2erdeghe zeer wyfen Discrete Heeren myne Heeren den Bailliu Burgmeesters ende Scepenen der Stede van der Vere.
6 G-
Brief van Richardt Barradot aan de Regeering van Vere, houdende verflag van de aangevange handelingen tot het fluiten van het verbond van Unie enz. 17 September 1578.
3Eferwaerdeghe zeer Wyfe Discrete Heeren. Naer myne hartelicke recommandatie tot uwer E. is defe, omme de felue te laeten weten , dat de gecommitteerde van Hollant ende van wegen Zeelant den Penfionaris Valck zyn vuyte Dachuairt gehouden tot Arnhem in Gelderlant gekeert, ende hebben huerlieder befoigne dien aengaende 1'crjftelick aan de Staten alhier ouergebrocht, daer ofick nyet en hebbe connen gelaeten myne E. Heeren de copien ouer te fenden alfoo 't eene zaecke es van grooter im« portancie, hebben mondelinghe daer beneffens gerapporteert, dat dc faecken aldaer in zeer goede ftaet zyn, ende nyet en twyffe'en of zy en zullen mette Prouincien Hollant ende Zeelant in een vast verbont treden.
Die



"(4*3 )
Die van Gendt hebben alhier gefonden Huere gedeputeerden als namelick mr. Pieter de Rycke, Huerenblock fende huerlieder Peilfionaris mr. Pieter Mayaert, om met dié VSn Hollant, Zeelant ende Gelderlant in gelycke Verbonden te treden, zulcx nyet te twyfelen en ftaat of dé zaecken zullen metter hulpe Gods wel afloopen.
'T Verfouck van die van Zeelant es hun luden geaccordeert, als té weten, dat men de aenltaende middelen zal mogen ouer geheel Zeelant verpachten voir een half Jaer.
Wy hebben hier van verfcheyde plaetfen ontfangen zeker tydinghe, dat de ganfche Armade van den Coninck van Portugal van de Moren geflagen es, ende men feght datter den Coninck mede gebleuen is. De Victorie was eerst henluden nemaer duer het pionderen van van de dooden ende verdere desordre dier ondertusfchen es opgereten zyn felfs by de felue Moren naer ouerweldich geworden aleer zy hen luden in ordre conden aenftellen.
Hier mede Eerwaerdeghe zeer Wyfe Discrete Heeren onfe Heere God zy met u luden Vuyten Haghe defen xvijen September xvc. Lxxviij.
Van Uwer E. Dienstwillighe. geteekend Richardt Barradot.
Daer es andermael een Dachuaert geleyt binnen der Stadt Vuytrecht te weten op tenxven defer toecornmende maant Octobris.
Het opfchrift
Eerentfesten Wyfen zeer Discreten Heeren Mynen Heeren den Bailliu Burghmeesters ende Scepenen der Stadt; van der Vere Ter Vere
Brief



6 H-
Brief van den Admiraal Willem vaii Bloys van Treslong aan de Regeering van Vere, ten eynde twee Galeyen daar leggende, hem te Duinkerken toegefchikt werden» om daarmede den Vyand te kunnen bevechten enz. 3° Mei 1579.
JEL/erfame, Voorfienighe Wyfe ende feer discrete Heeren.
Alzoo ick defe voorleden daeghen ende mede op ghisteren twee brieven ontfanghen hebbe van fyne Excellencie waer inne ick verftaen, als dat aengaende die twee Galleyen ter Veere ligghende, fyne voörfz. Excellentie aen V. E. geordonneert hadde de felue herwaerts te feinden, alfoo defelue alhier grootelycx van nooden zyn, omme de Galleyen ende Sloupen van den vyaneen te refifteren, die dagelycx groote fcade doen in 't nemen van veel ende dluerfche Scepen comende vuyt Vranckryck, Engelant, Hollant ende Seelant, ende gefcapen is daegelycx noch doen fullen, foO verre daer in tyts niet inne verfien wort. Ende tot dien eynde foo feinde ick derwaerts expresfelyck Cappiteyn Calis brenghel- defer, aen den welcken V. E. belieuen zal de voorn, twee Galleyen te doen leueren ende laeten volghen, te weten die twee grootfte met die gereetfcap ende anders daer toe dienende, omme herwaerts gebrocht te worden, mitsgaders al fnlcke ftucketi als 'er eertyts opgeflaen hebben wefende in dienst van die vart Brabant. Ick en fal niets naer laeten forghe te draeghen, dat foo die Galleyen als het Gefchut, wederomme
in



in V. E. handen comen fullèn fonder eenighe fauite. IcS fcryue hier mede aen den Treforier Mannemaecker téaï einde defelue laate verfien ende calfaten van onder daer fe eenich gebreck mochten hebben; alfoo ick mede veraduertere aeh den Gouuerneur, te willen remonftrerea1 aen myne Heeren van den Raede, ten eynde datter eo* nighe Slepen van Oorloghe moegen toegerust ende herwaerts op defe custen gefonden worden, omme det voorfz. Vyanden die hun aireede feer fterck in Zee geprefentèert hebben te wederftaenêalfoo den noot grootelycx vereefchende is, oock achteruolgende het fcryuens vanfyne ExcêllenCié.'
Ende aengaendé van nyeuwe tydinghe en weetV. E.' anders niét fondérs te fcryuen, dan dat hier de Vyahdett fêèr ftarck prefenteren, alfoo ick verftaen wel met tachentich Vendelen énde fes hondert peerden ende renforceerèn haér noch' daegefycx; waer tegens hem den Heera vart La Nbue prefenteért metter Legher omtrent Ypren wel gedélibéreert, alfoo dat beede hoopen niet verfe van malcanderen ligghen, ende hebben alreedé eenighe clein» recontren *t faèmén gehadt etc. Hier mede Eerfaémfl Voorfien'igh'e, Wyfe ende feer discrete Heeren, Bidde dén Almogende Heére die V. E. gefpaere in geluckfalicheyt ende Voórfpoet Vuyt Duinkercken defen 30 Mey I579'
V. E. ghoetgunftigen Vriént ende Diena'cr Geteekend. Wilh'em van Bloys Treslong. Het opfchrift Êerfaeme Vóorfienighe feër discrete Heeren Bailliu, Borgemeèsteïen ende Scepenen der Stede van der Vere".
IL Stuk.



Brief der Staten van Holland aart die van Zeeland, verzoekende dat het Fiaccaat, tegens het bui. tentyds vangen en onbehoorlyk vermengen van Haring, mag ge* bandhaafd worden.
ïp Mei i$79.
Jlrfdele Wyfe Eerfame zeer voorfienige Discrete Heexen.
Alfoe wy verftaen, dat nyet jegenftaende voirgaende Placcate van date den xxvjen Aprilis xvc. acht en feuentich lestleden op 't ftuck van de handelinge ende negotiaetie van de Visfcherie er/de harinekvaert gemaeft ende geemaneert binnen den Landen van Hollant ende Zeelant, in vele Steden ende plaetfen van dyen by eenige particuliere perfoonen om heur finguliere winfte endeproffyt j ónderwonden wort groote menichte van tonnen ende lasten met harinck, gepaft ende geladen zynde buyten deu Sajfon ende rechte bequaemheyt van den tyde .gevangen, binegebrocht vercocht ende in kelders fchueren ende packhuyfen geleyt ende verburgen wordt gehouden, ende alfoe met de goeden harinck gemenght ende in andere Landen ende Prouincien gevoert ende getransporteert wordt. Al d welck niet alleen is tenderende tot groote fchade verlies ende achterdeel van de Coopluyden, maer oock dicwils oirfaecke geeft, dat den harinck ter gelegender tyt gevangen zeer onwillich wordt gemaeft ende nyet en can geveylt nochte vercocht worden, maer met. alfulckeu quaden harinck dicwils moet blyuen liggen tot groote cleynachtinge ende oneere van de neeringe ende Visfcherie, wefende een van de priucipaelfte handelingen
en-



(4^3
cade trafficqueh die by de Coopluyden van defe Landefi wordt gedreuen ende ter bande gekomen, ende genouch 'x geheele welvaeren van eenige Steden van dyen, die hen mette zelue nogotiaetie moeten onderhouden: Ende omme te voircommen ende beletten dat al fulcke onbehoidicke ouertredinghe oftcontrauentie by denCoopluyden ende ander nyet meer gepleecht nochte zoe finisterlick ende contrarie voirgaende Placcate aengerecht nochte gebruyct en worden; Ende ten eynde de haudelinge van de felue Harinekvaert met alle gefchickheyt ende goede ordre mach worde gedaen ende de goede name en reputaecie van den Steden van defen Landen ende Coopluyden en Ingefetenèn die hen daer mede zyn generende nyet en worde benomen mochte gederogeert. Soo hebben Wy uwe E. wel emftelicken by defen willen verfoucken ende vermanen, de officieren van de Steden binnen den uwen fcherpelick te belasten ende ordonneren, gelyck wy mede gedaen hebben , dat zy luyden op priuatie Van haere ftaeten en officien, daer inne zulcke ordre houden,ende met alle vlyt endeneerfficheyt voirfienende fcherpelick deurfoucken enderecherceren alle bootsende Schepen die binnen de Steden aldaer arriueren ende aencommen zullen, oft zy luyden eenigen harinck fullen hebben geladen die voir den eerften Juny foude moghen zyn gevanghen ofte gepaft, daer op zy luyden hen behoiiiycken fullen informeren, ende vuyt elcke Schip ofc boot twee bootsgefellen voir hen ontbieden, ende hem luyden onder dén behoirlycken eedt affvragen, oft den harinck die zy luyden gevanghen hebben voir den eerften Juny als voiren es gevanghen ofte niet, procederende daer op ftricktelycken ende efTefturende 't placaet diesaengaende gemaeft, en in allen Steden en plaetfen binnen Hollandt ende Zeelandt gepubliceert, daer van uwer E.
Gg 2 eei



C 4^8 )
lenige exemplaren neffens defe worden óuergefonden'i fonder daer inne te gebruycken eenige gunfte fimulaetié ófte disfimutaetie,etfdenyetjegenftaende eenig dontradictien appellaetien oft oppofitien die ter contrarien zoude* moghen Worden gedaen. Hier mede
Edele Wyfe zeer voirfienighe Discrete Heeten, Onfa Heere God zy metV. gefchreuen in denHaghe denxixeri Mey anno 1579. o'nderftondt. Ter ordonnancie van da Staten van Hollandt. By my geteekend C. de Rechtere. Het opfchrift was. Edelen Wyfen Eerfamen zeer Voirfienighe Heeren, Den Staten van Zeelandt oft aen haer ftryder Gedeputeerde aldaer vergadert.