KONINKLIJKE BIBLIOTHEEK COLLECTIE-TH IERRY
BRUIKLEEN van de Ned. Herv.
Gemeente te 's Gravenhage
7118 - '35









VADERLANDSCHE
HISTORIE
VERKORT.












VADERLANDSCHE
HISTORIE,
VERVATTENDE DE
GESCHIEDENISSEN
DER
VEREENIGDE NEDERLANDEN,
DOOR.
JAN WAGEN AAR,
VERKORT.
MET KAARTEN, PLAATEN EN PORTRAITEN.
te AMS TERDAM, bij
jOHANNES ALLART.
MDCCZC1L






VOORBERICHT.
Ëenc beknopte Vaderlandfche Hiftorie, getrokken uit het groote Werk van den beroemden wagenaar, kan niet anders dan nuttig en aangenaam zijn aan *t Publiek; aan elk die begrijpt van welk een groot be' lang bet voor ieder Nederlander is de Gefchiedenisfen en Lotgevallen van zijn Vaderland te kennen. —- Zij welke reeds Bezitters zijn 'van het groote Werk van wagënaar, zullen met genoegen, in een kort bedek, hier alles bijéén vinden, welk hun verleevendigen en herinneren zal het geen zij in het meer genoemde Werk voorheen gelezen hadden — Koor hun welke zich, uit hoofde der kostbaarheid iUitgebreidener Gcfchiedboe* ken onzes Lands, niet hebben kunnen verfchaffen , en echter lust genoeg voeden tot de kennis der Vaderlandfche Gefchiedenisfen, zal , insgelijks voorzeker een Boek als dit, van de uiterfie aangelegenheid zijn; zo wel, als bet, onzes inziens, allergefchiktst is, om ah Gefchenken en Eerepryzen, onder Nederlands Jongelingfcbap algemeen te worden werfpreid, — En om bet ook hier toe des $
te



VOORBERICHT.
te nuttiger en bevalliger te mdakent heeft de Uitgever het met een aantal geivigtige Kaarten, Plaaten en Portraiten doen verTijken, welke even zoo nuttig zijn, als zij dit Werk aangenaam en bevallig voor het oog tnaaken; terwijl ondertusfcben, om het algemeene nut te bevorderen, de prijs van dit Boek zo maatig gejleld is , dat men kan rekenen, de Plaaten Jchoon xx in getal en de Kaarten , jchoon iv in getal, voor niet te ontvangen; terwijl men bet Boek alleen, zou kunnen berekenen, tot dien prijs, bijna, als het nu met alle de Plaaten en Portraiten gejleld is.
Aan-



Aanwijzing van het tijdftip waarmede ieder AFDEELING der VERKORTE VADERLAND SC HE HISTORIE eindigt,
I. AFDEELING Begint met de Aankomst der Batavieren , hier' te Lande , en eindigt met het Jaar na Christus geboorte - - 800
II» Eindigt met den dood van Wiïïë'tn II. Roomfch Koning , in - - - 1256
III. Eindigt onder Hertog FMps van Bourgondie, in het Jaar ... 144a
IV. Eindigt onder Keizer Karei V. met den Kamerijkfchen Vrede, in - - - 1529
V. Eindigt met de overdragt der Landen aan Koning
Filips, in - - 1555
VI. Eindigt met het Ontzet van Leiden, in het Jaar 1574
VII. Eindigt met den dood van Prins Willem L in 1584
VIII. Eindigt met de Overdragt der Nederlanden aan Izabella, in 1598
IX. Eindigt met het fluiten van het twaalf jaarig Beftand, in - - - - 1609
X- Eindigt met den dood van Prinfe Maurits , in het Jaar .... 1615
XI. Eindigt met het fluiten van den Munflerfchen Vrede, in het Jaar ...
XII. Eindigende met den Vrede in 't Noorden in het Jaar - - - - 1660
XIII. Eindigende met de aanftelling van Prinfe Willem III. in het Jaar - - - 167a
XIV. Eindigt .met den Nicmvmeegfchen Vrede, in 1678
XV. Eindigt met de Verheffinge van Willem III. tot Koning van Groot-Brittanje in 'het Jaar 1689
XVI. Eindigt met den Rijswijkfchen Vrede, in 1697
XVII. Eindigt met het fluiten van den Utrechtfchen Vrede, in het Jaar - - 1713
XVIII. Eindigt met het fluiten van het Verdrag van Seville, in het Jaar - - 1729
XIX. Eindigt met liet fluiten van den Vrede van Dresden, in het Jaar ...
XX. Eindigt met den dood van Prinfe Willem IV. in het Jaar - 1751
AAN-



AANWYZING DER PLAATEN, enz.
De Titelplaat voor de Tytel. ï Kaart van den Ouden Staat, vóór Bladz. i.
2 Kleding en Wapenrusting der Batavieren. 4.
3 Civilis maakt vrede met de Romeinen op den
afgebroken Brug. 20.
4 Kaart van de Middeneeuwen. 30..
5 van Zeeland. 32.
6 —— van Hoiland. 52.
7 Gravinne Ada op de Burgt te Leiden belegerd. 74.
8 Woede van het Kaas en Broods Volk te Alkmaar. 138.
9 Keizer Karei de V. bij Toortslicht te Utrecht
ingehaald, ontvangt de Roede van Juftitie
en de Sleutels van de Poorten. 156.
10 Beeldvorming in de Nederlanden., 176.
11 Gevangeneeming van F. van Marnix, Heer
van St. Aldegonde. 194.
12 Het afieezen der Pacificatie van Gent. 204.
13 Flips de II. wordt afgezworen, zijn Wapen,
Zegels enz. vernietigd, en andere van de Staaten in plaats gegeeven. 218.
14 Portrait van Willem I. 222.
15 Adriaan Teding van Berkhout, en andere
Raadsheeren , komen Oldenbarneveld daags voor zijn gevangeneming daar van verwittigen. 2/6.
16 Portrait van Oldenbarneveld. 294. ij van Hugo de Groot. 296.
18 Fredrik Hendrik doet zijn Eed als Stadhouder 312.
19 Capitein van Bi akel zeilt over de Keten, in
den vermaarden Zeeflag op Chattam. 368.
20 De Raadpenfionaris J. de Wit aangevallen
en zwaar gewond. 38$.
21 Cornelis de Witt wordt gedwongen, de Akte,
om den Prins van Orange tot de Stadhouderlijke Waardigheid te verheffen, te tekenen. * • 388.
aaïDe Burgemeester Westerwijk, te ter Goes, uit de Gevangenis gehaald wordende, om zijn vonnis te ondergaan , wordt zijne Vrouw, door de Officieren en Soldaaten, van hem afgefcheurd. 450*
23 Burgemeefters Kamer, te Amfteldam, door het graauw, met geweld geopend, in 't Jaar 1747. ,









VERKORTE
VADERLANDSCHE
HISTORIE.
I. A K D E E L T N G.
Beginnende met de aankomst der Batavieren , hier te Lande, en eindigende met het jaar 800.
Het Eiland, welk weleer van beide de ar- l- AFD-
men des Rhijns omvangen, en van ouds 80,000 fchreden of omtrent 27 uuren gaans lang, en 22,000 fchreden, of ruim zeven uuren gaans, in de breedte uitgeftrekt, en tusfehen moerasfen gelegen was , of ten grooten deele uit laag en moerig land befiond, werd dikwerf door de rivieren overftroomd, en hierdoor of onbewoonbaar, of zo drasfig gemaakt, dat het de vöetftappen der betredcren zelfs niet bewaarde, of, daar het een weinig vaster fcheen, een hol gedruis verwekte; waarom fommigen, twijfelende of het Land dan geen Land genoemd moest worden, hetzelve misfehien m , vervolg van tijd, om deeze reden, Holland geheeten zullen hebben. rj)e oude
Dit Eiland nu werd, na dat het door zijne WOoning oudfte bewooneren, die of Galliërs of Qer» der Ba* A_ manenviertn'



2 VERKORTE VADERLANDSCHE
*•AFP' manen zullen geweest zijn, verlaten was, ingenomen van de Batavieren , eert Germanisck Volk , van onbekenden oirfprong, naar welk dit Eiland het zeer edel of zeer vermaard Eiland
der Batavieren genoemd geworden is. Bij
welke gelegenheid deeze lieden zich hetzelve hebben toegeëigend, ftaat ons , die voornemens zijn, in eene korte fchetze onze Vaderlandfche Gefchiedenisfen te volgen, thans wat breeder te vertoonon.
„ De K^brm , die weleer het tegenwoordig LXn%utland> en de Teutonen, die de nog nooromzwcr- delijker gewesten van Zweden, Denemarken en ven. Noorwegen, die van ouds Scandinavië- gehecten werden, bewoonden, föanden, ruim eene eeuw voor onze gemeenc tijdrekening, zamen, om hunne eigene Landen te verlaten , en vreemde gewesten op te zoeken : met dit oogmerk opgetrokken zijnde, en, in hunnen togt, nog meer andere volken in dïcnzelfden toeleg gewikkeld hebbende, en onder anderen ook de bewooners van dit ons gemeld Eiland, (die, meent men , kortling te vooren , door eenen zwaren watervloed van huis en have beroofd waren,) kwamen zij , na het afloopen van Gallie en Spanje, eindelijk op de grenzen van Italië,, daar de Romeinen nu al 640 jaaren gevestigd geweest waren: aan deezen verzochten zij den affrand van eenige gewesten, welke hun geweigerd werd; dies zij de wapenen te hulpe namen , en eerst dezelven eene grore nederlaag toebragten , doch zelve naderhand door marius, derwijze een en andermaal geflagen, en op de vlucht gedreven werden, dat 'er maar zeer weinigen van hun, nacr het te vooren



H I S T Ö R I S„ 3
ïen verlaten Land te mg gekeerd, en aldaar, J- Aro» om deczcn hunnen ftouten togt, nog lange daarna beroemd gebleven zijn.
Onder de Landen nu dcezer vermetele om- E^a™ zwerveren , die voor eenen tijd onbewoond vitrtn. bleven , was ook het reeds befchreven Eiland, naamstusfehen de uitwateringen van den Rhijnftroom; °orwelk echter niet lange ledig fchijnt gebleven, prons° maar in bezit genomen te zijn door de Batten of Batavieren , die , door. hunne gebuuren uit d<i oüde woonplaatzen bij de rivier de Adrana, nu de Eder, verdreven zijnde, op den raad hunner Priesteren zich dit leed getroostten 5 en, in fchuiten ^ van uitgeholde hoornen gemaakt, met have en vee, vrouwen eri kinderen, verreisd, zich nederzetteden in dit onbewoond, of verlaten, doch bosch- én vischrijk Eiland, welk zedert naar deeze Batavifche Katten het Eiland der Batavieren; en vervolgens Batavie genoemd is ; beflaande zij een groot gedeelte van het tegenwoordig Holland, Gelderland en Utrecht, nevens een klein gedeelte der vaste kust, van het Belgisch Galliê'j uitmakende een gedeelte van het tegenwoordig Kleefsland: terwijl het onzeker is, of zij dit vaste Land ten eerfte, dan daarna, bij eene bijzondere gelegenheid, in bezit genomen hebben : dit hun Land nu is op de hoogte van omtrent 52 graden noorderbreedte gelegen; eri den tijd der inneeminge mag men billijk ftelleri tusfehen de 60 en 100 jaaren vóór onze gemeene tijdrekening.
Deeze Batavieren dan, Germanen of Duit- Aart en fchers van naam en afkomst, kwamen, in aart fi en zeden, met de overige Germanen zeer over- ' * A a een.



4 VERKORTE VADERLANÖSCHS
}■ Airp- een; met harde, ruwe, grove en fterk gefpierde leden, als het gros der Duitfcheren, voor-' zien , waren zij bekwaam om de ongemakken van lucht en weder, zo wel als die van de jagc op wilde dieren, en van den oorlog te verduuren; welken laatftcn zij zelden ongetergd, doch alsdan ook moedig aanvingen : voorts muntten zij uit, onder hunne landslieden, in oordeel en fchranderheid, in trouwe, openhartig- herbergzaam-. en kuisch-heid ; zulks dat hoererij naauwlijks onder hen genoemd werd, en de veelwijverij zo vreemd ware, dat flechts eenigen der voornaamften fomvvijlen twee vrouwen hadden : tot den drank echter en hec döbbelfpel waren zij dermaate genegen , dat ze aan het laatfte dikwerf hunne vrijheid opofferden.
Kleeding, In hunne langduurige kindsheid gingen zij, woonin- zelfs bij de felfte winterkoude , moedernaakt: gen, enz. ouder geworden, fierden zij zich met rokken van beestenvellen, op hunne wijze, met een gekleurd vocht van uithcemfche zeegedrogten befprengkeld, en met eenen gesp of doorn om den hals vastgemaakt; voor 't overige waren zy ongedekt: de vrouwen waren in kleeding van de mannen alleen door eenen linnen, purperverwig befchilderd hoofddekzel onderfcheiden, en gingen voords met bloote halzen en armen.
Van Natuure hadden zij rosachtig of goudgeel hair; welke kleur zij nog metkalkloog te hulpe kwamen; bindende hetzelve met eenen knoop in den nek of boven op het hoofd vast; een fieraad, welk den wulpfchen Romeinen zo zeer bekoorde, dat het ook door den tijd bij
. hen



KLEDING en WAPENRUSTING der BATAVIEREN.






HISTORIE. 5
jhen vermaard geworden is. De Batavieren I. afd. droegen lange baarden, en lieten hair en baard ——— fomwijlen zo lange groejen tot dat zij eenen vijand verflagen hadden : zij bewoonden houtene huizen, niet digt bij één, maar naar elks welgevallen getimmerd, en meest allen met eenen ruimen werf voorzien, het zij uit vreeze voor brand, het zij uit onkunde van alle geregelde bouworde: deeze huizen waren met ftro gedekt en .veeltijds geplaatst op opgeworpcne hoogten, Terpen , Torpen, en in latere tijden, Vliedbergen geheeten; waarvan men fommigen nog heden vindt, en door welken zij zich tegen de overflroomingen beveiligden: weinig fraais was 'er voor het overige aan dezelven; in plaatze van ■ fchilderwerk, waren zij hier en daar met blinkende aarde verfierd.
In het lezen en fchrijven waren zij zo lange Manier onkundig, tot dat zij het van de Romeinen van ftrijgeleerd hadden : in het vechten en te paarde den' rijden, waren zij ervarener, en, als het op een Itrijden ging, kloek en rustig in het doorzwemmen van wijde ftroomen , en dapper en onverzaagd in het gevecht, tot het welk zij zich van eene foorte van fpeeren , QFrameê'n geheeten,) bedienden, met welke zij van nabij en van verre konden vechten : zelden gebruikten zij zwaarden of groote fpiesfen: de Ruiters droegen eene Frameë en een van teenen gevlochten langwerpig vierkant fchild : het voetvolk ook gebruikte werpfchichten, met welken zij op eenen grooten afftand wisten te treffen: weinigen bedienden zich van harnasfen, en Hechts eenigen van helmen of ftormhoeden: hunne meeste kragt beflond in het voetvolk , A 3 de.



$ VERKOR.TE VADERLANDSCHE
ï. afd. dewijl hunne paarden, noch afgericht op wen! den of keeren, noch fchoon, noch fnel waren: .
hunne vrouwen en kinders, die zij in den oorlog altoos met zich voerden, dreven, door hun aanfehouwen en huilend kermen, de ftrijdende mannen aan, om , met eene woeste, drift, naer de'overwinning te trachten: de gekwetften werden door hunne moederen en vrouwen zo liefderijk als kloekhartig verbonden en opgepast, en de blooden en aarfelenden aangemoedigd om hun huisgezin en vrijheid heldhaftiglyk te verdadigen. Lecvens- De Batavifche mannen in het huisbefficr wijss. en den landbouw zeer onbedreven, lieten de zorg daar van aan de vrouwen en oude mannen over : hunne ^eenvoudige fpijs beftond in wilde appelen, melk, boter en kaas , pappen uit wilde haver en gerst , en verders wild en tam vee ; hun drank was een kookzel van gerst of ander graan en water, welk eenigzins naar wyn fmaakte, en, of met ons hedendaagsch bier, of met onzen moutwijn eenige overeenkomst zal gehad hebben. Manier Hunne huwelijken gingen zij, in het algevan hu. meen , niet beneden de twintig jaaren aan % welijken, paarende dus jongelingen en maagden van gelijke jaaren en grootte , in de tegenwoordigheid hunner wederzijdfche bloedvrienden; wordende het huwelijksgoed niet van de vrouw aan den man , maar van den man aan de vrouw gebragt : dit beftond in een koppel osfen , een getoomd paard, een zwaard , eene werpfpeer en een fchild ; gcevende de bruid van haaren kant ook eenig wapentuig aan den bruidegom \ waarmede het huwelijk voltrokken



HISTORIE. 7
ken was : deeze zonderlinge bruidfchat gaf I. afd. aan de bruid te kennen, gelijk men haar bij de verbindtenis tevens ernflig vermaande, dat zij met haaren man in vrede en oorlog , in lief en leed alles verdraagen , ondemeemen, en hem getrouw blijven moest : de jong-geborenen werden aan geene voedfteren betrouwd, maar door de eigene moeder gezoogd; en onder de gehuwden fchijnen alle goederen gemeen gebleven te zijn, gelijk dit thans nog op veele plaaczen van ons Land gebruikelijk is.
Met het begraven der dooden hadden zij Begrave* in het gemeen weinig op : de lijken van ver- nisCea. maardc mannen werden alleen met hunne wapenen , en fomtijds ook met hunne paarden, op eenen hogen houtftapel verbrand : het luidruchtig treuren en kermen over dezelven, duurden niet lang ,■ doch het hartenleed fleer, langzaam.
Aan de Afgoderije waren de Batavieren, niet Hunne minder dan andere Noordfche Volken, ten Goden uiterften verflaafd : behalven aan de Zon en ^c^s° *" Maan, beweezen zij ook aan het Vuur eenen Godlijken eerbied: merkurius werd van' hun onder den naam' van Woden of Wudan, gediend , van wien de Woensdag waarfchijnelijk zijnen naam ontvangen heeft : dat men ook aan herculus Godlijke eere beweezen hebbe, blijkt uit de oude opfchriften , die men in het begin der zestiende eeuwe, bij WestKapelle , op het Eiland Walcheren gevonden heeft: gelijk ihen ook voor eene eeuw op ditzelfde Eiland , uit een groot getal fteenen met beeldtenisfen en opfchriften, ontdekt A 4 heeft,



8 VERKORTE VADERLANDSCHE
ï. afd. heeft, dat men oudtijds aldaar zekere Godin ' nehalennia (van welke men tot nog toe
nergens elders eenig gedenkteken gevonden heeft, en welker naamsbetekenis zeer onzeker is,) Godsdienftiglijk geëerd hebbe : te gelijk °met de beeldtenisfen deezer Goddinne, zijn 'er ook eenige Beelden van jupiter en nephtunus, in dit Eiland gevonden, waaruit men vermoeden mag , dat deeze Goden insgelijks hier te Lande bekend en geëerbiedigd geweest zijn ; daarenboven zullen de Romeinen, ïiaa r alle gedachten , den bewooneren dezer Landen, veele nieuwe Godheden, en de wijze van derzelver dienst hebben keren kennen: onder de Batavieren hadden daarom hunne Offer-Priesters ook zeer veel gezags in zaaken van regeeringe ; en niet min eerbieds bewees men mede aan zekere foorte van Waarzeglteren , die in de gewigtigfte gevallen geraadpleegd , en welker antwoorden voor onfeilhaare Godfpraaken gehouden werden. Hunne Zij hadden onder hen ook zekere Zangers Zangers, 0f Dichters, die hunne heldendaaden , in den £nz' oorlog verricht, door gezangen voor den nazaat'poogden te vereeuwigen; uit welke gezangen, zo wel als uit het geluid, en de vlagt van vogelen, en het briesfchen en hinnikken van afgezonderde , en voor den gewijden wagen geipannene paarden , zij allcrlcie goede en kwaade voorbeduidzels wisten te maaken: om over den uitilag van zwaare oorlogen te oordeelen , lieten zij eenen gevangenen van den vijand met iemand van de hunnen vechten, en namen uit de overwinninge van deezen oi van geenen een goed of kwaad voorteken.
De



historie. 9
Dc fchouwfpeelen betreffende; deezen wa- L af». ren bij hen onbekend, ten zij men daar'onder 1 wille tellen de vermetele behendigheid van fommigen hunner jongelingen, ih, met naakte ligchaamen tusfehen zwaarden en fpceren te Ipringen, zonder zich te kwetzen.
Belangende hunne regeeringswijze , is men Hunne meest altijd van gedachten geweest, dat zij, Relais een Gemeenebest, door hunne voornaam- ™§s ften , met toeflemminge. der Gemeenen , zijn m* beftierd geworden; terwijl fommigen mecnen, dat ze de form van een Koningrijk hadt; doch, nit onze volgende fchetze zal genoeg blijken dat dezelve alleen in naam Koninglijk, maar in de daad Vrij geweest is.
Gelijk de Duitfchers in het gemeen, de regeering der voortreffelijkften beminden , zo behielden zij niet te min altoos de magt om over gewigtige gevallen, met gemeene Itemmen te raadpleegen: eene zelfde zucht tot vrijheid kleefde ook den ouden Batavieren aan, en deeze dceden zij doorftraalen op hunne Algemeens Landdagen, daar de Edellten, met de bekwaamlten uit het gemeen, over vrede en oorlog, of andere voornaame zaaken , een gemeen befluit opmaakten: hier konden alleen de Priesters aan iemand het Itilzwijgen opleggen , en de Koningen, of bij gebrek dérzei-' ven , de voornaamften, oudften, edelfien, dapperften of welfprekendften uit den volke, werden het eerst gehoord, meer uit eerbied voor hunne agtbaarheid , dan uit erkentenisfe van hun gezag : mishaagde hun raad , het algemeen gemor keurde denzelven af; geviel hij daar en tegen der vergaderinge, men gaf, door A 5 het



ïo VERKORTE VADERLANDSCHE
J. afd. het fchudden der fpeeren, het eerlijkst blijk " van zijne toeftemminge aan denzelven.
Verkie- Hier verkoor men de Koningen , die het zing van krijgsbewind in den oorlog, en inden vrede, een^enz a^s z^ nunnen eemaam behielden , een be' paald bellier over het volk hadden; welk, indien zij 't maar, met een weinig te veel gezags zich toe te pasfen, te verre durfden uitbreiden , terftond , zo wel als hun naam , bij het volk gehaat werdt: in het kort, het volk hadt zo veel rechts over hen, als zij over het volk; ook werden zij meest om hunnen adeldom , en flechts voor één jaar, of zo lange als de krijgstogt duurde , en zelden, indien ooit, voor hun geheel leeven, tot die waardigheid verkooren: twijffelachtig nogtans is het, of hunne Krijgoverften of Hertogen, wel altoos van deeze hunne Koningen onderfcheiden geweest zijn; dewijl men de naamen van Koning en Krijgsoverfte dikwerf door malkanderen en op een' en denzelfden perzoon toegepast vindt.
Krijgs- Somtijds nogthans fchijnen 'er ook Krijgsoverften. overften, nevens de Koningen, om hunne dapperheid verkoren te zijn ; bij welke verkiezing zij op een fchild gezet , en daarmede op de fchouders hunner verkiezeren om hoog geheven werden. Opper- Behalven deezen hadden zij ook Opperhoofboofden, jen over de bijzondere Landitreeken, die, als Eerften of Foortrejfelykften , het , recht in de bijzondere zamenwooningen of gehuchtenhandhaafden ; jaarlijksch aan het volk de landen ter bezaaiinge aanweezen ; en ook weder in hunne bedieninge, om het jaar, met andere»



HISTORIE lï
yen verwisfelden: aan ieder dcrzelven werden I. afd.
honderd mantien uit het Gemeen toegevoegd , ï
welker naam , die in het eerst een getal betekende , naderhand een eernaam geworden ïs : deeze dienden den Opperhoofden , in vrede, tot Raaden, en gaven hun luister en gezag : in den oorlog verllrekten zij hun tot befchermers, allen om het zeerst ijverende, het naast bij hen te zijn, en hun in manhaftigheid te evenaaren, of te overtreffen.
Hier uit zien wij dan, dat het oppergezag berustte bij de groote vergadering ; dat de Koningen en Krijgsovcrftcn, het zij voor eenen tijd , of voor hun leeven gekooren , aan bepaalingen gebonden waren ; dat de Opperhoofden nevens de Koningen , de gemeene zaaken afdeeden , waarin de groote vergadering niet voorzien kon ; en dat de Staat dus door de voortreffelijkften , onder het goedvinden van het gemeen, naar de bij hen veel vermogende wetten der Natuure en gewoonte , geregeerd werd ; tot dat zij door de Romeinen met befchreevene wetten voorzien geworden zijn.
Deeze Batavieren nu hadden waarfchijnlijk Zij gaan al eenige jaaren lang hun Eiland bewoond, een verwanneer zij een verbond met de Romeinen j^"^3311 aangingen, toen deeze, onder hunnen eerlten Romeinen. Keizer, julius c^ezar , (bezig met het overmeesteren van Gallië, na het Haan der Helvetiers, en het overwinnen der Germaanen en eene menigte hunner Hulp- en Bond-genootcn,) (*) tot het verder voortzetten hunner
zege-
£*) Deeze waren de Avecijnen, die misfehien het
Land-



IS VERKORTE VADERL ANDS CHE
L AFD- zegepraal over den Rhijn getoogen waren r een verbond, welk door zekeren kattenwald, misfehien mede een Batavier, bewerkt, voornaamelijk op deeze voorwaarden fchijnt gegrond geweest te zijn : Dat de Batavieren be' loofden den Romeinen met gewapend krijgs¬
volk/, te dienen; dat deezen van hunnen kant, hen als vrienden en broeders zouden houden, en handelen , zonder fchattinge van hun te vorderen, gelijk van de andere deelen van Gallië gefchiedde; zo dat zij , door dit verbond , misfehien ook met en nevens anderen hunner nabuuren, zich den Romeinen wel fchijnen onderworpen te hebben, doch echter niet zo volkomen als de Galliërs, dewijl hun toeftand het naast bleef aan eene volflagene vrijheid.
Die zy Niet te onpas kwamen c^ezar. , de Batagroote vifche hulp - benden , die men uit hoofde van \TllT het vcrbond s terftond leverde : meer dan jkrijg ééne overwinning behaalde hij , met hunne doen. hulpe, op de Britten , die hij met eene jaarlijkfche fchattinge belastte: met hunne ruiterbenden dempte hij den opltand der Eburonen 3 (0) Eduen , en Arver-
nen}
Landfchap Ativergne bewoonden : de Sequaanen aan de grenzen der Helvetiers, in het tegenwoordige Franfeke Comté, gelegen : de Sneven of Germanifche Katten , in en omtrent Iiesfenland wonende: de Belgen, die het noordelijkfte Gallië bewoonden , uitgezonderd . de Remen , die in Champagne , omtrent Rheims, gehuisvest waren.
(aj De Eburonen, worden geplaatst tusfehen den Rhijn en de Maas ; beflaande dus een gedeelte van het tegenwoordig Kleefs ■ Gelder of Gulikker land.
(£) Eduen, deeze woonden tusfehen de Loive ;rj Saone, alwaar thans het Bisdom Autum gelegen is«



HISTORIE 13
'tien 3 (c) en maakte dus een einde van den I- afo; Gallifchen oorlog : in den burgerkrijg tegen pompejus waren zij hem van geen' minderen dienst: door hun overzwemmen en bezetten van de rivier de Segro in Valentie, benaauwden zij deezen mededinger van c^ezar derwijze, dat hij genoodzaakt werdt met deezen te verdraagen en geheel Spanje aan hem afteftaan: in Griekenland gekomen, betoonden zij ook in eenige vijandlijke ontmoetingen omtrent Durazzo in Albanië', als mede bij het veroveren van Gomfi in Thesfalie, geene mindere dapperheid en heldenmoed: in de Pharfalifche vlakte vielen zij , met zo veel vaardigheids , fchoon te voet ftrijdende, op de ruiterij van pompejus aan, dat zij dezelve welhaast deeden zwichten , en dus genoegzaam veroorzaakten, dat zijn gantsch leger geflagen werd: op c^ezars togt naar Egijpte, gingen zij, volgens hunne gewoonte, het leger vóór in het overwinnen van zekeren ltroom ; waar door zij te weeg bragten , dat, nevens alexandrie , gantsch Egijpte voor de overwinnende De Sjwapenen der Romeinen boog; ja, met één tavieren woord, zij waren in zo veele oorlogen be- 1"-°^". tucht en beproefd geworden , dat zij nader- ten vaa hand door augustus , tot lijfwachten gebe- auguszigd werden. TUS-
Het was dees Roomfche Keizer, die, voor- klaudius neemens zijnde het onaf hangelijk Germanie "unTvèttot een Wingewest te maaken , den voor- richiinzoon zijner Gemalinne , klaudius druzus , gen.
. tot
(c) De Arvemen, fchijnen, volgens hunnen naam, het landfchap Avergne bewoond te hebben.



14 VERKORTE VADERLANDSCHE
I. atd. tot dat einde met een leger derwaarts zondt;
" gelijk deeze dan ook in het eiland der Batavieren , waarfchijnlijk in het tiende jaar vóór onze gemeene tijdrekeningc aangekómen zijnde , zich aldaar ook zeer berucht gemaakt heeft, door het delven eener gragt (üQ, (die een weinig boven Zutphen begint, en zuidwaart in de bogt van den IJsfel loopt, niet verre van Doesburg , welk misfehien weleer druzusburg genoemd is ,) als mede door het aanleggen Van eenen dijk (e), om den Rhijnltroom binnen zijne oevers te houden , en het Eiland der Batavieren tegen de overftrooming van het winterwater te beveiligen: en, zo eenigen willen, tevens door het tnaaken van nog twee andere gragtcn naer den Rhijn, te weeten de Does boven, en de Vliet beneden Leiden tot aan V/aardingen toe. I Na het volvoeren deczer werken , trok druzus tegen de Sueven, Uzipeet en ekSikambren te velde; verwoestte hunne landen , overwon vervolgends de Friezen , die beoosten de Zuiderzee gelegen waren , maakte hen cijnsbaar aan de Romeinen , en toog, na ook de Knuchen, die Oostvriesland bewoonden , beftreeden te hebben , in den aannaderenden winter naer Rome te rug: in het
vol-
00 pit is» namelijk, de Gragt van Druzus; waar , door hij den nieuwen met deu ouden IJsfel vereenigde , om dus, uit het Eiland der Batavieren, te gemakkelijker door deeze nieuwe gragt in de Zuiderzee te komen.
(<?) Dees dijk was tegen den linker oever van den middenften arm des Rhijns gelegd, doch de eigenlijks plaats van denzelven is bij ons niet wel bekend.



BiSTOR-IÉ i£
rolgend jaar zijnen togt tcgéns de Germaaneri k atA hervattende, bragt hij de UzipeePen t'eenemaal * onder zijn gebied; en trok anderwerf regens de Sikambren , en door hun Land tegens de Cheruscen , die tusfehen de Wezcr en Elve woonden: nog verder zelfs zoude hij zijne wapenen en zijnen naam uitgebreid en vermaard gemaakt hebben, ware hij niet op zijnen weg, door eene ziekte , of, zo anderen zeggen , door eenen val en beenbreuke , in zijnen toeleg verhinderd, en weinig tijds daarna , in den ouderdom van dertig jaaren , zeven jaaren vóór onze gemeene tijdrekeninge, uit het leven gerukt: zijn Broeder tiberius , t:bertus door augustus eenige jaaren daarna, en wel overwint omtrent 's heilands geboorte, tot zijnen Op- de KanU volger in den Germanifchen oorlog benoemd, nsfaaten' was in denzelven zo voorfpocdig, dat hij eerlange geheel Germanie bedwong, en het bijnaer tot een fchattinggevend Wingewest van het Roomfche Rijk maakte : het was deeze, die het Eiland der Batavieren met eene Romeinfehc vloote aandeed, en de Kaninefaatcn, een Volk van denzelfden oiriprong en heldenaart als de Batavieren, doch minder in getal, en welk door, men weet niet wat, misdrijf, bij de Romeinen in ongunste vervallen Was, beftreedt en overwon.
Min gelukkig echter was quintilius varus , gromde Opvolger van tiberius ; die in het agtfte Llus VA~ jaar na Christus , bij het bosch Teutoburg (ƒ), *efla™enrd door arminius , den Veldheer der Cheruscen doorb ar-
cler- minius.
(f^ Dit boscb wordt door tacitus , niet verrs van de Lippe geplaatst.



ï6 VERKORTE VADERLANDSCHË"
h af0. dermaate geflagen werdt, dat drie Romeinfchtf
"~ keurbenden met alle de hulptroepen en derzel-
ver aanvoerderen aldaar het leven lieten ; en hij zichzelven het zijne kort daarna, uit wanhoop benam : een ongeluk , welk augustus zelf eenige maanden lang als zinneloos beklaagde ; doch welk, omtrent agt jaaren daarna, ten tijde van gemelden tiberius , toen in augustus plaatze tot Keizer verkooren, door germanikus , den Zoon van den bovengcmelden klaudius druzus, in hetzelfde gewest eenigzins vergoed werdt door het flaan van den zelfden arminius , die nevens zijnen zwaar gewonden Oom inguiomer , ter naauwer nood, door de vlucht toen het gevaar ontkwam. AGitirpi- Hier was het, dat agrippina , de moedige bTken en kuisfche bedgenoote van germanikus , zijne van hak- meêgenoote in zijne^ krijgstogten en gevaaren, ren kloe-eene vrouw, van wier Vorftelijk Hof (_g~) ken geest. onze ajoucie gedenkfchriften fpreeken , een helder blijk gaf van haaren fchranderen en kloeken geest: zy ftremde namelijk het fchandelijk oogmerk van fommigen, die, eer de uitflag van het gevecht tegen arminius bekend was, nadeelige geruchten te ligt geloof gaven , en zekere brug over den Rhijn , bij Qelduha meenden af te breekcn: terwijl
(g) Dit is, volgens fommigen, eene der Sterkten geweest, die druzus langs den Rhijn gebouwd heeft: veelen houden Roomburg, digt bij Leiden , voor dit Hof. De Heer van Lcon en anderen beweeren, dat men 'er het Huis te Britten voor te houden hebbe; waar van men de overblijfzels nu en dan bij laag water , ten noordweste van Katwijk , diep in zee , gezien heeft.
(h) Dit was eene legerplaats der Romeinen, waar-
lchiju-



HISTORIE; tg?
sij-het amp: vr.n Veldheer wasrne mélde'j de £ ^n. berooiden en gekwetiten met kleedcrcn en ver- "* verfchingen befchonk $ en uit den ftrijd kcexende Overwinnaars, zelve aan deeze brug j met. loftuitingen ophoopte ; hoewel dit haar gedrag naderhand door tiberius (/') gewraakt werdti
In het voigende zestiende jaar,. deed ger- tfaar manikus , na eene vloot in het eiland der ecntseBatavieren vervaardigd te hebben, andermaalMAKI^US" eenen gelukkigen togt tegen de Cheruscen flaat de in welken hij arminius weder floeg , en hun- &*nu* nen Veldheer sezithag , nevens deszelfs""' vrouw j eene dochter van het legerhoofd der Batavieren, gevangen nam.
In het jaar daaraan vertrok hij $ op tiberius bevel, naer Rome, na dat hij hier te lande eene fchool gefficht had , om onze Bataaffche jeugd in de zeden en taaie der Romeinen te doen onderwijzen;
Elf jaaren daarna begonnen de Friezen s te zeer door zekere fchattinge van de Romeinen * zo het fchijnt, gedrukt, eenen opftand, in welken zij door het liaan van het tegen hun gezonden leger omtrent het Baduïienncr- woiid, eenen beruehten naam onder' de Germaanen verwierven.
ti-
fbhijnKjk- boven Urdingen gelegen : omtrent het tegenwoordig dorp Gelb of Geldub.
(«') Dees Keizer was jaloersch' , om' dat agrippina ^ behalven dit , haaren zoon cijus , (na hem Keizer' geworden) te zeer lp het leger beminnen , en herrl in flecht. foldaaten gewaad aldaar verkeerén deed; terwijl zij hetri , het krijgsvolk ten .geval, om het dragen van Soldaaten-laarsjes, Kaligula liet noemerti
ii i -



l8 VERKORTE VADERLANDSCHE
I. afdi Tiberius in het 37fte jaar onzer tijdrekexaligu n^n§e geftorven, en dus het gebied in handen la : zyne van kaligula geraakt zijnde , kwam dees in verrich- het derde jaar zijner regeeringe herwaart over: tingen. hier mm njj <jen Zoon van eenen der Brit37" fche Koningen, door zijnen Vader uit dat Rijk gedreeven, met eenigen van zijnen aanhang in zijne beCchermingc; geevende hem, zo men wil, het Hof van Agrippina, federt naar hun het Huis te Britten genoemd , tot zijn verblijf : voor het overige was zijn bedrijf hier te lande eer belagchelijk dan aanmerkelijk ; want hij keerde na het uitvoeren van eenige fpiegel - gevechten , kwanswijs tegen de Duitfchers en Britten , uit verwaande gloriezucht, lafhartiglijk en al fpeelende ondernomen of liever voorgewend, naer Rome, om over zijne gewaande overwinningen in zegepraal omgevoerd te worden; doch werdtnvel haast, door een vloekverwantfchap, kort na zijne aanWordt komst aldaar, omgebragt: klaudius , zijn VaPmg£" derlijke Oom , in zijne plaatze tot Keizer ge4.4, kooren, deed in den jaare 44, eenen togc tegen de Britten, in welken hij onder anderen door klaudius civilis , Overften der Batavifche Hulpbende , onderfteund en in flaat gefield werdt, om die overwinning te behaalen , over welke hij vervolgens te Rome. in triumf omgevoerd werdt. bomithjs Geduurende deeze onderneeming had domikobbulo tius korbulo , de BefHerder van Neder-Gerde^rfe'^man^e de zeeroverijen der Kauchen of Oostlflk vriezen beteugeld, hunnen Overften gannaskus op de vlugt gedreeven, denzelven naderhand door list doen omkomen, en hierdoor
de



HISTORIE. 19
de nabuurige Friezen zodanig verschrikt en I afo. gedwee gemaakt, dat zij met hem kwamen ■ handelen en hem gijzelaars zonden ; waarna hij hen van akkers om te bebouwen , zo wel als van wetten, Vroedfchappen en Magiftraten voorzag; doende, om hen te beter in toom te houden , eene fterkte nichten, ter plaatze daar men wil dat Groningen federc gebouwd is ; en maakende zich daarna, in naarvolginge van druzus , eenen roemruchtigen naam door het delven van eene gragt uit den Rhijn in de Maas , die drieëntwintigduizend fchreden lang , en gefchikt was , om de gevaarlijker omreizen door de Noordzee te kunnen ontgaan, en deeze beide rivieren des te beter binnen haare oevers te houden.
Onder de Regeeringe van nero , die, na paulinus dat klaudius omtrent het jaar 50. aan vergif pompejus. geftorven was, ten Romeinfchcn zetel klom, 5°' voltooide paulinus pompejus hier te Lande den dijk , die druzus ruim zestig jaaren te vooren begonnen had (k~) ; breidcnde denzelven toen waarfchijnlijk uit, tot aan de uitwatering van den Rhijn bij Katwijk.
In het jaar 68. nam fontejus kapito , Ste- 68. dehouder van Neder - Germanie den Batavier julius paulus, Broeder van civilis $ gevangen , deedt hem valfchelijk van muiterije beichuldigen en om het leeven brengen ; zendende civilis zeiven daarop geboeid naer Rome, daar hij, zo lange nero leefde, gevangen bleef; doch met het begin van galba's regeeringe zijne vrijheid wederkreeg.
Om-
(i) Dït gefchiedde omtrent het jaar 55» B 2



ao VERKORTE VADERLANDSCHË
% afd. Omtrent dienzelfden tijd, werdt de opftanct ' in Gallië, onder kajus julius vindex , tegen
het leven van nero gefmeed, met hulpe der Batavieren geftild; doch dit verbeterde de zaaken van dien Dwingeland geenzins zo, dat het hem belettede zijne handen aan zichzelven te liaan, en zich uit wanhoop den ftrot aftefnijden.
De Bata- Galba , zijn Opvolger, te itrenge krijgsvieren deugd en te weinig edelmoedigheids bezittentógerfn de ' ^et de Batavieren, zo we^ a^s anderen, «alba. die hem ten troone geholpen hadden , onbeloond \ dit hielp de eerften aan het morren , en voords aan het weigeren van den gewoonen jaarlijkfchen eed ; verklaarende dat hun de keur van galba mishaagde, en dat zij eerlang tot algemeen genoegen eenen anderen Keizer verkiezen zouden: zulk wrevelig dreiCy. gen was dan de oorzaak dat zij in het jaar 69, van hunne waardigheid als Keizerlijke Lijffchutters ontzet en naer hun Land terug gezonden werden.
Niet lange daarna beweezen zij, onder het beleid van julius brigantikus, zusters-zoom van klaudius civilis , aan vitellius , tegen otto zijnen 'Mededinger naer de Keizerlijke Waardigheid, veel dienst: in zooverre dat zij, na hem in het Rijksgebied te hebben helpen bevestigen , door eene ftaatelijke bezendinge , van wege den Roomfchen Raad, met lof- en dankbetuigingen begroet werden.
Het was onder deezen Keizer dat civilis, na zijn ontflag door galba , weder tot de zijnen gekeerd, andermaal in gevaar geraakte van door de Romeinen kwalijk gehandeld te worden.
Dfc



CIVIXIS MAAKT VaiBE >i>:t i>f. IOMÏINÏN op den AIGEJilOKKX lillUG.






HISTORIE. fj
Dit door hem en de zijnen zeer euvel ge- h
nomen, begon hij zelf op zijne wraak te den- '
ken , en bragt door zijne list zo veel te weeë, cmL.ls i , ° . J , t> ' overwint
dat zekere werving, op vitellius last, m het de iW;-
Eiland der Batavieren ondernomen, vruchtloos
afliep; daarenboven bewust van de geringheid
der Roomfche krijgsmagt, en hoe dezelve wijd
en zijd verfpreid lag, verbondt hij zich op
een gastmaal met de voornaamften des Lands,
en vervolgens met de Kanintfaten tegen de
Romeinen, op welken hij welhaast eene
doorluchtige overwinning te water behaalde,
veroverende op den Rhijnftroom eene vloot
van vierentwintig fchepcn, waar door hij en
de zijnen bij de omliggende Volken, als hcr-
ftellers der Vrijheid, roemruchtig vermeld wer->
den. Zedert met wisfelvallig geluk regens lu-
percus, flakkus, gallus , vokula en cf^
rialis geftreeden, de Had der Batavieren ver brand , den dijk van druzus geflecht, en zijn vaderlijk erf, dus als ten roof en ter plonde-* ringe voor de vijanden opengelaaten hebbende, maakte hij eindelijk op het voorltel van ceria-i lis vrede met de Romeinen, en nam de aanbieding zijner vergiffenisfe aan : bij deezen vrede werden de Batavieren in hunne waar* digheid van Vrinden en Bondgenooten der Romeinen herfteld, en even als te voren, zonder fchattinge te betaalen, vrij gelaaten met de dienden die zij in den krijg moesten betoo^ ncn: gelijk zij dan ook, weinige jaaren daarna, te weete.n in het jaar 79. onder het puik dier 73» hulpbenden geweest zijn, die de Romeinen, onder julius agrikola het Eiland Mona in fMttanje hielpen veroveren.
B a In



fiü VERKORTE VADERLANDSCHE
t. atd. In her jaar 86. onder de regeeringe van "TT- oomitiaan , bevochten zij anderwerf eene volkomene zege op de Brittanniers, die het leger van agrikola geweldig aanvallende , door • hun gefruit en op de vlugt gebragt werden, in zo verre, dat zij door de andere benden bijgefprongen, tienduizend vijanden verfloegen; daar intusfehen hun verlies en dat der Romeinen , en hunner andere Bondgenooten, Hechts driehonderd veertig mannen bedroeg. 97. Onder ulpius trajanus , die in het jaar 97. na domitiaan en nerva , het Romeinfche Rijk beftierde , bleeven de Batavieren hunne oude achting bewaaren, en in het gerust bezit van alle de voordeden hunner verbonden met de Romeinen.
Keizer adRiaan, de Opvolger van trajanus, bediende zich weder van de Batavifche ruiterije, en liet > zich door deeze in het jaar ï2s. 120 in zijne togten naer het Oosten verzeilen, daar zij door het gewapend en te paarde overzwemmen der rivieren, zelfs de verwondering der woeste Volken tot zich trok: suidas gewaagt zelfs van zekeren te dien tijde zeer besoranbs,nichten Batavier, met naame soranus , die zyne be- den boog zo fchutterlijk wist te handteeren , S'fn 't dat hii eenen> door hem opgefchooten pijl, in fchieten. het nedervallcn , zo behendig en zeker wist te treffen , dat hij hem aan flarden fchoot; een bedrijf, welk zelfs den Keizer, die. het aanzag, verbaasde , en waarvan 's mans loffelijk graffchrift, te deezen tijde zelfs nog bewaard, een kennelijk geheugen draagt. Keizer Waarfchijnelijk heeft gemelde Keizer zich nu adriavos d„n in h Eijand der Batavieren bevonden, flicht een ea markt.



HISTORIE. 23
en aldaar ten behoeve der Kooplieden , eene I. afd. ruime markt of plaats geflicht, die naar zijnen ' ' naam genoemd is; dewijl men in de oude reiskaart van peutinger , eene markt van adrianus (Forum Adriani) aangeweezen en geplaatst vindt , bij of omtrent het tegenwoordig Dorp Voorburg: ook geeft het opfchrift van zekeren Mijl- of Grenspaal , omtrent Naaldwijk in het begin der zestiende eeuwe gevonden, niet duister te kennen, dat hij cn zijne Opvolgers marcus aurelius en lucius verus , of eenigc openbaare wegen alhier aangelegd, of ten minfte dezelven ver-' beterd hebben.
• In het jaar 197. was de Batavifche lijfwacht 197. bij den Keizer lucius septimius sevjerus in zulk eene achtinge, dat hij hun het voorrecht vergunde, om, even als de Romeinfche Honderd - mannen , Wijngaard-Hokken in hunne handen te mogen draagen: het zij dezelve dienden om de traage en loome foldaaten rasfer te doen voortgaan ; het zij , omze bij het Hraffen der misdaadigen, ten teken van Rechterlijk gezag te voeren.
Dees Keizer, ook hoe fpaarzaam anders van aart, deedt nogthans onder anderen , in het Batavisch Eiland , een vervallen wapenhuis ten dienfte van de vijftiende Keurbende der Vrijwilligen, onder het opzicht en bcflier van den Overflen cecilius baïo vernieuwen.
Onder antoninus, den Zoon van severus, fchijnen de Batavieren in het Jaar 212 niet 212. min geacht, en even als te voren tot Keizerlijke Lijfbenden gebruikt geweest te zijn : ïierodianus getuigt tevens van deezen Vorst, - . B 4 dat



24 VERKORTE VADERLANDSCHg
i. af", dat hij, door zich op de wijze der GèrmaM " uen te kleeden en zijne hairen te verwen zich bij deezen landaart ten hoogfte deed beminnen.
alexak- Qf 'er onder de Germanifche lijfwachten , ^t*üSSLr die den Keizer alexander severus $ in het worde' jaar 235 in zijne legertente met veele fteeken omge- het leven benamen , ook Batavieren geweest fcragt. zjjn5 js ons njet duidelijk gebleeken : gelijk 235" 'er mede zeer weinig van hun te berichten is onder de korte Regeering van eenige volgende Keizeren, die meest allen eenen geweld ■digen dood ondergingen; en, door het geduurig opwerpen van, en het oorlogen tegen hunne mededingers, het Rijk alomme in roere fielden, verzwakten , en aan de Barbaaren gelegenheid gaven om de Roomfche Wingewesten te overvallen; dezelven te verwoesten, of als hunne eigene bezittingen te gebruiken: gelijk dan de Franken , of Boven -Rhijnfche Germaanen, ten tijde van valerianus , die ïoo. van Gallië omtrent het jaar 260 zich van deeze gelegenheid mede bediend hebben, onj" zich in Ba tav ie nedertezetten. aure- Deeze Franken, die, eenige jaaren laater, overwint gants?n Gallië afliepen, werden door den Bede Fran- yelhebber aureliaan , bij Magimtiakum (het %en. tegenwoordig Mentz) zo fel gellagen, en vervolgens door. Keizer probus , omtrent het Jaar 277. 277 zo gelukkiglijk beflreeden, dat zij om den vrede moesten bidden, dien zij, te gelijk met een gedeelte van het Land , welk zij overweldigd hadden, verkreegen ; onder het gewoon beding nogthans van den Romeinen in den krijg ten, dienfle te ftaan.
Pilt



HISTORIE. 25
Dit vreó-verdrag, waarmede de Batavieren I. afd.
(te gering zeker van magt, om de Franken
uit hunne Landen te verjagen) zich toen zullen hebben moeten vergenoegen, werdt echter van de zijde der laastgemelden welhaast verbroken; zij begonnen namelijk, na het veroveren van verfcheide fchcpen , omtrent de Hunne Spaanfche en Siciliaanfche kusten de zee te Zeefchuk fchuimen, en in die Landen zelfs veele ver- rotogen, woestingen aanterechten , komende na eene lange en gevaarlijke reis, zonder veel verlies, behouden in Batavie te rug; alwaar de Saxers, door dit gelukkig begin gemoedigd, wel haast met hun in het zeeroven zamenfpanden , en, 9 de Gallifche kusten hielpen afloopen.
Maximiaan nogthans, wist hun, in of omtrent den Jaare 285 na dat hij verfcheide Over- «8$*' rhijnfche Volken verwonnen hadt, hun zeefchuimen wel te beletten, en noodzaakte de Franken, om, verzeld van hunnen Koning genobon^ hem om den vrede te voete te vah len; bij welken hij hun in eenige landen zommige akkers ter bebouwinge afftond, mits dat zij zich verbonden naar de Romeinfche wetten te leeven, en niet weder de WingewesT ten des Rijks aan te tasten of te ontrusten.
Dan dees vrede werdt door de verraderlijke Franken , zo min heilig, als de voorgaande, onderhouden: zij verbonden zich wel haast met karausius , den Landvoogd van Gallië , die zich in Brittanje tot Keizer opwierp; en wer^ den om deeze reden in het jaar 287 door .Worden konstantius chlorus , in hunne nog nieuwe ull Ba'a' Landen aangevallen,en eene groote menigte van jaTgdT" tiin gedood, verjaagd , gevangen en weggevoerd. 207^ B 5 ' Met



«6 VERKORTE VADERLANDSCHE
1. afd. Met de geeneri, die niet verdreeven waren,
~ vernieuwde dees c^ezar de reeds te vooren
gemaakte verbindtenisfen, en verplaatfte tevens een gedeelte derzelven in de onbewoonde itreeken van het Belgisch Gallië , om daar als Romeinfche onderdaanen te leeven; waarop men wel haast de Chamaven, die ook eene bijzondere zoort van Franken waren, met de Friezen en andere Volken, nevens de gemelde Franken , ten dienfte der Romeinen, ploegen en zaajen, en dus voor eene poos hunne woestheid afleggen zag. Steken Voor eene poos , zeggen we , want ook het hóófd deeze hunne rust duurde flechts weinige jaawederop. ren. met j^t begin der vierde eeuwe, en dus nog' 'bij het leeven, of kort na het affterven van konstantius, Haken zij het hoofd weder op, ondernamen het verbond te fchenden, den Rhijn over te trekken en in Gallië te vallen.
Hier toe hadden zij zich nu met verfcheidene andere nabuurige Volken verbonden , en voor het aangaan van den togt twee Koningen of Veldoverften , naar de wijze der aloude Gerttiaanen, gekoOren, onder welker geleide, zij reeds tot aan den oevef des Rhijns gekomen waren, wanneer zij door de komfte van konStantyn den grooten , die zijnen Vader in het Keizerrijk opvolgde, aan de boorden van dien Aroom niet alleen gefluit, maar over den0 zeiven in eene hinderlaage gelokt, fchielijk overvallen en geflagen, en veelen van hun , nevens hunne beide Koningen levendig gevangen , en daarna wrecdclijk om hals gebragt werden: vervolgens werden door denzelfden Vorst, hunne, om deeze nederlaag bedroefde



HISTORIE. 27
de en verflagene Landslieden , onverhoeds op 1. /fd> het lijf gevallen , en bijnaer geheel en al ■ verdelgd.
Na den dood van konstantyn , déeden zij Doen een in het jaar 341 weder eenen inval in Gallië 3 i?v.^l..in wanneer zij door konstans, eenen der Zoonen a^'u van deezen Keizer, beoorloogd; doch eerlange , zo men wil, door hemzelven , met aanmerkelijke gefchenken, tot het aangaan van een vredeverdrag , omgekocht werden. ■ Deeze vrede verbraken de wispeltuurige en oor-logzieke Franken weder binnen weinige jaaren ; verbonden zich met Allemannen en Saxers, onder verfcheidene Koningen; hervatteden hunnen overtogt over den Rhijn, en keerden, na het vermeesteren van veele lieden, en het verwoesten der bij en omgelegene landen, met rijken buit en veele gevangenen beladen, naer hun Land te rug.
Konstantius , onder wiens regeeringe dit voorviel, zondt hier op zijnen Neef, den Veldheer ju liaan , (in de Kerkhistorie , onder den naam van den Afvalligen berucht,) met een leger naer Gallië, die aldaar in het jaar 356 355. verfcheiden Heden innam , en eene ijs-lelijke flachting onder de Alemannen aanrechtte. • In het volgend jaar tastte hij bij, Regensburg een' en anderen geweldigen hoop dier Volken aan , welke hij door den kloeken bijlland der Batavifche hulpbenden, ten eenemaal verfloeg.
In het jaar 358 toog juliaan , na den win- jultaan ter te Parijs doorgebragt te hebben , tegen deafvalde Salié'rs, (dus misfehien naar oude woon- VGE 011" plaatzen in Frankenland, aan de Rivier Sala, ^Snlièrs. geheeten , en nu in Batavie woonende,) te 358.
velde,



28 VERKORTE VADERLANDSCHE
j. »fd. velde, en bragt deeze Volken, die zich al bid***— dende, nevens hunne vrouwen en kinders, aan hem kwamen onderwerpen, met weinig moeite tot reden , vergunnende hun op hun demoedig verzoek, het bewoonen van een ge-, deelte der Landen , die zij alreeds bezaten: vervolgens ook de Chamaven overwonnen, en door eenige voorwaarden van vrede aan zich verbonden hebbende, fcheen de rust dus verre genoegzaam in deeze gewesten herlteld, Degiia- Niet lange echter duurde deeze rust voor étn ver- de Saliërs : de Quaden namelijk, eene zekere 4ryv?" zoort van Saxers, aan den Donau woonende, ^eze ven. ^ ^ ^oor anderen ujt hun Land verdreeven
zijnde, kwamen met eenige fcbepen den Rhijn af, en in het Eiland Batavie, omtrent de woor ningen der Sallièrs te landen , en verdreeven dezelven geweldigerhand; waarop het grootfte gedeelte derzelven, zich onder de heufche ber fcherminge van jtjliaan in gezelfchap hunner Koningen , over den Rhijnftroom begaf: terwijl de Quaden of Saxers, na zich lange in de bosfchen met nachtroverijen te hebben opgehouden, ten laatfte tot vrede gedrongen werden, onder voorwaarde van de wapenen nooit tegen Naam<- ^e R°memen te moj?en opvatten : fchijnende oorfprong dit volk zijnen naam in het Rhijnlandfche Dorp van het Sasfen-heim nagelaten, doch zich vervolgens «lorp Sas- verder, uitgebreid te hebben, dewijl een gefen-,iem. ^ Geldenand en Westvriesland, vol¬
gens de oude Kronijkfchrijvers, weleer Neder-Sas/en geheeten is: de naam Batavie, nu Hechts in dien der Betuwe bewaard, begon nu mede allengskens te verdwijnen. 313. Juliaan , in het jaar 36.3 , in eenen flag
tegen



HISTÖKtE.
legen de Perfeh gefneuveld zijnde, werdt jo- t *#8I vi anus , die den Christen Godsdienst beleedt, ' in 't Oosten tot Keizer gekooren; welke keuze zommigen Batavieren, iri Neder-Pannonie z-ich bevindende, derwijze mishaagde, dat zij luctliaan , den bloedverwant des Keizers , die hun deeze tijding bragt, in hunne woede het leven benamen. Omtrent deezen tijd ver*" bonden zich hier te Lande ook alle Franken, Batavieren, en andere Gebuurvolken, tot eenen inval in Gallië , die ook in hèt jaar 366 ge- -ö& fchiedde, wanneer het Romeinsch leger aldaar door hun op de vlugt werdt geflagen: maar naderhand werden zij zelfs ook geflagen , en door Keizer valentiniaan , den Opvolger van joviaan; in hun eigen Land beftreden, en weder voor eenen tijd beteugeld,
In het begin der vijfde eeuwe werden Gallig en andere Wingewesten, onder de meerderjarigheid van honorius , door de Alaanen, Wandaalen , Sueven en andere woeste Volken overitroomd; bij welke gelegenheid de Landen der Franken , Saliërs en Batavieren , mede geenen geringen overlast leeden , en zommigen dier Volken tot bewooners fchijnen gekregen oor* te hebben; gelijk men wil dat de Sueven zich fprong toen in Zeeland nedergezet, en den naam van der Zeeu' Zeeuwen aangenomen zouden hebben. mn'
In het jaar 410 kwamen ook Wester-Gothen, 410. na het bemagtigen van Rome, zich in Gallië en de nabuurige gewesten, en dus ook waarfchijnlijk hier te lande nederflaan; verzeld van Herulen, Sclaayen, JVilten en anderen, van welken men in de oudere en latere naamen van zojnmige plaatzen, nog de geheugenis
meent



3© VERKORTE VAD ER L AND SC HÉ
I. afd. meent te vinden. Zeventien jaaren later,
" zijn de Franken in eenen waterftrijd door AëTius overwonnen , en in het jaar daaraan van hunne Landen , aan den linker oever van den Rhijn gelegen, beroofd geworden; doch klodius hun Koning bewerkte door zijnen Zoon' een verbond van vriendfchap met Keizer valeriaan , en zedert hebben de Franken hierom de Romeinen nu en dan eenige
De Saxen krijgsdienfien bewezen. In het jaar 446
fteejien of daar omtrent, gingen de Saxen en de FriemBrit- zmi) onder hengist en zijnen Broeder horsa, o"e^! naer Brittanje, welk°geheel Eiland zij, vergeV /146. zeld van Anglen en Jutten , eerlange overftroomden; nemende de overige Friezen toen het gewest in, welke de Saxers ontruimd hadden; zijnde al het Land, welk benoorden den Rhijn en de Maas gelegen , ten weste door de Schelde, en ten ooste door de Elve en Lauwers bepaald wordt, .zedert door hun Friesland genoemd. Ten zelfden tijde zijn de Franken en andere Germaanen , weder in Gallië gevallen , en in of omtrent het jaar 463. 4^3 veroverden de eerstgemelden Keulen , en vervolgens de Eilanden der Saxen , (die bedenkelijk gelegen geweest zijn bewesten de Wezer, boven Oostvriesland, om dat 'er verfcheide veldflagen in dien tijd omtrent de W&zcr zijn voorgevallen) wordende deeze Eilanden als toen deerlyk verwoest: deeze vijand^ lijkheden eindigden met een verdrag, waar bij de Saxers zich aan childrik den Koning der Franken fchijnen onderworpen te hebben.
Dan, onder alle die omkeeringen hier te Lande, hoort men niets meer van de Batavie-






gs VERKORTE VADERL ANDSCËË
}» afd. fchilleri , bij Bourgondiërs en Franken , te
f deezen rijde, in hooge achtinge; doch kxo
Vis , de Koning der Salifche Franken , die zijn gezag met nijdige oogen befchouwde, 4gÖ4 tastte hem in het jaar 486. met een leger aan, en deed, na hem overwonnen en geVangen te hebben, onthalzen : ook maakte hij zich vijf jaaren later, meester van het Gewest der Tongren , of het Land der Thuringèrs,, volgens anderen, en overwon de Alemannen , Saxers en Friezen • ■ welker eerflen hij zich geheel onderwierp , zonder dat mert weete hoe het met de laatlle Volken afliep ; (die toen de gewesten bewoonden , welke nu Vereenigde Nederlanden heeten:) gcduuklovis rende dien flag, nam kxovis, naar men wil* Jieemtdenden Christen Godsdienst aan, liet zich naderChris en nand doopen , en eigende zich in het jaar dierst 5°9 510 ^e waarcugneid toe, van Buraan. gemeeester ,des Romeinfchen Rijks in het 510» Westen; om welk simpt te meer klems bij te zetten , hij, zo door list , als geweld, zich van veele Frankifche Koningen en hunne Landen meester maakte , en daardoor den grond der Frankifche Heerfchappije in Gallië zo vast maakte , dat dezelve daarop heden nog gevestigd blijft*
Na zijn affterven werdt zijn Rijk onder zijne vier Zoonen verdeeld , en theodorik * de oudfte, uit eene bijzit geboren , verkreeg Oost-Frankrijk, waaronder toen ook de' Zeeuw^ fche Eilanden , met een gedeelte van Gelderland en Holland gerekend werden: theodebert, zijn Zoon, die in het Jaar 513 of wat laater, de Deenen van de Gallifche Kusten"









HISTORIE» §|
en verdreef, en hun den aldaar gefoofden j, mö. buit ontjoeg, volgde in het Jaaf $34 zijnen 338—■* toen overleden' vader in de regeeringe op t zijne zuster teodechilde was eene ijverige VoriHn in den Christen Godsdienst, hebbende veele Kloosters en Kerken gefücht, en wordende in haar grafTchrift, dat nog vöof handen is, de Kleendochter, Dochter, Vroüw en Zuster eens Konings genoemd, zijnde zij gehuwd geweest aan iiërmegiskel , en na zijn' dood , aan deszelfs Voorzoon' radi* gis , een' Koning der Warners, die toen het tegenwoordig Rhijnland bewoonden > eri van ^ welken men meent dat de naamsgeheu* genis nog, in dien van het oude Warmond bewaard wordt.
Theodebert m den jaare 547 , en des- 54^ zelfs Zoon theqdebald , na eene zevenjarige regeering , in het Jaar 554 overleden 554. zijnde, zonder manlijk oir na te laten, nam KLOtA* klótaris , een der Oud-oomen van theode* wi»°lT bald , Oost-Frankrijk in bezit, na dat hij Ssxerti te vooren de Saxers, omtrent den Wezer woonende, en nu weêrfpannig geworden zijn-de, een- en andermaal geflagen, en hen tot het opbrengen eener jaarlijkfche fchattinge van 500 koejen verpligt hadt; doch deezen in het jaar 555 die fchatting niet alleen geweigerd, maar zelfs eenen inval in Frankrijk gedaan hebbende , werden door klótaris $ toen ze met den buit naer huis keerden, we-»' derom aangetast; doch behaalden toen, na een wanhopig vechten eene volflagene overwinning op dien Vorst, die voords genoodzaakf ,was hun eenen voordeeligen vrede toeteftaaft « C Wel»



34 VERKORTE VADERLAND3CHE
I. afd. welken hij, door zijn volk gedwongen tegen hen te vechten, weinige dagen te voren, ondanks hunne nederige voorwaarden, hadt moeten weigeren.
In het jaar 558 verkreeg klótaris , na Wordt nct affterven van zijnen Broeder chiluebert, ^"n§ het gebied over geheel Frankrijk ; doch liet, Frankryk. drie jaren later, door zijnen dood, dien wijd558. uitgeitrekten Staat, zijnen vier zoonen na: onder welken de derde , sigebert genoemd, Oost-Frankrijk verkreeg, doch welhaast met zijne Broederen , en onder deezen vooral met chilperik , den onrustigften van allen,. in onlusten gewikkeld werdt ; dcez' ontnam hem verfcheidene Heden, doch werdt eindelijk 575- in het jaar 575 over de Seine terug gedreeven , en in het volgend jaar binnen Doornik belegerd , welke Had hij hadt doen verflcrken : hier vondt v sigebert zijnen dood; want fredegunde ," zijn Broeders vrouw r deedt hem. onverwachts, door twee omgekochte moordenaaren, met vergiftigde mesfen , in het aanzien van zijnen ganfehen hofftoet, verraderlijk ombrengen. chflm- Chilperik ftelde zich toen in het gebied juk wordt over Oost-Frankrijk, en verwekte door zijne VMDioord. groore magt? zo veel vreeze onder de Friezen en andere Overrhijnfche Volken , dat zij niet tegen hem durfden ondernemen ; maar brunechilde , de Weduw van sigebert , onverzoenlijk tegen hem verbitterd, wegens den moord haars mans, deedt hem , eenige jaaren daarna, te weten in het jaar 584, onder het belegeren van Touloufe , even verraderlijk , door eenen gehuurden moordenaar, van



historie. 35
het leven beroven; hoewel anderen deeze i bhdaad aan zijne eigene Gcmalinne fRëdeöünde " toel'chrijven.
Childebert II. zoon va'ri den omgebrag- chilp 2 ten sigebert in het jaar <8q, door den ge- BERT }l'
tj . ï> • ^ .verdelgt
melden chilperik Voor Koning van Oost- de War-
Frankrijk erkend, regeerde naar het fchijnt mts. vredig genoeg; doch in het jaar 595 verwek- 595. ten de voorgemelde Warners, in Rhijnland, eenen opftand, onzeker om welke redenen , tegen hem, maar voerden weinig tiit, en hunne geringe magt werdt weldra door het leger van childebert derwijze geflagen , dat ze op eenige weinigen na geheel uitgerooid , en zedert geheel vergaan of onder anderen verfmolten zijn. i Na den
dood van childebert in liet jaar 596 werdt 556.' zijn Rijk onder theodebert eti theodorik , zijne Zoonen , verdeeld ; van welken de eerHe Oost-Frankrijk kreeg: beide deeze broeders geraakten welhaast met eikanderen, over de erfenis,, in oorlog, en , na dat zij beiden iri het jaar 613 kort na eikanderen omgeko- 613." men waren, geraakte het Rijk aan klótaris II. Zoon van chilperik, die te Soïsfons zijn hof hieldt, en, in het jaar 622 de re- foj.' ., geering over Oost - Frankrijk aan zijnen Zoon MG08ER'r dagobert afitond, welke Vorst, na vier a ^e^vmt vijf jaaren, met de Saxers fn oorlog- geraak- xers,ent, te : deeze zich onafhangelijk willende makken , hadden een verbond aangegaan met de Friezen en andere omgelegene Volken, en' eene groote magt bijeen gebragt ; doch werden door dagobert , wien zijn Vader kloiAHis zelf met een aanzienlijk leger te huï-
C 2 £>Q



36 VERKORTE VADERLANDSCHK
i. a*d. pe gekomen was, bij de Rivier de JVezer ten ' ' eenenmaale geflagen, en hun land, alomme te vuure en te zwaarde verwoest: de jonge manfchap en de vrouwen , werden te fchepe naar Frankrijk vervoerd, en aldaar ten behoeve s'eloy, des Konings verkocht: als toen zoude eligius , zyne wei- een beroemd goudfmid en muntmeester des heid' eiiz. Konings, onder den naam' van St. eloy be* kend , op • eigen kosten , eene menigte dier ongclukkigen , vrijgekocht, van het noodige verzorgd, en weder naer hun land hebben laten keeren , of , zoo zij verkoozen bij hem te blijven , hen in den Christen Godsdienst onderwezen , en hen eer als broeders, dan als flaaven behandeld hebben.
Te dien tijde fchijnt Koning dagobert zich ook meester te hebben gemaakt van het Slot Wiltenburg bij Utrecht, vanwaar de Friezen, toen nu de Saxers naer Brittanje getrokken waren , de Wilten, een overblijfzel van den daco- femelden landaart verdreven hadden; en waarbeet fchijnlijk heeft dagobert , toen aldaar mede kerk teCn een Christelijke kerk of kapelle, aan den h. VtricU. thomas gewijd, doen bouwen, welke hij afhangelijk Helde van den Bisfchop van Keulen, onder voorwaarde (die nogthans luttel naargekomen werdt) van aldaar in perfoon , onder de ongeloovige Friezen , den Christen Godsdienst te prediken en uittebreiden : deeze Kerk is dan ook , eenigen tijd daarna , door de Ongeloovigen weder geheel vernietigd geworden.
6%t. In het jaar 631, (drie jaaren na den dood van klótaris ,) ontfloeg dagobert de Saxers, die zich verpligt hadden om de grenzen zijns
Rijks,



HISTORIE. 37
Rijks, tegen de Winiden, eene foort van Sclaa- t afd. ven te beveiligen , van hnnne gewoone fchat- ~~ tinge; en alhoewel zij zeer weinig tegen dit volk konden uitrechten, zij bleven niet te min
van den ouden last bevrijd. dagobert 633.
in het jaar 638 geftorven zijnde, liet zijnen Zoon sigebert , in de regeeringe over OostFrankrijk, welke hij hem al twee jaaren te vooren had opgedragen; terwijl deeze, zich meest bezig houdende met het bouwen van kloosteren en godsdienftige geltichten, de zorg zijns Rijks liet berusten op grimoald , zijnen Groot - Hofmeester , wiens beide Zusters geertrltd en begga , zich door diergelijke godvruchtige werken vermaard gemaakt hebben; zijnde door de eerstgemelde, waarfchijnlijk eene kapelle gefh'cht, ter plaatze daar Geertruidenberg nu ligt, alwaar zij eeuwen lang, als eene Heilige geëerd is 5 gelijk men ook hier te Lande , bij zekere gelegenheden, ter harer gedachtenisfe menigen ruimen vreugdebeker, onder den naam van Sinte Geerden minne, geledigd heeft: door begga, is, zo eenigen willen, de orde deiBegijnen ingefteld.
Onder sigebert's regeering werdt dan, eiigiui, gelijk men denken kan, veel werks gemaakt of S,E1 oy» van het bekeeren der ongeloovigen dezer Lan- onder de den: de Goudfmid eligius, om zijne als goud Friezen, beproefde deugd , tot Bisfchop van Noijon e"z verheven , werdt met de zorg der bekeeringe van een gedeelte van Vlaanderen belast , dies hij , na ook den Antwerpenaaren het Euangelie gepredikt te hebben , zich mede naaide Friezen, Sueven, (of Zeeuwen) en andere Barbaren begaf, onder welken hij eene merC 3 kelijka



38 VPjRKQRTE VADERLANDSCHE
W[* kelijke verandering in hunne zeden te weeg. -- - bragt ; welke echter niet zo beftendig was,, of het bijgeloof en de verbastering braken weder, na zijn vertrek of dood , onder die Volken door.
»Acr- Na den dood van sigebert , in het jaar 656 jp^RTli. voorgevallen , werdt deszelfs Zoon dagoKonmg bert II. door grimoald , die al het bewind van Oost. in handen hielde, wel op den Oost - Frankiïmnkryk fcnen troon gezet, doch niet lange, daarna , 6i6" onder voorwendzel van zijn overlijden, als,
Wordt balling, naer Jerlapd verzonden., en zijn eigen
fjl balling ZoOXÏ childebert II. tot dagoberts Opvol-
jchap ge verklaard; doch klovis U. oom van dagobert , (die ook nog m het evengemelde jaar ovcrleedt,) wist deeze, oogmerken van crijyioALD niet alleen te verijdelen , maar zich ook van hem en zijnen Zoon te verzekeren, en zich in het opper-bewind te Hellen, Zedert geraakte Oost - Frankrijk, geduurende eenige jaaren, nu in deeze, dan in gceiie handen; tot Herfleld. dat men dagobert II. die nog in Ierland ora' $74. zworf, in den Jaare 674, door behulp en me-, dewerkinge van wilfrid, Bisfchop van Jork, weder henvaards deed komen, en op den vaderlijken troon hertïelde. wit> Gemelde Bisfchop wilfrid , (om ook nog T*]n '■ iets van deezen Apostel der Friezen te melden,) *cb»Vr ^as van oatuure trots en heerschzuchtig , en, gtn. leidde niet alleen zulk een Vorstelijk leven, dat hij zich van eenen grooten ftoet vergezellen , en uit gouden fchotelen opdisfehen liet, maar ijverde zelfs met zo veel- drifts voor de gewoonte der Kerke van Rome, en voor zijn. eigen onbepaald gezach , dat egfrid , Koning.
van
J



Historié. 30
Van Northumherland, hem in het Jaar 677. i- att>. deed afzetten. Hier over gebelgd, reisde hij naer Rome, om zich deswege bij den Paus te c?7' beklagen. In zijnen togt derwaarts deedt hij Friesland aan, alwaar de Koning adgillus hem minzaam ontving , en , geduurende zijn winter-verblijf aldaar, vergunde, om het Euangelie te prediken , het welk hij , met zo veel vruchts deed, dat veele duizenden toen het Christelijk Geloof aannamen, en openlijk gedoopt werden. Zedert voor den Paus zich verantwoord hebbende , is hij, na egfrids dood, weder in zijnen zetfl herlteld; vervolgens weder daarvan ontzet, en ook andermaal door Pausfelijk gezach 'er wederom ingebragt, Sterft, en eindelijk in het Jaar 709, in hoogcn ouder- ?°s>» dom overleden.
dagobert II. (om tot deezen nu weder te keeren) bezat niet lange het Rijk, maar werdt, weinig tijds na zijne herflelling , nevens zijnen Zoon sigebert , terwijl hij op de jagt was, vermoord. De Oost - Franken koozen toen wel zijnen tweeden Zoon theodorik , die in een klooster was opgevoed, tot Koning, doch Helden het Opperbewind in handen van twee hunner Edelen, onder welken pipyn van herstal , of de dikke, was j die zich wel haast al de klem der regeeringe eigen maakte , en zijnen Vorst en het Rijk, jaaren achter een, in eenen oorlog tegen deszelfs Oom, den West - Frankifchen Koning theodorik , verdaadigde, en deezen ook in eenen veldflag in het Jaar 687 ge- 687. vangen nam; waarna hij, onder den tijtel van Groot Hofmeester, zo wel het West- als Oost» Frankisch Rijk, volftrektelijk regeerde.
C \ Om-



^ft VËRKOKTfi VADEHLA&nSCÖE
ï- atd. - Omtrent deezen. tijd , waren ook twee En* gelfche Monniken, wigbert en willebrord ,™' geheeten, de een na den anderen uit Engeland, wili.e- in r nesland gekomen, om er het Euangelie te . BjRoun. prediken ; doch vondt hunne prediking toen weinig ingangs , en de Friezen werden, kort daarna, in eenen Oorlog met de Franken gepipi-n wikkeld, en in het Jaar 691 door pipyn aanoverwint gevallen, en hun Koning radboud , na het de Hit' verlies van eenen veldflag in het Jaar 692 , ge6g2i noodzaakt een verdrag te fluiten met pipyn, waarbij de Friezen aan het Frankifche Rijk onderworpen , en cijnsbaar gemaakt Werden. —■ Toen ondernam willebrord (*), (die zich alvorens door Paus sergius f. hadt laten volmagtigen en tot Aartsbisfchop der Friezen inwijden , in zijne terugkomst het Eiland Walcheren aangedaan, en aldaar zich tegen de afgoderije, naar men wil, gekant zoude hebben) £25« in het jaar 695 andermaal in Friesland, onder het gezach van pipyn , het Euangelie te verkondigen ; alwaar radboud en zijne Friezen, intusfchert niet alleen volhardden in het hardnekkig tegenftaan dier predikinge, maar ook door geduurige invallen in het Frankisch gebied , genoeg deeden zien, welk eene afkeer zij hadden , zo wel van den Frankifchen Godsdienst, n?i$5 ra 91 ' f{' %»* als
(*) Dees willebroed heeft hier te Lande veele kerken gefticht, en zich door zijne predikinge berucht geEïaake. Te Heilo, in Wesivriesland, is nog de willeïrords put bekend welke op zijn bevel gegraven, eri tne.t een wonderdoend water voorzien zoude. zijn. Hij Is,'als eerfte Bisfchop van Utrecht, den 6 van Siagcmaand van het jaar 737. aldaar overleden , en in de Abtdij©' fy&mih bi] 'jtkr t die hij zelf gefticht had, begraveo, -r*0 > j



HISTORIE 4t »
fcfs, van het verdrag-, onlangs met hun aangegaan. I. af». Dit verwekte anderwerf, in het jaar 697, eenen * openbaren oorlog, in welken pipyn de overwin- 6s>7' ning en eenen grooten buit, nevens de fterkte of Stad Utrecht, zo men wil, te beurte viel; waarna hij zich weder met radboud bevredigde, onder mits, bedenkelijk, dat dees zijne Dochter theudesinde , aan zijnen tweeden Zoon' grimoald ten huwelijk gave; weHte echt kort cmmo. daarna voltrokken, doch grimoald vervolgens ALD v«* door beleid van zijne vrouw, en mogelijk van "drerlijk zijnen Schoonvader, mede in het jaar 714, in moord. St. Lamberts Kerke te Luik, onder het doen 7Hzijner gebeden, verraderlijk omgebragt is.
Tot aan den dood van pipyn , die in den herfsc in het jaar 714, (na den moord van zijnen Zoon fel gewroken te hebben,) overleedt, fchijnt alles van buiten in tamelijke ruste gebleven te zijn; dan, in het jaar 715 voegde radboud, 715. uit eenen ingewortelden haat tegen het genacht van pipyn, zich bij de misnoegde Franken onder raganfrid , en floeg de benden van ka- ka rel rel martel bij Keulen , derwijze dat karel martel zelf ter naauwer nood zich door de vlugt dl^ie* wist te redden: maar in het volgend jaar zen. werdt hij van de Franken onder karel martel's gebied ftaande , overvallen en op de vlugt gejaagd; waarna een verdrag volgde, bij welk hij beloofde den Christen Godsdienst aan te neemen. wolfran Bisfchop van Sens in Champagne, die kort daarna willebrord m het bekeeren der Friezen onderfteunde, zoude ook, na dat 'sKonings Zoon zich hadt laten doopen , aan den Koning zeiven den doop -verrichten ; maar wat gebeurt 'er? toen C 5 men



43 VERKORTE VADERLANDSCHE
L im. men te Hoogtwoude of Medebük daartoe de ~ Voute gereedgemaakt, en radboud den eenen *An .. voet daarin reeds gezet hadt, vraagt hij, waar duop'Z!Jn net groot Setal ziJner afgeftorvene voorouderen vervaren ware ? en kreeg ten antwoord', dat alk ongedoopte» zekerlijk verkoren waren ; dit deed hem den voet te rug trekken en verklaren, dat hij liever met de menigte zijner ongedoopte voorouderen in het zalig gewest van Wo~ dan, dan, met den geringen hoop der Christenen, in den Hemel zijn wilde. — wolfran vertrok hierop, en radboud , die al verfcheidene jaaren aan eene Gepende ziekte gekwijnd hadt, ftierf zo kort hierna, dat hij op den derden dag begraven werdt.
Na den dood van radboud genooten de Friezen onder de regeering van zijnen Zoon' poppo , poppo eenige jaaren rust; en van deezen kregeeft de geri de Euangelie - predikers volkomene vrij-
fepredi- heid' om nunTie Jeer al°mme v00rc te planten; kers vrij- doch , terwijl de Groot - Hofmeester karel beid. martel de handen vol hadt met den oorlog tegen de afgevallene Saxers, en Aquitaniers, en Op^-d de met hun verbondene Sanafijnen, befloot der Frie poppo , (om welke redenen is onbekend) de dei'pop' lieIoofde trouw te verbreken, en pleegde, naar po! P0P" het verhaal van de Frankifche Kronijkfchrijveren, veele wreede vijandlijkheden tegen de Franken, om welken te wreken, en && Friezen eens vooral te beteugelen, karel hen in het 736. 736 te water en te lande, in hun eigen
land, op West er go zo gelukkig met eene welbew j mande, vloote, 'kwam befpringen, dat hij hun teemde™ eene volkomene nederlaag toebragt, in welke gebragc. poppo fneuvelde, en daar door dit moedig volk ,
na



HISTORIE 43
na het uitroojen hunner Afgodifche tempelen, I. atd.' en gewijde bosfchen, en na het elcndig ver- * woesten van hunne Landen, op nieuw ter onderwerpinge aan de Franken gedwongen werdt.
Vijf jaaren daarna, te weten op den salten van wijnmaand des jaars 741, flierf karel mar- 741tel , nalatende twee wettige Zo.onen, karolojvtan en pipyn ; waar van den eerften Oost- den anderen West-Frankrijk ten deel viel; en de eerstgemelde zijn Erfrijk onder den tijtel van Hertog en Prins der Franken, op zijnen eigen naam, regeerde : al in het begin van zijne regeeringe gaf hij aan bonifacius , Bisfchop van b<™tfaMentz, bevel, om eenen nieuwen Bisfchop van. ee^nieu' Utrecht te wijden , waar toe gregorius van wen BisXrier, eerlange verkoren werdt: bonifacius fchopvan zelf, die ook winfrid geheeten en in het jaar UHecllt 717, reeds hier, te lande gekomen was, hadt na den dood van willebrord , het Utrechtfche, Bisdom eenen tijd lang , als Coadjutor, (waarin hij den eerstgemelden al drie jaaren lang hadt bijgeftaan) bediend; doch was in het jaar 723 naar Rome ontboden, aldaar tot Bisfchop, gewijd , en zedert door karel martel met het opengevallen Bisdom van M-entz begiftigd: uit zjjne brieven blijkt, dat de Christenen hier te lande, ten aanzien der Afgodendienaren, toen nog een zeer gering getal uitmaakten ; dat zij hunne Haven aan de Heidenen verkochten om opgeofferd te worden; dat zij gaarne het vleesch zo van wilde , als tamme paarden aten , als ook raauw fpek; dat hunne Priesters zelve zeer ongeregeld leefden, zich aan ontucht, dronk*,jiehap, kwaadfpreeken en andere zonden overgevende; dat zij ter jagt, ja ten openbaren oor-



44 VERKORTE VADERLANDSCHE
I. iro. loge zo tegen Christenen als Heidenen , op4 1 trokken , in het leeren en doopen verfcheidene ongeregeldheden begingen, en zomwijlen zelfs het Latijn niet verftonden; als ook buiten wettige ordening meest al", en buiten het opzicht
van eenen Bisfchop leefden: onder zijne"
742. voorzitting werdt ook in het jaar 742, op dé befchrijving van karoloman, eene Kerkelijke Vergadering in Frankrijk gehouden, in welke het houden van diergelijk eene bijeenkomfle jaarlijksch, tot weering van verfcheidene ongeregeldheden , beflooten, en onder anderen, aan de Geestelijken ook de jagt, en het vol-, gen van den oorlog verboden werdt.
Eene fraaje fchets van zijne handelwijze in het bekeeren der Heidenen hier te lande, en in het verzorgen van zich en zijne Priésteren,en van de moeite , welke hij aanwendde om. de H. Schriften te laten uitfehrijven, vindt men' elders , die des lezens overwaardig , doch te lang is, om hier ingelascht te worden; en te waardig, dan dat ze verkorting zoude lijden. De Sa- De Saxers, die in of omtrent het jaar 742, xtrs wor- weder tegen de Franken opgeflaan en vervol, onder. Sens met de Friezen vereenigd waren , onder' worpen. Radboud, Heer'van Neder-Friesland; werden' -44> in het jaar 744, door karoloman , met behulp van zijnen Broeder pipyn, na het gevangen nemen van hunnen Hertoge dirk, weder tot onderwerping aan het Frankisch gebied gedwongen ; bij welke gelegenheid ook een ver10MAH ^TaS met de Friezen fchijnt getroffen te zijn. ftaat van In het jaar 746 ftondt karoloman , het zij de regee- uit eenen heimelijk in hem verwekten weerzin 1,n|' gf* in de regeeringe,het zij uit liefde tot het geestlij-



H t S T O R I r. 45
jijke leven, dé regeering aan zijnen evénge- L afd.
pielden Broeder af; ■ en aanvaardde te Rome, in *
een Benedictijner Klooster , den Monnikskap. pipyn daarentegen de oproerige
Saxers, kort daarna, een en andermaal aan zijn gebied onderworpen hebbende , en zich nu van geheel het Frankisch Rijk meester ziende, befloot welhaast zichzelven onafhangelijk te maken, en childerik III, die tot hier toe den naam van Koning hadt gevoerd, dien tijtel te prpTN ontnemen: hiertoe, door heimelijke hulpe van Koping0* bonifacius , de Pauslijke toellemming ver-gezalfd, kregen hebbende , werdt hij in het jaar 751, 7S»» door denzelven tot Koning gezalfd, na dat hij childerik van den troon geftooten en in een klooster gelteeken hadt.
bonifacius , door deeze en andere wegen zich diep in de gunfte van pipyn gewikkeld hebbende, werdt zedert ook,'ondanks de tegenkantingen van den Keulfchen Bisfchop hildegarius , in het opzicht over de Utrechtfche Kerk, door het Pauslijk gezach van steven III, bevestigd , en ondernam , met een deel gewapende Bedienden of Soldaten, hem ter zijner befcherminge, mogelijk door pipyn medegegeven , in het jaar 753, zijne laatfte prediking onder de Friezen : dit fcheen in het eerst zeer wel te zullen flaagen; maar wanneer hij te Dokkum was aangekomen, en zijne centen aldaar had doen nederllaan, werdt hij door de woedende Friezen overvallen, en, na dat hij zijn volk de weerloosheid en het lij- «osifaden aanbevolen hadt, door de aanvalleren met drieënvijftig der zijnen van het leven beroofd, omgeop den $den van zomermaand in het jaar 754 ^"gt.
wor- 7S*'



46 VERKORTE VADERLANDSCHf
I. afd. wordende zijn lijk eerst te Utrecht ter aarde ** befteld , doch naderhand uit het graf geligt i en volgens zijne uitdruklijke begeerte, in de Abtdije van fulda begraven. 758. In her jaar 758 vielen de Saxers weder de Franken af; doch werden, na eenen kloeken tegenlland, door pipyn overwonnen, en tot eene jaarlijkfe fchatting van driehonderd paarden verpligt. Na deeze en meer an¬
dere merkwaardige zegetogten , zo in Italië als elders, overleedt dees Frankifche Vorst 7<58. den 28 van herfstmaand 768 , nalatende twee Zoonen, die het Rijk onder elkander verkarel deelden, van welken karel, zedert onder den DEGKoo- toenaam van den grooten beroemd geworte be. den, na den dood van zijnen kinderloozcn Saxen.1 C Broeder, drie jaaren later, geheel het Rijk in handen kreeg ; en ltraks daarna de Saxers, die al wederom oproerig geworden waren , der-, mate bedwong, dat zij in grooten getale, den Christen Godsdienst aannamen, en fterke bezetting in eenige lterkten in hun Land dulderi De Fr/e- moesten ; waarfia hij hen in het jaar 785, zö lleLnhêt a^s ^° friezen , tot grooterbeftendigheid rechtop en trouwe noodzaakte, en hun allen het recht hurt va- op hun vaderlijk erfgoed benam ; nadat ook
«f oed hun HerÉ0§
witikind en het grootlte gros der e '^g5> Friezen, zo wel als zij , den Christen Godsdienst omhelsd had. 789. In het jaar 789 heeft hij, met hulpe onder anderen der Friezen , ook de Wilzen eene foort van Sclaaven , aan de Oostzee woonende, in hun eigen Land overvallen, en ter gehoorzaamheid aan zich verpligt; gelijk zij hem, nevens1 de Saxers ook hielpen , in tien oorlog tegeri
de



HISTORIE. 47
tfe Hunnen of Hungaren, in het jaar 791, van- L
Waar zij, na het Land te vuur en te zwaard «*
verwoest te hebben , met grooten rijkdom te
rug keerden: omtrent twee jaaren later
begonnen de Saxers andermaal de hoofden op te fteken, nadat zij 't Christendom weder verzaakt , en zich als te vooren met de Friezen verbonden hadden, tegen de Franken te oorlogen, tot datze door Koning karel in het jaar 801 , gari of, volgens anderen, twee of drie jaaren later, na dus bij tusfehenpoozen-eenen bloedigen drieëndertig jaarigen krijg te hebben gevoerd, geheel ondergebragt , en wel , ten getale van 10,000, in Frankrijk overgevoerd geworden zijn.
Zedert is met deeze volken een verdrag gemaakt, waar bij vastgefteld is, dat zij met de Franken voortaan als één volk gehouden , en door een zelfden Vorst geregeerd zouden worden: ook heeft karel toen den Friezen eenige nieuwe wetten gegeven , of de ouden verbeterd , en, in ééne van dezelve, wordt het dienst- Ontvanwerk op den dag des heeren verboden; ook gen den heeft hij hun den eernaam gelaten of gegeven "hik "** van vrije friezen, met welken zij veel op had. den, fchoon zij even als de Saxers, tot op den tijd van lodewyk den Vroomen, verlteeken bleven van het recht op hun vaderlijk Erfgoed, welk hun te vooren benomen was.
Doch eer dit alles gebeurde , had Koning kapel karel te Rome , den eernaam van Keizer aan- DE ct0^. genomen , na dat Paus leo öï. in het jaar 799, zl™*1 door hem in den zetel herlteld was, waar uit de 799.' Romeinen hem verdreven hadden: tot dat einde was hij in het jaar 800. te Rome gekomen, en, onder anderen , door de Frankifche, Friefche
ea



48 VERKORTE VADERLANDSCHE
jfc afd. en Saxïfche fcholieren, met vaandels en baariV
* derrollen ingehaald, waarna hem de Paus, op
Kersdag, onder den tijtel van augustus en Keizer der Romeinen , tot Roomsch - Keizer kroonde : hij hadt ook , veel vroeger nog , te Nieuwmegen een pragtig Hof gebouwd; alwaar hij dikwerf een gedeelte van het jaar, met zijnen Hoffloet plagt doortebrengen,
II.



HISTORIE. 49-
.. II. ATD.
II. AFDEELING.
Beginnende met den aanvang der negende, eewve, en eindigende met den dood van willem den II. Graave van 'Holland en Roomsch- Koning, in het jaar 1256.
K Arel de Groote, in het jaar 8o5, de rijks- g0'& verdeeling onder zijne drie Zoonen geregeld hebbende , om na zijnen dood de verfchillen onder hen voor te komen, zo viel karel, den ©udif en derzelven, Friesland ten deel; Waarna de Keizer te Nieuwmegen verfcheide wetten maakte, gelijk hij ook veele Frankifche wetten verbeterd, en befchaafd heeft: onder anderen moest elk toen ook eenen nieuwen eed aan den Vorst afleggen; hetwelk te noodiger was, om dat hij de hulpe der Friezen en Saxers behoefde , in eenen krijg tegen de Deenen , die, behalven Wederzijdfche ftrooperijen, weinig betekende , en wel haast eene vredehandeling te wege bragt, die nogthans vruchtloos afliep: hier op vielen de Deenen te water, in het jaar 810, Friesland, van drie kanten tevens aan, en De jy . bragten de Friezen wel haast te onder, hen ver- nen vallea pligtende tot eene fchatting van honderd ponden in frksf zilvers; waarna hun Koning godefrid tot aan'an^* de Moezel doordrong -, en Groningen ingenomen ' hebbende , voorgaf, dat hij ook den Keizer zeiven binnen Aken wilde aantreffen; doch v\n onverwachte dood verhinderde zulks, en D deed



50 VERKORTTE VADERLANDSCHE
II. A?n, deed de Deenen ten eerften deeze Gewesten verlaten, en naer huis keeren.
In het volgende jaar floot hemming, Broeders Zoon en opvolger van godefrid , een vredeverdrag met Keizer karel , bij welk de Eiderflroom tot eene vaste grensfeheiding ter wederzijde gefield, en dit verbond plegtiglijk bezwoeren werdt , doch de dood van hemming, kort daarna invallende, . bragt veele verwarringen in de Noordfche zaaken te wege, en Keizer karel in het jaar 814 overleeden zijnde, werdt door zijnen Zoon lodewyk, zedert de vroome genoemd, in het Rijk opgevolgd; en van deezen De Keizer herkreegen de Friezen en Saxen het recht jfrkr^ ^e vadernjke erfenis, welk karel hun ontr gen het nomen badt; waar door die Vorst de Friezen in recht op 't bijzonder zo zeer aan zich verbondt, dat zij de vader-,hem gewilliglijk fchatting betaalden en in den venfj61" t)0r^°g met manfehap dienden, gjj, 1 Keizer lodewyk in het jaar 817 zijnen Zoon lotharius tot zijnen Medegenoot in de regeeringe verklaard hebbende, hielp midlerwijl, uit llaatkunde, heimelijk de oneenigheden der Deenen ftijven, en begunftigde heriold , eenen der Deenfche Koningen , dermate , dat dees, nadat hij den Chriflen Godsdienst hadt aangenomen , het gebied van geheel zijn Rijk den Keizer overgaf, zo, dat hij het zelve eeniglijk als een leen van deezen weder ontvangen zoude, zo dra hij zich tegen zijnen mededinger konde handhaven in deszelfs bezit: midlerwijl werdt hem Wijk te Duurjiede tot zijn verblijf, en aaa zijnen Broeder roruk , een Graaffchap in Kenmerland gegeven.
Zeer duur echter kwam dit plaatsvergunnert : •■ •'» en



ju historie. 5ï
fn vestigen der Deenen hier te lande, den In* n. atd. wopneren vervolgens te liaan: van het jaar 834 —" tot 885 hadden de Friezen in het bijzonder daar rin^ender yan de droeve bevinding: zij zagen deDeenfche Deenen. vlooten telkens op hunne kllsjten.Wijk te Duur- 834 "885« fiede, Walcheren-, de Betuwe, en andere flemen en landen, werden meer dan ééns verwoest cn geplunderd , tot dat godefrid, de Zoon van heriold, na het aanrechten van ijsfelijke verwoestingen, en het afloopen van veele Heden , met geweld zich in zijne vaderlijke bezittingen gefteld hadt; waarna hij de tegen hem ppgeftane Friezen in zo verre wist te vernederen , dat zij met ftroppen 9111 de halzen moesten gaan, qm op de minde wederfpannigheid te gereeder opgeknoopt te kunnen worden; doch in het jaar 885 werdt hij zelf, door zekeren Grave 88fc everard , wiens Graaffchap hij zich eigen ge- godefst» maakt hadt, en weigerde wedertegeven , on-hPn Ko„* yerhoeds, in de Betuwe overvallen, en gedood; dood.^" cn zedert werdt het land van alle Noormannen gezuiverd , en van de Deenfche geweldenarijen verlost.
' Bij deeze gelegenheid werdt ook gerolf , een ander Friesch Graaf, door godefrid mede van zijn land beroofd, in zijne bezittingen, tusfehen Utrecht en Bodegraven gelegen, herfteld: dees zeer gezien bij de Keizers verkreeg allengskens • ■ ■• • f| meer gezags cn meer lands, en was, naar .men '■- ~" wil, de Vader van diederik of dirk , die, in f onze Chronijken de eerlle Graaf van Hoüan^MK^ós genoemd wordt; aan wien Koning karel de^eerfte Éénvoudige in het Jaar 92a den 20 van graSrGranfvari maand het Graaflijk bewind, bij open brieven^T'" , bevestigde■} flxekkende het Hollands^ Qrao{- Ho«v« Ö Da" \fehap^



5S VERKORTE VAÜERLANDSCHË
II. afd. fchap zich toen uit in de breedte van omtreng Graaf Bodegraye tot Katwijk aan zee; en in de lengfchap zigte van de Beeke Kinheim in Kennemerland 7 uitftrekte. tot aan het Noordeinde van den LeidJ'chen Dam, bij het dorp Veur, of, volgens zommigen , liever tot aan het dorp 'sGraavenpolder in Zuid* beveland; het grootile der Zeeuwfche Eilanden. DTr.np.RiK jn jiet jaar werdt dezelfde Graaf door niet'de' *ën zelfden Koning, te Bladelle, een dorp in Kerk van de Mei jen je van 'sBofch, met de Kerke van Egmond £gm0nd en derzelver bezittingen begiftigd : beo23gd' van nem gewagen de oudfte fchriften der Egmondfche Klooftcrlingen , als van den eerfteiï Ilullandjchen Graavc, die echter weinig tijds na het ontvangen van deeze laatfte gtmfte , fchijnt overlecden te zijn; zijnde ook te Egmond1 besisk II. graven, en door zijnen Zoon' dirk den Ilden opgevolgd; die naauwlijks in het bewind gekomen was, of hij geraakte in twist met de Friezen , die hem, of weigerden te huldigen; of, dewijl het niet bekend is dat zij daartoe verpligt waren, zich misfehien geene wetten door deezen Graave wilden laaten voorfchrijven; of mogelijk , door het misbruiken van hunne vrijheid zelve, de grenzen hunner Nabuuren ontrust eri den Graaf dus te recht in het harnas gejaagd hadden; hoe het ook zij, de oorzaak deezes Overwint krijgs is duider, doch dit zeker, dat zij welde Frie- j^gg. ^QOr (jen Qraave bedwongen, en toen zij in het volgend jaar, ten anderenmaale in Kenmmerland gevallen, en na het verbranden vart Alkmaar, en het Klooster te Egmond, reed» voor den burg van Leiden getrokken waren, bij Rijnsburg geflagen, en aan zijn bellier onderworpen werden : federt herbouwde Graaf dirk
IÉ.









historie; 53
II. S& Egmndfcfa Abtdij, van Heen, cn ftelde »• Ayn* 'er Benedictijner Monniken in, in de plaatze van de Nonnen, welke hij, onder het opzicht zijner zuster, arlinde , naer Bennenbroek verplaatfte.
In het jaar 925, hielp dees Graaf de Hun- 925. nen, of'Hungaren, die met hunne fixoopingen reeds in Friesland en de Feluwe doorgedrongen waren, beltrijden; waarna met dezelven in het jaar 926, een verdrag gefloten werdt: in het jaar 935, zoude dees Graaf ook op een ren- cn 935. lleekfpel te Maagdenburg onder de Rijksgraaven verfchccncn zijn.
Na dat Koning otto zijnen Vader lodewijk De Ne»
in de Regeeringe over Oost-Frankrijk opge- <jerlan-
, , * o . . .. ■ • 1. den ko-
volgd, en Lotharingen m zijne magt geraakt men on_
was, ftond hij hetzelve, met den tijtel van Her- der het togdom, aan zijnen Broeder henrik af; en van Duhfcht toen af zijn alle de Nederlanden aangemerkt, ,} ' als tot het Duhfche Rijk behoorendc, en hebben otto en zijne Opvolgers, zich, onder den tijtel van Keizers, niet alleen als Eigenaars der Koninglijke Rechten dezer Landen gedragen, maar zo wel als de Frankifche Vorflen van ouds, landdagen te Nleun-mcgen, te Utrecht, cn elders hier te lande gehouden.
In het jaar 985 werdt Graaf dirk II. door dirk It. den Kleinzoon van deezenvVorst, otto III; ^"'J" bij eenen giftbrief in het vol bezit van eenige vln landen gefteld, die hij te vooren flechts van ge lanhet Rijk ter leen hadt gehouden ; doch hij den. overleefde de uitbreiding van deeze zijne bezit- 9 s' ringen niet lange, maar ftierf den 6, van Bloeimaand 989, zijnde zijne Gemalin iiildegarde reeds twee jaaren te vooren overlcedcn: hij D 3 werdt



I'l VERK&RTÉ VAÖERÊAlïDSCrlÊ
lfëigpl werdt bij Mar in de Egmondfche kloosterkerks "* " begraven.
axnoud Straks na zijnen dood Helde zijn Zoon ar-' Iteit zig nóud zonder de Keizerlijke Brieven aftewach-»; in de \ ten, of eenige aanllelling van 's Lands Staten Graaiiij- 0f Édelen, naar het Ichijnt, te behoeven, zich iingr.ege" in de nu reeds volkomen erflijk gewordene Graaflijke Regeeringe, of fchoon hij zichzelven bleef aanmerken en gedroeg, als een vrij Leenman des Dtiitfchen Rijks: dit toonde hij ook, door te Maagdenburg, onder de Rijks-, vorilen, zich op een renfpel te vertoonen in den • 5po. aanvang van het jaar 990. Strijdt Welhaast nogthans kreeg hij gewigtiger. met de werk : de Westfriezen, opgehitst door den ifestfrit- TJtrechtfchen Bisfchop volkmarus , weigerden zerL hem de hulde te doen, en Honden openlijk tej
~99h Sen nem °P' in het iaar 993' wesna!ven nil eene aanzienlijke magt bij een gezameld hebbende, met dezelve in het hart van Westfriesland trok, en zijn leger nederfloeg in de vlakte Winkelmade, daar nu het dorp Winkel ligt; waar omtrent de magt der West friezen zich bevóndt; doch eer het tot flrijden kwam viel ,'er Zonder- iec zonderlings voor : zijn afgemat (volk hadt Itog gevat gebrek aan zoet water; waarop de Graaf, zegt men, na zich in het gebed begeven te hebben, den zijnen eene plaats aanwees, alwaar zij, gravende , zoet water vonden; maar het gevecht was zo voorfpoedig niet; 's Graaven leger wèrdt geflagen, en hijzelf in de vlucht gegrepen en gedood: doch op de tijdrekening van' > deezen flag, is geenen flaat te maken ; en uit zekeren Giftbrieve bij mieris (I. D. bl. 55.) blijkt het dat dees Graaf in het jaar 998, nog
'ia



HISTORIE. 55
in leven was, en dees flag derhalven later ]I- AW; moet gebeurd zijn.
Zijn zoon dirk III. pas 11 jaaren oud, volg- dirk 'de hem, onder de voogdijfchap zijner Moeder ^J^' lutgard in het Graaffchap Holland op: deeze je ft«eGraavin wist de Friezen, met hulpe van haa- zen. ren Behuwd-Broeder, Keizer hendrik II, wel haast tot onderwerping te brengen : na haren dood weigerden zij rasch den jongen Graaf te huldigen, doch dees wist hen, door groote krijgstoerustingen en dreigementen, niet alleen hier toe, maar ook tot een verdrag te noodzaaken , waarin zijn hem beloofden voor hunne befcherming de tienden hunner jaarlij kfche inkomften te zullen geven, en op eigenkosten, met hem, tegen zijne vijanden te vechten.
Dit heritelde de rust des Lands aan deezen oord; welke echter aan eenen anderen kant, eenige jaaren later weder door de Noormannen ontrust werdt: deeze hadden de koopftad 27e/en het klooster van Walburg ingenomen en geplunderd , en waren wel, op de aankomst van het leger onder godefrid , den voogd van Gelderland, met veel buit terug geweken; doch hervatteden in het volgend jaar hunnen aanval, en trokken , na het behalen eener overwinninge te water, regelrecht naar Utrecht, welke ftad zij evenwel, het zij uit eerbiedenisfe voor den Bisfchoplijken {loei, of uit hoogachtinge voor den beroemden vroomen Bisfchop ansfrid, onaangetast voorbij gingen, en deeze landen verlieten, Zonder ze, na dien tijd, ooit weder te ontrusten.
Omtrent het jaar 1015, Hichtte Graaf dirk , Sticht om zich in het bezit der jagt en visfcherije, hem door den Utrechtfchen Bisfchop en andere Ker- ' D 4 ke-



S6 VERKORTE VADERLANDSCHË
II. afd. kelijken betwist, te bevestigen , op zijnH
Ss eigen grond,en, volgens zommigen,ter plaatze
van het oude Durfos, (welke llerkte gelegen heeft, daar de Maas met veele monden mloope en een moerasfig Land maakt;) eene vesting, welke hij Dordrecht noemde , en die vervolgens , onder de Hollandfche Heden , als eene der oudften, den eerden rang ter daatsvergaderinge verkregen'en tot nog behouden heeft: hier deed hij, bedenkelijk buiten 'sKeizers verlof, en uit zucht tot onafhangüjkheid , eenen tol heffen van alle waaren, die den droom op- en af-gevoerd werden; het geen hem, beide bij o-cestelijken en kooplieden gehaat maakte : zo dat die van Tiel, gederkt door het aanzien van, Bisfchoppen, zo veel bij den Keizer vermogten, dat dees den Lotharingfchen Hertoge godefrid, en den Utrechtfchen Bisfchop adelbold bevel gaf om Dordrecht te flechten, en de Friezen van daar tcverdrijven. v . Maar dit viel ligter te belasten, dan uit te »Vm- voeren : Graaf dirk was op zijne hoede , en 'o- verdreef niet Hechts dirk bavo , die, uit last yap den Utrechtfchen Bisfchop , hem kwam, ontrusten , uit deszelfs Graaffchap Bodegrave, hetwelk hij aan zijne bezittingen hechtte ; maar leverde ook welhaast den Bisfchop zeiven eenen veldflag , waarin hij mede zegepraalde (*).
Even,
(*) Deeze zege bevocht de Graaf den 2,0 van Hooimaand des jaars 1018, door zijne vijanden van vooren er, van ter zijden aan te tasten , waardoor zij fchieiijk in wanorde geraakten. Ook kwam hier een onverwachte febrik en een verbaasd geroep bi|, van vimi vliedtl het welk het vijandelijk leger hals over hoofd op de vlugt deed flaan.



HISTORIE» 57
Even gelukkig keerde hij den aanval af van den Uj Lotharingfchen Hertog, wiens benden, na een fel gevecht, overhoop geworpen, verdreven, cn veelen 'er van verflagen werden; terwijl hij zelf gekwetst en gevangen , doch naderhand ontflagen werdt, onder beding van, voor den Hollandfchen Graave en de zijnen, aan het hof Maakt des Keizers, eene verzoening uit te werken; vredemet gelijk dan ook eerlange gebeurde: de Utrecht-hem* fche Bisfchop maakte ook vrede met den Graave, die zedert in het bezit van de landen omtrent Dordrecht en Bodegrave bevestigd is; welken hij waarfchijnlijk van den Bisfchop zal ter ken gehouden en zich ook verbonden hebben, om als Maarfchalk van den Bisfchop, het llicht van Utrecht met de wapenen tebefchermen.
Niet lange daarna fchijnt de Graaf weder in de gunde des Keizers hcrdcld te zijn , en de eene en andere vergadering der Rijksvorden bijgewoond te hebben; en zedert ondernam en Trekt na volvoerde hij, Godsdienstlijk, naar de gewoon- 'c Hte dier bijgelovige tijden, eene bedevaart naar LanJ* het 11. Land, om de Kerk bij het 11. Graf te bezoeken en te begiftigen: na zijne terugkomst, is hij, den 27. van Bloemmaand in het jaar g,er(t '1039, overleeden, nalatenden bij zijne Gcma- 1030.' fin othilde van Saxen , twee zoonen, geheeten dirk en floris.
dirk IV. volgde , als vijfde Graaf van Hol- mjtKlV. land, zijnen vader in het gebied op, en ge- overwint raakte zo het fchijnt, over een gedeelte van ^"w ~V" Zuidbeveland', of Zeeland, bewesten de Schel- " ' de, in twist met boudewyn den vijfden, Graave van Vlaanderen , die toen een' inval in Friesland deed, cn, na het verflaan zijner vijanD 5 den,



5§ VERKORTE VAfiERLAN)>SCHE
U. aïd. den , volgens het bekrompen verhaal onzer
Chronijken, zegepralende naar huis keerde r
deeze nederlaag zal, bedenkelijk, den Utrechtfchen Bisfchop aanleiding gegeven hebben , om ook den Keizer wederom tegen den Graat in het harnas te jagen: immers dit is zeker, dat 'M dees in het jaar ïo46, met eene groote vloote ' herwaart kwam, Dordrecht zo fterk bettormde, dat hij het eerlange inkreeg ; en voorts ook Vlaardingen en Keenenburg overmeesterde: weshalven de Hollandfche Graaf zich met den Hertoge van Lotharingen, die toen ook tegeri den Keizer Was opgeftaan, verbondt, om zich in het hem ontnomen bewind te herftellen; en het gelukte dien Hertog ook om Nieuwmegen te bemagtigen, en het Keizerlijk Paleis aldaar te verbranden , terwijl de Graaf ten platten Lande der naastgelegene Bisdommen ijsfelijke verwoestingen aanrechtte. IOA7 In het jaar 1047, gelukte het Graave dirk ook den Keizer , die weder met eene vloot afgekomen was, bij Vlaardingen , met ligt gewapende vaartuigen , zo voorfpoedig aan te tasten , dat deeze de meeste zijner fchepen verloor, en met moeite zichzelven te Utrecht borg ; terwijl de Graaf, met weinig moeite, Dordrecht heroverde, en zedert ook alles wederkreeg, wat hem te vooren ontweldigd was: maar m. het volgend jaar verloor en herwon Graaf dirk wederom deeze zijne vaderlijke veste, Wordt bij de volgende gelegenheid: bij ongeluk, oaige- namelijk, en zonder voordacht hadt hij te Luik, k»St- in een fteekfpel, den Broeder des Bisfchops van Keulen zodanig, gekwetst, dat dees het beftierf: zo hoog werdt dit opgenomen, dat men
hena



H I § T O R I É. 5^
ttém en de zijnen aanviel, en ook twee zijner ii. aföJ bastaardbroederen ombragt, terwijl hij zelf ter ' haauwer nood door de vlucht ontkwam : dit verbitterde hem dermaate, dat hij te 'Dordrecht terfbnd de Keitlfche en Luikfche Koopvaardijschepen deed in brand fteken, en allen handel met hunne Bisfchoppen verboodt: deezen zich hierop met den Bisfchop van Utrecht verbonden hebbende, trokken in den winter naer Dordrecht, het geen hun verraderlijk door eenige Edelen in handen geleverd, doch, kort daarna, even heimelijk en listig, dook gerarij van putten den Graave weêrgeleverd werdt: dees nogtans behaalde 'er toen weinig vreugde én eenen zekeren dood bij, want, des daags, na het verdrijven zijner vijanden werdt hij, op den wal wandelende , door eenen Keulenaar, die zich verfteken hadt, met eenen vergiftigden pijl, zo gevaarlijk in de dije gekwest, dat hij, drie dagen daarna, op den 14 van Louwmaand 1049 , den geest gaf; dragende de ftraat, in 1040. welke den Graaf dit ongeluk trof, nog den naam van Gi-aavenflraat.
Daar verliep eenigen tijd, eer floris I. zij- floris hen Broeder dirk IV. in het Graaffchap opge- !• wordt volgd zijnde , in het gerust bezit daarvan gehakte: het Land, om Dordrecht heen, was, zo het fchijnt , na 's Graaven ongelukkigen dood, door zijne terug gekeerde vijanden herwonnen ; doch niet lange daarna, door den Tïertoge godefrid van Lotharingen , ten behoeve van Graave floris hun weder afhandig gemaakt; gelijk hij dan ook eerlange dat land in zijn bezit kreeg, en 'er, op de wijze zijner Voorvaderen » de tollen der voorbijgevoerd
wor-



6o VERKORTE VADERLANDSCHE
IL atb. wordende koopwaaren invorderde: niet te mirï
" wist de toenmalige UtrecUfche Bisfchop wil-
Strijdt LEJVI ■ aie aan het Keizerlijk Hof zeer gezien Uueèchtnwas, de Keizerin Wed. van hlndrik III. toe fchen " eene Heirvaart te bewegen tegen den Graaf van Bisfchop. Holland, dien hij voor eenen onrechtmaatigen bezitter hieldt van het Land omtrent Dordrecht* Wel haaht zag men dan de benden der Keuh fche en Luikfche Bisfchoppen , met die der "Graaven van Leuven , Ruik cn Brandenburg hier te lande verfcheidene Sloten innemen, en nu gereed Haan, om de geringe magt van Graave floris 1. in eenen vcldflag te vernielen i doch dees wist hen listiglijk naer Dordrecht te lokken , cn hunne ruiterije in diepe, tot dar, einde gegravene kuilen, die met teenen horder» en dunne aarden zooden belegd waren, te doen nederftorten , cn in vcrwerring te brengen, van welke hij zich bediende, eene volkomene overwinning op hen behaalde, en ze vervolgens uic de veroverde fterkten joeg. iofii. In het jaar 1061, werdt hij door dezelfde vijanden aangevallen, doch hij, nu in beteren ftaat zijnde, trok hen tegen, en leverde hun' tusfehen de Maas cn V/aal nier verre van Ne* eier-Hsmert eenen bloedigcn veldflag , waarin hij de overwinning verkreeg, en den vijand op de vlucht dreef: na den ilrijd echter, niet verre verrader- van het flagveld, onder het geboomte uitruslijk om- rende, en in flaap geraakt zijnde, werdt hij gebragt. óoor cjen jj^; van iojik, die zijne verftrooide benden weder hadt bijeengezameld, in den flaap overvallen en gedood; latende, behalven twee dochters, eenen minderjarigen zoon, dirk geheeten, na, die, onder het opzicht van zij■ be



historie, 6t.
"ne Moeder, Vrouwe geertrüid van Saxen op- tl. afi>. gevoed, hem als Graaf van Holland opvolgde.
Geduurcnde deezer minderjarigheid wist de y*ouw Utrechtfche Bisfchop willfm , van den jongen TKUI» Keizer hendrik IV. gifobrieven te verkrijgen , beftuurt bij welken hem het recht op de Graaflchappen net 1f1<J» en goederen der Hollandfche Graaven vergund ™°Tzo™~m werdt, doch waarvan de bezitting niet ligtlijk te verkrijgen was, gelijk we terftond zien zullen nog bij het leven, zo men wil, van
Graave floris I. was robert , de jonger Zoon van Graave boudewyn V. van Flaanderen, in Holland gekomen, en gunftig ontvahgen : doch, zeer onrustig van aart zijnde, hadt hij, na floris dood, tot tweemaalen toe, maar te Vergeefsch, getracht,van de Regeeringe in Holland zich meester te maaken; waarom Vrouw Tromt geertrüid , ten einde alle geweld te voorko- robuit men, liever befloot, zijnen voorflag van huw- D£ VB,IS« lijk , met goedkcuringe van haare Raaden te aanvaarden ; gelijk dit ook, na dat zijn Vadar hem met de vijf Zeemvfche Eilanden bewesten de Schelde befchonken hadt, voltrokken, en hij zedert, onder den naam' van robert de Fries, alomme berucht werdt.
Hij betoonde zich ook zulke een magtig Befchermer voor Holland, dat Bisfchop willem, voor eenen tijd, van zijne eisfehen afzag, en in het jaar 1064, eene pelgrimaadje naer het l°54i H. Land deed, die ongelukkig uitviel; en geduurcnde welke hij nevens veele anderen naakt uitgefchud, en deerlijk geteisterd werdt, Zodat hij voor dood bleef liggen ; hij werdt nogthans weder gered en kwam in het volgend jaar, met
maar



(5? VERKORTE VADERLANDS C HE
II, afd. maar ruim een vierde van de uitgetrokkenc PeU ! ~ grims, hier te lande weder. 1067. hl het jaar 1067, overleedt boudewyn dë V. Graaf van Vlaanderen: zijn Zoon, ook zo geheeten, , en Broeder van robert de Fries,< ?ocht deezen .van de Zeeuwfche Eilanden te ontzetten , en overviel hem hierom zelfs in Hol^ land, doch werdt in eenen veldflag tegen hem, gedood: hierop geraakte robert tot het Graafschap van Vlaanderen ; maar zijns Broeders Weduw zocht hem, met hulpe van Keizer hendrik IV. daar weder uit te drijven , en verfchafte hem van twee kanten tegelijk werk, in Vlaanderen , namelijk , en in Holland: de togt op Vlaanderen viel ongelukkig uit, en robert behaalde bij Bergen in Henegouwen opZijne tegenpartijen eene volflagene overwinning. gode- Beter Haagde de onderneming tegen Holland , . <bolte-E on^er ^en L°?haringfchen godefrid, de Bultenaar ■naar gebijnaamd, en den Utrechtfchen Bisfchop gedraagt willem; wordende robert door den eerstgczig als melden, bij Leiden, derwijze geflagen, dat hij ' met vrouw' en kinderen het land ruimen en naar, Vlaanderen wijken moest: zedert gedroeg gof defrid zich als wettig Graaf van Holland, zijnSticht de, zo men wil, de Stad Delft, de derde der Delft. ftemmende Steden van Holland, door hem ge* nicht: hier ten minfte was het, of wel op het , .. flot , daar omtrent door hem gebouwd, dat *zrn hij , op het onverwachtst, door gizelbert , dood. een' kok of knecht van Graave robert, of van 1076. den jongen Graave dirk, van onderen in het ligchaam , terwijl hij zijn gevoeg deed , met 'eenen dolk derwijze geileken werdt, dat hij het



I
HISTORIE. 63
befrierf , op den 25 van Sprokkelmaand II. a?b.
.1076'. *
Niet lange daarna overleedt ook Bisfchop willem, nadat hij zich in het bezit van Holland , welk hij na gopfrids of godwaarts dood zich aanmatigde, hadt willen bevestigen, door het bouwen van een Slot te %'sj"el-monde, welk nogthans door zijnen opvolger koenraad voltrokken, en met eene tamelijke bezettinge
verfterkt werdt de dood van deeze bei- btrk V.
den gaf dan robert V. gelegenheid om zij- w?rdtin nen Stiefzoon dirk V. in het vaderlijk erf te derlijk" • herftellen: waartoe hij echter eerst Tsfelmonde erf heraan den Utrechtfchen Bisfchop moest ontwel- fteld« digen: hiertoe verzamelde hij met behulp van zijnen Schoonbroeder, den Koning van Engeland , thans willem de veroveraar , eenevloot, met welke hij de Utrechtfche fchepen , die hem den doortogt wilden beletten, verdreef, en toen, na vreeslijk ftormen geduurende wel 16 dagen, het Slot innam, en den Bisfchop koenraad noodzaakte te beloven hem in het vrije bezit van het Graaffchap Holland te laaten; waarna hij hem met de zijnen ongemoeid liet naar huis keeren.
De Graaf dus in zijne erflijke bezittingen gevestigd , begaf zich, weinig tijds daarna in huwelijk met othilde eene Dochter van herman of fredrik , Hertoge van Saxen , en regeerde zedert het Land, tot zijnen dood toe,, vijftien jaaren lang in ongeftoorden vrede ; Sterfr. 2ijnde hij. in het jaar 1091, den 17 van Zomermaand overleeden : van deezen Graave is nog een giftbrief ten behoeve van de Egmon4.1er Abtdije voor handen, in welken hij. zich % \ noemt, -



''<J+ VERKORTE VADERLANDSCHE
II. afd. noemt, door Gods'Genade, Graaf der Holland deren; waar mede hij , als het ware, te kennen wilde geven , dat hij van niemand dan van den Opperheere van alles afhing. floris Graaf floris de II. de Vette gebijnaamd, volgde zijnen Vader dirk V. in de regeermo-e ; en in het begin derzelve werdt de kruisvaart naer het H. Land, in veele deelen van Europa en waarfchijnlijk ook hier te lande , gepredikt, en door verfcheide Vorften onder* " • nomen: onder de Fricfche Edelen, die derf idêSt togt derwaarts deeden , worden de fortenaar'tH. mans , galama's en botnia's ; onder de Land Zeeuwfche , die van bosselen, en onder de keexen. Hnliam]fc}ie de Heeren van brederode en van arkel genoemd, die ten deele onder den Graave roberi van Vlaanderen , tot het innemen van Nicea, Antiochle en Jerufalem, en tot de aanftelling van godefrid van bouillon tot Koning der laastgemelde Stad medewerkten.
Graaf floris huwde in den aanvang der twaalfde Ecuwe , met petronelle, Dochter van dirk , Hertoge van Saxen, en halve Zuster van Hertog lotharius* die naderhand Keizer werdt; hij was de vierde der Hollandfche Graaven , die zich , door huwelijk met het huis van Saxen hadt vefmaagfehapt; dewijl dit huis, zo wel als het zijne, zeer tegen de Keizers verbitterd, en dikwerf met dezelvcn m oorlog was, zo dat deeze verbindtenis hen te zamen in Haat Helde om de maatregels der Keizeren, die hen afhanglijk van zich maken of houden wilden, te verijdelen. Ver, Doch niet lange daarna kreeg de Graaf gele* draagtzig genheid, om met Keizer henrik V. die voornemet hew> ° mens



HISTORIE. 65
mens was, den Graave van Vlaanderen de H &TO> Zeeuwfche Eilanden te ontnemen , een ver- RIK Vbond te fluiten, waarbij aan hem, voor zijnen wegens bijihnd tot deeze onderneming, de gemelde de eilanden beloofd werden: wat hiervan gewor-^"^"J den zij is duister; doch de Graaf fchijnt de- landen. zelve naderhand als Leenman van den Graave robert van Vlaanderen , Zoon' en Opvolger van robert de Fries, ontvangen en bezeten te hebben, naardien wij welhaast zijnen Kleinzoon, floris III, mede in die hoedanigheid ontmoeten zullen.
Omtrent deezen tijd beftond zeker Lekebroe- tander, TANciiELYN genoemd,in Vlaanderen;Zee- C/?ELYN : land, en Utrecht, openlijk te leeren: dat chris- allang!16 tus ligchaam en bloed in het. avondmaal niemand ter zaligheid eenig nut aanbragt, en dat men aan de Geestelijken , om hunne ampten, geenen eerbied, veel min tienden toe te brengen hadt: welk ftout beftaan hem weldra den haat en de vervolging der kerklijkcn op den hals joeg, en hem het leven kostte; want hij werdt, toen hij onverzeld fcheep gegaan was, door zekeren Priester, l!ie hem eenen zwaren flag op het hoofd toebragt, eerlange van hetzelve beroofd.
Eenige jaaren later, ,te weten in of omtrent Voorval het jaar 1111, hadt Graaf floris , die zijn Land van' FL0* voor het overige in vrede fchijnt geregeerd te j^/g,, hebben, eene bijzondere ontmoeting met den lama. Friefchen Edelman galama , die nogthans dee- "12. zen laatften kwalijk bekwam: de Graaf zoude namelijk dien Edelman, drie jagthonden hebben doen ontnemen: niet lange daarna ontmoeten zij eikanderen op de jagt; toen fprak de vrije E - M



66 VERKORTE VADERLANDSCHE
II.afd. of liever ftoute Fries, den Graaf onbefuisd gcnoeg om fchadcbctering aan; en toen hij berispt werdt, wegens zijne onbeleefde bejegening, haalde hij ijlings het zijdgeweer uit de fchede en trof 'er den Graaf mede in den arm; doch deeze ontijdige fierheid moest hij duur betaalen ; want 'sGraaven knechten fchooten terftondtoe, en vielen zo fel op hem aan, dat hij weldra van het leven beroofd werdt.
Dat floris echter inhalig en hebzuchtig mocte geweest zijn, blijkt, behalven uit het zo even aangehaalde, mede uit getuigenisfe van rudolf , Abt van St. Trnijen, fchrijvende, dat hij deezen rijken en zwaarlijvigen Graaf, met zilveren koorden uit Holland naer Utrecht trekken moest, om namelijk den Bisfchop burchard aldaar te bewegen tot het afltaan van zekere Kerke aan gemelde Abtdije behoorende, die door zijnen voorzaat in bezit genomen, en van welke dees Graaf de voorltander was, waaruit, niet zonder reden, mag opgemaakt worden, dat floris zelden cenïgen dienst deedt, zonder 'er zich rijklijk voor te laten betalen. Hij fterft. Dan, hoe rijk en vermogend dees Graaf ook 1122. geweest zij, hij kon met zijn geld den tol der Natuure niet afkoopen, noch zich voor den dood hoeden; want hij overleedt in de kragt zijner jaaren op den tweeden van Lentemaand des jaars 1111. mm VI. Dirk de VI, zijn oudfte Zoon, doch nog te wordt jong om zelf het roer der regeeringe m handen GraaL, te neemen, werdt onder het opzicht van zijne SS. Moeder petronelle, eene Vrouw van heldhaftigen en heerschzuchtigen aart, tot zijnen opvolger benoemd: kort na haars mans dood r 0 ftona



HISTORIE, 6?
frond deeze Graavin tegen den Keizer op, die H.afd»' haar niet dan na veele moeite, en door de wa- * penen, in het volgend jaar, dwong, om hare afhanglijkheid van het Rijk te erkennen.
Maar zo dra was haar Broeder, lotharius, Friefcht ïia hen rik V. niet ten Keizerlijken zetel verhe- Graafven, of ze wist zich van de gelegenheid te be-fcbapp."' dienen, om deezen Vorst te bewegen tot het onecht- ' affcheiden der Friefche Graaffchappen van defdie Kerk Kerke van Utrecht, en ze Holland toe te eig;e-greinen: zij fpilde ook veel gelds en middelen omden* haren Zoon in het Graaffchap van Vlaanderen, na den dood van karel den Goeden, te doen opvolgen; doch dit mislukte haar.
Intusfchen bereikte Graaf dirk zijne manbaare jaaren, en ftond nu zelf het gebied te aanvaarden, wanneer hij daarin door zijnen Broeder, floris den Zwarten, werdt gedwarsboomd,die hem de Kennemers en V/estfr lezen afgetroond, en zich met dehzelven tegen hem verbonden had ; maar, omtrent twee jaaren later werdc deeze twist, door den Keizer hunnen Oom, bijgelegd, onder beding, dat de gepleegde yijandlijkheid van wederzijde vergeven, en elk in zijn tegenwoordig bezit gelaten zoude worden.
_ Floris leefde, na dien tijd, niet lange; want zich met hadewig , eene dochter van den Heere van Rechem f tegen dank van haren Voogd, den Heer van Arendsberg, in den echt willende begeven, en de Landen van den laatstgemelden, bij die gelegenheid verwoest hebbende, werdt hij door deezen , en deszelfs Broeder , den Heere van Knik, even buiten Utrecht bij AbtE & fit-



f58 VERKORTE VADERLANDS CHE
II ah), ft ede, terwijl hij ter jagt reedt, onverhoeds en
met list overvallen en gedood, ii38. In het jaar 1138, werdt Graaf dirk in eenen oorlog gewikkeld met herbert , Bisfchop van Utrecht, bedenkelijk, om dat koenraad III. de opvolger van Keizer lotharius , de Graaffchappen van Ooster- en Westergomve, aan Holland ontnomen, en der Utrechtfche Kerke weder gefchonken hadt. Utrecht werdt hierop door den Graave belegerd, en hij ftond gereed om de ftad ftormenderhand in te nemen; doch werdt hiervan door den Bisfchop",- die hem in volle ftaatfie, buiten de ftad, met den banblixem kwam bedreigen, derwijze afgefchrikt, dat hij terftond den aanval deedt ftaken, en den Bisfchop blootshoofds en ongefchoeid om vergiffenis badt; waarna dees hem van den grond ophief, en hem den kusch des vredes gaf; zedert zijn zij altoos goede vrienden gebleven.
wek VI. In het volgende jaar deedt de Graaf eenen doet togC naer het H. Land, en bezocht in de reize naar°8t derwaarts den Paus innocent II. te Rome, die, H. Land. op zijn verzoek, de kloosters te Egmond en Rhijnsburg van alle afhanglijkheid van den Utrechtfchen Bisfchop onthief, en alleen aan Herftelt den H. Stoel onderwierp: na zijne t'huiskomst Bisfchop jn het jaar 1151, wist hij herman van hoorn , herman w}ens verkiezing tot Bisfchop van Utrecht hij hoorn, begunftigde , met de wapenen , voor wettig 1151. verkooren te doen erkennen: — In het afzijn van den Graave hadden de Dregter-Friezen, eenen inval in Kennemerland gedaan, doch werden, door die van Haarlem en Osdorp welhaast



HISTORIE. 69
haast genoodzaakt met verlies terug te kee- h afo. ren.
Twee jaaren later, te weten op den sden Sterft, van Oogstmaand, in het jaar 1157, overleedt Graaf dirk VI. en zijn oudfte Zoon floris , nu de derde van dien naam, volgde hem op.' dees, jia een verdrag met de Dregter- en West-Friezen gefloten, en de hulde van hun ontvangen te hebben , verbondt zich in het jaar 1162, in huwelijk met ada , Dochter van den Schot- floris fchen Koning david, en werdt, kort daarna, W- begewikkeld in den twist van den Utrechtfchen G0}1°°£c Bisfchop met de ftad Groningen, welke hij gen. vruchtloos hielp belegeren, waarna het gefchil door een verdrag bemiddeld werdt: ook regelde de Graaf toen het zijne over Ooster- en Westergomve , met den Bisfchop, in diervoege, dat hij aldaar het waereldlijk, en de andere het Kerkelijk rechtsgebied zoude oefenen. Te Heft te
Geervliet hadt hij, met 's Keizers verlof, eenen Gurvik} tol, eenige jaaren te vooren opgerecht, en den- eeH to1, zeiven zo ftreng doen invorderen, dat de Vlamingen, daarover zeer geftoord, eene ftrooping in het Land van Waas ondernomen, en zich hetzelve zedert toegeëigend hadden; dies verklaarde Graaf floris hun thans den oorlog, met dat ongelukkig gevolg voor hemzelven, dat hij Wordt in een gevecht tegen hen, gekwetst en gevan- sevai** • gen genomen, wel twee a drie jaaren bewaard, 0 en genoodzaakt werdt tot het aangaan van eenen nadeeligen vrede : want hij wegens Zeeland een Leenman van Vlaanderen werdt, alle hunne fchade vergoeden, hen tol en fchattingvrij verklaren, en zich en zijne nakomelingen, tot hei E 3 on-



70 VERKORTE VADERLANDSCBE
atd. onderhouden van deeze voorwaarden, bij eedö " ' verbinden moest.
Schage Geduurende zijne gevangenis waren 'er ook geplon- inlandfche onlusten ontftaan: het Dorp Schagen ' was door de Haarlemmers enKennemers geplunAlkmaar derd en verwoest: de West friezen hadden Alkvei brand. maar u\z Weêrwraake overvallen en verbrand: de Graaf, nu t'huis gekomen zijnde, en deezen moedwil der laatften willende ftraffen, hadt her ongeluk van geflagen te worden, en was vervolgens niet in ftaat om hen geheel in toom te houden, of aan zich volflagen te onderwerpen. Hevige Na den heeten zomer van het jaar 1170, hadt ftorm. men jn den herfst eenen zeer hevigen ftorm * 117°* die een groot gedeelte van Zeeland, Friesland en Kennemerland overftroomde, en het zeewater tot voor Utrecht zo hoog opjoeg, dat men aldaar de zeevisch met netten vangen kon, en alomme zeer veele fchade veroorzaakt werdt: door deezen vloed, die den 23 van herfstmaand voorviel, braken ook veele dijken in Zeeland door en verfcheidene Eilanden werden overftroomd: in het jaar 1173 was 'er in Bloemmaand weder zulk een zware ftorm en hooge vloed, dat Utrecht groot gevaar liep van geheel in den plas bedolven te worden, cn veelen vreesden, dat 'er een nieuwe zondvloed op handen ware. bobde- Eenige jaaren later, wanneer na het affterven
w7n van yan Bisfcn0p godefrid, b0udewyn Van hol-
wordtAND land,Broeder van Graave floris, in dien zetel Bisfchop was opgevolgd, en de vrede tusfehen Holland van en het Sticht hier door bevestigd, ondernamen fltrteht. <jeeze heide Broeders eenen togt tegen de Friezen , die echter ongelukkig uitviel. Naderhand
cn-



HISTORIE 71
onderwierp floris zich de Eilanden van Texel en Wieringen, en verpligtte dezelvcn tot het Texel opbrengen eener zwaare brandfehattinge : na gebrand, dat de twisten tusfehen Utrecht, Eraband en fchat. Gelder wegens de Velmve bijgelegd waren, nam de Graaf in het jaar 1189, de gelegenheid waar, 1 r8 *. om eene Heirvaart naer het H. Land bij te wo- f Jjw nen; hij verzelde Keizer frederik I, in wiens trektrmr ' gunste hij diep deelde, op de reize derwaarts, 't H. en in het volgend jaar ook op die naer de eeu- Land. wigheid; want na dat de Keizer ongelukkiglijk in eene rivier verdronken was, werdt hijzelf, te Sterft te Antiochië door eene zware ziekte aangetast,^...0" overleedt, en werdt aldaar, in de St. Pieten Kerke, nabij het graf des Keizers, bijgezet.
Zijn oudfte Zoon , dirk geheeten , en de ™* VII. van dien naam, volgde hem in het Graaf* worjt fchap op; terwijl de andere, metnaame willem, Graaf.] zich nog in Palestina bleef ophouden, enAkre hielp bemagtigen — maar zodra was hij in het 1192. jaar 1192 niet terug gekeerd, of hij werdt onecnig met zijnen Broeder, tegen wien hij met de Dregterfriezen begon op te liaan; terwijl de Vlamingen denzelven aan den kant vm Zeeland beflookten: dirk zelf ging hierop deeze laatilcn alei», aantasten, en dwong hen dat Gewest te veria- mje Ge. ten, terwijl zijne heldhaftige Vrouw At^ElDy verilaat, met een ander gedeelte des legers haren Schoon- de Westbroeder en de West friezen bij Alkmaar uit het friezen. veld floeg en eene volflagcne zege behaalde.
Na deeze overwinning verzoenden de Broeders eerlange te Haarlem met elkandcren; doch nif neemt dit verdrag werdt naderhand door Graave dirk gefchonden: latende hij, of bij oogluiking, oi g2va[> *>p zijnen last, deezen zijnen Broeder door den gen.
É 4 Kuin-



?J VERKORTE VADERLANDSCHE
II. Arn. Kuinderfchen Graave henrik de kraan, op het Slot ter Horst, in het Sticht van Utrecht, in de gevangenisfe werpen; waar uit dees echter eerlange ontkwam , en zich naer Gelderland begaf, alwaar hij met Graave otto een verdrag floot, deszelfs Dochter aleid trouwde, en door die verbindtenisfe zich derwijze fterkte, dat zijn
Ver- Broeder dirk weder een verdrag met hem floot, ' £enTtmet we^ van wederzijde ongefchonden gehouden werdt.
Graaf dirk betoonde zijne trouw ook welhaast door de vaardige hulpe, welke hij zijnen Broeder toebragt in den oorlog tegen den Bisfchop van Utrecht, en den Hertog van Lotharingen , nemende 's Hertogenbosch in , alwaar hij den Broeder van den laatstgemelden gevangen kreeg ; doch deeze vreugde was van korten duur , want op zijnen hertred naer Holland, werdt hij omtrent het dorp Heusden door den Hertog overvallen, geflagen en gevangen; en uit zijne gevangenisfe niet eerder verlost, dan na dat hij tweeduizend marken zilvers voor zijn rantzoen betaald, en met deezen Brabander ruim zo nadeelig een verdrag gefloten hadt, als zijn Vader in 1168, met den Vlaamfchen Graave: want het oudfte gedeelte van Holland, om en bij Dordrecht gelegen, werdt nu afhanglijk en leenroering van Braband, en moest omSterft trent 80 jaaren zulks blijven: bedenkelijk heeft van hart- het hartzeer over dit fchandelijk verdrag den zeer. Graaf in eene zwaare ziekte geftort, aan welke hij omtrent het midden of einde van flagtmaand, in den jaare 1203, overleedt, zonder manlijk oir na te laten.
Zijne Dochter ada, werdt door de regeer-
zuch-



HISTORIE. 73
zuchtige Graavinne aleide, hare Moeder, nog H. afd; vóór de uitvaart van haren overledenen echtgenoot , gehuwd aan lodewyk , Graave van Loon , met hulpe en toeltemminge van veele naar den Edelen; terwijl veele derzelven ftraks daarna, Burgt te Graaf willem , Broeder van den overledenen, Leiciente Zierikzce, in Zeeland, huldigden, en toen willem vrouw aleide en de jonge gehuwden heimelijk töcW(jraaf in handen zochten te krijgen ; doch de eerfte verheven, ontkwam met Graave lodewyk deeze lagen ter naauwer noode naer Utrecht, terwijl ada naer ada den Borgt van Leiden week, alwaar zij, door ^^"P de Kennemers en Rhijnlanders belegerd, wel- ^j^fm haast genoodzaakt werdt, zich over te geven, beooren te dellen in handen van haren Neeve willem loogd. van teilingen, die haar naar haren ftaat liet handelen.
Graaf willem daarop in Holland gekomen, werdt 'er met veele toejuichinge ontvangen, en met het hoogde gezag befchonken : dees deedt zijne Nicht ada , eerst naar Texel, en vervolgens naer Engeland overbrengen , alwaar zij zo lange blijven moest, tot dat zij, uit hoofde van zeker verdrag, tusfehen haren Oom cn Man gefloten, eenige jaaren daarna, ontflagen wTerdt: zij is in of omtrent het jaar Sterft. 1218, buiten Holland overleeden.
Het kostte Graave willem echter veel moeite om zich in het bewind des Graaffchaps te vestigen; want Zuidholland en Rhijn- en Kennemerlfind werden in het jaar 1204, door den I23lt, Graave van loon , aan zich onderworpen, en Graaf willem door hugo van voorne tevens uit Zeeland verdreven ; doch de Zeeuwen om het flecht beftuur van dien knevelenE 5 den



74 VERKORTE VADERLANDSCHE
11. am>. den Bewindsman te onvrede , verdreven den' zeiven welhaast op hunne beurt , en onderwierpen zich weder aan Graave willem , die kort daarna ook de Kennemers, en in het jaar l2o6 i 206, geheel Holland weder aan zich verbondt, na dat hij zich met den Utrechtfchen Bisfchop bevredigd hadt. i2i3en In het jaar 1213, en 1214, hielp dees 12ia. Graaf de Engelfchen en Vlamingen met zo veel geluks tegen de Franfchen , dat hij niet alleen veele fteden, voorheen verlooren, hernam , en ter zee eene overwinning bevocht; maar' ook den Hertog van Braband van zijne verbindtenis met Frankrijk aftrok , en een verdrag met hem floot, waarbij dees zijne dochter magteld aan 'sGraaven zoone, floris geheeten, ten huwelijk beloofde. 1215. In het jaar 12 .15, hadt hij echter het ongeluk van in den veldflag bij Boyines, nevens veele andere grooten gevangen te worden: voor groot losgeld weder ontflagen zijnde, veranderde hij van partij, en hielp toen de Franfchen teen de Engelfchen, doch met weinig vruchts, erf werdt hierom ook door den Paus in den ban gedaan: omtrent twee jaaren later deed Graaf willem eene kruistogt naer Egypte, alwaar hij met de zijnen, onder welken misfehien ook de Damh- Haarlemmers uitmuntten , in het berucht bete vero- kg, en door de veroveringe van Damiate, m verd het jaar 1219, eenen ongemeenen lof behaal-
12If* de na zijne terugkomst vondt hij het land
in vrede, gelijk hij het gelaten hadt: twee Graaf pwen daarna, is hij op den 4 van Sprokkelr«erf* maand overleeden; nalatende den roem van ' dapperheid , en tevens de eer van de oudlte









HISTORIE. 75
Keuren cn Stadsvoorrechten aan Geertruideti- !!• afp* berg , Dordrecht cn Middelburg gegeven te hebben; welke ook het oudftè bewijs opleveren van het beëdigen van 'sLands voorrechten door den Graave: floris IV. zijn Zoon, floris omtrent 12 jaaren oud , volgde hem, onder jjem^f1 de voogdije waarfchijnelijk van zijnen moederlijken Oom gerard , Graave van Gelder, in de regeeringe op: met deezen woonde hij, in het jaar 1222 , in Bloemmaand, de krooning 1222; van den Roomsch Koning henrik te Aken bij; en twee jaaren later ftichtte hij, op eigen grond, een Nonnen - Klooster te Loosduinen; doch niet lange was hij in het bewind geweest toen hij door gemelden zijnen Oom gewikkeld werdt, in de onlusten, welke deezen in eenen oorlog gebragt hadden tegen de Stichtfchen; ontdaan of door de knevelarijen der Bisfchoplijken in Salland , of, door het flreng afpersfen van de tollen der Gclderfchen ; bij welke gelegenheid de • Hollanders het Gein verwoestten : doch de afgezant van den Paus bewerkte welhaast een beftand, en vervolgens eenen vrede, die in het jaar 1225, I225* gefloten werdt door de twistende partijen.
In het jaar 1233, beklom otto, Broeder 1233, van Graave floris , den Bisfchoplijken zetel te Utrecht, dien Bisfchop wilbrand door den dood ontruimd hadt,' en het was ten gevalle van deezen, en ten nutte van Holland dat de Graaf, • die eenige jaaren vroeger, met de Weduwe van den Paltsgraave, Ilertoge van Beijercn, machteed geheeten, en Dochter van Hertog henRik van Braband, in den echt getreden was,
eenen



76 VERKORTE VADERLANDSCHE
31. afd. eenen dijk van Amerongen tot aan Schoonhoven9 ' hadt laten aanleggen.
De Sta. In het volgend jaar 1234, werdt 'er tegen die èingets van Stade, in het Stift van Bremen, om verfteuersch ^heidene buitenfpoorigheden, en omlietweigever. ren der tienden, Kettersch verklaard, en met den Waard, ban geflagen, (*) eene heirvaart afgekondigd, als tegen openbare Ongelovigen en Afgodendienaars , door bevel van Paus gregoor den IXden, en tot deezen togt liet ook onze Graaf floris zich gebruiken: zommigen willen dat de Hollanders en Zeeuwen toen met eene vloote van driehonderd Schepen de Noordzee overgefteeken zouden zijn : wat hier van zij, dit is zeker , dat de gemelde Stadingers, na eenen wakkeren tegenftand, geflagen, overwonnen, en, nevens alle hunne weerlooze have verdreeven of uitgerooid werden; zijnde van de Hollanderen, onder anderen in dien togt gefneuveld, de Abt willem van egmond : niet lange hierna deed zich nog eene andere, veel min ernftige, doch doodelijke gelegenheid voor den Hollandfchen Graave op, om zijnen moed en behendigheid in het vechten te toonen; dewijl hij , door den Graave van clermont , naer
Cor-
(*) Albert van stade zegt: dat zij Wasfen Bedden, gemaakt, Waarzegjlers geraadpleegd, en het H. Olijjel onteerd hadden. Anderen manken het noggrooter; doch hunne grootfte, zo niet eenigfte, misdaad, fchijnt geweest te zijn,datze zich driftig aankantten tegen de knevelarijen der Priesteren, die reeds toen , als blijkt, gewoon waren, om dezulken, die zich naar hunnen wil en wenk door hun niet wilden laten regeeren, of die zij zochten van kant te helpen , den blaam van ketterije op den hals te werpen.



HISTORIE 77
Corbie, in Picardie, ten openlijken Tournooi- II- Am. fpele genodigd werdt: hier werdt hij van elk ' met verwonderinge befchouwd, en om zijne ^0™*. wakkerheid inzonderheid van de jonge Gravinne ,ve'kt nadermate geprezen, dat de oude Graaf, het zij ijver, uit minnenijd wegens zijne Gemalinne, het zij uit belgziekte over het verwinnen zijner Edelingen in het fpel, het zij om iet anders, het fpel wel haast in ernst veranderde , hem vijandlijk aantastte, en, na eenen kloeken wederftand, overmande en ombragt; hetwelk de Kleeffche Wordt Graaf, mede aldaar tegenwoordig, hem nog- ™^ tans ook met den dood deedt bekopen: dit gebeurde op den 18 of 19 van Hooimaand 1234; en men zegt dat het verraderlijk gebeurd zij: zijn lijk is naer Holland gevoerd en te Rhijnsburg begraven : Westkapelle en Domburg, twee fmalle Zeeufche Steden in Walcheren, zijn door hem van Keuren voorzien.
Graaf floris IV. hadt Hechts den ouderdom Graaf van 24 jaaren bereikt, en zijn zesjarige Zoon ^IL^j£ willem IL volgde hem, onder de Voogdij zijner Ro^sch beideOomen, willem en otto, in deregeerin- Koning, ge op. Onder het opzicht van deezen, in alle Ridderlijke oefeningen onderwezen, werdt hij, naauwlijks twintig jaaren oud , gekoren tot Roomsch-Koning, na den dood van henrik, Landgraave van Thuringen ■ welke nieuwe waardigheid hij echter, om den tegenftand van eenige Rijksvorften, met de wapenen moest handhaven ; dies hij, de regeering van het Graaffchap intusfchen zijnen Broeder bevelende, optrok, om zich vooreerst in het bezit van de Rijksftad Aken te Hellen; welke hij, met hulpe A\m der Friszen, na een beleg van vijf maanden, door Ko-
in-



p VERKORTE VAüERLANDSCÖË
II. innam, in hetjaar 1248: zedert werdt hij 'crRidr*
' der geflagen en met veele plegtighcden gekroond i
ning wil- doch zijne ondernemingen, bij gebrek van geld ?fM 1L en andere behoeften niet kunnende voortzetten, iigd.1248» was hij genoodzaakt terug te keerem
In het Jaar 1251, den 25 van Louwmaand 25 ' huwde hij, onder*de bewerkinge van den Paus zeiven, die zijne verkiezing tot Roomsen Koning hadt goedgekeurd , te Brunswljk , mee ELisABETii, Dochter van Hertoge otto , alwaar , zo men al-bert van stade gelooven Is in le. mag, de bruiloftsnacht, hem en zijne GemavensS8' Unne haast doodelijk zoude geweest zijn, door biand het ontftaan van brand in het Paleis, waarin zij hun bijleger hielden; hadt niet deeze, nog bij tijds gelukkiglijk nevens haren Bruidegom of Gemaal gewekt, hem bij de hand uit dit gevaar geleid, langs eenen haar bekenden weg: twee fnij^ ders, aan hun werk zittende, kwamen bij dit ongeluk om , en verfcheidene kostelijkheden werden tevens door de vlammen verteerd: nog eens zoude dees Koning, volgens denzelfden Schrijver, diergelijk gevaar van brand te Nuis gelukkiglijk ontkomen zijn, toen zeker Keulenaar het huis, waarin hij zich met den Aartsbisfehop van Keulen bevondt, in vlam zette de, en zij beiden dit gevaar ter naauwer noode ontweken.
Zwarte Niet lange na de Echt-verbindtenis, werdt MAaCA" de Roomsch Koning , nu in Holland wedergeoorloo't" keerd zijnde, in eenen oorlog gewikkeld tegen fcstn. " de Graavin ^Vlaanderen, ZwüTtemaRGAREEt gebijnaamd, welke niet kon dulden, dat haar voorzoon jan van avennes, die Koning willem s Zuster aleid getrouwd hadt, met het
Graaf-



historie. 79
Graaffchap Namen en het Land van Waas be- II. afe; fchonken, en de Leen-verheffing van Zeeland door gemelden Vorst aan haar geweigerd was: waarom zij ook weigerde haar Leen van Vlaanderen voor dien Koning te komen verheffen; zendende zelfs, na dat zij te vergeefsch bij hem op de leenheffing der Zeeuwfche Eilanden gedrongen hadt, en terwijl zij hem te Antwerpen met handelen zocht op te houden, haren Zoon guy van dampierre, met een groot leger naer Walcheren, alwaar hij echter door floris , des Konings Broeder, op den 4 van Hooimaand, bij West-Kapelle, onverhoeds aangetast, geflagen, en zelf nevens verfcheidene voorname perfoonen gevangen genomen werdt.
Na deeze nederlaag zocht de Graavin mar- Henegeui gareet hare zaak weder te herilellen, met het «j«a«a wegncemen van Henegouwen, door karel van Hert0g anjou , Broeder van den Franfchen Koning, Van Anwien zij daarmede befchonk ; maar jan van * vennes wist zich met hulpe van Koning wil- * ï,em , zijnen Schoonbroeder, niet alleen wel m dat Graaffchap te handhaven , maar ook den Franschman van daar te jaagen; zo dat zijne Moeder hem wel erkennen en met den Roomfchen Koning vrede maken moest, die toen ook haren gevangen Zoon Haakte.
Koning willem, dien oorlog dus gelukkig- Koning lijk voltooid en geëindigd hebbende, deedt, door den Paus tot een mondgefprek genodigd, beftemd eene Reize naer Geneve, alwaar de tijd zijner tot Kei* krooninge tot Keizer bedenkelijk zal beftemd «r, zijn: vooral deed hij nog eene Reize naer Duitschland, alwaar hij, volgens eenen brief aan lubbf.rtus , zijnen Vice - Kanzelier, en Abt van .



8o VERKORTE VADERLANDSCHE
II. afd Egmond gcfchreven, zeer minzaam ontvangen
' werdt: uit Duitschlaiid vertrok.hij met het be-
ïass. gin van hec jaar I255> naer de Nederlanden, •alwaar de oorlog in het Sticht, en de muiterij ■der Westfriezen hem terug riepen: de gelegenheid tot de Utrechtfche onlusten was deeze: Na den dood van 'sKonings Oom en gewezen Voogd, Bisfchop otto , hadt men tot zijnen nozE- opvolger gekooren gozewyn van amstel , die, wyn van 0f door zwakheid , of andere oorzaken, weamstel, gens het vcl.zujm van het hem toevertrouwde van'tBis. bewind verdacht gehouden, zedert, met zijnen dom van wille van die waardigheid beroofd, terwijl henUtreeht. R1K yan VIANEN, met dezelve, begiftigd was: hierdoor waren de Ileeren van amstel en woerden, tegen deezen in het harnas gejaagd, daarin onderfteund door otto III. Graave van Gelder, en hadden juist toen Koning willem te Utrecht kwam, den Bisfchop flag geleverd, doch zo ongelukkiglijk voor hunzelven, dat zij geflagen ' en gevangen, maar op de voorfpraak van den Koning Vorst genaakt werden, die hen vervolgens met H taÏÏfr den Bisfchop weder bevredigde: geduurende het gevaar, vertoeven nu van Koning willem te Utrecht, gebeurde het dat, een onverlaat hem aldaar, in een gezellchap met de Geestelijken zittende , eenen zwaren neen naer het hoofd wierp, en zich tcritond wegpakte, zonder naderhand weder te kunnen gevonden worden; dies de Koning den Heen maar pas ontweken, zeer gebelgd over dit geval-, de Had daarvan de fchuld gaf, dezelve haare ondankbaarheid verweet * en, onder bedrciginge van deeze euveldaad te zullen wreken, zeer geltoord vertrok.
Ook riepen hem zijne zaaken elders: de Wvt-
frif



HISTORIE. 8l
friezen hadden door herhaalde oproerigheden II. Am.
hem tot eene heirvaart tegen hen genoodzaakt:
de winter des jaars 1255 , was tot dien togt i25S. beftemd: omtrent Kerstijd trok Koning willem over Alkmaar naer Hoogtwoude, om de Friezen op het ijs aan te tasten , welk men fterk genoeg achtte; dan, hij hadt het ongeluk van Sneuveli met zijn zwaar gewapend paard in hetzelve, enin hetijs* te gelijk in eene hinderlaage der Friezen te vallen , door hun afgemaakt, verborgen, en daarna begraven te worden, zonder dat iemand der zijnen daarvan iets befpeurde; en zijn lichaam en graf, niet dan veele jaaren daarna, door zijnen Zoon floris V. ontdekt, en het lijk toen naer Middelburg ter plegtige begravinge vervoerd werdt : dit ongeluk viel voor niet verre van Hoogtwoude, op den 21 van Louwmaand des jaars 1257: de 1257» flag werdt ook door de Hollanders verboren, en men wil dat zommigen, die den Koning ligtlijk uit het ijs hadden kunnen verlosfen, zich zedert niet buiten vermoeden konden houden, van zich, tot het veroorzaaken van zijnen dood, te hebben laten omkoopen.
Van Koning willem zijn verfcheide handves- Handten en keuren, aan de Hollandfche fteden ver- ve«en leend, voorhanden: Alkmaar hadt van hem eene doorh{™ tien jaarige vrijheid van alle lasten, behalven van V6r ' den krijgstogt tegen de Friezen; Haarlem tolvrijheid en ftadskeuren verkregen: Delft en Dordrecht hadden ook verfcheidene voorrechten enkeuren ontvangen; ook Zierikzee, waarvan nog oude affchriften in wezen zijn: in dezelven krijgt de Baljuw , als Graaf, in des Konings plaatse, magt om zaken te berechten, die door.
F den



&j VERKORTE VADER LANDSCHE
W afd. den Nederbaljuw of Schout en Schepenen, niet
konden berecht worden.
Gebou- Willem II. heeft zich ook door het fhchten wen door Van eenige gebouwen vermaard gemaakt: men hem ge- fcnrijft hem een Huis te Alkmaar toe, ter plaatftlClit" ze daar 'er zedert een is gefticht, welk nog het jaartal 125 a in den voorgevel draagt: ook zoude hij daar den weg aangelegd hebben, die nog des Konings weg heet: zommigen willen dat het Stadshuis te Haarlem in het bijzonder hem tot een Hofgebouw hebbe gediend; maar of hij het gefticht hebbe is onzeker: dit nogthans gaat vast, dat 'er al in het jaar 1214 , een Hof te Haarlem geweest is: op vasten grond wordt hem het oprechten van het Hofgebouw in'sllags toegefchreeven; hoewel de tijd der ftichtinge onzeker is: uit eenen Schrijver der veertiende Gebe- ceuwe blijkt, dat hetzelve in of omtrent het deboek - 10{-oofi252,is aangevangen: men houdt Sre hem ook voor den fchrnVer van een Latijmck ven. gebedeboek, welk misfehien alleenlijk ten zijnerf dienfte door anderen is opgefteld, of mogelijk dat hij 'er Hechts bezitter van geweest zij.
III. AF-



RlSTóAlK. 83
^ ^ . m »M
III. AFDEEELING.
Beginnende niet de de Regeeringe van Graavè . floris den V, in het jaar 1256; en eindigende 3 in het jaar 1442, onder d& Regeering van Hertoge filips van
BOURGONDiÉ.
Cjraaf floris V. bereikte nog géén twéé jaaren toen zijn Vader dus ongelukkiglijk fneuvelde, gelijk wij gezegd hebben: hij werd dies onder de voogdije van floris ; zijnen Vaderlijken Oom, gelleld, die echter ook in het jaar 1258 ; en dus twee jaaren na zijnen Broeder fneuvelde; zijnde te Antwerpen in een tournooifpel gewond en eenige dagen daarna, aan de wonden overleeden , en te Middelburg in de Abtdije begraven: van hem hebben de Zeeu- aleid wen keuren gekreegen, volgens welke het gan- Voogdes»
fche land berecht werdt: hierop nam Vrouw'aleid ^ fsïiJutxt j j j floris v •
Weduwe van jan van avennes de zorg der op-
voedinge, en der voogdije over floris V. aan,
als zijne moei; doch men zag hier ongaarne,
dat zij zich zo veel gezags aanmatigde , dies
werdt. otto III. Graaf van Gelder tot voogd
aangefteld, door de Hollanders, terwijl Vrouw
aleid zich door de Zeeuwen in het opgevat
gezach zocht te handhaven : hoewel zij in
Zuidbeveland bij Vcrroutzee of Vorenlee; eèn Wordt
nu verdronken plaats bij of omtrent het dorp door . ,
Jerfeke , een voiflagen nederlaag hadt ouder-
F s gaan,56"^8'



S4 VERKORTE VADERLANDSCHE
III. ifd gaan, in een gevecht tegen deezen Graaf, van : wien men anders weinig merkwaardigs aangetekend vindt. In den opftand der Kennemers en 126S. Westfriezen, in-het jaar 1268, bragt hij wel, nevens den Utrechtfchen Bisfchop, jan van nassau, die in het jaar 1271, tot dien zetel verheven was, een leger te velde, waarmede hij Utrecht vruchtloos belegerde, en Amersfoort innam, doch anders luttel uitvoerde; zijnde omtrent drie jaaren daarna overleden. TLQius Graaf floris nam zelf al vroeg de regeering v- a*n_ aan, en ging, na het bewind over Zeeland aan regee1-dc zijnen Neeve floris van Henegouwen, Zoone ring. van Vrouwe aleid voor twee jaaren te hebben aanbevolen, de Westfriezen beoorlogen, hetwelk hem echter eenige jaaren achtereen niet wèl gelukte: zijne moei aleid hem diergelijke togten afradende, behaalde zijne ongenade en werdt in het jaar 1277 , door hem met hare kinderen ten lande uitgewezen: in het jaar 1282, ging de Graaf de Westfriezen, tot hier toe te lande beoorloogd, met fchepen aantasten; hetwelk hem zo wèl gelukte dat hij omtrent Wijdenes Ontdekt en Schellinkhout, eene volkomene overwinning zijn va- Qp hen behaalde, en toen uit eenen gevangenen ders lijk. ^ ontdekking wegens zijns vaders lijk deed, waarvan wij te vooren met een woord gewaagden ; hetwelk hem zo verheugde, dat hij zulk» door eenen brief te kennen gaf aan den Engelfchen Koning eduard I. met wien hij, na het vereffenen van eenige gefchillen, in vertrouwde vriendfehap leefde , en naderhand een verdrag van huwelijk floot, tusfehen 'sKonings Dochter en zijnen Zoon jan, geteeld bijbeatrix, Dochter van Graave Guv van Vlaanderen.
Ia



HISTORIE. 85
In het jaar 1283, gelukte het hem, bij opene AFObrieven door Hertoge jan van Braband, van de leenroerigheid wegens Dordrecht geheel en al zf ^èt^' vrij verklaard te worden; maar in het volgend jIn van jaar werdt hij in de Stichtfche onlusten gewik- R>aband. keld, en hier door verpligt zijne wapenen te I2*3" gebruiken tegen de Inlandfche Edelen, voornaamlijk tegen de Heeren van Amflel en Woerden ; welker floten en landen hij niet alleen innam, verbeurd verklaarde en gedeeltelijk wegfchonk, maar zelfs de overwonnen, gevangen, en verjaagde Heeren, door eene geflrenge behandeling noodzaakte, op harde voorwaarden, zich weder met hem te verzoenen.
In het jaar 1287, ^eden deeze landen zeer. Zwaar* veel door eenen zwaaren watervloed, die Fries- ^sd land en Zeeland bijkans geheel overftroomde, 1237, en veele menfchen en vee wegfleepte: Graaf floris nam toen de gelegenheid waar, om door het leggen van eenige flooten de Westfri&zen nu te beter te beteugelen; gelijk hij ook zedert te Stavoren, naar men wil, als Heer van dat Gewest erkend en gehuldigd, en die ftad daarom ook met de handvesten begunftigd zoude zijn: in ditzelfde jaar verbondt zich de Graaf ook, nevens diderik van Kleef met den Hertoge jan van Braband, om deezen in zijne eifchen op het Hertogdom Limburg, tegen den Gelderfchen Graaf reinout te onderfteunen en in den oorlog bijteftaan: eenige bijzondere gefchillen, tot nog toe onafgedaan, als mede de voorheen genotene gunst van den Brabandfchen Hertoge, hadden floris , die bedenkelijk ooit eene meerdere uitbreiding zijns vermogens op het oog hadt, tot deeze verbindtenis aangezet: volgens F 3 dit



86* VERKORTE VADERLANDSCHE
1H. jifd. dit verdrag leverde hij dan hulptroepen onder ' verfcheiden voornaame Edelen des lands , die,
na het inneemen van eenige Gelderfche lieden, mede deelden in den gedenkwaardigen flag_, en in de zegepraal des Hetogen van Braband bij 1,288. beringen i in het jaar- 1288 , alwaar Graaf rein au t en Graaf adolf van nassau , als ook de Aartsbisfchop van keulen, en verfcheide andere grooten gevangen, en deeze, niet dan een jaar daarna, door bemiddelingc van den Franfchen Koning weder geflaakt werden: omtrent; deezen tijd matigde de valfche Keizer fredrik zich de ftoutheid aan, om den Bisfchop van Utrecht te vermaanen dat hij den Graaf van Holland wederhouden zoude van het beftrijden der Friezen; waarop floris echter geen acht gaf, en hem zijne vermetelheid zelfs dn eenen Magt brief verweet. Ook was de magt van' onzen der Hol- Graave nu derwijze aangewasfen, dat hij veelen, Wrche hGt bijzonder de Zeemvfche Edelen, zeer ber Graaven. ^ ^ he(. tg fteeken, die zelfs naer uitkndfche hulp uitzagen, om hem een gedeelte van Zeeland afhandig te maaken; waar toe zij guy van oampierre , den Graaf van Vlaanderen genegen genoeg vonden; zo dat hij welhaast Middelburg kwam belegeren; doch hetzelve op de aankomst van Graave floris weder verliet; doch hier mede verloor de Vlaamfche Graaf zijn uitzicht niet op Zeeland, maar viel vier jaaren J29S. laater , en wel in het jaar 1295 , in Zuidbeveland met een. leger van 3000 mannen, welke echter door die van borsselen, pas zo veele honderden fterk, geflagen en op de vlugt ge2295. dreven werden. In het 1296., ftond men 'mEngelandden Hollander en de vrije vischvangst toe op
de



HISTORIE. 87
de Kust van Jarmouth; doch ontnam hun in. a™.
den wolftapel, die naer Brugge verlegd werdt,
hetwelk Graaf floris noopte om een befchermend en verweerend verbond met Frankrijk, onder de toeftemminge en goedkeuringe der voornaamfte Edelen te fluiten; hetwelk den Engelfchen Koning edard I. dermate vertoornde, dat hij van toen af, met Heere jan van kuik jak van en andere misnoegde Edelen, in verfcheide za- ku1k menkomlten, door zijne afgevaardigden, mid- ^haandelen liet beraamen, tot het gevangennemen en ^ tegen vervoeren van Graave floris naer Engeland; flokisV. gelijk zij dan ook eerlange daar toe eene gunftige gelegenheid waarnamen, wanneer de Graaf, ter verzoeninge van die van Amflel met het gedacht van zuilen , te Utrecht gekomen , door hun kwanswijs ter vogelenjagt genodigd en uitgelokt, op het onvoorzienst verrast en gevangen genomen , eerst naer Kroonenburg , kort daarop naer het flot te Muiden, en na eenige dagen weder vandaar vervoerd, doch op de aan- . komst der Naar der s tot zijn ontzet, door vel- ^iedoor zen en eenige anderen, na veele mishandelingen velzsn' geleeden te hebben, met verfcheide fteeken ge- vermoord griefd, en gedood werdt. wordt.
Deeze veeleer uit eene al te hevig woedende drift, dan opzettelijke boosheid, begaanemoord gefchiedde op den 27 of üSften van Zomermaand, des jaars 1296: dusdanig was het einde van floris V. die zijne Voorzaten in magt en aanzien verre te boven ging, en de eerfte was, die zich in zijne eigen brieven Graaf van Zeeland noemde, en het door de gunst der goede gemeente, aan welke hij veele voorrechten hadt gefchonken, tegen de afgunst van veele Edelen F 4 kui-



?8 VERKORTE VADERLANDSCHE
III. A7D. lange ftaande hielde; hoewel deeze, op hem gebeeten uit bijzondere oorzaaken , hem het ongeluk berokten , waarin hij omkwam: men fchrijft hem de dichting van het Lusthuis Vogelzang omtrent Haarlem in de Duinen, en de voltrekking van het Hof in 'sHage toe; alwaar hij zich met de Jufferfchap, ook met de jagt, en andere ridderlijke oefeningen plagt te vermaaken.
Zijn dood bragt veele verwarringen hier te Lande voort; vooral ook twist om de voogdij en het bewind, naer welke Graaf dirk vak
kleef , jan van avennes en wolfert van
borsselen dongen; en deeze laatlle wist het zo jah I. te beleggen, dat hij den jongen Graaf jan I. te voog- ^eere ontvangen hebbende , denzelven geheel dije. wist naer zijne hand te zetten, en de klem des bewinds voor zich te verkrijgen; voerende den Graaf alomme met zich, en doende hem beveelen en zegelen, het geen hij goedvondt; doch züne veranderingen in de munt, waardoor de handeldrijvende Ingezetenen deezer landen zeer gedrukt werden , en andere knevelarijen geweldadïgheden , en vooral zijn indrang op. 'sLands privilegiën , met naame op die van Dordrecht, verbitterden de gemeente zo zeer tegen hem, dat hij te Delft , vanwaar hij met den Graave naer Zeeland meende te vlugten , wredclijk omgebragt werdt, op den i van Oogstmaand 1299: hierop aanvaardde a vennes weder de voogdij , van welke hij al hadt afgezien; en men is er niet Vreemd van, dat hij, door vergif den dood van zijnen Sierft. Neeve Graaf jan L, die op den ioden van 1*99. Herfstmaand van het zelfde jaar te Haarlem,
door



HISTORIE. So
doop een toeyal van den rooden loop ftierf, HL at*. bevorderd hebbe: de Engelfche P-rmfes elizabeth zijne Gemaalin hadt hem geenc kinders verwekt; ook was hijzelf nog in zyne eerfte jeugd: dus ging de Regeering van dit Graaffchap over in het huis van Henegouwen: want jjnII. jan van avennes was de Zoon van aleid, g^.^Jan Zuster van Koning willem , Grootvader van jj0{ianit' den overleedenen Graave jan I. en 'er dus de naaste erfgenaam toe: dees hadt ook even voor den dood van zijnen Neef, een verdrag geflooten met Dordrecht, Middelburg, Zierikzee, Leiden, Delft, Haarlem, Alkmaar mGeertruidenberg, tegen de moorders van Graave floris ; thans na deszelfs dood deedt hij zich, tot meerder zekerheid zijner Regeeringe, door de voornaamlte Steden, welker aanzien onder het bewind van floris V. fterk was toegenomen, huldigen, en bij bezegelde brieven tot Landsheer aanneemen: al terftond maakte hij zijn werk om de misnoegde Edelen te bedwingen, of te bevredigen , fchoon dit hem Hechts gedeeltelijk gelukte: want jan van renesse , een Zecmvsch jan van Edelman, zich van Schouwen meester gemaakt j^^" hebbende, verwekte vervolgens eenen algemee- eeR. op_ nen opftand in Zeeland, en dreef ten Keizerlij- ftand in ken Hove , dat het Graaffchap Holland, aan Zeeland. , het Rijk vervallen ware; dies Keizer albrechï Keizer zelf eenen inval in Holland poogde te doen,ALdoch, zonder zijn oogmerk te bereiken, weder Bra^IT aftrok. De Zeeuwfche Ballingen lieten zich toen een- {„. met de Vlamingen in, en deeden met deezen val in eenen inval in Walcheren, floegen Jonker wil- t^aj^ ' lem, den Zoon van Graave jan II. en namen Z;erikzee ^fliddelburg in; ook deeden zij Zierikzee beie- belegerd.
F 5 ge-



50 VERKORTE VADERLAtfDSCHE
III. afd.geren, en ftaken zelfs in het jaar 1303, naer ' Holland over, daar zij al het Land, van de Maa*
ze af tot aan den Haarlemmerhout, zich onderwitte wierpen, als ook de ftadt Utrecht; doch in het van volgend jaar bewoog witte van haamstede, sT*DEbe- natuurlijke Zoon van Graave floris, de. Holwerkt het landfche Steden , om de Vlaamfche bezetting veróïij- uit te drijven; gelijk ook de Koning van Frank-
J'taamfcheri'^ nu'P vei'ieende ' om nen u^ Zeeland te bezet- " jaagen '■> hetwelk beiden gelukte. Verfcheidene tiüg. ballingen , die toen in handen van Jonkheere willem vielen, moesten hunnen opftand met eenen fmadelijken dood boeten ; anderen be-, dienden zich van de Amnestie hun aangeboden , om zich te verzoenen met des LandsheeFENESfE ren Zoone; en renesse, die ook uit Utrecht vlugt en gevlucht was, fneuvelde, nevens veele anderen, ]!e.r" bij het overvaaren van de Lek, op den 15den n ' van Oogstmaand 1304, en den 11 derzelfde jan II. maand, overleedt ook Graaf jan II. van Henefterft. gouwen en tlolland, te Valerichijn aan eene I3°4" kwijnende ziekte, na eene regeering van omtrent 5 jaaren: hij werdt om zijne godsvrucht en goedaartigheid gepreezen, doch van al te groote flapheid in de rechtsplegingen befchuldigd; en vooral dat hij die van borsselen te flap behandeld, en daar door gelegenheid tot de oproerigheid der Zeeuwen gegeeven hadt. witlem Jonker willem zijn Zoon, volgde hem op Il'i. fluit onder den naam van willem III, en huwde in
ftandraet ^et ïaar 13°5 » met J0ANNA VAN VAL0IS1 DochFiaaude- ter van karel van valois, Broeder van Kos-sn. ning filips. In het jaar 1306, floot hij een I3°6- befland met Vlaanderen, en in het jaar 1310 eenen nadceligcn vrede; waar toe hij genoodzaakt



HISTORIE. 91
zaakt was, om dar de Hollanders en Zeeuwen, HL afb, zich houdende aan hunne aloude gewoonte, ge- " weigerd hadden , hem in Henegouwen te \omen helpen: in het jaar 1315, vartede hij do xii$. wapenen weder op, doch het liep aan tot in het jaar 1323, eer 'er een vast verdrag getroffen werdt, waar door de oude twist met Vlaanderen een einde nam.
Zedert mengde de Graaf zich in geene nieuwe oorlogen, maar beileedde het grootfte deel zijns levens om zijn gezag onder zijne eigen Onderzaten te verlterken, en tot de Nabuuren uit te breiden : hij hechtte de heerlijkheden Hecht van Amftel en Woerdsn ,die jan II. aan guy zijr Am/lel en nenBroeder opgedraagen hadt,nadeszelfs dood, ^óer* in het jaar 1313, weder aan Holland, cn bragt aan HoU te weege dat het flot Vreêland aan hem ver- lani. pand werdt: hij noodzaakte de Friezen van Oost er go en West er go tot onderwerping aan hem; en ten blijke dat zijn aanzien zeer hoog gellegen was, huwde hij zijne Dochter marga- mapga. reete aan Keizer lodewyk , Hertoge van Bcije- reetr ren ♦ en eene andere aan Koning eduard HL van Engeland uit: veertien dagen vóór zijnen LODE. dood, die op den 6 of j van Wiedemaand in wyk. het jaar 1333 voorviel, hadt hij nog een verbond gefloten met zijnen Schoonzoone eduard, tegen zijnen Schoonbroeder, den Koning van Frankrijk: zijne dapperheid in den oorlog, cn zijne gemeenzaamheid in den omgang, als ook zijne onkreukbaare rechtmaatigheid inhetrechtsoefenen , worden zeer gepreezen: zommigen • hebben hem befchuldigd van verwaarloozinge in 's Lands regeeringe , terwijl hij zich met andere zaakcn ophicldt, en vooral zag men niet
gaar-



VERKORTE VADERLANDSCHE
III. afd. gaarne, dat hij zo dikwijls naer Henegouwen-
toog: men heeft hem den naam van de goede.
toegevoegd, mogelijk om eene enkele gunst den Geestelijken betoond, of om zijnen ijver in het bevorderen van eene Kruis-vaart naer het H. Land-
Hongets- Geduurende zijne regeering, en wel in het nood en jaar 1315, heerschten hier te Lande een groote pest- hongersnood en pest-ziekte, zo dat de armen I3'5' op de ftraaten verfmachtten, en de echtgenooten zelfs eikanderen fchuwden, en den nodigen onderhand weigerden. Men floeg het vleesch van doode krengen, raauw ten lijve in ; en in zeker Hollandsen Dorp at men de kikvorfchen uit de flooten, hetwelk toen ongewo'oner voedzel was, dan tegenwoordig bij zommigen; doch de Hemelfche voorzorg deedt binnen weinige maanden die rampen in zo verre ophouden, dat men zekere maat Rogge voor 15 penningen kocht, daar men te vooren zo veele Huivers
Zwaare voor betaald hadt. In het jaar 1334, was
Water- 'er OQk veel fchade veroorzaakt door eenen y]old' zwaaren watervloed, die Holland en Zeeland, 13 doch vooral Friesland trof; dezelve was op eenen geweldigen ftorm gevolgd, die den 23 van Slagtmaand van dat jaar opftak : veele dorpen werden overftroomd, en eene groote menigte van menfehen verloor het leven; doch Kennemerland leedt toen weinig, of is misfehien geheel vrij gebleeven, ten minfte het moest om den nood der Friezen , in het volgend jaar, twee penningen van ieder Morgen Lands op■brengen.
wttt-sm Willem de vierde, pas 19 jaaren oud, zrjlw° nen Vader opgevolgd zijnde, zoudt in den aai>
' vang



HISTORIE. 93
vang zijner Regeeringe eenige hulp aan zijnen m i»n. Behuwdbroeder, den Engelfchen Koning, die tegen Frankrijk in eenen oorlog was gewikkeld; doch de Graavin Weduwe van willem III. bemiddelde de gefchillen tusfehen deeze twee Rijken door een verdrag in het jaar 1340, en nam daarna het geestelijk kleed aan, in de Abtdije van fontanelle , bij Valenchijn— om- Opkomst trent deezen tijd begon Amjterdam merkelijk op van ^rate komen door den Koophandel, en verkreegfi^m. in het jaar 1342, bij een handvest van deezen Graave, het voorrecht der Hollandfche Steden in het gemeen, om, namelijk, alles wat binnen derzelver vrijheid gefchiedt, mits niet draagendq tegen de heerlijkheid van den Graave, door Schout en Schepenen te laaten berechten.
In het jaar 1345, belegerde hij Utrecht te willim vergeefs, en beukte de Had vijf weeken lang |V- M«uit dertien ftormtuigen; ook werd hij hier met u-recht. eenen pijl in een' zijner hielen gewond; doch 134.5. 'er werdt, door bemiddelinge van zijnen Oom jan van beaumont , een befïand geflooten, en daarbij bedongen, dat vierhonderd Burgers, ongegord, bloothoofds, en bamvoets, hem, op de knieën, voor zijne tent om vergiffenis moesten komen fmeeken, hetwelk ook gefchiedde: de oorzaak van dit beleg was de misnoegdheid van den Graave, om dat men de Voogdij der Stad en over het Sticht, welke hij oordeelde hem toe te komen, aan robert van arkel hadt opgedragen: terftond hierna ondernam hij eenen togt tegen de Friezen, welke tegen hem opgeftaan waren. Doch nauwe- sneu. iijks bij Stavoren omtrent Qdulfs Klooster ge- velt.
land



94 VERKORTE VADERLANDSCHÉ
III. ah), land zijnde, e-n zich in het heetst van het ge-
* vecht gemengd hebbende, fneuvelde hij aldaar
op den 26 of df van Herfstmaand van het gemelde jaar, zonder wettige kinders na te laaten. Zijne jonge Gemalin, eene Dochter van jan III. Hertoge van Braband, was over den dood van haaren Echtgenoot zo gebeeten op de Friezen, dat zij het Klooster der Friefche Monniken op Marken door eene bende krijgsvolks in brand deed fteeken, en de ongelukkige Monniken in zee fmijten. willem de IV. was
de eerfte der Hollandfche Graaven , die de kwaade leenen aan de Graaflijkheid verftorven, niet,gelijk voorheen,aan eenen der naasteMaagen, ten redelijken prijze afftond, maar dezelve verdeelde , en aan verfcheide Heeren uitgaf, waaruit veele verfchillen over het Recht van het Poorterfchap, het Molenrecht, en andere heerlijke Rechten ontftaan zijn.
Zijne oudfte Zuster, de Keizerin margareet, werd door haaren Echtgenoot Keizer lodewyk , daarop met deeze Landen verlijd, en in het jaar m6. 1346, alomme gehuldigd; bij welke gelegenheid zij aan de Landen en Steden verfcheide Privilegiën fchonk; belovende onder anderen, ook geenen oorlog te zullen aanvangen, dan met goeddunken der Edelen en lieden; doch zij hield het bewind der Regeeringe niet lange in eigen handen , maar droeg het in 't jaar
134?. 1349» aan haaren Zoon WILLEM °P •> mits deeze haar een gedeelte van de inkomllen zoude betaalen. Dan, toen deeze hier in zijnen pligc en beloften te buiten ging, aanvaardde zij de Regeering wederom, en. zocht hulp in Engelland-,



historie. 95
land, om haaren Zoon, die zich op nieuws III. afó." hadt laaten huldigen,■van de Regeeringe te ont- * fcetten.
Deeze verdeeldheid tusfehen dé Moeder en Oorden Zoon , verdeelde ook welhaast de voornaamfte Ingezetenen deezer landen ortder elkan- j-cjm ' deren, en bragt de partijfchap van Hoekfchen Kaleien KabeljauwJ'chen voort, welke anderhalve i^auw' eeuwen geduurd, en waarvan men de overblijfzeis, tot in het midden van de zestiende Eeuwe gezien heeft. Want zij bragt adel tegen adel, fleden tegen ftedeh, ja burger en bloedverwant tegen eikanderen, in de wapènen: de aanhangers van Hertoge Willem, die graauwe bonnetten droegen, werden Kabeljauwfchen geheeten ; wapenden zich alomme tegen die van Vrouwe margareete , die zich Hoekfchen noemden, en roode mutfen droegen; en men vindt gemeld, dat de partij, die de overhand hadt, der weêrpartije, den bol uit de muts fneedt, het-» welk men den Lever uitfnijden noemde: de Eerde eerstgemelden fchijnen in het jaar 1350, wel gebruik zeventien floten der Hoekfchen, die de zwakften van ns? waren, vernield te hebben: vindende men ook, hier'te dat zij onder het beflormen van Rozenburg te Lande. Voorfchoten bij Leiden, zich van buskruid bediend hebben; welk toen eerst hier te Lande bekend geworden is.
In het jaar 1351, viel 'er een fcheeps-ftrijd m«gavoor bij ter Veere; waarin Vrouw margareet beit temet de vereenigde Engelfche , Zeeuwfche en j^?020 Henegouwfche magt, haaren Zoon met de Hol- z0on, en landfche Vloote op de vlugt floeg en over- overwint, won; doch den Aden van hooimaand daaraan I3SI* Volgende, leverde zij hem op èéMaaze^ niet
ver



T)C VERKORTE VADERLANDSCHE
III. kin. ver van den Brielle weder flag, maar kreeg hier
■ de nederlaag, en veele Edelen, die het met
Wordt naar hielden, raakten of om het leeven, of Vefla''en gevangen: zij zelve ontweek met eenige fcheb' ' pen naer Engeland, alwaar zij den Koning bewoog, om zich als Middelaar tusfehen haar, en haaren Zoon aan te bieden: Hertog willem ftraks na die behaalde overwinning ook derwaart overgefteeken, tradt aldaar zedert in huwelijk met magteld, Dochter van henrik, Hetoge van Lancaster, en nam Koning eduard mede tot Middelaar aan, die toen een Verdrag tusfehen de beide partijen bewerkte op den 7 Staat van Wijnmaand 1354; waarbij Holland, Zeehem de land en Friesland aan Hertog willem afgeftaan regeering werc[en f blijvende Vrouw margareet alleenaI354t lijk in het bezit van Henegouwen: doch Vrouw margareet overleefde deeze verzoening niet Sterft, lange: zij ffcierf op den 30 van Herfstmaand des 13SS. jaars 1355, te Valenchijn in Henegouwen, werwaarts zij zich ter wooninge begeeven hadt.
Hertog willem zettede nu den oorlog voort, dien hij op den naam zijner Moeder, reeds in het jaar 1347, tegen den Bisfchop van Utrecht begonnen hadt; en noodzaakte deezen, na het afloopen en plat branden van het Sticht, in het Heusden jaar 1356, tot vrede: in het jaar 1357, hechtte wordt aan hij de Heerlijkheid van Heusden aan Holland; ^h-cht doch kort daarna werdt hiJ krankzinnig, en dit 8ej357-' befpeurde men het eerst na zijne terug komsc uit Engeland, werwaarts hij in dat jaar was gereisd; dewijl hij Heer gerrit van wateringen met eigen handen, zonder eenige reden, ombragt; dies men hem het beftuur van zichzeiven, veel min van het Land, niet meer durfde
ver»



historie. 97
vertrouwen : hij werdt dan eerst in 's Haage Vtï»t>l vastgezet, en vervolgens naer Ouesnoi in He- T~y negouwen vervoerd, alwaar hij tot zijnen dood, XTeh die m het jaar 1389 voorviel, opgefloten bleef. V fterft
Straks na zijne vastzetting fhken de HoekJcnen, die eenige jaaren zich Uil gehouden had- alden, het hoofd weder op, en droegen het Ra- BRECHT waardfihap der Landen, aan Hertoge albrecht, ^Ird den Broeder van onzen Graave, op; terwijl de Kabeljaauwfchen de Voogdij, aan magteld van lankaster wilden opgedraagen hebben, zich niet ontziende, de Regeering cener uitheemfche Vrouwe aan te bieden, daarze te vooren de eigen Dochter van willem III, Vrouw margareet namelijk , niet voor Graavin wilden erkennen , voorgeevende niet vervrouwd, dat is, niet door eene Vrouwe geregeerd te willen zijn.
Hertog albrecht erkende de gunst der Hoek- ' Jchen wel, door het verleenen van verfcheide Privilegiën aan de Steden, welker meeste nu vaste Kollegien en Vroedfchappen, of Raaden en Jaarhjkfche Burgemeesteren bekomen hadden, en verbondt zich ook wel om recht te doen, naer 's Lands Wetten en Gewoonten,en het Land met hulpe der goede Steden te zullen regeeren ; doch matigde zig ook ten eerde op eigen gezag aan, naar willekeur, verande- Maakt ring te maaken in de Regeeringe van zommine verandeSteden, en van het platte Land; ook poogde 'tVv-f3 Jij de Wet te De/ft buiten tijd* te verzette»; Ef5 hetwelk hem niet fchijnt gelukt te zijn; want ringen, die Stad hielde ftaande, dat men haare Schepenen niet mogt afzetten, het welk albrecht zo euvel nam , dat hij dezelve , na dat zij ook G open-



98 VERKORTE VADEitLANDSCHE
lil afd. openlijk tegen hem was opgeftaan,- eenen inval *t"5^— in 's Iiage gedaan, en aldaar 's Graaven gevangenis opengebroken hadt , met de wapenen aantastte, en 'er (het beleg vooffloeg, in Gras2359. maand des jaars 1359, welk hij in perfoon bijwoonde ; hij noodzaakte vervolgens dezelve tot de overgaave bij verdrag, welk inhieldt, dat de Stedelingen hem om vergiffenis moesten fmeeken, hunne muuren afwerpen, en 40000 oude fchilden opbrengen. tJgktren Vervolgens oorloogde Hertog albre&it met en Bronk- Gelder] chen, die, even als de Hollanders in horsten. twe£ partjjen f iiekeren en bronkhorsten geéreciit heeten, verdeeld waren , als ook met de Utrcchtbeoor- fihen 1 doch hij verdroeg zich in het jaar 1364 * loogt de met f^lertog eduard van gelder , en in het jchenï' '375* met arnold van iioorne, Bisfchop J364. van Utrecht; eenige jaaren daarna huwde hij zijne Dochter kathariNa uit, aan willem van GULiK, Hertoge van Gelder^ die zich, na de tegenkantingen der Stichtfchen te boven gekomen te zijn, in het gerust bezit van dat Hertog-dom bevestigde. Wordt Hertog albrecht, na zijns Broeders dood, Graaf. door den Édelen en Steden in het jaar 1388, J388- [1389,] tot Graaf gehuldigd zijnde, hieldt zich meest in 's Hage op, daar hij in het jaar 1386, zijne Gemalin margareete overleeden zijnde ^ axeida zich in cene gemeenzaame verkeermge inliet van met aleida van poelgeest ; welke jong en bepoel. yallig zijnde, den Hertog zo wist te believen f
ziin bit- dat ziJ in korten ' bïinaer alIes ten Hove zL naar haaren zin befchikte. Bijkans alle gunften werden haast door haare bemiddeling van den Hertoge verkregen \ en door haar toedoen geraak-



HISTORIE. 9£
raakten de Kabeljaauwfchen meer en meer in Hl. Aró, het bewind: dït ftak den Hoekfchen, te vooren bij den Hertog in günfte, 2eer in den krop: willem , 's Hertogen Zoön en Graaf van Ooster- Wordt vant, zeif gaarne in de Regeeringe willende door bededen, misgunde aan aleid dat gezag, en be- ^nmt fchouwde met leedweezen, dat zijn Gellacht lem vi." door haar ontecrd werdt: hij wist dan ook de verzaak zo te beleggen, dat deeze jonkvrouw in moordden nacht, tusfehen den 21 en 11 van Herfstmaand in het jaar 1390, door eenige gewapenden met verfcheiden wonden, nevens 's GraaVen Hofmeester, vermoord werdt.— Dit was de reden dat de Graaf van Oosteryant, zo zeer niet meer als voorheen bij zijnen Vader gezien was; en het ongenoegen hieruit óntftaan, deed hem befluiteri, om zich ter zijner veiligheid te begeeven naer het Slot te A/tena., welk zijn Vader hem hadt opgedragen; dit deedt hij ook in het jaar 1393, maar week, na dat het gemeld Slot door zijnen Vader weder bemagtigd was , ten Lande uit naer Frankrijk, alwaar willem èggert, een rijk Amfterdamsch Koopman, hem van penningen verzórgde, het geen de Graaf naderhand erkende , doof hem tot zijnen Thefaurier aan te Hellen., en hem verlof je geeven, om in zijne heerlijkheid van Purtnerende een Slot te Itichten, hetwelk dé opkomst aan Purmerende heeft gegeeven.
Hertog albrecht midlerwijl, den twist tus- Schmïni fchen de Schieringers en Vetkoopers willende te gen en ', bate neemen, om de Friezen aan zich te onder- ^«*««*. werpen , en het verboren bewind aldaar. te pe^ herkrijgen, vondt geraaden, het beleid van dien bracht ftogt aan zijnen dapperen Zoone, den gemel- verzoek



ioo VERKORTE VADERLAND S CHE
IILafd. den Graave van Oostervant te vertrouwen, en ~~; zich daarom alvoorens met denzelven te beloon, vreedigen, gelijk gefchiedde; waarna ook de Hoekfche Edelen weder in de gunlte van den Hertoge herfteld werden. Slaat de In het jaar 1396, in Oogstmaand, werdt de Friezen, togt naer Friesland, tot welken men zich ook JJé6. van Engelfche , Franfche en Duitfche hulpe voorzien hadt, ondernomen; en de landing gefchiedde ook gelukkiglijk in de Kuinder, waarna 'er op den 25 van Oogstmaand een felle ilag voorviel, ten nadeele van de Friezen, van welken zeer veel gedood werden; waarna men de meeste Steden en Sterkten bemagtigde, en veele Dorpen in brand ftak: tegen den winter keerde het leger naer Etikhuizen te fchepe wederom, vanwaar de hulpbeden na het ontvangen der foldije, ook huiswaart keerden.Men hadt te Staveren en elders wel bezetting gelaaten, doch deeze was daar, en op meer Belegert andere plaatzen, in het volgend jaar weder uitStaveren. ge(jreven, door de wederfpannige Friezen, dies de Graaf van Oostervant in het jaar 1398, Staveren belegerde, innam, en de hulde ontving der Inwooneren, die nu jaarlijksch eene fchatting van 6 Huivers van ieder huis betaalen moesten : maar wel haast werdt 'er een tweede opftand-onder de Friezen ontdekt, dies oostervant in het volgend jaar hem andermaal tot reden bragt, en toen ook de hulde van Groningen ontving: een derde oproer onder dit wrevelig volk werdt , door het maken van een 1400. beftand, geëindigd, in het jaar 1400, en Staveren was toen de eenige plaats, die nog Hollandfcht bezetting inhieldt.
De



HISTORIE. ioï
De Hertog was tot dit beftand gedrongen, IH.Am, deels door de foberheid zijner finantiën, deels om. dat hij zich door den Heere van arkel , die als Rentmeester der Graaflijke Domeinen, hem rekening geweigerd, en hem en zijnen Zoone vervolgens den oorlog aangezegd hadt, te leur gefield zag. In het jaar 140a, viel arkel, na 1402. dat hij Oudewater voorheen te vergeefsch hadt gezocht te verrasfen, in den Krimpenerwaard', vanwaar hij met grooten buit te rug keerde; terwijl de Rotterdammers en anderen zijn eigen Land daarna mede plat liepen, en alomme beroofden.
In het jaar 1403, floeg oostervant, na een Gfff,'B* voordeelig verdrag met Utrecht geflooten te j_s" hebben, het beleg voor Gorinchem, welk hij "1403. met groot geweld aantastte, doch dat hem in wederfland niet fchuldig bleef; zodat na een beleg van 12, of volgens anderen van 22 weken , een verdrag geflooten werdt, waarbij arkel beloofde op zijne knien vergiffenis van den Hertoge cn Graave te zullen verzoeken, en dulden dat men eenen ganfehen dag het Hertoglijk vaandel op het Slot te Arkel plaatzen zoude.
In het jaar 1404, den 12 van Wintermaand, Hertog ovcrleedt Hertog albrecht , dien men bij zouit ^ecf)t migen, als godvruchtig, befcheiden en recht- p.erft vaardig geprezen vindt; doch die weinig an-> 1404. dere kloekmoedigheid fchijnt gehad te hebben, dan om verfcheidene bastaarten te verwekken, hetwelk eer lafheid en verwijfdheid heetenmag: zijn Zoon was de Generaal tegen de Friezen, en otto van arkel durfde hem vergiffenis wegens een' manflag afdwingen, en werdt nog G 3 be-



3oa VERKORTE VADERLANDSC&S
III.afd. beleefdelijk bejegend;en deszelfs Zoonjan. wisé - zich wel van het doen van rekeninge aan zijr
nen Heere te onthouden, ja deed hem zelfs den Zijne oorlog aan — hij liet ook zo zwaare fchulden, Weduwe na, dat zijne Moeder Vrouw margareete van bo°del'J'n ^eve t °Pen^jk dcn nagelaten boedel mee den mec den voet ^iet'. waai'toe zij, in geleenden gewaade, voet. ' ónder het wegwerpen van eenen halm, debaare vooruit ging: in het zelfde jaar gefchiedde zulk verftooten van haars mans boedel ook, door. de Hertoginne Weduwe van filips van bourgondie; die haaren gordel afdcedt, en denzelven, nevens haare beurs en ijeutels, op zijnen doodkist lag.
Willem, de. Graaf van Oostervant, zederc eenige jaaren reeds vermaarder, en meer bemind dan zijn overleeden Vader, werdt nu in den aanvang van het jaar 1405, in de Hollandfche cn Westfriefche Steden, als Graaf gehuldigd,— ïtraks daarna wisten de Hoekfchen zich in verfcheide Steden met geweld ter regeeringe in te, dringen ; doch te gelijk was Hertog willem van "het begin zijner Regeeringe in nieuwe onlusten , met het huis van Arkel gewikkeld, welk Wouiri. den vrede fchendende, zich in de Lente, des tbern in- jaars T405, van Woudrichem hadt meester, ge|fenn°" maakt; doch toen de Hertog de drie Sloten. J405. Gasperne, Ever/lein en Hagefteln, nog voor den winter van dat jaar bemagtigd, en de bezettingen krijgsgevangen gemaakt hadt, werdt 'er een beftand met den Jonkheere van Arkel gefloten, welk echter kwalijk gehouden werdt, en kort daarna ftak reinout , Hertog van Gelder, wien de heerlijkheid van. Arkel in het jaar 1407, werdt opgedragen, zich in deezen twist, • die.



HISTORIE 103
die niet voor het jaar 141a, meteen verdrag Hl.atb. eindigde, waarbij Gorinchem en het Land van I4I3i" Arkel aan Hertoge willem werdt afgefïaan , die zich van Heere jan van arkel wist te verzekeren , dewijl hij nevens egmond , ijsselstein en anderen eenen toeleg tegen den Hertog gefmeed hadt.
In het zelfde jaar IHlde Hertog de opfchudding te Utrecht tusfehen de Ligtenbergers en Lokhorften, waarvan de eerden weder op het kusfen kwamen, en de anderen gebannen werden ; maar Staveren werd ook in het jaar 1414, Staveren door de Friezen, die de flappe wachters ligtelijk door de overrompelden, op den 12 van Louwmaand bgj^,1 bemagtigd, welke achteloosheid den Graave tigd. ° zeer 1'mertte, om dat hij door den ftaat zijner 1414* zaaken genoodzaakt was, van den oorlog af te zien, en met hun een beftand te fluiten.
In het jaar 1415, huwde Hertog willem Vroötf zijne Dochter jacoba uit, aan jan, Hertoge jsc°ba van Tourraine, Daufijn van Frankrijk; doch dJJ% Hcr-> dees werdt op den 4 van Grasmaand in het jaar tog van 1417, waarschijnlijk door vergif, te Compeigne Tounai* in Frankrijk uit het leven gerukt, zonder bij zijne Gemalin Kinders verwekt te hebben: ze- ' a' dert dit onverwacht fterfgeval beijverde Graaf willem VL zich, om de opvolging van zijne Dochter na hem in de Regeeringe, op eene buitengewoone ftaats-vergaderinge, vast te Hellen , gelijk hij de beloften daartoe van ver» ■ de meeste Edelen en Steden verkreeg. — Midlerwijl fukkelde dees Graaf met een groot en pijnelijk gezwel aan de dije,welke hij liet doorvlijmen, het geen hem zo zwak maakte, dat hij 141?* op. den laatflcn van B!oemmaan;l in 't jaar 1417 ,
G 4 W .



104 VERKORTE VADERLANDSCHE
Hl. afd. te Bouchain overleedt. Zijne dapperheid worde ' met recht geroemd, en is ook in den Arkel-
fchen en Luikfchen oorlog genoeg gebleeken: maar hij mogt zich wel wat minder met de Franfche en Bourgondifche zaaken bemoeid hebben : behalven de Graavin jacoba heeft hij vier natuurlijke Kinders, drie Zoons en ééne Dochter, nagelaaten.
Vrouw jacoba werdt terflond in Henegouwen, na haars Vaders dood, en wel door toedoen van den Hertoge van Bourgondien , als Graavin gehuldigd; de Hoekfchen zochten haar ook, zodra zij in Holland gekomen was, in het bewind te doen Hellen, gelijk zij ook in Dordredc alle Steden, uitgezonderd te Dordrecht, erkend Vro"v en e^s voorrecnc en handvest door haar bevesjacoba ügd werdt: maar haar vaderlijken oom jan van te erken-beieren, of de verkooren Bisfchop van Luik, nen. met Kabeljaauwfchen zamenfpannende, en den Geestelijken Haat nu verlaten hebbende, zocht zich in de Regeeringe, of als Graaf, of ten minften als Ruwaard en Voogd te dringen: Erkent de Steden Dordrecht en Br ielle erkenden hem jan van voor Ruwaard; doch het mislukte hem, om beieren. Qorïncf,em met geweld te verzekeren. 1418. In de Lente van het jaar 1418, werdt Vrouw jacoba jacoba, onder verlof van Paus martyn V. aan haaTvo'- baaren v0^en Neef jan , Hertoge van Braband len Neef. uitgehuwlijkt; en dees Hertog zedert ook, in de Steden en ten platten Lande, als Graaf van Holland en Zeeland gehuldigd: in het zelfde jaar doeg dees nieuwe Graaf het beleg voor Zijne Dordrecht, welk door Hertoge jan van beievemch- ren met groote voorrechten was begundigd; tuigen. Qa zes weeken belegerens werdt 'het beleg
we-



HISTORIE. 105
iveder opgebroken; waarna jan van beieren , IU> af». op den 10 van Wijnmaand, Rotterdam bij ver- ' rasfing innam; en door een verdrag in het volgend jaar met zijne nichte gefloten, werdt hem het bewind over een gedeelte van Zuidnolland afgedaan; maar niet te vrede met dat gezag, nam hij zijnen flag waar, terwijl Hertog jan , en zijne Vrouw jacoba naer Braband vertrokken waren, om eene gevaarlijke tweedragt aldaar te ftillen, die hij zelf aldaar hadt wecten te ftooken, want hij verftoutte zich welhaast om zijne vrienden hier en daar op eigen gezag, met ampten te voorzien, de Regeering in zommige Steden, onder anderen te Amfterdam, buiten tijds geheel en al te veranderen; zo dat Utrecht, Amersfoort en Leiden, mede op jan van beieren, met reden, zeer gefloord , en voor diergelijken indrang vreezende, met eikanderen een verbond van onderlinge befcherminge floten.
De beide eerstgemelde Heden , verklaarden Ti*o. hem zelfs op den 28 van Grasmaand in het jaar 1420, den oorlog, en begonnen de vijandlijkhcden door het neemen en vernielen van verfcheide floten der Kabeljaauwfchen, waarna zij Lei Itn eene bezetting in Leiden wierpen, welke eer- oe,egerd. lange een beleg van negen wecken tegen den Hertog uithielde, doch zich toen bij verdrag overgaf, en hem, als Ruwaard hulde deedt, '£Burgen het Burggraaffchap der Stad aan hem afflond, graafzedert welken tijd hetzelve met het Graaf- ^aPder fchap van Holland vereenigd gebleeven is — na koim aaa deezen voorfpoed, floeg jan van beieren het Holland. oog op Braband, welk hij na hetbcmagtigen van Geertuidenberg, introk, doch 'er niet veel anders G 5 uit-



lofj VERKORTE VADERLANDSCHË
1ÏT. ato. uitvoerden dan Lillo en Zandvliet te plunderen; waarna hij een beftand floot en weder aftrok.
Onderwijl hadt het flap bellier van den Hertoge van Braband, zijne ligchaams zwakheid, en zijne onwettige verkeering met de Dochter van eenen Brabandfchen Edelman, zulk een afkeer tegen hem, in zijne fchoone, kloekmoeVrouw digeen verflandige Gemalinne jacoba verwekt, jacoba dat zij, die hem met tegenzin, op den aandrang bewerkt naarer Moeder en Vrienden, genomen hadt, nu echtfchei- ha£lre gedachten liet gaan over eene fcheidmg diDg. van hem, en over een ander huwelijk, welk zij vervolgens ook aanging, na de Pauflijke dispenfatie ontvangen te hebben, met humfrey, Hertoge van Glochester, Broeder van Koning henrik V. van Engeland, jan van Jan van beieren hadt ondertusfchen het bcbeiësën. wind over Holland en Zeeland, voor zich zo wel begun- verzekerd, dat hij zelfs zich met vrucht van de Schiet- onlusten in Friesland bediende, om door middel gen.'1"' der Schieringers, welken aanhang hij {lijfde, mede aldaar zijn gezag mee* en meer uit te breiden : hij beteugelde hunne Zeefchuimerijen door een verdrag; kreeg van hun een gefchenk van 50 vette osfen, en te gelijk eene verklaaring, dat zij hem, dien ze te vooren reeds ge, huldigd hadden, voor Heer wilden blijven erkennen.
Hit gefchiedde in, of omtrent het jaar 1421, Brand' te en op den 23 van Grasmaand van dat zelfde jaar, jtmfiel- jgfegj Jmfterdam, nu reeds door den koophanim' del fterk aan het bloeien, zeer veel door eenen zwaaren brand, die wel een derde deel der Inlijft, benevens het Raadhuis, de nieuwe Kerk, de heilige Stede, het Gasthuis, en -het Bagijri-



HISTORIE. loy
fiof verteerde; doch veel fraertelijker ramp trof Holland en Zeeland op St. elisabeths nacht, zijnde den 18 van flagtmaand in dit zelfde jaar; v[gQa]erT een fterke ftorm uit het noordvveste , joeg het xvater tegen de dijken met zulk een geweld, dat de ganfche Zuidhollandfche waard onderliep, en wel 72 Dorpen verdronken, van welken meer dan 20 onder den vloed begraven blecven: een groot getal menfchen verloor 'er het leven bij, en de fchade was zo groot, dat veele voomaame en zelfs adelijke lieden, tot de uiterfte armoede gebragt, hun brood of buiten 's Lands zoeken, of hier bedelen moesten: men zegt dat Dordrecht met het ftuk Lands, waarop het ftond, toen van het vaste land vzn Zuidholland afgerukt geworden is.
In het jaar 1423, kwam Vrouw jacoba met haaren Engelfchen Gemaal in Henegouwen, daar zij zich van alle de Steden met geweld verzekerden, uitgezonderd Halle, en 'er de hulde ontvingen, waarna een beftand met de Brabanders gemaakt werdt; het geen de Hertoge van Glochester gelegenheid gaf, om eenen keer naer Frankrijk te doen: hij liet zijne Gemalin te VfOUW Bergen, doch nauwelijks was hij vertrokken, jacoba of de Brabanders fchonden het verdrag, en wordt jigtten Vrouw jacqba , op den 13 van Wiede- vervocrtJmaand in het jaar 1424 vandaar, 'ftellende haar I4?4, den Hertoge filips van bourgondie haaren Oom in handen, die haar naer Gent voerde, daar zij omtrent drie maanden bewaard werdt ; doch Ontkomt toen haare wachters verfchalkte, en in mans- en vlugt klederen te paard, naer Antwerpen, en vandaar !n. n.,a0* naer Woudrichem vlugtte, daar zij door jan ^>iisn' van viane ontvangen, naer Oudewaar, Schoon-
1$-



To8 VERKORTE VADERLANDSCHE
IH. afi). hoven en Gouda gevoerd, en aldaar voor Graavinne erkend werdt: het Slot te Schoonhoven ging eenigen tijd daarna bij verdrag over tot haare partij, na dat de Burgtzaaten lijf en goed bedongen hadden; uitgenomen albrecht of arnold beiling, die veroordeeld werdt, om levend in de aarde gedolven te worden: vooraf kreeg hij op zijn woord van eere, een maand verlof, tot het befchikken zijner zaaken , en keerde toen als een andere regtjlus , ten beftemden tijde weder, wanneer het vonnis op eene molenwerf, even buiten de Stad aan hem uitgevoerd werdt.
1425. Op den 6 van Louwmaand in het jaar 1425, jan van overleedt Hertog jan van beieren, aan vergif, beieren , ^00r T_jr> jAN yAN VLIET5 eenen zijner gemeen-
ven^£e zaame vrienden, hem ingegeeven, zo men wil; terwijl anderen melden, dat margareet van bourgondie, Graavin Weduwe van Holland, verdacht gehouden werdt, van deel aan 's Hertogen dood gehad te hebben: dit fterfgeval jan van veroorzaakte, dax Hertog jan van braband, braband (in plaatze van jacoba, van wier recht hiertoe Traaf *t n'ets §ewaaS^ wol"dt) door de Edelen en Steden huidtak"- alofnme als Graaf gehuldigd , en filips van bourgondie als Ruwaard en Oir aangenomen Schoon- en erkend werdt — jacob van gaasbeek voorts fateii ^ tot Stedehouder aangefteld zijnde, floeghetbebefegMo. jgg yoor Schoonhoven, welk zes maanden duurde , en toen na het fluiten van een beftand voor zes weeken, opgebroken werdr: jacoba had ondevtusfchen den Tsfeldijk doen doorfteeken; en daar door Schieland onder water gezet, en Slag tus- Gouda van den eenen kant gedekt; van de anfchen dere zijde dreigden de Kabeljaauwfchen de Stad Vrouw tC,



HISTORIE. 109
te zullen aanvallen, doch zij tastte dezclven bij AFn«. Alfen, op den 21 van Wijnmaand zo gelukkig aan, dat zij 'er de overwinning op behadde; 1 J_ en met veele gevangenen, en de banieren der beek. Steden Leiden, Haarlem, Amfterdam, en anderen , naer Gouda te rug keerde.
In den volgenden jaare 1426, leedt haarepar- t^i6. tij in een gevecht bij Brouwershaven op den 13 Vrouw van Louwmaand eene zwaare nederlaag; ook belegert belegerde zij Haarlem tot tweemaalen te ver- Haarlem geefs, hoewel zij in een gevecht bij Alfen, de te verKabeljaauwfchen onder jan van uitkerke, na-geef°L'1* derhand derwijze lloeg, dat 'er wel vijfhonderd van bleeven: ook liepen de Kennemers, die het met haar hielden, gantfch Schieland, Waterland en Wcstfriesland af, doch voor Hoorn werden zij gefluit, verllaagen en op de vlucht gejaagd: filips van bourgondie ftrafte hen ook over deezen opftand, met een altoosduurende belastinge , en lag uitheemfche bezetting in de Steden, die hem getrouw gebleeven waren ; hetwelk genoeg toonde, hoe willekeurig hij haar regeeren zoude, zodra hij volllrekt meester van het Land geworden was.
Vrouw jacoba zag nu haare zaaken zo verre verloopen, vooral in het volgend jaar 1427, 1427. na dat haare partij in eenen zeedag bij Wieringen zeer groot verlies geleeden hadt, en zij zich van haaren-Man in Engeland, die nu eene andere getrouwd hadt, verlaaten bevondt, en van haaren Oom met een beleg binnen Gouda gedreigd werdt, dat zij raadzaam oordeelde, een verdrag met denzelven aan te gaan, waarbij zij de Re geering van Holland aan hem overlaaten, yrouw en belooven moest van zich niet, zonder zijne jacoba
toe- dü-c af-



Üo VERKORTE VADERLANDSCHË
III. afd. toeflemminge, in den echt te zullen bcgeevenï
dit verdrag, waarbij' zij filips voor Ruwaard
ftand van er.kenc}e« cn zich met den blooten naam van ringtSCe" Graavinnc vergenoegde, was den 3 van Hooimaand 1428, te Delft getekend.
Terltönd na het treffen van deezen zoen, begon men zich hier te Lande, met allen ernst op het voortzetten des handels, de zenuw van den Staat, toe te leggen: de Noord-Hollanders, in het bijzonder te Hoorn en Enkhuizen, zettedcri de Haringvisfcherij zeer ftefk voort, na dat het kaken en zouten van den haring, al voor het einde van de voorgaande Eeuwe, door willem èeukèlszoon Van biervliet , in Vlaanderen was uitgevonden; Waarna in het jaar 1416, het eerfte groote Haringnet te Hoorn gebreid was: van toen af begon men, daar en te Enkhuizen, met grooter fchepen, buizen genoemd, ten ha-^ ring te vaaren, en deeze vaart is; zedert, zó fterk toegenomen, dat zij hier te Lande, deri naam van groote Visfcherij gekreegen heeft —• de vaart naer het Noorden en de Oostzee bloeide thans ook lïerk in Holland en Zeelend, en verfcheide Nederlandfche Steden hielden met elkanderen i nü en dan ; algemcene bijeenkomften, tot nut van den algemeenen Koophandel; Ook werden veele derzelve begreepen in het verbond, bekend onder den naam van HanïseVerbond, te Lubek in het jaar 1418, geflooten, tot voortzetting en verzekering des handels iri de verbonde Steden, en tot bewaring van dieri in dezelve.
tie Ook werdt in of omtrent het jaar 1428, hier Druk- _ te Lande, de loffelijke Drukkonst,. door laugevondèn^5 JANSZ« koster j te Haarlem, alwaar hij
IAH" ^



HISTORIE. Ui
ïn het jaar 1431 Schepen was, uitgevonden; iii- afda' want dees begon eerst de boeken of fchorsfen ^ tot letters te mijden, en zö regelswijze op papier te drukken, tot nut van zijner dochters kin- koster. deren, wier man^ thomas Pieterszoon hem- 1431. een dikker en taajer inkt hielp uitvinden: ook werden de houten letters in looden en tinnen veranderd ; men ondernam geheele boeken te drukken; onder welke de fpraakkunst van donatus , en de Spiegel onzer hehoudenisfe te tellen zijn; gelijk uit de ruwheid der kunst'met eenen opllag van het oog te befpeurenis: deeze kunst bragt haaren vinder groote winften aan, die wel haast meer werkvolks moest in diénst heemert, daar onder eenen zekeren jAn , wiens toenaam niet te melden is * die op eenen kersnacht, de letters en ahder drukgereedfehap heimelijk bijeen gepakt heeft,en met hetzelve over Amfterdam naer Duifchland gevlugt is: men heeft naderhand gemeend dat dees jan fust , of faust, of guttenberger geweest zij, die te Mentz niet lange daarna, de Drukkunst heeft geoefend: junius verhaalt, deeze letterdieverij uit den mond van twee geloofwaardigen verftaan te hebben, die dezelve gehoord hadden, uit den mond van kornêlis den Boekbinder, die verfcheide maanden bij den letterdief geflapen hadt, eri die in het jaar 1485, nog in de kruisllraat te Haarlem woonde: zedert werdt deeze kunst nog te Haarlem geoefend, en na dien tijd is ze over ganfeh Europa verfpreid, en in en buiten de Nederlanden tot volkomenheid gebragt, dewijl men in Duifchland al vroeg op het verbeteren, eieezer nutte uitvindinge heeft toegelegd. Vrouw jacoba j (om weder tot haar te kee^
ren}



112 VERKORTE VADERLANDS OHE
III. afd. ren) hadt zich nu gemeenlijk, na datze buiterf
— het bewind gefield was, te Goes in Ztiidbeveland
en zomtijds ook in 'sHage in Holland opgehouden: men vindt dat zij op de eerstgemelde plaats de papegaai met den kruisboog afgefchoten hebbende, tot Koningin der bende verklaard, en met gefchenken door de landlieden vereerd werdt, waarmede zij zeer vermaakt was. Doch haare inkomften reikten nauwlijks toe tot haar onderhoud, en dikwijls werdt zij door haare Hoekfche Vrienden met geld onderfteund ; cn «ank toen deeze hunne handen flooten, boodt frank van bok- van borselen , Stadhouder van Holland en Zceselen, iand, haar op zulk een' heufche en verpligten°rder de wijze onderftand, dat 'er haar hart door gcïrouw troffen werdt, waarop wel haast een heimelijk jacoba, huwelijk volgde, wel dra ontdekt, en toen met, w.ie door filips de gelegenheid waargenomen werdt, roei ijk" om jacoba, over het. fchenden haarer belofte, huwt. met geweld aan te tasten, en van den naam van Graavin, het eenig teken van aanzien welk haar Hij wordt nog overfchoot, teberooven: terftond gaf hij. gevangen.bevel, om frank van borselen in flilte uit 's Hage te ligten, en naer het flot Rupelmonde in Vlaanderen te brengen, het welk jacoba te laat te weeten kreeg, om het te kunnen beletten.
Terftond liet filips het gerucht loopen, als. of frank den dood tot ftraffe van zijn misdrijf te wachten hadt; dies jacoba gcenen tijd verzuimde , om onder bemiddelinge van fredrik , jacoba, Graeve van met filips in onderhande-
doet af-' linge te treeden: dees konde echter voor haar Hand van niet ancjers bedingen, dan dat haar voor het afvanGra'r-ftaan van Henegouwen, Holland, Zeelanden vin, enz. "ett~



HISTORIE. 113
West friesland, en van den naam' van Graavin, IIL AFP» alleenlijk de heerlijkheden van Voorne , Zuidbeyeiand en Tholen , nevens de tollen van Holland en Zeeland, geduurende haar leven, werden toegelegd ; doch indien filips vóór haar ' ftierf, zoude zij weder in het bezit haarer Graaffchappen treeden — borselen, daarna genaakt, van bor. werdt met het Graaffchap van Oostervant ge-S£lengeduurende zijn leven, en naderhand ook metflaakt' de Vliesorde befchonken , doch zijn Stadhouderfchap hem ontnomen; ook verkreeg hij het houtvesterfchap over den Haarlemmerhout en de wildernisfen in Holland, op eene wedde flechts van 70 Nobelen in het jaar, waaruit hij nog zijne bedienden tot de wildernisfen betaalen moest.
Na het openlijk voltrekken van haar huwelijk met frank van borselen , vindt men weinig meer van Vrouw jacoba aangetekend: zij leefde ook niet lang' daarna , en bragt haare rampfpoedigc dagen, meest op het Hot Tellingen , 'vnMijnland bij Sasfenheim, door , alwaar zij als houtvesterin vrij woonen mogt: hier Heet zij den tijd, met het maaken van aarden kannetjes, bij de liefhebbers met den naam' van Vromv Jacoba's kruikjes bekend, en van welken 'er nog eenigen, veele jaaren naderhand, in de vijvers van het Hot zijn gevonden: met zulk en diergelijk werk bezig zijnde, overleedt zij aan de teering, op den 8 van Wijnmaand H36". 1436, in het 36 jaar haares ouderdoms; zon- jacoba der bij haaren vierden man, zo min als bij de ftilfu drie voörigen, eenig kind geteeld te hebben: met haaren dood vervielen de heerlijkheden van Thol.m, en Zuidheyeland weder aan de Graaflijkheid.
H Zo



Ii4 VERKORTE VADERLANDSCHZ
nl Arr) Zo ooit iemand, het was, in de daad, jacoba ,
j*~ ' die alle ongeluk in het huwelijk bezuurde;
tweemalen den zin haarer vrienden hebbende moeten opvolgen , werdt zij door beide die huwelijken zeer in haare goederen benadeeld; en tweemaalen naer eigen goeddunken gehuwd zijnde, was zij niet min ongelukkig; want de Hertog van Glochester konde haar belang niet bevorderen, om dat het Engelfche hem zulks niet toeliet; en om dat hij eene ligtekooi koos boven zijne aanzienlijke en fchoone vrouw: dus werdt deeze Graavin geheel af hangelijk van Hertoge filips , die, na haar laatfte huwelijk, zich ook van alle haare Graaffchappen meester maakte, en den landzaat wel haast deed ondervinden wat het in hadt, door eenen magtigen Graave geregeerd te worden, als die eerlange genoodzaakt werden in uitheemfche oorlogen deel te neemen , welke hen in zwaare fchulden deeden vervallen : in het jaar 1436, wikkelde hij hen in eenen oorlog met Engeland, doch het wederzijdsch belang van den koophandel drong onzen en den Engelfchen Landaart om over een beftand te handelen, welk alleen de kooplieden betreffen zoude; doch deeze onderhandeling werdt 11epende gehouden tot in het jaar 1443, en de krijg duurde nog, toen de onzen in een oorlog Oorlog geraakten, met de Oosterfche fteden, uit hoofde met de van fchade, door de onzen aan die van Lubek Poster' toegebragt, waarom deeze eensflags in het jaar 1437, alle de Hollandfche en Zeeuwfche fcheI437' pen, die in de Oosterfche haavens liepen, befloegen , en alles wegnamen wat zij van ons op zee aantroffen; wordende de fchepen in den grond geboord , de goederen prijs verklaard,



historie: 115
cn hetbootsvolk gevangengezet; een verlies, welk Hl. apd. <le landzaten in het gemeen, zo wel als de koop- ' lieden in het bijzonder , zeer drukte, want 'er was, na eene zvvaare overllrooming der Betuwe cn van het Sticht, in het jaar 1436, eene groote Groote duurte gevolgd, die in het jaar 1437, zo toe-duurte, nam dat men voor een roggenbrood van vijf ponden, vier en een half groot, en voor een fchepel rogge een gouden rijder betalen moest: de ramp nu der Oosterfche vloote toegebragt, vergrootte de duurte, en gaf hier en daar aanleiding tot opfchuddingen , want toen rees het roggenbrood tot een' halven gulden : na een wederzijdsch misvalligeu oorlog, meest in zeekaperijen gevoerd te hebben, trof men den 23 van Oogstmaand 1441, een tienjaarig beftand 1441. met de Hanzefteden, waar door de vaart op de Oostzee herfreld, en de aanvoering van graanen op den ouden voet herbragt werdt.
H 2 IV. AF-



U6 VERKORTE VADERLANDSCHE
IV. AFD. :
IV. AFDEEELI.NG.
Beginnende met het jaar i443> onder d' Regeer ing van Hertoge filiPs van bourgondie, en eindigende, met den Kamerijkfchen vrede in het jaar 1529, onder de Regeer ingvan Keizer karel den vijfden.
WIItEMNa dat willem van LALAiNG, in het jaar vTila" 1440, door filips tot Stadhouder benoemd, en laikg, deVze ^0or huwelijk, met het huis van Brede?ZAL, rode verknocht was geworden, geraakten de der v^n Hoekfchen allengskens in de voornaamfte fteden Holland., op het kusfen, en de gemoederen der Kabel* jaamvfchen aan het gisten : deeze tweedragt tti brak in het jaar i444, tot dadelijkheden uit; W' welke gevoegd bij eenen ftrengen winter en ' kouden zomer van het jaar 1442 , en bij de veele drukkende lasten der gemeente , welke groot gebrek hier te lande veroorzaakten, alomme niets dan rampen en elende vertoonde : m oproer het laatst van Louwmaand, liep de muiterij te tJmfttr Amfterdam zo hoog, dat men de klokken trok dm' den Schout geweldig aanviel, en de Kaoeliaauwfchen vandaar naer Haarlem deed wijken; daar de Hoekfche heeren , die zich in hunne huizen verftecken hadden, door die van de te-, genpartije beftormd, en dagelijksch eemgeii van wederzijden geveld werden, tot dat de Hertogin zelve, bij het afzijn van haaren man, die



HISTORIE. 117
elders onledig was, en haar het bewind in- IVtusfehen hadt opgedraagen, de Hoekfchen bewoog de ftad te ruimen, en met Tiaar voor eene wijle naer Amfterdam te trekken, daar men hen met öpene armen onving.
Lalaing werdt hierop afgezet, en gozewyn lalain» de wilde door den Hertoge in zijne plaatze be- atSezet« noemd, die te Leiden terftond werkvondt, om beide partijen te fusfen, welke, tegen elkander in het harnas gejaagd, niet afhielden voor dat het lot der wapenen ook hier de Hoekfchen hadt doen bukken, bij welke gelegenheid eenigen der aanleggeren onder hen ook door het Gerecht in 'sllage met den dood, en zware geldboeten geftraft werden: de Hertog zelf in het jaar 1445, i44shier gekomen, ftelde toen in de Regeeringe der philips Heden , zeker gelijk getal van beide partijen, bvoa*roon_ waar door de rust voor dien tijd eenigszins
die ver-
herfteld werdt: te Amfterdam en elders veran- andert de derde hij, in Slagtmaand, de Regeering, en Regee. vernieuwde zijn Placaat tegen den ïnlandfchen 8* tweefpalt, die noch zo verre ging, dat men zich door het dragen van kaproenen, harnasfen, lange mesfen en zwaerden deed kennen, al hetwelk nu weder verboden werdt.
In het jaar 1447, deed de Hertog weder eene 1447. tienjaarige bede, waarin de Staaten fchoorvoetende bewilligden, en over welke in 'Noordholland en Waterland, welke zich te hoog in dezelve gefchat rekenden, heftiglijkgetwist werdt, • tot dat men naderhand met geweld de tegenftanders tot het opbrengen der lasten noodzaakte — aan de knevelarijen van anderen wist de Hertog echter ook door het recht wel perk te zetten : hij het namelijk in hetzelfde jaar Heer
H 3 -jan



iïS VERKORTE VADERLANDSCHE
IV. Am. tan van domburg openlijk onthalzen, omdat
hij, zwaarlijk befchuldigd wegens veelerleie
jan van <re\veldenarijen, met de wapenen gezocht hadt,
vnt J"" gelde hij vervolgens de hcersch- en geldzucht heersch- deezer landen, bepalende hoe verre hun rechtsen geld- gebied gaan zoude, en in hoe verre zij vrijplaatzucht be-zen Mn misdadigen mogten verlenen; dragende teugeld. vervolgens het opzicht over de geestlijken deezer landen aan Paus nikolaas V. op, die in 1451. het jaar 1451, den Kaadinaal de cusa herwaart cu«a ' zondt, welke prediken durfde : dat men de zijne pre- beelden dsr Heiligen alleen eeren moeste, voor zo diking. verre zij derzelver deugden herinnerden ; en ze tiit de kerke moeste nemen, als het volk 'er te fterk naer toeliep, of afgodifche eere aan beweeze: dat men de bloedige hoftien nergens moeste yertoonen; en dat het H. Avondmaal niet ware ingefteld, om 'er mede te pronken: ook wist hij de^fcheuring der Utrechtfche kerke te heelen, en den Bisfchop rudolf met zijnen mededinger
walraven van meurs tC bevredigen.
1452. In het jaar 1452, werden de Hollanders en Zeeuwen ook gewikkeld in den oorlog, dien de Herto"" tegen de Gentenaars voerde , welke echter in het volgend jaar, door eene verzoeSour- ninge geëindigd werdt — ook hielpen de onzen, dtaux le- in dat jaar, met eene vloot fchepen, Bourdeaux nagUgi- den Engeifchen, ten behoeve der Franfchen, ontweldigen.
j,s(r In het jaar 1456, wisten de Kennemers zich, K ' door middel van geld weder te doen herdellen «ar/in in de voorrechten cn vrijheden, welke zij, m hunne het jaar 1426, om de onderneemingen tegen
V00ïlech-Haarlem Hoorn verbeurd hadden: in het ten nei- <tj*field. " b



- HISTORIE. li? ,
gemelde jaar werdt Utrecht zeer ontrust door de IV- AFPtweedragt over de verkiezing van gvsbrecht van brederode, die fchoon met bijkans een- ^ECHT parige Hemmen door alle de Kanonniken, in VAN BP.E. de plaatze van den overleeden' Bisfchop rudolf derode, gckoozen, echter door Hertoge filips gcdwars- f^'' boomd werdt, als die met geweld, na dat hem utrecht de list mislukt was, zijnen bastaartzoon david verkovan bourgondie , thans reeds Bisfchop van Terouanne, in dien zetel zocht te dringen, d6m af> waarom hij aan het hoofd van 14,000 mannen . in Hooimaand uit 'sHage optrok, om Utrecht te belegeren; welke optogt den Bisfchop gysbreciiï en de Utrechtfchen zo vcrfchrikte, dat men door middel van den Hertoge van Kleef, te Tsfelftein een verdrag met filips floot, volgens welk, de zetel aan david van bourgondie ingeruimd, en aan gvsbrecht de Proostdij van Utrecht, gelaten, die van St. Donaas bij Brilde 'er bij gefchonken , en eene dubbele wedde, als Raadsheer in 'sllage hem beloofd werdt, nevens 4200 Rhijnfche guldens jaarlijksch, en 50,000 Leeuwen ééns , tot vergoeding van reeds gedane kosten: dus zegepraalde hie? weder de heerschzucht van filips , wiens huis toen voor het eerst den voet in het Sticht kreeg, en zicli den weg baande, langs welken Keizer karel V. uit deezen huize gefproren, eerlange het waereldlijk gebied van het Bisdom
heeft weten te verkrijgen. De Hertog Fairs
deed ook midlerwijl eenige poogingen om het ;™R' gebied over Friesland te verkrijgen; doch deeze ftaat naar o-elukten niet, en de gelegenheid was niet gun- het geftig om ze door de wapenen kragt bij te pNjjJgJ ten: ook" waren de Frije Friezen, zo geheeH 4 ^n,



ï2o VERKORTE VADERLANDSCHE
IV. afd. ten, flim en tevens laag genoeg, om liever
~ fchatting en achterftallen aan den giengen Kei-
fbedk- zer fredrikIIL te betalen, en dien voor Heer vordert te erkennen , als die verre genoeg van hurt fcha.ting was, om hen niets te benadeelen, dan te buk-' xanFries ken onder filips, wiens heerschzucht zij hadlmd' den leeren kennen.
kabel, Omtrent deezen tijd kreeg karel, Graal van , Graafvan Charlois, zoon van Hertoge filips, wieii hij, aarlois' in of vóór het jaar 1454, de landvoogdij over veKei- Holland en Zeeland, hadt opgedraagen, verde Heer- fcheide heerlijkheden hier te lande , en deed lijkheden.ook een ftuk lands tegen over Rotterdam, welk hij naer zijn Graaffchap Charlois liet noemen, bedijken; gelijk hij ook het land van Tonge bij Sommelsdijk bedijkt, en zo veel gezags reeds toen verkreegen heeft, dat zijn vader niet zonder reeden, voor de uitwerkzelen zijner llaatzucht beducht was ; gelijk hij 'er ook ftraks daarna , door gewikkeld werdt in eenen oorlog met Frankrijk; welke krijg, na den llag van Montlherij, door een verdrag Be- geëindigd werdt. In het jaar 1466, be¬
dwingt de dwong de Hertog van Charlois ook de LuikeLuihe' naars, en liet Dinant , welks burgers zijne T466 beeldtenis aan de galg gehecht hadden, ftormenderhand innemen, en dat misdrijf door 800 burgers boeten, welke hij in de Maaze deed verdrinken : henrik van borselen, Heer van Veere., die zich in het bemagtigen deezer ftad wel gekweten hadt, werdt toen met Westkapelle, Domburg en Vlisfmgen befchonken, en het een en ander hem en zijnen nakome• lingen, ten onverfterflijken erfleen werd opgedragen. 0p



HISTORIE. 121
Op den 15 van zomermaand in het jaar 1467, Wi aitfj ©verleedt Hertog filips te Brugge, in het 72fte jaar zijns ouderdoms, nalatende behalven eenen r^ep"og echten Zoon karel, nog wel 19 bastaar-fterftten, tien zoonen namelijk, en negen Dochters, 1467. aan verfcheiden van welken hij legaten hadt ge- Zijne maakt; en te gelijk eenen geweldigen fchat van kinderen, gemunt goud, veel zilverwerks, en voor meer dan twee millioenen aan prachtigst huisraad. — KleederDe rijkdommen en weelde der landzaten en de pracht in pracht en kostbaarheid der kleedinge was te™^'deezen tijde zeer gemeen geworden hier te lande ; en het verderflijk gevolg hier van zoude de Graaf van Charlois, nu Hertog karel I. hebben kunnen voorkomen, zo hij bij den natuurlijken afkeer van wellust en weelde, meer begeerte naer rust en vrede gehad hadt: doch hij, fel en heerschzuchtig van aart, fchiep naauwlijks ergens genoegen in , dan in den oorlog : hij offerde zich en zijne onderdanen geheel aan de krijgszucht op, en noodzaakte hen, hunne beste middelen, ten deele reeds in pracht en ongebondenheid verkwist, verder in noodelooze en uitlandfche oorlogen te fpillen.
Na dat zijn tweede huwelijk met margareet van jork, (uit het eerfte met ïsabelle van bourbon hadt hij een eenige Dochter, maria) in Hooimaand 1468, te Damme in Vlaanderen J4ft8. voltrokken, en hij ftraks daarna in Holland en Zeeland als Graaf gehuldigd was, vorderde hij van deeze gewesten de zeer zware bede van 532800 Schilden; van welken Holland en Westfriesland 372800, en Zeeland 160,000 Schilden opbrengen moesten, in den tijd van vijftien halve jaaren; welke bede veele nieuwe H5 be-



ff* VERKORTE VAD ERLANDSCHE
IV. afd. belastingen op de eet- en andere waaren in de
' {leden noodzaaklijk maakten, doch welke niet,
dan onder veel tegenmorrens der gemeente, ingevorderd konden worden. In dit zelfde
jaar Honden de Luikenaars door de Franfchen opgeruid, tegen Hertog karel op, en namen Tongeren in; doch de Hertog, die den FranVeGmtfihen Koning lodewyk XI. te Peronne tot een van öar- mondgefprek bij zich gekregen, en zo goed als lois' in hechtcnisfe hadt, dwong dien Vorst daarzaaïtLo- door, om niet alleen een nadeelig vreeverdrag dewyi" met hem te fluiten, maar ook in perzoonmet XI tot de hem de Luikenaars te helpen ftraffen over het ¥rede' gecne, waartoe hij zelf hen hadt aangezet; moetende die Koning toen, tegen wil en dank , ooggetuigen zijn van de verwoestinge van Luik , eer hij naer Frankrijk mogt te rug keeren.
Houdt In het Iaatst Hooimaand in het volgende het Graaf, jaar 1469, begaf zich de Hertog naer Zeeland, ' geding in om 'er de Graaflijke vierfchaar te houden: men ïfTee vindt, dat hij te Middelburg, drie dagen ter land. weeke, in perzoon te recht zittende, armen I4f0- en rijken, zonder onderfcheid, hoorde : drie broeders, in zijn bijzijn, wegens een' doodflag, aan eenen zijaer dienaren begaan , hebbende doen onthalzen, rees 'er eenige opfchudding onder het volk, welke hijzelf, met een ftok in de hand toefchietende, ten eerfte wist te ftillen. Vanhier naer Holland overgefteken , hieldt hij ook het Graafgeding in 'sHage; en verleende, wat later, aan de Friefche Afgevaardigden gehoor, die echter, gelijk ten tijde van zijnen Vader, naer huis trokken, zonder iets
ie fluiten; _
In



HISTORIE. 123
. In het jaar 1470, nam de Graaf van war- IV. af» wik , die in het kanaal kruiste, verfcheide Hol- * landfche en Zeeuwfche fchepen, die in Franfche Graaf havens opgebragt werden; hetwelk den Hertog wnskomt zeer tegen hem en de Franfchen verbitterde, op Ce zo dat hij aan den Aarts-bisfchop van Narbonne liolSanden aan den Admiraal de Bourbon liet weten, >c * ^°"e' zo men hierin niet voorzage, dat hij zelf, zon- f^o. der zich aan hunne willekeurige en langwijlige rechtsplegingen te ftooren, bij Sant Joris, en met gods hulpe , daarin wel haast voorzien zoude : hij hieldt ook zijn woord, en zondt eene vloot onder den Heer van Veere tegen hen, die warwiks fchepen op ftrand joeg, eenigen daar van deed verbranden, en tien der grootHen in Zeeland opbragt.
Toen vervolgens des Hertogen fchoonbroc der Herftelt Koning eduard IV. van den Engelfchen troon zijn' bioegebonsd en naer Holland gevlugt was, werdt ^ te Veere in Zeeland, in ftilte, op 's Hertogen geifcben kosten eene vloot uitgerust, met welke de ver- troon, dreeven Koning in het jaar 1471, naer Engeland overftak, en aldaar zich, na eene volflagen zege bij Barnet op warwik , die in den ftrijd fneuvelde, behaald te hebben, weder van de kroon verzekerde, welke hij tot zijn'dood behieldt: de ftad Veere kreeg toen, om den bewezen dienst in deezen , verlof van allerleie ^eJ'r. waaren, uitgenomen wol en fchapenvellen, in recht. Engeland, te mogen brengen, en vandaar weder uit te voeren.
De Excijnfen, hier te lande, om deezen tijd Oproer of nieuwlings ingevoerd , of merkelijk ver- 'e Hoorn, hoogd, traven op zommigen plaatfen aanleiding 2ver. 7? tot oproer; welk te Hoorn zo hoog hep, dat
men



124 VERKORTE VADERLANDSCHE
IV. afd men 'er op deu 21 van Bloemmaand 1470, de biervaten op de markt den bodem infloeg, en ledig dronk, voorts het huis van den geheimfchrijver vernielde, en alle deszelfs boeken en papieren verfcheurde: de belhamels van deezen oproer werden zedert geftraft, en verfcheide Vollers en Weevers, die 'er ook deel in hadden, gebannen, tot bijkans geheel den ondergang der lakenweverijen aldaar : in het jaar 1471, deed de Hertog bij twee ernftige plakaten, op ltraffe des doods beveelen, dat de Excijnfen, even als in andere fteden van Holland, 'ook te Te Zit-Hoorn zouden geheven worden. —- Te Zierik-
rikzee. zee echter kwam ter zelfde zaake , in Oogstmaand, het graauw tegen de regeering op de been, en beroofde geweldiglijk den Priester jan simonsz. , en den Bailjuw michiel», Heer van Heenvliet en Kattendijk van het leven , fmijrende hnnne lijken van het ftadshuis ten venftere uit op de ftraat, waarna zij de regeering naer hunnen zin veranderden: om deeze verregaande woestheid te ftraffen, kwam de Hertog zelf den 1473. 30 van Louwmaand 1473, teZierikzee; daar hij de burgers en ingezetenen, die hem al fchreijende en wanhavenig, buiten de poort, al fmeekende om vergiffenis, tegcngetrokken waren, wel het leven fchonk,. maar hen verpligtte, in negen reizen eene boete van dertig duizend guldens te betalen, en te dulden dat de ftad ■met krijgsvolk bezet werdt ; gelijk dan ook, onder bevel van barend van ramst , eenen Zwaab, eerlange gefchiedde. arkotjd Hertog arnoud van Gelder, die doorzijnen
van osL Zoone adolf vijf jaaren lang op het flot te
2"'zoon^uur'en *n bewaaringe gehouden, doch in het
jaar



HISTORIE. 125
jaar 1470, op aanhouden van Hertoge karel IV. aft», genaakt was, zag zich tot het verkrijgen van ~ het verloren bewind, verpligt de wapenen te- i^L(!nge" gen de wederfpannige Gelderfchen optevatten; doch om zulks te doen mangelde het hem aan geld, dies hij daarvoor het Hertogdom Gelder en Graaffchap Zutphen aan Hertoge karel verpandde : doch in Sprokkelmaand des jaars 1473, adolf overleeden zijnde , deedt kakel zelf, na het bemagtigen van de voornaamfte deden, en dat vangen, hij adolf van Gelder op het Kasteel te Vilvoorden hadt doen vastzetten , zich huldigen, gelijk hij ook in hetzelfde jaar nog, wegens deeze aangewonnen Vorftendommen, aan Keizer fredrik III. te Trier de hulde deed :■ hier zoude hij zich ook tot Koning van Bourgondie hebben doen verheffen, waar toe de fieraadjen reeds gereed, en de tijd der krooninge beftemd waren, indien hij zich maar aan de voorwaarden gehouden hadt, welke hij den Keizer beloofd hadt ; om, namelijk zijne Dochter alvoo•rens aan maximiliaan , 's Keizers Zoone, ten echt te geeven, welke hij naderhand weigerde; doch hetwelk na zijnen dood evenwel gebeurd is.
Dit ontwerp mislukt zijnde, zocht de Hertog kauel evenwel zijn gebied al meer en meer langs den Graafvari Rhijn uittebreiden: hij floeg in het jaar »47'Sk> S^f. ten behoeve van den Aartsbifchop van Keulen , richitinhet beleg voor Nuis, waar in de Hollanders en gen. Zeeuwen hem onder (leunden, en die van Zier ik- M7S» zee te fchepe hem veel hulpe beweezen; doch hetzelve werdt, volgens een verdrag, welke hij ten leste met den Keizer deswege trof, opgebroken, en hadt tot gevolg, dat de Lotharingen



126 VERKORTE VADERLANDSCHE
IV. afd. gers hem verfcheide Heden , in het Luxenburg~ fche, de Zwitzers hem het Graaffchap Ferette ontnamen, en de Franfchen midlerwijl- door hunne kaperijen aan de onzen ongemeen veel nadeels toebragten : om zich nu op den Lotharinger te wreeken, brak hij , in Wijnmaand met een leger derwaart op, en onderwierp zich dat Hertogdom binnen korten tijd: toen lagen de Zwitzers aan de beurt, die hij, om datze het Graaffchap Ferette, welk aan hem verpand was, hem afhandig hadden helpen maaken, ge-' voelig ftraffen wilde, niet tegenflaande zij hem alle vergoeding aanbooden, en hem met 6000 mannen overal ten dienfte wilden liaan; doch hij bleef bij zijn befluit, en nam in het jaar J476» 1476, de Had Granfon in, maar leedt niet lange daarna, eene nederlaag bij die ftad, waarin de Zwitzers al zijn pakkaadje buit maakten, en zo weinig de waardij kenden van de kostelijkheid , die zij vonden, datze eenen diamant van 1800,000 Franfche livres, die nu de tweede is in de Franfche kroonc, meer dan ééns aan malkanderen voor een' gulden verkochten : nog zwaarder verlies leedt hij in Zomermaand bij Murat, daar hij geheel geflagen werdt, en Wel agtduizénd van de zijnen fneuvelden.
Dit verlies trof hem zo zeer, dat hij zich zes weeken lang van alle gezelfchap afzonderde, en in eene zwaare ziekte viel, die hem het verftand ' min of meer krenkte: de Hertog van Lotharingen nam deeze gelegenheid waar, om zich in het verlooren bewind te herftcllcn, en bcmagtigde ook Nancij'm het begin van Wiedcmaand: dees flag wekte den Hertog van Bourgondie uic »jne verbijsteringen op , zo dat hij weder te
velde



HISTORIE. 127
velde trok, en nog vóór het einde van Wijn- IV.
maand het beleg voor Nancy hadt geflagen. *
Doch eer de Hertog van Lotharingen in het begin van het jaar 1477, de ftad konde ontzet- ,477. ten, viel 'er een gevecht voor, waarbij de Hij Bourgondiërs de nederlaag kreegen, en de Her- fterft. tog zelf ook fneuvelde, het zij door de hand der vijanden, of door die van heimelijke en omgekochte verraders : dit viel voor op den 5 van Louwmaand; en dus eindigde deftoute, en ftrijdbaare, doch ftaatzuchtige en onvoorzichtige Hertog karel zijn leven, in het 44fte jaar zijns ouderdoms , Iaatende een eenige onmondige dochter, eene verwarde regeering , beroerde
onderzaaten, en eene ledige fchatkist na .
de Vorftin maria, zijne Dochter, die hem opvolgde en kort daarna de Hollanders met dat al te hoog geroemd privilegie befchonk, waarbij zij nog een linksch inzicht hadt, ftond meest onder het bedwang der Gentenaaren, die haar zeer wèl naar hunne hand wisten te zetten.
In Holland, daar de zwaare lasten, de gemeente in verfcheide fteden aan het morren geholpen hadden, was ook de twist tusfehen de Hoekfchen en Kabeljauwfchen wederom in heeviger gloed ontfteeken. De Hoekfchen raakten te Gouda , Schoonhoven en Dordrecht op het kusfen, als ook tê Hoorn; daar het graauw op den voorgang van dirk banjaart de Excijnfen deed affchaffen ; doch Haarlem, Delft en Amfterdam , daar de Kabeljauwfchen de magtigfte waren , bleeven te deezen tijde vrij van oproer.
De Franfche Koning lodewyk XI. hadt kort tia den dood van Hertoge karel, zich van hec
Her-



128 VERKORTE VADERLANDS CHE
VI. afd. Hertogdom en Graaffchap van Bourgondie mees*
' ter gemaakt, en zettede nog zijne overwinning
jn Vlaanderen en Henegouwen voort; doch dit gaf den Hollanderen , die ondertusfehen een goed getal oorlogfchepen uitgerust hadden, gelegenheid om de F.ranfchen ter zee veel fchade toetebrengen, neemende zij in korten tijd, wel twintig fchepen, en beveiligende de,zeevaart t'eenemaale. Vrouw Het Huwelijk van Vrouwe maria , met den maria en Roomsch Koning maximiliaan , die bij de Koning Qentenaars in gunste llond, werd te Gent op
uAAwII" den 18 van °°gstmaand> W het jaar 1477, voltrokken; en eenigen tijd daarna werden zij I477' beiden in Holland en Zeeland gelijk ; en in het volgend jaar , na dat zij Gelderland geheel bemagtigd hadden , ook aldaar, gehul-
Gewel- digd. Doch de verbittering tusfehen de
denarijen Hoekfchen en Kabeljaauwfchen maakte in Holie* Hoek-iajja> nog zeer veele beroerten, en onderlinge ^£abel-n geweldenarijen : Leiden werdt door de Kabeljauuw. jaauwfehen ingenomen , en de Hoekfchen ten Jcben. getale van honderd, gewapenderhand in hunne .huizen overvallen , en genoodzaakt de ftad te Hoek- verhaten : te Haarlem hadt men ook eenige Jcben te Hoekfche Edelen moedwilliglijk overvallen en ^eVva?' de ^ad doen rumien : te botterdam noodlen/ " zaakte men den Stadhouder wolferd van. borselen, die te Hoekfchen begunftigde, om, daar hij over tafel zat,'op te ftaan, en de ftad te De K"- ruimen: ook werdt zijn Hof in 'sHage, omtrent leijaaw- het midden van den zomer door de Kabe'iaauwfchen overmeesterd, zijne paarden van de ftnl gerenln den haald, en zijne goederen geplonderd en bedorven: Haag. waarna hij van zijnen kant de huizen der Kabeljauw-



HISTORIE. 129
jaauwfchen aldaar deed plunderen; ook bragt 1V-a?d. hij het Hof over naer Rotterdam, doch ook daar de partijfchap te groot vindende om ze te kunnen bijleggen, verliet hij de ftad, en begaf zich naer Veere in Zeeland.
Ondertusfchen hadden de Franfchen, onder hunnen Onder-admiraal coulon , de haringvloot geheel en al bemagtigd; en veele graanfchepen uit de oostzee waren mede in hunne handen gevallen : de flag bij Guinegate in Artois, den 7. van Oogstmaand in dit jaar 1479 voorgevallen., 1479. verzachtte,dewijlze ten voordeele der Nederlanderen uitviel, deeze fmerte een weinig. — In het volgend jaar 1480, deedt mjsximiliaan eene bede hier te lande , tot voortzetting van den oorlog tegen Frankrijk en in Gelderland, waarin de Kabeljaauwfchen geredelijk bewilligden , en toen ook ligtlijk verkregen dat wolf'erd van borselen, van zijn ampt als Stadhouder verlaaten, en dit, hoewel tegen het onlangs van maria verkregen privilegie , aan eenen buitenlander, te weeten joost van la- P°st • laing, eenen Henegouwer, gegeeven werdt. J-A" In Louwmaand van het jaar 1481, namen de worcjC Hoekfchen onverhoeds de Stad Leiden, waaruit Stadhouzij twee jaaren te vooren, door hunne partijen I™/1"1' verdreeven waren, in ; doch de Kabeljaauwfche aanhang bewerkte eerlange dat de Stad van alle kanten ingefloten werdt; zo dat zij welhaast zich weder aan den Hertoge maximiliaan onderwerpen moest, wiens aanhangelingen, de Kabeljaauwfchen , zich ook van Dordrecht, Schoonhoven, Gouda en Oudewater meester gemaakt hadden : veele Hoekfchen werden toen ^'e^s. alomme met den dood, en verfcheiden met ver- J^e™ l beurd-



130 VERKORTE VADERLANDSCHE
IV. afd. beurd-verklaringe hunner goederen en balling"""""" fchap geltrafc, onder welken jan van mont-
foort en reijer van broekhuizen Waren ,
komende Pnrmcrende onder de goederen van den eerstgemelden, aldus aan den Hertoge, die het aan zijnen .Neeve den Heere van volkestein fchonk, van wien jan van egmond die Stad in het jaar 1484 kocht: — onder de geencn , die toen om het ijveren voor de voorrechten hunner lieden en des vaderlands, en om het flerk trekken van hunne eigene partije, eenigermaate als martelaaren van Haat te rekenen waa.wEET-ren, bchooren vooral adriaan westfaling, falikg en dirk Van beaumont , Schout en Burgeen d. van meesrcr te Dordrecht, die in het begin van Movr. Oogstmaand, in het jaar 1481, in 's Hage ontworden halsd werden; meest om dat ze van de Hoekomhalsd.y^g partije waren, die nu het onderfpit delfde, en welker voornaamften het land uitvluchtte , terwijl de anderen zich niet verroeren durfden.
Utrecht, welk de eenige toevlucht deezer ballingen, cn vanwaar de Bisfchop david van bourgondie al voorecnigen tijd geweeken was, werdt nu ook van de zijde des Hertogen gedreigd ; dies ftelde men zich daar, na het vruchteloos handelen over een verdrag te Antwerpen en Brusfel in flaat van tegenweer: ■
men deedt de Stad Naar den door ruiteren, als vrouwen verkleed , inneemen, en jammerlijk verwoesten; doch de Amfter dammers verdreeven de Utrechtfchen welhaast vandaar : de i.alaing Stadhouder lalaing ftak den brand in Jutfaas, belegert en belegerde het blokhuis aan de Vaart; doch |je^D^ok" werdt door de Utrechtfche ruiteren overvallen, dc'Svaart. cn °P de vlucht geflagen: in Wintermaand echter



HISTORIE. 131
Kr bemagtigde hij Emmenes, en lag her aan IV.Aro. kooien. Baarn en Zoest werden ook plat ge- "** brand, en op den 26 behaalde hij, in West- ZiiDe broek op de Stichtfchen eene volflage overwin- veïrichning;'er fneuvelde in dat gevecht verfcheide leden tingen." der Utrechtfche Regeringe: in de Stad zelve was ook groot gebrek aan levensmiddelen en Gebrekin aan geld, dewijl de Bisfchop den toevoer der- Utrecht. waarts aan alle kanten hadt doen affnijden: men zocht derhalven in Sprokkelmaand, ter DagVaart te Schoonhoven , weder over een verdrag te handelen % doch het liep vruchtloos af; zo dat de vijandelijkheden , ter wederzijden hervat, en Vianen door de Utrechtfchen ingenomen, doch door de Hollanders weder herwonnen werdt.
In de lente Van het jaar 1482. werdt VrouW Vrouw maria , zich, door eenen val van haar paard maria buiten Brugge, zeer bezeerd hebbende, in den ?erft , bloei haarer jaaren door eenen onverwachten v^van" dood den Lande ontrukt: zij is om haare Gods- haar vrucht en voorzichtigheid zeer gepreezen; doch PaarcU van bekwaamheid in de regeeringe des Lands, 14824 die nu tot het Oostenrijkjche Huis overging , heeft zij weining blijks kunnen geeven: ook waren de gewesten, zo lange zij regeerde, onderling jammerlijk door inlandfche twisten vaneen gereeten, en verfcheurd; rampen* die genoegzaam altoos aan de vrouwelijke Regeringe ovef deeze landen verknocht waren geweest.
filips , de tweede van dien naam' onder dé Hollandfche Graaven, volgde in den ouderdom Van vier jaaren, zijne Moeder, Vrouwe maria. van bourgondie op, en met hem ging de regeering uit dat huis in 'thuis van Oostenrük Oven I * Bij



I32 VERKORTE V ADE RL A ND S C HE
IV. afd. Bij zijne geboorte liep een gerucht, dat Vrouw —— maria flechts eene dochter ter waereld hadt gebragt, om welke logen te ftraffen , Vrouw margareet van jork , Weduw van Hertoge karel, den jongen filips, na dat hij gedoopt . was, geheel naakt aan het volk vertoonde. maxi- De Aartshertog maximiliaan , werdt in Holwü.iaan land en Zeeland ftraks voor Voogd erkend en wordi gehuldigd ; waartoe de Kabeljaauwfchen zeer over fi- hadden medegewerkt, gelijk die partij in het lips II. jaar 1481, weder te Hoorn op het kusfen geHoorn raakt was; doch die Stad werd op den 3. van Hooiverrascht maand in het jaar 1482, door eenen kleenen en her- hoop Hoekfchen verrast, maar ruim veertien dagen daarna door den Stadhouder lalaing, en den Heere jan van egmond, ftormenderhand ingenomen, en toen werdt alles wat men aantrof .baldaadiglijk of gedood, of wredelijk misWreed- handeld : twee Priesters werden boven van daar51 e'~ ^et: klokhuis geworpen , de een beftierf het pteegdT teru"ond, doch de ander, fchoon na den val nog doorreegen , behieldt het leven : een der voornaamfte Regenten werd zo gehavend, dat men zijn lichaam bij ftukken opzocht, en met manden t'huis bragt: voorts werdt alles leêg geplonderd, en de buit,alomme door het Land vervoerd, half om niet verkocht; ja, het rooven was zo onbefuisd toegegaan, dat men daarna, te Delft en elders, verfcheide jonge kinders dood tusfehen de bedden vondt, die met dezelven opgenomen en weggeftommeld waren. — Naderhand werdt 'er een kasteel gefticht, om de Stad, zo men voorgaf, voor eenen breidel tegen wederfpannigheid te dienen , daar nogthans de onderlinge tweedragt der Regenten ?
dié



HISTORIE. 133
die de Burgerij ook vreeslijk gekneveld had- W aïd, den, om de gunst des Hofs elk voor zichzelven door geld te koopen, voor de waare oorzaak van haar ongeluk te houden was. Na deeze omkcering zag gantsch Holland zich weder Kabeljaaamvsch.
De krijg tusfehen het Kabeljaauwsch geworden Holland, en de Hoekschgezinde Utrechtfchen en Amersfoorders, duurde nog tot groote fchade en kosten van wederzijden; die zo hoog liepen, dat men in Holland hier en daar bed en bulder moest verkoopen, om zijn aandeel in de fchattingen te voldoen , en te Utrecht morde het gemeen ook zeer over de zwaare lasten. — jan van montfoort fmeedde eenen toeleg om Toeleg Dordrecht te verrasfen; doch de aanflag liep te °P Dtr-*m loor. De Stadhouder lalaing bemagtigde de flooten van Harmeien en ter Haar; maar kort Harme. daarna vermeesterden ook die van Amersfoort de l^enTer Kerk en toren te Barneveld; op welken jan Haar-^ï" van schaffelaar met omtrent twinting ruiteren m '° " lag. Men fprak van zich bij verdrag te willen overgeeven , doch de belegeraars op schaffelaar gebeeten, eischten dat hij door de kijkgaten des torens naer beneden zou geworpen worden : dit weigerden de belegerden ; maar Kloeke schaffelaar zelf, ziende hoe het op hem ge- daad van munt ware, klom op den ommegang en zeide: £CHA"*Spitsbroeders! ik moet toch eens fterven, ik wil LAAR* u in geenen last brengen; toen de handen in de zijde zettende, fprong hij ftoutelijk naer beneden, doch viel niet dood, maar werdt terftond afgemaakt; waarna de toren opgegeeven werdt.
Het beleg van Tsfelfieln, met zesduizend man- Yifdnen door de Utrechtfchen begonnen , werdt om fitin be~ I 3 di,eSsrsL



134 VERKORTE VADERLANDSCHE
IV. atp. de onwilligheid der Kleeffche hulpbenden, na ' dat men 'er meer dan 150 man voor verlooren
hadt, weder opgebroken: de Hollanders ver overden het ilot Vrooneftein niet lange daarna, cn het blokhuis van de vaart ; bij welks befchieten men zich voor het eerst hier te lande Oudst van Bomben bediende, doch 'er weinige fchade gebruik mede deedt, door onkunde van de rechte bederBom- handelinge, Utrecht Utrecht vol onrust en twecdragt van binnen, belegerd wer^t nu in het begin van Hooimaand des jaars 1483. 1483, door maximiliaan zeiven belegerd; die de Stad aan de Witte Vrouwe Poort heviglijk beltormde , en aldaar eene groote bres in de muur fchoot, die daarna door de belegerden iaiainc gedopt werdt: de Stadhouder lalaing, die be-> fterft. zig was met de Stad buiten de Amflerdamfche Poort te bemagtigen, werdt in eenen uitval der belegerden, doodgefchoten. Na een beleg van ruim twee maanden, gaf de Stad zich bij verdrag over. Bisfchop david van bourgondie", toen te Amersfoort gevangen, werdt nu in zijnen zetel heriïeld; en fredrik van egmond, Héér van Tsfeljlcin tot Stadhouder van Utrecht, cn jan van egmond tot Stadhouder van Hol-, land aangefteld. — De Aartshertog keerde toen naer Braband, om de Vlaamingen, die zich zijn bewind onttrokken , en zich meester gemaakt hadden van zijnen Zoon% die te Gent bewaard werdt, weder tot reden te brengen. Die van Die van Sluis overrompelden zelfs Vlisfingen Sluis den 16. van Bloemmaand in het jaar 1485,110ereien°m §en 'er dcn Schout dood, en fleepten veel buits Vlisfin- vandaar weg ; waarna men Vlisfingen , dat gen. toen n0g onbewald was, met muuren en poorM85. ten



HISTORIE. 135
ten verfterkte. Sluis viel kort hierna den Aarts- ]V- Arphertoge in handen 5 ook verzoende Brugge zich eerlange met hem; en Gent zelf op den S\ van Hooimaand; waarna de jonge Graaf aan zijnen Vader weergegeven , en naer Brusfel geleid Werdt.
In het jaar 1486, den 9 van Grasmaand, maximiwerdt de Aartshertog maximiliaan te Aken tot liaan Roomsch Koning gekroond, en zedert hier wp°lm]ch te Lande, bij zijne wederkomst, voornamelijk Koning. te Dordrecht, daar hij eenige Edelen tot Rid- 1486. ders floeg, met veele tekenen van vreugde ont-. vaneen , en ingehaald : —r doch in het jaar 1488, toen de Vlttamfche onlusten weder be- in68. gonnen te herleven, en voorts in eenen openbaaren inlandfchen oorlog veranderd waren , begonnen dok de Hoekfchen in Holland, onderhun opgeworpen Hoofd , Jonker frans v&U fsans brederode , htm bijzonder voordeel voort te ™0™Kzetten, door in dat troebel water tevisfehen: aijne ver'. Jonker frans, voorgeevende de wapenen alleen rich-inten dienfte van den jongen filips te voeren, Se^ begaf zich naer Sluis, en bragt, door zijne zeefchuimerijen , van daar den Hollandercn veel nadeels toe:- den 18 of 19 van Slagtmaand deezes jaars, met eene vloote voor Delftshavengekomen, en niet verder kunnende opvaaren, om dat de Maas toegevrooren lag, overrompelde hij met ruim 800, mannen, des nachts na den 19, de Stad Rotterdam , zonder dat 'er ffn«mt iemand het leven verloor, en deedt met zo veel^'T fpoeds de Stad verfterken, dat hij, in het begin van het volgend jaar, het gefchut op de nieuwe werken kon planten ; terwijl 'er de Hoekfchen van alle kanten uaer toe kwamen,.
I 4 cn



136 VERKORTE VADERLANDSCHE
IVjfd, en nog voor het einde van het jaar, na eenen vergeeffchen aanflag op Schoonhoven, den brand jan vANftaken in Delftshaven , en Schoonerlo: tan van ïoTrt MONTroORT' die het flot te Woerden bemagtigd zijne be-badt» deedt den Hollanderen vandaar ook veel drijven, fchade, itroopende ten platten lande, of brandfchatting vorderende van de naaste Dorpen en Heerenhuizen; zo dat de fchamele Landman alomme de bitterde vruchten van den inlandfchen oorlog fmaaken moest.
_ De Hoekfchen te Rotterdam maakten van tijd tot tijd verfcheide aanilagen op andere Steden , als op Schiedam, Gouda en Leiden, doch deeze liepen op eene ftorting uit: zij werden in het begin van Sprokelmaand , door eene heirmagt te lande en eene tamelijke vloot fchepen, van rondomme ingeflooten en belegerd, onder het opzicht van marten van polhain , en den Stadhouder jan van egmond. Na een' ongelukkigen Scheepsftrijd op de Lek, waarin de Hoekfchen de nederlaag kreegen, en nadat het beleg nu omtrent zes maanden geduurd brede- hadt, belloot Jonker frans, op den aandrang S/?a der Burgeriie' de Stad biï verdrag over te terdam Scven » .°P den 25 van Wiedemaand 1489, over. gaande hij 's daags daarna , met ruim duizend J489. man, doch met agterlaatinge van alle oorlogsbehoeften , te fchepe naer Sluis , alwaar hij in het volgend jaar, weder eene vloot uitrustte, met welke hij Goereede te vergeefsch poogde te bemagtigen; waarna hij te Brouwershaven aan eene aanzienlijke Hollandfche en Zeeuwfchs Wordt vloote op den 23 van Hooimaand flag leverde, levannd' d°ch de nederlaag kreeg, gewond, gevangen, gen, en eQ naar Dordrecht, op Puttoks Toren gelegd ftern, werdt.



HISTORIE. 137
werdt, alwaar hij aan zijne wonden, op den W-AFr>» 11 van Oogstmaand overleedt, verfcheide andere gevangenen werden te Dordrecht, Leiden en elders, als landverraders onthalsd: — het deerlijk overfchot der Hoekfchen hieldt zich nog te Sluis op, of fchuilde onder jan van naaldwyk hier en daar, tot dat de opftand onder de Kenntmers en Westfriezen in het jaar 1491 hun eenige hoop gaf van zich weder in Holland te zullen vestigen.
Tot deezen opftand gaf gelegenheid het afzetten der munte, en de overmatige regen van den Herfst des jaars 1490, als ook het neemen 1490. van verfcheide Oosterfche fchepen door die van Sluis , en andere rampen van deezen kommerlijken tijd; waaruit zulk eene duurte en gebrek van levensmiddelen was ontftaan, dat men te Hoorn voor een elfponds brood uit twee deelen garst, en één deel haver gebakken, drie Karei- ] Huivers betalen moest, hetwelk voor veelen onmogelijk viel: de armoede nam zo zeer toe, / dat men op veele plaatfen draf, raapkoeken, en ander beestenvoeder atc, en te Lelden wel aan 1 ©,000 behoeftigen brood uitdeelen moeste ; welker getal te Amfterdam nog grooter was: het onvermogen van veelen dan, om langer het ruitergeld te betaalen, nu bij den Stadhouder voor onwilligheid opgevat zijnde, zocht hij aan het hoofd van eenige knechten, de Kennemers daartoe te dwingen ; doch dit bragt het gemeene volk overal in Noordholland op de been, en in de wapenen: te Alkmaar plunderde dit toen zo geheeten kaas en broods volk het Kaas en huis van den Rentmeester korf, een man, oraj'j* zijne fchraapzucht, met reeden in 's Lands I 5 His-



Ï3& VERKORTE VADERLANDSCHE
IV. afd. Historie gebrandmerkt: te Haarlem wist men " hen door goede woorden nog vooreerst tot bedaaren te brengen, gelijk men hen ook wat laater , door vriendelijke bejegeningen de Stad Hoorn deed ruimen; vanwaar zij zich te Alkmaar nederfloegen, na dat zij de twee floten Nieuwburg en Middelburg ten gronde toe vernield hadden: vanhier trokken zij den 3. van
1492. Bloemmaand 149a naer Haarlem, alwaar zij, Haarlem door eenigen uit de burgertje binnengelaaten,
door hen terftond het fladhuis overweldigden, den. Schout ingeno- en Rentmeester van ruiven , en twee andere Heeren doodfloegen , verfcheide brieven verbrecht ^heurden, en veele huizen pionderden: doch van Hertog albrecht van saxen , met eenig geresaxsn, geld krijgsvolk, herwaart gekomen zijnde,
dezefve" W*st 'er we' naast den ^*cnrik onder te brengen, ' en te maaken datze zich, op zeer vernederende voorwaarden aan hem onderwerpen , en met verbeurdmaakinge van alle hunne voorrechten, na het betaalen van zwaare boeten, zich met hem verzoenen moesten.
Dus eindigde dit geweldig oproer, en tevens nam de langduurige tweefpalt der Hoekfchen en Kabeljaauwfchen daarmede een einde , na dat Hertog albrecht zich meester van Sluis gemaakt, -en deeze en geene voornaame Edelman , nevens jan van naaldwyk , en filips van kleef de wijk naer Frankrijk genomen hadt.
1493. Aartshertog maximiliaan , in het jaar 1493 , jilips Hi zijnen overleedenen Vader , Keizer fk.ederik aanvaart UI. in die waardigheid opgevolgd, en zijn rin^ovêr ^00n filips nu reeds in het 17de jaar zijns ouAtór- derdoms getreeden zijnde, vondt geraaden hem imi. de



"WOEBï: van iikt KAAS kn BROODS YOX.K te ALKMAAR.






HISTORIE. 139
6e regeering der Nederlanden geheellijk op te IV. afo. draagen; gelijk hij dan ook in Herfstmaand van het jaar 1494 , tot Hertog van Braband, en I4S)** vervolgens als Graaf van Holland en Zeeland gehuldigd werdt; zijnde hij den 21 van Wijnmaand in het jaar 1496 in den echt verbonden Trouwt, te Antwerpen, met johanna, tweede dochter van ferdinand en izabelle , Koning en Koninginne van Arragon en Kastilie; welke op den 25 van Sprokkelmaand des jaars 1500, te Gent den waereldberoemden karel , namaals den vijfden onder de Keizers, en eerften onder de Koningen van Spanjen , en tweeden onder de Hollandfche Graaven van dien naam , ter waereld bragt.
In den voortijd van het laatstgemelde jaar hadt Hertog albrecht van saxen , (wien door den Keizer het gezag in Friesland gegeeven was,) naer Duitschland vertrekkende, het bewind over dat Gewest zijnen Zoonc henlui: be- hendbie volen: maar dees, den Friezen eene nieuwe en V"N zwaare fchatting afgevorderd hebbende, werdt toen door hun, in grooten getale zamengetrok- belegerd, ken, binnen Franeker belegerd; doch toen hij door Hertoge erik van brunswvk, en anderen, ontzet geworden was, werden de Friezen niet in genade aangenomen, dan onder voorwaarde, dat zij dezelve knielende, blootshoofds en barrevoets , verzoeken , al hun geweer, cn eene zekere fomme naer hun vermogen, opbrengen zoude; doch hunnen Bevel hebberen, Zwsaw hierin niet begrecpen, werdt zedert een' fcher- j^!°ds" pen paal door het lighaam gejaagd. Eene wreede ftraf voorwaar , welke men fpitfen noemde , en waarvan men naauwlijks cenig
voor-



140 VERKORTE VADERLANDSCHE
IV.afd. voorbeeld , behalven dit, in onze Landsgefchiedenisfe ontmoeten zal. 1502. In het jaar 150a, ontving filips nevens zijne filipsii. Gemalin, tot dat einde naer Spanje verreisd, ontvangt als Prins en Prinfes van Kastïlie , en naaste erfde hulde genaamen der Spaanfche Kroone, de hulde der
der Spaan- ? , , .. , , .
re/jeB- Landzaaten; en kort na zijne terugkomst hier te lande overleedt zijne Grootmoeder, de HertoHoog gin Weduwe van bourgondie. Omtrent deehoï'tetS" Zen vest'Sde FILIPS °°k het hooge gerechtsMechelen hof der Nederlanden , welk zedert den dood weder van Hertoge karel, geene vaste Stede gehad 0P8e- hadt, wederom, gelijk voorheen, te Mechelen. rlc c* De oorlog in Gelderland werdt nu wederom aangevangen: de Gelderfchen hadden eene vloot te Harderwijk uitgerust, die laat in het najaar 1504. van 1504, met zevenhonderd mannen van land Scheeps- ftak, met voorneemen om of Monnikendam
ftrijdvoorte verrasfen, doch hier omtrent genaderd zijnmonmk- . .... , _ . -1
kmdam. de' zagen ZIJ zicn onverhoeds door eene ganfche vloote der Hollanderen omringd, die hen, met verlies van honderd-en-dertig gevangenen , noodzaakte te rug te keeren: — in het volgend jaar werden de meeste Gelderfche Steden dooide Oostenrijk/eken voor filips , die nu den tijtel van Koning van Kastilie hadt aangenomen , bemagtigd; en hij zoude geheel het Hertogdom voor zich hebben doen bukken, hadde hij niet gereikhalsd om naer Spanje te vertrekken, ten einde de hulde van Kastilie te ontvangen; Beftand dus mta^tG hij een beftand met karel van geltusfehen der voor twee jaaren, binnen welken tijd het filips en gefchil , over het recht van beiden op dat. vaiTgel- hertogdom, door goede mannen zoude afgedaan der, ' worden.
Het



HISTORIE. 14I
Het ftadhouderfchap van Gelderland werdt toen 1V- Arp' aan hendrik van nassau, Heer van Breda, en Zoone van den onlangs overledenen Stadhouder van Holland, engelbert van nassau , opgedra-, gen , en dat der Nederlanden in het gemeen aan willem van croi , Heere van Chevres en Aarfchot, waarna filips de reize ter zee naer Spanje aannam, op het fchip Juliaan, gevoerd door Capitein jacob (*) korneliszdehuybert: doch de reis was ongelukkig; eerst floeg de brand in het fchip , en naauwelijks was men dat gevaar te boven, of een geweldige ftorm noodzaakte hem , te Weijmoiiht in Engeland inteloopen: vervolgens in Galllcie geland zijnde, aanvaardde hij de Kastiliaanfche Regeering; doch maakte zich, door het ftellen van Nederlanderèn in de Regeeringe aldaar, en door het opfluiten zijner krankzinnige Gemalinne, bij den lantaart zeer gehaat; maar deeze hadt niet lang reden, om filips II. over hem te klagen; eene heete koorts rukte hem fterf" den 25 van Herfstmaand 1506, in het 29 jaar IS05, zijns ouderdoms uit het leven: zijne fraaje uiter- Zijne lijke gedaante heeft hem den naam van de fchoo- gedaante 11e verworven; doch hierbij was hij zo wellus- en aait* tig, dat de fpijt over de menigte zijner bijzitten, zijner Gemalinne, zo men wil, het verftand gekrenkt hadde: hij liet de zorg der Reegeerin-
ge
(*) Dees en beide zijne Broeders jas en hermant, verkreegen naderhand van Keizer maximiliaan, en zijnen Kleinzoon karel , oin den dienst bij deeze gelegenheid aan filips gedaan, het voorrecht van den degen te mogen voeren, en daarmede ieder drie dienaars te Wapenen: de fpreuk: Waakt huybert, door filips op de. ze reize aan hem gegeeven, wordt nog door zijne Na ■ komelingen onder hun wapen gevoerd.



142 VERKORTE VADERLANDSCHE
IV. afd. ge op zijne Staatsdienaars ihian, en was ruinl
zo onbekwaam tot het welbeleiden en uitvoeren
van gewigtige zaken als zijn Vader, gelijk het flecht befticr van den Gelderfchen krijg daar van een tastelijk bewijs flrckt.
Zijn zoon karel, nog geen ze ven jaaren oud, werdt toen onder het bellier des Heeren van croi , • en onder dat van zijnen Leermeester adr. adriaan florisz. , Hoogleeraar van de LeuvenjLosisz. jcne hooge Schoole gefteld: de regeering dezer meester Landen werdt aan zijnen Grootvader maximivan ka- liaan , als zijnen wettigen voogd opgedragen ; «el V. die weder de landvoogdij opdroeg aan zijne Dochter margareete, welke in den ouderdom van 27 jaaren, reeds blijken van ongemeene bekwaam1507. heid gegeeven hadt: deeze in het jaar 1507, den 17 van Wiedemaand te Dordrecht als Landvoogdesfe gehuldigd zijnde , wilde den Hollanderen niet dan weinige en bepaalde voorrechten toef taan — de Gelderj'che oorlog, die nu weder van de zijde des Hertogen begonnen was, gaf haar al terftond de handen vol werk ■— van de 'T flot Oostenrijkfche zijde belegerde men het flot PouFnudero- derojen} welk door henrik van ens bewaard gereld G' wefdt, doch de Hertog noodzaakte hen het beleg optebreeken , bij welke gelegenheid pontanus wil, dat de Hollanders zich zeer lafhartiglijk zouden gedragen hebben. Gelier. Niet lange daarna vielen de Gelderfchen in fche oor- Braband en Holland, namen het Mulder/lot en nieuwbe- ^eefP 'm-> en deeden eenen geweldigen aanval Eonnen. °P het Blokhuis der Amflerdauimeren te Tpejloot; waarna zij, na eenig geleeden verlies, weder te rug keerden: Pouder0jen werdt door de OosJ508. tenrijkfehen in het jaar 1508, na het ontijdig
af-



HISTORIE. 143
affterven van den dapperen flotvoogd, tot de IV. a?d. overgaave gedwongen; en in dit jaar werdt ook de Kamerijkfche vrede geflooten, volgens welken de vijandelijkheden ook tusfehen de Oostenrijkfehen en Gelderfchen moesten ophouden, en Weefp en het flot Muiden wederom moest overgeleverd worden, gelijk dit laatfte ook gefchiedde ; wanneer de vijandelijkheden echter kort daarna , van de Gelderfche zijde hervat werden: met den aanvang van het jaar 1511, vielen Harder- ISII, wijk en Bommel deezen in handen; als ook Tiel en andere plaatzen: de Oostenrijkfchen die Venlo te vergeefsch belegerd hadden, voerden in dat jaar weinig uit, terwijl de Hollanders op de Zuiderzee, nog eenig voordeel op de Gelderfchen behaalden; bij welke gelegenheid, die van Enkhuizen zich zeer dapper gekweeten hadden.
In het volgende jaar 1512, veroverde floris i$T2. van TsJ'elftijn wel eenige Gelderfche floten, doch de Gelderfchen zei ven, die in het begin van dit jaar ook de Stad Woudrichem verrast hadden, wisten,nog voor den uitgang van hetzelve,onverhoeds onder het geleide van Hertoge karel zeiven, over Utrecht naer Amfterdam te rukken , en den brand te fteeken in de voorftad aldaar, vermoedelijk die buiten de St. Antonis Poort; vernielende, volgens zommigen, wel 22 fchepen,die in de oude Waal lagen, om te overwinteren. Kort daarna werdt 'er een vierjaarig beftand met de Gelderfchen geflooten, welke zich nu ten grooten deele hunnen Hertoge hadden onderworpen.
karel van oostenrijk bereikte in het jaar karei; *5i5> pas 15 jaaren, doch hadt zo veele blij- »*» o««
kenttm"



144 VERKORTE VADERLANDSCHÊ
IV.ato. ken van fchranderheid, defdgheid, taal- en ge* fchiedkunde gegeeven, dat men hem nog in dat recht hf ze^de Jaar de r^goering in perfoon liet aanvaarFriesland. den, en hij van Hertoge joris van saxen,voor driemaalhonderd-en-vijltigduizend guldens, het i5's- recht op Friesland kocht. 1516. In Bloemmaand van het jaar 1516, bemagde de Hollandfche Admiraal floris van egmond een goed gedeelte der vloote van grooten pier , die met de Gelderfche Friezen de Zuiderzee lange onveilig gehouden , daarbij de wreede gewoonte hadt, van de Hollanders die hij gevangen kreeg, in zee te fmijten; waarom ook nu alle de gevangens, als zeerovers te Hoorn en elders, met de galg geftraft werden.'— De Gelderfchen verrasten kort daarna Nieuwpoort; en de Hollanders liepen in herfstmaand de gantfche Veluwe af, dezelve tot aan Arnhem toe plac brandende.
In het jaar 1516, werdt het huwelijk geflooten tusfehen karel vanOostenrijk eriREisATAvm Frankryk, Dochter van Koning lodewijk XII; ook trouwde toen Graaf hendrik van nassau, die dit huwelijk had helpen fluiten, met claude , eenige zuster van filibert van chalons , Prinfe van Oranje, die, zedert zonder Kinderen in Italië. gefneuveld zijnde, zijn Prinsdom den huize van nassau nagelaten heeft; en niet lange na deezen echt werdt Graaf henrik tot Stadhouder over Holland aangefleld: — in het volgend jaar hadt gantsch Noordholland zeer veel te lijden van de Gelderfchen, die met den Zwarten hoop, eene bUkf&i bende van afgedankte ofonbetaaldgelatene SaxiAikmaar fche krijgsknechten vereenigd, Medenblik, Alkgepion- maar, en verfcheide andere plaatzen, innamen derd. eri



HISTORIE. 145
en vreeeslijk uitplonderden; en na her bedrij- IVven van veel moetwils, niet dan met groote moeite, door den gemelden Stadhouder verdreeven wérden ; terwijl de Gelderfche Friezen ook de Zuiderzee', door hun rooven en fchunnen, zeer onveilig maakten , en de inwooners langs de zeekanten alomme in geduurige vreeze
hielden. 1 151S.
Op den 7. van Sprokkelmaand 1518, werdt Prins karel, die het bewind over de Nederlanders aan zijne Moeje margareete gelaten hadt, te Valladolid tot Koning van Spanje gekroond, en in het volgende jaar werdt hij, na den dood van zijnen Grootvader maximiliaan , ^ ^ onder den naam' van karel V. tot de Keizcrlij- wardt ke waardigheid verheven , wordende den 23. Keizer, van Wijnmaand 1520, te Aken gekroond, tot welks kosten, de Nederlanden 200,000 kroonen ééns hadden toegeftaan.
De hervorming van luther begon nu ook hier te lande doortebreeken \ maar tevens werdt 'er 's Keizers ftreng Plakaat tegen deeze Leer afgekondigd, en in het jaar 1521 een 1521. Geloofsonderzoek aangefteld, door francois Begin van der hulst, Raad van Braband; gelijk yan Ge'er in het jaar 1525 i bij Plakaaten ftrenglijk: verboden werdt, het houden van openbaare of in de Neheimelijke bijeenkomften, in welke het Euan- dtrlandm. geile, de Brieven vanPAULUs, en andere Geestrijke fchriften geleezen en overwogen werden: federt begon men ook fcherper tegen de aanhangers van de nieuwe leer in Holland te handelen \ en jan de bakker, Priester te Woerden-, was JAN BE de eerfte, die omtrent den tijd van het uitgee- b.vkkm.
K ven



146 VERKORTE VADERLANDSCHE
IV. Afo ven van dit laatfte plakaat, in Holland te 'sHage, om ketterij geworgd en verbrand werdt; het-
fla^toffer3 we^ zederc het lot van verfcheidene anderen
daarvan.1 geweest is.
De Gelderfchen , die in Overljsfel, zich ook van Zwolle meester gemaakt hadden , kwa1522- men in "het jaar 1522, met twintig fchepen aan Texel en Wieringen , en vorderden daar zwaare brandfehatting, ook namenze in Hooimaand eene geheele vloot Oosterfche fchepen weg, die zij voor goeden prijs verklaar■*DR- den : in ditzelfde jaar was adriaan florisz.
wordt ' v£m Utrecht tot de Pauslijke waardigheid
Paus. verkooren, onder den naam van aeriaan VI, doch hij hadt zo weinig met die grootheid op, dat hij betuigde, dezelve wel voor zijne oude Proostdije te Utrecht te willen afftaan : Handelt met erasmus heeft hij ook, na dat hij Paus
MwsEKAS'was geworden , veele gemeenzaame brieven gewisfeld over het werk der hervormingc, welke hij gaarne zacht en trapswijze wilde bevorderd hebben : doch tegen lutiier en deszelfs aanhang wilde hij, dat, als zachtheid . niet hielp , ftrenge middelen zouden gebezigd worden. Mogelijk zoude hij der kerke van veel dienst geweest zijn, hadde hij lanZijn ger mogen leven ; maar hij overleedt, niet
dood. zonder vermoeden van vergiftigd te zijn, den 30 van Herfstmaand in het jaar 152a. 1523. In het jaar 1523, hadt het Sticht en Holland zeer veel te lijden van de Itrooperijen der Gelderfchen , waarbij nog kwam eene óverftrooming van de Lek, zijnde de dijk derzelve te Schalkwijk doorgebroken; waar-
' door



HISTORIE. 147
•door verfcheidene dorpen, tot Leiden toe, 011- IV. afb. der water gezet waren; de Schalhvijkfche — watering was door het zand gedeeltelijk digt geraakt , en op zommige landerijen hadt het zand zich wel twee voeten hoog gezet. —— Oproer In het volgende jaar ontftond 'er in V Hagein stla&$: een zwaar oproer over den verhoogden BierExcijns , welk met moeite door den Stadhouder geftild werdt: in het jaar 1525, werdt 15a -'er met Frankrijk , welk zedert vier jaaren tegen het huis van Oostenrijk geoorloogd hadt, een beftand gemaakt, waarbij de haringvisfcherij werdt vrij verklaard; qqk floot men Beftand een beftand met de Oosterlingen, vooral met die van Lubek, die door de fchepen van den o^wija. afgezetten Deen/eken Koning christiaan \l, gsn. wien men hier te lande fchuilplaats hadt gegeven, benadeeld waren.
In het jaarv 1526, begon men zich, na '5?^ dat de Keizer zijn gebied ook in America en Afrlca hadt begonnen uit te breiden , op de ontdekking van nieuwe landen, cn op de -voordzetting van den handel en der zeevaart toe te leggen; zijnde een Zierikzecsch fchip omtrent deezen tijd , of wat laater, op Cabo Verde geweest, om zout en wijnen te haaien , alwaar tot nog toe geen Hollandsch <jf Zeemvsch fchip geweest was ——- in Grasr maand van het jaar 1526, was de Keizer, wiens huwelijk met de Franfche Prinfesfè geenen voortgang gekreegen hadt, te Seville gehuwd met zjjne volle Nichte izabelle van Portugal, die hem den 31 van Bloemmaand jm het jaar 1527, eenen Zoon ter waereld | 2 ' "" ''" "" ' bragt.



14» VERKORTE VADERLANDSCHE
lf. afd. bragt, filips geheeten, die na zijnen Vader de Nederlanden geregeerd heeft.
In het volgende jaar namen de Gelderfchen, door die van Utrecht zeiven aangezocht, om zich tegen hunnen Bisfchop te handhaven, bezit van die ftad; hetwelk eene bijstere ontfteltenis in Holland baarde, cn te wege bragt, dat het platte land en de kloosters, van de Bisfchoppelijke zo wel, als van de Gelderfche knechten, in den nazomer afgeloopen en kaal gefchooren werden — hier. bij kwam nog, dat Frankrijk en Engeland in het begin van het jaar 1528, den Keizer openlijk den oorlog verklaarden , en de wederzijdfche vijandelijkheden toen ook begonnen; neemende de Franfchen verfcheide Hollandfche en Zeeuwmaae- fche fchepen. — Daarenboven rukte maarten rossÈmK van rossem » Heer van Pouderojen, verzeld plundert van eenige Utrechtfche burgeren, en omtrent 'sHage. aooo ruiteren en knechten, voorbij Leiden, door Voorfchooten en Rijswijk , naer 's Hage, welk vlek men onder een woest gefchreeuw van Gelder I Gelder! den zesden van Lentemaand , aan drie oorden tevens overviel; en 'er veele Adelijke huizen en anderen beroofde en plunderde , het Hof innam, en de gevangenpoort ontfloot, daar 'er een of eenigen uitgelaaten werden, die mede hielpen plunderen ; doch die van Gelderfche afkomste wa, ren, werden verfchoond: de verdere verwoesting werdt met 20,000 guldens afgekocht; waarna zij, met grooten buit beladen, naer Utrecht te rug keerden, persfende ook de dorpen , die zij doormoesten, zwaare brandfehat-
ting
)



HISTORIE. 149
ring af: maar de raad van Utrecht liet terftond IV- *n>afkondigen , dat de regeering in deezen togt geenzins bewilligd hadt.
De kans der Gelderfchen verkeerde geheel en al, na dat 's Keizers Stadhouder Friesland, de Stad Hasfelt in Overijsfel, waar Hasfdt in men nu ook den Keizer voor Heer hadt wordt inaangenomen , bemagtigd , en vervolgens naer §snomende feluwe getrokken, ook Hattum, Elburg, en ftormenderhand Harderwijk, ingenomen hadt : zijnde ook Utrecht zelfs hun, op den Uireibt eerden van Hooimaand door willem turk ,verrascnfbij verrasfehing ontweldigd, waarna de Bisfchop, aldaar te rug gekomen , veele aanzienlijke lieden , die den Gelderfchen gunstig waren geweest, ten deele onthalzen , ten deele in eenen zak fteeken , en voorts in den Lekftroom verdrinken deed.
Daarna bewerkte men eerlange te Utrecht, JJ[5J*™ 'dat het waereldlijk gebied over de ftad cn hctHjerPaH ganrfche Neder/licht aan den Keizer, als Her- Utrecht. toge van Braband, en Graave van Huiand werdt opgedraagen , zo dat karel de vyfde nu binnen zes jaaren, zijn gebied over Friesland, Utrecht en Overijsfel zag uitgebreid: het flot Vredenburg, werdt te deezen tijde op 's Keizers last, te Utrecht begonnen , waardoor de ftad federt, zo lang het ftond, in toom gehouden werdt.
De vrede met Gelder werdt toen ook op den Vr?d« 5 van Wijnmaand getroffen, en in Hooimaand g^1» van het volgend jaar 1529, werdt bij den vrede ' van Kamerijk ook de oorlog tusfehen de Franfchen , Engelfchen en Oostenrijkers geindigd, en het verbond met Frankrijk door de wederK 3 zijd-



ISO VERKORTE VADERL-AnDSCHÈ
iv afd. zijdfche Staaten bevestigd: Keizer kareL kreeg
■ bij hetzelve de opperltè magt over de Graafi-
•> , fchappen van Vla ander at. en Artois , en de yaMtt. Vbtokb&n verwierven 'er de affchaffing vari hine af- het recht van Aubaine , volgens welk niemand gefchafc. van zijne nabeflaanden erven kon, dan die geboren was in het land daar de erffenis gelegen was.
V". Af-



Historie» 151
v. AFD.
V. AFDEEELING.
Beginnende met het jaar 1529, en eindigende, met de overdragt der Landen , door Keizer karel den vijfden aan zijnen Zoone, filips, in het jaar 1555.
Onder den loop der onlusten ih Duitschland, verfpreidde zich de leef der Hervorminge meef «n meer hier te Lande, en de Landvoogdes maroareete beoogde , door het verbeteren van eenise misbruiken , den voortgang der nieuwe leere te fluiten ; doch het gelukte niet: in Wijnmaand van het jaar 1529 , kwam 'er in Holland een plakaat des Keizers uit, bij welk Bloed» de hardnekkige Ketters, de Mans ten zwaarde, plakaat. de Vrouwen tot de put, dat is, om levende in de aarde gedolven te worden, veroordeeld werden; terwijl men AeRelapfen, of zulken, die eerst tot den Roomfchen Godsdienst te rug gekeerd zijnde, andermaal afgevallen waren, zonder genade ten vuure doemde: dit plakaat beval de Keizer, twee jaaren laater, den Staa- Wordt. ■ten ernftig aan, betuigende dat hij een vijand zoude zijn , van zijn eigen Vader, Moeder, bevolen> Broeder of Zuster , indien zij Luthersch waren,
Den 5 van Slagtmaand des jaars 1530, deed 1S30. een fterke .ftorm uit het noordweste, hetzeewa- Storm» ter zo hoog rijzen, dat het in Holland en Zeeland ovef de dijken liep, en geweldige fchade Veroorzaakte gansch Zeeland vloeide gefioeg-
k 4 mfm



152 VERKORTE VADERLANDSCHE
v- JIFn- zaam onder; menigte van menfchen en bees' ' ten (moorden in het water, en veele lieden van vermogen, die het leven nog behielden, vervielen tot de dieplïe armoede : de zaailanden in Vlaanderen, Zeeland, en elders hadden zo, veel door deezen watervloed geleeden, dat de , uitvoer van graanen eerst m Vlaanderen, toen in
^Braband, en eerlange ook in Zeeland verboden werdt: Holland leedt ook gebrek, dewijl 'er weinig Öostersch koorn kwam , en twee jaaren laater was de Slagtmaand weder ongelukkig voor Holland en Zeeland: op den tweeden derzelve, naamlijk , (lak 'er zo hevig een ftorm uit den Noordwesten op, dat de meeste Zeeuwfche Eilanden, en veele polders en dorpen die naauwlijks weder bewerkt waren, ondervloeiden : in Holland liep het water een voet hoog over de dijken, hetwelk in eene eeuwe niet gebeurd was: ook braken 'er eenige gaten in den Wesifricfchen dijk, die, ter oorzaake van den Krengen vorst, welke hier kort op volgde den ganfehen winter niet geftopt konden worden —. Btfmet- in verfcheiden Hollandfche en Zecuwfche fteden ■ riekte in heerschtc te deezen tijde ook eene befmettelijke Holland ziekte , waaraan te Zierikzee in drie maanden en 'lts-, tijds, meer dan drieduizend menfchen (heuverhnd. den : te Rotterdam was de fterfte ook zeer zwaar: in het laatst van Lentemaand des jaars 1534, liep 'er een gerucht dat de Herdoopcrs, die nu te Munfter den baas fpcelden, eenen aanflag op Afkjlerdam voorhadden; gelijk men er cok kort te vooren vijf naakt loopende Herdoopcrs , die het volk tot den optogt naer Munjler wilden gaandemaaken , gevat, en kort daarna, te Haarlem ter dood gebragt
hadt 5



HISTORIE. 153
hadt: dit echter fchrikte de anderen niet af, om Vin het begin van het volgende jaar, nog ingrooter getal, zich dus ten toon te Hellen, en als j "rg[ dolle lieden, het wee en de wraake Gods over de ftad uit te roepen; doch ook deezen werden gegreepen , onthoofd, en op raden gelegd; dan, dit belettede mede niet dat de Herdoopcrs, des nachts na den 10 van Bloemmaand, hunnen aanflag tegen Amfterdam werkftellig, en zich in kleenen getale, welhaast van den Dam, en het Stadhuis meester maakten, bij welke gelegenheid de Burgemeester kolyn, en verfcheidene burgers het leven infchooten : doch toen de Burgemeester reekalf eenig gefchut op den Dam hadt doen brengen , werdt de Stadhuisdeur welhaast op den vloer gefchooten, en het oproerig gefpuis van alle kanten overvallen en gedood : een der Hoofden, henrik goedbeleid, werdt geveld; een ander, jan van geelen op den toren van het Stadhuis gevlugt zijnde, ftelde zich bloot voor het fchietgeweer der burgeren, werdt welhaast getroffen, en nog zieltoogende op ftraat gefmeeten : het leedt niet lange of de Herdoopers waren allen gedood of gevangen, en een gedeelte deezer laatften, op den 14 van Bloemmaand zwaar geftraft; een lot welk ook den zo genoemden Bisfchop van Amfterdam , jacob van kampen trof: ook woedde men zedert , tegen oproerigen niet Hechts, maar ook tegen vreedzaame en weerlooze doopsgezinden, zeer ftrenglijk.
In den volgenden jaare 1536, vervoegden de ijjflj Groningers, die met den Hertoge van gelder De Graniet verdraagen konden, zich bij de Landvoog- ningers
des, eh b«oden haar aan, den Keizer rot Heer !]u' flL;e?
t - den Kei-
& 5 tc2£r.



354 VERKORTE VADERLANDSCHË
V. afd. te willen inhuldigen ^ mits hij hun onverwijlde * ' hulp tegen de Gelderfchen toezondt, die hun, op den naam der Deenen, allen overlast aandeedcn: de Landvoogdes niet traag om dien vook flag aan te neemen, liet toen op den 8 van Wiedemaand de hulde der Groningers door den Stadhouder van Friesland ontvangen; zo dat het gebied van karël V, dus met een nieuwe heerlijkheid vergroot werdt, welke hem zedert nimmer ontweldigd is. Aantip ]>e Gelderfche Hertog verbondt zich toen met delfcben c*cn Kcsjiog van Frankrijk, die zijne Kaapers op Enk- op de Hollandfche koopvaardijfchepen liet loshuizen. gaan j van welken zij een Enkhuizer fchip met zout gelaaden, bemagtigden; terwijl twee Franfche oorlogfchepen den Dortenaaren in handen 'vielen, en de Admiraal van merkereeen Fransch Westindisch fchip te Veere opbragt, gelijk de Zeeuwfche Kaapers ook eenige voordeden op de Franfchen behaalden. DEsi- Op den 11 van Hooimaand deezes jaars, was toEitius %azei overleeden de beroemde Rotterdamoverle- 7 .....
de. mer desiderius erasmus , wiens achting m zijn
vaderland, zelfs onder de aanzienlijkften, zo groote groot was? dat 's Lands Staaten vier jaar te vooaciting. ren bellooten hadden , hem met een juweel van 240 Rijnsguldcns te befchenken: men weet dat zedert te Rotterdam een metalen ftandbeeld, hem ter eere, is opgericht geworden. Vrede Jn net laatst van dit jaar werdt den vrede met met Gel- Qejder getroffen; doch, des niet te min, kon de Hertog goedvinden, op den 11 van Wie'537- demaand in het jaar 1537, eenen aanflag te maaken op Enkhuizen , die echter door de waakzaamheid der Burgeren mislukte; zo dat
de



HISTORIE; 155
de 'Gelderfchen zo fchielijk afdeinsden, dat zij V. af». zelfs hunne ankers kapten en achterlieten, welken "~ de regeering zedert liet ophaalen, en aan den zuider toren hangen, daarze nog te zien zijn. —In het volgende jaar overleedt dees Hertog, op den 30 van Wiedemaand te Arnhem, en daardoor verloor de Keizer een vinnigen vijand van zijn huis, dat bijkans vijftig jaaren achtereen tegen denzelven geoorloogd hadt»
De Keizer, wiens Gemaalin izabelle van j^p. potugal, den eerftenvanBloemmaandinhetjaar 1539, te Toledo in het kraambedde was overleeden , kwam , na eene zwaare beroerte té Gent gehuld te hebben, te midden van Hooi- karelV maand in het jaar 1540, in Zeeland en Hol- vordert land, daar hij de voornaamfte fteden bezag, en eene na het vorderen eener bede van zesmaalhonderd- c e* duizend guldens , in welke bewilligd werdt, zich naer Utrecht begaf, alwaar hij door de Edelen en Wethoüderen, den 14 van Oogstmaand 's avonds, met toortslicht, en door de burgertje , buiten de Tollefteegpoort ontvangen werdt: de Schout van Utcecht boodt hem tot driemaalen, knielende, de Roede, en de Burgemeesters de neutels der Stad aan$ die de Kei- Wordt zer beiden aannam, doch terftond weder over- te Utrecht gaf: even binnen de poort ontving hem de Bis- ^^f^ ichop, nevens de Geestelijkheid, hem insgelijks gente voet vallende: een ftuk weegs in de ftad gekomen , verwelkomde de Domdeken jan van Voorst, bij wien hij zijnen intrek nam, hem met eene deftige aanfpraak: op de Neude ftond feene guldene eerepoort, en een groot Vrouwenbeeld, zo gemaakt, dat het de armen uitftrekken en samenvoegen konde, om den Keizer
als



ï56 VERKORTE VADERLANDSCHE
V. apjï. als te verwellekomen : de ftraaten waren 'J met groen loof behangen, en voor de huizen welke hij voorbij moest , ftonden toortzen te branden.
De Stadhouder van Holland, antonie van lalaing, Graaf van Hoogftraaten, den 2 van iieké Grasmaand deezes jaars overleeden zijnde, belonsHA~ vorderde de Keizer tot die waardigheid, den wordt Prins van Oranje > René de Chalons, Heer van Stadhou- Breda, die zijne vaste wooning in Holland der' koos, en, naar gewoonte, ter pleitrolle zitting
Beroer- nam. In Herfst- of Wijn-maand van het
tets Air.- jaar 1541, was 'er eene geweldige beroerte te overTet ^wfterdam ontdaan, om dat de Ontvanger van verlof- het verlofgeld met zijne dienaaren zekeren poorgeld. ter uit deszelfs huis hadden zoeken te ligten, en 1541. ce vervoeren: de gemeente, die dit hieldt te ltrijden met de voorrechten der poorteren, was in merkelijken getale op de beurs gekomen, en wilde den ontvanger te lijve; die hier op heimelijk, des nachts, door de Regenten ter ftad uitgelaaten werd: de Landvoogdes was hierover zeer geftoord, en liet zich niet dan met moeite . te vrede ftellen : zedert werdt dit verlofgeld met 24000 guldens, ééns, door de Staaten afgekocht , waarvan Amfterdam een derde deel moest betaalen. Oorlog Frankrijk weder met den Keizer in oorlog wet geraakt, deed door den Dauphin in het jaar X54SU ^et Hertogdom Luxemburg, op Die-
uenhoven na, bemagtigen; doch de Prins van Oranje herwon dat gewest welhaast weder, en droeg voorts zorge voor Holland: geevende belielbrieven uit aan eenige kaapers, en plaatsende eenige uitleggers in de zeegaten van
Texel



KKIZEK KABKI.nüAJïng roORISUCni tv. ©TJUCCHT IKCJillAALP, ONTFANCT J>r. ROKKK van J CS TI TIK Kk i>e SLEUTELS yandePOORTEN.






HISTORIE. 157
■Texel en het Vlie,f doende in Goede rede de v' AFI>-'
kaapen en tonnen wegneemen maarten
van rossem liep ondertusfchen de Meijerij van TEN V^H 'sBosch af, en nam, Breda voorbij geltreeken rossem zijnde, het kasteel van Hoogftraaten bij verdrag 1°°^ in. Oranje hen hier tegen getrokken, liet zich ^ 0K door hun in eene hinderlaage lokken, en werdt toen genoodzaakt, met achterlaatinge van het grootfte deel zijner manfchap, de wijk te neemen naer Antwerpen, welk toen door de Gelderfchen opgeëischt, doch zo wèl verdedigd werdt, dat deezen genoodzaakt waren , af te trekken, en na eenen vruchtloozen aanflag op Leuven, zich met de Franfchen in het Luxemburgfche vereenigden: doch dees hun inval in Braband werdt hen nog in dit jaar door den -Prinfe van Oranje wèl betaald gezet; die in Wijnmaand in het land van Gulik viel, verfcheidene lieden bemagtigde , het platte land deed afloopen, en veele kerken en kcrkfieraaden vernielen en fchenden: het overig gedeelte van Gelderland werdt mede met een' inval gedreigd : in het jaar 1543, bemagtigden de js4j, Franfchen een groot deel van Lunenburg en Henegouwen, en zouden nog dieper hebben ingedrongen, zo de flag bij Heinsberg, in Hooimaand voorgevallen, den Prinfe geene gelegenheid hadt gegeeven, om, meteen gedeelte zijns legers, Henegouwen te kunnen dekken : ter zee hadden de Franfche kaapers ook omtrent de Zeegaten van Holland , alles weggenomen, wat hun ontmoette; daarentegen hadt de ZeeAdmiraal van Holland, eene Vloot Koopvaarders in de Rivier van Bourdeaux ten deele vernield, ten deele weggenomen.
Maar-



15S VERKORTE VADERLANDS CHE
V. afi). Maarten van rossem bemagtigde van zij-
nen kant op den derden van Hooimaand Amers-
Bemag- foort bij verdrag, alwaar, naar men zegt, de lJmers- P^Qnc^erino voor tagtigduizend Kareis guldens fom^] werdt afgekocht: onderwijl hadt hij Heusden, verdrag Zoest, en andere dorpen, fchoon ze onder verDe Mei- ding zaten, leeg geplonderd. Nog in diezelfde jerij en maandt werdt de Meijerij van 's Hertogenbosch éïfge-"dQOr hem deerliJk afgeloopen. Eindhoven gepionderd. plonderd, het dorp Vugt, behalyen één huis, aan kooien gelegd, en geene kloosters, kerken, noch Nonnen, van zijns volks geweldenarijen
verfchoond. Keizer karel zelf aan het
hoofd van zesenderugduizend knechten , en agtduizend ruiteren, in Gulikerland gerukt . E>i uren zijnde , floeg het beleg voor Duur en , welk rnen:°" den 24 van Oogstmaand ftormenderGuli'k hand innam , deerlijk liet plunderen , en aan enz. ver- kooien leggen : voorts veroverde hij Gulik, pverd. Roermonde en Venlo, alwaar hij met Hertoge willem, die zich knielende aan hem onderworpen, fchuld bekend, en om genade gebeden hadt, den 7 van Herfstmaand een verdrag floot, Gei ler en waarbij Gelder en Zutphen aan hem werden afZutphen geftaan; terwijl de Keizer den Hertog \x\Gulik korn<*i™ herflellen, en met Kleef verlijden zoude, waarna
23.11 Q£li 1 • 5 T7" • u
Keizer, maarten van rossem ook in s Keizers dienst overging, en de Prins van Oranje de hulde der Gelderfche lieden in 'sKeizers naam, ontving.
1544- In het jaar 1544, werdt de veldtogt tegen de Franfchen , door de Keizerlijken geopend, met het belegeren en bemagtigen van Luxemburg; de Keizer zelf floeg het beleg voor St. bijter in Champagne, in welk, op den negenr
* ' den



HISTORIE. 150
den dag van het beleg , zijnde den 17 van v» a?p^ Hooimaand, de Prins van Oranje, rené de; chalons , pas 32 jaaren oud , ongelukkiglijk fheuvelde ; latende zijnen Neef willem van nassau tot zijnen erfgenaam na, en wordende in her. ïuadhouderfchap van Holland opgevolgd wmdoor lodewyk van Vlaanderen , Heer' van WÏK VAN Praat. Na de overgaave van St. Difier, in het ^fj^ laast van Oogstmaand, werdt de vrede tusfehen wordt den Keizer en Frankrijk getroffen, te Crespi; Stadhoudoch de Engelfchen die nog met Frankrijk der' oorloogden, belemmerden den Nederlandfchen handel met dat Rijk nog merkelijk, en namen in het begin van het volgend jaar, eene aanzienlijke vloot koopvaardij fchepen, uit deeze gewesten naer Frankrijk gefchikt, om wijnen te haaien.
Midlerwijl waren de plakaaten tegen de Ket- karëlV ters hier te Lande weder vernieuwd; en de Kei- beoorzer nu de handen ruim hebbende , beoorloogde p0^^8 in het jaar 154Ö en 1547, de Proteflanten inftantenin Duitschland met zo veelgewelds en geluks, dat Duitscbhij verfcheidene lieden innam, en den Landgraaf van Hesfen, en de Keurvorst van Saxen gevangen 154<S* kreeg ; doch welk ongeluk marten luther marniet hadt beleefd, zijnde hij den 7 van Sprok- TEN LU" kelmaand 1546, te Isleben , zijne geboorteplaats, overlecden.
■ Het overlijden van henrikVIII. Koning vanZ£«.geland, en van francois den eersten in het begiri Van het jaar 1547, voorgevallen, veroorzaakte eenen oorlog tusfehen de Engelfchen en de Schotten , die van de Franfchen on derfleund werden: dit De Hamaakte dat de Schotfche kaapers de Hollandfche rïngvjs. en Zeemvfche haringvisfehers zo belemmerden, ^eiern-
dat merd.
r



ïf5o VERKORTE VADERLANDSCHE
V. atv. dat men de haringvangst voor eene wijle ver-
' boodt, en zich gereedmaakte, die door oor-
logfchepen te beveiligen : die van Amfterdam geneerden zich toen zeer fterk met de verfche vischvangst in de Zuiderzee; waartoe hun o&rooi verleend was, mits netten gebruikende van behoorlijke wijdte, en geen verfmoorden visch te land brengende. IS48. Op den 23 van Wintermaand in het jaar 1548, verboren de Nederlanden hunnen Kapitein Generaal maximiliaan van egmond, Graaf van
Biuiren, die, na eene zonderlinge ziekte, van niet meer dan vier dagen, al zittende en gekleed, den geest gaf: zijne eenige Dochterenerfgenaame anna , bragt zedert, door haar huwelijk met Prinfe willem den eersten van Oranje, haare heerlijke goederen in dat Doorluchtig huis over: JS49. in het volgend jaar 1549 , werdt Prins filips , filips 's Keizers zoon, alomme hier te Lande, als aanwordt ge- ftaande Erf heer en opvolger zijns Vaders gehulakSin digd; en zo als dit groote werk afgedaan was, vaders verklaarde de Keizer, dat de Nederlanden mmopvolger. mer T£in één gefcheiden zouden kunnen worden , maar allen door éénen Vorst moeten worden geregeerd; naardien hij mogelijk in den zin hadt, om deeze gewesten tot een Koningrijk te verheffen; waar van echter niets gekomen is.
Omtrent deezen tijd hoorde men hier te Lande ook , meer dan te vooren, fpreeken van de Inquifttie, die verdachte lieden, door pijn en banden , noodzaakte hunne heimelijke gevoelens te openbaaren; waartoe de Opperinquifiteur ruard tapper, van Enkfiuizen, bij brieven van Paus paulus III, ernftig aangezet werdt: niec
wei-



HISTORIE. 16*1
weinig werdt dezelve .ook bevorderd door v-AFP> een ftreng plakaat van den Keizer, welk hier het vuur der vervolginge fterker dan ooit voorheen ontmak, verteerende onder anderen verfcheidene weerelooze doopsgezinden, van wel ken 'er dit jaar een te Amfterdam, en vier te Leiden werden ter dood gebragt, doch te Antwerpen, daar men 'sKeizers plakaat niet, dan met groote tegenitribbelinge, aannam , gefchiedde de afkondiging van hetzelve niet zonder openlijke aantuiging, dat de ftad met geene Inquifitie bezwaard, noch in eenige Privilegiën verkort worden zoude.
Henrik II. Koning van Frankrijk , tot de belangen der verbondene Protestantfche Vorsften in Duitschland overgehaald zijnde, werden de Nederlanden tegen het einde van het jaar 1551 , met eenen nieuwen oorlog gedreigd , van de zijde der Franfchen , die in Hooi- en Oogstmaand ook ter zee de vijandlijkheden begonnen, en verfcheidene Hollandfche Graan- en andere Koopvaardij fchepen wegnamen ; waarbij Hoorn en Enkhuizen zwaare verliezen leden. In het volgende jaar 1552, iS5*namen de Franfchen verfcheidene fteden, in het Lotharing fche en Luxemburg fche in; maarten van rossem, viel daarentegen in Champagne, allomme het platte Land aflopende en verwoestende. De Keizer belegerde Mets, doch Mets moest het beleg ten laatsten opbreeken — ter ™r~isch zee waren omtrent 50 haringbuizen door de belegerd, Franfchen genomen: in het volgende jaar werden Terouanne en Hesdin, twee oude fteden, ftormenderhand door de Keizerfchen ingenoL men,



16a VERKORTE VADERLANDSCHE
V Am. men, voorts geheel en al verwoest, en zedert ' nooit weder herbouwdé i554. In het jaar 1554, werdt het huwelijk tusfehen Prins filips , des Keizers Zoon, en . Koningin maria van Engeland geflooten, en den 27 van Hooimaand voltrokken; doch de Engelfche natie , naer welke hij zich zocht te fchikken, was zeer tegen hem ingenomen, en fmaalde zelfs in openbaare fchimpfchriften, op zijne onkuisheid: hij bleeef flechts een jaar in Engeland, en toen de hoop op kinders uit dit huwelijk verliezende, wikkelde hij het Rijk, tegen zijne belofte , niet alleen in den oorlog met Frankrijk; maar zelfs ontzag hij zich niet, na het overlijden der Koninginne, hl het jaar 1558, de Engelfchen zei ven openlijk te beoorlogen.
De Franfchen Waren in hunne krijgsbedrijven in de Nederlanden, m het jaar 1554* voorfpoedig genoeg en hadden den Keizer in een zeegevevecht, hoewel ook tot hunne groote fchade, in de hoofdenwoorgevallen, eenen zeer gevoeligen neep toegebragt, zo dat hetzelve gantsch niet gelukkig voor den Keizer was Privile- afgelopen. —— In ditzelfde jaar zag men hier giën ge- wecjer een en ander voorbeeld van het fchenden e on en. ^ voorrecht, volgens welk een inboreling van Holland niet buiten het Graaffchap te Zonder recht behoeft te ftaan: en's Lands StaatenmoesIing einde ren ook tot hun leedweezen zien, dat engel
MLi^' willemsz< de merle of merula , deftig PaS-
toor te Heenvllet, om ketterij, in het voorleeden jaar, in hegtenisfe geraakt, in het jaar J555. » naer Leuven , twee jaaren later naer
Ber-



HISTORIE. 163
Bergen in Henegouwen gevoerd, en daar ten v-AFDf vuure gedoemd werdt : men weet boe hij dit fmertelijk einde voorkwam , den Geest gevende , terwijl hij voor het brandhuisjen geknield, zijn jongst gebed deed: andere voorbeelden van minder vermaardheid , in welke dit groot Hollandsch voorrecht gefchonden werdt, ontmoette men geduuriglijk , en al de vlijt der Staaten, om zich en 's Lands Ingezetenen bij hetzelve-te handhaven , was vruchtloos.
De veldtogt van het jaar 1555, hadt niet veel om het lijf. De Franfchen verzagen Marienburg van voorraad, zonder dat dé Keizerfchen het konden beletten, willem, Prins van prins . Oranje, viel daarentegen in Picqrdiê 4 en ver- wilmw. floeg de Leenmanfchap van Frankrijk , die p^ffi hem het Hoofd gebooden hadt: midlerwijl was de pest in het Keizerlijk leger geflagen , en hadt onder andere brave krijgslieden, ook den beroemden maarten van Rossem , die lange tegen , en voor den Keizer gediend hadt, in het graf gerukt: dit deed het leger, vroeger dan naar gewoonte, feheideri.
De Keizer voornéemens zijnde de regeering FILIFi zijner Landen, buiten het Keizerrijk, aan zij- doet*ijne hen Zoone filips af te ftaan, hadt denzelven in daartoe uit Engeland ontboden; vanwaar die ' J PriHs den 8 van Herfstmaand te Brusfel aankwam , en 'er zijne intrede deed: 'sLands Staaten waren ook derwaartsbefchreeven; doch eer de Keizer het gebied over de Nederlanden afftond, befchonk hij eenige Nderlandfche Heeren met nieuwe waardigheden. De Heer- Busfum Kjkheden Bosfu in Henegouwen, en Kuilenber^ KuiUnL z in i!'r£>töt



154 VERKORTE VADERL ANDS CHE
VlAFD'. in Gelderland, werden ten behoeve van jan
Graaf- DE HENNIN ■> en floris van palland , tOt
fchappen Graaffchappen verklaard; en ten behoeve van verheven, den Stadhouder maximiliaan van Bourgondie , Heere van Beveren, werdt de Heerlijkheid van Veere en Vlisfingen tot een Markgraaffchap verheeven : te vooren hadt de Keizer ook den Hollanderen beloofd , van geene ampten of waardigheden aan vreemdelingen te zullen geeven , doch zonderde 'er de Stadhouders en Vliesridders van uit, en naderhand heeft filips dit voorrecht, eerst bij handtekening, daarna bij brieven, onder het groot zegel bekragtigd." kabel £)e plegtige afftand van de regeering over V.' ^Te de Nederlanden, gefchiedde op den 25 van regeering Wijnmaand 1555 ,, waarbij de Keizer eerst af. zijnen Zoon tot opperhoofd der Vliesridderen inflelde, en toen door filibert van brussel, Lid in den Raad van State , de redenen liet opnaaien , waarom hij zijnen Zoone den last der regeeringe thans wilde aanbevelen : terwijl deeze nog fprak , rees karel zelf onverhoeds op, en, leunende op denfchoudervan den Prinfe van Oranje, begon hij , in het Fransch, uit een handboek jen of papier te verhaaien , wat hij van zijn zeventienden jaar af, tot dien dag, treffelijks verricht hadt; hoe hij negen togten in Duitschland gedaan hadt, zes in Spanje, vier in Frankrijk , tien in de Nederlanden , twee in Engeland, en even zo veel in Afrlca; hoe hij elfmalen de zee was overgeftoken ; voorts , hoe veele oorlogen hij ondernomen , hoe veele verbonden van vrede en vriendfchap hij gemaakt, en hoe veele overwinningen hij behaald hadt ; al hetwelk hij
def-



HISTORIE. 165
deftiglijk en onderfcheidenlijk voorfïelde: en , V- afd. vervolgde hij : het eenig einde van alle myne poogingen is altoos geweest de befchermlng van den Godsdienst en van den Staat. Dit heb ik, tjgc re. zo lang 't my myne gezondheid toeliet , met devoe. Gods hulpe, zo zeer beyverd, dat het den vyandIin&eiken fmerten kan, dat karel geleefd en geJieerscht heeft; doch nu my de kragten en 't leeven zelf byna beginnen te begeeven, gaat my de welft and myner Onderzaaten meer ter harte, dan de lust om te regeer en. In de plaats van een oud man , die 't gebruik zyner leden mist, en met het èène been in 'tgraf gaat, ftel ik nu een' jongen, wakkeren en kloekmoedigen Forst; en ik wilu, uit den grond myner ziele, gebeden hebben, dat gy en alle de Landzaaten hem gehoorzaam , onderling eendragtig, en in de waare Leere ftandvastig zyt; en dat gy 't my ten goede Jioudt, zo ik , in 't zorgen voor uwen welftand, 'e eenigen tyde, gemist heb: my aangaande , ik zal uwe trouw en gehoorzaamheid, by Gode, wien ik, in den korten tyd, dien my nog overfchiet, eeniglyk denk te leeven, altoos ten goede gedenken: toen zig tot filips keerende; indien, zeide hij, V bezit dezer Landen , door myne dood, aan u gekomen ware , zou ik, om het agterlaten van zulk een_ aanzienlyk , en door my zo zeer vermeerderd erfgoed, iets by u verdiend hebben: doch nu ik u deeze erfenis, niet uit noodzaaklykheid, maar uit vrye keuze nalate; nu ik vroeg verkies te ft erven, op dat gy, zo veel te vroeger, aan 't bezit komen zoudt; vorder ik , met regt, dat gy, al wat gy my hierom meer fchuldig zyt, met zo veel meer zorgs en liefde jegens' de Ingezeetenen dezer Landen L 3 fo'



lG6 VERKORTE VADERLANDSCHE
v-ArD- betaalt. Andere Vorften verheugen zig, om dat zy hunnen zoonen het leven gegeven hebben, en 't gebied zullen geven. Ik heb deze. beiderlei vreugde, ah tegenwoordig, willen genieten, en. u zo wel door my zien regeer en , ah leeven: weinigen zullen dit myn voorbeeld, navolgen: gelyk ik zelf, hierin, van de oudfte tyden af, nauwlyks een voorbeeld voor- my gehad heb; doch men zal myn bef uit eerst pryzen, als men zien zal, dat gy u hetzelve waardig maakt; en. dit zult. gy doen, ah gy de wysheid, welke gy, tot hiertoe, bemind hebt; als gy de vreeze. Gods, en den Katholyken Godsdienst, allen de regfc. zuilen der regeeringe , ftandvastiglyk blyft aankleeven. Een ding heb ik hier maar by te voegen; den Almagtigen, naamlyk , te bidden, djit hy u een' Zoon geeve, wien gy 't gebied afftaan kunt; doch niet behoeft af te ft aan. Toen gaf hij zijnen Zoone op deszelfs bede, zijnen vaderlijken zegen, die met heete traanen ontvangen werdt, en de omftanders mede tot weenen perste. — De Bisfchop van Atrecht vertoonde hier op 's Konings dankbaarheid aan zijnen Vader, en deszelfs liefde tot de Landzaten, in eene welfpreekende redevoering , die van wege de Staaten , door jacob maas, Penfionaris van Antwerpen., deftiglijk en iierlijk beantwoord, werdt. Rs.Staa- 's Anderendaags deden de Staten hunnen meuten doeri ucn mhK de hulde, en nieuwe Zegels maaken Muide. 1Y>et zlJ»en INaam en 1 ïjtelen. In Louw¬
maand van het volgende jaar, Houdt de Keizer ook Spanje en alle zijne andere Heerlijkheden, ukgezonderd het Keizerrijk, aan zijnen Zoone u.i; alleenlijk een inkomen van honderdduizend
kroo-



HISTORIE. 167
kroonen, uit deeze heerfchappijen voor zich- V-w. zeiven behoudende. Vóór dat hij naer Spanje vertrok, ftond hij ook de Keizerlijke waardig- v/ftaat heid aan zijnen Broeder ferdinand af, dat ech- Spanje af ter eerst plegtiglijk gefchiedde op den 24 van aan zijnSprokkelmaand 1558. In het Klooster var St. ™ • . joost, bij Piacenfa in Spanje,_betrok hij ze- z™Jeidert eene kleene wooning, en hieldt zich daar, aan zV]n> met hulpe van den Wiskunftenaar turrianus , broeder, bezig, met het maken van Uurwerken, en an- Begeeft dere Kunsttuigen, en fleet 'er voorts den tijd zich in met te paardrijden, planten en boomen kwee- klooster, ken; de Geesfel hier tot ligchaams tuchtiging van hem gebruikt, en met zijn bloed befpat-, zegt men, nog lange onder de gedenktekenen der Oostenrijkfche Godsdienftighcid bewaard te zijn geworden: hij overleedt 'er den 21 van Sterft. Herfstmaand 1558, na 40 jaaren over de Ne- 1558. derlanden , en 36 over het Keizerrijk geregeerd, doch bij zijnen afitand betuigd te hebben, dat de gewenschte voorfpoed, ooit door hem'genooten, met zo veel verdriets gemengd geweest was, dat hij nimmer eene waare vergenoeging gemaakt hadt.
L 4 VI. AF-



l6"3 verkorte vaderlandsche
vi. AFD.
VI. A F D E E L I N G.
Beginnende met den aanvang der Regeeringe
Van filips den tweeden, KoftWg W»
Spanje; in het jaar 1555,1?// eindigende met het ontzet van leiden, in het jaar 1574.
Inzxh- Filips , de derde onder de Hollandfche Graaven 52$; van dien naam , doch beter bekend bij den naam van filips II, dien hij als Koning van Spanje droeg , hadt de regeering zo dra niet aanvaard, of liet llraks zien , dat hij naer een volftrekt en willekeurig gebied over deeze ge- ' westen ftond ; volgende daartoe, doch met minder voorzichtigheids, de voetltappen zijns Vaders: want hij floeg tot het uitroojen der zo genoemde ketterije, dat niet zonder fchenden van 's Lands voorrechten konde gefchicden, zo geweldig en openlijk voort, dat verfcheidene 'Landfchappen tegèn hem opftonden, en zich vervolgens zijner gehoorzaamheid geheel onttrokken.
hot Xe- In het *luk van denGodsdienst leende de Koning vordert net 00r eeniglijk aan antoni perenot, Bishet uit. fchop van Atrecht, en vernieuwde in het begin
derTet- Va" het J3ar I556> ziJns Vaders Plakaat van teren:de ï55°-> tegen de ketters, welk onder anderen plakaaten toen ook in Holland fchijnt afgekondigd te zijn, tegen hoewel men het te Antwerpen van de hand
nieuw"" wees: Deeè Bisfchop hadt ook met den
Kardinaal van Lotharingen beraamd, om gezamentlijk de handen in één te flaan tot de uitroojing der ketteren in Frankrijk en in de Neder-



HISTORIE- 169
derlanden; dit was ook tusfehen de Koningen VI- *™. van Frankrijk en Spanje geftemd; en alva werkte hier' aan , toen hij met willem van nassau en anderen als gijzelaars in Frankrijk vertoefde ; wanneer de laastgemelde Vorst reeds voornam, dien aanflag tegen te gaan, en de Spanjaards, die denzelven ftonden uittevoeren, uit den lande te doen vertrekken.
Drie- a vier duizend dezer volken lagen op de grenzen in bezetting, en tweeduizend derzelven waren omtrend Oogstmaand 1558, uit 1558Biskaaje in Vlaanderen aangekomen ; en filips , die zijne Bastaart-zuster margareete margavan parma , op raad van alva , tot Gouver- »im name benoemd hadt, bedoor, op het voortel M4Lwordt van den Bisfchop van Atrecht, deeze knechten L,n{j. hier te Lande te laten blijven, na dat de vrede voogdesmet Frankrijk reeds was bevestigd; biedende tehet oppergezag over dezelven oranje en egmond aan, die hetzelve echter grootmoediglijk van de hand weezen. — Ook deeden de algemeene De StaaStaaten den Koning een vertoog in het Walsch ten pooter hand Hellen, tegen het houden van ditvrcemde krijgsvolk hier te Lande, en het plaatfen van geefsch vreemdelingen in de regeeringe : doch filips het antwoordde, dat het eerfte nodig was, om hetjjjje»^ Land tegen onvoorziene beweegingen der na- uit het buuren te befchermen ; dat hij het echter Land tc binnen vier maanden zoude doen vertrekken, ^*en> mits men zorg droege, voor de betaalinge van het krijgsvolk, welk dan in deszelfs plaatfe, zoude moeten aangenomen worden. — In het ff^.% laatst van Oogstmaand van het jaar i 559-. ver' n™rre trok de Koning met eene aanzienlijke vloot,. spanje. var. Vlisfingen, naer Spanje , en landde , na L 5 het



ïfö VERKORTE VADERLANDSCHE
VI- AFP- het doorftaan van eenen zwaaren ftorm, die de meeste zijner fchepen en zijn kostelijk huis-r raad hadt doen vergaan , te Laredo in Blskaaje ; fchrijvende toen zijne behoudenis der Godlijke voorzienigheid toe, ten einde hij zijne magt , tot het uitroojen der ketterije voortaan befteeden mogt; gelijk hij ook daarna te Seville en Valladolid, een groot getal mem fchen om het geloof ten vuure doemde : in Louwmaand van het jaar 1560, voltrok hij zijn huwelijk met de dochter van henrik II, Koning van Frankrijk, die onlangs in Spanje was gekomen — de Spaanfche knechten gingen niet dan in het begin van het jaar 1561 onder zeil, van Vlisfingen, en dus 11 maanden later dan de Koning beloofd hadt.
Dit en de invoering van twaalf nieuwe Bisdommen, het oprechten eener Hooge Schoole te JJouai, tot nadeel van die van Leuven, en het verheffen van den Bisfchop van Atrecht tot Kardinaal van Granvelle en Aartsbisfchop van Mechelen , verwekte een algemeen misnoegen , en deed het gemeen vreezen dat men te lnquifuie nu ligter zoude kunnen doordrijven, en de hand houden aan de uitvoeringe der ftrenge plakaaten : de Staaten van Holland ftieten zich ook aan deeze nieuwigheid De grooten weten zulks alles den Kardinaal van Granvelle, en de Prins van Oranje was een der voornaamfte misnoegden ; waarom de Koning hem bij eenen eigenhandigen brief vermaande, om de invoering der nieuwe Bisfchoppen te helpen bevorderen.
caAH- Granvelle gaf ook zo veele blijken van wordt trotsheid er. ftaatzucht, c&t men hem openlijke verrascht, te-



HISTORIE. 171
tekenen van kleinachting begon re toonen, en VI api>. niemand der Edelen en Grooten bij zijne Intrede te Mechekn zich vinden liet: veelen zagen niet ongaarne, dat de aanhang des Kardinaals, onder anderen ook door den ingang, dien de Rederijkers hier te landen vonden, verzwakt werdt: want door de gebreken der Kerklijken , en de onredelijkheid der vervolginge te toonen , werden deeze - fpeelers van het gemeen greetiglijk gehoord en geloofd; en al werden hunne fpeelen van het Hof verboden, men kreunde 'er zich weinig aan: de haat tegen granvelle ging zo verre, dat Sehimpmen zelfs door openlijke fpotlivereien hem ™*r«JJbefchimpte; en in het jaar 1563, klaagden8 oranje, egmond en hoorn in eenen brief 1563. aan den Koning, zeer nadruklijk over den-oranje, zei ven ; verfcheidene andere Heeren waren het *°M0ND met hun ééns; en denzulken, die zich niet te- hoorn, gen den Kardinaal hadden willen verklaaren , fchrijven toonden de drie Heeren veele tekenen van on- °avn2rdhfie™ genoegen ; hetwelk van de kundigften gchou- Koning< ' den werdt voor het beginzel eener naderende beroerte.
De Koning weigerde echter granvelle zulk groot bewind te ontnecmen, cn eischte dat een der drie Heeren naer Spanje kwame, om hem bijzonderlijker te onderrichten , hetwelk zij vreemd vonden; dies zij uit den Raad van Staate bleven, en den Koning andermaal fchreeven; Raa(i ViS rechtende korts daarna, met verfcheidene Groo- Staate. ten, een plegtig bezwooren verbond op, welks inhoud men niet weet, doch houdt, niets te . vervatten, het geen met 'sKomngs dienst, en
het



1/2 VERKORTE VADERL AND S CHE
vt- afd. het belang van den Roomfchen Godsdienst ~ ftreedt: veele aanzienlijke Heeren echter weigerden om 'er in te treeden, en hielden zich onzijdig : doch de Landvoogdes belloot kort daarna , om zich van den Kardinaal te ontilaan; die, na het bevel, of verlof des Konings daartoe, door armenteros , in het jaar 1564, uit 1564. Spanje gekomen was, naer Bourgondie, zijn velle Vaderland, vertrok, daar hij twee jaaren bleef, vertrekt. en toen naer Rome ging , vanwaar hij in het jaar 1575, naer Madrid ontboden werdt, alSterft, waar hij tot aan zijnen dood, in het jaar 1586, voorgevallen , in het hoogfte aanzien geleefd heeft.
Zijne af- Dus ging het met granvelle , die bij de boelding. meestc Nederlanders voor gierig, ftaatzuchtig, en voor een hevig drijver der vervolginge om den Godsdienst bekend was; beltedende zijne bekwaamheden alleen, om het gezach zijns Meesters hier in top te vijzelen, waarom hij ook altoos zijne gunst behieldt; doch alzo het volk en de Grooten niet dan nadeel hadden van alle zijne bekwaamheden, werden zijne gebreken ligter opgemerkt, vinniger veroordeeld, en fchamperer ten toone gefield; gelijk van dit laatfte , door den geleerden burman in zijn' Brederode, nog onlangs een ftaaltjen geleverd is.
oranje , Terftond na granvelle's vertrek, drong de £gmonb Landvoogdes de drie Heeren, om weder in den moorn, Raad te keeren , gelijk zij ook, onder zekere keeren ' voorwaarden, deden; makende zich door hunne weder in vij:t en yriendlijkheid veele vrienden onder de den Raad E(jelen en de gemeente : want zij bedoelden de Staaten. Inquifitie en de vervolging om den Godsdienst
te



HISTORIE. 173
te doen ophouden, en bragten ook allengs- VI AF_"! kens te wege, dat die vervolging minderde en men zwaarigheid maakte, om een fcherp plakaat af te kondigen, welk kort te vooren was uitgekomen; Oranje zelf verklaarde zich, in den Staatsraad, zo openlijk voor de vrijheid in geloove en Godsdienst, en tegen het heerfchen over, en het dringen van, der menfchen geweetens, hetwelk geenen Vorften op aarde betaamde, dat viglius, niet weetende wat hem viglios hier op te antwoorden , daardoor zo getrof- ggjgJJ fen werdt, dat hij na een' flapeloozen nacht door eene beroerte zich aangetast gevoelde; van welke hij echter allengskens wederom be kwam.
Egmond werdt door den Raad in het jaar 1565. 1565, naer Spanje gezonden, om den Koning egmond te beweegen tot het intrekken of verzachten zm nagr derPlakaaten, of tot het ge even van meer gezags spmje. aan den Raad van Staate, en om de andere Raaden aan dezen te onderwerpen; doch egmond bragt tijding dat de Koning liever duizend levens, zo hij ze hadt, wilde verliezen, dan in den Godsdienst de minste verandering gedoogen, of de ketterij ongeftraft laten — ook be- ttiltps val hij kort daarna de kerk-befluiten van het jJJjjJJ Concilie van Trente aan te neemen; hetwelk in
neemen
het Bisdom Kamerijk, niet zonder tegenkantinge der kerktor Geestlijken, gefchiedde; dochte Mechelen^W^en Utrecht haperde. ; Trintt.
Elk der verbondene Heeren was over 's Konings ftrengheid in dezen misnoegd; en egmond hadt 'er openlijk over geklaagd, dewijl filips hem mondeling betere dingen beloofd hadt; doch de Koning liet weten dat hij wel tegen den
Graaf



174 VERKORTE VADERLANDSCHÉ
J1-AFn- Graaf van veranderinge der ftraffe geiprokcn hadt, maar dat dezelve, zo hij meende, alleenlijk hadt të beftaan , in het heimelijk en niet openlijk ter dood brengen der ketteren: 'sKonings last tot de invoering der Inquifitie, en de handhaaving der Plakaaten wérdt toen ook alomme afgekondigd: dus zag men? hoe weinig vruchts egmond's reize hadt voor zulken, die vrijheid van Godsdienst, en verandering in de Regeeringsraaden, zochten, jVe!*?nd Tegen dit invoeren nu van zielendwang, en der Ede- het voortzetten der vervolginge om den Godsdienst , verbondt nog m Slagtmaand van het jaar 1565, zich eene aanzienlijke menigte van Edelen, die vervolgens nog meer anderen aan hun fnoer kreegen, en zeer vrijmoedige en ftoute taal uitfloegen, die men ten Hove voor • oproerig hieldt: verfcheidene Stadhouders weigerden ook de Inqmfitk en Plakaaten tegen de ketters te handhaven : ook verlieten oranje , hoorne eerlange het Hof, en toonden genoeg-
eerfver" Óat Z'J het verbond der Edelen goedkeur-
zoek- " den» 20 we* als het inleveren van een verzoekfchrift te- fchrift door dezelven ontworpen , doch welk gen de egmond hadt afgekeurd: dit verzoekfchrift, beopf"^'" doelende de Inquifitie en Plakaaten tegen de ketters bij voorraad te doen opfchorten, werdt der Landvoogdesfe binnen Brusfel, den 5 van 1566. Grasmaand 1566, door den Heere henrik van brederode en Prinfe lodewijr van -nassau, aan het hoofd van wel 300 Edelen overgeleverd; zedert welken tijd , deezen Edelen den zengden'' naam V£ln Geuzen gegeven werdt, dies zij ver■aam van volSens tot zinfpreuk van hunne livereien aanGeugtn. na«.



HISTORIE. 175
namen, den Koning getrouw tot den-Bedelzak, VI- a™. en lang leeven de Geuzen!
Het misnoegen der grooten en Edelen was Regunnu zedert 2 a 3 maanden zo ruchtbaar geworden door het ganfche Land, dat de Onroom- {Je| 0n_ fchen alomme het hoofd begonnen op te Heken, room en men openlijk, eerst in Wahchvlaanderen en fchen. Artois, daarna in Braband, Holland en Utrecht, Zeeland, en de overige Nederlanden, begon te prediken : jan arendsz. , een mandemaker van Alkmaar * predikte voor het eerst bij Hoorn, den 14 van Hooimaand 1566, naderhand ook buiten Alkmaar en Amfterdam — pas een ™*f' maand laater werdt de beeldftortmng en kerk- alge. fchenderij bijnaer geheel Nederland door, met meen. veel moedwils gepleegd , door flecht geboefte en gemeene handwerkslieden, mogelijk hier of daar aangezet door lieden van meer aanziens: te Middelburg hadt de Notaris willem deijnoot de hand in deeze fchennis, en moest zijn misdrijf naderhand met den hals boeten: te * Arnemuiden werdt, zo men wil, het werk begunftigd, door den Baljuw der ftad, jan ijpensz. , die den beeldftormeren de Kerkdeur zou hebben doen openen: te Utrecht wees, naar men Sommiwil, jan van renesse, Heer van WHp, den ge^Edebeeldftormeren den weg naer de_ Buurt- en gunftigen Geerte-Kerken, zeggende, dat hij al het na«dezelve, deel, welk 'er van komen mogt, ,op zignam, voorziende hij fommigen van werktuigen, óm tebreeken: zijnen natuurlijken Broederen, filips en willem , als mede steve van zuilen , en
willem van zuilen van nyveld , kornelis
van nijenrode , en meer anderen, gaat na, dat zij 'er hem de hand in hebben gebooden;
en



l?6 VERKORTE VADERLANDSCHE
VL -Ajr|'' en van fommigen wordt gezegd, dat zij her. graauw tot het beeldftormen gehuurd en betaald hebben : te Amfterdam leedt de oude Kerk eenigen overlast van dezen aart; doch de Regeering zelf liet voorts de beelden wegneemen, en de Kerken fluiten, tot op naderen last van de Landvoogdesfe: te Leiden gefchiedde de beeldftorming in de St. Pieters - Kerke , naer men wil , op aandrijven van twee der verbondene Edelen jacob van wijngaarden , en arend van duivenvoorde. In 'sHage viel het graauw in het Preêkheeren-Klooster daar de beelden verbrooken , en de boeken vernield werden: men floeg 'er zelfs de geldkisten op, en roofde het geld, waarmede zekere wouter willemsz. en andere beticht werden: de Kapelle van wassenaar werdt ook deerlijk verwoest, en den Heer van hofwegen gaat na, dat hij zich beroemd zoude hebben, de Haagfche beeldftormers met zeshonderd Edelen te zullen befchermen, als iemand hen tegenftond: te Asperen liet, naar men wil, de Heer wessel van boetzelaar de beeldftormers, door de waterpoorte, in de Stad, waarna alle de Kerken en Kloosters aldaar, toen door hun geplonderd werden: te Dordrecht en Gouda wisten de Heeren van der mijle alle handdadigheid te beletten: in de andere Nederlanden heeft men deeze baldadigheid insgelijks wat vroeger of later moeten lijden, en nergens 'bijnaer vonden de beeldftormers eenigen tegenftanden bedwang, dan bij Aucht'in, waaromtrent vierhonderd hunner door den Heere van la tour , aan het hoofd van eenen hoop huislieden, verflagen werden.
Oranje , die te Antwerpen eenige beeldftor-*
mers



J3EELB ST OKMING in de NEDEELANLEN.






HISTORIE. 177
mers verdiende ftraffe hadt doen ondergaan, VI'AFO'
hadt zich echter genoodzaakt gevonden , om 0RANTE
met de Onroomfchen een verding te maak en, doet de
waarbij hun de preek bij voorraad, en op 'sKo- beeldftor-
nings goedkeuring, werdt toegeftaan; doch dicjj^
werdt hem ten Hove zeer kwalijk genomen,
en uit de brieven van alva blijkt dat men 'er
op uit was, om de drie Heeren , met dén tijd,
de voet te ligten, en montigni en bergen in
Spanje optehouden — in Utrecht kreeg de Bewerkt
Prins de zaaken ook tot een verdrag, waarbijli:Utrec!lt
ccn ver*
het preêken buiten de Stad bepaald , en die van den ouden en nieuwen Godsdienst beide vermaand werden, om eikanderen met woorden of daaden geenen overlast te doen: te Amfterdam vergunde oranje den Kalvinifchen eenige bekwaame plaatzen buiten en binnen de Stad, tot de oefening van hunnen Godsdienst: te Leiden maakten de Wethouders, ten overftaan van den ' Prinfe, een zonderling verdrag met de Onroomfchen , die der Augsburgfche belijdenisfe , zo als ze door melanchton was voorgefteld, verklaarden toegedaan te zijn, en hun beloofden, alle andere gezindheden uit de ftad te helpen weeren.
Tc Antwerpen hadden ondertusfchen de Kal- Groot vinifchen bij Request dertig tonnen gouds voor J^0^ de vrijheid van Godsdienst beloofd — dit en vrijheid meer andere omftandigheden deeden de Land- vanGodg. voogdes, die het bondgenootfchap der Edelen dienst, reeds waggelen zag, de wapenen te baate neemen , en ftrengheid en geweld gebruiken, waarom de Edelen zich ook op hunne flooten begonnen te verfterken, en volk te werven: en toen de Graaf van den berg en de Heer van M bre-



i7% VERKORTE VAD ERL AN DS C H E
V'. Ain. bk.ederode zich in het jaar niet deLand-s
voogdesfe zochten te bevredigen, eischte dee-
■S** ze , dat ze zich, zonder voorwaarden aan 'sKonings genade onderwerpen zouden, hetwelk geenen zo hard viel, dat zij niet lange hierna, uit vertwijfelheid, verfcheidene geweldige aanflagen ondernamen, verzekerende brederode zich „ brede- voor een' tijd, van!'sHertogenbosch, en maakenDODEver-de ook een, Mn{lag ora Utrecht te verrasfen, lichvan hetwelk hem echter door megen belet werdt: SHerto. daarop wierp hij zich binnen Amfterdam, ter genbosch. „-eigenheid van eene nieuwe beroerte, aldaar § den aanvang van het jaar 1567 ontdaan: het gerucht van zijne komst liep haast door de dam. ftad, en ontftelde de Wethouderfchap geweldig • de treffelijkfte Onroomfchen bevonden zich Ontmoe-dagelijks in zijn gezelfchap : de Landvoogdes tiog van zondt haaren Geheimfchiijver de la torre naer DE LA Amfterdam , met last om het vertrek van brederode, bij wijze van overreedinge of uitgedam. drukt bevel te bevorderen, doch dees was ongezind om den mondlingen last van dien Secretaris te volgen; cn gaf op gelijken raad van de Regeeringe te kennen, dat hij doen zou, zo Wordt als lm het verftond: de burgerij bewaakte hem tot met omtrent honderd mannen voor zijne her°verft<; bmr- en de Onroomfchen begeerden dat men begeerd. j?ng,^ ^ ^ aanftdde ^ en ver¬
knechten bezoldigde , waarin de Regeering op het behaagen van den Prinfe bewilligde
Terwijl dit in Holland voorviel, deed de Graaf van megen in Gelderland , en die van aremberg in Friesland, de openbaare preeken ftaaken, en de fchadc aan kerken en k oosters veroorzaakt, boeten - de aanflag op Walch^
reny



HISTORIE. 179
rm, of Middelburg en Vlisfingen, onder den VI Heere van tiiolouse , die even als die van brederode binnen Amfterdam , door den Prinfe van oranje , naer men meent, heimelijk bcgunftigd werd , liep op eene ftorting uit; en tholouse, te Oostenweel vervolgens geflagen, tholou. fchoot 'er het leven bij in, dies oranje , voor- « ëelli" ziende alva's komst uit Spanje, met een leger,sen* en bemerkende het verval der Bondgenooten, de kommerlijke verfchillen der Kalvlnifchen, en Lutherjchen, die zich tot geene eendragt wilden laaten beweegen, zijne ampten neder lag; hij nam te Willebroek een tederaffcheid van egmond, oranje en vertrok den 11 van Grasmaand mt Antwerpen en na een dag of twee toevens te Breda, naer iand. zijne Duitfche Staaten, verzcld van zijne Gemalin anna van saxen, die, bits van aart, en ongeregeld van leven, hem op deezen togt, met veele fmaadheden bejegende — ten zelfden tijde vertrokken de Onroomfche Leeraars uit Antwerpen , alwaar de Landvoogdes de preek bij voorraad hadt weeten te fchorsfen: hoorn en hoogstraaten verlieten, omtrent deezen tijd, ook deeze Landen; en de Graaf van Bosfu werdt, 7iorf» bii voorraad, Stadhouder van Holland, Zee-wordt 7 7 i-T, 1, Stadhouland en Utrecht. der van
De brand der vervolging , in Braband en naimd, Vlaanderen ontfteeken, dreigde nu overtellaan Zeeland, naer Holland, toen de Kalvinijchen te Amfter-^^ dam van zeiven aanboden de prceken te ftaaken; Ds jfa(. mits men hun vrijheid en tijd gave, om hunneMinuten onroerende goederen te gelde te maaken, enaa^gt met de roerende het Land te ruimen, hetwelk prediken hun op den 26 van Grasmaand werdt toege- te ftaaftaan : toen werdt het vlugten door gantsch ken.
M 2 Hot-



l8o VERKORTE VADERLANDSCHË
VI. afd. Holland algemeen, en brederode, na dat hem ' agtduizend guldens door herman roodenburg brede- den 0uden, en adriaan pauw , voor rekening vertrekt der Stad» vertrekt waren, vertrok, den ij van uit Am- Grasmaand, van Amfterdam, begeleid tot in het fterdam. ? door een Waterfchip met gefchut: hij overleefde zijn ongeluk niet lange ; zommigen willen, dat hij, door fterk drinken, zijne droefgeestigheid zoekende te verdrijven , in eene heete koortze viel, die hem den 15 van Sprokkelmaand 1586, op het flot Harenburg, in de • Sterft, veste Rekelinghuizen, uit het leven rukte: hij werdt te Gemmen, in het Land van Kleef begraaven: eenigen van zijn volk kwamen daags na zijn vertrek te Amfterdam, doch werden buiten gehouden; waarna zij, na het pionderen van eenige kloosters in Westfriesland, regelrecht ftrijdig met een te vooren gemaakt verdrag, aan den Muiderdijk geland zijnde, vanz|in daar naer Heusfen ftreefden, alwaar zij over den 7óoptm"Rhiin getrokken, de vaandels fcheurden , en verliepen: Amfterdam nam, wat laater, bezetting in van noirkarmes , en Hertog erik van brunswijk , wierp, na het flaan van drie vendelen onder hugtenbroek , nijveld , en jan van renesse van wulven, eenig volk in Ameide, en Viane. Renesse, in het gemeld gevecht gevangen, werdt zedert te Utrecht onthalsd.
Zo geweldig en plotzeling was de val van het Bondgenootfchap der Edelen, eer het jaar 1567 nog half ten einde was: niemand was zo koen meer, die 'er voor fpreeken durfde; ook werden nu de Onroom fche kerken met zo veel drifts afgebroken , als de beelden en altaaren te vooren; en de bindten derzelven, aan zom-
mige



HISTORIE- 181
ïïiige oorden, met naame in Vlaanderen, ge- VI- AFDbezigd tot galgen, waaraan de ftichters gehangen Ver]oQp werden: het Land liep zo ledig van volk, en van volk vooral Amfterdam, dat men hier dikwijls fche- tsAmfterpen gebrek hadt, om de vlugtelingen , die *»« enz. zich meest naer Emden begaven, te vervoeren: die bleeven , zagen zidderende uit naer het leger des Konings, welk binnen eene maand of twee uit Spanje te gemoete gezien werdt.
Het Spaanseh leger onder alva , van zom- alva migen begroot op omtrent 9000 voetknechten j£™ "j* en twaalfhonderd paardevolk , behalven nog jn de Ne_ vier vaênen ruiters , die 'er in Bourgondie b\] derlankwamen, bereikte in Oogstmaand in het jaar den. 1567, het Hertogdom Luxemburg, en werdt te Diedenhoven , alwaar men alva van' wege der Landvoogdesfe kwam begroeten, nog door drie Duitfche Regimenten verfterkt, en vervolgens in de voornaamfte fteden van Braband en Vlaanderen verdeeld.
De Hertog was met zo breed een' last voor- De Zien , dat de Landvoogdes, wel bemerkende Landdat zij hem Hechts voor fchaduwe dienen zoude,
verzoekt
ernftelijk aan den Koning deswege klaagde, en haar verzocht van het bewind ontflagen te worden, ontflag. hetwelk haar dan ook vergund werdt, en waarop zij nog voor het einde des gemelden jaars vertrok — ondertusfchen hadt alva de Graaven van Egmond en Hoorn en andere Grooten onver- (M0^D* hoeds doen vatten, hetwelk weder een alge- hookn, meen vlugten der Ingezetenen te wege bragt; enz. vatook hadt hij een' Raad van beroerte opgerechttenuit twaalf leden beftaande, waarvan hij zelf het Ricto Hoofd was, in wiens naam allen vonnis geftree-*™ £a_ ' ken werdt: uit deezen Raad ontrokken zich ech- roerte M 3 ter oP.



iSs' VERKORTE VADERLANDSCHE
JV. afi). ter eerlange verfcheidene leden, zo dat dezelve , °" eindelijk Hechts op drie of vier leden rustte, ja genoegzaam alleen op eenen vargas £ een monlier van wreedheid, die, den Hertog zeer naer de oogen ziende, deszelfs oor alleen hadt, en elk bondtaan het geen hij Hemde: jakob hessels , een Gentsch Raadsheer, ftond vargas wakker bij; en na vargas was lodewyk del rio , Fiskaal van Bourgondie, het meest bij den Hertog gezien: dees Bloedraad, (want dus noemde het gemeen denzelven, om de ongewoone wijze van rechtspleeginge, die men 'er volgde) hieldt niet alleen voor doodfchuldig het opvatten der wapenen tegen den Koning, maar ook het inleveren en toeflaan van allerleie fmeekfchriften tegen de Inquifitie , Plakaaten en nieuwe Bisfchoppen; het gehengen der preekc ; het niet wederftaan der kerkplonderaaren; te zeggen dat de raad der beroerte zich naar de handvesten, of vrijheden te fchikken hadt; of dat men gode meer gehoorzaamen moest dan den menfche; voorts het bijwooncn van Kalvinifche begravenisfen; het zingen van Geuzeliedekens, enz: om de fteden ook te meer naar zijnen zin te £n-cr,t zetten begon alva hier en daar Kasteden opte isfteelen. rechten, gelijk 'er te Antwerpen in weinige weeken, door magt van volk, een van vier bolwerken gefticht werdt, waaraan veertien tonnen fchats belleed werden , waarvan de Stad zelve een derde deel moest draagen. t^s. In het begin van het jaar 1568, deed de Daast Hertog den Prins van oranje en anderen openlijk ouanje^ indaagen, en 'sPrinfen zoon filips willem, d"s't des- Graaf van Buurcn, van de Hooge Schoole te ae'«fs Leuven ligtcn, cn gevangclijk naer Spanje voeren,



HISTORIE. 183
ren , daar hij 28 jaaren lang in verzekeringe ^ gehouden werdt: ook liet hij, niet lang daarna, ^ den Advokaat van Holland, jakob van den ,.gten< einde , vatten, die in den kerker overleedt, doch ^ deM wiens naam echter naderhand vrijgefproken is : MNI)E na zo ftreng ging de vervolging voort in de lente zijn/dood deezes jfars, dat zelfs de Hertog een toeleg «jgg^ fmeedde , om de Onroomfchen s nachts voor asfehenwoesdag , aan veele oorden tevens te verrasfen * doch hetwelk omtrent veelen mis-
ökkm intusfehen door veele gevlugteEde- ouvj* len en anderen aangezochte, om iets tot verlos- ««ame» fing van het verdrukt Vaderland in het werk te itcl- ktijftS. len, ontzag zich niet daartoe zijnehuisfieraaden, volli. kleinodiën en kostelijkheden te gelde te maaken , gelijk hij ook van de Onroomfchen hier te Lande eenigen onderfland in geld ontving; zijnde hem onder anderen., door Jonkheere arend van dorp, daartoe tienduizend guldens ter leen opgefchoten: hier door, en door anderen bijftand gefterkt, ging men aan het werven en maaken van verfcheidene aanüagen, die op zommige plaatzen ten nadeele van de ballingen mislukten; doch in Friesland en Groningen beter fcheenen te zullen flagen, alwaar Graaf lodewijk, 'sPrinfen Broeder, na het mneemen Graaf van het huis te Wedde, de Spanjaarden( onder den Hertoge van aremberg bij het Klooster de Spsan^ Heiligerlee op den 23 vanBloemmaandverfloeg; [dun. bij welke gelegenheid gemelde Hertog, dapper fi-rijdende, in den ftrijd fneuvelde, gelijk van 's Graaven zrde, zijn Broeder adolf van nas- GnninSau: na deeze overwinning floeg de Graaf het ff^-ebeleg voor Groningen, welk hij echter in Hooi-a M 4 maand.,



184 VERKORTE VADERLANDSCME
VI. af», maand, op de komst van alva, verliet, en hem
zedert het ongeluk trof van bij Jemmingen eene
Graaf volflagen nederlaag te bezuuren, uit welke hij lodewyk naauwlijks in een fchuitjen, of, gelijk alva ge agen. fcrireef ? aj zwemmende over den Eems, zichzelven redde, en het gering en deerlijk overfchot zijns legers, vandaar naer Duitschland te
alva rug brag£ midlerwijl hadt alva de von-
doet eg- nisfen van ban, op ftraffe des doods , tegen mond en oranje en anderen doen uitfpreeken, en op dea onthaN 5 van Wiedemaand egmond en hoorn doen zen. omhalzen , om wier dood gansch Brusjel, ja geheel het Land treurde; terwijl alva , door de ftrengheid zich willende gevreesd maaken, 'er zich den haat van de meeste Landzaaten door op den hals haalde.
Ongelukkig Haagde ook de eerfte togt van den Prinfe van oranje, die na eenen zeer behendigen en krijgskundigen overtogt van de Maaze , met zijn gansch leger , in het georanje zicht van alva, naar men zegt, gelukkiglijk keert we- verricht, dien doorfleepen Spanjaard noch tot Duitslh- ftaan noch tot rïaan beweegen konde; zo dat land. hij ten leste, bij gebrek van geld en toevoer, door Henegouwen, een gedeelte van Frankri jk cn Lotharingen , weder naer Duitschland te rug trekken moest; op welken voorfpoed der zijnen alva zo trotsch was, dat hij den 22 van Wintermaand eene zegepralende Intrede te Brusfel rfcht*. deed, en zich vervolgens door Pauspius V. met eenitad-een' noed en zwaard, rijk van goud en gefteenbeeld op. ten, befchonken zag ; en van het gefchut bij Jemmingen veroverd , een metaalen ftandbeeld liet gieten te zijner eigene eere: eene verwaandheid , die veelen van hem af keerig maakte, gelijk



HISTORIE. 185
lijk ook het eerfte werk van zijnen opvolger, VI. af», don Louis de requesens , in het begin van ' het jaar 1574 was, het afwerpen van dit ftandbeeld, welk zedert 1571 in het kasteel van Antwerpen hadt geftaan.
In het jaar 1569, eischte alva, die aan de 1569. bijzondere voorrechten der fteden zich niet wil- Eischtde de laaten binden , de Privilegiën van alle de F.rjvile' Gewesten en derzelver fteden op, hetwelk door fer "a^ fommigen ook werdt ingevolgd, met 'er Copijen den. van te laaten maaken: ook gaf hij twee alge- Geeft de meene Ordonnantiën, bedenkelijk door viglius crimineeopgefteld, op de crimineele Rechts oefening uit; kj^£°n" waarvan iömmige punten gehouden werden te- ait. gen de Privilegiën der Landen te ftrijden; doch welke echter nog hedendaags, in Gelderland, Holland, en in het Sticht, grootendeels gevolgd worden, gelijk men ze ook voor verftandlijk ingefteld houdt: maar terwijl alva hier Vordert mede, en met het invorderen van den tienden ^ ti^n" penning en andere belastingen bezig, en hier ,.^en" cn ginds daardoor ook niet weinig in den haat geraakt was, gaf oranje, die nu zijn geluk ter zee beproeven wilde, hertellingen uit, aan gevlugte Edelen, Kooplieden en anderen, om met fchepen voor eigene rekeninge te vrijbuit te vaaren; welke vrijbuiters, die men Watergeu- watttzen noemde, na eene landing in Friesland op genzee Ameland, twee vlooten van 46 fchepen bemagtigden, die na het betaalen van losgeld weder vrij geraakten: ook werdt Delfzijl aan den waterkant , doch te vergeefsch, door hun belegerd; en zij maakten het zo grof met beroovea van vrienden zo wel en onzijdigen, als van 5'ijanden, dat 'er de Prins zelf zeer misnoegd M 5 over



I8<5 VERKORTE VADERLANDSCHE
VI. atd, over was, en eenen anderen Overfte over hen ' ftelde ——- in het Slicht, daar rrien zich tegen den tienden penning fterk bleef verzetten, hadt Utrecht veel overlast van de bezetting van alva te lijden; te meer, na dat de Hertog het tegenfpreeken der Staaten niet langer willende dulden, hun de Privilegiën ontnomen, en het befchrijven der Staaten aan het Hof verboden hadt: men zogt toen wel de bezetting voor 180 duizend guldens aftekoopen, en verlof te bekomen om zich op den Koning te mogen beroepen , doch de Hertog liet zich nergens door verzetten.
Omtrent deezen tijd was Koning filips , voor de vierde reize, in den echt verbonden, met anna van oostenryiï , Dochter van Keizer maximiliaan : zijne derde Gemalin, izabelle van valois , was in het voorgaand jaar overleefilips den, weinige maanden na den Erfprins karel , doet den djen de Koning, zegt men, om de groote gekarelS meenzaamheid met de Konninginne, die hem ter dood te vooren ter vrouwe beloofd was, hadt doen brengen. van kant helpen: ook wil men dat de dood der Koninginne, door vergif zij verhaast geworden: de Koninglijke bruid kwam in Oogstmaand, in de Nederlanden, en ging in Herfstmaand van Vlisfingen naer Spanje onder zeil; hebbende oranje aan zijne Gemagtigden over de zeezaaken gelast, om zorg te draagen, dat 's Prinfen fchepen der vloote, die 's Keizers Dochter overAanflag bragt, geen het minst belet aandeeden — dees van ^ ^ fmeedde ondertusfehen verfcheidene aanfla-
op*ver- gen , als op Vlisfingen , Enkhuizen , Dord, fcheidene Brielle, Delft, Rotterdam, Deventer, die alfteteu. jen te ieur Hepen —— óp den eerften van
Slagt-



HISTORIE. 187
Slagtmaand deezes jaars, ftak een zo felle ftorm VI» uit den Noordwesten op, dat de meeste dijken en Huizen voor het hoog opgezet water bczwee- ^om' ken, menigte van huizen om verre fpoelde, en een groot getal van menfchen cn heeften verdronk: Vlaanderen leedt in deezen ramp meer dan Braband; Holland, daar de Zijp doorging , eri door verfcheidene breuken' in den Diemerdijk Amjlerdam onder water gezet werdt, verloor boven Vlaanderen: Zeeland, en het Sticht van Utrecht leeden ook veel; doch nergens was de elende grooter dan in Friesland en Oostfries* land, alwaar men meent meer dan 20,000 menfchen te zijn omgekomen, bij welke gelegenheid robles, Heer van Billij, die binnen RObies Groningen geboodt, grooten dienstdeed, met doet veel het bergen van lieden , die hier en daar op ^"s^£ hoogten geklauwterd , met hevige koude en tersu0od. doodsgevaar te worftelen hadden : het domme volk fchreef deeze elende, op Allerheiligen dag voorgevallen, toe, aan de ftoomisfe der Heiligen, over het fchenden hunner beelden: doch de Onroomfchen , die zalige zielen vrijkeurden van wraaklust, zagen dit kwaad aan, als een' bode der naderende beroerten , die Holland eerlange, meer dan de andere Nederlanden , troffen: men hieldt het ondertusfehen daarvoor, dat deeze Landen nooit zwaarer watersnood, dan deezen, bezuurd hadden: de ftorm hadt zich , langs de Noordkust des Oceaans, uitgeftrekt tot aan Denemarken; en men meent, dat 'er wel honderdduizend menfchen door zijn omgekomen.
Eer nog het jaar 1570 ten einde liep, be- i?7o
ftondt herman de ruiter , OsicilkoOper van n£i(jiyijj
's Her-



188 VERKORTE VADERLAND SCHE
VI. aid.'jHertogenbosch een ftuk, dat hem eenen onverganglijken naam verworven heeft in 's Lands DE RU!T. gefchiedenisfen: in een'monnikskap gedooken, kfoekZ1JP onderneemt hij, na beftelling op naam van den moedig Prinfe, en Graave van den berg ontvangen te bedrijf, hebben, nevens drie zijner makkeren het flot Louveftein te verrasfen , hetwelk hem gelukt; met 24 mannen, die hij zedert bij zich kreeg, de plaats verfterkt hebbende, beftond hij dezelve tegen driehonderd Spanjaarden, onder lorenzo perea , die hem belegerd hielden, te verdedigen, en na dat het nu reeds ingenomen was, weerde hij zich , in een binnenvertrek geweeken, met een flagzwaard zo dapper, dat hij meenigen aanvaller velde ; doch zich overweldigd vindende , ftak hij den brand in het buskruid , daar de vloer vooraf mede beftort was, en deed zich en zijne vijanden dus met éénen flag in de lucht vliegen: de Spanjaards zochten zijn hoofd uit den hoop verfcheurde ligchaamen, en deeden het te 's Hertogenbosch aan de galge nagelen. ,57,. In het jaar 1571, in Lentemaand, gelukte het 'sPrinfen fchepen, dertig groote Schepen in Texel , als ook Monnlkkendam te verrasfen, welk na verloop van eenigen tijd, weder verlaaA1VA ten werd: — te Bras fel daar alva nog veel te ▼orden te doen hadt, met het drijven op den tienden penSrvsjel njng 5 galastte hij in het voorjaar 1572, de Jn oen' Wethouderfchap om denzclven te doen heffen.: „log. maar toen men hier mede begon , flooten de meeste winkeliers hunne huizen, en ging 'er eene kreet op door de Stad, dat men het op 's Lands ondergang gemunt hadt: elk raakte op de been; maar alva, nog niet gezind om het
ftuk



HISTORIE. 189
ftuk optegeeven, bcfluit eenige winkeliers te VI- AFndoen vatten , en in hunne eigene deuren te doen ophangen, oordeelende dat de fehrik voor zulk een lot, de andere gedwee maaken zoude: en men wil dat de beul reeds last hadt, om zeventien ftroppen, en ladders van 10 of 12 voeten gereed te maaken, toen de tijding dat de Watergeuzen den Eriel ingenomen had- Staakt den, den Hertog van befluit deed veranderen, die voren het heffen van den tienden penning ftaaken. Jünn2*
Met het inneemen van den Briel was het dus De toegegaan : de Admiraal lumei , uit Engeland Bri^ verdreeven, zettede koers met 24 fchepen naer w°,rer"f Texel; neemt onder weg twee koopvaardijfche- g2uzen pen , die uic Spanje kwamen ; loopt daarna ingenodoor tegenwind de Maaze in, en ftrijkt op den men1 van Grasmaand voor het hoofd van den Brielle , welke Stad toen onbezet, ftraks opgeëischt, en onder het marren en zammelen van den Raad, in het geeven van befcheid, nog vóór negen uuren des avonds, na het oploopen van de Noordpoorte ingenomen was, met Hechts 250 mannen in alles, ten deele Luikerwaaien , gelijk lumei zelf was, ten deele gevlugte Nederlanderen , onder welke genoemd worden, barthold entes , willem van blois
van treslong , kornelis roobol, jakob de
rijk, marinus brand, Hopman daam, de Jonkers lancelot VAN brederode , adr. van zwieten , en jakob kabeljaauw ; VOOrtS nikolaas ruikhaver , jan klaasz spiegel , dirk
duivel, en eenige anderen: lumei wilde na het pionderen , hetwelk 's anderen daags omtrent Kerken en Kloosters plaats hadt, de Stad weder verlaaten, doch de anderen bewoogen hem,
om



190 VERKORTE VADERLANDSCHE
VI. afd. om ze intehouden , en te verfterken, hetwelk — ook gefchiedde; gelijk men vier dagen naderhand ook reeds in ftaat was , om den Graaf van bossu Bos/u , die met wèl gewapend volk de ftad tracht de- zocht te herwinnen, met fchade te rug doen zeivete trekken.
jj*™in" De Vlinfingers kort daarna , door jan van kuik, Heer van Erpt aangeftookt, dreeven op den 6 van Grasmaand, hunne Walfche bezetting ter poorte uit, en werden toen door tres* long van hulpe voorzien, om niet alleen hunne Stad voor den Prinfe te houden, maar ook Veere te doen omflaan; waar toe Hopman jacob simonsz. de rijk een geweezen Koornkoper te Amfterdam ; mcede wakker het zijne toebragt: na dien tijd kwamen de Spanjaards van Middelburg en Amemuiden dagelijks ftroopen tot voor Veere : de burgers keerden hen door menigen uitval, en de wederzijdfche gevangenen werden terftond gehangen ; met zo bijster eene bitterheid, dat men getuigt, de eene broeder den anderen te hebben opgeknoopt : in eenen anderen uitval, daar de rijk met zijn volk wel 6 a 700 Spanjaarden verfloeg, fneedt zeker Wondheeler eenen Spanjaard het harï uit het lijf, en ftak het op het gallioen van een fchip, daar 'er verfcheidene perzoonen de tanden in zetteden: voorts was het ook gemeen, de Spanjaarden die men gevangen kreeg , rug aan rug te binden, en in zee te fmijten, hetwelk men noemde: de voeten [poelen. Enlhui. In Noord - Holland ging Enkhulzen voor, zen kiest met zich der Spaanfche geweldenarije of het »s Prirtfen bevelen van alva te onttrekken, en zich voor ' zyde' den Prinfe van oranje te verklaaren, hetwelk
op



HISTORIE. 191
op den21 van Bloemmaand gebeurde; naliet ge- VI. afo;
vangen neemcn van de Spaanschgezindc regee- ~"
singe, en het beteugelen der zulksgezinde Burgeren. Jonkheer diederik sonoi door den S0N01 Prinfe tot zijnen Stadhouder in het Noorder- -^Prlntert kwartier benoemd, kwam aldaar eerlange orde Stadhouftellen op de bewaaring der Stad, en bewerkte der in't" voorts dat eerst Medenbllk, daarna Hoorn, en Noordei! voorts de andere fteden van Noord-Holland,^™*' nog in Zomermaand, op gelijk eene wijze omgezet , en aan 's Prinfcn zijde overgebragt werden.
Graaf lodewyk van nassau , hadt ook niet Renige lange na het overgaan van Enkhuizen, de Stad H°llanii' Bergen in Henegouwen, onverhoeds verrast, enzeeumdit bragt te wege dat alva, die Stad willendeJcbe fteherwinnen, 't welk hem ook vervolgens gelukte, d.en der Hoilandfche en Zeeuwfche fteden, die nog^f"^ waggelden, daardoor te betere kanfe gave, omzyde. zich tegen zijne partij te kanten, en de zijde van oranje te kiezen ; gelijk Zierikzee dan ook, als de derde Stad in het Zeeuwsch gewest te rekenen is, die zich voor den Prinfe verklaarde, op den 25 van Zomermaand; doch die van Goes door tseraarts opgeëischt, weigerden plat af zich te onderwerpen, en fchooten zelfs op den trompetter: maar in Holland was Oudewater op den 19 derzelfde maand, doorjonkheere adr. van zwieten met een hand vol volks ingenomen; en ook twee dagen laater Gouda en deszelfs flot : Leiden werdt door paulus buis, Penfionaris der Stad omgezet: Dordrecht, Gorlnchem en Haarlem volgden dit voorbeeld ftraks daarna — ook keerden Gelderland en Ook Onrljsfelgedeeltelijk tot den Prins. Amersfoort en Gelder-
Naar-hn*



ioz VERKORTE VADERLANDSCHË
VI. afd. Naarden werden door zijn volk bezet. In Fries-
land openden Sneek, Bolswaard en Franeker,
Overijssel ^Q poorten voor de Geuzen, die eerlange ook deekchjk Staveren en Dokkum bemagtigden; waarna Graaf Friesland joost van schouwenburg overkwam, om het
Stadhouderfchap van die Provincie op zich te
neemen. ■
Rotter- Rotterdam, Schiedam, Delft en Delfshaven dam, gingen nog voor het einde van Hooimaand aan Ty'ïft"™' 'sP™ien zijde over; ook werdt Woerden en anderen? deszelfs flot in het begin van Oostmaand , en Schoonhoven op den eerften van Wijnmaand aan 'sPrinfen zijde gebragt : de Prins zelf met een leger over de Maaze getrokken, poogde, na het bemagtigen van Mechelen , Leuven , Dendertnonde , Oudenaarden en andere plaatfen, ook het beleg van Bergen in Henegouwen te doen opbreeken ; doch die Stad ging den 19 van Herfstmaand bij verdrag over : Goes in Zuidbeveland, door de Nasfaufchen onder tseraarts belegerd, werdt door den Overften mondragon ontzet, bij welke gelegenheid omtrent 700 Nasfaufchen fneuvelden. Moord De felle moorden en menigte van wreedhete Naar- dan in deezen jaare nog door de Spanjaarden in . Zutphen en Naarden , tegen gegeven trouwe en woord gepleegd, maakten elk van zulk eene bloeddorftige natie afkeerig, en veeier gemoederen verflagen; die echter weder werden opgebeurd , door de wonderlijke reddinge der Zuid-tlollandfche fchepen uit het ijs, daar men De dezelve reeds hadt willen in brand fteeken —■ Sportjaar- niettemin floeg de Spanjaard nog vóór den uit-
cererf16" gang van hec jaar 15?2 ' het bele§ V00r Hmr~ Haarlem, lem, welk zeven maanden duurde, en met wei57*- der*.



HISTORIÉ. '193
derzijdfche felheid en woede voortgezet werdt: VI. afb. in de Stad hadt de honger geduurende hetzelve ' zo fel gewoed, dat men honden, katten en ^jne paarden hadt gegeeten: de bezetcelingen waren neicï albij de overgaave, die op genade en ongenade daar. gefchiedde, en bij welke men bedong de plondering met tweemaalhonderd en veertigduizend guldens aftekoopen, op 1800 mannen gefmolten, van welke omtrent de helft, llraks daarna, door beuls handen werdt omgebragt: de vijand hadt, zo men wil, 3000 mannen door fcherp, en 7000 door ziekte en ongemak verlooren: de fchade bij de Stad, door dé belegering, geleeden , is op twaalfhonderd drie- en- tagtigduizend guldens gerekend, welk eene geweldige fomme was te dien tijde — van de beloofde penningen tot afkoopinge der plonderinge bragten de Haarlemmers nog geen honderdduizend guldens op: om de overigen Werden zij nooit gemoeid; doch zij moesten, zes weeken lang, tusfehen de drie- en vierduizend foldaaten onderhouden: in Oogstmaand deed don fredrik plegtiglijk zijne intrede in de Stad, en kort daarna werdt 'er eene algemeene vergiffenis afgekondigd, met uitfiuitinge van 57 perfoonen , onder welken de Schout, Burgemeesters, Schepens, Krijgsoverften, en anderen begreepen waren: de Schout en negen anderen llierven in hechtenisfe: eenigen lagen 'er lange te kwijnen, weinigen genooten het voorrecht van vergiffenisfe. Burgemeester jan van vliet, nalangzittens, op zijn woord van eere ontflaagen, wist, als een molenaars knecht gekleed, ter Stad uit te raaken: dus deerlijk een uitflag hadt de belegering van Haarlem; welks overgaan door de SpaanschN ge-



J94 VERKORTE VADERLANDSCHE
VI- afd. gezinden, met uitgelaatenc blijdfchap gehoord " en gevierd wer Jt, die hier en daar tot dertel-
heid uitfpattede; want, te Utrecht maakte men eenen Prins van oranje van ftro, die met veel omflags naer de markt gebragt, op een rad gelegd , en verbrand werdt. Beleg Terflond na het overgaan van Haarlem, floeg van Alk- de Spanjaard het beleg voor Alkmaar, welk maar. ^ echter in het laatst van Oogstmaand van hetj'aar I573-> eerst met ernst voortgezet werdt; doch die van binnen weerden zich zo dapper, in.het afllaan der ftormen, en maakten het den vijand zo benauwd, met het doorfteeken van den Oosterdijk, dat don eredrik den 8 van Wijnmaand het beleg opbrak: vier dagen daarna, behaalden de bVestfriejche fchepen in een' flag op de Zuiderzee, de zege op de vloot van den Graave bossu van bossu , die zelf ook gevangen geraakte, en wel gevan- drie jaaren te Hoorn in het weeshuis in hechtegen' nisfe zat.
alde- Doch de vreugde over deezen voorfpoed werdt GONDEge- welhaast weder gematigd, dewijl de Spanjaarvangen. ^ net imieemen van 's Hage en Maaslandjluls, ook den Heer van aldegonde gevangen
ai-va namen — niettemin leedt alvA , die Amfter-
h^m^i'k ^am nenTienJk kadt nioeten verhaten, ook veel ' fpijts en vèrdriets, om dat hij niet alleen zo zeer alom gehaat'en verfmaad werdt, maar ook dat buskruid men z^n Buskmid ■> ten gewigte van 50,000 wordt ponden in Duitschland op de Helde hadt ververbrand, brand ;' zo dat hij , wars van de regeeringe, zijn ontflag bij den Koning verzocht; die hem ook bij het woord vattede, en don louis de requesens, die reeds tot zijnen opvolger bellemd was, in allerijl herwaarts deed vertrekken.
"De



gevangenneming VaU f. va» MAIÏNIX, HEER va» s? aï.begohm.






HISTORIE. 195
De nieuwe Landvoogd poogde in het begin Vi afb, van het jaar 1574 , het door de Nasfaufchen " belegerd Middelburg te ontzetten: doch zijne I574' vloot onder glimes en romero , werd door die van den Admiraal lodewijk van boisot bij Roemerswak aangetast, geflagen, en agt fchepen veroverd, waarvan al het volk over boord gefmeeten werdt: hierop volgde ook de overgave van Middelburg aan den Prinfe; wiens aanflag echter om Antwerpen en deszelfs kasteel, bij verrasfing, in handen te krijgen, kort daarna mislukte, even gelijk die van de Spaanfche zij- Netode op Gouda was toegelegd: zwaarer was de laag van ramp, welke 'sPrinfen Broeder trof, die op de lomwfk Mookerheide den t4 van Grasmaand den Spanjaarden flag leverde, eene zwaare nederlaag ÏVMwleedt, en 'er nevens zijnen Broeder iienrik het leven liet, fchoon hunne lijken nimmer onder de gefneuvelden gevonden zijn: zeer veel verloor de gemeene zaak aan Graave lodewijk, die voor zijns Broeders rechte hand gehouden werdt, doch beter was dan deeze op gevaarlijke aanflagen : voorts was hij welfpreekend, minzaam en mild, en werdt bij grooten en kleenen die hem gekend hadden, beklaagd.
Het beleg van Leiden was het voornaamfle, Leiden hetwelk requesens in dit jaar ondernam; om beleerd, welke Stad te benauwen de Krijgsoverfte raldes , wel 62 fchanfcn liet opwerpen, na dat hij zich den 26 van Blocmmaand te Leiderdorp hadt nedergeflagen, met een leger van 6 a 7000 Spanjaarden , Duitjehen en Waaien; terwijl de Stad maar eenige vrijbuiters en vijf vaandels bezoldigde burgers in, en zeer luttel N 2 voor-



Ï0f5 VERKORTE VADERLANDSCHE
VI. Am. voorraads van leeftogt hadt: want, toen de
Stad een maand belegerd was geweest, moest
Be" men elk mensch op een half pond brood's daags Te toe* ftellen, den wakenden alleen een heel pond toeHand al- leggende, dewijl 'er toen niet meer dan honderd daar. en dertien lasten koorns in dezelve waren, waartoe men veertienduizend monden hadt: zoetemelk Men mogt niet gebruikt worden dan om boter te maa- \
tracht de ken: om deeze benauwde Stad te ontzet-
Snad te ten, ftak men den Ysfeldijk bij Kappeüe op 16 tenfe " plaatfen door , en liet tusfehen Rotterdam en De/fshaven een geweldig groot gat delven, om de baaren der Noordzee, de belegeraaren op het lijf te ftorten: met den aanvang van Herfstmaand ftond dit water op een en een halven voet na aan den kruin der landfeheidinge tusfehen Rijn- en Delfsland: deeze doorgeftooken zijnde , na het afflaan der Spanjaarden, (*) bemagtigden men vervolgens den Zegwaardfchen weg en Zoctermeer, doch konde het niet verder brengen, dan in eene breede watering die naer Zwieten loopt; terwijl de Noordoostenwind ook
het water eer deed vallen dan wasfen: in
de Stad wees men eikanderen de vloot van verre ; en dit gezicht vertroostte wel eenigzins de flaauwe gemoederen , doch deeze troost verdween weder, als men naer den wind keek, die van geen wenden wist: bijster was de beHon- nauwdheid aldaar in het laatst van Herfstmaand: gersnood veelen hadden in zeven weeken geen brood gealdaar. nrodc\: de aanzienlijkften aten paardenvleesch,
het
(*) Bij deeze gelegenheid rukte een Zeeuwsen Matroos (zo fel en wreed was toen dit volk!) eenen half' leevenden Spanjaard het hart uit het lijf, en wierp het tnet de woorden: het is bitter [ voor de honden.



HISTORIE. 197
het gemeen de gekapte huiden: honden en kat- VI- trptenvleesch was lekkernij: vellen van drooge fchol, en wechgeworpen beenderen werden van de mesthoop gezocht, gekauwd en uitgezogen; het geronnen bloed uit de gooten gelchept en ingedikt: de zwangeren Honken van gebrek: de kindertjes ipijsde men met paardendarmen, en veelen gaven den geest onder het zuigen aan de ledige borften, ja zomtijds vondt men moeder
en kind op ftraat dood : behalven met En pest.
den honger, hadt men met de pest te worftelen, die omtrent 6000 menfchen wegileepte.
Maar toen de elende op het hoogst, en het De Stad water tot aan de lippen gebragt fcheen, voerde God ook de wateren der verlosfinge , door eenen ftorm uit het Noordwest, die dezelve deed wasfen, de Spanjaarden alle hunne fchanfen verlaaten, en der vloote onder boisot ruimte fchafte, om door de vliet naer de Stad te kunnen roejen; daar zij ook den 3 van Wijnmaand, 'smorgens ten 8 uuren, binnen kwam, daar al wat leefde, de handen, armen en fchouders uitftak, en zelfs in het water fprong om naer de aangebragte fpijze te grijpen , of te grabbelen; ja het, zo greetig indikte, dat fommigen met de fpijze tusfehen de tanden verdikten; hetwelk de Overheid bewoog om weder maat op het ëeten te ftellen. de Bevel¬
hebbers der vloote aan Land geflapt, namen, gevolgd van eene menigte van fcheepsvolk en ftedclingen, terftond gang naer de kerk, daar de dankbaare gemoederen fmolten in hunne eigene vuurigheid, en de tranen en mikken den zang der Pfalmen haperen deeden: opmerkelijk is het, dat de wind den volgenden dag uit den ZuidoosN 3 ten



to8 VERKORTE VADERLANDSCHE
VLafik ren opfteekcnde, het water ten Lande uit, en daarna Noordwaards gezwaaid, met een onweêr in Zee joeg: billijk dies, dat de Vroedfchap deezen dag jaarlijksch plegüglijk wilde gevierd hebben, het geen nog achtervolgd wordt, en T-Tooge wel duuren mag, zo lange de Stad en Republiek daar0'a!*in vveezen is: <*e Lands-Hoogefchool, welke geiticbt. men tot erkentenis van zo groot eene ftandvastighcid , boven vrijheid van tollen gekooren heeft, is, onder bewerkinge van den Prinfe van oranje, op den 6 van Louwmaand 1575, met oftrooi befchonken , en aldegonde heeft de eerfte Hoogleeraars daarheen, uit Heidelberg en elders gebragt: —— lange moete zij nog tot eere , fteunzel en fieraad van Land en kerke bloejen , en veele gezegende vruchten voortbrengen tot fteunzel van het menschdom in het gemeen, en tot heil van ons lieve Vaderland in het bijzonder.
VIL AF-



HISTORIE^ 109
VU. Ar»,
Vil. AFDEEELING.
Beginnende met het jaar 1574, en eindigende, met den dood van willem den eersten , Prinfe van Oranje, in het Jaar 1584.
De Prins van Oranje zag zich in den zelfden Aanfhg jaare 1574, na veel fchoorvoctens en beradens aan de zijde der Staaten, niet zo dra met de op Arj_ oppermagt over het krijgsvolk geduurende den werpen. oorlog bcfchonkcn, of hij vertrok naer Zeeland, I574« om aldaar, onder anderen een toeleg op Antwerpen te begunftigen , door eene vloot van zestig fchepen , welken bij Vlisfingen verzameld was; doch de aanflag werdt, toen ze op het punt ftond, om onder het beleid van maarten neijen , uitgevoerd te worden, bij den Landvoogd ontdekt en te leure gefield; vlugtende de laatstgenoemde, pas bij tijds, naer Zeeland.
Den 4 van Wiedemand in het jaar 1575 , I57j4 werdt tusfehen de gemagtigden van Holland en Holland Zeeland te Dordrecht het Verbond van Unie of w z«ronderlinge vereeniging geflooten, waarbij men ^ tjf beloofde, eikanderen, onder de Regeering en verbond. gehoorzaamheid des Prinfen van Oranje te zullen bijftaan cn befchermen tegen den gemeenen vijand, met wien men zich niet zoude verdragen, dan met gemeene bewilliginge en bij raade van gemelde Prinfe, enz; doch het liep aan tot in Grasmaand in het jaar 1576 , eer dit verbond zijn vol beflag kreeg: onderwijl N 4 waS>



aoo VERKORTE VADERLANDSCHE
VII. atd. Was, onder de bemiddelinge der Keizers, te " Breda reeds zedert het begin van Lentemaand eene vredehandeling voortgezet, doch dezelve werdt omtrent het midden van Hooimaand afgebroken , om dat de Spaanfchen bleven dringen op het vertrek der Onroomfchen , en de zaaken niet wilden laten verblijven aan eene ververgaderinge der algemeene Staaten. Streng- In dit zelfde jaar deed Jonker diderik sonoi ,
jo^qj8" die op 'sPrinfen naam in Wcstfriesland geboodt, eene afzonderlijke geftrenge rechtbank oprechten , tot onderzoek van verfcheide valschbetichte Roomfche Huislieden , welke men zekere, hun door vagebonden aangerichte, brandflichte-rijen, door felle pijne uit den halze drong, en daarna , ondanks alle tegenbetuiging van onfchuld, op eene ijsfclijke wijze ter dood bragt: een handel, die niet dan met de uitterfte verfoejinge en affchrik hier te leezen , en de oorzaak eene fchandvlekke geweest is, die den Hollandfchcn naam' lange aankleefde ; hoewel de Hoofdaanleider sonoi geen Hollander ware; hebbende , naar men wil, met anderen, dit werk voortgedreeven, om den Roomfchen eens vooral den moed te beneemen, van naer veranderinge der Regeeringe te liaan; doch de onmenschlijke wreedheid, gepleegd in het pijni? gen en ftraffen van lieden, in welken men geene fchuld altoos gevonden hadt, is met geene ' reden van ftaat te verfchoonen.
mondragon hadtinmiddels Klundert,Fljnaard én Ruigenhil bemagtigd, waar door hij de vaart op Zeeland en van daar, belemmeren konde : Buwen hierges, Westfriesland doorgeftroopt hebbende,
jngeno- ^.dz Buuren, qa een beleg van twee dagen be-
ma' ■ mag.



HISTORIE. ooi
magt igd, floeg in Hooimaand het beleg voor Ou- v*H-AP"»
dewater , en nam het den 7 van Oogstmaand ftormenderhand in; bij welke gelegenheid, behalven de Kerk en het Klooster, bijnaer alle de huizen vernield, en de meeste Burgers, zonder opzicht op Kunne en jaaren, vermoord werden : de Nederduitfche Predikant jan jansz, fchoon voor ƒ 500 : - gerantfoeneerd, werdt opgeknoopt; en het is aanmerkelijk dat zijn ligchaam, na zestien maanden gehangen te hebben , nog zo vol en blank gevonden werdt, zelfs de oogen zo ongekwetst, en het aangezicht zo weinig ingevallen, als of hij flechts vier dagen dood geweest ware; hetwelk door eenen Burgemeester van Gouda gezien en betuigd, cn te recht, als iet zonderlings, in de Staats-registers aangetekend is : de Predikant der Walfche bezettinge gaf zich voor een' foldaat uit, en kwam om honderd kroonen los; ook ontfnapte de Bailjuw der ftede den jongden nood; en eenige vrouwen en maagden werden ieder pm drie of vier rijksdalers verkocht. Schoonhoven ging op den 24 ook, bij verdrag, over; en de fchanfen te Krimpen en Paapendrecht vielen mede in 's vijands magt , die dus genoegzaam meester van den Tsfel, Lek en Merwede was: Woerden echter, door den Graave van megen ingeflooten, hieldt het elf maanden lang uit, en zag zich eindelijk van het beleg ontheven.
De -Prins van oranje in Zomermaand deezes jaars, in den Brfeïïe hertrouwd met charlotte van Bourbon, (geweezen Abtdisfe van Jouarre, doch tot den Hervormden Godsdienst overgegaan ,) was kort daarna naer Zeeland vertrokken, om orde op Walcheren te Hellen, op de N 5 ' tij-



20a VERKORTE VADERLANDSCHE
VII. afd. tijding, dat Don Louis eenen aanflag op Zeeland in den zin hadt; dees echter hadt het op Zierikzee gemunt , en het was hem gelukt , door eenen merkwaardigen overtogt, uit het Land van Tholen over Filipsland en Duiyeland in Schouwen te geraaken, Bommenede ltormenderhand te bemagtigen, en Zierikzee te belegeren ; hetwelk, na dat men in Engeland der Koninginne te vergeefs de Oppermagt over de gewesten hadt aangeboden, en in Frankrijk als nog met flaauwe hoope, Wan* daarover handèlde , zo veel verbijsteringe verhoopiee oorzaakte, dat de Prins zelf, of toen, of wat vanoKAw- ^ater, ^en wanhoopigen voorflag deed van, na je. * het verbranden der molens en het doorfteeken der dijken, het land voor den vijand onbruikbaar te maaken, met-vrouwen en kinderenen het beste der tilbaare have fcheep te gaan, en eene veiliger verblijfplaats te zoeken : dan , midlerwijl ftierf de Landvoogd requesens, die alva in beleid, vaardigheid, befcheidenheid en Godsdienftigheid, doch geenzins in krijgskunde overtroffen hadt, en zijn onverwachte dood gaf den onzen weder eenigen moed; en oranje, 's Land Regeering kort daarna op een vasteren voet dan te vooren gebragt, en de Staaten tot het opbrengen van meêr lasten bewogen hebAanflag bende, fmeedde nu verfcheidene aanflagen, die der evenwel alle vruchteloos uitvielen ; gelijk Spaan- 0ok uitviel een aanflag der Spaanfchen op fChec?er- Geertruidenberg , in de Lente des jaars tuiden- 157Ö , in zomermaand, in welk jaar Zlerikberg. zee zich eindelijk bij verdrag aan hun moest 1576. overgeeven.
De Spaanfche krijgsknechten, in het beleg
dier



HISTORIE. 203
dier Stad, aan het muiten geflaagen zijnde ,VII. afd. bragten zo veele verwerringen in Braband en ' Vlaanderen te wege , dat het laatfle gewest den Prins van oranje om hulpe verzocht, welke hij toezondt, en waar tegen hem Siuls, Nieuwpoort en Sas van Gend ingeruimd werden.
De vredehandeling te Gend hierop, in Wijnmaand begonnen zijnde , werdt eerlange zeer bevorderd , door den ramp , dien Antwerpen lijden moest van de Spaanfche muitelingen, die de Stad deerelijk geplonderd, en aan veele oorden in brand geileeken hadden : dezelve werdt ook den 8 Hen van Slagtmaand getekend, en de Staaten der andere Gewesten, kwamen daarbij, met oranje, en die van Holland en Zeeland overéén , om eene goede en vaste vriendfchap te onderhouden, en de Spanjaarden ten Lande uittedrijven en te houden; buiten Holland en Zeeland niets ten nadeele van het Roomfche geloof te ondernemen; de uitvoering der ftrenge plakaaten te fchorsfen, tot op de Vergadering der algemeene Staaten,enz.: op den dag der tekeninge van deezen vrede ging het Slot te Gend over aan den Staatfchen, en Zierikzee was weinige dagen te vooren ook verlaten door mondragon , en door den Graave van hohenlo bèzet: bossu, nu geflaakt, koos bossu eerlange ook openlijk de zijde der Staaten; en ki?s£ na van de zijde van oranje werkte men door Brief fl^g^a op Brief, om Haarlem, Amfterdam en Utrecht ,Zjjde der tot onderwerping aan den Prinfe te bewee- Staaten. •
gen. Holland en Zeeland kregen toen
ruimer adem, na dat het Spaanfche krijgsvolk vertrokken was, het welk den binnenlandfchen krijg geheel uit deeze oorden deed wijken, en
den



»D4 VERKORTE VADERLANDSCHE
VII. afd. den Prinfe de handen ruim gaf, om de nabu-
rige gewesten tot zijne zijde te doen overflaan,
en eerlange een verbond onder hen te doen fluiten , welk hem in ftaat ftelde, om den Koning van Spanje moediglijk het hoofd te bieden. Muiden en TVeesp namen nog voor het einde van het jaar voldoening van hem: Haarlem en Utrecht, na dat het zich van Spaanfche bezetting hadt ontflaagen, als ook Schoonhoven, Nlemvpoort , Tholen , en Goes , volgden in 3577. den voortijd van het jaar 1577.
Don jan van Oostenrijk tot Landvoogd door den Koning aangeiïeld en herwaard gezonden, deed den 1 van Bloemmaand zijne plegtige mtreede te Brusfel, doch maakte zich door zijne pooging om de Hoogduitfchen hier te houden , als ook door het inneemen van Naamen en Charlemont, bij de algemeene Staaten verdacht, die hierom bij den Koning eerst een bevel verzochten aan Don jan, tot onderhouding van de Gendfche bevrediginge, en toen om eenen anderen Landvoogd in zijne ftede , en dat de Raad van Staate, midlerwijl, het bevel voeren mogt. .
ORANTE I" den Z0met ^ datZelfde laai' d00rrelSde'
doet Jne oranje verzeld van zijne Gemalinne, de meeste reis door fle£jen van het Zuider- en Noorder - quartier van Holland. Hollam^ daar hij met uitbundige tekenen van o-unfte en eerbiedenïsfe , alomme ontvangen, fnrehaald , en in Westfritsland met den gegemeenzaamen naam van Vader willem begroet werdt: te Utrecht, daar hij, zonder Soldaaten, op verzoek der Wethouderfchap , van zijnen enkelen Hofftoet verzeld , ter Stad inreedt, vloog een prop uit eene ligte bus, die, ftaande



iïKT AÏXBÏ ZE X DE* PACIFICATIE van GENT.






HISTORIE. §L6§
bij de Toliefteegpoort, ter eefe zijner Door- VH- afd luchtigheid , afgefchooten was , in 's Prinfen koets, hetwelk de Prinfes dermaate ontftelde, dat zij, haaren Gemaal om den hals vliegende, uitriep : wij zijn verraden ! Doch de Prins, ziende, wat het was , ftelde haar fpoedig te vrede: zijne Doorluchtigheid bleef van den 18 tot den ai van Oogstmaand aldaar, en vertrok met genoegzaame verzekeringe, dat de Stad en het Sticht zich welhaast weder onder zijne gehoorzaamheid begeven zouden , gelijk ook in Wijnmaand van dat jaar gebeurde.
De algemeene Staaten hadden , onderwijl, Antwer* Antwerpen doen verzekeren, tegen de aanflagen PfnJ?°* van Don jan, die zeer verre en gevaarlijke uit- ver?£_ zichten hadt; ook verzekerden zij zich van kerd. Bergen op Zoom, Steenbergen, Tholen en 's Hertogenbosch, oranje wist ook door list Breda Breda in handen te krijgen ; en werdt, uit Braband j^™^ gekomen, niet alleen te Antwerpen en Brusfel, tig^ * met veel ftaatfie ingehaald, maar ook den 22 van Wijnmaand tot Ruwaard van dat gewest verkooren; eene waardigheid, niet t'onrechte vergeleken, met die van dictator bij de oude Romeinen, en welke men in kommerlijke tijden hier te Lande, aan eenen der voornaamfte Grooten plagt optedraagen , gelijk men nu door dezelve, zo men wil, zelfs den weg voor den Prinfe tot het Hertogdom van dat Gewest zocht te baanen: doch de partijen van den Prinfe bragten te wege , dat de algemeene Landvoogdij den Aartshertoge matthias van Oostenrijk, MATBroeder des Keizers, werdt opgedragen ; die thus nogthans te jong van jaaren en te zwak van geest was , om zulk eenen last te torsfen: men wor(jt'
bondt



2or5 VERKORTE VADERLANDSCHE
VII. afd. bondt hem dies aan zeer bekrompene voorwaar^ den , en Helde oranje als Stadhouder van Bravoogd band en tot algemeenen Stedehouder des Aartsou .de hertoge aan; Hijgende het gezag des Prinfen N'.'eüim. zo hoog, dat men hem begon aantezien, als het opperbewind over de meeste Nederlanden ] ^woi"m ^e^Dende: 20 dat de aanhangers van Don jan , zijn Ste« den Aartshertog niet geheel te onrechte noemdenou- den, de Griffier van den Prinfe van oranje, "*er- als hadde hij Hechts te tekenen gehad, het geene
hem, door den Prinfe, werdt voorgelegd. JmfleU In Holland deed men ondertusfehen zijn best, dam to om Amfterdam aan 'sPrinfen zijde te brengen, geefsch en zocUt men dezelve , op de best mogelijke beftookt. wijze te overmeesteren, doch zonderplonderinge en overlast der burgerije , maar de aanflag liep te leur, en de Colonels helling en ruikhaver fchooten 'er het leven bij in: niettemin werdt door bemiddeling van die van Utrecht Tiegeeft welhaast een verdrag getroffen, bij welk Amzigaandefterdam zich aan de zijde der Staaten begaf, StaatenT en vervolgens voldoening van den Prinfe nam: kort daarna groeide de moed der Onroomfchen aldaar zo fterk aan , dat. zij op den 26 van 1578. Bloemmaand, in het jaar 15 78, nevens een deel uitgeweekene ballingen, na het Hoppen der toegangen naer den Dam, ten Stadhuize inflortten , den Schout en de Oude en Regeerende DeWet- Wethouderfchap vandaar, en uit de wooningen houder- haa](5enj en hen op de Waag bragten; van hier wotó dewer^en ze nieess,allen, nevens verfcheide PaaStaduit- pen, en alle de Minderbroeders, tusfehen twee geleid, regels foldaten door, naar het Water, in verfcheide vaartuigen Scheep gebragt, onder het fchreeuwen van het Graauw,^ men ze naer de



HISTORIE. Ü07
galg voeren moest, daar zij meenig eenen aan VII. af». geholpen hadden: zij werden, maar pas buiten ~~~~~ de Stad, aan den St. Anthonls Dijk, wederom opgezet; zijnde dit uitleiden der Regenten gebeurd, zonder dat iemand gewond werdt: op yetm„ den 28 Helde men een nieuwe regeering aan;en dering na verloop van nog eene week begonnen de in de Re. Hervormden in de oude en nieuwe Kerken te Seerinl« prediken ; de Lutherj'chen en Doopsgezinden hielden ook GodsdienlHge bijeenkomften in de Stad, met kennisie en verlof der Wethouderen; die zelfs den Roomschgezinden toelieten in het heimelijk te vergaderen : te Haarlem maakte het Graauw ook eenen opftand op Sacramentsdag, en viel met geveld geweer in de groote Kerk, die zedert tot in Herfstmaand gefloten, doch toen ten dienfte der Hervormden gefchikt werdt: deeze, naauwiijks zelve der vervolginge ontkomen, wilden te Middelburg in Zeeland de Doopsgezinden van het burgerrecht verfteeken, ja zelfs de Stad hun te bang maaken, door hen te dwingen, om gewapend ter wacht te trekken; maar de Prins, in zijnen nood, te vooren, door deezen, meer'zelfs dan door anderen , bijgedaan , gelastte den Magiftraat wel ernftelijk, om deeze liedenmiet meer moejelijk
te vallen. In Gelderland werdt de Her- De Het»'
vorming ook met geweld ingevoerd; en te Goes vorming in Zeeland namen de Hervormden in het laatst van )"n^fn^£ Herfstmaand, ook met geweld de kerk in. voerd.b
In het .begin van het volgende jaar 1579, Utnchtwerdt de vermaarde Utrechtfche Unie; de fcbe Unit grondflag van het Gemeenebest der nu Veree- gefloten, nigde Nederlanden, onder heimelijke medewer- IS7S>*
kin-



2o8 VERKORTE VADERLANDSCHE
VII. afd. kinge van oranje en deszelfs Broeder, Graave
jan van nassau, die waarfchijnlijk of zelf,
of door iemand van zijnen wege, het ontwerp daartoe opgemaakt hadt, te Utrecht gefloten ' den 23 van Louwmaand, en op den 29 openlijk van het Raadhuis der Stede afgekondigd.
In den aanvang deezes jaars , was ook op 's Keizers voorflag te Keulen eene vredehandeling begonnen, die echter in het laatst van het jaar vruchtloos afgebroken werdt: het aanmerMaas- kelijkfte krijgsbedrijf in dit jaar, was het inneetrkhtiu- men van Maastricht door den Prinfe van pargenomen,.MA, (die door den Koning na den dood van Do» jan in de Landvoogdije gefteld was,) welke ook op Mechelen , Brusfel, 's Bosch, Antwerpen, en andere plaatzen het oog hadt: ook verzoenden de Walfche Gewesten zich in dit jaar met den Koning van Spanje : te Amersfoort en te°PJnt- Utrecht wierp men den 9 en 10 van Wiede•werpen. maand de Beelden ter Kerken uit, en te Antwerpen zelfs was op den 28 van Bloemmaand te vooren een gevaarlijk oproer geweest, waarbij men de Overheid genoodzaakt hadt, om, zeer tegen den zin van den Prinfe van oranje , wel 120 Geestelijken, die eenen omgang gehouden hadden, ter Stad uitteleiden: te Gend was ook alles in verwarringe , om welke te voeden petrus dathenus (die den Prins van„ oranje eenen man noemde, welke om god noch Godsdienst gaf, vermits hij den Roomfchen Vrijheid van Godsdienst toeilond) wakker zijn best deed : te Brugge hadden de Roomfchen ook eene heftige bewceginge veroorzaakt; doch oranje hadt hier en te Gend de oproerigen tot
re-



HISTORIE. 209
'reden wc eten te brengen; federt werdt hem het Vil. afd. Stadhouderfchap van Vlaanderen opgedragen; ~ doch hij wees deeze waardigheid van de hand.
In het jaar 1580, toen rennenberg's ontrouw Grminontdekt, en Groningen door dien Graave aan S«i wordt de zijde der Spaanfchen overgebragt werdt, ftcl- gaande de Prins orde op de verzekering van Overijsfel, jcben alwaar de Onroomfchen zeer ongerust waren, overgezijnde deeze ook te Utrecht op den 7 van Len- ge^gö. temaand, zelfs in de Kerken der Roomfchen . gevallen , fmijtende beelden en altaaren aan -(lukken , en van de Wethouderen eifchende, dat zij de openbaare oefening van den Roomfchen Godsdienst verbooden ; ook moest men hun in deezen , eenigermaate , te wille zijn: den 25 van Wijnmaand van dit jaar over- schenk, leedt aldaar de Aartsbisfchop van Utrecht, fre- Aarrsbisdrik schenk van Tautenburg , bij wiens begrafenis eenige aanfchouwers, tegen dank der fterft. Geestelijkheid, den 130 Pfalm aanhieven en volzongen: op den 6 van Grasmaand van dat jaar hadt men, tot twee reizen, door alle de v;ng jn " Nederlanden, eene aardbeving gevoeld, die de Nederfteenen uit eenige Kerken en torens fchudde,lmiidoch wijders kleene fchade deed.
Van de Staatfihe zijde hadt men dit jaar het Groninafgevallen Groningen te vergeefsch belegerd:genbeiewaar barthold entes , die 'er bevel voerde seird; over de belegeraars, met een kogel uit een vo- fneuVe[(. gelroer door het hoofd gefchooten werdt, dat hij hetbeflierf: tot tweemaal toe, bij Hardenberg en op de Bourtange hadden onze benden onder hohenlo ook de nederlaag gekregen , waarna rennenberg , nog verfcheidene voordeden op de Staatfchen behaald hebbende, het beleg O voor



*lo VERKORTE VADERLAND SC HE
VII- im. voor Steemvijk floeg, en hetzelve metgloejende
■ kogelen deed befchieten; een vond, waarvan men zich vijf jaaren te vooren, in het beleg van Dantzig, het eerst had beginnen te bedienen: bij den aanvang van dit beleg, hadt de vijand den brand gefteeken in de hameije der Geespoorte, die door aart van Groningen , eenen Brouwers Zoon, en foldaat van kornput, onder eene hagelbui van musketkogelen, meermaalen af en aangaan-
Stout- de om water te fcheppen, gelukkiglijk gebluscht heid van wercjt: 00k werdt toen een vijandlijk foldaat, daat. f°'" die bij de ^Itpoort, onder een fchriklijk misbruiken van Gods naam, Hond te fchelden op de Staaten en hohenlo, door eenen kogel, op het geluid afgefchooten , juist in den gaapenden mond getroffen , het welk bleek aan het lijk, dat terftond in de Stad gefleept werdt. Ban te- Te Maastricht hadt de Prins van parma in de gen wil- Lente deezes jaars ook den Ban tegen den Prins ï.em f. yan oranje, in 'sKonings naam, doen afkondigen , welke hier op uitkwam : filips dan , eerst hebbende opgehaald, hoe veele eer en, gunften en weldaaden Keizer karel, zyn Vader, en hy, aan willem van nassau , eerien vreemdeling in de Nederlanden, en hunnen Leenman
■ en onderzaat, beweezen hadden , doet hem de vinnigfie verwytingen yan ondankbaarheid „ meineedigheid, [chynheiligheid en andere [noodt ondeugden. Hy be[chryft hem, als den eenigen aanfteeker en opftooker van 't vuur der Nederlandfche beroerten; als een beoorlooger van zy nen Heere, een omftooter aller Vredehandelingen , een1 verbreeker van voorregten en bezwoorene Verbintenis[en , een lasteraar, invoerer van ketteryen, verzaaker des Heiligen algemeene»



historie: au
iien Geloofs, eer kozen Egtfchender, die, by H vii. afbj leeven zyner Gemalinne , eene gewyde Abtdis ter ' vrouwe genomen hadt; pest van 't Christendom en vyand des menfchelyken gejlagts; die zyne veiligheid, gelyk Kaïn en Judas, alleenlyk vondt in een eeuwig mistrouwen, 't regt kenmerk van, een doorknaagdgeweeten. Over al het welke, de Koning hem, als eenen fchelm en verraader, met alle zyne nog onaangeflagene goederen, in den Ban doet, en ten roof geeft: verbiedende elk, hem eenige hulp toetebrengen, of zelfs aanfpraak te verkenen, en elk, daarentegen, beyeelende, hem aftefnyden en te verlaaten, binnen den tyd van eene maand, op verbeurte van adel, eere, goeden leeven, ten behoeve van zul* ken, die 'er, binnen of buiten de Landen, meester van konden worden. Eindelyk , by aldlen men iemant, 't zy onderzaat of vreemdeling? vonde, van zulk eenen edelen aart, en zo genegen tot 's Konings dienst en ter gemeener welvaart , dat hy middel wist, om den Prins, kelende of dood, over te leveren, of hem zelf om 't leven te brengen, belooft hy, op zyn Koningklyk woord, zulke eenen of zyne erfgenaamen, terflond na 't volbrengen des Werks, te zullen beloonen met vyfëntwintigduizend gouden Kroonen, in Landeryen of in gelde , ter keuze van den uitvoerer , die, daarenboven, van nu af) van alk misdaad, welke hy mogt begaan hebben , hoe groot ook , zuiver verklaard, en, was hy 't niet, edel gemaakt wordt, met allen, die hem de hand zullen bieden , welken daarenboven , begunfilgd en bevorderd zullen worden, naar den ftaat hunner Perfoonen, en *t belang hunner dienften.
Tegen deezen ban verdedigde oranje zich O a mees-



212 VERKORTE VADERLANDSCHE i
VII. afd. meesterlijk, door de penne van zijnen Franfchen
Hofprediker pieter de villers ; het merg der-
's Prin- zei ve ]^wam hierop uit: De Prins behieldt hoogt dedigfng agtingyoor Keizer karel ; doch de weldaaden, yan tegen den deezen Vorst ontvangen, mogten niet opweegen zeiven. dienften, door zyne vooronders , en door hem, den Huize van Oostenrijk beweezen; en de zwaars kosten, met open hof te houden, en in verfcheidene gezantfchappen, ter eere des Keizers, gemaakt: aan filips was hy niets verfchuldigd: want bewind, eer en titels, waaraan jlegts geweldige kosten vast, en welker voorregten , in hem, zo wel als in egmond , hoorne en anderen, zo jammerlijk gejchonden waren , liet hy zig. voor geene weldaaden aanrekenen: nogtans durfde filips hem nu voor fchelm en verraader fchelden ; die , zeker ! in 't hoofd zelf van deezen ban , met zulke weidfche titels niet pronken zou, waren die van nassau en. oranje niet eerlyk en kloek ten oorloge geweest, eer hy ter waereld kwam: m nooit zou, hoopte hy, blyken, dat hy zynen geflagte oneer hadt aangedaan : men lasterde zyn eerlyk en wettig Huwelyk : en wie deedt dit? filips , die met zyne eigene zusters dochter , een bloedfchendig huwelyk hadt aangegaan ; filips , die zyne Gemaalin isabelle vermoord hadt, om tot een ander Huwelyk tegeraaken, en zynen eigen Zoon, om dat hy meêwaarig geweest was met de Nederlanden; -filips, eindclyk, die, in over/pel met donna eufrasia geleefd hebbende, haar naderhand den Prinfe van askoli tot Gemaalinne hadt opgedrongen: Wyders, was 's Prinfen egtfcheiding met de Dogter van saxen gefchied, met bewilliging haarer maagen. Zyne tegenwoordlgè: Gemaalin hadt nooit belofte fan 'i Kkosnrleeven gedaan, of dleze gedaan
mogt



H I S T O R I F. 213
mogt hellen verbondt haar niet , als zynde ge- V]I- AFnfchled in haare kindschheld: men noemde hem , wyders eenen vreemdeling: verftondt men , daarby, dat hy buiten de Nederlanden geboren was ; de Koning was 'er dan ook een : hy was in Duitschland, naauw vereenigd met de Nederlanden , ter wereld gekomen , en zyn huis hadt, van oude tyden af, aanzienlyke goederen, in Braband, Luxemburg, Vlaanderen en Holland, bezeten : zelfs waren zyne voorouders Graaven van gelder geweest, toen die des Konings flegts Graaven van habsburg waren , en in Zwitzerland woonden. Ook werden, in Nederland, alle bezitters van Graaffchappen en Heerlykheden ? de zyde deezer Landen houdende, voor Inboorlingen gerekend. De oorfprong der beroerten moest ■niet by hem gczogt worden; maar by den Spaanfchen Raad, wiens wreedheid hem, die 't gezuiverd Geloof, in zyne kindschheld, hadt ingezoogen, tot medelyden met de Onroomfchen bewoogen hadt ; en zo zyne medebroeders van de Vliesorde en de Raaden van Staate 't ftuk met hem ééns geweest waren, lyf en goed zou hy opgezet hebben , om alva op den drempel des Lands te fluiten. Al te vooren, hadt hy ook te wege gébragt, dat de Staaten, op 't vertrek der Spanjaarden, aanftonden: en %t Verzoekfchrift der Edelen was, niet tegen zyn goedvinden, ingeleverde Hierin flelde hy zyne eer, om dat hy 't vorderlyk hadt gehouden tot 's Lands welvaart. Aan den naam van Ketter, dien men hem en zynen Broeder gaf, kreunde hy zig zo min, als Christus aan dien van Samaritaan. Tot het apenlyk prediken hadt hy nimmer gcraaden, ook nooit- in * berooven van Kerken bewilligd.; nogO 3 tam



&I4 VERKORTE VADERLANDSCHE
VII. afdi fans hadt men hem , na zyn vertrek naar *"""*" Duitschland, in zynen Zoon, in zyne goederen 3 in zyne eere, wreedelyk vervolgd, hem,hierdoor , ontflaagen van alle eeden en verbindtenisfen, en genoodzaakt, tot het opvatten der wapenen; die hy , zeide men , tegen zynen Heer gedraagen "hadt: maar, met gelyk of minder regt, hadden 's Konings voorzaaten Kastilie en Lion verworven. Ook was hy, zelf een voornaam Lid der Staaten van Brabant, door de Landzaaten aangezogt, om hen te befchermen. Den Roomfchen Godsdienst zouden de Staaten va'n Holland en Zeeland, in 't eerst, gedoogd hebben; doch ge-> waarfhuwd tegen de verraderyen eeniger Geestelyken en. anderen, hadden zy dien moeten doen ftaaken. Van vervolging om den Godsdienst hadt de Prins zig altoos afkeerig getoond, wes* Jialven hem 't mishandelen en ombrengen der Gees*. telyken, ten onregte te last gelegd werdt.. Over 't wettig of onwettig aanvaarden der wapenen, wilde hy gaarne het oordeel der algemeene Staaten afwagten. De Gendfche Bevrediging hadt niet hy, maar don jan , en de Koning zelf ge^ fchonden. De looze vredehandeling van den ' Heer van selles was, niet door hem, maar door de algemeene Staaten , wyslyk ontdekt. De Keulfche was gerigt, om de Landen te beder* yen. Voorts lei men hem geveinsdheid te last. Maar 't was immers geen geveinsdheid, dat hy Jwn, toen zy nog vrienden waren, gewaarfchuwd hadt tegen de rampen, die hun nu overkwamen; 't was ook. geene geveinsdheid, dat hy hun nu, met openbaa.ren oorlog, te keer ging; wat zy dan meer voor geveinsdheid in hem befpeurden , wist hy niet. En genomen 3 dathyin mistrouwe^



HISTORIE. 21$.
wen zyne veiligheid ftelde; moest men hem hierom VII. afd. met Kaïn en Judas vergelyken ? wat anders wass ' 't niet op God, wat anders niet op looze en booze menfchen te vertrouwen, die, hoe zy beftonden, in Grenada aan de Mooren , en hier, aan egmond en hoor.ne beweezen hadden, en zelfs in deezen ban deeden zien, hoe hun 't geweeten ver~ hard ware, gelyk dat van Judas, hoe zy vertwyfeld waren, gelyk Kaïn, en van God verworpen, gelyk Saul. Dat men voorts tegen hem inbragt , dat hy zig, door geene aanbiedingen van byzondere voordeden , hadt willen laaten bewecgen, om tot bevrediging te bef uiten, ftrekte tot zynen roem, niet tot zyne fchande: behalve, dat hem ook zulke breede aanbiedingen, als men voorgaf, nimmer gedaan waren : 't flot van den Ban, waarby men hem water en vuur verboodt, agtte hy niet, zullende hy leeven met zyne vrienden, zo lang als het Gode behaagde, in wiens handen zyne dagen .ponden; en fchoon men, nooit te vooren, openlyk geld op zyn lyf gepeld hadde, gelyk nu; wist hy wel, hoe dikwils men daarvan heimelyk koop hadt gemaakt: blykende, wyders, de fchaamteloosheid der Spanjaarden hierin, dat zy eenen eerloozen fchelm, die hem om V leeven bragt, beloofden te veradelen, ware hy 't niet; even of een edelman, die wist wat adeldom inhadt, ooit zou willen eeten i met eenen boef, die iemant, om geld, den frot hadt afgefoken : hielden de Spanjaards zulke luiden voor edel; zo gingen zy, niet zonder reden , voor afkomelingen van Maraanen of Jooden , en voor kinderen van hun, die 't leeven des Heilands, om gereed geld van Judas kogten: nog durfde men den pel vergiffenis toezegO 4 gen



ai6 VERKORTE VADERLANDSCHE
lÜfl'- gen van allerlei misdaad, hoe [nood ook, te vooren door hem begaan, toonende daarmede, vooral de waereld, welke middelen en luiden men eordeelde te behoeven , om den befchermer der_ vryheid van een verdrukt volk van kant te helpen. En jchoon deeze ban, ook van ter zyde, de Staaten trof, hadden zy zig daaraan niet te jtooren. Jemant met woorden aanteblaffen was het laatfte geweer van weerlooze wyven. Zo zy fiegts eendragtig bleeven , en den Spanjaard de tanden toonden, haast zouden zy hem zeil zien minderen: 't was, riep men, meest om zynen hals te doen; doch kon zyn vertrek of zyne"dood zelve de rust in 't Land her ft ellen, welkom zouze hem weezen: oordeelden dan de Staaten, dat zyn weggaan hen helpen kon, gaarne wilde hy, op hun bevel, tot op 't einde der waereld, vertrekken: zyn hoofd ook, waarover geen Forst of Oppermagt op aarde te gebieden hadt dan zy alleen, Jlelde hy in hunne handen; [doch dagten zy, dat zyne tamelyke ervarenis, het overfchot zyner middelen, en zyn leven hun nog van dienst mogten konnen zyn, hy hoopte, door Gods genade , getrouwelyk te onderfteunen en te handhaven, 't gene zy, tot welft and van de gemeene zaak en van den^odsdlenst, beflulten zouden. vükriist De Staaten' die den p"ns ten onrechte beklad een lijf! oordeelden, beflooten eene bende paarden tot wacht. sPnnien beveiliging ce onderhouden: op zijne , verdediging kwam echter nooit antwoord uit
Spanje of van de Spaanfche zijde. Hij
zelf was nog in dit jaar, na den afval des Graaxvordt ren van rennenberg tot Stadhouder van Friesder van"^ verkozen; en derwaarts reisde hij ook Frieslmd w het volgend jaar 1581 , nevens den Graaf iSSf. van



HISTORIE. 217
van hohenlo , om 'er verfcheide gefchillen VII. api>,
van gewigc, het Landbeftier betreffende, te ver* " •
effenen.
Eer dit voorviel, hadt de Graaf van rennenberg het beleg van Steenwijk moeten opbreeken; waarna ook Staveren en andere Friefche plaatzen den Staatfchen in handen vielen: ook werdt den Rennenbergfchen, bij Groningen, door norrits en sonoi eene geweldige neep toegebragt, op den 19 van Hooimaand deezes jaars, en ten zelfden dage ontving de Graaf, rennes» aldaar aan een kwijnende ziekte liggende, de"ER° laatfle kerkgerechten, overlijdende hij den 23 er * van Hooimaand, en wordende om eenige blijken, naar men wil, van berouw, en om andere zeer goede hoedanigheden , bij vriend en vijand, na zijnen dood, meer beklaagd dan befchuldigd.
Amfterdam en Haarlem ftonden in dit jaar ook van de voldoening af; en met het vernietigen derzelve werdt de openbaare Roomfche Godsdienst-oefening te Amfterdam afgefchaft: Onrust
dit gebeurde zelfs te BrusfeL en ook te Ant-te AnU f i . werpen,
werpen, alwaar men uit vreeze voor eene nieuwe plondering, reeds te vooren de Altaren, in de groote kerke, met verlof der Regeeringe, hadt afgebroken: in de Synode te Middelburg, Sijnode in dit jaar gehouden, werdt eene nieuwe kerk- te Midordening beraamd, bij welk de Approbatie der isliur£' verkoorene Predikanten aan de Overheid gelaten werdt, zonder dat men geraden vondt haar, in het aanftellen van Ouderlingen of Diakenen te kennen : voorts werden hier de kerken van elk Land onder Clasfen, en de Clasfen onder bijzondere Synode verdeeld.
O 5 Par*



2l8 VERKORTE VADERLANDSCHE
VII.apd. Parma hadt in dit jaar, ook een toeleg ge» maakt op Vlisfingen, die mislukte, en opBreda, Breda, fce beter Haagde, wordende die Stad, na dat fpZn- het Kafleel, door verraad, in 'svijands hand Jclen be-gekomen was, na eenen wakkeren tegenftand jnagtigd. der burgeren, op den 28 van Wiedemaand door hautepenne bemagtigd: dus verloor de Prins de Hoofdplaats zijner Baronnije, juist op denzelfden dag als hij het Markgraaffchap van Veere voor vier-en-zeventigduizend en vijfhonderd guldens aangekocht hadt, in openbaare veilinge ; en na dat hij, voor zeshonderd guldens meer , daags te vooren , de heerlijkheid van
Vlisfingen bekomen hadt. In dit jaar ga-
Middel- ven de Staaten ook het plakaat uit, waarbij lurg wei- men den Koning van Spanje afzwoer; hoewel Eert men te Middelburg, om eene bijzondere be^e,rzwaarnis, welke men met en tegen den Prins ' hadt, hetzelve weigerde aftekondigen, en te beëedigen: in Friesland kreeg de Raadsheer van het Hof, fecco rhala , terwijl men hem den nieuwen eed voorhieldt, eene beroerte op het lijf, waaraan hij réritond overleedt: en te Woerden voer michiel rudze, Luthersch predikant, zo vinnig op den Predikftoel, en in zeker gedrukt gefchrift, tegen dit afzweeren uit, dat de Staaten van Holland hem eindelijk de Awjou Stad ontzeggen moesten : na het verlaten van neemt FILipS, ging men hier te Lande een verdrag aan Öovermet den Hertoge van anjou, die het gebied Neder- over de Nederlanden op zich genomen hebbenland aan. $e j Kamerrijk ontzettede , en vervolgens in Engeland over een huwelijk met de Koninginne ïiiZABETH handelde, hetwelk echter op eene florting uidiep. In het volgend jaar 158a,
werdt



ïlips de IP? woipt afgezwohen, zjjn wapen, zegels enz vernietigd,en andere van to: staaten inplaats gegeeven.






HISTORIE. 019
werdt hij te Antwerpen tot Hertog van Bra- VII^atd. band en Gelder enz. gehuldigd , doch die van Holland, Zeeland, en Utrecht, die eerlange ^e£_ de hooge Overheid dier gewesten aan den Prinfe tog gevan oranje zochten optedragen, deeden hem huldigd. geene hulde. I582-
In de gemelde Stad werdt Oranje op zondag Afn^3s den 18 van Louwmaand, door zekeren janjau- ^„'van regui , met een pistoolkogel, onder het rech- willem ter oor ingaande, en door het gehemelte, be- L neden het flinker kakebeen, uitkomende, door het hoofd gefchoten; hetwelk de moorder, ten eerfte afgemaakt, -met al te zachten dood bekocht.
De Prins herftelde echter, hoewel langzaam, en deed op den 2den van Bloemmaand, die tot eenen dankdag gefchikt was, zijnen kerkgang; doch verloor drie dagen daarna zijne trouwhartige Gemaalin charlotte van bourbon , welke door te veel wakens en dienens, in zijne ziekte, zich eene brandende koorts op het lijf gehaald hadt , die haar , in weinige dagen, wegrukte : in Hooimaand daar aan volgende, werdt Tweede "er weder een' aanflag, zo tegen het leven van aariflas»" den Prinfe, als tegen dat van den Hertoge van anjou ondernomen, te Brugge, doch gelukkiglijk ontdekt, en de voornaamfte aanleggers daarvan geftraft.
In den volgenden jaare 1583, werdt den Prinfe Brabani het Hertogdom van Braband aangeboden, {^lem doch hij wees het van de hand, om dat hij geene r, aangemagt hadt hetzelve te befchermen, en den boden. Koning van Spanje geene reden wilde geeven, ls^3' om te zeggen dat hij hem alle zijne Landen Aanflag pght te beneemen; niet lange te vooren was p"
de iukc.



S2Ö VERKORTE VADERLAND SHË
VII. afd de heerschzuchtige aanflag van den Hertoge van
anjou op Antwerpen en andere Brabandfche en
Vlaamfche fteden , de Franfche Furie geheeten , gelukkiglijk mislukt; en die gewesten dus beveiligd van eene volftrekte overheerfching.
Beroerte In Utrecht was omtrent deezen tijd ook eene teUtrecht. hevige beroerte ontftaan, daar het gemeen zich kantte tegen het aanneemen van. waardgelders, en de pagten of gemeene middelen wilde afgefchaft hebben; doch de Gemagtigden van den Prinfe en de Staaten bragten de zaaken aldaar eerlange tot rust. EM De Prins op den 12 den van Grasmaand deeIaromvt. zes jaars, voor de vierdemaal in de egt getreden met louise van coligni , Dochter van den Admiraal van Frankrijk, die , nevens teligni,, haaren eerften man, 'in den Parijfchen moord was omgekomen, werdt nu te Antwerpen en elders aangezien, als overhellende naer de zijde van Frankrijk, als of hij het Land onder des* zelfs juk dacht te brengen; daar hij wel verre
anjou van zulk een doel vervreemd was ook
fleift. ftjcrf ANJ0U jn Wiedemaand deezes jaars, terwijl men bezig was, aan eene verzoening met hem te werken. I584. Den 29 van Louwmaand 1584, beviel de Bolland, prinfes van eenen Zoon, die den 12 van Wie*n Zee- demaand gedoopt en fredrik henrik genoemd
ïnde- werdt. De handeling over de opdragt der
len over Graaflijkheid van Holland en Zeeland aan den het op. prinfe, Was ondertusfehen zedert eenigen tijd deEt ™ fterk doorgezet, dat de Gemagtigden van rijkheid Holland die opdragt reeds gedaan hadden , en , . san- wil- dezelve ook door den Prinfe aanvaard was: de
x.sm I. A&Q



HISTORIE. 221
Acte daar van , reeds bezegeld door de Edelen VII. afd. en alle de fteden, werdt bewaard tot'sPrinfe ' komfte in Holland; doch het aarfelen van die van Zeeland, bij naame Middelburg, Veere en • Goes, deed ook eenigen in Holland aarfelen, namelijk Amfterdam en Gouda ; en ondanks deeze fchoorvoeting, zoude men vermoedelijk nogtans tot de inhuldiging van den Prinfe gekomen zijn , ware dees Vorst niet, terwijl hij gereed ftond om de vruchten van zijnen langduurigen arbeid intezamelen, op den ió van Hooimaand deezes jaars, door balthasar ger- balards, die den naam van francais ouyon hadt thasab aangenomen, dwars door het lijf of in het hart G?.RABD|: gefchoten, zo dat hij terftond den geest' gaf, moord zeggende alleenlijk , in het zuizelen : Mon «n wn« Dleul mon Dieul ayez pitlé de moi, <S? de ton LEM ** pauvre peuple! (mijn God! mijn God! erbarm u over mij, en over uw arm volk:') de moorder terftond gevat, beleedt op den pijnbank, dat hij door eenen minderbroeder te Doornik, en door eenen Jefuit te Trier , in zijn opzet ge< fterkt was; en dat. de Raadsheer assonville met hem afgefproken was, hoe hij zich noemen, doch vooral den Prins van Parma niet melden moest; fchoon dees den toeleg prees, en hem den loon, bij den ban beloofd, gezegd hadt te zullen verzorgen; voorts dat hij, om dit ftuk, als een wakker voorvechter der Roomfche kerke, den Hemel verdiend hadt — hem Zijn werdt, volgens vonnis, de rechterhand tusfehen rtraf' een toefluitend heet ijzer gefchroeid; het vleesch, op zes plaatfen , met gloeiende tangen uit het ligchaam genepen, en hij, levende, voorts van onderen op, gevierendeeld, en het
hart.



222 VERKORTE VADERLANDS CHE
VII. af», hart, ten lijve uitgerukt, in het aangezicht ge• fmeeten; zijn hoofd op een' ftaak op den fchooltoren, en elk der vierendeelen van zijn lijf, aan . een bolwerk van vier poorten der ftad gehangen , verdragende hij deeze felle ftraf met zo veel hardvogtigheids, dat de Roomfche Geestelijkheid zijnen uitgang hemelhoog verhief, en 'er te 's Hertogenhosch het Te Deum over zong; doch eenige Spaanfchen verfoeiden den moord, dien aanmerkende als een fchelmftuk van den aanrader en uitvoerder beiden: de ontfteltenis die deswege te Delft, en door het ganfche Land ontftond, is niet te befchrijven. ■Begra- k)es anderen daags werd het lijk van den venis van Prinfe gebalfemd, ten toone gefteld, en bleef willem koven agrde, tot den 3 van Oogstmaand, wanneer het op kosten der Staaten van Holland, Zeeland, Friesland en Utrecht, met bijnaer Koninglijke ftaatfie , te Delft, in de nieuwe kerke ter aarde befteld werdt; bij welke gelegenheid eene korte en troostelijke Lijkpreek gedaan is, die met aandacht en weemoedigheid • gehoord werdt: op den dag der begravenisfe, en eenen dag voor en na denzelven, werden, in alle de fteden van Holland, driemaal daags, telken reize een half uur, de grootfte klokken geluid.
Zijne ge- Zulk eenen uitgang hadt willem. Prins van fl^^z.Oranje en Graaf van Nasfau, in den ouderdom * 'van weinig minder dan 52 jaaren: hij was van meer dan middenbaare lengte, bruin van gelaat en oogen, die hem zeer levendig ftonden: voorts helder en lieflijk, doch daar het pas gaf, ook fcherp van ftem: vrolijk en aanvallig ftond veeltijds zijn weezen, waardoor hij veele harten
won.









HISTORIE. 223
won. Niet vreemd hieldt hij zich van fcherts, VIL afd.
vooral over tafel; alwaar hij , gewoon tot '
prachtige hofhouding, ook wel eenen Duitfchen dronk plagt te doen. In fpeelen, rijden, jagen, vondt hij geen vermaak. Bij vier echte 7vrouwen heeft hij twaalf kinders verwekt, an- huwefijna van egmond zijne eerde, baarde hem fi- ken en lips, die in Spanje gevangen zat, en maria ; kinderen' bij de tweede, anna van saxen, won hij mauRits, anna en emilia : bij charlotte van bourbon, de derde, zes Dochters, louise ju-
liana, elizabeth, katharina belgica, flanprina , charlotta brabantina , en emilia
Secunda. louise colini, zijne vierde Gemalin , hadt hem, nog geene zes maanden voor. zijnen dood, fredrik henrik k ter waereld gebragt. Voorts liet hij eenen natuurlijken
Zoon na, justinus genoemd: om breed
in het uitmeeten zijner goede of gebreklijke hoedanigheden te weiden , houden wij onze pen te zwak ; de volgende fchetze daarvan
zij voldoende. De eenvoudige vertoo- zijne
mng van zijn gedrag in de neteligde omftandig- hoedanig, heden, welken iemand zouden kunnen voor- hedenkomen , moeten hem den Lezer reeds zo na hebben doen kennen, als de Hiflorie hem kennelijk maakt: de lof van fchranderheid, bedaardheid, voorzichtigheid, naaritigheid, minzaamheid, wordt hem van niemand geweigerd; doch deeze hoedanigheden werden , door zijne vijanden in zulk een licht befchouwd, dat ze hun fchalkheid, geveinsdheid , listigheid en ftaatzucht toefcheenen: de muiterij tegen den Koning van Spanje, zijne hoofdmisdaad bij de Spaanschgezinden, gaf, in hun oog, aan al
zijn



224 VERKORTE VADERLANDSCHE
VII. afd zijn bedrijf, een afzichtelijke verwr de liefde g""* tot de Nederlanden met naame tot Holland, en Zeeland, die zijne vrienden hielden vooreen beginzel zijner voornaamfte handelingen, maakte hem, daarentegen in hun gezicht, tot een pronkfluk onder de Vorften, en een voorbeeld van ftandvastigheid , grootmoedigheid, goedhartigheid en andere verhevene deugden: de Staaten der Vereenigde Nederlanden hebben hem, in het choor der nieuwe kerke te Delft, eene prachtige Grafftede gefticht , in welker opfchrift zij hem afmalen, als eenen herftellar van vrijheid en van zuiveren Godsdienst, hem voorts gevende den fchoonften tijtel, die immer eenigen Vorfte te beur te viel, den tijtel van,
VADER DES VADERLANDS.
VIII. AF-



H I S T O R I Eo aas1
, \n!i.AïTi.
VIII. AFDEELING.
Beginnende met de aanfellinge van Prins " maurits , tot Hoofd des Raads van Staate, ' in het 'jaar 1584, en eindigende , met ' de 'overdragt dér Nederlanden, aan
izabella klara eugenia , Dochter
van Spanje, 'in het jaar 1598.
Na 'sPrinfen dood fielden de Vereenigde Gepesten eenen'Raad van Staate aan, en Graaf wordt maue.its, 's Prinfen tweeden Zoon, den 13 yan hoofd Slagtmaand in het jaar 1584, m het hoofd van den yan denzelven. — Ondertusfchen werdt Ant: wadjan werpen, hoe langs hoe rneer door parma be- gefteld>
nauwd , die ook Dender monde , Vilvoorde en .
Gend vermeesterde:' na het overgaan van PETStI8
welke laatfte Stad, de Predikant petrus dathe- d/vthenus , vandaar geweken, zich verftout hadt te predi- IJ* ken tegen den handel met Frankrijk, aan wien ^ ae de Staaten deeze Landen zochten optedragen 5 handeling en tot lof van den Prinfe van parma; dit bragt Staaj een bevel der Staaten te wege aan den Adyokaaï ds Fiskaal, om dathenus van Gouda naer 's Hage^ntit dex te brengen; doch dees hiervan, naer hetfchijnc,^3^" de lucht 'gekregen hebbende, was naer VianenV* geweeken, meencnde, veelligt, aldaar veilig te . -' zullen zijn.' 'Hij werdt'er echter gevat , en, bij handtasting , ontflagen ' zijnde , andermaal gcgreepen te Vreeswijk aan de Vaart; vanwaar jmen hem te 'Utrecht op 'Haazenhurg bragt; * ■ P - wor-



226 VERKORTE VADERLANDSCHE
VIII A»f>. wordende eerst in Wintermaand deezes jaars J 1584, onder borgtogte geflaakt; en vervol¬
gens van denzelven ontflagen zijnde, week hij naer Elbing, daar hij overleeden is. [Zijne berijming der Pfalmen, ftraks, na het midden der zestiende eeuwe bij de Hervormde kerken deezer Landen, ten Godsdienstigen gebruike, aangenomen , (*) en waarvan men zich meer dan twee Eeuwen bediend heeft, moest, eindelijk, ruimen voor eene nieuwe berijminge, volgens eenpaarig befluit van de Staaten der bijzondere gewesten, en last der algemeene Staaten, in het jaar 1773 , uit drie berijmingen gekooren, en in het volgend jaar in de kerken ingevoerd.]
De Staa- Behalven met Frankrijk, handelden de Staaten han- ten ook met Engeland, om, voor verleende ^olfmet befcherminge ■> de Landen, onder zekere voorTngeland waarden, aan hun op te dragen; doch de Kodaar ning geene kans ziende de Landen te handhaover. yen, en geenen lust hebbende , om dezelven eenigen bijftand te bieden, wees alle aanbod beleefdlijk van de hand: ook werdt de Opperheerfchappij en altoosduurende befcherming der 'Nederlanden afgeflagen door de Engelfche Koninginne elizabeth ; die echter in het jaar 1585. 1585 , den Graaf van Leicester, robertdudlei, nevens een' onderftand van ruim vijfduizend mannen herwaart zondt, waarvoor haar de fteden Briele en Vlisfingen in onderpand gegeven werDezelveden: aan leicester droegen de algemeene Staaten
O ZieG. Brandts Hist. der Reform. I. deelJJIadz. 305 , 306, S55-



HISTORIE. 227
een de Opper-landvoogdij op: doch Holland, VIII.afd.
waar Prins maürits tot Stadhouder was aange- 1
fteld , bedong dat de gefchillen over de belas-wordefl ringen door dien Prinfe , en eenigen uit den " L° op Hoogen en Provincialen Rade zoude beflist gedragen, worden: dit belettede echter niet, dat men den Engelfchen Graave, die de Gemeente zeer wist te ftreelen door zijne veinzerije, en de Geestelijkheid in het vervolg ook op zijne hand kreeg, de volle magt en het abfolut geweld, in het ftuk van 'Politie en Juflitie, yan alle de Provinciën en derzeher geasfocieerden, opdroeg; gelijk hij ook alle zaaken van Regeeringe eerlange naer zijnen zin begon te fchikken.
Toen de Stad Graave in Bloemmaand des Deszelfs jaars 1586, door lubbrecht turk, Heere van bedraHemen, een jong Geldersen Edelman, uit bloo-gI"s"8fi heid en een overijld belluit , bij verdrag aan parma was overgegeven, werdt hij deswege, nevens twee andere Hoplieden, bij vonnis des krygsraads, door leicester bekragtigd , onthalsd : doch, toen men den Engelfchen Hopman weltz die voor deezen Aalst hadt verkocht, en zedert den vijand gediend, bij zekere gelegenheid gevangen kreeg, en aan leicester zondt, in verwagtinge dat dees hem, niet minder flreng dan den Heer van Hemen zou doen handelen, fchonk de Graaf aan deezen verraader niet alleen het leven en de vrijheid, maar nam hem zelfs onder zijne lijf bende aan : dit, en dat hij het Regiment van hautain aan zijnen Neeve filips sidnei hadt opgedragen, verwekte groot misnoegen onder de lieden van oorloge ; doch waarover hij zich niet bekreunde.
P 2 Het



ïü8 VERKORTE VADERLANDSCHK
vni.AFr. Het bemagtigen van Doesburg en van eenige
Schanfen van Zutphen was het voornaamlte,
Bema^- hetweik leicester in deezen jaare uitvoerde; ïutg enz^zijnde zijn neef filips sidnei in een gevecht bij ' Wamsfeld in de dije zodanig gewond, dat hij het beftierf: na het regelen derwinterquartieren, begaf leicester zich naer Utrecht, en hield daar gemeenfchap met onrustige lieden, onder welke de voornaamften waren jakob rehstgoud , een afgezet trouwloos commis der geldmiddelen , gerard van prounink en daniël de
burggraaf , die te zamen te Utrecht eenen aanhang maakten van vleiers van leicester en misnoegden op de Staaten, welken men zedert Richt te Relngoudiften genoemd heeft. Het eerfte dan Amfler- jat LEICESTER vervolgens ondernam , was het Snfop1. oprichten eener Munte te Amfterdam , in welke hans de vlaming dubbelde Roofenobels floeg met het wapen van Engeland, die wel 40 Huivers boven de waarde werden uitgegeven; hetwelk de Staaten in het gemeen, en de Stad Dordrecht in het bijzonder zeer te onvrede maakte : hierop volgde zijn plakaat tegen den uitvoer van leeftogt en krijgsbehoefte , naer Landen onder den Spanjaard ftaande; want hij begreep niet, dat dit de vaart en den handel uit Holland en Zeeland verjagen zoude, terwijl de vijand niet minder dan voorheen, van elders Wordt voorzien zoude worden: zeer liet hij zich ook door de vleien door de Predikanten van welke hij zich Predikan'meesterlijk wist te bedienen, ter bevordering© vleidf" zijner oogmerken: zonder de Staaten te kenBe.' nen, liet hij eene Sijnode in 'sHage befchrijfchrife ven', en bekragtigde met voorbijgaan der Staaeen Si;- ten eene kerkenordening , aldaar beraamd, node, - welke



H 1 S T O tl I E. 220
wélke in verfcheidene opzichten aanftotdijk be- VHUrp, vonden werdt.
De burgerhoplieden te Utrecht, die van LEtcesters hand vloogen ; zochten de opperde magt van geheel het gewest, zonder eenige voorwaarde, aan de Koninginne te doen opdragen : ook namen zij, ten believe van den Graave, Meester paülus buis gevangen, om dat hij zich niet in alles naar leicester's behagen wilde fehikken: nog deeden zij verfcheidene Heeren ter Stad uitzetten , de Regeering buiten tijds veranderen, en prounink tot twee- Veranden Burgemeester aanftellcn; dien men echter dering irt ter Staatsvergadcringe, als Gemagtigde, wei-d.^et|ee" gerde te erkennen: leicester, korts daar na, utuchu het bewind der burgergeriijke Regeeringe en des oorlogs aan den Raad van Staate , welke leices-
hij echter in alles de handen bondt, overgege- TEI< doüÊ • - 7* csn Keer
ven hebbende, ging eene reize doen naer Enge- naer
land, daar de Koningin hem feestelijk ontving,getani. en men van Staaten wege door een plegtig gezantfehap , onder billijke voorwaarden , der Koninginne de heerfchappij over deeze Landen aanboodt, doch zeer bits antwoord ontving: terwijl nu die Gezanten zich bezig hielden met de zaak hunner Meesteren fchriftelijk te verdedigen , kregen ze ook de tijding van het verraden van Deventer door william stanlei , cn van de Schans over Zutphen, door roeland jork , aan de Spanjaarden , in het laatst van Louwmaand van het jaar 1587, hetwelk zeer i5g7t veel hielp tot de afbreuk van leicestér's achtbaarheid , hem veele zijner aanhangeren dèed Verliezen, en de Engeljchen in het gemeen hier éeer in den haat bragt; welke nog toenam, na



230 VERKORTE VADERLANDSCIIE
VUL afd dat eenige benden Engelfche ruiters het platte " Land tusfehen Utrecht, Amfterdam en Gouda, na de AlblasJer- en Krimpener-waarden afgelopen hadden, om zich te helpen aan de foldye ,
welke de Koningin hun fchuldig was . die
alles maakte dat men, in het vervolg nog meer behoedzaamheids gebruikte tegen leicester en. zijnen aanhang. D&et Toen dees Graaf in Hooimaand van het jaar ff" vaT" l5^7 ■> te ruS gnomen , na eene vruchtlooze vrede P°ging om Sluis, door parma belegerd , te met _ ontzetten, den voorflag ter Staatsvergaderinge ■Spanje, hadt laten doen van vrede met Spanje te maaken, en daarna uitgelekt was, wat de Engelfche Koningin zelve met filips II. ten deezen aanziene gehandeld hadt, ook welke de inhoud van leicester's heimelijk berichtfehrift, en hoe tevens zijn toeleg was om, zich van den Prinfe maurits , Zijn toe-den Graave van hohenlo , oldenbarneveld leg op cn anderen te verzekeren, Honden de trouwfte hohï"S' liefhebbers des Vaderlands, als voor het hoofd lo, enz. geflagen, en de groote fteden in een blijkbaar gevaar van oproer , tegen welk men te Amfterdam op zijne hoede was met eenige metalen Komt te ftukken voor het Stadhuis te planten: leicester Amlier- hier gekomen, en in het Prinfenhof geherbergd toeleg21'" zy'nc'e' zocnt zich meester van het wachtwoord, aldaar. en te gelijk van de Stad te maaken, en derzclver getrouwfte Regenten eenen fchandelijken dood aantedoen: doch de moedigheid van Burgemeester pieter boom, die verklaarde dat alleen de Vroedfchap verandering mogt maaken in het haaien van het wachtwoord, en de genomen voorzorg van andere brave Patriotten, bragt te wege dat leicester, zich te leur gefteld vin?
den-



HISTORIE. 231
dende, des anderen daags weder naer Utrecht viii.afd.
vertrok, daar hij de wet veranderde in weêrwil
van den Graave van nieuwen aar, die beweerde , dat hem dit, als Stadhouder, te doen flond: in Wijnmaand van hetzelfde jaar vertrok hij nVeern.rte naer Noord-Holland, en werdt te Hoorn eer- .t Noor. lijk ontvangen; doch Enkhulzen, beducht voor derquareenen aanflag van zijnen kant, zondt hem Ge-tiermagtigden te gemoete , welke , door hem te doen begrijpen wat een hoon hem daar befchooren ftond, hem van opzet, om derwaarts te komen, deeden veranderen, zo dat hij in de ftreek bleef vernachten: de Friezen, werwaart Wordt hij zich toen wilde wenden, verzochten hem, ^j1" bij brieven, zijne reize te willen daken. keerd>
In dien ftand der dingen namen de Holland- De PlQm fche Predikanten de vrijmoedigheid , om de dikanten Staaten fchriftelijk te vermanen tot het handha- verroaaven der eendragt en het voorkomen van verdere sfa°aten. verwijderinge tusfehen zijne Doorluchtigheid en hen 5 waar toe zij hen baden, zonder bot te vieren aan hinderlijke hartstochten, en zonder bijzondere inzichten, te willen arbeiden: men antwoordde eerst zachtelijk, dat op het Gefchrift Worden gelet zoude worden; doch liet hun daarna, door }jj^eaj-je, den Advokaat oldenbarneveld aanzeggen, dat zet. in hun Vertoog niets ftondt ,of de Heeren wisten het, en nog veel meer daartoe; dat deeze ?sLands welvaart niet minder dan zij ter harte namen, en dat zij wel te huiswaart keeren mogten, en de Heeren met de zaken begaan laten.
In Wijnmaand gaven de Staaten ook drie ^^^f" Vertogen tegen leicester in openbaaren druk r°n drie' uit 5 doch zij hielpen weinig om hem van maat- vertooregelen te doen veranderen : zijn voornemen gen uit P 4 ont-



ïj2 VERKORTE VADERLANDSCHE
VilI-atd. c htdekte zicb van dag tot dag klaarer: r&Dordrechi ~~ - hadt prolnink, zijn gunfteling, door een an^eices" deren Brabander,, getracht om de burgers een ier. Request te doen tekenen, inhoudende klagten listige aan den Landvoogd, over eenige Leden der óndernee- Staatsvergaderinge van Holland, die voorgaven; mingen dat men de Engelfchen niet betrouwen mogtj len tegen a*s ^e ^e L,an(^cn ^en Span/aard zochten te leve'DordrecU, ren ; daar zij zelve niet beter dan verraders geiden en waren :' te Leiden zocht hij door den Kapitein viauda. c0sm0 pescarengis ; met hulpe yan de knechten van nikolaas matjlde de Stad te overmeesteren en 'er de hekken te verhangen naer zijnen Zin^ doch de twee Kapiteinen, en de Ouderling volmar moesten deezen toeleg met hunne hooiden boeten; de Hoógleéraar saravia, de Predikant van den wouwere , cn adolf vanmeetkerke, die mede in den aanflag deelden; ontweken het gevaar, en werden ook buiten de algemeene vergiffenis gefloten : te Gouda daar de Landvoogd iet diergelijks in den zin hadt, werdt ook een Engelschman jakób williams gevat en als fchuldig aan gekwetfte Hoogheid, ter dood veroordeeld : voorts mislukte hem mede de toeleg óm Jonkheer willem'van zuylen van, Nyveld te .doen ligten , zijnde dees der lage , hem' gelegd , op de waarfchuwing van eenige boeren , ontweken: dit mislukken van alle zijne ondernemingen, Ook in Friesland en Utrecht:, deed hem de onmogelijkheid zien van zijnen toeleg te voltrekken, om een onbepaald gebied over deeze Landen te voeren; dies hij, na zich te-hebben laten ontvallen, dat het nu tijd was;, om zijn hoofd te wachten; fchielijk; en-niet .zonder vreeze uit Noord-Holland naer
Utrecht



tï i S T ó ii I E. 233
Utrecht, voorts naer Dordrecht vandaar naer VIILafd. Vtisfmgen , en na twee weken aldaar getoefd tè hebben, den 6, van Wintermaand, naer Dn-. geland vertrok; alwaar hij door de Koninginné ^anï^in tegen alle befchuldiging van Wangedrag gedekt doet afwerdt, en zich op de heimelijke InftruBien be-,land va" riep, welke hem de looze Voriiin gegceVen JL^86" hadt, ten blijke dat zij het oppergebied der Nederlanden bedektelijk zocht; doch, ziende dit niet door hem te verkrijgen, deed zij hem van het bewind over de Nederlanden afftaan,en hetzelve den algemcenen Staaten weder opdraagen; onder welker oppergezach de Regeering allengskens eene behendiger gedaante kreeg,
In het jaar 1588, rustte de Koning van Spanje 1588. eene vloot van omtrent 140 grooté Schepen , F1UPS met omtrent 20,000 koppen bemand , onder rfLee"
J TT x * VlOOt Uit
den Hertoge^ van medina sidonia, tegen En- teKen Ere. geland, in Spanje uit, die den naam van on- getand, verwlnnelijke droeg, elisabeth hieldt bij de Staaten om 20 oorlogfchepen aan, met welken men befloot haar te dienen, gelijk dan ook eert . gedeelte derzelve met de EngelJ'chen onder seimours de fchepen van PaRma , binnen de haven van Duinkerken opgeflofen hieldt, en be- Geraakt lettede om met de Spaanfchen te vereenigen, met de die den 31 van Hooimaand voor Pleimouth met EnEelde Engelfchen flaags raakte. De Admiralfi? brake nam 's anderen daags een Spaansch Gal- ' lioen. Het Schip van den Spaanfchen Onderadmiraal verbrandde. Dén 2 van Oogstmaand raakten de viooten weder flaags, en de Spaanfchen verlooren toen verfcheiden fchepen en 'veel volks; en vier dagen later bragten 8 Engelfche Branders geheel de Spaanfche Vloot in P 5 wan-



i34 VERKORTE VADERLANDS CHE
VIH.afd. wanorde, en deeden ze met verlies van verfcheiden fchepen, de wijk nemen. Toen werdt onder Duinkerken , een Gallioen genomen , door het Schip van Jongkheer pieter van der does , die eenen veroverden wimpel in de Kerk Wordt te Leiden ophing. De vloot , toen tot 75 in haare fchepen gefmolten , geene kans ziende , om Spanje™ z*ch met PARMA'S fchepen te vereenigen, keervan een de achter Ierland om naer huis te rug, doch zwaaren werdt toen van zo hevig eenen llorm beloopen,
belopen ^at vee^e ^c'iePen van dezelve op de Ierfche ** ' Kusten {brandden; zo dat 'er maar ruim 50 Schepen van in Spanje te rug gekomen zijn. Van de Engelfche zijde hadt men wel fchade aan de fchepen geleden, maar geen een fchip verloren; en deeze zege werdt zo in Engeland als hier te Lande, voor een bijzonder gunstbewijs der Hemelfche Voorzienigheid aangemerkt, en op plegtige dankdagen gevierd.
parma , verdrietig over den ongelukkigen uitflag der onderneeminge op Engeland, maakte nu eenen aanflag op Bergen op Zoom, doch zocht alvoorens Tholen te bemagtigen ; dit mislukt zijnde, floeg hij het beleg voor Bergen, doch moest dit omtrent het midden van Slagtmaand
opbreken: * te Utrecht, daar de burgerij
in Leicesters en Staatsgezinden verdeeld,en vinnig op elkander gebeten was, maakte de Graaf van nieuwenaar, op last der Staaten, buitentijds, met geweld, eene verandering in de Re-, geeringe; waarbij het Schoutampt aan trillo ontnomen, aan Jongkheer n. van zuylen van Drakenburg te rug gegeeven, en prounink, den gewezenen Burgermeester, na lang zitten, ter naauwer nood het leven gefchonkcu, met
ban-



HISTORIE &35 " •
bannisferaent geftraft en tot alle Ampten onbe- VIH.afd. kwaam verklaard werdt.
In het volgend jaar 1589 , ondernam de Is89;, Overfle marten schenk, den 10 van Oogst-schenk maand Nieuwmegen in het holst van den nacht, doei een' met 20 fchepen, en vijf pleiten te verrasfen; aanUaS doch weder ter Stad uitgejaagd , hadt hij, %euw. zwaar gewapend in eene fchuit fpringende, het megen. ongeluk, door het omflaan derzelve te verdrinken : twee maanden daarna geraakte even ongelukkig aan zijn einde de Graaf van nieuwenaar, niewevallende er, toen hij bezig was met het be- iaar;zïjji zichtigen van eenige krijgsbehoeftens, d^SgJnJfo, vonk in het buskruid, welk twee nieuwuitgevondene fchietgereedfchappen los deed fpringen , die den Graaf zo gevaarlijk kwetden, dat hij, tien dagen daarna, overleed.
Met den aanvang des jaars 1590. begon men 1593. hier te Lande een gundiger beloop der dingen te ontdekken: de vijand, verzwakt door de onderneminge op Engeland, en van nieuws gewikkeld in den Franfchen krijg, was nu buiten ftaat, om den oorlog in de Nederlanden met ernst doortezetten : Prins maurits, daarente- maubits gen", hadt zich, van den tijd af, dat hem hetjj^r,j °™ opperbeleid des oorlogs toevertrouwd was, zo je"Lands zeer bcvlijtigd in de oefeninge der krijgskunde, te bevesdat hij 'er fchier dagelijks in vorderde; boven verwachting voortvarend en wakker in het voordzetten zijner zaken, wist hij den vijand, dikwijls, eene kans aftezien, en deszelfs aanflagen te verijdelen: de geringde dingen zelfs ontflipten zijner opmerkinge niet; hij hieldt de vestingen in behoorlijken daat van tegenweer,
en



23<5 VERKORTE VADERLANDSCHE
Vin 'm en bezorgde dat, alomme, goede wacht gehou-
~ den werdt: zonderling bedreven toonde hij
zich , in 't uitkippen der bekwaamde legerplaatzen. Het ftormtuig hieldt hij , in belegeringen , altoos bij de hand: het krijgsvolk, tot hier, zeer onbedreven in veldflagen en aantasten van fterkten, leerde hij, uit eigen oefeninge, op eene nieuwe wijze , te paarde rijden, de gelederen bewaren, fpijs met zich voeren, en aan loopgraven en borstweeringen arbeiden: zijn leger'werdt eerlange , eene oeienfchool, daar, vooral na dat hem het krijgsgeluk begon mede-te loopen , de uitheemfche Adel de Krijgskunst kwam leeren: kortom, hij heeft de zaken der vereenigde Nederlanden , tot eenen ftand van vastheid en veiligheid gebragt, waarvan zijn Vader weinig meer dan de grondflagen hadt beginnen te leggen. Breda Het verrasfen vm Bfkda was de eerfte zijner herwon- gelukkige onderneemingen in de Lente deezes
Ö^r&arsï daartoe ziGh onder HERAUGIERE van ïet van een turffchip van adriaan van bergen bedienende, tuiffchip. weik nlet 70 foldaten bemand werdt, die 's nachts van den 3 van Lentemaand de wacht overvielen, afmaakten, en het kasteel innamen; waarop maurits de Stad met een groot deel des legers naderde, en dreigde te overvallen, zo dat men de plondering voor twee maanden Soldye, ten behoeve der verrasferen afkocht: men voorzag de vesting , die ftraks daarna te vergeefs door mansveld belegerd werdt, ten eerfte van het noodige; gaf den turffchipper en zijnen twee knechten een gefchenk in gereed geld, en een jaargeld voor hun leven; en aan ieder foldaat die
in



HISTORIE. 237
jii het fchip geweest was, boven de twee maan- vu* *r». den foldye, °eenen gouden penning ter waarde van 25 guldens.
maurits zich gelatende als of hij vervolgens .Ve™c!i" ook eenen aanflag op Nieuwmegen maakte, ^f^uhieldt den Waalftroom met fchepen bezet, en R,TS. ftichtte de fchans Knodfejiburg tegen over de gemelde ftad: in Herfst- en Wijnmaand bemagtigde hij , met een kleen leger de huizen te Hemert en Heel, en de fchanfen Telshout, Creyecoeur en ter Helde: ook vielen hem Steenbergen en de fchans te Roozendaal in handen. —!«• Op den 30 van Bloemmaand, 1591 , nam hij iï9t. Zutphen bij verdrag in; waarna hij Deventer, dat zich dapperlijk onder Graave herman van den berg verdedigde , voor den tweeden ftorm , mede bij verdrag , vermeesterde op den 10 van Wiedemaand : toen floeg hij het beleg voor Groningen doch verliet hetzelve wederom , zes dagen na zijne aankomst, en vergenoegde zich met het inneemen van eenige omgelegene fterkten, en de fchans te Delfszijl, welker vestingwerken hij liet verbeteren.
Niet lange daarna noodzaakte hij den Hertog van parma , om het beleg van den fchans Knodfenburg op te breeken: waarna hij met 300 vaartuigen vol volks overfcheepte naer het Land van Waas, daar hij zich eerst van de fchanfen in dien oord, en toen, binnen vijf dagen , van de Stad Hulst meester maakte, op den 25 van Ry beHerfstmaand: ook hadt de bezetting van Breda mwis>t de floten te Turnhout en te Westcrlo bemag- Hu st'
tigd. : in het midden van Wijnmaand
floeg Prins maurits ook op het onverwachts het Wint beleg voor Nieuwmegen , daar het gemeen de ^■nvmT' l \ " Re-* -



238 VERKORTE VAD ER L AND S C HE
VllI.Arn. Regeering, met kragt van redenen drong tot het overgeven der Stad, hetwelk op den 21 van Wijnmaand gefchiedde: de Prins verftelde 'er de Regeering, deed zijn volk de winterlegeringen betrekken, en keerde naer Holland te rug, daar hij van grooten en kleinen, met de uitbundigfte tekenen van eerbiedenisfe en vreugde ontvangen werdt, en aangezien niet Hechts als 's Lands befchermer , maar als een uitbreider der gemeene grenzen: ziende in- en uitheem* fchen zijn beleid en wakkerheid, in zulke jonge jaaren, niet dan met de hoogde verwonderinge : ook maakte het bemagtigen van zulke treffelijke fteden, als hem, in dat jaar, in handen waren gevallen , de Staaten genoegzaam Meester van de Stroomen, en beveiligde een voornaam gedeelte van den handel en fcheepvaart der Ingezetenen.
Het afzijn van den Spaanfchen Landvoogd gaf den Prinfe in het volgende jaar weder goede gelegenheid om iets van belang te onderneeVero- men: hij belegerde derhal ven Steenwijk met een vert leger van 8 a 9000 mannen, welk zich ruim Ste"1' eene maand dapperlijk verdedigde , wordende wy ' de Prins zelf daar voor met eenen kogel door de linker wang gefchoten , ten zelfden tijde, als de Kolonel willem van dorp door de dije gefchoten werdt, dat hij het 's anderen daags beftierf: de Prins echter genas welhaast, en ftondaan de bezettinge op den 5 van Hooimaand den uittogt toe met zijdgeweer. De Staa¬
ten rieden toen den Prinfe het hierbij voor dit jaar te laaten, en eenige rust te nemen, vooral tegen de naderende hondsdagen, waarin de meeste wonden gevaarlijk zijn; maar de Prins liet zich
zo



HISTORIE. 239
zo Hgt niet fluiten, en floeg nog voor het einde VIü.afp. dier maand , met goedvinden der Vereenigde Staaten, het beleg voor Koever den, welk hij , Koeverin het gezicht van parma's leger onder verdugo, den b.e" den 12 van Herfstmaand bij verdrag innam: — inaStlê • Op den 3 van Wintermaand deezes jaars overleedt te Utrecht de Hertog van parma , die Veertien jaaren lang 'sKonings Landvoogd in de Nederlanden geweest was, en wien het geluk des oorlogs in de vijf laatfle jaaren, geweldiglijk hadt tegengeloopen, hetwelk hem zeer heeft doen kwijnen, fchoon zijn dood ook aan vergif is toegefchreeven.
De veldtogt van het jaar 1593, werdt be- Qeer_ gonnen met het beleg van Qeertruidenberg, op truiden. den 27 van Lentemaand, en de Stad werdt den heri saat 24 van Wiedemaand aan den Prinfe overgegc- jj~F^ ven bij verdrag, in het gezicht des vijandlijken over. heirs onder den Graave van mansveld , die i593« haar niet konde ontzetten: bet bevel over deeze Stad werdt den jongen Prinfe fredrik henrik opgedragen; wien de Staaten onlangs ook met een Regiment van 20 vaandelen knechten befchonken hadden: in het laatst van dat jaar floeg het Spaansch krijgsvolk aan het muiten , en pleegde veel moedwils; en terwijl dit hunne krijgsmagt verzwakte, leedt de Hollandfche en Zeemvfche Koopvaardij zeer veel door eenen geweldigen ftorm, die den 24 van Wijnmaand opftak , en meer dan 20 fchepen in Texel, het Vlie en elders verbrijzelde , en een groot getal bootsgezellen deedt omkomen, terwijl veele anderen zeer groote fchade leeden welk ongeval verfcheidene voornaame kooplieden buiten (laat ftelde, om hunne fchWen te betalen, en
een



a4o VERKORTE VADERLANDSCHE
ym.Afn. een deerlijk verloop, in yeele takken van nee-- ringe veroorzaakte.
In het volgende jaar hadt Prins maurits al vroeg gepoogd om \ Hertogenbosch, en vervolgens Maaftricht bij verrasfing te bemagtigen, doch beide die aanflagen liepen te niet, gelijk ook van 's Vijands zijde te leur liep de toeleg, om Thoolen, en Bergen op Zoom te bemagtio-en: het beleg en inneemen van Groningen was toen het voortreflijk werk, welk maurits gelukkiglijk binnen ruim twee maanden tijds ten einde bragt; hoewel hij ook hier groot gevaar zijns levens liep, wordende zijne Doorluchtigheid bij het bezichtigen van het ondergraven des Ravelijns binnen de graft, door eenen kogel, die op zijnen rondas afituitte, bijnaer ter aarde Aanflag geworpen ; doch grooter gevaar liep de Prins pp 't Ie- n0g in hetzelfde jaar door de heimelijke aannaai1 van gen die de Spaanfchen brouwden, om hem door Srits, omgekochte moordenaren , het leven te doen voor Gro- benemen , van welken michiel renichon in ningen. >sffao-e, den 3 van Wiedemaand onthalsd en gevierendeeld , en in Slagtmaand , een Soldaat pierre du four, om dezelfde reden, te Bergen op Zoom ter dood gebragt werdt. Ongc- De veldtogt van het jaar 1595 ■> Haagde,onJukkige gelukkiglijk voor de Staaten : m Luxemburg veldtogt. ö.eldt men zich flechts bezig met het veroveren
I59S' Van eenige fterkten, waarna filips van nassau, die hier geboodt zijn voetvolk te fchepe naer Holland deed keeren, en zelf met de ruiterije , diep door Duitschland, herwaarts kwam: Pnn£ maurits floeg het beleg voor Grol, doch werdt door mondragon genoodzaakt het zelve
We-



HISTORIE. 24I
weder op te breken ; eenige andere aanflagen V'H afd; liepen op eene ftorting uit: voorts was dit jaar vermaard door den dood van verfcheidene aanmerkelijke mannen: francois verdugo , was den 2 van Herfstmaand aan eene ziekte, encuRisTOFfel van mondragon , na het fluiten van den V^0°^N_ veldtogt, oud 92 jaaren , overleeden. Graaf D'RAG0N filips van nassau lKerf aan eene wonde , in en andeeen gevecht bekomen:Donantonio, verdreven retK Koning van Portugal,was te Parijs,op den 24 van Oogstmaand overleeden, niet zonderfterk vermoeden van, door de Spanjaarden, vergiftigd te zijn.
In Holland was, door gebrek aan graanen in dit jaar, de rogge, tot honderdvijftig goudguldens geftegen ; doch toen de Hollandjche fchepen uit Dantzig wèl geladen huiswaart keerden, verminderde deeze duurte weder. In het jaar 159 6, toen de Aartshertog albertus (zij- p**9*^ hen Broeder ernst van oostenrijk ,^ in par- hertogma's plaatze gekooren , opgevolgd zijnde) de albertus Stad Hulst bemagtigd hadt, werdt 'er na dien bemagtijd van de Spaanjche en Staatfche zijde niets meer ^r^, ondernomen, dan zich tot eenen volgenden veldtogt voortebereiden: ter zee echter hadden de onzen met de Engelfchen vereenigd, eene aanzienlijke Spaanfche vloot voor Kattik geflagen Kadix en verdreeven, en daarop Kadix ingenomen en door de geplunderd: de Koopvaardijvloot, die hier lag, ^t-^ werdt toen, door de Spanjaarden zeiven ver- genomen, brand, en bij die gelegenheid, naar men wil, wel tien Millioenen fchats aan de vlam opgeofferd. rje
Op den 3 van Louwmaand in het jaar 1597, Spaan- ^ tastte Prins maurits het leger der Spaanfchen, - 3^^ onder den Graave van varax bij Turnhout aan; ^ü^èxi, Q daar is97.'



24a VERKORTE VADERLANDSCHË
VIH.afd. daar de Graaf zelf met 2000 der zijnen fneuvelr" de, wel vijfhonderd gevangen werden, en agten-dertig vendels en de Kornet van mondragon naer 's Hage gevoerd en op de groote Zaal van het Hof ten toon gehangen werden: van s'Prinfen zijde, waren niet boven de tien mannen in dit gevecht gefneuveld ; en de Prins terftond hierna in 's Hage komende, werdt over dit eerfte proefftuk zijner bekwaamheid in het open veld, met algemeene toejuichinge begroet: gelijk het nu vervolgens den Spaanfchen in dit jaar miste, om Schenkenfchans en Steenwijk te verrasfen, en te beklimmen, zo mislukte het maurits ook, in Bloemmaand, Venlo te verrasfen, bij welke gelegenheid de dappere Hopman matthys held het leven verloor : gelukkiger Haagde de Prins in Oogstmaand, toen hij het fterke Rijnberk , na een beleg van 18 dagen, bij verdrag innam: in de loopgraven voor die vesting werdt lodewyk van nassau met eenen kogel in de dije getroffen, ook vloog 'er toen een ander door 's Prinfen tent, niet zonMeurs, der merklijk gevaar: vervolgens werdt Meurs Grol, enz. ^en 12 van Herfstmaand bij verdrag, en Grol veroverd. ^ ^ (jaaraan mede bij verdrag, en Breevoortden 9 van Wijnmaand ftotmenderhand ingenomen door den Prinfe; die vervolgens nog Enfchede, Ootmarjum en Oldenzeel bemagtigde, en met de veroveringe van Lingen op den 12 van Slagtmaand den veldtogt befloot. annkkes jn djt Zelfde jaar was te Brusfel om de ftandhove"!^ vastige belijdenis van de Hervormde of Doopsvende gezinde Leere, levende in de aarde gedolven, onder de ANNEKen van den hove, Dienstmaagd te Brusdoïvenf"/^ zonder kennisfe van den Kardinaal Aartsher-



HISTORIE. 243
hertog , die, zo men wil, gezegd hadt, dat VlIUrd» men haar , naar de Plakaten hadt te handelen : haar omkomen is te aanmerklijker, om dat, ha haar, niemand gevonden wordt, die om den Godsdienst in de Spaanfche Nederlanden, ter dood gebragt is: de Staaten der Vereenigde Gewesten, bedienden zich middelerwijl van dit voorval, om hunne afkeerigheid van de vredehandelingen, binnens lands en bij uitheemfchen, te billijken. .
In het volgend jaar 1598, werdt de vrede te ^95. Verrim, tusfehen Frankrijk en Spanje op den tl)Srchen a van Bloemmaand getekend, waarbij Calais Frankrijk aan Frankrijk kwam, met andere Steden, en en hét Graaffchap Charlois aan Spanje, mits het
van Frankrijk ten leen houdende. . Kort
daarna kwamen de brieven in het licht, bij welken filips II. de heerfchappij over de Nederlanden aan zijne Dóchter izabelle klara eugenia afdond, gevende daarna volniagt aan den Aartshertoge albertus haaren toekomenden man;, om de Regeering in haaren rtaam té aartvaarden ; Wiens plegtige huldiging dan ook in den naam zijner Gemaalirtne, gefchiedde in het Hof te Brusfel, op den 15 van Oogstmaand met veel uiterlijk bewijs van vreugde.
Qi ix.



544 VERKORTE VADERLANDSCHE
IX. AFDEEELING.
Beginnende in het jaar 1598., en eindigende met het fluiten van het twaalfjaarig beftand, in het jaar 1609.
IX, afd. Jn den voortijd van het jaar 1598, zondt Ko-
ning filips vierduizend Spanjaarden te fchepe
naer de Nederlanden, die te Calals ontfcheept, doch bij weinigen verwelkomt werden, dewijl uit hunne overkomfle bleek, dat de Landzaten nog, gelijk onder de voorgaande Regeeringe, . door Spanjaarden Honden beftierd te wor-
Spanji den. Van de zijde des Aartshertoge
doet den albertus deed men eenige aanbiedingen van Staat aan- vrecje aan de Staaten van Holland enz. doch uit van eenige onderfchepte brieven des Konings zeiven de. ' bleek genoeg, op hoe valsch eenen grond deeze onderhandeling fteunde, ook maakte een nieuwe toeleg op het leven van Prime maurits, heter door zekeren pieter panne van Tperen, een f anne; Kuiper te Leiden, ondernomen, doch gemist, zijn aan- $Q Staaten hoe langer hoe af keeriger van de hanSvenvïn delinge met de Spaanfchen: panne, die voormauhits. genomen hadt den Prins , met een vergiftigd driehoekig mes, van boven voorzien met drie weerhaken , omtebrengen , werdt den 22 van Wiedemaand te. Leiden onthalsd en gevierendeeld.
De Aartshertog albertus in den Herfst dee-
zes



HISTORIE. 245
zes jaars eene reize naer Spanje doende, werdt IX- AFP>
derwaart vergezeld door filips willem van nas-
sau , die zich nu in het bezit van het Prinsdom WILLEM
oranje , door voorfpraake van den Koning van van nas-
Spanie, zocht te doen herftellen, hetwelk hem sau her• t»i j (tolt zi£ in
ook gelukte; terwijl zijn Broeder maurits door ,( bsz?
aldegonde eenigen tijd te vooren , vergeefsch vanOrangetracht hadt zich van hetzelve meester te;e.
maaken. Op den 13 van Herfstmaand dee-
zes jaars overleedt, op het Efcuriaal, Koning filips II. aan eene uitteerende ziekte, bij wel- Do°d ke zich veele verborgene zweeren gevoegd had- UM {L den, die vervolgens een' zovuilenetter, llanken luizen verwekten, dat zijne oppasfers geen kans zagen om hem te reinigen; hij was in het 72 jaar zijns ouderdoms getreden, en wordt om zijne bedaardheid, naarftigheid, en doorzicht in ftaatszaken, en om zijne uitwendige Godsdienstigheid van veelen hoog geroemd ; doch Zijn aart. de Nederlanders hebben zijne heerschzucht en onverzoenlijkheid genoeg ondervonden; ook was hij haatdragend, achterdochtig, loos en geveinsd : veele eenvoudigen hier te Lande , oordeelden zich nu eerst van den eed ontflagen, dien zij hem gezwooren hadden : zijn zoon filips III. gehouden voor niet al te fpoedig van begrip, volgde hem op.
Op den 9 van Herfstmaand van dit jaar was Dood van ook overleeden floris van pallant , Graaf van floris Kuilenburg, die diep gewikkeld geweest was in de ™^TPAL" Nederlandfche beroerten; en den 15 van Wintermaand ftierf te Leiden , filips van marnix , Van war. Heer van St, Allegonde, daar hij eenige jaaren, ™* ™*r aan eene nieuwe Overzettinge des Bijbels hadt Aldeglngearbeid, en 'sdaags daarna te Arnhem deKan-<fc.
Q 3 ft-



£40 VERKORTE VADERLANDS CHB
]X Af», felier elbert leoninus, die van Staatfche zij» - de, na den Gend fchen Vrede, in de gewigtigfte
handelingen gebruikt was. Veroye- bi dit jaar hadt de Admirant van arragon , ringen voor de Spaanfchen, Rijnberk , en Deutichem door bemagtigd, en Wefcl, Rees, en Emmerik be' - * * zet; Prins maurits flechts eene geringe magt te velde hebbende , hadt zich van de Kleeffche plaatzen , Zevenaar, Heufen en Lobeth verzekerd. In het voorjaar- was 'er een Potwal-
visch te Katwijk geftrand, die van het manlijk geflacht en 52 Roe-voeten lang was. De Graaflijkheid eigende zich denzelven , en verkocht dien openlijk voor 126 guldens.
De zwakheid van 's Prinfen leger veroorzaakte in het volgend jaar 1599 weder , dat hij den vijand niet veel af breuks konde toebrengen, en alleenlijk Bommel, welk de Admirant belegerd hadt, wist te bewaren , nevens den Tielerwaard: ook werdt Deutichem herwonnen door
vanb^r den Graave willem van nassAu. ■ «• Ter zee
Do,Es;zij- hadt de vloot onder den Admiraal Jonkheer rie ver- pieter van dePv does , het Kasteel op groot ricbtin- Kanarie, het voornaamfte der Kanarifche Eilanden, den Spanjaard ontweldigd, en Allagona en Gomera verbrand, voornemens zijnde naer Brafil te ftevenen; doch de Admiraal op het Eiland St. Thomé door ziekte aangetast en overleeden zijnde, zeilde men wel naer Brafil', doch behaalde 'cr weinig buits, en de vloot kwam deerlijk verzwakt van volk, welk meestdoor ziekte geftorven was, met verlies van twee fchepen , en dus zeer nadeelig, weder in hetVaderland re rug. Yijf Duyikerker Kapers werden in het najaar;.
ge--



HISTORIE. 247
genomen, en het volk daarvan met de galgege- IX AFPdraft; ook werden de galeien van fredrik spinola , die de Zeeuwfche kusten zeer ontrustten, door zes oorlogfchepen, voor Vlisftgen geheel reddeloos gefchoten; welke voordeden de andere geledene rampen weder een weinig verzetten deeden.
Veel gelukkiger was de veldtogt van het volgend jaar 1600 : de Staaten, door Franfchen hulpe gedeund, bragten toen eene derkeremagt te velde. In Louwmaand hadt Graaf lodewyk het verderkte Wachtendonk in het overkwartier Jgg van Gelderland bemagtigd. Nu vermeesterde enz beI maurits in het laatst van Lentemaand, binnen magtigd. drie dagen, de fterkte Crevecoeur, en nam vervolgens het huis te Batenburg , en de St. Andries- fchans in. Toen dak hij over naer Vaanderen, daar hij Filippine cn andere fchanfen ingenomen hebbende , het beleg voor Nieuwpoort floeg: hier kwam de Aartshertog alber- Des tus, den'tweeden van Wiedemaand, hem met ^yshereen leger bedooken, na dat dees ernst van B(fHTUS nassau, in den morgen tegen hem afgezonden, nedêr'iaag een verlies van 800 mannen hadt toegebragt: tc^fuw' doch maurits wist zijn leger zo net in orde te pm ' fchaaren, zijne maatregels en dandplaats zo wèl te neemen, dat hij den Aartshertog, die met ongedekten aangezichte door de flagorden reedt, ook zo lange vocht, als hij hoop hadt, en bij die gelegenheid met eene piek in het oor gekwetst werdt, des avonds ten 7 uuren noodzaakte het flagveld te verlaten, met verlies van omtrent drieduizend verflagenen, en veele gevangenen , onder welken de Admirant van arragon , een der aanzienlijkden was: van onzen kant waren 'er omtrent 1000 mannen gefneuQ; 4 vetii,



248 VERKORTE VADERLANDS CHE
IX. afd. veid behalven het verlies , welk ernst van " nassau in den morgenflond geleden hadt. —— olden- Zedert deezen flag wil men, dat oldenbarnebaene- veld begon te duchten, dat de Prins naer de denktVer' °PPerlte n^gt > immers naer meerder gezach maurits. dondt, dan hij tot hier toe gehadt hadt; doch, wat in hem deeze vrees verwekte , vindt men nergens duidelijk aangeweezen. —— Gronin- In Groningen was over het opbrengen der achgen door ^{lallen in de gemeene Lasten zeer grooten willem twist ontdaan, en de Stad, die hierin niet buklodewïk ken wilde, werdt door Graave willem lodewyk. tot reden met geweld tot reden gebragt, op last der algegebragt. meene Staaten, die 'er ook een Kasteel deeden dichten , en door middel van het krijgsvolk, vier tonnen fchats door dezelve deeden opbrengen ; waama de Regeering, van vreedzamer of rekkelijker mannen voorzien en alles weder in rust gebragt werdt; wordende de belastingen aldaar zedert op denzelfden voet als in Holland gebragt.
i6oï. In hes volgende jaar 1601 werdt de veldtogt Rijnberk geopend met het beleg van Rijnberk, dat Prins men"0" maurits na een beleg van ruim zes weeken , den 30 van Hooimaand bij verdrag innam; waarna hij, den 7 van Oogstmaand, zich ook van Meurs verzekerde: hij floeg naderhand nog het beleg voor 's Hertogenbosch , doch moest het tot zijn leedweezen, nog voor het einde van Slagtmaand opbreken , dewijl eene fchieïijk opgekomen' vorst , hem deed vreezen, dat Holland door den vijand te veel overlasts lijden rnogt.
Aardbee- Op den 2 van Louwmaand in het jaar 1602, ving door was 'er des middags omtrent 12 uuren, alomme
door



HISTORIE. 249
door gansch Hollandeene aardbeving gevoeld, 1X " « die nogthans, geene fchade deed. — Prins maurits nu te vergeefsch getracht hebbende, om s*fl„J( het vijandlijk- leger bij Tienen in eenen veldflag te wikkelen, floeg den 18 van Hooimaand het Gr ave beleg voor-de Stad Gr ave welke hem eerst op ^"8" den 19 van Herfstmaand bij verdrag overgeleverd, en in welke hij plegtiglijk als Heer gehuldigd werdt, waarna hij het leger de winterquartieren deed betrekken. Graaf lodewyk van nassau was bij het naderen des winters in het Luxemburgfche gevallen, en hadt 'er eene ganfche maand befteed aan plondercn en verbranden van eene menigte van dorpen te water was in dit jaar den vijand merkelijk nadeel toegebragt. Van agt galeien, die spinola op FtiEnitiK nieuw uit Spanje herwaarts voerde, waren 'er spinola, twee door de Engelfchen in Portugal vernield: ^j^r" twee anderen werden bij Grevelingeu overzeild, gen en en aan fpaanderen geflooten door de Staatfche dood. oorlogfchepen: één verging 'er voor Calais: twee anderen, zwaar befchadigd , raakten te Nieuwpoort binnen; de laatfte, op welke spinola was, bereikte , met groot gevaar , de haven van Duinkerken: in het volgend jaar lloeg dezelfde spinola met agt galeien tegen drie Staatfche oorlogfchepen en twee galeiën, onder joost de moor , den Vice - Admiraal van Zeeland, die ze de wijk deed neemen, met verlies van meer dan honderd dooden, onder welken spinola zelf.
In het jaar 1603, hadt de algemeene veree- De 0 1. nigde O. /. Compagnie , die op den 20 van Comp. Grasmaand van het jaar 1602, haar octrooi van [^^T &c Staaten bekomen hadt, welker hoofdfom- vi00t uit Q 5 me "



250 VERKORTE VADERLANDSCHE
ÏX. afd. me op 66 tonnen fchats werdt berekend, en die toen voor het eerst eene vloot van veertien fchepen onder den Admiraal wybrand van warwyk in zee gebragt hadt, weder eene vloot van 13 fchepen onder steven van der hagen uitgezonden: welke beide uitrustingen haar meer dan 22 tonnen fchast gekost hebben. — Prins maurits de Stad 's Het^togenbosch wederom vruchtloos in dit jaar belegerd , maar eenige m au kits andere voordeden op de Spaanfchen behaald
^dzand hebbende, deed nu in den Herfst eenen invaL
£a zan , |n g^a(jZand, alwaar hij eenige fchanfen bemagE«mag- "Sde ' en z"-k voor Sluis nederfloeg, welk
tiet Sluis, hem op den 20 van Oogstmaand van het jaar 3604, 1604 , werdt overgegeven aan den an¬
deren kant ging Oostende, (welk nu al drie jaaren lang door albertus belegerd geweest, en aan elk der partijen wel 50,000 mannen, enden Staaten maandelijks honderdduizend guldens van verdadigen gekost hadt,) bij verdrag aan de Spaanfchen over, op den 2 van Herfstmaand; doch toen bdlondt die Stad alleen uit een ledig erf; aan den eenen kant beworpen met heuvelen en zandhopen , aan den anderen kant, ukgehoold tot hellende en kromme kuilen, en overblijfzels van werken, zo verward, en wanfchiklijk, dat men naauwlijks zien kon, welke tot befchadiging en welke tot verdadiging der Stad gediend hadden: de huizen der oude Stad alleen ftonden nog overeindc: de inwooners begaven zich toen alle naer Sluis, en 'er verliep een geruimen tijd, eer eenigen zich te Oostende Vrede wilden nederzetten. In dit jaar floot ook
nisfehen Koning jakob van Engeland, die de Koningin %anje* ï"SABETH & het voorgaand jaar was opgevolgd ,



HISTORIE. 251
volgd, den vrede mee Spanje ; hetwelk de IX. aft», Staaten zo misnoegd regen hem maakte, dat zij " hem de vrije vaart op Antwerpen weigerden; doch in het vervolg hielden zij geraden hun misnoegen te ontveinzen.
De veldtogt van het jaar 1605, werdt geo- Misluk'» pend met eenen vruchtloozen toeleg van Prins aanflaëen maurits, om Antwerpen te belegeren: gelijk *a"öos*' ook zijn toeleg op Gelder mislukte, en hij in dit jaar, door ambrosio spinola verfchalkt en ambhqtot eenen aftogt, hoewel in goede orde, gé-"°.sp^°g noodzaakt werdt, hebbende die Veldheer Olden- ver'richfeel en Lingen bemagtigd; als ook Wachten- tingen. donk en het Slot Krakau door bucquoi doen inneemen: ter zee hadt de Lt. Admiraal iiau- hau. tain, een fmaldeel fchepen, welke twaalfhon- tain ver* derd geoefende Spaanlche Soldaten herwaart meestert« meende te voeren, onder de Bngelfehe kust fchepen. aangetast, en meest alle vermeesterd, zo dat 'er wel de helft van 'svijands volk nevens hunnen Overften gebleven was. In Indien hadt de De °- r< Maatfchappij, na het veroveren van hetkafteelte ve"4'kett Amhiina en Tidor zich van den Nagelhandelver- zig van zekerd, en verbonden aangegaan met de Kot den Naningen van Tidor en Temate en den Samorijn je^en" op de Kust van Malabaar : haare voordee- gaat ver. len waren zo groot, dat men in dit jaar, weder bonden eene vloot van elf fchepen naer de Indien a;!n* zondt, over welke kornelis maatelief de jonge , een der Bewindhebberen, het bevel voerde.
In het volgend jaar 1606, nam spinola , l6q6 ffichêm , Grol en Rijnberk in , welke laatfte a. spiStad Prins maurits , fchoon een genoegzaam K0LA leger bij zich hebbende, niet verkoos te ont- e^taf '
zet- plaacien.



454 VERKORTE VADERLANDSCHE
IX. afd. Zetten; ook hadden de Staaten grooter verwach' ting van het leger onder hem, in dit jaar opge-
■AnH£N vat: ^e aanflag van Prins henrik fredrik op prik fee- Venlo, en een andere om eenige fteden in Vlaanduik op deren te overrompelen door middel van zwemVenk. mers en fchepen uit Zeeland, liep mede te leur. " Eveneens ging het met het beleg van Grol, welk maurits, in het vólgend jaar, ondernam.
heims- In het jaar 1607, werdt jakob van heemskerk; zij-kerk, die te vooren een zeer gevaarlijken togc ne over- naer ]$ova Zembla gedaan, en aldaar, nevens «"dood. eenige anderen overwinterd hadt, als Admi' raai, met eene vloote van 26 ooglogfchepen naer Spanje gezonden, en met deeze tastte hij in de Baai van Gibralter , een - en - twintig Spaanfche oorlogfchepen onder den Admiraal d'avila aan; doch hem werdt bij de tweede laag door eenen kogel het linker been weggenomen , dat hij bedierf; in zijn uiterst de zijnen vermanende om in 'svijands nederlaage den troost te zoeken over zijn verlies: dit gefchiedde ook; men bevocht eene volflagen zege, grooten roem, doch weinig voordeels: het lijk des Admiraals werdt vervolgens op'sLands kosten te Amjlerdam in de Oude kerke bergraven, alwaar ook eene deftige Grafilede ter zijner eere is opgericht.
Van de zijde des Aartshertogen en met 's Konings verlof was men ook ernftelijk met de Staaten , als met vrije volken, op welken men niets te eifchen hadt, in onderhandelinge getreeden, over Pater vrede of beftand; waartoe zich Pater jan neyen , jan Overfte der Minderbroederen, liet gebruiken; keyew; en inen fl0Qt toen 00k wej naast eene vvapen-
fchor-



HISTORIE. 253
fchorfing met eenige bepalinge, voor agt maan- IX- afd. den: gemelde Pater zocht toen ook den Heer Griffier cornelis aarsens, wien hij vijftigdui- ^il"* zend kroonen beloofde, uit naame van spinola , gen. tot het bevorderen van vrede of betond, omtekoopen; hem tevens eens fchriftelijk befcheid daarvan, en een diamant van geene kleene waarde voor zijne huisvrouwe aanbiedende : de Griffier weigerde eenigen tijd de gefchenken te aanvaarden, doch ten laatfte nam hij den Diamant, en het handfchrift, doch ontdekte zijn wedervaaren den Prinfe en den Advokaat, en vervolgens ook den Staaten, die het handfchrift en den diamant Helden in handen van hunnen Thefaurier joris de bie, eenen man van beproefde trouwe; doch beiden, naderhand, met een verwijt wegens deezen handel, aan lodewijk verreiken , die de bekrachtiging der wapenfchorfingevan de Aartshertoginne overbragt, Weder ter hand deeden ftellen.
Terwijl men nu ook de bekragtiging uit VerSpanje verwachtte, poogden de ijveraars voor ^e'dheid den oorlog en voor den vrede, de Prins name- vreje< lijk en de Advokaat, aanhangers voor hun gevoelen te krijgen, maurits zocht Friesland en Groningen te bewegen, om, nevens Zeeland, tegen de handeling te Hemmen. De Predikanten, die voor een groot gedeelte hem na de ©ogen zagen, predikten 'er openlijk tegen ; en men hieldt hen , die van vrede fpraken, verdacht van heimelijk verftand te houden met den vijand: de Regenten der meeste fteden neigden echter tot vrede, waartoe de Advokaat hen konftiglijk, door redenen, hadt weten te beleezen. De Prins, die dit dwarsbooraen niet dulden



554 VERKORTE VADERLANDSCHË
IX. afd. den kon, gaf fomwijlen niet duisterlijk te kennen, dat hij zijne trouw verdacht hieldt. oldenOnge- barneveld , iehoon doorgaans eerbiediglijk van noemen den Prinfe fpreekende, gaf daarentegen zijne vari maü- bekommering fomtijds te kennen, als of zijne gen 01" Doorluchtigheid te veel gezags zocht in den denbar- Staat, en daarom voor den oorlog ijverde: — heveld. deeze bron van oneenigheid kon nooit zo volkomen geflopt worden, of zij welde, van tijd tot tijdj wederom op: maar, of zij immer zohoog gereezen zij, dat de Prins, gelijk fommigen vernaaien, den Advokaat eens, openlijk , hebbe heeten liegen, te gelijk de hand opligtende , om hem te flaan, zou men niet durven verzekeren.
De hoop op eenen aanftaanden vrede j of de natuurlijke nijverheid der Hollanderen, die hun niet toeliet, hunnen aanwasfenden rijkdom te bezitten , zonder gebruik daarvan te maken ? De hadt eenige bijzondere perfoonen aangezet, om Ikem- verlof te verwerven van de Staaten * tot het !!er'lr°wê droogmaken van de Beemfter: een meir, welk zeven uuren in het rond groot, en zes voeten diep was; welk werk in het volgend jaar begonnen , doch eerst in het jaar 161a , voltooid werdt, en zedert zeer veel toegebragt heeft tot den aanwas van Purmerende. Z6c8. In het begin van Sprokkelmaand van het jaar 1608, kwamen de Spaanfche Gezanten, die over den vrede handelen zouden, en aart het hoofd van welken den Veldheer a. spinola, zeif was, in Holland; daar zij een half uur van 's Hage, door Prinfe maurits , verzeld van eenen ongelooflijken ftoet, te gemoete gereden werden: in de onderhandelingen met
hun



HISTORIE. 255
huil werdt tcrftond de vrijheid der Nederlanden IX.afb. erkend; doch over de vaart op Indien van wel- " ke de Spaanfchen den afltand begeerden, werdt hevig getwist: over het Huk van den Gods^dienst voorzag men geen minder hevigen twist, waarom dit tot op het laatst verfchoven werdt: over den wederzijdfchen Koophandel was ook groot verfchil, en de onzen weigerden de vaart op Antwerpen weder vrij te Hellen, gelijk de
Spaanfchen vorderden: onder dit haperen Wapen*
der handelinge werdt echter de wapenfchorfing fchorfing
verlengd tot het einde des jaars. maar, verlenSd'
dewijl men bleef dringen op den afltand van de vaart op Indien, en voor de Roomfchen vrijheid van Godsdienstocfeninge eischte van de Spaanfche zijde, braken de Staatfchen de handeling van den vrede af; doch toen begonnen de Fra'njche en Engelfche Gezanten te raden, tot het aangaan van een veeljaarjg beltand. jeannin , de Franfche Gezant, (wiens Koning bedoelde, jEAmr^ door gefchenken, Prins maurits , Graaf wil- zijn toelem , den Advokaat en anderen te winnen, om kg oin met hunne hulpe, meester van den vereenigden f^nken Staat te worden,) deed, omtrent deezen tijd maurits, aan h arne veld een gefchenk, welk de Advokaat, ölimnop omtrent 20,000 guldens begrootte , doch y*j^c~ welk hij verklaard heeft, onvangen te hebben, e;)Z, t'e in erkentenisfe van dienden , den Koning in winnen, -vroegcren tijd beweezen , en ingevolge eener babne* belofte, hem reeds in het jaar 1598 ge-VELa daan, en dat hij nimmer, met iemand, over eln°gel de opdragt der hcerfchappije aan den Ko- fchenk ning van Frankrijk , in onderhandelinge ge- van weest was. Frankrijk; De Staaten beflooten ook eenparigliglijk, op
Zes-



25Ö VERKORTE VADERLANDSCHE
IX. afd. Zeeland na, om de voorflagen van beftand te
— hooren, mits hunne vrijheid, bij hetzelve,
niet onder voorwaarden of voor zekeren tijd, maar eenvoudiglijk en voor altoos bevestigd werdt: de Prins , die in het bijzonder zeer ijven*"- veel bil het beftand benadeeld zoude worden , gen het doch zijn bijzonder belang nooit als eene reden beftand van klagce inbragt, ijverde zeer tegen deeze voorin geflagene handeling, en fchreef eenen brief aan de Hollandfche Heden tegen dezelve , waarin hij voorftelde, dat de Landen, geen' verzekerden vrede hebbende, met de lasten des krijgs bezwaard zouden blijven; dat de neering verlopen zoude, vooral zulke, die aan den oorlog vast ware , en die wel een derde deel der Ingezetenen voedde, waaruit dan terftond na, of misfchien nog voor het uitgaan van het beftand, riiet dan een fchandelijk verdrag met den vijand, en eene flaaffche onderwerping aan zijne heerfchappije te wachten ftonden, en, dat hij in het geven van zijnen raad, alleen op het welzijn
van den Staat zage, enz. In Frankrijk
hadt iemand, uit 'sPrinfen naam derwaarts gezonden , onvoorzichtiglijk genoeg verfpreid, dat de meeste fteden van Holland en Zeeland het met den Prinfe ééns waren, die liever zoude •willen fterven , dan in het voorgeflagen beftand bewilligen; dat de andere Gewesten de wet van deezen wel zouden moeten ontvan-' gen; dat oldenbarneveld zijne misdagen begon te zien en maurits gunst te zoeken; dat hij en de beide aarsens den Staat verraden hadden, en dat de Advokaat en de Griffier groot gevaar liepen van hun leven, of ten minfte hunne ampten te verliezen.
De



Historie, 25?
1-,
De franfche Gezant deed vervolgens eene IX apd; deftige en dreigende rede ter Staatsvergaderinge ~ om de handeling wegens een beftand aanteraden en te doen doorzetten; ook leverde hij een zjn'%r gefchrift in , waarbij de redenen van Prins vóór; maurits in zijnen brief aan de fteden, omftandiglijk beantwoord werden: hierop drong mau rits zijn voorig fchrijven, in een tweeden brief 'nog nader aan; ftaande omftandig ftil , op hen groot gevaar van verdeeldheid , en omkoopingen door den vijand; dewijl 'er geene magt of gezag in het land was, om 'er tegen te voorzien: ook maijrits deed hij eerlange eene reis door de Hollandfche iteden, waarbij hij zich veele moeite gaf, om BvUamL de Regenten te overtuigen, dat men geen befta!?d . maaken m'°gc > dan , waarbij 's Lands vrijheid in klaare bewoordingen en voor altoos bevestigd wierdt,
'sPrinfen brieven en verfcherdene fchriften van Schimp, minder gewigts, verwekten eene bijstere gis-fchriften ring in de gemoederen : men fprak in dezel-tegen 0L~ ven lasterlijk en hoonende van den Advokaat, ^vS 'en de beide aarsens ; en in zekere drie brieven, die ter Staatsvergaderinge gebragt en gelezen werden , maalden men het beftand af, als eene listige uitvinding van den vijand, en van den Advokaat, als zich bedienende vart flinkfche middelen, om het doortedrijven, waarom hij zelfs geoordeeld werdt een fchandelijken dood verdiend te hebben; al hetwelk metgroote verontwaardiginge van elk gehoord werdt: Prins Maurits zelf verklaarde dat de opfteller deezer brievert, moest opgezocht en vastgezet worden. ■ De Advokaat lag ftraks daarna zijne le&
bediening neder; doch de Staaten deeden'hem neder™ R doos



S58 VERKORTE VADERLANDSCHE
IX. afd. door eenige gemagtigden weder overhaalen, om
zijn amt te* hervatten, gelijk tot elks genoegen
doch gefchiedde, zonder dat zulken, die hem tegen het we- waren, zich openlijk verklaaren durfden, der aan. De meeste leden van Holland Hemden toen ook Zedant voor het beftand ; en vier andere gewesten blijft te- voegden zich bij hen, doch Zeeland alleen ftel-
beflatuf de 'er zich vimliS teêen: maar nadat de
Engelfche en Franfche Gezanten hun vertoond
hadden, dat zij geene hulp van hunne Vorften meer te wachten hadden, zo zij het beftand verWan- wierpen, geraakten de gemagtigden van Zeeland kelt. aan het wankelen, en de Prins zelf werdt door jeannin , die barneveld ook met hem wist te verzoenen , in zeker gefprek , mede overgehaald tot verandering van gedachten nopens het Beftand ; te meer na dat oldenbarneveld den Prinfe hadt toegeftaan , dat men, geduurende het Beftand , dertigduizend mannen behoorde te onderhouden , hetwelk niet weinig hielp, om hem minder af keerig te maaken van hetzelve ; gelijk hij dan ook voor het einde van Slagtmaand, gehcellijk omgekeerd was. .Delft en Delft en Amfterdam , welk zich het laatst Jmftef- van aiien üet overhaalen, ftemden nu ook yoor mTnïrm"het Beftand; en Zeeland zondt, nog vóór Kersin. rijd, Gemagtigden naer 'sHaage, met last, om zich te voegen bij de meerderheid, en dit was 'T wordt van dat gevolg, dat het twaalf jaarig Beftand , getekend. 0p ^ ^ yan (}rasrnaand 1609, te Bergen op Jfoo. Zvötn getekend werdt, en op den 21 daaraan in 'sHaage plegtiglijk afgekondigd; hebbende de Koningen van Frankrijk en Engeland zich, als borgen voor de onderhoudinge van hetzelve verklaard. Om Prins maurits fchadeloos te
ftel-



HISTORIE. 25$
(tellen, werden hem alle zijne wedden, tagcig- IX. af». duizend guldens in het jaar belopende, door de Staaten toegeltaan , en daarenboven nog eene c^je""8 gelijke fom, in de plaatfe van brandfchattingen |0o8 gê= en verbeurdverklaaringen ; nog beloofde men fteld. hem jaarlijksch, als hij kwam te trouwen, 25,000 guldens; en deeze werden hem, op aandrang van den Franfchen Gezant, van nu af aan, toegelegd : de wedde van Graaf henrik fredrik werdt tót op 30,000 guldens verhoogd; en die van Graaf willem lodewyk beliep nu omtrent 50.000 guldens in het jaar.
Hier bleef het niet bij, men zocht Prins mau- lv?e° rits ook eente meerder gezags in de Regeerin- z2'~ ^f" ge optedragen ; en dus ook eenige verandering zacbs in den tegenwoordigen vorm derzelve te maaken, optedraa* die zedert eenige jaaren, eene andere gedaante ^en" hadt aangenomen, dan zij, in den aanvang des oorlogs, plagt te hebben. —— De Vergadering der algemeene Staaten was nu tot een' hoogentrap van aanzienlijkheid geftecgen; wordende haaren luister niet weinig vermeerderd door het geduurig ontvangen en hooren dér Gezanten van magtige Vorften, ter gelegenheid der gewigtige handelinge over het Beftand. oldenbarneveld, fchoon in naam alleenlijk een dienaar der Straten van Holland, deelde in die gezag, als gewoonlijk Afgevaardigde in de Vergaderinge van de algemeene Staaten , daar hij de ftcm van Holland zeer wel wist te doen gelden; en het groot gezag, welk hij zich, door zijne langduurige dienden bij de Staaten van Holland zijne Meesters verkreegen hadt, was oorzaak dat hij de ftemmen, gemeenli jk kon kiden naer zijnen zin ; en dewijl de meeste
Ra Gs*
V



a6o VERKORTE VADERLANDSCH2
IX. afd. Gewesten zich naer Holland voegden , zo is" ?" ligtlijk hieruit af te neemen, hoe veel de Advokaat vermogt, in de Vcrgaderinge der algemeene Staaten : in Zeeland alleen hadt Prins maurits het meeste vermogen, en het was door middel van dit Gewest, dat hij het befluit tot vrede of beftand, welk oldenbarneveld dreef, lange wist tegen te houden. Voor- Bij deezen vorm der Regeeringe nu, öntflag tot brak het^ m geval van verfchil tusfehen de bij* échten" zondcre Gewesten of fteden van elk Gewest, van een' aan een vastgelleld middel ter beflisfinge: men Raad van floeg daartoe dan voor, om eenen Raad van Staate. staate opterichten , en Prins maurits aan het hoofd van denzelven te ftellen; ten einde door dien Raad alzulke gefchillen te doen beflisfen ; de langwijligheid der Raadsplegingen bij de algemeene Staaten te doen ophouden, enzaaken* die fpoed eischten, des te fchielijker te kunnen afdoen.
Frank' Frankrijk zelf deed door zijnen Gezant tot rijk on- oprichting van zulk eenen Raad voorzichtedenzeï-' n"jk arbeiden ; doch jeannin wist wel dat de yen. Advokaat hiertoe niet ligtlijk bewilligen zou-» de: de Raadsheer franken, die door uitenbogaard wel eens meer op logens betrapt is, hadt wel aan deezen verhaald, dat de Advokaat vóór het fluiten van het beftand, hem gezegd hadt, dat men, alvoorens, met den Prinfe behoorde te handelen op gelijke voorwaarden, als met zijnen Heer Vader gefchiedware; doch het is hier uit niet zeker, dat dit ooit des Advokaats 'wezenlijk gevoelen geweest zij , om dat franken , die noch de vriend van barneveld, noch die van uitenbogaard was, zulk
iets}



Hl S T O R I E. ést
iets wel kan voorgegeven hebben, om de ande- iX-afb. ren te doen weeten, wat hijzelf gaarne gezien zoude hebben; of om de toenmalige breuke en verwijdering, die 'er tusfchen maurits en bar ■ neveld was, opentehouden , of nog verder te verwijden : de Advokaat begreep ligtlijk dat zijn gezach merkelijk verminderen zoude, zo dra de Prins aan het hoofd van eenen Raad van Regeering gefield ware: ook vreesde hij voor de nadeelige gevolgen van zulk eene uitfteekend gezag, als men den Prinfe wilde opdraa J^j* gen j en zij, wier belang het was dat de zaaken gls^n in den tegenwoordigen fland bleven, bragten, voordzegt de groot , ligtlijk te wege, dat de on- gang. derhandelingen over het hervormen der Regee* ringe, eerst tot na het fluiten van het beftand, en toen, tot na het einde des jaars verfchooven werden, waarna zij allengskens in het vergeetboek raakten.
De Staaten befloten nu eerlange een gedeelte DeStaavan het krijgsvolk aftedanken , en deeden alle ten bevendelen tot op zeventig mannen verminderen, Aujien zonder eenig vendel geheel aftedanken; hetwelk vónfa"ft6. den Bevclhebberen groot genoegen gaf: na danken, deeze vermindering beliep het getal der troe pen , volgens de monfterrollen, nog omtrent 30,000 knechten , en 3000 paarden, die, naar gewoonte , tegen agt en twee derde maanden
in het jaar betaald werden. Op den ze- bevestfgi
venden van Hooimaand kwam de bckragtiging het be-, uit Spanje in volkomene orde ; bevestigende ftand, de Koning het beftand, in alle deelen, zo verre het hem betrof, beloovende het van zijnen kant te zullen houden; dus kreeg het werk van het- twaalf jaarig beftand zijn volleu bcflag : de



SÓa VERKORTE VADER LAN D S C MË
!%• AFP. Vereenigde -Nederlanders zagen zich gebragt 9 " tot eene ruste, die de meesten nog niet gekend
hadden, en tot welke veelen zich bezwaarlijk gewennen konden. Uitheemfche Volken verwonderden zich, en het fcheen hun ongelooflijk, dat men den magtigften Koning, den Koning van Spanje had kunnen afdringen eene erkentenis der vrijheid van de Vereenigde Gewesten en een groot deel des handels op de Indien: hiernaar werden de kragten van den vrijen Staat, en de wijsheid van deszelfs Regeeringe gewaardeerd ; en, zedert, hebben veele Vbrften en Staaten, naer het Bondgenootfchap der Veree* nigde Gewesten beginnen te Haan.
X. AF-



HISTORIE. 263
X. ATT».
X. AFDEELING.
Beginnende na het fluiten van het twaalfjaarig- befland, in het jaar 1609, en & eindigende met den dood van maurits , Prinfe van Oranje, in het jaar 1625.
Na het fluiten van het befland merkten de Pf^erVereenigde Gewesten zich volkomenlijk aan,^se^ als een' vrijen en onafhanglijken Staat, en be- ten mergonnen zich ook, in allen opzichte, als zodanig ken zig te gedragen, alomme Gezanten afzendende met gg"varjjen den tijtel van Ambasfadeur , en geduuriglijk Staat. Gezantfchappen van vreemde Vorften en Staa- Sluiten ten ontvangende; gelijk zij nog in den Zomer een vervan het jaar 1609 , een verbond van vriend- lj^ j^t fchap en koophandel met muley zaiden, Ko- aro '* ning van Marokko, flooten.
jakobus arminius en franciscus gomarus, ARMI-
beide Profesforen in de Godgeleerdheid te Lei-*™bt in* den , van eikanderen over de Godlijken beflui- verfchil ten verfchillende, zo wel als over de belijdenis met en den Catechismus , hadden zo verregaandeG0;vURU:3' befchuldigingen tegen eikanderen uitgeworpen, datze reeds in Wintermaand van het jaar 1608, deswege voor den Hoogen Raad gehoord en vJ2Jrdf [J door denzelven tot ftilte en onderlingen vrede hoogen gelast waren , en om aftewachten dat de ge- Raad gefchillen in eene Nationaale of anders Provin-hoord* ftaaie Synode vereffend wierden ; doch men zweeg echter niet, en beider gevoelens dronR 4 Sen



I
a6"4 VERKORTE VADERLANDSGHj
AFT> gen meer en meer, door : de Predikanten waren meest voor dat van gomarus , die een volflxekc bcfluit van God vastftelde, om eenigen te ber houden uit het gevallen menschdom", 'en'de. overigen in hunne ellende te laten liggen; doch; de meeste Wethouders hielden het met arminius , wiens Leer gemaklijker te bevatten VQns- fcheen. —— Na het overlijden van deezen, in Tius het jaar 1609 , beriep men in zijne plaatfe, Profes c0nradus vorstius die bij veelen gehouden for. c werc^? n,°g veel meer van de Leere der Hervormden te verfchillen, dan armlnius. Beroer- Te Alkmaar ontltond, wegens het fchorste te ^a-fen van Ds. venator, die den Catechismus en maar, de Belijdenis geweigerd hadt te ondertekenen, eene beroerte, welke eene buitengewoone verandering der Regeeringe aldaar te wege bragt: Te te Leeuwarden werden op Nieuwjaarsdas van Jee"mar~ het jaar 1610, de glazen van het Raadhuis t 16ie. door eenigen van het graauw uitgeflagen, en de Pvegenten naer buiten gedreeven, waarna de Gilden eene nieuwe Regeering aanrtelden. Iet diergelijks werdt, onder veele opfchuddingen, ook in dit jaar te Utrecht uitgewerkt, door dirk kanter en zijnen aanhang, die echter naderhand weder het onderfpit delven, en als ballingen de Stad verlaten moesten, alwaar toen eene Remonflrantschgezinde Regeering plaats gekreegen hadt : de befaamde Remonfirantie r naar welke die van arminius gevoelen den naam van Remonjlranten kreegen , werdt omtrent deezen tijd , ook aan de Staaten van Holland'ingeleverd, die daarop de Clasfen aanfchreeven, om, tot naderen last, niemand iets, boven de vijf punten, in die Remonjhantie vervat, aftc=
vor-



Historie. atfg
Vorderen; waar naer zommigen, met name, de X. UnÜ' Clasfis van Leiden , verklaarden zich niet te kun- ~ ' nen voegen.
In de Lente van het jaar 1611, werdt de l6lI« Haagfche Conferentie tusfchen zes Predikanten r^fe^, van elke zijde gehouden: doch de Staatenfchree-fcrentie," ven geene van beiden de overwinning toe, maar vermaanden hen tot onderlingen vrede eri broederlijke eendragt, hetwelk van wederzijde, zonder tégenfpraake, aangenomen werdt. — maurits De zaaken van Gulik en Kleeve, waarin de Staa-kema&" ten gemengd waren, bragten te wege dat Prins ^ulik. maurits in dit jaar met een leger van 14000 knegten en 3000 ruiteren, de Stad Gulik bele- . gerde, en bij verdrag innam, waarna zij den Vorst van Brandenburg en Nieuwburg in handen Uitvin, gelleld werdt.— Omtrent deezen tijd, of liever dir>g d?.r al in of voor het jaar 1(S08, vondt zacharias jan- £f j[eklj'* sen , een Glasflijper en Brillenmaker te Middeljburg, de Verrekijkers uit, die zedert door anderen merkelijk verbeterd en zeer gemeen geworden zijn.
In het kerklijke werdt vorstius thans in zijn vors-
ampt , met behoudenife zijner wedde , ge- tius
fchorst, eer hij het nog geoefend hadt. goma- ™ord.t 11 ■1 r ■ ' ,; ■ in ziin
rus hadt te vooren reeds zijnen dienst opge-arnpt ge_
zegd, en deeze Landen verlaten, joannes po- fchorst.
lyander , een Coritraremonftrant, en simon folyan-
episcopius, een Remonftrantsgezind Leeraar,BER en
werden toen in hunne plaatfen tot Profesforen pfuswor-
aangefteld. kornelis geselius, dien de Rotter- den Prol
damfche Regeering van zijnen dienst hadt afge- fesforen.
zet, om dat hij te hevig, naer haar oordeel, GESEL1US
tegen de Remonftranten van den predikftoel Tolter-^
uitvoer, werdt, toen hij naderhand afzonderlijke dam de
Vergaderingen hieldt, die hij de Kruiskerken ftad 01t-
R 5 noem- ze*d' -



HÓ6, VERKORTE VADERLANDSCHE
X. afd. noemde , de Stad ontzegd, en op zijne weige-, *~ ring van vertrek, door den Schout met zijne dienaaren, des morgens voor zeslen ter poorte uitgeleid: naderhand beriep men hem te Edam. I6I„ In het begin van het jaar 1613, werdt op den Delf/dit voorflag van Graave willem, Stadhouder van confe- Friesland, die den Remonflranten ongenegen rentie. was ? ^e Conferentie te Delft tusfchen drie Predikanten van beide zijde gehouden ; doch deeze werkte ook niet uit, dewijl mende vijf punten der Remonflranten niet verdraagelijk wilde verklaaren bij de tegenzijde: de meeste leden Befiuit van Holland meenden derhalven dat de rust niet van Hol- beter konde bevorderd worden, dan door het land op net opvolgen van dit volgend merkwaardig be-
va' 'den fluit' welk ziï tot herftel van den Kerkevrede» Gods-0" in Louwmaand van het jaar 1614, genomen dienst, hadden; te wee ten: zij belastten, dat men, in It514" het uitleggen der H. Schrift zorgen zoude, den lieden intefcherpen , dat het begin, midden, en einde van 's menfchen zaligheid, met naame ook het Geloof, niet aan's menfchen natuurlijke kragten, of werken, maar aan Gods genade in christtjs alleen moest toegefchreeven worden; dat God geene menfchen ter verdoemenisfe gefchapen hadt, noch noodzaakte tot de zonde; noch noodigde tot de zaligheid, terwijl hij befloten hadt, hun die niet te geven; dat zij niet verftonden, de gefchillen over de Predestinatie, op den predikftoel of anders onder het gemeen te brengen, noch dat men iemand dringen zoude hooger te leeren, dan dat god van eeuwigheid de zulken tot zaligheid verkooren hadt, die , door zijne Genade , in christus geloven, en daarin volharden zouden,
en



HISTORIE. aÓ*7
en daarentegen ter verdoemenisfe verwerpen, X. Ata. zulken die niet geloofden en in hun ongeloof bleeven voortgaan, alzo de Staaten deeze Leer voor genoegzaam ter Zaligheid en tot de Christelijke ftichting bekwaam hielden : eindelijk bevolen zij den Kerkendienaren, zich in alle andere punten der Leere te houden aan gods Woord, en aan het geene doorgaans bij de hervormde Kerken aangenomen , en in dezelve geleerd was, en zich voorts in liefde, eenigheid en goede ftichtinge , te gedragen, naer het geen bij de voorgaande Staatsbefluiten was goedgevonden: —— dit befluit werdt van de Hetzel» Remonflranten gaarne ontvangen; en vecleCon- ve vertraremonftranten namen aan te mijden , het wekt on" geene de Staaten afkeurden; doch eenige von- |en?G" den hierin zwarigheid, oordeelende dat men hun dus verbood de waarheid te prediken: te Rotterdam werdt zeker Makelaar , om het zeggen, dat hij liever van een varken, dan van een der Predikanten wilde getrouwd worden, van zijn burgerrecht voor een jaar, en van zijn makelaarfchap voor altoos ontzet: een drukker van Schiedam deed kort daarna deeze twee regels te Enkhuizen in de loterije leggen:
Zeg my, Trekker frisch ter eere van Oranje: Wat onderfcheid daar is tusfchen Rotterdams Inquifitie en Spanje.
Doch de Gecommitteerde Raaden van Holland verklaarden zijne loten verbeurd, en verweezen hem, voor veertien dagen, te water en te brood, welk vonnis flappelijk werdt uitgevoerd: ondertusfchen was uit het rijm des drukkers



%6t VERKORTE VADERLANDSCHE
X. afd. kers te fpeuren, over welke zijde zommigen ' dens Prins thans reeds hielden te hellen: men Nadee- hoorde ook , ten deezen tijde, wederom nalige ge- delige geruchten van den Advokaat, als of hij tegenoL voorhadt, het Land aan Spanje te brengen ; pjjwiiAR. eO hierom verandering zocht in den Godsdienst ; kev£i,d. zelfs zeiden eenigen, dat hij en uitenbogaard loontrekkers van Spanje waren, en Spaansch geld uitdeelden, ten nadeele van het Vaderland: aarsens ook hadt prancois aarsens , voor deezen GeXr0°l~A zant der Staaten in Frankrijk, uit misnoegen ramp.van OP den Advokaat, dien hij hielde bewerkt te jsaune. hebben, dat men hem van dit Gczantlchap ontval?. zet hac|t , zich omtrent deezen tijd , zo men wil, laaten ontvallen, „ dat zommïger gezag „ zo niet gevestigd was, of het kon wel ter „ neder geworpen worden;" woorden , die naderhand bleeken voorboden te zijn geweest van den ramp , die den Advokaat befchooren was.
De Hoe. in dit jaar werdt ook op den 23 van Oogstte ^Frant Eiaancl de Hooge School te Groningen , die nu ter Inge- na die van Leiden en Franeker de derde was wijd. hier te Lande , piegtiglijk ingewijd; dezelve was door de Staaten van dat gewest, op fterk aanraden van den Stadhouder, Graaf willem lodewyk , opgericht. Te Amflerdam , daar de Contraremonflranten een' Herken fteun aan de Regeeringe hadden, gelukte het hun in het iöi5' jaar 1615, den Walfchen Predikant simon goulart , die de algemeene Genade gepredikt hadt, in zijnen dienst te doen fchorsfen: in fommige fteden begon men zich ook tot afzondering Bewe- van de Remonflranten te fchikken. Te LccuSirS w warden , daar weder merkelijke beweging ont: ilaan



HISTORIE. s6>
ftaan en wederom verandering in de Regeeringe x. atö. bewerk: was, maakte men een onderfcheid tus- ° fehen Geneeffche , Politieke of Gemagtigde j(£bmar"
Geuzen-,
Het gewigtigst, welk in het volgend jaar 1616* 1616, door de Vereenigde Staaten uitgevoerd werdt, was het losfen van Vlüfingen, Ram me- va" pand^ hens en Brielle, eertijds in verzekeringe gege- fchapontven aan Koninginne elisabeth en tot hiertoe ^ast' met Engelsch krijgsvolk bezet: men gaf den Advokaat oldenbarneveld , in het gemeen, de eer van het gelukkig voltrekken eener handelinge, die de Vereenigde Gewesten onthief van het eenig overblijfzel hunner voorige afhangelijkheid van vreemde Mogendheden , en den Engelfchen ook den fchijn benam , waarop zij zich, buitens Lands, eenig gezag over deezen Staat plagten toetefchrijven.
Op den 18 van Lentemaand van dit jaar namen de Staaten van Holland wederom een be- De Sts». fluit, om den vrede te handhaven in de Kerke, ten been alle fcheuring en ^verdeeldheid voorteko- f^het men; en op dat Amflerdam zich mede bij dit handba* befluit der meerderheid voegen mogte, zondt ven men derwaart eene aanzienlijke bezending, aan val1 den het hoofd van welke Jonkheer adriaan van ^q -rq^ mathenesse, Heer van Riviere, was, en onder welke hugo de groot , Raad en Penfionaris van Rotterdam, alsSpreeker, eene deftige en uitvoerige aanfpraak deed aan de Vroedfchap tot verdediging van de Refolutien der Staaten: doch hier mede^werdt niets uitgevoerd ; blijvende die Stad dringen op het houden eener dmfttri jvetdge Synode, en datze niet zou kunnen ge-j^j?
doo- aan ^



fi/o VERKORTE VADERL AND S C HE
X. afd. doogen dat eenige Contraremonflrantfche Predi1 kanten , gefchorst of afgezet zouden worden, densari om c'at z*j mec de Remo}1ft}"anten geene Kereen Sijtio- kelijke eenigheid konder/ houden ; doch de «Ie. meerderheid der Staaten bleef bij de voorgaande Refolutien : deeze ftrijdige befluiten
gaven ondertusfchen geen gering voedzel aan de tweedragt: in fommige {leden werden de Contraremonftrantfche Predikanten, die zwarigheid maakten, om in ééne Clasfis met de Remonflranten te komen, ontzet van hunnen dienst en belet te prediken; daarentegen kreeg de Drosaart hooft van Gecommitteerde Raaden aanfchrijving, om de Contraremonstranten in zijn Baljuwfchap van het Gooilaand, om vredes wil, te gemoet te komen, in het beroep van eenen Predikant te Huizen: in tegendeel fielden Baljuw en Mannen van Schieland twee fcherpe keuren tegen de afgezondene Vergaderingen der Contraremonftranten te Zevenhuizen en elders. 1617. In het volgende jaar 1617, befloten deeze Scheu- laatften echter te Amflerdam en in 'sHage zich fchen^dë m&er te verbinden en geene Kerkelijke eenigRemon- heid meer met de Remonflranten te onderhouJlranten den: ook floeg Prins maurits den Staaten in en Con- -Lentemaand v00r' dat men hun moest toe-
traremon- .. „i ,1
ftranten te laaten vrijelijk te prediken , en de verlaaten Jmjler-_ Leeraars, bij verdrag, weder moest aannemen, dam en in Qf anderen in derzelver plaatze beroepen: — * ^ * de Remonflranten die te Amflerdam zich nu openlijk van de Kerk hadden afgezonderd, lieten voor zich prediken in een' Spijker of groot pakhuis, op Dwarsboomfloot, gehuurd van herman rendorp, doch hier werdt hunne Vergadering op den 12 van Sprokkelmaand door
het



HISTORIE. 271
het graauw geftoord, en alles wat los was ver- X. afd. nield: zedert werden ook de huizen van rem ' en jan egbertszoonen bisschop geplunderd; zonder dat 'er fchaê verhaal van te bekomen was, en weinige of geene ftraffe over de plunderaars geoefend werdt: in 's Hage verwekte de twist De Contusfchen h. ros^us en j. uitenbogaart , ook traremtmeene fcheurine, in welke de Contraremon-$rmttn ftranten, nu geftij'fd door Prins maurits , zich jn >s zj0ge van de Kloosterkerke meester maakten, op dendeKloos-
9 van Hooimaand: op andere plaatfen'erkerlt
gebruikte men nog geweldiger middelen om zijnein' oogmerken te bereiken, en fommige fchippers ftelden in hunne vlaggen 's Prinfeu Wapen, met dit bijfchrift:
Liever met Oranje te leggen in het veld, Dan latiger met de Arminianen te zijn gekweld.
Ook zag men in openbaren druk, eene lijst der fteden en fterkten, die het hielden tegen de Arminianen: fterk, meent men, de Contraremofiftranten aangemoedigd te zijn tot diergelijke onderneemingen, door eenen brief des Konings van Groot - Brittannie, in de Lente deezes jaars in het licht gekomen, en zeer veel verfchillende van dien, welken hij te vooren aan de Staaten gefchreeven hadt, alzo hij niet meer riedt, de gefchillen verdraagelijk te verklaaren, maar dezelve te beflisfen, door eene Nationale Synode.
Deeze fcheuring in de Kerk gaf ook aan- Ongeleiding tot eene ongewoone verandering in de GrandeRegeeringe, om welke te bewerken de Co?}- ring in de traremonjlranten in het eerst hunne kragten be-reeee-
proef- rin&e'



üfs VERKORTE VADERLANDSCHÜf
X. Am. proefden irt de kleine fteden, die geene ftem ifi *—™ Staat hadden; van zins, naar het fchijnt, om tot de Hemmende fteden van Holland naderhand overtegaan: de Advokaat en verfcheidene Leden der Vergaderinge befpeurden welhaast, waarop het was aangelegd : veelen begonnen zelfs te geloven , dat de Godsdienst flechts tot eenen dekmantel gebruikt werdt $ om deeze verandering uittewerken, en vermoedden dat de Prins zelf 'er onder roeide , of door zijnen aanhang 'er onder deed werken, op dat men hem groote.r gezag, en aanzien opdroege; hetwelk de Advokaat , zo als men den Prins deed gelooven, en anderen zochten te doen verminderen; terwijl de Contraremonflranten, die hij hieldt voor de oude Gereformeerden, welken zijnen Vader ten, fioel verheven hadden, ten uiterfte op het vermeerderen van zijn gezag gefteld waren. ^Keflint Qm dan f in zulk eenen toeftand de rust der Waard- fteden te bewaren, hieldt men geraden, Waardgelden gelders aan te {tellen in zulke fteden, die deffteHen- zc^ven oordeelden te behoeven: dit beflu.it, welk de Schérpe de Scherpe Refblutie geheeten werdt, ging, bij Refolutie de meerderheid in de Staatsvergaderinge door, genoemd, tot groot ongenoegen des Prinfen , en onder protest van Amflerdam en eenige andere fteden ; en het aanneemen der Waardgelders, welke echter in Holland nog geen 1800 man' nen beliepen, gefchiedde te Haarlem, Leiden, Gouda, Rotterdam, Schoonhoven i Hoorn, en misfchien nog op twee andere plaatzen; te Utrecht gefchiedde dit, terwijl 'er de Advokaat oldENbarneveld door ziekte vertoefde, op den voorilag van gillis van ledenberg, Secretaris det Staaten van Utrecbt.
Niet-i



HISTORIE. 273
Niettemin ging op den 11 den van Slagt- X. afd. maand, ter Vergaderinge van de algemeene Staa- ' " ten, bij meerderheid van Hemmen, het befluit ,fjethoudoor, tot het houden der Nationale Synode, eeneSvwaartoe Dordrecht tot de plaats benoemd werdt: node Nade fchranderfle Remonflranten voorfpelden zich t'onaa! hier uit niets dan verdrukking, en hadden daar-befloteni om gaarne gezien dat men de Synode eenvoudiglijk ingewilligd hadde, op dat 'de verandering der Regeeringe ware voorgekomen geworden; doch de Advokaat oordeelde, dat men 'sLands gerechtigheid niet mogt weggeeven.
De Prins deed kort daarna, zo door eene rei- mauhits ze in flilte in perfoon, als door brieven, zeerbeKoekt veele moeite, om eenige fteden van Holland fteden. te bewegen tot het inwilligen der Nationale Synode, en tot het afdanken der Waardgelderen: ter vergaderinge van Holland begonnen ook verfcheidenë fteden over te hellen tot het Hemmen voor de Nationale Synode, terwijl Haar- 'Merklem eene zeer merkwaardige verklaring inlever- waardige de, tot ftaving van de genomene Refolutiën, en v.erklaavan het recht en gezach der Staaten van Hol- Halrkm. land, tot handhaving van den Godsdienst, uit welken alle geloofsonderzoek en geweldenarij verbannen moest blijven, en van de Privilegiën der fteden in geval van rechtspleginge in crimineele zaaken , tegen den indrang van de Gerechtshoven, enz. met welke verklaringe zich ook voegden de fteden Leiden, Gouda , Rotterdam , Schoonhoven , Brielle , Alkmaar en Hoorn.
Terwijl deeze gewoone Vergadering nog maurits duurde, vertrok den Prins in Lentemaand van verandert het jaar 1618, naer Gelderland, alwaar h^JjjdfS S te



a/4 VERKORTE VADERLANDS.CHE
X. afd. te Nieuwmegen , buiten tijds, en ondanks het ~ Protest der Regeeringe aldaar, de WethouderRegee- fchap veranderde: en in Bloemmaand naer Overnieuw- ij$ï vertrokken zijnde , haalde hij die Provinmegen, cie over tot het bewilligen in de Synode: te 1618. Utrecht, daar de Waardgelders zeer tot last beHaalt gonnen te worden voor de Staaten, en fommioveMotL ëen derzelven neigden, omze ter betalinge van het be- Holland te doen komen, anderen omze aftedanwilligen ken, en van den Prinfe eenige vendelen , ter ln d j bevvaringe van de openbaare ruse te begeeren, was men in vreeze, dat de Stadhouder ook zulk eene ongewoonc verandering in de Regeeringe als te Nieuwmegen mogt komen maaken: maar eer dit gefchiedde, moesten de Waardgelders Bezen- afgedankt worden, en daartoe werdt de Prins, y"^er nevens eenige Gemagtigden uit de algemeene Staaten naer Utrecht in bezendinge gefield, om welke voortekomen de Staaten van Holland ook eenige afgevaardigden derwaarts hadden haten vertrekken; welke met den Prins, bij zijne verwelkoming, in gefprek geraakt zijnde, van zijne Doorluchtigheid moesten hooren: dat de tegenwoordige argwaan en twist in de Regeemaurtts rjnge des Lands, de Jchuld alleen van den Ad' dfgt cl" v°kaat ware ■> en dat men hem van V bewind penbar- had willen ontzetten , en ten lande uitjagen ; jjeveld. doch dat hy wel wist wat hy deed; vyf 'gewesten" voor zich hadt, en anders Gemagtigden uit Holland verwachtte, die hem zouden onderfieunen: voorts dat de Waardgelders erger waren dan de Spaanfche kasteden , en daarom afgeAnt- dankt moesten worden: waarop door de groot woord en anderen werdt geantwoord, dat zy allen, van de ^0 de Advokaat dood ware, zich verpligt zouden



tï ï S T O R i e; 275
'dón rekenen, 'sLands Gerechtigheid voorte- x. a*ö4
.jjftztfKj we» nu Holland fcheen te verach- "
ten, en het aan de andere Gewesten te willen GRCOT» onderwerpen: waarop de Prins hernam, dat de S"5op. Advokaat daarentegen Holland fcheen te willen
maaken de algemeene Staaten: het geene
de Prins hier gezegd hadt, dat men dacht hem van zijne waardigheid te ontzetten, hadt ook, naer het getuigenis van anderen, geen' den minsten grond: offchoon men naderhand onderzocht hebbe, of 'er in de Stad ,of Regeeringe ■van Utrecht immer voorflag gedaan ware, om den Prins te ontzetten van het Stadhouderfchap, en het den Graave van Kuilenburg optedragen: ook fcheen men bedenkelijk te houden, of fommigen het oog niet op Graaf fredrik henrik hebben mogten.
Uit het gemeld gefprek blijkt echter dat de Hollandfche Afgevaardigden, zo even genoemd * aldaar weinig zouden hebben kunnen verrichten ^ gelijk ze ook , na dat ze zagen dat de hoofden zelfs der Waardgelderen, zo wel als die der bezettinge niet geneigd waren om de Staaten van Utrecht te gehoorzaamen , goedvonden te wijken, gelijk zij deeden, na dat de meeste Leden der Regeeringe, als ook ledenberg , voor erger beducht, de Had verlaatert hadden: eer zij afreeden, zagen zij de andere Afgevaardigden van Dort, Amflerdam, Schiedam \f Enkhuizen, Edam en Purmerende, voor de herberg de .Hulk, van den wagen Happen, en vernamen naderhand, datze geen half uur langer in Utrecht moesten gebleeven zijn, of men zou hen op Hazenberg gebragt hebben: — maumts de Prins veranderde hierop, na dat de Waard- dankt te 3 a gel-



276 VERKORTE VADERLANDSCHE
X. afd. gelders eerst waren afgedankt, op het verzoek
van eenige genoemde Gemagtigden, de Regee-
tWitde ring ^ar, die eene gantsch andere en ongeleids hoorde gedaante kreeg; en nikolaus berk af, en werdt toen Burgemeester, nevens kornelis verandert VAN DE POLL } die de andere partij verlaaten
?inVe" hadt' 0111 ziins eiSen voordeels wii' geliikDE b' groot van eenen zegt; hem, zo men meent, bedoelende: de Remonflranten moesten vervolgens ook de Domkerk aan hunne weêrpartije afftaan.
„ , Na deeze groote verandering 'mUtrecht dankdSktde te men ook in Holland de Waardgelders af; en Waard- alle de Edelen en fteden van Holland, behalgelders yen Qouda , bewilligden den 25 van OogstSSi» maand in de Synode, met eenige bepalingen, in deSy- die meest hierop uitliepen: dat de zaakenaldaar node. tot bijlegging, niet tot beflisfing zouden moeten beleid worden, en dat de handelingen der Synode van geene kragt zouden zijn, dan,- na ' datze Staatswijze waren goedgekeurd: men handelde nog over dit ftuk, toen de gevangenneming van den Advokaat, op den 29ften, de ■raadplegingen van Holland, voor eene poos geheellijk ftremde : 's daags te vooren hadt de Raadsheer berkhout , met nog iemand den 1 Advokaat aangezegd, dat hij voorzeker zoude
gevangen worden; waarop dees, zittende op zijn koelvat, met zijn ftokjen in de hand, zeiden het zijn booze menfchen, daar bij voegende, onder het ligten van zijnen hoed; Mijne Heeren ik bedank u voor de Waarfchoumng : nogtans vondt hij niet raadzaam te wijken : des zondags morgen ten 7 uuren kwam uitenbogaard hem verzoeken, zeker vertoog voor de
Re~



ADBÏAAÏï TKDIJNTG vak BERKHOUT, utara It AA13 SHXXRX N, KOMKH OLDENBARNEVEI.I) BAAGS voon zijn GE VATTGKXF. = MINfi maii vait Vr.EWIIIIGKTf.






HISTORIE. 277
Remonflranten inteleveren ; wanneer dees, X. xra. hem treuriger dan. naer gewoonte vindende, hem vertroostte met de voorbeelden van veele treffelijke mannen, die, hun Vaderland de beste dienften bewezen hebbende, flecht beloond waren: een half uur daarna reedt de Advokaat oldsnin zijne koets, voor het laatst, naer het Hof, en was 'er naauwlijks, of een Kamerling kwam wortjt hem aanzeggen, dat zijne Doorluchtigheid hem. gevangen begeerde te fpreekén: ten dien einde begaf hij- genomen, zich naer het gewoon fpreekvertrek ; doch werdt vandaar terftond in een ander geleid, daar hem nythof , Lieutenant van 'sPrinfen lijfwacht , uit naam der algemeene Staaten-, gevangen nam: hij verzocht den Prins te mogen fpreekén; doch het werdt hem afgeflagen: de groot , kort daarna, in de Vergaderinge der Alsmecte Gecommitteerde Raaden gekomen , werdt op q^qqt°k gelijk eene wijze, bij den Prins ontboden, daar men zcide, dat de Advokaat ook was; doch hij was pas boven gekomen, of hem werdt door p. van der meulen , Kapitein des Armes, aangezegd, dat hij, van wege de algemeene-Staaten in hechtenisfe genomen werdt: met ho- Oo!c gerbeets werdt op gelijk eene wijze gehandeld; hoger. en elk hunner in een afzonderlijk vertrek gezet; sze-ts. zonder dat zij iet van elkanders hechtenisfeweeten mogt-en : dien zelfden morgen- was 'er En leiemand naer Utrecht gezonden, om den Secre- denbero. taris ledenberg te vangen , die, eenige weeken in zijn huis verzekerd- geweest zijnde, onder flerk geleide naer 's Ha ge gebragt, en ook in een vertrek van het Hof opgefloten werdt.
Sommigen, meenen dat dit gevangennemen der drie eerfte Hceren gefchiéd zij, door het S 3 beleid



278 VERKORTE VADERLANBSCHE
X. afd. beleid van weinigen uit de algemeene Staaten, '" met zijne Doorluchtigheid, buiten kennis van die van Holland: doch hogerbeets zelf heeft aangetekend, dat het beflemd was, door dezelfden, die, van wege der algemeene Staaten» te Utrecht waren geweest; te weeten , de voogd , manmaker en zwartzenburg ; dat zij het hadden uitgevoerd door den Prinfe en daarna eerst, ter algemeene Staatsvergadering, daar het te vooren nooit was voorgefteld, doen goedvinden , hetwelk nagenoeg overeenkomt met het geene men in het Register der Refolu-. tiën van Holland, op deezen dag aangetekend vindt: ten zelfden dage werden eenige Heeren uit de algemeene Staatsvergaderinge gezonden HoHapd aan die van Holland, om hun aantezeggen* leurt dat het vasthouden der drie Heeren ten dienfle zulks af. yan ^m T,ande was gefchied, enz. waarop de Edelen en de meeste fteden antwoordden: dat hun het gebeurde bedroefde, en van hun, als. eene fchending van 's Lands vrijheid en gerech-. tigheid werdt aangemerkt, waarom zij begeerden dat de gevangenen terftond genaakt wier-!, den : doch de zes fteden, Dort, Amflerdam enz. zeiden alleenlijk, dat zij van het voorgevallene verflag zouden doen, begeerende dat alles, middelerwijle, bleeve in ftate.
Ten zelfden dage gaven de Edelen en de meeste fteden, den Prinfe, vrijmocdiglijk, te kennen, dat men door deeze handelwijze, de hoogheid, vrijheid en gerechtigheid van Holland hieldt gekwetst te zijn , en hem verzocht * dat hij het als Stadhouder geliefde te rechten; doch de zes fteden deeden 'ex eene verklaring te-



historie; 279
gen, waarbij zij de klagte en het verzoek der x- AFP> andere Leden niet goedkeurden: de Prins ant- ^m woordde, dat het gebeurde, niet bij zijn be- ^"nt. vel, maar van wege de algemeene Staaten ver- fchuldigt richt was, die geloofd moesten worden, zulks zig, niet zonder grond gedaan te hebben: dat hij het recht van Holland niet betwisten wilde, en dat de Heeren Staaten van Holland het gefchil hier over, met de Heeren algemeene Staaten wel zouden weeten te vinden: waarop men befloot, met het verder voorflaan van 'sLands gerechtigheid te wachten tot op de wederkomst van eenige leden , die verflag aan hunne fteden deeden, en ondertusfchen zorge te dragen, dat de gevangenen, van wege der algemeene Staaten wèl werden behandeld.
Het gantfche huis des Advokaats was onder- Men wijl door deeze gebeurtenisfe in eene diepe ver- ,raclu t3 flagenheid gedompeld: de Heeren van der myle ^efech en veenhuizen, zijne Schoonzoonen, en zijn oldehoudfte Zoon, de Heer van groeneveld, bega- bakneven zich des namiddags bij den Prins, hem ver- jELn te zoekende, dat men hunnen vader, om zijnen flaan> ouderdom, zijn huis tot eene gevangenis gave: waarop maurits antwoordde ; V h fiet werk van de Staaten Oeneraal; uwen Vader zal geen leed gefchieden, niet meer dan my zeiven: zulks flaat in het dagregister van uitenbogaard , uit den mond van van der myle zei ven aangetekend: deeze beiden, als ook eenige anderen vonden goed eerlange ^sHaage en de Landen te verlaten: terwijl de Heeren van schagen en van asperen , beiden in de Ridderfchap befchreeven, met oogmerk om den Advokaat te doen ontdaan, reeds kort na zijne hechtenis, S 4 tot



280 VERKORTE VADERLANDSCHE
x- AFC- tot aan zijne kamer waren doorgedrongen, en begeerden , dat men hem los 'liete; zijnde de Prins zelf op dat gerucht toegefchoten, en door hem gelast de Edelen te ontwapenen en te bewaren, tot dat deswege het goedvinden der algemeene Staaten verftaan ware: te gelijk verklaarde hij, dat men hen, zijns bedunkens, met eene beftraffinge, onder handtastinge zoude mogen ontflaan, gelijk gefchiedde.
Het gemeen werdt wel haast, door zekere gedrukte Verklaring, ten zelfden dage verfpreid, en bij der Staaten Drukker zonder ontiertekeninge uitgekomen, van deeze gebeurtenisfe verwittigd; waarna de verdenkingen, en befchuldigingen van landverraad en handel met Spanje, wederom levendig werden onder hen, en de gevangenen zeer lelijk ten toone gefield, in allerleie blaauwboekjens, die nu een vrijen loop hadden : ook fchijnen eenige Gemagtigden der algemeene Staaten den Advokaat van ontrouwe verdacht gehouden te hebben; doch het geene zij deswege te Utrecht ontdekt meenden te hebben, was van zeer weinig gewigts.
Oorzaa- Behalven dit waren 'er vier voornaame oorken van zaaken van het misnoegen tegen den Advokaat misnoe- en de zijnen, als (i) dat hij de Remoiftranten bahne-611 begunftigde, die der Overheid groot Gezag in v£ld. het Kerkelijke toefchreeven; hebbende hij ook de bevordering van — helpen bewerken, waar door het getal der Remonfiratitfche Predikanten van tijd tot tijd aanwasfen moest: (2) dat hij het aannemen der Waardgeideren hadt doen beiluiten en gefchieden, die eenen bijzonderen eed aan de Magiftraten deeden: (q) dat hij ook
be-



HISTORIE. i8l
bewerkt hadt, dat 'er een bijzonderen eed of x- afd. belofte van gelijke betekenisfe aan de gewone 1 bezettingen hier en daar was afgevorderd, hetwelk bij den Prins aangezien werdt, als een' ftap van oldenbarneveld, waardoor dees zijn gezag zocht te befnoejen: (4) dat het gebeurde te Utrecht ook daar toe Itrekte. Het was tog klaar genoeg dat alles hier beftierd werdt door den Advokaat, die, wetende dat de Prins arbeidde, tot het afdanken der Waardgelderen, niet te min bewerkt hadt, dat 'er eene bezending aan Utrecht gefchied ware, om dit voortekomen; of'er de Regeering, zo wel te verzekeren als door de Waardgelders zoude hebben kunnen gefchieden : hogerbeets en de groot waren de bekwaamden onder de afgezondenen naer Utrecht, en deelden hierom in . het misnoegen, welk de Advokaat zich, door deeze bezendinge op den hals gehaald hadt: zij hadden te Utrecht geraden, de poorten te bezetten , de wachten te verdubbelen , en de onwilligheid der Waardgelderen om de Staaten en de Regeering te befchermen ernflelijk veroordeeld ; hetwelk de Prins aanmerkte, als een' geweldigen tegenitand tegen hem en tegen de Gemagtigden der algemeene Staaten: dit alles nu hadt ook de naaste gelegenheid gegeven tot het befluit, om zich van den Advokaat, van hogerbeets en van de groot te verzekeren.
Het drietal Staatsgevangenen kon niet onderzocht worden, voor dat de Prins gedaan hadt, met de voorgenomenebuitengewooneveranderinge der Regeeringe in verfcheidene Steden van Holland te regelen: hiertoe vertrok hij den S 5 7 van



s8n VERKORTE VA D ERL AND S CHE
X. ATT), y van Herfstmaand eerst naer Schoonhoven , en | vandaar naer den Brielle, in beide welke plaatfen dene^Re'" ^ ^e Seüecle Regeering ontfloeg , en eene geeringen nieuwe in de plaatfe ftelde ; vervolgens maakdoor te hij verandering te Delft, Schiedam, Gronin~ maukits gen f Oudewater , Woerden , Monnikendam , deid""" Medemblik, Alkmaar en /föor«, in welke laatfte Stad hetzelve niet zonder eenige moeite gefchiedde , reeds nabij de Stad zijnde, deed de Regeering hem verzoeken, dat hij toch met geen groot gevolg in de Stad wilde komen; doch zij liet hem echter , die geen enkelen pagie hadt willen heenzenden, met hetzelve in de Stad , en ontving hem met groot betoog van vriendlijkheid , maar verzocht weder, dat hij geene verandering in haar Corps maaken wilde, dan door eenige vermeerdering in het getal der Vroedfchappen: dit fcheen den Prinfe te behagen ; doch toen hij uit Friesland en van elders eenige vendelen knechten in de Stad hadt doen komen, bedankte hij de geheele Vroedfchap, in welke hij bij de agt der ouden, die terftond weder aangenomen werden, twaalf nieuwen voegde: Purmerende alleen werdt wel bezocht, maar niets aldaar veranderd. Hij wordt De Prins door de meeste Leden der Staaten deswe- v£m pp0liani Voor zijne moeite bedankt zijnde, dankt!8" wei"^t: door dezelven ook verzocht, om eene gelijke verandering in de andere fteden van dat Gewest te maaken; gelijk dan ook vervolgens gefchiedde, te Leiden, Haarlem, Rotterdam, Gouda en' Amflerdam; ter welke laatfte ftede de Oud Burgemeefter k. p, hooft zijne Doorluchtigheid badt om deeze goede Stad en eerlyke Vergadering te verfchoonen ; doch de Prins ant woord-



HISTORIE.
woordde kortlijk : Besievaêr! 't moet nu voor X. afd.
(kezen tyd zo zyn: de nood en dienst van 'tLand ■
vereischt het : toen werden hier alleen zeven Raadcn van hun Vroedfchaps-ampt verlaten; zonder van de andere bedieningen , welke zij bekleedden, ontzet te worden. Te Dordrecht werdt de verandering voorgekomen, meest dooide redenen van den Schoutiiugomuis vanholy, die bij den Prins zeer gezien was: alles wat de Prins in deezen gedaan hadt, en waarvan fommigen wèl, anderen kwalijk fpraken, werd door de Staaten van Holland goedgekeurd en bckragtigd.
De gevangene Heeren barneveld en de groot kregen al vroeg kennis van de verklaringe, die tegen hen uitgekomen was, welke hen zeer ontfïelde en beledigde: ook kregen zij heimelijk bericht van het veranderen der Regeeringe: hogerbeets werdt in zijn kamer den 27 van hogerHerfstmaand voor het eerst ondervraagd , en BEETS hadt ten aanzien der Waardgelderen te Leiden, onder7 reeds voor de aanvaardingc van zijn ampt aan- vraas genomen, verklaard, dat hij derzelver afdanking niet geraden hadt, om dat hij niet bevondt dat zulks tot gerustheid en dienst der Stad zou geiTrekt hebben.
Ledenberg , die te Utrecht al vroeger on- Ook ledervraagd , doch federt op de Voorpoort in D£nbees. 'sHage gebragt, endaar mede op den gemelden dag ondervraagd, en toen door pieter van leeuwen , Fiskaal wegens Utrecht , met de pleie gedreigd was , zo hij niet meer belijden wilde, dan hij tot hier toe gedaan hadt, benam nP zichzelven het leven: de Fiskaal van leeuwen beneemt en sylla, die echter verklaard hebben, geene zife'zelven bedreigingen of hardigheid tegen dert gevangenen he£lcve"-
ge*



284 VERKORTE VADERLANDSCHS
X. -afd. gebruikt te hebben, waren zo dra niet vertrokken, of hij begaf zich eenigen tijd in het gebed : daarna gaf hij zijnen zoon joost , wien men vergund hadt hem gezelfchap te mogen houden, een open brief jen, gefchreven in het Fransch, welke taal de jonge ledenberg niet verftond, hem belastende hetzelve wèl te bewaren, en niet opteftaan, als 'er 's nachts eenig gerucht gemaakt werdt, alzo hij veelligt eenster ftoele zoude moeten gaan ; doch in dien nacht en den volgenden dag gebeurde 'er niets: maar in den nacht tusfchen den 28 en opiten, hoorde de zoon zijnen vader zulk een ongewoon geluid maaken, dat hij oprees, en aan de wacht om licht riep: men vondt toen den elendigen, die zich met een broodmes twee wonden in den buik gegeven en den hals afgefteeken hadt, in eijn bloed gewenteld, en reeds overleeden: de inhoud van het Fransch brief jen , welk zijn zoon, daarna te voorfchijn bragt, kwam uit op deezen zin: Ik weet, dat de meening is, in myne perfoon het voorbeeld te ft ellen, my te hoor en tegen myne beste vrienden, my te pynigen, my daarna te agterhalen op tcgenftrydigheden en valsheden , gelyk men [preekt; en dan op punten en puntjens , een fchandelyk vonnis te bouwen; want zoo moet men doen, om het vangen en opjluiten te rechtvaardigen: om dit alles te ontwyken; ga ik tot God, door een korter we*: tegen eenen dooden, valt geen vonnis van verbeurdverklaring van goederen : gedaan den xviiden van Herfstmaand 1608. O. Styl. De Vonnis vrienden van den dooden verzochten de algemeene over zijn Staaten, dat hun het lijk mogt gegund worden ter lift- begravingen doch alzo de Prins afweezigwas, 0 oor-



HISTORIE. 285
oordeelde men dat hierin niet koude gedaan wor- x. af»;
den: het lijk werdt dan gekist en bewaard, tot •
dat 'er in het volgend jaar over ge vonnisd werdt.
De groot werdt den 3den, en de Advokaat De den 15den van Slagtmaand voor het eerst on- gboot en devraagd: voor dit eerfte onderzoek verklaarde BARN£~ de Advokaat: „ Dat het geene hij zoude zeg- worden „ gen, tot voorftand wezen zoude der rechten onder„ van zijne Meesteren, de Staaten van Hol- vraagJ„ land, en dat de algemeene Staaten geen recht „ hadden , om zijn perfoon vasttehouden:" dit onderzoek duurde wel twintig dagen achter een, dikwijls voor en na den middag ; doch van het gehandelde heeft men niets bijzonders gemeld gevonden : terwijl hij voor de eerfte Papieren reize verhoord werdt, deed men alle zijne pa- vanBA»pieren en aantekeningen, uit zijne kamer haaien, jj[EVELD' waarvan hem, daarna, alleenlijk een gedeelte kering©" wedergegeven werdt : hogerbeets onderging genomen* dit zelfde lot, nadat men ontdekt hadt, dat hij eenige berichten van buiten hadt weeten te bekomen : de Franfche Gezanten hadden, al een er» andermaal, aan de Staaten ten voordeele der gevangenen vertoogen ingeleverd, doch het antwoord hierop voorfpelde hun niet veel goeds: Sebranhiervan nu, en van het langzaam ondervragen des c'erecvoncl Advokaats, van eene opfchuddingte Rotterdam, verum.*" van het op handen zijnde aanftellen der XXIV. Rechteren enz. wist scriverius , den gevangenen kennis te geeven , door eenige Latijnfche Regelen, gelascht in het dichtwerk vanjoANnes secundus , welk hun ter leezinge gezonden werdt: wat later ftelde scriverius een Latijnsch Hem lofvers onder een af beeldzei van hogerbeets , word' .waarin hij, na de optelling van 'smans bedrij-™°Jf
ven,



têê VERKORTE VADERLANDSCHE
^- Am ven, vraagde , waar nu 't loon van zoo veele daan verdienfen bleef? Hierover werdt hij gerechteeenvers? aangefproken, en in eene boete van tweehonderd guldens verweezeh , die hij zich bij panding, af haaien liet: de Drukker, covert basson , moest eene gelijke boete betalen. Wen- De gevangenis des Advokaats hadt ook inlndifche vloed op den Westindifchen handel: hij, natóaflpif raeüjk? hadt de oprichting van de Westindifche opge. Maatfchappije tot hier toe tegengehouden , als licht. oordeelende die onbegaanbaar met het beftand: doch in Slagtmaand van dit jaar gaven 'er de Algemeene Staaten verlof toe; hoewel 'er nog eenige jaaren verliepen eer dezelve in ftand Grond- kwam. —— In den zomer van dit jaar waren togen m zeer laag water, omtrent Goeree, de grondoveroude flagen eener overoude Stad, misfchien het verSrad bij maarde Witlam aan de Maaze, en aldaar eeniG°er,ee. ge Romeinfche penningen en Oudheden ontont e £" dekt, waaruit men afnam, dat dezelve ten tijde
der Bsmeinen nog gebloeid hadt. Komee- Twee komeeten hadden zich ook in dit jaar ten. hier te Lande vertoond ; eene in den zomer, die maar agt dagen , en eene in Slagtmaand, die langer fcheen en grooter was: veelen merkten ze aan, als voorboden van 's Lands ongevallen; hoewel eenigen toen reeds zagen, dat 'er uit zulke verfchijnfelen derNatuure, niets^
met grond , te voorfpellen ware. Te
Brusfel was in dit jaar op den 20 van Sprokkelmaand zonder kinderen overleeden filips wij> lem i Prins van Oranje, die zijnen Broeder maurits tot zijnen algemeenen Erfgenaam hadt verklaard.
Gaan wij nu tot de Kerkelijke zaken over.
Men



historie. 287
Men zag in het begin van Slagtmaand de afge- X. afd.
vaardigden tot de Nationaals Synode te Dord-
recht, aankomen; uit Engeland', de Palts, Hes- vK,crk' fen, Zmtferland, Geneve, Brandenburg, Nas-Si™' fau, Oostvriesland en Brecmcn : op den dertienden werdt de Synode aangevangen door twee Aanvang Predikaatfiën, eene in het Nederduitsch door dcr s>'no" b. lydius, Predikant te Dordrecht, en eene in het ^ Walsch. De Gemagtigden der algemeene Staa- ducht. ten, ten getale van 18, welker fommigen alleenlijk de Synode bijwoonden, hadden de uitheemfche Godgeleerden, 28 in getal, in den Doele verwelkomd. De inlandfche Kerkelijken beftonden in 5 Profesforen, 36 Predikanten en 20 Ouderlingen , boven de twee Remonjtrantfche Predikanten, en eenen Ouderling uit het Sticht: b. lydius opende de Vergadcrin°met een gebed; en mart. gregorius , thans onder de Politieke voorzittende, deed eeneaanfpraak , mede tot dat einde, waarna hij den last, hun door de algemeene Staaten gegeven, deed voorleezen: alles gefchiedde in het Latijn ' ten diende der uitheemfchen : in de tweede zittinge, werdt tot voorzitter of Pmfes verkooren, joannes bogerman , Predikant te Leeuwarden ; j. rolandus en h. faukelius, Predikanten te Amflerdam en Middelburg, tot Asfesforen of Bijzitters; en s. damman nevens f. hommius, Predikanten te Zutphen en te Leiden, tot Scriben of Schrijvers: allen voor ijverige Contraremonflranten bekend: in de derde zittinge werden de. Geloofsbrieven gelezen, en de brieven afgezonden, waardoor dertien'Remonflranten voor de Synode gedaagd werden EPISC0Deeze, in de driëntwintigfte zittinge op den 7 ™sedr°f
van



«88 VERKORTE VADERLANDS CUÉ
X. Avi). van Wintermaand verfcheenen zijnde, deed epis1 copius , Profesfor te Leiden, eene fierlijke en
devoe- breec}e rede, welke voornamelijk drie punten dezelve, inhieldt: (i) dat de Remonflranten de harde gevoelens van fommigen omtrent de Godlijke voorfchikking altoos hadden tegengefproken: (a) dat zij de fcheuring hierom, voor een Synodaal oordeel gemaakt, mispreezen hadden: (3) dat zij de onderlinge verdraagzaamheid voorgedaan , en de hoogfle magt in kerklijke zaaken aan de Overheid toegekeisd hadden; fluitende met een verzoek, dat men zich aan hun kleen getal niet ftooren, en zich tegen hen alleen van de H. Schrift en de gezonde reden bedienen
mogt. bogerman begeerde toen dat hij
een affchrift der rede overleveren zoude; doch hij antwoordde 'er geen te hebben, welk net genoeg gefteld was, of, dat hij het netter zou uitfchrijven: men verftond hem zo, dat hij ontWordt kende, eenig ander affchrift in het geheel te deswe- hebben; hetwelk, toen men het naderhand ge6e" f waar werdt, gelegenheid gaf, dat hij voor de ra " Synode, wegens onoprechtheid en kwaade trouwe bettraft werdt: maar nu vorderde daniel heinsius, Secretaris der Politieken, dat hij het affchrift, welk hij voor zich hadt, zoude overgeven, na dat het eerst, door alle de gedaagden getekend was, gelijk dit ook terltondgefchiedde. D« Re- In de volgende zittinge weigerden de Remonmonjiran- jiranten de Synode voor Rechter te erkennen, Un fchoon zij bereid waren , voor dezelve hunne lynode Leere te verdedigen: naderhand gaven zij hun voor gevoelen over de vijf punten, en hunne bedenRechter kingen over de Belijdenis en den Catechismus nen. in: maar dewijl men hun geene dan naauw bepaal*



HISTORIE» 289
paalde vrijheid in het voordellen van hun eigen, en X. Attu het wederleggen van het ftrijdig gevoelen wilde *-* vergunnen, aan welke zij zich niet wilden onderwerpen noch bepaalen, befloot de Synode, dat men hen uit hunne fchriften oordeelen zoude; ten ware zij verkiezen mogten, op zekere vraagen, die men hun voorftellen zoude, bij monde of gefchrifte , naar gelegenheid van zaaken te antwoorden, hetwelk zij weigerden, en daarom , als ftijfzinnigen, uit het Synode gezet werden: want de Synode, weetende dat zij breedfprakig over de verwerping wilde handelen, vondt niet goed hun dit toeteltaan, dewijl deeze Leer aanmerkelijke zwarigheden onderhevig was, en niet op gelijk eene wijze van alle de Leden der Synode begrepen werdt.
Men ging toen over om de fchriften der Re - Hunne monflranten in de Synode te leezen, bij welke ^j^0 gelegenheid, nu en dan, hevige gefchillen ont- 0p ftonden tusfchen eenige Leden derzelve : ook zelve las men niet alles, wat de Remonflranten ter§elezetl» hunner verdediginge hadden ingeleverd ; en men klaagde zeerover de langheid hunner Schriften , waarvan fommigen zeiden, dat de Synode, zo men ze alle zoude moeten onderzoeken,
wel twaalf jaaren zitten mogt: toen ging
men eindelijk over om de oordeelen over de vijf punten te leezen , en bevondt, dat alle Üitheemfche en verfcheide Inlandfche verfchilden van gomarus , ten aanzien van het onder-* werp der Godlijkevoorfchikkinge: indezelfde zittinge werden de Synodale Canons vastgefteld en het vonnis tegen de Remonflranten uitgefpro- Profes, ken; welk de algemeene Staaten naderhand be-for UkK" kragtigden. makkovius , Profesfor te Fra-ne- bQfcbuU T ker^digd.



£0o VERKORTE VAD ERL ANDS CHÉ
AFD- ker, bcfchuldigd, dat hij God tot eene oorzaak " der zonde Helde, werdt van ketterije zuiver gefchöuwen: en verklaarde de Leere van c. vorstius voor onrechtzinnig, en hem onwaardig om Profesfor en Dr. der Godgeleerdheid in de Hervormde Kerke te zijn: al het gemelde, nevens de leczing en goedkeuring van den Catechis* mus en der Belijdenisfe, was nu in honderdtweeënvijftig zittingen afgedaan: hierop kreegen de Uithcemfchen op den 9 van Bloemmaand 1619. 16hun affcheid, op eene plegtige wijze, met dankzegginge en het geeven van de rechte hand: 'sanderen daags werden zij, van wege de algemeene Staaten , elk beichonken met eenen gouden penning van 150 guldens, hangende aan eene keten van 50 guldens.
In nog 26 zittingen handelden de Inlandfchen het ftuk der Kerkenordeninge en eenige bijzondere zaken af: de laatfte zitting, zijnde de 1 Softe, werdt den 29 van Bloemmaand gehouden: men trad toen naer degroote Kerk, alwaar lydius weder dePredikaatfie deed: deWethouderfchap uit de Kerke naer het Raadhuis gegaan, werdt aldaar door bogerman en de Asfesforen^ bedankt voor de gunfte en beleefdheid aan de Synode, in haare Stad, bewezen: de Synode, werd daarom ook in haare gewoone vergaderplaatfe, door den Profes en de Politieke Commifarisfen , en deeze op hunne beurt mede door den Voorzitter bedankt; die dezelve toen ook met een gebed en dankzegginge befloot: de kosten van deeze vermaarde Synode , worden door fommigen op een millioen guldens, dooï anderen nog hooger berekend. In het Staatkundige was men nu bedacht om
de



HISTORIE. $0$
cte zaak der gevangene Heeren nan.XXfVRech- X afd. téren te Hellen: doch eer men hier over raad- 1 pleegde, vond de Prins dienttig» het Lid der Ridderfchap met twee Heeren, daniel De "e hartaing namelijk, en francois van aarsens, gro°t, te vermeerderen : f- na dat nu ook de nieuw Senz. aangeftelde Rechters*, de Heeren hogerbeets en worden ' de groot ondervraagd hadden, werdt het ook de onderbeurt van den Advokaat, die beleedt, een gefchenk Vraasd* yan den Koning van Frankrijk ontvangen te heb- ?eK*5** ben, ter waarde van ƒ ao,ooo, volgens eene belof- SïiniïS te hem in het jaar 1598 gedaan; ook hadt hij van veld. eenige Heeren , wegens gedane dienften, gefchenken genooten, van anderen geweigerd; van Spaanfche zijde echter nooit iets getrokken; ook van niemand anders met zijne kennisfe: dat. zijne Doorluchtigheid naer de .Souverainiteit of naer meer gezags ftond, hadt hij gevreesd; ook dat men verandering van Regeeringe zocht door oproer: ook hadt hij den Prinfe vrijmoediglijk gezegd, dat 'er geruchten liepen, dat de Con~ traremgnfiranten niet te vrede zouden zijn, of zijne Doorluchtigheid moest Graaf van Holland weezen , en dat hein van goederhand gezegd was, dat zeker Burgemeester van eene goede Stad (te weten reinier pauw van Amflerdam,) geoordeeld hadt, dat het aan den Advokaat ilonde, zulks voorteflaan: hoewel deeze Burgemeester, daar over, op zijn verzoek, gefproken zijnde, verklaard hadt, zulks een misverHand te wezen: de Refolutien tot vrede
en verdraagzaamheid , hadt hij bevorderd mét een goed oogmerk ; en Holland en Utrechp l.adden ook recht, beweerde hij, om Waardgelders ter hnnne verzekeringe, aantenemen , T « en



ft02 VERKORTE VADERLANDSCHE
X. afd. en mogten dezelven, buiten hunne bewilliging, " niet worden afgedankt.
Tot hier toe hadt de Advokaat geen gedachte altoos dat men voorhadt hem te doen fterven; doch de uitfchrijving van den biddag, waarin men las: dat men, met den eerften een wettig oordeel verwachtte over hen, die den Staat van het Land beroerd hadden, deed hem opmaken,
dat het kwalijk met hem zoude afloopen:
Hem van leeuwen en sylla kwamen hem ook des wordt Zondags , den \1 van Bloemmaand , aanzegden docdger,5 dat hij den volgenden morgen de fententie 2eoje" des doods hadt te kómen hooren : dit, zeide hij, meer verwonderd dan verflagen, niet verwacht te hebben: —— en onder het fchrijven aan zijne huisvrouwe , hetwelk hem vergund werdt, zeide hij , dat ik toch wist, waarom ik fterven zal! Een der Fiskaalen hierop, gij weet het wel, doch zult het hierna nog bijzonderer hooren. Door den Predikant en Profesfor Zijn a. walrus, een befcheiden en verflandig man, verzoek Het hij den Prins om vergiffenis verzoeken, zo Finsen ^ teëen hem misdaan mogt hebben; en ten 1 ' anderen dat hij zijnen kinderen gunftig wilde zijn: de Prins antwoordde, hem gaarne te vergeeven, het geen hij tegen hem misdaan hadt, en dat hij zijnen kinderen gunftig zoude zijn, zo lange zij wèl deeden; doch vraagde, of hij yan geen pardon fprak ? waarop de Predikant antwoordde, met waarheid daarvan niet verftaan te hebben: de Advokaat het bericht van den Predikant hoorende, antwoordde daarop : dat hij voor zijne kinderen niet meer begeerde; en dat zijne Doorluchtigheid miste, als hij dacht,
dat hij voor zichzelven pardon zocht: > r
van



HISTORIE. 293
van toen af bereidde hij zich geheel tot fïer- X. afd. ven; fchoon de Predikanten hem niet konden " doen bekennen dat hij den dood verdiend rt?j| ^.e"
hadt: zeer bekommerd toonde hij zich ter dood,
over de groot en hogerbeets : „ Zullen mijn „ grotius en hogerbeets ook fterven?" zeide jhij, „ dat zoude mij jammeren, zij zijn nog ,, jong , en zouden den Lande nog veel dienst ,, kunnen doen:" niet kunnende rusten, rees hij omtrent vijf uuren uit het bedde, en deed zijn hemd door zijnen dienaar van vooren openfnijden; ook gaf hij deezen zijn flaapmuts, om ze hem te rug te geeven , als hij ze eifchen zoude , hetwelk alles met de grootfte bedaardheid gefchiedde : zijne vrouw en kinders
zochten hem nog eens te fpreekén: de Rechters lieten hem vraagen of hij daartoe lust hadde; doch hij, niet wetende, dat zij zelfs dat begeerden , vondt zulks ongeraden; welk antwoord de Rechters op het verzoekfchrift der vrienden lieten Hellen, die hier op afhielden: te vergeefsch zocht ook de Prinfes weduwe gehoor bij den Prins te krijgen, om door haare voorbede hem bij het leven te behouden; vruchteloos waren ook daartoe de poogingen van den Fra/tfchen Gezant maurier bij de algemeene Staaten,
Op den 13 van Bloemmaand werdt de Advo- Uitvoe. kaat op de Rolle van het Hof gebragt, daar de ri,'g van Griffier pots hem het doodvonnis in het bij- ^'.jn von'" zijn van alle Je Rechteren, en der drie Fiskaalen voorlas; waarop de Advokaat te verftaan gaf, dat men hem meer te last leidde, dan men uit zijne bekentenisfe trekken konde: ook hadt hij 'er iet tegen, dat men zijne goederen verbeurd verklaarde: maar de voogd, een T 3 der



294 VERKORTE VADERLANDSCB&
afr>- der Rechteren viel hem in de rede, zeggende: Uwé Sententie is geleezen; voort, voort: toen tradr. de. oude man , met zijn ftökjen in de hand, zeer kloekelijk, van de rolle over de zaal, naer het fchavot, en hier gekomen, floeg hij zijn gezicht hemel waart, zeggende: ö Godt, wat komt 'er van den mensen! ' toen knielde hij neder op de bloote planken, mids 'er geen kusfen bij de hand was: lamotius deed ondemisfehen het gebed, welk omtrent een vierendeel u'urs duurde: daarna fcheen hij beter gemoed dan te vooren, ontkleedde zich met hulpe van zijnen dienaar, en fprak toen, of vóór het ontklceden, het volk dus aan : Mannen gelooft niet dat ik een landverrader ben: ik heb opregt , en vroom gehandeld., als een goed Patriot, en
die. zal ik fterven: daarna cischte hij zijne fluweelen flaapmuts, die hij voor zijne oogen trok:. in het gaan naer het zand, fprak hij eenige fchietgebeden : of hij toen nog eenige . hoop, hadde , van den dood te zullen' ontgaan , en hierom zijnen knecht gevraagd zoude hebben, of 'er niemand, kwame , is twijfelachtig : nog voor. half tien uuren knielde hij-neder, zeggende tegen den fcherprechter : 'maak het kort: maak het kort:, met een hief hij de handen, al biddende, zo nabij den hals, dat hem mer^ het hoofd ook eenige ftukjens van de vingeren algehoiiwen werden : vcelen doopten hunne doeken in het bloed, anderen bonden 'er bloedig zand in, en droegen het met zich of verkochten liet: zelfs fneedt men bloedige {paanders van de, planken, hetwelk of uit liefde, of uit haat en wraakzucht gefchiedde: de groot heeft eenige. jaaren later, 'openlijk gefclireeven dat olden-^









historie; 295
barneveld's vijand, zijnen dood aanfchouwd X.afb. heeft: het lichaam werdt den volgenden nacht in ftüte begraven: de Advokaat ftierf in den ouderdom van 71 jaaren, 7 maanden en 18 dagen , en de" Rejblutiè'n van Holland noemen hem': een man van groot en bedrijve, befoigney memorie en directie : waarna deeze woorden: die Jiaat, zie toe dat hij niet valle, en de zij Godt zijne ziele genadig. Amen,.
Het lijk van ledenberg werdt naderhand met de kiste aan eene halve galge buiten gehangen, doch kort daarna , heimelijk weggehaald en buiten Utrecht, in de Kapelle van het huis te Zuilen, zijnen Schoonzoone lokhorst toebe•hoorende, begraven: de groot en hogerbeets de werden tot eene eeuwige gevangenis veroor- ^°°^_eB deeld, en vervolgens op Loeveftetn gebragt, beêts toé dat zedert eerst recht vermaard geworden is. eeneeeu-
- Niet lange daarna werden de Schoonzoons wige geo vanoen is
van den Advokaat, veenhuizen en van der verwg„
myle niet meer befchreeven in de Ridderfchap Zeii. van Holland, en beide zijnen Zooncn, reinier en willem, van hunne Ampten verlaten, ook yerfcheide Schoutenen Secretarisfenafgezet, die of Remonftrantsch waren , of te veel oogluiking omtrent de Remonflranten gebruikten: — de Heer anthonius duicic werdt vervolgens de a.tkjcie opvolger van den Advokaat, met den tijtel van vo)gt
Raadpenfionaris. In het jaar 1620 den ^0%.
10 van Wiedemaand was, te Leeuwarden, aan -
Wil l r IvS
eene beroerte, overleeden, willem lodewyk, l0diwy* Stadhouder van Friesland, enz. die in dat ampt fterft. opgevolgd werdt door zijnen Broeder ernst 1620.. kasimir van nassau ', en in dat van Groningen en Drenthe, door Prins, maurits.: den. 9 van T 4 \Vui>-



SOtS VERKORTE VADERLANDS CHE
X. afd. Wijnmaand deezes jaars was ook overleeden de Prinfes Weduwe van Oranje, louize de coAIs me- ligny , die der Remonflranten groote gunfte de louize toegedragen, doch niettemin bij de eene en anligny. dere Parcrj 5 den naam eener Godsdienftige, beleefde en minzame Prinfesfe hadt nagelaten: eenige ijveraars hadden haar echter zo lelijk weten af te maaien , dat zij t'eenigen tijde door Delft rijdende, voor eene Arminiaanfche hoer gefcholden. en met flijk geworpen werdt: haar lijk is in de gemelde Stad, in het graf van haaren overleedenen Echtgenoot .' willem I. bijgezet.
Te deezen tijde werden ook de verboden Vergaderingen der Remonflranten, op verfcheide plaatfen fterk vervolgd, en verfcheiden hunner Predikanten geraakten in hechtenisfe, waarvan fommigen ontkwamen, en anderen op Loevejiein gezet werden; onder welken men telde s. l. bysterus, en vervolgens ed. poppius, »e p, lindenius en anderen. Doch door den fchran-
Kac!0T , deren vond van maria van reigersbergen , ontisomt .... , , .
zijne ge- zune huisvrouw, was de geleerde hugo de vangenis. groot, uit deeze fterke bewaarplaatfe, in eene kist, in plaatfe en onder den naam van boeken , door de foldaten zelve uitgedragen; te fchepe naer Gorcum gevoerd , en vandaar, Vermomd als een metfelaars knecht, met eenen maatltok in de hand, in gezelfchap van eenen meester metfelaar, te voet naer Waalwijk ge» bragt, vanwaar hij zich naer Antwerpen , en voorts naer Parijs begaf, alwaar zijne vrouw, die nog eenen tijd lang op Loevcftein zat, doch eerlange ontflagen werdt, in Herfstmaand van 36ai. het jaar 1621, bij hem kwam; werwaart zich
ook









HISTORIE. 297
ook uitenbogaart, episcopius etl grevink- X. APIN
hoven begaven.
In het volgend jaar 162a, gaf de groot i(522> zijne verantwoording in het licht, die te Hoorn Hij gedrukt was; welk werk hier te lande niet al- geeft zijleen ftrengelijk verboden , maar de fchrijver antwoorftraf baar aan lijf en goed verklaard werdt: de ding uit» geweezen Haarlemmer Penfionaris joan de haan, naderhand Raad van den Hertoge van Holftein, meende dat de groot hier in vooral duidelijk moest getoond hebben, me dien toeleg overlang bij zich zeiven hadt bedagt, om, met vernietiging van'sLands voorregten, en verdrukking van de oud/Ie en getrouwfte Patriotten, tot meerder of onbepaald gezag had gezocht te geraken : waaruit blijkt hoe zeer fommigen gebeten waren op hem, dien zij voor de voornaamfte oorzaak hielden van de veranderinge in het jaar 1618, Aanflag
doch nog duidelijker bleek dit in Sprokkel- op 'c le" , & . J r ' n ven van
maand desjaars 1023, toen men eenen aanflag MAu«it«. op het leven van Prins maurits ontdekte, aan 1023. welken eenigen, die bij die verandering hunne ampten waren kwijt geraakt, en eenige bekende Remonflranten deel hadden.
Willem van oldenbarneveld , jongde zoon De van den onthalsden Advokaat, hadt in deezen zoons van roekeloozen aanflag zijnen Broeder reinier, barneden Heer van Groeneveld, weten te wikkelen: daaraan2' onder zijne medemakkeren waren adriaan van fchuldi». pvK en david koorenwinder , gewezen' Secretarisfen van Bleiswijk en Berkel: adriaan van
der dussen, kors jansz. van alfen, haring-
kooper te Rotterdam; henrik slatius gewezen Predikant te Bleiswijk, en zijn Zwager korn. pERRJTsz. een fchrijnwerker te Rotterdam: onT 5 der



208 VERKORTE VADERLAN-DSCIIE
X. afd. der de medewustigen waren jan en abraham * blansaart, willem parthy, en anderen.
Men hadt voorgenomen, den Prinfe door deezen laatften, onderfteund van nog drie omgekochte bootsgezellen, te Rijswijk, bij het in- of uit-gaan van de koets, het leven te bene-. Otrge- men •' doch, nog vier andere tot eenenonbekenfcoctne den aanflag omgekochte matroozen, geheeteti "eiTdaar jer0en ewoi;ts« jan faassen, pieter jansz. %ilu " broek en jan engelen ; openbaarden den Prins zo veel van het geene zij wisten , dat de aanflag nog even bij tijds ontdekt en verijdeld werdt. kornelis gerritsz. en de drie omgekochte matroozen werden gegrepen en uit deezen de toeleg verflaan, waarna zij loon naer werk kreestou- gen. De Heer van stoutenburg en van der en van g dussen ■> twee ^er fchuldigften, en minst beder dus- klagenswaardig, ontkwamen de handen van hetf en , ont- Gerecht met groote moeite , en onthielden Komen, zjcn zecJert in Braband, in vijandelijken dienst. groene-De Heer van groeneveld, die op Vlieland', veld in eene visfehers pij verkleed, gevat, en naer we°rdt 's Haage gebragt was, ging rustig en kloekmoe£ V ' dig ter dood, op den 29 van Lentemaand, met betuiginge , dat wraakgierigheid, en kwaade En ont- raad hem daartoe gebragt hadden; hij werdt hoofd, onthoofd , doch in zijns vaders graf den volgenden nacht in ftilte bergraven: van dyk en kooOok renwinder werden onthalsd en gevierendeeld, van dyk en ^ hoofden op ftaaken gefield : niemand senwik" werdt meer beklaagd, dan de Heer van groe?£r. neveld , die de minfte fchuld hadt, en, om zijne goedaartigheid, bij veelen bemind was.
slatius in eene grove boeren pij naer Lingen mecnende te vittgten, werdt digt bij Rolde '\\\
Drenthe-,



HISTORIE. 299
JBrenthc, daar hij zijn gelag uit angst verlopen X. kvt& hadt, als een verfpieder gegrepen , en naer ' Holland gebragt, daar men hem ten eerde SI-*TIUi kende, en zijne in het koper geëtfte tekening ge°!a£ wel haast in het licht gaf. In zijne gevangenisfe fchreef hij , gelijk ook jan blansaart, ooli zeer fcherp tegen de Remonflranten; waardoor ***NÏ zij meenden van den dood bevrijd te zullen wor- aakt. den, doch zij maakten verkeerde rekening, en werden nevens abraham blansaart en willem Reüfcn parthy op den 5 van Bloemmaand onthalsd; en ande-* wordende het ligchaam van slatius op een radren onl* gelegd, en het hoofd op een Haak daar boven hllsd' gezet. In het geheel werden 'er vijftien om het kwaad en het godloos voorneemen tegen zijne Doorluchtigheid ter dood gebragt: de Remonflranten hebben niet kunnen ontkennen, dat eenigen ui t hunne brocderfchap deel gehad hebben aan deezen aanflag; doch men heeft, tot hunne verdediging aangemerkt, dat de ontdekking ook door eenigen uit de brocderfchap gefchied is; want de vier matroozen, die den toeleg uitbragten , waren Remonftrdntichgezmd ': de algemeene Staaten fchonken elk hunner zeshonderd guldens , en eene gaadje van vijftien guldens ter maand, met voorfchrijvinge ter hunner bevorderinge tot zulke ampten, waartoe zij bekwaam mogten zijn: de Prins gaf ieder daarenboven, eenen gouden penning met zijne beeldtenisfe en wapen, ter waarde van tagtig guldens, nevens een verzilverd Rapier.
De winter van dit jaar was bovenmate flreng; Wiptére en in Louwmaand van het jaar 1624, volgde 1624, 'er eene doorbraak in den Lijkdijk, een hal ven mijl. boven de Faar-t, zo dat alles wat Noord
en



300 VERKORTE VADERLANDSCHE
X% afd, en Noordwestwaart in het Sticht en in Holland > - lag, tot Amft eiland onder liep: •— de vijand hadt £refa ook eenen inval in de Veluive gedaan, en in ,e eger ' Oogstmaand daarna , floeg spinola het beleg voor Breda, welk maurits te vergeefsch poogde te ontzetten, in het najaar; gelijk ook zijn aanflag op Antwerpen te leur liep, en hij den 18 van Slagtmaand, ziekelijk naer 's Hage ver1625. trok : hier fukkelde hij den gantfchen Winter maurits aaneene opftoppinge in de lever; waaraan hij fterft' den 23 van Grasmaand 1625, in het 58fte jaar zijns ouderdoms overleedt; wordende opgevolgd door zijnen Broeder fredrik henrik , dien hij zijnen erfgenaam gefield hadt, en die pas drie weeken te voren op zijn fterk aandringen, gehuwd was , met amelia , Dochter van den Graave van solms : maurits liet bij n. van me» Zijne na- chelen , eene Adelijke Brabandfche Juffer , ónderen verfcheidene natuurlijke kinderen na, waarvan ' r ' de twee oudfte Zoonen willem en lodewyk , zich meest vermaard gemaakt hebben. — wilZijn lem kreeg de Heerlijkheid van de Lek; en lo» Hiterde DEWIjK die van Polanen , Monfler , Poeldijk „ Wï!' ter Heide, en half Loosduinen : voors elk van hun nog eene jaar-rente van vijfduizend guldens: vijf andere Bastaarten kregen ook Legaten van vier, drie, en tweeduizend guldens 's jaars. 'sPrinfen Prins maurits werdt in het gemeen gehouhoedanig den voor een der grootfte krijgslieden zijner heden. eeuwe. en net ontbrak hem zeldzaam aan voorzichtigheid of moed : hij bragt de krijgskunst tot groote volkomenheid, en bevestigde den Staat, dien zijn Vader pas gegrondvest hadt: in de kragt zijns levens was hij zeer fterk en onvermoeid : hij was, om zijne zwaarlijvigheid,
groo-



HISTORIE. 301
grooter van geftalte dan hij fcheen: hadt een X. afd. blozend wezen, en droeg een' breeden blonden ' baard: het Schaakfpel was eene zijner geliefdfte uitfpanningen: in de verkeeringe was hij guller en openhartiger, maar ook driftiger en oplopender dan zijn vader: de aanzienlijke ftatigheid van zijn Hof, wist hij befcheidenlijk, met zuinigheid te paaren: hij vermaakte zich fomtijds met boerten, en de Wiskonftenaars, en fchrandere Vestingbouwers waren bij hem in hooge achtinge : eenige befchrijven hem als achterdochtig van aart, en niet gemeenzaam genoeg; doch tevens als een wijs en eerlijk man.
XI. AF-



|02 VERKORTE V ADER LAND S CEE
Kt- AFB. „ ,
XI. A F D E E L I N G.
•
Beginnende met den aanvang der Stadhouder* lijke Regeeringe van fredrik henrik, Prinfe van Oranje, in het jaar 1625, en eindigende met het fluiten van den MunJletjehen vrede, in het jaar 1648.
i'REDKiK ^Pnus fredrïk henrik van Oranje, bereikte bekcfmt volle eenënveertig jaaren toen hem de meeste de meeste waardigheden zijigs overleedenen broeders werwaatdig- den opgedragen : al ten eerfte toonde hij zich vanzT. gez'n^' den oorlog, waarin de Staat bedremrien 13roe-me^ was, en dien hij door en door verftond, der. met allen ernst doortezetten: hij verftond ook, dat men het misnoegen van veelen onder de Regeering allengskenS moest wegnemen , en van tijd tot tijd eenige öntilagen Regenten herdellen : ook zag hij niet ongaarne dat de Remonflranten in verfcheide fteden, openlijker begonnen te vergaderen, zonder ooit fterk te dringen , op de uitvoering der plakaten , tegen hen gemaakt: hier door won hij veele misnoegden en maakte anderen gefnaatigder, en bevorderde dus tevens den aangroei van zijn eigen gezach.
trachtte Te vergeefsch trachtte de Prins Breda te yergeesch Ontzetten, welk zich Op den 2 van Zomermaand! omzettC 1^2$' aan SPIN0LA overgaf: ondertusfchen was ten. " G°es m Louwmaand door de Staatjehen verrast, jöiö. In den jaare 1626, werdt '"er behalven het in»
Bes-



HISTORIE. 303
neemen en Hechten van Oldenfeel weinig van XI. ap». belang uitgevoerd, dan het weren van eenen ' vijandlijken toeleg op Sluis in Vlaanderen: den 27 van Bloemmaand van dat jaar beviel 'sPrinfen Gemalin van eenen Zoon* willem willem geheeten, die den 1 van Hooimaand gedoopt, 'e„Seb<* en naderhand zijnen vader opgevolgd is. * "
In Hooimaand van het jaar 1627, floeg de Grolbs* Prins het beleg voor Grol, welk door spinola legerd. zeer verfterkt was, en nam die Stad, na de- l6z7, zelve beftormd te hebben , op den 19 van Oogstmaand bij verdrag in: de Bevelhebber matthys van dulken , die dezelve wakkerlijk verdedigd, doch zedert eenige dagen eene wonde bekomen hadt, werdt, nevens zijne bezetting, naer Wezel begeleid, en het bevel overdenieu- Aanflag we bezetting aan herman otto , Graave van Sty- van S[>1" rum, opgedragen: onderwijl hadt spinola eenen TuMeL aanflag op Zuidbeveland, in welken hij echter te land. leur gefield werdt, door het aanleggen van verfcheide fchanfep: behalven het ftroopen der wederzijdfche ruiteren hier en daar, werdt 'er in dit en het volgend jaar ook niet veel bijzonders meer uitgevoerd: ter zee waren de ondernemingen van meer gewigts geweest: de Admiraal "et piet hein hadt de rijke Spaamche zilvervloot in tISIN' de baai van Matan^a bezet, en fchier zonder TJspTal ilag of ftoot gewonnen* op den 9 van Herfst-fchs maand: de buit te Amflerdam aan land gebragtziIvei> en in het Westindisch huis bewaard, beftond in vloot< veele kisten met zilver; ook eenig goud, paarlen, gefteenten, enz. voorts in Indigo, Cochenille, venvhout, en andere koopmanfehapoen, ter waarde van ruim elf en een half milioenVuldens; waarvan door het volk nog al een merkelijk



304 VERKORTE VADERLANDSCHE
XI. Ain> lijk deel verdonkerd was, welk daarna ten deele
' is achterhaald.
Te Amflerdam, daar eenige goedgunners der Remonflranten op het kusfen geraakt waren, en daar ds. smout openlijk bedaan hadt te zeggen , dat men het Trojaansch Paard wederom inhaalde; was zo veele beweging ontdaan, dat de Regeering het getal der Waardgelders vermeerderd, en van den Prinfe eenige vendelen knechten verzochten bekomen hadt: deeze nieuwe bezetting was eerlange van merkelijken dienst, in het dillen van een oproer, verwekt door het bootsvolk, welk meer buitgeld begeerde van de zilvervloot, die het hadt helpen winnen: over de vernieuwing van de fchutters eed, die de Regeering vorderde, viel ook zeer smout veel re doen : smout merkte de Regeerders en klop- aan^ als beroerders van Israël, en maakte het wwden0 zo grof dat hem den 7 van Louwmaand 1630 Amfter- gelast werdt, des anderen daags voor zonnen dam ont- ondergang de dad te ruimen; ook werde daarna zef6~Q de Predikant kloppenburg ter Stad uitgezet; ° ' dees bekwam , na eenigen tijd te Leiden gewoond te hebben, het Profeslbraat te Franeker, en aan smout moest de Regeering, haares ondanks , zijn traétement laten behouRemon- den. De Remonflranten bouwden hier echter, ierftn met verlof van de Regeeringe in het jaar 1630, Kweek- eene nette Kerk, en eene Kweekfchool, waarfchool te in Profesfor episkopius van het jaar 1634, tot fnJler' aan zijnen dood, in het jaar 1643 voorgevallen, gebouwd, lesfen gegeven heeft: in den jaare 1631, werdt Ook de ook de doorluchtige Schoole te Amflerdam opDoor- gerecht, niet zonder veel tegenfpraaks van de luchtige stad Leiden: en in dezelven werden als eerde Schoole Pro-



historie, 305
Profesforen aangelleld ger. jo:i. vossius en XI. a»i»;
k. barleus , met welke keuze de Remonflran- '
ten zeer in hunnen fchik waren, en waarom zij a,Jasr°Phunne kinderen ook de lesiendeezer Profesforen ?5richt* lieten bijwoonen.
In het jaar 1629, ondernam Prins fredrik 'sTïerto. henrik het merkwaardig beleg van 's Herto-gwbmh genbosch, welk door grobbendonk met veel 80
legerd.
beleids verdedigd werdt, en nam de Stad op den ï 4 van Herfstmaand in, in weerwil van de nabijheid des vijandlijken legers; ook werdt Wezel door den Kolonel van dieden , in dit jaar, ten behoeve van de Staaten, bij verrasfing bemagtigd: in het jaar 1630, trok de Prins niet te velde, en 'er viel in krijgszaken weinig yan belang voor: 'sPrinfen zoon wil- willem lem , die nog geen vier jaaren bereikte, werdt 1l, nog in dit jaar tot Generaal over de ruiterij aange- eeen vier fteld: de Westindifche Comp. in dit jaar ver- g?? fcheide fterkten op de Brafilfche kust veroverd word't hebbende, begon thans de Oostïndifche, welke Generaal zij in uitdeelinge fomtijds overtrof, als naer de °Z7Jr, kroon te fteeken.
In het jaar 1^31 , maakte de Prins eenen toeleg op Duinkerken, die echtergeenen voortgang hadt: de vijand ook eene landing op Tho- Verovelen voorhebbende , werden zijne fchepen door rtoa vait de onzen op. het Slaak aangetast, veroverd en v'}mdünaerDordrecht gezonden: bij deeze gelegenheid fchepen. kregen de onzen wel vierduizend gevangenen in 1631." handen; en Graaf jan van nassau, die in deeze onderneminge het bewind voerde, was het ter .naauwer nood met eenige weinigen ontkomen: in plaatfe van den llaadpenfionaris
-a. duik, in het jaar 1629 overieeden, werdt V • in



306* VERKORTE VADERLANDSCHE
XI. afd in den jaare 1631 aangefteld, a. pauw, Heer
■ van Heemftede: korts te vooren was het recht
tot de opvolging in het Stadhouderfchap, op aandrang der Edelen, den jongen Prinfe opgedragen. Tusfchen den 19 en 20 van
Hooimaand vonden zeven Remonftrantfche Predikanten , op Loeveftein gevangen zittende, gelegenheid , in eenen duisteren nacht met een fchuitjen te ontfnappen naer Rotterdam, alwaar episkopius, toen nog niet naer Amjierdam vertrokken , hen herbergde : zeker foldaat , die hen begunftigd, en deeze ontkoming toegelaten hadt, werdt 'er om in verzekeringe genomen ; doch de achtergelatene vrouwen en kinders, werden, na een weinig zittens, genaakt:
hugode MUG0 DE GR-°oT> was in dit iaar ook nier te groot Lande, uit Frankrijk , wedergekeerd, en de komt we- Ridder hooft werkte zeer om die van AmfterLand*1'* dam te bewegen, hem, in hunne Stad te ontvangen ; doch hier toe fcheenen de tijden nog niet gunftig: fommigen ijverden zelfs zeer ftreng tegen hem, en bewerkten dat 'er 2000 guldens op zijn lijf gezet werdt; dies hij naer Hamburg trok , daar hij beleefdelijk ontvangen werdt: iedert is hij door de Kroon van Zweeden tot gewoon Afgezant bij het Hof van Frankrijk aangefteld , waarin hij zich getrouwlijk heeft gezi-n kweeten: hij is in het jaar 1645, op zijne reize idood. uit Zweeden naer Duitschland, te Rostok overleeden, en zijn lijk, vandaar naar Holland gevoerd , is in zijne geboorteftad Delft begraven : zijne geleerde fchriften , en treffelijke hoedanigheden hebben hem, weinige jaaren na zijnen dood, ook in zijn Vaderland de achting yerworven, welke de partijdigheid der gemoe-
dc-



HISTORIE» 307
■deren, hem aldaar, bij zijn leven, hadt doen XI.afd» verliezen.
Inhetjaar ^1 ,^&xdx.Venlo ,Straalen,Roer^ f032. monde en Sittart door de Staatfchen veroverd; r<M, doch bij het openen der loopgraven voor Roer- s"aalen> monde, werdt Graaf ernst kasimir, een wak- TlT" ker krijgsman, met een' musketfchoot door het Sittart, hoofd getroffen , dat hij het beflierf: na het door de overgaan van Roermonde floeg de Prins het be- Sn leg voor Maaftricht, welk in het gezicht van veroverd, het Spaansch en Keizerlijk leger, met welke amsT beiden veele fchutgevechten voorvielen, wak- ?ASSIM,ia kerlijk voortgezet werdt; ook gaf de Stad zich ïo'or den 21 van Hooimaand bij verdrag aan den RoemanPrinfe over; die zedert ook Limburg en de deLanden van Overmaaze deed bemagtigen: met de verovering van Orfoi werdt de gelukkige veldtogt deezes jaars befloten , tot voorfpoed van welken niet weinig hadt toegebragt, de heimelijke handel van de Graaven van warfusé en henrik van den. berg, die toen heimelijk, en vervolgens openlijk, zich voor de zijde der Staaten verklaard, en die van Spanje verlaten hadden. —<—. De Heeren lampzins van Vlisfingen, bragten, in dit jaar, nevens anderen, zeer veel toe tot het bedwingen der Duinkerkfche kaperijen , en het beveiligen der zee. ö
In den jaare 1633, werdt Rijnberk door zij- R;mtTk ne Hoogheid, en de Schans Fillippijne door en de Graave willem van nassau gewonnen, en in £hans. het jaar 1634, werdt niet anders uitgevoerd, fo^d? dan door het flaan van het beleg voor Breda, Staarden vijand van voor Maaflricht te trekken • fchen 8*Wanneer beide de legers fcheidden. In het jaar ™T™' V * 1635,



308 VERKORTE VADERLANDS CHE
XI.afd. 1635, flooten de Staaten met lodewyk XIIL
' een verbond wegens het voeren van openbaa-
1635. ren oorlog tegen Spanje, doch de eerfte veldtoo-t der vereenigde legers viel zeer flecht uit: Teren- è.e Franfchen, die twintigduizend fterk geweest fpoed der waren ? vonden , zich op meer dan de helft ge*rflB/"*'B:fmoltenj door ziekte en ongemakken: te Rotterdam, daar zij lange naer den wind moesten wagten, eer ze naer Calais konden overfteken, lagen veelen ziek, veelen ftierven 'er aan de pest en uit armoede ; veele Edellieden hadt men 'er zién bedelen, en de paarden met zadel en toom voor eenen Rijksdaler zien verkopen: dit ontftond niet uit de weinige zorge, die de Prins of de Staat droeg voor dit volk, maar uit de verwaarloozinge van Frankrijk zelf, die zijn eigen volk moest onderhouden , volgens verdrag: en overal waar zij gelegd waren, toonden de Regenten en burgers een betamelijk medelijden met de elenden deezer noodlijdenden. Beroer- in Friesland was zedert eenigen tijd zeer veele %'.eTl? moeite ontftaan, over het invorderen der ge' meene middelen, en het veranderen van de Regeeringe op verfcheide plaatfen, als ook over den Ontvanger bootsma, die van zijn ampt verlaten werdt, om dat hij niet genoeg gelet hadt op de ontrouw van zijnen klerk: fommigen hebben gewild dat de Prins onder deeze beroerte zijn *ezag ook in Friesland zocht te doen uitbreiden; doch zulke oogmerken zijn of nooit, of zelden naer behoren te bewijzen. ' 1636. In het jaar 1636, werdt Mr. JAkob kats, jakob een zeelander, van Brouwershaven, en Penllona*ATL ris der Stad Dordrecht, in de plaatfe van adr. Eper,pauw, toen Gezant in Frankrijk* en die zijn



HISTORIE. 309
ampt kort te vooren hadt nedergelegd , tot XI-
Raadpenfionaris van Holland benoemd.
Te Utrecht was nu ook eene Hooge School Hooge opgericht, welke den 17 van Lentemaand dee- 13 zes jaars werdt ingewijd, en federt zo vermaard op£g^ geworden is, dat zij de Hollandfche, te Leiden, richt, naer de kroon geileken heeft. Te Llardenvijk was in het jaar 1600 wel eene Hooge School, door het quartier van de Veluwe , opgericht, doch deeze, federt zeer vervallen, is eerst in het jaar 1647 herlleld, en tot eene Provinciale Academie verheven. 'Holland, Friesland en Groningen, waren deeze beiden, of ten minfle Utrecht hierin reeds voorgegaan; en bij deeze vijf Hooge fchoolen heeft men het laaten berusten. In Zeeland heeft men onlangs wel- gepoogd, te Zierikzee, volgens den laatflen wil van den Heere. p. mogge van renesse , eene Hooge School opterichten , doch tot nu toe - daar in te veele zwarigheden en beletfelen ontmoet , om dit heilzaam werk voort te zetten.
De Koning van Frankrijk in he.t jaar 1637, ïred&m. aan den Prinfe van Oranje, den tijtel van zijne bekomt Hoogheid in plaatfe van zijne Doorluchtigheid den tijfel hebbende opgedragen, vonden de Edelen van v3tl z'jns Holland goed , om zijne Hoogheid mede tot ^wordt eerik lid van hun ligchaamte verzoeken, welke eerfte eere hij* insgelijks aannam: in dit zelfde jaar be- Edels legerde en bemagtigde zijne Hoogheid Breda ; ™ Hol~ geduurendc welken tijd de vijand zich vmRoer- 1037. monde en Venlo meester maakte: de Franfchen, R(ieTnm„ verre van de onzen, afzonderlijk oorlogende,^ en hadden Landreclües en la Chapelle veroverd;. Venlo ais ook -Maubeuge, welk laatfte zij verlieten. *?or de V 3 Om- pmi~



310 VERKORTE' VADERLANDSCHE
yï- AFD- Omtrent deezen tijd werdt 'er in verfcheide T. Hollandfche fteden een fterke windhandel in veroverd, bloemen, met rmm&Tulpen, gedreven; en der' zeiver prijs zo hoog opgejaagd, dat men voor eene bloem van tien aazen, eerst 95, naderhand wel 900 guldens befteedde: een pond geele kroonen, kostte in het eerst 20, a 24, en eene maand later, meer dan twaalfhonderd guldens: eene fchielijke daling hierop volgende , veroorzaakte veele Rechtsgedingen, over welke de fteden zich bij ,de Staaten vervoegden, die weinig lust betoonden, om op zulk eenen ijdelen handel recht te laten doen. Indien ook dees handel, die zo verre ging, dat 'er in zekere Stad van Holland, wel voor tien millioenen guldens in zouden zijn te koste gelegd , was voordgezet geworden, zouden de Staaten welhaast een Impost op de bloemen gelegd hebben; hetwelk nu door de fchielijke daling uit den zin gefteld werd.
' 3638 en De veldtogten van de jaaren 1638 en 1639, 3639. waren, met vruchtelooze aanflagen en weinig uittevoeren , verloopen ; zo wel van 's vijands kant, als van de zijde der onzen: ter zee hadt M de Lt. Admiraal m. h. tromp de zogenaamde overwint onvervvinnelijkc oorlogsvloot der Spaanfchen in de Spaan- Duins aangetast, en op de vlugt geflagen, en fcbevloot, verfcheide fchepen genomen , wordende zijne in Duim. dapperheid, en die van den Vice-Admiraal de witte, wegens de algemeene Staaten, door
treffelijke gefchenken erkend. ■ In het jaar
1640. 1640, maakte zijne Hoogheid eenen toeleg op Brugge, die te leur liep: vervolgens zocht hij Hulst te belegeren, hetwelk ook niet gelukte: de Franfchen hadden ondertusfchen Atrecht be-
le-



historie. 311
ïegerd en ingenomen. Het Stadhouderfcahp van XLafd. Friesland, door den dood van Graave henrik kasimir, die in zeker gevecht gefneuveld was, ^dbih opengevallen zijnde, werdt, niet zonder onge- wordt noegen van Prins fredrik henrik , aan 's Graa- Stadhouven broeder willem fredrik opgedragen , terwijl zijne Hoogheid dat van Graningen en en FKEw *
Drenthe verkreeg. 'sPrinfen zoon huwde dkik
in dit jaar op den 12 van Bloemmaand te Lon- gEaj^ den, met de Prinfesfe maria, oudfte dochter dgr van" van Koning karel I. van Engeland. Gronin*
Het huis te Gennep werdt in den jaare 1641, &™ ^b door den Prinfe, en Aire door de Franfchen ' e' bemagtigd. In Oosindiën hadt de Compagnie, wTG^p de Stad Malakka, na een lang beleg overmees- doOÏ den terd; als ook Kolombo, en verfcheide fterk ten Prins, en
op het Eiland Ceilon veroverd. de Veld- fre*™
togt van het jaar 1642, liep genoegfaam met ^„^l
heen en weder trekken ten einde. ■ De magtigd.
oorlog tusfchen den Engelfchen Koning en het 1641. Parlement in dit jaar uitgeborften zijnde, onder- 1042. fteunde de Prins dien Vorst met geld, en de algemeene Staaten waren hem mede niet ongenegen : doch die van Holland werden gehouden te neigen naer de zijde van het Parlement; waarom ook strikland , de gemagtigde van strik- ^ het Parlement, wien de algemeene Staaten niet meer wilden hooren, zich in het bij- ™ang ^st zonder bij de Staaten van Holland vervoegde. Engelfcbe
In den veldtogt van het jaar 1644, verover- ^ê"kan de zijne Hoogheid Sas van Gend; en maakte ^n'^_ in het volgend jaar een' toeleg om Antwerpen noor krjite bemagtigen, die mislukte; doch Hulst-werdt gen, bij toen belegerd en ingenomen; en noode zag de al?e" zijne Hoogheid in den aanvang van het jaar s^en.
V 4. 1Ó46, 1644.



3I£ VERKORTE VADERLANDS CHS
XI. afd. 1646, de Gemagtigden der Staaten naer Murifier vertrekken, om 'er over den vrede te han164.5. delen, waarop de Franfchen nu fterk drongen: zijne Hoogheid trok echter, hoewel zieklijk, en zeer tegen den zin der Prinfesfe, in het begin van Wiedemaand te velde, verzeld van zijnen Zoone willem; doch hij hieldt zich eenen geruimen tijd te Breda op, zonder iet te pnderneemen: hij hadt het oog wel op Antwerpen; doch daar werdt niets uitgevoerd , en Venlo werdt zelfs te vergeefsch belegerd: veelen verwonderden zich dat 'er zo weinig verricht was, en men fprak op verfcheide wijzen van de oogmerken van deezen veldtogt: de Prins zelf, in 's Haage verwelkomd wordende , zeide: 't is my leed, dat 'er deezen zomer niet meer is uitgevoerd; maar 't is vrede. Van Franfche
zijde hadt men Kortrijk, Veurne, Wijnoksbergen en Duinkerken bemagtigd, en dit maakte de Franfchen ongeneger, om met Spanje te fluiten , dan zij in het begin geweest waren. 'sPrinfen oudfte Dochter, louise, was nog voor het einde dcezes jaars in den echt getreden met fredrik willem, Keurvorst van Brandenburg: na het voltrekken van dit-huwelijk was 'sPrinfen zwakheid zodanig toegenomen, dat men aan zijne hcrllellinge begon re wanhoopen; medrik zeer raadde hij in het lest zijns levens tot vrede hekbie met Spanje; doch de jonge Prins zijn Zoon neigviedLt0C de' daarentegeB > het voortzetten des oorlogs. ■ 's Prinl'en ziekte nam dermaate toe, dat hij op den veertienden van Lentemaand Sterft, overleedt; en, op kosten van het fterf huis , den tienden van Bloemmaand , te Delft, in zijns vaders graf, met veel ftaatfie, bijgezet werdt.
' . Hij



fbedhix heksrik dojet zijn IEB ais STAHHOüBEE.






HISTORIE. 313
Hij liet vier Dochters en éénen Zoon na; ook Xt. a?i>, eenen natuurlijken Zoon, fredrik van nassau , Heer van Zuikftèen , Kolonel van een Regi- k^g°en • ment knechten in Staatfchen dienst. Hij liet den roem tevens na, van het magtig Spanje zo zeer vernederd te hebben, dat het nu den Staat ernstlijk, en bij aanhouding om vrede aanzogt, en gunftiger voorwaarden uitboodt, dan men zich, eenige jaaren herwaart, zoude hebben durven bclooven. Zijne tijdgenooten hielden Zijns hem voor den uitftekendften krijgsheld zijner h"^ar eeuwe, die, of zijnen Broeder evenaarte, ofn'5 e en* overtrof in beleid, voorzichtigheid en onbezwekene ftandvastigheid: moetende het weinig uitvoeren in eenigen zijner laatfte veldtogten, zo men acht, eerder als een uitwerkzel zijner diepe Staatkunde aangemerkt, dan aan zijne toenemende zwakheid van verftand en kragten toegefchreeven worden. In zaaken van Regeering heeft hij zich , meest al, zo gematigd weeten te gedragen, dat hij, in het gemeen, bemind en geacht werdt; ook werdt het ftuk van den Godsdienst door hem, altoos met gematigheid behandeld : hij hieldt zich bij de openbaare Kerke, doch hadt eenen afkeer van de vervolginge, tegen de Rcmonftranten aangevangen , voor dat hij aan het bewind kwam: ook verwierven deeze, onder zijne Regeeringe, die vrijheid van Godsdienst - oefeninge, welke zij nog genieten. Omtrent de Roomschgezinden was hij ook bij uitftek toegevend. Wat zijne perfoonlijke hoedanigheden betreft, in de kragt zijn levens was hij gezond, fchoon en fterk van ligchaam ; alleenlijk was hij fomtijds onderheevig aan de jicht: hij bezat een goed verftand V 5 -en



314 VERKORTE VADERLANDSCH2
*r' AFD- en doordringend oordeel. Voorzichtig en fonn wijlen langfaam was hij in het befluiten, doch wakker en onverzetlijk in het uitvoeren var» zaaken: hij oefende eene ftrenge krijgstucht, en vorderde eene flipte gehoorzaamheid aan zijne bevelen : hij was edelmoedig en milddadig, niet fpaarzaam in het prijzen van braave daaden; en gemeenzaam omtrent lieden van verdienfte, zelts omtrent vreemdelingen: heuslijk handelde hij zijne vijanden, en nimmer verliet hij zijne vrienden, hoe zeer het geluk hem ook mogt'tegen loopen: hij was, gelijk zijn Vader, doorgaans bedekt en niet ligt te doorgronden , en vertrouwde zich aan niemand, dan, dien hij lange en dikwijls beproef hadt: de vleiers vonden bij hemgeenen ingang: hij zocht zijne eigene grootheid en die van zijn huis, op zulk eene wijze, datze hem van zelve fcheen t'huis te komen, en begeerde ze niet als ze hem verdacht of onbemind zoude gemaakt hebben: als hij niet te velde was, verlustigde hij zich veel in boekoefeningen: zeer diepe eerbiedenis droeg hij zijnen Vader toe, wiens nagelatene Schriften hij neerftiglijk geleezen hadt: zelf het fpoor van deezen zijnen Vader opgevolgd zijnde, liet hij zijnen Zoon, een treffelijk voorbeeld na, en bleef bij de meeste Landzaten lange in loflijke gedagtenisfe , wordende het weinige, welk men in hem mispreezen hadt, uit het geheugen gewischt, door de herinnering van zijne menigvuldige dienften , en uitmuntende hoedanighe-
WILLEM den'
II. wordt Prins willem II. werdt terflond tot Kapitein Generaal Generaal en Admiraal over de krijgsmagt van en Admirden Staat aangefteld, en vervolgens werdt hem raai. z|jne



HISTORIE. 315
zijne Inftru&ie, ten aanzien van het Stadhou- XI- /»f». derfchap, door Holland en Zeeland ieder af- ~" zonderlijk gegeven. In het eerst hadt zijne Hoogheid betuigd de oogmerken der Staaten, ten aanzien van den Muu/lerfchcn vrede te zullen bevorderen; doch in Grasmaand wilde hij volftrekt te velde, waar tegen Holland zich aankantte: toen zondt hij eenig volk met gefchut naer den kant van Hulst, om de grenzen te dekken , doch de Staaten bewogen hem, hetzelve' terug te ontbieden, waarna alles zich tot vrede begon te fchikken; welke dan einde- yrede lijk, na veel handelen, twisten, morren en vitten, te Munmeest van de zijde der Franfchen , den 30 van fler 8ete" Louwmaand des jaars 1648 , te ManJIer gete- kend* kend werdt, en waar bij de Koning van Spanje deeze zeven Vereenigde Nederlanden, erkende voor vrije en Souvereine Staaten, op welke hij noch zijne nakomelingen niets te eisfchen hadden , of immer eisfchen zouden, en met welke hij gezind was, een eeuwigen vrede te fluiten : wordende bij dit vredeverdrag de gereedfte weg ingeflagen om de twisten over wederzijdfche verbeurdverklaringen en benaderingen van goederen , ten beste mogelijk , bijteleg- ' gen en om de grenzen van het Nieuw Gemecnebest te regelen, welk nu eindlijk zijn volkomen wasdom gekregen hadt.
Over het bekragtigen van deezen vrede, viel Zeeland echter nog veel te doen: Zeeland en Utrecht, enUtrecbt die onvergenoegd waren , dat men zulk een weigevrede , zonder toeftemminge van en te gelijk JÜ£" «e" met Frankrijk gefloten hadt, weigerden den-jcjienVreda zeiven te bekragtigen. Holland hadt ook iet te bekra^. tegen het 45 punt, waarin Zevenberge als een 'UeiJ-
leen



316 VERKORTE VADERLANDSCHE
ÏLafd. leen van Spanje was aangemerkt, en over de vrije oefening van den Roomfchen Godsdienst aldaar, zonder deszelfs kennisfe befchikt was: dan hierin wist men door eene claufule te voorzien ; en ten aanzien der beide andere Gewesten, die men niet overhaalen kon, befloot men tot de bekragtiging va» het verdrag te komen met meerderheid van ftemmen; gelijk dan ook Utrecht met vijf ftemmen gefchiedde: Utrecht voegde ~l°" j1.?' zich nog in het vervolg daarbij , en dezelve J ' werdt, na het overleveren der wederzijdfche Dezelve bekragtigingen , op den 16 van Bloemmaand S^mfl'r l648' tc Munjler openlijk afgekondigd, gelijk afgekon- °P den 5den van Wiedemaand ook hier te lande digd. gefchiedde : Zeeland , fchoon den vrede niet ió48. bekragtigd hebbende, werdt echter door eene bezending bewogen , om denzelven ook in Dankdag dat Gewest te laten afkondigen. Vijf dagen na en vreug- de afkondiging hieldt men een' plegtigen Dankven&zlï da§' °°k werd met fchieten, vuuren en branpvet. den van pektonnen, in de meeste fteden, groote vreugde bedreven. Doch 'mgmtsch Zeeland, als ook te Leiden in Holland, hetwelk opmerklijk is, werdt niet gevuurd. Sommige Predikanten, het zij om den Prins te vleien, gelijk eenige dagten , het zij om andere redenen, * fpraken ook , ter gelegenheid van den Dankdag, flaauwlijk van de voordeden des vredes , waarbij de rust herfteld, en de gemeene vrijheid bevestigd werdt.
Uit den Westfaalfchen vrede tusfchen den Keizer en de andere Mogendheden trokken de Vereenigde Gewesten boven dien nog voordeel, voor zo verre de grenzen van den Staat, naer den kant van Dititschlatid, door denzelven
fa



HISTORIE. 317
in rust geraakten; doch, dewijl de gefchillen XLa/b* over de nalatenfchap des Hertogen van Gulik en Kleeve en eenige anderen bij denzelven niet geregeld waren, bleven zij nog bezetting houden , in de fteden, Wezel, Emmerik, Rees, Orfoi, Gennep en Rijnberk. Maar Oostfriesland, daar de Hesfen lange gelegerd geweest waren, werdt een geruirnen tijd na het treffera van den vrede, door dezelven verlaten.
XII. AF-



318 VERKORTE VADERLANDSCHE
XII. AFD.
XII. AFDEEELING.
' Beginnende, na het fluiten van den Mun< fierfchen vrede , in het jaar 1648 , en eindigende , met den vrede in het Noorden in het jaar 1660.
Holland Terflond na het afkondigen van den Munr deinver-°P fierfchen vrede, begonnen de Staaten van Holminde-' ^ndf op ^ het punt van menagie, of vermindering van ring van 's Lands uitgaven, te raadplegen , en 's Lands tevens hoe Staats-Braband, nu van brandfchat«ugaven. tjngen en vrijwaringen ontheven , zo wel als deeze Provincie zelve, in de gemeene lasten behoorden te draagen : men hadt hier ook over eenige jaaren, reeds de intresten der fchulden van zes en een quart tot vijf ten honderd verminderd, en eenige andere bezwaren afgefchaft; maar de zwaarfte last van den Staat, te weeten, het krijgsvolk, bleef denzelven nog drukken, en het aandeel van Hollands fchuld daarin bedroeg toen meer dan drie en een halve millioen guldens: men eischte derhalven eene vermindering van 50 mannen van ieder Compagnie voetvolk ; waarin na wat aarzelens en twistens bewilligd werdt: vervolgens drong Holland op de afdanking van 50 Compagniën uitheemschvoet. volk, doch de Prins zulks voor gevaarlijk houdende, liet men zich, naer het fchijnt, door de redenen van zijne Hoogheid gezeggen : maar in Wijnmaand eischte men, behalven eene reductie van de zwaargewapende ruiterij, eene af• dan»



HISTORIE. S1£
tlanking van de helft, of ten minfte van een groot XIT-AïB" gedeelte der ruiterij, en te gelijk de afdanking " van nog 55 vendelen der uitheemfche Regimenten; doch hier Helden zich de algemeene Staaten en zijne Hoogheid ernfliglijk tegen, en de Prins deed den eenen en anderen voorflag, die der begeerte van Holland zeer nabij kwam; Beflufc doch deeze werdt van de hand geweezen, en ee"ig de last afgevaardigd aan de Kapiceinen en Rit- kri/{p' meesteren van het voetvolk en der ruiterije, betaakhe welke 'men onbetaald wilde laaten, om op geene haten, verdere betaling te rekenen, waarbij zij tevens voor hunnen dienst bedankt werden; daarentegen fchreeven de algemeene Staaten den Kapiteinen aan, dat zij den eed, aan hun gedaan, gedachtig behoorden te zijn, en zich niet, zonder hunnen last te laaten afdanken.
De algemeene Staaten befloten ook eene be- Bezen, zending te doen aan de fteden van Holland, om jiDgrTf dezelve van- het befluit tot de bijzondere afdan- imdfcba king te doen afftaan; en den Prins te verzoeken fteden. en te magtigen om de rust en den vrede, en l650. het vasthouden der Unie , te handhaven, en alles te weeren, wat daartegen zoude voorgel
nomen mogten worden. In gevolge van
dit befluit ftelde zijne Hoogheid zich aan hec hoofd van deeze bezending, waartoe hij uit de Staatsvergaderinge, vier leden, aartsbergen, mauregnolt , renswoude en klant , en drie Uit den Raad van Staate verkoos : te Dordrecht werdt hij op den 9 van Wiedemaand 1650, in den vollen Oud-Raad gehoord, na dat men alvoorens verklaard hadt, zulk een gehoor toeteftaan alleenlijk uit agting voor Zijne Hoogheid , zonder krenking van de opperde magt
der



320 VERKORTE VADERLANDSCHE
Xil. afd. der Staaten van Holland, en de vrijheid van * ftemminge in derzelver Vergaderinge: na dat het fehriftlijk voordel gelezen was, antwoordde men, dat men 'er over raadplegen , en het gevoelen van de Stad ter Staats vergaderinge overbrengen zoude. In het tweede gehoor, des anderen daags, voerde aartsbergen den Oud-Raad te gemoete, dat zij fchuldig waren aan het krenken der Unie, en dus ftrafbaar aan Jijf en goed: doch de Regeering was over deeze vinnige taal zo gebelgd, dat zij .verzekerde, 'er zich in alle gelegenheden gevoelig over te toonen, en ter naaste dagvaarte herftelling daar van te willen vorderen. —Gorinchem, Schoonhoven , Brielle Rotterdam en Schiedam, gaven ook maar een algemeen antwoord. Delft wilde wel den Prins als Stadhouder, maar niet de andere Heeren, in de Vroedfchap, hooren; gelijk zij deezen ook onthaal en huisvesting ontzeiden : daar werdt ook algemeen antwoord geAwfler- geeven. Te Amperdam, vanwaar men, te veri«B2wei- geefsch , tot tweemaalen den Prins door eene gert wil- plegtige bezendinge, verzocht hadt, om niet aUafge- *n ^e hoedanigheid van afgezondene der algesant der meene Staaten, maar alleen als Stadhouder in algemee- hunne Stad te komen, kwam zijne Hoogheid neStaa- met zjjn gev0]g5 en eischte, nevens hetzelve hoorf" in den vollen Raad gehoord te worden ; maar Burgemeesters weigerden den Raad te beroepen : toen begeerde de Prins als Stadhouder gehoor , verklarende dat hij tevens als Afgevaardigde der algemeene Staaten , van zijnen last handelen wilde; doch dit verzoek werdt
DeFrirsafgCflagen: hier over beklaagde de Prina
ov«'de flM* *n Pei'f°on hoogelijk ter StaatsvergadorinStad. ge>



HISTORIE. 32 ï
'ge-j en eischte dat de Stad hem behoorlijke her- xiI.AFbi fteliing en voldoening geeven moest; doch dee- ——ze wist haar gedrag zo wel te verdedigen dat de Die zig Staaten van Holland*, met de meerderheid een I?Jrc" beiluit opmaakten, waarbij de gantfche handel 3* der algemeene Staaten in deeze gelegenheid veroordeeld en te gelijk verboden werdt, in het toekomende , diergelijke bezendingen , in de fteden, te ontvangen.
Het fehriftlijk voorftel door aartsbergen Bedrijf te Dordrecht voorgeleezen ^ was intusfehen ook van gedrukt; doch werdt binnen weinige dagen, 3*^2» door die van Holland insgelijks wederlegd; te Dor. fommige Predikanten voeren, omtrent deezendrechti tijd, ook zeer uit tegen het gedrag der Staaten van Hollandj hebbende zelfs jakobus stermont in 'sHaage, op den Predikftoel 4 geklaagd over zulken , die het bloedig zweet en den manhaften arbeid, met ondankbaarheid wilden beloonen, waarover hij, op bevel der Staaten, fcherpelijk door den Pvaadpenfionaris kats beftraft werdt;
Het verfchil tusfehen de Staaten van Holland vWch'ii en zijne Hoogheid over het ftuk der afdanking, tusfehen was echter tegenwoordig van kleen belang: Hol- Hoilanf land wilde 20 kornetten paarden afgedankt, eh de le^II; vendels voetvolk van zeventig tot zestig , en van zestig tot vijftig, verminderd hebben: de Prins en de Raad van Staaten wilden maar zestien kornetten paarden afgedankt, en flechtsvijf mannen per vendel, van tweehonderd en één vendelen 'afgedankt hebben; zo dat de PrinS 3000 ruiters en 26315 knegten, en Holland alleen 2700 ruiters, en wat minder dan 26000 knegten in dienst wilde houden: het overige & waarin



Saa VERKORTE VADERLANDSCH3Ï
XH- waarin de Gewesten met eikanderen, en Hol-. " land met zijne Hoogheid verfchilden, was ook zeer kleen en gering: maar de gemoederen waren , door het lang en hevig twisten, en vooral na de bezending, zeer tegen eikanderen verbitGedra- terd. Ook was 'er onlangs iet voorgevallen, het BlD8?n- we^ ^e hevigheid nog meer hadt aangezet» zeiven. Te weeten: zijne Hoogheid hadt den Admiraal witte kornelisz. de witte, uit Brazil, zonder verlof van den Regeeringsftand aldaar, herwaart doen komen, in 'sHaage doen vatten en op de Gevangen Poort brengen: gelijk ook eenige andere Kapiteinen te Amfterdam door de Admiraliteit gevangen genomen waren. Dit hielden de Staaten van Holland voor eene openbare krenking van hun grondgebied, en eene inbreuk op hunne opperfte magt. Die van Amfterdam, de flaking der gevangenen niet goedwillig hebbende kunnen verkrijgen, deeden de hechtenis opbreken, en de Kapiteinen op vrije voeten Hellen. De Staaten van Holland beflooten ook om den Admiraal de witte door den Procureur Generaal van de Voorpoorte te doen haaien; doch de Prins voorkwam dit, door bevel te geven y om de witte weder in zijne voorige herberge te doen brengen. Zedert werden Rechters over hem benoemd, doch met zijn Pleidooi zo lange gedraald, dat de dood van zijne Hoogheid tusfehen beiden kwam; waarna hij op vrije voeten gefield werdt. Dit voorval konde niet nalaten de verbittering te vermeerderen : gelijk zijne Hoogheid dan ook, weinige dagen daarna, zes Gemagtigden ter Staatsvergaderinge , als de
witt, de waal, ruil, duist van voorhout,
keizer en stellingwerf , van Dord, Haarlem ,



historie. 323 1
km, Delft, Hoorn , en Medenblik , elk af- Xir. a?r. zonderlij k deed in verzekeringe neemen , en 'sdaags daarna, naer Loeveftein vervoeren. Het bleef hier niet bij, maar zijne Hoogheid zocht ook Amfterdam onverhoeds door krijgsvolk te Aantip • bezetten, en als dan in perfoon , aldaar de Tan wil» Wet, naer zijnen zin te veranderen, voorts de LEM Stad tot eenparigheid met de andere leden te 0!F,fm' noodzaaken: dees toeleg was aan Graave wil-onder"' lem fredrik , Stadhouder van Friesland, toe- Graave vertrouwd, doch het verdwalen van eene bende WILLEM ruiterije in het Gooiland, bij Hilverfum, ver- FEEDKIK' oorzaakte dat men in de Stad de tijding van derzelver aantogt kreeg, en op zijne hoede was, In . om de vijanden, (die men voor Zweeden of stad' Lotharingers, geenzins voor krijgsvolk van den wordt Staat, hieldt) aftekeeren ; waartoe door rfct 0IÏ? beleid van de Heeren bikker en huidekooper lefteld! van Maarfeveen, terftond de valbruggen opge-b haald, de poorten digt gehouden, en het gefchut naer de wallen gefleept, als ook de fchutters en foldaten in de wapenen gebragt werden, terwijl men agt oorlogfchepen in ftaat fteide, om het Y te befchermen, en eenige gewapende uitleggers in den Amftel voor de Stad deed leggen : zijnde elk terftond in beweginge om dienst te doen, en biedende zelfs eenige gilden zich vrijwilliglijk aan tot den arbeid aan de vesten.
Zijne Hoogheid gaf bij eenen brief, dien Graaf willem aan de Regeeringe zondt, re kennen, dat hij dien Graaf met eenig krijgsvolk dervvaart gezonden hadt, ten einde alles in rust te houden, en niet, door eenige kwaadwilligen 3 belet te worden in het voordellen van X a het



324 VERKORTE VAD2RLANDSCHE
XII. atd. het geene hij nog verder te zeggen hadt; doch
' ' de Régeering zondt de Schepens huydekoopeii
Zij zer.dt cn yAN DER D0ES } aan den Graave af, in dS"' een gewapend jagt, dien maarseveeN voor de aan den Hofflede Weina, zulk eene hartige taal deed Graave. j100ren } dat hij 'er niets op antwoordde, en ten laatste zeide, niets gedaan te hebben, dan op last van zijne Hoogheid, wien het mislukken van den aanflag , over tafel hem aangebragt, zo zeer van fpijt deed zwellen, dat hij opftond, zonder den maaltijd te voleindigen, zichopfloot in zijn kabinet, en ftampvoetende, zijnen hoed tegen den grond wierp, en niemand fpreeken
wildc: 's daags daarna begaf hij zich in
perfoon naer den kant van Amfterdam, en vervoegde zich op het huis ter Hart, alwaar de Heer van beverweert hem zo levendig het gevaar zijner troepen voor oogen ftelde, indien èaAnihoms dijk bij Jaap Hannes met 'er daad doorgefteken werdt, dat hij befloot, beverweert naer 's Haags te zenden, met last om de algemeene Staaten te bewegen, dat zij den Prins lieten verzoeken, om af te trekken met de troepen; welk befluit dan ook eerlang volgde : doch eer de bezending daartoe bij den Prins kwam, hadt dees reeds een verdrag met Willem Amfterdam gefloten , waarbij de Stad bewillig11 fluit de in den Staat van oorloge, door den Prinfe drag me't te regelen volgens zijnen voorflag en dien van de Stad. den Raad van Staate, den 15 van Hooimaand gedaan; en beloofde, den Prinfe als Stadhouder, zo hij het begeerde, altoos in de Vroedfchap gehoor te verleenen; waarna de troepen zouden aftrekken en het geworven volk, dooide Stad moeten afgedankt worden: bij een geheim



HISTORIE. 325
heim punt werdt verdragen, dat de_ Broeders XII. Am, andries en kornelis bikker , vrijwillig en voor altoos, doch zonder krenkinge van eere JJJjJJ en goeden naam, zouden affiaan van de Regee- B1KKERte ringe: de koophandel, die een geweldigen krak Amftetzou gekreegen hebben, zo het beleg langer ge- J™0*" duurd hadt, en het gevaar van het omliggend v;n de land, noodzaakte deeze Stad, om den Prinfè, Regeebijnaer alles , wat hij begeerde , toe te ge- dng. ven.— De zes op Loevefiein gevangene Heeren werden kort daarna ook geflaakt, mits zij zich van de Regeeringe onthielden , hetwelk ook aangenomen werdt,
In het laatst van Oogstmaand vertrok zijne wiixem Hoogheid naer het huis te Dieren, om 'er zich II. ««ft met de jagt te verlustigen; hiermede hield hy zig ™nde£ een geruimen tijd bezig; doch of de Prins toen, x?ekte. of omtrent dien tijd zich hebbe ingelaten, in eene heimelijke onderhandelinge met Frankrijk , om den Staat .in eenen nieuwen oorlogtegen Spanje te wikkelen , gelijk d'estrades heeft voorgegeeven, is zeer onzeker en twijfelachtig: zeker is het dat zulk eene handeling nooit tot ftand gekomen, of van eenig uitwerkfel geweest zij : op den 27 van Wijnmaand werdt de Prins van de koorts aangetast, en in 7 Haage gekomen zijnde , bemerkte men dat hij de kinderpokjes onder de leden had:, die door de ervarende Geneesmeesters, naer de konst, behandeld werden: men rekende hem bijna buiten gevaar , toen hij, in groote benaauwdheid, door aanhoudende koortien veroorzaakt, op Zondag den 6 van Slagtmaand 1650, des avonds ten 9 uuren, den geest gaf, in den ouderdom van vierentwintig jaaren en zes maanden.
X 5 De



326" VERKORTE VADERLANDSCHE
XH-ATO> De tijding hiervan hadt verfchillende uitVeifchi! wer'-:^s■> nHer e^s gezindheid: 'sPrinfen bijlende uit- zonderfte vrienden, al het volk van oorloge, werfrfe- en een groot deel der Gemeente, waren troosten daax- tei00S- In zulke fteden daarentegen, daar men van" meende, onlangs, merkelijk geleeden te hebben van den Prinfe, ftraalde veelen een heimelijk genoegen ten ooge uit. Te Amfterdam in het bijzonder, fcheenen fommigen, in den dood van den Prinfe, 's Lands vrijheid herboren te zien: de Diakens der Hervormde Kerke aldaar, vonden, in een der zakjens, in welke de aalmoefen onder de preêken verzameld worden, eenige ftukken gouds in een papier, waar bij gefchreeven ftond, dat de gave groot er was gewaakt, om dat 'er in tagtig jaaren, geen Mijder tijding dan die van 'sPrinfen dood gekomen was: ook hadt men hier, federt het beleg der Stad, zo veel kwaads gefproken van den Prinfe, dat het gemeen zelf zich niet wederhouden kon , van vreugde te toonen, over zijnen onverwachten dood: in .Spanje was een heimelijk genoegen over 's Prinfen affterven; maar in Frankrijk, daar men 'er zich om bedroefde , meende de Kardinaal mazarin , dat dit niet natuurlijker wijze gefchied, maar door anderen veroorzaakt ware: intusfchen is onbetwistbaar datdeésPrins, 'sPrinfen in zulke jonge jaaren , reeds getoond hadt, hoe ai beeld- hij zijne Voorouderen niet behoefde te wijken, in uitmuntende hoedanigheden : hij was ftoutmoedig, wakker en onvermoeid, fchoon door zwaare ligchaamsoefeningen van jagen, kaatfen , balflaan enz. wat verzwakt: voorts beleefd en mild, tot overmaate toe: fchoon en gezond was hij van ligchaam, en liet geene kinde-



historie: 327
deren, maar eeene hoog zwangere Gemalin na, X[I- ArD> die op den 14 van Slagtmaand van hetzelfde wjllem jaar, gelukkiglijk beviel van eenen Zoon, wil- m ge_ lem henrik, de derde Stadhouder in het ver-boren, volg, van dien naam, over de meeste Gewesten der Vereenigde Nederlanden, en de derde onder de Koningen van Engeland van denzelfden naam.
Graaf willem fredrik , Stadhouder van Graaf Friesland, werdt kort na het overlijden van^^ den Prinfe tot Stadhouder van Groningen en wordt de Ommelanden verkooren; en deszelfs aanzien Stadhouvermeerderde niet lange daarna nog , door het qt^* huwelijk met albertina agnes , tweede doch- gen en ter van wijlen Prinfe fredrik henrik : in Zee- Ommeland werd de Staat van Eerften Edele vernie- landen. tigd; en in 'Holland boden de Staaten aan de Zeeland fteden odroojen aan, tot beftelling van haare \f™^ eigene Wethouderfchap; behoudende aan zich, ftaat van in andere opzichten , een voornaam gedeelte e;rlten van het geene de Stadhouders plagten te ver- E/e'e.
® , , .... 1 fiollma
richten ; toonende aat zij zich thans, meer hiedc de dan immer te vooren, als Souvereinen der Pro- fteden vincie gedragen wilden: de meeste of genoeg-oftrooi faam alle de ftemmende fteden van Holland, Aftelling lieten zich door deeze nieuwe oftroojen, of van haare ftellen of bevestigen in het recht, om haar eigen eigene Regeering te beftellen: dit zelfde werdt ook in ^e^h°dUp". de andere Gewesten geregeld naer elks goedvinden.
De twist die 'er in het jaar 1651, over de T^*' voogdijfchap van den jongen Prinfe gereezen wegensde was, werdt door minnelijke overcenkomfte der voogdijpartijen eindelijk deezer wijze bcflist: dat de fch3P beide Prinfesfen Weduwen, nevens den KeurX 4 vorst



3&8 VERKORTE VADERLANDSCHE
XII. afd vorst van Brandenburg , met uitfluiting van dea ■ Paltzgraave fredrik lodewyk , dezelve zouden
lEfef vvaarneemen; mits de Koninglijke Prinfes daarfend. aan aHeen zo veel deel zoude hebben, als de Keurvorst cn de Prinfes Weduwe van wijlen Prinfe fredrik henrik zamen. Zeeland 1° Zeeland zochten twee Burgemeesters, te tracht Middelburg, henrik thibaut , Heer van St. dewa'a' ^abten^er^e » cn D-r. jan van landsbergei* digheden ^en jongen P™5 te doen aanftellen of ten minvan zij- Hen voorfchikken tot Stadhouder van Zeeland, nenvader vvaar door hij in tijd en wijle de Wet in de fch'üt°.r" ftet'en wederom zoude kunnen (lellen. Hiertoe jken. hadden zij de Kiezers reeds bewogen , om,, tegen het gebruik , eenigen uk de dienende Wethouderen, in plaatfe van uit de burgertje te benoemen; hetwelk de laatfle zeer kwalijk nam, en welk hun misnoegen zelfs door eeniOproer gen van den Predikftoel openlijk aangezet werd: ïf ia" graauw dreigde niet lange daarna , aan de w .ur& beide genoemde Heeren, den dood , die zich heimelijk door de vlugt bergden, waarna het huis van landsbergen aangetast en geplunderd werd; hetwelk dat van thibaut mede zoude gebeurd zijn, indien het niet door eenige Predikanten belet ware : kort daarna verkoozen Middelburg, Zierkzee , Goes en Tholen , hunne Wcthouderfchap volgens dc oftroojen , van de Staaten hun verleend: ook weezen deeze Staaten het verzoek van eenige Zeeuwfche Edelen van de hand, om zitting in hunne Raadsvergaderinge te verkrijgen, voorts hadt Zeeland zich voor het aanvangen der groote Vergaderinge, door Holland laaten overnaaien, om vooreerst aftezien van de bevorderiage des jongen
Piïn-



HISTORIE. 329
Prinfe : waar toe <k twee Prinfesfen te ver- XIL afd,geefsch bij beide de Staaten hadden laaten ar- 1 beiden.
Op den 18 van Louwmaand 1651, werdt KATS op de groote zaal van het Hof in Ti Haage, opent da de beroemde groote vergadering geopend, groote door eene aanfpraak van den Raadpenflonaris ^^f" kats.; gaande de zaaken aldaar over de Unie, 'sHaage Religie en Militie; ten aanzien van het derde ftuk, konden de Gewesten het met eikanderen niet ééns worden, hoe zich in het befiisfen der gefchillen tusfehen eikandoren te gedragen; zo dat hieromtrent niets beflooten werdt: omtrent Befluit de Religie werdt beflooten, elk in de haare» 0.™lïen* vast te houden, om met de magtvan het Land'te <ife. ' handhaven den waaren Christelijken hervormden ° Godsdienst, zo als dezelve , alomme , in de openbaare Kerken geleerd werdt, en door de Synode van Dordrecht bevestigd was, zonder te gedoogen, dat ooit daarin bij iemand eenige verandering gemaakt werd. Over de Militie viel zeer veel te doen , dewijl Holland, de noodeloosheid beweerende van het aanftellen van eenen Kapitein Generaal, met de andere Gewesten over het beleid der krijgszaken zeer verfchilde: doch Holland gaf ten laatfte wat toe, Omtrent en dus werdt 'er een ontwerp gemaakt in dit dc Grijssopzicht , waarin het beleid derzelve vooral aan zaake^* de algemeene Staaten met voorafgaanden raad des Raads van Staate, gefteld werdt.
Holland liet zich echter, aan het even gemelde ftuk wegens den Kapitein Generaal zo veel gelegen liggen, dat men vandaar eerlange eene bezending naer Zeeland afvaardigde, om die Provincie in deezen met haar eenmagcig te 1 X 5 doen



330 VERKORTE VADERLANDSCHE
XII. afd. doen handelen; waartoe de gedaante der zaken
zich toenmaals zeer wel fchikte. Eer nog
Verdedi- de groote Vergadering fcheidde, was ook in ging van dezelve met verontwaardiging geleezen het gewillem fchrift ? waarin zijne Hoogheid de redenen opgenszUn ga^ die bewoogen hadden, tot het vastgehouden zetten der zes Heeren, en tot de onderneeming gedrag, op Amfterdam, en men ftelde vast, om bij fiSiSt eene duidelijke Rejolutie, dit beide te verklaren enz. voor eenen toeleg op de Vrijheid, Hoogheid en Souvereiniteit deezer Provincie: ook werd het gedrag der zes Heeren goedgekeurd , en eindelijk op den aandrang van Friesland eene algemeene vergiffenis wegens het gepasfeerde in De Stad den voorgaanden jaare: de Stad Amfterdam ontvangt ontvjng naderhand vergoeding van de Staaten ding.06 van Holland , wegens de buitengewoone kosten , welke zij in den voorledenen jaare hadt moeten doen, en die 54045 guldens en 10 Huivers beliepen, welke men nu verftond, dat ten diende van den Lande aangelegd waren, waarom men aan deeze Stad, wegens haaren betoonden ijver en wakkerheid, grooten dank fchuldig was.
kats De groote vergadering was hierop, den 21 fluit de yan Oogstmaand 165 1, befloten , met eene vêmade- aanfpraak , die weder van wege der Staaten xing in van Holland, door den Raadpenfionaris kats 'sHaage gedaan werd; befluitende dees zijne rede, met Tan eene dankzegginge aan alle de Afgevaardigden fpiaak. en aan gode, die de raadpleginge tot hiertoe, 20 merkelijk gezegend hadt: ook werdt 'er op den 13 van Herfstmaand door alle de Gewesten, bij gelegenheid van het gelukkig eindigen der groote vergaderinge, eenplegtige dankdag
ge-



HISTORIE. 331
gehouden, waarop ook, alomme, de klokken XII.af». geluid, het gefchut gelost en andere vreugde " bedreven werdt.
De Gezanten van het Engelsen Parlement, het- >t parieWelk zich gebelgd hadt, om dat de Staat eenige lemenc fchepen onder den Lt. Admiraal tromp , ge- J™^1* zonden hadt, om tegen de zeefchuimerijen van ^"i^," den Bevelhebber der Sorlings te waken, on- ongenoeverrichter zaake, uit Holland te rus; ontbonden, êen met
• • de Sta?
gaven , wegens hunne bejegeningen met het .en^ graauw, en nopens de onderhandeling met den Staat, zulk verflag van hun gezantfehap, dat men niet lange daarna befloot, in oorlog te treden met de Vereenigde Gewesten: ook gaf het Geeft Parlement wel dra eene A&e uit, waar door de eene Hollandfche en Zeeutvfche handel op Engeland {Jevordemerkelijk benadeeld werdt; en verleende daar- X\r,g van enboven in Slagtmaand brieven van fchaêverha- den En. linge aan bijzondere perfoonen, welke men ^lfchsn veritond benadeeld te zijn door ingezetenen van handslj deezen Staat: terftond hierop liepen twee Engelfche oorlogfchepen in zee, die den Hollanderen en Zeeuwen, in korten tijd, merkelijke fchade toebragten: dit maakte dat de Staaten een buitengewoon Gezantfehap naer Engeland zonden , waar toe kats , schaap en van de kats perre benoemd waren; hebbende de eerfte al- legt zijn voorens zijn Raadpenfionarisfchap nedergelegd, j^j^11" welk weder opgedragen was aan adr. pauw, p]aa£s Heere van Hcemftede : met het gezantfehap neder, echter werdt niets uitgewerkt, en de verwijdering nog grooter, na dat tromp met 42 Gevecht fchepen in zee gezonden, en door blake, met ™*0Uf 50 fchepen op de Engelfche kusten kruifen- tegen de , onverhoeds aangetast, deezen de volle blak.
laag



33» VERKORTE VADERLANDSCHE
XII. afd. laag gegeevèn, en met zijne vloote een hevig
■ gevecht tegen de Engelfihen gehouden hadt,
zo dat de beide Admiralen eikanderen de wijte van de vredebreuk gaven, terwijl het Parlement herltelling wilde zoeken van het ongelijk tot hiertoe geleden, en verzekering voorliet toe-, komende: federt gelukte het blake een groot getal haringbuizen, en dertien convooifchepen van dezelve te nemen ; terwijl tromp , door eenen harden ftorm belet , hem aantetasten , genoodzaakt was, om, zwaar befchadigd, met zijne vloote in de havens deezer Landen te rug te keeren.
tromp tromp hier door in de ongunfte van veele fnon-1 leden geraakt zijnde, werdt vervolgens de ruigunst. Di ter met eene vloot in zee gezonden, die, naer kuiter ^ hoofden geloopen zijnde, op den 26 van te Oogstmaand in het jaar 1651, flaags geraakte askue. met george askue, die 40 oorlogfchepen bij ' 1652. zich hadt, doch genoodzaakt werdt te wijken naer Pkimouth; dies de ruiter zijne bijhebbende Koopvaarders in veilige havens geleiden konde: in een tweede gevecht betoonden wel 20 Kapiteinen hunne bloöheid; en op den 10. van Wintermaand hadt hij in den zeedag tegen J.1kT blake, onder tromp, die thans weder het opperbewind voerde, ftrijdende , nevens jan. evertsz. den meesten last van het gevecht te dragen ; doch men deed blake , die ook gekwetst was, wijken, en veroverde drie Engelfche oorlogfchepen, en een koopvaardijfchip, Aanflag De aanflag om de fchepen en havens deezer der En- Landen in brand te {teken en te vernielen, door de Engeijchen onlangs gcfmeed, bleef, zonder SepU dat men eigenlijk dc reden weet, achter wege;



ristori F; 333
zeer veele bewegingen, ontftonden 'er echterXII. avü. in verfcheiden fteden uit misnoegen tegen de Regeering, welke men onder den naam van *"ng dei Loevefteinfche factie bij het gemeen gehaat zocht Lands. te maken : te Amfterdam was in Herfstmaand Qproar eene merkelijke opfchudding onder de matroo- te Amzen van 's Lands vloote ontftaan, die volle be- fierdam. taling eischten , of niet dienen wilden : en, toen men de belhamels wilde ftraffen, ontftond 'er, uit louteren fchrik, zulk eene beroerte, dat 'er gelast werdt vuur te geeven op de menigte , waar door 'er agc gedood en veelen gekwetst werden : de Kapitein kommelin , dien men hieldt voor den lastgever om te fchieten, week ter Stad uit, werdt onbekwaam verklaard en gebannen; doch het bleek niet dat men het met deeze bewegingen aangelegd hadt op het bevorderen van de belangen des jongen Prinfen van Oranje, voor wien zich in Zeeland veelen als vrienden verklaarden, met het openlijk dragen van oranje-linten: ook befloot men aldaar den jongen Prins, (op den voorflag van Middelburg ,) te voorfchikken tot Kapitein en Admiraal Generaal over de Land- en Zee-magt van deezen Staat, hetwelk men, van de zijde van Holland, door eene bezendinge te vergeefsch zocht te voorkomen; zijnde aan het hoofd derzelve, de Zoon van den Dordfchen Burgemeefter jakob de witt , geheeten joan de j- i>e witt, die in Sprokkelmaand des jaars 1653,™^* ïn de plaatfe van den overledenen adr. pauw , RaadpeT*; tot Raadpenftonaris, bij proviiie, aangefteld, fionaris. cn in Hooimaand daar aan volgende, met een- I<553» parigheid van ftemmen, in dat gewigtig ampt bevestigd werd.
Ds



334 VERKORTE VADERLANDSCHE
XII. ai?i>» De oorlog met Engeland, werd in dit jaar —-—- nog fterk voortgezet: in het laatst van SprokZeeflag teiniaand en het begin van Lentemaand viel de dagen.'6 zeedag van drie dagen tusfehen blake en tromp voor, waarin van onzen kant negen oorlogfchepen, van de Engelfchen vijf of zes, doch een grooter aantal van volk, dan bij de onzen, verboren werden: de Engelfchen fchreeven zich de overwinning toe, terwijl de onzen blijde waren, dat 'er nog de meeste Koopvaarders bij
behouden gebleeven waren. Op den 12.
van Zomermaand viel de zeedag voor Nieuwpoort voor, in welken de Engelfche Admiraal deane doodgefchoten werdt: de ftrijd was zeer Zeeflag geWeldig: het fchip van Kapitein joost bulter , IWeaw- vier of vijf fchoten onder water bekomen hebpoort. bende, viel om en zonk: de Kapitein zwaar gekwetst door eenen fplinter, verdronk met het geweer in de vuist: des anderen daags werdt de Voor flag voor Duinkerken hervat,- en tot een uur Dwwfcer- na ZQn gefl.re<jen: tromp echter vondt niet geraden den Engelfchen andermaal fpits te bieden; maar na dat de vloot op zijn ernstig aanzoek, beter voorzien en verfterkt geworden was, tastte hij op den 8 van Oogstmaand de Engelfchen Tegen oncjer MOnk, op de hoogte van Katwijk aan, enz^*' zonder veel voordeels te behaalen: op den 10 raakte hij op de hoogte van ter Heide oïScheveningen weder met de Engelfchen daags; doch hier werdt de groote Zeeheld, na dat hy reeds door 'sVyands vloote heen gedagen hadt, en gereed ftond, om 'er andermaal op in te booren, met eenen musketkogel, door de linker borst, in het hart gefchoten , dat hij het terftond bedierf: tot viermaalen toe hadden de onzen
op



HISTORIE. 335
op dien dag door des vijands vloote heen ge-XU. afi>. ilagen , en veelen hadden zich dapperlij k gekweten ; maar eenigen hadden den ftrijd ontweken , en alles bijgezet om den vijand te ontzeilen: de Engelfchen hadden 8 fchepen, de onzen 9 of io verboren: het getal der do oden en gekwetften was bijkans egaal; doch de Engelfchen hadden meer dan 700 gekwetften bekomen , die federt naer Londen gevoerd en zeer hard gehandeld werden; doch het verlies van tromp was onwaardeerbaar voor de Staaten, en tromp gaf den vijand de meeste dof tot blijdfchap:fneuveltzijn lijk werdt , met ongemeene ftaatfie, te Delft begraven, daar de Staat, hem ter eere, eene marmeren Grafdede deed iïichten: de Staaten van Holland en de algemeene Staaten hadden zijne weduwe, door eene plegtige be■zendinge den rouw doen beklagen, haar te gelijk verzekerende , dat men 'smans dienden, ten aanzien van zijne nakomelingfchap erkennen zoude , gelijk federt gefchied is.
De witte ftak in Herfsmaand wel weder in zee ; doch ontmoette geene Engelfchen ; en , werdt de vloot in Texel door eenen feilen ftorm derwijze beloopen, dat verfcheide fchepen vergingen, en de overigen, zwaar befchadigd, in ' 's Lands havens invallen moesten: met deezen ramp eindigde de zeekrijg van dit jaar, die zo kostbaar, hevig en fchadelijk geweest was, voor den Staat, dat alle de zee - oorlogen, te vooren met Spanje gevoerd, met eikanderen, *s Lands fchatkist en den koophandel, de zenuw van den Staat, nooit zulke felle neepen gegeeven hadden: te Amfterdam was het verval van neeringe en handel zo groot, dat 'er, volgens
foin-



VERKORTE VADERLANDSCBË
XII. afd. fommigen, wel drieduizend huizen ledig ft#tf den; of volgens anderen 14a 15 honderd, het-
welk eene groote vermindering van handel te
kennen gaf.
r, K De Kapiteins en Lieutenants, die zich, m cferen om de jongfte zeetogten, aan lafhartigheid en pligtlafhartig- verzuim fchuldig gemaakt hadden> werden, op JjeiJ ge- fterk aanhouden der Staaten van Holland, te recht gefteld en geftraft: ecnigen werden gekielhaald ; of ftonden eenen tijd lang met den ftrop om den hals te pronk; waarna zij in eene geldboete verwezen, of voor zeker getal jaaren, 111 een tuchthuis gezet werden: eenen werdt de degen voor de voeten gebroken, en hij voor fchelm weggefchopt: fommigen raakten met eenen geldboete vrij; Op- Bij deeze rampen des oorlogs kwamen oolc fchuddin- opfchuddingen onder het volk in de fteden* genomler wclk de Staaten van Holland befchuldigde, dat het VOlk'zii het Land aan de Engelfchen verkocht hadden ; hetwelk, hoewel het bij verftandigen geenen inaang vondt* echter aangelegd fcheen, zo wel als de beroerten, die 'er uit volgden, om de verkiezing van eenen Kapitein - Generaal te bevorderen, en den oorlog met Engeland voort te zetten : doch de Staaten van Holland, toe beiden even ongezind , wisten hun oogmerk niet beter te bereiken, dan door het aandrijven • der handelinge met Engelandi die zedert eenigen tijd begonnen was. De Ce- De fchadelijkheid van den Engelfchen krijg westetl .deed de vereenigde Gewesten eenpariglijk, en Smet de handeldrijvende inzonderheid, fterk Ibaakeri Engeland. naer vrede, waartoe Engeland ook neigde: m Holland zagen zij, die 'er nu het meeste be-



historie. 23?
wind in handen hadden, dat de oorlog voor X». afd
den Prinfe den weg baande tot de ampten zij- s"
ner voorouderen, tot welke zij hem, voor eerst ten minfte, niet gaarne wilden voorfchikken • het gemeen was hier ook opgeruid en geftijfd door eenige Predikanten, in de verbeelding dat de ongelukkige uitflag der zee-gevechten, aan het misfen van een Doorluchtig Hoofd te wijten waren: dit begon hier en daar verfcheide beweegingen te veroorzaken ; dies men het ter algemeene Staatsvergaderinge zo verre bragt, dat 'er tot de handeling met Engeland beflooten werdt.
Holland zelf gaf heimelijk aan dé Engelfchen Holland kennis van deeze geneigdheid tot vrede, het-§e?fl^, welk bij de anderen in het eerst kwalijk geno- ÏSt men, doch vervolgens ingefchikt werdt: men van. benoemde tot Afgevaardigden derwaarts de Heeren van beverningk en nieuwpoört uit Holland, en van de perre en jongestal, uit Zeeland en Friesland, tn Engeland floeg men eene zamenfineltifig en vereeniging der twee Gemeenebesten voor, onder eene Opperde magt uit perfoonen van beide volken beftaande; doch dit voorftel werdt verworpen: men eischte ook het afzetten van tromp voor eenen tijd, en andere voldoening: doch vooral bleek het, dat 'er eene heimelijke onderhandeling door de Hollandfche Gezanten met de Engelfchen gehouden werdt, welke onder het beleid van den Raadpenfionaris doorgezet, bij de vrienden van het huis van Oranje het misnoegen op de Regeering deed voeden , welk in verfcheide plaatfen zich nu nog openlijker ontdekte.
Te Rgttetdemte&t men in Bloemmaand de* X sos



53$ VERKORTE VADERLAND SC HE
XII. ah, zes jaars 1653', *ekeren leonard van naar-
sen in rechten betrokken, over eenige woor-
1653- den, welke men hield tot oproer te itrekken. Te Waardingen was volk geworven ten dienfte fe rchei. van 's Lands \foote, op naam van den Prinfe denefte- van Oranje, waar tegen den Gecommitteerden hV"/ eelast werdt, ernftiglijk te voorzien. ït Am,. B0llmd' ferdam zocht men in Hooimaand de tromflagers ook te dwingen, om 'sPrinfen naam » he omflaan te gebruiken; doch het mislukte hier, hoewel, volgens het fchrijven van fommigen, Amfterdam toen wel half prinsgezind was , en de Regeering 'er vier Predikanten de Stad ontzegd hadt, om datze openlijk voor den Prinfe gebeden hadden: te Dordrecht trok de fchutterii op met oranje - wapentjens , hetwelk men hielde tot oproer te {trekken, fchoon men het ongemerkt liet doorgaan: te Alkmaar fmeet hefgraauw de glazen in , bij den touwflager zeeman , dien men ten onrechte Wchuld^de, touwwerk aan den vijand geleverd te hebben, n"sHaage, daar men den Prins m het donker ngebragt , en aan een deel jongens van de geringfte foort, voor de venlters van het binnenhof getoond had, was de trompet door deezen geblazen en een groot gefchreeuw gemaakt; « toen de Fiskaal boy hen, op last van de Staaten zocht teverftroojen, was hij door zekeren barbier met fcheldwoorden bejegend ; ook werden welhaast door het graauwbij hem en eenige andere Heeren, de glazen mtgefmeeten ; anderen, nevens den Raadpenfionaris de witt, voor fchelmen en-Prinfenverraders uitgelcholden- ee Enkhuizen plunderde het graauw iq Wiedcmaand het huis van den Burgemeester en



H I S T Ö R t
Admiralireits Heef dé lange, en floot de XII. ki»i
poort voor de Gemagtigden der Staaten, en ~*
voor het krijgsvolk, welk menderwaardsterbezettinge zondt: naderhand bragten 'ef de Staaten behendiglijk negen'vendelen'binnen, waardoor de rust allengskens aldaar herfteld, en de Stad genoegfaam voor de Staaten verzekerd gehouden werdt: te Haarlem, daar de fchutters op de kermis met oranje - linten en oranje - vendels waren opgetrokken, befloot de Wethouderfchap om den Prins ter Staatsvergaderinge-, tot Kapitein-Generaal voorteflaan, eer men 'er door het volk of door de andere Gewesten toe gedwongen werdt; doch de Heer de witt wist den afgevaardigden ruil tot uitftel te bewegen , zo dat men deswege naderhand van gedachten veranderde.
In Zeeland hadden de bewegingen ten voor- öoié in deele van den Prinfe een' beter uitflag gehadt. Zesiand( f e Goes werdt in wiedemaand door eenen oploop te wege gebragt, dat 'ef eenige Prinsgezmden aan het bewind kwamen; waar door deeze partij de fterkite , en toen het oranjevendel uitgeftoken wefdt ; het geen ook te Middelburg door het Collegie van Wet en Raad bewilligd moest Worden. Te Zierikzee dwong het graauw de Dochters der Wethouderen zeiven om oranje-linten te draagen. Te Bergen op Zoom werdt het huis en de winkel vart eenen Apothecar, die Lid van de Regeeringe was^ geplunderd, om dat hij zich verklaard hadt voor het wegneemen van de wapenen van wijlen zijne Hoogheid; en de Bevelhebber hadt veel werks eer hij het volk tot bedaren konde bren^ gen. — Dit alles bewoog deeze Staaten om Y a ' ook



34o VERKORTE VADERLANDSCHE
XII. afd. ook den Prins tot Kapitein - Generaal voorte; {lellen, maar de Staaten van Holland belette-
den, dat 'er over geraadpleegd werdt, beweerende de noodeloosheid en den ondienst van 'het aanftellen van zodanig eenen Kapitein-Generaal. , iij Deeze beweegingen hadden de vredehandewiL ftêlt ling in Engeland ook een weinig achteruit gede Acte zet • alwaar men nu zelfs van de algemeene Y,3" -uit" Staaten eischte de uitiluiting van den Prmfe ym JolT Oranje, buiten de hooge waardigheid zijner voorouderen; en toen die niet konde verkregen worden, eischte kromwel dezelve van Holland alleen beweerende dat dit zijn bijzonder doel was, en dat vrede of oorlog hiervan af hing. Ter ftaatsvergaderinge hier over geraadpleegd . ziinde werdt met de meerderheid beflooten tot deeze'uitfluiting, waarvan de Heer de witt deeze ASe opftelde: „ dat de Staaten van Holland en Westfriesland, tot gerustftelhnge " van den Heere Prote&or verklaarden, dat " zii den Prins van Oranje of iemand van deszelfs nakomelingen nimmer zouden verkiezen !* tot Stadhouder of Admiraal hunner Provmcie noch, zo veel de ftem hunner Provincie Z aanging, gedoogen, dat hij ooit werdt aangeleld tot Kapitein - Generaal over de krijgsEenige * magt der Generaliteit;" — doch Haarfteden \m leiden, Alkmaar, Enkhuizen en Edam , Ce"n in deeze uitfluiting niet bewilligende protes£?S- teerden tegen deeze Me, als nadeehg aan^de gen. vrijheid en hoogheid van den Staat , en van Holland in het bijzonder, en als bekwaam om onlust tnsfchen de Gewesten en onder het volk ie veroorzaken; doch, vermits de meeste leden
voor



HISTORIE. 341
voor het inftellen der ABe geftemd hadden, XII.atd. werdt zij op den 5 van Bloemmaand des jaars " ! 5654, naer Engeland gezonden. 1654.
De Staaten van Holland, zich aan niemand rekenfchap van hunne handelingen fchuldig agtende, vonden ongeraden, niet alleen, om ter Generaliteit opening van deeze uitfluitinge te doen , welke ftraks daarna onder het gemeen zelf bekend was geworden, maar ook om 'er met Zeeland in het bijzonder van te fprcekcn: doch de Prinfesfen van Oranje en de Keurvorst van Brandenburg verzochten hen , dit befluit toch niet te willen uitvoeren ; waarop vooreerst niet anders volgde dan dat beverningk en nieuwpoort bij herhaling last kregen om de A&e, zo lange mogelijk was , optehouden; terwijl men eenige weeken naderhand der Prinfesfen deed antwoorden, dat de uitfluiting niet uit eenigen haat tegen het huis van Oranje, maar enkelijk uit hoogen nood, en ten dienfte van den Staat, gefchied ware.
Het liep aan tot op of omtrent den twaalfden van Wiedemaand, eer de Acte deswege aan den Protector , die niet naliet daarop te dringen, overgeleverd werd : onderwijl was de vrede in Vrede Holland op den 27 van Bloemmaand afgekondigd, ™j*J*f met een plegtigen dankdag en eenige vreugde te- |eka"n<< kenen: de Haagfche Predikant stermont hadt di^d. reeds te vooren op den Predikftoel gezegd, dat god de Achitophels en derzelver Raadslieden befchaamd maken zoude, indien de vrede niet opregt ware< de Veldmarfchalk breder ode, die het allereerst onder de Edelen voor de ukflui tinge geftemd hadt, zocht de gunst der knechten te hcrwinjien, door hun bij deeze gelegen»
hcü:
Y 9



S4i VERKORTE VABERLANDSCHË
XiL sftj» heici eenige oxhoofden wijns te vereeren, docrt " eenigen wilden zijnen wijn niet proeven, en niemand toonde eenig teken van genoegen, toen hij zich bij hen kwam vertoonen :■ aan deeze en meer foortgelijke ftaaltjens, was wel tebefpeurenhoe de vrede met Engeland y en de voorwaarde , waarop ze gefloten was, bij veelen onder hec gemeen, werden aangezien..
eSraa BiJ deezen vrede won onZe Staat "ietS daU Oenzei- het ophouden der vijandelijkheden, waarlik het-
veu, ' herleven van den vervallen koophandel gehooptwerdt: van de Engelfche zijde kreeg kromwel, 'er alles door , wat 'hij beoogd hadt te vorderen:eene zeer bepaalde vrijheid van handel werdtden onzen op Engeland vergund, doch de Mie van den 9 van Wijnmaand van het jaar 1651* bij welker gelegenheid de oorlog begonnen was, bleef in volle kragt: de handel op de En gek fche volkplantingen buiten Europa, werdt den onzen geweigerd; daarenboven werden zij ver-, pligt, niet alleen het huis van stuart niet te onderfteunen , maar zelfs te waaken, dat de Prins van Oranje of deszelfs nakomelingen, door Holland'nimmer tot Stadhouder, of Kapi-. tein - Generaal aangefteld wièrden, en zich buiten ftaat teftellen, om* hoe getergd ook, de toenmalige willekeurige Regeering van Engeland te ontrusten: zo dat men, (om eenen dweeperigen dwingeland, als kromwel , te. believen,) eenen vrede floot, die luttel voordeels en eere beloofde, en waardoor diezelfde dwingeland zeer aanmerkelijke voordeelen verkreeg.
Z«;«fii' - Te recht dan leverde Zeeland tegen de hei-. verzeeg ^lük ^00x. Holland toegeiiaane, en met de



HISTORIE. 343
taeerderheid flechts aldaar beflootene A&e van XII. ato;
uidluitinge , v/aarop deeze dishonorable vrede rustte, een wijdluftig en welberedeneerd vertoog in, opgefteld in befcheidene doch ernftige bewoordingen; waar tegen Holland-, door de hand voornamelijk van zijnen fchranderen en zig> behendigen Staatsman de witt, die in alles het meest tot dien vrede hadt toegebragt, eene uitvoerige Deduclie of Declaratie deed opftcllen, waarin het verkenen van de gemelde^ verdedig werdt: men kan en behoort deeze en andere ftukken tot dat gewigtig Artijkel betrekkelijk, zelf na te leezen, om te kunnen oordcelen , hoe zeer een verdeelde Stadhouderloze of veelhoofdige twistende Regeering verfchillen van die Confiitutie, welke thans, door Gods goedheid hier te Lande plaats heeft, cn door welker wijs beftier, wij, middelende het Stadhouderlijk beleid , tot nog toe de vrugten van beteren en vasteren vrede plukken mogen.
Sedert het fluiten van den gemclden vrede, waren de bewegingen in Holland, ten voordee- ) le van den Prins van Oranje bijna alomme^ opgehouden: want men droeg zorg dat *er jaarlijksch in de fteden , meer zogenaamde Liefhebbers der Vrijheid op het kusfen geraakten: waartoe de witt te Amfterdam, daar men in het begin van het jaar 1655, vreesde dat eenige andersgezinden in de Regeeringe mogten komen bedektelijk ook wel iets zal toegebragt hebben ; dewijl hij hier , kort na de Wetverandering, eene Dochter van wijlen den Burgemeester jan bikker trouwde; maar in de meeste andere Gewesten ftond hetten deezen Y 4 tijde,



344 VERKORTE VADERLANDSCHE
XH. afd. tijde, nog zeer onrustig. Groningen en Ommelanden lagen al federt eenige jaaren overhoop \ te^Gr"-' en nu °hlangs was 'er eene bezending uit Hol'mngen. land derwaards gedaan, ten einde de gefchillenin der minne bij te leggen.
Maar de partij tegen den Stadhouder aldaar bleef drijven, dat men hem te veel gezags gegeeven hadt; zo dat de onlust min of meer bleef duuren in de Provincie, en in Groningen zelf in het jaar 1657, eene geweldige beroerte ontdond, bij gelegenheid der gewoone verkiezinge van de Wethouderfchap : het huis van Pioude- den Burgemeester tjassens werdt geplonderd \ linS en hij , in de Kerke geweeken , liep gevaaraldaar. v£m jeven ? ^och werdt nog gelukkiglijk
door Prins willem van Naffau gered. Oneenig- Te Utrecht lag het eerde Lid van den Staat ^Jirecte. overhoop met de Stad, welke geoordeeld hadt, ' ' dat dit lid, uit de geestelijke goederen, welke het bezat, eene aanzienlijke fom behoorde aftedaan, tot onderhoud der Predikanten, waartoe het eerde lid niet verdaan kon: ook hadden de Edelen, of het tweede Lid van den Staat, den Prins van Oranje in Hooimaand van het jaar 1654,, tot Stadhouder benoemd: doch de Stad wilde zich echter bij de twee eerde leden der Staaten
ïn- niet voegen". tn Friesland was men ook
Friesland. tweetJragtig : de deden hingen geheel af van den Stadhouder: doch, onder de andere leden waren 'er veelen, die de zaaken, gelijk Holland begonnen in te zien: waar uit geduurige twist ontdond op de Landdagen. Qm jn In Zeeland zelf veranderde fommige deden: oproer, te Goes, daar men in het jaar 1653, in een oproer te wege gebragt hadt, dat eenige Prinsgezin-



HISTORIE. 345
«inden in de Regeeringe kwamen, hadt men, XII. afd. in het volgend jaar, op gelijke wijze veroor- —— zaakt, dat eenigen herfteld werden, die te vooren verlaten geweest waren van hunne amptcn: in het jaar 1655, ontftondt 'er wederom dier- Andergelijke beweging na de aanflelling van den Re- maal. geerenden Burgemeester bartholomeus dan- iö5S« kerts, tot Baljuw; doch zij werdt door Gemagtigden der Staaten geftild , voor dien tijd: echter bleef de verdeeldheid tusfehen de leden van Zeeland 'zelf, nog in dit jaar zo groot, dat veele zaaken onafgedaan bleeven, om dat Middelburg, Zierikzee exiTholen rechtflreeks overftonden tegen Goes, Vlisfmgen en Veerc: in het volgend jaar was 'er een opltand onder de Landlieden van Walcheren, die op de Dijkgraven en Heemraden misnoegd waren: fommigen meenden dat de Raadpenfionaris de witt , de oneenigheden in de Gewesten verwekte en aanftookte, om daar door andere lieden, die het nader met hem ééns waren, in de Regeeringe te brengen; doch de witt betuigde bij alle gelegenheden het tegendeel: ondertusfehen liep Ver_ de tweedragt nergens hooger dan in Overijsfel, deelddaar zij reeds een geruimen tijd geduurd hadt; he'd fa daar de verdeelde Staaten tegen elkander volk wierven , en een der partijen den Prins van Oranje tot Stadhouder verklaarde , en hem Prins willem fredrik tot Lieutenant toevoegde; waar tegen de Vergadering, die te Deyenter zat, onder de hand door die vmHol* /tf«*/geftijfd, zich hevigiijk aankantte; vervoegende beiden zich aan de Staaten van Holljndy die tot bijlegging der gefchillen beflooten, maar daar in door de' ftrijdige begrippen van de algeY 5 meene.



546 VERKORTE VADERLANDSCHE
XII.aïd. meene Staaten gedwarsboomd werden: einde-
« lijk echter vondt Holland middel om deezen
Holtard twjst: Djj te leggen, waar mede de Heer kor-
twfst1 bij. NELIS DE GRAAF' Heer van Zu^-Polsbroek, ' en de Raadpenfionaris de witt veele eere inleiden ; en uit naam' van de Staaten van Holland bedankt, en op de Doele in 'sHaage vergast werden.
Onderling waren de Gewesten famen ook, omtrent deezen tijd, in een gefchil gewikkeld over de keuze van eenen nieuwen Veldmaarfchalk; zijnde de Heer van brederode den 3 van Herfstmaand deezes jaars 1655 overleeden; cn om welk ampt te verkrijgen Prins willem fredrik van Nasfau, zeer veele moeite deed; doch Holland bericht zijnde dat deeze keuze in Engeland zou aangemerkt worden als eene ontzenuwing van de Acte van Seclufie, wist het zo te fchikken, dat men zich aan deszelfs gevoelen verbleef, welk daar op uit kwam, dat elk Gewest volkomen gezag heeft over het krijgsvolk ter zijner betalinge ftaande, en dat men thans geenen Veldmaarschalk noodig hadt.
De uitrusting der vloote, die de Staat voorhadt in dit jaar naer de Oostzee te zenden, ten einde de Stad Dantzig tegen de Zweeden, die baar belegerd hielden, te helpen, hadt zulke kosten veroorzaakt, dat men wel noodig hadt op het uitvinden van geldmiddelen daar toe beBs wtit ^cht te zijn: ook hadt de witt, fèdert eenen lïrtde geruimen tijd, alle zijne kragten ingefpannen, renten om de renten cn intresfen , die Holland betalen ten laste moest3 van vijf tot vier ten honderd te verminvan Ho/- jjg^ hetwelk hem eindelijk gelukte, waar- ' ' door wel veertien tonnen fckats jaarlijkscn v.k-



HISTORIE. 347
gewonnen werdt; waaruit blijkt dat dit Gweest, XH. af»; te deezen tijde, honderdenveertig millioenen aan rente en fchuldbrieven ten zijnen laste hadt: maar terwijl men zo aanzienlijk eene fomme gelds befpaarde, moest men aan de Stad Delft, die door het fpringen van haaren kruidtoren, Krui(j(0a op den \ i van Wijnmaand 1654, (*) ecre ge- ISI) te weldige fchade geleden hadt, toeftaan vrijdom Delft gevan verpondinge voor alle de huizen, geduu- fprongp"rende den tijd van vier jaaren, jaarlijksch omtrent 30,000 guldens beloopende; nevens andere vrijheden voor de huizen, die van nieuws opgebouwd moesten worden.
De Franfche kaperijen, die geduurende hun Gein* oorlogen met de Spaanfchen tegen de onzen gingen bleeven aanhouden , gingen fomwljlen met <!er l,m" wreedheden verzeld, welken de onzen zeer te--*f n' gen hen verbitterden : men verhaalt, dat zij eenen fchipper hadden omgebragt, terwijl hij bezig was, met zijne zeebrieven op te zoeken,
cm
(*) Dit gebeurde 's morgens ten elf uurën ; 30 als 'er de Commies soeteks, van wien men naderhand niets meer gevonden beeft , pas was binnen gegaan; niet één huis in de Stad bleef ongefchonden : de naaste twee honderd huizen , werden geheel en al vertwijfeld : van de twee doelens waren alle de '000men als met een bijl tot den grond toe afgeflagen: 'C getal der dooden werd op 54 gerekend ; dat der gekwetften konde niet bepaald worden: een kindjen van één jaar in zijn' kakftoel met een appel fpee'ende, en twee anderen in de wieg , zijn nog wanderoadiglijk: bewaard en van onder de puinen gehaald : het zelfde is ook aan twee ftokoude mannen en aan eene vrouwgebeurd : geheel Holland daverde van den (lag, als of 'er eene aardbeeving gebeurd ware; zelfs voelde ujea de dreuning tot 4mers/o,on en Wagenisigen,



348 VERKORTE VADERLANDSCHE
XII.Ai'D- om ze hun te toonen: ondertusfchen handelde ' boreel nog te vergeefsch over een verbond aan het Franfche Hof: zelfs hadt de Admiraal van Frankrijk in Lentemaand deezes jaars 1656 , beflag doen leggen op de Nederlandfche fche* pen, te Toulon; welk de Koning-kort daarna weder hadt opgeheven: het gelukte ondertusfchen de Rui- DE Ruiter op den 27 van Sprokkelmaand van ter veto. het jaar 1657, twee van de gemelde Franfchen verttwee kapers 0p de hoogte van Corfica te vervoveren:
ïape" maar dic nam het PranIcne Hof 20 kwaliJk » dat men terftond alle Nederlandfche fchepen, ÜgheUl6" goederen, en fchulden, door gmtsch Frankrijk van in beflag nam ; en boreel deswege te vergeefs Frankrijk jjec klagen niet alleen , maar zelfs door den daarover. Gezan(. DE THOU jn 'sHaage vergoeding voor het neemen van die twee fchepen liet eisfehen; doch toen befloot men hier ook moediglijk, en voerde het befluit daadlijk uit, om ook terftond beflag te leggen op alle Franfche goederen , wisfelbrieven en fchulden, verbiedende ook den invoer der Franfche waaren, en raadplegende op het bezetten der Franfche haveHandel nen: ook werdt de handel op Frankrijk ver, op Frank- boden, en een beflag gelegd op alle Franfche
hSp61" Sliepen en goederen. Deeze moed en
volftandighcid der Staaten maakten het Franfche Hof gedwee; zo dat het, hoe ongenegen het ook den Staat bleevc, een verdrag floot, waarbij het beflag in Frankrijk opgeheven zoude worden , na dat men de twee fchepen in questie , wedergeleverd hadt, of derzelver waarde.
Oorlog Met Portugal geraakte de Staat, na te verwet Por- o.eefscri gezocht te hebben zich minzaam met
Vigal. b 9 fee



HISTORIE. 34^
dat Hof te verdragen , ook omtrent deezen XIIapt»; tijd in oorlog , en het gelukte der vloote, • onder den Heere van wassenaar , die in het voorleden jaar ook in Dantzig eene ver* fterking geworpen hadt, in het begin van Slagtmaand deezes jaars 1657, vijfden fchepen 1657; te bemagtigen uit de Portugeefche fuikcrvloote, welke uit Brasfil naer Lisbon keerde: ook zagen de Staaten met verdriet den voortgang der Zweedfche wapenen tegen Denemarken, welks Hoofdftad door de Zweeden was ingefloten: zij zonden derhalven in Wijnmaand de vloot onder den Heere van wassenaar, 35 zeilen fterk, naer de Oostzee, met last om den koophandel in die zee te befchermen, en om de Deenen tegen de Zweeden bij te ftaan: ook was hem heimelijk bevolen de vloot onder wrangel , die de Zond bezet hieldt, en fterker was dan de zijne, te verdelgen.
In het begin van Slagtmaand kwam dezelve Zeefiag voor de Zond, en zeilde er op den agtften in de door, terwijl 'er uit de floten Kroonenburg ^<"K<* en Elzingburg, ter wederzijden van deeze engte, op Zeeland en op Schoonen gelegen, vinnig op haar gefchooten werdt, zonder echter eenige fchade van belang te doen; doch terftond hier op geraakte zij Haags met de Zweedfcht vloote , onder wrangel , in het gezicht van den Koning van Zweeden zeiven, die zich te deezen tijde, op het flot Kroonenburg bevondt. Scherp werdt 'er van wederzijden gevochten. De Vice - Admiralen witte kor- DeVice^ nelisz. de witte , en pieter florisz. fneu- Admiraal velden hier, van onze zijde; en het fchip van
den



§5* VERKORTE VADERLANDS CÖË
XII.AFD.den Lt. Admiraal liep groot gevaar vaö - zinken of verbranden , doch werd nog behouden: veele Zweedfche fchepen, en dat van wrangel zeiven werden zo gehavend, dat zij den ftrijd ontweken: drie werden 'er veroverd, en agt in den grond gefchooten of verbrand: de Zweeden hadden meer dan duizend dooden; de onzen niet boven de vierhonderd, en maar een fchip verlooren : na zes uuren vechtens weeken de Zweeden onder Kroonenburg, om zich te herftellen. 's Daags daarna ontfcheepte de onzen 38 vendelen landfoldaten te KopptnTiagen, en men zou 's anderen daags de Zweeden ten tweedenmaale hebben aangetast, hadden wind en ftroom, die tegen liepen, den toeleg niet verhinderd: wassenaar overwinterde in Denemarken , en werdt in het volgend jaar 1659, door eene vloote onder de ruiter ver* fterkt, die te gelijk de Staatfche Gezanten
vogelzanlk, de huybert en van haren mede-
bragt om den vrede tusfehen de Noordfche Kroonen te bewerken.
's Lands vloot beflond in deezen oord toen uit diep in de zeventig oorlogfchepen-, behalven de galjooten en branders, en hadt omtrent zeventienduizend matroozen en foldaten op: dezelve zeilde in Hooimaand naer Koppenhagen, daar de Zweedfche vloot lag, die op derzelver aankomst terftond de wijk nam. de rui- In Slagtmaand keerde de Heer van wasseter helpt naar met twintig fchepen naer het Vaderland, bemasfi- doc'1 DE RUITER' naer Funen; alwaar hij Nijgen. borg hielp bemagtigen, na dat 'er het overfchot der geilagen Zweedfche legermagt in geweken was,
wor-;



H I S T O a I t. 35t
wordende die vesting doorhem genoodzaakt XII. iw; zich op genade en ongenade over te geeven, "' blijvende de gantfche bezetting krijgsgevangen: de Stad zelve werdt deerlijk geplonderd: de ruiter overwinterde vervolgens te Koppenhagen.
In het volgend jaar veranderde de toeftand Versader zaken in Zweeden grootelijks door den doodv^nln|aavan Koning karel gustaaf X. die den 23 van|en in Sprokkelmaand van het jaar 1660 was voorge- Ziveeden. vallen: nochtans werdt de Zweedfche vloot in iöóo, zee gebragt, en daarna binnen de haven van Landskroon geloopen zijnde, aldaar door de ruiter bezet; waardoor, waarfchijnlijk , een voorgenomen aanflag in de Oostzee gefluit werdt: ook ftrekte het tot bevordering van den vrede tusfehen Zweden en Denemarken , die eindelijk, op den derden van Wiedemaand, te Koppenhagen gefloten werdt: Frankrijk, Engeland en de Vereenigde Gewesten werden in dit verdrag, als middelaars benoemd: het Kotfchildfe verdrag werdt 'er ten deele door bevestigd, en in eenige opzichten veranderd: onder anderen werdt- Dronthem weder aan Denemarken. afgeftaan: ook ruimden de Zweeden hunne andere overwonnen plaatfen in Zeeland en de verdere Deenfche Eilanden: de Stad Dantzig werd begreepen in het verdrag van Elbing , welk eindelijk bekragtigd was. Met Muskovie werdt ook eerlange verdragen. De Staatfche Afgezanten , de laatfte hand aan dit groote werk gelegd hebbende, keerden eerlange naer Holland te rug; doch de ruiter , door Koning fredrik de rui-' ÏII. van ptnemarken tot den Adelijken ftandTE1*
YQ%~ wordt tot



£52 VERKORTE VADERLANDS HE
XII. afd. verheven, bleef nog eenigen tijd met 's Lands vloote voor Koppenhagen, om het oog te houden den adel- over het naark0men der voorwaarden van den beven?1" vrede, en kwam niet voor het begin van Herfstmaand in het Vlie binnen: op deezq wijze werdt, na een krijg van vijf jaaren, derustherlteldinhet Noorden en in de Oostzee, waar van de veiligheid en voorfpoed des Nederlandfchen Handel^ voor een groot gedeelte, afhingen.
KUL AF*



H I S T "Ö R I El 355
xui,
„ •- ~ AF».
XIII. AFDEEL ING.
'Beginnende in liet jaar i66ó , en eindigendè wet de aanjlellinge van Willem den derden ; ■Prinfe van Oranje , tot Kapitein-Generaal, in Sprokkelmaand des jaars 1672.
In den jaare 1660, werden eenige verfchillen l66oi tusfehen de Nederlandfche en Engelfche O. I. Comp. van tijd tot tijd, in de Indien gerezen , bij minzame onderhandeling vereffend: in hetzelfde KAREL kar werd karel II. zoon van den in Engeland'ont- II. op den halsden Koning karel I. op den voorouderlijken jorm^ troon in dat Rijk heriteld; waar óver men zich hier te Lande , ïn het algemeen verheugde : dees . Koning voor zijne afreize naer Engeland, in .^.f™^ 'sHaage van de algemeene Staaten, en van die ge af. van Holland, op zijn verzoek., affcheid nemen- fcheidi de , beval aan de laatften zijnen Neef, den Prins van Oranje ,, ernflelijk, met verzoek om deezen en derPrinfesfe Moeder, zijn Zuster, gunstig te willen zijn, als zij zulks mogt begeeren ; hetwelk de witt uit naam der Staaten beloofde en verzekerde: hier op volgde dac de Koninglijke Prinfes haaren Zoon den algemeenen Staaten en den Staaten van Holland^ iri het jaar 1662, voordroeg tot de bekleeding van de bekende hooge waardigheden; waartoe de Staaten van Zeeland, gelijk ook die van Friesland en Gelderland gereedlijk verftonden, en mede arbeidden ; doch begreepen j ■ 2 P*i



354 VERKORTE VADERLANDSCHE
XIII. dat de Prins niet in het bewind behoorde te
AFÜ' treden, voor dat hij volle agttien jaaren bereikt
hadt: ook befloot Holland, op het verzoek
der beide Prinfesfen, om zorg te draagen voor
'sPrinfen opvoedinge , om hem bekwaam te
maaken tot de bediening der hooge ampten, bij
de Afte z;:ne Voorzaten bekleed: de A&e van uitfluiting
van uit- .J , . , , j
fluiting m het jaar 1054, aan kromwel verleend,
vernie- werdt ook vernietigd; en de Raadpenfionaris tigd. verzocht aan Koning karel II, om eene verklaaring van zijne hand, dat hem gebleeken ware, dat deeze A&e niet eerst van hier aangeboden, maar door kromwel uit eigenbeweging gevorderd ware; doch de Koning antwoordde, geene genoegzaame kennis te hebben van het geen omtrent het vorderen en verleenen der A&e was voorgevallen, om deswege iets te karel kunnen bevestigen; d'estrades fchrijft echter, H'™1S' dat de Koning hem naderhand verklaard heeft: dTwitt » dat hij de ftukken in handen hadt , waar over die „ mede hij bewijzen konde, dat de witt, A£l3* „ Ambasfadeur der Staaten, bij kromwel, „ deezen, uit den naam zijner Meesteren ge„ duuriglijk hadt opgeftookt tegen het huis „ van Oranje;" doch, op dat fchrijven is te minder ftaat te maaken, om dat 'er verkeerdlijk in gefteld wordt, dat de witt in gezantfehap aan kromwel is gezonden geweest ; hetwelk nooit gebeurd is. Ilolknd *n Holland was men, ondertusfchen voortdraagt gegaan tot het'benoemen van eenige Heeren, zorg voor die opzicht op 'sPrinfen opvoeding zouden heboovoe-en ken' en tot het begrooten en vinden derkostling, ten, hiertoe vereischt; doch, eer dit werk in orde gebragtwas, overleedt 'sPrinfen Moedef
te



HISTORIE. 355
te Londen, na eene ziekte van vijf of zes da- * gen ; hebbende de befcherming van haaren ■ -» Zoon en zijne belangen, in het bijzonder aan den Koning haaren Broeder, en aan zijne magt en zijnen invloed aanbevolen; hetwelk dees ook aannam , en 'er terftond zo voor ijverde, dat hij zijn misnoegen op de witt , aan de Staatiche Gezanten eerlange te kennen gaf, als dien hij hieldt tegen de belangen van het huis - van Oranje te zijn : de Staaten van Hol!and aarfelden ook om zich aan de opvoedinge van den Prinfe zeer te laten gelegen zijn, dewijl men van de zijde der Voogden van zijne Hoogheid, hun, totnogtoe, daar in te weinig zeggens wilde laaten: zij kwamen met die van Zeeland overeen , om den Prins niet tot Stadhouder over - de beide Provinciën aan te ftellen of voorfchikken , dan met onderling goedvinden: ook beloofden zij eikanderen met broederlijk vertrouwen te zullen behandelen, als zij mogten goedvinden, de Oppervoogdijfchap over den Prins aantenemen; doch daar verliepen tiog eenige jaaren, eer het daar toe kwam, en dies zullen wij in het vervolg daarvan nader melden.
In ditzelfde jaar flooten de Staaten een ver- De Staa* bond met Groot -Brittanje, en een verdrag yan^ ^jj" vrede met Tunis en Algiers: ook fchreven zij, verbond ten behoeve der Waldenzen in Piemont, aan met Enden Hertoge van Sayoije, die hen, zo hij voor-£eland> gaf, om hunne wederfpannigheid, niet om verdrag hunnen Godsdienst, geftrenglijk deed vervolgen met Tutu, onderdrukken. nis enz.
Te Utrecht was federt eenigen tijd groote Twist twist en misnoegen ontftaan tusfehen de RegeeJ0ver de Z 2 ring
i



356" VERKORTE VA DE RL AND SC Hl!
XUI. ring en de Predikanten, die, om dat de GeestArn- lijke "-oederen door het eerlle Lid der Staaten
" " cn door de Stad bezeten werden, zich niet ont-
,Gf5" zaeen de Regenten, van den predikftoel vinnig . góederen door te ftrijken ; hetwelk te wege bragt dat de teUtrecJit. Wethouders twee Gemagtigden in den KerkennjPlf raad zonden, en twee Predikanten, te weeten dÏÏnten'abr. van de velde, en joannes teeling m van de het jaar 1660 de Stad en het Gewest ontzei-
V£LOi£en den. ook wercjc mattI-IIAS nethenus, ProfeS-
VorólT for in de Theologie aldaar, om dat hij hetzelfaldaar de de , als de gemelde Predikanten , dreei, in Stad ont Grasmaand van het jaar 1662 , van zijn Ampt zegd veriaten : de twist tusfehen de Voetianen en *6(!2- Cocceanen, die nog duurt, zonder echter de tifchen eenigheid der Kerke te breeken, was toen al de Voetia- eenigen tijd met drift cn ijver door .de_ beide nen en partijen gevoed, doch door de Regeering in toom gehouden, en naer tijds gelegenheid, uk ' ftaatkundige inzichten, gevoed of bedwongen: de Voetianen, die voor uidteekende vrienden van het Huis van Oranje wilden gaan, en zich verzetteden tegen de gronden van den Filofoof cartesius, zo wel als tegen de verhevene leerineen van coccejus, waren die geenen ook, die in het Sticht en in.Holland het fcherpst uitvoeren tegen de tegenwoordige Regeering; hetwelk aan de andere zijde , van de Cocceanen, die echter minst in getal waren, gewraakt, en daarentegen geleerd werdt, dat men der Overheid gehoorzamen , en haar gezag erkennen moest; waarom deeze partij ook een fteunvondc in de Staaten van Holland, die niet wilden dulden dat zij, door de Voeüanen, verdrukt werden; en ook bevel gaven, toen het gefchil over den



HISTORIE. 35?
Sabbat* op de baan kwam , om zich in dit xm
ftuk te gedragen, naer het gecne m de Dordfche
Synode beraamd was, zonder deswege in bijzondere Synoden , van nieuws te raadplegen ; doch deeze gematigdheid werdt bij veelen zo kwalijk genomen, dat men zich niet ontzag de Vv ethouders over te haaien, als meenden zij het niet ernitig met den Godsdienst: men maakte voorname Amptenaars verdacht, van fchadehjke gevoelens; ja dreef, dat 'er te Amfterdam zelf maar drie of vier waare Protestanten onder de Regenten, en alle de overige of Papisten 01 Vrijgeesten en Atheïsten waren.
In fommige Gewesten, en in Friesland inzonderheid , was, federt eenige jaaren, in gebruik geweest, voor den Prinfe van Oranje te bidden; dit gefchiedde ook in Holland door veele Voetianen; doch de Staaten , den Prins nog maar als een bijzonder Perfoon aanmerkende, ^ der namen in Lentemaand van het jaar 1663 een 0penbaa»; befluit, om de Predikanten, in hun Gewest, te re gebogelasten, dat zij, in de eerfte plaatfe zouden hebben te bidden , voor hunne Edele Groot- im. mogendheden, of de Ridderfchap, Edelen en Steden van Holland en Westfriesland, als den ontwii(Telbaren Souverain, en, naast god, de eenige hooge Overheid deezer Provincie; daarna voor de Staaten der andere vereenigde Gewesten, derzei ver Bondgenooten, en voor derzelver gezamentlijke Afgevaardigden ter algemeene ftaatsvergaderinge en in den Raad van Staate , enz. van welk befluit terftond kennis aan dePredikanten gegeeven werdt, om'erzwb. naar te fchikken. . , • 1
In Friesland nam men deeze nieuwigheid van



358 VERKORTE VADERLANDSCHE
XHt. Holland zeer kwalijk, en wilde dat men i AFP' zich moest fchikken naer de voorfchriften achVerfchil ter ^e gemeene bijbels en gebedeboeken gedaarover drukt, en allomme verfpreid ; doch men met wees van Hollands zijde aan, dat die voorichrifFnesland. ten zeer van elkanderen verfchilden; en dat de wijze van bidden in Holland ftond aan de befchikkinge der Staaten van het Gewest, geenzins aan de Staaten der andere Gewesten; maar de Friezen bleeven 'er echter tegen woelen, en Gevolg Gelderland, Zeeland , Overijfel en Stad en daarvan. Lande verklaarden zich ook tegen dit voorfchrift, om dat de rang der algemeene Staaten 'er in bepaald werdt, hetwelk van Zeeland rs vreemder luidde, om dat men ook daar beweerde , dat de Staaten, elk in hun Gewest, de hooge Overheid uitmaakten ; doch niettemin geraakte het nieuwe voorlchrift in Holland in gemeen gebruik: ook werdt 'er van de zijde der Staaten aldaar verklaard, dat zulke Predikanten, die de raadplegingen en befluiten der Regeeringe van denpredikftoeldoorftreeken, en de Overheid bij de onderdaanen zochten verdacht te maaken , terftond van hunnen dienst zouden verlaten worden, zonder op herftel te, kunnen hoopen; naer welk befluit eenige Voetianen zich 'ongaarne voegden : de Cocceanen fchikten 'er zich daarentegen gereedelijk naer, en wonnen daar door meer en meer de gunst der Staaten en der Wethoudcren in de fteden; wordende zij ook voorzien van de beste plaatfen, en namen derhalven van tijd tot tijd toe in getal, waardoor de Staaten van Holland eenen fteun kregen aan de Kerklijken, dien zij te vooren niet gehad hadden»



HISTORIE, .35*
In Groningen en de Ommelanden waren fe- XII r. dert eenigen tijd, uit verfcheide oorzaken, on- ,AT"' , eenigheden ontftaan , en de burgers door het beleid van joan schuilenburg, tegen de Regeering aangehitst geworden; doch Prins wn> lem van Nasfau, de Stad van meer bezetting voorzien hebbende, wist'er in deezen jaare de rust te herftellen, en een nieuw reglement ten aanzien der Regeeringe, der Ampten, en der
gilden aldaar in te voeren: in Friesland Friesland
hadt men ook, federt eenigen tijd, fterk ge-klaagt klaagd, over het kuipen om ampten en over het °^.er |jet geven en ontvangen van gefchenken, om in de 0(n ain. Regeeringe te komen: het misnoegen hierover ten. liep zo hoog, dat men voor opfchuddinge onder het gemeen vreesde: het Hof nam 'er dies kennis van, en droeg zorg dat de wetten tegen deeze misbruiken , beter werden uitgevoerd: de Staaten eischten ook van de amptenaaren eenen eed van zuiveringe, en beloofden honderd gouden rijders, aan ieder, die eenen over-; treeder wist aantewijzen: deeze beide Gewes- Omko. ten verlooren het volgend jaar op eene zeer on- men van gelukkige wijze hunnen Stadhouder Prins wil- ^^rik lem fredrik van Nasfau; die met zijn zadel- van Nas~ piltool, welke hij beproeven wilde, zichzel-Jauven dermate in den mond kwetfte, dat hij het l664" zeven dagen daarna, den 31 van Wijnmaand, in het jaar 1664 bedierf, zijne Gemalin en onmondige kinders den Staaten. van Friesland fehriftlijk aanbevolen hebbende: zijn lijk werd met de gewoone ftaatfie, in het begin van het volgend jaar, te Leeuwarden begraven: Prins Prins joan maurits het lijk vergezeld hebbende, en ^*^BIT8 in het wederkeeren met eenen merkelijken ftoet jnievens.
Z 4 te gevaar.



3^0 VERKORTE VADERLANDSCBE-
XIII- te Franeker over een brug rijdende, zonk de-' AFP* zelve aan de eene zijde, waar door de Prins en vijf anderen in het water raakten met depaarden; dq vijf werden terftond gered, doch de Prins niet dan na verloop van een geruimen, tijd, hebbende lang onder zijn eigen paard gelegen, 't welk hem ook merkelijk bezeerd hado op de borst: hij werdt eindelijk, bij de bee-. nen om hoog opgehaald, en bekwam allengs-, kens zijne voorige gezondheid weder. Vijand- De Engelfche Koning karel II. die den Staa-, lij'khsden ten geen goed hart toedroeg, en al kort na van Enge.zj_jne herftelling, bedenkelijk, vastgefteld hadt Een dtfi om ^en te. beoorlogen, liet in dit jaar, na het Staat.en voorafgaan van meer andere vijandlij kneden , den onzen in Afrika eene fterkte op. het eiland Goeree., als ook Takorari en Kabo Kors ontneemen, vervolgens ook geheel Nieuw- Neder-i land en de Eilanden Tabago en. St. Eujlatius .*. de Staaten zonden der halven den Vice-Admiraal de ruiter , met twaalf fchepen naer Kabo Verde, alwaar hij de gewonnene^rkten welhaast weder veroverde: de Engelfchen daarentegen namen in Slagtmaand wel honderd en dertig koopvaardijfchepen van de onzen ; en lagen beflag op de Nederlandfche fchepen in alle de havenen van hun Rijk; ook tastten zijZij tast- de Smirnafche vloot aan , voor Kadix , en ten de veroverden 'er twee fchepen van :. de Staat Styrm- zocj1t we^ nujp fcjj Frankrijk volgens een aan?'001 Traétaat in het jaar 1662 gefloten; doch die Kroon , eisfehen vormende op de. Spaanfche • Nederlanden, gedroeg zich zeer achterlijk in deezen : niettemin befloten de Staaten den Engelfchen ook in Europa, alle mogelijke afbreuk



HISTORIE. 36*1
breuk te doen, rustende daartoe eene vloot-, XHï. ■ onder het opperbevel van den Lt. Admiraal AF1>Generaal den Heere van wassenaar obdam, uit.
In Holland was, in dit jaar-, door de zwaare Pest» bezoekinge eener pestkoortfe, een groot getal 'l?^'*"6,'" menfchcn, dagelijksch , en vooral te Amfief- 0 m ' dam, weggefleept; doch omtrent het einde van het jaar," was de fterfte al zo verre verminderd, dat de algemeene Staaten tegen den 21 van Louwmaand van het jaar 1665, een plegtigcn dankdag deswege uitfchreeven. In Len¬
temaand van het gemelde jaar verklaarde karel II. den Staaten openlijk den oorlog ; die, na v'"f^"tt eenige vruchtlooze poogingen tot hcrftel van den Staat den vrede te hebben gedaan , de vloot onder Jen ooiwassenaar, in het laatst van bloemmaand dee- '°Sden in zee fteeken, die met de Engelfchen onder den Hertoge van York op den 13 van Wiedemaand flaags geraakte, met dit ongelukkig gevolg, dat de onzen, na het fpringen van het fchip en het fneuvelen van den Admiraal Baron w>assevan wassenaar , en van den Lt. Admiraal naar kortenaar , de vlugt namen naer Texel en de fi'euveta Wielingen, terwijl eenigen den Engelfchen in handen vielen: kort na dit ongelukkig zeege-? vegt hegonnen zich de beginzels van oproerige lieid in verfcheiden lieden te doen zien; i'chreeur wende het graauw tegen de wervers of aannemers van krijgsvolk, dat men voor den Prinfe* van Oranje, niet voor verraders werven moest; doch de behouden terugkomst van de ruiter de nvu met zijn Esquadcr, die den Engelfchen wonder- ter woidj lijk ontkomen was, en deszelfs behaalde voor- vloot deelen op dezelven, als ook zijne aanltelling V0°S^ Z 5 <P£



362 VERKORTE VADETALANDSCHE
XIII. tot vlootvoogd, dcedcn de zaaken eerlange eene' „AFt>* gunstiger keer neemen ter bevorderinge van de
oogmerken der toenmalige Regeeringe: ■
zo dra de vloot onder hem, door het beleid van den Raadpenfionaris de witt uit Texel door het Spanjaards-gat in zee gebragt was, fchreeven de Staaten eenen bededag uit, die door fommige Predikanten, tegen het oogmerk der Regeeringe aan , gebruikt werdt : onder de geenen die zich openlijk op ftoel tegen de maatregels der Overheid verzetten durfden, waren jacobus scheperus, Predikant te Gouda; fr. ridderus te Rotterdam ; thaddeus de landman, en simon simonides in 'sHaage: tegen welke onbetamelijkheid, van de zijde der Staaten zorge gedragen, en dezelve ook eerlange beteugeld werd. De vloot onder de ruiter
door ftorm verfirooid geraakt zijnde, hadt in dit jaar geene gelegenheid om den vijand meer eenige afbreuk te doen: ook werd 'er, onder Frankrijks bemiddelinge aan het herftel van den vrede tusfehen de oorlogende Mogendheden, doch zonder vrucht, in dit najaar gewerkt. Munfter Hier bij kwam nog dat de Bisfchpp van Mun»erklaart flert misnoegd op de Staaten over het inneemen ten den Atr Eilerfchanfe, en aangehitst, zo als men met ourlog. reden vermoedt, door Koning karel II. den 19 van Herfstmaand door eenen trompetter aan den Staaten den oorlog deed verklaaren, om dat zij zich in de Oostfriefche zaaken geftoken, en hem , wegens Borkelo geene voldoening gegeeven hadden: vóór het midden van Wijnmaand hadt hij reeds Lochem , Borkelo, Deutichem, Wildenburg, Keppel, Oldenzccl en Enyofc^bemagtigd; en rukte met zijn leger, agt-
tien-



historie. 363
tienduizend mannen fterk, bij de Ommerfchans XIII. in Drenthe; doch hij werdt in Groningerland AVD' door het leger der Staaten onder Prinfe joan maurits geftuit.
Dees inval deed het fchimpen en fchelden op pe witt dan wederom toenemen; en bragt het gezag van den Raandpenfionaris, en der tegenwoordige Regeeringe niet weinig aan het wankelen ; maar zo dra Frankrijk eenige duizend mannen bij het Staatfche leger gevoegd, en dit Lochem herwonnen hadt, bedaarde de drift van het graauw weder, en de witt, uit de vloot te rug gekeerd, verfcheen met nieuwen luister in de Vergaderinge der Staaten.
Te Amfterdam daar de jonge Prins van Oranje in den voortijd van het jaar 1666, door de 1666. Regeeringe ter maaltijd onthaald was, hadc het volk zeer op zijne bevordering gedrongen, toen het hem uitgeleide deed: de Zeeuwen zochten hem ook tot overfte over de ruiterij te doen aanftellen, doch men wist hem de voet in Holland dwars te zetten, en aan den Prinfe van Tarente de voorkeuze te geeven ; neemende Hollmd men niettemin den eerstgemelden Prins aan tot n-em£. een Kind van Staat, en makende in zijne hof- Pnns houding.^ eene groote verandering , want men Omije. weerde 'er de Engelfchen en Engelschgezindenaan tot uit, en beoogde om hem gantsch andere grond- *™ regels van Regeeringe in te boezemen , dan staat, hij, tot hiertoe , uit zulken die meest met hem verkeerden, hadt kunnen leeren.
_Na eenige geringe krijgsbedrijven van weder- Vrede Zijden tusfehen de Staatfchen en de Munfter-mst fchen in dit jaar, werd de vrede met den Bisfchop MunfleT$e Kleeve, onder bemiddelinge van den Keurvorst



364 VERKORTE VADERLANDSCHE
XIII. vorst van Brandenburg, op den 18 van Gras-' af». maand getrofFen, waarbij de Bisfchop de vero-
* " verde plaatfen en het Kasteel van Borkelo weder
overgaf, en afftand deed van het recht van opperfte magt over de gemelde Heerlijkheid: Prins joan maurits, die duizend guldens ter weeke, geduurende deezen veldtogt, genooten hadt, bekwam naderhand nog tienduizend guldens ééns.
Frankrijk jje Koning van Frankrijk verklaarde ook m VMrn\ Lentemaand den oorlog aan de Engelfchen, die den our- hun echter weinig nadeels deed; want de vloot, log. die hij bij de zeemagt van den Staat zoude voegen , werdt eerst tot in den herfst opgehouden , en vereenigde zich naderhand nooit met die der Staaten, welke laatstgemelde onder de ruiter, den i i , 12, 13 en I4den van Wiedemaand op na *ui- de hoogte van Duim, met die der Engelfchen, ter onder albemarle , Haags raakte, die een en fl™ met andermaal in wanorde gebragt, en wijken de IS moest: de zege, hier bij bevochten, kwam den ichenfvm Staaten zeer duur te ftaan. Zij verlooren in dit <ia2Cn vierdaa«fche gevecht den Lt. Admiraal korn. *ar)s" evertsen, den Vice - Admiraal abr. van der hulst, den Schout bij nacht stakhouwer, zes Kapiteins, en omtrent 8oo matroozen en foldaaten: het getal der gekwetften beliep omtrent 1150 , en dat der verbrande fchepen vier Hl alles:- maar de Engelfchen hadden wel 23 fchepen verlooren, waarvan 'er zes in Holland opgebragt werden: het getal hunner dooden beliep , meent men, tusfehen de vijf en zesduizend, waar onder waren de Vice - Admiralen b^rklei en mings. Drieduizend gevan* genen, waar onder de Admiraal askue, We»



HISTORIE. 36$
den herwaart gebragt, terwijl de vijand , maar XHL
weinige gevangenen en niet één fchip van de
onzen bekomen hadt. De Staaten vonden dies Dankda8 geraden een' algemeenen Dankdag te houden daarover, over deeze blijkbaare zege, hun door de Voorzienigheid verleend: askue werdt eerlange, uit 'sHaage naer Loevefeln gevoerd, daar Lij zat, tot na het fluiten van den vrede.
Niet lange daarna kwamen de beide vlooten Tweede weder in zee, en geraakten op den 4 van Oogst- as' maand aan eikanderen, en in deezen flag fneuvelden de L. Admiralen jan evertsen en tjerk hiddes de vries, als ook de Schout bij nacht het hoen. de ruiter moest al vechtende naer waarora de Flaamfche Banken wijken; en tromp, die de ruiLet Eskader onder smitii op de vlucht geflagen, J" doch zich daar mede wat te lange opgehouden hadt, liep vervolgens ook naer 'sLands Diep, terwijl de Engelfchen zee hielden, hoewel zij vier, en wij maar twee fchepen verloren hadden. Ook werd de manlijke aftogt van de ruiter door de Franfchen zeer gepreezen: tromp integendeel werdt van zijn ampt verlaten , en hetzelve den Kolonel willem josef van gend opgedragen.
Omtrent deezen tijd werdt de Ritmeester De RitBuat, wegens het houden van ongeoorloofde meester correspondentie, waaruit bleek dat hij den Prins ^T0^ van Oranje door behulp van deszelfs Oom, den oorloofKoning van Engeland, hier te Lande zocht tedecorres. bevorderen, gevat en voor het hof te recht ge- p°ngdeef* fteld, en op den 11 van Wijnmaand openlijk «Vftraft. 'sHaage onthalsd, beweerendé hij, tot in zijn uiterst oogenblik, dat hij onfchuldig ftierf, en pooit iet dan 'sLands welvaart gezocht hadt;
hoe-



$66 VERKORTE VADERLANDSCHE
XIII. h0ewel dit gefchied was, door middelen, die
« L men voor verkeerd of ontijdig hieldt, en op
eene wijze, die met de orde der Regeeringe ftreedt.
Zijne De Heeren joan kievit en ewotjd van der mede- horst hadden ook kennis aan het geene hij geftanders. handcld hadt, en weeken eerlange mede ten Lande uit: de eerfte werdt ten zwaarde veroordeeld, als men hem in handen krijgen mogt, en zijne goederen verbeurd verklaard; de andere alleenlijk gebannen , met verbeurdverklaringe van zijne goederen, die nogtans naderhand aan zijne kinderen werden afgedaan.
's Lands vloot was nu weder, nog voor het einde van Oogstmaand, in ftaat gefield, om zeete kiezen, en liep in het begin van Herfstmaand naer Boulogne, toen zij de Engelfchen op haar zag afkomen: de ruiter bereidde zich daarop, terftond tot den ftrijd; doch de Engelfchen hielden af en weeken. Ook verhinderde de harde wind, dat de vlooten aan elkander raakten. Vóór het einde van Herfstmaand werd 's Lands vloot van eenen ftorm beloopen, die eenige fchade veroorzaakte ; ook hadt men veele zieken op de fchepen. de ruiter zelf was onpasfelijk aan de koortfe: de Staaten beflooten hierom de vloot t'huis te ontbieden,' hetwelk nogtans op de tijding van eenen geweldigen brand te Londen nog eene korte wijl verfchoven werd: de ruiter kreeg echter, opzijn verzoek, verlof om zich naer land te begeven tor herflelling zijner gezondheid : de vloot, die ook met kwaad weder en ziekte te flrijden hadt, liep omtrent het midden van Wijnmaand, de havens-deezer Landen in: de Koning van Frankrijk



HISTORIE. 3Ó7
tipt fchreef hier over wel aan de Staaten, doch XIII. deeze verltonden, dat zij gewigtige redenen Avnhadden om hunne fchepen , in die onftuimig jaargetijde, niet langer in zee te waagen. De krijgsbedrijven ter zee werden derhalven hier mede, voor dit jaar, befloten.
De weinige voordeden des oorlogs aan de nrandte zijde der Engelfchen, en de ijsfelijke brand, die Lonten. Londen op den 12 van Herfstmaand 1666, en volgende dagen, voor een aanmerklijk gedeelte vernielde , en dien men hielde door de Roomfchen geilicht te zijn, deeden het volk en den Koning fterk verlangen naer vrede: van de zijde der .Staaten haakte men ook naer het einde des krijgs, die den Hollanderen in het bijzonder kostelijk viel en drukte: van de
laatrte zijde, werd dan, na eenige vriendlijke briefvvisfeling met Koning karel II. en na het aanneemen der bemiddelinge des Konings van Zweeden, de Stad Breda tot eene plaats van handelinge voorgeflagen, en door den Koning van Engeland ook aangenomen zijnde, begonnen de openbare handelingen aldaar op den 4 van Wiedemaand in het jaar 1667, bij welke 1057. gelegenheid de Engelfchen zich vrij onhandelbaar gedroegen, tot dat men 'er tijding kreeg van het geene op den Theems, door de vloot der Staaten verricht was; hetwelk aan de vredehandeling welhaast eene gantsch andere gedaante gaf.
De ruiter namelijk, op wiens fchip de Hr. kornelis de witt, Ruwaard van Putten, als Gemagtigde van den Staat zich bevondt, was met eene aanzienlijke vloot den 6 van Wiedemaand naer de kust van Engeland gezeild, ali • waar



368 VERKORTE VADERLANDSCÜË
XIII. waar men geen gereedheid hadt gemaakt 4 oni afd. cene vloot in zee te zenden: en gedeelte dee-
' " zer Staatfche vloote dan werdt onder den hu
DiV' Admiraal willem josef van gend , op wiens S fchip zich de Ruwaard nu begai* afgezonden van naer den Theems, alwaar dezelve, na Sheernejs gend bemascio-d te hebben, onder Chattam hen, en jrnatr den brand ftak in verfcheide Engelfche oorlogChattam fchepen; wordende een Engehch Fregat, door bij- den iloudijk vooruitgezeilden jan van bRakew aangetast en veroverd; gelijk de Roijale Chat* les, een der groottte oorlogfchepen mede ui de magt der onzen geraakte ; wordende beide Vr,ente de Admiraals, en de Ruwaard, om het wel S van gelukken deezer onderneminge, ieder met een dett Staat g0Uden kop befchonken: van brakel en verover het |.heide andei.en werden ook eerlijk beloond; 5?vfoo- doch de Ruwaard ontving wat later nog een të aldaar. Rentebrief van dertigduizend guldens van de Staaten van Holland, in erkentenisfe van de croote dienlten , door hem, in den vermaarden togt op Chattam gedaan, — sLands vloot hielde in het vervolg de Engelfche kusten in geduurige vreeze voor eene landing; €n wat later, in het begin van Oogstmaand, eer men nog tijding hadt van het tekenen van den vrede, geraakte ^\Mf™)?Z nes , op den Theems, met den Engelfchen Vice-Admiraal spragh in gevecht, en noodzaakte hem een en andermaal te wijken: hoewel ter wederzijden, in dit gevegt, mets dan branders verlooren werd. r,.*t a** Na de tijding van het gebeurde bij Chat22?" tam, ging de vredehandeling zo fpoedig.voort, dat men reeds den 31 van Hooimaand het ver-



CAPITEIH van BHAKÈX. ZÏIL'J' otkr ra KETIN, in »* VXUMAAUDE ZKKSLAC of CH AT TAM.






historie; 369
tfrag deswege floot; bij welk echter de A&e XIIL van het jaar 165.19 met betrekkinge tot den AI'U«. koophandel , in voile kragt bleef; wordende * nogtans, in een afgezonderd punt, de invoer Van Hoog- en Nederduitfche vrugten, gewasfen en handwerken, met eigen fchepen in Engeland', aan de onzen toegedaan. — Bij het afkondigen van den vrede ontftak men hier vreugdevuuren, en hield groote maaltijden, en de Hr. Graaf d'estrades verhaalt in zijne Memorien, dat de Raadpenfionaris de witt , ook een feest ten zijnen huize gegeeven hebbende, zich tot twee uuren in den nagt, voor zijne deur vrolijk maakte met het volk, danfendc cn drinkende, onder anderen, op de gezondheid des Konings van Frankrijk.
Maar , eer nog dees vrede getekend was, werdt de Staat gedreigd met eenen nieuwen j^£jy| oorlog, ter gelegenheid van den inval des Ko- va>t in 'ja nings van Frankrijk in de Spaanfche Nederlan- Spaanfcht den ; alwaar hij verfcheide fteden , binnen de N'derlaM de drie maanden, bemagtigde ; weshalven men en' hier befloot zich te wagten , en de grenzen van den Staat te voorzien: tegen het einde van het jaar raadpleegde men ook om een leger te velde te brengen tot verdediging der grenzen; waarbij in bedenking kwam, aan wien het opperbevel over hetzelve behoorde gegeeven te worden, bij welke gelegenheid de Prins van Oranje noodzaaklijk weder in aanmerkinge moest komen; wien men wel het oppergebied over de krijgsmagt, doch niet zo veel gezags in zaaken van Regeeringe, als aan zijne voorzaten gegeeven was, durfde noch wilde toevertrouwen: — derhalven bedagt zijnde om deeze zwarigheid te voorkomen, maakte de Raadpenfionaris een ontA* werp .j



370 VERKORTE VADERLANDS CH E
XIII. werp, om het Kapitein - Generaalfehap van hetAi'"- Stadhouderfchap af te fcheiden ; waartoe de
' Staaten van Holland, ondanks de afkeuring van
Zeeland, en den tegenftand van eenige andere Provinciën , ten aanzien van zichzelven overlrr , gingen; vernietigende zelfs op den 5 van OogsthoT.de?- maand, het Stadhouderfchap over hun Gewest, fchap in door een befluit, welk eerst door alle de leden Holland tcr Staatsvergaderinge en naderhand in de VroedHe3die" fchappen der fteden beëedigd, en federt, onder den naam van het Eeuwig Ediël vermaard geworden is: in Z:eland nam men deeze handelwijze bij uitftek kwalijk; te meer, om dat men aldaar beweerde, onderling overeengekomen te zijn, van in deezen niets zonder elkanders medeweten en toeftemminge te zullen vastftellen: dees flap verbaasde ook het huis van Oranje, hJhuis en allen die hetzelve gunst toedroegen; tervan Ow>wijl dit den Prins verftak van het Stadhouder/e'ver- fcnap jn net aanzienlijkfte der zeven Gewesten, ^aest* en hem te gelijk het vermogen benam, om Stadhouder van eenig ander Gewest te worden, ten ware hij voor altoos afzage van de waardigheid van Kaptein- en Admiraal - Generaal: — Wen hier uit nam dan ook het misnoegen tegen boude de ff0nanc{ j en vooral tegen den Raadpenfionaris de witt , bij veelen toe; dewijl men hem voor de voor. de voornaamlle oorzaak hield van het Eeuwig
naamfte ^di&' het gefchil over deeze fcheidmg
oorzaak &^ ^ ampten, maakte ook dat de Prins van Oranje, voor als nog, geene zitting verkreeg in den Raad van Staate, welke hem anders, ook met toeftemminge van Holland, al zoude vergund geweest zijn. En het leedt tot in het begin van het volgende



historie; 37}
pnde jaar , eer de Hoofden over het krijgsvolk ±M van den Staat werden aangefteld, met volkomen AF:>bewilhgmge van alle de gewesten: Prins toan 3
Z7Ge™Ma% en;rus;viR\z' c^as,
vSL^ rTu Zwee4fchen dienst) werden aan^eVeldniaarfchalken, de Heer van Noordwijk Ge- » neraal der Artillerie; de Rhijngraaf en de Prins van Tarente, Lts. Generaal van de ruiterij en vLtvolk.Van fWfï'l* Generaal van het Op den 23 van Louwmaand des jaars 1668 floot men , na eenige voorafgegaane ^heime' ,<Rf* onderhandelingen tusfehen den Ridder w tÈ^ ple en den Heer Raadpenfionaris de witt bmnen vier dagen, twee Verbonden mec(W Brmanje het eene als het gewigti^e, ftrekkende om den vrede msfchen^ ^ >
rtjk te bevorderen; welk ook door
^f/n0?//n' e\TV0,Sens «"et den naam van
dewijl ei bij vastgefteld werd, om Frankrijk Amm^ des noods, door de wapenen tot vrede of verdiag te dwingen, genoeg bleek, dat de witt, de voornaame bewerker van deeze Miantie\
Was Sr*,"" t beJfgen van ****** Was, gelijk hij ook in dit jaar, den 27 van Hooimaand voor vijf jW, van nietJs, ej
verkorenT ber*htf«> ™ Raadpenfionaris verkoren, en wat later, door de Staaten, voor
d^enT^T0*^™' met vijfenveertig duizend en door de Ridderfchap en Edelen met vijftienduizend guldens befchonken werdt; m opzicht van welke laatfte gifte , men hem tastte van het punt van zijnehi/rad JZ Aa 2 bjj



S7* VERKORTE VADERLANDSCÖE
f XIH. bij hem verboden werdt, eenige giften of ge*
' _ fchenken aanteneemen. - 33e inval in, en de verovering van het fran¬
fche Comté, door den Koning van Frankrijk m dit voorjaar , binnen veertien dagen genoegzaam volbragt zijnde; en wat laater, zelfs Brusfel, met een beleg van die zijde gedreigd wordende , neigde men van de Spaanfche zijde, om ook eerst een' wapenftilftand te tekenen , en Vrede vervolgens den vrede, waarover te Aken genet handeld werd, te doen fluiten; hetwelk ook mnkrijk. „-efebiedde, nadat men de onzen, te vergeeisch, door lang draalen , en alleie konflenarijen, hadt gezocht in den oorlog tegen Frankrijk te wikkelen , waarvan men hier nogthans , zo lange zachter middelen van dienst konden zijn, zeer af keerig was: de vrede werdt dan ook, na veel dralens, te Aken tusfehen Frankrijk en Spanje den 2 van Bloemmaand getekend; en hier door verkreeg Frankrijk verfcheide, onlangs in de Nederlanden veroverde plaatfen in eigendom, en fchonk alleenlijk het Franfche Comté aan Spanje te rug; wordende dePyreneefche vrede, bij dit verdrag ook 111 alles bevestigd, waarin dezelve van deezen niet ver-
fchilde. ,
Daar nu het fluiten van deezen vrede, en het maken van de drievoudige of Triple Alhantie, de Kroon Frankrijk en den Staat, merkelijk van eikanderen vervreemd , en GrootBrittannie, ten minfte zo het uiterlijk fcheen, nader aan den Staat verbonden hadden, gat dit aan de vrienden van oranje weder goede gelegenheid om op 'sPrinfen bevordering



HISTORIE. 373
bedagt te zijn; en dit gelukte ook in Zeeland , XIII. in zo verre, dat hij aldaar tot Eerfte Edele ver- , AFD' klaard werd, en willem van nassau , Heer WILLEM van Odijk, aldaar in de Staatsvergadering^ pleg- m. WOrdt tiglijk zitting nam, op den 18 van Herfstmaand eente deczes jaars , om 'er 's Prinfen perfoon te verbeelden; het geen echter, dewijl odyk , bui- imi\ ten Zeeland geboren was, zeer tegen den zin
van Zierikzce aanliep. In Holland hield Uolhni
men dit voor een flap tot het Stadhouderlijk weenden ampt, dies men aldaar befloot aan geenen Stad- ^„jf" houder eener bijzondere Provincie , zitting te jen Raad zullen geeven in den Raad van Staate. De vaa Sc3»Staaten van Utrecht vernietigden ook in naar-te' volging van die van Holland, het Stadhouder-, fchap van hun gewest; en werkten dus met die van Holland zamen, tegen de inzichten der andere gewesten, ten voordeele van den Prinfe, die nu agttien jaaren oud, en zijn eigen meester verklaard zijnde, te meer gelegenheid kreeg om vrienden te maaken , hoewel het nog een geruimen tijd aanliep, eer hij tot de bekende hooge waardigheden verheven werdt: het woelen voor en tegen zijne bevordering, bragt middelerwijl, onder een anderen naam, verfcheiden Gewesten in roere; waarvan wij het bericht , kortheidshalven , moeten voorbij gaan.
Lodewyk de XlVde, fpande ondertusfchen Fmnhtlfk alle kragten in, om het meergemeld drievoudig fluit een moer, tegen hem gemaakt, te verbreken, en Sj^S**. liet door d'estrades daartoe eerst bij de Staaten Dnn(j Irefr alle kunst in het werk Hellen; doch dit was te Engsla-uL. vergeefsch: en de witt zelf, wiens bijzonder belang anders, wel fcheen te eisfch.en., deezen Aa 3 Vorst:



374 VERKORTE VADERLANDSCHE
XIII. Vorst zich ten vriend te maaken en te houden* r J^p' meende dat de Staat door die verbintenisfe zoude uitwerken, dat deeze niet alleen zich zeiven, maar ook anderen aldus het best bij hun recht en bezitting konde bewaaren tegen de onderneemingen van eenen al te ontzaglijken nabuur:— toen wendde de Franfche Vorst het oog naerZweeden, daar hij door pompone, zijnen listigen Gezant, wel den Rijkskanfelier door gelet' in zijne belangen wist te krijgen, doch zijn oogmerk bij de Rijksftenden, welke door dr KAHEt groot tegen hem geflajfd werden, niet bereiken.
bmdtrii*'^1 ' in ingeland fcheen de itaatkundige-,
heimelijk colbert , door evengelijke omkopingen nog met al wat op de Grooten uktewerken, doch het Frankrijk, daadelijk aftrekken des Konings van de gemelde Alliantie , was bewaard voor de Hertoginne van Orleans, Zuster van Koning karel II, die hem in het jaar 1670, wist overtehalen tot een afzonderlijk verbond met Frankrijk, welk inhieldt: dat beide Vorften deezen Staat ter zee en te Lande beoorlogen, en in gevalle van deszelfs verovering, denzelven dus verdeelen zou-, den, dat Engeland zich met Zeeland vergenoegen , en het overige aan Frankrijk onderworpen blijven moest, uitgezonderd Hofland., welk men den Prinfe van Oranje, zo hij in dït verbond treden wilde, zoude aflhan.
In Zeeland was onder de leden van Staat, in, den Herfst van den voorledenen jaare 1668, merkelijk verfchil over het afdanken des krijgsvolks ontdaan; bevfóerenèeiZiérikseê en Goes, dat men drie vendels meer moest afdanken dan de meerderheid kon goedvinden : de twist was zo. hoog gelopen , dat de twee lieden eenen.
3$



HISTORIE; 375
tijd lang , geene Afgevaardigden meer hadden Jgtt
willen zenden ter Staatsvergaderingen waartoe ^
Goes zich echter in het einde liet overhaalen ; maar Zierikzee bleef achter, en hieldt zelfs de penningen in, ten dieniie van de gemeene zaaken: hetwelk eenebijstere verwarring in's Lands geldmiddelen te wege bragt: dies de Staaten bij meerderheid bcfloten, om frrenge en ongemeo ne middelen te gebruiken , om Zierikzee te cjpen buigen : de Kolonel theodorus van vrybergen , werd aan het hoofd van zes vendelen knechten uit Vlïsftnge en Vecre gcligt, en naer Schouwen gezonden: hij hadt zes ftukken gefchut bij zich, en maakte zich op den vierden van Sprokkelmaand van het jaar 1669, meester van Brouwershaven': dit deed Zierikzee bijko- /?««men, en zijne Afgevaardigden weder zenden ter «"'^l* ftaatsvergaderinge, als ook de gemeene penningen JJJg»; afgeeven, terwijl de ftad zich nogthans het recht l6ö3L voorbehield!, om wegens haare overige bezwaayenisfen, in tijd en wijle voldoening te vorderen.
In het jaar 1670, maakten de Franfchen Zich meester van Nancij , de Hoofdftad van va* den Lotharingen; welke tijding den Staaten deezer oori0£r Gewesten niet fmaakte: ook werdt temple nu wsfeta» uit Holland naer, Engeland t'huis pniboden; f"d^ en de Franfche Koning deed niet dan handelen, Sta&. om ook nog eenige Duitfchc Vorften in zijne belangen te trekken, hetwelk hem omtrent den Keurvorst van Keulen en den Bisfchop van Munfier gelukte; doch Brandenburg wilde zich van zijne verbindtenisfe met den Staat niet laten altrekken s en de verwachting van een kort
aanftaanden oorlog , hieldt middelerwijl de gedachten , om den Prins van Oranje te bevordeAa 4 KB»



VERKORTE'VADERLANDSCHI
XHI. ren, bij veelen levendig: zelfs kwamer»
.. Aro' de Gewesten eerlange overéén omtrent het zit-
wri LFM ten v£ln dien Prinfe *P den Haad Van. Staai:e , IH. krijgt waarin zijne Hoogheid, op den 2 van Wiede2i'tirgin maand van het jaar 1670, door drie Afgevaardea Raad digden der algemeene Staaten ingeleid werdt 1. Staate. federt werdt hem, in deeze waardigheid een jaargeld van vijftigduizend guldens, zeggen fommigen , fchoon Heiland maar in de helft van die fomme had bewilligd, toegelegd; De oor- De oorlog tegen de Staaten nu bij het Fran]pranklrk ^e vastSe1^e^ zijnde, haperde het maar va^tge- aan het uitvinden van iehijnbaare redenen, om geiteld, dien openlijk te' verklaren: men hadt de koop-r manfchappen , vanhier naer Frankrijk gevoerd, reeds federt eenigen tijdverboden, of zo zwaar belast, dat de handelaars 'er geen voorDe deel meer op zagen: de Staaten hadden hier op handel befi°ten ■> even eens te handelen omtrent dé bekom- Franfche waaren; en verboden nu met het begin inerd. van het jaar 1671 , den invoer der FranJ'che brandewijnen, en van verfcheide andere manufaétuuren en waaren; doch dit werdt zo euvel bij het Franfche Hof genomen, dat men 'er naderhand eene der redenen uit ontleende, om
den Staaten den oorlog aantedoen. En in
Engeland Engeland, daar men zich geliet als of men mede ge. z^ aan ^ec drievoudig Verbond zoude houden, le§enbeid was men bezig eene vloot tegen deezen Staat lot oor- uitterusten ; zoekende ook maar naer eenige tien"16' ^Mijnredenen, om den oorlog te billijken, eri. §tjat# nam daartoe eerlange deeze: dat de Lt. Admi1 raai van gend, geweigerd-hadt-, de vlag voor het Konings jagt óe.Merlin te ftrijkeö waartoe hetzelve hem, door het fchieten met fcherp,
tecï



HISTORIE. 377
ten onrechte hadt willen noodzaken; daar dees Xflf. met zijn fchip en de onder zich hebbende fche- AFD-. pen der' toen uitgeruste vloote voor IVcstka- ~~~ ' pelle ten anker lag.
Men begon dan hier het ergst te vreezen tegen het volgend voorjaar; en bereidde zich ona eene aanzienlijke vloot in zee te brengen; waarvan de kosten in agt maanden tijds , omtrent even veel milioenen guldens belopen zouden: te Lande ftelde men zich ook eenigzinsin ftaat, doch niet met zo veel ij vers, als de tijdsgelegenheid vorderde, ter oorzaake van het gefchii onder de Gewesten, welker fommigen tot geene werving verflaan wilden, ten ware men den Prins van Oranje aanftelde tot Kapitein - Generaal volgens den voorflag van'Gelderland, waartoe Holland voor als nog niet te bewegen was : de Gecommitteerde Raaden echter verklaarden, bij monde van den Raadpenfionaris, dat het raadzaam ware voor den Staat, den Prins tot de gemelde waardigheid te verheffen : de Edelen waren het in deezen met hun eens; ook voegden zich Haarlem, Leiden, Amfterdam en Enkhuizen bij dezelven; maar'Dordrecht verflond het anders, en dat men daar nog niet van fpreeken , of om denken moest , voor dat de Prins 22 jaaren bereikt had. Gouda en Alkmaar wilden zich aan de Acte van Harmonie houden, maar den Prinfe echter eene betere waardigheid dan die van Kapitein - Generaal opdraagen. Rotterdam hadt iet op 'sPrinfen wedde aantemerken, en Hoorn verklaarde zich niet; zo dat de meesten neigden om den Prins te bevorderen, weshalven ook op het ontwerpen zijner InftruÏÏie geraadpleegd werdt: maar A a 5 men



378 VERKORTE VADERLANDSCHE
XIII. men kon rot geen befluit komen, of deeze aan» &m- ftelling voor geheel het leven des Prinfen, dan te maar voor eenen enkelen veldtogt zoude plaats hebben.
ï67i. Het jaar 1672 was nu gekomen, welk ze kktkr is geweest in opéén geftapelde onheilen
heeftTe^voor deeze Republiek : op den vierden van hoor bij Louwmaand hadt de Gezant pr. de groot geden Ko- hoor bij den Koning van Frankrijk , aan
F^klik w5en hiJ eenen brief der Staaten overSaf' 'er bijvoegende, dat men hem niet erger dan misdaadigen behoorde te handelen, welke men niet gewoon was te ftraflen, dan na dat menze gegehoord hadt; dat men nog de zaaken wel zoude kunnen vinden zonder bloed te ftorten, en dat hij gaarne zijne Majefteit den roem zoude gunnen , van Europa in vrede te hebben be-
waard, doch de Koning antwoordde met
Ontvnngt ccn vcrontwaardigend gelaat, dat hij geenen %Im- brief behoefde, die door alle Hoven gewanwoord, deld hadt: en dat hij bezig was met het verzamelen zijner troepen, cn het uitrusten zijner vloote, en zulk een befluit neemen zou , als met zijn belang en zijnen roem best overeen Kwam: — in zijnen brief aan de Staaten fprak hij op bijkans gelijke wijze, zo dat men den oorlog voor onvermijdelijk hieldt.
De Staaten hadden onderwijl met niemand , dan mstSpanfeeen verdedigend verbond kunnen fluiten; verbindende beiden zich, om eikanderen met alle hunne magt te zullen bijflaan, zo een van beiden, door Frankrijk mogt aangetast worden: gaarne hadt men ook van
onze zijde zich met karel II. willen verdragen , wegens het voorgevallene over de vlag 0 ' waar-*



HISTORIE. 379
waarbij men befloot zo veel toetegeeven, dat XIIIinen, zo de Koning de Staaten tegen Frankrijk AFU' wilde bijflaan , zo wel de gantfche vloot, als enkele fchepen , voor een enkel oorlogfchip met 'sKonings vlagge , zoude doen ftrijkcn, mits het enkelijk gefchiedde, om alle eere aan zo groot een Monarch en Bondgenoot te bctoonen, en dat daaruit geen bewijs, ten nadee-
ie der vrije vaart ontleend wierdt; dan,
noch dit, noch de bevordering van den Prinfe, 'sKonings neef, tot Kapitein-Generaal, die 'er ftraks op volgde, konde het beraamd en met Frankrijk gefloten verdrag, om onzen Staat te beoorlogen, in Engeland doen intrekken: hoewel boreel , niet diep van inzicht in deeze gevallen , het tegendeel tot het uiterfte toe, bleef vermoeden: de Koning hadt aan deezen Gezant ook geklaagd, dat men hem hier te Lande, door fchampere fchilderijcn , gedenkpenningen en fchriften ongefiraft gehoond had; ziende hiermede op het gefchilderdafbeelzel van den Oudburgemeester kornelis de. witt , waarbij het gebeurde tc Chattam vertoond werdt, en wTelk men op het ftadhuis te Dordrecht te pronk gehangen hadt: ook was 'er een gedenkpenning gemunt op den Bredafchen vrede, die insgelijks het werk van Chattam vertoonde, en hierom den Engelfchen geweldig fliet; doch de flempel van deezen penning werdt op hoog bevel, ingetrokken en vernietigd: het boek van joannes lydius , Predikant te Dordrecht, genoemd BelgiumGloriofum, of'hetVerheerlijkt Nederland, had den Engelfchen ook mishaagd : eindelijk ftiet het den Koning , dat men ' het fchip de Royale Charles, tot fchimp van Groot-Brittan-
fiie



380 VERKORTE VADERLANDSCHE
XIII. nie, voor elk ten toon liet liggen: boreel deed» ^ AFO- zijn best, om den Koning genoegen te geeven op alle deeze klagten; zelfs gaf hij hem hoop dat de Staaten van gend zouden ftraffen; hoe-j wel Holland hier toe gantsch ongeneigd was;— doch men bevondt wel haast dat de zaaken te verre verlopen waren, Benuit In Holland bragt men het nu ter Staatsverga^ dcr han- geringe ook tot befluit om den Prins alleenlijk oveT*d- voor dcn aanftaanden veldtogt tot Kapitein -GeaanfttU ncraal aanteflelien ; het zij dat dit door de ling des witt, die ook hiertoe meest helde, dus be-. Prinfen wcrkt was of niet. <je a\gemeene Staaten nogOxanji, dians hadden zo weinig behagen hierin, dat zij, tot Kapi hangende de raadplegingen over dit ftuk eenen tein-Ge- brief zonden aan de Staaten van Holland, neraal, ^ toen zeer geheim gehouden werdt, doch ook kleenen ingang maakte; blijvende de
z'ine Staaten van Holland bij hun gevoelen: «
Snont" de Gemagtigden der algemeene Staaten ontworpen! wierpen dan eindelijk twee commishen , eene voor den Kapitein - Oeneraal, cn eene voor den Admiraal'- Generaal, volgens welke hij, na het eindigen van den togt te water of te lande, zich het opperbewind over de land- en zce-magt van den Staat, niet zoude mogen onderwinden, zonder op nieuws daartoe van de Staaten gematigd en gelast te zijn: ook hadden zij twee InftruQië'n ontworpen, volgens welke de Kapitien - Admiraal en Generaal geen Stadhouder zijn mogt, noch zich mocjen met de begeevinge van de regeerings- of krijgs-ampten buiten het leger openvallende; noch met zaaken van Godsdienst, Regeeringe, of geldmiddelen en rechtsoefeningc ; noch met zulken die de
Bond-.



BondgeriOoten in het bijzonder betroffen: ook XflL' werdt hem het geeven van Patenten, op den AFtV eed, verboden: voorts moest hij zich lchikken naer het gevoelen der Afgevaardigden te velde of op de vloot, doch in derzelver vergaderinggen mogt hij zijn gevoelen vooraf uiten; maar geene Iqfiru&iën geeven aan de Opperbevelhebberen over 's Lands vloot;
Deeze ontwerpen ter ftaatsvergaderinge geieezen zijnde, werden door Gelderland, Zeeland , Friesland en Groningen goedgekeurd * waarbij 'zich Utrecht en Over ij fel wilden voegen , als het met eenparigheid konde gefchieden; doch Holland zeide, nog niet gereed te zijn tot de verkiezing van nu af aan.
Dies befloot men den Prins alleen voor den Zijne aanflaanden veldtogt , töt Kapitein Generaal ™°°s" aanteftellen, op eene Inflruttie, na genoeg met wor<jt het Hollandsen ontwerp overeenkomende, en alleen waarin befloten werdt geene verandering te maaken, dan met eenparige bewilliginge der Bond- den vel(J" genooten: de Prins deed den eed op deeze In- togt aanfiruclie, en ontfing zijne commisfie op den 25 geftsld van Sprokkelmaand: terftond ftelden de Staaten ^ van Holland, op den voorgang der Edelen,neraal, vast, den Prins tot Kapitein- en AdmiraalGeneraal te verkiezen , zo dra hij tweeëntwintig jaaren zoude hebben bereikt; het mag hierom met te meer reden vreemd fchijnen, dat de Staaten van Holland niet in het gevoelen der andere Gewesten hebben bewilligd , en den Prins, nevens hen, van nu af aan, verkooren; ten ware zij het hebben nagelaten, om zijne wedde , als Admiraal-Generaal, nog eenige jnaanden tebefparen; of om hem, voor deeze



38a VEÏUOÜTE VADËRLANDSHE
XlU. rcize nog geen gezag te geeven over de vloot j' ^AFn- die van goede Admiraals was voorzien; of onl zich flipt te houden aan de genomene befluiten.
'sPrinfen wedde was vóór het beftandop vieren zestig duizend, en onder en na het beftand op honderd en twintigtig duizend guldens gefield ; doch Holland wilde zijn Hoogheid nu niet boven agtduizend guldens ter maand, zo lange de veldtogt duurde, toegelegd hebben: -— de Prins deed dus met de aanvaardinge van dit ampt, terwijl hij de zitting in den Raad van . Staate behieldt, de tweede trede tot zijne bevordering ; die na verloop van wéinige maanden volkomen werdt;
XIV. AF-



HISTORIE; 38$ \ XIV.
ATD.
XIV. AFDEEELING.
Beginnende met den oorlog van het jaar 1672, en eindigende, met den Nicuwmeegfihen vrede, in het jaar 1678.
Op den zevenden van Grasmaand in het jaar Frankrijk l6ji , verklaarden Frankrijk en Engeland f"lf^e~ tevens den oorlog aan deezen Staat: de eerlte ka|''tarenr" Kroon gaf enkel misnoegen voor, welk zonder dtn Staat krenking van haaren roem , niet langer kon «ten oorontveinsd worden ; waarom vastgefteld werdtlos* den Staaten den oorlog te water en te Lande aan te doen: de Koning van Engeland gaf voor. dat zijne onderdaanen door de Nederlanderen in de Indien onderdrukt waren; en dat wij den vrede van het jaar 1667 gebroken hadden, door de voortzettinge dier onderdrukkingen: ook was het recht der vlagge, zeidehij, openlijk gefchonden: nog gaf de Koning in zekeren brief voor, door fommige Regenten verongelijkt te zijn: veertien dagen te vooren was de Hollandfche Smirnafche koopvaardijvloot door fm"ta"holmes aangetast, en hij wakkerlijk afgeflagen; vaard°£p" hoewel Kapitein jan van nes 'er zijn oorlog- vloot fchip en het leven, de vloot zelve 'er drie a vier 'J.00r de fchepen bij verloor: ook was de Commandeur ^ïlzst, de haaze in het gevegt gefneuveld.
Men rustte zich dan van onze zijde vlijtiglijk toe ter zee , doch te lande ging de werving ■jaaglijk voort: het Verbood met Brandenburg
werdt



384 VERKORTE VADERLANDSCHi
XIV. werdt ook eerlange tot liand gebragt, Waarbij AFD-_ den Staat 20,000 mannen beloofd werden, die " " nu bij voorraad moesten geworven worden: ten Oui-" v00r bet e"lc'e van Grasmaand liep de vloot ten een onder van geno in zee, en geraakte voor Soulsverbond baai, met die der Engelfchen en Franfchen op denbulm' den zevenden van Wiedemaand (laags, waarin m van beide zijden veel volks fneuvelde. De Admiraal w. josef van gend , liet 'er het leven; de Ruwaard van Putten, wien een kogel digc Voorbij het hoofd fnorde, verloor ettelijke vart zijne hellebaardiers $ om en bij hem ftaaride: de jonge Heer gerard Hasselaar fneuvelde Ook : van de Engelfchen waren montaigue, Graaf van Sandwich, Admiraal der blaauwe vlagge, en wel agttien Kapiteins gefneuveld: de Franfchen fcheenen het gevegt ontweken te Zijn: te wederzijden waren eenige fchepen verbrand of in den grond gefchooten: na het afwijken der Engelfchen , keerde ook de ruiter met Onze vloote naer de Zeeuwfche kusten;
Voor- Te Lande waren de Franfche wapenen al té fVaV heX voorfPoec%: 'm de eerfie negen dagen van Wiedenmpenen. maand waren Orfoi, Burik, Wezel, Rynberk, Emmerik , Rees en Deutichem door dezelve bemagtigd: gantsch Overijfel werdt ftraks daar \ op door de Keulfche en Munfterfche troepen, wier Vorften onlangs ook aan den Staat den
♦sLands oorlog verklaard hadden, bemagtigd. — In
wordt te deezen haglijken toeftand van zaaken, werden jlmjler- 'sLands penningen, op den voorflag van den dam ge- Raadpenfionaris de witt , naer Amfterdam geborgen. bragtï £erwijl het leger onder den Prinfe var< Oranje, pas 22000 mannen fterk den Tsfk



SIST O R I E. 385
poogde te bewaaren ; doch na den ovértógt xrv» der Franfchen over den Rhijn-, bij het colhuis; _ AgI\ waartoe hun door een Roomfchen boer, en anderen, de weg fchijnt gewezen te zijn, week hetzelve naer Utrecht ; en toen gingen Arnhem, Arnïfémt Zutphen, Doesburg enz. aan de Franfchen óver; "Lutplien, andere klecner en zwakker fteden namen vrije galm hoede of Sauvegarde van de Franfchen; JVagë- aan'ds ningen, Rheneir, Wijk, Amersfoort en Naar- Franfchm den-, volgden alras ditvoetfpoor; en Utrecht,0''"1' in deezen toeftand van zaaken, en na dat de Prins op last der algemeene Staaten naer Holland afgetrokken was, niet te befchermen zijnde , onderwierp zich mêdë aan den Koning van Frankrijk; leverende aan den Markgraavë van Rochefort op den 23 van Wiedemaand, op het ftadhuis de fleutels over; w&xmiMontfoort ook op den 25ften met honderdenvijftig müskettiers bezet werdt. Woerden en Oudewater namen ook vrije hoede in; doch Muiden Werdt nog even bij tijds door Prinfe joan maurits van Nasfau bezet, en de Franfchen; afgezonden om 'er zieh intewerpen , genoodzaakt té wijken.
Van de Staatfche zijde zocht men toen met de Franfchen en Engeljchen tot een verdrag te kómen; doch de voorwaarden door beiden, en vooral door Frankrijk gevorderd, werden (fchoon men in het eerst 'er nog naer fcheen te willen luisteren) bij den Prins en de meeste
fteden voor onaanneemelijk verklaard. 1
de groot, die, als Afgezant der Staaten, vart fommigen gehouden werdt te verre in deeze handeling gegaan te zijn, hieldt best voor zich, ten Lande uittewijken: zijn zwager montbas .
Bb di*



386* VERKORTE VADERLANDSCHÉ
XIV. die de posten in de Betuwe > zo als hij in druk „■ AF1>' bevestigde, op hoogen last, verlaten hadt, was, montbas nevcns twee aderen ter dood gedoemd \ doch enz ter weck eerst naer Utrecht, en vervolgens naer dood se- Frankrijk : het gemeen hieldt het ook daardoemd. voor ? dat de tegenwoordige Regeering, of heulde met Frankrijk , of aan dat Rijk het Land verkocht en verraden hadt: vanhier de veele oproeren in de fteden, ten deezen tijde, welke door eenige Predikanten gefteven werden, omdat, zeiden zij, de zaaken zo flecht liepen, naardien men den Prinfe van Oranje te weinig gezags gaf: onder de voornaamfte ijveraars van den Predikftoel, telde men thadd^eus De landman, en simoN simonides, m'sHaage; jacobus borstius en joannes URsiNus, te Rotterdam , en samuel gruterus te Haarlem, die onlangs aldaar gepredikt hadt, dat 'er onder de Regenten dier ftad, verraad en kwaad bellier fchuilde; welk zeggen hij, daarna ondervraagd zijnde, toepaste op den Ambasfadeur de groot, dien hij noemde een vuil Ei, op
Aanflag Eoeveftein uitgebroeid. Ook ging nu de
ven van" naat teSen den Raadpenfionaris de witt , en den ' zijn geflagt en aanhang zo verre, dat eenigen Raadpen- ondernamen hem en zijnen broeder den Rur
»ewiTT Waard> van net leven te berooven: de Raad' penfionaris, werdt 'snagts na den 21 van Wiedemaand door vier perfoonen, waar onder twee zoonen van den Raadsheer van der graaf, op verfcheide plaatfen zo gewond, dat hij eenige weeken lang het bedde houden moest, terwijl men meende hem vermoord te hebben; om welk bedrijjf jakob van der graaf, gevat zijnde, onthalsd, doch door de vrienden van het huif
vat



UK AAAJlPKNSIOÏTAiaS J.dkWIÏ AANGEVAILKN in SAfAAIl GKWON21.






Historie.' 3j7
Van Oranje, als een martelaar voor 'sPrinfen XIV, belangen, zeer beklaagd werdt; gelijk ook AFDadolf borrebach, een der handdadigen, zijn- A de Postmeester , dit ampt bleef behouden, fchoon 'er vijfduizend guldens op zijn lijf ware
gezet, door de Staaten. Bij den Ruwaard Geweid
van Putten kwamen op zekeren nagt vier on- bij den bekende perfooncn, ten huize indringen, met R.uwaar<^ geweld hem willende fpreken, en met oogmerk, derV'geT zo men vastflelde, om hem te vermoorden, doch pleegd, het halen der burgerwagt deed hert zich wegpakken.
Kort hierna drong het gemeen, en wel eerst 'te Veere in Zeeland, de Wethouders, om deri Prins van Oranje tot Stadhouder te verklaren: te Dort werkte hiertoe onder anderen zeer ijveïig de Predikant henrik dibbets, doende dè Wethouders eene A&e tekenen , waar bij de Prins tot Stadhouder verklaard werdt; en om welkè te tekenen, de Ruwaard zelf gedwongen werd: te Rotterdam , daar de beweging ook ,.De Pre^ zeer hoog liep, nam de Predikaat borstius de bmstii» Hemmen op, en vraagde aart het volk of zij te Rotterhiet begeerden, dat de Prins Stadhouder ge- >*"».yves maakt, het eeuwig Edi& vernietigd, en hy van den Eed hy 't aanvaarden van V Kapitein - Ge- ring. neraalfchap gedaan , ontjlagen wierdt ? Welk met ja bevestigd zijnde, drong men de Vroed- Eeuwig fchap om den Prins tot Stadhouder te doen Ediftver» uitroepen : te Haarlem en Gouda gefchiedde nietiSd» dit insgelijks , als mede te Leiden en Amftcr* Ks dam. De Regeering te Delft, werdt hiertoe door door de boeren en visfchers van Maasland en Holl«nd Maaslandfluis genoodzaakt: ftraks daar na, dert JoudS^ Vierden van Hooimaand , werdt de Prins, na verkoo.
Bb 3 hetzen-



383 VERKORTE VADERLANDS CHE
XIV. het vernietigen van het Eeuwig Edict., ftaatsArn' wijze, verklaard, tot Stadhouder, Kapitein* en Admiraal - Generaal van Holland; en, vervolgens ter Generaliteit, tot Kapitein-Generaal van de Unie: waarvan de tijding alommc met vreugde ontvangen , en , zo men zegt, zelfs door den Raadpenfionaris de witt, zo als hij zich geliet, met blijdlchap gehoord werdt. De Staaten van Zeeland hadden reeds den tweeden dier maand, zijne Hoogheid tot die zelfde waardigheden in hun Gewest verkoren. Nieuw. Niemvmegen, Bommel, het Huis te Gennep negen, Graave, Raveftein enz., waren intusfehen door Srdoórde Franfchen bemagtigd, cn ''jHertogenbosch de Fran- belegerd, terwijl Holland van den zeekant door Jchen be de Engelfchen gedreigd werdt; doch de aanflag inagtigd. deezer Heden om eene landing op7>xe/te doen, Onge- Werdt door eene ongewoone Ebbe belet, als ebbe 03 d*e > tegen gewoonte, wel twaalf uuren bleef Texel, duuren , waarop een ftorm volgde, die den belet de vijand van de kust dreef: deeze ongewoone lanEngeijchtn Werdt van veelen voor een wonder-
te anden. - yan de meesten v00r een zbnderling gunstbewijs der Hemelfche Voorzienigheid gehouden : ook was Groningen, wat vroeger, te vergeefs, door de Munflerfchen belegerd, en hun leger daar door merkelijk verfmolten, terwijl nu ook de Dnitfche en Brandenburgfche hulptroepen begonnen aftekomen, en 'er tusDe fchen Keizer leopold en de Staaten een verStaateti bond getroffen, en het beleg van ^Hertogenfluiten froscfr door de Franfchen verlaten werdt, om de bondVmet Duitfchers tegen te trekken. Keizer De verheffing van den Prinfe van Oranje t,EoroLB.ftrekte nu eigenaartiglijk om het gezag van de
WITT



1 OKNJ.J.TS de"WITT wounxGEn'WONGEN.rai AKXP, om jden PRINS van OHANGE TOT HM S1ABHOUDEBiajJOt WAABrtlGHKI]) tk VMHEFPHN(ti TIEKENEK.






HISTORIE. «go
witt te doen afnemen, tegen wiens perfoon en XIV. beleid het dagelijksch fchimpfchriftcn regonde; _Mndeelende zijn broeder de Ruwaard mede in „ dien haat tegen hem: vinnig werdt de Raadpen- tegTnóen fionaris in zeker pasquil doorgeftreeken , als Kaa'dpe» hadt hij 'sLands penningen, tot de geheime fion'ris correspondentiën beflemd, ontrouwelijk behan- D£" W1TT* deld: waar tegen hij zich verdedigde, en door Gecommitteerde Raaden vrij gefproken werdt: ook fchreef hij 'er over aan den Prinfe, die hem flaauwlijk antwoordde: tegen de befchul- Hij ver. diging van baatzucht in het verpanden van fchuld- dedioc brieven op het Land, verdedigde hij zich ook zig" met bondige redenen; doch welken bij veelen weinig ingang vonden: ook wies de haat-tegen hem en de zijnen van dag tot dag aan, waarvan het vatten des Ruwaards tot een nieuw bewijs verftrekte.
Decs was door willem tichelaar , Chirur- willem gijn van Piershil, bij den Hove van Holland™™: befchuldigd van eenen aanflag op het leven van KJfdS' den Prinfe van Oranje , en daarop door den <fen . Fiscaal uit zijn huis gcligt, en in een jagt naerllmTOarJ' * sHaage gevoerd; alwaar hij, ondanks de te-wi^a* genkanting van de Regeeringe van Dordrecht voor het Hof te recht gefield werdt: zijn broeder lag midlerwijl zijn ampt neder, cn werdt De eenvoudiglijk ontüagen en bedankt, en dezi^?aadï?en
tfng in den Hoogenraad hem toegedaan: tegt'zifn
tichelaar, die beweerd hadt, dat hem door ampt den Ruwaard, tot het plegen van het fchelm- neffer»en ftuk, 30,000 guldens en het Baljuwfchap van ia Beijer land toegezegd, en zes zilveren duka- den tons op de band gegeven waren, konde nu te hoo»'e[i Piersbil geen getuigfehrift bekomen van eenRaadiB b a eej-



3^0 VERKORTE VADERL ANDSCEE
XIV. eerlijk gedrag, en boock daarom aan, zo men, *FD- meent, om tegen den Ruwaard gepijnigd te worden, hetwelk men van de hand wees: de vrienden van den Ruwaard, horende, dat men echter op de bloote getuigenis van een eerloozen fchurk, den Ruwaard feherplijk wilde aantasten, drongen fterk hier tegen aan, zich beroepende op de bekende eerloosheid van den befchuldiger, en op de elk in het oog vallende onwaarfchijnlijkheid van zijne gezegden, die daarenboven door den knegt en zoon van den Ruwaard, welken het gefprek met hem gehoord hadden, waren tegengefproken, terwijl de Ru-, waard zelf van dit gefprek, het geene door tichelaar eerst geopend was, aan den Burgemeester van het Gerecht hadt laten kennis geeven, met verzoek om op tichelaar te laten
pasfen; ■ doch het Hof fcheen bedekte
redenen te hebben, om.ftreng met den Ruwaard, te handelen.
De Hij werdt op den 19 van Oogstmaand gepij^uw,atar(J nigd, eerst door de fcheenfehroeven ; toea gepijnigd, door vijftig ponden gewigts aan iederen teen van zijne voeten te hangen, en hem zo,verre bij de armen achterover om hoog te haaien, dat de katrollen aan eikanderen {Heten, waarna, de beul hem heen en weder ilingerde; toen werdt hem door de Rechters, thans eerst binnen gekomen , belijdenis afgevergd, waarop, hij zich onfchuldig verklaarde; dagende, terwijl men bleef dringen op bekentenis, zijne Rechters voor Gods vierfchaar, zeggende, dat. zij zeiven wel wisten, dat hij onfchuldig ware:, hierna werdt hij op de pijnbank uitgerekt, en zijn ligchaam op drie plaatfen, met dunne. :" ' ': ♦ ' tqu-



historie: spi
feouwen vol knoopen, gebonden , zijn hoofd XrV, tusfehen vier pennen gelegd zijnde; doch hij AFn'„ bleef tot het uiterst zijne onfchuld betuigen, toen of eerder gebruik makende van de bekende verzen uit horatius (*): deeze pijniging duurde in het geheel vierdehalf uur, en de fcherprechter fpaarde geene pijnen aan hem, gelijk hij met berouw op zijn fterfbed, in een' brief aan Mevrouw de weduwe van den Ruwaard, betuigd heeft,
Niettegenftaande nu dit alles, werdt de Ru- tiche« wTaard bij fententie van het Hof, van zijne laar ampten ontzet, en gebannen, en tichelaar ^°^zet losgelaten, en heimelijk aangeport, om het volk 0m bet tegen den Ruwaard optezetten ; wiens broe- "ölk der joan ,; men op denzelfden faturdag, den te%en 152 20 van Oogstmaand op de Voorpoort lokte, t^hTtfen^" werwaards eerlange het graauw ftreefde , onder het roepen van, wapen! moord! verraad! enz. terwijl men uitfixooide, hoewel valschlijk, dat ook de boeren uit de naaste dorpen,
nae?
(*) CARM. Lib. Ord. 3. vs. u
Jurtum & tenacem propoïïti Virum Non Civium ardor, prava jubentiura,
Non vultus inftamis ïijranni
Mente quatit folida.
Hetwelk omtrent hierop uitiomt!
Geen drift van 't woedend graant», hoe zeer op kwaadbelusi. Geen dreigend aangezicht van barsfe- Dwingelanden,
Heeft ooit 't rechtvaardig en kloekmoedig hnt ontrust;: Bi( zwicht, voor niets, en lort de wreedQe Pm en tandt'%
Bh 4



392 VERKORTE VADERLANDSCH&
naer V Haage in optogt waren, waar door d«' n m ruiterij, voor de poort geplaatst, bevel kreeg, om dezelve tegen- te trekken; waarna, de deur der voorpoorte door henrik verhoef, eenen zilverfmid, en eenige anderen geweldiglijk gebeukt , en eindelijk door den cipier geopend De ge-'werdt: toen ftooven de geweldenaars naer bo? broeders vetlj en fleurden en ftieten de broeders, op dere^ITT de kamer Eeeds mishandeld, de trappen af naer lijk ver- beneden; wordende de Ruwaard, meest door Bjpord. het (laan met de kolven der fnaphaanen , ter doodgebragt; en de gewezen Raadpenfionaris, mede eerst door een pistool-van jan van vaalen, in de nek gefchoten, dat hijrop de knieën nederzeeg, en voorts door den flag met een fhaphaans kolf enz. afgemaakt; waarna men een algemeen falvo op de lijken fchoot, en dezelve met de. beenc-n aan de wip ophing; hetwelk door den Lt. Admiraal k. tromp, zich recht voor de itrafplaats ftellende,, werdt aangezien, zo wel. als. het fchandelijk kwetfen , fnijden,, kerven en mishandelen der lijken; gelijk het ook eene poos door den Predikant simonides werdc aangekeken; terwijl- de Regeering van 'sHaage, dit- gruwelftuk uit de herberg naast de gevangenpoort aanfchouwde: 's anderendaags noemde de gemelde Predikant, op den predikftoel deezen moord eene wrake Gods, verzeke, rende, dat de handdaadigen niet geftraft, maarveeleer betoond zouden worden.. De Prins J3e prjns 5 des anderen daags in 's Haag; herder' zIinde ? ontraadde het vervolgen der handdaadivolgea" gen, om dat het"ftuk, zeide hij, door de voorvan hun- naamlle burgeren was uitgevoerd: aanmerkelijk re moor-is j^j- echter, dat verfcheiden derzel-ven een ondsnaaien. - • - ' 1" " ' '



HISTORIE.
gelukkig einde gehad hebben: een der voor- XfV. naamite was joan van bankhem , fchepen van 's Haage , die eenige Kapiteins bij eede hadt doen beloven, de de witten niet inhetlevente laaten : dees werdt in Herfstmaand door zijne Hoogheid tot Baljuw van 'sGravenhage be* vorderd, doch kweet zich zodanig in zijnampt, dat hij , bp last van het Hof, omtrent vier jaaren daarna in hechtenis gezet cn ftrengelijk gepijnigd werdt; waarna hij om veele begane misdrijven en vuile handelingen veroordeeld werdt om onthalsd te worden; llervende, terwijl zijn geding voor den Hoogen Raade, onafgedaan hing, op de voorpoort: de Zilvcrfmid verhoef werd eerlange Waard te Voorfchooten, alwaar hij zich aan verfcheide ftraatfcheriderijen en andere fchelmftukken hebbende fchuldig gemaakt, te Leiden den 16 van Slagtmaand 1677 openlijk gegeesfeld werdt: willem tichelaar werdt Stedehouder van den Heere van Heenvliet, die Ruwaard van Putten was geworden, in de plaatfe van de witt , doch werdt eenige jaaren later, om zeker misdrijf afgedankt: ruim een jaar na den dood van Koning willem III. vervoegde hij zich bij den Heer van Welland, toen wegens Utrecht, voorzittende ter algemeene Staats vergaderinge, zeggende, dat hij van wijlen zijne Majefteit, jaarlijks agthonderd guldens ontvangen hadt, in vergelding van den dienst, door hem, in het jaar 1672 den Lande ge^ daan; hoewel de Acle deswege maar van vierr honderd guldens fprak; verzoekende, dat men hem , nu oud en behoeftig , die jaarlijkfche ƒ 800 liet trekken als te vooren ; doch dit yondt toen geen ingang, en hij verviel tot zulk Bb 5 eeio,e



394 VERKORTE VADERLANDSCHE
XIV. eene elende, dat men hem, in hoogen ouder* AFn- dom, op krukken, in 'sHaage heeft zien be-. 0ire. delen , zonder dat iemand bijkans , die hem Iukkfï ' kende, zich zijns erbarmde: ook fleet hij zijne einde van dagen in geduurige ongerustheid , erkennende tiche- nu en dan ^ onder vier oogen, dat hij den Ru*"AAB' waard valschlijk befchuldigd hadt, en oorzaak van den moord der twee broederen geweest was: hij is volgens fommigen, in of omtrent het jaar 1714, in 's Haage geftorven.
Zo veel hield ik dienftig aan te tekenen, over het ombrengen der broederen de witt,, waar door men, fchrijft burnet , den Prinfe meende dienst te doen; fchoon men hem meer nadeels toebragt, dan men ooit magtig was te herftellen: ook fprak, getuigt hij, zijne Hoogheid nimmer van den moord, dan met de uiterfle verfoejing. De dood van den gewezen Raadpenfionaris werdt ook beklaagd bij veelen, die , met reden, voor voorfianders van het huis van Afbeeld-Oranje, gehouden werden: zijn vlug verftand, fc' van vaardig oordeel, inneemende welfpreekendheid, |raCT.DE ongemeene fchranderheid, in 't uitvorfchen van geheimen , en groote ervaarenis in zaaken van Staat en Regeeringe , hadden hem, al lang,, doen aanzien, voor het orakel der hooge Staats-, vergaderingen: 't beleid der gewigtigfte onder-, handelingen, over uitheemfche en binnenlandfche zaaken, werdt hem, hierom, doorgaans,. toevertrouwd : hij ontwierp de brieven , in? ftruétien en andere Akten van aanbelang: hij onderhieldt briefwisfeling met de Gezanten van den Staat aan alle Hoven, en handelde, daarenboven , dagelijks, met de uitheemfche Ge-, zanten in den Haage : de ftaat van 'sLands;
ge!&



HISTORIE. 395
geldmiddelen, was, door hem, in zulk eene XIV. uitfteekende orde gebragt, da: de Staaten, na Al'D' dat hij zijn ampt reeds neder gelegd hadt, nog pp hem begeerden, dat hij hun daarvan eene fchets zou leveren: hij droeg; gemeenlijk, een zakboekjen bij zig , voorzien met tafels, waaruit hij aanwees, op wat grond en wijze, men den Staat aan geld helpen kon, in gevalle van noodzaakelijkheid. Die gefchreeven hebben, dat hij geene kennis hadt van den Staat en belangen van vreemde Mogendheden, moeten zijne brieven niet hebben gelezen: temple getuigt, nimmer iemand gekend te hebben, die deeze belangen zoo wèl verftondt: ook is 't hem , door anderen, als een misllag toegerekend, dat hij te veel uit der Vorilen belangen redekavelde , en te ligt onderdelde , dat zij, naer hun wezenlijk belang, te werk.gingen: in den jongden oorlog met Groot-Brittanje, hadt hij zig zelfs op 'sLands vloote begeven, dezelve, eens, tot merkelijk voordeel van den Staat, tegen 't gevoelen der Lootslieden, met eenen ongewoonen wind, in zee brengende; doch fommige oordeelden, dat hem de krijg niet voegde, en dat hij 'er uit loutere verwaandheid de hand aan flocg: of veelligc, om. zijn wankelend gezag, door eenen gelukkigen zeeflag, onder zijn beleid, te herdellen: fchoon hij zig wars toonde van uiterlijke praal, dikwijls; alleen te voet ging , en maar een of twee knechts hieldt, meent men egter, dat hij niet vrij was van trotschheid en heerschzugt, en hieruit ontdondt dat hij de gewigtigde zaaken geheim hieldt, en genoegfaam alleen afdeedt: <?ok zorgde hij veel invloed te hebben in deRe-
gec-



396 VERKORTE VADERLANDSCHE
XIV. geeringen der fteden , welken hij, allengskens teAgn- wist te vervullen, met lieden, die zijne zijde hielden: zeer was hij 'er opgezet, om zijne bloedverwanten en vrienden te bevorderen, tot eerlijke en voordeelige ampten, waarover, - fomtijds , misnpegen rees , tusfehen hem en zulken, die anders hooge agting voor hem hadden : voor 't overige, is hij den Vadcrlande altoos getrouw gebleeven , zonder dat men, wat hem ook, bij monde en gefchrifte, moge nagegeven zijn , ooit ontdekt heeft, dat hij zig, door vreemde Mogendheden, heeft laaten omkoopen, om iet te onderneemen, ten nadeele van den Staat: de Prins van Oranje zelf hieldt hem, fchrijft burnet, voor eenen der grootfte mannen zijner eeuwe, en geloofde, dat hij den Staat getrouwelijk gediend hadt : de zelfde Schrijver noemt hem een oprecht, openhartig man, die geene kunstftreek oefende, dan die van ftilzwijgendheid, aan welke hij de wereld zo gewend hadt, dat men naauwlijks wist, of hij met voordagt, of uit gewoonte zweeg; doch 't gene wij, te vooren, van zijne handelingen met den Franfchen Ambasfadeur d'estrades, te bock gefield hebben , heeft den leezer kunnen leeren, dat hij, ook fomtijds, al fpreekende , zijne waare meening wist te verbergen: terftond na zijnen dood, werden alle zijne papieren, en zijne bijzondere brieven zeiven in beflag genomen door de Staaten, en door cn door onderzocht, zonder dat 'er iet in gevonden werdt, welk zijner gedagtenisfe oneer aandoen, kon: een der Gemagtigden tot dit onderzoek, gevraagd zijnde, wat hij in de witt's papieren gevonden hadt: antwoordde , wat zouden wij.



HISTORIE. 397
'gevonden hebben ? niets dan eerlijkheid : al- X!V. Tcenlijk, kan niet gelochend worden, dat hij AFn' door eene onverzettelijkheid, die fommigen grootheid van ziel , andere flijfzinnigheid en wraaklust noemden, al zijn gezag gebruikt heeft, om den Prins van Oranje, zo veel hem mogelijk ware, buiten bewind te houden, tegen't gevoelen van alle de Gewesten en van verfcheiden voorname leden van Holland zeiven, die niet veelen konden, dat iemand, die hun gelijk ftondt in rang en geboorte, zig 't voornaam bewind der Regeeringe aanmaatigde: ook fchijnt men, aan deeze onverzettelijkheid, een groot deel der rampen van deezen tijd te moeten toefchrijven: zij bragt hem ook in den haat van zulken , die 't belang van den Staat, o£ hunne eigene grootheid zogten, door 'sPrinfen verheffing : zij was oorzaak , dat hij verdagt gemaakt werdt van landverraderije en ontrouw, bij 't onverftandig gemeen, welk geene paaien weetende te Hellen aan zijne woede, en, door. lieden van meer aanzien, eerder opgehitst zijnde dan nedergezet, hem aan zijn einde hielp, op eene wijze, die fommigen heeft doen twijfelen of de Hollanders niet wel met reden befchuldigd werden van wreedheid , en die de meesten, zonder onderfcheid, heeft doen oordeelen, dat zijne negentienjaarige diensten een beter lot waardig geweest waren : zijn Vader , de Rekenmeester de witt, ontfloeg zig, wat laater, ook van zijn ampt, en overleefde het ongeval, welk zijnen huize overgekomen was, nog geen anderhalf jaar.
Verfcheide oproerige bewegingen waren 'er Zijne pok , te deezen tijde in eenige andere fte- Hoog-
den



$t VERKORTE VADEËLANDSCHB
XIV. den ontdaan, en hierom werdt zijne Hoogheid gemagtigd, om, des nood, allomme de Regeek . ring te veranderen: te Amfterdam, daar
Wordt ge- nien zecr °P ziine lloede was' en zich in ftaat inagtigd van tegenweer tegen de Franfchen gedeldhadt, tot het ontdond eerst gemor over het bewaaren der veranda- fleuteien Djj en door de Durgemeesteren; verRecee-1 volgens zochten eenigen verandering in de Reiitig. geeringe , en deeden buitenfpoorige eisfehen, met bedreiginge, dat men, zö deeze niet werden ingewilligd, hier op zijn Haagsch huishouden zoude. In een ander gedrukt briefjeri raadde men den Prins tot Graaf van Holland te verheffen: de Regeering befloot hierop dei nachts van den 28 van Oogstmaand óm haare ampten te dellen ter befcheidenheid van den Prinfe: eenige dagen later vergaderden fommige burgers, meest handwerkslieden, in de Kloveniers Doele, alwaar een nieuw verzoekfehrift van XI1. Art. door den fcheepstimmerman gerrit fruit voorgeleezen, en door de meesten. goedgekeurd en getekend werdt: vier Gemagtigden van deeze Vergadering , te weeten
abraham en henrik van poot, elias nolet
en jan bruinenburg , tradett toen naer het Stadshuis, doch lieten zich eerst overhalen, om het getekend verzoekfehrift te vernietigen, en kreegen toen zulk een antwoord van Burgemeesteren , dat zij zich te vrede fcheenen te houden: de Regeering hadt nu reeds vastgedeld haare De re. ampten nederteleggen , en zijne Hoogheid geering omfl0eg twee regeerende Burgemeesters, joan *e°ra£ van de poll en lambert reinst, drie regeedeil" rende Schepens, tien Raaden , en vijf Oudfehepens, bij een' brief van den 10 van Herfstmaand 5



HlSTÖRIË. 399
maand; Hellende in de plaatfe van de genoem- xm de Burgemeesteren , koenraad van beunin- a*d' gen en joannes hudde , en onder de nieuwe Raaden was 'er maar één, die ook door de burgeren benoemd was: men fchreef in èen aangeplakt brief jen, kort hierna, alle deeze verandering toe aan den Burgemeester g. valkenier ; doch hierop k*am geen verder gevolg, en Amfterdam geraakte eerlange in rust. , °
; Door de algemeene verandering der Regeeringe , m Holland en Zeeland, waren veele bekwame lieden uit, en veele driftige en gerin^ ge in het bewind geraakt, die door hunne kleine befcheidenheid welhaast alle hunne achting verloren; doch alieengskens kwamen zij, die te vooren de zijde van de witt gehouden hadden, tot 'sPrinfen zijde over, volgende zijne maatregels in het wederfhan der Franfchenen m het verdedigen van het Vaderland: daarom werden ook fommigen, die, opeeneonbehooreIijke wijze, m de Regeeringe waren gebrast gemijd: 'er werdt vervolgens eene algemeene' vergiffenis afgekondigd, en over de bewegingen , die op verfcheide plaatfen na dien tijd voorvielen, volgde onderzoek enftraffe; hoewel de ontflagene Regenten wel eens overlast leeden, oie niet geftraft werdt.
Ondertusfchen was de Oostindifche Vloot door de ruiter in behouden haven gebragt en daar viel in dit jaar, ter zee , niets meer yoor; doch te Lande plunderden de Franfchen Plondeverfcheide dorpen zo in hetStlchttisin Holland ri"§ der mettegenflaande deezen vrije hoede van hun zepomen hadden; de aandagen van de onzen op7
Naar-,



4©o VERKORTE VADERLAïfDSCHÉ
xlv- Naarckn en Woerden, liepen zo wel als óp , AFD' Zwart/hm, vruchtloos af: even kwalijk verging 'sPrinfen togt en zijn belegeren van Charleroi , hetwelk meest door eene fchielijke en felle vorst verhinderd werdt: diezelfde vorst zoude, hadt zij aangehouden, den Franfchen begunftigd hebben in hunnen voorgenomen inval in Holland; doch het weder zich ontlatende, na dat zij Zwammerdam in kooien gelegd hadden, Haken zij ook Bodegrave in brand; alwaar zij de huislieden, naaktuitgefchud, landwaart in joegen ; en een zieken metfelaar etl zijne vrouw mishandelden, zo dat de laatlle het beftierf; zijnde voorts van de breed uitgemeetene wreedheden, aldaar gepleegd, . geene andere ontdekt geworden, dan drie voorbeelden van vrouwenfchenniSi
Moses pain & vin, die aan de Nieuwerbrugge, een onhoubaaren post, gelaten, en, door het wijken van koningsmark uit Bodegrave, van Holland afgefneden was, week toen ook vandaar naer Gouda; doch dit werdt hem zo kwalijk genomen, dat hij door den krijgsraad tot eene eeuwige gevangenis, met verbeurdverklaringe van ampten en goederen, veroordeeld werdt; welk vonnis, door den Prinfe te zacht geoordeeld , en in de ftraffe van onthoofding veranderd werdt, welke hij ook den 23 van Ï673. Louwmaand van het jaar 1673, in het leger
te Alfen ondergaan moest. Koever. Dezelfde vorst die de Franfche onderneemmg den door eenigzins begunftigd hadt, gaf die van Gromnde Gro- ^n mede gelegenheid om zich bij verrasiing "X van Koever den meester te maken; hetwelk op den qoften van Wintermaand gefchied zijnde y J nog



HISTORIE. 40Ï
"nog eene kleene verkwikking gaf aan den thans XIV. hijgenden en van alle kancen benarden ftaat Alf"- deezer Landen; weshalven 'er om. deeze zege- J ning des Hemels een algemeene Dankdag gehouden werdt Sn de Vereenigde Gewesten: de Munftcrfchen verlieten zedert ook verfcheide posten in dien oord, dienogthans, bij gebrek van volk , door de onzen niet konden bezet worden.
In het begin van het naastvolgend jaar, werdt er onder de bemiddeling van Zweeden , eene wapenfchorfing. voorgeflagen; welke echter afgeweezen werdt, om dat men dezelve niet op dien voet j zo als zijne Hoogheid begeerde, konde ingewilligd krijgen; niettemin kwam men overeen, om, geduurende het voortzetten des oorlogs, te Keulen over vrede te handelen, waartoe van de Zweedfche. Middeiaaren j een ert andermaal voorilagen gedaan werden ; welke echter den onzen zo hard voorkwamen , dat men ze, na het inneemen van het gevoelen van zijne Hoogheid, als onaanneemelijk van de hand wees: men rekte evenwel de handeling nog tot in het volgend voorjaar b wanneer 'er iets voorviel, welk gelegenheid gaf, dat zij plotzelijk afgebroken werdt.
Met den aanvang van Bloemmaand des jaars ï<$73, trokken de Franfchen reeds te velde; doch hun aanflag op Sas yan Gend liep te leur* maar de Koning bij het leger gekomen zijnde; floeg het beleg voor Maaftricht, in Zomermaand, welk, na eene kloeke tegenweer, op tncht den eerften van Hooimaand, en na dat 'er eene door de pres, van tien roede breed, in den wal bij de ^£'1 Jongerfche Poort gefchooten was, werdt overC c ge-



402 VERKORTE VADERLANDSCHE
XIV. gegeeven, onder beding van de gewoone krijgs* afd. eer. je Koning verdeelde daarna zijn leger in P—'— drie hopen, en trok met een' derzelven naer Lotharingen; zondt een ander' naer het frier* fche , en "liet den overigen in Braband, doch deed geen nieuw beleg onderneemen, hetwelk zommigen toefchrijven aan eene bedreiging van Zweeden , om met Groot-Brittan je te zullen breeken, indien de overwinningen verder werden voortgezet. .
Zijne Hoogheid de Prins van Oranje den vijand lange onzeker gehouden hebbende van zijne oogmerken, liet des nagts na den 5 van Herfstmaanden na het doen van eenen fterken marsch, zijn leger, in een fchriklijk onweder, met fchuiten over de Vecht zetten , den voltw^genden dag Naar den berennen , en de Stad doofde!I daarna heftiglijk befchieten ; zo dat zij, met Prins van verlies van eene contrefcarpe en ravelijn, °ran]e en ziende alles tot eenen algemeenen ftorm geTCr0V reed, Zich bij verdrag, den iaden der gemelde maand, overgaf.
De Staat hadt ondertusfchen verbonden aangegaan, om zich tegen Frankrijk te fterken, met Denemarken, den Keizer en Spanje; welke laatfte kroon ook eerlange den oorlog aan Frankrijk verklaarde, en haare benden voegde bij die van deezen Staat; met welke de Prins van Oranje na een beleg van weinige dagen de Stad en Als me- Vesting Bon in het Keulfche vermeesterde; in de weijj Deieg de Graaf van koningsmark fneuvelde: dees optogt naer den Rhijnkant, en het fluiten der genoemde verbindtenisfen, deed de De/'ran- pranfchen eerst Woerden op den 7. van Slagt£5.r*maaild> en vervolgens Utrecht op den 23 ^r-



HISTORIÉ;, 403
•zelve veriaren; doch men vertrok niet vöor dat XfV. de eerfte Stad de plundering voor 15 a 16 dui- AFr>zend guldens afgekocht, en de andere de beta- „r iing beloofd hadt van viermaalhonderd en vijtig- Utt'echi duizend guldens ; waarvan honderdduizend enz. Rijksdalers, in gereeden gelde moesten opgebragt worden; verzekerende stoupa zich van eenigen der voornaamfte Burgeren, tot dat de beloofde fomme betaald was.
Na het vertrek der Franfchen floot men te Utrecht terftond de Poorten, liet het Oranjevendel van den Doms-toren waajen, en den Prinfe door eenige Afgevaardigden, het Stadhouderfchap van het Gewest aanbieden: in de Domkerk, daar 'smorgens nog de misfe gedaan was, Predikte Do. gentman des namiddags 5 en Prof. voetius deed 'er vervolgens eene opzettelijke dankpreêk. Amersfoort, Wijk, Rheenen , Montfoort, Tsfelftein , Vianen. Heukelom, As peren en Leerdam^, werden na het bètaalen van zwaare brandfehattingen door fommigen , mede omtrent deezen tijd verlaten * gelijk ook de Gelderfche Steden ingeruimd, en eenige fterkten aldaar, na het flóopen, verlaten werden. Kampen , daar echter een groot ge. tal huizen verwoest werdt, geraakte ook vrij van Franfche bezetting; ert dit ruimen der fteden, deed den Munfterfchen ook Steenrijk, Meppelt en andere plaatzen in Oyerijsfel en Drenthe verlaten. De ??
Ter zee was de vloot onder de ruiter opTERraakt den ^den van Wiedemaand met die der Fran- flaags met fchen en Engelfchen, die bijkans tweemaal zo ós E"ieU fterk was als de onze, flaags geraakt, en hetfo^. ^ Cc s imfchtn.



4o4 VERKORTE VADERLANDSCHE
XIV. den Lt. Admiraal gelukt een merkelijk getal afd. V£in vijandlijke Schepen af te fnijden , van het s " gros der vloote, welke hij echter niet vervolgde, om tromp, die zich toen in groot gevaar bevondt, bij te Maan: omtrent 14 fchepen van de vijanden werden in den grond gefchoten of verbrand; de onzen hadden flechts eenige branders verlooren: onder de dooden werden van onze zijde de Vice - Admiraal schram, en de Schout bij Nacht vlug geteld: daags na den flag fchreef de Lt. Admiraal tromp aldus aan zijne zuster:
beminde suster!
Blief Gisteren nebben wij den dans aangegaan, en van hen Godt fy gelooft gefondt, en hebben ons hart tromp ^em weder opgehaelt als Keuningen. Ik ben op aan zyne vkrde $chip ? je Qomeetftar, en meene van *UStCr' daeg een braven dans te danfen- Wy krygen de Franfen foo aan 't hopen, dat fy de bramfeih en alles byfetten en foo het van daeg foo voort* gaet, foo hoop ik dat aller vrienden en ons gehet verhoort fal zyn, en dat wy van de tyranny verlost zullen worden. Adieu. Couragie. 't Sal waerachtig welgaen. ■ 8 Juny 1673.
C. TROMP.
Tweede Op den veertienden daaraan volgenden, viel gevecht 'er andermaal een gevecht voor, welk de nacht tegen de fcheidde ; doch in welk de Vice - Admiraal ST sweerts genoodzaakt was geweest af te houenFran- den van spragge, den Vice - Admiraal der Enfefm. geli



HISTORIE. 405
'gelfch blaauwe vlagge- het welk tromp aan xwlafhartigheid toefchreef , doch niet bewij- .AFrv, zen konde; welke betichting de ruiter meende ontdaan te zijn uit een' ouden wrok; dewijl uit de lijst der gelede rampen aan het fchip van sweerts , welk niet langer zee konde houden, en uit de lijst der dooden en gekwetden, genoeg bleek, dat de Vice - Admiraal zich wel degelijk van zijnen pligt hadt gekweten.
Op den 21 den van Oogstmaand viel'er een Derde derde zeedag voor, in het gezicht van de Z/c/-êev£cht« der en Kijkduin; in welken de dappere en minzaame Engelfche Ridder eduard spragge,jammerlijk verdronk, door het in den grond fchieten zijner floep, in welke hij zieh van zijn ontramponeerd fchip , welk wel 400 dooden cn 300 gekwetden hadt, zocht te redden : van onzen kant was zo gelukkig gedreeden, dat men wel drie uuren lang op de fchepen van tromp en de ruiter gevochten hadt, zonder bijkans gekwetden te bekomen, hetwelk men aan de gebeden der godvruchtigen toefchreef, die ten tijde van den flag, hier te lande, allerijverigst werden uitgedort: ook was de Engelfche vloot zo zwaar befchadigd, dat zij naer haare kust te rug zeilen moest om zich te herdellen : dies. men hier te lande met meer rechts dan in Engeland god dankte voor de overwinninge; hoe- Dewel ze ons op verfcheide wakkere zeehelden te daan kwam; als de Vice -Admiralen jan d&er, ande-' ' liefde en izaar- sweerts. , en de Kapiteinen ren fneur van gelder , sweerts , visscher en anderen, velen» zijnde de eerde dier wakkere mannen door j. van den vondel met dit graffchrift vereerd:. Cc 3 Hief-



466 VERKORTE VADERLANDS CM
XIV- Hier rust 's Lands liefde , of eer een deel, ge* fcheurd aan flentren; Hij fchuuwde 't fchutgevaart , van verre e& pastte op 't enfren; Getroost te winnen of te fterven als een Held. Beleid en moed betoomt al V Britsch Fransch; geweld.t.
swêetrs Voor sweerts werdt op kosten van den Staat verkrygr te Amfterdam in de Oude Kerke een heerlijk een eeie-gmf. en gedenk-teken van wit marmer opge*"rai" recht; waaruit blijkt, dat hij door eigen deugd, uit eenen geringen ftaat,tot zijnen hoogen ftaat opgeklommen, en in verftand, beleid en kloekmoedigheid, zo wel als in welbefpraaktheid,. en te gelijk als een goed Penvoerder, beroemd geweest is: gelijk dan ook zijne en de liefde'?, Erfgenaamen , door den Staat, om dendienst in het laatst gevecht bewezen, befchonken zijn met eenen rentebrief ieder van twee. duizend guldens. Vrede Met Munfter en Keulen werdt de vrede inv metMim- Grasmaand des volgendenjaars 1674 getroffen^ ƒ er en en een nader verbond met Deenemarken aanJseulcn 1/1 • 1 • i
1674. Se8aan> a*s eene nieuwe verbindtenis gefloten met Brandenburg en Brunswijk; hetwelk; te wege bragt, dat alle de overige fteden ia Gelderland en Overijsfel, die nog vijandlijke bezettingen inhadden , mede eerlange van dezelve verlaten werden 5 wordende na wat fporrelings, de overheerde gewesten weder in hunnen ouden rang ter Generaliteit herfteld, en bij hunne voorige vrijheden en voorrechten gelaten,
Op,



historie: 407
Op den voorflag van Haarlem werdt aan zij- XIV. ne Hoogheid, het Erfltadhouderfchap in de AFD' manlijke linie opgedragen, en hij tot trouwen Haarlm aangeraden, terwijl Amfterdam', om hem daar diaagrzy toe te meer aan te moedigen, hem onthief van ne Hoosjeene fchuld van twee miljoenen, aan wijlen zijn' Vader geleend, welke met toeftemminge houderder andere fteden, ten laste van Holland werden fchap op. gebragt: Zeeland befchonk hem met 300,000 Amfier. guldens aan Rentebrieven; en de O. ï. Comp. ^'"°"t' lag hem een drieëndertigfte van alle haare uit- ^^„3 deelingen toe. fchuld.
Op den 9 van Oogstmaand viel de {lag van Hy Senef voor, in welken de Prins van Oranje wordt zich wakkerlijk kweet, doende met dreigen, JoorZ^s' belooven en flaan , zijn best om de wijkende ^"onkee"a benden tot ftaan te krijgen; en geevende zijne met aan. bevelen, midden in het gevaar met de hoogde zienlyka voorzichtigheid en kloekmoedigheid ; het ge- reilten» vecht was hevig, en duurde nog twee uuren to"^ na zonnenondergang bij het maanlicht: beide na; van" partijen fchreeven zich de overwinning toe; Sencf. doch de onzen, al bleven zij het veld behouden , hadden het meeste verlies aan gevangenen, en buit geleden; en fchoon oranje op nieuws naer gelegenheid tot flaan zocht, liet condé zich echter niet uit zijn voordeel trekken. Graave en Huij vervolgens door den Prinfe ingenomen zijnde, betrok het leger der Bondgenoten de Winterkwartieren, en zijne Hoogheid keerde naer 's Hage*
De ruiter in dit jaar, naer de Franfche Vergeef* Karabifche Eilanden gezonden, met eene talrij- fcl^e ze** ke vloote, was onverrichter zaake te rug gekeerd ; b gelijk ook tromp te vergeefsch getracht hadt, Cc 4 oa>



408 VERKORTE VADERLANDSCHE-
XIV. om iets met voordeel op de Franfche kuse-
Alf"* _ zelve te onderneemen. ■ Op den eerden
Zwaar van Oogstmaand deezes jaars, hadt een ijsfelijk on'weder. onweder van donder , blikzem , winden, regen , eene geweldige fchade door gantsch Holland veroorzaakt; doch nergens zo hevig gewoed , als te Utrecht, daar de Domkerk indortte, en verfcheide torens en kerken zwaar befchadigd werden: wie het lust de vreemde uitwerkzels van den donder en van de rukwinden, in deezen vervaarlijken dorm, breedvoerig be~ fchreeven te zien , raadplege het Verward Europa, door valkenier befchreven. Gddtr. Op den 29 van Louwmaand van het jaap land 1675, werdt door de provifioneele Regeering in derfprin Gelderland, het Hertogdom Gelder en het fedsSou Graaffchap Zutphen aan zijne Hoogheid opgeveraini,' dragen; die deswege den raad der andere Geteir op westen innam. Utrecht riedt hem, om die hool6^5' ge waardigheid ftot welke de Raadpenfionaris eagel met eenigen. zijner Familie , te Nieuwmegen den grond gelegd en den weg gebaand hadt,) aan te neemen: in Halland waren Haarlem , Delft, Leiden, Amfterdam, Gorinchem, Enkhuizen en Monnikendam, voor het afflaan van die hoogheid;. doch.; de Edelen, Gouda, Rotterdam , Schiedam , volgens fommigen, Schoonhoven , Brielle, Hoorn, Edam en Me*, denblik, waren voor het aanneemen derzelve ; en Alkmaar en Purmcrende wilden zich bij de, meerderheid voegen, of zich fchikken naat 's Prinfen welgevallen, die zich liet verluiden s in deezen gantsch onverfchillig te zijn.
In Zeeland zag Middelburg hier in veele zwafigheden ; doch wilde zich niet recht verklaren



historie: 409
r;en. Zierikzee en Goes ijverden met kragtige XIV, redenen tegen het aanneemen van zulk een ge- Al>'\ zag. Veere, zelfs het leven anders voor den Prinfe willende opzetten, ontriedt hem echter het aanvaarden van het Hertogdom; doch Tholen en Vlisfmgen meenden den Prins wel te mogen raden, ja zelfs te bidden, zeide Vlisfmgen , dat hij de opgedragene Hoogheid aanvaardde.
De meerderheid derhalven was 'er in Zeeland Die tegen; zo wel als de vermogendde Steden van doorzyneHolland; en dit bewoog den Prins, ten einde jfe°^" den argwaan tegen zijn' perfoon en inzichten je hand geen' voet te geeven, om deeze Hooge Over-geweezen, heid over Gelderland van de hand te wijzen; WOÏlk« waarna hij de Regeering van dat Gewest herdelde; gelijk hij ook te vooren, die van het Sticht naar een gantsch nieuw Reglement hadt
ingericht: op de advifen der Zeeuwfche
Steden , die door den druk gemeen gemaakt waren, gaf de Prins mede in druk uit, een zeer hartigen, en eenigzins fchamperen brief, die, tegen het Oogmerk van zijne Hoogheid, te wege bragt, dat men hem bij de gemeente verdacht , als of hij naer de Souvareiniteit gedaan hadt; hetwelk men nu bij monde en gefchrifte het volk zocht intedrukken ; dies de Staaten H"Uwk van Holland eerlange emdelijk , en op draffe tveerZgiedec des doods verbooden te zeggen of te fchrijven, 0f \l%gta dat zijne Hoogheid dond naerdeSouverainiteit; fchryven welk verbod wel dra elk den mond fnoerde. datftbydet
Sterk begon men, na den laatden veldtogt, na^°" ' van Vrede te fpreekcn;en nu werdt Niemvmegen ^"^ót tot de handelplaats daartoe bedemd, en elke partij de hanbenoemde reeds Gemagtigden tot die hander deiplaais Ijng: midler.wijl was zijne Hoogheid in Gras- ™"vreriaU 5 maand



4io VERKORTE/VADERLANDSCHE
XIV. maand door de kinderpokjes aangetast gewor-1 *?». den, doch zo fpoedig herfteld, dat hij den 19 ' van die maand reeds weder in het openbaar verfcheen; en zo dra was de veldtogt niet geopend , of hij poogde Limburg , welke de Franfchen belegerd hadden, te ontzetten, doch dit aan deezen overgegaan zijnde, veroverde TAnch hij Binch den 31 van Oogstmaand, en voorts door den werdt 'er in dit jaar door beide legers niet veel Prins van ^ bd uitgevoerd. veroverd. Holland en Friesland, die zo veel te dragen Gevaar- hadden in de lasten des oorlogs , werden, m lyke wa. Slagtmaand, bezocht met eenen gevaarlijken 'tsrsnood. watersnood , die, des nachts, tusfehen den 4 en 5den, door eenen ftorm uit den noordwesten veroorzaakt werdt: het water , een ftuk van Huisduinen afgerukt hebbende , overftroomde al het land tusfehen Wienngen en lijpe: bij Hoorn brak de zeedijk door, waardoor verfcheide dorpen onderliepen: tusfehen Muiden en Naarden braken ook gaten m den dijk en het water ftond te Amfterdam bij de waag op den dam, en liep over den niéuwendijk- omtrent het Huis ter Hart was de dijk ook bezweken; en het doorbreken van den 67. Aagtendijk hadt een groot deel van Waterland ondergezet: in Friesland en Overijsfel werdt ook veel fchade geleden door het doorbreeken der dijken. Op den 8fien van Sprokkel¬
maand was te Leiden het eerfte Eeuwfeest der oprechtinge van 'sLands Hooge Schoole aldaar plegtielijk gevierd, in tegenwoordigheid des, Prinfen van Oranje, die zich met een jagt van Zuileftein derwaart hadt doen brengen. Op den 8 vanOogstmaand overleedt in sHaage,



HISTORIE, 411
in den ouderdom van 73 jaaren , de Prinfes XIV. Weduw van Oranje; door den Ridder temple avageroemd als eene vrouw van groot verftand, en van deftige doch fpaarzaame hofhouding; door de GuiciiE gehouden voor eene Prinfes van zo werkzaam eenen aart, dat zij liever kwaad gedaan zoude hebben, dan ledig gezeten , en, om Meesteres tc blijven, 'er niet om gaf, wien zij beledigde of verongelijkte.
De Brunswijkfche Refident abraham, van vaw wicquefort , om her houden van verbodene ^^°K' correspondentie gevat zijnde, werdt ook in dit wordt gejaar tot eene eeuwige gevangenis verweezen; vangen, doch vondt eerlang middel, om , met behulp van de dienstmaagd des cipiers, te ontfnappen, en naer Zette te wijken; de Heer pr. de groot, pk- de
die nu weder in 'sHape woonde, hadt gemeen- GR00T
o 7 o over on*>
zaame briefwisfeling met den evengemelden ge- behoore. houden, en zich, meende men, wat al te vrij lijk uitgelaten omtrent veele zaaken, hetwelk men fchryven hem nu tot misdrijf wilde doen gedijen; dan, [enbe^" zijne Advokaten bepleitten zijne zaak, in een trokken, gewoonlijk geding, zo wèl, dat zijne Hoogheid en het Hof hem van de befchuldiging vrij fpraken : hij overleedt omtrent anderhalfjaar daar- Wordt na, op zijne Hofftede, buiten Haarlem, den vladen van Wiedemaand 1673. Eflïfc
De vredehandeling te Nieuwmegen, door een verfchil over de paspoorten nog eenen tijd lang opgefchort blijvende , werdt de veldtogt des jaars 1676', door den Prinfe met het beleg van Maajlricht geopend; doch hetzelve werdt, na oranje dat 'er de jonge Rhijngraaf voor gefneuveld, belegert en menig foldaat door een zwaare ziekte wegge- " rokt was, op de aahnadering van schomberg tot lfl^
het



4I2 VERKORTE VADERLANDSCHE
XIV. het ontzet dier vestinge, weder opgebroken:; afh. eil jaar mede liep de veldtogt voor dat jaar
ten einde. De Admiraal de ruiter met eene
T!?Re EUI" vloot naer Sicilië gezonden , om den Spanzwaar ge- jaard aldaar tegen de Franjchen te helpen, fcweut. 'hadt het ongeluk, dat hij in den tweeden zeedag gekwetst werdt door eenen kogel, die hem het voorde gedeelte van den linker voet wegnam , en de twee pijpen van het linkerbeen pas. boven den enkel in dukken doeg; zo dat hij van het zonnedek nederdortte, zonder zich echter veel te bezeeren door den val: het gevecht ging ondertusfchen zijnen gang : de Spaanfchen mengden 'er zich eerlange in, en het gelukte der vercenigde vlooten de Franfchen te doen afhouden en de wijk neemen; men vervolgde, hen tot agt uuren 'savonds, waarna men in de Baai van Siragosfa, oudtijds Syracufa, ten anker kwam: de Koning van Spanje hadt de ruiter kort te vooren met den tijtel van Herto°-, en met een jaargeld van tweeduizend du- • kate'n befchonken ; doch hij kreeg zo men meent, nimmer kennis van die gunde, welke tiv vervolgens op zijnen zoon en kleinzoon overgefteift. dragen werdt; hij overleedt aan zijne wonden op den 29 van Grasmaand, binnenboords, in, de gemelde baai, in den ouderdom van negen-, en-zestig jaaren , ééne maand en vijf dagen, in het bijzijn van de voornaamde Bevelhebberen der vloote; wordende zijn lijk naer Amfterdam gevoerd, en aldaar op 's Lands kosten ter aarHem de bedeld in het koor der Nieuwe Kerke, daar, wordteen nem eerlange, een treffelijk gedenkteken van gedenkte-marmer 0pgerecht werdt, in welks opfchriftcn. geïiS£ zijne kundigheid in het duk van zee, °orl9£e%



HISTORIE. 413
zijne dapperheid , trouwe en geluk , hoog^ XIV» lijk geroemd worden : ook is hij zelfs door AFD' vreemden geroemd als de grootfte zee - overire zijner eeuwe, en de trouwlte dienaar dien eenige Staat immer hebben konde: zijnde onder menige andere graffchriften, ook dit van den Heere g. brand, zijn' Levensbefchrijver, hem ter eere gelteld:
Dit's 't Graf des Helds, der Staaten Keg- z|!?
terhand; Somc" De Redder van 't vervallen Vaderland. brand. 'Die in één Jaar, twee groote Koningrijken > Tot driemaal toe de trotfe vlag deed ftrijken; Het roer der vloot, en d'arm daar god door ftreê.
Door hem herleeft de Vrijheid en de Vree.
De ilechte uitflag van 'sPrinfen onderneemin- Blaauw•ge op Maaflricht hadt fommigen aanleiding bg|ek,|ens gegeeven, om zijne Hoogheid in blaauwboek- 0RAKjE jens fchamperlijk doorteltrijken , waarvan ver- gefchre^ fcheide te laste gelegd werden aan joannes ven* rothé, een' man van kranke herfenen, doch bij vlaagen, blijken van goed verltand geevende: dees geraakte hier over ook in hechtenisfe te Amfterdam ; doch werdt als krankzinnig aangemerkt, en aan zijne vrienden overgeleverd, om voortaan opgefloten en bewaard te worden: hij werdt in 't jaar 1691 echter geflaakt, onder voorwaarde van zich van fchrijven te onthouden , en zich niet buiten de Stad zijner wooninge te begeven, dan met kennisfe der JkVethouderfchap.
Traaglijk gingen, midlerwijl, de handelingen



414 VERKORTE VADERLAND S CH E
XIV. gen over den vrede te Nieuwmegen voort, daaf /rp- men zich bezig hieldt met het overleveren en e onderzoeken der eisfchen van de belanghebbende Mogendheden: doch de Franfchen veroverden reeds in het begin van Lentemaand Va* lenchyn en Kamerijk, en belegerden St. Omer 5 welk na den ongelukkigen flagbij Mont-Kasje f waarin de Prins van Oranje een' zeer ge-s preezen' aftogt deed, mede veroverd werdt * als ook St. Guilain; zijnde Charleroi te vergeefsch door den Prinfe belegerd geworden. fctNKis In de Westindiën vermeesterden de Franfchen ineuvelr. op de onzen het Eiland Tabago, bij welke geby Taba. jeo.enneia de Commandeur binkes en verfchei* SDe Fran.de anderen ongelukkiglijk aan hun einde gefchm raakten : ook waren te vooren eenige fterkten behaalen ^ Qnzen in ^uid- Amerika door de Franfchen le°n°opden vermeesterd : en in Hooimaand hadden zij, Staat. onaangezien de visfchcrij wederzijds vnjgefteld ware , verfcheide walvischvangers bemagtigd, eenigen derzelven verbrand, en anderen een zwaar randfoen afgeperst. «. n Hierbij kwamen nog andere moejehjkheden, keonlus- te weeten onlusten der Kerklijken, onderling, ten. en met de Regeeringe in Holland en Zeeland: fommigen te vooren om hun oproerig Prediken uit de Steden gezet, verwierven nu weder vrijheid van zijne Hoogheid, om 'er wederom intekomen, en hunnen dienst, gelijk voorheen, waar te neemen: het eerfte was onder anderen aan abraham van den velde, voorheen Predikant te Utrecht, gegund: maar te Middelburg hadt men tegen 'sPrinfen zin, tot Predikant beroepen, Wilhelmus momma , Profesfor der Godgeleerdheid te Ham, die verdacht gehou-



HISTORIE. 4i§
dën Werdt van nieuwigheid te leeren: de Wet- XItf. houderfchap handhaafde het gedaan beroep, en AgD^ deed den beroepenen inwijen , en op den prediktloel brengen : doch de Prins nam dit zo euvel, dat hij de Beroepers voor de Clasfis te Vlisfmgen liet roepen; en, toen deeze niet verfchijnen wilden , de Middelburgfche Predikanten van der waaijen en de mey, die dit beroep meest bevorderd hadden , uit de Clasfis deed zetten ; vervolgens merkelijke verandering in de Regeeringe te Middelburg maakte, en van der waaijen fehriftlijk bevel gaf, om de Stad en gantsch Zeeland te ruimen; terwijl aan momma een jaargeld werdt toegeftaan, die zich daarop naer Delft ter woon begaf, alwaar hij in Herfstmaand deezes jaars 1677 overleedt. J<572*
Tusfehen Groningen en de Ommelanden was omtrent deezen tijd een fcherp gefchilgevoerd, wegens de gevangenneeming en te rechtftelling van den Heer rengers van slogteren, verdacht , dat hij in het laatst beleg, met den vijand hadt geheuld : welke rechtsvervolging bij de Ommelanden gehouden werdt te ftrijden met derzelver voorrechten ; doch het gefchil werdt, met veele moeite, door de uitfpraak der algemeene Staaten beflist: te Deventer , Onrusj daar de Gemeenslieden zich niet begeerden te te Dsvmi fchikken, naar een nieuw reglement, door denter' Prinfe in het jaar 1675 gemaakt, werden 22 Van hun uit hunne bediening gezet, en dezelve opgedragen aan anderen, die zich naar het reglement wilden voegen.
In Friesland hadt het Gemeen op veele Inïriet* plaatzen , geweldigerhand , verandering in delani' Regeering gemaakt, en fcheen zeer gebeten op
de



4i6 VERKORTE VADERLANDSHÈ
XIV. de Vorftinne Weduwe van Nasfau en of ^afd. haaren Zoon , den jongen Stadhouder : doch 8 vervolgens werdt dit gefchil eenigermaate gedempt door een reglement, welk de Gemagtigden der algemeene Staaten * en de Stadhouder en Raaden van het Hof hadden ingevoerd: maar eenigen, te onvrede datze buiten het bewind gehouden werden , klaagden daarna , dat die reglement kwalijk onderhouden werdt;. waaruit eerlange zo groot een tweefpalt in de Provincie rees, °dat 'er een geruime tijd verliep, eer alles weder in rust geraakte. öbanje Na het fluiten van den veldtogt deezes jaars* doet een deed zijne Hoogheid de Prins van Oranje * togtna eenent:ogt naer Engeland\ deels, om dé PritfEngeland. ^ maria ^ j}0CHter des Hertogen van Jork j
voor zich ten huwelijk te verzoeken; deels, om met den Engelfchen Koning, Oom deezer Prinfesfe , en Broeder zijner eigene Moeder, de middelen te beraamen, om eenen verzekerden vrede te bekomen: na het voltrekken van zijn huwelijk, waartoe de Staaten, des verzocht , terftond hunne goedkeuring overgézonden hadden, kwam hij met den Koning overeen in het ontwerp van eenen algemeenen vrede * hetwelk, immers voor eerst, geen gevolg alValt on-toos hadt in Holland terug gekomen,
der ver- begonnen zommigen zelfs argwaan tegen hem op denking t£ vatten ? als 0f hij alleen den vrede tegen hieldt. deSte. In den voortijd van het jaar 1678, werdt de , 8. veldtogt door den Koning zeiven al vroeg geo. pend[, die op den 9 van Lentemaand de S tad Gend > JfrZtlm. en drie dagen laater het kasteel innam; voorts Tpe\>emag. ren op den aóften, en de Stad en het kasteel Leeu> tigd. e op vierden van Bloemmaand bemagtigde.



HISTORIE'. 41?
tn de lente deezes jaars, was 'er ook om het XIW Invoeren van eene nieuwe turftonne, van groot- AgD- . te als de Leidfche^m den zaankant een fel op- Q . ïoer ontdaan, geduurende welk eenige huizen over de geplunderd , en andere baldaadigheden en ge- tuifcon* weldenarijen gepleegd waren te Oost- en Wtst- n«n. Zaandam , Wormet, Wormerveer , Westzaanen , Asfendelft en Krommende; en het plunderen hadt al vier of vijf dagen geduurd, toen twee vendels knechten , door de Staaten van Holland en den Prinfe van Oranje , te fcheep naer Zaandam gefchikt, de ruste fpoedig herftelden: ten zelfden tijde waren 'er Gemagtigden der Staaten gekomen, die terftond bevel gaven om de turf met de nieuwe tonne te meeten: agt of tien oproerige mans en wijven werden naer 's Haags gevoerd , alwaar vier der eerden ter galge, de overigen met de wijven ter geefelinge verweezen werden : de fchade bij de plondering geleeden, werdc naderhand van wege der Staaten begroot, én den befchadigden goedgedaan: dit oproer, dus fpoedig gefluit , floeg niet naer andere fteden of dorpen over, en het meeten met de nieuwe turftonne bleef federt in Holland in gebruik.
In het begin van Wiedemaand hadt beverninck , eene wapenfchorfing van zes weeken, met den Koning van Frankrijk gefloten; geduurende welken tijd men te Nieuwmegen arbeidde, om de Bondgenooten ook tot vrede te bewegen, waartoe hier te Lande zulk eene geneigdheid was , dat de Prins , die denzelven niet gaarne op de Franfche voorwaarden wilde aanneemen, geen kans meer zag, om dien te fluiten: dezelve werdt dan ook, fchoon dikD d wijk



4ïB VERKORTE VADERLANDSCHE
XIV. wijls vertraagd, en meer dan ééns hoopeloos fchijnende door de Intrigues der Franfchen en ~- " Engelfchen, eindelijk op den 10 van OogstNTuZ maand deezes iaars getekend. Bij denzelven vrede ge- werdt Maajlricht en alles wat van die Stad aifloien. hing, den Staaten wedergegeeven, mits Frankrijk het gefchut, en de krijgsbehoeften 'er uit V Idfl rnoSc neemen; doch op den 4den dag na het bij S. X" tekenen der vredeartikulen viel de veldflag voor, Denijs, bij S. Denijs, tusfehen den Prins van Oranje en na den ^en Hertog van Luxemburg , die het ontzet vrede' van het geblokkeerde Bergen in Henegouwen zocht te beletten: het gevecht duurde zesuuren, maar was door den nacht gefcheiden: in hetzelve liep de Prins groot gevaar om gewond of gevangen te worden door een' Franschman, die in het heetst van den ftrijd op hem afkwam, doch door henrik van nassau , Heer van Ouwerkerk, met een Pistoolichoot van het paard geligt werdt. —— Des anderen daags ontving zijne Hoogheid tijding dat de vrede getekend was, waarvan hij terftond den Hertoge van Luxemburg kennis gaf; waarna de twee Legerhoofden eikanderen, in het open veld kwamen omhelzen en geluk wenfehen met den vrede: — de Franfchen meenden, dat de Prins van Oranje wist, dat de vrede getekend was, eer de legers aan eikanderen geraakten ; anderen meenden, dat de Markgraaf de grana de brieven der Staaten , die deeze tijding behelsden , onderfchept en opgehouden hadt; doch hoe het ook zijn mag, de Prins, misnoegd over het onverwacht fluiten van den vrede, verliet het leger ijlings, keerde naer 'sHaage en begaf zich vandaar naer Dieren, om te jaagen.
Voor



HISTORIE. 419
Voor do Staaten echter was niets beters te Xfv\ -bejagen dan zulk een vrede, die hun de eenige AF°' vesting weder bezorgde, welke hun aanvaller nog in handen gehouden hadt; die met hun tevens een verdrag van koophandel floot, ruim zo voordeelig als het laatfte, welk zij, in een' tijd van vrede, met hem gemaakt hadden; terwijl hun onvermogen hen noodzaakte om eenen afzonderlijken vrede met Frankrijk aantegaan, waarop zij zich, ter hunner verdediginge, in liet vervolg meermaalen beroepen hebben.
Dd * XV. AF-



.4=o VERKORTE VADERLANDSCKE XV. ,
XV. A F D E E L I N G.
Beginnende met het jaar 1679, en eindigende met de verheffinge van den Prinfe en Prinfesfe van Oranje , tot Koning en Koninginne van Groot - Brittan je, in het jaar 1689.
S traks na het fluiten van den Nieuwmeegfchen vrede , zonden de Staaten een buitengewoon Gezantfehap naer Frankrijk, welk met alle tekenen van eere zijne intrede deed, en veel toebragt, tot bevordering van den algemeenen vrede; regelende wijders het gefchil over de brandfehattingen tot wederzijdsch genoegen. — Voor- Het jaar 1679 , is voorts vermaard wegens naame eenige voornaame fterfgevallen: op den 20 van vMIerfta Wintermaand was te Bergendaal bij Kleve, in 1679- den ouderdom van omtrent 80 jaaren overleeden, Prins joan maurits van Nasfau, gewezen Veldmaarfchalk deezer Landen, wiens goedaartigheid, minzaamheid, en fpraakzaamheid, hoog geroemd werden bij veelen, die hem gekend hadden : op den 17 van Wiedemaand, was ook te Vianen overleeden wolferd, Heer van Brederode, het laatfte manlijk oir van dat huis: in 'sHaage was op den 29 van Lentemaand overleeden, de Graavin van Benthem, die haaren Gemaal, ter oorzaake zijner veranderinge in den godsdienst, voor eenige jaaren verbaten hadt; latende bij haaren dood de al-



historie: 421
gemeene Staaten en den PrifiS van Oranje tot xv\ voogden over haare vier zoonen: eindelijk was ah>. op den 5 van Sprokkelmaand te Amjlerdam in ™ den ouderdom van 91 jaaren overleeden, de beroemde Dichter joost van den vondel, aan wien de Nederduitfche Taal- en Dichtkunst een groot deel van haare opkomst en aanwas is verfchuldigd: hij werdt in de Nieuwe Kerk begraven: den Lijkdrageren, allen ook Dichteren of liefhebberen der Poëzije, werdt een zilveren gedenkpenning vereerd, met dit bijfchrift, d'Oudfle en Groot/ie Poëet.
In het naastvolgend jaar maakte Frankrijk zich meester van verfcheide (leden, welke hij door willekeurige Gerechtshoven, hadt doen verklaren , als af hanglijk van zulke lieden of Landen , die hem bij den vrede gelaten waren : waartegen de Staaten hun best deeden, om hem te bewegen tot het geene zij redelijk oordeelden; doch hunne pogingen waren vrugteloos waarom zij eerlange genoodzaakt werden, zich, door het fluiten van nieuwe verbonden , tegen den aanwas der Franfche magi te verzekeren; waartoe men te meer neigde, na dat men in het volgend jaar de eifchen der Franfchen op een gedeelte van Vlaanderen hoorde; Luxemburg door hun zag blokkecren, Luxemen vernam dat Koning lodewyk , de Heerlijk- ^r^'"r heden van Vianden en St. Vit, den Prinfe van ^g(1 g(T„ Oranje ontnomen , en aan anderen opgedragen blokhadt: men ging dies over tot een verbond van kMri» Asfociatie met Zweeden; waartoe men ook Engeland zocht te bewegen; doch waar door zij Frankrijks misnoegen, tegen hen reeds opgevat-, verfterkten. —— Dit belettede de Staaten van Dd 3 Hol-



422 VERKORTE VAöERLANDSCHI
Holland echter niét, om zich moediglijk te ver-
i '— zetten tegen eenen aanflag, die men van de Fran-
t)e fcbe zijde gevormd hadt, om, door eenen LuiFranfchen tenant en eenige Dragonderen, zekeren Franschlemand" man uit -dmfterdam te ligten, die hoewel voor ïieiinelijk lange reeds burger dier Stad, nu aan fiioode uit Am- misdrijven fchuldig gehouden werdt: men deed Jierdam öit krijsvolk te Rotterdam vatten, naer 's Haags te ligten. voeren . en yoor het Hof te recht ftellen; den Lieutenant ter dood verwijzen , en zijne manfchap tot een tienjarig werken in het rasphuis hoewel na het lezen van het vonnis, tot welks, uitvoering alles gereed was gemaakt, aan allen vergiffenis verleend werdt : ook weigerden de algemeene Staaten den Graaf d'avaux , op zijne begeerte , door de Stadhouders Poort toteen openbaar gehoor te ontvangen ; hetwelk dees zo kwalijk nam, dat het begeerd gehoor geheellijk achter bleef. Hun Met de Staaten dus weinig ziende uitterechGezant ten, wendde die Gezant het op eenen anderen Rsruf af boeg,en zocht toen den Raadpenfionarisfagel,, iionads"'«aar men zegt, door twee Milioenen geldste tagel bewegen, om den Prins van Oranje in de omte- Franjche maatregelen , ten aanzien der Spaanfeoopen. Nederlanden , te doen treden ; waarvoor men zijne Hoogheid den Graaf'van Holland, en Generalisfimus der Franjche legers maaken, en met verfcheide Milioenen gelds befchenken zoude: Dan, fagel hadt dees voorflag verworpen , met te zeggen dat zijne Meesters edelmoedig en magtig genoeg waren om zijnen arbeid te vergelden , cn dat zijne trouw nier gehengde, zulke voorflagen te doen aan eenen grootmoedigen Prinfe, die roem uit deugden,
niee



HISTORIE. 423
niet uit fchatten en waardigheden zocht.
Toen dit mede mislukte, zocht men niet anders FP ^ dan den Prins te kwellen, en de Franfche Ko- Ffank_ ning verklaarde eerlange deszelfs Prinsdom rijk vervan Oranje, ten behoeve des Hertogen van klaart het Longueville verbeurd; hetwelk den Prins ver-^™™ bitterde tegen het Franjche Hof. jf ver-
In den zomer des jaars 1682, beflooten ds beurd. Staaten, tot meerder verzekering der Scheep- 1082. vaart en visfeherije, 36 oorloglchepen aan te bouwen , waar onder tien van 80 (tukken gefchuts ieder: zij moesten allen in twee jaaren tijds
gereed zijn: op den 26 van Louwmaand Vrees-
des gemelden jaars, llak 'er zulk een felle fronn ^m • eil op, uit den Noord - Noord - Westen , dat het waterwater, aan veele oorden, over de dijken liep, vloed, elders door dezelven heenen drong, en een geweldig verlies van menfehen en vee veroorzaakte : de meeste Zeeuwfche Eilanden vloeiden onder : in Holland werdt de grootiïe fchade te Rotterdam geleeden : Vlaanderen was mede, voor een gedeelte, door het bezwijken van verfcheide dijken onder geloopen.
In het volgend jaar vielen de Franfchen in Vlaanderen, en bemagtigden Kortrijk en Diksmuiden , en Bombardeerden Luxemburg; dies Spanje den oorlog aan Frankrijk openlijk verklaarde ; en de Staaten , vreezende in deeze onlusten deel te moeten neemen, eene werving van 16,000 mannen voorfloegen ; die echter Amjl»rtot ongenoegen van den Prinfe, door 4mflet>^ dam tegen gehouden werdt; welke Stad zich [jcne wer. ook, door verfcheide bijzondere handelingen op ving van haarzelve, met den Franfchen Gezant d'avaux , i<5,ooo zeer verdacht maakte bij de overige Leden van
Dd 4 den gen.



424 VERKORTE VADERLANDSCHS
XV. den Staat; in zo verre dat men zelfs de papie.f*°' ren van hunne Gemagtigden ter ftaatsvergaderinge, onder verzegelinge deed leggen: ——« 16O4. met den aanvang van het jaar 1684 , deed die Stad een wijdluftig vertoog inleveren ter Staatsvergaderinge, waarin de noodeloosheid en fchadelijkheid der werving van 16,000 mannen, en Holland de noodzakelijkheid van een Verdrag tnsfchen roeerder.y Fraf!&rijk en Spanje beweerd werd: doch dit heid tot vertoog was niet in flaat, om tot die werving die wer- niet te doen befluiten, waartoe de meerderheid vin8- overging, ondanks de Protesten van Amfterdam Verwy. eH Schiedam daartegen: — de verwijdering «jsfchen tus^1nen zyne Hoogheid en de eerstgemelde zijne Stad, nam dies ook hand over hand toe; en Hoog- werdt wederzijdsch gevoed door bitfe en fchimde'sta" Pende Schriften , en blaauwboekjens van allerjfvfter leien flag,in weerwil van een nieuw Plakaatder dam. Staaten tegen het drukken en verkoopen derzelven; want de drift van het gemeen, die te Amfterdam door de vingeren gezien werdt, om dat men 'er thans zeer misnoegd was op den Prins, wies aan tegen het verbod, en men kon eikanderen naauwlijks vinniger befchuldigen , dan* men ten deezen tijde deed : van de zijde der Amfterdammers fchroomden men niet te zeggen , dat de Prins 's Lands vrijheid zocht te verkrachten; en van de andere zijde- ver-fpreidde men onder het Gemeen dat Amfterdam hee Land aan Frankrijk verkocht en het bedongen geld van d'avaux daarvoor reeds ontfan»
gen hadt: vooral hieldt zijne Hoogheid
zich in het bijzonder ten hoogde beleedigd door den Burgemeester van beuningen , op wiens leven men wil % dat toen. > door van,
bank,



HISTORIE. 425
bankhem , een' der eerlïe ijveraaren tegen de XV. de witten , en door zekeren s. bosch, een Atn t aanflag zoude zijn gefmeed: ondertusfchen deed men de Stad zelve met dubbele wachten bewaaken en maakte zo veele voorhoedzels aldaar, als of men voor eene overrompelinge beducht geweest ware.
In Zeeland waren Middelburg en Gocs tegen de werving; hoewel de laatstgemelde Stad zich eerlange bij de meerderheid voegde; met welke de Prins, zelf de Hemmen opneemende, om dat de Raadpenfionaris de huybert dit heufchelijk geweigerd hadt, dezelve doordrong; waar tegen Middelburg bleef protesteeren: Friesland en Groningen waren ook tegen de werving; Utrecht had ze bewilligd; maar Overijsfel draal- Twinde met befluiten; zo dat ze eerst uitgefleld, en ?i^ri| eindelijk geheel achtergelaten werdt, na dat de ^£["1^ handeling over een twintigjaarig Beltand tus- Frankryk fchen Frankrijk en Spanje,door het treffen van en Spanje. zulk een verdrag, tot ftand gebragt was, welk op den 15 van Oogstmaand 1684 getekend, en waar door dees Staat gerust gefield werdt voor de onderneemingen van Frankrijk in de Spaanfche Nederlanden, welke men in het gemeen aanzag als de voormuur der vereenigden: —.— in dezelfde Oogstmaand was ook het verdrag bekragtigd , welk de Staaten in Bloemmaand 1683, met mulei ismael, Ko- jen staat. ning van Marokko en Fez, ter bevorderinge en den van vrijen en veiligen Koophandel hunner on- ^a°nj^fj derdaanen getroffen hadden. nkko.
Te Gorinchem was in de Lente deezes jaars Onlust ook eenige onlust ontflaan tusfehen den Dros- te Garinr faard en de Wethouders , om dat de eerfle opc,tem' L)d 5 eigen



426 VERKORTE VAnr»r
Held : IcïS Hon , TuJe hadc™HgeDrosfaard vervelens in ^ Recht om de vSbhS 55 en in het
™fe echter ^^^^t^ zitting en fiern krZf™ n ' Se]ljk hij ook en voor ? ^«erskamer,
geeven vanJ hir ï* behieldt ™ het ^SlSstSS^» -^tbewaaren
ken\HdJTand W^den °P de" gewoonlif Ken tijd der regeermgsveranderinge neVen
heid mede ee^f^^^^; Tas- atl^ü! 0indede
ssü *r&£38s3i SeiS;
en zyne m de benoeminge der o-oedfPj Sr Foag. Achten i,w v ït ,b -Luiden van heid. , . » ,iiet zlJne Hoogheid door GemurrtT den uit den Hove deswege bij eeniSf onderzoek doen; doch dl R^S&l S eene handelwijze aanmerkende0 £ g jj£ jnet haare *bWÉ#», wist dit onderZoek'drf te ftremmen; hetwelk den prinfe d;7. ,
ZT*^-.ora al" «ü?«S!
zoek naer die nominatie te doen , zeer trmL
weidt om uit de Nominatie, omtrent welS verfcheide ongeregeldheden zouden g pTcld zijn , geene verkiezing te doen • yfnX , n-ok ondertusfchen deg ftrenZn DofZl? welk niettemin moest dulden ?at het Hofftol zyne Gemagugden nieuwe Agteu verkoos, welke



HISTORIE. 427
ke men niet konde erkennen , noch weeren; XV. ook geraakte de Burgermeester arend muis afr>' t van holy , op wien zijne Hoogheid misnoegd was, om dat hij fterk voor het beftand hadt geijverd, in het volgend jaar uit de Regeering
aldaar. Te Leiden wist zijne Hoogheid
in het jaar 1685, ondanks de tegenfpraak van i58Sde meerderheid der Vroedfchap , eenigen tot tus" Schepenen te benoemen, die hem bovenal aan- Hem etl genaam waren: ook werdt de Staat van oor-Leiden, loge, op dien voet aangenomen, als de Prins en de Raad van Staate beraamd hadden; na dat men Amfterdam, welk voor verminderinge der land- en vermeerderinge der zee-magt fterk ijverde, hadt overgehaald, om'sPrinfen maatregels in deezen goed te keuren.
In dit- zelfde jaar was het den buitengewoonen 1*0^3 Gezanten van deezen Staat in Engeland gelukt, lit ^u,t een Verbond te fluiten met Koning jakob If. bond met die thans den troon bekleedde , (zijnde zijn dan Staat Broeder karel II, den 16 van Sprokkelmaand 1685 , niet zonder fterk vermoeden van vergiftigd te zijn, overleeden,) bij welk eenige voorige verdragen, als van de jaaren 1667, 16Ó8. 1674 en 1678, vernieuwd en bevestigd werden : op het laatst van dit jaar of nog vroeger, Ontdekwas 'er ook eene aanmerkelijke ontdekking ge- jfjj"^ om* daan, omtrent pligtverzuim van het Collegiepijgtvar. ter Admiraliteit op de Maaze; weshalven eeni- zuim van ge Commifen ter Recherche nevens den Fiskaal "f1 Co,le* kievit op de gevangenpoort in 'sHaage gezet Admirali. werden; alwaar de laatfte ook verfcheide Raa- teit op da den ter Admiraliteit befchuldigde , terwijl de M(MïiCommifen tevens verklaarden dat 'er een algemeen verval üi het middel der convoojen en
li-



42S VERKORTE VADERLANDSCHE
KV. licenten gekomen was; en dat de Regcering te , AFn- Amfterdam , daar men fterk llook, het zelfs zeer kwalijk nam, dat de Raaden ter Admiraliteit den Commifen bevalen, fcherp op hun ftuk te pasfen; gelijk ook te Rotterdam geheele fcheepsladingen gefmokkeld werden, ond&r voorgeeven, dat de fchepen flechts met ballast waren ingekomen: dit belettede echter niet dat men kievit voor eerloos en meineedig verklaarde; en hem eerst in het jaar 1689 ontfloeg, na dat zijne dochter den Lande eerst twintigduizend guldens hadt betaald om hem los te krijgen; zijnde hij voorts ten eeuwigen dage uit de vereenigde Gewesten gebannen: vier Commifen werden ook met boete en ban, en twee met amptfchorfinge voor drie jaaren geftraft.
Op den 22 van Slagtmaand 1686, ontftondt 'er een felle ftorm, die Groningerland en Oost1686. friesland merkelijke fchade aanbragt: hetftormFelle de, namelijk, eenen gantfchen nacht door uk en1'va- den Noord - Westen, zo hevig, dat het zeewatervio'ed. ter alomme in Groningerland, en op fommige plaatzen wel agt voeten hoog, over de dijken liep: men rekende, dat 'er in dien watersnood, meer dan twaalfhonderd menfchen, en omtrent vijfduizend paarden , koejen , fchaapen en varkens verdronken waren in dit gewest: het getal der omvergefpoelde huizen, werdt op omtrent vierhonderd en vijftig begroot. Toerus- Van de Engelfche zijde maakte men te deezen •ring der tijde ook den argwaan der Staaten vooral gaanEnSel- de door de groote toerustingen ter zee, welke de Roomschgezinden , (door den Koning thans ten hoogften begunftigd) zeiden tegen dit Gemecnebest gericht te zijn, hetwelk te meer gelooid



HISTORIE. 429
ïoofd werdt, om dat de Koning van Frankrijk XV. thans zeer naauw verbonden was met jacob II, AFD' t en groot belang hadt, zo men meende , om onlust te verwekken tusfehen den Prins van Oranje en zijnen Schoonvader , hetwelk niet beter fcheen te kunnen gefchieden, dan door het ontfteeken van eenen oorlog, tegen deezen Staat, die, gelukkig uitvallende voor Koning jakob , deezen , veelligt, bewegen zou, om zijnen Schoonzoon te verfteeken van de opvol-
ginge tot de Kroon van Groot-Brittan je:
het belang der Roomschgezinden vorderde dit ook, als wier toeleg, om hunnen Godsdienst ïn Engeland intevoeren , te niet moest loopen, zo de Koningin geenen zoon ter waereld bragt, en zo de Prinfes van Oranje , 's Konings oudfte dochter, haaren vader t'eenigen tijde opvolgde: de Prins deeze inzichten weetende, konde derhal ven niet nalaten een zorgvuldig oog te laten gaan, over alles wat in Enland omging: ook hieldt hij naauwe gemeenfchap met luiden van aanzien, die, zedert eenigen tijd, uit Engeland herwaart geweken waren , en hem dikwijls in het heimelijk kwamen lpreeken, wordende in deeze zamenkomften, zo men geloofde, fomtijds op de vernedering der Roomfchen in Engeland gedronken: onder deezen was ook Dr. gilbert burnet, die buhnet,1 zich tegen de openlijke indaging des Engel- zün gefchen Konings, gedekt hadt met het burger- trent0"*" fchap te Amfterdam te verwerven; en die bij okahje, zekere gelegenheid de Prinfes van Oranje wist te bewegen , om te verklaren , dat zij, niet zonder den Prinfe, over Groot-Brittanje regeeren zoude ; hetwelk den Prinfe bij uitnemend:



436 VERKORTE VADERLANDSCHE
XV. mcndheid behaagde, als die de Revolutie te dien AF"- tijde reeds voorzag.
Zijne Hoogheid was ook zo verre af van de maatregels goedtekeuren , welke zijn Schoonvader in Engeland volgde, en welke dienden, om de Roomfchen tot voomaame ampten te bevorderen, door de affchaffinge der Test - A&e , en van de ftrafdreigende wetten, over zaaken 1687. van Godsdienst , dat hij in den jaare 1687 goedvondt, in eenen wijdluftigen gedrukten brief zijn gevoelen deswege openlijk in Engeland bekend te maaken, waar door hij, zo wel als door de verzekeringe , dat hij nooit den vastgeftelden Godsdienst zoude trachten te veranderen , noch de Kalvinistifche begrippen in te voeren in het Rijk, zeer veele aanzienlijke voorflanders en leden der Engelfche Kerke op zijne zijde trok.
De toerusting ter zee ging in Engeland met j«88. het begin van het jaar 1688 weder haaren gang: dies de Staaten ook vroeg in het voorjaar eene vloot van 25 fchepen onder den Lt. Admiraal cornelis evertsen , de zoon van den voorheen gemelden Lt. Admiraal van denzelfden naam, op Schooneveld bijéén bragten ; hetwelk veel achterdochts verwekte bij het Engelfche Hoï; daar men de Prins van Oranje aanzag als de grootfte partij des Konings, die niet fchroomde zijne Hoogheid bij den Ambasfadeur van citters te befchuldigen, dat hij eenen opftand Aanflag zocht te verwekken in Engeland: de haat teop 't le- gen den Prins nam zelfs zo toe ten Hove, dat ven van eenige ijveraars voor 'sKonings of hunne eigen oranje. belangen? befl00ten, zijne Hoogheid van kant te helpen: immers puffendorf heeft aangetekend-



historie. 431
"kend, dat twee leren , te vergeefsch eenen xv. Dnitfcher daartoe hebbende willen omkopen, •AFD,_ zulks op de Haagfche Kermis zelfs trachtten te * doen , zonder dat zij in hun opzet konden Hagen.
De Koning van Engeland fcheen de zaaken tacob k. ook tot een uiterfte te willen brengen, dewijl v?r_ hij door twee verklaaringen de Test-Acte en de Teutte, poenale of ftrafdreigende Wetten, vernietigde, enz. zonder dat het Parlement daarin bewilligd hadt; dies de misnoegden van alle kanten het oog wierpen op den Prins van Oranje , en hem alleen in Haat en bevoegd oordeelden om een Rijk, op welk zijne Gemalin, na den Koning, het meeste recht hadt, voor omkeeringe en bederf te bewaaren. De zeer verdachte geboor¬
te van eenen zo genoemden Prinfe van Walles, zedert onder den naam van Koning jakob III, en dien van Pretendent bekend, voorgevallen den 20 van Wiedemaand 1688, en op welken de Roomschgezinden alle hunne hoop gefield hadden, ftrekte ook om verre het grootst gedeelte van het volk te vervreemden van den Koning; en men begon, van nu af, ernftelijk bedacht te zijn op middelen, om het Pausdom en de flavernij, waar mede het Hof dreigde, uit het Rijk te weeren: het getal der heimelijke en openbare vrienden des Prinfen van Oran- willbm ie vermeerderde van dag te dag , en daar J^; be' ïieerschte eene algemeene geneigdheid om hem fngJlani naer Engeland te nodigen , hetwelk hem ook overteeen vast doch heimelijk befluit deed neemen tot toeken, den overtogt derwaarts; doch, dewijl daartoe eene aanzienlijke landmagt, en veele vaartuigen , ter overvoeringe van dezelve, vereischt
wer-



43a VERKORTE VADERL ANDSCHË
XV. werden, zocht men naer een ander voorwend-4 _ AFD- zei, onder welk men eenigen dier toebereidzelen voegelijk maken konde, welk zich eerlange door den dood van den Keurvorst van Keulen , gelukkiglijk opdeed ; dewijl, 'Frankrijk zich openlijk verklaard hebbende voor den Kardinaal van furstemberg, en reeds troepen in de meeste Keulfche Steden gelegd hebbende, de Staaten zich hier door voor eenen inval van dien kant bloot gefield, en zich reden gegeeven zagen , om den Prins van Beijeren te helpen Hellen in het bezit van het Keurvortlendom, en de Franfchen uit het Sticht Keulen te doen ver^ ■ huizen : dit gaf den Prinfe van Oranje zeer goede gelegenheid om krijgsvolk, ter herftellinge van de EngelJ'che Regeeringe, bij een te vergaderen ; waarop bijna niemand verdacht was: ook befloot men in de Vroedfchap te Amper dam , ter vergaderinge van Holland, en in de andere gewesten, om den Prins, in dit oogmerk , te onderfleunen. De Staat Toen nu de vloot, uit omtrent vijftig ooronder- logfchepen beitaande , mede tot dat einde in
fteunt g-ereedheid was gebragt , en 'er omtrent vijfhem in p . ö i ° i i zijn cogt honderd fluiten gehuurd waren tot de overvoeder- ring van het krijgsvolk, welk op de Mookerwaaids. feifc gereed lag, deed den Prins, in eene openbare verklaringe , de redenen in het ligt geeven , welke hem tot den togt naer Engeland, hadden doen befluiten, die het Engelfche Hof zeer onthelden. De Staaten fielden de vloot onder , den Lt. Admiraal herbert , eenen Engelschman, en verflrekten den Prinfe nog daar benevens vier millioenen gelds tot den aanllaanden togt, om dat zij zo wel Frankrijk als En-



HISTORIÉ: 433
'getond wantrouwden, en hoopten, dat de XV. Prins in ftaat zoude zijn, de rust en eendragt, AFI)'- . in het laatstgemelde Rijk te herftellen, en daar door ook hunnen Godsdienst , Vrijheid en veiligheid te fterken.'
De Raadpenfionaris fagel -, die veel toe- De bragt, en groote eere ingelegd hadt, met de Raadpen* Staaten tot zulke hartige én gewigtige befluiten fionaris te bewegen, overleedt op den 15 van Winter- Jerfu maand deezes jaars, Waar door de Prins een' grooten fteun verloor. Hij was, fcheef bur- bur. net, die hem van nabij gekend hadt, zeer be- NET*s"ge> dreeven in de regten: hij hadt eene duidelijke K*™??. bevatting van zaaken , en een klaar en vaardig ™esmVart oordeel: hij was welfpreekend; doch meer ge- ' meenzaam-, dan net van taaie : in eene talrijke vergadering , kon hij de zaaken \ gemeenlijk ; naer zijnen zin tot een befluit brengen : de witt plagt zig, vervólgt hij, veel van hem te bedienen : hij hadt de Staaten van Friesland, die 'er 't meest tegen waren , overgehaald „ om in 't eeuwig editï te bewilligen: hij was, vóór hij Raadpenfionaris werdt, Greffier der algemeene Staaten geweest -: het voordeelis.fte ampt i fchrijft burNet , in Holland: voords, was hij, vervólgt dezelfde Schrijver> een vroom\ deugdelyk man; doch te fcherp en te hevig: hij hadt wat te groote verbeelding van zig zèlven : moedig was hij, als alles vuor den wind ging $ maar, in moejelyke en netelige omftandigheden, betoonde hij zo veel harts niet, als in eenen grooHn Staatsdienaar vereischt wordt:
Op den 26 van Wijnmaand nam zijne Hoog- Zijne heid een hartelijk affcheid van de hooge verga- Hoogderingen in [sffage; doch het duurde „toe den jj^JJ?
£ e elf- Sngehrd,



434 VERKORTE VADERLANDSCHE
XV. elfden van Slagtmaand eer de vloot, eens te vei** AI' "• geefsch uitgeloopen, en weder ingevallen, andermaal in zee konde fteeken, en gelukkiglijk in TmbaL inliep, alwaar het leger ontfcheept werdt, en op weg floeg naer Exeter, daar zich een goed gedeelte van het heir zijns Schoonvaders, te Salisbury gelegerd, bij hem voegde, gelijk toen ook de Prins en Prinfes van Denemarken, de Hertog van Ormond, de Graaf van Batb, en verfcheide andere Grooten tot 'sPrinfen zijde overgingen; dies de Koning eerst in onderhandelinge met hem tradt, doch zich welhaast, gelijk zijne Gemalin reeds gedaan hadt, naer Franrijk begaf, terwijl de Prins zich van Whitehall en St. James verzekerde. Fran- De Koning van Frankrijk , al voor lange foyk door d'avaux fterk aangezet, om deezen Staat 'ten" dor te be00rl°gen» het met het begin van Winterpen in * maand tien dorpen in de Meierije van ''s Bosch 's Bosch in brand fteeken, en voorts eene oorlogsverklaaf, en rjnge afgaan aan de Staaten, welke den 16 van den Staat Slagtmaand deezes jaars gedagtekend was, doch den ooi- daarin niet als eene reden tot dezelve gefield „ iog« het zenden van onderftand tot den inval in Engeland; maar alleenlijk dat zij hun leger onder waldek gevoegd hadden bij dat der Rijks -Vorften , die zich verbonden hadden tegen den Kardinaal van furstemberg , dien hij in het Keurvorftendom van Keulen zocht te ftellen.
jacob 1° Engeland ondertusfchen Haagden 's Prinfen II, wordt oogmerken zo wèl, dat men eerlange verklaarverklaard ^ dat Koning jakob van de Regeeringe hadt troon af- afgeftaan, en dat de troon hierdoor was opengedaan te gevallen \ waarna men tradc tot het raadplegen hebben. om



HISTORIE. 435
cm. denzelven weder te vervullen ; wanneer XV, eenigen den Prins alléén, anderen zijne Gemaa- AKUlm alleen, op denzelven wilden geplaatst heb- ' ben ; doch men kwam eerlange Overeen om dien hun beiden aan te bieden, door den Markgraaf van halifax : de Prins nam dien voorlag aan met te zeggen , dat hij dien hieldt Voor de grootfte blijk van het vertrouwen, 't welk men in hem ftelde: en hij verzekerde bij die gelegenheid den Godsdienst, de Wetten en de Vrijheid des volks, naar vermogen te onderiteunen, en altoos gereed te zullen zijn, orri met beide de huizen mede te werken tot alles wat de welvaart des Koningrijks bevorderen, en den voorfpoed en roem des Volks konde
doen aanwasfen: ten Zelfden dage, te willem
weeten den 23 van Sprokkelmaand 1680, m en werdt hy en de Prinfes, onder de naamen van ne Ge" willem en maria, uitgeroepen voor Koning™!* en Koningin van Engeland, Frankrijk en let ^l*.
land: men wil, dat de Prins in het eerst Pen voor
zwarigheid maakte, om de breede handhavingKo,£ng van svolks voorrechten, welke men van hem t!S eischte, te beloven : ook zou het in dé daad van ^ moejehjk zijn, te bewijzen, dat alles, wat menlanit' zijne Hoogheid afvergde, op blijkbare wetten Iteunde: zelfs werdt verfpreid en geloofd, dat de Heer bentikk , van 'sPrinfen wege, volftrektehjk geweigerd hadt, de Kroon op zulke voorwaarden , aanteneemen : dit verwekte argwaan en misnoegen in beide de kamers, en de Heer witsen, Burgemeester van Amfterdam verzocht zijnde deswege met den Prinfe te fpreeken, en hem tot andere gedachten te brengen, onthieldt zich hiervan , uit vreeze van zijne Ee 2 Hoog-



436 VERKORTE VADERLANDSCHE
XV. Hoogheid te zullen ftooten : doch de Heer mum _ van dykveld , die meer op den Prins ver* mogt, bewoog hem daarna, tot het aanneemen der voorwaarden, op welke hem de Ko* ninglijke waardigheid werdt opgedragen.
XVÏ.



HISTORIE, 437
XVI, AFDEELING.
Beginnende in het jaar 1689 , en eindigende met den Rijswijkfchen Vrede, in het jaar 1697.
De vijandlijkheden waren, van de Franfche XVF. zijde , zo dra niet begonnen, of men zocht zich, van de zijde der Staaten, in (laat te Mei- Dg len, om het geweld te keeren; doch het liep Staa(en aan tot den 19 van Lentemaand van het jaarverklaa1689, eer men de oorlogsverklaring tegen die tenFrankKroon tekende ; en in Wiedemaand trok het^r'jog®B leger, onder den Prinfe van Waldek te velde s * in Braband, tegen dat der Franfchen onder humieres ; maar 'er viel in dien veldtogt niets bijzonders voor, dan alleen een gevecht bi) Walcovrt, waarin de onzen den vijand merkelijke afbreuk deeden, en zei ven geringe fchaden leeden: in Duitschi'andwerden Rijnberk , Mentz , Bon, en andere plaatzen gewonnen
door de Bondgenooten. Tusfehen den Groot
Keizer en de Staaten, werdt, door de bewer-verbond kinge van den Heer Mr. jacob hop ,. een ver- ^esncKX bond gefloten op den 12 van Bloemmaand , zer en welk naderhand het groot verbond genoemd is. den Staat,
Uit de b ,-kendmakinge des Prinfen van Oranje, aangtande zijne verheffing tot Koning van Groot-Brittannie, bleek, dat hij niet gezin t ware , de ampten afteleggen , welke hij hier bekleedde, gelijk zommigen zich verbeeld E e 3 had-



438 VERKORTE VAD E RL AN DSC HE;
XVI« hadden; onderwijl toonde men hier veel© - *Fn" vreugde over deeze verheffing, en men hield den 30 van lentemaand deswege eenen plegtigen dankdag: ook werdt de dag der krooninge hier gevierd, en men gaf op verfcheide plaatzen , groote tekenen van blijdfchap en genoe- ■
gen , over deeze ongemeene gebeurtenis:
doch zijne Hoogheid zelf leerde welhaast de veranderlijkheid der Engelfchen zo wel kennen , dat hij tot de Staatfche Gezanten zeide: T is hier nu Hofanna! maar 't zal, veelligt, haast
kruist hem! kruist hem ! weezen : de
Votde- geraelde Gezanten vorderden dien Prinfe nu ook ringen den onderhand af, dien het Rijk den Staaten, van den volgens het verdrag van Lentemaand van het X1!eml,iaar l678' verfchuldigd was; waarop eerlange, Hl, het afzenden van vijfduizend mannen onder den 1. Graave van marlborough volgde : wijders, drongen zij op het voldoen der zwaare kosten hier te Lande gemaakt tot 'sPrinfen overtogt; van welke kosten men eenen flaat overleverde , waaruit bleek, dat ze ruim zeven milioenen en, driemaalhonderdduizend guldens beloopen hadden ; voor welk verfchot het Huis der Gemeenten , den Staaten, zeshonderdduizend ponden Sterlings toelag, en 'er verliepen wel drie jaa-
Verdrag ren eer alles afbetaald was. Op den 23
Engeland Va" 00gstmaand wevdt 'er een verdrag tusfehen, en den" <*en Engelfchen Koning en de Staaten gefloten, 'Staat. om den handel op, Frankrijk, zelfs aan onzijdige fchepen, te beletten ; tot tekening van welk verdrag de Gezanten van citters en wit-
sen traaglijk en fchoorvoetend kwamen
Men zocht van onzen kant ook, doch te vergeefsch , in Engeland qcnig voordeel voor den, " ' Ne.



HISTORIE. 439
Nederlandfchen koophandel te bedingen; want, XV!> naar 's Konings eigen zeggen , waren alle de AFD' Engelfche Staatsdienaars, op halifax na, den Staat ongenegen.
Te water hadden de Franfchen dit jaar eenen aanilag gemaakt op Suriname , die mislukte ; doch zij bemagtigden St. Eujlatius; waaruit zij echter, zo wel als uit meer andere Eilanden in America, in het volgend jaar, weder door de Engelfchen verdreven werden.
Over de nominatie van Schepenen te Amfter- VerfchU dam , was, mids het afzijn des Stadhouders, ^ ƒ™" eenig verfchil ontflaan: men hadt het Hof van Hol- over de land verzocht , uit dezelve de verkiezing te nomina» doen, doch het Hof hadt ze , buiten kennis ^ ™n van die van Ameftrdam, aan den Koning ge- n^ ƒe"' zonden , die 'er de verkiezing uit deed, en misnoegd was, dat die Nominatie hem niet regelrecht van Amfterdam toegezonden was: van de zijde der Stad weigerde men vervolgens in de lasten te draagen , zo men haar niet bij haare Privilegiën handhaafde : ook protesteerde zij tegen de zitting in de Vergaderinge van Holland van den Heere bentink , tot Graaf van Portland verheven, die door den Koning voorgedragen werdt: na veel twistens en harrewarrens, zondt men in het jaar 1690, de nomina- 1690. tie aan de Staaten, die ze den Koning lieten toekomen; waarin dees genoegen nam, en 'er de verkiezing uit deed; ook werdt het verfchil over de zitting des Graaven van Portland daar mede vereffend; de Stad bewilligde eerlange in de gemeene lasten en men handelde van jaar tot jaar op gelijke wijze met de nominatie, als Ee 4 ia



44ö VERKORTE VADERLANDSCHE".
jmto!' in deezen jaare gefchied was, zo lange Koning •v willem leefde.
Qnlust In- Overijsfel lag te deezen tijde de Ridder-* te oeer. fchap ook overhoop met de Steden, die zich, . v •■' naar het oordeel der Edelen, te veel gezags had-' den aangematigd over de belastingen en midde-. len van verteeringe, zonder het Lid der Ridderfchap naar behooren te hebben gekend : doch door eene uitfpraak des Konings , bij' voorraad-, te Whitehcdl gedaan, werdt de ltaac der geldmiddelen van dat Gewest buiten verwarring gehouden.
De veldtogt van het jaar 1690, die weder onder den Prinfe van Waldek geopend was, be-. gon met een voordeelig gevecht voor de onzen , onder den Kolonel f. n. fagel ; doch daarop volgde eerlange de ongelukkige flag bij; Slac bij Flettrij; waarin de Franfchen het flagveld be-. Fiwij, hielden-, en het Staatsch voetvolk zich dapperlijk gekweeten hadt; terwijl- op het gedrag onzer ruiterije minder te roemen viel: daar was,' van wederzijden zo veer. volks verlooren , dat 'er in dit jaar, na dien flag niets meer onderno-" men werdt: dezelve viel voor op den eeriten van Hooimaand.
J°£LS vJn Gr,as,Mand'te vooren was'er een heime' hjke toeleg ontdekt, om Sluis aan den vijand te leveren , en eenige Zeeuwfche Eilanden, nevens Kadzand, onder brandfchattinge te bren^ gen of af te loopen : de hoofdbeleider van dit hnksch werk , geheeten. jakob martinet % iranschman van afkomst, en Oud-Schepen te $luis y moest dit nevens zekeren Schipper roe-,
landsz.,



HISTORIE.
:landsz., door hem daartoe bepraat, met den xvi. dood bekoopen : en de Schoolmeester reg- af1>kault, die het ftuk hadt uitgebragt, kreeg een "* jaargeld van driehonderd guldens van de Staaten.
Op den tienden van Hooi naand viel 'er ook zeeflag een zeeflag voor, tusfehen de onzen met de voor BeEngelfchen vereenigd, tegen de Franfchen: dew/ier* Lt. Admiraal korn. evertsen begon het gevecht op de hoogte van Bevefier, eerst met tamelijk goed gevolg , dewijl de Franfchen moesten afhouden; doch de ftilte hen weder bij eikanderen brengende, werdt het Esquader onder hem deerlijk door den vijand befchadigd, en bijna alle fchepen reddeloos gefchoten ; fneuvelende 'cr ook verfcheide Kapiteins, en veel bootsvolks: men weet den ongelukkigen uitflag van dit zeegevecht den Graave van torrington , die zich bijna geheellijk buiten het gevecht gehouden hadt; die ook, te Londen komende, terftond naer den Tour gezonden , en te recht gefteld, doch van wangedrag zuiver gefchouwen , en ontflagen werdt:
de fchade, echter, hier geleden, werdt
ten deele geboet, door de overwinninge van Koning william , aan de Boijne in Ierland op zijnen Schoonvader bevochten, die hierop weder naer Frankrijk week.
m Te Rotterdam was, in een geweldig oproer, Oproer Uit haat tegen de Pachters der wijnen, en te- <e Rotter. gen den Schout Mr. jakob van zuilen van d,am ov& Nijveld ontftaan, onder anderen het huis van den laatflen geheel en al geplunderd en zelfs ' afgebroken; doch nadat men eenigen der voornaamfte handdaadigen gevat, en den Schout zeiven, van zijn Ampt verlaten hadt, werdt de 5 rust



442 VERKORTE VADERLANDSCHE
XVI. rust aldaar eerlange herfteld: meer gezien bij l •fiFD' zijne burgers was de Schout adriaan bakker te Haar hm, dien het graauw, om het handhaven der keure tegen het tabakroken op de ftraat, mede met plunderinge dreigde, in hoope van dus tevens de zoutpacht, en andere lasten afgefchaft te krijgen: doch de fehutterij bij tijds in de wapenen gebragt, ftuitte den opiland, en werdt hierom ook, door de Staaten van Holland, en de Wethouderfchap der Stad, bij openbaare afkondiging, voor de betoonde wakkerheid, gepreezen en bedankt. bever. Op den 30 van Wijnmaand deezes jaars, pin gk overleedt op zijne hofflede Lokhorst, of, oud Teipverle- Ungen , de vermaarde Staatsman en Gezant csen' hieronimus van beverningk , in den ouderdom van 76 jaaren, die zedert het jaar 1679, zich van alle Haatsbewind ontflagen, en'een ftil le-^ ven verkoren hadt, waarin hij zich meest met het kweeken van uitheemfche plantgewasfen bezig hieldt : hij was fchrander, arbeidzaam % vaardig en vlug van oordeel: doch wicquefort merkt zekere oneenparigheid in zijn gedrag, als een gebrek aan: hij is in de groote kerk te Gouda begraven, in eene kapelle, doorhem van marmer herbouwd, en zijne Bloedverwanten hebben hem hier een deftig Latijnsch Graffchrift, in toetsfteen gefneeden, opgerecht. Intrede Koning willem in den aanvang des jaars Tan Ko- 1691, in Holland gekomen zijnde, na groot nmg wil- gevaar bij zijne landing op de Maaze gelopen ^sHage, te hebben, deed den 5 van Sprokkelmaand eene ióoi openbaare intrede in 'sHage, waartoe men zedert eenigen tijd eenen prachtigen toeftel van eerepoorten, zeegebogen, zinnebeelden en op'.. . fehrif-



HISTORIE. 443
fchrïften vervaardigd hadt : ook werden 'er XVI. fraaje vuurwerken afgelleeken en fterke llluminatiën van woningen, en andere openlijke tekenen van vreugde vertoond: aldaaf bc-
floten de Bondgenooten eene aanzienlijke magt op de heen te brengen, en men floot 'er een verbond met de Hertogen van Brunswijk-IVol- Verbond fenbuttel, en ontving den Keurvorst van Mentz ™et ' in het groot verbond. l'™'mu
Doch, terwijl men hier mede bezig was, enfenhateL Koning willem zich naer het Loo begeven hadt om te jagen, belegerden de Franfchen de Stad Bergen in Henegouwen, onder den Maar-,■£e>v^ fchalk de bouflers , op den 15 van Lentemaand m Rens' en namenze bij verdrag in op den 8 van Gras- dooTde maand; hebbende de Koning, die terftond ook Franfchen te velde getrokken was, geen' kans gezien om veroverd, de Stad te ontzetten: in den verderen veldtogt van dit jaar, viel weinig anders voor dan het bombardeeren van Luik door de Franfchen; het ongelukkig gevecht der onzen tegen hen bij de Leure , onder waldek , en het een en andermaal gevaar loopen van Koning willem's leven, die in het laatst van Wijnmaand wedernaer Londen keerde.
Op den 29 van Bloemmaand deezes jaars overleedt de Lr. Admiraal cornelis tromp; wordende weinige dagen laater te Delft in de Grafftede zijns Vaders bijgezet: geen zeeflag viel 'er in dit jaar voor, en de Franfche aanflag op de Smirnafche vloot liep ook te leur, welke den 4 van Oogstmaand behouden in Texel aankwam; doch de Franfche Kaper jan bart , voorheen een gering visfeher te Duinkerken, deed den Nederlqndfchen Kooplieden merkelijke
fcha-



444 VERKORTE VADERLANDSCBË
XVI. fchade; verbrandde wel 8 of 9 Haringbuizen ; AFP- na dat het oorlogfchip, welk de buizen geleidde , door den Ridder de forbin vermeesterd wasJ Verdrag Op den 30 van Wiedemaand werdt te Kop* van penhage een verdrag van koophandel gefloten, K°°P- tusfehen deezen Staat met den Koning van tusfehen Groot - Brittanniën , en de Kroon van Beneden Staar, mar-ken , door beleid van den Afgezant den Engeland j|eer van ameroncen ; die ruim drie maanden mmïcn' m het fluiten van dic verdraS' aldaar'overleed: zijn lijk te fchepe herv/aart gevoerd, werdt in de Kerk te Amerongen begraven : hij was de Vader van den Generaal van ginkel., die, om zijn beleid en moed, in de onderwerping van Ierland aan Koning willem , getoond , door dien Vorst tot Graaf van AMone en Baron van Agrum verheven werdt; tijtels, thans door, zijnen waardigen nakomeling met eere gedragen.
In dit jaar was ook nog, in Sprokkelmaand, aan eene beroerte, overleeden de Luit. Genei raai van weibnum : dees , fchoon Roomscb Katholijk, was, tot zijnen dood toe, Bevelhebber van Breda geweest. Wat later ftierf ook de Lt. Generaal ailua , die zich op de jagt, door het vallen van zijn paard, gevaarlijk in het hoofd bezeerd hadt: ook was de Heer van sommelsdyk in Slagtmaand aan de kinderpokjes overleeden; en die Heerlijkheid hier door; verftorven op zijnen Broeder, den Heer van Chdtillon.
Krygs- In het laatst van Bloem- en in het eerst van bedryven zomermaand des jaars 169a, werdt de Fran~. ?n i6Q2. ^ vj00£ onder TOURVILtE) door de vereenigde Engel/eken en Staatfchm, die haar in aantal



H ï S T Ö R ï È.1 l 445
tan fchepen verre overtrof, op de vlugt ge- XV7. dreeven , en verfcheide fchepen van dezelve , ArD;a veroverd, vernield en verbrand : hier door verfloof de toeleg van Koning jakob , die aan Kaap la Hongue toefde , om van daar eene
landing in Engeland te doen. Namen en Namen
deszelfs kasteel gingen in dit jaar aan de Fran- gaat aan fchen, in het gezicht van het vereenigd leger fee^ran* onder Koning willem , over; en den 3 van 0tfer> Oogstmaand viel het gevecht bij Steenkerken voor, waarin het verlies der Franfchen weinig minder dan dat der Bondgenooten was, doch de eerden het flagveld behielden: zedert viel 'er weinig van belang voor.
Zekere grandval , die eenen aanflag op Ko- Aanflag ning willem's leven gemaakt hadt, doch te op het leEindhoven gevat was, werdt gevonnisd om ge- j^™" hangen, en, nog half levende, geopend en ge- WILLEM, vierendeeld te worden, welke ftraf hij met eene zoort van hardvochtigheid, op den 13 den Oogstmaand onderging: in zijn vonnis werden ■barbesieux, de zoon van den overleedene StaatsMinister, louvois, paparel, chanlais, en anderen, zelfs Koning jacob, fchandelijk ten toone gefield, zonder dat het Franfche Hof zich zulks immer aangetrokken, of eenige pogingen gedaan heeft, om die kladde af te wisfchen.
Den 18 van Herfstmaand deezes jaars 1692, Aardbee* gevoelde men 'snamiddags, omtrent half drie ving in uuren, in de Nederlanden, Frankrijk, Duitsch- ^ jer' land, en zelfs in Engeland en Schotland, eene an * aardbeeving, die omtrent 2 minuten duurde, en op de eene plaats zwaarer dan op de andere was, doch nergens fchade van belang veroorzaakte : de huizen in Holland werden fterk be-
WQ»



44^6 VERKORTE VA DE RL AND SC HÈ
xvi. wogen : te Amfterdam fchuddeden eenige to» : AFi> rens zo geweldig, dat de fpeelklokken eenige reizen klepten: het ftadhuis zelf bewoog zich min of meer: de fchepen in het Y werden opgeligt, en de wateren in de graften beroerd: doch eer men alles behoorlijk konde opmerken j hieldt de beweging t'eenemaal op: deeze aardbeeving viel ook, gelijk doorgaans, voor, bij zeer ftil weder: omtrent twee maanden te vooren waren 'er ijsfelijke aardbeevingen gevoeld, in de Eilanden Sicilië en Maltha; en zelfs op het Eiland Jamaika, in Amerika, waar door de Stad Po 'rt-Royal groote fchade geleeden heeft. Prins Op den 19 van Slagtmaand overleedt, op van Wal- zijn huis te Arolfen in het Graaffchap Waldek , tfefcfterft. ^e prjns GE0RGE fredrik, Veldmaarfchalkover de legers van den Staat > oud 73 jaaren: hij werdt gehouden voor een' man van gezond oordeel en groote ervarenisfe in ftaat- en krijgs-zaaken, doch was in den oorlog, altoos ongelukkig geweest: ook hadt men*hem, volgens fommigen , nooit naar behooren, van manfchap en oorlogsbehoeften voorzien : het krijgsvolk in het gemeen, hiedt hem voor een' ongelukkigen Veldoverften; en dees waan was zo diep geworteld , dat zijne onderneemingen, ter oorzaake daarvan , minder flaagden, dan zij anders veelligt zouden gedaan hebben. Gewei- Over de verkiezing van Rentmeesteren, wadia op- ren te Goes in Zeeland, in deezen jaare, zeer roer te hevige gefchillen gereezen, tusfehen de partij ou' van den Bailjuw korn. eversdyk, met die van den Burgemeester ferdin. gruwald en eenige Schepenen aan den eenen kant; en tusfehen die van den Burgemeester adolf van westerwvk , en
eeni-.



HISTORIE* 447
eenige Schepenen aan den anderen kant; wor- XVL dende de laarften aangezien, als of zij, onder AFD' a voorwendzel van het handhaven der ltedelijke voorrechten, inbreuk zochten te doen op het wettig gezag des Erfftadhouders: beide partijen koozen, elk met gelijke ftemmen,in de haaren, tWee verfcheide Rentmeesters; en de Bailjuw , zijne keuze voor wettig houdende, weigerde, de Rentmeesters, door de tegenpartijc gekoozen , te beëedigen ;~waarom deezen laatilen door den Burgemeester westerwyk zeiven, den eed westerwerdt afgenomen : de Bailjuw keerde zich wyk Burdeswege met klagten tot Koning willem ; ^™tges" •doch de Burgerij verklaarde zich vóór het geen Qoes, gede Burgemeester gedaan hadt: de Koning zondt raakt in in Zomermaand twee gemagtigden uit den hove, moeite, om de zaaken aldaar te onderzoeken, en wilde dat de verandering der Wet zo lange uitgefteld ■werdt, tot dat hij het verflag der Gemagtigden zoude gehoord hebben : men befloot daarop terftond de vernieuwing der Regeeringe uitteftellen; doch eene groote menigte volks, dringende, zo als westerwyk en de zijnen zedert verklaarden, de Wethouders om met het werk voort te gaan , gefchiedde eindelijk de verkiezing, om grooter onheil voorttekomen, en het volk, hier mede naer het fcheen zeer vergenoegd, ging ftillekens naer huis: doch dit belgde Koning willem zeer, die zich toen in het Leger bij Ganappa bevondt , en befloot eerlange eenig krijgsvolk naer Goes te zenden, en aldaar de nieuwe Regeering met geweld te verzetten: hij zondt hiertoe ook de Patenten aan tiet Regiment van Kauw, en aan een gedeelte yan dat van Klaubergen, die door hem zeiven
en



448 VERKORTE VADERLANDSCrfS
XVI. en zijnen Secretaris huigests getekend waren i U[ AFD' dit volk kwam den 13 van Oogstmaand voor
Ook de ^tad ' d°C^ de ^urgerneester eversdyk i
Burge- deed de poorten en den havenboom fluiten * meester twee vendels Schutters in de wapenen komen * Evens- en z}cn voor net Stadshuis plaatzen, alwaar hij de Wet deed bijéén komen , die allen , op twee na $ beflooten, het krijgsvolk, welk, zij niet dan op patenten van de Staaten van Zeeland behoefden te ontvangen, en om welk inreneemen, den nood hen thans niet dwong, buitentehouden , en , behoudenis de diepe eerbiedenis voor den geheiligden perfoon zijner Majefteit, de voorrechten der ftad, edelmoediglijk te handhaven.
Men gaf ook terftond hier van aan de Gecommitteerde Raaden en aan de andere Steden kennis, en verzocht ernftelijk aan de Officieren, om te willen aftrekken, hetwelk deeze weigerden ; doende zelfs na het bekomen van een affchrift van het befluit der Regeeringe, de toegangen naer de Stad bezetten. —i— De andere Seden ftelden deeze Stad in het ongelijk, of hadden geen harts genoeg om zich tegen zijne Majefteit te verzetten; en een brief aan den Koning zeiven gefchreeven, werdt niet beantwoord; dies het krijgsvolk, op naderen lastj zo het fcheen , van zijne Majefteit , den 24 van Oogstmaand ter poorte introk, en de Stad, en in het bijzonder het Stadhuis, bezettede s 's Konings Gemagtigden kwamen toen ook weder in de Stad, om naar alles onderzoek te doen; en hierop volgde eene geheele verandeVonnis ring in de Regeeringe, waardoor westerwyk over Bur- en de zijnen buiten het bewind raakten. Ook
bleef



B 1 ! T O R I E 449
bleef het hier niet bij; men ftelde hem en ver- XVI* feheide anderen in Wijnmaand te reeht voor de AFD' ^ tegenwoordige Regeeringe, bij welke de Pre- gemess, lident Schepen joan van dorth Joansz. nu deterwas. bediening van Baljuw zoude waarneemen: tiuwyk daarop werden de Burgemeester en Secretarisen a"?f" westerwyk , de Burgemeester mattheus evers- iproketH dyk , en de Burger - Officiers joan van der
HiLLE , jan verkat en martinus beisse-
laar in hechtenisfe genomen en naauw bewaard ; de eerlte in een gat, het donkere gat geheeten, ter zijde van hër"Stadhuis , eene plaats voor de grootfte fielten gefchikt ,daar hij van drie foldaten, vijf weeken lang bewaard werdt* In Slagtmaand verwees men hem om onthalsd * eversdyk, en den Secretaris, en van derhille» om met het zwaard over het hoofd geflagen en cn gebannen, verkat om gegeesfeld en gebannen , en beisselaar om gebannen te worden, de twee eerden met verbeurdverklaringe van alle-, en de twee volgenden van de helft van hunne goederen.
Deeze vonnisfen zondt de Regeering met Koning eenen beleefden brief naer Engeland, aan den ^a^tENt Koning; de Schutterij en de gilden deeden Grande, "er een verzoekfehrift bij, om eene algemeene ring in de vergiffenis te erlangen : weinige dagen laater vonnisfen» _ befloten alle de Gevonnisden ook bij zeer ootmoedige fmeekfehriften , brieven van vergiffenisfe en uitwisfehing van misdaad, aan zijne Majefteit te verzoeken: deeze de vonnisfen hebbende goedgekeurd, maakte 'er echter die verandering in , datze in zo verre j als ze betroffen het onthalzen van adolf westerwyk, fSi het flaan met het zwaard o/er het hoofd der 'Ff 'drie



45© VERKORTE VADERLANDSCHE
XVI. drie anderen, en het geesfelen van jan' ver, afr>' kat , zouden blijven onuitgevoerd; doch men moest de beide westerwyken naer *s Bosch op eene verzekerde plaats brengen, en aldaar ten hunnen koste doen bewaaren. jvestm Zeer bemind was de Burgemeester westerwyk wvk bij de Goezenaars, die hem met imarte, v^voerd.^11 zijne ^iem tederlievende Echrgenoote, on'befcheiden genoeg zagen affcheuren ; terwijl dezelve hem verzelde en geduurig riep, datze met hem fterven wilde: de burgers riepen hem ook nog het vaarwel van de wallen toe, fchoon hun dat met ftokflagen van de foldaten en Officieren betaald werdt: zelfs hadt hij de burgers, zo hij iemand verongelijkt hadt om vergiffenis gebeden, en zich zijns lijdens in deeze rechtvaardige zaake getroost; zich voorts beroepende op den rechterftoel van Christus.
In de fchans aan het hoofd van de haven werdt hun eerst de inhoud van den brief des Konings voorgeleezen ; en daarop werden de westerwyken naer 's Hertogenbosch en de anderen naer Bergen op Zoom gevoerd; en dus uit Holland, Zeeland en West - Friesland gebannen. Eversdyk zat omtrent een jaar te BerHij en gen op Zoom, en verkreeg toen verlof Van den n^Hd ^omnS*j om» eerst v00r zekeren tijd, naderei e ' hand zonder eenige bepaling, weder binnen Goes te komen: maar de twee westerwyken werden niet voor Oogstmaand in den jaare 1697 geflaakt; doch moesten zich onder het gebied der Generaliteit onthouden, en begaven zich toen naer Bergen op Zoom ter woon : in het jaar 1702, ontvingen zij eene Acte, ruim twee jaaren te vooren reeds getekend, waarbij
hun



DE BirRGEMEESTEE WESTERWIJK.ti TEJR GOES.uitbi gevangenis GEHAALD WOKDENBE,om zijn VONNIS te ONBERGAAN, womi zipE VROUW, dook ra: QEFICIEKEN en SOIJRATEN, van hem AFGE SCHEUK».






H i s t o r i e; 451
fcun werdt toegelaaten binnen Goes te woonen; XVI* alwaar men hen met uitbundige vreugde önt- AS0' , ving, en zij eerlange weder in de Regeeringe geraakten, en in hunne gekrenkte eere herfteldzijn: van der hille was, geduurende zijne ballingfchap overleeden.
Weinig tijds na deeze verandering te Goes «Afgeraakte ook de Oud-Burgemeester van Dord-W7fi;Ba:* recht, Mr. simon van halewyn, wegens eene^ van" heimelijke handeling met de Franfchen over Dord, in den vrede , in merkelijke ongelegenheid , en ona£iewerdt gevangelijk op de Voorpoort in 'sHaages™£^* gebragt: hij zeide tot zijne verdediging, miheimelR. hij, als hij de geneigdheid tot een' goeden kehmda. ■ vrede, bij het Franfche Hof hadt vernomen, [^en zulks door de Regeeringe van Dordrecht, ter Frankrijk. verdere raadpleginge daarover, in der Staaten Vergaderinge zoude hebben doen brengen: hij meende dat men zulk iemand, die zo goede inzichten hadt, veeleer een beeld moestoprechten , dan hem voor eenen misdadiger houden; en dat hij liever wilde dood zijn , dan langer zien , dat men de lieden hier goed en bloed deed geeven , om dobbe dobbe dob en fan fan te fpeelen voor den Koning van Engeland; doch dit laatst gezegde verzachtte hij, bij nader bedenking, met te herzeggen: dat hij liever ilerven wilde, dan zien, dat men het bevorderen van vrede, door eerlijke middelen, voor misdaad hieldt.
Hij werdt veroordeeld tot eene altoosduurende Zijn hechtenis, en zijne goederen werden verbeurd vonnis» verklaard. Koning willem, aan wien ook dit vonnis gezonden werdt, hieldt het zacht, naer gelang van de misdaad, doch fchijnt niet fterk Ff* ge-



VERKORTE VADERLANDSCHE
XVI. gedrongen te hebben op deszelfs verzwaring J f™- iialewyn ontfnapte in het jaar 1696 van Loc~ rii' rr vcfte"2-> en DCgal: zieh nzer Suriname, daar hij fnapt.0" "zijne dagen geëindigd heeft: de pilesduplessis, met wien hij gehandeld hadt, en die op Loeve* flein het leven der fchilderen gefchreeven heeft * is na den vrede van Rijswijk , in Wijnmaand van het jaar 1697 geflaakt: en de broeder desÓud - Burgemeesters , de Heer Mr. kornelis teerestein van halewyn , voormaals in blakende gunste bij Koning willem , toen hij nog. Prins van Oranje was, mede op vermoeden in verzekeringe gezet zijnde, werdt, na verloop van eenige maanden, op vrije voeten gefield.
Slag bij In het begin des jaars 1693, hadden dc Fran* Landen, fchen onder bouflers , zich zonder moeite1093. meester gemaakt van Veurne en Diksmuide: de veldtogt van dit jaar was in het bijzonder merkwaardig door den flag bij Landen , dien de Bondgenooten verlooren, om dat zij, min voordeelig gelegerd, en de Franfchen hun veel te fterk waren , en hen nu hier dan daar aantastten, tot dat zij geheel het leger op de vlugt bragten ; wijkende Koning willem met moeite; over de brug te Neerhespen, en ontkomende atiilone naauwïijks het gevaar van verdrinken: de Bondgenooten lieten hier 60 ftukken en 9 mortieren in den loop , en verlooren omtrent zevenduizend mannen; doch geene voornaame lieden dan den Graaf van solms , die aan eene wonde,, in het gevecht bekomen, overleed ï de Franfchen hadden niet minder en veele voornaame Bevelhebbers verlooren; dies luxeM' burg, die hier geboodt, niets ondernam, voor
dat



HISTORIE. 453,
dat het leger van bouflers zich met het zijne XVI. yereenigd hadt, en toen werdt Charleroi bele- AFn- j gerd, en, na omtrent eene maand zich dapper- ch,irletgi lijk verdedigd te hebben , veroverd bij ver- door de
drag. Franfchen
Ter zee, was op de hoogte van Caap Sl. veroverd. Vincent, tusfehen edijke Franfche en twee Zseflag Staatfche oorlogfchepen, onder de Kapiteinen [Hf,^ scuryver en van der poll een gevecht voor- van gevallen, welk vijf uuren duurde, en eerst te- Pincent. gen elf, daarna tegen zeven vijandlijke fchepen, zo lange en hardnekkiglijk uitgehouden werdt* dat de Franfche Admiraal tourville den Kapi•tein schryver naderhand vraagde, of hij eeir mensch of een duivel ware? na dat deeze fchepen voor de overmagt hadden moeten bukken, vielen omtrent dertig koopvaardij fchepen den * Franfchen in handen , hetwelk in Hooimaand aan agt-en-dertig fchepen ter walvischvangst uitgezonden, te beurt viel; ook werdt den onzen . geduurige fchade door de kapers van St. Malo St. Milo toegebragt, dies de Bondgenooten die ftadS;l30ra-^ vier dagen achtereen, in Slagtmaand, lieten bom- Daivct145* bardeeren , doch weinige fchade aan dezelve toebragten.
Doch na deezen ongelukkigen veldtogt j werdt 'er zan de zijde van Frankrijk , welk binnenlands met duurte en honger hadt te ftrijden , een voorflag tot algemeene bevrediging gedaan , die in Engeland van de hand ge~ wcezen werdt; terwijl men in 'sHaage beflotea •hadt, zich niet zonder zijne Bondgenooten met •de Franfchen te verdragen.
De gantfche zomer van het jaar 1694, werdt *f"J^ van de zijde der Bondgenooten gelkten met ti;)gejl F f 3 het



454 VERKORTE VADERLANDSCHE
XVI. het bombardeeren van verfcheide Franfche zee»
afd. fteden, hetwelk echter, zo wel als de landing ~ vjopfi.bij eenen toeleg op Br est, eenen min voordeegerooter,%en uitflag hadt, en het gelukte jan bart,
1694. eene Franfche Graanvloot niet alleen te herneemen , maar ook drie Staatfche oorlogfchepen op de hoogte van Texel te overweldigen: ts lande, was, om dat de Franfchen telkens een gevecht ontwecken, en met den Dauphin eenen fchoonen oprogt gedaan hadden, om Fransch Vlaanderen te dekken, niet anders uitgevoerd, dan dat de opzen de vesting Huij veroverden in
„ ... Herfstmaand.
ke aaa- De Herklijke gefchillen hier te Lande, tuskeu. fchen de Voetiaanen en Cocceaanen, die reeds eenigen jaaren geduurd hadden, en nu weder heviger fcheenen te worden, gaven aanleiding, dat de Staaten eenen weg beraamden tot vrede in de kerke; voofnamlijk, door vast te Hellen en te gelasten, dat de Hoogleeraars en Predikanten zich zouden houden bij de Formulieren van eenigheid en bij de Geloofsbelijdenisfen; en omtrent onbeflist gelaten punten zich gedragen naar de bijzondere kerkenordeningen; voorts geene ongewoone en onfchriftuurlijke fpreekwijzen gebruiken, noch zulke toepasfinge-n der Profetiën , die misnoegen en opfchudding zouden kunnen veroorzaken: wijders dat men in het beroepen der Predikanten,, alleen zoude zien, op perfoonen, itichtelijk in leere en leven, en van eenen gematigden en vreedzaamen aart: —— federt bedaarde de hevige Beid der twistende partijen allengskens; en de gematigdheid en vreedzaamheid kwamen veelen Predikanten nu bekoorelijker vpqr dan zij plag-
tens



HISTORIE» 455 ten, om datze den weg tot bevordering gewor- XVI.
, 0 AF».
den waren. # -. , .
Den 7 van Louwmaand van het jaar 1694, MARIA overleedt aan de kinderpokjes, Koningin maria Koningin van Engeland; die aldaar en hier te Lande, van Envan grooten en kleenen, oprechtelijk betreurd^'*™* werdt: de Koning, Nederlandsen Erf - Stadhou- jen< " der, was zo getroffen van haaren dood, die in haar drieëndertigfte jaar voorviel, dat hij verfcheide weeken buiten ftaat was om zich met zaken van gewigt bezig te houden; hetwelk, nevens meer andere redenen, oorzaak was dat hij eerst diep in Bloemmaand naer Holland overftak, en zich begaf naer het leger der Bondgenooten bij Gend verzameld: hetzelve j^amen
deed hij verfcheide bewegingen maken, tot dat belegerd* hij in het begin van Hooimaand, Namen deedt berennen , welke vesting van alles rijklijk voorzien , en met een fterk guarnizoen bezet was ; hebbende bouflers zich nog daarenboven met eenige Regimenten 'er binnen geworpen. ;
Geduurende dit beleg , zocht de Franfche De Prins Maarfchalk de villeroi den Prins van Vaude- van Vautnonty omtrent de Leije gelegerd, te overval- ^"eeji len; doch dees maakte zulk eenen roemruch- roern. tigen aftogt, dat hij, zo als Koning willem ruchtigea febreef, daardoor beter toonde een bedreven aft0St« Veldheer te zijn, dan hij door het winnen van eenen veldflag zoude hebben kunnen toonen.—■ Het beleg van Namen werdt onderwijl zo fterk voortgezet, dat de Stad op den 4 van Oogstmaand zich , bij verdrag, overgaf; wijkende de bezetting toen in het kasteel, welk terftond hierna werdt belegerd ; terwijl de Franfchen Ff 4 Diks-



456* VERKORTE VADERLANDSHE
XVI. ï Diksmuiden en Deinze innamen , en Brusfel flFt>' twee nachten en eenen dag lieten bombardeeren en met gloejende kogelen befchieten; waardoor die Stad eenige millioenen fchade leedt: het beleg van het kasteel van Namen ging middelerwijl zo fterk voort, dat hetzelve zich den 5 van Herfstmaand mede bij verdrag, moest S0B. overgeeven: bouflers werdt bij deeze gelegentleks in heid gevangen gehouden , wèl tegen het ver» verzeke- drag, doch uit weêrwraake over het vasthourionien" <-,en ^er bezettingen van Diksmuiden en Deinze, en weder tegen het gemaakt Kartel; maar hij werdt weigegaakt, dra geflaakt, toen-de Koning van Frankrijk beloofd hadt ook de gemelde bezettingen te zullen Haken: — het bemagtigen van Namen, is federt altoos gerekend onder de doorluchtigfte bedrijven van 'sKonings leven ; en in deeze eere deelde ook de beroemde Opper-Ingenieur koehoorn, die de voornaamfte werken deezer vestinge , voorheen, aangelegd en opgemaakt hadt: men hieldt hier deswege eenen openbaren dankdag, en gafallerleie blijken van vreugde; hoewel het winnen deezer vestinge eene geweldige fchat gekost heeft.
Te water was, in dit jaar, niet veel van belang voorgevallen.. Groot -Brittanje en de Staaten hielden twee vlooten in zee; de eene onder den Admiraal russel, die deSpaanfche zeelieden in Katalonie dekte ; terwijl de andere zich in en omtrent de hoofden ophieldt mèn het bombardeeren van St. Mak , Duinkerken en Calai ; hetwelk nogthans weinig gevolg hadt: fommigen tekenen zelfs aan, dat de fchade door dit bombardeeren veroorzaakt , het duigendst deel niet beliep, van de kosten, die tot f "> - h.e^



HISTORIE. 457
ket uitrusten der vloote en der bombardeer- XVf. galjooten , bedeed waren; doch dit bombar- Apüdeeren hieldt echter de kusten in geduurige onrust; gelijk ook de Bondgenooten, in dit jaar, tot aan en zelfs door de ftraat van Gibraltar, meester waren van de zee.
• De Staaten van Heiland, om een gedeelte .x aan? van de kosten des oorlogs te vinden, onlangs fpreeken eene nieuwe belasting gelegd hebbende op het 'ö trouwen en begraven, vonden die van den ge-™n rechte van Amfterdam goed , ten einde de ampt gepracht der begravenisfen te bepalen , en het maakt, groot getal der aanfpreekeren te verminderen, enz' derzelver beroep te maaken tot een ampt, welk Burgemeesters begeven zouden; gelijk ook het getal der lijk- en lantaarndrageren bepaald, en het loon der hoofdlieden , aanfpreekeren en draageren naauwkeuriglijk geregeld werdt: alle deeze en andere bijzonderheden waren in eene uitvoerige keure vervat, die den 31 van Louwmaand 1696, ftond integaan ; doch hieruit Oproer ontdond zulk een gemor onder het gemeen, daarover meest verwekt door buiten dienst geraakte aan- '69a' fpreekers , en derzelver vrouwen, dat het graauw haast aan het famenrotten ging, cn op den 30, in grooten getale , te hoop liep naer den Dam, fcheldende op de afgaande Burgemeesters , die de keur hadden helpen maaken: de hoofdlieden en draagers leeden ook last omtrent het Aalmoesfeniershuis: en op den volgenden dag, toen de Regeering de foldaaten in het geweer hadt doen komen, was de Dam ten 9 uuren reeds zo vol gepropt van allerlei flag van volk, dat de Heeren ter nauwer nood op het aSigdWs geraaken konden: geheel de Stad was 3 . Ff 5 W



458 VERKORTE VADERLANDSCHE
XVI. in beweeginge; kareis, jongens en vrouwvolk,'.. trokken op, gewapend mee puthaken, luiwagens, bezems, fchorteldoeken aan Hokken gebonden, en veelerlei ander geweer; en trommelende , met talhouten, op bier- en botervaten: men vertoonde befpottelijke lijkftafiën, in het gezicht der foldaaten, omtrent het Aalmoesfeniershuis, op den Dam, en aan andere hoeken der Stad; en aan het Stadhuis hadt men brieven geplakt, waarbij het te huur gefteld field werdt, om terftond betrokken te kunnen
worden: de Wethouderfchap, die eene
fcherpe keur tegen oproer wilde afkondigen, vondt nu geraaden dit nog wat te verfchuiven, en bekend te maaken, dat de keur op het begraven , voor den tijd van zes weeken zoude opgefchort blijven; hetwelk een geweldig gejuich verwekte onder het graauw, dat met eene> menigte vreemd bootsvolk, naer het Aalmoesfeniershuis aftrok, en daar de foldaaten op de -"n den vmSt dreef; waarna het huis van den BurgeBurge- meester boreel geplonderd werdt ; als dien meefler men alleenlijk hieldt voor den opfteller der keuboreel re^ om jjat dezelve door zijnen zoon, als Se-
derd?n" cretaris , ondertekend was,: Kapitein
spaaroog, die zich hier moediglijk, doch te Wgeelsch, tegen de woede der muitelingea verzet hadt, fcheen hierdoor ook hunnen haat op zich geladen te hebben; want zijn huis op de Reguliersgraft, moest kort daaraan ook de plondering bezuuren; gelijk mede des anderen daags dat van den Engelfchen Conful joseph kerby, die men uitmaakte voor een, vinder van nieuwe belastingen, en, veelligt, ook van de keure op het begraven; en hij was het ook, die
het



HISTORIE. 459.
het middel op het trouwen en begraven eerst XVI. hadt uitgevonden , en daarvoor eerlange een AVO'm jaargeld verwierf van vijftienhonderd guldens, geduurende zijn léven. Na dat hier alles deerlijk vernield was, werdt het huis van den OudBurgemeester üe vries met gelijke verwoestinge gedreigd; gelijk men ook 'sdaags te vooren dat van den Burgemeester de haaze gedreigd hadt.
Doch de fchutters en eenige vrijwilligers op Den de been gekomen zijnde, hadden den moedwil- moedwil, ligen hoop, met liaan en fchieten, hier en daar midlerwijl verdreven: een gedeelte echter " van het geboefte begaf zich eerlange naer het huis van den rijken Jood pmro, hetzelve aanvallende om te pionderen, in het afzijn de* bezitters , die geen deel altoos hadt aan de keure op het begraven; maar de burgers, ziende dat het de fielten nu om buit te doen ware, fchooten hier fchielijk toe; en ftuitten, door, de Jooden trouwelijk geholpen, de woede der plonderaaren, die in een oogenblik verflooven, achterlatende omtrent dertig, meest gekwetfle, gevangenen; het gild der turfdrageren, welk zich vrijwillig tot demping van den opfland hadt aangeboden, ftond nu op den Dam, gewapend met halve pieken: met den avond ge- Eenige raakte alles in rust, en ten 6 uuren werden tweebelbader gevangenen, bij toortslicht, uit eene vanme's f de venfleren der waage opgehangen; drie andere &lU2tCm leeden des anderen daags dezelfde ftraf: men deed fcherp onderzoek naer de fchuldigen, en gelastte het geroofd goed in handen van den Schout te brengen: de fchutterij, en de vrijwillige ruiters 3 bleeven nog eenige dagen in de wape*
nen,



4&*o VERKORTE VADERLANDSCHB
XVI. ncn , en het regiment guardes, uit 's Haage ^ afp. wclk, op twee uurenna, de Stad reeds genaderd was, kreeg bevel om te rug te keeren: op den 4 van Sprokkelmaand werden nog, zeven plonderaars met de galge geftraft. De beroerte was hier mede geheellijk bedaard, en de keure op het begraven bleef vernietigd: de Vroedfchap deed eerlange den fchutteren, in erkentenisfe der betoonde trouwe, eenen zilveren gedenkpenning uitdeelen. hsndkik Op den 25 van Lentemaand overleed te kasimir Leeuwarden, aan eene borstkwale, Prins henj !erie rtk kasimir van Nasfau, Stadhouder van Friesm' land , Groningen en Drenthe , en een der Veldmaarfchalken van den vereenigden Staat; opgevolgd wordende in genoemde Stadhouderfchappen door zijnen Zoon joan willem friso, onder de voogdijfchap zijner moeder : naauw* lijks twee maanden laater, ftierf op het OranjeWoud, de Prinfes albertina agnes, dochter van freobik henrik, en moeder van den overleeden Prinfe. Aanflag Mcn hadt. ook ? in ,jen aanvang deezes jaars,
Feren van eenen aanflag ontdekt tegen het leven van KoKoning riing willem, en om Koning jakob, die met willem. cene ifranfche vloote in het Rijk verwacht werdt, op den troon te herftellen; na welks te leurftelling en het ftraffen der fchuldigen, eene algemeene verbindtenis aldaar getekend werdt, om den Koning op den troon te handhaven ; wordende ook hier te Lande eenen plegtigen dankdag gehouden over het ontdekken deezer zamenzweeringe.
De Bondgenooten verbrandden., uit weerwraak van het gefmeed verraad in Engeland, fa.Fran\
feke



HISTORIE, fgfes
jr%e Magazijnen, en een groot getal kazernen XVI. en burgerwooningen te Giyet: wat laater werdt ■*FP' Calais door eene Engelfche vloote gebombardecrd, doch kleine fchade aan hetzelve toegebragt. St. Martin op het Eiland Rhee, moest een gelijk lot bezuuren; dus hieldt men weder de zeekusten in geduurige onrust; en noodzaakte den vijand zijne kragten te verdee-, kn: de beroemde jan bart, nu tot Ridder, ja» verheven, viel, in Wiedemaand, van de an- **** dere zijde, aan op de Hollandjche graanvloot, ^ollmddie uit de Oostzee kwam, veroverde de fregat- frhe ten, die dezelve geleidden, en nam of ver- graannielde een merkelijk getal koopvaardijfche-vlootaan* pen.
Te lande werdt, in de Spaanfche Nederlanden , de krijg flaauwelijk voortgezet: gebrek aan geld belettede de wederzijdfche legers iet tegen eikanderen te onderneemen: elk derzelven 'vergenoegde zich met onderhoud voor zich op 'svijands bodem te zoeken, waarmede het jaargetijde verliep, zonder dat 'er iets tusfehen de twee legers voorviel. ■■ Van de Franfche zijde bewerkte men bij het Hof van Tnrin bedektelijk zo veel in dit jaar, dat men den Hertog van Savoije van het groot verbond wist aftetrekken, en tot de partij van Frankrijk over te brengen. —— Op den Raad van Koning willem beflooten de Staaten en de Engelfchen nu ook met Frankrijk, welk fterk tot vrede neigde, onder de bemiddelinge van Zweeden, te handelen , waartoe zij ook den VredeKeizer eerlange overhaalden ; wordende tot de »a"i#'-P plaats der handelinge over denzelven^ het huis
H



4rj2 VERKORTE VADERLANDSCHE
XVI. te Rijswijk, den Koning van Groot-Brittaniën
AFI)' toebehoorende, gekoren.
Geduurende de vredehandeling zetteden de Franjchen de krijgsverrichtingen alomme voort, en belegerden in de Nederlanden de vesting Aath; doch Koning willem bij het leger gekomen zijnde, verklaarde aan den Keurvorst van Betëren, dat hij niet gezind was éénen man tewaagen, om eene Stad te ontzetten, welke de Franjchen toch met den vrede zouden moeten terug geven: hij maakte zich derhalven alleenlijk meester van eene voordeelige legerplaatfe, op welke de vijand het oog hadt: na' ' Aath het overgaan van Aath werdt 'er in dit jaar gaat aan 1697 ? niets meer ondernomen in de Spaanfchc de Fran- peperlanden geduurende de vredehandeling. In over. de West'-Indiën veroverden de Franjchen op
1697. de Spanjaarden de rijke Stad Karthagena, alwaar de buit op agt millioenen kroonen door hun begroot is; zij deeden daar en elders den Engeljct/in veel nadeels. Ook hadt de Heer dut guay trouin zich in Grasmaand meester gemaakt van de Hollandfche koopvaardijvloote», die van Bilbao kwam; na het bemagtigen van drie oorlogfchepen, die dezelve geleidden, onder het bevel van den Baron van wassenaar , Heere van St arrenberg, die bij deeze gelegenheid zwaar gewond en gevangen , doch om zijne betoonde dapperheid zeer gepreezen werdt: ha zijne geneezing werdt hij den Koning aangeboden, die hem, met veele tekenen van ach-» önge, ontving.
Czaar In dit jaar ondernam Czaar peter de eerste, rETE*, de1 Groote gebijnaamd, die van groote ontwer*Hne pen zwanger ging, eene reize door Duitschland



HISTORIE. < 463
«aer deeze gewesten, om in Hollanden Enge* XVI. land zich te laten onderrechten in de fcheeps- AFDbouwkunde, en andere wetenfchappen tot de ' zeevaart behorende: alvorens hadt hij ook daarom een gezantfehap aan de algemeene S:aaten afgevaardigd, welk eenige punten, den koophandel betreffende, hadt te regelen, en daarenboven heimelijk onderflaan moest, of men hem ook zoude willen bijfpringen in eenen ontworpen oorlog tegen den Turk.
De Gezanten waren niet lange op weg geweest, of de Czaar volgde hen, in onbekend gewaad, en ilechts van twee of drie dienaaren verzeld: hij onderhaalde zijne Gezanten fpoejdigh'jk, en kwam, in hun gevolg, in Oogstmaand , binnen 's Haage, daar zijne Gezanten terftond gehoor bij de Staaten verwierven, zonder dat 'er te deezen tijde, waarfchijnlijk, iet met hun gefloten werdt: wat laater hieldt de Czaar een monagefprek met Koning willem te „. Utrecht: terwijl hij in Holland was, oefende0^Bt. hij zich,te Amfterdam, inhetfeheepstimmeren,^ te met eigen handen, zonder op de timmerwerf dmlleranders dan pieter genoemd te willen zijn. In ^m in het volgend jaar vertrok hij naer Engeland, daar fcheeps; hij tot in Bloemmaand vertoefde; en in Hol- timuie-' land wedergekeerd zijnde, hieldt hij 'er zich nuren* maar ruim veertien dagen op; keerende vervolgens over Weenen , naer zijne Staaten, derwaards geroepen door oinnenlandfche bewegingen.
Op den 20 van Herfstmaand deezes jaars, Vredt Werdt de vrede tusfehen Frankrijk,., de Staaten, tusfehen de Engelfchen en de Spaanfclten gefloten: ook werdt tenzelfden dage een verdrag vankoophan- f„^2



4Ö4 VERKORTE VA DE RL A NDS CH J!
XVI. del en zeevaart getekend tusfehen Frankrijk en i AFI)- de Staaten, voor den tijd van 25 jaaren; waar-
s bij de zaken herfteld werden op den voet, waar
op zij vóór den oorlog beftaan hadden. 1
De gevlugte Franjche hervormden , zochten wel eenig voordeel te bedingen, bij het fluiten van den vrede, doch hunner pogingen waren vrugteloos; zelfs hieldt de Koning zich gehoond door eenen voorflag ter hunner herflellinge, welken hij hieldt aanteloopen tegen het oppergezag, hem over zijn eigen rijk toebehorende : de vrede bragt zelfs de zaaken der hervormden 111 Frankrijk, in érger ftaat dan zij te vooren geweest waren: het Hof kreeg meer gelegenheids om hen te vervolgen, dan men geduurende den oorlog geraden hadt gevonden. Staat dts . Het Rijswijksch Vreeverdrag ftelde den Lands. Vereenigden Staat in geen erger toeftand, dan dezelve federt het fluiten van den Niemvmeeg* fchen vrede geweest was: het belang van Koning willem, deszelfs Erfftadhouder,_of dat van den Protestantfchen Godsdienst, die vei Engeland gevaar gelopen hadt, en waaraan ook het belang van deeze Republiek verknocht was,, hadt den onzen deezen jongden oorlog op den hals gehaald: de vrede bevestigde Koning wil■ lem op den troon van Engeland, en beveiligde hier door den Protestantfchen Godsdienst aldaar, en in den vereenigden Staat te gelijk, meer of min : in zo verre dan bereikte ons Gemeenebest deszelfs oogmerk op de vredehandeling : voor het overige hadden zij niets van Frankrijk' te vorderen of te wachten, dan de herftelling van een voordeelig verdrag van koophandel en zeevaart , waartoe van de Franfche zijde



HISTORIE;' 4<%
gereedelijk bewilligd werdt. . Terftond na XVI.
liet lluiten van den vrede, waren de Staaten MObedacht geweest op het terug zenden der uitheemfehe troepen , welke zij in dienst gehad hadden: ook beraamde men al rasch eenen voec met Frankrijk, op het wederzijds vrijftellender ' visfeherije , koophandel en fcheepvaart; over eene nieuwe lijst der rechten op de koopwaaren in Frankrijk, werdt ooic iêdert lange gehandeld: in* het kort echter vielen 'er veranderingen voor in de zaaken van Europa, die den Vrede verbraken.
Gg &VII. AF-



:46t> VERKORTE VADERLAnDSche
xvir. : : L
afd.
XYJI. AFDEELING.
Beginnende met het jaar 1698, en eindigende met het fluiten van den Utrechtfcheti vrede, in het jaar 1713.
Door den Rijswijkfchen Vrede werdt de inwendige rust in Europa, voor een korten tijd / herfteld; en men mistrouwde de oogmerken van Frankrijk omtrent de Spaanfche nalatenfchap: de afneemende gezondheid des Konings van Spanje, hieldt de Mogendheden in geduurige onrust, die toenam, toen men befpeurde dat Frankrijk in de wapenen bleef: om de herHelde vriendfchap echter met de laatstgemelde kroon aantekweeken , zondt men de Heeren van odyk en van heemskerk , in plegtig Gezantfchap , naer Frankrijk, om onder anderen ook de lijst der rechten te regelen; waartoe ook een Gezantfehap uit dat Rijk herwaarts kwam; doch waarin men niet Haagde, om dat Frankrijk die lijst merkelijk verhoogen wilde, hetwelk de Staaten niet konden toeftaan. Koning In Hooimaand van het jaar 1698, kwamKowillem n;ng willem in 's Haage , daar hij de laatfte HoTand hand hieIP le8'gen» aan een verdrag over de 1698. verdeeling der Spaanfche nalatenfchap, na het affterven van Koning karel II, wiens aanftaande dood genoegzaam te gemoete gezien werdt: ook vernieuwden Groot-Brittanniën en de Staaten de voorige verbonden met de Kroon Zweeden i



HlSTORIff. 46>
den, en kwamen overeen om elkanders rechten XVii en bezittingen te. handhaven, en den algemee- ' nen vrede van Europa te bevorderen, vorens '
m^-rff^Vanhetj£lari682 6,1 l683- Inhet Doeteer, najaai deed Koning willem een keer naer Zelle ke«naer daar lm eep mondgefprek hieldt met verfcheide Dmtjche Vorften, welke hij zocht te ontheffen van den argwaan , dien fommigen tegen den aanwas van magt in het Huis van Oostenrijk hadden opgevat: op deeze reize bevorderde nii ook het huwelijk tusfehen den Roomsch-Koning Jozefus, en eene dochter van Hanovcr, welk kort hierna voltrokken werdt: ook werdt door bemiddeling van de Staaten, en die zijner Majelieit, de vrede bewerkt tusfehen den Keizer en de Porte die in het jaar 1609, den 26 van Louwmaand gefloten werdt, te Karlomtz ; bijwelk verdrag de Porte ook aan Polen de vestmgKamnuek , en aan Venetië, Morea en vericheide iterkten in Dalmatie afftond.
De lijst der rechten op de inkomende goederen, werdt in het jaar 1699 met Frankrijk ook geregeld Koning willem in Wiedemaand van Piakaat dat jaar herwaards gekomen, bewerkte dat delgende Staaten bij piakaat, de Engelfche en 'SchotfcheEn^che wederfpannehngen gelastten, binnen vijftien da-3/£" gen na de afkondiging, het gebied van dj£^~staat te ruimen; en in het volgend jaar werdt na den dood van den Keurprinfe van Beieren' wien men de Kroon van Spanje, na 'sKonings dood, bij het eerfte verdrag van verdeeling hadt toegelegd, en die in zijn zevende jaar wa^ overleeden, een tweede verdrag van verdeelin ge gefloten; bij welk nu de Kroon van Spanje aan den Aarohertoge karel van Oostenrijk, Gg 2 twec-r



458 VERKORTE VADERLANDSCHE
XVII. tweeden zoon van Keizer leopold j en Napels Agn. en Sicilië, en eenige omliggende Eilanden van
' ' de ToskaanJ'che kust, enz. aan den Dauphin
werden toegedeeld j terwijl dees ook Lotharingen hebben zoude, welks Hertoge dan het Hertogdom Milaan zoude te beurte vallen. In dit verdrag echter begeerde het Hof van Weenen, welk 'er zeer misnoegd over was, niet te treeden , maar wist ten behoeve van den Aartshertoge eenen anderen uiterften wil in Spanje te bewerken; waar tegen vervolgens de Franjchen weder een Testament of Codicil wisten te bewerken, ten behoeve van filips van Anjou, die bij hetzelve tot opvolger in's Konings Staaten verklaard werdt. mws Koning karel den 11 van Slagtmaand van Hertog' het jaar 1700 overleeden zijnde, vertrok de van Ai- Hertog van Anjou nog in Wintermaand naer Spanje , en werdt in Sprokkelmaand van het als lt jaar 1701 , te Madrid openlijk ingehaald a s nlw? in- Koning, onder den naam van filips V, die ook gehaald. yan - e verheffinge aan de Staaten kennis gaf; I?01" doch deeze, dralende te erkennen, moesten zien dat de Franfchen welhaast de fterke plaatfen in de Spaanfche Nederlanden bezetteden; en zich door verfcheide verdragen met andere Vorften verfterkten, om dus, ware het mógelijk , de gantfche nalatenfchap van Spanje aan Franknk hunne kroon te hechten; ontziende de Koning erkent 00k niet, na den dooc* van Koning jakob II, den Pre- die den j6 van Herfstmaand van het jaar 1701 vooVKo te St. Germain was overleeden, deszelfs zoon, ning van den zogenoemden Pretendent, te erkennen voor Engeland. Konjng van Engeland ; welken flap Koning willem aanmerkte als eene blijkbaare vredebreuk,



HISTORIE. 4(Jp
breuk, en over zulks bevel gaf aan zijnen Am- XVII. basfadeur om hec Franfche Hof ce verlaten: ge- AFD' _ lijk de Staaten dit gelastten aan den Heere van heemskerk; zo dat de oorlog nu als onvermijdelijk werdt aangemerkt: de Franfchen Aanflag hadden zelfs eenen heimelijken aanflaggefmeed, p.1 Iiran' om Maajiricht te vermeesteren; doch de Ge-M$£? neraal dopft , aldaar gebiedende, hadt het trkht. verradersch voorneemcn ontdekt, en deed de hoofdbeleiders eerlange zwaarlijk ftraffen. - Koning willem hadt ook nn in den zomer 1703. des voorleeden jaars 1703, onder de hand fterk gewerkt, om den jongen Prins van Nasfau , jan willem friso , tot Stadhouder van Holland te doen aanneemen, wanneer hijzelf mogt komen te overlijden; doch daar was luttel genegenheids onder de leden, om deezen. Prins tot zijnen opvolger te benoemen, zo dat hij het ftuk vervolgens fteekcn liet; verklarende ten eenigen dage, dat men dan moest wachten, tot na zijnen dood, om een befluit te neemen, welk zo heilzaam voor den Staat zoude zijn: in den herfst van het jaar 1701 , bevondt de Koning zich zó onpasfelijk dat hij aan den Graave vart Portland verklaarde, zo zwak te zijn, dat hij. meende niet tot den volgenden zomer te kunnen leeven, daar bijvoegende, dat men dit, vóór zijn overlijden , aan niemand ontdekken moest. In Engeland terug gekeerd, fcheen zijne Ma- Koning jefleit echter toeteneemen in krachten; hij ver- WiLLEM maakte zich geduurende den winter, gemeen- ^Engtl^i lijk ééns ter weeke met de jagt te Hampton- teru&. ' court; doch op den 4 van Lentemaand van het jaar 1702, van Kenfington derwaards rijdende» ftorcte hij, door het ftruikelen van zijn paard\ Gg 3 ft*



470 VERKORTE VADERL ANDSCHE
xv:t. ter aarde, en brak bet fleuteibeen van de rechte t Arp' fchouder. ronjat , zijn Onder - Heelmeester,
Vak van ^ ^et ^cm zettede' en zÜne Majefteit niet zijn vl"ij bevondt van koortfe, hieldt eene aderlating paard, nodig, doch de Lijfarts bidloo, den Koning 'sr avonds ten negen uuren zonder koortfe vindende , ontriedt de lating: na zes dagen fcheen do Vorst ook zo verre gebeterd, dat hij zich kleedcn liet, en aan verfcheide uitheemfche Gezcnten gehoor gaf: drie dagen daarna wandelde hij de gaanderij van Kenfington op en neer; doch daarna in eenen ftoel aan het fluir meen geraakt, werdt hij weder, met een huiSlerft, vering, wakker: hierop volgde koorts, braking en ftoelgang, die duurde tot aan 'sKonings einde , welk op den 19 van dezelfde maand voorviel ; ontflapende hij toen zachtlijk , des morgens tusfehen agt en negen uuren in het tweeënvijftigfte jaar zijns ouderdoms: bij het openen zijns ligchaams vondt men de breuk in de • fchouder geneezen; doch een gedeelte van de long en het ribbevlies ontfteken tot verfterving toe , hetwelk voor de eigenlijke oorzaak van zijnen dood gehouden werdt: hij hadt den Prins, van Nasfau tot zijnen eenigen erfgenaam benoemd; doch in een Codicil, den Graave van albemarls , zijnen voornaamften gunfteling, op het einde zijns levens de Heerlijkheid van Breêvoort, en tweehonderdduizend guldens ge* maakt.
SSijne af- Hij was altoos zeer zwakkelijk van ligchaams? '3ee 8' gefteidheid geweest; doorgaans aêmborftig, en zwaar' kugchende; wélk laatst ongemak hij uit de kinderpokjens gehouden hadt; doch het geacht Hond hem helder eq glinflerend: hij hads



HISTORIE. 471
een breed voorhoofd , gekromden neus, en XVII. bruin hair: zijn gantfche wezen was deftig en *rDontzachlijk: doorgaans was hij ftil, fomber en ernftig: zelden vrolijk, en Hechts bij weinigen: zijne fpraak was langzaam en koel, behalven in eenen veldflag, wanneer hij vol vuurs fcheen, en alom op alles acht gaf: voor dapper werdt hij in her. veld gehouden, doch tevens ongelukkig in het winnen van lieden en veldflagen ; hetwelk fommigen heeft doen twijfelen aan eenig gebrek van beleid en krijgskunde in hem: bedekt en agterhoudend was hij, en daarom minder gezien bij de Engelfche en Nederlandfche Gemeente die met gulheid en gemeenzaamheid te winnen is: hij werdt ligtlijk driftig, als hij tegengefproken werdt: hij fprak de Franfche, Engelfche, Hoog- en Neder-duitfche taaien allen even goed, en verftond iet van hec Latyn , Spaansch en Italiaansch: hij kende grondig den Haat en toeftand der Hoven van Europa, en floeg vooral de inzichten en bedrijven gade van het Franfche Hof, welks konftenarijen tegentegaan, de heerfchende drift van. zijn gantfche leven was: hij vattede ligtlijk argwaan tegen iemand op, en behieldt denzelven lang; fchoon men getuige dat hij zich nooit vervoeren liet tot onbetaamelijke wraak; — hij geloofde de waarheid van den Christelijken Godsdienst vastlijk , en ging, vooral des zondags, vlijtiglijk ter kerke, en oefende zich ook afzonderlijk, in het bidden, en in het kezender H. Schriften: een heerlijk getuigenis zeker, als in welke dingen niemand zich, opregtelijk, beftendig, en hartelijk kan bezig houden, zonder den invloed daarvan in zijn gedrag Gg 4 «ö



47S VERKORTE VADERLANDS CHE,
XVII. en z'jne verkeeringe te laten blijken: in de ui ter. acDi Hjke kerkzeden ftelde hij weinig gewigts, hef• = welk hem in Engeland eénige vijanden maakte s alwaar ook zijn edele en wijze voorflagaan bec Parlement, om de Bisfchoplijken en Presbyterianen met eikanderen te vereenigen, hem, in Londen alleen, zegt de I leer n. witsen , wet tagtigduizend menfchen verliezen deed: hij hieldt de voldrektheid der Godlijke befluiten voor ontwijfelbaar, en dezelve voor den grond
van het geloof in eene voorzienigheid: :
voor de Kerklijken in het gemeen toonde hi} Itleene achting, en verklaarde, zich altoos rondelijk voor het verdragen van allerleie gezindheden in den burgerftaat : in Engeland heefthij de veranderlijkheid des volks genoeg beklaagd, gelijk hijze ook wel voorzien hadt, en buiten Lands hadt men zulke kleene gedagten van zijn gezach aldaar, dat men hem Stadhoudervan Engeland en Koning van Holland noemde:: en, zeker hier was zijn gezach zo hoog gefteegen, dat veelen van den Staat, zonder zijnen adem, zegt witsen , niets durfden aanvangen: van dit gezach hadt hij, bij den aanvang zijner Regeeringe, zich bediend om zijne vrienden, of zulken die hij daarvoor hieldt, alom op het kusfen te helpen; ook deed hij zich, in Gelderland, Utrecht en Ovérijsfel een zeer onbepaald gezach opdragen over de beftelling der Regeeringe: de handeling over de opdragt van bet Hertogdom Gelder en van het Graaffchap Zutphen, deed fommigen vermoeden dat zijne "Hoogheid naer de opperde magt van de Landen Hond, en dit vermoeden fchoot diepe wortelen in groote Steden , die het tegenkanj tcij^



historie. 473
ten aan 'sPrinfen voorflagcn, wilden doen xvii.doorgaan voor een ijverig handhaven der ge- Avn',,Jt mcene vrijheid, waarvan het jaar 1684, een der merkwaardigfte voorbeelden heeft opgeleverd.
De tijding van 'sKonings aftterven werdt, niet zonder ontfteltenisfe, ontvangen in 's Haage ; fommigen echter hebben opgemerkt, dat de droefheid niet zo groot en algemeen ware, als eenige jaaren te vooren, over het afiterven / van Koninginne mama : men gaf eerlang bevel, om , zes weeken achter een, driemaal 's daags, t'elken reize anderhalf uur, de klokken te luiden; ook kleedden alle de Regenten zich, op 5s Lands kosten, in den rouw ; doch eenige lieden hadden de onbefcheidenheid van te fpotten met deeze openbaare tekenen van treurigheid , van welken fommigen te Rotterdam in hechtenisfe geraakten, en één, fchrijft men, te Amfterdam, door het geterd genieën gedood werdt.
Men oordeelde hier, dat de overleeden Vorst te veel aan den Lande verdiend hadt, dan dat men zijne gedagtenis , ongeftraft, zoude hebben kuiinen laten hoonen: ook hieldt men hem voor zo uitmuntend in veele deugden, dat 'er geene plaats fcheen te zijn voor eenig gebrek, welk hem , bij het gemeen, in verachting
brengen kon. De Heer van odyk hadt odyic
reeds in het jaar 1699, ter Vergaderinge van om'k °°f de Staaten van Zeeland voorgeflagen dat men ningwii.. den Koning op het Hof te Middelburg een me- lem te taaien ihndbeeld behoorde opterichten : ook Middel. werdt hiertoe veel genegenheids bij de leden fand.eea befpeurd, doch 'sKonings dood veranderde dé beeld op,.
Gg 5 ge-terichte».



474 VERKORTE VADERL ANDSCHBC
XVII. gedaante der dingen derwijze, dat hieraan niet, AFP> meer gedacht werdt. Truisfen ^an ZV^e ^es ^onings van Pruisfen werdt betwist " de j°nSe P™s van Nasfau gedwarsboomd, ten joan wil- aanzien der verkreegene erfenisfe van den Koning LEMFRisovan Engeland; welke zijne Majefteit zich, uit op' 'sKo- hoofde van het testament van fredrik henrik, nings na- geheel en al toeëigende: zonder dat de Staaten laten- van Holland deezen twist, die lang bleef hanfchap. gen> konden bijleggen. — De hooge ampten door Koning willem hier te Lande bekleed, bleeven ook onbegeven, en de Regeering der Gewesten , die geenen Stadhouder hadden, fchikten zich eerlange , bijnaer op denzelfden voet, waarop zij, na den dood van Prinfe willem II, gebragt was. Beroerte Ook ging dit in Holland toe, zonder eenige in Gel- merkelijke opfchudding ; doch in Gelderland icriand. ontfl-onden, in dit en eenige volgende jaaren, zorgelijke beroerten, dewijl fommigen zich gaarne herfleld wilden zien , in het bewind, waarvan zij, onder de Stadhouderlijke Regeering ontzet waren; welke begeerte aanliep tegen geene mindere driften van anderen, om zich te handhaven in het gezach , welk hun, door den Stadhouder was opgedragen, en waarmede zij zich nog bekleed vonden: het •morren borst eerst te Nieuwmegen uit, daar de Gemeentslieden, even als ook te Tielente Bommel de Regeering cp hun eigen gezach dwongen hunne ampten afteftaan: en fchoon de Staaten van Gelderland de oude Regeering wederom herflelden, wisten die van de nieuwe plooi, zo als men ze noemde, zich zo veel aanhangs te verkrijgen, datze andermaal hunnen aanhang op
het



HISTORIE. 475
het kusfen bragten. Te Arnhem en in de ove- XVII. rjge lieden van het Veluv/fche quartier, werden Arr>in den beginne van het jaar 1703, de Regee- ~" ringen ook door de Gemeentslieden veranderd ; jj^ gelijk ook in Sprokkelmaand, in de fteden van elders het quartier van Zutphen plaats hadt. wordt da
In Overijsfel gefchiedde, omtrent deezen tijd, ^eseeook diergelijke verandering in de Regeering der anderd, fteden; welke niet zonder merkelijke opfchuddingen toeging ; en twee Burgemeesters van Deventer hadden zich hunne afzetting zo fterk aangetrokken , dat het hun,, zo eenigen meenen, eerlange den dood veroorzaakte.
Te Amersfoort bragten fommige misnoegde GeweiRegenten, de burgerij ook in beweging; waarin dic!e bede Oud Burgemeester willem teekman gehou- a^utu '* den werdt, mede de hand gehad te hebben, foort. heter van houten en richard saab' hielden ook bijeenkomften, in welke men befloot de ganfche Regeering door de burgerij te doen bedanken , gelijk gefchiedde ; en waar door de gemelde drie, en anderen van hunnen aanhang in de Regeeringe kwamen: naderhand dwong men eenige oude Regenten de Stad te verlaten; en de Staaten van Utrecht te vergeefsch getracht hebbende de partijen te bevredigen, deeden de Stad door krijgsvolk inneemen, voorts de hoofden der oproerigen, gelijk menze noemde, in ' hegtenisfe neemen, en te Utrecht op Hazenberg brengen: de oude Regeering werdt toen herfteld, door Gemagtigden van den Hove: drie » gevangenen, namelijk, van houten, saab en teekman werden vervolgens gevonnisd, de twee eerften om onthalsd,de laatfte,ommethet swaard over het hoofd geflagen, en uit de Provin-



476' VERKORTE VADERLANDSCHi.
XVII. vincie gebannen te worden; welke vonnisfen < AF"; te Amersfoort, in het openbaar werden uitgevoerd: kort hierna werdt 'er eene algemeene vergiffenis door last der Staaten afgekondigd, van welke echter veertien perfoonen uitgefloten werden: federt wisten de Staaten hun befluit, op het hertellen der Wethouderen genomen, gelijk voorheen onder de Stadhouderlooze Regeeringe , te handhaven, onaangezien de pogingen van eenigen , die zich in het bewind zochten te dringen.
In Zeeland riep het gemeen, opgeftookt, zo men wil, door fommigen, dat wijle de Koning 's volks vrijheden gefchonden,-en een onmatig gezach geoefend hadt in de Provincie: oi)yk men verklaarde den Heer van ody-k vervallen wonK, van de waardigheid van eerften Edele, die men verklaard nu vernietigd oordeelde; doch liet hem de zitting van de ter algemeene Staatsvergaderinge behouden: > te waardig- tholen wist de Raadsheer jakob wouters zich eelieT eenen aanhang te maaken, door welken hij geEdslen noegzaam meester werdt van de Regeeringe alin Zee- daar; doch dit werdt zo euvel bij de Staaten land. genomen, dat zij hem, die zedert uit Tholen Veran- geweken was , openlijk indaagden, en 'er de jsrRe.inWet, door hunne Gemagtigden, op nieuws geering deeden veranderen : te Goes haalde men ■ de ;e Tholen. westerwyken en eversdyken , die in het jaar 1692 geweldig afgezet en gebannen waren, op den 23 van Bloemmaand van het jaar 1702, met ongemeen gejuich weder in, en herftelde ' hen in het verlooren bewind; ook verwierven zij vervolgens bij 's Lands Staaten vernietiging 'van de vonnisfen, tegen hen geveld, en van de witfpraak van zijne Koninglijke Majefteit zelve;



HISTORIE: 477
ve: te Middelburg werdt, door aanftoken van XVII. damel FANNius, en anderen, ook verandering AFL>,in de Regeeringe te wege gebragt, en de Bur- TeMi^ gemeester alexander de mungk, nevens twee deiburg. Raaden cn vier Schepens afgezet.
Midlerwijl was de oorlog den 15 van Bloemmaand van het jaar 170a door de Staaten aan Frankrijk en Sjjanje verklaard; hetwelk ook vervolgens door den Keizer en de Engelfche Koninginne anna gefchiedde, welke laatfte in alle de maatregelen des overleeden Konings
fcheen te zullen treden: • vier weeken nog Aanflag
voor dat de Franfchen van hunnen kant, den de7r Frmi"' oorlog verklaarden, zochten zij onder den Her-^^f1 toge van Bourgondie de Stad Nieuwmegen te megen. verras fen; en den Graaf van athlone, die met eene geringe legermagt bij Klaarenbeek gelegerd was, Van de Stad aftefnijden; doch dees Veldmaarfchalk, van'svijands aantogt bij tijds bericht zijnde, week gelukkiglijk onder het gefchut van Nieuwmegen , welks burgerij den vijand toen ook wakkerlijk te keer ging; hem tot tweemaalen uit de fchans Kijk in de pot dreef, en den aanval op twee poorten hunner Stad, zo dapperlijk afweerde, dat de Franfchen onverrichter zaake aftrokken ; welke behoudenis dier Stad, van te meer belangs voor den Staat was, om dat de vijand vandaar ligtlijk tot in het hart der Vereenigde Gewesten hadt kunnen doordringen: ook was Nieuwmegen zo ilecht voorzien, dat het zoude bemagtigd geweest zijn, indien athlone Hechts een half uur laater tot deszelfs befcherming ware aangekomen.
Het leger zedert merkelijk door EngelfcH.
man*



4^8 VERKORTE VADERLANDSCHE
XVII. manfchap verfterkt, en nu onder het opperbevel van den Graave van marlborough gefield, trok toen op dat der Franfchen aan, die tusfehen Gogh en Gennip verfchansd lagen i marlborough wilde hen aantasten, doch de Staatjche Gemagtigden beletteden dit, en verkoozen, dat men liever de fteden van het Spaansch GelVenh derland aantastte; weshalven Venlo op den 29 bemag- van Oogstmaand door den Baron van obdam Uê ' berend, en onder het beftier van den Generaal koehoorn, op den vijden dag daarna, bij verdrag bemagtigd werdt: daarop werden ook Stevenswaard en Roermonde, vervolgens Luik , ën deszelfs kasteelftormenderhandbemagtigd: — ook veroverde de Prins van Hesfen verfcheide fteden aan den Rhijn ; en de Hertogen van Wolfenbnttel die de Franfche zijde gekoozert hadden, waren in het voorjaar ook door dé Hanoverfche troepen gedwongen, die zijde te verlaten; welk lot ook den Hertoge van Saxen
Gotha te beurte was 'gevallen : ter zee
Spaar* was net ^er yereenigde Engelfche en Staatfche vtrvfoot vloote onder rooke en almonde gelukt, de vernield. Spaanfche zilver-vloot in de haven van Vigos, deels te veroveren , deels te vernielen; waaróver hier te Land eenen dankdag gehouden werdt.
In den aanvang des volgenden jaars werdt ook alle handel en briefwisfeling op Frankrijk én Spanje, van de zijde der Staaten, verboden: de Veldtogt in Duitschldnd, vroeg door de Franfchen geopend, deed de zaaken der Bondgenooten aldaar wat te rugge gaan; doch aan den Nederrhijn en elders ging het hun voor(boediger, door het veroveren van Rijnberk,



HISTORIE. 4^
Gelder en Bon; als ook door het overweldigen XVII. van de Franfche Liriiën in Vlaanderen: de Ge- AFD-' neraal obdam echter bij Ekeren onverwachts ~' door bouflers overvallen zijnde, met eene groote ovfermagt, werdt genoodzaakt te wijken, en al vegtende én vlugtende zich te bergen binnen Breda; hetwelk, naderhand te zijner oneere geduid, zo wel door hem verdedigd werdt, dat de Staaten van Holland verklaarden, niets ten zijnen laste gevonden te hebben; doch hijzelf niet naer zijn genoegen bevorderd, verkoos eerlange niet meer te dienen. Huij en Limburowerden naderhand door de Bondgenooten veroverd , die de Franfchen in geenen veldflag hadden kunnen wikkelen; en hier mede werdt de veldtogt beflooten, in welken de jonge Prins van Nasfau, dien fommigen gaarne tot Kapitein-Generaal zouden bevorderd gezien hebben, reeds blijken van moed en dapperheid hadt gegeeven.
Ter zee was door de vereenigde vloot in dit jaar 1703,, niets van belang uitgevoerd, en het den Franfchen gelukt, twee Hollandfche en eene Engelfche koopvaardij vlooten, ten deele te vefflroojen, ten deele weg te neemen, en eemge haringbuizen te vernielen; gerakende de óorlogfchepen, die de gemelde vlooten geleidden , na een hardnekkig gevegt, ook meest allen in 'svijands handen : de wakkere Capitein roemer vlak , (wiens naamgenoot nog met lof deezen Staat dient,) ontving eene wonde in het gevegt, waaraan hij eerlange te Toulon overleedt.
De Prins van Nasfau werdt, op het aandrin- De Prins gen van Friesland, met meerderheid van item-van Nas~
men/aMwordt



48ö VERKORTE VADERLANDSCHË
XVII. men, tot Generaal van het voetvolk bevorderd? AFD- onder zekere bedingen , waar tegen Zeeland " ' echter eene fterke betuiging liet dóen: de Prins vmT woonde den veldtogt weder bij; doch deeze voet- was vari weinig belang in de Nederlanden, uit Volk. hoofde van de zwakheid der wederzijdfche legeren : de Veldmaarfehalk van ouwerkerk kon de Franfchen tot geenen veldflag bewegen: het bombardeereri van Namen, alwaar hij de Magazijnen ih brand fchoot en veele huizen befchadigdê; gelijk ook van Brugge, door den Generaal spar, welks verdere fchade voor zeshonderdduizend guldens werdt afgekogt, was het vóornaamfte , welk in deezen oord werdc verricht; doch in 'Duitschland hadden marlmflia" borough en eugenius met hunne vereenigde enBEuo£- legeren eene groote doch bloedige zege bij den is:us win- Schellenberg , en vooral bij Hochflet op de nen den Franfchen èn Beiërfcheti bevogten * wier leger S^Mrt t'eenemaal verdelgd was ; want men begroot °C ' het verlies dier beiden op 40,000 dooden, en het getal der gevangenen op 13,000 gemee-" ncn,en 1200 Officiers: ook waren'er 30 Esquadrons paarden en dragonders in den Donau gejaagd, en grootendeels verdronken: meer dan honderd flukken gefchut, 25 mortieren , een. groot getal vendelen, ftandaardeh, keteltrommelen , tenten, en andere pakkaadje, en 8 kis■ ten met zilver, waren den Bondgenooten in handen gevallen ; die zich vervolgens van Augdnirg, Vim, Landau enTraarbach meester maakten.
Ter zee hadt de vereenigde vloot ook het geluk gehad Gibralter te veroveren , en de Franfchen bij Mallaga, in eenen zeeflag, die



HISTORIE. 481 •
door den nacht gefcheiden werdt, zo veel fcha- Xvir. de toetebrengen, dat zij, zwaar befchadigd, AfD' i naer Toulon terug zeilden.
Ondertusfchen bleeven in Gelderland de onlusten in verfcheide fteden, tusfehen de Regenten van den Ouden en Nieuwen Plooi, en derzelver wederzijdfehen aanhang duwen, en werden de algemeene itaaten in deezen twist eerlange betrokken; ja zo verre liep de hevigheid, dat men van wederzijde volk wierf , om zich tegen eikanderen te vezekeren, en de gemeene middelen te heffen naer zijnen zin: te Arnhem zettede men den Burgemeester van brinen af, en ter Stad uit: te Nieuwmegen, Opfcrmi« zochten eenige afgezette en gebanne Regenten, ^"5 ^ weder op het kusfen te raken door geweld, „e„en," doch werden in hunnen toeleg gefluit: vier der oproerlingen, die in handen vielen, werden op denzelfden avond uit de venfteren van het Stadhuis opgehangen: Dr. w. roukens, op heete daad gevat, werdt den anderen dag, 'savonds, op de plaats van het ftadshuis onthalsd : de Raadsvriend willem van loon , die zich hadt laaten Prefident Burgemeester maken door den nieuwen aanhang, werdt onbekwaam verklaard tot eenig ampt, hoewel het Hof van Gelderland hem onfchuldig oordeelde: de Advokaat servaas van kuilenburg, die de Tielenaars hadt opgeflookt, om de hand te leenen tot Regeeringsverandering te Nieuwmegen , week ten Lande uit, en werdt zedert openlijk ingedaagd.
Dus handhaafde zich , alomme in Gelderland, de nieuwe Regeering, die, volgens fommigen, onder de hand geflijfd werdt j door de H h ee:



482 VERKORTE VADERLANDSCHE
XVII. tegenwoordige Regeering van Zeeland, en met •flFD' naame door die van Vlisfigen en Veere : ook Betotrte was ^e rus^ *n Zeeland zelf op verre na niet herin Zee- Held, en in het begin van het jaar 1704, alZand, daar eene geweldige beroerte ontftaan, ten behoeve der oude Regeeringe, van welke fommigen zich door behulp van het gemeen, eenige Vïisfingers en Veerenaaren, ten Stadhuize indrongen, en het met geweld innamen, doch na pas drie uuren regeerens, door de gewapende burgerije, onder den Burgemeester van den brande , weder vandaar verdreven, en de pas geweeken Regenten, in hunne zetels herifeld werden; waarna deeze tweehonderd rijksdalers, bij openbaare afkondiging, beloofden aan elk, die eenen der genoemden Veerenaaren en Vlisfingers in hechtenisfe leverde, welker meesten toen uit Zeeland weeken: men kondigde echter naderhand eene algemeene vergiffenis af, en dus werdt de rust, te dier itede, weder herfteld; en federt, in veele jaaren, om zaaken van Regeeringe niet geitoord. ' 1705.' In den veldtogt der Bondgenooten in de Nederlanden , viel in den jaare 1705 niet veel aanmerkelijks voor, buiten het verkragten der , Franjche lienien in Braband, en het inneemen van Zouwtleeuw en Zandvliet: marlborougk en ouwerkerk hadden gaarne de Franjchen, in de nabuurfchap van Brusfel, welke zij onverwacht nabij gekomen waren, en onbereid vonden , aangetast, doch 'de Afgevaardigden te velde, den raad van slangenburg en anderen volgende , wilden dit niet toeflaan : hier uit rees in Engeland ongenoegen in het parlement, om welk te fuslèn, men een gezantfehap der-
waardü



historie; 483
waards zondt, en op het aanhouden van Holland XVII. befloot, in het volgend jaar, aanvallender wijze A™ _
te oorlogen- Bij Holland, Zeeland en
Utrecht, werdt in deezen jaare ook beflooten, zorg te dragen, dat Friesland en Stad en Lande den Prins van Nasfau in den Raad van Staate niet invoeren zouden, zonder eenparige bewilliginge yan alle de Gewesten.
De veldtogt in de Nederlanden in den jaare I7°& 1706, in Bloemmaand geopend zijnde, viel 'er den 23 derzeive tusfehen de Franfchen, onder villeroi en den Keurvorst van Beieren, en de Bondgenooten, onder de voorengetnelde legerhoofden, bij Ramillies in Braband een veldflag voor, ten voordeele der laatften: ouwerkerk dreef hier den vijand uit eenen yoordeeligen post, bij welke gelegenheid de Staatfche en Deenfche ruiterij zich wakkerlijk kweet; doch de bloem der Franfche benden toegefchooten zijnde, flrond de llrijd Langer dan een uur aan beide zijden hagchelijk: toen geraakte deStaatfche ruiterij eenigzins in wanorde, terwijl de Deenfche ftand hieldt; doch marlborough toen met 20 escadrons Engelfche ruiterij, toefchieten- soRouwf de, herftelde de wanorde, en bragt den vijand wint den aan het wijken ; gelijk dees ook op den aanval ^8 bii van schultz , het dorp Ramillies, na eenen dapperen regenfland verliet ; en toen, dewijl het vlugten algemeen werdt,'verklaarde zich de overwinning teenemaale voor de Bondgenooten , wier verlies hier ten hoogfte op vijfentwintig honderd mannen berekend werdt, terwijl de Franfchen wel agtduizend dooden, en vijfenzestighonderd gekwetften verlooren hadden; wijkende deeze daarop naar Leuven, m
Hh 5! • yapr



484 VERKORTE VADERLAND S CHE
XVII. vandaar naer Brusfel; wordende de eerstgemelafd. ^ plaats terftond daarna bezet, door de Bond'■ genooten, wier zijde ftraks door die van Bra¬
band en Vlaanderen gekozen, en door welken ook Oostende, Meenen, Dendermonde en Aath ■ veroverd werdt; met welke laatfte overwinninge men den veldtogt in de Nederlanden be-
n r fl°De Franfche kusten, werden dit jaar door geljrhen' onze en de Engelfche vlooten in geduurige onhouden rust gehouden, en mèt eene landing gedreigd: AsFraK' daarentegen deed de Ridder forbin, op een SinUS" kruistogt uitgelopen, den koopvaarderen-eenionrust- ge fchade: omtrent de Elve, lchoot hij in het begin van Wijnmaand, twee oorlogfchepen, van de zes die de koopvaarders uit de Oostzee geleidden, in den grond, en nam een derzelven: ook deeden de,Franfchen in dit jaar, van verfcheide zijde opening tot eene vredehandeling, doch de Engelfchen hadden geenen zin in de voorgeflage voorwaarden.
Omtrent deezen tijd dreef de Regeering van Goes in Zeeland, nevens die van Vlisfmgen en Veere , om de beide laatften van de leenroerigheid aan het Hof van Holland te ontheffen, tegen voldoening der waarde; doch de algemeene Staaten verftonden, dat de zaaken van het Markgraaffchap in haar geheel behoorden gelaten te worden, tot dat zij door den gewoonlijken rechter konden afgedaan worden. — Men drong ook in het volgend jaar, in Holland het befluit door, waarbij de Prins van Nasfau gehouden werdt uit den Raad van Staate, en men meende, dat het Hof van Berlin, 't welk den Prins laag zocht te houden, veel hadt toege-



HISTORIE. 485
gebragt, om de Staaten daartoe t; bewegen: XV!Iniettemin werdt den Prinfe, zo dra hij 20 jaa- AFD' , ren bereikt hadt, toegedaan , het Generaalfchap over het voetvolk te aanvaarden, gelijk hij 'er van toen af ook de gewoone wedde voor genoot. —— Op den voorflag van Overijsfel, werdt omtrent deezen tijd ook bij vier Gewesten geraadpleegd, om geenen Stadhouder in het vervolg aanteltellen , waartoe men ook de Provinciën, Gelderland, Friesland en Groningen, zocht te bewegen; doch 'er fchijnt niets uitdrukkelijks ten deezen aanzien, op dien tijd vastgefteld te zijn.
In Gelderland had Arnhem voornamelijk be- Misnoewerkt, dat de uitfluiting van den Prinfe van gen in Nasfau uit den Raad van Staate, met meerder-j^'^ heid. van ftemmen, ook aldaar was toegedaan; ,t uitflui_ doch dit verwekte merkelijk misnoegen van de ;en van andere Feluwfche fteden tegen die van Arnhem, <\kanjï • alwaar die van Wageningen, onder anderen, op een kwartiersdag dreeven , dat zekere ampten staate. niet dan geduurende den landdag behoorden begeeven te worden; doch deeze Afgevaardigden waren zo dra niet te huis gekomen , of het morrend volk riep dat zij hunnen pligt te buiten gegaan waren: de Regeering zettede daarop de Gemeentsiieden af, welken de oorzaak van hec morren der burgeren werdt toegefchreeven: een deezer afgezette lieden ging te Arnhem hulp verzoeken, welke terftond gereed gemaakt, en daarop de Stad Wageningen zelve , door die van Arnhem met geweld ingenomen werdt, 'alwaar men eenige Regenten toen van het bewind ontzettede; welke vervolgens op last der Staaten weder herfteld werden : gelijk 'er ook te Hh 3 ' Amt



48^ -VERKORTE VADERLAND S CHE
^Ktn' Arnhem eh Nieuwmegen ; zedert verandering »——L- in de Regeering gemaakt, en te Arnhem, wel een twaalftal perfoonen door de burgerije uit
de wet gezet werdt. Eerst in het jaar
1717, werdt 'er eene algemeene vergiffenis afgekondigd , (want tot zo lang ging het 'er zeer tweedragtig toe) en daardoor werdt eindelijk de rust in Gelderland herfteld. 1707* De veldtogt van het jaar 1707, liep zonder flag in de Nederlanden af, en zonder dat 'er eenige plaats belegerd of ingenomen werdt: de beide legers evenaarten eikanderen in fterkte, en fleeten den tijd met heen en weder trekken ; en eindelijk werden de Franfchen doof de Bondgenooten genoodzaakt, om bij Cambron over de Schelde te trekken , en achter hunne linien te wijken: de Prins van Nasfau hadt zich nu voor het eerst aan het hoofd vaii het voetvolk der Staaten geplaatst: aan anderë oorden hadden de zaaken der Bondgenooten i)e Prins zeer veel geleden: — in het jaar 1708, hadyanGVfl». c|e-n <je pranfcJjen na het inncemen bij verraswakker **mS van Gend en Brugge, ook Oudenaarden gedrag berend; doch hun leger fchielijk vandaar opgevoor Ou- broken zijnde, tastte dat der Bondgenooten, dié &7nar' °°k voorneemens waren hun flag te leveren-, ï7c8. op den weg naer Gavre aan; doch hier kweet zich de Prins van Nasfau zó Wakker aan het hoofd der Staatfche knechten, dat verfcheide regimenten der vijanden in wanorde en op dé vlugt geflagen werden; dies hij veel toebragt tot de overwinning , welke hier op den 11 van Hooimaand behaald werdt, óp de Franfchen, die 'er, naer men wil, wel 7000 gevangenen bij verlooren; hoewel zij hunne pak-
kaadjé



. HISTORIE. 4S~
kaadje in veiligheid naer Gend wisten te doen XVFi. voeren, verfchanfende zich ook eerlange achter _ AFB* de vaart, tusfehen Gend en Brugge; vanwaar zij eenen inval in het Land van Kadzand deeden, en dit deerlijk afliepen; om den Bondgenooten het afloopen des platten Lands van Fransch Vlaanderen tot in Picardije toe, betaald te zetten : kort na den flag bij Oudenaarde , werdt Rijsfel door de Bondgenooten belegerd, en den 23 van Wijnmaand bij verdrag ingenomen ; volgende de overgave des kasteels eerst op den 8 van Wintermaand; terwijl de Prins van Oranje dat beleg tot den einde
hadt bijgewoond : ook waren Gend,
Brugge , en andere plaatfen , nog voor het einde deezes jaars door de Bondgenooten bemagtigd. Geduurende deezen veldtogt was
de Veldmaarfchalk, Heer van ouwerkerk , te DeH.jer Roufelaar, in den ouderdom van 67 jaaren over- van ou" lëeden, en werdt in het opperbevel overliet Staat- fterftT^ fche leger opgevolgddoor den Graave van tilly.
De Prins van Oranje en Nasfau was in het begin deezes jaars 1708 , ook in het oranje bezit getreeden van het ftadhouderfchap van ^jxt net Stad en Lande; en floot den 1 van Bloem- stac(houmaand 1709 , een huwelijk met de Prinfesfè derfchap Maria louisa van Hesfen - Kasfel; bij welke over Stai gelegenheid de Staaten van Friesland hem een ™e g"" gefchenk van 60,000 guldens deeden: de Prin- tro'awt. les Sofia hedwigh, zijne zuster, was, kort te J7°9vooren, met karel leopold , Hertog van Mekelenburg, in den echt getreeden.
Sterk werdt 'er met rouille, voisin en de torcy, door fommige Heeren van de Regeering , onder medeweten van den RaadpenfionaHh 4 ri»



488 VERKORTE VADERLANDS CHE
XVH. f\5 heinsius, in den beginne van het jaar 1709, over den vrede gearbeid, doch Frankrijk, de onttrooning van zijnen kleinzoon , noch de overgave van eenige vestingen in den Elzas en het Dauphins niet kunnende verzwelgen, zo bereidde men zich weder ten oorlogehoewel ï)e torcy, door middel van petkum, de vredehandeling, het ganfche jaar door , min of
meer, levende hieldt. de Veldtogt werdt
nu door de- Bondgenooten geopend met het beleg van Doornik, welk na éene maand lang zich verdedigd te hebben, den a8 van Hooimaand bij verdrag werdt overgegeeven: het kasteel hieldt het uit tot in het begin van Herfstvan maand. Op den 11 dier maand viel de flag Jttuipia. voor bij JSialpIaquet ; in welke het krijgsvolk qUSC' onder den Prinfe van Oranje en den Generaal fagel , den vijand hef eerst deeden wijken, hoewel zij naderhand ook genoodzaakt werden terugtekeeren, naer de plaats, vanwaar zij gekomen waren: aan eenen anderen kant werden des vijands verfchanfingen overweldigd en ingehouden ; de vijand week toen naer de naaste lieden , en de Bondgenooten behielden het flagveld, hetwelk hun echter op een verlies van ruim vijfenvijftighonderd mannen te flaan kwam: het is twijfelachtig of 'er de branfehen wel meer volks verloren hebben : de legerhoofden; en onder deezen de Prins van Oranje en de Graaf van tilly , hadden zich wakkerlijk en ongemeen dapper gekweten in deezen flag, die federt, bij de Krijgskundigen is gehouden voor den fcherpflen en gevaarlijkflen van deezen gan•n't^ene ^en oorlog. —— Bergen in Henegouwen Touwen werdt daarna, onder het opperbevel van den L Prinfe



HISTORIE. 489
Prinfe van Oranje belegerd, en den 21 van XVII.' Wijnmaand bij verdrag ingenomen ; waar mede AFDt t de veldtogt in de Nederlanden eindigde. ^ ^
De onderhandelingen over den vreden, wer- en \f^e_ den nu, voornamelijk te Geertruidenberg, met nomen, de Franjchen voortgezet, doch, met eenige we- Vredederzijdfche hevigheid, vruchteloos afgebroken, handeling in het laatst van Hooimaand des jaars 171 o, p^nkrjjk toen men aan den goeden uitflag der onderhandelingen aldaar begon te twijfelen, was men te rade geworden , den veldtogt in de Nederlan- ' den te openen: midlerwijl had het Weener Hof tiet Keizo veel genoegen in deeze handeling der Staa- zetlijke ten genomen, dat hetzelve hun naderhand, of^°fSeeft te deezer gelegenheid, in dit jaar, den tijtelten (ien" g?.f van Celfi et Potentes, of H.oog-Mogenden\\\\\<A van welken tijtel Frankrijk nog weigerde te gee-Hoog ven, en eerst na verloop van eenige jaaren toe- Hé°|fenn.s ftondt.
Doual, Bethun e, St. Venant en Aire, werdzn in deezen veldtogt door de Bondgenooten £ belegerd en veroverd ; terwijl de Franfchen onder villars geduuriglijk zorge gedragen hadden , om tot geenen veldflag te komen: vrugtloos hadden zij ook gepoogd het Fort de Scarpe en Leuven bij verrasfing inteneemen: het eenige dat zij uitgevoerd hadden, was een convooi te flaan , welk naer het vereenigd leger trok, en de Stad Atrecht, waarop men het oog hadt, voor een beleg te dekken.
In Engeland viel in dit jaar eene gewigtige verandering voor in het Ministerie, waardoor de whig's , die bij de Koningin anna het meest in aanzien Honden, voor de partij der • tory's moesten zwichten \ terwijl Frankrijk.
Hh 5 zich



4QO VERKORTE VADERLANDSCHR
XVII. zich van deezen omzwaai bediende,, om in Eni AF"- geland over een afzonderlijken vrede te laten handelen: de dood van Keizer jozefus I, den • ^17 van Grasmaand 1711 voorgevallen, en in wiens plaatfe nu Koning karel , onder den tijtel van karel VI, opvolgde, deed ook Koningin anna , en deezen Staat neigen tot het hervatten der afgebrokene handelinge over den vrede.
Frankrijk verkoos echter eerst met Enge land afzonderlijk en in het heimelijk te handelen ; gelijk ook de Engelfchen heimelijk in Frankrijk deeden, zoekende Port Mahon en Gibralter, nevens verfcheide bijzondere voordeden voor hunnen koophandel te bedingen-
Geduurende dees bedekte handel werdt de veldtogt in de Nederlanden geopend; doch marlborouh, reeds genoegzaam vervallen uit de gunst der Koninginne, hoewel nog aan het hoofd des legers geplaatst, konde niets van belang ondernemen, dan op den 4 van Oogstmaand, toen hij de vijandlijke linien bij St. Omer verraschte, en Bonchain belegerde, en innam bij verdrag, op den 11 van Herfstmaand.
De Prins van Oranje, joan willem friso, had zich, in het begin van den veldtogt, ook naer het leger begeeven; doch werdt, na dat de Koning van Pruisfen , om de verfchillen over de nalatenfchap van Koning willem uit den weg te ruimen, in 's Haage gekomen was, door de Staaten en door deezen Vorst gedrongen tot de overkomst uit het leger derwaards; fchoon hij reeds gemeld hadt, dat men in het
leger



HISTORIE. 49!
ieger zijne tegenwoordigheid niet konde misfen: XVII. toen hij echter aan die begeerte wilde voldoen , AFr>' werdt hij daarin, door een' onverwachten ramp verhinderd:: op den 14 van Wiedemaand met obanjb zijnen ftoet aan den Moerdijk gekomen zijnde, verdrinkt Hapte hij met de Heeren verschuur, pletten- ^Jerd^"j berg ^ du tour i hilken, en eenigen zijner bedienden in de veerfchuit, om naer het Strijenj'che Sas overtefteeken; doch de wind opfteekende, met eenen zwaaren ftortregen, Hapte de Prins met du tour en hilken , in de fchouw over, en ging in de koets zitten, om voor den regen gedekt te zijn: niet zonder groot gevaar geraakte de veerfchuit over; maar de fchouw helde zo geweldig, dat men voor omflaan beducht was:^ niet verre van den overzijdfchen oever gekomen, tradt de Prins uit de koets, om zo veel te eerder aan Land te kunnen flappen; doch terwijl de fchouw, door tegenwind beneden den fleiger vervallen, wat hooger opftak , werdt zij dóór een rukwind geheel over zijde geflagen: de Prins, die Zich in het eerst nog aan den mast en, aan du tour vasthieldt, werdt door het geweld der golven uit de fchouw gcfmeten, en ging terftond te gronde: doch du tour en de overigen kwamen behouden aan Land. 'sPrinfen Kolonel hilken , die in de koets gebleeven was, liet hier ook het leven : het lijk van den Prinfe werdt negen dagen daarna , toen het boven kwam, gevonden, en den 25 van Sprokkelmaand 1712 te Leeuwarden begraven: zeer werdt hij, van alle de vrienden van het huis van Nasfau betreurd: de Koning van Pruisfen zelf fcheen zo getroffen van dit onverwacht overlijden, dat hij zich moest doen
ader-



492 VERKORTE VADERLANDSCHE
XVII. aderlaten : de Prins die reeds in verfcheiden AFD- veldtogten blijken van beleid en dapperheid ■ gegeeven hadt, bereikte naauwlijks 24 jaaren, toen hij op zulk eene deerlijke wijze verongelukte: hij liet eene dochter en eene zwangere DeStaa- Gemalin na: de algemeene Staaten, oordeelende tan ver- dat de Prinfes Weduwe, in haaren tegenwoordraagen digen fi.aat"? z}ch n}et met de vereffening der geFriïfen, fchillen, over Koning willems nalatenfchap, over d'e' bemoejen f konde , befloten met meerderheid ralaaten- van ftemmen, hoewel tegen den zin der Prinfchapvan £n tegen ^ pr0testen van Friesland en willem Gro^fjgm } b}j voorraad, deswege met den Koning van Pruisfen te verdragen, gelijk gefchiedde; tot dat 'er in het jaar 1732, een nader verdrag van verdeelinge getroffen werdt. willem De Prinfes Weduw beviel op den 1 van karel Herfstmaand van het jaar 1711 gelukkiglijk van ™soEge- eenen Zoon, willem karel hendrik friso, boren, die, Stadhouder van alle de vereenigde Gewesten, in den jaare 1751 , den 22 van wijnmaand in den vroegen ouderdom van ruim 40 jaaren overleeden is , in eenen tijd toen de handel, kunnen, zeevaart, manufactuuren en fabrieken van hem hunne herftelling en voortzetting verhoopten; na dat hij den Staat eenen vrede bezorgd had, welken wij thans nog zien duuren ; terwijl zijn Doorluchtige zoon, loffelijk 'sVaders voetftappen volgende, 'sLands vrijheden, voorrechten en zegeningen ter harte neemt, en lange nog, zo wij wenfchen, een handhaver en bevorderaar derzei ven blijven zal, en het geluk mogen genieten, om zijne ampten en waardigheden aan volwasfen zoonen te mogen nalaten.
Onder



historie; 493
Onder het handelen over den vreden, waar- XVI*toe de Franfchen een algemeen ontwerp had- MO' i den overgegeeven , welk veelen mishaagde, doch waarover men echter befloot, te Utrecht te zullen handelen; werdt 'er een ontwerp, zo men wil, door marlborough zelf, gefmeed, om geduurende den winter, eenen inval te doen in /Frankrijk; waar door men ook eenen opHand in dat Rijk meende te zullen veroorzaken: men wil ook dat Prins eugenius zo zeer naer deezen togt haakte, dat hij zoude gezegd hebben : te verlangen, om met de toorts in de hand, voort te rukken tot Verfailles toe; doch dit ont- marlwerp verdween in rook, door het afzetten des borough Hertogen van marlborough , die, voor het ™°r^..ne Hogerhuis, befchuldigd wegens het ontvangen ampten van aanzienlijke gefchenken van zulken , die verlaahet leger in de Nederlanden van mondbehoef- ten* ten voorzagen , door de Koninginne van alle De Herzijne ampten verhaten werdt. Sedert werdt tog van james butler , Hertog van Ormond, aan het Omtmd hoofd der Engelfche troepen in de Nederlanden ^""g ia gefield. plaats.
Maar dees Hertog was naauwlijks in het leger gekomen, of S. john , Vicomté Bolinghroke , toen Staats-Secretaris in Engeland, fchreef hem , dat hij zich in geen gevecht moest laten wikkelen, ten ware hij 'er merkelijk voordeel in zage; en veertien dagen later werdt hem uitdrukkelijk gelast zich in geenerlei gevecht ih te haten noch belegering aantevangen; doch hem te gelijk bevolen, deezen last zo geheim te houden, als mogelijk ware: want de heimelijke handel tusfehen de Hoven van Londen en Verfailles was nu zo verre gevorderd,
dat



494 VERKORTE VADERLANBSCHË
XVII. dat men zulk een' flap in Engeland durfde
AFn' waagen.
,, Ormond weigerde dan ook , volgens dien Deszelfs, , , ° r
W£.tiraojn_last, optetrekken tegen villars , toen men
Eén. deezen met voordeel kon aantasten, en lïoorde 'er zich niet aan, al durfden fommigen zeggen, dat de Bondgenooten door de Engelfchen verraden werden: alleenlijk dekte hij het beleg van Qiiesnoi, welk onder den Lt. Generaal fagel , 17I2# den 29 van Wiedemaand van het jaar 1712 ondernomen was, na dat hij alvoorens aan villars gefchreeven hadt, dat zulks gefchieden zoude ; te gelijk verzekerende, dat 'er geen man door hem gebruikt zoude worden, die door de Koninginne alleen betaald werdt: hem werdt ook het bezetten van Duinkerken door de Franfchen toegeftaan, mits hij tenzelfden tijde verklaarde , last te hebben, om niets meer tegen Frankrijk te onderneemen: want Frankrijk hadt reeds toegeftaan, dat filips van anjou kiezen mogt, of, de Spaanfche Kroon te blijven bezitten, of, van de opvolginge in Frankrijk afteftaan; en toen dees gekozen hadt, de Kroon van Spanje te blijven behouden, werdt 'er in Wiedemaand eenen ftilfiand van wapenen getekend, tusfehen de beide Hoven, voorden tijd van twee maanden.
Uit de aanfpraak der Koninginne aan het Parlement kort daarna gedaan, vernam men ook dat de Engelfchen der Staaten belangen wegens den koophandel, en Barrière geregeld hadden, zonder dat men wist hoe; dies men zich ten uiterfte misnoegd toonde over dit gedrag van het Engelfche Hof; doch men ftoorde 'er zieh in Engeland niet aan, en gaf zelfs al
de



HISTORIE. 495
de fchuld van het gebeurde aan de geenen , die XVII. hier te lande thans het roer in handen had- Arr>den. ' *™
Na het overgaan van Ouesnoi, fcheide or» scheidt mond zich met de Engelfchen geheel en al van zig met het leger der Bondgenooten af, kondigde inde EnSe^zijn leger een wapenflilfland af, en bezetadefj"™" Duinkerken, Gend en Brugge, welke twee laat-der Bond, fte plaatfen de Engelfchen niet begrepen wilden Seno°hebben onder de Barrière der. Staaten: en nat3n' deezen flap der Engelfchen neigde ook Amfterdam tot eene wapenfchorfing voor twee maanden; doch het befluit viel anders va.'sHaage,
waarnaar Amfterdam zich voegde. Na
den aftogt van ormond werdt het leger der Bondgenooten bij Denain door de Franfchen aangetast en geflagen , waarbij albemarle zelf den vijand in handen viel: weinige dagen later werdt ook Marchienne, de voorraadfchuur van het geiilliëerde leger, door de Franfchen ingenomen ; die voorts Douai, Qiiesnoi, en Bouchain herwonnen : in Wijnmaand" deeden de Franfchen ook eenen inval in het Zeeuwsch Eiland Tholen, de Stad inneemende, en haar Tlitim eene brandfchatting van 10,000 rijksdalers af- t00''ff perfende: de Staaten van het Gewest fielden £3!u terftond orde op de beveiliging; ook gefchiedde fchat. door gantsch Zeeland eene inzameling van penningen , ten behoeve der arme geplonderde ingezetenen; zijnde 'sLands Comptoir toen ook van ruim 500 gl. beroofd geworden.
Op de tijding der nederlaage bij Denain, De Graaf hadden de bedienden van den Franfchen Gezant ^hte MEnager, te Utrecht, die van den Graave van HENdoel HSCHteren, Staatfche Gevolmagtigden, fcham- afftanr}
per-



496 VERKORTE VADERLANDSCHE
XVII. perlijk bejegend; waarom deeze laatften, na AFD- dat hun deswege voldoening geweigerd was, .. de anderen, toen zij hun in de maliebaan ontwaard!^ moetten, in het aanzicht floegen; hetwelk meheid te NAger zo euvel nam, dat hij 'er bij den Koning Utrecht. Qver yaagde, waarop dees bevel gaf, dat men in geene onderhandelingen treeden moest, zo lange de Graaf van rechteren te Utrecht bleef; vorderende tevens van de Staaten, dat hij opontbooden en een ander in zijne plaatfe gezonden werdt, waartoe men, in weêrwil en tegen den zin van Gelderland, Overij fel en Groningen, befloot, ten einde aan Frankrijk genoegen te geeven; dies de Graaf afiland deed van de waardigheid, welke h'j te Utrecht bekleed hadt.
Onderwijl hadden de Franfchen in dit jaar ter zee ook eenige voordeden behaald, als St.Jago, in een der Raho-Verdfche Eilanden, overweldigd en geplonderd; eenen inval gedaan in de Lewards Eilanden , en de volkplantingen der onzen in de West- Indien, ah Suriname, Berhice , Curagao, onder brandfehatting gefield: tevens was de krijg in het Noorden nadeelig voor de Hollandfche fch'eepvaart, hebbende de Zweeden een groot getal van de Nederlandfche fchepen aangehouden, onder voorwendzel datze
Contrebande goederen hadden gevoerd.
De Staa. £)e Staaten beflooten derhalven billijk , om ten "oj" vrede te maaken op de beste voorwaarden; en vrede met tekenden , na dat de Engelfchen voor hun Frankrijk. Doornik bedongen hadden van de Franfchen, een nieuw verdrag van Barrière met Engeland, Sluiten op den 30 van Louwmaand van het jaar 1713? denzel. en 0p den 14 van Grasmaand met de Fran-
ven* Men een verdrag van vrede en van koopban1713. t]el.



HISTORIE. 497
del, niet zonder het ongenoegen te behaalen XVII. der Kelzerfchen: dees vrede werdt den volke, AFndes morgens van den laatstgemelden dag, door het losfen van eenige ligte Itukjens kanon, die voor het Stadhuis te Utrecht ftondcn, aangekondigd ; en naderhand gefchiedde de afkondiging door het gantfche Land, tot klein genoegen van het gemeen , welk zeer op de Engelfche Staats - Ministers gebeten w/as, die de onzen noodzaakten, na een roemrijken oorlog , eenen niet zeer voordeeligen vrede te fluiten.
Niet lange daarna kwamen ook de Gezanten van Koning filips, die nu voor Koning van Spanje door de Engelfchen en de Staaten erkend was, te Utrecht, alwaar met dezelvea ook over eenen vrede werdc gehandeld.
n XVIII. AF-



498 VERKORTE VA DER LAN D S COS
XVüL
Am " ~
XVIII. AFDEELING.
Beginnende met het jaar 1713, en eindigende met het fluiten van het verdrag van Seville, in het jaar 1729.
D e vrede was te Utrecht, zo dra niet tusfehen Frankrijk en deezen Staat getekend, of de Keizerlijke Gezant, Graaf van Sinzendorff, vertrok naer Wecncn, misnoegd op de onzen en de Engelfchen: de onzen echter, die eerlange Verdrag een buitengewoon Gezantfehap naer Frankrijk met En- zonden, om den vrede te bekragtigen, flootcn geland. le Tj[recht, met de EngelIchen, ook bijvoorraad een verdrag over de rechten op de koopMet Bern waaren in de Spaanfche Nederlanden, en met en de Bern en de Graauwbunderen kwam men, om'jcnt fundtr"' ^eezen ' °°k overeen tot het leveren van " eenige nieuwe vendelen Zwitzers : ook beveiligden de Staaten, in deezen jaare 1713, den handel en de zeevaart hunner ingezetenen, in Vrede de Middelandfche Zee en Levant, door drie bijmet 1 Al- zondere verdragen van vrede en fcheepvaart, met giers, de Regeeringen, van Algiers, Tunis en Tripoli. ll'fpLlT1 K°t°nie & Berbice, in den voorgaanden
jaare gebrandfehat door de Franfchen, en deswege eenen wisfclbrief gemaakt zijnde ten laste der Heeren joan en kornelis van peere , OudBurgemeesteren en Raaden te Vlisfmgen, als, voor een merkelijk gedeelte, eigenaars dier volkplantinge, welke deezen wisfelbriefweigerden



HISTORIE. 49p
den te betalen, zo werden de Franfchen met XViir. honderd en agtduizend guldens daar voor te Ayi>vrede gefield, door nik: en henrik van hoorn, "~ arnold dix en pieter schuurmans, waarvoor deezen den eigendom der volkplantinge bekwamen , die hun federt door de Erfgenamen van abraham van peere ook is opgedragen: eenige jaaren laater hebben zij den eigendom in die Kolonie voor agtmaalhonderdduizend guldens, afgedaan aan eene maatfchappije van deelgenooten, onder welken de handel op dezelve in fuiker merkelijk is toegenomen.
Na dat in het 1714, de vrede te Radflad £JJ£. tusfehen den Keizer en Frankrijk was gefloten, metS.p«. werdt ook den 26 van Wiedemaand de vrede P 8etetusfehen Koning filips van Spanje en deezen kenct*
Staat te Weggetekend: . in Engeland oeorob
overleed den 12 van Oogstmaand deezes jaars, I. KeurKoningin anna ; waarop de; Keurvorst van vorst vaa Hanoyer, naast aan haar vermaagfehapt, on- wordt * der den naam van george I, tot Koning uitgeroe- Koning pen, en in Herfstmaand derwaards, onderande- van £r,« ren door eenige Staatfche oorlogfchepen, be- g£land' geleid werd : de Vicomté bolingbroke was reeds vóór 'sKonings komste , als een verdacht aanhanger van den Pretendent, van zijn ampt verlaten en week toen naer Frankrijk.
- Met den Koning van Pruisfen waren omtrent VeykhiU deezen tijd eenige verfchillen ontslaan , over 'en met het aanleggen der tollen te Well, beneden Ven- Pruisfen, la, op de Maaze, hetwelk door de Staaten als eene nieuwigheid aangemerkt werdt; op wier van, yertoogen echter zijne Majefleic zo luttel gehoors gaf,: dat hij zelfs meende recht te hebli s ben,



500 VERKORTE VADERLANDSCHE
XVIII. ben, om overal in het Overquartier van GelderAF1)- land, waar hij wilde, uitgaande en inkomende rechten te vorderen: ook zocht hij kort daarna de Stad Graave, eene Heerlijkheid van het Huis van Oran je , te verrasten; doch dees toeleg werdt ontdekt en gefluit; gelijk ook een aanflag van dat Hof op Dlest in Braband, mede eene Heerlijkheid van het Huis van Oranje: zo dat nien hier, om diergelijke moejelijkheden te voorkomen, het gefchil over de goederen van dat Doorluchtig Huis aan de beflisfingen van den gewoonlijken rechter overliet. Begin der In dit jaar werdt ook de handeling over de bande- Barrière te Antwerpen begonnen , bij welke SS gelegenheid, fomtijds hevige verfchillen tusre der fchen de Staatfche en Keizerlijke Gemagtigden Staaten. ontltonden : te vergeefs zocht men aldaar ook eene handeling over een verdrag van koophandel in de Spaanfche Nederlanden tot Hand te brengen.
*7*5 In het jaar 1715 zonden de Staaten, des vertenon-33 zocht, een corps van zesduizend mannen, dertteu- welke zij verbonden waren, in zulk een geval, ren ge- aan Qruot-Brittanje te leveren, naer Schotland, Sóooo onder den Major - Generaal van der beek, bij man, hij gelegenheid van den opftand onder den Graave gelegen- van Mar, ten voordeele van den Pretendent, heid jan aldaar verwekt. weike echter eerlange gedempt, fte"ndPten en die gelukzoeker zelf hier door ook genoodvoordee- zaakt werdt, om dat Rijk , waarin hij , toe Jfvapf onderfteuning dier hopelooze onderneeminge, undentl' reeds gekomen was, ijlings wederom te verlaten.
Op den i van Herfstmaand deezes jaars overleed Koning lodewijk XIV, die door zijnen
ach-



HISTORIE. 501
achter - kleinzoon , den Hertog van anjou, XVüI. onder den naam van lodewyk XV, opgevolgd **', werdt, onder de voogdije van den Hertoge van orleans, als Regent des Rijks; die, op verzoek der Engelfche en Staatfche Gezanten, verklaarde, den Pretendent niet in Frankrijk te zullen dulden, noch hem te onderfteunen, maar zich ftiptelijk te houden bij den Utrechtfchen vrede ; waaruit bleek dat de Hertog zijn belang wèl kende en zocht te behartigen.-
Op den 14 van Slagtmaand deezes jaars, Hervet werdt ook het verdrag nopens de Barrière der Jrag over Staaten in de Spaanfche Nederlanden te Ant- d- B(ir" werpen tot ftand gebragt en getekend; waarna den Sta™ de klokken werden geluid, het g-efchut gelost, gereeen maaltijd op het Stadhuis gehouden, en een kend.
aartig vuurwerk afgefteeken : door dit AatJ>
verdrag werden de Staaten nu eerst bevestigd merkfng in het bezit van het geen zij bij eenen twaalf- daarover, jaarigen oorlog gewonnen, en bij den Utrechtfchen vrede bedongen hadden: zij verkregen bij hetzelve, den eigendom en de opperlte magt over een aanmerkelijk gedeelte van het Overquartier van Gelderland, en over een kleen gedeelte van Vlaanderen, waardoor zij hunne grenzen ten oosten en westen in grooter veilig heid dan voorheen, gefteld zagen; gelijk ze ook tegen ondernemingen van Frankrijks zijde, zich dekten door het leggen van bezettingen in Namen , Doornik , Meenen , Warneton, Veurne, Tperen en het Fort de Knokke, welke allen, in gevalle van oorlog, eerst moesten overweldigd worden , eer men van de zijde van Fransch Vlaanderen, op het grondgebied van li 3 dsa



Soa VERKORTE VA DE RL AND SC HE
XVIII. den Staat komen konde; en buiten welke kost» AF"' baare Barrière, men van dien kant, zich gee» "~ ne genoegzaame veiligheid fcheen te kunnen bezorgen.
Eenige onlusten wegens de fluiting van dit verdrag met de Keurvorsten van Keulen en den Paltz, en met den Koning van Pruisfèn, over de oefening van het rechtsgebied in het Overquarticr van Gelderland, werden vervolgens, door eenige overeenkomften vereffend. joan Eenigen tijd na het fluiten van den vrede niet va^ri?. Spanje , werdt door den Staat, als buitengepuRDA, woon Afgezant, derwaards gefchikt, de fleer Afgezant jOAN willem van ripperda , Vrijheer van Poelsfaafnaer^^' ^e a^aar eene zonderlinge rol gefpeeld Spanje, heeft, gelijk in het vervolg zal blijken: — om Vloot de Zweedfche Kaperi/en in de Oostzee, die zeer naer de verderflijk voor den handel, en hier te Lande Oostzee. voor openbaare Zeeroverijen aangezien werden, te beletten, zondt men van onzen kant, gelijk de Engelfchen ook deeden, eene vloot onder den Schoutbij nacht, lucas de veth, mer de Oostzee, die nevens die der Engelfchen, de koopvaarders befchermde, en toen eerlange terug' keerde. Een geweldige flormwind uit den Noord* Gewei- westen hadt jn Lentemaand deezes jaars, mernorai- kelijke overftroomigen veroorzaakt in Holland, wind. Zeeland, Friesland en Groningerland; en feSterfte ^ert eemge11 trjd heerschte hier te Lande ook onder bet eene zwaare fterfte onder het rundvee, die verrundvee fcheiden jaaren geduurd heeft; welke nogtans het zuivel niet hoog in prijs deed ftijgen, ter oorzaake van den Herken aanvoer van vreemd vee: hoewel dit niet gefchieden konde, zonder vcd celds uit het Land te doen gaan. ——
Ook



HISTORIE. 503
Ook was federt eenen geruimcn tijd, een ge- XVI!I. rucht onder het gemeen verfpreid, dat fommige AFP',, Regenten zich, door gefchenken, lieten bewegen tot ontrouw, welk gerucht zo veel invloeds en geloofs vondt, dat 'er de Staaten van fommige gewesten kennis van namen, en de algemeene Staaten eerlange befloten , om alle hunne leden, en die van eenige andere Collegiën, als ter Admiraliteit, des Raads van Staate, de Bewindhebbers van de Oost- en WestIndifche Compagnie, enz. bij eede te doen beloven, zich ftiptelijk te zullen gedragen, naer een piakaat, welk in Wintermaand, tegen het ontfangen van ongeoorloofde gefchenken, in het licht kwam.
Op den 17 van Sprokkelmaand van het jaar 1716, flooten de StaatfchelAmbasfadeurs in En- V£^onJ geland met die Kroon een verbond tot bevesti- met /?,,. ging van de voorige verdragen, en tot hand- stlani. having van het verdrag wegens de Barrière, door Groot - Brittan je ; gelijk die Kroon ook van de zijde der Staaten geguarandeerd werdt in het bezit van Gibralter en Minorka. • Czaar ^zaaj\ peter de Groote , reizens gezind zijnde, deed ^rootè * in den Herfst van dit jaar, verzeld van zijne komt a'nGemalinne, wederom een keer naer Holland-: dsnwat hij kwam, vooruit, te Amjlerdam ; vanwaar J"^"'" hij, in de Lente des jaars 1717, mer'sHaage en voorts naer Frankrijk vertrok: de Czarin onthieldt zich ,-jin zijn afweezen, te Amjlerdam, daar men haar met fpiegelgevechten te water, en op andere wijzen, veel vermaaks zocht aantedoen: men bewees den Czaar op zijne wederkomst, geene mindere eere, doch konde niet flagen in het voorneemen, om met hein een li 4 re-



504 VERKORTE VADERLANDSCHE
XVIII. redelijk verdrag van koophandel aan te gaan: A1?f)- het verhoogen der rechten in de Steden van Lijfland, welke hij zeer willekeuriglijk regeerde, maakte dat veelen hem nu ook met min gunftige oogen aanzagen - dan zij anders zouden gedaan hebben, Van Amjlerdam begaf hij zich naer het Hof van Berlin, en voorts naer zijn Rijk te rug.
Men raadpleegde ter ftaatsvergaderinge in dit jaar ook over het aanftellen van eenen Advokaat Fiskaal, die waaken zoude tegen de overtredingen van het piakaat, op het ontvangen van gefchenken gemaakt; doch de oneenigheden onder de Gewesten waren zo groot te deezen tijde, dat men niet kon verwachten, deeze zaak door een eenparig befluit tot ftand te brengen: eenige Gewesten hadden verfcheide vendels hunner knechten afgedankt; andere hielden hunne Compagniën voetvolks en ruiterije niet voltallig ; en Gelderland hieldt een zevende in, van 't geen tot de gemeene lasten moest opbrengen; men befloot dies op DeStaa- fcn voorllag van Overijsfel, om door het berfenYotKdwijv6*1 cener buitengewoone vergaderinge de het ba- eendragt en goede orde in den Staat te bewaawaaien ren : terwijl eenigen, het zij in of buiten de Va"drö Regeeringe, van veriland waren , dat men eenen Stadhouder moest aanftellen ; waartoe fommigen willen, dat de Koning van Engeland, giaine zijnen broeder ernst augustus, Bisfchop van Osvahrugg-, zoude bevorderd gezien hebben , na dat dees dc Weduwe van joan willem friso zoude gehuwd hebben; welk oogmerk men meende dat fommigen toen hebben geweten in ililte Cè verijdelen: —m men fprak toen
ook



HISTORIE. 505
ook om de fnkomften der posterijen te brengen XVIII. aan het gemeene Land, waar door de fchatkist, _ AF"- _ meende men, 's jaars twee millioenen zoude kunnen trekken. De Regeering van Rotterdam hadt onlangs de inkomften der Posterijen gebragt in de Stads kasfe, latende hun Postmeesterfchap bedienen op eene eerlijke jaarwedde; doch in de groote fteden van Holland, daar dit voordeeligampt aan de voornaamften uit de Regeeringe ftond, was men niet gezind zijn bijzonder voordeel afteftaan aan het gemeen: het gewigtigst punt ter overweginge , betrof het krijgsvolk, welk ook het eerst in aanmerking kwam in de gemelde buitengewoone vergaderinge op den 28 van Slagtmaand deezes jaars, * welke door adolf henrik , Graave van Rechter en, wegens het toen voorzittend Overijsfel, met eene deftige aanlpraak geopend werdt, waarin hij fterk drong op de noodzaaklijkheid der eendragt onder de Gewesten: ook fprak hij van ter zijde tegen de omkopingen, dewijl hij het piakaat daar tegen zeer fterk hadt helpen doordrijven ; willende hij, dat men de aldaar beraamde maatregels opvolgde, al ware het alleen om het volk te overtuigen van de eerlijkheid der Regenten , welke men gewoon was verdacht te maaken, als men eenige verandering in den zin hadt: toen nam men het ftuk van het krijgsvolk en dat der geldmiddelen in beraad; doch de Afgevaardigden niet gelast zijnde, om alles aftedoen, zonder rugfpraak te houden, zo was dit eene der redenen , waarom deeze vergadering lange zat en weinig uitvoerde : —— men belastte op het voorbeeld van rjelastea Heiland, de Obligatiën ter Generaliteit met hunne li 5 eenen



506 VERKORTE V A DE RL AND S HE
XVIII. eenen honderften penning, doch, op het aan-
AFD' houden van Gelderland, alleenlijk voor drie
oblisa- iaaren; en verminderde het krijgsvolk tot op
tién met ruim 34000 mannen, tegen den zin van fom-
eeren migen, en tegen het protest van Zeeland, welk
ften pen- Zeer euvel nam> dat nien 'er toe beflooten had, ning. met de meeste, niet met eenparige ftemmen: de vergadering zat nog tot in Herfstmaand van het jaar 1717, en fcheidde eindelijk, zonder dat de Gewesten het ééns waren geworden over verfcheiden voorname punten, waarom zij bijeen gekomen waren. Verbond Den 4 van Louwmaand van het jaar 1717, tusfehen floten de Staaten met Frankrijk en Engeland ^rnk'v'k een dr'evou^S verbond, waarbij de ProtestantenEnge-fche Opvolging in Engeland verzekerd , de land. Utrechtfche vrede bekragtigd, het flechten van Duikerken, en het dempen der Haven toegeftaan, en in gevalle van aanval, een onderlinge bijftand beloofd, en ook aan de Staaten den tijtel van Hoog Mogende Heeren door Frankrijk toegeftaan werdt; en men hadt de bijzonderheid der vereeniginge van deeze drie Mogendheden, tot welke de Abt du bois zeer veel hadt toegebragt, alleen toetefchrijven aan de veranderinge, door den dood van lodewyk XIV, in het fijstema van Europa, zo wel als in dat van Frankrijk, veroorzaakt.
ALBEver *n ^ -iaar ont^ond onverhoeds een oorlog wekt een' tusfehen Spanje , den Keizer en Frankrijk; oorlog berokkend door den Kardinaal julius alberoni , tusfehen die het Hof te Madrid deed twijfelen , of de denifei- ^Hand van de Kroon van Frankrijk wel plaats zèr en behoorde te grijpen ; inzonderheid wanneer Franhïji. Keizer karel VI, niet van zijnen eisch op
Span-



HISTORIE. 507
Spanje begeerde afteftaan; en men vondt goed XVill. den Keizer, toen bedremmeld in den krijg te- afd. gen den Turk, van Sardinië te beroven, welk " hij hadt behouden, na dat het in het begin des jongden oorlogs, door de Engelfchen, veroverd geworden was : men verdedigde zich wegens dit gedrag bij de Staaten, die met Groot- Brittan je hunne pogingen wilden aanwenden om den verbroken vrede te herftellen, waartoe men eerlange alle moeite deed, doch de handeling deswege duurde tot diep in het volgend jaar, eer men tot een befluit kwam.
Tegen het einde deezes jaars werden deeze Zwaaie Landen, en bijzonderlijk Groningerland, door ^Jfj" eenen zwaaren watervloed bezocht, bezwijkende veele dijken door eenen feilen ftorm uit denNoordwesten, op den 25 en 26 van Wintermaand, terwijl anderen, met moeite behouden werden: de Asjendelf tlche dijk op zes plaatfcn doorgebroken zijnde, werden daar door veele dorpen van Noorholland, van Zaandam af tot Avenhorn toe, onder water gezet; hetzelfde gebeurde de Uitgeester- en Heemskerkerbannen, door twee gaten, die in den St. Aagtendijk gevallen waren: in Friesland liepen eenige Grietenijen zo onverwachts onder, dat 'er veele beesten en eenige menfchen door verdronken; doch Groningerland, welk meerendeels onderliep, leed het grootfte nadeel , en het water ftondt in Groningen zelfs vier voeten hooger dan in den zwaaren watervloed des jaars 1686; men rekende dat 'er tusfehen de 14 a 15000 huizen om verre gefpoeld , meer dan 2000 menfchen, ruim 14000 Hoornbeesten en paarden, en over de aaooo varkens en fchaapen verdronken waren :



508 VERKORTE VADERLANDSCHE
XVIII. ren: dees vloed breidde zich uit over Oostfries' A*D land, en verder Noordwaards tot in Zweeden ~ en Denemarken , en veroorzaakte geweldige fchade: in het Zuiderquartier van Holland en in Z-. eland hadt de vloed de minfte fchade gedaan.
1718. Het volgen d jaar \ 718, is merkwaardig door den vrede tusfehen den Keizer en de Republiek Oorlogs pTgMtui en de Porte; het veroveren van bijfooed der kans geheel Sicilië door de Spanjaarden, en Spanjaar- het zeegevecht bij Pasfaro, welk zij tegen de dtn. Engelfchen hielden en verlooren, die gekomen Vier waren, om hen in deeze verovering van Siciliëvoadig teftremmen: vooral ook nog, door het fluiten vei bond van een viervoudig verbond, tusfehen den Kei' tusfehen zgr ^ prankrijk en Groot - Brittan je , (en verde S' volgens de Staaten,) waarin ook de Koning van zer, Sicilië deel nam, onder den tijtel van Koning Frankrijk van Sardinië: de Staaten werden 'er ook toe f^Enét' genodigd, en hunne overwegingen hadden voornamelijk dit onderwerp te bedisfelen, geduurende den zomer deezes jaars; gelijk men ook met meerderheid van (remmen befloot, daarin
deel te neemen: ook vereffende men met
Vereffe <je Keizerfchen in dit jaar eenige verfchillen, ning van ^ Qver ^ traftaat van Barrière gereezen wagefchnlen ren: het was ook in dit jaar, dat de jonge Prins over hc van Oranje , nu pas 7 jaaren oud, tot Stadhou» Barrière ^ yan Qroni„g-a2 verkoren werdt, onder detra at. zeifde voorwaarde als zijn vader en voorouders deeze aanzienlijke waardigheid aldaar bekleed hadden; hebbende hiertoe in het bijzonder gearbeid, de Heeren sicco goslinga, kornelis
schay, lewe van aduwart , de Graaf van
kniphuyzen , en anderen.
De



HISTORIE. 509
De onrustige Kardinaal alberoni , ten groo- XVIII. ten nadeele zijns Konings ondernomen hebben- . A1'D' ti de eenen opftand in Frankrijk te verwekken, ALBEKO, die nog bij tijds ontdekt werdt , hadt Spanje HI lracnc hierdoor in eenen oorlog met dat Rijk gewik- een' opkeld; en hier mede niet te vrede, zocht hij ^n fa ook den Pretendent in Schotland, in eene nieu- te""érwe onderneeming bijteftaan, zendende daartoe wekken, in het jaar 1719 eene vloot derwaards, die eehter door ftorm verftrooid werdt; terwijl de krijg te Lande, door de Engelfchen met hulpe der onzen, onder den Generaal - Major keppel , mede welhaast gelukkiglijk ten einde geb'ragt, en dus ook dees toeleg verijdeld werdt: hetwelk nevens meer andere tegenfpoeden, den Spaanfchen Koning filips bewoog, om den geestlijken floke brand, alberoni, eerst Madrid, voorts Spanje te doen ruimen, met bevel, om zich van allen handel over (laatszaaken , te onthouden.
Het jaar 1720 , is door de actiehandel in AftieFrankrijk en Engeland berucht, en dewijl dees ha.idd. met merkelijk voordeel gedreevenwerdt, maak- I72°" te dezelve ook de kooplieden en anderen hier te Lande gaande, die verfcheide handelgenootfchappen oprichtten , welke, als meest op losfe en windige gronden (leunende, of niet tot iland kwamen , of niet lang duurden, of in kwijnenden (land bleven; gelijk dat van Utrecht daarvan tot een voorbeeld kan (trekken; welk voorgaf eene vaart van die ftad tot in de Eem te maaken, en dien droom zo te verdiepen, dat men met groote fchepen, tot zelfs voor Utrecht zoude kunnen komen: doch alles is op wind en ijdelheid uitgekomen: nog in hetzelfde jaar, begonnen de actiën in de meest ontworpen
Maat-



510 VERKORTE VADERL ANDSCfHE
XVIII. Maatfchappijen te niete te loopen: te AmAVn' fier dam verboodt men den makelaaren zich met deezen windhandel te bemoejen; ook werden de Actiehandelaars hier het voorwerp der algemeene en openbaare befpottinge ; zo met woorden, als in prenten en gedrukte fchriften; ook in fchouwfpelen , waarin zij fchamperlijk werden doorgeftreeken: het graauw zelfs viel aan op een koffijhuis, alwaar zij vergaderden, en zoude het geplunderd hebben, ware het niet door de Schouten en gerechtsdienaaren gefluit geweest: dus verviel dees Actiehandel in het kort; tot bijstere fchade van veelen, die buiten Haat geraakten om hunne fchulden te voldoen; terwijl eenige weinigen 'er veel bij gewonnen hadden.
De vervolgingen, die de Hervormden in Hongarijen, Duitschland en vooral in den Maatre- Paltz, te deezen tijde bezuuren moesten, begelen der wogen de Staaten, om te dringen op herftel onTde"' van de bezwaarems^en hunner Geloofsgenooten vervol- in den Paltz; doch hierin niet flagende, begingen diende men zich van krachtiger middelen, en vorrnden befl°ot de Platen tegen de jefiuiteti ftrenginDuitich-tifo re doen uuv°eren; doende verfcheide lani te Roomfbhe Kerken in Gelderland en Holland doen op. flujten, en de Jefuiten alomme ten Lande uit homen. vertrei.i{en. waardoor allengskens de verdrukkingen in den Paltz een weinig verminderden; en waarom, na verloop van eenigen tijd , ook hier te Lande, wederom eenige oogluiking gebruikt werdt.
Voorbe- Het woeden van de pest te Marfellle, deed hoedzels den Staaten het inloopen hier te Lande, vertegen de D}eden aan alle fchepen, die vandaar, of uit pes' eenige



HISTORIE; 511
eenige Franfche havenen aan de Middeïïandfche XVitt. zee, kwamen: ook gebruikten zij zonderlinge Ar"~ voorzorg omtrent fchepen en goederen van de . Levant herwaards komende, en deeden zelfs Lazaretten, op de zeedorpen opflaan, om in dezelven perfoonen en goederen, uit geftrande fchepen, die van befmette plaatfen kwamen, te bergen: het opvisfchen van befmette goederen , werdt ook volflrektlijk verboden: in de volgende twee jaaren fielden de Staaten nog naauwkeuriger orde op het weeren van fchepen en goederen, van befmette plaatfen komende; doende zelfs fomtijds verdachte fchepen met de ladinge verbranden, en het volk daarvan, ongekleed aan land brengen, om aan een afgelegen oord, eenigen tijd te verblijven, eer men het verder landwaards in komen liet; doch na het ophouden der pest in de Levant en Frankrijk , hielden ook deeze voorbehoedzels op.
Op den 3 van Oogstmaand deezes jaars 1720, was overleeden de Raadpenfionaris heinsius, die nu ruim 31 jaaren, (hetwelk, behalven aan oldenbarneveld, aan niemand, voor of na hem, tot nu toe, zo lange gebeuren mogt,) dit ampt bekleed, en na den dood van Koning willem 5 zijne maatregels wel veranderd, doch zich zodanig gedragen hadt, dat de Franfchen niet konden roemen, dat hij met hun heulde: de • mindere partijfchap onder de Gewesten, maakte dit aanzienlijk ampt nu ook minder gevaarlijk dan ten tijde van de witt. Mr. izaak van hoornbeek werdt op dezelfde Wedde van 12000 guldens, gelijk heinsius hadt genooten, met eenparige Hemmen tot het bekleeden van hetzelve verkoozen, en ook op gelijke Inflructie;
hoe-



512 VERKORTE VADERLANDSCHE
XVIII. hoewel uit dezelve alles gelaten was, wat tot afd. ,jen perfoon en het ampt van Stadhouder van Holland eenige betrekking hadt: de Ridderfchap en Edelen van Holland namen hem tenzelfden tijde aan, tot Penfionaris hunner orde. 1721. In de Lente van het volgend jaar 1721 beUitrus- floten de Staaten, op de klagten der Levantfche tingtegen jj00piieden , wegens het aanhoudend rooven riitftn. der Algerijnen, een Esquader van 8 oorlogfchepen te zenden naer de Middeïïandfche zee, onder den Vice-Admiraal francois van aersen van sommelsdyk • die dien ganfchen zomer, af en aan, door de ftraat kruistte, zonder eenig vijandlijk fchip te kunnen veroveren; terwijl nog veele koopvaardijfchepen den Algerij' ntn in handen vielen: de Schout bij Nacht henrik grave , in het jaar 1722, met een diergelijk fmaldeel in zee geileken, hadt het geluk van twee Algier/che "kapers te bemagtigen.
wiiaïm In dit jaar werdt de jonge Erfiladhouder van karel Friesland, de Vader van onzen tegenwoordihendrik gen Erfiladhouder, fchoon nu nog pas elf jaaren wdt' bereikende, Stadhouder van Drenthe; en eeniftadhou- gen zijner vrienden arbeidden toen ook, om der van nem van het ftadhouderfchap van Gelderland te f"cd" verzekeren, waarin zij ook Haagden, ondanks ietlani. de poogingen der Staaten van Holland om zulks te beletten; want op den 2 van Slagtmaand deezes jaars werdt zijne Inftru&ie, die echter zeer bekrompen was, daartoe opgemaakt; men befnoeide bij dezelve het gezag deezer hooge waardigheid merkelijk, en kon, na dat men nu al tien jaaren aan het ftadhouderloos bewind gewoon was, nietbelluiten, om een groot gedeelte



HISTORIE» 513
deelte van zijn gezach aan eeneenigen, en wel XVIII. nog zo jongenVorst, optedragen : het bijleggen AFDder gefchillen tusfehen de onderlinge leden en fteden van het Hertogdom, was, bedenkelijk, eene der beweegredenen tot deeze aanltelling; om dat men in dit opzicht liever de uitfpraak van eenen Stadhouder , dan van eenen zijner Bondgenooten hebben wilde. —— De ftadhouderlijke waardigheid was dan in Gelderland nu zeer van natuur veranderd, en van een groot deel haars voorgaanden luilters beroofd: nogtans verftonden 's Prinfen vrienden en raaden , dat hijze op deezen bekrompen voet moest aanneemen; naardien dit den weg konde baanen tot zijne verdere verheffing , en het ligter te vermoeden was, dat de vier overige Iradhouderlooze Gewesten, dit Geldersch voorbeeld volgen zouden, dan wel anders, nu zij zagen door welke voorwaarden men zich konde verzekeren tegen het ukftekend ftadhouderlijk gezach: het gevolg echter toonde ^ dat de vier Gewesten ongezind bleeven, om den Prins geduurende zijne minderjaarigheid, tot Stadhouder aanteftellen: hoe hetzelve naderhand van alle de Gewesten zamen, op onbekrompen voorwaarden , in den jaare 1748 gefchied zij, behoort tot de gebeurtenisfen van dat merkwaardig jaar.
In Oogstmaand deezes jaars, werden vol- Am* gens befluit van de Staaten van Holland en ^j^j". Westfrksland, ter onderlteuninge van 's Lands „Ij^ bezwaarde fchatkist, weder eenige Landen * in Hoitienden en ambagtsheerlijkheden , tot 's Landsiantij_vep3 Domeinen behoorende, openlijk opgeveild en oc ^ verkocht, de meeste aan bijzondere peffoonen;
Kk eeni-



514 VERKORTE VADERLANDSCHE
XVIII. eenigen aan de naaste fteden; anderen aan de ,AFD' Regenten der plaatfen zeiven; terwijl men echter het hooge rechtsgebied der ^ plaatfen niet wilde vervreemden van de Generaliteit. defchef11' .De °PrichtinS der Oostendefche MaatfchapMaat- PÜ'e door den Keizer, om ten behoeve van de • fchappij Ingezetenen der Oostenrijkfche Nederlanden, °p8e- op lndië te vaaren, gaf den Staaten en Grootnc c" Brittanje zeer veel te doen ; toonende men van dien kant, dat het verleenen van een octrooi daartoe, met de verdragen ftreedt, en doende de redenen ten tegendeele, in verfcheide openbaare fchriften tegenfpreken ; doch ondanks deeze fchriften, en het verbod der beide Mogendheden , aan alle hunne onderzaten , om eenig deel in dezelve te neemen, hetwelk ook in Frankrijk werdt verboden, ging dezelve echter voort, en kreeg haare hoofdfom binnen korten ingefchreeven. rjcmKE- Terwijl men met Algiers van de Staatfche zijde LIS ' te vergeefsch eenen vrede zocht te bewerken, vbr in veroverde de Kapitein kornelis schryver, gevecht onder het Esqnader van den Schout bij Nacht met deJl- G0DIN behoorende , eenen Algierfchen kaper genjnen. van ^ flukken, in Wiedemaand des jaars 1724, en maakte in Wijnmaand jagt op eenen anderen, die het bij Tetuan , op ftrand zettede, en zijn eigen fchip in brand ftak. J725. In het jaar 1725, hadden de Keizer en de Koning filips V, van Spanje eenige verdragen te Weenen geflooten, welke met recht den argwaan der Staaten, en van Groot- Brittanje en vznl?a Frafikrïjk hadden gaande gemaakt; gelijk ze nover 00'c de afbreeking van de onderhandelingen te tusfehen Kamerijk veroorzaakt hadden, en voet gegeven
tot



HISTORIE.' gij
tot het aangaan van het verdrag van Hanover, XVIIt. tusfehen Frankrijk , Groot-Brittanje , en A,D' u Pruisfen; tot welk ook de Staaten genoodigd Frankr^ werden. Engeland
Het jaar 1725 $ liep ten eindë, zonder dat de en Ptuit* Staaten tot een befluit kwamen omtrent de twee fenverdragen; hoewel de gevoelens der meesten neigden tot dat van Hanover: in andere zaken Holland viel luttel voor van gewigt: alleenlijk kochten ^"PJ rfd de Staaten vanin Wijnmaand, dehooge HeerHjir* Heerlijkheid van Ameide en Vianen $ met het heid van geene 'er onder behoorde, van simon henrik * Amtldt Graave van dei1 Lippe Detmold, die dezelve enfïawii* bezat uit hoofde van zijn huwelijk met eene Graavinne van don a $ dochter eener zuster van den laatften Heer van Vianen , uit het huis van brederode i de inkdop en de Onkosten beliepen agtmaalhonderd en negentigduizend en tweehonderd guldens; wordende de Staaten$ op den a van Slagtmaand , plegtiglijk j als Heeren van Viane ingehuldigd: — ook werdt 'er een nieuw t^ieuW piakaat en lijst op de inkomende, ert uitgaande piakaat rechten ontworpen; welke federt, volgens diert voet 5 geheven werden $ döch niet met die een- êtl uit- " parigheid, als men vei vacht had: ook eischteh gaande dezelve veele Verbeteringen , omtrent welke rechter^ men niet, dan na het verlopen van veele jaaren elkartderen konde verdaan.
In het jaar 1726 , werdt dë Hertog VaM *7*ö* Èouröon van het bewind als ftaatsdienaar in Frankrijk ontzet, en hetzelve geraakte toert in handen van den Oud - Bisfehop van frejüs$ die vervolgens als Kardinaal de fleüry is békend geworden" ; doch vaii meer belang Was de Staatsverandering iri Spanje $ Omtrent Kk a Ö««*



516" VERKORTE VADERLANDSCHE
XVIII. deezen tijd voorgevallen; ten aanzien van den Arr>- Hertoge van ripperda, een Nederlander van afkomst, en toen eerde ftaatsdienaar van Span>je, van welke perfoon wij, hierom, wat om* Handiger fpreeken willen: dees Heer, in het van Kir-jaar 1715, van wege deezen Staat, naer Spanje r-ekda gezonden, hadt drie jaaren daarna, te Madrid,
VRolmsch den R-oomfclien Godsdienst omhelsd, en was oomsc 1. jlier(joor vemuen van de waardigheid, welke
hij , van wege der Staaten aan het Hof van Richt Madrid, bekleed had: federt had hij zich beweeverij- zig gehouden met het oprechten en voortzetten en op. van weverijen in Spanje, zonder zich te kreunen aan het nadeel, welk hij hierdoor aan zijn vaderland toebragt: door zijne zucht tot bewind in ftaatszaaken, drong hij zich allengskens zo zeer in de gunst der Koninginne, dat hunne Majefleiten, hem den handel aan het Weener Hof toevertrouwden , werwaards hij , onder Handelt den naam van Baron van paffemberg gezonden voor Werdt; alwaar hij zich zeer los, onbezonnen, onder' en onbefcheiden gedroeg ; voornaamelijk omden naam trent de Koningen van Groot - Brittanje , en van paf- pruisfen, en de Staaten der Vereenigde Nederfembekg. imdm . hoewel hij door het fluiten van het Weener verdrag, de gunst der Koninginne hadt verworven, terwijl hij van tijd tot tijd groote onderflandgelden aan den Keizer bezorgde, .waartoe hij het volk zwaarlijk drukken moest, en hetwelk hem dus den gemeenen haat op den hals haalde: hier door behieldt hij nog eenen geruimen tijd de gunst der Koninginne, die zich van dat Weener Verdrag groote voordeelen voor haare kinderen beloofde ; doch de Hechte Haat derKoninglijkegeldmiddelen, bragt
hem



HISTORIE. 517
hem eindelijk in zo groot eene verlegenheid, XVIII. dat hij, geen kans ziende, om aan de behoeften Arnvan het Weener Hof te voldoen, zich naauwer met Groot - Brittan je en de Staaten zocht te verbinden, hetwelk echter niet dan heimelijk gefchieden konde, om de Koningin niet te ftooten.
Aan de Gezanten van deeze Mogendheden zijne ontdekte hij , dat 'er een geheim verdrag i» .verdere Weenen geflooten was , waarbij men bepaald ^ragin' had , de Oostendefche Compagnie in Hand teh houden , en Gibraltar en Port Mahon aan Spanje te herbrengen, enz; beide die Gezanten Honden verbaasd over zulk eene ondekking, die zij van den Hertoge, fchoon bij hen bekend voor los van tonge, geenszins verwacht hadden,- dies fchreeven zij dit terftond aan hunne meesteren over; doch maakten 'er voorerst een groot geheim van te Madrid; daar de Hertog toen nog zo diep in de gunst der Koninginne deelde, dat hem omtrent deezen tijd het bewind over zaaken van oorloge opgedragen werdt.
Dan, deeze ontdekking van den Hertog werdt bij het Weener Hof, zo wel als te Madrid, za draze bekend werdt, *zeer euvel opgenomen; doch op de navraag der belanghebbende Mogendheden niet ronduit gelochend, gelijk hij zelfs voor de Afgezanten dit naderhand nog eens herhaalde, hoewel hij zich toen reeds over
zijne onvoorzichtigheid beklaagde: -> deeze
losheid nu deed hem de gunst des Konings en der Koninginne verliezen: ook fcheen hij, daarna niet meer te weeten , welk eenen weg hij zou inflaan, om zijn aanzien te behouden,, 1 lik 3 ter»



5i8 VERKORTE VADERLANDSCHE
XVIII. terwijl het Weener Hof door deszelfs Gezant AFn- bij de Koningin liet aanhouden, om ripperda
van het bewind te ontzetten. Kii Op den 11 van Bloemmaand ontnam men vanr ziine hem het beftuur over de geldmiddelen; en daar^ampten op verzocht hij van alle zijne ampten ontflagen veriatep, te worden , hetwelk hem na drie dagen verloops, werdt toegeftaan, bewilligende de Ko^ ning aan hem een jaargeld van drieduizend piftolen: deeze tijding hem in den voornacht gebragt zijnde, begaf hij zich terftond uit het Paleis des Konings, naer zijne huurwooning in de Stad, alwaar zijn val, onder het volk geer veele vreugde verwekte: gaarne hadt ripperda , den haat van het graauw vreezende, • zich toen geborgen bij den Ambasfadeur der Staaten, den'Heer van der meer; doch dees verfchoonde zich hier van, onder anderen, om dat zijne Meesters als nu zorge moesten draagen, om aan de Hóven van Weenen en Madrid -geene ftof tot misnoegen te geeven; hem radende, te wijken in de wooning van den Engelfchen Gezant stanhope ; die toen naer Aranjeuz vertrokken was: dit deed hij; doch eerlange deed de Koning, die eenige papieren van gewigt van hem terug begeerde, die wooning met foldaaten bezetten, en , na het zamenroepen van den Wordt Raad van KafljMe c weike deezen zijnen intrek fepome". voor eenen misdaad van gekwetfte Majefteit verklaarde, hem aldaar met geweld vatten, en op het Kafteel van Segovia gevangen zetten, alwaar hij bewaard werdt, zonder dat men iemand behalven eenen enkelen dienaar, bij dfr Ve!1 nem toeliet J mer zat mJ tot in herfstmaand drijf en van het jaar 1728, toen hij door behulp van



HISTORIE. 519
een foldait, en van eene dienstmaagd des Be XVI!T. velhebbers , gelegenheid kreeg tot ontvlug- AFn ^ ten ; eerst naer Portugal, toen naer Ierland; vanwaar hij zich naer Londen begaf, daar men hem zo onverfchillig ontving, dat hij naer zijn Vaderland terug keerde; alwaar hij, zegt men, den hervormden Godsdienst weder aannam; doch geene kans ziende, om op nieuws in de regeering te geraken, deed de (baatzucht, naer men wil, hem het roekeloos befluit neemen , om naer Barbarije te reizen, en zich in dienst des
Konings van Marokko te begeeven: hier
omhelsde hij, zo getuigd wordt, den Mahometaanfchen Godsdienst, doch hij bleef in zo gering een aanzien bij den Koning, dat hij, naer men bericht, genoodzaakt was, zich met den koophandel in fchaapen te geneeren ; in welken (laat hij eindelijk, in Slagtmaand van den jaare 1737, te Tetuan overleeden is.
Op den 9 van Oogstmaand des jaars 1726, waren de Staaten midlerwijl in het verdrag van Hanover getreeden; en de vrede met Algiers werdt ook nog in dit jaar getroffen; daar onder ■ wijl aan terug komende fchepen van dit Gemeenebest, het inloopen in de Spaanfche zeehavenen ontzegd werdt, offchoon bij hetXXfte Art. van den Utrechtfchen vrede bedongen ware % dat dezelven , in tijd van vrede, ƒ niet uit de havenen van Spanje mogten geweerd worden; doch het Spaanfche Hof oordeelde nu van gedrag te moeten veranderen omtrent de Staaten, na dat zij in het verbond van Hanover getreden waren; en na dat hunne Bondgenooten de Engelfchen, de Spaanfche havens, in en buiten Kk 4 Eurü"



520 VERKORTE VADERLANDS CHE
XV'dL Europa, met oorlogfchepen hadden begonnen AFn' te bezetten.
De geweldige regen, in den zomer en herfst van den jaare 1725 gevallen, hadt de rivieren alomme zo hoog doen zwellen, dat men in den volgenden winter, hier te Lande, voor eene doorbraak der dijken aan de rivieren begon te Dcjor» duchten: ook veroorzaakte een zwaare ijsdam, den" / èk 'm de ^*' bij Schoonhoven , twee groote doordjk en braken in den dijk, op den 21 van Louwmaand andere van het jaar 1726, waardoor de Krimpener en djjfceik Eopikenvaarden terftond onderliepen: de Waaldijk bij Thiel bezweek omtrent, denzelfden tijd, en in het begin van Sprokkelmaand brak de Lingedijk bij Kedichem door, en zettede den Alblasfèrwaard onder water: men meende dat de boeren, in den Krimpenerwaard en elders, de dijken aan fommige oorden hadden doorgeftecken, tegen welken moedwil, door plakaten, bij de Staaten voorzien werdt:- het hoog water drong, wat laater ook door den Marendijk, en door den dijk bij Linfchooten; waar door een geweldige plek Lands, welke men tot hiertoe hadt droog gehouden, overftroomd werdt; in Sprokkelmaand kreeg het water, na den dooi, allengskens een vrijer loop: in de • volgende lente werdt eindelijk gearbeid aan het ftoppen van de doorbraken; waarna men in het water door eene menigte van fluizen begon te ïoozen uit den Alblasferwaard, die allengskens, gelijk de andere pverftroomde Janden wederom, $roog geraakte.
De Staaten, naauwlijks in het Hanwersch verdrag getreeden zijnde, en zjende , dat de gondgerjooten van het Weener Verdrag zich te
wa-



HISTORIE. 521
water en te lande begonnen te wapenen, beilo- xviIU ten mede hunne Land- en zeemagt te vermeer- afd. "
deren; en men voorfpelde uit deeze voorbe- "
reidzelen, eenen kort aanftaanden oorlog tusfehen de Weener en Hanoverfche Bondgenooten: midlerwijl werkte men in de kabinetten der Vorften fterk aan eenige ontwerpen van vrede, onder welke dat van den Kardinaal de fleury het Qe j^tsl best fmaakte, gelijk dit ontwerp hem ook hier dinaal te Lande eene hoogachting deed verwerven,02 rLEü«' waartoe de Ambasfadeur der Staaten aan het**^^ Franfche Hof, de Heer abraham van hoey , hooge veel toebragt; doch op het laatst van zijn leven achting* heeft men eerst begonnen te oordeelen, dat men hem te vooren niet wél gekend had.
Uit hoofde der voorafgaande punten, welke ook in 'sHaage bekragtigd, en te Parijs op den 29 van Hooimaand van het jaar 1727, uit- 1727; gewisfeld werden, gaf de Keizer terftond bevel aan zijne zuster maRia elizabeth , federt het jaar 1724 , Landvoogdesfe der Oostenrijkfche Nederlanden, om het oetroi der Oostendefche Oostmi l Maatfchappije te doen opfchorten; welke ü-defckt dert haare oprichting reeds agttien fchepen naer j?fs de Indien en China hadt gezonden , waarvan 0pge'er één in de Ganges gebleeven was, vijf be- fchort. houden te rug gekeerd waren, en nu nog twaalf verwacht werden.
De vereenigde Gewesten, en Holland in het Héétbijzonder , werden, in den zomer en herfst f°0jj^fn deezes jaars, bezocht met heete koortfen,/an^. welke in het gemeen befmettelijk geoordeeld werden, en veele mensfchen uit het leven rukpn: te Amfterdam, daar anders, bij gewoone pjden, ia den herfst naauwlijks twee honderd Kk 5 men-.



5»a VERKORTE VADERLANDSCHE
XVIII. menfchen ter weeke begraven werden, begroef A?D- men nu, verfcheide weeken achtereen , tus-
" fchen de zes en zevenhonderd. Op den
i 7 van Wiedemaand deezes jaars was ook aan eene uitteerende ziekte, in den ouderdom van 71 jaaren overleeden, de Raadpenfionaris izaak van van hoornbeek, en werdt dit ampt den 17 van sj.imge- Hooimaand opgedragen aan den Thefaurier - Gelahd neraal simon van slingeland , die twee dagen
Raad' en. daarnaJ voor de eer^e reize van ziïn leven' in fionaris." de vergaderinge van Holland verfcheen ; hetwelk, veelligt, nimmer eenen Raadpenfionaris vóór hem gebeurd was: hij werdt op dezelfde Inftruclie, als zijn voorzaat, beëedigd en met dezelfde jaarwedde van 12000 gl. befchonken.
1728. Op de bijeenkomst te Soifons in het jaar Sfoo1?" 1728 gehouden, fielden de S taaten der V ereenigmerhen de Gewesten zich , in de ganfche handeling, op de alleenlijk twee voornaame oogmerken voor: te komstte weeten, degeheele vernietiging de Oostendefche Sifons. Maatfchappye, die Hechts voor zeven jaaren opgefchort was , en voldoening omtrent de zaaken van Oostfriesland; alwaar 'sKeizers Gemagtigden, de Keurvorst van Saxen en de Hertog van Brusmjk-Wolfenbuttel, zich een gezach aanmatigden, welk zij verftonden te ilrijden met de oude overeenkomften, tusfehen den Vorst en de Stenden, en ligtlijk het recht van pandfehap , welk zij , wegens verftrekte penningen, op de inkomften des Vorftendoms en de Stad Emden hadden , mitsgaders , het recht om bezetting in Emden te houden, te zullen kunnen benadeelen.
De handeling te deezer plaatfe in het volgend



HISTORIE- gag
gend jaar 1729, verflaauwende , werdt naer xvm, Shilie in Spanje verlegd, en aldaar een verdrag AP1)' tusfehen de handelende Mogenheden gefloten, waarbij de Staaten ook toetraden, om dat verdra" ■Spanje nu mede aannam de hand te willen lee- van Sivil nen tot de vernietiging der Qostendefche Maat-lie &eflo* fchappije. ten'
Terwijl de Heer Capitein schryver zich in dit jaar te Algiers bezig hieldt, met over het losfen van eenige Haven te handelen, werden aldaar in Wiedemaand twee Oostindifche fchepen ,' door vier kapers opgebragt, om dat zij geene Algierfche pasfen hadden kunnen toonen, welke de Heer schryver aantoonde dat zij niet behoefd hadden : ook kostte het dien Heer veele moeite eer hij voor dezelve verlof verwierf om de reize te vervolgen, hetwelk niet gefchiedde, dan met verlies van de helft van het gemunt geld , . welk zij inhadden, en 137,000 guldens beliep.
Op den ió van Herfstmaand deezes jaars willem werdt de Prins van Oranje en Nasfau, Erf-£Aj^ ftadhouder van Friesland , te Groningen, en FRts0 eene maand later, te Zutphen, na het afleggen gehuldigd van den eed, als Stadhouder van Stad en Lande^J**' en Gelderland, erkend en ingehuldigd, hou- df?r v°"* dende hij vervolgens zijn gewoon verblijf te Friesland,
Leeuwarden. In Lentemaand deezes jaarsenz-
vonnisde het Hof van Holland zes perfoonen Zespsrwegens verboden verltandhoud?ng: onder dee-^omQVL zen waren drie klerken ter Griffie van de alge-f,^"^, meene Staaten ; van welken één hadt doengens verfchrijven, dat vijf Gewesten, zeer tegen denken zin van Holland en Zeeland, beweerd hadden, houding dat het recht tothetMargraaffchapvan^ere en
Vlis-



524 VERKORTE VADERLANDS CH E
XVIII. Vlisfingen in wezen moest gehouden worden, afd. tot 0p de meerderjaarigheid van den Prinfe van Nasfau; hetwelk zeer hoog bij het Hof genomen werdt: twee klerken werden derhalven met het zwaard over het hoofd geftraft ; de derde met eenen brief op de borst, waarop het woord Mtineedig ftond, ten toone gefield: een Advokaat, die 'er zich mede hadt ingemengd, werdt van zijn ampt ontzet, en nevens hen, en nog twee anderen, ten Lande uitgebannen.
XIX. AF-,



HISTORIE. 525 XIX»
• 1 — AFD.
XIX. AFDEELING.
Beginnende in het jaar 1730 , en eindigende met het fluiten van den vrede van Dresden , in het jaar 1745.
In de lente des jaars 1730, werdt de Heer I73cdaniel de dieu, Oud-Schepen der Stad Amfterdam, als buitengewoon Gezant van deezen Staat aan het Rusftjche Hof, naer Moskow afgevaardigd , en bleef aldaar tot in den nazomer des jaars 1732, wanneer hij op zijn aanhoudend verzoek terug geroepen werdt: hij hadt voornamelijk gehandeld over een verdrag van vriendfchap en koophandel, en over eene nieuwe tollijst in het Rusfisch Rijk; doch hetzelve werdt niet tot volkomenheid gebragt. —— In Holland dit jaar vorderden de Staaten van Holland, bij vordert piakaat, van de Roomfche Priesteren eene nieu- j?e ■roo.mwe belofte van onderdanigheid, en eene ver-fe^"6** klaaring van hunnen hartlijken afkeer van het eene gevoelen der geenen die leerden, dat de Paus nieuwe of eenige andere Kerklijke Overheid de magt ^onhadt, om de onderdaanen , om ketterije of derdanig.' eenige andere oorzaak te ontdaan van den eed heid af. en de gehoorzaamheid aan burgerlijke Overheid
enz. Zeer veel geruchts maakte ook in Onna-
dit en in het volgend jaar hier te Lande, de tuurlijke ontdekking en ftrafvan de onnatuurlijke misdaad zon^e der Sodomie, welke of te vooren zo gemeen en^egenniet geweest, of meer bedekt gepleegd ge- gegaan. I
wor-



£<z6 VERKORTE VADERLANDSCHE
XIX worden was ; zo dat het nu j algemeen in ATD' zwang geraakt , ook eene openbaare en ftrenge ftraf fcheen te vorderen ; gelijk dan ook het openbaar ter dood brengen der fchuldigen , en het verbranden der lijken of ophangen derzelven op het galgeveld , en het openlijk drukken der vonnisfen, oorzaak was^ dat men naderhand veel minder van dit kwaad hier te Lande vernam. —- Men vondt in Holland en Zeelatid ook geraden , om in dit jaar de verbeurdverklaring der goederen, welke men altoos als hatelijk hier te Lande, en als onbeftaanbaar met de vrijheid, hadt aangemerkt , voor altoos aftefchaffen; zonder on» derfcheid van misdrijf in acht te neemen, al ware het zelfs verraad of gekwetlte Majefteit. , . , i73i. In het jaar 1731, ontving men hier te Lande, De Saltz- op verzoek van de Regeering van het vrije van lurgfche eenis;e honderd Saltzburgfche EmigranS'C ten , die in het Land van Kadzand verdeeld en men her- van werk voorzien werden; doch men bevondt waards. weinaast dat 'er veelen waren, die aan de verwachtinge niet beantwoordden; gaande eenigen kort na hunne aankomst bij de Roomschgezinden ter misfe, en verloopende fommigen zon* der verlof; zo dat 'er van agthonderd, binnen korten, pas tweehonderd overbleeven , voor welken, in het dorp Groede eenige jaaren later eene Kerk is gefticht ; trekkende de Predikant jaarlijksch zeshonderd guldens van de Staaten. . . „. c coura. Den 20 van Herfstmaand deezes jaars ftiert, ga Griet. te frantker , de Heer sicco van goslinga , man van Grietman van Franekeradeel, en in het jaar
171 öj



H I S T O R I F. 527
1728 , nevens de Heeren cornelis hop en XIX. steven hurgronje , Gevolmagtigden tot de AFnbijeenkomften van Soisfons; vanwaar hii, in l Slagtmaand deszelfden jaars terug gekeerd was: S"f" hij het eenen loffelijken naam bij zijne landslie- Kerft, den de Friezen, en bij allen, die hem gekend hebben, achter: hij was in den jongften oorlog, Afgevaardigde te velde geweest, en had den flag van Malplaquet, in het jaar 1709 zo van nabij gezien, dat hem het paard onder het lijf bezweek en hij eenigen, die hem naast waren, dood ter aarde zag Horten: federt werdt hij op de Utrechtfche vredehandeling en tot andere gewigtige ftaatsdienften gebruikt, waarin hij zig altoos eerlijk gekweeten heeft: hii was Zijn met alleen in de meeste hedendaagfche, "maar afbeeldook m de Latijnfche en Griekfche taaien, be- fe1, dreeven, en las Horatius en Polibius met genoegen : Keizer leopold heeft hem tot den Rijksgraaven-ftand willen verheffen, en die van Bern hebben hem het groot burgerrecht hunner Stad aangebooden; doch hij, te vrede met zijne Oud-adehjke geboorte, en niet willende uitIteeken boven de andere Edelen zijner Provincie, heeft de eene en de andere eer van de hand geweezen: maar het gefchenk vaneenen gouden beker hem, nevens de Heeren fagel en hoornbeek, aangeboden, door de Staaten van Gelderland, na het bijleggen van eenigen hunner gefchillen over het aandeel der bijzond-re quartieren in de gemeene lasten, heeft hij wel willen aanvaarden: van zijne poogingen om den Prins van Oranje tot Stadhouder van Groningen te doen aanftellen, hebben wij voorheen gewaagd» &
In



güS VERKORTE VADERLANDSCÖE
XIX. In Herfstmaand des jaars 173a, werdt 'ef afd. bi; Breda een veldleger bijeen gebragt, onder ' den Generaal Graave van hompesch, ten einde vlu\e het krijgsvolk, in de voornaamfte bedrijven das gerbij oorlogs te oefenen: na de monftering des volks, Breda. hieid£ men hier fpiegelgevechten, en deed verfcheide andere legeroefeningen, in het gezicht eener talrijke menigte van aanfchouweren van alle kanten derwaards zamengevloeid, p rp De twisten onder de Roomfchen deezer LangSn den over zekere veroordeelde Hellingen van over de JANSEnius, Bisfchop van Tperen, maakten te Janfenis. ti>de ook een gr0oc gerucht ; gelijk
J' mede die over het aanftellen van eenen Vicaris of Paufelijken ftedehouder, de raadplegingen der Staaten eischten; geduurende welke, eenige Predikanten, dezelven openlijk van den Predikftoel durfden berispen, waaromtrent zij echter van Staaten wege welhaast beter onderricht, en tot hunnen eigen pligt vermaand werden. — Paal- Omtrent deezen tijd had men, eerst aan den wormen Westkapelfthen dijk, in het Eiland Walcheren * in de vervolgens wat laater aan den Westfriejchen ST dijk HjMedembliki aan do Helder, op Texel, en langs de Friefche kust ontdekt, dat een groot getal paaien geheel doorboord waren, door een weeken , flijmerigen worm , met een harden fchelpachtigen kop, uit twee rasp- of zaagswijZe gevormde deelen beftaande, welke dienden om het hout, eeken niet uitgezonderd, uitte hooien; hebbende dees worm voorts , ter wederzijde van den weeken ftaart, twee fchelpachtige fchaaren, die veeltijds buiten het hout uitftakeq, en den ftaart, waardoor het Dier ademde , befchermden: de fchade door deezen
worm*



HISTORIE, 520
worm, binnen korten, veroorzaakt, deed veelen XIX. •op middelen bedacht zijn , om dit kwaad te fluiten of te voorkomen ; waartoe best te ftade kwam het ontwerp van pieter straat en pieter van der deure , die de wieren voor den'aarden dijk, tot op eene zekere laagte deeden affpitten, en nieuwe wiervakken tegen den dijk zetten, die met paalwerk, in de oude wier geflagen, gefchocid werden: voor dit paalwerk lietenze eene fchuinfche gloojing van fteen leggen, tot op den grond der zee, waardoor de paaien tegen de worméü beveiligd bleven, en de dijk weinig van den drang en flag des waters te lijden had: op deeze wijze werden de dijkaadjen beter dan eertijds befchermd; en dus bleek de plaag der zeewormen, om wélke aftewenden men den Hemel, op bevel der Hooge Overheid, ia de Kerken deezes Lands ernflelijk gefmeekt hadt, bij de uitkomst, een zege» voor de ingezetenen geweest te zijn.
Ook werdt in dit jaar 1732, het gefchil over ^e^e* de nalatenfchap van Koning willem III. tus- hs^Jr" fchen den Koning van Pruisfen en den Prins fchii over van Oranje vereffend en afgedaan, en een ver- de naIa~ drag van verdeeling gefloten; doch omtrent het^^R^* Markgraaffchap van Veere . en Vlisfmgen was wil; eene merkwaardige verandering voorgevallen: LEM [U' want de Staaten van Zeeland befloten , den 17 Zeeland, van Slagtmaand van het jaar 173 2, met eenpa* vc-mietige rige bewilliginge van alle de leden , uit krachte het Leen van hunne Souvereiniteit en onbetwisthaare VIU' magt, de fteden Vlisfmgen en Veere van nu af, Vtau^ altoos en ten eeuwigen dage, met 'er daad en van rechtswege te ontheffen, van alle leenroerigheid , en ze voor vrije Graafftijke fteden ts hl yep



530 VERKORTE VADERLANDSCHE
XIX. verklaren; geevende zij vervolgens van dit befluit kennis aan de algemeene Staaten, met bijgevoegd verzoek, dat zij, begeerig zijnde, de nalatenfchap van Koning willem uittekeeren aan de Erfgenaamen, Vlisfmgen en Veere daarvan zouden gelieven uittezonderen, en in derzelver plaatfe honderdduizend rijksdalers aanteobanje bieden; doch de Prins van Oranje protesteerde verzet nier tegen , zich beklagende, dat de Staaten
fi2ndaar hem van net erfg°ed ziiner vaderen zochten te ' verfteeken, bij een enkel befluit van hun welbehagen, onder de benaming van hunne hooge Souvereiniteit en onbetwistbaare magt; geevende voorts agt redenen op, waarom hij verpligt was, tegen het befluit der Staaten te protesteeren ; onder anderen , om dat dit befluit ftreedt met verfcheide privilegiën, en dat men'er hier te Lande geene wedergaê van toonen konde; gelijk het ook regelrecht tegen alle Leenwetten deezer Landen aanliep , die den Leenheer zo wel aan den Leenman, als deezen laatften aan den eerlten verbonden; om niet zeggen dat de Staaten van Zeeland niet eens Leenheeren waren van het Markgraaffchap, welk bij brieven van het jaar 1555 , bleek te zijn een Hollandsch goed, een onverfterflijk erfleen; enz. dies hij zich het recht voorbehieldt om daar tegen zodanige middelen in het werk te flellen, als hij zou bevinden te behooren. Hier te¬
gen verdedigden de Staaten van Zeeland hun gedrag in eene wijdluftige verhandeling, welke reeds voor eenige jaaren opgelleld was: ook deeden zij wat laater den Prinfe de fomme aanbieden , welke zij hem, in vergoeding van fchade, voor ?ijn vernietigd Leen hadden toege:



HISTORIE. 53I
gelegd; doch hij weigerde dezelve te ontvan- XIX. gen ; waarom dezelve in de bank van Middel- AFB' burg leggen bleef. - " *■
Het kwam in dit merkwaardig gefchil vooriiaamlijk hier op aan: of deredenen, waarom de Staaten van Zeeland goed vonden het leen van Vlisfmgen en Veere, tegen billijke vergoeding, te vernietigen, gewigtig genoeg waren? de Staaten oordeelden van Ja ; maar de Prins van Oranje en de Gewesten die zijne zijde hielden begrepen het anders: men betwistte den Staaten het recht van opperden eigendom niet, maar men beweerde dat zij 'er zich zeldzaam, en niet dan om dringende redenen van behoorden te bedienen: ook werdt dit van hunne zijde toegedaan; maar zulke gewigtige redenen meenden zij, in dit tegenwoordig geval, te zien; hunne vrijheid liep, dachten zij, gevaar, zo zij het leen in wezen lieten: de Prins van Oranje, zo hem het leen was opgedragen, konde zich^ meenden zij , van het gezag, welk het hem geeven zou, bedienen , om deeze vrijheid te befnoejen, en, zo hunne vrees hiervoor, gegrond ware , kon niemand hun kwalijk neemen , dat zij van het recht van opperden eigendom gebruik maakten: maar dat hunne vreeze gegrond was, werdt van de andere zijde ontkend, gelijk uit verfcheide echte dukken, en onder anderen uit het advis vxn Veere, te befpeurenis: aan wien dond nu de beflisfecde uitfpraak tusfehen dit tweeërlei oordeel? de Staaten beweerden dat het hun toekwam; doch de uitkomst heeft geleerd, dat zij hunne uitfpraak niet hebben kunnen doen gelden , en dat die van Vette, door welken zij in het jaar 1723, reeds LI a tegen



532 VERKORTE VADERLANDSCHE
XIX. te^en verandering van tijden waren gewaarafd._ fchouwd, beter dan zij geraaden hebben, het ' r geen naderhand gebeurd is.
Dë dood van den Pool/eken Koning fredrik auPodfc'he gustus II. den eeriten van Sprokkelmaand van het zaaken. jaar I7« voorgevallen, verwekte mdat Kijk en elders groote onrusr. Van de zijde van Frank* rijk braet men het zo verre, dat stanislaus, ten tweedenmaale tot die Kroon verkooren werdt- terwijl eene andere partij, onderfteund door de Rusfcn en Keizerlijken, den Keurvorst fredrik augustus III. Zoon van den overleeden Koning, te Krakau, deed.kroonen: dit, en zo men wil, meer andere redenen, veroorzaakten dat de Koning van Frankrijk , die van Spanje en Sardinië bewoog , om nevens hem " den Keizer den oorlog te verklaren; doch'de Staaten der vereenigde Nederlanden, den Keizer reeds te vooren verklaard hebbende dat ze zich wegens de Poolfche verkiezing, •in'geenen oorlog• dachten te fteeken , en die met Frankrijk in onderhandelingen getreden waren, over de. onzijdigheid der Oostenrijkjebe Nederlanden, en daarvan ook aan den Keizer kennis gegeeven hadden, en ze vervolgens nog in deezen jaare tot Hand bragten, weezen den Keizer , die op den onderftand , volgens de verdragen, deed aanhouden, van de hand, met te beweeren, dat hij onbekende verdragen met anderen te deezer zaake hadt aangegaan, welke zü niet gehouden waren te handhaven.
Het Huwelijk tusfehen den Prins van Oranje oranje ,en Kroonprinfes van Groot - Brittanje werdt den verkrijgt y£m Lentemaand van het jaar 1734 te Lon-



HISTORIE. 533
en de Prins, die men aldaar te vooren met on- XIX. gemeene ftaatfie ingehaald , en nu met het i AFI>- i recht van inboorlingfchap befchonken , en te vm Oxford de waardigheid van Doétor in de Rechten boreling; opgedragen hadt3 keerde in Bloemmaand, meten te zijne Gemalinne, naer Holland te rug; wordende . het Doorluchtig paar te Rotterdam , door Bur- (li(,nei(1 ' gemeesteren begroet: te Amfterdam vertoefden van Doe zij naauwlijks een uur, en hadden hierom voor Wta da de eere de begroetinge door Burgemeesteren Recnten,> bedankt. Te Leeuwarden werden zij met veele
plegtigheden ingehaald. Koning george
II, gaf de Staaten terftond na het voltrekken des huwelijks kennis van deeze gebeurtenisfe bij Misfive: bij welker beantwoording, de Staaten in het (lot zich dus uitdrukten: ,, en naarde„ maal uwe Majefteit eene vrije Republiek als „ onze is, verkooren heeft, tot eene verblijf„ plaats voor zijne teder beminde Dochter, „ hoopen wij, dat zij daar vinden zal-al het „ genoegen, welke de gelegenheid der plaat„ fe , en de tegenwoordige gefteldheid onzer „ Regeering, welker behoudenis ons ter hartg „ gaat, aan haar zullen kunnen geeven."
Hieruit maakten fommigen op , dat men deezen Koning alle gedachten beneemen wilde, om zijnen fchoonzoon verheeven te zien tot Stadhouder dier Gewesten, welke de Stadhouderlooze Regeering verkooren hadden: ook meenden zij dat hiertoe te meer reden was, om dat zij voor zeker hielden, dat de vrienden des Prinfen van Oranje niet nalaten zouden zich na het voltrekken van zulk een aanzienlijk huwelijk van de eerfte gelegenheid te bedienen, om hem tot Stadhouder van Holland en van de LI 3 drie?



5<34 VERKORTE VADERLANDSCHE
XIX, drie andere Gewesten te doen verheffen; zelfs u AFDt werdt verfpreid, en bij eenigen gelooid, dat Bgwe_ men hiertoe dacht gebruik te maken van zekere ging on- beweginge onder het gemeen , in den zomer der het deezes jaars verwekt, door eene voorgewende overzit' voorzegging van vreemde veranderinge , te Jans- e'n wachten uit den zamenloop van ó>, Jans- en ^acra* Sacramentsdag , welke bij veele Roomschgezim Ksnssdag. dep opmerkerking verwekte : men verfpreidde onder het te gemoer zien van dien dubbelen feestdag, door de meeste Gewesten, verfchrik* kelijke geruchten nopens geweldige omkeeringen, alom te duchten: bier, door de geheele verwoesting van fteden ; elders, door een bloedbad onder de Protestanten, welk de Roomfchen zouden aanrechten ; ginds , door de afzetting der Overheden ; het geweldig inneemen van kerken; gelijk men meende, dat de Rot-mfchen reeds te Am fier dam onder zich eene nieuwe Regeering ontworpen hadden , welk op dien noodlotrigen dag het bewind aanvaarden zoude: men ftrooide uit, dat deezen ook op veele plaatfen wapenen en buskruid , om 'er zich tegen de Gereformeerden van te bedienen, bijéén gebragt hadden: men verfpreidde, hier en daar flroppen in de kerken, en wel in de geftoelten der Wethouderen , gevonden te heb* ben: dit alles verwekte onder de domme menig» te zo veel fchriks, dat men in fommige plaat* c fen geraden vondt, eenige voorzorg tegen dien ' wapent dag te gebruiken: te Goes, daar het Land ron* sig daar- dom de ftacl vol Roomfchen is, en daar men tege». een perfoon om dreigende taal had vastgezet, , en door een anderen in dronkenfehap vivat Qrmje geroepen was, deed men eenigen krijgs*
voor.



HISTORIE. 535
voorraad van Bergen op Zoom inkomen, bragt de burgers in de wapenen, floot de poorten, en deed op het Oude Slot, eenen Roomfchen Heer toebehoorende , huiszoeking, naer vermeend verborgen geweer ; doch vondt 'er naauwlijks iet dan nesten van vledermuizen; en zo verre ging hier de fchrik, dat men eenen hond, over de ftads graft zwemmende, voor een vijand of Franschman aanzag; als van welken men eene belegering vreesde; doch op de meeste plaatfen is geene bijzondere voorzorg gebruikt: te Leeuwarden, reedt de Prins van Oranje in perfoon door de Stad , en vernam geen de. minften onraad ; ook liep alles overal af, zonder merkelijke opfchuddinge, hoewel fommigen willen, dat deeze door eenige ijverige vrienden van den Prins, gaarne zoude gezien en bewerkt of gevoed zijn geworden, om als dan zijne Hoogheid tot Stadhouder te verklaaren: waartoe fommigen geloofden, dac de Oranje - vendels op eenige Kerktorens reeds in gereedheid waren : ook was dees dag zo dra niet voorbij ; of de bijgelovige vrees en hoop van eenigen verdween geheellij k, en werdt bij elk belacht; gelijk de verfpreide geruchten mede geenen invloed altoos op den ftaat der tegenwoordige Regeeringe maakten. De Walfche Predikant jean royer, thans Hofprediker van zijne Hoogheid, werd om het openlijk bidden voor zijne Hoogheden, met de inhoudinge zijner wedde gedreigd; doch verfchoond , om dat hij verklaarde alleenlijk op den welfland der Hooge perfonaadjen, en op het belang van den Proteftantfchen Godsdienst gezien te hebben. Omtrent deezen tijd begonnen de GenootL 4 fchap-



530 VERKORTE VADERLANDSCHE
XlX. fchapperi der Vrije Metfelaaren in verfcheideafd. iteden van Holland, en onder anderen , te Vrj-e Amjlerdam en in 'sHaage te herleeven. . In deWetfe- zeiven ontving men lieden van allerleien rang, laars. ftaat en gezindheid; doch het eigenlijk oogmerk derzelven bleef zeer bedekt; zrjude ook elk lid, mer men wil, bij welks aanneeming zeer vreemde plegtigheden plaats hadden, door eenen zwaaren eed ter geheimhoudinge verpligt: en ondertusfchen gaven de leden voor, dat hunne oogmerken,noch met den Godsdienst, noch met de goede zieden , noch met de welvaart van den Staat ftree^ den: men gaf zelfs wegens het oprechten van de llaagfche Logie in een Nieuwspapier eene openbaare bekendmaking; weshalven de Regeering van Holland'hiervan ook kennis nam; en eerlange befloot, deeze genootfchappen terftond te doen ophouden , gelijk ook gefchiedde; wordende zij te Amjlerdam, in deStilfteeg, met de daad geftoord; hoewel nu nog hier en daar lieden zijn, die niet fchroomen te erkennen, dat zij tot dit genoötfchap behooren ; onder welks grondregelen , in zeker boekjen , in het jaar 1723, te Londen gedrukt, voornamelijk twee fen hoogften bedenkelijke punten voorkwamen t (1) dat men lieden van allerleie gezindheden in den Godsdienst, die de verpligring aan de Zedelijke Wet erkenden ^ en eerlijk leefderi, doch geene Godlochenaars of Vrijgeesten, in dé broederfchap ontving: (-2) dat men zich wel alsi - vreedzaarne onderdaanen van de burgerlijke Overheid hadt te gedragen ; doch dat ie^ mand, dié zich alleenlijk aan wedeffpannigheid tegen den Staat, en aan geene andere misdaad ichuldig gemaakt; hadt, niet uit de broederfchap
mog,s



HISTORIE* 537
mogt gezet worden, en alleenlijk verpligt was, XIX: zijne wederfpannigheid te lochenen, en geenen A¥u\
argwaan te geeven aan de Regeering. In
Engeland zijn deeze Genootfchappen in ftand gebleeven; doch wat men met dezclven, hier te Lande inzonderheid, bedoeld hebbe , is nooit met volle zekerheid ge weeten.
Midierwijl ook arbeidden de Staaten nevens De Star.' den Koning van Groot-Brittanje aan de be- ^"jj"" vrediging der oorlogende Mogendheden , en de bevre* maakten ten dien einde een ontwerp, welk den diging Keizer wel fcheen te fmaaken , doch door d0eren^,°r* Frankrijk en zijne Bondgenooten afgekeurd Mogend^ werdt.; welke laatften echter , toen zij za- heden, gen , dat de Staaten op ernftiger maatregels bedacht werden, niet lange daarna bewilligden, in eene wapenfehorsfing, onder zekere voorwaarden ; tredende Frankrijk eerlange met hes Weener Hof in afzonderlijke onderhandeling; zo dat de voorafgaande punten tot den vrede, nog voor het einde van Wijnmaand des jaars 1735, tusfehen deeze beide Mogendheden, te Weenen getekend werden ; waar over GrootBrittanje en de Staaten niet zeer vergenoegd waren: als buiten hunne kennisfe en bemiddeling gefchied, en bij welke in het geheel niet gezorgd was voor het belang van hunnen koophandel, weshalven zij ook weigerden zich tot de handhaving dier punten te verbinden.
De andere oorlogende mogendheden namen in de lente des volgenden jaars ook deeze Prceliminarien aan, waarna de vijandelijkheden aan alle oorden ophielden. — Deeze verandering in den ftaat der openbaare zaken, maakte ook de sanftelling van hooge Krijgsbevelhebberen hier LI 5 te



538 VERKORTE. VADERLANDSCHE
X'X- te Lande onnoodig, en dus verviel de pooging van AFP' de Staaten van Gelderland', even als in het jaar 1727, om den Prins van Oranje, hunnen Stadhouder, tot Generaal van het voetvolk te doen verheffen; waartoe ook Utrecht en Overijsfel neigden: bij de algemeene Staaten, was men toen zelfs ten eerde bedacht op de vermindering van het krijgsvolk, en vondt eerlange, op het fterk aanhouden van Holland, geraden , omtrent tienduizend mannen minder in dienst te houden : waarna men nog ruim 44,000 mannen op den ftaat van oorloge hieldt. lam- Met den Koning van Marokko nog den vrede BHrxHTs niet hebbende kunnen treffen , hielden de StaaberAN ten een%e oorlogfchepen in de MiJdelandfche waaten zee, om op de Saleefche roovers te kruisfen: onder- 'sLands Kapiteinen, lambregts en van der e-nlat- WAAVEN> ondernamen in Oogstmaand van hec ding op" jaar 1736, ecr.e landing op de Barbarijfche de Bar- Kust niet verre van Sajïa, daar zij een verlaten harijfebe kasteel innamen, welk zij echter welhaast ust' moesten ruimen , hebbende flechts twee visfchers barken en zes ligte ftukken gefchut op '725' dien togt veroverd: in het jaar 1735, werdt
lïwsla™ ^ KaPitein hendrik lynslager gematigd,
oEn ban- met den tijtel van Ambasfadeur, om met mulei delt over ali over den vrede te handelen; doch konde ^ntvje^e niets uitvoeren: in Grasmaand des jaars 1736, kleinen ondernam hij nogmaals eenige handelingen, Turk. onder anderen met den Basfa van Tetuan, doch zij liepen vruchtloos af, en hij hadt de voorzigtigheid gehadt, om zich niet met de gefchenken aan Land te begeeven : in 's Haage verflag van zijne verrichtinge doende, hadt hij het
ge-



HISTORIE. 539
genoegen dar. zijn gedrag door een Staats-refo- XIX. lutie goedgekeurd werdt. afd.
In Wintermaand deezes jaars verloste de Prin- ~"~ fes van Oranje in 's Haage van eene Prinfesfe, die terftondt overleedt, en wier lijk, drie daagen later, met twee koetfen naer Delft gevoerd , en in het voorouderlijke graf bijgezet werdt: in Wijnmaand te vooren hadt de Pri s, aan de voornaamfle leden der Regeeringe te vcrfiaan gegeeven, dat hij van zins ware, hunne Hoog Mogendheden tot Gevaders te verzoeken , in gevalle zijne Gemalin eenen Prins ter waereld mogt brengen; doch men hadt in fommige Gewesten kleene genegenheid befpeurd, om aan dit verzoek te voldoen.
Op den eerlten van Wintermaand was ook R d onverwacht, in den ouderdom 73 jaaren, over- penfionaleeden, de Raadpenfionaris simon van slinge- ris sunland , een man , uitffekend bekwaam in het GELAK1?» handelen met uitheemfche Gezanten, en Zeer den bedreven in de kennisfe van de belangen van vreemde Mogendheden. Hij werdt in zijn ampt opgevolgd, door den Heer en Mr. anthony van der heim , Thefaurier Generaal, die zich in dit ampt ook eenige jaaren loffelijk gekweten heeft: drie dagen laater overleedt ook de Heer jakob godefroi, Baron van boetzelaar , Heer van Nieuvêen, groot Zegelbewaarder van Holland , welke waardigheid eerlange werdt opgedra gen aan den Heere joan henrik , Heer van Wasfen aar en Obdam.
Van Staaten wege werdt in het jaar 1737, en eenige jaaren achter eikanderen, vruchtloos te Antwerpen, door eenige Gematigden, gearbeid aan een verdrag van koophandel met de
Oos-



540 VERKORTE VADERLANDSCHE
XIX. Oostenrijkfche Nederlanden, zonder dat 'er iet ArB- gefloten werdt. Den 15 van Louwmaand dee» B fl . zes jaars namen de Staaten van Holland een beilerVtaa- fluit, bij welk de Godsdienflige geftichten, zo ten om- Van den waaren Hervormden Godsdienst, als van de andere Protestantfche gezindheden, met naame dienftige Remonjlranten, Lutherjchen en Doopsgezinden, gefticb en geene anderen , vrij verklaard werden van ten. gewoone en buitenge woone verpondingen; doch omtrent de Roomfche Kerkhuizen, die met de verpondingen bezwaard bleeven, befloot men, dezelve driemaalen in de honderd jaaren hec Collateraal, of het recht der zijdelingfche erfvolginge t» doen betalen. QiuNjt In Herfstmaand deezes jaars werden de Prins wordt en Prinfes van Oranje te Breda, als Heer en gehnldigd vrouw deezer Baronnye, plegtiglijkingehuldigd: vanX" de Prins beferrtnk de burgers met eenen zilveda. ren penning , te deezer gelegenheid gemunt: de Regeerinsperfoonen en de oudfte Predi- . kant werden mét eenen gouden penning vereerd.
In dit en in het volgend jaar wendden de. Staaten ook hunne goede diensten aan, om de gefchillen over het recht tot de Hertogdommen, Gulik en Berg, tusfehen de Huizen van Saxen, Brandenburg en Sultsbach, in der minne te doen vereffenen, gelijk 'er ook verfcheide middelen werden voorgeflagen , om dadelijkheden te voorkomen; doch de handeling hier
1718. over bleef fteken; maar het vredeverdrag
tusfehen den Keizer en Frankrijk, werdt na lang draalen, eindelijk den 18 van Slagtmaand van het jaar 1738, te Weenen tot Hand gebragt; bij welk de Koning van Frankrijk de
hand-



HISTORIE. 541
handhaving der Pragmatieke San&ie, plegtig- X!Xlijk op zich nam; welk de Zee - Mogendheden Ag"'^ altoos hadden aangezien, als het zekerst middel, om de rust en het eveawigt in Europa te bewaaren; zo dat het in dit opzicht aan hun groot oogmerk voldeed, en op zijnen tijd ook door hun beiden bekragtigd werdt.
In den oorlog, die in het jaar 1739, tus- q*7!^. fchen Spanje en Engeland ontdond., bedooten ten de Staaten zich volkomenlijk onzijdig te zullen gedragen houden; hetwelk het Spaanfche Hof zo verge- z[cj> onjioegde, dat men twee van de onzen genomen j^^Örv fchepen terdond vrij gaf; en omtrent twee an- log'tus.' deren ook vergoeding beloofde: met Frank- fchen rijk werdt kort daarna, ook een verdrag van §^'J}e£ Jtoophandel vernieuwd, waarbij de koopvaar- ' fa dij fchepen ontheven werden van de betaling der vijftig duivers van het vat; behalven als zij in eene haven van Frankrijk geladen hadden, en in eene andere weder losten: hieruit zoude de koophandel van den Staat merkelijke voordeden getrokken hebben, zo wel als uit de vaart op Spanje , ware deeze niet door de Engelfchen ontrust en belemmerd geworden, die de koopvaarders van den Staat, op vermoeden van Contrabanden te voeren, deeden aanhouden, doorzoeken , en opbrengen, en dikwijls verbeurd verklaaren, al hetwelk ten hoogde nadeelig was voor 'sLands koophandel.
De Winter van het naastvolgend jaar 1740, '74°> was uitermaate dreng: op den vierden van winrt|"f Louwmaand vroor het met zo veel felheid, dat niemand van zulk eene drenge koude gëheugenis hadt: op den tienden en elfden was de koude op het heyigst : verfcheide menfchen
vroo-



542 VERKORTE VADERLANDSCHE
XIA'. vrooren bij nacht dood op ftraatcn : de zuiAFD' derzee lag alomme dik bezet met ijs, en werdt,
""*"" -weeken achtereen, met paard en flede gebruikt: de Noordzee was» tot op eene halve mijl van ftrand af toegevrooren: het vroor aan fommige oorden, omtrent drie duimen dik, in een etmaal, en men getuigt, dat het ijs, in het begin van Lentemaand nog omtrent twintig duimen dik was in de Haarlemmer Meir. Het weder fcheen zich zomtijds wel een weinig te ontlaaien; doch het floeg geduuriglijk weder aan het vriezen, tot dat het op den tienden van Lentemaand, aanhoudend begon te doojen, waardoor het ijs zachtlijk verdween»
Gevol- Deeze Vorst hadt ondertusfchen groote fchade van daar"aan de veldgewasfen en het geboomte gedaan, en eene geweldige duurte in de levensmiddelen veroorzaakt, waartoe de koude lente ook veel toebragt : aan Beestenvoeder was zeer groot gebrek , hetwelk vee! hoornvee in Friesland het leven kostte. De duurte der levensmiddelen , tot in het najaar aanhoudende, verwekte eenig gemor onder het gemeen hier te Lande, waaruit in Oogstmaand en wat laater, oproerige bewegingen in fommige fteden ontftonden, die niet, dan met moeite gefluit werden. Te Rotterdam werdt een grutters huis aangevallen; ook te Delft: doch de burgerij, in de wapenen gekomen, ftuitte welhaast den moedwil, gelijk ook gefchiedde in 'sHaage, daar hetgraauw zich echter zwaarlijk bedwingen liet. Het Hof van Holland gaf op den zeventienden een fcherp piakaat tegen diergelijke oproerige bewegingen uit.
i74i. De Staaten, vreezende dat zij onder het wa-
pe-



HISTORIE. 543
penen en oorlogen hunner nabuuren, de onzij- XIX. digheid niet wel zouden kunnen bewaaren, be- At"-. flooten , in dit jaar , hunne Landmagc met " ruim elfduizend mannen te vermeerderen; ook t^e^aa* fielden men in Bloemmaand reeds vast om zes meerdefchepen, bij voorraad, in zee te brengen: —ren hunde dood van Keizer karel den VI, op den 20 ™ 'van Wijnmaand deezes jaars , en de onlusten magc. hieruit ontftaan, en die van Koning fredrik II, van Pruis/en , Sn het daarop gevolgd be- , magtigen van geheel Silefiën door deszelfs Zoon en opvolger, maakten deeze maatregels der Staaten ter hunner eige befcherminge, en vervolgens tot onderftenninge hunner Bondgenooten , ten hoogden noodzaaklijk. Beijeren en Saxen groote eisfchen makende op de Oostenrijkfche Staaten, (gelijk ook Spanje deed) werden door Frankrijk onderfieund, en de Koning van Groot-Brittanje zag zich , als Keurvorst van Hanover, weldra genoodzaakt, om ten aanzien van zijne Duitfche Staaten, een verdrag van onzijdigheid met Frankrijk aantegaan, in het volgend jaar 1741, hetwelk ook menlgwerf den Staaten reden gaf, om over de Engelfchen te klaagen, die niet ophielden verfcheide Neder■ landjcjie fchepen te neemen, welken men voorgaf, dat Spaanfche of Contrabande goederen voerden, zonder dat ze zich, op 'sKonings bevel, wilden voegen naer het verdrag van het jaar 1674, welk gedrag tot groot nadeel van veelen hier te Lande flrekte , die, of in het geheel niet, of niet dan na lang pleiten, en het fpillen van veel gelds, aan recht geraken konden in Engeland.
De toeftand der zaaken in Duitschland be- i74r,
woog



544 VERKORTE VADERL AND S CHE
XIX. woog de Staaten, in het jaar 1741, tot eene ATP- tweede vermeerdering hunner troepen, welke in omtrent elfduizend mannen beftond; hoewel Frankrijk hun zulks door zijnen Gezant zocht te ontraaden, onder voorwendzel van zijne vreedzaame inzichten: ook zochten de Staaten een verdrag te bewerken tusfehen den Koning van Pruisfen en de Koningin van Hongarye-, maar de onderhandeling liep vruchtloos af; weshalven zij nog in dit jaar befioten, "de laatstgemelde met een onderftand in geld bijteftaan*
' °ver" Holland hadt in dit jaar veel te lijden van verfien'nirn" fcheide doorbraaken in de rivierdijken, en Holland, daarop gevolgde overftroomingen; eene van welke den Aiblasferwaard en de vijf Heerenhanden blank zettede, na dat de Lingedijk bij Kedighem den 5 van Louwmaand was doorgebroken : men rekende dat 'er meer dan 150 duizend morgen Lands overftroomd werden in Holland en Gelderland \ menigte van menfchen, naer de dijken gevlugt, werden met moeite gered: veele fluizen fpoeldenweg, of werden zwaar befchadigd, doch aan de meeste oorden hadt men deezen ramp voorzien, en het vee bij tijds naer de fteden, of op de zolders, in de Kerken, en naer de hoogten gebragt: van Staaten wege en door de milde giften van veele particulieren, werden de noodlijdenden van veele kanten trouwhartiglijk onderfteund en bedeeld; tot dat het water, traaglijk geloosd, döor hulpgaten was afgeleid, het Land allengskens zich weder herftelde, en de dijken met veel moeitetn kosten verbeterd waren, 174a. In den volgenden jaare 1742, befloten de
Staa-



HISTORIE. 543
Staaten tot eene derde vermeerdering hunner krügsmagt, hetwelk de Franfche Ambasfadeurj AF"\ Marquis de fenelon , zocht te voorkomen, door de aanbiedinge van een verdrag van onzijdigheid; doch de Staaten, ziende dat de oude verdragen niet werden naargekomen, lcheenen zich op geene nieuwe met Frankrijk te durven verlaten , en lieten zich nu door het GrootBriltannifche Hof overhaalen tot het neemen van ernftiger maatregelen, dan zij tot hiertoe gevolgd hadden: de vermeerdering van 'sLands krijgsmagt ging dan door; doch om de kosten hiertoe te vinden, werdt 'er eene Perfoneele Petto Quotifatie in Holland ingevoerd , welke nog- QQjJifai5 thans aan het oogmerk niet voldeed , en op lie verre na geen millioen in 's Lands kasfe bragt; daar. waarom zij, na verloop van weinige jaaren weder afgefchaft werdt. — Dordrecht en Brielle hielden ter ftaatsvergaderinge van Holland, het onderfteunen van de Koninginne van Hongarije met twintigduizend man , waartoe de meesten neigden, geduurende eenigen tijd zo fterk tegen, dat men eene bezending aan beiden afvaardigde, met oogmerk om hen van gedachten te doen veranderen, die echter hen niet overhaalen kon, om het befluit der meerderheid, naderhand genomen, zich te laaten wel^ Hollmi gevallen; gelijk zij 'er ook tegen protesteerden; JjJÖjJ hoewel in het jaar 1743, ter algemeene ftaats- ond.,r. vergaderinge met de merderheid van ftemmen iteuning befloten werdt, de gemelde Koningin met 20,000 man te onderfteunen. g!nnë vat)
Te vooren hadt men ook bij de aaüfteïling Hongavan eenige Hooge krijgsbevelhebheïen, den rijen. Prinfe van Oranje het Lieutenant-Generaal- ohasjs Mm fchap^KM



546 VERKORTE VADERLANDSCHE
XIX. fchap aangeboden, doch de Prins had dit van . AFt>' de hand gewezen, als onbeftaanbaar met het het Lieu. amPt van Kapitein Generaal over drie Gewestenant- ten, welke hij bekleedde; betuigende dat het Generaal-hem leed ware, dat men, door deeze voor hem aangaf. onvoeglijke aanbiedinge de gelegenheid aan hem den. bénam , om zich bekwaamer te maaken ten dienste van den Staat: welke betuiging veel toebragt, om hooge gedachten van 's Prinfen groetmoedigheid bij het gemeen te verwekken.
De Staatfche hulptroepen kwamen in het jaar 1743, te laat in Duitschland aan, om deel te hebben aan den flag van Dettingen, waarin op den 27 van Wiedemaand door den Koning van Engeland in perfoon, op de Franfchen de overwinning behaald was: zij keerden dies eerlange terug naer de Oostenrijkfche Nederlanden, alwaar zij de winterquartieren betrokken: terwijl het Franfche Hof, zijn misnoegen over derzelver optogt, duidelijk aan den Ambasfadeur van hoey te kennen gegeeven hadt.
Octrooi Na dat men met de Oostindifche MaatfchapMihbT'^. overeengekomen was, wegens de RecogMaat* ni{ie » welke de Maatfchappij aan de Staaten fchappij betaalen zoude, werdt het Qctroi dier Compag-
nteïiwd ™e V0°r twaa^ Jaaren verlengd, en te gelijk 1 ' ' gehandeld over het befpaaren van veele noodelooze kosten in de huishouding der Compagnie, en over eenige verbeteringen, in het beleid van. den inkoop veeier waaren , hier en in de Indien, waarop men eerlange eenige fchikkingen maakte, die federt gedeeltelijk werden naargekomen.
1743' Op den 28 van Sprokkelmaand deezes jaars



HISTORIE. 547
r743 5 was de Prinfes van Oranje, te Leeu- XIX» warden bevallen van eene dochter, die, naer Aro", haare moederlijke Grootmoeder, carolina genoemd werdt, en thans de Doorluchtige Gemalin is van den regeerenden Vorst van Nasfau Wïilburg ; met wien zij, onder het aankweeken van de vruchten haars huwelijks, nog lange een gezegend leven moge leiden, en den roem haarer eigene voortreflijke deugden en hoedanigheden, door haare afitammelingen zien overerven !
De inval, ten behoeve van den Pretendent, door de Franjchen, in Schot/and, in het volgend jaar 1744 ondernomen , doch mislukt, De Staanoodzaakte de Staaten , om den Koning van ten on. Engdand met zesduizend mannen te onderfteu- der" nen, volgens verdrag; en eerlange onderlteun- ^edani den zij hem, na dat Frankrijk hem den oorlog tegen de hadt verklaard, met tien oorlogfchepen onder Franfiim. den Lt. Admiraal henrik grave.
Niet lange daarna verklaarde Frankrijk ook den oorlog aan den Koninginne van Hongarije, en deeze haare Majefteit volgde dat voorbeeld, door gelijke verklaring na: de Franfchen ge- DeFran. reed om den veldtogt te openen, vielen ter-fcn*n valftond in de Oostenrijkfche Nederlanden en ver- ~n [n ^ overden Warneton, Meenen, Tperen, het Fortrecht de Knokke en Veurne; weshalven de Staaten, Nederlanvoor hunne Barrière bekommerd, de Konin- dengin met nog 20,000 mannen onder den Lt. Generaal smissaart onderfteunden; doch het vereenigd leger, welk men verwachtte dat Rij fel belegeren zoude, waartoe het goede kans had, en dus mogelijk den Maarfchalk van Saxen uit zijn voordeelig leger zoude gelokt hebben, Mm 2 trok



5.48 VERKORTE VADERLANDSCHE
XIX. trok( na bijnaer eene maand lang vruchteloos bij *fP- Rijsfel te hebben gelegen, naer Doornik terug, ' " en betrok voor het einde van Wijnmaand reeds
de winterlegeringe. Water. In het begin van Lentemtand deezes jaars, vloed, zwol de Lekftroom met eenen zuidwesten wind, zo hoog, dat 'er op den elfden bij Leksmonde een gat in den dijk brak, waardoor eerst de Vijf Heeren Landen, en daarna ook de Alblasferwaavd, onderliepen: in Gelderland en Overijsfel bezweeken de dijken ook op verfcheide plaatfen • doch de fchade was op verre na zo
groot niet, als in het jaar 1741. In het
1744. begin deezes jaars 1744, hadt zich hier, voor Koinee- eenen korten tijd eene Komeet vertoond; en ten* eene kleiner met korter ftaart, was ook ih Oogstmaand des jaars 1743, befchouwd: eenige weinigen waren 'er nog , die deeze verfchijnfels, als voorboden van naderende oorlogen of andere algemeene rampen aanmerkten. De De eerfte Grieffier der algemeene Staaten, Griffier de Heer en Mr. fraocois fagel, zijne demfoiagel fie yan dic ZWaarwigtig ampt, welk hij tot in ampt211" eenen hoogen ouderdom bekleed hadt, verneder. Zocht hebbende, werdt nu in Slagtmaand door zijnen neef, den tweeden Griffier, Mr. henrik fagel opgevolgd, en de Penfionaris van Haarlem, Mr. jakob gilles, werdt toen tot tweeden Griffier aangefteld: de Oud Griffier overleedt omtrent twee jaaren laater, op den 4 van Wijnmaand des jaars 1746. n ,f9a In Louwmaand des jaars 1745, werdt door ten flui- het beleid van den Ambasfadeur der Staaten, ten een den Heer cornelis calkoen , het viervoudig ver£ag verbond van Warfchaim gefloten, hetwelk den
te Wa.r. fclmv».



HISTORIE. 549
Koning van Polen, als Keurvorst van Saxen , XIX. nu de belangen der Koninginne van Hongarije Kn)\ deed bevorderen, nevens dat der Zee-Mogendheden; ook veranderden de zaaken dier Vorftinne zeer ten goede , na den dood van Keizer karel VII, uit het huis van Beijeren; waarna haar gemaal, de Groothertog van Toslianen, zelfs tot Keizer verkooren werdt.
De zoon des Pretendents in dit jaar in Schot- j)szooa land eenen opftand verwekt hebbende, zonden Van den de Staaten wederom de beloofde zesduizend Pretsnmannen , op verzoek van het Engelfche Hof derwaards, die deezen opftand mede hielpen 0pfland dempen; doch intusfchen werden zij zeiven ter in Scholzee , in hunnen handel, dermate door deeze lanci' nijdige gebuuren belemmerd, dat de fchade alleen voor de Haarlemmer en Amflerdamfche kooplieden op tien millioenen guldens begroot werdt: men zocht dies brieven van fchaêverhaling te bekomen, doch te vergeefs: alleenlijk werden de tien oorlogfchepen, den Engelfchen ter hulpe toegefchikt, terug ontboden tot beveiliging van den koophandel van 'sLands ingezetenen.
Mm 3 XX. AF-



550 VERKORTE VADERLANDSCHE
XX.
AF1>.
XX. A F D E E L I N G.
Beginnende, met het openen van den veldtogp in de Nederlanden, in het jaar 1745, en eindigende met den dood van den Ërjjladhouder, willem karel hendrik friso , Prinfe van Oranje en Nasfau, in het jaar 1751.
1745- D e veldtogt werdt in het jaar 1745, door de ''evol' Franfcnen m ^e Nederlanden, geopend met het geifdaaNbeleg van Doornik, welk den 25 van Gras' van. maand door den Hertoge van harcourt berend , werdt: het vereem'gd leger der Bondgenooten, tot ontzet dier vestinge opgetrokken, leedt in den flag bij Fontenoi, op den 11 van Bloemmaand , eene nederlaag , bij welke deszelfs verlies 8 aio duizend mannen beliep; de Franfchen rekenden bij deezen flag zesduizend mannen verlooren te hebben: de Koning van Frankrijk het flagveld, met lijken bezaaid, befchouwende, zoude toen tegen zijneji zoon, den Dauphin gezegd hebben: Ziehier, Zoon! tot welk eenen prys de overwinningen gekocht worden : het gevolg van deezen flag was de gawaan overgang van Doornik den 23 van Bloemmaand, de Fran- en van net kasteel op den 20 van Wiedemaand: Jjnhen Gend en deszelfs kasteel, werdt in het begin over. van Hooimaand mede door de Franfchen bemagtigd : bèhalven dat hier een groote voorraad van mond- en oorlogs-behoeften en klederen,
ver-



HISTORIE. 5£ï
veroverd werdt, ontnam de vijand hierdoor xx. tevens aan de Bondgenooten de gemeenfchap KVD' met Vlaanderen, en maakte zich voorts ook meester van verfcheide zwakke plaatfen in Vlaanderen, ah Brugge, Delnze, Damme, Aalst, Oudenaarden en Dendermonde; zulks het vereenigd leger naer Braband week, en zich nederfloeg achter de vaart, tusfehen Bntsfel en Vilvoorden. De Graaf van löwenthall bemag- Oostenis tigde in Oogst- en Herfstmaand de ftedenenz tii00r Oostende en Nieuwpoort voor de Franfchen; en ^e"nggnt dees voorfpoed , welke door fommige onder het gemeen aan verraad werdt toegefchreeven, maakte groote verflagenheid hier te Lande: de Staaten van Holland beflooten de fchans aan de Nieuwerfluis te herftellen en te bezetten, gelijk eerlange gefchiedde.
Nog grooter werdt de bekommering hier te Lande, na dat de Maarfchalk van Saxen, de Stad Brusfel, eene derwinterlegeringen van het vereenigd leger, voor welke hij den 7 van Sprokkelmaand 1746, de loopgraven geopend hadt, den 20 derzeive bij verdrag vermeesterd hadt; vorderende hij van dezelve eene brandfchacting van twee millioenen, die aan het krijgsvolk uitgedeeld werden; de bezetting, op 1 o a 12 duizend mannen begroot, moest krijgs- , gevangen blijven; en het werdt den Bondgenooten in het gemeen voor eenen merkelijken misflag aangerekend, dat zij zo veel volks en voorraads, in eene zo kwalijk verfterkte Stad bijéén gebragt hadden.
De Graaf van wassenaar twickel, en de tweede Griffier der Staaten , de Heer jacob gilles, handelden midlerwijl in het eerst van Mm 4 dit



5$i VERKORTE VADERLANDSCHE
XX. die jaar, en vérvolgens in den zomer, bij her. tArx>' Franfche Hof, welk zij naer het leger volgden, zo over eene algemeene bevrediging, als over het afdoen van eenige bijzondere gefchillen met Frankrijk, en bragten onder anderen te wege, dat het Hechten der veroverde plaatfen in de Nederlanden, waarmede de Franfchen een begin gemaakt hadden, voor eerst geftaakt, en de Franfche wapenen, geduurende den veldtogt , niet gebragt werden op den bodem van den Staat; doch dit belettede niet, dat de Franfchen in den veldtogt van het jaar 1746, onder den Maarfchalk van Saxen , den Graave d'estrées en den Prinfe van Condé, Antwerpen f}(rpen en gansch Oostenrijksch Braband, voorts Berin Bene- gen in Henegouwen , St. Guislain, Charleroi gouwen en Namen bemagtigden; gelijk ze ook in den hen be°r ^aS bij Raccoux op den 10 van Wijnmaand de magtigd. overhand op de Bondgenooten behielden, onder welken de Staatfche ruiterij, naer het getuigenis der vijanden zeiven , zich wakkerlijk gekweeten had. jacob f)e Raadpenfionaris van derheim op den ï§ wordf' van Hooimaand van het jaar 1746, overleeden Raadpen- zijnde , werdt, deeze waardigheid opgedragen Ènnatis, aan den tweeden Griffier, den Heere jakob gilles, die te Breda de vruchtlooze poogingen hielp voortzetten, om de twistende partijen met eikanderen te bevredigen; doch het verfchil met den Engelfchen Gevolmagtigden over de toelaating van de Staatsdienaaren van de Horen van Weenen cn Turin, ook van dien van Spanje; vervolgens het aanzoek der Franfchen om afzonderlijk met de Staatfchen te fluiten, brax deeze handeling af: en op den 17 van
Gras--



HISTORIE. 553
Grasmaand deed de Abt de la ville in eenen XX.
brief den Staaten kermis geeven, van den toe- Avl>- m
leg zijns meesters om den ftaatfchen bodem _ ...
b j ... , -ij Frankrijk
aantetasten: weinige dagen daarna vielen de seeft d^a
Franjchen in Staatsch- Vlaanderen en in het Staat kenland van Kadzand, namen verfcheide fchanfennj? van in, en berenden Sas van Gend: Sluis, Tzen-^]enrk°°s" dijk, en de fchanfen Liefkenshoek en de Perel vielen hun in handen.
Bij deeze gelegenheid namen veele opgezetenen deezer landftreeken met hunne gereedfte goederen de wijk naer Vlisfmgen en Veere, hetwelk aldaar onder het gemeen eene bijstere ontroering verwekte ; en de Walcherfche fteden befloten, met verlof van den Engelfchen Koning, het esquader van den Commandeur mitchell te gebruiken, ter befcherminge van de Zeemvfche ftroomen : in deezen toeftand van zaaken, begonnen de fchutterijen op de wachten, te fpreeken van de noodzaaklijkheid, om, in deezen hachlijken tijd, eenen Stadhouder en Capitein - Generaal aanteftellen : gelijk dit dan 0BA„I£ ook doorgedreeven werdt, eerst te Veere, des wordt in morgens van den 25 van Grasmaand van het Zeeland jaar 1747, en op denzelfden dag ook te Mi- ^J^1' delburg en te Vlisfmgen; voor zo veel die fte- ver. v den aanging, dewijl de burgers de Regeeringklaard. daartoe gedrongen hadden : te Goes echter, welk het eerst op Veere volgde, gefchiedde zulks mede, op den voorflag van een der Burgemeesteren , en zonder dat de gemeente zich rer mede gemoeid had: te Zierikzee dreigde her graauw zijnen Regenten den dood , zo men den Prins niet terftond voor Stadhouder erkende ; hetwelk dan ook, na kort beraad gefchiedMm 5 de.



554 VERKORTE VADERLANDSCHE
XX. de. Te Tholen gefchiedde die verkiezing eerst, AFn- op den 27ften: des anderen daags gefchiedde deeze aanftelling Staatswijze, en men gaf 'er ftaats'e- ^en ^n'e kennis van, door eene plegtige bewijze zending.
aarigc- Ondertusfchen werdt het volk hier te Lande ' de ooren vol geblazen van eenen verderflijken toeleg der tegenwoordige Regeeringe om een verdrag van onzijdigheid aantegaan met Frankrijk , en den Koning Staatsch - Vlaanderen tot naarkoming van zulk een verdrag in handen te Hellen: de fchielijke overgang van de fterkten in dien oord, ftijfde het gemeen in een vermoeden , als of dit maar gefchiedde ter bevorderinge van den vrede, en dat men ze allen naderhand wederom geeven zoude : in het bijzonder hieldt men den Raadpenfionaris gilles verdacht van flinkfchen handel met Frankrijk; doch na dat die Heer verflag gedaan had ter algemeene S taatsvergaderinge, van het geene te Breda gehandeld was, namen de Staaten daarin zulk genoegen , dat men zelfs onderzoek liet doen, naer de uitftroojers van deeze kwaadaartige geruchten , om ze in rechten te doen vervolgen ; en dit bragt veel toe, om hem buiten vermoeden van ontrouwe te brengen, waaraan hem in deezen hagchelijken tijd zeer veel gelegen was.
De tijding van 'sPrinfen verheffinge in de Zeeuwfche fteden veroorzaakte niet flechts in 'sHaage, maar ook in de voornaamfte Hollandfche fteden , terftond eenige beweeging onder het volk; en de Grasmaand liep niet ten einde, of Rotterdam eerst, en daarna Delft , door eenigen uit de Gemeenten daartoe gedrongen,
vep-



HISTORIE. 555
verklaarden den Prins mede tot Stadhouder: te XX.
Dordrecht, Leiden , Gorinchem , Schiedam, AiB' Schoonhoven , en in den Brielle , werdt zulks ook afgekondigd in die maand,, zonder dat 'er eenige merkelijke beweeging onder het volk was geweest: te Haarlem gefchiedde het den eerlten van Bloemmaand: ook te Gouda, Alk- Woi.<it maar en Hoorn, en den volgenden morgen te ook te Enkhuizen ; tenzelfden dage te Amfterdam, zonder eenige voorgaande oproerige bewegin- f^tT' ge onder het volk. Elk vertoonde zich tosn houder" alomme met oranje ftrikken verfierd in'r open- «'t?etoebaar ; en fchoon het gewoel en gedommel langs psn* de llraaten te Amfterdam tot den anderen morgen duurde, vernam men echter aldaar geene baldadigheden van belang : maar in 'sHaage was, eenige dagen vroeger, het graauw op de been geraakt, fcheldende zeer vreeslijk op de Regeeringe en in het bijzonder op den Raadpenfionaris; vragende op het buitenhof, aan elk lid , welk uit de Staatsvergaderinge van Holland kwam, of hij den Prins tot Stadhouder verklaard en mede getekend had? De Heer f. terestein van halewyn , wegens Dordrecht , werdt , door eenen niet onbekenden Hagenaar, met een mes gedreigd, doch door den klerk dedbrichs en eenige anderen befchermd en gered: omtrent 150 mannen van de lijfwacht zagen dit aan, zonder zich te roeren, en men zag onder dit volk een vrouwmensch in flordig amazonen gewaad, met ijsfelijke knevels , en eene oranjepapieren grenadiermuts op het hoofd : ook kwamen de boeren van Scheveningen, wel ongewapend, doch met vliegend vaandel en flaanden trom , van den Baljuw in 's Haage : wa-



556 VERKORTE VADERLANDSCHE
XX. wapenen eisfchen, om 'er de Franfchen mede afd. te keer te gaan: dit alles verhaastte het befluit
"~ tot 'sPrinfen aanftelling, welke op den 3 van
Bloemmaand door de Staaten van Holland gefchiedde, van welke verkiezing de Graaf willem van bentink, Heer van Rhoon en Pendrecht, door eenen Renbodé, den Prinfe kennis gaf; en waarop zijne Hoogheid verklaarde: „ zich zei ven over zijne bevordering eerst ge„ luk te zullen wenfchen, als dezelve bleeke „ te verllrekken , ter eere van god , en tot „ -welzijn van het lieve Vaderland; en dat het ,, zijn grootst vermaak was, te hooren, dat bij „ deeze zijne bevordering, alles zonder onge„ luk was afgelopen; zullende hij den Hemel „ bidden, dat een werk, zo openbaarlijk door „ deszelfs zegel bekragtigd, in het vervolg ook „ door geene de minfte bloedftortinge, mogt Zijne n bezoedeld worden. "
P° j5' Den elfden van Bloemmaand kwam de Prins tornt al- M Amflerdam, en vertrok 's anderen daags met daar. zijne Gemalinne en de Prinfesfe carolina naer 'sHaage, daar hij eerlange in het lid der Edelen ingeleid, en door den gemelden Graave van bentink verwelkomd werdt, onder anderen met deeze betuiging: „ dat hij niet twij„ felde, of de Prins zoude de voetflappen zij„ ner voorvaderen navolgen, en medewerken „ om den reeds ten deele overrompelden Staat „ te bevrijden voor het juk van eenen heerschWorntin,, zuchtigen en trouwloozen nabunr, die met Zeeland „ de goede trouwe, en met de plegtigst beherfteM, ^ Zwooren Traétaten openlijk den fpot dreef." — v'iJSln Zeeland herllelde menden Prins, terwijl hij en Vlis- nog op de reize derwaards zich bevondt, in /êsgtffi. hes,.



HISTORIE. 557
het bezit van het Markgraaffchap van Veere en XX. Vlisfmgen, welk voor eenige jaaren vernietigd AFn'. was verklaard: ook droeg men hem het recht van eerften Edelen van Zeeland op, onder de gebruiklijke voorwaarden, en met dit bijzonder beding: dat 's Prinfen perfoon, als eerfte Edele, zoude verbeeld worden door perfoonen , den Staaten aangenaam, in Zeeland gegoed en geboren , van den Hervormden Godsdienst, en geene krijgsampten bekleedende ; gelijk dan zijne Hoogheid daartoe benoemde, den Heer
jan van borssele van der hooghe , in Welken
alle de gemelde hoedanigheden gevondenwerden.
De vredehandelingen te Breda waren nu al v ^ afgebroken, en de Franfchen gingen voort, met gang der het inneemen, na zeer korte belegeringen, van Franfche Sas van Gend, Filippine, Hulst, Axel enwe™in' Ter Neuze. De Heer p. de la roque, Bevel- mö2cn* hebber over Hulst, die deeze Stad terftond overgaf, werdt van eenig wangedrag in zijn ampt befchuldigd , met het zwaard Over het hoofd geftraft, en naderhand op Loeveftein gevangen gezet, alwaar hij ook geftorven is. — Op den eerften van Hooimaand Viel de flag voor tusfehen de Bondgenooten en de Franfchen bij Lafeld; alwaar de laatften het flagveld behielden , doch, zo men wil, ruim zo veel volks, als de Bondgenooten verlooren hadden: twee weeken na den flag trok de Vorst van "waldek met eenige Staatfche manfehap fchielijk naer 's Hertogenbosch , ontfloeg zich van zijn ampt, en begaf zich, zonder *s Haage aantedoen , naer Duitschland, uit misnoegen zo men dacht, om dat hem het bevelhebber-
fchap



558 VERKORTE V A D E RL AN D S CHE
XX. fchap over Bergen op Zoom niet was opgedragen, of om andere redenen. n _ Kort na den flag bij Lafeld, te weeten, op Zoom, ^en 11 van Hooimaand, berende de Graaf van door de löwenthall , de vesting Bergen op den Zoom, Franfchen en nam dezelve op den 16 van Herfstmaand, na men"0 ^at dezelve z^ wakkerlijk verdedigd hadt, bij 1747. verrasling in; hetwelk den Baron van cronsïrom, reeds over de 87 jaaren oud, de wijk deed neemen naer de Linie, Qm orde te (lellen op de verzekering van Zeeland: de Prins van hessen philh'sthall , in zijn been gekwetst, verliet de Stad al vechtende, met een gering overfchot van zijn volk: toen werdt de Had den geheelen dag en volgenden nacht, hoewel het tegen den avond al verboden was, geplonderd: het verlies der Franfchen in dit beleg, werdt • op wel 20,000 mannen gefchat; en dat der
Bondgenooten op de helft van dat getal:
men vreesde toen wel voor eenen inval der Franfchen in Zeeland, doch zij vergenoegden zich met ^de Kruisfchans, en de fchanfen Lillo en Fredrik Henrik te veroveren ; waarna de winterlegeringen van beide zijden betrokken Roomsch- werden: het overgaan van Bergen op den Zoom gezinde verwekte, vooral in Holland en Zeeland, eene huize ge- bijstere ontfleltenis onder het gemeen der Herpilunderd. yürm^e;^ weij. ai te Vooren, eenige Roomschgezinden , het zij met of zonder reden, te Haarlem, Amfterdam en elders, raauwlijk bejegend hadt; doch nu bragt de tijding van het overgaan van Bergen op den Zoom veelen van deeze Gezindheid, die bij het graauw verdacht waren , als hadden zij zich in dat ongeluk verblijd,



HISTORIE. 559
Wijd, op nieuws in ongelegenheid: te Utrecht, XX. Deventer en Groningen , werdt veel gewekds ASOgepleegd aan huizen van Roömschgezinden ,• geKjk ook te Amfterdam den 18 van Herfstmaand het huis eener Roomschgezinde vrouwe op den Haarlemmerdijk werdt geplonderd: in'sHaage werdt het huis eens paruikemaakers, en dat van eenen kleêrmaaker geplonderd, ja zelfs het eerfte afgebroken, zonder dat de foldaaten zulks konden fluiten : diergelijke bewegingen werden ook in andere fteden befpeurd; doch zijne Hoogheid en het Hof van Holland verboden ze bij een ernftig Piakaat van don 22 van Herfstmaand.
De Staaten van Holland beflooten nu ook , de Ingezetenen in den wapenhandel te oefe- hf£kde nen , de weerbaare manfchap op te neemen, ingezeteen honderd vendels waardgelders te laaten nen in werven, ieder vendel van honderd koppen: den,wa" doch men bragt het getal der laatften met moeite m ™t niet hooger, dan tot 4000 koppen:-ook trok oefenen, men van deezen weinig nut in het ftillen van burgerlijke bewegingen, die fommigen onder hun eerder hielpen verwekken, dan dat zij hun werk gemaakt zouden hebben, van ze te voorkomen, of te fluiten, waarom de meesten , in ftede van in de binnenlandfche plaatfen gelegd te worden, eerlange naer de grenzen gezonden, en in het volgend jaar afgedankt werden.
De ontroering, over het verasfen van Berge* °P den Zoom veroorzaakt, was nog niet bedaard , de argwaan over het tegenwoordig beituurnam zelfs nog toe onder het gemeen, toen deRidderfchap en Edelen gecaaden vonden voorteilaan, dat men zijne Hoogheid behoorde te
ver-



560 VERKORTE VADERLANDSCHE
xx' verklaaren Erfiladhouder in de vrouwelijke za
wel als in de mannelijke nakomelingfchap. ■
en ftraks daarna beweerden fommigen zelfs, dat men zijne Hoogheid tot Graaf van Holland behoorde te verheffen, welke waardigheid anderen verzekerden dat de Prins niet begeerde, fchoon hij met genoegen den voorflag tot het Erfftadhouderfchap had verftaan: men vondt 'er hier en daar onder de burgerije, die, om de Vroedfchappen te doen bewilligen in deezen voorflag, ondernamen zulks openlijk te verzoeken: ook fprak men thans veel van het begeven der kleine ampten, en om de posterijen te brengen aan het gemeene Land, waar omtrent " fommigen meenden , dat zijne Hoogheid inzichten had, welke zij goedvonden te bevor' deren; doch op fommige plaatfen ging dit zo onbefuisd toe, dat zijne Hoogheid zelve hun Sommi- gedrag afkeurde: in 'sHaage droeg men de ge pos- posterijen den Prinfe op, die ze aan het Land S?d-n afftond: Dordrecht en de meeste oude HollandVnxis,tt\fche fteden, volgden dit voorbeeld; doch Delft anderen droeg de zijne regelrecht aan het Land op: te Tand on Amfterdam maakte men 'er zwarigheid in, en gedragen", gaf dezelve aan de ftad, fchoon men ditin 'f Haage
kwalijk name. 0 Te Rotterdam deeden eenigen uit de burge-
teEUij de Regeering door herhaalde verzoekfchrifdam. ten bewilligen in hunnen eisch, om alle de ampten openlijk verkoopbaar te maaken , en verkrijgelijk voor den meestbiedende, cn hec geld daarvan te brengen aan het gemeene Land; doch zijne Hoogheid vernietigde de afgeperfte bewilliging, en verklaarde zich tegen het verkopen der ampten; hetwelk veel misnoegen onr deï



HISTORIE. 561
der de partije voor de oranje - ftrikken maakte; XX. die bij fommigen ten eerste van de hoeden afge- AFD,|_, trokken werden, onder het uitroepen van Oranje gnder! laurens van der meer, federt te Gouda in het tuchthuis bekend geworden, en zijn aanhang, die toen ten Hove niet geheel onbekend was, verklaarde geen deel te hebben aan het veroordeelde verzoekfehrift. Te Haarlem en Gouda bleef de drift om iet diergelijks te onderneemen, in de geboorte gefmoord, nadat men gehoord had, wat te Rotterdam gebeurd was: te Amjlerdam echter droeg de Por- Beroerte celeinkooper daniel raap, een requestvan 4 £r^™" artikelen om, waarin men begeerde het ervelijk over het verklaaren van het Stadhouder - Capitein- en ervelijk Admiraalfchap - Generaal, in de manlijke en vrouwlijke nakomelingfchap van zijne Hoog- J^" gJta(I. heid; het openlijk verkoopen der ampten aan houderden meestbiedenden , ten voordeele van het Capitein. Land; het kiezen van Burger - Capiteinen uit ^jr^f." de burgerije, niet uit de Regeering, en her- fchap. ftel der gilden in derzelver oude voorrechten; Generaal, doch toen dit middel niet rasch en fterk genoeg V?.j!g gjj11" werkte, noodigden anderen het volk bij aange- vJoÜwlijplakte briefjens op den dam; vanwaar men op ke nako-, den 9 van Slagtmaand eenen oproerigen inval nielingdeed in het Stadhuis, en tot in Burgemeesters fchap* kamer, daar inktkookers, en alles wat 'er was, om verre raakte, en de venfters der voorpuije opengeftooten werden ; vanwaar een raagbolftok uitftak met een oranje-lint voorzien; doch de burger Compagnie van den Capitein DeBur. abraham scheerenberg dreef deezen oproe- gerij ver. rigen hoop in een oogenblik van het Stad-£"i^*| Nn huis gek



562 VERKORTE VADERLANDSCHE
XX, huis af: een timmerman, willem van nes geAgp- noemd, befchuldigd van deel in dit oproer gehad te hebben, werdt, wat kater, in hechtenisfe genomen, en het zoude hem -, naèr me» meent, den hals gekost hebben, hadde zijne Hoogheid niet eerst het vonnis doen opfchorten, en naderhand abolitic van misdaad aan hem verzorgd: nogthans werdt hem, in de Lente des jaars 1748, door Burgemeesteren, buiten vorme van rechtsgeding, de ftad ontzegd.
De Staaten van Holland namen , op den voorflag van zijne Hoogheid, eerlang een befluit tot weering der misbruiken in het fluk der ampten ; waaromtrent nogtans Amfterdam bij zijn befluit bleef; ook befloten de Staaten het Stadhouder- Capitein- en AdmiraalfchapGeneraal, in de Manlijke- enVrouwlijke Nakomelingfchap van zijne Hoogheid ervelijke te verklaaren, waartoe de voet beraamd was, met 'sPrinfen volkomen genoegen, door de Afgevaardigden van de gemelde ftad; en federt is ook gelijke erfverklaaringvan's Prinfen Hooge waardigheden , op denzelfden voet, in de meeste andere Gewesten en ter algemeene ftaatsvergaderinge gefchied. ' Liberale Om geld tot het voordzetten des oorlogs te gift hier vinden, werdt, op 'sPrinfen voorflag, door te Lande. ^ gtaaten befloten tot het eisfchen eener liberale of milde gifte, bij welke van ieder, boven de tweeduizend guldens gegoed, ten minflen twee van het honderd gevergd werdt, na alvoorens bij eede, of waare woorden zo zij Mennoniten waren , verklaard te hebben, dat men den overflag zijner goederen naer zijne beste
ken-



BURGEMEESTERS KAMER,te AMSTEEDAM.nooR het GHAAU"W, i»oor GE"WEX.J3 GE OPEN», in't JAAR IJ47-






HISTORIE. 563
kennis gemaakt had: deeze gifte gefchiedde ook XX. in de andere Gewesten, en zelfs in Oost- en AF"',. West - Indien, op de plaatfen die onder het ge- '* bied van den Staat waren.
De Staaten toonden vervolgends ook dat het hun ernst-was, om zich uit al hun vermogen, tegen de vijandlijke oogmerken van Frankrijk te kanten: hiertoe verboden zij den uitvoer van wapentuig en fcheepsbouwiloffen; derf invoer van Franfche waaren , en het verzekeren op Franfche goederen en fchepen: ook werdt de kaperij en commislievaart op de Franfchen door hun krachtiglijk aangemoedigd, hoewel de uitwerking daarvan aan de verwachtinge niet voldeedt : maar het verbod der Franjche waaren bragt niet weinig toe, om dat Rijk, welk daardoor zeer veel leedt, te doen neigen tot den vrede, die eerlang te Aken getroffen werdt: — hierop hielp ook zeer veel de belofte van Rus- Rusland land, om Groot - Brittanje en den Staat met belooft 37,000 mannen hulptroepen bijteftaan : zo ^dsn dat alles zich fchikte om Frankrijk te verplig- staat" on-, ten tot het aanneemen van billijker voorwaarden «erfland, eener algemeene bevrediging.
De vredehandeling te Aken was in Lente- i74g, maand van het jaar 1748 , reeds aangevangen, en de voorafgaande punten werden 'er den 30 van Grasmaand getekend; doch Maaftricht, Maas*, midlerwijl door de Franfchen belegerd , ging trieht gaat den 6 van Bloemmaand bij verdrag aan hun ^n d,e7 over ; bedingende de bezetting daarbij alle over/ krijgseere; waarna ook de flilftand van wapenen in het algemeen doorging; doch eer de vredehandeling nog zo verre gevorderd was, Nn 2 en



564 VERKORTE VADERLANDSCHË
XX. en terwijl men zich in het voorjaar gereed AFP-„ maakte tot den veldtogt, was haare Koninglijke Hoogheid, de Prinfes van Oranje, op den 8 van Lentemaand van het jaar 1748, gelukkiglijk bevallen van eenen zoon , willem willem genoemd, (thans Nederlands Erfiladhouder, V, gebo uit wiens echt wij ook eerlange een aantal van ren* zoonen verhoopen te zien,) die door zijnen vader zelv' ten doop gehouden werdt, en befchonken Pillegif- met verfcheide pillegiften, in lijfrenten beftaanten hen ^ . zïjnde die der algemeene Staaten tien duiien.h0n" zend guldens; die der Staaten van Holland zevenduizend , die van Zeeland drieduizend; en die van Friesland vijfduizend guldens: Nieuwmegen fchonk duizend, Dordrecht, Gouda en Schiedam , ieder agthonderd; Haarlem en Leiden, ieder twaalfhonderd; Delft duizend; Amfterdam vijfentwintighonderd; en Rotterdam vijftien honderd guldens jaarlijks ; hebbende deeze allen als Peeters over den jongen Prins geftaan: alle deeze lijfrentebrieven lagen in gouden of zilveren doozen: de algemeene Staaten en die van Holland deeden daarenboven ieder een gefchenk in de kraamkamer, de eerften van vierhonderd, de anderen van driehonderd dukaten; de Stad Nieuwmegen voegde 'er 50 dukaten bij, alzo de zilveren vergulden doos, tot haaren lijfrentenbrief niet had kunnen gereed zijn.
De toeleg, om de Regeering in de gewesten en de fteden te doen veranderen, welke bij de ij veraars voor den herftelden Regeeringsvorm reeds was aangevangen, begon nu meer en meer gezien te worden : men bediende zich
daar-



HISTORIE. 565
daartoe van verfcheide redenen, om opfchud- XX.
ding onder het gemeen te verwekken, en onder
deezen, van het voorwendzel, welk alom ge- 0proer bruikt werdt, om de wijze der heffinge van inFriesde gemeene confumpciemiddelen, door pachters land,^ die al lang in den gemeenen haat waren, pachten> als verfoejelijk te doen voorkomen: m Bloemmaand deezes jaars borst het fmeulend misnoegen tegen de Pachters, allereerst in Friesland, tot daadlijkheden uit: men viel 'er aan op de Opzichtershuisjens wegens den havenpacht, en vernielde dezelven: ook werdt hier en daar een huis geplunderd: de Harlingers eischten door Gecommitteerden, dat de Staaten alle pachten affchaften ; het Stadhouderfchap ervelijk verklaarden in beide liniën, en de oude wetten herftelden; dreigende fommigen dat de Heeren niet levende van het Landfchapshuis zouden komen, zo zij der gemeente geen genoegen gaven • dit gefchiedde dan ook, men kondigde Die Proten eerften het befluit af J£^g Satt
der pachten ; verklaarde het Stadhouderschap ^ ^ ervelijk in de Manlijke- en Vrouwelijke Linie, en houder. magtigde ook kort daarna zijne Hoogheid, om fchap erde Regeering enz. te herftellen. _ ZlL™ Te Groningen, daar'het huis van den riur-lijke- en cemeester geertsema werdt geplonderd, kwam yrouwmen zeer fchoorvoetend tot een befluit omtrent ^ HhetErfftadhouderfchap: echter arbeidden sPnn- magt5gt fen vrienden zo fterk onder de burgerij , om zijne aan den Prinfe meer en grooter gezag in de Re- Hoogh geering te doen opdragen, dat de Magiftraat" daarin bewilligde; gelijk ook daarna de Staaten ring te van het Gewest: men fchafte ook aldaar alle herftel, Nn 3 ae'en-



$66 VERKORTE VADERLANDSCHB *
de pachten af: in Drenthe, Onrijsfel en Gel. F"' derland waren ook verfcheide opfchuddingen öpfchmd. geweöst, doch de pachten bij vooraad nog aanding ovtr gehouden ; doch in Utrecht werdt de hooge ten* in' ReSeering gedrongen, ora eerst eenige, en daar-
Dnnthe
na alle de pachten aftefchaffen; waarna het opOverijsfei roer bedaarde: in Zeeland bleef de verpachting en Gei. in gebruik: hebbende zijne Hoogheid den Lui' tenant Generaal evertsen gelast,,de pachters^ des noods, met het krijgsvolk van den Staat ts> " onderfteunen tegen allen moedwil.
Maar nergens waren de bewegingen, ten deezen aanzien , geweldiger dan in Holland: te Haarlem begon de woede tegen de pachters eerst, en deed de Wethouderfchap befluiten om alle pachten bij voorraad te doen ftilflaan: doch de Staaten der Provincie maakten bekend, dat de pachten in ftand zouden blijven : de Wethouderfchap vondt niettemin goed het tegendeel te laaten afkoudigen; hetwelk bij de Zeiden. Scaaten zeer kwalijk genomen werdt. Te Leiden pionderde het graauw ook de meeste pachtershuizen , en de Wethouderfchap volgde ook
ïn'sHaa J1*61" het voorbeeld van die van Haarlem: in ' 33 'sHaage werden ook eenige pachtershuizen geplunderd : een der lijfwachten van zijne Hoogheid , zich meer of min in den oproer geileken hebbende, werdt eenige dagen daarna gevat, en, voor het Hof te recht gefield zijnde, verwezen ter galge: op de overige handdadigen T«\ Am-werdt geen onderzoek gedaan: te Amjlerdam jteriam. werden ook, ondanks de voorzorg der Regee» ringe, en fchoon men zelf in den aanvang des oproers, op de botermarkt met fcherp op de
ge-



HISTORIE. 567
geweldenaars gefchoten hadt, de huizen der XX.
pachteren aangevallen en geplonderd , en at- ,
fchuwelijke baldadigheden gepleegd aan de huizen der Directeuren van den impost der wijnen, Door da tot dat de Schutterij eindelijk den oproer ftuitte, fch««enj en men twee der belhamelen in handen kreeg; & den zogenoemden Burgemeester, zijnde een tuinman van Hecht gerucht, pieter van dort geheeten, en een vrouwmensch, welke met fchol enz. bij de beurs plagt te zitten, deeze Twee beiden werden uit de wage, 's daags na datze oproen gevat waren, opgehangen; de laatfte onder het ftraft:gg; iisfeliik roepen van, Wraak ! doch naauwhjks volgen was de karei ten venfter uitgehijst, of eenige daarvan, burgers, die de ronde gedaan hadden, langs den vijgendam op den Dam willende doordringen door het volk, welk hun weêrftand boodt, vuurden met los kruid op deeze wederftrevers; en de fchutterij, dit houdende voor eenen aanval van het gemeen, beantwoordde die fchooten met fcherp, waardoor eenigen gekwetst en gedood werden: het gedrang hierop, vooral naer de zijden van het damrak, veroorzaakte dat er veelen in omkwamen , en ook veelen in het water fmoorden; het getal van welke laatlten op omtrent veertig is begroot: met deezen ramp eindigde de oproer tegen de pachters te Amfterdam.
In andere fteden hadt men wijshjk , door het dagelijksch doen der ronde, tot voorkoming van zamenrottinge, zulken of diergelijken opftand belet of in zijn begin gefmoord; en had de burgerij flechts moeds genoeg betoond, om zich te verzetten tegen den moedwil van Na 4 een



568 VERKORTE VADERLANDSCHE
XX. een klein hoopjen uit de heffe des volks, nerr AFD* gens zou dezelve dus de overhand gekregen 2»ne hebben : nu kwam hier nog bij , dat, toen Hoog men bijkans deezen wrevel gefluit en geflrafc heid flaat hadt, zijne Hoogheid zelf 'sdaags na den aaneemeenê van£ ^er Pmnderinge te Amjlerdam, ter vergaaffchaf- deringe van Holland op den 25 vanWiedemaad eenen voorflag deedt, ter onmiddelijke affchaffinge van de pachten; een voorflag, zoo onfing.der verwacht dat de leden in het gemeen op elkanfn CHol- deren zagen, zonder iet te zeggen: zijne Hoogland voor. heid liet hun ook gelegenheid, om 'er op te raadplegen, vertrekkende terftond uit de vergaten be- a dering: '£ leedc t°en maar tot 's anderendaags , fluiten dat de affchaffing van alle de pachten, overeendaartoe. komflig met den voorflag van zijne Hoogheid, afgekondigd werdt, na dat 'er, terftond na 'sPrinfen vertrek, toe beflooten was, na eene korte raadpleeging; — doch nu was de vraag, wat daarvoor in plaatfe te ftellen? zijne Hoogheid gaf daartoe een middel aan de hand, welk echter moejelijkheden ontmoette in de uitvoering; waarna de Prins aan een ontwerp deedt arbeiden van een Hoofdgeld, en om de middelen bij wijze van Collette te doen heffen: dit laatfte werdt, na verloop van twee maanden bij de Staaten aangenomen; zijnde hetzelve met het begin van het jaar 1750 in trein gebragt, en tot nog toe in gebruik gebleven : — de fchade, door de plondering der pachteren en pachtersbedienden, in Holland geleden, werdt hun eerlange, ter fomme van omtrent driemaalhonderdduizend guldens, uit 'sLandskasfe goed gedaan.
De



HISTORIE. 569
De vrede van Aken'was nu op den 18 van XX, Wijnmaand deezes jaars i74y> tot ftand ge" A?"'bragt, en getekend: waarna de Staaten weder Vrede traden in het bezit der plaatfen, door Frankrijk te Aken. op hen veroverd: ook keerden de veele krijgs- DeStaa. gevangenen van de onzen, uit het hart van ten tree. Frankrijk eerlange herwaards: het geene 'er den wenog te vereffenen flond, zoude men afhandelen JJjwg op eene nadere bijeenkomst te Brusfel: midler- pIaatfen wijl werdt hier te lande, den 17 van Wiede- door maand van het jaar 1749, een plegtige dankdag over den vrede gehouden; en na het eindigen vker0_ van den Godsdienst, in 'sHaage een prachtig verd. i en kostbaar vuurwerk afgefleeken.
De verandering in de Regeeringsvorm hier te Lande , in het voorleden jaar gemaakt, hadt deezen vrede helpen bevorderen: de Prins van Oranje toonde geene gezindheid altoos, tot het voordzetten des oorlogs, zo dra men kans zagen daar een einde aan te maaken: dees kans was gemist toen hij eerst aan het bewind kwam, door het af breeken der Bredafche handelinge buiten zijn toedoen; doch zijn ijver, en.het vertrouwen, welk de landzaten in hem fielden, bragten de milde giften in 'sLands kasfe; die giften hielpen de rusfifche hulptroepen in aantogt herwaards, en dit maakte dat de vrede fpoediger twerdt getroffen dan men verwacht hadt; fchoon men in het jaar 1747, te Breda veel voordeeliger vrede zoude hebben konnen flui-
Zijne Hoogheid, in Zomermaand van het jaar 1748, bij zijnen voorflag ter affchafïinge van de pachten, ook begeerd hebbende, dat men Nn 5 de



5?o VERKORTE VADERLANDSCHE
JX- de bezwaarenisfe wegens de ampten wegname,
en gedrongen hebbende op het afflaan Van de
posterijen aan het Land; zo bedienden fommigen zich van dit ernffig verzoek des Prinfen om nieuwe opfchudding te Amfterdam te ver Bewe- wekken; bhjkbaarlijk ter verkrijginge van L
5» 7,1^^ wSfeeniget ^wfirc-k-^ led«t zekeren tijd het hadden toegelegd: de kende tot Vroedfchap te Amfterdam befloot echter om de posterijen ten eeuwigen dage aan de Stad te SI" 5°Uden: T ]jet dk Gefluit drukken, om te Regee- doen z3ie" dat deeze inkomften dienen zouden riBg. tot ondertand der armen, en onderhoud der Godshuizen _ Straks hierna kwamen verfcheide gefchnften als uit naam der burgerije in het licht ftrekkende tot hertelling dfrTude voorrechten en gildekeuren: ook werdt 'ereen vinnig fchimpfchrift tegen fommige voorname amptenaars en tegen de Regeering in het gemeen onder de hand verfpreid, ondanks het verbod van het Hof van Holland; zelfs hielden fommigen, met naame, onder anderen, andries boekelman , Chirurgijn, de Patroontekenaar henrik van gimmig en jean rouset, eenige heimelijke bijeenkomlten in de kroeg Vredenburg m de lange leidfche dwarsftraat; en niet lange daarna, kwam het request der drie Artikelen van daniel raap, den Porceleinkooper, in het hcht; en den 9 van Oogstmaand, namen Innee. eenige van de lieden, ten getale van zes
de aovïï -°f a?' de Sroote zaaI van de Cloveniers doele niersdoe-In' alwaar van gimmig aan eene toegevloeide len door menigte eene aanfpraak voorlas, ter beraminge deZW Van middelen van hertel der burgerlijke voorreek-



HISTORIE. 571
techten; en tot benoeming van Gecommitteer- XX. den uit de wijken. Raap, of een ander van AFn'. zijnen aanhang, las aan de vergadering drie ar- tm> m(Jt tijkelen voor, behelpende de punten , welke EAap aan men vooral begeeren moest, terwijl anderen hun drongen op het kiezen van Gecommitteerden: h00i{it de Regeering veroordeelde, bij openbaare afkon- De Rediging het inneemen van de Doele; waarom- geering trent eenige burgers zich verdedigden: ookJ«J«' wisten zij het oorfpronglijk verzoekfchrift, doorz~lks> veelen ondertekend, den Prinfe, in een bijzonder gehoor te hand te ftellen, en verhaalden 'naderhand , dat de Prins , hunne begeerten gebillijkt, doch hen tot ftilte vermaand had.
Men deedt ook van tijd tot tijd aanfpraken in de Doele, en won al meer en meer intekenaaren ^^J' voor de drie artijkelen, zo dat men zelfs uit geeren naam van deeze Doelisten op de Predikanten be- dat men geerde dat zij openlijk voor hun zouden bidden, £?d°drehen als voor befchermers en herftellers der vrijheid; 1 e* doch de Predikanten vonden niet geraden aan
dit verzoek te voldoen. Een grooten
fteun kregen de Doelisten eerlange aan het fcheepstimmerlieden gild , welk ook, (zo het heette) wilde arbeiden aan de vervallen voorrechten der gildebroederen: de driftigften van deeze lieden verfcheenen nu op de Doele en fchreeuwden heftiglijk om eenen burger krijgsraad. Straks daarna drongen de Doelisten
bij de Regeering zo fterk aan op het onbepaald inwilligen der drie artijkelen, dat Bnrgemeesters en Raaden, den 24 van Oogstmaand , een onbeperkt Fiat toeftonden; en te gelijk op
dien



572 VERKORTE VADERLANDSCHE
XX. dien zelfden dag afftonden van de Regeering l AFD- op hen behagen van zijne Hoogheid , wien D Re- daarvan terftond kennis gegeven werdt: te gegeering6* lijk werden de posterijen der Stad den Prinfe ftaat het opgedragen, die ze op den voet der overigen, bewind aan het gemeene Land afftond.
Zijne Hoogheid werdt hier den 31 van Oogstmaand op het verzoek van de Afgevaardigden de Regeeringe, door de Staaten gemagtigd om de rust in Amjierdam te herftellen, al ware het ook door verandering te maken in Burgemees-
Eenigenters en Raden. Midlerwijl ondernamen
tekenen fpmmige burgers eenige verzoekfchriften te teeorn hen kenen ? waarbij de handhaving der tegenwoorwind te dïge Regeering begeerd werdt; doch de toehouden, listen vonden middel om dit tekenen te beletten, door ten wege te brengen eenen optogt der fcheepstimmerlieden , met vijf of zes der ftoutfte Doelisten aan hun hoofd, die, in fmalle geleden, een groot deel der Stad doortrokken, ftilhoudende voor de huizen of herbergen, daar zulken woonden of zich onthielden, van welken men wist, of vermoedde, dat zij voorde tegenwoordige Regeering getekend hadden: hier en daar gebruikte men zelfs dreigementen ; en deeze oproerige togt baarde zulk eene ontfteltenis door de Stad, dat 'er de voorgenome en aangevange tekening geheellijk door geftremd werdt: ook wil men dat eenige leden der Regeeringe, den voorftanderen deezer tekeninge, onder de hand te verftaan gaven, dat zij zich vergeefsch affloofden, en dat de verandering der Regeeringe niet zou kunnen voorkomen worden.
Dc



HISTORIE. 573
De Prins, den tweeden van Herfstmaand in XX. de Stad gekomen zijnde, na dat raap hem aan AFD' ■ de tweehonderd roeden, buiten de Stad, be- Zijne groet hadt , werdt binnen geleid, door om-Hoogtrent dertig van de nieuwlings gekooren Ge- heid committeerden der burgerije, onder welke de^J^ driftigfle Doelisten waren, en door eenen hoop üoeiisten van drie of vier duizend bijltjens; voor welken ingoeen Oranjevendel gedragen werdt, waaropn^ld. ftondt, voor Oranje en de Vrijheid: zijne Hoogheid nam zijn intrek in het Oude Zijds Heeren Logement, daar hij door drie der regeerende Burgemeesteren gerrit corver, jan sautyn en piETER van de poll, terftond begroet, en geduurende zijn verblijf, op ftads kosten, onthaald werdt.
De Gecommitteerden vorderden bij een wijd- Vorderen luftig verzoekfchrift, de verandering der Re- fe™™' geeringe, en met naame ook het ontflaan der der Re. beide Penfionarisfen; doch omtrent deeze laat-geering. ften, die in dienst bleven, bereikte men zijn oogmerk niet: onderwijl gingen eenigen der ftoutfte Doelisten, met ao of 30 bijlcjens des avonds van den 4 van Herfstmaand aan de drie gemelde Burgemeesteren vraagen ; (zijnde de vierde, de Heer jan six, uit de Stad) waarom ze niet terftond van de Regeeringe afftonden; '1 geen beantwoord werdt met te zeggen: dat dit aan zijne Hoogheid gelaten was; welk antwoord echter niet voldeedt, en men moest hen verzekeren, dat 'er binnen twee dagen verandering komen zoude, gelijk zijne Hoogheid die ook 'sanderen daags regelde. Toen werden de vier Burgemeesters ontfk-
gen.



574 VERKORTE VADERLANDSCHE
XX. gen, zonder herfteld te worden; doch uit de AFD' 36 ontflagene Raden, werden 'er negentienherz fteld, bij welke zijne Hoogheid zeventien andeHc'og- ren voeg^e» die nooit in de Regeeringe geheid ont. weest waren: naderhand door de Staaten ook zelve*!» daartoe gemag"g^ zijnde, ontfloeg zijne HoogJmfter- ne^ °°k vee^e van den Oud-raad; als vier dam. regeerende Schepens, zeven Oud-Burgemeesters, en driëndertig Oud - Schepens, vervullende ten zelfden dage de plaatfen der vier regeerende Schepenen, met vier anderen.
Maar men zocht ook verandering in den krijgsraad te maaken, dien de Bijltjes en Doelisten vrij wilden hebben, zonder een eenigen Ofjicier uit de nieuwe zo min als uit de oude Regeeringe: hiertoe kwam men zelfs des nachts De Doe» van den 9 van Herfstmaand zijne Hoogheid in listen zjjn flaapvertrek ontrusten: de Prins gaf toen den Mriseen uitftellend antwoord, en den volgenden dag bij nacht zijne ftem tot een Vrijen Krijgsraad; doch het tot het bleek niet, uit dit verlof, of zijne Hoogheid vatfeen het w00rd vriJe Krijgsraad in denzelfden zin als vrijen het volk verftond : niettemin men regelde toen kfijgs- alles naer zijnen zin, en niemand die aan de raad. oucje Df nieuwe Regeeringe vermaagfchaptwas, behieldt zijn ampt onder de fchutterije, of verkreeg 'er een: de Kapitein christiaan scholten zelf, hoe zeer hij voor de drie artijkelen geijverd hadde, werdt bedankt, om dat zijn vader door den Prins tot Raad was aangefleld: de Prins bevestigde het verrichte voor deeze keer, doch gaf bij publicatie genoeg te kennen, hoe zeer de onbetaamelijkheden, in deezen gebruikt, bij veelen, hem tegenftonden, en dat



HISTORIE. 575
hij wijders voor deeze keer de ongeregeldheden XX. over het hoofd wilde zien, mids elk zich voor- AFDtaan fr.il en onderworpen aan zijne Overheid gedroeg , en de Gecommitteerden der wijken zich van nu af, van die en diergelijke Gommis* li en ontflagen hielden.
's Middags van den 15 den vertrok zijne Hoogheid uit de Stad , nemende van gimmig, uit naame der Gecommitteerden, affcheid van hem met eene aanfpraak, op welker tijtel ftond, willem den Grooten , en die hij federt liet drukken: ■■■ - de Stad geraakte na deeze veranderingen, allengskens in rust, doch de aanhang der Doelisten eerlange zo zeer inde gemeene verachting, dat hetgraauwzelfs, na den dood van raap , in Louwmaand van het Begrajaar, 1754 verhinderd heeft, dat hem eeneving van gewoonlijke begravenis werd aangedaan : de lijkbaar werdt vernield, en de Wethouderfchap genoodzaakt, het lijk ter middernacht met eene vrachtflede, naer de Kerk te laten fleepen: ondertusfchen hadt de bewilliging der voorgaande Regeeringe in de drie artijkelen,- voor welken hij geijverd had, te wege gebragt, dat 'er ook in de gilden merkelijke veranderingen kwamen, door het aanftellen van nieuwe overlieden , en door het vernieuwen van oude en het verleenen van nieuwe gildenkeuren; waaraan de Regeering maanden achtereen veel tijds befteedde.
Binnen Haarlem was het volk , na 't af- Omftanfchaffen der pachten niet recht gerust geweest, ^J^!„te en in het begin van Herfstmaand floeg een lid
ter



576 VERKORTE VADERLANDSCHE
XX.' ter Vroedfchap, Mr. remees floris van zaa™- nen , zijnen mederaden voor 3 of men, uit hoofde van de bewegingen in Amjierdam, zijne Te Lek Hoogheid niet behoorde te verzoeken, om ook den' te Haarlem zulks te voorzien op het ftuk der Regeeringe, als hij ten nutte van Stad en Land zou bevinden te behooren. Doch de Vroedfchap nam op deezen voorflag geen befluit; en de bewegingen onder het Gemeen bleven duuren. De Wethouders verzochten Gemagtigden van zijne Hoogheid, die op den 7 van Wijnmaand, uit 's Prinfen naame deeden af kondigen dat de Vroedfchap voortaan uit tweeëndertig, in plaatfe van uit vierentwintig leden beftaan zoude: zeven leden der Vroedfchap bleven ontflagen; en voorts werdt het volk tot ftilftanden onderdanigheid vermaand.
Te Leiden werden, den 18 van Wijnmaand de Vroedfchappen en de veertigen, door dezelfde Gemagtigden, allen ontflagen; doch weder op vier na, die verlaten bleeven, herfteld in het bewind: de Burgemeester van den berg, een van deeze vier, en de Secretaris van roijen , hadden reeds te vooren verzocht, om van hunne ampten ontflagen te worden: de laatfte werdt echter eerlange tot Penfionaris der Stad, en federt tot Secretaris van den Raad van Staate aangefteld: doch kort daarna veroorzaakten eenige oproerige Gecommitteerden, zoo veel rumoers in de ftad dat de rust niet herfteldywerdt, voor dat de Generaal rouse aan het hoofd van eene bende Dragonders en Zwitzers in de ftad tgekomen, en een viertal der
voor-



HISTORIE. 577
Voornaamfte rumoer makers gevat was, waar van XX. twee of drie met gevangenisfe en ballingfchap AFr'y van eenige jaaren zijn gellraft.
Te Rotterdam werdt de gantfche Regeering De Re. door 'sPrinfen Gemagtigden, den 24 van Wijn- geeririgte maand, ondanks twee Burgerrequesten terftandhoudinge van dezelve, bedankt; doch op vijf Jerd#' Leden der Vroedfchap na, weder herfteld: en te Gouda, daar de Hoofd-Officier zelf de gee- Ook te nen, die tegen de Regenten misnoegd waren, Gouda. , met raad bediend hadt, werdt ook de gantfche Regeering ontflagen, doch weder herfteld, op zes Leden na, die buiten bewind bleeven. Te TeGariri* Gorinchem werdt het getal der Vroedfchappen chm. van zeventien tot vierentwintig vermeerderd; doch de oude Regenten bleven allen in het be- . 4 wind te Schoonhoven werdt de gantfche Regeering Te ontflagen, doch op drie leden na weder aange- ^f™nJ>0' fteld; voorts werdt het getal der Vroedfchappen en Kiezeren vermeerderd, en fchikking gemaakt op eenige punten door de burgerijen begeerd: te Delft, Schiedam en Brielle viel ook eenige _ _ • geringe verandering voor ; maar te Dordrecht <fcj:ieii*£ geene, om dat men ze noodeloos of ondienftig eaBrièUe. achtte ,• gelijk ook , in het Noorderkwartier van Holland, Medenblik de eenige Stad was ? die verklaard had, geene verandering noodig te hebben : hoewel ze naderhand, even als de andere fteden van Noord - Holland, verandering ondergaan moest.
In Gelderland maakte de Prins ook verande- jn QeU ring in de fteden , fchoon 'er geen aanzoek van derland, de burgerijen toe gefchiedde, en de aanzienlijkfte burgers in fommige plaatfen, de handhaOó vïris



578 VERKORTE VADERLANDSCHE
XX. ving der tegenwoordige Regeeringe, door eene *FD' plegtige bezending , op zijne Hoogheid begeerd hadden: de vorm der Regeeringe werdt, aldaar genoegzaam gebragt op denzelfden voet In als hij ten tijde van willem III geweest was: IsnOver ™ Utrecht en Overijfel verkreeg zijne Hoogheid ijsjel. T het zelfde gezag, als willem III in het jaar 1674 en 1675, over de Regeering van deeze twee gewesten bedongen hadt; — maar in Zeeland gefchicdde genoegzaam geene buitengewoone verandering in de Regeering,- gelijk 'er ook de pachterijen gehandhaafd werden, onaangezien fommigen reeds beweging gemaakt hadden tot derzelver affchaffing. In Fries- Friesland daarentegen onderging eene gantland. fche verandering in de gedaante van deszelfs Regeeringe ; welke door den Piïnfe, bij een reglement van 61 artikelen, werdt geregeld; terwijl Leeuwarden en Franeker nu ook het voorbeeld volgden der andere fteden , in het opdragen van de beftellinge over de bijzondere ftads regeering. Te Gro- Te Groningen en in de Ommelanden arbeidde ningtn men ook tot het verkrijgen van veranderinge ctlz' in de regeering , waartegen fommigen weder fterk werkten; tot dat de Gemactigden van zijne Hoogheid, daar gekomen zijnde, vervolgens door de volmagten der burgerije aan het hoofd der fchutterije , verzocht werden, om de regeering te ontdaan : welke toen geene kans ziende, om de drift, die tegen hen gaande gemaakt was, te ftuiten, van zelf affland deedt van haar bewind: welk voorbeeld ook gevolgd werdt door de Ommelander Heeren, ten aangier*



HISTORIE. 579
zien van hunne bijzondere ampten ten platten XX. lande: de Prins zelf hier op den 22 van Slagtmaand van het jaar 1749, te Groningen gekormen en ingehaald zijnde , yeranderde de regeering, en de Commisfiën , welke uit naam der Stad en Provincie bekleed werden; latende verfcheide Heeren van hunne ampten ontzet, pn eenigen in lager ampten Hellende, anderen bevorderende : voorts rechtte zijne Hoogheid een Provinciaal Gerechtshof op, en deedt ein? delijk een geheel nieuw reglement op de regeering door de Staaten goedkeuren, alles inger volge en uit kragte van de volle mate en magt, hem, in het vporleeden jaar, bij Staatsbefluit opgedragen ; en toen dit door de Regenten beëdigd was, verliet de Prins Groningen in het begin van Wintermaand: kort na zijn vertrek, werdt, op naam der Staaten, eene algtneene vergiffenis van de gepleegde onbehoorlijkheden afgekondigd; en lèdert geraakte de Scad en het Gewest allengskens in rust: het leedt ondertusfchen, tot in het laatst van Hooimaand, van het jaar 1750, eer het Diploma op de opdragt van het Erfftadhouderfchap aan Zijne Hoogheid in orde werdt overgeleverd.
Dit hoog aanzien des Prinfen werdt nog ver- jfó^ meerderd door het Erflladhoiiderfchap van heid^ Staats -Braband, Vlaanderen, en Opper> Gel- w°rdt derland, welk de algemeene Staaten hem op- J^^r" droegen, en door het Opper-Direfteurfchap dei-Gelder Oost- en West-Indifche Maatfchappijen , ralifeiü;' nooit door eenigen Stadhouder te vooren be- Ln,^en t kleed, en welk den Prinfe in deeze aanzienlijke perdjregf ligchamen groot gezag gaf; in 't eerst van welO02 ken



580 VERKORTE VADERLANDSCHÉ
XX. ken de Heeren filips van der ghiesen en atd- josua van der poorten , in de kamers in Hol, 'land, en leendert bomme, in die van Zeeland Oost-en werden aangefteld: terwijl de Heeren jan van West- marcelis en thomas hope, dezelfde waardigJndifche i^eid. bekleedden bij de Westindifche CompagCompag. nie^ en cje j_jeer GERARD ARNoUT hasselaer reeds te vóoren tot Reprefentant van zijne Hoogheid, in de Admiraliteits Collegien in Holland, was aangefteld.
Na het treffen van den vrede waren de Staaten ook bedacht op de vermindering van't krijgsvolk; de waardgelders, Hechts 4000 mannen fterk, waren al in Herfstmaand van het jaar* 1748 afgedankt: nu dankte men ook twee Regimenten voetvolks geheel af; en befloot tot eene verdere vermindering en afdanking, waardoor de Staat van oorlog van omtrent dertienduizend mannen verligt werdt. De Raad-
penfionaris gillis, te rade geworden, omzijn ampt neder te leggen, deedt zulks in Bloemmaand van het jaar 1749, en werdt opgevolgd DsRaad-door den Heere pieter stein, regeerend Burpenfiona. gemeester van Haarlem, dien, in zijne lnflru:ris gilles ^ me£ kennisfe en goedvinden van zijne amPtZne- Hoogheid vastgefteld, was gelast, zorge te dtr. dragen voor de handhaving van den tegenwoordi°-en Regeeringsvorm, met naame ook van de refolutie op het Erfftadhouderfchap van den 16 van Slagtmaand van het jaar 1747, en den Staaten en den Prins kennis te geeven van het geene hem voorkomen mogt, daartegen ondernomen te worden: ook moest hij zijne Hoogheid van alle Staatszaaken verflag doen.
De»



historie: 581
Den 10 van Sprokkelmaand van het jaar XX. 1749, was de Heer willem buys, Secretaris Asn- ^ der Staaten van Holland, die in veele gewigtige Staatshandelingen met roem gebruikt was, in het 88 jaar zijns ouderdoms overleeden. En den 25 van Lentemaand van het jaar 1749,. ftierf, in den ouderdom van omtrent 79 jaaren, de Heer henrik grave Lt. Admiraal van Hol-, land, bij wiens begravenis des Prinfen perfoon verbeeld werdt door den Heere g. a. hasselaer , die 't lijk onmiddelijk volgde in eeno koets met zes paarden befpannen.
Te Haarlem ging het wederlireeven van de-^J invoeringe der CollecJe zo verre, dat men den djng je Prins bij requeste verzocht, dezelve te laaten Haarlem achterblijven, en dat hem geliefde Opperfinancier van Haarlem te worden; doch de agt Gemagtigden, met dit request in 's Haage gekomen , werden van hun bed geligt, op de: gevangenpoort gezet, en na eene wijle ontflagen, terwijl één derzelven voor tien jaaren. gebannen werdt : midlerwijl was 'er- krijgsvolk naer Haarlem gezonden , welk op den 3 van Louwmaand van het- jaar 1750 , met I7JCa geweld zich van de groote Houtpoort aldaar meester maakte en ter Stad inrukte, na dat men op den Major du perron , van binneneen musketfchoot had laten afgaan: de Majordeedt echter niet crnflig vuuren-, dan toen bijde markt eenige burgers, die hun geweerniet wilden afleggen en heenen gaan, op de foldaaten fcholden , en één zelfs zijn geweer op hen loste ; toen werdt bij de tweede yuuring eenen burger doorfchoten „. en na-.
O 0 3 der-»-



g8a VERKORTE VADERLANDSCHE
XX. derhand nog een tweetal zó getroffen * dat AFn- i zij het bedierven : twee van deezen werden daarna bij de beenen aan de galg gehangen: het krijgsvolk bleef 14 dagen in de Stad, en Werdt toen door anderen afgelost ; doch de rust was terftond herfteld , en de Colle&e werdt hier, zo wel als elders $ ingevoerd: zijne Hoogheid meende dat de Regeering en het Gerecht alhier te flap ware geweest, in het voorkomen en weeren der oproerigheid: waarop de Staaten befloten de Burgemeesters fen den Schoüt te vermaanen tot meer vlijts en Wakkerheids in diergelijke omftandigheden ; betuigende echter hier mede niet te beoogen, om der Stad of der Regeeringe eenige kleinigheid aan te doen. Onlusten fe Amfterdam en Rotterdam, daar de fteidamen wijnkoopers misnoegd waren , dat hun de Ronerdam impost op de wijnen , niet als voorheen, in order de Admodiatie werdt gegeven , waarom men te Wnnkoo- vergeefs verzocht had, en daar men weigerde 1 ' den eed te doen bij den aanvang der nieuw ingevoerde Colle&e, vreesde men voor onlusten hier uit; doch toen de meeste wijnkoopers den 14 van Hooimaand van het jaar 1751, den eed te Amfterdam gedaan hadden, liep aldaar alles zonder opfchuddinge af; doch te Rotterdam , daar men het bleef weigeren, was geruit iiagedoorn de eerfte, die deezen ieed deedt op den 19 van Oogstmaand van het zelfde jaar , maar zag ook op denzelfden dag zijn huis en pakhuizen door eenigen uit het graauw aangevallen, en ten deele geöïonderd tot dat twee vendels fchutteren
den



HISTORIE. 583
den verderen moedwil voorkwamen, waarna XX. zijne fchade, op omtrent 8240 guldens be- AFMgroot , aan hem van Stads wege is vergoed
geworden : 't kostte derhalven zeer
veel moeite, eer de gemeente zich liet ge* wennen aan eene nieuwe wijze van heffing van 's Lands gemeene middelen : de CollccJe geraakte echter allengskens in ftand : de wethouders deeden alomme hun best , om ze te handhaven , en 't gemeen fchikte 'er zich zo wel na, als voorheen na de verpachting.
Ondertusfchen hadden die van Huisdui- D:e van nen en de Helder zich ook beklaagd bij den H^isd"l^e Prins, over de knevelarijen van hunne Re- n^e^r genten , doch toen deezen voor zijne Hoog- b jgeeren heid zich verdedigd hadden , werden de op- te vergezetenen tot ftilheid en eerbied jegens verande ■ zeiven vermaand , dewijl de Prins niet had ,jng in de kunnen vinden , dat zij zich kwalijk van Regeehunnen pligt gekweten hadden: en toen men, ïin§* niettemin , eenige Regenten , bij zekere gelegenheid , hunne bedieningen hadt doen afleggen , deedt het Hof van Holland dezelven weder in het bewind herftellen : te Zaandam zocht de Chirurgijn jan pigge, de Sar dammer Raap gebijnaamd, met eenige anderen, de Regeering te verpligten om de aangekochte Ambachtsheerlijkheid der plaatfe aan zijne Hoogheid afteflaan; doch de Prins zelf wees zulk een voordel, met verontwaardiging, van de hand.
In het kleine Steemvijk in Over ijsfel waren Onlus. vijf jaaren lang, groote onlusten geweest, ten te] die, uit Kerkelijke gefchillen gefproten , na- SteenOo 4 der-w;fe*



584 VERKORTE VADERLANDSCHE
XX. derhand gevoed werden door begeerte naar. _ AFD' verandering der Regeeringe, die zo verre liepen , dat het gezag van zijne Hoogheid tusr 1'chen beiden komen moest, om 'er een einde, van te maken; wordende geheel de Regeering daar in het jaar 1750 veranderd, en zekeren opgehangen h. coops fledderus , in. zijne eere herfteld ; zijn lijk, voorheen bij de galg begraven, ontgraven, en op eene eerlijke wijze wederom ter aarde befteld, onder het geleide der nieuwe Wethouderfchap, der' Predikanten , en eene groote menigte, van ingezetenen , alle 'met oranje ftrikken verfierd ; wordende de galg waaraan bij gehangen hadt, wat later, door eenige ijveraaren voor zijne eere , bij nacht aan brand geftoken en vernield. Steenmjk was ook de. laatfte Stad, waar, onder 't Stadhouderlijk bewind van den Prinfe, eenige buitengewoone verandering der Regeeringe voorviel. Beroe- " Maar terwijl de beroeringen in het waelingen in reldlijke begonnen optehouden , werdt 'er, formeer- eene *n ^et Kerkelijke verwekt te Nieuwkerk de Kerk op de Veltnve , onder het preêken van Do. deezer gerardus kuipers , toen Predikant aldaar, Landen. nu profesfor te Groningen • welke als een lopend vuur, ook andere dorpen van de Veluwe , het Sticht en Gooiland aandeedt, en weikei beftond in een openbaar handgewring , getier, geklop, gefehreeuw, en benaauwd zuchten en kermen , zo men zeide , over zijne zonden; vallende veelen in zwijm, terwijl andere ftuiptrekkingen kregen , of openlijk begonnen te zingen ; al hetwelk fommigen
aan-



HISTORIE. 5&J
aanzagen voor werkingen van Gods Geest,- XX. waarvan kuipers zelf, in het eerst , niet _AI^- _ vreemd fcheen : anderen fchreeven het aan de preêkwijze van den Leeraar, en fommigen zelfs aan een boozen geest toe : dat 'er gemaaktheid en bedrog onder liep , ontdekte men dra in Zuidholland, daar deeze beroerte zich te Dordrecht en in den omtrek dier Stad, door eene waarfehouwinge van de Wethouderfchap liet te keer gaan , behelzende: Dat zij met de uiterfte aandoening vernomen had, lioe verfcheiden lieden , in de naaste dorpen, zig niet ontzagen , te fchreeuwen, en andere beweegingen en hertstogten te vertoonen, in de kerken; en hoe men zulke kwaade.oogmerken, ook daar ter fiede begon te fineeden , welker gevolgen niet dan nadeelig konden zijn voor zwakke gemoeden, dezelven aftrekkende van de waare Christelijke Godvruchtigheid; behalven , dat zij den Leeraaren, in het verkondigen van Gods woord, hinderlijk waren, veele regtzinnigen buiten de Kerken hielden, de liefdegaven aan de behoeftigen decden afneemen , 'en de rust in den Burgerftaat, zo wel als in de Kerk , verft oor den ;. zaaken allen , waarvan regtfchapen Christenen een afkeer hadden , en die, volgens alle wetten van deezen Lande , ten hoogften ftrafbaar gerekend moesten worden : zij verboden , hierom, alle diergelijke verfiooringen van den openbaareti Godsdienst wel ernflelijk aan ingezetenen en vreemden; met verklaaring, dat de ouders voor hunne kinders en de voogden voor hunne weezen zouden moeten verantwoorden ; en dit Oo 5 ver-



586* VERKORTE VADERLANDSCHE
XX. verbod was van zo veel kragts, dat niemand w AFP' federt aldaar ondernam, eenige ongewoone beweeging in de Kerken te veroorzaaken. In andere fteden belettede de bloote tegenwoordigheid van den Schout de gevreesde en voorfpelde bewegingen; zo dat deeze opfchuddingen , toen ze verboden en veracht werden, ten eenemaal achterbleeven. Prins van Zi'ne HooSneid > ziJne ligchaamelijke geBrvr.s- zondheid gevoelende afneemen, hadt de algetui/* meene Staaten bewogen , om Prins lodewyk ygjj1 ernst van Brumwijk Wolfenbuttel', tot Veldmat maarfchalk, op eene wedde van vierentwintigfchalk. duizend guldens , aanteftellen, en deedt kort daama deezen Vorst voorfchrikken , om bij zijn overlijden, het krijgsvolk als opperhoofd - te gebieden , waartoe hem eene wedde van veertigduizend guldens werdt toegelegd. Door- Op den 03 van Louwmaand van het jaar de^Le*" I*75I ' ^rak biJ Jaarsveld is. Lekdijk door, dijk. waarin twee gaten vielen, één van 30, en één 1751. van 11 roeden wijd: de Loppikkerwaard, het Land van Tfelftein, en een gedeelte van de Krimpenerwaard', werden hier door onder water gefteld. Bij Beuzichem bezweek de dijk insgelijks. Doch de fchade was aldaar niet groot. Ook gaf het gunftig jaargetijde gelegenheid tot het fpoedig herftellen derdijkaadjen. — j^1^ In Bloemmaand liet zijne Hoogheid zich te heiddoet/^m-e en Vlisfingen als Markgraaf inhuldigen: zig huldi- 0p welke plegtigheid een penning geflagen, Mark-S uitgedeeld en geftrooid werdt, zo in goud als praafvanin zilver, waarop Ulysfes, na een veeljaarig Vute en omzwerven in zijn Rijk Ithaka wederkeerende, Vlisfmgtn. bij



historie. 587
bij zijnen zoon en vriend, verbeeld ftond, met xx. dit randfchrift : veterem dominum videtis au"' x/lyssem : Gij ziet hier Ulysfes, uwen ouden Heer: onderaan, las men, suum cuique , Elk liet. zijne: op de keerzijde, zag men een Raadbuis , van welks, puie de Prins penningen ftrooide, onder eene vergaderde menigte. Om den rand ftond adgnosco studium mentemque meorum , Ik erken den ijver en zucht der mijnen. En nog, fides civiom ver^e& vlissing^e, Trouw der burgeren van Veere en Vlisfingen: de Prins hieldt zich, na het voltrekken deezer plegtigheid, nog eenige dagen op in Zeeland, om orde te ftellen op de Regeering en op het begeeven der ampten, waarna hij naer V Haage terug keerde; alwaar hem, die reeds te vooren een voorflag ter S taats vergaderinge van Holland had gedaan, tot herftel der weeverijen, en in het bijzonder die der zijden ftoffen, eene verhandeling over den koophandel van deezen Staat werdt ter hand gefteld ; waarin getoond werdt deszelfs verval , de oorzaken hiervan , en de middelen tot herftelling, onder welken een Porto Franco aangepreezen werdt, nevens een vrijen doorvoer van goederen; waarvan de voordeden aangeweezen , en de zwarigheden 'er tegen opgelost werden. Dit ontwerp prees de Prins den Staaten ernftig aan; doch de verfchillende gevoelens der Admiraliteiten maakten dat men in deezen niet tot een befluit konde komen; gelijk hetzelve tot nog toe onuitgevoerd blijft; waartoe ook niet weinig hielp het affterven van deszelfs grootften voorftander, den Prinfe Erfftadhouder zeiven, die, na eene
zwaare



538 VERKORTE VADERLANDS CEÉ
XX. zwaare ziekte in den jaare 1748, eene geduuriJ^o- ge zwakheid had overgehouden, welke in dee"" zen zomer eer toe dan-af-genomen was; waarom men hem de wateren van Aken aanprees. Deeze , vier- welken lang , doch met luttel baats, gebruikt zijnde, kwam de Prins in'sHaagetc rug, daar de ziekte zich verhief; flaande eene ligte koorts 'er bij, met een flaauwen en zwakken pols, nevens ligthoofdigheid en flaapzucht, en, eerlange, ook de fprouw in de keel, en aan het gehemelte van den mond ; welke toevallen bij beurten aan- en af- gingen: op woensSterft. dag den 20 van Wijnmaand fcheen het te beteren , doch in den volgenden nanacht verergerde het derwijze, dat de Vorst, in de armen van den Baron vmGroveftins, zijnenOpperftalmeester, 'svrijdags den 22 dito, in den morgen, tuslchen 2 en 3 uuren, in den ouderdom van 40 jaaren en 52 dagen, den geest gaf. DePrin- De Staaten namen op denzelfden dag nog d^vfre6" de Prinfesfe Weduwe den eed af, als gouverwordt in nante en voogdesfe van den jongen Erfftad-den eed houder. En men ftelde alomme orde op hetgenomen, hiiden der klokken. Het lijk van den Priiife , geopend en gebalfemd zijnde , werdt, des nachts tusfchen den eerften en tweeden van Slagtmaand, in eene lijkkoets, van twee andere Besra- koetzen verzeld, uit het huis in het Bosch, overgeven is var. bragt naer het Stadhouderlijk quartier in 'f Haage : zijne hier werdt een praalbed toebereid, waarop het
heÏÏ8" Jijk' van den 25 van slagtmaand l0t den 8 vm Wintermaand, ten toone gelegd, en van eene groote menigte volks, kleine en grooten, dag aan dag, befchouwdwerdt: het ligchaam wasmetten



HISTORIE. 589
■een langen nagtrok van zilver moor bekleed: de XX. Ridderorde van den Koufeband, de degen enftaf AFn' J van bevel, de helm, deVorftelijke kroon en mantel waren geplaatst nevens het praalbed: voorts, was de lijkzaal verfierd met zinnebeelden en opfchriften, flaande op 'sPrinfen afiïerven, en op de fmart, die 'er over gevoeld werdt: de algemeene Staaten, den 24 van Wintermaand, op den voorflag van Gelderland, beflooten hebbende het lijk, op gemeene kosten der Gewesten , ter aarde te doen heitellen, werdt het, den 10 van Louwmaand des volgenden jaars, gelegd in eene kist, van duurzaame (toffe gegooten: waarbij ook het hart en de ingewanden , in twee kleine kistjens, geplaatst werden : den 4 van Sprokkelmaand werdt tot den dag der begravenisfe gefchikt, op welke echter, de uitheemfche Ambasfadeurs , toen in 's Haage zijnde, om verfchillen over den rang te voorkomen, niet genodigd werden: het lijk werdt haer Delft gebragt en aldaar in een nieuwen grafkelder , benoorden den gewoonlijken van de Vorsten uit den huize van Oranje, in de nieuwe Kerk bijgezet. Op en na den dag der begravenisfe, werden, in de Hooge Schooien deezer Landen, en in veele Kerken, zo van de Gereformeerde als van andere gezindheden, lijkredenen uitgefproken, ter gedachtenisfe van Wijlen zijne Hoogheid: de kosten deezer Vorstelijke begravenisfe, werden eerlange op agtentwintigduizend guldens berekend.
Zodanig eenen uitgang hadt Prins willem Zijné IV. Nederlands Erfftadhouder, in het vijfde Afbae!. Jaar zijns algemeenen bewinds over deezen ing*
Staat*



590 VERKORTE VADER LAND S CHE
XX. Staat. ——— Dees Vorst was van een deftig» minzaam en achtbaar gelaat: zijne groote blaauwe oogen ftonden hem doordringend en levendig: hij droeg bruin lang hoofdhair: in zijne j eugd hadt hij zich, op de kennis van talen en andere nuttige wetenfchappen, vlijtiglijk toegelegd: fiet Latijn, Framch, Engehch en Hoogduitsch, fprak hij vaardiglijk. Ook was hij in de wiskunde niet onbedreeven: in de gefchiedenisfen des Vaderlands hadt hij zich van vroeg af geoefend, en hierin plagt hij, naar men wil, de gebreken zoo wel als de deugden zijner voorzaten te befpiegelen, om de laatlien te volgen , en de eerften te fchuwen: lieden, in wetenfchappen uitftekende , bejegende hij altoos met achtinge, en ondervraagde hen over het geen hem wetenswaardig fcheen: zo fterk was zijn geheugen, dat hij de aanfpraken, aan hem gedaan, meest al in goede orde en van punt tot punt, wist te beantwoorden; fomwijlen ook, als de gelegenheid het eischte, met eene minzaamheid en gemeenzaamheid, die de harten innam: de oorlogszucht fchijnt hem luttel bezeten te hebben, gelijk hij ook geene gelegenheid had, om na zijne verheffing eenen veldflag of belegering bijtewoonen : men meent dat hij,. hadde hij het begeerd, zijn gezag nog meer zoude hebben kunnen zien verheffen: om zijne oogmerken te bereiken , neigde hij meer tot het gebruik van zachte dan van ftrenge middelen: hij was meer of min haastig of oploopend, doch zijne drift was iTraks wederom over, en hij fchroomde fomtijds niet, zulken, die 'er da uitwerkzels van gevoeld hadden, door heufcha
be-



HISTORIE. 591
bejegeningen van nieuws aan zich te verplig- XX. ten: ijverig was hij in het voorftaan van den iroHervormden Godsdienst, doch , volgens de '" Staatkunde van dit Gemeenebest, gematigd in het verdragen der verfchillende gezindheden, hebbende hij zelf nu en dan Remonftranten en Doopsgezinden bevorderd tot aanzienlijke waardigheden , waarbij, volgens'sLands wetten, geene belijdenis der Gereformeerde Leere vereischt werdt: fchoon prachtig in hofhouding, was hij ook meedogend en milddadig , en ftrooide rijkelijker, naer gelang dat zijne inkomften vermeerderden : begeerig , om het geen hem in den Staat gebreklijk fcheen, te herltellen , gaf hij, meent men, te ligt gehoor aan fommige eigenbatige lieden, die hem deswege voorilagen deeden : afkeerig was hij van alle ongebonden reden; doch in gezelfchap vrolijk, en tot onbedwongenheid aanfpoorende: de Koninglijke Princes zijne Gemaalin , verloor in hem eenen getrouwen en liefhebben den echtgenoot,- zijne Kinderen eenen tederhartigen vader. De gevaarlijk krijg, in welken hij
den Staat gewikkeld bevondt, en de binnenlandfche beroerten, verwarringen en veranderingen, die toenamen, na het fluiten van den vrede, hebben hem eenen ongelooflijken arbeid veroorzaakt; die te lastiger moest vallen voor eenen Vorst,welke verklaard hadt: niets te kennen , dat de eerzucht van eenen flerveling mier fireelen kon , dan zich te mogen houden voor een voorwerp van de liefde en hoogachting van een vr>f volk, en die hierom , midden onder alle de beroeringen van den Staat, deeze hoog-
ach-



5pa VERKORTE VADERL. HIST.
XX. achting en liefde zocht te verkrijgen eh te bèaV»! houden: de voorflagen, die ten deezen einde, 'i— ontworpen, gedaan, en aangedrongen moesten worden, onder welken het ontwerp ter verbeteringe des koophandels het gewigtigst gekeurd werdt, verfchaften hem, bij de gewoöne pligten der' Regeeringe, bezigheden, die te zwaar fcheenen voor de verzwakte kragten zijns ligchaams, en waar onder hij ten laatften bezweken is;
AAN-;



AANMERKINGEN
E N
VERBETERINGEN.






AANMERKINGEN
'E W
VERBETERINGEN
OP DEEZE
VERKORTE VADERLANDSCHE
HISTORIE.
BI. i. reg. I. „ Het Eiland was, vm ouds, 80000 ichreden lang." Men zal best deeze meeiing beginnen, van daar de Waal, voor 't eerst, in de Maaze valt, tot omtrent de Plaat in de Noordzee, de Breiveertien gezegd; ruim zo ver fchijnt onze vaste kust, ten tijde der Romeinen, geloopes te hebben.
BI 5. reg. 18. „^Leezen en Schryven van de Romeinen geie»d." Dit zegt, voor zo ver men weet, geen der oude Schrijveren, en loopt tegen foaimïge gedenkftukken van verder afgelegen' Germanifche Volken. 'T is waar ,Tacitus, in *t groote werk van Wagenaar hier aangehaald, fpreekt van der Batavieren onkunde in de geheimen der Letteren, of, zo als men 't ook kan vertaaien, in de geheime Letteren, maar Biet in alle fchrift. Hy beezigt ook deeze woorden, fiegts, in 't Hoofdtt.uk over, en in betrekking tot, de huuwiyken en den eenvoudigen minnenhandel van dit Volk, in tegenflelling der Romeinen , die, dow geheime teekenen van vinger en voet, in de fchouwburgen, aan den disch enz^ Pp 2 ei-



AANMERKINGEN e»
elkander hunne begeerten wisten aan te duiden. Zulke kunstjes, fehijnt Tacitus te willen zeggen, kenden de Batavieren niet,
BI. 7. reg. 2.5. „ Mercurius werdt van hun gediend" Dit Oioet men flegts aanmerken als een onderftelling der Romeinfche Schryveren, die, op den minden fchijn van overeenkomst , de Goden van vreemde Volkeren, als van éénen oorfprong met dien van hunnen Lïndaart oordeelden. Doch de Batavieren, en andere permaanen, eerden, oorfpronglijk» andere Goden, die zij begreepen niet afgebeeld, of in tempelen beflooten, te kunnen worden. De Romeinen zelve noemen, onder deezen, Tuisto, die dezelfde fehijnt,als fheut, en, Theutates. Hunne verdere naamen en hoedanigheden kan men, gedeeltelijk, doch reeds zeer verbas* terd, ontdekken 'uit de Frankifche en andere Noordfche gefehn'ften en wetten, bijzonderlijk uit zeker Boek, omtrend de 12 eguw opgeteld, en genaamd de Edda der Yslanderen.
BI. 30. reg. 17. „ Het Land, ten westen door de Schelde lepaaid is federt Friesland genoemd." Verfiaa dat westJijk geueelte dier Rivier, 't geen, de Vlaamfche kust befpoelende, voorheen de Cincfalq en, daar na, het Zwin is genaamd geworden.
B', 33 reg, ia- Wmers, die,toen,het jegenswoerdigRijni land, bewoonden. Dit punt is zeer duister bij oude Schrijvers , en, de Warners ooit omtrend Rijnland gewoond Jaebben, is 'c niet wel mooglijk de juiste grenzen van die ■syooningen (e bepaalcn.
BI. 50. reg. 1^. ,, Van deezen Keizer (Lodewyk den froo%tri yerkreegen de Friefen en Saxen het reg, op de vaderlijke



VERBETERINGEN» S9f
Brfgoederen, welk Karei, hun ontnomen hadt." Reeds ten jaare 804,, waren de Saxers en de, onder hun behoorende, Friefen, bij wederzijds verdrag met Keizer Karei denGrooten, niet alleen tot vrije Volkeren, maar tot één Volk met de Franken, verklaard,en zij ftemden, federt, op alle Rijksdagen. 'T is dan niet te denken, dat deeze twee geheele Natien, egter, nog in't jaar 814, van hunne vaderlijke erfenis verfteeken bleeven;maar veel eer, dat eenige Geflagten onder dezelven, die , voorheen. omftreeks de Elve woonden, en die men leest, dat$ telkens, van Karei waren afgevallen en naar Vrankrijk verp'aatst, nu, door Lodewyk« in haare bezittingen herfteld wierden*
Bl. 54. laatfie regel. „ 'f blykt,dat deeze Graa/(ARHOun) iri den jaare 998* nog in 't ieeven was." Men meent * thans, op vrij zekere gronden, dat hij, eerst in den jaard ioo3 of IC04, is overleden.
Bl. 55-rég-3. Van ond. Dirk fligte,—tér plaaize van'i ott* dé Durfos, 'eene Vesting , welke hy Dordrecht noemde:'' 't Slot Durfos fehijnt elders, dan in Zuidholland, gelegen tö hebben. 'T geen hier, verder, van DordrecJit volgt, fteurit op KoLïNi dooi- Wagenaar, federt, verworpen*
Bl. 62. reg. 4.- Zijn zoon (Boudewyn VI) overviel hem M Holland, doch werdt — gedood." ZoBoudewijn een* inval iri deeze Gewesten gedaan beeft j fehijnt het in Zeeland te zijn gefchied. Oude Schrijveren noemen het gewest Friesland i dan Vlaanderen grenzende. Doch, denklijk, is dteze gantfche oorlog, zo wel als 't fneuvelen van Boudewyn, Pp 3 v««



59* A'A NMERKINGEN en
verward met het geen, onder en nopens deszelfs zoon, Arnoud, gebeurde.
BI. 71. reg. f. „ Eiland van Texel," Uir egte bewijzen blijkt, dat Texel, ten deezen tijde, noch aan 't vaste Land lag.
BI. 73. reg. 10 van ond. „ Niet eerer ontflagen, voor hij een Verdrag gefloten hadt." Men weet thans, dat dit Verdrag, reeds in 't jaar 1200 is gefiooten geworden, en geen betrekking hadt tot het vangen of Joslaaten van den Graave, 'tgeen, eerst ten jaare 1202, en dus een geruimen tijd na 't lluiten van dit Verdrag, voorviel.
Bl.74. reg. 14. v.o.„ Twee jaaren daarna." Leez, lieve v&7e.
Bl. 75. reg. 6. „ Omtrend 12 jaaren oud." Leez, liever, dertien.
BI. 77- reo- I4 » Dit gebewde op den 18 of var. Hooimaand 1234." Men vindt nog een brief van hem, gefchreven in Slagtmaand van dit jaar. Hij moet dus iets laater zijn geftorven. Ook is de wijze van zijne omkomen niet ten volles ztker.
Bl. 84. reg. 17. „Aleid— behaalde zijne ongenade." Het te groot gezag, 't geen zij , of haare zoonen , zig, door 't bouwen van Slooten, als anderzints , zonder 's Graaven bewilliging, hadden aangematigd, fehijnt hier van de voornsamfle reuen, geweest te zijn,
Bl,



VERBETERINGEN. S99
Bl. 87. reg 5 van ond. „ Ftosis V. was de eerfte dit zig, in zijne eigene Brieven, Graaf van Zeeland noemde" voor eigene , leez opene. Voor 't overige hadden WtllbM de IV en anderen, reeds voorheen, zig Graaven van Zeéland genoemd.
BI. 90. reg. 5. „ WifrB van Haamstede bewoog de Hol* landfciie Steden — de bezetting uit te drijven" : verftaa dd Noordholiandfche , d. i., die tusleben de Maast en Kennemerland gelegen waren. Niklaas vun Putten deedr ze* Wit Dordrecht en Zuidholland, verftuiven;
BI. 96. reg. 19, „ Margareet ftierf op den 30 van Herfcsmaand des jaars '355-" Volgens haar graffcbrift, ftierf zij op den 23 van Hooimaand des jaars 1356.
BI. 100. reg. 6. „In het jaar T396." Al 't geen van deri Friefchen oorlog , op deeze bladzijde , gezegd wordt, kari men beter brengen tot den jaare 1398.
Bl. 102. fcg. Si „ Moeder" leez „ Weduwe."
Bl- 107. reg. 7 „ 72 Dorpen verdronken" zestien Dorpöti Verdronken er; de ovengen vloeiden alleenlijk onuer.
Bl. 107. reg. 17. „ In het jaar J423" enz» leez,,' in het jaa?" 1424."Nopens't geen. 1 p deeze bladzijde, volgt, rti iet detydsorde eenigzints veilehikr worden} en men htefi oniaqgs.ilj de Bijvoegfels en Aanmerkingen op 't groote werii vani YV'agünjuk, doen zen , dat vrouw JacmB/* $ niet voot, maar' na, eten dood van Jak van ü£iè'«£n, en wel eerst of ém 1 van Zomermaand des jaars 1^25, in nanderi Pp 4 *«J



tfuo AANMERKINGEN km
Van den Bour^ondifchen Hertoge wierdt gefield en naar Gend gevoerd , van waar zij naar Holland ontfnapte; hebbende zig, nog in 't begin van dat jaar , door Floris van Kijphoek , Meefteresfe gemaakt van Schoonhoven.
Bl. in. reg. 20. „ Jan Fust of Faust, of Guttenbercer." Men heeft, na Wagenaars fchrijven, vrij duidlijk doen zien, dat Jan Guttenberg , de oude, knegt van Koster, deezen diefftal gepleegd heeft.
Bl. 113. reg. 21. „ Zij (Jacoba) bragt haart dagen, meest op het Jlot Teijlingen, door." Men vindt haar, even zeer, te Reimerswaal, St. Maartensdijk, Oostvoorn, in den Briel en op Maasland. Dat zij zig zou hebben opgehouden met het maaken der kruikjes of kannetjes , nog onder haaren naam bekend , fehijnt. meêr geloofd, dan gegrond , te zijn.
lil. 118. reg. 5. ,, De heersch- en geldzucJit deezer Landen" leez „ De heersch en geldzucht der Geestelijken deezer Landen."
Bl. 119. r. 10 van ond. „ Filips, wiens huis, toen, voor 't eerst, den voet in 'f Sticht kreeg." Men moet dit zo niet opvatten , als of, voor 't huiz van Bourgondie, de voorige Graaver niets in 't Sticht zonden te zeggen gehad hebben. Reeds onder de Henegouwfehe Regeering , hadden, bijzonderlijk, de Graaven Willem de III en IV, als mede de gelijktijdige Gelderfche Vorlien, de voogdij over de waereldfche zaaken van het Sticht bekleed ; maar Bis» fchop Willem van Arkel hadt, onder Willem V., aan dat gezag paaien gefield.



VERBETERINGEN, ScA Bl. 120. reg. 12 van ond. „ Hertog." leez „ Graavt"
Bl. 124. reg. 17. Michiel, Heer van Heenvliet en Kattendijke." Wagen, noemt deezen (4 d. bl. 124 r, 4. v. 0.) geen Heer deezer Heerlijkheden, en mij blijkt ook niet, dat hij zulks geweest is.
Bl. 127. reg. 15. Hij (Hertog Karel) liet eene leedige fchatkist na." Een gelijktijdig Schrijver meldt egter, dat hij, op 't kafleel van Luxemburg, nog wel honderd vijftig' duizend kroonen overig hadt; eene groot* femme voor die tijden. Onder deezen Hertog wierdt, vooor zo ver men kan nagaan, voor het eerst, hier te lande, vas,t be* foldigd Krijgsvolk in dienst gefield.
Bl. 158. reg. 2. „ Op den derden van Hooimaand, leez „ op den negende van Hooimaand."
Bl. 158. reg.,4. „Men zegt, dat de Plondering QeJiners* foori) voor tagtig duizend Kareis guldens , werdt afgekogt. Men moest hem, boven dien, twee aanzienlijke fchuldbrieven ter hand flellen, waar voor hij Gijzelaars met zig nam.
Bl. 159. reg. 2. „ RENé de Chalons Jneuvtlde, pas 32 jaaren oud" Zijne Ouders waren in 'c jaar 1516 gehuuwd , en hij in 't jaar 1518 geboren. Hij was dan, bij zijn overlijden, ten jaare 1544, nog geen 32, maar pa? 26 jaaren, oud.
Bl. 172. reg. 6. „ Bevel of verlof"leez, alleenlijk „ verlof.**,
BL 172. reg. 8. Bourgondie --daarbij twee jaaren bltef, en Pp 5 toeri



«ca AANMERKINGEN en
toen naar Rome ging, van waar hij, in het jaar 1575» naar Madrid ontladen werdt enz. Men weet thans, dat Granvel. Ie, van wien hier gefproken wordt, reeds in Jt laast van den jaare 1565, naar Rome toog en, korts daaraan , in zijn Vaderland terug keerde. In 1571 , wierdt hij Onderkoüing van Napels en Pauslijk Legaat, en, ten jaare 1575, u't Napels naar Madrid ontboden, plaatfte Filips hem aan 't hoofd der Spaanfche zaaken. Hij wierdt federt, Aartsbisfchop van Befancon , maar ftierf in 1586, voor hij van dit Bisdom bezit konde neemen-
Bl. 174- reg. 5. van ond. „ Prinfe Lodewyk" leez „ Graave Lopewyk."
Bl., 174.reg. 2 van ond. „DeezenEdelen werdt de mamvan Geuzen gegeven — dies zij, vervolgens, tot zitifpreuk van nunne Lnereien aannamen, den Koning getrouw tot oen bedelzak, en lang leeven de Geuzen!" 'T komt meer met Wagenaar overeen , wanreer men leest „ Deezen Edelen wierdt de „ nactn van Geuzen gegeven, dien zij, vervolgens, tot zia„ fpreuk , aannaamen , draagende Penninkjes aan den hals, „ met dit nndfchrifc, meest in de Franfche taal uitgedrukt ,
den Koning getrouw "tot den Bedelzak; als mede Napjes „ op de borst, of aan een hoed, op welken gelheeden „ ftondt, Lang leeven de Geuzen!"
Bl. 100. reg. 16. „ Na dien tijd kwamen de Spanjaards van Middelburg en Arnemuiden, dagelijks, (iroopen, tot voor Vtm. De Burgers keerden hen, door menigen uitval, en



VERBETERINGEN. ffo^
de iveJerzijdfche Gevangenen vierden terftond opgehangen:'' Leez, liever. „ Nadien tijd, deeden die van Viisfingen en „ Veere eene vergeeffche pooging om Middelburg, op da ,, Spanjaards,te veroveren; doch die Stad en Amemuiden, „ daar reeds Veerfche manfchap in lag , wierdt door San„ chio d'Avila ontzet ; die, daar op , eene kans op m ^eere waagde en, nat een fcherp gevegt, ter Stad ia„ drong, doch, ziende dat men zijne Schepen, agter hem , „ in den brand ftak , dezelve, ijlings, weder verliet en, „ met groot verlies, naar Middelburg terug keerde. De wederzijdfche Gevangenen wierden, terftond, gehangen.'*
Bl. 191. reg. 21. „ Zierikzee — verklaarde zig voor den Prinfe, op den 25 van Zomermaand." Zierikzee girg eerst over, en verklaarde zig voor den Prinfe, op den 3 van Oogstmaand ; t'Seraerts deedt op Coes twee aanvallen , eer hij die Stad , opzettelyk, belegerde.
-BI. 198. reg. 12. „ Aidegohde — heeft de eerfte Hoogleeraar daarheen Cd. i. mar Leiden) uit Heide) berg, en elders, gebragt." Aldegonde trok wel, ten dien einde, ook mar Heidelberg, maar 't is zeker,dat, onder de eerfte Leidfche Hoogleeraaren , 'er niet één w9S, die uit heidelberg, of elders in Duitschland, kwam.
BI. 202. reg. 13. „ De Prins deedt den wanhopigen voor» flag." Op goede gronden , wordt, door andere Schrijve» ren, in twijrTel getrokken, of de Prins, immer, zodani. gen voorfiag gedaan hebbe,
BI. 205. reg. 19. „ Uit Brdband" leez in Braband."
El.



6o4 AANMERKINGEN cd
BI. 205. reg. 23. 1, Ruwaard , niet te onrechte vergeU1 ken met Dictator, bij de Romeinen" Men zou deeze vcrge*- ' lijking kunnen agterlaaten daar uic (tukken, deels na Waoe* naars fchrijven in't licht gebragt, genoegzaam blijkt, dat *er, tusfehen deeze twee waardigheden , veel verfcbjls was-
BI. 207. reg. 3 van ond. „ Utrechtfche Unie, onder heimelijke medewerkinge van Oranje en ~ Graave Jan van Nassau, die, waarfchijnlijk , of zelf, of door iemand van zijnent weegen, het Ontwerp daar toe opgemaakt hadt , geflooten." Zo de medewerking van Oranje , bijzonder , toen hij Stadhouder der algemcene Staaten, onder den Aartshertoge Matthias, was, flegts heimelijk kost ge fehieden, kwam 'er egter Graaf Jan van Nassau , ten zeiven tijde Stadhouder van Gelderland, openlijk voor uit, en was d'eerfte, die de Unie onderteekend." Wie oeHelder van dit nuk geweest zij , is nog niet uitgemaakt.
Bl. 218. reg. 15 van ond. Fjjcco Rhala" leez „ Fokkö ~Rai.da,"
Bl. 221. reg. 3. „ 't Aarfeleri van — Veere," Men mag twijfelen of Veere , thans aan Oranje behoorende, ten deezen wel geaarfeld nebbe.
Bl. 221. reg. 14. Dwars door 't lijf, of in 't hartige, fchooten." m een , federt wabsnaars febrijveu uitgekomen $ gelijktijdig en geloofwaardig ftuk, leest men, dat de Prins getroffen wierd , „ boven de heupe , doer den buik."
BI. 265. reg. 17. ,. Omtrend deezen tijd , of, liever j al
in %



VERBETERINGEN. foj
In, of voor, het jaar itfcS." 'Tis niet twijffèlacbtig, maar zeker, dat, reeds in, of voor, den jaare 1608, de Verrekijkers, waar van hier gefproken wordt, uitgevonden z'jn; na dien de Staaten, zo als Wap.enaar zelve aanteekent, reeds in dat jaar, er twee bij den Uitvinder bedelden, om aan den Koning van Vrankrijk te vereeren.
BI. 280. reg. 6 van ond. ,. Hebbende hij de bevordering van .... helpen bewerken , waar d"or 't getal der RemonJlrantfche Predikanten, van tijd tot tijd, aanwasjen moest. De hier voorkoomende dipjes Cellijnen te moeten aangevuld worde^, door den naam Vofstius » die de opvolger van Ar min us was, of, anderszints, door de woorden, Arminiaansgezinde l rofesforen. Bij Wagenaar leest men , dat O ldenbarneveld te weege bragt , dat 'er , na arminius, ,, Profesfors in de godgeleerdheid op 'slands bacge fchool ge„ kooren werden , d'e men oordeelde , of wist , het ge. ,, voelen der Re.nonftranten te zijn toegedaan ; waar door „ ook het getal der Rcmondrantfche Predikanten, van tijd „ tot tijd , aanwasfen moest."
Bl. 307. reg. 7 vr.nond. „ In den jaare 1632 , wetdt Rynbcrk gewonnen door,, Zijne Hoogheid :"leez„ zi:iie Doorlugtigheid" Eerst vier jaaren na deezen tijd, dat is in het jaar 1637, droeg de Koning van Frankrijk den tijtel van He>gheid, in plaatze van Dooi luchtigheid (Excellentie ) aan den Prinfe op; gelijk alhier, bl. 305, te regi wordt opgemerkt; welke twee plaatzen , anderzints, tegen een zouden loopen,
Bl. 310. reg. 20. . Uit den zin gefleid zijn," leez
ï? *? jehijht uit den zin gejleld te zijn"
s 81.



6o6 AANMERKINGEN em
Bl» 329. r.9 „ Het derde Jluk" lccz„ Het eqrfte ftuk."
Bl. 408. reg. 10 van ond. „ De Edelen, Gouda" enz. leez „ de Edelen, Dordrecht , Geuda " Dordrecht, naamlijk, hadt mede met de üdelen, geoordeeld, dat Prins Willem de 3 het aanbod des Hertogdoms van Gelderland, op zijnen perfoon , niet moest afwijzen.
Bl. 445. reg. 5 „ Kaap La Hongue ," leez „ L« Hógue "
Bil 479. rég. 7. v. o, „ De wakkere Kapitein Vlak , wiens naamgenoot, nog, met lof, deezen Staat dient," de laatfte zirlbcde , als betreklijk tot toer' tijd, dan het jaar 1752, Itaat niet in 't groote werk van Wagenaar, 't geen flegts tot dien tijd loopt, maar, alleen , in deeze verkorte Hiftorie; even zo als verfcheidene andere plaatfen. De, bier bedoelde. Nazaat, Roemer Vlak , ftierf voor eenige jaaren.
Bl. 480. reg. 19 van ond. ,, Bloedige zegen, lij den Schellenberg, en wij, bij Hochftet, op de Franfchen. Deeze beide gevegten, vielen niet voor in 't jaar 1703, zo als men, uit het overig verhaal van deeze bladz., zoude opmaaken , maar in Hooi- en Oogstmaand des volgenden jaars 1704.
Bl. 494.reg. If>. v. o. „ Frankrijk hadttoegeftaan,datFiutsvAN Anjou kiezen mcgt, of de Spaai:fthe kroon te blijven bezitten, of vac öe opvolginge in Frankrijk afteltaan. „ De twee Jaatfte zinfnëdén zijn rJnifter. Men las beter, en meer over-
eenkomftig de waarheid," of van de Spaanfche kroon, „ of van de opvolging in Frankrijk, afteilaan." Filips mogt flegts de keuze doen van ééne der twee kroonen.
B,



VERBETERINGEN. 637
Bl. 534. reg. 5. „ Te Goes" enz. Van al het geen op deeze woorden volgt, tot aan die, „ vaci welke men" eene „ belegering vreesde", is, in 't groote werk van Wace. naar, niets te vinden.
Bl. 574, reg. 3. „ Karolina, thans Gemalin van den Forst van Nassau Weilburg." Ook dit is een bijvcegzel. Die Vorflin overleedt, in Bloeimaand des jaars 1787, en haar Gemaal, ten jaare 1788, in Wintermaand.
Bl. 552. reg. 18 van ond. ,, Slag van Raucoux, op den 10 van Wijnmaand." In de Staats Refolutien van Holland wordt die berugte Slag een' dag laater, dat is, den 11 van Wijnmaand, gefield.
BI. 552 reg. 1. v. o. „ Qp den 17van Grasmaand:" Voeg er bij „ des volgenden jaars 1747."
Bl. 557.reg. II.v, o.„ Op den eerden van Hooimaand, viel dt „ Jlagvoor, Éi/Lafeld" leez „«ten tweeden" voor „ den etrflen" Lafeld ligt in 't Luikfche.
Bl. 558. reg. 8. „ Cronstrom , reeds over de 87 jaaren oud" Leez, „ in he$ 87 jaar zijnes ouderdoms"
Bl. 563. reg. 1 o. v. o. Maaftricht-gmg, den 6 van Bloeimaand, lij Verdrag, over." Men tradt , den 6 van Mei, wel in een nader be'prek, nopens de overgave dier Stad , maar 't ver, drag wierdt, eerst den volgenden dag, geteekend. De dappere Generaal van aijlua, die, op eenen enkelen last van den Hertoge van Kumierland, en zo lang hij van hooger Ijand hier toe geen bevel kreeg, geweigerd hadt in verdrag
te



6o8 AANMERKINGEN en VERBETERINGEN.
te treeden, wierdt, ter belooning der goede verdeedigfng, door hem, in deeze beleegering, gehouden, ftraks tot Gouverneur der Stad aangefteld.
BI. 589. reg. 4. v, o. Agt en twinting duizend" Leez ,, agt en zestig duizend"
BLAD-



BLADWIJZER
,• der voornaamfte Perfoonen en zaaken . i vermeld in de XX. AfdeeMngen der
VERKORTE VADERLADSCHE HISTORIE.
A.
.Aanflas der Gelderfchen op Enkhuizen, 154. van Oranje op verfcheide fteden 186, op Antwerpen 199, der Spaanfchen op Geertruidenberg 203. tegen het leven van Anjou en Oranje ontdekt 219. op het leven van Prinlé Maurits 240. van Henrik Fredrik op Venlo 252. op het leven van Prinfe Matilits, door de Remonftranten gefmeed, ontdekt en geftraft, 297. van Spinola op Zuidbeveland 303. om de Schepen en havens dezer Landen in brand te fteeken. 332. op het leven van Jan en Corneüs de Witt, 386, enz. op het leven van denPrinfe van Oranje 430. op Koning Willems leven, ontdekt en geftraft, in 169a. 445. tegen het leven van
Koning Willem in 169Ö. ontdekt, 460. der Franfchen op Maaftricht , 469,
Aardbeeving in de Nederlanden in 1580,209 door gantsch Holland gevoeld in 1602, 248. in de Nederlanden, Frankrijk enz. in 1692. 445.
Aarfens (Cornelis) Neijen zoekt hem om te kopen, hij ontdekt het Prin$ Maurits en den Staaten, 252. Spimpfchriften tegen hem, 257,
Aarjens (Francais) voorfpelt den ramp van OIdenbarneveld, 26$
Aartsbergen in bezending aan de Hollandfche Steden in 1650, 319. zijn bedrijf te Dordrecht, 321.
Aath gewonnen door de Franfchen in 1697, 463, heroverd, 35.84.
Acte van Uitfluiting door Cromwel voorgefteld, en
Qq doo? -



6io BLADWIJZER der Verkorte
door de Staaten van Holland overgeleverd, 340. word vernietigd, 354. Actiehandel omtrent 1720. Hiftorie van deszelfs opkomst en verval, 509. /da Gravin van Holland, trouwt met Lodewijk, Graave van Loon. Vlucht naer den Burgt te Leiden, 73. wordt naer Texel gevoerd , en van daar naer Engeland. Keert te rug en fterft, 73. Adolf, Zoon mn Arnou'd, Hertoge van Gelder is oneenig met zijnen Vader, dien hij gevangen zet. Wordt te Vilvoorden gevangen, 125. Adriaan Floriszoon, Hoogleeraar te Leuven,wordt Leermeester van Karei den V. 142. Wordt Paus onder den naam van Adriaan de VI. Houdt gemeenzame briefwisfeling, nu Paus zijnde.over het werk der Reformatie met Erasinus , 146. zijn Dood, ibid.
aorianus (Keizer) heeft Batavieren in zijn Leger. Zijne Markt hier te Lan de, 22.
Agrippina Huisvrouw van Germanikus,bewijst groot beleid en kloekheid in den krijg tegen de Germanen, 16.
Agten (Nieuwe) te Dordrecht , hevige twist daar
over tusfehen de Stad eti den Prins, 426.
Aire door de Franfchen bemagtigd in 1641, 311. door de Bondgenooten, in 1710, 489.
Aken door Koning Willem bemagtigd, 77.
Alberoni ( Julius ) Kardinaal en Staatsminister verwekt een oorlog met den Keizer en Frankrijk, 506. zoekt een opftand in Frankrijk en Engeland te verwekken, en moet eindelijk Spanje ruimen , 509.
Albertus, Aartshertog van Oostenrijk, wordt Landvoogd der Spaanfche Nederlanden, Bemagtigd de Stad Hulst , 241. Aanvaart de heerfchappij uit naam der Infante Izabelle Klara Eugenia, 243. Hij flaat eene vredehandeling voor 244. reist naer Spanje 245. zijne Nederlaag bij Nieuwpoort, 247.
Albrecht ("Keizer) poogt een inval in Holland te doen, 89
albrecht (Hertog) wordt door beleid derHoekfchen tot R.uwaard aangefteld, 97. maakt verandering in de Regeering. Delft kant zich tegen hem. Huwt zijne Dochter Katharina uit aan Willem van Gulik, Hertog van Gelder, 98. wordt tot Graaf ingehul-



Vaderlandfche HISTORIE. ($n
huldigd, Bemagtigt het Slot te Altena, 99. verzoent zich met zijnen Zoon Wiliem. Steekt 0ver naer Friesland. Slaat de Friezen , 100. Zendt zijnen Zoon Willem, nog tweemaalen derwaarts. Sluit een Beftand met hem. Vordert Rekening van Jan van Arkel. Raakt met van Arkel in oorlog. Sluit een Verbondmetde Stad Utrecht. Maakt Vrede met van Arkel. Sterft. 101. Zijn aart. Zijne Weduwe itoot zijnen boedel met den voet, 102. Albrecht Hertog van Saxen, komt met Krijgsvolk in Holland. Maakt een ftrengen zoen met de Kennemers en Westfriezen, 138. Staat zijn recht op Friesland afaan Karei van Oostenrijk, 143. Aldegonde (Filips van Mdrnix Heer van) wordt gevangen, 194. Bezorgt de eerfte Hoogleeraars op 'sLands Hooge School te Leiden , 198. wordt aangefteld tot het vertalen van den Bijbel. Sterft 245. Aleid (Vrouw) gehuwd met Dirk den VII. verilaat de Westfriezen ,71. geeft haare Dochter Ada ten huwelijk aan denGraave van Loon. Vlugt naer Vtrecht, 7q.
Aleid Dochter van Floris den IV. trouwt met Jan van Avennes78. gedraagt zich als Voogdes van Floris den V. 83. wordt op Vournoutfee geflagen, 84, Aleid van Poelgeest , bijzit van Hertog Albrecht wordt vermoord, 99,
ALfcXANDER SEVESÜS door
de Germanifche lijfwacht omgebracht, 24, Alfen Slag aldaar, tusfchert VrouwJacobaendenStadhouder Gaasbeek , 108. Algiers. Verdrag van Vrede van 1713, 49y. Alkmaar verbrand door de Westfriezen, 70. door de Gelderfchen geplonderd, 144. door de Span» jaards belegerd, doch weder ontzet, t&4. buitengewone verandering der Regeeringe aldaar, 264. diva komt met een leger uit Spanje in de Nederlanden, 181 doet Egmond] en Hoorne en andertn vatten. Recht een Raad van Beroerte op. Sticht eeq Kasteel te Antwerpen, 182. Hij daagt Oranje en. anderen openlijk in. Doet denGraaf van Buuren naey Spanje voeren, 183. Verlaat Graaf Lodewijk bij Jemmingen. Doet Eg* mond en Hoorne onthals sen. Doet een Standbeeld ter zijne eigene eere op, 2 reeft.



6n BLADWIJZER der Verkorte
rechten * 184. eischt de Privilegiën van alle Gewesten en Steden op. Geeft de Crimineele Ordonnantie uit. Hij zoekt den tienden penning in te voeren, 185. zoekt dien met geweld te doen heffen te Brusfel, 188. laat 'er plotfelijk van af, 189. wijkt heimelijk uit Am fterdam. Zijn Buskruid wordt verbrand.Hij wordt ontflagen van de Landvoogdije, 194Ambagtsheerlijkheden in Holland verkocht, 513. Amerongen (Godard Adriaan van Rheede, Heer van) fterft, 444Amersfoort raakt met Jan van Beieren in oorlog ,105 door Maarten van Rosfem bemagtigd, 158, geweldige beroerte, aldaar, 475Ampten aan geeenevreemdelingen te geven, 164.
amsterdam , Opkomst,
door den Koophandel, 93. lijdt zeer veel door eenen zwaaren brand in 1421. 106. oproer 116. de voorftad aldaar wordt door de Gelderfchen in brand gedoken ,143 wordt van Lutheranerij befchuldigd 151. aanflag der Herdoperen op de Stad 152. de Herdoopers bemagtigendenDamen het Stad¬
huis. Worden overwonnen en geftraft 153. beroerte over hetverlofgeld 156. die van Amfterdani visfehen in de Zuiderzee 159. nieuwe beroerte. Brederode komt in de Stad 78. men begeert hem tot overfte ibid. hij vertrekt van daar. Zijn volk wordt buiten gehouden hij fterft. Noirkarmes bezet de Stad 180. verloop van inwooneren aldaar 181. te vergeefsch beftookt. Wordt door verdragaan deSpaanfche zijde gebragt. Haare Roomschgezinde Regenten, verfcheide Papen en alle de Minderbroeders in verzekering" genomen en ter Stad uitgeleid. Verandering in den Godsdienst en Regeering 207. zij bewilligt genoegzaam de laatfte in het beftand 258. bezending derwaards om de Stad tot eenigheid met de meeste Leden te beweegen. Zij blijft bij haar befluït 269. de Remonftranten aldaar zonderen zich af van de openbaare Kerke 270. nieuw oproer aldaar De Prins zendt eenige Vendels in de Stad. TweePredikanten terStad uitgezet. Oprichting eener doorluchtige Schoole aldaar 304. verzoekt dat Prins Willem II, niet in de Stad



Vaderlandfche HISTORIE. 613
Stad kome. Weigert hem als afgezondene der algejneenè Staaten gehoor.Hij klaagt over de Stad 320. zij verdedigt zich32i. aanflag van zijne Hoogheid om haar in te nemen bij verrasfing. Stelt zich in ftaat van tegenweer. Doet eene bezending aan Graaf Willem 324 fluit een Verdrag rnet den Prinfe ibid. oproer in de Stad in 1652. 333. verval van koophandel aldaar33ó.'sLands fchatkist aldaar geborgen 384. de Regeering wordt veranderd398.deStad ontheft zijne Hoogheid van eene fchuld van twee Millioenen 407. het Franfche Hof zoekt iemand heimelijk uit de Stad te doen ligten 422. de Stad weigert in eene werving van zestienduizend mantebe willigen 423.verwijdering tusfchen zijne Hoogheid en de Stad 424. voegt zich bij Dordrecht in het gefchil over de Nominatie der goede lieden vanAgten 426. raakt met Koning Wi Hem in gefchil over het zenden der Nominatie van Schepenen naer Engeland, riet wordt bijgelegd 439 geweldig oproer in de Stad, ter gelegenheid eener keure op het begraven 45j.dePrins vanOran-
je aldaar in 1747. tot Stadhouder uitgeroepen 555. hijkomtteAmfterdam556 De Stad maakt zwarigheid om haare Posterijen aan den Prinfe of aan het Land op te dragen. Zij worden aan de Stad gegeven. Beroerte onder het gemeen 560. oproerige inval in het Stadhuis. De Schutterij verdrijft de oproerigen 561 geweldige plondering derPachtershuizen aldaar. De fchutterij ftilt de beroerte. Twee belhamels gehangen. Ongeluk bij het uitvoeren deezer ftraffe567.bewegingen aldaar, ftrekkende tot veranderinge der Regeeringe. Hei* melijke bijeenkomften. Inneeming üder Kloveniers Doele 569. de Regeering veroordeelt het innemen der Doele. Staat af van de Regeeringe 570. eenige tekenen om hen in het bewind te handhaven 572. anderen vorderen dat zij veranderd worde. Hetgefchiedt door zijne Hoogheid 573. gevolgen der veranderinge 574. onlusten aldaar over het afleggen van eenen eed door de Wijnkoopers 582. Anjou (Hertog van) neemt het gebied over de Nederlanden bij verdrag aan. Ontzet Kamerijk. HuweQq 3 lijks-



tfi4 -BLADWIJZER der Verkorte
lijksbandeling met Koninginne Elizabeth wordt plotfelijk afgebroken 218. hij wordt tot Vorst van de meeste Nederlanden ingehuldigd. Holland , Zeeland en Utrecht weigeren het. Aanflagopzijn perfoon. Zijn aanflag op Antwerpen en andereBrabandfche en Vlaamfche fteden mislukt 319 hij fterft,; 220. Anneken van den Hove, Dienstmaagd te Brusfel, om de ftandvastige belijdenis des Geloofs, levende onder de aarde bedolven j 242. Antwerpen, door de Spaan fche muitelingen geplunt1erd,bevordert denGendfchen vrede 302. wordt door de Staaten verzekerd 305, oproer aldaar 208.
Arlir.de Zuster van Dirk II. Abtdis van Bennenbroek
yïrminiafVeldheer derCherufen , flaat Quintilius Varus 15. wordt van Germanikus geflagen, 16
Arminius (Jakobus) Hoogleeraar der Godgeleerdheid te Leiden, raakt in gefchil met Gomarus, wordt nevens hem voor den Hoogen Raad gehoord 263. fterft, 264 Arnhem door de Fran-
fchen bemagtigd, 385 arnotjd Graaf van Holland, fielt zich 11a zijns Vaders dood in de Graaflijke Regeering 54, ftrijdt met de Westfriezen, waarbij iet zonderlings voorvalt. Hij fneuvelt ibid, Arnoui Hertog van Gelder wordt door zijnen Zoon, gevangen. Geflaakt. Verpand Gelder en Zutphen aan Hertoge Karei. Sterft 12+
Atrecht (Antoni Perenot, Bisjchop van) legt op de uitroejing der Ketteren toe. Zoekt de Spaanfche' knechten in het Land te houden 169. hij raadt den Koning tot het oprechten van nieuwe Bisdommen. Misnoegen tegen hem. WordtKardinaal enAartsbisfehop van Mechelen 171. zie Granvslle.
Aubaine (Recht van) afge» fchaft in de Nederlanden 150
augustus neemt eeneBatavifche Lijfwagt aan. Befluit de Germanen te beoorlogen 14 hij dankt zijne Batavifche Lijfwacht af 20
Aureb'aan overwint de Franken, 24
Avaux zoektden Raadpenfionaris Figel om te kopen, om den Prins van Oranje te bewegen, in de Fran.



Vaderlandfche HISTORIE. 615
Franfche maatregelen over te gaan, 42a
E.
Jfalthafar Gerards, moordenaar van den Prinfe van Oranje zwaarlijk geftraft 422.
Ban tegen den Prins van Oranje, in 1580. afgekondigd 210. wederlegging van denzelven 212. oordeel der Staaten daarover 216.
Barrière. Aanvang der handelinge over dezelve500. Het verdrag wordt getekend. Aanmerkingen over hetzelve 501. verefFening eeniger gefchillen wegens hetzelve 508
Bart (Jan) Franfche kaper doet den Staaten veel af. breuk 443, 453, 461.
Barthold Ehtes, lheuveltin het beleg teGroninge 209.
Batavieren, hunne oude Woning 1. twist met de Katten. Zij nemen het Eiland des Rhijnsin bezit2. hunne afkomst, aart en zeden 3. manier van ftrij den 5. Huwelijken en deszelfs Plegtigheden. Begravenisfen. Goden en Godsdienst 6. Regeeringsvorm 9. verkiezing van Koningen , Krijgsoverften en Opperhoofden van bijzondere . Landfcbap-
pen, en hunne magt 10. gaan een verbond aan met de Romeinen. Doen bun groote diensten in den Krijg 12. blijven onder Trajanus in het bezitvan alle hunne voordeden 21. hnnne Ruiterij zwemt over den Donauw. Staat der Batavifche Lijfwacht, onder Septimus Severus, 23. zijn misnoegd over Joviaans verheffing, verbinden zich metverfcheide volken tegen de Romeinen 29. laatst bericht welk men van hun vindt 31 Beeldftorming en Kerkfchenderij, bijna door geheel Nederland, en wie gezegd worden de hand daarin gehad te hebben, 176
Beemfier droog gemaaakt, 254«
Beginzels van oorlog in 1670. tusfchen Frankrijk en den Staat, 375, enz.
Bentink (Willem Graaf, van) Heer van Rhoon en Pendrecht , geeft den Prinfe van Oranje kennis van zijn aanftelling. Leidt hem in den Raad van Staate, 556
berbice gebrandfchat door de Franfchen in 1712. 496. verandert van Eigenaars, 498
Bergen in Henegouwen veroverd door de Franfchen 4 i»



6i6 BLADWIJZER der Verkorte
in 1691, 443. door de Bondgenooten in, 1709. door deFranfchen ini.746.
552
Bttgen op Zoom door Par- ma vergeefsch belegerd, bij verrasfing ingenomen door de Franfchen , in
3747- 558. Beroeringen in de Gereformeerde Kerken deezer Landen, in 1750en 1751.
Befluit ("merkwaardig) der Staaten van Holland, op hetftukven denGodsdienst zóó. geeft bij veelen geen genoegen 267. der Staaten van Holland de feherpe Refoluiie genoemd 272. in 1663. rakende de orde der openbare gebeden, Voor de Hooge Overheid deezer Landen. Verfchil daarover met Friesland en verfcbeide andere Provinciën 357. het gevolg hier van 358. der Staaten, omtrent Godsdienstige Gedichten 540. door Dordrecht en Brielle tegengehouden 545. Befluiten (ftrijdige) omtrent de Remonftranten 269
Beftand tusfchen Filips en Karei van Gelder 140. met Frankrijk, waarbij deVisfcherij vrij verklaard' wordt. Met de Oosterlingen , 147. wordt door
Spanje bevestigd en krijgt zijn vol beflag 261. door Prinfe Maurits fterk tegengefproken, doch door de Franfche Gezanten met alle kragt aangeraden 256. enz. komt eindelijk tot ftand, en wat men bij die gelegenheid vastftelt, 258. enz.
Beftand (twintigjaarig)tusfchenSpanjen enFrankrijk wordt getekend 425. Beverningk fluit eene Wa« penfchorfing met de Franw fchen 417. fterft, 442. Bewegingen ten voordeele van den Prinfe houden op na het fluiten van den Vrede 343. onder het gemeen over den dubbelen Feestdag van St. Jan en Sacramentsdag 534. enz. Biddag(merkwaardige)van 1619. 292. Bikker ftelt orde op de veiligheid van Amfterdatn 323. ontflaat zich van de Regeering 325 Bülïj (Gafpar Robles, Heer van) doet veel dienst in den watersnood van 1570.
187.
Binch door den Prinfe van Oranje veroverd in 1675.
410.
Binkes ("de Kommandeur) fneuvelt bij Tabago 414
Bisfehop (de) van Munjier verklaart den Staaten den oorlog, neemt verfcheide



Vaderkndfche HISTORIE. 617
6e plaatzen in , rukt in Drenthe,doch wordt door Prinfe Joan Maurits gefluit 3Ö2
Bodegrave verbrand door de Franfchen 400
Bomben, oudst gebruik der zei ven 134
Bon door den Prinfe van Oranje vernieesterd in 1073, 402
Bonifacius, die ook Winfrid heete, Bisfchop van Mentz, eerst Coadjutor, naderhand Bisfchop van Utrecht, een ijverig Prediker van het Euangelie onder de Heidenen, wordt door de Friezen gedood, 43, enz.
Bursfele van der Hooghe (Jan van) tot eerften Edele in Zeeland aangefteld, 557
Borsfelen. (Wolferd van) zie Wolferd van Borsfelen.
Borflius Predikant te Rotterdam ijvert tegen de Regeering, 387
JBw/uwordtStadhouder van Holland, Zeeland en Utrecht, bij voorraad, 179, tracht Brielle te herwinnen, 189. wordt op de Zuiderzee geflagen en gevangen, 194. wordtgeflaakt203
Boudewijn van Holland, Broeder van Floris den III. wordt Bisfchop van Utrecht, 70
Beufiers in verzekering ge¬
nomen. Geflaakt, 456
Bourbon, zie Charlotte van Bourbon.
Bourdeaux bemagtigd, met hulpe der Hollanderen en Zeeuwen, 118
Brandenburg (Fredrik, Willem , Keurvorst van) trouwt met de Dochter van Fredrik Henrik, 312
Breda. Oranje bemagtigd de Stad door list, 205. zij wordt door Parma ingenomen ,218. herwonnen door middel van een Turffchip, 236. Spinola belegerd de Stad, 300. Fredrik Henrik zoekt te vergeefs haar te ontzetten , 302. zy geeft zich over, 303. wordt met beleg gedreigd,307. Vredehandeling aldaar in 1667. 367
BkEDERODE(FRANS VAN)
Hoofd der Hoekfchen , doet den Hollanderen veel nadeels. komt met de vloot voor Delfshaven, neemt Rotterdam bij verrasfing in, en verfterkt het, 135. hij wordt in Rotterdam belegerd in 1489. geeft hetzelve bij verdrag over, levert flag aan eene Hollandfche en Zeeuwfche Vloot, krygt de nederlaag , wordt gewond, gevangen gezet en ftertt, 13Ö
Brederode zoekt zich te vergeefsch met de LandQqj voog-



<5i8 BLADWIJZER der Verkorte
voogdesfe te verzoenen. Verzekerd zich van 's Hertogenbosch voor eenen tijd, 178 Briel door de Watergeuzen ingenomen, op wat wijze zulks zij toegegaan, 189
Bronkhorflen (der) en Hekeren twist inGelderland, 98
Brouwershaven ingenomen in 1669, 375
Brusfel wordt gebombardeerd door de Franfchen in 1095, 430 gewonnen door dezel ven in 1746,551
Buat (de Ritmeester) wegens ongeoorloofde Corre ('ponden tie onthalsd 365
Burggraaffchap van Leiden, komt aan de Graaflijkheid van Holland, 107
Burnet (Dr. Gilbert) beweegt de Prinfes om te beloven, dat zij niet zon ■ derden Prinfe overGrootBrittannie regeeren zal, 429
Buskruid, eerfte gebruik daarvan hier te Lande, 95
Buuren door Hierges ingenomen , 200
Bijeenkomst (op de) te Soisfons ftellen de Staaten zich twee voorname oogmerken voor, 522
C.
Charleroi, vergeefsch belegerd door den Prinfe
414. veroverd door de Franfchen in 1603, 453
Charlotte van Bourbon 4 trouwt ;met Willem de I. Prinfe van Oranje, 201. fterft, 219
Childebert Koning van Oost - frankrijk, verdelgt de Warnars, 35
Chilperik Koning der Oostfranken venadelijk vermoord , 34
Civilis. zie KLAUDIUS
civilis
Coligne. zie Louife van, Coligni.
Compagnie(O.L) rust haare tweede VJoot uit, 249. verzekert zich van den Nagelhandel, en gaat verbonden aan met Indiaanfche Koningen, 251
Conferentie ( Haagfche ) 265. (Delftfche) 266
Contraremonftranten. Nemen de Klooster-Kerk in 's Hage in, 266
GwecoezirdoorPrinfeMaurits vermeested, 247
Cu/a Kardinaal en Afgezant van Paus Nikolaas V. predikt hier te lande tegen verfcheide misbruiken in de Kerke in 1451, 118
D.
T_)agobert, Koning van Oost - frankrijk, overwint de Saxers en Friezen » 3J. fticht eene Kerk



Vaderhndfche HISTORIE. €m
Kerk te Utrecht. OntHaat de Saxers van eene Jaarlijkfche Schatting. Sterft, 36 Dagobert de II. wordt Koning van Oost-frankrijk. Wordt in ballingfchap gezonden. Op den Throon herfteld, 38
Damiate, in Egijpte,belegerd en ingenomen met hulpe van Graave Willem denl, 74
Dathenus (Petrus') Predikt tegen de handeling der Staaten, wordt daar over gevat en onder borgtogt ontflagen, 225
Deinen of Noormannen oorlog met Karei den Grooten. Vallen in Friesland, 49. overvallenDuurftede, Walcheren en andere oorden, 51. in Thiel. Trekken af, 55
deutichem bemagtigd door de Spaanfchen in 1598. herwonnen door Graave Willem in 1599. 246. veroverd door de Franfchen in 1672. 384
Deventer , moeite met eenige Gemeentslieden, 415
dirk de I. Graaf van Holland;hoe verre zijn Graaffchap zich uitftrekte, aangewezen ,51. wordt met de Kerke van Egmond begiftigd. Hy fterft, 52
dirk de II. Graaf Van Jiolland, overwint de
Friezen, 52. helpt de Hunnen beftrijden. Verfehijnt onder deRijksgraaven. Otto de III. (bat hem het volle bezit van eenige Leenen af. Hij ftertt,
dirk de III. Graaf van Holland noodzaakt de Friezen tot een verdrag, 55. hij fticht Dordrecht, ibid. heft eenen Tol. Verjaagt Dirk Bavo. Overwint Bisfchop Adelbold. Maakt vrede met denzelven, 56. woont de Rijksdagen bij. Trekt naar 't Heilige Land. Sterft, 57
dirk de IV. Graaf van Holland, raakt in twist met Boudewijn den Vijfden , Graave van Vlaanderen. Strijdt en overwint den Keizer, 57. zijne ontmoeting te Lufic. Hij wordt te Dordrecht verraderlijk omgebragt, 58
dirk de V. Graaf van Holland wordt in zijn Vaderlijk Erf herfteld. Overweldigt Ysfelmonde. trouwt, 63. fterft. Zijn Giftbrief ten behoeve der Egmondfche Abtdije, 64
dirk de VI. Graaf van Holland onder voogdije zijner Moeder Petronella 66. wordt in 1138. in een Oorlog gewikkeld met Herbert Bisfchop van Utrecht,



620 BLADWIJZER der Verkorte
trecht, doch haast weder verzoend, 67. doet eenen togt naar hetH.Land,en verkrijgt eenige gunsten van den Paus. Sterft, 68 dirk de VII. Graaf van Holland , is met zijnen Broeder Willem oneenig, verzoent zich met denzei ven. Neemt zijnen Broeder gevangen. Helpt hem in den Oorlog tegen den Bisfchop vanütrecht, en den Hertog van Lotha ringen, 71. wordt gevangen. Sterft van hartzeer, 72
Boelisten. Hun bedrijf in de Doele te Amfterdam, 570. zij verdedigen zich wegens het innemen derzelve. Begeeren dat men opentlijk voor hun bidde. 't Scheepstimmermans-Gild kiest hunne zijde ,571. beletten, door middel van het Scheeps«immermans-Gilde het tekenen tot handhaving der Regeeringe. Halen zijne Hoogheid in, 572. doen
, een onbefcheiden eisch aan Burgemeesteren, 573. dringen den Prins bij nacht tot hettoeftaan van eenen vrijen Krijgsraad. Raken in eene algemeene verachting, 574 Does (Pieter van der) gebiedt 's Lands Vloot als Admiraal. Valt in groot
Kanarie. Verbrandt Allagona en Gomera. Komt op- St. Thome. Sterft aldaar, 246
Domburg (Jan van) wordt onthalsd, 118
Don ffan van Oostenrijk zie Oostenrijk (Don Jan van)
Doorbraak in den Lekdijk en in (andere Dijken in 1726. 520. in de Revierdijken enOverftromingen in 1741.544. in den Lekdijk in 1744. J48.in 1751.
j8ö
Doornik door de Bondgenooten ingenomen in 1709. 488. door de Franfchen in 174J- jjo
Dordrecht, door Graave Dirk III. en bij welkegelegenheidgefticht yj. wordt belegerd door Jan vanBraband. Verlaten io4.Montfoort poogt de Stad te verrasfén, 133. tot de plaats der Nationale Synode benoemd, 273 verfchil met Willem den III. over de Nominatie der goede Luiden van Agten, 426. Kerkberoeringen aldaar voorgekomen, 584
dregter - friezen Vallen
in Kennemerland, verdragen zich met Floris den
m, 69
druzus beoorloogt verfcheide Germamfche volken,



Vaderhndfche HISTORIE. 6*21
ken, 13. fterft, 14 Duik (Antonius) wordt Raadpenfionaris van Holland, 295. fterft, 305 Duure tijd in 't Jaar 1437, jij. in 120. 241.
E.
TTbbe (ongewone) belet de landing der Engelfchen op Texel, 388
edelen (nederland-
sche) fluiten een Verbond, in 1565. hunne klagten over delnquifitie en Plakaten. Stellen een verzoekfchrift op aan de Landvoogdesfe. Krijgen den naam van Geuzen. Begunstigen de openbaare preêken, 1/5. zommigen hunner hebben de hand in de Beeldftorming, ibid zij werven en verfterken hunne Slooten, 177. deerlijk verval van hun Bondgenootfchap, 180 idelen (Frie/che en Zeeuwfchej die de Kruisvaart naer het H. Land onder de Regeeringe van Graave Floris II. hebben bijgewoond, opgenoemd, 64
SdiEt (eeuwig) d°or den Raadpenfionaris de Witt ontworpen. Door Holland vastgefteld. Door Zeeland kwalijk genomen. Verbaast het Huis van
Oranje, 370. wordt vernietigd, 387 Egmond fch rijft aan den Koning. Blijft uit den Raad' van Staate, 171. keert 'er weder in, 172. trekt in gezatitfchap naer Spanje. Doet verflag van zijne verrichtingen, 173. wordt gevangen, i8r. onthalsd, 184. Eligius (St. Eloy) bewijst groote weldadigheid aan de gevangene Saxers in Frankrijk, 37. wordt Bisfchop van Noijon. Predikt den Friezen en Zeeuwen , ibid. engeland zoekt gelegenheid tot oorlog met den Staat, 376 engelschen maken groote toerustingen ter zee, in 1080. en met wat inzicht, 428 enk huizen kiest 's Prinfen zijde, 190 Episcopius (Simon) wordt Hoogleeraar te Leiden, 265. doet eene Redenvoering in de Synode te Dordrecht, 287. wordt deswege beftraft, 288 Erfftadhouderfchap in de Manlijke en Vrouwelijke nakomelingen in Holland vopïgeflagen , 559. bewegingen onder 't gemeen ter dezer gelegenheid , 500. befluit derStaaten van Holland daartoe 562.



(522 BLADWIJZER der Verkorte
562. der meeste andere Gewesten, ibid, Erasmus ( Defiderius) te Bazel overleeden in 1536. zijne groote achting in zijn Vaderland, 154
ernst kasimir van nassau wordt geflagen, 248. wordt Stadhouder van Friesland, Groningen en Drenthe, 295. fneuvelt voor Roermonde, 307
Esquader van 8 Oorlogfchepen tegen de Algerijnen uitgezonden, 512
Eversdyk (Mattheus) Burgemeester van Goes,' raakt in merkelijke moeite, 448. enz.
Excijnfen (nieuwe) oproer over dezelve in 's Hage, 14Ö
F.
JfAgel, (Raadpenfionaris) fterft. Burnets getuigenis van hem, 433
Fagel, QFrangois') Griffier der algemeene Staaten legt zijn amptneder,548
filips , Hertog van Bourgondie,komt in Holland. Verandert de Regeering in verfcheide Steden, 117. beteugelt de overdaad der Geestelijken. Herftelt de Kennemers en Westfriezen in de verbeurde voorrechten, ti8. ftaat naar't gebied overFriesland, 119. fterft. Zijne echte en on¬
echte Kinders, 121 filips de II. Zoon van Maximiliaan en Maria, wordt Graaf onder Voogdije zijns Vader, 132. aanvaart de Regeering. Wordt in Holland en Zeeland tot Graaf ingehuldigd. Trouwt, 138. reist naar Spanje. Aanvaart de Regeering van Kastilie. Sterft. Zijne gedaante en aart, i4l filips, Zoon van Keizer Karei den V. wordt gebooren, 147. wordt tot toekomenden Prins en Heer der Nederlanden ingehuldigd, 160. trouwt met Maria Koninginne van Engeland, 162. zijn Vader draagt hera 't gebied op over de Nederlanden en over Spanje, 163. zijne inzichten op de Regeering, 168. vernieuwt dePlakaten tegen de Ketters, ibid. vertrekt naer Spanje, \6g, zijne handeling met Egmond. Hij beveelt het aannemen der Kerkvergaderinge van Trente en het uitvoeren der Plakaten, 173. trouwt voor da vierde reize. Doet den Erfprins Karei ter dood brengen, I8ö. rust eene magtige Vloot uit tegen Engeland die met verlies terug keert, 233, enz.
fluit



Vaderlandfche HISTORIE. fo?
fluit met Frankrijk den Vrede. Draagt de Nederlanden op aan zijne Dochter, 243- zijne laatfte Ziekte en Dood, 245 Filips, Hertog van Anjou wordt te Madrid als Koning ingehaald, en geeft van zijne verheffinge aan de Staaten kennis, 468
ïilips willem Van nassau herftelt zich in 't bezit van 't Prinsdom Oranje, £45 FUdderus (Herman Coops) te Steenwijk opgehangen, begraven , weder opge graven en in zijne eere herfteld, 584 Fleury. Slag aldaar, in 1690. 415 Fleury (Kardinaal de) raakt hier te Lande in hooge agting, 521 floris de I. Graaf van Holland,raakt na eenige moejelijkheden in 't bezit daarvan. Geraakt in Oorlog met Willem, Bisfchop van Utrecht. Overwint hem en zijne Bondgenooten, 58. wordt na eene tweede overwinning bij Hemert overvallen en gedood, 60 ïloris de II. gebijgenaamd de Vette, G.aafvan Holland. Trouwt met Petronella van Saxen, 64. verdraagt zich met Keizer Henrik den V. wegens
de Zeeuwfche Eilanden. Voorval tusfchen hem en den Friefchen Edelman Galma, 65. nog eene met den Abt van St. Truijen. Hij fterft, 66 floris de III. Graaf van Holland, trouwt eene SchotfchePrinfes, 64, heft een' nieuwen Tol te Geervliet tot misnoegen der Vlamingen. Voert krijg tegen Vlaanderen. Wordt gevangen. Sluit een' nadeeligen Vrede. Trekt op tegen de Westfriezen. Keert te rug met verlies 09. trek naar het H. Land. Sterft te Antiochie, 71 floris de IV. Graaf van Holland, fticht een Klooster te Loosduinen. Mengt zich in den twist tusfchen Gelder en het Sticht, 74. Overwint de Stadingers. Wordt in een Steekfpel gedood, 77 floris de V. Graaf van Holland, neemt al vroegde Regeering aan. Béoorloogt de Westfriezen. Ontdekt na eene Overwinning , zijns Vaders Lijk. Handelt over een Huwelijk met Engeland, tusfchen de wederzijdfche Kinders, 84. helpt de Stichtfchen tegen Amflel en Woerden. Verbindt zich met Hertoge Jan van Braband tegen



624 BLAWIJZER der Verhrtè
gen den Graafvan Gelderland , Reinout 85. wordt op de vogeljagt gevangen genomen en gedood 87 f-rank van Borfelen wordt gevat. Geflaakt 112 Fr an ken zetten zich neder in Batavia, Loopen Gallie af. Worden van de Romeinen geflagen. Maken vrede. Verbreeken dien : weder. Maximiliaan overwint hen. Hunne Zeefchuimingen 25. worden door ConftantiusChlorus geflagen, en uit Batavia verjaagd Zij vallen inGallie ibid. Worden door Kanftantijn geflagen. Vallen op nieuws in Gallie 26. worden door Juliaan bedwongen. Door de Quaden uit Batavia gejaagd 28. door /Etius overwonnen. Vallen naderhand weder in Gallie. Overwinnen de Saxers 33 Frankrijk zoekt deTriple Alliantie te verbreeken, en maakt een afzonderlijk verbond met Koning Karel den 11. 373. zoekt voorwendfels tot oorlog, die het Hof ook haast vindt 376. verklaart het Prinsdom oranje verbeurd 423. laat tien dorpen afbranden in de Meijerije van 's Bosch, en verklaart den oorlog 434
Franschen in 1635. zowel Officiers als foldaten, koment, door verwaarlozinge van hunnen eigen Vorst, in groote elende 308. hebben al te groot een voorfpoed in hunne Wapenen in 1672 312. plunderen verfcheide dorpen , 384. verlaten Woerden, 'Utrecht en meer andere fteden ïn 't Sticht van Overijfel 402, 403. behalen veele voordeelen, zo hier te Lande als in de Westindien op de onzen 414. zoeken Nieuwmeegen te verrasfen vier weken voor de oorlogsverklaring , doch te vergees 477 Fredrik de III. (Keizer) vordert fchatting van Friesland * 120
Fredrik henrik krijgt het bevel over Geertruidenberg, 239. worden de meeste waardigheden van zijnen broeder opgedragen, 302. belegert en verovert Grol en 's Hertogenbosch 303 , 30.7. bekomt den tijtel van zijne Hoogheid. Wordt EerJte Edele van Holland. 309. wordt Stadhouder van Groningen en Drenthe. Sluit een Huwelijk voor zijnen zoon met de dochter van Karei den I. 310. • wordt zeer zwak. Raadt tol



Vaderlandfche HISTORIE. 615
tot Vrede. Sterft, Zijne afbeelding 318.
Friesland kiest gedeeltelijk 's Prinfen zijde in 157a. Graaf Joost van Schouwenburg wordt 'ei Stadhouder over 191. Beroerte en verandèringe der Regeeringe aldaar 308. k'agten over't Kuipen ^59, Reglement op de Regeering aldaar genaakt 359. (temt de werving van tocoo Man ai 425. fchaft de Pachten af. Verklaart het Stadbouderfchap ook in dc Vrouwelijke linie erfelijk. Magtigt den Prins tot herftellinge der Regeeringe 565
Friezen liaan op tegen de Romeinen, en flann het Leger tegen hen gezonden 17. Eligius predikt onder hen 37, ook Wilfrid, Wigbert , W illehrord 38 , enz. Wolfran en Bonifacius 40, door Pipijn overvvomien 41. Karei Martel overwint hen ibid. hun opltand onder Poppo'42, zij worden door Karoloman en Pepijn geflagen 44, enz. eenigen hunner (taan op tegen Karel den Grooten, die hen overwint en hun 't Recht op hun Vaderlijk Erfgoed beneemt 46. welk hun door Keizer Lodewijk wedergegeven wordt 50. zij bekojnen den naam van frije Friezen. 47 Rr
G.
f~la!ama% een Friesch Edelman. Zijne ontmoeting met Floris II. 65
Gallie. Inval van verfcheide woeste Volken in hetzelve 29
Gebed voor de Overheid (openbaar) orde daar op gefield door de Staaten van Holland 357
Gkertruid (Vrouw) be« ffiert het Land voor haar»n onmondigen Zoon Dirk. Trouwt met Robert dt Vries 61, wijkt naer Vlaanderen 62
GïEllïRUIDENBERG. Kapel aldaar gefticht. Door Prinfe Maurits belegerd en ingenomen ' 239
Gelderland draagt den Prinfe de Souverainiteit op 408. die van de hand geweezen wordt 409. oproeren aldaar,in en na 1702. 474. geichillen over het uitfluiten van den Prinfe van Nasfau buiten den Raad van Staate 485
Gelderfche Oorlog, van de zijde des Hertogen weder begonnen in 1507 wordt door den Kamerijkfcheii Vrede geëindigd in 1508. doch kort daarna van de Gelderfche zijde weder hervat en fterk voortgezet 142. tot dat in 1529. de Vrede gemaakt wordt 149 Cel-



626' BLADWIJZER der Ferkortt
Gelderfche Hertog verbindt zich met Frankrijk tegen de Hollanders ia 1536. maakt Vrede met de Hollanderen in 't zelfde jaar 154.
Geloofs onderzoek begint in de Nederlanden 145.
Gend C Willem Jofef van ) Luitenant Admiraal woont den togt naar Chattam bij, 368. zijne ontmoeting met het Jagt de Merlijn 376. hij fneuvelt in den flag voor Soulsbaai 3S4
George de I. Keurvorst van Hanover, wordt Koning van Groot-Brittanje. De Staaten geleiden hem met eenige Oorlogfchepen naer Engeland 499. de Staaten onderfteunen hem met 6000 Man 500
George de II, Koning van Groot-Brittanje, geeft den Staaten kennis van het Huwelijk zijner Dochter met den Prinfe van Oranje 533. fluit als Keurvorst van Hanover een verdrag van onzijdigheid met Frankrijk 543.
Ge!.im:intcus verzamelt eene Vloot in het Eiland der Batavieren. Keert na«r Rome 17
Gefcbil tusfchen de Gewesten over eenen nieuwen Veldmaarfchalk, hoe bellis t 346
Gefelius(JCornelis') Contrai-emonftrantfch Predikant
te Rotterdam de Stad ontzegd
Gifte (liberale of milde) hier te Lande geheven 562.
Gilles (Jicob) wordt Raadpenfioiiaris 551. men maakt hem verdacht bij 't gemeen, wegens't gehandelde te Breda. Hij doet 'er verilag van. De Staaten nemen 'er genoegen in 554. hij legt zijn ampt neder 548
Godefrid , Koning der Deenen, valt in Friesland en vordert aldaar fchatting 49. fterft 51
Godefrid , Zoon van Heriold, Koning der Deenen , vernedert de Friezen heel zeer. Wordt in de Betuwe overvallen en gedood 52
Godefrid de 111. Hertog vanLotharingen, verjaagt Robert de Vries en gedraagt zich als Graaf 62. hij wordt omgebragt ibid.
Godsdienstoefening (openbaare Roomfche) te Amfterdam en andere Steden afgefchaft 217
Goerede. Grondflagen eener oude Stad hierbij ontdekt 286
Goes in Zuidbeveland
, wordt door Tferaarts belegerd. Door Mondragon ontzet 19a. opfchudding in 1653. en in eenige volgende Jaaren 344. bewilligt in de werving van iócco man 425'. geweldige beroer-



Vacltrhnclfche HISTORIE;
rtiertc en ongewoone verandering der Regeeringe ^ aldaar, in 169a 446 Goslinga QSicco van) Grietman van Franekeradeel ilerft 526. zijne afbeelding
Qoulart (Simon) Predikant te Amfterdam, gefchorst 26S
Gozewijn van Am/iel, ftaat af van 't Bisdom van U. trecht 80 Graffchrift op den ViceAdm. de Liefde, door J. v. , Vondel 406 Granvelle,. (Antoni Pe enot, Kardinaal van) 't misnoegen tegen hem berst uit. Schimplivrei tegen hem uitgevonden 170. de Landvoogdes befluit zich van hem te ontflaan. Hij derft. Zijne afbeelding 172. zie Atrecht QAntoni Perenot, ( Bisfchop van) Grol ingenomen door Prinfe Maurits in 1597. 242. door Spinola bsmag. tigd, in 1606 251 Groningen. Karei de V. wordt voor Heer aangenomen 154. de Stad wordt door Rennenberg aan de Spaanfchea overgegeeven 209. door de Staatfchen vergeefsch belegerd ibid. belegerd en ingenomen, door Prinfe Maurits 240. hevige twist aldaar. Graaf Willem brengt Krijgsvolk Rr >
in de Stad. De achterftallen aldaar met geweld gevorderd. De Stadsraakt in rtii>t 248. hooge School aldaar .opgericht „ 268
Groot (Hugo de) wordt in hechtenisfe genomen 277. krijgt berigt van 't geene 'er tegen hem uitkomt, en van 't veranderen der Regeeringe 283. wordt ondervraagd 291. tot eene eeuwige gevangenis verweezen eri naar Loeveftein gebragt 295. ontkomt op eene zonderlinge vvijze uit de hegtenisfe. Geeft zijne yerantvvi icrding in 't licht, welke ftrengeüjk verboden wordt 297. keert hier te lanüe weder. Zijn verder bedrijf en dood , 30(1
Groot (Pieter de) Ambasfadeur geeft eenen Brief over aan den Koning van Frankrijk 378. bekomt daarop een vinnig antwoord ibid. wordt over onbehoorlijk fchrijven in rechten , bétrokken. Vrijgefprokeni Sterft —411 GrooteVergadering in 'sliage in 1651. gehoudeni waar over handelde. Wat daarin belloten zij 329] Gysbrecht van Breder ode wordt tot Bisfchop van Utresht verkoren. Krijgt David yan Bourgondié,tot. eenen mededinger. Staa^ hem het Bisdom af T,iia 1 h: m&



èi% BLADWIJZER der Verkorte
H.
YTaage. Opfchuddingen in 1747. plonderingder Pachtershuizen aldaar in 1748 566
Haarlem tweemaal vergeefs belegerd door Vrouwe Jacoba ico. eenige Hoekfehen aldaar overvallen 128. die van Haarlem zoeken hetKaas-en Broods Volk tot bedaaren te brengen. De Stad wordt door dezelve ingenomen 137. verzoent zich mei Hertoge Albrecht van Saxen 138. wordt in 1572. do r de Spanjaarden belegerd en deerlijk verwoest 192. merkwaardige Verklaring der Stad 273. opfchudding aldaar 442. beroerte aldaar 58i
H<3<7ze(Kommandeur) fneuvelt 383
Ha/ewjn (Simonvan") Burgemeester van Dordrecht, raakt over heimelijke handeling met het Franfche Hof in ongelegenheid 451
Haringvisfcherij, wordt zeden het uitvinden van 't kaaken en der groote netten fterker voortgezet 110. door de Franfchen merkelijk benadeeld 129. beveiligd 159
Hautain verflaat eenige Spaanfche Schepen 251
Heemskerk(_Jacob van)l\diiiiraal, tast dc Spaanfche
Vloot aan 252. overwint en fneuvelt ibid.
Heim (.Inth^nij van der) wordtRaa 'penfionaris van Holland 5 .9. Ilerft 55a
Hein ( Piet ) verovert de Spaanfche Zilvervloot 303
Heinfius Raadpenfionaris fterft 511
Hemert ([Lubbrecht Turk, Heenan) verliest Graave. Wordt onthalsd 228
Henegouwen aan Karei, Hertoge van Anjotr, doch daarna aan Jah van Avenues, afgedaan 79
IIenuik. van Nassau, trouwt metCIaude, Zuster van Filibert van Chalons, Prinfe van Oranje. Wordt Stadhouder van Holland 144
Iienrik van Saxen belegerd in Franeker. Ontzet 139
Henrik Kasiwir, Stadhouder van Frie.'land, fneuvelt in een gevecht, 311
Henrik Kasjmir de II. Prins van Nasfau , Stadhouder van Friesland enz. overieeden 46®
Heraugiere, neemt Breda in, door middel van een Turffchip 235
Herman van Hoorne $ Bisfchop van Utrecht, door Dirk den VI. gewapenderhand in den Zetel herfteld
Hesdtn veroverd en verwoest 16a Heus-



Vaderlandfche HISTORIE. 629
HeusDEN (Heerlijkheid van ) wordt aan Holland gehecht 96
Èierges belegert en verovert Oudewater 201
Hoekfchen en Kabeljaauwfchen; waar uit hunne partijfchappen ontdaan zijn 95 tweefpalt tusfchen dezelve 128. verfcheiden met ballingfchap, verbeurt verklaring hunner goederen, en fommigen met den dood geftraft 129. einde van de tweefpalt 138
Hogerbeets wordt in hechtenisfe genomen 077/wordt voor 't eerst ondervraagd 283. hij wordt van zijne Papieren beroofd 285. tot eene eeuwige gevangenis verweezen en naar Loeveftein gebrast 295
Holland (Staaten vanj gceven drie Vertogen tegen Leicester uit 231. hooren Gomarus en Artninius 263. neemen een befluit op de Kerkelijke gefchillen 266. befluiten wederom alle fcheuring en verdeeldheid te weeren,door eene bezending naar Amfterdam 269. befluiten tot eene bezending naar Utrecht 274. zij doen de Waardgelders afdanken. Bewilligen op zekere wijze in de'Nationale Synode 176. dringen zeer op 't verminderen van 'sLands uitgaven 31,8. be-
ï
fluiten eenig Krijgsvolk onbetaald te laten 319. verbieden het ontfangen van bezendingen der algemeene Staaten aan deSteden 32*1. verleenen aan de Steden Octroi tot het beftellen haarer Wethouderfchap. Neigen tot Vrede met Engeland. Scbriiven heimelijk derwaarts 337. zij verdedigen hun befluit 343. verbieden den handel met Frankrijk 348. riraagen zorg voor 's Prinfen opvoeding 354. dellen orde op het open» baar bidden voor de Overheid 357. zij neemen den Prins van Oranje aan tot een Kind van Staat ^63. kiezen den Prins tot Stadhouder 387. befluiten bij meerderheid van Memmen over eene werving van 16000 man 424 koopen de Heerlijkheid van Viane en Ameide 515. vorderen den Roomfchen Priesteren eene nieuwe belofte van onderdanigheid af-525. raadplegen ophetonderfteunen der Koninginne van Hon» garije. Befluiten 'er toe 545. verkiezen den Prins van Oran je tot Stadhouder, Kapitein-Generaal en Admiraal 555
Holland fluit een Verbond met Zeeland 199. handelt over 't opdragen der Graaflijkheid aan den Prinfe 220.
,r 3 Bloe-



feac BLADWIJZER der Verkorte
Bloemenhandel aldaar 31c. Oproeren in 165a» 336. in 1672. 398. de weerbaare manichap aldaar opgenomen , en de Inwooneis in den Wapenhandel geoefend " 559
Hongersnood en Pest* in 'Holland 1315 92
Hoog-Mogendè Heeren. Het
'Keizerlijke Hof geeft den Staaten den tijtel yan Hoog Mpgenden ' 489
Hoorn. De Kenncmers ,
'Vrouw Jacoba's zijde houdende, worden voor deeze Stad gefluit 109. 't invoeren der nieuwe Excijnfen verwekt 'er merkelijke Beroerte 123. de Hoekfchen verrasfen de Stad, die lïórmenderhand herwonnen wordt 13a. zij wordt tot'sPrinfen zijde overgebragt. 190
Hoornbeek (/zaak van) wordt"" Raadpeufionaris 511. fterft 522
Hoorne fchrijfr ann den 'Koning. Blijft uit den Raad van Stante 171. •keert 'er weder in 172. hij verlaat het Hof 173. •wordt gevangen 181. onthalsd 184
Hora CEwoiid van der) lieert deel in den handel van Buat. Wijkt ten lande uit. Wordt gebannen 366
Hove ( Afineken van den) om denGodsdienst gedood 24a
Huisduinen en deHELDER. . (die van) begeefen verandering in de Regeeringe, doch, te vergeefsch 58.5
Jacojsa (Vrouw) Dochter, van Willem den VI. 'trtuw» met Jan, Hertog ■van Touraine 103. wordt als Graavin in Henegouwen gehuldigd, doch 'm Holland door haareu Oom daarin belet. Trouwt voor de tweede R.eizc met Jan, Hertog van Braband 104." wordt oneenig met haaren Man. Staat naar een ander Huwelijk. Trouwt met Hamfreij , Hertog van Glochester 106. komt in Henegouwen. Wordt uit Bergen geligt en naer Gend. gevoerd. Vlugt naer Holland 107.. Glochester verlaat haar. Haar Vloot bij Wieringen wordt geflagen. Zij wordt genoodzaakt Filips, Hertoge van Bourgondie, tot Ruwaard aan te (rellen 109. trouwt heimelijk met Frank van Borfelen. Moet de Graaflijkheid aan Hertoge Filips afïïaan 112. haar verder, bedrijf en dood. Aanmerkingen over haar vier Huwelijken 113 jfacob van den Einde Advokaat van Holland, wordt



Vaderland/die HISTORIE. 6%i
gevat. Sterft in de gevangenis- Wordt na zijn dood vrijgefprokeu 183 J.ieob de li. Koning van Engeland, fluit een verbond met de Staaten 427. vernietigt de Test-Me en maakt zich daar door zeer gehaat 431. begeeit zich naer Frankrijk. Wordt verklaard van de Kroon afgeftaan te hebben 434. fterft 4<58 Jan de I. Graaf van Holland, na den dood zijns Vaders onder Voogdije. Sterft 88 Tan de II. wordt tot Graaf van Holland ingehuldigd. Wordt door de Zeeuwen en Vlamingen beltreeden 89. fterft aan eene kwijnende ziekte 9° Jan van Beieren , bemag' sigt Rotterdam en Leiden. Heeft het oog op Braband. Bemagïigt Geertruidenberg 105. zijne onderneming in" Friesland 106. hij iterft i°8 Jan, Herto? van Braband, wordt tot 'Graaf ingehuldigd. Hij verklaart Filips van Boürgondie tot Ruwaard 100 Jan de Bakker Priester te Woerden , de eerfte in Holland om de Hervorming ter dood gebragt 145 J.m van Ku'tk fin eed t eenen ' aanflag tegen Floris den
Jan van Renesfe vlugt uit Utrecht , en iheuvelt 111 de Lek . »9
Tanfemsteri}. Bewegingen , ter gelegenheid van dezelve , onder de Roomfchgczinden dezer Landen 528 Jeannin Franfche Gezant, krijgt last om Maurits, Oldenbarneveld en anderen , door gefchenken te winnen 255 ïnquifitie bier te lande fterkcr doorgedrongen omtrent den Jaare 1549. 160 verfchcide Stadhouders weiseren dezelve en de Plakaten te handhaven 174 Joan Maurits doet een gevaarlijken val 359- ftcï'it 420
Joan Willem Friso , prins van Nasfau. Koning Willem zoekt hem tot opvolger in zijne waardigheden hier te Lande te doen benoemen, 459s Pruisfen betwist hem het recht op Koning Willem» nalatenl'chap 474- wordt Generaal van 't Voetvolk 479. kwijt zichwakkerhjk in den flagbij Oudennarden van 1708. 486. aanvaardt het Stadhpuderfchap van Stad en Lande. Trouwt 487. hij woont den flag van Ma!plaq,uet bij 488. verdrinkt ongelukkiglijk 49S
Joost van Lalaing Wordt r1 Swd-



BLAD WJJZE R der Verkorte
Stadhouder van. Holland 129. belegert het Blokhuis op de Vaart. Wordt aldaar geflagen. Slaat de U.trechtfchen in WestLrpek. Houdt eene Dagvaart te Schoonhoven 150. bemag. tigt de Sloten Harmeien en ter Haar 133. fneuvelt in net beleg van Utrecht 134 Jozefus (Keizer) fterft 490 Juliaan ontweldigt den Barbaaren verfcheide Steden , 27. bedwingt de Saliers in Batavia. Ook de Chamaven, bevredigt de Quaden a8. fneuvelt in eenen flag tegèn de Perfen 29
JoLiusBuicANTiKUs, Zusters Zoon van Civilis, kiest de zijde van Vitellius co
K.
T^Adix ingenomen en geplonderd in 1596. 041 Kaligula zijnbelagchelijk bedrijf, in en omtrent het Eiland _ der Batavieren. Doet zich eenen zegepraal bereiden. Wordt omgebragt !8 Kalvinifchen beloven dertig tonnen fchats voor de Vrijheid van Godsdienst 177. ftaaRen het preêken en vlugten met hunne roerende goederen 179 Karaufius gedrag omtrent de Frankifche en Saxifche Zeefchuimers 25
Kabel de Groote, Koning der Franken , bedwingt . de oproerige Saxers. Doet hen den Christelijken Godsdienst aanneemen. Overwint de Wilzen. Beoorloogt de Hunnen 46. beteugelt de Saxers en Friezen geheel en al. Sluit een Verdrag met deeze Volken. Wordt Keizer 47. verdeelt zijn Rijk. SterfT.49 Karel de V. (Keizer) word geboren 139. volgt zijnen Vader op onder Voogdij 142 aanvaart de Regeering der Nederlanden in Perfoon 144. wordt tot, Koning van Spanje gekroond. Wordt Keizer 145. geeft een Plakaat uit tegen Luther ibid. trouwt 147. wordt Heer van Utrecht 149. komt in de Nederlanden. Doet eene Bede 156. maakt René van Chalons Stadhouder van Holland, raakt in Oo; log met Frankrijk ibid. valt in Gulikerland en bemagtigt Duwen" en anderePlaatfen. Hertog Willem ftaat hem Gelder en Zutphen af. Hij maakt Vrede met Frankrijk 158. befchenkt eenige 'Nederlandfche Heeren met nieuwe waardigheden. Staat de Regeering over rfe Nederlanden af, aan zijnen Zoon' Filips 164. doet bij die gelegenheid eene deftige



Vadtrlandfcke HISTORIE. 633
tige Redevoering 165. itoat vervolgens Sranje en alle zijne Heerlijkheden aan zijnen Zoon, en eindelijk ook het Keizerrijk aan zijnen Broeder Fefdinand af. Vertrekt naér Spanje. Zijn afgezonderd leven en dood . i(,6
Karei de II. Koning van Engeland, herlleld op den Troon. Neemt affcheid van de Staaten. Hij beveelt hun den Prins van Oranje aan, en wat daarbij is ■voorgevallen 353 enz. is zeer misnoegd op de VVitt. Sluit een Verbond met de Staaten 355. 'laat den Staaten vericheide bezittingen in Africa en America ontneemen , waar tegen deezen zich ook toerusten 360. verklaart in 1665. den Staaten den oorlog 361. verbindt zich heimelijk met Frankrijk 374
Karel,Graaf van Charlois, Zoon van Hertog Filips, verkrijgt verfcheide heerlijkheden hier te lande, bedwingt de Luikenaren 120. volgt zijnen Vader op. Vordert na hel voltrekken van zijn tweede Huwelijk en zijne inhuldiging als Graaf eene zeer zwaare bede. NoodzaaktLodewijk den XI. tot Vrede 122. houdt het Graafgeding in Hólland en Zeeland ibid.
herlfelt zijnen Schoonbroeder Edu'ard den IV. op den Éngelfchefi Throon 123. pandt Gelder en Zutpneu, en doet zich aldaar inhuldigen. Staat naar den naam van Koning 125. lvifrijüt de Zwkzers. Wordt van hun geflagen; gelijk van deLotharingers ibid. fneuvelt in een gevecht bij Murat 127
Karoloman, Koning der Oost-Franken , Haat de Reegeering af aan zijnen Broeder Pipijn 44
Kats (Jacob) Penfionaris van Dordrecht , wordt Raadpenfionaris 308.opent en (luit de Groote Vergadering met eene aanfpraak 329enz. legt hetRaadpenflonarisjchap neder 331
Kennemers weten zich
'door geld in hunne verbeurde voorrechten te herftellen in 14 %6. 118
Kievit (Johan) heeft deel in den handel van Buat. Wijkt ten lande uit.Vonnis over hem 427. raakt in hechtetiisfe. Befchuldigt andere Raaden. Wordt gevonnisd. Raakt los ibid.
Klaudius (Keizer) trekt tegen de Britten 18. wordt vergiftigd ibid.
Klaudius Civilis. zijn togt tegen de Britten 18. wordt gevankelijk naer Rome gevoerd. In vrijheid Elr 5 her-



634 BLADWIJZER der Verkorte
herfteld 19. befluit tegen de Romeinen op te (taan. Hitst de Batavieren op tegen de Romeinen. Slaat de Romeinen 20. maakt Vrede met hun 21 Klotaris wordt Koning van Oost Frankrijk. Overwint de Saxers. Wordt door hun overwonnen. Sterft 32 Klotaris de II. wordt Koning van Frankrijk. Overwint de Saxers en Friezen 33 Klovis , Koning der Franken , overwint Syagrius en verfcheide Gewesten. Neemt ' den Christen Godsdienst aan. Legt den grond der Frankifcbe Tleerfchappije in Galüe 32 KoEr\raad deIII. (Keizer) herdelf de Urrechtfché Kerk in het recht op Ooster- en Westergouwe 67 Koeveuden door de Groningers vermeesterd 40c Komeeten. Twee hier te Lande in 1618. gezien 2S6. een' in 1744. 548 Koophandel op Frankrijk bekommerd , door het verbieden van invoer van Brandewijn en andere Franfche Waaren 376 Korbulo{Domitius)vtx\w.gt Gannaskus, Doet hem ombrengen. Overheert deFriezen 18. Vereenigt Rhijn en Maas door eene Gragti9
Kruidtooren te Delft gefprongen 347
Krijgsbedrijven in 1692. 444. in 1696. 460 enz. in 1702. 477. in 1703. 478. in 1705. 482. in i7i°« 489
Krijgsvolk afgedankt 261.
506. 580
Kuilenburg (Heerlijkheid van) fot een Graaffchap verheeven 163
L.
LAfhartigheid en Pligtverzuim van eenige Kapiteinen sn Luitenanten in de zeeflagen van 1653. geftraft 336 Laurens Jar.sz. Koster vind de Drukkonst no Ledenberg wordt gevat en naer 's Hsge gevoerd 277. Wordt ondervraagd. Met den Pijnbank gedreigd, Hij beneemt zichzelven het leven 283. vonnis over zijn Lijk 295 Leeuwarden. Geweldige beroerte aldaar 264. nieuwe beweging in 1615. 269 Legerhoofden aangefteld in 1668. 371 Leicester (Robert Dudlet, Graaf van) komt in de Nederlanden. Wordt Ópper-Landvoogd 226. doet den Heer van Hemert, wegens bloolieid en een overijld befluit onthalzen;
doch



faderlandfch HISTORIE. 635
doch verfchoont koxtdaar na den Engellchcn Verrader Weltz. Geeft liet Regiment van Hautain aan Sidnei. Misnoegen hier over. Hybemagtigt Doesburg. Houdt te Utrecht gemeenfebapmet onrustige Lieden 227. doet Rozenobels munten. Geelt een Plakaat op de Zeevaart uit. Vleit de Predikanten. Laat
„ een Synode in 's Kage befchrijyen. Verandert de Regeering te Utrecht 229.
' doet een' keer naar Engeland. Komt te rug. Doet een' voorflag totVredehandeling met Spanje. Legt toe op Prins Maurits , 'Öldenbarneveld en andereu te verzekeren 230. komt te Amfterdam. Wordt gefluit in zijnen toeleg. Vertrekt naer' 't Noorderkwartier, wordtin zijneReize door brieven gefluit, ibid. zijne listige onderneemingen te Dordrecht , Leiden en Gouda 232. wijkt naer Vlisfingen. Keert naer Engeland. Watthem aldaar bejegende. T lij doet affland van de Regeering der Nederlanden 233. Luiden. Geweldig oproer 'aldaar 117. zonderling verdrag met de Onroomfchen 178. wordt belegerd. Men befluit het door Water te ontzetten 196. Honger
en Pest aldaar. Wordt
ontzet i97.'sLands Hooge
School aldaar opgericht 198. verfchil met zijne
• Hoogheid' over de Nomi* natie der Schepenen 427.
Lodewijk ("Keizer) geeft . den Friezen het recht op hun Vaderlijk Erfgoed weder 50. begunstigt de Dcenfche Koningen ten grooten nadeele der Nederlanden 51.
Lodewijk de XI. Koning van Frankrijk, maakt zich meester van Bourgondie; doch wordt van de Hollanderen ter Zee aangetast 127.
Lodewijk, Graaf van Nasfau, bemagtigt het Huis te Wedde. Slaat de Spaanfche n bij Heiligerlee 183. belegert G'roningan. Verlaat net. Wordt door Alva geflagen b'j Jernmingcn 184. verrast Bergen in Henegouwen 191. raakt Haags opdeMookerheide. Sneuvelt 195.
Lodewijk van Nasfau , bemagtigt Wagtendonk 247. valt in het Luxcnburgfchc ' 249.
Lodewijk van Vlaanderen , Heer van Praat, wordt Stadhouder van Holland 159-
Loüise van Comgnij trouwt niet Willem den I. Brengt Fredrik Henrik ter Wereld 202. fterft 296.
Lu-



6$6 BLADWIJZER der Verkorte
Luther, ( Marten ) Oorfprong en voortgang zijner Leere 146. Itcrfc 159. ■Luxemburg, geblokkeerd in 1681. 421.
Li}iiftager( Henrik) handelt als Ambasfadêur met den kleinen Turk 538.
M.
"AA'darten van Ros/ent
■*~ ^ overvalt en plondert 'sHage 148. loopt de Meijerij af. 157. derft 163.
Maastricht wordt veroverd door de Franfchen 401 vergeefsch belegerd floor Willem denlU. 411. in 1748. belegerd door de Franfchen. Gaat over 533
Maatregels der Staaten om de vervolgingen der Hervormden in Duitschlnnd enz. te doen ophouden 510
Malo (SV.) gebombardeerd fti 1693. 453
Margareet , Dochter van Graave Willam den III. trouwt met Keizer Lodewijk 91. wordt metHoliand verlijd en alomme inge-
.fcul.iigd. Draagt het bewind der Regeeringe aan haare Zoon Willem op. Aanvaardt de Regeeringe wederom , raakt met haaren Zoon in oorlog 94. wordt geflagen. Wijkt naer Engeland. Sterft 96
Magareet van Aleeie,
Weduwe van Hertoge Al¬
brecht , ftoot haars overleeden' mans boedel met den voet 102
Margareet Hertogin van Paf ma, wordt Landvoogdes 169. komt in de wapenen 178. verzoekt ontflag van het bewind 181.
Maria (Vrouwe) trouwt met Maximiliaan den Roomsen Koning in 1477. en worden beidein Holland en Zeeland gehuldigd 128. Sterlt 131
Maria Koningin van Engeland , overleeden den 7 Januarij 1694. word zeer betreurd , inzonderheid door Koning Willem 455
Markgraafschap van Veere en Vlissingen, door Oranje gekocht in 1581. 2i 8, door de Staaten van Zeeland vernietigd 5:9. punt van het gefchil over het recht tot dit Markgraaffchap ibid. de Prins wordt'er in herfteld 55<S
Marlborough trekt te velde in 1702, wint den flag bij Hochftett 480. heeft verfchil met de afgevaardigden der Staaten. Wint den flag bij Ramillies 483. wordt vau zijne Ampten verlaten 493
Marokko. De Staaten fluiten een Verbond met hetzelve , 263. en een Verdrag van Vrede en Koophandel in 1684. 425.
Mat-



Vadtrlandfche HISTORIE. «3?
Matthias Aartshertog van Oostenrijk, wordt bevorderd tot Landvoogd der Nederlanden 205
Mauritz (Graaf) wordt aan het hoofd van den Raad, van Staate gefield £145. ijvert om den Staat des Lands te bevestigen 235. fticht Knodfenburg. Wint eenige Sterkten. Bemagtigt Zutfen en Deventer. Belegert Groningen. Verlaat het. Bemagtigt Hulst 237. Wint Nici'.vvmegen. Verovert Steenwijk 238. bemagtigt Koeverden en Geertruidenberg 239. flaat de Spaanfchen bij Turnhout 241. verovert Rijnberk , Meurs en Breevoort. Bemagtigt Enfchede, Ootmarfum , Oldenzeel en Lingen 242. Zevenaar, Heusfen en Lobeth 246. behaalt eene merkwaardige overwinning bij Nieuwpoort 247. verovert Rijnberk en Meurs. Belegert 's Hertogenbosch Verlaat de Stad. Bemagtigt Graave 249 valt in Kadzand ibid. belegert en verovert Sluis. Belegert Antwerpen vergeefs 251. toont zich/zeer misnoegd op Oldenbarneveld 554. doet een' keer door de Hollandfche Steden 257. wordt fchadeloos gefield wegens het nadeel, welk hij bij het beftand
ftond te lijden 159. bemagtigt Guiik 265. bezoekt eenige Steden 173. vertrekt naar Gelderland. Verandert deRegeering teNieuwmegen. Haalt Overijsfel over tot bewilliging in de Synode 274. dankt de Waardgelders te Utrecht af. Verandert 'er de Regeering 276. ook in verfcheide Hollandfche Steden ; en te Hoorn niet veel moeite 282 enz. de Leden der Staaten bedanken hem deswege ibid. tracht Breda te ontzetten. Wordt ziek. Dringt zijnen Broeder tot een Huwelijk met de Princesfe van Solms. Sterft. Zijne natuurlijke Kinders. Üitterfte Wil 300. Hoedanigheden " Vnd.
Maximiliaan (Aartsher-, tog) word in Holland en Zeeland voor Voogd erkend 131. belegert Utrecht. Neemt de Stad in bij verdrag 134. wordt RoomschKoning 135. wordt Keizer. Staat zijnen Zoon de Regeering der Nederlanden af 138. aanvaardt ze wederom als Voogd van zijnen Kleinzoon Karei. Stelt zijne Dochter Margareet tot Landvoogdes aan 142. fterft I46
Meeneten, hooge Raad aldaar opgericht 140
Meruia <^Engel Willemsz.)
Pas-



638 BLADWIJZER der Verkortz
Pastoor te Heenvliet, zijn zonderling einde 162 Mets vergeefsch belegerd door Karei den V. 161 Middelburg. Keuren aan deeze Stad door Willem den I. gegeven 75. Synode aldaar m 1581. 217. De Stad weigert het Plakaat af te kondigen, waar bij Filips de II. van zijn recht op de Landen vervallen, verklaart wordt 218. oproer aldaar na den dood van Willem den II. 323. verandering in de Regeeringe aldaar 447. bewegingaldaar. De Prins van Oranje wordt 'er tot Stadhouder verklaard 553
Mondragon bemagtigtKlundert, Fijnaart en Ruigenhil 200
Monnikendam. Scheepsftrijd voor deeze Stad 140
Montbas en twee anderen worden ter dood gedoemd 386
Montfoort (J.van~) het Slot te Woerden bemagtigd hebbende , ftroopt ten platten Lande 136
N.
Naarden. Moord en plondering aldaar 192. door den Prinfe van Oranje veroverd in 1673. 4°2 Namen berend, belegerd en ingenomen 455, enz. gewonnen door de Franfchen 5Si
Neijen (Pater Jan) is met de Staaten in onderbande' ling over Vrede of Beftand; Zoek: den Griffier Aarfens omtekoopen 252 Nieuwenaar ('Grtaf van) maakt op last der Staaten verandering in de Regeeringe. Komt ongelukkiglijk aan zijn einde 235
Nieuwerfluis. Schans aldaar herfteld in 1745 551
Nieuwmegen door de Franfchen bemagtigd 388. wordt tot eene handelplaats over den Vrede verkoren 409, opfchudding en verandering der Regeeringe aldaar 48i
Nieuwpoort door de Franfchen gewonnen in J745;
Noormannen. Zie Dcenem
O.
r\dijk flaat voor om Ko^ hing Willem te Middelburg een eerebeeld op te rechten 473. wordt van den Staat van eerften Edeb vervallen verklaard 476 Oldenbameveld vat achterdocht op tegen Maurits. 248. Schimpfchriftentegeri hem geftrooid 257. legt zijn ampt neder. Aanvaardt het wederom 258. nadeeligë geruchten van hem 268. wordt in hechtenisfe genomen 276. pogingen om hem té



Faderlandfche HISTORIE. 639
te doen ontdaan 279. wordt ondervraagd 285. van zijne papieren beroofd/Z»/a?. komt vooi' de Rechters. Zijne Bekentenis 291. hem wordt de dood aangezegd 292. zijn verzoek aan den Prinfe en deszelfs antwoord. Bereid zich ter dood 293. wordt onthoofd 294
Ondergang van het Westerfchen Keizerrijk 31
Onlusten tusfchen den Engelfchen Koning en het Parlement 311. in de Regeeringe te Gorinchem 425
Onweêr (zwaar) in Holland 408
Oostende aan de Spanjaarden overgegaan, in eenen deerlijken toedand in 1604. 1150. door de Franfchen veroverd in 1745. 551
OostendeicheMaatfchappij, door Keizer Karei den VI. opgericht 514. opgefchort 521
Oostenrijk (Don Jan van) komt als Landvoogd in de Nederlanden. Maakt zich verdacht bij de algemeene Staaten 204
Oosterlingen. Oorlog met dezelven 114
Oostindiiche Maatfchappij, derzelver Oktroi wordt vernieuwd 546
Oproer aan den Zaankant in 1678. over het invoeren van eene nieuwe Turfton 4(7. in verfcheide Steden van Holland 54-2
Oranje. Zie René van Chalons. Willem van Nassau of Willem den I. Maurits , Fredrik Henrik, Willem den 11. Willem denIII. Willem Karel Henrik Friso.
Orleans (Hertog van) wordt Regest van Frankri jk 500
Ormend (James Bulter, Hertos van) bekomt het opperbevel over de Engel-» iche Troepen. Zijn last. Maakt zwarigheid om te vechten 494. zondert zich af van het Leger der Bondgenooten. Bezet Gend en Brugge ibid.
Otto de III. Graaf van Gelder , wordt Voogd van Floris den V. 83. Haat Vrouwe Aleid; Sterft 84
Ouwerkerk (Henrik van JYasfau, Heer van') befchermt Willem den III. in den Slag van St. Denijs 418. fterft 487
Overwinning op het flaak 3°5
Overijssel. Scheuring onder de Staaten van het Gewest. Eene der Partijen kiest den Prins van Oranje tot Stadhouder. De Staaten van Holland beflisfen eerlang den twist. 345. Onlusten tusfchen de Edelen en Steden 440. verandering in de Regeering aldaar 475
P. Paal-



6'4o BLADWIJZER der Verkor te
P.
Paalwormen, in het hout der Zeeweeringen ontdekt 528 Pachten afgefchaft in Friesland 565. in Stad en Lande. In Utrecht. Te Haarlem. Te Leiden 566. zijne Hoogheid flaat eene algemeene affchaffing der Pachten in Holland voor. De Staaten befluiten 'er toe. En tot het heffen van een middel, bij voorraad, inde plaats van de afgefchafte Pachten. Zij befluiten de verpachte raiddelen , bij wege van ColleSle en inzameling te heffea 567 enz.
Pain ef Vin QMozes) verlaat den Post aan de Nieuwerbrugge. Wordt onthalsd 400 Panne (Pieter) om eenen aanflag op het leven van Prinfe Maurits , in 1598. ter dood gebragt 244 Parlement van Engeland raakt in ongenoegen met de Staaten. Geeft in het Jaar 1651. de vermaardeAkte uit tot bevorderingvan denEngelfchen Koophandel 331 Panna neemt Maaftrichtin 208. heeft de hand in den laatften toeleg op het leven van Oranje 221 .neemtDendermonde, Vilvoorde en Gend in 225. fterft 239 Paulinm Pompeji s voltooit den Dijk van Druzus langs den lihijn 19
Pauw (Adriaan) wordt Raadpenfionaris van Holland 305. fterft 333
Perfonen (zes) door het Hof van Holland gevonnisd in 1719 wegens verboden verftandhouding 523
Pest. Zorg tegen dezelve, in de Vereenigde Gewesten 299
Pestkoortzen in Holland, in 1664. 361
Peter, Czaar vanMuskovie. Zijne reizen 462. hij oefent zich te Amlterdam in het Schaepstimmeren 463. komt weder in Holland 5°3
Pipijn , doet zich zalven tot Koniag van geheel het Frankifche Rijk 45 Plakaat tegen de Hervormde Leer in Holland uitgeko- • men in 1529. 151. tegen de Engelfche en Schotfche wêerfpannelingen 467. op de inkomende en uitgaande Rechten 515
Plunderingen en oproeren wegens dePachtersinFrieskmd, Groningen en meest' in Holland 565, enz.
Potwalvifch bij Katwijk geftrand a\6
Peuderoijen (het Slot) belegerd. Gewonnen 142
Predikanten vermanen de Staaten 231.worden fcherp afgezet ibid
Pretendent door Frankrijk voor Koning van Engeland er-



Vaderlandfche HISTORIE. 641
erkend, doet den Oorlog uitbarften 468. opftand in Engeland en Schotland ten zijnen behoeve 500. zijn Zoon verwekt een' opftand in Schotland 549
Privilegiën van verfcheide Steden gefchonden 162
Protestanten. Karei de V. doet hun den Oorlog aan in Duitfchland 159
Pruisfen (de Koning van) legt nieuwe Tollen aan te Wehl. ZoektGraavete verrasfen. Wordt gefluit 499
VuKMKR¥.TS!Dk(Heer/ijkhetd van) verandert van Heer 130
Q-
f\ Uadtn, eene foort van %f_ Saxers, komen in Batavie. Verdrijven de Saliers. Worden tot vrede gedwongen 28 Quotifatie (Perfoneele) in Holland ingevoerd 545
R.
Raad van Staate in de Nederlanden. Holland fluit 'er de Stadhouders buiten, in 1668. 373 Radboud , Koning der Friezen , flaat Karei Martel met hulpe van Raganfrid Wordt door Karei Martel overwonnen 41. weigert zich te laten dopen, fchoon hij de voet reeds in de voute hadt 42 Rechter en (Graaf van) doet
afftand van zijne waardigheid teUtrecht op aandrang des Konings van Frankrijk 495
Regeering. Gedachten om dezelve te hervormen 259 , enz.
Remonftranten. Eenigen hunner komen voor de Synode teDordrecht 287.weigeren dezelve voor R echter te erkennen.Verklaren hun gevoelen. Raken met de Synoden in verfchil over de wijze van handelen 288. worden vervolgd. Verfcheidene hunner Predikanten raken in hechtenisfe 296. Richten eene Kerk eu Kweekfchool te Amiterdam 304. zeven hunner Predikanten ontkomen uit de Loeveftehifche hechtenisfe 306
Rfivé de Cha'ons, Prinsvan Oranje wordt Stadhouder van Holland. Draagt zorg
. voor Holland 156. trekt uit tegen de Gelderfchen. Wordt geflagen. Valt in Gulikerland 157. fneuvelt in het beleg van St. Difier 159
Rennenberg. Zijne ontrouw wordt ontdekt 209. belegert Steenwijk. Befchiet de Stad met gloejende Kogels 210 breekt het beleg op. Sterft 217
Reqiicfens (Don Louis de) komt als Landvoogd in de
Ss ..' > Nö-



6\<i BLADWIJZER der Verkorte
Nederlanden-. Onderneemt bet ontzet van Middel burg. Zijne Vloot word geflagen. Sterft 202.
Rhala QPecco) Raadsheer 's Hofs vanFriesland, krijgt een beroerte onder het afzweeren vanFilips deTJ.218
Ripperda (Joan Willem van) Vrijheer van Poelgeest, wordt als Afgezant naer Spanje gezonden 302. hij wordt Roomfch. Treedt in dienst des Konings van Spanje. Zijne handelingaan het WeenerHof 516. wordt van zijne Ampten verlaten. Vlucht 518. word gevangen gezet. Zijn nader bedrijf en uiteinde ibid
Roomfchgezinden , eenige hunner Huizen geolonderd 558
Roque (P. de la) Luitenant Generaal, Geeft Hulst over. Wordt befchuldigd van wangedrag en gevangen gezet 557
Rothe (Johannes*) fchrijft Blaauwboekjes tegen Willem den III. 413
Rotterdam, beweging aldaar in 1653. 337. geweldige opfchudding aldaar in 1690. beweging over het verkopen der Ampten. De Regering befluit 'er gedwongen toe. Zijne Hoogheid vernietigt de afgeperste bewilliging 560
Ruiter QHerman de) verrast het Slot te Loeveftein in 1570. fneuvelt 188 Ruiter {Michiel Adriaansz. de) raakt in 1652. in een hevig gevecht met Askue 33a. neemt twee Franfche Kapers. Wat hier over te doen viel 348. zeilt naar Funen en helpt Nijborgbemagtigen. Bezet de Zweedfche Vloot voor Landskroon 349. wordt adelijk verklaard door den Koning van Denemarken 351. keert gelukkiglijk van zijnen togt en wordt ook Vlootvoogt •361. hij doet in 1666. de Engelfchen onderAlbemarle wijken in wanorde 364. wijkt zeifin een' volgenden flag 365. loopt wederom in Zee ibid. keert te rug door ftorm 366. verbrandt deEngelfche Oorlogfchepen op den Theems bij Chattam. Wordt befchonken door de Staaten 367, hij beveiligt de Oostindifche Vloot 399. raakt flaags met de Engelfche en Franfche Vlooten 403. andermaal en ten derden maale 404. doet een' togt naar de Karabifche Eilanden 407. naar Sicilië. Raakt flaags met de Franfchen. Sneuvelt 412. zijn Graffchnft door G. Brand 41$
Rusland. De Keizerin belooft



Vaderlandfche HISTORIE. 643
looft, Groot-Brittanje en den Staaten onderftand in manfchap 563 Rijsfel veroverd door de Bondgenootenin 1708.487 Rijswijk (Huis te) Vredehandeling aldaar 461
S.
Saltzburg. Een gedeelte der verdrukte Proteflanten aldaar komen herwaart. Worden in het Land van , Kadzant geplaatst 526 Saxers fteken naar Brittanje over 29. doorKaroloman bedwongen 42 Schaffelaar (Jan van) zijne onverzaagtheid 133 Schagen , geplonderd door de Haarlemmers 70 Schenk (Fredrik) Aartsbisfchop van Utrecht fterft 209
Schenk (Maarten) doet een' aanflag op Nieuwmegen. Verdrinkt 235
Schepen op eene zonderlinge wijze verlost uit het ijs 192
Scheuring en onlusten iu verfcheide Steden tusfchen de Remonftranten en Contraremonftranten 269 enz.
Schrijver (Komelis) in gevecht met de Algerijnen 514
Seriverius. Zijn fchrandere vond om Hogerbeets en de Groot iet te berichten inde gevangenisfe. Moeite hem
aangedaan, om een Lofvers op den eerften - 285
Sidnei (Filips) bekomt het Regiment van Hautain. • Sneuvelt bij Warnsfeld 228
Sigeeert , Koning der Oost-Franken, verraderlijk vermoord 33 \
Slag tusfchen deBondgenooten en de Franfchen bij Landen in 1693. 452- bij Ramillies 433 bijMalplaquet488. bijDenain,door dè Bondgenoten verloren en de gevolgen daar van 495. bij Fontenoi55o. bij Rancourt 552. bij Lafeld
I 558 Slingeland (Simon van) wordt Raadpenfionaris van Holland 522. Sterft 539 Sluis. Die van Sluis verrasfen Vlisfingen 134. verraad aldaar ontdekt en geftraft 440
Sodomie in de Vereenigde Nederlanden ontdekt en tegengaan in 1730. 525
Sonoi (Diederik) wordt *s Printen Stedehouder in het Noorderquartier 191 zijn handel omtrent eenige Roomschgezinden aldaar 200
Soranus , de Batavier. Zijn behendigheid in het fchieten 22
Spinola (Ambrofla) verovert Oldenzeel en Dingen 251. verovert Lochem, Grol en Rijnberk 251
Ss 2 Spi-



644 BLADWIJZER der Verkorte
Spi nok (Fredrik) zijne Galeien worden overzeild. Hij fneuvelt in een' fcheepsftrijd met Joost de Moor 249
Spitfen. Eene zwaare en wreede doodftraffe aan de Bevelhebberen der oproerige Friezen geoefend.
139
staa.ten ( algemrenk ) der. Vere enig de Nederlanden handelen met Frankrijk en daarna met Engeland over de opdragt der Opperheerfchappije. Wordt van beide^fgeflagen 225. doen eeneifózending naar Utrecht 273. haken naar Vrede met Karei de II. 367 onderfteunen den Prins vanOranje in den togt naar Engeland 432. verklaren Frankrijk den Oorlog 437. verdragen bij voorraad met den Koning van Pruisfen over de Nalatenfchap van Willem den III. 492. zenden eene Vloot naar de Oostzee 502. fluiten een Verbond met Engeland 503 raadpleegen over het aanftellen van eenen Advokaat 504. verklaren Frankrijk den Oorlog in 1702.477. verbieden allen handel met dat Rijk 478. fteeken zich in de Gelderfche Gefchillen 481. neigen tot Vrede 496. befchrijven op den voorflag van Över-
ijsfel eene buitengewoon» Vergadering 504. belasten hunne Obligatien met een' honderdften penning 506. fluiten een viervoudig Verbond 508. treeden in het Verdrag van Hanover 514. verklaren dat zij zich niet denken te moejen met den . oorlog om de Poolfche Kroon 532. arbeiden tot bij legging van den twist over Gulik en Berg. Houden zich onzijdig in den Oorlog van 1739. tusfchen Engeland en Spanje. Gaan een verdrag van Koophandel aan met Frankrijk 540. vermeerderen hunne Landen Zeemagt 543. doen zulks voor de tw. ede reize 544. hunne Landmagt voor de derde reize vermeerderd ibid, Onderfteunen Engeland tegen de Franfchen in 1744. ook de Koningin van Ilongarijen 545. wederom Engeland 547. kanten zich met al hun vermogen tegen Frankrijk in 1747. 563. treeden weder in het bezit der Plaatfen door Frankrijk op hen veroverd 568
StadciiLande. Onlustaldaar 344. Gefchil wegens de gevangenneeming en te recht ftelling van den Heer' Rengers van Slogteren 415. beroerte in 1748. . 565
Stadingen worden Ketters verklaard 72 Sta-



Vaderlandfche HISTORIE. 645
Star.islaus andermaaltot Koning van Polen verkoren
S tan lei ( Willem ) verraadt de Stad Deventer 229
Staveren door de Friezen bemagtigd 98
Steenwijk, geweldige beroerte en verandering der Regeering aldaar 583
Storm en hooge Vloed in 1170. in Zeeland, Friesland enz. wederom in 1173. 70. in Holland en Zeeland in 1530. veroorzaakt Dijkbreuken en zwaare Overftroomingen in verfcbeide Proviiicien van Nederland 187. in 1682. ontdoken, veroorzaakt veele lchadein Zeeland, Holland en Vlaanderen 423. in 1686. die Groningerland en Oostvriesland groote fchade aanbrengt 428
Stoutheid van eenen Soldaat bij de belegering van Steenwijk, welgèlukt 210
Strik/and, Gezant van het Parlement van Engeland bij de Staaten, kan geen gehoor krijgen 311
Sneven, hebben zich in de V. eeuwe in Zeeland nedergezet, en den naam van Zeeuwen aangenomen 28
Sweerts (haak) Vice-Admiraal , door Tromp van lafhartigheid befchuldigd, verdedigt zich 404. hij fneuvelt 405 Ss j
Synode. (Nationale) Dordrecht benoemd tot de plaats der Synode 273. Zij vangt aan. Kort verhaal haarer voorn aam de handelingen 287,enz. Scheidt 299
T.
"T^Anchelijn predikt eene •*■ Ketterfche Leer. Wordt omgebragt 4 6$
Teeling ( jToannes) Predikant te Utrecht, wordt de Stad en het Gewest ontzegd 356
Terouanne veroverd , en t'eenemaal verdelgd 161
Texel gebrandfehat door Floris den III. 67
Tholen. Verandering aldaar in 1702.476. de Stad wordt door de Franfchen gebrandfehat in 1712. 495
'1 houloufe wordt gedagen bij Oosterweel 179
Tiberius Krijgstogt tegen de. Germaanen. Hij overwint de Kaninefaaten 15
7ichelaar (Willem) Chirurgijn te Piershil, belchuldigt Kornelis de Witt van een' aanflag op het leven van den Prinfe van Oranje 389. hij wordt aangezet om het volk tegen den Ruwaard op te hitzen 391. zijn ongelukkig einde 394
Toedandvanzaaken naden Rijswijkfchen Vrede 466
Tolhuis, de Franfchen trekken



6tf BLADWIJZER der Verkorte
ken bij hetzelve over den Rhijn 385
Ton e (J. de la) Lid van den Geheimen Raad. Zijne ontmoeting te Amfterdam. 178
Tromp (M. H.) overwint de Spaanfche Vloot in Duins 310. raakt in een Gevecht met Blake. Wijt hem de Vredebreuk. Vervalt in ongunst 3 31. raakt op nieuws flaags met Blaake 332. en ten derde maale, drie dagen achtereen. Zijne Scheepsftrijden tegen Monk 334. hij fneuvelt voor de Maaze 335
Twist tusfchen de Regenten en Predikanten over de Geestelijke Goederen teUtrecht 355. tusfchen deVoetianen en Coccejauen hadt ook invloed op de Regeering 356. tusfchen den Koning van Pruisfen, en den jongen Prins van Oranje , over de eröënis van Koning Willem 367
U.
Utrecht. Slechte ftaat harer geldmiddelen Wint Viane. Verliest het weder 131 die van Utrecht belegeren IJsfelfteïh' 133. deStad word belegerd.Gaat over bij verdrag 134. wordt verrast door de Oostenrijkfchen 149. lijdt veel overlast van de bezettinge van
Alva i86.deUnie van 1579. wordt aldaar gefloten 207. geweldige opfchudding in 1583. 220. men wil 'er de Opperheerfchappij aan Engeland,zonder eenige voorwaarde , opdragen. Eenige Burgers ter Stad uitgezet 229. men is'er bekommerd voor verandering in de Regeeringe 274. Hoge School aldaar opgerecht in 1636. 309. otieenigheid aldaar 344. de Stad van het Leger der Staaten verlaten zijnde, onderwerpt zich aan Frankrijk 385. Vrede wordt afgekondigd 497 Utrecht (Staaten van) weigeren denMunfterfcheh Vrede tebekragtigen. Doen het eindelijk 315
V.
Tfarax (Graaf van) fneuvelt in het gevecht bij Turnhout 24Ï Vaudemont (Prins van) doet een' roemruchtigen aftogt
' ' 455
Veere verkrijgt een voorrecht in den handel, van Eduard den IV. 123. de Heerlijkheid van Veere, nevens ' die van Vlisfingen tot een Markgraaffchap verheven 164. de Prins van Oranje wordt aldaar in 1747. het eerst voor Stadhouder van Zeeland uitgeroepen 553 Vel-



Faderlandfche HISTORIE. 647
Velde (Abr. van dé) Predikant te Utrecht, wordt de Stad en het gewest ontzegd 356
Veldleger bij Breda , in 1732. 5a8
Veldflag bij St. Denijs 418
Veldtogt in de Nederlanden van 1745. en de gevolgen daarvan 550, enz.
Veldtogt van het Jaar 1595, Haagt ongelukkiglijk 240. van 1601 en 1602 is zeer voorfpoedig 249
Venlo door den Staatfchen veroverd 307. door de Spaanfchen heroverd 309. te vergeeffch belegerd 311
Verbond tusfchen GrootBrittanje en de Staaten, van 1668. 37i.tusfchendeStaaten en Keur-Brandenburg 384 tusfchen den Keizer Leopold en de Staaten 388. tusfchen den Koning van Denemarken, de Staaten, den Keizer en Spanje 402. tusfchen den Keizer en de Staaten, het groot Verbond gepoemd 437. tusfchen de Staaten, Bern en de Grauwbunders 498. tusfchen Groot-Brittanje en de Staaten in 1716. 503. drievoudig van 1717. tusfchen Frankrijk, Groot-Brittanje en de Staaten 506. Pasfarowitfch van 1718 508
Verdrag van 1662. met Tunis en Algiers 355. met Frankrijk van i6ó8. 372.
van Weenen van 1745. met Groot-Brittanje in 1689. 438. metBrunswijk Wolfenbuttel 445. van Koophandel met Frankrijk in 1697. 463. van Hanover van 1725. 514. van Seville van 1729. 523. van Weenen 1738. van Koophandel met Frankrijk van 1739. 543 van Warfchau van 1745. 548
Verdrag van verdelinge der Spaanfche Heerfchappije. 'Handeling over hetzelve 466. het tweede wordt gefloten 46s
Vereenigde Gewesten (de) beginnen zich alsonafhattr gelijk aan te merken en te gedragen 263
Verrekijkers gevonden te Middelburg 265
Verfchillen tusfchen J. Arminius en F. Gomarus over Gods Befluiten uitgeborffen 263
Verzoek fchrift om de Inquifitie enz. te doen opfchorten in 1566. te Brusfel ingeleverd 174
Vet kopers en Schieringers; hun tweefpalt in Friesland 9-)
Viglius krijgt eene beroer-r të 173
Vigos. Spaanfche Zilvervloot aldaar vernield 478'
VU Ie (Abt de lajgceft den Staaten kennis van het oogmerk zijns Meesters
S s 4 om



648 BLADWIJZER der Verkorte
om hunnen bodem aan te tasten , 553
Vindex (C.ijus Julius} verwekt eenen opftand in Gallie , die^ gedempt wordt 20
Vitellius beveelt het doen eener wervinge onder de Batavieren u ihia
Vlaanderen. Binnenlandfche oorlog aldaar 135
Vlissingen, Westkapelle en Domburg (de Heerlijkheid van) aan den Heere van Veere gefchonken 120
- Vlissingen. Verjaagt haare bezetting en kiest '5 Printen zijde 189. den Engelfchen in pandfehap gegeven, gelost 269
Vloot (zogenaamde onverwinnelijke) in Spanje uitgerust 233. raakt flaags met de Engelfchen. Keert, iiaer huis. Lijdt zvvaare fchade door Storm 234
Vloot (Smirnfche) aangetast door de Engelfchen in 1672 383
Vondel (Joost van den) fterft 421
Voorflagen tot het oprechten van eenen Raad van Staate, door Frankrijk onderfteund 260. doch in het Vergeetboek geraakt 261
Vor/iiiis (Conraduï) in Arminius plaatze tot Hoogleeraar te Leiden beroepen 264. gefchorst 265
Vrede van Vervins in 1598.
243. van Munlter in 1648. 315. van London 1654. 343. met den Bisfchop van Aiunfter 1666. 363. Bïedar fche van 1667. 368. Akenfche van 1668. 372. Munfterfebe en Keulfche 1674. 406. Nieuwmeegfche van 1678. 418. Rijswijkfche van 1697. 463.' Utrechtfche van 1713. 496. met Algiers, Tunis en Tripoli in .1713. 498. van Radflad in 1714. met Spanje in 1714. 499. van Weenen van 1738. 540. van Aken van 1748. 568
Vredehandeling met Spanje in 1680. Afgebroken 255. tusfchen den Keizer en Frankrijk wordt afgebroken 498
Vredehandeling (geheime) met Frankrijk 488. voortgezet te Geertruidenberg 489
Vrije Metzelaars Genootfchap derzelven in Holland geftoord en verboden 536, enz,
W.
Waardgelders. Oorzaak van 't aanneemen derzelven 272. afgedankt te Utrecht en in Holland 276. honderd vendels befloten aan te nemen in Holland in
!747- 559 Waldek (George Fredrik, Prins van) trekt met het Le-



Faderlandfche HISTORIE. 6&
Leger der Staaten te Velde in 1689. 437. wederom in 1690. hij fterft 446
Waldenzen. De Staaten fchrijvcn in hun voordeel aan den Hertoge van Savoije 355
Wapenhuis van Septimius Severus, hier te Lande 23
Wapenfchorfmg in 1607. met Spanje gefloten voor agt maanden 253. verlengd 255
Warners. Verwekken opftand in Rhijnland. Worden door Childebert verdelgd 35
Warwik (Graaf van ) kruist op de Hollandfche en Zeeuwfche fchepen. Wordt verjaagd 123. fterft ibid.
Wasfenaar bemagtigt vijftien Suikerfchepen. Zeilt naer de Zond 348. raakt flaags met de Zweedfche Vloote. Overwintert in Denemarken 350. doet de Zweedfche Vloot wijken van voor Koppenhagen. Keert te rug naer het Vaderland ibid. Loopt we. der in Zee 361. fneuvelt ibid.
Wasfenaar Twickel handelt
met het Franfche Hof 551 Watervloed van het Jaar
1170.7o.vanhetJaar 1287.
85. van het Jaar'13 34. 92.
in 1421. 107. in 1523.116.
in 1530. en 1531. 1.52. in Ss
1624. 299. in 1675.410. in 1682.423. in 1686.428.m i7I7-5°7- in 1726.520.in I74I' 544- in 1744. 548
Weibnum (Luitenant Generaal van) fterft 444
Westerwijk (Adolf van) Burgemeester van Goes raakt in moeite 447 enz. vonnis ten zijnen laste 448. hij wordt vervoerd 450. herfteld ibid.
Wistfaiing ( Adriaan ) Schout van Dordrecht wordt onthalsd 130
Westindifche Maatfchappij opgericht in 1621. 286
Wezel wordt door den Kolonel van Dieden bij verrasfing bemagtigd 268
Wicquefort (Abraham van) Brunswijkfche Refident, wordt gevangen 411
Wilfrid Bisfchap van Jork. Wordt afgezet. Komt in Friesland. Predikt aldaar. Wordt in zijn Bisdom herfteld. Sterft 38
Willebrord een Engelsen Monnik, komt in Fries-, land, als Aartsbisfchop
. der Friezen, om 't Euangelie te Prediken 40
Willem de I. Zoon van Floris den III. helpt Arkel winnen 71. Wordt door de Edelen tot Graaf verheven 73. helpt de Engelfchen en Vlamingen tegen de Franfchen. Wordt gevangen 74. Gaat op de
5 / Kruis-



6S0 BLADWIJZER der Verkorte
Kruisvaart naer Egypten. Sterft ibid.
Willem de II. wordt Graaf van Holland onder Voogdije. Wordt tot Roomfch Koning verkoren 77. wordt Ridder geflagen' én ge kroond. Trouwt. Komt tweemaal in levensgevaar door Brand. Keert naerHolland. Raakt in Oorlog met "Vlaanderen 78. zijne bénden flaan de Vlamingen bij West-Kapelle. Hij maakt Vrede met Vlaanderen. "Wordt door dén Paus ontboden omKeizer gekroond te worden 79. komt te Utrecht in Lijfsgevaar. Trekt op tegen de Westfriezen 80. fneuvelt bij Hoogtwoude in het ijs. Vrijheden aan ëënigë Steden doorhem verleend. Gebouwen door hem gefticht 81. gebedeboek hem toegefchreeven 8 a
Willem de III. Graaf van Holland, trouwt. Sluit een beftand met Vlaanderen 90. pandt Vreeland. Handelt met' Engeland over een Verbond tegen Frankrijk. Sterft 91
Willem de IV. Graaf van 'Holland. Belegert Utrecht te vergeefs. Zijn togt tegen deFriezen. Sneuvelt hl een gevecht bij Stavoren. Heeft het fplitzen der leenen in gebruik gebragt 93
Willem de V. Trouwt 96. Oorloogt tegen de Stichtfchen. Maakt Vrede met dezelven. Reist naer Engeland. Wordt krankzinnig. .Sterft 91
Willem de VI. bewerkt den moord van Aleid van Poelgeest. Vlugt op 't flot te Alteha. Wijkt naar Frankrijk 99. verzoent zich met Hertog Albrecht. Beoorloogt deFriezen 100. Wordt Graaf. Doet een' inval in het Land van Arkel 101. Sluit feen Beftand met Arkel. Stilt de opfchuddingte Utrecht 193. Sterft. Zijne Kiriders 104
Willem de I. E>isfchop van Utrecht, doet Heirvaart tegen Floris den I. befchrijven. Het Leger wordt geflagen 60. hij bekomt gunstige Giftbrievehvan Henrik den IV. 61. trekt naar het Heilige Land ibid. begint éen Slot te IJsfelmonde te ftichten. Sterft ' 62.
Willem van Lalaing wordt Stadhouder van Holland 116. wordt afgezet' 116
Willem van Nassau , in ' het gemeen Willem de 1. trouwt de Erfdochter des Graaven van Buuren 160. valt in Pikardie 163. fchrïjft aan den Koning tegenGranvelle. Blijft uit den Raad van Staate 171. neemt 'er weder plaats in 172. verlaat het



VaderlandfcH HISTORIE. 651
het Hof 174. draft de beeldïtormers te Antwerpen. Geeft de brieven van Alva in 't licht.' Stelt orde op de Preeken te Utrecht 177. begeeft zich ten lande uit en haarDuitschland 179. verzamelt Geld én Krijgsvolk 183. vonnis tegen hem. Trekt over de Maaze. Heeft gelds gebrek. Keert naar Duitschland 184. geeftbeftellingen ter Zée uit 185. veele Zeeuwfche en Hollandfche Steden vallen hem toe 190 , enz. neemt Middelburg in bij verdrag 195. de Staaten dragen hem de opperde magt op, geduurende den Oorlog 199. doet een' wanhopigen voorfjag 202. dóet eene reis door Zuid- en Noordholland en Utrecht 204. wordt Ruwaard van Braband. Wordt Stedehouder van den Aartshertoge 205. delt orde op de verzekering van Overijsfel 209. hij wordt door het hoofd gelchoten. Geneest. Het Hertogdom van Braband wordt hem aangebodeii2i9. hij wordt doorfchoten. Sterft 221. zijne Begravenis. Gedaante, Aart, Gemalinnen en Kindcrs 222 Willem de II. Prins van "Oranje , gebooren ' 303. wordt Generaal der Ruiterije 305. neigt tot het voort¬
zetten des Oorlogs 312. wordt Stadhouder, Kapitein en Admiraal-Generaal. Wil te Velde. Zendt eenig Krijgsvolk naar de Grenzen 315. ftelt zich tegen Hollands gevoelen óver de Vermindering van het Krijgsvolk. "Stelt zich aan het hoofd eener bezendinge naar de Hollandfche Steden 319. vertrekt naar Dieren ter J agt. Krijgt de Kinderpakjes . Sterft. Verfchilïénde oordeelen over zijnen 'dood 326. zijne afbeelding ibid.
Willem de III. wordt geboren 327. verfchil over zijn Voógdijfchap vereffend ibid. Zeeland befluit hem tot de waardigheden zijns Vaders te voorfchikken 333. men gaat hem voorbij in het begeven der hooge Krijgsampten 363. hij wordt eerfte Edele van Zeeland 373. krijgt zitting in den Raad van Staats 374. Befluit der handelinge over de aandelling des Prinfen van Oranje tot Kapitein Generaal 380. hij wordt tot Kapitein-Generaal aangedcld voor denaandaahden Veldtogt 381. wordt Stadhouder, en Kapitein-Generaal 387. ontraadt het vervolgen der handdadigen aan den Moord der de Witten 392. wordt gemagiigd tot



65* BLADWIJZER der Verkorte
tot veranderinge der Regeeringe 397. hij wordt tot trouwen geraden. Verliest den flag van Senef 407. wint Graave en Huij ibid. fchrijft ernftigjijk aan die van Zeeland. De Staaten verbieden te zeggen of te fchrijven dat de Prins naar de Souverainiteit flaal 409. hij krijgt de Kinderpokjes 410. doet een' keer naar Engeland. Trouwt met Maria, Dochter des Hertogen van Jork. Komt met Karei den ïï. overeen wegens een ontwerp van Vrede 416. befluit heimelijk tot den overtogt naar Engeland. Krijgt gelegenheid om zich daartoe, onder een ander voorwen dzel, te bereiden 431. neemt affcheid. Gaat fcheep. Landt in Torbaai 434. men draagt hem en zijner Gemalinne de Kroon op 435. komt in Holland43ó keertnaarEngeland 443. zijne gedachten over het vonnis van Burgemeester Halewijn. Woont den flag van Landen bij 45i.zamenzwcering tegen zijn leven 460. oordeelt dat men onder bemiddelinge van Zweeden behoort te handelen van Vrede 461. komt in Holland 466 Doet een' keer naar Duitschland. Komt in Holland te rug 467. keert naar
Engeland 469. zijne ziekte en dood470,enz. Afbeelding ibid. Willem Karel Hendrik Fiuso , Prins van Oranje en Nasfau wordt geboren 492. wordt Stadhouder vanGroningen 508. van Drenthe en Gelderland. Aanmerkingen over de laatstgemelde aanftelling 512. hij treedt in het bezit van het Stadhouderfchap van Gelderland en Groningen 523. trouwt met de Kroon-Prinfesfe van Groot-Brittanje. Keert herwaart 532. voorflag om hem tot Generaal van het Voetvolk aan te ftellcn538. hij wordt ingehuldigd als Heer van Breda 540. wordt tot Generaal van het Voetvolk verkoren. Weigert dit ampt te aanvaarden 545. wordt Staatswijze tot Stadhouder van Zeeland aan gefteld 553. zijn aanmerkelijk fchrijven aan den Graave van Bentink. Hij komt te Amfterdam. In 's Haage 556. Posterijen aan hem, en door hem aan het Land opgedragen 560. dringt op herftelling omtrent de Ampten en op den afftand der Posterijen 569. wordt gemagtigd om de rust in Amfterdam te herflellen 571. komt aldaar. Maakt groote verandering in de R egeeringe 573. in den Krijgsraad. Vertrekt' uit Am-



Vaderlandfche HISTORIE. £53
Amfterdam 574. verandert, in alle Hollandfche Steden, behalven te Dordrecht, de Regeering, doorGemagtigden 575, enz. ook in Gelderland en Overijsfel. In Friesland In Stad en Lande
578. wordt Erfftadhouder der Generaliteits Landen
579. en Opper-Direéteur der Oost- en VVest-fndifche Maatschappijen 580. doet zich tot Markgraaf in Veere en Vlisfingen inhuldigen. Doet een'voorflag tot nerftelling der Fabrieken, en des Koophandels 586. prijst een bepaalde Porto Franco aan. Wordt ziek. Sterft. 588. zijn Lijk wordt op een Praalbed gelegd en plegtiglijk ter aarde befteld ibid. zijne afbeelding 589
Willem, Graaf van Buuren, en daarna Prins van Oranje enz. wordt geboren. Pillegiften hem vereerd 564. wordt Erfftadhouder onder Voogdijfchap zijner Vrouwe Moeder 588
Willem Fredrik , Graaf van Nasfau, wordt Stad» houder van Friesland 311. heeft het beleid van den aanflag op Amfterdam. Bezending aan hem van wege der Wethouderfchap 323. hij trekt af met het Krijgsvolk 324. worr't Stadhouder van Groningen en de Ommelanden 327. trouwt
met de Dochter van Fredrik Henrik 328. brengt Krijgsvolk inGroningen. Herltelc de rust aldaar 358. lterft ongelukkiglijk 359 Willem Lodewijk , Stadhouder van Friesland lterft
Winter (ftrenge) des Jaars 1740. 54i
Wut (Joan de} wordt Raadpenfionaris van Holland 333 brengt te wege dat de Renten van vijf op vier ten honderd verminderd worden 376. handelt met Temple. Wordt op nieuws voor vijf Jaaren tot Raadpenfionaris aangenomen. De Staaten befchenken hem 371. zijn oordeel over het Drievoudig Verbond 372. flaat voor, 's Lands Krijgsge-
' reedfehap en penningen te bergen 384. wordt bij nacht aangevallen en gewond. Geneest weder 386. haat tegen hem en zijnen broeder. Hij verdedigt zich, 389. legt zijn ampt neder. Krijgt zitting in den Hooge Raad ibid. komt op de Gevangen-poort. Wordt deerlijk vermoord ' 392. zijne afbeelding 394
ÏVitt (Kornelis de~) Ruwaard van Putten, komt als gevolmagtigde in de Vloot op den togt naer Chattam. Wordt deswege befchonken



654 bladwijzer der Verkorte Vadert. hist»
ken door de Staaten 367. aanflag op zijn leven. Men dwingt hem de verheffing van Willem den III. te tekenen 386. hij wordt gevat. Van eenen aanflag ©p 's Prinfen leven befchuldigd. Zijne verdediging
389. hij wordt gepijnigd
390. gevonnisd. Door \ graauw jammerlijk omgebragt . „ , SP *
Witte van Haamftede beweegt de Hollandfche Steden om de Vlaamfche bezetting uit te drijven 40a
Witte {Witte Kornelis de) wordt in hechtenis geno men. Wat hierover te doèn viel. Hy raakt los 322. fneuvelt in dé Zond 349
Wolf er d van Borfelen matigt zich de Voogdij aan over Jan denl. zijn groot gezag. Oorzaken van zijnen val. Hij poogt met Jan den I. naer Zeeland te vluchten. Wordt te Delft omgebragt 88
Wolf er d van Borfelen, Stadhouder van Holland. Wordt genoodzaakt Rotterdam te ruimen. Zijn Hof in 's Haage wordt ge plonderd 128
Wolfenhuttel wordt Veldmaarfchalk 586
Woudrichem , door van Arkel ingenomen 102 IJ-
Uperen door de Franfchen veroverd 416
IJsfelmonde (Slot te) door de Bisfchoppen Wihen1 eu Koenraad gelucht. Belegerd en ingenomen 63
z.
Zeeland handelt over de opdragt derGraaflijkheïd ê20. weigert den Munflerfchen Vrede aan te nemen. Doet het eindelijk 315. vernietigt den Staat van eerften Edele. Befluit den Prins van Oranje tot Stadhouder enz. te voorfcbikken 327. oordeelen van het Gewest over het verleenen der Akte van uitfluitinge 342. opfchudding aldaar 476. beroerte aldaar 482 Zeedag van drie dagen in , 1653. 334. in de Zond 1658. 349. voor Soulsbaai in 1672. 384. zeeflagen van 1673. 403 enz. voor Bevefler in 1690. 441. op de hoogte van S. Vincent in 1693. 453. voor Mallasga in 1704. 482. bij Pasfaro in 1718. 508 Zeewormen , die de palen doorknaagden , ontdekt 528. middelen daar tegen in het werk gefteld 529 Zierikzee belegerd door deSpaanfchen. Gaat «ver bij verdrag 202. geweldige beroerte aldaar in 1747.
553