1160
E 62






P R O E V E
over den
WAREN AART
der
GEESTELYKE GOEDEREN,
X N
HET RECHT
VER
GEREFORMEERDE KERK
i n
NEDERLAND;
of een
GEDEELTE van DEZELVE
DOOR
Mr. A. V. D. T.
Te ROTTERDAM,
By NICOLAAS CORNEL, Drukker en Boekverkooper. 1797.



A A N " D E
BATAAFSCHE NATIE
E N
DERZELVER VERTEGENWOORDIGERS
'.V O R D D E Z E
PROEVE
WELMEENEND OPGEDRAGEN
DOOR DEN
A U T H E U R.



Wyl van de regte kennis, omtrend den waren aart
der geeftelyke goederen, afhangt, het helwit, of dezei ven', gelyk tansch fommigen fchryven, en door dezen en genen geadopteerd word , Nationale goedéren zyn, en het geen daar uit, omtrend het al- of niet toekomen van dezelven , aan de Gereformeerde Kerk in Nederland, word afgeleid: Meen ik, aan de Natie en derzelver Vertegenwoordigers , verplicht te zyn, daaromtrend, een onpartydig Vertoog voor te houden.
Dat 'er al van zeer oude tyden af, zekere geeftelyke, of aan de bedienaars van den Godsdienst byzonder eigene , en van de algemeene of Nationale goederen, onderfcheiden bezittingen, geweest zyn , is allen kundigen bekend, By voorbeeld: de Egyptifche Priefters hadden hunne byzondere Landeryen, en toen de hongersnood in dat Land zo groot was, dat de Ingezetenen hunne vaste eigendommen verkoopen moesten, om brood te kunnen krygen, werden die Priesters uit 'sLands Voorraadfchuren onderhouden , en zy behielden daar bencven , hunne eigen Landeryen, volgens Genefis XLVII; — en van den aanA 3 vang



C 4 )
vang der Romeinfche Conftitutie, zonderde Romülus een derde part van de tot Romen behoorende Landeryen af, ten gebruike van den openbaren Godsdienst: — van de inkomften der Joodfchc Geestelyken, is het bekend, dat zo ras de Burger- en Kerkftaat van ifraël geregeld was, op uitdruklyk Godlyk bevel , byzondere Steden aan hun in eigendom gegeven, en hunne inkomften, deels uit de Nationale goederen van dat Volk, deels uit bezittingen van byzondere offeraars, werden vasrgefteld; en dat liraels Opperheer , van deze zyne Dienaars zeide: ik heb alle tienden in Ifraël den Kinderen van Levi ter erfenisfe gegeven; en den Ifraêllere van de byzondere gaven, aan de Dienaars van het Heiligdom deed zeggen, het is ulieden een' loon voor uren dienst in de tente der famenkomfte. Numeri XVIII.
Van de Geeftelyke Goederen der Christenen , by den eerften aanvang van het Christendom, weet men, dat 'er ten tyde van Jefus verblyf op aarde, en kort na zyne Hemelvaard, geene andere waren, noch zyn konden, dan eenige liefdegaven, door fommige Godsdienftige Lieden afgezonderd, ten diende van dien grooten Leeraar, en zyne zendelingen, en ten nutte van eenige weinige armen.
Maar, nog ten tyde der Apostelen, onderhielden hen , die zelfs van hunnen Meester het bevel ontvangen hadden , voor hun tydclyk beftaan niet te zorgen , de Christenen op allerhande wyzen , en in de byzondere Gemeenten werden inzamelingen gedaan , ten dienfte van andere medechristenen, welke
in-



C 5 )
inzamelingen in de handen van byzondere Kerkendienaars gefteld werden. En toen het Christendom meer werd uitgebreid, en het getal der Leeraars en Kerkelyke Opzieners dus grooter werd, bragten de Christenen, voor dezelve, en den behoeftigen , vaste giften, deels op eiken Sabbath, deels Maandelyks , in daartoe verordende Kerkelyke Schatkisten , van welken de oude Kerkvaderen, Justyn de Martelaar, Tertullianus erf Cyprianus, al gewag gemaakt hebben; 00 en die eerfte Christenen, ja hunne navolgers, zo lang zy onder de verdrukkingen waren, hadden hunne verzamelplaatfen, of op afgelegen Oorden, of by de Graven der Martelaaren niet alleen , maar ook ia de byzondre wooningen van eenige Christenen; zoo gaf Theo philu s, al vroeg, zyn huis tot eene Ketk.
Hier uit blykt dus, dat die eerfte Geeflelyke Goederen, eigenlyk Sociëteit; Goederen geweest zyn, geenzins Nationaale; maar alleen beftaande, uit het geen de Christenen, of het Christelyk Genootfchap, daar toe verordend hadden.
Wanneer de Christen Kerk meer begon te bloejen, kwamen 'er openlyke Gebouwen tot den Godsdienst afgezonderd: men kan van daar af, rekenen, vaste goederen en inkomften ter ftaande houding van dezelve,
(a) Men vergelyke verder over die eerfte Geestclyki Goederen der Christenen; Hos eisri anus de Templis, Lib. 5 P?g- 397 fcqq.
A 3



C 6 )
zelve, en van de onderfcheiden rangen der Kerkbedienden; of om met den Rechtsgeleerden Boehmer 00 te lpreken , ftrekkende tot inftanthouden der Tempelen, en het onderhoud van de Kerkelyke dienaars.
Men vindt ftaande gehouden , dat de Roomfche Bisfchop Urbanus de eerfte, welken in het jaar *3° na Christus geftorven is, de vaste goederen voor de behoeften van den Godsdienst gegeven, aan de Kerken in het byzonder heeft toegeëigend, en zoo zyn brief door Gratianus opgegeven echt is, moeten 'er reeds, vóór of by den aanvang der derde Eeuw, zulke vaste, aan de Kerken gehegte, goederen geweest zyn, en uit die bezittingen werden de Gebouwen, de Kerkelyke Bedienden, en de armen onderhouden.
Maar, wanneer de Gothen zich meesters van 1 taliën gemaakt hadden, matigden zich de Bisfchoppen, en Hoofden der Geestelyken, die goederen aan, als hun byzonder eigendom, met dat gevolg, dat eerlang de ter Godsdienftige verrichtingen gefchikte Gebouwen, vervielen, en de noodlydende Christenen verlaten werden-; en dus maakte men omtrend het jaar 47° (P) eene fchikking, volgens welke de Geestelyke Goederen , in via- deelen afgefchciden werden ; één
deel
O) Differt. de Bonis parochial. pag. 5.
(6) Zie den Rechtsgeleerden Fel winder Differt. polit, torn» 1 pag. 5Ö4.



C 7 )
deel voor de Bisfchoppen; één deel tot onderhoud van de andere Gestelyken ; één deel voor de onderhouding der Kerken en andere Geestelyke Gedichten; en één deel voor den armen. 'Er kwamen ook van tyd tottyd Legaten, Erfmakingen en Donatien, tot dezelve einden gefchonken. (*)
Dat ten tyde der Roomfche Christen Keizeren , vervolgens zeer vele goederen aan 'de Christenen,, ten behoeve der ten Godsdienst verordende Getticnten, en tot inkomften voor de Geestelyken, gegeven zyn, behoeft geen bewys , als ten vollen bekend ; waar in Keizer Constantinus vooral heeft uitgemunt, en waai' onder vele Goederen , eertyds 'de Heidenfche Geestelykheid toebehoorende , geweest zyn, zo wel'Gebouwen, als Inkomften.
En zedert de Roomsch Catholieke Kerk, eene onderfcheiden Kerk werd, en eenen byzondren ftand en luister kreeg; werden allerhande Goederen in eene ruime en zoms veel te ruime maate, als afgezonderde Geestelyke, en alleen voor den Godsdienst verordende Bezittingen gefchonken. Welke men byzonder van die tyden af, onderfcheiden moet, in vaste en in losfe Goederen , en van toen aan , eigenlyk de Roomfche Kerk toebehoorden.
De vaste Goederen, zyn, de tot de openbare oefFening van den Godsdienst, en de inwooning der Geestelyken
ver*
fa) Nieuwland, Letterk. Verlust, i deel bl. 51? en verv.
A 4



C 8 )
verordende Gebouwen, Kerken, Kapellen, Abdyen; Kloosters, Conventen, Pastoryen en Kusteryen , nevens fommige Schooien; en ook de daar aangehegte Landeryen , en Fondfen, daar toe vast bepaald, of door de Geestelyken aangekogt.
Losfe goederen, zyn, ten deele, de wankelbare jenden, en vooral, de Meubilen en Sieradiën, aan deze en gene Geestelyke Geftichten
Alle deze Geeftelyke Goederen, kan men geenzins aanmerken, als algemeene Natmak, of aan het gantiche Volk toebehoorende Bezittingen, gelyk uit het volgende duidelyk blykt, want:
Wat aangaat de raste Geeftelyke Goederen, dezelven zyn, door byzondere Landheeren en Vrouwen, en door anderen, zo Geeftelyke als Waereldlyke Perzoonen, uit hunne eigen middelen gebouwd en gegeven, en door die eigenaars van hunne goederen, opzettelyk en privatieve, voor den openbaaren Eerdienst , en deszelfs Bedienaars, afgezonderd en gefchonken; men weet dit, onder anderen, van Mo* vulphus, Eleuterius, Bertilia, Saltuarius, Aldegon. de, Hilzunde, Geertruid, Arnujphus, Braband en Bemerde Rifeberge , nevens Robert de Fries, en van de Abdyen, Kloosters, en Geeftelyke inkomden gevende Canunnikdyen, Vicaryen enz. is 't bekend dat dezelven of door Genootfchappen, of door eeni4 ryke en Godsdieirflige Lieden ingericht, en aan byzondere Kerkelyken , of Ordens van Geeftelyken gefchonken zyn. En , om daar bepaald van te handelen, dat dit geheel waaragrig is, met betrekking tot
Ne-



C 9 )
Nederland, zoo als het tans genoemd word , in onderfcheiding van Braband, weet elk een, aan wien het bekend is, wat daar ten tyde zelfs van Willebrord en zyne medgezellen , daaromtrend gefchied is; en wil men 'er meer van weten men leze de hier onder aangehaalde Schryvers, O) welken ik kortheidshalve, alleen uit vele anderen noeme.
En dit is niet alleen waar, in Plaatfeu binnen de Zeven Verëenigde Provintien, maar ook in die, welken door overwinningen, by die bepaalde Zeven Provintien gevoegd zyn, ik noem alleen de Groot e Kerk te Bergén op den Zoom, deels door Geertruid, deels door derzelver Familie gefticht en begiftigt, en Sti Geertrulds Kerk genoemd, en de Hoofd- of St. Jan Kerk te 's Hertogenbosch, gebouwd, ten deele uit de vrywillige giften van byzondere Perfoonen, ten deele uit de offerhanden gedaan aan de lieve Vrouwe van den Boffche, ten deele uit de aflaten, aan een gebouw vergund OO en byzonder hebben twee mannen, Jacob Zuilichem, en Etias Lakenfnyder, daar veel aan toegebragt, (O en na dat den Toren van
die
(a) Miraeus Donat. piae. Wichmans, Brabantia Mariana. Het Groot Kerkelyk Toneel van Braband, Meerman, Gefeh. van Graaf Willem van Holland.
(6) Het Groot Kerk. Ton. van Brab. bl. 166. Tegenwoord, (laat van alle Volken, XII deel bl. 38, 39Hiftoria Epifccp, Sylvaduc. pag. 135.
(f) Gramaje, Taxandria cap 4. pag. 5, A5



C 10 O
die Kerk, in het jaar ij84. door orïwëer was afgebrand, vereerde de Graaf van Mansfeld eenige Klokken. om in den nieuwen Toren te hangen. CO
In verfcheide tyden 2yn ook Kerken gebouwd, op kosten van byzondere Steden en Gemeenten, aan welke dus dezelve toebehooren.
Uit al dit gemelde, blykt derhalven, dat de Kerken, en andere Geestelyke Gebouwen, geenzins zyn, een Nationaal, maar integendeel in verfchillende betrekkingen, een byzonder eigendom.
Dit heeft niet alleen de Raad van Staaten by herhahnge erkend; want toen dezelve in het jaar 1663 de Kapellen van St. Elooi en St. Joris, in ^sHertogenbosch, wilde innemen tot Krygsvoorraad Schuuren, remouftreerde de Magiitraat dier Stad daar tegen, en toonde, dat de eerstgenoemde Kapel, aan de Stad ; de andere aan de Schuttery van den Ouden Bogaard toebehoorde, en de Raad van Staaten zag af, van het reeds verordend in bezit nemen van dezelve, en toen, en naderhand, en NB. dit waren Gebouwen in eene overwonnen Stad. CO Maar ook , dit vloeit uit den aart van die Gebouwen zelve, want het werd in voorige tyden, gehouden voor een werk van verdiensten en teedere Godvrucht, het zy uit dankbaarheid voor overwinningen , of andere genotene weldaden; het zy uit boetdoening voor begane
Ca) Van He urn, Hift. der Stad en Meyery van 's H-jrtogenbo.-ch , 2 deel bl. 155.
(!>) Van Heurn, tergenoem; plaatfe 2 deel bl. 125.



( » )
gane zonden , Kerken en Kapellen, nevens verblyfplaatfen voor byzondere Geestelyken, optenchten of te herftellen; opmerkelyk is in dezen , het geen omtrend Prins Robert, toegenaamd de Fries, door M e y e r u s («) is aangetekend ; de onhandige Spaanfche Soldaten, gaven een groot gedeelte van de, goederen, wélken zyte Mee helen geroofd hadoen, en waar onder ook.de Huiscieraden, en Meubilen der Bisfchoppen van Mechelen en Namen waren , welken de Geuzen zelve gefpaard hadden, oft daar voor het Jefuiten Huis te Antwerpen te bouwen. Q~)
En niet alleen, werden uit die genoemde beginzelen, Kerken en Kapellen ten Godsdienst , of wooningen voor Geeftelyken gefchikte Gebouwen opgericht; maar dezelven werden ook mildelyk begiftigd met onderfcheidene inkomften ; de Kloosters, en Conventen, voornamelyk door die Ouderen welken hunne Kinderen in dezelve beitelden ; de Kérken, door hen die dezelve deden oprichten : in wat latere n^en , mogt .'er zelfs geen Kerk, .Cfchoon wanneer een Testateur gewild had, dat 'er een Klooster zou gebouwd worden, op eene plaats, daar het zelve met kon worden «eêrgezet, eene andere plaats ter opbouwinge van dat Gedicht moest worden aangewezen
(a) Annal. Flandr. lib. 3 pag. a8. ; (*) Vah Mktkrem, 2 deel bi. 31. in Oaavo.



C 12 )
zen,) O) ik herhaal, gene eigenlyk gezegde Kerk gebouwd worden, zonder toeflemming van den Bisfchop , en deze mogt dit niet toeftaan, zo hy niet zeker wist, dat 'er aan dezelve eene gifte gedaan was, genoegzaam tot derzelver onderhoud (b) en de doorkundige Rechtsgeleerde Strykius (V) zegt, de Bisfchop moest, indien hy zonder zulk eene vaste gifte, het bouwen van eene Kerk toegeftaan, en dezelve ingewyd had, zelve die Kerk doteeren: het is wel der moeite waardig, na te lezen , het geen de reeds genoemde Felwinger (d) daaromtrend, uit Juflinianus en de Kerkelyke regelen ■ (Canones Ecchfiaftki) breed bewezen heeft.
Gelyk nu de Geestelyke Gebouwen, uit de byzondere eigendommen van onderfcheiden perfoonen derzelver aanwezen hadden , zo waren ook de vaste en losfe goederen, aan dezelve en derzelver bedienaars gefchonken, van den zeiven aart, dat is, geene Nationale maar byzondere , tot Godvruchtige einden opzettelyk gegeven en vermaakte goederen.
Door
00 Covarrüvias, bpp. Tom. i Cap. ?. N. 12 e 19. en deeze handeld ook over de onfchendbaarheid de* Testamenten, tom. 2. lib. 3. Cap. 6
(b) Volgens het Concilium Toletanum Tertium, Cap.rS
(c) Ad Brunnemanni, jus Ecclef lib. 2. Cap. 8 en 7. 00 L. C. pag. 559, 562.



C is D
Door giften onder de levenden , en byzonder door uiterfte willen, werden de Kerken en Geeftelyke Gebouwen zo ruim voorzien met Landeryen , Moeren , Bosfchen en Rentebrieven, («) dat hunne inkomften hier en daar onmatig groot, en velen in ftaat gefteld werden, om aanzienlyke Bezittingen aan te koopen: welke goederen, dus byzondere en geenzins Nationale goederen , genoemd kunnen worden. immers byzondere, vooral aanzienlyke Perfooneu, waren zo algemeen van begrip , dat zy niet met gerustheid fterven konden, CO zo zy niet naar hun vermogen eenige giften voor Geestelyke Geftichten, of de Geestelyken zelve verordend hadden , dat 'er byna geenc Testamenten, dooreenigen, boven het gemeen verheven lieden gemaakt werden , in welken men met zodanige goederen , of gercede gelden , aan Kerken , Kloosters en andere Geestelyke Geftichten ; en ten
nutte
(a) Zie de reeds genoemde Mirakus en WiCH. mans, welke Moeren vooral in de L*.rtricien van Breda en Bergen op den Zoom , aaiizienlyk waren , en nog veel opleveren.
En, boe verbazend vele goederen aan de Kerk van Utrecht gegeven zyn , kan men zien by B e k a en Z t kda de Epifc. ültraj. om nu te zwygen , van andere , oudtyds Geestelyke Goederen, in dat gewest geleden , en van het bedehuis reeds door Koning Dagoberd , aldaar voor de komst van Wilkbrord opgericht.
(i) Otto drukt zich daaromtrend zeer fterk uit . Nucl. e jure canonico, pag. 58-



( 14 )
nutte der Geestelyken, vermaakte en toeeigende, en dit Godsdicnflig denkbeeld moest, wyl het fchadelyke gevolgen had , deels voor het Land , deels voor wettige Erfgenamen in de Provintie van Holland, door de Staten nog in het jaar 1655 beteugeld worden. Le Clerc O) zegt echter van zynen tyd, men verzekert dat dit heden ten dage , niet minder gefchied als voorheen, (b)
Ook ging de zorg van fommige Testateuren zo ver, dat zy, om voor te komen , dat de door hen tot Godsdienftige einden bepaalde, en aan de Geestelykheid gefchonken giften niet te rug gehouden, of tot andere oogmerken konden worden aangewend , in hunne uiterfte willen, vervloekingen deden plaatfen , tegen allen, weiken deze, door hen tot Godsdienftige gebruiken verordende goederen , of veralincerden , of verminderden , of tot algemeene oogmerken en voordeden aanwenden.
En niet alleen waren de vaste Geestelyke goederen van dien nu bewezen aart, dat is, geene 0fiale maar byzondere eigendommen, maar dit is
ook
(«) Gefchied. der Vereen. Nederl. 2e dee! bl. 614.
(b) Een edelmoedig depkend Roomschgezind Schryver, noemde het nog onlangs, door verlichte Godvrucht gedreven, iets tot uiterlyke cieraad, pracht, of luister des Godsdienst, fchenken, of by erfenis nalaten.
(c) Men zie onder anderen , den Rechtsgeleerden Stkïïius, difp. de execrat. Testat. cap. 2. N. 34,



C 15 )
ook waar , omtrend de losfe Geestelyke goederen. Ik zal, in navolging van fommigen, daar onder tellen, de aan de Geestelykheid gegeven .tienden, welken aan variatien onderworpen zyn.
Dat door fommige Christen Landheeren en Vrouwen , hunne tienden, of een gedeelte van dezelven, als een iualienabel goed, aan Geestelyke gebouwen gefchonken zyn, in navolging van Koning Clotarius, omtrend het jaar 560 na Christus, heeft de Rechtsgeleerde Ruppel opzettelyk bewezen , (/O en deze tierden , waren wederom geene Nationale goederen, maar behoorde tot de byzondere heerlyke inkomften van die Landheeren en Vrouwen , welken van dezelven ten nutte der Geeftelyken , alïland deden , gelyk het zelve, ook omtrend de novale tienden, op dezelve wyze, meermaal heeft plaats gehad: (b) en wat de Keizers Constantintjs , en K aree de Groote, daaromtrend met opzicht tot de Kerkendienaars verordend hebben , is uit derzelver gefchiedenisfen ten vollen bekend, (c)
Omtrend de verdere losfe Geestelyke goederen, lydt het geene de minste bedenking, dat dezelven
nooit
(0) De Prajscripdone, circa decimas Eccisfiaft. et fecui.
(Z>) Volgens het Placaatboek van Braband , ie deel, bl. 91, 92.
(«) Men zie ook Hospinianus 1. cit. lib. 5 Cap. 3. pag. 411. en Gualtherus homil. 183 in Luc.



( 16 )
nooit Nationale goederen geweest zyn, daar de meubilen , cieradien en kostbaarheden , in de Geestelyke gebouwen, wel eer, en nog op fommige plaatfen in grooten overvloed te vinden , byzondere giften van byzondere perfoonen zyn gefchonken , of uit kragt van byzondere geloften gedaan, in tyden van gevaar; of ter verkryginge van byzondere begeerten , of herftellingen uit krankheden; of het zyn byzondere offerhanden aan Maria, of aan eenige Heiligen gebragt, ten bewyze van dankbaarheid, voor door dezelve bewezen weldaden: 't is daar van, dat nu en dan aan de Roomfche Geestelyken, wanneer hunne gebouwen door de Waereldlyke Macht werden ingenomen , is vergund, hunne Kerkcieradien wegtenemen, en te brengen, werwaard zy wilden.
En alle deze Geeftelyke Goederen werden voor zoo heilig gehouden, dat men die zelfs noemde, Gods eigen, dom; en vele oudere en latere Schryvers noemen het wegnemen van Geeftelyke Goederen, of het aanwenden van dezelven tot gemeenc gebruiken, eene HeiligJchannis. Zoo zegt Hironymus, de Kerk te berooven, is eene heiliglchennis. Augustinus vergclykt hem, die aan de Kerk iets ontneemt, by Judas den Verrader. Gualtherus zegt, het is eene heiligfchennende ftoutheit, Geeftelyke Goederen tot gemeene gebruiken over te brengen; en Erasmus verdiend , omtrent de fpreekwyze, heilige dingen met onheilige vermengen, gelezen te worden. («) Uit dat be-. ginzel vertoonden de Kerkvoogden en vyf Kerkei} van
Ui-
(o) Adag. pag. m. 121.



( i'7 1
Utrecht, aan den Hertog van Alva, wanneer die wreafaart, tot de beden des Konings van Spanje, de Tiendeen Twintigfte Penningen van de Geestlykheid vorderde, dat hunne Geeftelyke Goederen, toegeëigend aan den Kerkendienst, bevoorrecht waren, én dat dezelven, zonder uitdrukkelykèn last van den Paus, niet konden vervallen fub commercium laïcorum; want ih dè Bulle Coena Dommi, werden uit de Kerk gebannen die genen, welken bewilligden in het opbrengen van dé beden Latcak, omtrent de Geeftelyke Goederen; insgelyks dé genen, Welken dezelven ontfangen, zonder uitdrukkelykèn last van dén Paus , en dat zy dus , behoudens hun geweten eh eed,' in dezelven niet konden bewilligen, O) en dit ging zoo ver, dat, wannéér de Spanjaards de Kloosters en verbeurde Góederen gebragt wilden hebben in Commanderyen , de door den Koning Van Spanje ingevoerde nieuwe Bisfchoppen zich tegen de Spanjaards Verzet hebben, (O en zelfs , dat men zich met kragt oppofeerde , wanneer aan byzondere Geftichten gefchonken Goederen, aan anderen, fchoon ook Geeftelyke Goederen blyvende, gegeven werden, gelyk ten Jare 1560, wanneer de ryke Abdye van Afflegen, aan den Aartsbisfchop' van Mechélen werd toegeëigénd, met uitdruklyk protest, wyl het byzon-i dér Eigendom veranderd, en de Kloosters daar door van derzelver prasëminentien zouden uitgefloten worden: en hoé de Dominicanen zyn gefteld geweest, by
cn
(a"i Van Meteeen, 2de deel, hl. ir, 12. (i) Denzelfden, aldaar bl. 346, 374B



C 18 )
en na het afnemen van hunne Eigendommen, ten behoeven der Jefuiten, door Keizer Ferd'nand den II, met goedkeuring van Paus Urbanus den VIII, toond de Kerkgefchiedenis.
Verfcheiden voorname Rechtsgeleerden, dringen ook die onvervreemdbaarheid der Geeftelyke Goederen, uit gewigtige gronden, aan; Carpsovius fV) fchryft, dat aan de Waereldfche Overigheid, als Vocdfterheeren der Kerke, de zorg voor de veiligheid der Kerkengoederen is opgelegd; en het word alseenen algemeenen regel erkend: het geen eens aan God en de Kerk is toegeëigend, moet niet tot gemeene gebruiken worden overgebragt; zie Strykiris O) en Brunnemani (c) van Munchhauzen, welke opzettelyk het recht der Overheden, over de Kcrkelyken, verdedigd heeft, betoogd Cd) dat die Overheid verplicht is, het geen aan de Kerk gegeven is, zoo te bezorgen, dat het niet eenige fchade Iyde. Clodius bewyst breedvoerig, (O uit het Godlyk en Kerklyk recht, dat de Burgerlyke Macht gehouden is, de inkomften, aan de Kerklyken gegeven, hen te laten behouden, en voor dezelven te zorgen. Feiavinger fchryft, de Burgerlyke Overigheid moet de Kerklykc Goederen zoo befchermen, dat niets van dezelven tot een ander gebruik word aangewend, dan tot het welke die gefundeerd en verordent
zyn.
(a) Jurifpr. Ecclef. Jib. 2, definit. 299. (fi) Ad Brunnemani, Juf. Ecclefiaft. lib. x. cap. <J. membr. 12 & 18. (c) L. Mox cit. lib. 2j cap. 2l pag. m. 334 Ceqq. (rf) Indisfert. Jorjd ed. Halae 1741, p3g. 9. (O Dlsferi. Sirg. ed Lipf. 17a.



C 19 )
zyn. Het geen de Kerk eens verkregen heeft, behoud zy, met een eeuwig recht, en daarom word het genoemd: de doode hand. O) Boehmer noemt.het recht, om de inkomften uit de goederen, voor de Kerk vastgefteld, te bezitten , een altyddurend recht; en Bachovttjs (O zegt, -de aan God geheiligde dingen zyn onfchendbaar.
Ja, dat zelfs de Romeinen, het wegnemen van dingen, aan de Goden en derzelver Tempelen geheiligd, voor eene heiligfchennis gehouden hebben, welke daarom ook zwaar geftraft werd, blykf niet alleen uit die Fabel, dat een Arend een ftuk Vleesch van het Altaar genomen hebbende, met zyn nest en jongen geheel verbrand werd, wyl de Godheid gezorgd had, dat 'er vuur aan het geroofd ftuk Vleesch bleef hangen; maar ook uit de aanteekeningen der oude Romëihfehe Schryvers, inzonderheid uit Livius. (<0
En omtrent de Kerken . en i: Kerkengoederen , den Christenen ontnomen, zie men de verordeningen door Constantin.us en Licinius gemaakt , by Eusebius. (e)
Dit
f» L. L. pag. 5ff+, 565.
(2>) De Bonis. Parochial, pag. 6.
(e) Tradh Jurid. Hifi. de Sepulcris, cap. 15.
(rf) By hem zyn verfcheiden plaatfen, welken dit be. wyzen, als: lib. 14, cap. 23,24,* lib. 29, cap. 8; üb. 31, cap. 12; lib. 42, cap. 4 et 28; lib. 43, cap. 9.
(O Kerklyke;Gefchiedenis, 10de Boek, hoofdft. 4, 5, inde uitgave van {vander Meersch , 2e deel, bl. 551 en verv, bl. 569 en verv.
B a



C 20 3
Dit alles neemt echter niet weg, dat 'er gevallen zyn, in welken de Geeftelyke Goederen, immers fommige van dezelven , daadlyk alienabel zyn , of gerequireerd kunnen worden , door 's Lands Overheden. In het eerfte geval, zyn die Goederen aan de Kerk gegeven, van welke de gever verklaard, dat zy dan of dan mogen veralieneerd worden. (<z)
In het laatfte geval, bepalen de Schryvers over het Kerklyk Recht, dat dit gefchieden mag, als de Kerk met fchulden bezwaard is; als buiten zulk eene vervreemding de herftelling der Kerkgebouwen ondoenlyk is; als de Kerk daar door in cenen beteren ftaat kan gebfagt worden; of wanneer een onheil voor de Kerk daar door kan worden afgeweerd; of wanneer Christen gevangenen niet anders kunnen verlost, of de Armen uit geene andere Fondlén kunnen onderhouden worden.
Zy bepalen tevens die veraliencering tot het verkoopen van Kostbaarheden, Goud en Zilver, echter ten
nut-
(a) Dit word bewezen, onder anderen, door Vêranüs, Cominent. in Juf. Canon. tom. i, lib. i, tit. 55, pag. 703, zonder dat bet doorga, gelyk velen Hellen, dat in zulke gevallen , de gever onbeboorlyk handele. CovArvórias in C. tua N. 6 de teftam. , doch zonder die bepaling, hebben zelfs zy, welke Godsdienftige verordeningen gemaakt, of geweide Gebouwen hebben opgericht, geen de minfte magt over de dingen, welke zy aan de Kerk gegeven hebben, Coaruj Jus. Canon. Cauf. 10, quasft. i, cap. 6.



C 21 )
nutte der Kerken en Kerkelyken, en gedaan wordende met gemeen overleg en goedvinden. («)
Ik geloove, dat men deze gevallen ruimer ftellen moet, dat is, dat een gedeelte der Kerkelyke Goederen gebruikt mag worden, om den nood van Land en Kerk te verligten, mits men zorge drage, dat dezelve of weergegeven kunnen worden, of dat derzelver aanhoudend gemis geen wezenlyk nadeel aanbrenge; van dien aart is het wegnemen van Kostbaarheden, welken alleen tot vercieringe dienen: zoo wierd gehandeld in het jaar 1577, wanneer aan de Kerken, Kapellen enz. gelast werd, hun Goud en Zilver op te brengen, om te laten vermunten; men zonderdè daar van uit, de geweide Kerkengoederen, en gaf, voor het geleverde, Obligatien, ten laste van den Lande ; en als 'er dit laatfte niet by bepaald was, dan werd 'er tevens een algemeen beflag gelegd op de Heerlykheden, Domeinen en byzondere Goederen van hen, die zich by den vyand ophielden O); endaar toe kan men brengen de onderfcheiding van Goederen, tot den Kerkendienst fpecterende, van andere Geeftelyke Goederen, door de Sta.tai van Holland gemaakt, in het jaar 1574. (O
En
(a) Zie Zoesiüs ia lib. 3 , decret. tit. 135. en va?t Espen, tract. hift. in canones concüiorum. '
(&) De Groot, Nederl. Jaaib. bl. 45» en van Meteren, wegens het eerfte lid van dit gezegde, 2e deel, bl. 458.
(c) Zie de order op de betaling der Predikanten, vaj» 26 November 1574.
B 3



C 22 )
En waarom zouden toch, wanneer, ter verdediging Van het Land, van welks behoud ook de welvaart van de Kerk en Kerkelyken afhangt, buitcngewoone lasten aan de Ingezetenen moeten worden opgelegd, deGeeftelyken niet zoowel als andere Burgers, verplicht zyn, van hunne inkomften, welken zy, als Kerkelyken, bezitten , een evenredig gedeelte af te geven, op dezelfde wyze, als zy verplicht zyn, in de gewoonebelastingen te contribueren ? zy zyn en blyven toch ook Burgers.
Dat van de Bedienaars der Heiligdommen , tot het voeren van den Oorlog, door de Romeinen geld gevorderd is, leert ons Livius. <V)
De Keizer Heraclius, liet van het Goud en Zilver in de Kerken te vinden, geld flaan , en daar voor Soldaten aanwerven, om den Perfifchen Koning Cofroës te kunnen weerftaan ; en Koning Hifkias gaf al het Zilver dat gevonden werd in het Huis des Heere, en het Goud van de deuren en posten des Tempels, zo wel als het Zilver in de fchatten van des Konings huis, om de verdere inneming van Juda's Steden , door den Koning van Asfyrien , daar door aftewenden.
Doch dan moet tevens zorg gedragen worden, dat door die vorderingen en afnemingen, de dienaars van de Kerk niet ontbloot worden, van het geen zy tot onderhoud voor zich zeiven en den hunnen noodig
heb-
(a; Lib. 33. Cap. 41.



( *3 )
hebben. (?) Koning Hendrik de Agtfte, erkende en betrachte dit, want toen hy in Engeland de Kloosters verftoorde , en derzelver goederen Wegnam , otn den Oorlog te kunnen voeren , bezorgde hy aan de Geeftelyken van beide Sexen, een behoorlyk onderhoud hun leven lang , gelyk ook de Overheden van Nederland door herhaalde Refoluüen, zorge gedragen hebben, voor de behoorlyke onderhouding en Inkomften der Roomschgezinde Geestelyken, wanneer de fondfen, eertyds daar toe dienende , werden verahe. neerd. (b)
Verder, fchoon het waar is, dat, gelyk de Pastoor Hekkings (O nog onlangs fchreef, de Tempelen en derzelver fchatten, eeniglyk ter onderhoudmge van den Godsdienst der Kerke gefchonken zyn, zo is het echter ook waar, dat fommige van die goederen, door de Kerk zonder nadeel aan den Godsdienst toe te brengen, kunnen gemist worden , men denkö aan zo vele ten deele zelfs opgefloten kostbaarheden.
Zo
(a) Brunneman, de redit. Ecclef. lib. 2. Cap. 4. pag. 36D. Zoesius, 1. c. lib. 3. Tjt. 13 et 7.
(6} Men zie de Staats -Refoluüen van 11 Decemta. I574. 2 Maart r57S. den 31 Mey 1581. die welke 159? en 1630. op dit onderwerp genomen zyn, en de plechtige verklaring van Hun Hoogmogenden 1598.
(O In zyne Leerreden , ter inwying van de nieuwe Kerk der Roomschgezinden, by Amfteldam)
B4



C H )
Zo is het tevens waar, dat 'er onderfcheid is tusfchen eigenlyk gezegde Geestelyke goederen, dat is, zulke, welke ter onderhouding van de ten Godsdienst afgezonderde gebouwen, en de bedienaars van dezelve verordend zyn, en tusfchen goederen, welke alleen ;n eenen ruimeren zin, Geeftelyke goederen kunnen genoemd worden; hoedanig zyn fommige Prebenden, Canunnikdyen en Pastoryen , en zelfs Tienden, want wat de twee eerstgenoemde betreft, dezelve dienen tot revenuen voor byzondere, niet alleen Geeftelyke, maar ook Waereldlyke Perfoonen , het zy voor eene gefixeerde tyd, het zy hun leven lang gegeven, het zy voor hunne eigen penningen aangekogt, of tegen zekere recognitie verkregen.
In het eerfte geval, cesfeert niet alleen die'posfesCe, met de expiratie van dien tyd, of met het leven der gebeneficeerde Perfoonen ; maar ook in het tweede geval, is het reeds een Éveralieneerd goed, en verbonden aan die ihdividus, welke dezelve bezitten , of zyn zy erfelyk, een Familie eigendom.
Van de Pastoryen , moet ook ten deele het zelve gezegd worden; daar zyn 'er, aan welke byzondere Pastorygoederen gefchonken zyn , en op de inkomften van dezelve, behouden de Geestelyke bewoo. ners van die Huizen , het recht, om dezelven voor die Huizen te hefteden, (*) maar, 'er zyn vooral in latere tyden , gebouwde. Pastoryen, welke geene by-
zon-
O) Boe hm er, de Jure parochor. circa bona parp |hialia, pag. 38. feqq.



C =5 )
andere Inkomften hebben, 'er zyn zulke, welke alleen Geestelyke Goederen genoemd mogen worden, om dat zy tot inwooninge voor de Geestelyken gefchikt zyn, maar tot welker opbouw, het Land, of «eld gaf, onder voorwaarde, dat,- en de door het zdve te voren gefchonken huur ophield, en het onderhoud, ten eeuwigen dage kwam, voor rekening van het Gerecht en Kerkmeesters r» of verordenmgen maakte, welken geene betrekking hebben op Geestelyke Goederen, maar op plaatfelyke impofmen, zonder prejudicie van de Gemeenelauds Imposten , (b) en ik kan geene genoegzame reden vinden, waarom de Geestelyke Bevvooners van zulke Pastoryen, met . zouden verplicht zyn zekere bepaalde huur daar voor op te brengen, vooral -dan,, wanneer zy niet mede betalen, in een fonds tot onderhouding van die wooningen afgezonderd: ik vinde {het derhalven Mlyk* dat zulk eene huuropbrenging, in eenige Diftnéten yan het Gemegnebest plaats heeft,
En , wat de tienden betreft; dezelve zyn meest al'e gegeven door Landsheeren en Vrouwen , aan ■ welke dezelve toebehoorden, als inkomften tot de Heerqlyke Rechten betreklyk, en dus konden eigenlyk
(a) Zie Refólutien van 13 febr. 1604. vergel. Ref. 6 Pebr. 1617.
(&) Zie Refólutien van 6 Sept. 1599- 29 Febr. 1600. 24 january 1602. 19 Dec. 1603, en vele volgende.
B5



C *6 )
Iyk zodanige gevers, wel hup leven lang over dezelve difponeren , maar zy mogten het recht der volgende Landsheeren en Vrouwen niet verkorten, deze konden althans dezelve reclameren, als hun byzonder Heerlyk eigendom , 'er waren echter , en zyn nog eenige tienden aan byzondere perfoonen in eigendom toebehoorende, en tevens eigenlyk gezegde Geestelyke tienden, 't zy uit de Kerkengoederen zelve, het zy door vermakingen van byzondere Perfoonen, en overeenkomftig dit onderfcheid, hebben Nederlands Overheden , ook met de tienden gehandeld, latende fommigen van dezelve aan de byzondere eigenaars, en aan die Landeryen, aan welke de immaniteit van dezelve toekwam, terwyl zulke tienden , welke aan Geestelyke Gebouwen behoorden, welke zyn verkogt, doch het provenu daar van, ter onderhoudinge, reparatie en melioratic der Gebouwen, voor welke zy verordend waren, blyft aangewend.
Ook is liet zedert her aanwezen van Nederlands Gemccnebcst beftendig geobferveerd , dat men onderscheid gemaakt heeft, tusfehen Geestelyke en Geestelyke Goederen , en daarom ook dezelve gebruik heeft, tot onderfcheiden einden, dus noemen Hun Hoogmogenden, in de politieke Reformatie, by herhaling , de goederen, uit welke de Predikanten betaald worden, Geeftelyke Goederen Art. 36, 37. en onderfcheiden dezelve, niet alleen van de onkosten^ welke by de- Beroepingen der Leeraars, en het bezor. gen van Wooningen voor dezelven, moeten worden aangewend, Art, 2+ en 37. maar ook, zy pader-
fchei-



C ^7 )
fcheiden die door Hen genoemde Geestelyke Goederen, van de middelen aan byzondere Kerkgebouwen toekomende Art. 3* en hier mede ftemt over een, het Reglement der Staten van Holland en Westfriesland, van 25 September 17 ». ëelyk ook dQJl& en-twintig duizend guldens voor de Franfche Predikanten vast gefteld, van de gewoone Geeftelyke Goederen onderfcheiden worden. (*)
Dus bewezen hebbende, dat de Geestelyke goederen geenfins Nationale goederen zyn, uit den aart van die goederen zelve, moet doormy beantwoordvvorden, de grond, op welken zy die ftaande houden, dat die goederen.by de vrywording van Nederland, Nationale goederen geworden zyn.
En deze is, dat het recht der overwinning, dezelve heeft doen worden het eigendom van het overwinnend Land, of het eigendom van de geheele Nederlandfche Natie. Doch, het is vooreerst verkeerd, die Geeftelyke Goederen te noemen , door overwinning verkregen, dit is alleen waar, omtrend een gering gedeelte van dezelve , het grootfte , ver het grootfte deel van dezelve, behoorde tot het naderhand vry geworden Nederland, van zeer oude tyden af, en het Land heeft nimmer de goederen van zyn eigen Ingezetenen overwonnen. Maar alle die binnen de Zeven Vereenigde Provintien gelegen goederen, waren het eigendom der ter dier tyd Nationale Kerk; en bleven by gevolg afgezonderd, van de goederen
des
(a) Groot Placaatboek, 4e deel f. 348-



( 28 }
des Lands , of de goederen der Natie : het is wel der moeite waardig ten bewyze daar van aftefchryven , het Placaat rakende de aanbrenging der Geestelyke Goederen , van den i7 April ,5„. op mm den Koning van Spanjen geëmaneerd , dus luidendeWy Philips by de gratie Godts , Koning van Laftihen , enz.
Al is 't zo, dat by voorgaande Brieven van Placateu gegeven in de maandt van Pebruario 1573, allen de Officieren, Magi(traten, Wethouderen en Ingezetenen , binnen en buiten de Steden onzer Lande van Hollandt gezeten , onder anderen zeer fcherpclyk belast en bevolen hebben, allen de goederen en inkomften van de Pastoryen , Kerken , Memorien, Getyden, Kosteryen enz. binnen zekeren tyde te doen aanbrengen ende opfohryven , omme de penningen van dien, ten Gemeenenbeste en tot onderhoud van de Dienaars des Goddelyken Woords, et\ andere Kerkendienaren , en de Schoolmeesteren , bekeert te mogen worden naar behoren; hebben wy « nogihans verftaan ende bevonden, dat vele derzelver goederen tot noch toe niet aangebracht zyn geweest, maar verzwegen blyven , ende eenige inkomften van' dien, niet verftrekt worden naar behoren, waar door niet alleen, die zelfde goederen eensdeels zouden blyven vervrcemt , en geïncorporeert, maar ook die Predikanten, Schoolmeesters en Kerkendienaars, daar uit niet betaald nochte onderhouden zoude mogen worden, ten ware behoorlyk daar inne worde voorzien. Zoo is 't dat wy, by advife en deliberatie
van



( «9 )
van onze lieven en beminden Neve, den Prince van Orange, Grave van Naffau enz. Stadhouder ende Capitein Generaal, ende die van den Rade Provmtiaal over onze Landen van Holland, Zeeland en Westfriesland, mitsgaders van de Staten van denzelven Lande, als noch wel fcherpelyk belast j bevolen en geordonneerd hebben , bevelen ende ordonneren by dezen, allen Officieren, Wethouderen, Magiftraten ende gezworene binnen en buiten de Steden van Holland en Zeeland voornoemt, mitsgaders alle Kerkmeefters , Ontfangers, ende Ingezetenen derzelver Landen, van wat nature, qualiteit ofte Conditie diezelve mogen wezen, geene uitgezonden, binnen den tyd van een maand eerstkomende, in handen van den Gecommitteerden derzelver Staten, binnen der naaste Hofftede te ftellen en te ordonneren, aanbrengen, en by patinenten ftaat over te leveren , alle die Goederen, Landen, Renten, Aftien * Crediten en Inkomften van alle Pastoryen, Kerken, Memorien, Kostoryen, Beneficiën, Proeven, Vicaryen, Getyden, ende andere Inkomften van der Kerke, mitsgaders die grote waarde en gelegentheden van dien, zonder eenige derzelver in het minste of meeste acuter te houden ofte verzwygen, het zy of iemand bruiker of bezitter zal zyn van dezelve , of kennisfe daar van zal mogen hebben, omirre al het zelfde gezien , zo wel op het onderhoud van de Predikanten, Schoolmeesters en Kerkendienaren als voren, als van den armen, en de Fabrykcn der Kerke voorzien te monen worden naar behooren , op pcene van verbeurte



C 30 )
fceurre en verlies der voorfchreve Landen, Goederen ende Inkomften, ofte die waarde daarvan, mitsgaders het dubbeld van dien daarenboven. ê
Gegeven binnen onze Stad van Dordrecht den zeventienden Aprilhs r577. vail onzen Ryke„ , * Z ten van Spanje, Cicilien enz. het twee en-twinlfc ende van Napels het vier-en twintigfte ê (Onderftond; gefchreven by den Co^gh , ter reh-
See^r^
rm&iam (en was ondertekend)
• M B' Ermt' (*)
waar, ja, er zyn Geeftelyke Goederen , welken Si6 Z™P™™™ -ren, en behoorden tot *Steden, Diftricten, Kerken, Kloosters enz. welken door overwinning aan die Zeven Provintien gehegt zvn, doch deze, zyn daar door geene Nationale Goe. *™ geworden ; want de overwinning geeft geen recht vooral met i„ een Land, waar in de byzon gere eigenoommen heilig gerefpecteerd worden, om byzon re goederen algemeen te maken, of dezel" tot geheel andere einden aantewenden, dan tot welke zy, hetzyperdonationes intervivos, het zy vooral by Testamentaire difpofitien, door de wettige eigenaars van dezelve zyn verordend geweest.
En wy hebben reeds uit de handelingo van den R-d van Staten in het jaar 1663 en vervolgens gezien, dat Nederlands Hooge Overheid, dit zelve erkend hebben, gelyk ook Hun Hoogmogenden, in
het
(«) Groot Placaatboek, 2e deel f. 2144.



C Si >
het jaar 1670, de Kerkelyke Goederen van de gemeene goederen onderfcheiden (a) op dezelve wyze, als van te voren, de Staten van Holland , wanneer 'er eenige goederen ten algemeenen nutte verkogt moesten worden, dezelve wel duiddyk van de Geestelyke Goederen hebben onderfcheiden. (£) En dat dit het beftendig begrip van Nederlands Hooge Machten gebleven is, blykt, wyl nog ten huidigen dage, Geestelyke Geftichten buiten Nederland, inkomften uit die Geestelyke Goederen trekken , gelyk de Abdye van St. Geertruid te Leuven , die van Everbode, Nievelle, St. Bernard, en andere.
Hier uit vervalt dus geheel, het geen fommigen, fchoon zonder eenig bewys , thans ftaande houden , dat naamlyk, die Geestelyke Goederen als Nationale en door overwinning gekregen goederen van de Gereformeerde Kerk in Nederland niet hebben mogen gegeven worden; en derhalven nu by de Revolutie in dat Gemeenebest, aan die Kerk moeten worden afgenomen. Daar toch de twee onderftellingen op welke deze meening tornt, als geheel erroneus zyn aangewezen, volgt van zelve , dat het Gebouw op die gronden opgetimmerd, gantfchelyk in ltukken valt.
Doch of dit niet genoeg was, zal, zonder zelfs
eenig-
(a) Zie de Ordonnantie van Hun Hoogmog. den ïi Junii 1630.
(i) Zie ■ de ordre nopens de regeertog der Kerken Goederen vaa den 2den Maart 1377-



C 3* 3
eenigzins te treden in een onderzoek van het begin, zei en oogmerk, uit, en met welke men deze Helling thans wil doordringen, het volgende genoegzaam doen zien, höe verkeerd dezelve zy, want:
Men ftelle zelfs ; waar van het tegengeftelde bewezen is, die Geeftelyke Goederen zyn Nationale Goederen geweest, en zy zyn alle door het recht van overwinning verkregen: Dan noch, was 'er niets ongegronds, niets onbetaamlyks in geweest, dat door de Overheden van Nederland, een gedeelte van dezelve aan de Gereformeerde Kerk gegeven zyn, want het Godlyk voorbeeld onder de Ifraëlitifche Volkftaat, billykt eene zodanige handeling : alle de Goederen Welke de Ifraëliten in Canaan bezaten, waren door overwinning verkregen goederen, en God gelaste uitdruklyk , dat byzondere Steden , Tienden van alles, en andere inkomften uit die goederen, aan de Dienaars van het Heiligdom gegeven, en voor dezelve beftendig afgezonderd moesten blyven.
Men zegge niet, dit had wel plaats onder het Oude Testament, en in eene ftaötsgefteldheid, waar in maar ecnerlei GödSdienft gevonden iverd, en daar van kan niet geredeneerd worden, tot het Nieuwe Testament, noch tot andere Staatsgefteldhedeu , noch tot Nederland in het byzonder,' want;
Vooreerst, de Heilige Opperheer kan nooit iets geboden hebben , het geen onbetamend was, en dat eens in zich zei ven goed is, blyft altyd goed.
Ten anderen , dezelve reden welke 'er was voor die Goddelyke verordening omtrend de Kerkdienaren,
is



( 33 )
is door alle tydêrt volkomen dezelve . daarom fnoest en moet voor derzelver beftaan gezorgd worden, wyl zy door hunne Ambtsverrichtingen buiten ftaat zyn, door tydelyke beroepen, voor zich zeiven en den hunnen , het noodig onderhoud te verkrygen , en zy ook van hunne Geestelyke bezigheden niet moeten worden afgetrokken, of in dezelve verhinderd door Waereldfche beQommeringen.
'Er was ten derde, maar eene Nationale Kerk, maar eene Godsdienst der Ifraëliten , doch 'er woonden ook meufchen* welken dien Godsdienst niet omheisden, onder Lraël* en zo was het met. Nederland, ten tyde, in welke een gedeelte der Geestelyke Goederen, door.'sLands Overheden aan de Gereformeerde Kerk gegeven is, toen was, fchoon 'er ook an.dere Geloofsgenootfchappen gevonden werden, de Gereformeerde Kerk, de Nationale Kerk geworden .5 óf gelyk de Staaten zich uitdrukken 00 by publicque authoriteit aangenomen.
Het is ook verkeerd te zeggen , dat die Verordening wel tot het Oude maar niet tot het Nieuwe Tettament kan betreklyk gemaakt worden, want integendeel de Apostel Paulus betoogt het, als een plicht der Christenen, om voor het onderhoud hunner Opzieneren te zorgen; en verklaart, dat de Heer geordonneerd heeft, den genen die het Euangelium verkondigen, dat zy van het Euangelie leven, 1 Corin,-
the m
Den 6 April 16Ü. en 4 Mey 1Ö27.
C



C 34 )
the IX: en hy geeft het als een algemeene verplichting op , Galat. VI. die ónderwezen word in het Woord, deele mede van alle Goederen, den genen die onderwyst.
Men fta zelfs toe , alle die Geestelyke Goederen zyn door overwinning verkregen , het geen nogthans yder eenigzins kundigen weet, dat onwaar is, dan nog, volgens het geadopteerd Concept, dat de Souvetein , daal- door eigenaar van dezelve , of gelyk zommigen bepaalder fpreken, van de Publicque Gebouwen geworden is, heeft die Souverain rtiagt gehad , dezelve aan de Gereformeerde 'Kerk te geven , én aan die Publicque Gebouwen, waren genóegzaairt allé de Geeftelyke Goederen geacrocheerd, zo dat dit meerdere bepaling ook in dezen niets afdoet.
Nog eens, rzo de overwinning regt gaf op die Geeftelyke Goéderen, dan kwamen dezelven den Gereformeerden van zélve toe , -w-arit dezen 'Warén hêt> niet alleen door welken -Bè vïy wording van Nederland, voornaamlyk verkregen is, welke vochten-, 'om de vrye oefièning van hunnen Godsdienst-, Welke heh niet alléén geweigerd werd , maar om welke zy ook zware vérvö-lgingén móesten'uitftaan , 'té'erlangen, Qa)
Het is '\vel wüw , dat ook de Roomschgezinde 'Nederlanders, na van liet óndra'aglyk Juk ■ dér Spanjaarden ontheven te worden, tegen de Natie geft'reden hebben, 'doch dit was niét, om-den vryen Gódsdienst-; deze werd hen door den Koning van Spanje
niet
(a) Vergelyk van MeTeren se deftl, bl. 315, 316.



C 3* )
niet betwist, dezen wilde Hy in de Nederlanden alleen onderhouden hebben, dit was een vereischte van dien Koning, op welks toeftemming Hy alleen de Nederlanden in den Franfchert Vredehandel wilde begrepen hebben , 00 en zelfs in het Jaar 1608. hadden de Afgezanten van dien Koning last, om de onderhandelingen tot Vrede aftebreken, indien de Kerken in alle de plaatfen der Vereenigde Nederlanden niet aan de Roomschgezinden werden ingeruimd. (?) Ja die Roomschgezinde Ingezetenen, fchoon met de Gereformeerden tegen de Spanjaards ftrydende, bleven Vyanden van den Gereformeerden Godsdiertt, het voorgevallene te Amfteldam, zal alleen genoeg zyn om dit te bewyzeh: daar werd het Huisvesten van een Predikant op pcene van de Galg verboden, en hondert ponden belooft, aan dien dieeenen Predikant levend of dood leverde aan den Officier van Öie Stad: en zelfs verbrak men het Contract by de Capitulatie dier Stad, in 1578. volgens 't welk de Gereformeerden buiten de Stad prediken , en binnen dezelve, op eene ongeweide plaats, hunne dooden mogten begraven. (O
Zy ftreden echter tegen de Spanjaarden, wyl dezelve op eene vreezelyke wyze woedden tegen Room-
fchen
Ca) In het Jaar 1598. van Met er en 7e deel bl. 46. (&) Dezelve Schryver, 9 deel bl. 400. (e) Dezelve 3 deel bl. 104.
C 3



C 36 )
fchen en. Onroomfchen, dit was wegens het invoeren van de Inquifitie, en de gedurige eisfchen en invorderingen van ondraaglyke belastingen.
Ook waren het de Gereformeerden , welken-in het jaar 1578 aan 'sLands Overheid vertoonden , dat zy de eerfie waren geweest, welke de wapenen tegen de dwingelandy hadden opgenomen , en de Staten erkenden j dat alle de kragt, die men in het Leger had, van hunne zyde kwam. (a) en van Meteren fchryft , dewyl de Hervormde de yverigfte waren, tot de vryheid en welzyn des Vaderlands, wyl zy door de vervolginge der Spanjaarden om den Godsdienst aan eikanderen vast gehegt waren , hebben de Staten, op dezelven hun meesten grond gemaakt; en wederom, men moest zieh betrouwen open behelpen-met Krygsvolk van Holland en Zeeland, en ander volk van den Gereformeerden Godsdienst, omdat men dagelyks veel ontrouw onder de anderen bevond. (£)
Wilde men zeggen, dat even om dezelve redenen, om welke de Roomschgezinde Nederlanders zich tegen de Spanjaards verzet hebben , ook de Gereformeerden , zich tegen hen fielden: dit is in zo ver waar, doch 't was niet daarom alleen, maar ook , en voornamelyk, om den Godsdienst; [dit hebben de Staten openlyk verklaard, onder anderen, in derzelver deliberatieu , of het beter was, met den Koning
van
(a) De Groot, NedcrI. Jaarboeken; bl. 6u
(b) 5 Deel, bl. 315, 310. 3e deel bi. 123.



( 37 )
van Spanjen, of met den Hertog van Anjou, over den Vrede te handelen, daar zy zeggen, dat de oeifénine van den Gereformeerden Godsdienst, een der voornaamfte punten was, daar men tot nog toe met de wapenen in handen, naar gewagt had. OO £ het jaar 1587. weigerden de Staten ronduit, zich in onderhandeling van Vrede met den Koning van Spanjen in te laten, wyl het zoude fchynen, als of zy wanhoopten in het handhouden van den Gereformeerden Godsdienst, en fommigen agterdenken van afval van den Godsdienst zouden hebben: men zie ook de Refolutie van 1651. ter maintinering van dien Gereformeerden Godsdienst, (b)
Ook hebben Nederlands Hooge Magten, in het geven van die goederen, of liever een gedeelte van dezelven, aan de Kerk, alzins betamend, en overeenkomende met den aart dier goederen, gehandeld; want zy hebben dezelven laten blyven , Geeftelyke Goederen, gelyk zy waren, behoudende dus heilig het oogmerk der Donateuren en Testateuren, welken dezelven tot dat einde gegeven hadden, en welker Uitdrukkelyke wil was, dat dezelve Geestelyke Goed* ren zouden blyven, tegen welk ontegenzeglyk oogmerk , men zonder de uiterfte onrechtvaardigheid te begaan, niet konde handelen. En die goederen, Geestelyke Goederen blyvende,
kon-
(a) v4n Muteren, 3e deel bl. 362.
(b) Li Clerc, 2e deel bk $28 verv.
C 3



C 3» )
konden niet anders dan aan de Gereformeerde Kerk worden toegevoegd, want dezelve was ter dier tyd de Nationale, de eenige door 'sLands Overigheid erkende Kerk van Nederland geworden.
En die Nationale Kerk, konde zonder het genot van het gedeelte dier Geestelyke Goederen aan Haar toegewezen, niet beftaan ; zy had geene genoegzame Kerken om den Godsdienst in het openbaar te oeftenen, en geene inkomften voor de Kerkbedienden , en zy konde zich nog de eene nog de andere, uit Haare, dat is Harer Ledematen middelen aanfchaffen , en ondertusfchen moest die voor 'sLands Godsdienst verklaarde Gereformeerde Godsdienst, gemaintineerd en bezorgd worden, gelyk Hun Hoog Mogenden in den Biddagsbrief van den 9 Mey 1607. openlyk declareerden, dat daar heen ftrekten hunne deliberatien over het beftand. Hadden 'sLands Gereformeerde Overheden, aan de Hervormden, dat is, de Ingezetenen welke met hen denzelven Godsdienst beleden, gene genoegzame Gebouwen in welke de openlyke Eerdienst aan het Opperwezen verricht kon worden, toegevoegd, dan hadden zy veel minder gedaan, dan de Roomschgezinde Regenten in de aan Spanjen onderworpen Belgifche Provintien, welke de billykheid erkenden , om aan Godsdienftige Genootfchappen , fchoon van hen verfchillende, wanneer men dezelve toeliet, den Godsdienst op hunne wyze te verrichten, ook toetelaten, dat zy daartoe gefchikte middelen erlangden, gelyk daarom, reeds in 't Jaar 1560". te Antwerpen, en naderhand op meer plaatfen in het
nu,



C 39 )
nu genoemd eigenlyk Braband, verfcheiden Gebouwen aan de Gereformeerden en Lutherfchen zyn gegeven, of vergund, dat die , voor en door hen gebouwd werden. f>j ^ ■ ^ O 'En op dezelve wyze, hebben Neerlands Overheden gehandeld, met de Roomschgazinde Ingezetenen, welker Godsdienst men niet openlyk als die der Natie erkennen konde, maar echter billyk toeliet, fchoon by den Ryksvrede werd vastgefteld, dat geene Stad gehouden was, een Godsdisnst, ftrydig tegen dien van hunne Stad toetelaten , gelyk die van Keulen op dat Fundament in i6<o. weigerden, den Hervormden Godsdienst in hunne Stad te dulden,
Integendeel men Het in Nederland toe, dat die van den Roomfchen Godsdienst, hunne eigen, fchoon met openlyke en met Torens verfierde Kerkgebouwen hadden, men zorgde dat hunne Geestelyken , uit de Geestelyke Goederen genoegzame inkomften hadden, daar het by Refolutie van 2 Maart 1575. reeds was vastgcfteld, dat het geen na de timmeragie, en reparatie der Kerken en Kerkhuizen, uit de verkogte Meubilen en Sieraden der Kerkgebouwen overbleef, zo wel befteed moest worden ter ahmentatie der Pastoren , Commandeuren, Canunnikken, Vicarisfen , Memorien, en getyde Heeren, als der Predikanten
fa) Van Mkt«U«, 3. «teel W- 375 . en & heeft na de Religionsvrede ia J578. in meerdere uitbreiding plaats gehad.
C 4



C 40 )
öl Kerkendienaren; Hun Hoog-Mogenden verklaarden in 1598. vryheid van Confcientie te laten, en oogluiking der Roomschgezinden, onder befcherming der Wet, en genoegzaam onderhoud der Geertelyken hun leven lang, en, als men de pacificatie van Gent en derzelver vernieuwde afkondiging; het eeuwig €dift; de nadere vereem'ging der Staten te Brusfel; de Staatsrefolutien van dat Jaar 1577, en de fmeekfchriften der Gereformeerden aan de Generale Staten eh den Aartshertog Mathias, inziet, dan ontdekt men, dat de Roomschgezinden genoegzaam alle vryheden en voorrechten zouden genoten hebben, welke de Gereformeerden bezaten , indien zy door hunne on-? trouw aan de Republiek, dezelve niet waren kwyt geworden. Want 'er was, niet alleen reeds ten jate 1572. in Holland vastgefteld, dat beide Gezindheden (Roomfche en Gereformeerden) in Kerken en Kapellen, zo als de Overheid dat fchikte, vrye Godsdienstoeffening hebben zoude, zonder dat 'er aan iemand belet of hinder of moejenis zou gedaan worden. («) maar ook in IJ77. fchreven de Staten Generaal aan Don Jan, dat de Roomfche Catholyke Godsdienst, zedert de pacificatie van Gent, met meer vurigheid en yver, dan ooit te voren geoeffend was, zo"wel in ProcesOen Generaal als anders , zo dat de Nuntius van den Paus, had verklaard, goed genoegen te hebben, gelyk ook deden, de Bisfchop van Luik, en des Keizers Afgezanten; en dezelve Staten fchreven
(a) Zie Bob, 1 deel bl4 389.



C 4* )
ven aan den Koning van Spanjen , niet anders te begeren dan te blyven by den ouden Catholyken Godsdienftig CO en wat de goederen aan de Roomfche Geestelyken buiten den omtrek van het Bataafs Gemeenebcst betreft; over dezelve was by het Tractaat van Munfter vastgefteld Art. 43. dat de goederen afhangelyk van Kerken, Beneficiën en Collegien, ftaande onder de gehoorzaamheid van den Koning van Spanjen, welke nog voor het maken van dat Traftaat, niet waren verkogt, aan dezelve zouden worden weêrgegeven , en dat zy in Hare Bezittingen weder,zouden treden, uit eigener gezag , om dezelve ® genieten, maar, dat van die goederen welke voor dien tyd waren verkogt, of door de Staten van eenige Provintien in betaling gegeven waren, de renten van derzelver waarde, aan Haar zouden worden betaald, alle jaren tegen den penning zestien door de Provintie die dezelve verkogt, of die goederen in betaling gegeven had; CO
Eu gelyk de Roomschgezinde Vorften, altyd aandrongen op het bewaren van de Geestelyke Goederen in de Nederlanden, ten behoeve van de Roomschgezinde Geeftelykheid, CO zo zouden ook de Room-
(«) Van Meteren, 5 deel, N« 27, 28, 32» 34* (fe) Wagenaar. ideelbl. 466. Le Clerc, 2 deel
bl. 479. Zie ook het zelve art. 20. van de voorwaarden
in het twaalfjarig beftand.
- (0 Men zie onder anderen de voorwaarden, welke C 5 Se'



( 4» )
fche Catholyken in Nederland, dezelve, en uitnömende voorrechten, boven die welke zy nog genieten, en welke zeer verre te boven gaan, de Privilegiën welke aan den Hervormden , in die Landen , waar de Roomfche Godsdienst dp Nationale is, behouden hebben , indien de Staten niet genoodzaakt geworden waren , hen dezelve te ontnemen, waar van de oorzaak was, wyl het bleek, dat die Ingezetenen, aan den Staat ontrouw, en den Koning van Spanje gettouw waren , deels uit een verkeerd begrepen Godsdienftigen yver, deels door aanzetting van derzelver Geestelyken ; het geen men zelfs ontdekte in de drie Geestelyke Afgezanten der Staten tot den Vredehandel te Keulen, ten jare 1579. daar toe bewogen door Laurens Heymans, Pastoor van St. Andries Kerk te Antwerpen, welke den Koning van Spanjen een raad gaven, om daar door met der tyd den Gereformeerden Godsdienst geheel t'onder te brengen (</) de Priesters maakten meer werk, van hun eed aan dpn Paus, dan van dien aan het Land, en zogten het Land in de hand van den Vyand te
leve-
gevorderd werden tot het maken van het befiand in i6o8- en art. 18. van het Travaat y$n Barrière in 1715. bebalven 't geen reeds gemeld is hier boven bl. 35. aantek. a en b.
{i) Verfcheide andere blyken dan het nu genoemde vindt men by van Meteren, 3 deel bl. 104, 105, 181, aa-9, 491, 406. 4 deel bl, 154. en het in den lexc voorkomend geval, 3 deel bl. 282 en 300.



( 43 )
leveren , en der Onderdanen lyf en goed te verraden, 00 en het geen te Groningen, Zwolle, Steenwyk, Hattem, Bergen op Zoom, Nymegen, Doesburg en later te Maftrjcht is voorgevallen, toont ontegcnfpreeklyk , dat de Roomschgezinde Geeftelyken zelve, en door hen, die zy daar toe bewogen, verraders van het Land waren; <bj en, dat zy Vrienden van Spanje waren, en voor de Vyanden van de Republiek baden, erkenden zelfs de Franfche Ambasfadcurs, in het jaar 1644.
Hoe konden dan de Overheden van Nederland, die Geeftelyke Goederen welken dit Kerkgenootfchap te voren had, aan het zelve, nevens andere tot daar toe genoten voorrechten, laten behouden? 'Er waren Steden, welken dit nog lang uithielden, te Utrecht, en Haarlem voornaamlyk, behield men den Roomlehen Godsdienst even als den Gereformeerden; maar, het gedrag der Geestelyken van die Roomschgezinden, omtrend den Vyand, was oorzaak, dat daarin verandering gemaakt werd, CO gdyk het wegjagen der Roomfche Geestelykheid uit Amfteldam, het ge-
volg
Verantwoording van Prins Willem den Eerflen, fcy Branb, 1 deel bl. 54°*
Q,) Zie Wagenaar, 7 deel bl. 325, 339 , 357, 3co, 3Ó1. en 8 deel bl. 72. nevens van Meteren 4 deel bl. 238. en wegens. Maftricht Le Clerc 2 deel bl. 36Ö.
(c) Van Meteren , 3 d-el bI« lo6«



C 44 )
volg was van hun gedrag omtrend het fchenden der Capitulatie, ten voordeele der Hervormden, (a) Ook hebben die Ingezetenen van Nederland, geene redenen om over harde handelingen wegens hunnen Godsdienst te klagen, dit erkennen zelfs vele weldenkende Roomfche Geestelyken: het is waar, 'er zyn, wegens de beroeringen en blyken van ongenegenheid jegens den Staat van Nederland, na en by deszdfs vrywording, ftrenge Placaten tegen hen uitgegeven , maar die zyn niet ilreng uirgevoerd: 't is waar de Jefuiten en Munnikken zyn uitgebannen , doch de Hoge Overigheid gaf 'er de reden openlyk voor, zeggende: dat de Jefuiten en Munnikken, den Staat geen goed hart toedragen , alleen van hunne Klooster Overften afhongen, en 'sjaarlyks veel geld uit het Land fleepten, en NB. dat hunne verbanning gefchiede, terwyl de ingeboren Priesters hier te Lande, hun daar roe zelfs verzogt liadden, (*) en in dezen gebruikten zelfs die Overheden zo dra zy konden , moderatie niet alleen, maar ook herflelling; want, wanneer zy ten jare 1665 gelasten moesten, de Jefuiten en hunne Studenten, uit Emmerik te doen delogeren, heften zy reeds in het volgend jaar dit gebod weer ?P- (.0
En.j,
(«) Aldaar bl. lo.{.
(fc) Wagenaar , 15 deel bl. 380".
(c) Aitzema zaken van Staat en Oorlog, n deel 2 (tuk, bl. 1350. 12 deel bi. 2;i.



C 45 )
Èn, de behandeling omtrend de belyders van'dien Godsdienst zoude ftrenger moeten geweest zyn , had, men dezelve willen inrigten naar derzelver gedragingen} want, nog in den jare iöu. bleek het, dat de Roomschgezinden in Gelderland, het met de Spaanfchen hielden, CO en in het jaar 1673. begeerden zy aldaar, dat de Prins van Condé, hen de Kerken der Gereformeerden zoude overleveren, CO daar de Staten integendeel, daar, waar de Roomschgezinden het recht van den openbaren Eerdienst hadden, uit krast van de halve Qnzydige Magiftrature, dat recht b vol-
09 Le Clrrc, 2 deel BI. 22?. (ij Dezelve , 3 deel bl. 469. het is buiten het doel Tan déze Proeve verder te handelen over het geen doot en aan de Roomschgezinde Ihwóoners van Nederland van tyd tot tyd gebeurd is • anders zoude men een geheel Register van verdrukkingen, welke de Her, vormden door die , voor hunnen Godsdienst verkeerd ingenomen Roomfchen geleden hebban , kunnen opgeven, en van de hardigheden hen door de Gereformeerden aangedaan , zeggen met • A 1 t z e m a 14 deel, bl 1021. IS deel bl. 5*7- «et waren retorfien, wegens dé mishandelingen, welke zy den Gereformeerden hadden doen lyden, en als men nagaat, hoe onhandig het Gemeen is, wanneer het zich wreken wil. heeft men red-n, om met dankzegging de Goddelyke beftiennge te erkennen, dat de woede wederzyds niet verder heeft kunnen gaan L daar toch die mishandelingen door het forta foort van Inwoor.ers , meest al zyn uitgevoerd; • en



C 4« )
volkomen ongefchonden lieten, fchoon door overwitffiing meester geworden zynde. (a)
Ook kan niemand ontkennen dat Nederlands Overheden, ongekrenkt vryheid van geweten gelaten hebben aan alle Ingezetenen zonder onderftheid , welke Godsdienftige begrippen, hoe zeer van die der Gereformeerden verfchelende, zy waren toegedaan , mits dezelve niet ftreden tegen het welzyn van den Burgerftaat, en dus voor alle die gezindheden, die vryheid gaven, om wélke voor dén 'Hervormden te verkrygen , zo lang geftrèden, zo veel geleden was;
En dat, om voorttegaan, de Hooge Machten van Nederland, in het geven van een gedeelte der Geestelyke goederen, aan de Gereformeerde, toen de Na'tionale Kerk, niets ongehoords gedaan hebben, blykt hier uit* Keizer Juftinianus gaf de goederen aan de Kerken der Arrianen toegevveid, aan de Rechtzinnige Kerk, Q) gelyk Hy, het geen tót de Offerhanden
der
en dat de Hervormden, toen zy meester?waren gewórden, zig niet meer gewroken hebben, maar ook, men fielt de mishandelingen den Roomschgezinden aange» daan, vaak verkeerd op rekening der Gereformeerden, daar onder dien naam , zulke welke in hun Kart dien Godsdienst niet omhelsden , aan dezelve fchuldig waren , gelyk onder anderen in het geval van Imbyza met den zynen , blykbaar is.
(«) Men zie de Capitulatie by het overgaan van Maftricht in i6j2. by Le Clerc, 2 deel bl, 318; (b) In Africa, naamlyk Novell 37.



C +7 )
der Heidenen behoorde, in 'sLands Schatkist bragt, („) en dat nader koomt, na de Reformatie , gaf Mauritz Hertog van Saxen, in verfcheiden ftreken van Duitsland en Zwitzerland, de Overheden de Kerkgoederen aart de Munnikken en andere Roomschgezinde Genootfchappenhebbende toebehoord, aan de Dienaren van het Euangelie, de Profesforen, en tot andere heilige gebruiken. (b~) en wanneer Keizer Ferdinand de Tweede, in het jaar i6a9. de Kerkelyke goederenvolgens het verdrag van Paffau, aan de Proteftanten gegeven, te rug eischte, en met geweld nemen wilde, ontftond daar uit de verdedigende Oorlog der geconfedereerde Proteftantfche Vorften tegen dien Keizer, onder het geleide van Gultaav Adolf, Koning van Zweden.
Maar, men zal lieden vinden, welke aandringen, die Geestelyke goederen, zyn gegeven aan de Roomfche Kerk, of aan de Geestelyken tot die Kerk behoorende, derhalven mogten zy nooit., in een van die Kerkverfchelend Geloofsgenootfchappen gegeven wor-
^Doch, wanneer men deze zaak nader indenkt, vervalt deze tegenwerping, want:
Voor eerst, die .goederen zyn gefchonken aan die Kerk, of de Bedienaars vari die Kerk, welke in -den tyd van die giften, de Nationale Kerk was , en zy moesten derhalven, zoude men voldoen aan de intentie
(«) L. 5 'C de Pagan. Sacrif.
(b) Sleic^S-u»,'^- rS- PaS-*4*7. 4*3.



C 48 Ji
tie dei- Donateurs en Testateurs, eigen blyverï aan' de Nationale Kerk, gelyk 2y in Nederland gebleven zyn toen zy aan de Gereformeerde Kerk zyn overgebragt, want, deze was toen' de Nationale Kerk.
Ten anderen ; 'er waren reeds Geestelyke goederen,, in tyden, ouder dan die, in welke de Kerk, eene Roomfche Kerk , by onderfcheiding' van; de nü onder andere benamingen bekende Kerken of Kerkgenootfchappen, genoemd is en genoemd konde worden ; derhalven zyri die goederen niet gegeven aan de Roomfche Kerk, als zodanig, dat is* aangemerkt"" als eene afzouderlyke Kerk.
Daar beneven , in opzigt tot de in latere tyden,vermaakte en gefchonken goederen, of aan eigenlyk gezegde Kerken , of aan Abdyen, Kloosters criz is de algcmeene uitdrukking by die vermakingen en gifren, niet aan de Roomfche, maaT aan de Catholieké Kerk, en ter Eere Gods.
Nu is bekend, dat Catholyke Kerk beteekent, de algemeene :Christelyke Kerk, en van dezelve zal men zeker de Gereformeerde Kerk hoe laag men ook over Haar mogt denken, niet kunnen uitlluiten, zy erkent ook even fterk als de Roomfche Kerk , die grontwaarheden, welke de Christenleer uitmaken, en houdt dezelve volkomen vast: de Staten van Holland ver. klaarden dus te regt, op de Vredehandeling te Breda , dat zy zich aan het Catholyk Geloof hielden, én alleen de grove misbruiken verworpen hadden, om Gode en den Koning elk het zyne te geven. 00
En
(a) Zie Wacenaae 7 deel bl. 37, 38.



C 49 )
En op dezelve wyze kan men geenzüw zeggen 3 dat door liet geven van die goederen aan de Gereformeerde Kerk, niet voldaan zy aan het oogmerk* om dezelve te doen dienen, ter Eere Gods ; want daar toe heeft die Kerk dezelven tot hier toe gebruikt.
Men zoude intusfchen de Roomfche Kerk ongelyk hebben aangedaan, ja mishandeld; indien men by de verandering van de Staatsgefteltheid in Nederland , dezelve van derzelver Godsdienstoeffenuig beroofd, indien men Haar niet gelaten had, het geen tot üitoeffening van dezelve noodig was; maar dit is niet gefcbied, de vryheid van Confcientie en hun eerdienst zyn behouden gebleven: - wy zagen reeds, dat by herhaling , refólutien tot het noodig onderhoud va» hare Geestelyken genomen zyn , gelyk ook alles wat door erfmakingen en giften, aan de Roomfchen Armen en Weezen gegeven is, aan dezelve is gelaten , 00 gelyk het geen nog aan dezelve gefchonken word, ougefchonden voor dezelven blyft bewaard; en die de getteldheid van die Kerk kent, weet, dat het gemis der te voren door Haar genoten Geestelyke goederen, geen nadeel aan derzelver Geestelykheid toebrengt; welke oók gewis Hare inkomften, met die der Proteftantfche Kerkendienaars niet gaarne gelyk zoude ftellen. Zou mén zeggen , door het verwerpen van die
zoge-
(a) Voorname Refólutien aaaromtrend , zyn genomes 24 February 15 Maart en 11 July i??9- en 15 Deoemb.'
I73I. TJ



C 50 )
zogenoemde dwalingen der Roomfche Kerk, is échter de Gereformeerde Kerk, eene geheel andere Kerk geworden; en hoe kan dan het doel van vcrfcheiden giften , aan Altaren , en byzondere Kerkplechtigheden , door die goederen aan de Gereformeerde Kerk te geven, zyn bewaard gebleven.
Dan is dit antwoord zeer gegrond : het verwerpen van dwalingen , en het verbeteren , ja wegnemen, Van fommigé byzondere' Ca?remonien , maakt geenzins eene affcheiding van de Catholyke Kerk, anders zouden de Roomschgezinden, zich niet alleen van de Algemeene Christe.'yke, maar ook van hunne byzondere Kerk afgefcheiden hebben , want het is uit het geen de Cardinaal Bellarminus (a) gefchreven, eft Paus Adrianus de. Zesde gezegd heeft , omtrend den toeftand hunner Kerke , zeer duidclyk , dat zy op Verbetering van vele misflagen in dezelve , ernftig aangedrongen hebben; en het oordeel van Roomfche Kerkvergaderingen over de noodzaaklykheid van Reformatie in hunne Kerk, is uit de Kerkelyke gefchiedenisfen bekend, en door verftheiden Schryvers beTvezeu; en zy die de Schriften van den vermaarden Bosfuë't en andere kundige Roomschgezinde Schryvers gelezen hebben, weten, dat zy zelfs verfcherden Ge3oofsftukken geheel anders voordragen, dan in vorige
tyden,
(0) Opp. Tom. 6 Col. 196. ed. Coion. 1517. en het 2eggen van Paus Adrianus , zie men by van Heuskn Kerk. .Hut. en Oudh. der 7 Vereen. Prov. 2 deel bl. 129.



tyden , eh zelf tevens erkennen de bygèlovigheid" vki deze en gene byzondere Ceremoniën.
En wat iri 't byzonder de giften aan de Altaren betreft; deze behoorden tot de giften aan de Kerken, én volgden derhalven het zelve Ibt, dat de Kerkgoederen te beurte viel.
Maar! waarom dan alles aan de Gereformeerde Kerk gegeven, waarom den Roomschgezinden niet een gedeelte gelaten?
Op deze vrage kan ïn 't gemeen geantwoord worden, by de eerfte fchikkinge over de Geestelyke goederén, was een gedeelte aan de Roomfche Kerk eh derzelver Geèstelykheid, gelyk ook iri verfcheide plaatfen hun openbaren Eerdienst, gebleven, waar van de bëwyzen reeds gegeven zyn , met aanwyzing van de Staatsrefolutien daaromtrend; en hadden de Rooriifchè Geestelyken , zich omtrend den ftaat bëtamend gedragen , waar van het tegengeftelde is aangeftipt, waren zy met die fchikking të vrede geweest, zy zouden géhouden hebben, het geen zy naderhand moesten misfehen. (a)
En, in het byzonder dient op deze vrage tot antwoord : dat dezelve uit onkunde gedaan wprd; en dat elk die 'ér iéts van weet, volkomen bewust is*
dat
(a) Van Reid, N. Oorl. bl. 34. 35- fchryfï, (fc,
hardnekkigheid der Catbilyken cm alles te behouden, heeft hen alles doen verliezen, dit laatste is echter te ti&k uitgedrukt , gelyk reeds bewezen is.



C 52 )
dat maar een gedeelte van die goederen aan de Gereformeerde Kerk is toegevoegd: om daar van iets ten bewyze te noemen , zal het volgende genoeg zyn.
Vooreerst, dat ook Geestelyke Corporatien der Roomschgezinden buiten ons Land, uit dezelve nog hunne inkomsten hebben , is reeds te voren aangewezen.
'Er worden, ten anderen, verfcheiden Prebenden en Beneficiën, uit die goederen , zelfs aan Waereldlyke Perfoonen betaald.
Ten derde, dat ook Canunnikaten en Commanderien , fchoon uit Waereldlyke Perfoonen van onderfcheiden Geloofsbelydenis beflaande , uit Geestelyke tienden , en andere Geestelyke fondfen , hunne inkomflcn hebben, is over bekend, (a)
Gelyk ook ten vierde, dat verfcheide tienden, domeingoederen geworden zyn.
Daar beneven, zyn penningen geprovcnieerd uit gedemolicerde Kerken, gebruikt voor- den Armen, en de materialen tot fortificatie van Naarden. (b~)
En
(a) Hoe veel daar over, vooral met de Ridders van Maltha, te doen geweest is; wat Vrankryk daaromtrend aangedrongen ; wat Holland daaromtrend aangeboden heeft ; en wat andere Provintien daaromtrend gedaan hebben, zie men byLE Clerc 2 deel bl. 4S9. 3 d. bl. 55, 68, 69, 99, ioo, a8r.
(b) Zie F.efoltuie van 4 Juny 1581. veel gefchikter
ze-



( 53 )
En volgens Refolutie der Staten van Holland en Westfriesland (c) zyn alle Conventen en Kloosters, Edifieien, Grondplaatftn, Erven , en Eigendommen yan dien, binnen de Steden , tot derzelver behoeft, gebruik en profyte, in eigendom gegeven, om te emplojeren tot haren beste. Ook fpreken diezelve Staten <d) van goederen tot den Keukendienst fpefterende, binnen de Steden en Vlekken, vergund tot de Fabrieken en andere noodzaaklyke behoeften.
Men bedriegt zich onder anderen ook zeer, wanneer men zegt, dat alle de overige Geestelyke goederen aan de Gereformeerde Leeraars worden toebedeeld , want, behalven het geen van dezelve afgaat, voor de Rentmeesters welke dezelve adminiftreren , en Voor de mindere Kerkbedienden , gelyk ook voor de Schoolmeesters; zo zyn 'er Steden, in welke de Predikanten , byzondere Stads Traftementen hebben, over welke:3daarom ook aan die Steden de dispofitie over dezelve toekoomf , waar van ook de.Magiftraten wel gebruik gemaakt hebben. (V)
.... ■ i ' -Er
zeker, dan dat in 't Jaar 1566 op meer dan eene plaag, de Kerken der Hervormden werden afgebroken, en yan het hout derzelver Galgen gemaakt zyn, zie van Me. teren 1 deel bl. 405, 406.
(c) Refolutie van 23 Mey 1577*
(d) Order op de betaling der Predikanten van den 2$ November 1574.
(c) Waar van een merkwaardig voorbeeld geweest is D 3 te



C r?4 3
Er zyn Tradtementen, verordend, ten deele, uit de inkomften der Pastoriën , ten 'deele uit' een omflag over de mergentalen. O)
Sommige bezoldingen'der Leeraars, wqrden gevonden uit penningen, te voren door byzondere Perfoor nen, zo wél Waereldlyke als Geestelyke Perfoonen getrokken ; en waaromtrend yerfcheiden nadere bepalingen gemaakt zyn. (fc)
'Er zyn plaatfen , in welke die bezoldingen voldaan worden, het zy geheel, het zy ten, deele, door hen» die het jus patronatus over dezelve of de aanftellipg der Leeraers bezitten. Qi)
¥?
|e Gouda in 1665. en dat 'er nog Leeraars zyn, weU ker geheele inkomften, door de Steden betaald worden, welke ook daarom Stad» Predikanten genoemd worden, ja door de Stedelyke Overheid beroepen. of aangefteld worden, is bekend: zie ook de. erkentenis daaromtrend vaq n Juny 1734.'
00 Zie Refolutie van 10 January 1577. terwyl fommlge Kerkengoederen verkogt zynde, derzelver provenu, of geheel ter opbouwirig van een Kerkgevaarte of ten deele ter onderhoud van Kerk en Toren, ten deele •toor het Predikants Traflement, gefchikt iS. Refólutien Van 18 April 1622. en 17 Noverab. 1719.
(t) In verfcheiden Rufolutien van 5 Sept. 1578. en agtervoJgens tot in het Jaar 1597.
(rt Zie het Reglement van ao Dep. 1625. vergel, f lacaat van 12 Decemb. 165$, *•



C 55 )
'Er zyn Tractementen, verordend uit Abdyen buiten ons Land: f» ook zyn 'er eenige weinige, daar tpe in ftaat zynde Gemeenten , welke Hare eigen Leeraren falariëeren.
En tevens zulke bezoldingen welke gevonden worden, uit het gene daartoe in deze en gene byzondere plaatfen gefphikt is. (^)
Doch, 'er zyn ook, en wel voor ver het grootfte gedeelte, Traaementen der Leeraars, welken uit de eigenlyk gezegde Geestelyke goederen voldaan woi>
den. . ,
En deze inkomften, zyn niet alleen , in andere Landen, CO maar ook in Nederland, altyd naauwkeurig bewaard gebleven, maar tot derzelver toerei-
(ö) Refolutie van 23 Juny 1597f» Refolutie van 13 Jan-, 1587» fc) Dit blykt voornaamlyk uit de voortellingen om. trend de beheering der Kerkelyke goederen in Duitschland, in de Jaren xS2tf. en 1537- «even» het Decreet der Euangelifche Stenden , omtrend de laatfte, gelyk ook uit het geen wy van de Roomschgezinde Vorften in dezen te voren hebben aangetekend. Echter kan hej niet ontkend worden, dat zelfs de Roomfche Geeftelyken ja de Bisfchoppen, van die goederen misbruik gemaakt hebben , waar uit de reeds te voren genoemd» fchikking over de Geeftelyke goederen , omtrend het jaar 470 geboren is, maar ook Waereldlyke Opperbesyen; Luther voegde het famen, klagende dat verfoeiden Waereldlyke Vorften , en de Paus cn Gardiqs|le>» D 4 Vk



C 5ó )
king en verzekering, zyn Heilige en fterke Staatsbefluiten genomen, by voorbeeld: dat van den 26 November 1574. dus luidende, de Staten, willende uit goede devotie eenmaal ordre ftellen, op het onderhoud va 1 de Leeraars en Bedienaars des Goddelyken Woords, daar inne vooral in behoort voorzien te worden, hebben cendragtelyk befloten en geordonneerd, dat alle de Leeraars, zo wel binnen als buiten de Steden van Holland, voortaan, jaarlyks. voor alle anderen betaalt zullen worden , uit de gereedfte inkomften van de goederen tot den Kerkendienst binnen de Steden én Vlekken haar lieder woonplaats fpefterende, of toebehoord hebbende; en zo verre bevonden word, dat de voorfchreven goederen cn inkomften , binnen elke Steden of Vlekken, niet genoegzaam zyn, tot betalinge Van dien, hebben dezelve Staten bewilligd en geaccordeerd, dat het reftant van dien uit de andere Geeftelyke goederen en inkomften gevonden zal worden, ordonnerende en bevelende voorts alle ontfangers derzelver goederen, 's jaarlyks de voornoemde Leeraars, elk in het zyne, haarluider beloofde Tractementen , en onderhoud, vooral te betalen, onder haarheder acquit. Ook zorgden de Staten in hun Pla öat van den xz Decemb. 1658 voor de nadere opgaven van alle Beneficiën, Vicareien, en Canonifèien
juris
ïelve, viermaal meer van de Kerkelyke goederen genoten, dan de Lutheranen- Zie Seckendokf, Hift der Reformatie 1 deel bl. 548. en wac Beza, Bucerus en apdtren tegen die misbruiken gefchreven hebben, weten # kenners van hunne werken,



C 57 )
juris patronatus fficfflf, opdat in het inkomen der Predikanten niet mogt te kort komen , en opdat de Leeraars voor alle anderen betaald zouden kunnen worden , gaven de Staten in 15S0. auclorifatie aan den Rentmeefter der Geeftelyke goederen, om daar toe penningen ter fomtrte van twee of drie duizend guldens te negotieeren. O)
Doch mooglyk zegt iemand: dat men by de eerfte inrichting van ons Gemeenebest, zekere fommen uit de Geeftelyke goederen , aan de Gereformeerde Leeraars had töegeftaan , zoude men hebben kunnen billyk noemen, maar dat men hen vzo veel gegeven, en het aan anderen ontnomen heeft, kan nimmer verdedigd worden.' Maar, deze bedenking is zonder eenige kragt, want:
Vooreerst, de bezoldingen der Gereformeerde Pre* dikanten zyn zo gering, dat indien zy geene andera middelen van beftaan hebben, hunne levenswyze , vooral indien zy gehuüwd zyn, en Kinderen hebben, zeer fober wezen tooet: hier van , dat reeds in 't jaar 1583. eene Refolutie genomen is , om hunne Traftemcnten te verhoogen, 't geen naderhand meerr maal herhaald is, en nogtha'ns zyn die bezoldingen tot heden toe, niet opulent geworden. Ten anderen , aan niemand is iets ontnomen , het geen hy niet zonder fchade misichen konde; want dat voor het noodig onderhoud der Pvoomschgezinde Geeftelyken van beide Sexen, in de tyden gezorgd is, blykt uit
het
(<») l)e Bonis Ecclef. tom. 8 pag. 458.



C 58 )
liet geen in deze Proeve is bewezen , en geen Gees-> telyke van dat Kerkgcnootfchap, men vrage het hem, zal klagen, over gebrek aan inkomften.
Of zegt men, laat het biljyk geweest zyn, dat in vorige tyden , de Gereformeerde Predikanten uit die Geeftelyke goederen zyn gefalarieerd , dit moet ten minsten nu ophouden, wyl Land cn Kerk thans van, eikanderen gefcheiden zyn.
Dan , zelfs onderfteld zynde, dat dit de wil. van het Bataaffche Volk zy, en dat men geen onderfcheid moet maken tusfchen iets, dat door eene daarftelling gefchiedt en tusfchen iets , dat het recht dicteerd ; dan nog, gaat die gevolgtrekking niet door, immers, die fcheiding kan het verkregen recht der Gereformeerde Leeraars niet wegnemen, en dat zy een verkregen recht hebben, zal wel niemand kunnen loochenen.
Ik zal omtrend dat recht van die Leeraars , uit vele Schryvers , alleen de woqrden van twee ver* maarde Mannen uitfchryven.
Anhorn ab Hartwiss(VO zegt, de Tractenienten moeten aan de Leeraars en Schoolmeefters, volgens recht, uit de Kerkengoederen betaald worden ; 't zy dezelve, voor de Reformatie, onder de Roomsgezinden, aan de Kerk gemaakt zyn, het zy zy eerst ha de Reformatie aan dezelve zyn gegeven, het zy zy door de Overheden , het zy door inzamelingen , of van elders verordend zyn , tot onderhoud van de. Dienaars der Kerken en Scholen.
L. VAN
(«) De Bonis, EccleX. torn 8 pag. 49S.



C 59 )
L. van Aitzma heeft: in vele plaatfen leven de Predikanten van de Pastorygoederen , die nog behouden zyn; met gelyk recht zouden zy ook mogen behouden en hebben , alle andere Geeftelyke goederen, die gefecularifeerd zyn of veraliëneerd.
De Gereformeerde Leeraars, zyn daar beneven, van den aanvang' der vorming van Nederlands Gemeencbest, in de posfesfie van dat gedeelte dm Geestplyke goederen gekomen, van welke zy nog gau'deren; welke Posfesfie, hen door 'sLands Wettige Overheden, niet alleen reeds ten jare 1574. maar ook dopr zeer dikwils herhaalde Decreten, bevestigd is, waar van wy reeds eenige genoemd hebben : en; dat men zulk eene pude, nooit betwiste, en vooral onder de Roomschgezinden zulk een fterk bewys yan wettig eigendom uitleverende posfesfie , zo maar, daadlyk, door eene penneftreek, of Decreet, volgens recht zou mogen wegnemen, is niet alleen ongehoord» maar zoude opk de deure openen tot de grootfte on» rechtvaardigheden.
Ook kan het opgmerk in de fcheiding van Land en Kerk, gewis niet zyn, om de Gereformeerde Kerk» zo niet geheel uit Nederland wegtedryven, of ten minsten zodanig af te matten, dat Hechts een gering gedeelte van dezelve overblyve \ het tegengeftelde is van zelve ingefloten daar alle Godsdienftige Genootschappen onder de befclierming der Wet genomen worden.
En
(<0 Zaken van Staat en Oorlpg, ia deel bl. 829.



C 6ó )
En nogthafis, neemt men de Tracïeniénten der Gereformeerde Predikanten , en ten gevolge van dien» ook der mindere Kerkbedienden , welken tans uit de Geestelyke goederen betaald worden, aan hen af; dan moet binnen korte jaren, de Gereformeerde Godsdienst in Nederland, volzeker ondergaan.
Het is toch , gelyk nog onlangs door eenen oprechten Vaderlander onweerlegbaar betoogd is, aan byna alle Gereformeerde Gemeenten onmooglyk , die bezoldingen uit Hare eigen middelen optebrengen.
En het uitftel daar toe voor eenige weinige jaren vergund wordende, kan daar geen redres in maken; gelieft men flechts , de gefteldhekl der meeste Kerkleden , en vooral de tegenwoordige tyden,, en de noodzaak om zelfs buiten gewoone lasten te dragen , de vermindering der inkomften, en het vervallen zyn der Negotie, die fteun van Nederland, gade teflaan, men zal dit volledig moeten toeftemmen.
Wat dan, neemt men dat gedeelte der Geestelyke Goederen, tot hier toe, aan Nederlands Gereformeerde Kerk toegeëigend, nu van dezelve weg , dan zal het met die Kerk in Nederland , wegens het grooter aantal van Leeraren en Gemeenten, nog erger gaan, dan het ging in de PaJtz, toen men daar die Gereformeerde Kerk van diergelyke goederen beroofde. De Hervormde Requestranten melden, in hun , ten jare 1735. aan de Staten Generaal ingeleverd ftneekfehrift, ten einde voor hunne Predikanten en Schoolmeesters puderftand te bekomen, dat 'er voor den dertigjarigen
Oor-



C 61 )
Oorlog vief honderd, zeven cn vyftig Predikanten en nog meer Schoolmeesters waren , welken onderhouden werden; dat 'er, na den dood van Carel Lodewyk, nog tweehonderd , zeven-en vyftig Leeraars waren, maar, dat toen in het jaar 165,8. de helft der Kerkelyke inkomften aan de Roomfchen en Lutherfchen gegeven werden, nog dertig Leeraars en vele Schoolmeesters moesten worden afgedankt ; cn dat in het jaar 1705. by eene nadere verdeeling, nog meer dart honderd Kerken verloren gingen: <*) en Lutherfchreef met volkomen recht, indien de Kerkelyke goederen met wederom aan de Kerk gegeven worden , moeten getrouwe Farheeren, en arme Studenten , mitsgaders de Studie, te gronde gaan, en de Kerken aan geleerde Mannen gebrek hebben.
Daar beneven, is het na de verordeningen, om die goederen, welken voor de Bedienaars der Gereformeerde Kerk gefchikt zyn ; aan dezelve te geven, een Contract tusfchen de algemeene en byzondere Overheden en die Kerkbedienden, vooral de Predikanten, geworden ; hen dezelve te doen genieten, want zy worden op die voorwaarde, deels door de Kerkenraade of Gemeenten, deels door de Magiftratcn , beroepen, en door de laatstgemelde althans geadprobeerd; de Staten noemen ook daarom uitdrukkelyk, in hunne Refolutie van den a6 Novemb. 1574, deze inkomften der Leeraars, haar luider beloofde tractsinenten.
En,
(0) WiLHELMiss Hifi. der Kerken tan dj P^ltz 1 deal bl. 404.



C 62 jj
EH , of het tot welzyn van den Haat, en liet bevorderen van de zo nodige eendragt, dienen kan j een groot aantal huisgezinnen, tot het blyven beftaari buiten ftaat te (lellen , en in het vervolg althans te noodzaken , buiten het Huuwlyk té leven , zo geene' ryke Echtverbintenisfen kunnen wördeh aangegaan > en eene zeer grooté meenigte, byna de helft der Natie uitmakende te bedroeven , tot het oeftenen van hunnen Openbaren Godsdienst, hinderpalen op den weg te zetten, en met voor dezelve oridraaglyke lasten , indien zy dezelve behouden willen te beladen, laat men over aan het oordeel Van de geheele Natié én derzelver Btftuurders'.
Gelyk cok, óf het óver een te brengen 2y , met het bijlyk , en thans zo openlyk bevestigd principe dér Rechten van den Mensch én Burger; en met de plechtige declaratie, dat niemand van zyn wettig Eigendom , zelfs ter liefde van het Vaderland, beroofd mag worden; zeer Vele menfcben, ja een zeer talryk Genootfchap aftenemen, hét geen het zelve zo lang eii ongeftoord bezeten heeft.
Had onlangs de Raad der Gemeente van' Utrecht, recht, om te m.nifefréren, dat het fupprimereri van de Utrechtfche Academie, niet wel niet die rechten over een te brengen is; gewis men kan niet wraken, dat het Nederlands Gereformeerd Kerkgenootfchap , het zelve zeggen mag, indien deszelfs Kerken en de inkomuVn van derzelver Leeraren en Kerkbedienden' worden weggenomen.
Ech-



C 63 3
Echte* wil men niet ontkennen, dat met opzicht tot eenige Kerkgebouwen daaromtrend eene uitzonde^ ring plaats vind.
Die Gebouwen, welken op 's Lands kosten, niet uit de Geeftelyke goederen, maar uit 'sLande Kas , zyn opgericht of herfteld, hoedanige zyn die Kerkeil te Vlisfingen, Maasland en den Briel, en op de Helder, ten behoeve van de Engelfche Guarmzoenen en het Bootsvolk, deze ftaan zeker, als 'sLands Eigendom, tot deszelfs difpoütie. f» Die Kerkgevaarten, welken hun aanzyn verfchuldigd zyn , aan de byzondere Stads Kasfen van deze en gene Steden , zyn ook gewis het eigendom van die Steden, en aan dezelve ftaat dus over de zodanigen de befcbikkingen.
Maar, deze zyn alzhls verfchelende van die, welken door byzondere donatien , cn bepaalde Testamentaire difpofnien, aan de Kerke zelve gemaakt zyn.
Eindelyk, zal men mooglyk zeggen, zo de tracirementen der Gereformeerde Leeraars en Kerkbedienden blyven gelyk die tot hier toe waren, dan blyft 'el- eene bevoorrechte Kerk, cn deze ftrydt tegen de bepaalde gelykheid, ook in het ftuk van den Godsdienst.
Maar, is de Gereformeerde Kerk , wel waarlyk door het genieten van die Geestelyke goederen, bevoorrecht V blykt het uit deze hunnen toeftand, niet inte¬
rma) Zie Refólutien van 24 Juriy, r Ju!y 1586- en 4 Maart 16.24.



C 64 )
tegendeel, dat zy het voorrecht 't geen andere Kerkgenootfchappen bezitten, naamlyk zelve hunne Kerkbenoodigdheden uit hunnen eigen boezem mildelyk te kunnen voldoen, duidelyk misfche ? hebben nog niet onlangs, de Remonftrantfchc Leeraars verklaard, dat zy zulke tra&ememen niet begeren , ja openlyk in druk verzogt , dat hen dezelve , ter behouding van hunne onafhanglykheid , niet mogten worden toegelegd ? heeft men niet onder 't oog der Natie, by herhalinge gebragt; dat het noodig was die bezoldingen der Gereformeerde Predikanten intehouden , wyl zy daar door afhanglyk van den ftaat gemaakt werden.
Ik zal my «iet inlaten om te onderzoeken, of het eene goede Staat- cn Zedekunde zy , de Kerk en Kerkelyken van den ftaat onafhanglyk te willen maken ; 't is genoeg te toonen, dat men de Gereformeerde Kerk, wegens die meermaal genoemde tractementen, voor afhanglyk houden en immers , afhanglykheid ftrydt tegen bevoorrecht te zyn.
Daar beneven, 'ér is onderfcheid tusfchen het gc ven van het benoodjgd onderhoud aan. een Genootfchap, en tusfchen het bevoorrechten van hetzelve.
'Er zyn zekere immuniteiten aan de Gereformeerde Nederlandfche Geeftelyken gefchonken ; hunne openbare Godsdienftige famenroepingen, hadden nog onlangs eene hoorbare plechtigheid, dat deze weggenomen worden, en weggenomen zyn , doet niets tot het beftaan van dat Genootfchap , en kan dus niet
ge-



i 6è )
gewraakt worden, daar het moet aangemerkt worden ais niet meer bevoorrecht; maar het wegnemen van deszelfs inkomften, doet dat Genootfchap ten gronde gaan.
Ja maar, als men de Gereformeerde Kerk met meer voor bevoorrecht houden, maar met andere Kerkgenootfchappen gelyk zal dellen, dm diende men immers, ook aan die andere Kerkgenootfchappen, gelykzoortige inkorriden te geven, als de Gereformeerde Kerk geniet.
't Zy verre, dat nien dit aart een èenig Kerkgenootfchap onder de Christenen in Nederland, zoude willen betwisten; maar, geen van dezelven , behalven het Gereformeerde heeft die noodig: een van dezelve, zie hier even boven, heeft reeds verzegt, die niet te genieten.
Men twyffelt ook niet, of het zoude worden geaccordeerd, indien een of meerdere Christelyke Kerkelyke Maatfchappyai dezelve verzogten, indien de Gereformeerde die behield.
De Roomfche Geestelyken, welken dit echter nog behoeven, noeh zullen doen , zouden alleen in dit opzicht eenige zwarigheid kunnen doen ontdaan, daar het twyffelachtig wezen zoude, of men die inkomften, aan de Janfenisten, dan aan hunne andere party, zoude moeten toevoegen^ daar zy.weêrzyds hunner Priesteren wettige aandellinge betwisten.
Hier mede zal ik deze proeve eindigen, ik zoude *er anders kunnen by doen, dat ook vele ProtedantE fehe



C 66 )
fche Kerken buiten Nederland, door het opdrogen der Geestelyke inkomften, geweldig zullen lyden; maar ik meen voldaan te hebben , door de twee pointen op den titel gemeld ,1 te hebben gedemonftreerd.
Dat myne poging ftrekke ten nutte van Land en Kerk, is myn hartelyke wensch.






■I