STAATKUNDIGE AANMERKINGEN ö V £ K ;de tegen woordige omstandigheden. T er tv yl ik de Geschiedenis der Fra/u scha Staats - verandering beschreef, ku>a~ men my eenigc aanmerkingen in ) verandering ra de gevoelens van Europa in laatere tyds:gewrichten. Ten tydë der overstrooming der woeste volkeren , welke liet Roomsche ryk vernielde , bragt de gedrochtelyke vereeniging der onwetenheid der veroveraaren met den godsdienst der overwonnenen het bygeloof voort , \ welk in der daad niets anders is dan eene onkundige godsdienst. Na Karei den Grooten bragt de verdeeling van het kcizerryk een oneindig aantal ondcrdeelingcn te wege , waar uit de leenheerschappy ontstond, welke wezenlyk niets anders is dan de verdeelde oppermagt. De vraag, welke thans in Frankryk onderzocht word , en welke ongetwyffeld het overig gedeelte van Europa zal bezig houden, is om te weeten of het bygeloof en do leenheersching eeuwige en noodzaakelyke instellingen zyn. V. II n t bygeloof, of veel eer dusdanig slag van bygeloof, moet ophouden wanneer de onkunde en woestheid der tyclen, in welke A3  C 6 ) het geboren wierd, voorby zyn. De onwetenheid is even als de nagt, welke noodwendig voor den dag plaats maaken moet. Het bygeloof word in de duisternis geboren ; in derzelver akelige stilte groeit het aan : het is gruwzaam en schrikbaarende op het uur , wanneer de spooken , geesten , nagt - gezichten , vreesselyke droomen en wilde dieren het aardryk bemachtigen, en den mensch verschrikken of verslinden. Het verdwynt met den dageraad , wanneer men de voorwerpen kan onderscheiden welke ons in het duister vreeze hebben aangejaagd , en wanneer het verscheurend gedierte zig in de bosschen gaat verschuilen. V L De leenheerschappy moet eindigen wanneer het volk zyne rechten herwint, wanneer de leen-bezitters, welke koningen waren, niet meer dan bevoorrechte bezitters zyn; wanneer de leenheerschappy , door in 't oneindige verdeeld te worden , zodanig verdund en gesplitst is dat dezelve geen vast lighaam uitmaakt; wanneer de adel,  ( 7 ) aan niets - waardigen verkogt of geschonken zynde, de algemeene achting niet langer bezit; wanneer men, ziende dat ongeadelden voor eene som me gelds edellieden kunnen worden, niet langer gelooft dat de edellieden een byzonder geslacht van menschen zyn ; wanneer de rykdommen en koophandel de boeren niet de edelen gelyk stellen; wanneer geleerde en vernuftige mannen , met den adel verkeerende, zullen erkennen dat zy 'er boven verheven zyn ; wanneer leenroerige landen vervuld zyn van hooge schooien , van leerzaalen , van hoogleeraaren , geleerden , dichters , uitmuntende konstenaaren, ryke kooplieden , en een zo groot aantal van beminnens - waardige , beschaafde en kundige ongeadelden , dat dezelve byna zullen durven denken , dat zy ten minsten met de edellieden gelyk staan. — Alsdan heeft de beguiche^ ling een einde. V I I. Wanneer een gevoelen ten einde geloopenis, herleeft het niet terstond weder - A 4  (Si • men gaat tot éen volgend over. GeschüT,' sabels, pandouren nog zwarte Waren mets vermag er tegen. Dan 2egt de menigte tot de groeten, gelyk de man yan d fabel tot Jupter : Gy Wördt toornig, dus hebt gy ongelyk. y 11 l Mbw vraagt of twee verschillende gevoelens , welke ten einde geloopen zyn, zig met zouden kunnen vereenen en das her feeven. -Dit kan niet zyn, want hetzelv, hgt heeft de eene en de andere doen verdwynen , en twee nullen manken geen getal uit. ö I X. Dê leeringen der natuur blyven altoos, «51 zo dezelve gestuit worden , komen zy daar na wederom te Voorschyn, gelyk die rivieren , welke eenigen tyd onder den grond gestroomd hebbende, eenige mvlen verder weder uitgang vinden. De teeenstrvdigo malingen Worden geboren , wnsschen aan, drukken, onderdrukken, verveeleu of ver-  ( 9 ) rtióeyén , en men ontlast 'er zig van :—ntt is de grillige instelling der leenheerschappy, tégen de natuur. De kluizenaars der wildernissen zyn verdweenen ; de dooiende ridders zyn voorby; de tempeliers, de jeéiïiteh, de monniken en nonnen van allerleie koulenr zyn niet meer. — Zou het dan zo vreemd zyn, dat op haare beurt de leenheerschappy een einde nam? X. De beruchte kruisvaarten verschaften aan Europa kunsten, wetenschappen , vrymaaking der steden en vryheid aan de boeren. Deeze was de eerste slag welke de adel zig zelve toebragt. Men zegt dat die , om zig geheel te gronde te helpen , ecne nieuwe kruisvaart in den zin heeft. x i Ds agttiende eeuw heeft groote veranderingen in demenschelyke gevoelens voorbereid , en gevolgelyk eene omwenteling wiens beginzels zig in America en Frank*  ( io > ryk vertoond hebben. Zy heeft in America weimge hinderpaalen gevonden, wyl dit land, nieuw , van nabuuren en van vooroordeelen ontbloot zynde , geene dier oude gedenk-tekenen aanbood , welke de oudste meenmgen eerbiedens-waardig maaken , en om dat men van elders menschen derwaarts vervoerd had, welke byna van éene en deze ve staat waren , en door wederzydsche behoeften geneigt om zig by een te voegen, De vooroordeelen eener maatschappy, welke 27 reecis uit het oog verloren hadden , waren m de nieuwe maatschappy uitgedoofd : zy bevond zig, zo wel in het zedeïyke als m het natuurlyke, in eene andere waereld i Daarom mist is het tegendeel in Frankryg gebeurd. XII. Fa ank ryk heeft deszelfs staatsverandering met voltooid, maar begonnen. XIII. De verandering in de denkwyze, welke een aanvang neemt, rust geheellyk op deeze  (11) twee woorden , evengelykheid en vryheid., De staatkundige denkwyze is tot nu toe gevestigd geweest op deeze twee andere grond-beginzelen , ongelykheid van rechten en slaverny : doch de overgang van deeze denkwyze tot de eerst - genoemde moet gekenmerkt zyn door den sterksten tegenstand van wegen alle die geenen welke door eigenbaat of vooroordeel aan de oude denkwvze gehecht zyn , en dns door de drie vierde gedeeltens der verligte gewesten , en door aile in landen welke het nog met zyn. Men brenge zig dien monarch van Asiën te binnen, welke in lagchen uitberstte , toen een Venetiaan hem verhaalde dat zyn land zonder koning geregeerd wierd. Men redeneert niet veel beter in de helft van Furopa, XIV. Het tydstip der staats - omwenteling, welke op het eind der agttiende eeuw begonnen is, zal zig hegten aan de Ver^ klaaring der rechten van den mensch. Schoon slechts deeze van het Fransche staats - gestel mogt overblyven , zal echter  Ta,"de a Je °™rstr«>mmge„ zal * gevestigd geweest, wyj .8rlloa toe zy de zee overgestoken is om aan do ven wyd-mtgestrelae en volkryte stedenzig „erft wiHennedezzLenln t: Z °Pt V"n h°°«-kerien, van abt- te.cs,en, ven Hoostere van allerloie ae «aante ; _ en niets dan verstandigen en het ^^^-^deelevindefde;,^ x r. feohS^r™'20^^3'--'^ ' er c ln f«" i het moet vervolgd worden iJeïu m ^ -oor d, dat het evangelie niets anders is dan cene verklaaiiug der rechtenvan het mensehdom. Deszelfs geheimen bleeven lang verborgen., om dat dezelve de priesters en güooten aantasteden. Hoe bloedig ook de ooilogen kqnneïi zyn welke door de verklaaring der rechten zouden mogen veroorzaakt «orden , moet men die geensints ten verwyt doen strekken aan die geenen welke dezelve openbaar .gemaakt hebben. Eerst zou men Süg moeterr beklaagen .over de .uitvinding der drukkunst. De stroom der jneeningen word alleenlyk breed en snel., wyl die groot geworden is door den toevloed van veele kleine beeken , en hy zyn' loop door verscheiden aealagten genomen heeft. XVII- De christenen verborgen langen tydliua evangelie, en maakten het niet eerder openbaar dan toen zy meenden magtig te zyn.  C H ) Het evangelie van de verklaaring der rech en aS toebetrouwd geweest aan een p™*" ™ het weet; dit is het eenige waar over zig te recht beklaag W Tjoch de verklaarine der rechte» \B 1 1 ? Aec/^« is verscheenen als «g doe zten : de sferrekundi hadd naaren loop voorspeld. X V I I I. «Ai™^ Sr°0te" twist tuss<=hen de agthende en negentiende eenwen, om na melyt teweetenofde volkeren l et" Z dom der vorsten znllen zy„ , of de volkeren znllen toebehoor „ ; of het" »g mgesteldzy tot het vermaak der reget X I X. lw^der;:telIingen;uiien »* *- worden , ter eene zyde door wysgee-  ( i5 ) ren ter andere door vorsten. Doch deeze zullen ia den aanvang voordeel behaalen , om dat zy , gelyk men zegt , met welgevulde handen pleiten. Deeze gevegten zullen omveders zyn, welke de omwenteling zullen doen typ worden.; X x. H f t nadeel der volkeren bestaat in hunne onwetenheid, hunne verstrooying , der verschillendheid van taaien , gewoontens , wetten en zeden, inde domheid der byzondere volks-party-zucht. De koningen hebben legers al het goud der volkeren en de gewoonheid deroppermagt. Zy spreeken alle de zelfde taal; zy hebben afgezanten, verspieders, onderhandelingen en tractaaten , de spoedigheid der wil, der eenstemmigheid en der uitvoering , en een .eder weet dat zy allen bloedverwanten zyn. xxi. Over 'talgemeen gesprooken heeft eene nieuwe waarheid ten minsten dertig jaaren  "odig om zig by een talryk volk te vesti l^vvanneerbetzelveinruste^ol!^ ^ , de gevoelloozenüeelt wakker gema.l t de zorgloozen getrolfcn 1 i i fee "aaJU' bygeWgen (* geen het zelve is ; bekee-d 611 dV1Ulch^-ontuWSked,isi^^; -oordig geslacht voorby gegaan ll r ^uengewoone tvden / «EgS^J' ^en-overgestdj; meeainï deren *aJL ■ &en Le^11 c!en an- «ien aanboden, word dre ^4 ^llf Zwaarheid behelst, zo ltf£& 2£ -epen dat zy spoedige voou^u^ ■ X X I 1 Het gfebeu*i «->,.». -de tegenspraak, „elke ,.„1,-1, ' aan  ( i7 ) aan welke men w dra niet gedagt zoude hebben; zo dat de vyanden dier waarheid ?ig eensklaps overstelpt vinden door eene menigte by - waarheden , welke hen noodzaaken het slagveld te ruimen. X X I 1 l, 'T is mooglyk dat alle vorsten van Europa zig vereenen tegen een klein blad schvifts ; maar na eenige kanon-schooten , al zouden zy drie of viermaal honderd dui, zend menschen ombrengen en twintig landen verwoesten , zou het echter even waar blyven dat Je menschen vry en cvengelyk in rechten geboren worden en Hyven, en dat het volk de souverein is : en het is mooglyk dat hunne halstarrigheid andere waar. heden deed ontdekken ,. op welke men zonder hunne verbittering nimmer gedagt zoude hebben. XXI V. Ongetwyffeld is het onnodig om het vereenigd lighaam der vorsten raad te geeven; voor eerst, wyl zy myne oproer*  ( i8 ) kingen niet zullen leezen , en ten anderen; wyl alle by-een-gevoegde lighaamen nergens naar wiUen luisteren , en steeds met lossen teugel voortrennen op de afhellende baan, welke zy zeiven gemaakt hebben. Doch het schryven blyft altoos nuttig, nadien de volkeren leezen. X X V. Men brengt wel menschen om; dat is het droevig eigendom van het ambt van' koning : doch men dood geene denkwyzen : men doet ze ook niet te rugge deinzen ; want na eene groote slachting van menschen, en alle de akelige moorden, welke de helden zullen bedreeven hebben , zullen er nog koningen, nog beulen, nog zelfs priesters zyn , welke zullen kunnen uitwerken, dat men niet gedagt heeft 't geen is gedagt geweest , dat men niet gezegt heeft 't geen gezegt was. Zy zullen derhalven de waarheid moeten smooren , inquisitie - hoven oprichten, de drukperssen door geheel Europa doen stil staan, den mond sluiten aan de Engelschen en andere  ( ' 9 ) vrye volkeren , en Noord-America vernietigen. Deeze oorlog tegen de reden is dus eene dwaasheid, gelyk zo veele oorlogen welke een einde neemen met den ondergang van die ze verwekt hebben. De goede la Fontaine zeide reeds lang voorheen: In alles moet men ■$ eind betrachten. XXVI. Twee jaaren aan-een-volgende heeft men gezegt, dat driemaal honderd duizend Duit6chers , vyftig duizend Russen, tien duizend Zweeden, twintig duizend Zwitsers, dertig duizend Italiaanen en dertig duizend Spanjaarden , zig in het voorjaar moesten vereenigen om de Franschen dood te slaan, hunne vrouwen te vermoorden, hunne steden te verbranden , hunne landeryen te verwoesten , en hen een wreeden oorlog aan te doen, om dat de Franschen verklaard hebben, dat alle menschen broeders zyn, en dat zy niemand Avillen beoorlogen. Was deeze uitzinnigheid geloofbaar ? B 2  ( 20 ) XXVII. Wat zouden de Zweeden zeggen , welke thans de vergadering hunner algemeene staaten houden? wat de Poolen , welke zig zeiven een staats-gestel naar hun goedvinden gevormd hebben , zo wy hen viermaal honderd duizend poldaaten zonden om hun land te verwoesten , en hen te straffen , wyl zy zig volgens hunne wii wetten gegeeven hebben , en niet naar de onze ? — Dat- wy dwaazen en barbaaren zyn , een raazeno1 volk, 't welk van de oppervlakte des aardbodems moest verdelgd worden. XXVIII. Wanneer zwervende volkeren, welke door den band der maatschappy voor de eerste maal vereenigd wierden, voor de eerste maal uit naam der godheid de eerste wetten der burger-inrichting hoorden aankondigen , hoorden zy toen verhevener Waarheden dan deeze , welke in onze ontaarting uit naam der Franschen zyn uitgeroepen !  r si ) « Gy menschen, welke u vereend hebt » om u zeiven wetten te geeven, gy komt » hier allen met gelyke rechten : die geen » welke in deezen talloozen hoop het meest yi verwyderd is , zal het zelve recht op de £ algemeene bescherming hebben : allevoorM rechten zyn afgeschaft. Uwe eigendom» men zullen even-gelyk beschermd wor» den; want gy brengt die in de gemeene » maatschappy : geene vermetele hand zal » zig naar dezelve durven uitstrekken. Gy » zult vry zyn in uwe gedagten, 10 uwe „ gevoelens , in uwe daaden , m uwe ge„ sprekken, in uwe geschriften, m uwen „ handel, in uwe huizen , in de stad, op » het land , op uwe reizen. Alles wat de * wet van u eischt, is niemand te bena» deelen, gelyk gy wilt dat niemand uhm» der toebrenge. Dat allen voor allen waa» ken ; dat de persoon van een ieder uwer i onder de vryborge van alle de anderen » zy; en dat eenigen uit het midden van » u en door u gekooren meer byzonder„ lyk voor uwe veiligheid waakzaam zyn . » Gy moet wetten hebben , juist op dat „ uwe wetten geWhaaft werden, en 'er V> 5  < 22 ) » niemand zig ondersta er eenigen inbreuk » op te doen : doch deeze wetten zullen de 3> Uitdrukking van uwe wil zyn. Het zal » geen enkel mensch zyn welke u die gee» ven zal, want hy zoude meer om zig » zeiven dan om u denken. Het zullen die » geene zyn welke gy zelve zult verkooren » hebben , welke die maaken zullen ; doch » het recht der oppermacht verblyft altoos » aan u , wyl gy de macht bezit om uwe » wetten te veranderen , wanneer dezelve u » niet langer zullen aanstaan. Gy zult dus » altyd vertegenwoordigers , doch nimmer » meesters hebben. » Uwe uitgaven zullen gemeenschappe» lyk zyn : niemand zal ontheven zyn om » er in toe te brengen ; een ieder zal tot » dezelve naar maate van zyn vermogen » bydraagen ; en dezelve zullen verdeeld to worden door die geenen welke gy zult » verkooren hebben, en al schoon de wet» ten welke gy gemaakt, en de bestuur» ders welke gy verkooren zult hebben , » voor u waaken, zal nogtans ieder uwer het recht hebben om by de vastgestelde » gezag-voerders te klaagen over het on-  ( 23 ) „ recht 't welk hy geleden mogt hebben ; » want gy zyt slechts vereend om vry , gei » rust en gelukkig te zyn. » Menschen ! broeders ! gedenkt dat gy » ook broeders van het geheel menschdom * zyt. Eerbiedigt de rechten der volkeren „ welke uwe nabuuren zyn , gelyk gy wilt » dat zy de uwe eerbiedigen : onderneemt M -reen' oorlog om veroveringen te maa- * ken ; maar verdedigt u met mannente moed, wanneer gy aangevallen zult wor- * den , want uwe zaak zal rechtvaardig * En au , zo de geschiedenis teeniger tyd aan de nakomelingschap zegt : k Naauw- * lyks had dit wyze volk deeze woorden * uitgesprooken, of alle nabuurige volke- * ren vielen op het zelve aan om het mt » te roeyen. » Wat zullen dan onze naneeven van eene zo barbaarsche eeuw denken * Doch de geschiedenis zal dit met melden • zy zal met vuurige trekken de beruchte en nuttelooze zamenspanning der koningen afmaaien, welke geensints die der volkeren is. B 4  (%) XXIX. ^ Somwylen hoor ik bëweeren dat dé Franschen zig hadden moeten vergenoegen met voor hen zeiven grondregelen vast te stellen zonder die by andere volkeren te verspreiden. Doch is het ter goeder trouwe hunne schuld, zo hunne grondregelen zo a gemeen zyn dat zy aan alle menschen van alle tyden en van alle landen nutti- zyn? het zelf niet een bewys van de deugdzaamheid dier gronden, welke nog van eeuwen , nog van vooroordeelen , nog van lugtstreekcn afhangen? Hebben zy dezelve Uit kwaadaartigheid verzonnen om den vorsten en groeten eenen trek te speelen ? Moet men weigeren een geneesmiddel in te neemen, orn dat het ook andere tronken zou kunnen geneezen ? En welk mensch zou Zinneloos genoeg zyn om zyn bouwvallig huis met te herbouwen , wyl anderen daardoor zoudemumnen aangelokt worden om ook het hunne te vernieuwen? Zo de Fransche taal door geheel Europa bekend is , moet men daar van de schuld aan de Franschen wyten j«  ( # | En moesten zy, om niet gehoord nog naargevolgd te worden, zwygen , of eene andere taal dan de hunne spreekem . XXX. De Fransche staatsvorming is gegrond op de voorschriften der zuiverste zedekunde, op de rechtvaardigheid, want zy begeerd dat niemand aan een anderen doe t geen hy niet wilde dat aan hem zeiven gedaan wierd; aan de billykheid , want dezelve beveelt dat ieder voor een ander doe 't geen hy zoude willen dat aan hem wierd gedaan; op de algemeene goedwilligheid, want zy wil dat de Franschen alle andere volken beschouwen als broeders, als takken van het groot geslacht des menschdoms : de verklaaring der rechten behelsd niet anders. Niettemin is 'er in Europa een groot geschreeuw, opgegaan tegen de Fransche naüe en derzefver grondbeginzels : men heeft gezegt dat de zelve alles om ver wierpen. Dit was even zo veel zeggen als dat Europa nog barbaarsch is en geene zedekunde heelt. Dan de zaak is geheel anders gelegen; en  C ^ ) de schok welke de vyanden der reden, «er deugd en der vryheid voorbereiden , zal weldra een helder ligt verspreiden, want; de eeuw des ligts is gekomen. XXXI. De Franschen hebben eene zwaare misdaad begaan : zy hebben de gedaante der staatkunde veranderd. Zy vermeeten zig te zeggen , dat de oorlogen alleen tot tegenweer moeten strekken; dat de volkeren, wier bloed zo weinig gespaard word, behoorden geraadpleegt te worden: dat de oorlogen niet geschieden om de koningen we ke er zig door verryken, maar. om dé vo keren welke 'er door te gronde gaan; dat het belang der volkeren de grondslag van alle tractaaten behoord te zyn; dat de staatkunde der hoven eerlyk en oprecht moet zyn, ontslagen van die verachtelyke verspieding welke dezelve ontëerd; dat de tractaaten tot nog toe niets anders zyn geweest dan eene menschen-markt, waarde belangneemers rekenen, welke naar de slagtbank zullen gezonden , en welke vet-  ( 27 ) gemest zullen worden. — Alle staats-mannen zyn tegen deeze afschuwlyke stelregelen opgekomen. Al wat tot het staats -be^ wind' behoorde heeft 'er van geijst, en gezworen dat dit aan veele honderd duizenden menschen het leeven zoude kosten. — Misschien zal het bloed stroomen ; doch de gezonde reden zal, gelyk Galilei, in het ópryzen zegge : Perb si muove (*). xxxii. De oorlog welke men toestelt zou de laatste geweldige pooging der vorsten zyn. xxxin. Wan keer voornaame mecningen verdwynen , geraaken de groote machten , welke 'er op gevestigd zyn, in eene zwymeling : zy leezen altoos het toekomende in het voorledene; volgens hen moet het geen eertyds was altoos stand grypem Deeze verblindheid is eene der gepaarde (*) 'T is echter v/aar, dat de aardkloot om de zon draait.  ( 28 ) vereischtens om hunnen val te verhaasten ; want iemand welke zig op den oever des afgronds weet te wederhouden , valt er niet in ; de dwaas is die geene welke , wanneer hy derwaarts gedreeven word , zig van zelven 'er in werpt. XXXIV. E enige Engelschen zeggen ons : Uwe staats-omwenteling kan geen stand houden, want gy hebt geene hoofden ; gv hebt geene tutsteekende mannen : wy hebben eenen Cromwel, eenen Fairfax gehad, dat heeft de staats-verandering in ons eiland beslist. — Hunne dvvaaling spruit hier uit, dat zy de wisselingen welke om menschen geschieden verwarren met die geene welke om meeningen ondernomen worden. Deeze laatste worden door een ieder bewerkt; alle zyn zy hoofden , alle leeraars, wyï alle 'er een gelyk belang in hebben. Eene diergelyke omwenteling bestaat niet hier m , dat de rechten van deezen of geenen mensch hersteld werden, maar de rechten van allen. Zo 'er één hoofd , één bestuur-  ( "■■.) ) der van was , zoude het niet meer dan eene omwenteling voor tónen mensch zyn. De staats-verandering zal misschien door éénen voltooid worden , maar zy moest door allen worden aangevangen. XXX v. >£r zyn slechts drie mogenheden m Europa welke volstrekt, den oorlog willen , en mist zyn het die geene welke er het mmL rechttoe hebben. 'Er is ook nog een vierde souverein ; doch deezen tel ik niet, wyl hy geene mcgenheid meer uitmaakt. XXXV'L Het is een geluk voor Europa en FrankrYk , dat de laatst- genoemde geene bondgenooten heeft, want niets zou hen van een 'Lemeenen oorlog kunnen bevryden- Die welke gedagt hebben schade toe te brengen aan de zaak der vryheid door ons onze bondgenooten te beneemen , of de verbintenissen te vernietigen, welke zy veinsden te willen vasthechten, hebben.de vryheid  C 3o ) zelf gediend. Nu blyft de zaak onzer grondbeginzelen zuiver en onvermengd. De grondmeeningen , de eerste beginzels zyn als het water; 1 geen altoos eene effene oppervlakte aanneemt: men weerhoud bet ; men stelt er dyken tegen ; men maakt afleidingen, doch echter gaat het zig altoos ergens vereenigen. X X X V I L De raadslieden van het hof hebben het zelve naar gewoonte verkeerdelyk bestuurd door hardnekkig verbintenissen voor den koning aan te gaan , terwyl het dezelve voor de natie had moeten sluiten. Men heeft aan 't hof gezegt: Deeze is uw schóón-broeder, dle andere uw neef, zy zullen u ondersteunen. - ja, maar tegen wie? Want ik ken in Frankryk niemand dan de natie en den koning. x x x y 111. # is het kasteel der Tuileries welke  ( 3l ) het familie - verdrag en het verbond van 1766 verscheurd heeft. XXXIX. Men heeft gemeend een zeer slim schelmstuk te pleegen door aan de natie derzelver geallieerden te ontneemen. Wat zal hier uit voortkomen? Dat zy de vryheid zal hebben om die te kiezen , of dat zy zonder ongeduld en zonder hoogmoed wagten zal dat mén haar om het bondgenootschap kome vraagen. X L, De verbonden eens volks moeten naar deszelfs belangen berekend zyn : zy moeten vryelyk en in 't openbaar overwogen worden ; "zy moeten een aart van oprechtheid , broederschap en plechtigheid bezitten , welke de inwooneren aan weêrzyde van harten vereenige. Hoe koel zyn dé> verbonden der koningen in tegen-over-stelling van deeze! Hoe onzeker en min duurzaam zyn die! Hoe word men altoos ontwaar dat de hof-  ( U ) cabmetten zig de middelen voorbehouden hebben om te bedriegen of het verdrag te breeken ! Hoe heeft men steeds de belangen van éénen mensch, en niet die eener natie , bedongen! X L I. De oorlog is de gewoonlyke staat van Europa; de vredehandelingen zyn slechts een stilstand van wapenen : men legt de wapenen niet af dan door uitputting van kragten en in hoop van die weldra te zullen herneemen. Wy zyn in een staat van oorlog gesteld , want dat beroemd staatkundig evenwigtis niets anders. De doormengeling van onderhandelingen, verbonden .en waarborgen maakt die allen ondoenlyk of van geener waarde. Alle deeze verkeerde en gewrongene houdingen kunnen niet langer m stand blyven. Echter zullen de groote mogenbeden nog éénmaal poogen de kleinere m te slokken; doch de stappen zelve welke zy naar onderlinge veroveringen zullen doen, zullen het tydmerk der vryheid m Europa vestigen. XL II.  ( 33") X L I I. Het is , om het in ft voorbygaan te zeggen , eene opmérkens-waardige vereeniging welke ontwerpt om alle drukkeryen in Enropa aan bepaalingen onderhevig te maaken. Doch de tyd nadefd , m welke men voor a5 louisen (5o ducaaten) eene drukpers zal kunnen bekomen , in welke men, in stede van een secretaris , een boekdrukkers knegt zal aanschaffen : dan zal de vryheid der drukpers aanwezig zyn , even gelyk wy altoos de vryheid gehad hebben om inktpotten te bezitten,, X L I I I.' 'Er is in Frankryk een dier mannen verscheenen welke hun vlucht van het tegenwoordige tot het toekomende weeten te neemen : hy heeft aangekondigt, dat de tyd geboren zou worden op welken alle volkeren slechts één zouden uitmaaken, en alle volks haat een eind neemen zoude : hy heeft het eemeene-best der menschen en eene G  (H 5 eenige natie voorspelt ; hy heeft zig met edele grootschheid den redenaar van het menschlyk geslagt genoemd , en heeft gezegt , dat alle volkeren der aarde zyne lastgeevers waren ; hy heeft voorzien dat de verklaaring der rechten, uit America in Frankryk overgebragt, teeniger tyd de maatschappelyke godgeleerdheid der menschen zoude worden , zo wel als de zede^ kunde der menschlyke geslagten , welke men doorgaans volkeren noemt. Hy was een Pruisch, een edelman, en heeft zig mensch gemaakt. Zommigen zeiden hem , dat hy herssenschimmig was ; hy heeft geantwoord met deeze woorden van een wysgeerigen schryver : « Men zoude een » geheel boekdeel maaken van de val» sche stelregelen welke in de waereld ge» loof verworven hebben : men leeft er met een kleinen voorraad van grondbeginze1 » len , welke weinige lieden gedagt hebben » om te vergrooten. Durft iemand verder » streeven en wyder uitzien , dan schrikt » men voor hem : liet is een gevaarlyke * geest, of ten minsten noemt men hem 39 grillig. »  I 35 ) X L I V. Toen de geloof uitvorschende Spanjaarden America ontdekten , verwagteden zy niet dat het menschlyk geslagt aldaar zyne rechten weder zoude vinden. Toendegeestdryvende kruisvaarders Constantinopolen innamen , verwagteden zy geensints dat Europa 'er de kennissen uit putten zoude welke de kruisvaarten belachlyk gemaakt hebben. Toen paus Leo de X het eerste schouw - toneel te Romen oprichtte , verwagtte hy niet dat de schouw-burgen de wys-begeerte zouden doen herleeven. Toen de pausen de drukkunst begunstigden , dagten zy niet dat dezelve hunne magt zoude fnuiken. Toen de Arabieren den keineldryver verjoegen , welke dorst leeren dat 'er slechts één God was , meenden zy niet dat deeze Hegira t of vlucht (van Mahomet) een der gedenkwaardigste tydmerken der geschiedenis zoude worden. — Eene waarheid is gelyk aan alle andere uitspruitzels der natuur, welke in een onzigtbaar C 2  (36 ) punt eene reeks van zaaden tot in het oneindige besluiten. XL V. Het evenwigt van Europa was een begin van beschaaving, en een ruw ontwerp van volk-recht. Onbeschaafde volkeren begonnen met verwoestingen aan te rechten; vervolgens huisvestten zy zig; daar na vochten zy onder eikanderen. Hier na wierden magrige koningen aangesteld, en de oorlogen verkreegen een vaster bestaan. Men vond daar na de geregelde krygsbenden en afgezanten uit: hier van wederom de staatscabiuetten en Eet boven-genoemd evenwigt. Zie daar in korte woorden de geschiedenis van veertien eeuwen. Zoude iemand durven beweeren dat deeze de grenspaalen van het menschlyk vernuft zyn ? XL VI. De volkeren zyn ten opzigte van andere volkeren *t geen de eene mensch met betrekking tot den anderen is , naamelyk  (37 ) broeders, welke wederzydsche rechten en pligten hebben. De verklaaring der volksrechten is dezelve als die der rechten van den mensch: vryheid , veiligheid, eigendom , gelyhheid en wederstand tegen verdrukking , zie daar het algemeen recht Deeze waarheid is voorbaarig; doch niette-min is het eene waarheid. Frankryk heeft het staats - gestel van één volk gemaakt; volgens die zelve grondbegmzelen zal men eens de staats - vorming aller volkeren inrichten. Die geen welke zegt dat de volkeren en rederingen eene andere zedekunde moeten aanneemen dan die der byzondere menschen , lastert de menschelyke natuur, en bewyst dat hy onweetend en dwaas is. X L V I L Het menschlyk vernuft is tot in het oneindige voor volmaaking vatbaar; waarom zoude het niet even eens in de staatkunde zyn > Men merke aan , dat. de beschreeven geschiedenis der menschelyke maatschappen niet eens tot drie duizend jaaren opklimt, L 6  I 38 ) lt welk geene dertig geslachten uitmaakt; dat de burgerlyke beschaaving van Europa , van Karei den Groeten af te rekenen, slechts duizend jaaren of tien geslagten bedraagt; dat de weder-opkomst der wetenSchappen geene twee honderd vyftig jaaren kan tellen; dat de wys - begeerte geene vyftjg jaaren, kan opnoemen; dat de rede allengskens en met ongelyke stappen veld wint , gelyk iemand in een grooten aandrang volks bekneld weinig wegs aflegt en telkens wederhouden word. Men ze™e dus niet , dat wy tot de laatste grenspaal van het menschlyk verstand gekomen zyn. X L V I I I, Indien het Fransche volk trouwloos had willen zyn ten opzigte der vorsten welke buitenlandsche bezittingen hebben , zoude het hen by hunne rechten bewaard hebben ; want hunne onderhoorigen zig in vergelyking hunner nabuuren ongelukkig rekenende , zouden derzelver Janderven ras Verlaaten zyn geneest, en de prinsen ver-  X $9 I plicht om ze te verkoopen : een staatkundige geheime-raad zou voorzeker deeze kans niet gemist hebben. Doch een geheel volk is openhartig en spreid geene kagen. Het heeft hen op eene eerlyke wyze schadeloos-stelling aangeboden; en zo de grootmoedigheid een misslag is , heeft de natie dien begaan , en men weet dat deeze de eenige niet is in dit zelve soort. Doch voortaan zal de edelmoedigheid de volks-deugd zyn : zy zal over alles zegepralen , zelf over de listen der staats-dienaaren, welke men tot heden toe onder den naam van staatkunde verschoolen heeft. XLI X. Frankryk leest in het vredes-tractaat van Westphalen, « dat met toestemming, „ raad en wil der keurvorsten, prinsen en » staaten des ryks, men over-een-gekomen * is , dat de plaatsen in den Elzas , doorliet » ke'izerryk aan Frankryk afgestaan, voor„ taan en ten eeuwigen dage zullen behoo» ren aan zyne allerchristelykste majestelt » en de Fransche kroon , met allerlei rechts- C 4  ( 4o) » gebied en oppergezag , zonder dnt de kei- - zer, bet keizerryk en het huis van Oosten» ryk, nog geen ander hoegenaamd, er eeniV» smts aan zullen kunnen wederstreeven • * dat zy de kroon van Frankryk vesten in' » eene volle en rechtvaardige oppermacht, » «gendom en bezit van dezelve; voor al- - toos afziende van alle rechten en eisschen * VVelkez7 er op maakten; dat opgenoemde » heerlykheden en rechten uit het he- * gist.er van het keizerryk zullen uitge- * schrapt worden. „ Frankryk leest dit, en meend dat de heerschappy over den Elzas haar toekomt : doch de keizer behelpt ^S' rnet het agt - en - veertigste artikel, 't welk alleenlyk betrekking heeft op eenige byzondere heerlykheden, en 't geen door eene tegenstrydigheid op eene woordspeehng gegrond, Frankryk handhaaft in deszelis souvereiniteit , en het keizerryk de onnuddelyke uitoeffening toekent. En zal men dan nog stryden om zulke erbarmeivke dubbelzinnigheden ! en zullen de koningen zig gelyk stellen aan godgeleerden , welke om eenige duistere raadzels stroomen oloeds doen vlieten ! en zullen de volkeren  "(4i 3 Z\R onderling vermoorden om 'die staande te houden ! zou dan eene dubbelzin ter kwaader trouw, eene staatkundige verraadery , verschoolen in ééne regel van een groot verbond tegen den zin en den letter van het zelve, geheel Europa in vuur en vlam zetten ! Beheerschers der waere d , indien God u deszelfs beheering geschonken heeft, is het dan om uwe bezittingen met menschen-bloed te begieten ? Indien gy die heerscbappy aan de volkeren verschuldigd zyt, is het dan om dezelve als beesten te doen slachten ? L. Indien de Elzas een leengoed van het keizerryk is , zou de koning van Frankryk recht hebben om op den ryksdag zitting te neemen; indien hy dat recht niet heeft, is ook de Elzas geen keizerlyk leengoed., L I. 'En is in Europa eene geestelyke leenheerschappy ; een verheven en zelf godde-  (42 ) lyke geest is 'er de opperheerscher van : hy heeft het domhüum supremum , het opperst §ezag ; 'er zyn mindere geesten welke aan hem onderworpen zyn ; deeze ontvangen als leengoed mindere geestelyke bezittingen van denzelven; alle burgerlyke geesten zyn zyne onderdaanen, en aan den geestelyken bodem gehecht onder den naam vanleeken Uie onderdaanen ( vasalkn) leggen den eed van onberedeneerde gehoorzaamheid af • hunne dienstbaarheid is de opoffering hunner denkende vermogens. De heeren voeren hooge jurisdictie over de zielen : hunne kasteelen zyn kerken, hunne weêrhaanen zyn krmssen , hunne standaarden zyn kruisbanieren. Deeze geestelyke order had wel eer eene aanzienlyke tydelyke macht. L I I, Zo dra hadden de menschen niet ontdekt dat zy eene ziel hadden , ofzy vonden reeds heden welke bereid waren om er zig meester van te maaken. Deeze is de oorsprong van het geestelyk rechts-gebied. De domeinen m het land der denkbeelden zyn aller-  ( 43 ) vruchtbaarst. Zy brengen koorn , jwyj ? olie, zilver en goud op , gelyk ook alles wat tot de aangenaamheden des levens dienstig kan zyn. LIIL 'Er zyn opperrechtvoerende geesten in Duitschland , welke staande houden dat sommige ongeadelde zielen in Frankryk aan hen onderworpen zyn. Zy begeeren volstrektelyk dat de Fransche denkwyzen den Rhyn over steeken om zig aan de Duitsche denkwyzen te onderwerpen. Deeze afgetrokken en diepzinnige eisch zoude m de twaalfde eeuw schrikkelyke oorlogen te wege gebragt hebben. L I V. Waar om komen de vorsten, welke oorlog willen voeren, 'er niet ruiterlyk voor uit? waarom zoeken zy voorwendzels op welke niemand misleiden ? waarom gedraa£en zig de staats-dienaaren als pleit-bezorgers ? Het is waarlyk een fraai schouwspel  (44 ) voor die geenen welke nieuws-papieren Iee= zen, dat is voor de geheele waereld, om die meesters der menschen en die vertegenwoordigers van God zig den geest te zien afslooven om eene fyn-gesponnen leugen te bedenken. Noem de zaak gelyk zy M : iet is de oorlog der vorsten , der geestelyken en der edelen tegen het menschdom. L V. Hoe 1s n vo]k ,er foe gekomen ^ dit drievoudig Juk in ééns af te schudden? Om dat het zulks heeft durven onderslaan Moe heeft het zulks dan onderstaan P Om dat het vyfmaal honderd duizend kundig menschen in deszelfs boezem bevatte. Men zal nog lang over dit verschynzel verwonderd staan, hoe wel het door de drukkunst reeds opgelost is. L V I.i De geheele staatkunde van Frankryk ligt tegenwoordig in de bevordering der kennissen en in de vryheid der drukpers. Het  (45 ) A B C zal voortaan de leermeester zyn vart het toekomstige geslagt, en de eerste schooien van Frankryk zullen de leerschool van het menschdom worden. L V I Li Gelukkig is het voor het menschdom dat de staaten, welke hunne bezitten willen vergrooten om hunne inkomsten te vermeerderen , niet gereedelyk landen vinden welke te veroveren zyn. Fr moeten voorschotten in manschappen en geld zyn, en dikwyls zyn die voorschotten nutteloos verspild. Zy hebben di* andere onderneemingen aanvaard, en zig tot den koophandel gewend , welke de rykdommen der onderdaanen vermeerderende, ook teffens de schatten van hunnen meester doet aanProeyen. Men heeft deezen smaak der hotcabinetten tot den koophandel aan de staatkunde toegeschreeven , even of de koophandel eenige andere dryfveer dan de hebzucht had ! doch ten minsten brengt dezelve de menschen by een : zy vernield langzaamerhand de vooroordeelen ; zy vergroot den  (46 ) kring der denkbeelden j zy verzwakt de volkshaat ; zy bind de volkeren door waarde betrekkingen aan eikanderen ; zy maakt Je bewooners der aardbol menschlievender , en de noodzaakelyk geworden behoeft ens bereiden de volkeren tot eene vriendelyker zamenstemming, gelyk de wezenlyke" behoeften de eerste maatschappyen gevormd hebben. L V I I I, ■ Alles kondigt ons een tyd aan, in Wien de dwaasheden der volkeren , oorlogen genoemd , zu$en ophouden. Reeds is de woede der eerste roovers - benden verzwakt; de behoefte der levens-aangenaamheden, de fabrieken en kunsten doen de volkeren reeds meer aan hunne woonplaatsen gehecht zyn; byzondere persoonenreizen, en de volkeren blyven ten hunnent; zy bestryden eikanderen niet meer dan door byzondere benden; daar zy alle haudeldryvend zyn, vreezen zy ook alle die geweldige schokken , welke de ontwerpen in wanorde brengen of tegenhouden, en die  (47 5 bronnen afleiden om die elders te doen .loeien. De uitwerking deezer noodwend,£ heid is, ik beken het, gestremd door de dwaasheid van eenige mogenhedenom ve Lringento willen maaken.dat ,s om an- dere natiën eilanden, havens , volk - plan til te ontrokken om hun koophandel tmgen us sterk machtig te worden, even gei} man een zwakkeren van deszelfs plaats 11 Doch deeze uitwerking is een hewys van de oorzaak , wyl °verwe,d, ring aanvangen dan om hophandel te dry ven, 'er het genot van ,e smaaken ,en ver volgens eene stille rust tc gemeten. Ook Tet men dat de oorlogen mm hardnekkig ,7n dan bv de wilde en onbeschaafde volden de legioenen schieten elkanderen met SefdheidL neêr; de krygshelden groe,en eikanderen «leer zy z.gvermoorden, de vTandelyke soldaaten bezoeken den andeZ vol den veldslag, gelyk men te zamen Het zyn niet meer de nauen , zeil met ae ktin en, welke vechten; het zjm egen bezoldigde huurlingen-, het zyn speel ;„ wplke ieder niet meer dan part yen , m wci^e ieuc  (48) zyne uitlage verspeeld, en geensints om zyne geheele bezitting : kortom , de oorlogen welke eertyds eene woedende razerny waren , zyn thans niet meer dan eene dwaasheid. L I X. Wy , welke slechts tot het volk behooren , doch welke de oorlog met ons goed en bloed bekostigen, wy znllen steeds aan de vorsten voorhouden dat de oorlogen alleen voor hen dienstig zyn; dat het vorsten kortswylen zyn , welke niet behaagen dan aan hen die ze aanrichten; dat de wezenlyke en .rechtvaardige veroveringen die geene zyn , welke ieder ten zynent maaken kan door den landman te verlichten, door den landbouw te begunstigen, door de menschen en de andere voortbrengzels der natuur te doen vermeerderen ; dat het alleenlyk op deeze wyze is dat de vorsten zig het evenbeeld Gods kunnen noemen wiens altoos werkende wil altoos schept' Zo de vorsten voortvaaren met ons in krygsgewaad te doen stryden en moorden, zullen  C 49 ) tot eens de volkeren van hunne d» aaa ken to eens iyn | en zo de f'Xnno vohin, zullen ons op komnge» nob T)ea 0I1s ver- het slagveld b.geeven v *uU« looze kinderen. L X. DE redenlooze haat der natiën zal opjje reuc Vnnineen hen niet de :Cs,:;rtÏ:votenge,eetenenbe,Uea eigendommen. L X ï. . lon voort"ang der reden stipt ^[eïj kan den voonaau0 berekenen. L X I I- Wr sterk - gesteld lighaam van Indien het scei^ b ^  ï 5o ) het Fransche ryk deeze zyne staats-omwen^ teling wederstaan kan, zal men zulke eroote legers niet zien door welke men zulke Jtleme dingen verricht. Men zal het voorbeeld der Franschen navolgen, en onder dit oogpunt, gelyk in veele anderen, zal de staats-wisseling van het Fransche ryk het menschen bloed bespaard , en de be jvaarmg en volmaaking van het menschelyk geslagt voorbereid hebben. De konin gen zelve zullen geheel verwonderd staan dat zy zig magtiger en ryker zullen bevinden, wanneer zy niet meer zullen genooddrongen zyn om ieder tweemaal honderd duizend jongelingen van de ploeg heen te sleepen, om niet meer den bloem hunner staaten op te offeren, en de nakomelingschap ln voorraad te vermoorden. LXIII: ^ geschiedenis der Fransche staats-om-      1161 B 74   11611 È "4i   STAATKUNDIGE AANMERKINGEN OVER DE TEGENWOORDIGE OMSTANDIGHEDEN,   STAATKUNDIGE AANMERKINGEN OVER DE TEGENWOORDIGE OMSTANDIGHEDEN; DOOR J- P. RABAÜD. Om te dienen ten vervolge der Geschiedenis der Fransche staats - omwenteling. T E P A R Y S , By H. J. Jansen, Cloitre Saint - Honoré ; e n te L E Y D E N , £y A. en J. Honko op. M. DCC. X C I L