1755
ei 1233 9296 UB AMSTERDAM






^ERREDENEN
over de volgende
ONDERWERPEN*
als.
i De Allï a ntie.
f2 Het Veiligst Vertrouwen.
3 De Godvruchtige Patriot.
4 De Vaderlandlievende Bidder.
5 De Christelyke Liefde.
6 De Rechtgeaerde EuangelIe-DienAer. /
DOOR
WILLEM DAV1D GROMME, Predikant te ABBEEERK bn LAMBERTSCHAEG.
Te UTRECHT, By ABRAHAM van PADDENBURG, Boekverkoper.



Uitgegeeven na voorgaande Vifitatie en Adprobatie van de Gecommitteerden van de Eerw. Clasfis van Hoorn. E M. Engelbert, V.D, M. te Hoorn. G. Homma Schardam , V. D. M. te Benning-
broek en Nibbixwoude. J. Prince van Houwbrton, V.D. M. te Oost en Wefterblokker.
Den i5den September Ao.



VOORBERICHT
AAN DEN
VJDERLAND-LIEFENDEN
LEEZER!
,, Indien 'er een Forst was, die, en dm zytic „ magt, en door zyn beleid, het vermogen bad, „ om alk ondernemingen van vyanden, tot ms na„ deeL te doen mislukken; om alle verdeeldheden „ te doen ophouden; om alle de Staetsn van Eh„ ropa zoo te beftieren, dat men het ééne volk ah „ een ivaerborg voor dt veiligheid en ivelvaert van „ het ander volk kon aenmerken; zoudt gy allen, „ zou elk niet oordelen, dat bet voor ons van V „ grootfte aanbelang ware, zulk een Forst op on-
„ ze zyde te hebben ? Maer nu, V is God,
„ '< is God alleen, die dit alles doen kan: met Hem in een Verbond te (laen, Hem aen ov'za 3, zyde te hebben, dat is de groote zaek% aie wy * 2 fe-



JV VOORBERICHT.
beöogen, die wy begeeren, die ivy zoeken mos„ ten." C)
Deeze gewichtige opmerking van mynen hoog gefchatten Leermeefter, de Hoog EerwaerdenBonnet, dien God noch lang ten zegen voor de Hooge School
en Kerk fpaere! Deeze gewichtige opmerking
maekt den grondflag uit van de meefte der volgende Leerredenen, welket ik U in deezen Bondel aenbiede.
Veel hoorde ik in deeze dagen /preken van de Vaderlands-Liefde. Edel woord! Beminlyke 'deugd! Moer werd die Vaderlandsliefde in deeze dagen) getoond, dotr de opvolging van dien raed, ons in de bovenfiaende woorden me*
dtgedeeW! ■ Of is het integendeel te duchten,
dat dezelve maer al te veel verzuimd word?
De volle overreeding van tnyn hart wegens, het bejaemlyke en heilzame van dien raad; ■ — d$
kom-
C*) ZJe Q. Bennet Leerredenen 3de Deel pag. 373 en
374ï • , ' *



VOORBERICHT. v
kommerlykevteeze wegens deszelfs verzuim deedmy, eenige jaren berwaerds, tot myne Gemeinte die tael voeren, welke gy in deeze Leerredenen zult
aentr effen!
Dan hoe betaemlyker en heilzamer dezelve zy, zoo veel te noodiger is het, dat dezelve in ons Vaderland algemeener opgevolgd worde; en bier , toe biede ik U deeze Leerredenen aen.
Mochten zy, onder 'f Heemels zegen mede werken, om myne Mede-Vaderlanderen tot het erkennen, zoeken en blymoedig gehoorzaemen van den God onzer Vaderen op te wekken, dan had ik myn voornaemfte doel met derzelver uitgave bereikt.
De laecfte Leerreden, fchoon die een ander onderwerp bebelze, heb ik "er bygeveegd, om redenen, voor U, myn Lsezer, van te weinig\belang,
om 'er U mede op te bonden. Zy zal u
echter doen zien, welk een onfchatbaer voorrecht bet voor ons Vaderland is, met het Euangelie
der verzoening begunftigd te zyn! Maer
* 3 mocht



n y O O R B E R I C H T.
mcbt de errinnering daer van dienen, om ook Men raed,, welken myn gemelde Leermeefter ons toedient, in bet werk te [lellen', naemlyk, „ m elk voor ons zeiven te zien, wat aendeel wy " hebben in 'sLands ongerechtigheden, byzonder " in betrekking tot bet Euangelie, dat ons ver-
\ondigd wordt: of wy V rechten prys
" epftellen, ofwy deszelfs kennis, in ons-
" zeiven en by anderen, naer onsvermogen, trag-
\ente bevorderen; ofwy in de opvoe-
" din<r der kinderen onder het oog houden, dat " hul niet zoo nodig is, als kennis te Mben van Jefi" Cbriflus, en dien gekruist." (*) Dan zouden wy in waerheid beioonen liefhebbers van ons Vaderland te zynl Neer-
lands God ontfteeke dit vuur van Godsdienlhge Vaderlandsliefde in veeier, voor al in onze tyrten!
Meerder heb ik u niets te berichten!
R eindig met die bede voor myn Vaderland,^
C) zie G. Bonnet Leerredenen 3de Deel p-g. «S-



VOORBERICHT.
VII
welke Israëls grootfle Koning Salomon, met al het vuur eener blaekende en Godsdienftige Vader* Unds liefde voor zyn volk uitboezemde: De Heere, onze God, zy met ons, gelyk ais hy ge. weest is mee onze Vaderen, hy verlate ons niet, hy begeve ons niet (a~)!
WILLEM DAVID GRQMME
(O i Kmingtn \mvsgp
LYST



LYST der. LEERREDENEN.
I De Alliantie Genefis YXI vers en
33- paS' 1
II Het Veiligst Vertrouwen Pfalm XLVI
vers en 3. P8§- 3a
III. De Godvruchtige Patriot Pfalm LX vers
S en 4. paS' 64
IV De Vaderlandlievende Bidder Daniël IX
vers 16 en 17. Pag- 94
V De Chriftelyke Lievde Ephezen V vers
a het eerfte deel. pag. 125
VI De Rechtgeaerde Euangelie-Dienaer 2
Timotheus III vers 19. pag. t64
üé



OP DE
UITGAVE
van deeze n BüNDEL
LEERREDENEN,
door de* Wel Eerw. Zeer Gel. Heer
W. D. GROMMÉ,
Veel Gelieft Predikant teAbbekerkm Lam* berfcbaegen.
ïk heb dit keurig Werk met fTsftïrjg doorgeleezen;
Een goede fmaak, gepaart met oordeel, en verftand,
Een waare zugt voor 't heil van Kerk en Vaderland,
Straalt in het zelve door - het Godd'lyk Opperweezen
■'• * *
Wil



WüT uwe postingen, uw vlyt' met heil bekroonen 1
Hy zegene dit Werk tot nut'van hem, die 't leest!
Befproey' het met den dauw van zyn gena» de, en Geest! Zo Will' hy uwe zorg, ennoefte vlyt beleonen!
Jehova zyuwGod, uwfchild, uw beuk«S laar,
Uw hoop, verwagting, troots, enleidsman in gevaar!
En geeve, dat g1 uw Werk met vreugde meugt verrigten l
Hy zett' op uwen dienst, zyn Godd'lyk
zegel merk! Hy ichènke u iever, lust, en kragt om Neerlands Kerk < Nog veele jaaren lang met mond, en pen te ftigten!
GUALTHERUS H0MMA SCHARDAM,
V. D. M. te Benningbroek en Nibbixwoude.
DE



D E
AL LIANTIE
o f
ABRAHAMS godvruchtig gedrag by het ve^ond maeken mex AB1MELECH.
^^^^^^^^
T E X T
GENESIS XXI vers s2 eer(ie
ó-t eer [te deel en vers 33.
Jlfi m«ek,ln z, em FerlmJt K
Vader der Geloongen, het welk ik U zoo tem, A
wy



ft De ALLIANTIE.
wy gefteld moeten zyn, en wat ons te verrichten ftaet , indien wy dit Werk als Waere Cbrifienen, en rechtgearde Nederlanderen - toe eer van God en tot heil van het Vaderland wenfehen ter uitvoer te brengen.
Om U hier in de behulpzaemc hand te bieden, zal ik U A
I In de ee,p placts de voorazen gebeurtenis kortelyk" op ecne geichiedRundige wyze febetzen;
en dan r
II In de tweede plaets daer uit eentge lesfen apei den, gefchiktnaer het oogmerk, waer toe wy thans zyn opgekoomen.
I.
Ter opheldering van de voorgeleezen gebeurtenis moet ik u voor eerst met de omfiandigbeid, waerm Abraham verkeerde — en dan met zyn Codsdienjltg
Wrvfwatgemeenzaemer maeken. Heieerjt'
vinden wy in het begin van het 3*fte, en het tweede in het 33fte vers.
A. Van het eer/Ie zegt de H. Schryver: Alzoo maektenzy, te weeten , Abraham, de Vriend Gods, en Abimelech, een Koning der Philiftynen, die zyn Rykzetel te G*r*r geveftigd hadt, een Verbond. Eene gebeurtenis, die ik een weinig hooger moet ophaelen.
^r«fcw», van God uit zyn Land en Maegfchap geroepen, en aen die Godlyke roepftem gehoorzaem, verkeerde thans als Vreemdeling, in der Phihfty-
nen Lmi, Zyn Verbondsgod, die het hart
des



EERSTE LEERREDEN; 3
des Koninsp in zyne-hand heeft, en als Waterbeeken neigt, werwaerds Hy wil . had het hare van der Phiii rynen Koning dermaeten in gunst tot Abraham geneigd; dat hy hem, volgens hec 15de vers van het voorïg Hoofüruk eene vreedzaeme inwoning in zyn
Land had toegeftaen. Die niet alleen, maer
zyn Verbondsgod, die een mildbelooner is der genen, die hem zoeken, had deezen zynen vereerder en vriend dermaete gezegend en voorfpoedig gemaekr, dat de Vorst van dat Land het van zyn en zyner Onderdaenen tówgreekende, om zyne vriendfchap te zoeken. Dees, naer het aafte vers van myn text Hoofddeel, met eenen zyner voernaemfte die. naeren gereisd naer de plaets, waer Abraham zich toen bevond, floeg hem een Verbond van onderlinge vriendfehap tot in het derde gedacht voor, vs. 23. — Een voor/lag, welke van Abraham, na het uit den weg ruimen van eene zekere zwarigheid, volvaerdig vtkrd ingezviïligd Alzoo maektcn zy te zamen een Verbond, een Verbond meteenen plechtigen Eed geftaevd. — Verëerenswaerdige gebeurtenis voor den vroomen Aerds-Vader ! dat hy, die maer een vreemdeling in dat Land was, der maeten in het oogloopendvVan zynen God gezegend was, dat de Vorse des Lands het niet beneden deszelvs waerdigheid acht, om zyne vriendfehap te zoeken ! Zoo bleek het, dat hy tot dat Godvruchtig zaed behoorde, het welk elk, die het zelve ziet en kent, erkent voor een zaed dat de Heere gezegend heeft! — Gewenscbte gebeurte .
A 2 nis,



4 De ALLIANTIE.
nis. noch eens voor den vroomen Aerds Vader! Daer hy door dit Verbond in het Land zyner vreemdelingfchap zulk eenen vermoogenden Vriend en Befchermer verkreeg, en zyne gerufte inwooning in dat Land verzeekerd en beveiligd vondt.
Eene gebeurtenis echter, waer in zich twee zwaerigbeden fchynen op te doen, die ik verplicht ben uit den weg te ruimen.
De eerfte zwaerigheid is deeze. „ Hoe kon
„ Abraham een Verbond aengaen met eenen
Vorst, die van eenen anderen Gods„ dienst was?" Men z'egd: „ heeft God zulke „ verbintenisfen met Afgodifche Volkeren niet ten „ ftrengfte verbeoden, en dikwils zwaer geftraft en „ thuis gezocht?" Edoch die zwaerigheid is zoo groot niet als zy in den eerden opflag wel fchynt. Want dit Godlyk verbod zag maer alleen op zulke verbonden, waer door lfraël in gevaer wierd gebracht, om van den waeren Godsdienst te worden afgetrokken. _ 0f op zulke Verbonden, waer toe men door wantrouwen aan 'sHeeren hulp en macht gedreeven wierd, gelyk in Afa bleek (a). Maer waer is het ergens in de H. Schrift verboodeneen Verbond te fluiten tot noodige verdeediging of ter uitbreiding van den Koophandel al is het met Vorften van eenen anderen Godsdienst ? Is Abraham 'er van God wel
ooit
00 z Chron. XVI: vs. 7.



EERSTE LEERREDEN. 5
ooit over berispt, dat hy met Aner, Eskol en Mamre, fchoon Amoniters, was uitgetoogen, om Loth zynen Neev uit de handen vatn Kedor Laömer te verlosfen (a) ? Is Salomon 'er wel ooit over berispt, dat hy een verbond van Koophandel met Hieram den Koning van Tyrus had geflooten (f) ? Wanneer 'er dan in de voorwaerden van zulke verbonden niets nadseligs tegen den Godsdienst, niets firydigs met de Godlyke [Vetten vervat is, zoo is het dweepery dezelve af te keuren, en flooringvan de openbaere rust zyne medeburgeren tegen dt zelve voor in te neemen! Daec nu die Verbond flechts een Verbond van onderlinge vriendfehap was, en Abraham, gelyk wy ftraks zullen hooren, in den dienst van den waeren God, en in zyn vertrouwen op zynen Verbonds God bleef voortvaeren, kon hy het verzoek van Abimelecb, zonder kwetzrng van zyn geweeten, gerust inwilligen, en dit Verbond fluiten.
Maer, en dit is de tweede zwaerigheid, „ deed „ Abraham hier door geen afftand van, en „ zwoer hy zyn recht niet af op dat Land, het „ welk God (O aen zyn zaed behovdbad te zullen „ geeven?' Neen Toehoorders! Want, 1 dit Verbond wierd maer geflooten tot voor het derde gedacht;
Ca) Gen. XVL
CO 1 Kon. V: vs. 12.
(O Gen. XII; vs, 7.
A3



6 De ALLIANTIE.
(lacht; en zyn zaed zou dit Land eerst 400 jaeren daer na beërven; zoo dat hy dien Eed gerust kon doen. — 2. Zy verbonden zich hierdoor flechtstot wederzydfche trouw, en dit mocht hy veilig be»
zweerèn. 3. Hy deed den eed maer voor zyn
eigen perfoon en. niet voor zyne nakoomelingen; waerom de Philiftynen eenige jaeren laeter noodig achtten om het zelve met Ij aak zynen Zoon te vernieuwen (a). — 4. Wilt gy meer ? De Philiftynen hebben naderhand de voorwaerJen van dit Verbond zelve het eerst verbrooken ; wannser zy Abrahams
nagedacht zoo veel kwaeds brouwden. Alles
dan wel ingezien, zoo kon Abraham dit verzoek wel inwilligen, om dat het — noch met de rechten van zyn nagejlachs, — noch met de plichten van den Godsdienst ftrydig was,* maer, in tegendeel, in dit tydsgewricht, voor hem allerwenschlykst en
voordeelig. Gaen wy voort
B. Om in de tweede piaecs den At-rds-Vader in zyn Godsdien/lig bedryf na te oogen. Dit vinden
wy in het 3^fte vers. - > Twee dingen worden
ons daer in van hem opgeteekend.
Het eerfte is, dat hy een bosch plantede in Ber-
feba. 'Er is geen twyfel aen, of de vroome
Aerds Vader heeft dit Bosch tot zyne Bedeplaets ge Schikt en geheiligd. Dit doch was van de vroegfte
eeu-
O) Gen. XXVï: vs. 26,



EERSTE LEERREDEN. f
eeuwen af in gebruik. — Zonder dat ik my op dezen dig in deszelvs oorfprong kan of mag inbeten. Wei is waer, dat God dit naderhand aen Jfraïl verbooden heeft (a) j — maer de rede hier voor was, omdat de Heidenen toen in de Bo-fchen hunne Goden dienden; en om dat God voornemens was, eene vafte plaets tot den opsnbaeren Godsdienst voor Ifraè'l te beftemmen. Dit alles had in Abrahams tyd noch geen plaets; en des kon hy, ,en andere godvruchtigen, God in het lomnuTryk Bosch op eene betaemlyke wyze dienen; I als hy maer geen uiterlyh heiligheid aen die plaets toefchreef, en 2 als hy 'er den eenigen -waeren God vereerde {*). Dan was het fchaduwryk bosch geen ongefchikte plaets; daer hy — onder het bladcrryk geboomte, —van 't aersdch gedruisch ontflagen, — door de tooneelen der fchepping opgewekt — en door 't geveederd Zang Choor voorgegaen — zynen Schepper in de ftiiie eenzaemheid te vryer kon verheerlyken! (i;)
Het
00 Deut. XVI: vs. 21.
(*) Vide Sis. f. H. Heidegger: Hiftoria patriarcharum, torn. pofter. exercitat. III. Paragr. 53.
(t) „ 'Er is een gemoedelyke ommegang, dien men „ houden kan met dc zigtbaerc deelen der fchepping, wel„ ke ongevoelige geheeten worden. Al hoewel zy geen
tong nog tael hebben, voor de ooren van het ligchaem „ gefchikt; nogtans kan hunne ftem door de aendagtige „ ziel gehoord worden: ja in het gehoor van de reden A 4 „ druk-



8 De ALLIANTIE.
Het tweede bedryf, het welk wy van hem vinden opgereekend, en waer by wy een weinig langer zullen vertoeven, is; dat by aldaer den naem des Heer en des eeuwigen Gods aenriep. En met deeze aenteekening zal de H. Schryver ons hebben willen leeren: i Dat de Godvruchtige Aerds- Vader daer zyne vuurigfle dankzeggingen troonwaerds zond, dat God hem zulk eenen machtigen Vriend, Befchermer en Bondgenoot verzorgd had. a Dat hy het overige zyner lotgevallen, zynen Bondgod, van wiens goedheid hy nu eenevers* iche preuve had, door het geloovig gebed gemoedigd etenbetrouwde. — 3. Dat hy zich op nieuws voor ten vereerder van den waercn God verklaerde, om dat 'er met zoo veel nadruk gezegd word, dat hy den naem des eeuwigen Gods aenriep 4 En
eindëlyk, dat by deeze plaets van nu voortaen tot een plaets van den oopenbaeren Godsdienst voor zyn huisgezin toewydde.
Och
„ drukken zy zich zelve met een onderfcheiden toon, met „ verflaenbaere klanken, uit, gevende getuigenis van Hem, „ wiens hand hen in den beginne formeerde, en hen, overeenkomftig met hunne natuuren, voed en kleedt. „ Dit heb ik gevonden, met eenige ffigting en nuttigheid „ voor my zelve, terwyl ik myn oog keerde, veftigde, „ en van den eenen tot den anderen boom wendde in uwe „ Boifclten." Zegd de voortreflyke Rich. Pearfall in zyne GüdvruWige Befpiegclingen, pag. 309. OO Confer. A. Rivet ia hunclocum pag. 408.



EERSTE LEERREDEN. 9
Ochf. had ik nu Abrahams geloov en Godvrucht, om U het edele, het verheevene, het dankbaere, het Godsdienflige, het geloovige, dat 'er in deeze daed van Abraham doorftraelt, naer waerde te teekenen ! Dan tot zulk een gewichtigen taek beken ik my zeiven te gering en te onbekwaem. -—. Vergun my echter W. H. dat ik 'er u al ftaemelende en met flauwe trekken iets van dood^yerwe; of liec uwen en mynen yvcr mocht aenvuuren ! Om hier in gelukkig te flaegén, zal ik u — eerst den man eenigszins leeren kennen, van wien deeze daed ftaet opgeteekend, — en dan ten tweede doen zien; wat het al in heeft, als zulk een man den naem des eeuwigen Gods aenroept. — Schoone zaeken voorwaer onze oplettende aendacht overwaerdig. Wat den man betreft? Het is Abraham, in Gods
Woord vereerd met den naem van vriend Gods.
Het is de Vader der Geloovigen! Hoe gaerne zou ik hem door alle de tooneelen van zyn buislyk en Godsdienftig leeven volgen; doch ik moet my nu met eenige weinige byzonderheden vergenoegen! Wel aen!
Abraham was een gehoorzaem dienaer van den
hoogen God Het eerfte en het laetjh be-
dryf van zyn leeven, 't welk wy vereeuwigd vinden, kan hier voor ten bewys verftrekken.
Op het eerfte bevel van dien God was hy bereid, om Vaderland en Vrienden te veriaeten, en naer een
vreemd en onbekend Land heen te trekken. .
A 5 Op



lO
De ALLIANTIE.
Op het eerfte bevel van dien God was hy gereed, om zynen Zoon — zynen eenigen , — den Zoon zynes ouderdoms — de lust zyner oogen op te offeren! Hoe hard die bevelen voor vleesch en bloed ook
fcheenen, Abraham is gehoorzaem. • Wat
moet zoo één een fterk geloov bezitten, die alles
om des Heeren wil getroost kan overlaeten ,
die alles, zyn lieffte pand, zyn waerdfle kind niet uitgezonderd, voor den Heere overig heeft!
Abraham was een dankbaer man aen God. Naeuwlyks genoot hy eenige nieuwe weldaed, of een nieuw gebouwde Altaer moest ten bewys zyner dankbaerheid vertrekken! Zoo haest hy mKanaan r.enkomt, richt hy eenen Altaer op (*).' ~ K-omt hy te Betbei, hy bouwt wederom eenen Altaer (li).
. Vernieuwt God zyne belofte aen hem; "er
moet wederom een Altaer worden opgericht (cj. , Verzorgt God hem eenen Vriend en Bondgenoot, hy roept des Heeren naem aen. — Schenkt God hem zynen Ifak te rug, een nieuwe naem van die plaets zal zyne dankbaerheïd by het laetfte nagedacht vereeuwigen (£). De Heere zal bet voorzien! zal voor alle waere Abrahamiten, tot op den afloop der eeuwen, een fpoorjlag
zyn,
00 Gen. XII: vs. 7. (V) Gen. XII: vs. 8.. CO Gen. XIII: vs. 18, 02) Gen, XXII: vs. 14.



EERSTE LEERREDEN. is
zyn, om met Abraham hunnen weg op den Heere te wentelen, vertrouwende, hy zal het maeken.
Abraham was een man, die al zyn tydelyken ®cor~ fpoed, niet aen menfchen, maar aen zyn Verbondsgod alleen wildé verfchuldigd zyn; daerom wilde hy van den Koning van Sodom niets, het geringde zelvs niet, aenneemen; op dat die niet zou zeggen : Ik heb Abraham ryk gemaekt (a). ■
Vooral zyn rykdom moest God alleen de eer hebben! ■ De rykdom zelve, die zoo veel duizenden tot verleiding en ftrik verftrekt, dryvt eenen Abraham tot zynen Altaer en tot het Gebed!
- Abraham was een groot Bidder. ■ Zyn Ge •
bed vcor het gruwlyk Sodom kan hier voor ten be» wys verftrekken (F). Daer hy zich, hoe gemeenzaemhyookmet God omgong, (lof en asfchehaemè,
— Daer hy op de ernftigfte en redeiile wyze by God in het pleitend fmeekgebed aanhoud (*).
Abraham was een man, die alle zyne belawen
aen zynen Ver bond god geloovig toebetrouvuae;
by wien voorigebevinding,hoop werkte. — Om zynen
zwaer-
00 Gen. XIV: vs. 22-23. (è) Gen. XVIII: vs. 23.
(*) Dit was ook de wyze van bidden van den grooten Kerk Hervormer Luther; van Wienverhacld word, dat als hy bad zulks gefchiedde: tanta revcrentia, ut fiDco, £? tanta fiducia, utfiamico, dat is, met zulk een 'eerbied als of hy tot God bad , en met zulk eau vertnuwen, als of hy tot zynen vriend fprafc.



De ALLIANTIE.
zwaerhoofdigen huisbezorger Eliëzer, toen hy hem uitzond , om eene Vrouw Evoor zynen Zoon te zoe. ken, een riem onder het hart te fteeken; zeide hy : De Heere, voor wiens aengezicht ik gewandeld heb, zal zynen Engel met u zenden, en Hy zal uwen weg voorfpoedig ma eken (a~).
Abraham was een Godsdienftig hoofd des Huïsgezins! De Alweetende, die op alle de bedryven van de Kinderen der menfchen acht flaet, gaf hem die verëerend getuigenis: Ik heb hem gekend, dat hy zynen kinderen en zyn huis na hem zoude bevelen y ende zy den weg des Heeren houden , om te doen gerechtigheid ende gerichte (by En hoe zorgvuldig moet hy zynen Ifadk in de kennis en dienst van God onderweezen, en gehoorzaemheid aen God ingefcherpt hebben, dat die zich zoo gewillig en geduldig op het hout liet binden, om geofferd te worden 1
Abraham was een litvhebbend Vader voor zyne
Kinderen. Dat kort, maer veel beteekenend
gebed voor lfmael, och dat Ifmaël voor uw aengezicht leeve (c). — Zyne zorg voor zynen Ifaak in het gewichting ftuk des huwlyks, om hem eene goede huisvrouw te befchikken {d). — De bcfïelting
over
Ca) Gen. XXIV: vs. 40. C&) Gen. XVIII: vs. 19. CO Gen. XVII: vs. 18. 00 Gen. XXIV.



EERSTE LEERREDEN.
13
over zyne nalaetenfchap voor zyn dood (a), (trekken hier voor ten bewys.
Eindelyk Abraham was een nederig en vreedelie~ vend man! Ik beroep my alleen op zyne aenfpraak aen Loth zynen neef, toen 'er tusfchen hunne Herderen twisc ontftaen was Hoe vredelievend! hoe nederig ! dat hy, fchoon LotVs oom, en zoo veel ouder van jaeren, aen Loth de voorkeur gaf! — Ziet! dit zyn eenige weinige trekken, om u Abraham te leeren kennen als eenen heiligen van den eerflen rang, een fier van de eerfte groote ! Verëerenswaerdige Abraham! Groote Godsvriend! tot op den afloop der eeuwen zalaw Geloof enGodvrucbe van alle, die uwe voet flappen drukken, — die uw geloof na wandelen, ~- die uwe werken doen, bewonderd en geëerbiedigd worden!
Maer! [Vat moet bet niet al in hebben ? Wat moet het niet veel beteekenen, als zulk een man, als Abraham, den naem des Heeren, des eeuwigen Gods aenroepc! En dit was het tweede, waer over
ik U noch moest onderhouden. Wel aan! Ik
lees hier de tael der Godverëerende dankbaerbeid!
Ik lees hier de tael des geloovigen aenbe-
trouwens !
Ik zeg: Ik lees hier de tael der Godverëerende dankbaerbeid! Reeds heb ik opgemerkt, hoeverëe-
rend
fa) Gen. XXV: vs. s-6 C*; Gen. XIII: vs. 8-9.



14
De ALLIANTIE.
rend en hoe wenscblyk deeze verbindtenis met Abimelech voor den vroomen Aerds Vader moet geweest zyn, daer hy als Vreemdeling in dat Land verkeerde. — Wie twyfelt 'er dan één oogenbiik aen, of zulk een man als Abraham was, zai zynen Bondgod voor deeze versfche preuve van zyne gunst de vuurigfle dankzegging hebben toegebracht? Een .Abraham doch kan in geen tweede oorzaeken eindigen: Neenl De eeuwige God, de Regeerder van de waereld, die het hart der grootfte Vorften met eene heimelyke Gods kracht beheerscht, moet 'er de eer voor hebben! Hoe zal zyn van dankbaerheid gloeyend, harre zich verlooren hebben in aenbiddende verwondering over de macht en goedheid van diea eeuwigen Albeheerfcher, voor wien de grooifleVorften der aerde maer zyn, als een droppel aen den emmer en een ftoÉe aen de weegfchael!
Maer ik iees hier ook de tael des" geloovigen aenbetrouwens. Hoe gemoedigd, hoe geloovig zal de vroome en dankbaere Aerds-Vader nu het overige zyner lotgevallen, zynen eeuwigen Bondgod hebben aenbevoolen en toebetrouwd! Al veranderde een Abimdecb eens in zyne genegenheid, zyn eeuwige
Bondgod veranderd nooit. Al fchooten de
krachten van zynen aerdfchen Bondgenoot -al eens te kort, om hem te helpen ofte redden, zyn eeuwige
Bondgod is de Almachtige. Al gong eens een
Abimelecb den weg der gantfcber aerde, de eeuwige God, zyn Vriend en Befchermer leevt tot in eeuwig.



EERSTE LEERREDEN. 15
wigheid! Zyne jaeren worden niet geëindigd! Eene waerheid, waer uit zyn Godvruchtige Naneef David dit befluit weet afteleiden: De Kinderen uwer knech • ten zullen woonen, en hun zaed zal voor uw aen-
gezicht bevefligd worden QT). . Gelukkige
Abraham, die met uw vertrouwen, niet' in het fcbepzel, hoe groot ook; niet in aerdfche verbindtenisfen, hoe wenscblyk anderzins, maer in den eeuwigen God eindigd! ■—— Hoe welgelukzadig zyt gy, dat uwe verwachting op dien Heer is, die den hemel en de aerde gemaekt heeft, de zee en al wat in dezelve is, die trouwe houdt in eeuwigheid (&).
Befchaemend gedrag van Abraham voor zyn
verbafterd nagedacht! Zoo beroemd ditBerfe-
ba van weegens deeze daed zal blyven by het laetfte nagedacht, zoo berucht is het naderhand in de gewy üe^erboeken ten kwaede geworden! Godvruchtige Abraham! zoudegy het wel hebben kunnen gelooven, dat dit zelvde Berfeba, daar gy den naem des eeuwigen Gods hebt aengeroepen, in laeter eeuwen de zetel van de verfoeylykfie Afgodery zal worden? Datzy, die zich uwe kinderen noemen, in plaets van den eeuwigen God het Kalf van Jeroboam zullen aenroepen? Zoo dat Uw God met verfoeying zal laeten uitroepen: Gate niet over naer B er se ba! (V) IL
Ca) Pf.-Cir: vs. 28.29. _ (O Pf. CXVI: vs. 5-6. CO Amos V: vs. 5.



i6
De ALLIANTIE.
I I.
Dan de tyd roept my, om uit Abrahams Godvruchtig voorbeeld eenige lesfen afteleiden, gei fcbikt naar het oogmerk, waer toe wy thans zyn opgekoomen; en dit was het tweede, het welk ik my had voorgefteld.
Van het plechtig werk van deezen Staetelyken Verbodsdag fchoot ons noch overig, het opdraagen van alle de belangen van Vaderland en Kerk aan Neerlands Goden Weldoener door het ootmoedig en dankbaer fmeekgebed.
Vergunt my dan W. H., dat ik Uw en myn hare uit Abrahams Godvruchtig voorbeeld door de volgende lesfen tot dien gewichtigen taek pooge op te wekken en voor te bereiden!
A. Abrahams Godvruchtig voorbeeld moet ons ter navolging opwekken, om dat wy in eene zoortgelyke gunftige omflandigbeid verkeeren.
B. Is dit zoo, dan moeten wy den naem des eeuwigen Gods insgelykswe? de vuurigfie dankbaerbeid aanroepen.
C. Vooral is het onze plicht, om met den vroomen Aerds-Vader de belangen van Vaderland en Kerk den Albeftuurder geloovig op te dragen en aen te betrouwen; en met hem den Godlyken zegen eerbiedig inroepen. Ziet daer! drie lesfen,
welke ik u en my zeiven kortelyk zal zoeken m te fcherpen.
A. Onze eerfte les was deeze: „Abrahams ; God.



EERSTE LEERREDEN. ir
„ Godvruchtig voorbeeld moet ons ter navolging „ opwekken, om dat wy in eene zoortgelyke gun*
,, ftige omftandigheid verkeeren." Was hec
voor onzen Geloofsheld zoo groot, dat hy in zyn vreemdelingfchap met den Forst van dat Land een verbond van vriendfchap mocht fluiten; niet min groot is het herfleld Vreeverbond met zyne Keizerlyke Mujefleit, en de geflooten Alliantie meti bet Hof van Vrankryk voor onze Republiek in de omftandigheid, waer in dezelve zich bevind! Ge-
lyk de Vreede altoos boven den alvernielenden Oorlog te waerdeeren is; is zy byzonder te zoeken en te wenfchen in een tyd, waer in de hoop op een goeden uitflag zoo gering, de kans zoo hagchlyk is ! En zoo ftond het met onze Republiek. - 's Lands Vaderen onderrichten ons hier van in de uitfcbryvings Brief ten duidelykften! Wat zou 'er vaa ons Cemeenebest geworden zyn, indien wy in den Oorlog:geraekt waren? Wat hoop was 'er op een goeden uitflag, in. een^tyd, waar in het zelve „ noch niet herfleld was n van de tampen door den Oorlog met Engeland „ veröorzaekt? in een tyd, waar in de ingefloo„ pen misbruiken met derzei ver gevolgen onze zwak„ heid noch bleeven vermeerderen?' Wat was 'er anders te verwachten, dan dat zulk een Oorlog, gelyk onze Overheden zeggen, naer allen fchyn onze krachten moest te boven gaen? Is het dan geen groote weldaed, dat „ allefeitelykheden zyn voorgekoo„ men, en de vriendfchap geheel herfteld is, en B dat



iS De ALLIANTIE.
„ dat, o wonder i behoudens de volkoomene onaf„ hanglykheid van dezen Staet, en de Soevereiniteit „ van deszelvs grondgebied." Is het geen groote weldaed, dat de eeuwige Albeftuurder in' zulk een tyd aen dit Gemeenebest „ de veel vermoogendebe„ middeling van het Franfche Hof bezorgd heeft?" JaS dat het onzert oudflen „ gelukt is met dat Hof „ eene verdeedigende Alliantie te fluiten totverzee„ kering der Posfesfien van deeze Republiek, zoo „ binnen als buiten Europa?' Eene Alliantie, waer van 's Lands doorzichtige Vaderen zoo veel heil voor dezen Staet te gemoet zien! Wat moest dit onze dankbaarheid aenvuuren ? Dan M. H. ik vrees maer al te zeer, dat 's Lands Inwoonderen op eene drieërley wyze in hunne dankbaarheid zullen te kort fchie* ten, en deeze weldaed verzondigen!
Onder het eerfte zoort tel ik, die ongevoelige, diebelangelooze, die laege en laffe zielen, die 'er zich niet aenlaeten geleegen zyn, hoe het met het Land gaet, als het bun maer welgaet. — Geen wonder, dat zulke menfchen onder de oordeelen ongevoelig , onder de zegeningen ondankbaer zyn. Doch dit volk, den naem van Nederland'iren onwaerdig, is het ook niet waerdig, dat wy ons één oogenblik met hun ophouden. Wie doch kan keifteetien week en gevoelig maeken?
Onder het tweede zoort tel ik zulke menfchen , die, door partyzucht verhit, laeg en lebbig fpreeken van de geflooten Alliantie; en die door allerley ftink-
fche



EERSTE LEERREDEN. 19
fche inboezemingen dezelve aen hunne medeburgeren in een haetelyk en ver'dchtlyk Hebt poogen voor te Hellen; en, dat noch het ergst is, die, om hun eigentlyk oogmerk te bedekken, een Godsdienfligen mantel omhangen, om te veiliger te bedriegen, en hunnen min verlichten Landgenoten een rad voor de oogen te draeyen. Even als ware de Godsdienst in gevaer, om dat de Geallieerde Bondgenooten juist niet van den zelvden Godsdienst zyn. Hoe haetlyk , goe gevaerlyk zyn zulke inboezemingen in een tyd als wy beleeven ? Laeten wy dan aen dezelve geen gehoor geeven, tot zoo lang, dat zy ons geleerd hebben, door welk Artykel van die Alliantie de Godsdienst benaedeeld oïingevaer gebracht zy! Zoo lang zy dit niet gedaan hebben, geeven wy hen over . aen de billyke verachting, diezy verdienen, en zich door zulk eene verregaende ondankbaerheid waerdig
gemaekt hebben! Dan tegelyk moeten wy
zorg draegen, dat wy tot geen ander en niet min zorgelyk uiterfte overflaen, en behooren tot het
Derde zoort. Ik bedoel die niet minder partyzuchtige menfchen, die in de fchepzelen eindigen, en den eeuwigen God ondankbaer . voorbyzien; die nu met hunne fpreekende daeden zeggen: Vreede l Vreede! en geen gevaer, die terwyl zy de edelmoedigheid van het Franfcbe Hof, en met rede, hoog opvyzelen, echter zich hier in bezondigen,, dat zy de lankmoedigheid en verdraegzaembeid van den Opperheer ondankbaar in vergetelheid/lellen", die nu B 2 toet



10
De ALLIANTIE.
met hun vertrouwen op dien Vreede en in die Alliantie eindigen ! Welk eene verblinding! Welk eene dwaesbeid! Welk eene verkeerdheid' Wat kan ons de gunst van, het fcbepzel baeten, zoo lang wy aller fchspzelen Heer niet te vriend hebben? Zoo lang de eeuwige God onze Bondgenoot niet is. — En kan Hy dat zyn van eene Natie, die hem voorbyziet, die hem de eer voor zyne daeden niet toebrengt? Neen Toehoorders! tot een veel edeler, betaemlyker en beilzaemer gedrag , dan deeze houden, kom ik
u thans opwekken. Met den Dichter van den
CXLVIften Pfalm roep ik u toe! Loovt, loovt den Heere, want Hy is goed, want zyne goedertierenbeid is in der eeuwigheid! Die aan ons gedacht beeft in onze' nedrigheid. Die ens onzen tegenpartydcr entrukt heeft. Want zyne goedertierenheid is in der eeuwigheid. Voorzeker! Elk, die geen vreemdeling is in zyn eigen Vaderland, — elk, die zich den toef and errinnerd, waer in onze Republiek zich bevind, zal de herftelling van den Vreede en de ge • poote Alliantie, als een onverwachte weldaed en verbeurden zegen uit de hand van den Opperbeftuurder ontfangen. Maer is [dit zoo, en
B. Dit was onze tweede les, „ is dit zoo, dan „ moeten wy, naer Abrahams Godvruchtig voor„ beeld, den naem des eeuwigen Gods insgelyks
met de vuurigfle dankbaerbeid aenroepen?
Trouwens onze booge Overheden willen; „ dat wy
met harten, gloeyende van oprechte dankbaerheid ,
„ Gods



EERSTE LEERREDEN. <2i
„ Gods Vaderlyke goedheid over ontroemen en „ groot maeken." En met recht! Is de Vreede geen fonwaerdeerbaere weldaed? De Vreede, waer door het leeven van zoo veel duizende gefpaerd is, waer door zoo veele fchrik verwekkende tooneelen en jammerlyke gevolgen van den alvernielenden Oorlog zyn voorgekoomen? Is de Alliantie me:
het Franfche Hof geen groote weldaed ? Alliantie met een Hof, het welk in het hacblykst tydgewricht, zich Neerlands zaek heeft aengetrokktn; en dat, volgens het getuigenis van 's Lands Vaderen, mee eene edelmoedigheid zonder voorbeeld ? Eene Alliantie nog eens, waer van onze Overheden zeggen: „ dat zy aen den luider van dee2en Staet, en aen „ deszei vs veiligheid en onafhanglykheid eene vast. „ heid byzet, waer] van men alles goeds verwachten
„ mag!" Wat dunkt u is deeze weldaed van
den Albeftuurder niet waerdig, dat wy zynen Naem met de vuurigfte dankbaerbeid aenroepen en groot maeken? En dat te meer! Als wy eens na¬
denken, aen welk een volk en natie dezelve gefchonken zy? Hadden wy dit van wegens onze getrouwheid in den dienst van den God onzer Vaderen ook verdiend ? Wie onzer die op de aenklacht van 's Lands Vaderen in de uitfehryvings Brief, die op
deflem van 's Heeren knechten in deezen d ig,
Wat zeg ik ? Wie die op de ftem van zyn
eigegeweeten behoorlykt acht gaf, — Wie zal zulk eenejpoorbyfere ongerymdheid durven ftaende houC 3 den?



sa Dï alliantie,
den? Wy, een volk, by her. welk de ongerechtigheden en het misbruik der verleende zegeningen, als tot aen den Hemel opgeklommen waren! — Wy een volk, waer de dartelheid eener verkwistende le* venswyze naeuwlyks eenige paelen meer kende! Wy, een volk, waer by het verderf der zeden en zatheid van overvloed uitliep in eene zor^elooze gerustheid\
Wy, een volk, dat walgt van de heilzaeme
genademiddelen, — waer Gods naem en dag hoe langer hoe meer ontheiligd worden (*)! Wy, een volk, het welk de zedelyke opvoeding zyner kinderen verwaerloost? — Wy, een volk, het welk zich door burgerlyke partyfcbappen inwendig verzwakt en in zyne eigene ingewanden wroet! — Wy, een volk, het welk door allerley liefdeloosheid en zondige achterklap, als meede door het vuig en baat-
zug,
(*) Nadruklyk is de volgende tael van Doddridge in zyn aenfpraekaen deProteftantfche Ingezetenen van Nederland, pag. 13. „ Zoo gy waerlyk begeert, dat Godsdienftigheid „ in uwe huisgezinnen zal bloeyen, of zei vs alleen in uwe „ eigene zielen, is het dan voorzichtig, datgy, onmidde„ lyfc Da het waernemen van eenige openbare inftellingea „ van God, na 't bywonen van Predikaetzien, of mooglyk „ van het H. Avondmael, u begeeft tot het gewoel en de „ (lommer van Weereldfche bezigheden, tot de genietin„ gen van diergelyke verlufligingen, tot alle die uitfpan„ ningen die de aengenaembeid zyn van eenen Hollandfchen Ssbbath, en de afgryzing nryner ziele? %



EERSTE LEERREDEN. 23
zuchtig eigenbelang, zich tegen de Godlyke Wet van de liefde desnaeften op alierley wyze bezondigd! Wy, een volk, daer men God vergeet dagen zon» der getal! — Wy, een volk, het welk de vermaeningen tot eene hoognoodige bekeering zoo vermeetel als roekeloos in den wind flaet! Wy,
een volk, by het welk de kennis en vreeze Gods verlooren raekt! — Wy, een volk, waer by het wy* ken van den Geest riet opgemerkt noch beneurt word; waer over in tegendeel een Geest des dippen flaeps fchynt te zyn uitgegooten ! — Wy , zulk een volk, zeg ik, — hadden wy zulk eene verjchooning, zulk eene weldaed verdiend! Moeften wy in het morgen uur in tegendeel niet erkennen: Het zyn de goedertierenbeden des Heeren dat wy niet vernield zyn (a)! Wat dunkt u heeft zulk een
volk geen reden, om den naem {des eeuwigen Gods mee de vuungfte dankbaerbeid aen te roepen ? Eene dankbaerbeid, die niet Hechts met den mond geuit moet worden; maer die uit den diepflen grond van
het overtuigd hart moet voortvioeyen. Eene
dankbaerbeid, die, naer den eisch van "sLands Vaderen, getoond moet worden door „ met een ,, welberaeden voornemen van alle zonden af te „ ftaenv" en door „ zich met vernieuwden yver tot den dienst van God en ten bellen van het dierbaer
Va-
OO.Klaeg!. III: vs. 21.
B 4



a4 De ALLIANTIE.
„ Vaderland te bevlytigen ?" Och! dat nu de
een den anderen , naer de vermaening in het namiddag uur tot ons jjedaen opwekte: Komt! loet ens wederkeeren tot den Heere; want Hy beeft verfcheurd en Hy zal ons geneezen; Hy beeft geflaegen en Hy xal ons verbinden (a)! — Want eene dank* betuiging met den mond, die door een ondankbaer leeven geloogen ftraft word, zou geen aenroepen, maer een tergen van en een /potten met den naem van den eeuwigen, en des ook van den Alweetenden
God zyn! En heeft God dit aen ons verdient ?
Ik bid U hoord eens naer Esrds befchaemende be lydenis : Om dat Gy, o onze God/ bekt hebt, dat wy niet ionder zyn van wegen onze ongerechtigheid * en hebt ons eene ontkoominge gegeeven als deeze is ; zullen wy nu wederkeeren, om uwe geboden te vernietigen Wat ik u dan in den naem des Heeren bidden mag, M. W. H., ik bid u keert doch eens weder, tot dien God van wien gy zoo ver zyt
afgeweeken. Veracht doch deezen rykdom
zynen goedertierenheid en verdraegzaemheid niet.
Beantwoord doch geene onverdiende weldae»
den met ondankbaerbeid. — Och mocht het my in deezen dag gelukt zyn, om zulk een welberaeden voornemen by u te doen opkoomen! — Eeavoor-
ne*
(s) Hofea VI: vs. i.
Q>) Esra IX: vs. 13 —14.



EERSTE LEERREDEN. 25
nemen, dat niet vermeetel in eigen kracht, maer onder een biddend en afhanglyk opzien naer en een eerbiedig inroepen van de Godlyke genade kracht, waer door wy alleen alles vermoogen, genomen
wordt. ' Met zulke oprechte gevoelens bezield,
zoud gy eerst recht dankbaer zyn. —:— Wel aen! Mocht dit nu de tael van het, van dankbaerheid, gloeyend harte zyn: Looft den Heer, myne ziel, die ons niet doed naer onze zonden, noch vergeld naer onze ongerechtigheden (a)l — Dan M. I J. En dit is
C. Onze derde les. „ Het is vooral onze plicht, „ om met den vroomen Aerds-Vader de belangen „ van Vaderland en Kerk, den eeuwigen Albeftuur„ der geltovig op te draegenen aen te betrouwen, „ en met hem den Godlyken zegen eerbiedig in te „ roepen."" — 's Lands Vaderen hebben ons doch op dezen plechtigen dag opgeroepen; „ om tefmee» „ ken, dat God, niet tegenflaende wy zulks on„ waerdig zyn, in zyne Vaderlyke goedheid over „ ons genadiglyk wil volbat den, en zynen dierbae-
ren zegen geeve over den berfielden Vrede en ae
„ ge^ootene Alliantie; enz." In dit plechtig
werk, het welk voor ons noch overfchoot, moe; en wenschte ik U. A, zoo aenftonds voor te gaen. — Dan M. H. zal die ons gebed geih-ld worden als
reuk*
(*) PC ClU: vs. to.
B 5



s5 De ALLIANTIE.
reukwerk, deeze opheffing onzer handen als een Go» de welbehaeglyk Avondoffer, dan, dan moeten wy een Abrahams hart hebben, zyne voetftapten zoeken na te wandelen, en zyne werken doen.
Vergunt my dan, dat ik1 U en my zeiven hier toe
vooraf noch kortelyk opwekke. Laeten wy,
tot dat einde, Abrahams verëerenswaerdig Charak. ter, zoo als ik het U in de verklaering teekende, noch eens opvatten, en het U ter navolging alJerernftigst aenpryzen.
Was Abraham een gehoorzaem Dienaer van God. — Wel aen! Ik eisch in den naem van Neer' lands God, en in den naem van 'j Lands Faderen;
uwer aller hart tot den dienst des Heeren op.
Lang genoeg, ja zelvs veel te lang, hebben wy den duivel, — de waereld, — de zonde en ons zeiven gediend. Hoog tyd is het, dat wy den Heere, den God onzer Faderen dienen met een volkoomen harte, en met eene gewillige ziel! Hoog tyd is het, dat wyons, op eene jlaetelyke wyze, tot gehoorzaem heid aen alle de Geboden van Wet en Euangelie verbinden; van alle de Geboden, zeg ik, geen één uitgezonderd. — Of, zouden wy den eeuwigen God om zynen zegen aenroepen, en te gelyk tot onze oude ongehoorzaemheid wederkeeren ? — Wat zegen, wat"verhooring van zulk ;bidden ftond ons dan te wachten? Immers geenel In tegendeel', 'tis te vreezen , dat God, dan van ons, als, van zyn oud volk ,
zóu



EERSTE LEERREDEN. a?
zou zeggen: Om koorn en om most verzaemelen zy zich; maer zy weder(Ireeven tegen my (a"). ■• • Wie zich dan niet bereid en gewillig vindt, om alles, zyne lieffte zonden zelv, om des Heeren wil te veriaeten, die [pot in zyn bidden met God, en heeft geene verhooring van dit zyn gebed te verwachten.
Was Abraham een dankbaer man aen God. — Wel aen M. ti. k eisch van deezen dag af alle uwe dankbaerbeid op. — Dankbaerheid voor alle die weldaden, welke gy als Menfchen, als Burgers,
en als Chri/lenen geniet. Gy hebt gehoord;
dat Abraham by elke nieuwe weldaed eenen Altaer
den Heere bouwde. Wat ik u dan bidden
mag, — ziet doch van, nu voortaen de weldaden, die gy daeglyks geniet, niet meer zoo achteloos en zoo onopmerkzaam voorby; op dat God geen reden vinde, om over U, als over zyn oud volk te klaegen : Een Osje kent zynen bezitter, en een Ezel de kribbe zynes Heeren, maer myn volk heeft geene kennis CO' Weldaden verëisfchen immers dankbaerbeid; maer hoe kan men iemand ergens voor danken, ajs men niet weec, wat verplichting men aen hem
heeft? Och dat gy dan niet langer zoo onöp-
merkzaem zoo ongevoelig leefden; maer eens wys
wi. rd
(a) Hof. VII: VS. 14, (V) Jcf. I: VS, 3.



23 De ALLIANTIE.
wierd en verftandig leerdet letten op de goedertierenheden des Heeren (a)!
Was Abraham een man, die al zyn tydelyken voorfpoed niet aen menfchen, maer aen God alleen, wilde verfchuldigd zyn; — "t zy verre van my, dat ik u een lui en werkeloos Cbriftendom zoude aenpi yzen! — 't zy verre van my, dat ik u het gebruik van natuurlyke middelen zou ontraeden! — Zulk eene leer laeten wy voor de fchool der dweepers over! ■—- Maer Abrahams voorbeeld volgende, zult gy leeren: het bidden met het werken, en het werken met het bidden, gelukkiglyk te poereni Want diteischt God van u, dac gy, van nu voortaen, uw eigen garen niet meer zult rooken, noch uwe eigen netten niet meer offeren; — dat gy in tegenfpoed niet met den hond op den Jleen zult byten, maer zien op dien, die ze werpt; dat gy in voorfpoed niet in het fchepzel, maer in den Schepper zult eindigen! —— Op dat'gy in tegenfpoed met Job leerd zeggen: Be Heer e heeft gegeven, delleere heeft genomen, de naem des Heeren zy geloofd! (b~) — En in voorfpoedige dagen: Niet ons o Heere! Niet ons, maer uwen naem alleen zy de eer (V).
Was Abraham een groot bidder! Ey leert doch
van
00 Pf. CVII: vs. 43. 0») Job I: vs. 21.
(O Pf. CXV: vs. r.



EERSTE LEERREDEN.
29
van hem de heilige hidkunst! Grondt doch uw gebed nooit op iets , dat in u is, maer alleen op Gods onverdiende genade en gunst in Chriftus!
Was Abraham een man, die aen zynen God alle zyne belangen geloovig toebetrouwde. — O ! leerd doch van deezen dag af meer den zegen des Heeren, die alleen ryk maekt, ootmoedig in te roepen . den dag, en elk een uwer baudelingen,
met God beginnen? Dit wacht God vooral
van u, die gy Abrahams echte kindiren zyt, van u, volk van God.' Hoe zit gy meenigmael zoo moedeloos neder! O leer doch; aüe uwe belangen, alle de belangen van Vaderland en Kerk, gemoedigd en geloovig aen te betrouwen aen dien God, wiens
naem eeuwig is! Wanneer dan de gunst der
mcnjcben t'uwaerds verandert, uw eeuwige Bond-
god verandert nooit. Wanneer menfchen raed
of macht te kort ichiet, uw eeuwige Bondgod is de
Almachtige, de alleen wyze God. Wanneer
uwe btfie vrienden u door den do»d\ ontvallen, uw eeuwige Bo Jgod leeft in eeuwigheid; — ja al wierd gy zelfs door den dood opgeroepen, hoe veilig kunc gyuw huisgezin, het Vaderland, en de Kerd aen een eeuwig leevetid God aenbetrouwen!
Was Abraham een Godsdienflig Hoofd des huis» gezins.' O mocht de befiraffing in het morgenuur over het verval in den Huisgodsdienst;
mocht de vermaening tot herftel, in het namiddag
««rgedaen; mocht Abrahams voorbeeld, waer
▼aa



3o De ALLIANTIE.
van gy God zulk een verterend getuigenis hebt hooren geeven, uwe hartenf opwekken, om te zeggen. Ik en myn huis, wy zullen den Heexe dienen («)!
Was Abraham een lief hebbend Vader voor zyne Kinderen; Och !dat gybyhet huislyk onder¬
was ook meer het gebed voor de zaligheid uwer kinderen, en, om zegen over uwe poogingen leerdet paeren! - Zyne kinderen w l op te voeden, is niet flecht één van de allergewichtigfh bezigheden van uw leeven, maer ook zoodaenig eene bezigheid, waer toe veel wysheid verëischt wordt! ■——— In» dien u d&nwysheid onbreekt, begeerdze biddende van God {by En acht de zaligheid uwer kinderen de moeite van uw bidden wel waerdig (*)!
Was Abraham een vreedelievend, een toegevend,
een infckiklyk man. — Och! dat zyn voorbeeld
r.u eens alle ^liefdeloosheid uit uwe harten verbanne !
Ikbiddeu dan; doed geen ding door twis-
tmg, of ydele eere; maer door ootmoedigheid acbte
de
(a) Job XXII: vs. 15. CO Jac. I: vs 5.
C*) M Welk een heil, wanneer men vertrouwen mag, dat de Heere niet alleen onze God, maer ook de God „ van ons zaed is.' Hoe zal dit de Hemelvreugd vermeer„ deren, als men zyne kinderen ook deelgenooten ziet van „ het zelvde geluk!" Zoo fpreekt de Hooggel. Ts. van Hamelsveld, in zyn Hoog Eerw. oordeelkundige Leerreden over Esra IX: vs. 1-19. pag. 39.



EERSTE LEERREDEN. gi
de één den ander uitnemender dan zich zehen. Een iegelyk zie niet op het zyne, maer een iegelyk zie ook op het geen dat des anderen is (ji).
Ziet Toehoorders! Indien wy zoo oprecht lust hadden, om Abrahams voet [lappen na te wandelen, dan hadden wy verhooring op ons bidden te wachten J
Een iegelyk uwer, die dan alzoo gezind is, die verëenige zyn hart met my in het gebed! maer auchte vooraf: Heere leerd ons bidden!
AMEN.
Uitgefprooken op den Avond van den Bededag den iften Maert Anno 1786.
<*) Philp. II: vs. 3-4.



3»
HET
VEILIGST V E RTR OU WEN,
OF DE
BETUIGING van de ISRAËLITISCHE KERK.
TWEEDE LEERREDEN
T E X T
PSALM XLVI: vers 2 en 3 eer (Ie deel
Godt is ons eene toevlucht, ende fierkte; Hy is krachtelick bevonden eene hulpe in benauwtbeden. Daerom [uilen wy niet vreezen.
J£3aer de n<*em van ^en maeker aen het hoofd van dit Dicbiftpk niet gevonden word, is 'er onder
de
(*) Deeze textwoorden zyn te opmerkelyker; om dat zy dien grooten en manmoedigen Kerk-Hervormer Luther ftoffe verfchaften tot het opftellen van dat voortreflykLierf, het we!k begint
Een vaftt Burgt is onze God1.
Welk



TWEEDE LEERREDEN. 33
de uitleggeren een groot verfchil, wie» men daer voor te houden hebbe, en tot wat tyd het zelve moet gebracht worden ? ■— De één brengt het tot
den leeftydvan David, een ander tot dien van
Salomon, — een derde tot dien vanAcbaz; —1—• terwyl een vierde het zelve tot na de Babylonifcbe
gevangenis uitrtrekt; en'er ook noch zyn, die
'er eene Prophetie'm meenen te vinden van den Kerk' flaet d;s Nieuwen Teftaments.
In deeze verfcheidenheid en onzekerheid zal ik my wel wachren, om hier iets willekeurigs te be-
paelen. Vergunt ons W. H. de vryheid',
dat wy ons hier de Israelitifche Kerk, door aile ae eeuwen heen, als fpreekende vóórhellen; terwyl niets ons nooddwingt, om het zelve in een enger tyd.
kring te beperken; te minder, om dat de
waer beid, welke in dit Lied geleerd wordt, hier op zeer toepaslyk, en door de Godvruchtige van alle tyden zoo bevonden is. -—— tiet behelst
doch
Welk Lied, gelyk zommige willen, van Luther gemaekt is, teOppenheim Anno 1521, doe hy nae Worms ftond te reizen, om zyn geloof te verantwoorden; welke reize hem van zyne vrienden llerk wierd afgeraeden. Doch hy, hier door gefterkt, heeft dezelve, ten fpyt en ter befchaeming zyner vyanden, kloekmoedig ondernomen; en van dien tyd af heeft de Proteftanfche Kerk zich, onder de heevigfte verdrukkingen en donkerfle vooruitzichten, met dit Lied meenigmael in den Heere bemoedigd, opgebeurd en ge< rust gefield,
c



34 HET VEILIGST VERTROUWEN
doch „ eens betuiging van des Dichters onvertzaegd „ vertrouwen in het barnen van de woedenfie bae,% ren op dien God, vyiens rechteband ter redding ,7 van zyn Volk en Kerk zoo diltwils groote daden
doed," volgens de 8 eerfte Verzen. En
te gelyk ,, eene opwekking van anderen, tot eene „ eerbiedige opmerking» om God met hem deswegens te verheerlyken," in de overige verzen. Een Lied derhalve dubbel waerdig,'. dat het ten epsnbaer Tempel gebruik wierd overgegeeven; op dat God daer raeede in de Gemeinte zyner gunscgenooten gepreezen wierde!
Een-Lied, noch eensoverwaerdig, dat het in de rolle der gevvyde Jaerboeken wierd ingelyfd; op dat het navolgend gejlacht hier uit zoude iecren; hunne hoop op dien God te ftellen en zyne daden niet te vergeeten!
Meerder hier van te zeggen, gedoogt noch de
tyd, noch myn oogmerk. . Koomen wy ter
zaek! En vergenoegen wy ons
I. Eerst met eene korte toelichting myner, textwoorden.
II. Om 'er ten tweede door eenige toepaslyke lesfen een nuttig gebruik voor ons zeiven van te maeken.
I.
Ter korte toelichting myner textwoorden zal het noodig zyn, dat wy acht geeven
A. Op



TWEEDE LEERREDEN. '35
A. .Op die benaeuwdheden, waer in Gods Volk en Kerk zich bevonden had.
B. Op haer erkentenis van de blyde ondervinding van "sHeeren reddende goedertierenheid.
C. En eindeiyk op haer kloekmoedig geloofsvertrouwen voor her. toekcomende, gegrond op die
vorige bevinding. Drie byzonderbeden ohzer
overdenking «lubbeld waerdig!
1. A. Het eerfte derhalve, waer op wy achc moeten ilaen, zyn die benaeuwdheden, waer in Gods Kerk en Volk zich bevonden had.
Het grondwoord wyst ons op zulke knellende verlegenheden, wanneer men, van alle kanten omfmgeld en ihgeflooten , nergens hulp of uitkomst ziet.
*" Deeze benaeuwdheden zyn veele en -van vee-
lerley zoort. Die, waer meede elk Godvruch¬
tige, uit of inwendig, naer ziel of lichaetn te worfte» len heeft, gae ik thans flilzwygend voorby; om my meer te bepaelen tot die, waer in Gods Kerk al
kan geraeken. ■ En deeze zyn, of Godsdien'fit.,
ge of Burgerlyke benaeuwdheden. De eerfli
mogen wy hier niet uitfluiten; om dat het 5de vers ons aen het Heiligdom des Allerhoogften doed denken ; fchoon echter de laetfle voornaemlyk in aen* merking koomen.
Tyden van benaeuwdheid zyn het voor den Godsdienst; wanneer het opentlyk belyden van den zuiveren Godsdienst ons door onze Medeburgeren, of C 2 döor



36 HET VEILIGST VERTROUWEN.
door buitenlands geweld onmooglyk of ten minfte bezwaerlyk gemaekt wordt!
Tyden van benaeuwdheid zyn het voor den Burgerftaet; wanneer Judx den Epkramï'm benyd en benaeuwt! Ik wil zeggen, warneer een dwarrelwind van Burgertwiften de vastgeftelde Regeeringsvorm
ovèr hoop fchynt te zullen werpen, of wan»
neer een buldrende Orkaen van buitenlands geweld woed en loeit! Ik wil zeggen; wanneer het vjandelyk k>'ygsgefchrei gedreigt of gehoon wordt!
In alle deeze benaeuwdheden heeft de Israëlitifche Kerk, door alle de eeuwen heen, ryklyk gedeeld! Om uit veele ftaelen Hechts eenige op te noemen, Men herrinnere z'ch in wat benaeuwdheid zy geweest is, in zulke dagen, wanneer.Afgodifche Koningen op den troon van den vröomen
David zaten? Of die tyden, waer in Jeho-
vaVs Heiligdom verwoest lag, en de wegen Zions treurden, om dat 'er niemand op het Feest kwam, en zy de liederen van Ziön zingen moest in een vreemd Land. Men herrinnere zich haer be¬
naeuwdheid van weege de Burgertwiften in de dagen van Abimelech, David en Rehabeam ! — Met één woord! Men herrinnere zich alle haere benaeuwdheden van den Vnuröven van Egypten af 'tet den ruisfchenden kuil van de Babyhmfche Gevangenis toe, en gy zult bevinden; met hoe veel recht óe Israëlitifche Kerk mocht zingen, of lievert treuren: Zy
heb-



TWEEDE LEERREDEN. 3?
hebben my dikwils benaeuwt van myner jeugd af zegge nu Israël. — Zy hebben my dikwils van myner jeugd af benaeumd, Ploegers hebben op mynen rug geploegd! Zy hebben hunne vooren lang getoogen )! En wederom: Gy had ons in het net gebracht;v Gy had een engen band om onze lendenen gelegd; Gy had den mensch op ons hoofd doen ryden ; wy wae~ ren in het vuur en in het water gekoomen (b).
i. B. Gelukkig ! dat zy 'er by kon voegen: Eevenwel hebben ty niet over mocht! — En gec-n wonder! Want zy zegd: dat zy God tot een toevlucht, fterkte, en hulp, in die benaeuwdheden, krachtig bevonaen had; en deeze haer blyde erkentenis, was het tweede dat wy moeiten overdenken.
Dan, eer ik deeze waerheid bewyze, moet ik ter opheldering van de woorJen eenige aenmerkingen vooraf laeten gaen.
*De eerfte aenmerking is: Dat wy, naer den Dichtkundigen ftyl van die Lied, die bevinding niet alleen tot die Godïyke hulp, maerooktotde toevlucht en ft er kt e betreklyk moeten maeken. Even of 'er ftond: God is ons bevonden te zyn eene hulp, toevjucht en fterkte in de benaeuwdheden.
De tweede aenmerking is: Dat de fpreeker zich God hier voorftelt onder den naem Elohim. En
ons
00 pr. cxx'x.
00 Pi. LXVI.
C 3



38 HET VEILIGST VERTROUWEN.
ons dus aen het eeuwig onbegonnen Opperwezen doed denken , als aen den God des Verbonds; die aen zyn Verbond gedenkt, en trouwe houdt in eeuwigheid! — Al wederom een blyk, gelyk ik meermaels opmerkte, dat de Godvruchtigen zich in hun bidden van zulke namen en eertytelen bedienen, als allergeschiktst zyn, om het geloofsvertrouwen van den bidder op verhooring aen te vuuren.
De derde aenmerking is deeze: Dat hier in deeze drieledige betuiging.eene fierlyke opklimming van het
mindere tot het meerdere gevonden word.
Eerst roemt zy haere bevinding, dat God een toevlucht was; het grondwoord doet ons denken aen een hoogè en door natuur of kunst, fterke en verfterkte plaets, waer heen men zich in tyden van gevaer begeeft, het zy om voor overflrooming der bfuisfchen^e golven en baeren ; het zy om voor vy-
andelyk geweld beveiligd te zyn» Zulk een
veilige toevlucht is die God, die het bruisfchen der zee en bet rumoer der volken /lilt (a). De naem doch des Heeren is een fterke tooren; de rechtvaerdige zal daer heen hopen en in een^hoog vertrek gefield worden (¥). Ten tweede roemt hy haere be* vinding, dat God ook eene fterkte was. — Sterk is God in zich zeiven; want Hy is wys van hart en
fterk-
00 Pf. LXV: vs 8. / CO Spr. XVIII: vs. i©.



TWEEDE LEERREDE N. 39
flerk van kracht, — fterk en geweldig in denflryd, — fterk is Hy ook, om dat Hy zynen volke ftefWè geeft, en de krachten vermeenigvuldigt diers, die geene krachten heeft. — Eindelyk ten derde, rome zy haere bevinding, dat God ook eene hülpe fs'; dat is, dat Hy haer daedelyk en vdkoomen uit dlW zwaerigheden uitred! Die beteekenis van hëtwoWd hulp bedoelt Amrams groote Zoon, ik meen M./.Vj , als hy zegt: Niemand is *ér', 'gelyk God, o Tfi S8HURÜN, die op den Hemel varrt tot uwe hulpe Qa)\
lk merk ten vierde aen; dat a's de Kerk zegt,' dat God dit alles voor haer zoo bevonden is, zy hiér meede twee dingen aenwyst. — Voor eer'-t h?.ere, dadelyke ondervinding hier van, waer roe zy geraekt was, door de gangen haeres Gods, de gangen haeres Konings in het Heiligdom, èerbiédig ha te Jpooren. —■ Ten tweede haere 0y foédtgé erkentenis hier van; om 'er haeren Verbondsgod de eere voor te geeven. — Zy liet het aen anderen over, [om te vermelden van wagens en pacêcn, zy wilde maer alleen den naem haeres Gods vermelden (f), in hem den gantfehen dag roemen, en zyn naem looven eeuwiglyk en altoos (c) !
Ten
Ca) Deut. XXXIII: vs. 26". CO Pf. XX: vs. 8. CO Pf- XI,IV: vs. 9.
C 4



40 HET VEILIGST VERTROUWEN.
Ten laetfte merk ik op; dat de Kerk, als het ware, ivoor den te kort komt, om deeze haere bevinding naer waerde te roemen. — Dit leert
ons die byvoeging van de onzen door krachtig o»
vergezet. Eene fpreekwys, die ons aentoont,
hoe fpoedig en onverwacht, hoe overvloedig en beftendig, — jae hoe voldoende voor bet gemoed deeze
haere bevinding ware! Stukken, die ik nu
niet mag uitbreiden ; want
lk moet u bewyzen; dat deeze hare roem in den
Heere niet ydel is. Doch Geliefde! Wat
onderneem ik! —■—• De tyd zou my ontbneken, als ik uit de gewyde lliftorie blaên wilde bewyzen met hoe veel zekerheid de hraektifche Kerk mocht juichen: God is ons een toevlucht en fterkte, Hy is krachtig bevonden eene hulp in de benaeuwdheid! Dan zou ik u Mozes altaer met dit opfchrift: de
Heere is myn banier! Dari zou ik
u Deboratts triumflied, —~— Samuels Ebenmaözer, en wat niet al? moeten onder het oog
brengen. Dan moest ik u Israëls Kerk ver-
toonen in haere uitleiding uit Egypte. ■ Dan
moest ik u met haer in de Woeftyn omvoeren, — Dan moest ik de tydenden Richter en en de dagen der
Koningen doorloopen. Dan moest ik haer na
Babel vergezellen, en van daer wederbrengen nae
Kana'dn 'va eene overvloeyende verversfehing!
En, elk van die tydperken zou gemerkteekend zyn met alleen met de bewyzen van haer vertrouwelyke
tie-



TWEEDE LEERREDEN. 41
toevlucht tot den God harer vaderen , maer ook met de kenlykfte proeven van de fterkte, en dadelyke hulp van haeren Verbondsgod ! Maer wanneer vond ik dan gedaen werk ? Laet [ik u
liever het vljtig onderzoek der Heilige Jaerboeken ernftig aenpryzen; of, zoo U hier toe lust of tyd ontbreekt, my op den LXXVIIIiten, en van den CV tot op den CVIlden Pfaim gerust beroepen.
1. C. Nu, op deeze bevinding grond de Kerk haer gemoedigd vertrouwen voor het toekoomende, als zy zegt: Daer om zullen wy niet vreezen. -— En dit is de derde byzonderheid, die wy. noch moeiten nadenken! Eene byzonderheid, waer in ons twee vraegen ftaen te beantwoorden. — De eerfte is, wat legt ''er al opgeftooten in die fpreekwys van niet te vreezen ? De tweede, wat redenen zyn ,er om die vorige bevinding tot een grond van dit haer vertrouwen te leggen?
Wat legt ''er in die fpreekwys opgeflooten, als de Kerk zegt: Wy zullen niet vreezen? Dit is de eerfte vraege. — Is dit de tael van eene enverfchillige belangeloosheid, of ongevoelige en indrukkelooze onbekommerdheid? Voorzeker neen! •—— Want met het eerfte zouden wy den aert der waere Vaderlandsliefde beleedigen, wier beftaen het is te bidden, om den Vreede van Jerufalem, en om des huizes des Heeren wille het goede voor zyn Vaderland te zoeken! -— En met het tweede zouden wy het wezen der waere en kloekzinnige Codwuchc verdonkeren, die, naer C 5 Sa-



42 HET VEILIGST VERTROUWEN.
Salomons zeggen , bet kwaede voor 'uit ziet en zich verbergt (a). —A Of is dit de tael des luiderds, die, met verwaerloozing van de voor handen zynde middelen, werkeloos nederzit, en God het zorgen ? Ook niet Toehoorders! Daer een Godvruchtige weet; dat de Opperbeftuurder, het werkzaem en vlytig gebruik der middelen, met het afhanglyk wachten op zynen zegen gepaerd heeft. — Wat dan? Hec is eene fpreekwys, waer door meerder gemeent dan gezegt word. — Niet vreezen is zoo veel als te vertrouwen. — Spreekwyzen, die daerom tegen elkander overgefteld worden, Pf. LVf: vs. 5- Ik vertrouw op God en zal niet vreezen. Zoo ook Jez. XII: vs. 2 en 3 en elders. Met deeze betuiging zal de Kerk ons dan aenwyzen: De volkeomen over gift van zich zelve-en haere belangen s aen de zorg, macht en wysheid van den machtigen Jacobs. — 2. Haer volkoomen beruften in dien weg dien God met haer wilde inflaen; verzekerd dat Hy haere duifternhfen zal doen opklaeren, gelyk het morgenlicht de duifter beid van den nacht vet dry ft!
3. Haergemoedigd geloofsvertrouwen op eene
genadige redding, en Godverheerlykende en haer zalige uitkomst; hoopende zoo op dien God, die de menigvuldige verlosfing haeres aengezichts, en haer God was. — 4. En eindelyk, haer (lil en lyd-
zaem
(O Spr. XXII: vs. 3.



TWEEDE 'LEERREDEN.
43
zaem verwachten en verheiden van dien God, die alles fchoon maekt op zyn tyd; want zy wist, dat het goed is, dat men flilzy, en wachte op het heil
des Heeren (a). Zoo ftaet de Kerk, in het
hamen der hoeren, op God onbeweeglyk als op eene rots! Maer wat redenen geeft de Kerk voor deeze haere onvertzaegde onbevreesheid? Geen andere , dande blyde bevinding der vorige dagen. Het is: Daerom zullen wy niet vreezen.
En dit leid my tot de tweede vraeg, naemlyk: Wat redenen de Kerk heeft, om die vorige bevinding tot een grond van dit haer vertrouwen te leggen? Zeer veele! M. H. Dan met êène, doch de voornaemfle zal ik my tegenwoordig moeten vergenoegen; naemlyk: ©m dat vorige bevinding haer dien God beeft le er en kennen, opwien zy vertrouwt, als den Jehovah, den onver'dnderlyken in zyn wei zen, werken, en beloften. ——— Haer God heeft belooft: Wanneer gy zult gaen door het water, te zal by u zyn, en door de rivieren, zy zullen u niet overftroomen. Wanneer gy door bet vuur zult gaen, zult gy niet verbranden, de vlamme zal u niet aenfieeken (V). Nu! Hy, die het belooft heeft is getrouw. — Vorige bevinding leerde haer, dat zy hier aen geen oogenblik behoefde te twyfelen.
- Zy had daer in zoo veele proeven van zyne
/ on-
00 Kiaegi. III: vs. 25. (V) }tz Xliltë: vs..3.



44 HET VEILIGST VERTROUWEN.
onbeperkremacht, onbegrensde^wysbeid, gadelooze goedheid en onbezweeken trouw gezien tn opgemerkt; dat zy geen oogenblik in beraed behoefde te ftaen, en te vraegen, of Hy haer wel zou kunnen helpen? Het eenige, dat het wantrouwend ongeloof haer zou kunnen inluifferen, zou dit moeten zyn; of Hy haer wel zou willen helpen? Maer ey lieve! Waerom zou hy het niet willen doen? Het zou dan aen haer kant moeten haperen, —■ naemlyk, om dat zy dit van weegen haere ontrouw
niet verdiend had. Zeeker eene kommervolle
bedenking, zoo zy daer op alleen bleef ftaröogen! —— Ma#r vorige bevinding had haer geleerd, dat Gods goedheid altoos onverdiend is; — dat, als zy zich fchuldig kende en zyn aengezicht zocht, God dan met zyne gunst en hulp ook wederkeerde/ — Vorige bevinding leerde haer al,i dat, al zyn wy ontrouw , God echter getrouw blyft, en] zich zei ven niet kan verloochenen \ En dan is het met David: de Heere, die my uit de hand des Leeuws en des Beers gered heeft, die zal my redden uit de hand dezes Philifiyns Dan is het met de Kerk;
Heere! Gy zult ons vreede befielten! Want Gy hebt ook alle onze zaeken uitgerecht (F). Dan is het met Paulus: Die^ ons uit zoo groot een nood en dood verlost beeft, op welken wy hopen dat Hy ook
noch
O) i Sam. XVII: vs. 37. O) Jcz. XXVI; vs. 12.



TWEEDE LEERREDEN 45
noch zal verlosfen f» ■ Zoo tart de Kerk,
in God gerust, kloekmoedig de grootfte gevaeren uit! God is ons een toevlucht en fterkte. Hy is krachtig bevonden eene bulpe in de benaeuwdbeid! Daarom zullen wy niet vreezen.
i r.
Deze korte toelichting myner textwoorden zy ons
voor ditmael genoeg. Zy zullen ons ook ftof
genoeg opleeveren, om 'er in de tweede plaets een nuttig gebruik van te maeken voor ons zeiven.
Zeeker! zoo 'er een volk op den Aerdboodem is, het welk met waerheid des Dichters tael kan over-
neemen, het is het Volk van Nederland!
Dat Volk, wiens Overheid de uitfchryvings briev van deezen dag met deze opmerkelyke woorden begint : „ Dat de Jaerboeken van ons dierbaer Va„ derland byna in elk Jaer gemerkteekend zyn met „ de bewyzen der Godlyke voorzorg voor dit Land „ en Volk, en de blyken van dankbaerheid en ver„ trouwelyke toevlucht onzer Godvruchtige Voor* „ vaderen tot hunnen God."
Daer wy u dan in het morgenuur met de overweging van de zegeningen enoordeelen van ons Land, en met de overtreedingen van' 's Lands Inwooneren
beezig hielden. Daer wy u in het namiddag-
uur tot eene oprechte wederkeering tot dien God,
van
(s) 2 Cor. I: vs. 10.



46 HET VEILIGST VERTROUWEN.
■van wien wy zoo ver zyn afgeweeken, voor
wien wy zoo diep in de fchuld leggen, zochten op te fpooren; zoo blyft 'ervoor ons niet an¬
dersoverig, dan het werk van deezenplecbtigendsg te befluiten; met op-bevel van V Lands geëerbiedigde Vaderen ,, de zoo gewichtige belangen van ons , dierbaér Vaderland, als welke thans in gevaer „ zyn, aen den Opper-Regeerder der Waereld ge,, lpovij; aen te beveelen."
Het fcheen my toe W. H., dat myne textftof ons, tot dit zoo plechtig als gewichtig werk, een
bemoedigenden grond zou kunnen opleeveren. —
Eenige gepafte aenmerkingen en lesfen, hier uit afgeleid, zullen u dit, zoo ik hoop, voldingend be« wyzen: Zy zyn deeze
A. Nederiand heeft ook zyne benaeuwde dagen gehad.
B. God is ook daer in krachtig bevonden geweest te zyn de toevlucht, hulp en fterkte onzer Godvruchtige vaderen.
C. Onredelyk zou het derhalve zyn, in ons tegen* woordig gevaer, of door belangeloosheid, of door trotsheid, of door moedeloosheid dien God voor by te zien; in tegendeel het moet op nieuws by God gezocht, van God verwacht worden.
D. De Heilige zoo wel als 'f Lands Gefchiedenisfen geeven ons hier toe, onder zoo veele redenen tot vreeze, alle aenmoediging.
E. En eindelyk zal ik u aentoonen, wat ons s
uit



TWEEDE LEERREDEN.
47
uit overweeging van dit alles te betrachten' Jlaet! Doch het een en ander zoo kort als my mooglyk is. Wel aen!
A. Nederland heeft zo» wel als Israël zyne benaeuwde dagen gehad! Dit was het eerfte, waer by
ik uwe aendacht wilde bepaelen. Zeker! Zoo
wel Godsdienfiige als Burgerlyke benaeuwdheden hebben ook ons Vaderland getroffen! üf waren het, v/aideGodsdien/ligebenaeuwdheden betreft, geen benaeuwde dagen, toen de Belyders van den zuiveren Proteflantfchen Godsdienst te vuur en te zwaerd vervolgd wierden? Doe een ontmenschte Duc dAiba zich beroemde, in weinige jaren meer dan achtten duizend menfchen doorBeuls handen om 't leeven gebracht te hebben? Waren het geen be~ naeuwde dagen voor de Kerk, doe zy zoo heevig gefchokt en geflingerd wierd wegens de bekende vyf Artikelen, zoo dat zy niet dan na veel tegenftand ter rufte kwam ? Waren het, wat het Burgerlyke betreft, geen benaeuwde dagen, doe Burgertwifien in de Jaeren ió'iS — 1672. — en 1748 's Lands Jaerboeken met de fchandelykfte tooneelen van nyd, van eigenbaet, van moordlust en van oproeren gebrandmerkt hebben? Hoe nae waren wy door dit onderling wantrouwen en door die verdeeldheid , welke befluiteloosbeid en werkeloosheid ter onvermydelyk gevolg hadden, aen den oever
van onzen ondergang gebracht? Waerenhet
geen benaeuwde dagen, doe onze Republiek in haer
op-



48 HET VEILIGST VERTROUWEN.
opkomst en geboorte met Spanje, in haer jonglingfcbap met het altoos nydig Engeland, in haer manlyke jaren met vier machtige nabuuren te gelyk, en in deeze laetere dagen in het jaer 1747 met
Vrankryk te worlielen had? . Waren hecgeen
benaeuwde dagen, doe in den Oorlog met Spanje, noch Engeland, noch Vrankryk, onze fchepen in hunne havens verblyfplaets durfden geeven? Doe de Grondlegger van onze Republiek, Prins] Willem de Ijle den voorflag deed, om alles onder water te zetten, en met vrouw en kinderen en goederen de wyk naer elders heen te neemet>.? ———> Of doe in weinige IVlaenden drie Ptovintien voor 'sVyands
overmacht raoeften bukken? . Op dat ik van
laetere benaeuwdheden thans zwyge! • En hoe
veele benaeuwde dagen heeft ons Vaderland ook gezien door runderpest, hongersnood en duuren tyd,
— door muizen, door wormen aen onze zeepae'en,
— door overftroomingen als anderzints! Want de tyd zou my ontbreken, indien ik noch meer byzon-
derheden wilde aenvoeren. Och dat V Lands
Jaer boeken, die daer vanbyna op elk J^er fpreeken , vlytiger worden ingezien, en door Vaderlandlievende ouderen bunnen kinderen al vroeg worden ingeprent ; op dat Gods daden by het volgend gellacht niet in vergeetenheid gefteld worden (*). Want, en dit was B. My-
(*) Te opmcrkelyk zyn de woorden van den Hoog Eerw. HeerX. van Hamelsveld, in de reedsaengehaelde Leerreden,
•ra



TWEEDE LEERREDEN. 49
B. Myne tweede aenmerking, God is ook daer in krachtig bevonden geweest te zyn, de toevlucht, fierkte en hulp onzer Godvruchtige Voorvaderen! ; Zoo veele Bededagen en Bedeftonden, Nederlands heilig plechtanker, ftrekken ten onwraekbaere getuigen van, der Voorvaderen vertrouwlyke toe. vlucht tot God! — Terwyl 's Lands Jaer boeken getuigen, dat God krachtig bevonden is een toevlucht, fterkte en hulp in de benaeuwdheid te zyn. — Heeft God de Proteftantfche Kerk in ons Land niet uitgc voerd ia eene overvloeiende verversfching ? Heeft de Leer van vrye genade niet gezegevierd over alle de tegenkantingen van hun, die dezelve vyandig waren ?
En, fchoon ons Land meer dan eens door
Bur*.
om dezelve hier niet in te voegen! Dus fpreakt hy: „ Ook hier ftaen veelen fchuldig aen fnoode ondankbaer„ heid. De Godlyke goedertierenhedenj worden vergee„ ten, cn den kinderen worden van jongs af, meer ydel„ heden en beuzelingen ingeboezemd, dan wezendlyke „ en wetenswaerdige zaken! En welk is 'er het -gevolg „ van? Opwasfende hebben zy geene bezeffen van den „ Godsdienst, geene liefde tot het Vaderland, waer in „ zy, ja wel, geboren en opgevoed zyn, maer tot het „ welk zy hunne betrekking niet kennen; het nagedacht verbafterd, een verderf van zeden neemt de overhand, en wat is'er te wagten, dan een geheele ondergang van „ Land en Volk? öiDatwy onze kinderen, door gepast on„ derwys, opvoeden en vormen, tot deugdzame mcn„ fchen, tot eerlyke en voor het Vaderland nuttige Bur>,gers!" pag.80.
D



go HET VEILIGST VERTROUWEN.
Burgertwiften gefchokt is, heeft Nederland het echter aen God te danken; dat de bondel van de zeven pylen van den Staet, dat de Unie noch niet gebroken is! —— Wat wonderen heeft God niet voor Nederland verricht, om het zelve uit de benaeuwdheid krachtig te verlosten; wanneer wy op den oever van ons verderf en ondergang fcheenen gekoomen te zyn ? Ik kan dit met geene byzonderheden bewyzen daer "s Lands Vaderen zeggen: ,, dat „ byna elk Jaer met de bewyzen der Godlykevoor„ zorg voor dit Land en Volk gemerkteekend is 1"
Mochten de Ouders 'er maer meer hun werk
van maeken, om. hunnen kinderen deze wonderen des Allerhoogften in te fcherpen! Hoe menigmael heeft God zelve, door weer en wind, door eb en vloed voor ons geftreeden ? Hoe veele ftrydbaere mannen heeft God ter Zee en te Land verwekt? Zeker Nederland mag wel juichen: Heer! Gy hebt ook alle onze zaeken uitgericht!
C. De tyd roept my, om voort te fpoeden tot myne derde aenmerking1, op dat ik allengskens koome, daer ik voornaemlyk weezen moest: Zy was deeze: Is dit zoo, dat wy zoo veel bevinding van Gods krachtige hulp hebben, onredtlyk zou het zyn, in ons tegenwoordig gevaer, of uit belangeloosheid pf uit trotsheid, of uit moedeloosheid dien God voor by te zien; in tegendeel het moet op nieuws van God gezocht, van God gewacht worden. Hier by moet ik een weinig bretder ftil ftaen! Gy bemerkt, dat
de»



TWEEDE LEERREDEN.
51
deze aenmerking tweeledig is. Het eerfte] lid
leert ons; wat wy niet, het tweede, wat wy al
deen moeren? Het geen wy niet moeten
doen, is God voorbyzien; ik gaf daer van drie even gevaerlyke bronnen op, en zeide, dat dit allerönredelykst was.
De bronnen, waer uit ons voor by zien van God voortfpruit, noem ik 1. Belangeloosheid, z.Trots-
heid, 3. Moedeloosheid. En dus bedoel ik
een driee'rley zoort van menfchen, die zich helaes! 'aen dit onredelyk voorbyzien van den God hunner vaderen, maer al te veel fchuldig maeken.
De eerfte zyn de belangelooze ! Die Galliö's, dien het niet verfcheelt, hoe het met hun Vaderland
gaet, als het hun maer welgaet, Zulke fchep-
zeis leven niet voor hun Vaderland, maer, gelyk de zwynen, voor zich zeiven. Zulke men¬
fchen geven God geen dankbaere vergelding voor 's Lands zegeningen. — Zy beeven niet onder de
oordeelen noch weeten, wat het zegt, tot God
te vluchten. Doch deze ontaerde, den naem
van Nederlanders onwaerdig, verdienen niet, dat
wy ons met hun ophouden. Te minder, daer
ik geen kans zie, om hen uit hunne ongevoeligheid wakker te maeken. Hoe zou doch de] (tem van hun medemensch in hunne ooren klinken, of hunne00gen openen, daer zy onder Gods geduchte oordeelen en ftraigerichten doof en blind blyven ?
De tweede zyn die trotschaerds, wier getal', heD 2 laes,



52 HET VEILIGST VERTROUWEN]
laes, in ons Land Legio is. • Dat zyn die
menfchen, die, in plaets van 'tot den God hunner Vaderen te vluchten, de fcbuld van 's Lands onheilen op de overheid, elk na dat hy gezind is, fchui~
ven; ■ die met den hond op den fteen byten!
En God weet, hoe veele 'er in ons Land
zyn, die geerne in troebel water zouden visfchen; of zoo al niet, — dia, of in den Wapenhandel of in de Verbonden met buitenlandfche Vorften, alleen hunne toevlucht hellen; en die dus, door God voor by te zien, zulke middelen ver zondigen, en "er den vloek in brengen, die anders boogstneodzaeklyk, wenscblyk en pryslyk zyn; ea, onder den Godlyken zegen, tot behoud en redding van ons Vaderland zouden kunnen dienen!
De derde, zyn die moedelooze, die laege zielen, die, in den waen, en onder voor geeven, dat alles in verwarring is, de handen flap laeten hangen;
zelve niets voor hun Vaderland willen doen;
en den moed van andere met fcheele oogen aenzien,
aen de befte poogingen een ftinkfchen draey
weeten te geeven, en met woorden of daden zeg' gen: Het is hopeloos!
Alle deze drie zyn gevaerlyke menfchen voor ons Vaderland; om dat zy, uit welk een beginzel dan ook, den God hunner Vaderen voor by zien; • en of geen middelen willen gebruiken, of, zoo zy die gebruiken, op de een of andere wyze verzondi-
gen. Doch hier mede handelen zy alle zeer on-
rt-



TWEEDE LEERREDEN. 53
redelyk! De eerfte zyn niet waerdig om de
vrye lucht van Nederland, maer wel de ftaeffche van Turkyen in te ademen! — De tweede verdienen, met Nebucadnezar van de menfchen vcrftooten te worden, tot dat zy erkennen; dat de Allerhoogfte de beerfcbappy heeft over de Koningryken der menfchen. — Voor de derde mogen wy, gelyk Eliza voor zynen jongen, bidden; Heer epen doch hunne oogen, dat zy zien, welk een vuurige waegen en paerden de Godlyke befcherming voor Nederland zy! Immers! Is het niet onredelyk; is het niet ondankbaer, dien God voor by te zien, die zoo veel wonderen van fterkte en hulp ter redding van onze Vaderen verricht heeft? zoo gevaerlyk, eene belangelooze onverfchilligheid en moedelooze vet ■ flaegenheid is, zoo gevaerlyk is ook de trotsheid! Waerlyk te vergeevsch wacht men het van de Ber» gen, en van de meenigce;, der Heuvelen! Waerlyk in God alleen is Nederlands heil! — Van dien God zal het dan op nieuws gezocht en gewacht moeten worden, en dit was het ander deel van myne acn« merking! > Nae beoven, nae booven dient opgezien! Nae de allerhoogfte; macht en zekerfte getrouwheid, waer by de Godvruchtigen onder Israël, en onder onze Vaderen, al hun hulp, fterkte en redding zoo wyslyk zochten, als gelukkig vonden in degrootfte gevaeren! Gelukkig Land, dat zyn hulp voornaimlyk zoekt en verwacht van den Heere der Heirfchaeren! — AI waren dan Ezaus handen, D 3 Achi-



54 HET VEILIGST VERTROUWEN.
Achitophels argeliftigheid , Pharaos ongenaede, Bcnhadads macht, Goliatbs trotsheid tegen hetzelve verbonden; geen nood, als de Heer der Heir-
fchaeren, de God onzer vadeien met ons is.
Zoo koom ik
D. Tot myne vierde aenmerking. Zy was deeze: onder zoo veele redenen tot vreeze, geven de Heilige, zoo wel als V Lands gefchiedenisfen, ons bier toe alle aenmoediging ƒ
Ik zeg, onder zoo veele redenen tot vreezen. — En dit laet ik. voor bedachtelyk vooraf gaen; want ik zeg dit niet, om u van het gepast gebruik der middelen af te leiden; — of om den zorgekozen zondaer in zyne flille gerustheid te fty ven. Neen! Want 's Lands gevaer moedwillig te ver duifteren is zoo. wel gevaerlyk, als het zelve moedeloos te vergroeten, dewyl het eerfte zorgeloosheid'en het laetfle werkeloosheid, beide ten hoogden fchadelyk, ten gevolge heeft!
Ik beken! Wanneer wy 's Lands toeftand van de duiftere zyde befchouwen, daer zyn maer al teveel biilyke redenen tot eene bekommerende vreeze!
Wat zal 'er doch van Nederland worden, wanneer het fmeulend vuur van wantrouwen niet gebluscht, — wanneer de bronnen der verdeeldheid niet opgepept worden? Dan, ja! Dan zie ik in mya Vaderland ftroomen van Burger-bloed vergooten; — dan zie ik onze vryheid en ondfhanglykheid den doodfnik geeven! —- Een ryk, doch , dat tegen



TWEEDE LEERREDEN- 55
zich zelf verdeeld is, kan niet beftaeü! Wat zal er van ons Nederland worden, indien de onderhandelingen tot Vrede vruchteloos worden afgebrooken ? Zal dan niet myn ontwapend, myo als een opengebroken Stad zonder muur, myn in een laffe weelde, of kostbaere levenswyze, of tw'ge eigenbaet verzonken Vaderland of voor *J wjmömS» overmacht moeten zwichten? of den *>«<fe ten fchande van den roem onzer dappere Voorvaderen, en ten kofie van 'sLandsfchatkist? of met opofferingen zulks bezittingen, waer van de veiligheid van onzen ftaet en koophandel afhangt, lafhartig moeten gekocht worden, en wy dus, „ door eene vertoornde Voor„ zienigbeidge&tfz met de gevolgen van ons eigen
„ bedreeven kwaedf' — Wat zal 'er van Ne'
derland worden, indien het een rechtvaerdig.God mocht behaegen, al dat verfmaedsn van de heüzae* ' me Euangelie leer, — al die cngodsdienftigbeid, al dat verzuim van denhuislyken, al ^iverfmaeden van den openbaeren Godsdienst, —* ai die trouwloosheid omtrent de Bondzegelen, al die trotfcheid en ondankbaerbeid, en zo veel andere zonden, in het morgenuur opgeteld , thuis te zoeken? Dan zieikeen&wger in het Land, niet nae brood; cm dorst, niet nae water, maer naer het Woord des
Itevendigen Gods. - Dan zie ik' aenkandelaer
des Euangeliums van zyne plaets geweerd, en tot
een ander volke overgebracht. ■ Dan zie ik dc
Gtlddraegers uk Neerland uitgeror.d, den
D 4 m*i



56 HET VEILIGST VERTROUWEN.
man, den Zeeman en den Landman verarmd. — Met één woord! Dan zie ik ons Néérlands Jerufalem met lantaernen doorzocht, en bezoeking gedaen over de mannen, die flyf geworden zyn op hunnen droes/en; die in hun harte zeggen: De lieer e doed
geen goed, noch Hy doed geen kwaed fV).
Elk, die met my voor den hoogen God heeft leeren beeven, 2iet, hoe veel wettige redenen tot vreeze 'er zyn j wanneer wy den toejland van ons Vaderland van de duiflerfle zyde befchouwen; — maer echter, onder zoo veele redenen tot vreeze, geeven de Heilige zoo wel als 's Lands Gejchiedenisfen om alle aenmtediging , om onze toevlucht hy God te zoeken, en onze fier kt e en redding van Hem te verwachten! Zyn 'er dan geen goede dingen meer in ons Neerlands Jerufalem? God bewaer ons, dat wy zoo liefdeloos omtrent ons Vaderland, en zoo ondankbaer aen den Geest der gena- ' de zouden zyn, om dit te loochenen!
Immers, hoe zeer het fyne goud verdonkerd is, daer is noch een heilig zaed onder ons overgeblee •
ven! < 'Er zyn in 'sLands vergaederingen
noch wel Azd's, die het met den Heere houden! ■— onder de Priefterfchaer noch wel Aar ons en Samuëls, ernftige aenroepers van Gods Naem. ——— Onder de hoofden der huisgezinnen noch wel Jozud's,
die
(a) Zcph. I: vs. 12.



TWEEDE LEERREDEN. 57
die met hun huis den Heere dienen, Abrahams, die hunne kinderen den weg des Heeren
beveelen. En de Heere, die de zynen kent,
weet., hoe veel verborgen liefhebbers zynes naems en Voorbidders voor Land en Kerk 'er noch zyn overgebleeven ? Doe een Elia dacht; dat hy alleen was overgebleeven, waren 'er noch wel zeven duizend, die hunne kniën voor den hael niet geboogen hadden! Welk eene aenmoediging! O heilig zaed, fieunpylaeren voor Land en Kerk!
Wel aen! vertrouwen wy dan op dien God, die, op Abrahams voorbede, om der tien rechtvaerdigen wille, het grouwlyk Sodtm zelvs zou gefpaerd hebben.
Worden niet noch de beide tafelen van recht en gerechtigheid in de Burgerlyke Vierfcbaeren ge-
handhaeft? • Zyn 'er niet noch getrouwe
Wachters op Ziöns muuren ? Welk eene aenmoediging ! Zoo lang het recht op de ftraeten noch niet ftruikelt; — zoo lang 'er nog voor den Godsdiens: gezorgd word.
Is dat uit/lel van Gods beflhfendoordeel niet noch een grond ter aenmoediging ? Geeft God ons daer mede niet noch een dag van genade; op dat wy zouden bekennen, wat tot onzen vreede diendt? Op dat wy tyd mochten hebben ter afwending van, het ons dreigend oordeel, door eene oprechte en
reeds te lang verzuimde bekeering? Roept
God ons daer mede niet toe; dat wy Hem zouden D 5 zoe-



53 HET VEILIGST VERTROUWEN.
zoeken , terwyl Hy noch te vinden; aen roepen, terwyl Hy noch nahy is ?
Ik beken! groot is het gevaer van Burgertwist; maer, heeft de machtige Jakobs in de dagen der Richteren en' in die van David geene verhsfing gebooden ? ——• Heeft de God van Nederland, in de dagen onzer Vaderen, door zyne wonder, doende hand, niet wel eens uit de duiflemis het licht doen te voorfchyn koomen; en de gulde eendracht h'erfteld?
Ik beken Toehoorders ! Ontzettend is het van
buitendreigend gevaer! Maer kan die God ^
die den Vreede fchept, die de harten der Koningen in zyne hand heeft, ons den Vreede zoo wel niet beftellen , als aen Israël en aen onze Vaderen 1 of, zoo wy onverhoopt aen den ftryd moeften, kan God zoo wel niet met en voor ons ftryden, als voor Israël en voor onze Vaderen'1. •
Kortom! In wat gevaer wy ook geraeken, leveren de Heilige en *s Lands Gefcbiedenisfen ons geen treffend fpreekende voorbeelden op van de waerheid, van 't geen wy in den CVlIden Pfalm, Gode ter eere, tot viermael toe herhaeld vinden: Doch roe pende tot den Heere in de benaeuwdheid', die zy
hadden, zoo voerde Hy ze uit hunne angfïen? •
Meerdere gronden ter aenmoediging kondén 'er worden opgenoemd,' maer ik moet my ten einde fpoeden. Het gezegde is ook al meer dan genoeg, om u te doen zien; hoe veilig men zich op denliee-



TWEEDE LEERREDEN-. 59
re kan veriaeten! • Edoch, om dit op de rechte wyze te doen, zal ik
E. U in de vyfde en laetfte plaets noch aentoo» nen; wat ons, uit overweeging van dit alles, te
betrachten ftaetï En die breng ik onder uit
ééne woord; dat wy een vlytig gebruik moeten maeken van die middelen, welke God, die, fchoon Hy aen geen middelen gebonden is, echter door middelen werkt, aen een volk verleend; en op welkers vlytig en afhanglyk gebruik' Hy zynen zegen beloofd heeft. En deeze middelen zyn van
tweeërley zoort: Burgerlyke en Godsdienflige.
Tot de Burgerlyke breng ik de gulde en macht*
maekende eendracht; het eerbiedig ontzag
voor de Overheid in het gehoorzaemen van hare bevelen ; • — het boog fchatten van en het aenklee*
ven aen onze gezegende en welgeftelde Regeerings mrm _ en eene moedige en ruftige beoefening van den Wapenhandel.
Tot de Godsdienflige middelen," waer toe ik my als een dienaer van het Euangelie, voornaemlyk bepael, breng ik! het hoorenme en het gehoorzaemen van de heilzaeme Euangelieleer. 2. Het geloovig gebed.
Zullen wy ons veilig en gerust mogen veriaeten op Jehovah's hulp in de benaeuwdheid ; dan zullen wy, zeg ik , in de eerfte plaets moeten hooren naer, en gehoorzaemen aen &<* beilzdeme EuangèMeer.
En



60 HET VEILIGST VERTROUWEN.
En die vermaent
Den Overheden; recht en gerechtigheid te
handhaeven; de twistzaeken der Weduwen
en Weezen te richten; — en voorftanders te zyn van den Godsdienst.
Den Ingezetenen; dat zy den machten over hun gefteld onderdaenig zyn; en bidden voor allen die in hoogheid gefteld zyn!
Den Leeraeren en Opzieneren van Chriftus Kerk; dat zy voorbeelden zyn in de Leer en inden
Wandel; dat zy het werk des Heeren niet
traeglyk doen, maer tydig en ontydig aenhouden!
Den Gemeinten; datzy de geenen die onder haer arbeiden, erkennen en veel achten in de liefde, om hunnes werks wiile, op dat zy hun werk, met vreugde, en niet al zuchtende moogen doen.
Den Huisvaderen en Moederen; dat zy hunne kinderen zullen opvoeden in de Leer, in de vermaening, en in de vreeze des Heeren!
Den Kinderen; dat zy hunnen Ouderen gehoorzaem zyn; en aen hunnen Schepper gedenken in de dagen hunner jongelingfchap, eer de kwaede dagen koomen, en de jaeren, waer van zy zouden zeggen; wy hebben geen lust in dezelve!
Den Heeren en Meefteren; dat zy hunnen dienstboden recht en gelyk doen; als die weeten: dat zy zelve eenen Heer in de Hemelen hebben!
Den Dienstbaeren; dat zy hunnen Heeren en Vrouwen gehoorzaem zullen zyn, en dienen met goedwilligheid! j)c„



TWEEDE LEERREDEN éi
1
Den Ryken; dat zy hunne hoop niet moeten fielten op de ongeftadigheid des Rykdoms, maer op
den levendigen God! Dat zy zich fchatten
vergaderen, die de dief niet fteelt, noch de motte en roest des tyds niet verteert!
Den Armen; zyt arm van Geest, en murmureert
njet. volgt Chriftus om de fpys deraziel, en
niet Hechts om den broode!
Den Onbekeerde n; dat zy zich met God door Chriftus zouden laten verzoenen; en hunne zaligheid uitwerken in vreeze en beeven!
En 'i Heeren Folk; om als lichten te fchynen in het midden van «en krom en verdraeid gefiachteJ
Ziet daer eenige weinige Euangelielesfen! Och heten doch Salomons gulde fpreuken, en Paulus wyze lesfen in uwe huisgezinnen vlytiger' ingezien, Godvruchtiger betracht werden ! En het richtfnoer van Uw handel en wandel voor God en menfchen zyn! Wantde-zaligmaekendegenade Godsonderwyst ons; dat wy, de Godloosheid en de IVaereldfche begeer lykhcden verzoekende, matig, rechtvaerdig, en Godzalig leeven zouden in deeze tegenwoordige waereld («)!
Laet doch 's Heeren dag, ■ alle de midde¬
len der genade — zyn Woord en Bendzegelen voor uwe zielen dierbaer, en de genade - boodfehap U Ueflyk en welkom zyn!
Das
(«) Tit. II; vs. 11 en 12.



6a HET VEILIGST VERTROUWEN.
Dan hier mede moet, in de tweede plaets, gepaerd gaen, het alvermoogend gebed, q , dat de openbaere, de huisiyke, en de afzonderlyke gebeden , doch nimmer veronachtzaemd worden!
Groote dingen km en wil God doen; maer Hy wil ,'er ook van onsj om gezocht en om gebeden zyn; dat Hy het ons doe!
Ziet M. W. H., wanneer onze raed, u in deezen dag gegeeven, behaegt, wanneer gy
zoo den Heere zoekt te behaegen, en ootmoedig roor God te wandelen; dan zult gy met.de lsraëlitifche Kerk kunnen zeggen : God is ons een toevlucht en jlerktel Hy is krachtig bevonden eene hulpe in de benaeuwdheid! -Daerom zullen wy niet vreezen.
Kom aen dan! Gedenken wy aen de dagen van ouds, merken wy op de jaren van elk geflacht! Zy, die den Heere| vreezen, kunnen zich op zyne macht, wysheid, goedheid en trouw veilig verlaten ! Want welgelukzalig is hy, die den God Jakobstot zyne hulpe heeft, wiens verwachting op] den Heere zynen God is (a). — Die God, die door
muizen de Philiftynen, > door horzelen de Ka-
naniten, door aller lef onge dier t Pbaraö en
de Egyptenaeren wist te temmen, zal dan ook met
ons zyn! Die God, die met de Sterren des
Hemels tegen Sifera {treed, zal dan vsor ons ftry-
den!
00 Pf. CXLVI: vs. 5.



TWEEDE LEERREDEN. 63
4e„! Dan zullen wy niet, gelyk het gerufte
La'is door de Daniten, onverwacht overrompeld worden; maer die op den Heere vertrouwen zulle» a's de Berg Ziöns zyn, die niet wankelt in eeuwigheid.
Kom aen Geliefden! Wendt u met my tot den troon van den Opperregeerder der Waereld, om hem de belangen van het Vaderland en van de Kerk door het ootmoedig maer geloovig pleitend fmeekgebed aen te beveelen. En Jefus, de groote Kerkkoning , veraengenaeme ons gebed, door zyne eeu* nmggeldende zoenverdienfien en on-afjlaegbaere Voorbeede !
AMEN.
Uitgefprooken op den Avond van den Bededag den 27ften April Ao. 1785.
DE



«4
D E
GODVRUCHTIGE
PATRIOT,
of bs
VADERLANDS-LIEFDE van KOONING DAVID.
DERDE LEERREDEN
T E X T
PSJL'M LX: vers 3 en 4.
O Godt, gy badt ons ver [looten, gy hadt ons gefcheurt, gy zyt toornig geweest, keert weder tot ons. Gy hebt het landt gefchuddet, gy hebt het gefpleten: geneest zyne breuken, want bet wankelt.
Jj^e woorden, U." A. daer voorgeleezen, behelzen een gedeelte van dat Lied, het welk David, die man naer Gods hart, die lieflyke Zanger in Israël, gedicht heeft; wanneer hy op zyne vyanden , de Syriërs en Edomiten, een aenmerkelyke zegen behaeld had. Men vergelyke hctade vers, /met het
geen



DERDE LEERREDEN. 65
geen daer van 2 Sant. VII. en 1 Chronyken XVIII. geboekc is.
hy begint met eene erkentenis van de zwaerigheid en verleegenheid, waer in Israël zich bevonden had, en noch bevond; terwyl hy in het 6de en 7de vers, de Godlyke redding, aenvanglyk ondervonden met dankbare woorden pryst.
De gepastheid myner textkeuze, hoop ik , zal U toeftraeieni wanneer wy, de woorden kortelyk hebbende toegelicht, dezelve op onze omftandightden toepasfen.
Daer het oogmerk van onze Staetelyke Verbodsdagen geen opzetlyke, veel min breedvoerige textverklaringen toelaten, zal ik
I. Eerst de woorden zelve , zoo kort my mooglyk is, toelichten;
II. Om U dan in David den waeren Patriot, den beminnaer van zyn Vaderland, te leereri kennen.
III. Eneindelyk;, by wyze van toeëïgening, doen zien; hoe gepast dezelve voor ons zyn!
L
Ter opheldering van de woorden zullen wy A. des Dichters klachte, en B. zyn Godvruchtig verzoek moeten inzien.
In beide richt hy zyne aenfpraek tot God! 0 God, zegt hy. Godvruchtig beftaen! — En kan het wel anders zyn, of'sHeeren volk, het welk in allé voor of tegenfpoedige lotgevallen de hand van den grooten Albeftuurder opmerkt en eerbiedigt, moer E God



66 DE GODVRUCHTIGE PATRIOT.
Gtd (leeds op het hart hebben ? Godvrucb •
tigsn denken, in allerlei voorvallen, het eerst en meest aen dien God, die maer /preekt, en het is ""er, gebied en het ftaet 'er , — terwyl natuurlyke menfchen in de tweede oorzaken blyven hangen; en met den hond op den Heen byten zonder te zien
op dien, die hem werpt. ■ Godvruchtigen
hebben veel met God op, en wenfehen niets liever, dan dat alle de Inwooneren des Lands, en byzonder de oprechten, het met hem daer in ééns zullen zyn.
En niet zonder nadruk fpreekt by God aen onder den naem van Verbondsgod! Dit errin-
nerde hem, en alle Godvruchtigen met betrekking tot de klacht, 'sLands ongeluk, dat het zich het heilig ongenoegen van "s Lands befcherrnenden Verbondsgod, had op den hals gehaeld; — en met betrekking tot de beede, een ftreelend voorüitzicht op verhooring, aengemerkt, dat God trouwe houd; — en met betrekking tot de dankftof, 's Heeren onwankelbaere liefde.
Nu tot dien Verbondsgod
A. Heft hy zyne klachte dus op: Gy hebt ons enz. — Meest alle de Uitleggeren merken hierop : Dat David, onder dit Dichtkundig voordel, eene tweeledige klachte uitboezemt; de eerfte met betrekking op buitenlands geweld; — de tweede met Opzicht op binnenlandfcbe verdeeldheden.
Met betrekking tot het buitenlands geweld, zegd
hy:



DERDE LEERREDEN. 67
hy: Gy had ons verftooten — gefcheurd — Gy zyt toornig geweest. 1 •■ En mee deeze Dichterlyke trekken fchildert ons de Godvruchtige Koning af; al die ellenden, al] die rampen, welke hun zederd eenige jaeren getroffen hadden; — vooral beeld hy er meede af; hoe God, die zich Israël tot zyn eigendom had afgezonderd, gelyk een Vader met zyn weêrfpannig kind handelt, ook met Israël gehandeld had.! — Hy had den vyand zeer veel toegelaeten; die had Israël zoo benaeuwd, dat het fcheen, of God zyne gunst en befcherming aen het zelve had opgezegd,- ——• daer door waeren zy gejeheurd^ — 's Lands muur was, als het ware doorgebrooken! — Al dat geen , waer in Israël voor heen zyn befcherming vondt, had niets geholpen, het was tegen 1 'svyands overmacht niet beftand geweest! — God had alzints blyken van zyn toorn en heilig ongenoegen gegeven! ——- Vraegt gy, op welk een tyd David doelt ? Ik zal met zommige tot de dagen der Richïeren niet opklimmen; — ook zal ik van de laetfle treurige dagen onder Priefter Eli zwygen; doe de Ark van Jehovahs heerlykheid was weggevoerd! • ~ Dit zal te minder nodig zyn, om
dat Davids leeftyd ons maer al te veel treurige voorbeelden voor deeze waerheid opleevert. — Daer
Israël, ten IVeften met de Philiflynen; ten
Zuiden met de Syriërs, en ten Noorden met de Edomiten, alle gezwoorne vyanden van Israëls voorfpoed, te worftelen had! •■» Hoe laeg, E 3 hoe



68 DE GODVRUCHTIGE PATRIOT.
hoe onweerbaer was Israëls toeftand" in het begin van Samuëls beduur; doe Vr geen Smit in Israël gevonden wierd? En Israël gevolglyk in den Wapenhandel, de natuuriyke fterkte van een Volk, onbedreven was (#)! Dit wierd te meer
verzwaerd, om dat by het buitenlands ge weid noch binnenlandfcbe verdeeldheid kwam!
En dit is zyne tweede klachte; want hy zegt: Gy hebt het land niet gefchudt en gefpleeten! —— Wederom Dichtkundige en oneigenlyke fbreekwyzen; waer door de Dichter, onder het zinbeeld van eens Aerdbeeving, die alles doed fchudden en de fterkfte muuren vaneenJplyt, ons al die binnenlandfcbe oproeren teekent, die Israëls Burgerftaet zoo verzwakt en ontzenuwd hadden, dat buitenlandfche vyanden des te grootere voordeelen behae-
len konden! Denk hier aenj die onëenighe-
den tusichen Saulen zyn hüis, en tusfchen David en zyn huis! •—'■— En fchoon David thans alleen het Ryk bezat; —» wie twyffelt 'er een oogenblik aen, of de oude en overgebleevene aenhangers van Sauls huis, zullen met zyne Regeering noch niet te vreede geweett zyn, maer hem heimelyk zoo veel benaedeeld hebben als in hun vermoogen was ? — 'tIs waer, God had hem thans eene aenmerklyke omwending van zaken gegeven, en hem eene heer-
ly-
00 Sam. XIII: vs. 19-20.



DERDE LEERREDEN.
69
lyke overwinning doen bchaelen, maer daer mede was de openbaere veiligheid, zo min als de hin-
nenlandfcbe rust noch niet herfleld. Geen
wonder! dat David, in dees' benarden toefland, by zyne klachte ook noch een tweeledig Godv'ruchtig verzeek voegt! ■—- Want
B. Met betrekking tot de Godlyke verflooting en toorn, in 'svyands overmacht zoo zichtbaer te
leezen, bid hy: Keert weder tot ons! ■ Eigen-
lyk kan God, die met zyne tegenwoordigheid Hemsl en Aerde vervult, niet gezegt worden weg te gaen of weder te keeren. — Dit word dan by wyze van gelykenis gezegt van het geen onder de men* fchen omgaet; want als die mee elkander in onmin geraeken, zoo wenden zy zich van elkander af; —— daer komt eene fcheiding in de vriendfchap
en onderlinge gemeenzaemheid; > maer, als
zy weder bevriend en bevreedigd worden, keeren
zy weder tot malkander, zien elkanders aen-
gezicht, en vermaeken zich in onderling gezel-
fchap! Haest zult gy nü bevatten, wat David
'er mede meent, als hy to: God zegt: Keer weder
tot ons! De tyd Iaet niet toe, om meer dan
twee of drie ftukken op te noemen; naemlyk hy bid : 1 om de verhooring zyner gebeden, —- 2 om de verzachting of vjegneening van de oordeelen, ■ ■ 3 om Gods gunst en zegen.
Ik zeg vooreerst God keert weder; als Hy, die voorheen als van verre fcheen te ftaen, ea zich als E 3 doof



70 DE GODVRUCHTIGE PATRIOT.
doof hield op onze gebeden, naedert om tehooren;
■ als Hy zyne ooren neigt tot onze gebeden; —
als Hy die voorheen verre .was van onze hulp, nu tot onze verlosfing naby komt, en zoo toont; dat Hy met en om is, daer I ly voorheen tegen ons fcheen re aryrv Zoo zegt de Kerk tot God : Gy helst u genct'Urd ten dage, als ik u aenriep; Gy hebt
gezegd vreest niet (a). En elders zegt God
zelf: Bt ben ut Jerufalem wedergekeerd met ont-
fermin ^m^m
Ik ': liplll^'^flr^ woder; als Hy onze zwactighedciMmm^MRjerzott. Daeröm word 'er gebeeden: Keert weder Heer, tot hoe lange? en het berouwde U over uwe knechten (f).
Ik zeg ten derde God keert weder; als Hy zyn volk dadelyk zegent en weldoed. Zoo ftaet 'er in het woord der waerheid: Alzoo zegt de Heere: Ik ben wedergekeerd tot Zion; en ik zal in het midden van Jerufalem woonen; en Jerufalem zal geheeten worden; eene Stad der vjaerheid, en de Berg des Heeren der Heirfcbaeren, een Berg der Heiligheid, (d)
Met betrekking tot de Hnnenlandfibe verdeeld*
ie-
O») Klaegl. ril: vs. 57. 00 Zacb I: vs. 16. Cf) Pf XC: vs. 13. 00 Zach. VIII: vj. 3.



DERDE LEERREDEN.
7-
beden, bid hy: Genees zyne breuken, —— Vereenigt de verdeelde gemoederen, — herftelt de rust;
wans bet land wankelt! Zoo lang 'er noch
zoo veele verborgen vynnden zyn, die met myne Regeering niet te vreede zyn; — zoolang is het land noch in gevaer, en ftaet bloot voor een geheeUn onder gang. —— GyHeer! derhalve, die Israëls heelmeefter zyt, genees het Land!
Het gezegde zal genoeg zyn, om U den zin en meening van deeze klachte en van dit gebed te doen verftaen! -—— Staen wy 'er noch wat by ftil M.
H.! Welk een Godvruchtig gebed! ■ Alles
aedemt hier waere Godsvrucht en Vaderlandsliefde! I I.
Het zal derhalve niet zoo moeylyk zyn, als het in deeze dagen wel noodzaeklyk is, om u in de tweede plaets in David den waeren Patriot, den beminnaer van zyn Vaderland, te leer en kennen! Wel aen!
Een recht Patriot (lelt belang, zeer veel belang in zyn Vaderland! — Hy doed naeuwkeurig onderzoek nae den voor of tegenfpoed van zyn Vaderland! David'sdankbzeicLof-pfalmen, wanneer het Zion of Jerufalem weigong. Zyne
treurliederen en ootmoedige gebeden, wanneer het
haer kwalyk gong zullen, zoo lang de
Eeuwen duuren, in Gods Kerk tot onloochenbaere bewyzen zyner zuivere Vaderlandsliefde (trekken'. ———• En kan het wel anders zyn, daer het belang E 4 van



jr* DE GODVRUCHTIGE PATRIOT.
van zyn Vzderland met het zyne zoo naeuw verknocht
is? Want, hetzygy hem als een Burger, hec
zy gy hem als een Godsminnaer befchouwt,
hy is met de naeuwfte banden aen zyn Vaderland verftrengelt! Befchouwt gy hem als een Burger! —— Daer zyne tydelyke goederen een zegen \ -—- daer zyne kinderen een erfdeel des Heeren zyn; - zou het hem dan onverfcbillig wezen, of hy onder den lommer eener zachte Regeering de voordeden van zyn noeften arbeid bly genoot , of de erffenisfen in de hoeve zyner Vaderen gerust bezat; dan of hy die ten prooy van roofzieke of
dartele vyanden moest overgeeven? Neen, in
wiens borst het vuur der ouderlykeÏÏeïèc gloeit, kan het om het eeven zyn, of zyn kroost onder zyn Vaderiyk oog en'opzicht word opgevoed, en als Olyfplanten zynen Disch verciert; —— dan of het de ketenen der llaverny torscht; en of in onkunde ofs in
bygdoof'word groot gebracht? Befchouwt gy
hem als eenen Godsminnaer, zou hy dan geen
belang in Zien, in de Kerk, Hellen? Zou het hem om het eeven zyn, of hy God den God zyner Vaderen, in een rein geweeten mocht dienen,- dan of hy zich ?oor vreemde Goden moest nederbuigen,
die zyne Vaderen niet gekend hadden ? Of hy
met de feestvierende meenigte tot 's Heeren lieflyke WOorijngen mocht opgaen, dan of hy de Liedereq van Zion moest zjagen ju een -vreemd Land, en de wegen vaq gtm treuren, om dat 'er niemand to.
'. ■ nat



DERDE LEERREDEN. 73
het Feest kwam? Zou het hem onverfcbillig
zyn, of het Ryk van zynen God en Verlosferwierd uitgebreid, daer in de meenigte der Onderdanen 'sKonings heerlykheid beftaet, dan of de Dienaren zynes Gods moeten klaegen, wie heeft onze prediking gelooft, en aen wien is de arm des Heeren geopenbaerd? (ji) —— Zoo veele panden derhalven van Godsdienst en Vrybeid doen hem belang /IJlen
in zyn Vaderland! ■ Maer,
En dit is de tweede trek; Een recht Patriot valt bet fmertelyk Gods totrn en ongenade tegen zyn Vaderlandontftooken te zien; in tegendeel zyne ziel leeft, wanneer hy de Godlyke gunst op bit zelve ziet ruften! O God! Gy zyt toornig geweest , keert weder tot ons, hoorden wy David bidden ! Het Natuurlicht ftemt bier mee de open-
baering in! Wie o»zer is onkundig; hoe
veel zich de Heidenen aen de gunst en befeberming hunner Goden lieten geleegen zyn ? — En zou dan één, die met het licht der Openbaering begunltigd is, zich door blinde Heidenen laeten befchaemen?
Zou hy, die erkent, dat al den zegen van ba-
ven van den Vader der lichten nederdaelt; zou hy onverfcbillig zyn, of God zich door zyne oordeelen als een yyand, of door zyne zegeningen als een
vriend
00 Jef. Wh vs, !,
E 5



?4 DE GODVRUCHTIGE PATRIOT.
vriend van het Land zyner wooning gedraegt? Neen! gedachtig aen dat woord: Wee bun als ik
van hun zal geiveeken zyn (a)! • Bedugt
voor dat oordeel, dat God hun in een vyand verkeert, heeft hy geen rust in zyn binnenfte; wanneer hy de blyken van het Godlyk ongenoegen tegen zyn Vaderland ontwaer word; integendeel, gedachtig aen dat woord: Welgelukzalig is het volk, wiens Ged de Heere is (£)/ Zoo juicht hy van goeder harte; wanneer de hand des Heeren met] de Overheden zynes volks is; wanneer de lieflykheid des Heeren op zyne knechten, en zyn zegen op zyn volk rust!
Wilt gy een derde trek? Wel aen! Een recht Patriot ziet in alles, het zy\in buitenlands gevoeld, het zy in binnenlandfcbe verdeeldheid Gods hand! " Wy hoorden David dit alles aen God toe-
fchryven: O God! Gy hebt dit gedtten!
Terwyl anderen, by het verloop van 's Lands zaeken, morren en klaegen, —• de Overheden vloeken, — en nae verdnderinge ftaen; zoo merkt myn Vaderlander de hand Gods daer in op! —• — Meent hy te zien; dat 'sLands zaeken niet •wel bejluurd worden , hy denkt met ontzetting aen
de
00 Hef. IX: vs. 12. j 00 Pfalm XXXIII: vs. 12.



DERDE. LEERREDEN. 75
de Godlyke bedreiging: De raed zal vergaen van
de oudftcn (V)! • Stellen de Krygsbevelheb-
beren zich (lap aeu, hy ziet 'er Gods vinger in; dewyl die de OthnieJs, de Baraks en Simfons moet vaerdig maeken. —— Heerscht 'er binnenlandfche verdeeldheid, zyn hart beeft; om dat God den Egyptenaren bedreigde: Ik zal de Egyptenaren tegen de Egyptenaren verwarren , dat zy zullen flryden, een iegelyk tegen zynen broeder, en een iegelyk tegen zynen naeften: Stad tegen Stad, Kooningryk tegen Koningryk (F) !
Een recht Patriot is een groot voorbidder! Dit is zyn vierde kenmerk. Ziet dit in David in mynen texc! En denkt verder aen Abraham, Mozes, Esra, Nebemia, Daniël, en wie al niet? Wier Vaderlands en Volksliefde hen met de diepfte afhanglyk* heid, met de ooimoedigüefchuldbelydenis, met pleitend aenhouden, en met geloovig vertrouwend wor,
ftelen voor den troon bracht Hy weet doch;
dat God ''er om gezocht en gebeden wil zyn, dat Hy het doe fV), Hy herdenkt; dat God zich ontzet, om dat 'er geen voorbidder is (d)! En dat het een kwaedwekkend en den ondergang bedreigend
voor'»
00 Ezech. VII; vs. 26. (2>) Jez. XIX: vs. 2. (O Ezech. XXXVI: vs 37. 00 Jef. LIX: vs 16.



?6 DE GODVRUCHTIGE PATRIOT.
voorteeken is; wanneer God zegt:] Bid niet meer voor die volk (a)\ —— En, daer hy weet; dar God ziet, of 'er niemand] verftandig is, die God zoekt, ——■— die de bresfche zoekt toe te muuren, —— dat God wacht, om genadig te zyn, —— en dat Hy zich op het gebed ontfermt; zoo acht hy zich een plicht en een voorreeht; wanneer hy met Mozes en Aaron mooge behooren onder de ernfiige aenroepersvan Gods Nam Q*)! Noch heb ik niet gedaen! Ook. dit is
Een
00 Jer. VII: vs. i<5.
O Aerdsbisfchop Tillotfon voert deeze nadruklyke tael: „ God heeft in de beftuuring der waereldfche zaeken het „ zoogefchikt; dat de menfchenaengemoedigd worden,
om de nodige middelen te gebruiken; en teévens zoo, „ dat zy, aengaende het wel uitvallen derzelve in eene „ geduurige af hanglykheid van hem gehouden worden." pag. 73. En pag. 77 laet hy zich niet min krachtig hooren', als hy zegt: „ Wy moeten inderdaed de middelen „ zoo gebruiken, als of God 'er niets toe deed; en. wan„ neer wy ditj gedaen hebben, ons dan omtrent den goe„ den uitflag derzelve alleen op God vertrouwen, als of „ wy 'er zelfs niets toe gedaen hadden, en alles van zyne „ gurst en zegen verwachten. Want al hebben wy alles „ gedaen, wy kunnen ons echter niet veilig achten, dan „ onder zyn befcherming, noch ons verzeekerd houden „ van een goeden uitflag dan door zyne zegening." Tühtfm Leerredenen 2de deel.



DERDE LEERREDEN. 77
Een vyfde trek. Een recht Patriot voegt by het gebed ook bet vlytig gebruik der middelen! Ziet dit in David ia het 2de vers van deezen Pfalm! Hy had gevochten met de Syriërs. Hy had onder de hand van Jodb en Abifai, twee dappere Krygsoverften, Krygsheiren tegen Israëls vyanden uitgezonden ! En hoe zeer hy voor de binnen-
landfche rust waekte, wierd naderhand daer in gezien ; dat hy Salomon zynen Zoon noch by zyn leeven tot Koning liet zalven (a). ■ En zeker!
Elk, die een waer beminnaer van zyn Vaderland wil zyn, moet in zyn (land en post de middelen, welke Gods voorzienig beitel hem aen de hand geef: vlytig gebruiken; want de band dis vlytigen zal
beerfchen zegt Salomon (b). Hier moeten de Hu-
fai's raed geven, de Jodbs zich zeiven en andere opwekken: Weest (lerk, enlaet ons'fier k zyn voor ons volk en voor de fteden onzes Gods (c)—— Hier moeten de dapperen zich gewillig aenbieden ; —- 'sHeeren knechten, de Priefierfchaer bidden; ——- die met goederen gezegendzyn voor Vaderland, voor Vryheid en voor Godsdienst blymoedig geeven,* maer alles in afhanglykheidvan den Godlyken
Zigen! Want, laeten 'erineenRyk zoo vee -
le
(o) 1 Kon. I: vs. 34. (3) Spreuk. XII: vs. 24. {e) 2 Sam. X: vs. 12.



-rB DE GODVRUCHTIGE PATRIOT.
Ie Staetkundige Mannen vrezen, als'er in de Krygsraeden en in de Rechtbanken nodig zyn; keten 'er zoo veele Inwoonders," als Herren aen den Hemel; — laet 'er voorraed van alles in overvloed zyn, zonder 'sHeeren gunst en zegen valt 'er niets dan fchande weg te draegen! —- Oneindig, doch zyn de middelen, welke de Voorzienigheid heeft, om 's menfchen raed te veriedelen, — zyn macht
te Fnuiken; zyn trots te vernederen! Maer
daer is 'er geen, dat verderflyker, en van fchriklyker nafleep is. dan, in tyd van Oorlog met lafhar* tigheid geflaegen te worden. —r~ Ontzettend is de bedreiging! Daeröm ziet! Ik zal voorts wonderlyk handelen met dit volk, wonderlyk en wonaer baerlyk; want de wysheid zyner wyzen zal ver gaen» en het ver/land zyner verftandigen zal zich verbergen (et)! Men voege hier de bloobartigheid
in het krygsvolk by; en men zal bevinden; dat 'er niets meer nodig is, om den welgefteldften 'Staet fchielyk te grond te doen gaen.
Eindelyk; een recht Patriot zoekt, by het vlytig gebruik der middelen, de her/lelling van al het ver-
vallene by God. David bad : O God! genees
zyne breuken! En zou hyniet, daer het alles by God te verkrygen is? Zucht hy dan onder
(«) Jez. XXIX.- vs. 14.



DERDE LEERREDEN. 70
der Vvolks ongerechtigheden, hy zegt": De Heere, die goed' is, doe *er verzoening over! Betreurd hy den Geest des diepen (laeps, der zorgeloosheid en onverfchilligheid, hy wend zich tot dien God, die zelfs de dorre doodsbeenderen leevendig
kan maken! Heeft hy zoo veel Staetkunde,
om te zien : dat de raed by de oudfte ontbreekt, — of ten minlten meent hy zulks te zien, hy fpreekt dien God aen, wiens naem raed is; en die belooft
heeft: Ik zal raed geeven (a)! ■ Vreest hy,
dat 'er een verdervende hand is, die heimelyk met de vyanden zaemen fpant, of een ander, die uit iaege nyd, of bittren wreevel verdeeldheid koeitert, hy klaegt zyn nood aen dien God, die de raedflagen der Achitophels tot zotheid kan maeken! — Is de Commercie in verval, de hand van dien God, die Salomons fchepen naer Ophir en Tarp.s geleidde, is noch niet verkort! — Wenscht hy den Vreede, hy fmeekt den zeiven van dien God, die zegt: Ik fcheppe den Vreede (b~)l
Ziet daer W. H. 1 in eenige voornaeme byzonderheden U het beeld van eenen waer en Patriot m Davids voortreflyk voorbeeld geteekend! — Ziet daer de welbeftuurde Vaderlandsliefde waeröm wy last hebben te bidden!
Dan
O) Pfalm XXXII: vs. 8. (Jd Jez. XLV: vs. 7.



8o DE GODVRUCHTIGE PATRIOT,
I I I.
Dan M. W. H., hoe gepast Davids klachte en beede in onzen mond zyn, moet ik U in de derde plae>s, by wyze van loeèigening nader toonen.
Maer waer toe veel woorden georuikt, daer
de uitfchryvings Brief van de Hooge Machten onzes Lands zoo fterk fpreekt ?
Edoch, daer 'sLands Vaderen willen; dat ook ivy dit plechtig erkennen; en gantsch Nederland daer toe, als een eenig man, zoo plechtig hebben
opgeroepen; daer wy thans byzonder tot bet
gebed zyn opgekomen, zal het nodig zyn, dat ik U vo^r af toone,
A. Dat Davids klachte ook in onzer mond past ?
B. Hoe veele redeneriy/y God gegeevsn hebben > om zoo in tegenheid met ons te wandelen ?
C. Hee gepast, wy Davids beede kunnen over-nemen?
D. Welke 'middelen wy in het werk moeten Hellen, op dat dit ons gebed niet vruchteloos zy, maer by den throon van God verhooring vinde ?
E. Waer op ik, na eene opwekkende aenfpraek, U in het gebed zal voorgaen, ■ Wel aen !
A. Davids klachte past ook in onzen mond! Sprak Duvid God aen met den naem van Verbonds God, een naem, welke die liefderyke betrekking, die God Israël hid, aenwees;— hoe nodig zal het ook voor ons zyn; dat wy ons op deezen dag en te dee-
zer



DERDE LEERREDEN, 81
zer gelegenheid den God van Hemel en Aerde vertegenwoordigen, als den getrouwen God van Nederland, den God onzer vaderen; gelyk 'er zoo
nadrukiyk in de uitjcbryvings Brief ftaet?
ïk beken jae! aen God in die betrekking te denken, zal wel, aen de ééne zyde, de droefheid van elk Godvruchtig vaderlander verzwaeren ; dat die getrouwe God, die God onzer vaderen toornig op
ons geweest is! Ik ftaetoe; dit denkbeeld
zal hem met vernederende fchaemte op zyne en zyner Medeburgeren ongerechtigheden doen ne Ierzien ; dat men zulk eenen getrouwen God redenen gegeeven heeft, om toornig tegen ons te zyn! — Maer wat zwaerigheid? Als dit bezef die gezee» gende uitwerking heeft, dat het hem tot ootmoedigs
en rondborftige fchuid-erkentenis; als het hem
tot eene waere boete en zichtbare bekeering, het Goode behaeglykst offer op dezen Boetdag, mocht opleidend Te minder, wanneer, aen de andere zyde, dit denkbeeld deels de dankbaerbeid van het Godvruchtig en Vaderlandlievend hart aenvuurd, en deels, hoe donker het 'er ook moje uitzien , hem tot het geloovig vertrouwend en pleitend bidden opfpoort?
En zeker! Van de dagen onzer Vaderen af aen heeft God, door zichtbare preuven getoord de getrouwe God van Nederland te zyn.' —— Van de opkumst deezer Republiek tot op deezen dag toe heeft God door wonderen van zyne reddende ulF macht,



8s DE GODVRUCHTIGS PATRIOT.
macht, door veelvuldige verlos fingen, wanneer wy tot op den oever van onzen ondergang
fcheenen gekoomen te zyn; door ons uit
k.'eine beginzelen groet te maeken; ■ door onzen Koophandel te zegenen,- door zyne duurgekochte Kerk in dezelve te planten, en dezelve tegen alle de aenüaegen van de Hel te beveiligen, getoond den God van Nederland te zyn! 's Lands Jaerboekm doen ons dit in elk jaer nadrukiyk opmerken! — En wy zyn den naem van Nederlanderen onwaerdig, alsvvy in 's Lands Hiftorieblaên onkundig zyn,
Zeker moet het de droefheid van elk recht'
geaerd Nederlander verzwaerer; dat wy ook reden hebben, om tot dien God te klaegen. o Nederlands getrouwe God, gy God on^er Vaderen, gy zyt .toornig geweest:! Di: hebben wy U W. H. in het morgenuur opzetlyk getoont; doe wy als bewyzen van dit} verfcheuren, verftooten en toornig zyn enz. opgaven dien geduchten geesfel van den Oorlog met het onzen welvaerd nydig Engeland, een Oorlog , waer in Nederland zoo veel van zyn ouden
luifter verloren heeft; waer in de beftuite-
loosheid; de werkeloosheid en de traegheid
onzer toeruftingen blyken opgaf, dat Neerlands God toornig op ons was, en ons, als het ware verftiet. Ik beroep my op het verlies van zommige onzer Oofter en Wefter Bezittingen, en van de befte onzer Koopvaerdyfchepen, een prooy voor onze onrechtvaerdige en baetzuchtige Nabuur en geworden! —-
Op



DERDE LEERREDEN.
*3
Op het vertraegen van de Vrede'$ onderhandelingen,
zoo dat de uitgeftelde hoop bet hart krenkte
op de VGor onzen Koophandel zoo nadeelige voorwaer den van de Vredes Praliminairen, ten kofte
van zoo fmercelyke opofferingen gekocht. En
mogen wy 'er Gods toorn niet in opmerken; dat de Vreede, niet tegedtaende dit alles, noch niet getroffen is? Wie zal, al verder, zwaerig¬
heid maeken, om hier onder te tellen, zulk eene aenboudende felle winterkoude, zulk een fchraelvoorjaer, waer door de armoede zoo meenig huisg«zin
zal overvallen! Wie orzer ziddert noch niet
wegens die geduchte overftroomingen tot zulk een aenmerkelyke fchade voor het gemeene land en tot ruine van zoo veel duizenden onzer Medeburgeren?
Voegt 'er by bet oordeel van de veepest en
zoo veel ziektens en koortzsn onder ds menfchen'.
Niet minder toont God zyn toorn over de Kerk,
de Kerk, Neerlands duuifte pand! Welk een asntal van kundige en Godvruchtige Leerraren, en daer onder zoo veele in de kracht en bloey hunner jaeren, zyn 'er de Hooge School en Kerk ont ■ rukt ? Hoe fchaerts word 's Geefies genadekracht by
het (liefde ademend Euüngelie vernomen?
Van daer die onkunde, die onverjcbilligheid, die belangeloosheid omtrent zyne eeuwige zaligheid, welke 'er, en dat onder zulke koftelyke genademiddelen befpeurd word. Is het ook niet waer,
dat God ons Land gefchud en gefpletten heeft door F % hin-



34 DE GODVRUCHTIGE PATRIOT.
binnelandfche beroeringen en partyfchappen; waer door deels de gemeene zaeken zoo zeer verachterd zyn, en deels zondige driften, liefdeloze verdenkingen en hatelyke,vermoedens veröorzaekt zyn!
Partyfchappen, die, ten ware Neerlands God hec noch verhoede,: Neer lands ondergang dreigen?
B. Jae ï moet het onze fchaemte en fmerte niet vermeerderen, en dit moest ik u in de tweede plaets bewyzen dat wy dien getrouwen
God redenen hebben gegeeven, om zoo met ons te bandelen? ~— Zeker! Herdenken wy dat zwart Regiller onzer zonden, in het morgenuur opgegeeven, wy moeten zeggen: Heer, gy zyt rechtvaerdig en elk een uwer oordeelen is recht! Jae! Gy doed ons noch niet naer onze zonden, maer in den toorn gedenkt gy noch des ontfermens. Want, het zy wy ons befchouwden als Burgers, of als Chriflenen, of als Hoofden der Huisgezinnen, of als Menfchen, wat lag 'er niet al voor onze rekening, voor rekening van ons volk? Daer de één de waer*
dy'é der edele vryheid naeulyks kent; de ander
zich zynes Vaderlands niet bekreunt; — eeii derde twist en tweedracht flookt, en zynen Mede. burgeren, het zy tegen het Staets beftuur, het zy tegen het Stadhouderlyk bewind, allerlei achterdocht en (links vermoeden zoekt in te boezemen; -— daer een vierde op menfchen vertrouwt en vleesch tot zynen arm fielt; —en ver de groot(le hoop het der moeite niet waerdig acht, om door het gebed
den



DERDE LEERREDEN. 85
den Vreede by God te zoeken; — daer men over het algemeen de gunst en zegen van den groeten Opper beftuur der tot en over alles verzuimt in te roepen. ■ ■ En op dat ik niet verder uitweide, laet
ik alleen tot bewys my noch beroepen op het misbruiken van Gods naem, - - ■■■» het ontheiligen van
's Heeren dag; de onverfcbilligheid omtrent
de genademiddelen het niet ter harte nemen
van zyn-eeuwig heil het niet treuren over het
gemis van den Geest, en de onvruchtbaerheid der
Euangelie prediking, het verzuim van den
Huisgodsdienst, en het algemeen gebrek in de nati-
onaele opvoeding van de jeugd! Daer wy dan
uit zoo veele proeven zien; dat God, de God onzer Vaderen 23;» heilig ongenoegen roont over alle onze godloosheid en ongerechtigheid , waer5» mede wy tegen Hem gezondigd hebben.—-Wie, die lust heeft ten leven, die dagen wenscht, om het goede te zien; — wie, die met David belang fielt in dtn voorfpoed van zyn Vaderland, en in den bloey van Jezus duurgekochte Kerk ; — wie die de waerdye van den Godsdienst en de vryheid heeft lee-
ren kennen; wie zou met David niet bidden:
O God keert weder tot ons, geneest onze breuken, want het land wankelt!
En dit was het derde, waer by ik U wenschte te bepaelen; hoe gepast, naemlyk. ook Davids
beede in onzen mond zy! 's Lands Vaderen
eisfehen doch van ons; „ dat wy God op het harte-
F 3 » lyk-



85 DE GODVRUCHTIGE PATRIOT.
„ iykfle fineeken } dat Hy, onaengezien onze ge„ heele onwaerdigheid, met zyne voortduurende „ genade en zegen by ons gelieve ts blyven." —> En wy moeren naer hun bevel ook bidden: Heer genees onze breuken! daer zy eisfehen; ., dat wy „ onze oprechte zuchtingen tot God zullen verëe„ nigen, dat het Hem behae^e, al bet vervalletje „ in den Godsdienst en Burgerftaet te herfiellenj"
• Godvruchtig verzoek! Gy ziat doch,
zoo ik hoop, uit Davids voorbeeld; en uit den eisch van de oudjlen onzes volks, waerom het ons in de etrfle plaets moet te doen zyn ? Naemlyk eerst om de Godlyke gunst en zegen, en dan om voorfpoed! — Ach dat deeze gewichtige waerheid onder 's Lands Inwooneren nie: zoo vaek uit het oog en hart wierd verloren! — Daer 'er, over het algemeen meer gehaegd word over 'f Lands verval, dan over het misfen van Gods gunst en genade!
— Wy niet alzoo W. H. Loopen wy dan
in de
Eerfte plaets ftorm op den Hemel, biddende: Heer! Keert weder tot ons! -—— Daer, daer hangt al onze welvaerd van af; dewyl God zelve van een volk zegt: Wee hun! als ik van hun zal
gcweeken zyn ! Daer de treurige ondervinding
ons door zoo veele tuchtigingen, door zoo veele vernederingen, door zoo veele te leut flelltngen geleerden toegeroepen heeft: Weet doch en ziet, dat het kwaed en bitter zy, dat gy den Heere vetiae ■
ten



DERDE LEERREDEN. 8^
ten hebt Qa) ! Waerlyk. M. H.te vergeevsch
wachten wy. het van de Bergen en van de meenigte der Heuvelen! Neen! o Neen! van den Heere Neerlands getrouwen God, den God onzer Vaderen is ons heil! Bidden wy dan oprecht, bidden wy dan crnftig: Heer keert weder tot ons! •— En waer om ? om wat zaeken bidden wy dan, als wy zoo bidden? Dan bidden wy M.j H. dat de Geest niet verder uit de Kerk wyke, maer over dezelve /* eene ruime mate worde uitgegoten; op dat wy en onze Medeburgeren niet langer met den
blooten naem van den Godsdienst; met den
febors eener uiterlyke belydenis; — met een uit-
wendigen fleur en lippen dienst;. met eene
gedaente van Godzaligheid te vrede mogen zyn ; waer door wy gevaer loopen, om ons met de Joden iedelyk op onze Kerkvoorrechten te beioepen; —gevaer loopen, om in de diepfie belangeloosheid, zorgeloosheid en onverfcbilligbeid ontrent onze eeuwige behoudenis verloren te gaen! Verloren te gaen onder de eraftigfte Euangelie prediking ! Vreeslyke
gedachte! Dan bidden wy dat de Heere aen
zyne knechten zyne genade niet langer gelieve te
ontzeggen! Dan bidden wy, dat Zions kos-
telyke kinderen niet langer den aerden flesfehen gelyk zyn , maer wederom oprichten traege handen ■■ -nfcjjin rJüia. rtiwi'i \\f\' -\ ?ea
(«) Jer. IL* vs. 19.
F4



88 DE GODVRUCHTIGE PATRIOT.
en flappe knien! Dan bidden wy; dat 'er
daeglyks tot de Gemeinte moogen worden toegedaen, die zalig worden! Dan dragen wy het lie¬
ve Vaderland der Godlyke befcherming en goed'
gunfligheid op! Dan bidden wy den harte-
buiger, om de harten tot vreede te neigen; en den God des raeds, om raed en wysheid voor "s Lands Beiluurderen, — dien God, die over den water* vloed zit, om de wateren in hunne woede te be-
toomen; den grooten Geneesmeefier , om
ons van de runderplaeg en ailerley befmettelyke ziekten te geneezen; dien God, die op de vleugelen d<s winds wandelt, om wind en ftroomen dermate te gebieden, ÓKonzefchep n, veilig heen en weder geleid, rjkgelaeden in onze havens wederkeet en.' Den Oppsrzrgenaer t dat onze winkelen vol mogen zyn, en den eenen voorraed na den
anderen uitleeveren! Dan bidden wy dien
God, die Zon en Wolken gebied, dat het gras moge uitfpruitcn voor de beeflen ,| en het kruid toe
dienst des menfchen! Dan vergeeten wy niet,
om den God onzer Vaderen te bidden, om den Geest desoordeelsen deruitbranding, opdat 's Lands Inwooneren gerechtigheid leeren, terwyl zyne gerichten op aerde zyn; en het Land door 's Heeren verootmoedigen worde groot gemaekt!
Maer in de tweede plaets, moeten wy ook bidden: Heer! genees VLands breuken, want bet wankeltf En wat verzoeken wy dan, twanceer wy
«oo



DERDE LEERREDEN.
S9
zoo bidden? Dan bidden wy, dat de zeeven pylen van den Staet met het Stadhouderlyk bewind aen één geflrengeld blyven; en 7 Lands Bfluurde-en
als één hart en ééne ziel zyn; dat nimmer
iaege nyd, bïttre wraekzucht, vuige eigénhaet of kwaelyk geplaetst wantrouwen onze welgemelde Kegeeringshi m verwaire of ten onderfte boven keere j maer dat de licflyke Eendracbts-Zon ons Vaderland noch lang befchyne! Dan bidden wy, dac 'er onder 's ■' ands Inwooneren niemand gevonden wierde, die, door een verkeerden Geest gedreeven, zyn eigen grootheid en geluk op de puinhoepen van
zyn Vaderland pooge ie bouwen! Dat elk
het waer belang der vryheid kenne en hooufchatte, maer dat men dien edelen naem niet geeve aen alles verwarrende en verwoefltnie bandeloosheid! Dan bidden wy, d:t de lafhartigheid voor de dapperheid, de weeldi voor de matigheid, en de
zorgeloosheid voor de blaekende en welb-fluurde Vaderlandsliefde plaets maeke! — O hoe wel zou het ons gaen , wanneer dit ons' Gebed verhoord wierd!
Dan Gelievden! Zullen wy dit kunnen verwachten , dan moeten wy de middelen, daer toe dienende, niet uit bet oog verliezen! En dit was het vierde, waer by ik Uwe aendacht noch met weinige moest ftil houden! — Willen wy, dat God tot ons wederkeere, wy moeten dan ook, naer Gojs eiscb, F 5 tot



oo DE GODVRUCHTIGE PATRIOT.
tot Hem wederkeeren (V), en ook het onz». toe ^s Lands geneezing zoeken toe te brengen! ~— Al. 3es komt hier op uit; of wy, naer Samuëls raed, dien wy U in het namiddaguur zoo ernftig infeherp • ten, lust hebben, om den Heere te vreezen en Hem getrouwelyk te. dienen; ziende hoe groote dingen Hy hy ons gedaen heeft t(&)? Wat zegd gy Myn Ho order ? Hebt gy dit nu gemoedelyk nagedacht ? Is het u ernst of niet? God laet zich niet befporten ! Wy hebben te doen met een God, die bet hart proeft; met een God, die lust heeft aen oprechtheiden aen waerbeid in het binnenfte!
Overheden.' Hebt gy lust, om den Heere te vree
zen, uw yver voor Gods naem en dagtetoo.
nen, en door uw Godvruchtig voorbeeld an¬
deren voor te gaen?
Leeraers en Opzienders der Kerke! Biaekt uw hart van yver voor Gods huis* Is uw hart volkoomen met God ? Gaet u de uitbreiding van het Ryk van onzen gezegenden Verlosfer ter harte? Weegt het belang van onfterfelyke zielen, op de grenzen der eeuwigheid, op uw hart? — Wenschtgy, dat op uw grafzerk moge gegraveerd worden, het geen ter eere van Gregorius den Nazianzener ftaet opgeteekend. Fecit quae docuit, hy deed zelf, het geenhy anderen leerde?
Hoof-
00 Maleach. III: vs. 7. (b) 1 Sam. X i: vs. 24.



DERDE LEERREDEN. 91
Hoofden der Huisgezinnen of Schooien! Zult gy den vervallen Huisgodsdienst herftellen, en de jeugd de kennisfe van, de liefde tot, en de vreeze voor den God uwer Vaderen infcherpen ?
Gy alle, die my beden hoort! Jong of oud, arm of ryk, diensthaer of vry, hebt gy lust, om den Heere te vrcezen ? — Hebt gy een walg van uwe vorige wegen? — Is uw hart recht voor God? Wilt gy uwe zonden vaerwel zeggen?
Wat zegt ons hart ? Hebben wy daer geen lust
toe; God zal het zien en zoeken ! Die God,
die van ouds zit, zal ons plaegen! O God bewaere u en my voor dit oordeel! Nochmael roep ik u in *s Heeren Naem toe : Geeft den Heere de hand en komt tot zyn heiligdom (d)!
Ei wel aen! Na eene hartelyk opwekkende aenfpraek, zal ik U en ons Land aen God verbinden en opdraegen.
Och mocht maer myn vriendelyken raed tot uwe ooren en harren ingaen, u allen behaegen! Hy is deeze! Breekt uwe zonden af door weldadigheid, en uwe ongerechtigheid door genade te bewyzen aen de ellendigen, of 'er verlenging van uwen vreede mocht e weezen (jbj!
Dan
Ca) 2 Chron. XXX: vs. 8. C&) Dan. JV: vs. 24.



DE GODVRUCHTIGE PATRIOT.
Dan zacht! Elk, die het diep verval van ons Vaderland; elk, die, de verdorvenheid en ar-
gelifiigbeid van zyn eigen hart kent, zal zich weinig goeds belooven; en geneegen zyn om te vraegen! Och wie zal leeven als God dit doen zal ? —■— Maer geen nood! Denken wy aen dien eeuwig gezeegenden Verlesfer, op wien 's Lands Vaderen ons in de Uitfcbryvingsbriefwyzeal -— Bemoedigende errinnering voor de zachtmoedigen en Godvruchtigen in ons Land! Jefus leeft! Het bloed van
dit gezegend Kerkhoofd heeft noch deszelvs reinigende kracht! Het reukwerk zyner altoos-geldende
voorbidding is noch aengenaem by den throon! ■ .
De arm van zynen Geest is noch niet verkort! .
Zeker M, H. zulk eene algemeene verbetering van
's Lands zedelyk verderf. ■ Zulk eene zichibae-
re bekeering zal niet door kracht ncch door geweld,
maer door zynen tGeest moeten gelchieden! ->*
Laeten wy dan by alle onze Gebeden niet verzuimen , om dien Geest ootmoedig en ernftig in te roepen!
Wat dunkt u M. H.! Zullen wy dien getrouwen God onzer Vaderen tot het uiterfts tergen ? Zul ■ len wy wachten, tot dat Hy tegen ons rookt toe verteerens toe, tot dat 'er geen geneezen meer aen zy ? O Neen! Zoeken wy liever het Vaderland behoudenis aentebrengen ! Wie doch, die eenige liefde voor zyn Vaderland heeft, zou niet bezield



DERDE LEERREDEN. 93
zield zyn met de vuurigfte wensfchen voor deszelvs welzyn? Wel aen! Welgelukzalig is een iegelyk die den Heere vreest, die in zyne wegen wandelt! De Heere zal uw zegenen uit Zion, en gy zult het goede Jerufalems aenfchouwcn alle de dagen uwes leevens!
AMEN.
Uitgcfproken te Abbekerk 's Avonds van den Bededag den i4den April Ao. 1784.
DE



94
D E
VADERLANDLIEVENDE
BIDDER,
o f
DANIELS GEBED voor zyn VOLK!
VIERDE LEERREDEN.
T E X T
DANIËL IX: vers 16 en 17.
O HËERE, na alle uwe gerechtigheden, laei doch uwen toorn ende uwe grimmigheid af ge* keert worden van uwe Stad Jerufalem, uwen heiligen berg: Want om onzer Jonden wille , ende om onzer vaderen ongerechtigheden zyn Jerufalem ende uw volk tot verfmaedbeidt by alle die rondt om ons zyn. Ende nu , 0 onze Godt, hoort naer her. gebedtuwes knechts, en*' de nae fyne fmeekmgen, ende doet uw aengezicbte lichten over uw heyligdom, dat verwoest is: om des Heeren wille.
/{j^eer opmerkelyk is 'de tydsomftandigbeid, waer in dit pleitend fmeekgebed voer het aenge-



VIERDE LEERREDEN. 05
gezicht van Israëls God troonwaerds is opgezonden!
God, die te rein van oogen is, om hec kwaed der zonde ongeftraft te kunnen aenfchouwen, — God, die de onveranderlyke ivaermaeker zyner bedreigingen is, had, Israël en Juda, zyn verbondsvolk aen een geheel verderf en ondergang overge-
geeven. Na dat Hy het weerfpannig Israël
jaren achter den anderen 'had laeten waerfcheuwen door zyne Proprieten, en Israël echter in deszelvs hardnekkigheid en Godloosheid was blyven voorcleeven, was God einclelyk als Richter toegetree-
den. Eest was het Koningryk van Israël om.
gekeerd, en naer Asfyrie in gevangenis weggevoerd;
r vervolgens was ook het Koningryk van Juda
uitgeroeid; ■ Jerufalem' Stad en Tempel door
de Chaldeen verwoest, en de Inwooners nae Bahel gevanglyk weggevoerd ! Zeventig jaren
hadden zy nu reeds als Ballingen, van Huis en Tempel verdreeven, aen Babels Rivieren gezeeten, en wee. nende aen Zion en aen hunne zonden kunnen gedenken !
Edoch nu naderde al vast de beftemde tyd, waer op God hun beloofd had genadig te zullen zyn.
Daniël, die zeer gewerischte man! Daniël één
van het overblyfzel van het heilig zaed! ■
Daniël, die, van Koninglyke afkomst, zelfs nae
Babel gevanglyk was opgezonden! Daniël,
die door Gods zonderling beftel aen de Hoven der
Hei-



96 DE VADERLANDLIEVENDE BIDDER.
Heidenfche Vorften zeer gezien was! Daniël,
zeg ik, befpeurde, dat de befttmde tyd om genadig te zyn op handen was. Want, daer zyn
Godvruchtig en Edel hart van waere Vaderlands liefde gloeide, gaf hy op de teekenen der tyden behoorlyk acht. En daer nu Darius de Meder, die door de ongewyde Schryveren Xydxares genoemd
word, Koning der Chaldeen geworden was;
en God dit door de Propheten als een kenmerk had laten opgeeven, dat dan zyns Volsverlosfipg naby zoude zyn; zette Daniël op deze verbaezende omwenteling zyn hart, en begon iets goeds voor zyn
Vaderland te hopen. Een geheime aendrift
der Godlyke belluuring deed hem de rolle van Jeremia's voorfpelling eerbiedig apen Jlaen! —— Eene aengenaeme firael van hoep deed zvne benaeuwde ziel herleeven! Hy ziet, dat ~o Jaren voor Jeru-
falems verwoefting beftemd waren (a). Hier
by vergelykt hy nu den tyd, welken hy reeds in Babel had doorgebracht; en daer nu Darius de
Wieder Babels troon had beklommen ,• zoo dat machtige Volken en groote Koningen zich van de Chaldeen deeden dienen; zoo deed dit één en ander hem hopen; dat God, die de Waermaeker zyner beloften is, zyn goed woord over Juda zou verwekken, en hem nae Canaan en Jerufalem weder-1
bren-
(V Jer. XXV: vs. ió 13. en Jer. XXIX: vs. 10-14.



VIERDE LEERREDEN. 97
brengen ! Wat doed de Man ? Wacht
hy de vervulling van Gods beloften ftilzittende af? Geenszins! als een Godvruchtig Man wist hy; dat God de middelen en het einde te zamen befluit, en van zyn volk fmeekende gezocht wil worden, dat
Hy het hun doe! En daer God door Jeremia
had laeten voorfpellen; dat zyn volk dan tot Hem zou bidden. — Hem zoeken, en naer hem vraegen mee hun ganfche hart; en hier op beloofd had; dat Hy van hun zou gevonden worden, en hunne gevangenisfe wenden; zoo fchikt de Godvruchtige en Vaderlandlievende Gryzaerd zich, om den God zyner Vaderen door een ootmoedig pleitend fmeekgebed te zoeken; eengebed, het welk ons, benevens het gunfiig art-woord in ons text Hoofddeel geboekt
is i ■ De 19 eerfte verzen behelzen Daniels
Godvruchtig Gebed; ' >* en de overige de bekendmaeking van Gods genadig antwoord door den dienst van den Engel Gabriël. Daer Daniël
zyne en zyns volks onwaerdigheid aen de ééne zyde, en de hoogheid van dien God, tot wiens geduchten
troon hy zoude naderen, aen de andere zyde kende;
zoo ziet gy in het dode Vers voorat opgetee-
kend, met hoe veel blyken van ootmoed en diepe vernedering hy zich cot het plechtig gebed fchikte; terwyl \ het gebed zelve twee voornaeme deelen be •
helsd; als voor eerst eene openhartige fchitld-
erkentenis, gepaerd met billyking en rechtvaerdh G giri'i



98 DE VADERLANDLIEVENDE BIDDER.
ging van Gods oordeelen; en ten tweede eene
ernftige fmeeking om eene gunftige verlosfing} — in welk laetfte gedeelte de woorden van mynen text voorkoomen. —- Woorden, welke ik
I. Eerst zeer kort zal poogen op te helderen.
II. En dan door eenige weinige aenmerkingen U het edelaertige, het verft andige, het Godvruchtige , het gepafte van dit gebed trachten te doen op merken!
I.
Ter opheldering myner textwoorden merk ik aen: dat daer in twe* voornaeme hyzondere fmeekbeden leggen opgefloten ,• als
A. Voor eerst eene afbidding van het kwaede
B- En dan eene fmeeking om het goed'e; — beide door krachtig klemmende redenen aengedrongen.
A. Vooraf moet ik echter opmerken; dat als Daniël zich biddende wend tot God, die alleen de Hoorder der gebeden is, tot wien derhalve alle vleesch koomen moet, dathy, zeg ik, dien God aenfpreekt
met den naem — Heere, zynde in den grondtexr.
Alonai. • In welken naem legt opgewonden;
dat God de grondfteun voor zyn volk is. En
dat dit reeds in zulk eenen Godvruchtigen Bidder, als Daniël was, eenen vrymoedigen toegang tot zynen troon moest inboezemen. Nu dien God
bid hy eerst, om afwending van het kwaede, hy zegt : Loet doch uwen toorn enz. —— Gods
[toorn



VIERDE LEERREDEN. 99
toorn is niet anders, als die ftrafen, waer mede hy tot handhaeving van zyne eere de boosheid t'hui?
zoekt. Hier word noch grimmigheid byge
voegd, welk woord zoo veel beteeVent als hitte, en dus zal het aentoonen;. dat Gods toorn zeer heevig ruftede op — Jerufalem, uvoe Stad; die Stad, wel eer eene vreugde der gantfche aerde, waer voormaels de ftoelen des Gerichts gefteld waren; — Uwe Siad, die Stad, welke God tot de plaerze zyner wooning had uitverkoren, waer hy, eertyds 'zyn vuur en haerdfieede had; -—— hier voegd Dxniël noch by —- Uwen Heiligen Berg, Zion naemlyk, > waer voorheen de Tempel had geftaen, waer God tusfchen de vleugelen der Cherubim gewoond had; en daer van bid hy dat God
zyn toorn wilde af keeren; het geen verönaerflelt; dat die toorn en grimmigheid daer op gerust had!
~ En zeker zoo was het ook! Jerufalem
was verwoesd, met vuur verbrand, tot een puinhoop geworden 1 1— Zion, de Tempel, het lag alles in de asfche. Men leeze die treurige en aendoenlykebttehxynng Klaegl. 1. Die Stad, die zoo vol volk was, zat éénzaem, als een Weduwe; — zelfs de wegen Ziöns treurden, om dat 'er niemand
op het Feest kwam! Juda was in de gevan-
genis.gegaen; » haere Priefiers zuchtten; —
haere Jongvrouwen waren bcdroevd! En zoo was het noch in Daniels tyd! Een verloop van 70 Jaren G 3 fcheen



ioo DE VADERLAiNDLIEVENDEBIDDEP.
fcheen des-Heeren toorn noch niet geftild te hebben!
Wie onzer roept niet uit, dat des Heeren
toorn een verteerend vuur, en een gloed is, waer by niemand woonen kan! Geert wonder derhalve! da: de Propheet bid, dat die toorn en grimmigheid nu eens mocht worden afgekeerd ! En ditgefchied;
als God de misdaden verzoend, zyn fiaende
i a d i ïhoud! En zoo zal Daniël 'er mede bidden ; dat God oogen van ontferming wilde flaen op de verwoefte puinhoopen van Jerufalems Stad en Tempel; de blyken van zyn toorn inhouden, en
Stad en Tempel genadig herbouwen! Z< o
teder als de Propheet dit voordek, zoo krachtig zyn de drangredenen, waer mede hy zyn verzoek
acndringt! Waer van de eerfte is: Jerufalem
en Uw volk zyn tot verfmaedheid by allen &ie
rondom ons zyn! Jerufalem, het welk Gy
voorheen zoo zeer bemindet; —a Uw volk, het welk Gy u ten eigendom had verkoren, dat is nu tot eene fmaedhsid. Lees tot bewys de droevige klachte door Jeremid's mond uitgeboezemd Klaegl.
li: vs. 15-16 Edoch Daniël toont, dat hy
wist , dat God rechtvaerdig was, en elk een van deeze zyne oordeelen recht! — Hierom voegt hy 'er wederom eene ootmoedige fchuldbelydenis by, als hy zegt, dat hun dit alles was overgekoomen — om hunner zonden wil; welke hy van het 5de vers en vervolgens reeds zoo uitvoerig beleden had. — « Ja



VJÈRDE LEERREDEN. 101
Ja hy voege 'er noch by om onzer Vaderen
ongerechtigheden; door welke Vaderen wy, met zommige, niet moeten verftaen de voorgangeren hunnes volks, maer hunne Veorvaderen, waer uit ZY gefproten waren, en welker zondige' veetpTappeh zy gevolgd hadden. Men zie het Öite ver». — •*> Rechtvaerdig waren zy dan geftraft! Zoo zwaer zelfs, dat zy tot eene verfmaedheid geworden wa.ren. Dit had God hun laten bedreigen door zyr.e Propheten : Ik zal haer He der ecre in ichan de veranderen (a)! Niet min krachtig is de tweede
drangreden. Na alle uwe gerechtigheden: —Gods gerechtigheid is zyn gentgen wil, om zoo te handelen, gelyk het Hem betaemlyk is; het zy dan in het ftraflèn van de overtreeders; het zy in het bewyzen van zyne genade en gunst naer zyne beloften ; waeröm het woord gerechtigheid meermael in den zin van goedertierenheid voorkomt: Ds goedertierenheid des Heeren is van eeuwigheid en tot eeuwigheid over die Hem vreezen, en zyne gerechtigheid
aen Kindskinderen (F)! De bidder wil dan
zeggen: „ DaerGy, o Heere, uwe gerecb-
„ tigheid op meer dan ééne wyze aen Israël hebt „ verheerlykt, in ons te ftraffen; zoo bewys ons
„ nu
(_a) Hof. IV.-; vs. 7. Zie ook Jer. XXV; vs. 9. en Ezech. V: vs. 13-14. 0>) Pf. CIII: vs. 17.
G 3



los DE VADERLANDLIEVENDE BIDDER.
„ nu uwe gerechtigheid in het verlosfen van uw volk, en het waermaeken van uwe beloften." B. Dan op de afbidding van het kwaede volgt
ook eene nedrige fmeekbeede om bet goede! In
het gemeen is het: En nu o onze yod! Onze
Verbondsgod, die zoo veele beloften van herftelling gedaen hebt; wanneer uw volk zich verootmoedigt
en tot uw bid; ttoort naer het gebed uwes
knechts, en naer zyne fmeeking! ■ Hoort,
laeten uwe ooren opmerkzaem zyn, en toont, dat gy de hoorder des Gebeds zyt! -— En hy nosmt zich Gods knecht, om te toonen, dat hy met dien zelfden eerbied, waer mede oulings de knechten eenige gumt van hunne Heeren wachtten, zoo ook zyne oogen getlagen waren op aen Heere zynen God
tot dat Hy hem genadig ware! Hy noemt zyn
verzoek ook eene fmeeking; om te toonen, dat hy de verhooring als eene onvr diende gumt en vrye
goedheid jegens zyn volk zouaenmerken. • Maer
dan ftelt hy zyn verzoek zelve in het by zonder voor#
Doed uw aengezicht lichten over uw Heilig-
dem, dat verwoest is. > 11 ■ Wanneer een mensch aen iemand, die hem iets verzoekt, een vriendelyk gelaet toont, het is een teeken, dat hy hem genee gen is, en zyn verzoek zal inwilligen. — Als dan die fpreekwys van God gebruikt word,, toont zy aen ; dat God btwyzen van zyne gunst, en dus ftof
tot blydfchap geeft. En zoo zal Daniël 'er
me •



VIERDE LEERREDEN. 103
mede fmeeken; dat God ayn Heiligdom, het welk verwoest was, in gunsf wilde aenzien, en het zelve genadig herbouwen!
En ook hier bedient hy zich wederom van eene krachtige drangreden, als hy zegt, -—— om des
Heeren wil. Niet, gelyk de- 70 Griekfche
Overzetters het vertaelen, om Uwes zelvs wille} maer om des Heeren, dat is, om des Mtsftas wil., die in het O. T. zoo dikwils de Heere genoemd worcl • _ 0p wien de oude geloovigen zoo dikwils
hunne gebeden ankerden. Men Ieeze maer Pf.
LXXX: vs. 16. — En te meer moest dh klemmen, om dat die Heer, deMesftas, noch eens tot zyn Heiligdom, tot zynen Tempel komen moest!
Zoo heb ik, W. H., door eene korte omfchryving U A. den zin en meening van Daniels ge* bed poogen op te helderen.
II.
Edoch ik gae voort, om door eenige weinige aenmerkingen U het edelaerdige, verftandige, Godvruchtige en gepafte van dit gebed te doen opmerken ! Wel aen ziet hier!
Vooreerst: Het is bet Carakter van eenen Godvruchtigen het welzyn van zyn Vaderland voor den tbrosn te behartigen! Ziet hier een Daniël het goede imeeken en zoeken voor zyn volk! -~ Hoe veel ligt 'er der Ma tfchappye derhal ven aen geleegen; dat zy veele zulke nut ige Zions Burgeren G 4 neefc*



104 DE VADERLANDLIEVENDE BIDDER.
heeft, die hare belangen by den troon bepleiten; zy, wier krachtig gebed by God zoo veel vermag (*).'
Maer ziet hier ten tweede . hoedanig zulk
een gebed gefteld moet zyn, bet welk Vaderland
en Kerk tot een zegen zal verftrekken! - Gy
ziet hier doch:
Dat Daniël —» God aenfpreekt met gepafte namen! Onderzat namen, die eenen geloo-
vigen Bidder moed en vertrouwen kunnen inboezemen! —-— Als den Adonai, den grondfteun van zyn volk, en zynen, als Israëls Verbonds God, die derhalve niet befchaemd zal laten uitkoomen de geenen, die hem verwachten.
Dat
C*) Zulk een Godvruchtig Voorbidder was Prins Willem, de Eerfte, de Grondlegger onzer Vryheid! Tot wiens eer eene uitmuntende Dichteres dus zong: Een Vorften moorder mag hem 't dierbaer leven roven, Maer kon, door't heilloos lood, zyn liefde-vuur niet doven: Stikt hy in t gulpend bloed , dat hem de fpraek belet ? De Ckriftelyke Prins gedenkt nog aen Gods Wet, En fterfr in het gebed. Wie wanen moog' dit lof of vleyè'ry te wezen, Gae flegts deletters op het graf van marmer lezen, Door'tLand geflicht voor 'tlyk van dien doorfchotenHeld; Wiens Vaderlyke trouw cooit week om eere of geld ;
Nooit wankeld! Hoe bekneld. Vrouwe C. P, vervolg vah Stiehteïyke Gedichten, pag. 23.



VIERDE LEERREDEN. 105
Dat hy God, als het ware, zyne vorige goedertierenheden in gedachtenis brengt! Hy noemt
Jerufalem, Gods Stad! Zion den Heiligen
Berg. Als of hy wilde zeggen: Heere!
„ Waer 2yn Uwe vorige goedertierenheden ?"
Dat hy het belang van den Staet en dat van de Kerk op het naeuwst met elkander veréénigt! Als hy, in éénen adem, Jerufalem en Zion zamen
pairt! Ja, hy geeft aen de Kerk den voor-
rang; daer hy in het 17de vers eerst bid, om des Heeren guns: over zyn Heiligdom; eer hy in het 18de vers bid om hunne herfielling en wederbren-
ging. - Ën zeker Toehoorders het belang van
den Staet is met dat van de Kerk op het naeuwst verbonden! Want, gelyk Obed Edoms huis gezegend wierd om der Arke wil, zoo blyft de Aerde ftaen om der Kerke wil; tot dat de laetfte der uit■verkoornen zal zyn ingezameld! — Ja, Daniël geeft met recht aen de Kerfcó&n voorrang; om dat alle die vjegen, welke God met een volk houd, hun byzon-
derst opzicht hebben op de Kerk. Ja, Daniël
gaet zoo in zyn bidden te werk, om te toonen; dat het welzyn van de Kerk, en zoo ook de eer van Gods Naem, hem bet naeuwst aen het hart lag!
Gy ziet hier ook: ——- Dat zyn Gebed met ootmoedigefchuldbelydcnisgepaerdgaet ! Wantdoch, hy wist; dat de of er handen Gods een gebrooken Geest G 5 zyn,



roö DE VADERLANDLIEVENDE BIDDER.
zyn, dat God se» gebrooken en verflagen hart niet
zal verachten (/)! Maer hy wist ook, dat
'er geene verneedering, geen berouw, geen gebrooken hart kan plaets hebben, zoo lang men weigert zyne fchuld te bekennen; hywist ook,
dat Gods genade, zonder zulk eene fchuldè'rkeme-
nis, te vergeefseh gezocht word! Het is hier^
om,, dat gy in de vorige verzen zulk eene op. eenftaepeling van uitdrukkingen ontmoet, welke ons doen zien; welk een klaer bezef, welk een diep gevoel, en welk eene oprechte fchaemte \Dmitl over zyne en zyns volks zonden had! Hoe goedwillig, oprecht, en ootmoedig hy die voor 'sHeeren aengezicht in alle derzei ver verzwaerende omfiandigheden belyd; alsbegaen tegen zoo veele groote weldaden, tegen zoo veele herhaelde waerfcbouwingen, en tegen zoo veele gevoelige kaftydingen!
Gy ziet; dat hy God rechtvaerdigt keurt in zyne oordeelen! — Hoezwaer,hoe heftig, hoe lang duurig Gods toorn op hen gerust had; hy klaegt niet dan over hunne zonden; — hy murmureert niet; hy zegt niet, dat God hen te bard behandeld heeft; neen, hylegt de hand op den mond,
'en verneedert zich onder de krachtige hand Gods,
hy
(a) Pf. LI: vs. 19.



VIERDE LEERREDEN. 107
hy geeft God de eer en acht de kaftyding zelfs voor zaligheid!
Let eindelyk noch eens op de krachtige drangredenen, waer mede hy by God pleit! Hy legt zyn gebed, zyne fmeekinge, niet neder op eenige waerdigheid; neen, maer vooreerst op Gods gerechtigheden! Hy wist, dat God de waermaker zyner bedreigingen is; maer hy gelooft te gelyk, en beroept 'er zich op , dat God ook zoo zeker de vervuiler van zyne beloften en toezeggingen is!
Ten tweede ankert hy zyn geloofsgrond van verhooring op den Mcsfiatl En zeker! Die, en die
alleen is de ziel en zuil van een welgefleld en G*«
de bebaeglyk gebed! Daer de^ Surgerftaet
zoo naeuw met de Kerk verknocht is; ' daer
Chriftus zulk een belang by zyne Kerk heeft;
daer alle de wegen, welke God met een volk houd,
hun uitzicht oP Chriftus Kerk hebben; daer
Chriftus, als zyns volk Hoofden Heer, hunnezaek
behartigt; wat kunnen zy dan beter doen, dan
zich op Hem verlaten, die aen eenen Abraham be. loofde, dat hy om tien rechtvaerdigen het zondig Zodom zou fpaeren?
TOEPASSING.
Pryswaerdig voorbeeld! Allernavolging waerdigi £ave God, dat Nederland, dat wy alle, op doezen pletbtigen dag Daniels Vaderlandslievend
hart;



ioS DE VADERLANDLIEVENDE BIDDER.
hart; gave God, dat wy alle Daniels heilige
Btdkunst bezaten \ Het is waer Toehoorders! Nederlands omftandighedenzyn noch zoo treurig niet ,
als die van Israël ia Daniëls tyd! Het is waer
ons Vaderland is noch niet tot een puinhoop ge.
worden. Wy zyn noch niet in de gevangenis
gevoerd. ■ Onze Heiligdommen zyn noch niet
verwoest; de wegen van onsZiön treuren noch
niet om der by éénkoaiften wille. Och mochten wy dit alles maer mee een dankbaer hart opmerken! Dio eisfehen 's Lands Vaderen van ons in de Vitfchryvmgs-Brief; als zy willen: „ Dat wy op „ deezen plechtigen dag de hand des Aüerhoogften, „ die tot hier toe de boden van zyne rechtvaerdigheid „ niet toegelaten heeft om ons verderf te volLn„ fen, zullen aenbidden en groot maken!"
Denk echter niet, dat 'er voor ons "geen reden zou zyn-, om met Daniël te bidden: O Heere laet doch uw toorn en uwe grimmigheid van ons afgekeerd worden! enz.
Of zouden wy, Geliefde! durven ontkennen, dat Gods toorn op ons Vaderlandrast? Ja, dat die hoe langer hoe heeter en grimmiger word.? Worden dan die verwoeflingen van den Oorlog'by u niet geteWi ■ Kunt gy het met onverfchillige oogenasnzien, dat onze Geallieerde, onze oude Bond- en Geloofsgenoot onze vyand geworden is? - Kunt
gy het ongevoelig aenhooren, dat onze iWe:t Indifche Colonien genomen zyn ? —— Kunt gy het
met



VIERDE LEERREDEN. ica
met een belangloos en koud hart aenhooren, dat aen onzen koophandel en zeevaert, die bronnen van onzen voorfpoed en van ons befcaen, zoo veelegevoeligeflaegenzyn toegebracht? - Is het niet waer, dat wy en ons volk tot verfmaedheid geworden zyn by alle, die rondom ons zyn? - Dat zelfde Nederland , het welk in de voorige Eeuw de EngelJche Schepen op den Theems ze\vs gong verbranden, word nu m.xyn eige havens gebraveerd! --Onze havens zyn gefloten; Zoo dat onze koophandeltjn onze troote en kleinevisfiberyengcOremi zyn! Wat worden wy doch geteld by alle, die rondom ons zyn! Daer dreigt ons Vrankryk, wanneer wy met het zelve niet aenfpannen! — Gimsch ftelt de Keizer ons de wet, en flecht die Barrierfïeden, onzen Voormuur tegen Vrankryk, waer voor onze vaderen zoo veel hebben opgeofferd; en die onzen StaetmX^onmeetlykezommeng^ost hebben! —• Waer word nu de Hollandfche vlag, gelyk voorheen ontzien en gevreest?
of is het niet waer, dat ook ons Heiligdom verwoest is niet in eenen eigendyken zin, maer wel in een ander opzicht? - Wykc God met zynen hekeerenden Geest van Jaer tot Jaer niet hoe langer hoe meer van Neerlands Kerk? Is het Geeftely.e niet byna uit den Godsdienst weg, en ons Chriften. dom in, een naem en fleur Chriftendom veranderd ?
Waer zyn onder onze Overheden de Aza s en VoRds, die de hand houden aen de Plakaeten tegen &' he.



iio DE VADERLANDLIEVENDE BIDDER-
het onheiligen van Gods Naem en Dag ? — Waer zyn onder de Priefterfchaer de Esra's, die y veren tegen het verval in den Vaderlyken Godsdienst? Waer zyn onder de Huisvaders de Abrahams, die hun Huisgezin en Kinderen, den weg des Heeren leeren, endejofua's, die met hun Huis den Heere
dienen? Waer heeft het gantfche volk zyn
hart gericht, om den Heere, den God hunner Vaderen te dienen met hun gantfche hart en met eene volkomene ziel? Mag Nederlands Heiligaom niet wel dit opfchrift voeren : Icabood! de beerlykheid des Heeren, de glans en het weezen van waere Godzaligheid is 'er uit weg?
Of, is het niet waer, dat 'er eene vsrwoefling is in onze byzondere huisgezinnen ? Daer Jleepende koortzen de kunst der Genees-Heeren te leur [lellen; of telkens met noch heeviger aenval wederkeeren! o Hoe veele Naömt's, die van hunne mans beroofd, door hunne traenen zeggen: noemt ons Mara, want de Heere heeft ons bitterheid aengedaen? Hoe veele Rachels, die weigeren getroost te worden, om dat hare kinderen niet meer zyn ?
Waerlyk, hy, die uit alle deeze omftan-
digheden niet kan zien; dat Gods toom, op het Vaderland, op de Kerk, op onze Huisgezinnen rust, is blinder dan de mollen, ongevoeliger dan derotzen l Ja eeven deeze ongevoeligheid, eeven deeze zorgeloosheid, midden in hetgrootftegevaer, is een ^«w bewys, dat Gods toorn op ons rust; en dat Hy over
ons



VIERDE LEERREDEN.
ui
öns heeft uitgegoten een' Geest des diepen flaeps, die voorboode, die droevige voorboode van eens voiks ondergang!
Of hebben wy geene reden, om te belyden,- dat ons dit'alles overgekoomen is om onzer zonden «rif* en om, onz<r l'ad»ren ongerechtigheid?
Staen wy niet fchuldig aen — onverfchilligheid
omtrent den Godsdienst? Neemt het verval in
den Godsdienst niet Jaer op Jaer; en hand over hand toe? — Word deftem'vm 'sHeeren knechten niet heescb van het betuigen en roepen tegen de traege kerkgangers? En zoekt men geene bedekzeiender ichande op; wanneer men zich noch beeter durft achten dan andere Gemeentens, en 'er als het ware, op pocht, dat het by ons noch beter gefteld is dan by hen ? Terwyl intusfehen dit kwaed hoe langer hoe meer toeneemt, en, zqo God het niet verhoed, hoe langer hoe meer zal toenemen, zoo lang de Huisgodsdienst onder ons niet ingevoerd word; wanneer in de Huisgezinnen den kinderen de vreeze voor God, — de eerbied voor zyn Woord, — en eene betaemlyke athting voor zyne knechten niet word ingeboezemd! Want, ik bid u, wat vreeze kunnen zulke kinderen voor den hoogen Godhsbben, daer het zaed van de vreeze Gods in hunne jeugdige harten niet geftrooid is, daer zy hunne ouderen byna nooit van God hebben hooren fpreeken?
, . ik bid u, wat eerbied kunnen zulke kinderen
voor Geds Woord hebben, daer hunne ouderen zd-
ve



112 DE VADERLANDLIEVENDE BIDDER.
ve dit boek byna nooit inzien, veel minder zich moeite geven, om hen te onderrichten, dat God daer in den fterveling zyn wil, zyn welbehaegen en den eenigen weg van zaligheid voor doemfchuldig;;
zondaren heeft bekend gemaekc? Ik bid u,
wat achting kunnen zulke kinderen voor Gods knechten hebben; daer hun nooit gezegd is, met welk eene aengelegene boodfchap God zyHe knechten tot ons wil zenden; ja wanneer de kinderen al die losfi praet aenhooren, wdke de ouders meenigmael voeren of over depsrfonen van hunne Leeraers, of over hunne Leerredenen, waer over de onkundigfte niet
zelden de onbarmbartigfte Rechters zyn ? Wat
moet het Kerk gaen voor zulke kinderen van jongs op tot eenepynbank zyn, daer zy niet weeten, tot welk een belangryk einde zy dat doen moeten (*)? — Ja! myn ziel druipt weg van treurigheid;
(*) Een oplettend Leezer zal wel befpeuren, hoe 2eer ik in elke Leerrede klaege over het verzuim van den Huisgodsdienst; en ik tvvyfel niet of de meefte van myne Medebroederen in den H. Dienst zullen reden hebben om hun. hc klagten te deezer gelegenheid by de myne te voegen.
Gun my dan dat ik U met de krachtige woorden van
den Aerds-Bisfchap Tillotf»n,tle hooge aengelegenheid van den Huis-Godsdienst noch eens onder het oog brenge.
De plaets is wel wat lang maer het gewigt van de
fiofTe, zal my by U wel verfchooning doen vinden; en dat te gereeder; om dat dit uitgebreid werk juist niet in veeIcr handen zal zyn. — Dus (preekt hy in het 2de deel zy. ner Leurjdenin paj. 205.
„ Huis-



VIERDE LEERREDEN. 113
beid; wanneer ik aen het Bondzegel des Heiligen Doop gedenk! Ik bid u! Met wat gemoed beloo-
ven
„ Huisgezinnen zyn de eerfte qusek- en planthoven van „ den Godsdienst; wanneer nu aldaer geene zorg gedragen „ word,' om de huisgenoten; inzonderheid in hunne tedere jaren, aen te queeken en te bereiden, zoo is het „ waerfehynlyk. dat het leeren en onderwyzen indeKerk ,, hun weinig nut zal doen. ■ Het verzuim van onze
kinderen en dienstboden, t'huis behoorlvk te bereide», ;> en bequaem te maken, em met het geen zy in de Kerk n hooren en leeren haer voordeel te kunnen doen, is ge„ lyk de quade gefteltheid van de maeg omtrent de eerfte „ koking, die daer na qualyk te herftellen is, zoo dat in ,, dit verzuim de grond legt van veel quaed; Want indien „ 'er geene zorg voor hun gedragen word in hunne jonger „ jaren, wanneer de indruk van Godsdienst op hen hel"
meefte vat heeft, hoe kan men dan op eenigep grond „ verwachten, dat zy naderhand ten goede neigenzullen ?
„ En indien zy zonder vreeze Gods, die hun niet is
„ ingeplant; blyven en opwasten; zoo zullen zy byna „ noodzakelyk'quaed zyn in allen opzichte, ongehoorzame „ kinderen, trage en ontrouwe dienstboden, ergcrlyke „lieden van de Kerk, onnut voor hetGemeenebest, weer-
barftig tegen de voorgangers in de Kerk en Burgerftaet, „ en met één woord, laften van de aerde, en peften van „ de menfchelyke maetfchappy: ja, dit quaed, indien 'er
niet in voorzien word, zaf geduurig erger worden, en „ zich alöm verder verfpreiden, tot dat de boosheid en
godloosheid .ongeloof enongodsdienftigheidajles zal hcb„ ben overftroomt, en de weereld tot haer uitertst verderf
rypzal worden, even gelyk het was'voor den ondergang ,, van de oude wereld, wanneer de boosheid der menfchen op „ de aerde mtenigvuldig wa en alle vfeesch zynen weg op aerH n i»



ii4 DE VADERLANDVIEVENDEBIDDER.
ven zulke ouders voir het aengezicht van God en zyne Gemeinte; dac zy hunne kinderen by derzelver opwasten; in onze Leer zullen onderwyzen of doen onderwyzen'? Waerlyk zeer veele [potten maer niet God! ——* Met wat voor eene confcientie naderen veele. tot 'sHetren tafel, die hunne zonden niet kennen veel min verfoeyen; ~- die, als 'er maer gelegenheid toe is, liever te kermis of te bruiloft gaen dan ten Avondmael ?
Staen wy niet fchuldig aen — ongehoorzaemheii aen Gods IVoord? Wat winnen doch 'sHeeren knechten mee alle hunne waerfebouvoingen op Uw
hart? Wie uwer durft zeggen; dac hy noch
één eenign zonde, die hem in 'sHeeren huis, en in zyn naem onder het oog is gebracht, heeft nagelaten? 1 — ■ - Laet ik my alleen wenden tot dc Sabbatb febenders! Waeröm worden 'er telkens zoo veele van u, vooral des morgens in "de Kerk gemist ? Wat zult gy op deeze vraeg antwoorden? De één zal zeggen: het was my te
koud. — Een ander: dees of die vriend kwam my bezoeke». —— De derde moest 'er eens weer op uit. Een vierde had het te druk met zyne dage-
„ de verdorven had. Want toen het zoo geftelt was, quam „ de zoniv.oed, en nam henalle weg?' Nadrukkelykerael! God geeve dat zy invloed op onze en veeier harten maeke.'



VIERDE LEERREDEN. 11$
gelykfche bezigheden ! -- En dergelyke beuzelachtige en luiaerds viortvendzelen meer! Maer de waere oorzaek is; om dat 'er geen vreeze Gods, geene eerbied en liefde voor of lust tot zyn Woord in hunne harten is; om dat hun Chriftendom flechts in den naem beltaet!
Hier komt by, en dit verzwaert onze fchuld noch merkeryk: dat alle deeze dingen aen de hand •voorden gehouden, ja noch toenemen onder Gods
(laende hand, midden in het grootfte gevaer!
Gods oordeelen worden niet opgemerkt; in tegendeel, Gods waerfchouwingen zelve worden verwaerloosd! Wie gaet het doch ter harte , dat Gods
Geest van de Kerk wykt ? Wie draegt 'er leed
over, dat hy in zich zelv', in zyn buisgezin, —~ in zyne mede belyderen geen bewyzen ziet van den Geest der bekeering; maer wel in tegendeel blyken van eene geefielooze dorheid en ongevoeligheid? — Wie uwer is 'er in deezen dag by zyn eigen fchuld en>by de fchuld van zyn huis bepaeld? — Zegt my eens: Wie uwer gelooft het, dat Gods toorn op hec Vaderland rust? Wie bekommert zich over den Oorlog, zoo lang hy zyne waeren maer tot een boogen prys kan ily;en? En word 'er noch al eens van dén Oorlog gefproken; de één zal de Goden onzes volks vloeken! Een ander troost zich daer mede; dat het in het vervolg wel beeter zd gaen van wegen
Engelands onvermoogen, " of om dat hy hulp
van buitenlanafcbe Mogenbeden te gemoet ziet! -— H 2 Maet



n6 DE VADERLANDLIEVENDE BIDDER.
Maer wie bekommert 'er zich over om den God dos Hemels tot zyn Bondgenoot en Vriend te hebben? Neen, Toehoorders! Ik moet het u zeggen; het zal ons nooit wel gaen, wy hebben geen zegen te wachten , zoo lang wy God door onze zonden den Oorlog aenioen; en hem ver moeyen en tergen door onze ongerechtigheden! Voorzeker'er is dan maer al te veel reden; om met Daniël uit te roepen : om onzer zonden wil zyn wy tot verfmaedbeid hy alk die rondom ons zyn !
En het geen de lyst van onze zonden aenmerkeJyk vergroot is: onze ondankbaerheid wegens zoo veele onverdiende zegeningen en verfchoonende barmhartigheden! Zoo dat het van ons maer al te
waer is: Word den Godloozen genade beweezen, hy leert eevenwdgeene gerechtigheid, by dry ft onncbt in gantsch richtigen Lande (a) /
Om
00 Jef. XXVI: vs, ïö. De Hoog Geleerde Heer C. Segaer, myn waerdige Leermeefter, wien God noch lang tot welzyn van de Hooge School en Kerk fpaere, teekent in zyn Voorreden voor het Werk van den Godvruchtigen Heer J. de Groot over Jef. XXVI aen „ dat het; woord te recht „ door Godlozen vertaeld, eigentlyk beteekent een woel. „ achtig mensen. En men dus moer denken om eenen „ Godlozen, die de rust en veiligheid verftoort, beroert, „ ja alles ten onderfe boven keert." Leerzaeme gewichtige aenteekening! Hoe fchadelyk isdaneeneGote voor zyn Vaderland!



VIERDE LEERREDEN. u~
Om alle deeze omftandighedeu poogden wy in het morgenuur elk uwer by uwe fcbuld te bepaclen ; ——— in het namiddaguur üoor allérley beweegredenen tot beronw, vernedering en bekeering acn te fpooren!
rj'Er blyft dan voor ons van het plechtig werk van deezen dag niets overig ; dan om Neerlands getrouwen God ernfiig te fmeeken , dat Hy met zyne barmhartige befeberming tot onze Huisgezinnen cn tot ons Vaderland gelieve weder te keeren, en dat Hy alle onze zondert en overtreedingen, om Christus wil; genadig wil vergeeven ! — Gaerne wil ik U in dit plechtig werk voorgaen.
Dan, M. W. H. zal on< bidden iets vermoogen zoo moeten wy alle wat meer van Daniels God-
vruch.ig gemoeds beftaen en van zyne heilige
bidkunst bezitten!
Hier toe zal ons, in de eerfte plaets ■ eene
waere liefde voor bet Faderland zeer te pas koomen ! Niet veel goeds beioov' ik my doch van
U, onverfchillige menfchen, die om Vaderland en Kerk niet denkt, zoo lang het U voor uw z Iven maer welgaet. Ik meen U „ wier bedorven zdfs-
liefde en eigenbelang de gronden van d2 waere „ Vaderlandsliefde ondermynt;" gelyk 'er in de
Uufchryvings-Brief ftaet! Maer zulken moeten
weeten; dac zy ook zullen deelen in de rampen
van het Vaderland! . Eerst zal het uwe beurs
raeken! Want zoo de Oorlog aenhoud, zullen wy H 3 meer-



ji3 DE VADERLANDLIEVENDE BIDDER.
meerdere beladingen inoeten opbrengen! En
als men het Vaderland in tyd van nood geene behoudenis zoekt aen te brengen, is 'er eene gebeele voleinding te duchten! Ik zocht nu eenen man uit hun, die den muur mocht toemuuren, zegt God, die voor myn aengezicht in de bresfche mocht ftaen ; dat is te zeggen; die God zocht te verbidden, en het zyne tot herftel van de verdorvene zeden toe-
brachte; maer ik vond niemand! fin
wat was het gevolg ? Dit! Daeröm h é ik myne gramfcbap over hen uit gegooi en; door het vuur myner verbslgenbeid heb ik ze verteerd hunnen weg heb ik op hunnen kop wede-gegeeven, fpreekt de Heere Heere (aj\
Ga-
00 Ezech. XXII: vs. 29 en 30. De Wel Eerwaerde Heer Jacohus Hinlopen bseft over deeze woorden eene Leerreden gedaen , te vinden in deszelfs Leerredenen pag»
97- Het zalu niet berouwen, W. L. die Leerreden,
welke boven mynen lof is, geleezen te hebben. Terwyl ik deeze gelegenheid waerneeme, om openlyk te erkennen ; dat ik het onder één dergrootftc zegeningen van myn leeven rekene, zyn Eerw. onder myne Vrienden en Begunftigers te mogen tellen; om zyn Eerw. voor alle de blyken zyner vriendfchap, zints myn braeven Vaders dood dank te zeggen} my zyner vriendfchap en voorbeede aen re beveelen: En te gelyk te bidden; dat zyn Eerw. in den '^ry^.en ouderdom noch vruchten draege, en voor Utrechts Ga.neinte noch lange tot eenen zegen gefpaerd worde!



VIERDE LEERREDEN. n?
Gave God derhalve die Vaderlandsliefde, aen onze Overheden: O toont toch Achtbaere Mannen, dat gy het Uwe tot welzyn van het Vaderland ook zoekt toe te brengen, — door de hand te houden aen uwe wetten tegen het fchenden van God-... Naem en Dag! 'Daer toe heeft God'U in hoogheid gefteld! Gy zult''er v >or moeten ver-
antwoorden! God zelve wekks "er u toe op
door zynen Geest!
Gave God die Vaderlandsliefde aen de Leer ar s en Opzienders der Kérke! Dat wy , M innen Broeders! ons van dezen dag af a.:n vlyigr kwvren in
de oeffening der Kerkelyke tucht! Spooren
wy de traege Kerkgangers door xword en voorbeeld
meer en meer op! Bidden >vy meer in het
eenzaem en in het openbaer voor den wetóand van Vaderland en Kerk.
Gave God die Vaderlandsliefde eens ben de Hoofden der Huisgezinnen. — Och da; zy "hunnen Kinderen en Diensbqoden meer opfpooreu, co: de kennüfe van en vreeze voo- den Hoogen Go'.; als meede tot eerbied en hoogachting voor Gods woord — naem en dag!
Dien Geest van waere Vaderlandsliefde wenfc'ien
wy aen U allen, die ons. beden hoort. Elk
Uwer pooge het Vaderland behoudenis toe tebren-. gen. zoo door af [land te doen van zyne zon-
den, als door ernftige fmeekgebeden!
Inzonderheid wenfehsn wy dien Geest aen U H 4 God-



na DE VADERLANDLIEVEMDEBIDDER.
Godvouchtigen. Zoo gy de bresfche niet
Zoekt toe te muuren, wie zal her dan doen ?
Ach dat Daniels voorbeeld uwen nayver opwekke en aenvuure!
Dan, W. H., zal ons Gebed recht gefield,
zal het den Heere aengenaem zyn; zal het
totwelzyn voor Vaderlanden Kerk ftrekken;;
zal het aen het hooge Hemel- Hof verhooring vinden;
zoo moeten
In de tweede plaets die eigenfchappen van een welgefteld'Gebed, welke in Daniels Godvruchtige Bidkunst zoo lüifierryk uitblonken, ook in ons gebed gevonden worden!
Spreeken wy dan den Hoogen God aen onder gepafte namen! - Vertegenwoordigen wy Hem
aen ons gemoed als den Adonai , den grond-
(leun van zyn Volk en Kerk! Als den El
Gibboor, den fterken God, die m2cbtig is, om te
helpen, het zy door veel, het zy door weinig!
Als den Jehovah den fVaermaker zyner beloften! Vooral als Nederlands Gods van oude dagen af aenp
En dit zal ons Vervolgens opleiden; om God, als het ware, in gedachtenis te brengen zyne vorige
goedertierenheden ——- Uw Jerufalem Uw
Heilige Berg, zeide Daniël! Zou God aen
ons Land zoo veele wonderen gedaen hebben} en zou hy ons nu aen onze boesheid en aen ons veraorf overgeeven? — Ach mocht God eens, op
ons



VIERDE LEERREDEN. 121
ons bidden, van Nederland, als eertyds van Isa ae l zeggen: Hoe zou ik u overgeeven, 0 E p li r a1 m? Hoe zou ik u overleeveren 0 Israël? Hoe zou ik u (lellen als Adama? U maken als Zbboïm? Myn hart is in my omgekeerd, al myn berouw is te zamen ontftooken (/*)!
Leeren wy ook in ons bidden, van Daniël; het belang van den Staet en de Kerk op het naeuwst te
zamen te ver'e'enigen! ■ Laethec ons «/tf Hechts
te^ioen zyn om uitwendige zegeningen, om vreede, voorfpoed, welvaeren, overwinning, en wat dies meer zy! Maer draegen wy ons Neerlanis Zion. Jefus duurgekochte Kerk op ons' hart? —— Bidden wy voornaemlyk; dat God met zynen bekeerenden Geest tot de Kerk weder keere! Gedenk
dan aen uwe Overheden! Wat hebben de Vaderen onzes Vaderlands veel wysbsid nodig, om het S^h p van Staet gelukkig te beftuuren! En zoud gy voor hun niet bidden? —— Gedenk uwer Leeraeren!
O wat heben die veel van den Geest nodig!
Van den Geest der kloekmoedigheid, om onder zulk eene aenmerkelyke onvruchtbaerheid op hunnen
dienst, tydig en ontydig aen te houden! Van
den Geest der Gebeden, om in het openbaer en in het éénzaem voor Neerlands Kerk en Burgcrftaec by den Genade troon te pleiten! Gedenk aen htn, die
voor
00 Hof. XI: vs. 8.
" 5



isa DE VADERLANDLIEVENDE BIDDER.
voor u ten ftryde trekken! Dat de God der
Oorlogen hun beziele met den heldenmoed en de dapperheid hunner Voorvaderen; en den vyand verdryve voor hun aengezicht! ,— — Bid zelvs voor uwe vyanden! Dat God zich over Engelands Kerk ontferme; en de Hoofden in den Èurgerfiaet tot Vreede neige!
Vooral moet het, in ons] bidden, niet ontbree* ken aen eene ootmoedige erkentenis van onze zonden!
Ik hoop; gyjzultmy toeftaen; datNeerlanès
volk een zondig volk is; en dat elk onzer de man is, die ook al eenige zondige brandftof heeft bygebracht, om het vuur van Gods toorn tegen Nederland te ontfteeken! Zoo lang wy hier van
niet overtuigd zyn, zal ons bidden maer fpotten^zya
met God, en hem te meer tot toorn tergen!
Om dat wy God met onze zonden beoorlogen, ftryd God tegen ons door onze vyanden! ——- Niemand onzer zoeke dan zyne zonden te bedekken te verkleinen en te verfcboonen; maer hy veröordeele zich zei ven, belyde ze oprecht voor den Heere; vooral meteen hartelyk berouw en leedwezen, dat wydien 14/eUoenden en zoo gunftig verfchoonenden God zoo
grooielyks vertoornd hebben! Maer noch bely-
denis, noch berouw, kunnen baeten, zoo 'et geen afpand van zondenenbetering des leevens op volgt (_*);
want
(*) Eene bostvaerdige'belydenis onz-.*r zonden aen God,
* ... en



VIERDE LEERREDEN, 123
want wat kan het baeten, dat wy hier zoo plechtig voor Gods aengezicht verfchynen, —— bekentenis doen van onze zonden God om vergee»
ving fmeeken5 en terftondtot diezehde dwaesbeid wederkeeren, of eeven ftout'm de zonden volharden ? Dit kan Gods toorn niet iüllen ; maer ©ntfteckt^dien in heevuer gloed!
Ook moet die' oprechtheid van onze fchuldërkentenis daer in blyken; dat wy God reohtvaerdig keuren in zyne kajiydingen, die Hy over ons gebracht heeft. Zeker! Wy hebben maer al te veel reden , om te erkennen; dat wy dit van wegen onze zonden dubbel verdiend hadden ; en om Hem te danken : „ dat Hy de booden van zyue rechtvaerdig„ 'heid niet toegelaten heeft om ons verderf te vol„ brengen!"
Maer met welke drangredenen zullen wy onsj gebed aenklemmen? Hoe durven zulke zon.
daers die het door onze hardnekkigheid en
ongevoeligheid zoo lang tegen den Heere hebben uitgehouden; hoe durven wy tot dien geduchten
troon naderen ? Wat hoop van bekeering is
'er
en eene overtuiging van het kwaed, het welk 'erin gelegen is, heeft niets om het lyf, ten zy dat ze in ons een voornemen van verbetering te weeg brenge. Tillotjm Leerreden 5de deel p. 3.



iü4 DE VADERLANDLIEVENDE BIDDER.
'er voor zulk een zorgeloos en ongevoelig volk? Zien wy alleen op onze zonden; het is met Nederland gedaen \ Zien wy op Gods heiligheid en
te lang getergde langmoedigbeid, het fchynt met
Nederland naer het einde te fpoeden!. , Maer
geeven wy den moed niet verlooren 1
Daniël gaet ons loflyk voor; als hy zegt: om des Heeren wil! — En het is die eigen weg, welke 'sLands Vaderen inflaen; als zy willen: „ Dat wy om vergeeving van alle onze zonden en „ overtreedingen zullen fmeeken om Jefus wil; „ en dat Hy door zyne verzoenende barmharcig„ heid wil toezenden zyn hulp en byftand tot ver„ betering en bekeering van een zondig Land!"
ö Ja! Van daer moet het koomen!
Men moge van nationaele deugd praeten zoo veel men wil! (— Men mooge zoo veele Zeedelesfen voorfchr.yven, als men kan; het kan ons alles niet redden, zoolang wy Jefus en zynen Geest voor by
zien. O dac wy dan dien Koning zyner Kerk
ootmoedig aenloopen, dat Hy zich over ons
Neerlands Z'ton ontferme! Hier heeft het de
oude Kerk zoo wel gevonden, ook van Hem zy on -
ze verwachting. Het is wel waer, dat Hy in
de dagen van hec N. Teftament aen byzondere Ker. ken geen belofte van vafligbeid gedaen heeft; maer daer Hy de eer van zyne zoenverdien/len'm Neerlands
Lerk zoo luifterryk heeft verheerlykt; ■ daerHy
noch



VIERDE LEERREDEN. 125
noch een overblyfzel der oprechten in dezelve gela» ten heeft; mogen wy hem achter naloopen; dat Hy wil opftaen, —- zich over zyn Zion ontfermen , zich wenden tot het Gebed des genen,
die gantsch ontbloot is, en hun Gebed niet verfmaeden.
AMEN.
Uitgefproken op den Avond van den Bededag den 27(tea February Anno 1782.
DE



I2t> , .
D E
CHRIS TELYKE
L I E F D E,
o f
PAULUS OPWEKKING aen de CHRISTENEN te EPHEZEN.
V T F D E LEERREDEN.
T E X T
EFfHEZEN V: vers 2 het eer [ie deel.
Ende wandelt in de liefde, gelyckerwys ook Chriftus ons lief gehadt beeft.
j^pchoon Bloedverwanten van eikanderen gefcheiden zyn, houd daerom echter hunne onderlinge betrekking niet op! —— De onmeetbaere Oceaen moge eenen Vader van zyne Kinderen fcheiden; —- een keten moge hem gekluifterd houden, en
zyne vryheid ontzeggen; de betrekking echter
brengt de geneegenheid van zyn hart daer, waer zyn lichaem niet komen kan!
Zoo gong he: ook Apoftel Paulus: Nae/iw was * de



VYFDE LEERREDE N. ia7
de betrekking, welke hy op de geloovige Epheziers had; - te veel vrucht had hy met zyne Prediking van den gekruillen Chriftus in deeze boeiende Koopftad van Afièn gedaen, dan dat hy Ephe-, zen zo rasch zou vergeeten! • - 'm Een driejarige arbeid, by den donkeren nacht zoo wel als by den helderen dag, —- een arbeid vergezeld met trasnen had hem tenaeuw aen Ephezen verbonden, om
aen het zelve niet meer te gedenken! De Kei-
zerlyke Hof-ftad Rome moge hem vry in ketenen knellen; zyne banden kunnen hem echter niet verhinderen, om zyne geeftelyke kinderen meteen brief te vermaenen, en te vertrooften! ——— Het geen hy mondeling niet konde doen, zal hy door een brief vergoeden! —■— In de drie eer/ie Hoofdfrakken had hy hun, met blyde dankzegging, herrinnerd die voorrecnten, welke zy , door de geloovige omhelzing van de Euangelie-Leer verkregen " hadden! — In de drie laetfte fielt hy hun de plichten voor, welke zy als Cbri'ietien te betrachten hadden. De 21 eerfte verzen van dit text hoofdeeï leeren hun de plichten, welke zy den anderen fchul-
dig waren! van het 22(re vers van dit tot
het 9de vers van het volgend Hoofdftuk fchets hy
hun de huislyke plichten van Man en Vrouw, •
van Ouders en Kinderen, van Heeren en
Dienstbooaen, den grondfag van die plich¬
ten , welke zy aen de Maeifcbappye ichuldig waren,



128 DE CMRISTELYKE LIEFDE.
ren, legt hy in het ifte vers. — Zy moeiten
naemlyk navolgers Gods zyn.
Liefde, Heiligheid en Wysbeid zyn drie deugden, welke het Opperwezen verileren, en welke
zy des ook vuuriglyk te betrachten hadden!
De Liefde beveelt hy hun aen in het 2de vers. — De Heiligheid van het 3 tot het 14de vers. ——En de Wysbeid van het 15de tot het 2ifte vers.
Het onderwerp dan, waer mede wy U A. in die uur moeiten bezig houden, is de Liefde, de greotfte fierdeugd vaa eenen Chriflen! — De liefde, de voorcreflykfie van alle deugden, die ons het meest aen het Opperweezen gelykvormig maekt! Het ge/co/herrinnert ons onze onweet endheid;
• de hoop onze armoede; • de lydzaembeid
ons kruis, - en het berouw onze verdorven*
heid; maer de liefde maekt ocs aen God gelyk! Geen wonder dan, dat de Apofiel hun ter beöefe•rsing deezer hemelfche deugd aenmaent! - - En, dac hy die vermaening met een treffendst-voorbeeld
aendringt! Eene vermaening^ welke onze
dubbele aendaebt verdient! Eene vermaening,
zoo wyd van omtrek; dat wy u de zaken maer fia-
melende zullen kunnen fchetzen. Een voorbeeld
zoo verbaezend! dat de allerwelfpreekendfle befchryving te kort zou frieten, om hetunaer waer» de te teekénen! Hier toe zal eene eeuwigheid nodig zyn.
I. Ee-



VYFD2 LEERREDEN. 129
I. Eene korte verklaering der woorden zal het eerfte
li. Eene breedere ontvouwing van de Waerheden, daer in opgeflocen, zal het tweede deel myner Leerreden uictnaken.
ï.
In de korte verklaering der woorden geven wy acht
A. Op de vermaening zelve: Wandelt in dé Liefde'. En can
B. Op het treffend'Voorbeeld; het is; gelykerwys ook Chriftus ons heeft lief gehad'.
A. De deugd, waer toe de Apoftel de geloovi* ge Ephezeren vermaent, is de liefde.' Liefde, waer door hy niet sver(taet die aendoening des gemoeds ter verkryging of bezitting van eenig begeerd voorwerp; — maer datüandvzh'igvoornemen van onzen wil, waer door wy anderen alles goeds wenfchen en doen! Doch het komt in bedenking, welk eene liefde de Apoftel hier bedoelel De
liefde tot God of de liefde tot den Naeften ?
Hec onbepaeld voordel heeft voorname fchrift-ver-
kiaerderen om beide te gelyk doen denken!
Doch, behoudens beter oordeel, dunkt rayj dat de Apottel hier byzonder de liefde tot den Naeften op het oog hebbe; zoo, om dat hy daer van onmiddelyk in het laetfte vers van het vorig Hoofdftuk gefproken had; als om dat uitmuntend voorbeeld, waer mede by zyne vermaening aenklemt.
I De



I3<5 DE CHRISTELYKE LIEFDE.
De Apoffel fpreekc dan van de liefde des naeften; beftaende zoo in eene liefde van goedwilligheid, waer door wy onzen naeften alles goeds wenfchen
en willen; — blydc zynde mee den blyden,
en wecnende mee den weenenden, als in eene
liefde van weldadigheid, weike geoefend word door ernltye voorbiddingen, toegeneegene vertrooflingen; wyze raedgevingèn en dadelyke onder/leuningen; zoo dat hart en hand gepaerd gaen!
In deeze liefde wil de Apoftel, dat de geloovige Ephezeren zouden wandelen.
Eene fpreekwys, welke iets meerder te kennen geeft, dan dat hy gezegd had: oefent of betracht de liefde ! —« Want daer het bekend is, dat wandelen in de H. Schrift genomen word voor het ganfche keven van den mensch; zoo zal het wandelen in de liefde zoo veel zeggen: als de liefde zoo uit te oefenen, dat zy in al ons doen en laten ie aller tyd uitblinke! Daer het wandelen ook wel
uit vermaek gefchied, zal de fpreekwys in zich fluiten; de liefde niet uit dwang , maer gewillig te betrachten! — Eindelyk daer men in het wandelen al voortgaet en vordert, zoo zal het wandelen in de liefde ons errinneren; dat men in de beoefening van die deugd hoe langs hoe meer moet toenemen en vorderen.' — Ziet daer ;de drie ftukken, welke 'er tot het wandelen in de liefde gevorderd wordea
— tot allertyd , met goedwilligheid —=■ ea
vordering.
B. Ee-



VYFDE LEERREDEN. i3i
B. Eene vermaening, welke doof den Apoftel met een ftefk fpreekend voer beeld word aengedron. gen : het is} gelykerwys ook Chriftus ons heeft lief gehad. Verbaezende zaek! Chriftus, God zelf, »**■ Gods eigen, eenige, eeuwige en geliefde Zoo», '— het affcbynzel van Gods Heerlykheid en het uit^dtukte Bicid van 's Vaders zelfitandigheid, die
Heeftons, menfchen, vloek en helwaerdige
Adavn kinderen, — vyanden Gods — waerdig om voor eeuwig van zyn aengezicht verftoten te worden lief gehad; t\\et alleen met eene al-
gemeene li'ftde, waer door Hy ons leeven, onzen adem, onzen welftand ea alle onze gewenschte dingen bewaerde; maer mee eene byzondere liefde. — Liefde, die Hem reeds in de onbegonnen eeuwigheid ter onze zaligheid deed werkzaem zyn! —- Liefde, die Hy reeds in het Paradys liet verkondigen! —— Liefde, die hy door zoo veele beloften liet verzekeren , door al de fchaduwen van den ouden dag verfterken! ——- Liefde, die Hy in de volheid des tyds dadelyk uitvoerde; wanneer Hy den Zetel zyner Heerlykheid verliet; en in de gellalte van eenen dienstknecht op de aerde] kwam! —— Liefde, die Hem armoede, hoon, fmaed — lader
en befyoitmg geduldig deed ondergaen! Lief,
de zonder eigenbaetj want het was eene liefde, om vyanden met God te verzoenen! —— Liefde, wyd uitgeftrekt in hare werkzaemheid! Eene liefde, zoo wel voor den Heiden, die verre, als voor den I 2 Jood,



13* DE CHRISTELYKE LIEFDE.
Jood, die naby was Liefde niet alleen van welwillendheid, maer ook liefde van goeddadigheidnadien Hy zich zeiven voor ons in den dood overgaf. —— Hy heeft ons lief gehad. — Niet, dat Hy ons nu noch niet liefheeft, want die Hy eens lief beeft, heeft Hy lief tot den einde toj; maer Hy heeft ons liefgehad, zegt de Apoftel; om dat hy de geloovigen wilde wyzen op de groot/ie proef van Chriftus liefde; —- op dat tydfltp, waer inHyzyo leeven zelf voor de zynen ftelde!
Nu zoo moeten wy ook in de liefde wandelen; gelykerwys Chriftus ons heeft liefgehad; dat is: wy moeten ons dit voorbeeld van Chriftus fteeds ter on •
zer navolging voorttellen : wy moeten omtrent
onzen naeften zoo gezind zyn en handelen, gelyk Chriftus omtrent ons, die zyne vyanden waren, gezind was, en gehandeld heefc; wy moeten onzen naeften lief hebben niet om des voordeels, maer
om des Heeren wille; wy moeten onze liefde
uitftrekken niet maer alleen tot dezen of genen Per-
foon in het by zonder, maer tot alle menfchen;
tot onze vyanden zoo wel, als tot onze vrienden; wy moeten onzen nae.ten liefhebben; niet ^alleen met hem van gantfcher hart het goede toe te wenfchen; maer ook met hem zulks door raed en daed te betoonen !
Eene vermaening, die zeer wel ftrookte met des Apoftels oogwit in het iftewr. Zullen wy navolgers Gods zyn; wy kunnen zulks niet beter betoonen ;'



VYFDE LEERREDEN. 133
nen; dan met in de liefde te wandelen, als waer door wy eenigzints gelykvormig zouden zyn aen dien God, die de liefde zelve is.
Ziet daer den korten inhoud deezer woorden! Ik gae voort
I I.
Om u in de tweede plaets wat bresder te ent' vouwen de waerheden die daer in leggen opgefto*
ten! • En hier in zal ik zou verkeeren, dat
ik LT A.
A. Eenen, in de liefde wandelenden Cbriflen fchetze,
B. Dan ,eenige voorbeboeèzelen aen de hand gee ve!
C. Vervolgends, de liefde van Chriftus t'onswaerds in derzelver uitmuntendheid afteekene:
& D. En eindelyk toone; hoe zeer die liefde van Chriftus ons tot ae liefde des Naeften verplicht; en in hoe ver, d.e ens tot een regel van navolging verftrekt ?
A. Zal ik U eenen in de liefde wandelenden Cbriflen fchetzen, kom aen! Volg hem met my na, * zoo als hy zich gedraegt omtrent het Vaderland —.
omtrent de Kerk omtrent zyne vrienden, en
omtrent zyne vyanden.
Hoe beminlyk is een Chriften, die in de liefde wandelt in de Burgerlyke Maetfchappye ! Hy is een
beminnaer van zyn Vaderland. Hy heeft d§
zielen der Hooge Machten, die God over hem gefteld heeft, blymoedig lief! Hoe vuurig zyn zyne I 3 G*-



134 DE CHRIS TELYKE LIEFDE.
Gebeden, die hy in het éénzaem en in het openbaec
voor de Hoofden zynes Volks uitftorc! Eene
voorfpoedige Regeering, de zaligheid hunner zielen, de bloey hunner Huisgezinnen , en de bëvefthing van den ftoel hunner Eere to: in het laetfte nagedacht; — dit is &z ftoffe van zyn Gebed tot dien God, die de Koning aller Koningen, en de Heer aller Heeren is! Hoe gewillig, hoe blymeedig be-
taelt by fcbatting, dien hyfchacting ichuldig is; als die weet; dat welgevulde fchatkiflen de zenuw van
den Staet ia vreede en in oorlog zyn! Hoe
gehoorzaem is hy aen de bevelen zyner Overheid!
« Hoe lief dragend omtrent hunne bef uiten en
maetregelen! Kan hy het oogmerk van dezelve niet doorgronden, geerne belyd hy, dat hy daer toe
geen bevoegd Rechter is (*)! Befchouwt gy
ee-
(*) Uit het bovenftaende on het noch volgende zult gy ten duidelykften befpeuren van hoe veel belang de Godsdienst zy voor de Burgerlyke Maetfchappy; het zal U echter niet berouwen de volgende woorden van den AerdsB sfchop Tillotfon en den Abt Jerufalem noch eens geleezen te hebben.
De eerfte Ipreekt in het ifte deel zyner Leerredenen pag.
589 dus: „ Het tydelyk geluk der menfchen, en het
„ oogmerk van Regering kan byna in 't geheel niet bereikt „ worden zonder Godsdienst. Neem den Godsdienst weg, „ en alle verbindtenis van 't geweten verdwynt, en daer „ geene verbindtenis van 't geweten is, daer heeft alle
veiligheid,• waerheid, rechtvaerdigheidenonderling ver* trouwen uit. Want, waerom zoude ik eenig vertrou..



VYFDE LEERREDEN. 1$$
eenen Chrtften in die onderfcbeidene betrekkingen, waer in God hem gefteld he.^fc, zoo^als by ook
daer
, wen ftellen, waerom zou ik op het woord en de belofte gelooven, waerom zou ik eenige van myne goederen «, en belangen geven in de macht van hem, die nergens „ door — dan door menfchelyke wetten wederhouden „ word, dien zyn eigen gemoed en begrippen vryheid ge„ ven, om alles te doen, 't geen hy tot zyn eigen voor„ deel dienflig oordeelt, zco lang hy zulks maer doen kan „ zonder voor zich zei ven gevaer tcloopen? Openlykebe„ lydenis van ongodiftery en ongeloof, brengt met recht de „ menfchen onder kwaed vermoeden en wantrouwen \ an „ yder een: en al die wys is, heeft reden, om op zyn „ hoede te zyn tegen dezulke, van welke hy riet meer „ rechtvatrdigheid, getrouwheid of redélykheid t cwactu „ ten heeft in hunne handelingen , dan daer hy hen door „ de bloote kracht en 't gezag der wetten toe kan dwin„ gen? Want, met zich zeiven vry van alle verbindtenis„ fen te verklaren, waerfchouwen zy ons genoegzaem, „ wat wy van hun te wachten hebben, en hoe ver wyhun „ mogen vertrouwen. De Godsdienst is de fterkfte band „ der menfchelyke Maetfchappyën." enz.
Niet min fterk fpreekt de Abt Jerufalem in zyne Leerredenen ifte deel pag. 57- » Overreed de waeieid, d«t'er „ geen God is; leert haer, dat zyne gerechtigheid een „ verdichtzel, de zonde inbeelding , de eeuwigheid een „ droom, het jongfte gericht een fabel, het geweten een „ vooroordeel is. Stelt het eigen belang m de plaets der „ algemeene liefde; ftaet ieder een toe, zyne wrack, hoe „ hy wil, aen zynen vyawd te voltrekken; .veert de on„ matigheid ars iets welgeVöeglyktirjs maekt de onrechtI 4 vaer-



136 DE CHRISTELYKE LIEFDE.
daer in de liefde wandelt, gy zult over al een beminlyk beeld, vinden! By hem geld in de beoefening die vermaening: Een iegelyk zie niet op het geene bet zyne], maer op het geene dat des anderen
is (ay . Voor het welzyn van de Maetfchap-
pye moet by hem de inhaelige baetzuebt en Iaeg eigenbelang wyken!
Gae nu eenen in de liefde wandelenden Cbriflen na, zoo als, hy zich gedraegt, omtrenc de Kerk; en gy zult zien hoe achtingwaerdig een Burger
van Zïön zy! Gaet het Z/ö« wel, hoedank-
baer is hy daer voor aen Ziöns Eere-Koning! Hoe yverig zyn zyne Gebeden voor den welft and der
Kerk! Bekleed uwe Priefteren met heil, op
dat uwe Gunstgenoten juichen, is als zyn Morgen Gebed! Deed wel by Zion naer uw vvelbehaegen
is
„ vaerdigheitï tot een'regel der kloekheid; raed de ver„ twyfeling aen, als een middel om alle wederwaerdig. „ heden te overwinnen, en geevt denmenfohen de vryheid 1
„ hunne begeerten , zo als zy kunnen, te vervullen .
„ Maer neen; houdt op, gy vyanden der menfchelykheidI „ met deeze gruuwelyke poogingen. Het vetbeteren der „ waereld kan uw oogmerk niet zyn; uw ongeloof doelt „ op den ondergang van't menfchelyk gedacht; gy rukt
! Hr. Oonn<%lc v^n -,11,, U.,., I_T_~ fi. i
, wv- jLviiut^tj vuu uiit uuiüciJVKC lal! emppvlno- pn won
, onze gelukzaligheid omverre. wannpw t,,, ™,™ r.^
, dienst verftoort." Maer ik durf niet langer uitlchryvest, CO Philipp. ii; vs. 4.



VYFDE LEERREDEN. 137
is als zyn Avond Gebed! Is de Kerk ia verdrukking; het is: Hoort Heer, het gekir uwer corteiduive, het geroep uwer ellendigen vergeet niet in
eeuwigheid! Schynt de Geest met zyne ge-
naae gaven te wyken; het is: Ontwaek Noorden, en koom gy Zuiden whd; doorwaei uwen Hoi;
op dac zyne fpeceryën uitvloeyën! Hoe teder
is bet Gebed, dat hy by den Koning der Kerk voor zyne Leerraeren uitboezemt! Laet uw werk aen uwe knechten gezien worden en uwe heerlykheid aen alle uwe kinderen! dit is de ftoffe van zyn aenhoudend Gebed! Terwyl de liefde voor zyne Leerae. ren hem verhindert, om laeg te vallen op hunne talenten en bekwaemheden J Die Leeraer, óievyf talenten ömfange» heeft, ftaet by hem, wanneer hy zyn wetk getrouw verricht, op zulk een boogen prys, als die, wien tien talenten zyn toevertrouwd !
Vergezelt de treden van eenen in de liefde wandelenden Cbriflen in zyn verkeer met zyne vrienden' aiümme zult gy iets zien, dat uwe achting naer zich
trekt! Is hy een Hoofd des Huisgezins, gy
zult hem leeren kennen als eenen liefhebbenden
Man, eenen tederhartigen Vader, — eenen
verzorgenden Mee [Ier! Eenen, die zyne Vrouw, als het zwakker vat, haere Eere geeft! —— Eenen, die zyne Kinderen, «ls een erfdeel des Heeren, Vaderlyk vermaent, beloont öfkaftyd ! — Eenen, die zyne Dienstboden, als met hun U't het zelfde I 5 leem



^i33 DE CHRÏSTELYKE LIEFDE.
leem toebereid, met befcheidenheid behandelt; en
geene onnutte Iaden oplegt! Eenen, die een
liefhebbend voorbidder voor de zynen is! -—-— Voor zyne Huisvrouw een Izadk ,^die in hare tegenwoordigheid en met haer den Heere bid!
Voor zyne Kinderen een Abraham, die bad: Och dat Ismaël voor uw aengezicht leeve! — Voor zy • ne Dienstboden een David', die hen aen geen gevaer wil blootftellen! Is hy een kind, de
liefde doed hem met de zwakheden en gebreken zyner ouderen geduld hebben! Is hy onder de
macht van andere gefteld, de liefde leert hem den harden zoo wel dienen, als den befcheidenenl — Vergezelt hem onder zyne Bloedverwanten, en gy
zult hem een Chriften bevinden te zyn! Eenen,
die blyde is met den blyden, en weent met den wee. nenden! Eenen, die voor den voorfpoed van de zynen den Opperzegenaer eerbiedig dank zegt;
eenen getrouwen voorbidder; eenen befchei-
denen vermaener; —«— eenen, die zich bedroeft, wanneer het zynen bloedverwanten tegen loopt; —— die dan den Beftuurder van al het ondermaenfche
voor hun om zynen byftand en zegen fmeekt; -
hun zynen raed trouwhartig meede deelt;
maer vooral hun met zyne goederen byftaet en red\ het is geen koud woord der lippen; gaet heen en word warm! dat uit' zyn mond gehoord word;
maer hy is ihjob een bevryder der eilendigsn ,
ééa



VYFDE LEERREDEN. iS9
één helper det weezen, één zegen des genen,
die verloren gaet, —-« één, die het hart der Weduwen vrolyk doed zingen, één die den blinden tót oogtn, den kreupelen tot voeten, -*
den nooddruftigen tot een' Vader is!
Befchouwt den in de liefde wandelenden Cbriflen, al verder, in zyn gedrag omtrent alle menfchen.
— Zyn hart is niet nydig, wanneer het zynen
eevenmensch wel gaet! —-» hy is een verdeediger van den goeden naem zynes naeften; één, die de eer en het goed gerucht van zynen medemensen
voorftaet en vorderlyk is! Een, die zich des
armen ontfermt; weetende, dat hy zoo doende deszelfe Maeker leent! ■■ Is hy in den Koophandel ingewikkeld, de liefde band by hem allen woeker, kwaede praktyken, en alle onrecht uit!, ' 1 ■» Moet hy in bet zweet van zyn aenfcbynzyn brood winnen; de liefde maekt hem naerftig eneerlyk! * Voorts is hy voor zynen onbekeerdett naeften een ernftig 'voorbidder, een getrouw waerfebouwer! Voor zynen, in Chriftus met herri veréénigden, Broeder is hy een dapper medeflryder, een yverig medebidder! En deeze zyne liefde is, naer des Jpoftels befchryving i Cor. XIII. Langmoedig, en daer door onJerfcheid hy zich van eenen zot, die, naer Salomonsmi, cploopend, toornig en zorgeloos is 1 Zyne liefde is goedertieren mm zoo du hytracg tot gramfchap is, en i r zich



Ho DE CHRISTELYKE LIEFDE.
zich zorgvuldig wacht, om zynen naeften te beledigen. — Deeze zyne liefde is' niet afgunftigmaer hy verblyd, zich over zyns naeften voorfpoed en wel-
ftand! Zyne liefde is niet ligtvaerdig; maer
zy maekt hem nederig en ootmoeaig; eenen anderen
hooger achtende dan zich zeiven. Zyne 'liefdé
handelt niet ongefchikt; en derhalven wacht hy zich voor beledigende boerteryè'n, voor flekélacbtige woorden, voor befchimpende gebaerden. »— Zyne liefde word niet verbitterd; en des geeft hy den toorn geen plaets; maer bid met David; zet een wacht voor myn mond, en behoed de deuren myner lippen! — Zyne liefde zoekt zich zeiven niet; en dit maekt hem, zelfs jegens ondankbaren weldadig! Zyne liefde denkt geen kwaed; en dit
maekt hem voorzichtig in het biöordeeten van zynen naeften! — Zyne liefde verblyd zich in de waerheid; endaerom kanhy den achterklap en het kwaed
fpreken van zynen medemensch niet dulden!
Zyne liefde bedekt alle dingen; en dit doed hem'de misflagen van zynen evenmensch, zoo veel hy kan verbergen; en houd hem te rug, om die niet tot het onderwerp van zyn fpot of praetlust in de ge-
zelfchappen te maeken. Zyne liefde gelooft
alle dingen; en dus is by 'er ver af, ©m een oordee. Jer van het hart te willen zyn. —— Zyne liefde hoopt alle dingen; en derhalve zoekt hy doortydige en getrouwe waerfchotiwingen zynen verdoolden naeften



VYkFDE LEERREDEN. 141
te recht te brengen. — Eindelyk zyne liefde verdraegt alle dingen; zoo dat hy, verre van zich te willen wreeken, Godede ivraek bevolen laet.
En dit laetfte leid my van zelf om den in de liefde wandelenden Cbriflen noch te befchouwen, in zyn gedrag jegens zyne vyanden; en dan zal onze achting
voor hem noch hooger ryzen! Eene liefde,
hier door den Apoftel voornaemlyk bedoelt!
Eene liefde, welke hy in het laetfle vers van het vorig Hoöfdftuk had aengedrongen met het voorbeeld van God zeiven, en ftraks nader met het voorbeeld
van Chriftus zal ftaeven. Een Chriften dan,
welke in die liefde wandelt, legt allen haet en bit-
ierheidaf: hy ver geit goed vóór kwaed. —
Hy zal zelf zynen vyanden in hun nood en verlegenheid by fpringen. Ja, voor hen bidden ! -
Een Chriften, die inde liefde wandelt, legt allen
haet en bitterheid af! Schoon zyn geweeten
hem het getuigenis geeft, dat de vyandfchap geheel buiten zyne fchuld en zonder zyn toedoen veröorzaekt is, nochthans wil hy geerhe de minfle zyn; hy zoekt de vyandfchap niet aen te kweefan, maer by te leggen en uit den weg te ruimen; hy denkt „ zoo God „ naer den ftrengen eisch van zyn recht met my ge„ handeld had, ik waere gewis in zynen toorn al lang „ vergaen; en zou ik, zondig Adams kind, nietig „ ftof en asfehe, dan altoos den toorn behouden?" ——. Hy vergtlt zynen vyand goed voor kwaed;
en



i4i DE CHRIS TE LYKE LIEFDE.
en daer door hoopt hy kooien ruurs op zyn hoofd; —- komt hem gelegenheid voor, waer in by zyn vyand zou kunnen benadeelen, hy bant zulke gedachten uit zyn hart; maer zoekt hem liever zoo veel goeds te bewyzen, als hy maer immer kan;
* en dit doed hy zomtyds buiten deszelfs wee-
ten en tegen deszelfs wil en dank; — wanneer zyn
vyand valt, hy zal hem weder op helpen;
wanneer hy tot armoede komt, zoo veel zyn vermogen toelaet, helpen en onder/leunen. —» Wanneer deszelvs goede naem gelafierd word, hem ver* deedigen; wanneer hy ziek is, zoo veel in hem is,
ter bevordering van zyn welftand toebrengen; >
eindelyk hy betoont zyn liefde jegens zyne vyanden, door voor bun te bidden! Een bagelbuy van fteenen moge eenen Stephanus ter aerde werpen; ne • dervaliende, zal hy noch met luider ftemme roepen: Heere! rekend hun deeze zonde niet toe!
Ziet daer, Hoe een Chriften verkeert, die, nier Paulus vermaening, in de liefde wandelt! Eene les van het Euangelie, die vleescb en bloed niet leert! Eene deugd, welke de zoogenoemde Man van eer en dapperheid, als hy zyn hart vry uitfprak, lafhartigheid zou noemen!
B. Eene deugd, waer omtrent echter eenige voorbehoedzelen zyn in acht te nemen; die wy u nu zullen opgeven.
Onze eerfte voorbcboedzel is dit! Dit wandelen
in



VYFDE LEERREDEN. 143
in de liefde omtrent den naeften moet onderfchikt zyn aen de liefde, die wy Gode fchuldig
zyn. * Hier geld de les van den Zaligmaker,
dat men Gode meer gehoorzaem moet zyn aan den menfchen ! Des kan men der Overheid niet gehoorzamen, wanneer dezelve ons iets gebied, dat met de uiidruklyke wil van God flrydig is! Des mogten Petrus en Jobannes den Joodfchen Raed vryelyk gehoorzaemheid weigeren; toen dezelve hun verbood : om voortaen niet meer te leeren of te fpreeken in den naem van Jefus. -—— Des moet men naer zulke Leeraers niet hooren, die ons iets gebieden, 't geen Godverboden heeft: Had de man Gods naer dien ouden Profeet, te Bethel woonende, niet geluifterd, en tegen Gods bevel brood met hem ge-
geeten en water gedronken; de Leeuw zou
hem op den weg niet gedood hebben (a)\ — Des moet men man, vrouw of kinderen niet liefhebben boven God, of men is Gode niet waerdig! — Des moet men naer Heer of Vrouw niet hooren; wanneer men zich daer door tegen God zou bezondigen; dit deed den kuisfchen Jozef Pottfars ontuchtige Vrouw ontvlugcen, en zeggen: hoe zou ik
zulk een kwaed doen, en zondigen tegen God ?
Des mag men met een" vyand van de Kerk geen
broe*
(.«) 1 Kon. XIT: vs. 13 tot 28,



144 DE CHRISTELYRE LIEFDE.
broederlyke gemeinfchap houden! Billyk weigerden de uic Babel wedergekeerde Joden, met de Samaritanen aen den Tempel te bouwen.
Ons tweedevoorbehoedzel is dit; deeze liefde moet niet geoefend worden jegens de zondaren, dat is, voor 200 ver zy zondaers zyn. —- Dan geld die vermaening : hebt geen gemeinfchap met de onvruchtbare werken der duifternis! • En dit voorbe-
hoedzel leert ons dan; eene al te gemeenzame verkeering met zondige menfchen te vermyden! —<—— Wanneer de bloedverwantfchap, of de bezigheid, die wy in de Burgerlyke Maetfchappy beoefenen, 'er ons niet toeroept, zoo moet men den omgang met zulk geielfchap niet opzoeken; want, noch de eer van God, noch de zaligheid onzer ziel kan daer door bevorderd worden;] —— de tyd, dien men daer in doorbrengt, is een verloren tyd; meenigmael is in zulk gezelfchap de liefde tot God het voorwerp van iedele boerterye; — vaek word 'er de liefde des
naeften door fnooden achterklap gefchonden ; ■
en hoe veel is 'er dan nodig, om getrouw voor God
en den Naeften uit te koomen ? Zoms is dit
ook-maer olie in het vuur, om den fpoten praetlust te meer op te wakkeren; en hoe zeer klopt het geweeten , wanneer menfchen vrees ons den mond heeft geflooten; — vooral wanneer eigenbelang ons heeft doen zwygen, uit fchroom, voor zulken, van wiea wy eenige tydefyke bevordering in ons eer, aenzien,
bt-



VYFDE LEERREDEN. 145
beroep of goederen te wachten hebben ? —— Het een en ander is de rede; waerom David zulk een man gelukzalig fpreekt, die niet wandelt in den raedd.r „od.ozen. nocb ftaet op den we% der Zondaren, noch zit in het geftoelte der fpotteren ^a~).
• En waaróm zyn wyze Zoon Salomon met zoo
veel nadruk ze^t: Komt niet op het pad der God* lozen, noch treed op den weg der Boozen; verwerpt dien. gaet 'er niet door} wykt ''er van, en gaet 'er vooiby Qbj.
Deze liefde moet ook niet ftrydig zyn met de liefde, die wy aen ons zeiven fchuldig zyn. Dit is het derde voorbehoedzel. Is een goede naem beter dan goede olie; zoo moet men door eene lafhartige toegevenbeid, de liefde zoo ver niet uitftrekke s, dat men daer door zyn eigen eer en fatzoen in de waegfchael fielt. Moet men zyn
naeften lief hebben als zich zeiven, men moet hem echter niet lief heboen boven zich zeiven; des behoeven wy hem met onze goederen zoo ver niet te he.pen dat wy daer door ons zeiven of onze kinderen in den grond zouden booren. —. Wy moeten die liefde ook zoo ver niet lacen gaen, dac wy, om onzen naeften. als het ware te verplichten, onze eigene gezondheid zouden bederven 1 — De heden-
daeg-
(«} Pf. I: vs. 2. (è) Spr. IV: vs. 14.
K



i45 DE CBRISTELYKE LIEFDE.
daegfche Waereld moge die met den naem van welleevendheid of waereldkennis beftempelen, zulk een gedrag is in de daed niet anders dan eene lafhartigs infehiklykheid, en eene laeg geeftig' vlyëry !
Laet dit ons vierde voorbehoedzel zyn: Deeze li'fde moet ons bet kwaed geen goed doen heeten. - Het is geen waere liefde toe onze vrienden of tot den naeften, wanneer men hunne zonden Jlil-
zwygend en zonder beftraffing aenziet! Hoe
teeder Jakop zyne geliefde Rachel beminde. wanneer zy al te ongeftuimig kinderen van hem begeerde, kon zy zyne befiraffiing niet onrgaen!
Had Abzalom tegen zynen Vader gezondigd en zyn' broeder vermoord \ hy moest drie jaren buiten 's Lands vluchten, en noch wel twee jaren te Jerufalem blyven, zonder zyn's Vaders aen gezicht te mogen zien! — In de daed zyn's naeftens fouten niet te beflraffen, maer hem te pryzen is de fnoodfle vyandfchap !
Eindelyk! Deeze liefde moet voorzichtig zyn! Des moet men eenen vreemden, zonder noodzaek, niet boven eenen bloedverwant flellen. — En de Huisgenoten des gtloofs voor de eerfte voorwerpen van zyne zorge houden. Meer kon hier van gezegd worden; maer myn tyd roept my ter befchouwing van de
*C. Derde waerheid, door Paulus in myn texr geleerd , naemlyk, dat Chriflus ons heeft lief gehad. —. En het eogmerk\ waer toe de Apoftel deeze
waer*



1 VYFDE LEERREDE N. 147
waerheid aenvoert, eischt, dat ik U A. deeze liefde van Chriflus in derzelver uitmuntendheid af-
maele! Best zal ik hier in ilaegen; wanneer
ik U A. voor houde wie Chriftus is? ■ ■ Wie
zy zyn , welke hy lief heeft gehad ? — En waer
in die liefde b?ccoiK is? Edoch ik bid u,
te bedenken en te gelooven; dat wy maer ftamelende zullen kunnen (preken, imsi ftukskens der ver-
hevenfte zaken zullen kunnen voordragen!
Al bereikte men Methufalems jaren, nochzcumen tyd te kort koomen, om deeze liefde, naer waer-
de te vermelden! Al bezat menSalomonswys*
beid, noch zou men deeie liefde niet kunnen doorgronden! Hier is eene hoogte, die men niet
bereiken, eene diepte, die men niet bepeilen, eene lengte, die men niet overzien, eene breedte, die
men niet omvadenen kan ! Het is eene liefde
zonder vjedergae ! Al had men de wel/pree-
kendbeia van Paulus, noch zóu men, zoo minf als die uitmuntende Apoftel, zich zeiven kunnen voldoen! Altyd zou men met hem zich zei ven in de bepeinzing van deze liefde van verwondering verliezen , en dezelve onder geenelwoorden, geèvenredigd
aen derzelver waerde kunnen brengen! En
zal echter dit gebrekkige, 'cwelk wy 'erU van zullen mede deelen, zoo groot, zoo oneindig groot zyn; hoe zeer moest onze ziel dan in dankbare wederliefde tot hem uitgaen? Wel aen, wie is by doch* die ons heeft lief gehad? Het is Gbriftust God & * fcelfj



i48 DE CHRISTELYKE LIEFDE.
zeif, Gods Zoon, de liefde des Vaders, ——
het voorwerp van der Engelen'aenbidding! ———. Chriflus volmaekc heilig, — in zich zeiven algenoegZaem, en gelukzalig, wiens eer en heerlykheid, noch door de la/leringen der verdoemden kon ver* minder-d, noch door de lofzangen der gelukzaligen kon vermeerderd worden! hy is blank en rood! Hy draegt de baniere boven tien duizend; zyn gehemelte is enkel zoetigheid! -—— Al wat aen hem is, is gantscb begeeilyk! Heere der Heirfcnaeren is zyn naem! Hoe uitnemend is dan deeze zyne
liefde ! — Waer vond men ooit een Koning of
een Zoon des Konings, die zich zoo veel aen het behoud zyner Onderdanen liet geleegcn leggen ? — Waer vond men ooit een Vader, die zoo veel belang in zyne kinderen ftelde ? En die Christus, zegt de Apoftel, heeft ons lief gehad!
Wie zyn zy ? Paulus fluit hier zich zeiven,
en de geloovige Ephezeren te zamen in ons dan, fnoode kinderen van den Bondbrekenden Adam!
Vyanden Gods! • AfvalligeRyks-rebellen!
Een zonaigx zaed! . Geboorene Onderdanen van
het Ryk der duifternis! ■ Die ieder oogenblik
de oogen zyner heerlykheid verbitterd hadden!
Wier onrein hart ailerlei onreine werken opleverde!
— Haeters Gods, en eikanderen haetende. . ,
Maer byzonder wie was Pat/lus ? hooren wy hem zich zeiven befchryven, en dan zullen wy dien *ƒ/• muntenden Man niet te kort doen! —— Die ik
te



VYFDE LEERREDEN. 149
te voren, zegt hy, een Gods lafteraer was, een vervolger, een verdrukker, de voornaamfle der
zondaren (et)! - Wie waren degeloovige Epbe-
zeren voor hunne bekeering ? Snoode Afgo-
dendienaers, toovenaers, welluflige menfchen! ■
Ziet hen naer het leeven afgeteekend in het ude
Hoofdftuk vs. 2 en 3 in het ivde Hoófdiluk
vs. 17 tot iy en in dit iiooidltuk vs ts en i3 zulken, o wonder van liefde! Zulken heeft Chriftus lief gehad. —r— En waer in betoonde. Hy zyne liefde? in welwillendheid., wanneer hy zich zelf tor
Borg voor zondaren overgaf. [ngoeddadigbiid,
wanneer hy in de geftaite van eenen Dienstknecht oj> de aerde kwam; Liefde, die. ten boogftcn tappunt fteigerde, wanneer hy zyn bloed voor hun aen het kruis vergoot! Waer vond men ooit de wedergaevan
zulk eene lijfde, dat men voor vyanden fterft ?
Wie kan het lyden van dezen God menscb leezen ,
zonder in wederliefde te ontvonkeq. Gaet nae
Getbzemaene, en leert daer dee/,e liefde kennen!
- Liefde deel hem daer den toorn Gods geduldig
dragen, perfte h?m bloedig zweet af, endeed
hem klagend uitroepen: Myn ziel is geheel bedroevd tot der dood toe! ■—— Liefde deed hem gewillig zynen vangeren te gemoet gaen ! Uit liefde liet hy zich, als den fnooditen misdadiger, gebonden weglei¬
dt) 1 Tim. I: vs. 13.
K 3



ï5o DE CHRISTELYKE LIEFDE.
leiden. Van de eene onrechtvaerdige Vier-
fchaer tot de andere voorcfleepen! Maer voor*
al gaet nae Golgotha, en leert daer deeze liefde kennen! Ziet daer doornagelde handen en doorboor' de voeren! Ziet hem daer aen het vervloekt kruishout hangen, en van dorst verfmachten! Hoort
hem daer klagend uitreepen! Myn God! MynGod! Waerom hebt gy my verlaten? Hoort hem daer noch voor zyne beulen bidden: Vader! Vergeeft het bun, zy weeten niet, wat zy doen ! Ziet daer de volfiandigheid van deeze liefde tot den einde toe! Ziet hem daer, het hoofd buigende, den geest ge•venl Noch eens dan liefde zonder wedergael Waer vond men ooit een Koning, die, om zyne vyanden
te behouden, zyn eigen leeven ten befte gaf?
Liefde, die ons noch dierbaerder word, als wy derzelver beilryke gevolgen bepeinzen! Hier door, naemlyk, worden vyanden met God verzoend en btvreedigd; erf wachters van de verdoemenis gefteld
tot etfbezitters van eene eeuwige heerlykheid.
H er d )or zy vrunden van dien God, die de liefde zelve is, en bezitters van hetRyk der liefde!
Ziet daer de uitneemendheid van deeze liefde!
D, Het word meer dan tyd, dat wy U A. noch met weinige aentoonen: Hoe zeer die liefde van Christus t'onswaerds, ons tot de liefde des
naeften verplicht; • en in hoe ver zy tot een
regel van navolging voor ons verftrekt? —— Wy moeten 'm de liefde wandelen [gelykerwys Chriftus
h



VYFDE LEERREDEN. 151
om heeft liefgehad. —Deeze drangreden gebruikt Johannes, die Apoftei der liefde ook; alshy zegt: Hier aen hebben wy de liefde gekend, dat Hf zyn leeven voor ons gefield heeft, en wy zyn fchu,L dig voor de broeders het .leeven te ftellen («). -'— En geen wonder! Liefde is liefde's Wetfleen! ■-—En één der grootfte oogmerken, van Chriftus liefd* is de her/lelling niet alleen van de liefde Gods, maer ook van de iiefae des naeften! Hoe! zal Chtiftus zoo veel uit liefde tot zyne vyanden doen, en zal een, die een Clnifitn, genaemd wil worden, zy nen naeften niet liefhebben? -— Gaet nae Cal-
varien, en leert daer uwe verplichting kennen! :
Zou Jefus zyn leeven voor zyne vyanden afleggen, en zal een Chriften liefdeloos omtrent zynen naeften
verkeeren ? Hoe kan een mensen vergeving
verwachten, die zelve niet wil vergeven? Van
alle de deugden, waer in wy, navolgers van God moeten zyn, is 'er niet eene, die wy nader kunnen
koomen dan de liefde! ■ Zal Chriftus zooveel
lyden , om vyanden te behouden, en zal een Christen voor zyne vrienden, voor zynen naeften, die met hem uic éêntn bloede gefchapen is, geene lietde
overhebben. Eene drangreden, die by de
geloovigs Ephezeren te meer moest klemmen, als ay letteden zoo op zich zeiven, als op de weldaed,
aen
(a) j Joh.III: VS' 16.
K 4



15* DE CHRISTELYKE LIEFDE.
aen hun beweezen! ■ Met reden had de Apostel tot een grond/lag zyner vermaeningen gelegd: Wandelt waerdiglyk der roeping, waer mede gy geroepen zyt (a).
Doch gelyk de liefde van Chriflus fonswaerds, tot eene drangreden verftrekc, o;n in de liefde te wandelen; zoo ftrekt zy ook tot een voorbeelden regel, boe wy daer in moeten verkeeren ? Laet ik het kortheids halve tot de volgende drie byzonderheden brengen!
CbriRus liefde was i. zender eigenbelang! Wat bewoog hem doch, om voor zondaren te lyden? Immers niets dan loutere liefde! Zoo moet ook dit wandelen in de liefde des naeften uit een zuiver oogmerk voonkoomen! Alleen de eer van God, en de dankbaerbeid voor zyne onnafpeurlyke liefde,
moét de dry/veder van onze liefde zyn! Het
moet geene liefde zyn, om daer mede den Hemel en de Zaligheid te willen verdienen; neen ! Als wy alles gedaen nebben , wat wy kunnen, zoo zyn wy noch maer onnutte dienstknechten; om dat wy niet meerder gedaen hebben, dan wy fcbuldig waren, om te doen.
Chriflus liefde was 2. volmaekt! Hy ruite niet, voor dat Hy het ganfche werk der verlosfing voltooit had. Hierin moeten wy Hem, zooveel
wy
00 Cap. IV: vs. r.



VYFDE LEERREDEN. 153
wy kunnen, gelykvormig zoeken te zyn! Onze liefde moet geen losfe optogt der bartstogten zyn; zoo dac men heden van liefde en mede yden blaekt, en morgen, zoo koud is als ys, zoo hard als een fteenl — Geenszins! — Zal men in de liefde, naer Chriftus voorbeeld, wandelen, zoo moet men niet ophouden met den naeften wel te doen, voor dat men hem, indien het in onzemachcis, zoogelukk'gziec; dac hy zonder onze lievde kan beftaen! En hier uit volgt, dat wy niet mogen ophouden, zoo lang wy op aerde zyn, voor onzen bekeerden of onbekeerden medemensen te biadeu /
Chriftus liefde was 3. ten boog/ie wys! Ook hier
in moeten wy zyne navolgers zoeken te zyn.
Des moeten wy de gepafte tyden, en de gefchikfte middelen inde uitoefening onzer liefdein acne nemen.
Daer blyft nu niec anders overig, dan om met de verhandelde Waerheden tot ons zeiven in te keeren!
T OEÜIGENING!
1. Ons zeiven aen het beeld , het welk wy u van eenen in de liefde wandelenden Chriften geteekend hebben, te toetzen, zal hei eerfte deel myner Toe~ pasftng uitmaeken.-
2. Het verwaerloozen van de nodige voorbehoedzelen aen te wyzen, het tweede deel.
3. U tot liefde te beweegen met het voorbeeld van Chriftus liefde, het derde deel.
K' 5 4. En



154 DE CHRÏSTELYKE LIEFDE.
4. En u de heerlyke vruchtgevolgen voor u zei* ven voor te draegen, ons laetfte ftuk.
1.
Beginnen wy met het eerfte, om ons\ zeiven aen • bet beeld van eenen in de liefde wandelenden Christen te toetzen! Maer helaes! hoe melaetsch
zullen wy onze hand in den boezem fteekende , daer uit haelen! Zoo veele vraegen wv hier zullen doen, zoo veele befcbaemende en verflommende ver wy tingen zullen het zyn voor zulken, die den naem v: n Chriftenen wel draegen, maer helaes van Caïns g ftacht zyn; een gedacht, dat van zynen drek niet
gewasfchen is! ■ Hoedanig is ons gedrag in c'e
Burgerlyke Maetfchappye? Hoe ftaet het met de liefde jegens de Overheid? Waer is dat Chriftelyk belang (lellen in het welzy» van derzelver onfterfelyke zielen? Het onderwerpen aen hunne befluiten en roaetregelen ? — Op zyn best genomen, vervangt eene koele onverfcbilligbeid en belangeloosheid de plaets van de Chriftelyke liefde! En is het met ons hedendaegsch Chrifteadom wel beter gefteld met de liefde jegens de Kerk ? Hoe weinigen zyn 'er, die Z/'öw welftand ter harte nemen? Waer zyn de yverige Voorbidders voor de Leeraeren en voor de Gemeinten ? —— Hoe weinig gedenkt men dat de Leeraers geen Engelen, maer menfchen zyn, die hun fchat in aerden vaten draegen ? Wierd het
al-



VYFDE LEERREDEN. 155
altpos bedacht; dat men in des Heeren Huis ver» fchynt, niet om als Rechters over de Leeraeren te vonnisten, maer om hei Woord van den leevendigen God aen te hooren: men zou, in plaets van het gehoorde zoo liefdeloos te beöordcelen, God vuuriger om zynen Geest en om eenen zegen bidden!
Koomen wy van de Kerk tot de Huisgezinnen der Chrutenen; waer zullen wy de liefde vinden? Waer eerder dan tusfchen den man en de buisvrow we zyner jeugd? Dan tusfchen dé ouders en hunne
kinderen, die vruchten hunner Echt? Maer
helaes! zy zal vaek te vergeevscb gezocht worden daer, waer wyhaer bet eerst moeften vinden! Wie zeu het kunnen gelooven, als de daeglykfche ondervinding het niet leerde; dat de Rechtbanken eener Chriftelyke Overheid gemoeid waren met de liefdeloofle aenkïachten der gehuwden ? Zc-o dat men, om grootere onheilen voor te koomen, moetfcbeiden het geen de wyze Schepper der Natuur had zaem gevoegd. —— En komt het al zoo ver met, dat de vlam van huiskrakeel het dak uit flaet; men zou echter, in zeer veele huisgezinnen, de liefde tusfchen de Echtgenoten met lantaernen moeten zoeken ! Op dat ik zwyge; hoe weinig werk "er gemaekt word van elkanders onfterfelyke ziel! —=Waer is de liefde tusfchen ouders en kinders gebleeven? —1— Zal men die by de 11-den vaa *?r9 atnzienen vermogen zoeken? Ik vreeze; men zal
ze



156 DE CHRISTELYKE LIEFDE.
ze by weinige vinden! Of zou die liefde gevonden worden in zulke huisgezinnen, daer de driehoofdige Afgod van de fVaereld gediend word? .
Daer de kinderen, zoo drae zy ter waereld koomen , met de melk der vreemde gezoogd; en onder het hefiunr van huurlingen groot geinaekt worden ? —— Zal men die liefde zoeken by de geringen ? Men zal noch minder te recht geraeken! Daer de kinderen, even als te huisdieren, [aen zich zelve gelaten zynde, zonder onderwys en tucht worden opgevoed ; en dus als he; veulen van eenen woudezel opgroeyen? -— En zoo het, by aenzienlyken en geringen daer aen al niet ontbreekt, de liefde voor den welfland van de onfterfelyke zielen zyner kinderen zal althans zeer ver te zoeken zyn! — Wandelen zulke kinderen in de liefde jegens hunne ouderen , die derzelver zorg met ondankbaerbeid beantwoorden , — derzelver vermaeningen en kafiv 1 dingen met wrevel draegen, en met de gebreken hunner ouderen fpotten? Hoe ftaet
bet met de liefde jegens zyne Dienstboden ?
Is dar liefde, als men hun naeuwlyks den tyd vergunt , om den openbaren Godsdienst by te wuonen ? Als men hen door onnutten arbeid afmat? Ais men
hen in hun loon of voedzel verkort ? Is dat
de liefde der Dienstboden jegens hunne Heeren of Vrouwen, als men te lui is, om te werken? Of als zy die dingen, welke hunner zorge waren toevertrouwd, roekeloos verkwiflen oï ver waer hozen?
--■ Waer



VYFDE LEERREDEN. 157
— Waer is de liefde tusfchen de Bloedverwanten ? Hoe veele leeven in openbare of heimelyke vyand' fehap met eikanderen? En hoe weinig laet men zich aen den tydtlyken en eeuwigen welfland zyner
Vrienden geleegen zyn? Waer is de liefde
tot den evenmenscb ? Waer het mëdelyden met de armen en ellendigen? Zeggen veelen niet met fpre-
kende daden; ben ik myn broeders hoeder*
Waer is de liefde tot den goeden naem van zynen
naeften? ZA men die in de gezelfchappni
van onze hedendaegfche Chriftenen wei kunnen vinden? Elk denke meer eens nae, wat 'er in de onderlinge byëenkomften alom gaet en gehoord word? Waer is de liefde onder de Kooplieden te vinden? Of zouden bytende woeker, kwaede prakly ken en allerley zoogenoemde keopmanslWen het kenmerk dezer liefde zyn ? &n herdenken wy
de opgave van de kenmerken der liefde, door onzen Apoiiel 1 Cor. XU1. opgegeven, men zal naeuwlyks eevefchaduw van het beeld der liefde onderons
Chriftendom kunnen vinden! • Is het zoo met
de liefde tot den evenmensch gefteld? Wy zouden vergeelfebe moeite' doen, by aldien wy de liefde tot de vyanden wilden gaen opzoeken!
2.
Met geen minderen fchroom treeden wy tot ons tweede ftuk. Om, naemlyk, het verwaerloozen
van



158 DE CHRISTELYKE LIEFDE.
van de neodige voorbeboédzelen aen te ivyzen! Immers! Hoe meenigmael moet de liefde tot God by ons wyken voor de verkeerde lyk zoogenoemde liefde des naeften! Hoe vaek verkracht men zyn confcien» tie, wanneer men voor de Waer heid en Godsvrucht niet durft uit koomen ? ■■ ••— Wierden de opge * geven voorbehoedzelen in acht genomen; men zou zich zoo geru-t niet laten vinden in het gezelfchap van menfchen, die met God en Godsdienst fpotten; ■ die de eer van hunnen naeften door achterklap en Itugentael bezoedelen! Men 2ou als men uit noodzaek in zulke gezelfchappen moest zyn, vrymoediger voor de eer van God en zyn Naeften
pal durven ftaen ! Men zou uit menfchen vrees
nietzwygen! Maer al genoeg hier van! Ziet
daer! Hoe zeer onsChriftendorn in de liefde verkond is! En wie twyfelt 'er aen, of wy allen ftaen!elk voor ons zeiven, de één meerder, de ander minder
aen deeze liefdeloosheid fchuldig ? Hoe nodig
is het derhalve \ dat ons word toegeroepen: Wandelt in de liefde! Vergunt my dan W. H.,
dat ik, overgaende tot hec
3«
Berde ftuk, U tot liefde zoeke te betveegen met
het voorbeeld van Chriflus liefde, die ons heeft lief
gehad. Het is waer, dat Chriftus zulken, die
noch onbekeerd zyn, en die onbekeerd zullen derven
niet



VYFDE LEERREDEN. 159
«iet lief gehad heeft in dien zin, waer van Paulus
'er van fpreekt. En hoe ongelukkig is het,
dat wy u allen, fchoon gy Cbrijlenen genoemd word, niet mogen aenfpreken met den naem van geliefde kinderen! Op wat wyze zullen wy u dan tot liefde aenfpooren met die drangreden, waer van de Apostel zich beaient? Des moek ik ü, die noch onbekeerd zvb , eerst tot de liefde Gods opfpooren!
Want, wanneer wy God uiet lief hebben,
zullen wy onzen nae#cn noch veel weiniger beminnen! Ach mocht gy dan eens tot de liefde Gods ontvonkt worden ? Liefde jegens dien God, die u, van den dag af, dat gy geboren zyt, tot hier toe met zoo veele weldaden begunftigd heeft! Die u, zyne vyanden, tot hier toe in zyne langmoedigheid gedraegen heefc! En die,' in Chriftus, dien Zoon zyner liefüe, de God van eenen doemfcbuldigen
zondaer worden wil en kan! Bedenkt ééns ,
in welk een ongelukkige» ftaet gy zyt, zoo lang ;gy noch vyanden van God zyt? En dat zyn wy allen, niemand uitgezonderd, van natuure! —— Bedenkt eens, wat het te zeggen zal zyn, het bloeden kruis van Chriflus verfmaed te hebben; en in een onverzoenden flatt met God te lierven ? Nu leeft
gy noch onder het aenbod van genade en zaligheid ! Maer wat zou het voor U een onberekenbaer verlies zyn, dien uitneemenden rykdom van Gods verdraegzaemheid en goedertierenheid veracht en ver-
waerloosd te hebben ? Laet u echter van
het



ióo DE CHR1STELYKE LIEFDE.
het toevlucbtneemen tot Gods genade niet te rug houdtn door het be^cf uwer onbeiligbeid en vyandfchap! Wie zyn zy, die Chriftus heeft liefgehad? Het zyn allen in zich zelve, zyne vyanden ! Zulken wil hy in liefde aennemen! Qonfchatbaer voorre/cht!
Laege nederbuiging! Laet dan zyne liefde u
tot wedirliejde beweegen! ■ Maer beoefent,
dan ook de liefde des naeften l Hebt uwen
naeften lief, of doet afftand van den naem van eenen Chriften Wilt gy genade liefde, ontferming en'vergeving by God vinden, beoefent dan dien plicht der liefde omtrent uwen medemensen!
■ Liefde, die als het zout der aerde, — de
band der menfchelyke Maetfchappye, het Re*
raed der Kerk; — het fteunzel der Waereld is!
Maer vooral is dit een plicht, welke van ugeëischt word, die gy geliefde kinaeren Gods, Chriftenen in der waer beid zy t! — U heeft Chriftus liefgehad! — Om uwent wil heeft Hy zich in den dood overgegeven ! Erkent die uw voorrecht met dank-
vgging geloovig volk! Een voorrecht, zoo
veel te grooter, als gy herdenkt: IVie gy zyt die Chriftus heeft lief gehad! Hoe moest deeze weldaed U eiken dag voor oogen zyn! Moet gy niet meenigmael met Mepbhozeth u troepen : Heer! Wat is uw knecht, (of aienstmaegt) dat gy hebt omgezien
nae zulk een dooden. hond als ik oen! Maer
laet Chriftus, die u zoo lief heeft gehad, u danock
dierbaer zyn! . Hebt gy in dit land uwer
treem»



VYFDE LEERREDEN. 161
vreemdelingfchap zoo veel met uw vyandig hart te
worile.enV Gedenk doch. dat Chriltus 'er
u van kan verlosien! Want die Hy eens lief heeft, heeft Hy lief ten einde toe! Hy zal als bo'ds niet ruften; voor dat Hy het gantfche werk uwer zaligheid voleind'heeft! Maer wandelt óm ook
in de uef-de dei Naeften ! - Beoefent dien plicht
der liefde in alle die beirekkingen, waer in God U gefteld heeft! Vooral door getrouwe Voorbiddingen
voor Overheid en Ingezetenen, voor Leerae-
re•■? en Gemeintens, —— voor hun, op wien gy de
naefte betrekking hebt, voor uwe medemeti-
fchen, - zelfs voor uwe vyanden. Volgt
hier in Chriftus, die u heeft lief gehad, volftandig
nae ! Chriftus heeft in zyne omwandeling op
aerde, als een waer rrenftheu vriend, zeer veel goeds gedaen! Ey volgt hem dan ook nae in getrouwe waerfchouwingen en vriendelyke beftrajfin* gen! Hier van mag niemand, die een mensch is, uitgefloten zyn! Komt getrouw voor de eer en den goeden naem van uwen naeften uit in alle de
gezelfchappen, waer in gy u bevindt! Toont
uwe liefde ook met de daed aen uwen evenmensch, die uwe hulp en byftand nodig heeft! Heeft Christus, om uwent wil armoede geleden, op dat gy ryk zoudt worden, ontfermt u dan ook in liefde over uwen verarmden naeften; door hem zoo veel by te ftaen, als in uw vermogen is 1 —Was L Chris ♦



it>2 DE CHRISTELYKE LIEFDE.
Chriftus zoo langmoedig jegens zyne vyanden ? Ja heeft hy zelfs voor zyne beulen gebeden ? Zoekt hem daer in na te volgen. ■ Laet alle wraeklust verre van u geweerd zyn! Zeegent hun die u vervolden? •—— Bidt voor de geenen die uw geweld aendoen! Heeft Chriflus, als Hy ge-
fcholden wierd, niet weder gefcholden? En zoudt gy dan, op het éérfte woord, waer door gy meent
beléédigd te zyn, vuur vatten! Houdt dan
in uwe liefde aen, al word dezelve ook met o«dankbaerbeid beloond ! Is uwe ondankbaerheid aen Chriflus, aen wiengy, zoo hooglykst verplicht zytj, zoo dikwils de ftolfe van uwe klachte voor den throon? Laet dit u dan flandvastig in uwe liefde maken; fchoon uw naeften zich jegens u in ondankbaerheid vergrypen mogt! Ook moet
gy maalleen lief hebben, maer zelfs in de liefde wandelen; dac is, gy moet die liefde te allertyd, zoo lang gy leeft, beoefenen ! — Gy moet dit blymoedig doen; en eindelyk naer genade ftaen, om in de liefde jegens uwen naeften fteeds toe te nemen en te vorderen!
4-
Laet ik u voor het laetst noch tot die liefdi op' wekken door de heerlyke vrucht gevolgen, welke gy daer van voor u zeiven te wachten hebt. ——
Dee-



VYFDE LEERREDEN. 163
Deeze liefde des naeften doch is een bewys van Uw ge, ktndfcbap door de wedergeboorte; hierom zegt Jobannes: Een iegelyk, die gelooft, dat Jefus is de Chriftus, die is uit God geboren. En een iegeiyk, die lief heeft dengenen, de geboren heeft, aie heeft ook liej den genen, die uit hem geboren is {ei;! Deze liefde des naeften is ook
voor u zeiven allerheuchlykst: üoedc gy den armen we! gy leent fleebts den Heere, die het u
zevenvoudig ergelden zall Vergeeft gy u-
wen vyanden, God zal ook u vergeven! ——■» Dit zal u beminlyk« — geacht, en gelieft maken by uwé medem.T'fchen. Dit zal uwe vyanden in uwe vrienden veranderen. Zoo zult
gyeene bedaerae en blymoedige ge fielt heid van Geest verkrygenl Zoo zult gy een goed gerucht over Uwen Godsdients brengen. — En wanneer alles zal te
niet gedaen worden zal de liefde blyven! Nu
dan wandelt in de liefde; tot dat gy tot God en Chriftus zult worden opgenomen!
AMEN.
(O 1 Joh. V: vs. 1.



164
D E
RECHTGEAERDE
EUANGEL1E- DIEN AER,
o f
Het UITMUNTEND VOORBEELD van PAULUS in zyn EUANGELIEDIENST, den LEERAEREN VOORGESTELD.
ZESDE LEERREDEN.
T E X T
2 TIMOTHEUS III: vers 10.
Maer gy hebt achtervolght myne leere, wyfe van doen, voornemen, gehove, langmoedig~ beydt, liefde, lydtzaembeydt.
IC^ees tweede Brief van den altoos-y verigen Paulus, gefchreeven aen zynen geliefden Zoon Timo' theüs, word vryalgemeen, gehouden voor de laetjle
van alle zyne Brieven; dewyl hy in het 6de
vers van hec volgend Hoofdruk zegt: Dat de tyd zyner ontbinding aenftaende was. — Hieröm word
de-



ZESDE LEERREDEN. irt5
dezelve van den eenen genoemd des Apofleh laet/ïe
Zwaenenzang, van den ander Paulus laetfte
Te/ïament, * van onzen grooten Kerk vormer
Calvyn, Paulus plecht tg (Ie onderteekening , waer mede hy zyne Leer, niet zoozeer mee inkt-, als wel met zyn bloed onderteekend heeft!
Het is derhalven een brief van den grooten Paulus; dat uitverkoren vat, om Jcfus naem te draegen
onder de Heidenen! Van Paulus, nu in eeö?
meer dan dertigjarigen arbeidzamen Euüngeiie die st grys geworden.' ■ Een Brief gefchr eeven, wanneer hy te Romen m banden gekluifterd zat; en nu eerlang de Martelkroon wachtende vva>!
Maer, fenoon zyn ligebaem gebonden was, zyn, vrye en altoos-werkzame ziel b eef echter noch belaeiien, zoo met de zorg van alle de Getneintens , door zynen yver gefticht; als met de liefde tot alle die jonge Euiingeliften , welke hem, na zynen dood,
in zyn post en werk ftonden te vervangen! •
Terwyl hem niets meerder crukte, eau dat hy reeds donkere wolken van een diep inëetenden kanker in de Leer, en van een fchroomlyk verderf ia de Zeden over de Chriften Kerk za^ zweeven.
Op dat hy dan aen Cnriftus duurgekochte Kerk, zelfs na zynen dood, nocfi nuttig mochtc zyn, zoo wist hy geen beter middel, dan jonge Leeraers tot wakkerheid op te fpoor^n.
Onder die Gemeinten, welke den Apoftd, het L 3 meest



l66 De Rechtgeaarde Euangeue-Dienaee..
meest aen het hart lagen, was inzonderheid die te Epbeze; waer hy drie jaren lang, nacht en dag, met traenen, maer ook met gezegenden voorfpoed, het Euangelie van den gekruiften Chriftus gepredikt had En
Onder die jonge Leeraers, op welke Paulus zich het meest verliet, was zyn Geliefde Zoon Timotheus.' —— Welke naem zoo veel zegt: als een , die God eert, of een, die van God geëerd word.
Deeze Timotheüs, onzeker, of hyj van Der ben, of van Lyftren* of van Thesfalonica afkom/lig was, v/as de Zoon van eenen Grickfchen F ader, maer van eene geloovige Jeodfcbe Moeder en Grootmoeder !
Hy was een jongeling van ongemeene gemoedsbegaeftheden; aen wien de geloovige Broederen te Lyftren en Iconien een treftyk getuigenis gaven (a~), —— Hy was doch van God begenadigd met voor* treflyke gaven; yverig in het geloof, voorbeeldig in zyn leeven!
Hy was Paulus reisgezel, — dikwils door dien Apoftel indringende voorvallen gebruikt, en door hem zoo jong tot Opziener van de Epbezifche Kerk. aengefteld! — Hy eerde den Apoftel als zynen Vader, en volgde deszelfs raed en bevelen, als een recht-
ge.
Ca) Hand, XVI: vs. a.



ZESDE LEERREDEN. 167
geaerd Kind, volftandig opi Wil Paulus,
dac hy btfneeden zal worden , hy begeeft zich onder het mes! — Is Paulus in gevaer en banden, hy ontziet zich hiit, daer aen gemeinfchap te hebben 1 - Paulus raed is voor Timotheüs eene IVet! — Geen wonder! Dat Paulus hem dan ook met de tederheid van eenen Vader beminde; —-— met zyne
vertroucvlyke vriendfchap verëerde; en van
hem, in zyne Brieven, meer dan eens op de lofhkfte * wyze melding inaekte .(*)! Niemand uwer zal zich derhalve verwonderen, dat de Apoftel, daer hy zuh eene naewwe betrekking, zoo op Timetbc us, als op de Kerk te Ephezen had, ook hartelyk verlangde, om deezen zynen oprechten en geliefden Zoon, eer hy dit traenendal verliet, noch eens te zien, te omhelzen, en hem mondeling zyne Vaderlyke affebeiddesfen en zegeningen mede te deelen.
Totdat einde richt hy dezen Brief in; betuigende in het 3de Vers van het ifte Hoofd/luk; dat hy zeer begeerig was, om hem te zien: ja hy dryft hem, als het ware, voort, om op bet fpoedigUe te koomen (f).
Edoch, dier Paulus niet wist, of zyn wensch met Gods wil wel overeen ftemde ? En het dus
moog*
(<0 Ziet dit 1 Cor. IV: vs. 7.|x Cor. XVI: vs. 10. Philip. II: vs. 22. O) Cap. IV: vs. 9 cn 21.
f L 4



, i68 De Rechtgeaerde Euangelie-Dienaer.
mooglyk kon zyn; dat zyn ftryd al ware afgeftreeden, eer Timotheüs noch tot hem gekoomen was; zoo neemt hy deeze gevoegzame geleegenheid waer, om zyn hart voor Timotheüs te ontfluiten; en deezen zynen geliefden Zoon tot een kloekmoedigen voortgang en volftandige getrouwheid'in deszelfs Euangelie Dienst op te lpoooren!
Befchouwen wy deezen Brief uit dit oogpunt; hoe verëerenswaerdig zal ons de gedachtenis van
Paulus, hoe gewichtig zullen ons de lesfen,
dier in voorgefchreeven, voorkoomen!
Dezelve behelst doch de laetfte lesfen van eenen ftervenden Vader; — van eenen Man;, die in den
Euan^elie-Dienst grys was geworden! > Hy
isgefchreeven aen eenen Godvruchtigen Zoon, en yverigen Euangelie-Arbeider.
Hoe plechtig is de betuiging! Hoe ftaetelyk de berocpirg op dien geduchten oordeel dag, waer op Paulus, Timotheüs, en alle de Leeraers aen den Ovelten Herder eens rekenfchap zullen moeten geven; hoe zy zich in den dienst van het Euangelie gekweeien hebben (a)!
Liet het ons de tyd toe W. H., wy zouden u, door meer dan éénen trek, het uitmuntende van des Apofteis Ckarakter, en het gewichtige van deze
Fa-
00 Cap. IV: vs. r.



ZESDE LEERREDEN. 169
Vaderlesfen doen opmerken! Maer dit zoo
niet zyndi, moet ik my Hechts vergenoegen; met te zeggen : Dat de veege Apoftel zynen Zoon opJpoort; om me, eene aenhoudende ftandvaftigbeid, en onverfchrokken kloekmoedigheid in den Euangeliedienst, op liet wel begonnen fpoor, voort te gaen; en zich te verzetten zoo tegen het opkoomeud ver. derf in de Leer, volgends het vorig, als tegen het naekend verval in dt zeden, volgends myn Text Hoofdftuk!
Met betrekking tot betlaetfte, voorfpelt hy hem; zwaere tyden, donkere woken van een diep en bandeloos zeden verderf, waer van de beginzelen toen al befpeurd wierden! —- 'Vant door die laetfte dagen verftaen wy; den geheelen tyd van het Nieuwe 'leftament, en dus ook den leeftyd van Timotheüs ; dewyl Paulus hem vermaent: om van die
menfchen een afkeer te hebben (a). Hy
voorfpelt hem dan; dat 'er noch in zyn tyd zou op» ftaen een fnood gebroed van menfchen, die niet alleen voor zicb zeiven in eene toomeloze ongodsdienftigheid zouden leeven; maer die, daer mede niet ver genoegd, ook anderen, zouden zoeken teverleiden; • —• • en die den Euangelie-Dienaer en zulk een tegenftand zouden bieden, als de getrouwe Godsknecht
Ca) Vers 5.
L 5 f



ïfo De Rechtgeaerde Euangelie-Dienaer.'
knecht Mozes weleer van Jannes en Jambres, twee Egyptifche Tovenaers, ondervonden had (a). Hier op volgen dan de woorden van mynen text.
Maer! boe dezelve bier, in bet'verband te
pas koomen, daer omtrent word door de Uitleggeren verfchillend gedacht.
De één denkt; dat Paulus dit Ioflyk getuigenis aen Timotheüs geeft; om daer door eene vergelyking te maken tusfchen Timotheüs, en die Godloze Menfchen, waer van hy- gefproken had. En dus,
om rede te geeven, waeröm hy met deezen zynen
gunfteling zoo veel op bad. Als of hy zeide:
„ Maer gy, myn Geliefde Zoon, gy zyt geheel an> „ ders gezind! Gy hebt u myn voorbeeld voorge„ fteld. Gy zyt myn navolger, zoo in myne ,, Leer, als in myne verdrukkingen geworden."
Wederom andere denken; dat Paulus hier zich zeiven tegen die Godloze Leeraers over pielt; en zynen Geeftelyken Zoon zyn eigen^ voorbeeld in den
Euangelie-dienst voor houd. In deezen zin.
,, Maer gy, myn Geliefde Zoon, vaer voort, „ gelyk gy begonnen hebt! Volgt my na ! Gy „ weet; hoe ik my in mynen dienst gekweeten heb! „ Zie op my, en doed alzoo." De bejlisftng van dit verfchil hangt af van het
Griekscb
00 Vers %.



ZESDE LEERREDEN. 171
Griehch woord, het welk de onzen door achtervolgen vertolkt hebben; het geen zekerlyk de eer/ie
en eigenlyke beteekenis van dit woord is:
Maer by gewyde en ongewyde Schryveren word bet ook wel gebruikt in den zin van onderzoeken, mjpoeren, en daer door tot eene grondige kennis van zaken te koomen; gelyk onze Geëerde Randteekenaren ook opmerken, dat het door natrachten, of verflaen kan wo den overgezet; en het van de onzen Lucas I: vs. 3. ook door naer [tig onderzoeken vertaeld is.
Die de eerfte gedachte omhelzen, behouden de vertaeling van de onzen door achtervolgen; die het tweede ftellen, zetten het over, door ten vollen kennen.
Na alles rypelyk gewikt en gewogen te hebben, zou ik voor my, my by de laelffe voegen; oin dat ik niet kan zien, hoe alle die byzonierheden, voornaemlyk in het 11 de vers, op 2 mot heus kunnen worden toegepast,
Daer dan onze Randteekenaren toeftaen, dat het woord die beteekenis van verftaen of onderzoeken kan iyden; — daer de onzen het elders zelve zoo vertolkt hebben; — meen ik, dat wy vryheid hebben, om het ^Vrook zoo tevertaelen; als het maer eengevoegza nen, en met des Apoftels oogmerk overéénkoomenden zin opleevert.
En dit meen ik te kunnen bewyzen; want de groote Mosbsim heeft my, in zyne oordeelkundige
uit-



i/2 De Rechtgeaerde Euangelie Dienaer.
uitlegging, over deeze plaets doen opmerken; dat de Apoftelen zich in nunre Redevoeringen en Brieven, juist niet flipt gevonden hebben aen de regelen der menfchelyke Redeneerkunde; waer in men gewoon is, de vermaening vooraf te laten, gaen, en dan de drangreden te laten volgen; maer'dat de Apoflelen wel eens eerst de drangreden voorftelden
en dan coc de vermaening kwamen, £,n m'c
is, naer zyne gedachten, bier het geval. Hy
is van oordeel, dat de vermaening in het i4do Vers word voorgefteld; en dat de Apoftel die vermaening met twee drangredenen bekleed ; waer van hy de eerfte voor de vermaening opgeeft, en de tweeae daer op laet velden.
De eerfte o.deent de Apoftd van zyn eigen voorbeeld; als wilde hy zeggen: „ O Timotheüs, indien ,, gy, gelyk gy begonnen hebt, voortvaerr, enmy „ uwen, Geeftelyken Vader en Leermeefter, op „ het fpoor volgt; zoo zult gy geen gevaer loo„ pen, om van deeze losbandige, menfchen verleid te worden!"
Het tweede middel; het welk hy hem aenpryst, is bet vlytig gebruik van de H. Schrift. Als wilde hy zeggen: „ O Timotheüs, indien gy u maer aen „ de H.-Schrift, die getrouwe Leidftar op uwen „ weg, houd; en myne Leer daer aen toetst; zoo „ zult gy bevinden, dar myne Leer en Gedrag daer „ mede zoo naeuw overêénftemmen, als die der
Godloze Dwaelgeeften daer van afwyken?
Uit



ZESDE LEERREDEN. 173
Uit dit gezegde ziet gy dan; dat Paulus zich zeiven , in myn text, aen Timotheüs ten voorbeeld voorfield, om hem in zynen Euangelie dienst, zoo in zyne Leer, als in zyn wandel natevolgen.
Eene ftoffe,: zoo het my toefcheen, recht gefibikt, om by deeze plechtige , gelegenheid van ons overwogen te worden!
Wiens voorbeeld konde ik beter deezen jongen Leeraer, my zeiven, ena allen mynen Mede Broederen , hier tegenwoordig, ter navolging voorftellen, dan dat van dien uitmuntenden Paulus, die, wanneer hy aen de Corïnth'ren fchreef: Weest myne navolgers; 'er met waerheid konde by voegen; gelykerwys ook ik van Chriftus (a).
Het voorbeeld, zeg ik, van eenen Apoftel, die, zoo veele jaren, zyn leeven en krachten , zoo gelukkig, in den Dienst van het Euangelie verfleeten had; en nu op het punt ftond,, om zyn dienst met zyn bloed te ve rzegelen ?
Een voorbeeld, waer op wy zoo veel te meerder moeten ftaröogen; als ons, in deze laetfie dagen, geen mindere zwaere tyden van verderf in de zuivere genade-leer ,i en diep verval door losbandigheid in de zeden in onzen Euangelie-Dienst te wachten ftaen.
Om derhalve in het gewichtig oogmerk onzer tegen-
O) 1 Cor, XI: vs. i.



174 De Rechtgeaerdb Euangelie-Dienaer.
genwoordige byéénkomst gelukkig te /lage», zal ik deezen voet houden; dat ik
I. Eerst de kracht en beteekenis van die zaken,
wel Paulus van zich zeiven getuigt, waer
van Timotheüs grondige kennis had, en die hy
hem ter navolging voordek, eenigszins pooge op te helderen.
II. Om daer na in de tweed? plaets, uit Lucas verhael in de Apoftel Handelingen, en uit Paulus Brieven het Charakter van Paulus in de uitoefening van zynen Euangelie dienst op te maken.
III. Waer na ik ten derde U uir dit voorbeeld van Paulus, den recht gaderden Euangelie-Dienaer zal tetkenen.
IV. En dm eindelyk met eenige, naer tyds omfïandigbeid ge/chikte Aenfpraken, eindigen. - God van den Hemel doe het ons wel gelukken! Amen.
I.
Ik begin met het ee>fte, het welk ik my had voorgefteld; naemlyk, om de kracht en beteekenis van de fpreekwyzen op te helderen.
Timotheüs dan had ten volle kennis, was in het zekere onderricht
i. Van Paulus Leer! - Myne Leer, zegt hy. En zeker! Tmoibeus wist beter dan anderen, boe Paulus ut Euangelie der verzoening, de blymaer der zaligheid aen Zondaren gepredikt bad! En hier
uit



ZESDE LEER RIED EN. 175
uit kon hy dan zien: Wat hy Prediken moest ? — Hierom zegt Paulus in het 13de Vers van het eerfte Hoofdftuk: Houd bet voorbeeld der gezonde ivoorden, dat gy van my geboord hebt. — Dit noemt
de Apoftel zyne Leer! Niet, als of hy 'er
de uitvinder van was. O neen! —— Moest Jefus, *sVaders verftandige knecht, zeggen: Myne Leer is de myne niet (O). Veel meer Paulus, die zich elders een Dienstknecht van Chriftus , een Dienaer van bet Euangelie noemt; van dat Euangelie , welks aenbiddelyke verborgenheid van alle Eeuwen wa-> verzweegen geweest; dermate, dat\ de Engelen te vergeefsch daer in poogden in te zien.
. , Paulus had dan maer overgegeven het geen
hy van den Heere ontvangen had! Maer hy
noemc het myne Leer en Rom. XI. Myn Euangelie, in tegenftelling van de valfcbe Apftelen en Leeraers, die een ander Euangelie leerden en het Euangelie van Chriftus wilden verkeeren, waer over hy een vloek uitfpreekt.
Maer, leeren is niet genoeg ! Men moet ook toezien op het oogmerk, waer toe; en de wyze, op welke men leert! — En ook hier in had Timotheüs Paulus ten voorbeeld; want hy wist ook 2. Zyn wyze van doen. s—- Het grondwoord
zegt
Co) Joh. VII: vs. 16. O) Gal. I: vs. 7.



176 De Rechtgeaerde Euangelie-Dienaer.
zegt zoo veel als zyne leiding; het geen de eene Uitlegger brengt rot zyne Burgerlyke levenswys; en de ander tot zyne bandelwys in het bedienen van
bet Apoftel Ambt Uit het grondw ord Kan dit
niet b (list worden; waeröm wy het met onze Randteekenaren, en zeer veeJe andere Uitlegger», tot heide brengen. Timotheüs wist, hoe Pau¬
lus zoo voor zich zeiven als voor andeien geleelr had ! Paulus handel en wandel in het openbaer en in het verborgen was hem bet best bekend. ,' —
Zyne matigheia in voedzel en dekzel, zyn
eerbaerbeid en nedrigbeid in den omgang, -
• zyne huislyke Godsdienfligbeid, zyn yver en
kloekmoedigheid in het waernemen van zyn ambt; zoo dat zielen voor Chriftus te winnen zyn befte fpyze was. —• En dit alles uit een zuivere grondbeginzel; want ook Timotheüs wist
3. Zyn voornemen, zyne beöbging — zyn doel. wit. — Hy wist, waer des Apoftels voornaemfïe
wenfeben op uit liepen! Niet, om menfchen
te behagen. Niet, om fchatten te vergade-
ren. — Niet, om heerfchappye te voeren over het Erfdeel des Heeren. Maer, Gods eer, de zaligheid der zielen, en de uitbreiding van Jefus Heil-ryk was
de boofdtoeleg van al zyn reizen en prediken.
Dit was het wit waer naer hy liep! Dit was deprys, dien hy bejoeg! — Hier by voegt hy
4. Zyn Geloof; waer door zommigen verfiaen, dat Geloof, waer door Paulus zyne wonderwerken
ver



ZESDE LEERREDEN. 177
verrichtte; anderen het zaligmakend geloof;
noch anderen de Leere des Geloofs; welke hy
gepredikt had. —- Wy liever met onze Handfee ken aren zyne trouw en flandvaftigheid, om den Htere Jejus, zoo voor zich zeiven, als in zyn dienstwerk, getrouw te biyven tot der dood toe; • de gizegende uitkomst van zyn wek ge* moedigd en geloovig van zynen vet hemelden Heer
te verwachten; en voor het overige zyne ziel
aen God, zynen getrouwen Schepper, te beveelen met wel ioen!
Noen zou het befte werk verbrod worden; indien des Leeraers hartstochten niet wel beftuurd wierden; maer ook hier in kon hy zich aen Timotheüs ;en voorbeeld voorftellen ! Want die wist
5. Zvne langmoedigheid. Daer hy Jefus
fcbuldenaer was, wilde hy allen alles zyn, > .
Hy kon de zwakke broederen in hunne zwakheid
verdraegen; ongeloovige tegen/prekeren met
befcheidsnheid behandelen; en met geduld,-
gelyn de Landman, verwachten, totdat God den wasdom gave!
Een. die zoo beftaet moet een liefderyk gemoed bezitten. En ook Timotheüs wist
6. Zyne liefde; liefde tot God, tot Chriflus, tot
de Broederen. Liefde tot de Joden, die zyne
broederen waren naer het vleesch. Liefde tot
de Heidenen. — Liefde zelfs jegens zyne vyanden.
M - Om



178 De Rechtgbaerde Euangelie-Dienaer,
— Om hen allen, zoo hetmoogUk ware tot Christus te brengen!
Zullen alle, die Godzalig willen leeven in Chris» tus Jefus, vervolgd worden; :— de DknaerS van het Euangelie van een gekruiilen Chriflus, hadden daer vaneen dubbel deel! — Gelukkig! als zy dit kunnen verdraegen! Dit was Paulus^ voorrecht; want
7. De lydzaembeid fluit hier de rey! Timotheüs wist; hoe zyn Qeeltelyke Vader, onderalierley ver drukkingen, veröngelykingen en vervolgingen om den naem en zaek van Chriftus, zyne ziel iv'ist te bezitten in lydzaembeid; en zich hier door in zyn werk niet liet affchrikken; maer ftahd aftig, onbeweeglyk en overvloedig voongon; in het werk des Heeren; als dia wist, dat zyn arbiid niet ydel zou zyn in den Heere!
Gelukkige Timotheüs! Die in Paulus zulk een voorbeeld voor zich had! — Zocht hy zich daer na te gedraegen ; zoo zou hy zich gewapend vinden tegen alle die ondeugden van die zedeloze menfchen, welke door den Apoftel in het vorige met zulk eene zwarte kool geteekend waren.
Dit zal genoeg zyn, om de fpreekwyzen op te helderen.
Eene bedenking kon 'er noch in iemands hart opkoomen, en die zal ik ook zoeken weg te nemen. Zy is deeze: „ Hoe! Wat hoor ik? Welk een
,, roem?



ZESDE LEERREDEN. 179
„ roem ? Hoe Paulus! Stelt gy u zeiven ten voor* „ beeld? 'Spreekt gy zoo breed van uw beftaen? „ Komt dit met uwe gewoone nedrigbeid overéén ?
Hebt gy dit van den nedrigen Jefus geleerd?
Laet U een vreemde pryzen, Paulus, en niet
,, uwe lippen!" Maer geen zwarigheid! «-*>
Hoe eenvoudig (preekt de Apoftel van zich zeiven , zonder den minden roem? Hy fchreef dit, niet, om daer door de toejuiching, maer de navolging van Timotheüs te verwerven! """"■»■ Hy fchreef dit aen Timotheüs, die zeer wel wist; dat Paulus dit alles niet aen zich zeiven, maer aen Gods Genade kracht toefchieef. Ik heb, fchreef hy aen de Corintberen, ik heb overvloediger gearbeid dan zy dillen; doch niet ik, maer de genade Gods die met my is (a)!
Doch genoeg hier van! Myne rede moet noch booger klimmen! Want de tyd wenkt my, om voort te gaen tot het
ï I.
Tweede (hik, het welk ik my had voorgeteld , naemlyk, om het Cbarakter van Paulus in de uitoefening van zynen Euangelie Dienst op te maken, —— En hier moeten wy A. eerst zien wat, en dan hoe #y leerde?
A. Wy
00 1 Cor. XVI: vs. 10.
M a



180 De Rechtgbaerde Euangelie-Dienaer.
A. Wy hoorden, dat Timotheüs grondige ken»
nis had van Paulus Leer. Laten wy dan eens
befchouwen, wat hy al van hem gehoord en geleerd had ? Gy weet, W. H. dat Paulus hoog
en duur betuigd heeft, mets te willen weeten onder de geloovigen dan Jefus Chriftus, en dien gekruist; — da: zyn hart, zyn mond, en zyne brie* ven nergens anders mede vervuld geweest zyn, en noch.' zyn, dan met den naem van dien grooten Zaligmaker, alleen onder den Hemel den menfchen
gegeven, om daer door zalig te worden!
Waer Paulus komt, nergens komt hy zonder
Chriflus; nergens predikt hy anders, dan
van Hem! Van deezen text begonden alle
zyne Leerredenen. Hy vervult overal de Sy<
nagogen, de, Bedehuizen en de Leerplaetzen met den krachtigen geur van zyn Euangelie!
De verborgenheid van Jefus menschwording, de heiligheid van zyn leeven , de kracht van zyn dood, de glorie zyner Opftanding, de triumf zyner Hemelvaerd; zyne Leer, zyne geboden, zyne genade en zyne beloften, maken het begin, het midden en het einde van alle des Apoftels Redevoeringen en Brieven uit!
De oerfprcng van het droevig zondenkwaed, 's menfchen gantfche verdorvenheid, zondelyken aert, hulpeloze onmacht, euftraffchuldige verdoemlykheid worden door hem uit het rechte oogpunt befchouwd.
Gods



ZESDE LEERREDEN. 181
Gods vlekkelooze heiligheid, onkreukbare recbtvaerdigheid en geduchte•toorn zoo wel, als zyne taeye langmoedigbeid, onpeilbare barmhartigheid, en onbezefbare menfchen-mïn worden door hem op het heerlykst uitgeroepen!
Terwyl hy al het verdienftelyke van 's menfchen eigengerechtigheid, van eene niets beduidende eigen* willige Godsdienfttgheid om ver wierp; fchreef hy 'smenfchen gelukzaligheid toe aen 'sVaders wyze
en ontfermende gerade en verkiezing; aen des
Zoons oneindige barmhartigheid, randzoeneerende
verdienden en onaftlaegbare voorbidding, en
aen des H. Geefies hart vermeefterende genade en getrouwe bewaering!
W>1 menden Rykdom van Gods genade ,de dier* baerheid van den Verlosfer; en 's Geefies onwedeiflaenbare kracht grondig leeren kennen ? Men behoeft Paulus Redevoeringen en Brieven maer in te zien! \
Is men begeerig, om de zonde'vci derzelver boozen wortel, voortëetenden kanker en droevige gevolgen te leeren kennen ? Niemand zal u daer van beter bericht geven, dan Paulus.
Vraegteen treurige ziel: Is 'er dan geen Balzem in Gilead? Is 'er dan geen Heelmeefler in Israël?. Paulus zal u op dien Menfchenvriend wyzen, die in de Waereld gekoomen is om zondaren zalig te maken; en te gelyk op zich zeiven, als den voor* naemften der zondaren! Tot eenaenmoedigendvoorM 3 beeld



i8a De Rechtgeaer.de Euangelie-Dienaer.
beeld voor allen, die 'vajefus gelooven zullen ten eeuwigen leeven.
Vraegt gy nae de ouden paden, en den rechten
leevens weg? Paulus zal u dien toonen. Hy
zal u leeren; dat geloofsverëenigin% met Chriflus, oprechte bekeering tot God, en eene volyverige betracötiig der Euangelircbe heiligmaking, de weg is, die naer Zion leid!
Zyt gy belust od eene zuivere Zedekunde.
Paulus zal u, meer dan de beroemdfte Wysgeeren der Heidenen, leeren; hoe gy u omtrent God, den naeften en u zeiven, in ailerleyën le^venlhmd, gedraegen moet.
Is het u te doen, om JehovaVs gangen in het oude Heiligdom, en derzelver Euangelifcoe bedoelingen, geheimzinnige beduidenisfen, en hoogere uitzichten te leeren kennen? Waer is 'er grooter Uitlegger van de voorbeelden en fchaJuwen, of naeuwkeuriger Verklaerder van de aloude Voorzeggingen en Orakelbladen te vinden, den Paulus?
Is iemand gezet, om het ale'ig lot van den zondaer, het voorrecht van Jehovahs Keurvolk, en het waere Cbriftendom geteekend te zien? Hy doorbladere Paulus Schriften , en hy zal voldaen zyn (*>
Maer
C*) Conferri mererur Oratio Clarisn J. Wesselii de Laudibus Apoftoli Pauli; in opera fuo, cujus titulus: Disfertationes Sacrs Leidenfes. übi de Poule fequentia Verba invenio „ piu.



ZESDE LEERREDEN. 183
Maer zacht! Waer dwael ik heen ? Hoe ver zou
ik van land fteeken ? Trekkers wy de zeilen in!
Reeds is "er genoeg gezegd: om u de Leer van Paulus , als een getrouw en alter aenneeming waerdig woord, te leeren kennen!
B. Niet minder verwonderen* en verëerenswaerdig zal ons Paulus vooikoomen; wanneer wy nu eens bezien;
Hoe hy leerdi! Wy weeten doch ook zyne wyze van doen en zyn voornemen! Wel aen!; Volgen wy hem op het fpoor, en teekenen wy u den Apofiei naer die trekken, waer mede hy zich zei ven in zvnen Euangelie-Dienst gefchetst heeft.
Wy
„ Plurimus etiam Epiftolis populum Dei inftruxit. Et „"funt quibus beneficie- Dei adhuc fruimur in univerfum „ quatuordecim. PandeSas Euangelicas merite- eppellave-
ris. Tantaenim est harum amplitudo, ut univerfam
Chrifti doclrinam anibitu contineant fuo. — Nullum „ Doftrinse Chriftianas caput est, quod non Panlut enuclet, ate tnaidit, maxime illud de juftificatione peccatoris „ perfidem, quo ftante Stat, & cadente cadit Ecclefia. „ — Omnium Ordinum mores, Principum, Episcopo„ rum, Juvenum, Senum, Conjugum, Dominorum, Ser-
0 vorum, egregie formavit. NuIIa praterea est hae-
„ rells, quin ab eo fit refutata; rullum flagetium, quin ab „ eo reprehenfum; nulla Confolatk), quin fuaviter ab eo „ infinuata. Prophetiarum antiquisfimarum fenfum & im„ plementa evidenter demonflravit. Hiftoriarum fco.
pum exquifite declaravit. liTypos tandem veteres
M argute excusiit. pag. 539-
M 4



IÜ4 Db Rechtgsaer.de Euangelie-Dienaer.
Wy veeten,"zeg ik, ook zyne wyze van doen. —— Zyn burgerlyke leevenswandei, en zyne opent bare Ambtsverrichtingen zyn ons niet onbekend.
Oogen wy den Apo tel na wy zullen al¬
toos den Cbriflen en den Menfcbenvrterd in hem
zien doorftraelen! Hy erkende zich zeiven
den voor naem ften der zondaren te zyn! Wie
heeft grootere proef van zefs verloochening gegeven, dan onze Apoftel? cie mee woorden oetuigde, en met daden toonde; dat .iy der IVaereld, en de
Waereld hem gekruifigd was? Zyn Geloof
ftond onwrikbaer, en was te gelyk een geloof, dat de Hraereld overwonl - Laet ik 'er noch byvoegen zyne nedrigheid; de, daer ny nergens minder in was, dan eenig ander Apoftel, zich echter den minden van alle de Heiligen noemt! — Wy bevinden hem te zyn een gehoorzaem Onder aaen; met één woord, die eere wist te' geven, dien hy eere fchuldig was. — Hy was een waer Menfcbenvriend, die zyn eigen voordeel, zyn gemak, zyne rust, zyn genoegen voor de zaligheid zyner Medemenfehen opófferde!
Befchouwen wy. hem in zyne openbare Ambtsverrichtingen! . Veel zou 'er te zeggen zyn van
zyn brandenden yver in de voortplanting van de
kruideer der zaligheid (*) In arbeid was hy
me-
C*) M Incredibili zelo (inquit Clarisf Wesfelius) pradiIS cavit publice& privatim, die&noöe, coram Judsis,
Gen



ZESDE LEERREDEN. 185
menigvuldiger dan alle de Apoftelen! Met
een ongelooflyken yver was hy in het eenzaem en in bet openbaer, dag en nacht beezig in de verkondiging van het Euangelie, — voor Jonden en HeU denen, voor Koningen en Stadhouders, voor Priesters en IVysgeeren met leeren, vermaenen, wederleggen en vertrooften. Hoe vee.'e Gemeinten heeft hy gedicht, nooit te voren door eenigen Apoftel bezocht; op dat hy niet zou fchynen op eens anders fondament te bouwen (♦)! Maer wie kan ze alle opnoemen? Daer my veel eer de tyd dan de
/?o/zouontbreeken! Hy (trooide het zaed van
het Euangelie voor allerley'é zoort van menfchen!
. , y"oor wyzen en nieuwsgierigen te Athene;
voor welluftigen te Corinthe; voor tooverzieken te Ephezen; voor Staetkundigen te Romen!
Waer
„ Gentibus, Prxfidibus < Philofophis, & produxit quando„ que Sermonesin mediam us que noftem, Concionando, „ adhortando, confolando, difputando. pag 538.
(*) Talimodo annumeravit Clarisf. Wesfelius pag. 540^ „ HucpertinentEccIefiaDamafcena, Tarfenfis, Antioche-
na Syria?, Salamienfis & Paphenfis Cypri, Pergenfis ,', Pamphylise, Antiochena Pifidia;, Iconienfis, Lyftrenfis „ & Derbenfis Lycaónia?, Ancyrana cffiteraeque Galatiae, „ Philippenfis, Thesfalonicenfis, Beroënfis, Athenienfis, " Corinthiaca, Ephefina, Laodicena & Collosfenfis Phry„ gia;, imo Romana ipia."
M 5



186" De Rechtgeaerde Euangelie-Dienaer.
Waer is zyn weêrgae ooit gevonden (♦) ? Ook
zyn 9
Voornemen, zyn doelwit in dit alles is ons bekend, en onze overdenking waerdig. Dat was
niet om menfchen te behaegen; want zoo hy dit zocht, wisthy, dathy een Dienaer van Chriflus was; niet, om zich aerdfchen rykdom, dat beto. verend lokaes der Waereldlingen, te bejagen; want dan zou hy met zyne handen niet gearbeid hebben, noch die van Philippi voor gezonden nooddruft in
zyne banden behoeven te bedanken-, niet,
om zich een naem te maken-, want wanneer de fcheurzieke Corimberen zich eens naer zynen naem benoemden, verzettede by 'er zich met allen ernst tegen; erkennende zich zeiven, zoo wel als Apol los, niet hooger dan gezegende werktuigen in Gods hand, dienaers, door wien zy gelooft hadden; waer van de één üechts geplant, de ander nat gemaekt, maer over wier poogingen God zelffchynzel en den
wasdom gegeven had! Neen! Zyn toeleg
was,
C) „ Permare, perterras curfitavit, utChrifto Subditos „ pararet. Quot Afia: & Europa; Regiones peragravit? „ Forte & in ipfas Hispanias delatus juxta propofitum fuum. „ Quotidie majores ambivit agones, novasadeundo regio, i, nes, nee Areopagum ipfum metuens, quem tantopere „ formidabat Plato, exemplo Socratis perterritus, uti ob„ fervavit Juftinus Martyr.» Sum Verba Clarisf; Wesjm Pag. 539-



ZESDE LEERREDEN. 187
was, dat CbnHus in de Gemeinten mocht worden
groot gemaekt; dat de Gemeinten; door zyne
zorg gedicht, mochten bloeyen; en 'er veele zielen
voor Chriftus gewonnen worden. Wanneer
Timotheüs hem de goede boodfchap gebracht had van het geloof en de liefde van die van Thesfalonica, zoo vergat hy zyne banden, en was in alle zyne verdrukkingen en moi vertroost geworden door hun geloof; want nu leeven wy, zegt hy; zoo gy vast ftaet in den Heere (a\ Welk een pryswaerdig en edelmoedig voornemen! Waerdig aen eenen Paulus, die van zyne Medebroeders, uit naeji van de eerfte Kerkvergadering, benevensBarnabas, óhverëerend getuigenis omïong, dat hy zyne ziel overgegeven bad voor den Naem van Jefus Chriftus!
Noch hooger zal Paulus in onze achting ryzen, als wy naegaen
Zyn Geloof; waer door wy verfiondenj zyne treuw" en ftandvafligbeid in den Euangelie dienst. — Van deezen zynen Mannen-moed en onvertzaegde ftandvjliigheid heeft Lucas, die, sis zyn Reisgezel, daer van t»ggetuige geweest was, ons zoo veelefiae» len opgegeven, dat wy, in de keur verbyfterd ge-
raeken! E^we proef zal ons genoeg zyn!
Hoe veel kwaeds zyne kwaelykgezinde Jood-
feke Broederen hem voor GaUiVs Rechterftoel te
Co-
CO a Thesf. III: vs 6.



188 De Rechtgeaerde Euangelie-Dienaer.
Corintbe berokkend hadden (a\ noch bleef dees moedige Kampvechter binnen die Stad in zynen dienst
volharden! Want geene zwaerigheid fchrikt
dien af, dien het Geloof aenvuurd! — Al barften zyne vyanden tot oproer, geweld, en Majefteirs
fchennis uit, hy fchroomt geen gevaer, hy
wykt voor geen geweld, hy verlaet Corimhe niet, dan na een verblyf van veele dagen, hier op gevolgd! Paulus wist, op wien hy zich ver-
liet; op God naemlyk en op Chrifïu*, die hem moed in fprak en zyne hulp toezeide in een nachtgezicht!
Dus vaert hy voort, in voer en tegenfpoed,
en Predikt den Gekruiflen onder het Kruis!
Arbeidende zoo vlytig in het Woord en in de Leer tot behoudenis zyner vyanden, als zy tot zyn bederf. Moet een Leeraer zyner hartstochten Meefter zyn!
Paulus mocht zich met recht by Timotheüs
ook beroepen op
Zyne langmoedigbeid! Tegen/land vond' hy
over al i . weerfpraek en verhindering maer ai
te veel; —~- maer, door een Chriflelyk geduld onverdrietig zynde in allerleie voorvallen, beurde hy de [Iruikelenden op, fruitte de tegenflanders, en
flopte zynen vyanden den mond! Om der
zwakke broederen wil, befneed hy Timotheüs. ■
hy wist door eere en onëere, door goed en kwaed
00 Hand. XVII:



ZESDE LEERREDEN. 189
gerucht te gaen. In alles, één ding uitge¬
zonderd, z er toegevend; naemlyk, wanneer de zoek van Ch iftus 'er by zou lyden; want dan curfde hy Petrus zeiven, dien rots, in het aengezicht
wederftaen om dat hy te beftraffen was (»
Geen mindere proeven gaf hy van
Zyne liefde l Om nu niet wederom te
fpreken van zyne brandende liefde voor God en Chriftus; liefde, die hem aehdreef, om ter Zeeën over Land, over Berg en Dal, in Steden en in Wildenüsfen onderdanen voor Chriftus te gewinnen ; hoe veele blyken gaf hy van zyne liefde
jegens zyne vyanden ! Want hoe veel kwaeds
zyne Jooafche-Broederen hem gebrouwen hadden, nochthans wenschtehy wel verbannen te zynvan Christus voor zyne Broederen, zyne maegfchap naer het vleesch (b) \ noch was de toegeneegenheid van zyn hart, en het Gebed, dat hy tot God voor Israël deed, ter hunner zaligheid (01 — Jal Deeze zyne liefde deed hem met medelyden beftraffen, met ernst en tederhartigbeid waerfchouwen, en als een Gezant van eenen ontfermenden God biddend prediken! Voegen wy by dit alles noch de Lydzaembeid; en wy zullen u in Paulus, zooveel de menfchelyke zwakheid gedoogd, een volmaekt
voor*
(a) Gal. II: vs. II.
(b) Rom. IX: vs. 3. CO Rom. X: vs. 1.



ipo De Rechtgeaerde Euangelie-Dienaer.
voorbeeld van eenen Euangelie-dienaer geteekend
hebben. Wat verdrukkingen en veröngelykin-
gen by al geleden heeft, daer van geeft hy in. het volgend vers eenige weinige, maer 2 Cor. XL: vers
34 tot 27 menigvuldige proeven van op (*), ,
maer nooit hoord gy uit zynen mond eenige, zelfs
niet de minfte, klachte. In tegendeel! Gy
hoord hem in den Kerker, na de ftliïe Geesfêl nagel, in den nacht, zynen God noch metlofza^gea
verheerlyken (a)\ Als Chriftus maer, het zy
door zyn leeven, het zy door zynen dood mocht worden groot gemaekt- zoo achtede hy zich rykelykgenoeg beloond te zyn, dat was zyn gewin ty).
Geen wonder! dat zulk een Euangelie-dienst ook met een wonderdadigen en gelukkigen uitjlag bekroond wierd! Want God deed zyne Prediking over
al
(*) Sic itcrum inquftCeleberrimusire^w pag 541.,, Mj, „ lorum genera fere omnia jundis agminihus in eum irrup. „ tionem ferecunt. Infidia;, Calumm'a;, convicia, conju. „ rationes, contumclia;, carares, Verbera, flagra, vul„ nera, Lapidationes, fames, fitis, nuditas; frigora, kj» „ ves, aeftut, naufragia, mille pericuJa. & tandem-Mar.
„ tyrium.» Ef paulo post pag. 542. „ Hüc pertinent-
„ rurfus , infidis Damafcente @v» m%m Epheflna, „ flagellatio Phil.ppenfis, Lapidatio Lyilrenfis, Perfecuti. „ ones Antiochenae, Iconienfes, Thesfalonicenfes, Corin„ thiac<e, Beroènfes, affliaiones Afiaticai t Ca) Hand. XVI: vs. 25.
(b) Philipp-1: vs. 21.



ZESDE LEERREDEN, 191
al zegepraelen ƒ> —— In de Schooien van Griekenland , de rechte Zetel en Woonplaets van Wysbe* geerte ep menfchelyke Wetenfchap; in den Are'ópagus te Athene, het geleerdfte ligchaem van den gantfcben Aerdboodem; binnen de muuren van Romen, de Vorftin en Hoofdftad der Waereld; jae zelfs in het Hof van Nero, en in het gezicht van deezen Godloozen en wreeden Keizer, ftrekte hy zyne overwinningen uit, en won zielen voor Chris» fUSi _— En, niet tegerftaende de hardnekkig* heid der Volken, de fpnsvinnigheid der Wysgeeren, de welfpreekendbrid der Redenaren, bet gezag der Overheden, en alle liften en geweld des Duivels, plant hy over al ie kruisbanier van zynen Meefier, en haelde de menfchen krachtdadig tot des zelfs dienst over
III. Dee-
O) Terwyl ik deeze Leerrede voor de Drukpers overfchryve, valt my in handen het Godvruchtig en bevallig Werk van J. Newton, getytelo"; dc Grondlegging der Christen Kerk; en daer in las ik met betrekking tot Paulus, deeze opmerkelyke woorden: „ Van onze kindschheid af, „ worden wy geleerd die genen te bewonderen, die in den „ ftyl der Wereld, groote Veldheeren en Overwinnaers „ worden genoemd, om dat zy blaekten van verlangen, „ om fchrik, verwoefting, en moord te verfpreiden door „ alle de deelen des Aerdkloots, en hunne namen berucht „ te maeken en te vereeuwigen, doorlanden te verwoeften, „ en hunne medemenfchen te vernielen; terwyl dees edel, moedige geest van Paulus bykans ten eenemael wordt
„ voor



io2 De Rechtgeaerde Euangelie-Dienaer.
I I I.
Deeze groote Godsheld Paulus geniet nu de vrucht van zynen arbeid, de kroone der recbtvaer* digheid, welke de Overlte Kerder der Schapen hem en allen zynen getrouwen knechten heeft toegezegd;
Terwyl zyne gedachtenis overal, waer het
Euangelie van Chriflus gepredikt word, in de Chris-
ten Kerk in zegenmge is! En noch kan zyn
uitmunt nd voorbeeld de heilzaemfte lesfen opleveren voor alle Leeraers, welke hem met Timotheüs (♦/,
hoe-
„ voor by, gezien. Niet afgemat door geleedene moeyelyk„ heden, en rampen, niet bevreesd voor dreigende
„ gevaeren, niet voldaen. met den gelukkigften uit-
„ flag zyner poogingen en ongevoelig voor den recht-
,» matigden lof fcheen hyzyn weldadig ontwerp zoo
„ verre uit te breiden, als het menschlyk geflacht zich
„ ftrekte. Hy trok geen voordeel hy zocht geen
„ roem hy veraehtte aenlokzelen van het vermaek • ,, waer aen de grootfte Overwinnaers nier zelden lafhartig'
„ verflaafd waren hy droeg geduldig den fmaed en
„ de verachting des volks; welken geen held. buitenden „ Waeren Chriften, ooit magtig was, met lydzaemheid te „ ondergaen ~ en dit alleenlyk, om anderen mededeel„ genoten te maken, van het geluk, welk hy genoot.': Pag. 238-239 en „ Al!e degenen die den naem van Die*, naers van Chriftus draegen, zouden wel doen te onder, zoeken, hoe verre zy in gemoedsgezindheid en gedrag „ aen den Apoftel Paulus gelykformig zyn." pag 377. O •> Indien wy eene lyst hadden van die Lecraeren,
„ wier



ZESDE LEERREDEN. 19
hoewel met ongelyke fchreeden, in den Euangeliedienst poogen na te ffxeeven.
Zoo koom ik tot het derde, en meer voor naem gedeelte myner Redevoering.
Het oogmerk doch, waer toe ik deeze hooge plaets ben opgeklommen, is, omVtWel Eerwaerde Heer! eer gy een aenvang van uw Dienstwerk maekt, een kort vef toog van uwe voornaemjleplichten onder het oog te brengen; en te gelyk, de hoo. ge aengeleegenheid derzelve op het hart te binden.
Niet geerne ipreek ik echter by zulke geleegenheden op eenen meeflerdcbtigen toon % te minder, daer ik, onder het inzien van Paulus voortreflyk voorbeeld, met vernederende fchaemte myne eigen engelykvormigheid aen het zelve ben ontwaer geworden.
In plaets dan van op eenen gebiedenden toon en uit de hoogte te fpreeken, wil ik liever het voorbeeld van Paulus noch eens opvatten; om daer uit, meer algemeen, zulke plichten af ts leiden, welke ter
ge.
„ wier arbeid meest aenmerkelyk door Gods Geest, in de „ voorleedene Eeuwe, gezegend en erkend geworden is, „ of wier poogingen in de tegenwoorde Eeuwe Hy ge„ nadiglyk belieft te kroonen met den grootften voorfpoed; „ zoo twyfel ik geenszins of het waren, en] zyn nog, de„ zulke, die hunnen handel richten volgends het verwon,, derlyk plan of ontwerp des Apoftels." Doddridge de aengelegcnheid van het Leerraer-Ambt pag. 26.
N



194- Dê Rechtgeaerde Euangelie-Dienaer.
gelukkige en gezegende bevordering van den kofte»
lyfeen Euangelie dienst kunnen (trekken
Ik verwacht, Wel Eerwaerde Heer! gy zult 'er
uw hart opzetten. lk bidde God, dat Hy 'er
my toe v ;rw akker e! lk vertrouw van U lieden , Wel Eerwaer de Heeren, Mannen, Vad rs en
Broeders ht Chriftus, dat uwe toegevendheid het gebrekkige zal verjèboonen, en myn voorftel met uwe Gebeden vergezellen! -— Of het zoo mocht dienen , om ons allen in onzen plicht te verwakkeren. -
Wel aen in de Mogendheden des Heeren Heei ren! Gae ik voort; om ü eenen rtchtgederden Euangelie disnaer te teekenen, i. in zyne heme.fche bedoeling, — 2. in de Godlyke Leer, die hy verkondigt, 3. in de wyze, op welke hy zich
van zyn plicht zoekt te kwyten , en 4. in die
Gemoedsgaven, welke hem in zyn werk gelukkig kunnen doen flaegen?
ï. Had Timotheüs ten volle kennis van het voornemen , van het doelwit van Paulus, ook hier van maken wy dan een begin; wanneer wy de plichten van eenen Euangelie dienaer zullen fchet-
zen. Want indien een Leeraer reeds aen den
ingang en op den drempel ftruikelt, ik vreeze, hy zal weinige vordering in zyne loopbaen maken!
Wat moet dan ons doelwit zyn, wanneer wy dit heilig Ambt aenvaerden? Moeten wy dit als une kostwinning befchouwen,
om



ZES DE LEERREDEN. 195
om met eere door de Waereld te koomen ? God bewaere ons voor zulke laeggeeftige gedachten! — Van hem, ctie zoo denkt, varwacht ik voor Christus Kerk geen meer nut, dan van eenen huurling; die, als zyn taek en dagwerk is afgedaen, zich zorgeloos ter rust begeeft 1 Zulk een , ik mag
hem geen Le-eraer noemen, zulk een zal, als zyn task en predik-werk, dat hem dikwils noch laftig genoeg zal vallen, hy zal, zeg ik, als dit aigehandeld is , voor het overige laten fterven, dat ft erft, als hy voor zich zeiven maer goede dagen heeft. — „ Ik heb gepredikt, dit is zyn luider dst ael, voor ,, het overige moet de Gemeinte voor zieh zelve „ toezien 1" — Zoo volgt hy de voetfrappen van de booze Overpriefteren ; niet die van Paulus.
. Verlaten wy deezen nietigen Herder!
Hy is niet waerdig, dat wy ons langer met hem op houden.
Moeten wy dit Ambt aenvaerden, om dat wy dan wat meerder zyn dan onze Medemenfchen, en Rabbi genoemd worden ? ——— God behoede ons ook voor zulk eene trotfcbe inbeelding! — Ook hy, die door dit zuurdeeg is opgereezen, zal niet veel nuttigs verrichten! —-— Zyn grostfte toeleg zal maer zyn, om menfchen te behaegen, om toege-
juigd te worden! Zyne naerftigheid zal niet
langer aenhouden, dan tot dat hem zyn doelwit van een aenzienlyker ftandplaets mht, waer heen zich



1^6" De Rechtgeaer.de Euangelie-Dienaer.
zyne eerzucht alleen ui tftrekt. Zyn fchyttyver
en getrouwheid zal op den minften tegenftand verdooven; — gieetig zal hy die aen zyne eerzucht opofferen; — ten ware hy, door eene onverzette* lyke(lyfhoofdigheidgedreeven, in alles de eerfte zocht te zyn ; en gelyk te hebben. Aengenamer verhcevener voorbeeld gaf ons Paw
lus! Onze eerfte toeleg in des Heeren dienst
moet zyn; dat wy dien geheel en al brengen tot zyt tie verheerlyking. En dat wy ons geroepen rekenen, om zyn naem voor de menfchen te draegen. — Dit is onze Bediening! Dit is onze taek! Dit moer de Hofdtoeleg zyn van alle onze befpiegelingen en redenen; gelyk die bet was van Paulus in zyne Bediening van Jerufalem af tot lliyriteum tos!
Onze tweede toeleg moet zyn, om zondaren
uit het eeuwig verderf te rukken; — om hem gevangen te leiden onder de gehoorzaemheid van
Chriftus en zyn. Euangelie. • Verheeven taek!
Edele bezigheid! ■ ■ Want onder alle de winften,
die de menfchen in de Waereld doen, is 'er geen fcbeoner, geen heerlyker dan zielen voor Chriftus te winnen. — En onder alle de werken van barmhartigheid, die wy aen onzen naeften kunnen oefenen, is 'er geen voordeeliger voor hun, dan dit; —- geen aengenamer aen Hem, dien wy in al ons bedryf moetenpoogente behaegen; — geen hftyker voor ent in dien dag, wanneer Hy in zyne Heerlykheid



ZESDE LEERREDEN. 107
heid verfchynen zal, om een iegelyk te vergelden naer zyn werk!
Uit dit doelwit van den Euangelie- dienst, kunnen wy nu wel haest opmaken
2. Welk eene Leer wy moeten verkondigen. Wat Paulus geleerd heeft, wist Timotheüs, en ook wy weeten het; het is het woord der v rzoeningl dat getrouw en alleraenneemingsj waerdig woord, dat Jefus Chriftus in de Waereld gekoomen is, om
zondaren zalig te maken: Het fpreekt dan
Van zelve; dat' wy in dit woord eene genoegzame kennis moeten hebben; want hoe Z' uien wy anderen den wil van God kunnen verklaeren, zoo wy zelve niet wetten, welke de goede, welbebaegen-
de en volmaekce wil van God zy? „ Zoo
„ weinig eene zoogvrouzv, welke aen melk gebrek „ heeft, den weenenden zuigeling bevreedigen kan,
vermits zyn honger en dorst met geen enkele „ woorden te paeyen is; even zoo weinig," ik fpreek met de woorden van een voortreflyk Godgeleerde deezer Eeuw, „ even zoo weinig kan een Leeraer, „ die geen voorraed der Hemelfche Genade-Leer „ heeft, anderen door zyne Leer de fpys toe die„ nen, waer door hun geeffelyke honger en dorsc
„ verzadigd word. Gelyk onder het Oude
„ Teftament de blindheid een gebrek was, wter „ door iemand van het Priefterdmbt wierd uitge„ floten; zoo kan'er, ten aenzien van de DienaN 3 n ren



198 De Rechtgeaerde Euangelie-Dienaer..
„ ren van het Euangelie, geen fchandelykcr gebrek „ zyn, dan de geeftelyke blindheid, dat is de on„ kunde" — Verönderftellerde dan in den Leeraer eene genoegzame kennis, zoo zeg ik; dat hy niet ver behoeft te zoeken, wat de inhoud zyner Prediking zyn moet. als hy derzelver doelwit maer "onder het oog houd? —— Gave God, dat wy, en al Gods knechten, de Leer van Paulus vlytiger beftudeerden en yveriger natrachteden! Och of wy
maer van dien grooten Apoftel het ontdekkend),
—— het Euangelisch, en het tot heiligma¬
king opwekkend Prediken leerden!
Ik zeg het ontdekkend Prediken. Om den
menfchen hunne diepe ellende, jammerlyke onmacht en traenwaerdigen toeftani recht te doen bezetTen ;
alle verkeerde vooröordeelen uit den weg te
ruimen, alle valfche gronden om ver te rukken , ■ en hen, als boetvaerdige fmeekelingtn,
en by zich zelvs veroordeelde misdadigers, tot
Chriftus te brengen! Want ik noemde ten
tweede
Het Euangelisch Prediken; — het welk met het plaeftercn met looze kalk, en het leggen van kusfens ouder de oxelen niet moet vermengd worden; —maer, zulk Euangelisch Prediken, waer door zy tot
den troon van vrye Genade, i tot het Kruisvan
Chriftus, en tot ""sGeeftes hart vermeeft'erende ge»
nade-kracht gelokt worden. Zulk Euangelisch
Pre-



ZESDE LEERREDEN.
i99
Prediken; waer door aen de eene zyde Gods
heiligheid en onkreukbare rechtvaerdigbeid niet uit het oog verloren, en aen de andere zyde zyne genade en goedertierenheid niet verdonkerd; maer^'ide opgeluiibrd en verheerlykt worden!
Ik zeg eindelyk, het tot heiligmaking opfponrend Prediken. - co dit het Geloof, dat men: verkondigd, geen dood .eloof zy, het welk fkchts in een bartstochtelyke optocht beihet; maer een Geloof, het welk door de liefde werkzaem is, waer door de menfche Gods tot alle goed werk volnwktely^. worde toegerust. — Des ftelt hy don zon' daren voor oo^en dien jammervollen (laet, waer in zy thans leggen, en die rampzalige en treurige verwachting van een vervloekt en eeuwig namaes'
. Zions treurigen wyst hy dat L,am Gods aen*
het welk de zonden der waéreld weg neemt!
En 's Heeren verlost volk leert hy, hoe zy Gode
voor die verlosfing recht dankbaer zullen zyn ! ■
Met één woord! Ellende —— verlosfing
geloof • bekeering heiligmaking en
dankbaerheid zyn de geliefde onderwerpen zyner behandeling. :
3. Zeidtn wy in het bejin; fat het befle werk verbrod kan worden, indien men in de wyze van
uitvoering mis tast? Toonden wy, dat de
Jfolel zich daerüm ook in zyne wyze van doen aen
zymnTimotbeusim voorbeeld ftelde? Oog-
N 4 den



£00 De Rechtgeaer.de Euangelie-Difnaer.
den wydaeröm den grooten Paulus ook. nae, zoo in zyn burgerlyke omgang, als in zyne openbare Ambtsverrichtingen! —- Wy moeten dan ook, in de derde plaets, fiil ftaen by de wyze , op welke een rechtfchapen Euangelie dienaer zich van zyn plicht zocht te kwyten!
Best zullen wy hier in flagen; wanneer wy bem nagaen — in zyn Prediken en in zyn omgang. Welk een ruim veld! Wy zullen het echter meer met een vluchtig oog kunnen be. [chouw. n, dan gezet door wandelen.
Predi/cen is eene van des Leeraers voornaemfte bezigheden ! De Hoofd toeleg van de Euangelie Predikiag is; de genade hodfehap uit Gods naem aen
zondaren over te brengen. Een Leeraer, die
daer van het gewicht op zyn hart draegt, (lelt zich voor, dat hu zyn toeleg moet zyn, om de menfchen wyzer en beter te maken. Tot dat einde gelooft hy, het zyn plicht te zyn, om htn in de kennis van Gods Woord wyzer, en in deszelfs betrachting beter te maeken. —— Tot bereiking van het eerfte, zoekt hy het woord recht te fnyden, or.vervalscht te verklaeren en dttidelyk open te leggen. —■ Wanneer hy dan zyne Leerredenen op/lelt, vraegt hy zich zeiven niet; hoe zal ik het best myne geleerdheid toonen, om van menfchen toegejuigd te worden? Maer, wat zal ik het nuttigst voort brengen, om het belang van mynen grooten Meefter en dat van
es-



ZESDE LEERREDEN.
201
tmiïerflyke ziele» het meest te bevorderen? Dus zoekt hy niet angstvallig nae bloemen van menfchelyke welfpreekendbetd, ofeene nodeloze pyéênhaeling van verfcbillende gevoelens, om den naem van geleerdheid te bekoomen. Neenl Hier vind ik een recht-
gaerd Euangelie-dienaer huiverig! Hy is
bevreesd, dat hy door het eerfte gevaer zou loopen, om af te wyken van de eenvoudigheid, die in Christus is; en door het laetfie om zyne Toehoorders op die gedachten te brengen, als of de Bybel het donkerfte boek van de waereld ware? En door beiden, om niet Chriftus maer zich zeiven te Pre. diken.
Verdenkt my echter niet W. H. als ware ik een vyand van ware welfpreekendbe'd; en bondige geleerdheid. Verre van dien! Zulk een
Leeraer, die als Apollos machtig is in de Schriften, ——— die de rechte kunst verftaet, om zich van de aendaebt zyner Hoorderen meefter te maken, ftaet by my op hoogen prys; als hy 'er maer niet mede pronkt op den Predikftoel; — als hy maer die gewyde plaets niet in een Jchouwtoneel veranderd, — en den koftelyken tyd verflyt met oneindige Ge-
ftacht Regifters, en dingen, die geen nut doen.
De Uiterftens moeten hier gemyd worden.
Want zoo min zulk een Leeraer tet dulden is, die met winderige wotrden-prael, met ichooifche termen, met diepzinnige redekavelingen, met afgetrokken befpiegeJngen, met duiftere verfebilflukken, N 5 en



102 De Rechtgeasrde Euangelie-Dienaer.
en wat dies meer zy, pronkt en den tyd verftyt-
zoo verveelend is die Leeraer, welke met
Jaege jïraet - tael, met on/cbriftmatige cn m'tslyke fpreekwyzen, met verklaringen buiten bet verband en oogmerk, en dergelyke meer, zyne Toehoorders ophoud; en, onder den fcbyn van Godsvrucht, en het misbruiken van Paulus gezegde; dat de letter dood, eenedriefte onvoeeiendheid in de verheevenfte Waerheden verraed!
Hy beöefene dan vry de Sterrekunde, mits, dat zy hem en zyne hoorderen leide tot Chriflus , de Zonneder Gerechtigheid'! de blinkende Morgen ft ar \ om de geneezing, onder derzelver glansryke vleugelen te zoeken!
Hy zy een groot Aerirykskennerl mits, dat hy en zyne hoorderen den voeg naer het bemelsch Ca ■ na'dn niet uit het oog verliezen!
Hy zy vry verheft op de naeuwkeurige Wiskunde! mits, dathy zich en zyne hoorderen meest fac zig houde, met het naeuwkeurig meeten van de hoogte en diepte, van delengte en breedte ven de liefde Gods!
Hy verluftige zich in de Schriften der Heidenfche Wysgeertn! maer zoeke vooral zich zei ven ea zyne hoorderen de verborgenheden der Genade te leeren kennen.
Hy zy een voornaem Taeïkuniige / maer zoekè vooral Canadns taehe vetftaen.
En, om niet meer te noemen, hy doorfni-ffele
den



ZESDE LEERREDEN. -s 203
Aen MozaifchenGodsdienst! maer, om 'er Chriftus, de ziel der fchaduwen in te vinden!
Eindelyk van zulk eenen Leeraer verwacht ik de befte Leerredenen, die zich fteeds herrinnerd
in vjiens naem hy fpreekt, tot wien
hy fpreeltf, en tot wat einde hy ipreken
moet.
Wat betreft de Toepasftng onzer Leerredenen !
Zoo gevaerlyk zulk een mensch voor de Maet-
fchappye is, die voorwend een geneesmiddel voor alle kwaelen te bezitten; zoo, ja, noch gevaer lyker, is zulk een Leeraer, die zyne hoorderen met eene algemeene vermaening naer huis zend, zonder onder fcbeid te maeken tusfchen het zwakkeen hit fterke, —. tusfchen hee hardnekkige en het neerge*
bogene; ■ tusfchen kinderen en zuigelingen,
en tusfchen mannen en vaders in Chriflus!
Ik voor mj geloof, dat die Leeraer de nadraklykfte Toeëigeningen zal maken, die deeze twee dingen op
zyn hart heeft. ï. Ik maek mooglyk myne
laetfte Leerreden! Wie weet zelf, of ik welzoo
lang leeft, tot dot ik die heb? uitgefproken ?
a, Ik fpreek in den naem en in de tegenwoordigheid van God, tot onfterftyke fcbepzels, op de grenzen der eeuwigheid!
Laet ik met weinige noch iets van zynen omgang zeggen! In deezen zoekt hy een voorbeeld te zyn, en Paulus na te ftreeven, die hem vermaent om
C/3-



204 De Rechtgeaerde Euangelie-Dienaer. onberisfelyk te zyn! —. Niet door een gemaekten fcbyn, en ulter/yke vertooning van heiligheid; maer om zich uit en inwendig zoo te gedragen*
als het eenen Euangelie dienaer betaemt! - Hy
zoekt zoo te keven als hy Predikt, dat men keven
moet! Want wanneer een Leeraer de tael aer
Engelen fprak, — wanneer hy predikte met eene meer dan Engelachtige welfpreekendbeid, zou zyn ondeugend keven meer kwaed doen, dan zyne fcboone redeveeringen vrucht zouden doen.
Hy behandelt dan een iegelyk met toegeneegenheid
en verplichtende infchiklykheid! • Hy maetigt
zich geen Priefterlyken trots of gezag aen; maer
verricht zyn plicht met eerbied en tederheid.
Hy zoekt te leeven buiten allen fcbyn van Waereldsgezindheid. Hy is voorzichtig in het ondernemen, maer onvertzaegd in het uitvoeren!
Zoo is hy aiöm, in zyne Leer en in zyn' omgang, Gode een goede reuk van Chriftus.
4. 'Er blyftniets overig, dan dat wy den Leeraer noch met weinige naer oogen in die gemoedsgaven, welke hem in zyn werk gelukkig kunnen doen llage;i.
Veel zou ik kunnen zeggen van den ernst en yver, van den ootmoed ennedrigheid, de grootfte fiirdcug. den van eenen Chriften-Leeraer; maer ik bepael my nu alleen tot die genen waer in Paulus zich in myn text, aen Timotheüs ten voorbeeld fielt.
En



ZESDE LEERREDEN. 205
Eo wel vtoreerst tot de zachtmoedigheid, ———• Zachtmoedigheid, waer in Jefus zelf zich aen zyne jongeren ter navolging aenpryst, als hy zegt, leer van my dat ik zachtmoedig ben en nederig van
harte (a~) l Zachtmoedigd is dan een Leeraer in
den omgang; in het verdraegen van weerfpraekzonder gramfchap, en in j het vergeven van ongelykl
Zachtmoedig is hy op dm Predikftoel, in hec
beftraffen toont hy wel eene billyke ontfteeking over het kwaede; maer te gelyk eene Vaderlyke toegeneegenh-Jd. — En, daer hy der menfchen gemoederen zoekt in te winnen, predikt hy nooit met tintelende eogenen eenen, van gramfchap fchuimende mond!
Vervolgends bepael ik my ten fw<?^toide liefde jegens zyne Gemeinte! Geen wonder! Hy denkt aen zyne fchapen onder de allertederfte betrekkingen, als gevallen en vernederde fchepzelen; — van natuure in een ftaet van onweetendbeid, verdorvenheid
en misdaed; als zyne medelyders op het zelve
toneel van ellende en droefheid; ——- vooral denkt hy aen hun als een gedeelte van die Reisgenoten, die, geduurende de reize van ons leeven, aen zyne zorge zyn toebetrouwd, toebetrouwd aen zyne byzondere beftuuring, byftand en vertroofting. — Befchouwt hy hen in die tedere betrekkingen, zyn hart ftroomt
weg
C«) Matth. XI: vs. 19.



ao6 De Pvèchtgeakrde Euangelie-Dienaer.
weg in zulk een flerken ftroom van goedwilligheid voor hun, als 'er nodig is ter uitblusfching van/wfche verwaendheid, en grootsch denkende y'delheid.
Laet ten derde de lydzaembeid wederom de rei fluiten! Lydzaem is hy onder allen tegenfiand; —. lydzaem onder de onvrucbtbaerheid op zynen dienst. ■ My volgt, onder den fil/len tegen/land zynen Meeftêr na; die, ftervende," noch voer zyne beulen bad! „ Vader vergeef het hun! Zy weeten ,, niet, wat zy doen!"
Wie onzer roept niet uit! Wie is tot deeze dingen bekwaem ? Groote reden is 'er derhalve, om veeiep onze kniè'nte zyn — Zeker, van zulk eenen Leeraer is iets goeds te verwachten, die, in erkentenis van zyne eigene onbekwaemheid, veel nadert tot den troon der genade; nadien alle zyne onderfleuningen van boven moeten koomen. —-—— Zyne lamp moet aengefioken worden met het vuur van het hemelscb Heiligdom, en brandende gehouden worden met geduurige nieuwe vervullingen van den Geest van Chriflus. ——Van dien Leeraer ichept men goeden moed, die, in erkentenis, dat ai zyn arbeid zonder Gods zegen 1 vruch-
(*) De groote Kerkhervormer Luther pryst eenen Leer.
aer drie dingen aen : „ Den Bybel nserftig te.leezen,
altyd een Leerling te blyven, en ernftig te
, bidden."
»



h
ZESDE LEERREDEN. 20?
vrücbtelots is, het zaed van het Euangelie met den daeuvo zyner gebeden bevochtigd; dewyl al de zegen op zynen dienst, van de mededeelingen der Godlyke genade moet voortvloeyen.
I V.
Maer de reeds meer dan te ver vervloogen tyd geeft my een wenk, om met eens en andere, naer tyds omftandigheid gefchikte , Aenfpraek myne Leerreden te eindigen.
Des keer ik my in de eerfte plaets tot U Wel Eerwaerdig Heer! Die op deezen dag voor het aengezicht van God en zyneGemeinte het gewichtig Leeraer ambt flaet te aenvaerden.
Uit het voorbeeld van den grooten Paulus', en de daer uit afgeleideplichten der Euangelie-dienaren, hebtgy reeds kunnen opmaken de booge aengeleegenheid, en de wyd uitgeftrektheid der plichten , welke
aen dit Ambt verbonden zyn! ■ God geve U
genade en lust, om het voortreflyk voorbeeld van Paulus met allen ernst en volvaerdigheid na te ftreeven 1
Vergun my echter, Wel Eerwaerdig Heer! dat ik, by°alles, wat ik gezegd heb, voor U Eerwaer» de in het byzonder, noch een woord van gelukwenfching — van aenfpooring, — van bemoediging, — en van heilbede voege 1
Wel aen! /* wensch u van harte met bet Ambt
van



2o8 De Rechtgeaerde; Euangelie Dienaer
van eenen Euangelie dienaer geluk 1 Welk
eene Eer! Een gezant van God en van Chriftus te
zyn! ■ Paulus achtte dit zoo boog en groot;
dat hy God dankte, aie hem getrouw geacht en in de bediening gefteld'had (V). Die zelfde Paulus noetnc zich zelven en zyne ambtgenoten , Gods medearbeiders'. Welk eene Eer! Een medewerker met God te zyn in de uitvoering van dat groot plan van het geluk en de hee-lykheid zyner fchepzelen!
■ Welk eene Eer! Dat Chriftus, thans tot
zynen Hemeltroon wedergekeerd, ook u uitkiest, om zyne zaek en belangen op aerde waer te nemen!
— Dat Hy, dat Euangelie, het welk Hy uit den Hemel heeft afgebracht, en onfterfclyke zielen, voor welker behoudenis Hy den dood ondergong ,* aen Uwe eerfte en naefte zorg wil toebetrouwen!
— DatHy Udien vermaeklyken last oplegt, om Hem in zyn eigen ambt en bediening na te flreeven; op dat gy onder uwe Medemenfchen, zyn werk, zyne goedheid en zyne liefde op de levendigfte wyze uitbeeld en aenpryst! — Wat moot deeze bedenking U en myin eene edelmoedige eergierigheid doen ontvlammen, om aen zoo hoog eene gunst en vertrouwen te beantwoorden!
Noch eens! Ik wensch U geluk met dit heilig Ambt, van wegens bet v e r m a e k , dat 'er mede
ver-
Co) i Tim. I; vs. ii.



ZESDE LEERREDEN. 209
verzeld is. Edele bezigheid voor een God-
gezind gemoed! Steeds bezig te zyn in verborgene overpeinzingen van Godiyke zaken;
de ryke mynen van de Euangelie-geheimen, naer re fpooren, waer in Engelen begeerig zyn in te zien!
Uwe medefcbepzelen door vuurige Gtbcdcn der
Godiyke barmhartigheid op te draegen;' — onder hen het liefde ademend Euangelie te verkondigen;
en aengemoedigd te zyn door die heimelyke
hoop, dat dnor den Godlyken zegrn de ktnnk en liefde Gods in Chriflus in hunne harten mogen worden uitgeftorc!
Vergun my verder Wel Eerwaerdig Heer ! Om by dit woori van gelukwenfching ook een woord van aenfpooring te voegen! — Wel aen! Onderzoekt daeglyks de H. Schriften. — Die zyn als de Puur Colom, om u op den weg te beftuuren m den donkerden nacht; — en als de IVolk Colom, om uwe ziel te verkwikken onder den moeilykften arbeid! ——* Volg dezelve getrouw; zoo zult gy, en dit deel van het Israëls Gods, over het welk gy het opzicht hebt, veilig geleid worden naer het Hemelsch Canaan. ■ Denk geduurig op dat Godlyk Zoenóffer van Chriflus, gelyk de Engelen, om daer in tot den grond door te dringen. —— Predik dit heileg Woord met klaerheid, met kracht,
met yver, met aenhoudendheid! —• Leid, als
een goed Herder, uwe Schapen in de graezige Euangelie-weide! — Heb eene heiligs vrjmosdigèeid, O ge-



aio De Rechtgeaerde Euangelie-Dienaer.
gepaard met eene Cbrilielyke voorzichtigheid! —— Zyt doch naerftig in het Gebed; erkennende, dat alle uwe zorg, arbeid, ftudien, Leerredenen, en onderwyzingen zondir Gods zegen vruchteloos zyn!
Denk altyd, dat gy onder het alziend oog
van God Uwen Rechter zyt l Dat uw licht
fcbyneroor alle de genen, die deeze Gemeintejuitmaken ! ———• Onderwyst door uw voorbeeld die deugden, waer toe gy uwe hoorderen aenmaent;
dat Uw leeven Predike! Denk doch veel aen
die plechtige rekenfcbap, die gy van uwe bediening zult moeten afleggen!
De dag nadert! De dag van onzen dood! De dood, die A'dron van zyne kledderen en van al zyn
Jast beroofde! ■ De dag des oordeels nadert ;
wanneer Chriftus onze groote Meefter, tot ons zal zeggen: „ Geevt rekenfcbap! Hoe hebt gy, dat „ gewichtig Ambt, u toebetrouwd, waergenomen „ en uitgevoerd ? Zyn de Talenten, die ik U
gegeven heb, met naerftigbeidj en getrouwheid „ gebruikt, overéénkomftig de groote eindens van
„ dien last, waer mede ik U vereerd heb ?
„ Hebt gy over de kudde gewaekt, en dezelve ge„ weid, als eenen naerftigen en getrouwen Herder „ betaemde ? —- En is het uwe daeglykfche zorg „, geweest, die heilige leeringen te beleeven, die gy .% anderen gepredikt hebt ?" — Wat dunkt U Wd Eerwaerdig Heer! Kan 'er wel flerker fpoor zyn tot getrouwheid ?



ZESDE LEERREDEN. 211
ik beken; het werk is moeylyk, het ambt teder i Maer ziet hier ook iets tot uwe
Bemoeding\ Gy hebt bet onfeilbaer woord van
God tot uw ricbtfnoer, de belofte van Gods
byfland tot uwe opwekking, de Gebeden der
Godvruchtigen tot uwe ouder/leuning, en tot uwe aenfpoonng de verwachting van de kroone der rechtvaerdigheid, door onzen Godlyken Meefter toegezegd aen hem, die getrouw is geweest tot der dood
toe! Zalig is die Dienstknecht, die raetblyd
fchap kan gedenken aen dien dag, waer op zy, die 'er veelen gerecbtvaerdigd hebben, zullen blinken als de flerren aen het uitfpanzel (a)\
Ikikan niet afbreeken Wel Eerwaerdig Heer! Voor dat ik uit het binnenfte van myne ziel derykfle Heilbeden over U Eerw. Perfoon en Heilig Dienstwerk heb uitgeboezemd !
Dat Uw dienst gezegend moge zyn tot roem van
Gods i Heerlykheid, tot uitbreiding van Jefus
Heilryk, — tot [lichting en heil van deeze Gemeinte!
Uw begin zy gelukkig! De eerflelingen van uw werk in deezen dag gezegend! —— Uw voortgang
zy met zegen ! En het einde van uw Dienst,
bier ter plaets, of werwaerds de God zyner knechten, u booger mocht op roepen, Vreedei —*g*
Hy
(a) Oarii XII: Vs. &
0 s



ais De Rechtceaerde Euangelie Dienaer..
Hy verblyde u met heilryke vruchten. — De tegenbeeJdige Aaron zy (leeds uw Verzoener en loorbid-
der! De H, Geest uw Leids cn Raedsman.
•— En, na het uitdienen van Gods raed, geve Hy u de kroone der Heerlykheid!
Myne tweede Aenfpraek richt ik tot U, Gemein-
te van Oost woud! Ik wensch U van harte
mot deezen uwen nieuwen Leeraer gtluk! .
Wat is het een voorrecht, dat God zich aen Uw heil zoo veel laet geleegen zyn, dat Hy u wederom eenen goeden boodjchapper toezend! Erken dit voorrecht! — Verwonder U over de rykdommen van Gods langmoedigheid en barmhartigheid! —- Ey misbruikt ze niet\ — Hebt gy;gehoord, wat voor peelt lyke wyshnd, heilige voorzichtigheid en manlyke kloekmoedigheid 'er tot dit Ambt verëischt worden; — heeft dit eenigen indruk op uw hart gehad, helpt dan Uwen Leeraer door uwe Gebeden ! ——Eiken hem voor eenen Gezant van God! -— Acht hem veel in de liefde om zynes werks wille, op dat hy dat doen moge met vreugde en niet al
zuchtende, want dat zou U niet nuttig zyn!
Verdraeg zyne zwakheden! Beacktze met den mantel der liefde! —. Gedenk dat hy een mensch
en geen Heilige Engel is! Koom naer (lig op
tot het gehoor van Gods Woord! ■ — -■ Geef acht op zyne vermaeningen, en neem zyne getrouwe waerfchouwingen ter harte! ■, . Onbekeerdenl houdt u doen niet langer doof, maer neemt den tyd
d r



ZESDE LEERREDEN.
213
der genade wel in achr. — Godvruchtigen! Zoekt doch onder zynen dienst meer overvloedig te worden tot verheerlyking van God! —— Voorai bid doch
veel om aen Geest van Chriflus. Denkt, denkt
dat gy zonder dien noch heil, noch vreede 1 noch Poost onder zynen Dienst te wachten hebt! ■ Want zonder dien Geest is de belle Prediking ydei. — Al kwam "er een Engel uit den Hemel, hyzou niet ééne ziel bekeer en, want de Geest is het, die hetwooid moet leevendig maken; en als die werkt, zal niemand het keeren.
lk buige myne kniën voor u tot den God en Va* der van onzen Heere Jefus Chriftus; dat hy Uwen Leeraer en u wil overftorten met eene ruime mate van zyne Genade en Geest; dat hy (alle de deelen van zynen dienst onder u vervulle in betooning van geest en kracht; en dat God u onder en door den
zeiven veele vruchten doe genieten ! De Heere
gebiede ook hier onder den Euangelie-dienst den ze ■ gen en het leeven; en geve, dat Gy namaels de kroon van Uwen Leeraer zyn moogt!
Tot u Wel Eerwaerde Heeren! Mannen, Vetder s en Broeders in Chriflus! Keer ik my in de derde plaets. —> Geleegenheden als deeze, moeten ons opfpooren tot verwakkering in onzen plicht!
Zien wy met fchaemle op ons werk te rug! -— Smeeken wy om verzoening in Chriflus bloed!
Wat is Jefus getrouw! Hy zeide voor zyn
O 3 ver-



214 De Rechi'geaerdë Euangelie-DienaeH.
vertrek van deeze aerde: Ziet, ik ben met u (a)!
En wy kunnen 'er getuigen van zyn. Hulpe
van Hem verkreegen hebbende, ftaen wy tot op
deezen dag ! Wy zyn levendige getuigen van
zyne macht, trouwe en goedheid'! ü! laten
dan die gedachten ons bemoedigen; dat in Jefus, het gezegend Hoofd der Kerke, alle de volheid
woont! O! dat wy met een Nieuw - Jaer
onze ukerfte poogingen aenwenden; om den zorgelozen wakker te maken ; den afgedwaelden te recht te brengen, den zwakken te verfterken, en Jefus erfvolk, te ftichten en te trooften.
Ach! dat elk onzer zyn werk verrichte in ootmoedige afhanging van den byftand en zegen van onzen Heere Jefus Chriftus. — Laet het vuurig Gebed om den Godlyken byftand onze poogingen voor gaen; en wanneer wy dien met zegen bekroond zien, laet ons dan met blymoedigheid God daer voor
danken. Indien wy op ons zeiven vertrouwen,
zoo is het geen wonder, dat onze arbeid veriedeld word; maer indien wy alle zelvs vertrouwen verzaekende op God vertrouwen, zoo zal Hy onze Arm zyn alle morgens. ——— De Almachtige Geest, de Geest van Chriflus beftiere en bedaeuwe onze bediening; zoo dac wy alle mogen opgebouwd worden in het geloof en de hoop des Euangeliums* -—
Ook
(«) M.itth. XXVIII: \u ae,



ZESDE LEERREDEN. 215
Ook onder onzen dienst worde Chriftus Ryk uitgebreid, en na het volbrengen van onzen loop, zegge Hy tot ons; gaet in de vreugde, Uwes Heeren (*)!
Eindelyk! Heb ik des Heeren Woord tot U allen
C*) Sequenti acutisfima adhortatione Clarisf. Wesfelius finera facit orationis fuas.
Ad Vos tandem me converto , Ornatisfim Juvenes: „ Paulumut eximium Exemplar imitandum Vobis propono.
„ Legif iUe in Juventute Poé'tas, legit Philofophos.
„ Ut idem faciatis, Auclor Vobis esfem, dummodo fem„ per Hièïofolymam Athenis, & Porticum Salomonis, „ llöicorum illi celeberrimo praeponatis, a Philofophiam „ non Dominam Sed Ancillamesfe Credatis, Sandeque & „ religiofe femper obfervetis. — VulgareestProverbium, „ e Saulo fit Paulus: quo aliqui Juventutem, ante minifte„ rii fur,aionem, omnis generis vitiis, fceleribus &impU„ ritatibus de ditam, excufabilem reddere conantur.] Sed „ pesfime abutuntur eo: Paulus enim bona Confcientiae atn„ bulavit a juventute fua, & peccatum ejus fuit error in „ intelleftu, non turpitudo inVita. Vivite itaque Juvenes \ „ ut Senes faöi, ad Juveniles annos cum Paulo Vobis pro-
„ vocare liceat. Paulus Magiftrum prae fe fuperbe non
„ contemfit, nee difcendi tempus, aut confuetas Leö:o„ num horas praetermifi», uti hodie ftudioforum multorum „ mosestdeploiandus, fed junfta cum docilitale obedien„ tiaad pedes Gamaliëlis continuo fedit, in omnes officiipar„ tes gnaviter incumbens. Hifce MagniJPauÜ veftigiis in. „ fiftite, Juvenes, praeclaris, atque Nobis adefte in excr„ citiis prfvatis & publicis LeQionibus feduli. &c."



316* DE RECH 2* GEAERDE EüANGELIE-DlENAER.
Jen die my heden hoord! Ei maekt doch, met
dankbaerheid aen God, een vlyiig gebruik van onzen Dienst. Bidt veel voor ons Neemt
onze vermaeningen en waerfchouwingen in acht!
■ Wanneer een Gemtinte haer plicht betracht
en bloeit, zoo vermindert dit de moeylykheden van ons Ambt; of liever, dit verandert onzen arbeid
in vermaek. De heerlyke vrucht, waer mede
God de poogingen, van Paulus bekroonde verzoet* te al zyn arbeid en lyden Ik eindig met deezen wensch! Mochten wy
Leeraers van Jefus Euangelie gedachtig zyn om te heren, en Gy, Gemeinten, om te hooren, op zulk eene wyze, dat wy de een den anderen tot onderlinge vertroofiing in deeze waereld waren! En ten laetften dage eikanderen ontmoeteden in het verbeerlykt gezelfchap daer booven; om te zamen Gode den Vader , en het Lam dat geflacht is, de eeuwige Haklujahs der bevryding ftooreloos toe te brengen!
AMEN.
Uitgcfproken te Oostwoud den
ii den January Ao. 1784 ter
inzegening van den Wel Eerwaerden Heer Ernst WükmFabritius tot gewoon Herder en Leeraer aldaer.
(<0 2 Thesf. II; vs. 19-20.
OP



DRUKFEILEN dus te Verbeeteren.
In het Voorbericht. Pag. 6 regel 12 niet 2 -o nodig, le^st niets zoo nodig,
■ Regel 3vanonder,niets te berichten, leest niet te
berichten. In de Lyst der Leerredenent
I Gen. YXS', leest Gen. XXI.
II Pfalm XLVI vers en 3, ieest Pfalm XLVI verl a en
3 eerfte deel. V pag. 125, leest pap. 126.
In de Leerredenen."1 Pag. ia regel 2 van order, het gewiebting fiufr, leest het
gewichtig nut.
- - -15 regel 2 van onder Gate niet over, leest Gaet niet
over.
- - -ï9regeliogoeg£?vaêr/^, leest hoe gevaerlyk.
- - - 21 regel 1 ontroemen , leest ons roemen.
- - - 27 de laetfte regel leevden , leest leevdet.
- - -39rege! 7van onder,en de Kerd, leest en de Kerk
- - - 30 regel io'nietflecht, leest niet flechis, , ■ 13 onbreikt, leest ontbreekt.
- - -55 regel 2 van onder,Volke, leest Volk,
- - • 6a regel 8 behaegt, leest u behaegt, # - -65regel 14toelaten, leest toelaet.
. - -66regeliomethem, leest met hun.
- - -68 ngé9landnietgefcbudt, leest land gefchudt.
- . -72 regel n in de hoeve , ieest en fe hoeve. „ 13 Neen , in, leest Neen! Wien, in.
" - -?5regel6 vanonder,fchuldbeIydenis, leest fchuldbelydenis.
_ „e laatfie rege!,kwaed wekkend,leest kwaedwikkend*
P PaS*



C «8 )
Pag. 76 regel 6 acht hy zich , 1 eest acht hy het zich. * •
- - -82 regel 4 van onder, Ik beroep, leest Ik beriep* ■■
- - -95regel 13Eest, leest Eerst.
-" - -96regel 10 Volsverlosfing, leest Volksverlosfing. " " '97 reëe' XS aitwcord, leest antwoord.
- - -107 regel 19 syns Volk, leest zyns Volks.
- -ii2deonJerfteregelindeaentekeningpag,205, lees:
pag. 405.
- - -i2i regel 7 van onder,0 wat heben,teestOwar hebben*
- - . 135regel 1 vanboven,Chrtften, leest Chriften.
- —13 van onder, Waarfchouwen ,leest Waar-
fchouwen.
8 pag. 57, leest £<J.
• - -146 regel 10 Jacop, leest Jacob.
- - -148regelri vanonder,tezamenin ons dan, leest te
zamen in. — Ons dan.
- - -150 regel 9 van onder,Hier door iy, leest Hier door
worden zy.
- - -156 regel 9 van onder, het befinnr, leest het beftuur. 159 regel 7 Des moek, leest Des moet.
— 9uiet, lees niet.
. - -i8aregel3 vanonder,inde aentekening,in opera iuo,
leest in opere fuo. . . -183 regel 1 in de aemekening,PlurimusproPlurimis. ... 190 regula 3 ferecunt lege fecerunt.
.. 4Carseres lege Carceres.
1 6 seftut lege ajftut.
■ 8 e*f«« 'eSe 'p**'*-
. » -I92iegel8in de aentekening,hy verachtte aenlokze-
len, leest hy verachtte de aenlokzelen. »• -ao2rege!3 mislyke, leest tvliftyke* . . +iOSKgél sZAchtmoedigd, leest Zachtmoedig.
De overige gelieve de goedwillige leezer te verj ^ fchoonen en zelve te vcibccteren.