dlö
E



01 2071 1429 UB AMSTERDAM



BEKNOPTE
SCHETS
DEK.
NEDERLANDSCHE
GESCHIEDENIS.
DOOR
te AMSTERDAM, bij JOANNES ROELOF POSTER»
C. PERK.



Een land der zeeten prooi, een Jchaars bewoond gewest, Een we/bebouwde Jlreek, die dijk en dam omvingen
Een volkrijk graaffchap — en een vrij gemeenebest; Zie daar uw F ader land, Bataaffe'ie Jongelingen



VOORBERICHT,
Er zijn. reeds verfcheidene berkjes ovet de Gefchiedenis der Nederlanden, die men kinderen met vrucht kan doen gebruiken; het oogmerk van het famenfiellen der vol' gende blade was ook geenszins iets beters te leveren, maar alleen een zeer kort begrip of leiddraad te hebben , die in weinige wecken afgehandeldkondeworden, om daar door aan kinderen een denkbeeld van het geheel dier gefchiedenis te geeven, en bij iedere les het ine enge dr ongene der voorficlling onderling uittebrciden, die uitbreU ding bij elke herhaaling uitvoeriger te maahen , en hen hierdoor eindelijk in Jlaat te Jlellen een groot er werk over het zelfde onderwerp met vrucht te kunnen bezigen — deeze wijze van onderricht heeft men met de fchets voorhanden, na dezelve in de pen ged'rSleerd te hebben, reeds een jaar beproefd. — Men beval ten dien einde een klein gedeelte ter opmèrkzaame leezing * 2 aan3



iv VOORBERICHT.
aan, en alvoorer.s dc vraagen te doen, die uit het voorgeflclde bearidwoord konden worden., gaf men een mondeling en uitvoeriger bericht aangaande de voornaamfie daar in vervatte gebcurtenisfen, verklaarde de bewoordingen die voor kinderen fomtijdï niet xerflaanbaar of duidelijk genoeg mogten zijn, en herhaalde eindelijk vraagswijze den inhoud der gantfche lesfe. Omhct geduurig uitfehrijven te vermijden , wordt dit werkje thans gedrukt, en tevens aangeboden aan hen, die het zelve op deeze wijze , of als een beknopt leesboekje mogten wenfehen te gebruiken.
Achter'tedere af deeling zijn eenige vraagen genoegd, die grootendeels vit het voorgaande beandwoord kunnen worden, ten einde de jonge leezer zich zeiven daarmede oefene . en telkens beproeve in hoe verre hij liet geleezene onthouden en begreepen heft.
BE*



BEKNOPTE SCHETS
DER.
NEDERLAND SCHE GESCHIEDENIS.
Tlene gefchiedenis is een aanééngefchakeld verhaal van gebeurde zaaken, mee opnoeming van den tijd wanneer, en de plaats waar, dezelve gebeurd zijn, nevens derzelver oorzaaken en gevolgen; ook bchooren de naamen der perfooneu tot het ■wezen der gefchiedenis, zonder deeze vereischten is het flegts eene vertelling C*>
On-
(*) Ik zal dit door een kort voorbeeld nog duidelijker inaaken.
VERTELLING.
„ Er was eens een volk dat een' Ibgten Koaing had, en daarom werdt hij afgezet; maar die Koning nam zijne toevlugt tot een' anderen Koning. —— en die laatfte kwam met een groot leger om den eerften wtêr te herftellen, en dac volk te dwingen hem weêrom te nemen, dit was ook bijna gelukt; want bij had met zijn wo.k nog maar eene brug over te trekken, en dan was hij ia de ftad geweest; maar één man bleef op de brug ftaan, en hield den vijand zoo lang teA 3 gen,



Onder alle gefchiedenisfen is die van het land waarin wij gebqoren en opgevoed
zijn,
gen, dat de menfchen uit de flad de brug van Sigteren afbreken konden, en toen fprong hij ja lief water en zwem tot de zijnen over."
GESCHIEDVERHAAL. „ Naa dat Rome (eene ftad in Italiên") 245 ijaaren beflaan had, dus. 507 jaaren vóór het begin der Christelijke tijdrekening, verdreeven de Romeinen hunnen Koning takquinius, den Ccweldenaar, om dat hij en zijne zoonen zich aan groote misdaden fchuldig gemaakt hadden; deeze tajiquinius zogt hier op hulp bij porsenna, Koning van Cfoltum, 'in Hetrurien,welk Landfchap naderhand Toskanen genoemd is, ert die porsenna trok op de Romeinen aan, ten einde tarqvinius met geweld te herftellenj bijna wars hem dit gelukt; want hij had reeds een gedeelte der ftad. bewesten den Tybec ingenomen \ doch wanneer zijn leger met de* vlugtende Romeinen de brug pver wilde trekken, vatte horatius, iater co.cles bijgenoemd, post op dezelve, en hield geheel alleen de ganifche magt des vijands tegen, terwijl men agter hem de brug afbrak: dit gedaan zijnde, iprong hij, hoewel gewapend, en daarenboven nog gekwetst, in den Tyber, zwom dien over, en bereikte gelukkiglijk de Had." — Op deeze yvijze was Rome het behoud van des?elfs vrij^ieid aan zijnen moed veifchuldigd.
Aan



zijn, of de Vaderlandfche Gefchiedenis, voor ons het belangrijkfte; pok is net zeer aangenaam te weeten wat er met dat land en met onze vooroudets al zoo voorgevallen is; wanneer het hen wel en wanneer kwalijk ging; hoe zij zich in uoriog en vrede gedragen hebben, welke vorsten zij in vroeger tijd hadden, en hoe die vorsten
het maakten. Van dit alles zal ik u in
eene volgende lesfen hei voornaamfte verhaaien.
Vooraf moet ik nog twee woorden verklaaren, die aanftonds te pas zullen komen, te weeten: de woorden Tijdperk en Tijd» yak.
Het eerde: een Tijdperk, is eene merkwaardige gebeurtenis, waai van men begint te rekenen, en het tweede: een Tijdvak* betekend eenvoudig de tijd die er federt die merkwaardige gebeurtenis verloopen is.
Op die wijze kan men, bij voorbeeld,
de
Aan dit voorbeeld ziet men duidelijk dat een gefchiedverhaal veel beter is dan eene vertelling, en dat men veel duidelijker begrip van eene zaak heeft, wanneer men weet waar, wanneer, en omtrent welke perfoonen dezelve gebeurd is % daarom moet men zig toeleggen om die om Handigheden te onthouden, al valt zulks in 't eerst een weinig moeijelijk.
A 4
3



de Vaderlandichen Gefchiedenis in drie tijdvakken verdcelen.
• Het eerfte tijdvak begint bij de aankomst der Batavieren in deeze landen — eindigd met de Graaflijke regeering, en bevat ongeveer 1023 jaaren.
Het tweede begint met de verheffing van Diederik den Eerjlen tot Graaf van Holland en eindigd met de omwenteling van 3581, wanneer de Staaten deezer landen den laatften Graaf van Holland afzwoeren; dit tijdvak bevat 658 jaaren.
Het laatfte tijdvak bevat de Stadhouderlijke en Stadhouderlooze Bepublikeinfche regeeringsform, loopt tot aan onzen tijd, en bevat bijgevolg tegenwoordig reeds jaaren.
Dit volgende zal dus zijn de Gefchiedenis onzes Vaderlands voor — onder —• eij paa de Graaflijke regcering.
De voornaamfte oude inwooners deezer Janden worden Batavieren en Friefen genoemd; van de eerften weet men dat zij omtrent 100 jaaren vdór de geboorte van Christus uit Duischland gekomen zijn en zich hier neêrgezet hebben; doch de Friefen hebben zoo lang men weet gewoond in die landftreek, die nog genoeg onder den naam van Friesland bekend is; maar
die
4



5
die zig toen veel verder uitftrekte dan thans.
Omtrent 50 jaaren naa de aankomst der Batavieren kwamen ook de Romeinen onder julius cjesar io deeze landen, en van dien tijd af aan werden onze voorouders, vrienden en bondgcnooten des Romeinfchen Volks genoemd. Veertig jaaren laater werden de Friefen onderworpen door drusus, Stiefzoon van den Romeinfchen Keizer augustus.
De Batavieren ftonden echter een en andermaal tegen de Romeinen op Onder
anderen verfloegen de Friefen in 't jaar 28 de Romeinen, onder apronius, en in 'z jaar 50, naa dat zij met corbulo een verdrag geflooten hadden , doch toen werden zij door avitus weder overwonnen en onderworpen.
De Batavieren, aangevoerd door ci.aur>nTs ci vilis, verhieven zich mede in 'C jaar 6"o tegen de Romeinen; doch in het volgende jaar reeds werden zij door cerialis met een talrijk leger tot een verdrag genoodzaakt.
Omtrent 200 jaaren bleeven hunne zaaken in dien ftaat; doch in 277, en laater, mankten de Franken en Saxéts zig beurtelings van dit land meester, en eindelijk A 5 ge-



geraakten de Bataaven zoodanig met deeze Volken, of in de Romeinfche Jegers vermengd, dat zij ophieldeq een afzonderlijk volk te zijn.
Tot dus verre waren de bewooners deezer landen afgodendienaars geweest, die.de zon, maan, enz. als Godheden vereerden, en fomtijds zelfs menfqhen opofferden; doch in de zevende eeuw werd de Christelijke Godsdienst hier ingevoerd; hoofdzaakelijk gefchiedde dit onder de regering van dagobert den Eerjien, ia of omtrent het jaar 690.
Ceeze dagober t was een Franh'esch Koning, en de Franken waren een volk» dat zich, na verfcheidene oorlogen, van hec grootfte deel deezer landen had meeftergemaakt, terwijl de magt van het Romsinfehe Rijk, onder de Keizers valedukus,calleienus, en hunne voorgangers, door weelde, binnenlandfche verdeeldheden en buitenlandfche oorlogen, reeds merkelijk afgenomen was.
Onder de befcherming van deezen dago bert dan, ftichtte willebrord te Utrecht eene Kerk, en werd de eerfte Bisfchop van die flad.
De Friefen echter bleeven nog lang bij hun ongeloof, en het was eerst in 794»
dat



7
dat zij, door ka rel den Grooten overwonnen zijnde, beloofden het Euangelie te sullen aanneeraen.
Ka rel de Groote had een zeer uitgebreid gebied, beftaande uit een gedeelte van Spanje, gantsch Frankryk, de Nederlanden, het grootfte deel van Italiè'n en Duitschland, enz Zijne opvolgers, de Duit» fche en Franfche Koningen, konden dikwijls alle die landen niet te gelijk befchermen, tegen de Noormannen» D.eenen, en andere volken, die herhaalde reizen invallen in - dezelve deeden; hierom fielden zij Graa. ven en Heeren over deeze landen aan, 011= der welken de Graaven van Holland en Zfeland vooral aanmerking verdienen; op deeze wijze kreeg dan ook dit land eene eigene Graaflijke regeering, en hier eindigddus het eerfte tijdvak deezer gefchiedenis.
VR AA-



8 ■
V R A A G E N,
AANGAANDE DE
INLEIDING
EN HET
EERSTE T IJ D V A K
D B R.
VADERLANDSCHE GESCHIEDENIS,
Wac is een tijdperk? Wat is een tijdvak?
ïn hoe veel tijdvakken kan men de Gefchie-» , denis onzes Vaderlands verdeelen?
Waar mede begint het eerfte tijdvak?
Waar mede eindigt het?
Hoe veel jaaren bevat het omtrent?
Met welke merkwaardige gebeurtenis begint let tweede tijdvak?
Hoe veel jaaren bevat dat tweede tijdvak?
Wat behelst het derde of laatfte tijdvak?
Hoe veel jaaren bevat het zelve thans reeds?
Hoe worden de voornaamfte inwooners deezer landen genoemd?
Wanneer kwamen de Batavieren zich in deeze landen nederzetten?
Van ww kwamen zij toen?
Weet
W^at is eene gefchiedenis?



Weet men ook of het zelfde met de Friefen plaats gehad heeft?
Wanneer en onder welk aanvoerer kwamen de Romeinen hier te lande?
Wie onderwierp de Friefen?
Hebben de Batavieren en Friefen altijd mer de Romeinen in goede verftandhouding geleefd?
Wie was claudius civilis?
Welk volk maakte zig omftreeks het einde der derde eeuw van deeze landen meester?
Wat is 'er eindelijk van de Batavieren geworden ?
Hoedanig was de Godsdienst der lïewooners deezer landen?
Wanneer werd het Christendom hier ingevoerd?
„ Men vindt bij de oudfte Schrijvers die van dit land gewaagen, melding gemaakt van het eiland der Batavieren, weet gij ook wat daar door te verftaan is?
„ Hebben de eerfte inwooners deezer landen dezelve al aanftonds bedijkt? of, zo niet, — hoe fielden zij zich dan voor overftroomingen veilig ?
Wie was dagobert de Eer/Ie, en welk volk waren de Franken?
Waren de Romeinen dan ter dier tijde geen meesters deezer landen meer?
Wie ftnat in de gefchiedenis als eerfte Bisfchop van Utrecht bekend?
Hebben de Friefen ook toen reeds het Christendom aangenomen?
Welke landen behoorden al tot bet rijk van kar el den Groeten?
TffEE-
■ 9



TWEEDE T1JDFAK,
bevattende de
GRAAFLIJKE REGEERING.
9*3-
In 't jaar 922 en 923 vindt men reeds van dirk den Eerfien als Graaf van Holland gewag gemaakt, en fchoon er ook vóór hem wel Graaven over dit land, of een' gedeelte van het zelve, geweest zijn, rekent men echter gemeenlijk de Graaflijke regeering met hem aantevangen; hij werd in dit Graaffchap bevestigd door kak.il den Eenvoudigen , Koning der Franken.
Er zijn vijf verfchillendeFamilien of Stamhuizen , die Graaven aan Holland en Zeeland gegeeven hebben, te weeten:
1. Het Hollandfche Huis.
2. Het Huis van Henegouwen.
3. Het Huis van Beijeren.
4. He: Huis van Bourgondien,
5. Het Huis van Oostenrijk.
De Graaven uit het eerfte of Hollandfche Huis waren bovengemelde diederik de
Eer-
ro



li
Eerjle, en nog 15 anderen, nevens eene Graavin, ada genoemd.
Zij hebben elkander in deeze order opgevolgd:
1 DIRK I. 5 FLORlS I. 9 FLQRIS III. 13 FLOIUS IV.
2 DIRK II. 6 DIRK V. 10 DIRK VII. 14 WILLEM II.
3 DIRK III. 7 FLORIS II. 11 ADA. 15 FLORIS V.
4 DIRK IV. 8 DIRK VI. 12 WILLEM I. IÓ JAN I.
Tusfchen floris den Eerflen en dirk ioöi. den Vijfden valt in de regeering van geertrui d a , weduwe van floris den Eirften, die het land eenigen tijd voor haaren onmondigen Zoon beftuurde, en met rcbert de vries, een Vlaamsch Edelman, getrouwd is geweest , als ook die van
godevaart van lotharingen,
een Overweldiger, die echter kort daarnaa door toedoen van robert vermoord ■werd
Onder de Graaven uit dit Stamhuis voerden de Hollajiders eenen langduurigen oorlog tegen de Westfriejen-, ook waren zij dikwijls met de Bisfchoppen van Utrecht, cn anderen hunner Nabuuren, in onmin. floris de Derde nam zelfs deel in de zoogenoemde kruistogten of heilige oor- 1095. logen, die, op aanraaden der Pausfen; door de meeste Mogendheden van Europa onderra©-



ia
Domen werden , om het Jood/che 'and te veroveren, en de Turken en Saraceenen uit hetzelve te verdrijven.
Gemelde floris de Derde richtte evenwel niet veel met zijnen kruistogt uit; dewijl hij op zijne reize na het Heilige
1*90. Land, te Antiochië in Syrië, alwaar hij ook begraaven is, overleed; maar Willem de Eerjle, een zijner opvolgers, was ge-
1219. lukkiger; want deeze nam 29 jaaren laater de ftad Damiaten in.
3273. Onder floris den Vijfden leefde gysBrecht van amstel, en Amjlerdam was toen reeds in wezen, zijnde evenwel nog van weinig belang; eerst met het jaar 1336 heeft men begonnen hetzelve eene ftad te noemen; de eerfle huizen zijn gebouwd ten oosten langs het damrak, alwaar men ook de eerfte kerk, de oude kerk naamlijk, gefticht heeft, en het flot van
gysbr.echt tan amstel ftond ter
plaatfe waar thans den Nieuwendijk en Dirk van Hasfeltfteeg zijn. Nog vindt men aangetekend dat de oude brug vóór den jaare 1389 reeds in weezen was, en de nieuwe brug An. 1400 gefticht is. Het Privilegie van Tolvrijheid door Holland, is van den jaare 1275, en door bovengemelden Graaf floris den Vijfden verleend.
Des-



~ 13 "
Deeze Graaf werd door eenige zamcn* 1295, gezwoorene Edelen gevangen genomen en kort daarna door gekard van velzen vermoord.
Jan de Eerfte, zijn Zoon en Opvolger, ftierf jong en zonder kinderen; met hem nam de Graaflijke waardigheid een einde in he' eerfbj Huis, en g ng over in dat van Hen> gouwen.
HET HUIS VAN BENEGOUIVKN. l20g<
Henegouwen is eene Provincie der Nederlanden, waarvan Mons of Bergen in Hene-
i!VU.wert til K Ulo nu ic fi'tv j u\- vuui uaümin- ïtu-
den zijn.; naar dit landfchap voert het vol¬
gende acamnuis oen bovengemeiden naam; uit hetzelve hebben geregeerd drie Graaven en eene Graavin, te weeten:
JAN II,WILLEM II, WILLEM IV, en MARGARETHA.
Twisten met de misnoegde Edelen cti oorlogen met de Vlamineers vervulden de regeering van jan den Tweeden', onder de twee volgende Graaven (waarvan de laatftejg^. bij Stavoren in een gevecht tegen de Frie¬
fen fneuvelde) ondergingen de zaaken des £ lands



14 ■
lands geene merkelijke verandering; doch onder
1346. MARGARETHA van HENEGOUWEN
begonnen de zoogenoemde Hoekfche en Kabeljaauwfche oorlogen en onlusten, die bijna 150 jaaren geduurd — en het land dikwijls zeer ongelukkig gemaakt hebben.
Zie hier in korte woorden wat 'er de oorzaak van was.
Margaretha, de Zuster des even gemelden gefbeuvelden Graafs, regeerde flegts ruim drie jaaren, en ftond toen het bewind af aan haaren Zoon willem, op voorwaarde dat hij haar jaarlijks 10,000 oude Schilden (_*) daar voor uitkeeren zoude; willem voldeed niet aan deeze voorwaarde, en wilde evenwel de regeering ook niet laaten vaaren; maar deed zich als Graaf van Holland inhuldigen. Het land werd verdeeld; de meeste voornaamfte fteden waren voor den Zoon, de meeste Ede-'/
len
(*) Be naam deezer munte komt overeen met die des Franf'chen écu's, welk woord wij naderhand door Kroon vertaald hebben; een Schild werd gerekend op 30 %, en dus de geheele iom °P f 75^o van onze hedenaaagfche munt.



~ ff ~
leri en aanzienlijke Familien waren de par* lij der Moeder toegedaan; d^eze laatfted noemden zich Hóeksch, daar de eerftcn ; of de aanhangers van den Zoon, zich Kabeljaauwsch noemden.
Vrouw kargaretha zocht hulp bij den Koning van Engeland , e d u a r d den Derden, die met eene Haarer Zusters getrouwd was, en overwon in eenen fcheepsitrijd haaren Zoon bij Viere; doch kort daarna (op den 401011 van Hooijmaand 1351.) werd zij op de Maas geflagen, en was eindelijk genoodzaakt een verdrag met willem te fluiten, waarbij Holland, Zeeland en Friesland aan hem afgêftaari werden (*) ca dus kwam de rëgeériflg in
HET HUIS VAN BE IJ EREN;
want Keizer lodewijk, Vader van -willem, was Hertog van Beijerèn, een Land-' fchap in Duit'schland, tusfchen Oostenrijk
cn Zwdben gelegen. Dit huis heeft,
even
(*) Ia déezen ooriojr, oirtftreeks het jaar 135Ö , vindt men het Buskruid voor het eerst hier te fande ia gebruik.
B 2



16
even als het voorgaande, drie Graaven en eene Graavin, te weeteu:
WILLEM V, ALBRECHT, WILLEM VI, en JACOBA van BEIJEREN.
'355- Willem de Vijfde dan, Zoon van
margaretha van henegouwen
en van Keizer lo de wijk van beijeren, regeerde nog omtrent twee jaaren naa het overlijden zijner Moeder, doch werd toen krankzinnig, en bleef opgefloten te Qiesnri in Henegouwen, tot aan zijnen dood de waarfchimelijk ruim dertig jaaren laater voorviel. . *)
alerecht, zijn Broeder, die geduurende al dien tijd het land als Ruwaard befluurd had, werd nu Graaf, en regeerde nog tot in 1404, wanneer zijn oudüe Zoon hem opvolgde.
Vóór, en in deezen tijd, en nog lang daarna*, had Utrecht zijn eigen Bisfchop-
pen,
(*) I" 1397 flierf te Biervliet, (een fteedje am de Westr.r Schelde?) willem beukelszoon, die den Nederlanderen het haringkaaken geleerd heeft; — naderhand heeft Keizer karei. de Vijfde, hem aldaar eene fraaije graftombe doen oprichten.



pen, die te gelijk Vorsten van zeer veel aanziens, en niet enkel Kerkelijke Opzieners waren. Gelderland werd door Hertogen, Friesland dour Rodestaaten, en de overige Provinciën door hunne bijzondere onaf hanglijke Heeren geregeerd; in fommige op. zichten werden alle deeze landen nog wel als een gedeelte van het Duitfciie Rijk befchouwd: doch de Keizers van Düuschland hadden federt -veele jaaren hief te lande geen bij/onder gezag meer.
De Hoekfche en Kabeljaauwfche onlusten duurden tog immer voort, geduurende het gantfche bijna vijftigjaarige bcftuur van albrecht, en de daarop gevolgde dertienjaarige regeering zijnes Zoons, deeze laatfte inmiddels geftorven zijnde, kwam Vrouwe jacoba van beijeren aan 't bewind; doch de Kabeljaauwfche partij tegen hebbende, moest zij, na veel tegcufpoeds, de regeering eerst gedeeltelijk, en naderhand geheel en al, af/taan, aan Philips Hertog van Eourgondiën; haaien Oom. Zij was viermaal gehuwd .geweest, te weeten: i. met een' Zoon {des Konings van Frankrijk'. 2. met haaren 'Neef j an, Hertog van Limburg: 3. met den Hertog van Glochester, een Engelsch Edelman; en eindelijk, naa dat zij reeds al haar gezag B 3 ver-



yerlooren had, met frank van $orsskli'.m, een Zeeuwsch Edelman. Zij ftierf ï43ó". in het zes en dcrtigfte jaars haares ouderdoms, op het Kasteel Tellingen, in Zuidholland (*).
HET HUIS FAN BOURGONDIËR.
ISuurgnndi'ën was in dien tijd een aanzienlijk Hertogdom, en maakt tegenwoordig een gedeelte van Frankrijk uit„
Van dit Stamhuis zijn
FILIPS I, KA REL I, en MARIA;
1134, FlLIPS van bourgondien, Oom
van jacoba van beijeren, was dus de eerfte Graaf uit dit vierde Stamhuis, en regeerde onder den naam van filips den Eerften, hoewel hij gewoonlijk elders zija verblijf hield , en hier alleen eenen Stadhouder had. » 1,456. Zijn Zoon, david van ^ourgonDlËïi» werd tot Bisschop van Utrecht verheven, en hij zelf, omtrent negen jaaren
iaa-
(*; On'Jer haare regeering werd in 143te Haarlem, de Dtukkonst uitgevonden, door louaisi jjNiZooN Kotrsa.



19
laater geftorven zijnde, liet negentien Kinderen naa, behalven ka rel den sto ijten, Hertog van BfWgondïên, die hem opvolgde,
Deeze karel, een onrustige en oor-1467. logszuchtige Graaf, kostte den lande veel gelds; eerst onderwierp Hij de Luikenaars, die tegen hem opgeftaarj waren, v rvolgens herftelde hij gewapenderhand zijnen Schoonbroeder edüard den Vierden, Koning van Engeland, die van daar was verdreeven geworden; kort daarop geraakte hij met LODEWijk den Elfden in 00:log, eindelijk wilde hij ook de Zwitfas on lerw*rpen; doch deeze overwonnen hem in ceuen b'ocdigen veldflag bij Nancy, (eene ftad in 1476. dat gedeelte van Frankrijk, 't welk voormaals Lotharingen heette, en thans Departement de. la Meurthe genoemd wordt ) en in deezen flag üieuvelde hij, laatende flegcs ééne dogter, mar ia genoemd, naa.
Deeze volgde hem op als Graavinne van 1477. Holland en Zeeland; zij gaf aan de Steden, die inmiddels door koophandel en naarftigheid zeer bloeiden, veele voorrechten, onder anderen het groot Privilegie, naar haar genoemd. Zij was de laatfte uit het Huis van Bourgondiën, en daar zij trouwde met maximiliaan, Hertog van Oostenri;k, B 4 SinS



—- 20 —
ping de Graaflijke waardigheid in dat Huis o.-cr, want filivs de Tweede, haar v.oon, werd haar Opvolger, naa dat zij in den bloei haarer jaaren door een val van 't paard het leven verlooren had.
BET BUIS VAN OOSTENRIJK.
1482. Dit Jaatfte der vijf Stamhuizen heeft aaa ons Land drie Graaven gegeeven, te weeeen:
FIL'PS II, KA" EL II, en F1LIPS III.
Daar filips de Tweede, de Schoone bijgenoemd, bijhetaffierven zijner Moeder nog geen ver jaaren oud was, nam /ijn Vader Kaximiliaan de regeering voor hem v/aar.
De Hoekfchen, die federt lang de onderliggende partij geweest waren, en nu nog door Jonker fkaks van brederode en jan van naaldwïk aangevoerd werden, bekwamen onder het beftuur van deezen maximiliaan volkomen de nederlaug Sluis in Vlaanderen, hunne laatfte wijkplaats, werd door Hertogalbrecht van saxen ingenomen, in of korr naa 1492, en hitr mede hield men den Hoekfchen en Kabeljaiuwfchen twist, die, gelijk



iijk wij gezien hebben, omftreeks 1350 begonnen was, voor geëindigd.
Een opftand, door een groot aantal op» gezetenen van Noord ■ Holland en Kennemerland veroorzaakt, en die gemeenlijk de opftand van het Kaas- en Broods-volk ge^ noemd wordt, werd mede om deezen tijd geftild.
Maximiliaan VAN oostenryk werd inmiddels tot Keizer van Duuschland x493> verheven, en philips de Tweede aanvaard J494» de zelve de regeering; eenige jaaren laater trok hij na Spanje, om zich als Koning van ijoö. Castiliè'n te doen erkennen, en ftierf aldaar in den ouderdom van 29 jaaren, aan eene ziekte die hij zich op den hals gehaald had, door het drinken van een glas koud water, terwijl hij bezweet was.
Zijn Zoon kar el de Tweede, die hem opvolgen moest, was nog flegts zeven jaaren oud, zoo dat diens Groot-vader, maximiliaan, weder de regeering voor hem moest waarneemen, gelijk hij geduurcnde de minderjaari.heid van zijnen Vader voor dien gedaan had; maar teen karelijij. de Tweede den ouderdom van 16 jaaren bereikte, aanvaardde hij zelve de regeering; twee jaaren laater ftierf zijn moederlijke 'J1^ Groot-vader, ferdinand, Koning van B 5 Span.
21



Spanje, en hij erfde deszelfs Kroon, en 1520. drie jaaren daarna overleed ook maximiliaan, zijn vaderlijke Groot-vader, en hij werd Keizer in deszelfs plaats; dus was hij nu als Koning van Spanje, k a re l de Eerjle, als Graaf van Holland en Zeeland k-arel de Tweede, en als Keizer, karei. de Vijfde,
1528. Friesland, Overijsfel en Utrecht, kwamen eenige jaaren laater mede onder zijne magt} waar mede hij eindelijk Groningen, deszelfsOmmelanden, en Gelderland, (dat tot dien
15T3, tijd onder bijzondere Graaven geftaan had) vereenigde.
Onder zijne regeering, geduurende het Pausfchap van leo den Tienden, in de jaa* ren 1517» IJ1^ er> laater, ontftond 'er een algemeen misnoegen in verfcheidene deelen van Duitschland, en zelfs toen reeds ook hier te lande, over zaaken den Christelijken Godsdienst betreffende , verfcheidene groote en beroemde Mannen, onder welken martinus lutherus, cal-
vinus, zwinglius, melanchton
en desiderius erasmus verdienen genoemd te worden, vonden dat het noodzaaklijk ware veele ingefloopc-ne misbruiken af te fchaffen, en door eene algemeene hervorming den Godsdienst weder terug te
bren-
22



23 ■
brengen tot zijne eerfie eenvoudigheid: dit is in weinige woorden het geen men de Leer der hervorming of reformatie noemd, en die voornaamelijk omtrent den jaare 1525 hier in de Nederlanden veele aanhangers kreeg.
Keizer ka rel de Vijfde, met geweld den voortgang dier Leere willende fluiten, deed een rijksbefluit tegen de Hervormden 1529. uitgaan, waar tegen echter vier Duitfche Vorften, nevens veertien voornaame Steden, protesteerden, en dit is de oorfprong van den naam Protestant, die de ^oorftanders der Kerkhervorming federt voerden, terwij! de overige Christenen Roomscbgezinden genoemd werden, om dat derzelver Opperhoofd meestal in Rome zijn verblijf hield. De Herdoopers, die in 1534 en J535» te Munjler, te Amfterdam, en elders, veel onrust baarden, verdienen hier, zoo niet om hunnen Godsdienst, ten minften om hunne buitenfpoorigheid, genoemd te worden.
Middelerwijl deed ka rel, naa 43 jaa-ijjj. ren als Graaf geregeerd te hebben, afflaad van deeze zijne waardigheid, en droeg de regeering deezer Landen, en die van Spanje , aan zijnen Zoon philipfus op; kort hier naa ftond hij ook het Keizerrijk
af



af aan zijnen Broeder ferdinand, en ging zijn leven in een Klooster bij PlacenJia in Spanje eind:gen.
Zijn Zoon en Opvolger, philippus de Tweede, als Koning van Spanje, doch de derde van dien naam als Heer der Neder* landen, nam zeer geftrenge maatregelen, om de hervorming, van welke wij hier boven gefproken hebben, te fluiten; hij wilde ten dien einde de Inquifitie (*) hier invoeren, veertien nieuwe Bisdommen op» richten, en de Nederlanders volftrekt willekeurig regeeren, laatende bij zijn vertrek
naa
Dus noemt men een Geestt-lljk Gerichtshof, dat vooral in die tijden, en nog lang naderhand in Spar.je, Portugal, enz., veele menfchen om geloofszaaken heeft doen Iterven; een enkel woord was dikwijls genoeg om iemand letvend te doen verbranden : ja , indien een b loswicht iemand flsgts aanklaagde , werd de belchuldigde aatiftonds gevat , en zonder den naam van zijnen befchuldiger, of het kwaad dac kem te laste gelegd was te mogen weeten, gevangen gezet, en vervolgens gepijnigd, tot hij ' alles bekende, wat hij zich herinneren kon, ooit gedaan of gezegd te hebben ; hierop volgde dan gewoonlijk het doodvonnis, en de verbeurtverklaaring zijner goederen ten voordeele der H. Inquifitie,
24



Baa Spanje het bewind aan zijne Zuster,
margaretha van parma (*),als
Landvoogdesfe, met de ftrengfte bevelen, om de bloedige placaaten tegen de Ketters, reeds door ka rel den Vijfden in Ij2p ontworpen, ter uitvoer te brengen.
Verfcheidene zeer weetenswaardige en belangrijke voorvallen , het fchenden van 's Lands Privilegiën, het verbond der Edelen, het toeneemend prediken buiten de
J566, Steden, de zoogenoemde Beeldenftorm , kunnen hier flegts ter loops aangeftipt worden; genoeg, dat de Staaten des Lands, en willem, Prins van Oranje, die toen voor philippus Stadhouder van Holland, Zeeland en Utrecht was, te vergeefsch alles deeden war. zij konden, om den Koning verdraagzaamer te doen worden , hij had eenmaal vastelijk b_flooten flegts eenen Godsdienst in zijne Staaten toe te ftaan, en ziende dat noch de Landvoogdesfe, noch de Stadhouders der bijzondere Provinciën, zijne bevelen ftiptelijk uitvoerden,
ïj67. zond hij den Hertog van al va met een Spaansch leger van ruim 10000 man na de Nederlanden,
Dee-
(*) Deeze hield te Brusfcl, toenmaals de hoofd* ftad aller Nederlanden, gewoonlijk haar veiblijfc



dó
Deeze nieuwe Landvoogd richte té Brusfel eenen raad van beroerte op, eerlang Bloedraad genoemd, uit hoofde der gellrengheid zijner vonnisfen; voor dit Gerichthof werden gedagvaard allen die in de jongfte beroerten gedeeld hadden, of flegts verdacht werden dér nieuwe f.eere toegedaan te zijn. De beide Graaven, egmond en hoorn,' twee der aanzienlijkfte ingezetenen des Lands, werden opentlijk onthoofd, én al va ging op zulk eene wreede wijze te werk, dat hij in zes jaaren tijds wel 16000 menfehen door Beuls handen deed omkomen; indien men daar bij voegd het groot aantal van Vrouwen' en Kinderen, die door verbeurtverklaaringen van goederen arm gemaakt werden, met de meenigte van hen die hef Land uitvluchtten, en wier getal op 120000 begroot wordt, dan zal men eenig denkbeeld van de ellende dier tijden kunnen vormen.
Intusfchen waren oranje en eenige andere .Edelen na Duitschland geweekeny en maakten zig daar gereed om wederftand te bieden aan den Hertog van alva, die middelerwijl allerleie maatregels nam om de ingezetenen des Lands in bedwang te houden; ten dien einde wilde hij, onder
an-



anderen, eene fchatting, gemeenlijk den tienden penning genoemd, heften (*), en in de voornaamüe Steden fterkten doen aanleggen, 't geen in fommigen uitgevoerd, in anderen belet, doch door Amfterdam met 200,oco Guldens afgekogt werd.
Lodewyk, Graaf van Nas/au,. Broeder 15 ö 8. van willem den Eerften, trok intusfchen met een leger in Friesland, en verfloeg de Spanjaarden onder Aremberg bjj Heiligerlee, doch werd kort daar op bij Jemmingen, een dorp aan de Eems, geflagen, terwijl de pogingen van willem den Eerften, die tusfchen Maastricht en Roermond over Ijöl. de Maas, en op al va aantrok, weinig beter uitflag hadden.
Gelukkiger nogthans waren de Watergeu. 3572. zen; deze, aangevoerd door lumey, ook wel la makck genoemd, door jacob
s 1-
(*) Eene nieuwe en zwaare belasting, die eigentlijk bier op neer kwam. A l v a vorderde een' honderden penning, voor ééns, van alle gojderen , zonder onderfcheid, en nog een' tienden penning der roerende en een' tvvintigften der onroerende goederen, zoo dikwijls dezelve verkocht werden; hierbij kwam nog bij het gezegeld of geftempeld pspier, eene Spaanfche uitvinding, die reegis omftreeks den jaare 1555 in de Nederlanden ingevoerd was. V
27



23-
Siemonszoon bE rtk, en anderen, kwamen in 1572, den 1 April, met eene vloot van 24 fchepen en omtrent 250 man voor den Briel, en namen die Stad in ; — welke gebeurtenis, zoo zonderling m aanleiding en uitvoering . als gewigtig in der zeiver gevolgen, dubbel waardig is omftandiger verhaald te worden dan in deeze fchets gefehieden kan.
Vlüfingen, Veert, en verfcheiden andere Steden, verklaarden zich, door deezen voorfpoed der Watergeuzen aangemoedigd, tegen alv a, die inmiddels gebruik maakte van zijne magt, om het Land alomme te teisteren; zijne foldaaren plunderden, moordden en blaakten, zoo dat het lot van die Steden die tegen hem opgedaan waren, en voor zijne wapenen moesten bukken, als Zutphcn, Naarden, Haarlem, enz. allerbe» klaaglijkst was
J573. Eindelijk werd deeze Wreedaart terug geroepen, en vervangen door üon louis de rf.quesens, die kort daar naa de Graaven lodewyk en hem rik van
3574. n.a ss a u , Broeders van willem den Eerften. op de Mokerheide verfloeg, alvvair gemelde Graaven beiden fneuvelde; ook deed hij Leyden belegeren door francisco valdes; doch die ütad weerde
zich



zich rnoediglijk, ftond den feiten hongersnood uit, en werd eindelijk, naa een belea; van zes maanden, door het water ontzet (*).
Op re q u es en s Volgde Don jan van
oostenryk, door den Koning van Spanje als Landvoogd der Nederlanden herwaards gezonden; doch de Staaten des Lands verkoózen den Aartshertog matthias, die, jong en onbedreeven zijnde, weinig goeds uitrichtte, en geduurende wiens beduur de invloed en het gezag des Prinfen van oranje bijgevolg zeer vermeerderden.
De Noordelijke Provinciën, (naderhand Vertenigde Nederlanden') waren nu mees al op zijne zijde; Amjlerdmi zelfs, dat lang Spaanschgezind gebleven was, verklaarde zich in 1577 voor ^en Pnnfe, de Leer der Hervormden werd aldaar nu open dijk gepredikt , en offchoon alexander farnese, die Don jan opgevolgd was, meer bekwaamheids en moeds bezat dan zijn Voorganger, kon hij echter niet beletten dat de Staaten deezer Landen, op aanraa-
den,
(*) Dezelfde req'uessns (lelde vast dat hec jaar ook in de Nederlanden met den 1 jan. zoude gerekend worden te beginnen; dit gefchiedde in 1575.
C
2£>



3o
den, en door het beleid des Prinfen, hoe langs hoe nader verèenigd werden, en eindelijk in 1J7P, op den 13 januari], te Utrecht een Verbond aangingen, waar bij men elkander hulp beloofde om de Spanjaarden tegen te gaani dit Verbond wordt de Unie van Utrecht genoemd; het is eerst getekend door de Afgevaardigden van Gelderland en Zutphen, van Holland, Zeeland, Utrecht, en de Ommelanden, laater door Friesland en Overysfel, en in 1594 ook door de ;<tad Groningen.
Al dien tijd had men nog den fchijn behouden, als of men niet tegen filips, maar alleen tegen de Spanjaarden en tegen de onderdrukking vocht; doch ,, op den „ 27 Julij des jaars ij8i, verklaarden de
Staaten der nu Verëenigde Nederlanden „ Koning filips vervallen van de Re_ j, geering, en ontfloegen elk van den Eed „ hem te vooren gedaan." Dus was filips de Derde, of wel Koning filips de Tweede, de laatfle Graaf van Holland, en hier mede eindigd het tweede tijdvak onzer gefchiedenis.
VRAA-



3.1
V R A A G E N,
AANGAANDE HET
TWEEDE TIJ DV A K
VADERLANDSCHE GESCHIEDENIS.
GRAAFLIJKE REGEERING.
w aarom werden deeze Landen naderhand doof afzonderlijke Graaven geregeerd?
Hoe veel verfchillende Familiên of Graaflijke Stamhuizen teld men?
Hoe veel Graaven behooren er tot het eerfta Stamhuis?
Door welken Frankifchen Koning werd dirk de Eerfte tot Graaf verheven ? Wat zijn feruistogten?
Omtrent wat tijd hebben die eenen aanvang genomen?
Zijn 'er ook onder de Hollandfche Graaven die deel aan dezelve genomen hebben?
Wat verrichtte willem de Eerjle ten dien opzichte?
Waar ligt de Stad Damiate ?
Wanneer en onder wiens regeering leefde
ftYSQRECUT VAN AVJSTEL?
der
of de
C a
Wan-



Wanneer heeft Amflerdam den naam van Stad bednnen te draagen?
Hoe lang is dat nu wel geleden ?
Van waar is de bouwing dier Stad begonnen? enz.
Wanneer en hoe kwam flouis de Vijfde om 't leven?
Met wien nam het eerfte Stamhuis een einde?
Naar welk Landfchap voert het volgende Stamhuis den naam van Henegouwen ?
Hoe veele Graaven hebben uit dit Huis geregeerd?
Welke aanmerkelijke Burger - oorlog heeft cus Land beroerd onder de regeering der Iaatstge. noemde Graavinne?
Wat had tot die onlusten sanleidhig gegeven? enz.
Welke uitflag had dien oorlog tusfchen Moeder en Zoon?
Omftreeks welk jaar vindt men dat het Buskruid hier te Lande eerst in gebruik geraakt is?
Hoe is de Graaflijke waardigheid tot het Stamhuis van Beijeren overgegaan?
Maar deze willem de Vijfde was immer» een Zoon van m a r g a r e t ii a van h e n ecouwENj van waar voerd hij dan den naam van Beijercn ?
Welk onheil overkwam Graaf willem den Vijfden ?
Hoe werden de overige deelen deezes lands, als: Utrecht, Gelderland, Friesland, enz. vóór en in deezen tijd geregeerd?
Na-
32



- 33 —
Namen de Hockfche en Kabeljaauwfche onlusten een einde met den leeftijd van hen om wie dezelve begonnen waren?
Wie was de laatfte Graavin uit het Stamhuis tan Beijcren ?
Waar, wanneer, en door wien is de Boekdrukkonst uitgevonden?
Weet gij nog iets bijzonders aangaande de regeering van Vrouwe ja co ba te verhaalen?
Wie was de eerlle Graaf uit het volgende Stamhuis?
Hield die Graaf, gelijk alle de voorgaande Graaven, hier te Laude zijn verblijf?
Hoe lang heeft deeze filips de Eerjle wel geregeerd, en wie was zijn Opvolger?
Wat heeft kakel de stoute aanmeikelijks verricht?
Hoe kwam hij om?
Hoe is de regeering deezer Landen aan het Huis van Oostenrijk gekomen ?
Heeft niet Keizer maximiliaan deeze Landen een en andermaal als Voogd beflierd ?
Door wien werd onder zijn beltier de Hoek» fche partij gantsoh en al ten pnder gebragt?
Wat verftaat men door Kaas- en Brood-volk?
Waar en hoe ftierf filips de Tweede?
Wie was zijn Opvolger?
Werd die kar el de Tweede in vervolg van tijd niet een magtig Vorst? Onder weike naamen is hij in de gefchiedenis bekend?
Was het ook niet deeze Graaf die alle de Nederlanden onder zijn gebied veté'enigde?
C 3 Wan-



— 34 —
Wanneer deed hij afftand van de regering?
Wat verftaai men door de hervorming, waarvan de gefchiedenis onder zijne regeering melding maak' ?
Mag een Vorst zijne onderdaanen niet noodaaakeij denzelfden Godsdienst te belijden dien hij belijdt?
En wilde kakel de Vijfde en zijn Opvolger dat riet doen? enZi
Wie beftierde deeze Landen voor fhilips den Tweeden ?
„ Wie was hendrik, Heer van Breedcrode ?
„ Wat behelsde het fmeekfchrifi dat hij bij de Landvoogdesfe inleverde ?
Wie was de Hertog van alva?
Wat was het voornaamfte dat hij hier vertichtte ?
Stelde men zich niet fpoedig te weer tegen dien wreeden Landvoogd?
Wat viel er dien aangaande in 1568 in Friesland voor? enz.
Wie namen den Bricl in, en wanneer gebeurde dat?
„ Was het inneemen van zoo eene kleine plaats wel van veel belang?
Welke waren, naa den Br iel, de serfte Steden die de Spanjaarden afvielen?
Wie was Opvolger van den Hertog van alva?
Wat viel 'er in 1474 op de Mokerheidie voor?
Wie belegerde Leyden ?
Wat was het lot dier Stad?
Welke Landvoogden volgden requesensop?
Wan-



Wanneer verklaarde Amfteidam zich tegen de Spanjaarden ?
„ Op welke wijze had die omkeer van zaakea zich daar toegedraagen ?
Wat viel er in 1597 te Utrecht voor?
Hebben aanftouds alle de 7 Gewesten die vereeniging aangenoomen ?
Wanneer verklaarden de Staaten deezer Landen zich van Spanje onafhangiijk?
Wie was de laatlte die deeze Landen als Graaf beheerd heeft?
Wat verllaat men door Staaten des Lands, waarvan reeds dikwijls onder de Graaflijke regeering melding is gemankt?
Noem mij eens eene Stad, die door eene zeer nuttige uitvinding, door een zwaar beleg, en door eene heldhaftige Vrouw, beroemd is?
Neom eens een' Graaf die te gelijk Koning en Keizer was?
C 4
DER*
35



DERDE TIJDVAK, d e
STADHOUDERLIJKE
e n
STADHOUDERLOOSE REGEERINGSFORM.
Ij8i. Holland en Zeeland hadden in 1576 het hoogfte bewind in oorlogs- en regeeringszaaken reeds opgedraagen aan den Prins van oranje; maar de meeste andere Provinciën verkoozen den Hertog van anjou tot Befchermer der Nederlanden', deeze zijn gezag te zeer bepaald vindende, fmeede eenen aanflag op verfcheidene Steden, die grootendeels, vooral te Antwerpen, mislukte; waarop hij na Frankrijk terug keerde, en er fcheelde toen zeer weinig aan, of Prins willem den Eer (ie ware tot Graaf verheveD, wanneer balthasar gerards dien Vorst te Delft verraaderlijk doorfchoot; dit gebeurde den 10 Julij 1584.
Nu



— 37 —
Nu werd er ecner. raad van regeering aangefteld, aan wiens hoofd men m a urits, Zoon des Overledenen, plaatfte; men wilde thans het Land aan de Kroon van Frankrijk opdraagen, doch Koning Hendrik de Vierde wees dit voorltel van de hand, gelijk elisabeth, Koningin van Engeland, bij welke men zich insgelijks
vervoegde, mede deed. Zij echter 15S5.
zond leicestek met eenige troepen ; maar^deeze maakte zich door zijne trotschheid en heerschzucht zoo gehaat en verdacht dat hij wel ras verplicht was te ver- '587. trekken.
Maurits, een dapper en krijgskundig Bevelhebber, voerde de wapenen van den Staat zeer voorfpoedig, en de Spanjaarden, wier zoogenoemde onverwinnelijke vloot, in 1588, gedeeltelijk geflagen, gedeeltelijk: door rtortn vernield was, verlooren nog verfchc-iden Steden en Sterkten in de Nederlanden, waar onder het Kasteel van Breda, 't welk door middel van een turffchip in- ijoo*genomen werd; de flag bij Nieuwpoort, in ïcïco, deed hen ook veel afbreuks.
De oorlog belette echter niet dat men zich ijverig op de uitbreiding des Koophandels toelegde; reeds in den jaare 1505 zonden fommige Amfterdamfche Kooplieden C 5 vier



- 3S -
vier fchepen na de Oost ■ Indien, op aanraden en onder beftuur van kornelis en 'fr.ede.ik houtman, geboortig van
Gouda. Deeze handel veel voordeels
beloovende, en allengs uitgebreider wor-
IÖ02. dende, werd 7 jaaren laater door de oprichting der Oost- Indifche Maatfchappij gevolgd. De West-Indifche Maatfchappij is in 1621 opgericht,
In 1604 werd Oostende, naa eene belegering van drie jaaren, en naa dat de Stad geheel tot eenen puinhoop gefchooten was, eindelijk aan de Spanjaarden overgegceven.
1607. Drie jaaren laater behaalde jacob van heemskerk eene volkomene overwinning op de Spaanfche vloot, onder d'a vil a , in de baay van Gibralter; doch ten koste van zijn leven. Zijn graffchrift, in de Oude Kerk geplaatst, draagt hiervan, en van zijnen togt na Spitsbergen, getuigenis; Zijnde hij de eerfte Zeevoogd geweest die op 's Lands kosten plechtiglijk begraaven is.
1Ö09. Twee jaaren laater werd het twaalfjaarig beftand geilooten.
Geduurende hetzelve werd ons Vaderland door kerkelijke gefchillen verdeeld; johan van oldenbarneveld, Lands Advocaat, een zeer kundig en braaf
Staats-



— 39 —
Staatsman, werd ook geduurende dit beuand van Landverraad befchuldigd, gevonnisd om onthoofd te worden, en dit vonnis werd aan den achtbaaren Ciijsaart uitgevoerd in 's Hage, den 13 Mdj 1619, naa dat hij den Lande 43 jaaren gediend had.
Hügo de groot, en verfcheidene Mannen van aanzien, werden op Loeveftein gevangen gezet, twee honderd Leeraars vevlooren hunne posten, en tagtig werden
gebannen.
Kort hier naa ftierf Prins m auk.it s, en 5625. ïsedr ik Hendrik werd in zi;ne plaatstot Stadhouder verheven
Omtrent deezen tijd werden de Ther-1627. mometer en het Microscoop uitgevonden, door cornelis drebbel, te Alkmaar; ook was het onder het Stadhouderfchap van bovengemelden fredrik 11 en dr ik dat de Spaanfche Zilvervloot bemagtigd werd door pieter Pieterszoon 1628. hein; deeze Zeeheld, te Delfshaven gebooren, fneuvelde een jaar daarna, in eenen flag tegen de Duinkerkers; daarentegen floeg marten harpets tromp de JÖ39. Spaanjchen in Duins, en bragt hen een vcrlks van veertig fcheepen toe.
Fre-



■ — 40 *-
I647- Fredrik iiendrik geftorven zijnde werd opgevolgd door zijnen Zoon, willem de Tweeden, onder wiens StadhouderÏÖ48. fchap de vreedé te Munfler geflooten werd tusfchen de Staaten der Verèenigde Nederlanden en philippus den Vierden, naa eenen tagtigjaarigen oorlog, die veel bloeds en gelds gekost had; maar door welke de Koning van Spanje eindelijk genoodzaakt werd de Verèenigde Nederlanden te verklaa» ren voor vrije Landen, op welke hij, noch zijne naakomelingen, iets te eisfchen hadden.
Holland en vooral Amsterdam, wilde nu een groot gedeelte der troepen afdanken; dit was zeer tegen den zin van wil. lem den Tweeden, hij wilde zelfs onver1Ö50. hoeds krijgsvolk in Amjlerdam brengen, om 'er de regeering met geweld te veranderen; doch dit mislukte, en hij zelf ftierf 4 maanden laater, (den 6 Nov.) aan de kinderpokjerjs, nog geen 25 jaaren bereikt hebbende [*y
Nu
(*) Christiaan kuigens, vermaard Sterrekundige, in 's Hage gebooren, ontdekte omtrent deezeti tijd, te weeten in de jaaren 1655 — 1658, het eerst den ring van Saturnus, nevens deszelfs vierden wacbtir; ouk vond hij de Slinger - uurwerken en een verbeterd Microscoop uit.



- 41 -
Nu had zijn Zoon, willem de Derde, hem kunnen opvolgen, doch deeze, nog zeer jong zijnde, kwam onder voogdijfchap zijner Moeder, terwijl 's Lands zaaken door den fchranderen Raadpenfionaris jan de witt beftuurd werden.
Geduurende diens beftuur voerden wij oorlog met Engeland, waarin de drie groote Zeehelden, tromp, de ruiter en van galen, ons Vaderland veel diensts bewezen, en welke oorlog niet eindigde dan naa dat de ruiter, c. de witt, 16S7. en de Luitenant-Admiraal willem josef van gend, met eene vloot den Theems opgezeild zijnde, tot digt onder Chaltam, aldaar veele icheepen verbrandden. Hierop volgde wel de vreede met Engeland, maar 1Ó"72. korten tijd daar naa kwamen wij weder in oorlog met lodewyk den Veertienden, Koning van Frankrijk, waarin Engeland, Keulen en Munjler, zich mede mengden.
Cornelis de witt werd door den 1672, eerloozen tichelaar, een Chirurgijn te Piershü, befchuldigd, en kort daar naa, met zijnen braaven Broeder, door het Haagfche gemeen erbarmelijk vermoord, gelijk mondeling omitandiger verdiend verhaald te worden ; op dat men daar uit leere tot v/elke verfoeijelijke daaden, partijzucht,



42
zucht, veroordeel en drift, den'mensch brengen kunnen ; hier voeg ik flegts bij, dat de meinëedige tichelaar., in zijnen hoogen en gebrekkigen ouderdom, van elk veracht, zijn brood liep bedelen en meermaalen bekende dat hij de witt valfchelijk befchuldigd had, en oorzaak van het ongelukkig omkomen der twee Broederen geweest was.
Wij verlooren in deezen oorlog veel: Gelderland, Utrecht, Overijsfel,ZutphenenFries* land waren grootendeels in 's vijands handen ; 5n dien tijd werd Prins willem de Derde tot Stadhouder, enz verheven, en onze zaaken namen allengskens een' gunftiger
1678. keer, tot dat de vrede geflooten werd; kort daar naa viel Frankrijk ons Weder aan,
16S4. doch dien oorlog liep af eer men volk geworven had om zich te verdedigen (*).
Prins willem de Derde werd vijf jaa/ ren laater tot Koning van Engeland verkoren, in plaats van taco bus den Tweeden, die afgezet en verdreeven was; maar deeze
(*) In 1690 werden de kameelen, waarmede men de fcheepen over Pampus ligt, uitgevonden,
door MEEUWES MEINDERTSZOON BAKKER.,
van Amftcrdam, die daar voor een daggeld van de Admiraliteit ontving.



- 43 —
ze ve'heffing haalde ons op nieuw eenen oorlog met Frankrijk op den hals, die, zeven jaaren geduurd hebbende,,en door de Rijswijkfche vrede geëindigd zijnde; vier irïp7. jaaren daar naar weder door eenen nieuwen oorlog over de Spaanfche Troonsopvolging vervangen werd, welke laatfte ia jaaren aanhield, en geduurende welke onze Ko» ninglijke Stadhouder ftierf. 1702.
Nu bleef de regeering onzes Lands 45 jaaren Stadhouderloos; want hoewel willem karel hendrik friso reeds fitl 1717 tot Stadhouder van Groningen verkoren werd, liep het echter aan tot in 1747, eer hem deezé waardigheid algemeen door alle de Gewesten werd opgedraagen; doch 1747, toen ook voegde men hier het Kapitein- en Admiraal-Generaalfchap bij, men verklaarde die waardigheden erfFelijk, beide in de manlijke en vrcuwlijke linie, en of dit alles nog niet genoeg ware, wiiden fommigen hem zelfs tot Graaf van Holland verheffen ; hiervan kwam echter niets.
Ondertusfchen waren wij in eenen verderffelijken oorlog met Frankrijk gewikkeld; Bergenopzvom , Maastricht , en verfcheiden andere plaatfen werden ingenomen; eindelijk begon men toch in 1748 aan de vrede te arbeiden, die dan ook gelukkiglijk tot
ftand



i — 44 —
ftand kwam, en den i8 Ocl. te Aken getekend werd.
I748« jn (jit Ze]fde jaar werden er ook te Am» Jlerdam en elder verfcheidene pachtershuizen geplunderd; 't welk ten gevolge had dat de pachterijen in Holland afgefchafc werden: ook beftond er in evengemelde Stad eenen aanhang van lieden die' met de regcering te ontvreden waren, en Doelisten genoemd werden, om dat zij in de Kloveniers doelen bijeen kwamen; zij <zelven noemden zich befchermers en herftellers der Vrijheid," en hunne pogingen, ftrek-
1743
• kende om fommige ingefloopene misbruiken te weeren, baarden veel onrusts, en zouden ergere gevolgen gehad kunnen hebben, indien niet de Regeering door zachte maatregelen, en de Prins, door hunne verzoeken grootendeels in te willigen, de gemoedereu allengs tot bedaaren gebragt hadden. Nog werd in dit jaar (op den 8 Maart) den Stadhouder eenen Zoon gebooren, die naderhand onder den naam van willem
17JI.den Vijfden Erfftadhouder werd; want zijn Vader geftorven zijnde, volgde hij hem in alle zijne waardigheden op, echter onder
1765. voogdijfchap zijner Moeder, tot hij, i8 jaaren bereikt hebbende, openlijk ingehuldigd word.
Vee-



— 45 —
Veele zeer merkwaardige zaaken zijn er ónder en naa her. Stadhouderfchap van Willem den Vijfden voorgevallen, ik zal dezelve hier korteiijk naar de tijdsorde aunftippen, en daar mede dit uittrekfel eindigen.
Een jaar nia zijne inhuldiging huwde hij i?0^ met een Nicht des Konings van Piuisfen, ■wier Broeder naderhand in dezelfde waardigheid opvolgde, en deeze omftandigheid had daar naa grooten invloed op de zaakch van ons Vaderland, dat etnige jaaren laater (om van het afbranden des Schouwburgs te Amflerdam-, in '772, niet te gewangen,) betrokken werd in de Américaanfche onlusten, met Welken het zich korteiijk dus toedroeg: /
Twaalf Kngeifehè Volkplantingen in Noord- 1777» America, eene Unie of Vei bintenis met eikinderen gemaakt hebbende, befljoren, zich van Engeland af te zonderen, en c'cn onafh nglijk Gemenebest te vormen » gelijk zij dit dan ook, naa eenen h.'rdnekkïgen oorlog van zeven jaaren, uitgevoerd hebben; Washington, t r a n k l i n m Adams, heblien zich, geduufendé diéri oorlog, zeer voordeclig doen kennen , en der nieuwe Republiek groote dienden bew'eezeri.
Engeland hield ons Land, en vooral dë D Ue*



- 46 -
Regeering van Amflerdam* verdacht, de Amricaanen te onderfteunen, en pleegde allerleije vijandelijkheden omtrent onze weerloóze koopvaardijfchepen, dit wikkelde ons mede in dien oorlog, naa dat wij 32 jaaren vrede gehad hadden.
1780. Wij verlooren bij dezelve veele fcheepen, en zelfs eenigen onzer bezittingen, als: St Euftatius en Demerary, alwaar de Engel/chen op de wreedlle en trouwloosfre wijze huis hielden: de Koning van Frankrijk, die de Americaanen tegen de Engelfchen hielp, verklaarde de Coloniën intusfchen voor eene vrije en onafhanglijke Republiek; doch van onzen kant werd weinig uitgericht, tegen den vijand; 't geen veel ongenoegen gaf, vooral onder de Kooplieden , die hunne rijkgeladenc fcheepen bijna zonder weérftand moesten zien wegneemen;
1781. eindelijk liep een vloot van 7 oorlogfchepen , eenige fregatten en kotters, in zee, gecommandeerd door den Schout bij nagt zoutman, die 72 koopvaarders onder deszelfs convooij had; welras trof hij de Engelfchen op de hoogte van Dogger sbank aan, verweerde zich dapper, en behield de overhand; dit viel voor op den j Aug. 1781.
Hoewel drie jaaren laater de vrede ge":'(looten werd,' hadden echter de werkeloos-



— 47 —
loosheid en het verkeerd beduur, geduurende den voorgaanden oorlog, zoo ved misnoegen veroorzaakt, dac men van alie kanten klaagde, en om verbetering der ingefloopene misbruiken , en vermindering van het Stadhouderlijk gezag begon ce roepen; onder de verdienstelijke mannen, die zich de zaak des volks aantrokken, verdienen
johan deek van dek. ca pellen tot den pol, gevaarts, de gyze-
L a ar en henrik hooft danielsz, met dankbaarheid genoemd te worden.
In dit zelfde jaar 1784. werd op den 16 November, door jan nieuwenkuyzen, Leeraar der Doopsgezinden te Monnickendam, en eenige andere weldenkende mannen, eene Maatfchappij opgericht, onder de Zinfpreuk: tot nut van 't algemeen; ten oogmerk hebbende om nuttige kundigheden onder den mingeoeffenden Burger te verfpreiden en ter verbetering van hec onderwijs der jeugd werkzaam te zijn. Deeze Maatfchappij breidde zich fpoedig uit, en telde in Augustus 1709 reeds 49 Departementen en 3478 Leden.
De pogingen ter verbetering van het Staatsbeftuur gingen inmiddels voort, en verfcheidsne Burgers in de voornaamfte D 2 Ste-



Steden, ja zelfs ten platten Lands, hadden reeds de wapenen opgevat, om dezelve klem bij te zetten, en het gezag des Stadhouders, zoo wel als de heerschzueftt der Grooten, te bepaalen doch zij wer5787.den eerlang door Pruisfij'che troepen met geweld tot zwijgen gebragt, de Prins in zijne migt herfteli, en ieder verplicht zich rret of tegen dank van een oranjeteken te voorzien.
Hier cn daar werd ook geplunderd, vooral ging het in 's Bosch zeer behaaglijk toe.
Geduurende alle deeze onlusten had onze Republiek- zoo wel als gansch Europa, het. óog gevestigd op Frankryk, waarin ee-
1700.ne gi'oote omwenteling voorgevallen was; zijnde hetzelve van een Koningrijk in een
j-7q2. Geineenebest veranderd, en lodewijk de Zestiende, deszelfs laatfte Koning, onthoofd
noo. Dit Gemeenebest nu, of liever de Conventie, {eene vergadering die aldaar het hoogfte gezag in handen had), verktaarde den oorlog aan den Erfftadhouder der Ver* eeidgde Nederlanden, en zond een talrijk leger op onze grenzen, onder bevel van dumourier; deeze nam werkelijk eenige Steden in; maar was eindelijk verplicht
te



49
te wijken voor de magt der Oostenrijkers, die hem niet alleen de in ons Land veroverde Steden, maar ook gantscri Erahmd, detden ruimen.
Het duurde echter niet lmg, of de Fran-1754 fchen flotgen hunne vijanden weder terug, . en vielen, onder bevel van ïicuegru, op nieuws on/.e grenzen aan, De winter van 17.94—1-95 ten uttcerften ftreng zijnde, waren alle de rivieren digt bevrooren, 1795 waar door de Franfchen gelegenheid vonden in de maand Januarij over de Waal te trekt.cn. cn dus in het hart van tluiand te komen.
Hier door verkreeg alles eene andere gedaante; de laatfte Stadhouder vliïèbfe met zijn gantsch huisgezm na Engeland, - liet Stadhouderfchap werd afgefebaft, — overal werden Vrijheidt.boomen opgericht: welras kwam eene Nationaale Vergadering in 's Hage bijeen, deeze bood in 1797 dan volke het ontwerp van eene nieuwe Conftitutie of Staatsregeling aan; doch dit pian verworpen zijnde, werd in het volgende jaar door een tweede gevolgd; dit tweede ontwerp is goedgekeurd, en thans in werking ; volgens het zelve zijn de Provinciën en Proviuciaale Beftuuren afgefduft, ei: het Land één en ondeelbaar verklaard, onD 3 d,r



50 -
der cVn Naam van Batnaffche Republiek, beftaat uit agt Departementen, als:
l. Het Dep. van den Eems, Hoofdpl. Leeuwaarden, !f- rfe» Ouden Tsfel, Zwolle.
JU. denRhyn, A-nhem.
IV. den Amflel, Amflerdam.
v- Texel, Alkmaar.
VI. = de Delf, Delft.
Vir. A Dommel, >j Bosch.
Vili, en Maas, Middelburg.
De Regeringsvorm is eene- Volksregeering bij reprefentatie of vertegenwoordiging, en de drie voornaamfte Magten zijn;
I. De vertegenwoordigend* hoogfte Magt.
II. De uitvoerende Magt of het Uitvoerend Bewind
III. De Rechterlijke Magt.
De Vertegenwoordigende Magt beftaat in twee Vergaderingen, de eerfte en tweede Kamer genoemd
Het Uitvoerend Bewind beftaat uit vijf Led en, en beeft onder zich agt Agenten.
De• Rechterlijke Magt berust bij de Depnr temen taaie Gerichtshoven
Voorts heefc ieder Stad of Dorp zijn plaatslijk beftuur, onder den naam van. v Raad der Gemeente of Municipaliteit.
VRAA-



™ 51 —
V R A A G E N,
het
DERDE T IJ D V A K,
STADHOUDERLIJKE
e N
«TADHOUDERLOOZE RF.PUBLIKEINSCIIE REGEEKINGSFORM'
w ie had zedert 1576 het hocvifte bewind over de krijgs- en regeeringszaaken in Holland?
Wie was de Hertog van anjou? . Waarom wilde hij zich bij verrasfing van Am» werpen meester maaken ?
Hoe kwam Prins willem de Eerjle om 't leven?
In welke waardigheid werd Prins maurits, zijn Zoon, toen geplaatst?
Aan welke Buitenlandfche Mogendheden wilde men ter dier tijd deeze Landen opdraagen?
Wie was leicester?
Richte hij hier veel goeds uit?
Welk getuigenis geeft men aan Prins mau«
bits?
Wat was het lot der zoogenoemde overwin-
nelijke vloot?
Hoe werd het kasteel van Breda ingenoomen?
of de
betreffende.
D 4-
Wat



— ij —
?.r.: viel er in ïfioa bij Kieuvpoort voor?
Wa*:r ligt Ajeuwp-jortt.
Waar ligt Oostende?
Hoe lani is da; wel belegerd geweest? ,
*^as, es «kn 29° propten overvloed va» iev»ns« sniddelen in, dat men h;t zoo lang kon uithouden?
W*t wee^t gij van jocob van heem$ickeI
Wat is een Beftaud? — wanneer werd hec jwaalfjaarig Befta .d geflooten?
Wié was johan van oldenbar nevelt? ~ \yaar gebooren ? — wat sirpt bekleedde bij?
boe lang heeft hij het Vaderland gediend ? — waar mede wad hij befchuldigd ? — hoe kwam iij m?
Waar ligr het Slot Loeveftein?
Welk voornaam perlbon werd daar op gevangen gezet? — hoe ontkwam hij uit deze gevan* geni^ï
" „ Hr,e hee'te zijne Vrouw?
Wie volgde Prins maurits op?
Cteder wiens Siadhoudeifchap werd de Spaanfche zilvervloot veroverd? — waar?. — wanneer? — door wien?
Waar is, dieze Zeeheld gebooren?
Hoe kwam hij om?
Wat verrichtte marten har pers tromp?
Ouder wi as Sudhonderfchap werd de Munfferfshe Vreede geflooten? — wanneer?
WH verklaarde de Koning van Spanje bij de-; aelve?
Hoe



— ss —
Koe lang had de oorlog, door welke ons Laad van de Spanjaarden onaftianglijk gemaakt werd, wel geduurd?
Welk ampt bekleedde jan de win?
Wa verrichtte onze vloot in 1667?
Hoe kwamen de Broeders de witt om -t leven ?
Weike Stadhouder werd Koning van Engeland?
Is de regeering onzes Lands naa zijn' dood op denzelfden voet gebleeven?
Wanneer werd er weder een Stadhouder verkooren? — wie?
Onderging die waardigheid eenige verandering?
Is üiet het jaar 1748 in meer dan een opzichc aanmerkelijk geweest?
Wie werd Stadhouder naa Prins willem den Vierden ?
Welk huwlijk deed hij?
Welke invloed had die omitijjdigheid naderhand op de zaaken onzes Lands? Welk ongejuk gebeurde er in 1772, te Am*
fier dam ?
Wat gebeurde er vijf jaaren laater in NoordAmei ica ?
Wat zijn Volkplantingen of Coloniën?
Hoe werden wij in dien oorlog betrokken?
Wat was het merkwaardigfïe dat er van onzen kant geduurende denzelven gebeurde? - Wanneer werd de Vrede getroffen?
Is dat jaar nog in eenig ander opzicht merkwaardig ?
Wat was de oorzaak van het algemeen misnoegen dat er naa dien oorlog in ous Land hetrschte?
I) 5 Wat



— 54 —
Wat gebeurde er in 1737?
Zijn de zaaken federd gebleeven in dien fhnd waarin zij door den Koning van Pruis/en gebragt waren?
Welke groote gebeurtenis in Frankrijk heeft daar aanleiding toe gegeeven?
Wanneer drongen de Ftanfchen in Holland?
Wat uitwerking had hunne komst aldaar?



By, J. R. POSTER, bezyden de Beurs, is gedrukt of te bekomen:
Korte Aardrykskunde der Verèenigde Neerlanden, (nu de Batrtaffche Republiek) afgedeeld in Departementen, met 2 Kaartjes, verbeeldende het eene de Verèenigde Nederlandfche Provinciën , en bet andere de Bataaffche Republiek, afgedeeld in Departementen, ƒ: 12-:
J)e Natuurkunde, ten gebruike in de Schooien, door l. c. schmahling , Predikant te Trebra en Grazungen, Lid van de Maatrchappyen te Gottingen, & Leipzig. f :-6-i
De vrocgfle Gefchiedenis van don ByBel, voorgesteld in gefprekken en zamenfpraaksn, tusfehsn een Leermeester en zijne Leerlingen, eerfte deel, bevattende de gefchiedenis der Aartsvaderen, afgehandeld in 19 Zomerivandelingen. f:-i6-'.
ui i i tweede deel,
bevattende de gefchiedenis des Joodfchen Volks, in 24 Avondgefprekken of Afdeelingen. Hier mede is dit werkje compleet, en ongemeen gefchikt tot een Leesboek op de Schooien, en zal den voorftander van de Gefchiedenis van Jofephy door hulshof, niet weinig genoegen geeven.
Thêmes, Sur toutes fortes de fujets, tant famüïers que récréatifs & inftruftifs, a 1'ufage de la jenncfle qu'011 inftruit dans les Ecoies Francoiftsf par p. SAZEHA-. ƒ :-8-:
Dit



( * )
Dit werkje bevat 162 Franfche, en 100 HolUodfche Historietjes of Anekdotes, alle zeer aangenaam en (effens leerzaam.
J)e kleine Grandisfon, verkort in Themata's of kleine Leeslesjens, tot het gebruik der Franfche Schooien, waar agter Algemeene Grondregelen der Franfche Taal, dpor p. saserac , 2 deeltje». f>rl*-\
fables choifies d'Efope, 3e. Edition. Deffinée a 1'ufage des Écoles Francoifes. Nouvcliement corrigée a augntentée d'un Dictionnaire de la plus part des mots & des phrafes qui s'y trouvent. / : - 8 -:
frans Leesboek, voor eerstbeginnende en meer gevorderde: als ook voor die geenen, welks zonder behulp van een Meester, de Franfche Taal willen leerep. Het zelve beftaat in een groot aanaal van ze.-r fraaije uitgezogte Anekdotes, Historietjes en Fabelen, uit de bes,te Schryvers byeen verzameld, en uitgegeeven door f. gediCke, Leeraar in de fraaiji Letteren, te Ber'yn. Agter hetzelve vindt men een Vocabulaire of Woordenboekje van alle daarin voorkomende Franfche woorden. ƒ i-:-t
Be Gefchiedenis der IVaerchL van den Heeife rolun en TAiLHié, 12 dselen, met plaatc-n.
ƒ .18-1 Tl
Ka-



e s 3
Kathechctifche Aanleiding tot de kennis det Christeiyke Leere , in de onderwijzÏLge der Menfchen tot gelukzaligheid, door J.d.dymah. Leeraar by de Lu'herfche Gemeente, te Amfterdam. Vierde Druk. /:-ia-i
Korte Schets, of uittrekfel uit de KarechedfcUe Aanleiding tot de kennis der Christeiyke Leere, enz. Door Denzelfden. Derde Druk. ƒ :-6-5
Nederduitsch en Hoo"duitsr.h Woordenboek voor eerstbeginnende, die de Hooyduitfche Taal in korten tijd willen leeren. f:-\6-i
De Hoogduitfche Brieffteller, bevattende allerlei voorbeelden van Koopmans en andere Brieven. /:-l2-;
Nieuw Spelboek van twee tot vier Syüabens, tot nut der Nederduitfche Schooien, denie druk.
Groot Alphabeth, voor allereerstbeginnende Kinderen, f :-2-1
ABC. Injlructif piur apprendre aux Enfans, les Elemens de la Langue Frangaife. ^e. F dit*
f:~6-:
Nouvel Alphabeth Franctis, peur les Jeunes Ger.s , se. Edit. /:-2-:
Contes Morau-x, par Mad. les Prince de Be?uJllOM, 120. 2 vol. ƒ :-i6-'ï
Pr/*-



C 4 )
Trieres pour tous les jours de la femaine, t? fur divers fujet, par Ü. Pictet. 8°. ƒ :-i2-:
De kleine Jack, een zeer intresfant Leesboek toe nut der Nederduitfche Schooien, naar hec Hoogduitsch van Campe. /:-io-:
De Vrolyke Zedenmeester, behelzende een aantal van vrolijke Dichtftukjes, niet toepasfelyke Zedelesjes en gekleurde Plaaten. ƒ :-io-:
Arithmetica of Rekenkonst, behelzende de zes eerfte grondregelen in dezelve, en de tweede, derde, vierde en vyfde grondregel in Speciën ; benevens een reducering der Speciën, in twee deelen. /:-i6-s
ABC Buch, neblï anweifung zum Buchftabiereu un iefen, imgleichen anleitung de ziftern und die verfcheidenen unterfcheidungzeichen im lèfen kennen zu lemen. 2e. Auflage. f : - a - :
Nouveau Dictionnaire portaif des Langnages Francoiies & Angloifes en deux parties, par T. JVugent.
fanfon , the new pocket Dictionary, of the Duitch and English Languages, in two parts.
ƒ 2-10-:
Lesfons and Dialogues, in Duitch add Engiish, by B. Thomas. ƒ :-i6-:
The winther Evening of the English profe and verfe. Chicfly entendeft for the avantage, of
. fuch



C s )
fuch are ae willing 10 appiy themfelvs to the leatning of this ufeful Languagc, by J. Louw, two vol. /i-i6-:
Halma, Diftionnaire, Fransch-Hollandsch en Hollandsch-Fransch. ƒ12-:-:
P. Marin, DicTionnaire portatif. 2 vol nieuwe uitgave. /S-to-i
2 vol. 4. ƒ 17:-:-
Methode Familiaire. f:-6-:
Nouvelle Methode. /:-i8-:
—— Nouvelle Grainmaire. ƒ 1-:-:
Gazellis, Methode Familiaires. ƒ : -10 -:
Sazeracs eerfte beginfeien der Franfche Spraakkoust. ƒ:_<;_:
hoogstnoodige gronden der Aardrijkskunde, voor Kinderen. /t-u-:
V. Bemmeltn, Lesfen voor Eerstbeginnende in de Engelfche taal. f:-i6-i
Fratifois, inleiding tot de kennis der Franfche taal. f:-6-%
Fokke, Vaderl. Historie verkort, in themata's.
/:-8-;
Gottfched, de Hoogduitfche Spraakmeester.
ƒ
May, Koopmans Brieven. /:-i8-:
Hu-



t 6 )
ffu&ert, Koopmans Brieven, in 't Fransch eri Holiandsch. f1"1'1
AdclungS, Deutfche Sprachlehre fur Schillen.
ƒ 1-i6-ï
May, Verlich in Handlungs briefen, nach den Gellertfen regeln. t l-a-i
«- Lettres MarchanJes. ƒ ;-i6-5
Saltszman, Elements of Marality, translaten" from the German by M. Wollftonecraft.
ƒ I - 15 -:
Gefchiedenis van den Prins Lee Boo, eenen ïnboorling.der Pelev\-eilanden , docr Capt. IVilfon naar Engeland gebragt; benevens een kort verhard van det-ze Eilanden, en de zedenen gebruiklijkhedeu van derzelver Inwoonders. / *—8*?
JUff. iNaiunrselchïchte lür kinderen mit kupeiïn, gr. 8. C-ott.
kl. 8.
„ Gengrsphie. gr. 8. 3 theüe.
1* kl. 8. 2 theile.