691
F



LEGAAT C. N. WYBRANDS
EN
N. WYBRANDS-DE WIT
01 2426 0118 UB AMSTERDAM



HET
WEESKIND
VAN
C H I N A,
TREURSPEL.
door
J. N O M S Z; NAAR DEN HEERE DE VOLTA IRË.
Te AMSTELBA Af, by JAN HELDERS, in de % Nes. 1782.
Met Pi ivikgie.






De Gecommitteerden tot de zaaken van den Schouwburg hebben, volgens Oclroy door de Heeren Staaten van Holland en Westvriesland, den 5den November 1772. aan hen verleend, het recht van deze Privilegie, alleen voor den tegenwoordigen Druk van HET WEESKIND VAN CHINA,Treur/pel, vergund aan tab helders.
/l/nfteldam , den 17. Fcbruary, 1782.
Geene Exemplaren zullen voor echt erkend worden dan die, door één'der Heeren Gecommitteerden,onderteekend zyn.



PERSON AAD JEN,
gEngis-chAn, keizer der Tartaren.
octar,!
\-zyn luitenants. osman,j
xamti, een mvidaryn van de orde der geleerden.
füAMÉ, zyn gemalin.
k s s e 11, haar vrindin.
étan, vrind van den mandaryn.
Tartaren.
Het tooneel is in het paleis der mandarynen, naast dat der keizeren, in de ftad Cambula, tegenwoordig bekend onder den naam van Pê-king.
HET



HET
WEESKIND
VAN
C Iï I N A,
TREURSPEL.
EERSTE BE DRY F. EERSTE T O O N E E L.
{ » A M É , A S S E L I. IDAME.
Kan 't zyn, myn Asfeli! dat in 't afgryslyk uur Daar alles dryft van bloed, daar 't gruwzaam oorlogsvuur Dit hof reeds open zet voor woedende Tartaren, Daar 't licht haast,als 't heelal,een prooi word dier barbaren» Ik zeg, kan 't zyn dat, in 's lands algemeenc elend', 't Wreedaartig lot zyn' fchicht byzondermywaarts wend ?
AS SE LI. .
Wie word, als 't vaderland den last des krygs inoet|dragen", Zyn aandeel niet gedreigd aan de algemeene plagen ? Wie onzer heeft niet reeds gefineekt voor 's Hemels troon Ter gunst van echtgenoot, van vader, of van zoon?
A In



2 HET WEESKIND VAN CHINA,
In 't grootsch, in 't heilig hof, bedekt voor 's Tarters oogen, Daar onze vorst aan 't oog der waereld houd onttogen Een vvapenlooze fchare, een ftil, een vreedfaam volk, In dat paleis, 't verblyf van vorst, van hemeltolk , Van kenners onzer wet, van gryzaarts, vrouwen, kindren, Daar kortlings't krygsrumoei>de rust eerst deed vermindren, Is ieder onbewust tot welk éen overmaat Van wreedheid 't woedend hoofd der Tarters overflaar. De donder doet ons flechts 't geweld des krygs befeffen. De laatfte llag genaakt, die wis en fel zal treffen.
IDAME.
6 Noodlot, welks befluit de rrïènsch niet koeren kan !.. Kent gy, myn Asfeli! kent gy den oorlogsman Die China zet in bloed ? die 's keizers troon doet beven ? Die zich vermeet de wet aan all' wat leeft te geven ?
A S S E L I.
Men noemt dien dwingeland alöm der vorsten vorst, 't Is fiere Gengis-Chan, iïi wiens verwoede borst, Driefgeostigè Idame! wreedaartig fchynt befloten ~ In 't magtig Azië' de troonen om te ftootcn; 't Is hy die vorst en volk tot dood of banden doemt. Zyn woeste luitenant, die Oftar word genoemd, Die wreede deelgenoot van Gengis buit en woede, Dreigt, zegt men , dit paleis met 's Tarters oorlogsroede; Hy is in Cambula, en werpt het all' ter néér.. Dit land verandert dus deez' dag van opperheer. , Dees flad , weleer meestres der Aziaanfche lieden, Dryft reeds van fchuldloos bloed , en ligt in 't Hof vertreden.
Zie-



TREURSPEL. 3
Ziedaar 't geen 't naar gerucht van de algemepne el end' Myn' hoogst verflagen geest maakte in dit hof bekend.
IDAME.
Weet gy dat die tiran, wiens krygsvuur de aard' zal zengen, Die 't keizeïlyk gezag deez' dag ten val zal brengen, Der vorsten geesfeltuigi nooit zat van vorstenbloed, Een Scyth is, een foldaat, verachtlyk opgevoed ? Een zwervend roovrenhoofd, gekweekt inzandwoestynen, Daar ftorm, daar donder heerscht, en 't zonlicht fchaars laat 't Is hy die.roovende eene onwettige oppermagt, Cchynen ? Dan vreeslyk voor zyn land , dan Tellier ten val gebragt, Weleer verjaagd, vervolgd, den fabel naauw' ontkomen, Naar dit doorluchtig hof zyn wykplaats heeft genomen, Daar hy denzelfden vorst, nu door zyn hcir belaagd, 't Is u bekend, vrindin ! een fcbuilplaats heeft gevraagd. Zyn naam is Temugyn. Behoeft ge iets meer te hooren? AS SE LI.
Hoe! hy, die u weleer tot egaê had verkoren ?.. Hoe! 't is die vlugtcling wiens liefde uw fier geflacht Befchouwd heeft als een' hoon uw Hamhuis toegebragt? 't Is hy die vorfien boeit aan zynen zegenwagen ? Wiens naam alleen al de aard'met fiddring heeft geflagen!
IDAME.
Hy is het zelf. Een moed die 't all' te boven ging Blonk reeds op zyn gelaat, toen hy als vlugtèling Een zekre fchuilp'aats zocht in de armen der Chineczem In waarheid , ieder feneen by hem Hechts Haaf te wezen; Hy voerde als balling,vrccmd,en fmeekend' voor den troon, A 2 Een



4 HET WEESKIND VAN CHINA,
Een trotfe, eene eedle taal, op meesterlyken toon. Ik wierd van' hem bemind; en, 'k wil dit niet verzaken , Ik voelde in 't fier gemoed een weinig eerzucht blaken, Alleenlyk op 't befef dat myne tooverkracht Dien leeuw in myne boei reeds zigtbaar had verzagt. Zyn woeste grootheid ééns te buigen naar'slands zeden, Zyn' ftuggen heldenmoed te leiden door de reden, Hem eindlyk waard' te zien, dank zynen liefdeband ! Den rang van burger van dit hoogst befchaafde land, Ziedaar myn groot ontwerp ! Had ik dit zien gelukken', Dan had hy 't ryk gediend dat hy nu zal verdrukken, Dat hy nu flopen komt door woeste wapenkracht. Een weigring heeft den ramp des fïaats te weeggebragt. Gy kent ons volk voor trots, elk ander volk verachtend', Nayvrig, weinig goeds van zyn geburen wachtend', Fier op zyn kunllen, fterk in 't moedig hart gezet Op 't hooren roemen van 's lands oude en eedle wet, Op eenen Godsdienst trots wiens edelheid wy roemen, Wiens zuiverheid wy 't werk van honderd eeuwen noemen, Een glori eeuwen lang gevest' op vasten voet .. Dit alles drukt dit volk 't vooroordeel in 't gemoed , Dat niet één volk op de aard' den naam verdient van vrinden, 't Zy, verr' dus dat een Scyth hier zou een gade vinden, In 't einde, een andere echt, een eedier huwlyksband, Verbond qic aan Xamtis deugd. Wie kon indezen (land, In de armen van 't geluk, ooit denken, wie kon 't vreezen, Dat een verfinade Scyth eens Chinaas hqer zou wezen ? Ziedaar waarom myn fchrik tot wanhoop overflaat. 'k Ben moe'der, echtgenoote... ik heb zyn hand verfmaad!
Ver-



TREURSPEL. 5
Vergifnis kent hy niet; hy heeft zich zien ontëeren, Of hy wraakzuchtig is, dit kan 't heelal u leeren. Ó Noodlot, al te flreng! ö Onvoorziene druk! Dit deugdfaam volk gevormd tot zo veel ongeluk!., ó Hemel! kan het zyn, dat deze ontelbre fcharen Zelfs zonder ftryd vergaan door 't yzer der barbaren, Als weerloos offervee, ter llagting voortgeleid ?
ASSELI.
Men, zegt de Coreaan is tot 's lands hulp bereid; Hy rukt zyn magten faam'; doch 'tzyn alleen geruchten. Intusfchen ftaat ons lot aan hem die 't ryk doet zuchten; 't Laat alles ons ter prooije aan 's vyands oorlogskling.
IDAME.
Wat is de onzekerheid een wreedc foltering! Wie kent de helft des ramps dien wy met drift zien nadren ? Wie weet of 's lands monarch in 't hof van zyne vadren Slechts eene fchuilplaats vind ? Of iemant hem verweert ? Of niet de keizerin reeds gruwzaam is ontë'erd ? Of een en ander reeds niet in hun bloed verfmooren ? Helaas ! de laatfte vrucht uit hunnen echt geboren, Dat kind, voor wien de zorg ons meest is opgeleid , Verdubbelt meest myn' fchrik en mededóogendheid. Eén zwakke hoop alleen is flechts my bygebleven: Myn echtgenoot dorst ftout zich naar 't paleis begeven; 't Kon wezen dat zyn rang, zo hoog by elk geacht, Noch werking deed op hem die 't ryk ten onderbragt. De roovers, hoe verwoed door bloeddorst ingenomen, Schoon langs de fiddrende aard' hun vuist ons bloed deed firoomen, ^ 3 Zyn,



6 HET WEESKIND VAN CHINA, Zyn, zomen zegt, geenszins in't woedend'hart ontbloot Van 't denkbeeld van een' God die heilig is en groot. Natuur heeft dus in 't hart van all' wat wy zien leven Een denkbeeld yan een' God en van zyn' dienstgefchreven.
Maar geen Tartaar verfchoont: ik vlei my zonder grond. De vrees heerscht in myn hart, de hoop is in myn'mond.' Ik fterf...
TWEEDE TO O N E E L.
idame, xamti, assf.li.
idame, met ontroering naar haar' gemaal tredende. Zyt gy 't, gemaal■ met my beklagenswaardig! - Spreek, is ons lot bepaald ? Zie my tot alles vaardig. Wat heeft uw oog gezien ?
xamti.
't Gene ik met fchrik verhaal, 's Lands rampen zyn ten top. 't Ryk is verhoerd door'ticaal Des woestbn vreemdelings ; 't is alles neêrgéflagen. .Wat baatte ons nu de deugd'Hand vastig na te jagen ? Vergeefs zyn wy, door wet en edelheid van geest, ' Der volken voorbeeld in ons vreedfaam land gcwces't. Vergeefs dat volken zich naar onze wetten richtten; De wysheid baatte ons niet, geweld deed alles zwichten. Myn oog zag 't rooversrot hiernadren, daar't, verwoed, Den weg zich banend'door een' lïroom van fchuïdloos bloed Den fabel nog misbruikte op ftervende offerhanden. De menigte dringt door tot die gewyde wanden
Daar



TREURSPEL. 7
Daar onze vorst, die roem van 't menfchelyk geflacht, In volle majefteit, bedaard, de dood verwacht. De keizerin lag reeds in zynen arm bezweken. Hun eedle kindrenrei, wier moed om hen te wreken Vergeefs was aangegroeid met hunne krachten , en Hen had bekwaam gemaakt te ft erven nevens hen Met wapens in de vuist, was reeds door'tüaal verflagen, Eer één van hen een proef tot tegenweer kon wagen, Niets bleef myn' keizer by in dien bedroefden Hand Dan kindren, wier geween en krachtelooze hand Alleen hun wapen was. Zy vielen fiddrend' neder Aan zyn gewyde knien; elk kuseht zyn voeten teder , Wanneer ik , langs den weg elk buiten ons bekend, Myn treên, met yzing, naardien droeven vader wend. Ik zie 't woestyngebroed, die lage ftèrvelingen , Myn' eedlen opperheer op 't onverhoedst omringen : Men ketent zyne vuist, en fleept, door bloed en ftof, Daar alles weent en kermt, naar 't binnenst van ons hof Den vader, 't fiddrend' kroost en een zieltogend moeder.
I D AM E.
Wat ftaatsömwentcling, 6 Hemel! was verwocdcr ! Moest dan myn' keizers ftam dit noodlot ondergaan ?
XAMTI.
Die deerniswaarde vorst ziet my met teêrhcid aan;
En zegt my, in de taal die wy als heilig eeren ,
Die naar 's lands wet alleen de mandaryn mag leeren,
En dus verwinnaar noch verwonnen is bekend,
,, Ontruk myn' jongficn zoon voor 't minst aan zyne elend."
A 4 Nu.



8 HET WEESKIND VAN CHINA/
Nu, oordeel van myn' eed', en 't geen ik heb gezworen; Befef hoe fterk de pligt zich aan myn hart doet hoeren! Hoe fier herleefde Itraks myn neêrgeflagen moed! Ik vloog terftond naar u. De wreede roovrenftoet, tZy zich hun godloos hart te ftert in blydfchap baadde, Daar elk van hen om ftryd met buit zich overlaadde, Het zy hun trotfe geest 't als een verachtlyk werk Befchouwde ons na te gaan, het zy 't ontzaglyk merk Van tolk des Grooten Gods, dat we op den boezem dragen, Hun woestheid voor een wyl in kluisters hield geflagen, Of't zy die groote God, door zyn geducht befluit, Tot redding van 's lands Wees, die vortfelyke fpruit, Hun brandende oogen hield met nevel overcogen. Ik heb myn' keizers zoon ontvoerd aan 's Tarters oogen !
IDAME.
't Is meer dan tyd , mynheer, dat hem uw zorg bevry'. Verzend hem met myn' zoon: 't vervoeren 11a aan my. Men wanhoop niet. Welaan! hun vlugt bly v'(treng verholen, 't Geen dienftig is ter vlugt zy Etans zorg bevolen ■ Hy is uw vrind. Men zoek met fpoed Coreaas ftrand. Het aardryk heeft voor ons noch wildernis , en land Dat, onbewoond, zyn' grond niet zag met bloed bevlekkenLaat dit myn' keizers kroost en 't myn' ter fchuilplaats /trekken.
't Is raadfaam dat men ftraks zich naar die wykplaats wenci', Bedekt vopr 's Tarters oog, hem moogiyk onbekend. Kom , volg! Men moet zich meer dan klagen onderwinden.
XAMTI.
Ach! onzer vorften Wees kan zelfs geen ichuflpiaats vinden !
Ik



TREURSPEL. y
Ik Wacht den Coreaan; hy nadert ; maar hy zal Te laat vcrfchynen; ja! de dood rent langs decz' wal. 't Voegt ons nochtans, zo't lot het gunfiig. wil geheugen , 't Geheiligd vorstlyk pand in zekerheid te brengen.
DERDE T O O N E E L.
XAMTI, IDAME, ASSELI, ETAN. XAMTI.
"Waar vlugt gy? Étan! hoe! dus doodelyk ontflcld...
I D A M E.
Men vliedo uit dit verblyf, een prooi van Scytsch geweld. ETAN.
Wy zyn alom bezet. Het is te laat tot vlieden. Men ziet dit hof omringd door woedende oorlogslieden, Wier ftoet aan 't vreedfaam volk dat dit verblyf bewoont Zich als een wandlend bosch van fpeeren fors vertoont. Onze overwinnaar fprak, ontelbre flaven zwegen, Gedwee voor zyne flern in 't ftof ter neer gezegen; Daar elk, door fchrik verhoerd, naar 's meesters oogen zag, Op 't zien dat 's lands monarch door 't ftaal verdagen lag.
XAMÏ I.
• Hy is dan dood ?
IDAME.
Helaas!
ETA N.
Wie kan 't gevolg u maten



• io HET WEESKIND VAN CHINA, Van dien barbaarfchen moord?Helaas !zyn Moed.metVakn Van 't bioed van gemalin en kjndren onderéén... Ó Eedle ftam des Gods op 't aardryk aangebeên ! Moest ik, (ó lot, waarom my tot die ftraf te /paren!) Uw hoofden hoonen zien door 's lands geweldenaren? Men durft zelfs niet doen zien dat ons de moord mishaagt ■ Neen, onzer volken oog, dat, fiervend', niet eens waagt De finarten van de ziel te ontlasten door de tranen, Is zylings afgekeerd van 's vyands oorlogsvanen Ons eerloos krygsvolk werpt zyn krachteloos geweer, Gedwee, ter aard' geknield, voor de overwinnaarsneêr; Die, e.ndlyk afgemat van woeden, in dees wallen, Daar 't alles is volflrekt in hunne hand gevallen, Verzadigd van ons bloed, 't bevel ter moordery' Verandren in 't bevel ter hardfte flavémy. Maar ons dreigt grooter wee na 't gruwzaam vorftenmoTrMen zegt dat de oppervorst van't kroost van't barreNoorden De trotfe Gengis-Chan, tot /tropen voortgebragt Wiens fledehouders Hechts door weinig wapenkracht Dit heerlyk keizerryk zo jammerlyk verdrukken, Vol onverzoenbre wraak naar Cambula komt rukken; Waarnaar hy zich weleer, als balling, onbekend, Vergeefs om een verblyf ter fchuilplaats heeft gewend Hy komt zyn' haat voldoen, en zyne ontéering wreken. Het volk dat hem verzelt, geteeld in barre /treken Is van een' woester aart, dit heeft het klaar betoond, Dan 't zagt en vreedfaam Volk dat ons gewest bewoont De forste Tarter leeft, frotterend' de elementen, In 't open veld , op kar, of onder lichte tenten-
Te



TREURSPEL. 11
Te leven in dees ftad, hoe groot ook, baart hem pyn, 't is een bedwang : hy wrokt wyl wy befchaafder zyn. De roovcr zal deez' mnur, dien elk weleer zag eeren Als heilig door al de aarde, in puin en asch verkeeren.
IDAME.
Hy zal zyn bittre wrok voldoen, naar allen fchyn. Myn grootfte hoop beftond in onbekend te zyn; Maar 't is gedaan ! Het lot dat 's lands bederf verwekte Verjaagt de duisterheid die ons zolang bedekte. Driewerf gelukkig hy wien 't lot het voordeel geeft, Dat hy by hof en vorst volftrekt vergeten leeft!
X A M T I.
Myn vorften zyn geweest! Het lot, licht ééns rechtvaardig, Doet mooglyk voor's lands Wees een'ftap derGodhcid wr.arMyn grootfte pligt vercischt dat ik zyn redder zy. (dlgMaar wat wil dees Tartaar ?
IDAME.
6 Hemel! fta my by. VIERDE T O O N E E L.
XAMTI, IDAME, ETAN, ASSELI, OCTAR,
Tartaarfche vachten.
OCTAR.
Gy.flaven.'hoort myn' last. Zo gygeen dood wilt vreezen, Moet uw gehoorzaamheid alleen uw antwoord wezen. Van uwer keizren ftam blyft noch één erfprins na: Dat hem uw ftrafbre trouw niet meer ten dienfte fta;
Men



i2 HET WEESKIND VAN CHINA,
Men weet dat gy hem bergt. Uw hoogst vermetel zorgen Houd ons een' vyand, dien men Aagten moet, verborgen. De meester van al de aard' eiscbt heden van uw hand Uw laatfte vorrrenfpruit, en duld geen' tegenftand. Gehoorzaamt: dat uw zorg niet langer hem behoede. Jndien gy weigrend' blyft, het bloed en de oorlogswoede Maak' myncn meesters wraak dit fchuldig land bekend, Uw dood zy de eerfle ftraf in algemeene elend'. Voorkomt die.'tLicht verdwynt.Noch ééns:zogywilt leven, Gehoorzaamt, eer de zon de kimmen zal begeven.
V Y F D E T O O N E E L.
XAMTI, IDAME. IDAME.
Waartoe zyn wy gebragt! 6 Monfters!.. Welkeen fchrik.'.. Watyzing, ö gemaal! baart ons elk oogenblik! Elk uur dreigt ons een' ramp dien niemantkan bevroeden , Waarvan 't verflagen hart naauw'kan een denkbeeld voeden. Helaas! gy antwoord niet ? De zuchten die gy loost Zyn vruchtloos : 's Hemels toorne ontzegt ons allen troost. 8 Gy, doorluchte zoon van zo vele oppcrhceren! Eischt een foldaat uw bloed ? Mag ik uw' val nietkeeren ?
XAM T I.
Ik heb beloofd, ik zwoer dat ik hem zou behoên. i D A ME.
Wy zyn. in 't juk gekneld, kunt gy uw woord voldoen ? Wat baat uw eed ? Vergeefs doet gy uw tranen ftroomen :
Zyt



TREURSPEL. 13
Zyt gy in Gaat uw woord, uwe eeden na te komen ? Men hoop' niet meer.
XA51TI.
ö Lot!.. Maar durft gy eifchen, gy! Dat uwer keizren bloed door my geleverd zy ?
1DAM E.
Neen, 't is niet zonder fcbrik dat ik daaraan kan denken, Zo ik geen moeder waar', zo zonder 't recht te krenken Dat ik, ondanks myn' ramp, de magt verfchuldigd ben Die alles heeft gevormd , wier wysheid ik erken, Zo ik aan onzen zoon my niets verfchuldigd achtte, Ik zeide u: „ derven wy; dat niemant onzer wachtte ,, Tot een verwinnaar ons, alleen op naam van ftraf, ,, Met onze koningen veréenige in het graf."
XAMTI.
Wie zou, na 't gruwzaamst lot 's lands vorften 't licht deed derven,
Bevreesd of weigrig zyn om op hun fpoor te fterven ? De booswicht vreest de dood, wie zwak is in zyn leed Eiseht dat zy in zyn' ramp hem eindlyk tegen treed ; Wie moed heeft tart haar' fchicht, treed zelfs haar ftoutlyfc tegen ; (gen Wie wys is wacht haar (leeds, en mort niet, langs vratweZy nadert.
IDAME.
Welk een angst beklemt uw hart, mynheer*? Het hair ryst u te berg', gy Haat uwe oogen neer, Ik zie uw verf verbleekt, en tranen in uwe oogen; Myn hart befpeurt uw' fchrik.het voelt daarvan't vermogen, Maar wat is uw bcfluit ?
XAM-



14 HET WEESKIND VAN CHINA,'
XAMTI.
' Myn eeden te voldoen. Ga , wacht my by den prins gedreigd door 's Tarters woên.
IDAME,
Zal (moeken of geween hem voor de dood bewaren ? ZESDE T O O N E E L.
XAMTI, ETA Ni E T A N.
Voed geen meer hoop,mynhcer, om 's keizers kroost te fpaDenk enkel aan den (laat, die nimmer wórd behoed (rem Zo gy den prins onttrekt aan 't lot dat op hem woed. Het heil des gantfchen volks vercischt dat hy moet fnevcn. x amt i.
Ik zie dat ik, helaas !• hem moet ten offer geven. Maar hoor my : mint ge uw landen 't keizerlykgeflacht? Erkent gy Hem wiens wiL,het all' heeft voortgebragt ? Den God, Die onbezwalkt zich wilde aan ons verklaren? Hem Dien de Bonz niet kent;ontè'erd door's lands barbaren?
ETAN.
In de algemcene elend', daar ik myn land beween, Is Hy, Wiens roede ik kusf', myn hoop en troost alleen.
X AM T ti
Wel! zweer dan by zyn' naam, en zyn geducht vermogen, Dat gy in eeuwigheid , wat fchrikvcrwekkend poogen De dwingland ook befïa, al eischt hy zelfs uw bloed , 't Geheim verbergen zult dat ik u melden moet.
Zweer



TREURSPEL. 15
Zweer my dat gy getrouw en moedig zult verrichten 'tGccn's lands belan'g.'s ryks wct,myn God en grootfte pHgDoor mynen mond van u begeeren in dit uur. _Cten
ET AN.
Ik zweer het u, mynheer! Dat in deez'.bangen muur De clend' waardoor wy 't volk zo deerlyk zien benaauwen Zich ftorttcop my alleen, zo gy my ziet verflaauwen In yver voor uw' dienst, of zo , zelfs flechts in fchyn, Myn mond of hand in 't minst u ongetrouw zal zyn.
XAMTI.
Wel!.. om te rug te gaan ben ik te verr' gekomen!
ET AN.
Ik zie op 't onverhoedst uw bittre tranen ftroomen! . Ach! vreest gy, na de fmart die gy reeds hebt geleên, iNocn pyn die u op nieuw kan brengen tot geween?
XAMTI.
Men (prak het vonnis uit, en niets keert Gengis woede. ETAN.
Men dringt ons om een kind , u vreemd, uit uwen blocdo Niet vooftgebragt...
XAMTI.
Hy vreemd ? Myn koning!
ETAN.
Zyn geflacht
Is ons bekend: myn vorst, erbarmlyk ©mgebragt,
lk weet het, 'k yz' daarvan! was zyn doorluchte vader.
Maar wat moet ik beftaan ? Spreek op! Verklaar u nader.
s AM-



itr HET WEESKIND VAN CHINA,
XAM T I.
Men fpoort myn fchreden na, ik ben flecbts viy in fchyn; Bedien u van 't geluk van amptêloos te zyn : Het pand my toevertrouwd kunt ge onbefchroomd genaken, Daar niemant u befpied ; gy weet waar wy 't bewaken, 's Ryks dierbar* erfprins zy, flechts vooreen wyl,gebragt Jn 't graf van ouds gefchikt ter rust van zyn geflacht. Die tedre fpruit eens flams op 't aardryk aangebeden Zy aan den Coreaan, die reeds met fïerke fchreden Ons nadert , door uzelv', met fpoed , ter hand gefield. Coreaas legerhoofd kan aan 't uitheemsch geweld Dat ongelukkig kind, 't welk Gengis hart doet vreezen, Ontrukken, en ik kan myn' keizers redder wezen. Al 't ovrig zy alleen myn zorg bevolen. Ga!
ETAN.
Ach ! vrees 't afgryslykst. lot van Gengis ongenaê. Zo gy den prins verbergt dien hy ter heêr wil vellen , Hoe zult gy dien tiran, vertoornd, te vrede flellen ? XAM T i.
'k Zal hem voldoen.
ETAN.
Hoe! gy ?
XAMTI.
Natuur!.. 6 Yslyk recht!.. - In tranen.
Myn zoon, myn eenig kind.! in 's prinsfen plaats gelegd... Jk yz'!
ETAN.



.TREURSPEL. %j
etan.
Vvj zoon !
xamt i.
Bccjenk, gy moet uw' vorst bevryden. Neem firaks myn*20011... zyn bloed... Heb deernis met myn e tan. (lyden!
Wat fchrikkelyke last!
xamti.
Ontzie myn ongeval, Ontzie myn tederheid, myn zwakheid bovenal. Doe tegen een bevel zo heilig u niet hooren. Volbreng terfiond uw' pllgt, nadat gy hebt gezworen.
etan.
Gy hebt dien woesten eed behendig my ontrukt. Wat last moet ik voldoen ? Ik beef, en ben verrukt Dooruwgrootmoedigheid.Hoe zal't mynvrindfchap deeren! Indien...
xamti.
Genoeg!.. Ik wil 't. Voldoe aan myn begeeren. 'k Ben vader; en dit hart, dat zich geen' troost vergunt, Zegt my oneindig meer dan gy my zeggen kunt. De vrindfchap hebbe op u , daar 't bloed zwygt,geen vermc Ga heen, (gen.
etan.
'k Moet 11 voldoen.
xamti.
Verlaat me, uit mededoogen.
Z E-



18 HET WEESKIND VAN CHINA,
ZEVENDE TO O N E E L.
XAMTI. , Ikfmoordeftem van't bloed ! ó Vader!.. deerniswaard'! 'k Voel hoe natuur my ftreelt, zich tegen my verklaart, En... Hemel! fmoor 't gevoel der fmart die my doet treuren. Ik voel door gade en zoon myn fchreijend hart verfcheuren. Verberg dat bloedend hart de grootheid zyner wond'. De fterfling kan natuur niet kloppen op den mond; Hoe groot zyn fierheid zy,hy heeft daartoe geen krachten... Wat kan de zwakke mensen ook van zichzelv' verwachten? Verhoor my: flerk myn deugd, die, in myn ongeval, Reeds kwynt, en zonder u gewis bezwyken zal.
Einde des eerften bidryfs.
TWEE-



TREURSPEL. 19 TWEEDE BEDRYF. EERSTE T O O N E E L.
XAMTI.
Myn Etan'keert noch niet; ö pynlyke oogenblikken! Mvn hart wenscht zyne komst, daar my zyn komst doet fchrikkem " * (k,„cht-
't Wreed denkbeeld van die komst beneemt myn ziel dé
ó Zoon I myn dierbre zoon! gy zyt dan omgebragt ?
Heeft's dwinglands ftaatzucht reeds uw fchuldloos bloed doen plengen ?
Ik kon met myne hand u niet ter moordplaats brengen^ Ik had daartoe geen kracht. Maar ben ik wel zo fterk. Dat ik 't gevolg verneem vaw 't wreed begonnen-werk? Heb ik wel krachts genoeg om zelf myn (mart tefmooren?
TWEEDE T O O N E E L.
XAMTI, ETAN, XAMTI.-
Myn vrind!..ik wacht... gy weentldit doet my alles hooren.
ETANé Uw deerniswaarde zoon...
XAMTI.
Hou op. Zeg my niets meer. Spreek my van 't ryk, en 't kroost van mynen opperheer! Is hy in zekerheid
B 2 STAN4



2o HET WEESKIND VAN CHINA,
ETAN.
Hy fchuilt voor 's Tarters woede In 't heerlyk grafgewelf der vorften van zyn bloede; Zyn leven en zyn ramp zyn 's dwinglands volk bedekt. Uw zorg behoed een'prins zo 't fchynt tot fmart verwekt. Gy fchenkt hem door uw trouw't in wee begonnen leven. Licht is 't een wreed gefchenk.
XAM T I.
Hy leeft! Schoon ik moet beven, Ik ben voldaan. 6 Gy, die ik myn hulp verleen, Myn koningen ! vergeeft my 't vaderlyk geween. Myn trouw belet den moord uw flamhuis uit te roeijen ; 't Mishage uw fchimmen niet dat deze tranen vloe'ijen.
ETAN.
Ge ontlast hier met gevaar de pynen van uw hart.
XAM T I.
Ach! waar die best ontlast ? Myn zinnen zyn verward' En , Etan ! (dit befef maakt myne pyn verwoeder,) Hoe best de klagt geftild van een verwoede moeder ? Haar eindeloos verwyt, haar wanhoop, tranenvloed... Ach! wierd haar dwaling flechts noch voor een wyl gevoed!
ETAN.
Haar wreede afwezendheid heeft haar een' zoon onttogen, Men fielt zyn fchuldloos hoofd in's dwingelandsvermogen.. Maar'k heb der vorflenWees,vervolgd door't gruwzaam lot, Op uw begeerte ontrukt aan 't oog V3n 't roovers rot.
XAMTI, uit eeh diep gepeins bekomende. Achlkon men flechts haarweedoor'tvalschberichtverbannen
Dat



TREURSPEL. 21
Dat ik's ryks erfprins fchonk ter prooije aan's lands tirannen, Dat ik niyn' zoon verberg, en hy beveiligd :s... Mislei haar voor een wyl in dees gefteltenis. De waarheid is, helaas! te dikwyls hoogst wreedi-'artïg: Men mint haar. en zy mar.kr den menseh beklagenswaardig! Gaan wy. Maar ach! zy komt. Natuur! 6 Wet! ó Pligt!.. De wanhoop, fmarcen dood zyn cp 't befchreid gezigt.
DERDE T O O N E E L.
xamti, id ame. idame.
Barbaar.' kan 't mooglyk zyn ! Ja, niets bleef my verholen : Die fchriklyke offerhande is dan door u bevolen ? Maar neen,de Godheid heeft,hoe ze ons met wee befiormt, Tot die onmenschlykheid uw' boezem niet gevormd; Gy zult niet wreeder zyn dan 's lands geweldenaren, Dan 's overwinnaars wet, en 't yzer der Tartaren. Gy weent, elendige!
xamti.
Ach! ween met my, en doe meer: R?d fier, op Xamties fpoor, uw' laatften opperheer.
idame.
Door kindermoord...
xamti.
't Is't lot! Laat my uw wee genezen: 't Lot maakte u burgeres eer 't u deed moeder wezen.
B 3 * c a-



li HET WEESKIND VAN" CHINA,
IDAME,
Js dan-natuur, barbaar! by u van min gewigt..,
XAMTI.
Zy fpreekt maar al tefterk;maarzwakkerdanmynph'gt: Ik ben myn koningen , (choon ik hen heb verloren , Meer fchuldig dan myn kind, hun onderdaan geboren.
IDAME.
Neen, zo barbaarsch een deugd is nooit my ingedrukt.
Ik zag deez' muur verwoest, deez' rykstroon omgerukt,
Ik heb myn' vorst beweend, die't flaai ter prooi moest flrekken,
Moet gy , ó wreed gemaal! my grooter fmart verwekken ? Wilt gy door fcherper pyn deez' boezem zien doorboord ? Begeert gy dat uw gaê, die gy op 'r wreedst vermoord, Het bloed eens tedren zoons den beul zie overgeven, Daar 's Tarters. overmoed niet toelegt op zyn leven ? Zyn vorsten die, nu ffof!. uw vorften zyn geweest, Dan goden in uw. oog, wier blikfemfchicht gy vreest ? Zwoert gy die doode goon , in 't grafgewelf befloten, Uw' zoon, uw eenig kind ! verwoed door 't hart te flooten ? Helaas ! monarch of flaaf, of'wat we op de aarde zyn, De rang des flervelings is niet dan enkle febyn. De rangen die op de'aard' de mënfehen onderfcheiden Zyn grootfche kleinigheèn, die fchandlyk ons misleiden. Natuur fchiep vorst en flaaf voor heil en ongeluk; Elk flerfling, ryk of arm , draagt hier zyn' eigen druk. Ziedaar zyn lot! 't Vermaak, het lyden en het fterven ÏS all' wat vorst en flaaf vair 't noodlot hier verwerven. o Hemel! wat zou 't zyn,had lichtgeloov.'gheid
My



TREURSPEL.
My in den ftrik geftort, zo wreed voor my gefpreid ? Myn zoon, zo ik by 't kroost myns keizers waar' gebleven, Zou reeds aan Gengis beul ten offer zyn gegeven; Ik waar' geen moeder meer; ik had reeds met myn hand My 't ftaal, voor hem bereid, gedrukt in 't ingewand. De ontroerde kinderliefde alleen dreef myne fchreden. Naar 't rustbed van myn' zoon: wat heeft myn ziel geleden, Toen ik hem reeds befchouwde in de armen des Tartaars! Dees hand heeft hem ontfcheurd aan zyn geweldenaars. Barbaar! geen hunner had die koelheid uwer zinnen. Ik flelde ons kroost ter hand aan één van myn flavinnen ; Die met haar zuivre borst den droeven zuigling laaft, Dien gy, natuur ten fchand', aan 't flaal terprooije gaaft. Dus redde ik 't bloed van zoon en moeder, en te gader Den roem, en mooglyk 't bloed van een' elendig' vader. XAMTI,
Hoe! leeft myn zoon ?
IDAME.
Ja ! dank den Hemel, dien gy tart, En, ondanks u, noch zorgt voor 't vaderlyke hart. Berouw moet u den weg tot zyne gunften banen.
XAMTI.
6 Opperhemelvorst! verfchoon dees vreugdetranen. Vergeef me, ö Idame! de vreugd die ik betoon ; Zy zal kortflondig zyn: vergeefs verbergt ge uw' zoon; Vergeefs verlengde uw zorg zyn droeve levensdagen. Indien ik 't bloed niet geef dat ge ons zult afzien vragen, Ducht's dwinglandsachterdocht:hyzalzyn wraak verwoed B 4 v Door



24 HET WEESKIND VAN CHINA, Door 't zwaard voldoen, in ons en in derburgren bloed. Door yver die niets baat fchenktgy ons aan 's lands roover. Van oorlogsvolk omringd blyft ons geen fchuilplaats over. En ons elendig kroost, datgy thans waant bevryd, Blyft niet dan kort bedekt voor zyn' vervolgers fpyt. Myn zoon bukk' voor zyn lot!
Hy wil vertrekken. IDAME, hem wederhoudende.
Gy moet voor 't minst my hooren.
Geliefd gemaal!
XAMTI.
Helaas!.. Hem is de dood befchoren !
IDAME.
De dood ! beef! wreedaart! Vrees myn wanhoop! vrees my! Vrees, vrees een moeder! (zwicht;..
X AMT I.
'k Vrees 't verzaken van myn' pligt. Verzaak den uwen vry: gy moogt myn fmartlyk leven 't Verwoestend monfler van deez' Haat ten offer geven. Ga, eisch van Gengis wraak dat zy my doe vergaan; Vertrouw vry dat zyn haat die gunst u toe zal flaan. In 't bloed van uw' gemaal moogt gy, trouwlooze! u baden. Ga heen! Dit is een dag gefchikt tot euveldaden. Verrrap 's lands wetten, Hel myne eeden buiten kracht. Kom! Offer uw' gemaal, en 't koningklyk gedacht.
IDAME.
Het koningklyk geflacht! uw trouw maakt me ongeduldig! Ik ben aan's keizers asch her bloed ftiyns zoons niet lchuldig;
Dia



TREURSPEL. fij
Die asch heeft, zynde in 't graf, op my geen rechten meer. Den naam van onderdaan en die van opperheer Zyn my niet heiliger, en treffen my niet nader, Dan die van echtgenoot, van moeder, zoon en vader. De wetten van natuur, van huwlyksüefde en bloed, Zyn de eerflen die de mensen in alles hooren moet. Dit is onze eerfle pligt, de band van alle (laten. Dwing my niet, myn gemaal! de koningen te haten. De wet die ik verkies is die der Hemelmagt; Al 't ovrige is alleen door menfehen uitgedacht. |a! laten wy den Wees aan 's roovers vuist onttrekken, Maar laten wy ons nooit met kindermoord bevlekken. Men koop' zyn leven niet voor 't bloed myns zo< ns; i k fneef Voor 's keizers zoon, wel verr' dat ik den prins begcev'. 'kBeklaag zyn Iot;'k zie hem met fmart een' afgrond delven; 'k Heb deerenis met hem; heb deernis met uzelven, Heb deernis met het bloed van uw onnoozcl kind, En met zyn moeder, die altyd u heeft bemind. Zie my, wel verr' van meer u dreigend toe te fpreken , Voor u ter aard' geknield, gedwee in 't flof bezweken: 6 Vader, die uw kind dorst levren aan de dood! Beminnenswaardige en wreedSartige echtgenoot! Om wien ik heb verfmaad , (licht zult gy dit herdenken,} Den meester dien het lot ons in zyn' toorn' wil fchenken ; Hergeef my mynen zoon, hergeef my 't fchuldloos bloed Eens kinds door zuivre liefdein my gevormd, gevoed, En... Teêrgeliefd gemaal! laat af in u te fmooren De fiern die liefde en bloed uw fiddrend hart doen hooren.
B 5 x & Mr



z6 HET WEESKIND VAN CHINA,
XAMTI.
Gy grypt te fterk my aan door misbruik van de kracht En ftreeling der natuur, ó Gade, die ik acht, Ondanks uw' zwakken aart! wist gy wat ik moet vreezen...
IDAME.
'k Ben zwak, vergeef het my; een moeder moet het wezen. Moet ik met u vergaan, myn Xamti! gy zult zien Of ik zwakaartig ben , en uw verwyt verdien. Zo gy, ó myn gemaal! 's lands beul kost overreden, De moeder voor den zoon te doen ter irrafplaats treden, Gy zoud my vaardig zien, niet hooren klagen; en Weet dat ik noch zo groot van ziel als Xamti ben.
XAMTI.
'k Vertrouw uw deugden. Maar...
VIERDE T O O N E E L. XAMTI, IDAME, OCTAR, Tartaarfche wachten.
OCTAR.
Gy durft dan, zonder beven, Me onthouden 't geen ik cisch dat gy zult overgeven ? Soldaten! volgt hun tred, en flaat my voor hen in. Ontrukt hen 't kind , bedekt door 't fchuldig hofgezin.
Tegen XAMTI. Ga heen. Ik moet uw' vorst op deze plaats begroeten f Breng de offerhand' van flaat aan uwen meesters voeten.
Tegen de wachten. Bewaakt dees fijnen we!.
XAM"



TREURSPEL. £7
xamti.
'k Zal u ten dienfte ftaan: Verwacht van my het kind.
idame,
Gy fpoort myn wanhoop aan. Tegen octar. Het bloed u thans beloofd befcherm ik met myn leven.
octar.
Dees toomelooze vrouw zy ftraks van hier verdreven. Ziet hier uw' opperheer. Myn dappre bende! waak: Dat geen van dezen floet van flaven hem genaak'.
V Y F D E T O O N E E L.
gengis, octar, osman, Tartaarfche krygslieden en wachten.
gengis.
Het recht der zegepraal hebt gy te verr' gedreven. Men fteek' den fabel op, laat de oveiwonling leven; 'k Wil dat hy adem haal' na 't uitgeflane wee. De fchrik vioog voor my heen , ik breng de vrede mee. Mynwraak eischt dat flechts't bloed der keizren gavcrlorem 'k Wil in dat bloed het zaad deiTameiizweeringfmooren, -Dat een verfcholen prins in 't hart der volken voed, Tot dat het, uitgebot, hen eindlyk muiten doet. 'k Wil dat de fpruit eens ftams door my geknot zal fneven .; Ik eisch der vorflen bloed, myn onderdaan moet leven. De wondtcn van de kunst, eerwaardig door den tyd,
Di<?



28 HET WEESKIND VAN CHINA,
Die merken van vernuft, befchaafdbeid, 's menfchen vlyr, Die tempels, door den dienst aan Chinaas goön, geheiligd, Paleizen, alles blyv' voortaan voor 't woên beveiligd. Men hebb' daar eerbied voor, als't loon van mynen moed. Voorts zy voor roof en vlam met alle zorg behoed Het wetboek van dit ryk, die bundels fchrandre fchriften, t'Onrecht veracht door u, geleid door andre driften Dan dit vernuftig volk. Bragt dwaling wetten voort, Ik doe daar voordeel mee, daar 't volk die wetten hoort: 't Volgt die Godsdienfhg na, 't is daarmede ingenomen; Hun wet fielt hen in flaat hun driften in te toornen.
Gy , Oótar! voer myn vaan ter plaats daar 't zonnèlicht De morgenkimmen kuscht voor ons ontwaakt gez:gt. Tegen één' der bevelhebbers.
Gy, dat uw trouw myn' roem en flaat ten nut gedyè' In de Indien, gedwee in hare flavernyë; Daar myner zonen vuist der volken lot beflisf' In 't West', van Samarcand tot aan den Tauaïs.
Tegen zyn gevelg. Vertrekt! Gy ,Oöar, blyf.
ZESDE T O O N E E L.
GENGIS, OCTAR. GENGIS.
Wel nu! Kost ge immer denken, Myn Otlar! dat het lot my zo veel roems zou fchenken? 'k. Werp dan deez' troon in 't ftof. en mag een volkgebiên
- Welks



TREURSPEL. 19
Welks vorst ik.laagverneêrd,gedwee naar't oog moes? zien.
Dit is dan flad en hof daar ik, myn lot vervloekend',
Vermengd met myn' foldaat.een vryë fchuilplaats zoekend',
De fmaad verduren moest waarmee hier de onderzaat,
Beveiligd voor gevaar, den vreemdling trotsch belaad.
Men heeft een' Scyth veracht, myn beê my afgeflagen
Met taal, wier fehamperheid het graauw naauw' zou verdra-
g°"- (acht Een vrouw, een zwakke vrouw! heeft zelfs de hand ver-
Nu fints vyf jaar de fchrik van 't menfchelyk geflacht.
OCTAR.
Verheven tot dien top van glori en vermogen,
Daar 't aardryk fiddrend' ligt voor u ter neergebogen,
Speelt zulk een denkbeeld noch in uw'verheven geest!
GENGIS.
1c Beken, het is altyd my voor 't gezigt geweest. Van al de fmaad gehecht aan myn verlopen leven, (Toen ik als flecht foldaat my moest te veld begeven,) Is geen zo gruwzaam diep my ooit aan 't hart gegaan, Dan die my door dees vrouw weleer is aangedaan. 'kWas enkel zwak door haar,'k liet my door haarverblinden; Ik waande in Cambula de rust der ziel te vinden : 7,y is niet in den rang dien 't lot my fehenkt; men zegt Dat ons die door de liefde alleen word toegelegd; De roem belooft ons haar, doch die heeft my bedrogen. Een fpvt my hoogst onwaard' heeft noch op my vermogen, 'k Reken het; maar verlang dat voor het minst die vrouw Die me eertyds heeft verfinaad by *t aanbod mynertrouw, In rhy haar' koning zie, 't zich nimmer moog' vergeven
Dat



$o HET WEESKIND VAN CHINA, Dat ze onvoorzigtig my dien hoon heeft toegedreven, En dat, op 't zien myns rangs, waarin zy deelen kon, Haar b:ttre fpyt my wreek', zo de eer haar ooit verwon.
OCTAR,
'kBen flechts gewóón, myn vorst! triomfgefchal te hooren < Hét volksgejuich , alom 's verwinnaars moed befchoren , En 't kraken van den muur geilort door Gengis Haal i Maar geenszins een voor my zo onbekende taal.
GENGIS,
Neen , fints in Cambula myn hart ééns wierd vertederd , Sints eens myn fierheid hier zo fchandlyk wierd vernederd Heeft myn vergramde ziel in eeuwigheid gedoemd Die laffe drift van 't hart die liefde word genoemd; 'k Zal nooit myn fiere ziel weêr aan een hartstogt wagen , Die my voor dezen hield in ketenen geflagen. 'k Beken het, Idame maakte op myn' wanklen geest Een' indruk die me altyd was onbekend geweest. In 't eeuwig barre Noord', in onze dorre Hrekcn, is fchiergeen vrouwgefchikt om liefde in't hart teontftekcn: De woeste vrouwenrei, die mannenarbeid doet, Is Hug benevens ons, en trotsch op dollen moed. Een zagt vcnyn, my nieuw, heb ik hier ingezogen : Teerhartige Idame verfpreidde 't uit hare oogen ; Haar taal, haar gantsch gelaat, 't vermeesterde all'dit hart...Dank zy'haar weigering, die noch myn gramfchap fart! Haar trotsheid deed my Hraks datflreelend vuur verwinnen, Dat onbefchryflyk vuur.!, die drift, meestres der zinnen ! iMynheil, ware ik bemind, ware oorzaak van myn fchand'.
Myii



TREURSPEL. 31
Myn moed.daar't hart doorzucht tot de overwinning brand, Moet my, die grootheid zoek, waar ik verfchyn,doen duchten.
'k Ben 's aardry ks heer; verliefd,zoude ik in ketens zuchten. De zwakheid die my kwetfte , en noch myn woede fart, Myn Oftar, keere nooit in myn beleedigd hart. Ik ban, zelfs hoogst verheugd, die laffe nagedachten. Geen vrouw hebbe ooit op my weêrheerfchappy tewachten. Vergeten we Idame; 'k wil haar. niet zien; 6 neen! Dat zy, myn' hoon ter wraak, haar trotsheid nu beween'. Wel verr' dat my 't gezigt dier fiere zou bekoren, Verbied ik flreng dat gy my iets van haar doet hoorea. OCTAR.
Gy hebt hier andre zorg, en moeijelyker werk.
GENGIS.
<5 Ja! myn dwaling fpreekt in my maar al te fterk. ZEVENDE T O O N E E L.
GENGIS, OCTAR) OSMAN. O S M A N.
V orst,de erfprins Hond alree' ter prooije aan onze klingen; 'k Had door myn volk alree' het offer doen omringen; Maar een byzonderheid, die ieder heeft verrast, Heeft 's prinfen dood gefchorst,en eischteen'nieuwenlasf.Wy zien een vrouw, verwoed,met bitterfchreijende oogen, Op uw verhitte wacht, al gillende , ingevlogen ; Zy fchreeuwt, met woest misbaar,dat ons verbazing baart: Barbaren ! ziet myn' zoon ter prooije aan Gengis zwaard ;



ga HET WEESKIND VAN CHINA, Ja , woestaarts! 't is myn bIoëd;u.w liaatzucht is bedrogen. Haar (mart, haar wanhoop.fiem en hevig brandende oogen , Haar onversaagde woede, in 't hevigst van 'tgeween, •t Toont alles ons natuur in al haar minzaamheên; Haar waarlyk eedle fmart, van tyd tot tyd verwoedcr. Toont ons natuur op 't fïerkst, en 't harte van een moeder. Haar echtgenoot, door my geroepen op dien ftond, 'Vertoonende ons niet min zyn diepe hartewond', Maar meer bedaard dan zy, oogfchynlyk ingetogen , "Zegt: Ziet myn' laatflen prins gefield in uw vermogen; Stoot toe' dit is het kind dat ik u levren moet. 'bus (prekend' (lort zyn oog een' heeten tranenvloed. De vrouw , die we op die taal bederven zien en beven, Valtfpraakloosop den grond,verb!eekt,fchier zonder leven; Maarnaanw'herleef't haar oog.haar fiddring en haar kracht, Of ze eischt van ons het'bloed dat zy heeft voortgebragt. Nooit heeft bedrog de kunst zo flerk te baat genomen. Intusfchen zag ik nooit meer bittre tranen ftroomen. Men twyfelt, onderzoekt, en ik, op 't frerkst verrast Door alle drift, verfchyn en wacht, geknield, uw' last.
GENGIS. ; v
Den grond dier kunstnary zal ik welhaast ontdekken. Die my bedriegen durft moet my ten offer ftrekken. Wil myn verwonüug my misleiden door die vond?' My dwingen 't bloed pp nieuw te ftorten langs deez' grond?
OCTAR.
Het wit dier vrouw blyft nooit uw fchrander oog verholenDe zorg voor 's keizers zoon zal haar zyn aanbevolen;
Het



T R E U R S P E T. &
Het hart verbind zich licht aan onzer Vörften bloed ; Gevaar of ongeluk vermeert gevoel en moed ; Een foort van dweepcry kan in dien flaat verwekken Een dfift die zelfs natuur tot glori zou vèrftrekken. Dus kan de fmart dier vrouw , hoe hevig die.ook zy, Het dekkleed zyn, myn vorst, van haar bedriegery. Maar gy , de duisterheid van haar geheim ontwindend',. Doorziet haar, fpyt haar list, hoe kunflig.hoe verblindend'.-
GENGIS.
Wie is dan deze vrouw ?
O S M A N.
Zy is, gelyk men zegt, Aan één' der Mandaryns verbonden door den echt; Aan iemant uit den hoop der fiere letterhelden , Wier wysheid zich met eer in China ziet vergelden; En wier onbuigfaam hart, te trots op de oude wet, Den lust der koningen verwaandlyk perken zet. Hun menigte is hier groot; doch zy zien zich gekluisterd; Zy kennen nu een wet die hunne wet verduistert. De trotfe flaaf wiens gade ons woedend' tegen ging Heet Xamti.
GENGIS.
Ondervraag dien flouten muiteling. Gy zult zyn gade en hem de waarheid flraks onttrekken. Intusfchen laat ons volk zich voor een' aanval dekken: Dat niemant zynen post, door my bepaald, verlaat, Zelfs niet één oogenblik. Men mompelt van verraad: Men zegt de Coreaan dreigt heimlyk op te komen :
C Men



34 HET WEESKIND VAN CHINA,
Men heeft bygindTchen vloed reeds oorlogsvolk vernomen. Wy zullen fpoedig zien wat zinloos oorlogsvolk, Nadat het all' bezweek voor 's Tarters fpeer en dolk, De dood, die voor ons treed, komt rukken onder de oogen; En of men ons, geteeld, gehard in 't oorelogen, Ons, zonen des triomfs! wil dwingen 't wrekend zwaard Te doopen in het bloed aan 't uiterfle eind' der aard'.
Einde des tweeden bedryfs.
DER-



TREURSPEL. 3J
DERDE BEDRYF. EERSTE T O O N E E L>
gengis, osman, Wachten.
gengis.
Is reeds het (nood bedrog der flaven uitgebroken ? Bleek reeds hun wanbcdryf? en is myn hoon gewroken? Is reeds de koningsfpruit van dit verwonnen land In Oétars magt gefield, na zo veel tegenfland?
o s m a n. . (dringen.
Zyn oog tracht door den fchors van 't wreed geheim te Intusfchen Xamti Iagcht met al de folteringen': Hy antwoord ons bedaard, daar hy ons niet verlicht; De oprechtheid fchynt geprent op 't achtbaar aangezigt. Zyn fïddrende egaê fchreit, en antwoord door gebeden ; Haar druk zet luifler by aan haar bevalligheden. Ons hart was , ondanks ons, bewegen met haar pyn , En wy vcrwondren ons dat wy bewogen zjn. (boven Geen (cho'on gaat in ons oog Iet fchoon dier vrouw te Maar zy durft in haar frnart, ( vorst naauw' zultgy 't gelooBegeeren dat ze één gunst aan uwe voeten fincek'. ven 5) Dat my der vorsten vorst vergun' dat ik hem fpreek. Zyn ziel helt licht tot gunst en tot een' kinds befcherming, Ondanks zyn' harden aart, ik hoop op zyne ontferming. Hy die 't hier all' vermag is licht met my bègaan. Zou hy den tranenvloed der treurenden weêrfraan ? Dus (preekt zy; en ik heb 't byna aan haar gezworen
C a Dat



36 HET WEESKIND VAN CHINA, Dat ik bewerken zou dat gy haar hier zult hooren, Voor u geknield...
gen gis.
Ik wil in alles zyn verlicht. Tegen een der Wachten. Zy koom' terflond; ga heen, lei haar voor myn gezigt.
Tegen osman. Zy tracht zich tot myn hart een' weg door klagt te banen; Maar zuchten, hoe vol kunst, en loos geveinsde tranen, Verblinden nooit een' held die koningen gebied. De vrouwen van dit land bedriegen Gengis niet; Haar valfche tederheid ontfteekt my noch in woede; Myn hart was tegen haar voorlang reeds op zyn hoede.. Zy zoekt eenc eer die ftraks haar lot beflisfen zal: Haar doelen op bedrog1, is fmeeken om haar' val.
osman.
Zie uw gevangen hier; men leid haar aan uw voeten.
gengis.
6 Hemel! kan het zyn ? moet ik haar hier ontmoeten!... 'kBedrieg my; 't is een droom. Neen! zeldfame ommekeer! 't Is Idame. Zy is 't. 'k Bezwyk fchier!
TWEEDE T O O N E E L.
gengis, idame, osman, Wachten. idame.
Ach! mynheer! Ontziel een droeve vrouw, byna ontbloot van krachten.
Gy



TREURSPEL. 37
Gy moet u wreken , ja! ik moest dit reeds verwachten. Maar, vorst! ik fmeek u, fpaareen teêr, een fchuldloos kind. GENGIS.
Sta op. Verban den fchrik, die u te veel verwint. Verwondring houd myn'geest, als d'uwen, opgetogen, Mevrouw! 't Beftierend lot heeft u en my bedrogen. A'erbazende ommekeer... Maar, fchoon deHemelmagt Een' krygsman uit het Noord', weleer door u veracht, , Ten overwinnaar koos, die Azië doet beven, Vrees niets vooru: uw vorst kan't denkbeeld zich ontgeven Des hoons hier Temugyn voordezen aangedaan. (f]aan Maar 't ryk, myne eer en 'tlot, 't dringt me alles my teontVan 't vyandlyke bloed des laatflen uwer vorsten. (ften. De rust des itaats dringt me aan om naar zyn bloed te dor't Dringt me alles tot zyn' val in dees gelteltenïs. Verwyt uw' keizer niet dat hy wreedaartig is. Ik eisch teriïond den prins uit nood ten val verwezen. Intusfchen wees gerust, uw zoon heeft niets te vreezen: Ik neem hem. in myn hoede.
IDAME.
Ach! naauw' herleeft myn hart.
GENGIS.
Maar 't ftaatsgeheim, mevrouw, moet daadlykzyn ontward. Wat fnood bedrog durft gy myn doelwit tegen Hellen? Tracht gy of uw gemaal door logen my te kwellen ? Wie uwer is zo ftout dat hy me uw' prins verberg' ?■ Wie uwer zo ontzind dat hy zyn' meester terg'?
C 3 IDA-



38 HET WEESKTN'0 VAN CHINA,
ID AME.
Ach! fpaar elendigen van alle hulp verlaten.
GENGIS.
Gy weet of ik den man die my weêritreeft moet haten.
IDAME.
Gy? vorst J
GENGIS.
Ik zeg u veel, en meer dan ik begeer.
IDAME.
Ach! geef den droeven zoon zyn droeve moeder weêr. Gy hebt my dit beloofd; die gunst is uitgefproken.
GENGIS.
Die gunst is in uw magt, Myn glori dient gewroken.
'JkZie myn bevel veracht, myn benden wederfiaan;
In 't kort, gy weet te wel hoe fnood ik ben verraên.
't Is weinig my een' prins, door my geëischt, te ontflclen
Myrï volk te weder/laan in 't doen van myn bevelen,
ö Neen ! gy trad voorlang myn glori met den voet...
Het is van heden niet dat ik my wreken moet. , i j. (die!
Uw echtgenoot... die naam maakt reeds zyn flrafrechtvaar-
Wie is die flerveling by u zo achtenswaardig ,
Dat gy hem , boven my, hebt met uw hand vereerd?
Wie is die muiteling, diemyzo ftout trotfeert ?
Hy koom'-,
I DAME.
Myn echtgenoot, beroemd door eedle zeden, st Elendig voorwerp van myn' fchrik en tederheden, „.Heeft myn geluk bewerkt, en dient zyn' God en land.
qen.



TREURSPEL. 39
GENGIS.
Hoe! hy ?.. maar fints wanneer fchonkt gy hem uwe hand?
IDAME.
Sints 't noodlot,door welks gunst ge u heden ziet verheven. Tot ongeluk der aarde u heeft van hier verdreven.
GENGIS.
'k Verfla u : fints den dag geteekend door myn fmaad, Sints ik my wreken moest op hen wier euveldaad Dit land my haatlyk maakte... Ik zie myn' vyand komen.
DERDE T O O N E E L.
GENGIS, IDAME, XAMTI, OCTAR, OSMAN» Wachten.
GENGIS.
Gy hebt, vermeetle flaaf! myn hoog bevel vernomen: Spreek, is uw' keizers zoon gefield in myne magt?
XAMTI.
Het is gedaan, mynheer; ik heb myn' pligt volbragt.
GENGIS.
Gy weet ik ftraf 't bedrog, en 't muitend tegenfpreken ; Gy weet dat niets myn zwaard ontgaat als 't my moet wreDat zo ge uw' keizers zoon ontrukt aan zynen val, (ken > Ik, fpyt al uw bedrog, hem vinden kan, en zal. Dat, na zyn dood , myn wraak zich tegen u zal wenden. Maar ik geloof uw woord. Ontzielt, voor't oog der benden,' Soldaten! daadlyk 't kind dat deze flaaf u gaf,
C 4 XAM-



4o HET WEESKIND VAN CHINA,
xamti.
Elendig vader! ach!
i d a m e.
Blyf, beulenfioet! laat af. Ach! vorst, wilt ge op die wyze uw medelyden toonen? Moet een verwinnend held zyne eer door woordbreuk hoogengis. (nen? Moet ge op die fchampre wyz' my tergen door bedrog? Pit gaat te verr'. Hoor toe, verkies myn goedheid noch; Gy moet den waren prins terftond aan my ontdekken, Of 't kind in myne magt zal 't fiaal ten offer fïrekken.
idame.
Natuur, gy zegepraalt! zo gy 't ftrafwaardig vind, Tiran! dat in myn' ramp natuur my gantsch verwint, Zo dit u belgt, op nieuw mogt tot een' hoon verftrekken, Zo fteeds uw wreede vuist met bloed zich móet bevlekken, Spaar, flootende in dit hart, dat iïddert, yst en fchreit, Een' held die me overtreft in edelmoedigheid. Ja, myn doorluchte vorst, wiens fterven wy bewenen, Myn vorst, die door uw komst van 't aardryk is verdwenen, Heeft my, en myn' gemaal 's ryks erfprins toevertrouwd, Dien elk, behalve gy, als 't heiligst pand. befchouwt. Uw zege wierd genoeg vcrzeld van euveldaden; Uw wreedheid heeft genoeg uw' roem. met fchand'beladen. De vorst, zyn gemalin, vyf prinfcn wreed ontzield, Dit ryk door uw geweld op 't jammerlykst vernield, Ontelbre onnoozelen door u gebragt om 't leven... Zo groot een fchriktooneel moest u voldoening geven.
Maar



TREURSPEL. 41
Maar neen: één van uw volk vroeg heden, van myn hand, 't Onfchatbaarst rykskleinood, 't my toevertrouwde pand, Zo veler vorftcn telg, de hoop van deze Haten! By dien barbaarlchen eisch, meer dan de dood te haten! Heeft myn gemaal, door trouw onwrikbaar aangcfpoord, Natuur doen zwygen, niets dan zynen pligt gehoord. Hy leverde u zyn' zoon. Natuur, hoe wreed bclecdigd , Heeft vruchtloos in zyn hart haar fprekend recht verdedigd ; Hy fmoorde op nieuw haar flcm, zo flreelende als vol pyn. Zo wreed een offerhand' moest u verholen zyn ; Ik had zyn flrenge deugd met zwygen moeten loönen; Maar ik, die moeder ben, kon my zo groot niet toonen. Myn hart kan op zichzelv' zo gruwzaam niet gebiên. Ik" kon myn fchuldloos kind den beul niet levren zien. Myn wanhoop, veel te fterk , verradend'myne firtarte, Toonde al te klaar de kracht van 't moederlykc harte. Zie hier een' vader door een moeder zelf beticht: Zyn misdaad jegens u fpruit enkel uit zyn' pligt; Hy is uwe achting waard' omdat hy u verraadde, En de onfchuld van zyn' zoon verwacht van u genade. Straf niemant buiten my, die, op één' tyd, verwoed, Myn wederhelft verraad en myner vorRen bloed.
Tegen XAMTI, - Waard voorwerp van myn liefde,en tevens van mynvreczen! De mocderlyke drift doet my zwakhartig wezen; Maar weet dat Idame zich aan uw lot verbind... r^\nd. Verfchoon voor 't minst myn zucht tot redding van uw
C 5 XAM



42 HET WEESKIND VAN CHINA,
XAMTI.
'k Vergeef u alles ; ja! ik heb van niets te klagen, Nu ik myn' erfprins zie van doodsgevaar ontiiagen. Hy is in zekerheid.
GENGIS.
Verrader! neen, in nood • Vergoe uw wanbedryf, of wacht terftond de dood.
XAMTI.
Het is een wanbedryf barbaarfche wetten te eeren. De ftem der koningen, myne edele opperheeren, ' Spreekt fterker uit het graf dan de uwe van den'troon Gy zyt myn koning niet, fchöon meester van de kroon. Ware ik uw onderdaan, ik zoude u trouw betoonen ; Ontziel my j maar myn trouw moet gy met achting loonén.
ofrer u m-vn' Z0Q" . 'k fchenk hem aan zvn' tiran; Verbeeld ge u dat dit hart voor my noch beven kan?
G E N G I S,
Men rukk' hem wog.
IDAME.
Ach ! vorst!
GE NGIS.
Men rukk' hem uit myne oogen.
IDAME.
Uw haat treff' my aüeen, toon my geen mededoogen 1 iran ! wie dacht voorheen dat uw geweld myn'- zoon Myn' keizer, zyn geflacht en myn' geóiaalzou do<3n>' Word dan uw wrc.de zcl altyd barbaarscb bevonden?
G E N-



TREURSPEL. 43
GENGIS.
i Ga heen, volg dien gemaal door 't lot aan u verbonden. Wat rechten hebt gy noch tot fmooring van myn Ipyt? En op wat recht durft gy my hoonen door verwyt?
IDAME.
Ik heb ons wee voorzien; myn hoop is gantsch vervlogen!
GENGIS.
Ga , zeg ik, Idame. Zo ooit het mededoogen
Kon keeren in myn hart, daar't zo veel kwelling voed...
Gy weet hoe groot een fmaad men eerst vergoeden moet.
VIERDE T O O N E E L.
GENGIS, OCTAR. GENGIS.
Hoe komt het dat ik zucht! Wat doet myn'hart bezwykcr.» Wat godheid fprak door haar? of deed haar byfland blyken? Heeft dan bevalligheid of deugd, myn' trots ter fmaad, Een magt die myne magt noch verr' te boven gaat ? Ik ducht myzelv'.
Tegen OCTAR, die een beweging maakt om hen te verlaten.
Ach! blyf. Ik kan myzelv' naauw' vinden % Myn OÊtar! Tot dit uuf kende ik geen ware vrinden ; ■ Myn hart verlangt één' vrind.
OCTAR.
Dewyl ik fprefcen m \ :. Zo gy een' vyand w^verfmooren in zyn bloed,



44 HET WEESKIND VAN CHINA,
Zo ge een' gehaten ftam, die fchaadlyk aan kan groeijen, Tot weering van gevaar voor eeuwig uit wilt roeijen Verhaast den flag, myn vorst. Alleen de ftrengheid geeft Een' overwinnaar rust als hy ten rykstroon (treeft Tref flechts gezwind en wis, en zonder u te ontroeren De ftrengheid zy een beek die alles meê moet voeren In haren (nellen loop : de tvd herfrelt de rust • Wolk fchfkt in't eerst zich licht naar zyn' verwinnaars lust • Zyn eerst geleden ramp, wat ge u ook moogt vermeten' Word licht vergeven, zelfs 't gemeen zal dien vergeten' Maar als men drop by drop het bloed uit de adren tapt' De wonden langfaam fluit, cn telkens openkrabt, Dan geeft men wanhoop kracht en moed om 't all' te tarten • Men vormt in'tvreedfaamstvolkdaneindlvk leeuwenharten' Gevaarlyk naar de maat van zyne zucht tot vree.
GENGIS, in gepeins. Hoe! 't is dan die flavin! 't is dan die Idame Verbonden door den echt aan hem die my durft hoonen!
OCTAR.
'kBeken ronduit, myn prins, dat niets haar kan verfchoonen Gy moet haar haten, ja! De liefde, certyds gevoed, ' Is nu niets dan een vonk van een' verSaaüwden gloed • Haar trots , uw toorn', de tyd, verdoovcn ras de vonken Van't vuur waarin voorheen uw boei wierd faamgekfonken Ze is zeker in uw oog flechts een doemwaarde vrouw ' Verachtlyke echtgenoote eens fjaafs ontbloot van trouw!
GENGIS.
Hyzygeftraft: ik kan, ik wil hem niet verfchoonen;



TREURSPEL. 45
't Waar' dwaasheid jegens hem my groot van ziel te toonen. Ik fpaar een' (hooden flaaf, my tergend' door bedrog! Een' medeminnaar!.. ik !..
OCTAR.
Maar waarom leeft hy noch? Uw wil is hier een wet, en gy blyft ongewroken'.
GENGIS.
6 Hemel! is dit hart geheel van drift verdoken?
Dat hart kent hier voor 't eerst de kracht der tederheên!
Verwonnen door een fchoone, ontwapend door geween,
Verfmoorende al myn fpyt, vol fmart die niets kan baten...
Myn medeminnaar flaaf! bemind! my te zien haten!
Ik fpaar hem wiens geluk myn hartewee vergroot,
Ontzie een trotfe vrouw in haren echtgenoot?
Ik ben bevreesd haar hart op 't doodlykst te doen bloeden,
Door opcen'echtgenoor.myn gramfchapwaard'.tewoeden!..
Myn vrind! bemin ik wel? Ben ik het wel die zucht?
Wat is de liefde toch? Is zy dan zo geducht?
OCTAR.
Ik leerde alleen met u den vyand te doen buigen. Myn rosfen, pylen , boog en verdere oorlogstuigen, Ziedaar 't geen in myn hart de plaats der drift bekleed; Het best gebruik daarvan is alles wat ik weet. 'k Weet weinig van het hart, en zyne grilligheden; 'kWeet flechts denwegter zege,enken myn landaarts zeden: Een vrouw door ons verheerd blyft haar' verwinnaars buit. Uw zagt, uw vreemd gedrag , (verfchoon me, ik fpreek ronduit,)
Strookt



4-5 HET WEESKIND VAN CHINA
Strookt noch met uw belang , „och met uw fiere zmnm m gaat het u toch aan of één van uw flavinnen Of hefst dat op dees plaats flechts één flavin te meer Pefehretd den last verwacht van u , haar' opperheer?
GENGIS.
'k Weet beter dan myn volk de graad van myn vermogen , I kan , k weet dit te we,, >t hier a,l> zien neêrgebo e -= Maar welk een naar geluk 1 hoe wreed ! hoe vol van pvn ' Bezitter van een hart dat zich niet fchonk te zyn ?
BvTwS me" * ^ -eezen ,
By t w, eed verwyt dat wy het treuren doen, kan lezen 1 N-ets dan flechts heer te zyn , (ö nare liefdegloed <) i Van een flavin die beeft, in wie men afïchrik voed • Het woest gedierte is dan in onze zandwoestvnen Gelukbg inderdaad, daar wy gelukkig fchvnen • De tyger ziet in 't woud , als hv 't beminde vleit Voor >t mfnst • h weêr gefIreeJd zu.vre feder>
In t eind', myn Idame verkreeg op myne zinnen
Een magt waardoor ik my volflrekt voelde overwinnen.
Ik beefde toen myn hart zich dit te binnen bragt •
t Ontfhk myn toorn'; zy had veel onbepaalder magt Op all wat my betreft, dan ik van 's Hemels zegen OP zo veel koningen roemruchtig heb verkregen Z-cdaar myn vrind 1 het geen , tot zelfs op dezen tyd Gelyk u klaarlyk bleek, my heeft vervuld met fpyt O-n meester van myzelv', myh'roem ter gunst, te biy ven, Wflde ,k voor eeuwig haar uit mynen geest verdryven ;
Maar Idame verfchynt, zy triomfeert, 'k bemin.
V T F-



TREURSPEL. 47
V T F D E T O O N E E L.
GENGIS, OCTAR, OSMAN, GENGIS.
Weüzal die vrouw in't eind'myn'eisch voldoening geven?
OSMAN.
Ze is eer gezind , myn vorst, met haar'gemaal te (heven, Dan de onöndekbrc plaats te melden daar zich'tkind, Met recht door u geëischt, door hen beveiligd vind. Zy tarten ftout de dood , als moedige eedgenooten. De mandaryn houd haar in zyncn arm bcfloten; Hy hitst haar floutheid aan, verdryft haarTchroom voor draf; Zy eifchen dat de dood hen famenvoege in 't graf. Het volk weent aan hun zy', het yst, en uit zyn klagten.
GENGIS.
Wat zegt gy ? Idame van my de dood verwachten!.. Ga, ga, (lel haar gerust; vlieg, Osman! ftil haarpyn; Bezweer haar dat haar' vorst haar dagen heilig zyn. 'k Zeg andermaal, vlieg heen!
ZESDE T O O N E E L.
GENGIS, OCTAR. OCTAR.
w at zult ge In 't eind'bevelen Omtrent dat vorstlyk kind, dat ze u zo fiout ontfielen ?
GEN-



48 HET WEESKIND VAN CHINA,
GENGIS.
Niets.
OCTAR.
Gy gebood nochtans dat onze vlyt en trouw Dat kind aan Idame met kracht ontrukken zou.
GENGIS.
Men wachte.
OCTAR.
Vorst ? men kon...
GENGIS.
Hy kan my niet ontkomen.
OCTAR.
Misfchien bedriegt zy u.
GENGIS.
"k Heb daarvoor niet te fchroomen: Haar hart kent geen bedrog.
OCTAR.
Wilt gy dan 't haatlyk bloed Der vorfien, u ter fchaê, voor 't wraakzwaard zien behoed? Wilt ge een' gevaarlyk' prins die over is gebleven Van koningen...
GENGIS.
Ik wil dat Idame zal leven. Beveel al 't ovrig'. Ga, en zoek haar... 0<5tar! neen: Zorg dat zich Xamti fchikk' naar myne zinlykheên. 't Is weinig 't bloed eens kinds van zyne hand te vragen, Een grooter offerhand' word ftraks hem voorgeflagen.
oe-



TREURSPEL. 49
OCTAR.
Aan hem ? «
GENGIS.
Ontwijfelbaar.
OCTAR.
Wat hoopt gy ?
GENGIS.
Kan 't gefchiên, Groothartige Idame door my vermurwd te zien; Haar teèr te minnen, haar te zien , en haar te fpreken; Van haar bemind te zyn , of my op haar te wreken. Haar grootsch te loonen voor haar liefde, of haren haat Te ftraffen , als een nieuwe en uitgezochte fmaad. Ik open u myn hart: gy ziet zyn verfche wonden. Ga, OÊIar, ga ftraks 't hart van haar' gemaal doorgronden. Myns ondanks, door veel ftryds geiïingerd ginds en weêr... Ik fidder, en weet zelf niet recht' wat ik begeer.
Eindt des derden bedryfs.
VIER-



jo HET WEESKIND VAN CHINA, VIERDE BEDRYF. EERSTE T O O N E EL.
gengis, Tartaarfche KrygsHeden.
Zio zal dan vryheid, vrede en een gelukkig leven, Het loon van 4al myn 'zorg, voor eeuwig my begeven! Ik word dan door myzelv' myzelven wreed ontrukt! Ik voel deez' dag voor 't eerst hoe droevig't heerfchen drukt. Ik zocht hier Idame , en vind hier oorlogslieden Wier deugd flechts woestheid is, wier oog ik wensch te Tegen zyn gevolg. (ontvlieden. Gaat, haast u naar den muur. De iToute Coreaan Tracht vruchtloos onverhoeds ons volk ter neer te flaan. Hy riep des keizers Wees, berucht door zyne.elendcn, Tot Chinaas koning uit, aan 't hoofd der oorlogsbenden; Maar 'k zal hem tegentreên , zyn legermagt ter fchand', Met's prinfenhóófd' beklemd in myn zéeghafte hand. Voor 't laatst,'k wil Xamties trots, dit uur noch,zien bezweIk heb te lang gemard met me op dat kind te wreken. (^enVertrekt.
De KrygsHeden vertrekken, waarna hy vervolgt. De wreede drift daar 'tlot me aan overlaat Belemmert my te veel in 't waken voor den flaat. 'tBellier myns flrydbaar volks.'t verwonnen volkte fnuiken, 'tGevaar te ontgaan, de list eens eedgefpans te ontduiken... Ach! wat drukt alles zwaar op myn gefolterd hart! Ik kende als flecht foldaat oneindig minder fmart.
T W E E-



TREURSPEL. $t
T W E E D E T O O N E E L.
GENGIS, OCTAR. GENGIS.
Wel , zal die fioute flaaf'voldoen aan mvn verwachting ?
OCTAR.
' 't Gevaar en uw bevel befchouwt hy met verachting. Ik bloosde,, daar myn hart in feilen toorne ontflak, Toen ik uit uwen naam dien lagen vyand fprak, i Dien gy verdelgen moest, ter ftraf van 't eerloost poogen, 1 Hy ziet het foltertuig met onverfchillige oogen, 1 En noemtnicts dan den naam van recht, van pligt en eed, 1 Daar hy's verwinnaars recht verwaand met voeten treed, "tls fchier alsöf hy hier, ten rechterfloel verheven, /Als opperrechter, ons, uw volk,, de wet mag geven, ï Straf heiTk^die u in ons zo trots voor 't voorhoofd floot; f Straf zyn bedrieglyke en weêrfpannige echtgenoot'; 1 Verneêr u langer niet door haar ten flaaf te ftrekken; I Laat dat doemwaardig paar uw oog niet tot zich trekken. ' 'tBraveert u, daar't al de aard' verheerd ziet door uw kling.
GENGIS, uit een diep gepeins bekomende. iNeen, ik bekom noch niet van myn verwondering. \ Wie zyn die fchepfels toch , voor myn geluk bezweken ? \Wat is die zedenleer die wy in onze flreken ?Nict kennen ? ja waarvan geen onzer denkbeeld heeft! IDc een durft my, om een' vorst dien hy heeft overleefd, iNatuur verkrachtend', vry van morringen en beven, iZyn' zoon, zyn eeni'g kind! ter flagting overgeven;
■ D 2j En



52 HET WEESKIND VAN CHINA,
En de andrebied elk uur vóórhaar' gemaal haar bloed ; Niets doet hen fiddren, niets vernedert hunnen moed ! Wat zeg ik ? Chinaas volk, oplettend gaê geflagen, ^ ?en . Ontwringt, fchoon myn geweld hen doet myn kluisters draMyn hart verwondering, waarvoor myn fierheid zwicht. 'kZie hoe hun wetenfchap de waereld heeft verlicht; ^mg, 'kBefchouw een talryk volk.beroemd door fchrandre vinDoor kunst, door oudheid en door moedige ondcrwinding Der vorsten, aangewend ten nut der oude wet; De wysheid heeft hunn' troon fints eeuwen vastgezet. Gelukkig door zichzelv', geleid door't licht der reden, Beflicrend'zonder Haal, en heerfchend'door hun zeden, Verdient dit zeldfaam volk meer dan verwondering. Maar, Oöar! zeg wat gift ons volk van 't lot ontfing : Geweld ! waardoor zo veel beroemde flcden vielen ; De flryd is onze kunst, ons werk is woest vernielen. Wat baat uw' opperheer zo veler vorsten val ? Wat vruchten fchenken my de tranen van 't heelal ? Myn oorlogswagen druipt van 't bloed dat wy vergieten. Licht is 'er cedler roem dan die dien wy genieten, 'k Beny 's verwonlings deugd, hoe vreemd het u ook fchyn'; Ja, de overwinnaar wenscht zyn' flaaf gelyk te zyn.
OCTAR.
Is 'tmooglykdat u de aart dier bloodaarts immer flreelde? Wat zyn de kunflen toch dan dochters van de weeide ? Ontrukten zy dit volk aan dood en flaverny? Neen , dat de zwakke alöm den flerken dienstbaar zy. Dit wil het lot. De moed en arbeid ziet men Ioonen Langs 't aardryk. Maar, mvnheer! gy laat u flrafioos hoonen?
Gy,



TREURSPEL. 53
Gy, gy! verzaakt uzelv'? Gy ligt, uw' trots ter fpyt,
Uzelv' aan banden, ons onkundig tot deez' tyd !
Gy zyt het dien wy zien den grond tot klagten geven
Aan hen wier dapperheid u heeft zo hoog verheven ?
Die brave zuilen van uw gloriryk beftaan ...
Zy zullen dan, door liefde, uw' roem te niet zien gaan!
Dat verontwaardigd volk bloost,daar ze uw zwakheid hooien ;
Ach! dat hun kreet, myn prins! door myukoom ter ooren. Ik fpreek u uit hunn' naam, en tevens dien des ftaats. Verfchoon een' Tarter, en den yver eens foldaats, Vergrysd in 't wapentuig, in uwen dienst gedragen, Wien de ydle grilligheên der liefde op't hoogst mishagen, En die de glorie toont aan uw bedwelmd gczigt.
GENGIS.
Roep Idame.
OCTAR.
Gy wilt...
GENGIS.
Gehoorzaam , volg uw' pligt. 1 Uw yver tergt myn' geest; bedwing dat ftoute fpreken. Dat my myn volk ontzie, zelfs tot in myn gebreken.
DERDE T O O N E E L.
GENGIS.
. Ik kan dan in het eind' myn lot niet wederilaan!
Na een weinig peinzens. iZy wierd my toegelchikt, ik twyfel daar niet aan.
D 3 Wat



j4 HET WEESKIND VAN CHINA,
Wat deed ik noch als vorst? Myn rust is onbeflendig,
Ik maakte elendigen, en ik ben zelf elendig!
Ik, die zo veel verrichte, (is dit verwinnaars loon?)
Ik ben myzelv' een last, en kwyn op dezen troon;
En heeft één uit den hoop aan myn belang verbonden,
Hoe edel in't gevecht, hoegrootsch bedekt met wonden,
Myn zinnen leidende, ooit de pynelyke fmart
Verlichten kunnen die zo wreed my drukt op 't hart?
Is dan myn hart voldaan door zo veel eerbehaling?
Neen, alles walgt het thans; 't eischt zich ten troost een dwaling!
Ik won dan kroon by kroon.ik ben langs de aard' gevreesd, En in dien glorieftand ftreelt niet één vrind myn' geest. Des woesten Octars raad heeft my gewalgd. Wat helden Verzeilen me in dit hof? meest monflers, in de velden Der flagting opgevoed ; meest moordcrs, afgerecht Op landverwoesting, moord en brand ; in 'tkort gezegd, Alleen ten kryg gevormd, niet om aan 't hof te leven, Niet om vermaak aan 't hart vermoeid door zorg te geven , Altoos niet in den flaat waarin ik heden ben; 'k Zie hen met afkeer aan , fints ik de liefde ken. Dat ze aan myn zyde grootsch verwinnen, of bezwyken ; Maar dat ze om/myn bedryf geen morringen deen blyken.
Waar blyft tpch Idame ? 6 Pynlyk oogenblik!.., Zy komt,
FIER-



TREURSPEL. j?
VIERDE T O O N E E L.
GENGIS, IDAME. IDAME.
Gy zoekt op nieuw dan voordeel in myn' fchrik ? Ach/vorst,verfchoon,ontzie eene echtgenoote, een moeder. Gy maakt elk oogenblik haar hartewee verwoeder, En bloost gy niet?
GENGIS.
Gy kunt uw hart van fchrik ontflaan :
Uw echtgenoot kan ons voldoen, en flraf ontgaan.
Ik ftuitte alree' die flraf, de vrucht van myn verwoedheid.
Ik voel voor u alleen voor 't eerst een' trek van goedheid.
't Is mooglyk 't wys bellier der groote Hemelmagt
Dat myn geluk op nieuw my voor uwe oogen bragt;
Licht vormde u 't lot om eens uw'meesterieoverheeren ,
Een' overwinnaars toorne in gunst te doen verkeeren,
En om myn' harden aart, het merk van elk' Tartaar,
Te leenigen. Gy hoort me, en vat myn meening klaar:
Ik heersch ; en gy , gy kunt op nieuw op my bekomen
Een magt waarop ge uzelve alle aanfpraak hebt benomen.
De cchtfcheiding, in één woord, weêrfpreekt myn wetten niet;
Eu hy die de aard' verwon buigt onder uw gebied: Schoon gy hem haatte, een troon heeft fchoonheên in onze Een'konings diadeem kan tranen op doen droogen...(°°gen > 't Belang van dezen flaat, en van uw burgery Dringt tot ons echtverbond uzelf zo flerk als my.
D 4 Die



S<5 HET WEESKIND VAN CHINA,
Die taal verwondert u, en 't is niet zonder reden; Die zo veel koningen verwon, en heeft vertreden , Schynt op der troonen puin, en 't puin van dezen wal, Gantsch niet gefchikt dat hy aan uwe voeten vall'; Maar denk, men heeft weleer u wreed aan my onttogen : Myn medeminnaar, u onwaard', heeft u bedrogen, U, waard' den held die de aard' zyn wet doet ondergaan !.. Kom, thans bied Temugyn u twintig fcepters aan. Gy flaat uwe oogen neêr! en ik kan op uw wezen, Noch in 't verwilderd oog , 't ontworpen antwoord lezen ! Stel myne magt en trots ter zy'; wik uw belang; Spreek vry; ontfla uw hart van pynlyk zelfbedwang.
IDAME.
't Verandren van al 't aardsch', my Hortende in gepeinzen, Wekt myn verwondring op , ik kan 't u niet onveinzen. Ik zal, indien ik kan, myn' geest hcritellen; en Gy zult verwonderd zyn, veel fterker dan ik ben, Wanneer gy, naar uw' wil,myn antwoord klaas zult hooren., Gy hebt, naar ik befpeur , het denkbeeld niet verloren Van uw' voorgaanden flaat, toen u de Hemelmagt De grootheid hield bedekt door haar u toegedacht. De naam van Temugyn verfchrikte volk en landen; Maar de aard'was toen,mynheer,niet wetloos in u whanden; Uw hand was onbevlekt, gy achtte my die waard'; Weet, ware ik vry geweest, dat ik die had aanvaard,
GENGIS.
Wat hoor ik! Hemel! hoe ! myn hand zoude u behagen.'..
ID A-



TREURSPEL. 57
IDAME.
Ik zeg, dat op dien tyd uw hand, my opgedragen , Niet afgewezen waar' , had toenmaals myn gedacht, De wyze dam, myn vorst! die my heeft voortgebragt, De aanvaarding niet gewraakt, als drydig met myn pligten. Gy weet dat we in ons land voor de oudren willig zwichten : Zy zyn voor ons het beeld der Godheid op deze aard'; We eerbiedigen hunn' wil zelfs als wy zyn bejaard. Dit wreed verwoeste ryk, het onvergangklyk' waardig, Wierd opeen wet gegrond befchouwd als hoogst rechtvaardig ; .,
Zy bragt gebruiken voort, en 't volk gaf draks gehoor. Die wet fchreef ouderliefde aan ons als Godsdienst voor; De eer,huwlykspligten,'t recht.'t hoog achten onzer eeden, Dit hield ons volk in ftand : indien 't moet zyn vertreden, Zo 't bukken moet voor uw gelukkige euveldaên, Den geest die ons bezielt kunt gy nooit doen vergaan. Die zucht tot ons gebruik, die eerbied voor 's lands wetten, Die 't ryk eerst heeft gevest, en nooit zich om laat zetten, Is onverdelgbaar, vorst! 't En zy uw zwaard verwoed Den laatften van dit volk doe fmooren in zyn bloed. Uw noodlot is verkeerd ; maar 't myn'kan nooit verkeeren.
GENGIS.
Gy had myn hand aanvaard!
IDAME.
Dit moet u klaarlyk leeren, Dat dit een reden is die meer u dringt dat gy Nooit dan een wcigring moet verwachten van myn zy*.
D s Myn



58 HET WEESKIND VAN CHINA,
Myn echt, door ouiïren last, dien wy voor heilig houden, CGy weet reeds dat we al tyd als Godlyk hen befchouwden,) Myn echt is 't edel werk van 's hoogen Hemels hand. Myn echtgenoot, mynheer, is my een heilig pand; 'k Zeg meer, verneem dat ik altyd hem teerbeminde, In hem meer dan in u, in troon en grootheid vinde, En eeuwig vast zal itaan op 't recht des huwlyksbands. Verfchoon myn domheid niet,maaracht de wet myns lands. Denk geenszins dat myn hart een glori wil behalen Met door myn' trots op u zo grootsch te zegepralen, Of dat het, hoogst verwaand, eene eer in 't weigren (lelt Van 't aanbod van een' vorst, een' triomferend' held; Die weigring kost my niets: ik doe niets dan myn pligten. 't Verdient geen loon dat wy 't bevel der deugd verrichten ; Dit 's ieders pligt. Ga heen, bied andre vrouwen aan AH' 't geen gy goed vond my zo ernflig voor te (laan; Verlaat, met eedlen moed, my, die dit kan verachten. En daar fleeds Idame u nadren moet met klagten En fmeeken, da my toe dat nooit myn echtgenoot Verneem' wat giften gy dit oogenblik my bood : De hoon, dat gy ooit dacht dat ik uw' wensen zou hooren, Zou meer hem grieven dan myn deugd hem zou bekoren.
GENGIS.
Hy weet myn oogmerk reeds, daar hy in (temmen zal, 't En zy hyzelf begeer' dat hy door 't wraakzwaard vaiï'.
ID A ME.
Hy (temt voorzeker nooit in 't geen ge ons op wilt dringen; En zo de fèlfle fmart der wreedfle folteringen
Al



TREURSPEL. 59
Al eens één oogenblik zyne eedle heldenziel Deed wanklen , zo haar ééns een zwakheid overviel, Myn pligt, myn trouw, mynhcer! zou u van hoop verfleken, Naardien ikzelf zyn' moed te flerker aan zou kweeken. Zyn wanklend hart zoude ik verflerken door myn trouw, Verëerend' dus een' echt dien hy ontëeren zou.
GENGIS.
Is 't mooglyk! Gy van trouw zo groot een blyk te geven Voor hem, die tegen u zo gruwzaam heeft misdreven! Die, op de ontmenschfte wyz', natuur zelfs vvederftreeft! U uwen zoon ontrukt, en my ter flagting geeft!
IDAME.
Hy had één deugd,(die taal maak'vry uw'haat verwoeder,) Hy dacht als held, mynheer,ik handelde als een moeder. En ware ik laf genoeg tot een' onëedlen haat, Ik acht myzelf te veel tot flemming van verraad.
GENGIS.
Gy zyt verwondring waard', ondanks uw grievend hoonen; 'k Aanbid met fpyt den moed dien gy zo flout durft toonen. Ik min u waarlyk meer als gy my durft wcêrftaan! Gy ovcrheerscht myn hart, en hitst het op u aan. Maarvrees me;en denk,ondanks de zwakheid myner zinnen, Dat myne woede licht myn liefde kan verwinnen.
I DAME.
'k Weet dat hier alles beeft, offtraks word omgebra.sr... Noch leeft 's lands wet, die ik meer dan uw wetten acht.
GENGIS.
Uw wet! zy is niet meer: durft gy, om my te kwellen ,
Uw



6o HET WEESKIND VAN CHIN"A,
Uw doode wet myn lot hardnekkig tegendellen ? Hier is geen andre wet dan die myns wils, die van Een' overwinnaar, Scyth, monarch en oorlogsman. De wetten van uw land zyn bronnen myncr plagen. Ja , toen we, in (laat geiyk, mevrouw! in vroeger dagen, Een' wederzydfchen trek befpeurden voor elkaér, (Ondanks uw ftrenge taal, bemerk ik dit te klaar,) Toen alles ons veréénde , is' uit uw booze wetten, Waardoor uwe oudren toen zich tegen my verzetten , Myne oneer, en uw echt, die hatelyke band, Gefproten, en all' 't- geen zich tegen ons noch kant. Ik doe uw wet te niet; ik (preek ! Genoeg! Volg 't voorbeeld Der aard'; gehoorzaamrdeaardc is totmynjuk veroordeeld. Weet dat uw volksgebruik, uw wetten, die gy roemt, Ja wat myn' wil weêrfpreekt, als misdaad word gedoemd. Ik heb dit oogenblik myn volk myn' wil doen hooren: De onwaardige echtgenoot weleer door u verkoren , Op last van uw gedacht, myn' gloed ter fpyt en fchand', Steil' heden 's keizers fpruit en u aan my ter hand. Hun hoofd zy borg dat ge u myn' wil niet zult onttrekken; Bedenk dit, en hoe verr' myn wraak zich uit kan drekken : Ja, denk tot welk een' prys gy 't grimmig hart verwint Eens meesters die u minde, en bloost dat hy nóeh mint. Hy vertrekt, terwyl asseli van de andre zyde verfchynt.
V T F-



TREURSPEL. 61
V T F D E T O O N E E L.
IDAME, ASSELI. IDAME.
ó Laatst, 6 zuiver bloed van vorfien zo verheven! 6 Waarde wederhelft! ikzelf moet u doen (heven, Of leven zelf in fchande!.". ó Dierbare echtgenoot! Jk moet, meestres uws lots! u doemen tot de dood!
ASSELI.
Bedien u liefst op nieuw van 's dwinglands liefdevonken, Van 't' recht de deugd en' t fchoon door 's Hemels gunst gefchonken,
Van de eedle redenwet, waarvoor dees held, hoe woest, Toen haar uw oog verderkte , op 'tzagtfte buigen moest. Door u geleerd zyn' toorne in boei te zien geflagen... Ach! wat vermoogt gy niet, dewyl gy kunt behagen?
IDAME.
Dit is een ramp te meer in dezen droeven ftand.
ASSELI.
Alleen gy kunt den ramp verlichten in dit land. De Hemel wil in 't juk, waardoor we ons voelen kwellen, Door u een perk aan 't woên van 's aardryks dwingland delUw oog ontrukte draks zyn' fel getergden moed Oen. Die woestheid die met recht al 't menschdom fiddren doet. Moest hy, en kon hy niet, als vorst en overwinnaar, Uw' echtgenoot verdaan, befchouwd als medeminnaar? En nochtans Xamti leeft, ondanks zyn fier gedrag , Daar hy zyn gade noch zich niet bntrukkkeri zag^;
Gy



6z HET WEESKIND VAN CHINA,
Gy Word ontzien in hem: die alles heeft verflagen, Vreest, op des aardryks puin, dat hy u zal mishagen. In 't eind', bedenk, mevrouw! dat in dees zelfde ftad Uw fchoonheid 't eerst zyn hart op 't fterkst heeft aangevat. Zyn gloed was wettig, rein, en, zo gy hem geftadig...
IDAME.
Hou op : hy is 't niet meer; 't herdenken is misdadig. ZESDE T O O N E E L.
XAMTI, IDAME, ASSELI. I D A ME.
Ach ! in myn wanhoop , en uw rampen,nooit te ontvlièn,... Ben ik uw gade noch? Kunt gy my wederzien?
X A M T I.
]k moet: 't is 't wreed bevel door's lands tiran gegeven. Hy fpaart me uit toorn' dit uur, het uiterst van myn leven.
IDAME.
Gy weet reeds tot wat prys de onmenschte dwingeland Uw leven, en 's lands Wees, gefield heeft in myn hand?
XAM T I.
Spreek niet van my; laat ons't befef des ramps zelfs fmooren. Eén onderdaan is niets daar alles gaat verloren: Moet hy niet toch vergaan ? Myne Idame! bedaar! Denk dat myn pligt verëischt dat ik myn' keizer fpaar'. Wy zyn 't hem all' verpligt, zelfs de offring van ons leven, Ja 't bloed eens zoons , voor hem ons door natuur gegeven; Maar de eer is de eigendom dien elk van 't lot genoot.
In-



TREURSPEL. 63
Intusfchen wacht de Wees niets anders dan de dood. Myn tedre zorg houd hem in 't heimlyk opgefloten In 't graf der koningen waaruit hy is gefproten, In 't duister grafgewelf der vorften van zyn bloed, Daar ieder aan hun fchim noch jaarlyks hulde doet. 'De dood zal noch deez' dag, wanneer wy langer dralen. Hem voegen by zyn' ftam, en wreed zyn lot bepalen. 'Coreaas dappre prins zal dus zich zien beroofd Van 's lands gelicfdflen fchat, hem door myn trouw beloofd. Myn Etan, die met zorg den prins voor my bewaakte, Myn Etan, die my hielp, en nooit zyn'pligt verzaakte, Ziet zich met my geboeid :duszytge,in'tgantschheelal, De toeverlaat des Wees in zyn' gedreigden val. Red met hem , 't ftaat aan u , 'k heb fteeds u groot bevonden. Uw' zoon, en glori, aan myne eer op 't naauwst verbonden.
IDAME.
Wat moet ik doen? Wat wilt ge? ik ben terftond gereed. Spreek, zeg wat gy begeert.
X AMT I.
Dat gy my grootsch vergeet, Dat gy voor 't vaderland, daarvoor alleen , zult leven, Dat ge alles voor zyn heil ter offerhand' zult geven. Myn dood, de breuk van uwe en myn verbindtenis, Te aanfchouwen , is een lot dat u befchoren is. Ziedaar den laatften flag dien 't lot ons kan doen vreezen! Al de eer van een' gemaal in 't graf getrouw te wezen Weegt de edele eer niet op om in den tcgenfpoed Uw trouw voor land en volk te teeknen met uw bloed,
In-



64 HET WEESKIND VAN CHINA,
Indien 't moest zyn. Myn trouw...verg my niet dien te krenken !
„ , , , ., Cken:
Ik fchonk myn vorst myn zoon; ik zal hem meerder fch enKom , kluister, door myn dood in vryheid, dien Tartaar, En (moor op mynen romp de wraak van dien barbaar. Ik vreesde nooit de dood, maar thans doet zymy beven, Nu ze u der roovren hoofd ter offerhand' zal geven. Maar't fclvindlyk offer word.daar'twreed mynwee vergroot, Gelouterd door myn' pligt, geboet door myne dood. 't Is noodig voor den flaat; maar 't is afgryslyk tevens. Wees moeder van uw'vorst, in 'tuiterfleuurzynslevens. Heersch, dat uw keizer Ieev', dat uw gemaal verga; Hcersch, zeg ik, tot dien prys. Ja, 'k wil het.
Hy tracht haar te ontvlieden. IDAME, hem wederhoudende.
Xamti, (la!
Barbaar! fpreek.kent ge my?En durft gy fchaamtloos hopen Dat ik voor myne fchande en voor uw bloed zou koopen Een' hatelyken rang, die my word aangeboón Door 't hoofd der rooveren van onzer vorflen troon ? En door uw' moordenaar? Wat eisch was ooit verwoeder! Gy acht uw gade dan min echtgenoot' dan moeder-!Gy dwaalt, ö wreede! en hebt, onbuigfaam jegens my, Door al te flrengc deugd, en dus tot tiranny Vervoerd, op éénen dag twee euveldaên bedreven, Die beiden tevens liefde en menschlykheid doen beven. Wrccdaartig jegens hem van wiep gy vader zyt, . Noch wreeder jegens my, hebt gy, op éénen tyd, Dat ik u teer bemin, en wie ik ben, vergeten. Maar ken uwe echtgenoote : een edeler vermeten
Dan



TREURSPEL, 6j
Dan 't geen de wanhoop u my zinloos voor doet flaan, Toont ons naar 't aklig graf een' weg ter glori aan. De dwingland vest'op my, uit liefde, of uit verachting, Geen achterdochtig oog; en in dit oord, daar flagting En dolle roovery het all' elendig maakt, Zyn noch myn handen vry, myn fchreden onbewaakt. Niet verr' van 't heilig graf van Chinaas opperheeren, Waarin der vorfien Wees,(dien wy met recht waardeeren, Als 't kostlyk overfchot van onzer keizren bloed,) Door uwe zorg tot noch voor Gengis blyft behoed, Zal ftraks de Coreaan zyn' oorlogsflander planten. Ik ken den weg naar 't graf van zyn verfcheiden kanten: Ik vlieg met fpoed daar heen, en laaf den jongen vorst Met voedfel voor myn' zoon vergaderd in de borst; Waarna ik hem terflond zal leevren in de handen Der helden aangerukt ter wraak van deze landen ,Gelyk een dier gefchenk van een' verdelgend' god, Die voor hen flryden zal ten val van 't rooversrot. Wy fneuvlen zo 't mislukt, ik weet het; maar met luister! En, Xamti! onze naam blyft zeker niet in 't duister: Die naam, noch fchaars bekend, zy eerlang hoog geëerd. Nu, oordeel of myn hart uw lesfen dier waardeert.
XAMTI.
Gy, Hemel! gaaft dien raad! help haar, opdat we u loven. Uw deugd , myne Idame ! gaat verr' myn deugd te boven. Gy zyt van 's Hemels gunst alleen de glori waard', Dat gy uw' keizer red , en grootsch uw volken fpaarf. Einde des vierden bedryfs,
E VYf-



65 HET WEESKIND VAN CHINA, VYFDE BEDRYF.
EERSTE T O O N E E L.
i dame, asseli.
asseli. (vlugten? Weêrdond den dwingland niets ? moest ge alles dan zien Moest gy in Gengis boei fints gistren tweemaal zuchten? Ach!waarom't woedend hoofd der woestaarts wederflreefr, Daar hy op 't volk van 't Oost' zo groot een voordeel heelt ? Wat kan een vrouw,eenkindenkrygsb'êndiedrakszwichWat deed ge ? ten...
idame.
Ik heb verricht het gene ik moest verrichten, 'k Heb, fiddrend' voor myn' zoon.byna beroofd van kracht, Myn' prins in mynen arm den Coreaan gebragt. Dat pand ontflak elks moed : men nadert in geleden, Maar Gengis rukt ftraks aan, de dood verzelt zyn fchreden, En 't woest gedacht van't Noord',wclks hart van bloeddorst brand,
Werpt my op nieuw in myn'noch naauw'ontkomen band. Het is gedaan.
asseli.
De Wees, die alles heeft verloren, Is dan op nieuw hier flaaf? en derft noch naauw'geboren ? Ja word gewis gevolgd door uwen echtgenoot.
I D A"



TREURSPEL. 67
IDAME.
En een en ander wacht e!k oogenblik de dood. Zpwy den Tarter noch zyn' bloeddorst zien bedwingen, 't Is wyl zyn wraak z;ch fpitst op nieuwe folteringen. Myn zoon, myn dierbre zoon! word licht met hen geflagt! 'k Wierd voor den woesten held die ons verwon gebragt; Hy, die van bloed noch droop toen hy my heeft ontboden, Zocht voordeel in myn' angst, of my door fchrik te dooden. 't Herinren zyns gelaats verwekt myn hart nóch fchrik! Zyn vuist, met bloed bemorst, dreigt in één oogenblik Wel twintigmaal den Wees, en 't wicht uit my geboren, 'k Eisch, fidderend', de dood het kindrenpaar befchoren ; 'k Vlieg tusfchen hen en't ftaal,'k val myn'tiran te voet, Zyn vuist floot my ter aard', met woesten overmoed. Hy wend zyne oogen af, de toorn' verheen: zyn zinnen; Nu treed hy peinzende uit, dan treed hy woedend binnen, En fchreeüwt den zynen toe, wraak eischend' voor zyn fmaad,
Daar hy door nieuw bevel die kreet ftraks tegengaat. Zyn volk , dat fteeds een' kring hield om ons heen geflagen, Scheen met hun oog den last tot myne dood te vragen.
AS SE EI.
Waant gy dat hy een' last, zo fchriklyk! geven zal? Hy haat uw' echtgenoot, en brengt hem niet ten val; Het Weeskind van dit ryk word noch gefpaard in't leven; Smeek Gengis flechts genade, en alles is vergeven.
IDAME.
Neen, neen, zyn woeste liefde is gantschin haat verkeerd.
E 2 Hy



68 HET WEESKIND VAN CHINA,
Hy heeft myn' hoon vergroot, my fchandlyk laag verneêrd, Myn tranen wreed befpot, en my zyn' haat gezworen.
ASSELI.
En gy, gy wanhoopt noch dien haat te kunnen fmooren! Zelfs brullende eert die leeuw zyn boei, en uw gebied: Hy fprak min' van zyn' haat, beminde hy u niet.
IDAM E.
Dat hy my minne of haat', 't is tyd de hoop op 't leven, Dat ik niet zonder fchrik kan rekken, op te geven.
ASSELI.
Ach! wat befluit gy dan?
IDAME.
AJs 's Hemels grimmigheid De maat der rampen vult de menfchen opgeleid, Verflerkt des Hemels gunst hen dikwyls in hun fmarten , En fchenkt hun ziel een' moed gefchikt om 't wee te tarten. Ten minfte word dit hart, gedrukt door alle elend', Een nieuwe kracht gewaar die 't nimmer heeft gekend. VrindinÜk vrees niet meer dat hoofd der dwingelanden r 'k Hang van myzelf thans af, myn lot is in myn handen.
ASSELI.
Maar't voorwerp van uw vrees en tederheid, uw kind...
IDAME.
Die taal herroept in 't hart die zwakheid die 't verflind! Afgryslyke offerhande! Ontzag ik doodsgevaren, Om 't ongelukkig hoofd myns tedren zoons te fparen ?... Maar ik verbeeld my niet dat Gengis, op den troon, Omringd van koningen, verflaafd aan zyn geboón,
Een



TREURSPEL. C9
Een burgerlyke fpruit, vermengd met onze benden Van Haven, zoeken zal, en fchandlyk grafwaarts zenden. Zyn wraak flrekt nooit zich uit tot een onnoozel kind, Welks moeder hy, helaas! voordezen heeft bemind. Licht zal hy in den zoon het beeld der moeder fparen; Licht zal zyn dolle fpyt na mynen val bedaren. Die hoop is 't die voor't minst myn droeve ziel nochflreelt. Die aangename droom, dien ik me als waar verbeeld , Veroorzaakt dat ik 't uur der dood min fmartlyk vinde. Neen , nooit haat hy myn asch, nadat hy my beminde. Zyn wraak houd zich voldaan met myn geleden wee; Die wraak blyft van myn graf, en zoon.. . Op het zien van OCTAR, tracht zy hem te ontwyken.
TWEEDE T O O N E E L.
IDAME, OCTAR, ASSELI, Tartaren.
OCTAR.
Bivf, Idame.
Verwacht uw'keizer hier, aan 't oog van 't hof ontweken. Gehoorzaam zyn bevel: hy wil u heimlyk Opreken.
Tegen zyn Folk. Bewaakt de kindren wel; flaat hier den ingang gaêWeert-de in- en ujttrede , of ducht 's keizers ongenaê. Tegen ASSELI.
Vertrek.
IDAME.
Uw vorst verfchynt op nieuw dan voor myne oogen ?
E 3 Hy
*



7o HET WEESKIND VAN CHINA,
Hy wil my zien ? Welaan! ik zwicht voor zyn vermogen: Het moet dus zyn, mynheer! Ik ly'dan met geduld. Maar eer me uw' meesters ooe od nieuw met fhhrik- vervult
Zou 't veel verlichting zyn voor myne ondraagbrepynen . Zo myn gemaal een wvl moet voor mvn oop verfchvnnn
Licht dat 's verwinnaars hart, tot rust gebragt, na 't woên, Twee ongelukkigen in 't einde ééns recht zal doen. 'k Vrees dat ik zonder vrucht uw hardheid zal bevechten. De zege heeft by u onmenfchelyke rechten ,• Maar mededoogendheid met onverdiende elend', Is dit een deugd, mynheer, uw volken onbekend ? En kan uw voorfpraak niet voor 't minst myn lot verzagten ?
OCTAR.
Als 't vonnis is geveld heeft voorfpraak flraf te wachten.
Uwe oude koningen, die onder hun gebied
De wet verzagtten, zyn, met hunne wet, tot niet.
Verandering van tyd , verandering van zeden!...
De wapens heerfchen hier. Wy kennen noch gebeden,
Noch tranen. Men beveelt :'t buigt ai 1'zich fiddrend'neer.
Blyf, en verwacht den last van 's aardryks opperheer.
DERDE T O O N E E L.
IDAME.
God der elcndigen ! Die my op 't wreedst ziet hoonen , Verflerk in't hoogst des noods den moed dien ik moettoonen. Stort van uw' troon dit hart, ter prooi der foltering, De deugd in des gemaals dien ik van' u ontfing.
VIER.



TREURSPEL. 71
VIERDE T O O N E E L.
IDAME, GENGIS, OCTAR.
GENGIS, driftig binnen tredende. Neen,neen,ikdeed myn'toorn'nietderk genoegu blykcn, Ik deed niet iTerk genoeg uw' Houten hoogmoed wykerj, 'k Verneêrde u niet genoeg,'k verweet teflaauw u 't ieed Waarmee ge ondankbaar loonde al 't goede aan u bedeed, 'k Verzuimde uwe euveldaên ten klaarde u aan te wyzen, En tevens uw gevaar, en hoe ge my doet yzen ; U , die ik haten moest, daar ik u heb bemind, TJ, die my fiiood verraadde, en ik drafwaardig vind.
IDAME.
Straf my alleen : dit 's 't laatst dat ik als gunst zal fmeeken Van dien verwoeden geest wiens toorne ik zocht te breken , Doch vruchtloos. Kom, verdoof in myn drafwaardig bloed Uw wreede onmenschlykheid, die opdeonnoozlen woed. Kom, draf een gemalin, haar' pligt getrouw; te vrede Zal zy haar foltering...
GENGIS.
't Is my niet mooglyk. Wreede, Mvn foltring overtreft al de uwe in hevigheid i Ik wil die eindigen; zie my ter wraak bereid. Ik kom u draden , ja !... Maar ik kan noch vergeven : Hoe! ik vergeven?... u?... myn wraak doe vry u beven! Ik heb uw' zoon, en dien uws keizers in myn magt, Aan uw doemwaard' gemaal zy thans niet eens gedacht, E 4 Sints



72 HET WEESKIND/VAN CHINA,
Sints gy hem hebt bemind.moest hem myn wraak verteeren, 't Is hy die my verraad , weêrfpreekt,ja durft trotferen, Zyn godlooze ontrouw eischeen ftrengeflraf;... maar gy, Gy wederhoud myn' arm, en dat beleedigt my. De fchelm is tot dit uur niet voor myn wraak bezweken... 'k Zal evenwel op nieuw thans myn flavin niet fmeeken. Vergeet myn' vyand, of zie hem ter flraf geleid. Ja, trotfe! niets verfchoont thans uw hardnekkigheid: Hy is uw echtgenoot niet meer, gelyk voordezen, Dewyl zyn opperheer hem heeft ten val verwezen. Gy zyt het die hem dood. Uw' fnooden huwlyksband Verbreek ik door een flraf zo pynlyk als vol fchand'. Gy dwingt my tot die daad. Noch kan ik niet befcfTen Uw dolle kiesheid, die uw' Xamtics hoofd zal treffen. Uw vorst moest op zyn Iyk, befinct mct's hoonersbloed, U dwingen tot een' echt... dien gy voltrekken moet! Maar weet dat een barbaar, een fcyth , een troon verdelger, Als roover, als tiran, als haatlyk bloedverzwelger, In 't kort, door a befchouwd als 'tgeesfeltuig der aard', Voor't minst gevoelens voed uw hart niet gantseh onwaard', 't Lot fchiep ons voor elkaêr, Iaat ons zyn fchikkingecren. Myn ziel fielt allen roem in de uwe te overheeren; Ze is daar hoogmoedig op: verbreek uw' echt; verdien Uw' zoon terftond in rang naast myhen zoon te zien. Hoe veler lot, mevrouw ! hebt gy in uw vermogen ? 't Gedoemde vorstenbloed fmeekt u om mededoogen; Uw echtgenoot... zyn hoofd hangt van uw antwoord af; "t Brengt hem ten top van eer, of 't fïort hem in zyn graf; Het lot u ws zoons, het uwe, en zeift myn levensdagen,
't Hangt



TREURSPEL. 7?
»t Hangt alles van u af, daar gy my kunt behagen. Ia, ik bemin u nóch! Maar hoop niet op deez' tyd» rffrvd. Dat ge,op uw fchoonheid trots,myn' wensch met vrucht beTrotfeer myn zwakheid niet;'t is waar,'k zucht in haarketen; Maar 't word reeds door myn fpyt myn hart op't firengst ver't Is een gevaar te meer dat ik u dit beken, (weten. Beef voor myn liefde, en beef nu ik weldadig ben! Myn hart is al te lang gewoon een fmaad te wreken... 'k Vond licht firafwaard' dat gy my kost in heide oittfleken! Verfchoon me: ik dreig.helaas'.u zuchtende. AcMmevrouw, Vcrzagt geheel myn fpyt; reeds word zy naberouw. Eén woord beilist het lot uw land en volk befchoren; Maar dat hoogst wigtig woord moet. ge ons ter.".ond doen hooren.
Spreek vry , en ongeveinsd ; geen omweg ! In deez' ftaat Vergun ik u voor 't laatst de keur van liefde, of haat.
IDAME.
En een en ander is in dezen flaat doemwaardig: De eerste is misdadig, vorst! de laatfte is onrechtvaardig. Uw liefde ontëert1 en u en my op dezen tyd. Gy moet my recht doen, ja! En zo ge een koning zyt, Dan durf ik 't van uw hand, zelfs tegen u, begeeren. 't Zy verr' van my dat ik uw grootheid zou trotferen; 'k Herinner u die Hechts, wanneer gy d:e vergeet; En gy rechtvaardigt my, zelfs meerder dan gy weet.
GENGIS.
Gy eischt dan mynen haat ? 'k Zal dien den teugel vieren; Hy laat zich reeds met fmart in 't grimm'g hart bellieren. Ik ken u langer niet: myn toorn', met recht geflaakt, Es • Geüft



74 HET WEESKIND VAN CHINA,
Geeft my de wreedheid weer, door myin't hart verzaakt. Uw e«htgenoot, uw zoon , de prins van \s keizers bloede, Betalen met hun bloed, 6 wreede! uw fiere woede! Zy zyn gedoemd, alleen om 't wcigren van één woord. Ja, 't is gedaan; en gy... verwyt uzelf dien moord.
IDAME,
Barbaar!
GENGIS.
Ik ben 't, ó ja! en wilde 't geenszins wezen. Gy had een' minnaar, thans'moet gy een' meester vreezen', Een' vyand, die de wraak met de ergfie ftrengheid paart] Wiens haat uw vyandfchap volkomen evenaart.
ID A ME.
Die ftrenge meester zie me, opnieuw, myzelf vemeéren. 't Lot maakte hem myn' vorst; zie my die fchikking eeren. Welaan, ik val dien vorst om ééne gunst te voet.
GENGIS.
Ontmenschte ! is 't in dit uur dat gy noch hopen moer ? Sta op Ik ben noch niet gevoelloos voor uw fchreijen. Zoude ik met zagter taal van u my kunnen vleijen? Wat kunt gy eifchen? fbreck vry uit.
IDAME.
Mynheer, gedoog Dat ik myn' echtgenoot hier heimiyk fpreken moog'.
GENGIS.
Gy hem noch fpreken? Gy !
IDAME.
Laat u myn beê niet tergen :
Ver-



TREURSPEL. 75
Verhoor my; dit is 't laatst dat ik 11 af zal vergen, 't Zal daarna blyken, vorst! of ik 11 moest wecrftaan.
gen gis.
Hy is de man niet meer met wién ge u moest beraên. Maar't lust me ,uit gunst, voor 't laatst uw beê gehoor te geIk denk dat hy, door uw en zyn belang gedreven, (ven« De doodlyke eer verzaakt dat hy, myn' wil ter fmaad, Myn medeminnaar blyft, en Hout my wederftaat. Hy heeft my u ontrukt, zyn' erfprins my onttogen; Wat euveldaên !... Zyn lot is noch in uw vermogen; Ik fchcnk hem noch genade , of liefst gy fchenkt hem die : Dat hy de breuk des echts, of't graf ftceds voor zich zie; Hy fpreke u.
Tegen octar. Laat uw volk den ingang niet begeven. Gy, volg my.
Ter zyde, idame met verwondering aanziende,
Welk een zorg verneêrt me ? en doet my beven? Moet ik nóch minnen ? ik! is dit myn lot!
V T F D E T O O N E E L.
idame.
'k Herleef!
Ik voel dat ik myn' angst geheel te boven flreef.
't Was wantrouw op myn' moed die al myn zorgen baarde.
ZES-



76" HET WEESKIND VAN CHINA,ZESDE T O O N E E L.
IDAME, XAMTI. IDAME.
6 Gy, die thans voor my de Godheid zyt op de aarde, Eerwaardig Itcrveling! voor my thans ruim zo groot Als al de helden floet door 't menschdom ooit vergood, Gy hebt ons yslyk lot niet dan te klaar vernomen. De maat van wee is vol: ons flerfuur is gekomen.
XAMTI.
Ik weet het.
IDAME.
't Is vergeefs dat gy ten tweedemaal Der droeven keizren Wees te ontrukken zocht aan't Haal.
XAM TI.
Men denk' daaraan niet meer: de hoop is gantsch vervlogen. Op 't heiligst hebt ge uw' pligt volbragt, naar uw vermogen. Ik flerf getroost.
IDAME.
Myn kind, myn bloed!... Helaas ! verfchoon Dat woord, die tederheid voor myn' geliefden zoon; Verfchoon die zucht, en zie wat ik my durf vermeten.
XAMTI.
Mynvorsten zyn in'tgraf.'t land zucht in's dwinglands keten.
Geloof my, Idame! beklagen wy alleen
De elendigen gedoemd om ons niet na te treên.
IDA-



TREURSPEL. 7?
IDAME.
Tot een verachte dood fchynt Gengis u te (paren.
XAMTI.
Ontwyfelbaar: 'k verwacht elk uur myn moordenaren ; Zy houden lang zich (lil.
IDAME.
Hoor dan naar my. Welaan! Moet juist een' koilïngs last ons heiden doen vergaan? De (lier valt voor 't altaar, door "s priesters vuist gegrepen, Denbooswicht.volvan lchrik,zien wy ter (tra (plaats fleepen; De waarlyk groote mensch beftemt, vol moed, zyn lot. Waarom de dood verwacht van 't koningklyk gebod ? Is dan de mensch gevormd om zo verflaafd te wezen » Men volg' den Japonnees, (landvastig, zonder vreezen : Zyn moed bewaart het recht hem door natuur vereerd ; Hy leeft en (lerft deeds vry, naar dat hy zulks begeert, 't Hangt alles van hem af: te kregel om te bukken Voor 't lot, ontrukt zyn daal hem aan zyne ongelukken: De dood is min voor hem dan een beleediging; Hy vreest de fchande meer dan zyn gedepen kling; Voldrekt te niet te gaan is min dan de eer te derven: Zyn eedle doutheid laat geen'meester de eer verwerven, Dat hy door een bevel den levensdraad verkort Van iemant, die alleen door 't lot een' burger word. De dappre Japonnees wilde onze lesfen eeren : Kom, laten wy van hem ook nutte deugden leeren. Men derv' gelyk hy derft.
XA M-



73 HET WEESKIND VAN CHINA,
xamti.
Ik Hem dit: 'k denk gewis Dat overmaat van wee verr' boven wetten is. Ik merk niet dan te klaar uw edelmoedig poogen. Maar, (laven, onverzeld,ontwapend, door't vermogen Des dwinglands onderdrukt... zyn wy niet onbekwaam.
idame, hem een' dolk aanbiedende. Stoot toe : wees vry met my; kom, red terfiond ons faam'.
xamti,
ó Hemel!
ipam e.
Tref dit hart ; men durfde 't lang ontëeren. 'k Ducht dat dees hand flechts flaau w zich tegen mv zal keeOnzeker werken kan tot myn' befloten val: (rcn> Kom, grief my met een hand die zeker treffen zal. Doorftoot uw trouwe gaè met moed; val aanhaar zyde, In haar vergoten bloed; dat zy niet langer lyde! Sterf, by myn laatfie zucht, in myn' bedorven arm. Dat 's lands tiran het zie, zich fchame en zich erbarm'.
xamti.
Uw doorzigt, 't lot zy dank! ontflaat myn hart van vreezen. Geen grooter liefdeblyk wierd me ooit door u bewezen !. . Vaar eeuwig wel, myn gade ! ik daal vernoegd in 't graf. Geef my den dolk, geef hier, en wend uwe oogen af.
idame, hem den dolk gevende. Ontziel eerst my: gy ystïzult ge u flaauwrnoedjg tconen?
xamt i.
Ik kan niet.
ida-



TREURSPEL. 79
i d am e.
Ik begeer 't,
xamti.
Ik beef!
i dam e.
Dit is my hoonen. Keer tegen u de vuist die my den doodfieck gaf.
xamti, den duik tegen zichzelven verheffende. Volg me.
idame, hem de vuist grypende. Andermaal, tref my.
ZEVENDE T O O N E E L.
xamti, idame, gengis, octar, Tartaren.
gengis, toefchietende, en xamti ontwapenende.
Elendigen! Iaat af. Wat zoekt gy door uw vuist dus tegen u te wenden ?
idame.
Ons van uw' dwang te ontflaan, alle onze rampen te enden, Een lot te ontvliên welks woede elk oogenblik vergroot.
xamti.
Benyd uw wreedheid ons, barbaar! dan zelfs de de dood ?
gengis.
Ja!... Aller vorsten vorst, door my thans aangebeden, Getuige van myn fmaad, en van myn tederheden,
Gy,



80 HET WEESKIND VAN CHINA,
Gy , die my hebt gefchikt tot oppervorst der aard'! Word ik dan eindlyk ééns uw gunst, myn glori, waard' ? Gy hoont my , Xamti! ja, 'k zie u 't gebied befchoren In 't hart dat ik aanbid, dat voor my was geboren; Uw gade, voor myn oog het offer harer trouw, Sterft liever dan dat zy de myne wezen zou; En echter.., 'kLeer u beide in't eind' myn juk verdragen, En mooglyk meer te doen.
I D A M E.
Dreigt ge ons noch harder plagen ?
XAMTI.
Vormt ge in uw wrokkend hart een ftrenger wraakbefhiit ?
I D A M E.
Waarom fielt gy, ontmenschte! ons beider vonnis uit ?
GENGIS. \
•k.Zal't vellen, ja, mevrouw! ik zal 't aan u verklaren. Gy zult my rechtdoen, 'k zal u recht doen wedervaren. '1 Sehynt my een droom te zyn all' wat hier is gefchied ! Ja, gy verrukt myn hart, dat ge uw' verwonling ziet, Ik bloos opChinaas troon, door't krygsrecht my gegeven, Dewyl ik u zo verr' zie boven my verheven. Dc roem door'tftaal behaald is flechts een roem in fchyn : 'k Zie my beneden u , 'k wil aan uw zyde zyn. tk wist niet dat de mensch zichzelv' kon overbeeren. Die hoogfte heldendeugd kost gy uw' meester Ieeren! Hcbtde eer dat gy myn hart hervormt door't grootst beitaan : De hand die u heréént bied u befchermingaan. Bewaak, gelukkig paar! 't gedreigd, het fchuldloosleven
Van



TREURSPEL. 81
Van uwer vorsten zoon, door my u weergegeven. Het krygsrecht iïelde aan my zyn'ftam te zien gefnuikt, 'k Draag u myn rechten op, die ik fchier had misbruikt, 'k Zal voor dat kind, welks heil we uit onheil zien verrezen, En tevens voor uw' zoon voortaan een vader.wezen. Men zie of zich uw hart vertrouwen kan op 't myn'! 'k Was overwinnaar, gy, gy doet my koning zyn.
Tegen xamti. Wees oppertolk der wet van Chinaas opperheeren ; Doe haar door 't volk zo hoog als ge u door my ziet eeren. Bevorder reden, recht en zeden ; ja, uw leer' Maak' dat 't verwonnen volk't verwinnend' volk regeer'. Bewerk dat oorlogsmoed het fchoon der wysheid huldig'; De kracht zwicht voor 't vernuft: ze is reeds u eerbied fchullk geef daar 't voorbeeld van : de meester van dit land (d'gBuigt zich voor Chinaas wet, met wapens in de hand.
idame.
Wat hoor ik? Hemel! ach! kan ik wel zon der vreezen..
xamti.
Vorst! maakt ge u eindlyk waard' onze opperheer te wezen? Ach! uw verwonling drage eerlang uw juk met vreugd!
idame.
Wat brengt uw hart,1 myn vorst! tot dit befluit? gengis.
Uw deugd.
'1780.
EINDE.