> 1    BEKNOPTE BESCHRYVING der ZEVENTIEN NEDERLANDSCHE PROVINCIËN Waar in den Oorfprong en Opkomst deezer Landen aangetoonde word," mitsgaders De Geaardheid , Zeden , Godsdienst, Huwelyken en Begravenisfen dier Oude Volkeren; de Invoering van het Chrillendom; de Ligging, Grootte en Grenzen der Nederlanden in 'c gemeen en van ieder Provincie met derzelver Verdeeling in 'tbyzonder; ah ook Het Merkwaardigste van ieder Provincie, met de voornaamste Steden en Dorpen ; nevens den Staat der , Regeeringe , zo Politicq als Kerkelyk ; als mede de Lyften der Graavelyke en Stadhouderlyke Regeeringen : wyders Een korte Schets van 'tLandfchap Drenthe en van de Buitenlandfche Coloniën der Ooft- en Weft-Indifche Maatfchappijen , de Handwerken; nevens de Groote en Kleine Visfcherijen, gevolgt van den Buitenlandfchen Koophandel der Nederlanders op alle de Gewesten des Waerelds. Alles beknoptelyk by een verzameld uit veelerly Schryvers, in een gevoeglyke Ordre gefchikt ten dienfïe der Nederlandfcbe Leergierige Jeugd door J: DIBBETZ WESTERWOUT. Te N T M E G E N, ■ By ISAAC van CAMPEN, Boekdrukkeren Boekverkoper, naaft het Stadhuis 1781.   OPDRACHT aan den WÊL-EDELEN GËSTR.ENGEN HEERÈ Mr. CLAUDI ANTHONY HENRIK de la LANE de DUTHAY, Regerend1 BURGEMEESTER der STAD DOETINCHEM, DROSSAARD der HEERL YKHEDEN GENDRINGEN E N E T T E N. enz. enz. enz.  Wei-Edel Geftrenge Heere ! 3De waare Vriendfchap, Eer en Weldaaden , die ik geduurende den gantfchen Tyd myner Inwooninge binnen Gendrin- g£n,  OPDRACHT. ce-n, gelegen in de Graafschap Zutphen, van UWEL-EDELE GESÏR. 20 gulhartig en zeer welmeenend genoten hebbe, verpligtenmy, dat ik, nevens myne tedergeliefde Huisvrouw en Kinderen dehartelykste Dankbetuiging voor ÜWEL-E D G ESTR. in het openbaar wil afleggen; dat 'er geen grooter Heufchheid onder de Stervelingen plaats heeft, als de ontvangene Weldaaden van GODenMENscHEN in levendige Gedachtenisfe te houden; en eer ik die vergeete : vergeete eerder myne Rechterhand zich zelve. Ik hebbe geen beter gelegenheid daar toe kunnen uitvinden, dan dit Werkje , ten Ti* tel voerende: Beknopte Beschryving der Zeventien Nederlandshb Pro-» v incien ; die ik uit veelerlij Schryvers zo * 3 bc-  OPDRACHT, beknopt rnogelyk was, ten dienfte der Nederlandfche Leergierige Jeugd hebbe getrokken en opgemaakt, aan UIVEL-ED. GESÏR. „tot een zeker bewys pp te dragen. Vergun JVEL-ED. GESTR. HEER! d*Eer aan dit Werkje, om onder uwe Vleugelen zeker te mogen fchuilen; vertrouwende intusfchen, dat deeze Opdracht UWELED. GESÏR, tevens niet onaangenaam zal Zyn , fchoon het Werk wat te gering is , om UIVEL-ED. GESTR. Naam op het Voorhoofd te dragen. Dan zyt verzekert, dat myne Harte is uitgebreid, om altoos JEHOVA'S Zegeningen op UfFEL-ED GESgfe Pcrzoon en Haog - geëerde Familie af te froeeken ; Pat Hy li IV E JU-LD, GESÏR, en aanhc*  OPDRACHT. cige noch veele jaaren in het Land der Le« vendigen moge overlaten , tot Heil en Nut van Land en Kerk. Dat UWEL-ED. GESÏR. in zyne Regeeringe zy als een Abimelech, die getrouw in dezelve was; vreedzaam als D avip en Salomon. Dat het Harte in Liefde mag zyn tot uwe Onderdaanen ; en dat de Onderdaanen aangedaan mogen zyn tot U in Liefde > Ontzag en Eerbiedigheid. Hy maake UWEL-ED. GESÏR, altoos voorfpoedig in de Befcherming van den Waaren en Hervormden Godsdienfl:. Enfchenke UWEL-ED. GESfR hier namaals de onwaardeerbaare Kroone der Eeuwige Heerlykheid. V*4 Dit  OPDRACHT. Dit wenfcht ongeveinsd Wel-Edel Geftrenge Heer! Z UWel - Ed, Geflr. Onder danigste en Gehoorzaamste Dienaar Zdii&iz CWesterweut Gend ringen éea 26. January 1781. '  VOORRÉEDE AAN DEN srfc&u v.^£vV.;öi f \5&*t■•.„- GOEDGUNSTIG EN L- E E Z E R. i'sv&^ii «Sï ï»V\5'\ uw «Va snsit i\;.;.rx JLjLAngezien veele Menfchen een groot genoegen en vermaak nemen in het 'lezen der Hiftorien, Jchoon zy dezelve gelezen hebbende , daar noclt* tans weinig nuts en profyts weten uit te trekken; ja zyn ver-wondert , als zy andere Lieden van derzelver Nuttigheid horen /preken ende discoureer en, het welk daar door komt, dat de Hiftorien, bygemeene Liede.n doorgaans meefl gelezen worden , . zonder aanmerking van Tyden en Plaatzen, by de Ouden genoemd ChronoloCiA en Geographia, zynde gelyk de twee Oogen van alle Hiftorien , principalyk de Geographie, welke in Voortyden eenige treffelyke Geleerde Mannen zeer heerlyk en wydtlopig behandeld ende getrafteert hebben \ vervolgens is * 5 deeze  VOORREE D E deeze Konfl tot zodanigen Trap van uitmuntenheid en vermaardheid gebragt, dat die geen andere Trompet behoeft te hebben, gelyk zulks genoegzaam bekend is. Derhalvejt is de Kennisfe van deeze Wetenfchappen zo nuttig en noodzakely'k , dat géén Menfch dezelve zich behoorde te onttrekken, ten minflen diende men 'er één van beide te kennen ; zulks blykt uit de dagelykjche Gezelfchappen , voornamenlyk in Koffyhuizen, 4aar men uit de Nieuwspapieren , Pofiryders , Staats - fecretarisJen, of Couranten genige aanmerkelyke Gevallen of Hiftorien voorleeft, als van eemge Steden, Dorpen of Plaatzen, alwaar dezelve mogten ge-. Men moet dan met de Hiftorie-.kun.de in zeker opzicht zo te werk gaan, als met de Landbefchry ving , om alles in eene gefchakelde Or~ dre te befihouwen, daar men anders, zonder dusdanige nette ordre van onderzoek te houden, niet 'dan algemcene verwarde Denkbeelden, die derhalven geen nut toebrengen , in zyn Geheugen Qv er houdt. Mn  VOORREEDE En wat den Inhoud deezes aangaat, is maar een Beknopte Befchryving der Nederlanden in XVII. Provinciën verdeeldt, zynde dezelve zo in 't generaal als ieder in t byzonder , ivel kort doch met ' t allermerkwaardigste daar in be~ fchreveu, waar in den Oorfprong en Opkomst deezer Landen aangetoond word, mitsgaders de Geaardheid , Zeeden , Godsdienft , Huwelyken en Begravenisfen dier Oude Volkeren, de Invoering van hec Chriftendom, de Ligging, Grootte en Grenzen der Nederlanden in 't generaal en van ieder Provincie met derr zeiver Verdeeüng in V byzonder, mitsgaders het merkwaardigste van ieder Provincie met de voornaamfte Steden en Dorpen , nevens den Staat der Regeeringe, zo Politicq als Kerkelyk. De VII. Vereenigde Nederlanden zyn omr fiandiger befchreven , en vervatten zeer veel Merkwaardigheden, inzonderheid het voornaam^ fie , dat 'er zedert de Stichting der Bata« TiscHE Republico. van der tyden der Romeinen af, nevens de Grayelyke en Stadhou* iö ' 4err  VOORREEDE derlykc Regeeringen, tot heden toe voorgevallen is. Wyders een Schets van *t Landfchap Drenthe en van de Buitenlandfche Coloniè'n der Ooften Weft-Indifche Maatfchappijen, de Handwerken, nevens de groote en kleine Visfcherijen, gevolgt van den Buitenlandfchen Koophandel der Nederlanders op alle de Gewejlen des Waerelds. Dus alles' zeer heknoptelyk hy één verzameld, uit veellerlij Sckryvers, in een gevoeglyke Ora're gefchikt; en.om dat myn Oogmerk ivas ,alfchryvende te vorderen, en dus het voornaamfte in myn Geheugen te prenten, hebbe ik de Schryvers veeU tyds woordelyk nagevolgt, met eenrge Ferande» ringen en Verbeteringen naar de hedendaagfche Styl, Spraak en Spelling. Met alle deeze vinde ik my genoopt, ook aan myne Goedgunftige Leezers te zeggen, dat ik dit Werkje als een beknopt Zamenftelzel uit veelvuldige Schryvers nooit ondernomen heb, om daar door een byzonderm Roem te behalen, maar dat bet'  VOORREEDE hetzelve van tyd tot tyd in myne leedige uwen, tot myn ei ge Vermaak in Ordre gebragt hebbe. Ook zoude hetzelve nooit het Licht gezien hebben , indien ik niet daar toe door eenige goede Vrienden, die het in zyne Geboorte gezien hadden, -was aangefpoort geworden, om het ter Drukpersfe over te geven. Ten einde om de Nederlandfche Jeugd daar door aan te fporen tot verkryging van deeze nuttige Wetenschappen, dienende ook voor zulke , die geen vafl Fondament gelegt hebben, of voor anderen, die geen gedult bezitten , om groote Werken van dien aard te lezen, of ook wel voor die, welke geen tyd of geene gelegenheid hebben om zich te oefenen ; en laatflelyk is zulks ook ingericht, om het voor Min-vermogende verkrygbaar te maken, en hetzelve te doen ftrekken, tot een Handleiding in de Befchry ving der Nederlanden. Gy kunt dit Werkje op uwe Reizen, in uw Verblyf op het Land en in andere gelegenheden zonder belemmering by u hebben , en aldus met vrucht de openbaare Tydingen of eenig deel der Hifiorie lezen. Daar*  VOORREEÜË Daarom gy Nederlandfche Jeugd en anderen lees en herlees dit Werkje met genegenheid, op dat gyi lieden kundig moogt worden van de gefleltenisfe deezer Nederlanden, met deszelvs oude en hedendaags fche Regeeringswyze, en de veelvuldige IVisfelvalligheden, die in dezdve van tyd tot tyd zyn voorgevallen, inzonderheid in dit Vereenigae Nederland, dat met zo veele Rampen en bloedige Oorlogen op een barbaar fche wyze is gejlingert geweeft ; en eindelyk door de Goddelyke Voorzienigheid met hulpe der Princen van Oranje 24 >t Befluit van dit Articul, o$ Ligging, Grootte en Grenzen der Nederlanden, 20 Vördèeürïg der Nederlanden in 't gemeen, 27 Het gantfche Ligchaam beftond toen uit XVII. Provinciën, en derzei ver Verdeeling, 29 - 32 Van de Öoftenrykfche Nedeïlariden Ligging en Grootte , en de Gefteldheid des Lands, 32 - 33 De voornaamfte Rivieren, ert Verdeeling des Lands, 34 Van het Graafschap Aitois, 34 Arras of Atrecht, St Omer, 35 Ariën of.Aire, Bapaume, St. Venant, 3Ö Betune, Lens, 37 $m h«t Gr^fsshap Vlaanderen, 37-39 *» jas  KORTEN INHOUD Van het Ooftenrykfch Vlaanderen Gent, Brugge, go. . 41 Bruger-vaart, Oliënde, Nieuwpaort, 42 Funies cf Veurnen, Dixmuyden, Yperen, Warncton ,43 Meenen of Menin, Cortryk of Courtray, 44 Deinfe, Doornik of Tournay, Oudenaarden, Nino- ven, 4^ 1 Aalft of Aloft, Dendermonde, 4Ö Van het Franfch Vlaanderen Kysfel, Orckies, 47 Marchiennes, Douay, Casfel of Mont-Casfel, Bour- bourg of Borborg, 48 Wynoxbergen, Duinkerken, Mardyk, 49 Grevelmgen, «o Van Staats Vlaanderen Sluys, Aardenburg, Middelburg, -tSas van Gent, Philippine, Huift, ca Ter Neuzc, Yzendyke, Biervliet,, 5* Cadzant, 54 ' JJ Van het Graafschap Henegouwen, 54 - 5c Van het Ooftenrykfch Henegouwen Mons, 56 Athof Aeth, Anguiën of Enguiën, Halle, St, Guislain, 57 Steenkerken, 58 Van het Franfch Henegouwen Valencyn, Condé, «b* Bosfu, Bouchain, Denain, 59 Mabeuge, Avesnes, Quesnoy, Baval, Barlemont. 60 t,Laïdre^y' ^^'PPC^He, Marienburg, Kameryk, 61 Van het Graafschap Naamen, ö2 Naamen, de Hoofdftad, 63 Bovines Charleroy, Walc'ourt of Valencourt, 61 Van het Hertogdom Luxemburg Van het Ooftenrykfch Luxemburg en deszelvs Hoofdftad , 65 Arlon, Virton, Baftoigne of Baftonac, Neuchatteau. Roche en Durby, Marche, St. Vyt, ól Foelen, Meiren er» Moe-  Zeventien Nederlandfcbe Provinciën. 3 Moeraflèn waren: en al eer 'er zich Inwoonders ter neder floegen met BolTchen, Wilderniïlen en Rietvelden bedekt, alwaar heE van allerlei Wild-gedierte krielde. Na dat de eerfte Bewooners der Waereld, uitgenomen Noachs Huisgezin , door den Vloed waren verdelgt, Gen, j. zo hebber» de Nakomelingen zyner drie Zoonen, Sem, Cham en J aphet, den Aardbodem bevolkt, Gen 10. Sem is de Stamvader van Asia ge\veeft; het Geflachte van Cham heeft dc Africaansche Geweften bewoond; doch Japhets Nazaaten zyn, volgens de uitgefproken Zeegen, Gen. 10 vf if. de talrykfte geweeft, en hebben niet alléén het machtig Koningryk in As ie , alwaar thans de Tartaaren hunne Woonplaatfen hebben opge** recht, wiens Tnwooners de naam van wegens het vaardig fchieten , Scyten droegen ; maan Zyn ook naderhand de Bevolkers van Euro* pa geweeft. Önder Japhets zes Zoonen was G o m e r 9 wiens eerft-gebooren Asonaz word genaamd, Gen. 10. vf. 3. deeze Askenaz draagt by de ongewyde Schryvers, den naar» van Tu isto of Tuisito, welke men wil dat in 'tjaar 155. na de Zondvloed zoude gekeft hebben , waar van de Inwoonders van Duitschland hunnen naam dragen , er» Tuitfchen of Duitfcben genaamd worden. L)e Bewoonders van deeze Geweften zyn naderhand op verfcheide tyden naar deeze A 3 Lars*  4 Beknopte Befchryving der Landen afgezakt, alwaar ze zich hebbers neèrgeilagen onder verfcheide benamingen, onder anderen worden deeze volgende geteld; namentlyk: de Celten of Cunbren-, Ubii, Mattiaci, Salii, Chauci , Cherusci, Bructeri, Augivarii, Sicambri, Catti, Franken en Germanen, welke vyf laatstgenoemde de voornaamfte waren. De Salii woonden in Ovcr-TJfel en Twente. De Chausi waren Major es en Minor es 9 de groore en kleine C h a u s e n. De Majores bewoonden al het Land van de Eems tot de W.eezer; en de Minor es van daar tot aan de Elve : in hunne Landpaalenwaren begrepen , Ooft -vriesland, Groningen , Breemen , Oldenburg , Delmenborjl, Diepholt, Hoij en het Noorderdeel van Minden. De Cherusci een groot Volk bewoonden Ver den , Brunswyk- Lunenburg , Hildesheim en Halberjlad, Schouwenburg aan deeze zyde der Elve, een gedeelte van Maagden-* burg, van Dannenburg en Lauwenberg. De Bructeri woonden in Zutphen, Benthem, Sallant en Twent, en een gedeeke van JJrei.the, Kleef en Weft-phaalen; hun Land feekien zich uit tot aan de Rivier de Lip, tot aan de Berkel, Hattem, de Dollaard en Eemflroorn. Daar zyn 'er, die willen, dat zy inöofi- Vries-  Zeventien Nederlandfche Provinciën. 5 Vriesland gewoond hebben, daar noch een Landftreek is, die Broekmerland genoemd word. De Frisit een Volk dat onderfcheiden word , in Maj&res en Minores ; de Minores bewoonden de Landen grenfende aan het Eiland der Batavieren, door den Rhyn van hun afgefcheiden; zo dat zy zich ftrekten van deeze zyde van Leiden, Woerden en Utrecht tot het Vlie: begrypende een gedeelte van Rhynland, geheel Kennemerland, Amftelland en Noordholland of JVeft-vriesland* De Majores ftrekten zich uit van de Landen der Minores, langs het Meir van Flevus, nu de Zuider-zee, en befloegen Gooijland en een gedeelte van Gelderland, daar nu Harderivyk enElburglegt; ook een gedeelte van OverTJfel, daar de Steden Campen, Haffeit, Vollenhoven , Steenwyk en Meppelt gelegen Zyn , en de helft van Drenthe: voorts geheel Vriesland tot de Eems. De Angrivarii woonden tuflehen de Eems en de Weezer. De Sicambri, een Volk afkomftig van Cimbren, bewoonden Gelderland, Kleefsland. en de Landen aan den Rhyn, hooger óp naar Gallia geleegen. Ten tyden der Romeinen was Gallia veel grooter dan hedendaags Frankryk; want het ftrekten zich ten Ooften tot den Rhyn uit, ten Noorden tot de Noordzee en tegen Italiën tot aan de Adriatifchezee: Julius Casfar heeft dit gantfche Land A 3 48.  6* Beknopte Bcfchryving der 48. jaaren voor Chriftüs Geboorte ten volle veroverd. De C a t t 1 zyn een oud Duitfch Volk , Vrienden en Bondgenooten der Romeinen, tervvyl de overige Europeanen hun cynsbaar waren; zy vertrokken uit Duitschland, om dat zy byna altyd, om den op hunne gemee«e Vyanden behaalden buit, twiftten, hen eindelyk dwongen het Land te verlaten, dat zy daar bewoonden : zy wierden Batavieren genoemd, na de twee Broeders BaTo, die hen van 'tRoomfehe Juk bevrydden, en hadden onder andere berugte Hóófden, eenen Claudius Civilis; (uit welken de Heeren van WaiTenaar gefproten zyn,) die een vermaarde Zeege op Aquiiius omtrent Embden behaalde, van waar hy de Romeinen tot by Keulen verjoeg. Maar wat de F r a n k e n aanbelangt, diend Jcortelyk aangetoond te worden , dat het Woord Frank is een benaaming van een Verhand, en beteekend in hunne Spraak Vry, of gelyk anderen willen Onhandig, niet gewend overheerd te worden, onverwinnelyk; zy droegen deeze Naam, om dat zy zich nimmer de Roomfehe Mogenheid hadden Willen onderwerpen, of om dat zy zich daar van vry gemaakt hadden. Van alle geheugen af, vind men dit Land met de naam van Belgium bekend. Lenige willen dat het dus genoemd zy van den Aard en Inborft der eerfte Bewoo- ners,  Zeventien Nederlandfche Provinciën, f ners, die Zich altoos zeer gebelgt en oproerig toonden, ais men hunne Vryheden-, Gewoontens of Wetten eenigZins wilde te kort doen; maar anderen, die dit voor een verdichtzel houden, zeggen dat de Inwooners gewoon zynde, zich in Velden en BoiTchen te onthouden , den naam van Veldgen, of Veld-he-wooners droegen ; en dat naderhand deeze benaaming verandert is : zo dat zy toen Belgen genoemd wierden, en dat hun Land den naam van Belgium verkreeg. Toen Gallia zich eertyds tot den Rhyn uitftrekte, wierd dit Land Gallia Belgica genaamd. ," Daar na als de Franken in 't jaar 419. uit Duitschland naar Gallia vertrokken, en daar een nieuw Ryk oprechten, 't geen zy naar hunnen naam Frankryk noemden , was dit Land daar niet mêe onder begrepen, maar behoorden op zich zelve, en wierd Germania Inferior of Neder-duitschland genoemd. Ge-aar dheid, Zeeden, Levenswyze en Geivoontens der eerjle Beweoners van deeze Geweften. Zy waren zeer fleck van Ligchaam, leefden van de jagt op wilde Dieren, gingen in hunne jonge jaaren geheel naakt en kleedden zich, ouder geworden zynde, meteen Rok A 4 of  $ Beknopte Befchryving der of Mantel van Beeften-vellen, die met eea gesp of doorn om den hals valt gemaakt was, en zagen door de oog-gaten, dat al een fraaije vertoning moet gegeven hebben. Zy woonden in houte Hutten met Stróo, Biefen en Riet gedekt, ftaande dezelve niet dicht by een, maar hier en daar verfpreid en veeltyds geplaatft op opgeworpen hoogten, Terpen , Torpen, en in laatere tyden oliebergen geheeten, om zich dus tegen overftromingen te beveiligen, waar aan deeze Landen zeer onderhevig waren. De Zeeden en Levenswyze van die onbefchaafde Menfchen konden niet anders dan wild en woeft zyn; echter waren zy getrouw, openhartig, herbergzaam en kuifch, wordende de Hoerery by hen zeer verfoeid : doch tot den Drank waren zy weer zeer geneegen. Hunne bezigheid tot den Landbouw was voor hen een al te laftig en moeijelyk werk, maar zy bragten den tyd in luiheid door, en gingen ter jagt , 't geen hun veel voordeel aanbrogt, wyl het Land zeer Bofchryk en vol Wild was. Zy aten, behalven het Wild, dat zy in de BofTchcn vingen, Boom-vruchten, Melk, Boter en Kaas, en dronken een drank van Koorn met water gekookt, en naar ons Bier gelykende. Daar is een tyd geweeft, dat zy leezen noch fchryven konden, echter waren 'er eenige onder hen, Barden genaamd,, welke Ge-  Zeventien Nederlandfche Provinciën. 9 Gezangen maakten, die ze in hunne Vergaderingen zongen, waarin hunne Vaderlandfche GefchiedenuTen en de Lof hunner Heiden vervat wierden. Maar in 't vechten en te paarde ryden waren zy meer ervaren, en in 't zwemmen zo bedreven , dat zy zelvs wyde Stroomen , gewapend en te paarde, durvden overzwemmen. 't Was een Oorlog- Zuchtig Volk, en hunne wapenen dien zy gebruikten, waren Boogen, Fylen en een zoort van Speeren, Fra* meen geheeten, met dewelke zy van verre en van naby konden vechten. De Ruiters droegen eene Framée en een langwerpig vierkant Schild van teenen gevlogten; het Voetvolk, waar in hunne meefte kragt beftond , gebruikte ook Werpfchigten: hunne Vrouwen en Kinderen , die zy in den Oorlog mede namen, moedigden de flxydende Mannen aan, om naar de Overwinning te (treeven en voor hunne Vryheid en Huisgezinnen dapperlyk te ftryden. Al eer ze ten Stryde gingen, wierde een dapper en ftrydbaar Man , tot Opperhoofd verkoren, onder de naam van Koning of Heirtog, die het Leger af- en aanvoerde, en om hunne Vyanden eenen fchrik aan te jagen, hadden ze hunne Ligchaamen bedekt met het Vel van wilde Dieren, wiens hooren9 op het hoofd Honden; zy gebruikten ook groote vierkante Schilden van hout gemaakt, A 5 met  IO Beknopte Befcbryving der met de af beeldinge van Beeften en Vogels befchiiderL Van hunne Huwelyken en Begraveniffen. Zy trouwden niet beneden de twintig jaaren, en Jongelingen en jonge Dochters van gelyke jaaren en grootte wierden gepaard, gefchiedende dit in tegenwoordigheid hunner wederzydfche Bloedvrienden, terwyl de Man een koppel olTen, een getoomd Paard, een Zwaard, eene Werpfpeer en een Schild aan de Vrouw tot eene Huwelyks-gift bragt; gevende de Bruid van haar kant, ook eenig Wapentuig aan den Bruidegom. Daar door wierd aan de Bruid te kennen gegeven , dat zy met haaren Man in Vreede en Oorlog, in Lief en Leed alles verdragen, en hem getrouw blyven moeit; gelyk men ook niet in gebreken bleef, haar dit by de Verbindtenis ernftig te vermanen. By hunne Begravenis-plechtigheden wierden de Lyken van vermaarde Mannen met hunne Wapenen, en fomtyds ook, met hunne Paarden op eenen hoogen Houtftapel verbrand. Van hunne Gcds-dienfls Oefening. Van Gods-dienft waren het blinde Heidenen ,  Zeventien Nederlandfche Provinciën, II nen , en aan de Afgodery zeer verflaafd doch zy hadden in de Oudfte Tyden noch Afgods-beelden noch Tempels; maar oeffende hunne Gods-dienft in de open Lucht, in BolTchen aan hunne Goden toegeweid, en in dewelke zy Altaaren van groene Zöoden oprechtten , waar op de Bruiden (Priefters) niet alléén Beeften, maar ook fomtyds Menfchen offerden. De eerfte lnwooners floten hunne Goden niet tmTchen eenige Muuren, dewyl zy het onbetaamelyk oordeelden, de Oneindige Goden binnen eenige muuren te bepalen. Zy hadden 'er verfcheiden, onder anderen zeven, naar dewelken de zeven Dagen der Weeke , waarfchynlyk , hunne benamingen bekomen hebben , mogelyk naar de zeven Dwaal-(lerren, welke by zommige Heidenen voor hunne Dag- Goden zyn erkend. En deeze waren : I. De Zon, welke aan den eerften Dag der Weeke was toegeweid, en dien zy Smnendeag noemden ; 11. De Afgodin de Maan aan den tweeden dag toegeheiligd, die den naam van Monandeag droeg IIL De Afgod Tuisko, voor deezen was den | derden dag ïywesdeag genoemd ; I V. 1 Merkurius onder den naam van Wodon o£ Wodan, aan deezen was de vierde dag toegeweid , en Wodensdeag genoemd ; V. Thor of Thurne, voor welke de vyfde dag was, dien zy Thunnersaeag noemden;  12 Beknopte Befchryving der VI De Afgodin Friga, welker zy den 1 zesden dag toeheiligden, en dien zy Frigedeag heetten; Vil Eindelyk was de zevende dag voor SeSter of Saturnus, en na denzelven Seat er deag genoemd. Zy hadden noch andere Goden , en bewezen ook Gods-dienftige Eer aan 'tVuuR; en dat zy die aan Herkules bewezen, blykt uit de oude Opfchriften, in 'r begin der Zeftiende Eeuw, op 't Eiland Wakkere* gevonden ; gelyk insgelyks uit de Steenen met Beelden en Opfchriften blykt, dat men aldaar zekere Godin Nehalennia, Gods-dienftig geëerd hebbe. Ook zyn in deeze Landen met meenigte gevonden Beelden van Jupiter, Neptunus, Priapus en Diana enz. (Voor 'tSpinhuis van Antwerpen pronkt noch voor de voorby gaande de fchandelyke Priapus ) Die meerder befcheid van alles begeerd, leeze den Heer van Somereus Batavia IX. Hoofdfl. Hun Regeerings - vorm. De Opperilc Macht of Regeering was by de Algemeene Vergaderingen van den Adel en het Volk , die. Koningen , Krygs-overflens , Rechters en Honderdmannen verkoren , door welke de gemeene zaaken doorgaans  Zeventien Nedcrlandfche Provinciën, l 3 gaans alléén beftierd wierden/ zy beminden de Vryheid, en hielden daarom de Regeering der VoortrefFelykften voor de befte : doch zo, dat zy echter altoos die macht bezaten , om over gewichtige zaaken met gcmeene (temmen te raadplegen» Deeze hunne Vryheid blonk meeft uit op de AlgemeeneL and-dagen, op welke de Vrouwen mede verfcheenen , nevens de Edeljlen en Bekwaamden der Lapdzaaten; de plaats deezer By-eenkomft was in Boffchen, in weike Vergaderingen van Vreede ofte Oorlog , of van andere gewichtige zaaken , met gemeen goedvinden, gehandeld wierden. Zo de Raad mishaagde , wierd die met een algemeen gemor afgekeurd; de goedkeuring gefchiedde door het fchudden der Speeren : 't welk onder hen de eerlykfte foort van toeftemmen was. Hunne Overften hadden hier geen meer gezach, dan de Onderdaanen; maar voegden zich naar de meerderheid der Hemmen. In deeze Algemeene Vergaderingen wierden uit de Voornaamften van het Volk, die, vooral in tyden van Oorlog, eenen uit dtn Adel verkoren , om , onder den Titul yanKoning of Hertog, het Leger te gebieden en Recht te oenenen; de Koning of Hertog behield fomtyds zyne Waardigheid maar één jaar, of zo lang de Krygs-togt duurde, fomtyds langer en yoor zyn gantfche leven: zyne  14 Beknopte Befchryuing der ne macht was niet onbepaald. Als hy de Vergadering der Voornaamften by woonde, mocht hy wel raaden, maar niet gebieden; de naam van Koning zelvs was gehaat, als de Koning ooit zyn macht misbruikte. Het fchynt wel \ dat zy nevens hunne Koningen of Hertogen ook noch Krygs-OvcrJiens hadden, die zy om hunne Dapperheid verkozen; by welke Verkiezing zy op een Schild gezet, en daar mede op de Schouders hunner Verkiezeren omhoog geheeven wierden. De Algemcene Vergadering ftelde noch een minder foort van Krygs-bevelhebbers aan, die te gelyk Opperhoofden over de byzondere Landftreeken waren, en by de Romeinfche Hiftorie-fchryvers den naam van Principes, Eerfien of Voortreffelykjlen , droegen ; deeze fpraken het Recht uit in de byzondere Zamen-woningen en Gehuchten: zy weezen het Volk jaarlyks Landeryen aan, om te bezaaijen, die elk ten einde vanher jaar wederom afftaan moeft, en zich met de Akkers vernoegen , die jhem , door de op nieuws verkorene Rechters, wierden toegedeeld. Ieder van deeze Hoofd-rechters wierden Honderdmannen, uit het Gemeen verkoren , toegevoegd; die hem tot Raaden verftrekten, en zyne verrichtingen gezach byzetren. Deeze fchynen den naam van Honderdmannen, onder de hunnen gedragen te hebben, die, in 'teerft een getal beteekenen- de,  Zeventien Nederlandfche Provinciën. 15 de, naderhand een Eernaam wierd; zy dienden de Opperhoofden in Vreedens-tyden tot Luifter, en in tyden van Oorlog tot befeherming. Elk van deeze Honderdmannen y verde om 'tnaaft by zynen Overften te zyn, als het op een ftryden ging, om hem in manhaftigheid te evenaaren of te overtreffen. Uit deezen fchets ziet men , dat de Regeering niet alléén Koninglyk, maar in der daat vry geweeft zy, het Oppergezach was by de groote Vergadering, die uit den Adel en uit de Waardigften der Gemeente beftond; de Koningen en Krygs-overftens, 't 2y ze voor eenen tyd of voor altoos hunne Waardigheid behielden, waren bepaald en gebonden; de Opperhoofden nevens de Koningen deeden de gemeene zaaken af, wanneer de groote Vergadering daar in niet voorzien kon , mindere dingen bleven deeze Zelfde Opperhoofden en de Honderdmannen, uit het Gemeen hun toegevoegd , aanbeyolen. Dus wierd de Staat door de Voortreftèlykften, met toeftemming van het Gemeen, geregeerd, niet naar de befchreve Wetten, maar alleenlyk naar die der Natuure en der Gewoonte, die by deeze Volken van meêr kracht waren, dan de befchreve Rechten in andere Landen ; doch de Romeinen , een deel deezer Volkeren overheerd hebbende, hebben hun zedert befchreyen Wetten gegeven.  l6 Beknopte Befchryving der Be Spraak deezer eude Volkeren. De Taal was de oude Teutonifche ®fDuitfcbe, zynde naaft de Hehreeuwfche de oudfte, en naar Tuist o of Tuisko genoemd; doch deeze taal, van welke de Spraak der Duitfchen, Nederlanders, Beenen, Noor-weegers; Engelfchen enz. haaren oorlprong heeft, is thans zeer veranderd. De Invoering van het Chriflendom. Het Licht des Euangeliums begon hier en elders door de dikke duiflernis van 't Heidendom heen te breken. Men wil, dat omtrent het jaar 200. reeds veele Chriftenen in Duitfchland en Batavie; eene Landftreekin Gelderland ten brand -ftapel zoude gedoemd zyn. En of fchoon de Chriften Leer op eenige plaatfen in de Nederlanden wierde gepredikt, waar door veele Inwooners het Heidendom verlieten , zo was er echter geen Volk, dat langer in deeze Afgoderij e verzopen bleef; dan die toen ter tyd tot het Koningryk van Vriesland behoorden , welke met de uitterfte hartnekkigheid zich tegen het Chriflendom aankanten. Tot dat Karei den 1. toegenaamd de Groote , Duitfchland onder zyn gehoorzaamheid bragt, en in den iaare f78. Heer deezer Nederlanden wordende, wraak nam over deeze'geweldenarijen: en  Zeventien Neder-landfche Provinciën. lf $1 onder zyn Regeering was het Heidendom in Vriesland meeft geknakt, en verdreef dc de Saxen te rug < floeg Radbonts Leeger tweemaal , en dreef hem zodanig in de Engte, dat hy genoodzaakt wierd, om naar Denemarken te vlugten, met welken negende Koning, het Ryk van Vriesland en teffens het Heidenaom in 785. een einde nam. Men fteld gemeenlyk , dat de Vriefen* Utrechtfche, Hollanders, Gelderfche en IVeftPhaalers Christenen zyn geworden , omtrent het jaar naar de Geboorte van CHRISTUS, 700 „ Doch veele wederom meenen, dat de tyd wanneer en de Perfoonen, door wiens toedoen , onzeker zyn, en geven de rang hier aan Williboord, welke uit Engeland in Holland zoude gekomen zyn, om het Euangelium hier te prediken, in den jaare 690., doch van wegen de hardigheid der Ongelovige geen vrucht kunnende doen , vertrok naar den Paus van Romen, van waar hy wederkeerde in 't jaar 697.; en wierd toen de Eerde Bisschop van Utrecht. Hy zoude mede gebragt hebben tot zyn hulp, elv Gezellen, als Swigberd, Willebald, den ^Lebuin, Winibald, twee Eeuwalden, Priefters, Marcellus, Acha, ende Wilbert, ook Priefters, ende Adelbert. De Fasciculus Temporum of V e l d ena a r in Zyn oude Kronjk fchryvd daar van bi. 246. B De  l8 Beknopte Befchryving der De H. Mannen Willebroerdus tii Lebuinus met elv Gezellen, van Egbèrtus de Eerfte Biffchop van Noorihomberland\ overgezonden in Germaniën, om dat Ongelovige Volk te bekeeren, tot den rechten Ghelove in den jaaren VI <= en X C , quamen aan een Eiland, dat zeer oud was; namel yk Walcheren .-'dat nu Zeeland hiet, aan een Dorp, dat Weflkapel genaamd is; en daar vonden zy eénen Afgod , die de naam van Mercurius draagt: Ende St. Willibroerd brak deezen Afgod ontween endé te ftukken, die dat Volk plagt aan te bidden ënz.; ende toog toen voort in Oojl-vrankryk, dat nu Holland hiet. Doch andere meenen , dat, kort na de tyden der Apoftelen, het Chriften Gelóöv hier al geweeft is, gelyk hetzelve tracht tè bewyzen Wilhelmus Damasius Lind a n u s , Blffchop van Roermond. Men leeft in de Oude Gedenkfchriften der Romeinen, omtrent den jaare V I.c , als wanneer deeze verfpreide Ingezetenen allengs tot het Cbriften Gelove bekeerd Zynde, heeft men ook beginnen te bouwen houte Kerken, om daar in, in den Godsdienft onderwezen te worden , ofte die te oefïênen. Vervolgens hebben d'Ingezetenen deezer Landen, weinig in by-eenftaande Hui/en ofte Dorpen; en veel minder in beflotene Steden gewoond ; maar Wel afzonderlyk wyd en zyd wii ëlkanderen verfpreid : elk ter PlaatTe,  Zeventien Nederlandjche Provinciën. 19 fe, daar hy door 'tLand te bouwen, 'tVee te hoeden, te vliegen , te vinken, te vogelen, te jagen, ofte te viflchen zyn voedzei vinden konde: zy onthielden zich in geringe boute Huifen en Hutten, welker Wanden met Leem befmeerd waren; zy gebruikten geen Metzelwerk, navolgende in 'teen en 'tander liet gebruik der andere Duitfchers , ook zo noemen wy noch heden ten dage, den daar toe meelt gebruikelyke Steen, met geen enkel eige woord , maar met veele , gebakken Steen; en de woorden Kalk , Tegul, Muur, enz. hebben wy van de Romeinen ontleend. Wyders merkt men noch uit de Gedenkfcbriften, dat, omtrent den jaare IOOQ » in gantfch Nederland byna geene Steene - gebouwen , ofte Kerken waren, als ook geen bemuurde Steden j wantTACiTus noemde die, Vici, bewoonde Vlekken-, en dat hier de eer ft e Steene -gebouwen zyn gemaakt, om daar in des te zekerder, de Gevangenen te kunnen opfluiten en te bewaren; is te vermoeden uit de oude wyze van fpreken: iemand gevangen leggen en houden op des Graven Steen, ofte op den Steen. Zulks ook omtrent die tyden, het Kloofter van St. Jlbert tot Egmond, van houte Berden is gebouwd geworden, zonder dat in meer als loo. volgende jaaren eenig ander Kloofter in geheel Nederland te vinden zy geweeft, tot dat na den jaare 1100. tot 1200. hier of daar wel een Kloofter gefticht wierd. B 2 Maar  f@ Beknopte Befchryving der Maar dat na dien tyd , 'de platte Landen en Steden van gantfch Nederland, als door een geweldigen Waterftroom, met Monnikken en Canonikken, met Nonnen en Bagynen van allerley Ordens; als mede by gevolge friet hunne Jbdyen, Kloofter en en Kerken hebben beginnen vervuld re worden, welke den ■Waereldlyken (land ook tot geene kleine bezwaarnilTen gingen flrekken. ; Ondër de Wetten der Kloofteren was ook dat de Klopfters gebouwd moeflen worden op Pla:ttfen, daar men alle gemak hebben kan, en behoeftens, op dat de Broeders en Znfters , geèn gelegenheid zouden neemen , zich onder haar elders te gaan vermaken , oi* te te lanterfanten. Men heeft vervolgens Klööfters gefticht., met Wallen , Muuren, Torens, Poorten, Grachten , en ook met Gefc hut voorzien , gelykende meer na Koninglyke Sterktens. ' -Men was en wierd toen zo Abdy-ziek? dat men in honderd jaaren , nuTchen de XL en Kil. Eeuwen na de Geboorte van Chriflus , hier en daar in Nederland , in zo een kleir? Land LXI. Abdyë'n gefticht en bes "gifrigt heeft. Al wat men te Romen nieuws vanGeefte» ïyke Broederfcbappen bedagt, zette zich, fluks hier te Lande neer, zo dat men meend met waarheid te kunnen aeggen, dat ten op«iehxe van grootte en kleente geen Ryk in ÉVfr-G-  Zeventien Nederhndfche Provinciën. 2 i Europa te vinden was j meer bezet mee Geeftelyke Geftichtcn. De Geeftelykheid , als het vyfcle ding van Salomon , Spreek. 30. vf. 15. 'cwelk hooit zegt $ het is genoeg, ruft niet, of alles moeft onder haar in Nederland gebragt Worden ; buiten de Steden * ten platten Lande, was het meefte gedeelte van Beemden, Akkers en Velden , 't zy door Gifte , het zy door koop , onder haar'gebragt , zulks dat men ten laatften genoodzaakt is geworden , de Geeftelyken voortaan te ontzeggen i hec kopen van Onroerende Goederen, want de Gemeinte koft niet anders als -wakker verarmd worden , en den Vorfteri wierd groot Inkoomeri ontrokken , aizo het Geëftelyk Goed noch Schot noch Lot was onderworpen : maar Hertog karei de Stoute bond hunne roofgierige Klaaüwen , en eifchte hura Schatting, af. Die noch meerder bericht wil hebben vaü den oorfprong en voortgang van den Godsdienft der Batavieren en Nederlanders en van de verwiffelingen derzeive , leeze IVJ- S veris BoKiioiiNS Nederlandfche QefchiedenisJen, behelzende de ëerfte Veranderingen in den Godsdienft en Leere , nevens de harde Vervolgingen, daar over ontftaan in de Nederlanden , voor en tot de tyden van Keizer Carel de V., tot Leiden gedrukt ih Quarto. Onder anderen beweerende, dat het Anti* Chrijlendom twee groote krakken gekregen B 3 heeft „■  32 Beknopte Befchryving der heeft, door de overkomft der Vaudoisen^ of W aldensen , uit Frankryk in Nederland; lees bfodz io. welker opkomft wierd opgehaald van 'tjaar ii69. Haar korte Belydenis , of Catechismus in Nederland van aloude tyden gebruikt, met oud Duitfch, doch daarom te Eerwaardiger, word ingelaft ^Ws: 36. enz Door het fnood en gruwelyk gedrag der Geeftelyken, en de gierigheid der buikdienftige en hoogmoedige gefchóren Hoop in alle baldadigheid en goddeloosheid uitfpattende, zodanig, dat ze door de Prinfen des Lands moeften ingeteugeld worden, waar onder eenige waren , die 'er bitterlyk over klaagden» En door het uitvinden en opkomft van de Druk-konft tot Haarlem, door Laurens Koster, een voornaam en aanzienlyk Borger aldaar, in den jaare 1428 en voortgezet in 'tjaar 1440. Dewyl de gemeene Man niet kon leezen, als 't geen haar van de Geeftelykheid wierd in de hand geftoken, en de hooge Prys van de gefchreve Boeken , voor haar niet te betalen was. Dat joh. Walch befchryvd , waardig om re gedenken , dat men tot Parys , voor den geheelen BYBEL , op Pergament, zo wat heen ge'ichreven , plagt 4 a 500 Rroonen te geven ; bïadz 179 jÉ.n het is noch opmerkenswaardig, dat door  Zeventien Nederlandfcbe Provinciën. 2 3 door die Edele Druic-konst , de Wetenfcbappen en Boeken, voor een gering Geld, aan een ieder gemeen gemaakt wierden, dat de Zon van de kennifle der zaaken deezer Waereld niet meer verfcholen bleev, agter de Wolken der Klooflerlyke Boeke-kaften, nochte derzelver geheugenis langer afhing van de flordige Pennen der Monniken, die dezelve ellendiglyk by , ende door een gerommeld en te zamen geraapt hebben, en dan die Broeders wel met zeer wyde omftandigheden, ja zelvs met veele bygevoegde Vercierzelen , uitdrukken al het gunt tot luifter en voordeel van zich zeiven, ofte van haare Roomfehe Kerken-belang is, en wederom dat zy byna in 'tgeheel verbergen, al wat daar en tegen tot haar nadeel en verkleininge ftrekken konde. De Nederlanders zyn Godvruchtige Lieden, en oude Chriftenen, van d'eerfte (zegt Guicciardyn) die tot Cbriftum bekeerd zyn , en 'zEuan&elium aangenomen hebben, onder alle de Gallifcbe en Duitfche Volkeren ; haare Godvruchtigheid blykt uit zo veele fehoone Kerken , Abdyen, Kloofters, Gafthuifen en andere Gods-huifen , daar de Steden en Dorpen ten platten Lande doorgaans mede verderd zyn; en ongely k meer geweeft hebben voor de Beroerte en laatfte inlandfche Oorlogen» Doch jammer is het, dat zo veele oude Kafteelen, Adelyke Sloten, Heeren HuiB 4 fen,  24 Beknopte Befcbryving der fen, Kerken , Abdyen , Kloofteren en andere Conventen, noch door Pen, noch Schildery, noch Primkonft, in haar eerfte Bouwgeftalten bewaard zyn Maar van de Vernieuwing der Kerken word van Rudolphus Glaber in zyne Hifi. Lib. 3. Cap. 4. rnet de volgende woorden befchreven ; Omtrent het jaar 1003. *s het gebeurd , dat de Kerken door de gantfcbe Waereld, maar voor al in Italien en Frankryk , fchier altemaal vernieuwd wierden ; hoewel dat ze meefl-al in behoorlyken ftaat waren, en zulks geen van noode hadden. De Chnften- natiën ftreeden tegen malkander om pys , om defraayfte Kerk te hebben; twas eveneens als of de Waereld haar zelve uitfchudde , en den^ Ouderdom de zak gaf, om de K feiten in 'twit te kleeden Èindelyk hebbers de Gelovigen byna alle de Kerken der Bisfchoppelyke Steden , mitsgaders de Kloofters van verfcheide Heiligen, endekleindere Dorp-kerken, in betere Kerken en Kloofters veranderd. Dus verre Glaber. Die luft heeft ofte begeerig is, om de opkomft van het Kloofter - 'leven te weten , die leeze het Boek van de Heer Andreas Lansman, Apoftafia Romana , IV Hoofdft. Fol 92 et feqq' Anno 166- in Quarto, gedrukt te Amfteldam by de Wed. van Mar£en Jansz Brandt en Abraham van den Burgh. HoSpinianus in zyn Boek van de Mon-- nikken  Zeventien Nederlandfche Pravinciëru 2^ mkken Hf. Beek. i. 2 & 3. Hoofdfl. Ros 's fVaerelds Godsdienften bladz 362. -380 Ten befluite van dit Articul diendt noch gemeld te worden, dat *er in de aller oudfte tyden weinig of geen Schryvers gevonden wierden , die den waaren oorfprong der op= bouwing en cerften aanleg der Steden, Dorpen en andere Gedichten hebben in Gefchrifte gefield, dat met zekerheid van haare Oud" heid zou konnen bewezen worden, aangemerkt de eenvoudige fimpelheid onzer Voor» Ouderen van oude tyden aan zo groot geweeft is, dat men weinig Dingen door haaf by Gefchrifte gefteld vind j maar zich meer getracht hebben, naar eenen vroomen oprechten handel ende wandel, dan haare Daaden met fchoone verbloemde woorden, hunne Afkomelingen naar te laten : zo was die myns oordeels zo groot, dat men alhier weinig Luiden vond , die lezen ofte fchryven konden; ja genoegzaam niemand anders zulks en wierde geleeid , dan de geene , die men naar 't gevoelen van dien tyd, Gode toeweide , ofte opofferde om Paapen of Monnik ken te worden. Zo is dan de eenvoudige fimpelheid vari onze Voor-ouderen van niet of weinig by Gefchrift gefteld te hebben, oorzaak, dat de Waarheid van de oudfte zaaken, GefchiedenilTen en Byzonderheden dik* wils niet te voorlchyn en kan komen , maar in een Eeuwige Duifterheid verfmoort moeien blyven. B 5 Om  26 Beknopte Befchryving der Ons beftek niet toelatende eene Befchryving te doen van de Oorlogen, Rampen en Verwoeftingen van zo veele Steden, Dorpen, Huifen, Sloten en Kafteelen, zo door de Romeinen, Franken, Fr ie/en, Deenen en Noormannen, als van de Saxers, alhier gepieegt; Gaan wy nu over tot cle Legging , Grootte en Grenzen der NEDERLANDEN. De lengte van deeze XVII. Provinciën, word gereekend op 8 o. uuren gaands , de grootfte breedte op 64 en de geheele omtrek zoude 340. uuren uitmaken, binnen welke enge Paaien , meer dan 220. bemuurde Steden , welker veele machtig en vermaard zyn; als met Naamen : Leuven, Brussel, Antwerpen, 'sHertogenbosch, Mechelen, Luxenburg, Nymeegen, Gent, Brugge, Doornik, Ryssel, Atrecht, Valencyn, Bergen in Henegouwen, Dordrecht, Haarlem, Delft, Leyden, Amsteldam , Gouda , Rotterdam , Middelburg, Naamen, Zutphen, Leeuwaarden, Utrecht, Deventer , Groningen en meer andere, behalven de voorzei.de bemuurde Steden , zyn 'er noch over de honderd-en-vyftig Piaatfen, die  Zeventien Neder landfche Provinciën. 2f die Stads-recht en Privilegie hebben, en voor d-zee; zo dat 'er een groot gedeelte der Nederlanden onder begrepen waren. . IS!iet lange daar na, of dit Lottharifche Ryk wierd in twee deelen gefcheiden ; dat naar de Middelandfche Zee lag, wierd Regnum BurgundIvE, en dat naar de NoordZee lag, Regnum AustrasijE genoemd Doch dit Auftrafa hield ook niet lang ftand ; maar verviel tot kleine Provinciën, welke ten deele Hertogdommen, ten deele Graafschappén en ten deele Heerlykheden genaamd wierden: en om dat zy den Duitfchenr Keizer voor hun Opperhoofd erkenden , Wierd: het gantfche Land Germania Inferior of Néder duit ich-land genoemd. Deeze N ederlandfche Provinciën eindelyfc door allerlei Huwelyken vereenigd zynde, en het Huis van Burgundië de meeften daar van bezittende , zo was Keizer Frederik de IIh van gedagten, om 'er een eige Koningryk van op te rechten. De Macht van dit Nederland is al over veele jaaren zo groot geweeft:, dat niet alléén Keizer Karei de F. (.by Wiens tyden de Zeventien Provinciën eerft alle onder één Pr i n s gekomen Zyn) maat al lang voor hem, zyn Over-grootvader Hertog Corel van Bourgon. dién, toegenaamd de Stoute , een Koningryk daar  Zeventien Nederlandfche Provinciën. 29 daar af gezogt heeft te maken, onder den Titel van het Koningryk van Bourgondïén. Maar om dat ieder Land Souverain was, en niet alléén verfcheiden Ellen , Maat en Gewicht , maar ook byzondere Rechten , Wetten en Privilegiën hadde, èn daar benevens zynen Prins, nooit andere dan bepaalde Macht over zich had willen confenteeren ofte toeftaan; zo is zulks agtergebleven, maar evenwel zyn diergelyke eerzuchtige Voorwendingen , de principaalfte wortel en oorzaak geweeft van den langduurigen Oorlog; naderhand tuflchen de Landen en hunne Princen gerezen En deezen laatften Hertog van Purgundië Karei den Stoute, eer dit voornemen was uitgevoerd, in eene Veldflag by Naucy tegen de Zwitfers, en Renatus Hertog van Lottharingen in 'tjaar 1477 gefneuveld zynde, en geene Mannelykê Erfgenaamen nalatende \ vervielen]de Nederlanden aan zyne Dochter Maria, die met Keizer Maximiliaan de'I. tróuwde, waar door het gefchiede , dat deeze Nederlanden aan het Huis van Ooflenryk quamen. Het gantfche Ligchaam beftond toen uit XVII. Provinciën; en deeze waren : Vier Hertogdommen. Braband , Limburgh 9 Luxemburgh en pelderiand. Zeven Graafschappen. Vlaanderen 1 Aftois» Henegouwen, Holland,  3© Beknopte Befchryving der land , Zeeland, Naamen en Zutpliea. Vyf Heerlykheden. Vriesland, Utrecht, Over-yfièl, Groningen en Mechelen. Eén Mark-graafschap. Antwerpen. Tot welke Provinciën mede het Landfchap Drenth behoord. Toen naderhand Keizer Carel de V in 't jaar 1555 de Regeering moede was, Hond hy het Keizer-ryk af aan zynen Broeder Ferdinandus de I., en de Nederlanden aan zynen Zoon Philippus de II Koning van Spangien. Maar Philippus was naauwlyks aan de Regeering , of hy begon , opgeruid door zyne Vrouwe Maria , Koninginne van Engeland, die bittere Vervolgfter van haare Proteftantfche Ouderdaanen , die hoogmoedige gedagten te fmeeden ; om een vyfde Monarchy op te rechten , en de Ketters uit te roeijen : en de Nederlanden Zoude het Toneel zyn, waar Op hy dit Schouwfpel vertonen wilde. Hier toe verklaarde hy het Placaat van zyn Vader, voor een Eeuwig Editt , en poogde de Inquifttie in te voeren; maar het was onmógelyk dit voornemen, zo algemeen ter uitvoering te brengen, zo lange de Inwooners by hunne Vryheden en Voorrechten gelaten wierden. Derhglven zond de Koning in 't jaar 1566. den Hertog van A L B A , dien gevlêesden Tyger en onmenfchten Bloedhond? met een Leger van 12000. Span-  Zeventien Nedertandfibe Provinciën. 31 Spanjaarden hier te Lande , die de onnozele Ingezetenen, dóór de gruvvelykfte wreedheden tot eenen opftand moeit dwingen, om hun naderhand, ónder den fchyn van Recht, van hunne Voorrechten te kunnen beroven. Maar fchoon hy duizende Zielen , door Vuur , Zwaard en Strop , had doen omkomen , zo beantwoorde de uitflag de meening des Konings niet; want de Zeven Provinciën , zich tot één Ligchaam vereenigd hebbende, floten in 'tjaar I579. het beroemde Utrechtfche Verbondof de zogenaamde Unie. Schoon nu de Spanjaarden 92 jaaren lang hier over , den bloedigften en koftbaarften Oorlog gevoerd hebben , konden zy echter de-X V ÏI. Provinciën niet weer tot één Ligchaam brengen, maar moeiten in tjaar 1648. in den Munfterfchen Vreede, de -VII. Vereenigde Provinciën voor een Vrije en van de Spaanfche Kroon onafhankelyke R epublicq verklaren. Van dien tyd af, maakten men een onderfcheid tuflchen BelliüItjM Hispanicum en Belgium Foederatum , dat zyn de Spaanfche en Vereenigde Nederlanden Deeze Landen zyn naderhand door Oorlogen van malkanderen gefcheurd ; een gedeelte behoord onder de Heerfchappy van Frankryk, zeven met het Landfchap Drenth, 't geen geen Stem in de Staats Vergadering heeft, met een gedeelte van het Staats- Brabant, Staats-Vlaanderen, een gedeelte van Lim-  $3. . .Beknopte Befchryvhtg der .... Ltmburgh en Opper-gelderland , maken mee malkanderen het Gemeene-Be/l van de Vereenigde Nederlanden uit ; Pruisfen heeft mede een gedeelte in Opper -gelderland , en het overige behoord t'zederd 't jaar 1713., na de dood van Carel de II, Koning van Spanjen, en door den Utrcchtfche» Vreede wederom aan het Huis van Ooftenryk. Derhalven zullen wy «erft handelen van de Ooflenrykfche, en daar na van de Zev.en Vereenigde Nederlanden. , j , van de OOSTENRYKSCHE NEDERLANDEN, Van de Ligging en Grootte. Belgium Austriacum , of het Ooflen* rykfch Nederland ligt tuffchen Frankryk, Lottharingen , Duitschland , de Repubjicq van Holland en de Noord-zee. De lengte rekend men op 30. en de breedte op 40. D. Mylen. De Gejleldheid des Lands, De Lucht is in deeze Landflreek gematigd, 'doch vermids het ten Weften aan de Zee  Zeventien Nederlandfcbe Provinciën. 33 ligt, heeft men, aan dat Oord, in den Herfst en in 't Voorjaar, veel Regen, Milt, vochtige Dampen en Wind. Het Land is tamelyk vruchtbaar, en brengt goede Graanen, als Koorn, Garft, Boonen en een meenigte Vlas voort. Hier en elders ontmoet men groote Boflchen, die Brand- en Timmerhout uitleveren De Grond is op veele Plaatfen zandig , op andere mberasfig, en by vochtig of regenachtig Weeder , zyn de Wegen fchier onbruikbaar ; maar dit moet men van de Kleijgrond verftaan. De Fee-fokkereïj gaat hier tamelyk haaren gang, maar de Runder-dieren, zyn op verre na zo zwaar en voordeelig niet, als in de VerEenigde Nederlanden Pluim-gedierte en Wild, is hier overvloedig , en kan voor minder prys, dan in de nabuunge Provincie van Holland , verkregen worden. De Landen aan de Zee gelegen worden genoegzaam van Vifch voorzien , en in de Rivieren is er ook geen gebrek aan. De uitgaande Waar en, zyn allerley zoorten van koftbaare Kanten, Tapyten om Kamers te behangen, fyn Gaaren, Goud leer, Lynwaaten, Bombazynen, Saaijen, Kameryksdoek , Grynen, Bedde-tyk , Limburgfche Lakens, Vlaamfch - linnen , Snuif-tabak, Graanen, Vlas, Hennip enz. ; Voor 't overige zyn deeze Landen zeer C be-  34 Beknopte Befchryving der bekwaam om 'er Oorlog te voeren , vermits den toevoer zo te Water als te Land, niet gemakkelyk kan belet worden. De voornaamfte Rivieren zyn: De Maas, de Schelde, de Ja, de Moezel, de Leije, de Sambre en de Scarpe Daar zyn twee vermaarde hanaalen; te weten , dat van Gent naar Brugge en naar Oftende , en dat van Brujfel naar Antwerpen. Verdeelinge des Lands. De X. Provinciën , die in de zestiende Eeuw , ten tyde van den grooten opftand , den Koning van Spanjen getrouw gebleven zyn , en t'zedert den Vreede van Utrecht I713. aan het Huis van Ooflenryk behoren, moeten volgens de tegenwoordige Verdeeling onderzogt worden; want Antwerpen en Mechelen , zyn ten eenemaal onder het Hertogdom Braband geraakt, zo dat 'er maar agt in aanmerking komen, als : Artois, Vlaanderen, Henfgouwen, Na amen, Lu xenburg, Limburg, Gelderland en Braband. Van *t Graafschap Artois Artois, in 't Latyn Artejïa, legt aan de  Zeventien Nederlandfcbe Provinciën. 35 de Grenzen van Frankryk, en is 15. D. Mylen lang en omtrent 12. breedt. Het Land heeft een fchoone en zoete Lucht, een vette en zeer vruchtbaareGrond, als mede heerlyke Koom - akkers. Hier wafcht goede Tarwe, die in meenigte in andere Landen vervoerd word; als Duitfchland, Vlinderen, Braband en byzonier Antwerpen: door dien de Vreemdelingen, die daar woonen, niet gaarne de Brabandfche Kogge eeten. In het Land van Artois word zo goeden Brood gebakken , dat de by liggende Steden en Dorpen daar dagelyks om te Markc komen. Dit Artois is d'eerfte Provincie, welke de Franfchen den Spanjaarden ontweldigt hebben, naar dien zy het grootfte gedeelte daar van, federt de Pyrmeefcben Vreede 1659 bezaten. De 'voomaamjie Steden daar in zyn : Arr as of Atrecht, deeze is een overoude zeer groote welgefortificeerde en rykc Koop-ftad,. aan de Rivier de Scarpe, en is de Hoofd ftad des Lands, Zy word in twee Steden verdeelt, waar van men de grootfte la Villé en de kleinfte la Cité noemd; zy worden door een fterke Muur, Gracht en Wal van elkander gefcheiden , alwaar men een overfchoone Domkerk van onze L. Vrouwe met een treffelyke Bibliotheecq van gefchreve Godgeleerde Boeken aantreft: binnen de Vefte heeft men ook breede Straaten en een C 2 fchoone  3 6 Beknopte Befchryving der fchoone groote Markt; in de Stad zit de Previnciaale Raad, genaamd de Raad kamer van Artois. Ook heeft men een gewichtig en fterk Kafteel van vyf Baftioenen, met halve Maanen en Ravelynen , het geen men voor een der befte Veilingen houd. St. Omer, Latyn Andomari Fanum, is een groote fchoone en aanmerkelyk weibeveftigde Stad, aan de Grenzen van Vlaanderen; nademaal zy aan d'eene zyde de Rivier d'Aa en een Moeras, aan d' andere zyde een Heuvel met een fterk Slot; en daar en boven met goede Baftions, benevens ruime en diepe Grachten omringt is : zy heeft een Biftchop onder den Aards-bisfchop van Cameryk (taande. By St. Omer is een zeer fchoone en groote Laak of Poel, die uit geduuriglevende Wateren ontftaat, en zyn Hop neemt in de Aa. A r i ë n of A i r e , een fterke Stad aan de Rivier de Lys , die 'er midden doorloopt, aan d e Grenzen van Vlaanderen, drie Mylen van St. Ofrier, met welke Vefting zy dooreen Vaart gemeenfehap heeft; zy is wegens haar Moeras fen byna ongenaakbaar , en met een goede Citadel, het Fort St. Frangois genaamt, aan den Linker-oever der Lys, voorzien Bapaume, een kleine, maar welgefortificeerde Stad , 6 Mylen van Arras, met een fterk Kafteel; en begrypt in zyn Gebied veel omliggende Landen. St. Venant , een kleine Stad, aan de Rivier Lys , was voor deezen een fterke Vefting ; doch tegenwoordig niet meer.  Zeventien NederImdfche Provinciën. %? Bethune is een kleine, maar neeringryke en fterk beveiligde fraaije Stad, benevens een Kafteel aan den Vloed Biette , 6. Mylen van Rysfel; deeze Plaats is zeer vermaard , om de meenigte van goede Kaas, die 'er gemaakt word , en in de omliggende Piaatfen zeer getrokken word. Lens, een kleine Stad, drie Mylen van Jrras, aan den Vloed Somheli wiens Veftingwerken geflegt zyn : het heeft groote Byvank en Gebied. Renty, Lillers, St. Pol, Bassóe, Hesdin en T h e r o v e nn e , zyn altemaal fraaije Steden. Van 't Graafschap Vlaanderen. Het Graafschap Vlaanderen heeft, naar het gevoelen van zommigen, zyn Naam ontfangen van Flandebert, Neev van Clodius Koning van Frankryk, die de Romeinen uit Gallia Belgica verdreef, of naar het Oordeel van anderen , van Flandrina , Gemalin van ■Liderik II, Groot Houtvefter van Vlaanderen j en is door Karei de Kaluwe, Koning van Frankryk in den jaare 877. tot een Graaf" fchap verheven. . Het is tuflchen de Noord- zee en de Schelde gelegen, en word voor het grootfte Graaf• fchap van geheel Europa gehouden. De lengte van het VVeften tot het Ooften bedraagt 20. , en de breedte van het Zuiden tot het Noorden 15, D. Mylen. C 3 De  3 ^ Beknopte Bejchryving der De Lucht in Vlaanderen is meeftendeel goed , de Landsdouwen effen , met weinig Bergen , over-al tot winnen en bouwen bekwaam na de Zee-kant en Frankryk zeer Vruchtbaar en Vee-ryk, voornamentlyk van hupie lichte Paarden , de Spaanfche Badaarden gelyk: ook zyn de Vlaamingen gewoon, veel vreemde Veulens en jonge Paarden uit d' omliggende Landen op haar Wcyden te brengen, dewelke in 'tbegin ongefchikt en klein zynde , door deeze Lucht' en Weyde gefchikt, fchoon en groot worden; waar uit te befpeuren is, wat de goede of quaade opvoeding der Beeften, zo wel als der Menfchen, vermag. Dit Land word van drie voornaame Rivieren doorftroomd, namentlyk van de Schelde, de Leije en de Dender, en deeze maken de vervoering der Koopmanfchappen zeer gemakkelyk ; byzonderlyk zyn de Vlaamfche Linnens en Laakens zeer bekend. Men ziet hier zeer profytelyke Boflchen , waar van de voornaamfte Zyn, Niepe- en NonnenBofch\ maar geen groote Bergen, danzommige kleine en luftige, byzonderlyk in Walfcb* Vlaanderen. In de Middel-eeuwen deelde men Vlaanderen in verfcheide ftukken; en deezen waren; l- Her eigentlyk Vlaanderen, JLatyn J-kndm Pteprirtiita; beftaande in het Land van Dsndenwndè en de Barony van  Zeventien Nederlandfche Provinciën. 39 2. Duitsch Vlaanderen, Laryn Flandria Teutonica; zynde het Land van Aalfl, van Waas en de vier Ambachten i ook dat gedeelte daar Gent, Brugge , Of ende , en de rondom liggende Plaatlen gelegen zyn. 3. Het Wa>lsch Vlaanderen, Lat. Flandria Gallica ; zynde al het overige naar het Weften , daar Rysfel, Dtornik, Douay, en de nabuurige Plaatfen liggen: waar af de Inwoonders ook den naam van Wallones of Waaien dragen. 4. Het Keizïrlyk Vlaanderen, Latyn Flandria Imperialis 5 beprypende de Caflellanye van Oudenaarde en het Burg-graaffihap van Ofttój rregens\voordig word Vlaanderen, naardien liet driederly Natiën bezit, in drie deelen gefcheiden als -. In OosTENRYKs, Fransch en S t a a t Vlaanderen. 1 van het OOSTENRYKS VLAANDEREN, ■ Deeze Landftreek ligt tuftchen Franfch Vlaanderen, Artois , Henegouwen , Brabant en Staats-Vlaanderen; waar in de voornaamfte Steden zyn : Gent, deeze is een heerlyke ongemeene groote Stad, ligt in een gewenfchte plaats * C 4 niec  40 Beknopte Befchryving der niet riieex dan 4. Mylen van de Zee, daar de Rivieren Lis* Lieve en Moer e. in de Schelde.vallen, aan de Brugfche Vaart, die daar van daan verder naar Sas van GW.gdeid is,en word buiten dien van verfcheide andere befpoeld, die niet verre van daar hun oorfprpng nemen-, icn door deeze Plaats een genadige loop hebben, 'tzy door de Natuur of Menfchen handen zo befchikt; vlietende door de Nieuwe Vaart in Zee, (tot groot gerief der Schippers) die met veel arbeid en poften wel vier, mylen ver tot in de Zeelqd. fche Zee , aan de. Mond van 't Sas genaamd, door 'sKonings bewilliging gebragt is , met een wonderlyke Dyk , gelyk een Eiland door te fteekeu ,. zo dat nu de middeibaare Schepen uit de Zee tot voor Gent kunnen varen , tot groote nuttigheid deezer Stad en 4 omliggende Piaatfen; 'tis een van de grootfte Steden van Europa: en de Rivieren die hier doorlopen , benevens de Grachten verdeden dezelve in 26. Eilanden,■ ook zyn hier behalven de kleine 98. Bruggen, daar de Koopvaardy-fchepèn gemakkelyk onder doorvaren , zes voornaame Water- en over de honderd Wind-molens , zonder de Mo lenrjea en anderen , die door Menfchen en Faarden geclraayd worden : daar zyn ook. dertien Markten om allerhande Waaren te verkopen. Zy is redelyk gefortificeerd, en vporzien van zeer deftige zo Kerkelyke als Waereldiyke-.Gebouw.en, naar ieders Staar, 4. ^ zeer  Zeventien Nederlandjche Provinciën. 41 zeer Hof- en Heerlyk; maar in de zeftiende Eeuw was deeze Plaats zeer aanzienelyk: edoch tegenswoordig niet meer. Men verhaald , als dat de Koning van Spanje, horende fpreken van de groote Stad Parys; deeze meening tot antwoord gaf: Al is Parys vermaard vonr Frankryks grootfte Stad, Myn (*) Handfchoen [pand zo'-wyd, dat zy baar Vcjt omvat. Het Kafteel, het geen Keizer Karei de F. (die tot Gent op den 24. February 1500. geboren is op het zogenaamde Hof I gebouwd heeft', is redelyk fterk, voorzien met. vier Baftions , I Rondeelen , Punten en diepe Grachten , word de Breydel der Stad genaamd , om dat het in oproer , der Inwoonderen meefter is. .Het Quartier van Gent is een van de vier Deelen van Vlaanderen , en begrypt de Caftellany van Gent , het Land van Waas , de CafieUanyen van Oudenaarden en Courtray en het Graafschap Jlojl. De Bisfchop van Gent ftaat onder den Aards-bisfchop van Mechelen. Brugge, een groote fchoone en welgefterkte Stad , aan een bekwaame en gemakkelyke Vaart gelegen , ligt 8. Mylen van Gent, aan veele Vaarten, die naar Ofiende, Cent, Sluys en elders heenlopen. Zy dryfc fterken Koophandel, en . heeft een Bisfchop die onder den Aards-bisfchop van Mechelen ftaat.: Hier .is de Ordre van 'tCulde Vlies C 5 1 1430- (*) Gent.  42 Beknopte Befchryving der 14:0. door Philippus den Goede Herrog van Bourgondièa ingefteid. De omliggendeLandftreek hiet het Land van 't Vrije, of het Quartier en 't Vrije van Brugge. . Bmgger-vaart, is een groote Vaart, die zich te Brugge in veel Armen en door veel i>traaren verdeeld, en van daar tot drie mylen ver te O/rende in de Zee loopt; zy wierd in 't midden der voorgaande Eeuw door die van Brugge gedolven en vervaardigt, en brengt met de Vloed der Zee geladen Schepen van 400 Tonnen aan de Stad. Ostende , is een kleine, maar Volkryke K.oop-ftad ;, .zy heeft een goede Haven aan den 'Mond der Gttele , vier mylen van Brugge. Zy is zo wel wegens de Moerasfen , als wegens haar Veiling-werken zeer fterk, ïttet een diepe Gracht ,, fterke Walien en jo iiaftions voorzien, en wierd Anno \7o6 in July door de Engelfche en Hollandïche Legers in drie dagen veroverd , 't welk zo veel meer te verwonderen is, wyl de Spanjaarden in den jaare 1604. deeze Vefting over de drie jaarert belegerd hebben , eer zy Ze konden veroveren , in den jaare 1723. is er een Ooft-Indifche Compagnie opgericht geweeft, maar hebben dezelve wederom moeten vernietigen. Nieuw po o kt, een fraay Stedeken aan de Rivier Tperlée, die 'er doorftroomd, niet ver van de .Zee , da ir zy een kleine Have üeefc, drie mylen van OJtende. Zy is gefor- •tificeerd»  Zeventien Nederlandjche Provinciën. 43 tificeerd, en kan door Sluifen het omliggende Land onder Water zetten. Furnes of Veurnen, een kleine maar fchoone Stad, benevens een Abdy en Caltellany, 2. mylen van Nieuwpoort. • Di xmu yden , een kleine Stad aan den Tperlée , welke eenigermaaten gefortiiïceerd is; men wil dat zy voor 'tjaar elv honderd gefticht zoude welen , en naar het zeggen van eenigen , haar Naam verkregen heeft van de meenigvuldige Dy ken. Yperen , ' een welbevenigde Srad aan den kleinen Vloed Tperlée , benevens een flerke Citadel en een Bisdom , onder den Aards-bisfchop van Mechelen (taande. Zy is wegens haare treffèiyke Manufactuuren ■zeer beroemd. Hier is 20 grooten ruime Markt, de Heere-plaats genoemd,- als in eenige andere Steden van Nederland, alwaar een trerTely k Stadhuis, 472 i voeten lang en vyftig breed , van ouds genaamd de Hal, zeer heerlyk met een Middel-ruim en fchoone Vertrekken. De Caftellany van Tperen heeft onder haat 33 Dorpen, met de ryke en machtige Jbdy van Reguliers - Monnikken , Sonnenheek genoemd , veel beter als die van 't Vermefel en verfcheide andere meer. Alhier is de Geboorte plaats van Cornelius Janfen'ms , die 'er i 638 Bisfchop was. Hier ligt Hollandfche Bezetting in. War net on, een kleine Stad tuflchen Armen-  44 Beknopte Befchryving der Jrmentieres en IVarwick , aan de Rivier Lis of Leije , in het Quartier van Tperen, twee mylen van deeze Stad; zy is het Hoofd van een kleine Caftellany, die 10 Dorpen onder Zich begrypt. a M.eenen of Menin, een kleine en welbeveftigde Stad , met Grachten en één opgaande Brug voorzien, tot bevryding enaanltpot der Vyanden, in de Caftellany van Tperen, aan de Rivier Lis of Leije gelegen Zommige geloven, dat haar Naam gefproten is, door dien de Wagenaars met hun Wagens vol van allerhande Koopmanfchappen geladen , daar, langs een houten Brugae, die over de Leije ligt, heen trekken, en gemend worden, en in plaats van Menne, Meenen genaamd is; deeze Stad is vermaard door t Bier , dat uit deezen Vloed gebrouwen word, en beter is, als daar omtrent in eenige andere Plaatfen: hier is ook een wonderlyke Koorn-molen, die de Leije-Jlroom omdryft , tgeen groot gerief en voordeel aan de Stad brengt» Men vind hier ook de ftapel van Gaaren, veel Wevereijen en aankweking van vette Kapoenen, die alle nabuurige Piaarfen in vermaardheid te boven gaan. Cortryk of Courtray , een groote Stad aan den Vloed Lis of Leije; 'tis een van de oudfte Steden van Vlaanderen, zy is de Hoofd-ftad van een groote Caftellany , word door dén Vloed Lis of Leije in twee deelen gefcheiden ; maar haar Vefting - werken  Zeventien Nederlandfche Provinciën. '45 ken zyn geflegt. Zy is wegens Koophandel van Lakens en Linnens zeer beroemd. Deinse , is een fraaij oud en fterk Stedeken , drie mylen van Gent en vyf van Cortryk , op de Water-vloed Leije , die tuflchen deeze Plaats en 't fchoone Dorp Petegem, vlied, f Doornik of Tournay, de Hoofd-ftad van de Caftellany Tournaifts, is zeer welgelegen op de Schelde, die 'er midden doorloopt vier mylen van Orchiers en agt van Donay; het is een oude groote machtige fraaij gebouwde en wclbeveftigde Stad , en wegens haare Manufaduuren zeer beroemd, ook heeft zy een welgezenuwde Citadel, zynde een reguliere Vyf hoek , nevens Tuig-huis en een Bisdom , onder den Aards-bisfchop van Kameryk (taande, 'tls een Barrière-vesting van de Hollanders , die 'er Bezetting inleggen. Oudenaarden, de Hoofd-ftad van een Caftellany , daar de Schelde doorloopt, en die niet alléén beveftigt is, maar ook een fterk Cafteel heeft, 5, mylen van Gent; in de Caftellany teld men 33 Dorpen , daar onder ligt d' Ahdy van Eenhame. Zy dryfc fterken Koophandel; daar worden fchoone Tapyten vervaardigt, ook heeft zy een Bisfchop onder den Aards-bisfchop van Kameryk (taande. Ninoven» een kleine Stad, in'tGebied van Mijl, aan de Rivier Dendre, tuflchen Bmsfel en Oudenaarden.  46 Beknopte Bejchryving der Aalst of Alost , is een Hoofd-ftad en Graafschap aan den Vloed Dender, langs welke de Schepen in de Stad komen , twee mylen van Dendermonde , vyf van Gent en vier van Brusfel; en is in het jaar 1667. door de Franfchen van haar Vefting-werken beroofd geworden , die de Spanjaarden evenwel naderhand op nieuws herbouwd hebben. De omliggende Streek word het Graaffchap Jlofi, of het Land van Jalfl genoemd; en dit is eigentlyk het Keizerlyk Vlaanderen , dat voorheen een Ryks-leen geweeft is, en zyn eigen Graaven gehad heeft. Het grenft ten Noorden en ten Weffen aan de Schelde, ten Ooften aan Braband, en ten Zuiden aan Henegouwen : deszelvs Gebied gaat tot aan de Stads-muuren van Gent en de Poorten van Oudenaarden; en heeft voor deezen noch veel grooter Streek-lands onder zich begrepen; nu heeft het 172. Dorpen onder zich. Dendermonde, een beveftigde Stad van een groote Heerlykheid , daar de Vloed Dender in de Schelde valt , vyf mylen van Gent; hier worden veel Fafteynen gemaakt, en alle Weeken met grooten toeloop van Volk, een Vlas-markt gehouden. Deeze Stad heeft verfcheide Oorlogs-rampen en Belegeringen uitgeftaan. Va*  Zeventien Nederlandfche Provinciën. van het FRANSCH VLAANDEREN. Dit Land grenft aan Artois , en de Rivier Leije loopt 'er midden door; waar in men vind de Steden: Ryssel , de Hoofd-ftad van WalfchVlaanderen , aan de bevaarbaare Rivier de Deule , die door de Stad loopt ; benevens een groot Gebied of Caftellany , van welk la Basfée, Armentieres, Lanoy, Comines, Varneton , War-wick en Seclin afhangen. Zy is groot , fchoon gebouwd en welbewoond , ryk en treffelyk beveftigt, haar Wallen, Ravelynen , halve Maanen en Buiten-werken liggen in breede Wateren , en zyn van gebrande Steen opgemetfeid. De Citadel is met veele en voortreffelyke Vefting-werken, breede Water-grachten en een dubbelde Contre-fcharp voorzien. De Stad dryft fterken Koophandel in Manufi&uuren, die zy maakt en andere Waaren: en is een der befte Koop-plaatfen, die Frankryk bezit. Het Terreyn om Rysfel is wyd en zyd onder de Aarde hol, wyl men veel witte Steenen daar uitgehouwen en gegraven heeft , en de Inwoonders kunnen in Oorlogs-tyden hun Goed daar in verbergen Orghies., is een kleine vernaakelyke Stad  48 Beknopte Befchryving der Stad , zonder Muuren, met een heel oud Kafteel, tuflchen Doornik en Douay , 5. mylen van Rysfel. Marchiennes , een kleine Stad en beroemde Abdy aan de Rivier de Scarpe. Douay , een groote en fterke Stad, nevens een Fort aan den Vloed de Scarpe , aan de Grenfen van beide de Graafschappen Artois en Henegouwen; voorzien met veel Fonteinen en Kerken, fchoone maar oude Huifen , benevens een Caftellany en Univerfiteit, welke 1563 van Koning Philippus II. van Spanje , gefticht is De Kroon van Frankryk zedert den Akenjche Vreede 1688. toekomende , 5. mylen van Cameryk. De Franlchen hebben de Vefting-werken zeer verbeterd, ook aldaar Sluifen gemaakt, waar door niet alléén de diepe Grachten met Water gevuld, maar ook het platte Land onder Water kan gezet worden. Eertyds hebben de Franfchen het groot Tuig- enGiet-huis van hun Gefchut hier gehad, waar van zy echter het overvloedige Gefchut in 'tjaar 1709 naar Kameryk gevoerd hebben. Cassel of Mont-c assel, een vermakelyke kleine , doch welgebouwde en beveiligde Stad , op eenen Berg gelegen, waar van zy alle omliggende Dorpen/Steden en Havens kan zien , zelvs tot in Zee toe , en heeft een tamelyk groot Gebied onder zich. bourbourg Of borborch, tQYX Stad, benevens een Caftellany, één myl van Gree- velin-  Zeventien Nederlandfche Provinciën. 49 velingen; haar Vefting-werken zyn geHechc Wynoxbergen, een beveiligde Stad, niet verre van Duinkérken, benevens een Caftellany en den Titel van een Burch-graaffchap , hebbende 32* Dorpen zeer viuchtbaar van Landsdouwe in haar Gebied. Duynkerken» een groote fterke en Volkryke Stad, meteen groot en wel gezenuwd Kafteel, en een beroemde Haven aan de Noord-zee, wiens ïnwoonders zich wel tot de Kaapereij fchikken, in 'tjaar 1658, onder de Regering van Cromwel, qüam ze in handen van de Engelfchen t deeze Plaats is in 'tjaar 1662. voor 900.000 Ponden Sterlings door de Engelfchen aan de Franfchen verkogt, en rondom zo verfterkt, dat 'er de Waereld van verwondert was Maar de Vree* de van Utrecht in 1712. gaf gelegenheid, dat 'de Franfchen de Werken en aangelegde Vaart moeften Hechten, met verzekering van dezelve nooit weder te zullen opbouwen. Mardyck. , was eertyds een fraaije en vermaarde Zee-plaats tuflchen Duynkerken en Greevelingen ; de Franfchen hebben het, na dat zy Duynkerken bekomen hadden , laten flechten; -maar toen Duynkerken uit hooide van het Utrechtfche Vredens-tratfaat moeft geflecht worden, heeft Frankryk hier op te Mardyck in 'tjaar 1713. en, 1714 een Have en Vaart aangelegt, en fterk gefortificeert, .waar tegen Engeland hevig protefteerde^. en in de Tripte Jlhantie 1716. tuflchen FranD kryks  £0' Beknopte Be/chryving der kryk, Engeland en Holland gefloten , het zo ver gebragt heeft, dat de Fortificatiën en Sluifén van deeze Have binnen drie Maanden zouden geruïneerd worden, op dat 'er in dat Canaal geen grooter Schepen, als die Zes voet breed waren, inlopen konden , en dat 'er op de difbnclie van 21. Mylen van Mardyck en Duynkerken nooit weer Have of Slui- I fen zouden gemaakt worden, G re£ velingen, een kleine maar zeer vafte Stad , aan den Aa-flroom, daar hy in-de Duitfche Zee valt , tuflchen Calais en Duynkerken. iCeizer Karei de V heeft haar met een flerk Kafteel en Sterkte doen omringen, en uit vreeze van meer overvallen te worden, Wierd ze met vyf Bolwerken , waar van de Vier tot koffen van de vier Leeden van Vlaanderen , en 't vyfde van Wals- vlaanderen, Waren voorzien, van STAATS- VLAANDEREN. Dit is een lange Streek-lands, aan de Wester Schelde, tuflchen Bruggen en Antwerpen , welke de Nederlanders , al voor den WejlPhaaljchen Vreede , in de langduurigen Oorlog met Spanjen veroverd, en ais eenen Voormuur van hunne Republicq tot heden toe gehandhaaft hebben; daar in zyn de Steden en Plaatfen;  Zeventien Nederlandfche Provinciën. 51 Sluys, deeze is een Zee-ftad , gelegen 3. Mylen van Brugge en 5, Middelburg in Zeeland; het is een kleine maar wegens de Moerasien zeer fterke Koopftad , met een gewichtige Vefting , of 't Fort Izabella genaamd, zynde een fterke Schans tot dekking van de Stad Sluys aan de Zee-kant, en word aangemerkt als de Sleutel van Vlaanderen, benevens een groote tretfelyke en zeer bekwaame Have", het Zwin geheten , die in gantfch Europa weinig haars gelyken heeft, en wel vyf honderd Schepen in haar Boezem houden kan : zy is eertyds zeer bloeijende i geweeft, doch door dien de Stad in een groot Moeras ligt, is 'er de Lucht tamelyk onge'Saond. 2Ly heeft nu de naam van Sluys, om de veelheid der Sluijcn, die \ Zee-water irien uitlaten, maar was eertyds in 'tjaar 1331 toen zy eerft; gebouwd wierd, Lammens-vliet genoemd. i Aarden-burgh eertyds Roodenburgh ge-» heten , één myl renOoften van Sluys, is een kleine , maar zeer fterke Stad , alhoewel zy voortyds een. groote Stad , van 2000 tre- • den in dén Omtrek , de weffelykfte van alle ' ^Zee-havens, waar in groote Schepen veilig •konden liggen, de Moeder aller Steden van dit Ge welt', ende Oudfte derzei ven geweeft 'J$, voorzien met twee Kafteelen. Maar de - Hunnen, Wandalen en Noormannen , hebben -door hun wöedé feëh groot deel van deeze • Swds uitgestrektheid en Heerlykheid ver- D 2 nield.  .$2 Beknopte Befchryving der nield. Zy is naderhand wel herbouwd, maar niet weder tot haar voorigen Luider gekomen. Voor omtrent 400. jaaren wierd de . Stad weder met Muuren omringd , met een Gracht omvangen , met Poorten en met een Have voorzien; doch naderhand weder veel vermindeit, ten deele door de Rampen der Oorlogen , maat veel meer door de vernielende Zee-golven.; Rondsom de Stad waren veele fchoone Landen; maar door het inbreken van Dy ken en het overftromen der Zee, .zyn veele derzelven onder de Golven begraven. Middelburg , een kleine Stad , wiens Veiling-werken geflecht Zyn. 'tSas van Gent, een kleine, doch ..fterke Veiling, in een Moeras gelegen, voerd die Naam; ;om;dat het de nieuwe Vaart voor een Sluis of Schutting verllrekt. Zy is van de Spanjaarden gebouwd , en de Nederlanders zyn *er (Jzedert 'tjaar 1644. door Prins :Fredrik Hendrik veroverd) Bezitters van geweeft. P h 1 l 1 pf 1 n e,,. een Vefting dat een reguliere Vierhoek is, aan het Canaal, 'twelk het Eiland Terneuze van het Vafte-land afzondert, • tuffdhen 'tSas van Gent en Biervliet. uLST,, is een kleine maar welbeveftigde Stad, liggende in'tOofterdeel van Vlaanderen, en grenzende aan het Land \anlVaas, tuffchen laag Land en Moerasfen, en fchync Zyn Naam verkregen te hebben van een Gewas  Zeventien Nederlandfche Provinciën. 53 was, dat Huift of Steek-palm genoemd word, "tgeen hun YVapen is. Zy heeft negen Baflions , benevens vee} Buiten-werken , en word door veel Schansfen gedekt , en is de Hoofd-ftad van Hulfter- Ambacht, ook wel de vier Ambachten genoemd; makende dezelve een tamelyk groote Landftreek uit; na* melyk Hulfter-, Axel-, Ajfenede- en Boukhouter- Ambacht. Onder Huift behoren 12, , onder Axel 7., onder Ajfenede 7. en onder Boukhoute 4. Dorpen, te zamen in getal 30. Dorpen. Terneuse, een klein Eiland ten Ooften van Biervliet, heeft een goed en fchoonDörp of Vlek van denzelven naam, en een fterke Vefting , die in 't midden van het verdronken Land ligt, en alzo niet wel te belegeren is , tuflchen de Armen der Wejlelyke Schelde. Yzendyke, wei eer een fraaij Stedeke, naderhand een groote fterke Schans , en nu weder een fterk Stedeke ; zo wel voorzien van Hoorn-werken, halve Maanen en andere Werken, dat het niet veel voor den Vyand re vrezen heeft. Zy word door een fterk Fort verdedigt. Biervliet, een beroemde Vefting, benevens een redelyke en bekwaame Have, op een Eiland van denzelven naam, tuflchen Sluys en Axel; 't was voor deezen een groote Handel,' ftad , en aan 't vafte Land van Vlaanderen; daar yan noch oude Til-brieven D 3 ge-  54 Beknopte Befchryving der gevonden worden, daar men de Wagens mêe vertolden , die van Brugge naar Antwerpen door Biervliet reden. .Dit is het Vaderland van den vermaarden Willem Beukels, die in 'tjaar 1386 het eerft den Haring leerde kaaien (?) en inzouten, en ook 1397. in deeze Stad geflorven is. Keker Karei 'de V. bezogt Anno 1536. met zyn Zuller deszelvs Graf, en at 'er een Haring op. Cadzant, een Eiland, 'twelk dooreen Canaal van de Srad Sluys gefcheiden word, waar op ook de Veiling Cadzant ligt. Eertyds was het veel grooter en pronkte het met eene Stad , benevens veele fchoone en ryke Dorpen, die nu door de Zee verflonden Zyn. van het Graafschap H EN EG OU W E N. Deeze Provincie is dikwils van Naam verandert , want de Latynen hebben haar het allereerll Hannonia en daar na Panno* nia genoemd , ter oorzaake van den Afgod Pan, dien de Invvooners aldaar Zouden aangebeden hebben Na dien tyd wierd Zy Saltus Carbonarius Koolen-woud genoemd , van de meenigte Koo- (♦) Hier over zal noch breeder in '1 vervolg van di; Werlt gefproktn worden.  Zeventien Nederlandfche Provinciën. 55 ! Kooien, die men 'er vond; vervolgens heeft : zy de Naam van Neder - Picardyë, en einde-' lyk die van Henegouwen verkregen , van de Rivier de Haine , die middendoor deeze I Provincie en voorby de Hoofd-ftad Bergen : of Mens loopt. De Lucht is daar gematigt, j en de Grond zeer vruchtbaar, wordende bei vochtigt door een groote menigte van fchoone Rivieren ; als de Schelde , de Sambre , de j Haine en de Denre , en andere : daar zyn | verfcheide zeer Vifchryke Meiren, ftaande 1 "Wateren en Fonteinen; een groot getal i fchoone Bollenen, waar van Mormand en St. I Jmand de voornaamfte zyn : men vind 'er ook fchoone Beemden en Weiden voor allerly Beeften; veel Ooft-boomen, en is boven I al zeer vruchtbaar van Koorn en Tarwe; 't li heeft ook op verfcheide Piaatfen Yzer- en ij Lood-mynen, benevens Kool-, Marmer-en Steen-groeven; als ook veel Levende-kalk, j om d'omliggende Landen te voorzien. Wat haare ligging belangt, zy heeft ten Ooften een gedeelte van Braband en 'tGraafj fchap Naamcn, als ook een gedeelte aan 't ;f Bisdom Lv.yk ; ten Weften Vlaanderen en j Jrtois'; ten Zuiden Cambrefis en Champagne : en ten Noorden aan Braband en Vlaanderen. » De lengte van het Zuiden tot het Noorden word op 18. en de breedte van het Oosten tot het Weften op 24. D. Mylen geretkend. Dat gedeelte ten Noorden behoord D 4 het  §6 Beknopte Befchryving der het Huis wznOoJlenryk en dat ten Zuiden aan Frankryk. van hel oostenryksch henegouwen. Hier in behoren de Steden : Mons of Bergen, Lat. Mons t&nnonia, anders Bergen in Henegouwen , de Hoofd lïad op een kleinen Heuvel, waar by de Rivieren Trouille en Haine, te zamen komen; 't is een groote welbewoonde en ryke Koop Had, vercierd met trefTelyke en byzondere Huilen en lullige Fonteinen, en te gelyk een aanzienelyke Velling , zo door Natuur als Kunft zeer fterk met goede Wallen en drie dubbelde Grachten voorzien , ook kan zy het omliggende Land door Siuifen onder Water- zetten , behalven aan d' Ooflzyde ? daar zy integendeel goede Baftions heeft. Daar worden veel Ambachten van verfcheide Hand-werken gedaan, maar byzon-» derlyk van Sayetten te maken , waar in zy door haaren Koophandel en Manufactuuren zeer beroemd is. Behalven dat, heeft deeze Plaats ook een A§i>¥ van St. Geertruid, waar in geen andere als Adelyke Juf vers woonen, die 'er evenWel , naar believen, u,it mogen gaan om te Atb  Zeventien Nederlandfche Provinciën, 57 Ath of Aeth, is een kleine maar welgebouwde, lullige, ryke en welgefortificeerde Stad aan den Vloed Dender; voornamentlyk , dewyl de voornoemde Vloed, haare Grachten met Water vuld en het omliggende Land moerasfig maakt; en is gelegen 6. mylen van Brusfel en 4. van Bergen. Deeze Stad is zeer beroemd wegens haar goed Lynwaat, dat hier gemaakt word , en fchoon daar de Stapel van deeze Koopmanichap is , zo word 'er van dien aard zeer veel van d'omliggende Dorpen gebragt, die de naam van Aaths-lynwaat voeren, waarvan jaarlyks wel voor "twee honderd duizend Kroonen ter gezeider Plaats vertierd worden. Deeze Veiling wierd i.706 den 2. Octoher van den Hollandfchen Veldheer Ouwerkerk veroverd; en komt nu het Huis Ooftenryk toe. De Caftellany komt Frankryk ten deelen toe. An'guiön of Enguiön , een kleine Stad en Baronny , 5. mylen van Bergen, daar grooten meenigte van Tapyten gemaakt worden. Halle, word ook genoemd, Nêtre Dame de Haux, deeze is een kleine beveiligde Stad, aan den Vloed Senne , drie mylen van Brusfel; zy is wegens haar Beede - vaarten zeer beroemd. St. Guislain, Latyn Fanum Gislenii, een klein Steedje, tuflchen Mons en Condé. jtiier is ook een Abdy van den H. Guislain. D 5 waar  58 Beknopte Befcbryving der waar over den Abt in Geeftelyke en WaereldJyke Zaaken te gebieden heeft, en ook voor de voornaamfte van Henegouwen gehouden Word. Steenkerken, een Dorp op de Grenzen van Braband, beroemd wegens den Veldftag, die 'er in 'tjaar 1692 is voorgevallen. van het FRANSCH HENEGOUWEN. Men heeft aldaar: Valencyn , Franfch Valenciennes , de tweede Hoofd-ftad van Henegouwen; 'tis een groote fchoone welgebouwde en fterke Koopftad , aan de Schelde , welke 'er in verfcheide Armen doorloopt, na dat zy zich te vooren met de kleine Rivier Ronelle vereenigt heeft: en is zodanig, dat men met zekere Sluifen, daar toe van binnen gemaakt, de Velden buiten aan d'eene zyde onder Water Zetten kan, en aan d'ander is een Gebergte, 'twelk de Stad befchermt. Ook heeft men hier een Citadel. Hier word veel fchoon Linnen, Kamer-doek, Gryn en andere Stoffen vervaardigt; en deeze Plaats heeft her, Stapel-recht over de Wynen. CoNDé, gelegen twee Mylen van Falen£yn, aan de rechte Oever van de Schelde, is een  ' Zeventien Nederlandfche Provinciën. 59 een beveiligde Stad en Slot, hebbende den Titel van een Prinsdom, de Kroon van Frankryk toekomende Zy wierd 1676 door de Franfchen veroverd, die 'er een reguliere V efting; van gemaakt hebben, en een Linie van den Prinfe van den Bloede; voerende hier naar den Naam van Prinfen van Condé. Bossu, een kleine Stad en fchoon Slot, dicht by Valenciennes, waar van een Gravelyke Familie den Naam voerd. Alhier is een fchoonen Kruid-hof, waar in een kondig Water-huis ken is , tot vermaak der Jufvrouwen , verciert met drie Fonteinen, overwelft met de drie Deelen der Waereld , waar in men kan zien deHandteringe van ieder Deel, door konftige Werkmeefters wonderlyk gefneden; boven 't zelve Huisje is een verwulfd Kamertje met Schelpen, daar Ferfonagiën in afgebeeld zyn : beneven deezen Hof is een Artificiaale Watering en Visfchereij , tot verwondering der Konftenaaren , alles door «aardigheid en koften van de Heer Hennin gemaakt. Bouchain, een kleine gefortificeerde Stad en fterk Slot, aan den Linker Oever van de Schelde. De na in , een Nonnen Abdye tulTchen Va* lengyn en Douay aan de Schelde, wiens Capittel uit een Abdisfin en 18. Adelyke Jufvers beftaat, waar van de eerftgenoemde den Titel van Gravin van Oofttrvand voerd, en een yeelverwig kleed draagt, maar d'andere dragen  6o Beknopte Befchryving der gen een gantfch Wit-kleed en een witten O verrok, benevens een Mantel met Hermelyn gevoerd , en dezelve mogen 'er na haar believen uitgaan en trouwen. Mabeuge, een beveiligde Stad aan de Sambre, 4 mylen van Mons; de Stad heeft een Prevote van 33, Dorpen onder -zich , dryft fterken Handel, heeft een Capittel van Adelyke Vrouwsperfoonen; en is in de JVymeegfche Vreede aan Frankryk gekomen. Avesnes, een kleine maar fchoone en fterke Stad aan den Vloed Hepres , dragende den Titel van Graafschap. QuESNOY, een kleine welbeveftigde Stad , 3, mylen van Valengyn , liggende in een vermakelyke en gezonde Landftreek. De Inwooners hebben goede Neering in de half Zyde-ftofTen , welke zy vervaardigen ; en Samofetten genaamt worden. Ba vai , een kleine en oude Stad aan den Vloed Osneau , 4 mylen van Mons; is de Hoofd-ftad van een Prevoostdy. Beaumond, 4. mylen van Chimay eaBins en 7. van Bergen , op eenen wonderlyken fchoonen Berg, daar zy de naam van draagt, gelegen aan de Grenzen van Luyk; 'tis een vermakelyk Stedeken , voerende den Titel van Graafschap. Barlemont, twee mylen van Landrecy en Avesnes, aan de Sambre, zynde een Graaffchap, 't welk voor deezen zyn eigen Graaven heeft gehad. De Hoofd-plaats van denzelven  Zeventien Nederlanafche Provinciën. $1 .ven Naam is een groot Dorp, benevens .eeii Slot en een Kloofter van Kanunnikdefiên ; van de Auguftyner Orden. . 1 'Landrecy, een kleine, maar welbevestigde Stad, daar de-Sambre vaarbaar word. Philippeville, een fterke Stad ïj myl . van Marienbiirg, aan de Grenzen van 'tBisdom Luyk, 'theelt dikke;en fterke Muuren en geweldige Bolwerken, waar door'tfchier rvoor onwinbaar gehouden word. Marien burg, een kleine .vafte Stad , tis gelegen tuftchen twee Rivieren Blanche en " de Nere of Noire, voorzien met fterke Muuren , Bolwerken en Rondeelen , die haar byna onwinbaar maken ; en is door Maria , Koningin van Hongaryën , Zufter van Keizer Karei cle V, Gouvernante der Nederlanden zynde, aangelegt. AANHANGZEL K A M E R Y K. ■ ■ Naaft Henegouwen ligt bet Landfchapje van Kameryk., Latyn Ager Cameracenfis, dar. voorheen den Aar dfch-.bisfchop van Kameryk toebehoorde; maar de Spanjaarden beroofden het van zyne Vryheid , en trokken het aan Henegouwen. Tegenwoordig bezitten het  62 Beknopte Bejchryvïng def het de Franfchen. Daar in legt: Kameryk , by de Franfchen Cambrai , een groote aanzienelyke en welgefortificeerde Stad aan de Schelde , voorzien met twee gewichtige Citadellen, benevens een Aardfch-bisdom en heeft 50. Dorpen onder zich. De Stad is ryk ert welbewöond van Köopen Ambachtslieden, die veelderhande fyn Lynwaat maken; ja, jaarlyks boven de zeltig duizend Stukken afwerken : dit Lynwaat is . Zo fyn, dat men Stukken vind tWee-en-twintig Ellen lang, die in Stof niet meer als -zes, zeven of agt Oneen weegen. van het D.bijuahjL'''A tbb énttra r> ." * 'Sr. *v.^'A''"' Graafschap NAAM EN. Het Graafschap Namen, Latyn Comitatv.s Namurcenfis heeft zynen Naam van de Hoofdftad ontleend. Het ligt ter plaatfe, daar de Maas en Sambre t' famen lopen ; 't Land is klein van begrip en eng van Paaien, wordende de lengte en breedre op 6. D. mylen gerekend ; ten Ooften en Zuiden grenft het aan het Bisdom Luyk, ten Weften aan het G'raaffchap Henegouwen en ten Noorden aan. het Hertogdom Braband. De Lucht:.rak 'er getemperd, aangenaam en gezond; het Land is bergachtig en ruw, en op zommige plaatfen zandig, en met een mee-  Zeventien Nederlandjcbe Provinciën. 63 meenigte Eofïchen voorzien, waar van MarI laigne 't grootfte en principaalfte is, vol van 1 allerhande Wilde-dieren en Roofvogels; echIter vind men'er Lood, Yzer, heerlyk Marmer en Steen-kooien; het laage Land is zeer I vruchtbaar van Graanen en allerhande Zaad, ; de meenigvuldige Bergen hebben profytelyke I Koutgewaflen , en klaare Fonteinen. I De Steden daar in zyn vier in 'tgetal en 182. Dorpen. Namen of Namur , de Hoofd-ftad een ;der gewichtigfte Veilingen der Ooftenrykfche I Nederlanden , io- uuren boven Luyk en 5. I uuren van Huy gelegen , tuiTchen twee Beril gen aan de Sambre en de linkerzyde van de I Maas, en heeft een byzonder en zeer gewichi tig Kafteel, zo door Natuur als Kunft verI fterkt , en gebouwd op een zeer hoogen I Steenrots in den hoek gelegen, daar zich de Maas met de Sambre vereenigd. Het is een groote en ryke Koopftad , die I met veele Bolwerken verfterkt is , pronken- II de met 34. Torens op de Wallen, en voor,: zien met zes Foorten, vyf openbaare Markten en vier uitmuntende Steene-bruggen; ook I zyn 'er veele aanmerkenswaardige Plaatfen, als onder andereu het Stadhuis , het Princen Hof en ook veele treftêlyke Kerken , waar onder de Hoofd-kerk d'aanzienelykfte is, als mede verfcheide andere fchoone Gebouwen. Voor 'toverige heeft zy een Bisdom ronder den Aards-bisfchop SfaxKameryk, bë»  64 Beknopte Befchryving der horende , en 'tis ook een der Hollandfche* \ Barriere-fteden. Bovines, ligt op de linkerzyde van de j Maaze , 4. mylen van Namen , de Stad is I klein maar oud, en is eertyds welbetimmert en bewoond ge w eelt. Charleroy, een kleine Stad en een tref- I felyke nieuwe Vefting aan de Sambre. Walcourt of Valencourt, is een I klein fraaij Stedeken, p mylen van Namen, I gelegen in 't midden van fchoone Landsdou™ j wen, met een ;beroemde Benediktyner Jbdy* I aan de Grenzen van 't Bisdom Luyk. van het Hertogdom LUXEMBURG. Dit Hertogdom word in 't Latyn Dvcatus I Lucenburgis genoemd , het ligt tuflchen de 1 .Maas en Moezel, en heeft ten Ooften het li Keurvorftendom ïrier, ten Weften het Bis- I dom Luyk, ten Zuiden Champagne en Lottha- I ringen, en ten Noorden het Bisdom Luyk en I de Hertogdommen van Limburg en Gulik. Door dit Land lopen veel Stroomen en 1 Water-vloeden , onder andere de Moezel, f het Hertogdom begrypt omtrent 70. mylen I in'tronde, en is zeer berg-en bofchachtig; ] 'tis zo Volkryk niet, als de andere nabuu- \ rige Provinciën : daar zyn een meenigte Bos- \ fchen, 1  Zeventien Nederlandfche Provinciën* 6$ ifchen, waar in zich fomtyds Struik-rovers ophouden , die in dit Oord de Wegen zeer onvylig maken ; Wild- en Pluim-gedierte is 'er in overvloed ; het ontbreekt 'er ook aan geen Graanen ; hier en elders worden ook ■Wyn-ltokken gevonden; ook zyn 'er veel 'lYzer- en Steen-groeven in het Ardenner-woud lig vinden. Dit Ardenner-woud, 'twelk zich door'c gantlche Hertogdom Luxemburg, het Zuidevlyke Deel van 't Bisdom Luyk , het Graafschap Henegouwen en het Noordelyke Deel van Champagne uitftrekt , word in tweën ge:ldeeld, het eene is genoemd Famenne en 't ander Ardenne. Koning Lodewyk de XIV* vond in deeze Provincie zo een welgevallen, dat hy 'er een i-i gedeelte van vermeefterd heeft; en in 'tjaar ■ yi'li had Philippus de V. den Keurvorü: van 'Beyeren met dit Landfchap vereerd : maar Ihy moeit het na het fluiten van de Utrechtwfchen Vreede wedergeven, 'tis tegenwoordig iin twee Deeleii gefcheiden, als in Oojlenrykjch en Franfch Luxemburg. van het Oojlenrykfcb LUXEMBURG; Deszelvs Steden zyn: Luxemburg, Latyn Luceburgum, de E Hoofd*  66 Behepte Befchryving der Hoofdftad van het Hertogdom deezes Naams i aan de Vloed Aljïts, Aljet of Alifonte, welke . daar doorloopt, 8. mylen van Mets 2y is i groot en een vermaarde Vefting Het groot- i fte gedeelte der Stad ligt op een hoogen Rots, het overige gaat den Berg af tot in de Valeye. In 'tPaleis woond de Gouverneur i van dit Land. Arlon, een kleine Stad op een Berg II aan den Vloed Kafin , hebbende den Titel Ij Van Marquifaat. Virton, een kleine Stad en Prevoté, 4. mylen van de Stad Luxemburg. Neuchatteau, is een kleine redelyke j Stad, ligt in 'tHofch van Ardeune, 5. mylen ij van Ivoy en 7. van Luxemburg. Bastoigne of Bastonac, een rede- jj: lyke en welgebouwde lullige Stad , die wel 1 verfterkt is, by het Ardenner-woud gelegen, , daar een goede Koophandel en een fchoone ij. Jaarmarkt gehouden word, Roche en Durby , in Ardenne en Fa- Ij menne gelegen , 12. mylen van Luxemburg, 4 zyn twee redelyke beveiligde Stedekens aan j den Vloed Ourte , die den Titel van Graaf- m fihappen hebben. Marche, een oude en redelyke welge» ; ftelde Stad en Prevoté, ligt 14. mylen van i Luxemburg. St. V yt, Latyn Fanum S. Viti, een lus- I tig en zeer aangenaam Stedeken, aan den ij Qur- of Uber-Jiroom , die 't Huis van Qrangc 14 Ras/au toebehoord.  Zeventien Nederlandfche Provinciën. 6? Vianden , Latyn Vienna , is een Graaf* fchap aan de Rivier Onr , tuflchen bergen en rotfen 7. mylen van de Stad Luxemberg geI legen ; 'tis een klein Stedeken, en in de Zoi genaamde Oude Stad ligt een fterk Slot op teen zeer hooge Rots, het Huis van Nasfan I toekomende , ondet wiens Titels het ook I gevonden word. AANHANGZEL. Het Huis van Badcn-Raaflad bezit in Laxcmkirgook drie Heerlykheden, als: Rodemachern, een Stad en Heerlykil heid , met een Kafteel niet verre van de [Moezel, daar eertyds een geapamgeerde li Markgraaf gewoond heeft; 3. mylen van I Luxembrtrg. Useldingen, een Heerlykheid en fterk I Slot. En Herspringen, een Heerlykheid. \ . 'S - " M van het FRANSCH LUXEMBURG. Vind men de voornaamfte Steden: Monmbdy, Latyn Mons Medius een fterJke Stad en Vefting op een hoogen Berg, I daar de Rivier Chiers neven loopt E 2 Thiok-  tfö Beknopte Befchryving der Thionville of Diedenhoven, Lat. 'fheodonis Villa, een kleine docli fterke Srad met een fchoone Brug aan de Linker-zyde van de Moezel; deeze Stad is gebouwd na de geftalte eens hal ven Cirkels , voorzien met trelfêlyke Bolwerken, en tuflchen ieder een halven Maan. De gedachte halve Cirkel word doorfneden van de Moezel- f room,, waar door deeze Stad merkelyk verfterkt word, en tegens haare Vyanden wel bewaard is. Yvoix, een kleine Stad en Landfchap aan de Rivier Chïers. De Koning van Frankryk fchonk het Anno 1661 onder den Titel van een Vorftendom Carignan. Longwy, een kleine beveiligde Stad en Proostdy, aan denkleinen Vloed Chïers, Damvilliers , een welgefterkte Stad, aan een moerasfige plaats. AANHANGZEL van het Hertogdom BOUILLON. De Hertog Godfried van Bouillon heeft dit eertyds in bezit gehad; maar naderhand in 'tjaar I096. toen hy naar het Beloovrie land trok , verkogt hy het aan den Bisfchop van Ltcyk , en dèvvyl hy zonder Erfgenaamen overleed , zo hebben 't de bisfchoppen van Luyk  Zeventien Nederlandfche Provinciën. 6$. ! Luyk langen tyd in ruft bezeten ; in het vervolg maakte het Huis van7a Tour d' Auvergne daar pretenfie op, en is ook in 'tjaar 1641. door hulp van Frankryk Meefter daar van geworden. De Plaatfen daar in Zyn : Bouillon , Latyn Bullionium een kleine Stad , aan den Vloed Semoy , benevens een fterk Kafteel dat in de Rots uitgehouwen is. St. Hubert, Latyn Fanum St. Huberti, een Stad met een ryke Abdy ; de Heilige St. s Hubert doet hier noch dagelyks voor 'tligtgelovig Volk groote Wonderen : maar om ! een Paarde-vyg in een Ducaat te veranderen, : daar weet die armen Drommel geen raad toe. Miruart, Rochefort, Logne en i Hiergues zyn aanzienelyke Vlekken, van het Hertogdom LIMBURG. Het Hertogdom Limburg is niet heel groot, 1 want de lengte bedraagt maar 7. en de breed1 te 5. D. mylen. Het ligt aan de Maas, en ; is tamelyk vruchtbaar, het grenft ten Ooften en Noorden aan het Hertogdom Gidik; ten Weften en Zuiden aan het Bisdom Luyk , : en word van de Ooftenrykers en Hollanders : bezeten. E 3 van  70 Beknopte Befchryving der van het 00STENRYKSCH LIMBURG. ' Dit gedeelte ligt ter rechter-zyde en grenlt aan het Hertogdom Gulik. De Keizer bezit hier van Limburg, de Hoofd-ftad des Hertogdoms van deezen naam , 3. mylen van Aken \ en 4 van Luyk ; 'tis een oude Stad, die op een hoogen Rots ligt, met een afgebroken Bolwerk, meer door de Natuur als Men* fchen-vemuft, Zo fterk , dat 'er bezwaarlyk aan te komen is, lopende de Vloed Weeze hier voorby ; aan de Stad ligt een fchoon . Kafteel met fterke Bolwerken voorzien en fleil afgaande , van zuiver Marmer-fteen ge- ■ bouwd, 'tfchynd dat deeze Plaats eertyds \ grooter geweeft is, als nu; de Graaf van Brua- s co Gouverneur over 't Hertogdom zynde , liet 'er twee fchoone Poorten voor maken , om vyandelyke aanftagen af te weeren. Niet verre van de.Stad Limburg , tuflchen 1 Wolf-hornen en Montuis heeft men goede My- > nen, waar uit men den Steen Galmey, daar 1 men Rood koper mee tot Geel maakt; ook graaft men 'er Steen, die de Marmer gelyk is , hIs mede Tin, Lood, Yzer en Steenkooien. d Inwoonders geneeren haar meeft met de j Wevereijen , inzonderheid met de Laken- 4 Fabricq voor eenige jaaren aldaar opgericht, i en i  Zeventien Nederlandfche Provinciën, ft en die voorgegeven word, rot een trap van Volmaaktheid "gedegen te zyn ; vermits de Fabriqueur dezelve wel 30. duivers per EL op een prys van vyf Guldens beter koop geeft als de Hdlanders.- Ondertulfchen is het te beklagen, dat onder deeze laatde eenige baatzuchtige Kooplieden, de geheele Fabriquen van Leiden, F xbt, Haarlem, AmfteU dam &c. bederven, vermits het Amfteldammers, zyn, die met behulp van ongelukkige Engelfche Fabricqueurs, de Laken- en Stoften - Fabricq te Limburg hebben opgericht; waar door zy nu met meenigten haar Lakens en : Stoffen vervoeren by haar Nabuuren, om te I verventen. Omtrent de Stad ligt een groot Bofch, 1: genoemd le Bois de Faigne, vol laage boomen it en druiken, zeer bequaam om te jagen; het is des Zomers, om de verandering der Plaatfen en heerlyke Gezichten, zeer geneuchelyk, maar in het tegendeel des Winters onaangenaam , door de ysfelyke Vord en de veelheid van de Sneeuw ; nochtans is 't tamelyk vruchtbaar, en men heeft 'er goede Wey-gronden, die mildadig voeden ; gelyk als blykt aan de Kaas , die zo goed is_, dat ze overal zeer geacht word, en bekend is onder de naam van Limburgfche Kaas. De sf Grond is ook drachtbaar van Sidpher, waarj om men meend , dat onder de Aardfche '! Plaatfen , de warme Fonteinen tot Aken i komen. E 4 Ver-  ^2 Behepte Befchryving der Verders heeft men: Spremont en Monzen, tweeSteedjes ieder met een Gebied , Bande-Spremont en Bande - Monzen genaamd. Herve, een Stad van 400. Huifen, behorende de Graaven van Linden. Neau, is een Vlek van 700. Huifen, daar worden fchoone Lakens gefabriceert. En deeze volgende hebben de Hollanders in bezit; namentlyk : van het Hollandfch LIMBURG. Dit is ten Ooften van Maaflrkht gelegen, en vervat hetzelve de Graafschappen van Valkenburg of Faucquemont, thans een Graafschap, was voordeezen een fterk Steedje met een Kafteel, aan 'tRiviertje de Geule op de Grenzen van het Hertogdom Limburg, omtrent 2. mylen van Maaflrkht en 3. van Men; en heeft Staat en Gebied over Landen en Dorpen : *t Land daar rondom is vruchtbaar en bequaam om beeften te voeden. Niet verre van de Stad is 'tKloofter van St. Gerlaats, 'tzelve is zeer deftig in Timmeragie en Oudheid. Daa lhem ook ' s Graavendaal genoemd, de Hoofd-ftad van het Graafschap deezes naams,  Zeventien Nederlandfche Provinciën. ^3 naams, ligt op een verheven rotzigen berg, hebbende verfcheide fchoone Vlekken en Dorpen over de Maas; ligt van Luyk en Maaflrkht van ieder 3. mylen, in een vermakelyken Oord, aan het Riviertje de Berwine, dat even boven het Huis te Navagnac, by het Dorp Elft in de Maas valt. In den jaare 1678. heeft Spanje door de Vreede van Nymegen deeze Stad en Graaffchap, benevens het grootfte gedeelte van deszelvs Vlekken en Dorpen, volkomen aan den Staat afgeftaan. De Gereformeerden der drie Waalfche Gemeentens van Daalhem , Blegny en Olne, verrichten haaren Godsdienft gemeenzaamlyk 'in ééne en dezelve Kerk met de Roomfch-gezinden , die'r zelve plaatfen , ingevolge het zogenoemde Simultaneum ; op dezelve wyfe, als de Nederduitfche Gemeentens, der andere Landen van Over - Maas. Wyck, een Stad aan de Maas, tegen over de Stad Maaftricht, 't welk zo veel als een Voorftad van Maaftricht, en door een merkwaardige Steene-brug van 500. voeten lang , aan deeze Stad gehegt is ; deeze Stad is ook zeer wel verfterkt, ja noch fterker dan Maaftricht, waar in men altyd, by 't beftormen van de Stad een wyk of toevlucht nemen kan. Rondsom Wyck is het Land effen en laag, hetzelve is zeer wel bewoond, en men heeft 'er een fchoone Glasblazerey. E 5 Her-  24 Beknopte Befchryving der Hertog enrade of Rolduc is wel een kleine Stad , maar oud en net, benevens een Heerlykheid van een groot Gebied met een Vlek en Kafteel van denzelven naam, in 't Holfieinfche Deel van het Hertogdom Limlurg , na by de Rivier Worm, omtrent één Duitfche Myl van Aken, Noordwaards gelegen , en is de vierde van de 0ver-maasfche Steden , die mede de naam van Graafschap heeft. De Inwoonders van deeze Landen, op Hollandfchen Grond en Bodem , worden maar als Onderdaanen van de Staat getracteerd, en hebben geen deel aan de Regering des Lands ; en omtrent de Rechts-Zaaken worden de Afpellen gedaan in 's Haage voor den Raad van Braband. 't Zal hier ter plaatfe ook voeglyk zyn het Bisdom LUYK in te voegen. |, Dit Bisdom behorende onder den WefiPhaalfchen Kreits, ligt aan de Maas, en bevat 1 in zich 24 Steden , 1400. Dorpen en 52. ( Abdyen, en is rondsom met de Nederlanden omvangen; grenzende ten Weften aan Braband , Namen en Henegouwen, ten Ooften aan Limburg en Gulik, ten Zuiden aan Luxemburg en ten Noorden aan Gelderland. Men verdeeld het in vier Declen, nament- lyk  Zeventien Nederlandfche Provinciën. 75 lyk de Graafschappen Hasbain en Loots, het Mark-graafschap Franchimont en Condros. De Bisfchop hoort onder het Aardfch- bisdom van Keulen , hy is wel een Vorfl en Prins van Luyk, doch de Staaten des Lands, daar hy het niet mede eens is, hebben ook hun deel aan de Regering. Luyk., is de Hoofd-ftad van 't Bisdom deezes naams , aan de linker Oever van de Maas, welke de Stad in twee deelen fcheid, die evenwel door een fchoone Steene-brug weêr aan een gehegt word; zy is groot, ryk en welbeveftigt, en heeft een gewichtige Citadel ; zy ligt in een zeer aangenaame Landsdouwe : En volgens het zeggen van fommige Reizigers, is 'er geen Stad in Duitfchland of Frankryk by te vergelyken; re weten in fraaije Kloofter-kerken en Geestelyke Geftichten. Maseyk, Huij, Tongeren, Hasselt, St. Trutjen en Dinan r zyn altemaal fterke en de voornaamfte Steden van dit Bisdom. In 't algemeen is dit Land vermakelyk en vruchtbaar , 't heeft goede en groote Koornen vette Wey-landen. Men heeft 'er ook Lood- en Yzer mynen , mitsgaders Steengroeven: doch het voornaamfte zyn de Steenkolen en 'tKoper-rood, die in dit Land gevonden worden. van  f6 Beknopte Befchryving der van het Hertogdom GELDERLAND. Gelderland is redelyk groot, en bedraagt in zyne lengte 20 en in zyne breedte 5- D. mylen, het ligt rulTchen de Hertogdommen van Braband, Kleef en Gulik , het Bisdom Luyk en het Aardfch-bisdom Keulen, en word in twee Deelen gefcheiden; als in Opper- en Ne der-Gelderland. Neder-gelderland ligt ten Noorden, en behoord tot de Zeven Vereeni«de Nederlanden. Opper-gelderland ligt ten Zuiden, en behoord tot de Ooflenrykfche Nederlanden. Tegenwoordig heeft dit Gedeelte drie Bezitters, als i. het Huis van Oojlenryk; 2. de Koning van Pruisfen en 3. de Hollaaders. Aan OOSTENRYK behoord. Roermond, een fterke en redelyke groote Stad, aan de Maas, daar de Roer in dezelve flroomd; de Voor-ftad word eensdeels van de Stad afgefneden door de Roer , bedekt met een koflelyke Brugge van blaauwe Naamfche Steen , waar van de Werf aan de zyde van de Stad mede opgemaakt is, om alzo de Maas, die dikwils heftig kan opbulderen, een ring in de neus te leggen. Voorts  Zeventien Nederlandfche Provinciën. 7$ Voorts is Roermond een ryke, lullige en luchtige Stad, pralende zo in Geeftelyke als Waereldlyke Gebouwen en in meenigte burgerlyke Huilen. Jan PRUISSEN bekoord. Gelder, de Hoofd-ftad, in 't midden gelegen , aan de Maas ; het is een gewichtige Vefting doch niet groot. Het heeft een over-oud Slot, de Maal-ftad van Wylen de Heeren van Pont, Voogden vart Gelderland, eertyds buiten ende nu ftaande binnen de Veften der Stad op een hollen en gebroken grond, daar niet wel en is by te komen, ofte Gefchut voor te brengen dan op horden en planken. De onderhorigé Dorpen zyn ; Pont, het Stam-huis der Edeler Heeren van Pont, Jldekerk , Nykerk, St Thomas , Wetten, Kappelen en Veyrt. S t r a a l e n , een kleine Vefting, niet verre van Gelder gelegen, Wachtendonck., een kleine beveftigde Stad , benevens een fterk Slot aan de Rivier Niers, 1- uuren van de Stad Gelder. Zy is het Stam-huis van het oude Adelyk, nu vry-heerlyk Geflacht van Wachtendonck, dat in Weft-phaalen en in de Nederlanden recht Graaflyke Goederen bezit Am  7% Beknopte Befchryving der Jan de HOLLANDERS behoord. Venlo, een redelyke groote en welge- I fterkte Stad, aan de Maas, anderhalve myl I van Straaien , en een weinig verder van Gel- \ der en Roermond gelegen. Zy is zeer be- I quaam tot den Koophandel, wyl een Vaart van de Maas tot Rhynberk geleid is, en beide de Rivieren vereenigt zyn, alhier is groote neering van Koorn-koopmanfchap en goede aantogt van Schippers, die dagelyks met hunne Zeilen den Stroom levendig maken, dewelke aan deeze Stad van oude tyden To l hebben moeten betalen, behalven dat deBra- I banders , Hollanders en andere overbuurige Volkeren daar mede t' famen rotten over de \ Handeling van Steen-werken, Koper-, Aarden Smee-koolen , die in de Luykfche Ge- j wellen en daar omtrent, door een zeldzaame Eigenfchap des Lands, uit de diepe Kelders der Bergen wierden gehaald en uitgegraven. St. Steevenswaard, Latyn Stephauoverda een fterke Vefting aan de Maas. van het Hertogdom BRABAND. Braband, ligt midden in de Nederlanden tuflchen de Schelde en de Maas. De lengte bedraagt i8. zo ook de breedte van boven, maar  Zeventien Nederlandfche Provinciën. 79 maar ten Zuiden is het maar 9. D mylen breedt. Het grenll ten Ooften aan Gelderland en het Bisdom Gulik; ten Weiten aan Zeeland en Vlaanderen, ten Zuiden aan Henegouwen en Naamen; en ten Noorden aan de Vereenigde Nederlanden. Het Aardfch-bisdom Mechelen en het Markgraafschap Antwerpen waren voor deezen, in de oude Verdeeling , twee byzondere Provinciën , maar hedendaags, behoren zy mede onder Braband. Dit Hertogdom word voor 't overige in vier Quarrieren verdeeld, die haare Naamen naar de vier Hoofd-fteden dragen; als I. het Quartier van Leuven ; 11. het Quartier van Brusfel; XII. het Quartier van Antwerpen; l V. het Quartier van 's Hertogenbofch. De eerfte drie Quartieren behoren hedendaags het Huis van Ooftenryk toe; maar het vierde hebben de Hollanders federt den Munflerfchen Vreede bezeten. In 'tjaar 1746. namen de Franfchen eenige Steden en Plaatfen van de Qoftenrykfche Nederlanden en een gedeelte van Staatjch Vlaanderen , zonder Oorlogs-verklaring in ; maar naar het gefloten Vreedens-tratlaat te Aken Ï749, zïa zy 'er wederom uitgetrokken. van  80 Beknopte Befchryving der van het Quartier van LEUVEN. Leuven, Latyn Lovanium, Franfch Lou'Vain was in den beginne niet anders dan een Vlek , voerende den Titel van Graafschap, onder het welk zy bevatte , Nivelle, Vilvoorden , Ter-Vueren en het Bofch van Soigne. Dit Vlek, op eenige plaatfen van Muuren ontbloot zynde, wierd eerft onder de Regering van Godfried den III. met een Muur omringd. Sedert dien tyd wierd het verfcheiden maaien vergroot, intuiTchen is het zeker dat Leuven zeer oud is, doch haar oorfpronkelyke Naam is zeer duilter en twyffèlachtigen is thans een groote en redelyke fterke Stad aan de Dyle. Men gaat daar uit en in door agt Poorten, zes publicque Gebouwen heeft ze , die uitmuntend fraaij zyn. Het Stadhuis onder andere , verftrekt tot verwondering , door de evenredigheid van deszelvs Bouw-ordre , en door de verbazende meenigte van Beeld-werk, waar mede het pronkt; het heeft vier Vierdiepingen, boven welke zich van ieder kant , drie Toorens verheffen , die met groote konft en fmaak gebouwd zyn. De eerfte Steen is daar aangelegt in het jaar 1440., maar de volbouwing wierd niet dan 10. jaaren na dien tyd Voltooid. Wat de Kerken aanbelangt, dezelve zyn in  'Êeventien Nederlandfche Provinciën, S*É in *t algemeen , van zulk eene uitmuntende Schoonheid , welke de Nieuwsgierigen iri verwondering brengt, en tevens de Renners voldoet. Ook heeft men alhier een Hooge School, die ten tyden van den Geleerden Juftus Lïpfius zeer vermaard was, en nu noch in aanzien is. Binnen haaren Ringmuur heeft zy negen Markteni L4. Water-molens, 126 ftraaten, 16. Steene-bruggen ; en by de Vorftelyke Hoven van Croy, Schoonvorfl , Nasfouiv en Bergen vier gemeéne Fonteinen , als mede Wey-landen* Tuinen en Wynbergen. Deeze Stad heeft de eerfte Stem iri de Staaten van de Provincie, uitgezondert, wanneer zy eenige Schattingen doet opleggen • in zulk een geval i komt het Jntwerpéii toe i om voor haar en voor alle andere Steden eerft te Hemmen. D1 e s t i is gelegen aan den Demer aan de Grenzen van Luyk: deeze Stad is thans veel minder fterk en aanzienlyk dan eertyds, doch heëft noch de Titel van dé Baronnnie en Bnrch-graafschap van Antwerpen, benevens het recht van hun eigen Magiftraats perfoonen te mogen verkiezen, zy behoord aan hec Huis van Oranje» De Lakens- en de Wolle- kousfen- weveteijen , het Worft maken en het Bier-brouWen zyn bykans de voornaamfte Frabriquera dier Inwooners. Arschot, aariden Demer, 3.mylenvari F Le#*  È2 Beknopte Befchryviug der Leuven en van Dieft ; deeze Stad was eertyds met den naam van een Baronny bekend, Waar van de Heeren van Jrfchot zyn, van 't Doorluchtig Huis van Croy, uit Frankryk gefproten, dat veel Edele Mannen heelt voortgebragt. Thienen ofThienhoven, in'tFianfch tillemont een redelyke welbeveftigde Stad aan de kleine Rivier Geta; deeze Stad, die één uur gaans in'trond, groot is, heeft verfcheide Toorens op de 'Muuren, zes Binnen- en vier Buiten-poorten, zeven Markten , waar onder die van 't Koorn roemwaardig is : 't omliggende Land is zeer milddragehde van Graan - gewaffen en allerhande Vnichten ; ook wringt men aldaar Raas van goede naam en fmaak. Leeuwen, Halen, Landen, Si- € H e m , MONTAIGU, JuDOIGNE of geldenaken, Hannuije en Nivelle zyn alle kleine vermaarde Steden van zeer vruchtbaars Landsdouwen omringt, aan de Rivieren de Demer en Geta gelegen. Ook heeft men in dit Quartier van Leuven 4. zeer aanzienelyke Vlekken; als van Jemeppe, Perwez, Bierbeek en Aygerbroeck, en verfcheide Kafteelen en Heerlykheden. van  Zeventien Nederlandfche ProvincièY* 83 van het Sjhiarticr van BRUSSEL.1 Brussel, Franfch Bruxelles een groote» fchoone Voikryke en redelyke fterke Stad aan de Senne. Den geheeten omtrek der -Stad is door het Geboomte belommert en vercierd met verfcheide Toorens, van welke de alleraanmerkelyklte genaamd word ; de groote Toorcn der Laken- bereiders ; de Stad heeft 2. mylen in haareu omtrek, en bevat 1 in zich omtrent veertien duizend Huifen, in dewelke meer als honderd duizend Menfchen woonen, de Stad ligt zeer wonderlyk vlak, heuvel- en bergachtig. Men heeft al- i hier 7. Poorten en 7. openbaare Plaatfen , waar'van de groote Markt de ruimfte is, zynde deszelvs grootte in het vierkant een 1 Morgenlands , alwaar men de alleraanmerkelyklte Gebouwen ziet. Het groot getal der Heere Huifen en Vorltelyke Hoven, deWelke men in de Stad, van de eene kant ton de andere verfpreid vind, is geen der minlte zakken, welke haar doet uitmunten: zo ook van Geeltelyke en Waereldlyke Gedichten, waar van de Kerk van St. Gudula , het Stadhuis , het Arfenaal en het Schouwtooneel van de Opera, de voornaamfte zyn. De Gouverneur of Stede-houder der Oos* tenrykfche Nederlanden , benévens de Staaten aran Braband, houden hier hun Ho t. F 2 Om-»  $4 Beknopte Befchryving der Omtrent een vierendeel Myls buiten de Stad, is het groot Soniën-bofch; en het behelft in zich zeftien duizend, vyf honderd, zesen-twintig Morgenlands , bedekt met Beuke en andere hoogftammige Boomen , en zeer bequaam tot de Koninglyke Jacht, omringt met fchoone Fonteinen, Abdyen, Kloofters, Rivieren en allerhande Ooft-boomen. Haar voornaame Koophandel beftaat in Kamelot ten, zekere Wolle-ftoflên, Kanten en Tapyt-werken. Vilvoorden, een kleine Stad, is gelegen 2. mylen van Brusfel en van Mechelen, aan de Schelde, dewelke hetzelve verdeelt in twee Deelen , en ook verfcheide Moolens doet lopen. Het Canaal van Brusfel op Antwerpen loopt voorby de Voet van de Stad, het welke dezelve geen gering Voordeel aanbrengt f digt by dat Canaal vind men een Fontein van vier Waterfprongen , ook heeft men hier een oud Kafteel, dienende voor de Staats-gevangene. N ï velle, deeze Hoofd-ftad van WalfchBraband is gelegen 5. mylen van Brusfel en 7. van Namen. Dezelve word befpoelt door verfcheide Beeken, die daar doorlopen en wel voornamentlyk door die van Thienen, welke zyn oorfprong neemt in een naaftgelege Dorp Of fchoon men in dezelve geen openbaare aanmerkenswaardige Gebouwen vind; zo behoeft dezelve echter niet te wyken voor eenige der omleggende Steden, zo wegens  Zeventien Nederlandfche Provinciën, 85 wegens de Schoonheid van haare Plaatfen, als derzelver Huifen en Tuinen ; en het Land om de Stad is in alles zeer vruchtbaar, en heeft niet verre van daar veel Steen-kuilen , alwaar fchoone Bouw - fteen uitgehouwen word. Gemblours en Genape zyn twee zeer oude kleine Steden, 6. mylen ieder van Brusfel gelegen. van het Quartier van ANTWERPEN. Antwerpen, Franfch Jnvers, een grooI te fchoone , aanzienlyke en welbeveftigde Stad, aan den Oever ter rechter zyde van J de Schelde, met een fterke Citadel met 5. Baftioenen en breede diepe Grachten voorzien , en die wegens haare Vaftigheid zeer geroemd word , gelyk ook een beroemd Tuighuis en een goede Have, de Schepen kunnen langs de Vaarten in de Stad komen. Deeze Stad is omtrent 17. mylen van de Zee verwydert, 9. mylen van Gent en even zo veel van Brusfel, met dewelke zy famen gevoegt is door een Canaal, die te famen vloeidt in den Rupel, en zich in de Schelde, digt by het Dorp van Willebroek, uitwerpt ,* deszelvs Muuren zyn wel gebouwt, bekleed F 3 met  86 Beknopte Befchryving der met gehouwen Steenen , verfterkt door 8. groote Bolwerken en befpoelt gedeeltelyk door de Wateren van de Bron, en gedeeltelyk door die van de Rivier, dewelke men vermeerdert en vermindert, door behulp van Kr» nen en Schut-fluifen, na de noodzakeJykheid het vereifcht. Binnen den omtrek van de Stad ziet men overal prachtige Gebouwen , zo Geeftelyke als Waereldlyke , waar onder de heerlyke Dom-kerk van Notre Dame, de van Marmer gebouwde Jefuiren-kerk, het prachtig Stadhuis , de beroemde Beurs en het Huis der Oofterlingen, de voornaamfte zyn. Men teld 'er 22. openbaare Plaatfen , 212. Straaten, 74. Bruggen en 7 voornaame Poorten, naar de Dorifche Bouwkunde en van fchoone Steenen opgemetzeld met eene gelykvormige opmerkzaamheid, zo ten aanzien van de Cieraad als aangaande de Sterkte Eertyds was zy de Koningin van alle de Koop fteden der Waereld , maar in 't jaar J5?6. onder de Regering van den Bloed-hond Al ba , wierd zy zo verwoeft, en naderhand in 'tjaar I585. door de belegering van den Hertog van Parma zo getyftert, dat de gantfche Koop-handel te gronde ging, en naar Amjleldam week, daar zy tot heden noch bloeid. Mechelen, Franfch Malines een groote luftige, ruime en welgebouwde Stad, op de linker Oever van den Dyl. Deeze Stad is bykans  Zeventien Nederlandfche Provinciën. 8? I bykans gelegen in 't hart van Braband, tusfchen Leuven , Brusfel en Antwerpen , van elk even veer, als een driehoek, alwaar men na toe gaat door drie fchoone Straat-wegen, ieder van 4 mylen lang. Men heeft alhier 7 Parochiën , die door koftelyke Kerken vermaard zyn, waar van d'alierheerlykife en uirmuntenfte St* Rombouts-kerk is , daar wor- 1 den ook Kloofters en Geeftelyke van meelt alle d' Ordre gevonden ; ook ziet men veele voortrefTelyke Waereldlyke Geftichten, als onder anderen; het Paleis van den Hoogen Raad , het Raad-huis , het Gevangen-huis en het Tuig-huis, als mede 5. Doelens, de Vleefch-hal en 7. openbaare Markten. Lier of Lire , één van de fterkfte Steden in Braband, gelegen aan de zamenvloeijing van de groote en kleine Nethen, twee en een halve myl van Mechelen en drie van Antwerpen , met dewelke zy gemeenfchap houdt door een Dyk , dewelke in 'tjaar 1714. wierd opgehaald ; de Plaats is Zo fchoon en luftig om te woonen, dat ze van d'Edele en Koop lieden, die door Winning verzaat zyn , verkozen word , om vry van bekommering te leven. Lier heeft ook een breede en heerlyke Plaats, die met treftelykp r^phonwpn omvangen is , waar mede zy d'andere Steden van Braband mag tarten. Turnhout, een fraay Steedje met een redelyk Kafteel, den Koning van Pruisfen ia 'tjaar 1708. toegewezen. F 4 Eeke-  88 Beknopte Befchryving der E e k e r e n , een Dorp niet ver van Antwert \ pen, bekend wegens den Slag, die'er 1703. I tuflchen de Franfchen en Hollanders is voorgevallen. 5 Hoogh-Straaten, is een kleine Stad zonder Muuren noch Vellen, gebouwd door J Hendrik de IV* in den jaare 1212. op eene I afïland van 6. mylen van Antwerpen en Ber* \ gen-op-Zoom; en wierd van Keizer Karei de I V tot een Graafschap gemaakt. Dit Graafschap heeft 18. Dorpen en veel I Land, wydt en breedt onder zich, is ver* fcheide maaien zo door Huwelyk, Erflënis 1 als door Koop van Heer verandert; en is eindelyk in den jaare 1740. door Keizer Karei de VI tot een Hertogdom verheven, ten voordeele van Nkalaas Leopold, Rhyngraaf van Salm. De Recoletten onderwyzen aldaar de WeU Sprekendheid. Een halve myl van hier ligt een groot Kafteel op de fnelle Vloed de Mercke, die niet verre van daar haar oorfprong neemt, en door Breda vloeijende een weinig beneden S evenher gen in de Maas loopt. Zandvliet, deeze Sterkte, die den naam draagt van een Dorp , ligt op de Oosterlyke Oevers van de Schelde , 2% mylen tuflchen Antwerpen en Bergen-op-Zoom-; haar Fortificatie beilaat in een reguliere Starfthans van 6. Baftious,. tiier zyn noch op 1 " ""' de !  Zeventien NederlanJfcbe Provinciën. 89 I Schelde drie andere Sterktens, als la Perle, St. Philippus en St. Maria. In 'tjaar 1705. den 26 Oftober is Zandvliet op discretie aan de Hooge Geallieer- ! jdens overgegaan , en op aanhouden der Proyincje Zeeland aanftonds gellecht. De Staaten Generaal der Vereenigde Provinciën hebben van haar kant ook twee treffelyke Sterktens op dezelve Rivier de Schel- ! de ; ais die van Lillo, een goede Fortres aan de Schel- I de , drie uuren van Antwerpen ; hier is een Hollandfch Tol-huis, daar de Schepen, die naar Antwerpen vaaren, moeten aanleggen en Tol betalen. Deeze voortretTelyke Sterkte, ; gelykt tegenwoordig meer naar een Stad, als < Schans, zo van Wallen, Grachten , inwendige Gebouwen, uitterlyke aangenaamheden «cy« g 4 ftcide  104 Beknopte Befchryving der ftelde haar gelyk met de Voorrechten en Vryheden van de Hoofd-ftad van de Meijery. Alhier word des Dingsdag een Zeer aan» zienelyke Markt-dag gehouden , komende de hier omliggende Boeren van verfcheide Dorpen , ook fommige wel vier , zes en agc uuren verre gaans met hunne Koopmanfchappen ter Markt , en wel inzonderheid met Koorn en Eoter, van welks laatfte doorgaans eenige duizenden ponden weekelyks verkogt en naar Holland, Zeeland enz» verzonden worden. De Stad Eindhoven en 'tDorp Woenfel behoren thans in eigendom aan het Huis van Oranje en Nasfauw , als Grave van Buuren, die 'er bezitting van nam in 'tjaar 1732. Oirschot, een groot Vlek in Kempenland, behoord d'eene helft aan de Republicq van Holland en d*andere helft aan de Familie van Sweerts. Dit is een Leen dat afhangende is van den Raad van Braband, eene Heertykheid , 't welke hooge , middelbaare en laage Rechts-pleging heeft, en een groote Buurt verdeelt in agt Wyken , weikers Rechts-gebied elf mylen in haar omtrek heeft. Deeze Quartieren zyn Gehuchten onderdeeld in vier Compagnien of Gildens, ieder van omtrent tachtig Mannen, en die door de Hertogen van Braband voortyds met eenige Voorrechten befchonken wierden. De Kerk , welkers voorfte gedeelte dopf liet Weérlicht wierd afgebrand , in de  Zeventien Neder landfche Provinciën. I05 de dertiende Eeuw , diend voor de Protestanten. Daar is noch een ander veel kleiner maar zeer oud en vervallen, behalven eenige Gods-huifen , geilicht door de Heeren van Merode. De inwooners hebben alle Zaturdagen een Markt, en vier andere vrye Markten alle -jaaren. St. Oedenrode, dat men oudtyds noemde den Berg van St Oden, is een groot en aanzienlyk Vlek en Vryheid, dat onder den Titel van Graafschap 14. Dorpen in zich behelft, en 'tweïk voortyds groote Voorrechten bezat Men verhaald, dat St Ode, Befeherm-heilig van de voornaamfte Kerk van de Plaats , gekomen zynde om zich te verfchuiien in de Kempen, ftierf tot Rode, omtrent het jaar 713. dat na zyn dood, Hildeiv aar e, Vrouw van de Plaats , ter Eere van deeze Heilige , aldaar een Kapittel ftichtte van negen Kanonikken, en hetzelve rykelyk begiftigde; de benoeming derzelve ftaat laan de Hertogen van Braband. De afschaffing van dit Kapittel is gefchikt onder de Tyd-beftekken van de vernietiging van alle de andere Kapittels en Kloofters in de Meijery van 's Hertogenbofch, en wel inzonderheid uit krachte van een Piacaat gepubliceert Anno 1725. Geemert, is een beroemde Land-commandery van de Duitfche Ridder -ordre , Welke de Groot-Duitfchmeefter in het jaar G 5 1602.  I06 Beknopte Befchryving der 1662. van de Hollanders voor 40000 Guldens weder aan de Ordre heeft gebragt, dog onder beding, dat 'er geen Ciooller zoude febouwd worden, en de Hervormde Godsienlt daar in fland blyven. In de Maand Augultus des jaars 1-80. ontllond 'er alhier by een Smit een feilen brand , die zodanig de overhand nam, dat 'er in weinig tyds 52. daar by ftaande Huifen , met alles wat daar in was , nevens de Weef-getouwen ten prooije der Vlammen wierden, waar door de Eigenaars en Bewoo-i ners derzelver in de uitterfte Armoede ge-: dompelt raakten. Jften , Bak el, Bladel, St. Micbiels-Geftel, Schyndel, Hees-wyck, Heeze, Lande, Mierlo, Stiphout, Zon, Breugel, Berg-eik, Valckens-s iveert, Dommelen, Berchem, Neftelrode, Bejlt] Waalwyk en Waalderen zyn al te zamen tref-i felyke en welvaarende Dorpen , in deezeI Meijery gelegen , die wy om de kortheidswille niet breed befchryven» De verdere aangrenzende Plaatfen van de Meijery van 's Hertogenbosch zyn de volgende, die wy kortelyk befchryven zullen ; en wel eerftelyk beginnen met de Stad GPvAAVE, en vervolgens den Lande van CUYK, cum annexis, nevens 11AVESTEYN en ME GEN, G r A a-  Zeventien Nedtrlandfche Provinciën. 107 II G r a a v e , in 'c Latyn Gravia, is gelegen op de linker Oever van de Maas , zes mylen ■van den Bofch en drie van Nymegen , aan de uitterlle Grenzen van 't Land van Cuyk; deeze Srad Graave is zeer fterk , zo door haar gelegenheid als door haare reguliere en weionderhouden Vefting-werken. Haare Gragten even breed en diep ontvangen de Wateren van de Maas een vierde myl in 't rond , zo als de omtrek van haare Schansfen hebben kan , dewelke geflancqueert zyn met 5. Bolwerken , 4 halve Maanen, behalven de oude Muur en Toorens, welke door de Rivier befproeid worden, van de andere kant derzelve , regt tegens over de Stad , en op het Grondgebied van het Quartier van Nymegen , bouwde de beroemde Ingenieur Coebom een Kroonwerk tot befcherming van de doorgang, Zy heeft drie Poorten : de Ham poort is niet alléén prachtig en befchut voor de Tomben , maar ook zo groot, dat men in Oorlogs-tyden aldaar gcmaklyk twee Battal lions te gelyk kan logeeren. Men teld aldaar omtrent 400. Huifen, 3000. Inwooneren en negen of tien Straaten, waar van 4 op de Leger-plaats uitkomen. De Markt is de plaats, alwaar men de fchoonfte Gebouwen ontmoet , als mede de Groote Kerk , het Stadhuis en dat van de Prinfe van HesfenPhïlipsdal. Willem de L Prins van Oranje verkreeg de  108 Beknopte Befchryving der de Heerlykheid van Philippus de II. Koning van Spanje, niet dan onder titel van Onderpandt. In 't begin der Nederlandlche Beroertens ontroofde de Hertog van Alha hen van deeze Plaats , en taste dezelve aan onder voorwendzel, dat zy tegen haar Souverain had opgedaan. Eindelyk belegerde Prins Maurits van Nasfouw deeze Stad op den 18. July 1602. en nam ze den 19 September van hetzelfde jaar in: deeze Prins deed zich negen dagen daar na uitroepen tot Heer van Graave en van het Laud van Cuyk, hoewel als Reprefentant had Willem de I. aldaar geene andere Rechten, als dat van een Verbindtenis : des niettegenftaande en in aanmerking der uirftekende Dienllen, die hy gedaan had aan de Rcpublicq, wilden de Heeren Staaten Generaal aan hem , door Acte van den 9 December 1611 gaarne afftaan deeze twee Heerlykheden onder den titel van Erffelyke Leen goederen , en voor haar niets behouden , als de Rechten verknogt aan de Hooge Souverainiteit. De Stad heeft ook Vryheden , dat ze van haar Koopmanfchappen, die dTnwooners na Braband, Gelderland , Holland, Zeeland, Vriesland en andere Plaatfen zenden , geen Tol en betalen. Cuyk , zynde wel eer een Graafschap, eertyds aan Gelderland behorende, doch vervolgens aan Braband gekomen, en laatllelyk is  Zeventien, Nederlandfche Provinciën. ,109 is zy nevens de Stad Graave , Zo wel van Gelderland als van Braband gefepareeid en Neutraal gebleven , en veele Luiden zyn vergift , nemende de Stad Graave voor de Hoofd-ftad van een Land, waar van dit Dorp de Hoofd plaats is. Deeze Landftreeken van Cuyk , Boxmeer ingerekend, heeft in zyn lengte van Noord ten Zuiden 6 groote en in zyn breedte van Ooft en Weft , of van de Maas tot de Peel meerendeels 3 uuren gaans in diftanctie. Dit Land, 't welk thans den Titel voerd van 13aronny , beftrykt het ten Noorden de zoetvloeijende Vifch en Schipryke Riviere de Maaje , die het van 't Quartier van Nymegen afscheid, langs welke tot voordeel van. de Tol en gerief van d' Inwooners allerly Boven- en Nederlandfche Waaren op- en afgevoerd worden. Over deeze Rivier tegen dit Diftrid heeft men onder anderen , als van het Dorp Vierlinksbeek tot aan de Stad Graave, langs de Maafe , zes geottroyeerde Veeren , of capitaale Transport ponten, waar mede men zig over "die Rivier kan laten zetten, ééne te Vierlïnksbeek,. ééne te Boxmeer, ééne te Oeffeit tegen over Gennip, ééne te Cuyk , ééne te Catwyk tegen over Mook , antea Moldonk, en eindelyk ééne voor de Stad Graave, dat het laatfte of nedergedeelte van dit Territoir is , fchietende met zyn Vryheid of aanhorig Land, genaamt Mars en Wyt, tuffchen  IIO Beknopte Befchryvmg der de Maas en het Dorp Velp, 's Lands van Ravefieyn een klein half uur laager uit. Het voordeel , dat 'er van deeze Schouwen komt, behoord den Heer van Cuyk niet toe , maar zy worden door de byzondere Heeren dier Dorpen of andere Perfoonen, 'die'er Eigenaars van zyn, verpacht. Het Veer te Vïerlinksoeek komt den Huife van Makken toe. Dat van Boxmeer behoord den Huife van den B?rgh of Boxmeer. De andere Veeren hebben ook hun byzondere Eige« naars. Ten Ooften cliezelve Rivier , die het afzondert van het Hertogdom Cleeve, Prui/isch Gelder en het Landfchapje Kesjel, van welk laatfte Anno 1553 by mediatie van Heeren Commisfarisfen en opgevolgde Approbatie van Zyne Keizerlyke Majefteit afgepaald is, en de Steene-afpalinge daar by genomineerd noch te zien, en daar by is op den 23. Juny Ï718 tuflchen de Gecommitteerdens van het Land van Cuyk en die van de Ammanie van Kesfcl aangegaan, gefloten en getekend een nadere Conventie tot wegneminge van zekere Disputen over de Peel en wederzydfche Limiten; ende terwyl deeze Conventie zich principaal refereert tot zeker Traclaat of Conventie den 20. November 1716. tusfchen Gecommitteerdens van Zyne Koninglyke Majefteit van Pruisfen en Hun HoogMogende de Heeren Staaten Generaal der Vereenigde Nederlanden, tuflchen die van de  Zeventien Nederlandfche Provinciën. 111 de Meijery van 's Hertogenbofch en den Ampte van Kesfel, over de difTerenten, die zy lange jaaren niet den anderen over de Peel hebben gehad, gemaakt en gefloten. Ten Zuid-weften en Weften fchiet het op de Heerlykheid van Uden en Herpen, nu Lande van Ravefieyn. Van achteren of ten Zuiden , word het van de Peel befloten , en daar door van de Meijery van 's Hertogenbofch en het Diftrict van Brabat d géfepareerd. Het Land van Cuyk is ten meerendeel vlak en zeer Vruchtbaar in allerhande Koorn, onder een gezond Climaat langs de Maas, voornamentlyk in 'tNeer-ampt, Zyn zeer veele Weyden , welke die Rivier verdrinkt, en des Winters vet maakt, van den uitterften hoek van 't Land ten Zuiden, tot aan 't Dorp Cuyk, ziet men een zeer groote Hey, op dewelke een oneindig getal Kudden Schaapen geweid , en ook tot Vlaggen en mifting der Bouwlanden afgeflagen en gebruikt worden. Behalven dit Voordeel Zyn 'er groote gemeene Weyden, in dewelke alle Opgezetenen hunne Beeften kunnen dryven, zo maar niet misbruikt wierd, als nochtans veel gefchied door een ontydige drift, voornamenlyk in den aanvang van de Lente , als de grond noch dras is ; deeze gemeene Weyden zouden beter en voordeeliger voor de Boeren wezen , zo men de Schaapen , Ganzen en ongeringde Varkens, die zo veel bederven, daar uithield.  112 Beknopte Befchryving der Aan de kant van Ravefieyn is een byiler groot Veenland, daar de Opgezetenen van den geheelen Lande Turf maken, hebbende ieder Dorp zyn aangewezen grond, en d'Opgezetenen voor den arbeid van fteeken, drogen en t' huis haaien , zo veei nemen als zy willen of behoeven , daar toe om tot Graave ter Markt te brengen , waar by veel Peelloeren hun Brood winnen, dan zo men zegt, mag buiten 's Lands niet vervoerd worden , om zeiver geen gebrek daar van te hebben' In deeze Peel heeft den Heer en ook zommige Particulieren eenige eigene Portien of Aandeelen , van achteren .langs de Peel heeft men zandige en ook veel zwartaardige niet te min bequaame Teullanden , met eenige laage en Zuure Weyden , nochtans voldienftig voor Beeften , die daar gewent zyn , ook zyn 'er veele Hout-bosfchen, voornamenlyk van Elfen en eenige hoogftammioe Boomen. Dit Land word in twee Deelen verdeeld, als in 't Over- en Neder-ampt, waarfchynlyk, om dat het een ten Ooften boven het ander gelegen is , of wel, om' dat het Overampt, als van wat hooger fituatie, des Winters niet zo ligt van de overlopende Maas geinundeert wordt. Het Over-ampt van boven aanvankelyk befluit in zich Maashees en Holthees , een : Dorp , die doch haar Parochie-kerk en Begraafplaats in de Heerlykheid Geyjleren, reflbrt  Zeventien Nederlandfche Provinciën. 113 reüort sl^ands van Kesjel, haar aanpalende Nabuuren hebben; waar van men zege: die van Maashees behoren tot Geyjleren ten Kerkhof, en tot Graave Qfcilicet de Misdadigers) aan de Galg. Het tweede Dorp is Vierlinksbeek, met de onderhorige Heerlykheid Makken; item 't Ge-1 i hugx. Over loon, Groeningen en Vortheym Men [ houdt deezen naam Vierlinksbeek, oirfpronke! fyk van een Getimmer , 9t geen daar op een 1 Stuk-lands genaamt Becker oortje, aan de Maas by de uitvliet van de Beek of Riviertje de Smack genaamt, die uit de Peel komt, en waar van de Water-molen draaijt , gellaan ' heeft, en daar men wel eer een foort van Geld, genaamt Vierlingen , gemunt zoude hebben. Hier na volgt Oploo. Voort Si, Jansbeek , nu in de wandel;na; Sant of Sambeek, met de St Jansbeekfen H^ek en Mulheym. Daar aan volgt het Dorp Boxmeer met het Kerspel St Anthonis. Voort Beugen met de Gehuchten 'tRykevoort, Papevoort en Walfchot. Dan 'i Lede-acker en Berkenbos. En eindelyk Ojfe/f antea £#ftf/f. In 't Neêr-ampt, Cwy£ met St. Agatha , Heeswyk, Haps, Groot-Linden, Klein-Linden en Ozf-wyA*. Dan $££r.r. 'ÊVw/ë/ mee Tongelaar, , H  114 Beknopte Befchryving der Eesfcharen met Hal, en den Langenhom , fchietende neven bet Land van Ravejleyn Weflvvaards tot de Maas-dyk aan de Stad Graave. Dan heeft men na de Peel kant het Dorp Mil, met St. Huybert, de Hulsbeek en PTanroy. NB. dat de Kerk tot Wanroy eertyds een Capel was , dan Anno 1^50. tot een Parochie-kerk gequalirkeerd. En eindelyk Neerloon, in tegenftellinge % 70 ik giiTe van het Overloun, in *t Over-ampt, Dit Neerloon is een klein Dorpje en Diftri'ct te midden in 't Land van Ravejleyn aan de Maazc, een weinig boven en neven Niftricht gelegen Dit willen fommigen, dat de Heeren van Cuyk by beleening bezitten , andere dat het hun Kinderen tot een Pillegift gegeven is; dan want men van 'teen of 'tander geen de minfte blyk noch fchyn heeft, meen ik het daar voor te mogen houden, dat het altyds Cuyks geweeft en noch is. Deeze Dorpen , Kerspels en Gehuchten zyn noch al in tamelyke ftaat en betimmering. Men plagt daar ook veel Adel- en Jonkheeren Huifen of zogenoemde Spykers te hebben, maar den ouden Adel en haar Gedichten zyn meeft weg De Kerken en Toorens van de respective Dorpen , en zonderling in 't Over ampt, zyn cierlyk, en die van St. Jans- of Sambeek is wel de voornaamfte. De Gerichts-banken van den Lande van Gujh  Zeventien Nederlandfche Provinciën. 1I5 Cuyk worden beftierd door den Schout, Landfchryver, zeven Schepenen en den Gerichts-bode. De eerlk GerichE-bank is: Maashees Vierlinksbeek Oploo St Jansbeek Boxmeer Beugen 't Lede-acker Mil Eesfcharen Neerloon Gasfel Beers Êneindeiyk de Hoofd-bank van Cu yk.. Tot welke al de andere die zich bezwaard vind, appelleerd men aan de Hoofd- bank van Cuyk, daar de zaak op Befchryf- brieven van die van Cuyk belloten word overgebragt, en van daar reformeerd men dan voort, aan den Edelen Raade van Braband in 'sHage; maar m vorige tyden en noch laatft by die van de Graaven van Buur en , appelleerde men van Cuyk aan het Hof en Leenkamer op het Cafteel tot Graave Het was niet ondienltig zo eenige van deeze Banken gecombineerd wierden , en in fpecie Eesfcharen met Gasfel, of Gasfel met Beers , item 't Lede-acker met Beugen, eensdeels om de weinige zaaken die daar voorvallen, anderdeels om te prsevenieren het groot H en Groningen, Mnnfterland en Eemsland in de wydte uit. Het is zeer waarfchynlyk, dat de verfcheidene Eilanden, die in dien Zee boefem leggen , overblyfzelen der weggefpoelde Landen zyn, wier naamen moeijelyk zyn om te vinden. ; : De Bogt van Lavica of 't Groninger Diep ook wel de Lamo er-zee genaamt, is insgelyks een inham der Noord-zee, en legt tulTchen de Landfchappen Friesland en Groi ingen. Het T is een Inham der Zuider-zee, dat tulTchen Holland en Weft-vriesland loopt, van de Zuider-zee af tot by Sparendam. Het T begint by het Dorp Durgerdam, aan het zogenaamde Pampus, een Zand-ftraat, die het Y van de Zuider-zee fcheid, zo dat 't Y ingefloten is tulTchen Pampus en Sparendam, dat eene Plaatfe is in den Mond der Spaarne in 't Y, één uur boven Haerlem. Het fcheid thans Zuid- holland van IVefl\ vriesland, en word in 't Binnen T en Buiten T ; verdeelt. Het Buiten T begrypt al 't geene, 1 dat aan d' overzyde van dmflcldam tot in de Zuider-zee loopt. Het Binnen T keerdt naar Zaandam , en loopt voort opwaards tot de 1 Holle Sloot, waar het zich om lalt. I ,, De Bieshofch is die groote Inham der Noord* zee, die men in Zuid-holland vind, tulTchen *t Land van Strijen , 't Eiland van Dordrecht, 't Land van Altena , Braband en 't Land daar fje HTillemfiad legt. Het geen rondom op l § den  Ï38 Beknopte Befchryving der den Oever des Biesbofch legt, zyn meed Kil- c len of Eilandjes, meelt onbewoond, en die L als Waarden gebruikt worden \ Men vind in deeze Landen verfcheide c groote en kleine Meir en, waar van het grootfte van alle is: E Het Haerlemmer Meir, ruym genomen , ( Vervat thans verfcheide Meiren, die oudtyds 6 veel gemeenfehap met malkanderen hadden, ,, doch door den tyd tot ééne groote Watetplas geworden zyn. Deeze Meiren zyn het eïgentlyke 't Haerlemmer Meir , het Leidfche Meir, het Oude Meir , het Helle Meir , en eenige anderen Het gantfche Meir wierd I ( in den jaare 173Q- en I740 by meetinge :t negentien duizend vyf honderd en eenige \ Morgens groot bevonden. En op heden by , na vereenigd zynde met de gecombineerde , Veenplasfen , zal over zulks monteeren de Numbre van 30000 Morgens Men heeft [ al meer als eens een Ontwerp gemaakt, om 1 dit Meir droog te maaien, ter oorzaake dat „ het jaarlyks een groot gedeelte Lands in- 7 zwelgt; doch tot noch toe is 'er niets van j geworden. j Behalven deeze groote Binne-waters, heeft men hier te Lande noch een overvloed van f kleiner Meiren, Plasfen en Vaarten , op zommige Plaatfen liggen de Landerijen des ; Winters onder Water, die men door middel l van Moolens wederom droog maakt; men Verzekert zich in de VII. Provinciën rjgert  Zeventien Nederlandfche Provinciën. 139 overftromingen der Zee en Rivieren door opgeworpe Dyken, die geweldige Sommen aan onderhoud koften, en waar over Dykgraaven en Heemraaden gefteld zyn. De Vereenigde Nederlanden worden door een confiderabel groote getal, zo groote als - kleine Rivieren beiproeid, waar van de Schelde, de Maas, de Rhyn en den Tsjel, als de vier voornaamfte Stroomen aan te merken zyn. ■'. ./ , . ■ • .. De Gelegenheid des Lands. De Lucht in de VII. Vereenigde Provin* tien is tamelyk gezond, men heeft 'er dikwils regenachtig Weëder; en de Weftelyke Winden waaijen 'er meer dan eenige anderen , ter oorzaake dat de Noord-zee ten Westen van deeze Landen legt. De Grond is genoegzaam over al vlak, langs de Zeekant liggen Duinen; zommige Provinciën leveren koftelyk Graan en Vlas uit; in andere heeft men vette Weiden, die zo een meenigte Melk-koeijen voeden , dat het Land daar door zyn eige Inwooners rykelyk van Boter en Kaas voorzien kan; van andere gerieflykheden des levens zyn verfcheide Provinciën, voor al Holland niet genoeg voorzien; doch de toevoer van 't Oosten, Weften en elders vergoed dit gebrek weer rykelyk. Op verfcheiden Plaatfen word zekere vette Veen-aarde uitgeftoken en opgebaggerd, die by den naam van Turf bekend,  140 Beknopte Befchryving der kend, eene der befte BrandftofFen is, waarom men 'er zich alomme hier te Lande van bediende De Vee-fokkery is hier ook geen geringe zaak, de overvloed van 't Hoorn-vee , dat onze Weiden alle jaaren beflaat, geeft zulks genoeg te kennen. üe Dieren, die men benevens 't Rund-vee hier te Lande heeft, beftaan in Schaapen, die hier en elders, in grazige Weiden vet gemest, behalven het voordeel van de Wol, de Inwooners tot goed voedzel verftrekken; het Wild beflaat in Haafen, ook heeft men hier Konynea , die zich in de Duinen en Bergen onthouden, en van de Inwoners met fmaak gegeten worden; Patryfen, Sneppen en Kwartels zyn hier fomtyds veel of weinig \ na dat Weer en Wind het toelaat; de Bout- of Endvogels en Ganfen zyn hier omheen in meenigte, en zyn by zommigen in zo een aanzien, dat. men ze aan zyne Vrienden voor een Prefent geeft. Van groote Bosfchen zyn deeze Landen niet geheel ontbloot, behalven het Haagfche en 'tViaaner Bofch met haare heerlyke Landsdouwen, beneffens de Haarlemmer en Alkmaarder Hout, die beiden een verrukkelyk Gezicht en aanzien hebben, en ook met fchoone en vermakelyke Wandel-dreeven voorzien zyn , vind men ook verfcheiden ia Gelderland; echter zyn deeze zo aanmerkelyk niet, dat ze ons Land van Timmerhout kun-*  Zeventien Nederlandfche Provinciën* 141 kunnen voorzien. Hier van daan komt het, dat de Inwooners meeftal het Hout, 'tge§n tot den opbouw van Huifen en Schepen nodig is , uit vreemde Ge weften moeten halen. De Boom- en Aardvruchten zyn hier te Lande naar 'tSaizoen van 'tjaar, in een redelyken overvloed, de Warmoeziers en Tuiniers wenden ook alle middelen aan , om de Stedelingen en Eigenaars, zo dra mogelyk is, het geheele jaar door, met verfcheide Vruchten te voorzien : en het geen de Natuur in het vroege Voorjaar, door gebrek van warmte niet vermag, weten zy zeer zorgvuldig door het uitbroeijen , zyn wezentlyke rypheid te doen aannemen Maar alle deeze dingen worden wel op haar ty d van de Natuur voortgebragt, doch zy konnen en dienen nootzakelyk (indien men daar 't recht gebruik van wil genieten) door de konft, geholpen en verbetert te worden, want door de konft kan men de Aarde, die op zommige plaatfen door de Natuur onvruchtbaar geteelt is, met dezelve wel toe te maken, vruchtbaardoen worden: de konft kan de wilde, harde, onfmakelyke Vruchten door meften, koefteren, in-enten, tam , zacht, eetbaar en fmakelyk maken. De Konft: heeft ook byzonderlyk in de Lnflhoven door ervaringen en uitvindingen geleerd , verbetert en verderd de Bedden zodanig te leggen, dat ze bequaam zyn, door de tusfchenlopende paden, om gemakkelyk bezaait, beplant, gewied , gefneden en geplukt te worden  143 Beknopte Befchryving der De eerfte die men weet, dat de Luflhoven in eenige fchikkelyke orden hebben gebragt, zyn geweeft de oude Romeinen : dewelke daar na van de Italiaanfche Princen loftèlyk en met verbetering zyn nagevolgt; zo dat Italien onder andere uitftekenheden hier mede van beroemd is geweeft, van daar is deeze luftige vermakelykheid door gantfch Europa voortgeplant, en van tyd tot tyd door aardige nieuwigheden toegenomen. Alle de geene die de Nederlanden bekend zyn , weten ook wel, dat het dezelve aan deeze lulligheden niet gebreekt, en byzonderlyk , ons klein , doch tot noch toe , gezegent Holland. Want hier heeft men (naar deszelvs klein begrip te rekenen) wel zoveel Heeren-Huifen, Luft-beven en Hof-Jleden , a's in Frankryk, hoewel doorgaans niet zo prachtig en koftelyk. Even wel moeten de Princelyke Huifen en Hoven, by Ryswyk, Hondsholredyk , de Oranje Zaal, 't Lo§ , Dieren en 7 Oranje Wout, wel by eenige van de voornaamfte in Frankryk gerekend worden. De andere mindere beftaan in een groot getal; hier van konnen getuigen, omtrent Amjleldam de uitgemalen Diemer-meir , d' omliggende Landen van Naar den, Weesp, Woerden, Leyden , 's Gravenhaage , Haerlem, de Beverivyk, Alkmaar, als ook d' uitgemalen Meiren daar omtrent, en voornamelyk de vette kleigrondige Beemjler , Schermer , Purmer (frc., Zonder te vergeten de vermakelyker Plaatfen  Zeventien Nederlandfche Provinciën. 143 iién by de Stad Utrecht, aan de Rivier de Vecht gelegen» Hier in mag Holland dan zich gelukkig noemen, dat zo wel alleKonften en Wetenlchappen, als zeldzaame Vreemdigheden, Lekkernyen, Koftelykheid , ja Schatten en Rykdommen, door denGoddelykenZegen, overvloediglyk tot haar invloeijen; want daar de Konftenaars beloond worden , zyn zy nooit gebrek. Op Hollands kleinheid en wonderlyke roevloeijing , fpeeld de Heer Ridder Jacob Cats met de volgende Vaarfen : AI wat men Holland noemt en zyn maar weinig Steden. En Hollands Vrienden zelvs en zyn maar w«inig Leden. En al van klein begrip, mr.ar desal niet te min, Daar fchuilen overal verfcheide Wonders in. ' Zo wie maar eens betreedt den Ring van Hollands Kullen ; ; Die vind een fchoon Prieel van allerhande Lullen : j Al wat den Hemel zend, of uit der Aarden groeit, I Dat komt hier met de Zee ter Haven ingevloeit. ) God is gelyk een Zon , die duizend Gulde Straalen , ï Laat op dees kleinen Tuin gedurig nederdalen ! Wat ooit aan Doornen hing , of op den Velde llont, ; Dat komt hier aan het Volk gevallen in den mond. Men vind hier ook een overvloed, naar .de tyd van 'tjaar, van allerly zoort van Zeeen Rivier-vifch, de Binnen-waters en Rivieren daar deeze Landen alomme van door meden worden , zyn rykelyk van Snoek, Karper, Baars, Voorn, Zeelt, Aal en Paaling Yoor-  144 Beknopte Befchryving der voorzien; de Zee leverd ook een overvloed! van Zalm Kabellauw, Schelvifch, Tong, Tarbot enz.: doch fomtyds is 'er wel gebrek aan. Uit Zeeland en Texel kryot men ook groote en fmakelyke Oefiers , doch die van Colchefter winnen het in fmaak en zuiverheid ; de befte Kreeften worden in Zeeland gevangen , en in de nabuurige Provinciën veel vertierd. Aard en Zeden der hiwooners. De Inwooners der Zeven Provinciën in *C algemeen zyn lievhebbend en mededeelzaam, oprecht, openhartig en redelyk in hunnen omgang; vry en rondborftig in hunne redenen ; verdraagzaam en lankmoedig in zaaken van twift ; doch wanneer men hen tergt of te veel op den teen trapt, zyn zy niet ligt te ftillen; men moet zeer befcheiden en zonder hoogmoed met hen omgaan; en wanneer men zich naar hunnen imborft, aard en genegenheid weet te fchrkken, kan men hen leiden zo men wil; Keizer Karei de F pleeg te zeggen : dat 'er geen Folk was, 'twelk , wanneer men 'tFaderlyk en met een goeden glimp handelden , den Naam van Dienftbaarheid meer vervloekte , en in der daad zich zeiven geduldiger droeg, dan de Hollanders. Wat de Nederlandfche fpaarzaamheid betreft, voor weinig Eeuwen zo zeer beroemd, begint thans hoe langer hoe meer uit de gewoonte  Ëêvëntim Nederlandfche Provinciën. J.45 woonte te geraken; dë Winzucht en gierigheid , ingebeelde Gebreken onzer Landslieden hebben tegenwoordig de overhand, en de overdaad en fpilzucht, waar door 'er veele van hunne middelen berooft worden, houd men alomme voor onfeilbaare bewyzen van eenen wachgelendén Staat. In 't algemeen lteeken de Inwooners in naarftigheid, arbeidzaamheid , ook ftaatkundiglyk , vaardiglyk en zonderlinge bequaamheid in dert Koophandel , boven veele Volkeren uit, zy dragen grooten zorg voor het onderwys hunner Kinderen; waarom overal. zelvs tot in de minfte Dorpen, Schooien en in de meefte Steden Collegiea, Genootfchappcn en Maatfchappy en der Wetenfchappen opgerecht zyn ; de Landlouwery en Veehoedery word beide van Mannen en Vrouwen vlytiglyk waargenomen Langs de Zeekuft geneeren zich de Mannen met de Vïsfchery\ tetwyl hunne Vrouwen op verfcheidene plaatfen den Landbouw behartigen : in de Stéden krielt het van allerly Handwerks-volk en Winkeliers, in fommige Provinciën bloeijdt de Koophandel en Zeevaart dermaate, 'dat 'er behalven de Inwooners, een groot getal Buitenlanders den koft aan hebben, de Walvifch-vangft op Groenland en de Straat Davis , lokt jaarlyks een goede meenigte van Nooren, Deenen en Jutten naar Holland, die tegen 't Najaar weer na Huis trekken. De Vrouwen worden hier voor fchoon, K, wek  146 Beknopte Befclryving der gemaakt en deugdzaam gehouden; (ten miaften in vergelyking van andere Natiën) men roemd haare kuifchheid en naarftigheid overal ; maar in Holland, Zeeland en Vriesland in ■ 'tbyzonder fteken zy uit in netheid van Gewaad en Huishoudinge , dat 'er de meefte Vreemdelingen den fpot mede dry ven , en haare zindelyk voor een zoort van Afgodery houden. Wat de geleerdheid aangaat, de Nederlanders leggen zich met alle kragt en yver daar op toe; het beoeftênen der ondervindelyke Natuurkunde gaat thans hier te Lande Zeer in zwang, en zedert eenige jaaren heelt men daar toe allerley fraaije Werktuigen beginnen te maken. Wat de netheid der Hollandfche Tial en Dichtkunde aangaat, daar in zyn de Hollanders zo verre gevordert, als ergens eenige Natie. van de REGEERING des LANDS. Terwyl wy hier tot de Hooge en aanzienelyke Regeering van onze VII Vereenigde Provinciën overgaan, moet men hier omtrent aanmerken , dat deeze Repnblicq niet beftaat uit een enkele Souverainiteit, maar in een Bondgcnootfchap van Zo veel SouVerainiteiten, ieder van den andereÜntfhangelyk, als'er Provinciën zyn, de Staa- t£n  Zeventien Nederlandfche Provinciën* t4f ten van ieder Provincie worden gemeenlyk verkoren uit de Ridderfchap en uit dit Steden, dewelke ftem in Staat hebben. De Illuftre Vergadering der Hoog Mogende Heeren Staatên Generaal of Algemeene Staaten der Vereenigde Nederlanden zyn één Ligchaani uit de Afgezondene der zeven Provinciën, die het Souverain Gezach van den Staat I verbeelden , tot waarneming en handhaving van het gemeen belang der Bondgenooten en Unie. Dat zelve Ligchaani def Bondgenooten is ook Souverain , ten aanzien der Landen en Plaatfen door de Wapenen der Bondgenooten verovert, als 's Hertogenbofch, Breda, Bergen-op-Zoom, Willemftad, de Stad Graave en Maaflrkht, doch die laatftgemelde Stad in t gemeen met den Bisfchop en Prins van Luyk; ook zyn zy Souverain van het Land van Overmaas , Huift , Sluis, Aardenburgh en veei andere Plaatfen in Vlaanderen. Wyders zyn de Hoog Mogende Heeren Staa* ten Generaal ook Souverain van de Landen, die de Ooft- en Weft-Indifche Maatfchappijen in Afrka, America en in de Indien I hebben bekomen. Dezelve Illuftre Vergadering heeft hetbe: Hel en bellier van de zaaken van Vreede en ! Oorlog van deeze Republique, maakt ende ratificeert alle Traclaaten niet alleenlyk van Vreede , maar ook van Commercie en van alle andere natuure met alle andere MogenK. 3 heden„  148 Beknopte Befchryving der heden, Keizeren, Koningen en andere Po> tentaaten van Europa, formeert en beveelt d« Afkondiging van alle Placaaten, Ordonnantiën en Reglementen, die in dezelve Vergaderinge tot Welftand van de gemeene Ingezetenen van de Zeven Vereenigde Provinciën geformeert en gearrefteert worden, zend alk Ambasfadeurs en Afgezanten, zo Ordinaire als Extra-ordinaire, Refidenten, Confuls en andere Commisfionarisfen, naar en aan de Hoven van alle nabuurige Vorften, Potentaaten en Mogenheden , en ontvangt en geeft ook Audiëntie aan alle ordinaire en extra-ordinaire Afgezanten, die van nabuurige Vorften, Potentaaten en Mogenheden aan deeze Republicq afgevaardigd worden. De Provinciën zenden zo veel Gedeputeerden in de voornoemde Illuftre Vergadering, als zy willen, alhoewel zy alle te zanien maar ééne ftem hebben. De Afgevaardigden of Algemeene Staaten vergaderen het gantfche jaar door, zonder Vacantien te houden, zelvs komen zy des Zondags ("des noods zynde) na geëindigde Voordemiddags Predicatie by een. Ieder Provincie prefideert een week op haar beurt, (waar naar de vreemde Minifters zich moeten reguleren aan haaren Prefident, wanneer zy Gehoor begeren) en wel in de volgende Rang; 1. het Hertogdom Gelderland, 1 het Graafschap Holland, 3 het Graafschap Zeeland, 4. de Heerlykheid Utrecht, 5 de Heer-  Zeventien Nederlandfche Pravineiën, 149 Heerlykheid Vriesland, 6. de Heerlykheid Overyjfel en 7. de Heerlykheid Groningen er* feningen. De Algemeene Staaten hebben in den Haag een Griffier, die alle dagen in welgemelde Hun Hoog Mogende Vergadering asfisteert, ais mede een Commies, Agent en Hofmeefter. Behalven de twee Commiefen, die ter Griffie van Hun Hoog Mogende zyn, boven een groot aantal van Ordinaris Clerquen die dagelyks de Depêches van Hun Hoog Mogende'waarnemen. Wyders heeft ieder Provincie noch ter zeiver Griffie een eige Commies, fommige ook wel twee beneffens eenige Clerquen, om ,alle Depêches aldaar voorvallende elk voor zyn Provincie waar te nemen en af te vaardigen. Hebbende welgemelde Vergaderinge van Hun Hoog Mogende ook twee Ordinairis Kamer-bewaarders. K 3 De  t$0 Beknopte Befchryving der De Titel, die de Jlgemeene Staaten in de Opfchriften etc. moeten gegeven worden, is HOOG MOGENDE HEEREN! Myne Heeren de STAATEN GENERAAL. der Vereenigde Nederlanden in *sGrAVENHAAGE? Betreffende pen RAAD van STAATEN der Vereenigde Nederlanden. De Raad van Staaten, haar begin genomen 1580., voortgang i583.cn bevefligt 15** 5-; beflaat uit twaalf Afgevaardigden van de Staaten der byzondere Provinciën ; de Leden van deezen Raad zitten maar voor drie jaaren, of zo veel langer, als de Provinciën van welke zy afgevaardigt zyn, zulks geraflen vinden; de Heer uit de Ridderfchapvan Holland en de twee Afgevaardigden van Zeeland zyn de eenigfte, die 'er voor hun leven zitting in hebben. De Leden tot deeze Vergadering gedeputeerd zyn de navolgende, te weten : Een uit Gelderland, drie van Heiland, ^nder welke één uit de Ridderfchap, twee var) |  Zeventien Nederlandfche Provinciën. 15% van Zeeland, een van Utrecht, twee van Friesland, een vanOveryjjel, twee vanGroninien en d'Ommelanden, De Thesaurier Generaal en de Griffier hebben ook zitting in den Raad van Staaten, doch niet meer dan een beraadflagende (lem, de twaalf Leden van den Raad heoben week om week de voorzitting, de Stadhouders hebben ook altoos zitting in dit Collegie gehad Men befluit in deeze Vergadering door het getal der Leden of Hemmen, en niet door de meerderheid der Provinciën. , Het heeft de bezorging der Krygs-zaaken en beftiering der Geldmiddelen van den Staat, de Raad van Staaten overlegt, nevens de Afgevaardigden der Algemeene Staaten, alles, wat tot beveiliging en befcnerming des Lands, zo wel in tyden van Vreede als van Oorlog vereifcht word: over de inkomiten der Generaliteit heeft den Raad van Staaten de beftiering, zy beftaan in twee Hoofdtakken I In 't geen de VIL Vereenigde Provinciën tot de algemeene laften des Oorlogs opbrengen, en ,. . r II In 'tgeen 'er uit de Generaliteits Landen in 'sLands Schatkift komt, waar ondet de Brandichatting in tyden van Oorlog, verbeurdverklaringen en andere toevallen getrokken worden. 1 ;■->" , \ li . Het htóft vyyders het befte! der Verpach-  Ï52 Beknopte Befchryving der ting van alle de gemeene Middelen, Landen, i iendens over de geconquefteerde Plaatfen van de Heeren Staaten Generaal , en die onder het Resfort van de Generaliteit behoren , en depecheert alle Ordonnantiën tot lallen van het Comptoir , zo van den Heere Ontvanger Generaal van de Unie , als de particuliere Ontvangers onder het Resfort van de Generaliteit, het formeert alle jaaren , den Staat van Oorlog vatt het Vereenïgd Nederland, dewelke dan vervolgens ter Vergadering van de Heeren Staaten Generaal overgebragt word, en devolveren aan hetzelve in Appel, alle de Litigieufe Zaaken over de fraudes van de gemeene Landsmiddelen van de Generaliteit, en in geconquesteerde Steden , als mede de Proceflên , die by den Hoogen Krygsraad van 't Vereenigde Nederland in de zaaken van de Militie uitgewezen zyn. Van de Sententien van dit Collegie kan niet geappelleerd worden, maar alleenelyk daar van Revifie van de Hoog Mogende Heeren Staaten Generaal verzogt worden. Dit Collegie heeft ook een Secretaris, die zyn Ampt ad vitam behoud, wonende den Raad dagelyks by, en herinnerende denPrefident de zaaken, die overwogen moeten worden, wyders twee Officier- Fiscaals en vier Commifen van de Finantie, en één van de Secretary , en twee Kamerbewaarders , e« gccupeeren voor dezelve een getal van tien Prp,  Zeventien Nederlandfche Provinciën. 153 Procureurs, om alle zaaken en verfchillen tuflchen of wegens de Militaire Officiers, als wegens de fraudes van de gemeene Middelen en andere meer, pro en contra te bedienen en waar te nemen. de GENERA LITEITS REKENKAMER. Dit Collegie is opgericht 1607., beflaat uit veertien Afgevaardigden , twee uit elke Provincie , om den Raad van Staaten den Laft van 't bellier der Finantïen te helpen dragen, zy houden zich bezig met onderzoek van het geene de Provinciën betaald hebbenj en wat 'er van de inkomende en uitgaande Rechten op de Koopmanfchappen in 's Lands Cafla komt. Aan deeze Kamer moeten de Ontvanger Generaal en byzondere Ontvangers en Befteders der Genecaliteits Middelen hunne Rekeningen inleveren, men houd aanrekening van alle Ordonnantiën , die door den Raad van Staaten op den Ontvanger Generaal afgegeven worden , zonder welk geen betaling gefchied , en is ook gehouden den Raad van Staaten alle de Hukken, die dezelve nodig mogt hebben, mede te deelen. GENERALITEIT^ FINANTIE-KAMER, 1 }s yoor 4? Boekenkamer ingefteld geweeft, K 5 ' en  154 Beknopte Befehryving der en die uit vier Commifen en één Secretaris beflaat, door de Staaten Generaal aangefteld wordende, die alle Onkoft-rekeningen het Leger, en alles wat daar aanbehoord , betreffende , moeten opmaken Deeze Kamer heeft ook twee Kamerbewaarders. . GENERA LITEITS MUNT-KA MER. Dit Collegie is kort na de Un i e opgericht en heeft toezicht en de zorge over de zaaken van de Munte met den aankleven van dien in de Vereenigde Provinciën, als mede over de zaaken concernerende den Handel van de Juweliers en Zilverfmeden, Esfajeurs , Rafineurs, Wisfelaars en diergelyken. RegUard nemende op de onderhouding van de Placaaten, Keuren, Inftructien ende Reglementen op 't cas fubjecr, doende de Overtreders calangeren, en de Beledigden vergoeding genieten. Als mede in cas van Dispuiten over d'Alloy, Esfay, Gewicht, en wat des meer is, deciderende by Arreft &c. Het voorfz. Collegie is gecomponeert uit drie Raaden, en Meefters Generaals van de Mun.ee, tot welke Collegie ook een Esfajeur- Generaal behoort , en één Secretaris , die het opzicht hebben over de Geld-fpecien welke door de Staaten Generaal of door eenige Provinciën in 't byzonder geflagen worden. Ben  Zeventien Nederlandfche Provinciën. 155 Den RAAD en LEENHOF van. BRABAND, Alzo den Staat deezer Landen in de Oorlogen met de Koningen van Spanjen, van deZelve eenige Steden in andere Provinciën, buiten het Territoir van de Zeven Vereenigde Provinciën, en voornamenlyk ook in de Provincie van Braband, gewonnen en geoccupeert had, dewelke zy onder haar Gebied en Heerfchappye behouden heeft, zo heeft dezelve daar over ook een Hof van Juflitie in den Haage aangeftelt, waar over alle zaaken van de voorfchreve gereduceerde Steden in Braband en de Landen van Overmaaze, welke by Tracraat van Verdeelinge van den 18. Oótober des jaars 1662. door den Koning van Spanjen aan den Staat overgelaten zyn / namenlyk , Daalhem , Valckenburgh , Hèrtogenraade, en voorts het geheele Quartier van Overmaaze, onder het Resfort van de Generaliteit gehorende, in Appel devolveren, uitgezondert van de Stad Maaftricht, werwaards jaarlyks twee Heeren Decifeurs van den Staat gecommitteert worden, om nevens de Heeren Gecommitteerden van den Prince en Stad van Luyk , alle zaaken wegens welke van de Vierfchaare der voorfz Stad Maaftricht geappelleert is te decideren en af te doen / Dit Hof van Juftitie, mitsdien den Raad %xi Leenhof yan Praband genaamt, is den 30, Janua-  I56 Beknopte Befchryving der January 1648., door dien als toen reeds verfcheide Steden van Braband van den Staat, gelyk gezegt is, geoccupeert waren, in den Haage aangefteld geworden, dezelve heeft in den beginne gevolgt de lnftructie, die op den 13. April van den jaare 1604. van den Aards - Hertog Jlbertus en Izabella van Oofienryk aan den Raad van Braband voorgefchreven was, tot dat deezen Raad zelvs naderhand op den 27. December JÖC9. een andere geformeert heeft. Dezelve is geconftitueert uit negen Ordinairis en een Extra-ordinairis Raaden, waar van de oudfte of d'eerfte prefiderende Raad is, heeft wyders een Griffier, een Fiscaal ende een Procureur Generaal, mitsgaders twee eerfte Deurwaarders , die mede voor Kamerbewaarders van denzelven Raad genomen worden. Voer denzelven Raad occuperen Ordinairis ook een getal van twaalf Procureurs in de JLitigieufe zaaken op de Rolle, welke Rolle behalven in de ordinairis Vacantien alle weeken eens gehouden word. 9ti m»k 1 tm tt . de k>ï3 HOOGE KRYGSRAAD der VEREENIGDE NEDERLANDEN. In den Haage heeft ook onder de Yoorige Stad"  Zeventien Nederlandfche Provinciën. 157 Stadhouders akyd gerefideert een Hooge Krygsraad , dewelke buiten eenige Veldtochten als noch zyn Relidentie daar inne continueert, doch welke Krygsraad, voornamenlyk in Oorlogs-tyden, meelt in de Legers judiceert over zaaken d' Officiers van d« Militie van deezen Staat concernerende; waar vaneen Prefident, een Fiscaal en een Griffier ad vitam aangefteld zyn. d'Asfesforen in denzelven Krygsraad worden door Ordre van gemelde Heer Prefident, wanneer hy daar van Vergadering beleggen wil, t'elkensgeasfumeertuit zodanige Hoofdofficiers, Ritmeeftersen Capiteinen, dewelke haar ter dier tyd in den Haage bevinden. Voor denzelven Krygsraad occuperen ook een getal van vier a vyf Procureurs, en word dezelve Vergaderinge ook bediend van een ordinairis Kamerbewaarder, die te gelyk als Deurwaarder ook de Exploiden van dezelve Krygsraad is doende. Nu volgen de A D MIR ALITEITS COLLEGIEN. Men heeft 'er vyf, drie zyn 'er in Holland, één in Zeeland en één in Friesland, d'andere Provinciën ongelegener ter Scheepvaart, hebben geen Collegie ter Admiraliteit nodig; de vyf Collegien volgen eikanderen in deezen Rang. I. Heï  15 8 Beknopte Befchryving der 1. Het Collegie op de Maas of te Rotterdam. 2. — te Jmfteldanu 3« in Zeeland te Middelburg. 4. . — in Weit-vriesland en'tNoor- der Quartier, dat om de drie Maanden te Hoorn en clan te Enkhuizen gehouden word. 5- in Vriesland te Harlingen. De Leden ter Admiraliteit worden door de Provinciën en Steden, die recht hebben om ter Admiraliteit af te vaardigen, verkoren, zy ilaan onder de Algemeene Staaten 9 naar welkers Placaaten zy zich in alles moeten fchikken. By deeze Collegien worden alle Zee-capiteinen en mindere Officieren , als mede de Soldaaten en Matroofen, aangenomen en betaald , om op 's Lands Oorlog-fchepen te dienen, zo om op Zee te kruislén, als deKoopvaardy-fchepen uit en t' huis te geleiden i ook wel om geheele Vlooten tegens de Vyanden uit te rullen. De Collegien ter Admiraliteit hebben het opzicht op de beveiliging der Zee, Havens, Stroomen en gantfche Zeevaart, zy moeten Oorlog-fchepen uitruilen , om de Koopvaarders voor den Vyand en Zeeroovers te bewaren , zo dra de Algemeene Staaten befloten hebben , hoe veel Schepen zy ten Oorlog willen uitruilen, word de gantfche uitruiling aan de Admiraliteits Coliegien toevertrouwd. Tot  Zeventien Nederlandfche Provinciën* 159 Tot het goedmaken der koften, die hiet toe vereifcht worden, dienen voornamelyk, de inkomende en uitgaande Rechten op de Schepen, en op verre de meefte Waaren er» Koopmanfchappen gelegt : welke Rechten door deeze Collegien geheven worden , en die men hier doorgaans Convoy - gelden en Li? -:centen noemt, renderende deeze inkomften jaarlyks in Vreedens-tyden, 't eene jaar door 't ander gerekent voor Convoy- en Licent-geld &c. behalven het Recht van d'Ooft - Indifche Compagnie, "ooelk daar niet eens onder begrepen is, circa 30 Tonnen Gouds De voornaamfte Bedienden ter Admiraliteit zyn; de Fiscaal, Secretaris, Ontvanger Generaal, Commis-Generaal , Vendu- en Equipagie-meefter. Den Titel, die men aan de Admiraliteits Heeren geeft, is EDELE MOGENDE HEEREN GECOMMITTEERDE RAADEN ter ADMIRALITEIT. Een kort Verhaal van de Collegien van de Souverainen en andere Hooge Vergaderingen der Vereenigde Nederlanden  jt6ö Beknopte Befehryvlng iet gegeven hebbende, zullen wy kortelyfè den Leezer mede deelen het Stadhouder* fchap tot de Regeerings-form deezer Nederlanden behorende, dat de hoog, fte Waardigheid in de Republicq uit^ maakt. Tot deeze Stadhouderlyke Waardigheid hebben in de Nederlanden inzonderheid uitgemunt de Oranje Helden, die afkomftig zyn uit het Aloude en Doorluchtig Stamhuis der Graaven van Nassau w, dat al bekend is geweeft, omtrent het jaar vier honderd, naar onze Rekening, Wy meenen den Leezer geen ondienft te zullen doen, hem het Stamhuis en het beroemd Genacht van onzen Doorluchtigen Erfftadhouder Prins Willem de V. beknoptelyk mede te deelen. Betreffende den oorfprong der Graaven vatt Nasfauw, 'er word beweerd, dat ze afdammen van twee Gebroeders, Graaven van Le* harten, welkers Broeders, Romeinen zynde, Julins Qefar in zyne Duitfche en Franfche Oorlogen verzeilende, zich zo dapper gedroegen , dat Crefar hen begiftigde , den eenen met een deel Lands , nu het Graafschap van Bourgondien , den anderen met de Vooedy rondom Coblents, daar by voegende het Land ©p de Rivier de Lahne en 'tLiryk tot daar de Lahne in den Rhyn loopt. Na het vertrek van Julius Qefar begon de Graaf van Lebarten de  Zeventien Nederlandfche Provinciën. l6l 'de Lahne en\Inryk te bebouwen , makende aldaar eene Burcht, die hy Lebarten noemde, i Eenige jaaren daar na zou die Graave een ander Slot op de Lahne, Lurenburg genaamd, gebouwd, en den Titel van Lurenburg aangenomen hebben. N a verloop van tyd gebeurde het, dat 'er een Graaf van Lurenburg was, die een Hart najagende hetzelve vervolgde tot op een Berg, en het aldaar nedervelde. Welke Berg hem zo wel behaagde, dat hy een Slot daar op bouwde, en hetzelve den Naam gaf van Nassauw, afkomende van de woorden Naffe duwen, dat is, natte of vochtige Velden , met welken deezen Berg omringt was. Na dien tyd verlatende den Titel van Lurenburg , voerde hy dien van Nassauw, welke tot heden toe is in gebruik gebleven anderen leiden deeze oorfprong, doch met dezelvde onzekerheid van eenen Nassua, Vorft der Zwaben af, van wien, als ook van zynen Broeder Cimmerius, by Julius Ccefar gewaagt word. Wat 'er van zy , dit is zeker, dat hec Graafschap van Nasfauw en de Stad van dien Naam gelegen is in de Wetterau, de Stad op een Heuvel, omringt met een moerasfig Land, omtrent de Rivier de Lahne, tulTchen Marpurg en het Kafteel van Hermanflein; eh dat dit Graafschap aanzienlyk is, om dat het Stamhuis van Nasfauw , die in de negende Eeuwe al berucht was , heeft uitgeleverd, Keizerlyke , Komnglyke , Princelyke , Hertoge-*  l6l Beknopte Befchryving der lyke, Graavelyke, Keurvorflelyke en Jards-his~ < Jchoppelyke Peribnagien. i Men kan echter niet ftilzwygende voorby j gaan, hoe ons Gelderland noch een byzonde- < re betrekking op dat Huis hebbe, als zynde j eenige Eeuwen aan hetzelve eigen geweeft; ( want als Gelderland eertyds door Voogden en i vervolgens door Graaven en Hertogen is be- ! ftuurt geworden, heeft hetzelve de Graaven van Nasfauw ook daar onder mogen tellen; j want Otto van Nasfauw , door Huwelyk ; met Adelheid, Dochter van Wichard, Heere 1 van Pont, Voogd van Gelder, en vervolgens \ in 'tjaar 1061. Voogd van Gelderland gewor- < dert, wierd in den jaare 1079 door Keizer / Hendrik de IV tot Graave van Gelder verheven ; en bragt door zyn Huwelyk met Sophia \ Dochter des Graave van Zutphen, dat Graaf- / fchap aan Gelderland. \ En dus bleven de Nasfauwers Graave van t Gelderland tot den jaare 1339 , wanneer ( Reinald van Nasfauw de II. door den Keizer 1 Lodewyk van Beijeren tot Hertog wierd ver- t hoogt; zynde nu Hertog van Gelder en Graave \ van Zutphen. j< Zedert welken tyd die Naam en Voorrang, \ onder de Nederlandfche Provinciën, aan 5 Gelderland is eigen geweeft ; welke dan ook £ Zich hier in , over de Weldaaden van 't Huis 1 Van Nasfauw mag beroemen, en is die Eer- 2 naam en Waardigheid in dat Huis gebleven, S] tot den jaare i37I., wanneer dezelve eindig- d de  2'eventién Nederlandfche Provinciën. 163 de met de dood van Ednard van Nasfauw, die op den 24. Augufti van dat jaar voorviel, of liever met de dood Van Reinald van Nasfauw de III. , want Reinald door zyn Broeder Ednard uit de Regering gefchopt, en in de GevangenuTe gefmeten , quam, na de dood van zyn geweldige Broeder weder tot de Regering, doch leefde maar drie maanden. Zo eindigde de Graaf en Hertogelyke Regeringe der Nasfauwers in Gelderland, en zo zyn de Nasfauwers Voogden, Graaven en Hertogen van Gelderland geweeft, een tyd van drie honderd en elf jaaren; waarna het op de Zufters ?Ioon van Ednard en Reinald, Willem de III Hertog van Gulik overgong. Een oud Overblyfzel mag men 'er noch ten huidigen dage van zien, in 'tProvinciaale Wapen. van Gelderland, zynde de gekroonde Leeuw op een blaauw Veld , in deszelvs eerfte gedeelte, den Nasfauwfche, want het Gelderfch Wapen, eerft drieMispelbloemen, Zegt men, door Graaf Qtto de III., of de tweede, na de rekening van andere, ineen Nasfauwfche Leeuw veranderd te zyn; maar is de Leeuw omgekeerd, en zyn de Goude Billetten, waar mede het Nasfauwfche Schild gemeenlyk is bezaaid , daar in niet te vinden ; zulks zoude door Reinald, de eerfte Hertog van Gelderland gefchied zyn , om zyne Hertogelyke Stam, daar mede van de andere Graaven van Nasfauw, te onderfcheiden, L 3 AI  164 Behepte Befchryving deiAl vroeg zyn de Nasfauwers machtige Heeren in deeze Landen geweeft, en hebben verfcheide Graafschappen , Baronnijen en vrij® Heerlykheden daar in bezeten; 20 zal het in 't vervolg blyken , hoe dar Roemruchtig Huis aan Nederland een Grondlegger haarer Vryheid heeft voortgebragt, behalven zo veel Princen, die haar vrije StaatsGebouw hebben opgetrokken, en in Eere en Luifter bewaard; dus zullen wy dan omtrent den eerften oorfprong van het Nasfauwfche Stamhuis eenvoudiglyk alhier ter nederftellen, wat met eenige zekerheid daar van gezegt kan worden , byzonderlyk van zodanige Takken of Af komelingen, die het Stadhouder lyk Bewind over de Nederlanden hebben bekleed gehad , tot op deezen tegenwoordigen Eerften Erfftadhouder van deÜNii toe, zynde den Heere Prince van Oranje en Nasfauw Willem de V., en daar wy de beginzelen van Nederlands Vryheid in haare Wysheid en kloeke Daaden mogen vinden en nafpeuren, en deeze was Otto, Graaf van Nasfauw, welke door Keizer Hendrik de Vogelaar An 926. als Veldheer van het Keizerlyk Leger naar Hongarijen gezonden wierd , en An. 972. overleden is, zyn Zoon en Opvolger was Walrave of Walram, die hier als Graave en Stam-vader van het Doorluchtig Huis van Nasfauw word ter neder gefteld, en word ook genoemt Heer van Löpem, Lu* renburg  Zeventien Nederlandfche Provinciën, 16$ renhnrg en Sonnenherg had ten Gemalinne Imgard, Burchgravin van Bas/el, en is in den jaare IC20. te Neurenberg overleden, nalatende twee Zoonen, de jonglte was genaamt Otto I. Graave van Nasfauw, huwde edelheid, Dochter en Erfgenaame van Wichardden III. t waar door hy Heer en Graaf van Gelderland wierd; en de Oudfte de Opvolger des Vaders, was Walram de II Graaf van Nasfauw, overleden An. 1068. nalatende Robert , Graaf van Nasfauw , die het Kafteel van Nasfauw weder opbouwde, en An. 111 o. overleed, hebbende verwekt Walram de III Graaf van Nasfauw, een dapper Krygs-overfte onder Keizer Coenraad, en overleden 1156 nalatende twee Zoonen, waar van de Oudfte Otto de II. Graaf van Nasfauw zyn Vader opvolgde en II99. is overleden , en zyn Zoon en Opvolger was Hendrik., toegenaamt de Ryke, ter oorzaak van de meenigvuldige Land-goederen, die hy bekwam; Hy ftierf 1254. nalatende twee Zoonen, als Walram en Otto, uit welke de voornaamfte Takken van 't Huis van Nasfauw gefproten zyn, en beide in 'tjaar 1663. tot den Vorften-ftand verheven geworden. De eerfte komt van Walram., en is naderhand weder verdeeld , in Nasfauw-Saarhruk, L 3 Nas-  166 Beknopte Befchryving der Nasfauw-Wisbaden en Idjlein en NasfauwWeilburg. De tweede komt van Otto , en is naderhand wederom gefpleten, in verfcheide andere, als in Nasfauw- Oranje, Siegen, Dietz , Dillenburg, Hadamar tnBeilflein, welke alle onzen tegenwoordigen Erfftadhouder Willem de F. in Eigendom bezit; behalven het Prinsdom Oranje, met behoud van den Titel en de Wapens van 'tPrinsdom van Oranje, volgens Accoord met den Koning van Pruisfen in den jaare 1732 gefloten, welk Prinsdom van Oranje ert de Heerlykheden van Chalon en Chat el Belin, door zyne Pruisfische Majefleit den 11. April 1713. te Utrecht reeds aan den Koning van Frankryk waren afge? ftaan. Doch dewyl de Tak van Walram, wiens Zoon Adolph van Nasfauw was , die 1292. tot Keizer wierd verkoren, niet tot ons oogmerk diend, dan alleenlyk om aan te-tonen, dat 'er noch twee bloeijende Takken uit die Stam afkomftig zyn , namenlyk Karei Chriftiaan Vorft van Nasfauw-Weilburg, Generaal |n Staaten Dienft en Gouverneur van Maaftricht, geboren den ip\ January I735., getrouwd den 5" Maart 1760. met Carolina Pnnceflè van Oranje Nasfauw, die een Zufter |s van onzen tegemyoorcfigen Erfftadhouder f rins Willem de F. En de tweede Tak is van Prins Walraad van Nasfauw UJïngen,, pyerleden den 17. Oc- tobes  Zeventien Nederlandfche Provinciën* 167 sober 1-02 , na dat hy kort te voren als Veldmaarfchalk in Staaten Dienft, een byzonder Leger commanderende, de Stadi^rmonde veroverd had, zyn Zoon Karei, de^tegenwoordige Vorft van Nasfauw Saarbruk te üfngen, bezit bykans alie de Landen van de IValramfche Linie , namenlyk Nasfauw Saarbruk , Ufmgen , Ottweiler, Idjlein en Wisbaden : terwyl Nasfauw Schaumburg, met tot die Genacht behorende, thans uit het Vorftelyk Huis van Nasfauw geraakt en aan Anhalt Bern* burg gekomen is. Nu overgaande tot den tweeden i ak, namenlyk Otto de I. tweede Zoon van Hendrik de Ryke, uit welke gefproten is, zyn Zoon en Opvolger , genaamt Hindrik., Graaf van Nasfauw Dillenburg en Beiljlein, hy ftierf 1323- hebbende by Adelheide, Dochter van den Graaft Aremberg , verwekt twee Zoonen , waar van de jongfte Hendrik den Tak van Beiljlein voortbragt; doch na zes Geflachten weder uitgeftorven is De Oudfte en Opvolger des Vaders was ^ r ■„ Otto de II. Graaf van Nasfauw Dillen* burg, en ftierf 1369 nalatende J oh a n , Graaf van Nasfauw Dillenburgen Viande , Baron van Si- Vit-Grimberg. Hy trouwde Margaretha , Dochter en Erfgenaame van Engelbert, Graaf van Mark en Kleef; Hy ftierf 1410. nalatende Adolph, die een Dochter van den Graave Dietz ten HuvveL 4 tyk  I68 Beknopte Befchryving der lyk had ; doch zonder Mannelyke Erven is geftoryen : zo dat de Opvolger des Vaders en Broeders was Engelbert, Graaf van Nasfauw, deeze trouwde met de Dochter en Erfgenaame van Johan de IIL Baron van der Leek en Breda: hy ftierf 1442. nalatende twee Zoonen en drie Dochters. De jongfte Zoon Hendrik was de Vader van Ottilia, gehuwd aan Philips, Crraave van Catzenellebogen: de oudfte Zoon van Engelbert was Johan de II. Graaf van Nasfauw Dillenburg en Viande, Baron van Breda, overleden -A". I4?5- Hy had ten Huwelyk i. Maria JUochter van Johan, Graave van Loon en Hensberg, by welke hy Engelbert 'de II. teelde die An im de eerfte Ridder van 't Gulde Vlies wierd uit Zyn Geflachte ; deeze verrichte verfcheide dappere Daaden, onder Keizer Maximiliaan , en wierd in Frankryk gevangen genomen en op hoog Los-geld geiteld. Philip van Oojienryk maakte hem Stadhouder van zyne Nederlandfche Provinciën of Zo andere Schryvers melden, Gouverneur van Braband. en Lieutenant Geniaal in de Nederlanden , en ftierf zonder Mannelyke Oir ha te laten in den jaare 1504., en wierd zyn halven • Broeder fan de III zyn Opvolger en Erfgenaam, die door het tweede Huvvèyk zy„eS Vaders Jan de IL geprocreëert lieert by Limburga, Dochter van Karei, Marquis van Baden; en deeze Jan de Ut is gehuwd  Zeventien Nederlandfche Provinciën. Ï69 huwd geweeft met Elizabeth, Erfdochter van Hesfen; en heeft door dit Huwelyk Dietz en Catzenellebogen , aan zyn Huis van Nasfauw gebragt, en twee Zoonen nagelaten, Henrik de II. en Willem, genaamt den Ouden. Henrik de II. trouwde met Claudia, Dochter van Jan de Chalon, Prince van Oranje, en wierd 1505. Ridder van 'tGulde Vlies, en heeft Holland, Zeeland en Vriesland den tyd van zes jaaren als Stadhouder beftuurt, tot dat hy die Waardigheid in 'tjaar 1521. verliet, en heeft zyn leven na veel Roemwaardige Daaden in 'tjaar 1536. geëindigt, een Zoon Reinier nalatende. Reinier of Renatus, diezowelzyn Vaders Deugden als Goederen had gecrft, wierd door zyn Oom van 'sMoeders zyde, Philibert de Chalon Erfgenaam verklaard van 't Prinsdom van Oranje en Chalon , waar door het Prinsdom van Oranje in den jaare I53°« aan het Huis van Nasfauw vérknogt is. Deèze Reinier was niet alléén Ridder van "•tGulde Vlies, maar ook Stadhouder van Gelderland, Holland, Zeeland, Vriesland en Utrecht en van 't Hertogdom Gelre heeft hy in 's Keizers Naam de Hulde ontvangen, ên aan hetzelve van 's Keizers weege , den Eed gedaan. En als hy 1544. zonder Erfgenaam dit tydelyke moeft zegenen, verklaarde hy tot vollen Erfgenaam Willem den Jongen of Eerjlen, Zoon van zyn Oom Willem den Ou- flen, zynde toen noch maar elf jaaren oud. JU 5 inaat  I 70 Beknopte Befchryving der Maar heerlyker ftaken de Nasfauwers haar hoofd in de Vereenigde Provinciën op, wanneer ze in de Afftammelingen van TriU lemden Oude, Nederlandfch Vryheid in het Tyras van hun Bloed hebben gegrondveft. Deeze Willem van Nasfauw is dezelye , die met zyn Broeder Hendrik in 'tjaar 1519. by de Keuryorften tot Frankfort vergadert, de Verkiezing van Karei de V. tot Keizer heeft helpen bevorderen, en ook hem de Kroon op het Hoofd gezet. Terwyl Karei in Spanjen , de Koning van Frankryk , zelvs zyn Mededinger na de Keizerlyke Waardigheid was. JVillem den Oude, Zoon van Jan de III. en Broeder van Henrik de II. nam opent 1-yk den Proteftantfchen Godsdienft aan, en trad niet alléén in 't Smalkaldifche Verbond ; maar deed ook het Pausdom uit zyn Land wyken Deeze Willem den Oude had; behalven twee Voordochters by zyn eerfte Vrouw Walpurg , Gravinne van Egmond verwekt, noch elf Kinderen , alle by zyne tweede Vrouw Juliana , Gravinne van Stolberg , een kloeke, wyfe en zedige Vrouw, onder welke waren de vyf Zoonen, Willem de I, Jan de Oude, Lodewyk, Adolph en Henrik, welke drie laatften al vroeg hun Bloed voor Nederlands Vryheid opgeoftert hebben ; Adolph fneuvelde by Heiliger Lee en Winfchooten 1560* tegens den Graave van Aremhrg; daar men  Zeventien Nederlandfche Provinciën. 171 men zegt, dat die twee Graaven, met eigener handen eikanderen gedood hebben. Lodewyk en Henrik fchuilen in een onbekend Graft, zynde in den Slag op de Mokerheide in 'tjaar 1574» gebleven, en door de Spanjaarden zodanig uitgefchudt, dat men haare Ligchaamen onder de Dooden nooit heeft gevonden Blyven dan over Willem de EerJle en Jan de Oude. Maar het geene aanmerkelyk was, omtrent deeze bovengenoemde Gravinne van Stolberg die deezen haaren Man Willem den Oude van den jaare 1559. tot 1578 overleefde, en alzo in een hoogen Ouderdom geftorven is; zag zy voor haaren dood 1 <5o li inderen en Kindskinderen uit haaren Ly ve alle gefproten. Nu komen wy op Willem de l, Deeze Willem is de geene, die de Jonge of Eerfte van dien Naam genoemd word, de Grondlegger onzer Vryheid , en, na het affchudden van het Spaanfche Juk, de eerfte Stadhouder van Holland, Zeeland en Bommel, is geboren den 14 April 1533-te lenburg, en door een moorddadige Schoot, te Delft geftorven, den 10 July 1584 Zyne gewoone Zinfpreuk was: Geruft in de onftuime Baarcn. De Keizer maakte hem rot Edelman van zyn Bedkamer 1555 en tot Opperbevelhebber van zyn Leger. Hy heeft vier Gemalinne na elkanderert gehad: de eerfte Anna. van Egmond, een Dog«? ter yan Maximiliaan, Graave van Buuren en Leer*  172 Beknopte Befchryving der Leerdam, by welke hy verwekte Philips WiU !|c lem , en Maria gehuwd aan Philips , Graaf « yan Hohenlo, Veldmaarfchalk ten Dienlte van e: de Vereenigde Nederlanden. Deeze Prins Philips Willem was nauwe- t lyks 15. jaaren oud , of wierd tegen alle I zi Voorrechten en betuigingen door Duc d Alha L in'tjaar 1567. van Leuvens Hooge School n gelicht en naar Spanje gezonden , daar hy M 2% jaaren lang, (hoewel met eenige Vryheid) . 1 als een Gevangen is gehouden, doch eindelyk L vry gelaten', en in'tjaar 1618. tot Brusfel kin» derloos overleden, zynde meteen Princefïè 11 van Bourbon gehuwd geweeft» \ De tweede Gemalinne van Willem , was C Anna van Saxen, die hem in 'tjaar 1567. be- 01 hal ven noch twee Dochters, Maurits baarde. v Willems derde Gemalinne , na dat hy van e Anna van Saxen (waarfchynelyk om Over- u fpel) gefcheiden was, was Charlotte deBour- v bon, waar by hy zes Dochters verwekte. f De vierde en laatfte Gemalin, en die, na k zo droevige Dood, Willem overleefde, was 1 Louiza- van Coligny, Dochter van Gaspar van n ■Coligny , Admiraal van Frankryk , dewelke op de Paryfche Bloed - bruiloft, zo jammer- v lyk vermoord is , zy had hem , nauwelyks 4 een half jaar voor zyn Dood, Fr.ednk Hen- > drik gebaard , namelyk op den 29. January ) 1584 1 ■ Prins Maurits, hoewel noch geen 18. 1 jaaren oud zynde , toen hy zyn Vader ver- j loor j  Zeventien Nederlandfche Provinciën. l?$ loor , wierd echter Capitein Generaal en Admiraal, en in 1585 Stadhouder van Holland en Zeeland; en in 1590. van Utrecht, gelyk ook vervolgens van Gelderland en 1620 van Groningen. Deeze jonge Held heeft zich 20 wys, voorzichtig en dapper gedragen , dat Hendrik de Groote Koning van Frankryk hem noemde, den Grootflen Capitein des Waerelds; zyn Zinfpreuk was : een Spruitje voord eindeljk een Boom, hy ftierf ongehuwd den 23. April 1625. F re d k 1 k Hendrik, tweede Zoon van Willem den I. was Opvolger van zyn halven Broeder Maurits, en Erfgenaam van deszelvs Goederen , en Voltrekker van het Gebouw on2er Republicq; doch ftierf voor dat dezelve voltooidt was , op den 14 Maart 1647. en dus voor den Munfterfchen Vreede, die na een 80. jaarigen Oorlog in 1648 gefloten wierd; zyn Zinfpreuk was : voor Vaderland en Godsdienft; hy is getrouwd geweeft met Mmdia , Gravinne van Solms , die hem den 17. May 1626 Willem de lil en vervolgens noch vyf FrincelTen baarde. Willem de 11. Prins van Oranje, Graaf van Nasfauw etc welke zyn Vader in alle deszelvs Waardigheden opvolgde , en Stadhouder wierd van Gelderland , Holland, Zeeland, Utrecht, Overyflel en Groningen. Hy trouwde Maria Henrietta, Dochter van Karei de I. en Zufter van Karei de II. Koning van Engeland. Doch wierd in den jaare  174 Beknopte Befchryving dér 1650. den 6*. November in den bloeij vati zijn leven ontijdig afgefheden , en liet een zwangere Weduwe na , die agt dagen daar na, den 14. November, een Zoon"* Willem de Derde, van dien Naam ter Waereld bragt. Deeze Willem de III. Erfftadhouder van Gelderland, Holland, Zeeland, Utrecht en Overyjjel in 1672. in zyn Vaders plaatfe opvolgende, trouwde met Anna, Dochter van Koning Jacohus de II. van Engeland, en wierd 1689. Koning van Groot Brittannien, ftierf in 'tjaar 1702. niet alléén Kinderloos , maar was ook het laatfte Mannelyk Oir van de Oranje Stam; des had hy alle zijne Goederen by uitterfte Wille gemaakt, aan zijn Neeve jan Willem Frifo, Kleinzoon van Alhertina Agnes, die een Zufter was van zijn Vader Willem de II. Dus verre hebben we den Tak van Nasfauw-Oranje voortgeplant, door Willem den Eerjlen , en geëindigt in Willem de Derde, vertoond. Billyk komen we nu tot die van Nasfauw - Dillenburg en Dietz, zijn begin nemende met Graaf Jan van Nasfauw, toegenaamt d'Oude, Broeder van Willem del en Zoon van Willem den Ouden; en uit deezen Jan den Ouden zijn de Vriesfche Stadhouders of het Vaderlyk Huis van onzen tegenwoordigen Erfftadhouder, Willem de V. afkomftig, Deeze Graaf Jan de Oude (aan wien Gelderland een byzondere verplichting heeft, als  Zeventien Nederlandfche Provinciën. I7£ als die het in de hopelooste tijden, als Stadhouder heeft beftuurd, de Hervorming geplant en wonderlyk heeft uitgebreid) hebbende by drie Gemalinnen 25 Kinderen geteeld , en heeft voor zijn Dood, die op den 8 October in 'tjaar 1606, in het 71. jaar Zijns Ouderdoms voorviel, gezien drie-entagtig Kinderen, Kinds- en Agter-kindskinderen. Onder zijne Zoonen zijn inzonderheid aan te merken deeze Zeven, namelyk: 1. Willem Lodewyk., Graaf van Nas* faww - Dietz, geboren den ] 3. Maart I560. wierd Stadhouder van Vriesland, Groningen en d' Ommelanden en Drenthe , die in den Oorlog onder Prins Manrits groote dingen uitvoerde; hy is met Anna Dochter van Willem de I. getrouwd geweeft, doch ftierf kinderloos den 31. May 1620. 2» Johannes, die de Stam van den Tak van Siegen is geworden, en heeft tien Zoons gehad, 3. Georgius, Stamvader van den Tak van Dillenburg. 4 Philips, Gouverneur van Nymegen, in den Oorlog gefneuveld. 5. Lodewyk. Gunther, een dapper Oorlogs-held in de Belegering van Sluys, overleden in tjaar 1604. 6. Ernst Casimir, Stam-vader van aband, Vlaanderen en Opper-Gelderland opgedragen , als mede tot Opper - Bewindhebber en Gouverneur Generaal der Ooft- en Weft-Indifche Maatfchappijen, mitsgaders Opperfte Curator van alle de Academiën en Opperfte Gezachtvoerder over alle Bollenen en Wilderniflen en deswegens Groot Houtvefter enz enz. Alle deeze Hooge Digniteiten heeft zijne Doorluchtige Hoogheid maar 4 jaaren en 5. maanden , naar zijne Aanftellinge , mogen bekleden, als wanneer Zyne D H. Levensdagen door een fubite en ontydige Dood wierd afgefneden op den 22 Oétober 1751. in den Ouderdom van 40 jaaren en 52. dagen, nalatende twee Vorftelyke Spruiten by Haare Koninglyke Hoogheid , Mevrouwe Anne , geboren PriMcefle van Brunswyk- Lunenburg, Kroonprinces van Groot Brittannien verwekt, zijnde een Dochter Carolina , geboren den 28. February 1743 cn Zoon genaamt W1 l l e m de V» Prins van Oranje en Nasfauw , Graaye van Buur en , geboren den 8. .Maart 1748 die zyn Vadet in alle deszelvs Waardigheden opvolgde, en als Eerfte Erfftadhouder, Capitein en. Admiraal Generaal van de Unie , mitsgaders van 't Landfchap Drenthe erkend en door de Ridderfchap en Edelen van Holland, even na 'toverlyden Van zyn Vader tot Voorzitier yan hunne Ver*  Zeventien Nederlandfche Provinciën. Ï8l Vergadering benoemd wierd ; gelyk ook Hunne Hoog Mogende eerlang belloren, dien jongen Prins aan te Hellen tot Erfftad•houder en Erf - Capitein Generaal van Braband, Vlaanderen, 'tOver-quartier van Gelderland, de drie Landen van Overmaze en over Wedde en Weftwoldingerland; insgelyks wierd hem opgedragen het verleenen van Remisfien, Pardonnen en Gratiën over 'tResfort en Jurisdictie van de Raaden van Braband, Vlaanderen, 'tGraafschap van den Vroenhove, de Stad Maaftricht en t Hof van 't O ver-quartier van Gelderland, als mede 't vernieuwen van de Wet der Stad 's Hertogenbofch. Doch wierd geduurende zyner Hoogheids Minderjaarigheid, Haare Koninglyke Hoogheid zyne Moeder Mevrouwe de Princefte van Oranje, tot Voogdefjë en Gouvernante van de Unie, door 'sLands Staaten aangefteld, en wyders ten aanzien van de Waarneminge van het Erf-Capitein Generaalfchap der Vereenigde Nederlanden aan Zyne Hoogheid den Heere Veldmaarfchalk , Hertog Louis Ernfl van Brunswyk -JVolffenhuttel, onder den Titel als Rep-efenter ende zyne Hoogheid, den Heere Prince van Oranje en Nasfauw , geduurende Hoogst-der zeiver Minderjaarigheid; ingevolge de lnltructien van de Heeren Staaten der byzondere Provinciën, als mede die van de Generaliteit daar toe verleend, gegeven. E" alzo Haare Koninglyke Hoogheid MeM % vrouwe  ?82 Beknopte Befchryving der vrouwe de PrincefTe Gouvernante op den 12. January J759 in den Ouderdom van 49 jaaren en tien dagen quam te overlyden, namen Hun Hoog Mogende de Heeren Staaten Generaal der Vereenigde Nederlanden zyne Voogdyfchap aan, en fielden den Heere Hertog Louis Ernfl van Brunswyk-Wolfen fattel tot deszelvs toeziende Voogd en Hoofd der Legermacht van den Staat aan- Zijne Doorluchtige Hoogheid Willfm de V. Prince van Oranje en Nasfauw, Graave van Buur en &c. &c. &c, op den 8 Maart 3766. den Ouderdom van agttien jaaren berykt hebbende , heeft Hoogstdeszelvs aan? zienelyke Waardigheden van onze Zeven Gemeenebeften als Eerften Erfftadhouder, Capitein en Admiraal Generaal aanvaard, begevende zijne Hoogheid na 't ontvangen der Gelukwenfchingen van de Bezendingen der byzondere Geweiten , en 'tbezweeren der Commisfien van elk derzelven zich ten elf uuren naar de Vergadering der Algemeene Staaten , alwaar Hoogst dezelve door den Heer van Bronkhorft verwelkomd wierd en in handen van dien Heer den Eed afleide, en daar op Zitting nam in deeze Vergadering ; gelyk zijne Hoogheid ook vervolgens in derj Raad van Staaten en ter Vergadering van de £raaten van Holland enz wierd ingeleid- Vervolgens trad zijne Doorluchtige Hoogfieid den Heere Prince Erfftadhouder in Huwelyk met Frcderica Sofhia 'mlhelmina, geboren  Zeventien Nederlandfche Provinciën. 183 boren den 7 Aug. I75I. Princes van Pruisfen , éénige Zufter van zyne Koninglyke Hoogheid den Prins van Pruisfen, op het Koninglyk Slot teBerlyn, den 4. Ottober 1767. By welken zyn Hoogheid reeds drie Vorftelyke Spruiten verwekt heeft, als Frederica Louifa Wdhelmina , geboren den 28. November I770., Willem Frederik geboren den 24. Auguftus 1772. en Willem George Frederik geboren den 3. Maart 1774. Zie daar goedgunftige Leezer, eene beknopte Geflacht-lyft, waar uit gezien kan worden, met éénen opflag de Afkomft der Doorluchtige Voorzaaten van onzen tegenwoordigen Erfftadhouder van de Unie, die wy niet hebben ter neder gefteld als iets nieuws : maar als iets dat, een legelyk niet machtig zynde , aldus voor 't algemeen kan dienen , en waar in , agttien Roemruchtige Voor-vaderen , die het Stadhouderfchap in de Nederlanden hebben bekleed gehad, behalven verfcheidene Helden en Vorftelyke Spruiten van Oranje en Nasfauw , die ons V aderland, onze Vryheid, Godsdienft, Leven , Goed en Bloed uit het geweld van Spanje verloft hebben , en tot die Hoogheid en Eere gebragt, in hoope dat den Hemel onzen Dierbaaren Erf ftadhouder , Prins Willem de V. en zijne Vorftelyke Spruiten mede bewaren zal, tot Heil van Land $nKerk. M 4 Nu  I84 " 'Beknopte Bejchryving der Nu zullen wy eens aantonen, waar in het Ampt van een STADHOUDER beftaat. De Stadhouder, Admiraal enCAPitein Generaal &c. &c. &c. hebben den Titel van Hoogheid, aan de Stadhouders gegeven in het jaar 1637. op verzoek van den Koning van Frankryk Lodewyk de XIII., voerende van te voren den Titel Van Excellentie ; is in alle Lands Vergaderingen , de eerfte, hoogfte en aanzienelykfte Perzoon, aan welke de Raad-Penjïonaris van de Staaten Van Holland en de Prefident van de Staaten Generaal dagelyks kennhTe geeft, 'van 't geene in de Vergadering voorvalt; denzelven is als Hoofd van de Hooge Overigheid, benevens de Staaten aanbevolen, het Bellier der Landen en Steden in zyn Stadhouderfchap, zo in Lands Zaaken als iri de befteiling der Magifiraaten en Overheden der Steden , en algemeene Handhaver van de Juftitie en Rechts-zaaken. ' Het Ampt van Stadhouder is om met Hun Hoog Mog. op alle voorvallende zaaken en zwarigheden, goede zorge te dragen, zowel den Oorlog betreffende, als in andere gemeene Lands-zaaken ' In dén Oorlog en Veldtocht, is aan den Stadhouder als Capitein Generaal en Admiraal, Ket Gebied over de Militie te Water en te Lande, in het begeven van alle Ampten, Mili-  Zeventien Nederlandfche Provinciën. l8| Militaire Commandementen en Krygsbevelen. Aangaande de Lands-zaaken , bekleed hy in alle Vergaderingen de Eerfte en Voorzittende Plaats van den Staat; ter bellechtinge van alle voorvallende zaaken : gelyk bok de algemeene Juftitie op den naam van den Stadhouder wierd uitgevoerd , daar hy ook cle eerfte Plaats bekleed , als hy tegenwoordig is ; eh hééft ook macht om de ftraf van begaane misdaaden te verzagten of te vergeven. De Verkiezing en vernieuwinge van Schout Schepenen , en in de meefte Plaatfen ook vanxEurgemeefteren, is ook naar elks Handveften en Gebruiken, naar voorgaandeVoorftelling van een dubbeld getal uit de nutfte en bequaamfte, aan den Stadhouder opgedragen, lnsgelyks wierden by het affterVen van eenige Raaden van den Hove en Hoogen Raade een drieduhheld getal van die geenen , die daar toe bequaamst geoordeeld •zyn, by de Staaten van Holland voorgedragen, om door zyn Hoogheid een en daar uit te kiezen Buiten de gewoone Verkiezingen heeft de Stadhouder ook de macht, indien de nood zulks mocht vereisfchen, om op een buitengewoone tyd eenige aanftellinge en veranderinge in de Magiftraaten van de Steden te tnaken Het Ampt van Stadhouder is ook, zorg te skagen, dat de Bevelen en Wetten der Pro- "« "* " M 5 vin-  l86 Beknopte Befcbryving der vinden ter uitvoer gebragt worden. Hy is l ook Scheidsman in de Gefchillen tulTchen de % Provinciën, alzo dat zyn uitfpraak doorgaans i gevolgt en voor goed word gehouden. | Als Capitein Generaal van de Unie doed hy den Eed van Gfetrouwigheid aan de Staaten Generaal, en geeft hem dit Ampt het Oppergezach over het Krygs-volk, en heeft ook uit hoofde van dit Ampt, toegang tot de Generaliteits Vergadering en zitting in den Raad van Staaten, als Capitein en AdmiRAal Generaal, heeft de Stadhouder mede het Opper-gebied over 9tKrygs-volk te Water en te Lande, en het beleid van Oorlog in de byzondere Provinciën, en worden by denzelven de Krygs-ampten begeven; Hy verkiert de Bevelhebbers der Grens -lieden, Krygs overllen en Capiteins, welke hem uit een grooter getal worden opgegeven; doch wanneer hy op een Krygs-tocht is, Held hy alléén Legerhoofden aan; het Ampt van Admiraal Generaal over 's Lands Zee-macht , word door hem niet bekleed, maar door Luitenant Admiraals , Vice Admiraals, Schout by Nacht enz. Zyne Bevelen uitgevoerd. Den Stadhouder heeft ook eenen byzonderen Raad in den Haage , voor welke de Rekeningen die hem in 't byzonder aangaan, opgenomen en gefloten worden, « Alle zaaken , die men by Appel yan de i Vonnisfen des Rechters in de Steden en Lan- n den van den Prins Erfftadhoudjr % yoor dee- |j zeq  Zeventien Nederlandfche Provinciën. 187 zen Raad brengt, worden daar door ook afgedaan , dezelve beftaat tegenwoordig uit drie Raaden en Rekenmeefters, één Secretaris, één Thefaurier en één Auditeur. Terwyl wy hier van den Stad- of Stedehouder fpreken , welk Ampt eertyds door de Graaven van Holland ingefteld is geworden, alzo die meer andere Heerfchappijen bezittende, en zich daar in ophoudende,goedvonden, een bequaam Perfoon aan te {tellen, die den Graaf verbeelde , en daarom zyne Stedehouder Wierd genoemt, zullen wy hier eens van de Dienaar tot den Heer opklimmen , en laten een Lyft van alle Graaven en Gravinnen volgen, zo als die fuccesfivelyk by 'i Lands Staaten zyn ingehuldigt en erkend geworden , nevens die als Ruwaardcn van den Landen, als ook de Voogdschappen der Graaven Weduwen, over hunne minderjaarige Zoonen en Opvolgers der Graaftelyke Regeering hebben geadminiftreert gehad, met derzelver Regeer- en Sterf jaaren , zo na rnogelyk is, in ordre gebragt. Deeze ondergenoemde Graaven en Gravinpen van D ide rik de I. af, tot Maxi mi* £iaan, Hertog van Qoftenryk, dewelke getrouwd had, Maria, Hertoginne van Bour* gondië en Gravinne van Holland en Zeeland enz. ftaan  l88 Beknopte Befchryving der {taan alle Levens-grootte afgebeeld en met derzelver Naamen op ieder Voetftuk te lezen , gelyk zulks noch heden ten dage te zien is , op het tegenwoordig Stadhuis- te Haerlem, aan de Groote Markt of van Ouds 't Zant genaamt, (taande, wel eer door eenige Graaven en Gravinnen bewoond geweeft, en hebben ook in dat Koninglyk Huis en Paleis der Graaven veeltyds hun Hof gehouden , en aldaar is ook wegens de aangenaamheid der Stad en deszelvs heerlyke EuitenGezichten , verrukkelyke Wandelwegen , gezonde Lucht en zeer bequaamelyk gelegen tot Jaageu in de Bosfchaadje en Duinen, en dit is ook de reden geweeft, dat verfcheidene vreemde Vorften en Vorftinnen en andere Edele Heeren , hunne Refidentie of Woonplaatfe binnen de Stad Haerlem hebben gehouden ,• waar van 'took komt, dat de Stad Haerlem weleer genoemt is, 'tHof van Holland, als d'oude Hiftorien ons getuigen, tot dat Graaf F lor is de V.van dien naam, die fchielyk door een geweldige dood weggerukt was, en vervolgens zyn Zoon Graaf Jan de 1. van dien naam en andere Edele en Hovelingen zich naar den Haage hebben begeven , in het Nieuwe Hof, die door zyn Grootvader, Koning Willem de II., als Graave van Holland'm 'tjaar 1250. was aangelegt, en door deszelvs Zoon, de zo evengenoemde Graaf Floris de V. is volbouwd geworden, en in den jaare 1284. aldaar hunnen Zetel hebben geveftigt gehad.  Zeventien Nederlandfche Provinciën. 189 De XXI. GRAAVEN uit den Huize van HOLLAND. Rcgeer-jaar. Sterfjaar, 1. Diderik de I. . • * o 2. Diderik de II. . • • 9»$ 3. Aarnout, j;efneuveld . • 5 ^93 4. Diderik de II'. . . . 4Ö i°39 5. DÜerikdeiV omgebragt . 9 104» 6. Floris de 1. omgebragt . • 13 lo6i 7. Géertruid van Saxen, als Weduwe en Vbogdesfs afgeftaan in 'tjaar 1063 na 2 1063 8. Robbert de Vries, Graave'van Vlaandéren, en wasKuwaard van Holland, veVdreven, omtrent . • 8 1071 9. Gódevaart met den Buk, Hertog van Löttharingen en Braband, bezat met geweld de Voogdyfchap van Holland, Zeeland en Vriesland, en wierd na4. jaaren YGraafschap geregeerd te hebben en 1075. tot Antwerpen op een Heimelykgeinak zittende van onderen iri zyn Ligchaam gefteken, daar het yzer in bleef, waar aanhy ten derden dage ftor'f, na dat hy zig tot Utrecht of zó anderen willen tot Maaftricht haddé doen vervoeren . . 4 1075 10. Diderik de V., Floris de I. Zoon,deze was de eerfte, die zich, in 't hoofd zyner opene Brieven , Graaf van Hole and noemde. Egter bezat hy niet meer van Holland, dan een deel van *i geene tegenwoordig onder den naai» tti!  I90 Üebwpte -Befcbryvhtg Jet Regeer-jaar. Sterf-jaau van Zuid-bolland békend is ; (trekkende zyne Landen zich van de Maaze tot aan de Beeke Kinheim van voren door de Noord-zee, en van agteren door het Bisdom van Utrecht en een kleine ftreek van Gelderland, befloten wordende, regeerde zeiver . 16 i o 19 ïi. Floris de II. de Vette genaamt . 31 uaa Men vind niets byzonders van hem . aahgetekent; dan dat hy 't Kloofter te Egmond braaf begiftigt heefc 12. Petronella, deszelvs Weduwe en heeft zeven jaaren de Voogdyfchap over haare minderjaarige Zoon het Gravelyk Bewind geadminiftreert, en zy was een heldhaftige en heerfchzuchtige Vrouw, d'eerfte Hollandfche Heldinne, die het Zwaard ter verdediging van het Vaderland aangegord heeft, ook heeft zy het Kloofter tot Rynsburg gebouwd, en niet Diderik de 11. veele geloovbaare bewyzen zulks getuigende ; deeze Bouwing is voltrokken op 'tjaar 1133. dat zyn volle elf jaaren naar haares Mans dood , Graaf Floris de li. en is op het jaar H44, o /erleden, en is in 's Kloofter te Rynsburg begraven 13. Diderik de VI heeft nevens de Voogdyfchap zyner Moedèr Petronella, 7 jaaren en zeiver agt en-twintig jaaren geregeerd, makende dus tezamen . uz? 14. Fibrisdem. ... 33 tdl Deeze heefc onder anderen twee tochten gedaan naar het Heilig Land t , en ftierf in den laatften by Anüóchien i*  Zeventien Nederlandfche Provinciën, tgi Regeer jaar. Sterf-jaar. in Sirië, alwaar hy begraven wierd 15. Diderik de VIL . . 13 I203 Voor zynen Dood, had hv gaarne de Voogdy des Lands voor Willem, zynen Broeder, willen verzekeren,doch zyne heerfchzuchtige Vrouw Adelheide huwde haare Dochier Ada met toeilemming van 's Lands Edelen uit aan Lodewyk Graave van Loon, 'c welk voor béiden zeer ongelukkig uitviel, om dat zyn Dochter 16. Ada met haar Man Graaf Lodewyk van Loon, na een korte Regering verdreven wierd • . I 1204 En zy is na eenige jaaren zwervens overleden , als ook haaren Man in den jaare 1218. 17. Willem de l. en was de Broeder van Diderik de V ÏI. lp 1223 Deeze nam, terlïond na Ada'svervoering, met toellemming van 'sLands Edelen, 't Gebied over Holland en Zfceland in handen. Deeze Graaf deede ook een Kruistocht naar Egypte, alwaar hy mee de zynen, onder welken ook de Haerlemmers uitmunten, in het berucht Beleg en door de verovering van Damiate in het jaar ïaiu eenen ongemeenen Lof behaalde. Na zyne te rug komlt vond hy het Land in Vreede, gelyk hy het gelaten had, ruym twee jaaren daar na is hy op den 4. van Sprokkelmaand overleden,- nalatende den Roem van Dapperheid, en tevens d'Eer van de Oudlte Keuren en Stads-voorrectiteo 3*0  ig% Bekapte Befchrjving der Regeer jaar, Sterfjaar* aan Geertruidenberg, Dordrecht en Middelburg gegeven te hebben; welke ook het oudfte bewys opleveren van het beëedigen van 's Lands Voorrechten door den Graave. 38. Floiis de IV. is door toedoen van den ouden Graave van Klermont fcbelmagtig omgebragt . .12 133$ ..Maar Graaf Diderik van Kleef zynen Neef daar by prefent wezende, velde den Moordenaar van Klermont terftond af ïo. Willem de l i Roomfch Koning en gefneuveld . . . 2Ï I25£ 20. 1 Joris de V. deeze is, na veel Oorlogsdaaden uitgevoerd te hebben, eindelyk op 'topen Veld door Gerard van Velzen , zynen Geheime - Raad omgebragt . . . 40 j20"« Dé Moordenaar wierd gelyk fommigen willen, levendig gerabraakt, of volgens anderen, in een vat met fpykers gerold ai. Jan de L raakte aan een Bloedgang ziek en ftierf te Haerlem. Circa . 4 '■ 12$$ Alzo hy geene Kinderen naliet, was hec Gedacht der Graaven uit het eèrfte of Hollandsche Huis met hem uitgeftorver»  Zeventien Nederlandfche Provinciën, 193 De III. GRAAVEN eri I. GRAVIN uit deri Huife van HENEGOUWEN. Regeer-jaar. Sterf-jaar. 22. Jan de II, v . ...... . 5 1304, 23. Willem de III. den Goeden byge- naimc . . . .33 1337 24. Willem de IV- is in een gevegt tegen de Vriefen by St. Olols Kloofter, niet verre van Stavoren verflagen . 8 1345 25. Margreet, zyn oudfte Zufter gehuwd met Lodewyk van Beijeren Room/ch Keizer, by welke gelegenheid en aanvaarding'e dèrRegéeringë, zy aan den Landen veele Voorrechten fchonk .' én tevens beloofde, geen Oorlog, zonder toeftemm'ing der Edelen én Steden te zullen beginnen, en het bewind dér Regeeringe geen drie jaaren in handen gehad hebbende, droeg zy hét in 'tjaar 1349 aan haaien Zoon Willem óp, daar de droevige tweefpalt van' Hoekfchén en vanKabeljauwfchen uit ontdaan zyn, tot dat eindelyk door bemiddeling van Edouard de III. Koning van Engeland een Verdrag gedoten wierd, by 't welk Holland, Zeeland en Vriesland aan Hertog Willem de V. wierdën afgedaan ; houdende Vrbuw Margareet Henegouwen alléén voor zich, en zy ftierf na een Regeering . 9 1355 En dus ging de Graavelyke Regèering over in het Huis van Beijeren N Df  Beknopte Befchryving der De IV. GRAVEN en I. GRAVIN ait den Huife van B E IJ E R E N. Regeer-jaar. Sterf-jaar, 30. Willem de V. den Dollen Hertog ge- I naamt, regeerde zelve drie jaaren en is vervolgens om zyne krankzinnigheid valt gezet 19. jaaren lang, dat is tot het einde zynes levens toe, en is de Regeering in zyne krankzinnigheid door zyn Broeder Heitog Aalbrecht van Beijeren, als Ruwaard van den Lande waargeKomen 19. jaaren, en drie jaaren van Willem de V. zelve, makende te zamen den tyd van .22 1377 27. Aalbrecht, als Graaf * .27 ^04 Deeze erkende de Gunft der Hoekfchen aan hem bewezen, door het verleenen van een groot getal Privilegiën aan de Steden, hebbende de meeften, ten zynen tyde, vafte Collegien van Vroedfchappen of Raaden, en jaarlykfche Burgemeefteren bekomen , hy verbond zich ook by 't aanvaarden der Regeeringe Recht te doen naar 's Lands Vverten en Gewoonten en 't Land met hulp der goede Steden te regeeren 28. Willem de VI. . . »3 1417 49. Jjn de 111. Hertog van Beijeren die tot Biflchop van Luyk verkoren was geweeft, verliet den Geeftelyken Staat ep drong zich ier Regeering als Ruwaard  Zeventien Nederlandfche Provinciën. 195 Regeer^aar. Sterfjaar ■ waard van den Landen Iri, en regeerde 6 1424 30. Jacoba, Dochter van Willem de VI. heefc haare Landen in groote Tribulatien en Oorlogen doorgebragt . 19 1436 En met haaren Af (land in "tjaar 1433. was het Graavelyk bewind over Holland, Zeeland en Weftvriesiand overgegaan aan het Huis van Bourgondie in den Perloon van Hertog Philips, die reeds van de meefte andere Nederlanden Brabant, Vlaanderen enz. Heer was; De Bt GRAVEN én ï. GRAVIN uit den Huife van BOURGONDIË. Regeer-jaar. Sterfjaar. 3!. Philips de Goede . 34 Deeze fchonk aan de Landen verfcheide gunftige Privilegiën, door dien dat de Ingezetenen in 'sHertogs uitlandfche Oorlogen hem gecrouwelyk hadden bygeftaan, inzonderheid onder anderen in 'tjaar 1452- begunftigde hy dezelve met deeze Privilegie, hoofdzakelyk van deezen inhoud zynde: „ Dat Hy beveiligde de Ingezetenen 5, in het Voorrecht om niet buiten 5, hunne Landpaalen te recht gefteld te werden, en hy beloofde geene  196 Beknopte Befchryving der Regeer-jaar. Sterf jaar* 3, Bevelen te zullen geven, flrydig „ met der Steden Privilegiën, Reg,, ten en Vryheden." §2» Karei de Stoute, omgebragt byNancy door de Zwitzers, wordende zyn Lyk drie dagen na den Slag, gevonden in eene Waterpoel, naakt, met het rtan gezicht aan het Ys valt gevroren, en op dvie plaatfen gewond . ic 1477 33. Maria, zyn eenige Dochter, die eerlang trouwde met Maximiliaan Hertog vanOoftenryk, waar mede 'tGe bied over deeze Landen aan het Huis van Ooftenryk quam, na een Regeering vol van onluften . . 5 1482 Deeze Gravinne Maria van Bourgondie heeft de Landen en Steden gunftige Privilegiën verleert, en onder anderen het Gr o o t Privilegie, welke den 14. Maart i$j-> getekent wierd, in hetzelve worderkenr. „ Dat de Wetten en Voorrech'en „ des Lands onder voorgaande Re • „ geeringen in veelerly opzichten ge„ fchotiden waren, en voorts belooft „ dat Vrouw Maria niet trouwen zou „ dan met goedvinden van 'sLands „ Staaten; dat de Ampten aliéén aan „ inboorlingen gegeven zouden wor„ den, dat de Landzaaten niet buiten hunne Provinciën zouden worden „ te recht gefteld; dat de Rechtzaa,,. ken, die ter eerfter aanleg tot de ,, Regtbanken der Steden behoorden „ nietby^/>e/of Beroep ï/oi.r'tHoF van Justitie in den Haage zou„ den mogen worden gebragt ,-dui de Ma;  Zeventien Nederlandfche Provinciën. 197 Regeer-jaar. Sterf-jaar. „ Magiftraaten der Steden op den ou„ den voet zouden worden vernieuwt," „ dat de Staaten vrijelyk vergaderen „ rnogten, zo dikwils als zy 'tgoed„ vonden; dat iren geenen Oorlog „ aanvangen, geene nieuwe belaftin„ gen heffen, geen Geld munten zou, „ dan by goedvinden der Staaten; dat „ de Steden niet zouden behoeven te „ dragen in Gravelyke Beeden, waar „ in zy niet bewilligt hadden; en dat „ geene Graavelyke Ordonnantiën, „ gelden zouden , die met der Ste„ den Privilegiën ftreden. " De IV. GRAAVEN uit den Huife van OOSTENRYK. Regeer-jaar. Sterf-jaar, 34. Maximiliaan, als Voogd over zyn Zoon Philips de II. de Schoone ge* bynaamt, afgedaan . . la 1494 35. Philips van Ooftenryk de II. van dien naam . . . .12 1506 In 'tjaar 1506. verliet hy de Nederlanden, om de Spaanfche Kroon te gaan ontvangen, en overleedt 'er zeer fctiierlyk, voor het einde van hetzelvde jaar |6. Karei de 11. zyn Zoon, en alzo geen aeven jaaren oud zynde, wierd de N 3 Re.  J$S Behepte Befchryving der Regeer-jaar. Sterf-jaar. Regeerïng door Keizer Maximiliaan zyn Grootvader geadminilrreert, tot dat hy in den jaare 1515. de Regeering zelve aanvaarde, en verkreeg ook toen het recht op Vriesland van Joris Hertog van Saxen, en eenige jaaren Jaarer dit Land in zyne bezitting en wierd na dè dood van Koning Ferdinand zyne Moederlyke Grootvader in *tjaar 15(7. Koning van Spanje, en by het affterveh van zyne Vaderlyke Grootvader Keizer Maximiliaan in 't jaar 1520. wierd hy te Aken tot Kei zer gekroond en in het jaar 5527. als Heer van Overyflel erkend, eh 1528 als Heer van Utrecht, en in 1543. in het gerufte bezit van het Hertogdom Gelder en 't Graafschap Zutphen, en dus heeft by de Zeventien Nederlandfche Provinciën, nevens 't Land fchap Drenthe in den gemelde jaare 1543. aan eergehegr, en vervolgens in den jaare 1555. ten behoeve van zyn Zoon Philips de III. afgeftaan na een Regeering van ' . . 4n En na den Afftand is hy in 't Kloofter van JSt. Jooft by Pia^enza in Spanje overleden op den 21. September des jaars '. ; . . 37- Philips de li.. Koning van Spanje yan dien naam de tweede afgezworen door de Vereenigde Landfchappen op den 26* July 1581. na een Kegeeringvan " " . ! aC Philips-de IV. niet erkend En Philips de V. geheel afgeftaan in den m jaare 1648 De,  Zeventien Nederlandfche Provinciën. 199 De Lyft der Graaven en Gravinnen, bffnevens eenige der merkwaardigfte Zaaiden dienaangaande opgegeven hebbende , zullen wy den Leezer noch kortelyk den voornaamften Inhoud der Graavelyke Regeeringe onder 't oog brengen , namelyk: Dat geduurende den Tyd van ruym zeven honderd jaaren hun Regeering veeltyds is vergezeld geweeft met zwaare Oorlogen, zo met Uitlandfche als met hunne Nabuuren, inzonderheid tegen de Friefen , de Hertogen 'van Braband, Gelder en Cleeve, als mede met de BilTchoppen van Utrecht en ook door onderlinge Tiviften; meeft tegens onze eige Graaven, t'elkens in onze van zich zelvs genoeg ongelukkige en behoeftige Landen , daar en boven in onuitfpreekelyke Ellenden vervallen zyn Ja tot zo verre dat t' elkens onze meeft gegoede en deugdzaamfte oude Ingezetenen fneuvelden, ofte hun Leven en Goederen tegen de Tyrannije onzer eigene Graaven en vreemde Krygsknegten niet kunnende beveiligen , naar vreemde Landen vluchten moeften, en ook op hunne hoede zyn, tegen de Ufurpatien onzer eigene Erfgraaven en 'den aanhang der meefte onverftandige en ondeugende Ingezetenen , ondergaande zy fomtyds gezamentlyk met onze mistrouwde Graaven van Hollands het geweld der Nabuuren, welke zy door die verdeeldheden op hunne halfen haalden : Ende dat zy daat en boven N 4 om  200 Beknopte Befchryving der Qtn dezelve redenen veeityds zeer afgryfelyk Binnenlandfdie Oorlogen tegen malkanderen gevoerd hebben; waar in de fVyste en Deugdzaamjle in onze qualyk beflelde Republyken, door de Onkunde ofte Boosheid der meefte Ingezetenen, doorgaans de minfte aanhang krygende veeityds ten onderen raakten. Ja zelys zo de Hiftorien ons verhalen, dat onze oude Voorzaaten federt de Erfgraar ■velyke Bedieninge nooit vyf-en-twintig jaaren na een in rufte hebben kunnen leven; echter zyn 'er verfcheiden Graaven en Gravinnen als mede Hertogen en Hertoginnen geweeft , die 't Bewind en Regeering der Nederlandfche Provinciën in handen gehad hebben, overeenkomende met hunne Intreft, de Landen, Steden én Ingezetenen hebben Verleend en gegeven, verfcheidene Handvejlen, Privilegiën en Fryheden , welke Wetten dé nieuwe aankomende Hertogen , Graaven of ■Heeren, dezelve aan de Staaten des Lands moeiten bezweeren, om dezelve n^iar te komen, eer ze erkend, aangenomen of ingehuldigd wierden, om de Ingezetenen, by hunne ver.kregene Vry heden, Grondwetten en Foorrechten te maintineren. Maar wanneer Keizer Karei de. F. het Roer der Regeering van .gantfch Nederland in handen kreeg, was hy. in 't begin zeer gelukkig over dé Nederlanden; nadien de Inwooners hem genegen warén, om dat by een.geboore Nederlander was* en veele. hoedanighedea *• " ' bezat,  Zeventien Nederlandfche Provinciën. 201 bezat, ook zouden de Nederlanders zich pver zyn Regeering niet beklaagt hebben, Jiad hy om de Roomfehe Stoel te behagen, de Protedanten niet zo hard verdrukt, en door v/reede Placaaten en fterke aanhitzingen der jefuiten als anderzints niet vervolgt , waar door men den Aard der Roomfehe Vervolging van al wat Wreedheid of Tyrannie kan genaamt worden , op het Levendigfte daar door afgebeeld ziet, en dat de Roomfehe .Geeftelykheid niet konde dulden , dat een Monnikje , de Kerk van Romen zoude verbeteren, en dat de zaak van Luther meeft hatelyk maakte, v>as dat hy de Buiken der Mannikken en de Kroon van de Paus te gelyk had aangetaft En dat de Rerk van Romen, voor al de Geeftelykheid verdorven was, erkende Paus 4driaan zelvs openlyk ; zeggende: dat de Leere van Luther en de Wortel van 's Volks hoosheid, uit de quaade Zeeden der Geeflelyken haar oorfprong had genomen, en dat zelvs van *t Geeftelyk Hoofd (de Paus') de Ziekte, nu al lang was voortgelopen tot andere Leden Wy hebben nu hier in 't kort de Verdrukkingen, die de Nederlanders onder deezen Vorft geleden, te Boek gefteld, op dat men zien zqu, langs welke weegen de Nederlanders tot den Opftan4 gekomen zyn Keizer. Karei de V-. dan moede en afgemat, door zo veele Oorlogen, of verdrietig over $e Wisfelvalligheden der menfchelyke Zaa? N 3 ' ' ken,..  202 Beknopte Befchryving der ken, of van God in zyn Harte geraakt, ftaat op den 25. O&ober 1555. tot Brusfel in tegenwoordigheid der Staaten, alle zyne Heerfchappijen af, en gaf het Koningryk Spanje en de Nederlanden aan zyn Zoon Philips de II., na dat hy hem een zagtmoedige Regeeringe over de Nederlanden had aangeraaden En voor zyn vertrek, heeft hy hem voorzegt in tegenwoordigheid des Prince van Oranje, den Graave van BolTu en anderen, wat gebeuren zoude ; dat zo hy den Spaanfchen Hoogmoed niet in toom hield, dat dan het uitterjle verderf voor zyne Nederlanden zoude veroorzadken, en dat hy niet moeft toelaten, dat de Nederlanders door Uitheemfche (Spanjaarden") gedrukt tuierden, ten waare hy hem in een jammer lyken en geduurigen Inlandfchen Oorlog wilde jleken. Maar nauwelyks had hy het Bewind nedergelegt, en het Beltuur was niet gekomen in handen van deszelvs Zoon Philips, met zyne Spanjaarden , of'er reezen van alle zyden duiltere Wolken op van verfchrikkingen, van beroertens en vervolgingen, die eensklaps neerftortende de naam en gedachtenille zelvs der Nederlanderen en Oude Batavieren, te Zullen uitdelgen. Deeze nieuwe Vorft meende met de Nederlanden om te fpringen ,• gelyk wel eer de Spanjaarden met de Indiaanen in het Weften gedaan hadden» Maar  Zeventien Nederlandfche Provinciën. 2©3 '■ Maar in Nederland moeft den Koning als onzen laatften Hartog , Graaf en Heer van 'alle de Nederlanden ook doen zien, hoe goed Catholyk hy was , en tefFens een Verftandig en Staatkundig V orft, maar te gelyk een dood vyand van de Proteflanten , als volgens de Spaanfche Staatregelen en gewoontens. Hy deed zich eerft heimelyk door den Paus van zyne gedaane Eeden ontllaan en in weerwil van zyne gedaane Eeden, waar mede hy by 't aanvaarden der Regeering bezworen had, Nederlandfch Vryheden te handhaven , om des te gerufter het Placaat van zyn Vader Keizer Karei de V ter uitvoer 'te kunnen brengen , het welk hy voor een Eeuwig Editl hield, behelzende onder anderen dat Placaat, deeze woorden : dat men zich daar omtrent aan geen Handveften, daar te> gen ftrydende te keet en had. Maar het werk om de Proteflanten uit de Nederlanden uit te roeijen bleef aan E>uc d' Alba alléén toevertrouwd. Zulks hy een onbepaalde en willekeurige Regeering over deeze Landen willende oefïenen, om de Befluiten van 't Contidie van Trenten in te voeren, welk alles een algemeen misnoegen baarde , zulks als noch by quam het invoeren van eenige nieuwe BisJihoppen in de Nederlanden, en der Inquifttie over Geloovs-zaaken, met ffraffen van Lyf en Leven, mitsgaders Confiscatie yan alle poederen, ten lallen aller Ingezetenen, welke die vervloekte Inquifiteurs zouden voor 'Ketters verklaren, daar de Rechters toe wierpen,  2o4 Beknopte Befchryving der den gedwongen, om de Vonnisfen van den Bloedraad door de Spaanfche Inqidfitie , beftaande uit 12. perfoonen door Duc d'Alba dien Schrikdier exprelTelyk daar toe aangefteld zynde, zonder Appelleren alles op het aller wreedfte uit te voeren, om zelvs in geen ongenade te komen, zo dat, nu niemand 'f zy Roomfch of Onroomfch meer veilig was., en voor al niet, die eenig vermogen hadde. En zo was dit de eerfte en voornaame grond waar door de Beroertens vervolgens in Nederland zo Hemelhoog quamen te fteigeren, waar door het Land geduurig weergalmde van gevvelt, wreedheid en 't vergieten van onnozel Bloed De Voorfpraaken van Keizers , Koningen en Vorften waren te vergeefs , de fchrik was alom even groot, zelvs by de Gouvernante en in den Raad. De Prins van Oranje daarom meende, het was nu geen tyd meer langer te moeten zwygen, hy was ook de Eerfte, die zich vryborftig in den Raad liet hooren; en zich manlyk tegen de wreede bevelen des Konings verzettede; zeggende { het komt den Koning niet toe, over de Confcientien te gebieden En toonde met veel kragt van redenen, hoe die bloedige Placaaten, helfche Inquifuie, verderffelyke BilTchoppen en het Afgodifche Concilie van Trenten , nooit konden gedult worden. En hoe zullen we die allerongehoordfte Rechtbank tQ regt -by alle Volkeren gevreeft vn  Zèvêntïen Néderlandfché Provinciën. 205 eh vervloekt beter afmalen dan met de woor* den vanMizeray, een Roomfch Hiltorie* fchryver, als een verfchrikkelyk Gedrocht, voot alle de geene die in Vryheid zyn opgevoedt, zó •wel als voor alle Menfchen vanVerfand en Gods-? dienst. Het indringen dér Spanjaarden en andere Vreemdelingen in deezen Landen , tot hec bekleden der hooge en aanzienelyke Ampten het verheffen van Anthonj Perenot, Bisfchop van Atrecbt tot Cardinaai, van Granvelle + een loos, doorfleepe , atgtiftig en doortrapt Man, de felle Stoker van het Inquifitie vuür op wien de Koning zich 't allermeeft verliet, gelyk hy ook de Gouvernante Hertoginne van Parma heimelyk had lalt gegeven , zich naar zynen raad te fchikkén , en dat zyne Bevelen ltrengelyk moeiten naargekomen en uitgevoerd worden; dus bleef den Koning op zyn (tuk eri was onverzettelyk. Vervolgens heeft Koning Philips rta zyn vertrek uit de Nederlanden naar Spanje in den jaare 1559. goedgevonden, in weerwille der Staaten deezer Nederlanden, alhier inVólle Vreede te houden 4000» Spaanfche Krygsknechten; door middel van welken , men de Placaaten te lichter zoude kunnen uitvoeren: dit alles ftrydende, tegens de bezwoorene Handveften en Privilegiën des Lands aan. En dewyl dit alles ftrekte om de Repuhlïcq in verwarring ■ en overhoop te brengen , tegen de meening en in weerwil der  203* Beknopte Bejchryving der der Staaten, Zonder welkers toelating ook geen nieuwe Bisdommen noch andere Geestelykheid van ouds mogten vermeerderde worden; diergelyke ongegronde zaaken klonken haar zeer in de ooren, als (trekkende ten bewyze, dat het Zaad der Beroertens reeds overal, als ook in den Raad van Staaten verfpreidt hadden, waar door eenige Edelen een begin maakten , en verbonden zich onder eikanderen om de Spaanfche hqui/itie te zullen wederltaan. Ten dien einde verzamelde daar toe een groote meenigte van Edelen, ten getalle van circa 400 op den 4. April 156Ó. by één, marfcheerende alzo in de Stad Brusfel; en in twee byzondere hoopen verdeeld hebbende * het eene onder geleide van den Heer Hendrik van Brederode, ten geralle van omtrent 200. Edelen, en het andere van omtrent gelyke 200. andere Edelen, hebbende den Graaf Lodewyk van Nasfauw, Hendrik Graaf van den Berg en den Graaf van Kuilenburg aan hun Hoofd ; onder hun Gevolg bevonden Zich niet alléén veel Edellieden van den Prins van Oranje en den Graaf van Egmond, maar ook veele Heeren, die werkelyk in Dienft zo van den Koning als van. de Land-» voogdesfe waren. \ V er-volgens maakte de Prins van Oranje de aankomft der Edelen, en dat zy ootmoedig Gehoor verzogten , aan de Land voogdesfe bekend, dewelke zulks loeftond tegen des aode*  Zeventien Nederlandfche Provinciën. *205 anderendaags, wanneer deeze 400. Edelen, gaande Hendrik Heer van Brederode, met Lodewyk Graaf van Nasfauw aan het Hoofd, vier aan vier te voet, uit het Huis van Kuilenburg, zich naar het Hof begaven: Zy hadden den Heer van Brederode tot hun Hoofd verkoren, om het Woord te doen, als zynde de oudfte Nederlandfche Edelman afkomftig uit de Graaven van Holland Met ontblooten Hoofden in de Audiëntiezaal getreden zynde, naderde de Heer van Brederode en Grut Lodewyk van Nasfauw met eerbiedige buiginge tot de Landvoogdesfe; welke vergezelt was door den Prins van Oranje , de Graaven van Egmond, Hoorne , Barlaimont, Viglivts en andere Heeren : wanneer Brederode haare Hoogheid de Hertoginne van Parma in alle ootmoedigheid aanfprak en tevens overgevende een Smeekfchrift , waar in zy verzogten, dat de ftrenge Placaaten tegen den Godsdienft, wat verzagt mogten worden; de Landvoogdesfe door deeze groote meenigte dodelyk verfchrikt Zynde, zeide Barlaimont om haar te doen bedaren; het zyn Geuzen of Bedelaars , waar van onder de Hervormden den naam van Geuzen haar oorfprong heeft; hier door is die naam van Geuzen zo beroemd en vermaard geworden van de getrouwe Voorftanders der Vryheid , want die Edellieden, fchoon meeft Roomfch gezind, gebruikten van dien tyd af altemaal afchgrauwe Rokken , vercierende hunne  205 Beknopte Befchryving der hunne Hoeden met kleine houte Napjes , Hesjes en ander Bedelaars-gereedfchap, dri„: kende overluid de Gezondheid dev Geuzen; wanneer zy elkander onthaalden , de Rykste onder hen droegen ook aan hun Hals hangende een Goude Medaille, aan welkers eene zyde was sKonings Beeldtenis en aan de andere zyde twee t'samen verknogte Handen, houdende een Bedelzak met dit Opfchrifc den Koning getrouw tot den Bedelzak, als een zonderling merk en kenteken van hun Verbond In dat zelvde jaar in de Maand Aupufti begon de vermaarde Beeldllorming byna o» een tyd en op alle Plaatzen te gelyk, zelvs tot m Schotland toe, het geen wonderlyk is, Hoofd fchryft) als een Blixem door de Nederlanden is gevlogen , want in drie dagen tyds zyn meer dan 400 Roomfehe Kerken plundert en van haare Beelden en Autaaren berooft, dat meeft door Kinderen en Jongens van Roomfch-gezinden zelvs, ja dat meer is de Geeftelyke Perzoonen hebbenhier en daar al hetzelve gedaan, zo als tot Amfleldam, Delft en dders gefchied is, op veele Plaatfen door de Magiftraaten daar toe geholpen, die echter van alle vervolging om den Godsdienft af keeng waren, dat niemand in \ breken van de Beelden is verzeert of gequetst geweeft hoewel de Kerken volliepen, dat boveTal je verwonderen was, doch 't was de Vinger U9<& tis ook noterens waardig, dat door de  Zeventien Nederlandfche Provinciën. *2o5 de fchrik der Geeftelyken, de Papen en Monnikken van wat foort die waren, ook alle de Nonnen, Zufters en Bagynen gingen alle lopen, niet een zag men in haare Habyten, nogtans was 'er niet een menfch die haar leed deede, nog niemand zogt het haar te doen. Hier uit ziet men, hoe de gemoederen der Gemeente by al 't tyranniferen gefteld waren door die verderfclyke Inquifitie ; zy die de Hervorming in 't geheim toegedaan waren zig aldus gefterkt ziende, begonden zig te openbaren , dat zo verre ging, dat zy de vrijeGodsdienft-oetTening openbaar begonden in te voe Zo dat God ook tot Nederland mag zeggen : Ik heb u uit het Spaanfcb Ëgyptenland uitgevoerd, en uit deszelvs dwingelandij e verlof; ik heb voor myn Aangezicht e heen gezonden myne hegten, ^Oranje 'en Nassauw er Helden; door welke ik j* ai dit groot Heil heb willen toebrengen. Èn daarom gedenkt , 'wat gefchied zy , van Sittim 'aan tot Gilgal toe , (in die tachtig jaaren, dat ik; de XI z ir ii der Heyrfchaaren! uwe Oor? logeij  226 Beknopte Befcbryving der logen hebbe gevoerd) op dat gy de Gerechtigheid des Heeren kennet. Men zal tot flot hier by voegen, een V R E E D E-S P R E U K. Die Oorlog mind, en Vreede baat, Wetifcbt anderen en zich zeiven quaad; Dies fcbept de Vryheid lufl in Vrêé. De Vreede fterkt de Macht der Staaten, De Macht befchermt in Land en Zee, De fVelvaard van baare Onaerzaaten, De Welvaard die door Vreede bloeyt, Vermeerd zo veel ah Vryheid groeyt. Want Vryheid is de Band, De Vréè de kracht van 'tLar.d. Nu zullen wy overgaan tot de Hooge Regeering van' ieder Nederlandfche Provincie in 'tbyzonder. Gelderlands Hooge Regeering beftaat in Ridderfcbap en Steden, welke te Arnhem hun Ordinairis Hof houden, alwaar 8 Ordinairis en 2 Extra - ordinairis Raadsperfoonen en de Canceilarie'zyn, welke uit de 3. Quartieren deezer Provincie, als uit dat van Nymegen, van Veluwe en uit Zutphen gedeputeertzyn, om de Lands regeeringe uit Naam van de Heeren Staaten waar te nemen. De  Zeventien Nederlandfche Provinciën. 22 f De Rang der Steden, die Stem in de Ver* gadering der Staaten hebben , is als volgt ; I. Nymegen, 2. Th iel, 3. Bommel, 4. iTtó/>£e», 5. Doesburg, 6. Deutichem, 7. Lochem* 8. Groenlo , 9. Arnhem , IO. Harderivyk , lil Hattem en 12. Wageningen. De Vergadering der Staaten word om de drie jaaren gehouden te Arnhem, te Nymegen, en te Zutphen ; onder de naam van de iJ^/We Mogende Heeren Gedeputeerde Staaten des Fur* flendoms Gelre en Graafschap Zutphen. Hollands Hooge Regeering beflaat mede uit de Ridderfchap en Steden, welke hunne Vergadering in 'sGravenhage houden; onder de naam van de Staaten van Bolland en Wef-vriesland, welke aldaar een Collegie van Gecommitteerde Raaden hebben, die de Regeering dagelyks waarnemen. De Vergadering der Staaten deezer Provincie vertoond de Souverainiteit van dezelve ; zy beftaat uit de Ridderfchap en Edelen , ( waar van de Prins Erfftadhouder de eerfte Perfóon is) doch die alle maar ééne Stem hebben , en uit de Gedeputeerden der Steden, die Stem in Staat hebben, en 18. in getal zyn. De rang dien zy hóuden in de Vergadering der Staaten, is de volgende; wegens Zuid-holland elf, narrientlyk : ï- Dordrecht, 2 Haerlem, 3. Delft, 4 Leiden, 5. Am/lerdam, 6. Gtuda, 7. Rotterdam, 8< Gorcum, 9. P 2 Schie*  22 8 Beknopte 'Befchryving der Schiedam, 10. Schoonhoven en II deir Br iel. Wegens Noord-holland of Wejl-vriesland Zeven; I. Alkmaar , 2. Hoorn, 3. Enkhuifen, 4. jE(sto?» , 5. Monnikendam , G. Medenhlik en f 7. Purmerend. > Dit maakt met de Ridderfchap en Edelen : 19 Stemmen uit, en daar in beftaat de Ver- \f gadering der Staaten van Holland. Een iegelyk deezer Steden zend in de Ver- 1 gadering haar Penfionaris en zo veel gedepu- ' teerden als zy wil, die echter te zamen maar 1 ééne Stem hebben , en door die Stad , die 1 hen afzend, koftvry gehouden worden . De Staaten vergaderen gewoonlyk vier- 1 maal des jaars.,, alleenlyk des morgens in de Maanden Maart, July, September en November, de eerfte drie tegen de gewooniyke ■ Verpachtingen (tqen dien noch waren) van ^ April, Auguftus en October, ende vierde c pver de Confenten op de Petitiën des Raads 7 van Staaten en de verdere Laften der Provincie; doch indien de Ridderfchap of Edelen ook eenige der ftemmende Steden nodig vinden , om de Staaten buiten de gewoone tyden te doen befchryven , vervoegen ze zich by de Gecommitteerde Raaden,"die de > Zaak van gewicht oordeelende , de Leden 1 van den Staat, tegen zekeren bepaalden dag 1 befchryven, welke macht van buiten gewoo- f ne Befchryving te doen,, de Gecommitteer- e de Raaden van hun zelvs ook hebben. w Tot deeze Vergadering beiioren de Amp- teo 1  Zeventien Nederlandfche Provinciën. 2ig ten van Raad-penfionaris en twee SecretarisZen; het eerfte word maar voor vyf jaaren begeven, doch ook te gelyk het laftigste in de geheele Republicq, hem word ook het GrootZegel van Holland op zyne beurt toevertrouwd , zyn jaarlykfche Wedde uit *s Lands Gemeene Middelen is zes duizend Guldens geweeft, doch federt eenige jaaren noch met zes duizend Guldens verhoogd. De RaadPenfionaris heeft eenen Commis en eenige Clerquen onder zich; één der twee Secretarifiên bediend de Vergadering der Staaten, en de ander het Collegie van Gecommitteerde Raaden. Het Collegie der Gecommitteerde Raaden van de Staaten van Holland en Weft-vriesland , in 't Zuider Quartier , beftaat uit tien Leden; als doorgaans het oudfte Lid van de Ordre der Ridderfchap, gemeenlyk voor zyn leven zittende, en negen andere Raaden die gewoonlyk om de drie jaaren veranderd worden, als van Dordrecht, Haerlem, Delft, Leiden, Amfleldam, Gouda, Rotterdam enGornichem; de Steden Schiedam , Schoonhoven en Rriel maken met hun drieën de negende Raad mt, die by beurten, nu van de eene, dan van de andere Stad om de twee jaaren veranderd \v;ord, hunne Byeenkomften en Raadplegingen worden door de Raad-penfionaris en één der Seeretariflen van Staaten bygeWoond. Voor het welgemelde Collegie zyn twaalf P 3 Or-  2%Q Beknopte Befchryving der Ordinaire Procureurs , die alle foorten van litigieufe Zaaken, dewelke aldaar komen voor te vallen , occuperen , hebbende hetzelve Collegie nefTens de Vergaderinge van dewelgemelce hun Edele Groot Mogende twee ordinaire Kamerbewaarders. In het vertrek der Gecommitteerde Raaden vergaderen ook de Hoog Heemraaden van Rhynland en van Delfsland , met de Hoofd-Ingelanden. De Ridderfchap houdt 'er ook haare byzondere Byeenkomll, daar en boven worden 'er alle Befoignes, uitgeZondert alléén het groot Befoigne ingehouden. Hunne bezigheden komen genoegzaam met die van den Raad van Staaten der Zeven Provinciën over een, en beftaan behalven in het uitvoeren en doen uitvoeren der genomen Staatsbefluiten , ten opzichten van Zaaken van Oorlog en al dat daar toebehoord, betreffende de Provincie en deszelvs Geldmiddelen, De Secretaris der Staaten , die de Vergadering der Gecommitteerde Raaden bywoond, houd aantekening van alle de befluiten, die in de Vergadering genomen worden, en van alle Ordonnantiën van betaling en andere Depêches op de Verzoekfchriften , Afrekeningen &Q Het Comptoir Generaal van Holland, op het welke door de Gecommitteerde Raaden, Urdonnantien geflagen , en door het welke de  Zeventien Nederlandfche Provinciën* 2g I ie Intreften ten laften van Holland betaald worden, beftaat uit een Ontvanger Generaal die behalven de twee eerfte Commifen en drie Clerquen , noch vier Commifen onder zich heeft, die ieder eenen byzonder Clerq hebben ; noch zyn 'er vier Deurwaarders, van het Comptoir Generaal, die de Exploi~ ten doen tot invordering van 's Lands Middelen» Het Ampt van Ontvanger Generaal beftaat in Intreften en Renten "te betalen, andere betalingen mag hy niet doen, dan op Ordonnantiën door drie Gecommitteerde Raaden en derzelver Secretaris ondertekend. Maandelyks moet hy eenen ftaat van zyne ontvangst en uitgaave aan Gecommitteerde Raaden overhandigen, en binnen zes Maanden na verloop van ieder jaar , Zyn algemeene Rekening doen , op verbeurte , indien 't dé Gecommitteerde Raaden goeddunkt , van honderd Guldens ten behoeve van den Armen voor ieder week langer uitftel Negen Maanden wagtende , ftaat het aan Gecommitteerde Raaden om Gyfeling of andere Middelen van Rechten tegen hem te werk te fteilen. Voorts is hy verplicht zyne Rekening te beëedigen, en voor zyne beftiering ter Sömme van honderd duizend Guldens Borg te {feilen; zyne Wedde was in den jaare 1662. volgens het Bericht-fchrift op zeven duizend Guldens 'sjaars vaftgefteld, uit welke hy twee Commifen de eene met F 4 twaalf  ?32 Beknopte Bej'iïnyving der twaalf en de ander met agt honderd Guldens sjaars betalen moet; dochzedert is er merkelyk meer omflag gekomen , dus ook de; Wedde en andere pnkofteri merkelyk vermeerderd. De Finantie van Holland beflaat uit twee Commifen, één Boekhouder en agt gewoonlyke Clerquen: wyders twee buitengéwoone Clerquen der Commifen en een' Kamerbewaarder, alle de Inkomften van Holland, het zy by ghwhïeren of Verpondingen geheven worden, ook alle verzamelde Middelen, als het lylein Zegel,'de twintigftè , 'veertigftq en tagtigfte Penningen en andere, moeten ter Finantie opgegeven en geregiftreerd worden. Met één woord, al wat op het Comptoir Generaal en op de byzondere Comptoiren in de Hollandfche Steden ontvangen word, moet ter Finantie opgemaakt en ten laften van elk Ontvanger gebragt worden, de Ordonnantiën op alle deeze Ontvangers worden ter Finantie opgemaakt, en na dat ze door drie Gecommitteerde Raaden en den Secretaris getekend zyn , geregiftreerd. In het aandeel der Laften brengt het Zuider Quartier, in honderd Guldens, op ƒ 81 - 15 en 'tNoorder Quartier ƒ 18 - 5 - volgens een overeenkomft' van beide Quartieren in den jaare 1668, doch zedert eenige jaaren heeft het Noorder Quartier merkelyk minder dan agtien en een vierde in het honderd] pFgebragt. ." • - - pi  Zeventien Nederlandfche Provinciën. 233 1 De Kamer ter Auditie of tot het klaaren l/an des Gemeenen Lands-rekeningen opgerecht 1560. beftaat uit drie Leden of Afgevaardigden, één wegens de Ridderfchap, doorgaans voor zyn leven , en twee Afge-r vaardigden uit de elf Steden van 't Zuider Quartier by beurten, wordende om de drie jaaren vervyilTeld Men heeft 'er twee Commifen met noch een derde , alleenlyk over 'tgeene de Los en Lyfrenten betreft; noch twee Clerquen en één Kamerbewaarder. In het Noorder Quartier is diergelyke Kamer, in welke alle de Steden van dat Quartier te gelyk hunne Afgevaardigden zenden. Hun werk is des Gemeenen Lands-rekeningen te onderzoeken, goed te keuren, opnemen en fluiten der Rekeningen. Pe Ontvangers der Gemeene Middelen , de Rentmeefters der Domeinen van het Zuider Quartier , de Commifen van Öorlogsbehoeftens èn alle andere Compeable Perfoonen moeten hunne Rekeningen ter Auditie Kamer inleveren. De Kamer van Rekeningen van de Graaflykheids Domeinen in Holland opgericht omtrent het jaar 1428. door Philips de Goede en vernietigt I72Q. door het verkopen van het grootfte gedeelte van 's Lands Domeinen op den 17 Maart 1728. wordende het Bellier ider overige Domeinen opgedragen aan de P 5 Col-  234 Behepte Befchryving der Collegien der Gecommitteerde Raaden in beide de Quarrieren. In den jaare 175a. met den 1. Mai is alhier in 'sGravenhage opgericht een Provincïaale Rekenkamer van Holland en IVefl-vriesland, na dat Hunne Edele Groot Mogende in Auguftus des jaars te vooren belloten hadden de Kamers ter Auditie van des Gemeene Lands-rekeningen in het Zuider en Noorder Quartier te vernietigen. In deeze Provinciaale Rekenkamer worden gehoord, opgenomen en gefloten alle des Gemeene Lands-rekeningen van Holland en Welt-vriesland; gelyk ook die van Hun Ed. Groot Mog Domeinen: waar toe in dit Collegie gecommitteerd worden één Heer uit de Ridderfchap van deeze Provincie , vyf Heeren uit de Steden van het Zuider- en drie Heeren uit de Steden van het NoorderQuartier ; welke Gecommitteerdens uit de Steden om de drie jaaren veranderen volgens Tourbeurten, daar toévaftgefteld. De Leen- en Regifler - kamer van Holland. De Hollandfche Leenen wierden oudtyds onmiddelyk van den Graave of deszelvs Leenmannen ter Leen gehouden, nu op gelyke wyze van 's Lands Staaten; zy worden in k-waade Leenen en goede, dat is, onverfterfelyke Erfleenen onderfcheiden De eerfte erven alleenlyk over op de oudfte Zoon en deszelvs Mannelyke Nakomelingen, gaande' 'tnaafte Lid voor het verdere, den oudften voor  Zeventien Nederlandfche Provinciën. 235 den jongften. De andere erven voort, zo lang als 'er iemand van de Mannelyke of Vrouwelyke Geflachte des Bezitters overig is. Alle de Leenen zyn uit den Boezem der Graaflykheid oorfprongelyk voortgekomen. 1519 heeft Keizer Karei een Leenhof laten oprichten., dat uit twaalf Leenmannen, zes Edelen of andere goede Mannen kundig in 's Lands gewoontens , en zes Rechtsgeleerden of uit het Hof, of van elders door den Graaf of deszelvs Stadhouder te kiezen, beftaan zoude, en moeten eens ter week vergaderen. Dit Leenhof is zedert vervallen, tot dat de Staaten van Holland 1660. den Raad-penfionaris de Win , tot Stadhouder van de Leenen aanftelden, nevens den Hollandfchen Prefident en Raaden machtigende om voortaan het gewezen Leenhof uit te maken. Doch 1674. kwam 'er al weder verandering in. De Leenkamer van Brederode word te Haerlem gehouden, en de Leenkamer van Vianen word aldaar gehouden. Wyders is deeze Kamer van de Leenen te gelyk de Regifler-kamer van Holland, alwaar bewaard worden alle Voorrechten of Privilegiën , Handveften, Keuren , Giften en andere diergelyke Stukken ; ook worden 'er de Vreedehandelingen en Overeenkomften met andere Volkeren gehouden Een overgroote Schat van oude en zeldzaame Stukken worden hier, den Staat onzes Lands betreffende , noch heden ten dage bewaard: doch  S3Ö Beknopte Befchryving der .doch tegenwoordig worden 'er alleenlyk de } ■Regiilers. gehouden van dèj Leenen. Het Collegie van Houtvefter en Meefter- t knaapen van Holland en Weft-vriesland heeft j Rechtsgebied over alle zaaken, die de Jacht /, en WildernilTen betreffen; de tyd van des- y zelvs oprechting kan niet net bepaald wor- < den, fchoon het zeker is, dat het voor een } der oudfte Collegien onzes Lands moet ge- <, houden worden , alzo men 1376» al gewag , daar van gemaakt vind. Dan is het eens met f het Stadhouderfchap verknogt, dan eens daar t van afgezonderd; doch na de Nederlandfche v beroertens hebben de Stadhouders uit, den „ Huife van Oranje dit Ampt bekleed gehad, ■ Na de dood van Willem de III, heeft het [ Collegie beftaan uit één Luitenant, Hout- „ vefter en vier Meefter-knaapen , waar by 1716 noch vier uit de Steden gevoegd wier- i den. Tot het agterhalen der Breuken en \ het onderhouden der Wetten , op de Jacht e en WildernilTen gemaakt, zyn de Subftituit- i,. Houtvefter en eenige Duynmeijers en Kodde* \ heijers, die de Overtreders bekeuren en Gy7 e zelen konnen. Het Gerichts-hof is in 'tjaar 1428. opgericht of zonderling veranderd, door Hertog Philips, die in het geheel merkelyke veraiv ^ .deringen in Holland gemaakt heeft ; want met dit jaar beginnen de Lyften der Raaden ; van den Hove.< Hertog Karei van Bourgon- j dien befioot 1473, een Hoogen Raad te 1 Meche^  Zeventien Nederlandfche Pro^incihu 23? Mechelen op te rechten, op welke men zich aan de meefte Gerichts-hoven zyner Landen en ook liet Hof van Holland zou' konnen beroepen; nader beveftigt 1503. door Philips van Ooftenryk, en wyders door Karei de V en Philips de JI. Doch Mechelen aan de Spaanfche zyde blyvende, wierd 1582. een Hoogen Raad in Holland aangefteld. De Stad "Middelburg in Zeeland kwam 1586. met Holland over een , om zich met het Rechtsgebied des Hoogen- Raads te onder^ werpen , en zedert de gantfche Provincie van Zeeland, 1662. is in overweging genomen om de beide Gerichts hoven , den H00-1 gen Raad en 't Hof met eikanderen te vereenigen, doch tot heden toe niet ter uitvoef gekomen. De Hoogen Raad in Holland beftaat ui* één Prefident en negert Raadsheeren, zes van Holland en drie van Zeeland, één Griffier,' één Subftituit-Griffier en één Rentmeeftet van de Exploiclen : wyders één Penningmeefter, twee gewoonlyke Clerquen en twee eerfte Deurwaarders; het getal der Advocaten is niet bepaald, maar dat der Procureurs is zestien. De Prefident van den Hoogen Raad word door de Staaten van Holland enZeeland benoemd en verkoren ; by eene Stadhouderlyke Regeering gefchied de Benoeming van een Drietal door de Staaten, en door den Stadhouder de Verkiezing. Wanneer een Hol-  238 Beknopte Befchryving der lands Raads-plaats openvald , word dezelve door Zeeland vervuld. Het Hof van Holland, Zeeland en Vriesland, dat is Welf-vriesland; beftaat uit eenen Prefident en elf Raadsheeren, agt van Holland , daar onder twee wegens de Ridderfchap ; drie van Zeeland , eenen Griffier, eenen Subftituit-Griffier, drie SecretaniTen en eenen Rentmeefter van de Exploicten. De Advocaat Fiscaal, die te gelyk Procureur Generaal is, neemt de ftrafbaare zaaken niet alléén voor 't Hof, maar ook voor den Hoogen Raad waar, en zelvs ook voor het Collegie der Gecommitteerde Raaden van Holland, hoewel de Commis-Fiscaal van Gecommitteerde Raaden hier toe, ten opzichte van dit Collegie insgelyks bevoegd is. De drie Secretariflèn hebben eenen beeedigde Ciercq onder zich. Ter Griffie van den Hove is een Penning-meefter, één eerfle cn negen mindere Clerquen. Ook heeft men tien gewoonlyke Deurwaarders voor beide de Gerichts-hoven. De Prefident van den Hove word door de Staaten van Holland en Zeeland by beurten aangefteld Holland doed zulks de eerfte en tweede, Zeeland de derde reize; Holland wederom de vierde, vyfde en zesde; Zeeland de zevende reize, en zo vervolgens. Dewyl tot deeze Gerichts-hoven betrekkelyk is de Sociëteit in 'sGravenhage, zo zal men 'er kortelyk iets Yan zeggen. Dit Collegie  Zeventien Nederlandfche Provinciën. 2 39 legie van de Sociëteit beftaat uit Gemachtigden van den Hoogen Raad; het Hof; de Graaflykheids Rekenkamer, en de Wethouderfchap van den Haage De Gemachtigden der drie eerftgemelde Collegien zyn twee uit ieder Collegie. De Gemachtigden uit de Wethouderfchap zyn vier in getal, één Burgemeefter, één Schepen en twee Heeren uit de Vroedfchap , doch deeze twee laatften zitten ieder zes Maanden by beurten , zo dat het Collegie voltallig zynde, in het geheel uit negen Leden beftaat. De Gemachtigden der Sociëteit zitten langer of korter, naar het welgevallen der Collegien, van welke zy gemachtigt worden. Die van den Hoogen Raad Zitten vier jaaren, na verloop van welken tyd, zy door twee Leden van den Hoogen Raad, hun naaft in rang, worden opgevolgd, mits dat dezelven de Oude Raaden in de Sociëteit hebben zien zitten. De Gemachtigden van het Hof zitten niet meer dan twee jaaren; doch de tyd yan den eenen eindigt een jaar vroeger dan die van den ander, Jaarlyks op den eerften Recétdag na Kersmis word 'er een Raadsheer uit het Hof ter Sociëteit afgevaardigt, het eene jaar één uit de vyf oudfte, en het ander jaar één uit de zes jongfte Raaden. De Graaflykheids Rekenkamer al in den jaare 1728. vernietigt zynde, zyn daar van alleenlyk twee Rekenmeefters overgebleven , die Leden der Sociëteit zyn. De Burgemeefter en  I40 Beknoptë Befchryving der' de Schepen, Gemachtigden van de Wcthbuderfchap van den Haage , zitten doorgaans twee jaaren, en zomtyds langer , naar goedVinding der Regeering, de twee Vroedfchappen worden jaarlyks ieder voor zes maanden gemachtigt. Hetzelve Collegie is wel van eert gering beginzel opgekomen ; edoch het heeft allengkens zyne krachten verder uitgebreid, Zulks dat het ter deezer ty d daar voor word gehouden, dat het al een vrij ryke Finantie bezit, en een eige Ontvanger der Societeits Inkomften daar toe aanfteld, eenen Secretaris , eenen Ontvanger der buitengewoone en eenen Ontvanger der gewoonlyke Verpondingen , één Bode en Kamerbewaarder en andere mindere Bediende. Alle deeze Ampten en Bedieningen worden door de Sociëteit begeven. De Ontvanger van de buitengewoone Verpondingen moet by het aanvaarden zyner Bediening voor twintig duizend Guldens Borg ftellen. De ontvanglt der gewoonlyke Verpondingen plagt door twéé Perfoonen te gefchiedert, om dat den Haag' ten deezen opzicht in twee Quartierén verdeeld is, doch nu maat eenen Ontvanger aangefteld, die voor twaalf duizend Guldens Borg ftellen moet. De Sociëteit ftëld eenen Lellör óf Voor^ lezer in de Ontleed- en Heelkunde aan , dié Lellen doed voor het Gilde der Heelmeefte; ' ren  Zeventien Nederlandfche Provinciën. 24I fën in den Haage; ook Zieken-troofters ett andere mindere Bedieningen. De voornaamfte zaaken, die de Sociëteit beheerd, zyn de belaftingen op de Middelen van Verteeringe over den Haage; buitengewoone Belaftingen in tydert van Oorlog over den Haag en Haag-Ambacht : zy maakt de ghiohïeren op de Verpondingen over de Huifen, zo gewoönë als buitengewoone, en alles wat daar aan vaft is Zy heeft ook het Gezach en Bellier over de Nieuwe Kerk in den Haage, omtrent het jaar IÓ46 uit eene belaftinge óp de Wynen gefticht, Hellende als Kerkmeefters; alle Bedienden van de Kerk aan { zy geeft aan ieder der Haagfche Predikanten boven hunne gewoonlyke Wedde, eene vry willige Gift van drie honderd Guldens jaarlyks; zend ook eenen Student in het Staaten Collegie der Godgeleerdheid te Leiden. De Titel, die men aan Hollandfch Staaten in dè Opfchriften, Brieven en Memorien moet geven, is: Aan de Edèlè Groot Mogende Heeren Myn Heeren de STAATEN van HOLLAND m WEST-VRIES LAND fq 'sGra VENHAGSï  242 Beknopte Befchryving der Zeeland, welkers Hooge Regeering beftaat in zes ftemmende Steden; als : Middel* burg , Vlijfingen , Zierikz.ee, Goes , Ter Veere en Thoolen; makende een Raad van 25. Perfoonen, waar onder 10. Gecommitteerde Raaden en Raaden ter Admiraliteit, 8. Raa* den van Vlaanderen en to van Braband. Omtrent de tegenwoordige Regeering ftaat aan te merken, dat de Prins van Oranje , als Eerfte Edele , verbeeld den Adel en deszelvs Gedeputeerde; heeft de eerfte Stem onder de Staaten der Provincie, in den Raad van Staaten en in de Rekenkamer: deeze Gedeputeerde van wegens den Prins met de Gedeputeerde der Steden, maken de Staaten deezer Provincie uir. Alle welke te Middelburg, in de van ouds zogenaamde Abdy, hunne Vergadering houden. Utrechts Hooge Regeering betreffende ; zo beftaan de Staaten deezer Provincie uit drie Leden, als agt Geëligeerdens uit de Canoniken, de Ridderfchap en de Steden. De rang der Steden in de Vergadering derf Staaten is , als volgt: Utrecht , Amesfoott ,• Jiheenen, Wyk te Dimrfteede en Montfoort Het Collegie der Gedeputeerde Staateri beflaat hier uit twaalf Leden, vier uit eiken Stand der Geëügeerden, Ridderfchap en Steden, twee uit Utrecht, één uit Amesfoort, en de vierde uit eene der drie andere kleine Ste' den beurtelings , die elkander in elk vierdedeel jaars YerwfiSekö, de Secretaris der Staa* ten  Zeventien' Nederlandfche Provinciën. 24$ ten woond deeze Vergadering, aan welke de uitvoering der Staats-befluiten ftaat, mede by; zy komt in 't zelve Vertrek der Staaten by een ,• het geheele jaar door , tweemaal 's weeks, Dingsdags en Vrydags voordemiddags, uitgezonden in de Vacantien 't Collegie der Finantien , welke over de Geldmiddelen het beftier voerd, beftaat uit den Prefident, die altoos een Lid uit de Gedeputeerde' Staaten is, en uit drie Leden, één uit de Geëligeerde, één uit de Edelen én één uit de Steden. In het Hof Provinciaal is den Heere Prince Erfftadhouder de Voorzitter, en daar zyn Voorts drie buitengevvoone en agt gewoone Raaden, nevens den Procureur Generaal en Griffier , die den Titel dragen van Hooggeleerde Heeren. Men heeft iri de Provincie ook vier Maatfchalk Ampten; als : I. over het O ver-quartier , i. over Èemland , i. over het Land van Montfooft en I. over het Neder-quartier. De Staaten deezer Provincie vergaderen te Utrecht, gewoonlyk tweemaal 'sjaars in ^de Maanden July en December, ter Staatenikamer, welke een groot eri deftig Gebouw iis, bydeSt Jans Kerkhof, eertyds de Min-, Verbroederen tot Kerk en Kloofter gediend hebbende; de Stadhouderlyke Waardigheid die hier als elders in den jaare 1747- herileld is, en zcdèrt 1766. door Prins Willem Q % b  244 Beknopte Befchryving der de F, is bekleed, zet aan deeze als aan de overige Provinciën eenen Luifter en Eere by , die door de handhaving van onzen uiten inwendigen Vreede en de Godsdienftige en Burgelyke Voorrechten , noch telkens meer verheerlykt word. Vriesland, daar in beftaat de Hooge Regeering uit vier Leden, namenlyk de drie Quartieren , en de Steden , uit ieder Grietmanfchap en Steden twee Gedeputeerden, en uit deeze een Raad van Staaten van negen Peribonen ; '*t Hof beftaat in twaalf Raaden. De Steden , die Stem hebben in de Vergadering der Staaten, zyn in rang de navolgende ; Leeuwaarden , Franeker , Dokkum , Bolswaard, Sneêk, Slooten , Harlingen , Minhopen en Stavoren. Men verdeeld de Provincie van Vriesland': in drie Quartierenals Ooflergoo, Wejlergos en de Zevenwolden. De Staaten van Vriesland vergaderen te Leeuwaarden Over-Yssel, in deeze Provincie beftaat de Hooge Regeering, uit twee Leden, dé Ridderfchap en de Hoofd-fteden; als Deventer , Campen en Zwol, hebbende de Ridderfchap de ééne helft en de Steden de andere helft in de Vergadering der Staaten van Over-TJfel; zy word verdeeld in drie groote Droft-ampten, namenlyk Zalland, Twente en \ Vdienhoven, De Ridderfchap beftaat uit de Edelen, die  Zeventien Nederlandfche Provinciën. 245 iWie op de Landdagen verfchynen, wegens Ifhet platte Land , en om daar in plaats te {hebben, moet men, behalven eenige andere ^hoedanigheden van Adeldom , Godsdienft itenz den eigendom van een Havezaathe; dat ais , zulk een Adelyk Huis, waar op het iRecht van Verfchryving ligt , en den eigenIj dom van vake Goederen , ter waarde van I25000 Guldens bezitten: de Prefident van ' I deeze Vergadering is akyd de Droft van i, Zalland, en by deszelvs afwezenheid die van 'yTwente en in het afzyn van deeze beiden die Wan Vollenhoven. Noch is in deeze Provincie een Vergade| wring of Opper-Vierfchaar, die 's Lands Klaar in\ge genaamt word, dewelke altoos alle jaaren fin Deventer gehouden word. De Staaten van Over-Ysfel vergaderen in iéén van de drie Steden , Deventer , Campen té of Zwol: by voorbeeld, in 'tjaar 1780 te "iDeventer, 1781. te Campen, 1782. te Zwol* ij en zo vervolgens. Stad en Lande, de Hooge Regeering 11 beftaat in deeze Provincie ; uit de Stad o£ ï vier Burgemeefters en twaalf Raaden , en de O mme Landen in negen Gecommitteerdens uit de Jonkers en eigen Geërfdens, i welke de naam voeren. De Staaten van Stad en Lande, die hun , Ordinaire Vergadering houden te Groningen, als mede het Hof van Juftitie,- ingeftelt door i den Prins van Oranje. Q 3 Men  %\6 Behepte Befchryving der Men verdeeld deeze Provincie doorgaans in twee partyen ; als in het Quartier van de Stad ten Zuiden, en dat van het platte Land. genaamt d'Ommelanden, ten Noorden. Wy voegen hier noch by , de Hooge Regeering van 't Landfchap Drenthe, dezelve beftaat mede in Ridderfchap en Eigen-erfdens, zynde deeze de Staaten des Landfchap , die hun Hof ordinairis te Aften houden. _ Het getal der Leden wegens de Ridderfchap is onbepaald; nochtans kunnen 'er niet boven de agttien yerfchreven worden, vermits 'er 18. Havezaaten zyn en één Riddermatige zonder Havezaate, geen zitting noch ftem heeft, deeze Havezaaten eigentlyk; %. Klenk, 2 Echten, 3. Qldenhave, 4 Anfen, 5. Batingen, 6. Oldengaarden, 7 Rehhungen, 8. l'leddringen , 9. Havixhorfl , 10 Dunningen , II. Peyfe 12. Men/Inga , 13. Helle, 14. Ooflerhreek , 15. Vennelroek , 16. Ter Borch ', 17 Entingen en 18. mflrup, Deeze kunnen als gezegt is , op de Vergadering verfchynen , maar wegens de Eigen-erven verfchynen altyd 36 Leden , dewelke alle jaaren op nieuw uit de ftemhebbende Dorpen verkoren worden , als uit het Kerspel Zuid*. veld 8 , uit Bellen 4 , uit Diever den i>. , int Rolde 2., uit Meedeveld 6. en uit Ooflerfneer 5. " ' Pe Leden der Eigen-erven. hebben hunne. Zit?  Zeventien Nederlandfche Provinciën* %4f Zitting naar vervolg der gemelde Dingfpile» vindende de overftemminge in ieder üingfpil plaats * en het grootfte gedeelte heeft niet meer magt dan het kleinfte. Wanneerf nu iemand iets te verbeken heeft, en hy de' meefte ftemmen der Ridderfchap en -twee' Dingfpilen heeft, gaat zyn verzoek door, fchoon alle daar tegen zyn. De gewoone Landdag word jaarlyks gehouden in de Maand Maart. ; Voorts is hier noch eene Vergadering van de Heeren Droft en Gedeputeerde Staaten, dewelke by afwezenheid van de Staaten, zelvs den Souverain verbeelden, en agtmaal in 'tjaar hunne Zitting houden, die men Rechtdagen noemt, en van hun Edele Mogende tydelyk uitgefchreven worden, deeze Vergadering heeft het beftier der Finantien van Verpachtingen en Pachtzaaken, het uitfchryven der Landdagen enz. Zy beftaat uit één Droft , uit vier Gedeputeerde; namentlyk : twee Riddermatige en twee Eigen-erven en uit één Secretaris Voorts is 'er noch eene Vergadering van den Brcfl en 24. Etten, anders de loffelyke Ettftoel genaamt , welke Vergadering de Droft tweemaal in 'tjaar moet uitfchryven, cn zy word ook wel Lotting genoemt; zy heeft het beftier over Crimineele Zaaken , over ProeelTen, by klagten ingediend over OnmondisÊ'enz : en dit is de hoogfte Rechtbank. Heoyetal van de Etten beftaat eigen- Q4 ¥  84$ Beknopte Befchryving der lyk uit 36. Perfoonen, uit ieder DingfpÜ zes , die twee jaaren in den Eed en één jaar daar buiten zyn , invoegen dat 'er altyd 24. van dezelve zitten- By affterven word de eene helft door den Drall en de andere helft door de Etten verkoren, uit hetzelve Dingfpil, zonder onderfpheid van Perfoonen, als zy maar genoegzaame middelen hebben. Het Droft-ampt van Drenthe , waar mede het Droil- of Kajlelynfchap van Koeverden verknocht is, is één der aanzienlykfte en voordeeligüe Bedieningen der Zeven Provinciën. Pe Droft prefideert in alle Vergaderen, en geniet 5000. Guldens vaft jaarlyks; hem komen ook de verbeurde Breuken , behalven het deel der Armen , dat hy uitkeert, daar hy wil, in het geheele Landfchap toe , die meenigvuldJg zyn , pm dat geene misdaad, hoe gering , ook kan verzwegen worden , aangezien dat in de zogenaamde Hof-Jpraaken Zynde een omwandelend Gericht, de Gedeputeerden van alle Kerspels geyraagt worden, of'er iets begaan is, dat des Drosts Breuken onderhevig is, en zo zy het niet aanbrengen en den Droft krygt 'er kennis van, kan hy het geheele Kerspel aan de Breuke onder^erpen , voor ieder Huis één Goudgulden. Hy heeft de beftelling van het Schors -ampt van Koever den, dat hy mag verkopen}- ook deelt hy mede in het Equivalent, 'twelk alle de geene," c}ie eenige Bediening krygen, zp Politique als Militaire , aan de QedepuEee^e moeten opbrengen.  Zeventien Nederlandfche Provinciën. 249 Deeze Droft moet altoos een gebooren Drentfch o£ Zallandfh Edelman zyn, en niemand anders is hier toe verkiesbaar, volgens het al-oude Recht van dit Landfchap. Een kort verhaal van de Collegien van de Souverainen van ieder Provincie, nevens die van 't Landfchap Drenthe gegeven hebbende, zullen wy hier op laten volgen , de Tafel van de Partagie in elke hondert Guldens, die ieder der Zeven Vereenigde Landfchappen , tot de Hoofd-fomme moeten opbrengen; als : Gelderland - - ƒ 5-12-13 Holland - ' - - 5# - 6 - 4$. Zeeland - - - -9-3-8 Utrecht - - - $ - IÓ - 7% Vriesland - - - II - 13 - 2^ Qver-Tffel - - - 3 - 11 - 54 Stad en Lande - - 5 - 16 - 7i ƒ 100 - : - : 't Landfchap Drenthe geeft hier en boven één ten hondert van de geheele Somme, die de Zeven Landfchappen te famen opbrengen. Hier uit blykt, dat de Provincie van Holland alléén meerder opbrengt; als al de Provinciën met malkanderen, Utrecht en Groningen betalen ieder het tiende deel, van 't aandeel van Holland , en die twee Provincie §  Beknopte Befchryving der Men verdeeld deeze Provincie doorgaans \ in twee partyen ; als in het Quartier van de i Stad ten Zuiden, en dat van liet platte Land, genaamt d'Ommelanden, ten Noorden. Wy voegen hier noch by , de Hooge Re- 1 geering van 't Landfchap D re nt he, dezelve beftaat mede in Rid- Ij derfchap en Eigen - erfdens, zynde deeze de Staaten des Landfchap , die hun Hof ordi- I hairis te Allen houden. Het getal der Leden wegens de Ridder- e fchap is onbepaald;' nochtans kunnen er niet i boven de agttien yerfchreven worden, vermits 'er 18. Havezaaten zyn en één Ridder- ; matige zonder Havezaate, geen zitting noch c ftem heeft, deeze Havezaaten eigentlyk; %. [ Klenk, 2 Echten , y Qldenhave, 4 Anfen, 5. j Batingen, 6. Oldengaarden, 7 Rehhungen, 8. e Fleddringen, 9. Havixhorjl , 10 Dunningen, \ ll.Peyfe, 12. 'Menfnga , 13. Helle, 14. Oofterhreek , 15. Vennehoek , 16. Ter Borch , l? Entingen en 18. mflrup. Deeze kunnen < als gezegt is , op de Vergadering verfchynen, maar wegens de Eigen-erven verfchy- nen akyd 36 Leden , dewelke alle jaaren I! op nieuw uit de' ftemhebbende Dorpen ver- ! koren worden, als uit het Kerspel Zuide- \ veld. 8. , uit 'Bellen 4 , uit Dleverden 11. , \ iiit Rolde 2., uit Mcedeveld 6. en uit Oojter* fi meer 5. • Pe Leden der Eigen-erven. hebben hunne Zit? |  Zeventien Nederlandfche Provinciën* St4f Zitting naar vervolg der gemelde Dingfpile» vindende de overftemminge in ieder Dingfpil plaats , en het grootfte gedeelte heeft niet meer magt dan het kleinfte. Wanneer' nu iemand iets te verzieken heeft, en hy de' meefte ftemmen der Ridderfchap en 'twee' Dingfpilen heeft, gaat zyn verzoek door, fchoon alle daar tegen zyn. De gewoone Landdag word jaarlyks gehouden in de Maand Maart- ; Voorts is hier I noch eene Vergadering van de Heeren Droft en Gedeputeerde Staaten, dewelke by afwezenheid van de Staaten, zelvs den Souverain verbeelden, en agtmaal in 'tjaar hunne ! Zitting houden, die men Rechtdagen noemt, en van hun Edele Mogende tydelyk uitgefchreven worden, deeZe Vergadering heeft 1 het beftier der Finantien van Verpachtingen en Pachtzaaken, het uitfchryven der Landdagen enz. Zy beftaat uit één Droft , uit I vier Gedeputeerde; namentlyk: twee Rid- I dermatige en twee Eigen-erven en uit één Secretaris Voorts is 'er noch eene Vergadering van den Brcfl en 24. Etten, anders de loffelyke Ettftoel genaamt, welke Vergadering de Droft tweemaal in 'tjaar moet uitfchryven, cn zy word ook wel Lotting genoemt; zy heeft het beftier over Crimineele Zaaken , over 'Proeeflen , by klagten ingediend over Onmondigé'enz : en dit is de hoogfte Rechtbank, tier getal van de Etten beftaat eigen- 8 q 4 m  548 Beknopte Befchryving der lyk uit 36. Perfoonen, uit ieder DingfpjJ zes , die twee jaaren in den Eed en één jaar daar puiten zyn , invoegen dat 'er altyd 24. van dezelve zitten- By affterven word de eene helft door den Droft en de andere helft door de Etten verkoren, uit hetzelve Dingfpil, zonder pnderfcheid van Perfoonen, als zy maar genoegzaame middelen hebben. Het Droft-ampt van Drenthe , waar mede het Drod- of Kaflelynfchap van Koeverden verknocht is, is één der aanzienlykfte en voordeeligfte Bedieningen der Zeven Provinciën. Pe Droft prefideert in alle Vergaderen, en geniet 5000. Guldens vaft jaarlyks; hem komen ook de verbeurde Breuken , behalven het deel der Armen, dat hy uitkeert, daar hy wil, in het geheele Landfchap tpe , die meenigyuldig zyn , om dat geene misdaad, hoe gering , pok kan verzwegen worden , aangezien dat in de zogenaamde. Hofjpraaken Zynde een omwandelend Gericht, de Gedeputeerden van alle Kerspels geyraagt worden, of'er iets begaan is, dat des Drosts Breuken onderhevig is, en zo zy het niet aanbrengen en den Droft krygt 'er kennis van, kan hy het geheele Kerspel aan de Breuke onderv erpen , voor ieder Huis één Goudgulden. Hy heeft de beftelling van het Schors-ampt van Koever den, dat hy mag verkopen ; pok deelt hy mede in het Equivalent, 'twelk alle de geene, die eenige Bediening krygen, zp Politique als Militaire , aan de QedepuKeerde moeten opbrengen.  Zeventien Nederlandfche Provinciën. 249 Deeze Droft moet altoos een gebooren Drentfchoï Zallandfh Edelman zyn, en niemand anders is hier toe verkiesbaar, volgens het al-oude Recht van dit Landfchap. Een kort verhaal van de Collegien van de Souverainen van ieder Provincie, nevens die van 't Landfchap Drenthe gegeven hebbende, zullen wy hier op laten volgen , de Tafel van de Partagie in elke hondert Guldens , die ieder der Zeven Vereenigde Landfchappen , tot de Hoofd-fomme moeten opbrengen; als : Gelderland - - ƒ 5 " I2 " 13 Holland - - - 58 - 6 - 4$ Zeeland - - - -9-3-8 Utrecht - - - *> - 16 - 7$ Vriesland - - -II-13-24 . Qver-TJfel - - - 3 - 11 - 5* Stad en Lande - - 5 - 16 - 7f ƒ 10 .0 - : - : 't Landfchap Drenthe geeft hier en boven één ten hondert van de geheele Somme, die de Zeven Landfchappen te famen opbrengen. Hier uit blykt, dat de Provincie van Holland alléén meerder opbrengt; als al de Provinciën met malkanderen, Utrecht en Groningen betalen ieder het tiende deel, van 't aaudee| van Holland , en die twee ProYinQ § cien  2 5© Beknopte Befchryving der cien betalen met haar beiden weinig meer als Zeeland alléén, gelyk uit de bovenftaan» de Verdeeling blykt. Fan de Sterkte en Krygs-magt deezer Landen. De Vryheid der Zeven Vereenigde Nederlanden, word door een behoorlyke Krygsr ma^t tegen vyandelyke aanvallen befchermt. De Sterkte deezer Landen beftaat in een zeker getal van Grensveftingen en fterke binnenlandfche Steden , waar onder 'er veele zyn, welke door haar gelegenheid genoegzaam onwinbaar geacht worden. De Landerijen rondom veele Steden en Veilingen van ons Land, konnen, door middel van de meenigvuldige Rivieren en andere Binnenwaters, fchielyk ondergezet, en de Plaatfen daardoor, voor den Vyand ongenaakbaar gemaakt worden De Staat houd een aanzienelyke Landmagt op de been, in tyd van Vreede maakt dezelve gemeenlyk een getal uit van tulTchen de zes-en dertig en vyftig duizend Man ; doch in tyden van Oorlog is dezelve vry grooter en aanzienelyker. 's Lands Zeemagt is voor deezen wel in beter ftaat geweeft, dan tegenwoordig ; de weinige Oorlogfchepen, welke de vyf Admiraliteits Collegien ï|fcZee hebben, dienen' voornamenlyk om de Koop-  Zeventien Nederlandfche Provinciën. 251 ; ftoopvaardij-fchepen voor het geweld der Barbaarifche Volkeren te beveiligen. Doel] die Collegien 7.yn echter in ftaat, om, met onderftand van de byzondere Provinciën, binnen korten tyd veertig of vyftig Oorlogfchepen te bemannen en in Zee te brengen. Gelyk in deeze tegenwoordige dagen juill f e zien is. Van 'sLands Inkomften uit de Gemeene Middelen en Schattingen. De zwaare Oorlogs-lalten, het onderhouden van zo veele Sluifen, Zee-dyketi en andere onkolten zyn oorzaak van veele en groote Schattingen en Belaftingen, welke de Ingezetenen der VII Vereenigde Nederlanden moeten opbrengen ;' alle byzondere Laften pp te tellen , is niet noodzakelyk. Men weet thans genoeg, dat onze Republicq genoeg belaft is, behalven de Lucht, die men •er inademt. De voornaamfte Belaftingen kan men echter in drie deelen begrypen. I. In de Belaftingen of Rechten, die op de inkomende en uitgaande Goederen liggen, te weten, op allerlei] foorten van Koopmanfchappen , die uit vreemde Geweften in deeze Landen ingevoerd en wederom naar andere Landen verzonden worden, I \. In de Belaftingen op vafte Goederen, grftenilTen en Perfoonen; als, op Huifen, Lan-  252 Beknopte Befchryving der Landerijen, Molens, Schepen, Obligatien, Losrenten , Actiën , Huwelyken , Collateraale ErffeniiTen , Zeegels , Dienftboden , Rytuigen , Paarden , Hoornvee, bezaaijde Landen en Morgentaaien enz.; in tyden van nood worden 'er wel extra-ordinaire Belaftingen op verfcheidene Goederen geheven. ' III. In de Belaftingen op Verteeringen enhuislyken Omflag, als daar zyn, allerleij Levensmiddelen; te weren, Graanen, Mgel, Zout , Zeep , Slacht-vee , Vifch , Boter , Fruiten, Tabak, Wyn, Bier, KofTy, Thee en allerlij gemengde en gedifteleerde Dranken , ook Turf, Brandhout enz. De eerfte Belaftingen worden door de Adrniraliteits Bedienden , de tweede door de Staaten van ieder Provincie en vervolgens door Burgemeefters , Schepenen of Ontvan. gers der Steden geheven ; ende de derde wierden eertyds by Verpachting en nu veel by Collecte ingevordert Alle deeze zwaare Inkomften hebben tot noch toe den Staat niet kunnen helpen tot voldoening der onkoften, in Oorlogs-tyden gemaakt; derhalven is hy genoodzaakt geweeft , magtige Geld-fommen van's Lands Ingezetenen op te nemen. Van deeze fcbulden zyn Obligatien gemaakt, van welke den Intreft , byzonderlyk in Holland , jaarlyks latten Lande den Staat der Kerken en Scholen onderzoeken. Geen Clasfis is zo groot, dat het zich over een geheele Provincie uitftrekt; maar elke Provincie heeft verfcheidetie Clasfen , en 'sjaars maar ééne Synode \ uitgezondert Holland, die 'er twee heeft, en Zeeland heeft 'er geen , dan wanneer het de Staaten van den Lande eens believen zal, . Ten  Ë$6 Beknopte Befchryving dór Ten derden , aan de Synoden , beftaandé uit Afgevaardigde Predikanten en Ouderlingen der Glasfen. De Synoden komen eens 'sjaars by een, zy hebben één Voorzitter± die de Zittingen opent met een Gebed, één Schryver en één Byzitter; [de Staaten der Provincie , daar de Synode gehouden word; zenden 'er ten minften 2. Afgevaardigden of Commisfarisfen Politicq, die acht flaan op alles, wat 'er verhandeld word. De Synode word : met een Leerreden uit Gods Woord geopent en befloten. De voornaamfte bezigheden der Synodaals Vergaderingen zyn voor al daar toe flrekkende. I. Om de Gereformeerde Leere te Verde- 1 digen en voor te ftaan i II Om alle twiflen en oneenigheden, die 1 'er tuflchen Kerkelyke Perfoonen mogten I voorvallen, af te doen; en I III. Om alle onhebbelyke gewoontens of i gebreken, die door de Kerkelyke Perfoo- ' nen in Leer of Leven mogten bedreven zyn, i te onderzoeken, en den Schuldigen volgens Synodaale Wetten te ftrafTen, De Plaatfen der Byeenkomft veranderen t van jaar tot jaar, by die van Vriesland, Over- ( Tfcl, Zuid- en Noord holland\ gaande rond- s om door alle Claffen. De Synoden fcheidende, maken Deputatos of Gedeputeerden voor het geheele jaar, die de zaaken hen in laft ii gegeven, uitvoeren; en op de yolgende Sy* t 'T . node |i  Zeventien Nederlandfche Provinciën. jnode verantwoorden. Derzelver heeft Zuid* .Holland vier en Noord-holland twee (alle PreI dikanten en geen Ouderlingen). Boven dee: ze zenden de Synoden aan malkandereh haare Correspondenten , ,elk één , behalven dat .Zuid- en Noord-holland als malkanderen zo I veel nader zynde, wederzyds twee Curres.pondenten zenden en ontvangen En dit is om onderlinge eenigheid iri de Leere en Gemeen fchap iri het Kerk-beftier te onderhouI den, dé zaaken , die aldaar behandeld wor! den , zyrt tweederlij : zommige die daar geibragt worden by Appel; andere die den gemeenen ftaat der Kerken zyn betredende. Over die van de eerfte zoort heeft elk Lid • een ftem , de geene namenlyk , die uit de .ClalTen, onder die Synode, welke dari is bëi horende, daar toe afgezonden zyn, maar de \Gedeputeerden en de Correspondenten , niet I :meer dan één Advys, zo dat hunne Hemmen . hiet gerekent worden + om een befluit te J maken. ...*.., 1\. Maar de kragt van Befluiten beftaat alleenlyk in de ftemmen van de eigerilyke Lederi i der Synode, die uit de onderhorige ClafTen , daar toe gezonden zyn, en dat ook niet in . talie dingen ; maar alleenlyk die byzondere , izaaken of perfoonen zyn betreffende ,, ofte : by Appel aan de Synode zyn gebragt. Doch : |in zaaken den gemeenen Staat der Kerkèn j ibetreffênde , ftemmen zy niet hoofd voor i iihoofd, maat by Clasfen, en dat ook niet JL R naai  25S Beknopte Befchryving der naar hun eigen goeddunken; maar zo als ifï hunne Clasfen eerft daar overgefteind, en by de meefte Hemmen ook befloten is. Tot dien einde worden eerft Gravamina, (dat is bezwaarniflen) in ieder Clasfis voorgefteld en aan 't Synodaal Clasfis ; dat is, daar 't Synode dan zal wezen toegezonden : die elk Gravamen aan alle Clasfen omzend, welke dan ook noch voor den tyd der Synode daar op vergaderen, en by meerderheid van ftemmen hun goed-bedunken zeggen: 't welk dan door hunne Gecommitteerden in de Synode ingebragt, en aldaar met de meefte ftemmen van de Clasfen ook befloten word. Ende dit wel, zo verre als het zaaken zyn, die tot wegneminge van misbruik in de uitterlyke Zeden of tot goede ordre in het Kerkgebruik zyn ftrekkende, maar niet die de Leere betreffen, waar over ieder Kerkenraad en in dezelve ieder Lid gevraagt moet worden, en na behoorlyk onderzoek daar over zyn Gevoelen zeggen: te weten ieder Predikant en Ouderling in zyne Kerkenraad, ieder Kerkenraad in zyn Clasfis en ieder Clasfis in haar Synode; op dat zo algemeenlyk blyken mag, welke de Leere zy, niet zo zeer der Kerken , want dan moeften alle Ledematen eerft gevraagt zyn , maar die men openlyk tot ftichtinge in onze Kerken leerd. Eindelyk onderzoekt men ook, den toeftand der" noodlydende Kerken en alle zaaken , hoe ook genaamt, welke van de Af- gevaar-  Ëeventién Nederlandfche Provinciën. 259 gevaardigden der Clasfen ingeleverd worden, V?/'deeling Jer Clasfen en Synodus. Gel i>erla*jd en de aangrenfende Buitendeelen heeft negen Clasfen; waar van de eerfte te Nymegen; en beftaat in « 52 Predik, de tweede-te Thiel en heeft - 17 de derde te Bommel 32 de vierde Ce Zutphen 46 de vyfde te Arnhem 32 de zesde tè Harderwyk • - 27 de zevende te 's Bofch - - 29 de agtfte is Peel en Kempeland vergaderende te Eindhoven - 31 de negende te Maaftricht en heeft 17 28^" De Groote Kerkvergadering QSynodusy word in de Maand Auguftus gehouden; hebbende twee Predikanten en twee Ouderlingen uit ieder Clasfis , ende word alleenlyk gehouden het eene jaar te Zutphen, het ander te Nymegen, en het derde te Arnhem of Har* dertvyk by beurten. Wy gaan over tot Zuid-holland, be« ftaande in elf Clasfen, en is de eerfte vara die van Dordrecht de grootfte; R 2 heb"  %6o Beknopte Befchryving. der hebbende. - - Go PrediL de tweede te Delft enDelfsland 26 de derde van Leiden en Neder- Rhynland * * - 35 de vierde van Gouda en Schoonhoven - - - - 31 de vyfde van Schieland - 28 de zesde van Gornichem - 41 de zevende van Voorne en Putjten 31 de agtfte van 'sGravenhage - . 29 de negende van Woerden en ,, Over-Rhynland - -v sq, de tiende van Buuren - - 19 de elfde van Breda - - rs j 21 333 De Zuid - Hollandfche Synodus word gehouden op Dingsdag na den eerften Zondag in July; waar in verfchynen uit ieder Clasfis drie Predikanten en één Ouderling , in de hier volgende Steden; als f Ann. Ann» 1780 te Gornichem ' I789 re Gouda 81 Brie l 90 Rotterdam 82 'sHage 91 Gornichem 83 Woerden 92 Br iel 84 Tsfelftein 93 'sHage 85 Breda 94 Woerden 86 Dordrecht 95 Leerdam f 87' Delft- 96 Breda 88 Leiden §7 Dordrecht 98.  Zeventien Nederlandfche Provinci è'n» 2 61 Ann. Ann. 1798 te Delft 1809 te Delft 99 Leiden IO Leiden 1800 Schoonhoven II : Gouda I Schiedam 12 Rotterdam o, Gornichem 13 Gornichem 3 Brie/ 14 ifr/ met een diepe Graft en hooge en breede Wal omvangen, daar op en agter de Tuinen van het Heeren-* Huis te zien zyn, Men heeft in de Graafschap noch vief ïtonnerijen; nament lyk: De Graafschap en Bannerije Berghe, De Graafschap en Bannerije Bronkhorfl. Ta D«?  292 Beknopte Befchryving der De Hoogheid en Bannerije Wifch* De Bannerije of Bannerheerlykheid va» Baar en Lathum. Haar Edele Mogende, de Heeren Raaden en Rekemieefters des Furflendom Gelre en Graaf* fchaps Zutphen zyn namens de Landfurftelyke Hoogheid,. Heeren deezer Bannerijen. En laatftelyk de negen Heerlykheden zyn de navolgende; re weten : Borculo, Br eedevoort, Gendringen en Etten. JDidam, Weflervoort, Ligtenvoorde, Vervoooldc en Keppel. Gelderland heeft mede niet weinig Verwoeftinge ondergaan , door de Parthyfchappen van de Bronkhorflen en Heekerens. Het merkwaard igfte van 't Hertogdom Gelre en Graafschap Zutphen dus kortelyk befchreven hebbende, zullen wy nu over- faan tot de tweede in Rang volgende 'rovincie; zynde 'het GRAAFSCHAP HOLLAND. Dit Oude Vrije Graafschap Holland is akyd voor een Vrij en geen hooger Macht onderworpen Landfchap gerekent geweeft, wordende Holland, 't Sticht van Utrecht en een  Zeventien Nederlandfche Provinciën. 293 een goed deel van Gelderland, in den beginne voor dat het een Vrije Republicq wierd, by de Vlaamingen en andere nabuurige Volkeren , toen noch Vriesland genoemd ,* en de naam van Holland even over de zeven honderd jaaren niet bekend, en by Graaf Diderik de V. van dien naam en de tiende in 't getal eerft gevoerd geweeft zynde , omtrent den jaare 1075 Hy was d'eerfte die hem zeiven liet noemen ende fchryven Graaf van Holland; daar zyne Voorzaaten alléén Graaven genoemt waren geweeft, zonder by voeging van Plaats of Graaflykheid. Ziet de Heer Schryver in zyne Befchryving van OudBatavien. ~ Ende was Graaf in voortyden niet anders te zeggen als Rechter, gelyk cf Overblyfzelen van deeze Betekeninge noch heden ten dage in de Woorden en Ampten van DykGraaf, pluim-Graaf en diergelyke te vinden zyn. Gelyk hetzelve zeer treffèlyk ende geleerdelyk bewezen word door de Heer de Groot in Elegantisfimo fuo Lihello de Antïquitate Reipuhlicce Batavicce Cap. 5. Het Graafschap van Holland is van ouds verdeeld geweeft in vier deelen: 't Eerfte word genoemd Noord-holland, waar onder zyn begrepen de DykGraafschappen van Rhyn-land, Delft-land, Schie-land en IVoerden; met de Steden Delft, Leiden , Gouda, Rotterdam , Schiedam , OudeT 3 iva«  294 Beknopte Befchryving der Kamers er* V, Slaap  %o6 Beknopte Befchryving der Slaapplaatfen, midsgaders andere Cómmodi» teiten tot zo een Huis vereifcht wordende, en naar het uitterlyk aanzien beter naar een Vorftelyke Wooning dan naar een Huis der Alimentanten gelykende. Dit Huis is in den jaare 17?l reeds bevolkt geworden, en voor de eerftemaal daar over als Beftierders aangefteld, onder de benaming van Superintendenten, Regenten , Mede-Regenten eh Regenteffen, zynde de navolgende Perfoonen, namentlyk tot Superintendenten. Mr. Remees Floris van Zanen. Mr. Cornelis Ascanius van SypefteynMr. Zacharïas Steenis. Mr. Pieter Vermeulen. Regenten. Jacob van Varelen, Jaques MeniU Cerrit Kok. Jacob Schot. Cornelis Pieter Elout. Abraham van Pellecom. Paulus Liender. Mide-Regenten. Voor zo veel de Generaale Directie van de  Zeventien Nederlandfche Provinciën* de Diaconie-Armen aangaat, zyn zeven Diaconen ; te weten, voor de eerfte zes Maanden van 'tjaar, de zeven eerfte of oudfte, en voor de volgende zes Maanden, de zeven jongfte in rang. Regentessen* Catharina Brugman, Huisvrouw van Jacobus de Maine. Maria Houttuyn , Huisvrouw Van Nicolaas de Nooij. Johanna Almees, Huisvrouw van Jan van der Sprangh Pietersz* Maria Trosfelier, Huisvrouw van Mattheus Guepin Anna Frederica Burghart, Huisvrouw van Hendrik van Leeuwen* Binnen-Vader Abraham van der Vaart en tot Provooft Daniël Bender. In 'tjaar 1492. moeft Haerlem veel uitftaafi en lyden, door de ongeloofelyke Woede van het zogenaamde Kaas- en Broods-volk, dewyl die van Alkmaar en andere Noord-hollanders kwamen , en, door geweld in de Stad geraakt zynde, van binnen grooten toeloop kregen, het Stadhuis pionderden, verfchei] dene Perfoonen van de Regering om hals bragten en andere Huifen beroofden enz« V 2 Dee?  308 Beknopte Befchryving iet Deeze oploop van 'c Kaas* en Broods-volk word te Haerlem in de Kerk in een Glas vertoond. Doch van alles, wat deeze Stad wegens den Brand in de jaaren 1346. 1351. 1493. en 1576 heeft uitgeftaan, is wel het voornaamfte, in de Nederlandfche Beroertens en Oorlogen onder de Spanjaarden geweeft. Delft, is de derde in den rang der ftemmende Steden van Holland, zynde zeer net en zindelyk gebouwd in den jaare 1072 van Coverd met de Bult, Hertog van Lottharingen, wordende bewoond van zeer veele aanzienelyke en welgegoede Burgers gelegen in 't befte van Holland , bloeijende in Plateel Bakkereijen , bekend onder den naam van Delfs-Aardewerk, het geen door gantfch Holland en ook buiten 's Lands gebruikt word , daar zyn verfcheide merkwaardige Gebouwen; inzonderheid, het Stadhuis, het Ammunitie Magazyn van Holland en vier Generaliteits Magazynen, wel voorzien yan allerhande Wapenen en Krygstoeruftingen , de Oude en Nieuwe Kerken zyn merkwaardig. Ook pronken behalven veele andere fraaije Graf-fteden, met de heerlyke Graftomben van den Admiraal Piet Heyn, van Elizaheth van Mamix, Dochter van den vermaarden Heer Philips van Mamix, Heer van St. Aldegonde, van deu Admiraal Marten Harpertsz STmap en van Jonkheer Arend van Duvenvoorden ; deeze alle zyn te zien in de oude  Zeventien Nederlandfche Provinciën» 309 de Kerk, die zo oud is, dat haar eerde begin nauwelyks kan nagefpeurd worden, ert is benevens haaren Tooren noch aanzienelyker door het ouderwetfche maakzel van haar Gebouw, dan door haare fraaijheid. De Nieuwe Kerk in den jaare 1381', doch in den beginne maar van hout opgetimmerd , pronkt nu met een zeer fraaije en hooge Tooren, dat voor een Meefterftuk in de Bouwkunde gehouden word; in dezelve ziet men een Koninglyk Gebouw der Prinfen van Oranje ; dit uitmuntend Kunstftuk is de opmerking der Kenners dubbeld waardig, en daar zich al de Waereld over moet verwonderen , alzo in gantfch Europa geen weergaa gevonden word, heeft in de lengte 20 voeten en in de breedte 15. Hetzelve is ter Gedachtenifie van Prins Willem de Eerfte opgerecht, die in de Stad Delft in 'tjaar 1584 op den 10. July in zyn Hof door een Moordenaar, genaamt Balthazar Geraards doorfchoten wierd; deeze Vorfl was de eerfte Grondlegger van de gewenfehte Staat der Vrije Vereenigde Nederlanden, die door de Dapperheid van 's Lands Regeerders en zyne loffelyke Nazaaten, met den Zwaarde verkregen is. Onder de publique Gebouwen munten noch uit het Prinfen Hof, het Gemeene Landshuis van Delfsland, als mede het Huis en Pakhuifen yan de Ooft-Indifche Com-, pagnie. V £ De  £10 Beknopte Befchryving der De Haven der Stad Delft begind twee uuren gaans bezuiden dezelve, aan een fraaij Vlek; Delftshaven genaamt, 't welk als een gedeelte der Stad aangemerkt word , het ligt aan de Maas, naby Rotterdam, en heeft een fchoone Haven voor allerlij Vaartuigen, die ajdaar door hooge zwaare Sluifen moeten doorgelaten worden; veele Haringpuifen vaaren 'sjaarlyks hier van daan in Zee, welke een byzondere Haven hebben, "tRuisfegat genaamt. Hier is een fraaij en fchoon Raadhuis en Kerk, niet wydt van elkander gebouwd; deeze Plaats is verfterkt met drie Zwaare Dyken aan de Landzyde, van welke de eerfte de Haven-dyk, de tweede de Zeedyk en de derde die van Matenes genaamd word; de Ooft-Indifche Kamer van Delft heeft hier haar Magazyn en' Scheeps-timmer.Werf, 'sGravenhaage of den Haag, een groot half uur van de Noord-zee, alwaar het vermakeJyk Dorp Scheveningen ligt; men moeft voor deezen, om uit den Haag een Zeeluchtje te haaien, door zwaare zandige Duinen gaan: maar door het beftier of de aanrading van den Heer Confiantyn Huigens, is de gantfche weg beftraat, en tha>?s een vermakelyke Wandelweg. Den Haag is het grootfte, fchoonfte en rykfte Vlek van de Waereld, met Stads Vry heden en Voorrechten voorzien;' het ligt in een aangenaame en luftige Landsdauwe, voor-  Zeventien Nederlandfche Provinciën. 31 f voorzien met een fraaij Bofch, die de Inwooners en Vreemdelingen onophoudelyk- bekoren ; 't is aan de Buiten-zyde, zo wel als van Binnen met heerlyke Gebouwen vercierd, die den naam van Paleifen verdienen: onder deeze blinken uit; het Hof, het Huis van Prins Maurits , 's Lands Gefchut gieterij e, de Logementen der {temmende Steden, waar onder die van Jmfteldam en Rotterdam de voor* rtaamfte zyn , noch heeft men het Stadhuis en onder de Kerken, de Groote, Nieuwe en Kloofter-kerken , die bezienswaardig zyn nevens de Diaconie-Armen en Weeshuifen, ais mede het Hofje van Nieuwkoop, mids» gaders de Logementen der Heeren Ambasfaw deurs van vreemde Mogenheden. Eertyds was den Haag niet anders dan.een Jachthuis, alwaar de Graaven van Holland zich dikwils ophielden. De oude Graaven hebben hunne Hofhouding gehad tot 'sGra* vezande , als ook tot Delft, en binnen de Steden Haerlem en Leiden, en vervolgens is her gemelde Hof der Graaven door Koning. Willem de II. als Graaf van Holland, yan Haerlem naar 's Gravenhaage overgebragt geworden; en heeft het tegenwoordige Hof in dén jaare 1250. beginnen te bouwen, en volbouwd door Floris de F. die. aldaar eerft in den jaare 1284. zyn Verblyf genomen heeft; blykende uit de meenigvuldige Handveften ia.den Haage, als, in zyne Wooninge gegeven, en diezelvde Graaf Floris heeft alhiet V 4 in  |IJ; Beknopte Befchryving der- ^en jaare 1290. ingefteld de Ridder Ordre van 'tSt. jfacoh; gelyk onze Schryvers vaft ftellen, zo leid het geen twyffèl, of niet alléén het Paleis , maar noch yeele andere Gebouwen, die de Ridders met hun gevolg konden huisveften, zullen hier geplaatst geweeft zyn, thans houden hier de Respective Heeren Staaten van 't Vrije Nederland hunne Vergaderingen. Hier zyn de Hooge en Laage Collegien en Gerichts-roeffèningen, en dus ook de Verblyfplaats van alle Ambasfadeurs en andere Volmachten van vreemde Mogenheden. In den jaare 1651. den 18 January wierd ©ra de Groote Zaal van 't Hof, de eerfte beroemde groote Vergadering der Vereenigde Provinciën, uit meer dan drie honderd Gevolmachtigden beftaande, geopend, door eene Aanfpraak van den Raad-penfionaris Jacob Kats, en den 21. Auguftus daar aan volgende wierd dezelve insgelyks door eene Aanfpraak van denzelven Heer gefloten De Handelingen aldaar hadden inzonderheid de Unie,. denGodsdienft en het Krygsweezen ten, fjnderwerp. Buiten den Haag zyn de prachtigfte Lufthuifen te zien , muntende boven al uit de Oranje Zaal of het Hjtis in 't Bofch, heit Hui$ fe Honslaarsdyk tn het Huis te Ryswyk. Onder D.elftsland behoord noch Vlaard'mgen, een zeer oud Stedeke aan de Maas, bloeijjende in Redereijen van Schepen  Zeventïen Nederlandfche Ptovlnciën. 313 en Haringbuifen. De voornaamfte Dorpen en Heerlykheden- van Delftsland zyn; Watering, ' Poeldyk, Maasland/luis: dit laatfte is thans het grootfte, fraaijfte en bekoorlykfte Dorp hier om heen, vóórzien met twee fraaije Gereformeerde Kerken. Het beftaat uit de Visfchereije eh uitrijfting van Schepen: Verders heeft men noch Pynaker, Berkel, Nooddorp , Voorburg , Ryswyk , Loosduinen , Monfler en Qravezande , in deeze Jaatfte Plaats was eertyds een Slot, daar de Oude Graaven van Holland voor den jaare 1250. hun. Hof hadden , daar zy des Zomers hen vermaakten en ook zömtyds op het Huis de Vogelenzang, dat eertyds buiten Haerlem ge* ftaan heeft; daar word veel Kaas gemaakt. Leiden, is de Hoofdftad van Rhynland, en is na Amfleldam de grootfte Stad van Holland, zy bekleed de vierde plaats in den rang der ftemmende Steden; een Tak van den Ouden Rhyn doorvloeid de Stad, wordende wyders doorfneden door de Watertjes, de Does, de Mare, de Vliet en de Zyl: de Stad heeft agt Poorten , pronkende met verfcheide fraaije en deftige Gebouwen , de voornaamfte zyn het Stadhuis , het Gemeene Landshuis van Rhynland, het Ma^azynhuis, de Lombaard en verders de Kerken, Wees-, Qaft- en Ar1 men-huifen; en is ook zeer beroemd en bloeijendè dóór Wevereijen en Fabriquen in Lakens, Grynen en andere zoorten van Wolle ;$toftèn. De Leidfche Boter is ook overal V | be-.  Beknopte Befchryving der roemd» en word van veele in fmaak hoven alle andere Boter gefchat, en is door aanwas van Inwooners en Neering wel zesmaal uitgelegt; de eerfte omtrent 'tjaar 1249. en de laatfte in den jaare 1659.;, wyders ziet men in de Stad, een hooge ronde Burcht, toebehoord hebbende den Huife van JVasfenaar., en waar n'a de Heeren ymjfasfenaar genoemt Zyn Burchgraaven : de Stad heeft zeer veel uitgeftaan in ,deBelegering van de Spanjaarden, die bet; Beleg, moeften opbreken, voor welke uitgefyaane gevaaren en hongersnood en manmoedige verdediging is hier volgens het Oétroij 1575. een Academie of Hooge School gefticht, waar by men tegenwoordig een talryk;e en overheerlyke Bibliotheeq en Snykamer vind- Leidfendam, een fchoon Dorp, halverweg tuftchen Leiden, Delft en den Haag, daar de Trekfchuiten, die van de eene Plaats naac 4e andere yaaren, verwilfeld worden. Noordwyk , een fraaij Dorp met cierlyke Huifen , men heelt hier een deftige Franfche School, zo yoor jonge Heeren, als jonge Jufvrouwen. > Rhynsburg, een plaifierig Dorp, daar voor deezen een beroemde Ahdye was.; . IVasfenaar, een Pp"p en Baronnije tufte hert Leiden en cjen Hng. ... Katnyk r een deftig Dorp-, daar; zich de Rhyn in de jDujnen verheft . Hier ter plaat» fe heeft in oude tyden, het beroemde Huis te, Britten geftaan.  Zeventien Nederlandfche Provinciën» 315 Alphen , ruim twee uuren yan Leiden, is een ongemeen vermakelyk , welberimmerd en cieriyk Dorp aan den. Rhyn , als mede Koudekerk en Leiderdorp. Woerden, een klein Steedje met aanmerkelyke Veftingwerken verfterkt ;, en tot eene Grensvefting gemaakt, voorzien met een Kafteel, doch oud, niet verre van het Sticht van Utrecht,, aan den ouden Rhyn. Bodegraven en' Zwammerdam zyn twee aanzienelyke en deftige Dorpen, 't geene in de Hiftorie genoeg bekend is, door de huishouding der Franfchen in den jaare 1672. Amfleldam, eien der grootfte, ryk pe en aanZienelykfte Kooplieden van geheel .Europa* en de vyfde in den rang der .Hemmende Steden. Zy ligt aan het Y en de Rivier den Amftel, niet ver van de Zuider zeefde Stad jsmet hooge , prachtige en koftbaare Gebouwen vercierd , die alle op geheide Paaien ftaan ; de. voornaamfte zyn , het Stadhuis, van veelen hec agtfte Wonder van de Waereld genoemt, hetzelve is gegrondveft op '13659. Paaien, op den 28. October 1648. is de eerfte Steen daar aangelegt, het is byna vierkanten heeft282.voeten in de breedte, 233. voeten in de diepte en 116. voeten in de hoogte , zonder de Tooren te rekenen. Verders heeft men de Beurs als mede de Koorn beurs, de drie Stads-waagen, de Admiraliteit, de Ooft-en Weft-Indifche Huifen, nevens 's Lands Zee-magazynen, als mede  316 Beknopte Befchryving der mede de publique Kerken , de Lombaard, *tSchouwburg, de Doelens en alle de Goodshuifen , die alle in 'tbyzonder zeer deftig gebouwd zyn. Tot verluftiging der Inwooners is 'er een vermakelyke en aangenaame yiantagie, gelegen binnen de Stads Wallen, met verfcheide Wandelwegen yan Laanen doorfneden , beplant met lommerryk Geboomte en voorzien met Tuinen, waar van veele de Lufthoyen en Hoflieden op 'tLand evenaaren. Aan den ingang deezer Plantagie is der Medicyne Kruidhof, gemeenlyk genoemt de Hortus Medicus , waar in zeer veel Zo In- als - Buitenlandfche Kruiden en Gewaflen met andere zeldzaamheden gevonden worden. Van alle kanten doet zich de Stad heerlyk en prachtig op, inzonderheid van de Rivier den Amftel en wel van het Y-kant, gevende een verrukend Gezicht door de meenigvuldige Zee-fchepen, welkers fetal zomtyds eenige honderden beloopt. Je Stad is befloten met zes-en-twintig Bolwerken, beflaande 2066. roeden in delengte i onder de prachtige Poorten munt de Haerlemfche uit, een werk van buiten met blaauwe Arduin fteen gebouwd en ongemeen konftig uitgehouwen. Aanmerkelyk is de Bank van, Amfleldam, dezelve bevat meer Rykdom als alle de andere Banken van Enropa t'zamen , en heeft zo veel Crediet \ dat een Bank'- briefje meer waard als Contant-geld: de reden daar van  Zeventien Nederlandfche Provinciën. van is, dat zy geen Geld aannemen als voof de inwendige Waarde ; by voorbeeld , een Uucaton gaat in den Handel voor ƒ 3 - 3 en word in de Bank maar voor ƒ 3 - * - ontvangen, zo dat 'er een wezenlyk onderfcheid van 5. percento tuflchen het Bank en Kasgeld is, 'twelk men Agio noemd, en volgens de Wisfel-cours ryft en daald Met regt mag men Amfleldam een kleine. Waereld noemen , naardien 'er allerlei] Natien, Spraaken, Koopwaaren en Godsdienften te gelyk gevonden worden ; voor het overige is deeze groote Waereld-ftad zyn opkomft aan den ondergang van Antwerpen verfchuld: want deeze wierd in 'tjaar 1585. van de Spaanfchen onder het Juk gebragt, en toen verliep de Koophandel naar Amfleldam , en de voornaamfte oorzaak daar van is, dat te Amfleldam groote Privilegiën en Vrijheden aan alle Vreemdelingen verleend worden , midsgaders Vryheid van Religie , die men een iegelyk laat oeffènen op zyne wyZe; doch om aanzienelyke Ampten te bekleden, moet men van de Hervormde Godsdienft wezen. Men verhaald eene Hiftorie van den Burgemeefter Hooft te Amfleldam, dat hy eens zyne goede Vrienden by hem te Gaft nodigde en dezelve op de volgende wyze traceerde. Eerftelyk, wierden 'er een meenigte van geringe Spyzen in llegte Aarde Schotelen op de Tafel gebragt. Ziet hier myne Vriei*«  gl8 Behepte Befchryving der Vrienden ! fprak de Burgemeefter tot zyng Gaften; dusdanig was het gefteld by de Opkomft van onze Republicq, men leefde toen matig , fober , eerbaar en ordentelyk , en dusdanig kon men fchielyk groote Schatten vergaderen. Daar op wierd het tweede Gerigt opgedragen in Tinne Schotelen met een weinig delicaater Spyzen. Dusdanig repliceerde de Heer Hooft, was ortze Republicq in haar Welftand Het derde Gerigt kwam te voorfchyn met eenige koftelyke Voor- en Na-fpyzen in befte Tinne en Zilyere Schotelen. Zodanig had het noch beftaanbaar kunnen zyn , gaf de Burgemeefter hier op ten antwoord. Doch wanneer het vierde Gerigt wierd opgedragen in louter Zilvere en koftbaare Porcelyne Schotelen met de delicaatfte Spyzen en Nadesfert van allerlij uitheemfche Vruchten, Confituren en Lekkernijen opgevuld; toen zeide de Heer Hooft: Zo moet de Republiq te gronde gaan. Deeze aanmerkingen van dien braven Man zyn leerzaam en op reden fteunende. Muiden, een klein Stedeke met een oud Slot, aan de Rivier de Vecht, zyn uitloop hebbende in de Zuider-zee, niet ver van Pampus. Hier ligt een confiderabele zwaare Schut-fluis, die van groot gewicht en belang is» En de Muiderherg ligt aan de Zee, één uur van de Stad Ooftwaards, alwaar de Am"fterdamfche Jooden hunne Begraaf-plaatfen hebben. Weesp9  Zeventien Nederlandfche Provinciën. 3I9 JVeesp , een kleirt Stedeke , niet ver van Muiden, aan de Vecht, eertyds betoemd in Bier-brouwereijen, nu in Koorn- of jeneverftokereijen Het meften der Varkens aldaar is een gevolg van deeze Neering. Noorden , een Stedeken met ongemeenè fterke Veftingen voorzien, zeer bekend door haar gelede Rampen , zo in de Spaanfche Oorlogen , als in die der Franfchen , in den [jaare 1672. 't Bedykte Naarder Meir tusfchen Naar den en Weest>, is lang van het Noord Weften tot het Zuid-Ooften één uur Igaans en omtrent zo breed. Gouda of Ter-Gouw heeft de zesde ftem in der Staaten Vergadering, is een nette neringryke en welbewoonde Stad, in het Zuiderdeel van Rhynland, aan de Rivier de Gouw, ter plaatfe daar dezelve in de Tsfel ftroomt, Wegens haare gelegenheid is de Stad fterk, j kunnende door middel van Sluifen, de Stad J binnen en buiten onder Water zetten; onder de Merkwaardigheden deezer Stad zyn inzonderheid de openlyke Boek-zaal, waat ! omtrent zy voor geene Stad in Holland beI hoeft te wyken: en in de Kerk ziet men de 1 overheerlyke Glafen , gefchildert door dê I Broeders Crabet, wiens gelyken nergens tet Waereld te zien zyn. De Gouwenaars maken Tabaks pypen era handelen in Kaas en Vlas, men fpint *er ook veel Touw - en Gaaren-werk. Deéze Stad is omringt met een meenigte fraaije Tuinen en ♦  ^26 Beknopte Befchryving der een gezonde Lucht. Zy was de eerfte dei? groote Steden, die het Spaanfche Juk afwierp en voor de Vryheid en Godsdienft ftreed. Oudewater, een fraaij Stedeke aan den Ysfel , is door zyn Vaart naar verfcheidene Plaatfen welgelegen, hetzelve is zedert den jaare 1740. en vervolgens met veele Veftingwerken verfterkt; onder de merkwaardigfte Gebouwen munten boven al uit de Groote Kerk , het Stadhuis , 's Lands Magazyn * *t Weeshuis en de Nieuwe of Utrechtfehe Poort, als mede de Waag aan de Markt, in den jaare 1595. gebouwd; de voornaamfte Waar en , welke daar in gewogen worden , Zyn Kaas, Hennip en allehande zoorten van Touw-werk, alhier gefponnen en op fehyven gewonden : waar yan men groote verzending heeft, alzo de Ingezetenen daar vari haar voornaamfte beftaan hebben. Rotterdam , dus genoemt na de Rivier de Rotte , gelegen aan de Maas , een groote en overvloedige Koopftad, door haar gelegenheid en gemakkelykheid der Havens, zynde de befte der geheele Provincie, en naaft Amfteldam de bloeijenfte in Koophandel, inzon* derheid op Engeland, Schotland en Frankryk; om deeze reden heeft men 'er een Admiralf» teits-huis en Werf, zynde de eerfte in rang, en heeft de zevende ftem ter Staats-vergadering. Zy fteekt in aanzien, groote en prachtige Gebouwen en gelegenheid boven de meefte  JOHéventten Nederlandfche Provinciën. 321 Meefte Hollandfche Steden uit, als hebbende binnen de Stad veele voornaame Graften* die de grootfte Schepen dragen, welke ook zeer aangenaame en verrukkelyke Gezichten opleveren, zo voor de Bewoonderen als Vreemdelingen >• men ziet "er veele deftige Gebouwen, zo Publique als byzondere, en wel inzonderheid de Groote Kerk , het gemeene Landshuis van Schieland, de Kamers van de Ooft- en Weft-Indifche Compagnie, de Beurs en een Asfurantie- kamer. Op de Groote Markt ftaat het Metaale Standbeeld van den Grooten Rotterdammer Defiderius Erasmus , in zyn Doctors Gewaad en met een opgeilagen Boek in zyn hand, zynde alhier geboren den 28. Oótober 1467. en ftierf te Bazel in Zwitzerland den 12. July 1536. Moordrecht, een aangenaam Dorp, zeer vermakelyk aan den Ysfel, eensdeels wegens de Scheepvaart, anderdeels wegens den Doortocht * der Ry tuigen naar Rotterdam en Gouda. Overfchie of Onwerfchie, een zeer levendig en vermakelyk Dorp, aan de Schie, tuflchen Delft en Rotterdam. Gornichem of Gorcum, een fraaije en fterke Stad, aan de Rivier de Maas, daar de Lingtt invald, grenzende aan Gelderland, de Hoofdftad van den Lande van Arkel; hier is de vereeniging van de Rivieren de Maas en de Whaal, doch de eerfte krygt hier de naam yan Merv/e\ de Plaats is niet heel groot, X maar  32a Beknopte Befchryving der maar heeft echter trerTelyke Gebouwen; tis een Vefting, rondom met Wallen, die zeer vermakelyk liggen. Men heeft 'er verfchiet van fchoone Water-gezichten •. deeze Stad heeft de agtfte plaats der Hemmende Steden ter Staats Vergaderinge van Holland en Weft-vriesland. IVoudrichemoiWorkum, de Hoofdftad van 't Land van Altena , aan de Maas , welke Zich daar met de Whaal vereenigd; het is eenigzins verfterkt , en in den jaare 1740. was hier een deerlyke Overftrooming , waar door veele Menfchen en Beeften verdronken. Neusden , een aangenaam Stedeken , met fchoone Veftingen voorzien , aan een Arm van de Maas, met een bekwaame Haven, tuftchen de Grenzen van Braband en Gelderland; onder de publique Gebouwen munten bovenal uit het Stadhuis , de Oude Kerk, het Gallen Weeshuis , midsgaders 's Lands Turv-, Geweer- en Kruid-Magazyn , en heeft in de oude tyden een groot en deftig Slot aldaar geftaan , waar van de Overblyfzelen heden noch te zien zyn. Geertruidenberg, een zeer gefterkt Stedeken , niet verre van den Biesbofih, aan de Rivier de Donge, voorzien met een ruime Haven ; men vangt 'er goede Zalm en Steur. De Khmdert of Niervaart, Zevenbergen en mllemflad, deeze drie zyn alle wel ver- fterkte  Èevèntien Nederlandfche Provinciën. 323 fterkte Plaatfen. Deeze vier laatfte Steden behoren aan het Pluis van Oranje. Moerdyk, een vermaarde Overvaart van Holland naar Braband. Schiedam, omtrent één uur van Rotterdam, een kleine doch wel bewoonde en door haare Koorn-brandereijen of Jenever-ftokereijen vermaarde Stad, aan de Rivier de Schie, en is de negende der Hemmende Steden van Holland ; het Stadhuis en de St. Jans Kerk Zyn hier de voornaamfte Gebouwen. Schoenhoven , een Steedje op de rechter Oever van de Lecq , fchuins over Niemv* poort en grenzende aan 't Sticht van Utrecht. In 'tjaar 1397. onder de Domeinen van Holland gekomen ; de Graaven hebben 'er altyd een Kaftelein gefteld. Willem, Graaf van Holland, liet in den jaare 1240. een Dyk aanleggen van Schoonhoven tot aan het Dorp Jmerongen, om deeze Stad te bewaren voor de Overllromingen. Deeze Stad heeft ter Staats-vergaderinge de tiende ftem; de voornaamfte Handel is in Hennip en Zalm. Olivier van Noord, die de geheele Waereld omgezeilt heeft, ligt hier begraven Niewwpoort, een Burcht of klein Stedeke, aan de Zuidkant van de Rivier de Lecq, met nette en fraaije beplante Wallen en een Graft omvangen. De Neering en Handteering beftaat hier meeft in het maken van Hoepen. Fianen, een oud Stedeke aan de J*ecq 9 X 2 , »n  324 Beknopte Bejchryving der in een aangenaame Landftreek, regt vierkant gebouwd met een Slot, voor deeze de Heeren van Brederoode toebehorende , omtrent twee uuren van Utrecht, op de fcheidinge van het Sticht van Holland. Was eertyds een Vrije Heerlykheid op zich zelve, buiten het Gebied van den Staat, echter op Hollandfchen Bodem, doch zedert weinig jaaren is deeze vrije Heerlykheid gekogt van de Staaten van Holland , dus nu behorende onder dit Graafschap : heeft Souveraine Macht en .Vryheid om de Vluchtige wegens Doodsftag, Bankbreuken enz. in te nemen en te befchermen. Men heeft 'er een vermakelyk Bofch met aangenaame Wandeldreven en Ry wegen. Liesveld en Langerak zyn twee Heerlykheden ten Weften van Vianen gelegen. Leerdam, een Steedje, voerende de naam van een Graafschap, verheven 1492. aan de Linge , midden tuflchen Asperen en Heukelom, 'twelk de Heeren van Ar kei gekregen hebben, toen het Graafschap ïüjlerband gefcheurd wierd. Henkelom en Asperen, twee kleine Steedjes beide aan de Linge, die met fraaije Gebouwen vercierd zyn. Briel, de Hoofdftad des Eilands Foome, alwaar de befte Haven der Provincie is, die geformeert word door de Maas, men heeft 3er meenigmaal tot 200 groote Schepen te gelyk ingezien; deeze Stad is inzonderheid bekend door het iiinernen van de PTatergeufete pndeï  Zeventien Nederlandfche Provinciën. 325 onder het beleid van den Graave van der Mark, Heer van Lumey, 1572. den I, April waar door de Grondvest van de Vereenigde Staat en derzelver Vryheid gelegt is; zy heeft zeer fraaije en fterke Vestingen , het Stadhuis en de Groote Kerk pronkende met een groote zwaare Tooren , drie honderd veertig trappen hoog, op welkers vlakke top een Huisje fraat, waar in zich meenigmaal een Gezelfchap diverteerd , als hebbende daar buiten noch plaats om te gaan en te ftaan, zynde het Uitzicht in de Zee en over de Landsdouwen zeer verrukkend; deeze twee zyn ook de principaalste Gebouwen der Stad, het heeft de elfde of laatste Stem wegens het Zuider Quartier ter Staats-vergaderinge van Holland. De Ingezetenen geneeren zich inzonderheid met de Schipvaart en Koophandel meeft; in Graanen en Meekrap, Hellevoet/luis, ligt op de andere Zyde van het Eiland Voorne. aan het Haringvliet, men heeft 'er een langwerpig fterk Fort en een treffelyke Haven of Dok voor *s Lands Oorlogfchepen, die daar niet alléén veilig zyn > maat ook met het Water daar uit te laten, kunnen gccalefaterd worden. Hier is de Overvaart op Engeland des Woensdags en Zaturdags met de Paquet-booten vice verfa varende. Goeree , een Eiland met een Steedje, onbemuurd voor aan in de Noord-zee, by de X 5 Gten<  32ö Beknopte Befchryving der Grenzen van Zeeland, en is beroemd wegens de Goede Rheede, bekend by de naam van 't Goereefche Gat. Het Eiland Over-Flacquê, heeft de Heerlykheden Somersdyk, Tonge, Melisfant en eeni? ge andere van weinig belang» Het Zuider Quartier afgehandeld hebbende , gaan wy over tot het Noorder Quartier, waar in wy vinden zeven ftemmen. de Steden, met de voornaamfte daar by gelegene Dorpen. Alkmaar , de voorzittende Stad van het Noorder Quartier, en de twaalfde onder de ftemmende Steden, is een zeer oude fraaije, zindelyke en net gebouwde Stad; de fraaijfte Gebouwen zyn het Stadhuis, de Waag met den Tooren, waar op men een konftig Klokkenfpel heeft, het Accys-huis, het gewezene Hof van Sonoy, benevens de fraaije en lugtige Groote Kerk, de Kapel, het Proveniers-, Gaft- en Weeshuifen en andere Gebouwen meer. Buiten de Stad heeft men een groot en zindelyk Bofch , den Hpute genaamd ; de Inwooners handelen in Graanen. ook heeft men 'er een fchoone Kaasmarkt, die des Vrydags gehouden word- Beverwyk , een vermakelyk groot Vlek, met een Haven aan de Wyker-Meer , die een Boezem van de Y-ftroom is, genietende «Stads Voorrechte^ de Lucht is hier gezond,  Zeventien Nederlandfche Provinciën* 327 Zond, men heeft 'er zeer veel Geboomte en Kreupel-bofch , weshalven 'er een meenigte van Buitenplaatfen gevonden word. Niet ver van Alkmaar heeft men de beruchte Dorpen der drie Egmonden, als op Zee, Binnen en den Hoef, wel eer een Graafschap, zynde voorzien geweeft tot Egmond Binnen een vermaarde Abdye en tot Egmond op den Hoef een fterk Kafteel, waar van de oude Overblyfzelen dier beiden, zo van de Abdy als van het Kafteel, heden noch te zien zyn; ten blyke dat dezelve voor de Nederlandfche Troebel zeer deftige en vermaarde Gebouwen in haaren Welftand vertoond hebben gehad. Schaagen , een groot en fchoon Dorp en Heerlykheid in een vruchtbaaren Oord, als mede de vermakelyke Landftreken de Schermer en Wormer, eertyds Meiren. Zaandam, of by verkorting Zardam, is het grootfte en vermogenfte Dorp van Kennemerland en Bloys, en is zeer beroemd van wegens zyne Rykdom en de groote Scheepsbouw , die aldaar gedaan en den fterken handel die daar gedreven word , tot voortzetting der Trafiquen; als daar zyn meenigvuldige Houtfagers-, Papier , Oly-, Styfzel-, Blaauwzcl-, Tras-, Snuif- en Pelmolens, mitsgaders Traan- en Prut-kokereijen , als mede de Lynbaanen , daar zy Touw voor $e Schepen bereiden. jVlen heeft hiet verfcheide deftige GebouX 4 wen;  328 Be-knopte'Befchryving der wen, zo aan de Ooft- als Weftzyde van Zaandam, dat in twee byzondere Diftri&en verdeeld word , en onder de publique Gebouwen vind men twee Gereformeerde Kerken, die door vier Predikanten bediend worden , een fraaije Luttherfche Kerk , twee Vergaderingen der Mennoniten twee Roomfehe Kerk-huifen , midsgaders twee Weeshuifen. Dit Vlek word noch vermaarder gehouden door de fterke doortocht der Schepen, wordende door fterke en zwaare Sluifen doorgelaten op de Rivier de Zaan , waar langs men vind de vermakelyke Dorpen de Koog, Zaandyk, Wormerveer en Knollendam, en aan weerszyde wat verder op Landwaards in, heeft men de Hoofd-dorpen van Ooft- en Weft-zaanen; alle deeze Dorpen liggen in de lengte. : De Inwooners zyn zeer fchrander in ftuk van Godsdienft en Koophandel, en zyn oprechte en vroome Luiden, ook te gelyk Vyanden van Leugens en bedrog; zy onderhouden ondanks hunne Rykdom een eenvoudige manier van teven en kleding. Ten minften plagt het zo te wezen- Hoorn, de dertiende der ftemmende Steden , is een fterke en welbewoonde Stad met een Haven , aan een Inham van de Zuider* zee; de Stad is redelyk groot en welbebouwt met ruime en lugtige Straaten, rondom heeft ïnen aangename Tuinen en yruchtbaare \Veii Jan-»  Zeventien Nederlandfche Provinciën» 32^ landen. Men ziet hier onder de publique Gebouwen het Stadhuis , de drie deftige Kerken, de Ooft-Indifche Kamer en een AdmiraliteitsCollegie, dat by beurten, dan te Hoorn , dan te Enkhuïfen vergaderen , en noch andere Gebouwen meer; de Stad bloeid in Zeevaart * doch voornamenly k in Haringbuilen. Wyders is noch van Hoorn aan te merken, dat 'er de Weft-vriefche Munt in den jaare Ï586. met algemeene toeftemming is opgericht. Enkhuifen, de veertiende ftemmende Stad ter Staats-vergaderinge van Holland, zynde ieen fterke, nette en zindelyke Stad , hebbende een ongemeene welgelege Haven aan de Zuider-zee, en heeft groot belang in de Haring-visfcherye , waar in ook haar voor1 naamfte Rykdom beftaat, hier zyn ook fraair je Gebouwen , waar onder deeze de voornaamfte zyn: het Stadhuis, "t Admiraliteitsof Princen Hof, het Ooft- en Weft-IndifchHuis, benevens de Wefter- en Zuider-kerk. Men bouwd 'er ook veele Schepen voor de Ooft-Indifche Compagnie, de Stad is inzon« heid vermaard door het uitruilen van een menigte Haringbuifen, Van hier fteekt men over op Stavoren in Vriesland. In Waterland de Hoek van. Holland aan het Y en Pampus, Zynde een Zandbank en X § Droogte  33Ö Beknopte Befchryving der Droogte, vind men de Steden: Monnikendam en Edam. Edam, de vyftiende der Hollandfche ftemmende Steden, ligt aan de Zuider-zee, en is met groene wallen omringt, waar op zeer cierlyk twee rijen Ypen-boomen ftaan, de voornaamfte Gebouwen deezer Stad zyn: het Stadhuis , het welk in den jaare 1737. nieuw en deftig gebouwd is, hét PrincenHof, de twee Gereformeerde en één Luttherfche Kerken enz. deeze Stad is beroemd zo wegens de voortreffèlyke Edamfche Kaas, als van de goede Scheepstimmerlieden, die daar gevonden worden. ■ Men vind by veele Schryvers aangetekend, dat Edam in den jaare J400 eerft als een Stad zyn begin genomen heeft, en alzo by de honderd jaaren na den Ondergang van de oude en van ouds zeer vermaarde Stad Vroonen. Welke Stad gelegen heeft aan de andere zyde van Alkmaar , aan den Rhyn of Rhyn Spruitzel, waar van noch de Rivier de Zaan van ouds (volgens Aantekeninge van Simon van Leeuwen in de Cronyk van Holland) Kinhem geheten, een Overblyfzel is, dewelke langs Petten liep, en door het Gat van de Duinen en in de Noord-zee viel; van welk Vroonen de Vroon-landen noch de benaminge dragen, en welke Stad door Graaf Jan van Henegouwen , Graave van Holland , op den 13. Maart 1303. ingenomen, verwoeft en ver,-?  Zeventien Nederlandfche Provinciën. 331 verbrand is, zo dat den eenen fteen op den anderen niet gelaten, en dus geen Overblyfzel daar van te vinden is, zynde dit gefchied door verraderije van één der Burgemeefteren dier Stad, genaamt FohoiPhokas, voor een Laars met Geld, of een groote SommeGelds; edoch welke Verrader ook den Verraderloon , gelyk als alle Verraders, bekomen heeft. OndertulTchen komt het ons niet onaanneemlyk voor, Zo als het ook van anderen aangemerkt is, dat Hertog Jlhrecht van Beijeren, als de eerfte Aanlegger deezer Stad , ook daar aan in den jaare ï 403 Handveften èn Vry dom gegeven heeft, dewelke door zynen Zoon en Opvolger, Hertog Willem van Beijeren in den jaare 1423. nader bekrachtigt geworden zyn; immers heeft de Oudheid van Hertog Jlhrecht al getuigt, dat Hy mild Was in het geven van Privilegiën, waarom hy zelvs fpotwyze den Privilegie Kakker genoemt wierd. De oude Hollandfche Cronyk Guicciardyn, Jana Leidis, Meijer, Snoijus, Junius en méér anderen verhalen, dat 'er in 'tjaar 1403. door een grooten Storm, die de Dy ken in Holland op verfcheide plaatfen deede doorbrejken , een Meermin of Zeewyf ingedreven Was, dat eerft in de Zuider • zee tuftchen Campen en Edam zoude gezwommen hebben, en van de Schippers gezien zyn, en in vervolg van tyd door een Gat in de Zcedyk door  33* Beknopte Befchryving der het oplopende Zeewater en hooggaande Gol- (( ven, in een groot onweer, verzëïd van felle j Storm-winden , waar door veel Huifen orii- f waaijden en Dyken inbraken , veroorzaakt zynde, in het Purmer Meir zoude zyn inkó« men dry ven; dat toen de gaten in de Dyken weder geftopt waren, niet konde wegkomen ^ en zich aldaar in de moerasfige plaatfen in 't t water onthield , als een Beeft dat fchubben had, met het hoofd om hoog buiten 't water, jj Zynde aller oogen van de Huislieden daar ( op geveftigt: zy was dikwils van de Melk- ^ meisjes , die aan het voornoemde Meir gingen melken gezien; deeze Meisjesin 'teerfte verfchrikt, doch allenskens aan dit Monfter gewend zynde, verftoutten zich-einde- j, lyk om dit van naby te zien; en kregen met j hulpe der Visfchers dit Monfter gevangen , dat een groot gebaar en Vrouwe-gebalk maakte, zy bragten haar op 'tLand, en . daar na in een Schuitje gezet hebbende, voer-, den zy ze na Edam, Zy was geheel ruig, met Mofch, Slib en , Groente bewallen, gantfch zonder fpraak , maar fcheen fomtyds te zugten , gezuivert ^ zynde van flyk en flym, is het gebleken, dat zy een Vrouw geleek rot over haar Navel; ^ zy zat naakt als een wild Schepzel en ftomme Vifch. Voorts wierd zy gekleed eri begon merifchelyke Spyfe te gebruiken, maar fcheen al- > toos toe te leggen, om weder in het water . ^. 1  Zeventien Nederlandfche Provinciën. 333 te komen, dan wierd al te nauw bewaard. Hier door ontltond een groote verwondering en nieuwsgierigheid by de menfchen , die in ! meenigte van verre quamen om haar te zien. Die van Haerlem verzogten om dit Zeewyf binnen hunne Stad te hebben, het welk hun toegeftaan wierd; aldaar leerde ze fpinnen, en leefde veele jaaren: maar bleef Hom geftorven zynde, wierd zy op-het Kerk-hof begraven , om dat zy eenige manieren van 1 Godsdienft getoond had, dewelke zy zekere Weduwe, daar zy by woonde, dagelyks zag plegen, Eenige Autheuren zeggen, dat zy dit van verfcheidene geloofwaardige Oude-lieden hebben horen verhalen, die betuigen , dit I Zeewyf gezien te hebben Men heeft voor korte jaaren op verfcheide plaatfen, als te Purmer end, Ryp, Gr aft, Wor• mer en daar omtrent in zommige Huifen nog verfcheide oude Schilderijen gevonden, waar in dit Zeewyf afgebeeld was, en wel inzonderheid in het Princen-hof en boven de Purmer Poort der Stad Edam, daar noch een Afbeeldzel te zien is, met dit Knuppel-versI je of Rymptje daar onder: Dit Beeld hier opgericht tot een Gedachtenis, Wat in het Purmer Meir voorheen gevangen iu Oofihuifen , een groot fraaij en zindelyk Dorp en Heerlykheid by de Bcwjler, alwaar dage=  334 Beknopte Befchryving der dagelyks de Trckfchuir.cn van Amfleldam ovèf Edam en Purmer ende naar Hoorn, vice verfa* doorvaren- Men heeft hier veele deftige Gebouwen, waar van de Kerk, *t Raadhuis en de Waag. de voornaamfte zyn; hier woonen ook ryke Kaas-boeren en Kaas-kopers. Ryp, een groot en welvarend Dorp, gele* gen tulTchen Gr aft, de Schermer en de Beemfler; de Kruiskerk, 'tRaadhuis en de Waag munten boven al uit, ten aanzien van andere fraaije Gebouwen. Hier wonen ook groote Reeders en Uitrufters van Schepen ter Visfcherye. Monnikendam, de zeftiende Stad der {temmende Steden, is niet groot, als liggende aan een Inham van de Zuider-zee, tegen over het Eiland Marken, voor weinig jaaren zyn 'er verfcheidene nieuwe Gebouwen van aanzien opgetimmerd. De voornaamfte Handel beftaat alhier in Scheeps-redereijen en Zeevaart, voorts zyn 'er Lynbaanen, Zeep-ziedereijen, Bokkingdrogereijen en Zyde-verwerijen. In deezen Oord heeft men het allernetfte en zindelykfte Dorp Broek , daar ryke Boeren woonen, en niet verre van daar heeft men Buikfloot, een groot aanzienlyk Dorp, tegen over Amfleldam, voorzien met een Tolhuis op de hoek van de Haven aan 't Y, alWaar dagelyks de Zylfchuiten van Amflelaam «p Buik/loot afvaren, om vervolgens met da Trek*  Zeventien Nederlandfche Provinciën. 335 Trekfchuiten van daar naar de Steden Monnikendam , Edam en Purmerende op Hoorn te varen. Medenblik, een oude Stad, wat verder ten Noorden aan de Zuider zee gelegen, met een goede Haven en een oud Kafteel; deeze Plaats heeft de zeventiende ftem ter Staatsvergadennge : de voornaamfte Commercie der Inwooners beftaat in Hout, 't welkzy uit Noorweegen en andere Plaatfen halen. Voor twee jaaren is hier een nieuwe Kaas-markt opaericht. Het zyn ook de Kooplieden dezefStad geweeft, die in den jaare 1593- het eerfte Schip naar Guinee hebben gezonden, het welk ryk geladen te rug kwam. Voorts word deeze Stad voor de oudfte Zetel der Vriesfche Koningen gehouden. Op het Stadhuis in de Bureemeefters Kamer hangt noch tegenwoordig het levensgrootte Afbeeldzel van Koning Radbodm, die men zegt, dat ook aldaar zyn Hof gehouden heeft. Hier omftreeks heeft men de vermakelyke Landftreek de Zyp, zynde een regulier afgedykte en atgedeelde Landftreek, langs het Strand van deNoord-zée end'uiterfte Hoek van NoordHolland , zynde lang van 't Zuid -Weften tegen 'tNoord Ooften 3. uuren, en op zyn breedst aan de Noord-Ooft-zyde één uur de Dorpen, die om deeze Landftreek heen liggen , zyn Galantwg , Crabbendam , Valk-*  336 Beknopte Befchryving der oog , Schagen en Eenikenhurg, aan de Ooft* hoek van de Zype ligt Wieringerwaart. & Helder, een Dorp aan de uiterfte Noorden Zee-kuft van Noord-Holland of WeftVriesland, één uur van het Eiland Texel* Zuidwaards, niet ver van 't Dorp Huisduinen ; alhier varen dagelyks van de Helder op Texel, vice verfa , de Poft-fchuiten toe de Zee-ty ding. Purmer end, de agttiende en laatfte Stad der ftemmende Steden van het NoorderQuartier; de Plaats is niet heel groot, maar zindelyk en net, en ook eenigfints gefterkt, de Wallen zyn cierlyk met Geboomte beplant. Onder de Gebouwen zyn het Slot, (welk in den jaare 1410. door Eggert, Heer van Purmerend, gebouwd is) 'tStadhuis en de Kerk de voornaamfte. Voorts is deeze Stad gelegen aan de Purmer, en aan de vermakelyke en vruchtbaare Beemjler , zynde uitgemalen Meiren, waar in thans veele deftige Buitenplaatfen zyn, waar door de Stad veel voordeel toegebragt word. Hier worden de befte Schapen geteeld , en ook de grootfte Koophandel in Kaas beftaande. Nu behoren 'er noch ©nder Holland eenige welbewoonde Eilanden , alle in de Zuider-zee gelegen, en deeze zyn: Wieringen, een Eiland daar yeel Schapen  Zeventien Nederlandfche Piovhtciën. 33? gefokt worden , ten Noörd-Ooften vahM?, denblik Texel 'oïTesfel, een bekend Eiland, taatri3tyk groot, aan de Mond van 'tMarsdiep, het ligt zeer laag, en daarom met fterke en hooge Dyken heeft móeten befchut worden, het is vermaard wegens de meenigvuldige Schepen , zo van Amfleldam als van elders, 'er inkomen en uitgaan ; dit Eiland heeft voortreffèlyke Weilanden, en onderhoud een grote meenigte Schapen, het heeft zeven Dorpen en één Fort óp de Noord-hoek. Vlieland, is een langachtig Eiland in de Noord-zee, hebbende ten Noorden het Zeegat Vlie, daar veel Koopvaardij-fchepen doorVaren naar de Noord- en Ooft-zee Het Eiland Schelling of Ter Schelling heeft vyf Dorpen, en ligt nevens Harlingen, waar op men een Vuur baak heeft; en hier worden veel Zee-hónden gevangen. De Eilanden yan Urk en Sthokland; van deëzen beweren eenige Aardryksbefchryveren, dat deeze Eilanden zyn, die der oude Friefen, die men Flevö en Fletio noemden. Marken , een klein Eiland in de ZuiderZee, heeft een Dorp van denzelvden naam, en word alléén van Visfchers bewoond, I obMen moet aanmerken, dat de Zuider-zee zeer veele Zand-banken heeft, welke de Vaart beletten, aan groote en zwaar geladen Schepen, waarom men Texel kan aanmerken, als de Hayen van Amfleldam* I *n,,f i / Y Schoon  338 Behepte Befchryving der Schoon nu genoegzaam bekend is, hoedanig Holland geilingerd is geworden, door de Parthyfchappen van Hoekfchen en Kabeljaauwfchen , die verfchrikkelyke ongebondenheden en verwoelïingen pleegden; de dolle woede deezer twee Landverdervende Parthyfchappen ontftont omtrent den jaare 1350 met Margaretha, Gravin van Holland en Graaf Willem de V., die over de Landbeftiering over hoop raakten, en die met de dood van Moeder en Zoon noch niet ophield; maar duurde omtrent 140. jaaren : te weten tot den jaare 1492. gelyk men dit in veele Schryvers omltandiger kan lezen. Nu gaan wy over tot de derde Provincie in rang; zynde Het Graafschap Zeeland. Zeeland, heeft deezen naam ontleend van haare gelegenheid, overmids het rondom van de Zee omvangen word; Zeeland heeft nooit altyd onder één Beer geftaan, zy ontving het Euangelie in het begin van de Zevende Eeuw door St. Willebrordus, in het jaar 708. hebben de Noormannen deeze Eilanden bemagtigt: vervolgens hebben in laater tyden de Graaven van Holland en Mie van Vlaanderen* langen tyd over het bezit van dit Graafschap getwilt , en byna vier Eeuwen veele bloedige Oorlogen gevoerd ; Lodewyk Graaf var» Ylaan»  Zeventién Nederlandfche Provinciën* 33$ 'Vlaanderen ftond eindelyk in'tjaar 1323. !zyne pretenfie af aart Willem de III. Graaf van Holland, waar en regens deeze zyn recht op het Land van Waas etc liet varen ,* van dien tyd is Zeeland en Holland vereenigd geweeft, en vervolgens aan het Huis van Bourgondien en Ooflenryk gekomen, en.na den afval yan Spanje, een der Vereenigde Provin; cien geworden Zeeland is een van de voornaamfte Provinciën in de Republicq van Holland j zy beftaat uit Eilanden, die zeer laag liggen , en door de hooge Vloeden geweldig geplaagt worden: men heeft 'er een ongezonde Lucht, ook is het Water overal brak , en hier van daan komt het, (zo fommigen willen) dat de Hollanders en andere Vreemden , als zy daar eenige weeken vertoeft hebben, met de Zeeuwfche Koorts maar Huis keeren, waar aan 'er eenige lang kwynen en fommigen fterven. Zeeland is vruchtbaar in Graanen, vooral word de Tarw zeer geroemd, men teeld 'er ook Vlas en een meenigte Meekrap, daar word ook veel Zout gemaakt: de Zeeuwen zyn van ouds bekend voor dappere en ftoute Lieden , de Koophandel is het voornaamfte daar zich deeze Natie op toelegt; in tyden van Oorlog zyn *zy goed ter Zee, en weten dan met Kaapen wonderlyk hun voordeel te doen. Wat de Verdeeling van Zeeland aangaat, men onderfcheid het in verfcheide Eilanden; «n deezczyn in tweederlij foorten verdeeld. Y a Dc  g4ö Beknopte Befchryving der De eerfte liggen binnen de Schelde, de andere ever de Schelde. Die binnen de Schelde liggen, zyn: I. Walcheren, en daarop heeft men veel vermakclyke Lufthoven en de volgende Steden , als: Middelburg, de Hoofdftad van geheel Zeeland , is zeer groot , net en welbeveftigt, dryvende fterken Koophandel; men ziet hier verfcheide fchoone Plaatfen en voortrelïelyke openbaare Gebouwen. Oudtyds is hier een aanzienefyk Kloofter geweeft , daar na tot een Abdij verheven, is verfcheide reifen uitgelegt, hebbende twee Havens om een meenigte van Schepen te leggen, nevens eenen grooten Houwer, of ftil ftaande Water tulTchen twee groote Sasfen ,■ daar alle groote Schepen veilig in kunnen liggen en gecalefatert worden. Het Hof vangeheel Zeeland als mede van Staats Vlaanderen word in de geweze Abdij gehouden; hier is ook de Graafelyke Munt van Zeeland opgericht 1580. Het Stadhuis is een zeer heerlyk Gefticht met een extra fchoonen Tooren, de Gevel van hetzelve is van witte Arduinfteen , vol Loofwerk , en pronkende tulTchen de boven Vengfteren met de meer dan levensgrootte en tot noch toe meeft ongefchonden Beelden van eenige Graaven en Gravinnen van Zeeland, wier Naamen onder ' op de Voetftukken te lezen zyn: binnen Middelburg is de beftiering over een vierde part  Zeventien Nederlandfche Provinciën. 341 part van de Ooft- en twee negende parten van de JVejl- Indifche Compagnie , hebbende ieder aldaar een zeer fchoon Gebouw, en wyders alles dat tot dien omllag behoord; men heeft hier ook een Admiraliteits Collegie, dat van een groot aanzien is, mitsgaders deftige fraaije en aanzienelyke Kerken, als ook de Illuftre of Hooge Theologifehe School, de Bank van Leening, 'tLatynfche School, de Schutters-hoven , 's Gravenfteen , het Gafthuis , Oude Mannen- en Vrouwen - huis , Weeshuifen, 't Lands Magazyn enz, zyn alle deftige Gebouwen. Rammekes of Zeeburg , een fterk Kafteel door Keizer Karei de V gefticht, aan de Mond-van de Haven van Middelburg, alwaar de grootfte Schepen kunnen inlopen, en ook zeker zyn voor alle Stormen en Vyanden. Vlisfingen, aan de Zee en de Mond van de Schelde gelegen , en dus tot den Koophandel zeer bequaam; de Stad pronkt met veele fchoone zo openbaare als byzondere Gebouwen, onder de openbaare Waereldlyke Gebouwen is het Stadhuis inzonderheid merkwaardig ; dit is liet konftigfte en prachtigfte Gebouw van gantfch Zeeland], en is naar dat van Antwerpen gemaakt, zynde de eerfte fteen daar van. gelegt in den jaare 1594 Onder andere is de vierkante Wenteltrap van dit Gebouw zeer aardig, waar door men vanbo-* ven tot beneden op den grond kan neder zien * w Y%' ' ook  342 Beknopte Befchryving der ook zyn het Prinfen Huis en het 's Lands Zee-magazyn aanmerkelyk. Hier is in de Spaanfche Oorlogen de Grondveft der Vryheid gelegt. Hier word meeft de Vry-neering of Kaapvaard geoef* fend. Veere of Ter Veere, is wel een kleine maar goede beveiligde Stad, omtrent één uur van Middelburg gelegen, met welke zy Communicatie heeft, door middel van een fchoon Canaal en eenen Straatweg, aan vvederzyden met Boomen beplant; verders heeft men een goede Haven, die verfcheide groote Schepen kan bergen, weshalven hier een groote Neeringe van de Visfcherije is, als van Buifen, Visfchers-booten en Pinken, ook wel van groote Koopvaardij -fchepen; de Schotten dryven hier op fterken Handel. Men heeft hier ook een Lands Arfenaal of ZeeMagazyn, een konftige Kerk , gelyk ook .een Cyfierne, by de Burgers de Fonteine genaamt , zynde zeer konftig zo in Perfpective als Architecture , wyders een tretTelyk en cierlyk Stadhuis, gebouwd van harde witte Arduinfteen , in de tweede Etagie ftaan in witte Arduinfteen uitgehouwen de voorgaande Heeren en Vrouwen van Ter Veere, naar het Leven gehabitueert, zo als die gaande waren, op hetzelve een fraaije en fpitfe TQ' ïen, zeer wel geproportioneerd De Steden van Vlisfingen en Veere voeren T«el yan Jiiarquizaat, behorende thans Fnns  Zeventien Nederlandfche Provinciën. 343 Prins Willem de V. van Qrange en Nasfauw toe. Amemuyden, voormaals een zeer bloeijende en vermaarde Stad , maar heeft tegenwoordig niet dan de fchaduw daar van, nademaal de Zee door haar geweld byna de geheele Haven met Zant heeft vervuld. Daar word noch een tamelyke Handel gedreven met Zout Wejl-Capelle , thans eene Vrije Heerlykheid en eertyds een neeringryke Stad, gelegen aan dien kant van het Eiland, die meelt Zeewaards infpringt. De Stad is eerft geduurende de Nederlandfche Beroerten, door dien de Inwooners zich daar niet veilig oordeelden , zeer vervallen en naderhand voor een groot gedeelte door de Zee verflonden, Zo dat het nu niet meer dan een Vlek is. Keizer Karei de V liet 'er eene fchoonen Dyk aanleggen, om het verder tegen de woede der Zee te befchermen. Domburg, een fmalle , opene en onbewalde Stad , omtrent één uur van Wefl-Capelle en 2 f uuren van Middelburg gelegen, word voor een der oudfte Steden van het Eiland Walcheren gehouden, fchoon het, zo veel bekend is, nooit bemuurd is geweeft. II. Zuid Beveland, een Eiland gelegen ten Ooften van Walcheren, waarop men heeft. Goes of Ter Goes, een kleine, nette en zindelyke Stad , daar fterken Handel in Graanen gedreven word, ook zyn 'er veele Zout- Y 4 ^  34.4 Beknopte Befchryving-der keeten; hier vind men de befte Schaapen van geheel Zeeland; ook is 'er de Lucht gezonder dan in andere Plaatfen van Zeelandi men heeft in de Stad eenige fraaije Gebouwen , inzonderheid een dubbelde Groote Kerk, die bezienswaardig is. Men heeft van de Stad Goes af, verfcheide Straat- en Zant-wegen, naar genoegzaam alle de Dorpen deezes Eilands aangelegt, onder het opzicht van zekere Directeurs, zo dat de Landlieden ten allen tyden yan 'tjaar met gelaade Wagens en Paarden hunne Goederen ter Markt kunnen brengen, zonder dat ze eenig Tolgeld behoeven te betalen. De Heerlykheid van Kruyningen ten Ooften qp dit Eiland, en de Baronny van Borsfelen ten Weften gelegen, zyn de voornaamfte Plaatfen naaft de Hoofdftad. Op dit vruchtbaar Eiland , word door de Ingezetenen meeft op den Landbouw toegelegt; men vind daar op noch verfcheide aanzienelyke Dorpen, als Waarden, Krabbendyke , Terfikke , Biefelingen , Kappelle , Kloetingen, en na sHeer Hendrikshuyzen en JVisfen» Jterke, volgt het veel grooter Dorp 's Heer Arendskerke, welkers Bezitters Heeren van Schengen zyn geweeft, en *t Slot Sc hengen, in de Nabuurfchap , dogh nu al vergaan, bezeten hebben. Vorders de Dorpen Hcynkens of Hendrikszant, Overzande is met Drieweegen vereenigd la het lierkelyke, als mede Schore en Vlaké.  Zeventien Nederlandfche Provinciën. 345 Men wil, dat in dc Kerk van Vlaké, wel eer een gefchilde Duivel opgehangen geweeft zy , op een Plank-paneel, die een Pen en Inktkoker had , om , zegt men , de misflagen der Priefteren aan te tekenen , en ze vervolgens voor God in 't Oordeel te brengen ; met dit Byfchrift in 't Latyn: FragntiW Verhorum Titevullus colligit horum ; welk Schilderftuk echter al voor lang weggenomenen verbrand is. Smallegange, Zêelands Chronyk-fchryver, verhaald een Jonge gefproken te hebben, wiens Vader aldaar Kofter geweeft was, en zelvs den Duivel verbrand had. Chron. van Zeeland 1. D. 5. E. hl. 720 721. Dit Eiland was voorheen van een veel grooter uitgeftrektheid, maar de verfcheidene Watervloeden hebben 'er in de 13 14, en 15. Eeuwen, en vooral in den jaare 153a veele ftukken en brokken Lands afgefcheurd wordende geheel Zeeland, door den laatftgenoemden Watervloed , geheel en al overftroomt; toen zyn aan de ZuiJzyde groote ftukken Lands daar van afgefcheurd, en voor al aan de Ooftzyde een getal van 18 Dorpen, neflêns de zeer welvarende Stad Roemerswaal, in Zee bedolven, welke noch het verdronke Zuidbeveland hitt, zynde in zynen omtrek wel zeven uuren gaans. III Het Eiland Noord Beveland beflaat in zynen geheelen omtrek tuflchen de vyf zes uuten gaans.  34Ö Beknopte Befchryving der Het Vlek Kortgeene is gebouwd omtrent ter zelvde plaatfe, waar de oude Stad geftaan heeft, is wel met Stads Rechten befchonken; doch niet bewald naar deszelvs herfteiling, het beftaat in een regt doorgaande breede ftraat, die door verfcheide dwarsftraaten doorfneden is ; de Regeering beftaat 'er uit den Bailjuw , twee Burgemeefters , zeven Schepenen en één Secretaris. Kolynsplaat, is het befte Dorp deezes Eilands, in 'tGezicht van Zierikzee, en voorzien met een voornaam Vheer, om over te IJeken op Schouwen en Duyveland; het behoord als een Ambachts Heerlykheid aan den Doorl. Heer Erfftadhouder Prins Willem de V., die het in 't jaar 1769. een blyk zyner milddadigheid, betoond heeft, door 'tfcheiiken van een aanzienelyke Somme Gelds tot den Bouw eener nieuwe Kerke aldaar, Wisfenkerke en Kats, zyn de twee andere aanzienelyke Dorpen op dit Eiland, hebbende het laatfte, dat groot en fraaij is, door een Stroom , het Katzer Rak genaamt, gemeenfchap met de Oofter Schelde; het oude Adelyke Zeeuwfche Gellacht van Kats of Cats, welke deeze Heerlykheid lange als een Baronnie bezeren heeft ; voerd na dezelve zynen Titel. Ten Zuid-Weften van Wisfenkerke lag voorheen het Steedje of Dorp Kampen, waar na de Stad Veere, 'er tegen over liggende , Kamp Veere is toegenaamt; uit hoofde van een Veer aldaar, op dit Kampen, en  Zeventien Nederlandfche Provinciën» %l\7 en welk noch liet Kamperlandfche Veer geheten word. ï V. IVolphaartsdyk , is maar een klein Eiland, ligt tuflchen Zuid- en Noord-Beve-, land, en is pas drie uuren in zynen omtrek, het is ook naar de kant van Walcheren zeer afgenomen, en het geen noch overig is, zal nauwelyks drie uuren gaans uitmaken. Hier lag voorheen een Steedje de Piet of Muyden genaamt, dat al in 'tjaar 1378. verdronken en zedert niet weder bedykt is, de overgebleven Tooren is in 1512. door een zwaaren Storm ingeftort; waarfchynlyk draagt dit Eiland den naam van eenen der Wolphaarden van Borsfelen , als in welk Geflacht men wel tien Heeren van dien naam heeft aangetroffen ; de Ambachts Heerlykheid , hoewel onder verfcheide Heeren gedeeld , behoord voor het grootfte gedeelte aan den Heer en Mr, Jacob Arend, Baron Perponcher de SedlinitskiHeer van Ellewoudsdyk enz. Qojlkerk en Sahhinge, zyn de twee eenige Dorpen deezes Eilands, waar van de Kerk van het cerftgemelde, echter maar alléén in gebruik is voor den Godsdienft der lnwooneren van beide die Dorpen, die door eenen Predikant bediend worden , tot de Clasfis yan Zuid-Beveland behorende. Het Eiland St. Joosland, ten Zuid Ooften Van Walcheren, is door het Sloe van Zuid-Beyelandm door een fniftl water van Walcheren ge-  348; Beknopte Befchryving der gefcheidert en in "t midden van de diepte met verfcheide Schorren , zonder Land aan te raken opgewasfchen , het beftaat uit vier Polders, en heeft maar één Dorp, het Nieuwland-geheten, liggende regt tegen over de Haven van Middelburg; de Kerk is gebouwd omtrent het jaar t.650. 1 tyi&.Tn i u-pHfteji aoifttf ^ >• -v! i //uan De Eilanden nu, die 0xw ^ Schelde liggen, zyn : ,.2i 3.1 • :i r>bo, .e-  360 Beknopte Bejchryvtng der Deeze worden uit der Edeie Stammen daar toe verkoren. Zie daar de Heerlykheid of 't Sticht van Utrecht, zo kort en zaakelyk befchre= ven, als ons mogelyk was, en derhalven zullen wy nu overgaan tor de vyfde Provincie in rang, w elke is de Heerlykheid Vriesland.. Friesland flrekte zich in oude tyden veel verder uit, dan hedendaags , wordende toen alle de Landen langs den Oceaan, tulTchen de Schelde en de IVeefer, onder de naam van Vriesland begrepen, zo voor als na de Regeering vart Karei de Groote, Eerft onder verfcheide Titelen , als een Prinsdom , Hertogdom en Koningryk der Vriefen, daarna een Heerlykheid genoemt en tegenwoordig een Provincie van de Hollandfche Republicq. De naamen van Holland, Zeeland enz. waren toen noch niet bekend, en zyn eerft zeden de XII. Eeuwe in gebruikt geraakt. Eindelyk is de naam van Vriesland bepaald gebleven op drie Landen ; namenlyk OojlVriesland, gelegen tulTchen de Eems en de IVeefer Weft-Vriesland , zynde nu NoordHolland , en Vriesland of de eigenlyke Heerlykheid, waar yan wy tegenwoordig zullen, hmddtïi, en die een der Zeven Vereenigde  Zeventien Nederlandfche Provinciën, %6t Nederlandfche Provincie is , en gelegen tusaaijlanden beftaande : doch zy is van binnen niet luchtig gebouwd, als hebbende naauwbefloten Straaten en enge Steegjes , waar door het wat dompig is , en 'er de Lucht niet genoeg kan doorfpeien, echter heeft ze drie groote Markten, en was voor deezen naaft Antwerpen , de vermaardfte Koopftad van gantfch Nederland, ook in het Verbond der Hanzée Steden en eene der Vrije RyksSteden Deeze Stad is berucht wegens het brouwen van Bier, dat a&m vervoerd en gebruikt word.  Zeventien Nederlandfche Provinciën. 3^1 word. Voorts heeft men verfcheide fraaije Gebouwen in de Stad, waar van de Groote of Lebuïnus Kerk en het Stadhuis byzonderlyk in aanmerking komen, als mede vyf Poorten, een Illuftre School, voorzien met vier Profesforen , en het Muntrecht beurt om beurt met Kampen en Zwol. Kampen, aan den Tsfel, die daar van daan naar de Zuider-zee loopt, wel eer een voornaame Hanzée Koopftad, federt dat de Vecht of 't Zwarte Water bevaarbaar en tot een Stroom is begonnen, heeft deeze Stad véél van den Koophandel verloren, die Zwol hier door na zich getrokken heeft. Te Kampen is een konftige gemaakte Brugge over den Ysfel, wei op Grondpaalen ruftende, doch met de fteekbalken zodanig in malkander gevlochten , dat het werk t' eenemaal fchynende te hangen, zich onbeweeglyk vafthoud, dezelve is 723 voeten lang en 20 breedt, en men heeft, op dezelve ftaande; naar weerskanten een uitnemend fchoon Gezicht; ook is 'er naby de Stad aan wederzyden van deeze Brug een fraaije overdekte Wandelgaandery. Deeze Stad is ook onder de Keizerlyke Ryks-fteden aangenomen geweeft. Onder de openbaare Gebouwen der Stad munten uit het Stadhuis en in hetzelve voorJiamenlyk de gewoone Raadkamer, alwaar ftGeftoelte van den Prefident en Vice-Prefi«dent, met drie Trapjes opgaande, verheven Aa 2 zeet  $72 "Beknopte Befchryving der zeer deftig ftaat, terwyl in den ronden on> trek van deeze Raadkamer, halvemaansgewyze , de andere Leden des Raads , elk tuftchen twee Pylaaren, zitten. Wyders kan men hier het Land door Sluifen met geringe moeite onder Water zetten. In de Voorftad wonen veel Visfchers. Zwol, een fterke en zeer regelmatige Stad gelegen aan het Riviertje de Ja, dat door de Stad en niet lang daar na in de Vecht valt, zy is in een bloeijende ftand door den Duitfchen Koophandel, herwaards over en langs de Zuider-zee, met Zwolfche Schepen naar Amfleldam af en aan geftadig gedreven wordende, dat eene groote levendigheid en geen klein Vertier van Eetwaaren en Rykdom aan de Burgery veroorzaakt, gelyk men genoegzaam befpeuren mag uit de meenigte van nieuwe en aanzienelyke Gebouwen; onder de publique Gebouwen pronkt de Groote of Sr. Michiels Kerk: deeze Kerk is groot en van een voortrefielyk maakzel, de Predikftoel in dezelve gemaakt door Jbr. van Straals in het jaar ]<5i7. begonnen , is een voortreftèlyk ftukwerks, en 't Orgel in het jaar 1723. voltooid, word gefchat voor een der voornaamfte van gantfch Nederland, beftaandeuit omtrent 7000. Pypen, te zamen 63. ftemmen uitmakende; zy plagt eertyds een fraaijen en verheven Tooren te hebben , dan deeze is in den jaare 1669 door den Blixem vernield. Op een gedeelte van den Toe»  Zeventien Nederlandfche Provinciën. 373 Tooren, *t welk na den brand overbleef, heeft men daar na eene fraaije Confistorie-ka» mer gefticht, tot welke men met trappen opgaat, en die van binnen vercierd is met de Af beeldzels van zommige Predikanten, die van tyd tot tyd deeze Gemeente bediend hebben Voorts heeft de Stad drie Land-poorten en een Water-poort, dat deftige Gebouwen zyn; zy is met drie Grachten doorfneden, heeft drie Plynen of Markten en breede Straaten, waar op men eene zindelykheid befpeurd , die anders vergeefs in de OverYsïelfche Steden gezogt word. Men heeft in Salland noch deeze volgende Steden, als: Ommen, Hardenberg, Wilfem en Grafhorjl , en in het Droft ampt van TsfeU muyden heeft men Geelmuyden, een groot Vlek met Stads Voorrechten, aan de Mond van het Zwarte Water, dat aldaar in de Zuider-zee ftroomt Wyders noch het SchoutAmpt van Hasfelt, waar in het Stedeke Hasfelt eenigzins fterk, aan de Vecht, die daar omtrent de Naam van het Zwarte Water aan-« neemt, tnflehen Zwol en Zwart/luis. In Tw e n t h b, het tweede deel van OverYsfel, zyn gelegen deeze zes kleine Steden, als: Oldenzeel, voor deezen een klein Stedeke en de Hoofd-ftad van het Droft-ampt Twen» thei niet verre van het Graafschap Benthem* Aa 3 Men  374 Beknopte Befchryving der Men meend, dat het zynen Naam heeft van de Oude Saliërs, die hier hunne Woonplaats hadden, en waarom het ook nu Oldenzaal genoemt word. Ootmarfen , mede een oud Steedje van dit dit Quartier, op de Grenzen van het Graafschap Benthem. Enfchede, een Stedeke omtrent een Myl van Oldenzaal gelegen , heeft zynen Naam van Eindfcheidinge, om dat het Over'Ysfel van het Bisdom Munfter afscheid. Belden, een open Steedje, in het Zuiderdeel van dit Droft-ampt gelegen; dreef voor deezen een tamelyken Koophandel. Goor , was eertyds een voornaam Steedje van dit Quartier aan de Rivier de Reekle, zynde de Verblyfplaats der oude Graaven, waar na het geheele Droft-ampt van T-wenthe den Naam gehad heeft van het Graafschap Gora. Almelo, eertyds een goede Stad, doch door Oorlogs-rampen in een groot en aanzienlyk Vlek veranderd, en welkers Inwoone* ren een Herken Handel doen in Linnens. Dit Vlek behoord, als eene Heerlykheid aan het Graaflyke Gellachte van Rechteren; welkers oudfte Tak deswege Rechteren tot Almelo toegenoemt word. In 't Quartier van Vollenhovin, of het derde Droft-ampt van Over-Ysfel vinden wy de volgende Stedekens: Vollen-  Zeventien Nederlandfche Provinciën. 375 Vollenhoven, naar welke het geheel LandDroft-ampt, als de Hoofdplaats, benoemd word, en, waar ook de Land-droft dikwils zyn verblyf heeft, is een kleine doch redelyk net en welbebouwde Stad, aan de Zuider-Zee, in en omtrent welke de voornaamfte Over-Ysfelfche Adel woond. Steenwyk , ten Noorden van Vollenhoven gelegen , is geen groote maar een oude en fterke Stad, aan de Rivier de Aa, op de Grenzen van Vriesland en Drenthe gelegen. Blokzyl, een Steedje of Vefting met een fterke Schans , gelegen ter plaatfe , alwaar de Rivier de Aa in de Zuider-zee vald, by de Grenzen van Vriesland, tuflchen Vollenhoven , de Kuinder en Steenwyk , daar twee groote Sluifen of Zylen zyn, waar door de gemeene Vaart, uit de Over-Ysfelfche en Drenthfche Veenen, naar de Zuider-zee en Holland is. De Kuinder, een Burchgraafschap met een Schans, op de Grenzen van Vriesland, aan de Zuider-zee. Zwarte Sluis , een kleine doch fterke en zeer vermaarde Schans, gelegen aan de Vecht die hier het Zwarte iVater genoemt word, en die niet verre van daar in de Zuider-zee yald. Ommen, een Steedje aan de Vecht, is byna geheel te niet geraakt; maar heeft noch Stads-gerechtigheden : het ligt twee Mylen van A a 4 Har-  $?6 Beknopte Bejchryving der Hardenherg, een Sterkte, insgelyks aan de Vecht liggende ; deeze beide laatfte Plaatfen zyn gelegen aan de Grenzen van 'tGraaffchap Benthem, De zevende en laatfte Provincie der Vereenigde Nederlanden is de Heerlykheid Groninger en Ommelanden, De Provincie Groningen begrypt de Stad en de Ommelanden , en word om de kortheid alléén Groningerland geheten. Wat de Oudheid der Stad aangaat, zy is anders niet geweeft als een Kafteel, 'tgeen de Roomfehe Veldheer Corhulus bouwde , om de Vriezen in bedwang te houden, toen die wederom onder de Gehoorzaamheid der Romeinen waren gekomen, en dus zoude dit Kafteel tot een Stad zyn geworden, welke in de elfde en twaalfde Eeuw haar grootfte Vermogen en aanzien ontfing; de Groningers oorloogden tegen de Bisfchoppen van Utrecht en de Graaven van Holland, en wonnen eenige Wingeweften van de Vriezen. Toen nu Allen van Saxen in Vriesland kwam, wilde hy de Wingeweften wederom hebben, maar zy Weerftonden hem kloekmoedig. Deeze OorJog duurde lang en was hevig, ondertuftchen gaven de Groningers zich over aan Keizer  Zeventien Nederlandfche Provinciën. 377 Karei de V., waar door Groningen en de Ommelanden aan de Nederlanden wierd gehegt, en in'tjaar 1578» het Spaanfche Juk afwerpende, wierd deeze een der VII. Vrije Nederlandfche Provinciën, echter is Groningen eerft in den jaare 1594. in de Unie gekomen, en heeft daarom de laatfte Rang onder de Vereenigde Provinciën. Dit Landfchap heeft fchoone Weilanden en voed een meenigte van Rundvee en Paarden , en is gelegen tuflchen de Rivieren de Eems en Lauwerts, heeft ten Noorden de Noord-zee, ten Ooften den Dollert, een Inham of Zeeboezem, die voor het jaar 1277. een fchoone en luftige Landftreek was, waar jn 33. goede Dorpen geteld wierden , die in t voornoemde jaar door een groote Watervloed ondergelopen zyn; ren Zuiden de Provincie Over-Tsfel en ten Weften die van Vriesland. Groningen, een groote vafte en met nieuwe Werken verfterkte en welbewoonde Stad in het Goorecht en de Hoofdftad van 't Land, word gehouden veele jaaren voor ChriftusGzboorte haar eerfte beginzelen genomen te hebben; hier plagten twaalf Kerken te zyn, drie Parochiën van St. Maarten , St. Walburg en Onze L. Vrouwe, vyf andere waren *t Kloofter , de vier overige Gafthuiskerken; Zy heeft over meer dan 500 jaaren het Recht van Kopere en Zilvere Munt geA a 5 had,  3 78 - Beknopte Befchryving der had, eer zy het Recht in 'tjaar 1474 kreeg om Goude Munt te mogen liaan. By het aanftellen van nieuwe Bisfchoppen in de Nederlanden 1561 wierd Groningen tot een Bisdom verheven. De Stad heeft ook verfcheide aanzienelyke zo openbaare als andere Gebouwen , als mede ruime en breede Straaten en Marktplynen. Hier is ook een Academie opgericht in het jaar 1614 ; de eerfte beroepene Profesforen waren zes in getal. Voorts vervat het Territoir der Srad Groningen noch verfcheide Heerlykheden en Dorpen , als mede de Noorder- en ZuiderLaaren en twee Meiren. In de Ommelanden merkt men aan een Verdeeling van vyf Districten, namenlyk: Hufelingo, Fivelingo, Oldampt, ÏVefterwolde en "t Wejler-quartier. I. Hunfingo of Hufelingo , heeft 51. Dorpen en verfcheide Heerlykheden, als mede het Fortres Soltcamp, gelegen aan de Mond of uitloop van de Hunje of het Loopendiep. I I. Fivelingo, vervat 40. Dorpen, benevens het Steedje Dam of Appingadam , het welk voor deezen een fraaije Stad geweeft, maar in den jaare 1536. ontmuurd is, om dat de Gelderfche hetzelve tegen Keizer Karei de V. befchermde. Dit Steedje ligt by de Golf van de Eems, en is noch tamelyk bevolkt. Delfzyl, ten Ooften van Dam, aan de Mond  Zeventien Nederlandfche Provinciën. 379 Mond van de Eemss is een van de fterkfte Piaatfen van 't Land , voorzien met goede Baftions en Veftingwerken, benevens een Citadel met wyde Grachten III. DeOldampten, ren Zuiden van Fivelingo , behorende onder het Gebied der Stad Groningen, vervattende verfcheide Heerlykheden en Gehuchten; alsook Winfchoten, eertyds een open , groot en weldoortimmerd Dorp, aan het Riviertje de Kemel, doch naderhand in de Nederlandfche Oorlogen om de geftadige invallen en ftrooperijen der Spanjaarden te beletten, en Groningen en Vriesland te dekken, op Bevel van de Generaale Staaten, met ftevige Wallen verfterkt, met negen Bolwerken omringt en rot een bekwame FortreJJe gemaakt. Wyders is in dit Diftricl: noch de Brugge* Schans, liggende ten Zuiden van Winfchoten. IV. Wejlerwold, ten Zuiden van de Old* ampten, heeft het fterke Bourtanger Fort, liggende in een Moeras van denzelven Naam, op de Landfcheiding van het Bisdom Munfter en het Graafschap Embden. Langen* Akker-fchans, ook wel de Nieuw Schans genoemt, is aan den Oever van den Dollert gelegen. V. Het Wejler-quartier, ten Weften. Dit District vervat eenige Dorpen , Heerlykheden en verfcheide Meiren. Tot deeze Provincie behoord eindelyk één  380 Beknopte Befchryving der één der Eilanden der Noord"zee; het word Rottum en Rottummeroog genoemd. Het is van een klein begrip, niet veel meer dan anderhalf uur gaans in zynen omtrek; dit Eiland heeft eenen fchraalen zandachtigen grond, niet bekwaam om iet voort te brengen. Het word thans bewoond eeniglyk door een Strand-wachter Op de Duinen ftaat een Tooren de Belvidere, op welken voorn Strand-wachter in tyden van nood op den Uitkyk ftaan moet, rondom ziende of hy ook geftrande Schepen kan ontdekken. Aan hem zyn twee gegageerde, het zy Onder-Officieren, het zy Soldaten, op betaling deezer Provincie ftaande, ter hulpe toegevoegd; weshalven zy by hun Gagement zich verbinden moeten, om, des gevorderd wordende, voor 't minft een jaar op dit Eiland hunne Huisvefting te zullen houden. Ten befluite moeten wy noch zeggen, dat de Provincie Groningen en Ommelanden verfcheide maaien deerlyk geteifterd is, door droevige Watervloeden, waar van de oude Chronyken en laatere Gefchiedeniflen beklagelyke Verhalen en Befchryvingen opleveren, Generaliteits Landen. De Plaatfen van deeze veroverde Landen Zyn door Hun Hoog Mogende inzonderheid verfterkt, om daar door de Provinciën van Hol*  Zeventien Nederlandfche Provinciën* 381 ■Heiland, Zeeland en Gelderland te dekken, ■beftaande in een gedeelte van Braband en „Vlaanderen, de Domainen van Maaflrkht en een merkelyk gedeelte van het Hertogdom Limburg, welke ook het Quartier van Over* Maaze genoemd word. Welke Plaatfen reeds onder het Articul van de Ooftenrykfche Nederlanden hier voor wydtlopig daar in vermeld zyn : en men teld 'er ook 146. Dorpen. Nu zullen wy laten volgen een korte Be» fchryving van het Landfchap Drenthe. Dit Landfchap word van zommige Schryvers verkeerd aangemerkt als een gedeelte van Over-Tsfel; maar het heeft geen meer betrekking tot Over-Tsfel, dan tot de beide daar aan grenzende Provinciën van Groningen en Friesland; het word ook niet gerekend als een Lid van Staat, in opzicht tot Neerlandfch Gemeene-beft, in zo verre het geen Gedeputeerde zend, ter Hooge Generaliteits Collegien , als die der Staaten Generaal , Raaden van Staaten enz. , noch ook eenig deel in 's Lands Regeering heeft. Het is een Vrij Land afzonderlyk op zich zeiven, het welk door zyn eigen Staaten beftierd word. Dit Landfchap ftaat echter onder de Be- icher*  382 Beknopte Befchryving der fcherming der Nederlandfche Republicq, en heeft desgelyks Zyne Doorl. Hoogheid Prins Willem de V. van Oranje en Nasfauw., tot zyn Stadhouder; ook brengt het wel indiervoegen tot de Algemeene Lallen, dat, als de V11 Provinciën te zamen ioo. Guldens opbrengen, Drenthe één Guld. daar by doed, gelyk hier vooren gezegt is. Betreffende de gelegenheid des Lands, hetzelve word verdeeld in zes Districten, Dingspillen genoemd , zynde Rechts-ampten, welkers Beftierers elders Richters en hier Scholten of Schouten genoemt worden. Deeze Dingspillen zyn : I. Zuideveld, hebbende 5. Schoutfchappen ; als I. Koeverden en Schooneheeke; ü„ Emmen , Odoren en Roerwinkel; 3. Sleen en Sy der veld; 4. Dalen en Ooiier hesfelen ; 5. Swoel. II. Dieveren , met 6. Schoutfchappen; als I. Meppel, Colderveen en Nijeveen ; 2* Havelle en Fledderen; 3. Dieveen; 4. Dwinglo ; 5. Zuidwolde ; 6. Wyk, Cokange, Pejfe, Echten en Anfen, welke drie laatllen , ten aanzien van den Godsdienft, onder of in de Heerlykheid van Ruynen behoren. III. Beylen, met 2. Schoutfchappen; als l.Beylen, 2. Wejlerborg. iv. Rolde, met 1. Schoutfchap, zynde Rolde. V. Medcveld, met 5. Schoutfchappen; als  Zeventien Nederlandfche. Provinciën, 383 als I, Fries; 2.Nons en Feenhuyzen; 3 Rode en Roderwolde; 4. De/*&; 5. v 1. Ooflermeer,. met 2 Schoutfchappen g als I. Ank, Gieven en Zuy diaaren; 2» Borger en Gajjëlle. Behalven deeze Dingspillen heeft de Heer? lykheid rt«j»«f noch de Schoutfchappen; l, Ruynen en 2. Ruynerwolde enz. '■ Nu zullen wy noch iets van de merkwaardigfte Plaatfen zeggen. JJfen is eigenlyk geen Stad, maar een bemuurde Plaats, alwaar de Vergadering der Heeren Staaten van Drenthe gefchied , ook is 'er noch een Kloofter geweeft van deezen Naam, het welk de Drenthers gefticht hadden , ter plaatfe daar Bisfchop Otto de II. van Utrecht door hen om 't leven gebragt was, tot een teken van hun Leedweezen over dit Misdryf. Meppel, insgelyks een open Steedje liggende in het Zuid-Wefter deel van Drenthe, omtrent twee uuren ten Noord-Weften van Zwart/luis. Geduurende de Drenthfche Onluften met de Bisfchoppen van Utrecht, ook in den Oorlog met Spanje, heeft het al dikwils aanftoot geléden Wyders zyn 'er noch verfcheide fchoone Dorpen , maar geen vafte Plaatfen in dit Landfchap, dan de Vefting Koeverden, die teftèns eene vrije Heerlykheid is, en van zommige verkeerd onder Over-Tsfel gerekend word.  384 Behepte Befchryving der Men vind weinig Plaatfen, welke zo veele Belegeringen , Veroveringen , Plonderingen, Verbrandingen en diergelyke Rampen zyn onderworpen geweeft, als die Koever den; dan van de Utrechtfchen, dan van de Gelderfchen, Vriezen, Spanjaarden enz. DeeZe Vefting ligt tuftchen de Bowtange en andere Moerasfen , aan de Grenzen van het Bisdom Mnnfter en het Graafschap Benthem; zeker Schryver noemt ze de Poort van Drenthe, de Sleutel van Groningen en Ommelanden , de Deur van Friesland en eenigermaate de Pas naar Over-Tsfel. Dit is de Oorzaak van de meenigvuldige Oorlogen en Twiften om dezelve als ge* Zegt is. De Vereenigde Nederlanden en derzelver Geasfocieerde Landfchappen, Steden en Leden van dien kortelyk afgehandeld hebbende , zullen wy nu een Schets gevert van den Oost-Indischen Handel door geheel Europa zo zeer vermaard, en zo die in onze Vereenigde Landfchappen beftaat en gedreven word. De Ooft-Indifche Maatfchappy in het jaar 1602. opgericht, is alleen daar toe {trekkende, om de Vaart naar Ooft-Indien voort te zetten en de Specerij Handel te handhaven, en  Zeventien Nederlandfche Provinciën. 385 en dat ten voórdeele van onze Nederlandfche Republicq, waar aari de Algemeene Staaten voor den tyd van 21. jaaren de Vrije Vaart op de Ind/è'n toeftonden. De Compagnie onder de Befcherming van Hunne Hoog Mogende ftaande, is ook gehouden haare Afhankelykheid van denzelven, door een geduürig verzoeken der vernieuwing van haar Qclroij, te erkennen, welk Qllroij de Compagnie een merkelyke Somme komt te koften. In 'tjaar 1647. betaalde zy voor het Verlengen van haar Oclroy, voor den tyd van 25» jaaren één Millioen en zesmaal honderd duizend Guldens. De volgende Vernieuwingen hebben merkelyk meer gekoft, want zy van omtrent het jaar 1696 tot aan het jaar 1740 een Somme van drie Millioenen Guldens voor het Verlengen van haar O&roy in de Generaltteits Cafle heeft betaald. . Het gantfche Bejlier der Maatfchappy is toebetfouwd aan zeven en-zeftig Bewindhebbers , die in zes Kamers verdeeld zyn, zittende te Jmjleldam, te Middelburg, te Delft, te Rotterdam, te Hoorn en te Enkhuifen; ook worden negen Hoofd - Deelgenooten in de byzondere Kamers der Maatfchappy afgevaardigd ; zy worden beëedigd en uit hen de Bewindhebbers gekoren, die alle vier jaaren aan den Staat Rekening moeten doen. De Kamer te Jmjleldam overtreft de andere Kamers verre in Macht en Aanzien, zy Bb be-  386 Beknopte Befchryving der Zit omtrent 7 twaalfde gedeekens van de Hoofd-fom der Compagnie ; zy beftaat uit 25 Bewindhebbers, van welke'er 18. door de Regerende Burgemeefteren wierden aangefteld, 4. worden 'er door de Steden Dordrecht, Haerlem, Leiden en Gouda en 3, door de Provinciën Gelderland, Utrecht en Friesland afgevaardigd. De eerftgenoemde 18. trekken eene jaarlykfche Wedde van 31 CO. Guldens Bankgeld, die van Haerlem en Leiden ook zo veel, doch de andere 5 niet meer dan 1200. Guldens. Deeze Bewindhebbers hebben het werk onder zich verdeeld, eenigen hebben "er het opzicht over het Pakhuis; drie of vier hebben de beftiering der Geldmiddelen; vyf of zes zitten tot het onderzoek der Rekeningen. Eenige uit deeze of de andere Kamers zyn gelaft met de geheime Zaaken van de Compagnie; doch het Collegie van Equipagie, waar in gemeenlyk zeven Bewindhebbers zitten, is het grootfte en van de meefte omflag. De Kamer Zeeland, die te Middelburg vergadert, bezit een weinig meer dan I vyfde gedeelte van de Hoofd-fom der Compagnie; t>eftaat uit 12. Bewindhebbers, die van de Zeeuwfche Steden verkoren worden, en één Afgevaardigde wegens de Provincie van Stad en Lande. De Zeeuwfche Bewindhebbers genieten ieder jaarlyks een Wedde van 2600, Guldens, en die van Groningen zo yeel  Zeventien Nederlandfche Provinciën. 38? veel als de andere Prövinciaaie Bewindhebbers De Kamer vari Delft bezit omtrent 1 veertiende gedeelte van de geheele Hoofd-fom der Compagnie t zy beftaat uit zeveh Bewindhebbers , van welke 'er zes door de R egeerders der Stad verkoren worden < die eene jaarlykfche Wedde van 1200. Guldens genieten i de zevende Bewindhebber van wegens de Provincie Over-Tsfel geniet even veel De Kariiët Rotterdam bezit omrrent I vyfen-dertigfte gedeelte van de geheele Hoofdfom der Compagnie ; zy beftaat uit zeven Bewindhebbers * van welke 'er zes uit de Stad zelven verkoren worden, die ieder 1200, Guldens jaarlyks genieten,, de zevende is van de Stad Dordrecht en geniet even groote Wedde. De Kamer Hoorn bezit omtrent I vyf-entwintigfte gedeelte van de geheele Hoofdfom der Maatfchappije j en beftaat uit zes Bewindhebbers , die alle uit de Stad verkoren worden , zy genieten ieder een jaarlykfche Wedde van 1200. Guldens. De Kamer Enkhuyfen bezit omtrent 1 twaalfde gedeelte van de geheele Hoofd-fom der Compagnie; en beftaat uit agt Bewindhebbers , van welke 'er zeven uit de Stad en één uit Alkmaar verkoren Worden, die ieder -een jaarlykfche Wedde van iaoo. Guldens genieten. Bb % Elke  §88 Beknopte Befchryving der Elke Kamer beftierd haar eigene Zaaien , driemaal des jaars word 'er een Algemeene Vergadering gehouden, beftaande uit 17 Afgevaardigden der byzondere Kamers, en daarom de Vergadering van Zeventienen geheten. De ftaat der Comptoiren in de Indien word 'er in opgenomen, de Gouverneur Generaal, de Directeur , de Raaden van Indien en andere hooge Bediende der Compagnie worden 'er door benoemd. Deeze Vergadering van Zeventienen zit zes jaaren agter een te Amfleldam en de twee volgende jaaren te Middelburg in Zeeland, en dan wederom te Amfleldam, alzo 'er in de andere Kamers geene Vergadering van Zeventienen gehouden word. Tot deeze Vergadering worden door de Kamers van Am(lerdam 8. Bewindhebbers afgevaardigt, 4. door de Kamer Zeeland en één door ieder der vier overige Kamers, en de 17. word 'er by beurten door de Kamer Delft, Rotterdam, Hoorn en Enkkuyfen bygevoegd, als de Vergadering te Amfleldam word gehouden, maar in Zeeland vergaderende , voegt Middelburg daar den zeventienden Gedeputeerden by , geduurende de twee jaaren, dat zy aldaar vergaderen In de eerfte Zitting in February of Maart word den Prys der Specerijen en de uitdeeling, die'de Maatfchappy doen wil, vaft gefield. In de tweede, die men m Auguftus houd , worden de Brieven, die naar de lm dién gefchikt zyn, gelezen ; ook word in de*.  Zeventien Nederlandfche Provinciën. 389 dezelve by voorraad de uitrufting der HerftsSchepen befloten, en zekere Somme daartoe gefchikt. De derde Vergadering in Octooer of Novembet fteld ordre op de groote Verkoping der Ooft-Indifche Koopmanfchappen, waar toe men veeityds al vroeger befluit genomen heeft, alzo deeze Verkoping ook doorgaans in de Maanden October en November gefchied, ook word 'er een bepaald befluit gemaakt over de uitrufting der Herfsten Kers-fchepen, van dit en der Paafchfchepen van het aanftaande jaar , daar en boven worden alle gewichtige zaaken der Maatfchappy in deeze Vergadering afgedaan. Daar word noch jaarlyks in de Maanden April, May en Juny een andere Vergadering in 'sHage gehouden, beftaande uit tien Bewindhebbers ; als 4. van Amfleldam, 2. van Zeeland en één van ieder der vier overige Kamers ; deeze Vergadering gemeenlyk de Haagfche Befoignes genoemt , onderzoekt alle de Brieven en Papieren, die uit de Indien komen , en fteld ontwerpen op, van 't geene 'er moet geantwoord worden; welke naderhand ter Vergadering van Zeventienen worden ingeleverd, die dezelve nazien en goedkeuren moet. Driemaal 'sjaars word 'er een zeker getal van Schepen naar de Indien gezonden , die in de Maanden Maart of April, September of October en December of January de Reis aannemen; de te rug komende Schepen verB b 3 trek-  399 Behepte Befchryving der trekken mede op dezelvde tyd van Batavia of Qeilon De Maatfchappy vind goed haare gaande en komende Vlooten dus te verdeden , om zo een grooten Schat niet te gelyk aan de Stormen en ongemakken der Zee te wagen ; de Zamelplaats van alle deeze Schepen is de Kaap de Goede Hoop, daar zy twee of drie weeken vertoeven, om zjch te ververfchen. Terftond na de aankomft der Schepen in het Vaderland word derzelver Carga of Lading in 't openbaar door den Druk gemeen gemaakt. Het Scheeps-volk word ook aanitonds afgedankt en betaald. De Verkoping der Goederen vaftgefteld zynde, Worden daar van ook gedrukte Lyften uitge^ geven; gewoonlyk gefchieden 'er twee Verkopingen in 'tjaar, ééne in 't Voor- en ééne in 't Najaar. De verdeeling der Goederen in de Kamers gefchied gemeenlyk als volgt: omtrent de helft in de Kamer van Amfleldam; een vierde deel in de Kamer van Zeeland, en een zejliende deel in ieder der Kamers van Delft, Rotterdam, Hoorn en Enkhuifen. Deeze Maatfchappy dryft in Indien groqten Handel; als mét den Keizer vatiCeylon, de Koningen van Cambadia, Martapura, Qui-, mm, Kattawaringe en andere : en ten dien einde haar Comptoiren hebbende, tót taijo* Vam op de Chineefche Kufl% Nangisacque in Jar pan, Malacca, Zouratta, Amboina, Banda^ Chiam, in de Moluccas, Janchy, Atchin, Ariacan, Ifingurla, hpahan inPerfen, op Ceylon, langs  Zeventien Nederlandfche Provinciën. 391 langs de Kuft Coromandel, Palimhang en andere Plaatfen. Deeze alle moeten jaarlyks haar Rekeningen aan 't gemeene Comptoir op Batavia en ook aan de Vergaderingen van Zeventienen overzenden. Op deeze wyze is de Maatfchappy in zulke ver afgelegene Geweften, niet alléén machtig, maar te gelyk ontzachgelyk geworden. Daar toe word jaarlyks met de derwaards gaande Schepen veel Krygsvolk gezonden, zo om de menigvuldige Sterktens te bezetten, als Legers te Velde te brengen; (gelyk voor Malacca en op Ceylon gebleken is) welkers Soldijen bevonden zyn, volgens de Balance uit de Generaale Negotie-boeken van Indiën in het Cafteel Batavia, in dato ultimo November 1Ó45 al belopen te hebben 1623246. gl. 7. ft. 14. penn , behalven noch de zwaare Scheeps-bezettingen, die jaarlyks voor Goa in tyd van Oorlog , plagten gehouden te worden. De voornaamfte Koopmanfchappen , die dé Compagnie uit Ooji-Indien brengt, zyn: Peper, Salpeter, Caneel; Nagelen, Foely, Cattoene.Lywaaten, Zyde en Zyde Stoffen, Koper, Tin, Drogerijen, Jmhre de Gries, Thée, Koffy, Zuiker, Porceleinen, Diamanten, Paarlen, Gember» Indigo, Kardamom , Kattoene Garens, Chitzen, Neteldoeken, allerleij verlakt Houtwerk, en een onnoemelyk getal andere Goederen meer; gelyk men genoegzaam uit de Gaws der aankomende Schepen zien kan , B b 4 die  39? Beknopte Befchryving der die aanftonds met den Druk gemeen gemaakt worden- En nademaal de Compagnie de Eilanden alleen in eigendom bezit, op welke de Noaien, Foely, Nagel en Kaneel walTen; zyn alle andere Natiën genoodzaakt by haar deswegens te Markt te komen, De Nooten en Foely groeijen alleen op 't Eiland Banda, de Nagelen op 't Eiland Amhoina en de Caneel op 't Eiland Ceylon ; en daar door is deeze Compagnie alleen in de geheele Waereld JVleefter van de Specerijen: waarom zy ook niet alleen tweemaal zo veel deezer Specerijen in Indien zelvs verhandeld, als 'er na 'c Vaderland verzonden worden , maar ook veel overvloed doed verbranden, om de pryfen te maintineren, en niet toeftaat, dat van dezelve j. percent voor goed gewicht word afgetrokken , gelyk wel van andere Goederen, die op de Schaal worden ontvangen. Geweldige Schatten heeft de Compagnie federt haare oprichting in 't Vaderland gfo bragt, fommige hebben den Inkoop der ïn* difche Waaren van 'tjaar 1597. tot het jaar 1723. met 1481. Schepen herwaarts overgebragt, op omtrent 352 Millioenen Guldens begroot, yan welke Waaren hier te Éande zeer veel Gelds moet gemaakt zyn, federt het jaar 1720. is den Inkoop zodanig vermeerdert , dat dezelve meer dan de helft hooger begroot word. tornen nu tot het. beftier van. de Zaa* keil  Zeventien Nederlandfche Provinciën. 393 ken der Maatfchappy in den ruimen omtrek der Nederlandfche Indien, 'tvermaard Batavia, van d'onze in haar eerfte Stichting alzo genaamt, is by de Indiaanen met de naam van Jakatra bekend; dezelve leid op 6. gr. io, min Zuider-breette , op de Noordzyde van 't Eiland Groot Java op een gelyke dog laage vlakte, zynde van vooren ten Zuiden met de Zee en van agteren ten Noorden met groote Bosfchen en hemelshooge Bergen omringt. Zy word van een Rivier van 't Gebergte lopende in twee deelen gedeeld, en is met een Muur van Coraalfteen omringt, aan dewelke men 22 vafte Bolwerken en Punten teld / wordende die genaamt: Amfleldam , Middelburg , Delft, Rotterdam , Hoorn , Enkhuizen, Vianen, Gelderland , Catzenellebogen , Oranje , de Nieuwe Poort, Hollandia, Diest, Nasfauw, Zeeland, Utrecht, Friesland, Over-Tsfel, Groningen, Zeeburg, Cuilenburg en Middelpunt, De Stad is met een breede en diepe Gracht omringt, inzonderheid als'tSpring is; want dan bedekt 't Water fomtyds de Wegen buiten de Stad gelegen Men teld in de Stads-muuren vier Poorten, zynde twee daar van zeer konftig gebouwd en d' eene genaamt de Nieuwe en de andere de Diestfe Poort, de twee andere zyn bekend met de naamen Van Rotterdam en Utrecht, De Rivier Jakatra ftroomt 'er ten deele door Batavia en ten deele daar oro heenen, en is aan beide zyde B b 5 tot  394 Beknopte Befchryving der digt aan de Boom met groote ftukken Coraal-fteen opgemaakt, welke Boom alle avonden ten negen uuren word gefloten en met een goede Wacht van Soldaten bezet De Stad is zo aanzienelyk, dat zy voor weinig Steden in het Gemeene-beft van Hol* land hoeft te wyken, en is federt dat het in den jaare 1619. door onze Wapenen veroverd wierd tot de Hoofdftad deezer Indien gemaakt; daar zyn 'er zelv , die Batavia in Indie en Jmfteldam in Holland met opmerking bezichtigt hebbende , oordeelen dat Batavia behaaglyker voor de oogen komt dan Jmfteldam. Ook ziet men alhier zeer koftelyke fteene Gebouwen , waar in uitmunten onder anderen de heerlyke Kruis-kerk van wit Coraalfteen gebouwd in den jaare 1640 , ryzende uit 't midden van 't Dak een zeer aardig en net Toorentje, met Bogen van yzer-werk onder de Weerhaan overtogen; deKerk is van binnen zeer ruim en lugtig, en met kopere Kroonen, die uit het Vaderland aldaar zyn gebragt , voorzien; de Geftoeltens zo van de Predikant als andere Overigheden en Bevelhebberen zyn net en zindelyk gemaakt, en met Ebbenhout en andere Stoffen ingeleid en versierd. Ook heeft men 'er een fraaije en lugtige Portugeefche Kerk, daar Zondags voordemiddags Nederduitfch in gepredikt word, als mede een Maleytfche Kerk, de- zelyt  Zfvmtien Nederlandfche Provinciën. 395 Zelve is niet groot, maar luchtig en hoog van Verdieping. Verders heeft men alhier een zeer aanzienlyk Raadhuis, Weeshuis, Gafthuis, 't Ziekenen Oudemannen-huis en Spinhuis, als mede een Stads-Paarde-ftal, Meefters- en Konftenaars-huis, de Pakhuifen, zo van Zeil- en Touw-voerk, ! als van de Rys, benevens de Lynbaan, Prau-> ; wenhuis en Latynfche Schoole, mitsgaders vyf trefïèlyke Mark-plaatfen en lullige Grachten of Burgwallen met verwulfde Bruggen, en die aan weerkanten met fchoon Muur-werk van vierkante Steen opgehaald zyn, allerwegen beplant met Kokos-, Ceder-, Vygenen meer andere foorten van Boomen. De Straaten zyn alle omtrent lynrecht en 30. voeten breed, en aan weerzyde van dezelve, buiten de Leuninge van de Huifen, is een voetpad met gebakken Steen beftraat, en de meefte Huifen Zyn met luchtige Agterplaatfen en fchoone Hoven voorzien , die met veellerhande Boomen » Bloemen en Kruiden zyn beplant. Buiten de Stad ziet men Zeer aangenaame Wandelwegen, zich van de Poorten tot de ver afgelegene Lufthoven uitftrekkende de Boomen aan weerskanten deezer Wandelwegen zyn door hun geduurig Groen zeer vermakelyk : zo dat Batavia alle Indifche Steden overtreft en verre te boven gaat. Jammer is het, dat deeze vermakelyke Plaats, door  396 Beknopte Befchryving der door een ongezonde Lucht, veel van haare aantrekkelykheden verlieft. Na de Ooftfyde ziet men de Stad met de Sterkte , tot aan de Rivier Ansjol, en na 't Wefte tot aan de Rivier Anke, langs deZeeboefemvan Batavia, en te Lande na 'tZuiden met de Vefting Noord-wyk, met de Vyf boek Ryswyk en Jacatra befloten, wordende alzo de Eigenaars der binnen Landen voot alle overrompeling en ongemak bevryd , en zyn in ftaat gefteld om haare Akkers, Rysvelden en Tuinen, zonder eenige zwarigheid te bebouwen en te beplanten. Hier ziet men ook veel Steenen en Pannenbakkerijen en een groot getal Zuiker-molens, die de Eigenaars een groot gewin en de Stad geen klein geryf aanbrengen , als mede een plaats daar de Zwavel gezuiverd word , en een Was-blekery tot zuivering van 't Linden, mitsgaders 7. Molens; als één Koorn-, één Saag-, één Papier en vier Kruidmolens worden door de kragt van 't Water omgedreven, die groot Voordeel aan de Compagnie toebrengen. Buiten de Diester Poort, bezyden de weg van Anke , is een Lazarus Huis gebouwd , waar in alle die geene , die met zodanigen ziekten befmet zyn, ingebragt en met Spys en Drank onderhouden worden, zynde de .zorg en 'toplicht van dit Huis eenige van de oudfte en aanzienelykfte Nederlanders aanbevolen. Aan  Zeventien Nederlandfche Provinciën. 397 Aan de Mond van de Rivier en aan de Zee ziet men een groot en hecrlyk Kafteel van Batavia van Coraal-fteen , in een vierkante gedaante tegen de Stad aangebouwd , en met vier Bolwerken of Baftions; als de Diamant de Robyn , de Saphyr en de Paarel, die alle mede van witte Coraal-fteen uit de grond zyn opgehaald, met bekwame Verblyf plaatfen en met fterke Krygs-bezettelingen en zwaar Metaal Canon voorzien en bezorgt zyn, zyndé de Grachten wydt en diep. Van binnen ziet men twee groote Pleinen , aan welke grootfte de Opper-bevelhebber van geheel NederlandfchIndien zyn Verblyfplaats heeft, zynde deszelvs Gebouw van gebakken Steen gemaakt , en twee Verdiepingen hoog opgehaald , want men kan het Dak verre in Zee over alle Huifen en Bolwerken zien en aan de "Daktoorn kennen, die regt in 't midden en bouwkundig is gemaakt, vertonende het Y-fer-werk dat boven op de kop geplaatst is, een Schip dat door de Wind, als een Weerhaan, word omgedreven. De ingang van dit Huis is regt in 'tmidden , tot dewelke men met breede Steenentrappen opgaat. Hier in vergaderd den Hoogen- Raad, ook: is aldaar de Rekenkamer en •Sccretarye. De Wóonplaatfen van de Raaden van Indien zyn hier ook cierlyk en prachtig in twee blokken door de Landpoort verdeeld, zynde  398 Beknopte Befchryving der de dezelve aan wederzyden met twee fterke Krygswachten bezet, aan de Zuidzyde van 'tCafteel gebouwd. Hier ziet men ook op de Wapenzaal; de Woonplaatfen van de Hoofdman van de Zeekamer, van de Cooplieden , van de Geneesmeefter, Wondheelder en Apotheker. De algemeene Chirurgyns-winkel word hier mede gevonden, in welke alle Geneesmiddelen en kiften voor geheel Indien worden toegemaakt en verzorgt. Het algemeen Comptoir van 'tNederlanafck Indien word hier gehouden ; alle Schriften en Brieven worden alhier bewaard; alle Zaaken , de Compagnie betreffende, verhandelden afgedaan. Veel Pakhuizen vind men hier, in welke alle Levensmiddelen, zo van Vleefch, Spek, Mom, Oly, Azyn, als Wyn en andere betens worden bewaard ; ook zyn aldaar Kelders, waar in het Buskruid, Vuurwerkenen andere Oorlogs-noodzakelykheden worden opgefloten. Twee voornaame toegangen en vier Poorten zyn aan dit Cafteel: de eerfte en voornaamfte is de Land-deure en in 'tjaar 1636. gebouwd. Hier is mede een Steene-brug over de Gracht op veertien boogen van gehouwen Steen gebouwd, dezelve is zes-entwintig Roeden lang, tien voet breet, met -Jdinkert beftraat en aan wederzyden met een ileenen Schutzel voorzien. De tweede, de Water-deurc genaamt. Ziet  Zeventien Nederlandfche Provinciën, 399 ziet na 't Noorden en diend de bezetting voor een Krygs-wacht, en de Opzienders van de Pakhuizen aan wederzyden langs de Gordyn voor een Schryf-kamer, en is in het 1630. naar uitwyzen der uitgehouwen Letteren gebouwd. T egen 't Ooft en Weft zyn de kleine Deuren in de Gordynen, en dienen tot 't ontloflen en laden van Gefchut, Kogels en andere Oorlogs behoeften. Dit Cafteel pronkt ook met een klein dog net agtkantig Kerkje, in het jaar 1644. gebouwd, van binnen is 'tzeer helder en licht en met een plat dak, dat op houte Zuilen ruft, overdekt; 'tzelve pronkt ook met een Orgel, de Vloer is met witte en blauwe gellepe Steenen konftig beleid, de bovenfte Luchtgaten zyn met fchoone gebrande Glazen, ende beneden met gefpouwe Rotting, na de wyze van Indien vercierd, en op een geeftige wyze uitgeftreken. De Geftoeltens zo van de Generaal, Raaden, als andere Hooge Perzoonen en Predicant zyn alle van .Kajatan en andere koftelyk Hout konftig en onverbeterlyk gemaakt. Veel Zaaken van de Stad Batavia en deszelvs Cafteel met de merkwaardigfte Gebouwen den goedgunftigen Leezer kort en beknopt mede gedeelt hebbende, Zullen wy nu tot eenige byzonderhe» den overgaan, en befchouwens eens de In-wowers deezer Hoofd-ftad» mitsgaders  ^00 Beknopte Befchryving der ders de ryke en overdadige Levenswy* 2e der Hollanders in Indien en haare prachtige Staat en aanzienlykheid , de groote Hoyaardy der Hollandfche en OoftIndifche Vrouwen, haar manier van Huishouding , Opvoeding der Kinderen en beftiering der Slaven en Slavinnen. «lufoViij: tt£jf0ft$w t'$ff i#boi#*M f\ï*W De Inwooners van de Stad Batavia zyn of" vrije Lieden of bedienden van de Compagnie, en zyn een mengzel van verfcheide Volkeren of Land aarden, en beftaan meeft uit Chineezen, voorts zyn "er Nederlanders., Amboineezen, Maleijers, Moor en , Javanen , Makas" fers, Perfianen, Siammers, Bengalers, Bandaneezen, Mardykers en meer andere Natiën. De Chineezen dryven grooten Koophandel brengen de Stad groote Neering en Welvaard aan, en gaan alle Indifche Volkeren in Zee- en Land-bouw verre te boven; door haare Naarftigheid word de groote Visfchery meeft onderhouden, en door haar Arbeid worden de Inwooners met Rys, Ried, Graan , Wortels , Moeskruiden en andere Boomvruchten voorzien en in overvloed verzorgt Zy pachteden voor deezen de zwaarfte Tollen en Schattingen van de Compagnie ; leven naar de Wetten van haar Land, en hebben een Hoofdman, die haar zaaken gade flaat, gaan met een wyde Rok en breede Mouwen van Catoen of Zyde; een ieder na zyn Staat gekleed: 'tHair word alhier niet  Èévëntim Nederlandfche Provinciën* 40 X niet als in China op de Tartarifche wyfe afgefhedéri, maar dragen hetfelve iang en vlegten het cierlyk op; haar Huifen zyn meeft alle laag eri mét een vierkant gebouwd, en door de gantfche Stad verfpreid, doch bewoonen de neeririgrykfte Plaatfen. De Maleijers in lriedigheid van de Chinee* zen veel vétfchillende, Zyrt óók minder bequaam tot den Koophandel, en houden haar meeft befig in 't Visfcheri, in het welke zy handig en gaauw zyn, en onderhouden haar' Vaartuigen zeer aardig en glat, die na de Indiaanfche wyfe met een Zeil van Ströo zyn toegetakeld , en konrien hetfelve hoog zetten om fpöëdig aan de Markt té zyn. Haar Hoofdman » onder dewelke zy gefteld zyn» heeft zyn Woonplaats op de Rinoceros Gragi. alwaar óok de meefte van die Land aard haar Verblyf-plaatfen hebben ; haare kleeding is méde van Catóeii of Zyde, doch voornaame Vrouwen onder haar dragen kleden van gebloemde of geftreepte Zyde, die zy geeftig om *t Lyf {tingeren , en de Mannen omwinden 't Hoofd mét een doek, zo tot vaftigheid van hetfelve als om 't Hair by een te houden. Haar Huifen zyn flegt gebouwd en met Dienbladen óf Bladen van de Jagerboom bedekt en met Kokos-boomen rondom beplant. Het kaauwert van Betel is haar gedurig werk, als oók 't roken uit een verlakte Riet-pyp. De Moorén of Mahométanen beftaan byna C c al d  402 Beknopte Befchryving der als de Maleijers op dezelve wyze, en wonen aan dezelve zyde ; doch zyn meerder bezig in Ambachten en in 't lopen met de Mars langs deStraaten, veilende allerly Cramery, als Coraalen, glaaze Paarlen en andere dingen. De voornaamfte onder haar oeffenen zich ook in de Koophandel, voornamelyk in Coraalfteen, die zy met haar Vaartuigen van de Eilanden halen, en aan andere wederom verkopen. Haar kleding is op de wyze der Mooren. Een kleine halve Myl buiten de Stad Batavia , legt het oude Cafteel van Jakatra , hebbende eene Bezetting van 50. of 00. mannen ; en op den Weg van Jakatra , digt by de Begraafplaats der Chineezen , woonen de Jmhoineezen, hebbende haar Overfte, welke zy moeten gehoorzaam zyn, en aldaar een heerlyke Woninge doen bouwen, en na de wyze der Jmhoineezen zeer aardig doen optooi) en. De meefte van deeze Volken onderhouden haar met 't bouwen van Huifen van Bamboezen , die zy behendig maken en befcheren de Raamen van de Vengfters met gekloofde Rotting, die zy' nu met Srerren dan met Ruiten op verfcheide wyze toeftellen, om Licht door dezelve te fcheppen. De Jmhoineezen zyn een ftout, ftrydbaar en onhandzaam Volk, ligt tot opftand gene,gen, ende befte weinig te vertrouwen; haar ".Wapenen zyn zwaare Zabels en langwerpige Schil-  Zeventien Nederhndfche Provinciën, 403 Schilden, met dewelke zy handig zyn haar Ligchaam tegen een houw van een Zabel en Pyl Ichoot te befchermen. De Mannen omwinden haar Hoofd met een Catoenen-doek» hangende beide de einden na beneden en yercieren dit Hoold-windzel met verfcheide Bloemen. De Vrouwen dragen een dun Kleedje om de middel en flingeren een Catoen-kleedje om de fchouder, die de Armen gantfch ontbloot laat. Haar Huifen zyn van planken, vry hoog opgebouwd met twee of drie Vertrekken agter malkander, en met Olenbladen bedekt. Aan de andere zyde van de Cbineefcbe Graft Heden wonën de Javanen, in Huilen van Bamboezen, na de Landwyze, zeer net opgemaakt, en met hetzelve Riet bedekt. Sommige derzelver onderhouden zich met de Landbouw, andere maken kleine Schuitjes, daar de Inwoners haar Waaren mede te Markt brengen, en met dewelke zy gaan visfetoen, lopende haar Vaartuigen zo fnel over *t Water , dat de Hollanders dezelve daarom de Vliegers noemen. De Mannen gaan meefl naakt, en hebben een Kleedje om de middel dat haar totover de knië'n hangt, bindende fomtyds een fluijer om 't Zelve , tufTcheu welkë zy een Krits of ander Geweer fteken, haar Hoofd is met een Muts bedekt, doek gaan bloots voets. De Qhineezen en andere Natiën bewoönen iniyirn 2.5CO. Huifen, die opgepropt van volk C c 2 zyn  -404 Beknopte Befchryving der zyn, zo binnen als buiten de Stad, dat menigmaal voor onheil heeft beducht doen zyn, alzo de Chineezen in 'tjaar 1713 eenige ontrouw en opfchuddinge veroorzaakt hebben, en inzonderheid in den jaare 1740. hadden de Chineezen een Samenzweering gemaakt om de Stad Batavia te overrompelen: men nam dit gerucht (om dat 'er voortyds meer dicrgelyke zaaken, die waar bevonden wierden, ontdekt waren) voor Waarheid aan, en men befloot dien aanflag voor te komen; waarom *er een deerlyke Moord onder de Chineezen gefchiedde , zo dat wel veel onfchuldigen als fchuldigen het Leven gekoft heeft, het welk ons niet ftaat te onderzoeken. Het getal der Hollandfche Huifen beloopt over de 2000., waar van de befte eenpaarig zyn gebouwd op de Tyger Graft, die lynregt en de vermakelykfte is van de Stad, over dezelve zyn vier Steene Bruggen met verwulfde Boogen. Verder zyn de voornaamfte, Grachten; de Groene, de Binnen, de Leeuwinne en de Rinocer Gracht, met haar dwars Grachten. Het getal der Inwoners, zo binnen als buiten de Stad, word op hondert duizend Zielen begroot. De Gemalinne van den Gouverneur Generaal van Nederlandfch hutten, wanneer die uitrydt, word verzeld van twee Hellebaardiers te Paard, één Sergeant en twaalf Man; houd 's Maandags bezoek van Vrouwen en jonge Jufvrouwen. Zo als de Vrouwen der Raaden  Zeventien Nederlandfche Provinciën. 405 den op haar beurt mede doen, 20 voor haar als haar Dochter of Dochters , als zy die hebben. De Burgertje en Ingezetenen leven doorgaans ryk en weelderig , en voeren zommige ook een grooten Staat, die iets wat meer wil uitmunten als gemeen, voerd nu al een Caros met twee Paarden en een gevolg van Slaven en Slavinnen agter haar; en 't niet als by honderde Gouwe Koepange of duizende van Ryksdaalders, daar men by zweert. De Hollandfche als ook de Kajlifche en Misiifche Vrouw sper foonen hebben doorgaans in Oojl-Indien een heerlyk Leven, niet alleen op Batavia , maar ook op Malacca, Ceylon, Q'chin, Coromandel, Bengaale, Ambon, Banda, Ternate, Cberibon, Suratte en andere Plaatfen alwaar de Compagnie haat Heerfchappije of Comptoiren heeft By de Hollandfche Vrouw sperfoonen verdaan wy zodanige Vrouwen, die met de Schepen uit Holland zyn gekomen, en ook in Holland geboren en groot gemaakt; en by de Ooft- Indifche Hollandfche Vrouwen verftaan wy zodanige Vrouwen of Kinderen, die in Oojl-Indie van Hollandfche Vader en Moeder zyn voortgcteelt en aldaar geboren deeze worden onder de gemeene Lieden Liblabs Kinderen genaamt , vermids 't meeftendeel een flag van de Moolen weg heeft* By de Kajlifche, worden verftaan zodanige Kinderen, die van een Hollandfche Vader en C c 3 een  40Ö Beknopte Befchryving der een Miflifche Moeder zyn voortgekomen / en deeze komen in de naafte graad aan de Hollandfche Vrouwen. By de Miflifche , yerftaat men zodanige Kinderen, die van een Hollandfche Vader en een Zwarte Moeder zyn voortgekomen ƒ en deeze Michftuure of Miflifche worden gemeenlyk Zfrwtew Adel, ongebleekte Dougris genaamt, om dat zy niet regt blank en ook niet geheel zwart, rnaar muisvaal en zommigè wat blanker zyn Deeze Vrouwsperfoonen dan in 't generaal aangemerkt, zo Hollandfche, als ook Kaflifche en MiHifche , inzonderheid op Batavia, zyn meeftendeel zo prachtig, zo hovaardig, zo dartel en weeldrig, dat zy van Brooddronkenheid naauwelyks weten, hoedanig dar zy haar zullen aanftellen; zy laten haar dienen als Princeftèn , en hebben zommige veel Slaven en Slavinnen tot haaren Dienft, welke nacht en dag als Nacht-honden moeten oppaften , en als de Wind geduurig na haar Oogen zien; zy zyn zo luij, dat ze niet een hand naar eenig ding zullen uitfteken, ja niet een Ströo van de Vloer zullen ligten, al lag het aan haar zy, of roepen één van haar Slaven of Slavinnen terftond daartoe; f n zo zy niet gezwint voortgaan , voor een foete Taftada, Boete de Negre of File de Poete pf Katsjor uitfcheiden„• ( dat is te zeggen) ge-3 fafjmeerde of ailemans Hoer, ftave Hoer, !^pere-kind? of Honde-kind en fomtydsnog erge?  Zeventien Nederlandfche Provinciën. 4of erger: zo zy 't eenigfints verkerft hebben, laten ze haar om een geringe Oorzaak, aan een Paal of op een Ladder binden, en met fcharpe doorgefpouwe Rottingen op haar naakte Ligchaam zodanig Haan en geesfelen, dat 'er' het Bloed by neerloopt en de lappen daar by nederhangen, daar zy dan Zout, Peper en Pekel door malkanderen geroerd, laten inwryven , op dat het doorgeflagen Vleefch niet en zoude kunnen verrotten of ftinken. Wat dunkt u, is zulk doen Chriften Menfchen Werk ? Zyn 't maar Slaven , het zyn evenwel Menfchen, en geen Beeften of Honden ; zyn zy Heidenen, God heeft haar niet wyzer willen maken, en het Licht des Heiligen Euangeliums niet geopenbaart: alzo dat zy ongelukkig zyn, in eeuwige Sla* vernije te moeten leven. Deeze Ooft-Indifche Vrouwen zyn bykans te luij, dat ze langs de Vloer gaan; 'tis of 'er de handen als Wasfchen-poppen aan het Lyf zyn genaait; 'tis als Vlas en geen Werk dat 'er aan is; zy zyn nergens toe bekwaam, en weten van niets- Inzonderheid die in Indien geboren zyn, ja zyn niet bekwaam, of om beter te zeggen , te luij om haar eige Kinderen op te voeden : maar bevelen dezelve zo haaft zy ter Waereld komen 'aan een zwarte Min, een flaven Hoer , of aan iemand van haar Onder-flavinnen, die ze zogen en opqueeken ; alzo dat zy met haar & ° g c 4 eige  408 , : Beknopte 'Befchryving der ?ige Kinderen zich weinig bemoeijen, het welk de oorzaak is, dat de Kinderen liever by haar zwarte Min en by de Slaven en Slavinnen willen zyn , als by haar eige Ouders, vermids zy haar hebben opgevoed, en ook al haar manieren en haar gantfchen aardt en natuur hebben ingezogen en aangenomen, daarom dat ze ook zo goed Malabaars, Singilees , Bengaals en ïiolijs \ baftaard Portugees fpreken, als de Slaven en Slavinnen zelvs, en als zy dan tot haar jaaren komen, kwalyk een oprecht Duitfch woord kunnen fpreken, noch veel min een fatzoénelyke R eden voortbrengen , of het is met Lipfe, Tiolyje of baftaard Portugeefche Taal vermengt. Ook behalven dat, zo fpreken zy niet gaarne Duitfch. of Hollandfch met iemand, vermits zy vrezen , dat zy om haar kromme Woorden zullen belacht of befpot worden, gelyk het veelmaal gebeurd; daarom als 'er iemand wat vraagt, of met haar eenige Reden willen voeren , en zy daar niet kunnen doorkomen , leggen zy het gemeenlyk met een grimlach of Nokke Save af; dat is te zeggen : ik weet of verfta het niet, daar mede heb je dan al de Wyshëid, die 'er infteekt. Noch, erger zyn de Miflifche en de Kafti— fche als de Bataviafche Kinderen, die van een Hollandfche Vader en Moeder geboren zyn, deeze weten van niets, en zyn ook nergens toe bekwaam, als om haar wat op te palleren Betel kaauwen, |3?nkes roken, Thee-water  Zeventien Nederlandfche Provinciën. 409 drinken , of op een Alkatief of Matte te leggen ; voorts zitten zy den gantfchen dag luij en ledig, zonder iets ter hand te nemen, dat wel meeft op haar hielen, even als de Aapen op haar gat, want zy kunnen kwalyk op een ftoel zitten, of zitten met de beenen onder het lyf, 't welk ook 't gemeen gebruik der Xndiaanen is. Haare gemeene Discourfen, die zy onder malkander hebben, is van haar Slaven of Slavinnen, die zy gekogt, verkogt of verloren hebben, of van een Sabburofe Keiri of Nasfaboni. Zy willen ook niet gaarne by iemand anders , als by haars gelyken aan' een Tafel eeten; ook zelden by haar eigen Man, maar akyd of gemeenlyk hier of daar om een hoek, op een ftoel of bank, vergezelfchapt met iemand van haar P ar ent is , Konfade , of d' een of d' ander Nonjes of Commader , en daar hebjet dan \ Hi bone kalde de Galino, mie vide nocke comme afliley, Sabburofa Kerri; ( dat is) een goede Hoender Sop is zo gezond niet, als een fmakelyke Saus van Kern. Zy eeten ook niet fatzoenly k met Lepels als andere menfchen, maar gieten een weinig Hoender of Vifch Sop op een fchoteltje of in een kop, doende daar wat Ryft by, en roeren en klenfe dat met hand en vingers door malkander, even eens of het de Varkens met klauwen in de Trog hadden omgewroet, en fteken p!at ook zo met hand en vinQ e 5 gerg  $io Beknopte Befchryving der gers in de mond, dat haar het Sop by de bek en tuflchen de vingers neerdruipt, alzo men 'er af walgen moet, zo beeltachtig als zy eeten; op dusdanige manier leeren zy van jongs aan van haar Slaven en Slavinnen, die haar opvoeden. Wanneer deeze Lihlahs Kinderen, of Mistifche, of Kaflifche by occafle eens hier of elders aan een trefTelyk Mans Tafel worden te gaft: genoot of elders ter Bruiloft zyn , weten zy ook niet, hoe haar te zullen houwen of aanflellen; durven ook felden een Woord fpreken , als tegen haars gelyken , om dat 'er gemeenlyk om haar Propooften, die zy te voorfchyn brengen, gelacht wor- r^fgifc nys buo ?b?*h> io m'y.qj* ^'nn' Het gebeurde eens, dat zeker Jufvrouw mede benevens eenige andere Jufvrouwen aan de Generaals Tafel wierd getraceerd, één van deeze Jufvrouwen wierd van één der Monfieurs , onder een Compliment, een agterftuit van een gebraden Hoen voorgedient, zy nam hetzelve zeer onwaardig weder van haar Teljoor en leidde het wederom in de Schotel; met deeze woorden: eeu Nonkere comme gatte de Galine; (dat is} ik wil geen gat of fluit van een Hoen eeten : was dit niet wel gecomplimenteerd van deeze Jufvrouw. Wat dunkt u? is hy 'er dan niet trefTelyk mede voorzien ? die met zodanigen Oofl-InJifche Liblès Kind of een ongebleekte Dongrh A  'Zeventien Nederlandfche Provinciën. 411 al zyn leven gebruidt is ? die nergens kennis van hebben en haar met geen dingen weren te behelpen , als met de Thée-bak, Betel doos of andere , want het meeftendeel is Zo rits en geil, dat het fchande is, niet naar Hollanders, Kaflifche of Miflifche Mansperfonen; maar wy zouden u meer als een Exempel kunnen aanwyzen , van zodanige , die met haar eige zwarte Jongens en Slaven te doen hebben gehad, waar van dat de Slaven ook zyn opgehangen. Noch erger zyn 'er de Hollanders aan valt, die haar aan een leelyke Zwartin komen te verhangen; ik zegge leelyk, om dat airede leelyk zyn, als zy noch jonk en oud beginnen te worden of airede oud zyn, zien zy 'er zo ysfchelyk en fchrikkelyk uit, dat men 'er de Kinderen mede na Bed kan jaagen; waarom ik geloof, dat 'er tulTchen den Uuivel en haar geen of maar weinig ondericheid is Het meelTendeei van deefe Zwartinnen , die van een zwarte Vader en zwarte Moeder geboren en dierhalven fommige ook geheel pik zwart zyn, dat altemaal meeft Slavinnen Ho ere-kinderen zyn , ja doorgaans zo Hoerachtig als de Beeften, die haar ook niet ontften, wanneer maar gelegenheid daar toe hebben; willen ook doorgaans liever met haar Natie, of Zwarte of Miflifche te dóen hebben , als met een Hollander, f%'m aan kan men zien , wat Liefde zy voor  41S Beknopte Befchryving der voor haare getrouwde Mans hebben, die zy nergens anders om trouwen, als om haar eige profyt en voordeel, want het een deel Dieren, het fy Baftaard of Hoere-kinderen, Zyn, die niet kunnen leven of aan de koft komen, daarom ftaan zy dik wils een Soldaat, een Matroos, een Plug of luije Hoere- waard aan, die dagelyks Horens op de Kop gezet worden, waar door hy kwalyk 't Hoofd kan overeinde houden, rigtende dan ook met een een Hoere-kafie op. Zommige van deeze ftinkende Zwartinnen hebben ook wel het Geluk, dat aan een Amhachts- of Handwerks-man komen te trouwen, die op gelyke wyfe gekroond word, en dus aan de koft geraken en haar Mans aan een paar Horens. Zo dra hebben zy dit zwarte Canailje niet getrouwt, of gevoelen haar misflagen en hebben terftond groote Rouwkoop van het geen dat zy hebben aangevangen , makende haar Bandiet van haar eigen Vaderland, en kunnen haar lieve Vrienden, Vader en Moeder Zufters of Broeaers haar leven niet weder komen te aanfcbouwen, voor en al eer dat Zwarte-vel is komen te overlyden; hebben zy dan Kinderen te famen, kan men evenwel niet wederom naar het Vaderland keeren , of moeten eerft vafte Borg ftellen voor fekere Somme gelds, daar de Kinderen van kunnen leven en onderhouden worden. Wat dunkt u Vrienden ? Zoud gy om zo een leelyk Vel uw lieve Vaderland en goede  Zeventien Nederlandfche Provinciën. 41 g goede Vrienden en Bekenden wel willen verzaken ? En dit ziet men niet alléén op Batavia dagelyks gefchieden, maar ook op alk Plaatfen in Oofl-Indiën, als op Malacca, CeyIon, Cochien , Bengaaien en elders, daar onze Nederlanders wonen en verkeren. Wy zullen dit Zwarte Canailje hier mede laten heenen gaan, en keeren ons wederom tot onze Hollandfche, ook Kaflifche en Miflifche Vrouwen, en zien eens hoe prachtig, dat zy zich aanftellen , en hoe hoog dat deeze Hollandfche Vrouwen, als zy weder eens in Holland komen , gemeenlyk geacht of geeftimeerd worden , en ook wat zy dikwils geweeft hebben , eer zy in Ooft-Indien zyn gekomen. Het meeft daar men zich op Batavia over moet verwonderen, is over de groote prachtige Staat en Hovaardije, die aldaar niet alléén onder de Hollandfche, maar ook onder de Mijlifche en Kaflifche Vrouwen getoonde infonderheid in 't aangaan of uitgaan van de Predicatie, het fy Zondags of ook op andere dagen , als 'er maar gepredikt word, want als dan is ieder koftelyker als anders uitge^ doft, en gekleed in Zyde en Zatyn, Fulp, Damaft , Goude Alezys , of in allerhande koftelyke Lakenfe geftreepte of gebloemde Stoften , met Goude Kanten geborduurdt; haar Hoofd-cieraad beftaat in veel Zyde en Goude Linten , Strikken en Paarel-fnoeren, i zo om haar Hals als om haar Kap, koftely-  414 Beknopte Bejchryving der ke Baggen van fchoone Paarels of fyne Diamanten op haar Borft, als ook fomtyds agter haar Kap of Gehultfel. Dus zitten zy by honderden in de Kerk opgepalleerd als geparelde Poppen te pronken; de minlte van allen fchynt eer een Princes als een Burgers Vrouw of Dochter te vvefen , zo dat "er den Hemel af walgt ; en dat meer is , als zy na de Kerk gaan of wederom naar Huis keeren, Word de minfte van haar allen van haar Slavin , die agter haar gaat, een Kiperzol of Zonne-fcherm, voor de hette der Zon boven 't Hoofd gedragen; onder dewelke dat 'er fommige zyn met groote Zyde afhangende Kanten, met Goude Draaken - figuuren en ander Lofwerk geborduurt Dus als de Predicatie zal aangaan of als de Kerk uitgaat, voor en omtrent de Kerkdeuren, het gantfche Kerk*hof zo vol KiperZollen , Slaven en Slavinnen , Lyfschutten en Oppasfers ftaan, dat men 'er kvvalyk kan doorkomen , behalven noch die geenen , die buiten het Kerk-hof met haare Carosfen ftaan te wagten, om haar Heeren en Jufvrouwen t' Huis te brengen, En dat noch meer is te verwonderen, men ziet dat die geenen of zodanige Lieden, dewelke, in anderen de Hovaardije en Overdaad behoren te beftrarfen en te verbieden, haar eige Vrouwen en Kinderen laten voorgaan , en fomtyds noch wel in Hovaardigheid,  Zeventien Nederlandfche Provinciën. 415 heid , boven anderen uitmunten ; maar wat zal men doch van zodanige Lieden zeggen ? anders als haar Leere met haar Leven niet overeen en komt, en dat zy andere Lieden een Weg aanwyzen, die zy zelvs niet willen behandelen. Deeze prachtige Staat word niet alléén gevoerd onder de Hollandfche Natie op Batavia , maar ook doorgaans in. Indien , alwaar Hollanders wonen of Gebied hebben; want niemand wil den anderen toegeven of een treedje uit de weg gaan , ieder wil de Jufvrouw fpelen, al zouden zy 't ook van Gods Altaar halen, gelyk als men ook op Batavia verfcheiden heeft, die van de Kerk worden onderhouden, onder dewelke dat 'er fommige zyn, die vier, zes, agt, tien, twaalf en meer Ryksdaalders alle Maanden van de Biacony genieten, om haar Staat en Huishoudinge te onderhouden; de zodanige gaan nog met Goude Kettingen en Paarel-fnoeren om haar Hals, en met Slaven en Slavinnen agter haar. En al is 't, dat haar deeze Ooft-Indifche Adel en Jufvrouwen zo prachtig en grootfch aanftellen , en een gemeen Menfch dikwijs kwaivk willen aanfprekèn , vermits zy haat inbeelden, dat haar Reputatie daar door gekrenkt wierd , Zyn zy evenwel, als zy wederom in Holland komen, Weinig geëftimeerc of niet geacht. Ja al was het een Raad van Indien, of Gouverneur of Généraals Vróuw gé- weeft,  £i6 Beknopte Befchryving der weeft , 't is niet anders als goeden dag, myH Heer ! goeden dag , Jufvrouw ! en daar medé weg, zonder meer Complimenten met dezelve te maken. Zy hebben ook in Holland zulken dwang en ontzag niet over haar Dienftboden of Dienftmaagden als in Ooft-Indien, die zy fomtyds om de minfte oorfaake handelen en tirannifeeren als Beeften , zonder dat zy een woord durven kikken, het fy wat leed, dat haar van haar Jufvrouw of Sinjeur word aangedaan. Dus gaat dit in Holland niet toe, daar geen brave Dienftmaagd om een Haverftröo voor een Poete of Poete tajlado, (dat is) Hoer of geraffineerde , of diergelyke uitgefcholden word; of zullen haar Jufvrouw wel haaft geZond antwoord wederom geven , en noch veel minder haar durven ftaan , of haar Jufvrouw terftond weder by de Lokken vatten, en 'er met vreugde op zitten; zeggende t wat meent gy Ooft-Indifche Caronje, dat je noch inOoft-Indien bent, en een deel arme Slaven enSla-> vinnen onder u hebt? neen, wy zyn hier /«Holland! ben je Ryk? de Duivel mag jou dienen; kom geef myn Huur en laat my gaan, ert diergelyke redenen meer. Zo dat deeze Jufvrouwen in Holland komende een groote ongewoonte aangaan, en ook geen Dienftmeiden . lang kunnen houden, of moeten haar kwade manieren, haar vloeken, zweeren en fchelden veranderen of nalaten, en zo zy dat niét kun*  Zeventien Nederlandfche Provinciën* 4 ï ? nendöen, was 'c beter, dat zy in Ooft-ïndién waren gebleven, gelyk als 'er ook veele doen. En Wanneer 'er eens gevraagt wierd wat is doch het meeftendeel van deeze Oofl - Indifche Jufvrouwen in Holland al geweeft -y eer dat zy naar Ooft Indien zyn gevaaren? op het allerbeft genomen een deel geringe Lieden , het fy Winkeliers , Ambachtslieden of diergelyke, die dikvvils door de flechte tyd of flappe Neeringe , en daar en boven met Huifen vol Kinderen zittende * niet kunnen aan de Koft komen, dierhalven andere middelen in 't werk ftellen , moetende daarom dikwils haar toevlugt tot Ooft-Indien nemen. Anderen nóch geringer van Conditie * waren in Holland maar arme Dienftmaagden é die om een kleine Huur een geheel jaar die* nen moefteri, of op Daghuur by goede Lieden gaan arbeiden 5 als fchoonmaken, was» fchen, fchrobben, fchuuren, boenen, kraam* bewaren of diergelyken, daar ook niet veel vette Soppen van kan overfehieten; ja kunnen fomtyds niet een Kleedje of een hembd aan haar Lyf of een Muts op haar Hoofd krygen. Zommige hebben haar Ouders of zy zelvs by de Straat gelopen, om allerhande Straatwaaren te verkopen , als Ybokkings, Garnaalen , Appelen t Peeren, Nooten , Kars« feu of eenige andere diergelyke kleine Koop*. D d man>  418 Beknopte Befchryving der manfchappen, welk ook gemeenlyk voor het flegtste Soort word gehouden. Onder deeze mag men ook wel rekenen of tellen eenige geprobeerde Maagden, daar airede een boort of twee is uitgezeilt, welke dan fomwylen voor een Dienltmaagd of ook wel tot Gezelfchap van d' een of d'ander Koopman, Dominé of Boekhouders Vrouw mede varen, en in Ooft-Indien komende, fomtyds wel een goed Huwelyk doen, het fy aan een Compagnies Dienaar of ook wel aan een Vrij-borger, gelyk men u zulke op Batavia met duim en vinger by meenigte zoude kunnen aanwyzen; niet te min dit is al buiten den Man zyn weten , ook meent dezelve dat hy wel dapper met zyn Baarintje is opgefchikt, ondertuffchen weet den armen Bloed weinig, dat Zyn Vrouwtjes Compas zo veel Streeken miswyzing heeft, en haar Horologie zo menigmaal verfteld is , dat of hy 't fchoon al wilt, wat was 'er al aangelegen, dat gebeurd in Oofl - Indien ook zo veel, want het is tegenwoordig een gemeene manier, zowel onder kleine als groote; hy is evenwel de man en zy fpeelt de jufvrouw, worden fomtyds ook ryk en weelig, Zo fpytig en hovaardig , dat zy haar Landsluiden, haar Vrienden ja haar eigen zelvs dikwils kwalyk kennen, en dan zyn zy gemeenlyk altyd van een groot Gellacht en Afkbmft uit Holland, het zyn dan Kinderen of Nichten of verre Nichten van Raadsheer-en, Burgemeefters, Predikanten,  Zeventien Nederlandfche Provinciën. j|i<^ ten , Schouten J Bailjuwen of diérgelyke , ten minften hebben zy by zodanige Luiden geweeft Gouvernanten , Kameniers, Minnen of Bakers ; doch doet men 'er eens onderzoek na, is 't meeftendeel zulk Volkje van afkomft en gedacht geweeft , als wy u te voren hebben aangewezen Dit gerucht van zo een fchielyke Rykdom en prachtigen Staat der *boft- lndifche Jufv-ouwen vliegt de geheele Waereld over, inzonderheid Lui opa, die doet veel Vrouwsperfonen, die doch uit de natuur tot Rykdom en Hovaardigheid genegen zyn , middelen in 't werk ftellen , óm mede naar Ooft-Indien te geraken, dóch kunnen daar niet al toekomen, die wel gaarne zouden willen, maar dienen noch wel veel Vrienden en Voorfpraak te hebben , eer zy daar toe kunnen komen „ want by aldien dat de Heeren Bewindhebberen Confent gaven , dat ieder vrij mogte mede varen , die maar wilde , ik geloof dat 'er meer Vrouwsperfoonen op de Schepen zouden wezen als Manvolk, waar door dikmaals groote onheilen, twift en tweedracht zoude ontftaan, daarom mag 'er niemant mede gaan , als by eendrachtige toeftemminge der Heeren Bewindhebberen, ook niet meer als een zeker getal, welke dan op de Schepen worden verdeeld en ieder naar zyn qualiteit geaccommodeert. Wy hebben ons met het befchryven der HatnviafchG inwooners en derzelver prachtige D d a en  420 Beknopte Befchryving der hovaardige Staat der Hollandfche en Oojl-hdifche Vrouwen wat langer opgehouden, als onze gewoonte is, op hoop dat het den LeZeren niet mishagen zal, fchoon het maar alleen als een kleine Schets der Indiaanfche Levenswyze is aan te merken, des niet tegenftaande is 'er in den jaare j 754, op den 30. December door den Hoog Edele Heere j acobMossel, Gouverneur Generaal, mitsgaders de Raaden , van wegens denzelven en de Nederlandfche geoclrooijeerde Ooft-Indifche Compagnie een breede Ordonnantie tegen de verregaande Pracht, Praal en Hovaardije en derzelver onverdragelyke Trots- en Opgeblazenheid van veele Dienaaren, Burgeren en Ingezetenen van de Nederlandfche Oofl- Indij'che Maatfchappye gearrefteert en gepubliceert in de Nederduitfrhe Taaie , en, in zo verre nodig zy , in de Portugeefche, Maleitfche, Javafche en Chineefche Taaien, waar na de Ingezetenen, van wat Staat of Conditie dezelve ook zyn, zo op Batavia, als op deszelvs Buiten-Comptoiren van Nederlandfch India zich zullen hebben te reguleeren , op de Boete en Poene daar by geftatueert; alles breeder te zien en te lezen in de Nederlandfche Jaarboeken, geplaatst in de Maand October beftaande in 12. Titulen en 124. Articulen. . Nu zullen wy overgaan tot de Indifche Regeering, daar Yan het Hoofd is den Gou- ver-  Zeventien Nederlandfche Provinciën. 421 verneur Generaal, hy heefc zy» Hofding in het Kafteel van Batavia De Gouverneur word van de Compagnie benoemd , en moet Haar zo wel als de Algemeene Staaten den Eed van Getrouwheid doen : dit Ampt is een van het moeijelykfte , doch geenzints van het onvoordeeligfte. De Gehoor-verleening aan Gezanten der Indiaanfche Koningen maakt te Batavia zeer veel beweging, en vertoond zich zo grootfch als omtrent by een Europeaanfch Koning. Hy voerd den Titul van Zyn Hoog Edelheid, zyne Maandelykfche Wedde is 1400. Guldens en omtrent 400. Guldens ter Maand Tafel-geld ; doch dit belet niet, dat zy in weinig jaaren Ryk worden. Die in Rang, Gezach en Aanzien onmiddelyk op den Gouverneur Generaal volgt, voerd den Titul van Eerften Raad en Directeur Generaal van Nederlandfch Indie , heeft het opzicht over den Inkoop en Verkoop van de Goederen der Compagnie. Hy moet de Goederen bezorgen , die naar Holland of elders verzonden worden ; hy heeft de Sleutels van alle de Pakhuifen in zyne bewaring, en de Opper-kooplieden , Kooplieden , Onder-kooplieden en alle die eeuig Bewind omtrent den Koophandel hebben, moeten hem alle morgen verflag doen. De derde Perfoon in Rang der Hooge Regeering van Indie is de Majoor Generaal, die onder den Gouverneur Generaal hét Bevel D d 3 voerd  422- Beknopte Befchryving der \ voerd over al het Krygsvolk; het getal der gtregelde Troepen in Indien, die onder zyn Gebied Haan , beloopt omtrent twaalf duizend Man , behalven de Land-militie, die zeer wel in den Wapen-handel geoeffent zyn en in een Gevecht akyd voor aan worden gefteld. De Raad van Indien, van welke de Gouverneur en Directeur Generaal de voornaamfte Leden zyn , beftaat doorgaans uit omtrent J 8. Perfoonen , onder welke twee Geheimfchryvers zyn; deeze hebben te zamen de Klem der Regeering in handen, deeze Raad beftierd de Burgerlyke Zaaken en komt gewoonlyk tweemaal ter week byeen. Men beraadflaagt in deeze Vergadering alles, wat het belang der Maatfchappy in het Ooften betreft. De Hcogfle Rechts-oeffening i« de Indien is den Raad van Jujlitie toevertrouwt, die zyn Verblyf ook op Batavia heeft; deeze Raad beftaat uit een Prefident, die een Lid moet zyn van de Hooge Regeering en agt gewoonlyke Raadsheeren , daar dikwils noch eenige buitengewoonen bygevoegt worden. De Advocaat Fiscaal en de Water Fiscaal hebben ook Zitting in deeze Raad, welke daar en boven één Secretaris toegevoegt is. Alle Rechts gedingen, zo over Burgerlyke als ftraf baare Zaaken, welken den Dienaren der Maatfchappy op Batavia en omliggende Comptoiren aangaan, zyn daar voor beroepelyk en wor-  Zeventien Nederlandfche Provinciën. 423 worden 'er voor geoordeeld, van deszelvs Vonnis kan nier geappelleert worden. Hy heeft zelvs macht om den Gouverneur Generaal in Rechten te vervolgen en kan hem ter Dood verwyzen , als hy van Verraaderije overtuigt word. Deeze Raad van Juftitie vergadert tweemaal in de Week op het Stadhuis van Batavia , voorts zo meenigmaal als 'er zaaken van aangelegenheid voorvallen; een ieder mag zyn eige zaak voor denzelven verdedigen zonder Advocaat of Pleitbezorger. De Prefident van deezen Raad is ook de Bewaarder van het Groot Zegel, het welk vertoont een vafte Burg , in wiens midden men ziet de Gerechtigheid met een Weegfchaale in de eene en een Zwaard in de andere hand ; met dit Omfchrift: Zegel van den Raad van Jufti<* tie des Kajleels van Batavia. Den Raad van Juftitie heeft ook een Deurwaarder en Tolk in de Maleitfche Taal en Provooft tot haaren Dienft. De Compagnie heeft omtrent 150. Schepen fn haaren dienft , die van 20- tot 6o. Stukken Gefchut voeren , behalven noch 40. of 50. mindere Vaartuigen. Wat aangaat de Scheeps- timmerlieden der Compagnie , zy befteden doorgaans niet meer dan 5 of 6. Maanden om Schepen van rang te yoltimmeren, dat al vry wat byzonders is. De Burgerlyke Regeering op Batavia is D d 4 voor  AH Beknopte Befchryving der voor *t overige meeftal gefchikt op de Nederlandfche wyze. Men heeft 'er een Collegie van Schepenen, een Weeskamer, een Collegie van Heemraaden, een Kamer van kleine en Huwelykfch Zaaken, een Collegie van Boedelmeefleren en een Krygsraad over de Batavifche Burgerij. Wat de Kerkelyke Regeering aangaat, die beftaat uit één Commisfaris Politicq , die te gelyk Raad van Indien is , i kunnen uitfpreken. De Blanken deezer Colwie zyn reeds zo Yerr©  Zeventien Nederlandfche Trüvincïèn. 435 Verre Landwaarts ingetrokken, dat zy vier weeken van de Kaap moeten reizen. Edoch men moet uit dien grooten Omtrek geenzints oordeelen over het getal der Inwooners ; want zommige Plantagien of Boerderijen liggen één Dag reizens van malkander, zynde omcingeld door verfcheide Hottentotfche Woningen ; zy ondervinden ook dikwils , dat zy verre van de Hooge Regeering afleggen. Op het Land zyn de Luiden eenvoudig ert Gaftvry, in de afgelegenfte Oorden zyn zy zeer onwerend, het geen ligt te geloven is, hebbende , terwyl zy zo verre van elkander afwonen , geen ander Gezelfchap , dan dat der Hottentotten. Tegen één Blanken teld men hier vyf Slaven: Groote Luiden houden 'er van 20. tot 30. Hunne tocftand is over het algemeen vry dragelyk , maar zy moeten alle zonder onderfcheid Barrevoers gaan ; Kousfen en Schoenen zyn een Teken van Dijlintlie voor de Heeren en Dames. Men brengt die Slaven van Madagaskar, waar toe men afzonderlyk een Schip gebruikt. Ook is hier een meenigte van Maleijers, Bengaleezen en Negers. Üe oorfpronkelyke Hollanders hebben in weerwil der Hitte, die zomtyds hier zeer fterk is , hunne oude Geftalte en Aanzien behouden , zynde doorgaans dik en vet , waar aan hun goed Leven niet weinig toebrengt. Voorts heeft men aan de Kaap een E e 3 dro*  43Ö Beknopte Befchryving der drooge en gezonde Lucht en goed Water; het is vruchtbaar en gelegen onder het belle Climaat des Aardbodems. Het Climaat is zo gezond, dat de Inwoners zelden ziek zyn ; die geene welke aan Scheurbuik en andere ziektens krank zyn, herllellen fchielyk; de Winter is zeer zagt, beftaande meeft al in Regenweêr. Op de Bergen en binnen in het Land heeft men harden Vorft met Sneeuw en Hagel. Verkoudheid en Zinkingen zyn de voornaamfte plaagen, ontftaande uit de fchielyke Luchtsveranderingen en fcherpe Winden, Men heeft alleen Onweer in den Winter. Op de bebouwde Plaatfen, beftaat de Grond uit Kleij, vermengt met Zant en kleine Steentjes. In Stellenbofch is de grond het vruchtbaarfte. De Europeaanfche Eik , Boomen en Vruchten willen hier wel groeijen, en komen, zo men zegt, zeer wel voort, edoch gebrek aan Water doet hen veel lyden , zy verliezen hunne Bladeren in den Winter, het geen aanmerkelyk is, daar de andere dezelve behouden; op deeze Plaatfe is het Water zeer liegt en niet drinkbaar dan voor het Vee. In de Bergen verre Landwaart in zyn Metaalen , byzonder Yzer en Koper ; nadien verfcheide Stammen van Hottentotten 'er zich op verftaan, dezelve te fmelten, zo moeten Zy ryk en ligt en ligt te fmelten zyn Men heeft ook binnen 's Lands heete Bronnen, waar  Zeventien Nederlandfche Provinciën. 437 waar onder 'er één is, waar van de Inwoners aan de Kaap- zich bedienen voor Baden, nadien zy maar drie dagen reizens van de Stad liggen. Men zegt , dat zy goed regens de Huidziektens en andere quaalen zyn. De Wynbouw. heeft alleen plaats in die Oorden , die maar eene dag reize van de Kaap .afleggen, hunne Wyngaarden verfchaffen de befte Wyn van de Waereld. Zy wierden alhier van de eerfte Coloniflcn aan gelegt; zy behoren derzelver Familien als een vaft Eigendom. Nu verpacht de Compagnie het Land alleen by ,'tjaar, fchoon de Pacht van de 60. Morgen maar zeftig guldens is » zo hindert dit den Landbouw De Wyn, die men hier teeld, is zeer verichdiende in zoorten , de befte groeidt te Conflantia;. men kent ze in Europa alleen van horen zeggen : zy geeft 'sjaars ten hoogften 300. Vat, ieder Vat word op de plaatfe voor ƒ 600 - .: - verkogr ; de buitengewqpne goedheid van de Wyn hangt meeftendeels daar van af, dat men de Druiven zeer ryp laar worden Men verkoopt in Europa veel Conflantia Wyn, zelvs tot laager prys, dan die op de plaats koft. De Wynftok is 'er van oorfpronkelyk uit Schiras in Perfièn. Het geen wy in Europa voor Conflantia Wynen drinken, zyn andere zoete Wynen, die digt by Conflantia groeijen. In de Eerfte Huizen is de gewone Drank een zoort van Sek, die van MadeE e 3 rafche  43 8 Beknopte Befchryving der rafche Wynflokken geteeld word; geringe Wynen zyn hier zeer goedkoop: de Zeeluiden doen 'er zich regr mede te goed. Men heeft de Druiven van January tot in May. In de afgelegenfte Boerderijen teeld men alleen Koorn en Vee. Dit laatfte hebben zy in *tgroot; Kudden van J500 Schaipen en Hoornvee in evenredigheid zyn hier niet zeldzaam. Zy lyden niet veel, eer zy te Markt gebragt zyn dodr de Leeuwen, Buffels en de Reize; behalven hetzelve brengen zy ook Boter , Schaapen fmerr, Leeuwen- en Rhinoceros-huideti te markt. De Boeren bedienen zich tot den Huisdienft van Slaven en arme Hottèntotten\ die, zo men zegt, van de Sram der zogenaamde Bofch-menjchen afkomflig zyn ; ryke Boeren helpen arme Aanvangers met hun eene Kudde van 500 Schaapen aan te betrouwen, óm die op verre afgelegene goede Weiden te dryven, daar voor geven zy hun de helft der Lammeren; alzo worden zy haaft-zo ryk als bühne Meefters: het is wonder, dat men de Luiden niet heeft kunnen brengen tot het fcheeren der Schaapen. Het Planten- en Dieren-Ryk is alhier zeer uitgeftrekt. De grootfte viervoetigeDieren, de Olyphant, de R.hinoceros en de Kameiopafdaiis zyn hier t'huis. Voortyds vond men dezelve in de nabyheid van dé Stad, maar zy zyn zo veel gejaagt, dat men ifè nu zelden- ziet. J)è~-Rhinóceros is zo fchaars  Zeventien Nederlandfche Provinciën. 439 i'chaars geworden , dat men door Keuren de gantfche uitroeijing van dit Dier heeft moeten fluiten. De Hippopotamus is hier ook overvloedig geweefl, fchoon hy zyn Naam van het Water ontleend, leeft hy van Kruiden en kan niet diep in het water gaan, of 'er lang onderblyven ; zyn Vleefch word voor een Lekkernij gehouden , het fmaakt omtrent als Rundvleefch en zyn Vet als Merg De wilde Buffels , die hier zyn , doen groote fchaade aan do Kudden. De wilde Osfen , Grice alhier geheten , hebben dunne Hoorens en bollen hair aan de neus en borfl; de fynheid hunner maakzel doet dezelve nader aan de Paarden dan aan de Osfen komen. De Caapfche Ezel is een fraaij levendig Dier; Leeuw-paarden, 'l'yger-katten , geflreepte en gevlekte Hyeenen , die men hier alle heeft, leven meeft van Hazen en Antelopen. Onder de Vogelen is de Struisvogel de bekendfle, zyne Eijeren verkoopt men voor zes a agt fluivers het ftuk, daar is geen Land in de Waereld daar meer Struisvogels zyn als hier. De Beet eeniger Slangen in dit Oord is dodelyk. Van Infecien grimmek 't hier. De Gouverneur van dit geheele Etablisfement hangt onmiddelyk van de Bewindhebbers af, welke den Onder-Gouverneur en den Fiscaal benoemen ; in zaaken van den Coophandel ftaat hy onmiddelyk onder hét E e 4 Go 11-  440 Beknopte Befchryving der Gouvernement van Batavia. Hy heeft den Rang van Edelen Heer , gelyk de Hooge Raad in Indien. Hy zit voor in een Raad, welke uit den Onder-Gouverneur , den Fiscaal , den Majoor in het Fort commanderende , den Secretaris-, den Thefaurier ,■ den Keldermeefter en den Boekhouder beftaat. Ieder deezer Leden heeft een Tak jder Negotie van de Compagnie in handen. Van dtn gezamejilyken Raad hangen alle Militaire en Civiele Zaaken af. Maar de OnderGouverneur heeft noch een Collegie, den Raad van Jujlitie, die uit de Leden van het tweede Departement beftaat en de Crimineele Zaaken onderzoekt. . Geen twee Nabeftaanden mogen in denzelven Zitting hebben. De Inkomften van den Gpuvernenr zyn zeer aanzienelyk, want buiten zyn Salaris , vrije woning en alles wat tot de Meubilering daar van en vrije Tafel nodig is, heeft hy 2.0. Guldens van ieder Vat Wyn, het geen de Compagnie van de Boeren koopt, om naar Batavia te zenden. Zy betaald 'er tachtig guldens voor Twee derden van de reft zyn voor den Gouverneur i dit Capjtaal beloopt ongeveer agt duizend .guldens. De bezorging van het geen den Koophandel betreft, raakt den Onder-Gouverneur; hy moet alle de Bevelen, aan de fubalterne Departementen afgevaardigt, ondertekenen. De Fiscaal heeft het.opzicht over de goede ördre i hy doét het Crimineele uitvoeren , zyne.  Zeventien Nederlandfche Provinciën. 441 zyne Inkomften beftaan in Geld-boeten en Arcykelen van Negotie Het voornaamfte voorwerp van den Koophandel alhier is Koorn, Wyn , gedroogde en ingemaakte Vruchten, geen van die Takken bloeidt fterk. Van den Wyn nemen de vreemde Schepen het meeft mede, de Engelfchen trekken veel Kaapfche Wynen en fchattert die boven de Franjchen, ook begint men dezelve zedert eenige tyd, meer dan te vooren, naar het Vaderland te brengen, daar ze dan tot een hooge Prys verkogt worden. De Compagnie dry ft 'er de Monopolie van, zo is 't ook met het Koorn. Ieder Boer moet de Compagnie melden , hoe veel hy 'sjaars geoogft heeft, zy neemt 'er zo, veel van , als zy wil , dat tegen een laage Prys , de reft verkopen de Eigenaars, aan wien zy willen, mits betalende aan de Compagnie ïo Percent en aan den Caftier een x Percent Alle de Compagnies Etablijfementen worden daarmede voorzien Van ïf.föï tot. I77& bedroegen de Inkomften van de Compagnie ƒ 72000 - : - Alle vreemde Waaren, al wat tot de Kleding nodig is, koft veel by den Inkoop, vermits hier geen Fabrieken zyn. De drie Gewefien, in welke de Maatfchap* pye alleenlyk Dire&eurs aangefteld heeft; zyn Bengaale, Snratte en Perfiè Bengdale, eertyds een byzonder Koningryk , nu een Wingeweft van den Grooten E e 5 Mo*  442- Beknopte Befchryving der Mogoi, ligt aan devafte Kuft van Indie, ter wederzyden van de Rivier de Ganges, is één der vruchtbaarfte van gantfch Azie, De Maatfchappy heeft hier; geen Eigendom , maar alleen eenige Comptoiren van Coophandel opgericht, als te Houglie een Stad aan de Ganges , daar het Hoofd-comptoir is , te Kasfembazaar en te Patna. De Engelfchen, Franfchen en andere Europifche Volkeren hebben hier en elders in Bengaale ook hunne Comptoiren ; de voornaamfte Waaren, die de Compagnie uit Bengaale trekt., zyn ruwe Zyde , Catoene Garens, Armozynen, Catoene Lywaaten, Chitfen , Sprijën , Behangzels , Klederen enz. Bengaale levert ook noch overvloed van Zuiker en Salpeter uit, als mede Indigo,.Borax, ^ipium , Gomlak enz. .Het. Land brengt ook veel Eetwaaren voort 5 daar de Maatfchappy in.handelt, als Ryft, Tarw, Katijaög jen een fmakely k geel Zaad, lütfery geJrjetea ,ï(dat;zommige' ten onregte voor het mg_&tt}jyk-Manna houden. Swattê', is de voornaamfte Coopftad van hërfKbninwTyk Gv.zuratte, dat een gedeelte van het Ry k van den Grooten Mogol uitmaakt. Veele Europifche Volkeren hebben 'er. zo wel als onze Maatfchappy hunne Comptoiren. Nergens word grooter Handel gedreven dan te Sitratte, de Compagnie liaald 'er Catoene Garens , Zyde Stoffen, Catoen en Lywaaten, Indigo, Salpeter, Gomlak, Geng-  Zeventien. Nederlandfche Provinciën. 443 Gengber en andere Drogereijen van daan. De Nederlandfche Logie , waar in de Directeur zich ophoud , is een deftig en fterk Gebouw. Per (ie , is een machtig Koningryk , ten Ooften van het Ryk van den Mogol gelegen , en is zo rykelyk van veelderlij Koopwaaren voorzien,-dat de meefte Zeehavens en Coopf leden van verfcheidene Europeefche en andere handeldryvende Volkeren bezogt worden. De Compagnie heeft een aanzienelyk Comptoir te Gamron of Bender Abaffi opge richt, alwaar de Dire&eur zyn Verblyf houd. Wiens Gezach Zich ook over de Bediendens der Maatfchappy , die te Ispahan de Hoofdftad des Koningryks, en Basfaura een Stad in Arabien, uitftrekt* De Nederlanders brengen veel gemunt geld in Perfte; ook worden'er veele Nederlandfche Lakenen gefleten: de andere Koopwaaren, die de Compagnie herwaarts brengt, zyn Specereijen , van welke zy gantfeh Perjïen voorziet; Zuiker, Gengber, Anys, Indigo, enz.; de voornaamfte Koopwaaren, welke de Compagnie uit Perfien trekt, zyn ruwe Zyde, Wynen, Tapytenen Zyde Stoffen, die ten deele in de Indien gefleten , ten deele naar het Vaderland gevoerd worden. Nu heeft de Maarfchappy noch vyf Commandeurs , ais op Malabaar, op de Ooft-kuft van het Eiland Java , op de Weft-kuft van Sumatta, op Jaffanapatnam en op Gale; doch ver-  444 Beknopte Befchryving der vermits de twee. laatfte hunne Bevelen van den Ceylonfchen Gouverneur ontvangen, zullen wy alleen van de drie eerfte fpreken. I. Malabaar, een gedeelte van de Weftkuft van het groot Half Eiland van Indie, aan deeze zyde van de Ganges; deeze Kuft ftrekt zich iqo Mylen verre uit, ligt van de Zee 20 Mylen Landwaarts in De Compagnie heeft verfcheide Comptoiren langs deeze Kuft, byzonderlyk te Cochyn, Cananor en Coulan zyn de voornaamfte Steden van de Maatfchappy, mitsgaders te Kalikuet, Kranganoor^n Koidand* Het voprnaamfte dat de Compagnie van deeze Kuft haald, is de Peper, die hierin grooten overvloed waft. Van hier komt ook Cardamom , niet tegenftaande deeze Landftreek ryk en vruchtbaar is, heeft men dezelve echter al voor lang opgegeven, als een nadeelig Lid voor de Maatfchappy , • gelyk inzonderheid door eenen Daniël Braams, toen Opper Boekhouder te Batavia , in zyn verftag aan de Staaten Generaal gefchted is, doch de Maatfchappy behoud deeze Bezitting , zo niet om voordeel, ten minfte uitftaatkundige redenen. . . II. De Noord-Ooft-kuft van Java ftreki. zich uit yan de Grenzen des Prinsdoms van Cheribon , tot het einde des gantfchen Eilands.. Samarang is de Verblyfplaats van den Gezaghebber, ook is 'er het Hoofd-comptoir. De Landftreek van Java is zeer vruchtbaar,  Zeventien Nederlandfche Provinciën. 445 baar. De BofTchen leveren eene groore meenigte Timmerhout uit. De Akkers brengen overvloed van Ryft, Katjang en andere Vruchten voort. Niet alleen teeld men 'er Zuiker , Gengber , Indigo , Cardamom en Catoene Garens , maar ook Cofly in overvloed Behalven het geene de Maatfchappy van alle deeze Vruchten en Gewaftchen naar Europa en door Indie voerdt, beftaat de voornaamfte Handel op Javaas Noord-Oofl- kuft in den Opium, welke uit Bengaaien over Batavia, derwaarts gevoerd word. De Verkoop van Lywaaten en verfcheide Waaren uit Europa is daar insgelyks van veel aanmerking. III, De Wefl-kufl van Sumatra ligt gedeeltelyk over Java. ïn de Stad Padank heefc de Maatfchappy het Hoofd-comptoir en ook de Verblyfplaats der Commandeurs. De Maatfchappy haald hier voornamenly k Goud, Benjuin en Kamfer. Voorts word 'er omtrent hetzelvde ingevoerd en vertierd, als op de Noord-kuft van Java. Behalven deeze Gouvernementen en Commandementen, waar onder veele Bedienden ftaan, zyn 'er in Indien noch eenige Opper-hoofden en Refidenten , die van niemand als van de Hooge Regeering te Batavia afhangen. Het voornaamfte Opper-hosfd, dat de Maatfchappy in Dienft heeft, is over den zwaaren Handel in Japan ; een machtig Koningryk beftaande in verfcheide Eilanden; geeneEuropifche Volkeren mogen in dit Koningryk han-  44*5 Behepte Befchryving der handel dry ven als de Hollanders. Het Comptoir der Compagnie is op een klein Eilandje Deftma genoemt, opgericht. Japan leverdt aan de Compagnie Zilver, Koper, Porceleinen, allerlij verlakt Houtwerk en verfcheide zoorten van Drogereijen ; en fchoon 'er het Goud overvloedig is , is 'er de uitvoer op zwaare Straffe verboden. » Doch de Maatfchappy behoeft 'er geen in of uitgaande Rechten te betalen. De Handel op China, één der machtigde Ry ken van het geheele Ooden, volgt op Japan. De Koopmanfchappen worden jaarlyks met Schepen van Batavia uit dit Ryk afgehaald. Dit Ryk leverd de Compagnie en andere Europiiche Volkeren overvloed van ruwe Zyde, gewevene Zyde Stoffen , effen, gebloemd en met Goud en Ziher doorwerkt, verlakt Houtwerk, Goud, Koper, Tin, Staal, Yzer, Kwikzilver, Lywaaten, Catoene Garens, Edel Gedeentens, Lafuur-fteen, Marmer , veelerhande geconfyte Vruchten, Radix China, Rhabarber , Ambergrys en een groote meenigte van Thée en Porceleinen. De Nederlandfche Schepen brengen 'er daar en tegen, gemunt en ongemunt Zilver, Specerijen en Peper , die 'er zeer gewild is, Lakens, Estaminen, Sergies en andere Wolle Stoffen, ook Sandelhout en Bloedkoraal. Op Bantam bezit de Maatfchappy de Sterkte Speelwjk, waar in de Gezaghebber of Com*  Zeventien Nederlandfche Provinciën. 44^ Commandeur zyn Verblyf heeft. Geen vreemde Natiën kunnen zonder toelating der Hollanders aldaar landen; echter is zy deRefidentie des Konings. Dortjaffé, een Fortres van groot gewicht, vier Myien van Bantam. Anjer , een andere Fortres , eertyds de Hoofdftad van de Provincie Tanglurang. Curahon en Japara zyn twee goede plaatfen op de Noord-kuft van dit Eiland , welken de Keizer van Mater an aan de Maatfchappije heeft afgeftaan. Op Chiribon heeft de Maatfchappij een kleine Vaftigheid voor het Opper-hoofd en verdere Bcdiendens ; hier word veel Hout gehakt en naar Batavia gezonden. Voorts is in de Lande van Cheribon de aanplanting van Cofty met een gewenfcht gevolg voortgezet, en den Handel mede op den voet der andere Javafche Comptoiren. Timor is een Eiland, Zuid-Zuid-Ooft van het Eiland Java gelegen, is omtrent 5. of 6 Mylen in den Omtrek, word mede onder de Molukfche Eilanden gerekend. De Maatfchappij heeft 'er een Schans, en de voornaamfte Koophandel in Slaven, wit en geel Sandel-hout als mede Was, dat dit Eiland uitlevert. Pegu, een Koningryk ten Noorden van het Schier-Eiland van de Indifche Zee, aan geene zyde van de Ganges. Hier valt Lak, Goud , Zilver , Róbynen ; en men brengt rer  448 Beknopte Befchryving der 'er Specerijen, Opium, Golcondifche en Bet» gaaljche Lywaaten. Siam, is eene der machtigfte Koningryken der Indien, gelegen in het Schier - Eiland yan de groote Zee, aan geene zyde van de Ganges. üe Maatfchnppij heeft een Logie in de Hoofdftad van dien Naam, met eenige Commiefen om haaren Handel te Lande te dryven. De yoornaamfte Waaren hier vallende , zyn Ryft , Olyphants-tanden , Tin , Lood, Harte-huiden, Goud en fraaij Porcelein; men brengt 'er Specerijen , Coraal , Quikzilver , Lakens , Coromandelfche Lywaaten enz. Voorts heeft de Maatfchappije alleen het Recht om te Ligor Tin te mogen kopen, het welk zo wel in andere Indifche Landen als in Europa fterk getrokken word. Tonqilin, Palembang, Jamhy en Padanga Zijn ieder bezondere Koningryken, daar de Maatfchappij op ieder zijne Reftdenten heefc en ook Handel dryft. Mocha, is eene Arabifche Zeeftad, aan de Mond van de Roode Zee, omtrent twee mylen van de Straat Dahelmanda gelegen; het is eene der befte Havens van Arabien. Deeze Handelplaats is de eenigfte, die de Compagnie in Arabien heeft, fchoon haare Schepen de andere Arabifche Steden, als Aden, Zebit, Mafchate en Basfora ook wel eens aandoen. Arabien verfchaft de Compagnie Wierook , Myrrhe en veellerleij andere Gommen, Manna, Casfia, Aloë, Draakenbloed en  Zeventien Nederlandfche Provinciën. 449 en Cofly; de Coffy, die omtrent Mecha waft, word voor de befte gehouden. De gantfche Bezitting en Beftiering der Ooft-Indifche Maatfchappy kortelyk afgehandeld hebbende , komen wij op de West-Indische Maatschappy en derzelver onderhoorige Landen. De Ureft->Indifche Maatfchappy in het jaar 1621, opgericht, en ftrektc alléén, om de Vaart en Koophandel op de Weft-Indièn in ftaat te houden. Wanneer in 't jaar 1671. het Otlrooij der Maatfchappy was ten einde gelopen , zagen de Staaten, hoe alles agter uitliep , derhalven vonden zij niet goed, hetzelve te vernieuwen , maar vernietigde de oude Maatfchappij en richtede eene Nieuwe op, die Recht kreeg om alléén te mogen handelen, langs de Kuft van Africa, van den Kreeftskeerkring af tot op 30 Graaden bezuiden den Evennachtslyn, op alle de tuflchen beiden gelegene Eilanden, als mede op Ifequeho en andere Plaatfen , aan de Kuft van America ge« legen, en bezonder op het Eiland Curacao. De Vaart op alle andere Plaatfen wierd nu voor alle Ingezetenen van den Staat, onder zeker Beding, opengefteld, hetOclrooij, dat in het jaar 1700. ten einde liep, wierd, F f toen  450 Beknopte Befchryving der toen voor 30 jaaren én in 'tjaar I739 voor noch 30 jaaren, verlengt. By deeze laatfte Vernieuwing wierd de Vaart en Slaven-handel op de Africaanfche Kullen , onder zekere Voorwaarden , voor elk opengefteld. Een ieder , die dan wil, mag de in Africa gekogte Slaven vrij op Curagao en verdere Plaatfen in America verkopen, uitgezondert in Surinaamen, Ifequebo en Barhice, alwaar de Maatfchappy alléén den Slaven-handel dry ft. De Wefl-lndifche Maatfchappy is in vyf Kamers verdeeld ; Amfleldam , Zeeland , de Maas, het Noorder Quartier en Groningen en Ommelanden. Deeze Kamers beftaan uit eenen-vyftig Bewindhebbers, die het gantfche Beftier in handen hebben. De Kamer van Amfleldam beftaat dan tegenwoordig in zeventien Bewindhebbers; te ten : tien wegens die Stad , drie wegens Haarlem, Leiden, Gouda en vier wegens de Provinciën van Gelderland, Utrecht, Vriesland en Over-Ysfel; de tien eerfte zyn voor hun Leven en de andere verwiffelen of blyven , naar het goedvinden der Provinciën en Steden: zy heeft één Prefident, één Vice-Prefident, twee Rekenmeefters en één Scriba. De Kamer van Zeeland word tegenwoordig beftierd door elf Bewindhebbers, onder welke 'er één is van wegens de Hoofd - participanten ; deeze hebben ook één Prefident, één  Zeventien Nederlandfche Provinciën. 451 één Vice-Prefident, vier Rekenmeefters en één Scriba De Kamer op de Maaze beftaat uit zeven Bewindhebbers , één uit de Hoofd-participanten , daar onder begrepen; het Collegie deezer laatfte heeft hier ook zynen Prefident, Vice-Prefident, twee Rekenmeefters en één. Scriba De Kamer van 't Noorder Quartier word tegenwoordig door negen Bewindhebbers beftierd , twee wegens Hoorn , twee van Enkhuizen, twee wegens Alkmaar, en van Edam, Monnikendam en Meedenhlik , ieder één Bewindhebber , houdende te Hoorn hunne Reftdentïe. De Kamer van Stad en Lande heeft nu zeven Bewindhebbers , die alleenlyk om de 14, dagen des Donderdags middags ten één uur te Groningen byeen komen. De Wedde der Bewindhebberen met malkanderen is op io» ten honderd , van de uitdeeling die zy doen, bepaald; mits dat die 10. ten honderd niet boven de 60000 Guldens beloope. De R ekenmeefters en HoofdParticipanten genieten 2 derde deelen van het geene één Bewindhebber geniet. De Kamer van Stad en Lande trekt 1 negende deel van de gemelde ló. ten honderd, dat, volgens het goedvinden van de Staaten dier Provincie, verdeeld word. De Generaale Vergadering van Tienen beftaat in Yier Bewindhebbers wegens Amfleldam , F f 2 twee  452 Behepte Befchryving der twee wegens Zeeland, drie wegens de andere Kamers en één Gedeputeerde wegens de Staaten Generaal. In deeze Vergadering worden alle de gewichtigfte zaaken , die de Maatfchappy in het algemeen betreffen, verhandeld , befluiten ook hoe veel Schepen men afzenden zal, naar welke Kullen, en zonder roeftemming van Hun Hoog Mogende kan zy geen Oorlog verklaren; deeze Vergadering word de zes eerfte jaaren te Amjleldam gehouden , daar rta twee jaaren in Zeeland , dus in de andere Kamers naar hunne Rang. De Plaatzen van aangelegenheid , die de Compagnie in Jfrica en America bezit, zyn verfcheiden ; in Africa zyn twee voornaame Sterktens, namenlyk op de Guineefche Goudkuil, Del Mina of St. George, Del Mina en Nasfauw , nevens eenige andere van minder aanzien; in America bezit dezelve Ciuacao, St. Eujlatius en eenige andere kleine Eilandjes , benevens de Volkplanting Ifequebo. Van de Volkplanting Surinaamcn bezit de Compagnie niet meer dan een derde gedeelte. Op alle deeze Plaatfen heeft de Maatfchappy, Gouverneurs, Bevelhebbers en Beftierders voor hunnen Handel aangefteld, en de Regeering is 'er byna op geiyke wyze, als in Oofl - Indien gefchikt. Guinea, is een groot Landfchap in 't NoordWeften van Africa , dat ten Noorden aan Ni gr Men, ten Ooften aan Ahysfwi en ten Zuiden  Zeventien Nederlandfche Provinciën. 453 den aan het Land der Kaffers grenft. De voornaamfte Koopmanfchappen , die 'er de Maatfchappy haald , zyn Goud , zo wel in Stof ais Staven en Olyphants-tanden. Zy dryft ook daar en boven langs deeze Ruften in de Koningryken van Arden, Benin, Congo en Angola fterken Handel in Slaven, die naar America gevoerd en aldaar aan de Spanjaarden en Portugeezen verhandeld, of in de Nederlandfche Colonien gebruikt worden. De gantfche Weft-kuft van Africa leverd een groote meenigte Yvoor. De Handel in Huiden is zeer groot op Kaap Ferd en langs die gantfche Kuft tot aan de Rivier Gambia, daar ook veel Ryft valt, als mede Wafch, Gom, Struisveeren enz. De betaling aan die Volkeren gefchied met Yzer , Spykers, Linnen , Papier, Kopere Bekkens, Brandewyn en andere fterke Dranken , daar de Negers zeer graag naar 2yn. De Tanden-hifi levert de fchoonfte Olyphants-tanden van gantfch Africa uit. De Regeering deezer Kuft , zo verre' de Compagnie zich op dezelve geveftigt heeft, word door haar aan een DireÜeur Generaal, die den Titel van Zyne Edelheidvoerd, toevertrouwd , wïen men ook eenen Raad, beftaande uit één Fiscaal, de Opper kooplieden en zomtyds noch één of twee perfoonen meer, heeft toegevoegr. Qtracao, is een Eiland in de Noord zee, benoorden Terra Firma en het Landfchap-FeF f 3 nezue-  454 Beknopte Befchryving der nezuela gelegen, is nier grooter dan 10. Mylen in de lengte en omtrent 5 in de breedte, het heeft twee Havens , by de eene is een braave Stad en Veiling gefticht. Men zend ,'er dikwils verfcheidene Schepen heen, met veellerleij Koopwaaren, als diverfe zoorten van Bonten en andere Lywaaten, Wolle en Zyde Stoffen , Specerijen , Kanten , Paflementen , Touw-werk , Buskruid en andere Goederen; de Koopwaaren, die yan deeze Kuft in retour wederom komen; beftaan in Goud, gemunt Zilver, Cacao, Huiden, Indigo , Verwhout, Coffy , Zuiker , Tabak , Cocus-nooten , Limoen-lap, gezoute Limmetjes, Orlean, St. Martens-en Campechihour, Caret of Schildpad en andere Goederen meer. De Inwooners van dit Eiland handelen fterk met de Spanjaarden, De Gouverneur van Curacao en de onderhorige Eilandjes voerd den Titel van Edelen Achtbaar en Heer , hy zit voor in den Raad, die uit agt Perfoonen behalven den'Fiscaal en Secreraris beftaat. St. Eüjlatius, is één van de Voor-eilanden van America , ten Noord-Weften van 't Eiland St. Chrifloffel en ten Zuid-Ooften van het Eiland Saba gelegen; men getuigt, dat het niet boven de vyf Mylen in den Omtrek groot is. Het gantfche Eiland is eigenlyk niet anders dan een Berg, die zich in 'tmidden als een Zuikerbrood verheft. De Maatfchappy  Zeventien Nederlandfche Provinciën. 45^ fchappy bezit 'er een Sterkte, ter handhaving van hunnen Handel. Men plant 'er veel Zuiker en Tabak, dog de Compagnie verhuurd haare Plantagien op dat Eiland voor een zeker getal van jaaren aan byzondere Handelaars. De Goederen , die men 'er vertierd, zyn dezelvden, als die naar Cnracao en elders gebragt worden, daar worden ook gedroogde Huiden van daan gehaald. Ifequeho, is eene Volkplanting aan de Rivier van dezelvde N aam , in het Landfchap Guiana% in Zuid- America ; de Compagnie die dezelve aangelegt heeft, moedigde voor ruim 50. jaaren een iegelyk aan, om zich aldaar met 'er woon neêr te zetten, om Zuiker te planten ; zedert wierd van daar ook Zuiker hier te Lande overgebragt. Demerary, van ouds Immer ar) geheten, is mede eene Volkplanting , op Zuid - America s Noord kuft, aan de Rivier van dezelve naam ten Ooften en Weften, op deNoorder-breette van 6. graden en 40. Minuten gelegen. Het Zuiker-gewafch deezer Plantagien is zeer goed, word van daar jaarlyks in Nederduiid door Schepen en wel meeft van de Commercie Compagnie te Middelburg in Zeeland .aangebragt. De Eilanden St. Chri/lojfel, ïahago en Buenos Ayres leveren aan de Maatfchappy een groote meenigte Zuiker, „TCabak, Wol F f 4 Schoon  45Ó Beknopte Befchryving der Schoon de Maatfchappy ook noch eenige Schepen naar Africa en America Zend ,, zy trekt echter het meefte voordeel van de Re* cognitie gelden, die haar van byzondere Handelaars betaald worden, zedert dat de Handel op Africa opengefteld is, worden alle de Plaatfen, die de Maatfchappy'bezit-, van byzondere Koopvaarders bezogt. van het * Genootfchap van Sur in aam en. Het Genootfchap van Surinaame is in hetjaar 1666* opgericht, de Stad Amftèrdam, dzWefIndifche Maatfchappy en de Erfgenaamen van den Heere van Sommelsdyk maken gezamenlyk het Genootfchap uit , behoudende echter de Algemeene Staaten de Oppermacht over de Volkplanting. De Zaaken der Sociëteit worden hier te .Lande beftierd door Directeuren, namenlyk vyf Heeren uit de Regeering der Stad AmflerJam, vier uit de Bewindhebbers der Wefl- Indifche Compagnie en één ,' die het Intreft yan de Erfgenaamen van den Heere van Sommelsdyk waarneemt, welke volle macht hebben om alle zaaken te bellieren en des wegens te befluiten , echter behoord de Souverainiteip aan' de Staaten Generaal. Dit Collegie heefc één Secretaris , fchoon net  Zeventien Nederlandfche Provinciën. 457 het onder de JVefl- Indifche Compagnie ftaat, Zo worden echter by hetzelve Collegie de Bevelen aangaande de Politie en handhaving van deeze Volkplanting, direct aan de Regeering te Surlnaame afgevaardigt Deeze Bewindhebbers kiezen ook een Geuverneur van Surinaamen , die door de Staaten Generaal word goedgekeurd, aan dewelke hy zo wel als aan de Bewindhebbers den Eed moet afleggen. De Gouverneur, die een Commandant onder hem heeft, oeffent in Naam van de Staaten Generaal en van de Sociëteit het Oppetgezach voor de gantfche Colonie , zo ten opzichte van de Polirie als Krygs zaaken, doch hy is gehouden in gewichtige zaaken, het Advys van den Politiquen Raad, waar van hy Prefident is, in te nemen; hy prefidcert ook in den Raad van Juftitie; hy heeft maar één Stem, alles word by meerderheid van ftemmen gerefolveerd; hy heeft de provifioneele begeving van alle openvallende Politique en Militaire Ampten, tot dat ze door de Bewindhebbers van de Sociëteit zyn vervuld. De Compagnie onderhoud de Forten Ze* landla en Sommejsdyk, bezorgt de Artillery-, Mond- en Oorlogs behoeftens, de Soldy der Troepen, voorts alles wat tot de bewaring der Colonie vereifcht word. Haar werk is ook Predikanten aan de Colonie te bezorgen, die door de Coiónièrs betaald worden. Ff 5 In  45 8 Beknopte Befchryving der In de Volkplanting zelve word de Regeefing waargenomen door eenen Gouverneur, als Prefident, den Commandant als eerfte Raad en negen andere Raaden; daar is ook een Raad Fiscaal en één Secretaris. Vyf Leden formeren den Raad van Juftitie onder den Gouverneur, als Prefident, behalven één Secretaris en twee Baljuwen, twee gezwoore Commiefen ter Secretary en twee Vafte Clercquen. Voorts is een Wees- en onbeheerde Boedel-kamer, die cloor twee Commisfarisfen en één Secretaris beftierd worden. Noch zyn 'er tien Commisfarisfen voor de kleine zaaken, met één Secretaris. Naardien 'er hier te Lande veel Pleitgedingen voorvallen, kan men ligt begrygen, dat men 'er geene Advocaaten of Procureurs kan miflën; ook is hun getal redelyk groot, want men vind 'er van ieder zeven of agt en vyf of zes Soliiciteurs, welk getal myns bedunkens groot genoeg is voor hun, die zin in het pleiten hebben. Daar zyn verfcheide Bediendens , onder anderen een Opziener van den Impoft op de Stroop en fterke Dranken; een Ontvanger der kleine Impoften, een Commies van den Slaven-handel, nevens vier Asfistenten, een .Vendumeeftcr, vier gezwoore Landmeeters, een Deurwaarder van. de Raadkamer, twee Esfaijeurs van Zuiker en Siroop, een Opziener der Vaartuigen , een Ontvanger Generaal m c 1 *■  Zeventien Nederlandfche Provinciën. 459 neraal, nevens twee Asfistenten, een Commis op'cMagazyn, nevens twee Asfistenten enz. De Bezetting beftaat uit twee Battaillons, de Arcilleriften 'er onder begrepen, welken te zamen een getal van twaalf honderd man moeten uitmaken, waar van de eene helft ter betalinge van de Sociëteit en de andere helft van de Bewoners der Colonie ftaat; dit Krygs-volk ftaat onder het bevel van den Gouverneur, die'er de Collonel van is, als mede den Commandant, die van het tweede Battaillon Collonel is, wordende beide door de Sociëteit benoemd en door Hun Hoog Mogende goedgekeurd. Noch bei-.alven het geregelde Krygs-volk muken de Inwoners van de Stad Paramaribo drie Compagnien uit van omtrent twee duizend man in het geheel, elk deezer Compagnien word geboden door een Capitein, Luitenant, Sous-luitenant en Vaandrig. Hetzelve heeft plaats langs alle de Rivieren , daar Plantagien zyn , want ieder van haar verfcheidene verdeelingen, die kleine Compagnien uitmaken Onder de Beftierders en Schryvers, die deeze Plantagien be« wonen, rekent men in het geheel agt verdelingen , waar van ieder hun Capitein , Luitenant, Sous-Luitenant en Vaandrig heeft, welken zich op de eerfte Kononfchoot, die tot een teken van alarm gedaan word, naar hunne Looppiaatfen begeven moeten. Zy zyn ook zo wel gewapend, als het Krygsvolk  '460 Beknopte Befchryving ' der volk van de Stad, doch hun getal bedraagt maar omtrent duizend koppen, waar uit men ligtélyk kan nagaan, dat 'er in de gantfche Colonie, maar omtrent vier duizend twee honderd Blanken zyn; de bezetting 'er onder gerekent, die de Wapens kunnen dragen. De Volkplanting van Surinaamc in 't Landfchap Guïana, ligt aan een Rivier van dienzelfden naam in Zuid America tulTchen de Rivieren 'Orinoque en Cajani, beftaat in hooge en laage Landen ; die doorgaans zeer vruchtbaar zyn. Haaren ingang is bezet met Zand-banken, doch echter by hoog water drie vadem diep. Twee Mylen van den Mond der Rivier van Surinaame ftaat het Fort ZelanJia van gebakken Steen opgemetzeld, zy dekt het Vlek Paramaribo, dat omtrent agt honderd huifen groot is, zyn alle zeer regelmatig gebouwd, byna alle zonder Vengfters om de groote hitte, hebbende byna ieder zyne byzondere Tuin , !men zet in plaatfe van vengfters gemeenbyk Raamen met grof Gaas bekleed-'om -de voorbygaande het inzien te beletten", de huizen zyn maar van hout gemaakt, uitgezonden: •'dié van den Gouverneur en* Comman■ dant. De Stad ligt gedeeltely k op den Oever -vari de Rivier , omtrent 6. Myien van de Zee. Het Gouvernement Raat op de Wapenplaats regt tegen over de plaats, daar alle de vreemdelingen aan Land ftappen; het is een zeer Vüim en -fraai) Gebouw, hebbende van agtëren een- fchoone Tuin, waar door de Gouverneur  Zeventien Nederlandfche Provinciën. 461 ■neur zich naar het Fort Zelandia kan begeven. Hier uit ziet men, hoe digt deeze Vefting by de Stad ligt. Alle morgens ten agt uuren vergadert de Parade voor het Gouvernement, om op de Wacht te trekken Het Huis yan den Commandant ftaat naaft dat van den Gouverneur, heeft insgelyks een fraaije Tuin, Deeze twee Gebouwen behoren aan de Sociëteit. Byna in alle de Straaten ziet men voor de huizen een Laan van Oranje Boomen , die tweemaal in het jaar bloeijen, daar akyd een aangenaame Reuk verfpreiden. Men teld tegenwoordig van de plaatfe der ontfcheping tot op zekere hoogte , by de zeftig Hollandfche Schepen op de Rheede, zonder die der Engelfche mede te rekenen, regt tegen over deeze Rheede ziet men, gelyk in de Straaten van de Stad een heerlyke Laan van Oranje Boomen, die eene reeks huizen , agter dezelve geplaatst, met een aangenaame Geur vervullen , het fchoonfte Gezicht opleverende , dat men bedenken De Kerk en het Stadhuis van Paramaribo is een Gebouw en ftaat op een fchoone plaats (insgelyks voorzien met Oranje Boomen) daar tegenwoordig de Markt der Slaven, als mede de Vogel-, Vrucht- en Groen-markt, gehouden word. Het bovenfte gedeelte van het Stadhuis is gefchikt ter OefTening van den openbaare Godsdienft, die'er alle Zondagen  462 Beknopte Befchryving der dagen 's morgens in het Hollandfch en 's namiddags in het Franfch verricht word. Men heeft 'er ten dien einde twee Hollandfche en één Franfche Predikant, die ieder 1200, Holl. Guld trekken, behalven hunne Huisvefting en drie Slaven om hen te dienen, het welk noch meer bedragen kan, dan hun Inkomen. Het onderfte gedeelte van dien word gebruikt tót de Vergadering der Heeren van het Land en Stad ; het is een redelyk Gebouw van Klipfteen opgemetzeld , dat zich aan de Waterkant van de Schulp -mynen te zamen zet, dat daar gemakkelyk was te krygen , alzo Paramaribo op Schulp-grond gebouwd is, het geen daar zeer zindelykeStraten maakt, want de zwaarfte Regen is niet in ftaat om de ftraaten onbekwaam te maken, alzo het water door zekere Water-leidingen binnen de tyd van een halfuur al weg is* Ook is 'er een heerlykeLutherfcheKerk, waar in insgelyks volgens eene vaftgeftelde Ordre , alle Zondagen tweemaal gepredikt word, fchoon 'er ten dien einde maar één Predikant is, zy ftaat aan de kant van de Rivier, is ook geheel Van Steen gebouwd- De Jooden , zo van de Portugeefche als Hoogduitfche Natie , wier getal zeer aanzienlyk is, hebben 'er ook twee Synagogen, die der eerftgenoemde is zeer fraaij, doch die tier Hoogduitfche in verre na zo fraaij niet. Wyders heeft men in de Colonie noch twee 3 Ket,  Zeventien Nederlandfche Ptovinciën. 463 Kerken als eene te Neder Commewina en eene in de Wyk van Cottica en P'erica, ieder Kerk heefc een Prediker, twee Ouderlingen, twee Diaconen en een Voorlezer, die te gelyk Schoolmeefter is. De Kerken, Predikanten en de Voorlezers worden door de Colonie betaald. Wyders diend 'er noch aangemerkt te worden, dat 'er op een der Bolwerken van het Fort Zelandia, een Klok onder een dak hangt, daar alle uuren een Soldaat langs een klein trapje naar toe klimt, om, zo wel by nacht als by dag, de uuren te Haan, om dat 'er geen ander Uurwerk ten dienlle van de Stad gevonden word. Hooger op ligt het Dorp de Zandpunt, noch meer Landwaarts in een ander de Sava* ne genoemt, daar de Rivier van Surinaame en Kommewine t'zamen vloeijen, ftaat noch een Sterkte ,• ook heeft men 'er een daar de Rivieren Kommewine en Cottica zich in twee Armen verdeelen; het getal der Surinaamfche Plantagien word in het geheel op meer dan 500. begroot , die aan de Eigenaars groote Winften toebrengen. Alle deeze Plantagien liggen langs de Rivieren , die alle zeer verrukkelyk zyn, zo van den eenen als van den anderen kant, alwaar men ziet de Voortbrengzels van Coffy Zuiker, Ryft , Indigo , Cacao , Cattoen , iTabak enz. Ook vind men döör de gantfche Colonie^ zo  464 Beknopte Befchryving der zo tot gebruik als tot voedzel en vermaak der Inwoners, een overvloed van veellerley Zoort van vruchtdragende en byzondere boomen , als mede verfcheide zoorten van Melk of Wateren , die uit eenige Stammen en Vruchten der boomen vloeijen en Medicinaal zyn, mitsgaders die Gommen of harstachtig Pek , dat uit de boomen druipt, wyders Olijen, welke door middel van een fneede in de Hammen der boomen gedaan, vloeidt ; als mede verfcheide Gewasfen van Aardvruchten, zo tot de Moefery als tot Geneeskruiden. Wyders heeft men op de Kuft van Surinaame een groote meenigte van allerly zoorten van viervoetige zo wilde als tamme Dieren, als mede van halfllagtige en kruipende Gediertens en een oneindig getal van aanmerkelyke Vogels en andere Pluim-gediertens. Hoewel het Land ryk van Pluim-gedierte is, zo is het niet minder voorzien van een oneindige verfcheidenheid der Visfchen, als mede van Zee-gedrochten, die door de Goddelyke Voorzienigheid , zo in de Zee als in de Rivieren en Vyvers geplaatst zyn. De Ingezetenen der Vereenigde Nederlanden hebben Vryheid om op Surinaame te handelen, en zich aldaar met 'er Woon neder te zetten. De Waaren, die men naar Surinaame zend, zyn dezelve , welke men gewoon is naar andere  Ëevëntien Nederlandfche Provinciën. 465 dere Plaatzen van dè tVefl-Indien te voeren, de Vruchten des Lands , die men van daar naar elders voerd, zyn Zuiker, Coffy, Cacao, Catoert, Tabak, Hout voor de Schrynwerkers en Verw-ftoffen , ook Limoen-fap , kleine gecohfyte Citroenen of Limmetjes * Gengber en andere Kleinigheden» van de Volkplanting de Berbice. De Volkplanting dë herbies is in 't begin der voorgaande Eeuwe , door zommige der Nederlanders aahgelegt, zy ligt op de hoogte vari 6 graaden 20 minuten, benoorden de Linie, tuilchen Surinaame en Isfequebo aan de Rivier deeZes naams i deswegens ook Rio de Berbice genoemt, in 't Landfchap Guiana in Zuid* America. De Volkplanting de Berbice Wörd hier te Lande dóór negen Bewindhebbers beftierd* in de Volkplanting zelve Word de Regeering omtrent op denzelvden voet als die van Sari* Haame waargenomen ' Langs de Rivier de Berbice Zyn over de honderd Plantagien aahgelegt, en word noch dagelyks vermeerdert, vermids de gezonde Lucht en Vruchtbaarheid van den Grond, meerder Menfchen derwaarts trekt, De Directeuren deezer Volkplanting krygen ffleefl: Zuiker van daar te rug; men voerd 'er G g ooii  466 Beknopte Befchryving der ook Catoen , Coffy , Cacao , Tabak en zekere Verw-ftof Orlïaan of Rokou genoemt,. van daan. De Goederen , die 'er na toegezonden worden, zyn dezelve, die op andere Plaatzen van de We ft- Indien getrokken zyn. Twee Sterktens dekken de Rivier, de ééne word de Br and-wacht en de andere het Fort Nasfauw geheten. De Laften op de Goederen, die naar de Americaanfche Colonien van den Staat gezonden worden of van daar gekomen, betalen niet meer als dertig ftuivers voor een Paspoort aan de Admiraliteit. Een Schip van de Americaanfche Colonien komende., doet het de Wejl- bidifche Compagnie loften, ontvangt de bedongene Vrachten, betaald dezelve vervolgens aan de Rheeders en behandigt aan een iegelyk , het geen aan hem geconfigneerd was, na dat dezelve gewogen en in een Pakhuis opgeflagen waren , de Rekeningen daar van t'huis zend , behelzende het Gewicht van ieder Vat of Baal, als mede de quanticeit en qualiteit der Goederen. Zie daar de Wejl-bidifche Maatfchappy en. derzelver onderhoorige Landen kort en zakelyk beichreven; nu zullen wy fpreken van de Handwerken, Visfchery en Biiitenlandfchen Koophandel. va»  Zeventien Nederlandfche Provinciën* 46? Fan de Handwerken. Men kan de Handwerken aanmerken als eert voornaame Tak van Nederlandfch Koophandel en Zeevaard, dezelve zyn veele in getal en van verfchillende aard De Landbouw is het eenvoudigste allee Handwerken, word aileen ten nutte van 's Lands Inwoners geoeftend , doch de grasryke Weiden leveren zulk een overvloed van Boter en Kaas uit, dat 'er een grooten liuitenlandfchen Handel mede gedreven word. Van de Graanen, die van buiten inkomen, word zeer goed Bier gebrouwen, in zo romige plaatzen flookt men Brandewyn en Gene-' ver, in Holland zyn veel Zuiker - raffineerde-' rijen, Azyn-makerijen en Zoutketen De Hollandfche Oly-molens , Biaawzelen Styfzel-makerijen, benevens Papier-, Hout-, Tras-, Snuif - en Pel - molens, mitsgaders Traan- en Prut-kokerijen en andere Handwerken, verfchafien den Handelaar op de Buitenlandfche Geweflen een overvloed van Vertiering , de Potten-, Steen- en Pypen-bakkerijen, benevens de Glasblaferijen en Kalkbranderijen geven den Eigenaar ook genoegzame Verzending. Onder alle deeze Handwerken moet men niet vergeten van de Wevetijen gewag te maken, overmits de Zyden-, Linnen- en Wollen-weverijen, mitsgaders de Twynder-ljen en Verwerijen een aanmerkelyken Tak G g 2 van  468 Behepte Befchryving der van den Nederlandfchen .Handel uitmaken, van de Vissciiery deezer Landen. De Visfchery deezer Landen is mede een Hoofdtak van onzen Handel ; zy is tueederly , ter Zee en in de Rivieren 5 van de Zee-visfchery is de Kabeljauw-vangst een voornaame Tak, de Kabellauw word ten deelen in de naafte Steden onzes Lands levendig en verfch ter Markt gebragt, doch een groot gedeelte word op Zee in Tonnen gezouten en onder den naam van Labberdaan of Zoute Vifch, niet alleen door het gantfche Land gefleten, maar ook in groote menigte naar vreemde Geweften gezonden. . van de Groote Visschery HARING-VANGST. Deeze Haring-vangst bloeidt voornamelyk te Dordrecht, Rotterdam , Schiedam , Maasland/luis, Vlaardingen.en in den Bnel. Plaatzen alle aan de Mond van de Maas gelegen, vyyders te Amfleldam y Hoorn en Enkhuizen in Hol-  Zeventien Nederlandfche Provinciën. 460 Holland, Middelburg, Vlisfingen en Zierikzee in Zeeland, en ook op zommige Plaatzen in Vriesland, en is altyd voor zulk een voornaame Tak van onzen Handel gehouden, dat zy in openbaare Placcaaten de Goudmyn deezer Landen genoemt is, terwyl men vaftfteld , dat de Visfchery noch hedendaags wel twintig duizend Menfchen werk vérfchaft, zo aan Visfchers, Rheeders en Werklieden, die de Buizen maken, als die Touwen , Netten , Zeilen , Tonnen, Zout en alles verfchaften, wat 'er toe nodig is, hun Beftaan vinden, en alzo noch een der voornaamfte Takken van den Koophandel der Nederlanders blyft. Voor ruim £,60 jaaren, toen men het inzouten van den Haring noch niet wift, heeft men geen zonderlingen Handel daar mede gedreven, maar dezelve zo verfch als andere Vifch gegeten , doch deeze Neering heeft toegenomen, zedert dat zekere Willem Beu* kelsz. door andere Biervliet genaamt, om zyne Geboorte Stad, in de X V. Eeuw de wyze heeft uitgezonden, om den Haring te kaaken y_ van allen flym te zuiyeren en in te zouten ; welk inzouten de Visfchers noch Beukelen noemen. Deeze Beukelsz. , die een Visfcher was, maakte zyne Geboorte plaats door den Haring-handel , aldaar opgericht, en daar na in de voornaamfte Vlaamfche Steden en vervolgens in Holland en Zeeland verfpreid , zeer G g 3 ver-  r4?Q Behepte Befchryving der vermaard en bloeijende; hy ftierf in den jaare 1497. Keizer Karei de V zich in den jaare .1556. te Biervliet bevindende, liet een Graf* Jlede voor hem maken, om de gedagtenis te vereeren van een' Man , die zyn Vaderland Zo groot een voordeel hadde toegebragt. Men mag wel Zeggen, een groot voordeel; Want men beweerd , dat de Ingezetenen van deeze Provincie alle jaaren meer dan drie honderd duizend Tonnen Haring vangen en vertieren , die ieder Ton op twee honderd Guldens gerekend , zeftig millioenen Guldens belopen, waar van flegts 23. millioenen afgaan , yoor de kollen van het vangen, pakken enz De Haring word alleen omtrent de GrootBrittam.ifche Kujlen gevangen , met Schepen die men Buizen noemt, die in een aanzienlyk getal van Enkhuizen, Vlaar dingen, Maas/luis en elders uitgerufl worden, met eenige plegtigiieid en flatie uitzeilen ; na dat men voor af een Leden dag, om een goede Vangst, op die Plaatzen gehouden heeft. Voor den 24. Juny mogen geen Buizende Netten in Zee werpen, als met Zonnen ondergang , eerder mag het niet gefchieden , doorgaans uit 50. Wanden beftaande , ten minften f200 treden lang en van boven met ledige Tonnetje voorzien zynde en des morgens twee uuren na Zonnen-opgang opgehaald , het welk beide veel tyds en werk vereifcht; om de Vifch te lokken, ontfteken zy  Zeventien Nederlandfche Provinciën. 471 zy een Licht, en laten dat op het water dryven , daar de Haring op afkomt, dus by groote meenigte van zelvs in het Net, dewyl deszelvs witte buik een glans van Zich geeft, gaat hy des nachts veeityds op de rug liggen, om voor den Vyand veilig te zyndoch deeze zelvde glans verraad hem aan de Visfchers , als deeze dan met het Licht te voorfchyn komen, keert de Haring zich om, en volgt hetzelve tot het Net. Nauvvelyks zyn 'er tien dagen na den 24. Juny verlopen, of elk watertand 'er naar, eenige Luiden, Ventjagers genoemt, weten hier mede hun voordeel te doen, die de Haring-buizen volgen en den nieuwen Haring van hun overnemen; die de eerfte Ton in de groote Steden van Holland brengt, word rykelyk beloond. ' Behalven dePekel-haring word 'er van onze Visfchers ook Haring gevangen, die of verfch gegeten , of met Zout gefprengd en gedroogt of in den Rook gehangen word , wanneer men dezelve Bokking noemt; men vangt veel zulke Haring in de Zuider-Zee, die te Harderwyk, Enkhuizen, Amfleldam en elders gerookt worden. De Visfchers blyven met hunne Buizen doorgaans den gantfchen Zomer tot diep in 't Najaar op het natte Element. Een Buis heeft gemeenlyk twaalf Perfoonen , is 25. of 30. Laften groot, wanneer het volle Net in Zee hangt, is het zo zwaar, dat het de G g 4 Bui*  4/2 Beknopte Befchryving der Buis kan tegenhouden als een Anker, dikWils nauwelyks kan opgehaald worden, wanneer zy des morgens het Net ophalen, hebrben zy wel drie uuren werk, yoordat zede Haring binnen boord hebben, daar by heefc dan elk zyn eigen werk Eenige ontledigen het Net en werpen de Haring in Manden, andere kaaken.en zuiveren, dezelve, wederom andere .beukelen of zouten dezelve in de Tonnen; dit gefchied met grof Zout, welke 4e Euifen mede brengen, en het kaaken gefchied met zulk een behendigheid, dat één Man zo veel kaakt, als een ander hem aangeven kan; al wat den Kaaker dood voor 't Mes komt, werpt hy weg.. Wanneer zy hun werk verricht hebben , gaan zy over dag flapen, om dat zy des nachts geduurig op hunne Netten moeten acht geven. Zy vangen gemeenlyk in eenen ophaal, namelyk één Buis met één Net drie, vier of vyf, ook wel tien a twaalf Laften, ieder op twaalf Tonnen gerekend , doch zy kunnen meenigmaal met hun twaalf Perfoonen in éénen dag niet meer dan vyf Laften bewerken ; weshalven zy , al wat 'er overblyft, by de hoop inzouten en het in de Schuit werpen, die by de Buis ligt, waar na deZelve by gelegenheid weder bewerkt, naderhand eenigzints , doch niet zo fterk als de Bokking , gerookt zynde , Slobbers óf Skk> begoed genoemd worden. Pe Haring door de Ingezetenen deezer Lan-»  Zeventien Nederlandfche Provinciën. 473 Landen gevangen wordende, betaald geen Inkomende Rechten, maar twee Gulden per Laft of van de twaalf groote Tonnen aan uitgaande Rechten Waar tegen de Haring uit vreemde Landen inkomende in- en uitgaande R echten moet betalen. In den jaare 14; 6 is het bereiden van het Haring-wand uitgevonden tot Hoorn, zo dat doenmaals de eerfte Haringbuizen van die Stad uit Texel voeren op den Haring-vangst; gevangen zynde, zingen de Matroofen: Na geen Ziekte tvy nu vragen. Hier is onze Medicyn, Die ons Quaalen kan verjagen, Hier moet op gedronken zyn» Eindelyk moeten wy zeggen, dat het een algemeen gevoelen is, dat de verfche Haring zeer gezond is, ja zelvs dat fommigen denzelven tot een algemeen Hulpmiddel voor alle Kwaaien houden, en ftellen dat de nieuwe Haring tyd de flegtfte tyd voor de Geneesheeren is. jimbti ^k .iiLJJ^d.ix3, n^mosm qood 3b De Kleine Visscherv of WALVISCH - VANGST. Men wil, dat de Bisèajers en de InwooG g 5 ners  474 Beknopte Befchryving der ners der Provincie Guispascoa in Spanje, die tot Zeelieden fchynen geboren, het eerft: ter Wal vifch vangst gevaren en alle Natiën van Europa, inzonderheid den Nederlanderen , den Weg naar Groenland gewezen en den Walvifch-vangfl geleerd hebben. Het Geweft, waar in de Walvich zich ophoud, is van de Straat Bavids en Tsland af, tot aan het Eiland Mauritius , dat ook JanMaajen Eiland genoemt word en de NoordKaap; vervolgens tot aan Groenland, Spitsbergen, het Beer en Eiland, het JVaygats en Nova Semhla, als mede om de Noord-Pool. De Schepen tot deeze Visfchery worden jaarlyks door de Rheeders uitgeruft, ten getalle van omtrent 250. zo van Amfleldam , Rotterdam , Hoorn , Enkhuizen , Zaandam en eenige Noord-hollanafche Steden en Dorpen, als mede tot Emhden, Breemen en Hamburg, het zyn gemeenlyk Fluiten van 2. a 300. Tonnen; ook wel Hoekkers en Galjooten , het Volk is naar 'c getal der Sloepen, die zy voeren. Ieder Schip heeft 4. 5. 6. of f. Sloepen en ieder Sloep 6. of 7. Mannen De Rheeders of Uitrufters deezer Schepen zyn gemeenlyk een Gezelfchap van 8. 16 24. 32. of 64. perfoonen, fomtyds meer of min. Hier van word één der grootfte Participanten tot Boekhouder verkoren, deeze geasfisteert met den Commandeur (dat den Schipper is) verzorgen in 'tgemeen al het nodige, op dat den laatften, indien de Reize niet  Zeventien Nederlandfche Provinciën. 475 niet al te wel uitviel, geen reden zoude hebben , zulks op de uitrufting te wyten. In 'tNajaar begint men gereedichap te maken, om de Schepen in 't Voorjaar in Zee te brengen ; ondertusfchen word het Scheepsvolk zo nu en dan gehuurd De Commandeur of Schipper krygt tot een gtftc ( doorgaans een Pot ÏVyns genaamt) 100 125 150. Guldens , ook fomtyds veel meerder op hand; behalven noch 20. 25 of 30 ftuivers die hy op 'tQuarteel Spek bedingt, verder de Stuurman, de Harpoeniers, Spekfnyders Stuurders op Sloepen, Roeijers, Lynfchieters, Timmerman, Ghirurgyn, Hoogbootsman , Kok en 't verdere gemeene bevaare en onbevaare Volk worden aangenomen en winnen ieder, na dat zy dienft doen kunnen,* fommige by de Maand, andere by de Vifch en weder andere by het ghtarteel Spek zich verhuurende. Alles aldus verzorgt zynde , word het Schip op Stroom gehaald, en ten Anker gebragt zynde, worden twee a drie Schuitevoerders gehuurd , om alle Equipagie aan Boord te brengen, waar mede wel acht 4 tien dagen doorgebragt word De Schepen, dewelke naar de Straat Da* vis en Groenland uitgeruft worden en van alle Toeruftingen en Victualy aan Boord verzorgt zynde, word het Volk t'Scheep ontboden, gemojiftert en geld op hand gegeven, om alzo  47Ö Beknopte Befchryving der zo de Reize te vervorderen; vol moed en hoop op goede Vangst, Als dan vertrekken de Schepen naar de Straat Davids in het laatft van February, als de Winter hier te Lande zulks toelaat, en de Groenlandvaarders in het laatft; van April of in het begin van May; ten tyde van Oorlog geeft den Staat hun een zeker getal van Oorlog-fchepen, om ze uit en t'huis te geleiden. Wanneer de Schepen tot op de hoogte yan 60 of63. Graden gekomen zyn, begint men zich tot de Visfchery gereed te maken; alles gereed zynde, breekt men door den Zoom van 't lolfe Ys, tot dat men tuflchen 77. en 79. Graaden aan de vafte Ys-velden komt, daar zich de Vifch gewoonlyk ophoudt.,*^,; n^ n^m fciicrt nsbitfcd Commandeur en Harpoeniers zien allerwegen uit om Vifch te ontdekken, die zich zo dra niet van onder de Ys-velden vertoond, of het Scheepsvolk begeeft zich op het gero-p van Val ! Val! in de Sloepen, elk op zyn poft. De Harpoenier zyn flag waarnemende , fchiet den Vifch eenen yzeren Harpoen in het lyf, die aan een lange Lyn vaft gemaakt is, ter lengte van 100. a 120 Vademen; hy dus getroffen, ftaat met ftaart en vinnen geweldig van zich, niet zonder gevaar der Sloepen, die onder het gefchreeuvv van Jlryk en roeij aan! zyne Hagen ontwyken. De  Zeventien Nederlandfche Provinciën. 47? De Vifch eindelyk met yzere Lenzen tusfchen de Ribben tot in het Ingewand gettoken , fnuift en blaaft het heete bloed tevens met het water over hals en kop ten neufe uit, en geeft den Geeft; men fleept hem onder het Ys van daan , en brengt hem aan Boord. Vervolgens gaat men weder op de Vifchvangst uit, of zo de gelegenheid zulk niet toelaat, maakt men zich gereed om den gevange Vifch aan ftukken te fnyden en binnen Boord te helpen , daar men zyn Spek aan Vinken van een half voet lang en twee duim breedt kapt, en in Spekvaten ftouwd. Het Spek van de Walvifch is doorgaans vyf of Zes duimen en zelvs wel één voet dik aan de Vinnen en fomtyds twee onder de Muik De Baarden haald men uit den boven muil, daar men 'er 4 of f 00 vind, groote en kleine; het Vleefch is nergens nut toe, behalven het geen dat digt aan de Staart zit, het welk fomtyds van de Matroofen gegeten word , doch niet uit Lekkerny, maar om hun Provifie te fparen, ondertulTchen eeten de Biscajers hetzelve zonder de minfte tegen- Eenige Walvisfchen vallen veel grootet dan de andere; tuflchen Noord kaap en Spitsbergen worden 'er gevangen, die maar 10 of 12, Quarteelen Spek uitleveren; maar niet verre van Spitsbergen worden 'er gevonden, .die  478 Beknopte Befchryving der die 50. of 60. voeten lang zyn en van 50. tot 90 Quarteelen Spek afleggen. De Walrusfen , die in deeze koude Geweften mede by meenigte gedood worden, zyn groote Monfters, zo groot als Koeijen, hebbende twee goede uitftekende Tanden , die byna tegen het Yvoor in Waardye ophaalen konnen, wegen doorgaans zes Ponden; hunne Huiden zyn niet goed, om dat dezelve blarig zyn, maar zeer dik en zwaar; te Amfleldam is een Huid geweeft, die 400. Ponden heeft gewogen; deeze Beeften hebben veel Spek om Traan af te branden Men vind omtrent de Noordpool ook zekere Soorte van witte Walvisfcben, doch worden nergens bekwaam roe geacht. De Schepen met deeze Traan of Spek, (gelyk zy het noemen) geladen zynde, komen weder in hun Land in de Maand Auguftus of September; de Zomer'tyd moeten zy waarnemen, om van 't Ys bevryd te zyn, daar ze evenwel noch fomtyds door in het gevaar zyn. In deeze Geweften , daar het des Zomers akyd dag en des Winters akyd nacht is, hebben eens twee partyen Hollandfch Bootsvolk , ieder parthy van zeven Mannen overwinterd , d'eene parthy bleef in het leven, maar de andere ftorven al te famën; doch daar was "s Winters niet te halen door de groote koude en vorft, als eenige groote wilde Zee-beeren, ' De Schepen te rug gekomen zynde, worden  Zeventien Nederlandfche Prwinden. 479 den de- Spekvaten naar de Traankokerijen gebragt, daar het Spek gekookt en tot Traan bereid word; de Baarden, van den Walvifch worden hier ook fchoon gemaakt, gedroogd en aan fmalle Reepen gemeden , die onder den naam van Balynen, hier te Lande en el- j ders in Ryglyven en Hoepelrokken gebruikt worden; men kan dezelve ook in het water krom buigen en met verheve Figuren uitdrukken: ook worden 'er Lyften van Spiegels en Schilderijen afgemaakt, zy zyn git zwart en blinken dapper , maar 1 piy ten of Scheuren zeer ligtelyk van malkander. De Traan, die van de Walvisfchen komt word gebruikt in plaats van Raap^oly, doch is nergens na Zo goed, het zy dat men dezelve gebruikt in de Lampen te branden , of in de Zeep te koken; zy houd altyd een Reuk, evenwel word ze met groote meenigte verhandeld enverzonden, Behalven de Schepen ter Walvifch-vangst naar de Straat Davis, gaan 'er ook alle jaaren eenige Vaartuigen naar de Kuft: van die Straat om met de. Walden, aldaar wonende, te han-> delen met Planken, kopere Ketels, Bylen9 Mesfen, biaauwe Linne Hembden en andere Snuifterijen van weinig belang.; waar. voor zy Walvifchfpek, Baarden, Hoornen van Eenhooren-visfchen , Walrus-tanden» Robbe-velden, Beeren haafen, ook Huiden, van Zee-kalven, Vosfen, Beeren en andere Vellen en Bondwerk weder ontvangen, «3 Doch  4B0 Beknopte Befchryving dér- Doch federt dat de Hollanders zo fterk derwaarts hebben beginnen te varen, is deeze Negotie wat vermindert, vermits onze Schepen de meefte Walvisfchen den Inboorelingen voor de Neus weghalen. De Natiën in deeze Geweften wonende, handelen geen geld ; maar verrichten haaren handel alleen met ruilen, doch wyl deeze Wilden doorgaans groote Dieven zyn , moet men voorzichtig met haar omgaan, laten de Schippers niet meer dan 10. of 12 van dezelvert te gelyk aan Boord komen, en veel derzelven , wetende hoe zy beftaan , nemen de vlucht landwaarts in, als onze Schepen haare Kuften naderen» Ook zegt men , dat zy Menfchen • eeters zyn, en dat het Scheeps-volk niet aan de Wal durft komen, uit vteeze van in hunne handen te vervallen en verllonden te worden zo als de ondervinding reeds zou geleerd hebben in vroeger tyd. De Schepen t' huis komende , word het Volk door den Boekhouder van ieder Sociëteit af betaald, en het Spek en de Baarden verkogt; na welke Verkoping hy een algemeene Rekening doed aan de Rheeders of Participanten en aan ieder de Portie van Winft, na rato van zyn Capitaal uitdeeld s (indien'er wel gevangen is) doch de vangst flegt en de Beurs ten agteren zynde, de agterftallen opgehaald en zo de Rekening gefloten.  gevèntièn Nederlandfche Provinciën^ 481 En dit is de vermaarde Visfcherye, die jaar-» lyks in de Straat Davis en Groenland door onze Schepen geoeffent word , wagende alzo de Rheeders van ieder Schip met zyn Victualie en Equipagie of 'r Armazoen daar toe noodwendig circa tien duizend guldens, vangende het eene jaar drie* vier of vyf Visfchen, het ander jaar maar één of twee door malkanderen gerekend, ook wel de eerte tyd meer de andere min, alfchoon 'er in het gemeen noch al Schepen in het Ys komen te blyven, echter noch al groote Schatten aan het Vaderland , tot welvaard van veele duiZende van menfchen medebrengt* Het zat den Lezer niet onaangenaam wezen, een korte Be/chryving van de WalVisschen hier in te lasfchen* De IVüvisfchen, die door middel van eene Longe adem halen, in plaats vanGraaten, Beenderen en Gewrichten hebben, zyn ter grootte van hondert dertig, ja van tweehon~ dert voeten lengte gezien* De Groenlandfche of Noordfche Walvifch krygt een lengte van 60. 70. 80 en fommige wel 120. voeten, deszelvs kop maakt alléén een derde gedeelte van zyn ligchaam uit; zyne Zy vinnen hebben agt voeten lengte. Sommige Walvisfchen hebben geen vinnen op den rug, maar binnens mönds hebben zy groote lange baarden, dat zyn VlyH h men«  482 Beknopte Befchryving der men , die ook aan de kieuwen zitten , de grootfte zyn wei over de twee vademen lang en aan bet agterfte einde meer als een voet breed; doch op het voorfte einde heel fpics uitlopende , doorgaans heel dun en taaij ; zyne ftaart is vier vademen breed, met denzelven weet hy op een verwonderlyke wyze door de Zee te fpoeden ; deszelvs huid is een vingerbreed dik, daar een vlieske, zo glad en zwart als Satyn over heen loopt; het vet heeft tien duim dikte, het vleelch onder het vet is rood, als dat der Land dieren ; de Opperkaak is ter wederzyde mee fterke Baarden bezet, om de tong te bewaren , welke alleen een groot ftuk vets uitmaakt, waar mede men eenige Tonnen opvullen kan. Zodanige Vlymen of Baarden worden omtrent 600. van één Pakhuis gehaald; zy hangen haar kamsgewyze boven uit de mond, ter plaatfe daar andere Visfchen hunne tanden hebben, doch alléén boven ; de voorfte en agterfte Vlymen zyn zeer klein, zo dat 'er maar 400. voor Koopmans goed geteld konnen worden De oogen zyn niet grooter dan die van een Os, door oogleden en wenkbraauwen befchermt, gelyk die der Land-dierert; zynde omtrent het agterfte gedeelte van de kop geplaatst, ten einde zy zo wel agter- als voor* en opwaart* zouden kunnen zien 2 y hebben een fcherp gehoor, fchoon men uitwendig geene ooren aan hun befpeurd. Tot  Zeventien Nederlandfche Provinciën* 483 Tot het foort van Walvisfchen, met tan* den, in plaatfe van baarden, gewapend, behoord de Narwal of Eenhoorn-vifch en de Cachelot. Alle de foorten van Walvisfchen hebben op den kop twee openingen of blaasgaten, die hun voor Neusgaten dienen, uit welke zy, by wyze van een fprong, het ingezwolgeri water weder uitwerpen. Daar zyn op verfcheide tyden op onze Hollandfche, Vriesfche en Vlaamfche Kullen eenige derzelven en andere monflereufe Visfchen gellrand , dewelke duizende van menfchen, die noch leven, gezien hebben Wy Zullen eenige der voornaamfte befchryven. In het jaar 14.70. is 'er een Walvifcb op Ameland door Tempeeft komen dry ven, zynde 83. voeten lang. In het jaar 1499. °P den 14- July ftrandde een Vifch, die over de 24. voeten lang was, te Zantvoort. Anno 1502. landde te Zantvoort Wederom op den 22. July een Walvifch, die wel $0. voeten lang was; op den laatften December" deszelven jaars by het Dorp Ter Heide, is ook een Vifch van 25. voeten lengte geftrand. & 5 In het jaar 1520. op den 20. April is 'er een te Zandvoort by Haerlem gellrand, die Over de 80. voeten lang was. Anno 1531 is 'er te JVyk óp Zee een gellrand , die te vooren dood was , lang f$H h % voe^  ^84 Beknopte Befchryving der voeten; zyn mond was wydt 13 en deftaart breed 10 voeten Den 2. Maart 1566. quam te Zantvoort aan een Walvilch, hy was 42, voeten lang. Anno 1577» zyn te Ter Heide, een Zeedorp in Holland, 13. of 14. groote Visfchen aangekomen, die men Water blazers noemd; groot getier met blazen makende. Een van dezelv en ftrandende, bliezen d anderen veel waters om hen heen, zoekende hen daar weder af tckrygen; maar tevergeefs, waar door noch twee van dezelve ftrandden : de grootHe was 49 voeten lang, boven op de Neus hadden zy een kloove, daar zy het water uitbliezen. Anno 1601* ftrandde een Walvifch levendig te Wyk op Zee, lang 60. voeten , dik 36. hoog 14 , de Haart was 14 voeten lang en de mond 12. voeten wydt. Anno 1614. by Noordwyk op Zee is een Walvifch gellrand lang 58 en dik 38 voeten By Scheevenmgen ftrandden in 't jaar 1617 vier Walvisfchen, de grootfte u-as 60 voeten lang en 36 dik , hy had twee Vinnen , ieder omtrent vier voeten lang en twee voeten breed, dat klein is, naar de geftaltenis van dit groote Ligchaam; de ftaart was tamelyk dik eu breed; hy is verkogt voor 600 Guldens Het jaar van 1761. mag men als iets zeldzaams aanmerken, het aanfpoelen op de Nederianuichc Kuften van zeven Cachelotten eeni  Zeventien Nederlandfche Provinciën* 485 eene foort van Vifch, welke, in geftalte en grootte, weinig van de Walvisfchen onderfcneiden is Een van deeze Visfchen, die op het Eiland Texel aanfpoelde, was over de 53. voeten lang, 16 voeten hoog en 14. breed. Deeze leverde 40. Quarteelen Spek waar van men 25 Quarteelen Traan had, welken 1355. Guldens opbragten; van de agt Oxhoofden Sperma Ceti, dte uit de hersfenen kwamen, maakte men noch omtrent 700. Guldens. In het jaar 1762. is *er tulTchen Wyk op Zee en Zandvoort een Cachelot geftrand, die 60. voeten en eenige duimen lang was, met een fpitfen bek vol tanden, die niet zeer lang noch fcherp waren; eene afbeelding 'er van te Haerlem gemaakt, kan noch by veelen gezien worden. Ende laatftelyk in den jaare 1764. op den 15. February kwam even Benoorden Egmond op Zee een Cachelot of Pot-vifch van een blaauw-gryze Couleur aandryven; dezelve was ruim 60 voeten lang, wierd den I. Maart by openbaare Veilinge voor 810. guld. verkogt f gelyk vervolgens meer foortgelykc Visfchen zyn aangedreven, behalven dat ook binnen Middelhamas door eenige Visfchers wierd ingefleept een jonge Walvifch van ruim 20. voeten lang, en waar van de Kop alléén f. voeten was. Uit alle deeze Befchryvingen kan men a£< nemen, wat ongefchikt een maakzel deeze Hh§ Vis-  4^<5 * .. Beknopte. Befchryving der Visfchen zyn , die aldus van-de Noordfche Geweften, door Storm en Onweder aan onze Stranden gedreven worden , alwaar zy verdwaald zynde niet weder te recht konnen komen Dit oordeelen wy voor ons klein beftek genoeg van de fPalvisfihery. gezegt te zyn , ook laat ons perk jniet toe zulks breede* uit ite.halen. Wy. zutlen dit Werkje befluiten ©iv* de .-■ , - - Buitenlandfche Koophandel Öib » bnjrtftatj t.m;;"; ':■ iWMü X Ö! Men zal kortheidshalven hier van maat eene Schets. trekken uit een onnoemelyk getal K-Qopmanfchappen, die door deGommereieerende Kooplieden eu Handelaaren der Vereenigde Nederlanden gedreven worden op ?üle de Geweflen ,des W'aerelds, als wy maar eerüelyk. acht geven, ;.voornamenlyk op het rg#at:der Schepen, die de Hollanders naar de • QoJl:~Zee en, Noordfche Mogenheden zenden ; als,op Rusland, Nopybeegen , Beenemarken, JZ-weeden , Pruisfen , ' Lyfiand- Courland, PoWeren , Meckelenhurg., Molflein , Sleeswyk en 3lJë de Havens van de MtifehetZee; ende ^meenigerly Waaren, die zy van daar inbrengen, jaarlyks iooq . of 12co. Schepen daar ;toe"gebruikt wordende, tot groot voordeel den Kónings van Beenemarken, alzo de Ne.*lerlandfche Schepen naar de Qofl-Zeevmn-d€ of van daar: komende i gehouden zyn,  Zeventien Nederlandfche Provinciën. 487 hunne Goederen te Elzeneur in liet Naauw van de Zond te vertollen. ! Ten tweeden: is den Handel op de flivant en Middelandfche Zee ook confiderabel, als mede op Spanje, Portugal, Frankryk, Groot .Brittannïén of Engeland, Schotland en Ierland', mitsgaders op Duitfchland en de aangrenzende Ryken, langs de Rivieren de Elve, de zer, de -Ewjj, den J*jE>y» en de Jtëwf; als ook op Zwitzerland en eindelyk op alle de Ooftenrykfchc Nederlanden , en deeze word voornar menlyk op Antwerpen , Brusfel, Mechelen , Gent, Brugge, Doornik, Rysfel, St. Omer en Kameryk gedreven. De Nederlanders zenden jaarlyks naar de hier bovengenoemde Landen, Haring, StokQ\\ AZoute-vifch , voor meer als-zes millioenen Guldens, ook geflagen Goud en Goud-draad, Lakenen, Camektten, Fluweelen, Fulpen, Zyde en Zyde Stoften, Goud Leer, allerly bereid Leer , Balynen, Wapenen y allerly Ooft - en Weft-Indifche Waaren en Specerijen , Zuiker , Koffy, Thée, Chocolade, Drogereijen, Chitfen, Catoenen, Porceleinen, Garens, Linnens, Kaarten, Papier, Knoopen, allerhande Verw-waaren. Touw en Zyl-doek, Tabak, Meekrap, Boekwyt, Styfzel, Blaauwzel, Oly , Traan , Boter, Kaas, ook Wolle en Wolle Stof en en Kramerdjen, Brandewyn en andere fterke Dranken enz. [ Zy zyn onder meer anderen, Vinders yan Kaaken en Zouten van Haring, van de BoekH h 4 druk-  488 Beknopte Befchryving der Amk-hnfl, van Uur-werken en van de Brand, /puiten en Landtaamen; zy Zyn voortrerlèlykt Schilders , Muf kanten en groote Meefters ia. het Ver-wen van.Lakenen , Wolle , Garens en Zyde, en door de geheele Waereld vermaard in Koophandel, vly tig in den Arbeid, getrouw in.haat Woord, vreedehoudend (20 -veel mogelyk).^* alle Menfchen, naarftige OefTenaars en Betrachters van Geleerdheid en Godsdienft; alle welke Dingen hen doed achten en eeren , ja beroemd maakt door de gantfche Waereld , 'twelk na den Goddelyke Zegen aan . de Wyshe'U, Rechtvaardigheid en Vreedelievendheid van de Regenten der Vereenigde Landfchappen is toe te fchryven. Zie daar van deeze beknopte Befchryving, zo ik meen naar Waarheid en zonder veel opfchik en vercieririge befchreven, en naar tyd en omflandigheden met myne AanmerJüngen verrykt, (terwyl ik den Lezer een J)eftendig welvare toewenfclie) een I I N P E. AAN-  'Zeventien Nederlandfche Provinciën. 489 AANHANGZEL. Bladzyde 150 ftaat: De Raad van Staaten haar begin genomen I580 voortgang I583. en bevcftigt 1585. (voeg tiaar by naaft het laatfte jaartal) In den beginne beftond deeze Raad van Staaten uit twaalf Leden; te weten: zeven wegens Holland en fVefi-Vriesland, drie wegens Zeeland en twee wegens Utrecht; ook verzogten die drie Provinciën den Prince van Oranje IVillem de I. te gelyk, om de Regeering van den Lande als Opperhoofd op zich te nemen , nevens den Raad van Staaten daar toe te ftellen, om de overige Provinciën daar door op te wekken, dat zy van gelyke wilden doen, en de Zaaken van den Lande en van den Oorlog meer te behartigen, ten dien einde wierd de Inftructie voor denzelven Raad beraamdt en vaftgefteld; aldus aanvaarde de Prins met den Raad van Staaten het Beleid der Rrygszaaken van die drie Provinciën , doch alvoorens begeerde hy, dat men eerft met het Krygsvolk, dat als doen in Dienft was, zoude afrekenen. Hier uit heeft de tegenwoordige Raad van Staaten der Ver* eenigde Nederlanden zyn oorfprong genomen, de overige Provinciën hebben Zich in verVolg daar by gevoegt, beftaat nu uit twaalf H h § Jfge*  49P [Beknopte Befchryving .der Afgevaardigden van de Staaten der byzondere Provinciën, enz, Van Bladzyde 2$~t tot 294. 'de derde Regel van onder e diendt aldaar geroijeert te worden , om dit navolgende te plaatfen, van het Graafschap Holland. 2i . ., • . I , ■ V. 1 Dit oude. Vrije Graafschap Holland heeft zyn begin genomen in het jaar 863. Dus fpreken de Hiftorie - fchryvers in 't gemeen eenpaarig $ dit gevoelen heeft lang plaats gehad , tot dat Luiden van gezonder Oordeel ftaande hielden, dat het had begonnen in.t -jaar 9113. t zynde geheele vyftig jaaren laater , als blykende uit eenen Openbrief van Karei de Eenvoudige, Koning van Frankryk, afgegeven te Aéen.op den 20. van Grasmaand des jaars 9*3, ten Voordeele van eenen Di.derik , Zoon der Vriezen- Graaf Gerolf van ■Aquitanien ofte jG^ö,«^«?« i .gebojöten van der