226 O 41     K O R T B BESCHRYVING DER ZEVENTIEN NEDERLANDSCHE PROVINCIËN, Waarin met een opflag kan gezien worden de Ligging, Grootte, Grenzen en Rivieren der Zeventien' Provinciën in 't gemeen ; en van iedetmexjiaaje verdeeling in 't byzonder, — beneevens derzclver Steeden, Sterktens, en. het aanrnerkelykfte van dien. — Ook: hoe deezeProvinciën van tyd tot tyd zyn van een geraakt, en hoe, en by wie dezelve thans werden bezeeten. — Ten dienfte der Nederlanders, byzonder deiLees- en Weetgisrige Jeugd, uic veele Schryvers in ordre gefchikt, DOOR JOHJNNES W1LLEMSE. Tc AMSTERDAM, By JAN ERNST KRYT, Boekverkooper in de Kalverftraat, fchuins ever het KJooster, in Leyden Onfet.  Geen Exemplaaren worden voor echt erkent dan die door den Drukker deezes , J. E, Kryta eigenhandig zyn onderteekent, 4feSJ  VOORBERICHT. aanleiding tot het uit ff even van dit Werkje, zyn de heerfchende Onlusten in de Oostenrykfche Nederlanden.— Den Autheur vervaardigde voor hemzelye eene Korte Schets van derzelver Ligging, Steeden, Sterktens, Rivieren Êfc. dit lekend wordende, wierd van veelen verzogt het in druk te willen uitgeeven, waartoe hy zich heeft laaten bewegen , en het met byvoeging van eene korte Befchryving onzer zeven verëenigde GewesA 2 ten.  4 VOORBERICHT, ten, in dieordre geschikt, gelyk het hier word vertoond. Een Kaart van de ij Provinciën, — waaraan den Autheur bezig is, zal zoo fpoedig mogelyk het licht zien; en by den Drukker deezes voor een geringe prys te bekomen -zyn. K|OR-  K O R T Ë BESCHRYVING D ER ZEVENTIEN NEDERLANDSCHE PROVINCIËN. Onder de naam van Nederlanden , verftaat men de 17 Provinciën: Nederlanden, of ook wel Nederduitschland genoemd. — onder de Regeering van Keizer Karei de V. Koning van Span jen, in den Jaare 1543 aan een gehecht en ten behoeve van zyn Zoon Philips de II. afgeftaan in den Jaare 1555. — De lengte van deeze XVII. Provinciën word gereekend op 80 uuren gaans, en de grootfte breedte op 64 uuren, binnen deeze enge paaien worden meer dan 220 bemuurde Steeden, en over de 150 Plaatfen die Stadsrecht en Privilegie hebben, gevonden. — En voor den eerften en laatften Oorlog, die het platte Land zeer bedorven hebben, byzonder in Vlaanderen, waareri 'er over de 6600 Dorpan met Kloktoorens, behalven öntelbaare Gehuchten, Heeren Huyzen, Kafteelen &c. — De Grenspaalen zyn: de Noordzee, — de Eeinftroom, met het Vorstendom Oost VriesA 3 land.  co land, — 'tB'sdom Munsterland, —de Hertor dommen Gulik en Kleef, _ de Aards Bisdom", men KeU!en en Trier, - het Hertogdom Lotthanngen, — en het Koninkryk Frank- Toen de Nederlanden in den Jare tui wierden aan een gehecht, beftond het gani- waaien-° *3 Provinc™'> en deeze vier hertogdommen. — AL SI Jan^raband' Limburgh, Luxemburg en Gelden zeven graafschappen. — als: Vlaanderen, Arcois, Henegouwen, Holiand, Zeeland, Namen en Zutphen. — vyf heerlyk heden. — als' cnMecfet' -eCht' een mark- graafschap. — namentlyk: Antwerpen. — t T?r,deeZ^ Pro.vJneien behoord meede het i-andichap Drenthe Philippus de II Koning van Spanjen, was naauwlyks aan de Regeering, of hy begon, op geruid door zyne Vrouwe Maria, Koninginne van Engeland, die bittere vervolefter van haare Proteftamfche Onderdanen , die hoogmoedige gedagten te fmeeden, om eene Vyfde Monarchy op te rechten, en de Ketters uit re roey-  O ) 'roeven. — De Nederlanden zouden het To» heel zyn , waarop hy dit Schoüwfpel vertoonen wilde. — Hier op verklaarde hy het Placaat van zyri vader voor een eeuwig Ediófc, en poogde dè Inquifitie in te voeren 5 maar het was onmogelyk dit voorneem en, zoo algemeen ter uitvoer te brengen,zoo lange de Inwoonders by hunnó vryheden en voorrechten gelaaten wierden. — Derhal ven zond de Koning in het Jaar 1566'i den Hartog van Al ba, dien ontmenschten Bloedhond met een Leger van 12000 Spanjaarden! hier te Lande, die de onnoozele Ingezetenen , door de gruwelykfte Wreedheeden tot eenen opftand moest dwingen, om hun naderhand onder den fchyn van recht van hunne voor-, rechten te kunnen beroven. — Maar fchoon hy duizenden zielert, door vuur zwaard en ftrop had doen omkomen; zoo beantwoorde de uitflag de meening des Konings niet, want de zeven Provinciën zich in een lichaam vereenigd hebbende, flooten in het Jaar 1579 het beroemde Utrechts verbond of dê zogenaamde Unie. Alhoewel nu de Spanjaarden 92 Jaren lang hier over den bloedigften en kostbaarften Oorlog gevoerd hebben; konden zy echter de 17 Provinciën niet weder tot een lichaam- brengen; maar moesten in 't Jaar 1648 in den Munfterfc-hen Vreede de VÏI vereenigde ProA 4 vin*  CO vincien voor een vrye en van de Spanjaarden onafhanglyk volk verklaaren. — Van dien tyd af, maakt men onderfcheid tusfchen Spaanfche en vereenigde Nederlanden. — Naderhand zyn deeze Landen door Oorlogen van eikanderen gefcheurd, een gedeelte behoord onder de Heerfchappy van Frankryk; zeven Provinciën met het Landfchap Drenth, een gedeelte van Staats Braband en Staats Vlaanderen, met een gedeelte van Limburgh en opper Gelderland , maken met elkanderen het gemeene best van de vereenigde Nederlanden uit. — Pruifchen heeft ook een gedeelte in Opper Gelderland ; en het overige behoord ze. dert het Jaar 1713 na de dood van Karei de II Koning van Spanjen, en door de Utrechtfche vreede wederom aan 't huys van Oostenryk: — Wy zullen eerst handelen van de Oostenryk* f che Nederlanden dezelve liggen tusfchen Frankryk, — Lottharingen , üuitsphland, de Republiecq van Holland en de Noordzee. — De Lengte rekend men op 30 en de breedte op 40 Duitfche iVlylen. — De voornaamfte Rivieren zyn de Maas. — de Schelde, — de Aa, —- de Moezel, — de Lye, — de Sarnbre, — en de Siarpe — De X Provinciën die in de zestiende Eeuw aan de Koning van Spanjen zyn getrouw ge bleeven, en zedert de vreede van Utrecht 1713 weder aan 't huys van Oostenryk behoo- ren,  (9) ren, zyn tegenswoordig maar Agt in getal, wyl Antwerpen en Mechelen onder het Hertogdom van Braband zyn geraakt — en deeze zyn: Artois , Vlaanderen , Henegouwen, Naamen, Luxemburg, Limburg, Gelderland en Braband. — VAN HET GRAAFSCHAP ARTOISi — 't Zelve legt aan de Grenzen van Frankryk* is lang 15 en omtrent 12 Duitfche Mylen breed. — De Franfchen hebben het de Spanjaarden ontweldigt en zedert de Pyrenefche vftede 1659 bezeten. — De voornaamfte Steeden daar in zyn: Arras of Atrecht; een oude zeer groote en welgefortifïceerde Koopftad; aan de Rivier de Siarpe geleegen * zy is de Hoofdftad des lands. — Sti Om er, een grootfte fchoone en aanmerkelyke welbevestigde Stad , aan de Grenzen van Vlaanderen. — Arien of Aire, een fterke Stad, aan de Rivier de Lye 3 Mylen van St. Omer, met welk zy door een vaart gemeenfehap heeft. — Bapaume, een kleine, maar wel gefortificeerde Stad, begrypt in zyn gebied veel omleggende Landen. — St. Venant, een kleine Stad, aan de Rivier de Lye. — Bethune, een kleine, doch neringrykc en ftejrk beveiligde Stad, 6 Mylen van Rysfel.-* A 5 Lens,  Lens , een kleine Stad, 3 Mylen van Amsj, aan de vloed Souchet, het heeft groote by vank en gebied. Renty, Lellers, St. Pol, Basfee, Hesdin en Therovenne, zyn altemaal fraaye Steeden. VAN HET GRAAFSCHAP VLAANDEREN. . ;t Zelve is tusfchen de Noordzee en de Schelde geleegen en word voor het grootfte Graaffchap van geheel Europa gehouden. De Lengte van het Westen tot het Oosten j bedraagt 20 en de Breedte van het Zuiden tot het Noorden 15 Duitfche Mylen. — Het word doorftroomd, door de Rivieren de Schelde, de Lye en de Dender. — De Vlamingers zyn gewoon veele jonge Paarden uit de omleggende Landen op hunne weiden re brengen; dewelke in het begin ongefchikt en klein zynde, door deeze Lucht om te weide gefchikt, fchoon én groot worden. waar uit te befpeuren is, wat de goede of kwade opvoedidg der Beesten zo wel als die der Menfchen vermag. — Tegenwoordig word Vlaanderen, naar dien het driederley Natiën bezit, in drie deelen gefcheiden, als in: Oostenryks, Fransch en Staats Vlaanderen. Oostenryks,VIaanderen, ligt tusfchen Fransch Vlaanderen, Artois, Henegouwen, Braband en Staats Vlaanderen. —■ de voornaamfte Steeden daar in zyn: Gent,  C ii ) Gent, een Heerlyke en ongemeene groote Stad, ligt ineen gewenschte plaats, 4 Mylen van de Zee , daar de Rivieren Lis, Lieve en Moere in de Schelde vallen, aan de Brugfche Vaart. — 't Is een van de grootfte Steeden van Europa. — de Rivieren en Grachten die 'er doorloopen, verdeelen dezelve in 26 Eylariden — Zy is reedelyk gefortificeerd. —■ Het Kafteel is vry fterk, en word de Breydel der Stad genaamd. —• Brugge, een groote fchoone en wel gefterkte Stad, — geleegen 8 Mylen van Gent, aan veele Vaarten die naar Ostende, Gent, Sluys en elders heen loopen. — De omleggende Landftreek werd het Land van 't vrye of het quartier en 't vrye van Brugge genoemd. — Ostende, een kleine maar Volkryke Koopftad, met een goede Haven aan de mond der Guele, 4 Mylen van Brugge, zy is, zoo wel wegens de Moerasfen als vesting werken zeer fterk. — Nieuwpoort, een fraay Stedeken aan de Rivier de Yperlee, die 'er door ftroorad; niet: verre van de Zee, daar .zy een kleyne Have heeft. — 3 Mylen van Ostende. — Is gefortificeerd , en kan door Sluyzen 't omleggende Land onder water zetten. — Furnes of Veurnen , een kleine en fchoone Stad, 2 Mylen van Nieuwpoort. — Dixmuyden, een kleine Stad aan de Yperlee. — Ype-  C 12 ) Yperen, een wel bevestigde Stad, aan dé kleine vloed Yperlee. — Zy heeft een fterke Citadel en een Bisdom — De Castellany van Yperen bevat. 33 Dorpen. — Warneton een kleine Stad aan de Rivier Lis, en begrypt onder zig, 10 Dorpen- — Meenen of Menin, een kleine wel bevestigde Stad aan de Rivier Lis of Lye geleegen.— Cortryk of Courtray, een groote Stad , aan de vloed Lis of Lye, zy is de Hoofdftad van een groote Castelany, haar vesting werken zyngeflegt. — Deinfe, is een fraay oud en fterk Stedeken, 3 Mylen van Gent, en 5 van Cortryk. — Doornik of Tournay, de Hoofdftad van de Castellany Tournaifis is zeer wel geleegen op de Schelde, die 'er midden door loopt, liet 5s een oude, groote, fraay gebouwde en wel bevestigde Stad. — ook heeft zy een wel gezenuwde Citadel. — Oudenaarden, de Hoofdftad van een Cas. tellany van 33 Dorpen, de Schelde loopt 'er door, is niet alleen bevestigd, maar heeft ook een fterk Kafteel, 5 Mylen van Gent geleegen.- Ninoven, een kleine Stad, aan de Rivier de Dender, tusfchen Brusfel en Oudenaarden. — Aalst of Alost, een Hoofdftad en Graaffchap, aan de vloed de Dender, 2 Mylen van Dendermonde, 5 van Gent, 4 van Brusfel. — De omleggende Streek, word het Land van  t 13 ) yan Aalst genoemd, het heeft onder zich j?z Dorpen. — . Dendermonde, een hevestigde Stad, daar de vloed de Dender jn de Schelde valt, 5 Mylen van Gent. Fransch • Vlaanderen, Grenst aan Artois, de Revier Lye loopt 'er midden door,'—■ daar in vind men de Steeden: Rysfel, de Hoofdftad van Walsch - Vlaanderen , aan de Rivier de Deule — zy is groot, fchoon gebouwd en wel bewoond, — heeft fterke vesting werken en een Citadel. Orchies, is een kleine vermakelyke Stad, 5 Mylen van Rysfel. Marchiennes, een kleine Stad, aan de Rivier de Siarpe, Douay, een groote en fterke Stad, nevens een Fort, aan de vloed de Siarpe; 5 Mylen van Kameryk. — Casfel of Montcasfel, een vermakelyke kleine, dog wel bebouwde en bevestigde Stad, op een Berg geleegen. — Bombourg of Borborch, een Stad, benee. vens een Castellany een Myl van Grevelingen , haar vesting werken zyn geflegt.—- Wynoxbergen, een bevestigde Stad, niet verre" van D.uynkerken, — heeft onder zich 32 Dorpen met zeer vruchtbaar Land. — Duinkerken of Dunkerque , een groote, fterke en Volkryke Stad, — met een groot en wel gezenuwt Kafteel, en een beroemde Haven aan de Noordzee. — onder de Regeering van  C 14 ) van Cromwel kwam ze in handen van de Engelfche, die in het Jaar 1662 ze wederom voor 900,000 ponden Sterlings aan de Franfchen verkogten; en welke ze rondom zoo verfterkten dat 'er de Wereld van verwonderd was. — Maar de vreede van Utrecht in 1712 gaf geleegendbeid, dat de Franfchen de werken en aangelegde Vaart moesten flechten, met verzeckering van dezelve nooit weder te Zullen opbouwen. Mardyk, was eertyds een fraaye vermaarde Zeeplaats tufïchen Duynkerken en Greveüngen, — toen Duynkerken uit hoofde van het Utrechts vreedens Traéèaat 1712 moest geflecht worden. — heeft Frankryk te Mardyk m 't Jaar 1713 en 1714 een Haven en Vaart aangelegt en fterk gefortificeerd. — Waar fegehs Engeland protefteerde. en in de Tnpele Aliantie tusfchen Frankryk , Enge]and en Holland 17x6 gefloQten, bet zoo verre gebragt, dat de Fortificatiën en SJuyzen van deeze Haven binnen 3 Maanden zouden geruïneerd worden, en dat 'er op de Diftantie van 21 Mylen van Mardyk en Duynkerken, nooit weer Haven of Sluyzen zoude gemaakt worden. — Greveh'ngen, een kleine maar vaste Stad , aan de Aa Stroom, tusfchen Calais en Duynkerken — Staatsvlaanderen, is een lange Streeklands, aan de Wester Schelde, tusfchen Brugge en Ant- wer»  ( ?5 ) werpen, welke de Nederlanders, in de langduurige Oorlog met Spanjen verrovcrd, en als eenen Voormuur van hunne republiecq tot heeden toe gehandhaaft hebben. —■ Daarin zyn: Sluys, een Zee Stad ; 3 Mylen van Brugge en 5 van Middelburg en Zeeland — het is een kleine maar zeer fterke Koopftad , met een gewigtige vesting, of 't Fort Izabella genaamd: zynde een fterke Schans tot dekking van de Stad, aan de Zeekant, — De Have het zwin geheeten, heeft in gantsch Europa weinig haars gelyk. — Eertyds wierd de Stad Lammensvliet genoemd. — Aardenburgh , een kleine Stad, een Myl ten Oosten van Sluys, eertyds de Moeder van alle Steeden van dit gewest, — doch thans van weinig aanzien. — Middelburg, een kleine Stad, met geflegte Vestingwerken. — 't Sas van Gent, een kleine dog fterke vesting in een Moeras geleegen, 1644 van de Spanjaarden verroverd. — Philippine, een vesting — zynde een reguliere vierhoek aan het Kanaal 't welk het Eiland Terneufe van 't vaste Land afzonderd, tusfchen 't Sas van Gent en Biervliet. — Hulst,een kleine maar wel bevestigde Stad, leggende in 't Oosterdeel van Vlaanderen, aan 'tLand van Waas. Zy is de Hoofdftad vanHulfter Ambagt, makende dezelve een tamelyke groote Landftreek uit, — namentlyk Hul- fter  C i<5) fter — Axel — Asfenede en Boekhouter —> Ambacht. — Onder Hulst behooren 12, onder Axel 7, onder Asfenede 7 , en onder Boekhoute 4 Dorpen. — Terneufe een klein Eyland ten Oosten van Biervliet heeft een goed Dorp en fterke vesting in 't midden van 't verdronken Land, tusfchen de Armen der Westelyke Schelde. — Yzendyke , een fterk Stedeken , en word door een fterk Fort verdeedigd. — Biervliet, een beroemde vesting, beneeyens een reedelyke en bekwaame Have, op een Eyland van den zeiven naam, tusfchen Sluys en Axel. — Dit is het Vaderland van Willem Beukels die in 't Jaar 1386 het eerst den Haring leerde kaken en inzouten , — Keyzer Karei de V bezogt 1536 zyn Graf en at 'er een Haring op. Cadzant een Eyland, 't welk door een Kanaal van de Stad Sluys gefcheiden word; waar op de vesting Cadzant ligt — Eertyds pronkte het met een Stad en veele ryke Dorpen, die nu door de Zee verflonden zyn. — VAN HET GRAAFSCHAP HENEGOUWEN. Geleegen, ten Oosten aan een gedeelte van Braband en het Graaffchap Naamen, als ook aan een gedeelte van het Bisdom Luyk. — ten Westen aan Vlaanderen en Artois. — ten Zuiden  C 17) tien aan Cambrefis en Champagne — ën ten Noorden aan Braband en Vlaanderen. — De Lengte van het Zuyden tot het Noorden Word op 18 , én de breedte van het Oosten tot het Westen op 24 Duitfche Mylen gereekend. Het gedeelte ten Noorden, behoord het Huys van Oostenryk, en dat ten Zuyden aan Frankryk. —• OOSTENRYKS HENEGOUWEN, DAAR IN 13EHOOREN. Mons, of Bergen in Henegouwen, de Hoofdftad op een kleine Heuvel; alwaar de Rivieren Fruille én Hainé te zamén komen. — 't is een groote wel bewoonde en rykeKoopftad.— en een aanzienelyke vesting, zoo door natuur als konst zeer fterk: met goede wallen en drie Dubbelde Gragten voorzien. — Ath of Aeth, is een kleine, maar wel gebouwde , ryke en wel geförtifiCeerde Stad; aan dé vloed de Dender 6 Mylen van Brusfel, 4 van Bergen in Henegouwen. — de Castellany, komt Frankryk ten deelen toe. — Anguiën of Enguiën, een kleine Stad, en Baronny 5 Mylen van Bergen- —- Halle, een kleine bevestigde Stad, aan dö vloed de Senne 3 Mylen van Brusfel. . Se. Guislain, een klein Sceedje, tusfchen Mons en Condc. Steenkerken, een Dorp op de Grenzen van Braband. —— Beroemd van weegens B deö  C 18 ) den Veldflag die 'er in 't Jaar 1692 is voorgevallen. — FRANS HENEGOUWEN, DAAR IN EEHOOREN t Valencyn,een fchoone groore,wel gebouwde, en fterke Koopftad, aan de Schelde; met een Citadel. — Conde, 2 Mylen van Valencyn, aan de Regter oever van de Schelde; een wel gevestigde Stad; met den Titul van Prinsdom. Bosfu,een kleine Stad en fchoon Slot; digt by Valencyn, waar van een Graaflyke Famielie den naam voerd — Boucbain , een kleine gefortificeerde Stad en fterk Slot, aan de linker oever van de Schelde. — Denain, een Nonne Abdye, tusfchen Va« lencyn en Douay, aan de Schelde. Mabeugue , een bevestigde Stad , aan de Sambre, 4 Mylen van Mons; met een prevote van 33 Dorpen onder zig — , ; Avesnes, een kleine, maar fchoone en fterke Stad, aan de vloed Hepres; zy heeft den Titul van Graaffchap. — Quesnoy, een kleine wel bevestigde Stad, 3 Mylen van Valencyn. — hier worden de half Syde Stoffen Samofetten gemaakt — Eavai, een kleine en oude Stad, aan de vloed Osnean, 4 Mylen van Mons. — Beaumont, 7 Mylen van Bergen, op een Wondej-lykenSchoonenbergj daarzy den naam I van  C19; van draagt. — geleegen op de Grenzen van Luyk 't is een vermakelyk Steedje met den Titul van Graaffchap — Barlemond, twee Mylen van Avesnes, aan de Sambre, zynde een Graaffchap. — De Hoofdplaats van den zeiven naam. — 't is een groot Dorp, beneevens een Slot en een Klooster, — Landrecy, een kleine maar wel bevestigde Stad, geleegen daar de Sambre Vaarbaar word. —• Philippeville, een fterke Stad, aan de Grenzen van het Bisdom Luyk, met dikke fterke Muuren en geweldige Bolwerken. — Marienburg,een kleine vaste Stad, tusfchen de Rivieren Blanche en Noire. — aangelegd, door Maria Koningin van Hongaryen, Zuster van Keyzer Karei de V, Gouvernante der Nederlanden. — Naast Henegouwen, ligt het Landfchap van Kameryk, voor heen toebehoorende den Bisfchop van Kameryk, doch teegenswoordig de Koning van Frankryk. — daarin is geleegen: Kameryk, een groote, aanzienelyke en welgefortificeerde Stad; aan de Schelde. — voorzien met 2 gewigtige Citadellen. — beneevens een Aardsbisdom en 50 Dorpen. — In deeze Stad werd het Kamerdoek gemaakt waarvan men Stukken vind van 22 Ellen lang, die niet meer als 6, 7 of 8 oneen weegen. — B 2 VAN  C 20 ) VAN HET GRAAFSCHAP NAAMEN* Het ligt daar de Mnas en Sambre te faamen loopen'tis klein van begrip; wordende de Lengte en Breedte op 6 Duitfche Mylen gereekend. — Ten Oosten en Zuyden Grenst het aan het Bisdom Luyk ten Westen aan het Graaffchap* Henegouwen. — en ten Noorden aan 't Hertogdom Braband. — De Steeden daarin zyn: 4 in getal en 182 Dorpen. Namen of Namur, de Hoofdftad. — een der gewigtigfte Vestingen der Oostenrykfche Nederlanden; 10 uuren boven Luyk, en 5 uuren van Huy geleegen^ — tusfchen 2 Bergen aan de Sambre eh linkerzyde van de Maas. — heeft een gewigtig Kafteel, verfterkt door Natuur en Konst. — Gebouwt op een zeer hoogen Steenrots, 't was wel eer, een der Hollandfche Barrieren. — Bovine, een kleine oüde Stad , aan de linkerzyde van de Maas, 4 Mylen van Naamen. — Charleroy een kleine Stad met nieuwe Vestingwerken, aan de S imbre. — Walcourt of Valencourt, een klein fraay Stedeken, 7 Mylen van Naamen, aan de Grenzen van Luyk. VAN HET HERTOGDOM LUXEMBURG. Het ligt tusfchen de Maas en de Moezel heeft ten Oosten het Keurvorstendom Trier. — ten  (21 ) ten Westen, liet Bisdom Luyk — ten Zuyden Champagne en Lottharingen. — en ten Noorden het Bisdom Luyk en de Hertogdommen van Limburg en Guük. — Het begrypt omtrent 70 Mylen in 't ronde. — is zo volkryk niet als de andere nabuur'ge Provinciën — daar zyn een meenigte Bosfchen in, waarin zich fomtydsStruikrovers ophouden 't Is tegenwoordig in twee deelen gefcheiden,als in Oostenryksch en in Fransch Luxemburg. — In Oostenryks Luxemburg vind men: Luxemburg, de Hoofdftad van het Hertogdom deezes naams, aan de Vloed Alfits, 8 Mylen van Mets, 't is een groote en vermaarde Vesting, — Arlon, een kleine Stad op een Berg aan de Vloed Kafin. Virton,een kleine Stad, 4 Mylen van Luxemburg. — Neuchatteau, een kleine Stad, geleegen in 't Bosch Ardenne,7Mylen van Luxemburg — Bastonac , een redelyke welgebouwde" en welverfterkte Stad , by het Ardenner Woud Roche en Durby, twee redelyke welbevestigde Stedekens aan de Vloed Ourhe, voerende den titul van Graaffchappen. Marche, een oude en redelyke welgeftelde Stad — St. Vyt, een lustig en zeer aangenaam SteB 3 de-  deken, aan den Our of Uberftroom. — toebehoorende het Huis van Orange Nasfau. — Viande, een Graaffchap aan de Rivier den Our. — tusfchen Bergen en Rotzen. — .7 Mylen van Luxemburg. — 't is een klein Stedeken, met een zeer fterk Slot, op een zeer hooge Rots, — het Huis van Nasfau toeko* mende. — Het Huis van Baden Raaftad, bezit in Luxemburg drie Heerlykheeden als: Rodemarchern, een Stad en Heerlykheid, met een Kafteel, niet verre van de Moezel, 3 Mylen van Luxemburg. — Ufeldingen, een Heerlykheid en Sterk Slot. Herspringen, een Heerlykheid. — IN FRANSCH LUXEMBURG HEEFT MEN I Monnedy, een fterke Stad en vesting, op een hoogen Berg daar de Rivier Chiers neevens loopt. — Thionville of Diedenhoven, een kleine dog fterke Stad , met een fchoone Brug, aan de linker zyde van de Moezel. — Yvoix, een kleine Stad en Landfchap aan de Rivier Chiers, de Koning van Frankryk fchonk het in 't Jaar 1661. den Titel van Vorftendom Carignan. Longwy een kleine bevestigde Stad enProostdy, aan de kleine Vloed Chiers. — Damvilliers, een wel gefterkte Stad, aan een Moeraffige Plaats. — Het Huis van la Tour d'Auvergne bezit ze- dert  C 23 ) dert 't Jaar 164T. in Luxemburg, het Hertogdom Bouillon. — daar in heeft men. Bouillon, een kleine Stad aan de vloed Samoy, met een fterk Kafteel, dat in een Rots uit gehouwen is. — St, Hubert, een Stad met een ryke Abdy — de Heilige St. Hubert doet hier nog dagelyks voor 't ligt gelovig volk groote wonderen. — Miruart, Rochefort, Logne en Hiergues zyn aanzienelyke Vlekken. — VAN HET HERTOGDOM LIMBURG. Het is niet heel groot, de lengte bedraagt maar 7 en de breedte 5 Duitfche Mylen. — Het ligt aan de Maas, en Grenst ten Oosten en Noorden aan 't Hertogdom Gulik. — ten Westen en Zuiden aan het Bisdom Luyk. — het word van de Oostenrykers en Hollanders bezeeten. — Oostenryks Limburg bevat: Limburg, de Hoofdftad, 3 Mylen van Aken, 4 van Luyk, 't is een oude Stad, die op een hooge Rots ligt, meer door Natuur als Konst zoo fterk, dat 'er befwaarlyk aan te komen js, — aan de Stad ligt een fchoon Kafteel; met fterke bolwerken van Marmerfteen gebouwd. — Spremond en Monzen, twee Steedjes, ieder met een gebied — Herve, een Stad van 400 Hüizen; behoo. rende de Graaven van Linden. B 4 Neau  Neau een vlek van 700 Huyzen. - m maakt men fchoone Lakens. Hollands Limburg, ten Oosten van Maftricht geleegen bevat. — Valkenburg thans cen Graaffchap; voor deezen een fterk Steedje, met een Kafteel aan t-Riviertje de Geule, op de Grenzen van ? Hertogdom Limburg, 2 Mylen van Maftricht en 3 van Aken.-'t heeft Scaat en Gebied ove Landen en Dorpen. — Daalhem, de Hoofdftad van 't Graaffchan Berg - hebbende verfcheide Dorpen over de MyleSn~- êt }± **«f™Mëdd 3 ét^iï\e™ Stad aan de Maas tegen over de Stad Maftricht. - is zoo veel a!s een voorftad van Maftricht - en door een merkwaardige Brug van 500 voeten lang aan dezelve gehecht. - deeze Stadisnogfterker dan Maftricht waarin men altyd by het beltonnen der Stad cen toevlucht neemen kan ^ZT^ft' is Wel een k,eine i maar oude en nette Stad, beneevens een Heerlykheid van een groot gebied, met een vlek en Kafteel van dezelve naam,'t is de vierde van de Overmaasfe Steden, en heeft meede de naam van üraarlcnap. —-- 't Is hier de plaats om in te voegen h»t Bisdom I uyk. - dit Bisdom behoord onder den Westphaalzen kreuz. - JigC aan de Maas, en be-  (25) fcevat in 'zich 24 Steeden 1400 Dorpen en 52 Abdyen. — is rondom met de Nederlanden omvangen — Grenzende ten Westen aan Braband, Namen en Henegouwen. — ten Oosten aan Limburg en Gulik. — ten Zuiden aan Luxemburg en ten Noorden aan Gelderland. — De Bisfchop hoord onder het Aardsbisdom van Keulen. — hy is wel een Vorst en Prins van Luyk; doch de Staaten des Lands, daar hy het niet meede eens is, hebben ook hun deel aan de Regeering. — Luyk , is de Hoofdftad des Bisdoms, aan de linker oever van de Maas. — de Stad is groot; ryk en wel bevestigt. — heeft een gewigtigs Cicadelle. — yolgens het zeggen van fommige reifigers is 'er geen Stad in Duitsland of Frankryk by te vergelyken, te weeien, in fraaye Kloosterkerken en Geesteiyke geftigten. — Mafeik , Huy , Tongeren , Hasfelt, StTruyc'n en Dinant, zyn altemaal fterke en de yoornaamfte Steeden van dit Bisdom. VAN HET HERTOGDOM GELDERLAND. Gelderland is rcdclyk groot en bedraagt in zyn Lengte 20 en in zyne Breedte 5 Duitfche Mylen. — het ligt tusfchen de Hertogdommen Braband, Kleef en Gulik, het Bisdom Luyk en het Aardsbisdom Keulen. Het word gefcheiden in Opper- en NederGeld^rland: B 5 Ne-  Neder.Gelderland ligt ten Noorden en behoort tot de Zeeven Vereenigde Nederlanden. Opper - Gelderland ligt ten Zuiden en behoord tot de Oostenrykfche Nederlanden. tegenswoordig heeft dit deel 3 Bezitters: (r) het Huis van Oostenryk. (2) de Koning van Pruisfchen. (3) de Hollanders. — tot oostenryks gelderland behoordl Roermond, een fterke en redelyke Stad, aan de Maas, daar de Roer in dezelve Stroomd. — 't is een ryke en lugtige Stad, — tot pruissis gelderland behoord : Gelder, de Hoofdftad, in 't midden gelee* gen, aan de Maas, 't is is een gewigtige vestng, dog niet groot; en heeft een over oud Slot. — de onderhorige Dorpen zyn: Pont, Aldekerk, Nykerk , St. Thomas , Weiten, Kappelen en Veyrt. — Straalen een kleine vesting niet verre van Gelder. — Wachtendonk, een kleine bevestigde Stad , met een fterk Slot, aan de Rivier Niers, 2 Üuren van de Stad Gelder. tot hollands opper-gelderland, behoord: Venlo, een redelyke grootte en wel gevestigde Stad aan de Maas, anderhalve Myl van Straalen, en een weinig verder van Gelder en Roermond geleegen. — St.  (27; St. Stevenswaard, een fterke vesting aan de Maas. — VAN HET HERTOGDOM BRABAND. 't Ligt midden in de Nederlanden , tusfchen de Schelde en de Maas. — de Lengte bedraagt 18 en de Breedte, ten Noorden 18 en ten Zuiden 9 Duytfche Mylen. — Het Grenst ten Oosten aan Gelderland en het Bisdom Gulik ten Westen aan Zeeland en Vlaanderen. — ten Zuyden aan Henegouwen en Namen. — en ten Noorden aan de vereenigde Nederlanden. — Het Aartsch-Bisdom Mechelen en het MarkGraaffchap Antwerpen waaren voor deezen in de oude verdeeling twee by zondere Provinciën; maar hedendaags behooren zy meede onder Braband. — Dit Hertogdom werd in vier quartieren verdeeld ; die haare naamen draagen, na de vier Hoofdfteeden. — als: O) het quartier van Leuven. — (2) het quartier van Brusfel. (q) het quartier van Antwerpen. — (4) het quartier van s' Hertogenbosch. — . De eerste drie quartieren behooren het Huis van Oostenryk (mogelyk zal daar omtrent verandering komen, als hebbende de Brabanders in December 1789 den Keizer van zyn Hertogdom vervallen verklaard) maar het vierde hebben de Hollanders zedert de Munfterfche Vreede bezeeten, — TOT  TOT HET QUARTIER VAN LEUVEN BEHOORD. Leuven , een groote en redelyke fterke Stad, geleegen aan de Dyle , ze is aangegeven met een Ringmuur. - heeft 8 Poorten. - 0 Mark' ten. - i26 Straaten ~ en 6 publique Gebouwen, waarvan het Stadhuis, verbazend is, weegens deszejfs evenredigheid en fchoonheid m de Bouw ordre. .— Diest,geleegen aan den Demer op de Grenzen van Luyk is thans minder fterk en aanzie, nelyk dan wel eer; en behoord aan 't Huvs van Orange. ^ Arfchot, geleegen aan den Demer, q MvJen van Leuven en Diest. — Thienen of Thienhoven, een adelyke. wel bevestigde Stad, aan de kleine Rivier Geta is een uur gaans in het rond groot ' Leeuwen, Halen, Landen, Suchem, Mon. tatgu, Judoigne of Geldenaken, Hannuye en Ni veile, alle kleine en vermaarde Steden , aan de Rivieren de Demer en Geta geleegen — Ook heeft men in het quartier van Leuven 4 aanzienelyke Vlekken en verfcheide Kafteelen. — TOT HET QUARTIER VAN BRUSSEL BEHOORD. Brusfel, een fchoone, groote, Volkryke, en vry fterke Stad, aan de Senne; - de Stad heeft  ( *9 ) heeft 2 Mylen in haar omtrek. — bevat in zig' 14000 Huizen. — waarin meer als ioo,oo Herland en Eemsland in de wytte uit. — 't Groninger Diep, is zoo wel als de vorige een inham der Noordzee, ligt tusfcfim Vriesland en Groningen. — Het Y is een inham der Zuyderzee — loopt tusfchen Holland en West - Vriesland, van de Zuyderzee af tot by Sparendam. — De Biesbosch is die groote inham der Noordzee, die men in Zuidholland vind. — tusfchen 5'tLand van Stryen, 't Eyland van Dordrecht, t Land van Altena , Braband, en 't Land daar de Willemftad legt. — Men vind in deeze Landen verfcheide groote en kleine Meyren, waar van het grootfte yan alle is het Haarlemmer Meyr, dat tekenswoordig wel over de 30,000 Mergeris Monteerd. — 0 ' Noch worden deeze Nederlanden door een Can-  ( 41 ) Confiderabel getal, zoo groote als kleine Rivieren , befproeit , waar van de Schelde , de Maas, de Rhyn enden Ysfel, de voornaamfte zyn. — Deeze VII Provinciën zyn in rang: Gelderland , Holland , Zeeland , Utrecht, Vriesland, Overysfel en Groningen. — Van het Hertogdom Gelderland. — 't Zelve grenst ten Noorden aan de Zuiderzee en Overysfel, — ten Zuiden aan 't Hertogdom Braband, — ten Oosten insgelyks aan Overysfel en het Hertogdom Kleef, — en ten Westen aan 't Graaffchap van Holland, en het Sticht van Utrecht. — De Rivieren die het bewateren zyn , de Rhyn, Ysfel, Waal, Lecq, Linge en Maas. — Gelderland word in drie deelen gefcheiden. — Namentlyk in de Betuwe, tusfchen Maas en Rhyn, wordende genoemd het Quartier van Nymegen; — en de Veluwe, zynde het Quartier van Arnhem; — en in 't Graaffchap Zutphen. — Het Quartier van Nymegen of Betuwe, — ten Zuiden van de Veluwe gelegen, — word verdeeld in 5 Diftritten , welke zyn : de eigentlyke zoogenaamde Betuwe; — de Thielerwaard, — 't Quartier van Nymegen. — Maas en Whaal, — en de Bommelerwaard. — Men vind in het Quartier van Nymegen. Nymegen, een zeer oude Stad, gelegen ter iinkerzyde van de Whaalftroom, gebouwd op C 5 een  (40 een Berg, met zeer fterke Vestingwerken. —. Men heeft 'er een overoud Kasteel, genaamd het Valkhof; — als ook de Schans Knotzenburg, — door de Whaal van de Stad afgezonden. — De Stad is volkryk, — en door den Koophandel vermaard, — ook zeer beroemd wegens het Congres 1678 en 1679, toen de Gevolmagtigde Ministers van byna alle Mogendheden van Europa zich daar bevonden. Buuren , een Stad aan de Rivier de Linge. Voorzien meteen zeer fchoon en fterk Slot.— Kuylenburg, een fraai Steedje, — ten Westen van Buuren, met eon Kasteel aan de Lecq, — Het is een fchuilplaats voor Bankbreekers en andere ongelukkige Menfchen. — NB. Buuren en Kuylenburg, zyn met hun onderhorige Landen, beide Graaffchappen; — toebehoorende aan den Heere Prince Erfftadhouder. — Batenburg, gelegen in het Diftriél tusfchen Maas en Whaal, — een kleine Stad, — met een fterk Kasteel , Bato genaamd — Lang voor Christus geboorte gebouwd. — Het heeft regt van een Munt. — Schenkenfchans, een Sterkte , ten Oosten van het Quartier van Nymegen , — geftigd door Marten Schenk; 't is een Sleutel der Nederlanden. — Loevefteyn , een vermaarde Schans, — met een fchoon Kasteel daar binnen, — gelegen niet verre van Gornichem, — ter plaatfe daar de Whaal  ( 43 ) Whaal in de Maas ftroomd — 't Diend voor een Gevangenhuis van Staat. — _ St. Andries Schans, een kleine Vesting, — tusfchen Rosfum en Herwaarden. — In de Thielerwaard vind men : Thiel, een der oudfte Steeden in Gelderland , — gelegen aan de Whaal, — en midden in het Eiland der Batavieren. — In de Bommelerwaard heeft men; Bommel, een Stad gelegen aan de Whaal; in de oude brieven Zaltzbommel geheeten. — De Betuwe, heeft twee Drost Ampten als dat tusfchen Maas en Whaal, — en dat van Beest en Renoy, • . , In het Quartier van de Veluwe, vind men: Arnhem, de Hoofdftad van de Veluwe, ligt in het Hert van Gelderland — aan de Regterzyde van de Rhyn , — byna in 't midden tusfchen Nymegen en Zutphen. — i Is een fraai ie en welbewoonde Stad — van zeer liefdadige Menfchen. — Het is de Stoel van het opperfte Hof-, Reeken- en Leenkamer deezes Hertogdoms. — _ . Harderwyk, een Stad, gelegen aan de Zuiderzee op de Veluwe. — Hier is een Provinciaale Hoogefchool, en de hoogfte Munt. — De Toorn van de Lieve Vrouwe Kerk, is In zyn top zoo breed dat 'er een Wagen op zoude kunnen wenden. — Wageningen, een zeer oud Steedje met een Kasteel. - Zy ligt digt by de grenzen van £  C44) Sticht van Utrecht, - en niet verre van de Rhynftroom. - Aan de Wesczyde der Stad f,n!Lu gwn T,een BerS ziet me" een Zandkml — die altyd — zelfs in het heetfte van de Zomer killend koud water opgeeft — Hattem, een Stad op een kleine hoogte op de Veluwe, niet wyd van de Linker oever des Ysfelftrooms - een Myl van Zwol _ en bv de grensfcheiding van Overysfel. — Daar zvn nog eenige orerblyffels van een Kasteel — Elburg, een Stad, zynde de laatfte van de Veluwe - gelegen aan de Zuiderzee — a MvIeri van Harderwyk en 3 van Kampen. t Heeft aangenaame Grachten — 4 Poorten en een Haven. — ' n» Nyekerk, een Stad op de uiterfte Einden van de Veluwe,naar 't Sticht van Utrecht — t Is de vermaakelykire , immers de vnmbaar fle plaats van de Veluwe. _ uoLU^r. Noch heeft men in de Veluwe, de twee Princelyke Lusthoven 't Loo en Dieren — t Loo, ligt by 't Dorp Appeldoorn, 3 naren van Deventer. - Men ziet hetzelve noch in die gedaante,zoo als het by Willem de III. Fnnce van Orange - Koning van Engeland, m den Jaare 1702 gebouwdis. - Hetbegrvpï in zich 160 Mergen lands , en is dubbel bezienswaardig. — Dieren, heeft Prins Willem de N.vanOrange tot een bovenmate Heerlyke Wildbaan Jaten  C 45 ) tfen maken, — en beflaat een plaats van 4 uuren in 't rond — Het Graaffchap Zutphen, word verdeeld in Zes deelen, als: I. Het Bailluwfchap Zutphen, waarin voorkomt : Zutphen, als de Hoofdftad van het Graaffchap — geleegen aan den Ysfel — waar over een Brug is ter lengte van 330 voet — gebouwd ten deele op Paaien, en ten deele op Schuiten. — De Stad is met twaalf Bolwerken verfterkt — zo dat ze voor ëen Vesting kan doorgaan. — Aan de Zuid-oostzyde kan dezelve, door den aandrift van het Water door het Riviertje de Berkel (dat midden door de Stad loopt) zeer gemakkelyk ontoegankelyk gemaakt worden. — II. Het Bailluwfchap van Lochem heeft niets aanmerkenswaardig dan de Stad, Lochem , geleegen aan het Riviertje de Berkel. III. De Heerlykheid van Lichtenvoord — ten Zuidoosten van Grol geleegen — van ouds bekend onder den naam van Stad en Heerlykheid van Lichtenvoorde met een Slot en een Poort. — Liggende op de uiterfte Paalfteden van het Graaffchap. — Zedert het Jaar 1777 is den Heere Prince JEifftadhouder, by Koop eigenaar daar van geworden. IV. Het Drosfaardfchap van Breedevoort, waar in: Bree-  C46-) Breedevoort, een Steedje, wel eer een ftef. fce Vesting, doch nu vervallen — 'c is geke gen naby de Grensfcheiding van Munfterland Het is verdeeld in 4 Ampten; namentlyk: 1) in de Stad Breedevoort. ~ 2) 't Dorp Aalten. — 3) t Dorp Winterswyk. — 4) Dinxperloo. — ' De Admiraliteit van Amfterdam, houd in ieder Dorp een Commies ter Recherche — De Heerlykheid van Breevoort hoort toe Zyn Doorluchtige Hoogheid den Heere Prince van Orange en Nasfau Willem de V V. Het Vrye Ryks Graaffchap 's Heerenberg, heeft in zich de Stad 's Heerenberg, een Vesting, met een over Iraai Slot, — de woonplaats van de Graven. — rot dit Graaffchap behooren verfcheide Ampten en Heerlykheden. — VI. De Hoogheid en Baronnye Wisch, heeft in zich de Stad Borg of Ter Borg, een Stedeken met een kasteel. Voorts eenige Dorpen De andere Merkwaardige plaatfen in 'cGraafIchap Zutphen zyn: Doesburg, een Stad, 3 mylen van Arnhem , en even zoo ver van Zutphen — geleegen aan den Ysfel, waar over men door een Schipbrug in de Stad gaat. — Ze is na Zutphen de grootfte Stad van 't Graaffchap en reedelyk fterk. — Doetinchen,een Stad, 2 uuren boven Does- burg,  (47 ) burg, aan den ouden Ysfel — is met een Muur omringd — en heeft dubbelde Grachten. — In een Molen by Doetinchen worden Handgranaten , Bomben, Kogels en veel ander Yzerwerk tot Krygsgebruik gegoten. — Groenlo of Grol, ligt in een ruime Vlakte aan de Vloed Sluik — is fterk — ziet met een oog op de Paalfteeden van Westphalen , — en werd als de Sleutel van 't gantfche Graaffchap gehouden. — Borculo, een Stad en Heerlykheid — 2 uuT ren van Lochem — en 3 groote uuren van Grol — aan de Zuidzyde van 't Riviertje de Berkel — tegen het Zuidwesten van de Stad vind men een oud doch aanzienelyk Kasteel.— Bronkhorst , een aloud Graaffchap aan de Oostzyde van den Ysfel — tusfchen Zutphen en Doesburg. — Het is een gering Plaatsje, met een aanzienelyk Kasteel, toekomende de Heeren van Bronkhorst. — Gelderland heeft niet weinig verwoesting ondergaan , door de Partyfchappen van de Bronkhorften en Heekerens. — VAN HET GRAAFSCHAP HOLLAND EN WESTVRIESLAND. Het is demagtigfte der VII. vereenigde Provinciën. — Men rekend derzei ver Inwoondederen op ruim 800,000 Zielen ; dat- wel de Helft is waar op de gez'amentlyke VII. Provinciën gefchat worden. Haar  (48 ) Haar Üitgéftrektheid is langs het Strand ge« meeten 60 Mylen , en haar breedte nergens" meer dan 7 of 8 Mylen, —. Het heeft een laage grond — die door hooge en breede Dyken gehouden worden — het is op veele plaatzen Week en Moerasfig — heeft veele Veenlanden — die goede Turf uitleveren om te branden — en heeft zeer fchoone Weilanden. — Langs den oever der Noordzee is het met Duinen van zand omringd. —■ Men reist door deeze Provincie gemeenlyk met Trekfchuiten — die veel gemak voor den Reiziger geeveh. — Holland word thans in twee groote deelen verdeeld, als in: zuid-holland en noordHolland — of in het Zuider Quartier en Noorder Quartier. — Het gedeelte van Zuid-Holland, grenst ten Noorden aan het Y, en den Dyk van Sparendam — die het van Noord-Holland afzondert. — En word wederom verdeeld in der'tien voornaame Landllreeken en eenige Eilanlamlen hier onder behoorende; als: I. Rhynland, ligt tusfchen de Noordzee, den Leidfendam, de Stad Gouda en Zwammerda n, tot aan't Haarlemmermeir. — Daar in zyn de twee Steeden, Haarlem en Leiden — met 72 Dorpen of Heerlykheeden. — li. Amftelland, {trekt van Amfteldam tot Woerden 7 uuren van 't Zuidoosten tot het Zuidwesten. — III.  (49 ) < IIL' Gooylahd, een Landftreek ten Noorden, tusfchen de Noordelyke Grenzen van het Sticht Utrecht en Zuyderzee. — het is lang ^ en breed 3 uuren. — daarin ligt de Hoofdftad Naarden. IV. Delfland, geleegen tusfchen de Noordzee, de Maasftroom. — Schieland. en Rhynland. — is lang van het Noord - Oosten tot het Zuyd-Westen 5£ uuren, en van het Zuyd.. Oosten tot het Noord-Westen omtrent 5 uuren — V. Schieland ten Oosten van Delfland, Grenst ten Noorden aan Rhynland. — geleegen tusfchen Gouda. — Rotterdam. — Delfshaven: — en Schieland. — .VI; De Krimpenerwaard, is een bedyking of hoog Heemraadfchap van 10586 Morgenlands. — geleegen tusfchen de fteeden Gouda en Schoonhoven. — en de Stroomen Lecqen Ysfel. — zynde lang van 't Zuyd-Oosten tot het Noord-Westen 3 uuren en van het NoordOosten tot het Zuyd - Westen 2? uuren. VII. 't Hoog Heemraadfchap van den Lande van Woerden is lang en breed 3 uuren. — geleegen tusfchen de Provincie Utrecht en Rfvynland. — VIII; Het Landfchap Ysfelfteyn ■> — ten Oosten van de ïs.rimperwaard — heeft niets merkwaardigs — dan éen Stad van diezelfde naam.— is lang 3^ en breed 1 uur. — IX. Het Landfchap van Vianen — ten ZuiD den  (50) den van Yffelfteyn Oostwaards aan Gelderland. — aan de Lecq — is lang 3 en breed ï uur. — X. De Alblasferwaard — ten Zuyden van de Krimperwaard — tusfchen de Leig en de Merwe, — lang en breed ï\ uun — is met de vyf Heerelanden groot 33110 Mergen. XI. Het Land van Gorcum — ligt daar de Whaal , Maas en deLinge haar vereenigen,— 't is lam; 3 en breed 2 uuren. — XII. Het Land van Altena — ten Zuyden van Gorcum — de Heerlykheid van Altena behoor Je eertyds aan de Graaf van Hoorne —■ die te Brusfel onthoofd is, in den Jaare 1586.— zyne Weduwe verkogt dezelve aan de Staaten van Holland voor ƒ 90,000. — XIII. Het Land van Heusden ten Zuyden van Altena is geleegen in eene Moerasfige Landftreek, by de Maas. — Ten Westen het Land van Heusden — is nog een Landftreek de lange Straat genaamt,— beftaande in verfcheide Dorpen en Heerlyk* heden. — De Heerlykheden van de Willemftad. — de Klundert, Geertruydenberg — behooren tegenswoordig aan Holland; eertyds aan Braband. — DeEylanden onder Zuidholland behoorende, zyn: Voorn , — Putten — Beyerland — Stry- * . en  C 5t ) én — YsfeJmonde of Overmaas — Överflacquc en Goerée. Het andere gedeelte Noordhollaud of eigentlyk Westvricfland 'c is byna een Eiland op zich zelve. — Grenzende aan Zuidhöiland $ alleen door een Landtong die zich uitftrekt van de Beverwyk tot aan Wyk op Zee; — men verdeelt het doorgaans in drie quartieren, als: (i) het eigentlyk Westvricfland ten Noorden ■—(2) Waterland ten Zuiden —(3) Kennemerland, ten Westen. — In Zuidholland, heeft men elf Steedén , Welke met hunne mindere Steeden zyn: Dordrecht, de eerfte ftemmende Stad in rang ter Staats Vergadering van Holland — geleegen op een Eylandjc dat voor het doorbreeken van de groote Zuidhollandfche Waard, in den Jaare 1421 noch met het vaste Land vereenigd was; door welke inbreuk 72 Dorpen verfcheide Ridder Hoffteeden, en duizenden van Menfchen verdronken zyn. — de Stad ligt aan de Merwe, — heeft zedert het Jaar 1064 de Graaflyke Munt. Ze is verm.aard.door het Stapel recht — den Koophandel van Eikenhout en de Synode Nationaal van den Jaare 1618» en 1619. — Haarlem, de tweede Stad in railg der (temmende Steeden — geleegen aan de Landfcheiding van Kennemerland — ze is vry aanzienelyk — het Spaarrte een frisfche Stroom loopt door de Stad — en neemd aan de Noordzyde D a zyn  ( 52 ; Zyn cours naar het zeer vermakelyk Dorp Sp&. rendam, — hebbende zyn uittogt in bet Y, door Sluyzen. — aan de Zuidzyde der Stad is een vry en groot Bosch — dat zeer vermakelyk is, den Hout geheeten. — men heeft 'er Veele Weeveryen van zyde en andere Stoffen. — ook meenigte Bleekeryen. — gelyk ook veele aanzienelyke Gebouwen. — de Stad is allermeest berucht door het uitvinden der Drukkunst van eenen Laurens Koster in het Jaar 1440 — wiens Beeltenis waardig om te befchouwen — zedert eenige Jaaren te zien is, in de Stads Kruidtuyn. — Delft, de derde Stad in rang der Hemmende Steeden. — geleegen in't beste van Holland. — gebouwd in 't Jaar 1072, van Govert met den Bult, Hertog van Lottharingen ,zy bloeide wel eer, gelyk nu noch ecnigzints, door derzelver Blateelbakkeryen. — Men heeft 'er een Ammonitie Magazyn van Holland; en 4Generaliteits Magazynen, de Oude en Nieuwekerk zyn zeer merkwaardig, zy pronken buiten veele andere heërlyke Graftomben met die van Prins Willem de Eerfte, waar van geen weerga in gantsch Europa werd gevonden. — De Haven der Stad, begind twee uuren gaans bezuyden dezelve — aan een fraay Vlek Delfshaven genaamd. — geleegen aan de Maas, na by Rotterdam. — heeft 2 Havens, — aldaar worden allerley Vaartuygen door een hooge zwaare Schutfluys doorgelaten. — de Obsê- In.  (53) Indifche Kamer van Delft geeft hier haar M3gazyn en Scheeps Timmerwerf. — 's Gravenhage of den Haag, geleegen een uur van Delft. — en een groot half uur van de Noordzee. — 't is het grootfte, fchoonfte en rykfte Vlek van de geheele Waereld, -— met Stads Previlegien voorzien. — eertyds was aen Haag niet anders dan een Jagthuis — alwaar de Graven van Holland, zich dikwyls op hielden. — thans houden hier de Refpcclive Staten van het vrye Nederland hunne Vergadering— hier vind men de hooge en laage Collegien en Gerechts Oeffeningen. — geJyk ook de verblyfplaats van alle Ambasfadeurs. — Onder Delfland vind men nog: Vlaardingen, een ope Stad, bloeycnde in Rederyen van Schepen en Haringbuizen. — gelyk ook Maasfluis, het fchoonfte en fraayfte Dorp hier om heen — bencevens veele aanzienelyke en wel geftelde Dorpen. — Leiden, de Hoofdftad van Rhynland, en na Amfteldam de grootfte Stad van Holland — bekleed de vierde plaats in rang der ftemmende Steeden. Een Tak van den ouden Rhyn, door vloeyd de Stad, en word van verfcheide Watertjes doorfneeden, zy heeft 8 Poorten en is van 't Jaar 1249 tot 1659. wel zes maal uitgelegt. — men ziet in de Stad een hooge ronde Burcht, -~ waar na de Heeren van Wasfenaar Burchgraven genoemd zyn — om het geen de Stad by de "beleegering der SpanjaarD 3 den  C 54 ) den heeft uitgeftaan is hier volgens het Octrooi 1575. een Accademie of hooge School gefticht, waarby men thans een overheerlyke Bibliotheecq en Snykamer vind. Men heeft onder Rhynland veele aanzienelyke Dorpen; Gelyk ook: Woerden, een klein Steedje, met aanmerkelyke Vestingwerken verfterkt en tot een grensvesting gemaakt , voorzien met een oud Kafteel, niet verre van 't Sticht van Utrecht — aan den ouden Rhyn. — Amfteldam,een der grootfte, rykfte en aanzleneiyfcfte Koopftéden van geheel Europa — en de vyfde Stad in rang der ftemmende Steeden — zy ligd aan het Y, en de Rivier den Amftel niet verre van de Zuyderzee. — de Stad is met hooge pragtige en kostbaare gebouwen vercierd — alle gebouwd op geheyde Palen. — de voornaamfte zyn, het Stadhuys, van veelcn het achtfte wonder van de Weereld genoemd, gebouwd op 13659 Palen, hét is breed 282, diep 233. en hoog 116 voeten, zonder den Toorn te reekenen. — de Beur. fen, Wagen, Admiraliteyt-, Oost- en WestIndifche Huizen, 's Lands Zee Magazynert , Publique Kerken, Lombaard, Schouburg, Doelens en Godshuizen , zyn alle zeer aanzienelyk gebouwd. — de Stad is befloten met zes en twintig Bolwerken, — onder derzelver prachtige Poorten Munt de Haarlemmer uit. — Dé Bank van Amfteldam bevat meer Ryk- dom J  C*5> dom als alle de Banken van Europa tezamen.—; Amfteldam is met regt een kleine Weereld, men vind 'er allerhande Natiën, Spraken, Godsdienftcn en Koopwaren. — zy is haar op. komst aan den ondergang van Antwerpen ver. fchuldigt — men verleend in Amfte'dam groote-Previlegien en Vryhecden aan alle vreemdelingen. — mitsgaders Otffeningen van Godsdienst aan ieder op zyne vvyze. — Muyden, een klein Stedeken, met een oud Slot aan de Rivier de Vecht - zyn uitloop hebbende in de Zuyderzee. — hier is een Confiderable zwaare Sclurfluis van groot belang.— Weesp, een kleine Stad, niet ver van Muyden, aan de Vecht — eertyca beroemd in Bier - Brouweryen. — nu in Koorn of Genever Stokeryen. — Naarden, een Stedeken, met ongemeene fterke Vestingen voorzien. — bekend door haar geleeden rampen in de Spaanfche en Franfche Oorlogen, — Gouda of Ter Gouw, heeft de zesde Stem in der Staaten Vergadering. — is een nette Stad — in het Zuyderdcel van Rhynland aan de Rivier de Gouw, ter plaatfe daar dezelve in den Ysfel Stroomd. — weegens haar geleegendheid is de Stad fterk,kunnende door Sluyzen, van binnen en van buiten onder water werden gezet. — de overheerlyke Glazen in de Kerk — gefchildert door de Gebroeders Cabret vinden nergens hun gelyk. — D 4 Ou.  (56 ) Oudewater een fraay Stedeken aan den Ysfel — is zedert den Jaare 1740, met veele Vestingwerken verfterkt men heeft 'er een 'sLands Magazyn — Rotterdam /dus genaamd na de Rivier de Rotte, geleegen aan de Maas, zynde een vermaarde Koopftad, met zeer gemakkelyke Havens. — en naast Amfteldam de bloeyënfte in Koophandel —- byzonder op Engeland, Schotland en Frankryk. — men heeft 'er een Admiraliets Huis en Werf; zynde de eerfte ingangen de Stad de zevende in ftem ter Staats Vergadering — in aanzien, groote , pragtige gebouwen fteekt zy boven de meeste Hollandfche Steeden uit. — men heeft 'er een Oost en West Indifche Compagnie — en een prachtige Beurs — op de groote Markt ftaat het vermaarde Standbeeld van den grooten Erasmus, in'zyn Doóèers gewaad. Men heeft onder Rotterdam veele aanzienelyke Dorpen. —• Gorn'ichem of Gorcum, een fraaye en ftere Stad aan de Rivier de Maas — alwaar de Linge in dezelve vald — grenzende'aan Gelderland. — 'c is de Hoofdftad van den Lande van Arkel — en heeft de achtfte ftem ter Staats Vergadering. — hier is 'de vereeniging van de Rivieren Maas en Whaal — de eerfte krygt hier de naam van Merwe — de Stad is een Vesting rondom met vermakelyke wallen — Woudrichem of Workum, de Hoofdftad van zich  ( 57 ) k Land van Altena — aan de Maas, welke zich aldaar met de Whaal vereenigd — het iseenigzints verfterkt. — Heusden, een aangenaam Stedeken, met fchone Vestingen voorzien, — aan een arm van de Maas — met een bekwaame Haven —. tusfchen de Grenzen van Braband en Gelderland — men heeft 'er een 's Lands Turf-, GeWeer- en Ki uidmagazyn. — Geertruydenberg, een zeer gefterkt Stedeken, niet verre van den Biesbosch, aan de Rivier de Donge— met een bekwaame Haven.— De Klundert of Niervaart, Zevenbergen en de Willem Stad; zyn alle 3 wel yerfterktq Plaatfen en behooren met Geertruydenberg aan 't Huis van Oranje. — Schiedam, geleegen aan de Maas en de Rivier de Schie een uur beneeden Rotterdam. —j is de negende der ftemmende Steden van Holland — de Stad is wel bewoond en bebouwd, en door haare Genever Stokeryen vermaard.— Schoonhoven, een Steedje op de regter oever van deLecq fchuins over Nieuwpoort, en Grenzende aan 't Sticht van Utrecht, in 't Jaar 1397 onder de Domeinen van Holland gekomen , zy heeft de tiende ftem ter Staats Vergadering. — Nieuwpoort, een Burcht of klein Stedeken aan de Zuydkant van de Rivier de Lecq, met nette en fraaye Wallen en een Graft omvan, gen. — D 5 Via-  om Vianen, een oud Stedeken aan de Lccq. -2 regt vierkant gebouwd met een Slot, voor dezen de Heeren van Brederode toebehooren- — omtrent 2 uuren van Utrecht — op de fcheiding van 't Sticht van Holland — 't was eertyds een vrye Heerlykheid op zigzelven — buiten het gebied van den Staat — fchoon op Hollandfchen Bodem geleegen — doch zedert weinige Jaren is het gekogt by de Staten van Holland. — het heeft fouveraine magt om de vl-ugtelingen weegens doodflag, Bankbreuken enz. in te neemen en te befchermen — Leerdam, een Steedje aan de Linge, voerende de naam van een Graaffchap — geleegen midden tusfchen Asperen en Heukclom. .— Heukelom en Asperen, twee kleine Steedjes beide aan de Linge — die met fraaye gebouwen vercierd zyn. — Briel, een fraai en fterke Vesting—geleegen aan de Maas op het Eiland Voorn — waar van zy de Hoofdftad is, de Stad is inzonderheid bekend door het inneemen van de Watergeuzen,onder het beleyd van den Grave van der Mark, Heer van Lumcy, den 1 April 1572. — waar door de grond vest van de vereenigde Staat en derzelver vryheid gelegt is. — het heeft de elfde of laatfte ftem weegens het Zuyder quartier ter Staats Vergadering van Holland. — Helvoetfluys, ligt aan de andere zyde van het Eyland Voorn — aan 't Haringvliet — 't is een langwerpig en fterk Fort, met een tref.  ( 59) treffelyke Have of Dok voor 's Lands Oorlogfcheepen' — die met het water daar uit te laten kunnen gecalafaterd worden. — Goerée, een Eyland met een onbemuurd Steedje, vooraan in de Noordzee — by de Grenzen van Zeeland — het is beroemd weegens de goede Reede — bekend by den naam van 't goereefche Gat. — Wy gaan over tot het Noorderquartier, waarin men vind zeven ftemmende Steden met derzelver Dorpen , als: Alkmaar, de voorzittende Stad van het Noor* derqtiartier en de twaalfde onder de ftemmende Steden — het is een oude zindelyke en net crebouwde Stad — buiten dezelve heeft men een groot en zindelyk Bosch — den Houte genaamd. — Beverwyk, een vermakelyk groot Vlek, met een Haven aan de Wykermeer — geniet Stads voorrechten. — Zaandam of Zardam, is het grootfte en vermogendfte Dorp van Kennemerland en Blois, en zeer beroemd weegens zyn rykdom — door fterke en zwaare Sluyzen worden alhier de Scheepen doorgelaten op de Rivier de Zaan— waar langs men vind, veeic aanzienelyke Dor* pen, alle in de lengte gebouwd. — Hoorn, de dertiende der ftemmende Steeden, is een fterke en wel bewoonde Stad, met een Haven aan een Inham van de Zuyderzee —de Stad is groot en welbebouwd — met ruime  C6Q) me en luchtige Straaten — men heeft 'er een Oost-Indifche Kamer en Admiraliteits Collegie, dat by beurten te Hoorn, en Enkhuizen Vergaderen. — wyders vind men te Hoorn zedert 't Jaar 1586 de West - Friesfche Munt. — alhier is in den Jaare 1416 het bereiden van het Haringwant uitgevonden — Enkhuizen, de veertiende ftemmende Stad, der Staats Vergadering van Holland, zynde een fterke, nette en zindelyke Stad — met een ongemeene welgeleegen Haven aan de Zuyderzee. — men vind 'er cen Admiraliteits of Princenhof en een Oost en West-Indisch Huis. -- van hier fteekt men over op Stavoren en Vriefland. In Waterland de hoek van Holland aan het Y en Pampus — zynde een Zandbank en droogte vind men de Steden Monnikendam en Edam. — Edam, de vyftiende der Hollandfche ftemmende Steden — ligt aan de Zuyderzee — en is met groene Wallen omringd — men vind van Edam aangeteekend, dat Edam in den Jaare 1400 eerst als een Stad zyn begin genomen heeft — en dus by de hondert Jaaren na den ondergang van de van ouds zeer vermaarde Stad Vroonen — welke geleegen heeft aan de andere zyde van Alkmaar —.aan den Rhyn of Rhynfpruitfel — waar van noch de Rivier de Zaan van ouds,- (volgens de aanteekening van Simon van Leeuwen, in de Cronyk van Holland) Kinhem geheeten een overblyffel is — de. wel=  t'h ) ■welke langs Petten liep en door het gat van dé Dnyncn en in de Noordzee viel. — Van welk Vroonen, de Vroonlanden noch de benaminge draagcn. — en welke Stad door Graaf Jan van Henegouwen, Graave van Holland op den 13 Maart 1303 ingenomen , verwoest én verbrand is, zoo dat den eenen fteen op den anderen niet gelaten, en dus daar geen overblyffel van te vinden is. — zynde dit ge* fchiet, door de verraderye, van een der Burgermeefters dier Stad genaamd Phobas voor een groote fomme gelds — voor welk verraad hy ook zyn loon, gelyk alle verraders bekomen heeft — het komt niet onwaarfchynelyk voor dat Hertog Albrecht van Beyeren, als de eerfte aanlegger van Edam , daar aan handves. ten en vrydommen gegeeven heeft, die door zyn zoon en opvolger in den Jaare 1423 nader bekragtigd zyn geworden. — - Monnikendam, de zestiende Stad , der Hemmende Steden — is niet groot — en leid aan een Inham van de Zuyderzee tegen over het Eiland Marken. — in deeze Oort vind men het nette en zindelyke Dorp Broek — en niet verre van daar het aanzienelyke Dorp Buikfloot. — Medenblik', een oude Stad, wat verder ten Noorden aan de Zuyderzee geleegen — met een oud Kafteel en een goede Have.n — zy heeft de zeventiende ftem ter Staats Vergadering  ( 6-i ) ring _ men hoitdze voor de oudfte Zetel der Fricsfche Koningen. — Purmerend, de agttiende en laatfte Stad der ftemmende Steeden — de plaats is niet groot, maar net en eenigzints gefterkt — in de Stad Vind men een Slot. — ze is geleegen aan de Purmer en vermakelyke Beemfter in uitgemalen Meyren — waarin thans veele deftige Buitenplaatfen zym ■— Onder Holland behooren noch eenige wel bewoonde Eylanden alle in de Zuyderzee geleegen — en zyn: Wieringen, Texel, Vlieland, ter Schelling, Urk, Schokland en Marken. Texel word om de droogtens in de Zuyderzee aangemerkt als de Have van Amfterdam.— VAN HET GRAAFSCHAP ZEELAND. — Zeeland heeft haren naam ontleend van haare geleegentheid — vermits het rondom van de Zee omvangen word — men onderfcheid het in verfcheide Eylanden — en die zyn in twee foorten verdeeld, de eene leggen binnen de andere over de Schelde. — Die binnen de Schelde leggen, zyn : I. Walcheren, waar op men veele vermakelyk Lusthoven heeft, en de volgende Steeden, als: Middelburg, de Hoofdftad van geheel Zeeland, is zeer groot net en welbevestigd —men vind 'er twee Havens , waar in meenigte van  ( 63 } , van Schecpen kunnen leggen — en een gror> ten Houwer of ftilrtaand Water, tusfchen twee groote Sasfen, daar aile Schecpen veilig in kunnen leggen en gecallefatcrt worden — het Hof van Zeeland en Staats Vlaanderen werd in een Abdy gehouden — men vind hier de Graaflyke Munt van Zeeland, opgericht 1580 —• binnen Middelburg is de beftiering over een vierde part van de Oost — en twee negende parten van de West - Indifche Compagnie. —■ men heeft 'er ook een AdmiraliteytsCoIlcgie — een hooge School, 's Lands Magazyn — en veele deftige gebouwen. — Aan de Mond van de Have vind men het fterke Kafteel Rammekes of Zeeburg — de grootfte Scheepen kunnen hier inloopen en zeker zyn teegens ftormen en Vyanden. — Vliffingen, aan de Zee en de Mond van de Schelde geleegen en by gevolg tot den Koophandel zeer bekwaam — het Stadhuis is het konftigfte en pragtigfte gebouw van gantsch Zeeland — en na dat van Antwerpen gemaakt — in den Spaanfehen Oorlog is hier de grondvest der vryheid gelegd. — Veere of ter Veere, is een kleine maar goede wel bevestigde Stad, omtrend een uur van Middelburg geleegen met welk zy Communicatie heeft door een Straat weg en Canaal — men heeft 'er een goede Have — de Schotten dryven hier op grooten Handel — men vind 'er een Arfenaal of Zee Magazyn. De  ( Ö4) ,~ De Steeden Vliffingen en Veere,hebben d<* Titul van Marquifaat — behooren den Heere Prince van Orapge en Naffiiu. — Arnemuyden, voormaals een zeer bloeyende en vermaarde Stad — dog heeft daar van tegenswoordig niet dan de fchaduvv — vermits de Have door het geweld der Zee by na geheel met zand is vervuld. — West - Capellen, eertyds een Neeringryke Stad — dog thans een vrye Heerlykheid — gdeegen na de Zeekant. — DombUrg, een onbewalde Stad z£ uur van Middelburg — 't is een der oudfte Steden van het Eyland Walcheren. — II: Zuyd Beveland, een Eyland, ten Oosten van Walcheren waar op men heeft. — Goes of ter Goes, een nette en zindelyke Stad , waar grooten handel word gedreeven —■ en verfcheide Zoutketen zyn — van Goes tot by na aan alle de Dorpen van het Eiland,vind men goede zand en ftraatwegen. — Hl. Het Eyland Noord-Beveland , befiaat in zyn geheelen omtrek tusfchen de vyf en zes uuren gaans — men vind daar op geen eene Stad — maar verfcheide Dorpen. — IV. Wolphaarsdyk, een klyn Eyland, tusfchen Zuyd en Noord.Beveland, — heeft in zyn omtrek 3 uuren gaans — en alleen de Dorpen Oostkerk en Sabbingen. —• Het Eyland St. Joosland, regt tegenover Middelburg heeft alleen het Dorp Nieuwland.— De  C 65 ) De Eylanden die over de Schelde liggen ,.zyn i V. Schouwen een redelyk groot Eyland de voornaamfte plaatfen daar op zyn: Z erikzee, de Hoofdftad dezes Èilands, met cen Haven van een half uur lang — de Stad is reedelyk bevestigd. — Brouwershaven , een middelmatige Stad, met een goede Have — van tyd tot tyd door de Zee afgenoomen en by gebrek van Negotie geheel vervallen — hier is geboren den vermaarde Penlionaris Jacob Cats — zoo beroemd weegens zyn vermaarde Dichtwerken. VI. Duiveland, alleen door een Canaal het Dykwater genaamd van het Eyland Schouwen afgefcheiden, men vind 'er alleen 6 Dorpen of Heerlykheden. VJI. -Het Eyland Tholen of Thertolen, tusfchen de Eylanden Beveland, Overflacque en het Hertogdom Braband geleegen, was voor deezen een gedeelte van het Land van Schouwen — en daar en tegen van het Land van Sr. Maartcnsdyk afgezonderd , maar is nu van het eerste door de Zee afgefcheiden, en met het laatfre aan een gedykt. — Tholen, de Hoofdftad des Eilands, is een zeer lustige Stad, met tamelyke en wel geregelde Vestingen—leggende op den Oosthoek, omtrent een uur van Bergen op Zoom. — St. Maartensdyk, de Hoofdftad van een Heerlykheid van dezelve Naam, den Prince Erfftudhouder toebehorende. — E Scher-  C 66 ) Scherpenisfe, is cen Heerlykheid met een Slot — benoorden het Eiland Tholen vind men het Eilandje Philipsland met het Dorp van den zeiven Naam. — VAN DE HEERLYKHEID UTRECHT. Deeze Provincie is de vierde in rang •—■ ook genaamd het Sticht of Bisdom van Utrecht, het ligt genoegzaam in 't midden der VII Vereenigde Landfchappen — het was in oude tyden een Geestelyk Sticht —en wierd doorBisfchoppen geregeerd. — Hendrik van Beyeren, droeg in den Jaare 1528 wanneer het Land in zwaare fchulden zat, het wareldlyk gebied, aan Keizer Karei de V op, en zo is Utrecht aan 't Huis Oostenryk gekomen, en na het afwerpen van het Spaanfche Juk een Lid ge» wor den van de VII VereenigdeLandfchappen. -'t Ligt tusfchen Holland en Gelderland, den Rhyn en de Zuyderzee — men heeft 'er ook de Rivieren de Lecq — den Ysfel — de Vecht en Eem. — De merkwaardirrfte plaatfen zyn : Utrecht, de Hoofdftad der Provincie, — het is een oude groote en wel gebouwde Stad,— op de Middelftroom van den Rhyn, ze heeft 4 Poorten ieder met een brave Voorftad voorzien — in 't Jaar 1634 wierd 'er een Illuftre School opgerecht en 1636 tot een Univerfiteit' of Accademie verheven. — 1579 ls hier de Unie gefloten — en 1713 de Vreede tusfchen Frank-  ( 67) Fi anfrryk en cfe Vereenigde Provinciën — wy. ricrs is hier 't Hof en de Vergadering der Heeren Staaten 's Lands Utrecht en de Staaten Munt. ~ Ariersfoort, éen oude Stad aan de Rivier de Eem — eertyds vond men hier ter eener tyd 250 Bierbroüweryen — de Inwoonders geneeren zich nu met de Weeveryen van allerhande Stoffen — en fondsom de Stad heeft men Tabaksteelingen die zedert eenigen tyd , byzonder zedert de Amerikaanfche onlusten de beste Neering is geweest — ten Westen van de Stad heeft men het vermaarde Dorp Zeyst — waar zich veele Hernhutters hebben neergeflagen en goede Wooningen hebben. — Wyk te DuUrfteede, een kleine dog zeef oude Stad, met een Kafteel dat den naam van Düurfteede voerd — geleegen daar de Rhyn zich naar Utrecht kromt en de Lecq haar loop heemd naar de Merwe en de Maasw — Rheenen, een Steedje aan 't hangen van eert Berg en aan den R'iyn — op de Grenzen van Gelderland men vind hier een deftig gebouw of Hof, van Fredrik de V. verdreeven Koning van Boheemen en Keurvorst van den Paltz — dewelke in 't jaar ?r52i in deeze Stad zyn verbJyf kwam neemen. Montfoort, een Steedje aan den oüden Ysfel, op de Grenzen van Holland, tusfchen Ysfelftein cn Oudewater, — Eö'nfchoote, een aanzienelyk Dorp' mét Stads E- % Sfjfi  ( 6* ) Vryhoden 'twas wel eer met Poorten en Muuren omringd.— Men teld in 't Sticht van Utrecht twee en zeventig Dorpen , daar over vier Marfchalken, als van Abcoude, van de Eem, Wyk en Montfoort — die van de hoge Overheid gefield en üit de Edele ftammen verkoren worden. — VAN DE HEERLYKFTEfD VRÏESLAXD. Vriefland ftrekte zich in oude tyden veel verder uit dan Hedendaags — wordende toen alle de Landen langs den oceaan tusfchen de Schelde en de WVelèr, onder den naam van Vriefland begreepen, zoo voor als na de Regeering van Karei den Grooten. Tegenswoordig is de naam bepnalt op drie Londen, namentlyk Oost-Vriefland , geleegen tusfchen de Eem en de Weezer — West-Vriesland, zynde nu Noordholland — en Vriefland of de eigentlyke Heerlykheid , waar van wy tegenswoordig zullen handelen en die een der zeven Vereenigde Nederlandfche Provinciën is. — Ze legt tusfchen de Zuyderzee — Noord, zee — Groningen — Drenthe en Overysfel.— Daar is in deeze Provincie veel Adeldom, de Inwoonders waaren wel eer groote Oorlogshelden. Men vind in Vriefland agt bemuurde en drie onbemuurde Steden ; — 3oBaiIluwfchappen Grietenyen genaamd en 344 Dorpen — negen Kloosters en drie Parochiën. — Dit  (69 ) Dit Landfchap heef: drie quartieren, als Oostergoo, — Westergoo en Zeven wolden.— IN OOSTERGOO LIGGEN: Leeuwaarden, de Hoofdftad der gantfche Provincie, zy is groot, ryk en we! bevoikt — geleegen binnen in het Land — de Staten der Provincie hebben hier hunne Vergadering — onder de onenbaare Gebouwen munt het Hof van Vriefland uit — en dat van den Ueere Prince Erfftadhouder — beneevens het nieuwe Raadhuys — men vind 'er 4 Poorten en een Voorftad de vliet genaamd — in 't Jaar 1559 wierd Leeuwaarden tot een Bisdom verheeven — Dokkum, een zeer oude Stad, die men houd voor de oudfte van 't Land, en door Ubo, Prins van Vriefland in 't Jaar 240 gebouwd , 't was in den beginne flechts een Kafteel Domburg genaamt — hier was cudtyds de Munt.— Het Orange Woud,een fchoon Lusthuys behoord aan den Heere Prince Erfftadhouder. — In Westergoo, aan de Zuyderzee geleegen, vind men: Franeker,een aanzienelyke Stad, in eenvermaakelyke Landsdouwe geleegen — in 't Jaar 1585 wierd alhier een Academie opgerecht — de welke terftond met groote voorrechten is voorzien — de Poorten van deeze Stad zyn in den Jaere 1788 weggenoomen, en met KeeE 3 te  ( 7° ) tenen op het C! oor der Kerk vast geklonken geworden. — Harlingen , de vermaardfle Zceftad van Vriefland, voorzien met een groote Fïave'aaq de Zuyderzee — ze is magtig en voikryk en in de ió Eeuw driemaal vergroot r~ ze kan des noods om haare legging onwinbaar gemaakt worden — thans is hier het Admiraliteits Col Jegie. — Stavoren, een zeer oude Stad, aan 't Vlie geleegen, wel eer de grootfte, rykfte en fchoonfte van alle de Steeden van dit Landfchap, \ was wel eertyds de zetel der Vriesfche Koningen — en eene der Hanze Steeden — maar nu een zeer tamelyk Steedje met een Haven, die vry wat verloopen is — 't was eertyds veel beeter geleegen tot den Koophandel dan Amfteldam. Speek, een oude en zindelyke Stad, niet verre van het Sneeker- Meyr. — Workum, een open Steedje met een Haven — aan de Vriesfche Zee — bekend by de meenigvuldige dportogt — en geleegen aan fchoone Meyren en Wateren, — Hindeloopen of Hinloopen, een zindelyk net en open Steedje, met een Haven aan den uithoek van de Zuiderzee — de Inwooners, hebben gelyk die van Molq.uern een byzonder dragt en taal, — Ylst of list, een zeer oude Stad, ten Zuid Oosten van Sneek, aan de Rivier de Wymar — tóe midden door de Stad loopt. — MoJk-  C 7* ) Molk weren of Molqucrn, een groot Dorp, tusfchen Hinloopen en Stavoren, by de Zuyderzee, geleegen door tusfchen loopende Watertjes en Bruggen, fchynen de Huyzen alhier klcyne Eylandjes te weezen die in 7 buurten zyn afgedeeld — waar veele ryke Schippers in woonen, en zyn zo verward door elkander neergezet — dat het Dorp een verward Doolhof— en fomtyds het Vriesfche Doolhof genoemd word — de fpraak is 'er zo verfcheiden, dat ze byna onverftaanbaar is, voor een Vriesfche Steden en andere Dorpeling — men geloofd dat de Inwoonders noch een overblyffel van de oude Saxen zyn. In Zevenwolden, zyn veele Moerasfen en losfe gronden, — alwaar veel Turf word gemaakt. — en daar in vind men: Slooten, een klein Steedje tameJyk gefterkt. Zwartedyk, Vriesfche Schans enBreeberg, zyn drie Fortresfen, op de Grenzen van Vriesland , benoorden Vriefland leggen aan de Noordzee , twee Eylanden, als. Ameland en Schiermonnikoog , zynde vrye Heerlykheden.— Ameland is lang 9 en breed 3 Mylen — heeft 3 Dorpen, als: Hallum, Ballum en Nes. — VAN DE HEERLYKHEID OVERYSSÈL. In rang de zesde Provincie. — Heeft haaren naam van de gelcegendheid des Lands, als zynde meerendeels over den Ysfel geleegen. — E 4 Iu  C 72 ) In het Land zyn veele Moeraden en Hei. 'den — men vind 'er ook Steenkolen. Men verdeeld het in Salland', Tvvent en VoJJenhoven. — IN SALLAND KOMEN VOOR: Deventer, cen oude fterke en voomaame Koopftad,geleegen in een vermakelyke Landsdouwe — heeft over den Ysfel een lange Schip, brugge, men heeft 'er drie groote Marktenen was voor deezen, naast Antwerpen , de voornaamfte Koopftad van gantsch Nederland— ook in het verbond der Hanze Steeden, en een der vrye Ry'kfteden — de Stad heeft by beurten het recht van de Munt, met Kampen en Zwol. — Kampen , aan den Ysfel, die van daar na de Zuyderzee loopt — eertyds was bet een voorname Hanze Koopftad — men vind 'er een konftige gemaakte Biug over den Ysfel, lang 7?3 . en breed 20 voeten — het Land kan om de Stad door Sluyzen — met geringe moeite onder water worden gezet. — Zwol, een fterke en zeer regelmatige Stad, aan het Riviertje de Aa , dat door de Stad, en kort daar na in de Vecht vald — de Stad is zeer bloeyend door den Duitfchen Koophandel — heeft 3 Markten en 4 Poorten, dat deftige gebouwen zyn. — Noch heeft men in Salland de Steeden, als: Wil-  C 73 ) W Ifcji en Grafchorst — en in het Drost ampt vn ?fe inuy Jen. —• Geeiiviuyden, een groot Vlek, met Stads vtfcO' fecluen. — Wyders, het Schout Ampt van Hasfelt, waar in het eenigzints verilerkt Stedeken Hasfelt.— X i Twente zyn zes kleine Steden, als: Oldenzeel., een klein Stedeken, niet verre van 't-Graaffchap Benthem. — Óotmarlen, een oud Steedje, op de Grenzen van 't Graaffchap Benthem. — Enfchede,een Steedje omtrent een Myl van 01denzaa!? het heeft zyn naam van Eindfcheidmg, om dat het Overysfel van het Bisdom Munfter fcheid. — Delden, een open Steedje, in het Zuiderdeel van dit Drost-Ampt. — Goor, was eertyds een voornaam Steedje, van dit quartier aan de Rivier de Rykla. -— Almelo, eertyds een goede S:ad, doch door Ooriogsrampen in een Vlek verandert 't behoord als een Heerlykheid aan 't Graaflyk gefjagt van Rcchtcren — welkers oudfte Tak, deswegens Reciiteren tot Almelo toegenaamd word. — IN HET QUARTIER VAN VOLLENHOVEN HEEFT MEN*. Vollenhoven , waar na het geheele Land Drost - Ampt benoemd word — het is een kleine doch redelyke nette en wel bebouwde Stad — aan de Zuiderzee — waar in of omtrent de E 5 voor-  ( n) voornaamfte Overysfelfchen Adel woond. » Steenwyk, ten Noorden van Vollenhoven geleegen —het is geen groote, maar een oude en fterke Stad, aan de Rivier de Aa, op deGren zen van Vriefland en Drenthe geleegen. JBlokzyl, een Steedje of Vesting met een fterke Schans, geleegen daar de Rivier de Aa in de Zuyderzee vald — by de Grenzen van Vriefland — tusfchen Vollenhoven — de Ruinder eb Steenwyk, — De Kuinder, een Burgh - Graaffchap , met een Schans op de Grenzen van Vriesland aan de Zuiderzee. — Zwartefluis, een kleine dog fterke en zeer vermaarde Schans, geleegen aan de Vecht welk alhier het zwarte water genoemd word. Ommen een Steedje aan de Vecht, is by na geheel te niet en legt 2 uuren van Hardenberg, een fterkte, insgelyks aan de Vecht — deeze twee laatfte plaatfcn zyn geleegen aan de Grenzen van 't Graaffchap Benthem. — DE HEERLYKHEID VAN GRONINGEN EN OM-' WELANDEN IS DE LAATSTE PROVINCIE DER VEREENIGDE NEDERLANDEN. Bcgrypt de Stad en Ommelanden — word om de kortheid alleen Groningórland genoemt ■ Is geleegen tusfchen de Rivieren de Eems en Lauwerts, heeft ten 'Noorden de Noordzee — ten Oosten den Dollert — een Inham of  ( 75 ) cf zee Boezem, waar in voor 't Jaar 1277 een fchoone en lustige Landftreek was van 33 goede Dorpen — ten Zuiden de Provincie Overysfel en ten Westen dje van Vriefland. — Groningen-, een groote vaste en met nieuwe Werken verfterkte S*ad — in het Goo. rechj- — en is de Hoofdftad van het Land — heeft haar eerste begin lang voor Christus geboorte — 12 Kerken plachten hier te zyn — en voor meer dan 500 Jaaren heeft ze het recht van kopere en zilvere Munt — en zedert het Jaar 1474 die van goude Munt — de Accadernie is hier opgericht 16.14. — ln de Ommelanden vind men een verdceling van 5 Biftriften, namentlyk: J Hufingo of Hufelingo, heeft 51 Dorpen en verfcheide Heerlykhccjen — als meede het Porties — Soltcamp geleegen aan de Mond of uitloop van de Hanze of het loopendiep. — II. Trevelingo, vervat 40 Dorpen, beneevens het Steedje Appingadam, by de Golf van de lïems — eertyds was het een zeer fraaije Stad. — Delfzyl, ten Oosten van Appingidam, aan de Mond van de eems — is een van de fterkfte plaatfen van het Land — voorzien van goede Bastions en Vestingwerken —■ beneevens een Citadel met Wyde Gragten. — III. De Qldampten, ten Zuiden van Trevelingq behooren onder het gebied der Stad Groningen — vervattende verfcheide Heerlykheden en Ge»  ( 70 Gehuchten, — onder anderen Winfchote aan het Riviertje de Kezel — om Groningen en Vrielland, teegens Smoperyen en invallen te dekken , met Hevige Wallen verfterkt en met negen Bolwerken omringd. Wyders is in dit Diflnct noch de Brugge Schans, ten Zuiden van Winfchoten. — ° IV. Westerwolde, ten Zuyden van de Oldampcen, heeft het fterke Bourtanger Fort, geleegen in een Moeras van denzelven naam — op de L mdfcheiding van het Bisdom Munfter en het Graaffchap Embden. Lmgen Akker.Schans — ook wel de nieu. we Schans genoemd, is geleegen aan den oever van den Dollert. V. Het Wester quartier ten Westen — dit Diftrett vervat eenige Dorpen , Heerlykheden en verfcheide Meyren. — Tot deeze Provincie behoord het Eyland Rottummeroog geleegen in de Noordzee — en word alleen door een Strandwagter bewoond, die in tyd van nood, op de Toorn de Belvidere genaamd, en gebouwd opeen der Duinen — op den uitkyk moet ftaan, om te zien of hy geen geftrande Scheepen kan ontdekken. — Tot befluit van deeze Provincie merken wy aan dat dezelve verfcheide maaien, deerlyk geteistert is, door droevige Watervloeden. — VAN HET LANDSCHAP DRENTHE. Het is een Landfchap op zich zei ven — word door  C 77) door zyne byzondere Staaten beftuurd — het heeft geen deel in de Regeering der VII Vereenigde Provinciën — maar is onder derzelver bcfcherming — betaald daar voor in de gemeene lasten eene Gulden, boven ider honderd Gulden die by de Generaliteit in lasten komen — zyne Doorluchtige Hoogheid den Heere Prince van Oranje en Naifm Willem de V. is 'er meede Erfftadhouder van. — Het word verdeeld in zes D. driften — f)ingfpillen genoemd, — welkers beftuurders Scholten of Schouten genoemd worden — en zyn : I. Zuideveld, hebbende 5 Schoutfchappen. II. Dieveren, hebbende 6 Schoutfchappen. III. Beylen , met 2 Schoutfchappen. IV- Rolde, zynde een Schoutfchap. V. Medeyeld, hebbende 5 Schoutfchappen. VI. Oostermeer, hebbende 2 Schoutfchappen. Behalven deeze Dingfpülen heeft de Heerlykheid Ruynen, noch 2 Schoutfchappen. Noch iets van de merk waard igfte Plaatfen — Asfen, is een bemuurde Plaats, daar de Vergadering der Heeren Staaten van Drenthe gehouden word*. — Meppel, een open Steepje , omtrent twee uuren ten Zuyd-Westen van Zwartfluis. — Verder vind men in Drenthe geen vaste Plaatfen meer dan de Vesting Koeverden —. welke van fommige verkeerd onder Overysfel gêreekend word. — . 't Word  C 78 ) 't Word genoemd de Poort van Drenthe -— de Sleutel van Groningen en Ommelanden, de Deur van Vriefland en ecfliger maaten de Pas van Overysfel — hier om is het dat men weinig plaatfen vind, welke ;o 0 veele beleegeringen — veroveringen — verbranding en diergelyke rampen zyn onderwo.pen geweest als dit Koeveiden. — EIND Éi R E.  R Ê G I S TER der PROVINCIËN, STEEDEN, STERKTENS, &c. É. i . „, PaS- Bitenburg 42 Aalst of Alost 12 I j}.lvaj ,g Aardenburgh 15 Beaumonrl 18 Airicn of Aire 9 Bergen in Henegouwen Alblasferwaard 50 „f yü|)S ,7 Alkmaar 59 Bergen op Zoom 3c Almelo 73 Hethune 9 Akena(het Land van ;5o Beverwyk <;9 Amersfoort 67 flevlen 77 Amflelland 48 Biéfvliet 16 Amfteldam 54 Biesbosch (inham van Andnesfchans (St.) 43 de N. Zee 40 Anguien of Enguien 17 Blokzyl 74, Antwerpen 29 Bommel 4* A.fchoc 28 Borcu!o 43 ^! l"n 21 Bor^ of ter Borg 46 Arnunuyden 6+ Bofl-u 0 l8 Arnhem 43 Bouchain iH Arras of Atrccht 7 Bouüon 23 4 • , ^-1 rr L 79 Bouitangerfort 76" Artois het Graaffchap 9 Bombourg ofBorborch j3 AthofAeth 17 Bovine só Avesnes 18 Boxtd B- Braband ('t Hertogd.) ~ / Bipaume 9 't quartier »an Birlemoud 19 Leuven. ' 28 Basfée jo ——— Brusfel 28! Jl?stona* 21 | —— Antwerpen 29 • s'Her-  C 80 ) . pag. Braband 't quartier 's Hertogenbosch 33 Breda 32 Bredevoort (het Dros- faardfchap) 45Breeberg 71 Breedevoort 46 Briel 58 Bronkhorst 47 Brouwershaven 65 Brugge 11 Bruggefchans 75 Bunfchoce 67 Brusfel 28 ! Buuren 42 C. Cad'/ant 16 Casfel of Montcasfel 13 | Charleroy 20 Conde ig Cortryk of Courtray 1 2 Cuik "(het Land van ) \ Daal hem 24 D;imvei".ers 22 Deinfe 12 Delden 7-, 1 Delfland 49 I Delft 52 ' Delfshaven 52 i Delfzyl 75 Denain j8 j Dendermonde 13 l Diedenhaven of The- , OBviJ e 22 , Dieren .,,4. Diesc 28 Die veten 77 Dinant 25 Dixmuiden -11 Doerne of Doerfen 31 Doesburg 46 Doctinchen 46 Üokkuin 69 Dollaard (inham der N. Zee 40 I domburg 64 Doornik 12 Dordrecht 51 Douay 13 Duivcland(hetEiland' 6j Drei the (het Land!.) 70 Duiby 2i Duinkerken of Dunker- que j3 E. F dam 60 Eindhoven 34. Eikei en 30 Elburg 44 Enquicn of Arquien 17 Eiikhuizen 00 F. Frevelingo 75 Ffaneket" C9 FriiTelltein 04 Eui nes of Veurnen 11 G. Geelmuiden 73 Geertruydepberg ^7 Gel-  C Sr ) pag. Geldenaken of Jodoïgnc 28 Gelder 26 Gelderland (het Hertogdom) 25 —— — Oostenryks26 — "■ Pruisfisch" > Schoonhoven 57 Schouwen ('t Eiland) 6t Sichem 28 Slooten 71 Sluys (in Vlaanderen) 15 Sneek ' 70 Sprcmond 23 S ra voren ' 70 Steenbergen 32 Steen kerken 17 Steenwyk 74 Steevenswaard (St.) 27 Straalen 26 i ■ T. Terneufe 16 Tercolcn 31 Texel 6* Tilburg 33 Theonville of Dieden- * hoven " 22 pag. Therovenne té Thiel 43 Tbiehen of Thienho- ven 28 Tholen of Thertolen ('t Eyland) <5y Tholen 65 Tongeren 25 Truycn (St ) 25 Turnhout ' 36 Tweute ('c quartier) 73 Unie (verbond der 7 Vereenigde Provinciën 38 Urk 62 Ufeldingen 22 Utrecht (de Heerlyk heid) 66 Utrecht 66" V. Valencyn 18 Valencourt of Wal- court 20 Valkenburg 24' Veere of ter Veere 63' Venant vSt.) 9 Venlo 16 Veurncn 11 Viande I ii Vianen (het Landfchap) 40 Vianen ; 58 Vilvoorden 29 Virton 21 Vlaïn»  ( 85 ) pag. Vlaanderen ihetGraaffchap) ic — Oostenryks ic - — Fransch 3 Staatsch 4 Vlaardingen 53 Vlieland 62 Vliffingen 63 Vollenhoven ('t quartier) 73 Vollenhoven 73 Vriefland (de Heerlykheid) 63 Vriefiefchans 71 Vyt(St.) 21 W. Wachtendonk 26 Wapeningen 48 Walcheren (fret Ej- land) 62 Walcourt of Valen- court 20 Warneton 12 Weesp 55 West Capelle 64 Westergoo ('t quartier, 69 Westcr (het quartier) 76 Wieringen ' 62 Willemftad 50 Wilfen 73 Winfchoten 76 Wisch (de Baronnye)46 Woerden ('t hoog Heemraadfchap 49 l Woerden 54 I Wolphaarsdyk 64 Worcum (in Vries- land) 70 Woudrichem of Worcum 56" Wyk te Duurfteede 67 Wyk (by Maftricht) 24 Wynox Bergen ió Y. Y(InhamyandeZ.Z )4o Yperen 12 Yflelfteyn (het Landfchap) 49 Yffelfteyn 49 Yvoïk 22 Yzendyke 16 Z. Zaandam of Zardam 59 Zandvliet 30 Zeeland (het Graaffchap 62 Zeevenwolde ('t quartier ' ^t Zierkzee 65 Zuid - Beveland (het Eiland) 64 Zuiderzee 40 Zuideveld 77 Zutphen (het Graaffchap) 45 Zwartendyk 71 Zwartfluis 74 Zwol 72   De goedgunftige Lezer werd verzogt, deze DRUKFEILEN, in het Werkje, te verbeteren. Pag. 7 Regel 13 van boven ftaat onnoozele moet zyn onozele. — 8 5 van onderen — Siarpe —— — Scarpe. «— 9. 13 ———een grootfte—— een groote. _ IO 1 4 van boven — Lellers St. Pol Basfee moet zyn Lillers St. Pol Basfée. 10 13 door deeze Lucht om te weide gefchikt &c. moet zyn , door deeze Lucht euWeyden,!>efchikt,&c. Pag.13 Regel 15 en 16 van onderen ftaat Siarpe moet zyn Scarpe. — 13 10 van onderen ftaat Bombourg moet zyn Bourbourg. — 15 6 van boven Middelburg en Zeeland moet zyn Middelburg in Zeeland. — 18-1 3 van onderen — Osnean moet zyn Osneau. _ 21 —— 5 — aan de Vloed Ourhe moet zyn Ourte. — 28 4 van boven — zeis aangegeven moet 2yn ae is omgeven. _ 28 11 van onderen — Suchem moet zyn Sichem. _ 29 9 van boven — Somerbosch — —- Sonicn-bosch. _ 30 12 — ■ Baaband — — Braband. 30 — 13 . te zamenvloeying moet zyn 't zamenvloeyirig. — 34 13 Frechel moet zyn Vechel. . 43 11 Zaltz-bommel Zaltbommel. — 44 16 —— — Nyekerk Nykerk. _ 53 1 — —_ Delft geeft hier moet zyn Delft heeft hier, — go -14 ~~" Stavoren en Vriesland moet z-yn Stavoren in Vriesland. — 62 7 —1 — in uitgetnalen Meyeren moet zyn zynde uitgemalen Meyien. — 70 . 3 van. ondjren — Uuls of list moet zyn Ylst of list. —— ~i 2van boven —by de Zuiderzee, gelegen door &c. moet zyn by de Zuiderzee gelegen, door &c. 77 i 6 van onderen (laat «en open Sleepje moet zyiv een open Steedje,   By den Drukker deezes, J. E. KRYT, zyn noch eenige Exemplaaren te bekoomen van de volgende Boeken, als: I. Uitreekening van Dagloon, van i tot 60 ftuiv. van 1 af, tot 12 dagen, als meede 1 Achtfteh, r Quart, tot 7 Achtfte dag, dienstig.voor alle Mr. Timmerlieden, Metzelaars, Lootgieters, Schilders, en andere meer, a 6 ftuiv. tl. Drawbak, Boekje, zynde een naauwkeurige en nieuwe Uitreekening van de Cattoene Lywaaten , die by de OostIndifche Compagnie in Engeland Costuim trekken, a 12 ftuiv. III. Ottrooy ofte Conditiën ,waarby hunne Hoog Mog. de Heeren Staaten Generaal aan de Directeuren van de Colonie de Berbice , hebben toegeftaan de vrye Vaart en Navigatie op dezelve Colonie, voor alle Ingezeetenen deezer landen open te Hellen, als meede zoo veel landen, reeds gecultiveert of niet onder reedelyke Conditiën af te geeven, a 6 ftuiv. Als meede alle foorten van Papieren , Kerk, School en Comptoirbehoeftens, en verders alles wat tot een compleete Boek , Papier en Comptoirwinkel behoort, alles tot de civielfte Pryzen.