G. L NAHUYS,
LEERREDENEN.
EERSTE DEEL»






LeerrëdeNeN
over.
j E S a i a lui, liv, en lv.
door
G. J. NAHÜYS»
LAATST HOOCLEERAAR IN DE GODGELEERDHEID EN KERKELIJKE GESCHIEDENISSEN OP 'S LANDS 1IOOGE ècHOOLÉ, EN PREDIKANT TE LEIDEN.
•v'".' i
UIT GE CEEVEN DO OU
j. van nuys klinkenberg,
A. L. M, PHILOS. DOCTOR, HOOCLEERAAR IN DB GODGELEERDHEID EN KERKELIJKE GESCHIEDENISSEN AAN HET ATHSNSUM ILLUSTRE, EN PREDIKANT TE AMSTERDAM.
EERSTE DEEL.
te A M S T E R D A M, bt johannes allart.
mdcclxxxiii.



Uitgegeeven na voorgaand onderzoek, en <met goedkeuring van de Theologifchc Faculteit van 's Lands Hoge School te Leiden.
Leiden
ED WAL DUS HOL LEB EEK. Facult. Theol. h. t, Decanus.



VOORREE DEN->
v a n
J. van Nü'YS KLINKENBERG.
De m p ii es ij en maekeu een zeer aenmcrkelijk gedeelte van den Bijbel uit. — Ook leveren zij eea van de kennelijklTe bewijzen op, voor den Goddelijken oorfprong van onze gewijde Schrivten.
Het is buiten allen tvvijllel alleen een voorrecht der Godheid, zulk eene gebeurtenis, met alle de omlrandigheeden, voor af te weeten, welke gansch toevallig' is , en van welke men in het geheel niet zien'kan , hoe zij in voorgaende gebeurtenlsfen gegrond zij. — Deeze zaek is zoo blijkbaer, dat zelvs de Heidenen de kennis van toekoomende dingen , alleen aen Jiimnë Goden, toeeigenden.
De gezeegende' jesus is het Hoofd-ondenverp der Prophefijen van het Oude Testament. — Het behaegde den alleen • Wijzen God , deezen Vèrlosfer van zondaeren , in het eerst , onder zeer donkere en gé* heimzinuige uitdrukkingen , te belooven ,' en deeze gewichtige zaek , in volgende tijden , :op eene meer en meer ontwikkelende wijs, voor te draegen; zoodat de daeden en lotgevallen van deezen verheevenen Perfoon , ten laetlten , in alle de bijzonderheeden, zeer omrtandig en duidelijk wierden voorgelleld. — Oin, de Jooden, van zijne Goddelijke zending , te overtuigen , bediende zich de gézeegende Verlosfer daeroflf veel al van bewijzen , uit de voorleggingen &.t' Pröpheeteu ontleend, 1
* 3 Niets



fi VOORREEDEN van
Niets is er derhalven nuttiger en noodzaekelijker ^ ter bevestiging der waerheid van het Christendom , dan dat de Prophefijen oordeelkundig onderzocht en verklaerd worden. — Deeze taek mooge moeilijk weezen, maer zij is niet minder aengenaem en voordeelig.
Mijn nu zaelige Vriend , de Hoog Eerwaerdige Nahuïs, had. dit zeer wel begreepen, enwcrdt daerdoor opgewekt, toen hij nog Leeraer was te Rotterdam , een gedeelte der Prophetifche Schrivten , voo\zijne toenmaelige Gemeinte, te behandelen.
Zijne keus bepaelde zich tot het LUI, LIV, en LV Hoofdftuk van jesaias. — Eene wel beraedeu keus waerlijk. Immers vinden wij , in het LIK Kapittel , met het welk de twee volgende in een onmiddelijk verband ftaen , een? teekening van s' Ikilands lijden , en zijne dacropvolgende Ueerlijkheid , welke zoo duidelijk is, en zoo volleedig, door de uitkoomst, bevestigd, dat men er zich, met eerbied en dankbetuiging , niet genoeg over verwonderen kunne. —• s, Het is ," zegt de uitmuntende c. bonnet iq zijne Philofophifcbe mervorfchingen over de bemjzeq van het Christendom ; p: 211. „ liet is, of ik dacr, „ een voorverhael, met alle de omfiandigheeden, van jesus gefchiedenis, leeze. Ik vind daer alle zijne trekken, zijn Karakter, en de voornaemfie bijzon„ derheeden van zijn leven. Ik kan mijn oog , van „ deeze verrukkende fehilderij, niet afhouden; wel~ „ ke trekken ! welke fterke verwen ! hoe uitvoerig ! „ welk eene overeeukoomst met de daaden ! welk 5J eene netheid ! hoe natuurlijk zijn de zinbeelden ! ?, wat zeg ik ? dit is geen zinbeeldige fehilderij van
„ ver



JL van NUYS KLINKENBERG, vu
ver af zijnde toekoomendheid! het is eene getrouwe „ vertoouing van het tegenwoordige ; en het geen
nog niet is , is gefchiiderd , als of het er reeds if ware."
De Heer nahuys had deeze gewichtige onderwerpen , bij wijs van Leerreedcnen , verklaerd, met oogmerk , om zijn opftel , in de gedaente van eene doorloopende Commentarie , even als die over den brief van judas, en het 11de Kapittel van petrus IH-n Briev, uittegeeven. — Zelvs had zijn Hoog Eerwaerde reeds eenige aenteekeningen gcmaekt, om de flof tot eene Voorreeden op te leveren. Ik zal hier deeze aenteekeningen , zo veel mogelijk woordelijk, met eene onderfcheidene letter , inlasfchen , om §' mans denkwijs over de behandeling der Prophecijeu nader te leeren kennen.
De aenleiding tot, en het oogmerk van deeze Ver* handeling, vind ik dus voorgefteld, bij wijs van acnfpraek aen de Gemcinte van Rotterdam: — „ De aenleiding tot, en hel oogmerk, in de uitgave deezer bladen , weet gij. ■■— Van fomtnigsn acngezocht , o;n eene Prophecij. te .behandelen, koos ik dit onderwerp, deels om het gewicht, en onze betrekking er toe; deels omdat er eenige dingen aen ovtrfchooten, der. naeuwkeuriger uithaeling waerdig, sn wa:rin men nog wel wat nader Ucbt verlangde, dan er tot hier toe , dow de Uitleggers, aen hefteed was. — Ik moet tot lof getuigen : gij kniktet mijne pcogingen toe. Dit verwakkerde wederom-mijnen lust en ijver .{de Gemeintens toch hebben bet in haere hand, Leeraers te vermakkeren of te vcrdQovcn.) Ik deedt er des te metr * 4 moei-



vm VOOR REED EN v a
moeite aen. — Dit maekte het ook voor veelen; moeilijker na te gaen, en gaf der balven aenleiding tot de begeerte , om bet fchriftelijk te zien. Ik lever het u , zoo als ik bet gefchree-ven heb, alken met verandering van den Predikvorm, "
Te weeten , het voorneemcn van den Heer na hu ys was , gelijk ik reeds gezegd heb, deeze verhandelingen , in de gedaentc van eene commentarie, met wechlaeting der Toepasüugen , uhtegeeven , oordeelende deeze handelwijs meest gefchikt ter bevordering van Bijbelkennis. Hiertoe is de volgende aenteekening be* trekkelijk : ,, Een der wezenlijke vereischtens tot eene. gegronde kennis is de Bijbel- oefening. Het rechte verftmi van Gods woord is allernoodigst, en de middelen daartoe leidende van veele waerde. Jammer y dat zoo weinigen er lust aen hebben. ;—i Veele prakti-. kaele boekin zijn dasraen hinderlijk , en beletten den fmaek niet alleen , ma-er geeven ook eene droev'ge mi vastigheid; wijl veelen daerdoor leeren hun geloov en werkzaemheeden te bouwen , op dt voorfchrivten van menfehen, meer dan op Gods onfeilbaer woord zelve. —Het is mij uit dien hoofde meermaelen ongelukkig voorgekoomen, dat de handelwijs der Engelfchen naer.volgers vindt, die pro forma eenen text voorleezen , terwijl de Verhandeling bijna niets met1 den Text gemeen heeft. — Intusj'clien kan ik niet ontveinzen, dal ik in de gunftige gedachten verft erkt ben, dat in onze Gemeinte de fmaek in Bijbelverklaering nog niet verbasterd is. .De gezette bijwooning mijner Leerredenen , over deeze Godfpraeken, hebben mij dacrvan proeven gegeeven, en het genoegen , das) in betoond ,
heeft



J. van NUYS KLINKENBERG, ix
U'ft 'er mij in bevestigd" — Nog eene andere aeuteekeniug vind ik met deeze woorden ; „ Onder Let oog houdende, dat ik een commentarie fchreev, heb ik veele dingen ogter wegen geheten , die , tot verfcheidene takken van geleerdheid behorende, in Noten onder aen pleegen gevoegd te worden."
Dan, vermits het den uitmuntenden man niet heeft moogen gebeuren , aen de ontworpen commentarie zelve de laetfte hand te leggen, is de Familie te raede geworden de Leerredenen, zo als zij gefchreeven waeren, woordelijk uittegeeven. — Aen fomaiigen ondertusfchen ontbraeken de Toepasfingen, of beftonden in korte fchetfen. In het laetfte geval heb ik 'er, hier er, elders, een enkel woord, meteen andere letter, ter onderfcheiding gedrukt, ingevoegd, om eenigcrmaetc eenen volzin te maeken.
Omtrent de manier van behandeling en uitvoering fchreev de Heer nahuys hei volgende:
„ 'Er is, in de gewoone commentarien, eene zeekere gaeping, die ik niet in één woord weet uittedrukken; niets is gemeener dan te hoor en klaegen, dat zij de zaekcn daer men het meest naer zoekt, minst behandelen , maer overloopen. Ook is 'er een zeeker gebrek van doordenking of door -redeneering, waerdoor men, geleezen hebbende, jleeds onvoldaen blijvt. Ik Leb dit zoeken, in dit werk vooraf waerteneeme n, en in hoe ver ik geflaegd hebbe, laet ik aen het oordeel van den Leezer.
De verfchillmde opvattingen der Uitleggers beb ik alle overwogen en beproevd ; die echter in alle de bij' zonderbeeden Jleeds optenoemen, zou van weinig nut



s VOOR RE EDEN van
geweest zijn ; die alle oordeelkundig te onderzoeken $ en ieedenen te geeven, waerom ik verfchilde, zou van een te grooten ornjlag geweest zijn , en 't werk voor veelen eenigzins verdrietelijk gemaekt hebben. — Ik wijk dan dikwijls af van de verklaeringen en opvattingen van voornaeme Uitleggers, zonder uitdrukkelijk dit te kennen te geeven , of de opvattingen van anderen, die in den eerften opfiag nog al aenmerking Jcbeenen te verdienen , te noemen : doch ik heb voor mij zeiven altoos, nooit zonder'reedenen, en beproeving, die laeten vaeren, en dezelve buiten aenmerking gelaten.
De fmaek onzer eeuw is in 't Eblouisfante, en ik ben er ook geen vijand van; echter, de naeuwkeurigheid veordt ligt te veel verzuimd. Men zal mij gereedlijk tceftaen , dat deeze jlof en 't oogmerk van derzelver uitwerking niet voldaen zou zijn door befcbouwingen , vertooningen en uitbreidingen, waer in heerscht, levendigheid van verbeelding, zwier vanftijl,en gedagten^ die den Leezeren met nuttigs en aengename denkbeelden vervullen, tn aendoeningen verwekken. Hier wordt vereiscbt naeuwkeurig onderzoek, eenvoudigheid om den zin te kennen , en de denkbeelden des H. Schrijverseenvoudig en zuiver te treffen en uit te baelen."
In het behandelen, vooral van Cap. LUI, oordeelde ztn IloogEerw. best, de vervulling, onder de verklaering te vermengen. Te weeten, teekende hy daeromtrent aen, „ de verklaering is zoo ingericht, dat onmiddelijk de vervulling verklaerd wordt — de gewoone Jiijl der Frophetifcbe verklaering vordert, dat men de woorden, in hmre zaekeiijke meening, wel verklaere, doch in 'f algemeen blijve, en 't bedoelde voorwerp
7.0»



J. van NUYS KLINKENBERG, xi
Tsoo lang verborgen boude , tot men aen de vervulling kome, bij welke men dan de algemeene zaek doet zien, en liaere toepasfelijkbeid op de bedoelde voorwerpen. — Dit is zeker eene aengenaeme behandeling, en zeer gefcbikt om de weetgierigheid en aendacbt gaende te houden, in zulke Jlukken, waer in de bedoelde zaeken of perfoonen zoo niet terftond in '£ oog loopen. — Maer verveelend en langdraedig is zij , daer men vooraf reeds weet, waerop het ziet en t'huis gebracht moet worden; dan is 't aengenaemer, krachtiger en beknopter, alles: teffens te doen, en bij de verklaering 't oog te houden op de vervulling. — Dit is dan waergenomen in het LUI Capr
Ten aenzien der verklaering van vs. it, 12. heeft ook iets bijzonders plaats. — ,, In vs. 11 , is. zegt de Schrijver heb ik een handelwijs gebruikt, welke ik wenschte dat in de verhandeling van zinbeelden, vooral zinbeeldige Propbetifcbe Stoffen, van voortreflijke mannen meer ware in 't werk gefield. — Ik wil niet denken , dat ik in alles doel getroffen heb, of mijne bewerking volmaekt zij. Maer de manier van behandeling geeft aenleitot meer en meer bijzonderheeden, op zekerder gronden, ding, om opteklimmen, en ik boude mij verzeekerd, als veele groote mannen, dus langzaem , voet voor voet, in de verklaering zulker Stoffen waren voortgegaen, zij vrij wat zekerder zaeken , immers met meer overtuiging, uit bunnen fcbal van geleerdheid en vernuft, zouden voortgebracht hebben, dan nu; daer men meest maer direct op de bijzonderheeden en derzelver overbrenging viel, zonder naeuwkeurig en bij herhaeling het geheels
ver-



«t VOORREEDEN va eriz.
verbind, oogmerk, en denkwijze van dien tijd, onder de aendacht te roepen, en alles daer aen te beproeven."
De Vader der lichten gebicde cencn rijken zcegen, over de uitgave van dit Werk , en geeve , dat de naam van den voonrefll'lijken Schrijver nog lang in zeegening blijven mooge.
Amftertüm d. 2.4. Nov. 1783.
J. van NUYS KLINKENBERG*
EER-



EERSTE
LEERREDE.
JESAIA LUI: VERS i.
WlE heeft onze predik inge geloofd? en aan wien is de arm des heeren geopenbaard?
H«
is zeker een klaagftof en droefenis voor Gods getrouwe knegten , die de eere Gods , en de onfterflijke Zielen hunner hoorderen liefhebben, wanneer zij weinig vrugt zien op hunne pogingen; wanneer hunne wakkerheid, naarftigheid , zorge, en de opoffering hunner kragten en vermogens, aan de verkondiging van 't Euangelie, of ten eenemaal verzuimd en gering geagt wordt , of ten
minden de bedoelde vrugt niet uitwerkt. Die
evenwel moet een getrouw Euangelie - dienaar den moed niet benemen , noch de handen flap doen hangen , hij moet des onaangezien voordgaan in zijnen pligt.
En hier toe ontbreekt het aan geene nuttige bedenkingen en aanmoedigingen. Het past den zoo* danigen zig te herinneren:
I. deel. A I. Dat



a EERSTE LEERREDE.
I. Dat die God, wien hij dient, een vrijmagtig Heer is , dat de Zaligheid een vry gefchenk is, die van God bedeeld wordt naa zyn vrijmagtig welbehagen. Daar geloofden 'er zoo velen, als 'er verordineerd waren ten leven. Wat wonder derhalven, dat het Euangelie voor velen bedekt blijft, dat het bedekt blijft in de genen die verloren gaan?
II. Ten anderen,past hem in aanmerking te nemen , de algemeene en diepe verdorvenheid van het menschdom, en de vooroordeelen tegen het Euangelie daar uit voortvloejende,• vooroordeelen, door rrïenschlijk vermogen onverwinbaar: geen wonder dan, dat dikwijls de klaarfte voorftellingen,
de bondigfte vertoogen, geen ingang vinden,
Gij wilt tot mij niet komen , op dat gij V leven ' zoüdt hebben!
III. Hij behoort daar bij te gedenken , dat de Heere altijd de zijne heeft, en hebben zal; dat 'er niet één derzelven zal gemist worden; dat de dienst van alle Gods knégten van alle tijden , en aan alle plaatfen, daar toe t'zamen werkt,' en dat dit.einde onfeilbaar door hunnen dienst gezamenlijk bereikt wordt; terwijl het daar onder ook menigmaal gebeurt , dat hun dienst in 't verborgen vrugt doet, meer dan hun wel eens bekend is; hoe zeer het fomtijds over 't geheel toefchijnt, dat hunne prediking niet geloofd worde, 'er zijn 'er egter doorgaands



JESAIA LUI: VERS i. $
gaands nog eenigen , van welken het van agteren openbaar worde, dat Gods arm daar onder geopenbaard is.
IV. En al ware dit eens niét, nog is 'er, voor den geringften van Gods getrouwe knegten, geen reden om mismoedig neer te zitten, als hij ziet dit gemeen te hebben met de kragtigfte Predikers en uitmuntendfte Godsgezanten , die even het zelfde ondervonden. Wat wonder dat zijne geringe en dikwijls gebrekkige, fchoon welmeenende poogingen al de gewenschte vrugt niet uitwerken ? daar Gods eigen Zoon ; daar de eerlte Euangeliegezanten met onmiddelijken last uitgezonden, en door de gaven van denH. Geest onmiddelijk bekwaam gemaakt; daar de Propheten van ouds, door Gods Geest onmiddelijk gedreven; hier over ten aanzien van een zeer groot aantal klagen moesten, gelijk wij hooren in onzen Text; daar wij den Propheet , of wel die Euangelie - predikers, welke hij hier fprekende invoert , die klagten hooren opheffen, Wie heeft onze Prediking geloofd, en aan wien is de arm des: Heeren geopenbaard^. Hoewel wij in 't vervolg ook vernemen zullen, dat, hoe gegrond deze klagte ten aanzien van een grooter deel ook ware: het egter niet geheel ontbrak, en vervolgends ook niet ontbreken zou, aan wezenlijke vrugten.
Terwijl ik voornemens ben, onder 's Heeren A s ze-



4
EERSTE LEERREDE.
zegen, dit hoofdfluk en mogelijk ook eenige volgende , in een aaneengefchakeld vervolg, in mijne Zondagsbeurten te behandelen, zal het noodig zijn dat ik, ter opening van dit deel dezer Godfprake, uwe aandagt in den t'zamenhang van zaken wat dieper inleide , en dezelve , zoo veel dit hoofdfluk aangaat, uit den grond ophale.
Deze Leerrede begint Cap. LI: 17, en loopt tot Cap. LXI; behelzende de lotgevallen der Kerk in de dagen, die toen nog komen zouden , bijzonder van Jefus Chriftus ,.en 't Koningrijk na zijn lijden en verhooging te vestigen , en in de wereld uittebreiden, en de gevolgen en lotgevallen daar van, tot in den afloop der eewen.
Na een voorbereidende opwekking of inleiding Cap. LI: 17—23 en Cap. LII, wordt het lijden van den Mesfias verhaald als de grondflag van het heil der Kerke Cap. LUI. Straks daar op de uitbreiding der Euangelie • ftem onder Joden en Heidenen Cap* LIV: LV. Waar op de ftaat der Kerke, geduurende den afloop der volgende eewen,gefchetst wordt; onecnigheden Cap. LVI, grof verderf met onderdrukking der regtvaardigen Cap. LVII, Gods oordeelen daar over Cap. LVIII en LIX, eindelijk, hare luisterrijke herftelling, en de heerlijkheid tot welke God zijne Kerk eens verheffen zal, Cap. LX. s Deze gewigtige Leerrede begint dus met eene
VOOÏ-



JESAIA LUI: VERS i.
5
voorbereidende inleiding tot de aanftaande gewigtige gebeurtenisfen. Hij wendt zig tot de Kerk, onder den naam van Jerufalem, t'zedert een geruimen tijd met vele rampen en onheilen bezogt; en wekt haar op om zig opterigten, en gereed te houden wegens het aan. breken van heuglijker tijden. Ziet Cap. LI: 17 en 21, 22.
Hier op hervat de Propheet zijn aanfpraak en opwekking, wegens het aanbreken van Gods Koningrijk, om zig uit de geestelijkeen lighaamlijke dienstbaarheid opterigten, ter aanvaarding der genadegoederen van die nieuwe en geestlijke huishouding, welke door de verfchijning van Jeilis Christus ftond geopenbaard te worden.
Hoort hier:
I. De hervatte opwekking tot eenen dienst, den ftaat der genade en der geestlijke vrijheid overeenkomftig, Cap. LII: 1, 2.
a. Daar was reden toe wegens de aanftaande verlosfing, vs. 3.
b. Eene verlosfing, die thans zeer dierbaar was, zoo wegens voorige elenden, gevangenis en flavernije,waar onder zij gezugt had; als nu tegenwoordig, na dat zij daarvan bevrijd was, wegens de geestlooze dienstbaarheid onder onbekwaame heerfchers en leidslieden, vs. 4-—6.
II. Hier op volgt een uitroep over de voortreffelijkheid der Euangelie - boodfchap , en derzelver
A 3 bood-



6
EERSTE LEERREDE.
boodfchappers, door welke "dit door de Wereld ftond uitgebreid te worden.
a. Wij vinden dien uitroep, vs. 7, 8.
b. Aangedrongen, door eene opwekking aan de aanvanglijk geftigte Euangelie kerk tot blijdfchap en lof, over 't aangevangen heil, vs. 9, 10.
III. Hier op wendt zig de Propheet tot de Euangelie - gezanten zelve.
a. Hij moedigt hen aan tot de aanvaarding en Voortzetting dier gelukkige onderneming; de prediking van 't Euangelie door de wereld , en de wijze hoe zij daar in verkeeren zouden , en gelukkig voortgaan: zy moesten uitgaan door de wereld, en zig affcheiden van de gemeenfchap met het Joodfche volk, dat in hun ongeloof en onboetvaerdigheid bleef volharden, vs. 11, 12.
b. En vermeldt daar op den grondflag van dit alles, gelegen in de openbaaring van den Mesfias, Vaders knegt,die door zijne verhooging, na een bitter lijden en allerdiepfte vernedering , den grond zou leggen tot dat heerlijk Genaderijk , in de wereld der heidenen. Dit wordt kort, maar nadrukkelijk, gemeld, vs. 13—15.
Ziet daar de voorbereidende Inleiding dezer gewigtige Leerrede; een inleiding, die langs een
eigenaartige fchakel den Propheet tot de hoofdzaak overbrengt \ want dit laatfte ,in de drie laatfte verfen,
is



JESAÏA LUI: VERS i, f
is eigenlijk de ftof der volgende rede in het LUI, en volgende Cap. tot LX: ingeflooten.
A. Aangaande den Mesilas,de verdorvenheid van zijn gelaat, en daar op volgende verhooging ; die nadrukkelijke en zeer verhevene Cap. LUI.
B, En de ftichting en uitbreiding der Kerk des N. T. op dezen grondflag, met derzelver verdere locge vallen, Cap. LIV: en volgende.
Wy bepalen ons nu tot dit LIII: Cap.
L Hier komt eerst voor: de Apostel - fchaar, de dienaars en verkondigers van 't Euangelie, klagende over de geringe vrugt hunner prediking, onder 'c meerder en aanzienlijkfte deel van hun eigen volk , de Joodfche natie, vs. i.
II. Daar op verfchijnt de fchaar der bekeerd? Joden, en beantwoordt deze klagte, verklarende den voornaamften fteen des aanftoots, en de reden van dat ongeloof, ontleend uit den nedrigen en veragten. ftaat van den Mesfias, en 't verkeerd oordeel daarover , dat ook zij zeiven wel eer zoo ondervonden hadden, voor hunne bekeering, en de oorzaak geweest was ook van hun ongeloof.
Waar omtrend zij.
A. Hiftorifcher wijze, zijnen nedrigen ftaat voordellen, zoo als zij die in hunnen ongelovigen toe. ftand aanmerkten, en zoo als dezelve , fchoon tegen reden, oorzaak was van hun ongeloof, vs.
A 4 B.



8 EERSTE LEERREDE.
B. Maar dan toonen zij, hoe zij nu , na dat hunne oogen verlicht waren, en zij de ware redenen van die vernedering en dat lijden inzagen , dat befchouwden, en daar over dagten.
Bij welke gelegenheid zij
1. De ware oorzaak van zijn bitter lijden, en *t heerlijk oogmerk daar in, en hoe hun geloof daaromtrend verkeerde , duidelijk verklaren , vs. 4, 5» 6> ?-
2. Vervolgens maken zij melding, zoo van eenige omftandigheden in, als van de heerlijke gevolgen van dat lijden, waar uit het bleek , hoe zeer hij, ook in dezen allerverdruktften ftaat, het voorwerp was van Gods zonderlinge zorg en liefde , vs. 8—10,
Welk alles
3. Verzegeld en befloten wordt in de 2 laatfte versfen; in welke God zelve fprekende voorkomt, ter bevestiging der voorgaande belijdenis, en vertooning der heerlijke en heilrijke vrugten , van deze diepe vernedering en dit bitter borglijden zijns Zoons,
Ziet daar het beloop der zaken in dit hoofdfluk.
Een hoofdfluk, welks befchrijving van zeer veel gewigt is, God wist wat een ergernis het kruis geven zou ; hoe 't fchandelijk en bitter lijden van den Mesfias , welks ware redenen, buiten Gods openharing, door niemand zonden kunnen begrepen
wor-



JESAIA Lilt VERS i. 9
worden, een groote hinderpaal voor het geloof in den Mesfias zijn zou; daarom behaagde het Gods Geest dit gedenkfl.uk, aan zijne Kerk, tusfchen de 7 en 800 jaaren eer het gebeuren zou, reeds te overhandigen , waar in de bijzonderheden van dat lijden, en de ware oorzaken van hetzelve, zoo duidelijk verklaard worden ; dat, indien het kwam, elk die het lighaam met deze fchilderije vergeleek .(zo maar de fleutel der kennis in de Prophetifche fchriften niet verloren raakte) hem daar uit zou moeten kennen , de ergernis zou moeten worden weggenomen ; en allé volken tot het einde der wereld, uit vergelijking dezer klare voorzegging, wier weerga men nergens aantreft , met derzelver vervulling, ten allen tijde zouden bevestigd en verflerkt worden en blijven in hun geloof in J. C, Het is mijn oogmerk ', gelijk ik flraks gezegd heb , dit hoofdfluk in vervolg te behandelen, als eene gepaste ftof, betrekkelyk tot het Lijden van den Heiland , dat jaarlijks onder ons, volgends de befchrijving derEuangelisten, gepredikt wordt; een der voornaamfle bijzonderheden, die daar in voorkomen, is de overeenkomst van het lijden van den Heere Jefus, met datgene wat de Propheten daar van, door Gods Geest, lang te vooren reeds voorfpcld hebben. Het kan derhalven niet ondienftig zijn, dit eens wat meer opzettelijk , en onafgebroken, uit een der uitdrukkelijklle en voortreffelijkfle GodA 5 *Fa*



io EERSTE LEERREDE.
fpraken, gelijk deze van onzen Propheet in die hoofdfluk is, nategaan , tot een grondflag en bekwame toebereiding tot de gewoone Prediking van Jefus Lijden , en hier toe hope ik (zo de Heer wil) de floffen zoo te verdeel en, dat ik, tot aan dien tijd toe j uwe aandagt hier mede bezig houde, en de prediking dezer Prophetie met de prediking der vervulling afwisfele. — Waar op ik dan, zo da Heere ons dit gelieft wel te doen gelukken, na de verhandeling van Jefus Lijden en Opftanding, in de Lijdens-en Paafch-ftoffen, het volgende LIV Kap: waarin van de planting en uitbreiding der Euangelie Kerk onder het Israël na den Geest, en mogelijk ook het LV, waarin van de uitbreiding van het Euangelie onder de Heidenen , gepropheteerd wordt, met betrekking tot de gedagtenis van het eerfte Christen Pinkfterfeest, waarin door de uitftorting des Geests de grondflagen daar toe gelegd zijn, met 'sHeeren hulpe hope te behandelen.
Gebied daartoe, groote Leer aar ! uwen Zegen ; Verlicht uwen knegt in de ware Wijsheid van uw dierbaar woord ! Verlicht om allen daar onder door uwen Geest, Amen!
Wij bepalen ons voor tegenwoordig alleen tot het voorgelegene ifte vs. de klagte over de on-
vrugt«



JESAIA LUI: VERS i. ir
Vrugtbaarheid of weinige vrugtbaarheid der Prediking. Wie heeft onze Prediking enz» Ik zal deze woorden.
A. Verklaren.
B. Dan eenige aanmerkingen tot nuttige overdenking daaruit voordragen.
A. VERKLARING.
Wie heeft onze Prediking geloofd? enz.
I. Zoo fpreekt hier de Propheet; maar ook als Propheet; niet zoo zeer van zig zei ven , maar van anderen, die hij hier fprekende invoert; en welke ? die genen zekerlijk, die leefden en predikten ten tijde in welke gebeurde 't gene hier voorfpeld wordt; ten tijde i) als Mesfias verhoogd , verheven ja zeer hoog geworden was, na dat hij pas te vooren, tot ontzetting van velen, verdorven was geweest van gelaat, meer dan iemand , en van gedaante , meer dan menfchen kinderen 2) ten tijde als de Heidenen zouden befprengd en den Heere geheiligd worden; als zij, wien te vooren geen Euangelie verkondigd was, hetzelve zien , en welke 't voormaals niet gehoord hadden , nu zouden verftaan ; terwijl Jacob dezen hoekfteen des heils zou verwerpen, Israël voor het grooter deel in 't ongeloof zig zou verharden ; volgens het flot van 't voorige, en beloop van dit H. Het zijn derhalven die Euangelie-dienaars, die leefden en predikten in
den



13
EERSTE LEERREDE.
den aanvang van het N. T, na de verhooging van den Middelaar; het zijn de Apostelen, deEuangelisten en Leeraars in dien tijd , dat het Euangelie begon uittegaan over de aarde, uitgebreid en bevestigd te worden onder de Heidenen, zelfs van verre plaatfen; terwijl het Joodfche volk, voor verre het grootfteen aanzienlijkfte deel, voor al te Jerufalem, hun ongeloof en ongehoorzaamheid nu openlijk aan den dag leide, Gods raad tegen zig zeiven verwierp, 'en in 't ongeloof volhardde i dit wordt bevestigd
Uit de toepasfing van Paulus Rom. X: t6 en
terwijl de klaarfte bewijzen en voorteekenen daar van zig reeds ontdekten onder de bediening van Christus zelve onder dat volk; van daar dat ook Joannes deze woorden van den Propheet met regt pp de beginfelen van die ongelovigheid des volks toepast, Joh. XII: 38. Hier over, ten aanzien van dit laatfte, heffen zij,bij wijze zoo van beklag, als van verwonderende navraging, dezen uitroep op; Wie heeft onze prediking geloofd? enz:
II. Maar tot wie? Wanneer wij' de overzetting der LXX: raadplegen , en de aanhaling van Joannes en Paulus uit dezelve op de zoo even gemelde plaatfen , zou men moeten denken , dat de aanfpraak tot God is ingerigt; want zoo wordt het ons daar gegeven; heere! Wie heeft enz. Dit is ook billijk; zij zijn 's Heeren knegten ; ftaan voor Hem verantwoordlijk; tot wien derhalven zullen zij
hun



JESAIA LUI: VERS i. 13
hun beklag beter opzenden, in wiens fchoot hunne klagten veiliger uitftorten?
Evenwel, wanneer wij opmerken, dat ftraks daar op in het 2 vs. geandwoord wordt; geandwoord, niet van den Heere, maar van de gelovige Joden van dien tijd, gelijk wij hopen te toonen, en daarbij overwegen het voorftel zelve; aan wien is (niet uwe arm ö Heere!) maar als in de derde perfoon, aan wien is de arm des Heeren geopenbaard? fchijnc het ons toe, dat men deze woorden ook moet aanmerken als een beklag, vragender wijze in het openbaar opgeheven: Wie, wie is 'er onder u, die onze prediking geloofd heeft? — om hen hier door nog tot jaloersheid of nadenken te verwekken. — Dan, dit fluit daarom het eerfte geenszins uit; want, gelijk in alle hunne prediking, zoo hadden zij ook in dezen beklagenden uitroep, den Heere onder het oog, tot wien zij, fchoon het volk aanfprekende, hart en oog hielden opgeheven.
III. Zij doen hier eene tweeledige vraag ; Wie
heeft — en aan wien is.
't Is een gewoon gebruik , in den Prophetifchen en Poëtifchen ftijl der Hebreeuwen, dat een en dezelfde zaak door twee onderfcheidene uitdrukkingen fieraads en nadruks halve wordt uitgedrukt, zoodanig dat de laatfte uitdrukking een nadere verklaring van de eerfte is; in dien zin zou men hier door de prediking en door den arm des Heeren, gelijk ook
door



14
EERSTE LEERREDE.
door geloven en geopenbaard worden , ééne zaak verdaan moeten; in dier voege ; Wie heeft onze Prediking , die arm des Heeren , die een kragt Gods tot zaligheid is ; Wie heeft die geloofd, in Wien is dit gebleken1?
Doch laten wij liever elk dezer onderfcheidene uitdrukkingen afzonderlijk nagaan, en daaruit derzelver zin en oogmerk opmaken.
A. Wie heeft, zeggen zij, onze prediking geloofd*
i. De Prediking namelijk
a. Van het Euangelie; de prediking van Christus tot zaligheid; Christus Jefus als den waren Borg en Middelaar voor elendige zondaren; en 't geloof in hem, als de eenige weg om aan hem deel te krijgen, om door hem behouden te worden.
b. Dit was hunne Predikingjt was 'er de hoofdinhoud van; 't was de prediking ook geweest van Jefus Christus zeiven en van Joannes den Dooper, ja ook de prediking der Propheten , in zoo verre zij van deze dingen fpraken.
«. Voorwaar eene Prediking van zeer veel gewigt. Wat had die niet in, vooreen arm en vloekwaardig zondaar! voor een flerveiing, verzonken in
de zonden, en zonder hope! Wat had dit niet
in, een'Middelaar, een' Zaligmaker te hooren prediken , die de fchuld en vloek op zig geladen had, die deswegens verdorven was van gelaat, on-
der



JESAIA LUI: VERS I. 15
der het torsfen van Gods toorn ; die daar door aan Gods geregcigheid voldaan, zijn' toorn verzoend heeft; die, ten blijke daar van, verhoogd, verheven, ja zeer hoog geworden is; en die nu uit kragt daar van kan Zalig maken, allen die door Hem tot God gaan! Wat had en heeft het nog niet in ; dit alles niet maar te hooren verhalen, maar te hooren prediken; in Godsnaam uitroepen, zich zeiven, ja de allergrootften der zondaren dit te hooren aanbieden, met toeroeping van genade en vrede !
/3. Maar wat had dit inzonderheid niet in voor het gedacht Israëls in dien tijd, in dien bekommerlijken tijd, waarin het zig toen bevond; waar in 'c
zig nog bevinden zou? Zij waren 't die dus
lang de belofte der vaderen ; die dus lang den doorlugtigften perfoon der wereld , den Mesfias, reikhalzend hadden te gemoet gezien ; en deze, deze was 't , die hun door deze prediking werd aangekondigd; deze was 't, wiens gezegende perfoon, gewigtig werk, aanmerkelijke lotgevallen , en luisterrijke verhooging zij, deels zelve gezien hadden , deels door deze prediking hoorden verklaren en aankondigen; in een tijd , dat hunne hope op het uiterfte gebragt was, en alles t'zamenfpande om hun Sions Verlosfer dierbaar te maken.
Men zou billijk verwagten dat deze prediking een ongemeenen toeloop zou gehad, een algemeenen invloed zou verwekt hebben, en van allen met
de



i6 EERSTE LEERREDE.
degretigfte ooren en genegenfte harten, zou ontvangen en aangenomen worden.
2. Dan, helaas! dat was 'er zoo ver van daan; dit zou 'er zoo ver van af zijn ; dat deze heilgezanten , of wel de Propheet bij voorllelling in hunnen naam,'erover uitroept; Wie heeft onze prediking geloofd'.
a. Het groote oogmerk van deze prediking, was om de menfchen te bewegen tot geloof; 't was niet genoeg dit flegts te hooren , maar de groote boodfchap was; Bekeert u, en gelooft het Euangelie Geloof, waar door men deze dingen
voor waaragtig aanneemt; geloof, waar door men met een heilbegeerig hart, den Heiland zelve en de genade door Hem verworven, blijmoedig omhelst; geloof, waar door men zig op Hem verlaat, Hem aankleeft, eert, en volgt; dat
b. Geloof had hier ontbroken. Daar mogten vele hoorders wezen, die hen gehoord, groote fcharen voor welke zij al gepredikt hadden; maar dit was hier de klaagftof: Wie heeft onze Prediking geloofd"? Een vraag , die wel eens in den zin van eene volftrekte ontkenning gebruikt wordt, gelijk bekend is; Wie heeft zyn hart verhard en vrede gehad? dat is te zeggen niemand. Wie zal een reinen geven uit eenen onreinen ? dat is niemand. Doch wij kunnen dit hier in dezen vol-
ftrekten zin niet nemen ; gelijk het vervolg leuren
zal;



JESAIA LUI: VERS i.
zal; 'er waren 'er ook uit de Joden, die de Prediking van het Euangelie geloofden, die dezelve gelovig aannamen en ftandvastig aankleefden; gelijk uit het verhaal van Lucas in de Handelingen der Apostelen, uit de Euangelisten , en brieven der Apostelen genoeg bekend is; maar dit getal, vergeleken met het ander deel des volks dat ongelovig bleef, was klein , was zeer gering ; en ■, fchoon wij van een'Jofeph, van een' Nicodemus, en Hand. VI: 7, ook van eene groote fchare der Priesteren lezen, die den gelove gehoorzaam wierden ; het was egter over het geheel genomen, het onaanzicnlijkfte, het geringfte deel des volks ,• het was zoo gering, dat het, na mate men van vooren daar van zou vervvagt hebben, als niets was. Zeker, na dat 'er in den aanvang een merkelijk aantal gelovigen fchielijk tot een Christen gemeente onder de Joden gewonnen was, kreeg dit werk der Euangcliebediening, door den bitteren nijd der Joodfche Kerkvoogden, zulk een fluit, dat 'er weinig meer op 't Jodendom te win* nen was; wat moeite de Apostelen en andere Euangeliedienaars aan alle kanten onder de Joden deden, 'er was geen winnen op , 't gros bleef ongelovig, en 't Christendom kreeg van dien kant weinig groeij j ten dien opzigte was 'er gezegd Cap. XLIX: 4, 5. dat Mesfias vergeefs zou arbeiden, onnuttelijk zijne kragt verfpillen, en dat Israël zig niet zou laten verzamelen,- vergelijk Joh. I: 11. Hij is gekomen toe B hes



t8
EERSTE LEERREDE.
het zijne, en de zijne hebben hem niet aangenomen, en volgends Rom. IX: 27, is van een getal der kinderen Israëls, als het zand der zee, maar een klein
overblijfiel behouden. In dezen zin moeten
we hier die uitdrukking ook opvatten; Wie heeft onze prediking geloofd? dat is: Helaas! .hoe goed en uitnemend de tijding- is, die wij aankondigen; hoe weinige, hoe weinige zijn 'er nogth'ands die dezelve gelooven! hoe blijft de ganfche menigte genoegzaam ongelovig onze prediking verwerpen !
B. Hier op volgt nu een tweede vraag of uitroep , aan wien is de arm des Heeren geopenbaard?
1. Devoornaamfte vraag, waarvan al het overige afhangt, is, wat men hier door den arm van Jehovah verftaan moet.
Het is een zeer bekende zaak , dat dit eene dier menfchelijke uitdrukkingen is, die aan God wel toegefchreven, maar Gode betamelijk verftaan moeten worden. Maar zoo bekend is het terftond niet, wat wij hier bijzonder door dien arm des Heeren te verftaan hebben.
a. In 't gemeen zekerlijk Gods magt.
Gelijk de arm is dat gene door welk een mensch zijn werk verrigt, zijn magt oefent; zoo is ook de arm des Heeren zijn magt, door welke Hij zijne groote daaden uitvoert. Zoo lezen we Pf. CXVIII:
16,



JESAIA LUI: VËRS i.
16, de regterhand des Heeren doet kragtige daden , en Pf. XCV1II: 1 , Zijn regterhand en d& arm zijner heiligheid heeft hem heil gegeven.
b. Maar deze magt van God wordt, of meer gemeen genomen, voor het gene hij uitwendig in de Wereld of zijne Kerke doet, in de werken zijner Voorzienigheid of meer bijzonder , Voor
't geen hij inwendig in het hart des menfehen werkt, door Zijn Geest in 't werk der zaligmakende genad^e. En volgends die onderfcheidene bepalingen lopen de gedagten der voornaamfte Uitleggers, 2. Ten aanzien der zaak hier bedoeld, tweefins.
a. Een groot en geagt Leeraar, die weleer deze (de Rotterdamfche~) gemeente geftigt heeft, en die het nog doet door zijn nagelaten fchriften, ook over dit Boek, verltaat hier
«. Door des Heeren arm, alle die blijken van Godlijkheid en almagt, die 'er in , en omtrent Je- . fus Christus en de verkondiging van Zijn Euangelie te zien waren. Want zeker, is de arm van Gods mogendheid ooit in eenig werk ontdekt, 't is geweest in de geboorte, in het leven, in het lijden, in de dood, in de opftanding , in de verheerlijking van Jefus Christus; 't is geweest in de uitflorting van den Geest, in de kragt van 't woord, in de wonderwerken enz.
/3. Dan zal de zin dezer vraag deze zijn: Hoe weinige* hebben onze prediking geloofd , en hoe B a zeet



20 EERSTE LEERREDE.
zeer Gods hand daar onder werkzaam was , hoe weinige hebben nogthands dit ontdekt of regt opgemerkt? Zoo groot is hunne blindheid en hun ongeloof, dat fchicr niemand Gods hand daar in gezien, dat fchier niemand het werk Gods daar in erkend heeft.
y. En dan, (begrijpt men) komt dit hiervoor als eene verdere befchuldiging der Joden, wegens hunne onopmerkzaamheid en als eene reden van hunne ongelovigheid van hunnen kant.
Daar is in die opvatting niets, waarom wij daar in niet zouden kunnen en gaarne willen berusten; te rhéer om dat het beide dan kan inkomen als een Billijk beklag, over, en tot de onbekeerde Joden, wegens hunne fchuld en de vervvaarloozing en verwerping van't Euangelie. Wij kunnen deze opvatting derbalven zeer wel overnemen.
— Alleen zal misfehien iemand denken, dat daar in aan de beteekenis van het woord geopenbaard, in een' lijdenden zin, aan wien i s is de arm des Heeren geopenbaard, niet genoeg voldaan wordt. En daarom
b. Zou men 't ook zeer wel, met andere geagte Uitleggers, kunnen nemen van de genade Gods, welks kragt door het Euangelie geoefend wordt tot bekeering en geloof. Dat is, om het wat duidelijker te ontvouwen
#. Men verftaat dan door den arm des Heeren
het



JESAIA LUI: VERS l. ar
het zelfde , als door de prediking , namelijk het Euangelie 't welk Paulus (zoo men meent met toefpeling op deze zelfde uitdrukking van onzen Propheet) noemt een kragt Gods tot Zaligheid, Rom. I: 16. Zoo wordt het Euangelie genoemd, niet voor zoo ver 't enkel beftaac in de bloote uitfpraak , of aankondiging der aangename en goede tijding, op zig zelve; maar in zoo ver het met een onweerftandelijke magt van Gods genade in het hart doordringt, en werkzaam is; gelijk 'er is i Cor. I: 23, 24. Wij. prediken Christus den gekruisten, den Joden wel een ergernis , en den Grieken een dwaasheid: maar hun die geroepen zijn, beide Joden en Grieken, prediken [wijj Christus de kracht Godjs, en de wijsheid Gods.
Te weten, dan is het Euangelie een kragt Gods of een arm des Heeren, wanneer God bij dat woord zijner genade , de onverwinbare kragt voegt van zijnen Heiligen Geest, die den mensch zoo aandoet, dat hij zig, in geloof en gehoorzaamheid, aan dat woord gewillig en van ganfeher harte onderwerpt. Voor zoo ver nu deze Godlijke werking des Gccstes nooit zonder, nooit buiten, maar altijd onder, en door het woord gefchiedt; van daar dat dit wel eens aan het woord Gods zelve wordt toegcfchrcvcn, als Hebr. IV: 12, het woord Gods is kragtig , en fcherpfnijdender dan eenig tweefnijdende zweert, enz. Dat is het woord Gods gepaard met de kragt B 3 des



te. EERSTE LEERREDE,
des Heiligen Geests: en in dezen zin moet men 't dan ook hier verftaan, als de prediking, of het woord des Euangeliums genoemd wordt, een kragt Gods, een arm van Jehovah.
@. Wanneer nu het woord des Euangeliums, bezield met die kragtige werking van Gods geest, ter opening, verlichting, en beweging van het hart, die kragt in 't gemoed van een' mensch dadelijk doet, en het geloof, als de eerfte en wezenlijkfte vrugt voordbrengt, dan, en in zulk een zin, kan van zulk een' met nadruk gezegd worden, dat de arm des Heeren aan hem geopenbaard is.
y. En dan zal de Propheet, of wel de fchaar der eerfte Euangelie-dienaars, hier willen zeggen : ö Hoe weinige'zyn 'er, aan welke Gods genade zig heeft verheerlijkt! hoe weinige, die, door den Geest des Heeren, de kragt onzer prediking aan hunne harten ondervonden hebben! De eenige bedenking zou wezen, hoe dit immer een ftofFe van befchuldiginge en klagt zijn kan , daar dit eene vrijmagtige werking is, niet van menfchen, maar van de Geest Gods ? doch deze bedenking hopen wij, nevens andere, ftraks in de toepasfelijke aanmerkingen nader te onderzoeken en weg te neemen.
i. Ondertusfchen dient dit dan tot verklaring, of tot bevestiging van het eerfte Lid; • Wie heeft onze Prediking geloofd^ het gebrek van het laatfte was in zekeren zin de reden van het eerfte; dat de
arm



JESAIA LUI. VERS i. 23
arm des Heeren hun niet geopenbaard was, daar van was 't dat zij ook niet geloofden — Doch, ik zegge in zekeren zin; de onthouding van den arm des Heeren was eigenlyk niet de oorzaak van hun ongeloof; de oorzaak daar van was in het boos en verdorven hart des menfchcn: maar die boosheid en ongelovigheid kan niet dan door Gods arm worden weggenomen; en dus wanneer die arm zig niet openbaart, dan blijft de mensch in zijne ongelovigheid die hem natuurlijk eigen is, volharden; en in zoo ver alleen, kan het niet openbaren van des Heeren arm als een reden van het niet geloven worden aangemerkt.
é. En hier mede ondcrrtelt, of leert de Propheet, dan ingewikkeld twee gewigtige waarheden , die elders meer uitdrukkelijk in Gods woord voorkomen; 1) dat 'er namelijk tot het geloof en de bekeering 'van een Zondaar meer dan een enkele aanrading of uiterlijke Prediking van het woord vereischt wordt, de kragtdadige werking namelijk van Gods Geest in het hart,- en 2) dat deze genade niet aan allen gefchiedt, die onder de prediking van het woord leven. Hij zegt toch niet, wie heeft onze prediking geloofd, offchoon Gods arm aan allen geopenbaard is? hij toont duidelijk,dat zoo min zij allen geloofden, zoo min ook des Heeren arm aan allen geopenbaard was, offchoon zij allen de prediking, gelijk hier onderfteld wordt, wel gehoord hadden.
Doch deze Waarheden alleen aan te Hippen is j3 4 thands



*4 EERSTE LEERREDE.
thands genoeg, dewijl ze bij bekwamere gelegen-/ heden opzettelijk verklaard en bevestigd worden.
Ziet daar nu kortelijk dezen klagenden uitroep der eerfte Evangelie-dienaars u verklaard.
Ik zal nu niet vragen, waarom 'er toch in dien heugelijken dageraad des N. T. zoo weinige uit de Joodfche Natie geloven zouden , en geloofd hebben. Waarom het Gode niet behaagd heeft zijnen arm aan een grooter deel te openbaren. Deze vraag zou ons te ver van onzen Text afleiden; deze vraag behoort eigenlijk hier zoo zeer niet, wy ztuV len wel eens eene nadere gelegenheid ontvangen, mogelijk wel in dit zelfde vervolg , om dat ftuk wat nader te overwegen.
Nu alleen zal ik tot het oogmerk nog maar deze twee zaken aanmerken.
i. Dat deze klagende uitroep tot een grond gelegd wordt, om een bekwamen overgang te maken tot de volgende voorzegging en afbeelding van den nedrigen oorfprong, geringen ftaat, en bitter lijden van den Mesfias, zoo als die in den mond gelegd wordt van de nu bekeerde, maar eerst ongelovige Joden, die hier rekenfehap geven, beide van de redenen van hun voorig ongeloof, en van de redenen hunner tegenwoordige betere overtuiging— terwijl dit ganfche Hoofdfluk dient tot een nadere uitbreiding en bevestiging der korte voorftelling , van Mesfias vernedering en yerhooging , in. de
2.



JESAIA LUI: VERS i. =5
2 laatfte versfen op een na,van 'tvoorigeHoofddeel.
2. Ten tweeden , dat het zijn gewigtige reden heeft, waarom de Geest Gods, door wien deProphetien ingegeven zijn, den Propheet zoo geleid heeft, dat hij ter-gelegenheid der allerduidelijkfte voorfpellingvan 's Middelaars Lotgevallen , Lijden, en volgende Verhooging, te gelijk eene allerduidelijkfte melding maakt van het heerfchend ongeloof van
zijn eigen volk. Wie zou dit ooit te vooren
hebben kunnen gisfen of fpellen ! nogtans hier wordt dit zoo duidelijk, zoo lang vooruit reeds geteekend — en even hier door wordt eene der allèrfterkfté ergernisfen van 't ongeloof weggenomen - Men zou zeggen, hoe is het mogelijk,
dat het eigen volk van den Mesfias, dat de Joden, die zoo veel met den Mesfias ophadden , den waren Mesfias evenwel niet erkend hebben! hoe is 't je begrijpen, zo Jefus de ware Mesfias geweest is. zo hij alle die teekenen onder dat volk verricht heeft; zo alle die zaken gebeurd zijn, die deEuangclisten ons verhalen; hoe is het te begrijpen dat dit volk hem niethebbe aangenomen? — Hoe te begrijpen? — Vrijgemakkelyk: de ondervinding leert het dagelijks, dat men tegen de blijkbaarfte overtuigingen kan aangaan; wanneer eenmaal een hardnekkig vooroordeel het hart heeft ingenomen. Maar a[ konden wij het niet begrijpen; laat dit ons genoeg zijn; en dit is allerovertuigendst,dat even dit zelve, B 5 eeu,-



'96 EERSTE LEERREDE.
eeuwen te vooren, van God zelve door zijne Proprieten alzoo voorlpeld 'is.
Toepasfelijke Aanmerkingen.
I. De prediking van 't Euangelium is allerdierbaarst, is alleszins waardig om geloofd te worden. Dit onderllelt deze klagende uitroep
in mijnen text. — Volgens i Tim. I: 15. is het
een getrouw en aannemenswaardig woord. •
Men zou verwagten dat hetzelve, met blijdfchap en toegenegenheid, van de meesten wierd aangenomen.
Immers zou men 't niet aannemen ! hier wordt het woord gelegd als voor de deur der ziele; zegt niet: Wie zal ten hemel opklimmen ? Nabij u is het woord; en dit is het woord des geloofs, Rom. X: en welke gronden hebben wij om te gelooven ? Hij is de algenoegzame Middelaar, die volkomen kan zalig maken allen de genen die door Hem tot God gaan: Hij nodigt ons, door dat Euangelium, tot zijne zalige gemeinfchap; en dit alles, het welk die algenoegzame Middelaar verworven heeft, wordt ons uit Gods naam aangeboden. Deze minzame aanbieding gejchiedt
aan zondaren, naakten, gevangenen, blinden, — aan allen , zonder onderfcheid, en daarom ook aan u. — Zelfs wordt ons geboden die aanbieding gelovig aan te nemen: — gij hebt V den
zü-



JESAIA LUI: VERS i. *7
welven grond toe als Petrus, Mofes, David. — Die grond is vast, en het Euangelium is een kragt Gods tot zaligheid een iegelijk die gelooft. II. Velen nogtans geloven niet:
a. Ziet maar eens op de foorten der menfchen; openbaare godlozen, onkundige en zorge. looze aardsgezinden - burgerlijk zedige, die op hunne vermeende goede hoedanigheden rusten buiten Christus; en geveinsde.
b. Of wilt ge bewijzen; merkt maar eens op
1. Dat 'er zoo weinige voor Gods woord beven; 't geloof der duivelen doet hen fidderen,
maar velen uwer hebben nog zoo veel niet.
De meesten, die dit hooren, zijn als de pijlaaren daar dit huis op ftaat. Zij worden nooit bewogen door 't woord.
2. Dat 'er bij weinige eenige voorbereiding gemaakt wordt voor de eewigheid, of tot ontkoming van 't gevaar; zo gij flegts geloofdet, dat de vloek en toorn Gods u agtervolgden; dat gij geroepen zult worden tot rekenfehap; dat God u als een vijand zal ontmoeten; zo gij dit maar geloofdet, hoe zou 't u doen beven!
3. Geen vrugten des geloofs ziet men bij de meesten. — Wat doding van begeerlijkheden bej'peurt men tog! wat bekeering van doode werken ! wat heiligheid in uwen wandel!
III.



28 EERSTE LEERREDE.
III. Met dit alles evenwel, is het ongeloof een zwaare zonde.
i. Het is een zonde van veroordeeling en verdoemenis. Velen zijn hier aan fchuldig, en wegens dezelve veroordeeld, offchoon zij ten aanzien van vele andere • dingen verdienen geprezen te worden Zoo kezen wij ook Rom. X: 2, van de Joden, tot hun lof, dat zij een ijver tot God hadden; dat was in zich zelfs goed; maar het was met onverlland, en de reden of het voorname beletzel was , dat ze de geregtigheid Gods niet kenden , en hunne eigen geregtigheid zogten. Hoe groot dan haar ijver was; om dat zij Christus en zijne geregtigheid niet aannamen door 't geloof, maakte dit, dat alle andere goede dingen, die zij nog hadden, voor God onaangenaam waren. Dit doet ons zien, dat het niet genoeg is, geen doodflager, dief, hoereerder, enz, te wezen ; maar ook de ongelovigen Haan op die zelfde rol. Het ongeloof, al had gij anders geen zonde, al bezat gij veel goede deugden, het Ongeloof alleen, maakt uwe veroordeeling; die niet gelooft, is airede veroordeeld.
2. Trouwens, God zweert in zijnen toorn,, dat de ongelovigen in zijne ruste niet zullen ingaan , Pf. XCV: Hebr. III: De ongelovigen worden met doodflagers, hoereerders, enz. in eenen rang gefield, Openb. XXI: 8. Eu wat is 'et; iterker,
be-



JESAIA LUI: VERS i. =9
bewijs nodig, kragtiger dan 1 Joh. V: 10. daar getuigd wordt , Die God niet gelooft, maakt hem tot een leugenaar. God getuigt dat de gelukzaligheid , het leven, alleen in Christus gevonden wordt; doch veel menfchert denken gelukkig te worden, fchoon zij een anderen weg inflaan; zij geloven dat getuigenis niet; want indien zij 't geloofden, ze zouden 't wel aannemen als hun Leven; en nogtans is 'er geen zonde die men ligter telt, en geen pligt daar men ligter over heen loopt, en de hand meê ligt.
IV. 'Er is een onaffcheidbaar verband tusfehen Gods arm en geloven. De kragtigfte prediking, zonder den Geest, is ontoereikende. De arm des Heeren openbaart zich niet aan allen; en evenwel dit is volftrekt noodig, zal een zondaar gelooven; zonder dit kunnen de beste menfchelijke pogingen niet met al baten , al predikte een Mofes, Jefaia, Paulus, ja Christus zelve.
A. Sommigen gebruiken dit verkeerd, en ontléenen hier uit twistende vragen: bij voorbeeld,
1. Wat helpt dan de aanbieding, zo 'er tog een kragt bij moet komen, en die'er niet bij is? — Maar wiens fchuld is dit? 't woord geeft grond genoeg , 't Euangelie brengt Christus zoo nabij, dat men ja of neen moet zeggen, en de vraag niet zoo zeer is, kan ik wel, maar wil ik wel*.
ft-



3°
EERSTE LEERREDE.
2. Waarom evenwel algemeen aangeboden , zo toch God zijn arm niet aan allen openbaart ? — Maar die algemeene aanbieding is de eenige grond en hefregt waar op een zondaar Christus en de genadeloon Gods in Hem aanneemt. De grond is niet, om dat hij uitverkoren is, om dat hij weet dat God hem bijzonder lief heeft gehad van eewigheid en voorgenomen te zaligen; deze dingen behoren tot Gods verborgen wil, en kunnen daarom geen gronden zijn van ons geloof; maar de grond van ons geloof is, dat God ons roept en Christus
aanbiedt. Zegt men, ja, gelooven is mijn
pligt; maar niet kunnende is het vergeefs dat te zoeken, daar na te liaan; maar wat pligten zullen wij dan verrigten? — uit ons zeiven zijn wij ook onbekwaam om te bidden, te danken, 's Heeren dag te heiligen; zullen wij daarom ons van die pligten onttrekken ? Niet onze bekwaamheid, maar Gods
gebod is de regel van onzen pligt ■ en wij
worden geroepen om, in gevoel van onmagt, in erkentenis van Gods algenoegzaamheid, onze handen aan den pligt te (laan; en fchoon onze
onmagt onze zonde en fchuld is, zoo is dit, daar het Euangelie koomt, de kwestie niet; maar dit alleen, dat men niet tot Christus wil komen om van hem geholpen te worden.
B. Maar 't oogmerk waar toe deze aanmerking



JESAIA LUI: VERS i. 31
king eigenlijk dient, is, om ons den weg te wijzen langs welken wij tot het geloof moeten zoeken te geraken. Hebt gij daar lust toe, wendt u tot dien arm des Heeren; werpt u ootmoedig voor den throon van Gods genade en bidt hem, met vrijmoedigheid en vertrouwen, dat hij zijnen arm aan u, openbaar e. Hij zal u, zo gij gelovig bidt, geivisjelijk verhoor en, en gij zult voorzeker het einde des geloofs, de zaligheid uwer. zielen, deelagtig worden.
TWEE.



TWEEDE
LEERREDE,
IV,
JESAIA LTlI: VERS 2, 3.
Want hij is als een rijsken voor zijn aangezigte opgeschoten, en als êen wortel uit een dorre aarde ; h j j hadde geen gedaante noch heerl1jk-
heid: als wij hem aanzagen, zo was
'er geen gestalte, dat wij hem zouden begeerd hebben,
Hij was veragt, en de onwaardigste onder de menschen, een man van smerten , en verzogt in krankheid l en
[een iegelijk] was als verbergende het a a n g e z i g t e voor hem; h ij was veragt, en wij hebben hem niet geagt.
D at deze woorden, en dit ganfche Hoofdfluk, van een zeer bijzonder, buitengewoon, ert Uitmuntend perfoon gewagen, is onbetwistbaar; van een pcrfoon, die wel des Heeren knegt,Cap. LH: 1^ Zijn regtvaardige knegt in \ 11 de vers van dit Hoofdft. genoemd; maar teffens befchreven wordt, als ver/toogd, verheven , en zeer hoog geworden,
die,



JESA1A LUI: VERS 2, 3. 33
die, na dat hij zijne ziele in den dood zou uitgeftort hebben, de Magtlgen als een roof deelen zou. Maar wie is deze zonderlinge en uitmuntende perfoon ? Wie is tog deze knegt des Heeren? Van alle tijden heeft het de ware
Kerk daar voor gehouden, dat het niemand anders was, of zijn kon , dan de Mesfias, dan Jefus Christus, onze Zaligmaker, uit Maria geboren, die onder Pilatus heeft geleden,is gekruist, geftorven, begraven, ten derden dage uit de dooden opgewekt, en verhoogd aan 's Vaders regterhand in den hemel.
Deze waarheid als ontwijfelbaar onderftellende, heb ik op dien grond de voorige reis dit Hoofdftuk aangevangen te verklaren, zonder eenige twijfeling des aangaande te melden, of de zaak nader te betoogen, 't welk ons toen, wegens het gene we ter opening dezer voorzegging te zeggen hadden, de tijd niet toeliet. Dan, deze uitmuntende perfoon , hoe verhoogd, verheven, en zeer hoog! heeft zijne vijanden, zijne veragters en benijders. Het vleeschlijk Israël vond, toen hij dadelijk verfcheen, overeenkomftig deze zelfde Godfpraak , in zijne vernedering, een fteen des aanftoots; het ongelovig deel der Natie heeft Hem verworpen; en van dien tijd af heeft dit volk niet opgehouden, de duidelijkfte merkteekenen, van ouds af door de Proprieten, voorfpeld, en in Jefus den Nazarener allernadruklijkst vervuld, te verdraajen en te verdonke-
I. deel. C ren.



34
TWEEDE LEERREDE.
ren. Dit is ook het lot geworden van deze zoo voortreflijke Godfpraak : een Godfpraak, die zoo duidelijk fpreekt, zoo levendig teckent, dat men ftraks, uit de alom toegeftcmde gebeurtenis van Jefus Christus, innerlijk overtuigd moet worden, dat deze dingen van Hem , van Hem alleen, gezegd worden. Wat moest hier dan gebeuren ? Gij kunt dit ligtelijk gisfen. De Mesfias moet hier uit het oog; op dat men,uit vergelijking dezer Godfpraak met het Euangelie der vervulling, geen onwinbaar bewijs mogt kunnen trekken, tot bevestiging dat Jefus de beloofde Mesfias is. Maar geloofd zij de God der waarheid! die 't ons niet laat ontbreken aan de kragtigfte bewijzen, die de ongerijmdheid dezer onderneming in het fterkfte licht zetten , en de zekerheid der waarheid zoo veel te overtuigender doen uitfteken.
En om deze reden is 't, dat wij, eer we nu verder gaan, het niet ondienftig agten, dit Huk wat nader te onderzoeken, en het betoog der tot hier toe van ons onderfielde waarheid in deze Verhandeling in te vlegten.
I. De eerfte vraag is hier dan, met den Kamerling: Van wien zegt de Propheet dit? van zig zeiven, of van eenen anderen?
A. 'Er is 'er nauwlijks een, die dwaas genoeg is, om te ftellen,datde Propheet in dit Hoofdftuk
van



JESAIA LUI: VERS a, 3. 35
van zig zei ven fpreekt, en zijn eigen lot, en de gedragingen des volks omtrent hem bcfchrijft. Behalven dat deze dingen omtrent Jefaia nooit gebeurd zijn , en de gezegdens op hem niet pasfen, zoo loopt het elk in 'toog, dat Jefaia hier propheteert van een' Knegt des Heeren in het toekomftige.
B. Allen zijn het dan daar in eens: de Propheet fpreekt hier niet van zig zei ven, maar van eenen anderen. Maar wie is dan die andere ? Hier zijn de Joodfche Meesters zeer verlegen om een bekwaam onderwerp op te doen; en de verfcheidenhcid hunner vindingen, het verfchil hunner gedagten, bewijst hunne verlegenheid, en verftrekt tot getuige hoe bezwaarlijk zij zelve iets hebben kunnen uitdenken, waar in zij eenparig konden berusten. Laten wij 't kortelijk bij de ftukken zien.
1. De een wil, en deze wordt door het meerderdeel der hedendaagfche Joden gevolgd, dat door deze regtvaardige Knegt des Heeren verftaan wordt, het ganfche volk Israëls, en befchreven in hunne tegenwoordige ballingfchap , als verdrukt, veragt, befpot, en onaanzienlijk in 't oog der Heidenen. . Men kan begrijpen, waar op zij zig
beroepen; 't is, dat Jacobs nageflagt, het Joodfche volk, meermaals , ook bij onzen Propheet Cap. XL1I: 19. XLIV: 1, 2 &c. met dien naam van des Hseren knegt beftempeld wordt; maar wat C a helpt



36 TWEEDE LEERREDE.
helpt het, daar het zoo helder als de middag blijkt, dat deze naam hier zeker zoo niet kan genomen worden ? Noch het onderwerp, van 't welk hier gefproken wordt, kan een volk zijn ; noch deze naam en de gezegdens pasfen op het Joodfche volk in hunnen tegenwoordigen toeftand,
a. Ik zegge, het onderwerp kan geen geheel volk zijn. Het is zeker maar één enkel perfoon, van wien hier gewaagd wordt. Want let eens.
1) Hij wordt uitdrukkelijk vs. 3. een man genoemd; een man van Jmerten; en 'er wordt hem vs. 11. een ziel toegefchrevcn ; en vs. 9. wordt van zijn graf en dood gefproken, — om nu niet te zeggen , dat 'er overal in 't ganfche Hoofdftuk in het enkelvoudig van hem gefproken wordt.
2) Wilt ge een nog fterker en voldingend bewijs? Hij wordt, als een enkel perfoon, van het ganfche volk Israëls duidelijk onderfcheiden, als het voorwerp van veler geloof en eerbiediging, na voorafgaande verkeerde en ongunltige vooroordeelen; ja, dat nog meer is, als de oorzaak van hunne regtvaardiging; herleest maar eens, 't gene wij
u zoo even voorlazen, vs. 3. Hij was veragt
en ieder was als verbergende het aangezigt voor
hem: hij was veragt, en NB. wij, wij
hebben hem niet geagt \ en vervolgt nu het 4de vs.
Maar



J'ESAIA LUI: VERS 2, 3. 37
Maar hij heeft onze krankheden op zig genomen &c. en we behoeven niets meer, dan het vs. Om de overtredinge mijns volks is de plage op hem geweesd. Dit alleen is genoeg ter overtuiging dat het onderwerp een perfoon is, onderfcheidcn van 't gehecle volk Israëls.
Me dunkt, gij zegt, wij hebben reeds genoeg ter overtuiging;
/3. 'Maar laat ik met een woord doen zien, dat ook de Naam en gczcgdens, op dit volk in hunne tegenwoordige ballinglchap, geheel niet pasfcn. Of kan men van dat volk zeggen, 't gene 'er vs. 11. met zoo veel nadruk ftaat, dat het regtvaerdig is? Mijn knegt de regtvaardige ! Kan men van dat volk zeggen, vs. 9, dat het geen onregt gedaan heeft, noch eenig bedrog in hunnen mond gevonden is? Is dit volk wel ooit verbannen, dan om hunne ongeregtigheden en afwijkingen van den Heere ? Treft hun niet in deze hunne ballingfchap de bedreiging van Mofes , reeds gedaan Levit. XXVI ? en bekennen zij zelve niet, in hunnen Talmud , overal en ftandvastig, dat zij zwaar gezondigd hebben , en dat de komfte van den Mesfias om hunner zonden wil nog dagelijks wordt uitgefteld? Is dit dan die regtv aardige knegt*. Is dit het volk, dat geen onregt gedaan heeft?
Men ziet hier uit dan oogcnfchijnlijk, dat het C 3 on-



3S
TWEEDE LEERREDE.
onderwerp dezer Godfprake geen volk, maar een enkel perlbon is; gelijk trouwens
i. Anderen onder de Joden bekennen. Maar wie is dan die perfoon? de regtvaardige knegt des Heeren? Sommige verftaan 'er door,elk regtvaardige in 't gemeen, die wegens der menfchen boosheid doorgaands veel te lijden heeft. Maar dit te noemen, is hetzelve te wederleggen; elk die dit Hoofdfluk leest, ziet dat de Propheet bepaaldelijk een zeker perfoon onder 't oog heeft, en bijzonderheden meldt, die niet aan elk regtvaardige doorgaands, maar die bepaaldelijk aan dien regtvaardigen knegt gebeuren zouden; het is maar één , een eenige , op wien deze dingen pasfen.
3. Dit zien zij ook wel; en daarom hebben nog anderen onder hen zig moeite gegeven, om, buiten den Mesfias , eenen bepaalden perfoon uit te denken, op wien men deze dingen met eenigen fchijn mogt kunnen toepasfen. — Gij verwondert u, dunkt mij, en denkt bij u zeiven, wie mag die perfoon toch zijn , die hier buiten den Mesfias in eenige aanmerking komen kan ? en inderdaad, fchoon ik vertrouwe dat 'er in dit gehoor geen kundige en fchrandere Toehoorders ontbreken, houde ik mij wel verzekerd, dat niemand dit ligtelijk uit zig zelve raden zal. — Men noemt ons, of Koning Jofia, of den Propheet Jeremia. Welk
eene



JESAIA LUI: VERS 2, 3. 35
eene verbijstering ! welk een bewijs van uiterfte verlegenheid ! Dat evenwel een Jood, een gezworen vijand van onzen Zaligmaker, tot zulk een uiterfte komen kan, is nog toe te geven; maar dat een groot man onder de Christenen zig heeft kannen laten overhalen, om dit den Joden na te zeggen , en Jeremia hier te vinden, hoewel hij kwanswijze het verder uitzigt op den Mesfias niet volftrekt wil uitfluiten , is bijkans onbegrijpelijk. Indien gij Lijnceus oogen had die men zegt dat door een digten plank kon henen zien, gij zoudt zeker nog niet ontdekken , hoe of Jofia, of Jeremia , hier in verband van zaken te pasfe kunnen komen; en nog minder kans zien, om de lotgevallen dier mannen overeen te brengen met alle de bijzonderheden, hier gcfpeld. Niet Jofia. Kan men van hem, fneuvelende in den Slag met Pharao Necho, zeggen: 1. dat hij als een Lam ter flagting geleid is , en als een Schaap dat ftom is &c? 2. Heeft deze vorst de magtigen als een roof gedseld ? 3. Waar vinden we dat hij zoo veel plagen en onderdrukkingen geleden heeft ? 4. en heeft hij door zijn' dood vrede en genezing aangebragt? De 2de en 4de vraag geldt ook omtrent Jeremia, welken anderen hier willen verftaan.
Maar mij dunkt, gij zoudt het mij kwalijk nemen, indien ik hier mede uwe aandagt langer ophield ; en tijd verkwisten wilde, met de ongeC 4 grond-



40 TWEEDE LEERREDE.
grondheid dezer opvattingen ernfh'g aan te toonen; gij kunt de ongerijmdheid daar van tasten. Gij ziet overtuigend, dat niemand anders dan de Mesfias hier in aanmerking kan komen; en alle pogingen , om daar van af te wijken , geweldige verdraajingcn zijn, en uitwerkfels van onbuigzame, van onovertuigbare vooroordeelen.
Laten wij dan dit verblinde en verharde volk aan de Godlijke barmhartigheid aanbevelen , en bidden, dat de Almagtige Genade te zijner tijd dit dekfel eens van hunne harten afligte! Laten wij den Mesfias, Jefus Christus, zoo duidelijk hier uitgeteekend, in deze fchilderije erkennen en eerbiedigen 5 en laten we ons verblijden en God danken, dat Hij ons door deze treffende afteekening de overtuigendfle bewijzen ter hand fielt, dat Jefus de Nazarener, te Bethlehem geboren, en buiten Jerufalem gekruist, ter dood gebragt, begraven, opgeflaan en verheerlijkt, de Christus is, de beloofde Mesfias, onze Zaligmaker!
Het is dan de Mesfias, Jefus Christus, van wien hier alleen gefproken wordt; van wien ook deze dingen, in onzen tegenwoordigen text voorkomende, gezegd worden. En wij zullen in de verklaring van dit Hoofdfluk nu vervolgens, bij de Hukken , uit vergelijking dezer Godfprake met de vervulling, daar van ten vollen overtuigd worden.
Dus



JESAIA LUI: VERS s, 3. 4ï
Dus is dan de eerfte vraag beantwoord, en zoo veel vooraf noodig en genoeg is, ook betoogd.
II. De tweede vraag, die wij korter zullen kunnen afdoen, is deze: Wie de perfonen zijn, die hier fprekende voorkomen?
Dit hebben wij reeds in onze voorgaande Leerrede , bij de opening dezer Godfpraak, te kennen gegeven.
Het komt ons namelijk zoo voor , dat in het eerfte vers de Apostelen en eerfte Euangelie-dienaars fprekende worden ingevoerd, in dien tijd, dat zij, na vergeefs bij de Joden aangehouden, en hen bewogen te hebben tot bekeering en geloof, gereed ftonden om te zeggen: Ziet, wij keeren ons tot de Heidenen.
Deze heffen hier hunne klagten op, over de geringe vrugt hunner Euangelie-prediking onder de Joodfche Natie; zeggende : Wie, (dat is, hoe weinige , welk een klein getal in vergelijking der groote menigte!) wie heeft onze prediking geloofd*, en aan wien is de arm des Heeren geopenbaard ?
Hier op worden nu de bekeerde en gelovige uit de Joden ingevoerd, als deze klagte der Apostelen beandwoordende; in diervoege, dat zij uit eigene bevinding voor hunne bekeering, de middel-oorzaken of aanleidingen en voorwendfels van dat ongeloof voordragen, namelijk, den diep vernederden C 5 en



4* TWEEDE LEERREDE.
en veragten ftaat, waar in de Mesfias voor 't oog der wereld te voorfchijn kwam. Dit is hier de beceekenis, en de nadruk van de koppel letter f Ende, of, zoo als 't hier,vertaald wordt, Want; als wilden ze zeggen , de zaak , waar over gij klaagt, is maar al te zeker; 'er zijn 'er voorwaar zeer weinige, die de Euangelie-prediking geloven: en geen wonder! want velen zien niet verder dan op het gene voor oogen is, en ergeren zig aan de nedrigheid/ van 's Heeren Knegt; want hij is ais een rijsken voor zijn aangezigte opgefchoten, en als een wortel uit een dorre aarde, enz.
A. Zij vertoonen dan hier den nedrigen en veragten ftaat van den Mesfias, zoo als de Joden, en zij zelve in hunnen ongelovigen toeftand, dezelve aanmerkten, en (fchoon tegen reden) tot een oorzaak namen van hun ongeloof. Dit is de inhoud van dat gedeelte, 't welk ik, ter verklaring en nadere befchouwing in dit uur, heb voorgelezen.
B. Waar na zij dan voortreflijk befchrijven, hoe zij, door de verlichting van Gods geest ingeleid in de hooge eindens en oorzaken van dat bitter lijden en vernedering, nu daar over dagten, en de zaak geheel anders befchouwden, in het overige, van vs. 4—10.
III. Zoo komen we dan nu tot de zaak zelf, den lagen en veragten ftaat, in welken de Mesfias zou verfchijnen, of akhands aan zijn volk voorkomen,



JESAIA LUI: VERS 2, 3- 43
men, en van hetzelve befchouwd worden. Ziet hier
A. Zijnen nedrigen oorfprong en opkomst, vs. 2». Hij is als een rijsken voor zijn aangezigte opgcfchoten,en als een wortel uit een dorre aarde.
B. Ziet hier ten anderen zijnen geringen, onaanzienlijken ftaat in volwasfcner leeftijd, vs. ab, 3a. Hij hadde geen gedaante noch heerlijkheid: als wij Hem aanzagen , zoo was 'er geen geftalte, dat wij Hem zouden begeerd hebben. Hij was veragt en de onwaardigfte onder de menfehen.
C. Ziet hier vervolgens zijn druk en lijden, en veragting daar onder. vs. 3b. Hij was een man van fmerte en verzogt in krankheden, en een iegelijk was als verbergende het aangezigte voor Hem*
D. Waar op zij eindelijk nogmaals zijne veragting ook ten hunnen aanzien belijden, vs. 3c. Hij was veragt, en wij hebben Hem niet geagt.
Zij befchrijven dan den Mesfias in zijne geringe opkomst; zij gaan voort tot zijn' volwasfen
ftaat en eindigen in zijn lijden, met melding
van zijne veragting in dat alles.
A. Tot het eerfte , zijn geringen oorfprong, behoort het eerfte lid: Hij is ais een rijsken voor zijn aangezigte opgefchoten, en als een wortel uit een dorre aarde.
1. Elk ziet dat deze uitdrukkingen zinnebeel.
dig



44 TWEEDE LEERREDE.
dig of verbloemd zijn , ontleend van een ftam, tronk of wortel, uit welke een taksken opfchiet, maar een taksken, dat fchraal en dor is, niet ongelijk aan een wortel, as^prlan^ zonder gedaante, zonder loof, vaiv^^i cjp dorheid der aarde, uit weitest voofiBiW. bit fchijnt de meening te •• - _ , rfk-l.
Tot het n ■■■^;;m^ , zinnebeeld moet
r.AWWl|i ''^:/? -L de zoo
wel betrekkefj r'^l^lis tot den
^rtei. , mËÉÊ mimi
b. Dat door de wortel in de zaak het zelfde als door het rijsken verftaan wordt. Men weet dat een wortel wel nederwaards, maar niet opwaards groeit; men kan van een eigenlijken wortel niet zeggen, 't gene hier gezegd wordt, dat hij opfchiet uit een dorre aarde! men kan 't derhalven niet wel eigenlijk van een wortel verftaan. Het grondwoord heeft ook een uitgebreider beteekenis: het beteekent in 't gemeen een uitfpruitfel, al wat uit den ftam of tronk uitfehiet, het zij dan nederwaards, gelijk de wortel, waarvan dit woord meest, en doorgaands gebruikt wordt, het zij dan opwaards, gelijk de ftam, of takken, waar voor het hier en meermaals genomen wordt; b. v. de wortel der regtvaardigen zal hare vrugt geven, Spr. XII: 13. De wortel Ifaï zal jiaan tot een
ha-



JESAIA LUI: VERS 2, 3. 45
banier der volken 5 dat is de boom, Jef. XI: 10. Evenwel heeft het zijne reden, waarom de Geest die rijsken hier bij verwisfeling door den Propheet benoemt met zulk een woord, dat in 't gewoon gebruik meestal van den wortel gebezigd wordt; en dit kan dan gevoeglijk aanduiden de onaanzienlijkheid van dat rijske, dat,gelijk het uit een dorre aarde voortfproot, zoo ook fchraal zig vertoonde, meer gelijk aan een wortel, dan aan een welig groejenden tak.
2. Het gezegde is genoeg om daar uit op te
maken, wat 'er
a. In 't gemeen door te kennen gegeven wordt. Men begrijpt terftond, dat het ziet op de geboorte van den Mesfias, op zijne verfchijning in het vlcesch en jongelingfchap. Zij geven 'er door te kennen, hoe Hij in een armelijken en geringen ftaat geboren was, uit een gefiagt, dat althands te dier tijd, een zeer geringe , een lage vertooning maakte , waar in noch aanzien, noch rijkdom of overvloed te vinden was; een gefiagt, of huis, 'c welk, wat aanzienlijke loten het ook voorheen gevoed mogt hebben., thands was uitgedroogd, en gelijk aan eene dorre aarde. Sommige willen dat hier zijne onbekende geboorte bedoeld wordt; dan zou 't kunnen zeggen, hij is daar henen opgefchoten, gelijk een rijsken uit den grond voortkomt, zonder dat men regt weet hoe 't 'er komt, of waar
uit



46
TWEEDE LEERREDE.
uit het ontfproten is. Doch men kan hier
tegen aanmerken, dat Jefus afkomst niet onbekend geweest is. Ze kenden zijne Moeder, en Jofeph,
en meermaals beriepen zij 'er zig op. . Zelfs
maakten de Joden 'er die bedenking over: de Mesfias , als hij komt, zullen wij niet weten van waar hij is; maar dezen weten wij van waar hij is.
b. En zoo begrijpt gij dan met één, wat in 't bijzonder het rijsken en de wortel; wat de dorre aarde, en wat het opfchieten uit dezelve is. Door het eerfte wordt de perfoon verftaan, van wien hier gefproken wordt, de regtvaardige knegt des Heeren, de Mesfias; —— door het opfchieten wordt
zijne geboorte en eerfte opvoeding bedoelt,
en door de dorre aarde zijn gefiagt, het huis van David, in dien tijd toen hij geboren wierd; of wil men het zinnebeeld liever zig zoo voorftellen, dat dit rijsken niet onmiddelijk uit de aarde, maar uit een ftam of tronk voortfehiet, gelijk het Cap. XI. voorkomt, als een rijsken uit den afgehouwen tronk van Ifaï; dan wordt door de dorre aarde verftaan, de armelijke en geringe ftaat, in welken die tronk, in welken het huis van David, zig toen bevond.
c. Maar wat wil dat, voor zijn aangezigte ? Hij is als een rijsken en als een wortel uit een dorre aarde voor zijn aangezigte opgefchoten.
«. Men fchijnt dit allernaast betrekkelijk
te -



JESAIA LUI: VERS 2, 3. 47
te moeten maken tot den Heere, van wiens arm in het voorgaande vers gefproken was. En dan willen zij daar mede zeggen, dat hij voor Gods oogen, onder Gods eigen belluur, zoodanig was voortgekomen; dat God dit had aangezien; dat hij in Gods oog niet anders fcheen befchouwd en aangemerkt te zijn; omtrent zoo als ze vs. 4 zeggen, wij agteden hem, dat hij geplaagd, van God geflagen, en verdrukt was.
/8. Maar ik wil Taalkundigen wel in bedenking geven, of men dat woord voor zijn aangezigte VJÖ4? niet wel nemen kan voor het aangezigt van den genen , die hem aanfehouwde; dus voor elks aangezigt; in dien zin: Hij is voor 't aangezigt van een iegelijk, hij is voor ieders oog als een rijsken voortgekomen. Dan zal
X, het willen zeggen, hij is geboren als alle andere menfehen ; daar was niets uitftekends in te zien; hij is gelijk andere menfehen, als een rijsken opgefchoten, voor het oog van 'c gemeen. Men moet namelijk onder 't oog houden , dat deze fprekers hier voorkomen in dien tijd, toen zij het wonder zijner geboorte uit eene Maagd of niet wisten, of nog niet geloofden. Ze willen zeggen : men kende hem heel wel; men wist zijn afkomst; men zag niet anders aan hem
als aan andere kinderen; met één woord,
\ is het zelfde dat de Joden zeiden Joh. VII: 27.
Doch



48
TWEEDE LEERREDE.
Doch deze weten wij van waar hij is; maar de Christus, wanneer hij komen zal, zoo zal niemand weten van waar hij is.
3. Nemen we 'c zoo, dan zal het eerfte lid zien op zijne menschwording in 'c gemeen; het tweede op zijne armelijke geboorte. Als wilden zij zeggen: Wat wonder,, dat wij niet geloofden; wij ilïeten ons aan zijne geringheid; want, wat zijne geboorte of oorfprong betreft y die vertoonde zig al eveneens als die- van andere menfehen, daar was geen uitftekenldheid in; in tegendeel, hij is .voortgekomen in een armelijken ftaat, als een wortel uit een dorre aarde. Doch wat daar van zij,
3. Dit is zeker, dat het gene hier gefpeld wordt, juist in den perfoon van den Heere Jefus, en in de befchouwing der Joden omtrent hem, vervuld is.
a. Gij weet het, hoe Hij uit Maria geboren is, wel een Dogter uit Davids huis, maar toen in een zeer vernederden ftaat en geringe omftandigheden; gij weet het, hoe Hij geboren is in een ftal, gelegd in een kribbe, en opgevoed onder 't opzigt en waarfchijnelijk in het werk van een' gevader, die geen hooger kostwinning of beroep had, dan dat van eenen Timmerman. Eene laagte, eene vernedering, die zig billijk te dieper vertoonde, als men zijn perfoon aanmerkte, zoodanig als Hij
van



JËSAIA LUI: VERS *, 3. 49
van de Propheten voorzegd was, als Gods Zoon, wiens naam was Wonderlijk, Raad, Sterke God, Vader der Eewigheid , Vrede-vorst; als die Koning en Verlosfer Israëls, die regeeren zou van zee tot zee, en van de rivieren tot de einden der aarde. Die wordt hier geboren (zoo 't fcheen) uit geringe ouders, opgevoed in Galilca, in Nazareth; groot gebragt van een' ambagtsman.
b. En even dit was het ook, waar aan zig de Joden van dien tijd en vervolgends zoo zeer frieten, en ergerden, en 't welk zij geduurig ten oorzake namen voor hun ongeloof; dit was 't, waaromtrent zij even alzoo dagten en fpraken, gelijk het hier van deze fprekers bij den Propheet wordt aangevoerd. Hoe dikwijls hoorde men hen dit niet aangrijpen! hoe dikwijls hoorde men hen zig daar op beroepen , als een reden, waarom zij in hem weigerden te geloven ; zeggende : JVte is toch deze ? Is deze niet de Timmerman, de zoon van Maria? en de broeder van Jacobus en Jofes, en Juda, en Simon? en zijn zijne zusters niet hier bij ons ? en zij wierden aan Hem geërgerd, Mare. VI: 3. Wij kennen hem immers wel; ziet maar op zijn afkomst, op zijne familie ! Wat groots, wat heerlijks hebt gij toch van zulk een' te wagten!
't Is waar, 't fcheen nu en dan wel eens of hij aller oogen naar zig trok, en meer dan een gemeene agting moest verwerven; Lucas zegt van hem,
I. DEEL. D Cap.



5o TWEEDE LEERREDE.
Cap. II: 52, dat Hij toenam in wijsheid, en in grootte, of lighaamsgeftake, en in genade bij God en menfehen. Op zijn 12 de Jaar zat hij reeds onder de Schriftgeleerden in den Tempel, tot elks verwondering; dan, dit fchijnt in het algemeen flegts een vlugtig voorbijgaande verwondering gebaard te hebben, die geene wezenlijke voetftappen in hun gemoed naliet, noch regte befeffens van zijn hooge perfoon inboezemde; men had zig, ja, daar over verwonderd; men had hem als een kind onder zijne ftadgenoten bemind; maar met dat al, hij bleef in hun oog de zoon van Jofeph en Maria, en daarom, als het op geloof aankwam , geloof dat deze de Mesfias was, die heerlijke Koning Israëls, dan was het telkens, is deze niet de zoone Jofephs!
Ziet daar dan de eerfte bijzonderheid zijner vernedering , en oorzaak van des volks ongeloof, zijn' nedrigen oorfprong en opvoeding, of jongelingfchap. Hij is als een rijsken voor zijn aangezigte opgefchoten , en als een wortel uit een dorre aarde.
B. Mier bij kwam nu ten tweeden nog, zijn geringe en veragte ftaat in zijne meergevorderde jaaren. Hij hadde geen gedaante noch heerlijkheid, enz.
Voegzamer wordt het 2de lid van 't 2de vers dus onderfcheiden, en vertaald: Hij hadde geen gedaante noch heerlijkheid dat wij hem zouden
aan-



JESAIA LUI. VERS 2, 3. 5!
aangezien hebben; en daar was geen geflalte^ dat wij Hem begeerd zouden hebben.
Dit gedeelte hunner ergernis ziet blijkbaar op dien ftaat van den Heiland, in welken hij zig vertoonde, toen hij in het openbaar zijne bediening aanvaardde , in welke hij na zijn 3011e jaar te voorfchijn kwam.
1. Tot de regte bevatting hier van , moet men zig herinneren, dat de Joden in dien tijd den Mesfias verwagteden, als een Man niet alleen van een luisterrijk gefiagt, maar ook zelve in de gedaante van een magtig Vorst, gezogt en gezien bij de Overflen en Leeraars des volks, omftuwd A'an de eerflen en oudften der Natie; die het vólk uit de dienstbaarheid der Romeinen , en van onder de ftrenge regeering van 't huis van Herodes verlosfen, en de gehecle wereld zig' onderwerpen zou.
s. Maar niets was 'er in zijn perfoon en ftaat» dat aan die verwagting beantwoordde; niets dat hun grond fcheen te geven, om zulks van Hem te hoopen. In tegendeel
a. Hij had geene gedaante of heerlijkheid, dat men hem zou aangezien hebben. Zag men op zijn uiterlijk voorkomen, dit had niets van da£ heerlijke, dat men zig van den Mesfias verbeeldde; want gedaante en heerlijkheid kan hier t'zamengenomen worden voor heerlijke gedaante: doch meii kan het ook gevoeglyk onderfcheiden
D 3 m. Hij



52 TWEEDE LEERREDE.
at. Hij had geene gedaante; dac is, geen lighaams-ftatuur, geen uiterlijke in het oog lopende en grootfche lighaamsgedaante. Niet als of het lighaam van Christus eenige wangedaante zou gehad hebben, gelijk fommigen verkeerdelijk hier uit opgemaakt hebben. Het tegendeel is waar; de oude Kerkvaders fpreken 'er, volgens de overleveringen, die zij hadden, met verheffing van; en 't is opmerkelijk, dat een voornaam Joodsch Meester tegen deze plaats inbrengt, dat ze op Jefus niet kan zien, nadien Hij eene fchoone en bloejende lighaamsgedaante had, 'Er is niet aan te twijfelen, of de natuurlijke gedaante, 't gelaat, de leden van den Zaligmaker waren welgemaakt cn deftig. Maar 't gene zij hier bedoelen, is dit, dat Hij geen gedaante had zoodanig als zij van den Mesfias verwagteden, geen hoogte gelijk die van Saul, die van zijne fchouderen af opwaards boven 't volk uitftak, geen Vorftelijke geftalte, geen fchitterende oogen , geen flreng gelaat, geen trotfe houding; met één woord, niets,dat hem fcheen te teekenen als den Herfteller harer vrijheid en Overwinnaar der volken. In tegendeel, de Heere Jefus vertoonde zig in zijn gelaat en houding fteeds nedrig, bezadigd, zagt, langmoedig , medelijdig; wars van wapenen, geweld, heerfchappije , en diergelijke.
Zoo had hij geene gedaante,
/3. Maar



JESAIA LUI: VERS 2, 3. 53
B. Maar ook geene heerlijkheid; geen Eerwaardije; hij bezat geene burgerlijke of kerkelijke waardigheden, geene rijkdommen, geen vermogen, geen Itoet van hovelingen of trawanten, niets dat hun gefchikt voorkwam om den perfoon van den Mesfias op te houden: 't was alles nedrig en eenvoudig. Hij maakte geen grootcr vertooning dan die van een gemeen mensch, van een Galileër, of op zijn best van een zonderling Leeraar.
't Is waar, zijne wijsheid, heiligheid, welfprekendheid en wonderwerken moesten agting en eerbied voor hem verwekken , en zij deden 't ook eenigfins; doch voor een korten tijd; of liever zij verwekten eene ongenadige, eene vlugtige verwondering en dwarrelende aandoeningen. Nadien de Ovcrficn en Schriftgeleerden zijne leer verwierpen en lasterden, nadien zij zelve de ware kragt daar van niet begrepen , en zijne wonderwerken zelfs al eens in eenen kwaden zin hoordsn uitleggen; van daar, offchoon zij zig over zijne daden en woorden wel eens verbaasden, dat toch zijne ware heerlijkheid en voortreflijkheid verborgen bleef voor hunne oogen, in zoo verre dat zij hem ten laatften niet meer begeerden aan te zien, maar ten einde van alles uitriepen: weg met dezen \
Zoo had hij dan in hunne oogen geen gedaante noch heerlijkheid, dat zij hem langer zouden aangezien hebben.
D 3 b. Dat



54 TWEEDE LEERREDE.
b. Dat zelfde wordt zakelijk herhaald in het 2de lid: Hij hadde, of daar was geene ge/lalte , dat wij hem zouden begeerd hebben. Dit zelfde woord was ook Cap, LH: 14. door den Propheet van hem gebezigd; en daar vertaald door gelaat; alzoo verdorven was zijn gelaat of geftalte, meer dan iemands, en zijne gedaante, meer dan \anderef\ menfehen kinderen. Met terugwijzing hier op zeggen zij hier bij herhaling, om de zaak te bevestigen, en nadruk bij te zetten: Hij hadde geen gedaante of heerlijkheid, dat wij hem zouden aangezien hebben; daar was geene geflalte, niets groots, niets heerlijks, dat wij hem zouden begeerd hebben.
c. In tegendeel, in plaats van begeerlijk te Zijn, was hij een voorwerp van veragting; gelijk 'er volgt vs. 3 a. Hij was veragt en de onwaardigfie der menfehen.
«. Hij was veragt; zoo veragt, dat hij Cap. XLIX: 7. genoemd wordt de veragte ziele, de walging der ziele, aan welken het volk eenen grouwel heeft. En hoe veragt hij metterdaad geweest fo, kan men genoegzaam daar uit afnemen, dat hij in 't gemeen niet alleen bij veragting de Nazarener genoemd wierd, maar dat zelfs de Nazareners Hem uit hunne ffad uitwierpen, en dreigden van de rotfe nec-r te werpen.
Nog llerker wordt dit uitgedrukt
door



JESAIA Lm: VERS 2, 3. 55
door de volgende woorden, daar zij hem noemen den onwaardigften der menfehen; 1) dat is, de agterftc, de laatftc, het uitvaagfel der menfehen, gelijk Hij zelf klaagt, Pf. XXII: 7. Ik hen een worm en geen man ; en gelijk zij nader van zig zelvcn in 't flot van dit vers belijden, Hij was veragt, en wij hebben hem niet geagt. Trouwens de fcheldingen, de lasteringen en fchampcre bejegeningen, waar mede de Priesters, de Raadsheeren, de Schriftgeleerden, de Pharizeën, en het blind en ondankbaar volk hem fmaadden, gaven bewijzen van zijne uiterfte veragting en onwaardigheid in hunne oogen. Wat kan men llerker bewijs daar van hebben,dan dat zij een Guit, een Oproermaker en Moordenaar, Barrabas, boven hem verkoren ? 2) Doch andere vertalen dit door verlaten, de verlatene van mannen, van mannen van aanzien, gelijk het grondwoord beteekenen kan; — het zij dan in een lijdelijken zin; dan zal 't zeggen, dat geen Mannen van aanzien, Overften , die in Kerk of Staat het gezag hadden, het met hem hielden; dat de heerlijken des volks den neus over hem optrokken, 't aangezigt van hem afwendden en hem verlieten, en , zo 'er al onder de aanzienlijken eenige weinige waren , die hem niet kwalijk gezind waren, dat deze het zig een fchande rekenden, en zig fchaamden openlijk met hem om te gaan; — het zij dan in een' dadelijken zin, D 4 dat



56
TWEEDE LEERREDE.
dat Hij zelf zig van de aanzienlij kften des volks onttrok, dat hij geen geraeenfchap met hen zogt, maar hen verliet, en in tegendeel de veragte en wispeltuurige fchare, tollenaren en zondaren, en een deel Galileërs, visfchers, en vrouwen tot zijn gevolg had.
Althands de zaak is waar, en werd ook zoo befchouwd en opgenomen, wanneer men de Pharizeën hoorde zeggen, Joh. Vil: 48,49. Heeft iemand van de Overfien in hem geloofd, of uit de Pharizeën? maar deze fchare, die de wet niet weet, is vervloekt.
Ziet daar dan ook hunne tweede ergernis en fteen des ongeloofs: Hij had geene gedaante noch
heerlijkheid Hij was veragt, en de onwaar-
digfte der menfehen.
C. Maar nog hooger klimt het 3de dat zij opgeven: Hij was een man van fmerte, en verzogt in krankheden, en een iegelijk was (namelijk daar onder) als verbergende het aangezigt voor hem.
Hier mede wordt duidelijk gezien op het lijden van den Heiland, op 't einde van zijn leven, en zijne verlating in hetzelve.
1. Hij was daar in een Man van finerten, dat is een man bezogt met fmerten, met die fmer'ten, welke in 't 4de vers aangemerkt worden als gevolgen der zonde, die wij wegens de Godlijke geregtigheid fchuldig zijn. Die fmerten, die aller-



JESAIA LUI: VERS 2, 3. 5?
lerbitterftc kwaden, die ziel en lighaam met fmert doorgrieven, heeft hij geleden; en zoo geleden, dat ze hem eigen waren; dat hij 'er als *t ware toe gefchapen, toe verordend fcheen, *t geen de nadruk is van die uitdrukking, een man van fmerten. 't Heeft hier nadruk, dat hij niet Enosch, maar ty>K genoemd wordt; een man, daar in aanzienlijk, daar in uititekend, dat hij vele fmerten had. Wilde . men hem »K noemen, men moest 'er bijvoegen van fmerten. Trouwens
2. Hij was verzegt in krankheid. Het woord, door krankheid vertaald, heeft eene ruime beteekenis, en wordt genomen van allcrleie elende, fmerten, in 't bijzonder zwakheid, of al zoodanig kwaad, dat iemand verzwakt en afmat. Daar in was hij verzogt, of eigenlijk in 't Hebreeüwsch bekend: hij was bekend met zwakheid; dat is nae de kragt van 't woord, hij kende die bij ondervinding. Hij was zoodanig ingedompeld in fmerten, dat zijn lighaam en ziel daarvan verzwakten, uitteerden en bezweken.
Gedenkt hier aan de afmattingen van zijn zwoegend lighaam in Gethfemané, aan de geesfelingen, kinnebakflagen , doornekroon, en verdere baldadigheden, die hem zoodanig afmatteden, dac hij zijn kruis niet meer dragen konde. Gedenkt aan die klagte, die de Mesfias opheft, Pf. XXIT; 15, 16. Ik ben uitgeftort als water, en alle mijne D 5 been-



58 TWEEDE LEERREDE.
heenderen hebben zig van een gefcheiden ; mijn harte is ais wasch: het is gefmolten in V midden Mjfis ingewands. Mijn kragt is verdroogd als een potfcherf; mijn tonge kleeft aan mijn gehemelte, en gij legt mij in het /lof des doods.
Doch ik zal die niet verder uithalen, dewijl wijin hec vervolg van dit Hoofdfluk gelegenheid ontvangen zullen , om de bijzonderheden van die fmerten en krankheid wat nader te befchouwen.
3. Alleen maar met één woord die bijzonderheid, onder dat lijden, op welke zij hier het oog hebben, en een iegelijk was als verbergende het aangezigt voor hem.
In opmerking nemende, dat dit meest van God gebezigd wordt, in den zin van zijne gunst, zijne gemeenfehap en heerlijkheid te onttrekken; gelijk we zeer dikwijls lezen van de verberging zijns aangezigts: verbergt gij uw aangezigt, zij worden verfchrikt, Pf. CIV. 29. Zo hij zijn aangezigt verbergt, wie zal beflaan, zoo wel voor een volk als voor een mensch alleen*. Job XXXIV. 29. en
bij tegenftclling, toont ons uw aangezigt - ,
laat uw aangezigt lichten , enz.; dan komt mij bedenkelijk voor , of men 't hier ook niet in dien zin van den Mesfias verflaan mocte; hij was als verbergende zijn aangezigt. Zij willen zeggen, hij openbaarde zig niet in die heerlijkheid, in welke men den Mesfias vervvagtedc; hij bedekte'
den



JESAIA LUI: VERS *, 3- 59
den glans van zijn aangezigt door een voorhangfel van nedrigheid; hij onttrok en verborg zig in vele gelegenheden; als men hem zogt eere aan te doen, ontweek hij dezelve; hij hield zig voor de grooten en aanzienlijken verborgen ; hij onttrok zig menigmaal, en onthield zig in eenzame afgelegen plaatfen; hield zig meest op in 't veragte Galilea. Hij fcheen wel eens met ongenoegen zig te verbergen , en zijne tegenwoordigheid niet te vergunnen , daar en op zulk een wijs als men verwagtede.
In dien zin komt het zeer wel in als een zwarigheid of fchijnreden van ergernis; waar op dan als een gevolg daar van komt, hij was veragt enz. Hoe het zij,
Eigenlijk ftaat 'er: V was als eene verberging^ des aangezigts van Hem; dat tweefins kan verftaan worden, of daar was een verberging des aangezigts van Hem voor ons; dat is hij was verbergende zijn aangezigt voor ons, als van fchaamte, fmerte, droefheid ; hij durfde het hoofd menigmaal niet opfteken: met toefpeling op de melaatfchen, die zig verbergden; — doch dit fchijnt op den Mesfias niet zeer te pasfen, die vrij uit zou fpreken, en zig zou openbaren - die zijn aangezigt niet zou verbergen, zelfs niet voor fpeekfel, Jef. L: 6.; gelijk fommigen het dus nemen; - of,daar was een verberging van des volks aangezigt van hem, dat is,gelijk het onze geëerdeOverzettcrs nemen,



6"o TWEEDE LEERREDE.
men, een iegelijk was ah verbergende het aangezigte voor hem; een iegelijk was, als of hij zig zijns niet bekreunde, of zijne fmerten in 't allerminfte niet aantrok. En dit laatfte is het gevoegzaamfte , en kan zeer gevoeglijk daar op zien, hoe de Heiland in zijn laatfte lijden niet alleen van den Raad, van het volk, van Pilatus, van Herodes wierd aangemerkt als geen gimftig aanzien waardig; maar ook zelfs hoe zijne verborgene en openbare vrienden, zijne eigene leerlingen, het aangezigt van hem verborgen; hoe hij van Judas verraden , van Petrus vcrlochend, van alle zijne discipelen vlugtende verlaten wierd. Het aangezigt is in de t'zamenleving 't middel van verkeering; onttrekt men iemand zijn aangezigt, dan keert men hem den nek toe, en geeft daar mede zin veragting en fchuwing van zulk eenen te kennen. — Hij was dan als de verberging der aangezigten van hem, dat is, hij was als 't ware de veragting zelve.
Ook dit was derhalven geen geringe ergernis ' en hinderpaal voor hun geloof, dat hij was een man vanfmerte, verzogt in krankheid, en een iegelijk was als verbergende het aangezigt voor hem.
D. Dit alles nu wordt befloten met een hoofdzakelijke herhaling en bevestiging van het gezegde, met toepasfing op de Sprekers zelve, , Hij was veragt, en wij hebben hem niet geagt; men kan dit laatfte lid ook wel vertalen: men heeft hem niet
ge-



JESAIA LUI: VERS 2, 3. 61
geagt; als zeiden zij: hij was veragt, ja voor niets geagt; doch ik zie 'er geen genoegzame reden toe; liever houdeikmij aan onze vertaling, en meene dat de Sprekers hier onder zig zeiven mede bedoelen; als wilden ze zeggen: zoo was hij dan veragt; veragt in 'tgemeen, een fmaad van menfehen, en veragt van den volke; en ook wij, wij zeiven,fchoon nu beter verlicht, hebben dat ook zoo befchouwd, en daar in óns deel gehad; ook wij, wij hebben hem in dien tijd niet geagt.
Gelijk nu deze genoemde dingen de oorzaken waren van hunne ergernisfe en ongeloof ten tijde van Jefus omwandeling , zoo bleven zij het ook naderhand bij het grooter deel des volks, dat zig in die vooroordeelen en ergernisfen verfterkte, en daar door verder onvatbaar maakte voor de overtuiging der Euangelie - prediking door de Apostelen.
Ziet daar nu , geliefden , de ergernisfen der Joodfche Natie, en de redenen, waarom 'er zoo weinigen uit dezelve de prediking des Eunugeliums geloofden, en den arm des Heeren daar in ontdekten; voorgedragen door den Propheet als uit den mond hunner eerst mede-ongelovige, maar nu bekeerde broederen, ö Diepte der Godlijke voorzienigheid ! wat wonder dat zoo velen niet geloofden! maar nu zullen wij vervolgends door die
zelf-



62
TWEEDE LEERREDE.
zelfde perfonen het tafreel zien omkecren , van een andere zijde bgfchouvven, en zoodanig hooren verklaren, dat de ergernis van het kruis niet alleen zal weggenomen worden; maar de uitnemende dierbaarheid van den Zaligmaker en zijne ware voortreflijkheid daar door zal uitblinken.
Laten we nog kortelijk over het verklaarde opmerken.
Men ziet, het gezegde behelst een reden of oorzaak van het ongeloof der Joden in het Euangelie der vervulling. Maar hier op vallen twee vragen.
A. Hoedanig een reden of oorzaak was dit? Was dit een ware oorzaak van hun ongeloof? Was dit een reden van verfchooning? Geenfins; de ware reden of oorzaak van hun ongeloof was hun boos en onverfiandig harte. De aardsgezindheid, die het volk te dier tijd geheel bezet had, die weefde een dekfcl over de oogen hunner ziele , waar door zij voor wezenlijker, voor geestlijke zaken onvatbaar wierden, en den fleutel der ware kennis langzamerhand kwijt raakten. Van daar dat zij iteeds op aardfche dingen zweefden; en van den Mesfias en de heerlijkheid van hem voorfpeld ook geen andere dan aardfche gedagten vormden. Ter gelegenheid nu van de nedrige verfchijning van den Zaligmaker , ontdekte zig deze aardsgezindheid , en de vrugt daar van was
hec



JESAIA LUI: VERS 2,3. 63
het ongeloof. En in zoo ver was de nedrige ftaat van den Zaligmaker de aanleidende gelegenheid , waar door zig het ongeloof, dat in hun aardsgezind hart zijnen grond had , openbaarde, tiet was derhalven een genomen , geen ware of gegronde ergernis, en kon dus geen verfchooning voor hun ongeloof te weeg brengen.
B. De andere vraag is, waarom de Mesfias juist in zulk een' geringen ftaat te voorfchijn kwam ? of waarom God, voorziende de ergernis der Joden , hunne zwakheid niet wat te gemoet kwam , en meerder aanzien over den Heiland verfpreidde ! Maar deze vraag houdt op , zoo dra men overweegt , dat even dit behoorde tot zijn Borg-werk, en dienen moest, nevens al zijn lijden, om als Borg de plaats van zondaren te bekleeden, en in hunne plaats aan de Godlijke geregtigheid te voldoen. De Middelaar moest vernederd worden, lijden, verftoten worden, enz.; dit behoorde tot het rantzoen door hem te betalen. Doch dit ftuk kan ik nu niet verder ontwik* kelen, wijl het dit is , welk ons nu vervolgends opzettelijk zal onder 't oog komen ; de hooge eindens en oorzaken, waarom Mesfias in zulk een Haat verfchenen is, en dat alles ondergaan heeft. «
Ondertusfchen heeft God niet nagelaten bekwame middelen te geven, om zig tegen die ergernis



6*4 TWEEDE LEERREDE.
nis te wapenen. En onder deze is 'er geen
kragtiger, dan deze zelfde prophetie, aan dat eigen volk overhandigd ; waar uit zij, en wij met hun, met groote letteren lezen kunnen, dat deze dingen zelfs tot de merkteekenen van Mesfias behooren; dat deze dingen alzoo voorzegd zijn, en derhalven ook alzoo gefchieden moesten.
Toepasfelijke Aanmerkingen.
We zouden hier gelegenheid hebben om te gedenken tot welk eene laagte Christus zig heeft willen vernederen; waar toe hij dit deed;
wat nut wij daar uit trekken; b. v. hoe groot een kwaad is de zonde, dat Gods eigen Zoon tot
zulk eene laagte deswegens komen moest! ■ .
welk eene gewilligheid van den Borg, die, onaangezien hij deeze diepte te vooren inzag, egter zeide : Ziet ik kome , in de rolle des Boeks is van mij gefchrevèn. Ik heb lust , ó God! oni uw
welbehagen te doen. Welk een grond van
hope en zaligheid voor zondaaren , daar Gods Zoon zig in hunnen ftaat gefteld heeft en hun gelijk geworden is; • welk een bemoediging voor
Gods volk in veragting en lijden, dat Jefus, Gods Zoon, de fmaadheid daar van heeft weggenomen.
» 0
Dan dit behoort tot de volgende ftoffe,
en zal daar van ons betragt worden.
'Er



JESAIA LUI: VERS 2, 3. 6$
'Er is evenwel eene zaak, waar bij wij, naar aanleiding van den Text, nader moeten ftil (taan ; te weeten: Jefus is in de wereld gekomen, niet om gedient te worden, maar om te dienen. — Dit leert ons, dat wij geen aardfche fchatten of heerlijkheden bij hem zoeken, of, in 't volgen van
hem , beoogen moeten. Ondertusfchen dit
is 't dat de meesten bekoort. — Van daar, dat Jefus nederigheid, en gemis van aardfche heerlijkheid en genoegens, ook nog de gewoone reden is, zo al niet van ergernis, althans van ongeloof.
I. Immers hoe weinigen die hem hoog agten.
II. Dit is de reden van 't ongeloof. — Was 'er meer agting, daar zou ook meer geloof zijn.
a. Dit blijkt, om dat laage agting onze liefde koel houdt;
b. Om dat men zulk een, voor welken men geene agting heeft, geen vertrouwen geeft,
c. En dus ook geen verwagting van hem heeft.
III. Nu dit zelfde wordt ook bij veelen onzer gevonden.
A. Dat dit vreemd voorkomt, te weten, dat Jefus in de wereld gekomen zij, niet om gediend te worden, maar om te dienen^ is, dat men 1. noch hem kent, en dus niet weet hoe waardig hij is. Die hem meest kennen, bedroeven zig meest daar over, dat zij hem niet genoeg kennen of agten. I. de li l. E 2.



66
TWEEDE LEERREDE.
2. Om dat men zig zeiven niet kent in zijn laagheid.
3. En de blijken daar van zijn — dat men niet gelooft , — hem niet gehoorzaamt , — met hem niet op heeft.
■ B. Ondertusfchen, in wat geftalte zult gij bevonden worden in dien dag, als 't zijn zal, dezen die niet gewild hebben dat ik Koning over hen wezen zou , breng ze hier, en fla ze dood voor mijne voeten.
C. Weest dan gevoelig over deze zonde van ongeloof, welke de zwaar/ie is van alle, en laat » tog bewegen tot gehoorzaamheid aan het Euangelie. IV. En gij, die Hem eerbiedigt,
A. Zoekt ook uw gebrek daar in veel op te
merken. Dit doet Christus te hooger agten;
en die hoogagting leert wederom 't gebrek.
B. Overdenkt veel zijne heerlijkheid, en de plaatfen der H. Schrift, daar toe leidende.
C. Eert Hem door het geloove.
D. Is 'er zoo veel aan vast om te gelooven — zoo'.veel ergernis te overwinnen, —— dankt Hem voor zijne genade, dat gij hebt mogen gelooven.
E. En weet, gij zult Hem eens in heerlijkheid aanfchouwen. Amen.
DER.



DERDE
LEERREDE.
JESAIA LUI: VERS 4, 5.
Waarlijk hij heeft onze krankheden op zig GENbMEN, en onze smerten,
die heeft hij gedragen: doch wij ag" teden hem, dat hij geplaagd, van god geslagen, en verdrukt was. '
Maar, hij is om onze overtredingen verwond, om onze ongeregtigheden is hij verbrijzeld: de straffe die ons
den vrede aanbrengt, was op hem, en door zijne striemen is ons genbzinge geworden.
Onder de gevolgen van de zonde, is geene der minften, dat wij verduisterd zijn geworden in ons verftand en oordeel. De bedagtzaamheid, zoo zeer noodzakelijk tot een welwikkend oordeel, wordt vervangen door voorbarigheid; men is geneigd doorgaands te oordeelen naa het uiterlijk voorkomen, of naa eenmaal aangenomen, doch onwaaragtige begrippen. Hoe zeer dit zig openbaart, zelfs in de gewone gevallen van dit leven, getuige E a de



6S
DERDE LEERREDE.
de dagelijkfche ervarenis. Dan, her is inzonderheid te betreuren, dat dit oók, dat dit boven al, ons aankleeft in den Godsdienst, omtrent onderwerpen, die den onmiddelijkften invloed hebben op onze eewige belangens.
Het voorbeeld, welk wij hier voor ons heb* ben, is 'er een (prekend getuige van. Wij hoorden , wij hoorden 't als uit den mond der bekeerde Joden zelve , hoe zij , alleen aanziende 't gene voor oogen was, zig even daar aan ergerden, wat hun, bij diepere inlichtingen overweging, bleek tot zaligheid te zijn ; wij hoorden, hoe zij, den uiterlijken ftaat van Jefus alleen aanmerkende, zig ergérden aan zijne geringheid en ellende, en daarom weigerden in Hem fe geloven. Hij is (dus was hunne overlegging) Hij is ah een rijsken voor zijn aangezigt opgefchoten, en ah een wortel uit eene dorre aarde. Hij had geen gedaante, noch heerlijkheid, enz. vs. 2.3. En dit was de reden, waarom men de Euangelie-prediking niet geloofde, noch den arm des Heeren daar in ontdekte!
Maar gelukkig zij, die door Gods genade verwaardigd worden met de verlichting van zijnen Geest, en daar door bekwaam gemaakt, om de zaken regt in te zien, en billijk te beoordeelen. Dit was het voorregt, aan dezen gefchonken; daar door waren hunne oogen geopend; daar door hadden zij verftand gekregen, om het voorwerp hun¬
ner



JESAIA LUI: VEPvS 4, 5. 69
ner ergernis in het regte licht te befchouwen, en de hooge eindens en oorzaken van het gene hun zoo vreemd was voorgekomen, met gelovige aanbidding, verwondering en dankzegging te eerbiedigen.
Hoort, hoe deze zelfde perfonen, na hunne verlichting, 'er nu over oordeelen; hoort, hoe zij 'er nu van fpreken : Maar Waarlijk, Hij heeft onze krankheden op zig genomen, onze fmerten heeft hij gedragen, enz.
Wij hooren hier de gelovigen, door den mond van den Propheet, gedreven door Gods Geest, eerst de ware oorzaken en vrugten van Mesfias vernedering en bitter lijden, en hoe Hij zig daar onder gedragen zoude, op eene treffende wijze ontvouwen , vs. 4 — 7. Daar na wordt het uiteinde, en de gevolgen van hetzelve nader opgegeven, in het overige van dit Hoofdfluk.
De ware oorzaken en hooge eindens van dezen veragtelijken flaat, en bitter lijden van den Mesfias , worden door een reeks van nadrukkelijke voorflellingen befchrcven, die wel alle de zelfde hoofdzaak bedoelen, doch de een na de ander dezelve al nader en kragtiger uitdrukken, en in hare bijzonderheden verklaren; die alle t'zamen de hoofdzaak in haar volle licht ftelleri. Ziet hier dan
L In 't gemeen , wat 'er van de zaak ware; vs. 4. Waarlijk hij heeft onze krankheden op zig genomen, en onze fmerten, die heeft. hij gcE 3 dra-



jo DERDE LEERREDE.
dragen; hoewel wij zulks toenmaals niet bemerkten , maar verkeerdelijk daar over oordeelden. — doch wij agteden hem dat hij geplaagd, van God gejlagen en verdrukt was. Dit was veel, maar nog niet genoeg gezegd.
II. Zij wilden de ware oorzaak van deze zijne krankheden nog duidelijker uitdrukken , en het heilrijk oogmerk, daar uit volgende, doen gedenken; en daar door nader verklaren, hoe hij onze krankheden op zig genomen en onze fmerten gedragen had. Dit doen zij in het 5de vers: Maar hij is om onze overtredingen verwond, om onze ongeregtigheden is hij verbrijzeld, enz.
III. Maar tot nog toe hadden zij van onze overtredingen , van onze krankheden alleen onderftelfender wijze gefproken ; welke was dan hunnen toeftand ? welke was hunne overtreding en ongeregtigheid? Dit verdiende Heilig gedagt en aangewezen te worden , om daar uit het voorige te klaarder te begrijpen; en dit gefchiedt ook in het 6de vers. Dit was hunn' toeftand: Wij dwaalden alle als fchapen : wij keerden ons een iegelijk naar zijnen weg; maar, (ziet hier de overneming onzer krankheden en overtredingen!) de Heer heeft onzer aller ongeregtigheid op Hem doen aanlopen.
IV. En dit alles wordt vergroot door de uitrekende gewilligheid en lijdzaamheid, waar mede
Hij,



JESAIA LUI: VERS 4, 5. 71
Hij, regtvaardig in zig zelve, om hunner ongeregtigheden wil dit alles onderging ; vs. 7. Als dezelve geëischt wierd, wierd Hij verdrukt; doch Hij deede zijnen mond niet op, enz.
Laten wij deze gemelde bijzonderheden wat nader befchouwen, en in dit uur ons bepalen tot de twee eerstgenoemde ftukken.
A. De hoofdzaak, meer in 't gemeen voorgefteld , in tegenftelling tot hun voorig verkeerd oordeel, vers 4.
B. De nadere opgave van de oorzaak dezer door hem overgenomen krankheid, en de heilrijke einden daar van voor de gelovigen , vers 5 ; terwijl wij de twee overige ftukken de volgende reis hopen te overwegen.
VERKLARING. A. Had dan de fchare der gelovige Joden hare voorige vooroordeelen, en daar uit volgende ergernis en ongeloof, opengelegd en beleden; nu, beter verlicht, en door Gods genade van hunne vooroordeelen genezen, is dit hunne belijdenis: Waarlijk, Hij heeft onze krankheden op zig genomen,
en onze fmerten heeft Hij gedragen; bij
welke gelegenheid zij nogmaals hun voorig wanoordeel gedenken, en bij tegenoverftelling uitdrukken in het ade lid: Doeh wij agteden hem, dat Hij geplaagd, van God geflagen en verdrukt was.
E 4 L



72 DERDE LEERREDE.
I. Wat het eerfte Lid betreft: A. De aanvang van dit deel der Rede kondigt terftond een zonderlingen ernst, en eene welgegronde overtuiging aan. Waarlijk, (zeggen zij) voorzeker! 't is indedaad gantsch anders met de zaak gelegen, dan wij dwaaslijk vermoed, en voorbarig 'er over geoordeeld hadden. Wij zien nu van agteren zoo klaar, zoo duidelijk, zoo overredend ; waarlijk Hij heeft onze krankheden op zig genomen.
Dit is de aard, Geliefden,, van de Godlijke genadewerking en verlichting van zijnen Geest; daar door wordt men van de waarheden van het Euangelie , van de dingen zelfs die men niet ziet, van de verborgene einden en oogmerken Gods tot onze zaligheid, zoo innerlijk en volkomen overtuigd , dat geen de mmfte twijfeling (immers op dien tijd) het gemoed meer fchudden kan. 't Is dan niet maar een denken, vermoeden, onderzeilen, wenfehen; maar geloven, geloven op zulk een wijs , als Paulus het befchrijft , Hebr. XI., zeggende: V is een vaste grond der dingen, die men hoopt; en een bewijs der zaken, die men niet ziet.
Een natuurlijk mensch mag, door onderwijs en bondige redenen, zig overtuigd houden van de waarheden des Euangeliums, en dezelve als waarheden met zijn verftand beoordeelcn 5 maar niemand j



jesaia lui: vers 4, 5. 73
mand, dan die door Gods Geest verlicht, in dezelve ingeleid wordt, en hare kragt op zijn hart 'jrevoclt , kan met vollen nadruk zeggen, Waarlijk, ik weet dat het zoo is.
B. Maar, wat was 'er dan van de zaak? Dit, Tot hoorders: Hij heeft onze krankheden op zig genomen, en onze fmerten heeft Hij gedragen. 1. Zij benoemen a. de elende, die zij in den Heiland be-
fchouwden, met
«. twee woorden , die zij ook in 't voorige vers reeds van hem gebruikt hadden: krankheden en fmerten. Door het eerfte worden doorgaands de zwakheden (gelijk het eigenlijk beteekent) de zwakheden van onze natuur; door het tweede het fmertelijke van dezelve verftaan, het zij dezelve uit onze natuur voortvloejen, of on. middelijk van God, of ook van menfehen ons worden toegebragt.
B. Daar aan zijn wij ftervelingen alle onderhevig ; zij, die hier fpreken , erkennen dit ook ; zij noemen die onze krankheden, onze fmerten ; krankheden en fmerten, waar aan wij onderworpen zijn, die wij door de zonde oVer ons gehaald, die wij verdiend hebben.
b. Maar, deze onze krankheden en onze fmerten heeft Hij, die Knegt des Heeren, de Regtvaardige , van wien hier gefproken wordt,
e 5 Wh



1
74 DERDE LEERREDE.
Hij, die uitmuntende Perfoon, de Mesfias, Jefus Christus, op zig genomen, en gedragen.
et. Door het eerfte woord wordt te kennen gegeven, dat hij dezelve op zig overgenomen heeft, zoo opgenomen, dat hij die van ons afnam, en op zig ladede; en alzoo
&. heeft hij dezelve ook gedragen, of (naa de kragt van 't grondwoord) getorst, als een drukkenden last, waar onder hij gebukt ging; maar dien Hij egter bleef dragen, en dragende wegdroeg.
En dit is genoeg van de letter dezer uitdrukking , en de beteekenis der woorden.
a. Maar wat wordt hier mede nu gemeend? wat ligt hier in al opgefloten ? Dit moeren wij wat nader bezien.
a. Het eerfte , dat hier in bedenking komt, is dit: wat foort van krankheden en fmerten hier bedoeld worden ? de eigenlijke en natuurli;ke lighaamskrankheden, dan wel de geestlijke; de krankheden der ziele, de zonden, en derzelver gevolgen? die meermaals (gelijk overbekend is) onder het zinnebeeld van krankheden in het H. Woord voorkomen?
ct. Het meerderdeel der Uitleggers denkt hier aan het laatfte, de zonden, als de oorzaak van alle onheilen , gelijk ook van de lighaamskrankheden. Dat deze zaak waaragtig \ is;



JESAIA LUI: VERS 4, 5. 75
is; dat Hij onze geestlijke krankheden, onze zonden, op zig genomen heeft, lijdt bij regtzinnige Godgeleerden geen verfchil, en zal vcrvolgends blijken ; dan of dit hier in de eerfte plaats bedoeld wordt, is ons bedenkelijk. Het komt ons voor, dat dit meer uitdrukkelijk geleerd wordt in het volgende vers; maar dat hier meer gezien wordt op de natuurlijke zwakheden en ellenden van dit leven, de gevolgen der zonden.
/3. Maar welke zwakheden , welke krankheden en elenden zijn Hem dan eigen geweesd? Men maakt te regt onderfcheid tusfehen natuurlijke zwakheden , die min of meer aan alle menfehen gemeen, en hun vooral t'zedert den zondenval natuurlijk zijn; als b. v. honger, dorst, vermoejdheid, gevoeligheid voor 't gene het lighaam kwetst, verbreking, en de dood zelve; en tusfehen zulke, die zondig, en meer perfoneel zijn; gelijk daar zijn alle zondige bewegingen en driften tot hoererije , dronkenfehap, en voords al het gene door onmatigheid en woestheid des levens veroorzaakt wordt. Niet de laatfte, maar alleen de eerfte zwakheden zijn Jefus eigen geweesd; want Hij is in alle dingen verzogt geweesd, gelijk als wijt uitgenomen de zonde.
Wij verftaan dan hier door deze zwakheden, of krankheden en fmerten, dat alles, wat in de twee voorige verfen van hem was opgegeven, als de oorzaak



76 DERDE LEERREDE.
zaak van ergernis der. ongelovigen; zijnen onaanzienlijken ftaat, veragtelijke opvoeding, vernederde gedaante, ontluisterde geftalte , inzonderheid zijne verontwaardigende mishandelingen , bittere wederwaardigheden, geweldige folteringen en fmerten , en de geheele verbreking zijner natuur in zijnen dood; als ook 't gene in 't volgende vers genoemd wordt, zijne verwonding en verbrijzeling.
Dit alles nu mogten de gelovige Joden, die hier fpreken, billijk aanmerken (gelijk zij 't noemen) als onze krankheden, onze fmerten. Dit is onze ftaat van natuure ; in alle die ellendigheden hebben wij ons zeiven ingeworpen; deze zwakheden zijn de gevolgen onzer zonden. In zulk een ftaat verkeert natuurlijk de zondaar; hij heeft zijnen waren glans en luister, hij heeft zijne heerlijkheid verloren ; daar hij eerst gelijk was aan een groenenden en vrugtbaren boom , geplant aan frisfe waterbeken, is hij nu gelijk aan eenen dorren wortel; hij is niet anders waardig dan als een verfohoveling, als een banneling, gelijk Caïn, om te zwerven van Gods aangezigt; terwijl dikwijls armoede, be> hoeftens, zwakheden, fmerten, en alierleije treurige wederwaardigheden, en eindelijk de dood zijn lot en deel zijn. Maar in dezen onzen ftaat ftelde zig de Middelaar; het waren deze onze krankheden en onze fmerten, welke hij
b. op zig genomen, en gedragen heeft;
en.



JESAIA LUI: VERS 4, 5. 77
en dit is het tweede ftuk, dat hier te overwegen is; hoedanig de Heiland die op zig genomen, en gedragen heeft.
a.. 'Er waren 'er, die dagten, dat de Heere Jefus allerleije krankheden, in 't bijzonder die krankheden, welke Hij in zijne omwandeling genas, dadelijk in zijn eigen lighaam overnam, en het fmertelijk gevoel daar van in zijne leden omdroeg. Dat men dit evenwel niet eigenlijk verftaan kan, ziet elk; want wij lezen nooit, dat de Heere Jefus aan eenige der gevvoone ziekten krank gelegen heeft; en hoe zou hij bekwaam geweesd zijn tot zijn Middclaarswerk, indien hij b. v. van de lammen de lamheid, van de ftommen de ftomheid in zig zeiven had overgebragt ? Maar men verfraat het dan in dien zin, dat de Heiland wel niet de uiterlijke gedaante dier krankheden, maar de innerlijke fmerten en gevoeligheden derzelver in zig overbragt; in diervoege, dat het in zijn gevoel niet anders was, als of Hij die krankheden in zijn eigen lighaam onderging. Ik beken , men zou zig dat eenigermate als mogelijk kunnen voorftellen van zulke krankheden, die teffens fmertelijk of gevoelig zijn; maar hoe men dat zal verklaren van zulke krankheden, die in louter gebrek, onmagt, of gevoelloosheid bcftonden, moet ik belijden niet te verftaan; neemt b. v. de genezing van kreupelen, lammen, verftorven of verdorde leden, doo-
yen,



78 DERDE LEERREDE.
ven, Hommen , blindgeborenen ; om nu van dé bezetenen, de maanzieken en melaatfchen niet te fpreken. Wat zal dat zeggen , dat Christus het gevoel van die ellenden in zig overnam ? Zal men kunnen zeggen, dat de Heiland in zijn gevoel het zelfde had, als of hij zelf lam, kreupel, doof, ftom, blind, maanziek, van den duivel bezeten, en melaatsen was? Gij ziet, die onderftelling zou ons te ver brengen * ze moet aan een nadenkend gemoed (wat fchijn van nadrukkelijkheid ze in den eerften opflag vertoonen moge) als onnatuurlijk, ver gezogt, en onbegaanbaar voorkomen. En inderdaad, 'er is, noch in de uitvoerige Befchrijving der Euangelisten eenige grond, noch van vooren befchouwd, uit hoofde van Gods Regtvaardigheid en 's Heilands Borgtogt eenige noodzakelijkheid toe. Want, uit kragt van Gods regtvaardigheid volgt wel, dat de zondaar in een ftaat van elende vervalt; maar juist niet dat hij alle mogelijke foorten van die elende ondergaa; men kan niet zeggen, dat volftrekt de Godlijke geregtigheid vordert, dat een zondaar bepaaldelijk met koorts, teering, graveel, jicht enz. bezogt wordt, want dan moest volftrekt ook ieder mensch alle die kwalen dragen ; maar wel dit, dat , uit kragt van Gods regtvaardigheid , een zondaar in zulk een ftaat geraakt, die hem vatbaar maakt en bloot ftelt voor alle zulke en foortgelijke fmerten en
pla-



JESAIA LUI: VERS 4, 5- 79
plagen. Zoo min nu ieder zondaar noodzakelijk met lamheid, ftomheid, doofheid, geraaktheid, enz. bezogt moet worden , zoo weinig was 'er volfitekte noodzake, dat de Borg juist bepaaldelijk met die genoemde lighaamskrankheden bezogt wierd, of het gevoel derzelve onderging; het was genoeg dat hij in dien ftaat kwam, die hem aan allerleie ellenden bloot ftelde, en waar in hij ook dadelijk, na verfcheiden folteringen, het toppunt van alle die ellenden en krankheden, de dood zelve, ondergaan heeft; of ja, hij droeg die krankheden, in haar oorzaak; hij droeg den grond en bron dier krankheden; en die de oorzaak op zig neemt en draagt, kan ook gezegd of aangemerkt worden de gevolgen of uitwerkfelen mede te dragen.
/3. Kortelijk, dit is de zaak. Hij heeft onze natuur aangenomen met alle onze natuurlijke zwakheden; honger, dorst, vermoejdheid, enz. — En deze wierden hem gevoeliger gemaakt en vermeerderd door zijnen geringen ftaat, wederwaardigheden, veragtingen, enz. — en eindelijk door zijn geweldig lijden, welk al het voorige in het middenpunt van alle krankheden, den dood, deed uitloopen.
En dit nu was even zoo veel als of hij allerleie foorten van krankheden zelve gedragen had, want hij droeg die in haar bron, wortel, en vrugten. —
En



8o DERDE LEERREDE.
En dit is tcffens de reden, waarom deze Godfpraak op de genezing der lighamelijke krankheden toepasfelijk was, waaruit die anderfins moejelijke tocpasfing Matt. VIII: 17. zeer eigenaardig begrepen wordt. Daar lezen we vs. 16b. dat hij de booze geesten uitwierp, en genas alle die kwalijk gefield waren; waarop de Euangeiist deze Godfpraak toepast, zeggende, vs. 17. Op dat vervuld zou worden dat gefproken was door Jefaia,den Propheet: te wéten daar door , dat Christus de lighamelijke krankheden genas, dat hij zijne Godlijke Leer en Zending ftaafde met zulke wonderwerken, die zig tot genezing der kranken, tot verlosfing van ellendigen bepaalden; daar door gaf hij een leesbare fchets wat zijn voorname werk, welk het oogmerk zijner bediening was; daar door gaf hij duidelijk te kennen, dat al wat hij deed en leed,- tot heil der menfehen was, en derhalven dat hij door zijn ganfche leven, in alle zijne verfmaadheden, verdrukkingen en fmerten, waarlijk in dat alles onze krankheden op zig genomen, en onze fmerten gedragen heeft, ten einde ons van dezelve, en te gelijk van de zonden, als derzelver oorzaken, te verlosfen. Doch hoedanig en in hoe verre Christus, door het dragen onzer krankheden en fmerten, ons daar van verlost, zullen wij in het flot van het volgende vers nader zien.
c. Laatfielijk moeten wij nog opmerken,
dat



JESAIA LUI: VERS 4i 5. 8i
dat dit (^gelijk het hier voorkomt) inderdaad eenè allcrbondigfte oplosfing is der voorgaande ergernis. Was dit zoo, droeg hij onze krankheden, moest hij dit als Borge doen, gelijk ftraks blijken zal; wat wonder, dat hij dan als een wortel tik een dorre aarde voordkwam; dat hij zonder gedaante was, zonder heerlijkheid, een man van fmerte', verzogt in krankheden, en veragt van den volke! „ Wij ergerden ons aan deze' dingen, maar voor„ waar! hoe dwaas, hoe ten onregte! dit was iri „ onze plaats, dit was ten onzen nutte! Wlarlijk „ hij heeft in dat alles onze krankheden op zig „ genomen, en onze fmerten heeft hij gedragen "*
Ondcrtusfchen, dit was toenmaals geheel verborgen voor hunne oogen; vervuld met verkeerde begrippen en vooroordeelen, maakten zij een ganscb ander en ftrijdig befluit daar uit op, gelijk zij te kennen geven in het
II. Tweede Lid van dit vers: doch wij agtedert hem dat hij geplaagd, van God ge/lagen en ver* drukt was.
A. De opftapeling dezer woorden is niet vergeefs.
1. Hèt eerfte, geplaagd, wordt doorgaands bij uitftekendheid gebruikt van de plage der me-" laatsheid ; die meest al onmiddelijk van God kwam , als eene bijzondere ftraf en betooning vart Gods ongenoegen, en teffens zeer veragtelijk was?
I. DEEL. F* 6fl



8ü DERDE LEERREDE.
en den geplaagden affchuwlijk maakte; als zulk eenen agteden zij den Heiland: niet dat hij dadelijk in hun oog melaats was; maar zij gedroegen zig omtrend hem zoodanig, zij hielden hem omtrend eveneens als een melaatfen, dat is, als zulk eenen, aan wien God een teeken had gefteld , een teeken van veragting en verfmading.
2. Dat geven zij door het tweede woord duidelijk te kennen: zij agteden hem, als die in zijne plagen van God zelve onmiddelijk gejlagen was, gelijk men doorgaands een melaatfen noemde en aanmerkte als eenen, die van God geflagen en geteekend was.
3. Zij befchouwden hem eindelijk als eenen die verdrukt, ten uiterften toe verdrukt, of wel eigenlijk, met wien het afgelopen, met wien hec geheel gedaan was; omtrent wien geen verwagting van uitkomst meer overbleef.
B. Zij willen dan hier mede zeggen: Wanneer wij den Heiland alzoo in zijne uiterfte vernedering, druk, en verbreking zagen; wanneer wij ten laatilen bemerkten, dat hij van allen verlaten werd, van zijne eigen leerlingen deels verraden, deels verlochend; van den Raad, die op den Stoel van Mofeszat, veroordeeld; aan allerleie befpottingen en moedwilligheden, zonder dat iemand zig zijns aantrok, overgelaten; eindelijk door onze Overften en door Pilatus gekruist, en dadelijk, zonder
dat



JESAIA LUI: VERS 4, 5. 8$
dat God daar eenigfins tusfehen beide kwam om hem te verlosfen, ter dood gebragt; wanneer wij dit alzoo aanzagen, dagten wij (blind zijnde in dé noodzakelijkheid der voldoening) niet anders, of deze mensch was een ongelukkig fchepfel , onwaardig in het oog van God en menfehen, fchuldig aan Godslastering of verborgen overtredingen, en deswegen met de Godlijke wrake agtervolgd en geteekend.
Ziet, zoo verfchilt dikwijls het voorbarig oordeel van den fterveling, van de waarheid der zake en het oordeel van God.
Of men moest dit zoo willen overzetten, gelijk 't misfehien niet onvoeglijk met het beloop der reden vleien zou: en wij. hebben hem erkend geplaagd , (dat is) in onze plaats geplaagd, van God geflagen en verdrukt; wanneer het uit zal druk* ken; niet, bij tegenftelling, hun voorig oordeel, in hunnen ongelovigen ftaat, maar bij wijze van' verklaring, hunne tegenwoordige erkentenis; in dat geval moet men de t'zamenvoeging van 't volgende vers niet door Maar , maar door En vertalen* Het geheele vers zal dan dezen zin hebben: Waarlijk hij heeft onze krankheden op zig genomen „• en onze fmerten gedragen ,k en daar in agten of erkennen wij hem waarlijk geplaagd, om onzen wil geplaagd , van God geflagen >, en verdrukh Althands de zaak is waaragtig ; hun oordeel ■, dat F ft hij



84
DERDE LEERREDE.
hij geplaagd, van God geflagen en verdrukt was, is in zoo verre waaragtig; alleen maar, hij was zoodanig, niet in zig zeiven, niet om eenig eigen onregt, dat hem aankleefde; maar alleen onzenthalve , alleen ten onzen nutte. En dit is het gewigtig ftuk, 't welk
C. nu nader verklaard wordt in het volgende vers. Ziet hier de reden van dit alles; ziet daar de ware oorzaak en het oogmerk, waarom hij onze krankheden op zig genomen heeft: Ende, of Maar, Hij is om onze overtredingen verwond', om onze ongeregtigheden verbrijzeld, enz.
I. Hij had dan/ onze overtredingen , onze fchulden, als Borge op zig genomen, en daar door ook derzelver gevolgen, onze zwakheden, gedragen, om ons langs dien weg van beide te verlosfen. Dit is de hoofdzaak, in dit vers begrepen; doch laten wij de kragt der uitdrukkingen wat nader befchouwen.
Het eerfte deel van dit vers fpreekt van de oorzaken ; het tweede van de heilrijke oogmerken van Mesfias bitter lijden. En beide deze deelen zijn wederom naa den gewoonen ftijl der Propheten, tweeledig.
A. Het eerfte, of de oorzaak van zijn lijden j wordt dus uitgedrukt: Hij is om onze overtredingen verwond, om onze ongeregtigheden is Hij verbrijzeld.
i.



JESAIA LUI: VERS 4, 5. 85
1. De woorden, met welke de Propheet het lijden van den Heiland uitdrukt, zijn zeer opmerkelijk.
a. Het eerfte, hij is verwond, beteekent eigenlijk doorjloken, en wordt gebruikt van zulke doorwondingen, die door fteking gefchieden; een v/oord, dat ons eigenaardig wijst op de kruifiging van den Heiland, en doornageling zijner handen en voeten aan het hout. Een voornaam Uitlegger heeft betoogd, dat dit woord in de Pfalmen en andere Prophetien doorgaands van 's Heilands kruis gebezigd wordt, en merkt op, dat de kruisftraf, onder Israël van ouds niet bekend zijnde, zij ook in hun taal geen woord hebben, om die ftraf eigenlijk uit te drukken; en dat dit het naaste woord derhalven is, waar mede de kruifiging, inzonderheid die, welke met doornageling van handen en voeten gefchiedde, kon worden uitgedrukt.
b. Het ander woord, verbrijzeld, beteekent ontzenuwen, verteeren, vergruizen, tot niet brenaen; en wordt in 't bijzonder tot het gemoedsbeiban overgebragt, en gebezigd van een diep vernederd gemoed, dat zwaar gedrukt, en als tot niet geworden is. Zoo komt het voor bij onzen Propheet, Cap. LVII: 15. Ik woone, zegt daar de Hooge en Verhevene, Ik woone bij dien die eens verbrijzelden en nedrigen geests is, en Pf. XXXIV. 19. De Heer is nabij den gebrokenen f 3 van



26
DERDE LEERREDE.
van harte, en behoudt de verjlagenen (eigenlijk verbrijzelden) van geeste.
Wat is 'er dan natuurlijker, dan dat zij door dit woord zien, op dien zwaren ziels-angst van den Zaligmaker, op dien ftrijd in Gethfemané, waar in zijne ziele bedroefd wierd ter dood toe; op die benaawdheid aan het kruis, wanneer hij van wegen de Godlijke verlatinge moest uitroepen! Zeker, toen bezweek als 't ware zijn hart; toen werd zijn geest verbrijzeld; toen werd hij verbrijzeld als in den wijnpersbak van Gods toom; toen paste in zijnen mond het gene hij in den LXXXVIIIften Pfalm vers 11. uitboezemt: Ik ben gerekend met de genen die in den kuil nederdalen; ik ben geworden als een man die kragteloos is. En wederom vs. 16. Ik drage uwe vervaarnisfen, ik ben twijfelmoedig.
Deze doornageling nu, deze verbrijzeling overkwam hem
2. (gelijk wij hier hooren) om onze overtredingen, om onze ongeregtigheden.
a. Wat overtredingen, wat ongeregtigheden zijn; waarom de zonden zoo genoemd worden ; hoe wij allen daar aan fchuldig ftaan, en elk onze overtredingen , onze ongeregtigheden in het meervoudig getal hebben , moet ik thands , als zaken die dikwijls gezegd worden en bekend zijn, pnderftellen.



JESAIA LUI: VERS 4, 5. 87
b. Wij moeten hier voornamelijk dit opmerken , daar de ganfche kragt en 't gewigt dezer belijdenis in gelegen is, dat hij gezegd wordt om onze overtredingen, om onze ongeregtigheden doornageld en verbrijzeld te zijn.
En wat zal dit te kennen geven ? Het kan niet anders zeggen, als dat hij voor, van wegen, uit oor zake, en om onzer ongeregtigheden wille dit ondergaan heeft. Gij kunt denken, mijne Toehoorders, hoe zeer de Joden, en Socin met zijne navolgers, hier verlegen zijn, en arbeiden, om aan deze allerkragtigfte uitdrukkingen eenen zin te geven, beftaanbaar met hunne Hellingen. — Verwagt niet, dat ik te dezer gelegenheid mij in een betoog van de Leer van 's Heilands Borgftelling en voldoening in onze plaats zal inlaten; deze gewigtige waarheid en grondflag onzer belijdenis wordt jaarlijks uit deze en menige andere plaatfen der Heilige Schrift opzettelijk betoogd. Ook zal ik -uwe aandagt niet verveelen met de verlammingen, welke zij aan deze uitdrukkingen, door geweldige verdraajingen en verzwakkingen van derzelver natuurlijke beteekenis en gewoon gebruik, tragten ■toe te brengen. Zij verdienen waarlijk onze aandagt en den tijd niet, dien wij daar aan belleden zouden. Alleen wil ik u doen opmerken,
«e. dat het voorzetfel ( (q) en D'VDDQ en Wrn3V*D) natuurlijk die beteekenis heeft, in F 4 wel-



p DERDE LEERREDE.
welke het hier vertaald wordt; één voorbeeld kan voor alle dienen; ziet Pf. CVII: 17. De zotten worden om den weg hunner overtredinge, en om hunne ongeregtigheden geplaagd.
&. Ten anderen , dat het ganfche beloop en verband van zaken deze beteekenis hier noodwendig vordert. Men vergelijke het voorige vers: Waarlijk, hij heeft onze krankheden gedragen; men zie het flot van dit vers: de flraffe, die ons den vrede aanbrengt, enz. Men leze het 6de vers; men vervolge het 7de en 't flot van 't 8fte vers, en men ziet dat hier alles t'zamenloopt, om te kennen te geven, ja allerduidelijkst met de allerflerkfte uitdrukkingen in te fcherpen, dat de Heiland, als een Zoen-offer, de overtredingen van zijn volk op zig genomen, en derzelver ftraflë in hunne plaats gedragen heeft.
Zoo onderftellen, zoo leeren, zoo belijden deze verlichte en gelovige Sprekers hier mede, die groote, gewigtige, en voor arme zondaren allertroostrijkfte waarheid, dat alle onze overtredingen en ongeregtigheden den Heiland, als Borge, van God zijn toegerekend, en dat hij in onze plaats, als het tegenbeeldig Zoen-offer, die gedragen, en geboet heeft; 't is het zelfde, dat ons de Apostel leert, 1 Cor. V: ai. Hem, die geen zonde gekend heeft, heeft God zonde voor ons gemaakt; en het gevolg daar van kan niet anders zijn, dan dat wij
hier-



JÊSAIA LUI: VERS 4, 5. 89
.hier door Regtvaardigheid Gods worden in Hem. Trouwens
B. Dit heilrijk oogmerk is het, welk zij ook hier erkennen, in 't gene 'er volgt in het 2de lid: Be ftraf e, die ons den vrede aanbrengt, was op Hem, en door zijne flriemen is ons genezinge geworden.
Beide deze leden, of uitdrukkingen flaan op elkander; zij bedoelen de zelfde zaak; de eene verklaart en bevestigt de andere.
1. De eerfte is: de ftraf, die ons den vrede aanbrengt, was op Hem.
a. De woorden, hier gebezigd, verdienen wederom dubbel aanmerking.
ot. Het eerfte, door ftraf vertaald, beteekent in 't gemeen tugt, die, of door beftraffende woorden, of dadelijke kastijdinge gefchiedt. Het laatfte wordt hier bedoeld; het is de verwonding en verbrijzeling, zoo even genoemd, die hier mede gemeend wordt. Maar deze kastijdingen
zijn wederom tweeërlei: of tot verbetering van den genen, die geftraft wordt; of tot wrake, en ten voorbedde en affchrikke voor anderen. Het eerfte, gelijk van zelfs fpreekt, kan hier in geen aanmerking komen: het lijdend onderwerp wordt de Regtvaardige knegt des Heeren genoemd, en 'er wordt van getuigd, dat hij zelf geen onregt gedaan heeft; dus kon 'er ook geen kastijding ter
f 5 zii-



jo DERDE LEERREDE.
•zijner verbetering of beproeving plaats hebben, vooral niet zulk eene allerbitterfle verwonding en verbrijzeling der ziele. —— Zij verftaan het dan hier in den laatften zin: als eene voorbeeldige ftraf, waar door Hij tot een toonbeeld van de Godlijke Geregtigheid gefield werd; of, gelijk Paulus het uitdrukt, waar door hem God gefield heeft tot eene betooninge van zijne Regtvaardigheid, Rom. •III: 25; tot een voorbeeld, waar in de gelovigen zien konden, wat zij van wegen hunne zonden, uit kragt van Gods onkreukbare geregtigheid en heiligheid, verdiend hadden; en de ongelovige godlozen, welk een gewigt van Gods toorn hun te wagten ftaat.
&. Deze ftraf wordt hier genoemd, de ftraf des vredes , of wel de ftraf van onzen vrede; 't gene door de onzen zeer wel vertaald wordt, de ftraf, die ons den vrede aanbrengt. Zulk een wijze vian uitdrukking in zulk eenen zin 'is in het H. Woord zeer gebruikelijk; b. v. een Vorst des vredes is een Vorst, die vrede aanbrengt; de Geest der wijsheid is de Geest, die verftandig maakt; zoo dan ook, de ftraf onzes vredes is de ftraf, die een oorzaak van onzen vrede is, die ons den vrede of de verzoening aanbrengt.
Welk een vrede hier bedoeld wordt, is niet ver te zoeken : 't is de vrede, vriendfchap en
ver-



JESAIA LUI: VERS 4» 5- 9*
verzoening met God, met deszelfs heilrijke vrug-
ten. De zonde maakt den mensch aan God
ongelijkvormig; — deze kan God niet onverfchillig aanzien, — maar moet de blijken van zijn ongenoegen en afkeer toonen door ftraffe. Die
nu maakt verwijdering , en vijandfehap tusfehen God en den mensch.
Maar wanneer nu die ftraf, en dus de betooning van Gods afkeer van de zonde, gedragen, en weggenomen wordt, dan wordt die vijandfehap zelve weggenomen, en de vrede en vriendfehap door verzoening herfteld'.
En deze ftraffe was het nu, welke de Heiland
droeg.
y. Deze (zeggen ze) was op Hem. VV>' Super ipfum ; eene uitdrukking, die zeer kragtig is; en in zulk een geval te kennen geeft, dat iets op iemand ligt, als een fchuld, ter welker voldoening of verandwoording hij verpligt is, of zig verbonden heeft; zoo zegt Rebekka, Gen. XXVII: 13. Uwe vloek zij op mij. Het geeft dan hier ter plaatfe te kennen, dat deze ftraf op hem rustede , als eene boete , die van hem gevergd werd, die ten zijnen laste was, en welke hij als een fchuld opbragt, om dat hij, als Borg, die fchuld en verbintenis tot ftraffe op zig genomen had.
b. Nemen wij nü deze geheele uitdrukking t'zamen, zo zal de zaak hier op uitkomen: dat al
het



?2 DERDE LEERREDE.
het lijden en de veragting van den Mesfias, zijne verwonding en verbrijzeling, zijne finadelijke, fmertelijke en vervloekte kruifiging en daar op gevolgde dood , dat dit alles een ftraf was, die wij verdiend hebben, en overzulks de verdienende en uitwerkende oorzaak van de verzoening en vrede; de oorzaak, waar door wij van die ftraffe bevrijd, in Gods gunst en vriendfchap weder herfteld worden , en vergevinge onzer zonden ontvangen; daarom, dat Hij als Borg daar door de Godlijke geregtigheid in onze plaats voldaan heeft; dat is, met twee woorden: Onze overtredingen hebben zijne verwonding veroorzaakt, en zijne verwonding was om onze overtredingen weg te nemen.
2. En deze vrugt wordt, ten aanzien van onze verlosfing, nog nader uitgedrukt in 't laatfte lid; want met dezen vrede kon niet anders als verlosfing en genezing gepaard gaan; gelijk zij zeggen, en door zijne ftriemen is ons genezinge geworden.
a. Het woord , door jlriemen vertaald, wordt gebruikt van bulten, ftreepen, ftriemen, die door flagen van ftokken, roeden, of koorden ontftaan; en wijst ons allerduidelijkst op de gewoone voorbereiding tot de kruis ftraf, de geesfeling, die onzen Heiland mede ondergaan heeft. In den grondtext ftaat het in 't enkelvoudig getal, het zij bij wijze van t'zamenvatting, door elk zijner ftriemen;



JESAIA LUI: VERS 4, 5. 93
men; het zij om aan te duiden de zwaarheid derzelve; zoo dat hij, als ware 't, eene wonde, eene ftriem was.
Ondertusfchen, fchoon hier bepaaldelijk zijne ftriemen of geesfeling als eene merkwaardige bijzonderheid gemeld wordt, moeten wij dit als eene vervangende uitdrukking befchouwen , die onder ééne genoemde bijzonderheid, alle de overige deelen van zijn lijden telfens vervat, of bedoelt.
b. De vrugt nu , hier aan toegekend, is aanmerkelijk: door deze zijne ftriemen is ons, die in Hem nu geloven, genezinge geworden.
Voorwaar een wonderfpreuk! daar de ftriemen en wonden zelve genezing noodig hebben, worde hier de genezing van anderen aan deze ftriemen toegefchreven ; en nogthans niets is waaragtiger;
at. Want, daar hij zijnen rugge in onze plaats onder de roede leide; daar hij zig zelve, als ware 't, tusfehen ons en tusfehen de opgeheven roede van Gods toorn inwierp, deed hij dezelve op zijnen rugge affluiten, om ons van derzei ver flagen te bevrijden , en van die flagen, die wij reeds ontvangen hebben, te genezen.
B. Eene genezing, die tweeszins plaats heeft; en beftaat
X. Deels in eene volkomen bevrijding of verlosfing van de ftraffe, die wij verdiend hebben ; in dat opzigt worden wij door Jefus lijden en
dood



94 DERDE LEERREDE.
dood volkomen verlost van den toorn Gods, van het eewig verderf, van het oordeel der verdoemenis ;
3- Deels beftaat die genezing, in eene heiliging der kwalen, die nog op de gelovigen rusten ; in dat opzigt worden zij genezen van den lighamelijken dood , krankheden en ellendigheden dezes levens, in zoo verre, dat de prikkel uit dezelve is weggenomen; en het einde daar van tot hunne zaligheid zijn zal. Deze ellendigheden zijn hun, uit kragt van 's Heilands ftriemen, geen rigterlijke flagen meer eener vertoornde Godheid, maar, of vaderlijke tugtigingen ter verbetering , of wijze beftuuringen tot wigtige einden. Met één woord, 't is hierdoor, dat hun alle dingen moeten medewerken ten goede.
Ziet daar, geliefden , dit gedeelte dezer Godfpraak , en de nadrukkelijke bewoordingen , in welke dezelve begrepen is, u ontvouwd en verklaard.
A. Wat dunkt u van 't gemoedsbeftaan der genen , die hier fprekende inkomen ? Welk eene verandering! Eerst was 't, Hij is als een rijsken
voor zijn aangezigte opgefchoten, Hij wat
veragt, en wij hebben hem niet geagt; maar nu, Waarlijk Hij heeft onze krankheden op zig genomen , onze fmerten heeft Hij gedragen , .
door



JESAIA LUI. VERS 4, 5. 95
door zijne ftriemen is ons genezing geworden.
• Hoe kwamen zij aan die erkentenis ?
Het onderftelt dat zij door Gods Geest verlicht waren, en verwaardigd door zijne genade, met geopende oogen des verftands. Schoon dit hier niet uitdrukkelijk vermeld wordt, blijkt dat uit de fprekende bewijzen: want deze dingen fpreken zij hier, niet bij wijze van een bloot verhaal, maar het is een hartelijke belijdenis voor God en menfehen, die met ernst, met aandrang, en een gevoelig hart, wordt voorgedragen.
B. Ten anderen , wat dunkt u ? was dit niet een voldoende en allergewigtiglte oplosfing der ongelovige overleggingen en tegenbedenkingen tegen de veragting, vernedering, en bitter lijden van den Mesfias ? Was 'er dan waarlijk wel reden tot ergernis ? ö Neen ; zoo dra zij door Gods verlichting kennis gekregen hadden van hunne eigen ellende, Gods regtvaardigheid, en de Leere der verzoening, en zoo dra zij de zaak in dat licht befchouwden, veranderde hunne ergernis in aanbidding.
C. Nog eens, wat dunkt u ? heeft wel iemand het Borg-lijden van den Heiland, en de Leer der verzoening oojt korter, klaarder, en duidelijker uitgedrukt, dan hier gefchiedt in deze weinige woorden; in deze woorden, zoo lang te vooren , zoo veele honderd 'jaren te vooren, te boek gefield? Is dit niet een allergewigtigst bewijs voor
de
■ noe Kwamen zij aan uic cikculcuis *



96
DERDE LEERREDE.
dé Godlijkheid van dit Woord in 't gemeen, en voor de Leere der verzoening, die wij belijden, in het bijzonder?
D. Eindelijk, wat dunkt u? blijkt hier uit niet ten klaariten, dat deze grondflag der Verlosfingsleer, in beide de Verbonden, en dus door alle tijden, dezelfde geweesd is? Dit was de hoop der gelovigen onder den ouden dag; dit zelfde is de groote inhoud van het Euangelie der vervulling; zoo kon dan Petrus met grond zeggen, Wij hopen door de genade onzes Heeren J. C. op dezelfde wijze zalig te worden, gelijk ook zij.
Zij geven dan hier mede te kennen:
I. Dat zij door Gods genade uit hunne voorige dwalingen en vooroordeelen verlost waren, en overtuigende inlichting hadden ontvangen in hec Euangelie.
II. Dat zij deze waarheid dadelijk geloofden, en gelovig voor zig zeiven omhelsden; want zoo fpreken zij hier overal, met toepasfing op zig zeiven , onze krankheden heeft hij gedragen; .
om onze overtredingen is hij verwond, — dóór zijne ftriemen is om genezinge geworden.
III. Dat zij in deze gewigtige waarheid hun hoogfte belang ftelden, en hun hart 'er door getroffen en vervuld was; van daar die ernst, waar mede zij aanheffen: Waarlijk, waarlijk hij heeft onze krankheden op zig genomen waarlijk
Hij



JËSAIA LUI: VERS 4> 5. 9?
Hij is om onze overtredingen verwondt; want wij mogen dit billijk tot al het volgende ukftrekken.
IV. Eindelijk zij drukken'er door uit, hunne tegenwoordige hoogagting, liefde en verheerlijking van God en Christus; zij zeggen het tot roem van Gods genade, tot vermelding van 's Heilands onuitfprekelijke liefde, en, Ware 't mogelijk, tot overtuiging en inwinning van hunne broederen naa den vleefche.
Zoo hebben wij dan het nodige gezegd tot VefJ klaring dezer iloffe, en tot verffand van de kragt der uitdrukkingen, onder welke Mesfias Borglijden in dit Prophetisch Tafreel vertoond wordt;
Nu zou de aard der zake fchijnen te vorderen, dat wij deze verklaarde waarheden wat nader overwogen ; in 't bijzonder, dat wij ons wat nader voorfielden, wat dat al in had, dat Jefus Christus, Gods eigen Zoon, onze krankheden droeg; hoe hij dat al gedaan heeft, enz. Hier hadden wij eert ruim veld, om in eene treffende befpiegeling uit te wijden, en zoo het bitter lijden als de Zalige vrugten van hetzelve levendig te fchetfen. ——
Doch wij houden onder 't oog, 't geen wij onsvan den beginne in de behandeling dezer God* fprake voorfielden, dat wij namelijk een gedeeltevan Gods woord, dat wij eene Prophetie, verkil ren , en in een geregeld vervolg uitleggen ; ert niet, dat wij deze ltoffèn tot een grondflag of aan-
I. deel. G lei»



93
DERDE LEERREDE.
leiding nemen, (gelijk op andere tijden met nut gefchieden kan) om ter gelegenheid van dezelve, in de waarheden, daar in voorkomende, in het afge-
trokkene uit te wijden. Te minder verkiezen
wij dit in dit onderwerp, om dat daar toe eene geyoeglijker gelegenheid ons voorkomt in de prediking der Lijdensfloffen uit het Euangelie der vervulling. Wij moeten hier onder 't pog houden, dat wij eene Prophetie onder handen hebben, waar in ons de zaken, die nog gebeuren zouden, voorfpeld en uitgeteekend worden ; in welke eené duidelijke verklaring der uitdrukkingen, en overtuigende aanwijzing der bedoelde zaken,het voornaam vereischte is.
Laten wij dan met het gezegde ter verklaring ons vergenoegen, en daar mede tot ons zelve, bij wijze van toepasfing, inkeeren.
Toepasfelijke Aanmerkingen. A. Wij zien hier uit
I. Wat des menfehen ftaat van nature is. Hij is onder overtreding; in vijandfehap met God, zonder vrede; in krankheid en ellende.
II. Ter verlosfing daar uit /V vooraf noodig voldoening : de ftraf, die ons den vrede aanbrengt,
moest op hem zijn. Men dwaalt dan zeer en
ontëert God, wanneer men zig terftond en onbepaald



JESAIA LUI: VERS 4, 5. 99
paald op zijne barmhartigheid beroept, zonder eens te denken aan de noodzakelijkheid cener voldoening aan zijne getergde regtvaardigheid ; aan zulken, die daar zoo ligt overheen lopen en mee omfpringen, als of hij minder dan een mensch * als of zijne regtvaardigheid niets ware, wil God geene barmhartigheid bewijzen*
III. Maar deze voldoening is gefchied, èn wel door Christus Jefus. Hij is om onze overtredingen verwond, enz.; maar ook door Hem alleen; de zaligheid is in geenen anderen; daar is onder den hemel geenen anderen Naam gegeven, waar door wij moeten zalig worden. Hij , die God
was, heeft voldaan. En 't is dit Euangeliej
dat wy ook u verkondigen.
IV. Hoe heeft Hij dat gedaan? Hij heeft zig in onze plaats gefield, dat zelfde ondergaan* dat wij verdiend hebben; — en volkomen. — Hij is verwond, verbrijzeld, geftraft als een toonbeeld
van Gods geregtigheid ; met één woord j
Hij heeft voldaan met een duuren prijs, niet met goud of zilver, niet met duizenden van beesten en oliebeeken, maar met zijn eigen bloed.
V. Wat zijn de vrugten van deeze voldoening f Verlosfing van dat gene $ het welk Christus voor ons geleden heeft, bijzonder vergeving der zonde, vrede met God, genezing en heiligmaking5 ja daar door bevrijd te worden van dé helle, eri
G 2 töë"



100
DERDE LEERREDE.
toegelaten tot den hemel, en 't rcgt te hebben tot de zaligde verbondsgoedercn.
VI. Maar hoe worden wij dit deelagtig? Het is alles uit genade verworven , het wordt uit genade aangeboden , uit genade toegebragt, en het moet worden aangenomen door 't geloof.,
B. De zonden zi^n oorzaken der wonden en fmerten , zoo in haaren eigen aard, als wegens Gods
heilige natuur, en zijne verklaring, ten dage
als gij daar van eet, zult gij den dood fterven.
I. Konden wij u dit doen geloven wat droefheid en fmert onvermijdelijk aan de zonde vast zijn! —
Ziet eens wat Gods Zoon droeg. Sommigen
denken, dat de zonden door den tijd vergeten worden, en als de daad voorbij' is; — maar zou God in zijn Zoon de zonden ftraffen, als hij die door den tijd had kunnen vergeten ? Velen drinken de zonde in als water ; doch hoe zoet die geftolen wateren zijn mogen, zij zullen met bittere fmert de ingewanden doorknagen, het zij in een weg van bekeering, het zij van verdoemenis. Gedenken we dan, dat de zonde waarlijk geen geringe zaak is, om welke Gods eigen Zoon zoo zwaar moest lijden.
II. Leeren wij, die ons krank bevinden, en dat gevoelen, tot hem den toevlugt nemen, die onze krankheid gedragen heeft — en 'er daarom ons van kan vcrlosfen; pleit op deze waarheid.
III.



JESAIA LUI: VERS 4, 5. 101
• III. Ten bewijze of wij dadelijk deel aan Jefus
heilverdienfte hebben. Als de veragting van
Christus de grootftc fmert is; daar in tegendeel een ongewond hart te hebben over de verongelijkinge van Christus, een blijk van vervreemding is. — Als niet alleen de zonde tegen de wet, maar bijzónder die tegen Christus en zijne genade in 't
Euangelie aangeboden, de zwaarfte last is.
Als men de verborgen vijandfehap tegen Christus ziet, en een hevige verontwaardiging tegen zig zeiven heeft. C. Welk een gewigtig fundament van vertroosting is hicr/« voor Gods volk niet opgefloten ? daar in is de grond van ons geloof, van vergevinge der zonden, van vrede met God, en van vrijmoedige verfchijning voor hem; daar in namelijk, dat de Heere Jefus gewillig was, om alzoo behandeld te worden.
L Gelovigen moesten zig benaarftigen om zig te verfterken in't geloof; dat Christus hunne krankheden op zich genomen — en voor hun geleden heeftu om op goede gronden te kunnen zeggen: Waarlijk Hij heeft onze krankheden op zich genomen, onze fmerten heeft hij gedragen enz. De Apostelen fpreken fteeds met zulk een toepasfing: Hij' een vloek v o o u o n s , — Hij is v o o r ons tot zonde gemaakt, op dat wij zouden worden Gods regtvaardigheid in hem; — die onze zonden in zijn lighaam gedragen heeft op het hout.
G 3 — Niet



102
DERDE LEERREDE.
— Niet als of elk zig dit maar terftond moest toepasfen, en op den hoogften trap komen, zonder den voet nog eens op den laagften fport gezet te hebben; dit is een fchromelijk misbruik ; maar elk moet 'er zich toe benaanTigen in den geordenden
weg. De weg daar toe is, genadig toevlugt
te nemen tot Christus, vereeniging met Hem te zoeken , en door die geduurige oefeninge door te dringen tot die vertrouwelijke toeëigening.
II. Wat een voorregt te gedenken , dat Christus, toen hij den drinkbeker des toorns nam en dronk, uwe namen op zijn hart droeg, en dat voor u,
die hem veragt en eertijds verworpen hebt.
En hoe noodig is deeze overdenking ! wij kunnen de beloften des Euangeliums met geen vertroosting of blijdfchap ons toepasfen, zoo lang wij niet een toepasfing van Christus zelve en zijne verdienften in 't werk der verlosfinge kunnen maken.
III. Bijzonder moet gij het Lijden van Christus op u zeiven toepasfen; dit zal u regt dankbaar maken, en dien lofzang in den mond leggen: Hem die ons heeft lief gehad, en gewasfchen in zijnen bloede,
zij de eer en de dankzegging! Dit zal
u de heerlijkheid der genade in Christus liefde doen gevoelen; — daar door ontvangt men een gezigt van Christus voldoening, als of gij uw eigen fchuld voldaan zaget. — Daar, in tegendeel, een groote reden, waarom Christus niet meer gefchat
wordt,



JESAIA LUI: VERS 4, 5. 103
wordt, deze is, dat hij niet aangemerkt wordt als onze fchuld voor ons betalende. En wat liefde zijt gij den Zoone Gods fchuldig, verlosten des Heeren ! die zoo veel voor u gedragen heeft: voor u, toen gij nog vijanden waart! ö Welk eene liefde!
IV. Leert wijders bedagtfaam over 't werk van Christus te oordcelen. — Zij agteden hem dat hij van God geplaagd was, daar hij onder tusfehen ftond als Borg van zondaren. Dit heeft ook nog plaats '■> Hij wordt dikmaals verongelijkt; het komt u wel eens voor als of hij hard en wreed was, wanneer Hij waarlijk barmhartig is; als of Hij onzer vergat, wanneer hij waarlijk aan ons gedenkt ; als of Hij in zijne belofte feilde, wanneer hij bezig is die te vervullen; als of Hij verbreekt, wanneer Hij waarlijk verbindt; wondt, wanneer Hij heelt; verderft, wanneer Hij vernedert - fchort uw oordeel op, en vertrouwt op Hem, Hij zal 't maken.
Wierd Jefus zoo verkeerd aangezien en beoordeeld — belgt u niet, zo gij daar in mede deelt, cn de wereld u veragt en veroordeelt , en uit de wegen van Gods voorzienigheid zelfs u zou willen veroordeelen, — zo gij maar voor u zeiven gronden hebt om anders te vertrouwen.
Voords, het gene regtvaardig was voor Christus , is genade en barmhartigheid voor ons; dat fmertelijk voor Hem was, is genezing voor ons; zijne G 4 droef-



io4 .'-DERDE LEERREDE.
droefheid onze troost; zijne verwonding onze vergeving; zijne ftriemen onze genezing.
Komt gij in lighaamsbezoekingen o/krankheden — gij hebt wel niet te verwagten dat hij altijd aan u doen zal, 't gene hij in zijne omwandeling deed, en uwe lighamelijke krankheid genezen. — Evenwel ook deze zijne magt houdt niet geheel op. —■ Hij doet dat nog middelijk, door den zegen op de
geneesmiddelen te gebieden. Maar hoe het
daar mede gaa; dit is zeker, hij heeft de krankheid uit de krankheden gedragen en weggenomen;
daar op moogt gij wagten en verzoeken;
u zijn 't vaderlijke tugtigingen. — Gedraagt u dan zoo in uw lijden, onder Gods hand; — merkt dat aan zoodanig als het is, geheiligd door Christus , en u ten nutte; ja zelfs de ganfche verbreking van uwe natuur, de dood, is hier door
geheiligd. Deze zal u niet als een fchuld-
eifcher overkomen, neen, de prikkel is daar
uit weggenomen; —rp, die zal u een bode zijn,
om u tot zijne gemeenfehap- in te leiden.
Dan moogt gij zeggen: Dood waar is uw prikkel! helle waar is uwe overwinninge ! Ik danke God, die ons de overwinning geeft door Jefus Christus, onzen Heere. Amen.
VIER-



VIERDE
LEERREDE.
JESAIA LIH: VERS 6,7.
Wij dwaalden alle als schapen, wij keerden ons een iegelijk naar zijnen weg: doch de HEERE heeft onzer aller ongeregtigheid op hem doen aanloop e n.
[Als] dezelve geëischt wierd, doe
wierd hij verdrukt: doch hij deed zijnen mond niet op; als eèn lam wierd hij ter slagtin ge geleid, en als een schaap dat stom is voor het aangezigt zijner scheerders , alzoo deed hij zijnen mond niet op.
Tot hier toe hoorden wij de gelovigen uit de Befnijdenis, door den mond van den Propheet, den aard, de oorzaken, en het heilrijk einde van den ellendigen ftaat en 't bitter lijden van den Mesfias in eenige ftukken verklaren, en de ergernisfen van het ongeloof opruimen.
De hoofdzaak hunner belijdenis was: Hij heeft G 5 in



io6 VIERDE LEERREDE.
in die alles onze krankheden op zig genomen, en droeg onze fmerten, vs. 4.
Maar deze krankheden en finerten hadden hare oorzaken ; dit wordt verklaard vs. 5. Hij is om onze overtredingen verwond, om onze ongeregtigheden is hij verbrijzeld.
En het gevolg daar van was, dat Hij hier door beide onze overtredingen, en onze krankheden weg nam. De ftraf (zeggen ze vs. 5b.) de ftraf, die ons den vrede aanbrengt, was op Hem, en 'door zijne ftriemen is ons genezinge geworden.
Maar dus ver hadden zij van onze overtredingen , onze ongeregtigheden , bij onderfielling gefproken, als van een bekende zaak; dan zij agten het noodig dit uitdrukkelijk te verklaren, en daar uit te doen verftaan , hoe Hij waarlijk om onze overtredingen verwond, en tot onzer genezing geflagen is, met aanwijzing teffens van zijne uitftekende lijdzaamheid en gewilligheid, met welke Hij zig daar aan onderwierp; het welk de inhoud is onzer tegenwoordige Textwoorden : Wij dwaalden alle als fchapen, wij keerden ons een iegelijk naar zijnen weg; ziet hier hunn'toefland; dit waren hunne, en dit zelfde zijn onzer aller overtredingen , en de bron onzer krankheden; maar ziet daar, hoe hij die overgenomen en gedragen heeft; doch de Heere heeft onzer aller ongeregtigheden op
Hem doen aanlopen ; als dezelve geëischt wierd,
1 - \
toen



JESAIA LUI: VERS 6, 7. 107
toen wierd hij verdrukt, doch hij dede zijnen mond niet op, enz.
Gij ziec hier uit, dat ons in deze woorden twee hoofdzaken ter nadere befchouwing zig opdoen.
A. De ellendige ftaat, in welke deze gelovigen met alle menfehen van natuure verkeerden, en de oorzaken waren van des Heilands Borglijden. Zij belijden van zig zeiven : Wij dwaalden alle ah fchapen; wij keerden ons een iegelijk naar zijnen weg, vs. 6».
B. De overbrenging dezer hunner ongeregtigheid op den Mesfias als Borge, met de nadere verklaring, hoe hij deswegen verwond en verbrijzeld is, en dezelve gewillig en lijdzaam gedragen heeft, vs. 6b, 7. Doch de Heere heeft onzer aller ongeregtigheden op Hem doen aanlopen; als dezelve geëischt wierd, toen wierd Hij verA drukt, enz.
A. Wat dan het eerfte betreft:
Bij den opregten is goedwilligheid; het vleeschlijk Israël mogt zig verheffen op een gewaande eigen-geregtigheid , gelijk elk natuurlijk mensch door den hoogmoed des harten geneigd is, altoos beter van zig zeiven te denken, dan men waarlijk is; het Israël, naa den geest, en elk opregte van harten, fchaamt zig niet, al is 't tot zijne diepe vernedering en veroordeeling, zijne ware ellende
te



lof? VIERDE LEERREDE.
te belijden. Hoort de bekentenis, die 't bekeerd en gelovig Israël hier gewillig' en ootmoedig aflegt: Wij dwaalden alle als fchapen-, wij keerden ons- een - iegelijk naar zijnen weg.
Naa den gcwoonen ffijl der Prophetcn wordt hier wederom de zelfde zaak door twee onderfcheiden voordellen uitgedrukt , welker laatfte de eerfte Verklaart. : ' :
1. Wij dwaalden alle als fchapen. A. Schapen zijn i. dat klein vee , dat van oudszecr in agting was , en van groote nuttigheid is. 2. Dat wegens hare bijzondere eigenfchappen menigmaal in de H. Schrift ten zinneprent van men* fchen in meer dan één opzigt gebézigd wordt. • • We zouden egter buiten 't oogmerk treden, wanneer we hier in eene breede ophaling en overbrenging dier eigenfchappen en-vergelijkingen uitliepen. Veel was daar van te zeggen, dat hier niet in aanmerking komt. We dienen onder 't oog te houden, dat hier de fprekers zig bij fchapen vergelijken, niet, gelijk op andere plaatfen, als wedergeboornen en regtvaardigen, maar nog in hunnen natuurftaat aangemerkt, eer zij nog bekeerd waren. Wij moeten hier alleen de overeenkomst in dat derde zoeken , dat hier duidelijk genoeg bedoeld wordt.
B. Het dwalen. Het is bekend, dat'er onder al het gedierte des velds geen gevonden wordt,
dat.



JESAIA LUI: VERS 6", 7. 109
dat van deszelfs dwaalziekte zoo berugt is, als het fchaap. Daar is in dit dier, niet alleen geen loosheid , gelijk in fommigen , maar zelfs geen zweem van dierlijk beleid, geen voorborg, geen kragt , moed , of wapenen ter zelfsverdediging. Heeft het geenen Herder, of is het eenmaal van den Herder afgelopen, zoo dwaalt het in 't ronde, tot zijn gewis verderf, bloot gefteld aan 't fcheurziek roofgediert, zonder tegenweer ; het dwaalt zoo bijster, dat het noojt uit zig zeiven de verlaten kudde of Herder weder opzoeken, dat het nimmer te regt komen zou.
Een eigenaardig zinneprent van den zondaar, die daarom meermaals in de H. Schrift daar bij vergeleken wordt. Somtijds wel eens alle zondaren in 't gemeen; meestal evenwel de uitverkorenen , 't zij in opzigt tot bijzondere afwijkingen van den levensweg, na hunne bekeering; gelijk het fchijnt Pf. CXIX: 176: lk heb gedwaald als een verloren fchaap : zoek uwen knegt, want uwe geboden heb ik niet vergeten; 't zij, en wel'voornamelijk , ten aanzien van hunne gemeene afdwaling, in hunnen natuurftaat, gelijk hier: wij dwaalden alle als fchapen.
Eene vergelijking, die hier niet wordt aangevoerd, om de'zondigheid van hun dwalen te verkleinen; fchoon wel eens in andere gelijkenisfen op de onnozelheid van dit . dier gezien wordt, en
meer-



no VIERDE LEERREDE.
meermaals de gelovigen, wegens hunne opregcheid, zagcmoedigheid , eenvoudigheid , reinheid , lijdzaamheid , en andere loffelijke eigenfchappen, in eenen goeden zin , daar bij vergeleken worden. Hier wordt alleen gezien op de dwalens-gezindheid , die den fchapen eigen is; zij vergelijken zig daar bij, om het onverftand, de geestlijke dwaasheid, en onvernuftigheid hunner dwalinge te kennen te geven.
Evenwel, het heeft zijn nadruk, wanneer de uitverkorenen, in hunnen natuurftaat, bij fchapen vergeleken worden. Gelijk fchapen eene bepaalde bezitting zijn, die, fchoon zij afdwalen, egter altoos iemand toebehooren, gansch anders, dan het wild gedierte; zoo zijn ook de uitverkorenen de bezitting, het eigendom van den grooten Zielenhoeder; Hij heeft hen genaast, Hij heeft 'er regt op verkregen, Hij kent zijne fchapen, ook die, welke nog moeten worden toegebragt: zij zijn zijn eigendom, ook zelfs eer zij 't weten, terwijl zij nog dwalen; en daar in zijn zij onderfcheiden van de verworpenen, die wel dwalen, maar, in dat opzigt, niet als fchapen. Zij, die hier fprekende voorkomen, waren zoodanige fchapen. Zij waren, ten bewijze daar van, bekeerd tot den Herder en Opziender hunner ziele ; maar ten aanzien van hunnen voorigen toeftand bekennen zij hier openhartig, Wij dwaalden, wij dwaalden alle, zonder
uit-



JESAIA LUI: VERS 6, 7. 111
uitzondering. Wij dwaalden I. in een verloren ftaat, a. op een verderfelijken weg, 3. en zonder wijsheid om weêr te regt te komen. Wij
dwaalden niet flegts bij een enkel geval, maar uit dwalens-gezindheid; onze geheele gefteldheid was tot dwalen genegen; 't was onze krankheid, onze
doodelijke ziekte. Wij dwaalden als een
wezenloos fchaap , zonder dat wij zelve dit opmerkten , en daarom onherftelbaar door ons zeiven. En waar in dit hun dwalen beftond geven zij
II. Nader te kennen in het tweede lid: Wij keerden ons een iegelijk naar zijnen weg.
Schoon het grondwoord (^NT) door fchapen vertaald, in het enkelvoudig ftaat, zoo beteekent het egter niet zoo zeer een enkel fchaap , maar eene verzameling, eene kudde fchapen; dat het ook hier zoo verftaan wordt, blijkt uit deze verklaring : wij keerden ons een iegelijk naar zijnen weg. Zij befchouwen zig als eene wel eer verftroojde kudde, die uit elkander liep, de een ginds, de ander derwaards, zonder beleid in 't wilde lopende, dwalende een iegelijk op zijnen weg., die hem het eerfte voorkwam; opvolgende elke neiging der blinde driften; zorgeloos, fchoon in het midden der gevaren.
A. Zoodanig is de ftaat van elk natuurlijk mensch, van elk zondaar. De Heere God was onze Herder; wij waren in zulk een ftaat en betrekking gefchapen,
dat



U2 VIERDE LEERREDE*
dat wij, als ééne kudde van den allerbesten Herder , altoos zouden hebben kunnen zingen, Ons zal niets ontbreken; Hij ftelde ons in de lieflijke en volle weide van Edens Lusthof; en zou ons ook van daar geleid hebben tot de levendige fonteinen der wateren, die voor zijnen throon zijn — Maar, helaas ! zoo dra de zonde die betrekking tusfehen God en 't menschdom fchond, en fmadelijk verbrak, was het gevolg daar van, dat wij allen, als eene herderlooze kudde aan ons zeiven overgelaten, verdreven uit de zalige beemden van het paradijs, in 't woeste omzwerven ter plaatfe, daar de vloek het aardrijk doodlijke vrugten dragen doet. Den regten weg van 's Heeren wet eenmaal verlaten hebbende, wandelt men in zijne eigen wegen, elk naa het goeddunken en de begeerlijkheden van zijn hart, in de begeerlijkheden des vleefches, in de begeerlijkheden der oogen, en in de grootsheid dezes levens; wegen, die ten verderve lopen; paden , die de helle vast houden ; wegen, waar op de menfehenmoorder omgaat als een briefchende Leeuw, zoekende wien hij zou mogen verflinden; — terwijl men aast op lpijzen, die het voedfel geven aan de zondige begeerlijkheden, en waar aan men zig den dood eet; — Het treurigfte hier van is, dat men dwaalt als een fchaap, dat-niet weet van weder te keeren. De wanbegrippen nopens God, zig zei ven , zijnen
ze-
I



JESAIA LUI: VERS 6\ 7. 113
zedelijkcn ftaat,en de aangelegenfte waarheden van den Godsdienst, belemmeren en bedwelmen verftand en hart, en maken het zedelijker wijs onmogelijk om zig zeiven te herftcllen; 't is een dwaal-ziekte, die onvermijdelijk in den dood ftaat te eindigen. Men is verduisterd in 't verftand, vervreemd van het leven Gods, door de onwetendheid die in ons is, en door de verhardinge onzes harten : men is van God afkeerig; laat het hoogfte goed varen; verlatende den Spring-bron des levendigen waters, houwt men zig eigen bakken uit, gebroken bakken, die geen water kunnen houden.
Voorwaar, niet flegts een ongelukkig, maar een fchuldig en vloekwaardig wanbeftaan! wangedrag, vcrfoejelijk in Gods heilig oog! ftrafbaar, ten hoogden ftrafbaar, voor het heilig Regt! dwaling, die niet anders is als een fchending van Gods volmaakte wet, een geduurige overtreding, een aanhoudende ongeregtigheid !
In zulk een ftaat verkeeren wij allen van natuure; allen zijn wij afgeweken, t'zamen zijn wij onnut geworden; daar is niemand die goed doet, ook niet tot één toe.
B. Maar zoodanig was ook bijzonder de toeftand geweesd der gelovige Joden, die hier fprekende voorkomen, ten tijde als Gods Zoon onder hen verfcheen. Behalven 't gene zij gemeen hadden met alle menfehen, zoo weet men, wat val-
I. deel. H fche



ii4 VIERDE LEERREDE.
fche begrippen de Pharizeen en Sadduceen hadden en inboezemden van God en zijnen dienst. Van daar die vooroordeelen, waar mede deze ook waren beimet geweesd; van daar die ergering aan 's Hcilands vernedering en Borglijden, waar aan wij dezen zig zeiven ook hoorden fchuldig kennen, belijdende: Hij was veragt, en wij hebben Hem niet geagt; maar agteden Hem, dat Hij geplaagd , van God geflagen, en verdrukt was.
't Is zoo; zij hadden hunne Leidslieden, hunne Herders; maar Leidslieden , die zelve dwaalden; blinde Leidslieden der blinden; dwaaze Herders, die den neutel der kennis verloren hadden, en anderen ook poogden te ontwringen. Men had de fchors behouden, maar de kern verloren.
III. Dit nu belijden deze openhartig van zig zeiven : wij dwaalden alle als fchapen , wij keerden ons een iegelijk naar zijnen weg. Het is eene opregte en ootmoedige fchuld-belijdenis, voordvloejende uit eene verlichte zelfkennis. Voorheen befeften zij dit niet; maar nn kenden zij hunne ongeregtigheid, waar door zij tegen den Heere hunnen God overtreden hadden; Jer. III: ?. Nu zagen zij de diepte hunner ellende in; nu bekenden zij met boetvaardigheid den reddeloozen toefland, waar in zij verkeerd hadden.
Maar gelukkig zij , die zeggen konden, wij dwaalden; wij dwaalden eertijds; zulk eene beken-



JESAIA LUI: VERS 6, 7. 115
kentenis is een bewijs, dat zij tegenwoordig niet meer dwaalden, maar van hunne dwaling reeds genezen, reeds verlost waren.
Maar, waar was hunne dwaling dan geëindigd? Waar was hunne fchuld, hunne overtreding, hunne ongeregtigheid gebleven? Wie had daar voor geboet, en 't godlijk Rcgt voldaan? Dit is het, dat zij nu
B. In de tweede plaats te kennen geven: Doch 'de Heere heeft onzer aller ongeregtigheid op Hem doen aanlopen; als dezelve geëischt wierd, toen wierd Hij verdrukt, enz. Ziet daar de overbrenging hunner ongeregtigheid op den Borg; ziet daar de duidelijke verklaring van 't gene in 't voorgaande gemeld was, hoe hij onze krankheden op zig nam , om onze overtredingen verwond , en om onze ongeregtigheden verbrijzeld wierd; ziet daar teffens zijne uitftekende gewilligheid en lijdzaamheid, waar mede Hij dit alles onderging. Laten we ook deze bijzonderheden wat nader bij de ftukken befchouwen.
I. Ziet hier dan in de eerfte plaats de overbrenging onzer ongeregtigheden op den Borge: Doch de Heere heeft onzer aller ongeregtigheid op Hem doen aanlopen.
A. De ongeregtigheid is hier duidelijk hunne overtreding, hunne dwalingen, zoo even genoemd ; die hier ongeregtigheid genoemd worden, H 2 om



n6 VIERDE LEERREDE.
om dat ze beftonden in de overtreding van Gods wet, en de oorzaken waren van alle ongeregtigheid. — Evenwel moet men hier al zoo zeer denken om de ftraf hunner ongeregtigheid, volgens een gewoone overnoeming; zijne ongeregtigheid te dragen, is te zeggen, de ftraf derzelve te ondergaan. De ongeregtigheid wordt gezegd iemand te vinden, wanneer de ftraf derzelve hem aangrijpt. Dus ook hier, de ongeregtigheid is de ftraf, welke men door zijne ongeregtigheid verdiend heeft en dragen moest.
B. Deze nu heeft de Heere op Hem doen aanlopen. Eigenaardig en nadrukkelijk is de overzetting onzer geëerde Taaismannen ; het grondwoord, door aanlopen vertaald, beteekent eigenlijk iemand tegenhpem, en wel inzonderheid, op iemand inlopen of aanvallen, om hem overhoop te ftooten en te dooden. Zoo komt het voor Cap. XLVII: 3. 2 Sam. I:' 15. Het geeft dcrhalven te kennen, dat al de fchuld dier overtredingen op Hem geladen was, en overzulks al de eifchen van Gods wet en geregtigheid op hem aanvielen, om die ongeregtigheden aan Hem te wreken, de verdiende ftraffen van Hem te vorderen, en dadelijk over hem te brengen, ter dood toe.
Een aanval , te geweldiger , om dat het niet flegts eene enkele overtreding, niet flegts de ongeregtigheid van één mensch was, die op hem
rus-



JESAIA LUI: VERS 6, 7. 117
rustede, maar onzer aller ongeregtigheid hem gelijkerhand overviel en aangreep.
C. Maar hoe toch, en van waar kwam zulks? Dit verdient vooral onze eerbiedige opmerking: de Heere , zeggen ze , de Heere Jehovah zelf, heeft dit gedaan ; die heeft onzer aller ongeregtigheid op hem doen aanlopen. Dit wijst ons op de groote verborgenheid van den Raad des Vredes, waar in God de Vader zijnen Zoon als Borgc voor de uitverkorenen gefield, en de Zoon zig daar toe ook gewillig overgegeven heeft ; ingevolge daar van heelt God Hem ook in der tijd zoodanig aangemerkt en behandeld; de fchulden van het ganfche uitverkoren volk op zijn rekening gefield, en de verdiende ftraf volgends zijne Rigterlijke regtvaardigheid van Hem gevorderd. En dit wordt
D. Nader verklaard door de volgende uitdrukking: vs. 7a. Als dezelve geëischt wierd, toen wierd Hij verdrukt. Gij ziet hier dan wederom een fchoon bewijs voorde lecre der verzoening, reeds in de oude dagen bekend. Daar zijn naawlijks woorden of uitdruk kin gen te bedenken, om de denkbeelden van 's Heiknds Borgtogt en Middelaars werk klaarder en kragtiger uit te drukken , dan hier "-efchièdt door de pen van dezen alouden Propheet.
IL En gelijk hij die op zig liet aanlopen, zoo gaf hij ook voldoening; zoo volgt 'er vs. 7. Als H 3 de



n8 VIERDE LEERREDE. -
dezelve geëischt wierd, toen wierd hij verdrukt.
Eigenlijk ftaat 'er in 't Hcbreeuwsch van woord tot woord: Het wierd geëischt en hij wierd verdrukt. Eenigfins verfcheidenlijk wordt dit ingevuld; fommigen verftaan hier onder het laatstgemelde woord, onze ongeregtigheid: in welken zin het onze Overzetters ook fchijnen te nemen, door de invulling van het betrekkelijk woordje dezelve; anderen verftaan daar onder liever het woord J'chuld; als de (fchuld") onzer ongeregtigheid geëischt wierd, toen wierd hij verdrukt. Men begrijpt, dat de zaak op het zelfde uitkomt; en om dezelve wel te bevatten, moeten wij ons kortelijk deze dingen te binnen brengen.
De mensch heeft door de zonden, door zijne dwalingen, afwijkingen en overtredingen, zig een zware fchuld op den hals gehaald : — De Godlijke geregtigheid eischt voldoening volgends de bedreiging der overtredene wet; ook voor de uitverkorenen. Het kon, behoudends de betamelijkheid en hoogde volmaaktheid Gods, niet beftaan dezen te zaligen, zonder alvorens een openbaar blijk te geven van de Heiliging zijns Naams, zonder betooning van zijn innig afkeer van den zondaar, door de uitvoering der bedreigde draf; — maar, dewijl de uitverkorenen zelve niet in daat zijn die fchuld te betalen, en aan Gods geregtigheid te voldoen, dan ten koste van hun eewig bederf,



JESAIA LUI: VERS 6,7. 119
derf, zoo kwam de Middelaar door eene vrijwillige Borgtogt tusfehen beide ; Hij, die rijk was, nam al de fchuld op zig, ftond in voor de betaling, en nam op zig door zijn lijden en dood volkomen te voldoen, het handfehrift der zonden volledig uit te wisfehen , en daar door de overfte
Leidsman ter zaligheid te worden. Dit nu
is metterdaad gefchied en volbragt in de volheid des tijds; Gods Zoon verfcheen in 't vleesch, als Borge 5 de Godlijke geregtigheid deed haren eisch; de fchuld der uitverkorenen, zoo die reeds ter zaligheid waren ingeleid, als die nog moesten worden toegebragt, tot in de voleindinge der eewen, die fchuld wierd nu gevorderd; de tijd was daar; ze wierd geëischt; en ziet daar! Hij wierd verdrukt, dat is, het gene in 't voorige vers gezegd was, hij wierd verwond; hij wierd verbrijzeld; hij droeg de ftraf onzes vredes, en wierd geflagen; en dit alles gefchiedde in betaling voor ons aan den eisch van Gods geregtigheid van wegen onzè ongeregtigheid, die op hem was aangelopen. Zoo komt hij zelf fprekende in, Pf. LXIX: vs. 5. Het gene ik niet geroofd heb, moet ik betalen , en Matt. XX: 28. De Zone des menfehen is gekomen om zijne ziel te flellen tot een rantzoen voor velen.
6 Diepte des rijkdoms, beide der geregtigheid én barmhartigheid Gods! Voorwaar hier is ftof H 4 van



VIERDE LEERREDE.
van aanbidding. De gelovigen, die hier fpreken, kunnen van dit gewigtig onderwerp niet affcheiden; zij herhalen de zaak (leeds onder andere en andere uitdrukkingen; en elke Uitdrukking heeft haren bijzonderen nadruk.
Zoo dan, wilde men nader weten, hoe Hij om onze overtredingen doornageld, om onze ongeregtigheden verbrijzeld was: — Dit was onze ongeregtigheid ; wij dwaalden alle ah fchapen, en keerden ons een iegelijk na zijnen weg. — Doch deze ongeregtigheid van het ganfche volk zijns eigendoms heeft de Heer op Hem doen aanlopen. Het wierd geëischt, en Hij wierd verdrukt.
III. Maar hoe gedroeg de Borg zig in dat alles? dit verdient niet minder onze opmerking en aanbidding; Dr,ch Hij deed zijnen mond niet op, ah een lam wierd hij ter flagtinge geleid, enz.
Men ziet terflond, dat hier befchreven wordt de uitflekende gewilligheid, lijdzaamheid, en allernedriglle onderwerping van zijnen wil aan den wil zijns Vaders, tot gehoorzaaming aan den eisch zijner geregtigheid; dit wordt
A. In 't gemeen uitgedrukt door deze woorden : doch hij deed zijnen mond niet op; hij fprak niet tegen, daar het hem noch aan magt ontbrak om de handen zijner vijanden te ontworftelen, noch aan bewijzen om zig kragtdadig vrij te pleiten,



JESAIA LUI. VERS 6, 7. xai
ten, liet hij zig gewillig binden, en veroordeelen, cn zweeg ftille.
B. Maar dit wordt ftraks nader verklaard door die aanmerkelijke vergelijking : als een lam, of fchaap, wierd hij ter flagtinge geleid, en als een fchaap, dat (lom is, enz.
Daar is (zoo 't ons voorkomt) in deze vergelijking meer nadruk en naawkeurigheid, dan iemand der Uitleggers (mij bekend) heeft opgemerkt. Men houdt het daar voor, dat door deze geheele gelijkenis alleen gezien wordt op de zagtheid en lijdzaamheid van het fchaap, om alleen de gewilligheid en onderwerping van den Heiland aan te duiden, en brengt dit alleen tot het naast voorgaande , als eene nadere verklaring van die uitdrukking, hij deed zijnen mond niet op; doch het is opmerkelijk, dat hier eene vrij duidelijke onderfcheiding zig opdoet: als een lam wierd Hij, ter flagtinge geleid, en als een fchaap, dat flom is, enz.; waar mede twee zaken fchijnen aangeduid te worden, van welke de eerfte eenigfins onderfcheiden is van de laatfte. Het laatfte wijst ons duidelijk op de zagtmoedigheid en lijdzaamheid, wijl daar uitdrukkelijk bijgevoegd wordt, als een fchaap, dat stom is; maar het eerfte fchijnt, behalven de lijdzaamheid, nog wat anders te bedoelen , en zijnen weerflag te hebben op het voorH 5 gaan-



122
VIERDE LEERREDE.
gaande vers: Wij dwaalden alle als fchapen; en dan vinden we in deze vergelijking eene ophelderende verklaring van het geheele voornel, in het 6de en eerfte deel van.dit 7de vers gemeld. Twee Hukken waren hier genoemd.
t. Het eerfte was, dat de Heere onzer aller ongeregtigheid op Hem had doen aanlopen, zoodanig, dat, als dezelve wierd geëischt, Hij verdrukt wierd; die ongeregtigheid nu beftond daar in , dat wij alle als fchapen dwaalden, en God en zijne wet verzakende , ons keerden een iegelijk na zijnen weg; dit was die ongeregtigheid, die op Hem aanliep, en van Hem geëischt wierd; en even dit was de reden, dat Hij inderdaad, onze plaats vervangende, ook als een fchaap ter flagtinge geleid wierd, en even dat gene onderging, dat wij als dwalende fchapen ons berokkend hadden. Dit is dan het eerfte: Wij dwaalden alle als fchapen, en daarom is Hij, in onze plaats, als een fchaap ter flagtinge geleid. Ziet daar wederom een doorlugtig bewijs van onze plaatsvervanging; ziet daar den Middelaar als onzen plaats vervullenden Borg.
.2. Maar *er was ten tweeden bij gezegd, dat Hij dit zoo:gewillig onderging, dat Hij zijnen mond niet op deed, en dit wordt uitgehaald door het vervolg der gelijkenis: en als een fchaap, dat
/lom



JESAIA LUI: VERS 6, 7. 123
fiom -is voor het aangezigt zijns fcheerders, alzoo deed hij zijnen mond niet op.
Men weet, dar het fchaap een zagtaardig en lijdzaam dier is, dat zig, zonder tegenftreven, en zelfs zonder geluid te geven, laat fcheren en Aagten. Dit wordt hier op den Heiland overgebragt, wiens zagte aard, nedrigheid, en lijdzame onderwerping alleszins uitblonk, en hem ten voorbedde ter navolging ftelde ; zoo dat hij zeggen kon, Matt. XI: 29. Leert van mij, dat ik zagtmoedig ben , en nedrig van harte. Maar inzonderheid betoonde hij dit in zijn zwaarfte lijden. Befchouwt men Hem, onder zijne binding in Gethfémané, of onder zijne befchuldiging voor den Joodfchen Raad, of onder zijne mishandelingen door de dienaars , of onder zijne veroordeeling en overgeving tot den kruisdood, of onder de fnerpende geesfelflagen, of onder de befpottingen, verwijtingen, lasteringen en fcheldingen van een ondankbaar volk ; in dit alles betoonde hij de grootfte zagtmoedigheid , lijdzaamheid, onderwerping en gewilligheid. Hij wederfprak, of worftelde, of verweerde zig, noch tegen het onregtvaardig oordeel zijner Rigters , noch tegen de fmaadheden der Overpriesters, noch tegen de moedwilligheden der dienstknegten, noch tegen de oplegging van het kruis, noch tegen zijne voordeiding tot den geweldiglten en vervloektften dood. Hij liet zig dit
al-



i»4 VIERDE LEERREDE.
alles aandoen; hij liet zig als een fchaap ter flagting leiden; ftom , als een fchaap, dat gefchoren wordt; hij droeg dat alles, en wat 'er verder tot de mate van zijn lijden over hem befchooren was, met eene lijdzaamheid, met eene gewilligheid, die elk verbazen moet; zoo betoonde Hij zig die te zijn, van wien in de rolle des Bocks gefchrcven was, en die gezegd had, Ziet ik home, ik hebbe lust, 6 mijn God! om uw welbehagen te doen. Wie weet niet, hoe 'er ter gelegenheid zijner te regtftellingen, meer dan eens met zonderlingen nadruk door de Euarigelisten ftaat aangeteekend, doch Jefus zweeg flille; — doch hij antwoordde niets, enz.
Dit, meenen we, zijn de hoofdzaken, in deze vergelijking uitgedrukt of begrepen. Wil men evenwel met fommige Uitleggers hier meer bijzonderheden onderfcheiden, b. v. dat het niet opdoen van den mond, hier tweemaal' gemeld, op het tweederlije Gerigte ziet, het eerfte op het zwijgen voor den Joodfchen Raad, het tweede op het ftilzwijgen voor Pilatus; wil men wijders, niet alleen het Aagten en het ftom zijn, maar ook het fcheren van het fchaap overbrengen, en daar door bedoeld agten de ontkleeding van den Heiland, de berooving, zoo tan zijne burgerlijke voorregten door den Raad, als van zijne kleederen door de krijgsknegten, als zoo vele fcheerders, die hem, als "t
wa-



JESAIA LUI: VERS 6, 7. 125
ware , niet alleen de wol ontnamen , maar zelfs den vagt niet fpaarden. Wij hebben 'er niets tegen, de zaak is in de vervulling zeker; egter, of dit hier bepaaldelijk met die onderfcheiding alzoo bedoeld zou zijn, durven wij niet verzekeren.
Alleen is nog maar aan te merken, dat deze gewilligheid een noodzakelijk vereischte was zijner voldoening.
Het gebeurt nog wel eens, dat de offerdieren, hoe mak ook, zelfs de fchapen, wanneer zij dadelijk de fmert gevoelen, moeite doen om te ontworftelen.
Dit wierd zelfs onder de Heidenen in hunne offeranden naawkeurig waargenomen ; wanneer het offerdier onwillig was om tot den altaar zig te laten leiden, met geweld moest getrokken worden , en fterk tegenfparcelde , of ook wanneer het weggelopen was , of onder het Aagten geweldig loeide of fteende — dit alles wierd gehouden voor een droevig voorteeken, en zulk een offerdier wierd zelfs op den altaar niet gebragt, om dat men agtte dat het de Godheid onaangenaam ware. Plutarchus verhaalt , dat men van ouds geen offer Aagtte, zonder alvoorens naawkeurig te hebben waargenomen , of het ook eenigfins onwillig zig tot den altaar trekken liet.
Dat zoodanig iets onder de plegtigheden van
den



ia<5 VIERDE LEERREDE.
den Joodfchen offerdienst zou hebben plaats gehad, vinden we nergens, en was ook t'eenemaal onnodig , om dat God daar niet het offer op zig zelf aanzag, of het tegenfpartelde , dan niet, maar alleen 't gemoed van den Offeraar; indien die rein was, rein van handen en rein van harte, al wierd dan het dier met geweld getrokken, loejende voordgefleept en gekeeld, dat geweld mishaagde God niet, die alleen zag op den wil van den Offeraar.
Maar in het ware Slagtoffer voor onze zonden was dit anders, nademaal hij, die dit aanbragt, en de Offeraar en het offer was; en nademaal het voornaamfte deel zijner offerande gehoorzaamheid moest zijn , zoo was hier de volkomen gewilligheid van het hoogfte belang, en .ten uiterften noodzakelijk; zoodanig, dat, indien hij niet volmaakt vrijwillig den dood ondergaan had, zijn dood voor onze ongehoorzaamheid niet zou voldaan, noch voor onze zonden zou betaald hebben. ; Maar dit zelfde is het■ in der daad, dat bij uitnemendheid in Jefus Christus uitblonk. Hoe zeer hij ook als mensch door eene natuurlijke en onveranderlijke neiging een afkeer had en hebben moest van lijden en fmerten, (want niemand heeft oojt zijn eigen vleesch gehaat) nogthans uit aanmerking van het einde, waar toe het diende, onderwierp hij zig gewillig, ja van zelf; hoe gewillig gaf hij
zig



t
JESAIA LUI: VERS 6, 7. 127
zig zeiven den Joden over, liet zig overleveren, en leide zijn leven af, 't welk niemand hem zou hebben kunnen afnemen , indien hij niet gewild had; — terwijl dit niet weinig doet tot verhoging van Jefus liefde, Gal. II: 20.
Dit eene hebben wij nog maar aan te merken: dat, wel is waar, de Heere Jefus niet altijd volftrekt gezwegen heeft, hij heeft ook in zijne laatfte onderhandelingen fomtijds geantwoord , doch alleen wanneer de eer van zijnen Vader en van de waarheid dit vorderde , en dan niet anders , dan met de uiterfte zedigheid en zagtmoedigheid; zoo heeft hij voor Pontius Pilatus de goede belijdenis betuigd, 1 Tim. VI: 13; zoo heeft hij ook, bezworen zijnde door den Hoogepriester, der waarheid getuigenis gegeven. Doch voor het overige deed hij zijnen mond niet op, met eenige hevigheid, fcheldingen of dreigingen tegen zijne vijanden; hij deed ook zijnen mond niet op om zig fterk vrij te pleiten, wel zoo ver noodig was tot betoog van zijn onfchuld , maar voords noch op
alles, noch aan allen antwoordende; ja,
eindelijk, hij deed zijnen mond niet op in eenige uitdrukkingen van onlijdzaamheid of ongeduld. Dus bleek in alles de waarheid van 't geen Petrus van Hem getuigt, 1 Petr. II: 23. Die ah Hij gefchol* den wierd niet weder fchold, en ah Hij leed niet dreigde. Van daar, dat ook Paulus hem daar in
als



ia8 VIERDE LEERREDE.
als een Voorbeeld der gelovigen voor kon ftellen, Phil. II: 5. Dit gevoelen zij in u, 't welk ook in Christus Jefus was , die in de geflaltenis Gods
zijnde, zig zeiven vernietigd heeft; en in
gedaante gevonden als een mensch, heeft "hij z 1 g zelven vernederd, gehoorzaam geworden zijnde tot den dood, ja den dood des kruis fes.
Hoedanig nu dit alles doet tot wegneming der voornoemde ergernis, is zoo zigtbaar, dat ik 't onnoodig agte iets daar over aan te merken.
VYF-



V IJ F D E
LEERREDE.
JESAIA LUI: VERS 8. Hy is uit den angst en het gerigt
weggenomen, en wie zal zijnen leeftijd uitspreken? want hij is afgesneden uit het land der levendigeni om t)e overtredinge mijns volks is de place op hem geweesd,
Dus verre hoorden wij de gelovigen, door den mond van den Propheet, de ergernisfen van het vleeschlijk Israël, wegens 's Heilands vernedering, bondig en godvrugtig oplosfen, door een nadrukkelijk vertoog van de ware oorzaken en vrugten zijner vernedering en bitter lijden; dit was de inhoud der vier voorgemelde verfen.
Hij was namelijk een man - van fmerten en verzogt in krankheden, Hij was verwond, verbrijzeld, verdrukt, en als een fchaap ter flagtinge geleid, niet om eenige eigen misdaad die hem aankleefde , maar om onze overtredingen, om onze ongeregtigheden ; Hij droeg in dat alles onze krankheden; onze fmerten; en het oogmerk
1. deel. I eQ



130 VIJFDE LEERREDE.
en de vrugt daar van was, om ons den vrede en genezing aantebrengen.
Dus was dan de ergernis van het kruis van Christus uit die aanmerking weggenomen.
Maar nog veel meer zal dezelve weggenomen worden, uit aanmerking van de heuglijke verwisfeling van zaken , het heerlijk uiteinde , en de heilrijke gevolgen van Mesfias vernedering: Dit is het ft.uk, 't welk ons nu zal voorkomen, van dit 8fte vers tot het einde van dit Hoofdfluk; in dier voege, dat
A. van vs. 8—10. dezelfde perfonen , de bekeerde en gelovige Joden, die tot hier toe fprekende voorkomen, voordgaan, en hunne erkentenis aangaande de heerlijke uitkomst van 's Heilands lijden , en de gewigtige gevolgen welke zij nog Verder gelovig te gemoete zagen, opgeven.
B. Waar op dan , door eene fpraakwending , God zelve fprekende voorkomt, die verwagting der gelovigen verder uitbreidende en bevestigende, in de a laatfte verfen.
A. Wat het eerfte betreft: daar in word vertoond:
I. De verlosfing van den Heiland uit zijn lijden, vers 8.
II. Hoe 'er in zijn dood en lijden een zigtbaar bewijs was, van Gods zonderlinge zorge over hem, als een voorteeken zijner aanftaande verheerlijking, vers o.
III.



JESAIA LUI: VERS 8. i3t .
III. Wordt Mesfias heerlijkheid zelve , en eewig koningrijk, in zijnen dood gegrond, te kennen gegeeven, vers 10.
In her eerfte, 't welk de ftof onzer tegenwoordige overweging uitmaakt, hooren wij dan de uitkomst van den vernederden en verdrukten Mesfias , tot een bewijs van de deugdelijkheid van deszelfs zake aan elks opmerking voorgedragen, Hij is uit den angst , en het gerigte weggenomen, enz.
Het lijdt eenige bedenking, wie hier de Spreker is? 'Er zijn, die meenen dat in dit vs. God zelf fprekende voorkomt, aangemerkt als OpperRegter, die de verdediging van Jefus Borglijden» in het vorige begrepen , hier bevestigt en verzegelt , met vermelding van het heerlijk uiteinde zijner zaak. En men moet inderdaad bekennen, dat in het laatfte lid zeer veel grond, of althans aanleiding is, om het dus te nemen. 'Er is evenwel geen volftrektc noodzaak toe; dat laatfte lid kan ook niet onvoegzaam pasfen in den mond der gelovigen gelijk wij zien zullen. Nadien wij nu de fpraakwendingen of fpreck - beurten buiten noodzaak niet moeten vermenigvuldigen, houde ik dit liever voor eene doorgaande rede van dezelfde Sprekers. Hoewel, hoe men dit neme, de zakelijke inhoud dezelfde blijft.
I 2 Zien



132 VIJFDE LEERREDE.
Zien wij dan, om ter zake te komen ,
A. Wat ons hier van den uitgang van 's Heilands lijden vermeld wordt. Hij is uit den angst en hét gerigt weggenomen , en wie zal zijnen leeftijd uitfprcken.
B. Dan den weg daar toe leidende en den voornamen grondflag daar van; IVant Hij is ajgefneden uit het land der levenden: om de overtredinge mijns Volks, is de plage op Hem geweesd.
A. Eerfte Deel.
In de vermelding van den uitgang van 's Heilands lijden, vinden we 2 uitdrukkingen of voorHellingen
I. Hij is uit den angst en het gefigte weggenomen
II. Wie zal zijnen leeftijd uit fpreken? Laten wij den zin van elk dezer gezegdens onderzoeken , en daar uit aantoonen , hoe zij aan elkander zamenhangen, of ondergefchikt zijn.
- I. Het eerfte dan is, Hij is uit den angst en V gerigt weggenomen.
(*) Hier kómen twee uitdrukkingen voor: angst en gerigt.
A. Het grondwoord , door angst vertaald Oïy) beteekent eene benaawing, drukking, beflotenheid, zoodanig als de ervarenis leert , dat zwaare rampen en wederwaardigheden te wege
bren-



JESAIA LUI: VERS 8. 133
brengen, die door haren indruk op den geest , en deszelfs vereeniging met het lighaam, de uitwerping van het bloed uit het hart belemmeren, en het zelve daar door drukken, bcnaawen, even als of men geperst en tocgefloten wicrdt.
Men denke hier dan, wel eenigfins aan alle de wederwaardigheden van den Heiland, maar inzonderheid aan de allervreeslijkfte benaawdheid , en ontzettende uitwerkfelen, van Gods gedugten toorn, wegens de zonde, die hij in zijne ziele droeg , en welke Hem het angftig zweet als bij groote droppelen bloeds uitpersten ; waarvan wij Hem, nu eens hoorden uitroepen , Nu [is mijne Ziel ontroerd; dan eens, Mijn Ziel is bedroefd tot ter dood toe, dan eens, Mijn God, Mijn Goi, waarom hebt gij mij verlaten ! of gelijk de Mesfias in de Pfalmen klagende voorkomt, Banden des doods omringden mij , Beken Belials verfchrikten ntijiW waren die gebeden en fmeekingen , welke Paulus getuigt (Hebr. V.?7-) dat hij in de dagen zijns vleefches met fterke ïoepinge en traanen geófferd heeft, en na welke hij verhoord geworden is uit de vreeze.
B. Het gene deze fmert en angst verzwaarde , en allergevoeligst maakte , was de weg in welken Hem dit toegebragt wierd; dit bejegende Hem in den weg des gerigts, onder de gedaante van een rigterlyk oordeel , en gewijsde der ge, I 3 reS-



i34 VIJFDE LEERREDE.
regtigheid ; van daar dat ook hier in de tweede plaats van het gtrigte gemeld wordt.
Denkt hier aan die plegtige gerigtshandeling door den aanzienlijken Volks-raad tegen Mem aangcfleld, in welke men zig van zijn Perfoon verzekerde, Hem als fehuklig aan de fhoodlte misdaden en grouwclcn veroordeelde, en geen ruste had , voor dat men Hem als een' vervloekten , anderen tot een fpiegel , door een geweldigen dood uit de maatfehappije der menfehen gefloten had. Voorwaar, eene allerdiepfte en zieltreffende onteering en vernedering van den Heiland, te Treffender , om dat ze hem wierd tocgebragt van de Regtbank, die het Zwaerd der Godlijke geregtigheid droeg, en de Godlijke Majefleit op aarde vertegenwoordigde.
Wat doorwondt een eerlijk gemoed dieper, dan de fchande ? wat grooter, en openbaarder fchande kan men hebben, dan die plegtig van het Gerigte, iemand wordt toegebragt? Maar hoe ziel grievend moet dan deze handelwijs voor Hem geweest zijn, wiens hoogfte misdaad deugd en godvrugt was? 't Is waar, in zulke gevallen vindt doorgaands een ongelukkig lijder zijne vertroosting in zig zeiven , in de opregtheid van zijn geweten , en de wrake van den Rigter der ganfeher sarde, die Regt doet; Dit was de vertroosting
van



JESAIA LUI: VEPvS 8. ?3$
van zoo vele Bloedgetuigen , voor welke menigmaal, door de troostrijke invloeden der Godlijke genade, de bitterfte fmerten in gejuich , en de wreedfte moordfchavotten in voorportalen des hemels herfchapen wierden. Maar deze vertroosting mogt den Heiland in zijn bitter lijden niet gebeuren , gerigte en angst vereenigden zig hier t' zamen, en gingen hand aan hand gepaard.
(**) Dan, in 't midden dezer elende, in het diepfte dier vernedering deed God egter het licht der verlosfing opgaan; Hij is, (getuigt de Godfpraak) uit den angst en het gerigte weggenomen.
Het is blijkbaar, dat hier van eene verlosfing gefproken wordt, maar welk eene verlosfing?
A. Sommigen denken hier eenvoudig om zijnen dood, zijne wegneming uit het leven : in dien zin; hij is aangegrepen, weggevoerd voor den angst en het gerigte, tot zoo ver dat hij 'er door weggenomen, dat hij het beftorven is. Doch:
1. Schoon het waar is, dat het woord weggenomen ; .wanneer het op zig zclven ftaat , wel gebruikt wordt van de wegneming uit dit leven, zoo geeft nogthands, de wegneming uit den angst en het gerigte, wat meer te kennen, dan enkel te fterven ; want een , die zijn leven door een rigterlijke ftraf eindigt, wordt door zijn dood uit het gerigte nog niet weggenomen , hij I 4 wordt



136 VIJFDE LEERREDE.
wordt gerekend onder de magt van het gerigt te blijven.
2. Ten anderen kan men deze uitdrukking niet blootelijk van zijn dood verftaan, of men zou tweemaal het zelfde in dit vs. hebben , want 'er wordt ftraks bij gevoegd als een rede en grond daar van; hij is afgefneden uit het land der levendigen , dit ziet buiten allen twijfel: op zijnen dood, en deze wordt hier aangemerkt als de reden van zijne wegneming uit den angst en het gerigt ■ Dus moet dit wegnemen zoodanig iets
te kennen geven , dat van zijn dood eenigzins onderfcheiden is.
B. Wanneer wij het gebruik van dit woord in den ftijl der H. Schrift nagaan, vinden we, dat het doorgaands genomen wordt van eene opneming, eene opneming in heerlijkheid; het wordt gebruikt van Enoch Gen. V: 24. van Elia 2 Kon. II: 1 en 3. het wordt genomen van de opflanding uit den dood en daarop volgende heerlijkheid Pf. XLIX: 16. God zal mijne ziele van het geweld des grafs verlosfen: want hij zal mij opnemen-, en in den 730x11 Pf. vs. 24. Gij zult mij leiden naa uwen raad, en daar na zult gij mij in heerlijkheid opnemen.
De gehecle uitdrukking, Hij is uit den angst en het gerigte weggenomen, of opgenomen, geeft duidelijk eene ftaatsvcrwisfcling te kennen , eene
ver-



JESAIA LUI: VERS 8. 137
verlosfing en optrekking uit dezelve, waardoor Hij buiten derzelver bereik geftcid, en alle gerigtshandelingen tegen Hem opgeheven wierden; En, gelijk de volgende uitdrukking dit bevestigt, zoo komt hier mede overeen de Grickfche overzetting der 70 door Lucas gevolgd, Hand. VIII: 33. In zijne vernedering is zijn oordeel weggenomen , of opgeheven.
Wanneer dan de Heiland aan het kruis hing, en als een vloek onder de vervloekten ftond weggeraapt te worden, zoo heeft God zelf hem uit den angst en het gerigte onttrokken, en in heerlijkheid overgebragt. Dit nu is gefchiedt bij trappen.
1. Men kan daar toebrengen in de 1. plaats de opneming zijner ziele in den hemel door de handen van zijnen Vader ; Het is opmerkelijk , dat Jefus dervende riep met groote Jlemme, zeggende het is volbragt; en ftraks daar op , Vader in uwe Jianden bevele ik mijnen geest \ Hij ftierf dan, niet om dat zijne kragten ten einde waren; want hij riep nog met eene groote , met eene fterke ftemme ; Hij kon door de onderiteuning zijner Godheid langer geleefd hebben ; maaibij ftierf, om dat hij nu alles volbragt en aan Gods geregtigheid voldaan- had ; dit gedaan zijnde, leide hij nu zijn leven af, God zelf nam zijne ziele op ; en trok hem dus uit den angst en het gerigte weg, na dat zijne geregtigheid volI 5 daan



tgt VIJFDE LEERREDE.
daan was, en bragc hem over tot zig in het Paradijs; zoo was Hij naa de ziel buiten het bereik van zijne vijanden, en onttrokken uit den angst en het gerigte.
2. 't Is waar, zijn lighaam fcheen nog onder het gerigte te verblijven: maar ook hier voor zorgde de Godlijke Voorzienigheid; ook dit wierd hunne handen onttogen, en uit het gerigte weggenomen. Men had wel zijn graf bij de godlozen gefield , maar God kwam hier tusfehen beide, Hij nam Hem uit dat gerigte weg, en be* fchikte het zoo , dat Hij bij den rijken in zijnen dood geweesd is, gelijk wij hooren zullen over 't volgende vers.
3. Kan men daar toe brengen zijne opilanding, waar door zijn lighaam ook uit het angftig graf verlost, en Hij naa ziel en lighaam beide zijnen aardfehen Rigteren geheel onttrokken wierd.
4. Eindelijk moet men hier toe brengen zijne opneming naa ziel en lighaam in den hemel, daar hij boven alle gerigte gefield is ter regterhand der Majefteit Gods op den throon der heerlijkheid.
, Door alle dezen wierd Gods Zoon uit den angst en het gerigte weggenomen; Door alle dezen wierd Hij van God den Vader, als Rigter en Wreker , na dat zijne geregtigheid voldaan was, geregtvaardigd; Door alle dezen wierd de erg^rr ' £'•* nii



JESAIA LUI: VERS 5. 139
nis van zijn kruis vernietigd, zijn onfchuld voldongen , en blijkbaar betoogd , dat hij niet om eenig eigen onregt, maar om de op zig geladen overtredingen van zijn volk was verdrukt geweesd.
Hij is dan uit den angst en het gerigte wechgenomen.
II. Gaan we nu voord tot het tweede, 't welk 'er de Godfpraak bij voegt: en wie zal zijnen leeftijd uitfpreken.
A. Het grondwoord (nn) beteekent een eew; een min of meer bepaald tijdperk; eigenlijk een tijdvak, welk eene menigte menfehen, ter zelfder tijd levende, volgends den gewoonen levensloop, met elkander voleindigen. — Bij overbrenging wordt het ook genomen van iemands bijzonderen leeftijd, of leven zelve; Jef. XXXVIII: 12.
ï. Men vindt 'er onder de Oud-Vaders verfcheiden, die dit woord nemen in den zin van geboorte, en dan denken of aan zijne eewigc geboorte uit den Vader, of aan zijne wondergeboorte uit de maagd. Doch behalven dat het grondwoord die beteekenis niet heeft, zoo komt dit in verband ven zaken niet te pas.
2. Met onze geëerde Overzetters en beste Uitleggers behouden wij de beteekenis van leeftijd. Maar welk een leeftijd wordt hier dan bedoeld? De leeftijd van den Heiland is onderfcheiden in twee aanmerkelijke perken.
a.



140
VIJFDE LEERREDE.
a. De eerfte is geweesd zijn leeftijd in den ftaat zijner vernedering, die tot hier toe befchouwd is. Neemt men het hier in dat opzigt, dan zal het dezen zin hebben : Wie kan alle de elenden en verfmaadheden geduurende zijnen ganfchen leeftijd optellen en vermelden? Wie kan zijne treffende lotgevallen, en levensloop naa waarde befchrijven ?
b. Doch het verband van zaken, namelijk de zamenhang met het voorgaande, en de reden die 'er van gegeven wordt in het volgende lid, bepaalt onze gedagten meer, en alleen, tot den ftaat zijner verhooging, en des onverganglijken levens in het welke hij is overgegaan.
Immers, in de voorgemelde uitdrukking was gefproken, gelijk wij gezien hebben, van zijne luisterrijke opneming uit den angst en 't gerigt, wordt daar aan de vermelding van zijnen leeftijd gehegd; èn wordt de reden daar van gegeven, om dat hij afgefneden is uit het land der levendigen , de zaak wijst dan zig zelve uit, dat hier gezien wordt op dat luisterrijk leefperk, 't gene na zijn dood, inzonderheid met zijne opftanding, een aanvang nam, en met zijne hemelvaard in kragt wierd daargefteld.
't Is die leeftijd, of dat leven, waar van in 't 10 vs. gezegd wordt, Hij zal zaad zien , en zal de dagen verlengen \ Dat leven, van 't welk
de



JESAIA LUI: VERS 8. 141
de gewijde Digter, fprekende van des Mesfias verheerlijking, zegt, Gij zult mij het pad des levens bekend manken; Pf.XVI: 11. en, Pf XXI: 5. Het leven heeft Hij van u begeerd, Gij hebt het Hem gegeven , lengte van dagen eewiglijk en altoos. Dat leven eindelijk , waarvan de Heiland zelve fpreekt Openb. I: vs. 18. Die leve, en ik ben dood geweesd, en ziet ik leve tot in eewigheid.
B. Aangaande dezen leeftijd nu wordt hier gevraagd; Wie zal dezelve uit fpreken*. Een vraag, die te kennen geeft, dat dit opgevolgd leven zoo heerlijk , en gewigtig is, dat niemand het zelve in volle kragt begrijpen , veel min met woorden aan anderen verklaren of uitfpreken kan. Trouwens T. 't Is een leven , dat niet bevat wordt binnen eenig tijdperk, maar dat in onafgebroken duuring de ordeningen des hemels voorbij ftreeft; een leven , welks einde niet kan worden uitgefproken, om dat 'er nimmer eind aan komen zal: hoe veele milioenen jaren iemand aan dezen leeftijd toeeigent, altoos blijft 'er eene eewigheid over. De mate van deszelfs duuring is onmeetbaar; Wie zal dan zijnen leeftijd uitfpreken?
a. 't Is een leven, dat beftaat in eene onuitfprekelijke zaligheid en heerlijkheid, in een luister zonder wedergaa, zijne hooge Perfoon, en gewigtig werk pasfende: Paulus, die, opgetrokken zijnde in den derden hemel daar iets van ver-
no-



142 VIJFDE LEERREDE.
nomen had, getuigde 'er van , dat de denkbeelden, welke hij daarvan verkregen had, niet met woorden waren uittedrukken ; het waren onuitfprekelijke woorden, die althands door geen menfche op aarde waren uittefpreken
3. Nog eens, een leven, dat alleropmerkelijkst en uitmuntendst is, en zijn zal, door de verbazendfle uitkomften , grootmagtige overwinningen, en Godlijke werkingen en wonderen , in de formeering , bevestiging , bewaring , uitbreiding en verheerlijking van zijn Middelaars rijk, het koningrijk der hemelen.
Voorwaar, een allerdoorlugtigfle leeftijd, waar in al wat glansrijk, groot en godlijk is , zig in den hoogden trap vereenigt: een leven, tot welks overpeinzing , bevatting, en uitdrukking de befchaafdfle welfprekendheid, 't wijdluftigst verftand, en de befnedenfle penne oneindig te kort fchiet.
Dit nu was 't gevolg van zijne opneming: zoo hangt dit t'zamen; Hij is uit den angst en het gerigte weggenomen , en wie zal zijnen leeftijd uitfpreken? Dat is; Hij is uit den angst en het gerigt verlost, en daar uit opgenomen en gefield in zulk een heerlijkheid, welks luister en duuring geen tong kan uitfpreken. Zoo groot was de ftaatsverwisfeling van den vernederden Heiland , zoo heerlijk was zijne verhooging, zoo uitflekend zijne regtvaardiging, zoo blijkbaar zijne onfchuld;
zoo



JESAIA LUI: VERS 8. 143
zoo kragtig bleek het, dat Hij in zijne vernedering alleen om onze overtredingen verdrukt was, en zoo was dan ook de ergernis van 't kruis hier door vernietigd.
B. Tweede deel.
Maar welke was nu de grondflag en rede dier verwisfeling? Wat was de weg, daar tot leidende? Dit wordt 'er in het overige bijgevoegd, Want Hij is afgefneden uit het land der levendigen; om de overtredinge mijns Volks is de plage op Hem geweesd.
Zien wij wederom wat elk dezer uitdrukkingen in zig befluiten, en wat zij in verband van zaken te kennen geven.
I. De eerfte reden is, Want Hij is afgefneden uit het land der levendigen.
A. Het is blijkbaar, dat hier mede bedoeld wordt de dood des Heilands, en wel een gewel1 dige dood , waar door Hij (na de kragt van 't woord) als afgehouwen en geweldig afgefneden wierd. Het woord wordt onder anderen gebruikt van de doorhouwing van dat kind in Salomons 1 eerfte Rcgt. Het komt over een met de uitdrukking van Daniël gebruikt Cap. IX: vs. 16. dat de i Mesfias zou uitgeroeid worden. De ftraffe van het openbaar gerigt had tegen Hem gewoed; de kroon . zijner eer niet alleen, maar zijn leven was hem af-
ge.



144
VIJFDE LEERREDE.
gehouwen, men had hem uit de maatfchappije der levendigen verftoten , en Hij was , als een vervloekte na de Wet van Mofes, uitgeroejd uit zijnen volke.
Of het eenigen zonderlingen nadruk heeft, dat Hij gezegd wordt, afgefiieden te zijn uit den lande der levendigen, durve ik niet verzekeren. Men weet, dat 'er doorgaands deze aarde in 't gemeen door verftaan wordt, als van God den menfehen gegeven om daar op te leven. 'Er is egter een Uitlegger, die meent, dat daar door het land Canaan inzonderheid en bepaaldelijk bedoeld wordt, 't welk als een land der levendigen was, in tegenftelling van de landen der Heidenen , welke als dooden gerekend wierden: dan zou het dezen naadruk hebben, en te kennen geven, hoe Mesfias, niet maar in een of ander gewest der Heidenen, maar midden onder zijn volk, door deze woede befprongen ware: wat daar van zij, hij was door den dood van'de aarde weggenomen, zijn ftand welke Hij onder de levendigen had, was afgefneden.
B. En ziet daar de reden of grond van 't voorgaande ; om dat hij afgefneden is uit het land der levendigen, daaróm is Hij uit den angst en het gerigte weggenomen, tot een leven van onuitfprekelijke heerlijkheid. Maar hoe dit? Hoorden wij daar even niet, dat de dood als dood iemand niet onttrekt uit de magt van het gerigt ? of is de af-
fnij-



JESAIA LUI; VERS 8. 145
ftijding uit het land der levendigen een grond of oorzaak van verhooging en heerlijkheid? 't Is zoo; dit gaat geenszins algemeen door; maar, om de kragt dezer rede ten aanzien van den Heiland te verdaan, moeten wij 'er het volgende, 't welk de Godfpraak bij herhaling onder 't oog brengt, bij in aanmerking nemen.
II. Om de overtredinge mijns Volks is de plage op hem geweesd. Daar is eenig verfchil over de vertaaling dezer woorden ; verfcheiden zetten dit over, gelijk men 't zoo kan vertaaien, in 't meervoud : om de overtredinge mijns volks is de plage op henlieden geweesd.
De Joodfche Uitleggers , die deze vertaling gretig aangrijpen , geven 'er dan die verklaring aan : dat de bekeerde Heidenen in 't laatfte der dagen hier fpreken , en daar mede zeggen willen: „ om de gewelddadige mishandelingen on,„ zes Volks, onzer Voorvaderen, is alle die ver, „ drukking en plage den Joden toegebragt." Wij 1 hebben, in onze tweede Leerrede, den grondflag, •waarop deze verklaring gebouwd wordt, reeds on1 derzogt en bondig wederlegd, en zullen dit daariom thands niet herhalen.
Maar, de Christen Uitleggers, deze vertaling (overnemende, verftaan het in dien zin; dat de gellovige Joden , of de Propheet in hunnen naam, i of ook wel God zelf, daar mede zeggen: „ om de
, I. DEEL. K re"



i46 VIJFDE LEERREDE.
„ rebellie mijns volks is de plage op henlieden: „ da: is, om de overtreding onzes volks tegen „ den Mesfias , om dier overtreding wille, waar „ mede zij tegen Hem gewoed, en Hem uit den „ lande der levendigen uitgeroejd hebben, daarom „ kleeft de plage der Godlijke wraakgerigten hen „ aan, daarom zijn Zij als melaa'tfchen, als on„ reinen, verbannen van den Heere, en zwerven „ om als ballingen over de aarde. "
Doch 'er is, in 't geheele beloop van zaken, niets, dat ons aanleiding geeft om daar op te denken ; ook hebben wij gezien, en 't zal vervolgends nader blijken, dat deze Prophetie ziet op een vroeger tijdftip ; de perfonen , die hier fpreken , komen voor in dien tijd (kort na 's Heilands verhooging) in welken het Godlijk oordeel, over het Joodfche Volk, nog niet was uitgevoerd. Wel is waar, dat dit laatfte woord 1D*?, 0/> Hem, het meervoudig getal kan beteekenen, en ook meermaals zoo genomen wordt; maar 't is ook waar, dat daar toe geen noodzake is; het kan ook in een enkelvoudigen zin genomen worden, en wordt meermaals zoo gebezigd, gelijk vermaarde Uitleggers met verfcheiden voorbeelden bewezen hebben, en de Griekfche en Sijrifche overzettingen bevestigen. En dat wij 't hier zoo nemen , en van den Mesfias verftaan moeten, kan claar uit blijken, dat anderszins, in 't voorgaande lid , geen genoegzame reden liggen
zou



JESAIA LUI: VERS 8. 147
zou, waarom Hij was verhoogd geworden — Daar was getuigd: Hij is uit den angst en het gerigte weggenomen, en wie zal zijnen leeftijd uitfpreken!
De reden hier van volgt: IVant Hij is afgefneden uit het land der levendigen.
Maar hoe gaat die reden op zig zelve aan? zo 'er niet bijkomt, dat dit Hem als Borge, om de overtredingen van anderen, overkomen is.
Wij houden ons dan aan de vertaling onzer Overzetters, om de overtreding mijns Volks is de plage op Hem (op den Mesfias) geweesd; van wien ; hier in 't voorgaande en volgende gefproken wordt'
Laten we
A. Ter verklaring van dit gezegde, kortelijk het l navolgende opmerken.
1. Wij hebben te vooren over 't 4de vs. opgemerkt, dat het woord door plage vertaald , door| gaands en bij uitftekendheid, gebezigd wordt van ide plage der melaatsheid; wijders dat dit tot den i Mesfias wordt overgebragt, om aanteduiden, dat ] Hij zoo veragt was, dat men Hem hield omtrent . even eens als eenen Melaatfchen, een' onreinen, 1 een' vervloekten; als zulk eenen, aan wien God
een teeken van verfmading gefield had. Nu
voegen wij 'er alleen nog bij, dat dit woord hier ter plaatfe ons allervoegzaamst opleidt, tot 's Heilands kruis-dood: want een gekruiste , of opgchangene aan het hout, werd van het Volk gehouK 2. den



i4S VIJFDE LEERREDE.
den, als een verbannene, en was Gode een vloek". Zoo nogthands, dat onder dit voorname deel , volgends een vervangende fpreekmanier, alle de overige deelen van zijn lijden begrepen moeten worden.
2. De plage nu, die vervloekte kruisdood was op Hem , gelijk de Propheet zegt, om de overtredinge mijns volks.
De zaak is dezelfde, als die ons reeds met andere woorden is voorgekomen vs. 5. Hij is om onze overtredingen verwondet, of (gelijk wij toen hoorden dat het woord beteekende) doorboord.
't Gene dan daar gezegd werd, Hij is doorboord om onze overtredingen, dat wordt hier uitgedrukt, om de overtredinge mijns volks is de plage op Hem geweesd. Denkt egter niet, dat dit een onnodig herhaal zijn zou; het oogmerk, waar toe dit hier wordt aangevoerd, wettigt deze herhaling, en maakt dezelve hier noodzakelijk, gelijk wij ftraks zien zullen.
Alleen moeten wij hier nog opmerken, dat de Sprekers hier eenigzins van ftijl veranderen; daar zij te vooren fteeds gezegd hadden, om onze overtredingen is Hij verwondet, om onze ongeregtigheid is Hij verbrijzeld, — Hij dwaalden als fchapen; de Heere heeft onze ongeregtigheid op Hem doen aanlopen; zeggen zij hier, niet, om onze overtredinge , ,maar, om de overtredinge mijns volks, is
de



JESAIA LUI: VERS 8. 149
de plage op Hem geweesd. Op deze wijze konden de gelovige Joden zeer wel fpreken van het uitverkoren volk, zonder zig zelve uittcfluiten; de benaming mijns volks geeft duidelijk hunne betrekking op het zelve te kennen. Doch al zoo voegzaam komt het mij voor, te denken, dat de Propheet zelve hier het gelovig Israël vervangt, en in hunnen naam fpreekt; dus is het niet noodzakelijk te onderftellen, dat God zelve als Rigter hier in dit ééne vs. tusfehen beide fprekende inkomt. Wat ondertusfehen de reden zij van deze ftijlsvcrandcring of vervanging, of dezelve alleen fieraadshalve gefchied is, dan of ze ook haren bijzonderen nadruk heeft, durve ik niet bepalen.
Zoo dan, om de overtredinge mijns volks is de plage op Hem geweesd. Dit nu verder te willen verklaren, en bewijzen, zou een herhaling moeten zijn, van het gene over het 5de vs. reeds gezegd is.
B. Het voorname ftuk , dat ons nog te befchouwen ftaat, is de reden, waarom dit hier herhaald wordt, en hoe dit met het voorige in verband ftaat.
ï. Het is zoo veel als of 'er ftond; Hij is afgefneden uit het land der levendigen om de overtredinge mijns volks ; om de overtredinge mijns volks, is de plage op Hem geweesd.
2. Gij kunt reeds uit het gezegde opmaken, dat dit hier in komt, als een reden, waarom zijne K 3 af-



ifA VIJFDE LEERREDE,
affnijding uit het land der levendigen de grond of . reden was, waarom Hij uit den angst en het gerigte tot onuitfprekelijke heerlijkheid was opgenomen.
Tot regt begrip van dit verband van zaken, moeten wij ons kortelijk eenige waarheden herinneren.
God de Vader had zijn Zoon verordend tot Borge voer de uitverkorene zondaren, om dezelve zalig te maken; tot dat einde had de Vader de zonden van alle de uitverkorenen op zijne rekening gefield, en eischte van Hem als Borge de volle betaling en voldoening ; eene voldoening, die, na voorafgaand lijden in ziel en lighaam, ten laatften in den dood moest uitlopen. Maar, met dezen eisch, ging tcffens gepaard eene heerlijke belofte; Hij zou dan ook als Middelaar, op zijn volbragt lijden, verhoogd, en verheerlijkt worden tot Koning zijner kerke, in de hoogfte heerlijkheid, en de Heidenen verkrijgen tot zijn erfdeel, en de einden der aarde tot zijne bezittinge.
Van deze verordening lezen we onder anderen iri de 2de Pfalm. Deze gemelde eisch was nu volbragt; de Heiland (zoodanig als Hij hier voorkomt) had nu de mate van zijn lijden vervuld; Hij had het met zijnen dood dadelijk befloten; Hij was daar aan gehoorzaam geweesd tot den dood des kruifes; Hij was afgefneden uit den lande der levendigen ; zoo had Hij dan den eisch der Godlijke geregtigheid als Borg voikomelijk voldaan; niets bleef 'er
thands



JESAIA LUI: VERS 8. 151
thands meer overig, niets was 'er voords van Hem te eifchen; Hij had dit woord nn kunnen uitfpreken: Het is volbragt! — Daar dit nu was gefchïed was het billijk en noodzakelijk,, dat Hij van zijne banden wierd ontflagen, dat hij volkomen wierd geregtvaerdigd, als onfchuldig in zig zelve ; ten blijke,dat Hij niet om eigen fchuld, maar als Borg, in de plaats van anderen, had geleden, en teffens volkomen had voldaan; 't was billijk, dat Hij, den eisch volbragt hebbende , zijnen loon ontving; 't was billijk dat Hij, om der overtredingen zijns volks wille geplaagd, en nu afgefneden zijnde, dan ook uit den angst en 't gerigte wierd weggenomen, en ingeleid tot de heerlijkheid des onuitfprekelijken levens. Dit kon niet agterblijven
1. Uit kragt van dit verdrag, 't welk tusfehen den Vader en den Zoon van eewigheid had plaats gehad.
a. Dit kon niet agterblijven, uit kragt van Gods waarheid, trouwe, en onverbreekbare liefde jegens zijnen Zoon.
3. Dit kon niet agterblijven, uit hoofde van de grootheid van den Perfoon des Heilands, en de diepte zijner vernedering; Hij was geen gemeen Perfoon, maar de Heer der heerlijkheid, en zijne vernedering de laagfte, de verfmadelijkfte, en grievendfte die men begrijpen kan: het een en ander vorderde derhalven een uitftekende Eer-herftelling.
K 4 Zo°



VIJFDE LEERREDE.
Zoo moest Hij dan, die om zijns volks wil de ftraffe droeg , Hij die ten uiterftcn toe dezelve voldaan had, en zelfs nu afgefneden was uit het land der levendigen, ook verhoogd, verheven en zeer hooge worden. Zoo hangen dan deze redenen t'zamen, en behelzen de dierbaarfte verborgenheden des Euangeliums: Hij is uit den angst en het gerigte weggenomen, en wie zal zijnen leeftijd uicfpreken? Want, dit is 'er de reden van, Wam Hij is afgefiieden uit het land der levendigen, om de overtredinge mijns volks, om de overtredinge mijns volks, is de plage op hem geweesd.
En zoo ziet gij teffens, hoe hier door de ergernisfen van het vlceschlijk Israël, en de bedenkingen van het ongeloof, grondig worden wechgenomen. Wat reden was 'er dan, om zig langer aan zijn Perfoon te ergeren? 't is waar, Hij was verdrukt, Hij was geplaagd, en zelfs afgefneden uit het land der levendigen ; maar het was , om de overtredinge zijns volks; en dit was 'er de uitkomst van: Hij was uit den angst en 't gerigte weggenomen, en wie zal zijnen leeftijd uitfpreken.
Maar zoo zien wij ook hier uit wederom een overtuigende proef, van de kennis en erkentenis der leere der verzoening onder het oude Testament, en een onbedrieglijk bewijs, dat Jefus van Nazareth, in wien alle deze dingen zoo kennelijk vervuld zijn, de waaragtige Mesfias is.
Toe-



JESAIA LUI: VERS 8. 153
Toepasfelijke Aanmerkingen.
Het is dan gansch geen gemaklijke zaak, aan den regcvaardigcn God, een rantzoen te geven. Gods eigen Zoon kostte het niet alleen lijden, maar ook angst.
Velen denken, dat zij, met twee of drie woorden, vrede met God kunnen maken — een; wees mij genadig, een Heere Heere \ enz. kan, naa hunne verbeelding, wel vol/laan, welk een onbegaanbare verw agting !
Wat zal 'er van worden, zo gij voor uw fchuld zult moeten boeten? — God, die zoo geftreng met zijn eigen Zoon als Borg handelde, zal die u verfchoonen? ö Hoe zal de Godlijke regtvaardigheid u benaawen, als gij ondervindelijk zult uitroepen: wie zal voor Hem beflaan*.
Hij werd uit den angst weggenomen; maar dat zal u niet gebeuren; en dit zal uwen angst oneindig, tot in het oneindige, verzwaren.
't Is waar, Jefus heeft dien angst getorst, om de overtredingen van zondaren, en ter hunner redding.
Maar, zullen wij 'er nut uittrekken, dan moeten wij aan Hem deel hebben; — en kunnen wij Hem wel deelagtig worden , zonder-gebruik van Hem te maken? — kunnen wij wel gebruik van Hem maken , zonder Hem te erkennen in zijne K 5 waar-



i54 VIJFDE LEERREDE.
waardije, noodzaaklijkheid en dierbaarheid? — maar kunnen wij Hem daar in wel erkennen , zon"der een levendig gevoel en overtuiging van het grouwlijke en fnoode onzer zonden ? en kunnen wij die fnoodheid wel waarlijk kennen, zonder ook zelve onder dat gezigt beangst, bedroefd,
verflagen te worden ? Ziet dit is de weg. —
Maar
1. Zijt gij nog wel ooit beangst, regt beangst, geworden — leeft gij niet nog zorgeloos? _ en zoudt gij u dan daar mede vleijen, dat Christus
de angst van u wel zou wechnemen ? zou hij
dien angst gevoeld hebben, om uwe zorgeloosheid te voeden?
2. Mogelijk zijt gij, ja wel, eens beangst; vooral bij zekere gelegenheden , als u ziekte overvalt, als anderen fterven, enz. Maar welke zijn de uitwerkingen? brengt het u tot Christus? Velen
Helaas! verdrijven't, door de wereld van vooren aan te gaan dienen.
Maar zijn 'er die waarlijk beangst zijn: dat zij, met alle hunne beangstheid', vrijmoedig en gelovig tot jezus komen.
, Gelovigen, Wat zijt gij aan Christus verpligt! wat heeft Hij al voor u betaald ! Wat heeft de voldoening aan - Gods Geregtigheid voor u Hem al gekost!
Denkt eens aan die tijden (want gij zult ze wel
ee-



1"
i
JESAIA LUI: VERS 8. 155
j eenigzins bij bevinding kennen) dat de pijlen des | Almagtigen in uwen boezem daalden; ö wat angst!
Maar dit zijn flegts kleine droppelen van den i beker, die uw Heiland volöp voor u heeft moeten , uitdrinken.
Vergeet dan in eewigheid zijne onbegrijpelijke I liefde niet.
Ziet gij hier Christus ftaan, in 't gerigte , voor de vierfchaar van Gods Regtvaardigheid , en dat . voor u : ö hoe moest dat uwe harten ontvonken, en van liefde en droefheid na God doen fnellen.
Gij vindt hier zeer veele gronden van vertroosting — Jefus wechncming uit den angst en het gericht veroorzaakt ook uwe opneming, uwe verlosfing , uit uwe engten en angften; althans uit het Godlijk gerigte. — De onheilen , welke u bejegenen zijn voor u geen wraak - roeden, maar vader lijke kastijdingen ten uwen beste. —
Wanneer de drinkbeker van toorn u verdiende op de hand gefield te worden, vindt gij hem ledig, om dat Christus dien uitgedronken heeft.
Valt u de Wet aan, befchuldigt u uw geweten, doet de Godlijke Geregtigheid haren ontzettenden I eisch! Gij moogt tot Christus vlugten, die voor | u in angst geweesd is; die, fchoon onfchuldig, nogI thans befchuldigd is geweesd voor uwe fchuld , op dat Hij een barmhartig en getrouw Hoogepriester zijn zou.
Komt



*5ö VIJFDE LEERREDE.
Komt gij in angftig kruis en zwarigheden, zegt niet te ligt en mismoedig: ziet of'er een fmerte zij als mijne fmerte! — denkt aan Zijne angften, en volgt zijn voetftappen met onderwerping en gewilligheid , zonder murmureren.
ZES-



ZESDE
LEERREDE.
JESAIA LIII: VERS 9.
EN WEN HEEFT ZIJN GRAF BIJ DE GODLCOZEN GESTELD, EN HIJ IS BIJ DEN RIJKEN IN ZIJNEN DOOD GEWEESD; OM DAT HIJ GEEN ONREGT GEDAAN HEEFT, NOCH BEDROG IN ZIJNEN MOND GEWEESD IS.
w as dan de ergernis wegens 's Heilands diepe vernedering wechgenomen, uit aanmerking van derzelver waare oorzaak, en heilrijk einde; noch kragtigcr worde dezelve uit den weggeruimd, door de zigtbare verlosfing en verhooging , die daar op volgde, met de heerlijke vrugten van dezelve.
Dit is het ftuk op 't welke de gelovigen, door den mond van den Propheet, hunne aandagt, en elks opmerking vestigen vs. 8—10; en 't welk van God zelve bevestigd en verzegeld wordt, in de twee laatfie verfen.
In het voorgaande vs. hadden zij reeds doen opmerken de aanmerkelijke verlosfing van den Heiland , uit den angst en het gerigte, tot de heerlijkheid



158
ZESDE LEERREDE.
heid des onuitfprekelijken levens; uit hoofde, en ter bevestiging dat Hij, in zig.zeiven regtvaerdig, alleen voor zijn volk, ter verzoening hunner overtredingen, dit .alles ondergaan, en daar mede voor dezelve ook ten vollen nu voldaan had. Zoo hoorden wij in het voorige 8fte vs. Hij is uit den angst en het gerigte weggenomen.
Hier bij voegen zij nu een tweede blijk zijner regtvaerdiging , eerte aanmerkelijke bijzonderheid omtrent zijne begraving in ons Textvs. En men heeft zijn graf'bij de godloozen gefield, en Hij is bij den rijken in zijnen dood geweesd.
Wij zullen
A. De zaak zelve , hier bedoeld , langs eene geregelde verklaring der woorden j befchouwen.
B. Dan het gewigt dezer merkwaardige bijzonderheid, tot het oogmerk der Sprekers, in verband van zaken aanwijzen.
A. In de zaak, hier gemeld, komen ons twee deelen voor. .
I. De bijzonderheid, op welke zij het oog hebben. En men heeft zijn graf bij de godloozen gefield, en Hij is bij den rijken in zijnen dood geweesd.
II. De reden van deze beftuuring der Godlijke Voorzienigheid ; om dat Hij geen onregt gedaan heeft, noch bedrog in zijnen mond geweesd is.
De



JESAIA LUI. VERS 9. 159
De bijzonderheid, hier ter opmerking voorgedragen, is wederom tweeledig;
A. Het eerfte lid is begrepen in deze woorden; men heeft zijn graf bij de godloozen gefield. In het naast voorgaande was van zijnen dood gewaagd, zijne affnijding uit het land der levendigen, hier op volgde de begraving; dit doet hen natuurlijk, na de melding van zijnen dood, hunne aandagt op zijn graf bepalen, en hunne aanmerking daar over door den gewoonen koppel - letter aan het voorige t'zamen voegen ; Ende men heeft zijn graf bij de godloozen gefield, enz.
1. Het was onder de Joden , gelijk onder ons, een ftandvastig gebruik, de lijken te begraven, waar toe men al van ouds graven en graf plaatfen afzonderde. Dit ftrekte zig zelfs uit tot zulken, die wegens misdaden (al waren het de fnoodfte) door het gerigt ter dood gebragt waren. Hun wet liet niet toe iemand onbegraven te laten; de fchaduwagtige reinigheid , onder hen waar te nemen, vorderde dit, wilden zij geen gevaar loopen om door het dood lighaam op eenigerleie wijze ontreinigd te worden ; zelfs de opgehangene aan het hout moest daarom voor zonne-ondergang begraven, dat is onder de aarde geftoken worden, volgends de uitdrukkelijke wet Deut. XXI: 22, «3. De Heiland moest dan ook, hoe fmadelijk 1 veragt, hoe fchandelijk ter dood gebragt, hij moest
eg-



i6o ZESDE LEERREDE.
egter, ingevolge hunner Wet, begraven worden; Dit gefchiedde ook
2. Maar, zegt de Godfpraak, men heeft zijn graf bij de godloozen gefield.
a. Het grondwoord, door godloozen vertaald (DWt) beteekent eigenlijk beroerden, zulke menfehen , die gelijk zijn aan een beroerde Zee of Meir, wier wateren ilijk en modder opwerpen. Het zijn dan niet flegts zondaren in 't gemeen,nevens alle Adams kinderen, maar zulken, die bij uitflek misdadig zijn; die, door hunne booze begeerlijkheden en onftuimige driften vervoerd, allerleie kwaad bedrijven, en daar van opzettelijk hun werk maken. Allerbijzonderst moet men 'er hier, volgends het verband van zaken, zoodanigen door verftaan, die van wegens hun misdadig gedrag geregtelijk geftraft, en ter dood gebragt wor-. den; het boosfte gefpuis, dat door hunne euveldaden de rust geftoord , beroeringe veroorzaakt, én daarom door de wrake des gerigts agterhaald, . de menfchelijke t'zamenleving onwaardig gekeurd, anderen tot een fpiegel geftraft, en uit den lande der levendigen uitgeroejd zijn.
b. Bij de zoodanigen nu, bij die godkozen , heeft men zijn graf gefield.
et. Men moet zig eenigzins verwonderen , over de verfcheiden opvattingen en zeldzame vertalingen dezer woorden , waar door eene •
klaa-



JESAIA LIIL VERS 9. i6t
klaare en duidelijke zaak duister gemaakt wordt: onder alle de overzettingen is 'er geene , natuurlijker, en met den aard der Hebreewfche taal en ftijl ovcreenkomstiger, dan die der onzen. Eigenlijk ftaat 'er in 't Hebreews, wanneer men 't naa de letter zou overzetten: Hij heeft gegeven, of ge.field de godloozen zijn graf. D'i'BH jm)
Doch taalkundigen hebben met onweerfprekelijke voorbeelden betoogd:
X. Dat het voorzetfel, of tusfehen 1 woordje (Dtf) dat doorgaands in de vertaling uit: gelaten wordt, meermaals voor hij of met gebel zigd wordt; en derhalven , dat dit moet vertaald \ worden, niet: hij heeft de godloozen , maar hij 1 heeft bij of met de godloozen, enz.
2. Ten anderen dat het werkwoord, iin de derde Perfoon gebezigd, dikwijls in het on1 bepaalde moet verftaan worden; b. v. Jef. IX. Hij 1 noemt zijn naam wonderlijk , enz. dat is, men t noemt; of een iegelijk noemt zijn naam zoodanig. ;Zoo ook hier; hij heeft zijn graf gefield , ofbe* \reid, dat is, men heeft dat gedaan; of wel eigen1 lijk , volgends den aard der taal, drukt het zoo 'veel uit, als of men zeide: een iegelijk, die over 1 de begraving gefteld is, die gene, wier werk dat {'is, hebben zijn graf bij de godloozen gefteld.
Nog moeten wij opmerken , dat de woorden, mie eene daad beteekenen, meermaals alleen de
, I. DEEL. L pOO-



i6i ZESDE LEERREDE.
pooging, het voornemen, niet de uitvoering zelve, te kennen geven; zoo b. v. waarom fteenigt gij mij, dat is, waarom wilt gij mij jleenigcn, zoo ook hier; men heeft zijn graf bij de godloozen gefteld, dat is, tr agten te ftellen; of met een ander woord , men heeft het hem daar bereid.
B. Zien wij de zaak zelve. Het was dan, gelijk wij zo even zeiden, bij de Joden een ftandvastig gebruik dat de lijken begraven wierden ; ook die genen , die door de handen van 't gerigt wegens euveldaden geweldig wierden ter dood gebragt ; tot dat einde hadden de Joden voor zoodanige Lieden twee gemeene begraafplaatfen , de eene voor zukeu die gefteenigd en verbrand waren ; de andere voor onthoofden en geworgden of opgehangenen, (want deze waren de vier gewoone hals ftraffen onder de Joden.) In eene dezer begraafplaatfen wierp men ook zulke die door kruifiging (welke ftraf in later tijd door de Romeinen onder de Joden wierd ingevoerd) waren omgebragt. Dit laatfte nu de ftraf zijnde, door welke de Heiland ter dood gebragt wierd, zoo maakte men zig gereed, terwijl Hij bezig was met fterven , om eene dier begraafplaatfen te openen, en hem in te werpen (want dit alles wierd den Propheet vertoond als of het gefchiedde, ja reeds voor zijne oogen gefchied was , van waar hij dit alles, gelijk we te vooren reeds hebben opgemerkt ,



JESAIA LUI: VERS 9. 16*3
merkt, in het voorledene uitdrukt) men maakte dan hier mede allen fpoed; de grafplaats wierd dan reeds geopend; zij welke daar over gcileld waren, hadden daar toe het bevel reeds afgegeven; men was 'er reeds mede bezig, en zoo, zoo ftond de Heiland van het kruis te worden afgenomen, en derwaards henen gebragt. Dan , de hooge beftuuring der Godlijke Voorzienigheid kwam hier tusfehen beide ; Men had wel zijn graf bij de godloozen 1 gefteld in zijne gedagten:
B. Maar (zoo volgt 'er en zoo moet hier 't 1 woordje vertaald worden waar voor de onzen en I hebben) Hij is bij den rijken in zijnen dood geweesd.
1. Het komt verfcheidene Uitleggers min 1 eigen en natuurlijk voor, dat, daar 'er in 't voorI gaande lid reeds van zijn graf gefproken was , inu wederom van zijn dood zou gewaagd, en dus Ihet agterfte voor gefteld worden.
a. Een bekend Uitlegger gist, dat hier :eene omzetting der woorden zijn graf en in zij\tien dood plaats heeft, zoo dat het laatfte met het ieerfte in het affchrijven, bij toeval, zou verwisfeld zzijn. Hij meent , dat 'er oorfpronglijk, van den 1 Propheet zou gefchreven zijn: men heeft hem in izijnen dood bij de godloozen gefield, dat is, met ide godloozen doen fterven; maar zijn graf is bij ïden rijken geweesd. Een Taalkundig Engelsman, me geleerde Kennikot, die zig thands met het verL a ... ge»



i$4 ZESDE LEERREDE.
gelijken der overgeblevene affchrifcen van 'c O. T. bezig houdt, is van die zelfde gedagte; wij zouden egter niet gaerne tot die gisfing onze toevlugt nemen; ten ware een genoegzaam aantal der beste affchriften het bevestigde.
b. Anderen vertalen het woord in zijnen dood, door eene graf/lede , eene verhevene , of pragtige graf/lede, een tombe. Men kan niet ontkennen , dat het grondwoord in die beteekenis wel kan worden opgevat , dit is vrij waarfchijnlijk bewezen , en de zin zoude ook zeer goed zijn; die dan hier op uitkomt: men heeft zijn graf bij de godloozen bereid, maar bij den rijken is zijne Tombe geweesd.
c. Doch ik zie geene de minde reden, om of eenige verandering in den Text te zoeken, of de gewoone opvatting van het grondwoord, 't welk wij hier vinden, te verlaten. De geopperde bedenking, dat in die opvatting dan eerst van het graf, en daar na van zijn dood eerst gefproken wordt, is van geen gewigt; als men aanmerkt , dat hier niet zijn dood befchreven of opzettelijk verhaald wordt, die was gemeld reeds in 't voorige vers. maar hier wordt alleen gezegd, waar hij in zijnen dood geweesd is. En dus ziet ieder, dat hier zijn dood genomen wordt, niet voor zijn fterven, maar voor den [laat des doods, in welken Hij was, en ook nog bleef, na dat Hij in het graf gelegd was. 2. Hij



JESAIA LUI: VERS 9. 165
2. Hij is dan (zegt de Godfpraak) bij den rijken in zijnen dood geweesd.
a. Het ftelt ons den Heiland voor, niet als ftervende, maar reeds geftorven, in den ftaat der dooden, den ftaat der allerdiepfte vernedering, waar in alle hoop en verwagting , die men van den Mesfias voedde, van zijn perfoon fcheen afgefneden ; te veragtelijker, wegens de af-
fchuwelijkheid van zijnen dood ; een dood , in welke vele dooden t'zamen'iepen, van waar men hier in den grondtext in 't meervoudig zijne dooden leest.
b. Doch hoe laag die trap van vernedering ook zijn mogt, het was een nadenkelijke zaak, dat aanftonds bij eene wonderbare wisfelbcurte, in zijnen dood de veragting opgeheven , en eene gedaante van aanzienlijkheid hem toegebragt wierd. Hij is bij den rijken in zijnen dood geweesd: dat is niet flegts ; Hij is geduurende den ftaat zijns doods den rijken gelijkvormig geweesd, Hij heeft naa de wijze der rijken eene eerlijke niet alleen maar zelfs eene aanzienlijke begraving en begraafplaats gehad; maar let wel, 'er ftaat in 't enkelvoud , Hij is bij den rijken, bij eenen bepaalden rijken , in zijnen dood geweesd. Dit ftelt ons derfealven voor, een bijzonderen rijken, een aanzienlijken, die veel overvloed van tijdelijke goederen hebbende , tot den rang der aanzienlijken
L 3 be-



i66
ZESDE LEERREDE.
behoorde; eenen rijken, die (zekerlijk uit hoogagting !) zijn werk makende, om, eer het lighaam ter aarde befteld wierd , hetzelve magtig te worden, en voor verdere fchande te bevrijden, hetzelve dan ook, na de gewoone toebereidfelen, in zijn graf. in zijn eigen aanzienlijk graf, gelegd en bewaard heeft.
Voorwaar eene zonderlinge omwenteling; trekken wij kortelijk al het gezegde t'zamen! Zoo dra Hij dan den adem des levens uitgeblazen, en der Godlijke geregtigheid genoeg gedaan had , ziet daar, aanftonds een blijk zijner regtvaerdiging. Want, daar Hij, of het kruis tot zijn graf fcheen te zullen hebben, of wel op zijn best, daar men hem een der gemeene begraafplaatfen der misdadigen toedagt, zorgde een hooger beftuur, dat een rijke de zorge van zijn lijk op zig nam, en 't zelve in Gen eerlijke en reine plaats befchikte. De Godlijke Voorzienigheid wekte zig ftraks na zijnen dood op, om proeven te geven wie Hij geweesd ware ; tot hier toe was der Vijanden wrevel en moedwil, dienstbaar aan des Heeren Raad , losgelaten ; zij dagten daar in voord te gaan; hunne voorfchikking en toebereidfelen fielden reeds zijn graf bij de godloozen; maar hooger beftuur bindt hen nu de handen, verwekt een aanzienlijk werktuig, maakt hun bet lighaam afhandig, en doet Hem met eere ter aarde daalen.
IL



JESAIA LUI: VERS 9. 167
II. Maar wat was nu de reden dezer onnadenkelijke omwending ? het was voorzeker zijne fmettelooze onfchuld , zijne onfchuld in bedrijf en woorden ; laat de Godfpraak zelve fpreken; zij getuigt, dat Hem dit gefchied is, om dat Hij geen onregt gedaan heeft, noch bedrog in zijnen mond geweesd is.
A. Elk, die dit leest, merkt, dat hier in 't gemeen geoogd wordt op de onbevlekte zuiverheid en heiligheid van 's Heilands bedrijven, woorden 1 en gedagten. — Doch een naawkeuriger oog ont1 dekt hier eene opmerkelijke ondcrfcheiding.
1. Het woord, door onregt vertaald, beteekent eigenlijk geweld, zulk onregt, waarin teffcns iets gewelddadigs is, dit ziet op de daden of bedrijven ; terwijl 't bedrog op de woorden en gedagten apzigt heeft; het eerfte ziet op den wandel, het andere op de leer.
a. Maar dit beide wijst ons derhalven zeer < eigenaardig op de twee onderfcheiden gerigts - on1 derhandelingen en veroordeelingen van den Heiland; voor Pilatus wierd Hij aangeklaagt van onregt en geweld, als een beroerder des volks, als een oproermaker; gelijk Hij in gevolge daar van tegen den oproermaker Barabbas ter keus gefteld, en met twee Moordenaaren gekruifigd wierd. Met opzigt tot deze befchukiiging wordt hier gezegd; ! i dat Hij geen onregt, geen geweld gedaan heeft, L 4 of-



i63 ZESDE LEERREDE.
oflctioon Hij als een rebel en oproermaker is veroordeeld. — Maar voor den Joodfchen Raad befchuldigde men Hem als een verleider des volks, van bedrog, valfche Leer, en Godslastering; en ten dien opzigte wordt hier gezegd, dat 'er geen bedrog in zijnen mond geweesd is, dat Hij niets bedrieglijks voor het volk gefproken, niets valschs voor het gerigt betuigd heeft.
Ondertusfchen begrijpt elk, dat onder deze ontkenning eene ftellige bevestiging van het tegengeftelde ligt opgefloten. Hij heeft geen onregt gedaan; maar daarentegen blonk in hem uit regtvacrdighcid , menfchenliefde , goedertierenheid ,
barmhartigheid, zagtmoedigheid. Daar was
ook geen bedrog in zijnen mond; maar integendeel, Hij fprak de waarheid, Hij openbaarde de gewigtigfre waarheden, verklaarde den Naam des Vaders, opregt van harten betragtte Hij de allernaawkeurigfte waarheid. Moesten we dit hier bewijzen ; het geheele leven, het lijden van den Heiland, gelijk wij in 't vervolg hooren zullen, de gerigtshandeling zelve, Judas, Herodes, Pilatus, en zijne Huisvrouw zijn 'er getuigen van; Hij kon zijnen Vijanden met die vraag befchamen : Wie van u overtuigt mij van zonden ? — en wij zullen Hem ten bewijze daar van, in het 11 de vers met dien Eertijtel van God zelve hooren beftempelen; Mijn Knegt, de Regtvaerdige.
Dit



JESAIA LUI: VERS 9. 169
Dit nu verder uit te breiden en in bijzonderheden te befchouvven, zou ons inleiden tot het leven en de leer van den Heiland; wij beroepen ons in dezen en op het gene de Euangelisten ons daar van te boek gefteld hebben, en in 't gemeen op alle de Schrijvers of fchriften van dien tijd bij Joden of Heidenen , onder welke 'er niet een eenige is, waar in het minfte bewijs van onregt of bedrog tegen den Heiland gevonden wordt.
B. Alleen maar moeten wij hier nog opmerken , hoe dit een reden of oorzaak is van het voorgaande; men heeft zijn graf bij de godloozen gefteld en hij is bij den rijken in zijnen dood geweesd om dat hij geen onregt gedaan heeft.
't Is uit den aard der zaak blijkbaar, dat dit inzonderheid ziet op het laatfte, Hij is bij den rijken in zijnen dood geweesd, om dat Hij geen onregt gedaan heeft.
Deze aanmerkelijke omwending, tegen 't oog" merk der Rigters, en woedende fchaare, was eene regtvaerdiging van zijn Perfoon en zaak. Dat een Man van aanzien en goederen , agtbaar zoo wegens zijn ambt als middelen, in zulk een tijdperk, het lighaam van den Heiland opneemt, en in zijn eigen graf verzorgt, daar in was een openlijk verwijt van de onrcgtvaerdigheid zijner Rigters; nogthands zoo beftuurde het de Godlijke Voorzienigheid, op dat Hij al aanftonds na zijnen dood, door L 5 dit



ï7o ZESDE LEERREDE.
dit voorfpel zijner heerlijkheid, zoude geregtvaérdigd worden , en dit leid ons dusteffens op tot
B. Het gewigt dezer merkwaardige bijzonderheid tot het oogmerk der Sprekers , in verband van zaken.
Ergerde zig het vleeschlijk Israël aan de geringheid, de vernedering, en het lijden van den Heiland , kwam hij hun voor als een die geplaagd, van God geflagen en verdrukt was; wat moesten zij dan denken als zij opmerkten op 't gene hier gebeurde ? was dit niet een nadenkelijk bewijs van 's Hemels zorge? moest dit niet elk inboezemen, dat Hij in hooger gunst aan 't Hemelhof ftond; en derhalven, dat al het lijden, Hem overkomen, niet om zijn eigen misdaden, maar alleen als Borge door Hem gedragen en nu betaald was?
Ondertusfchen, dit was flegts eene ' voorbereiding tot eene nog veel doorlugtiger verhooging, die de waarheid hier van in het helderde licht zal dellen ; eene verhooging van de gewigtigde gevolgen over de gehcele wereld , tot aan het einde der eewen, gelijk wij nu vervolgends hooren zullen.
Ziet hier wederom een fprekend bewijs voor de Godlijke ingeving der Prophetiën , in dit woord vervat. Hoe bijzonder en zeldzaam is deze omftandigheid! wie kon vooraf oojt gisfen, dat een rijk man van vermogen, eenen bij het volk veragten , en door 't gerigt met eenen vervloekten
dood



JESAIA LUI: VERS 9. ifj
dood omgebragten, in zijn eigen graf zou verzorgen ?_ En nogthands, hoe duidelijk "wordt dit hier voorzegd? en hoe naawkeurig is dit alles vervuld? Wij weten uit het berigt der Euangelisten, hoe de Joden, ftraks na de kruifiging, terwijl de lighamen daar aan hingen, zig opmaakten tot den Stadhouder, om te verzoeken , dat de lighamen der gekruisten dien zelfden dag, voor Zonne ondergang mogten afgenomen, en hunnen dood ten dien einde mogt verhaast worden; op dat niet hun op handen zijnde Pafcha eenigzins mogt verontreinigd worden. Pilatus ftond dit toe; 'men maakte 't reeds werkftellig; men had reeds de beenen der twee Moordenaaren gebroken om hunnen dood te 'verhaasten; men was vermoedelijk insgelijks reeds bezig om de gemeene grafplaats te openen, ten einde^ ftraks de lighamen daar in te werpen ; maar-, wat gebeurt 'er? Daar komt intusfehen een voornaam, een rijk, een aanzienlijk man tot Pilatus, 1 een Raadsheer , Jofeph van Arimathea; hij verzoekt hem om het lighaam van Jefus, Pilatus fiaat het hem toe, hij beveelt dat het hem zou gegeven worden ; deze neemt het lighaam , hij verzorgt het na de wijze der aanzienlijken , nevens Nicodemus, met eenen zeer kostbaren balfem, en legt het in een ruim en kostbaar graf, 't welk hij voor zig zeiven, in zijnen hof, uit eenen rots-
fteen»



17* ZESDE LEERREDE.
fteen , zeker niet zonder veel arbeid en groote kosten , had laten uithouwen. Ziet daar de vervulling van deze aanmerkelijke Godfpraak! ziet daar wederom een niew en doorilaand bewijs van de waarheid , welke wij onlangs betoogden; de Prophetie is voortijds niet voordgebragt door den wille eens menfehen; maar de Heilige mannen Gods, door den H. Geest gedreven zijnde , hebbenze gefproken.
Toepasfelijke Aanmerkingsn.
I. Het graf, of wel de ftaat des doods, /V aan
allen gemeen; ook den rijken; — hoogen en
lagen; rijken en armen ; den koning en den bedelaar. De grootften, de magtigften, de rijkften deelen hierin, met de geringflen; zij mogen zig praalbedden toerigten , pragtige tomben ftigten , maar het blijft met dat, al een graf; en niemand kan zig daar van af koopen, — al had men huis aan huis, en akker aan akker, gewonnen; men wordt ten laatften genoodzaakt met eenige weinige voeten gronds te vrede te zijn. — Waar zullen dan die pragtige huizen; kostbaare klederen; fchoone lusthoven zijn?
Dagten wij hier meer aan, als wij over de graven wandelen, of anderen grafwaards zien geleiden! — eerlang zullen wij volgen , — en kecren tot
ftof,



JESAIA LHIs VERS 9. 173
ftof, en, ons ftof zal niet onderfcheiden blijven,van het Hof der genen, die voor ons geleefd hebben.
Wat verheft zig dan de fterveling, die uit hec ftof gebouwd is, en tot ftof zal wederkeeren ! Wat verheft hij zig boven en tegen zijnen evenmensen, met wien hij uit den zelfden klomp geformeerd is! Maar wat verheft hij zig dan, helaas! zoo dikwerf tegen zijnen gedugten Maaker , die in de eewigheid woont! /
II. Een eerlijke begraving, is een voorregt — bijzonder ook een kroon der deugdzamen
III. Het had zijn reden en noodzaaklijkhcid, en nut, dat ook de Heiland in het graf moest daalen.
a. Hier door bleef Hij onder de magt des doods, voor eenen tijd, en voldeed tot den laatften penning.
b. Hier door worden de gelovigen getroost, die, met Christus ftervende, met Hem begraven worden, zoo dat hunne graflieden geheiligd zijn. ö Hoe gerust kunt gij Godvrugtigen! u neder laten leggen, in het graf! Christus is 'er, voor u, in geweesd, om 'er den vloek uit weg te nemen.
c. 'j Heilands begraving diende Ook, ter klaarder betooging van de waarheid zijner opftanding.
IV. Wij hebben niet alleen eenen Middelaar, die geftorven, maar die ook begraven is.
Zal



J74
ZESDE LEERREDE.
Zal het graf Godzaligen t u verflinden? u verteeren toe in eewigheid ? ö neen ; Christus zal voor uw ftof in ftaan — Jobs betuiging mag de uwe zijn; Ik weel mijn Verlosjer leeft, enz.
V. Het lijden, de hoon de vervolging van een Godvrugtigen, duurt maar tot het graf; — 't mag gebeuren, dat een godzalige hier gefmaad wordt; — 't kan zijn, dat hij vervolgd wordt totter dood toe; — maar dat is 't al; — en daar na wordt zijn naam wel eens in zegening gedagt.
VI. Ziet hier ook het aanbidlijke van Gods beftuur, en de juiste vervulling zijnes Raads. Pilatus weetniet wat hij doet, terwijl hij nogthands Gods Raad vervult;— de godloosheid van fommigen, de vrijwillige daden van anderen, de onkunde van de meesten , moeten t'zamenwerken, om Gods Raad te dienen, en de Prophetie van onzen Text te vervullen.
Het leert ons, in alle omftandigheden, op den Heere te zien , die in alle verwarringen fteeds werkzaam is om zijn einde gewis te bereiken.
ZE-



ZEVENDE
LEERREDE.
JESAIA LUI: VERS 10.
doch het behaagde den HEERE iiE Bt TE verbrijselen, hij heeft [hEm] krank
gemaakt: als zijn ziele zig [tot] EEN
:schuldoffer zal gesteld hebben, zo i zal hij zaad zien; ii ij zal de dagen verilengen! en het welbehagen des HEEREN zal door zijne hand gelukkig voord gaan.
Zeer aanmerkelijk was de omwenteling van zaken, omtrent den Mesfias in het ogenblik, dat I zijne elende den hoogfien top beklommen had. 1 In dat zelfde ogenblik wierd Hij uit den angst en het gerigte weggenomen, tot de heerlijkheid des ionuitfprekelijken levens; ten bewijze voorzeker, <dat Hij waarlijk in zig zeiven regtvaerdig was, en ; al dat leed alleen om zijns volks wil, ter verzoei ning hunner overtredingen ondergaan , en daar i mede voor dezelve ook ten vollen nu voldaan had. iDit wierd door de godvrugtige Joden opgemerkt
in



i76 ZEVENDE LEERREDE.
in het 8(te vers. Hij is uit den angst en het gerigte weggenomen.
Maar dit Huk wierd nog zigtbaarder en overtuigender bekend door eene aanmerkelijke befchikkmg van Gods Voorzienigheid omtrent zijne begraving ; want men had (vs. 9.) Zijn graf bij de godloozen, maar Hij is bij den rijken in zijnen dood geweesd. Dit was een blijkbaar bewijs van Góds wege van zijn eigen onfchuld, dit gefchiedde om dat Hij geen onregt gedaan had , noch bedrog in zijnen mond geweesd was.
Maar waarom dan, mogt men denken, wierd Hij evenwel aan zoo veel leeds en lijden overge« laten? Dit was reeds op te maken uit het geen gezegd was vs. 4, 5. met te rug wijzing hier op. Zegt ook de gelovige fchaar, nu vervolgens doch het behaagde den Heere Hem te verbrijzelen , Hij heeft Hem krank gemaakt. Maar ze voegt 'er teffens nu bij, de heerlijke uitkomften en vergeldingen , met welke deze diep treffende vernedering zou bekroond worden; Als zijne ziele zig tot een fchuld- offer zal gefield hebben , zoo zal Hij zaad zien, enz.
En dit zijn de twee hoofdzaken, die ons over dit ons TeKtvers te overwegen ftaan.
A. Eerfte Deel.
Hoe vreemd het moge voorkomen , dat een
Man,



•jESAIA LUI: VERS 10. *77
Man , die geenerleie onregt gedaan had , evenwel een Man van fmerte was, en verzogt in krankheden ; 'er was hier egter niets toevalligs: dit alles was eeniglijk af te leiden van het Godlijk, en op de gewigtigfte gronden fteunend welbehagen ; iWant, het behaagde den Heere, (belijden de gelovigen door den mond van den Propheet) het behaagde den Heere Hem te verbrijzelen, hij heeft Hem krank gemaakt.
I. Beide deze woorden , (immers wat het izakelijke betreft) zijn ons reeds voorgekomen vs. 4, 5. Wij hoorden daar , dat Hij was verbrijzeld, en dat Hij onze krankheden op zig genomen !had, zoo op zig genomen, 'dat Hij zelf krank was, of, gelijk 'er in 't 3de vs. gezegd is, dat hij ver-' zogt was in krankheid.
A. Wij hebben toen aangemerkt, dat
1. Het woord verbrijzelen, verteeren, te niete maken , in 't bijzonder tot het gemoedsbeftaan overgebragt, en van een diep verflagen'gemoed gebezigd wordt. Bekend is de uitdrukking van een verbrijzelden geest, toen aangehaald. Wij ibragten dit toen , tot den zwaaren zielsangst van den Zaligmaker, tot zijnen ftrijd in Gethfemane, cot zijne benaawdheid aan het kruis, tot die fterke roepingen en tranen, met welke hij zijne gebeden :;n fmekingen uit de benaawdheid opofferde , waar pwjder zijne ziele bezweek , zijn hart verbrijzeld " I. deel. M werd,



173 ZEVENDE LEERREDE.
werd, verbrijzeld, als in de persfe van Gods toorn.
Men zou dit woord hier ook tot zijn lichaam kunnen betrekkelijk maken, op deze wijze: Er was gefproken van de aanvanglijke herftelling in zijn eer na zijn dood, in zijne begraving, wijl hij met zijn dood den laatften penning betaald had; maar, waarom bleef zijn geheele begraving dan niet agter, die tog een vernedering was ? — Hier op past dan * doch, of want, het behaagde den Heere Hem te verbrijzelen, Hem als in 't ftof des doods te verbrijzelen; Hij heeft hem gansch magteloos gemaakt, van alle levenskragcen beroofd — Het is zoo, de beteekenis der woorden kan daar op eigenaardig flaan; maar kan men egter wel zeggen, dat hij tot ftof verbrijzeld is ?
Men kan aanmerken dat, volgens de vertaling van Coccejus, men zeer voegzaam door 't verbrijzelen hier verftaan kau het verbrijzelen tot ftof, het ftof des doods , vergelijk Hebr. II: 14. daar de Duivel genoemd wordt de gene die 't geweld des doods heeft — Dienvolgens begeerde en zogt de Satan, Christus in den dood te houden , tot ftof te verbrijzelen; maar dit mislukte: had het hem gelukt den Heiland de verfenen te vertreden; tot zoo ver en niet verder! nu zou dit zelfde hem den kop kosten ; want willende Jefus verbrijzelen tot ftof, heeft de Heere hem zeiven afgemaakt, magteloos gemaakt, verbroken —— Jefus had betaald :



JESAIA LUI. VERS tb. ïfó
fcaald : 't was genoeg, dat Hij geftorven was \ maar nu ■, nu Hij zijn ziel dadelijk tot een fchuldoffer gefteld had, zou Hij zaad zien, de dagen verlengen , en moest ten dien einde uit den dood worden opgewekt.
Deze opvatting vleit dus zeer aangenaam in 't verband van zaken; en zou nog dit voor uit hebben, dat men dan niet nodig heeft een herhaal te ftellen van iets dat, al meermaals in 't voorige; reeds kragtig en uitdruklijk gezegd was.
[Evenwel zien we geen noodzake om de ge woone opvatting te verlaten* — Is Jefus niet tot ftof \ hij is egter tot in V ftof verbrijzeld; en hier wordt met bijzonderen nadruk, in onderfcheiding van 't voorige, gezegd, dat dit naa V Heeren welbehagen was, dat Hij, de Heer zelf, dat gedaan had.]
Si Doordekrankheid, of krankheden * dié Hij gedragen heeft, verftonden we (volgends de kragt van 't grondwoord) de zwakheden onzer natuur, de ellenden van dit leven, waar aan wij ohderhevig zijn. Zwakheden, die ten laatften uitlopen in, of voltrokken worden door de verbreking onzer natuur in den dood. Wij verftonden 'er door , inzonderheid zijn geweldig lijden ^ 't welk zijne menfchelijke natuur afmaakte, en hem in het middenpunt, of einde, van alle krankheden, deri dood zeiven, inftortte: en deze nadruk vordert inzonderheid het grondwoord, zoo als het hier ter' M 4 plaat-



i8o ZEVENDE LEERREDE.
plaatfe voorkomt; welk woord, door krank ma* ken vertaald , gebezigd wordt van eene doodelijke plage of krankheid , of verwonding : zoo vinderi we 't i Kon. XXII: 34. van Achab; zeggende: Ik ben zeer verwond. Trouwens, welk eene krankheid de Propheet hier bedoelt, leert het onmiddelijk volgende, ah Hij zijne ziele tot een fchuld' of er zal gefield hebben; 't welk niet anders dan door zijn lijden en dood gefchieden kon.
B. Beide deze woorden,verbrijzelen en krank maken, worden dan ook hier zeer gevoeglijk t'zamen gevoegd, om door dezelve het ganfche Lijden van den Heiland, in ziel en lighaam beide, uitte drukken en t'zamen te vatten.
II. Maar, 't gene hier nu bijzonder aanmerking verdient,'is de Opper-oorzaak , van wien zij dit afleiden, of aan wien zij hetzelve toefchrijven; Het behaagde den Heere hem te verbrijzelen; Hij , Hij zelf, Jehovah, heeft Hem krank gemaakt.
A. Dat 'er niets gebeurt in de ganfche wereld zonder Gods befluur, is eene ontegenzeglijke waarheid. Overzulks kan ook het Lijden van den Heiland daar aan niet onttrokken, maar mag en moet billijk daar aan toegefchreven worden. God zelf had daar de hand in , en wel in meer dan' een opzigt.
1. In opzigt tot de mate en bepaling van dit Lijden; Het was in Gods Raad, het was door
God



-
JESAIA LUI: VERS 10. i8ï
God zeiven bepaald en befloten, wat zijn Zoon als Borg lijden moest , en lijden zou ; de rantzoen prijs, welken Hij der Godlijke geregtigheid moest opbrengen, was tot op een quadrant penning toe bepaald. Zoo is Hij door den bepaalden raad en yoorkennisfe Gods overgegeven, volgends Hand. II: 28.
2. In opzigt tot de beftuuring en dadelijke uitvoering van dat Lijden overeenkomftig zijn besluit. Hij,die alle de gedagten, raadflagen en daden van alle menfehen regeert, regeerde ook bij uitnemendheid het Lijden van den Middelaar. De godloozen mogten uit eigen opzet en booze oogmerken te werk gaan; de Satan mogt het ingeven in 't hart van Judas, om zijnen Meester te verraden, maar 't was God die de beftuuring van dit alles in handen had. Daar was, in den tijd, in de wijze en t'zamenlopende omftandigheden van zijn Lijden, van zijne verrading, van zijn dood, de doorfteking zijner zijde, en veele andere bijzonderheden, een Lzigtbaar beftuur van Gods hand op te merken.
3. Maar vooral kan dit aan God toegeschreven worden, in opzigt tot de rigterlijke flaigen, die Hij zelf gaf, zonder te verfchoonen. Jeihovah zelf, aangemerkt als Rigter, was Hem telgen. Hij-was 't, dié de fchuld der uitverkorenen Uvan Hem eischte, en zijnen toorn daar over in zijme ziele deed ontbranden. Paulus zegt, dat God
M 3 zij-



182 ZEVENDE LEERREDE.
zhjnen eigen Zoon niet ge/paard heeft Rom. VIII, En dit was de reden waarom de magt der helle nu ook op hem konde losbreken, en magt kreeg, om hem de verfenen te vernielen. God zelf liet haar los: nadruklijk wordt dat uitgebeeld Zach. XIII: j. Daar God fprekende dus wordt ingevoerd: Zwaerdl ontwaak tegen mijnen Herder, en tegen den Man , die mijn medgezel is; — Slaat dien Herder; en, de Heere Jefus, hier op ziende, zeide tot Pilatus , Joh. XIX: i \. Gij zoudt geen magt hebben tegen mij, indien het u niet van boven gegeven ware.
Dat nu in alle deze opzigten kan gezegd worden , dat God Hem heeft verbrijzeld, dat de Hee^ re hein heeft krank gemaakt, zal niemand vreemd voorkomen.
B. Maar, hoe is het te begrijpen, het gene daar van hier gezegd wordt, dat Hij daar in een behagen had, dat het den Heere behaagde hem
verbrijzelen; dat is, volgends de kragt van 't grondwoord (VSO) rnet lust, genoegen, berustend welbehagen. Hoorde men God van den Hemel niet verklaren: deze is mijn Zoon, mijn Geliefde, in wien ik mijn welbehagen hebbe? maar hoe kon dan diezelfde Jehovah een welbehagen hebben, in dien Zoon zijns wclhehagens te verbrijzelen ?
Dit voorzeker, behelst eene groote verborgen¬
heid



JESAIA LUI: VERS ro. 183
fceid van 't Euangelie, en kan niet verklaard worden, dan uit de gewigtige Leer der Verzoening, en waaragtige Borgftelling van Gods Zoon in onze plaats, waar van wij gezien hebben in 't voorgaande, dat deze fprekers geenzins onkundig waren. Dit is dan de zaak:
1. God haat,uit kragt zijner heilige en goede natuur, de zonde , en (in 't afgetrokkene) alle kwaad, zoo wel natuurlijk als zedelijk; de ftraf zoo wel als de zonde : maar wanneer de zonde daar is, dan kan Hij, uit kragt van diezelfde goedheid en heiligheid, niet anders dan over dezelve zijn ongenoegen betoonen, en die ftraffen ; en in dat opzigt heeft God, die een welgevallen heeft in zijn eigen Natuur, en al wat daar mede overeenkomt, ook een welbehagen in het ftraffen.
Nadien nu de Heiland hier, als Borge, in de wereld verfcheen, beladen met de zonden der uitverkorenen, om die te boeten, zoo kon God,Zijnen Zoon als de fchuld-dragende Borg van zondaren aanmerkende, niet anders dan een welbehagen hebben, in Hem te verbrijzelen, en alzoo zijner geregtigheid voor de zonde genoegdoening te laten gefchieden.
2. Ten anderen, het behaagde den Heere, 't was zijn welgevallen, Hem te verbrijzelen; om dat dit den weg baande tot verheerlijking zijner deugden en volmaaktheden, en tot zaligheid
M 4 van



i84 ZEVENDE LEERREDE.
van den uitverkorenen zondaar. Die nu een einde wil, die wil ook de middelen ; zoo kon 't dan niet anders zijn, daar God zijn eigen eer, en 't heil der uitverkoren zondaars lief heeft, of Hij moest ook een welbehagen hebben in de verbrijzeling van zijnen Zoon, als het eenig middel daar toe leidende: te meer, uit aanmerking van de wijze, op welke Hij zig onder die verbrijzeling en verbreking gedroeg, zoodanig dat God een volkomen welgevallen in Hem hebben , en in 't rantzoen, 't welk Hij daar door aanbragt , volmaakt berusten kon; men vergelijke hier mede 't getuigenis van Paulus Eph. IV: i. zeggende: dat Hij zig zeiven overgegeven heeft tot een offerande-en flagtoffer, Gode tot een welriekenden reuk, en Joh. X. \y. Hierom heeft mij de Vader lief, om dat ik zelve mijn leven aflegge, enz. Te regt dan, het behaagde den Heere hem te verbrijzelen.
Denkt iemand: maar is God dan wreed op zijnen eigen Zoon , om goedertieren te zijn over weerfpannelingen ? — Om die gedagte te onderfcheppen, ftrekt nu het gene er volgt in het B. Tweede deel.
Het behaagde den Heere, inzonderheid ook daarom , dat even hier door zijn liefde tot zijn Zoon zou openbaar worden , uit hoofde van den loon , de heerlijke vergelding, die voor den Middelaar zeiven, en zijn koningrijk, op zijn arbeid en
lij-



. JESAIA LUI: VEPvS 10. 1P5
lijden ftond te volgen; want, zoo volgt 'er: als zijne ziele zig tot een fchuld-offer zal gefield hebben , zoo zal Hij zaad zien: Hij zal de dagen verlengen, en het welbehagen des Heeren zal door zijne hand gelukkiglijk voortgaan.
Het is meermaals opgemerkt, dat de Middelaar, uit kragt van zijn natuur en hoedanigheden, in ftaat was zoodanig een rantzoen te wege te brengen , en onze ftraffe zoo te dragen, dat hij niet alleen anderen, maar ook zig zeiven , daar uit 1 verloste. Op dien grond rustede het Verbond I der vciiosfinge, waar in de Vader wordt ingevoerd 1 den Zoon aan te fpreken , zeggende : Eisch van mij, en ik zal u geven de Heidenen tot uw erfdeel, en de einden der aarde [tot] uwe bezittinge, ; Pf. II: 8. En Paulus, hier op ook ziende, zegt, dat Hij, na dat Hij de reinigmakinge onzer zon, den heeft te wege gebragt, gezeten is aan de _ ■ regterhand der Majejleit in de hoogfte hemelen, lHebr. I: 3.
. Dit nu wordt ook hier zeer nadruklijk voorgedragen.
I. Het geval wordt gefteld; als zijne ziele zig tot een fchuld-offer zal gefield hebben. Dat is, als Hij de mate van zijn lijden vervuld, en met zijnen dood befloten zal hebben ; als Hij om onze overtredingen verwond, en om onze ongeregtigheden verbrijzeld zal zijn.
M 5 Doch



i86 ZEVENDE LEERREDE.
Doch de nadruk der woorden eischt een naawkeuriger betragting , als zijne ziele zig tot een fchuld- of er zal gefield hebben! ieder woord heeft hier nadruk en verdient opmerking.
A. Onder de offeranden van God onder Israël ingefteld, was ook het Schuld- of er; dit was een foort van Zoen - offerande , beftaande uit een volwasfen rein dier, zonder gebrek , welks bloed gedeeltlijk aan de wanden van den altaar gefprengd, voor *t overige aan deszelfs bodem uitgeftort wierd, en welks vet en nieren door het vuur verteerd wierden ; {trekkende ter verzoening van de fchuld des offeraars wegens eenige overtreding. Van gelijken aard waren ook de Zond-offeren; die wel eenigzins van de Schuld-offeren onderfcheiden waren, doch zoo weinig, dat meermaals die bei. de foorten verwisfeld , of beiden onder éénen naam van Schuld-offer of Zond-offer begrepen worden.
Deze beide nu waren de eigenlijke Zoen-offeranden van den Schaduwdienst, in onderfcheiding van de Brand- Spijs- en Dank - offeren. Van welke alle gehandeld wordt in de 5 eerfte Hoofdltukken van Mofos lilde Boek.
Dat nu deze Zoen - offeranden op zig zelve den Heere niet welgevallig waren , noch iets in zig hadden om de ware verzoening aan te brengen , leert de aard der zake, en de uitdrukkelijke verklap



JESAIA Lilt VERS 10. 187
(klaringen van God zelve meermaals in zijn woord betuigd. Deze waren alleen fchaduwen, welke [de gelovigen opleiden moesten tot de Leere der i verzoening? door eenen beteren Borge, die hunne plaats ftond te vervangen; en alzoo hen wezen op den Mesfias, die als het tegenbeeldig Zoen - offer 1 waarlijk hunne plaats vervangen, en de waaragtige ■ verzoening aanbrengen zou. En dit wordt hier allerduidelijkst te kennen gegeven: Hij is dat ware i Schuld-offer; Hij is 't, die de fchuld van zijn volk 1 op zig nam, en ter betaling en verzoening van de. zelve in hunne plaats zig opofferde, en wel, met i de uiterfte vrijwilligheid en volkomenheid; want B. Hij zou zijne- ziele /lellen tot zoodanig een Schuld-offer.
1. Het woord (ttOli) door ziele vertaald, wordt menigmaal voor een perfoon gebruikt; ingevolge daar van zou men 't hier ook kunnen vertalen : als Hij zig zeiven, tot een Schuld-offer zal gefteld hebben. — Doch 'er is geen reden toe; het verband, waar in dit woord een en andermaal met opzet en nadruk fchijnt gebezigd te worden, vordert, dat wij 't ook hier in volle kragt nemen, en 'er inzonderheid zijne ziele, dat is het redelijke deel, zijnen Geest, door verftaan ; zoo evenwel, dat wij zijn Lighaam niet uitfluiten, maar Hij wordt hier, volgens een gewoone fpreekmanier en nadruks halve , alleen naa zijn beste en voornaamfte deel benoemd. 2. En,



188 ZEVENDE LEERREDE.
2. En dan zal dit /lellen, of geven van zijne ziele, van zig zeiven, tot een Schuld-offer, te kennen geven:
a. Niet alleen, dat Hij .magt had zijn leven af te leggen, gelijk hij zelf verklaarde Joh. X: ij. Niet alleen dat hij dadelijk dit gedaan heeft, ter voldoening aan Gods geregtigheid:
b. Maar inzonderheid, dat Hij met zijne ziele, dat is , met de gewilligde en vrijwilligfte neiging van zijn gemoed, en allerijverigfte en naawkeurigfte gehoorzaamheid, zig zeiven zijnen Vader opgeofferd heeft.
En even dit maakt de innerlijke aard en waardigheid dezer offerande uit. Zoo komt Mesfias fprekende voor Pf. XL: 7—9. Gij hebt geen' last (geen welbehagen) gehad in Slagt - offer en Spijsoffer, -v- Toen zeide ik: ziet ik kome! — Ik hebbe lust, 6 mijn God! om uw welbehagen te doen, en uwe wet is in'/ midden mijns ingewands; en zoo getuigde Hij ook in de dagen zijns vleefches, zeggende Matth. XX: 28. De Zoon des menfehen is gekomen, om zijne Ziele te geven tot een rantzoen voor velen. Dit was 't, welk de offerandevan Christus, als van eene redelijke natuur, zoo oneindig onderfcheidde van, en verhefte boven de offeranden der dieren, in welke God zoo menigmaal verklaarde, dat hij op haar zelve geen welbehagen had. Dit was 't, het welk God in
de



JESAIA LUI: VERS 10. 189
de verbrijzeling en verbreking, dat is in de dadelijke opoffering, van zijnen Zoon, een behagen, een volkomen berustend welgevallen deed hebben. 'Er was alleen in'de offeranden der Dieren een flaawe fchets en voorbeduiding hier van, in de uitltorting van hun bloed, <dat bij een figuurlijke fpreektrant, hunne ziele genoemd wierd) 't welk, zoo dra den hals wierd - opgefneden , in menigte als van zelfs :en met groócen drift uitguste; maar dit zou op een i volmaakter en redelijker wijs plaats hebben , in ^den Heiland, ten opzigt zijner ziele; gelijk' ifiiet •toclpeling hier op, in het ïa vs. gezegd ;wordt, dat Hij zijne ziele in den dood uitgefïort, ((even gelijk het bloed der dieren met eene groote iftorting uit hunnen opgefneden hals vloeide) uit\ ge/lort heeft.
■ Dit is genoeg van de zaak en den nadruk dezer ^woorden: alleen nog moeten we
C. De wijs van voorftel met weinige gade [ {laan.
1. Men merkt ten eerften, dat de tijd waar i in dit hier voorkomt van het voorige verfchilt: tot ] hier toe is 'er van het Lijden en den dood des Hei1 lands in' het voorledene gefproken; Hij is als een : Lam ter flagtinge geleid ; Hij is afgefneden uit lhet Land der levendigen; Hij is bij den rijken in zijnen dood geweesd; ja ook zelfs in 't eerfie ILid van dit vs. het behaagde den Heere hem te
ver-



i9o ZEVENDE LEERREDE.
verbrijzelen, Hij heeft hem krank gemaakt. Maar nu volgt 'er in 't toekomende, ah Hij zijne ziele M een fchuld-offer zal gefield hebben.
Doch deze verandering maakt geen verfchil; als men aanmerkt , dat in den ftijl der Propheten niets gemeener , en uit den aard der zake niets natuurlijker is, dan den voorledenen en toekomenden tijd onderling te verwisfelen. Zij befchouwden namelijk de zaken, in hun Prophetisch Tafreel, als voor hunne oogen tegenwoordig, eri konden dus van dezelve fpreken, als van dingen die 'er reeds waren. Ondertusfchen waren de zaken zelve nog toekomftig, en in dat opzigt kon ook tusfehen beide zeer gevoeglijk in den toekomenden tijd daar van gefproken worden. Of men zou het ook anders met anderen kunnen betrekkelijk maken tot Gods befluit, en het dus vertaaien, als hij zijne ziele tot een Schuit - offer zou geflelt hebben, zo zoude hij zaad zien; d. i. als wilde de Propheet zeggen; het behaagde den Heere zijnen Regtvaardigen knegt te verbrijzelen , Hij deedt dit met genoegen, uit aanmerking van de vrugt en heerlijkheid die daaruit rijfen zou; want het ftond vast, als hij alzoo zou verbrijzeld zijn, als hij daar door zijne Ziele tot een Schuit-offer zou geftelt hebben, zoo zou hij zaad zien.
a. Maar hoe moeten wij dit woordje ah hier opvatten ? Men kan dit verftaan, als een be-
pa-



JESAIA LUI: VERS 10. 191
paling van tijd; wanneer of na dat hij zijne ziele tot een Schuld-offer zal gefteld hebben; maar men kan het ook zeer gevoeglijk hier houden in deszelfs gewoone beteekenis , Indien, als eene voorwaarde, aan welke eene belofte wordt vastgemaakt ; eene voorwaarde egter, die geenszins onzeker was, maar die haar opzigt had op het verdrag des heils, tusfehen den Vader en den Zoon, in 't welke God, de Vader, als Rigter eischt, dat de Zoon , als Borge, zijne ziele tot een Schuldoffer zoude ftellen, en waar in teffens de loon en prijs der heerlijkheid voor hem als Middelaar daar !op bepaald was. Ingevolge daar van nu wordt :hier ook
II. Gezegd, als Hij zijne ziele tot een Schuldoffer zal gefteld hebben, zoo zal Hij zaad zien, Hij zal de dagen verlengen, en '/ welbehagen des Heeren zal door zijn hand gelukkiglijk voortgaan.
Drie dingen worden hier opgegeven , als de vrugten, of gezegende belooningen van 's Heilands offerlijden, welke wij eerst verklaren, en dan in .derzelver vervulling aanwijzen moeten. A. Het
1. Eerfte is, Hij zal zaad zien. a. Het is bekend, dat het zaad in de H. ïSchrift menigvuldig gebruikt wordt voor het nage-
[fiacht, dat uit het zaad geformeerd wordt.
"Er zijn 'er die meenen, dat hier in de letter op
het



i92 ZEVENDE LEERREDE.
het zaad der planten of gewasfen gezien worde, dat,-in de aarde geworpen zijnde en ftervende, een plant, en menigvuldig zaad na zijnen aard, voordbrengt; en men meent, dat Christus op dit gezegde van den Propheet het oog hebbe, ja hetzelve verklare, Joh. XII: 24. Indien het tarwengraan in de aarde niet valt en fterft, zoo blijft het alleen; maar wanneer het fier ft, zoo brengt het veel vrugt voord.
Wat daar van zij; 't is zeker, dat men door dit zaad menfehen verftaan moet, gelovigen, zoo uit de Joden, als inzonderheid uit de Heidenen of de ganfche aarde, het is een talrijk en'doorlugtig zaad, dat hier beloofd word; in 't volgende vs. worden zij velen genoemd, en onder welke de Magtigen vs. 12. mede geteld worden. Dit zijn die ge/lachten der aarde; welke God aan Abraham reeds beloofd had, dat in zijnen Zade zouden gezegend •worden ,• dit is dat zaad, waar van in den reeds aangehaalden Hden Pfalm gefproken wierd, eisch van mij en ik zal u geven de Heidenen tot u erfdeel, en Pf. CX: 3. Uw volk zal zeer gewillig zijn op den dag uwer heirkragt, in heilige fierafien ; uit de baarmoeder des dageraads zal u de daaw uwer jeugd zijn.
Hij zal zaad zien, wil dan zeggen, hij zal een gansch talrijk gedacht of nakomelingfchap hebben, dat uit den fchoot zijner Kerke, aan Hem getrouwd,
zal



JESAIA LUI: VERS 10. 193
zal voordkomen, dat naa zijnen naam zal genoemd worden, in Hem geloven, en door Hem zalig worden en het eewig Leven verkrijgen zal.
Een vrugt, die hier alleen genoemd, maar ftraks nader uitgebreid wordt, ten aanzien van het zaad uit de Joodfche Moederkerk in het LlVfle, en ten aanzien van zijn zaad uit de Heidenen , in het LVfte Hoofdfluk.
b. Dit nu wordt vast gemaakt aan het voorige, als een vrugt en gevolg van het ftellen zijner ziele tot een Schuld-offer; als Hij dit zal : gedaan hebben, dan zal Hij zaad zien; Dit fchijnt i een wonderfpreuk. De menfehen worden door : hunnen dood buiten flaat gefleld, om hun geflacht te vermeerderen. Maar dit Lijden en Sterven van 1 den Heiland was van een geheel anderen aard i dan dat van andere menfehen; het was een le. ' vendigmakend Lijden , een dood die een talrijk . Zaad en geflacht voortbragt.
2. Niet minder fchijnt het een wonderI fpreuk, 't gene 'er in de tweede plaats bijkomt; Hij zal de dagen verlengen. De dagen der menfehen worden door den dood verkort, ja afgefhe1 den ; maar Hij, na dat zijne Ziele zig tot een Schuld-offer zou gefteld hebben, na dat Hij zou i geftorven en begraven zijn, zou Hij de dagen veri lengen, dat is, een allerheerlijkst en eewig leven leiden, en ingaan in dat Leefperk, waar van wij I. deel. N in



T94. ZEVENDE LEERREDE.
in het 8fte vs. gefproken hebben, wanneer daar gezegd wierd, wie zal zijnen Leeftijd uitfpreken P een Leven, dat met zijne opftanding een aanvang nam, en met zijne hemelvaard in volle kragt is daar gefield.
En dit verdient te meer opmerking , om dat dus in deze voorzegging bij ondcrftelling zakelijk ligt opgefloten de voorzegging van 's> Middelaars opftanding uit den dood. Dat zijn Ziel uit den angst en 't gerigte wierd weggenomen, en zijn lighaam eerlijk begraven bij den Rijken, was een zaak die veel beduidde; maar 't was egter, zo hij altijd ware dood gebleven, niet genoeg geweesd om de ergernis van zijn kruis weg -te nemen. Dit moest 'er dan bij komen, en dit gebeurde ook in der daad, dat Hij weder levendig wierd, weder opftond, en de dagen, die door zijn dood waren afgebroken , weder verlengde , zonder dat ze oojt weder eindigen zouden. Zoo verklaart het Jefus zelf Openb. II: iö. Ook moest'er bijkomen zijn Hemelvaart, en Zitting aan Gods Regterhand, waar door Hij verhoogd geworden is tot Koning zijner Kerk, en gefteld in 't bewind van het Middelaars Rijk. Trouwens, dit laatfte is 't welk 'er
3. In de derde plaats wordt bij gevoegd. Het welbehagen des Heeren zal door Zijne hand gelukkig voordgaan.
Het is buiten twijfel uit het beloop en verband van zaken, dat hier gezien wordt op het Koningrijk



JESAIA LUI: VERS 10. 195
'rijk der genade, en de getrouwe uitvoering van hetzelve door de hand des verheerlijkten Middelaars. Daar is in dit voordel een ingewikkelde Leenfprcuk, genomen, van een getrouwen knegt, of Minister, onder wiens hand, zorge en beduuring het werk zijns Heeren, hem ter uitvoering toebetrouwd, gelukkig afloopt.
a. Verdaat dan door dit welbehagen des Heeren, al wat tot de uitvoering van den GenadeRaad behoort; de opening en kragtdadige voorezetting van het koningrijk der hemelen; de vergadering van een volk Gods , deszelfs uitbreiding, regeering, heiliging, bewaring en verheerlijking.
In der daad een welbehagen des Heeren, billijk zoogenoemd; want zoo lief heeft God de wereld gehad, dat hij Zijnen Zoon gegeven heeft, op dat een iegelijk die in Hem gelooft het eewig leven hebbe. Van daar dat de Engelen bij de geboorte des Middelaars hier van zongen, In den menfehen een welbehagen !
b. Dit welbehagen, de getrouwe uitvoering van het zelve, delde de Vader in de handen van Zijnen Zoon , als Middelaar, op grond van zijn Borglijden ; inzonderheid na de volbrenging van het zelve, bij zijne verhooging; toen gaf Hij Hem alle magt in hemel en op aarde, toen delde Hij Hem, als verheerlijkt Middelaar,aan het hoofd dier wijdluftige regeering, om dat Koningrijk in zijnen
N 2. Naam



.196* ZEVENDE LEERREDE.
Naam te regeeren, en eens aan het einde der eewen hetzelve Hem heerlijk voor te nellen, op te dragen, en weder over te geven.
c. En gelijk dit het oogmerk was, zoo beandwoordde 'er ook de uitkomst aan. Dit welbehagen zou ook in der daad door zijne hand ge* lukkig voordgaan; dat is, het ganfche welbehagen van Gods raad zou door Hem, zonder eenige verhindering , voorfpoedig ter uitvoering gebragt worden , alle de gedagten van Gods harte zouden door Hem worden daar gefield,en de heerlijkfle gedenkteekenen van Gods magt, heerlijkheid en genade worden opgerigt.
Wilden wij in de verdere verklaring en uithaling dezer gewigtige verborgenheden des Euangeliums uitwijden, wat hadden wij hier een ruim en verheven veld? maar dit zou ons van de flipte verklaring dezer Prophetie wat verwijderen, en doen intreden in waarheden die elders opzettelijker geleerd worden.
B. Alleen moesten wij nu nog , ter flaving dezer dingen, het oog werpen op de vervulling. Dan ook hier in kunnen wij ons thands bekorten; want
i. Wat het zaad betreft, de talrijkheid en voortreflijkheid van het zelve, daar van zullen ons meer bijzonderheden in t vervolg, en voor al in de twee volgende Hoofdftukken voorkomen, die ons i aaa-



JESAIA LUI: VERS 10. 197
aanleiding zullen geven om de vervulling hier van in de bijzonderheden aan te toonen; ziet maar het begin van cap. LIV: Zing vrolijk gij onvrugtbare enz. vs. 1—3. en vergelijkt daar mede nu alleenlijk Hand. II: 41*, 47*. IV: 4, 32". V: 14, enz. daar van eene menigte gemeld wordt, die geloofde , en in liefde bloeide, en gedenkt 'er bij dat dit al kort gebeurde, na dat Hij zijne Ziele in den dood had uitgedort.
2. Wat de verlenging Zijner dagen betreft , door zijne opdanding en opneming in heerlijkheid ; de vervulling daar van is ons blijkbaar uit het jaarlijksch onderwijs in deze waarheden, en de gedagtenis welke wij jaarlijks daar van vieren.
3. Het zij ons dan nu genoeg , dat we 1 alleen iets melden van den zeer gelukkigen en voorfpoedigen voordgang van 's Heeren welbehagen door zijne hand.
Ik zegge , dat we alleen iets melden ; want ^wilden wij hier alles te berde brengen , wat de vervulling ons al oplevert , wij konden daar aan niet flegts eene geheele Leer-rede bededen, maar szelfs-, gelijk door verfcheiden welbefneden pennen ook metterdaad gefchied is, een gansch boek, een menige boekdeelen, daar mede vullen. De [ganfche kerkelijke gefchiedenis, van den aanvang tdes N. T. tot op onzen tijd toe, is als eene uitlegEging en betoog van deze Godfpraak;
N 3 Toe-



198 ZEVENDE LEERREDE.
Maar laat ik thands evenwel, om niet alles over te laten, maar een enkel ftaaltje van de vervulling van dit deel dezer Prophetie , te berde brengen. Laten we onze opmerking alleen bepalen op de verbazende uitbreiding van het Koningrijk van Christus , door de toen bekende wereld, onder allerleie volken , in eenen korten tijd , gepaard met eene aanmerkelijke afbreuk der afgoderije van het Heidendom.
Het is naawlijks uit te beelden of te begrijpen, met welk eene kragt de Leer van 't zalig Euangelium, en de daarop gegronde Christelijke Godsdienst, in korten tijd is voortgeplant, en als een blixem door de toen bekende wereld, tot de verafgelegen gewesten toe , is doorgedrongen. Men * zag in 't kort, binnen de 30 of 40 Jaaren, Chris¬
telijke gemeinten geftigt, niet alleen te Jerufalem; niet alleen in de omliggende plaatfen, en in de nabij gelegene gewesten van Afia , te Antiochie, Smyrne, Corinthe, Galatie, Ephefe enz. niet alleen in Egypte, en andere deelen van Africa; maar zelfs tot in Europa, in Macedonië, te Philippi, te Berea, te Thesfalonica , en in Italië tot Rome toe, toenmaals de hoofdftad der wereld. En niet lang daar na zag men deze leer doorgedrongen, en het Christendom geplant tot in Indie , in Mauritanië, Getulie , in Spanje , Engeland , in Sarmatie, Dacenen, en verfcheiden andere Landen.
Ter-



JESAIA LUI: VERS 10. 199
Tertullianus , een beroemd Christen Leeraar, voorheen een geleerd Heiden , fchreef in 't midden der tweede eew, in zijne verandwoording aan den Roomfchen Raad , onder anderen deze vrijmoedige taal. „ Wij zijn van gisteren , en t'ze„ dert weinig tijd opgekomen , en hebben eg„ ter al het uwe vervuld; uwe Steden , uwe Eiv landen uwe Vestingen , uwe Gilden , uwe „ Regtbanken, uw Hof, uwen Raad, uwe Markt. „ Uwe Tempels alleen hebben wij u overge„ laten."
Met deze uitbreiding van het Christendom ging gepaard eene aanmerkelijke afbreuk der afgoderije. Plinius klaagde in een zijner brieven aan Keizer Trajaan , „ dat de Tempels, de Heiligdom„ men der Goden verlaten en vergeten wierden." De Orakels, de gewaande Godfpraken der Hei-
•denen , wierden met ftomheid geflagen; Lucianus beklaagt zig, dat terwijl hij te Delphi woon-
v de de orakels geen andwoord meer gaven ; „ de „ Drievoet (zegt hij) fprak niet meer, de Priesters „ worden niet meer aangeblazen." Zal ik voords melden, tegen welk eenen ilroom de voordplanters moesten inzeilen; door welke eenvoudige middelen dit wierd uitgevoerd ; hoe kragtig Gods hand dit bevorderde; hoe voords dit Koningrijk, in weerwil van allerleie vervolgingen, is beftand gebleven tegen de poorten der helle; en tot op heN 4 den



aoo ZEVENDE LEERREDE.
den toe bewaard ? — Maar waar toe zal ik zaken uithalen, welker enkele herinnering een genoegzaam bewijs is?
Wij zeiven zijn 'er getuigen van. Dit Koningrijk is ook in ons dierbaar Vaderland geplant, 's Heeren werk en welbehagen is ook hier gelukkig voordgegaan, — en wij genieten 'er tot op dezen dag toe de gezegende gevolgen en bewijzen van.
AGT-



A GTS TE
LEERREDE.
JESAIA LUI: VERS n.
Om den arbeid zijner ziele zal hij t zien, en verzadigd worden; door zijne
iKENNISSE zal mijn knegt, DE regtvaerdige, velen regtvaerdig maken, want hij zal hunne ongeregtigheden d r a-
: gen.
Bij den aanvang van dit Hoofdftuk hebben wij ! gezien, dat hetzelve Drie - ledig is.
In het eerfte vs. wordt de fchare der Apostelen len eerfte Euangelie-Dienaars ingevoerd , • hunne ; klagte opheffende over het ongeloof en de verhari ding van het grootfte deel hunner natie; zeggen* ' Wie (dat is, hoe weinige , welk een klein getal,
in vergelijking der groote menigte) Wie heeft on, ze Prediking gelooft? en aan wien is de arm des ] Heeren geopenbaard?
Hier op andwoordt een Schaare van, wel eer ■ ongelovigen, doch nu bekeerden en gelovigen uit i de Joden, opgevende uit eigen bevinding de voorjpame reden van dat ongeloof. Zij
N 5 Ver-



soa A GTS TE LEERREDE.
Vertoonen aan den eenen kant den nedrigen en veragten ftaat van den Mesfias, zoo als' de Joden denzelven aanmerkten, en ook zij zelve in hunnen ongelovigen toeftand dien aangemerkt hadden, en (fchoon tegen reden) tot een oorzaak namen van hun ongeloof, vs. 2 en 3
Maar hier tegen ftellen zij over, hunne tegenwoordige voortreflijke belijdenis aangaande Hem, na dat zij door Gods Geest verlicht, ingeleid waren in de hooge einden, oorzaken en vrugten van dat alles; en de bewijzen Zijner Godlijke Majefteit, onder die vernedering uitfehitterende, en op dezelve gevolgd, behoorlijk.hadden opgemerkt.
Bij die gelegenheid hooren wij hen belijden en verklaren, dat Mesfias om onzen 't wil in dien veragten ftaat zig bevonden heeft, dat hij onze ongeregtigheden op zig genomen , maar ook waarlijk verzoend had; dat hij, deswegen en ten blijke daar van, ook uit den angst en 't gerigt was opgenomen tot dé heerlijkheid des onuitfprekclijken Levens; dat de Godlijke voorzorge in zijnen dood op eene zonderlinge en hem verheerlijkende wijze voor zijn lighaam waakte; dat hij daar na opgeftaan zijnde zijne dagen zou verlengen in eewigheid, en op allerleie wijze voorfpoedig zijn zou, in het genieten van de vrugten zijns arbeids , en het voordzetten der bedoelde oogmerken: want, zoo hoorden wij laatst, als zijne Ziele zig tot een Schuld-ofer
zal



JESAIA LUI: VERS n. 203
zal gefteld hebben, zoo zal Hij zaad zien; Hij zal de dagen verlengen, en het welbehagen des Heeren zal door zijne hand gelukkiglijk voordgaan.
Daar op nu komt God zelf, God de Vader, fprekende voor; die deze Belijdenis der gelovigen bevestigt, en hunne verwagting verzegelt en in eenige bijzonderheden uitbreidt, in de twee laatfte verfen die ons nog ter nadere befchouwing zijn overig gebleven; Om den arbeid zijner Ziele zal Hij V zien , en verzadigd worden ; door zijne kennisfe zal mijn knegt, de rechtvaerdige, vele rechtvaerdig maken, enz.
Dat het God de Vader is, die hier fprekende voorkomt , kan geen bedenking lijden; niemandf dan Hij alleen, kan den Heiland zijnen Knegt noemen ; niemand, dan de Vader alleen , kan zeggen, Ik zal Hem een deel van velen geven.
Laten we dan eerbiedig aanmerken dien die hier fpreekt , en aandagtig letten op het getuigenis 't welk hij van zijnen Zoon aflegt.
Wij hooren hier onderfcheidenlijk verhalen de heerlijke vrugten van 's Heilands Borglijden, met uitdrukkelijke en herhaalde vermelding van zijn Lijden , als de eenige verdienende oorzaak van al dat heil.
A. In 't gemeen wordt het hoofdzakelijk genoemd, vs. w". Om den arbeid zijner Ziele zal Hii V zien en verzadigd worden. J B. Ver-



£04
AGTSTE LEERREDE.
B. Vervolgends wordt die vrugt ondcrfcheidenlijker opgegeven.
I. Ten aanzien der gelovigen , vs. i iA door zijne kennisfe zal mijn knegt de Regtv aer dige, velen regtvaerdig maken t enz.
II. Ten aanzien van de magt en heerlijkheid die hier uit den Mesfias zou toekomen, vs. 12. Daarom zal ik hem een deel geven van velen enz.
V E R K L A A R I N G.
A. Offchoon het naaste oogmerk van 's Heilands verfchijning in de wereld en gewigtig Borglijden zig bepaalt tot zaliging van zondaren , ter eere Gods, zoo verfirckt het zelve teffens tot heerlijkheid van den Middelaar zelve ; even , gelijk een overwinnaar, die den ftrijd voert en de overwinning behaalt ten nutte van zijn Vaderland, daar uit teffens voor zig zeiven geen geringe vreugde, vrugt en heerlijkheid ontvangt. Dit is 't dat hier beloofd wordt. Om den arbeid zijner Ziele zal Hij 'f zien en verzadigd worden.
1. De vrugt, hier aan den Mesfias toegezegd, wordt met twee woorden uitgedrukt; Hij zal zien, Hij zal verzadigd worden.
A. Wat dit in het letterlijke zij, weet elk; maar 't is bekend dat beide in den ftijl der H. Schrift van de aandoeningen der ziele gebruikt
wordt,



JESAIA LUI: VERS u. 205
wordt, en te kennen geeft, het genieten van het goede met vergenoeging des harten ; zoo vinden we 't Pf. IV. Wie zal ons het goede doen zien? •en beide deze woorden vinden we t' zamcn in dien zin, Pred. I: 8. Het oog wordt niet verzadigd van zien. Zoo moeten wij 't ook hier verftaan; Hij zal zien, en verzadigd worden, dat is, hij zal genieten tot verzadiging toe; zijn oog ; zal verzadigd worden van zien. Zien wordt in 't afgetrokkene gemeenzaam gebruikt, voor genieten, .gevoelen, met eenige aandoening des harten, het zij dan van genoegen en blijdfchap, het zij van leed . of droefheid, het welk doorgaands door een of an,der volgend woord bepaald wordt. Zoo vinden iwe 't in een goeden zin, cap. LX: 5. dan zult gij izien en i zamen vloejen, en cap. LXVI: 14. En [gij zult zien en uw harte zal vroolijk zijn, en in ten kwaden zin, cap. XXVI: u. Zij zullen zien \en befchaamd worden. In welken zin wij't hier Idan verftaan moeten, verklaart, (behalven 't verI band van zaken) 't volgende woord verzadigd \)Worden; 't geeft te kennen, een genieten met vergenoeging des harten.
B. Maar wat zal hij zien ? wat zal hij geirnieten? waar mede zal hij verzadigd worden ? Dit I-wordt niet bepaaldelijk uitgedrukt, en even dit jgeeft den grootilen nadruk. Sommigen vullen 't laan uit het voorige vs. hij zal zaad zien. Maar 't
is



«o6 AGTSTE LEERREDE.
is ontwijfelbaar dat het zien en verzadigd worden beide tot het zelfde betrekking heeft: wanneer we nu onder 't oog houden wat men daar door het zaad verftaan moet, fchijnt het min voeglijk daar van gezegd te kunnen worden, dat hij daar mede zal verzadigd worden. Anderen verftaan hier onder het woord goed; Hij zal het goede zien en daar van verzadigd worden. Dit is in de zaak zeker. Doch 't komt ons voor, dat het daarom zonder bepaling voorgefteld wordt, op dat we 't in den aller - uitgeftrektften zin verftaan zouden. Hij zal zien of genieten al wat te genieten is; Hij zal in de volfte kragt genieten, en verzadigd worden met de hoogfte gelukzaligheid. Hij zal zien 't welk geen oog gezien , geen oor gehoord heeft, noch in 't hart des menfehen is opgekomen, vergelijkt hier mede Pf. XVI: tv. Gij hebt mij 't pad des Levens bekend gemaakt; verzadiging van vreugde is bij uw aangezigt en Pf. XVII: 15. Ik zal uw aangezigt in geregtigheid aanfehouwen, ik zal verzadigd worden met uw beeld.
C. Hier mede wordt dan onderfteld, zijne opftanding. Zou Hij, die afgefneden was uit het Land der levenden , die bij den rijken in zijn dood geweesd was, zou Hij zien en verzadigd worden; het onderftelt dat Hij dan zou opftaan .
en wijders wordt 'er met dat zien, te kennen gegeven, de blijdfehap, vreugde, voorfpoed, heerlijk-



JESAIA LUI: VERS n. 207
lijkheid, welke Mesfias, zoo op aarde als in den hemel, op zijn volbragt Borglijden, aanfchouwen en genieten zou. Hij zou zig over de vrugten van zijn werk zoo verkwikken , dat het enkel zien wezen zou , louter genieten, vol op verzadigd worden.
Gij ziet hier uit, dat men dit gevoegzaamst kan aanmerken als eene algemeener befchrijving van de gelukzalige vrugten van 's Heilands Lijden, die alle de overigen in zig bevat, en ftraks in tweeledige bijzonderheden zal onderfcheiden worden.
Denkt dan hier aan de lieflijke ontwaking en verrijzing van Jefus Christus; aan het allergenoeglijkst en onflerflijk Leven , 't welk Hij van dat oogenblik aanvaardde, en 't zedert genoten heeft en zal genieten-, denkt aan al de heerlijkheid, met welke Hij in den hemel ontvangen en gekroond is, en in welke Hij op aarde geëerbiedigd wordt van alle kniën die in Zijnen naam zig buigen; denkt aan de onuitfprekelijke vreugde welke Hij fmaakt uit het verrijken van den hemel met inwoners, door Hem gemaakt van hellewigten tot hemel - burgers. Denkt aan de verrukkende Hallefs die van alle de hemellingen, Hem zoowel als Gode zijnen Vader, eewig worden toegejuicht; en gij zult de waarheid en vervulling bekennen van 't gene Hem hier wordt toegezegd; Hij zal zien, Hij zal verzadigd worden.
II. Dit



2o8 AGTSTE LEERREDE.
II. Dit nu wordt hier voorgefteld als een vrugt en belooning van zijn Lijden, in 'c voorige befchreven, en hier met korte doch allernadruklijkfte woorden, genoemd, de arbeid zijner Ziele.
A. Waar door niet alleen gezien wordt op het geweldige Lijden , dat hem overkomen was, op zig zelve, maar ook op zijn ftrijd, en worftelingen zijner Ziele onder hetzelve. Het was een arbeid, naa de kragt van 't grondwoord, een zware, drukkende, moeilijke arbeid; een arbeid zijner Ziele, waar aan zijn ganfche ziel, waar aan alle zijne vermogens hun werk vonden. Trouwens wat arbeid koste Hem de ftrijd, toen het bloedig zweet van zijn gezegend Lighaam afdroop! wat arbeid koste 't Hem, den last des oneindigen toorns van God voor de zonde te dragen! wat arbeid koste 't zijne Ziele, den vorst der duisternis het hoofd te bieden, en bloot te ftaan voor al de vuurige pijlen van de magt der helle! wat arbeid koste 't Hem, onder al dat Lijden, onder alle de verzoekingen , ileeds het regte fpoor te houden , en in weerwil van dat alles, even vuurig, even ijverig, even getrouw voord te gaan en 's Vaders wil met welbehagen te volbrengen! — Nu dat alles had hij
B. ten einde toe uitgehouden, die arbeid had hij doorgeworfteld ; daarom dan, om den arbeid zijner ziele, zou hij 't zien en verzadigd worden.-
B. En wilt gij 't een weinig nader in de bijzonder-
he-



JESAIA LUI: VERS li. &o9
jheden weten, welke die verkwikkende en zielverjzadigende vrugt van 's Heilands zoenlijden wezen (zou; dit wordt ons opgegeven in 't gene 'er volgt; en wel in tweeërleie opzigten.
I. ten aanzien van zijn volk, in 't tweede lid i'van dit vs. Door zijne kennisfe zal mijn knegt de regtvaerdige, velen regtvaerdig maken, want hij ,; zal hunne ongeregtigheden dragen.
A. De vrugt, welker oorzaak in het flot ; genoemd wordt, is dan , Mijn knegt , de regti'vaerdige, zal velen regtvaerdig maken, door ziji ve kennis fe.
i. De Heiland wordt hier wederom genoemd Mijn knegt, hoedanig hij in 't voorige cap. ! vs. 13. was voorgefteld. Eene benaming die aan allen , die zig Gode en zijnen dienst tot gehoorzaamheid hebben toegewijd; inzonderheid aan zulken, die van Gods wege in eenig ambt gefteld zijn, en naa Gods bevel en voorfchrift daar in ge! trouw te werk gaan, als daar zijn Mofes, David, de Propheten, Priesters, Apostelen ; gegeven wordt. In 't bijzonder wordt ook Mesfias met dien naam beftempeld , welke als dan zijn betrekking heeft tot zijn Middelaars - ambt en werk, en welk opzigt hij
a. De Knegt des Vaders is , in zoo
verre Hij
«. Van den Vader is verordiI. deel. O neerd»



AGTS^E LEERREDE.
neerd , aangefield, en bevelen ontvangen heeft, /3. In zoo verre hij, met een allergedienfiigst gemoed en vuurigen ijver, 's Vaders wil in opzigt tot het werk der verlosfing uitvoert.
y. In zoo verre Hij als Middelaar zijn Middelaars-Rijk, in 's Vaders naam regeert, en alles daar henen rigt, om in de voleindinge der eewen het Koningrijk Gode, zijnen Vader, over te geeven.
Ja, maar ook, in zoo verre hij in het vleesch gekomen is om des Vaders wil te doen , in eene allernedrigfie gedaante, pnder de gedaante, niet van Gods Zoon en Heer der heerlijkheid, maar onder die van een geringen dienst knegt.
Hier op ziet onder anderen Pf. XL. Ziet ik kome, ik hebbe lust om uwen wille te doen, uwe wet is in V blnnenfte mijns ingewands. Hier aan beandwoordde 's Heilands betuiging, dat Hij gekomen was, niet om gediend te worden, maar om te dienen; dat betoonde Hij als Hij zeide Joh. XIV: 31. Op dat de wereld wete dat ik den Vader lief'hebbe, en alzoo doe, gelijk mij de Vader geboden heeft; ftaat op laat ons van hier gaan; en een weinig daar na, als Hij in den hof gekomen zijnde, bad; zeggende, Niet mijn wil maar uwe wil gefchiede. Trouwens , wie weet niet, dat Hij zig zeiven heeft vernietigd, de geftalte-
nis



JESAIA LUI: VERS u. m
\nis eens dienstknegïs aangenomen hebbende, \n gehoorzaam gewórden is tot den dood, ja Men dood des krui/ès. Van daar dac Hij ook omjfchrevcn wordt
b. Als den Regtvaerdigen, bij uitnemendheid^ die
*. Als mensch, niet alleen vrij is km alle misdaden, rein van handen, zuiver van hart; gelijk vers 9. gezegd is, dat Hij geen onfegt gedaan had, noch bedrog in zijnen mond igeweesd was. Maar die ook in een Heiligen zin, alle geregtigheid vervuld heeft , van waar Petrus fHem Mand. III: 14. met zoo veel nadruk noemt Men Heiligen; zeggende tot de Joden: gij hebt den Heiligen en Regtvaerdigen verlochend.
&. In 't bijzonder, is Hij ook als knegt zoodanig , de regtvaerdige , de getrouwe [knegt des Vaders , die — met de uiterfte naawkeurigheid het vereischte dienstwerk in alle desIzelfs dcelen vervulde, — en zijnen Heere gaf, of geven zou, alles wat hem toekwam. Die tegen §| einde van zijn dienstwerk op aarde zeggen kon, jgelijk hij gezegd heeft, Joh. XVII: 4. Ik hebbe u W er heer lij kt op aarde , ik hebbe voleindigd het wwerk, dat gij mi) gegeven hebt om te doen.
Eene benaming en otnfchrijving, welke hier jïzeer gepast is, en eene der gronden opgeeft, «waar uit de vrugt tot heil van zijn volk worde O a af-



212 ACTSTE LEERREDE.
afgeleid; want uit kragt hier van is 't, dat Hij 2 (gelijk' 'er verder gezegt wordt) door zijne kennisje velen regtv aardig waakt.
a. Hij zal velen regtvaerdig maken, u. In een tweeërlcicn zin wordt het woord regtvaerdigmaken opgevat; men verftaat dit — Of van een inwendige verandering des gemoeds, waar door men van godloos heilig, van een overtreder tot een betragter der geregtigheid gemaakt wordt. S Of men kan het nemen in een Rigterlijken zin, voor eene regtvaerdig-verklaring, maar door men, bij rigterlijke uitfpraak, op grond eener voldoening aan den eisch der wet,van fchuld vrij gefproken, en voor regtvaerdig gerekend, gehouden, en als zoodanig behandeld wordt.
K. In dezen laatften zin wordt dit woord, zoo niet altijd, ten minften doorgaands en gemeenzaam in den ftijl der H. Schrift gebezigd : bekend zijn de plaatfen, die tot bewijs daarvan bij eene andere gelegenheid worden aangevoerd. Die den godlozen regtvaerdigt en den regtvaerdigen verdoemt, is den Heere een grou•wel; God is V die regtvaerdig maakt, wie is'r die verdoemt? Rom. VIII. en meer anderen.
a. Het is allerzekerst, dat wij 't ook hier in dien zin te verftaan hebben.
De woordfehikking in den grondtext geeft dit reeds te kennen ; daar ftaat niet Hij zal velen



JESAIA LUI: VERS n. 213
Jen (tD'yy muitos) maar multis) Hij zal
aan velen regtvaerdig maken; dat is, Hij zal aan velen geregtigheid aanbrengen, Hij zal voor velen eene oorzake van rcgtvaerdiging zijn.
Maar vooral vordert dit het geheel verband en beloop van zaken. De Heiland wordt hier voorgefteld, niet flegts als de uitwerkende, maar als de verdienende oorzaak van de geregtigheid en zaligheid der zondaren. Zij die geregtvaerdigd worden ftaan hier uitgebeeld als overtreders, on-
geregtigen, ftratlchuldigen , dwalende lchapen; en hunne regtvaerdigmaking wordt uitdruklijk toegefchreven (gelijk we aanftonds hooren zullen) aan het dragen hunner ongeregtigheden. Indien hij nu alleen regtvaerdig maakte door eene inwendige verandering des harten, dopr eene inflorting van geregtigheid, en op dien grond hun de vrijfpraak befchikte; dan behoefde Hij hunne ongeregtigheden niet te dragen, dan was 'er geen voldoening aan Gods geregtigheid in hunne plaats noodzakelijk; indien 'er niets anders vereischt wierd dan den zondaar te heiligen, dan was het Borglijden overtallig. Maar, dit is onmogelijk; de Godlijke geregtigheid eischte alvoorens volledige betaling; in gevolge daar van heeft Hij onze overtredingen op zig genomen , onze ftraffe gedragen, in onze plaats de Godlijke geregtigheid genoeg gedaan '•> God heeft onze ongeregtigheid op hem doen aanO 3 loo-



sr4 AGTSTE LEEPvREDE.
loopen; als dezelve geëischt wierd, zoo wierd Hij j C verdrukt. Dus moet dan ook dit alles ons worden d toegerekend, als een betaling in onze plaats, tot zi 'onze vrijfpraak en geregtigheid.
b. Wij moeten dan hier door dit regt- ri vaerdigmaken verftaan , eene regtvaerdigmaking e (of liever regtvaerdiging) door toerekening: zoo- t danig, dat Hij gerekend worde om onze overtre- e dingen verwond , om onze ongeregtigheden ver- \ hrijzeld te zijn; en dat, uit kragt daar van, de ftraf- T fe die op Hem was ons den vreede, en zijne ftriemen ons genezing aanbrengen.
En dit is de reden dat 'er onmiddelijk hier op» als de oorzaak dier regtvaerdiging, uitdrukkelijk wordt bijgevoegd: want Hij zal hunne ongeregtigheden dragen.
Gij ziet dan hier uit, dat ons hier duidelijk on- ;■ der dit woord geleerd wordt die weldaad des Ge- {! nade-verbonds, „ waar door God den Zondaar , „ de geregtigheid en het lijden des Heilands uit „ genade toerekent, en uit kragt daar van de : ] „ zonden vergeeft, de fchuld kwijt fcheldt, van (;, „ de ftraf vrijfpreekt, en. in tegendeel vreede , J „ leven en zaligheid toewijst, zoodanig dat Hij \ „ denzelven voord-aan als eenen regtvaerdigen be- f „ fehouwt, aanmerkt, en als zijn kind aanneemt , „ en behandelt."
Eene waarheid , die in het t'zamenftel onzer t
God-
f



JESAIA LUI: VERS n. '215
Godgeleerdheid zeer bekend is, en in de verhandeling van den Heidelbergfchen Catechismus op zijn tijd opzettelijk verklaard en uitgehaald wordt, 3. Ondertusfchen , offchoon dit regtvaerdigmaken eigenlijk te kennen geeft zulk eene rigterlfke vrijfpraak uit kragt van toerekening ; zo is het egter zulk een vrijfpraak , zulk een toerekening* welke door eene dadelijke werking der geregtigheid in 't gemoed, of't bcginfel van ware heiligmaking, onmiddelijk gevolgd , of zelfs vergezeld wordt, 't Is een toerekening van 's Middelaars voldoening met ccnc dadelijke gifte van geregtigheid; 't is eene vrijfpraak, waar door wij regtvaerdig verklaard , en' teffens regtvaerdig gemaakt worden, zoo dat wij der geregtigheid beginnen te leven, door de kragt en naa het voorbeeld van Hem , die onze fchuld en ftraf gedragen, en ons daar door tot zijnen dienst,gehoorzaamheid, en navolging,nadrukkelijk aan zig verbonden heeft. Dit is de aard én kragt van 's Heilands geregtigheid, dat,-wien dezelve toegerekend en gefchonken wordt, die ontvangt, met dat gefchenk, ook de ware dankbaarheid en een indrukfel van gelijkvormigheid, en even dit zelve is van agteren het teeken en bewijs dat men geregtvaerdigd is. Niemand kan de Godlijke barmhartigheid dcelagtig zijn, of Hij wordt ook zelve naa 't voorbeeld des bernelfchen Vaders barmhartig; zoo kan ook aan O 4 nie-



9i6 AGTSTE LEERREDE.
niemand de geregtigheid des Middelaars, en zijne gehoorzaamheid tot geregtigheid toegerekend zijn, of hij wordt door dezelve ook gehoorzaam en een dienaar der geregtigheid. Hij bedekt onze wonden, op dat Hij die teffens geneze. Hij heeft onze zonden in zijn lighaam gedragen op het hout, op dat wij der zonden afïlerven, en der geregtigheid leven zouden i Petr. II: 94, 3. Dit nu wordt hier tt. Aan den Mesfias, als den regtvaerdigen knegt des Vaders, toegefchreven, Hij zal regtvaerdig maken, ■**■ Dit geeft
a. Niet alleen te kennen, dat Hij de oorzaak daar van is, of zijn zou; dat Hij, door het dragen en wegnemen onzer fchuld en ftraffe, onder de betragting der zuiverfte onfchuld en volmaaktfte regtvaerdigheid, onze vrijfpraak zou verdienen.
b. Maar inzonderheid verzekert de Vader hier de onfeilbare vrugt en uitwerking daar van, in dadelijke toepasfing derzelve ; Hij verklaart hier. mede, dat zijn knegt, de Regtvaerdige, gelijk Hij om onze overtredingen verwond zou worden, en de ongeregtigheden dragen zou, zoo ook de vrugt daar van tot regtvaerdiging den zijnen zou deehgtig maken; op welk een wijze, door welk een middel, zullen wij aanftonds hooren; alleen moeten wij nog aanmerken
3. Dat dit hier tot velen bepaald wordt. Hij
zal



IJESAIA LUI: VERS n. 217 zal velen, dat is, Hij zal eene groote menigte regtvaerdig maken. Want Hij zou komen, en getuigt zelve , in de reeds aangetogen plaats, dadelijk gekomen te zijn, om zijne ziel te ir.ellen tot een rantfoen voor velen — niet allen; want 'er zijn 'er | die dezen rofsfteen des heils verfmaden; maar velen, | de ganfche menigte der uitverkoren gelovigen;
die wel elders weinigen, een klein getal, genoemd ; worden in tegenftelling tot een grooter getal, maar j die egter op zig zeiven velen genoemd mogen ,i worden , en een fchare uitmaken , die niemand I tellen kan. —Hier inzonderheid heeft het zijn opzigt [tot de roeping der Heidenen, welke tot de ge! meinfehap dezer genade, van het gros der Joden verfmaad , in eene zeer groote menigte zouden worden toegebragt, gelijk gezegd was in 't laatfte ! vs. van 't voorige Cap. Alzoo zal Hij vele Heidenen befprengen , en zoo kan men dit aanmerken als een andwoord teffens op de klagten, in 't ifte \ vs. wie heeft onze prediking geloofd *? dit mogt zoo zijn ten aanzien van het grooter deel der Joodfche Natie; Mesfias egter zou de vrugt niet misfen, mijn knegt de Regtvaerdige, zegt God, ; zal egter velen regtvaerdig maken.
b. Maar welk zou nu het middel zijn ? op wat wijze, door wat weg, zou Hij deze regtvaerdiging hun deelagtig maken? dit voegt 'er de Godfpraak bij, Hij zal dit doen door zijne kennisje;
O 5 door



fti8 AGTSTE LEERREDE.
door zijne kennisfc zal mijn knegt, de regtvaerdige, velen regtvaerdig maken.
«. 't Is ontwijfelbaar, daar door zijne kennis hier verftaan moet worden, niet de kennis wélke de Mesfias-bezit, maar de kennis van die velen aan Hem; de kennisfe aangaande Hem.
/3. Maar.welk eene. kennis? Zeker niet een bloote befchouwende , maar een levendige kennis en erkentenis; 't is die kennis. waar door men zijner eigene fchuld en doem-waerdigheid overtuigd , het lijden en de gehoorzaamheid van den Zaligmaker als de ware en eenige oorzaak van geregtigheid en zaligheid leert aanmerken, met een ootmoedig hart omhelzen , en Hem als zijnen Zaligmaker en Heer aannemen , met eene hartelijke liefde tot Hem , en opregte onderwerping aan zijnen dienst. Met een woord, 't is die kennis, die in de H. Schrift doorgaands het geloof genoemd wordt; een geloof 'dat beftaat in eene geduurige beoefenende befchouwing van Christus in alle zijne betrekkingen, en welk daarom meermaals onder de. benaming van kennis voorkomt; gedenkt flegts aan die bekende plaats Joh. XVII: 3. Dit is het eewig leven, dat zij u kennen , den eenigen waaragtigen God, en Jefus Christus, dien gij gezonden hebt.
y. Door deze kennis alleen zou Hij de Zijnen regtvaerdig maken; door dit middel alleen
hun



JESAIA LHli VERS u, 219
bun zijne geregtigheid toepasfeii , en deelagtig maken. Dit fluit derhalven alle waardigheid en verdiende aan hunne zijde buiten. Hij heeft als ■Borg de fchuld voldaan , de ftraf gedragen, en God verzoend \ en niets blijft 'er over voor den heilbegeerigen zondaar, dan den Heiland en zijne 1 volmaakte voldoening waarlijk te erkennen, oot: moedig aantenemen , dankbaar te omhelzen, en volkomen op Hem te vertrouwen.
S. Liet het ons nu de tijd en het oog: merk dezer verhandeling toe, dit in bijzonderhe. den nader uittehalen, hoedanig Christus zijn volk door zijne kennisfe regtvaerdigt , wij hadden hier 1 een aangenaam veld, maar te ruim om het zelve te dezer gelegenheid te doorwandelen; daar ik in de behandeling dezer Godfpraak, niet zoo zeer 1 eene afgetrokken befchouwing en uitbreiding der ■ waarheden welke hier voorkomen, maar een duii delijke verklaring en betoog van den zin en mec: ning dezer aanmerkelijke voorzegging , en eene 1 daarop gegronde korte aanwijzing der bedoelde ■: zaken, mij ten doelwit gefield hebbe. Laat mij .evenwel, wegens het gewigt van dit onderwerp, : alleenlijk met weinige trekken dit werk aftee! kenen.
Hij maakt dan de zijnen ■ regtvaerdig door zijne ]kennisfe, doorgaands langs dezen weg.
Hij overtuigt den zondaar allereerst door zijnen
Geest,



aso AGTSTE LEERREDE.
Geest, van zijn zondefchuld en verdoemelijkheid •deswegens. Iets, dat hoe zeer het elk fchijnt in 't oog te moeten loopen, nogthands zonder de verlichting van zijnen Geest niet regt gekend, noch erkend wordt; maar zoo dra Hij zijnen Geest in 't harte fchenkt, en de oogen des verflands verlicht, dan, en dan ook eerst, leert men, met hun die in 't voorige deel van dit Hoofdfluk fprekende voorkomen , in waarheid erkennen, en belijden, wij dwaalden alle als fchapen , wij keerden ons een iegelijk naar zijnen weg.
Dit verneemt zulk een met innige fmert, dit vervult zijn hart met weedom; dit maakt hem niet weinig verlegen , ziende dat al zijne verineinde deugden en geregtigheid hem ontvallen , ais melaats, onrein, en als een wegwerpelijk kleed. Dit doet hem diep verootmoedigd voor God bukken, in de fchuld vallen . en erkennen, dat hij niets heeft, of kan aanbrengen om voor Zijn aangezigt te kunnen beftaan , en Zijnen billijk ontitoken toorn te verzoenen.
In dezen toeftand doet de Heiland verder door dien zelfden Geest , het oog der ziele op Hem vestigen, aangemerkt als Borg en Middelaar.
Hij leert den zulken bij Godlijk licht inzien en bcfeffen; dat Hij waarlijk onze krankheden op zig genomen, en onze fmerten gedragen heeft; dat Hij om onze overtredingen verwond, om onze onge-
reg-



JESAIA LUI; VERS it. 221
fegtigheden verbrijzeld is; dac onze ftraf, die wij fchuldig zijn, de plage, die wij verdiend hebben, op Hem geweesd is, ja dac de Heere onzer aller ongeregtigheid op Hem heeft doen aanloopen. Hij ziet (met één woord) dat in Christus waarlijk dac alles is, dat hij noodig heeft om met God verzoend te worden en voor zijn aangezigt te kunnen beftaan. Dit maakt hem hartelijk begeerig naar hec aandeel, die gemeinfehap , aan dezen Borg; die maakt hem hongerig en dorftig naar zijne geregtigheid.
En daar onder is 't dan ook dat de Heiland het hart dadelijk bewerkt tot eene vrijmoedige en blijmoedige omhelzing van Hem en de geregtigheid door Hem te wege gebragt» Zoo begeerlijk Christus den heilbegeerigen zondaar voorkomt, zoo overtuigend ziet nij thands zijne gewilligheid en genegenheid; met zulk een gevolg, dat men dadelijk tot hem komt, zijn kleed aangrijpt, en zegt, HEERE, onze geregtigheid! — Ziet, zoo leert men Christus kennen tot zijner regtvaerdiging, dezulke zijn metter daad, door deze kennis en gemeinfehap aan den Middelaar, regtvaerdig in Gods oog; maar hij regtvaerdigt hen ook daar op in hun eigen geweten door 't getuigenis van den Geest. — Dan verfchijnt men met opgerigten hoofde als voor Gods aangezigte, fteunende op de volmaakte verdienften van zijnen Zoon; dan ftelt men Hem
tot



s=a AGTSTE LEERREDE.
tot het vertrouwen zijns harten, en herhaalt mcc de zuiverlle opregtheid die keus en betuiging, om in Hem gevonden te worden, niet hebbende onze geregtigheid uit de wet, maar de geregtigheid , die uit Hem is, door het gclove; dan leert men Hem kennen in de kragt zijner opftanding en de gemeinfehap zijns lijdens; daar op wordt die lofzang in hun hart en in hunnen mond gelegd; Ik ben zeer vrolijk in den Heere , mijn ziel verheugt zig in mijnen God, want Hij heeft mij bekleed met de kleederen des heils; den mantel der geregtigheid heeft Hij mij om~ gedaan.
Langs dezen weg ftelt de Heiland zijn volk in het dadelijk bezit zijner geregtigheid; langs dezen weg ontvargen zij de dadelijke vergeving hunner zonden, worden aangenomen tot kinderen Gods, als regtvaerdigen van God aangemerkt en behandeld; en naa zijn evenbeeld verniewd, geheiligd, bewaard, en ter bezitting van het leven en de eewige zaligheid toebereid.
3. Dit alles nu wordt hier van den Vader beloofd en toegezegd: mijn knegt, de Regtvaerdjge, zal, door zijne kennisfe velen regtvaerdig maken. Hij deed dit reeds van ouds door de te rugwerkende kragt zijner onfeilbare Borgtogt. Zoo velen onder den ouden dag zijn zalig geworden, hebben in 't vooruitzigt op Hem, en door de
kragt



JESAIA Lilt VERS n. 233
! kragt zijner vcrdienften, dat heil verkregen. Maar [inzonderheid zou Mij dit doen na zijn volbragt j Borglijden, vooral met de roeping der Heidenen, pan zou Hij 'er velen, zeer velen regtvaerdig mail ken, zoo dat het kleine kuddeken der fchapen i Israëls zig zou hooren toeroepen, gelijk 'er volgt
in het volgende Hoofdfluk vs. 2, 3. Maakt de
plaatje uwer tente wijd, en dat men de gordtj„nen uwer wooningen uitbreide, enz.
B. Ziet daar de meer bijzondere vrugt van
's Heilands Borglijden met opzigt tot zijn volk.
Dit wordt nu uitdrukkelijk aan zijn Borglijden te 1 vooren gemeld, vastgemaakt; Want Hij zal hunne 1 ongeregtigheid dragen. Gij merkt , dat dit het
zelfde is, dat in 't voorige reeds breedvoerig en 1 in bijzonderheden was opgenoemd, hier wordt
hetzelve alleen aangetogen ter bevestiging van de
belijdenis der gelovigen , dat hij waarlijk hunne
krankheden gedragen had, en om hunne overtre. dingen verwond was. Wij hebben dan niet noodig i dit verder te verklaren \ alleen maar hebben we
twee dingen, hier over op te merken.
t. Het eene betreft de uitdrukking
zelve, het dragen onzer ongeregtigheid. Eene
uitdrukking welke
a. we zakelijk in 't voorgaande
I reeds verklaard hebben;
b. Doch die hier zeer eigenaardig
1 . te



M4 AGTSTE LEERREDE.
te ftade komt; om daar uit te duidelijker te doeri begrijpen, hoe Hij dan ook dadelijk regt en magc had, velen te regtvaerdigen: want, had hij hunne ongeregtigheden gedragen, en dus weggenomen, dan moesten zij uit kragt daar van, ook van hunne ongeregtigheden verlost, vrijgefproken en regtvaerdig gemaakt worden.
Let wel. De toefpeling fchijnt op 't gene in Mofcs wetten zo dikwijls gezegd wordt; hij zal zijne ongeregtigheid dragen, te weten, in zulke gevallen , waar voor zoen - offeranden ingefteld waren , wierd de overtreder gerekend, met oplegging zijner handen, de fchuld zeiven op het offerdier overteleggen, welk in zijne plaats daar voor gefiagt wierd en de fchuld verzoende ; maar in andere gevallen, daar geen offeranden voor waren, wierd hij gezegd, zijne eigen ongeregtigheid zelf te moeten dragen; de fchuld en ftraffe daarvan op zig te houden —Nu, zoo heeft Christus hunne ongeregtigheden gedragen ; onze zonden en derzelver ftraffen waren op Hem gelegd, als een last, en deze heeft Hij gedragen — weggedragen.
2. Het tweede dat onze opmerking vordert, betreft de wijze van voorftel, ten aanzien van den tijd. Welligt denkt iemand, waarom wordt dit hier in den toekomenden tijd voorgefteld? daar immers in het voorgaande van Mesfias lijden, dood, en begraving, in het voorledene reeds gefproken
was;



JESAIA LUI: VERS ti. 225
iwas; en de Sprekers aldaar voorkomen, in een tijd dat deze dingen reeds dadelijk gebeurden ? IDoch wij hebben over 't voorige vs. reeds aangeimerkt, dat 'er niets gebruikelijker is in den ftyl : der Propheten, dan zulk een verwisfeling van den voorledenen en toekomenden tijd , waar van wij :den algemeenen grond en reden hebben aangetoond. Doch hier heeft het een bijzondere reden, 1 Waarom de Vader in het toekomende daar van fpreekt; alzoo God hier mede zijne rede wendt, niet alleen tot die gelovige Joden, in den aanvang van 1 het N, T., die in het voorige fprekende inkomen; hmaar ook tot den Propheet zelve, en tot de kerk ten zijnen tijde , de gelovigen onder Israël , die ttoen leefden, en ter welker onderwijzing en vertroosting ook dit deel der Godfprake door Gods (Geest ingegeven en toen reeds befchreven is. Deze (Godfpraak bedoelde niet alleen de bevestiging der : gelovigen die leven zouden in en na den tijd der i'vervulling, maar ook het nut, heil, en verlichting i;van Israëls kerk in die dagen, tot welke de Pro[pheet als Leeraar gezonden was; en deze kerk is "l welke God hier door zijnen Propheet teffens, ,en in de eerfte plaats aanfpreekt; deze bevestigt Ihij door zijne uitfpraak in de belijdenis welke in 't \voorige, bij een Prophetifche voorfpelling, in den iimond der eerfte Christenen onder 't N. T. gelegd iwas, en zegt, en verzekert hen met opzigt tot
I. DEEL. P het



AGTSTE LEERREDE.
het gene ten hunnen opzigte nog toekomftig Was / om den arbeid zijner ziele zal Hij V zien en verzadigd worden, door zijne kennisfe zal mijn Knegt, de Regtv'aerdige, velen regtvaerdig-maken, want Hij zal hunne ongeregtigheden dragen.
Ziet daar de voorzegging verklaard! hoe blijkbaar is deze toezegging des Vaders in zijnen Zoon, in Jefus van Nazareth, vervuld! hoe aanminnig en ongedrongen ftemt met deze belofte over een het Euangelie der vervulling ! Zal ik aantoonen hoe Jefus Christus bij uitnemendheid de regtvaerdige was? Hij was 'er voor bekend zelfs bij zijne vijanden. Zal ik betoogen dat wij, zondaren, zondaren uit de Heidenen, door Zijne gehoorzaamheid en lijden geregtvaerdigd worden? Zal ik in gedagte brengen hoe groote Scharen van Joden en vooral van Heidenen , die genade in Hem deelagtig zijn geworden? Dit laatfte zal ons ter gelegenheid van het volgende Hoofdfluk nader blijken; laat ik u nu alleen uit eenige plaatfen de leer van 't Euangelie der vervulling, in overeenftemming met dit Euangelie der belofte, kortelijk doen hooren. Gedenkt flegts aan die trootsvolle verklaring van I Joannes II: vs. ib, 2. Wij hebben ee-. nen Foorfpraak bij den Fader , Jefus Christus den REGTVAERDiGEN, en Hij is een verzoeninge voor onze zonden, en niet alleen voor de onze, maar ook voor de zonden der geheele wereld. Voegt
hier



JESAIA LUI: VERS n.
hier nevens de leer van Paulus Rom. V: inzonderheid vs. 19, daar hij leert , dat door de gehoorzaamheid van eenen, namelijk Christus , velen tot regtvaerdigen gefield worden. Hoe nadruklijk en overeenftemmend met deze Godfpraak, is zijn taal II Cor. V: 21. JVant Hij die geen zonde gekend heeft, dien heeft God zonde voor ons gemaakt, op dat wij zouden worden regtvaerdigheid Gods in Hem. en wederom I Cor. Is vs. 30. Uit Hem zijt gij in Christus Jefus, die ons geworden is wijsheid van Gode, en regtvaerdigheid, en heiligmaking, en. verlosfinge. Laat ik fluiten met de woorden van Apostel Petrus, I Petr. III: vs. 18. Christus heeft ook eens voor de zonden geleden, Hij regtvaerdig voor de onregtvaerdigen; die wel gedood is in het vleesch, maar levendig gemaakt door den geest. — Ziet daar, zoo vele verklaringen, zoo vele uitbreidingen , zoo vele vervullingen van deze Godlijke voorzegging, belofte, en verzekering; om den arbeid zijner ziele zal Hij 't zien en verzadigd worden ; door zijne kennisfe zal mijn Knegt de Regt. vaerdige velen regtvaerdig maken , want Hij zal hunne ongeregtigheden dragen.
Hoe klaar , hoe duidelijk blijkt hier uit, dat niet alleen de leer der voldoening aan Gods geregtigheid ter verzoening, maar ook de daar uic volgende leer der vrye regtvaerdigmaking des ZonP a daars,



sa3 AGTSTE LEERREDE.
daars, alleen om de verdienfie van den Middelaar, (een leerftuk, van 't welk de groote Kerk - hervormer Luther zegt, dat bij 't erkennen of verlochenen van die waarheid de kerk ftaat of valt) hoe blijkt hier uit (zegge ik) dat dit leerftuk in de kerk des O. T. niet duister is bekend geweesd» en zoo wel toen als nu de grond van zaligheid en bron van troost heeft uitgemaakt; des wij van de ganfche kerk, zoo voor als na de komfte van Mesfias, zeggen mogen, dat zij gebouwd is op het fundament der Apostelen en Propheten, waar van Christus Jefus is de uiterfte hoekfteen.
Toepasfdijke Aanmerkingen.
En laten wij hier mede nog een weinig nader tot ons zei ven inkeeren.
i. Wij zien hier uit den van God zeiven verordenden weg van zaligheid voor fchuldige en verloren zondaren , ons duidelijk, eenvoudig, kort, als in eene enkele fpreuk aangewezen. Mijn Knegt de Regtvaerdige zal hen regtvaerdig maken.
Wat- heeft het menschlijk vernuft buiten de Openbaring zig niet vrugtloos afgefloofd, om den weg van zaligheid voor den elendigen mensch uittevinden en aantewijzen! de groote zwarigheid, die onoplosbaar was, bleef fteeds,de zedelijke ongelijkvormigheid van den zondaar met dat Wezen
in



JESAIA LUI: VERS u. 229
in wiens gunst en gemeinfehap de zaligheid van
't redelijk fchejifel alleen kon genoten worden. Maar ziet hier dien hinderpaal uit den weg genomen , ziet hier den weg gebaand tot Gods gemeinfehap, den weg gebaand voor fchuldigc zondaren, mijn Knegt de Regtvacrdige zal hen regtvaerdig maken.
ö Welk een onuitfprekelijke troost ligt 'er in dit eene woord voor een overtuigd en heilbegeerig zondaar, wanneer het met deszelfs Godlijk gezag op zijn gemoed aandringt.
Maar hoe zeer zijn de ongelukkigen, zal ik zeggen te beklagen? of te veragten? die,fchoon onder het licht dezer Godlijke openbaring levende, nogthans deze bron des heils verlaten, en zig afwenden tot gebroken bakken , die geen water kunnen houden. Menfehen welken de leer der openbaring, het geloof in eenen gekruisten Christus , veel te laag is; die zig afwenden tot de oude , voorlang opgeftopte bronnen eenes bloot natuurlijken Godsdiensts; die daar op uit zijn om, langs den weg van eigen deugdzaamheid, maar deugdzaamheid niet geëvenredigd aan 't voorbeeld van alle ware deugd, hunne zaligheid te vinden — menfehen wier grondftelling is, een mensch moet zijn best doen, leven zoo goed hij kan, zoo deugdzaam zijn als in zijn vermogen is, en geloven dat hij een barmhartig en goedertieren God daar mede aangeP 3 naam



s3o AGTSTE LEERREDE.
naam is: een beftaan zoo eigen aan 't hoogmoedig hart, dat zelfs een groote menigte onder ons» offchoon zij de Openbaring niet verwerpen^ maar belijdenis doen van deszelfs leer, nogthans in hun llart, dikwijls ongemerkt, zoo denken, en daarop heimelijk hunne hope bouwen.
Ach hoe zal hun deze grond ontzinken! hoe zal dit weeffel als een fpinnewebbe inflaan en verdwijnen, wanneer zij in 't licht van Gods volmaakte heiligheid het register hunner zonden, en den bedrieglijken fchijn hunner gewaande deugden zullen inzien; deugden welker geene uit de regte gronden, tot het regte einde, en naa 't volmaakte voor» fchrift der Natuurwet zullen bevonden worden. Ach hoe zal die ftem als een donderflag hun hart doen beven, hunne lendenen bewegen, en hunne kniën tegen elkander ftooten , wanneer hun zal worden toegeroepen van den Rigter der ganfeher aarde, den regtvaerdigen Rigter, die altoos naa waarheid oordeelt: Gij zijt gewogen! gij zijt gewogen! maar gij zijt te ligt bevonden.
Zoekt vrij waar gij wilt; beproeft vrij uwe kragten, oefent u in de deugd; en dit is, ook volgends onze leer, zoo noodzaaklijk, dat niemand zonder dat te doen de zaligheid kan ingaan ; maar gij zult, zoo gij opregtwilt handelen, noojt zulk een deugdelijk beftaan in u zeiven ontdekken of te wege brengen , dat in Gods gerigte zal kunnen
be-



JESAIA LUI. VERS n. 231
fceftaan als een grond om u te regtvaerdigen; gij zult, zo gijniet flegts oppervlakkig, maar met een naawkeurig oog, uw hart, beftaan, daden en grondbeginfelen inziet, en op den duur befchouwt, ien vergelijkt met het beeld van oorfpronglijke :volmaaktheid en zuivere heiligheid, gij zult verpligt zijn te erkennen, ja uitteroepen: Waarlijk, wij allen zijn als een onreine, en alle onze geregtigheden zijn, ten dien aanziene, als een wegwerpelijk kleed, en onze misdaden voeren ons henen i'weg als een wind. — Hoort hier den eenigen naam i: onder den hemel uitroepen door welken wij kunnen zalig worden; hoort hier God den Vader zelve met een onfeilbaar gezag den weg en 't middel aanwijzen; mijn Knegt de Regtvaerdige zal hen regtvaerdig maken.
II. Maar op welken grond fteunt die regtvaeri diging ? moet men dit zoo vatten: Christus Jefus als Gods getrouwe knegt heeft ons den wil van ;God duidelijk bekend gerriaakt, zijne geboden ons iverklaard, en met zijn voorbeeld aangedrongen; ien ons alzoo den weg gewezen om door de bei tragting van die geboden regtvaerdigheid en zaligiheid te verkrijgen.
Indien het dit was, zou t vleeschlijk vernuft i en 't hoogmoedig hart niet veel te bedillen vini den; een Christendom, op dezen leest gefchoejd, llaat zig bij de vernuftige wereld nog al hooren P 4 en



c32 AGTSTE LEERREDE.
en aannemen; op deze wijs kan men, bij het ftelfel van zijnen natuurlijken Godsdienst, nog wel het Euangelie toelaten, en den naam van Jefus in 't voorbijgaan en ten overvloede 'er wel eens bijvoegen of onder mengen maar men zie wel toe,
dat men niet valle in het oordeel waar mede het laatfte boek der H. S. befloten wordt; zo iemand van de woorden des boeks dezer Prophetie afdoet; zo iemand van de Leer, in dit boek geopenbaard, , aft0" e11 dezelve verminkt, God zal zijn deel afdoen uit het bock des levens. Neen Toehoorders; onverminderd de waarheid van de genoemde dingen, is 'er een andere en voorname grond waarop het heil, door den Middelaar aangebragt, gebouwd is en verwagt moet worden. Hij is, ja,' de getrouwe knegt des Vaders, Hij heeft ons Gods wil en geboden duidelijk verklaard, en met zijn voorbeeld aangedrongen , en zonder de naarilige betragting en beijvering van dezelve zal niemand zalig worden; maar wilt gij den waren, den voornamen, wat zegge ik? wilt gij den eenigen grond weten, waar op wij bij God aangenomen worden, en dien wij boven alles moeten aanmerken; 't is deze, die ons hier met een Godlijk gezag, als uit den mond van God zclven, wordt aangewezen , want Hij zal hunne ongeregtigheden dragen;
Jefus zoenlijden , geliefde Toehoorders, Jefus volmaakte Borg-geregtigheid, moet onze plaats bij
God



JESAIA LUI: VERS u. 233
Pod vervullen ; deze is de grond zonder welke f>l het overige fchimmen zijn zouden zonder we;lzen. Zonder deze is 'er geen geregtigheid voor den ; zondaar bij God. Zonder deze kan 'er geen opre^t gevoel zijn van Gods onfehendbare volmaaktheden ; zonder deze kan 'er geen waaragtige en dringende liefde zijn tot den Verlosfer, dit dan is ide zaak, wij vijanden zijnde, worden met God verzoend door den dood zijns Zoons.
O dat toch deze dierbare Leer der waarheid, zoo duidelijk in Godswoord geopenbaard ja ingcfehcrpti diep in onze harten ingedrukt en bewaard biijvc; en laat het u niet verdrieten, wanneer gij', in eenen tijd, dat het ongeloof toeneemt, en eene fchromelijkc onverfchillighcid en losheid in 't ftuk van Godsdienst, deze dierbare en allcrheiligfte troostlecre dreigt te ondermijnen; al eens met ernst en bij herhaling dezelve hoort infeherpen.
III. Maar, nog eene vraag geliefden? wie zijn ize, welke op dien grond gcregtvaerdigd worden, «welk is de weg en 't middel om daar aan deel te hebben? dit ftuk vordert niet minder onze opmerking en onderzoek. Wij hooren 't in dezen zelf.den text, door zijne kennisfe. — en wij zagen dat idaar door verjlaan wordt het waaragtige geloof— \ iElk beproeve dan zig zeiven of hij dat bezit \ elk [bedenke dat zijn eewig wel of wee daar aan hangt
en V gelovig volk verblijde zig daar in.
P 5 NE-



NEGENDE
LEERREDE.
JESAIA LUI:-VERS ia.
Daarom zal ik hem een deel geven van velen, en hij zal de magtigen als een roof deelen, om dat hij zijne ziele uitgestort heeft in den dood , en met de overtreders is geteld geweesd ; en hij veler zonde gedragen heeft, en voor de overtreders gebeden heeft.
Dus verre zagen wij de gezegende vrugt van 's Heilands Zoen-lijden tot heil van zijn volk.
Maar nu vervolgt de Godfpraak, en toont aan de magt en heerlijkheid van zijn Middelaars-rijk, welke hier uit voor Hem zeiven zou geboren worden , vs. 12. Daarom zal ik hem een deel geven van velen, enz.
A. De heerlijkheid, welke de Middelaar als Vorst en ovefwinnaar zou ontvangen, wordt door twee uitdrukkingen voorgefteld, die naa denaard van den Hebreewfchen ftijl, op elkander flaan, en
el-



JESAIA LUI: VERS 12. =35
elkander verklaren. Ik zal hem een deel geven van, velen, en Hij zal de magtigen als een roof deelen. 1. Wat den letterlijken zin betreft.
a. Het eerfte luidt in onze overzetting een weinig dubbelzinnig; doch de Grondtext laat geen twijfel over, of men moet het in dien zin verftaan, Ik zal hem velen tot zijn deel geven , ik zal hem velen uitdeden tot zijn erfenisfe, bezitting, en eigendom; dat is, ik zal hem vele vol-
iken^ de menigte der Heidenen, tot zijn erfdeel | geven , overeenkomftig de voorzegging in den 3de Pf. Ik zal u de Heidenen geven tot uw erfMei, en de einden der aarde tot uwe hezittinge. lEene gifte , die niet een louter gefchenk, maar ;een billijke loon zou zijn, door zijnen arbeid verkregen, gelijk we ftraks, uit het verband, en de aangevoerde redenen in den Text hooren zullen.
b. Agtervolgends deze gifte, verordening, :en toewijzing des Vaders, zou ook de Middelaar 'dadelijk dit-befchoren erfdeel aanvaarden, 't welk tdoor de tweede uitdrukking wordt aangewezen, ien Hij zal de magtigen als een roof deelen. ^
Uit de zoo even gemaakte aanmerking blijkt, ,dat de genen die in 't eerfte lid velen genoemd \waren , hier door magtigen worden uitgedrukt; ceen woord dat zoo wel voor magtig in getal, als vermogend in aanzien en fterkte, gebezigd wordt,
en



a56 NEGENDE LEERREDE.
en hier zeer gevoeglijk in die beide betrekkingen t'zamengevat, verftaan kan worden.
En deze zoude hij als een roof deelen. De toe« fpeling is hier blijkbaar op eenen overwinnaar, die na zijnen volbragten ftrijd en behaalde over¬
winning den buit naar zig neemt , waar onder volgends het oud krygsgebruik inzonderheid de overwonnenen zelve behoorden, met alles wat zij hadden; die deels tot Hoven deels tot onderdanen gemaakt , en met hunne bezittingen , Staaten , Vorftendommen, of Getneenebesten , den Overwinnaar onderworpen en dienstbaar wierden.
Wanneer nu de overwinnende Veldheer een onderfchciden perfoon was van de oppermagt des volks, zoo ftrekte eigenlijk die buit voor den Vorst of den Staat in wiens naam en gezag de Bevelhebber den ftrijd gevoerd had; doch in dit geval kreeg niet zelden de dappere Veldheer tot een loon van zijne overwinning, een aanzienlijk deel der overwonnen volken , en zelfs wel eens ge-
heeie Maaten ot Landlchappen tot zijn bezitting, welke Hij dan als eenen Hem toegedeelden buit, als een deel dat hem van den buit gegeven wierd aanvaardde ; En hier op fchijnt de toefpeling te zijn, als 'er gezegd worde, dat God de Vader hem een deel geven, en dat hij de magtigen als een roof deelen zou; dat is te zeggen, dat hij die als
zijn



JESAIA LUI: VERS 12. 237
rijn deel , hem van den Vader, in wiens naam Hij als Middelaar regeert, toegelegd, aanvaarden, :n zijn bezit nemen, en aan zig ganfchelijk onderwerpen zou.
2. Maar wie moeten wij nu door die velen .magtigen verftaan? en in welken zin moeten wij aet deelen derzelven als eenen roof, opvatten?
a. Hier over verfchillen de gedagten der Uitleggers. 'Er zijn eenigen, die door die velen ia magtigen verftaan, den Duivel en zijne onderhoorige magtcn , zoo de geestlijke boosheden , als de vijandige volken welke de Middelaar als een roof deelen zou, door dezelve te verftaan als met zijnen ijzeren fcepter, en ten onder te brengen. — Anderen verftaan'er door, de menigte der Uitverkorenen , en de uitgebreide en magtige volken, welke door de verkondiging van 't Euangelie hem .onderdanig en' dienstbaar zouden gemaakt worden. — Nog anderen verftaan het eerfte lid, Ik zal Hem een deel geven, van de toebrenging der Heidenen tot zijn Middelaars-rijk; maar het laatfte lid, Hij ;zal de magtigen als een roof deelen, van de overwinning en gevangenneming des Duivels en der geestlijke boosheden.
Deze laatfte opvatting vlijt niet zeer met den j aard van den Hebrcewfchen ftijl, volgends welken [Cgelijk wij reeds hebben aangemerkt) door twee Loodanige uitdrukkingen, niet zoo zeer twee onder-



238 NEGENDE LEERREDE.
derfcheiden zaken , maar dezelfde zaak in onder- 0 fcheiden opzigten , wordt voorgedragen , zoodanig ^
dac de eene doorgaands een verklaring of nadere Vi
bepaling van de andere is. De eerfte opvatting 19 C nog minder aannemelijk, als men aanmerkt
cc. dat de benaming velen in 'c onmidde- ^ lijk voorgaande vs. gebezigd is in eenen goeden !" zin, van die genen welke Hij zou regtvaerdig maken, en welker ongeregtigheden Hij zou dragen, r en in het flot van dit vs. nog eens van die zelfde I begenadigden gebezigd zal worden; nu is 'c niet I waarfchijnelijk, dat in 't zelfde verband, zoo kort W na elkander ; door de zelfde benaming , zonder W' eenige nadere omfchrijving, nu het volk, of de f onderdanen van den Mesfias , en ftraks daar op Pt zijne vijanden, zouden beteekend worden. '
B. Ten anderen, komt dit niet over een W
met gelijkluidende voorzeggingen, in welke door- 1
gaands de befchrijving van Mesfias onderdanen en f de uitbreiding van zijn gebied onder de benaming r
van vele en magtige volken worde voorgefteld, r
als Mieh. IV: 3. Hij zal onder groote volken rig- r
ten en magtige Heidenen ftraf en; eigenlijk naa de 'f
kragt der grondwoorden , Hij zal onder groote ^
volken het regt oefenen, dat is, regeeren , en j r
magtige Heidenen overtuigen, namelijk door zijn W
Euangelie, 't welk dan vervolgends in deszelfs vree- W
dcrijke vrugt befchreven wordt, zij zullen hunne Ij



JESAIA LIII: VERS 12. 239
zwaarden paan tot jpiesjen , enz. net went met dezelfde woorden van onzen Propheet, fprekende van de bekeering der Heidenen, gepropheteerd was Cap. II: 4. zoo ook Zach. VIII: 22. Alzoo zullen vele volken, en magtige Heidenen komen, om den Heere der heirfcharen te Jerafalem te zoeken en het aangezigt des Heeren te fmeeken.
b. Wij worden dan geleid tot de middel(te opvatting , die ook van onze geëerde Randfchrijvers wordt overgenomen ; volgens welke hier voorzegd wordt, dat Mesfias, na zijn volbragt jijden, den throon zijner heerlijkheid beklommen, zn van den Vader alle magt in hemel en op aarde ontvangen hebbende, de volken, en zelfs de mag:igfie, in grooten getale met hunne Koningen en Vbrften, door de kragt van zijn Euangelie aan zig zou onderwerpen en dienstbaar maken.
Doch ik wil wel in bedenking geven, of men hiet zeer gevoeglijk het een en ander kan t'zamenvatten , en aan elkander onderfchikken; althands 'ilit moeten wij onder 't oog houden , dat deze :oebrenging der Heidenen als het deelen van eenen roof wordt aangemerkt; en derhalven moeten wij tiet denkbeeld van ftrijd, overwinning, en buit iiiet uit het oog verliezen — Het wil zeggen, dat Hij langs den weg eener magtige overwinning, en als onder de gedaante van eenen roof, welken Hij den
vij-



24o NEGENDE LEERREDE.
vijand ontweldigde, de Heidenen tot zijne gemeinfehap en dienst zou toebrengen.
Laten we ons dan de zaak in dezer voege voorftellen,God de Vader had zijnen Zoon gegeven de Heidenen , vele en magtige onder dezelve , tot zijn erfdeel; maar deze waren onderworpen aan een vreemde magt , gelijk alle menfehen, door de zonden van God afgevallen en den Vorst der duisternis onderworpen ; zy ftonden onder zijne magt, hij was hun hoofd, en hield hen gevangen onder zijnen wil. Maar de Middelaar, als het beloofde Zaad der vrouwe, zou hem 't hoofd bieden, den ftrijd aanbinden, en wel door middel van dat Borglijden, dat in dit Hoofdfluk in 't brcede reeds vermeld was , en in 't flot van dit vs. nogmaals aangehaald wordt. Dit zou een ftrijdend lijden zijn; waardoor hij den Satan zou overwinnen, den kop vertreden , en het handfehrift der zonden uitwisfehende, aan het kruis over hem rriumpheren zou Col. II: 14. De gevolgen nu van deze overwinning zouden zig uitflrekken tot de volkeren welke hij tot hier toe beheerscht had, welker hoofd hij geweest was; van deze zouden 'er velen, zeer velen, en daar onder magtige en aanzienlijke volken, als de vaten van eenen flerkgcwapenden maar nu overwonnen vijand, in 's Middelaars hand en magt overgaan.
Maar



JESAIA LUI: VERS 12. 141
Maar hoe ? niet alle op dezelfde wijs , niet alle hoofd voor hoofd zouden hem gewillig hulde doen ; maar de weerftrevigen zou hij te magtig worden, verzwakken, en willens of onwillens als een prooj aan zijnen zege-wagen i binden; maar de overigen zoude hij gewillig 1 maken, en daar onder ook de Vorften en hoofden des volks, om zig voor hem te buigen, en aan hem te onderwerpen, zoodanig dat hij 'er zijn kerk onder planten en bevestigen zou; zou zouden ze door geestlijke wapenen ook overwonnen, der magt des Satans onttrokken, en den Middelaar tot 1 zijn erfdeel, bezitting en eigendom, ter uitbreiding ',van zijn Genade Rijk onderworpen worden. Zoo ,zou de Middelaar veie en magtige volken als een 1 roof uit de hand des Tyrans ontwringen, onder ! hen zijnen ftandaerd planten, zijn gebied vestigen, , en dezelve bezitten als zijn eigendom, hem, als 1 overwinnaar, van den Vader befchoren en toegewezen , terwijl zijne vijanden onder dezelve, l zwigtende voor de overwinnende kragt zijner wapenen , zig geveinsdelijk zouden onderwerpen.
Dit fchijnt ons toe de ware meening en het 1. naawkeurig denkbeeld te zijn dat onder deze woor1 den ligt opgefloten, Ik zal hem een deel geven ■van velen, en Hij zal de magtigen als een roof 1 deelen. Mesfias zou, als de Heer geweldig in den 'ftrijd , over den Satan , den bevelhebber dezer I. deel. Q eewe,



'24* NEGENDE LEERREDE.
eewe, na een hevig gevegt zoo zegepralen, dat hij 'tot een vrugc zijner overwinning magtige Volken en Rijken den Satan afhandig maken, aan zig onderwerpen , eil tot zijne gemeenfchap overbrengen zou: en dit is even dat zelfde, 't welk onze eigen Propheet, onder dat eigen Tafreel uitvoeriger '. -reeds had voorgedraagen Cap. XLIX: 24, 25. • Zoude ook eenen magtigen den vang ontnomen worden ? enz.
Dit is dan de vrugt, de loon, de heerlijkheid, * welke de Middelaar1 op aarde zou ontvangen en bezitten; Ik zal Hem een deel geven van velen, en Hij zal de magtigen als een roof deelen.
B. Dit nu wordt; deels aan het voorige vast gehegt; deels met redenen, uit het voorige grootendeels ontleend, van niews geftaafd.
1. Het wordt aan het voorige vastgemaakt door het woord daarom.
a. En dit kan zijn opzigt hebben tot den voornamen inhoud van dit ganfche Hoofdftuk; de geheele vernedering en 't bitter lijden waar van gefproken was.
b. Of nien kan het meer bijzonder verftaan in opzigt tot het gemelde in 't onmiddelijk voorgaande vs. Daarom, om den arbeid zijner ziele zal ik hem een deel geven — jaa ook, daarom, dat mijn Knegt, de Regtv aer dige, veler ongeregtigheden zal gedragen hebben, en deswegen ook
i ye- \



JESAIA LUI: VER ; 13
=43.
velen zal regtvaerdig maken, daarom.zal ik Hem.de ruimfte gelegenheid daar roe vcrfchaflcn, en zijn Genade-Rijk uitbreiden tot onder de magtiglte Heidenen, 'cis te gering, dat Gij mij een Knegt zoudt zijn, .om op te rigten de Stammen Jacobs, o:n weder te brengen de bewaarden in IsraëlIk heb u ook gegeven tot een Licht der Heidenen, om mijn heil te zijn tot aan het einde der aarde. Jef. XLIX: 6.
2. Maar de Godlijke Wijsheid vindt het goed nogmaals de redenen daar van, uicdruklijk pp te noe.men, en bij wijze van verzameling t' zamen te trekken, in deze vier aanmerkelijke gezegdens; Qm dat Hij zijne ziele uit ge flor t heeft in den dood, en met de overtreders is geteld geweesd, en Hij veler z'.ndan gedragen heeft, en voor de overtreders gebeden heeft. Dit is eene beknopte t'zamentrekking eti bevestiging van al 't gene, aangaande 's Heilands Borglijden, door de gelovigen beleden was.
Het is opmerkelijk in dit ganfche Hoofdfuik, dat zoo menigmaal bij herhaling hetBorgtogtelijke van 's Heilands Lijden wordt uitgedrukt: het is als of de H. Geest moejte wilde doen , oni dit gewigtig Huk, zoo bezwaarlijk voor het vlecschlijke vernuft, in te fcherpen, dat Hij om zijns Volks- overtredingen geleden heeft, en zij om Zijn lijden behouden worden.
Laten we kortelijk elk dezer uitdrukkingen m ie {laan, en dan derzclver gepastheid tot de zaak,waar toe zij ais redenen worden aangevoerd, opmerken.
a. Het meerderdeel dezer gezegdefls behelst z«ken , die reeds in 't voorige verklaard en overQ ^ wo-



S244 NEGENDE LEERREDE.
wogen zijn; waarom wij, zonder de zaken zelv<? weder in te treden, nu alleenlijk de meening en de kragt der uitdrukkingen zullen aanwijzen.
et. Het eerfte, dat Hij zijne ziele in den dood heeft uitgeflort. Hier in is een toefpeling op de offeranden der dieren onder den ouden dag, en wel op de uitftorring van derzelver bloed (dat bij een figuurlijken fpreektrant hunne ziele genoemd wierd) welk bloed, zoo dra de hals met het offermes gekorven wierd. in menigte, als van zelfs, en met grooten drift uitguste. Maar dit was op een veel üitnemender wijs in den Middelaar te vinden, ten opzigt zijner eigenlijk gezegde ziele ; Hij heeft zijne ziele, (even gelijk het bloed der offerdieren met eene groote ftorting uit den opgefneden' hals vloejde) in den dood uitgeftort.
Eene uitdrukking, die de geweldigheid van 's Heilands dood aan den eenen kant, maar ook aan dean> dere zijde zijne uitnemende gewilligheid en volvaardigheid daar toe uitdrukt, zoodanig, dat Hij met zij1ne ziele, dac is met de gewilligde neiging van zijn gemoed, en allerjj vcrigfte gehoorzaamheid, zig zeiven zijnen Vader heeft opgeofferd. — Wij hebben d» breeder gezien bij de verklaring van het iode vers.
&. Het tweede is, dat Hij met de overtreders is geteld geweesd.
Het grondwoord door overtreders vertaald, (0^ü*ö a ywÜ) beteekent het zwaarfte en flqgtfte foort van zondaars , die aan grove misdaden fchuldig ftaan. Daar mede gerekend of geteld te worden , geeft te kennen , en als een
over-



JESAIA LUI: VERS 12.
245
overtreder geagt en gehouden, en met de overtreders dadelijk gelijk gefield en veroordeeld te worden.
y Dit ziet duidelijk op de handelingen van den Joodfchen en Romeinfchen Regtbank omtrent den Heiland;door welke hij als een booswigt gevangen, als een oproermaker en Gods-lasteraar veroordeeld, met eenen fnooden Barabbas gelijk gefield , en dadelijk tusfehen twee ftruikroovers en moordenaars aan 't kruis genageld is; 'waar op dit gezegde uitdruklijk wordt toegepast Mare. XV: 28 en Luc. XXII. vs. 37. en Christus zelve merkte het even alzoo aan, wanneer hij bij zijne gevangen - neming zeide Matth. XXVI: 55. Gij zijt uitgegaan ais tegen eenen moordenaar met zwaarden en plokken, om mij te vangen.
Doch ook dit is ons in het voorige reeds voorgekomen, onder anderen in het 7de en ode vs. waarom ik 'er hier niet verder over zal uitwijden. Alleen maar moeten wij hier bij opmerken, dat Hij niet alleen van menfehen, maar ook eenigzins van God zelve zoodanig aangemerkt en behandeld is, in zoo verre Hij als Borg der zoodanigen plaats bekleedde, derzulker fchulden droeg, gelijk dit
y. in het derde gezegde nader wordt uitgedrukt , dat hij veler zonden gedragen heeft.
X Verflaat hier door die velen welker zonden hij gedragen heeft, in 't gemeen al zijn Q 3 uit-



s46" NEGENDE LEERREDE.
uitverkoren volk; in 't bijzonder die zelfde, welke in 'c voorgaande vs. zijn voorgekomen, als zoodanigen welke de Heiland zou regtvaerdig -maken , en in 'c begin van dit vers als die genen, welke Hem van den Vader zouden gegeven worden tot zijn erfdeel.
i 3. Dezer zonden heeft hij gedragen, met toefpeling op de zoen-offers onder 't O. T. op welke men door oplegging der handen met plegtige belijdenis gerekend wierd de fchuld overteleggen , welke door de flagting van- dat offerbeest op een fchaduwagtige wijs verzoend en weggenomen wierd. Zoo heeft Christus, als het tegenbéeldig en waaragtig zoen - offer, den last der zonden van de ganfche menigte zijns volks op zig genomen , gedragen, weggedragen, en verzoend; gelijk joanncs de Dooper van hem getuigde-, -Joh. I. Ziet het Lam Gods dat de zonden der •wereld wegdraagt, en Petrus getuigt van hem I Petr. II: 24. dat Hij onze zonden in zijn lighaam gedragen heeft op het hout.
Van dit dragen der zonden hebben wij ook in het voorige meer dan eens gefproken , bij gelegenheid der verklaringen het'4de 5de 6de en nu laatst, van het flot van 't 11 de vers.
S. Eindelijk wordt 'er nog bij gemeld,, dat Hij ook voor de overtreders gebeden heeft. Wij mogen



IJESAIA LUI- VERS 12. 247 a. In de eerfte plaats door die overtreders denken aan die genen die hunne handen als 't ware mee zijn bloed bezoeteld hebben. Welk voorbeeld van zagtmoedigheid en menfehen liefde. ! de Euangelist aanteekent Cap. XXXIIi: 34. daar ,-;we den gezegenden Heiland, terwijl Hij aan hec [j'kruis geklonken wierd, hooren bidden : Vader , \yergeef het hun , want zij weien niet wat zij doen.
b. Evenwel , wij kunnen het tot die alleen niet bepalen. De voorbidding van -den Heiland ftrekt zig ongetwijfeld met opzigt tot de. ; onderwerpen zoo verre uit, als het dragen. dei' zonden. Men denke hier dan aan die allen, welke hij zou regtvaerdig maken , die allen welker on. geregtigheden Hij dragen zou : met een woord, aan ! lalle de gelovigen uit Joden en Heidenen, welke in den grond overtreders zijn , gelijk de gelovige !Joden, die in het voorige fprekende voorkwamen, ; meer dan eens van hunne overtredingen ,en ongeregtigheden gewagen , en daarmede belijden .en Herkennen dat zij al ien overtreders waren. .
3. Voor deze allen zou Hij bidliden, of (gelijk het hier als reeds gefchied vuor;' komt, als iets dat voor het ontvangen van velen 1 en het deelen.der magtigen vooraf zou gaan) voor E dezelve heeft IJij gebeden. , Het grondwoord, is I van veel nadruk; het beteekent tusjchen balden Q 4 fchie-



44* NEGENDE LEERREDE.
fchieten, en wordt gebruikt van iemand, die zig tusfehen twee partijen in ftelt, en door zijn voorfpraak te wege brengt dat de een den anderen eenig aanmerkelijk gunstbewijs betoont. Ziet dit woord in dezen zin gebezigd Gen. XXIII: 8. Jer. XXXVI: 25. Jer. XV: vs. 11. het zegt dan,als voorfpraak tusfehen treden , en geeft te kennen, dat de Heiiand, als de barmhartige Hoogepriester, op het tederfte en kragtigfte heeft ingeftaan met zijne voorbidding, gelijk hij nog inftaat, op grond zijner volmaakte voldoening, voor de ganfche menigte der elendelingen, welker namen hij op zijn harte draagt, en voor welke hij met zijn harte borge wierd , ter afwending van Gods gedugten toorn , en ter verwerving der rijkfte gunften en zegeningen. Ziet van deze voorbidding Joh. XVII. en Rom. VIII: 34.
Eene voorbidding, fteunende op eenen regtmatigen grond, en daarom altoos van eene allerzekerfte uitwerking.
Dit zij genoeg ter verklaring van elk dezer gezegdens. Merkt alleenlijk nog op derzelver onderling welgefchakeld verband. Hij heeft zijne ziele uitgeftort in den dood, maar in welk eene betrekking? als een misdadige, als een booswigt ; want Hij is met de overtreders geteld geweesd: maar hoe kon zulks gefchieden omtrent hem die nimmer onregt deed ? dit was 'er de reden van,
Hij



JESAIA LUI: VERS 12.
Hij droeg als Borge, hunne zonden, hij droeg die om dezelve hun aftenemen, en vergeving te verwerven; en dit was daar een bewijs van, dat Hij voor de overtreders zelfs gebeden heeft. En hier uit is met één reeds aftenemen:
b. Hoe gepast deze dingen hier gèmeld worden als de ware redenen, en verdienende oorzaken, van dat heil en die heerlijkheid, welke hem in 't eerfte lid van dit vs. als een billijken en verdienden loon befproken wordt, of
«. Zou hij in den ftrijd getrouw zijn totter dood toe, en zou hij dan ook niet met eer gekroond worden? of
/3. Zou hij zig in de plaats van overtreders ftellen , en veler zonden wegdragen; en zou hij dan ook niet velen tot zijn deel ontvangen en zig ten eigendom verkrijgen?
y. Of zou hij voor dezelve bidden op grond zijner volmaakte voldoening, en niet verhoord worden? Zou hij eifchen, en zou de Vader hem niet geven de Heidenen tot zijn erfdeel, en de einden der aarde tot zijne bezittinge?
Zoo dan; Ik zal Hem een deel geven.van velen , en Hij zal de magtigen als een roof deelen; om dat Hij zijne ziele in den dood uitgeftort heeft, en met de overtreders is geteld geweesd, en Hij veler zonden gedragen heeft, en voor de overtreders gebeden heeft.
Q 5 z°o



s^o. NE GENDE.;L E ER REDE.
Zoo blijkt., dan nu* dat dit geven y geen loutere gift, geen gefchenfc zou zijn, maar billijken loon. door arbeid verkregen -—- Daarom zal Hij, die Yrijwillig knegt was geworden, nu heerfchen; die gehoorzaamheid geleerd had , regeeren; die verdrukt geweesd,was, zegepralen; die arm was geweesd, rijkdommen uitdeelen.
Het is dan geen genade omtrend Hem, maar geregtigheid; op dat. ons geene ftrengc geregtigheid , maar genade zou wedervaren; Hij heeft voor alle zonden volkomen, voldaan; to.t den laatften penning voldaan, niets van de ftraf geweigerd, niets afgedongen , volmaakt zijn.. Borgwerk. volbragt ; daarom moest. Hij ook zijnen verdienden loon volkomen ontvangen.
, Ziet daar, geliefden, ook dit laatfte.en gewigtig deel dezer voorzegging, nu. verklaard! Zal ik nu de vcrvalling dezer diHgen-aantopnen ? Mij dunkt de wijze op. welke-ik de ,.verklaring héb ingerigt , en de /prekende, bewijzen, welke daar van. door'de ganfche wereld tot op onzen tijd toe zigtbaar zijn,.beeft.u reeds daafiia-njij.dpea vooruittreden.- !;.,*-_. fJ39 ;.. . [ ■ . —Haat ik u alleen'herinneren , het- gene,. hV ter
gelegenheid van. het iodc vers gezegd, heb"
- en, voegt daar. bij de gebeunenis ten tijde van Cpnllautijn. deii Crooten , wanneer - het ganfche
Room:



JESAIA LUI: VERS 12. 151
Roomfche Rijk, en dus bijna.de geheele wereld dei befchaafde Heidenen, de- initellingen van den Christelijken Godsdienst heeft aangenomen , met dat gevolg, dat van tijd tot tijd het Euangelie is voordgeplant tot de afgelegenfte volken, uit het welke de verheerlijkte Middelaar .alle de zijnen vergaderd en geroepen heeft, en nog vervolgends roepen zal tot het einde der eewen. . Dus heb ik u dan nu in 9 Leerredenen deze gewigtige Godfpraak verklaard, en, daar het noodig ,was, betoogd. Eene Godfpraak op welke wij mee het hoogfte regt en in den fterkften zin mogen toepasfen 't gene Apostel Petrus van de Prophetiën in 't gemeen zegt, dat het is een Licht fchijiiende in eene,duistere plaatfe 5 die daar op agt geeft zal eenen vasten tred doen, die in dit licht wandelt zal niet ftruikelen.
Zal ik noodig hebben te betoogen dat dit een Godfpraak is, enkel van toekpmende gebeurlijke zaken,-welke niemand, die de tweede oorzaken iniet in zijne hand, en den fchakcl der Godlijke (voornemens niet voor zijne oogen heeft, te vooren kan weten: dit niet alleen, maar dat de hier voorfpelde gebeurtcnisfen zulk eene mate van Zeldzaamheid, zulk eene mengeling van de diepfte i fmert en verfmaadheid met de hoogfte eer en \ vreugde , in zig bevatten, en zoo vele omwen-
te-



i$i NEGENDE" LEERREDE.
telingen van zaken , ja vlan geheele volken en lotgevallen, die in Jefajas tijd nog zeer verre te zoeken waren, vooronderftelden, dat het in niemands gedagten kan opkomen, zulk een verband van dingen, Eewen voor de vervulling, te voorfpellen, zonder eene onmiddehjke Godlijke openbaring? — Maar de zaak is zoo klaar dat ze van zeiven fpreekt; en de kundige lezer kan dit keurig en uitvoerig betoogd vinden bij den voortreffelijken zandijk in zijn verklaring van dit Cap. bl. 385—390.
Toepasfelijke Aanmerkingen.
Welk een luisterrijke vertooning zal 't zijn, in den dag des oordeels; wanneer Hij, die groote Overwinnaar hier voor/peld, zal gezien worden als de Rigter der ganfcher aarde , en zoo veele verloste (laven agter zig zal invoeren, in de vrijheid der Heerlijkheid, die getuigenis geven zullen van zijne overwinning!
Laat de wereld razen, zee en rivieren bruizen, de bergen geworpen worden in 't hart der zee ; jefus heeft de overwinning, en zal die behouden; het beloofde deel zal hem niet ontgaan.
Dit ftaat ook vast in opzigt tot elk der zijnen ; — Wat u aanvalt, Jefus zal u bewaren — 6 gelo-
vi-



JESAIALIII: VERS 12. 253
vigen; daar is een blijde dag van overwinning ook voor 'u te wagten; - daar zal geen ftrijd meer zijn ; geen vijanden; — maar enkel buit.
Maar hoe zwaar zal u 't vallen, ongelovigen, j ej su s tegen te ftaan! - Gij moogt zeggen, laat ons l; Zijne banden verfcheuren; - Hij zal overwinnen en roof deelen. ö De dag nadert, dat wij hem zullen zien den roof deelen; maar wee, wee, die zig, aan zijne heerfchappij, niet hebben willen on; derwerpen !
Gelijk hier in 't gemeen, zoo ook is het nog gelegen, met elk zondaar die bekeerd wordt, , hij is een vang des fatans!
ö Zalige gevangen leiding, door Jefus, tot zijne gehoorzaamheid. m t
Aanmerkelijk U het, dat dit tot zijn overwinning ' en heerlijkheid verftrekt, zondaren te ontvangen om
zalig te maaken. Indien hij zijn heerlijkheid
had willen ftellen, in alle zijne vijanden te vertre! den, niemand zou zijn hand kunnen afflaan; maar nu ftelt hij zijn heerlijkheid en triumph in den duivel te overwinnen, en arme zondaren te verlosfen.
Hoefterk is de Vastigheid van der gelovigen verwagting! alles is tot hier toe vervuld, 't overige zal ook vervuld worden. — Wigtige gronden van deze uwe verwagting; gelovigen! hij heeft zijn ziel tot een
rant-



s54 NEGENDE LEERREDE.
rantfoen gegeeven, dit rantfoen kan niet misfen —— Hij heeft uwe zonden gedragen — Hij bidt voor u.
Dit dan zij uwe gelovige , maar ook uwe ootmoedige en blijmoedige verwagting tot in den dag der Eewigheid! Amen.
HET



HET VIER EN VIJFTIGSTE CAPITTEL.






TIENDE
LEERREDE.
JESAIA LIV: VERS i.
Zing vrolijk gij onvrugtbare , [die] niet gebaard heeft , maak geschal met vrolijk gezang, en juich [die] geen barensnood gehad
heeft: want de KINDEREN der EENZAME zijn MEER, DAN DE KINDEREN der iGETROUWDE, ZEGT DE HEERE.
VOORBEREIDSELS.
IDat dit Hoofdftuk met het voorgaande t'zamen■ hangt, wordt genoegzaam bij alle Uitleggers erli kend, en is uit vergelijking van derzelver inhoud [overtuigend blijkbaar.
'Er was uitvoerig gefproken van het lijden van ïMesfias, en deszelfs heerlijke vrugten en gevolijgen; onder welke ook dëze waren, dat de Heiland )(een talrijk zaad van gelovigen verkrijgen zou, dat ]Hij velen zou regtvaerdig maken, dat God Hem teen deel van velen geven zou — Dit nu wordt
L deel. R biejr



258 TIENDE LEERREDE.
hier nader uitgebeeld in dit 54fte Hoofdfluk; daar' de Propheet, dien bloejftaat der Kerke met verheuging voorziende, zijne rede tot die Kerk inrigt, en haar opwekt om vrolijk te zingen en zig gereed te maken ter aanvaarding en genieting van het heil dat haar befchoren was, en hier voorzegd wordt. Zing vrolijk gij onvrugtbare, enz.
In het voorgaande Hoofdfluk hebben we gezien, en bewezen, dat Vorst Mesfias 't groote onderwerp dier Godfprake is.
In het ifle vers kwamen voor, de eerfte Dienaars van het N. T., klagende over de weinige vrugt hunner prediking onder het voornaamfte deel hunner- Natie ; Wie heeft onze prediking geloofd, en aan wien is de arm des Heeren geopenbaard ?
Deze vraag wordt van de gelovige Joden beandwoord; zij belijden aan de eene zijde de reden van hun ongeloof en ergernis in hunnen ongelovigen toeftand, daar in gelegen, dat zij zig ftieten aan zijne geringe en veragte vertooning vs. i, 3.
Maar aan den anderen kant vertoonen zij, hoe zij naderhand, aandagtiger dit alles gade flaande, ten duidelijkflcn waren overreed geworden van hunne dwaasheid , en bewogen tot geloof; uit aanmerking dat Hij om hunne overtredingen zoo verwond, om hunne ongeregtigheden zoo verbrijzeld was; 't gene zij in verfcheiden bij-
1 zon-'



JESAIA LIV: VERS ï.
fi59
:onderheden uitbreidden van het 4de tot het :ode vers.
Daar op hoorden we God den Vader fprekende nvoeren, deze belijdenis der gelovigen goedkeulende en bevestigende in de a laatfte verfen.
Hier op volgt nu in dit Capittel eene aanfpraak n opwekking aan de Kerk, om zig in het heil es Heeren te verblijden, en zig gereed te maken sr ontvanging en genieting van het zelve. ; Men bemerkt aanftonds, dat dit Hoofdftuk deralven eene uitbreiding is van de belofte in de 1 laatfte verfen van 't voorige Hoofdftuk begrepen; f wel eene opwekking op die belofte gegrond. Jaar had God gezegd:. Door zijne kennisfe zal lijn Knegt de Regtvaerdige velen regtvaerdig mafor, en Ik zal Hem een deel van velen geven. )aar op volgt nu deze bemoedigende opwekking; Zingt vrolijk gij onvrugtbare: —want de kinderen er eenzame zijn meer dan de kinderen der gerouwde.— Maak de plaat fe uwer tenten wijd; — 'ant gij zult uitbreken ter r egt er en ter finer hand.
Maar wie is nu die onvrugtbare ? Wat Kerk is die hier onder dit zinbeeld van eene onvrugtare, eenzame en verlatene wordt aangefproken ? lier van hangt af het regt verftand van dit gecel Hoofdftuk. 1. Het zal dan noodig zijn, eer wij een ftap R a ver-



260
TIENDE LEERREDE.
verder doen kunnen, alvoorens te onderzoeken en te bepalen, wie hier eigenlijk bedoeld en aangefproken wordt.
A. Men vindt hier onder de. Uitleggers eene veelvuldige verfcheidenheid van opvattingen , die fommigcn meer, anderen min,in het zakelijke van elkander verfchillen. Ik zal u niet vermoejen met die allen op te noemen; wij vergenoegen ons met, de voornaamfte alleen aan te roeren.
Een van beiden is zeker; die hier aangefproken wordt is, of de kerk uit de Joden, of die uit de Heidenen.
i. Die hier denken aan de Joodfche kerk onderfcheiden zig wederom tweezins.
a. De Joodfche Meesters, die in 't voorige Capittel den Mesfias niet willen vinden, maar daar, door 's Heeren knegt, verfiaan willen het ganfche volk Israëls, hunne Natie, aangemerkt in hunne tegenwoordige ballingfchap , als veragt , vernederd en verdrukt onder de Heidenen — Deze begrijpen (en dit moet uit die onderftelling natuurlijk volgen) dat hier dat zelfde verdrukte Jodendom wordt aangefproken in 't laatfte der dagen, en opgewekt tot blijdfchap over hunne herftelling in hun land en voorregten , na eene langduurige eenzaamheid en verlating — Doch deze gedagte moet terftond vervallen, zoo dra hunne onderftelling over 't onderwerp in 't 53fte Capittel vervalt;



JESAIA LIV: VERS i. aói
valt; en hoe ongerijmd die onderftelling is. heb< ben wij over 'c voorige Hoofdftuk vs. 2. opzettelijk betoogd, Behalven dat de inhoud van dit
54(te Capittel op den ftaat van dit volk in 't laatite der dagen niet toepasfelijk is; Hoe kan bij voorbeeld op dit volk , dat nu reeds 17 eewen lang 1 verbannen en verlaten is , in het laatfte der eewen pasfen 't gene gezegd wordt vs. 7,8. Foor een klein oogenblik heb ik u verlaten, enz.
b. Anderen; bij welke zig de vermaarde grotius gevoegd heeft, meenen, dat hier Jerufalem wordt aangefproken, wegens.de herftelling en den bloei der Joodfche Kerk en Burgerhaat na hunne verlosfing en wederkeering uit de gevangenis in Babel. De onvrugtbare en eenzame zou hier dan zijn, Jerufalem in haren verlaten en verhoesten ftaat onder de Babelfchc gevangenis. IDcze zou weder herfteld en bevolkt worden, zoo kat hare kinderen meerder zouden zijn dan die der getrouwde; dat is, dat zij volkrijker zou worjiden dan zulke fteden die altijd bewoond waren .gebleven, die altijd haar eigen Koningen, haar i eigen Regeerders behouden hadden.
Maar, wie ziet niet de gedrongenheid dezer i(overbrenging? wie bemerkt niet, dat hier door 't ; (verband van dit Hoofdftuk met het voorige geweld 1 aangedaan wordt? hoe zou dit ftrooken, van het Hij den , de vrugten en toekomftige gevolgen van R 3 ' Mes-



z62 TIENDE LEERREDE.
Mesfias vernedering en verhooging, te rug te fprin-
■ gen tot de verlosfing van Juda uit Babel ?
'T is waar, g r o t i u s wil, dat in het voorige Capittel niet van den Mesfias gefproken wordt, maar, dat Jeremia het onderwerp der Godfpraak is — doch de ongerymdheid daar van loopt zoo fterk in 't oog, gelijk wij te vooren toonden, dat het meer verwondering en beklag , dan wel eene ernftige wederlegging verdiene. Maar wij hebben,tot overtuiging van de ongegrondheid dezer opvatting, niet anders noodig, dan dat wij de beloften opmerken welke hier voorkomen, en welke den toefiand der Joodfche Kerk en Burgerftaat na hunne wederkeering uit Babel, volgends de erkentenis der Joden zelve, zeer verre overtreffen. De toefiand der Joodfche Republyk na de weerkeering uit Babel, was meestal vol onrust, verbijffering , en beroerten , en fchiet zeer ver te kort bij den luister, de uitgebreidheid en duurzame veiligheid welke hier beloofd wordt. Waar kon men bij voorbeeld zeggen , dat in dien tijd Judas zaad de Heidenen beërfd heeft, gelijk 'er vers 3; of dat de Heer de God des ganfchen aardbodems genaamd is, gelijk 'er vers 5 beloofd wordt?
Gij ziet, geen van beide deze opvattingen kunnen ftand houden.
2. Laten we dan beproeven, of men met meer grond hier de Kerk des N. T. uit de Heidenen



JESAIA LIV: VERS i. aó"3
nen tot het voorwerp dezer Godfprake ftellen kan. Hier toe hellen vele Uitleggers over , uit :aanmerking dat, gcduurende de afzondering van ; Israël tot een volk Gods onder 't O. T-, de Heidenen onvrugtbaar geweesd zijn, als eene die niet baarde, eenzaam, en van God veriaten; in tegenftelling tot Israël, als eene getrouwde, welke van God op Sinaï tot zijn volk als in een Huwlijks verbond was aangenomen.
Dit laat zig in den eerflen opflag niet onwaarfchijnelijk hooren; doch zal zoo dra vervallen als wij 't zelve wat nader aan den inhoud dezer Godspraak toetfen. Want
a. Wordt deze eenzame en onvrugtbare duidelijk van de Heidenen onderfcheiden, vs 3. uw zaad zal de Heidenen erven.
b. Ten anderen, kan die tijd, geduuren'dc welke men de Heidenen dan als eene verlatene befchouwt, niet gevoeglijk een klein oogenblik genoemd worden, vers 7.
c. Nog minder , kan van de Heidenen gezegd worden 't gene van deze getuigd wordt ,vs. 6. nogthands zijt gij de huisvrouwe der jeugd, hoewel gij verfmaad zijt geweesd, enz.
d. Even zeer flrijdt dit tegen de overbrenging van Paulus Gal. IV: daar hij deze eenzame" en onvrugtbare vergelijkt bij Sara, in tegeniflelling van Hagar; nu is noojt Sara aangemerkt
R 4 al*



a64 TIENDE LEERREDE.
als een voorbeeld van de kerk der Heidenen.
e. En vooral loopt dit aan tegen 't gewoone zinbeeld waar onder de gelovigen uit de Heidenen beftendig in de H. Schrift voorkomen: deze worden nimmer aangemerkt als een Kerk op haar zelve beftaande, veel minder als eene Moeder-kerk, gelijk hier deze eenzame als een Moeder voorkomt, die vele kinderen ftond te erlangen: maar over al worden deze voorgefteld als de kinderen der Kerk; als toegevoegden tot het zaad Abrahams; als eene menigte tot de Moeder - kerk uit de Joden toegebragc en ingeplant ; als olijftakken, in den olijfboom der Oude kerk ingelijfd; ziet Gal. III: 7-9,14, 10. Rom. IV: en XI:,enz.
Dus zien we dat ook de Kerk uit de Heidenen in 't N. T. hier niet gevoegzaam tot het voor~ werp kan gefteld worden.
3. Wat dan? 'er zijn anderen, die meenen dat hier bedoeld wordt, de eerfte Christenkerk uit de Joden, die kleine fchare der gelovigen, welke den Heere Jefus volgden en in hem geloofden ten tijde zijner omwandeling, lijden en fterven , ten tijde als gebeurde 't gene in 't voorgaande Hoofdftuk vermeld is; met één woord de Apostolifche Kerk te Jerufalem, de Moeder der vrije Kerk des N. T., in tegenftelling tot de Kerk die dienstbaar was, onder de wet. Deze opvatting heeft zfeker iets aannemelijks, iets, dat niet geheel kan uit het
oog



JESAIA LIV: VERS u s6£
oog gefteld worden; gelijk ze dan ook van eenige der vermaardfte Uitleggers, en onder die van den oordeelkundigen en geleerden hellenbroek iwordt aangenomen. Evenwel, fchoon wij denken ;dat de Apostolifche Kerk hier niet kan uitgefloten iworden, kan ze egter,als zoodanig,niet alleen hier 1 bedoeld zijn: die opvatting, zoo als ze daar ligt, 1 heeft hare ongevocglijkhedcn, die met het gchcele I beloop der zaken in dit Capittel niet zijn overeen ite brengen. Want
Hier wordt gefproken van eene onvrugtbare, die :een tijd lang als eene weduwe gezeten had , en ;dus al langen tijd te vooren aanwezig moet getweesd zijn, die wel eer de huisvrouw der jeugd, i maar daar na verfmaad geweesd was; zoo dat 'er i reeds een /tijd harer jongheid , en na denzelven i nog een tijd 'haarer verlating , en als ware 't weduwfehap, verlopen was, vs. 4 en vs. 6. 't gene geheel niet, of althands niet dan zeer gedrongen, op die eerst opkomende beginfelen der Euangelie kerk kan toegepast worden. Immers deze was niet eenzaam: zij had in Jefus omwandeling den Bruidegom bij zig; ze kreeg de belofte welke Hij haar naliet, Matth. XXVIII: 20. Ziet, ik ben met u alle de dagen tot aan de voleindinge der wereld: cn ze wierd, ftraks na zijne opvaring ten hemel, als 't ware zwanger en vrugtbaar, door de overvloedige uitflorting van den H. Geest op den R 5 Pinx-



zS6 TIENDE LEERREDE.
Pinxterdag; op welken dag reeds 3000 zielen toegebragt wierden: iets, dat niet overeen te brengen is met de befchrijving van eene die geen barensnood gehad heeft , noch met de vergelijking bij Sara, die na eene lange onvrugtbaarheid, en wel na dat Hagar al gebaard had, eerst vrugtbaar wierd; want dan zou volgen,dat de Joodfche kerk, Hagars tegenbeeld, eerst den man genoten had , na dat de kerk des N. T. een tijd lang onvrugtbaar geweesd was, 't gene regtftreeks tegen de gefchiedenis aanloopt.
Men merke op, dat het verfchil niet is over de vervulling der beloften aan deze vrouw gedaan: elk ftaat toe dat zij dat groot aantal kinderen zou baren in de dagen des N. T., zoo dat de kinderen dezer vrouw in 't N. T. moeten gezogt worden; maar de vraag is, wie de vrouw zij, welker kinderen der gelovigen des N. T. uitmaken zouden? Hier moet men de Moeder niet vermengen met hare kinderen; de Moeder was onvrugtbaar eer deze kinderen aanwezig waren , en moet dus in vroeger tijd reeds beftaan hebben.
4. Nog een voornaam Uitlegger verftaat door deze vrouw de gelovigen die geleefd hebben voor de Wetgeving. Zijne redenen zijn, omdat ze door Paulus, Gal. IV: genoemd wordt Jerufalem dat (in zijnen tijd) boven, in den Hemel was, en vrij, niet onderworpen aan de Wet van Mofes,



JESAIA LIV: VEPvS i. 267
j ja zoodanig vrij, dac hij uic hare vrijheid befluit tot de vri.heid van ons, gelovigen des N. T.,Die nu na de wecgeving geleefd hebben, zijn aan de Mofaifche wecgeving onderworpen geweesd, en 1 dus niet vrij ; en wijl de ftaac der Moeder mee 1 dien der kinderen moec overeenkomen , zoo dac I Paulus uic den ftaac der Moeder dien der kinderen imag afleiden, zoo kunnen zij die na de wetgeving I geleefd hebben , om die reden niet voor onzer ïaller Moeder gerekend worden. Maar
a. Dit uit de woorden boven , en vrij t te befluiten gaac niet door — Jerufalem dat boven is, kan beteekenen, zulken wier flaat, Vaderland ien hare boven is,en die door de zelfde genade zijn : zalig geworden - 'c woord vrij worde hier ook te [bepaald genomen: Israël naa den geest was vrij op ; aarde in den geest door alle tijden heen, fchoon . zij uiterlijk in de dienstbaarheid der wet mede betrokken was. Paulus nu merkt haar aan als de - vrije en onzer aller Moeder, alleen in het eerfle en niet in 't tweede opzigt; daarom dat zij reeds voor de wetgeving aanwezig was en door de wetgeving niet heeft opgehouden. — Men merke daarbij op, dat de Apostel, fchoon hij daar had gefproken van Sara, vs. 26. niet zegt, Sara die boven is, maar Jerufalem dat boven is: dus de Moederkerk reeds aanmerkende onder de gedaante van, of in betrekking tot Jerufalem.
b.



26"3
TIENDE LEERREDE.
b. Voor 't overige behoeve men op die onderflelling flegts te lezen de verklaring van dit ifte vers, bijzonder 't gene men maakt-, en op deze gronden moet maken, van de onvrugtbaarheid, het niet baren en geen barensnood te hebben, toegepast op de Aartsvaderlijke kerk van Abraham tot Mofes; en dan vertrouw ik dat elk gevoelen zal hoe zeer men zig in die opvatting reeds aan den drempel floot.
5. Meer gedagten en opvattingen waren nog boven de genoemde bij te voegen , wilden wij alles optellen en beproeven; doch deze zijn, of van zoo weinig belang, en zoo blijkbaar ongegrond, dat ze geen aanmerking verdienen, of zij verfchillen niet wezenlijk van de overigen, maar kunnen aan de gemelde opvattingen, of aan die welke wij de onze maken, en zoo aanftonds zeggen zullen,gevoeglijk onderfchikt worden. En mij dunkt gij verlangt reeds
B. daar naa, dat ik zonder langer ophouden u verklare, hoe wij de zaak volgends mijne gedagte dan te begrijpen hebben.
Het is mij blijkbaar, dat de voorname oorzaak der verfchillende opvattingen , en misvattingen, gelegen is in 't gebrek van genoegzame opmerking op het zinbeeld van den Propheet hier gebezigd, in alle deszelfs hier gemelde bijzonderheden. Om dcrhalvcn met grond en naawkeurigheid de zaak
te



JESAIA LIV: VERS i. tóy
te bepalen , is volftrekt noodig dat wij het zinbeeld, zoo als het in zijn geheel beloop hier voorkomt , en de toefpcling van den Propheet op eene aanmerkelijke gebeurtenis in den tijd der Aartsvaderen , naawkeurig opmerken, en in alle deszelfs bijzonderheden ons voorftellen.
i. Die dan hier wordt aangefproken, komt voor onder 't zinbeeld van eene vrouwe, die
a. in hare jeugd reeds in een huwlijks verbond was opgenomen en met haren man vereenigd was, vs. 6.
b. Maar eene vrouwe die langen tijd onvrugtbaar was gebleven, vs. i.
c. Die van haren man voor een poos verlaten was, vs. 6, 7, 8.
d. Die hier door geworden was als eene eenzame, ja zelfs als eene weduwe, vs. 1 en 4.
e. Die deswegen verfmaad onder hare eigen huisgenoten, eene bedroefde van geest was, bedrukt en neergebogen, vs. 6. en vs. u,
f. Die nu reeds hoog van jaren was en buiten waarfchijnelijkheid van vrugtbaarheid.
g. Maar die nogthands, van haren «man weder bezogt, tegen alle verwagting eene blijde Moeder van vele kinderen gemaakt zou worden, vs. 1-3.
Dit is het zinbeeld 2. Volgends dit zinbeeld worden we dan aanftonds geleid tot een zeker volk; dat
a.



t7o TIENDE LEERREDE.
a. In zijne opkomst en jeugd, van God allerplegtigst was geëigend, en als in een huwlijksverbond met zig opgenomen.
b. Maar welk volk eenen ruimen tijd onvrugtbaar bleef, in zeker opzigt namelijk op deszelfs verwagting; onvrugtbaar in dat gene, waar in wel bijzonder deszelfs vrugtbaarheid beftaan zou en verwagt wierd.
c. Een volk, wijders, dat van God voor eenigen korteren tijd eenigermate als verlaten was: ecnigermate zegge ik, want God verlaat-zijn volk noojt volftrekt; maar ook dan, als zij in moedeloosheid uitboezemen, de Heere heeft mijner vergeten, gedenkt hij tog ernftig aan dezelve.
■ d. Een volk, al verder, dat hier door als een afgezonderde , als eene verfchovene was geworden , bloot gefteld aan vele bittere bejegeningen , fmadelijke behandelingen ; en dat onder dat alles grijs wierd, zoo dat van tijd tot tijd, van cew tot eew, hunne-hope fcheen te verdwijnen, hunne verwagting afgefneden te worden.
e. Dan eindelijk van God genadig bezogt, verkrijgt het eens het einde en de verwagting; het wordt dadelijk vrugtbaar , en breidt uit in menigte , onder toevoeging van beftendig heil en uitnemende zegeningen.
Zulk een volk derhal ven, waar in deze gezegde bijzonderheden plaats hebben, moet het onderwerp
de-



JESAIA LIV: VERS i. 271
dezer Godfpraak zijn, of, wilt ge liever? het voorwerp dat hier wordt aangefproken.
3. Nu treedt gij mij met uwe gedagten reeds vooruit , en kunt haast opmaken waar wij henen willen.
Wij denken hier dan aan het Joodfche volk , maar, bepaaldelijk in V bijzonder aan de geloviye Kerk onder hetzelve, onderfcheiden van het grooter deel des volks. Wij denken alleen aan het ware Israël naa den geest, onderfcheiden van het vleeschlijk Israël; en wel zoo, dat dit ware Israël, in verceniging met deszelfs Stamvader Abraham , door al den tijd van het O. T. heen, tot in Bc begin van 't N. T. toe, met influiting der Apostolifche Kerk, als eene.perfone hier voorkomt, die geduurende het ganfche O. T. in zeker opzigt als eene onvrugtbare geweesd was, maar nu, met het N. T. eene vrugtbare en blijde Moeder wierd van een talrijk zaad, en als zoodanig hier aangefproken en tot vreugde opgewekt wordt. Het is dan, zoo gij wilt, de Apostolifche Kerk, die hier wordt aangefproken , doch aangemerkt als één perfoon uitmakende met alle de gelovigen van 't O. T. het ganfche Israël naa den geest. Die wordt hier befchreven van haren voorigen toeftand, in welken ze onder 't O. T. verkeerd had, en nu opgewekt ter aanvaarding harer gezegende voorregten.
Kor-



£72 TIENDE LEERREDE.
: Kortelijk. — De onvrugtbare Vrouw, is de gelovige Kerk onder 'c O. T. — de blijde Moeder is de Apostolifche Kerk; maar wijl de onvrugtbare Vrouw hier in dit Hoofdftuk dezelfde perfoon is, die naderhand eene vrugtbare en blijde Moeder wordt van de Christen - kerk door alle volgende tijden, zoo blijkt dat men derhalven de ganfche gelovige Kerk van Israël, met de Apostolifche, of eerfte 'Christen-kerk, hier t'zamcn moet nemen als het ééne bedoelde onderwerp dezer Godfpraak! Laten we nu dit beproeven of de gemelde kenteekens daar op pasfen.
a. 't Is dit volk, 't welk God al vroeg in een gccstlijk trouw-verbond tot zijn volk had aangenomen , dat in eene reine liefde aan God verbonden was, door het verbond der genade aan Abraham en zijn Zaad bevestigd; en daar in onderfcheiden van den grooten hoop van Israël, hoewel het zelve ook aan God getrouwd was, doch op eene andere en onvolmaakter wijze; van waar het in het ifte vs. ook als eene getrouwde voorkomt, en derzelver afwijkingen van God, bijzon.der hunne afgodendienst, zoo menigmaal onder 't zinbeeld van over/pel wordt voorgefteld.
b, Uit dit eerstgenoemde volk, het Israël naa den geest, wierd, uit kragt van het geestrijk huwlijks-verbond, venvagt een uitftekend Zaad,
een



JESAIA LIV: VEPvS i. 273
;een Zaad der belofte; in 't welk dat Israël, en 1 Terder alle genachten der aarde, zouden gezegend 1 worden.
c. Dan , dit volk was en bleef in dat :opzigt eenen zeer langen tijd onvrugtbaar, tot in \deri ouderdom: 't behaagde God de geboorte van jidat Zaad der belofte, om wijze redenen, niet dan ma 't verloop van vele eewen te doen komen; tterwijl intusfehen het vleeschlijk Israël, door een (onvolmaakter band aan God verbonden, al rasch op zijne wijze vrugtbaar wierd, uitbrak in menigte, 1 en de overige uitwendige voorregten uit kragt van ;die betrekking op God genoot.
d. Van daar, dat die Israël naa den geest, Ifchoon de huisvrouwe der jeugd, en als zoodanig \ van God behandeld , egter na verloop van tijd \ wegens hare onvrugtbaarheid van God fcheen \verlaten te zijn, ja ook eenigzins verlaten wierd, i wanneer hetzelve door zwakgelovigheid de hope ;en moed op de beloofde vrugtbaarheid fcheen te laten zakken. Men denke hier aan die latere tijden ma den tijd van Maleachi; wanneer God die Kerk aaan haar zelve fcheen te laten , haar geene Pro[pheten meer toezond, van tijd tot tijd zijnen Geest zzelfs onttrok, -en het getal der ware Israëliten zeer cdunne wierd ; zoo dat het fcheen ten eenemaal wan God verlaten te zijn , als eene eenzame en pverfchovene bedrukt bij zig zeiven nederzat, en
I. deel. S in*



o-4 TIENDE LEERREDE.
irrrusfchen door velerleije uitwendige rampen ais eene verdrukte, door onweder voordgedrevene en ongetrooste was ; verdrongen door hare eigen hui>genoren , die haar behoorden dienstbaar gebleven te zijn, gefolterd door de kommerlijke omftandigheden naa buiten, en thands in gevaar om gefchaait te voorden door eenen vreemden , om onderworpen en ingelijfi te worden onder en in 't gebied der Romeinen.
e. Maar, wat gebeurde "er?Even in dien ^elfden tijd , wanneer ze nu reeds hoog van jaren was, en de hoop haar fchier afgefneden fcheen, heeft God die eenzame, die onvrugtbare, die zeer dunne geworden was , gunftig bezogt, haar getoond dat zij waarlijk de huisvrouwe der jeugd was, en haar vrugtbaar gemaakt, zoo dat de Zoon der belofte uit haar geboren wierd, en zij vrolijk zinzen mogt: Een kmd is ons geboren, een Zoon is ons gegeven!
f. Toen heeft God ook kort daarop met een haar den beloofden zegen van dat Zaad dadeüik cefchonken ; en dien uitgebreid tot alle de gedachten der aarde ; toen heeft Hij haar vermenigvuldigd, en doen uitbreken ter regtcr en ter {linkerhand; toen heeft Hij haar uitgebreid onder de Heidenen, en haar zaad de volken doen beërven.
Hier uit nu, gelove ik, dat uwe aandagt een aanmerkelijk licht opgaar over dit ens Hoofdftuk
en



JESAIA LIV: VERS i. *;s
en bijzonder over het voorwerp het welk hier ■R-ordt aangefproken.
4. Maar nog veel onderfcbeidener zullen ronze denkbeelden worden, wanneer wij oprner,ken, dat de Propheet, of wel Gods Geest, in j dit geheele zinbeeld doelt op eene zeer aanmerkelijke gebeurtenis in het Aartsvaderlijk huisgezin ; van Abraham. Het is het dobbel huwlijk van de::zen Aartsvader met Sara en Hagar, in 't welk falies wat wij tor hier toe gemeld hebben , was | afgebeeld. Dit geeft ons den fleutel in de hand.
waar door wij zeer veele bijzonderheden ons naiider zullen geopend zien; en dezen fleutel hebben irwïj aan den Geest, welke Paulus verlichtede, te iidanken; immers wanneer wij flegts dit eerfte vers avan ons Hoofdftuk vergelijken met het gene Aposjxel Paulus redekavelt Gal. IV: zullen we niet een jjoogenblik. twijfelen, of 'er is eene aflerzinrijkfte
toeipeling in dit Hoofdftuk op dat geval ; en "t izal noodig zijn hier bij wat ftil te ftaan. S Laten we den Apostel zelve hooren, in 't gesnelde IYde Hoofdftuk van het 21 vers tot het Jeinde van '1 Capittel.
, Zegge: mij , gij die onder de Wet wilt L zijn, en hoon gij de Wet niet? Want 'er L is gefchreven, dat Abraham twee Zoonen had» L enz. (let nu, vs. 27.) want 'er is gefchreven; ij zijt vrolijk gij onvrugtbare (ziet daar de aanS 2 , ha-
r



a-6 TIENDE LEERREDE.
, baling .van ons Text - capittel tot bevestiging van , 't voorig beredeneerde) zijt vrolijk gij onvrugt-, bare die niet en baert, enz.
Het is geheel mijn oogmerk niet thands dit alles van ftuk tot ftuk na te gaan, en te verklaren; veel minder, om te toonen hoe, en waar toe dit van den Apostel hier in dezen brief aangehaald wordt. Wij moesten den Apostel hier geheel hooren fpreken, om uit dit ganfche voordel alleen eenige bijzonderheden op te zamelen , die ons inzonderheid te ftade komen zullen.
Het geval, waar 'op Paulus- doelt, is begrepen Gen. KV: 18. en Cap. XXI. Abraham had van God eene groote belofte ontvangen, dat hij een Vader .zou worden van vele volken , en onder anderen van het beloofde Vrouwe-zaad, in 't welk alle de gedachten der aarde zouden gezegend worden. Hiertoe wierd hem een Zoon beloofd, op wien de belofte, inzonderheid ten aanzien van het tweede en wezenlijkde deel, het zegenend Zaad, zou ■overerven in zijne gedachten. Dan die belofte :wierd. uitgefteld, hij kreeg geen Zoon: daar verliepen tijden aan tijden , en Sara bleef onvrugtbaar; zoo dat zij den moed'opgaf, zij wierd oud, -en 't hield haar op te gaan naa de wijze der wijven. Sara, de uitkomst op eene andere wijze willende beproeven, geeft Abraham eene uit zijn huisgezin, zijne dienstmaagd Hagar, eene Egyptir
fche
■overerven in zijne gedachten. Dan die belofte



JESAIA LIV: VERS i. 277
fche van afkomst, voor eenen tijd als ter vrouwe; deze wordt ook al rasch erfgenaam van een deel der belofte, dac opzigt had op de talrijke vermenigvuldiging van een aanzienlijk geflacht in deze wereld: het draalde niet lang, of Ismaël, groot geworden zijnde, wint een talrijk geflacht, twaalf vorften kwamen uic hem voord. Intusfchcn was Sara als eenzaam, misfehien wel van haren Man ook eenigzins verlaten, althands veragt in de oogen van Hagar; deze, die haar dienstbaar moeste zijn, ftond nu tegen haar op — Dan God gedag! aan Sara; zij wordt bevrugt in haren ouderdom , en baart eindelijk den Zoon der belofte , Ifaac, op wien de geestlijke beloften overgaan, in wien het Zaad zou gerekend worden, en uic wien dat Zaad voordkomen zou in welk de volken der aarde zouden gezegend worden. Dit ftak Hagar en haren Zoon Ismaël in de oogen; en ftout zijnde op de ' vermeinde gunst van Abraham, benijdden en be! fpotceden zij Ifaac mee zijne Moeder: die liep bij; zonder in 't oog op den dag der fpeninge, wanneer 'er in Abrahams huis groote vreugde was; en dit gaf aanleiding , dat deze dienstmaagd mee haren Zoon wierd uitgedreven uit Abrahams huisgezin ; zoo dat hij met Ifaac niet erfde.
Ziet daar 't geval, 't welk de Apostel aanhaalt. Dit nu, zegt hij, behelst zaken van eene hooI gcr beduidenis ; eigenlijk , Allcgorien , zaken, S 3 on-



arS TIENDE LEERREDE.
onder welker uitwendige fchors zekere gewigtiger en hooger gebeurtenisfen worden afgefchetst en1 voorgebeeld; en wel bijzonder de twee Verbonden ; het Verbond met het vleeschlijk Israël aan Sinaï, door het huwlijk met Hagar; en 't Verbond der genade, in 't welk Israël naa den geest ftond en welk ook de Moeder is der Kerk van 't N. T. door 't huwlijk met Sara.
Het is hier tegen geen zwarigheid, dat in deze handelwijs van Abraham een zondig wantrouwen zig mengde. Deze gefchiedenis zelve wordt wel tot een voorbeeld van Gods handelingen met zijn Kerk gefield , maar niet in zoo ver dezelve zondig was : men moet het ftoffelijke der voorbeelden van derzei ver vormelijke onderfcheiden. Zoo vele menfehen oojt voorbeelden van den Zaligmaker geweesd zijn , waren zondaars, en nogtans voorbeelden van Hem die geen zonde gekend heeft. Het geval, als eene natuurlijke gebeurtenis befchouwd, maakt het vormelijke van 't voorbeeld uit , doch het zondige 't gene dat geval aankleefde behoort niet tot het zelve.
Ter bevestiging hier van nu beroept zig de Apostel op dit Capittel van Jefaia ; welkers eerfte woorden hij alleen aanhaalt, Zing vrolijk gij onvrugtbare, &c. Waar uit derhalven onweerzeglijk blijkt, dat de Propheet in dit Hoofdftuk doelen moet op die zelfde gebeurtenis, en daar van de
fchil-



JESAIA LIV: VERS ii %$f
fchilderije onclecne; God heeft dit ganfche geval in de genoemde omftandighedcn zoo beftuurd, dat de lotgevallen van Sara en Hagar , Ifaac en Ismaël, voor de Kerk gediend hebben tot een eigenaardige fchets en voorbeeld van Gods handelingen , met Israël, en met zijne ware Kerk onder hetzelve, in den afloop der eewen tot de komfte van den Mesfias en de bevestiging van zijn Geestelijk Koningrijk : en wanneer wij de wijze op welke dit, en bij Paulus , en bij onzen Propheet •voorkomt, in aanmerking nemen, fchijnt het ook al vrij gemeenzaam bij de Joodfche Kerk, zoo in vroeger als later tijd, voor zoodanig eene voorbeeldige fchets erkend, en geloofd te zijn; misfchicn wel uit kragt eener vroegere Godlijke openbaring bij mondelijke overlevering.
Althands men moet bekennen dat de overeenkomften treffend zijn. God belooft Abraham een Zaad uit Sara, maar laat hem onkundig blijven van den tijd wanneer; hij doet hem leven op die belofte, terwijl de beloofde zaak langen tijd agter blijft; hij krijgt intusfehen, door eene toegevoegde verbintenis aan Hagar, boven en tot zijn Huwlijk met Sara, eenen Zoon, op wien een groot deel der aardfche zegeningen, der tijdelijke beloften over gaat ; maar de eigenlijke Zoon , op wien de volmaaktere zegeningen overgaan ■zouden , blijft lang te rug, en wordt eerst in Sara's ouderdom S 4 Se"



«8o TIENDE LEERREDE.
geboren. — Hoe eigenaardig, hoe kennelijk diende dit niet , om de ware Kerk onder Israël af te fchetfen Gods handelwijs in het zenden van het beloofde Vrouwe-zaad; en haar te verfterken in haar geloof aangaande die zegenvolle hoofd-belofte, onaangezien zij langen tijd fcheen agter te blijven; tot dat God in later tijd door zijne Propheten den gezetten tijd zijner komfte van trap tot trap klaarder liet openbaren , even gelijk hij aan Abraham deed , hem ten laatften den bepaalden tijd voorfpellende op welken Sara haren Zoon baren zou! — Hoe kennelijk diende dit niet, om aan Israël af te fchetfen, dat offchoon God door een toegevoegd Verbond het volk in 't gemeen aan zig getrouwd had, en zij uit kragt daar van Ismaëls gewonnen , en de belofte der uitwendige zegeningen genoten; dit alles evenwel de ware, de wezenlijke beloften niet waren: dat zij die ook uit kragt van dien onvolmaakteren band van 't Sinaïtisch Verbond niet te wagten hadden, maar alleen op Gods tijd uit kragt der beloftenisfen die, lang voor de Wet, in het geestlijk Egtverbond, 't Verbond der genade, aan de Aartsvaderen gefchied waren.
Doch, dewijl gij bemerkt welkeen aangenaam licht uit de naawkeuriger overpeinzing dier gelijkenis over dit , anderzins vrij duister ftuk , en dus ook over ons Text - Capittel verfpreid wordt,



JESAIA LIV: VERS i. sSi
zal 't de moejte waardig zijn, dat wij de bijzonderheden nog een weinig onderfcheidener doch kortelijk ons voordellen.
Wij moeten dan, tot regt verftand der geheele zaak in alle hare deelen, het navolgende opmerken.
a. Dat Abraham , en zijn uitverkoren Zaad, van God als in een Huwlijks-verbond is opgenomen ; door welk Huwlijks - verbond wij verftaan het Verbond der genade , wel reeds in 't Paradijs opgerigt, maar op een zonderlinge wijze bevestigd aan en bepaald tot Vader Abraham en zijn gelovig Zaad; in welken tijd de Kerk in hare jeugd was: Van daar genoemd de huisvrouwe der Jeugd.
b. Dat God, behalven dit, in een later tijd, nog eene andere en algemeener betrekking op Israël, het ganfche volk van Israël, heeft aangenomen , door 't Verbond op Sinaï; door welk Verbond dit ganfche volk in zekeren zin aan God getrouwd was.
c. Dat evenwel niet dit uitwendig Sinaïtifche, maar het wezenlijke Genade-verbond , aan Abraham bevestigd , de ware en egte Huwlijksband tusfehen God en zijn volk uitmaakte ; uit welk Egtverbond, de Zoon der Belofte, het zegenend zaad alleen te wagten was , en in welk Verbond alleen het ware Israël, de regte kinderen
S 5 van



282
TIENDE LEERREDE.
van Abraham, die zijne voetftappen in 't gelove volgden, begrepen waren.
d. Dac voords het gros van 'c Jodendom, hec vleeschlijk Israël, enkel uirwendig, door dien onvolmaakteren Huwlijksband van God aangenomen was, en der dienstbaarheid onderworpen bleef; hier in gelijk aan Hagar, die niet deelde in den waren, of egcen Huwlijksband van Abraham mee Sara , maar onaangezien hare gemeenfchap mee Abraham nogthands dienscbaar bleef mee haar Zaad : Hoewel Sara bij cegenftclling, behalven haren egcen band , ook deelde in. dien band van Hagar, aangezien die onvolmaakcer Huwlijk alleen een haren gevalle gefchiedde , op dac zij uic Hagar moge gebouwd worden, en deze alzoo, ook in die becrekking, haar moge dienscbaar zijn.
e. Dac vervolgends hec Israël naa den geesc, mee opzige coc dien Zoon der belofte den Mesfias, en de erfenis der Heidenen, vele jaaren en eewen onvrugtbaar bleef; tot zoo ver, dat zij met Sara wankelmoedig wierd, offchoon God ook door zijne Propheten, gelijk Hij zelve aan Abraham deed, eenigen cijd ee vooren haar die beloften bevestigde en zelfs den gezeceen cijd afteekende: terwijl het gemeene gros des volks de geestlijke beloften geheel uit het oog verloor, en met dezelve den fleutel der kennis kwijt raakte.
f.



JESAIA LIV: VERS i. 283
f. Dat langs dezen weg het ware Israël, dat toch de betere hoop , en de vertroosting Israëls, hoe donker voor haar , niet geheel kon noch wilde loslaten; in dezen ftaat in veragting kwam bij 't gros van hunne Natie, het vleeschiijk Israël; hier in gelijk aan Ismaël, dat het, trots van aard/zig op de uitwendige voorregten verhief, met de aardfche zegeningen voldaan was, in dezelve al hun heil zogt, hunne geregtigheid uit de letter der wet bejaagde, en daar op hunnen roem dragende, hen befpotteden, die de vertroostinge Israëls op eene geestelijke wijs verwagteden: terwijl God zelve haar in dien toeftand eenigermate verliet, zig aan haar merkelijk onttrok, en zij, onder 't gemis der uitlatingen of bewijzen zijner geestlijke Huwlijks-liefde en gemeenfehap , als eene • verlatene bitterlijk bedroefd nederzat.
' g. Dat evenwel God op den bepaalden tijd aan dat zijn volk gedagt, hetzelve bezogt, vrugtbaar maakte, den Zoon der belofte deed geboren worden, en met deze uitkomst hare fmaadheid, als de fmaadheid eens Weduwfchaps, deed ophouden ; haar gevende het einde en de verwagting, en haaruitbreidende tot een gansch talrijk en aanzienlijk nagedacht.
h. Dat nogthands dat gezegend en zegenend Zaad, met de ware Moederkerk die zig in hetzelve verheugde, van het uitwendig Jodendom
be-



2Ö4 TIENDE LEERREDE.
bcfpot, veragt, ja zelfs vervolgd wierd: maar dat even dit zelfde tot een gevolg had , dat het vleeschlijk Israël, even als Ismaël, is uitgeworpen, en niet geërfd heeft in die voorregten, welke God aan 't ware Zaad van Abraham, de Moederkerk des N. T. , wanneer ze nu tot eenigen wasdom en trap van fterkte gekomen was,gefchonken en bevestigd heeft.
Tot nog nadere opheldering van het een en andere zal ik hier dit weinige bijvoegen uit eene Latijnfche Verhandeling van den geleerden offerhaus over Gal. IV: 26. bl. 10. „ Gelijk de Egyp. „ tïfche Hagar, welke Abraham zig ter Vrouwe „ nam, (door welk Huwelijk de onvrugtbaarheid „ van Sara openbaar gebleken is) een gekogte „ flavin was die , offchoon zij daar door uit„ wendige zegeningen verkreeg, nogthands toen „ zij, bevrugt zijnde, zig verhief, gekastijd, en „ ten laatfte, den Huwlijksband verbroken zijnde, „ uit het huis van Abraham verftootc-n is; even „ zoo is ook het Israëlitifche volk, uit Egypten „ uitgevoerd, onder het O. T. dienstbaar geweest „ aan de eerfte beginzelen der waereld , welk „ volk door God met zig in Huwelijk verbon„ den zijnde (Ezech. XVI: 8.) zoo is ook zelfs „ daar door, de onmagt des vleefches om het „ beloofde Zaad door eigen kragt voord te bren„ gen, blijkbaar geworden: en hoewel dit volk,
door



.JESAIA Lm VEPvS u 285
door dit Huwelijk aan God verbonden zijnde, de tijdelijke - en vleefchelijke voorregten des O. T. deelagtig is geworden, zoo is het, des Z niettegenftaande, toen het vrugtbaar geworden zijnde, op zijne eigen geregtigheid uit de werft, ken der Wet {leunende, zig verhief, even ge, ?] lijk een flaaf getugtigd , en ten laatften , met ■ , verbreking van den Huwlijksband des O. T. , , „ uit Gods Huis uitgeworpen. "
In 't bijzonder was Hagar een voorbeeld van Jerufalem dat toen, ten tijde des Apostels was. I Want de oude Huishouding had eene zonderlinge l betrekking op die Kerk; en dat zoo veel te meer, vermids Hagar reeds als Moeder moest aangemerkt worden , en evenwel dienstbaar met hare kinderen , in tegenllelling van Sara, de vrije Moeder. "Want gelijk Hagar den ee riten Zoon van Abraham ter wacrcld bragt, een weerfpanneling , afvalligen, en van een flaaffche gefteldheid, en zij, dien i gebaard hebbende , nogthands eene flavin bleef: zoo had-ook de Kerk van dien tijd, als Moeder befchouwd zijnde, wel Gode de eerfte Kinderen gebaard , maar de meeste waren weerfpannigen, afvalligen van 't Geloof der Vaderen, en uit dien hoofde van eene flaafagtige gefteldheid; welke zij gebaard hebbende, is zij aan de menfchlijke inzettingen onderworpen gebleven, dienstbaar zijnde; met hare kinderen.
Daar



a86
TIENDE LEERREDE.
Daar tegen ftrekte Sara tot een voorbeeld van de Kerk des N. T. in 't algemeen, van 't Hemelfebe Jerufalem, dat is, van de gelovigen tot hec N. T. behoorende, inzonderheid van de eerde, met welken God het N. Verbond ingegaan is.
Of liever dus:
Sara ftrekte tot een voorbeeld der ware Gelovigen , zoo van het O. T. als voornamelijk van het begin des N. T. of van de Apostolifche Kerk. Te weten Sara, moet hier (daar men wel degelijk op behoort te letten) in een dubbeld opzicht befchouwd worden:
Eerst, als onvrugtbaar, verwagtende de belofte ; en in zoo verre was zij de Moeder en het voorbeeld der gelovigen van 't O. T. welke de beloften verwagtten, doch niet verkregen.
Dan ook , als eene vrugtbare Moeder; en in dit opzigt was zij het voorbeeld der eerfte Christenkerke, ten tijde der Apostelen.
Want gelijk Sara eene gelovige was, vrij, aan geheel geen dienstbaarheid onderworpen, heilig, bemind , uit de gezegende maagfehap mee welke Abraham zig in een beftendig Huwelijk vereenigd had , waar in zij eenen vrijen Zoon , en die uit de natuur erfgenaam van alles was, voordgebragt heeft; zoo zijn ook de inweonders van het Jerufalem dat boven is, tot de niewe Huishouding behoorende, gelovigen , vrij van alle menfchelijke
on-



JESAIA LIV: VERS i. 2S7
Ionderwerping, geroepene tot de vrijheid des Ge;loofs Gal. V: u een heilig volk, I Petr. II: 9. : Gode welbehagelijk, uit de gezegende Maagfchap ; als Abrahams Kinderen door het Geloof Gal. III: 29. met welke God zig tot in Eewigheid verbonI den heeft Hof. XXI: 18. en zij zijn te gelijk, als i vrije kinderen, erfgenamen Gods en mede-erfgenamen met Christus Rom. VIII: 6.
In 't bijzonder was Sara, nu als reeds Moeder aangemerkt, een voorbeeld der Apoftolifche Kerk, ; als in 't vervolg blijken zal.
Voor 't overige, gelijk de gemelde Auteur bl. 1 12. vervolgt, zij die aan het Euangelie geloofden, wierden van de tegenbeeldige Ismaëliten, die - zig boven de overigen verhieven , die in het vleesch roemden, op de geboorte uit Abraham, de befnijdenis, de Wet, en wat dies meer is; befpot, ja zelfs hevig vervolgd en onderdrukt : en dat vooral om dat de gelovigen toen gefpeend wierden van den melk der Ceremoniën en den vleeschlijken Godsdienst, Gal. IV: 29.
Ziet daar dan de zaak in alle deszelfs voorname bijzonderheden ontleed.
Nu hebben wij een naawkeurig en volkomen denkbeeld van het voorwerp 't welk, en van den ftaat in welke het zelve hier wordt aangefproken. _ Dit denkbeeld wel onder 't oog houdende, zal. dit ganfche Hoofdftuk , in welk het zelve groo-
ten-



TIENDE LEERREDE.
tendcels heerscht, op eene gemakkelijke en aangename wijze zig voor ons ontwikkelen; het welk het naaste ftuk is waar toe wij nu overgaan.
II. Het is dan de ware, de inwendige Kerk uit Israël, het Israël naa den geest, die hier wordt aangefproken ; nu reeds tot eenen hoogen ouderdom gekomen , en gemaakt tot eene blijde Moeder van een talrijk Zaad , uit den Zoon der belofte welken zij nu aireede ontvangen had. ■ Deze wordt hier
A. aangefproken en
1. opgewekt , zingt vrolijk gij onvrugtbare , enz. vs. r.
2. De reden die zij daar toe reeds had of verkrijgen zoude wordt 'er bijgevoegd, in het 2de lid van het ifte tot in het 3de vers.
3. Scheen deze zaak haar te groot te zijn, zou. zij daar aan twijfelen uit hoofde van haren voorigen diep vernederden ftaat? dit wordt haar ontraden, deze hare bedenking wordt onderfchept cn weggenomen, vs. 4.
4. Trouwens, haar Maker, de Heer der heirfcharen, de God des ganfehen aardbodems, was haar Man! en zou dien iets te wonderbaar zijn ? vers 5.
5. 't Was waar, zij fcheen des onaangezien evenwel voorheen in eenen veriatenen toefiand te zijn; maar dit was flegts eene verlating
als



JESAtA LIV: VERS t; 289
als voor een oogenblik geweesd , in vergelijking van de beftendige goedertierenheden welke haar nu wedervaren zouden, vs. 6—8.
6. Mier op mogt zij veilig ftaat maken; hier van kon zij zoo ten vollen verzekerd zijn , als het verbond met Noach zeker was; zoo vast dit ftond, zoo onfeilbaar zou ook dit Verbond des Vredes over haar bevestigd worden tot in eewig^heid, vs. 9, 10.
7. Hierom dan moest zij billijk vroolijk zingen; hoe verdrukt, voordgedreven, en ongetroost zij geweesd mogt zijn, thands was het tijd om te juichen; God zou haar grootclijks verheerlijken , vs. 11, 12.
8. En dit zou niets flegts voor eenen koften tijd zijn, het zou overgaan op hare kinderen; die allen zouden van den Heere geleerd worden, en derzelver vrede zou groot zijn, vs. 1 $1
9. Zoo zou zij dan op alle wijze door ge" regtigheid bevestigd worden. Wat zou haar derhalven voordaan doen vreezen ? Waar over 2$u zij tog verfchrikken vs. 14? 't Is waar, 't zou haar aan geene magtige vijanden, 't zou haar aan geen geweldigen tegenftand ontbreken; ijsfelijke wapenen zouden tegen haar bereid en gebruikt worden: Maar God zou, volgends de 3 laatfte verfen , onder dit alles met haar zijn; hunne oogmerken zouden
1 niet gelukken, Zijn hand zou dit alles bepalen, en
I. D E E L. T ZO0



2oo TIENDE LEERREDE.
zoo bcfluuren, dat eens eindelijk alle die geweldige pogingen ganfchelijk zouden verijdeld, en ten nadeele hater vijanden omgekeerd worden. Alle inftrumenr dat tegen u bereid wordt, zoo luidt de flot-belofte, zal niet gelukken, ja alle tong, die in 't gerigte tegen u opftaat, zult gij verdoemen: hier van konden zij ten vollen verzekerd zijn; Want dit is de erve der knegten des Heeren, en hunne geregtigheid is uic mij, fpreekt de Heere.
13. Uit die beloop van zaken, dus korcelijk in haren fchakel vercoond, zal 'c nu gemakkelijk vallen den inhoud van die Hoofdftuk ce verdeelen, of liever dcszelfs deelen en bijzonderheden in hare onderfchikking aantewijzen en te ontleden.
Men bemerkc terftond uit den ftijl, dat in dit Hoofdftuk twee onderfcheiden perfonen fprekende voorkomen. In de 6 eerfte verfen wordt van God gefproken in de derde Perfoon, terwijl in het overige van het rde vs. tot het einde, God zelve fprekende voorkomt, het voorige bevestigende en verder uitbreidende.
Naa die cwee onderfcheiden Sprekers kunnen wij die Hoofdftuk gevocgzaam in cwee voorname deelen onderfcheiden.
i. Hec eerfle is dan begrepen van hec ifle tot in het 6de vers. in welk gedeelte de Propheet zelve toe de Kerk fpreekc, doch zoo, dac hij zig bij vooruiczigc in dien coekomfligen cijd verplaac-
fen-



JESAIA LIV: VERS i. 291
fende, in zijn perfoon de eerfte en voornaamfte Dienaars van bet N. T. vertegenwoordigt, en fprekende invoert. Men kan derhalven dit eerfte deel aanmerken als eene aanfpraak aan de Kerk gelegd jin den mond der Apostelen; in den mond van die izelfde, welke in hec begin van 't voorige Capittel ifprekende voorkwamen; zeggende: Wie heeft onze 1 prediking geloofd? De beandwoording dezer vraag ;door de gelovige Kerk, en de Godlijke bekragtiiging van dezelve, was van dien aard, dat derzelIver klagte in Reië veranderde. Wij vinden hier dan
a. Eene belofte van eene alleraanmerkelijkfle vrugtbaarheid en uitbreiding der Kerk, die zoo lang onvrugtbaar geweesd was, en nu laatst ;zoo eenzaam en verlaten gezeten had; aangemerkt kis eene reden om daar over en vrolijk te zingen, en ook zig toetebereiden ter aanvaarding en genieting van dat heil, door de plaatfe harer tente wijd ce maken; in de 3 eerfte verfen.
b. Deze belofte wordt haar verzekerd, en zij tot vertrouwen op dezelve aangefpoord, net aflegging van hare kleinmoedigheid, in welke
I de overweging harer langduurige onvrugrbaarheid, en de onttrekking der geestlijke huwlijks-liefde van
'aaren geestlijken Man, zelfs in 't midden harer Uitwendige tegenheden en verdriet , haar gebragt aad. Deze hare treurigheden, met welke zij dus
T 2 ver-



ao2 TIENDE LEERREDE.
verre te wondden gehad had, worden- haar toegedaan; maar teffens verzekerd, dat dezelve, en met die ook alle verdere vreezc voor iets dersre-
o
lij ka bij vervolg, thands verdwenen waren; uit aanmerking dat God haar Man was en bleef, en dat voords betoonen zou; die God, die haar Schepper en Verlosfer, en teffens de alvermogende Heer der heirfcharen is; van vs. 4—6.
2, Het gene de Propheet nu tot hier toe heeft voorgefteld, dat wordt van God, die hier op zelve fprekende voorkomt, nu bevestigd en nog verder uitgebreid, in het overige van dit Capittel, het gene we als het 2de deel kunnen aanmerken.
a. Het wordt (zegge ik) eerst van God bevestigd: van vers 7 tot 10.
a. Hij geeft haar toe, Hij had haar eenigfins verlaten, hij was een weinig op haar vertoornd, hij was tegen haar eenigzins ingetrokken geweesd; zij had eenigen tijd die liefde, die gemeenzaamheid met God, als haren man, zoo niet genoten als in voorige dagen; maar, thands zou zij tot dezelve niet alleen wederom toegelaten worden, maar zij zou die ook bedendig, onafgebroken, en in veel hooger trap genieten, vs. 7, 8.
• &. En hier van verzekert God haar op het allerfterkfle; hij beroept zich op het Verbond met Noach, door eenen plegtigen eed bevestigd; en hier bij vergelijkt hij zijn Verbond, zijn geestlijk



JESAIA LIV: VEPvS i. 293
lijk Trouw - Verbond , in H welk zij met Hem ftond, en blijven zou; haar verzekerende, dat het zelve niet alleen even onfeilbaar en beftendig zijn zou als dat bezworen Verbond met Noach, maar zelfs nog beftendigcr; vaster en duurzamer zelfs dan het gebouw dezer beneden-wereld, vs, 9, 10.
Zoo bevestigt God dan aan haar de opwekking en toezegging van zijne knegten, door den Propheet in het eerfte dqel van 't Hoofdftuk voorgefteld,
b. Maar we zeiden dat God dit niet alleen bevestigde , maar ook verder uitbreidde door bijvoeging van nog meerder beloften ; en deze vinden we van vs. 11 tot het einde.
«. God toont haar in welk eenen aanzienlijken ftand hij. haar ftcilen, met wat luister en heerlijkheid Hij dezelve verderen zou; vs. 11,12.
/3. Wat zorge hij zou dragen voor haar
geflacht; in het 13de vs.
y. En eindelijk , hoe Hij over haar zou waken , ter harer bemoediging , verlosfing, en beveiliging; in de 3 laatfte verfen, welke eindigen in eene plcgtige verzegeling van alle de voornoemde beloften,
Ziet daar het tweede 't welk wij vooraf over dit Hoofdftuk in het gemeen, tot regt verftand van hetzelve, noodig oordeelden.
Hier door zullen wij nu ik ftaat zijn , om tot T 3 de



S94 TIENDE LEERREDE.
de nadere befchouwing en regelmatige verklaring van het zelve van ftuk tot ftuk voord te gaan.
VERKLARING.
Laten wij dan nu terftond eenen aanvang maken met het ifte vers. Zing vrolijk gij onvrugtbare, enz. De Propheet, of de genen welke hij in zijn Perfoon, hier verbeeldt en fprekende invoert; wekken de Kerk op tot blijdfchap in den Heere wegens hare vrugtbaarheid, zelfs boven hare benijderes of Mededingrter.
En dit beide, zoo de opwekkende vermaning, als de oorzaak daar toe, hare vrugtbaarheid en aanftaande vermenigvuldiging, wordt ftraks daar op nader verklaard en bevestigd vs. 2, 3.
Staan wij thands ftil bij het algemeenere, in het ifte vs. en letten we daar in :
A. Op de heuglijke opwekking ; Zing vrolijk gij onvrugtbare {die) niet gebaard heeft , maak gefchal met vrolijk gezang , en juich, (die) geen barensnood gehad heeft.
B. Dan op de oorzaak of reden welke zij daar toe had ; want de kinderen der eenzame zijn meer dan de kinderen der getrouwde, zegt de HEERE.
A. Zij, die hier wordt.opgewekt tot blijdfchap en gejuich , wordt genoemd eene onvrugtbare , >b ';l die



JESAIA LIV: VEPvS l. 295
die niet gehaard heeft, die geen barensnood gehad heeft.
Men zou denken te moeten lezen , Zing vrolijk gij onvrugtbare, die niet gebaard hebt — juich die geen barensnood gehad hebt. — Doch zoodanig een verwisfeling der tweede met de derde Perfoon is niet alleen ïiiet ongewoon, maar heeft hier zelfs haren nadruk : volgends de opmerking van een voornaam taalkundig Uitlegger, is dit eene verkortende wijze van uitdrukking, , die bij ontwikkeling zeggen wil, Zing vrolijk gij • onvrugtbare, gij die zijt de gene die nut gebaard heeft , gij die te vergelijken zijt bij eene, die geen barensnood gehad heeft.
I. Wie nu deze zij die hier wordt aangefproI ken, hebben wij te vooren onder de voorbereidfellen opzettelijk onderzogt en aangetoond; thands ; hebben wij niets anders noodig, dan met weini! gen de redenen der benamingen onder welke zij ! hier voorkomt na te gaan, en aan te wijzen hoedanig dezelve op haar pasfen.
Het is dan , gelijk wij betoogd hebben , de Oude Moederkerk , onder Israël, en wel alleen het Israël naa den geest, de inwendige Kerk, onderfcheiden van het vleeschKjk Israël; deze ware Kerk van 't gelovig Israël, van Abrahams tijd af tot op den Mesfias, wordt hier als één perfoon T 4 be-



E06 TIENDE LEERREDE.
befchóuwd; en nu in haren ouderdom aangefpro* ken, en genoemd
A. Eene onvrugtbare. Verftaat dit niet van eene zedelijke of geestlijke onvrugtbaarheid ; van eens onvrugtbaarheid in geloof en goede werken. Deze Kerk had van tijd tot tijd hare vrugten van bekeering en heiligmaking gedragen, en op eene aangename wijze vertoond. De Godvrugtigen onder Israël, wier heilige overdenkingen en betragtingen wij in de Pfalmen en andere ftukken van het O. T. vereewigd zien, kunnen hier van tot getuigenis ftrekken. Wij moeten hier, gelijk overal in dit ganfche Capittel , het zinbeeld onder 't oog houden : Het is "hier de onvrugtbaarheid van eene vrouw, eene onvrugtbaarheid ten aanzien van het baren van kinderen; want zo wordt het
B. Straks hier op door de tweede benaming, of omfchrijving, welke haar gegeven wordt, nader verklaard; daar ze genoemd wordt eene die niet gebaard beeft. Wanneer men elk geflacht der Godvrugtigen onder Israël op zig zeiven aanmerkt, dan kan elk volgend gedacht aangemerkt worden, als de kinderen van 't voorige geflacht; in dit opzigt kan men wederom niet zeggen dat de ware Kerk onder Israël onvrugtbaar geweesd is en niet gebaard heeft; God heeft ongetwijfeld in eene onafgebroken opvolging onder Israël altijd de Zijnen gehad, maar in dit opzigt zou men weder-



JESAIA LIV: VERS i. 297
derom van hec juiste zinbeeld afwijken, 'c Is hierom dac wij gezegd hebben, dac onder de onvrugrbare hier, hec ganfche Israël naa den geesc, door den geheelen afloop van hec O. T. als één perfoon, als ééne vrouwe, verbeeld worde, en daar van worde gezegd, dac zij, fchoon gecrouwd, onvrugtbaar was , en fchoon nu reeds oud geworden, egcer niec gebaard had.
Gij denke misfehien: Moe ? had deze Kerk dan, ook in dac opzigc, niec al een grooc aantal, en onder die, aanzienlijke kinderen verkregen, in zoo vele Jodengenoten, welke van tijd tot tijd, en fomtijds al in groote menigte, uit de Heidenen toe dezelve waren eoegebragc ? Het is zoo, maar deze waren eigenlijk als zoodanig hare kinderen niet, maar i kinderen van eene andere getrouwde , waar van ftraks gefproken wordt ; kinderen harer dienstmaagd, welke,als Jodengenoten aangemerkt, onder dienstbaarheid geboren wierden. De zaak, waar op hier gezien wordt, is uit de voorheen gemaakte opmerkingen gemaklijk op te maken. 'Er was aan deze Kerk hope gegeven op eenen Zoon; 'er was aan haar een uitftekend Zaad beloofd, uic hec welk een zeer talrijk geflachc zou voordkomen; een Zaad welk de Heidenen zou erven , en in welk alle volken der aarde zouden gezegend worden. —■ Die Zaad nu was wel lang verwage , maar nog niec gekomen; deze kinderen had zij nog niec geT 5 baard,



208 TIENDE LEERREDE.
baard, ten dien opzigte was zij tot hier toe onvrugtbaar geweesd, en als eene die niet gebaard en heeft.
C. 'Er wordt ten laatfte bijgevoegd; die geen barensnood gehad en heeft. t'Zedert de zonde in de wereld gekomen is, en op de zonde de vloek, heeft altijd als een gedeelte van dien vloek plaats gehad, 't geen we lezen Gen. III: 16. In si\ierte zult gij kinderen baren. De barensnooden, of barens- weeën zijn van dien tijd af een onaffcheidbare gezellin geworden van het kinderbaren, het niet baren, en geen barensnood te hebben zijn derhalven uitdrukkingen die in de zaak het zelfde bedoelen ; men kan dit dus eenigfins aanmerken als eene verwisfeling van uitdrukkingen fieraadshalve, om niet tweemaal dezelfde klanken te herhalen : evenwel kan men ook niet ontkennen , dat deze laatfte uitdrukking iets meer zegt dan de voorige, en dus ook haren nadruk hebben kan. Men weet, de barens-weeën gaan de baring korter of langer vooraf, eene vrouwe heeft wel weeën eer zij baart, maar zij kan noojt baren eer zij weeën gehad heeft. Zoodanig nu was de gefteldheid dezer onvrugtbare geweesd , dat ze niet alleen nog niet gebaard had, maar zelfs nog geen barensnood voelde, fchoon zij eerlang een blijde Moeder van een uitgebreid geflacht zijn zou: — Of hier verder iets onder verborgen zij, en ingewik/ keld



JESAIA LIV: VERS i. 299
keld mede aangeduid worde, dat het baren dezer vrouwe ook niet zonder weeën gefchieden zou , durve ik niet verzekeren; De zaak ondertusfchen is zeker; gelijk een vrouw niet baart zonder fmerte, zoo zijn ook de kinderen dezer Kerk niet voordgebragt en vermenigvuldigd zonder verdrukking, tegenftand, en vervolging; maar gelijk het gaat in de natuurlijke geboorte, dat men dit vergeet zoo dra het kind ter wereld gebragt is , en de fmert door een veel grooter blijdfchap verflonden wordt; zoo zou 't ook hier zijn; de vreugde-ftof wegens zulk eene gezegende, talrijke, en onverwagtc geestlijke vrugtbaarheid zou alle die ongemakken oneindig overtreffen, en metter haast doen vergeten. Hierom is 't dat zij, zonder de barens-weeën in agt te nemen;
II. Opgewekt wordt tot eene allerhartelijkffe cn uitgelatene vreugde; 't is Zing vrolijk; maak gefchal met vrolijk gezang, en juich l
A. Over de beteekenis deezer woorden heb ik alleen op te merken, dat hier eene opklimming gevonden wordt.
1. Het eerfte (JJ"V) beteekent in 't gemeen
— T
zingen.
2. Het tweede (HÈH TIÏÖ) vertaald door
maak gefchal door vrolijk gezang, zijn in den Grondtext twee woorden , het eene (n3"0 door
T *
vro«



Soo TIENDE LEERREDE.
vrolijk gezang vertaald is het afgeleide van hec ifte, zing vrolijk, het andere (nV5) beteekent
een flerk geluid geven , zich fïerk uitlaten: dus moest dan de Kerk niet flegts zingen, maar haar gezang met een flerk geluid, met gefchal, voordbrengen ; en of dit nog niet k'ragtig genoeg ware; zoo
3 Voegt hij 'cr nog een fterker woord bij, zeggende, en juich: een woord, (b.T/) dat eigenlijk van het briesfehen der paerden gebruikt wordt; en tot menfehen overgebragt zijnde, eene allerfterkfte uitlating van vreugde te kennen geeft. Zoo dan, Zing, zet uw gezang met kragt door, ja Juich!
13. Eene opflapeling welke dient, om de grootte der geestlijke blijdfchap, welke deze Kerk ervaren zou , uic te drukken, en haar teffens tot de dadelijke betooning derzelve op te wekken.
Vraagt gij mij, waar in dit zingen, dit juichen al gelegen is? Ik zal het met 3 woorden zeggen.
1. Het zou beftaan in eene levendige erkentenis van de genade en hec heil waar mede zij van God bezogc wierd, eene klare bevatting van 't geluk waar toe zij verwaardigd wierd, gepaard met eene innige hbogfehatting van haar grooc voorregc. Wanneer men fmaakc en ziec hoe goed de Heer is, dan zege hec hart; hoe dierbaar is
uwe



JESAIA LIV: VERS U 301
uwe goedertierenheid 0 God ! Pf. XXXVI: 8. Van daar
2. dat 'er bij komt, eene vrolijke verwijding van 't hart , zoo dat het door vreugde als ontfloten wordt , zig niet kan inhouden; maar,
het welk het
o is, zin- uitboezemt in mondclijke betüiging der vreugde, erkentenis van 's Heeren goedheid, en vermelding van dezelve; zoo tot onderlinge opwekking, als tot verheerlijking van God, Zijnen lof uitfprekende met de tonge, en Hem roemende met vrolijk zingende lippen (Pf. LXUI: 6.)
Ziet daar 't zingen en juichen, waartoe toe de Kerk hier in den fterkften zin wordt opgewekt.
En dat deze opwekking niet ijdel geweesd is, zal vervolgends bij de vervulling blijken.
B. Maar welke was nu de oorzaak of reden, waar over zij zig zoo uitnemend te verheugen had ? Deze wordt terftond 'er bij gevoegd , en hoofdzakelijk gemeld, in het 2de lid van dit vs. Want de kinderen der eenzame zijn meer dan de kinderen der getrouwde, zegt de Heere.
I. Hier zien wij nu duidelijk, dat in het zinbeeld twee getrouwde voorkomen en tegen elkander vergeleken worden.
A. De eene wordt genoemd (nomt?) eenzaam; met een woord, 'twelk, van plaatfen gebezigd wordende, woestheid beteekent, -en van
men-



302
TIENDE LEERREDE.
inerifchen gebruikt zijnde., gevoeglijk door eenzaam vertaald wordt. Hier moet men denken aan de eenzaamheid cencr vrouw , en wel van die zelfde vrouw , die zoo even genoemd was eene onvrugtbare , die niet gebaard heeft. Want dat men 'er deze zelfde door verftaan moet, vordert de opwekking aan die onvrugtbare om vrolijk te zingen, en 't geheele beloop der zake. De eenzaamheid dezer vrouwe moet dan daar in gefteld worden; dat zij geene kinderen had, en, fchoon een Man hebbende , egter zijne gemeenfehap in een zekeren trap en voor eenen tijd miste.
De andere, waar mede zij vergeleken wordt, wordt de getrouwde genoemd, (n^lïD) of (zoo
T 5
als men 't liever hier moet vertalen) die den man heeft; want de eenzame was zoo wel getrouwd als deze, en ftond zelfs in een veel naawer en volmaakter Huwlijks-verbond, dan zij; ziet vs. 5,6". maar zij fcheen voor een tijd haren man, en zijne gemeenfehap te misfehen, terwijl hare mededingfter, het vleéschlijk Israël, zig daar in beroemde en daarop verhovaerdigde , dat zij den Man had; immers dit fcheen zoo naa 'c uiterlijk aanzien, van wegens de eerdere en aanzienlijke vrugtbaarheid waar in Israël naa het vleesch uitbrak. Deze laatfte nu komt hier voor als eene. die kinderen, ja die vele kinderen heeft, door haren Man bij haar verwekt. Maar dit geval zou thands worden omge-



JESAIA LIV. VERS i. 3°3
gekeerd; de kinderen der eenzame zouden meerder worden, meerder in getal, in uitgebreidheid van gcflachten en bezittingen, dan de kinderen der getrouwde —Eene belofte,die in de zaak dus moet verftaan worden, dat zij onderftelle; zij ftond eenen Zoon te ontvangen, of wel ze had eenen Zoon verkregen; en zou nu uit denzelvcn eene groote menigte van kinderen zou voordkomen, welke als in haren fehoot zouden geboren worden.
Wordt dit hier als in het tegenwoordige voorgefteld; de kinderen der eenzame zijn meer dan die der getrouwde, men kan het verftaan naa den ftijl der Propheten, die door de levendigheid der vertegenwoording dier dingen van welke zij fpreI ken, de toekomftige doorgaands als tegenwoordig uitdrukken ; terwijl die zelfde wijze van fpreken i ook dient ter bevestiging of verzekering dat de : zaak zoo zeker zijn zou, als of ze dadelijk reeds i tegenwoordig ware. Gelijk 'er zoo ter verzekering hier het gewoone zegel van 't Godlijk gezag i wordt bijgevoegd ; zegt de Heere. Doch deze [aanmerking is misfehien hier onnoodig , als wij (opmerken , dat het woord zijn in den grondttext niet ftaat uitgedrukt, en dus de tijd niet 1 bepaald wordt. De kinderen der eenzame dan izijn, of zullen zijn, meer dan die der gettrouwde. Terwijl we , over dit flot zegt de Heere, hier alleen kortelijk opmerken , dat het
L



3o4 TIENDE LEERREDE.
I. dient tot bevestiging van de zaak ; de Propheten, gelijk ze door God fpraken, zoo beroepen ze zig doorgaands op God , om hier door telkens het Godlijk gezag hunner aankondigingen onder 't oog te brengen, en met die de gronden van het geloof. II. ten anderen dient het ook om het gewigt der zaak op 't hart te drukken , en den eerbied op re wekken; 't gene God fpreekt is altijd aanmerkelijk , meer behoeft 'er niet voor een ziel die God vreest, om haar oplettend en eerbiedig te maken, dan dat, de Heere [preekt.
Dit zij genoeg van den letterlijken zin der belofte.
B.' Om nu de zaak zelve te verftaan, die onder dit zinbeeld begrepen is, zullen ons de voorheen gemaakte aanmerkingen zeer te ftade komen. Herinnert u nu wat wij, op voorlichting van Paulus, van Sara en Hagar en derzelver onderfcheidene Huwlijks-betrekking op Abraham, als een voorbeeldig tafreel van Gods handeling en betrekking met Israël en zijne ware Kerk onder dezelve, hebben opgemerkt.
God had eene tweeërleie en onderfcheidene betrekking op Israël, die gelijk ftond met de onderfcheidene betrekking van Abraham op Sara en op Hagar.
Abraham had Sara, zijne egte vrouw, op welke de belofte van het Zaad rustede, lief; hij was en
bleef



JESAtA LIV: VERS li 305
bleef door eenen onverbrcekbaren cgten Huwlijksband aan haar verbonden; maar, onvrugtbaar zijnde en blijvende, onthoudt hij zig van haar, neemt Hagar, en vereenigc zig met haar, eehigzins als Man-, maar als een heerfeh'end man, die haar Heer was, terwijl zij hem dienstbaar bleef.
'Er was dan een tijd dac Sara eenzaam was, ter. wijl Hagar den man had.
Het gevolg hier van was , dat Hagar eenen zoon baarde, Ismaël, uic welken naderhand een .talrijk volk is voordgekomen; terwijl Sara nog een tijd lang onvrugtbaar bleef; maar eindelijk van haren man wederom bezogt, wierd ook zij bcvrugt, ien baarde haren zoon Ifaak, uit wien vervolgens i tvvee volken geboren zijn.
De toepasfing van dit zinbeeld,op deze Kerk, I» i-uit de voorheen gelegde gronden zoo gemaklijk, ma de belofte die hier gefchiede, daar door zoo duii-delijk, dac wij fchier niec noodig hebben dit opzeti1 lijk over ce brengen.
1. De Eenzame (om 't met een woord ce verIklaren) is hier dan 't ware Israël,dat met God verceenigd was in 't Genade-verbond, dat de belofte wan: hec geestlij k zaad had , maar na lang wagtcn i-dat zaad nog niet verkreeg; die hier door eenzaam 1 bleef, zonder die kinderen waar op zij gerekend Ihad, te .verkrijgen, en ook allengs de gemeenzame tt'zainenwouing misfende. Men vergelijke met op-
I. deel. V zigt



5o<5 TIENDE LEERREDE.
.zigt tot dit laatfte, Jcf. VIII: 17. daar deze'dus fprekende voorkomt ï Ik zal den Heere verbeiden, Aifi zijn aangezigte verbergt voor den huize Jacobs , en; ik zal hem verwagten.
2. De Getrouwde, of die den Man had,.immers fcheen te hebben, en zig zonderling daar op beroemde, is het vleeschlijk' Israël; aan God'getrouwd door 't uitwendig verbond op Sinai, ziet Jer. Hf: 14. XXXI: 32. Ezech. ■ XVI: 32, 45. Hof. II: 6. enz. doch als eene dienstbare.
3. Dit vleeschlijk Israël nu gewon vele kin4<?rW< het vermenigvuldigde 'niet alleen fterk; het wierd aanzienlijk; en, waar op hier misfchicn ook wel gezien ■ wordt, het verkreeg een. groot aantal uit de Heidenen , die zig tot hen vervoegden als -Jodengenoten. En men zogt daar in de, vervulling dict heerlijke beloften , van de erfenis der Heidenen , en het talrijk zaad waar. in de Kerk zou.'uitbreken; even als Sara in Ismaël door Hagar meende de belofte te zullen verkrijgen en gebouwd te worden.. — Maar -dk.alles was het..ware zaad niet, dat-eigenlijk :bed^d.ld;:WiaSi. Dit' waren kinderen des vleefches:; en dïe,.allen-wierden', gelijk,/zij zelve was, .onder de. wet tut dienstbaarheid.geboren.
Ik-f is wel eenigzins- bedenkelijk ,, zo de getrouwde , jde tegenbeeldige Hagar b het vleeschlijk Israël-;is, of men dan wel gevoegelijk door hare kinderen dat zeilde, vleeschlijk Israël begrijpen 3jJx V" .- kan?



JESAIA LIV: VERS £ 307
fcan? Evenwel het is zeker dat men deor
hare kinderen moet verftaan de tegenbeeldige Ismaëls; maar wie nu die zijn, leert Paulus iGal. IV: 't zijn derhalven' zekerlijk' de vlecschjpë Joden die enkel onder .de dienstbaarheid i der wet ftonden — En wat de zwarigheid betreft, i dat dan de kinderen van de moeder niet- onderfcheiden fchijnen, wijl en de Moeder (Hagar) en I de kinderen (Ismaël) her zelfde vleeschlijkö volk ; Van Israël zouden beteekenen: is 't genoeg óp te 1 merken dat dezelfde zaak of onderwerp in een on: derfcheiden opzigt kan befchouwd, en in dié op* izigten onder verfcheiden zinbeelden kan voorgefteld worden, gelijk we in 't vervolg nader zullen bewijzen', ziet bladz. 91. over vs. 5.
■ Ondertusfchen het geestlijk zaad was aan het geestlijk Israël beloofd; en dit zou ook nu uit haar voordkomen, en wel zoodanig, dat
4. Hare kinderen , de kinderen dezer vooriheen eenzame, meerder zouden zijn dan die der getrouwde.
■ Het gezegde, gevoegd bij de aanhaling van Paulus Gal. IV. laat geen twijfel over of deze kinderen zijn alle gelovigen des N. T. zoo wel uit de Heidenen als uit de Joden; want hij zegt v. 26. ?Maar Jerufalem dat boven is, dat is vrij, welk is wnzer aller Moeder; cn dewijl hij in die uitdruki&ing-ook zig zeiven ihflult, blijkt daaruit dat hij
V a zelfs



3o8
TIENDE LEERREDE.
zelfs de Apostelen reeds aanmerkt als behoorendc tot de kinderen van de Moeder — Dit zijn gezegde nu bewijst hij vs. 27. met de woorden van onzen text, en laat vs. 28, daarop volgen: Maar wij , Broeders, zijn kinderen der belofte, als Ifaak was.
Over deze woorden komt in bedenking, waar
van Ifaak eigenlijk een voorbeeld geweesd zij, of van Christus, of van de gelovigen des N. T., of
van Christus eri de gelovigen te zamen. Aan
die bepaling ligt, toe duidelijker verklaring der hier voorkomende zaken, eenigzins gelegen.
Zeker niet van Christus alleen : want Paulus zegt van de gelovigen des N. T. wij zijn kinderen
der belofte, als Ifaak was. Aan den anderen
kant fchijnt Kaak evenwel ook een voorbeeld van Christus, ziet Gal. Uk 16. Nu, zoo zijn de beloftenisfen tot Abraham en zijnen zade gefproken: Hij zegt niet, en den zaden als van velen, maar, en
uwen zade, welk is Christus Christus wordt
hier Abrahams zaad genoemd, wel met .opzigt tot zijne natuurlijke afkomst uit Abraham, maar zoo 't fchijnt met bijzonder opzigt tot Ifaak in wien het zaad zou gerekend worden Rom IX: 7. Paulus heeft in deze redeneering het oog op Gen. XXII: 18. vergeleken met vs. 17. daar belooft God eerst eene groote vermenigvuldiging van Abrahams zaad, maar dan laat Hij vs. 18. daarop volgen: En
in



JESAIA LIV: VERS i. 3°9
I uwen zade, als mee onderfcheiding van 't vermenigvuldigd zaad waar van vs. 17. gefproken is Deze herhaling, in uwen zade, teekenc hier iets bijzonders, anders kon God gezegd hebben ; en E V zelve enz. - Hec gezegde,in uwen zade zullen gezegend worden, eigenlijk in Hith-pahel, zullen zig alle gedachcen der aarde, doet hier -ook zeer ter zake; eene uitdrukking welke, in die buiging , nergens anders in de H» Schriften gebruikc worde dan in opzigc coc God, in wien men zig alleen zegenen mag Jef. LXV: 16.
Wij zien dan geen genoegzame reden waarom, ! in zeker opzigt, de geheele belofte van de kinderen 1 aan deze Sara toegezegd, niec,en Christus, en de gelovigen zou kunnen bevatten: egter zoo, dat wij klaar zien dat inzonderheid hier, in dit hoofdftuk, van de gelovigen gefproken wordt, welke, gelijk reeds gezegd is, hier inkomen als Kinderen der Moederkerk door middel van haren reeds verkregen Zoon,
Wij verdaan dan hier, door de kinderen dezer : nog onlangs eenzame; de Gelovigen, welke door middel der Apostelen en dcrzelver leere zouden «•eteeld, en welke dus in de eerde Christenkerk, voornamelijk uic de Heidenen, zouden geboren worden.
Hec heefe zijn redenen dat de gelovigen des N. T. Kinderen van Sara genoemd worden,
V 3 I. De



3ro TIENDE LEERREDE.
li De Kerk op aarde komt meermalen in 't gemeen voor als Moeder, Moeder der gelovigen —* Door middel van haar worden de gelovigen voordgeplant, op haren fchoot gekweekt; en dat al dikwijls met moejelijke barens-weeën in tijden van vervolgingen , met groote moejce en zorge in tijden waarin de waarheid en godzaligheid met list of geweld wordt aangevallen.
II. Maar waarom wordt die Kerk, als Moeder, juist voorgedragen onder 't zinbeeld van Sara? waarom zijn de gelovigen in 't bijzonder kinderen van Abraham en van. Sara ? Noojt worden de gelovigen des N. T. befchreven als kinderen van Mofes, van den Patriarch David , noch ook van eenig ander godvrugtigen voor Abraham, van Noach, Melchi-
zedek, Job, Loth of anderen 'er moet dan
reden zijn, waarom deze eernaam van Moeder der gelovigen des N. T. juist aan Sara toegeëigend wordt — Dit zal zijn i) met toefpeling op Ifaak, van wien de Kerk des N. T. het tegenbeeld was — Ifaak was de zoon der belofte, wij ook, Gal. IV: 28, was Ifaak Abrahams erfgenaam, wij ook,vs. 59 3) wegens het verbond, dat met Abraham bijzonder opgerigt was, en opzigt had niet alleen tot zijn vleeschlijk zaad onder de oude huishouding , maar ook tot de gelovigen des N. T. vergelijk Paulus redeneering daar over Rom. IV. en IX: 6—9.
Zie



JESAIA LIV: VERS i. 3"
Zie daar dan nu de kinderen der tegenbeeldige Hagar en Sara — Maar nu moeten we daar omtrend nog ééne gewigtige aanmerking maken, die dienen zal om alles ten klaariten en onderi'cheidenften uit I eikanderen te zetten.
Het O. T. maakte zelfs de ware gelovigen, die deel hadden aan de geestlijke goederen van 't Testament der genade, in zeker opzigt, tot kinderen der getrouwde, der tegenbeeldige dienstbare Hagar Maar h N. T. maakt de gelovigen die
deel hebben aan de goederen van dat zelfde Testaj ment der genade , tot kinderen der tegenbeeldige vrije Sara. Dus volgt hier uit.
i. Dat de gelovigen des O. T., teffens waren • kinderen der dienstbare, en teffens, doch in een ander opzigt, de Moeder der vrije, ja.de vrije Sara zelve uitmakende: en dit ftrijdt niet, wijl 't in Lverfchillende opzigten plaats heeft — Dit laatfte ■waren ze als ware gelovigen; maar als mede behoorende tot het vleeschlijk Israël, tot het verbond ! met die ganfche Natie aan Sinai opgerigt, waren zij Hagars kinderen — Alle die de tegenbeeldige Moeder Sara waren, die waren in dien tijd , in eene andere betrekking , ook behoorende tot de kinderen der tegenbeeldige Hagar; maar niet alle Hagars kinderen maakten de tegenbeeldige Sara uit.
2. Nogthands moet men dit zoo niet verftaan, dat. daarom de gelovigen op h einde des O.T. meV 4 dc



31a TIENDE LEERREDE.
de zouden moeten uitgeworpen zijn als Ismaël — want toen het met de tegenbeeldige Ismaël zoo ver kwam, was 'er reeds de fcbeiding: de gelovigen waren van daar af geen kinderen meer van Hagar, die betrekking was toen uitgefchud; en dus waren de kinderen van Hagar toen louter vleeschlijk, bleven nu enkel ongelovigen — Terwijl de nicw opgcrigtte Kerk des N. T. nu beflond uit kinderen der vrije Sara.
Nu is hier de belofte, dat deze kinderen der voor eenigen tijd eenzame Sara meerder zouden zijn dan de kinderen der dienstbare Hagar.
Maar hier fchijnt eene niewe zwarigheid te rijzen Zijn de kinderen der getrouwde het
vleeschlijk Israël , en de kinderen der eenzame alleen de ware gelovigen des N. T. hoe is dan te begrijpen dat de laatfte meerder zouden zijn dan de eerfte ? Immers de zegen over Rebckka was Gen. XXIV: 60. ö Onze Zuster ! word tot duizend millioenen! — Immers hebben die kinderen der getrouwde een ontelbaar getal uitgemaakt , en waren in den laatften tijd des O. T.
nog vermenigvuldigd boven hunne Vaderen ■
Daar tegen is bekend dat de uitverkorenen, zelfs in de Kerk, zelfs in de Kerk des N. T., het klcinfte getal uitmaken. —
Sommige vertalen, om deze bedenking te ontgaan , meer door voortreffelijker Doch dit
is



JESAIA LIV: VERS i. 315
is onnoodig — Mij komt de zaak dus voor, dac men niec behoeft alle de kinderen door alle gefiachccn heen op te rekenen, maar die eer zelfder tijd zijn zouden, en wel in dien bepaalden tijd waar op hierin de eerfte plaats gezien worde, in 't begin 1 der bcdcelinge des N. T. — En dan zou, in die dagen als deze onvrugtbare zou gebaard hebben, hec I getal der Christenen, ja der ware gelovigen, zoo \ groot worden, en eerlang uitgebreid door de ge! heelc wereld, dat het de overgebleven kinderen ider tegenbeeldige Hagar, zelfs in aantal, zou cc I boven gaan. — Zij zouden zoo vele worden, dat I haar huisgezin metterhaast overtreffen zou het huisgezin van 'c vleeschlijk Israël: of ook, zij zou zoo vele kinderen uic de Heidenen gewinnen, dac dezelve verre overtreffen zouden het aaneal der Jodengenoten , die toe de gemeenfehap van 't vleeschlijk Israël van cijd eoe cijd waren overgekomen; immers, ze worden Openb.VlI: 9. genoemd eene fehare die
niemand cellen kon Eene vermenigvuldiging,
! welke zeker niec gefchieden zou zonder de jaloersheid en vervolg-zugc van hec vleeschlijk Israël op ie wekken.
Men vergelijke coc opheldering dezer belofte, de nadere voorzegging van onzen zelfden Propheec, in zijn laatfte Cap. vs. 8. Wie heeft zulks gehoord ? wie heeft dergelijke gezien ? Zou een land kunnen geboren worden op eenen eenigen V 5 dag?



314 TIENDE LEERREDE.
dag ? zo» een volk kunnen geboren worden op eene eenige reize ? Maar Sion heeft 'weeën gekregen en zij heeft hare zonen gebaard.,.. Ziet ook Pf. LXXII: 11. Jef. LX. 5. Jer. XXXIII: 22. Pf. XXII: 28. Openb. XII: 1. vergeleken met
Joh. XVI: 21. En wat de vervulling betreft,
deze zal ons by de verklaring van hec 3de vs. van zelfs in de hand vallen.
II. Alleen maar moeten wij met een woord nog opmerken.
A. Dat dit voorwaar een billijke ftof van allergrootfte vreugde was. Wat heeft het niec in, voor eene onvrugcbaare die naar kinderen verlangc, en wegens hare onvrugtbaarheid eenigermate als veragc is, en bedrukc zie — wac heefc het voor zulk eene niet in, kinderen te baren, vele kinderen te krijgen, zelfs boven hare mededingder? — Maar wat was 't voor 't gelovig Israël, wat was 't voor de ware Kerk, na zoo lang gewagt te hebben op eene belofte waar in haar hoogde heil bedond, dezelve zoo heerlijk en met zulke uicdekende gevolgen aan baar ce zien vervuld worden! Wac ftof van vreugde, zelf gezegend, ce zien dat in haar Zaad ook gezegend wierden zoo vele volken der ganfeher aarde!
B. En gelijk dit in de zaak ligt, zoo is het ook 'gebeurd bij de uitkomsc. Denkc aan de vreugde van Maria , mijn geest verheugt zig in God
mij-



JESAIA LIV. VERS i. 315
mijnen Zaligmaker Luc. I: 41. Van de Herders,die wederkeerden ' verheerlijkende en prijzende God. Van Zacharias, van Simeon. en anderen. — Wat blijdfchap was 'er onder de difcipelen en fchare, wanneer ze bij Zijne intrede in Jerufalem riepen en juichten met gefchal: Hofanna! gezegend zij Hij die daar komt in den naam des Heeren! Luc. XIX: - Hoe wierd hun blijdfchap vervuld na zijne hemelvaard Joh. XVI: 24. Zij , keerden naar Jerufalem weder, met groote blijdfchap Luc. XXIV. 52. Zij gingen van huis tot huis brood brekende, met verheuginge, Hand. II: 46. — Wat wierd 'er groote blijdfchap in Samaria op de prediking van Philippus, Cap. VIII: 8. — Hoe wierden de difcipelen te Iconië vervuld met blijdfchap en met den H. Geest, Cap.XIII: 52. — Met wat blijdfchap hoorde en vertelde men de uitbreiding der Euangelie-Kerk! wat baarde het eene vreugde, toen men hoorde dat ook de Heidenen 't Euangelie hadden aangenomen en dat derzelver getal dagelijks vermenigvuldigde! — Zoo vrolijk zong en juichte toen deze voorheen zoo lang onvrugtbare.
Toepasfelijke Aanmerkingen.
Ziet daar dit gewigtig ftuk, zoo klaar mij mogelijk was , in h licht gezet. Zoo velen onder
u



316 TIENDE LEERREDE.
u eene welgegronde Bijbel - kennis en Bijbel-oefening beminnen; zoo velen onder u fmaak hebben in de klare bevatting van eenig wezenlijk deel van den Bijbel; zoo velen immer geproefd hebben het aangename en nuttige van een duidelijk inzigt te ontvangen in een ftuk , dat door den Bijbel op vele plaatfen zig verfpreidt, maar over 't gemeen niet te wel in 't regte licht befchouwd wordt, en van daar meestal min of meer duister of verward voorkomt; zoo velen vertrouwe, immers hope ik , zullen deze mijne tegenwoordige. Leerrede met fmaak en genoegen hebben aangehoord, en de opgehelderde kundigheden en denkbeelden , zoo verre die hun overtuigend mogen zijn voorgekomen, zig ten nutte weten te bewaren en verder aan te wenden. Ik zegge, verder aan te wenden: want het is dit zelfde ftuk, welks klare bevatting niet alleen dit ons hoofdftuk verfiaanbaar maakt,maar ook, wijl het door den Bijbel hcerscht, ontelbare plaatfen, zoo uit het O. T. als in de brieven der Apostelen, ongelooflijk licht bijzet, en in derzelver waren zin en kragt doet hevatten. Ik bevele daarom dit onderwerp aan de «aerftige nadenking , beproeving, en uitbreiding der ondcrzoeklievenden ; in t welke ik (ik mag dit niet ontveinzen) niet dan na zeer veel peinzen , herdenken , vergelijken van de Schrift met de Schrift, tot eene klare en duidelijke bevatting ,
en-



JESAIA LIV: VERS i. $17
onder uitzien naar 's Heeren licht, op overredende gronden voor mij zeiven gekomen ben. Ik wenfche mijnen Toehoorderen bij wien deze dingen op haren regtch prijs ftaan, het zelfde nut en geestelijk vermaak, in hunne overweging en verder nafpörirtg, het welk ik, na de fchors doorknaagd te hebben, in het onderzoeken en vinden (zo °ik vertrouwe) van het doelwit des Geests gefmaakt hebbe.
. Maar hoe zeer ik mij, met infpanning van al mijn denk-vermogen, der klaarheid en vatbaarheid in dit uitgebreid en eenigzins ingewikkeld onderwerp bevlijtigd heb, en meene, dat elk, die flegts eenige gefladige opmerkzaamheid en aandak heeft gelieven aan te wenden, mij heeft moeten bevatten \ ik vrceze nogthands dat ik velen zal hebben toegefchenen boven hunne vatbaarheid gepredikt te hebben, j • Zal ik naar de redenen hier van.onderzoek doen? zal ik onderfcheiden, of dit voordkomt uit eene laakwaardige onkunde van verfcheiden voorname Bijbel-waarheden en gronden, die den minften der genen die den naam van een Christen dragen willen, bekenden gemeenzaam behoorden te zijn?
pf het voordkomt uit gebrek of min-agting
van alle onderzoek van den zin van Gods Woord; en een wanfinaak in zulk onderzoek, als ware dit te letterlijk? — De Bijbel is als een goud-mijn, waar
in



3t8 TIENDE LEERREDE.
in men graven en doorzoeken moet; maar velen verwaarlozen dien kostelijken fchac, doen 'er niets aan ; lezen nog wel andere , ook itigcelijke, ja zelfs Godvrugtigc boeken ; maar doen niets om wijzer en ervarener te wo.rden. in het Woord, in het kostelijk en overdierbaar woord van God, 't welk evenwel de grond en de bron van alle wezenlijke waarheid en ftigting is. — Zal ik onderzoeken of het voordkomt uit eene hebbelijke onopmerkzaamheid en veelzins' aandagteloosheid ? Velen zeker hebben een fchadelijke gewoonte (en.:ze kennen bijna, geen ander gebruik) om gansch lijdelijk- onder 'c gehoor te verkeerenValt 'er wat van 't gene zc hooren op hunne aandagc, dac valle! blijft 'er wat van 't gehoorde in hun geheugen hangen, dat blijve dan !. maar om werkelijk de aandsgc op ce fcherpen, opmerkzaam hec geheele beloop -der redevoering na te gaan; onder het hooren de voornaamüre -zaken op te zamelen, te bewaren, met zig te'nemen'; en t'huis gekomen •' zijnde met die van Bereën te overdenken, te onderzoeken, te beproeven-,- toe ftigting van zig zei ven en zijn huisgezinnen tot bevestiging en bevordering van 't gelhof' aantewonden en te betragten; dit is'èen zaak daar, helaas! velen niet van weten, daar de meesten niets aan doen.-
Wilde ik voordgaan, ik zou uit deze aangetipte en nog veel 'meer andere oorzaken aanleiding
ver-



JESAIA LIV: VERS i. 319
verkrijgen om velèn te befchamen. — Maar ik wil ook teffens medelijden met de zoodanigen hebben ; en daar ik met den Geest der: zagtmoedigheid deze dingen thands tot beftraffing aanftippe, in 'tl vervolg van mijne verhandelingen over ■dit Hoofdftuk. mij op alle mogelijke wijzen toeleggen, om de onwetenden te onderfcheppen, en door feten geduurig gebruik van de thands gelegde gron■ den dezelve gemeenzamer en vatbaarder te maken. |i Maar misfehien denken anderen: Deze dingen zijn goed voor de geleerden, en voor opzettelijke oefeningen in de kennis; maar wat hebben wij aan zulk een uitvoerig vertoog in eene Leerrede? Wij komen onder het woord om daar geftigt te worden; om daar' eenvoudig- Christus, den weg der Zaligheid, en .de bevinding der Godzaligheid te horen prediken; het is ons maar te doen dat ons hart geraakt wordt; en dan kunnen wij al het andere wel overlaten. Daar is (ik beken 't) in deze verkiezing en. begeerte wel iets gcéds; daar kan ' veel goeds in zijn,- als men op den grond ziet waar ,üit dat voorkomt:'maar dat 'goede beginfel wordt onvooi-zigtig.cn kwalijk -beftuurd, wanneer het :tot zulk een.uiterfte. gedreven wordt. Ik gedenk iwcl eens, geliefde Geineinte, ik gedenk wel-eens imct nadruk en. met. eenige droefheid, ten aanzien >van velen , cn van vele misvattingen en wangebruiken, aan dat woord: Mijn volk .gaat verloren,
om



320 TIENDE LEERREDE.
om dat het zonder kennisfe is. — Ik zal dit nu in geene bijzonderheden tot mijn oogmerk uitbreiden ; de tijd verbiedt het — maar gelooft het tog; men dient God noojt door verwaarloozing en klein«gring der kennisfe — gelooft het; was 'er meer kennis en oefening, zelfs in den letterlijken zin, •en het juifte oogmerk van Gods woord, 'er zou gegronder , 'er zou vaster praktijk zijn, dan 'er nu bij velen plaats heeft.
Ondcrtusfchen, wat de bedoeling betreft, daar in moet ik u in zoo verre gelijk geven, — ó Ja, dit is zeker, al hadden wij de klaarl te, onderfcheidenftc, oordeelkundigfte, en uitgebreidfte bcvattingen van Gods Woord, en de moejelijkfte of voornaamftc deelen en waarheden van het zelve ; en die kennis was of wierd niet geheiligd aan 'c gemoed, niet dienstbaar gemaakt aan de betragting der godzaligheid; het zou gewis luttel voordeels doen. —i— En dit zal ook waar zijn van het ftuk
't welk wij heden befchouwd hebben. Hebt
gij dit eenigzins met uw oordeel kunnen beilaan; Ai berust daar r.iet in : als dit niet verder bij u 'doordringt dan tot het verftand, zulc gij 'er
ook het ware nut niet van kunnen fmaken
Maar gelijk 'er geen waarheid in Gods woord is, die niet tot het hart kan gebragt worden, zoo is ook deze waarheid, nu verhandeld, tot dit zelfde gebruik zeer dienstbaar.
Hief



-
JESAIA LIV: VËRS i. ju
Hier uic kunnen wij tot onderzoeking van ons hart dan aanftonds opmerken.
I. Dat hec niec genoeg is uitwendig coc Gods Kerk, toe Gods huisgezin op aarde ce bchooren — dac hec niec baac de uitwendige voorregcen van hec zelve te genieten, al was 't zelfs in een uitnemenden trap. Abraham had een dienstmaagd Hagar, aangenomen als tot zijn vrouw; maar met welk hij noojt in een waaragtigen Egt vereenigd ftond; hij had een Zoon in zijn huis, Ismaël, maar die geen deel noch erve kreeg in den wezenlijken en geestlijken zegen.
Wel nu dan, onderzoek u zeiven hoedanig gij cot Gods Kerk behoort; in welk eene betrekking
gij hier ftaac Of gij behoorc coc Sara of
Hagar, coc Ismaël of Ifaak.
II. Dac hec ware volk Gods al eens in een ftaat van laagheid, en veragting komen kan, zelfs on-
ider de mond-belijders maar dat God eg-
: ter voor hun zorgt, hunne belangen behartigt f \en hen, ter zijner tijd, zal verhogen.
I. DEEL»
ELF-



ELFDE
LEERREDE.
JESAIA LIV: VERS 2 en 3.
Maak de; plaatse uwer tente wijd, en dat men de gordijnen uwer wooningen uitbreide; en verhinder het niet: maak uwe koorden lang , en steek. 'uwe pinnen vaste in.
Want gij zult uitbreken ter regter en ter slinkerhand: en uw zaad zal de heidenen erven, en zij zullen de verwoeste steden doen bewoonen.
Wij hebben dan gehoord, hoe de Kerk onder ' Israël, met den aanvang van hec N. T. wordt opgewekc tot de hartelijkfte en uicvoerigfte blijdfchap in den Heere, wegens hare aanftaande vermeniguldiging, in het ifte vers.
Dit beide nu, zoo de opwekking als de reden daar toe, wordt verder uitgebreid en bevestigd in de 2 verfen welke hier opvolgen.
Letten we hier wederom



JESAIA LIV: VERS 2 en 3. 323
A. op de opwekking of vermaning in hec 2de vs. Blaak de plaat fe uwer tente wijd, enz.
B. dan op de verklaring en bevestiging der voornoemde vreugde - ftof, de aanftaande uitbreiding der kerk, in hec 3de vers. Want gij zult uitbreken ter regter en ter /linkerhand, enz.
A. De vermanende opwekking is dan; Maak de plaatze uwer tante wijd, enz.
Elk ziec dac die voorftel wederom zinbeeldig is; hét is derhalven noodig, dac wij eersc den letterlijken zin regc verftaan; daar na zien, wat zaken j onder dit zinbeeld zijn opgeiloten.
I. Was de Kerk in 't voorige vers aangefproken onder 't zinbeeld eener vrouw, die lang onvrugtbaar, en eenzaam geweesd zijnde, nu een talrijk huisgezin zou gewinnen; niet oneigen wordt derhalven ftraks hier op van hare wooning gefproken, in welke dat huisgezin ontvangen, en aangekweekt moest worden: deze nu wordt voorgefteld onder het zinbeeld of de gedaante eener tente, de oudfte en gereedfte foort van wooning, zeer gemeenzaam in het Oosten ; afkomftig , zoo 't fchijnt, van de Herders, die door middel van dezelve gemaklij k van de eene plaats en landftreek naar de andere konden verhuizen, om verandering van weide voor hun vee te vinden. Van dat aloud ;:en aards vaderlijk foort van wooningen, fchijnt dat woord tente in later tijd tot allerleie foort van X a woo-



3*4 ELFDE LEERREDE.
wooningen overgebragt te zijn, en wordt ookmeermaals van bemuurde huizen en fteden gebezigd. Niets is gemeener , den dat 'er van de kinderen Israëls , ook na dat zij in 't land Canaan gevestigd waren, gezegd wordt, dat ze gingen, of wederkeerden naar hunne tenten. Rigt. VII: vs. 8. XIX: vs. 19. I Sam. IV: vs. 10. enz., en van de 10 Stammen onder Joahaz lezen we, De kinderen Israëls woonden in hunne tenten, II Kon. VI: 5. Waar uit men fchijnt te moeten opmaken , dat van het oud gebruik de benaming van tente) de gewoone en algemeene foort van wooning der Aardsvaderen) tot allerleie , ook vaste wooningen, in later tijd is overgebragt; ten ware men wilde , dat het bewoonen van tenten onder Israël, gelijk onder de Rechabiten, bij fommigen nog lang in gebruik gebleven zij ; en de opgemelde plaatfen daar van ipraken.
Wat daar van zij, dit is zeker, dat hier op eigenlijke tenten gezien wordt; alle de uitdrukkingen in dit vs. zijn eeniglijk daar van ontleend, en worden in derzelver eigenlijken zin en nadruk zoo dra begrepen, als wij weten, wat ean Tent is, en wat 'er tot het fpannen van dezelve behoort. Laten we dit kortelijk nagaan , en daar uit de fpreekwijzen ophelderen.
A. Tot eene Tente behoort
1. Een zekere plaats, of grond, die grooter



JESAIALIV: VERS 2 en 3. 325
ter of kleiner, wijder of korter van omtrek zijn jkan, naa mate de tente, welke men Haan wil, ruim of bekrompen wezen moet.
Hier wordt gefproken van eene wijde plaats, om dat de tente zeer ruim moest zijn, gelijk we aanftonds hooren zullen.
2. In zoodanige ruime tenten had men , en i heeft men nog, in het Oosten, voor al bij de
Vorften en aanzienlijken , verfcheiden vertrekken, in welk ze van binnen door gordijnen worden af, gedeeld, tot allerleie gebruiken, even als in een welgeregeld huis, gefchikt: van daar dat men hier niet alleen van eene Tent , maar ook van wooningen en gordijnen der wooningen hoort gewagen; ,wooningen, die zoo veel te grooter en in uitgebreidheid en in getal vallen kunnen, na mate de tente zelve van een ruim begrip, enj derzelve plaats wijd is.
3. Wijders is 't bekend, dat de Tenten door ! middel van touwen, koorden of zeelen worden geIfpannen, op welke koorden het doek, de zeilen, ,ofbuitenfte gordijnen, die tot dak en muur verstrekken, gedragen, langs welke zij uitgefpannen
worden. Van welk [pannen (in 't Latijn tender e) de naam tente , en de fpreekwijs van tenten te t [pannen herkomftig zijn. Hoe hooger en ruimer 'nu een Tent gemaakt zal worden, hoe langer de ; koorden noodzakelijk vallen moeten ; en derhalX 3 ve,



3i6 ELFDE LEERREDE.
,ve, daar hier de tente zeer wijd, en de wooningen uitgebreid zijn moesten, was 't noodzakelijk dat men de koorden lang maakte.
4. Maar noch de koorden, noch de gordijnen kunnen gefpannen worden , zonder eenige vastigheid: 't is hierom eindelijk, dat 'er tot een Tent ook pinnen behooren; pinnen, of nagels welke in de aarde worden ingeftoken, of ook wel met hamers ingefiagen , om de koorden aan dezelve vast te maken. Hoe grooter en zwaarder nu de Tent zal zijn , zoo veel Heviger wederom moeten ook de pinnen {taan, die naa mate van de Zwaarte der tente ook zwaarder zijn en dieper ingefiagen moeten worden ; vooral wanneer zoodanig een tent niet voor weinige dagen, maar tot een langduurig gebruik wordt opgeflagen; 't is hierom dan , dat 'er na al het voorgaande , als een noodzakelijk vereischte tot hetzelve, bijgevoegd wordt, de pinnen vast in te fteken, te verperken naa de kragt van 't grondwoord (p*n) 't welk en de zwaarte der pinnen, en het diep in 'flaan derzelve beide kan influiten.
B. Dit alles nu wordt hier die eenzame aanbevolen.
1. Maak de plaat fe uwer tente wijd. Neem een ruim veld, en ftrek u wijds cn zijds uit, ter uitbreiding uwer Tente;
2. 'er komt bij, en dat men (of dat zij) de
c •. g0r-



JESAIA LIV: VERS 2 en 3. 327
gordijnen uwer %'ooningen uitbreiden. Hier wordt gefproken in de derde perfoon, daar het voorige en volgende eene aanfpraak in de 2de perfoon isZulk een verandering van ftijl is den Hebreewen niet ongewoon, zonder dat dit verandering in de zaak maakt. Evenwel kan dit hier zijne beteekenis hebben, en te kennen geven, dat zij zoo wel lijdelijk als dadelijk in dat werk zijn zou; dat God op een zonderlinge wijze boven verwagting , door : zijnen zegen over den arbeid zijner knegten , hare wooningen zou uitbreiden, dat zij, zoo dra zij zig tot eene plaats uitftrekte, ondervinden zou, dat Ihare gordijnen zouden worden uitgebreid. In 't natuurlijke ook is het uitbreiden eener tent niet het werk van één perfoon ; van daar die klagte Jer. X: 20. Daar en is niemand meer, die mijne tente uitfpanne , en mijne gordijnen oprigte. Daaromtrent wil nu deze vermaning, dat zij, zulks vernemende , met blijdfchap dit aanfehouwen zoude, met innig welgevallen zig daar in verheugen , en zorg dragen van dit werk op geenerleie wijze, door onkunde , onvoorzigtigheid, vooroordeelen of traagheid te belemmeren; daar om volgt 'er op
3. En verhinder het niet. 't welk ons voortkomt aan het genoemde zoo verbonden te zijn idat het in éénen adem dient gelezen te worden, swaar toe de toon-Hippen en het woorden- flclfel X 4 in



3a8 ELFDE LEERREDE.
inden grondcext aanleiding geven; in dier voege: en dat zij de gordijnen uwer wooningen uitbreiden verhinder niet; dac is; verhinder niec,dat de uicbreiders der gordijnen, dac zij, die daar toe gefteld zijn, de gordijnen uwer wooningen uitbreiden , belemmer hen op geenerleie wijze in dit gezegend werk , of, men kan 'c ook vercalen, houd niet in ; wederhoud u zeiven daar in niec, noch anderen. Zij moesc die dan mee blijdfchap aanfehouwen , daar coe medewerken ; gelijk zij daarom ftraks hier op
4. Wederom in de 2de perfoon aangefproken en vermaand worde, maak uwe koorden lang, en fteek uwe pinnen vast in.
Die agce ik genoeg ce zijn coc opheldering van den leccer van die zinbeeldig voorftel.
II. Het heeft niet veel moejte in ce oncdekken, wac de Geesc onder die zinbeeld wil aanduiden; Het is de uicbreiding der Euangelie-kerk, die hier beloofd , en coc welker bevordering die kerk zelve aangefpoord worde.
A. Deze komt hier voor onder 't zinbeeld eener Tente, met opzigt toe hare huishouding en onderlinge gemeinfehap, alle de gelovigen cog zijn huisgenoeen van hec zelfde huis; ze maken c'zamen één huisgezin , ja één huis, een geesclijken Tempel of Tabernakel uic.
'Er fchijnt nogchands reden ce zijn , waarom
ze



JESAIA LIV: VERS s en 3. 329
ze hier liever onder de gedaante eener Tente, dan wel van een gemetfeld huis of Paleis voorkomt;
1. 't Kan zijn, dat die gefchiede met toefpe" ling op den ftaat der Aardsvaderen , die in Tenten woonden ; in 't bijzonder op de Tente van Abraham en Sara, (die ook zelve,naa de gewoonte der oosterlingen, een afzonderlijke Tent fchijnt gehad te hebben , onderfcheiden van de tent van Abraham, 't gene men opmerkt uit Gen: XXIV: 67. En Ifaak bragt Rebekka in de tente zijner Moeder, Sara) van welke het zinbeeld, gelijk!we te vooren gezien hebben, ontleend is. Niet onvoegzaam past dit ook op de ware leden der kerke , welke hier op aarde als in Tenten verkeerende, daar mede belijden gasten en vreemdelingen te zijn op aarde, en een beter Vaderland te verwagten.
2. Doch voornaamelijk fchijnt dit denkbeeld eener Tente hier verkoren te zijn, om dat het een Tente eigen is zig gemaklijk te laten uitbreiden, en naa gelegenheid verwijden, 't gene hier voornamelijk tot het oogmerk dient.
3. Doet hier bij , dat een Tente een zeer eenvoudige wooning is, die weinig omflag heeft. Ook ligt van de eene plaats na de andere kan
I verzet worden, hoewel ze niet te min zeer vast ftaat, wanneer hare pinnen wel ingeflagen en hare koorden wel vast gemaakt zijn. Welk X 5 bci"



33°
ELFDE LEERREDE.
beide hier ook zeer wel kon toegepast worden.
De Tente is hier dan de gemeinfehap, het geestlijk huisgezin der ware Kerk m 't gemeen, van Abrahams tijd af tot heden toe : terwijl de wooningen in 't meervoud, dan zien kunnen, op de onderfcheidenc gemeintens in die Kerk, welke alle, fchoon op onderfcheiden plaatfen wonende, en als kleinere maatfehappijen van elkander onderfcheiden, alle nogthands tot de zelfde Tente, tot de algemeene vergadering, die in de hemelen opgefchreven is, behooren, en éene algemeene Kerke uitmaken. Zij woonen allen , wel in onderfcheidenc vertrekken, maar onder het zelfde dak, zij heioen allen naam en plaats in het ééne huis Gods en binnen dezelfde muuren.
B. Deze Tente nu , deze wooningen moesten worden uitgebreid ; maak de plaatje uwer tente wijd, en dat men de gordijnen uwer wooningen uitbreide, enz. Een bevel, aan de geestlijke Sara gegeven , maar, wijl men gerekend wordt zelve te doen , 't gene men door anderen doet, mag men dien regel hier ook toepasfen. ■ Zij zoude en moest deze tente verwijden door den dienst harer kinderen. Zij moest dan daar op toeleggen, dat de Kerk in 't gemeen zwierde uitgebreid ; dat ze zig uitffrekte tot plaatfen, tot landen welke ze te vooren niet bereikt had. Daar tot hier toe voornamelijk 'c Land Canaan de plaats
de-



JESAIA LIV: VERS 2 en 3. 331
dezer- Tente geweesd was,- moest zij nu haren grond uitbreiden, in het onbepaalde; de ganfche aarde ftond nu daar toe open; de ganfche aarde is des Heeren, en moeste nu tot een plaatfe des Tabernakels zijner eere ingenomen, en aan Hem toegewijd worden ; Japhet zou nu gelokt worden om te wooncn in Sems Tente. Daar mede nu zou gepaard gaan, dat de gordijnen der onderfcheïdene wooningen wierden uitgebreid, dat de onderfcheidene gemeintens aan alle plaatfen toenamen, vermenigvuldigden, en zig van plaats tot plaats wijder uitftrekten.
Maar hier toe moesten dan ook de koorden lang gemaakt, de finnen vast ingedoken worden.
Verftaat door de koorden , zo ge wilt, de Leeraars, de gezanten, de Apostelen, uitgezonden tot verre henen, om de heil-leer wijd en zijds over de volken uit te breiden. Zo ge wilt ; verftaat 'er door, de banden van onderlinge gemeinfehap en vereeniging, de ordening der kerke, of wat gij meer daar toe brengen wilt; dit alles zat 'er naa onze gedagte eenigzins toe behooren. Wij denken dat men 't in eene zekere ruimte nemen moet, en 'er dat alles door verftaan, het welk ten opzigt der Kerk, dat is, wat de koorden zijn, ten aanzien eener tente.
Moet ik iets in 't bijzonder noemen , 't zon bij mij zijn, de regelmate des geloofs, ten aanzien
van



332 ELFDE LEERREDE.
van Leer en wandel, welke aan de ganfche Kerk eene gelijkmatigheid, en wanneer zij op goede gronden rust, ook een onwrikbaar verband en
vastigheid geeft. Deze nu moesten zij lang
maken, zoo ver uitftrekken als zij gelegenheid hadden, en, al moesten zij al eens tegen veel tegenftand inworflelen, uitzetten zoo ver zij konden , op dat hier door d£ Tente, welke daar op rusten moest, zou kunnen worden uitgebreid.
Maar op dat dit alles zou kunnen gefchieden, moesten zij voor al de pinnen wel vast inflaan, zonder welke de koorden niet konden gefpannen worden.
Dit ziet op de vastigheid dezer Tente, de vastigheid der Kerke; welke, fchoon zij niet aan eenige bijzondere plaats of landfchap ten allen tijden bepaald of verbonden is, maar van plaats tot plaats, van volk tot volk, als eene beweegbare tente kan overgebragt worden , en metterdaad overgebragt wordt, en van bijzondere plaats verwisfeit; egter op haar zelve, waar ze ftaat, eene onverwrikbare vastigheid heeft , die noch door ftormen, noch watervloeden, noch geweld van vijanden, noch eenige natuurkragten, kan uit één gerukt worden: ten dien opzigte ftaat zij als een rotsfteen, en de poorten der helle zullen haar niet overweldigen. Verftaat dan door deze pinnen aan welke zij vast is, de voornaamfte grondwaarheden en beloftenis-
fen



JESAIA LIV: VERS i en 3. 333
fen van het Euangelie. Verftaat 'er door ,1 Jefus Christus , in dien zin , als hij 't fundament genoemd wordt der Apostelen en Prophetcn. De Leer inzonderheid van zijn Middelaarfchap , en de vergevinge der zonden in en door Hem.
Deze grondwaarheden moesten zij vooral diep inflaan; door ernftige en herhaalde predikingen in de harten der menfehen zoeken in te boezemen: als deze pinnen wel ingeflagen waren., dan zou :het overige volgen; hier aan hingen alle de andere waarheden vast, en verkrijgen daar uit hare vastigheid. Hier uit moet de regelmaat des geloofs afgeleid, hier aan moet ze vastgemaakt worden ; en dan verftrekt dezelve tot fterke koorden, I over welke het uitfpanfel van Gods genade, het , dekfel zijner befcherming zig uitftrekt, onder welke de Kerk als onder eene Tente woont en veilig is.
C. Wordt nu dit alles aan de Kerk vermaand, 1 en als een pligt aanbevolen;
1. Het wil niet zeggen, dat zij uit zig zelve als van zig zelve tot zulk een werk zou bekwaam zijn; Gods hand zou alle deze dingen doen : maar de Heer zou dit middelijk doen ; hij zou den dienst der menfehen daar toe gebruiken; God zou het hun doen gelukken, en daarom moest zij handen aan 't werk ilaan; Dus
a. wil dan deze vermaning, dat de ware kerk*
le-



334 ELFDE LEERREDE.
leden in 't gemeen, en wel hare Leeraars en ge* zanten haren c' wcge in 't bijzonder, alles zouden aanwenden ter bevordering dier gezegende uitbreiding der Euangelie-kerk.
Dat zij op geenerleie wijze door onbedagtzaamheid dit werk zouden belemmeren ; waarom 'er niet zonder nadruk bijkomt, verhinder het niet; verhinder niet, dat men de gordijnen uwer wooningen uitbreide, om ook de Heidenen binnen dezelve te bevatten; Het fchijnt dat de II. Geest hier door den Propheet ziet op de zwak - gelovige Christenen uit de Joden, die in den aanvang van de uitbreiding der Euangelie - kerk onder de Heidenen , wegens de vreemdheid der zaak, en hunne gchegtheid aan de Joodfche voorregten , hier in eenigzins befchroomd en fchoorvoetende verkeerden, gelijk Petrus in 't geval van den Hoofdman Cornelius, en Paulus meer dan eens ondervond; Dit betaamde niet, neen; zij moesten dit op geenerleie wijze verhinderen , tegenftaan , of palen daar aan Hellen; in tegendeel dit moesten zij met blijdfchap aanfehouwen, en niet alleen aanfehouwen, maar op alle wijze bevorderlijk zijn.
Het wil zeggen, dat zij hare wooningen open, hare gordijnen wijd uit zetten zoude, op dat de gelovigen uit de Heidenen in den fchoot der Kerke gereedlijk en blijmoedig zouden ontvangen worden tot medeburgers der Heiligen en huisgenoten
Gods



JESAIA LIV: VERS o en 3. 335
Gods, dat zij hare poorten zou opendoen op dat let regtvaardige volk mogt ingaan. Dat zij zelve iuit het midden van haar, gezanten moesten uitmaken, en alomme uitzenden, om ook des Heeren ; heerlijkheid onder de Heidenen te verkondigen jef. LXVI: 19.
Ziet daar den last aan de Kerk gegeven; maak ide plaatfe uwer tente wijd, en dat men de gorjdijnen uwer wooningen uitbreide, enz.
Maar, zoude zij welligt in dezen geen vergeeffchen arbeid doen? Zou 't haar in dezen niet wel kunnen gaan, als die man die, boven zijn vermo: gen zijne fchuuren willende vergrooten , zijn werk : ten halve moest laten fteken? Wat reden was 'er idat eene onvrugtbare, eene eerzame, hare tente zoo wijd uit zou breiden ? Wel aan ! hoort dit beandwoorden en oplosfcn in het
B. Derde vers, daar de Kerk ter harer aanmoediging tot den gegeven last, verzekerd wordt aangaande de reeds ontvangene belofte in het ifte vers dat hare kinderen meer zouden worden dan die der getrouwde: Hoort, hoe dit aan haar beivestigd, en nader verklaard wordt: Want gij zult uitbreken ter r egt er en ter /linkerhand, en uw .zaad zal de Heidenen erven, en zij zullen de ■verwoeste ftedcn bewoonen.
I. Drie bijzonderheden worden hier ge-
inoemd.
A.



336" ELFDE LEERREDE.
A. Het eerfte is, gij zult uitbreken ter regter en ter jlinkerhand.
u Het grondwoord (JHS) uitbreken , beteekent eene fchielijke en geweldige uitzetting bijwijze vanuitbarfting; 't wordt onder anderen gebruikt van wateren die de oevers of dijken doorbreken en het land overftroomen Job. XXVIII: 4. Van daar beteekent het eene groote uitbreiding, eene fchielijke vermenigvuldiging, het wordtin dien zin zeer gemeenzaam van de fhelle aanwinning van vee gebezigd; De man brak gansch zeer uit, en hij had vele kudden, lezen we Gen. XXX: 43. In dien zelfden zin wordt het ook gebruikt van de vermenigvuldiging, de fterke vermenigvuldiging van menfehen. De huisgezinnen hunner vaderen braken uit in menigte: I Chr. IV: 30. in tegendeel is 't een bedreiging Hof. IV: 10. Zij zullen hoereeren maar niet uitbreken.
Hier nu wordt aan de Kerk, die te vooren als eene onvrugtbare en eenzame was, beloofd; dat zij zou uitbreken, door eene overvloedige en fnelle vermenigvuldiging van ware kerk-leden , van ware kerk- kinderen, die door het geloof tot hare gemeinfehap toegebragt, en als 't ware in Sion geboren zouden worden. — uitbreken, misfehien ook wel, dat hier gezien wordt, op de Godlijke kragt, door welke dit zou gefchieden , onaange-
zien



JESAIA LIV: VERS 2 en 3. 33-
zien en in weerwil van den Satan en de overften dezer wereld — Zoo zou zij dan uitbreken.
■ 2. En wel ter regter en ter (linkerhand.
Naa de gedagten van ibmmigen zegt dit ten Zuiden en ten Noorden, om dat de Oosterlingen het Oosten voor het voorfte deel der wereld houdende, en bij verfcheidcn plegtige gelegenheden met het aangezigt oostwaards liaande, hec Zuiden alsdan aan hunne regter- het' Noorden aan de linkerhand hadden. Wat grond 'er voor deeze verklaring hier ter plaatfe al, of niet zij, wil ik niet onderzoeken ; ook kan men zelfs gereedelijk in de zaak toeftemmen , dat de eerfte uitbreiding der Euangelie-kerk inzonderheid Noordwaards naar Damaskus, en de deelen van Syrië, en Zuidwaards naar Egypte begonnen is.
Doch wanneer wij het gebruik der fpreekwijze, , ter regter en ter /linkerhand gadeflaan , fchijnt hec doorgaands te bcteekenen rondsom, aan alle kanten. In een ruimen zin is ook alles wac ons omringt, min of meer ter regter of ter (linkerhand, 't Wordt ook menigmaal in dien zin gebezigd; af te wijken of zig te wenden ter regter. of ter /linkerhand; is in 't gemeen , zig ergens heen te wenden Gen. XXIV: 49. Van Simei leest men , dat hij. David met fteenen wierp , hoewel al V volk , en alle de helden aan zijne regter I. deel. Y en



338 ELFDE LEERREDE.
en /linker zyde waren; dat is ongetwijfeld, rondsom , althands zeker ook agter hem. Laten we 't dan in dezen zin, die de natuurlijkfte, is, ook hier opvatten ; Gij zult uitbreken ter regter- en ter /linkerhand; dat is, gij zult aan alle zijden, naar alle oorden en gewesten , vermenigvuldigen, gij zult uitbreken naar alle zijden der bekende wereld.
B. Hier wordt nu bijgevoegd ; en uw zaad zal de Heidenen erven.
i. Wat het zij a. de Heidenen te erven Qn zulken zin als 't hier voorkomt) kan naawlijks wegens de gemeenzaamheid dezer uitdrukking iemand, die den Bijbel leest, onbekend zijn. Het geeft eenvoudig te kennen de toevoeging der Heidenen tot de gemeinfehap der ware Kerke. Dit wordt een erfenis of het erven der Heidenen genoemd: om dat het Christendom de wereld der Heidenen niet met geweld van wapenen zou innemen, maar deze haar als eene erfenis zouden in de hand vallen. — eene erfenis , ten anderen , om dat het is. uit kragt van het Testament der genade, het N. T.; in 't welke die belofte aan de Kerk beloofd en toegelegd was — eene erfenis ook, zoo gij wilt, van wegen het aanzien, de uitwendige voordeelen, en 't vermogen, welk de Kerk, immers bij vervolg van tijden, daar door zou ontvangen; aangezien zij
met



JESAIA LIV: VERS 2 en 3. 339
l met de Heidenen ook het land der Heidenen erven zou : gelijk 'er ten dien opzigte gezegd wordt; : gij zult het vermogen der Heidenen eten Jef. LX1: 6. gij zult de melk der Heidenen zuigen; Jef. LXI: 16. — eene erfenis eindelijk, van wegen de beftendigheid, het erfelijk regt ,het welk de Kerk op de Heidenen zou verkrijgen, zoodanig dat het haar over k geheel noojt ontvreemd zal worden.
b. Dit is 't , welk hier aan het ! zaad der onvrugtbare toegewezen wordt, uw zaad ; zal de Heidenen erven. Waarom ftaat hier niet,uwe kinderen, gelijk in 't ifte vers van hare kinderen gemeld was ? In de zaak zijn dit uitdrukkingen van , dezelfde- beteekenis, en 't fchijnt dus om 't even of 'er gezegd was uwe kinderen, dan uw zaad. ' Evenwel wanneer wij onder 't oog houden dat de ; benaming van het zaad op een bijzondere wijs van den Mesfias gebezigd wordt , die bij uitrtek \ het zaad der Vrouwe is; het zaad, het bijzon1 der bedoelde zaad, van Abraham; het Zaad Da1 vids; zoude ik niet vreemd zijn te denken dat hier in de eerfte plaats de Mesfias zelve , de Zoon der belofte, ten aanzien van welken de Kerk zoo lang onvrugtbaar geweesd was, naar wien zij, gelijk Sara naar Ifaak , zoo lang gewagt had, verftaan moest worden : in de eerfte plaats, zet,ge ik, want wij moeten hem hier teffens beichouwen Y 2 in



34°
ELFDE LEERREDE.
in vereeniging met zijn gelovig volk, als dat geestlij k zaad, 't welk voorkomt als uit Hem te zullen geboren worden, of, gelijk 'er Cap. LUI: 10. gezegd wordt, als dat zaad 't welk hij zien zou. Mesfias zou in dat zaad, en ook door middel van hetzelve, de Heidenen erven; dat is de gelovigen ook die uit de Heidenen, maar nu Christenen, en daar door een zaad van Christus en een zaad der Kerke geworden , zouden van tijd tot tijd zoo toenemen, dat zij de Landen der genen die Heidenen bleven, vervullen, ja, metterhaast bezitten zouden, tot eene eewige erve.
Beter misfchien begrijpt men het zoodanig, dat door de Kinderen vers i de gelovigen uit Joden en Heidenen , maar door het Zaad bepaaldelijk de gelovige Joden in den aanvang van 't N. T., bedoeld worden: waar toe in aanmerking komt dat Kinderen meermaals gebruikt wordt van zulken die geen natuurlijke maar alleen geestelijke Kinderen van iemand zijn ; maar zaad zelden , of misfchien nergens , dan van zulken die ook natuurlijk zijn voordgefproten uit de gene, wiens zaad ze genoemd worden — en op die wijze zouden de gelovigen uit de Joden, het zaad, de Heidenen tot hun erfdeel krijgen. Het is waar de gelovige uit de Heidenen zijn mede erfgenamen, enz. Eph. III: 6. maar daar zijn meer erfgoede: ren,



JESAIA LIV: VERS 2 en 3. 341
ren , dan juist de erving der Heidenen, en ten aanzien van welke de Heidenen mede erfgenamen zijn. Daar wordt noojt in de H. Schrift de erfenis der wereld of der Heidenen aan de Heidenen toegekend, neen, deze behoort alleen aan Abraham en zijn zaad, fchoon die geërfde Heidenen, in opzigt tot andere goederen , gefteld worden tot mede-erfgenamen met de gelovigen uit de Joden.
2. Dit wordt nu met het voorige t'zamengevoegd; gij zult uitbreken — en uw zaad zal de Heidenen erven.
\ a. Befchouwt men dit als twee onderfcheiden zaken, dan zal de zin zijn; gij zult niet alleen uitbreken; in u zei ven, in uw eigen fchoot of land niet alleen vermenigvuldigen; maar uw zaad zal zig vervolgends ook uitftrek* ken onder de Heidenen en. derzelver landen beërven.
b. Doch beter vlijt het, dit laatfte aantemerken als een gevolg , of wel eene nadere verklaring van het eerfte, in dezen zin; gij zult zoodanig uitbreken, dat uw zaad de Heidenen erven zal. Dit laatfte kon niet gefchieden zonder eene vermenigvuldiging van dat Zaad, en fluit
(derhalven het eerfte mede in zig: daar in dan zou 'het uitbreken ter regter en flinkerhand beflaan, en ... 1 „«„^ïn- imn vün. dar haar Zaad de
icutzou er nel fccvuu, »— "M"? —
Y 3 Hei-



34*
ELFDE LEERREDE.
Heidenen , de Landen der Heidenen , vervullen, en erflijk bezitten zoude.
C. Voor het laatfte komt hier nog bij» en zij zullen de verwoeste Jleden doen bewoonen.
i. Men kan dit ook vertalen , men zal de verwoeste fteden doen bewoonen: men verftaat dit gevoeglijkst van het Zaad , 't welk de Heidenen zou erven; uw Zaad zal de Heidenen erven, en dat Zaad, die kinderen, zullen de verwoeste fteden doen bewoonen; of men moest dit liever misfchien van de Heidenen verftaan , uw Zaad zal de Heidenen erven , en die zullen de verwoeste plaatfen doen bewoonen, door dezelve voor uw Zaad in te ruimen, uw Zaad daar in te laten woonen, waar door die woeste fteden, welgeordende en bloejende maatfehappijen worden zouden. De 70 fchijnen anders gelezen te hebben, zij hebben hier; gij zult de verwoeste fteden doen bewoonen, en verftaan dit van de onvrugtbare zelve: hoe men 't nemen wil, het maakt in de zaak geene verandering; doch wij houden ons aan onze lezing, en de eerstgenoemde opvatting.
2'. Maar wat zijn hier de verwoeste fteden? Zijn dat fteden door het zwaard verteerd, door 't geweld des oorlogs of andere rampen vernield ? Steden die in een letterlijken zin ontfierd en ontvolkt zijn? Neen. Tot regte bevatting dezer uitdrukking moet men weten, dat niets gevvoo-
ner



JESAIA LTV: VERS 2 en 3. 343
lier was ïn den ftijl der Propheten, dan de Heidenen , te weten alle de volken buiten Canaan, in een geestlijken zin en met een geestlijk oog befchouwd, aan te merken als een dorre woestijn, als een onbebouwd en woest land , als verwoeste fteden , als een onvrugtbaren grond, en onder foórtgelijke zinnebeelden meer. We zullen aanftonds voorbeelden daar van zien in de plaatfen die we ftraks ter bevestiging aanhalen zullen.
a. De verwoeste lieden , of plaatfen , welke ledig waren van ware Godsdienftige menfehen, in welke geen aanbidders van den waren God, geen vreeze Gods, geen waaragtige Godsdienst te vinden waren; fteden zonder ware deugd, zonder godvrugt, gelijk aan een woestijn, idie niec bezaajd noch gemaajd wordt, die zonder bloemen zonder vrugten, zonder bronnen zonder weiden, zonder luister zonder fieraad is; fteden welker inwooners zelve woest waren, en meermaals bij wild gedierce vergeleken worden. Ver!ftaac 'er door' de plaacfen en Landen der Heidenen, of wel bijzonder derzelver Hoofdlieden, en [bij vervanging de Landen en Koningrijken in 't ;gemeen met derzelver inwooners, die, zeer langen [tijd van Gods gemeinfehap vervreemd, in eene alI lerdiepfte onwetendheid van God en zijnen waren idienst verkeerden, en derhalven geenerleie Gode behaaglijke vrugten voordbragcen.
Y 4 b.



344
ELFDE LEERREDE.
b. Deze verwoeste fteden nu zou dac Zaad der eenzame, doen bewoonen, niet alleen door.zelve daarin te woonen, maar ook door die zedpnloze volken onder Gods zegen door het Euangelie te bekeeren, tot gefchikte inwooners, tot menfehen, deugdzame menfehen, goede Christenen te maken , en alzoo die woeste fteden te doen bewoonen , door dezelve te veranderen in Christelijke genootfehappen,, welgerelde gemeintens , en fteden in welke geregtigheid woonde : met één woord , zij zouden in de voortplanting van den Christelijken Godsdienst zoo voorfpoedig zijn, dat fteden en Gemeene-besten van afgodifche volken zouden gevormd worden naa de regels van 't Euangelie, en de gedaante erlangen van fteden en gemeintens des levendigen Gods, welker Koningen zelfs Voedfter- heeren , wier Vorftinnen zoog-vrouwen der Kerke zijn zouden.
De toefpeling in dit alles fchijnt wederom te zijn op de eigenlijke Sara met haar Zaad, en deszelfs lotgevallen.
Deze toch zijn uitgebroken in menigte — deze hebben 't Land Canaan, en de Heidenen in dezelve met hunne bezittingen ge-ërfd, ziet Gen. XV;
vergel. Jof. XXIV: 11—13. Pf. CXI: 5,6". X Kon. IV: 24. Levit. XXV: 45, 46. Dit Zaad heeft de verwoeste fteden in Canaan van tijd tot
Pj4



JESAIA LIV: VERS b en 3. 345
tijd herbouwd, bewoond, en doen bewoonen; ziet I Kon. XVI: 34. enz.
Maar gelijk dit plaats had in 'c eigenlijke Zaad van Moeder Sara, zoo, en op nog veel'heerlijker wijze zou dit plaats hebben in haar geestlijk Zaad , 't welk met den dag des N. T. uit haar zou beginnen voord te komen. Deze zouden, uitbrekende ter regter en ter ilinkcrhand, en de Heidenen ervende zo als gezegd is, ook de verwoeste fteden in eenen geestlijken zin doen bewoonen.
Dat nu deze beeld - fpraak in dezen zin in Gods woord, bijzonder in den ftijl der Propheten, geenzins vreemd, maar zeer gemeenzaam is, zoude ik met een reeks van voorbeelden kunnen bevestigen, laat ik uit velen alleen een en ander, bijzonder uit onzen Propheet, aanhalen. Men vergelijke dan hier mede Cap. XL1X: vs. 8b,9. Ik zal u geven .(zegt daar de Vader tot den Mesfias) ik zal u geven tot een Verbond des volks, om het aardrijk op te rigten , om de verwoeste erfenisfen te doen beërven : om ie zeggen tot de gebondenen , gaat uit l tot die in duister nis fe zijn , komt te voorfchijn! wederom, Cap. LXI: 4. daar de Mesfias, als de Gezalfde des Heeren tot zijn volk uit de Joden fprekende, van dezelve zegt; en zij, namelijk de treurige, doch nu vertrooste Zions,z// zullen de oude verwoeste plaatfen bouwen; de voorige verfloringen weder oprigten, en de verY 5 woes-



346
ELFDE LEERREDE.
woeste fteden verniewen , die verftoord waren van geflachte tot geftachte.
Eigenaardig komt dan hier mede overeen , 't gene we hier vinden; uw Zaad zal de Heidenen erven , en zij zullen de verwoeste fteden doen bewoonen.
Ondcrtusfchen, offchoon men dit in den ruimften zin van de Heidenen in 't gemeen verdaan kan, zou ik niet vreemd zijn van te denken, dat hier ter plaatfe door de woeste fteden inzonderheid gezien wordt op dat foort van Heidenen, die bijna geheel zonder tugt leefden; bij welken de zaden van regt en billijkheid, deugd en eerlijkheid fchier geheel vertreden waren; die van een verwoest geweten , wreed van aard, en woest van zeden, in den geftrengden zin barbaren genoemd wierden. 't Wil dan zeggen, dat zij den Christelijken Godsdienst zouden voordplanten tot zelfs in de harten van woeste en barbaarfche natiën : en dan vinden we hier eene opklimming; gij zult uitbreken ter regter en ter dinkerhand ; niet flegts binnen uw eigen land of in deszelfs omtrek, maar zoodanig dat uw Zaad de Heidenen zal erven, ja, ja zelfs, zij zullen de verwoeste fteden doen bewoonen. Althands dit is zeker, dat deze hier niet kunnen uitgefloten worden. Men denke hier dan niet alleen aan de Landen en fteden van Syrië, Egypte , Afie, Griekenland, Italië, Frankrijk,
Span-



JESAIA LIV: VERS a en 3. 347
Spanje; welke, fchoon de voornaamfte en bloejendfte gewesten in dien tijd, in den voorheen verMaarden zin en ftijl der Propheten verwoeste {leden kunnen genaamd worden ; maar men denke dan ook inzonderheid aan Duitschland, Brittannie, Rusland, Tartarïe en dergelijke, welke in dien tijd wild, woest, onbefchaafd, zonder geregelde i tugt waren , en dus in een dubbel opzigt, of in den volften nadruk onder de benaming van woeste fteden konden worden uitgebeeld.
En even dit zelfde leidt ons dus ongevoelig tot de vervulling van dit deel dezer Godfpraak; Het zijn inderdaad alle deze gemelde, en nog zeer vele andere volkeren, die getuigen geweesd zijn of , nog zijn en verder zijn of worden zullen van de waarheid dezer Godfpraak , Deze zijn 't, onder ' welke de Christen - Kerk, oorfpronklijk uit de Joden, is uitgebroken; deze zijn 't welke dc zelve ,; tot eene erfelijke bezittinge geworden , en daar 1 door in nadruk tot bewoonde fteden gemaakt zijn. „ Is dit niet een bewijs (fchrijft Arnobius tegen ' " de Heidenen Lib. I: p. 53) is d5t niet een be" „ wijs voor ons geloof, dat in zoo korten tijd de 1 „ heilige Aftellingen van Christus door de geheele „ wereld, (hij fpreekt van de toen bekende we„ reld) verfpreid en aangenomen zijn ; dat V „ geen volk zoo woest en wreed is , V welk niet j „ zijne woestheid afgelegd heeft, cn zagtmoedig
„ en



348 ELFDE LEERREDE,
„ en handelbaar geworden is ". Zoo waaragtig is dan de voorftelling, uw Zaad zal de Heidenen erven, en zij zullen de verwoeste Heden doen bewoonen.
En, wat de menigte betreft, Clemens de Romein (aangehaald bij Vitringa) zegt in een zijner overgebleven Hukken. „ Ziet nu zijn wij die in Chris„ tus geloven, veel meer geworden dan zij die „ eertijds van Gods volk waren, en daar op hun„ nen roem dragen". Wij hebben een getuige•nis van geen minder kragt en nadruk, van Tertullianus, dat ter bevestiging dezer zelfde zaak dienen kan, aangehaald Cap. LUI: 10.
Zoo heeft dan de uitkomst geleerd, dat, ook de kinderen der eenzame, de Christenen, meerder zijn geworden dan de kinderen der getrouwde, dan het vleeschlijk Israël en alle derzelver kinderen of Jodengenoten, gelijk door een naawkeuriger berekening der Christen volken zeer gemaklijk is aantetoonen. Van waar ook Openb. VII: na dat 'er gezegd was, dat 'er uit de gedachten Israëls 144 duizend verzegeld waren; ftraks daarop volgt vs. 9. Na dezen zag ik , en ziet een groote fchare die niemand tellen konde, uit alle gejlagten en natiën , en volken en talen , ftaande voor den throon en voor het Lam.
Trouwens met den eerften dag def uitdorting des Geests, telde men een fchare van 3000 gelovigen.
ee-



JESAIA LIV: VERS 2 en 3. 349
ïenige dagen daar na lezen we reeds van 500c, :n dit was gering in vergelijking met den aanwas' >nder de Heidenen éenigen tijd daar na. • Zoo is dan in der waarheid deze eenzame uitgebroken , in menigte uitgebroken, met eene groo:e fhelhëid en Godlijke kragt uitgebroken ter reger en ter (linkerhand; zoo dat haar Zaad, niet ninder in moed dan in getal, wijd en zijds zig ïeeft uitgebreid , alle hinderpaalen overwonnen T ;n van tijd tot tijd fchier de gehcele aarde ingeïomen heeft.
't Is waar alle die volken, onder welke het Christendom toen is geplant geworden, hebben t zelve niet bewaard, en zijn dus niet ten cevvi;e erve aan de Kerk' geworden: bij velen is de Christen Godsdienst geheel uitgeroejd, gelijk in Arabic, Perfie, een groot deel van Atie en Grieffenïand ; bij velen aanmerkelijk door dwalingen öf bijgeloof verduisterd; maar daar tegen zijn ook veder andere volken in latere tijden, zoo in onze Noordelijker gewesten van Europa, als in America, net dat licht beÜraald, dit houdt nog heden niet pp voord te gaan, en zal niet ophouden; ten dien ppzigte is 't ook dat de Euangelie-Kerk zeer genoeglijk bij eene Tente vergeleken wordt, zoo zal zij de gehcele wereld doortrekken.
Maar wat verwisfelingen de tent van Gods Kerk je» aanzien van bijzondere Landen en Volken onli der-



S5o ELFDE LEERREDE.
dergaan moge; nogthands is en blijft zij, in haar zelve befchouwd , eene Tent welker pinnen w'ei vast zijn ingeilagen, en blijft het over het algemeen door alle eewen waarheid, dat de Kerk de Heidenen erfelijk bezitten zal, en verwoeste fteden doen bewoonen. Gelijk ook tot heden toe, de naam van Christus, en de belijdenis van zijnen Godsdienst in den ruimen zin, fchoon op vele plaatfen zeer beneveld, over het aanmerkelijkfte deel der wereld zig nog uitftrekt.
En wat aangaat de pogingen der eerfte Christen - Kerk, in gevolge dezer opwekking, om hare Tente wijd uit te zetten , hare koorden lang te maken; men behoeft flegts het leven en de reizen der Apostelen zig te herinneren, om de vervulling ook daar van te aanfchouwen. Hoe is niet het geluid van 't Euangelie uitgegaan over de geheelc aarde, Rom. X: wat moejte gaf zig Paulus om de koorden lang te maken en den middelmuur des affcheidfels af te breken, en hoe gelukkig Haagde hij 'er in ! Vergelijkt hier toe zijn aanmerkelijk gezegde II Cor. X: 13—16. „ Wij zullen niet,, „ roemen buiten de mate, maar dat wij, naa de „ mate des regels, welke mate God ons toegedeeld „ heeft, ook tot u toegekomen zijn. Want wij „ ftrekken ons niet te wijd uit, als die tot u niet „ zouden komen (als of wij tot u niet moesten „ komen), want wij zijn ook gekomen tot u toe-
„ in



JESAIA LIV: VERS i en 3. 351
„ in 't Euangelie van Christus — hebbende hope „ als uw geloof zal gewasfen zijn , dat wij „ onder u overvloedig zullen vergroot worden „ naa onzen regel, enz ".
't Is zoo, 't ontbrak wel bij fommigen niet aan vrees, befchroomdheid, onkunde, en vooroordeelen bij anderen aan geen dadelijken tegenftand; maar ook door die hinderpalen braken zij door; God zelve fprak met kragt van overtuiging, verhindert het niet: zoo dat de gelovige Joden zig verheugden, en God verheerlijkten, zeggende ; zoo heeft dan God ook den Heidenen gegeven de hekeeringe ten leven Hand. XI: 18. 15. 40. en wat de ongelovigen uit Joden en Heidenen, en derzelver tegenftand betreft; de uitkomst leerde, dat hun tegenftand zelfs bevorderde; hoe meer zij dit werk zogten te verhinderen, zo veel te fterker ging het voord , hoe meer dammen zij zogten te leggen, hoe geweldiger deze geestlijke wateren doorbraken en alles overftroomden.
Toepasfelijke Aanmerkingen:
Ziet daar Aandagtigen, eene heerlijke en allerduidelijkite Godfpraak aangaande de uitbreiding der Euangelie-Kerk. — Eene Godfpraak, bij welker regt verftand wij te meer belang hebben, om
dat ze ook ons betreft, en wij ook in de gevol.gen daar van deelen..
Wan-



35*
ELFDE LEERREDE.
Wanneer God door zijn Geest deze Prophetie aan zijn Knegt Jefaia ingaf, en door hem liet be* fchrijven voor het nagedacht, toen gedagt God ook aan Nederland; hij gedagt aan ons,hij gedagt aan u gelovig volk! — God had u uitverkoren in zijn Zoon , hij kende u voor alle eewen; gij moest in der tijd geroepen en toegebragt worden tot zijn gemeenfehap ; hier toe moest het Euangelie aan u verkondigd, en gij vergaderd worden tot de gemeirite des levendigen Gods; en op dat dit gebeuren zou, gaf God dit bevel, (en hij liet het tot uwe vertroosting hier befchrijven,) maak de. plaatze uwe Tente wijd enz.
Laat dit u met aanbidding deze Godfpraak doen lezen en overdenken , dankt de Godlijke voorzorge, die dit woord reeds eewen te vooren liet uitgaan ; agt de Prophetien hoog, en gebruikt die volgends 't Godlijk oogmerk tot bevestiging van uw geloof, tot uwe vertroosting, en dankbare verheerlijking des Alwetenden.
Maar , geliefden ; fchoon Gods tente in het midden van ons daat; zijn wij evenwel nog wel in die tente ? 'k Wil zeggen , hebben wij al een naam en plaats gekregen in Gods huis en binnen zijne muuren ? — Dit is eene gewigtige vraag. Zij vordert ons onderzoek; zij vordert opregtheid in 't beoordeelen, ons waaragtig heil hangt er aan.
A. Helaas, zulke behooren er niet toe.
I.



JESAIA LIV; VERS 2 en 3. 353
I. Die nog genoegzaam geheel onkundig zijn van de Waarheden des geloofs ; die noch koorden Van belijdenis, nöch pinnen van geloof hebben.
II. Hier toe behooren niec de onvaste Zielen , die mee eiken wind van leere, en door alle niewigheden , voor al zulke die een fehijn van verheven boven 'c gemeen ce denken voordoen , worden omgevoerd.
III. Gij zege welligc: Neen , maar ik reke-
■ ne daar eoe ce behooren, om dac ik belijdenis ge1 daan heb , of eerlang doen zal; mijn naam ftaac ij geceekend op de rolle der Ledemacen; ik gebrui-
ke ook de heilige Bondzegelen, en neme de overige deelen van den gemeenfchaplijken Godsdienst waar. 'c Zij zoo; maar wij dienen dan ook wel 1 te weten, uic wac grond , op welke wijze , cot
■ wat einden deze dingen bij ons zijn. Öp zig , zclven behelzen die niets meer dan 'c gene ook t eercijds 'c vleeschlijk Israël had, en evenwel het \ grooeer deel, gelijk wij over 'r ifte vs. nader ; gezien hebben, is uitgeworpen; Hagar en Ismaël
waren ook in Abrahams huisgezin^ met Sara en j Ifaac; maar gij weet met welke uitkomst. Vraagt j gij, wat is dan de zaak ? Wel aan!
B. Ziet of gij door het geloof vereenigd zijt imet dien eenigen grondflag, die als de pinnen der ' Tente is, Jefus Christus.
I. deel. Z TWAALF-



TWAALFDE
LEERREDE.
JESAIA LIV: VERS 4 en 5.
en vrees niet, want gij zult niet beschaamd worden, en wordt niet schaamrood, want gij zult niet te schande worden: maar gij zult de schaamte uwer jongheid vergeten, en den smaad uwes weduwschaps zult gij niet meer gedenken.
Want uw Maker is uw Man, Heere der hei r scharen is zijn naam : en de heilige Israëls is uwe Verlosser; hij zal de God des ganschen aardbodems genoemd worden.
Zoo was dan de Kerk opgewekt tot vrolijkheid en aanvaarding van het heil dat haar gebeuren zou , wegens hare aanftaande vermenigvuldiging ; zoo was zij opgewekt om hare tente wijd uit te breiden, met verzekering dat zij in geestlijk zaad zou uitbreken ter regter en ter flinkerhand.
Dit



JESAIA LIV: VERS 4 en 5. ' 35$
Dit laatfte had nadere verklaring en bevestiging noodig , uit aanmerking der bedenkingen die, uk haren gewezen toeftand, daar tegen konden oprijzen ; en dit gefchiedt nu vervolgends.
Was haar dan beloofd dat zij zou uitbreken in een talrijk zaad ter regter en ter {linkerhand \ wel hoe zou dit gebeuren, daar zij eenzaam was? Dit zou gefchieden (zegt de Godfpraak) uit kragt van een geèstlijk Huwlijk , waar in zij reeds al ftond en gellaan had, maar 't welk thands inzon1 derheid aan haar zou bevestigd , en vrugebaar i gemaakt worden ; en dit wordt haar verklaard i en toegezegd in de bovenftaande woorden, in 1 dier voege: Dat
, L Zij vermaand wordt hare* vrees afteleggen, \ welke uit aanmerking van haren gevreesden toei ftand, bij haar zou kunnen opkomen, vs. 4.
II. Daarop wordt haar verzekerd de betrekIking, in welke zij tot God ftond als haren geest1 lijken Man, waar uit het vqorfchreven heil zou lgeboren worden, vs. 5.
III. Het welk haar, met wegneming van alle t tegenbedenking , nog nader verklaard, en ftraks cdaarop van God zelve bevestigd, en uitgebreid i'wordt, in de volgende verfen.
Laten we dan onderfcheidenlijk onze aandagt Ibepalen bij deze genoemde zaken , en wel eersE ooverwegen:
Z a A,



256" TWAALFDE LEERREDE.
A. De afraaning van te vreezen, uit aanmerking van haren gevreesden toeftand ; waar door hare blijdfchap geftremd , en de voordgang in het uitbreiden harer tente vertraagd zou kunnen worden ; vs. 4. Vrees niet, want gij zult niet befchaamd worden, enz.
B. De nadruklijke toezegging harer geestlijke huwlijks - betrekking tot den Heere , onder zulke omfchrijvingen hier voorgefteld,' die de mogelijkheid en de zekerheid van 't gene haar dus ver toegezegd was, ontwijfelbaar maakten; vs. 5. Want uw Maker is uw Man, Heer der heirfcharen is zijn naam, enz.
A. Er is niets, dat de blijdfchap over eenig wenschbaar goed meer ftremt , niets dat de pogingen ter aanvaarding van het zelve meer verzwakt , dan een wantrouwende, moedbenemende vrees, vooral wanneer ze gefterkt fchijnt te worden door herinnering van voorgaande bevinding.
Het is zoodanig eene vrees die hier de Kerk wordt afgeraden, met verzekering, dat zij niet zou befchaamd worden , maar in tegendeel, dat dé uitkomst hare verwagting zoo zou opwegen, dat zij haren voorigen toeftand, welks herinnering haar nu welligt nog befchroomd maakte, vergeten zou.
I. En vrees niet, want gij zult niet befchaamd



JESAÏA LIV: VERS 4 en 5. 357
fchaamd worden , en wordt niet fchaamrood, want gij zult niet te fchande worden.
A. Tot onderfcheidener bevatting der uitdrukkingen moet ik aanmerken , dat het laatlte Lid, wordt niet fchaamrood , want gij zult niet ie fchande worden , volgends de beteekenis en 'i gewoon gebruik der grondwoorden, dus vertaald kan worden: Verberg u niet (verberg u niet van fchaamte, of uit vrees voor fchaamte) want gij zult niet fchaamrood worden. Hec grondwoord (D^DJ) hier door onze Overzetters fchaamrood worden vertaald, beteekent niet zoo zeer dat uitwerkzel der fchaamte , dat zig in het aangezigt vercoonc , door heczelve ce doen blozen ; maar meer dac beftaan , waar door men zig voor hec oog der menfehen verbergc en onttrekt,
1 op dat men niet eenige fchande ondergaan en fchaamrood worden mogt. Zoo dan ; en vrees , niet, want gij zult niet befchaamd worden ; en 1 verberg u niet van vreeze , want gij zult niet fchaamrood worden.
B. De vrees dan , die haar hier ontraden \ wordt, bepaalt zig tot fchaamte; 't is een vrees woor fchande , eene verberging uit vreeze voor 1 fchaamroodheid. En houden wij het zinbeeld in "t oog, onder 't welk de Kerk hier voorkomt, \xj\) zullen aanftonds die fchaamte voor welke zij 1 zou kunnen vreezen nader leeren kennen. Zij
Z 3 was



353 TWAALFDE LEERREDE,
was voorgefteld onder hec zinbeeld eener eenzame en onvrugcbare vrouw. Nu is 'c bekend, hoe zeer van ouds die coc fchande gerekend wierd; eene onvrugcbare vrouw was zeer veragc, wierdniec zelden gefmaad, zoo dac ze naawlijks in 'c openbaar verfchijnen durfde, zonder gevaar re lopen, vooral zoo zij een mededingfter had, van door dezelve en hare kinderen gefmaad en befchimpc te worden. Voorbeelden hier van zag men in Sara, in Rachel, in Hanna. De toefpeling fchijnt ook hier allerduidelijkst op 'c geval van de eigenlijke Sara, Gen. XVIII: ia, zij kon of durfde de belofte niet geloven , zij agtce dat ze daar mede befchaamd zou uickomen; zij gedagt de fchaamte harer jongheid, wegens hare Onvrugtbaarheid in hare jeugdiger jaren, en daar uic volgende eenzaamheid als eene Weduwe, die nu rekenen moge geenen Man meer ce hebben of althands geenen Man meer als zoodanig te genïecen.
Was nu deze onvrugcbare", die zoo lang als eene eenzame geweesc was , en geen barensnood gehad had , opgewekc coc vrolijk gefchal over hare aanftaande vermenigvuldiging; was ze opgewekc, om daar toe allen toeftel ee maken door hare cenee uietezetten, de gordijnen harer wooningen uictebreiden; wel wac dan , indien zij eens wind baarde? dan zou zij zeker befpoc, en dus befchaamd



JESAIA LIV: VERS 4 en 5. 35?
fchaamd en fchaamrood worden; en die vrees zou haar kunnen te rug houden , zig doen onttrekken , verbergen, inhouden. Dan dit wordt haar afgeraden , onder verzekering dat zij niet te leur gefteld'zou worden; en vrees niet, want gij zult niet befchaamd worden, enz.
1. De Propheet zegt niet, dat de Kerk, bij gelegenheid dat zij zig gereed moest maken ter verkrijging van het heil hier toegezegd, geheel geen aanleiding hebben zou te vreezen; hij onderftelt dit veel eer , door deze afmaning : zeker behalven 't gene wij daar even opperden, fcheen 'er veel aanleiding tot vrees. Zoo dra de ; rijd kwam, dat deze belofte aan de Kerk begon / vervuld te worden; zoo dra zij zig opmaakte ter ; aanvaarding van het heil haar toegezegd; zoo dra i het Israël naa den geest zig uitbreidde en vrugtbaar wierd onder de Heidenen ; ftraks geraakte ; alles op de been , om dien Ipop te ftuiten , dac \ werk te verijdelen ; wat tegenftand inzonderheid • ontmoette zij hier in van hare mededingfter het vleeschlijk Israël ! wat fmaad ! welk eene bicter: i heid ! hoedanig een geweld ! Zag zij op dezen i tegenftand , hoe zwaar wierd hare onderneming, i hoe donker hare hope ! en wac, indien die werk i eens in de verwagting fmoorde , of bleef fteken , 1 wat ftond haar dan te wagten ? wat fchaamte , welk eene fchaamroodheid !
Z 4 2. Maar



36o TWAALFDE LEERREDE.
2. Maar neen! dit zou haar niet wedervaren ; haar wordt verzekerd, gij zult niet befchaamd, gij zult niet fchaamrood , of te fchande worden , als iemand , wiens, hoop en verwagting gefaald heeft, en daarom wordt haar met grond ook vermaand, vrees niet, en verberg u niet van vreeze. Dat is , bij wijze van uitbreiding:
a. Koester uit mistrouwen geen ongegronde vrees, als of de dingen, welke ik voor^ zegge , ongelooflijk waren , en niet gefchieden konden. Twijfel niet een oogenblik in uw hart aan de vervulling der beloofde vermenigvuldiging ; laat u door ongeloof des aangaande niet flingeren , of te rug houden , dat gij u zoudt verbergen.
b. Aarzel niet de plaatze uwer tente wijd, en uwe koorden lang te maken ; wees niet befchroomd alle middelen ter bevordering uwer gezegende uitbreiding onder de Heidenen , kloekmoedig bij de hand te vatten, en vast ftaande in 't geloof, ernftig door te zetten.
c. Eindelijk : vrees niet den tegenftand , welken gij mogt ontmoeten ; de mishandelingen welke daar over in den beginne, ?t zij onder uw eigen volk , 't zij onder de heidenen, op u zullen aanvallen.
Neen \ vrees niet, verberg u niet; in tegendeel



JESAIA LIV: VERS 4 en 5. 361
8eèï kom vrijelijk uit, wees vol moed, vol ijver, vol geloof, vol vrijmoedigheid, vol vertrouwen, vol verzekering. Want dit is de aard van afmataingen, dat de vermaning tot het tegenovergestelde daar in is opgefloten , gelijk dan ook de ontkennende belofte van dien aard is, dat 'er minder gezegd dan gemeend wordt; het is vol uit, als of 'er ftond: vrees niet , maar zijt in tegendeel kloekmoedig , want gij zult niet befchaamd noch fchaamrood worden, maar in tegendeel voorspoedig zijn en triumph behalen. God zal zijne beloften gewisfelijk aan u vervullen , gij zult gewisfelijk uitbreken ter regter en ter flinkerhand, en uw Zaad zal voorzeker de Heidenen 1 erven.
3. Op deze wijs wierd de Kerk ook da.delijk, ten tijde als deze dingen, hier voorzegd, Iftondcn vervuld te worden, meermaals aangefproIken en bemoedigd, zoo door den Heere zelf als i door de Leeraars van dien tijd. Wanneer de Za1 lio-maker zijne Discipelen uitzond om het Koningrijk der hemelen onder de verloren fchapen des ihuizes Israëls te prediken, vermaande hij hen zig idoor den tegenftand der ongelovigen niet te latten affchrikken, zeggende tot hen Matt. X: 26. j vreest dan hun niet. Wanneer die zelfde IHeiland plegtig optoog naar Jerufalem, lezen wc JJoh. XII: 15. dat dit woord vervuld wierd :
2 5 VREEST



362 TWAALFDE LEERREDE.
vreest niet gij Dogter Sions, ziet uw Koning komt, zittende op het veulen eener ezelinne. Wanneer Paulus te Corinthe den Heidenen Het Euangelie verkondigde, terwijl de Jooden aldaar hem wederftonden en lasterden, zeide de Heere tot paulus in een gezigte des nagts: zijt niet bevreesd, maar /preek, en zwijg niet, want ik ben met u, en ik hebbe veel volks in deze Stad. Hand. XVIII: 9. Die zelfde Apostel vermaande daarom ook de gelovigen te Philippi, dat zij in geen ding zouden verfckrikt worden van de ger.en die tegen/londen. Philipp. I: 28.
Niet minder heeft de uitkomst de^ belofte en verzekering , hier gedaan, bevestigd , en geleerd dat zij niet befchaamd noch fchaamrood geworden is , we hebben over het voorgaande vs. dit reeds opzettelijk getoond ; de uitkomst is zoo blijkbaar , zoo bekend, dat het onnoodig is de vervulling wederom te betoogen, het is genoeg dus in 't voorbijgaan dezelve met den vinger aan te flippen en te doen opmerken.
Te regt dan ; vreest niet, want gij zult niet befchaamd worden ; verberg u niet , want gij zult niet fchaamrood worden. . Men kan ligt opmaken, van hoe veel kragt en invloed deze en foortgelijke vermaningen en verzekeringen , zoo lang te vooren van God door den mond zyner Propheten uitgeroepen en toegezegd',



JESAIA LIV: VERS 4 en 5. 363
zegd , geweesd moeten zijn op het gemoed der ; genen , welke in den tijd der vervulling bezig waren in het werk des Heeren; wat moeten zuli ke vermaningen , hun , die door Gods Geest in i het Prophctisch woord wierden ingeleid, te dier tijd niet hebben aangemoedigd, om met een onwankelbaar vertrouwen en onbezweken ijver, on;aangezien den tegenftand, de uitbreiding de Ker1 ke te bevorderen! 't Is hierom , dat de Heer (door zijnen Propheet op alle wijzen daar in voorZien wil , en de gegeven aanmoediging onder: (leunen, door de fterkfte verzekeringen van eene igewenschte uitkomst, met oplosfing van alle te;genbedenkingen die den moed zouden kunnen henemen: 't is hierom, dat 'er
II. In het 2de lid van dit vs. bijgevoegd 'wordt , dat de uitkomst aan de belofte , en daar pp gegronde verwagting, zoo zou opwegen, dat zij zelfs haren voorigen treurigen toeftand, welks herinnering haar anders nog zou kunnen neerflagjitig maken , geheel vergeten zou; want of maar (zoo volgt 'er) gij zult de fchaamte uwer Jong'\heid vergeten , en den fmaad uw es Weduwfchaps zult gij niet meer gedenken. A. Wat is hier
1. De Jongheid en het Weduwfchap der .Kerke? hier van hangt de ware zin en verklaring
af



3o*4 TWAALFDE LEERREDE.
af van dit geheele lid. Zoo verfchillend de gedagten zijn over het onderwerp dezer Godfprake, zoo verfcheiden zijn de opvattingen ook over dit ftuk. Trouwens het een moet het ander noodwendig volgen; bij voorbeeld. Verftaat men door de onvrugtbare, die het onderwerp dezer Godfpraak is, de Heidenen, de Kerk uit de Heidenen ; dan betekent derzelver jongheid den ftaac waar in zij waren toen zij tot afgoderije begonnen te vervallen, 't gene, niet lang na de verwarring der fprake, zoo niet zelfs al eerder, en dus niec lang na de geboorce , in de jongheid der Volkeren, voorviel; cerwijl hec Weduwfchap dan beduiden moec, den ftaac van geesclijke verlacing in hunne afgoderije en verval van zeden , geduu-
rende den ganfchen cijd van 'c O. T. Ver-
ftaac men mee anderen door de onvrugcbare, de eerst opkomende Euangelie - kerk uic de Joden , dan beceekenc hare jongheid die zelfde cijd harer opkomsc, welke eene geringe gedaance vertoonde , en voor veelen een voorwerp van fmaad was, terwijl het Weduwfchap dan gebragt wordt, of tot dien zelfden tijd, of wel bijzonder tot den tijd dat Christus geftorven en dood geweesd is, in welken korten tusfehentijd zijne Discipelen als eene Weduwe waren, verlacen van haren Man of Bruidegom. Die lust heeft meer onderfcheide-
ng



JESAIA LIV. VERS 4 en 5. 365
ne opvattingen hier van te weten, kan te regt komen bij den geleerden hellen broek over deze plaats.
Doch het gene wij gezegd hebben in de voorbereidfelen, tot verklaring van dit Hoofdftuk , fnijdt ons de moejte af om de verfchillende opvattingen hier over van niews te beproeven en te wederleggen. Alleen kan ik niet voorbij op te merken , met opzigt tot de laatfte opvatting • hoe onvoegzaam de tijd der Jongheid en des Weduwfchaps hier in elkander loopt, of omgekeerd wordt. Immers kan men de eerfte tijden na I's Heilands Dood en Verheerlijking, niet wel anders aanmerken dan de jongheid der Euangeliecerk; terwijl voor de volbrenging van 's Heilands 3orglijden, nog eigenlijk de Euangelie - kerk gee1e dadelijke geftalte had ; de prediking was toen aog maar, het koningrijk der hemelen is nabij; s nabij gekomen ; zij was in den tijd van 's Heiands omwandeling nog in hare Wording. Indien jnen nu het Weduwfchap brengt tot Christus verblijf in het graf, of zelfs in 't gemeen , tot ie opkomst der Euangelie-kerk; wie ziet dan niec, lat hier door, in de zaak , de ftaac harer Weiuwfchap voor den ftaac harer Jongheid zon gefteld worden , 't welk ongerijmd is.
De onvrugtbare , gelijk we getoond hebben , 3, de ware Kerk onder Israël, van Abrahams
tij-



$06 TWAALFDE 'LEERREDE.
tijden af; de*Moeder-kerk des N. T. deze wordt hier in haren ganfchen afloop als één perfoon verbeeld , en komt hier voor als de tegenbeeldige Sara , die eenen langen tijd onvrugtbaar geweesd was, zoo lang, dat hare jeugdige ftaat reeds verlopen was; die deswegens, ten aanzien harer Huwlijks-verwagting en gemeenfehap , als eene '; Weduwe geworden was, die in zeker opzigt van haren Man als verlaten fcheen, en eenzaam zat; maar in haren ver gevorderden leeftijd, van haren Man , uit kragt der belofte , wederom bekend, zwanger wierd, en het beloofde Zaad verkreeg.
In dat licht moeten wij ons fleeds het: onderwerp , hier bedoeld, voor oogen houden; en daar uit de gezegden verklaren ; en dan blijkt terftond dat de voornoemde opvattingen, en foortgelijke, wat fchijnbare overeenkomst ze ook oppervlakkig en ih 't afgetrokkene mogen voordoen , ver- \ vallen moeten. Befchouwen we 't in dit licht, dan blijkt:
a. Dat wij de Jongheid dezer onvrugtbare , als ftaande tegen over haar Weduwfchap en Ouderdom, in eene vrij aanmerkelijke ruimte nemen moeten, gelijk aan die van Sara. I Welke was nu de Jongheid of jeugdige ftaat van Sara ? Volgends 't beloop van 't zinbeeld, was 't die ftaat, geduurende welke zij in den bloej harer kragten was, en volgends den gewoonen
\ loop



JESAIA LIV: VERS 4 en 5. 367
loop der natuur vrugtbaar zijn kon. In gelijkvormigheid Jiier aan kan men gevoeglijkst I door de Jongheid dezer onvrugtbare verftaan , I dien ganfchen tijd, geduurende welke de hoop pp hare beloofde vrugtbaarheid, vrij levendig bleef; en deze kan men ftellen van Abrahams tijd af, tot zelfs na de wederkeering uit Bai bels gevangenis, geduurende welke de hoop en verwagting op Mesfias en zijn geestlijk Rijk, van |.God door den mond zijner Propheten, in welke hij zijn volk bezogt, en gemeenfehap met hun Jhield, wierd levendig gehouden; terwijl men van Jdaar af i.
b. Den ftaat harer Weduwfchap mag ffekenen, tot op de komfte van 't beloofde Zaad, den Mesfias, en de daar door blijkbare en verduwde betooning van Gods oude en onveranderlijke Verbonds - betrekking tot zijn vo/k, als eene geestlijke Huwlijks-betrekking, uit kragt van welke God haar Man was. Maar geduurende dejzen laatften tijd des Ouden Testaments hield God eig merkelijk verborgen; Hij zond geene Prophe:en meer, hij fcheen zig hare belangens niet zonderling aantetrekken, terwijl haar ftaat van tijd tot tijd verminderde; de uitlatingen zijner gunst, liefIe, hulpe, waren niet aanmerkelijk blijkbaar; het was toen voor een korten tijd, voor een korten 'rijd, in vergelijking met haren voorigen leeftijd,
dat



3^8 TWAALFDE LEERREDE,
dat God zijn volk fcheen' te verlaten, en in een
kleinen toorn zijn aangezigt voor hetzelve fcheen '
te verbergen, gelijk we in 't 7de en 8fte vs. na- i
der hooren zullen, het was toen, dat zij niet on- ! gelijk was aan eene Weduwe; het was toen (raag
men denken) dat de hoop op den Mesfias , bij I 1
•velen begon te verfhawen; dat 'er. welligt onder I 1 't gros des volks waren , die het uit de gedagte
Helden , of akhands in plaats van den beloofden 1'
geestlijken Ifaak, eenen anderen Ismaël, of wel h een Ismaëls Zaad verwagteden , eri eeniglijk daar op rekenden. Deze, deze waren inzonderheid de
dagen harer eenzaamheid, de jaren harer Weduw- 1
fchap. Een Weduwfchap derhalve , niet in mf
eenen eigenlijken en volftrekten zin , als of zij ;
metterdaad van den Man , dien zij gehad had, 1
ganfchelijk beroofd , en 't Huwelijk verbroken (
ware; maar om dat de Heere toen zig als haar p
Man zoo blijkbaar niet vertoonde , en haar ftaat I
-die van eene Weduwe gelijk fcheen. Gelijk 1
.meermaals die benaming van Weduw of Weduw- Ijl
fchap in dien zin genomen wordt, bij voorbeeld H
II Sam. XX: vs. 3. lezen we van Davids Bijwij- p
ven , door Abfalom gefchonden , dat David niet I
tot haar inging, maar dat zij opgefloten wierden '\\
en leefden als Weduwen, eigenlijk zij leefden fl
Weduwen, hebbende de onzen het woordje (als) d
klaarheids - halve 'er tusfehen gevoegd. \
Zoo- |



JESAIA LIV: VERS 4 en 5.
Zoodanig nu was de ftaac van de eigenlijke Sara, toen, en nadac Abraham coc Hagar was in* |gcgaan; zij was coen eenzaam , zij genooc dert man niec meer in dat opzigc.
2. Hier uic kan men nu opmaken, wat men door de fchaamte harer jongheid , en door \dtn fmaad haars weduwfchaps te verftaan hebbe* a. Men houde hier dan wederom onder 't oog de befchaamdheid eener getrouwde vrouw, wegens hare onvrugtbaarheid, zoo als wij te vooren reeds hebben opgemerkc: en wac zegt die dan ? Men denke om alle die vernederingen, die te leurjftellingcn harer verwagting, die wederwaardigheden^ welke haar, in hec gansch verloop van den genoemden cijd harer jongheid, menigmaal zijn overkomen. Van den cijd der Aardsvaderen af Helde hec ware Israël zijne hoop en verwagting op jde belofte, aan Abraham gefchied, aan Ifaak en jfacob bevestigd; maar wat gebeurde haar ? eerst geraakte zij tot een zeer vernederden (bat in Egyp|::e; vervolgends in haar eigen land gekomen, verziel zij van tijd tot tijd, wegens de overtredingen t/an het gros des volks , in merkelijke ongelegenneden; al dikwijls wierd zij overgegeeven in dê aanden harer vijanden, en wierd onderdrukc, in Je tijden dêr Rigteren, en ook nu en dan naderhand , onder de Koningen ; maar inzonderheid rof haar eene bittere fchaamte en fchande door I. deel. Aa de



370 TWAALFDE LEERREDE.
de gevanglijke wegvoering naar Babel: in alle deze gelegenheden fcheen telkens hare hoop te leur gefteld te zullen worden; in alle deze gelegenheden wierd zij, die zulke groote zaken verwagtte, die zig op zulk eene naawe betrekking op den Heere der heirfcharen kon beroemen, die zig de meest bevoorregte onder alle de volken mogt rekenen als een volk Gods, diep vernederd, tot een fmaad gefteld van hare nabuuren, en befchaamd gemaakt. De opregten onder Israël wagtten fteeds op de komst van het beloofde Zaad; en ziet, telkens wierd hunne verwagting uitgerekt, de uitgeftelde hoop krenkte 't hart, terwijl intusfehen de tijd harer vrugtbaarheid fcheen te verloopen. Gelijk dan een vrouw, die van jaar tot jaar zwanger gaat van hoop, maar niet baart, befchaamd wordt, vooral wanneer zij tusfehen beide, in ftee van vrugtbaar te worden, door druk vernederd wordt; zoo onderging de Kerk, onder en in gemeinfehap met het Vleeschlijk Israël,al dikwijls het zelfde lot, en kon ten dien opzigte fpreken van de fchaamte haarer jongheid.
b. Hier op volgde nu de fmaad haars weduwfehaps. In de latere tijden des O. T. in welke zij als weduwe zat, was fmaad veel al haar lot, en wel in tweederleie betrekking: zij deelde vooreerst in den gemeenen fmaad met het vleeschlijk Israël; in zoo ver de Joodfche Republyk, verre
ge.



JESAIA LIV: VERS 4 en 5. 371
gedaald beneden haren voorigen luister, in plaats van ontzag te verwekken onder hare nabuuren , integendeel niet veel geteld wierd , en vah trap tot trap haar hoofd begon te bukken onder de magt der Romeinen. Maar behalven dezen gemeenen fmaad, wierd ook het Israël naa den geest $ i die verflagene van harte en verbrokene van geest, die de vertroostinge Israëls verwagteden, een voorwerp van fmaad onder haar eigen volk, het vleesch, lijk Israël, dat trots op zijnen Pharizeewfcheri waan, de armen van geeste, de nedrigen van harte veragtcde en met den fchouder verdrongi ' In dit opzigt kon zij dan ook gedenken aan den fmaad haars wcduwfchaps.
Houdt men nu onder 't oog, dat deze hier voori komt onder *t zinbeeld eener getrouwde, maar onvrugtbare vrouw, dan zal men met eenen aanftonds de reden .zien, waarom bijzonder de 'fchaamte aan bare jongheid en de fmaad aan haar weduwfchap verbonden wordt. Het was tog, volgends voorige opmerkingen, eene vrouwe die in haren bloej onvrugtbaar is, eigen, zig te fchamen onder Israël, alwaar de onvrugtbaarheid tot fchande gerekend wierd : terwijl het eene weduwe niet ioó zeer eigen is, haars weduwfchaps zig te fchamen, ihaar wel in dezelve ftaat een voorwerp te Zijn van Binagting, fmaad, en verzuiming.
Aa 2 göö



372 TWAALFDE LEERREDE.
Zoo hebben we dan nu gezien de fchaamte harer jongheid, den fmaad haars weduwfchaps.
B. Hieromtrent is nu de belofte, de fchaamte uwer jongheid zult gij vergeten, en den fmaad uwes weduwfchaps zult gij niet meer gedenken.
Beide deze uitdrukkingen , vergeten, en niet gedenken, komen op éénen zin uit, en worden alleen fieraads, of welluidendheids-halve met elkander verwisfeld.
i. De zin is
a. Niet, dat zij volftrekt geen geheugen meer daar van hebben zou, dat het voorige haar geheel uit de gedagten gaan , en zij 'er niets meer zig van herinneren zou. Dit zou veel eer eene onvolmaaktheid,een gebrek, dan wel een voorregt en geluk zijn ; de herinnering van voorgaanden rampfpoed in een verwisfelden geluk-Haat, dient zelfs om 't gevoel en genot van dat geluk te verhoogen.
b. Maar de zin is, dat zy voordaan weinig of geen aanleiding zou ontvangen, uit gelijkfoortigheid van omftandigheden, om aan die voorige geringheid,fchaamte,en fmaad te denken, dac zij niet meer daar aan denken zou met treurigheid en verbreking des geests, gelijk voorheen , toen zij daar onder zat; maar dac deze aandoeningen door tegengeflelde ftof en bewegingen van blijdfchap



JESAIA LIV: VERS 4 en 5. 373
fchap zouden verbannen worden. Zij zou zoodanig worden uitgebreid , zoo fterk vermenigvuldigen' zoo magiig toenemen in aantal en vermogen, dat zij zig naawlijks zou kunnen herinneren hoedanig zij voorheen geweesd was. Zij zou zig met zulk een overvloed en rijkdom van geestlijke zegeningen overftort zien, dat zij haar lang wagten vergeten, niet meer in aanmerking nemen zou; krenkte de uitgeftelde hoop voorheen het.hart, deze begeerte , als ze kwam , zou haar zijn een boom 1 des levens.
Het zou haar gaan, als 't wel eer Jofeph ging, i zeggende , God heeft mij doen vergeten al 1 mijne moejte en het ganfche huis mijns Vaders iGen. XLI: 51. Het zou haar gaan als eene barende vrouw, die fmerte heeft, maar wanneer zij het. Ikindeken gebaard heeft, zo gedenkt zij der benaawdheid niet meer, om de blijdfchap dat een menfche geboren is Joh. XVI: 21. Het :zou haar gaan als dien man, van welken de Prediker zegt, Cap. V: 19. Hij zal niet veel (gedenken aan de dagen zijns levens, (dat is lzijns voorgaanden levens, in welke hij moejte en \ verdriet gefmaakt heeft) hij zal daar niet veel aan 1 gedenken, dewijl hem God verhoort in de blijdfchap zijns harten. Zoo zou aan haar vervuld worden 't gene 'er is Job. XI: 16. Gij zult der Aa 3 moej-



374 TWAALFDE LEERREDE.
moejte vergeten, \en harer] gedenken als det wateren die voorbij gegaan zijn.
2. De vervulling hier van is uit het gezegde over 't "voorige vers reeds blijkbaar. Want, daar zij uitbrak ter regter en ter {linkerzijde, ervende de Heidenen, wierd zij zeker uitgebreider en aanzienlijker dan zij oojt geweesd was; zij verkreeg eene geheel andere gedaante, zoo dat zij haar zelve niet geleek: daar zij de vervulling erlangde van Gods belofte aan Abraham , daar zij in dat opzigt niet befchaamd noch fchaamrood gemaakt wierd, kon het niet anders zijn, of blijdfchap moest hare voorige droefenis vervangen en verdrijven, een talrijke uitgebreidheid verving nu hare voorige onvrugtbaarheid. Kwam -de Kerk nu en dan in druk, 't was zelden zoo algemeen als wel eer ; verfcheiden gemcintens hadden vreede, terwijl andere vervolgd wierden , ook wiesch zij al haast de magt harer onderdrukkers te boven. De Heer betoonde zig {leeds nabij, hij deed elke verdrukking dienen tot een trap harer verhooging, en bragt haar trapsgewijze in 't bezit van alle zijne toezeggingen : en dit is het, 't welk haar hier vervolgends in het
B. 5de vers verzekerd wordt, uit aanmerking van Hem, die daar toe met haar was, en van hare Onveranderlijke betrekking op den Heere, als de
grond



JESAIA LIV: VERS 4 en 5. 375
grond waar uit haar dat voorfchreven heil zon voordkomen. Want uw Maker is uw Man, Heer der heirfcharen, enz. Wij zullen
I. Den zin dezer woorden verklaren.
II. En dan, zoo wel 't geheele voorftel, als de kragt van elke bijzondere benaming en uitdrukking met welke de Heere hier omfchreven wordt, tot het oogmerk brengen, met aanwijzing van derzelver kragt en nadruk , ter wegneming van alle twijfelmoedige bedenkingen , en ter bevestiging der voorgemelde bcloftenisfen.
I. Elk bemerkt, dac het geheele voorftel in dit- vers tweeledig is.
Het eerfte is, uw Blaker k uw Man, Heer der \heirfcharen is zijn naam.
Het tweede is, de Heilige Israëls is uw Verlosfer, Hij zal de God des ganjchen aardbodems genoemd worden.
In beide deze Leden is, volgends onze vertaling, 'het onderwerp, uw Maker, en de Heilige Israëls, :en van hem wordt dan gezegd , ten aanzien van het eerfte, Hij is uw.Man, ten aanzien van het ■tweede, Hij is uw Verlosjer. Doch in den Grondttext is het beide anders om ; daar is het onderiwerp,«w Man , en uw- Verloffer, en daar van wordt gezegd , Hij is uw Maker , Hij is de tHeilige Israëls. Zoo ftaat 'er van woord tot woord Aa 4 in



&6 TWAALFDE LEERREDE.
in het Hebreewsch: Uw Man is uw Maker, Heer der heirfcharen is zijn naam; en uw Verlosfer is de Heilige Israëls, de God des ganfchen aardbodems zal hij genoemd worden.
Hoe zeer dit fchijnt op het zelfde uit te ^omen, zoo is 'er egter nog al eenig onderfcheid tusfehen op te merken. In het eerfte geval, volgends de vertaling onzer Qverzetters, wordt aan de onvrugtbare en eenzame hier ftcliig beloofd of verzekerd, dat zij, fchoon nu eenzaam en als eene weduwe, egter een Man had en hebben zou,. en wel , dat die zelfde die haar geformeerd had , haar Man was. — Maar volgends de woordfehikking in den Grondtext zou dit meer fchijnen onderfteld te worden, dat zij een Man had, gelijk trouwens in de benaming van onvrugtbare en die niet gebaard had > onderftellender wijze ligt opgefloten; maar bijzonder wordt haar dan hier mede onder 't oog gebragt, hoedanig die Man is, welken zij had; namelijk haar Maker, de Heer der heirfcharen; op gelijke wijze is 't ook met het ade lid.
In het eerfte geval nu, zou de zin volgends verband en oogmerk hier op uit komen: „ Verwon„ der u niet dat gij daar hoort fpreken van kinde„ ren , die gij krijgen, ja waar in gij uitbreken „ zult; Verwonder u niet, dat u daar toegezegd „ wordt dat gij de fmaadheid uwes weduwfchaps „ zult vergeten; zeg niet: hoe zal dat wezen,
» daar
(



JESAIA LIV: VERS 4 en 5. 377
„ daar ik geenen Man hebbe ? want ziet, uw „ Maker is uw Man, gij ftebt derhalven een Man, „ die zal zijn huwlijks • Verbond geitand doen, en ,, u ter zijner tijd door zijne magt en trouwe „ (tellen tot zulke eene vrugtbarc en blijde Moe' „ der ; want Hij, is de Heer der heirfcharen. — Maar in het tweede geval, zou de zin volgends verband en oogmerk meer deze zijn : „ Zeg niet „ in uw" harte: hoe zullen alle deze groote din„ gen, mij daar beloofd, mogelijk zijn, daar ik „ zoo verre heen ben, daar ik zoo klein en oud, „ zoo door druk verouderd ben ? vrees niet: Hij, „ die u van den beginne heeft opgenomen, Hij „ die uw Man is, is aller dingen magtig; Hij is „ magtig de geestlijke Moeder , fchoon zij als „ verdorven fchijnt, te openen en vrugtbaar te „ maken; Hij, die uw Man is, van oude dagen „ af, die is uw Schepper, en de Heer der heir„ fcharen, wien niets te wonderlijk is; en Hij die „ uw Verlosfer is, die als Goël u heeft aangeda„ gen, die is de Heilige Israëls, die niet liegen, „ wiens trouw niet falen kan, en wiens eer het ,, zijn zal, de God des ganfchen aardbodems ge„ noemd te worden ".
Gij ziet, beide deze opvattiug^n leveren eenen goeden zin; beide komen in verband en oogmerk wel te pas, en zullen ook in 't wezen der zaak geen verfchil maken. — De laatde opvatting prijst Aa 5 zig



378 TWAALFDE LEERREDE.
zig aan door de naawkeurige overeenftemming met den Hebreewfchen Text: en fchynt ook de kragtigfte te zijn tot het oogmerk. Om de geestlijke Sara gerust te ftellen, was 't niet genoeg haar te vertoonen dat zij een man had, want dien had zij te vooren al gehad, en was evenwel onvrugtbaar geweesd: maar haar moest vertoond worden dat zij zulk een man had, die te gelijk haar Maker was, zou zij verzekerd worden dat zij den fmaad harer weduwfchap en de fchaamte harer jongheid zou vergeten.
Evenwel , wanneer wij 't onmiddelijk verband met het voorige vers onder 't oog houden, fchijnt het in den eerften zin verftaan te moeten worden. Daar was gefproken van de fchaamte harer jongheid en den fmaad haars weduwfchaps, waar tegen zij vertroost en bemoedigd wierd ; ter onderfteuning nu van die bemoediging wordt haar hier de -reden gegeven, waarom zij aan dat haar weduwfchap niet meer zou gedenken , om dat zij namelijk eenen Man , eenen Losfer, had en hebben zou. Dus fchijnt de t'zamenhang hier te vorderen, dat dit de toezegging is, dat zij eenen Man , dat zij eenen Losfer had. Wij vatten 't dan uit dien hoofde met onze Overzetters op, dat het^onderwerp is nw Maker, en de Heilige Israëls-, en het gene 'er van gezegd wordt, is, Hij is uw Man, en uw Losfer.
' - La-



JESAIA LIV: VERS 4 en 5. 379
Laten we dan op dien voet dit tweeledig getuigenis wat nader befchouwen.
A. Het eerfte is, Uw Maker is uw Man, Heer de heirfcharen is zijn naam.
1. De Propheet geeft hier dan te kennen, dat zij, die tot hier toe als eene onvrugtbare geweesd was ; offchoon zij niet gebaard had , offchoon zij eenzaam was, ja fchier in een ftaat van weduwfchap was neergezeten, dat zij egter eenen Man had: en brengt haar teffens onder 't oog, hoedanig deze haar Man is, en hoe zij billijk van Hem alles mogt verwagten , dat haar in de voorige verfen was toegezegd, zonder vrees van befchaamd te zullen worden.
a. Zij zou dan den fmaad haars weduwfchaps niet meer gedenken , uit hoofde van den !Man, welken zij had en hebben zou, en die zig i als zoodanig te zijner tijd nadruklijk aan haar betoonen zou.
«. Zij had dan eenen Man
tf. Schoon Vï3 dikwijls heerfchappije 1 oefenen betekent, en daar onder dikwijls ook, ; gelijk hier, in 't meervoudige getal ftaat, is 't egter 1 tegen 't oogmerk van onzen text dit hier met de 70 1 door Heer te vertaaien; want behalven dat noch de 1 eigenlijke noch de tegenbeeldige Sara onder eene 1 harde overheerfching geftaan hebben of als dienst1 hare behandeld zijn, zoo zou 't ook niet tot ovei>
tui-



38o TWAALFDE LEERREDE.
tuiging van de geestlijke Sara, van de wegneming de fchaamte harer jongheid en fmaad haars weduwfchaps ftrekken, dat zij eenen Heer over zig hebben zou; maar wel, dac zij eenen Man zou hebben: te regt wordt dit woord dan hier , gelijk elders, door Man vertolkt.
3. Trouwens , de kundigheden en omfchrijvingen van eene onvrugtbare, die niet gebaard heeft, onderftellen dit. Men zal toch geene Maagd, die noojt getrouwd was, eigenlijk eene onvrugtbare noemen.
/3. 't Is waar, zij wordt in het flot van 't ifte vers ovcrgefteld tegen de getrouwde: doch we hebben gezegd , dat de getrouwde daar kan en dient vertaald te worden, die den man heeft; de kinderen der eenzame zijn meer dan de gene die den man heeft; het welk derhalven niet uitfluit ,dat die nu eenzame ook eene getrouwde was; maar zij, (dat Israël naa den geest) zat eenzaam , en fcheen verlaten , terwijl het vleeschlijk Israël alleen den Man fcheen te hebben , en zig daar op beroemde en verhovaardigde, wegens deszelfs eerdere en in 't ooglopende vrugtbaarheid. En die zelfde was 'c ook, gelijk we laacsc zagen, dac onder de uitdrukking van haar weduwfchap in het voorige vers bedoeld wierd; want ook die was geen volftreke, geen eigenlijk, weduwfchap, maar eene onttrekking, enne ontbeering, of fchijnbare
ver-



JESAIA LIV: VERS 4 en 5. 381
verlating voor eenen tijd, waar door zij als eene ieenzame, en (bij gelijkenis gefproken) eene we1 duwe was.
y. Onaangezien dan deze hare eenzaamI heid en weduwfchap, had zij eenen Man, en zou 1 dit te zijner tijd zoodanig ondervinden, dat zij al . den fmaad haars weduwfchaps vergeten, en desi zei ven niet meer gedenken zou.
C. Maar wie is nu die Man dezer onvrugtbare ? IDe Propheet zegt, haar Maker — uw Maker is tuw Man.
Het is"bekend, dat dit woord, 't welk we in !den grond-text vinden, gemeenzaam van de SchepIping gebezigd wordt, en dus hier zoo veel zegt :als, uw Schepper, uw Formeerder.
Eene eigenfchap
*. welke God alleen toekomt, trounvcns Zijn naam zal zoo terftond genoemd worden. IHij had haar gefchapen in de natuur; Hij had haar cook geformeerd in de genade; Hij had haar ook ;tot eene Kerk gemaakt; doch dit laatfte wordt uitgedrukt door de benaming van uw Man, ten minst ten "t is daar in opgefloten : hier dunkt ons dat de 1 benaming Maker op de natuurlijke Schepping ziet; miet alleen op de eerfte Schepping van het menschildom in den eerften mensch, maar ook op de geJduurige Schepping, waar door God het lighaam wan ieder mensch allerkonltigst formeert, en de
zie-



382 TWAALFDE LEERREDE,
zielen daarftek, 't is als of'er ftond; God, die u gefchapen heeft, is uw Man. 't Is dan de allerhoogfte, de waaragtige, de eewige God, de God des hemels en der aarde, gelijk we ftraks hooren zullen.
j3. Maar wie der Godlijke Perfonen wordt in 't bijzonder hier bedoeld?
X. 'Er ftaat in 't Hebreewsch in 't meervoud (want uit de buiging kan in deze t'zamenzetting niet bepaald worden of het tweevoudig of veelvoudig is.) SWÏ iYWI uw Makers zijn
uwe Mannen , ongetwijfeld heeft dit betrekking op den meervoudigen naam 0\"tv?i* zoo menigmaal en gemeenzaam van God als Schepper, en in de befchrijVing van het werk der Schepping , gebezigd. Met opzigt nu tot dien meervoudigen naam Elohim, Goden, worde hier ook gefproken in 't meervoudig van Makers, aan welke meervoudige benaming van 't onderwerp de meervoudige uitdrukking van Mannen moet beandwoorden. Ondertusfehen leert het volgende, dat wij hier teffens aan eene Eenheid denken moeten , wijl al het overige enkelvoudig is, Heer der heirfcharen is (niet hun naam maar) Zijn naam; en de Heilige Israëls is uwe Verlosfer , (niet Verlosfers) Hij, Hij zal de God des ganfehen aardbodems genoemd worden.
Som-



JESAIA LIV: VERS 4 en 5. 383
- Sommige Taalkundigen en Schrift-verklaarders meenen, dat hier, en elders, Pred. XII: 1. gedenk aan uwe Scheppers Pf. CXLIX: a. enz. het meervoudig getal voor het enkelvoudige gebruikt wordt, om de uitftekendheid, de voortreflijkheid van den perfoon te kennen te geven; gelijk het zeker niet te ontkennen is dat dit in de Hebreewfche Taal i eigen is: hoe zeer de Hebreewen, en alle de oos1 terlingen, vreemd zijn van het meervoudig getal te j gebruiken in de werk - woorden en voornaamwoorden , wanneer van enkelvoudige perfonen gefproken wordt, zoo is 't egter zeer gemeenzaam de : zelfftandige naamwoorden, fchtoon maar van ééne izaak of perfoon gefproken wordt, in het meerivoud voortreflijkheids halve uit te drukken, b. v. de Oosterlingen zullen niet zeggen, gelijk in onze |:en meer andere Westerfche of Noordfche Talen wel gebruikelijk is: dit is "t groote Babel, dat wij 'Nebucadnezar gebouwd hébben ; maar , dat ik ;gebouwd heb. — Maar daarentegen lezen wij zeer dikwijls van Heeren , wanneer 'er flegts
i,van één perfoon gefproken wordt; Exod. XXI: 4^ enz. Schoon dan altijd , behalven 't eigendom, inog andere bijzondere betrekkingen bedoeld worden tusfehen zulk eenen Heer, en de perfoon of zaak welke hij in bezitting had — Even zoo lezen we van Wijsheden voor opper/Ie Wijsheid Spreuk.
L*



384 TWAALFDE LEERREDE.
I: 20. Behemoth , beesten, voor een zeer groot beest. Job. XL: 10. Ziet voords Gen. XL: 1. XLII: 30. vooral Jef. XIX: 4. Job. XXXV: 10. . Doch anderen meenen, dat 'er in hec meervoudig getal, wanneer hec van God gebruikt wordt, en dus ook hier, opzigt is coc hec meertal der Godlijke perfonen , opzigt tot de Drieëenheid. Ik helle ook daar toe zeer over, om te denken, dat, fchoon wij 't als geen bewijs irt de eerfte plaats tegen de lochenaars der Drieëenheid kunnen aanvoeren, noch ook altijd de Drieënheid 'er uitdruk' lijk mede bedoeld worde, nogthands die uitdrukking der Godlijke Namen in 't meervoudig getal, in de Leere der Drieëenheid haren eerlten grond hebbe.
Evenwel is mij niets waarfchijnelijker over 't meervoudig getal dezer namen te dezer plaats voorgekomen, dan de gedagten van den zeer geleerden Stokmans , in zijne verklaring van dit Hoofdftuk.
Gelijk de eigenlijke Sara den man genoten had, voor dat Abraham tot Hagar inging, zoo had ook deze geestlijke Sara den man gehad, eer God nog uit het tegenbeeld der dienstbare Hagar kinderen verwekte, als blijkt uit vs. i. en 4. anders konde zij met geen gepastheid onvrugtbaar genoemd worden, en ook uit vers 6.
Gelijk nu Sara, in haar jeugdige n tijd onvrugtbaar



JESAIA LIV: VERS 4 en ^ 385
'baar geweesd zijnde j vervolgens eenzaam wierd en als weduw leefde, toen Abraham tot Hagar was ingegaan , zoo geraakte ook deze geestlijke ■Sara in een Haat van eenzaamheid en als ware Y, weduwfchap.
Maar, gelijk eindelijk Sara weer den Man ge'tibot, na dat God de belofte deed aan Abraham, dat hij uit Sara een Zoon ontvangen zou; zoo verllerkte en vermeerderde de Mesfias hier (en elders bij de Propheten) zijn trouwverbond met deze geestlijke Sara , en ftond gereed, om ah Man ten tweeden maal tot haar te naderen , en kinderen der beloftcnisfe uit haar tc verwekken.
Ziet daar, dit is de eigenlijke, reden, waarom
i hier 't woord Man in 'c meervoudige gelezen
ii wordt. Mesfias wierd als te*n tweeden male de iMan van deze geestlijke Sar ai, Eerst had hij haar
als een huisvrouwe der jeugd getrouwd; toen had ! hij haar als weduw laten leven, fiiaar nu zou hij
wederom tot haar komen en kinderen uit haar 'verwekken. j,
. Hier door vertrouw ik, dat men de reden van dit meervoudig getal hier klaar bemerken zal. 'Want zoo is eene verniewing van heerfehappije .ook wel eens de reden waarom 't woord lieer in i?r meervoudige ftaat, b. v. Exod. XXI: 6. daar de IHeer van een Hebreewfcken knegc zijn Heer heet :in 't meervoudig getal. .De Wet van 'c Sabbath\ I. deel. Bb jaar'



386 TWAALFDE LEERREDE.
jaar ontfloeg den Hebreewfchen Knegt van zijnen Heer, maar als zulk éen knegt niet wilde vrij uitgaan , verbond hij zig ten tweede maal aan zijnen heer ; en om die herhaling van heerfehappije wordt de Heer in 't meervoudige Heeren genoemd, gelijk hier, de Man, Mannen.
3. Vraagt ge nu, wie der Godlijke perfonen hier bijzonder bedoeld worde ? ik denke, dat men 'er zeer gevoeglijk God in 't gemeen door verftaan kan; den Drieccnigen Verbonds-God; te meer om dat in dit Prophetisch tafreel geen onderfcheiding of verwisfeling der Godlijke perfonen voorkomt. Zoo zeer ik overtuigd ben, dat zeef dikwijls in het O. T. bijzonder bij de Propheten, de onderfcheidene Godlijke perfonen onderfcheidenlijk voorkomen, 't zij dat zij onderfcheidenlijk aangefproken, of van dezelve gefproken wordt; zoo weinig ben ik overreed, dat zij altijd, wanneer zij van God fprekeii, bepaaldelijk een of ander perfoon uitdruklijk bedoelen. Wanneer het verband en beloop van zaken niet duidelijk aanwijst dat zij van onderfcheidene perfonen fpreken, of op dezelve het oog hebben, komt het mij altoos eenvoudigst voor , aan God in \ gemeen te denken.
Evenwel, dit neemt niet weg, dat de zaak zelve, waar van gefproken wordt, tot een of ander der perfonen eene bijzondere betrekking hebben kan , waar toe men door eene Godgeleerde, (Theo-
lo-



JESAIA LIV: VERS 4 cn 5. 387
logisch - Systematifche) verklaring, uit aanmerking van andere plaatfen, daar het zelve nader verklaard wordt, komen kan.
Op deze wijze zou ik 't hier ook begrijpen, en 'er door Verftaan God in 't gemeen, de Waaragtige, de Drieëenige God, Schepper van hemel ert aarde; doch aangemerkt , zoodanig als Hij zig openbaart in den tweeden perfoon , den Zoon , volgends het géne op andere plaatfen geleerd Wordt; uit welke blijkt dac de Zoon de Mesfias; inzonderheid ih die betrekking welke hier genoemd worde, coc zijne Kerk voorkomt;
Mert zou kunnen denken ; of hec in 't geheel mee het beloop van zaken wel overeentebrengen zij, dat hier de tweede perfoon Mesfias, als de Man in aanmerking zou komen , daar Hij hier, als de Mesfias aarigeirierkc, fchijnc vöör ce komen als hec eerfte geesdijk Zaad dezer onvrugtbare; als de tegenbeeldige Ifaak dezer tegenbeeldige Sara? doch 'er is niets gemeenzamer in den zinbeeldigeh ftijl van Gods Woord, dan dat hetzelfde onderwerp, in verfchillende opzigten en betrekkingen aangemerkt ; Onder verfchillende zinbeelden wordt Voorgedragen; b. v. zoo worden de gelovigen als hec Erfdeel en de bezitting Van Christus, en teffens 1 elders als zijne mede-Erfgenamen voorgefteld; en, 1 dat nader komt; zoo wordt Christus genoemd de . Bruidegom en Man zijner Kerk, en tenens haar' Bb 2 oud-



388 TWAALFDE LEERREDE.
oudfte Broeder. Zij worden genoemd zijn TVijf\ en teffens heten ze weer elders zijne Kinderen — In een en dezelfde redevoering noemt Christus zig de Deur, en teffens de Herder der Schapen. Joh. X: Hij is Davids Heer en nogthands Davids Zoon.
In een ander opzigt is Gods Zoon het Zaad
van Abraham , in een ander opzigt is Hij teffens Man zijner Kerke. — En die geopperde bedenking wordt te meer weggenomen door de eerstgemelde opmerking; dat het God in 't gemeen is, van wien hier gefproken wordt, hoewel hij zig, zoodanig als hij hier voorkomt, bijzonder openbaart en betoont in en door den Zoon.
c. Maar laten wij nu ook wat nader inzien, wat dit zegge en Muite , 't gene hier getuigd wordt, Uw Maker is uw Man.
a. Het onderftelt eene betrekking tusfehen God en zijne ware Kerk, als die van een Huwlijk; eene betrekking die (wanneer ze wel is) de naawfte, tederfle, gemeenzaamfte, en liefderijkfle is, welke op aarde onder de menfehen plaats heeft.
/3. Zoodanig een Huwlijk in eenen geestlijken zm, en daar uit volgende geestlijke Huwlijks-betrekking, was 'er tusfehen God en het Israël naa den Geest; en was gelegen in het verbond der genade, zoodanig als het zelve aan Abraham en zijn gelovig Zaad bepaald en bevestigd was.
Dit



JESAIA LIV. VERS 4 en 5. 389
Dit was een geestlijk Huwlijks-verbond, en mag billijk onder dat zinbeeld worden voorgefteld, want daar in
K. Had God uit vrije liefde Abraham en zijn geestlijk Zaad , uitverkoren , gelijk een Man zig. eene jongvrouwe tot eene Bruid en Wijf Verkiest; met dat onderfcheid, dat daar doorgaands in 't natuurlijke de liefde door de fchoonheid, of den rijkdom, of het aanzien der jongvrouwe getrokken en tot haar bepaald wordt, hier in tegendeel alles veragtelijk in haar was: 't was louter goedheid en ontferming, die de rijkfte fchoonheid bewoog neer te zien op de naaktlte lelijkheid en afzigtelijkfte armoede ; ziet daar van Ezech. XVI: aan 't begin , 't welk gedeeltelijk ook hier op ziet, immers toepasfelijk is.
3. Ten anderen, in dit verbond had God, ingevolge zijner vrijwillige verkiezing, dit volk ook dadelijk aan zig verbonden, en verbindt van tijd tot tijd elk die daar in overgaat aan zig, in die zelfde betrekking. Hier door wordt als 't. ware de Huwlijks-band gelegd; dan gefchiedt 'er niet alleen een voordel van Gods zijde, maar dit wordt van onzen kant ook beandwoord, en bezegeld met eene hartelijke toeftemming en overgave van zig zeiven aan den Heer, tot zijnen dienst in de gehoorzaamheid des geloofs; zoo had Abraham gedaan, hij geloofde God, en zijn geloof wierd Bb 3 hem



3po TWAALFDE LEERREDE.
hem tot geregtigheid gerekend, en zoo doet elk gelovig kind van Abraham , zoo, doet de ganfche Kerk der ware gelovigen; en. worden dus allen yan tijd tot tijd in dat zelfde Huwlijks-verbond aan God verbonden.
J. Ten derden, uit kragt van dit ver* bond is God dan de Man van zijn volk ; dat is te zeggen.
a. Hij is als zoodanig ten naawften op een geestlijke wijze met zijft Kerk en elk gelovige vereenigd.
b. Hij woont bij haar I Cor. III: 16. of doet haar bij zig wo.onen, hier in zijne voorhoven, en namaals in het binnenfte van zijn, Koninglij k Paleis.
c. Hij heeft haar hartelijk lief, gelijk een Man zijne Vrouwe, welke hij bemint, lief heeft.
d. Hij zorgt voor haar, onderhoudt, regeert, befchermt, en verdedigt haar, ook dan nog, wanneer zij fchijnen mag eenigzins van hem verlaten te zijn.
e. Hij maakt haar uit die betrekking ook vrugtbaar, en doet haar op zijnen tijd uitbreken in menigte, haar Hellende in een huisgezin.
1. Eindelijk, het is een Huwlijk,wegens de beftendigheid en onveranderlijkheid van die betrekking; gelijk een Huwlijks-verbond onver-



JESAIA LIV.- VERS 4 cn 5. 391
verbrcekbaar is: hier om zou zij den fmaad haars weduwfchaps nimmermeer gedenken. Dit verbond zou onwankelbaarder zijn dan de bergen en heuvelen, gelijk 'er volgt vers 10.
Dit is het t'zamengenomen, 'e welk hier aan het Ware Israël, in die omftandigheden waar in het thands voorkomt, wordt toegezegd als eene zaak die reeds was, en verder zijn zou; dit is 't hoofdzaken] k dat haar in deze' betuiging verzekerd wordt; uw Maker is uw Man.
Ondcrtusfchen, wat heeft dit niet in! wat zegt dit niet! uw Maker, uw Schepper, Formeerder, onafhanglijk Opperheer! uw Maker is uw Man. Dit zal nader blijken, wanneer we wijders.
2. De omfchrijving overwegen onder welke Hij hier voorgefteld, den naam , die hier aan Hem toegefchreven wordt : uw Maker is uw Man , Heer der heirfcharen is zijn naam. a. De naam
<*• nVTjEHOVAH is van een zonderlinge^ kragt, ik zal niet alles opnaaien wat daar van door Letterkundigen te berde gebragt is en overvloedig kan gelezen worden; evenwel, wijl die naam hier met nadruk voorkomt, moet ik 'er iets van zeggen, en een weinig meer op ftaan dan ik anders gewoon ben.
De beteekenis van dezen naam is van zoo veel nadruk, dat dezelve aan niemand, dan, aan den Bb 4 waar-



394 TWAALFDE LEERREDE.
waaragtigen God kan tocgcfehrcvcn worden, 't Is" een naam die ons een IVezen voordek het welk is dat het geweesd is, en zijn zal in eewigheid} een wezen derhalven , bij het welk geen verandering, noch fchaduw van omkeering gevonden wordt; maar dat eewig, onafhanglijk, ftandvastig' in zijn beftaan en werken; altoos zig zeiven gelijk, eenvoudig, en het zelfde is.
Met dezen naam had God zig uicdruklijk aan, zijn volk Israël bekend gemaakt, des 'er van getuigd wordt Hof. XII: 6. Jehovah is Zijn gedenk' naam; en Jef. XLII: fpreekt God zelf; Ik hen Jehovah, dat is mijn Naam, mijne eere zal ik geenen anderen geven.
Niet alleen had God den klank van dezen naam, maar ook de kragt deszelven, veelvuldig en uitftekend bekend gemaakt aan zijn volk; het welk geduurig ondervond, dat Jehovah , die met dezen zijnen naam van alle de afgoden onderfcheiden rwas, in der daad en waarheid was de Jehovah, de Onafhanglijke in alle zijne daden, de Onveranderlijke in alle zijne woorden. Geen wonder dan, dat God zoo menigmaal met dezen Naam Jehovah in de Schriften van het oud verbond wordt voorgefteld; onder anderen al dikwijls daar toe • om het vertrouwen op Hem , als den Onafhangelijken, die doen kan al wat Hem behaagt, en den Onverandprlijken, die nimmer faalt in zijne
be-



JESAIA LIV: VERS 4 en 5. 393
bclofcenisfen, op te wekken, en levendig te houden. Dit zeker is het oogmerk in deze en foorcgclijke plaatfen; waar in die naam met nadruk onder 't oog gefield wordt, wanneer God, zijne Proprieten, of zijne heiligen zig daar op beroepen; of wanneer 'er, gelijk hier, uicdruklijk gezegd worde, Jehovah is zijn Naam!
/3. Hier worde nu nog een rweede benaming bijgevoegd. JTND:f Jehovah Tzebaoth ;
door de onzen vertaald , Heere der heirfcharen. Sommigen houden dit voor een verkorte uitdrukking, in plaats van 't gene vol uit elders gefchreven wordt, Jehovah de God der Heirfcharen , ziet dit Hof. XII: 6. en op andere plaatfen. Andere meenen, dat wanneer 'er alleen ftaat Jehovah Tzebaoth, deze laatfte benaming dan als een eigen naam voorkomt; die dan, of onvertaald dienc gelaten te worden, gelijk van Paulus gefchiedt Rom. IX: en van Jacobus Cap. V: 4. of zo men dezelve vertalen wil, dan overgezet moet worden, niet, Heere der heirfcharen; maar Heere, de heirfcharen; dat is, die Jehovah, die de Heirfcharen zelve is, die zijn volk verftrekt tot eenen vuurigen muur, toe heirfcharen.
Hoe die zij, wij worden mee dezen naam opgeleid om ce denken aan de heirfcharen in hemel en op aarde, over welke Jehovah God hec gebied Bb 5 voert,



S94 TWAALFDE LEERREDE.
voert, die op zijnen wenk pasfen, en dienstbaar zijn aan de uitvoering van zijnen raad. Denkt hier aan de heirfcharen der Engelen , de heirfcharen der hemelfche lichten en lugt verhevelingen, de heirfcharen der Heidenen, de heirfcharen Israëls, en met een woord de heirfcharen van al het fchepfel , welke allen onder die uitdrukking menigmaal voorkomen, ziet Pi'. C1II: 20,21. Deut. IV: 19. Jer. III: 19. Jef. V: 14. Joël, II: 25. Gen. II: 1. En die allen, van wegen derzelver ontelbare menigte , geregelde orde, onderwerping aan God, en de groote magt welke Hij door dezelve uitvoert, te .regt als heitlegers, als Zijne heirfcharen, mogen aangemerkt, en Hij Heers, de Heirfcharen, of Heere, de God der heirfcharen genoemd worden.
Een naam, derhalven, die God in 't gemeen toekomt; maar welke ook den Zoone Gods in 't bijzonder billijk kan toegefchreven worden. Hij wordt niet alleen als de Engel van Gods aangezigt , Jehovah, meermaals genoemd Exod. III: Jehovah onze geregtigheid. Jer. XXIII: 6. Maar Hij mag ook te regt de Heer der heirfcharen genaamd worden: en wel niet alleen als God, van wegen zijne gemeinfehap aan het Koninkrijk der Natuur ; maar ook als Middelaar, van wegens de magt die Hij ontvangen heeft in hemel en op aarde, en waar door 'alle dingen onder zijné
voe-



JESAIA LIV: VERS 4 cn 5. 395
voeten, ten nutte zijner verloste Kerk-bruid, onderworpen zijn. Matth. XXVIII: 18. Hebr. II: — Trouwens dit bleek reeds bij zijne geboorte, wanneer een hemelsch heirleger ter zijner eere nederdaalde.
b. Wordt nu hier gezegd , Heer der heirfcharen is zijn naam; men bemerkt, dat dit een uitdrukking is, waar mede meer gemeend dan gezegd wordt, niet alleen is zoo zijn naam, maar Hij is 't in de daad. Hij is de Heer der heirfcharen , en Hij betoont zig zoodanig metterdaad; Hij had zig meermaals zoodanig bewezen ten goede van zijn volk , Hij zou dit vervolgends onveranderlijk blijven doen; Hij was, Hij is, en zal fteeds zijn, en zig betoonen de Heer der heirfcharen.
Heere der heirfcharen dan, is zijn naam.
Welk een onfchatbaar voorregt, welk een grond van vertrouwen; Haren Maker te hebben tot haren Man, dien Maker, die teffens is Jehovah Tzebaoth, de Heer der heirfcharen! Maar eer we dit verder tot het oogmerk brengen, moeten we ook
B. Het tweede lid daar bij in agt nemén; En de Heilige Israëls is uwe Verlosfer; Hij zal de God des gan/chen aardbodems genoemd worden.
Een opmerkende ziet, dat alle de uitdrukkingen in dit ade lid een naawkeurige betrekking hebben tot die in het eerfte lid. 1. De Heilige Israëls ftemt hier overeen met uw Maker. 2. Uw Ver*
los-



396 TWAALFDE LEERREDE.
losfer uw Goël, is hier het zelfde met uw Man. 3. En hij zal de God des ganfchèn aardbodems genaamd worden, komt overeen met de kragt van zijnen Naam, Heere der heirfcharen.
Wij kunnen derhalven in de zakelijke befchouwing ons wat bekorten, alleen moeten we de uitdrukkingen nog een weinig toelichten.
1. Het onderwerp is de Heilige Israëls, een" Naam, of liever eene omfchrijving, waar mede God zeer dikwijls, en altijd meest met eenigen aanmcrkelijken nadruk , in het O. T. vooral bij onzen Propheet, benoemd wordt. Pf. LXXb 21. Jef. I: 4. V: 19, XXX: 11, 12. XXXI: 1. XXXVII: 23. XLIX: 7. enz.
Hij wordt zoo genaamd en omfchreven , van zijne bijzondere betrekking welke Hij op Israël had; het welk Hij niet alleen voor zig geheiligd had, maar voor 't welke Hij ook Heilig was; aan en onder het welke Hij zig zeiven allernadruklijkst als de Heilige betoond had; zoo door de Heilige Wetten aan het zelve gegeven , als door zijne heerlijke daaden en menigvuldige openbaringen zijner heerlijkheid; eene heerlijkheid, waar'over de Seraphs elkander toeroepen, in het 6de Cap, vs. 3. Heilig, Heilig, Heilig , is de Heer der heirfcharen! Hoe dikwijls heeft Hij zig niet geheiligd voor de oogen van het ganfche volk; dan eens door regtvaerdige ftrafoefeningen, dan eens
door



JESAIA LIV: VERS 4 en 5. 397
3oor zegeningen, in 't verdelgen hunner vijanden, als anderzinsl Hij is die God, die aan Israël Heilig was, afgezonderd van de Afgoden alleen hun God; welken Israël alleen de eer had van te dienen , in onderfcheiding van de afgodifche volken.
Die God nu, welke aan Israël dus Heilig was, die Heilige Israëls, openbaarde zig teffens als den ■eenigen waaragtigen God; den Schepper des hemels en der aarde , de oorzaak , de formeerder aller menfehen; van daar dat die omfchrijving wel eens met nadruk aan Hem als Schepper toegeëigend , en in die betrekking bijzonder gebezigd wordt. Ziet dat op eene aanmerkelijke wijze bij onzen Propheet Cap. XVII: 7. Te dien dage zal de mensch Zien naar dien , die hem gemaakt heeft, en zijne oogen zullen op den Heiligen Israëls zien. Dat is, de mensch , ernflig zoekende naar zijnen Schepper, zal geleid en gewezen worden tot den Heiligen Israëls, en zien dat niemand dun Hij alleen daar voor erkend kan worden; vergelijkt ook Jef XXXVII: 23. Hier uit zien wij derhalven hoe eigenaardig de benamingen Uw Maker, en de Heilige Israëls hier met elkander verwisfeld worden.
Het zal ook niet vergeefs zijn , hier bij nog optemerken, dat die benaming van Heilige Israëls zeer gemeenzaam met die van Verlosfer t'zaamgevoegd wordt, inzonderheid ook bij onzen Propheet,



393 TWAALFDE LEERREDE.
pheet. Men ziet dit Cap. XLï: 14. Freest niet, gij wormken Jacobs, gij volskcn Israëls: ik helpe ti, fpreekt de Heer, en uw verlosser is de heilige israëls. Wederom, Cap. XLlII: \4.Alz00 zegt de Heer , uwe Fer losfer, de Heilige Israëls nog eens Cap. XLVII: 4. Onzes Verlosfers naam is Heer der heirfcharen, de Heilige Israëls.
\ Is dan niet vreemd, dat de Propheet ook hief dit t'zamenvoegt, zeggende:
'i. De Heilige Israëls is uw Ferlosfer.
Het is reeds meer dan eens in *t voorbijgaan opgemerkt, dat wij hier den bekenden naam Goël, in den grondtext lezen, die anders door Losfer of* nabeftaande vertaald wordt.
Wat een Losfer onder Israël was, is bekendi De vraag is, of hier op zoodanige Losfers gezinfpeeld wordt? ter bepalingen beandwoording dezer vraag, moeten wij de zaak met onderfcheid befchouwen.
Het werk der Goëls was tweeërlei.
a. Het beftond, deels in het losfen hunner nabeftaanden, wanneer zij of hun erflot gevangen genomen of verkogt waren; het was de pligt def Losfers, hunnen verkogten Broeder uit flavernije te yerlosfen, of hunne verkogte landerijen weder in te kopen; gelijk ook deszelven bloed te wreken, wanneer hij verflagen was. Ziet daar van Levit. XXV: 35. en volgens Num. XXXV: 18. enz.
Het



JESAIA LIV: VERS 4 en 5. 399
Het is, dunkt mij, vrij zeker, dat op dit werk der Losfers hier geheel niet gezien wordt. 'Er is niets, in het zinbeeld eener onvrugtbare en eenzame zonder kinderen, noch in het ganfche verband van zaken, 't welk daar toe aanleiding geeft. Geen vrijkoping uit flavernije: geen losfing van verkogte landerijen , geen bloedvvreking , komt hier in dit verband en oogmerk te pas. Schoon deze dingen in het afgetrokkene zeer wel op Christus en zijne Kerk kunnen toegepast, en elders ook wel beoogd worden; fchijnen mij de overbrengingen dezer dingen, hier ter plaatze, welke wij bij een groot aantal der Uitleggers aantreffen, buiten bedoeling, en te ver gezogc.
b. Maar 'er was nog een ander wérk en pligt der Goëls , of naastbeftaande bloed - vrienden. Wanneer namelijk iemands broeder of naastbeftaande ftierf, en eene Weduwe zonder Kinde* ren naliet, dan moest de naaste bloedvriend deze weduwe zig ter vrouwe nemen, om zijnen geftori venen Broeder uit haar Zaad te verwekken: ziet daar van Deut. XXV: 5,6. en tot een voorbeeld, het boek van Ruth. Wat gewigtige redenen 'er voor deze wet waren onder Israël, onder welk 1 volk de onderfcheidene inftand - houding der geflag1 ten en huisgezinnen van zeer groot belang was, ;zal ik nu niet uithalen. Dit is ontwijfelbaar, dat (deze wet ook een zinbeeldig en voorbeeldig uit-
zigt



4oo TWAALFDE LEERREDE*
zigt had op Gods handelwijze met zijn volk, en bijzonder op Christus. En 't is dit waarop ik denke dat hier gezien wordt. De benaming van haar JVsduwfchap in 't voorige, en die van haar Man in 't eerfte lid van dit vers, geeft van zelve hier toe aanleiding.
a. Zij komt dan hier voor als eene Weduwe, niet in eenen volftrekten zin, maar als eene verlatene, gelijk Sara was, toen Abraham tot Hagar inging; zij was toen als eene weduwe zonder dat haar Man Zaad bij haar verwekt had.
0. Maar God , de Heilige Israëls zou haar Goël zijn, haar weder opnemen,.'t beloofde Zaad uit haar verwekken.
Niemand ftote zig hier aan, dat in de Wet der Israëlitifche Losfers, de voorige Man, en de Losfer, twee onderfcheidene perfonen waren ; daar deze zoo voor als na hare weduwfchap denzelfden Man had; In het natuurlijke kon dit niet anders zijn, doch de betrekking tusfehen den Losfer en Zijnen Broeder , den voorigen Man, was zoo naaw, dat hij als 't ware de overleden Broeder zelve was, althands dien vertegenwoordigde ; want die geheele Wet diende , op dat de naam van den geilorvenen niet zou uitgedëlgd worden. Het gene nu volgends Mofes wet , in 't natuurlijke, gefchiedde bij plaatsvervanging of reprefentatie, en dus door een perfoon van den eerften onder-
fchei-



JESAIA LIV: VERS 4 en 5. 401
fcheiden, dat gefchiedt hier door éénen en denzelfden ;. haar Man was en zou ook haar Losfer zijn, die haar,na de dagen haars weduwfchaps, als 't ware andermaal zig ter vrouwe nemen zou. De zaak wordt, uit het voorbeeld van Sara, van welke toch het tafreel ontleend is, duidelijk opgehelderd: gelijk Sara, onvrugtbaar zijnde, eenzaam wierd , en als weduwe leefde , toen Abraham tot Hagar inging ; zoo geraakte ook deze tegenbeeldige Sara in een ftaat van geestlijke weduwfchap , terwijl de dienstbare, de tegenbeeldige Hagar, den Man had, en God uit deze dienstbare vele kinderen verwekte. Maar gelijk Sara, na de verniewde belofte van eenen Zoon te zullen ontvangen, wederom den Man genoot, Abraham tot haar andermaal naderde, haar als uit dien ftaat van weduwfchap nu verloste, als ten tweeden male haar Man wierd, en den beloofden Zoon uit haar gewon, in wien hem 't Zaad zou gerekend worden; zoo was 't ook met deze tegenbeeldige Sara ; God , die haar Man was, die zou ook zijn haar Losfer, die ten tweedemaal tot haar zou naderen, en alsdan uit haar den tegenbeeldigen Ifaak, en uit Hem de ontelbare kinderen der beloftenisfe doen voordkomen.
En langs dezen weg zou 't zijn, dat Hij, gelijk 'er. 3. Volgt, de God des ganfchen aardbodems genoemd zou, worden. Hier is een ftilzwijgende
I. DEEL. Cc te-



4oa TWAALFDE LEERREDE.
tegenflelling of vergelijking tor het O. T. toen was de Heer bijzonder de God van Israël, de God van Canaan; maar dan, als dit vervuld zou worden, zou hij niet meer zijne kennisfe, dienst, en Kerk tot Canaan alleen bepalen, maar uitbreiden over de geheele aarde : dan zou Hij, die te vooren alleen de God van Jacobs Zaad was, de God des ganfchen aardbodems genoemd worden.
't Is zoo , was Hij Jehovah der heirfcharen, dan was hij ook zeker de God des ganfchen aardbodems; maar dit zou thands bijzonder, en langs dien gemelden weg,
a. Blijken , openbaar worden , gelijk dit .de kragt en nadruk is van die uitdrukking, Hij zal zoo genoemd worden; dat is niet flegts , Hij zal dat zijn, maar Hij zal 'er openlijk voor erkend, beleden, als zoodanig geroemd, geëerbiedigd, en verheerlijkt worden.
b. Ten anderen, Hij is de Heer der heirfcharen , die dezelve alle onder zijne magt en wil doet buigen, gewillig of onwillig; maar Hij zou de God , de Elohifn , des ganfchen aardbodems worden : die uitdrukking nu, iemands God te zijn, wordt altijd in eenen goeden zin gebezigd; het zal derhalven zeggen, dat Hij het voorwerp der aanroeping, eerbewijzing, kennis, geloof, en dienst van de ganfche aarde, dat is, van derzelver inwooners, van allerlei volkeren op de aarde,
wor-



JESAIA LIV: VERS 4 en 5. 403
worden zou ; volgends de belofte aan Abraham, dat in hem zouden gezegend worden alle de volken der aarde, deze onvrugtbare namelijk zou zoo vrugtbaar worden, dat volgends vs. 3. haar Zaad, het gelovig Kerk-kroost, zou uitbreken ter regter en ter flinkerhand, de Heidenen erven, en hunne verwoeste fteden doen bewoonen ; langs dézen weg zou de naam en dienst van den Waaragtigen God worden uitgebreid over de ganfche aarde , onder allerlei foort van volken, talen en geflagten.
Eene voorzegging, welke wij, van het begin des N. T. af tot heden toe, in een aanmerkelijken trap reeds bevestigd zien, terwijl wij, naa de voorzeggingen , de verdere en uitgebreidere vervulling nog te gemoete zien, wanneer de Naam des Heeren één zal zijn over de geheele aarde , en wanneer de kennisfe des Heeren de aarde zal vervullen, gelijk de wateren den bodem der Zee bedekken. Men gedenke aan de vraag van Paulus Rom. lil: 20. Is Hij een God der Joden alken , en ook niet der Heidenen ? en hij andwoordt: ja, ook der Heidenen.
Ziet daar de verklaring dezer woorden; Uw Maker is uw Man, Heer der heirfcharen is zijn Naam, Hij zal de God des gan/cken aardbodems genoemd worden.
II. Hoe kragtig is nu dit geheele voorftel en elk deel van 't zelve tot het oogmerk ! gij ziet, Cc 2 dit



4o4 TWAALFDE LEERREDE.
dit alles wordt door want aan het voorige verbonden ; 't is derhalven een reden, een bewijs ? waar uit de onmiddelijk voorgaande vermaning, en belofte wordt aangedrongen; vreest niet, want gij zult niet befchaamd worden enz: — maar gij zult de fchaamte uwer jongheid vergeten, en den fmaad uws weduwfchaps niet meer gedenken ; dit nu wordt hier mede aangedrongen, want uw Maker is uw Man, enz.
Elk woord is hier van klem en nadruk.
Zat zij eenzaam, en als weduwe, fcheen zij zig zelve en anderen zoodanig toe, was zij daar over bedroefd van geeste; vrees niet, zegt de Propheet, want gij zijt geen weduw inderdaad; dit mag uiterlijk zoo fchijnen, maar neen, gij hebt een Man, en die Man zal u, ten opzigt van uwen nu veriatenen en veragten ftaat, als een Losfer zijn. — Of zou zij egter, onaangezien deze hare betrekking, twijfelen aan de vervulling dier beloofde vrugtbaarheid; zij moest dan flegts gedenken, wie deze haar Man, haar Losfer ware! 't was haar Maker, 't was de Heilige Israëls, wiens naam is Heer der heirfcharen, en die de God des ganfchen aardbodems eens genoemd zou worden, 'c Mogt zoo zijn, dat zij zoo lang gewagt had, en als verouderd was ; maar hoe lang hare onvrugtbaarheid geduurd had, haar Maker was haar Man, Hij die haar gefchapen had kon de geestlijke baarmoeder,



JESAIA LIV: VERS 4 en 5. 405
der, al fcheen die verdorven, gelijk het was met Sara in 't natuurlijke, egter verniewen, openen, vrugtbaar maken. Hij, die de Heilige Israëls is, die niet liegen kan, had haar dit beloofd, Hij zou 't ook doen, Hij kon niet faalen. — Scheen 't haar egter te groot toe, dat haar Zaad tot zulk een aanzien klimmen , en zoo voorfpoedig zijn zou, dat het de Heidenen zou erven, en de verwoeste fteden doen bewoonen; 'er was geen de minfte reden voor die twijfeling, gedagt zij flegts aan zijnen Naam Heer der heirfcharen ; of zou Hem , die hemel en aarde regeert, voor wiens wenken al het fchepfel zwigten moet, en zonder wiens wil zig niets roeren of bewegen kan, zou Hem iets te groot, iets te wonderlijk zijn! Neen zeker, de tijd zou komen, dat Hij, die de Heer der heirfcharen is, ook de God des ganfchen aardbodems zou genoemd worden.
Toepasfelijke Aanmerkingen.
Hieruit is, ook nu nog, voor de Kerk te leeren, zig niet te laten verfchrikken — Het gebeurt fomtijds, dat 'er tijden zijn, waarin de waarheid Ondermijnd wordt, pogingen worden aangewend, zo al niét met dat oogmerk, ten minften waar van 't gevolg zou kunnen zijn, om de gevestigde Kerkgemecnfchap van hare gronden af te flooten; het gebeurt dat zulke die dit opmerken, en, getrouw aan hunCc 3 nen



4o6" TWAALFDE LEERREDE.
nen post, daar tegen waken , geweldigen tegenftand, ja fmaad ondergaan;. tegenftand en fmaad waardoor velen welligt de handen zouden laten flap hangen, en zig verbergen — Dan, heeft men waarlijk eene goede zake voor; men gedenke aan dit woord; vreest niet want gij zult niet befchaamd worden.
Maar keeren we meer bijzonder tot ons zelve.
I. Kan ik ook tot allen wel zeggen, vreest niet. Velen zijn zorgeloos, zonder vrees. Andere vrezen te regt, want ze doen kwaad, en zullen , zoo blijvende , wel zeker befchaamd worden.
II. Zijn wij allen zoo gelukkig, in dit gezegend huwlijks-verbond te zijn, en ons dus deze Godlijke aanfprake toe te eigenen? —
Ik zeg, gezegend huwlijks-verbond; en om ons daarbij te bepalen laten we befehouwen:
A. De ftaat der onderhandelende perfonen, geestlijke Bruidegom en Bruid.
I. De perfoon, ftaat, en natuur van den Bruidegom is Godlijk. Hij is Immanuel — heerlijk — wijs — fchoon — beminlijk — rijk , met één woord, de eeniggeborene des Vaders, enz.
II. De ftaat der Bruid
A. Slegt van afkomst
B. Dood arm, en fchandelijk naakt, en daar bij ondraaglijk trots ■
C.



■
JESAIA LIV: VERS 4 en 5. 407
C. vol fchulden ja al wat zij wil
brengen ter betaling vermeerdert de fchuld.
D. door-ilegt, walglijk en mismaakt; zwart als de hel.
Ziet daar de elendige gefteldheid der Bruid.
Deze mismaakte zondaar wordt, van den Koninglijken Prins, en Vorst des hemels,op de beminlijkfle 'wijs en voordeeligfte conditie verzogt tot een eewig en onveranderlijk trouw - verbond.
B. Dit brengt ons tot het tweede: 't verbond zelve en de voorwaarden, enz.
Wel aan! zet 'er uw hart op, als of gij den Heere Jefus zelve u hoordet aanfpreken.
I. De Conditiën (als ik ze in deze toefpeling zoo noemen mag) zijn deze volgende.
A. 't Verbond met den Satan af te zweeren, en Hem te kiezen. Jer. III: i, 14, 22. Wie kan dan agter blijven ; hoe lange zult gij u onttrekken?
B. Te komen zoo naakt en arm als men is.
C. zoo fchuldig als men is.
D. zoo liegt, walglijk en mismaakt men is.
Wel wie , die zig zeiven bij ontdekkend licht heeft leeren kennen , moet niet willen de Bruid van Christus worden, en Amen zeggen op zulke beminlijke voorwaarden ?
Wat zegt uw hart dan hierop? zijn alle deze Cc 4 con-



4o8 TWAALFDE LEERREDE.
conditiën niet beminlijk en aannemelijk, enz.
II. Maar waar in beftaat dan nu het geestlijk trouw - verbond zelve ? Ik zal 't u in drie zaken melden.
A. 't Is een verbond waar uit voordvloejt eene onderlinge gemeinfehap van perfonen en goederen.
B. 't Is een verbond van ' eene allernaawfte vriendfehap en gemeinfehap.
C. 't Is een verbond dat ten gevolge heeft, eene onderlinge belangneming in elkanders zaken. De Bruid beveelt al hare zaken aan de wijze beftuuring en goede fchikking van Hem die haar, zoo als ze is, voor zijne rekening genomen heeft.
C. Laten we nu overwegen het onuitfpreeklijk voorregt en gelukzaligheid, welke uit dit Echtverbond vloejt. Och kon ik u bewegen om uw hart aan Jefus te geven; al ware 't flegts eene ziel! Bedenk dan
I. nogmaals, wie 't is, die u nodigt; Gods
eigen, beminde eeniggeborene Zoon.
. II. De groote God is derzulker Vader! een kind van God te zijn ! —— Zijn vaderlijk hart voor hun! ——■ de Vader van zijn Zoon, en daarom ook van zijne Bruid! <~ met een deugdig
regt te zeggen, Abba Vader!
III. Al wat 'er i-s, in hemel en op aarde,
is



JESAIA LIV: VERS 4 en 5. 409
is hun ten goede, Engelen en menfehen, enz. — Zulk een heeft de grootfte zekerheid, Jehovah is zijn rots en toevlugt.
IV. Zulk een krijgt regt op de heerlijkheid — en zal eens ingeleid worden in de hemel-zaal , daar hij gefpijst zal worden met eewig vreugdebrood.
D. Laten we nu bezien wie onzer zig kan en mag verzekeren in dit gezegend verbond te zijn. —
I. Een die daar in is, heeft eene oprekte Geestlijke Huwlijks-liefde: zijn liefde gaat meer uit naar den Heere Jefus zelf dan naar zijn weldaden hij zou niet te vrede zijn met Jefus rijkdom zonder Hem zei ven. Dit is zijn taal: Wien heb ik nejfens u in hemel en op aarde?
II. Een die daar in is, die is nier te vrede met zijne toeftemming waar door hij Jefus heeft ingewilligd; neen hij moet Jefus zelve hebben;, met Hem vereenigd zijn, met Hem gemeenfehap oefenen. Zijn hart kan niet gerust zijn zonder dadelijke blijken daar van — Hij zoekt Jefus fteeds onder de middelen, doch eindigt niet in 't middel ; gansch anders dan de naawstgezette werkheiligen: Neen; de ziel is niet gerust, zo zij niet telkens van zijne liefde en genegenheid op niews vergewist wordt: zij zegt: Mij aangaande V is mij goed nabij God te wezen; te wandelen in 'c licht van zijn Aangezigt is haar leven,
Cc 5 III.



410 TWAALFDE LEERREDE.
III. Een die zoo gelukkig is, die is ook zeef begeerig in alles Zijpen wil te weten, en dien met blijdfchap te doen; die gaat geduurig met Hem te rade; zoekt zig in alles te verlochenen ; rekent alles fchade en drek om Christus te gewinnen. Nu wordt Hij het voorwerp van haar aandenken, liefde en verlangen. Wat zij bidt, 't is om Jefus, om meer ontdekking van, meer liefde tot Hem ; om meer licht, geest en leven. Dit ligt op den grond van haar hart; Jefus alleen , Jefus geheel! Ach, zegt ze, kon ik Hem meer behagen, meer dienen , meer verheerlijken , anderen Hem aanprijzen , hen uitlokken !
IV. Inzonderheid is 't een klaar bewijs van met Jefus vereenigd te zijn in dat verbond, als de ziel vernoegd en ftil is in al zijn handelingen; te vrede hoe Hij 't met haar make: dit is een der zuiverfte en klaarfte blijken van opregte liefde; zonderling dan, als de Heere Jefus eens donkere en harde wegen inflaat, dan evenwel Hem even lief te hebben , ftandvastig aan te kleven, en te volgen waar hij henen gaat. Zoo zegt de Heer Jer. II: 2. Ik gedenk der weldadigheid uwer jeugd; de liefde uwer ondertrouw e; toen gij mij na wandeldet in de woestijnen, door onbezaajde landen.
V. Eindelijk, een die deel heeft aan dat verbond , heeft een onuitwischbare begeerte naar den Hemel, en naar al wat haar daar toe bereiden
kan



JESAIALIV: VERS 4 en 5. 4n
jjan om zoo onmiddelijk Jefus gemeenfehap
re genieten; en zegt wel eens van verlangen: koom haastlijk Heer Jefus ! Wanneer zal ik ingaan , en voor uw aangezigt verfchijnen?
Het gebeurt u ook al, kinderen Gods! dat gij in een ftaat van vreeze raakt, van twijfeling, flingering over uwen ftaat, en de beloften Gods — dat gij wef eens bij u zeiven fchaamrood wordt over uwe opgevatte hope en roem.
Gods volk heeft ook al eens een tijd van de fchaamte der jongheid ; wanneer ze onvrijmoedig, befchaamd voor de wereld zijn, in een kleine en lage geftalte; — daar na volgt ook wel eens een fmaad des weduwfchaps, dat de ziel zit als eene verlatene, eene eenzame, een treurige en bedroefde van geeste; terwijl zij zig van hare betrekking en Gods liefde tot haar zoo niet kan verzekeren; waar bij komt, fmaad van menfehen die den Geest niet hebben — Maar hoor; en vreest niet, zegt de Heer, want gij zult niet fchaamrood worden; maar gij zult de fchaamte uwer jongheid vergeten, en den fmaad uwes weduwfchaps niet meer gedenken, enz.
Zal ik dit aandringen; ik zou uitlopen in 't volgende vers, liever wil ik dan dit uitftellen.
DER-



DERTIENDE
LEERREDE.
JESAIA LIV: VERS 6 8.
Want de heere heeft u geroepen, als eene verlatene vrouwe , en bedroefde van geest; nogthands zijt gij de huisvrouwe der jeugd, hoewel gij versmaad zijt geweesd, zegt uw god.
Voor eenen kleinen oogenblik heb ik u verlaten; maar met groote ontfer. mingen zal ik u Vergaderen.
In eenen kleinen toorn heb ik mijn aangezigt van u een oogenblik verborgen; maar met e e wi ge goedertierenheid zal ik mij uwer ontfermen, zegt de heere uwe verlosser.
Bij den aanvang der Verklaring van die Hoofdiluk heb ik gezegd, dat wij,,naa de twee onderfcheidene fprekende perfonen, het zelve in twee deelen konden onderfcheiden.
In de 6 eerfte verfen fpreekt de Propheet, in
zijn



JESAIA LIV: VERS 6 8. 413
zijn perfoon teffens verbeeldende de Leeraars van
dien tijd op welke deze Godfpraak ziet. In
het overige van dit Hoofdftuk wordt God zelve in de eerfte perfoon fprekende ingevoerd, de opwekkingen en beloften in Zijnen naam gedaan, bevestigende en verder uitbreidende.
Volgends deze onderfcheiding of verdeeling, vinden we dan in de voorgelezene woorden, het flot van het eerfte en begin van het tweede; De Propheet befluit zijne opwekking, beloften, en verzekering van Gods wege gedaan, bijzonder die welke hij in 't naast voorgaande 5de vers had voorgefteld, met deze nadere verklaring: vers 6. • Want de Heere heeft u geroepen , als eene verlatene vrouwe en bedroefde van geeste; nogthands zijt gij de huisvrouwe der jeugd, hoewel gij ver fmaad zijt geweesd, zegt uw God.
Dit laatfte nu vat de Heere eerst op, en bevestigt het zelve in de woorden van het '7de en Sfte vers.
Foor eenen kleinen oogenblik heb ik u verlaten', viaar met groote ontfermingen zal ik u vergaderen, enz.
Gij ziet hier uit hoe naaw deze verfen aan elkander verbonden zijn, en daarom te gelijk dienen befchouwd en overwogen te worden. Laten we dan deze twee ftukken thands inzien.
I. De Verklaring van den Propheet vs. 6.
II.



4H DERTIENDE LEERREDE.
II. De Bevestiging dier verklaring, uit den mond des Heeren zelve voorgedragen vs. 7, en 8. A. De Propheet had dan de Kerk opgewekt v tot vroolijk gezang, ter oorzake harer aanftaande vrugtbaarheid en vermenigvuldiging vs. 1. — Hij had haar aangefpoord, zig gereed te maken tot hare aanftaande uitbreiding, door hare tente wijd, hare koorden lang te maken, onder verzekering dat zij gewisfelijk zou uitbreken in menigte, vers a, 3. — Hij had haar aangemoedigd om daar in onbefchroomd voord te varen, aangezien zij niet zou befchaamd worden, maar al haar voorig leed vergeten,;vers. 4. En om dit te meer 'ingang te doen vinden, ftelt hij haar den grond dier beloften en verwagting voor, vs. 5. Want uw Maker is uw Man , Heer der heirfcharen is zijn naam; en de Heilige Israëls is uwe Verlosfer, Hij zal de God des ganfchen aardbodems genaamd worden. %
Hier uit nu wordt hare bedenking, welke uit aanmerking van haren bedrukten toefiand zou hebben kunnen oprijzen, opgelost, in het 6de vers. Want de Heere heeft u geroepen, enz.
Dit is dan de t'zamenhang; „ Gij zult de fmaad„ heid uws weduwfchaps niet gedenken; want uw „ Maker is uw Man , uw Verlosfer; en daarom „ zal Hij u uit uwen veriatenen toeftand weder „ tot zig roepen; en geroepen hebben, als Hij
„ de-



JESAIA LIV: VERS 6 8. 415
deze beloften aan u volbrengen zal." Laten we nu dit voorftel zelve wat nader inzien. Het onderfcheidt zig wederom in twee leden; waar van
I. Het eerde begrepen is in deze woorden, De Heere heeft u geroepen als eene verlatene vrouwe, en bedroefde van geest. A. Zij word genoemd
1. Eene verlatene vrouwe. In welken zin hebben we reeds eenigdns gezien over de uit1 drukking van haar weduwfchap, in 't 4de vers. . en zal in de volgende verfen nader moeten veriklaard worden. Laten we hier alleen opmerken
a. Dat wij denken moéten aan de verlaliing eener vrouwe door haren Man.
b. Eene verlating evenwel, niet bij wege \ van Egtfeheiding. Het grondw. 3ïy fchoon 't meer idan 200 maal in 't O. T. voorkomt, wordt nimitner daar van gebezigd; maar wel een ander woord Tbü Dit was geen vcldrekte verlating, maar alleen in eenige opzigten ; zij was ah of gelijk eene i verlatene, — Dit woordje Als heeft hier zijn naidruk, en dient ter bevestiging van 't voorig gelegde , uw Maker is uw Man. Gij zijt derhalve miet waarlijk weduwe , fchoon gij den fmaad des weduwfchaps ondergaan hebt. Neen: de Heer heeft u geroepen als eene verlatene vrouwe: uw weduwfchap is degts een korte verlating geweesd
van



4i6 DERTIENDE LEERREDE.
van uwen Man ; die zijne betrekking op u daar1 .onder onveranderlijk behield en behouden zal.
2. Ondcrtusfchen , die verlating had haar geen geringe treurigheid veroorzaakt: zij wordt daarom ook genoemd eene bedroefde van geeste.
Zoo na dit- woord in den grondtext aan het voorgaande in klank gelijk is , waar mede het flegts in ééne letter verfchilt; zoo na is ook in de zaak het een aan het ander verbonden. Niets is natuurlijker en redelijker, dan dat 'er, uit het misfen van een wenschbaar en gewenscht goed, een hartbeknellende gemoeds - beweging ontftaat, welke men droefheid noemt: geen wonderman dat „deze verlating, waar door zij van God verlaten fcheen, haar zulk eene aandoening veroorzaakte.
Wat is toch eene verlatene vrouwe ! De verlating, of eene verlatene te zijn, is altoos onaangenaam , en fmertelijk ; maar vooral in eene vrouw, die van haar Man, en daar door van hulp > befcherming, troost, en hoop op vrugtbaarheid verlaten is , en niet zelden ook al van andere menfehen , die haar te vooren zogten, verlaten wordt. -- Dit moet zoo veel te meer treffen, naa mate de Man, over wiens verlating zij zugt, waardiger en haar dierbaarder was. Daar nu de Heer, de God der heirfcharen haar Man was, hoe kon, hoe mogt dit anders zijn, of 't moest haar bitter treffen, van Hem verlaten te fchijnen, Hem, dat
is,



JESAIA LIV: VERS 417
is * zijne gunst en bijwooning te misfen, zonder hoop op eene lang gewenschte vrugtbaarheid, en onder veel fmaadheid daar bij gepaard. Van daar dat het grondwoord hier gebezigd, geen gemeene, maar eene diep treffende en zeer gevoelige droefheid beteekent, welke nadruk nog verfcerkt wordt, door bijvoeging van 't woord geest, eene bedroefde van geeste, waar mede eene gansch bittere, en tot de ziele toe doordringende, droefheid wordt uitgedrukt, en wel zulk eene droefheid , die zig niet zoo zeer luidrugtig onder menfehen laat hooren, maar waar door men, zelfs de ontmoetingen van menfehen fchuwende , bij zig zeiven treurig neder zit, en zijne droefheid in zijnen geest geftadig overpeinst en aankweekt»
B. Als.zoodanig eene verlatene vrouwe ha, en bedroefde van geeste, (zegt de Propheet) heeft de Heere u geroepen. In het zinbeeld is dit ontleend van eenen Man, die zijne Vrouwe, na eenige verlating, weder tot zig roept, door haar te ontbieden , en ook zelf te nodigen , tot zijne gemeinfehap , en de vemiewde genieting zijner tegenwoordigheid , befcherming, vriendfehap, troost en hulpe.
Wat dit nu hier zakelijk te kennert geve, is uit het beloop van zaken rasch op te maken; 't is zakelijk dat, wat de Heer zelve in 't 7de en 8fte vs. uitdrukt , met groote ontfermingen zal ik u verga-
I. deel. Dd dé'



4i8 DERTIENDE LEERREDE.
deren; en , met' éewige goedertierenheden zal ik 'mij uwer ontfermen ; waar over we ftraks nader 'fpreken moeten.
Dit is kortelijk de meening; „ God zal u we-
der tot zig nemen, gelijk een Man zijne Vroü„ we , welke voor een tijd van zijne tegenwoor„ dighcid ontzet geweesd is. Als 't zoo ver met „ u gekomen is, dat gij zult fchijnen van hem „ verlaten te zijn, wanneer uw toeftand meest ver„ twijfeld-fchijnt; dan zal-hij op u nederzien met „ ontferminge, u wcderopnemen, en u daar toe tot „ zig roepen; dan zal hij gedenken en in kragt tot „ u zeggen, cap. XLIX: 15,16. kan ook een vrouw „ haars Zuigelings vergeten , dat zij zig niet ont„ ferme over den Zoon hares buiks? en offchoon „ deze vergate, zoo zal ik dog uwer niet vergeten: „ ik heb u in beide mijne handpalmen gegraveerd."
Alleen moeten wij hier nog opmerken, dat de Propheet fpreekt in den voorledenen tijd, de Heere heeft u geroepen, en niet in het toekomende, gelijk in het volgende vs.
Zoo fpreken de Propheten meer van het toekomende , het welk zij, wegens de klaarheid hunner bevattingen, als tegenwoordig en voor hun aangezigt befchouwden. Doch men kan dit hier aanmerken in betrekking tot het 2de lid van 't voorige vs. De Heilige Israëls is uw Verlosfer, Hij zal. de God des ganfchen aardbodems genaamd
wor-



JESAIA LIV: VERS 6 8. 419
worden; ten dien opzigte nu zou dit voorafgaan , 't welk hier gezegd, en daarom in 't voorledene ; uitgebragt wordt, want de Heere heeft u geroe1 pen als of hij zeide, want dan , als dit gebeuren 1 zal, dat Hij zig als uw Losfer betoonen zal, dan zal dit plaats hebben, dat hij u geroepen heeft; of dan • zal Hij u geroepen hebben als eene verlatene Vrouwe. Wanneer nu dit roepen gefchied zij, op welken tijd dit moet gebragt worden , zal insgelijks uit de volgende verfen blijken.
Het gezegde zij tot hier toe genoeg ter vcrklai ring van den zin van dit eerfte lid, want de Heere heeft u geroepen als eene verlatene Vrouwe en bedroefde van geeste.
II. Het tweede Lid van dit vers is ; Nogthands zijt gij de huisvrouw der Jeugd, hoewel gij verfmaad geweesd zijt , zegt uw God.
Het is ontegenzeglijk, gelijk door de voornaamfte Uitleggers, de Heeren Hellenbroek , Vitringa1 enz. is opgemerkt; dat onze geëerde en anders -zeer naawkeurige Ovcrzetters, op het voetfpoor ivan anderen, hier een kleine maar blijkbare misflag hebben in de vertaling dezer woorden , bijzonder in de woorden , hoewel gij verfnaad geweesd zijt, 'er ftaat (niet *DtfDH veel min rjDNAJ
maar) DNDH, niet in den tweeden, maar in den
kierden perfoon , niet van den voorledenen , maar Dd a van



42o DERTIENDE LEERREDE.
van den toekomenden tijd, 't gene dus overgezet moet worden, niet gij, maar zij; niet gij zijtverfmaad geweesd, maar zij zal ver fmaad worden.
'Er is naawlijks een zin in Gods Woord, die aan meer , of zoo veel vertalingen en opvattingen onderhevig is, als deze. Die lust heeft kan een menigte derzelve verzameld zien, bij den zoo even genoemden Uitlegger Hellenbroek , over deze plaats; bij welke men nog twee andere vertalingenof opvattingen van later tijd voegen kan , welke beide opmerking verdienen. De eene wordt opgegeven door den vermaarden Wesfelius; en is deze: Nogthands zijt gij de huisvrouw der Jeugd, maarzij, (namelijk die getrouwde, die in 't ifte vers tegen deze eenzame wordt overgefteld, het vleeschlijk Israël, de tegenbeeldige Hagar,) zij zal verj'maad worden. Welk laatfte lid dan zien zou op de uitwerping van 't ongelovig Israël, met toelpeling op de uitwerping van Hagar en Ismaël uit Abrahams en Sara's huisgezin. Dit levert zeker, eenen zeer goeden zin uit, en behelst eene hier zeer toepasfelijke waarheid, door de uitkomst bevestigd. Doch eene zwarigheid van belang ftaat hier tegen over, dat het onderwerp, de Getrouwde, van welke federt het ifte vs. niet meer gerept wórdt, in 't beloop dezer redevoering veel te ver af ftaat, dan dat zij zonder uitdrukkelijker aanwijzing, zonder eenig voorafgaand Voor-naamwoord,
hier



JESAIA LIV: VERS 6 8, 4*1
hier fchijnt bedoeld te kunnen worden. Er is hier geene de minfte vingerwijzing tot zulk een ver afgelegen onderwerp.
De andere vertaling is die van den geleerden Stokmans , die dit laatfte lid vraagswijzig, in den zin eener fterke ontkenning overzet, op deze wijze : En eene huisvrouw der Jeugd, zal die. ook verfmaad worden ? zegt uw God. Hij merkt op , en bewijst uit de Schriften der Joodfche Meesters, dat hoe gemeenzaam ook onder de Joden de Egtfcheidingen waren, hoe veel zij zig veroorloofden , en meenden hun toegelaten te zijn. hunne vrouwen met eenen fcheidbrief te verlaten, dit egter noojt omtrent eene huisvrouw der Jeugd, noojt omtrent eene eerfte vrouw, maar alleen omtrent zulke, welke men boven of na dezelve zig ter vrouwe nam, mogt plaats hebben; dat het in tegendeel zoo door Godlijke als Menschlijke wetten ten eenemaal ongeoorloofd en zeer ftrafbaar was de huisvrouw der Jeugd te verlaten, anders dan alleen uit oorzake van Overfpel, dat God zelve zulks ook noojt ftrafloos toeliet of verdroeg, dat men de huisvrouwe der Jeugd verftiet, maar zulks fcherp beftrafte en bedreigde, gelijk Hij doet Mal. II: vs. 13-16. De zin zou dan hier op uitkomen:
„ De Heere heeft u geroepen, fchoon gij als eene „ verlatene vrouwe zijt, en eene bedroefde van „ geeste; ja, nogthands, de Heere heeft u waarDd 3 „ Hjk



422 DERTIENDE LEERREDE.
'3, lijk weder rot zig geroepen: trouwens hoe kan „ dit anders wezen, hoe zoudt gij eraan: kunnen „ twijfelen ? want zal wel oojt eene huisvrouw „ der jeugd verfmaad worden ? Dit zou immers „ een fchreewend onregt zijn in den. lande, dit „ raag immers nimmer, gebeuren , dit is immers .„ wel ftrengelijk verboden en ten hoogden • onbe„ tamelijk; maar zoudt gij dan, gij die zuik eene „ huisvrouwe der jeugd zijt, zoudt gij dan ver„ fmaad, verftooten > en verlaten worden ? zegt „ uw God".
Ik kan niet zien dat men tegen deze vertaling en opvatting iets wezenlijks kan inbrengen. Onzes inziens kan de grondtext die vertaling lijden; de onderftelling, waar op zij gebouwd wordt, (de volftrekte ongeoorloofdheid der verlating van eene huisvrouwe der jeugd) laat zig vrij wel bewijzen; en ze levert in 't verband van zaken eenen goeden zin uit.
Evenwel zie ik ook geen noodzake voor deze vertaling, indien de verj'mading dezer huisvrouw eene volftrekte verlating, eene ver/loting bij egtfcheiding moet zijn, en indien men dan in de gewoone opvattingen die verfmading noodzakelijk van God verftaan moest, als of deze huisvrouw der jeugd van God verfmaad en ver floten ware geweesd ; dan beken ik, zouden de bewijzen voor deze genoemde opvatting zeer klemmen: doch hier
toe



JESAIA LIV. VERS 6 8. 4a3
toe is geen noodzake, en de redenen voor dezel-; ve-zijn niet van die kragt, dat men tot deze vertaling gedrongen wordt.
Dunkt.dan iemand, dat die vertaling te veel afwykt van de gcmeene opvatting, en 'c gewoonst gebruik van 't 'woordje >3. de eenvoudigfte overzetting, en waarmede zig de meest gewoone opvattingen gemaklijkst laten vereenigen , komt mij, tot hier toe voor deze te zijn; „ De Heere heeft „ u geroepen als eene verlatene Vrouwe, en be-> „ droefde van geest; en {als) eens huisvrouwe „ der jeugd, offchoon zij zal verfmaad^geweesi „ Zijn, zegt uw God. In dezen zin opgevat, zij „ het volgende ter verklaring."
A. Eene huisvrouw der jeugd is eigenlijk ea, in den volkomenften zin, eene vrouwe welke in hare jeugd van een jongman in zijne jeugd ge? trouwd is; die bij gevolg de eerfte, en de wettige vrouw is, in tegenftellïng van zoodanige welke naderhand nevens haar mogten in Huwlijk genomen zijn» Zoodanig eene huisvrouw der jeugd was Sara, in tegenftelling tot Hagar; zoodanig was 'ook Sara's tegenbeeld, het geestlijk Israël, in tegenftelling tot het vleeschlijk Israël, Dit waare Zaad van Abraham , dit Israël naa den geest' was
i.„Z)<? huisvrouw der jeugd. Wiens huisvrouw ? Hier over kan geen twijfel zijn, het vooDd 4 ri-



424 DERTIENDE LEERREDE.
rige vers leert hec, Uw Maker is uw Man, Heer der heirfcharen is zijn Naam. De Heere God had haar in een geestlijk Huwlijks-Verbond aangenomen, Hij had haar getrouwd; zij was zijne geestlijke huis-vrouwe.
Die had God al vroeg gedaan, in Abraham; Hij had Hem en zijn gelovig Zaad in die naawe betrekking tot zig aangenomen; Abraham was de eerfte welke God verkoor, om in zijn Zaad, bij verkiezing boven alle volkeren der wereld, zijn verbond te bewaren ; van daar dat ze ook kon genoemd worden de huisvrouw der jeugd; de eerfte, welke God, toen zij nog jong was en te» der, uic alle volkeren zig daar toe geëigend had, en op welke Hij, in den aanvang van deze zijne verbondsgewijze genade-bedeeling, en dus nu reeds van oude tijden af, zulk eene betrekking had aangenomen.
2. Maar deze huisvrouw der jeugd was gevallen in eene verfmaadheid, zij komt hier voor als eene, die verfmaad geweesd zou zijn. Verfmaad van menfehen, bijzonder van hare mededingfter , het vleeschlijk Israël, dat over haar heerschte; verfmaad, ja ook, in zekeren zin , van God, in zoo verre «ij in het volgende vers gezegd wordt, in een kleinen toorn en voor een klein oogenblik van Hem verlaten geweesd ce zijn, voor zoo verre Hij zijn aangezigc voor haar verborgen
ge-



JESAIA LIV: VERS 6 8. 425
gehouden had, en zij daar door in eenen veragten ftaat naa buiten gekomen was. Dan
B. Als zulk eene huisvrouw der jeugd, die ecnigen tijd verfmaad was geweesd, zou God haar roepen, want dit woord heeft, in dien zin als wij dit laatfte lid nu verklaaren , zoo wel tot dit laatfte, als tot het eerfte zijne betrekking, En dit dient dan om aantetoonen de grootheid dier wenschbare omwending, en de uitnemende blijdfchap welke haar daar door wedervaren zou. Immers wat vreugde moet het opleveren, voor eene huisvrouw der jeugd, na dat zij de gunftige tegenwoordigheid van haren egtgenoot , met wien zij zoo langen tijd, met wien zij van der jeugd af, verbonden geweesd is, eenigen tijd had moeten misfen, nu op niews weer vriendelijk zijne ftem te hooren, van Hem geroepen , en tot Hem geleid te worden!
C. Dit alles nu zou haar . gebeuren; 't is in den naam des Heeren dat de Propheet haar die aankondigt, gelijk Hij zijn gezegde daar mede verzegelt, in 'c flot van dit vers, dit zegt uw God. Uw God, die eene naawe betrekking op u heeft; Uw God, die uwe zaken handhaaft; en wien het teffens als God aan geen magt outbreekt , om 't gene Hij u belooft, ter uitvoering te brengen.
Tot dus ver nu had de Propheet, die in zijn perfoon de Leeraars van dien tijd verbeeldt, welDd 5 ke



426 DERTIENDE LEERREDE.
ke als dan van God tot zijne Kerk met die opwekking zouden gezonden tworden, tot hier toe, zegge ik, had hij alleen gefproken uit naam van God. Doch, op dat die voorftel te meer ingang vinden, én te dieper doordringen mogt, zoo wordt nu
B. Wijders God zelve ingevoerd; deze zijne Kerk aanfprekende, en de voorgeftelde beloften haar op hec kragcigfte bevescigende en verder uicbfeidende.
De beveseiging der voorgeftelde beloften vinden we van hec 7de coc hec 10de vers, en de verdere uicbreiding derzelve van hec 11 de vers coc hec einde van die Hoofdftuk.
' In de beveseiging der voorgeftelde beloften vat de Heere hec laacfte ftuk op, in hec. 5de en 6de vers voorgefteld , bijzonder ren aanzien van 't gene we zoo even hoorden uic hec 6de vers zegt nu de Heere, vers 7 en 8. Foor eenen kleinen oogenblik heb ik u verlaten, maar met groote ontfermingen zal ik u vergaderen. In een klei» tien toorn heb ik mijn aangezigt van u een Oogenblik verborgen, maar met eewige goedertierenheid zal ik mij uwer ontfermen.
Hec welk. dan nog nader , mee opzigc coc de beftendigheid, op hec plegeigsc haar verzekerd worde, in het 9de en 10de vers. ' I. Die dan hier als de fprekende perfoon voorkomc, is God, die blijkc uic hec flot van 'c 8fte
vers,



JESAIA LIV.- VERS <5——8. 427
vers, die zegt'de Heere uw Ferlosfer; Die zelfde, wien wij in de kragt van deze zijne namen reeds hebben leeren.kennen ui.' het 5de vers, waarop hier. ongetwijfeld te rug gezien wordt.
II. Wat zegt nu . de Heere , haar Verlosfer l Voor een klein oogenblik heb ik u verlaten, enz. _ A. Iïet 'eerfte dat hier in bedenking komt, en vooraf dient bepaald te worden , is, of men deze beide verfen van een en dezelfde- zaak, dan wel van twee onderfcheidene gevallen op onderfcheidene tijden verftaan moet. 'Er zijn Uitleggers, die het laatfte denken; men heeft 'er, b. v. die het 7de vers brengen op~ de verlating van Israël in Egypte voor haren uittogt, in Mofes tijd;' eh het 8fte vers op de verberging van Gods aangezigt over Juda, ten dage harer gevangenis in Babel ; of anders op een nog later tijd, de vervolgingen van Antiochus Epiphanes, waarvan ons de boeken der Machabeen verflag doen. Doch elk die bedagtzaam het verband van zaken overweegt, zal ongetwijfeld deze twee dingen moeten toeftemmen; dat dit 7de en 8fte vers eene verklaring en bevestiging behelst van het 6de vers — in 't bijZonder, dat het gene daar gezegd was, de Heere heeft u geroepen, hier verklaard wordt, door, ik zal u met groote ontfermingen vergaderen — en mij met eewige goedertierenheid over u ontfermen. — Nu is 't overtuigend te zien, dat in het
6de



4^8 DERTIENDE LEERREDE.
6de vers maar van ééne roeping in het voorige flegts van ééne zaak , van ééne gewenschte uitkomst, van ééne losfing, van ééne roeping dezer onvrugtbare als eene verlatene en bedroefde van Geest, gefproken wordt. Ten anderen, dat deze uitkomst zoo nabij aan haren veriatenen toefiand gefteld wordt, dat zij onmiddelijk uic dien verlaten ftaat zou overgaan tot dien gelukftaat, welke haar hier beloofd wordt onder de benaming van groote ontfermingen en eewige goedertierenheden; en in de twee volgende verfen in derzelver onafbreekbare beftendigheid nog kragtiger vertoond wordt. Wij moeten derhalven hier denken aan zoodanig eene verlating en verberging, welke mee eewige goedercierenheden is afgewisf'eld. Uit dit laatfte blijkt, dewijl men de vergadering met groote ontferming noodwendig brengen moet tot den aanvang van het N. T. zoo als we nader toonen zullen, dat men derhalven deze verlating niet verre af kan ftellen voor den tijd van het N. T. waarin deze beloften haar vervulling kregen; men kan niet te mg treden tot eeue verlating die eewen te vooren haar was overkomen, en waaruit zij weer herfteld was voor eenen tijd ; wij moeten noodwendig aan zulk eene verlating denken, die met eewige goedertierenheden is afgewisfeld: wij kunnen derhalven niet denken aan haren verlaten ftaat in Egypte, noch in Babel, noch bepaaldelijk



JESAIA LIV: VERS 6 8. 429
lijk in de. tijden der Machabeen , want die verlosfing was niet zoodanig, dat ze voordaan met eewige goedertierenheden omringd wierd, dat God, even als aan Noach door het teeken van den regenboog , zwoer dat hij niet meer op haar toornen zou enz. — Terwijl uit de eerfte aanmerking volgt, dat de éénheid der uitkomst ons bepaalt tot éénheid van geval en tijd.
Het is dan, volgends deze gronden, dezelfde zaak welke in het 7de en 8fte vs. bedoeld, en alleen met onderfcheidene uitdrukkingen , bij wege van nadere verklaring of opheldering, voorgefteld wordt.
B. Des komt dan hier de ware kerk onder Israël voor in een tweeërleien zeer verfchiilenden en gansch tegengeftclden ftaat; en wel
1. Als eene die van God verlaten was. Voor een klein oogenblik heb ik u verlaten, het welk dus nader uitgelegd wordt, vs. 8. In eenen kleinen toorn heb ik mijn aangezigt van u een oogenblik verborgen.
a. We hebben voorheen opgemerkt, dat deze verlating niet in eenen volftrekten zin kan verftaan worden ; God verlaat op die wijze zijn waar Bond-volk noojt; het geestlijk Huwlijks verbond kan noojt verbroken worden; 't is dan, gelijk we zeiden, geen verlating bij wege van Egtbreuk of Egtfcheiding; Welk eene verlating dan?
dit



430 DERTIENDE LEERREDE.
dit verklaart de Heere nu zelf, ze beftond daar in , dat Hij zijn aangezigt van haar verborgen had, en wel in toorn.
*. Het aangezigt dei Heeren wordt in de H. Schrift gebruikt voor de bewijzen van Gods tegenwoordigheid. God is over al tegenwoordig, maar hij geeft daar van niet altijd noch overal even kragtige teekenen ; maar alwaar Hij bijzondere teekenen zijner tegenwoordigheid bewijst, daar wordt Hij gezegd zijn aangezigt te vertoonen. Inzonderheid wordt dit gezegd van de teekenen zijner gunfijge tegenwoordigheid ; dan wordt Hij gezegd zijn aangezigt te verheffen , zijn aangezigt te doen lichten.
En hier uit verdaan wij nu bij tegenftelling de uitdrukking, Zijn aangezigt te verbergen; dat is, de teekenen zijner gunftige nabijheid , hulpe en genade in te trekken ; het wil dan zeggen, dat God zich hare zaak niet fcheen aangetrokken te hebben; dat hij haar liet komen in een zeer vernederden , geringen , veragten, en fchier hopelozen ftaat, zonder haar zijne hulp en goedhartigheid te betoonen, even als of hij op haar geen agt meer floep; : zoo komt deze uitdrukking onder anderen voor Pf. XLIV: 24. Waarom zoudt gij flapen Heere? waarom zoudt gij uw aangezigt verbergen ? onze elende en onze onderdrukking vergeten ? — Dit gebeurt wel eens ter beproeving :
/S. Maar



JESAIA LIV: VERS 6 8. 43*
/3. Maar 't gene hier deze verberging van Gods aangezigt te zwaarder maakt, was dit, dat het met een ernftig misnoegen gepaard ging, dat het niet vrij was van toom. Ik heb mijn aangezigt in toorn van u verborgen. Wij lezen van Sara Gen. XVIII: 12. dat zij, bij gelegenheid der verniewde belofte en bepaaling aan Abraham, een jaar voor de geboorte van Ifaak, dat zij in 'c volgende jaar een Zaad uit haar zou hebben, zig fchuldig maakte aan twee grove zonden, aan ongeloof', wegens haren zoo zeer verouderden toe1 ftand, en aan leugen, uit vreeze, wanneer zij daar k over ter verandwoording geroepen wierd; en we j lezen daar bij, dat de Heere daar over zijn ongenoegen ernftig te kennen gaf, en haar beftrafte ; 1 evenwel met mate, en met veel zagtmoedigheid. i I lij was haar "teffens genadig, en vervulde niet te 1 min zijne genaderijke toezegging. Iets' dergelijks inu mag men onderftellen bij deze geestlijke Sara 1 plaats gehad te hebben; 't geen den Heere aanleiiding gaf, om op haar te toornen, en in toorn ;zijn aangezigt van haar te verbergen.
y. Evenwel, gelijk het was met de teigenlijke Sara, zoo ook met de tegenbeeldige ; (God was wel op haar vertoornd, maar hij bragc cover haar de. ganfche hitügheid zijns toorns niet. [Dit was niet beftaanbaar met de onveranderlijke lliefde welke hij haar vrijwillig toedroeg; daar voor
zou



432 DERTIENDE LEERREDE.
zou zij ook niet beuand zijn. Neen ! het was flegts een kleine toorn. Het grondwoord t]ïj5 Toorn,beteekent eigenlijk fchuim, bruisch, waterbellen ; en wordt van daar overgebragt tot eenen heftigen toorn, die als de beroerde wateren der zee is — doch 't kan ook zien op de kortheid van den toorn ; wijl fchuim of waterbellen bijna zoo haast weer verdwijnen als ze opgeblazen worden.- — Maar hier uit wordt bedenkelijk welke dier beide'beteekenisfen hier te kiezen zij: Een heftige toorn , die zig flegts een weinig uitlaat; waar zijn dan de blijken der heftigheid ? — Ziet het op de duuring, zou dit niet tweemaal het zelfde zeggen; daar de kortheid des tijds in eenen adem te kennen gegeven wordt door de woorden een oogenblik? — Best zou men deze beide zwaarigheden kunnen ontwijken , door 't dus op te vatten; dat de toorn in zig zeiven wel fcherp, wel heftig en zeer gevoelig was , maar welken God flegts voor een klein gedeelte uitliet, en haar deed gevoelen. — En dat nog maar voor een oogenblik , ja voor een klein oogenblik, volgends 't 7de vs. dat is een zeer kleinen tijd, een zeer korte duurzaamheid, doch welke hier in een betrekkelij-ken zin moet verftaan worden; ieder begrijpt, dat wij dit niet van een eigenlijk gezegd oogenblik , maar bij vergelijking tot eene veel langere duurzaamheid , verftaan moeten.. Een tijd , die op zig
zei-



JESAIA LIV: VERS 6* 8. 433
heiven nog al Van uitgeftrektheid is, ja lang genoemd kan worden in betrekking tot een nog veel korter duuring, die zelfde tijd kan, in een ander opzigt, weder als een oogenblik gerekend worden, wanneer ze tegen een veel uitgeftrekter duurzaamheid vergeleken wordt. Zoo is b; v. 's menfehen ganfche leeftijd op aarde flegts een klein oogenblik in vergelijking tot de eewigheid; op gelijke wijze wordt hier dit oogenblik genoemd, deels, in opzigt tot den ganfchen ouderdom dezer huisvrouwe der jeugd, die nu reeds vele eewen tellen kon, deels en vooral, in opzigt tot de volgende goedertierenheden, en de duurzaamheid van het verbond tot in eewigheid.
b. Maar waar op ziet nu eigenlijk die verlating? op welke tijd viel dit voor, dat God deze geestlijke Sara voor een klein oogenblik verliet, en zijn aangezigt in een kleinen toorn voor haar verborgen hield? Uit de reeds gelegde,gronden en 't gene we over het 4de vers gezegd hebben, kan een opmerkzaam Hoorder dit reeds afnemen. Hét ziet op dien zeer geringen en diep vervallen ftaat der Kerke, in welken zij komen zou en geweesd is, met, en al wat voor, de komfte van den Mesfias. Men weet, deels uit Schriften van het N. T. deels uit die van Jofephus, en ook uit fommige Prophetien, welke daarop zagen, dat het I. deel. Ee toen



434 DERTIENDE LEERREDE.
toen ter tijd in den Joodfchen Kerk- en Burgerftahd zeer elendig gefteld was. De 'fleutel der kennis was fchier geheel verlooren ; de ongodsdienftige gevoelens der Sadduceen, en de verbijfterende bijgelovigheden der Pharizeen overftroomden bijna de gehcele Natie. De Lcere des heils was droevig verdonkerd, de mate der werkingen van den Geest der genade zeer klein, het getal der waare Israëliten zeer gering, en door het algemeen bederf niet vrij van grove befmettinge; en zeer veragt in 't oog der Schriftgeleerden, die trots op de uiterlijke voorregten , en vol van waan, mee veragting nederzagen op die genen, die waarlijk eene geestlijke vertroosting nog eenigzins onder 't oog hadden en verwagteden. Dit waren die wreede herders, die het zwakke met den fchouder verdrongen , die baatzugtige en blinde leiders des volks, die hun veel eer tot verleiders verftrekten, gelijk ze door de Propheten meermaals bij voorfpelling geteekend worden. — Onder dit alles liep het;in den Burgerftaat met fnelle fchreden te rug ; Davids huis, Davids nageflacht was in een zeer geringen ftaat, naawlijks kenbaar, alles helde haar den ondergang, en fcheen t'zamen te werken om de weinige opregten onder dit volk, aangaande de uitkomst van alle die groote beloften aan Abraham gefchied , en t'zedert door de nadere
open-



JESAIA LIV: VERS 6—8. 435
openbaringen door de'Propheten verder uitgebreid en bevestigd; ce doen wanhopen, immers dezelve të doen uit hunne gedagten ftellen.
In dezen toeftand van zaken, en door dit alles, fcheen voorwaar het ware Zaad van Israël , de geestlijke-Sara, van God haren geestlijken Man, verlaten, zij fcheen niet flegts, maar was ook inderdaad, in een merkelijken' trap verlaten, Jer. VIII: 16, 17. en Cap-. IX: i.- alleenlijk was maar de Huwlijks - band niet verbrooken. God kende de zijnen; Hij hield hen ftaande door zijne verborgene- onderfteuning, Hij bewaarde hen door de onzigtbare invloeden van zijnen Geest; maar dit was- obk zeer verborgen ; zij hadden-'-weinig gevoel , weinig kenbare ondervinding van Gods gunstrijke tegenwoordigheid en hulpe'. God verliet hen dan, wel niet door alle zijne' genade van hun weg te nemen; maar door eene aanmerkelijke onttrekking zijner verlichtende, heiligende en vertroostende genade; offchoon zijne bewarende genade hun bijbleef.
En gedenken wij,, dat het in dien, toeftand niet I kan ontbrooken hebben aan veel onverftand, onge1 loof, moedeloosheid, twisten met den Heere, en I befmetting door het algemeen bederf, gelijk we 1 reeds in 't voorbijgaan zoo even zeiden; kan men lligtelijk daar uit afnemen , dat het dan ook niec lontbrak aan vele redenen die Gods ongenoegen Ee 3 ver-



436- DERTIENDE LEERREDE.
verwekken moesten, waar door deze verlating niet geheel vrij was van toorn ; van daar dac God zijn aangezigt in eenen kleinen toorn van hen verborgen hield.
Dus van God merkelijk verlaten, en geprangd door de blijken van Zijn ongenoegen, was zij niet zonder reden een bedroefde van geeste; Dit deed haar (ziende op het tegenwoordige) zeggen, gelijk ze Cap. XLIX: 14. wordt ingevoerd ; de Heere heeft mij verlaten., de Heere heeft mijner vergeten; Dit maakte haar tot zulke treurige Zions, gelijk ze genoemd worden Cap. LXI: 2. tot welke de Mesfias kwam , om te befchikken dat haar gegeven wierde fieraad voor asfche, enz.
Dit alles nu was wel zeer gevoelig, en duurde eenen geruimen tijd; het verval begon, van tijd tot tijd, het nam toe, inzonderheid met de verheffing van het huis van Herodes, wanneer onder de valfche flikkeringen Van eenigen uitwendigen praal, het fijne goud verdonkerde, de kostelijke kinderen Sions verftoten of den aarden vlesfchen gelijk wierden; en 't wierd langs hoe erger, hoe meer de tijd der vervulling nac?rde.
Dan, het was tog maar als een klein oogenblik, het was maar als een kleine toorn, inzonderheid in vergelijking tot de uitnemende en duurzame goedertierenheden met welke God haar nu ftond te omringen; want
5.



JESAIA LIV: VERS 6 8. 437
2. Zoo wordt nu bi] tegenftelling haar verzekerd; Maar met groote ontfermingen zal ik u vergaderen , en met eewige goedertierenheid zal ik mij uwer ontfermen.
a. Het vergaderen ftaat doorgaands over tegen verflroojen, en dan beteekent het eene izamenbrenging van perfonen of zaken, die van elkander waren afgefcheiden. Doch in zulken zin fchijnt men dit hier niet gevoegzaam te kunnen nemen. Hier ftaat het vergaderen over tegen verlaten, en beteekent derhalven zoo veel als weder aannemen, tot zig brengen, met zig vereenigen. Zoo wordt het Job XI: 10. tegen overleveren gefteld.
b. Dit zpu gefchieden , zegt God, en
wel
et. Ik zal dat doen; ik zal u vergaderen , ik de Heer der heirfcharen, uw Man, ik zal uw Losfer zijn , en dat bewonen door u weder tot mij te brengen. God zou dit doen, en middelijk door zijne dienstknegten welke Hij tot haar zenden zou; en ook onmiddelijk door de dadelijke bewijzen zijner gunfte, de betooning zijner tegenwoordigheid in genade.
/3. Voor al, de wijze op welke Hij dit doen zou, was allertroostlijkst; Ik zal u vergaderen met
ft. groote ontfermingen. Een woord Ee 3 in



438 DERTIENDE LEERREDE.
in den grondtext, 't welk overeenkomt met dat woord 't welk van de Grieken daar voor gebruikt wordt, en ingewanden beteekent ; het geeft te kennen ds allertederjle en innig/Ie liefde en toegenegenheid , die de ingewanden doen rommelen
van bermhartigheid. En op dat zij 'er hier
niet gering van denken, maar in den ftefkften zin het zelve opvatten mogt, zoo verheft de Heere die ontfermingen als groot ; groot in wa.ardije, groot in uitgeftr ektheid, groot in menigvuldige en treffende bewijzen , groot ook in duurzaamheid,
3. Want zoo groot, en teder zijne ontfermingen over haar zijn zouden , zoo beftendig zouden dezelve ook duuren, volgends het 8fte vers, daar de Heere zegt, met eewige goedertierenheid zal ik. mij uwer ontfermen.
a. Goedertierenheid is in 't gemeen die gulle, genegenheid, welke-zig mildelijk uitlaat in allerleie weldadigheid, gelijk de volle borflen eener moeder zig ontlasten in den mond des zuigelings : in 't bijzonder wordt dit woord wel eens in betrekking tot het Huwlijk of de Huwlijks-liefde genomen, welke zig inzonderheid uitlaat in allerleie vriendelijkheid en goeddadigheid. Zoo komt het voor, Jer. II: a. Ik gedenke der weldadigheid, (eigenlijk der goedertierenheid') uwer jeugd, der liefde uwer onder trouwe, en
Hof.



JESAIA LIV: VERS 6 8. 439
Hof. II: 18. Ik zal u mij ondertrouwen in goedertierenheid. En in dit opzigt komt het hier inzonderheid ce.paslè, daar de geduurige toefpeling is op het Huwlijk.
b. Dan , daar de goedertierenheid, fchoon door een wettig Huwlijk geftaafd, onder menfehen egter aan verflaawing onderhevig is , of door den dood kan worden afgebroken , daar ftrekt dit hier niet weinig tot verheffing dezer goedertierenheid, dat de Heere dezelve eewig noemt. Het is, en zoude zijn eene eewige goedertierenheid. . Eewig,,ja, reeds van vooren; in de eewigheid bepaald, van eewigheid reeds vastgefteld; zoo dat Hij zeggen kon Jer. XXXI: 3, Ik heb u lief gehad met een eewige liefde, daarom heb ik u getrokken met goedertierenheid, maar eewig ook , in opzigt tot derzelver duurzaamheid, waar op hier wel inzonderheid gezien wordt, gelijk uic de volgende 9 en 10 verfen blijkt. Eene eewige goedertierenheid dan , die onafgebroken , en die zonder .einde duuren zal; die zig over haar zal uieftrekken door haar ganfche beftaan, en over al haar Zaad door alle genachten heen, in den afloop der eewen, tot op bet einde der wereld; en die dan zal afgewisfeld worden met den ftaac der hcmclfche, der eewige heerlijkheid.
C. Mee zulk eene eewige goedertierenheid, zege God, zal ik mij uwer ontferEe 4 men;



44© DERTIENDE LEERREDE.
men; of, gelijk 'er eigenlijk in den grondtexr ftaac. heb ik mij uwer ontfermd, ook coen, wanneer Hij haar in eenige opzigcen verlaten had, en zijn aangezigc in een kleinen toorn voor haar verborgen hield, ook toen, ja al eer, ja van eewigheid , was zij het voorwerp zijner ontferminge, en daarom zou hij niet kunnen nalaten dit te zijner tijd blijkbaar te openbaren , en zonder einde onberouwelijk aan haar te bevestigen.
c. Ziet hier dan de tegenftelling, groote ontfermingen, tegen eenen kleinen toorn ; eewige goedertierenheid, tegen een oogenblik , een klein oogenblik, verberging; zagtmoedige en minzame vergadering tegen eene treurige verlating; zoo was 'er dan voor haar wel een oogenblik in zijnen toorn, maar een leven, een gansch en eindeloos leven, zou 'er voor haar zijn in zijne goedertierenheid.
En zoo zien wij teffens hoe deze toezegging, die haar onmiddelijk uit den mond des Heeren haars Verlosfers hier gefchiedt, dient tot verklaring en bevestiging van 't gene gezegd was in het 6de vers. De Hëere heeft u geroepen als eene verlatene vrouwe en bedroefde van geest, enz. Zoo mogt zij dan zingen, volgends Cap. XII: V. Ik dank u Heere, om dat gij toornig op mij geweesd zijt, maar uw toorn is afgekeerd , en gfj troost mij.



JESAIA LIV: VERS 6 8. 441
d. Alleen nog fchiet ons overig de vervulling te betoogen van deze toezegging hier gedaan.
Hebben we getoond in welken opzigte zij van God verlaten is geweesd, en op welken tijd dit bijzonder plaats had , dat God zijn aangezigt in kleinen toorn voor haar verborgen hield ; de orde van zaken vordert, dat wij nu nog aantoonen wanneer en hoe God haar inderdaad met groote ontferming vergaderd, en tot hier toe met eewige goedertierenheid zig over haar ontfermd heeft, en verder ontfermen zal.
et. Met opzigt op het eerfte, de vergadering met groote ontferming, is het blijkbaar, dat dit ziet op den aanvang van het N. T. en toen ook inderdaad gefchied is. Het was toen, met, ja door de komfte van Gods Zoon in 'c vleesch, dat God zijn volk bezogt; toen vereenigde God zig in den perfoon des Middelaars met zijne Kerke naawer en volmaakter dan oojt gefchied was; toen vervulde Hij aan haar zijne hoofdbelofte, waar op zij zoo lang gehoopt had; toen betoonde Hij zig aan haar die God te zijn , die aan Abraham 't Verbond, aan Israël de- trouwe bewaart van gedachte tot gedachte; toen verwakkerde Hij hare hoop, haar licht, haar leven, en deed de ftraalen zijner heerlijkheid en uieftekende goedertierenheid over haar lichten in hec aangezigt van GhrisEe 5 tus



443 DERTIENDE LEERREDE.
tus Jefus; toen-wierd ze bereid tot eene levendige en bloejende gemeente-des levendigen .Gods,,die al rasch daar op, ook in menigte uitbrak ter regteren, ter {linkerhand ,.en de voorheen .gemelde beloften .deelagtig wierd, gelijk we reeds- getoond hebben — Met een woord,, toen mogt men. met Zacharias zingen het gene we lezen Luc. I: f&fóQt Door de innerlijke bewegingen der bermhartigheid onzes Gods, met welke ons bezogt heeft de Opgang uit der hoogte , om te verfchijnen den genen, die gezeten zijn in duisternis en jchaduw des doods, om onze voeten te rigten op den weg des vredes. vergeleken met Jef. IX: i. vergelijkt ook Rom. XII: i. Eph. II: 4. II Cor. J: 3. IPetr. I: 3. Hand. XIII: 34. Ziet hier de roeping en vergadering dezer eenzame en verlatene ;, ziet hier de vervulling dezer toezegging; met groote ontfermingen zal ik u vergaderen.
£. Niet minder heeft de .uitkomst tot ©p dezen dag toe het overige bevestigd, en gronden opgeleverd om ten einde toe de vervulling te iverwagten ook van dit woord; met. eewige goedertierenheden zal ik mij uwer ontfermen. Doch wijl dit ftuk inzonderheid nog nader en opzettelijk bekragtigd wordt in de twee volgende verfen zal ik. thands mij niet verder hier .in laten, maar de befchouwing daar van tot dat volgende uitfrellen. % . „
VEER-



V EER TI E N D E
L E E R R E D E.
JESAIA LIV: V£RS 9, 10.
Want dat,.zal mij zijn Cals) de wateren noachs, toen ik zwoer, dat de wateren noachs niet meer over de aardé zouden"'"Gaan : Alzoo' heb ik gezworen, dat ik niet (meer) op u toornen, noch u schelden zal.
Want bergen zullen wijken, en heuvelen wankelden: maar mijne goedertierenheid zal van u niet wijken, en het v.erbqnd mijns vredes zal niet wankelen, zegt de heere uwe ontferm er.
IVIet het 7de vs. zagen we, volgends onze opvatting, dat God zelve fprekende ingevoerd wordt, die de beloften in het voorige gedaan, kragtig bevestigt, en ook verder uitbreidt. De bevestiging dier voorheen gedane beloften
vin»



444 VEERTIENDE LEERREDE.
vinden we vs. 7 10. De verdere uitbreiding
derzelve vs 11 tot het einde van dit, Cap.
In de bevestiging der voorgeftelde beloften vat de Heere bijzonder het laatfte ftuk op, in het 5 en 6de vs. gemeld; ten dien opzigte verklaart God vs. 7, 8. „ dat Hij haar, ja, in zekere opzigten, „ te dier tijd zou verlaten hebben, maar dat Hij ,, haar, niet te min, met groote ontfermingen zou
vergaderen, en zig met eewige goedertierenheden
harer zou ontfermen."
ïk zegge, met eeuwige goedertiernheden, eewig niet maar voor een langen tijd 1 maar volftrekt zonder einde; want,zoo volgt 'er nu tot verder verklaring en aandrang in de woorden, die wij nu voor ons hebben, waar in God de beftendigheid van deze zijne goedertierenheid op het kragtigst haar verzekert; zeggende, Want dat zal mij zijn als de wateren Noachs, enz.
Beftaat de gelukzaligheid in de afwending van, bf beveiliging voor al hét kwaad, en in de verzekering van het we nschbaar goed, dit beide wordt haar hier bevestigd.
Ten aanzien van het eerfte, belooft en verzekert God dat Hij op haar niet toornen noch fchelden zal, zoo zeker als Hij gezworen had dat de wateren Noachs niet meer. over de aarde gaan zouden.
II. Met opzigt tot het tweede, verklaart de Heere, dat Zijne goedertierenheid en 't verbond Zijns
'MK-



JESAIA LIV: VERS 9, to. 445
vredes van haar niet wijken zou, zoo min, ja nog minder, als dat de bergen en heuvelen wankelen en bezwijken zullen.
In beide deze verfen ontmoeten we dan een vergelijkend voorftel; met dit onderfcheid, dat in het eerfte bij gelijkenis, in het tweede bij opklimming, de zaken voorgcfteld worden.
A. Wat het eerfte dezer twee zinbeeldigè voorHellingen betreft; Befchouwen we daar in
1. Het geval, waar op hier gezien wordt ; het zijn de wateren Noachs, en Gods Eed daaromtrent.
a. Dan, de toepasfing hiervan op de belofte welke God hier deed;Dit zal mij zijn als die wateren; want, alzoo heb ik gezwooren, dat ik op n niet meer toornen of u fchelden zal.
I. Het geval, waarop hier geoogd wordt, is die bekende gefchiedenis des zondvloeds, in de dagen van Noach, dewelke in 't breede befchreven ftaat in Mofes 1 Boek van 't VI tot het IXde Cap. De ganfche aarde had haren weg bedorven. God befchikte Noach , een man godvrugtig en regtvaardig in zijn geflacht, tot eenen prediker der geregtigheid; maar wanneer zij naar hem niet hoorden, deed God de ganfche aarde met eenen gansch buitengewoonen vloed, tot verre boven de hoogte der bergen opgeklommen, vergaan; alleen Noach en zijn huisgezin wierd behouden , door
mid-



446 VEERTIENDE LËERREDE.
middel der arke, op Godlijken last tot dat einde gebouwd en toegerust, van waar deze wateren des; vloeds hier de wateren Noachs''genoemd worden; De bijzonderheden daar van mag ik billijk, als genoegzaam bekend, onderftellen; terwijl de uitwijding in Natuur- en Gefchiedkundige aanmerkingen daar over, hier niet te pas zou komen. Alleen moeten wij hier gedenken, dat God, ten einde van den vloed , wanneer de aarde wederom was- opgedroogd , Noach met de zijnen uit de arke deed uitgaan; op het herftelde aardrijk van niews plaatfte; en bij die gelegenheid zeide in zijn harte, dat is: met een onveranderlijk en volftrekt voornemen, 't gene 'er is Gen. VIII: 21, 22. Ik zal voor daan den aardbodem niet meer vervloeken om des menfehen wille, want het gedichtfel van 's menfehen her te is boos van zijner jeugd'aan: en ik zalvoordaan niet meer al het levende flaan, gelijk als ik gedaan hebbe. Voor daan alle de dagen der aarde, zullen zaajinge en oogst en koude en hitte, en zomer , en winter, en dag en nagt, niet ophouden; en
in het IXde cap. vs. 8 iï. Voords zeide God
tot Noach, en tot zijne zoonen metJiem, zeggende: Maar ik, ziet, ik richt e 'mijn Verbond op mét u, en met uwen zade na u. En met alle levendige ziele, die met u is, van 't gevogelte ■ van 't vee, en van alle gedierte der aarde met u: van alle die uit de Arke gegaan zijn, tot al het gedier-



JESAIA LIV: VERS 9, 10. 447
dier te dér aarde toe. En ik richt e mijn Verbond : op met u, dat niet meer alle vleesch van de wei\ teren des vloeds zal worden uitgeroejt: en dat 'er
geen vloed 'meer zijn zal, om de aarde 'te verderven.
En dit is 't, welk hier van God bij onzen Propheet wordt uitgedrukt, dat Hij zwoer, dat de wateren Noachs niet meer over de aarde gaan \ zouden. Men kan 'took, en wel zoo gevoeglijk, : dus vertalen, want dit zal mij zijn als de waterèii Noachs, (mij) die (■){?«) zwoer óf gezworen
■ heh dat die niet meer over'de aarde zouden ! gaan. 't Is waar, wij lezen wel niet in de gefchiedenis, bij Mofes, dat God dit :met eenen idtgedrukten Eed gezworen heeft; doch 't is meer gebruikelijk in Gods woord, dat ftellige en plegtig gedane beloften Gods,Eeden, en het doen derzelve zweer en genoemd wordt; voor al wanneer I dezelve bij wijze van een Verbond gedaan zijn; want nadien't gebruikelijk was, plegtige. verbon1 den met eede te bevestigen, zoo wordt meermaals , Verbond en Eed, Verbond-maken en zweer en 1 niet alleen t'zainengevoegd , maar ook wel met t elkander verwisfeld, zoo zegt God aan Ifaak Gen. JXXVI: 3. Ik zal den Eed bevestigen, dien ik iAbraham uwen Vader gezworen heb, met opjzigt namelijk op de erf-bezitting van Canaan; en
op



448 VEERTIENDE LEERREDE.
op veelvuldige andere plaatfen wordt Canaan genoemd , een land dat de Heere Abraham, Ifaak en Jacob gezworen had: evenwel vinden we niet" dat God de belofte des Lands Canaan aan die Aartsvaders met eenen woordelijken of üitgedruktefl Eed, maar wel verbondswijzig voorgefteld heeft. Op gelijke wijze lezen we Pf. LXXXIX: 4, 5. jk heb een Verbond gemaakt met mijnen uitverkorenen; ik heb mijnen knegt David gezworen,/^ zal ww zaad tot in eewigheid bevestigen ; fchoon men ook nergens van zulk een uitdruklijken Eed leest; maar God had dit zoo vast voorgenomen, zoo welmeenend beloofd, en zou het zoo Onfeilbaar bevestigen, als men gewoon is voortenemen en te bevestigen, Wanneer men zig met Eedé ergens toe verbindt. — Zoo kan men 't dan ook hier nemen ; dit was zulk een vase voornemen, God had dit zoo onbepaald en volftrekt aan Noach beloofd, dat het met eenen Eed gelijk ftond ; trouwens Gods beloven is altijd zweeren. Evenwel 'er was in dit geval, en de wijze waarop God deze .belofte aan Noach bevestigde, iets'het welk eenen allerplegtigtigften Eed niet flegts evenaarde, maar zakelijk in zig opfloot; 't is dat, welk we vervolgends lezen in 't aangehaalde IXde Cap. van vs. ia—17. Dn God zeide; dit is het teeken des Verbonds, dat ik geeve tusfehen mij en tusfehen u lieden, en tusfehen



JESAIA LIV: VERS 9, 10. 449
fch'en alle levendige ziek , die met u is: tot eewige ge/lachten. Mijnen Boge hebbe ik gegeven in de wolken', die zal zijn tot een teeken des Verhonds tusfehen mij, en tusfehen de aarde. En het zal gefchieden, als ik wolken over de aarde brenge; dat deze Hoge zal gezien worden in de wolken. Dan zal ik gedenken aan mijn Verbond, het welk is tusfehen mij, tusfehen u , en tusfehen alle levendige ziele van allen vleefche: en de wateren zullen niet meer wezen tot eenen vloed, om alk vleesch te verderven. Als deze Boge in de wolken zal zijn, zoo zal ik hem aanzien , om te gedenken ■ aan V Verbond tusfehen God, en tusfehen alle levendige ziele van allen vleefche, dat op der aarden is. Zoo zeide dan God tot Noach: Dit is het teeken des Verbonds, dat ik opgerigt hebbe tusfehen mij, en tusfehen alle vleesch, dat op de aarde is.
Elk ziet, dat in dit teeken een Eed is opge* floten, namelijk, dat zoo waarlijk God den Regenboog in de Wolken deed verfchijnen , Hij ook zoo zeker Zijne belofte zou geftand doen van het aardrijk niet meer dóór zulk een' vloed te verdelgen, als in de dagen Noachs. In 't voorbij gaan kan ik niet nalaten hier uit optemerken, dat dit een kragtig bewijs oplevert, voor de algemeenheid of volftrekte uitgeitrektheid van dien vloed , I. deel. Ff over



450 VEERTIENDE LEERREDE.
over de geheele aarde; gelijk het ganfche verhaal van Mofes dit genoeg te kennen geeft, zoo wordt het door de uitdrukking welke God hier doet, ontwijfelbaar bevestigd : het gebeurt immers genoegzaam jaarlijks , dat 'er hier en daar geheele landen door 't water overftroomd en verwoest worden; en dat 'er, in 't- verloop van eenige jaaren en eewen, aanmerkelijke gcdeeltens van Land door het water affpoelen en worden weggenomen, terwijl 'er elders Land wordt aangewonnen of ook niewe eilanden in de Zeën en Rivieren ontftaan. En wie weet niet dat de oude gefchiedenisfen zelfs van verfcheidene zeer aanmerkelijke Watervloeden gewaagen ? Indien nu deze wateren, van Noach flegts foortgeliik een vloed geweesd waren , die niet de geheele aarde verflonden , maar zig flegts over een gedeelte , hoe aanmerkelijk ook, hadden uitgeilrekt, zoo zoude immers de Heere dien Eed lange te niet gedaan hebben , welken hij volgens onzen Text gezworen had. Maar hebben toen de wateren den geheelen aardbodem bedekt, zoo heeft de ervarenis van meer dan 4000 jaaren dien Eed bevestigd, en geeft ons de fterkite bewijzen om, uit de voord-duuring van het geftelde teeken, zeker te zijn, dat God deze aarde niet meer door de wateren zal verdelgen. God dan heeft gezworen, dat de wateren
Noachs,



JESAIA LIV: VERS 9, 10. 451
Noachs, dat is, foortgelijke wateren, een geheel verdelgende vloed, niec meer over de aarde gaan zouden.
II. Van deze aanmerkelijke gebeurcenis nu maakc de Heere hier gebruik, toe beveseiging zijner Kerke in zijne gedane toezeggingen over haar: het "wordt toegepast op hare omftandigheden in deze woorden; Want dit zal mij zijn als de wateren Noachs, en nader verklaard in het flot van 'c vers; alzoo heb ik gezworen dat ik niet \ineer\ op u toornen, noch 11 fchelden zal..
A. Over hec verfchil dac zig in foramige overzettingen der eerfte woorden opdoet, vermoedelijk gegrond in een verfchillende lezing voor zal ik u niet ophouden; want of men
hier leest met de onzen , want dit zal mij zijn (als) de wateren Noachs, of met anderen als de dagen Noachs, maakt in de zaak geen de minfte verandering ; maar tot regt verftand zal 't van eenig belang zijn op te maaken , dat niet alleen , in onze lezing, het woordje [als] in den grondtext niet uitgedrukt ftaat , gelijk de 2 haakjes te kennen geven; maar ook worden de woorden zal zijn in 't Hebreews niet gevonden; eigenlijk ftaat 'er; Want de wateren Noachs dit mij ; hec fpreekc van zelfs dac hier onder, hec werkwoord zijn , dac de Hebreen gewoonlijk uitlaten , verftaan wordt; doch *c is bedenkelijk of die dan in Ff 2 den



452 VEERTIENDE LEERREDE.
den tegenwoordigen of voorledenen , of toekomenden tijd moet verftaan en ingevuld worden; onze Overzetters hebben 't laatfte verkoren , en het werkwoord betrekkelijk gemaakt tot het woordje Dit; Dit zal mij zijn ; doch misfchien wordt het alzoo wel in 't tegenwoordige of voorledene vertaald, en betrekkelijk gemaakt tot de wateren; op deze wijs: want de wateren Noachs Z ij n mij dit, of zijn mij dit geweesd.
Het onderwerp dan, waarop dit ziet, wordt alleen uitgedrukt door het betrekkelijk woordje dit. Maar 't komt in bedenking, waar toe men het betrekken moet ? Misfchien zou men het kunnen betrekkelijk maken tot het volgende; dit, namelijk , dat ik op u niet meer toornen of u fchelden zal. Dan zal de zin zijn ; Ik heb met mijnen Eed aangaande de wateren Noachs dit bijzonder willen te kennen geven, en verzegelen, dat ik op u in eewigheid niet toornen en fchelden zal. ■ Doch men kan het ook betrekkelijk maken tot de voorige verfen, hare verlating voor eenen kleinen tijd, in eenen kleinen, doch teffens heftigen toorn , en de daarop volgende ontferming met eewige goedertierenheid; dit zijn mij de wateren Noachs, wil dan zeggen, dat zij, naa Gods oogmerk, in zijn' Eed en 't verbond met Noach, een onderpand had, dat zij, hoe zeer voor een oogenblik verlaten, egter niet geheel van God zou ver-
fto-



JESAIA LiV: VERS 9, 10. 453
$oten worden, maar dat hij haar met eewige ontfermingen en goedertierenheden zou blijven geden.ken en agtervolgen, en dus uit kragt daar van, te zijner tijd haar zeker zou verkwikken, en in t bezit ftellen der beloofde vrugtbaarheid. Althands dit is 't verbond, 't welk God met den tegenbeeldigen Noach, den Heere Jefus Christus, aangaande zijne Kerk heeft opgerigt, van 't welk, onder den naam van 't Verbond des vredes, in 't volgende vers melding zal gemaakt worden.
Een opmerkende ziet hier uit , dat ook deze onderfcheidene opvattingen geen verfchil in de zaak maken ; trouwens het voorige en volgende is dezelfde zaak onder andere woorden; 't zij men 't dan brenge tot het flot van dit vs. 't zij tot de voorgaande verfen, de zaak zal dezelfde zijn.
Maar wat was 'er dan in de wateren Noachs, en Gods Eed des aangaande, 't welk het zelve tot een onderpand deed zijn yan 't gene God hier aan 1 zijne Kerk belooft? Dit verdient voornamelijk ons onderzoek en onze opmerking.
1. In de eerfte plaats moet men hier toe brengen , dat het verbond met Noach zijn voorname uitzigc had op Gods Kerk, en om zijner Kerke wil gefchiedde; God wilde den aardbodem niet ganichelijk en voor altoos verdelgen, om Christus wil dien Hij in de wereld zenden, en om der uitverkorenen wille welke Hij uic de Ff 3 wc-



454 VEERTIENDE LEERREDE.
wereld vergaderen wilde; hier toe moest de ganfche wereld ftaande blijven ; met dit uitzigt nu maakte God dat Verbond met Noach, en verzegelde het met een teeken, daar bij voegende, dat voordaan alle de dagen der aarde de zaajing en oogst, koude en hitte, zomer en winter, dag en nagt, niet zouden ophouden. Daar dan God. om zijner Kerke wil, de gehcele aarde niet ganfchelijk en voor altoos wilde verdelgen, maar uit den algemeenen ondergang herftelde, en bewaarde, zoo was dan dit Verbond met Noach een onderpand van 't Verbond der Genade en het Verbonds teeken, de Regenboog, teffens tot een teeken , dat God althands nog veel minder toe zou laten, dat zijne Kerk van der aarde geheel verdelgd wierde , maar zorge zou dragen, wat zwarte wolken, welke tegen fpoeden of vermindering door inwendig verval, haar voor eenen tijd mogt treffen; en den ondergang dreigen , dat nogthands dezelve bewaard wierde tot aan het einde der eewen.
2. Ten anderen, was 'er in den Zondvloed het een en ander, het welk de lotgevallen der Kerke zoo als zij hier voorkomt kon affchetfen. Gelijk toen 'de wateren den aardbodem bedekten, en dreigden het ganfche menschdom uitteroejen, zoo zijn 'er tijden geweesd , zoo - was bijzonder die tijd der verlating, waar van in 't voorige gefproken is, in welke de overftelpen-
de



JESAIA LIV: VERS 9, 10. 455
de wateren van druk , overmagt, en allerdiepst verval de ware Kerk fchencn van de aarde te zullen verdelgen. — Gelijk wijders door dien vloed het menschdom tot op een zeer gering getal toe verdelgd wierd , doch welke gering getal van Noach mer de zijnen , fchoon dobberende in 't midden der wateren, egter metterdaad bewaard wierden, en door den zegen der vrugtbaarheid en vermenigvuldiging het aardrijk met inwooners haast . weder beyolkten, die uit hun voordkwamen; zoo mogt het gebeuren dat dit.geestlijk Israël, door 'c verval der tijden, en verdrukkingen, weinig in getal wierden en als eenzaam was; God zou evenwel zijne Noachs met de hunne hebben, die hij zou doen overblijven , beveiligen onder alle de ftormen en baaren, en welke hij door zijne vrugtbaarmakende genade zou doen uitbreken in menigte ter regter- en ter flinkerhand. — Althands, gelijk God aan Noach door zijn Verbond verklaard, en door 't gefielde teeken in de wolken gezworen had, dat hij de aarde door den vloed niet wederom zou verdelgen, zoo wilde hij daar door zijne Kerke doen verzekerd zijn, van hare beftendigheid in den af Joop der eewen ; En dit is het
B. het welk God zelf hier nader en uitdruklijk aan haar verklaart in de laatfte woorden, Ff 4 zeg-



456 VEERTIENDE LEERREDE.
zeggende ; alzoo heb ik gezworen, dat ik 'niet [meer] op u toornen noch u fchelden zuL
i. Men merkt terftond, dat in onze overzetting het woordje [meer] wordt ingevuld; in den grondtext ftaat, alzoo heb ik gezworen van op u niet te zullen toornen noch u te zullen fchelden. • Hier onder zou men nu wel kunnen verftaan en uit het voorige Lid herhaalen, het woord weder of meer; gelijk de wateren niet weder over de aarde gaan zullen, alzoo zal ik
niet weder, üf niet meer Op U tOOmen.
Neemt men deze invulling, dan moet men 't in dien zin verftaan, dat God hier belooft, en verklaart door 't verbond Noachs dit reeds te hebben afgefchetst, dat deze Kerk noojt weder in dien ftaat zou geraken, immers niet tot dien trap en in die algemeenheid , uit welken de Heere haar nu als eene verlatene en bedroefde van geeste ftond te roepen: dat zij noojt weder tot zulk een klein getal, en zoo nabij aan haren algemeenen ondergang geraken zou. Men ftelt zig dan de zaak dus voor:
'Er was, bij de komst van Christus, een zeer klein getal van 't uitverkoren heilig Zaad overgebleven, en als door een wonderdadige beftuuring nóg bewaard, even als Noach met zijn huisgezin; bewaard zegge ik onder dien algemeenen vloed van verdorvenheid en ongeregtigheid , die de ganfche



JESAIA LIV: VERS 9, 10. 457
fche oppervlakte van het joodsch gemeenebest overftroomd had, van waar deze kerk was als een eenzame. Met de komst van Christus nu, als den tegenbeeldjgen Noach , hield die vloed op , de gedaante van het aardrijk der Kerke wierd herfteld , zoo herfteld , dat zij nimmer weder in zulk een toeftand van algemeen verval geraken zou.
Men moet bekennen, dat de uitkomst deze belofte in dien zin metterdaad bevestigd heeft. Wat vervolgingen, wat wateren van benaawdheid enverdrukkingen ook de Kerk na dien tijd mogten overkomen zijn ; zij waren nimmer zoo algemeen over de geheele Kerk, die toen over de geheele aarde was uitgebreid, daar zij voormaals voornamelijk binnen Canaans grenzen befloten was; of zoo zij ook al genoegzaam algemeen zig over de Kerk deden gevoelen, geljjk in den brief aan de Philadelfiërs, Openb. III: 10. van eene uure der .verzoeking gefproken wordt, die over de geheele aarde komen zou, gelijk 'er, inzonderheid onder Keizer Diocletiaan, zulk eene vrij algemeene vervolging der Christenheid heeft plaats gehad; evenwel geraakte de ware kerk noojt tot die kleinheid , tot welke men billijk onderftellen mag dat zij gekomen is in dien tijd, van welke in de voorjge verfen van dit hoofdftuk gefproken is.
Doch, wij hebben eigenlijk geene invulling noodig; laten wij 't houden, gelijk 'er in den grondYï $ texr



458 VEERTIENDE LEERREDE.
text ftaat; alzoo heb ik gezworen, dat ik op u niet toornen noch u fchelden zal. Men moet dan weten , dat de twee werkwoorden , toornen en fchelden, hier zoo t'zamen komen, dat het laatfte het eerfte verklaart, in dien zin; ik zal op u •niet toornen door u te fchelden, of bij wijze van fchelding. Ten anderen dient men te weten, dat dit laatfte woord fchelden in de grondtaal van een uiterfte nadruk is ; het beteekent, iemand met vervloekinge ver floten in heftige gramfchap, het zij dan met woorden, het zij dan met daden; in welk laatfte opzigt het dan gebruikt wordt van zulke flraf-oefeningen, waar door iemand geheel verdelgd, en te niete wordt, Zoo wordt dit woord uitdruklijk gebezigd, Cap. XVII: 13. Hij zal hem schelden, dat hij verre weg vlie~ de — als het kaf der bergen van den wind. En Cap. L: 2. Ziet door mijne Scheldinge maak ik de Zee droog, de Rivieren — tot eene JVoestij•ne. Vergelijkt Pf. IX: 6. Gij hebt de Heidenen gefcholden , den godlozen verdaan, haren naam uit gedelgd, tot in eewigheid en altoos. Het wil dan zeggen: wat ook de kerke overkomen mogt, tot welk eene uiterfte van verlating zij ook mogt worden overgegeven, hoe zeer God haar in toorve zelfs voor eenigen tijd mogt verlaten , en zijn aangezigt voor haar verbergen , dit evenwel noojt tot verdervens toe zijn zou; dat bij
haar



JESAIA LIV: VERS 9 en 10. 459
haar niet volftrekt kon of zou verftoten, maar uit kragt zijner eewige en onveranderlijke goedertierenheid haar zou aanzien, verlosfen , herftellen» weder uitbreiden en verheerlijken.
2. En dit nu zegt God , had hij gezworen. Gij vraagt zekerlijk, wel waar had God haar dit gezworen? het antwoord is gereed uit de gelegde gronden. God had haar dit gezworen in ?t verbond met Noach; dat verbond, en bijzonder ?t verbonds-teeken , de Regenboog , is die eed, waar uit dit vloejde, volgends 't gene we even te vooren reeds hebben te kennen gegeven.. Want, had die herftelling van 't zondig aardrijk , en de belofte van de beftendige bewaring der Wereld, haar voorname uitzigt op de Kerke, zoo verftrekte dit verbond, en verbonds-teeken, tot een Sacramenteele Eed, dat God Zijne Kerke van der aarde nimmer zou verdelgen ; maar, in wat ongelegenheden dezelve komen mogt, haar zeker te zijner tijd weder bezoeken zou met zijn heil, en uitvoeren in overvloejende ververfchingen.
Maar of dit van het volk Gods niet klaar genoeg begrepen, niet duidelijk genoeg opgemerkt mogt zijn geworden, zoo geeft God het hun hier uitdrukkelijk te kennen; hier verklaart hij dit met duidelijke woorden , en doet dus ook hier dien eed, wanneer hij betuigt: Dit zijn mij geweesd de wateren van Noach, (mij) die gezworen heb
dat



.460 VEERTIENDE LEERREDE.
dat de wateren Noachs niet meer over de aarde gaan zouden , alzoo hebbe ik gezworen , (en zweere 't u heden) dat ik op u niet toornen noch u fchelden zal.
Gij zult zeggen, dit is een algemeene waarheid, ten allen tijde waaragtig ! het is zoo , en dat men hier om zulk eene algemeene belofte denken moet, blijkt uit het volgende vs.; daar gezegd wordt, mijne goedertierenheid zal van u niet wijken , en H Verhond mijns vredes zal'niet wankelen. Niemand zal dit verftaan van een bepaalden tijd, als of dit eerst na de verlosfing uit die verlating van de voorige verfen zou plaats hebben , als ofte vooren onder die verlating, Gods goedertierenheid dan geweken ware en zijn verbond gewankeld had, maar dat dit nu voordaan niet meer gebeuren zou: dit kan de zin en meening niet zijn; 't is een algemeene waarheid en belofte aan geenen bijzonderen tijd verbonden : God zou noojt op zijne ware Kerk toornen door haar te fchelden, en zijn verbond met Haar zou nimmer wankelen ; maar uit deze algemeene en altoosduurende waarheid wordt hier, met zeer veel regt en kragt, de grond ontleend tot bevestiging der voorgaande belofte in -haar bijzonder geval; want was 't zoo, dat God noojt op haar toornen en fchelden zou, noch zijn verbond vernietigen; had God dit gezworen, en zwoer hij 't nog, eri was zij egter voor een poos in zulk eQne
aan-



JESAIA LIV: VERS o, ió. 461
aanmerkelijke verlating onder een kleinen toorn ; het kon niet anders zijn, of zij had daar uit volkomen grond om te vertrouwen, dat God haar niet volftrekt verlaten zou, maar zekerlijk na die beproevende verlating haar weder zou vergaderen, en zig met eewige goedertierenheden over haar ontfermen.
Zoo zien we dan wat hier eigenlijk gemeend en bevestigd wordt; niet dat 'er in 't geheel geen. zware oordeelen en beproevingen na dien tijd over de Kerk of gedceltens derzelve, meer komen zouden; veel minder dat 'er geen kastijdingen of verdrukkingen omtrent bijzondere gelovigen meer zouden plaats hebben; neen zeker , het tegendeel zal ons uit de laatfte verfen van dit Hoofdftuk blijken , Christus verzekerde dat men door vele verdrukkingen zou blijven ingaan , en de ondervinding heeft ook geleerd , dat de Kerk des N. T. niet minder, ja veel eer nog meer, immers openlijker, aan Scaatsverwisfelingen en vervolgingen is onderhevig geweesd , en nog is: maar dit is de zaak ; dat God niet noch immer toelaten zal, dat zijn Volk , zijne Kerk, zijn heilig zaad van der aarde verdelgd worde.
Gelijk de belofte en Eed aan Noach aangaande den Zondvloed, niet alle bijzondere watervloeden over fommige Landen of gedeeltens derzelve uitfloot, maar alleen verzekert, dat de geheele aarde
daar



4óV VEERTIEN DE LEERREDE.
daar van niet weder overdelpt, en de menfchelijke maatfchappij daar door afgebroken zal worden; zoo is 't ook hier te verdaan, dat God op haar niet toornen noch fchelden zal: het duit niet uit, dat 'er fomtijds donkere wolken over de kerk weder komen ja ook verdrukkingen eenige gedeelten treffen zouden; maar de Heer verzekert dit, dat Hij noojt haar fchelden, tot verdervens en verdelgens toe op haar toornen zal.
Hier mede flemmen overeen de beloften van den Heiland gedaan, want als Hij gezegd had, in de wereld zult gij verdrukkinge hebben , zoo voegt Hij 'er in écnen adem bij, maar hebt goeden moed, ik heb de wereld overwonnen Joh. XVI: 33. elders zegt hij, op deze Petra zal ik mijne gemeinte bouwen, en de poorten der helle zullen dezelve niet overweldigen; en bij zijn hemelvaard nam hij affcheid van deze aarde naa zijn menfchelijke natuur met deze woorden, ik ben met ulieden alle de dagen tot aan de voleindinge der eewen. Matth. XXVIII: 10. En niet minder wordt dit vertoond in de Openbaring aan Joannes: 'Er mogt eene uure der verzoeking over de geheele wereld komen, maar God zou de Philadelfiers bewaren, Openb. III: 10. —■— De vier winden van dwaalleer en vervolging mogten waajen uit de vier hoeken der wereld; God zou in weerwil daar van, de honderd vier en veertig duizend verzegelden vergaderen en
be-



JESAIA LIV: VERS 9, 10. 463
bewaren. De Draak mogt vergrimd de Vrouwe vervolgen, en eene riviere ageer haar uitfpuwen , om haar weg te voeren; maar God verfchafte haar* eene veilige wijkplaats, in welke zij gevoed wierd buiten het gezigt des Draaks , terwijl de aarde de Vrouwe te hulp kwam en de riviere verzwolg.
De uitkomst heeft dit ook bevestigd tot op dezen dag. God heeft, ten bewijze van 't gene hij hier verklaart gezworen te hebben, metterdaad zijne oude Kerk uit haare verlating gered, en de beloften in de voorige verfen gedaan vervuld, gelijk we bij de ftukken getoond hebben. God heeft dit geduurig bevestigd , De Heidenfche vervolgingen, bijzonder onder Decius en Diocletiaan, mogten ten oogmerk hebben den naam der Christenen uit te roejen; De dwaal-leer der Arrianen mogt dreigen de ganfche Christen-kerk te overftroomen; De aanhangers van Mahometh mogten fchijnen de Kerk door vuur en zwaard te zullen overweldigen; In I later tijd, in de XVIde Eew, mogt men, op 't Camerikfche verbond tusfehen Hendrik den II. en Philippus den II. Koningen van Vrankrijk en Spanje, ten grondflage leggen de uitroejing van den her1 vormden Godsdienst, de verdelging van alle hare i belijders; men mogt tot dat zelfde eindé tusfehen (Catharina de Medicis en den Hertog van Alba
ieen mondgefprek zien houden, maar God
'verdwaasde alle die aanflagen; in weerwil van al
dat



454 VEERTIENDE LEERREDE.
dat geweld heeft God Zijnen eed geftand gedaan, dat hij nimmer- op zijne Kerk met eene fcheldinge zig vertoornd heeft. Ja onder dat alles heeft God betoond, dat Zijne goedertierenheid haar bij bleef, en Hij zijns onveranderlijken Verbonds gedagtig bleef.
.. B. Trouwens, zoo volgt hier in het 10de vers. Niet alleen, (zegt God) zal ik op u niet toornen door u te fchelden ; maar wat meer is , Bergen zullen wijken, en heuvelen wankelen; maar mijne goedertierenheid zal van u niet wijken , en het Verhond mijns vredes zal niet wankelen ; zegt de HEER uwe Ontfermer. We vinden hier wederom i) eene aanmerkelijke belofte; 2) eene nadruklijke bevestiging derzelve in het flot van 't vers.
X. De Belofte is vervat in een vergelijkend voorftel, bij opklimming van het mindere tot het meerdere. Bergen zullen wijken, enz. A. De gelijkenis wordt genomen A. Van de Bergen en de Heuvelen. a. Bergen', weet men , zijn aanmerkelijke hoogten, boven het oppervlak der aarde uitftekende, van den Alvvijzen Formeerder tot nuttige einden verordend. Heuvelen zijn verhevenheden van foortgclijken aard, doch merkelijk kleiner van hoogte en omtrek, en gemeenlijk gefchikt tot grondflagen en fteunfels der Bergen, die.
b. Dik-



JESAIA LIV: VERS 9, I0. 465
veel al in de heuvelen hare vastigheid, ja als 't ware haren wortel hebben.
b. Dikwijls nu worden deze in de H. Schriften Zinbeeldig of oneigenlijk genomen, 't Zij dan voor magtige en welgevestigde Volken en Koningrijken ; zoo wordt 'er van Babel gezegd Jer. LI: 25. Ziet ik -wilaan u, gij verdervende Berg, en van Israël wordt gezegd, dat hec de Bergen tot ftof vermalen zou. _ Het zij dan voor de afgoden, of afgodsdiensc, die gemeenlijk op de Bergen en heuvelen verrigt wierd; in dezen zin verftaan fommigen Jer. III. Waarlijk te vergeefs verwagt men V van de Bergen en van de menigte der heuvelen, waarlijk in den Heere onzen God is Israëls heil.
Sommigen hebben hier uit in bedenking genomen, of men 't ook hier zinbeeldig moeste op. vatten; dan zou de zin zijn: „ Vestigt uwe aan„ dagt op de afgoden; befchouwt de Heerfchers „ der aarde, en derzelver magtige Rijken:, gij „ zulc zien, de afgodsdien.se zal befchaamd, de ko„ ningrijken zullen bewogen worden , en beide „ vergaan; maar gansch anders zal hec zijn met mijn „ verbond en mijne gocdercierenhcid. " Doch hoe veel waarheid'er ook in die voorftel liggen mag, deze opvaeeing kome ons, hier eer plaacze, ee gezogt voor; ook verzwakc ze de kragt der vergelijking; aangezien de eigenlijke bergen en heuvelen doorgaands
Ï DEEL. Gg VaS,



A66 VEERTIENDE LEËRREDE.
vaster ftaan en langer duuren, dan de koningrijken en afgodsdienilen: 'er is niet de allerminfte reden om hier van den eigenlijken zin af te gaan, die hier eenvoudigst, natuurlijk, en allerkragtigst is.
su Van deze wordt nu gezegd, zij zullen wijken; zij zullen wankelen.
a. Men kan dit, of in een voorwaardelijken en onderftellenden zin opvatten, en overzetten , Bergen mogen wijken , heuvelen mogen wankelen; of men kan het Heilig nemen , gelijk 'er eigenlijk ftaat, zij zullen wijken , zij zullen wankelen. In beide opvattingen egter wordt onderfteld, dat de bergen en heuvelen de onbeweegbaarlte vastigheden zijn, die wij op aarde aantreffen: volgends de eerfte opvatting wordt te kennerf gegeven, dat zij niet ligtelijk bewogen worden en wankelen, dat dit zeer zeldzaam en buitengewoon is; maar volgends de laatfte opvatting wordt aangeduid , dat hoe ongemeen en zeldzaam dit zijn mag, het egter eens zal gebeuren , dat ze zullen wijken, en uit haar plaatfen gefchokt worden.
b. Trouwens, 't is bekend, dat 'et onder alle de werken die op de aarde zijn, 't zij Natuur- 't zij konst-gewrogten , niets gevonden Wordt , dat de Bergen en heuvelen in vastigheid evenaart , veel min overtreft. In den LXVften Pfalm vs. 7. wordt van God getuigd; dat Hij de Bergen vast zet door zijne kragt, omgord zijnde
met



JESAIA LIV: VERS o, 10. 46>
•met magt. Van daar, dat met toefpeling hier op gezongen wordt Pf. XXXVI: 7. Uwe geregtigheid is als de Bergen Gods. Daarentegen, Bergen te verzetten was al van ouds een fpreekwoord, om een onmogelijke zaak, of althands een werk van wonderdadig en Godlijk Alvermogen , uit te drukken. De Heiland, zijnen Discipelen te kennen gevende, dat voor 't geloof der wonderwerken ' in die dagen , niets onmogelijk zijn zou , noemt als het allerzwaarite, de gefchapene Natuurkragten verre te boven gaande; zij zouden tot dezen berg zeggen: wordt opgeheven en in Zee geworpen, en het zou gefchieden. En Paulus, om het fterkde te noemen dat hij konde , zegt bij opklimming, I Cor. XIII: 2. Ja al ware 't dat ik al het gelove hadde, zoo dat ik bergen verzettede.
Immers , hoe onbeweegbaar deze vastigheden ook fchijnen mogen , voor het aangezigte des Heeren nogthands fpringen de Bergen als rammen, de heuvelen als lammeren Pf. CXI.V. Op Zijne flem rezen de Bergen op, en de dalen daalden Pf. CIV: 8. De Berg Sinai, die groote, die vreeslijke Berg, rookte niet alleen als een oven, wanneer de Heere op denzelven nederkwam , maar ook die ganfche Berg beefde zeer. Exod. XIX: 18. En in den jongden dag zullen ook, bij die groote omkeering welke deze aarde onGg i der-



468 VEERTIENDE LEERREDE.
dergaan zal, onder anderen de Bergen beweegd •worden uit hare plaatfen, gelijk 'er, (ten minften met toefpeling op die groote omkeering) gezegd wordt Openb. VI: 14. om nu niet te fpreeken van verfcheiden andere voorbeelden bij- meer gewone aardbevingen, althands het is God, die de Bergen verzet, dat ze V niet gewaar worden,- die ze omkeert in zijnen toorn; die de aarde beweegt uit hare plaatfe , dat hare pilaren fchudden.' Job IX. 5, 6.
Bergen , dan, mogenja zullen wijken, heuvelen mogen, ja zullen wankelen.
• B. Maar, zoo volgt 'er nu, bij opklimming- en tegenftelling , mijne goedertierenheid zal van u niet wijken, en het verbond mijnes vredes zal niet wankelen.
De belofte is tweeledig, doch zoo, dat naa den gewoonen ftijl der H. Schrift, de zaak één is, en door twee voordellen wordt uitgedrukt, welker laatfte de eerfte nader bepaalt en bekragtigt.
1. Het eerfte is, Mijne goedertierenheid zal van u niet wijken.
a. Het grondwoord door goedertierenheid vertaald, doet ons denken aan een milden overvloed van goeddadigheid ; weldadigheid, die uit eene volheid en toegenegenheid des harten opwelt: het beteekent eigenlijk , gelijk wij bij
het



JESAIA LIV: VERS 9, 10. +69
ïiet 8 vs. reeds opmerkten, de volheid der Bor#en, waar uit een tederhartige moeder haren zuigeling verkwikt en voedt.
Dit is voorzeker eene allerbeminnelijkfte eigenfchap. Wie bemint en waardeert niet goedertierenheid in een mensch!
b. Maar hoe beminnelijk en groot is deze Eigenfchap dan, in Hem die hier fpreekt van Zijne goedertierenheid !
0. Hij, trouwens , is de hoogfte Goedheid; de onuitputbare Bron van heil en zege* üingen, ter vervulling van de oneindige begeerten zijner fchepfelen.
@. Slaan wij alleen de bcekskens (want de Bron zelve is onpeilbaar) Slaan wij flegts de beekskens gade , wat vertoonen deze niet al weldadigheden!
Vestigen wij onze aandagt op het fchepfel in 't gemeen; hoe 'c gefchapen, hoe 'c onderhouden, hoe 't verzorgd en beftuurd wordt; wij hooren ons toeroepen, de Heere is goed, en Zijne barmhartigheid is over alle de werken zijner handen.
3. Inzonderheid egter munt die goedertierenheid Gods uit over Zijne Kerk; Hij neemt ze in ontferminge op, daar ze walglijk was in haar zelve-; Hij zondert haar af uit een wereld, die verloren gaat; Hij vergeelt hare zonGg 3 den,



470 VEERTIENDE LEERREDE.
den, en gedenkt dezelve niet in zijn Jacob, noch aanfehouwt ze in zijn Israël; Hij geeft haar Zijnen Geest ter vernicwing en heiligmaking; Hij verzorgt haar van alle noodige Genade tot haar hulp, troost cn verkwikking; Hij geeft haar zijnen vrede, bewaart haar in alle wisfelvailigheden, en bereidt haar tot het genot der hoogfte gelukzaligheid.
Zalig voorregt, deel te hebben in deze goedertierenheid ! daar in is het wezenlijk heil voor het lchepfel gelegen; niet alleen wegens de volheid en -algenoegzaamheid dezer goedertierenheid in alle gevallen , maar ook wegens derzelver beftendige geduurzaamheid.
c. Want zoo getuigt 'er de Heere van, mijne goedertierenheid zal van u niet wijken. '
«. Dit ondcrftclt derhalven, dat dit Israël, 't welk hier aangefproken wordt, die goedertierenheid reeds deelagtig was. Trouwens, God had dit volk, dit Israël na den geest inzonderheid, opgenomen , bewaard, gade geflagen. Hij had het met goedertierenheden omringd, en bleef harer beftendig en onberouwlijk ten goede gedagtig : ook dan zelfs als Hij in een kleinen toorn zijn aangezigt voor haar verborgen hield ; dit veranderde zijne innerlijke genegenheid tot haar niet: 't mogt de taal van 't ongeloof zijn, de Heere heeft mijner vergeten ; 't mogt fchijnen, dat God haar verlaten had; ja 't mogt zoo zijti, dat zij in eenige opzig-
ten



JESAIA LIV: VERS 9, 10. 471
ten in der daad voor een kleinen tijd verlaten was; onder dit alles egter gedagt God tog aan zijn verbond ; Zijne goedertierenheid was evenwel van haar daar onder niet geweken ; Hij had haar door zijne verborgene onderfteuning ftaande gehouden; en de uitkomst van dezen weg vooral zou zijn goedertierenheid en waarheid.
/3. Althands, mijne goedertierenheid, zegt God, zal van u niet wijken , noch nu, in dit geval van uwe tegenwoordige verlating, noch immer in het toekomende, ja, — het fluit meer in; 't behoort tot die wijzen van uitdrukkinge waar door minder gezegd, en meer gemeend wordt; 't wil zeggen, zij zal niet alleen niet van u wijken, maar op een allemadruklijkfte wijze aan u betoond cn bevestigd worden.
Ziet flegts het vervolg van dit Hoofdfluk; God zou fieraad en heerlijkheid op haar leggen ; Hij zou haar op Saphyrcn grondvesten; Hij zou haar de gaven zijns Geestes rijkelijk toedienen, zoo dat ze allen, ja ook hare kinderen van Hem zouden geleerd zijn: Hij zou voor haar in alle verder opkomende gevaren zorge dragen; vele inftrumenten mogten tegen haar bereid worden, maar ze zouden niet gelukken; vele tongen mogten in 't gerigte tegen haar opflaan, maar zij zou dezelve verdoemen.
y. En de uitkomst heeft dit ook bevestigd. De Gefchiedenis des N. T. leert het, hoe Gg 4 de



472 VEERTIENDE LEERREDE,
de Opgang uic de hoogte Zijn volk bezogt, en veH losfinge te weeg gebragc heeft, ja eenen hoorn des heils opgerigc in hec huis van David, naa den mond aller zijner Prop heten, volgends Luc. I. Hoe heeit God niet over haar uitgeftort de gaven van zijnen Geest in eene overvloejende mate! Hoe heeft Hij haar door Zijne geduurige zorge niet bewaard, zor^ der te bezwijken onder de vervolgingen harer vijanden, en van tijd tot tijd uitgevoerd in overvloejende ververfchingen! Hoe heeft God zijne goedertierenheid aan deze zijne Kerk niet bevestigd tot op dezen dag toe, waar van wij allen, wij inzonderheid, getuigen'zijn! en hebben wij niet nog te verwagteri, ten blijke dat God aan Abraham 't verbond, en aan Jacob de trouwe bewaart, dat Hij in de latere dagen ,hct cverblijffel der Joodfche Natie, de beminden om der vaderen wille, met Zijne goedertierenheid bezoeken zal.
Intusfcjien, 't gene hier aan de Kerk in 'c ge* meen worde toegezegd, is ook waar van elk opregte in !t bijzonder, leder van Gods volk mag zig dit toepasfen, en ondervindt er de waarheid van ; mijne goedertierenheid zal van u niet wijken; hoe vele uitkomften in der cijd bevestigen die niet? •wie is 'er onder Gods kinderen , die dit niec, tot roem van God, reeds in vele opzigten moer erkennen, en nu en. dan nadruklijk ondervond ? En 'c zal in yoUten nadruk hlijken , wanneer God eik
hun-.



JESAIA LIV: VERS 9, 10. 475
hunner, naa alle zijne proefwegen en bedruktheden zal opnemen, en Hellen in 't bezit der hemelfche gelukzaligheid.
2. Hier op nu mogt dit bedrukte Israël na den geest zeker Haat maken,, aangezien 't gegrond was in een onveranderlijk Vree-verbond; want, zoo voegt 'er de Heere bij in 't tweede lid, en V verbond mijns vredes zal niet wankelen.
a. De Heer noemt, het Verbond zijns
vredes.
a. Vreede is een Maat van vereeniging en vriendfehap, en fluit in zig alle die aangename vrugten , die een ware Vrede met zig brengt.
/3. Een Verbond des vredes, is derhalven zulk een verbond , waar door vreede en vriendfehap te weeg gebragt, bevestigd, en onderhouden worde.
y. Hier fpreekt God van een verbond Zijns vredes; aangezien Hij zelf de Bron dier vrede is; Hrj is 't die deze vrede verordent, daarflelt, en toebrengt ; van daar dat God meermaals genoemd wordt de God des vredes; Mesfia 's naam is ook onder anderen Vrede-Vorst; de Dienaars! en gezanten, zijn boodfehappers van vrede; en de gelovigen kinderen des vredes Luc. X: 6. of men kan 't ook volgends den Hebreewfchen flijl nemen voor, mijn verbond des vredes., gelijk Dan. IX: 24, de Stad uwer heiligheid, dat is^ Gg 5 uwe



.47-4 VEERTIENDE LEERREDE.
uwe heilige Stad. Pfalm IV: 2. God mijner geregtigheid, dat is, mijn regtvaerdige God Pf. LIX: 11. De God mijner goedertierenheid; dat is, mijn goedertierne God. Zoo ook, 't verbond mijns vredes, voor mijn vreeverbond. Hoe men 't neme, 't maakt in de zaak geene verandering, gelijk God de oorzaak en bron des vredes is, zoo is Hij ook de groote Infteller van dac Verbond: 't is Zijn Verbond, dat uit zijne eewige vrijwillige 'liefde en barmhartigheid voordvloeit, door Hem verordend, geopenbaard, en daargefteld is.
Het doet ons derhalven denken aan het Verbond . der verlosfinge, gegrond in de voldoeninge van den Mesfias als Borge , toen nog aan te brengen en voorgebeeld in de offeranden , nu reeds dadelijk te weeg gebragt; waar door de verzoening en vrede verworven is,aangekondigd, en bedeeld wordt; Eene verzoening en vrede met God, en met zig zeiven in 't geweten, door de toepasfing van vergevinge der zonden, aanneming tot kinderen, en alle de daar uit volgende vrugten des vredes , veiligheid, blijdfchap, heiligmaking, en hope op de heerlijkheid.
Dit Verbond had God met den mensch opgerigt reeds in *t Paradijs, even na den val; en vervolgends van tijd tot tijd nader verklaard, en in bijzonderheden uitgelegd. Inzonderheid aan Vader Abraham, op wien God de bedeeling van dat Verbond



JESAIA LIV: VERS 9,^10, 475
bond in zijn Nakomelingfchap door Ifaak heeft vastgemaakt; met toezegging, dac voordaan, in zijnen Zade alleen, alle de overige genachten der aarde gezegend zouden worden.
Dit verbond had God ook onder Israël tot hier toe bewaard; deze, die hier voorkomen, ftonden door genade in hetzelve ; en wagteden uit kragt van dit verbond den Mesfias , als 't beloofde Zaad, dat uit dit geestlijk huwlijks-verbond moeste voordkomen, en met hem alle die voorregten, aan de ruimere genade-bedoeling vastgemaakt. Dan te dezer cijd Hond hec zoo'duister, als wij uic hec voorige van die hoofdftuk gehoord hebben. Ten aanzien harer verwagcing was en bleef zij tot hier toe eene onvrugtbare ; ten aanzien van haar gevoel fcheen zij eene weduwe, 'eene verlatene. Maar wat ook daar van zijn of nog worden mogt, God zou haar doen uitbreken , en met eewige o-oedertierenheid zig harer ontfermen; uit aanmerking van dit Verbond, en deszelfs onberouwelijke vastigheid; want zoo getuigt 'ef
b. de Heere hier van : dit Verbond mijns Vredes zal niet wankelen.
et. Het zou beftendig en onveranderlijk de eewen verduuren ; 't zou nimmermeer verbroken worden. God zou Zijne ontferming noojt intrekken, noojt zou Hij veranderen in Zijne liefde,- noojt Zijne trouwe verzaken, maar zig be-
too-



476 VEERTIENDE LEERREDE,
toonen de Amen, de Waaragtige en Getrouwe, Waarin dan teffens is opgefloten, de belofte van de geduurzaamheid der bewarende, verlichtende ,
en heiligende genade. 1 de onderfteuning en
flandvastige volharding der gelovigen in alle de
bcroertens en verdrukkingen der wereld en
de zekere vervullinge van alle de verbonds-goederen en beloftenisfen daar in verfprokcn.
Gelijk God dit t'allen tijde had betoond, van dat 'er eene Kerk op aarde geweesd was af, zoo zou hij 't ook in deze hare tegenwoordige ornftan? digheden betoonen en bij de uitkomst bevestigen; bijzonder bij het aanbreken van den dageraad des N. T. Dan zou Hij openbaar maken, gelijk de vervulling getoond heeft, dat Hij zijn verbond •met Abraham "niet vergeten had , maar gedagtig was, en blijven zou tot in duizend geflagten.
j3. En in dat opzigt nu wordt dit verbond en Gods goedertierenheid met de vastigheid der bergen, en de beftendigheid der heuvelen vergeleken, ja boven dezelve verheven. Bergen zullen wijken, en Heuvelen wankelen: maar mijne Goedertierenheid zal van u niet wijken, cn het Verbond mijns Vredes zal niet wankelen, zegt de HEER uwe Ontfermer.
i*. Neemt men dit a. in eenen toegevenden zin , Bergen mogen wijken, heuvelen mogen wankelen;
dan



JESAIA LIV: VERS 9, 10. 477
dan zal het geheele voordel hier op uitkomen. „ Is 'er, 0 mijn volk ! in de Natuur wel iets „ vaster dan de bergen en de heuvelen ? Is 't „ haar wel aantezien dat ze ligtelijk uit hare „ plaatfen zullen bewogen worden ? Nu; zoo is ,; 't met mijn verbond en goedertierenheid over „ u gelegen; Ja deze ftaan nog vaster en onveranderlijker; want offchoon 't gebeurde dat de ' „ bergen en heuvelen bezweken , zoo zal tog „ mijne goedertierenheid niet van u wijken , noch mijn verbond immer, wankelen." Het is dan foortgelijk een voorftel als 't gene -we vinden Jef. XLIX: 15. Kan ook een Vrouwe hares zuigelings vergeten, dat zij haar niet ontferme over den Zoon hares buiks? maar ofschoon deze vergate, zoo. zal ik tog uwer niet vergeten.
b. Neemt men 't in een Heiligen zin, dan zal 't bij omfchrijving het volgende zeggen willen : „ Heft uwe oogen op tot de „ Bergen, vestigt uwe aandagt op de heuvelen ; „ aanfchouwt die magtige gevaarten. Wie zal j, dezelve uit hare plaatfen bewegen ? Nogthands „ dat gebeurt en zal gebeuren; De Arrn mijner „ Almagt wringt de zwaarfte Bergen van hare „ wortels-; ja zij zullen eens alle beven en ver„ fmelten voor mijn aangezigt, wanneer de hefl, melen met gedruis voorbij zullen gaan, de Ele-
men-



478 VEERTIENDE LEERREDE.
inenten brandende verfmeken, en de Aarde met „ de werken die daar in zijn, zullen verbranden. „ Dan zuilen de bergen wijken en de heuvelen „ 'wankelen; maar aanfchouwt vrij mijn verbond; „ daar veranderc wat veranderen kan, maar mijne „ goedertierenheid zal van u niet wijken , en
'c verbond mijns vredes zal nie: wankelen".
In dezen zin komt het overeen met het gene we vinden Cap. LI: 6. Heft ulieder oogen op naar den hemel, en aanfchouwt de aarde beneden: JVant de hemel zal ah een rook verdwijnen, en
de aarde ah een kleed verouden. Maar
mijn heil zal in eewigheid zijn, en mijne.geregtigheid zal niet verbroken worden.
Waarlijk, gelijk God zig openbaart in de werken der Natuur , zoo wil Hij ook dat zijn Volk daar op agt geve , en langs eene aandagtige befchouwing daar uit opklimme tot het geestlijke. Zij moesten dan hier hunne aandagt vestigen op de bergen , en letten op de heuvelen. En wat konden die hun dan leeren ? Die:
Dat, gelijk de heuvelen de gronden en vastigheid der bergen uitmaken ; zoo ook het Verbond des vredes de vascigheid is van Gods goedertierenheid.
Dat, gelijk deze gevaarten eene onbeweegba'» re vastigheid hebben , die noch door winden, noch door regenvlagen , noch veel minder döor
eenig



JESAIA LIV: VERS 9, 10, 4791
eenig menschlijk geweld, bewogen en verzet kunnen worden ; dat 'er zoo ook geen bewegen is aan Gods verbond, noch aan de zalige betrekking der genen die op dat verbond de hope hunner zaligheid als op eenen Rotslteen gebouwd hebben. Ja nog veel minder.
Want, hoe vast die hoogten ftaan mogen, zij zouden eens t'eeniger tijd wijken en uit hare plaatfen gerukt worden; maar dit zou noojt gebeuren ten aanzien van Gods gunst: Zijne goedertierenheid zou noojt wijken, zijn verbond nimmer wankelen. Dat zou de wentelende eewen, ja de eewigheid verduuren; eewigheid die nimmer einde hebben zal Wie kan die genoegzaam indenken, en naa waarde befeifen? Zijne goedertierenheid (wordt 'er daarom zoo dikwijls bij herhaling opgezongen in den CXXX YTire Pfalm) Zijne goedertierenheid duurt tot in de eewigheid.
O Zalige verwagting aangaande die bcflendig-' heid! Ook dan, als bergen zullen wijken, als de Koningen hunne throonen zullen verlaten , en de gebieders der aarde hunne agtbare zetels zullen' afftijgen ; als 't einde aller dingen daar zal zijn; ook dan , als voor de Item van Hem , die alles? niew zal maken, de rotfen fplijten, de aarde daveren , en de bergen uit hunne plaatfe bewogen zullen worden; als God, de gedugte Regter, teri gerigte zal naderen, en de door wanhoop vervoerde'
zon-



42o VEERTIENDE LEERREDE.
zondaar voor.de ftemme Zijnes Donders zijnen hangen boezem zal openen, en fchreewen, Bergen, vale op ons; heuvelen, bedekt ons: Ook, dan zal Zijne goedertierenheid beftendig zijn over zijn volk , dan zal 'c verbond zijns vredes in kragc bevestigd worden, en nimmer wankelen in eewigheid. O welgelukzalig zijn ze die u verwagcen!
3. Geen wonder voorwaar ! "er is geen, reden in de natuur waarom niec bergen en heuvelen zouden kunnen- bewogen worden , zo 'er maar genoegzame kragten toe t'zamenlopen , of van God worden daargefteld. Maar 'er zijn gewigtige en zedelijke redenen waarom Gods Vrede-verbond niet kan wankelen. Vraagt gij » welke? Gedenkt dan i) Het. is gegrond niet in 's menfehen verdiende , maar in Gods eewige en vrijwillige liefde , die onveranderlijk en onberouwelijk is. 2;) Het is beraamd en vastgedeld met eene eewige en hoogde Wijsheid. Het is bevestigd in hec bloed des Middelaars, wiens dood van zulk een terug-werkende kragt was, dac hij kon aangemerkc worden als een Lam, geflagc voor .de grondlegginge der wereld; van daar is 'c onherroepelijk ; 'c heeft de gedaance van een Testament dac vasc is in den doode; en worde daarom mee Eedzweeringe bckragdgd. Op zulke, gronden rust de zaligheid der uitverkorenen, de bewaring van bet volk Gods; hoe zou 'c dan mogelijk zijn dat
Gods



. JESAIA LIV: VERS 9, 10. 48t
Gods goedertierenheid van haar zou wijken en zijn verbond wankelen ? Ja , om 't alles t'zamen te trekken, en alles te zeggen wat 'er van kan gezegd worden, God zegt het.
II. Hoort hoe de Heer dit alles met dit zijn Godlijk gezag bekragtigt; Zoo zegt de Heere, uwe . Ontfermer.
K. Jehovah, Een naam die hen moest doen denken aan het Wezen aller Wezens, dat onafhangelijk beftaat, dat onveranderlijk is in zijne voornemens en beloften, dat doen kan al wat het wil.
2. Maar Hij noemt zig ook
a. een Ontfermer, die met liefde en genegenheid is aangedaan, die zijne gunst gereedelijkwil bewijzen. Dan , wat'baat het te weten dat Gods naam Ontfermer is , indien men 't voor zig zeiven niet kan aanmerken ?
b. Maar dit is 'c voorregt van Gods Kerk, dat Hij zig haar Ontfermer noemt, die haar lief heeft, en derhalven dat gene wat Hij haar belooft, niet alleen kan, maar ook wil vervullen. Twee dingen, die het geloof van Gods Volk alJcrkragtigst moeten fterken, wel te overdenken , namelijk, Wie God is, en dan Wat Hij is voor zijn volk.
| /3. En daarom voegt hij beide die benamingen te zamen ; die op eenmaal alle redeneering . \ deel. Hh van



432 VEERTIENDE LEERREDE.-
'van 't ongeloof moeten affnijden. Wie is Hij tog, die de belofte doet? t is Jehovah, de onaf bangelijke , die 't derhalven vrijwillig belooft, en 't onberouwelijk na zal komen ; en in wat voor eene betrekking ftaat Hij tot zijn Volk ? 't is die van een' Ontfermer, die in tedere liefde hunner gedenkt, van wien zij niet anders dan goedertierenheid en gunstbewijzen te vcrwagten hebben.
c. En zoo begrijpt gij dan haast, van wat kragt dit voorftel was voor de oude Kerk , daar God (om zoo te fpreken) zijn Naam en Eer waarborg ftelde: Was niet zijn Naam Ontfermer? zijn Eer Jehovah ? Maar nu, zoo min zijn Naam en Eer kon feilen , zoo min zou deze toezegging ook veranderd kunnen worden. Zag ze op Hem die 't beloofde, 't is Hij die magtig is meer dan overvloedig te doen. Zag ze op Zijne be¬
trekking tot haar, 't was haar Ontfermer, die daar toe van zelfs gewillig was.
Zij konde dan daarop veilig ftaat maken , Gods goedertierenheid zou van haar niet wijken, cn 't verbond zijns vredes zou niet wankelen; en even hier door wierden zij dan verzekerd in de voorgaande belofte; dat, welk eene uure van beproeving , ja verlating , haar moge overkomen , God haar egter met groote ontferminge zou vergaderen , en met eewige goedertierenheid zig harer zou ontfermen.
Toe-



JESAIA LIV: VERS 9, 10. 483
Tocpasfelijke Aanmerkingen.
Laat ons nu Uit deze twee verklaarde verfen , twee gewigtige aanmerkingen , bi] wijze van toepaslïng laten volgen. A. De eerfte is, naa aanleiding van vs. 9. Wij zien uit deze ftoffe, dat God ons wil opmerkzaam doen verkeeren op Zijne werken in de natuur, op de lotgevallen dezer wereld; dat God ons daar door wil opleiden tot geestlijke dingen, en dezelve dienstbaar maken wil aan de Genade, en de vertroostinge zijner Kerke.
Wij moeten derhalven alle gelegenheid waarnemen om elkander op te wekken tot eene aandagtige befpiegeling van het werk van Gods handen, bijzonder in den Lente- en Zomer-tijd, waar in de natuur zwanger gaat, en hare ontelbare voordbrengfelen bezig is te baaren. Wat zien , wat hooren , wat fmaaken, wat rieken , ja wat gevoelen wij niet rondom ons duizend verkwiklijkheden , die onze aandoeningen ftreelen! — Maar hoe wei1 nig wórden deze dingen regt opgemerkt, wat ziet j men 'er God, helaas, weinig in! hoe velen loopen Ihet voorbij zonder 't op te merken, of genieten ' 't enkel ter verlustiging van 't vleesch , zonder ! God daar in te verheerlijken! — Ei mijne Toe)hoorders! heft toch uwe hoofden op, en ziet, en ■erkent wie alle deze dingen gefchapen heeft, en verheerlijkt Hem, die dezen hciren voordbrengt.
Hh 2 Maar



484 VEERTIENDE LEERREDE.
Maar in 't bijzonder wil ik mij nu alleen, naa aanleiding mijner ftoffe , bepalen tot dat ééne aanmerkelijke verfchijnfel in de Natuur, den Regenboog , en 't gene die ons, volgends Gods verklaring in onzen text, moet herinneren.
'Er zal niemand onzer zijn, of hij zal menigmaal dat fchoon Verfchijnfel in de wolken aanfchouwd hebben. Maar hoe hebt gij het gezien? met hoedanig een oog befchouwt gij het? Wat herinnert het u? Wat denkt gij 'er bij? Misfchien hebt gij 't gezien, en dit is 't al: misfchien weet gij 'er bij, dat zev ontftaat door de terugkaatzing der Zonneftraalcn in een waterige lugt; wanneer namelijk een wolk, juist tegen over de Zon, regen uitgeeft j en de Zon op die neervallende droppels fchijnt , dan formeert zig In die vallende droppelen de regenboog. Velen zagen er misfchien noojt iets meer in; de meesten althans zien het dikwijls zonder op het oogmerk te letten.
Maar ik verzoeke u dat gij bij u zeiven nog eens aandagtig naleest het aangehaalde IXde Cap. van Genefis, en ziet met welk een nadruk God daar dit teeken initelde voor het ganfche geflacht der menfehen tot het einde der eewen;- om daar op te letten , en daar bij Zijns Verbonds te gedenken.
Wie verbeeld zig, zonder heiligfehennis, indrukloos te kunnen verkeeren omtrent de Sacramenten



JESAIA LIV: VERS 9, 10. 485
ten van Christus ingefteld, Doop en Avondmaal? maar dit is niet minder een Sacrament, het menschdom gegeven, om het door dit zigtbaar teeken opteleiden tot hooger zaken.
En wat herinnert het ons dan ? Met welk een oog moet men het dan aanfehouwen? Dit is naa den onderfcheid n ftaat waar in men zig bevindt, zeer onderfch üden.
I. Godloze menfehen , die zig toegeven in den flaap der zorgeloosheid; die leven omtrent op die zelfde wijs als die lieden over welke de Zondvloed kwam: gij, zoodanigen, wilt gij weten wat 11 dat gezigt verroont, althands herinneren moet? Wel aan, Petrus zal u dit leeren II Petr. II: 5, 9. \JVant indien God~] de oude wereld niet heeft gefpaard — als Hij den Zondvloed over de we~ raid der godlozen heeft gebragt; — Zoo weet de Heere — de onregtvaardigen 'te bewaren tot den dag des oordeels, om geftraft te worden.
'Er waren in dien tijd menfehen, die naa hare begeerlijkheden wandelende, den fpot dreven met de vermaningen en bedreigingen, inzonderheid met de bedreiging van Gods toekomst ten oordeele — zij zeiden in hun. hart: de Heere doet geen goed (en Hij doet geen kwaad — tegen dit foort doet thij opmerken wat treffende bewijzen van het tegendeel God in de wereld gegeven had; hoe hij cdoór vele zigtbare oordeelen , voor de geheele Hh 3 we-



486" VEERTIENDE LEERREDE.
wereld had uitgeroepen, dat hij te rein van oogen. is, dan dat Hij het kwaade zoude aanfchouvven; en onder deze telt hij ook inzonderheid dat, het welk over de oude wereld gegaan heeft, het oordeel des Zondvloeds, als een waarborg en onfeilbaar teeken, dat de Rigter der aarde regt doet, en 'er derhalven eens een tijd komen zal voor allen, dat God, volgens, de Prophetie van Enoch, gerigte zal houden tegen allen en ftraffen alle godlozen onder hun. Jud. vs. 15.
Ach Zondaar! Zondaar! kunt gij dan nu langer dit teeken indrukkcloos aanfehouwen, dat u van Gods wege uit de wolken toeroept, dat God wel niet meer de aarde door het water zal verdelgen, maar dat Hij, met vlam menden vuure eens wrake doen zal over alle godlozen die het Euangelie van Christus ongehoorzaam zijn.
Zegt iemand': Dit raakt mij niet; ik leve niet in zulke ongebondenheden als deze en die: 't Zij zoo; maar dit is niet genoeg om u te troosten, 't Is niet te denken dat alle die toen geleefd hebben, hoofd voor hoofd, even uitfpattend zullen geweesd zijn; maar zij wasen ongelovig — en ziet of dit ook niet nog uw toeftand is; ziet of gij door 'c waaragtig geloof in de arke der behoudenis geborgen zijt!
II. Maar aangenamer' is de befchouwing van dit teeken , voor de zulken die waarlijk lust hebben
aan



JESAIA LIV: VERS 9, 10. 437
gaii Gods verbond; en die dadelijk daar in zijn overgegaan.
Wanneer God vcrfchijnt op den throon der genade, lezen we Openb. IV. dac de Regenboog boven zijn hoofd was, als de kroon die zijnen fchedcl omringde.
Gij ziec in den Regenboog een eigenaardig zinnebeeld van 't Verbond der genade, op hec welk de Zonne der Geregtigheid zijne ftraalen zoo doec aflehijnen, dat ze in eene lieflijke en hec oog ftreelende onderfcheiding en mengeling te rug ftraalen.
A. Gij ziec daar in wel het rood, hec vuurig rood, van Gods gcrcgcighcid; het purper van het bloed, van hec bloed van Gods Zoon — maar gij ziec daar teffens in het lieflijk, het oog ftreelend en genezend groen van Gods genade ; uit kragt van welke mengeling, de goud geele glans, als die der Zon, ontftaat; flraalende nu niet als een vertecrende gloed, bij welken niemand woonen, dien niemand aanfehouwen kan , maar als een aangenaam en helder licht, dat het oog verblijden kan; terwijl het hlaaw, het fchoone hemels - blaaw, de ziel opleidt cot den hemel der heerlijkheid, en opwekt tot hemelsgezinde geftalten en werkzaamheden.
Gaat gij dan gebukt onder uwe zonden, vreest gij voor de Godlijke regtvaardigheid, ziet dan op den Regenboog; ziet dat vuurig rood gedekt door het groen van Gods genade; aanmerkt dat H h 4 als



488 VEERTIENDE LEERREDE.
als het teeken des Verbonds , en tragt in de» gelove van dat gezigt gebruik te maken.
B. Maar voornamelyk , gelovig volk , aanmerkt dit verfchijnfel fteeds als het teeken en onderpand van Gods trouwe in Zijn Verbond , en van zijne onveranderlijke goedertierenheid en toezeggingen. Wat wolken van zwarigheden 'er oojt over de Kerk gegaan zijn, God heeft zijne toezegging noojt verbroken , de ervarenis van zoo vele eewen getuigt dit. Laat dit u dan altijd tot opbeuring zijn in duistere tijden..
Maar laat dit ook dienen tot uwe onderfteuning in uwe bijzondere lotgevallen, 't Gene hier van de Kerk in 't gemeen gezegd wordt, is ook van ieder gelovige in 't bijzonder waarheid.
i. Komt gij onder zware beproevingen , onder lighaamelijke bezoekingen en uitwendige fmerten , dat gij zoudt uitroepen, ik ben moede
van zugten ? Of vreest gij voor de kragt
der verzoekingen, en de woelingen van inwendige verdorvenheden, dat gij zoudt zeggen, ik elendig menfche, wie zal mij verlosfen van V lighaam dezes doods ? — treurt gij over 't gemis van voorheen ondervondene vertroostingen, dat gij zoudt klagen, gij hebt mijne ziele verre van den vrede ver floten? fchijnt uwe fterkte vergaan en uwe verwagting van den Heere?
2. Maar gedenkt dan aan dat woord r
kan



JESAIA LIV: VERS 9, 10. 48^
Ican cok een vrouwe haars zuigelings vergeten ; denkt aan den Regenboog, en aan dit woord; Gelijk ik zwoer dat Noachs wateren niet meer over de aarde zouden gaan; alzoo heb ik gezworen, dat ik niet meer toornen, noch u fchelden zal. — Hij gedenkt uwer in allen dezen met eewige ontfermingen ; en zijne goedertierenheid zal bellendig blijven; houdt gij maar vaste aan het Verbond, dac in alles welgeordineerd is; is daar beftendig al uw lust en heil in; wel gij ftaat dan in een verbond van God met onveranderlijken eede geftaaft; daar kome wac 'er wil, zege, ik zal uiczien naar den Heere, ik zal wagten op den God mijns heils, mijn God zal mij hooren ; dan zult gij ook kunnen zeggen: Hij is ons een coevïugc en fterkte; daarom zullen wij niet vreezen, al veranderde de aarde hare plaatfe, al wierden de bergen verzet in het harte der Zeeën ! Laat hare wateren bruisfehen, laatze beroerd worden ; laat de bergen daveren dóór derzelver verheffinge Sela; de beekskens der riviere zullen de Had van God verblijden. Pf. XLVI.
. Nu dan, gelovig volk, wagt op den Heere, en wcest fterk, ja wagt op den Heere!
B. De tweede Aanmerking heeft haren grond in 't jode vs,
Daar zien wij, dat alle beloften welke God Hh 5 doet,



4<jo VEERTIENDE LEERREDE,
doet, zoo aan zijne Kerke in 't gemeen, als aan elk der gelovigen in 't bijzonder, haren grond en vastigheid alleen hebben in dat verbond des vredes , in den grooten Middelaar Christus Jefus.
Veele zijn Gods beloften in het woord aan zijne Kerke gedaan , waar mede ook ieder in 't bijzonder werkzaam zijn kan; als daar zijn de belofte van yergevinge der zonden; heiligmaking, verlosfing uit de magt en overheerfching der geestelijke vijanden, verzegeling, bevestiging, en bewaring in den genade - Haat, en eindelijk de opneming ter be~ zitting van eindeloze gelukzaligheid. Maar alle die beloften zijn begrepen in dat verbond, daar Christus 't hoofd van is. En niemand derhalven kan zig bij tegenftelling ook daar in verheugen; ten zij dan dat hij tot dat verbond behoort en daar in is overgegaan.
B. En laten wij dit ftuk, geliefden, nu nog een weinig ter harte nemen. Wij hebben hier nu wel een uitnemend voorftel van een allerdierbaarfte belofte gehoord , maar wat zou dit baten, indien wij 'er geen deel aan hadden?
i. Zijn wij. ook al in dat Verbond des vredes, begrepen ?
Daar zijn 'er ligt veelen onder u, die daar over niet gewoon zijn zoo fterk te denken, die de zegelen van dat verbond op hunnen tijd gebruiken;
en



JESAIA LIV. VERS u, 10. 49*
en 't daar mede laten afloopcn. Maar geliefden! 't is waarlijk een naawkeurig onderzoek wel dubbel waardig.
a. Want wat is ons beftaan van natuure? als zoodanige zijn wij vreemdelingen van dat Verbond, al is 't dat wij geboren worden en leven onder de bediening van 't Euangelie.
b. Vraagt ge , hoe komt men dan in dat Verbond? ik antwoorde u, door een overgang in het zelve , gepaard met eene uittrekking uit de
wacreld der zonden. Gods goedertierenheid
wordt ons verkondigd; Hij roept ons toe, ik wil een eewig Verbond met u maken : maar wij moeten ook van onze zijde daar in ovèrgaan.
a. Dat nu gefchiedt niet door belijdenis der waarheid met den mond; ook niet door 't bloot gebruiken van de bond - zegelen; neen: zulke die daar in hun vertrouwen alleen gronden zullen die taal uit Jefus mond ten genen dage moeten horen: Ik hebbe u noojt gekend.
j3. Neen, zoo een die in dat Verbond overgaat, doet dat met zijn ganfche hart. Zulk een heeft befefvan zijne rampzaligheid, doemfchuld, en onbekwaamheid om zig in Gods gunst immer te herftcllcn.
3. Hij heeft indruk van Gods genade die hem wordt voorgehouden, hij vindt daar zijn grootfte belang in, zo dat hij met verlating van
al-



493 VEERTIENDE LEERREDE.
alles zig aan God overgeeft, en verbindt aan zij-' Hen dienst.
X Hij vindt daar zoo veel fmaak, zoo veel genoegen, zoo veel dierbaarheid in, dat hij moet erkennen, in dat Verbond is al mijn heil en al mijn lust.
2. Wat dunkt u dan nu, waardfte hoordcren, kent gij die dingen niet?
a. Zijt gij nog vervreemd van dat Verbond? «. We kunnen u dan niet troosten, dat Gods goedertierenheid van u niet wijken zou. O neen, gij geniet nu wel de goedertierenheden Gods; maar die zijn wisfelvallig, om dat ze niec uit het Verbond des vredes u toekomen , ja die zullen zelfs gewisfelijk eens een einde nemen, dan wanneer de bergen wijken en de heuvelen wankelen zullen, ja zelfs al eer, zoo dra de dood uwe leemen hut zal doen wankelen en in het ftof doen neerftorten , dan zal zijne goedertierenheid voor eewig een einde nemen, en van u wijken.
@. Maar wat is 't, mensch, dat u in zulk een ftaat gerust doet henen leven ? wat houdt u toch te rugge, dat ge ook geen deel en gemeinfehap zoekt aan dat Verbond?
X. Gij die tot hier toe vervoerd zij: door de ijdele verleidingen der waereld: gij weet immers, dat ge 'er noojt ware rust voor uwe ziel in gevonden hebt, en kunt ligt begrijpen, dat gij
ze



JESAIA LIV: VERS 9, ro. 403
ze 'er noojt in vinden zult; maar kunt gij dan befluicen langer voordtegaan in het najagen van dingen, die ijdel zijn en voorbij gaan, en ijitusfchen verzuimen agt te geven op uw eewig heil?
3. Gij die tot hier toe gerust gezeten hebt op uwe uitwendige Godsdienftigheid en burgerlijke zedigheid , en daarom noojt werk ger maakt hebt om over te gaan in 't Verbond van Gods genade; weet gij dan niet dat Jefus de eenige Naam is? Zult gij dan nog langer voordgaan uw huis te bouwen op eenen tzandgrond?
J. Gij , die overreed zijt nog geen deel te hebben in dat Verbond , en nogthands werkeloos daar onder blijft: .weet gij niet, dat ge onder te grootere verpligting legt om aanhoudend God te zoeken en in zijn Verbond over te gaan. Of verkiest gij den Geest te bedroeven, uw gevaar te vergrooten, u zeiven te verharden, en uw oordeel te verzwaren?
% Gij die nog wel eenigzins werkzaam zijt, maar nog geen grond hebt, om u van Gods Goedertierenheid te verzekeren ; weet cn houdt geftadig onder 't oog, gij moet door 't geloof overgaan. Wel waarom blijft gij dan
zoo lang omzwerven, daar God niets anders dan
dat van u vordert? Och dat gij alle die keuze
in waarheid deed, en van nu af aan betragtedetj tWat weerhoudt u? Agt gij dit goed te groot?
zoudt



494 VEERTIENDE LEERREDE.
zoudt ge denken , ik ben het onwaardig, ik heb het 'er niet naa gemaakt ? Maar zijn Naam is Ont» fermer; wende u tot Hem, draagt u aan Hem op, Zijne goedertierenheid is onuitputtelijk.
b. Immers, daar aan geeft gij gaarne uwe toeftemming , gelovig volk, bondgenoten van Jehovah!
ci Gij hebt 'er de ondervinding van. Hoe vele beloften heefc God niet aan u vervuld.' Zoo zal Hij ze allen Amen maken; niet een zal 'er misfen , 't is alles zeker; God heeft het gezegd.
X. En heeft Hij op 't niews niet wederom plegtig ook verzegeld in 't II. Avondmaal? heeft hij u daar niet de teekenen als zegelen van zijn verbond doen toereiken, ter bevestiging van alle
zijne beloften ? Teekenen , die teffens eene
allernaaw^fte vereeniging met Hem te kennen geven, in wiens gemeinfehap dat verbond zijn kragt heeft ; daar door is u verzegeld, dat alle Gods beloften in Hem ook voor u , voor u , Ja en Amen zijn. ,
3. Wat is dan niet het goed dat gij bezit! Gods goedertierenheid is de uwe ! wie haalt 'er onder waereldiingen bij dat geluk? Zingt dan: Waarlijk haar rotsfleen is niet gelijk onze Rotsfteen; zelfs onze vijanden Regters zijnde.
Laat de waereld zig beroemen in haar magt en
heer-



JESAIA LIV: VERS 9, 10. 495
heerlijkheid, roemt gij op Hem, die de Heer van alles is. Laat de waereld zig gelukkig noemen met haar rijkdommen ; gij behoort tot dat verbond , waarin onuitputtelijke fchatten van genade en heerlijkheid de uwe worden. Laat
een waereldling zig beroemen op zijn vertrouwen op een' vleeschlijken arm en vermeend vermogen; gij hebt een God tot uwen bcfchermer, wiens almagt onbegrensd is. -— Schat zig de waereld hoog , draagt zij haren roem op hare wijsheid; uw God is de God der Wctenfchappen, is de Rotsfteen van uw vertrouwen. Laat de waereld zig verlaten op hare vrienden; gij hebt Hem' tot uwen Vriend, die hemel en aarde bezit, en de volheid zijner algenoegzaamheid voor u ten
beste heeft.
0. Maar hoe, moest ge nu niet meer vertrouwen oeffenen?
X. Waar toe langer dan bekrompen gedagten omgedragen; twijifel aan de beloften, harde gedagten van den Heere? en dat, daar hij de betrekking van Vader op u heeft? wel waar is uw geloof? komt dat overeen met die goedertierene ontferminge met welke God u behandelt, die ü zoo menigmaal befchaamt door weldadigheden? Ei geeft u zeiven zoo niet toe aan 't ongeloof.
a. Staat gij in 't gezigt van velerleie elenden , en onvolmaaktheden , en maakt dat gezigt



4p6 VEERTIENDE LEERREDE.
zigt u zoo mismoedig; of verkeert ge in uitwendige tegenhedcn, zoo dat gij uwe plagen alle morgens vindt; gij moogt wel met Paulus ootmoedig zugten, och wie zal mij verlosfen uit het lighaam dezes doods! maar wcest egter niet te zeer neerilagtig, geeft den moed niet op , zoekt gelovig heil bij God , en vergeet noojt, dat hij gezegd heeft , mijne goedertierenheid zal van u niet wijken.
b. Bedroeft gij u meer in 't gemeen over de wijking van den Geest; laat het zig aanzien als of 'er donkere tijden op handen zouden komen ; roept wel met kommer en ernst tot den Heere , o Hoer doe wel bij .Sion ! maar vergeet 'er noojt, toe uwe opbeuring en aanmoediging, bij te overdenken, dat Zijn verbond niet wankelen zal tot in eeuwigheid.
3. Voords, gunstgenoten Gods, ftaat naai; een levendige hope , oefent 'er elkandercn in. Waarom zoo weinig gefproken en gedagt van da Kroon, voor u toebereid en opgehangen? zijt gij niet geroepen om daar naar te loopen en te ftrijden ? Wel aan dan, uwen weg met niewen moed weer voordgezet en afgcloopen! Gedenkt, God heeft zig aan u verbonden, en wil u alles fchenken.
3 Maar gedenkt gij ook aan uw Verbond, dat ook gij van God niet af en wijket,maar in ootmoedigheid en vreeze wandelt voor zijn aaaj . -, ge'



JESAIA LIV: VERS 9, 10. 495*
ver gezigt. Waakt tegen ftruikelingen. Ge«
nade is u dan toegezegd, bevestigd en verzegeld.
% Moogt ge zoo wandelen en voordgaan» mag dat de vrugt zijn van 't gehouden Avondmaal; ö wat troost, wat blijdfchap zult ge dan, op uwen weg, niet vinden! ö hoe veilig kunt ge wandelen, en u op dat Verbond verlaten! Gaat dan henen gelovigen! gefterkt door Gods genade, en zegt tot uwe ziele; „ Moet ik dan hier nog omzwerven in 't land mijner vreemdelingfchappen, buiten „ de ruste; moet ik nog uitwoonen van mijnen „ Vader , om hier zijnen raad te dienen ; beje„ genen mij zelfs kommerlijke omftandigheden; 3, Wat nood! ik zal veilig henen gaan , gerust „ op mijnen God en Zijn verbond! ik weet dat „ ik met een Ontfermer te doen heb , die weet „ wat voor mij best is, en die Zijne hand v?m mij „ niet zal aftrekken: ik heb genoeg aan Zijne goe„ dertierenheid , en die zal nimmer van mij wij* „ ken. Zelfs in dien akeligen dag, als de bergen „ voor zijn aangezigt zullen fmelten , de aarde „. voorbij gaan , en de ganfche natuur met fchrik „ bevangen zal worden ; dan zal hij in kragt be» „ vestigen, dat, fchoon de bergen wijken en de „ heuvelen wankelen, Zijne goedertierenheid , & „•wonder.! niet zal wijken, noch 't verbond „ Zijns Vredes wankelen tot in eewigheid.
A M E N.
I. DEEL. Ü



DRUKFEILEN.
jBl. 02. regel n, agter de woorden in onze plaats in te voegen: Zij belijden :hiermede, dat Hij de ftraffen van Gods wrekende geregtigheid geleden heeft, oai onzent wille, ten onzen nutte, op» dat Hij ons tot God brengen ? op dat Hij ons met God verzoenen zoude.
— 212. regel 12 maar, lees waar
— 237. { 20 een deel geven, leest een deel van
velen geven.
241. 10. zou zouden lees zoo zouden.
itJ 247. 5. Cap. XXXIII: 34. lees Luc. XXIII: 54.
r- —r ——« 23. Voor deze lees Voor deze, voor deze allen
Fouten in de Hcbreeuwfche woorden.
Pag. 87. onder aen - ftaet £D»VC3DD en "U'nïDlVö moet zijn en irniJtyO.
— 111. regel 13 ftaet -jNf moet zijn jxy.
— 336. ftaet y^b nioet zijn p3. —- 379. ftaet ^üb moet zijn ^3.
— 382. ftaet•vpy fcf^a moet zijn :Jurs ybyi
— S83. ftaet Dtmx moet zijn fjffa.
— 393- feet mO¥ moet zijn niH3ï.
' Ti T!