VERHANDELING
OVER 'T
RECHT
VAN DE
J A G T
OP
VELUWEN.
1784.



Quse de venatione diximus ea apud Romanos quondam ita obtinebant. Hodie vero, fi non in omnibus, cerce tarnen in pluribus Germania; Provinciis, Principes ea, qua? a Privatis quondam occupari potcrant, regalibus fuis adfcripferunt; adeo, ut onus probandi incumbat illi, qui Jus Romanum in Provincia aliqua adhuc obtinere adferit. Ludov. Doft. Pand. L. 41. tit. 1. §. 8.



(1)
VERHANDELING
OVER DE
JAGT op VELUWEN.
Il3e gerechtigheid tot de Jagt, is de bevoegdheid, het Wild zoo wel tot vermaak als tot nut te vervolgen, en daar toe de nodige fchikkingen te beramen. De Jagt wort verdeelt in hoogen en in laagen, alhoewel zulks in de aloude tijden onbekend geweest is.
Eene groote vraag is; Of de Jagt onder de Regalia gehoord ? Veele Rechtsgeleerden beamen zulks.
Den ouden Duitfche jaagde op gemeene Velden en Bosfchen, en het Wild dat hij op zijn eigen land vond, was zijn eigendom. Geen Landsheer nam hem deze vrijheid, in A een



C a )
een tijd dat 'er geen Landsheer was, en de Jagt kon men toen geen regaal noemen.
De Frankifche Koningen begonnen eenige bijzondere plaatfen tot hun Jagt uit te fluiten, die zij Bannforst, Foreftes Deminica, Foresta Regia Sjlva Regales noemden, en nu nog Reïchs of Konings Forst genaamt worden , die wel eer talrijker waren als nu. Over dezelve kan men nazien Capitul. de anno 813. Capitul. 4 de A. 819. Capitul. Caroli M. de A. 802. L. 1. Leg. Longebard. T. 22. C. 71. apud Georgifch.
^Na 't afgaan van het Carolingifche Huis, zijn de Reichs of Konings Forsten nog in wezen gebleven, zoo als men uit een verordening van Keijzer Konradt II. van 't Jaar 1029 zien kan. In Sylvis, campis, flumitiibus & paludibus foreftatis & banni nofïri diflriBu circumvallatis, ea ratione bannum facimus ut nemo ulterius, in eisdem absque Dominii fuorumque keredum fcientia, potestatem habeat venandi, fagittandi, retia aut laqueos ponendi, aut ullo ingenio feras deciplendi, qu<e merito fitb jure banni continentur.
Daarna hebben de Keijzers die Rijks Forsten



C 3 )
ten meest veralieneert en aan geestelijke of, wereldlijke Rijksftenden gefchonken, of ter Leen gegeven. De Duitfche Diplomatifche werken, geven hier van een onnoemelijk aantal voorbeelden; alleen wil ik aanhalen de Foreftum in Threnta, aan Bisfchop Balderik van Utrecht gegeven, en het Rijkswald, aar* de Graven van Gelre en Cleve verpand.
De Forsten waren meest rondsom de Rijksfteden gelegen, waar van men tegenwoordig, bij Nuremberg en Frankfort nog diergelijke aantreft, die tot des Rijksgoederen gerekent worden»
Maar buiten die diftriéten behielden de oude Duitfchen hun Jagtgeregtigheid. Edellieden of Vrijelieden, en de lighamen der Steden , oeffenden de Jagt binnen de palen van hun rechtsgebied, tot dat in de XVIde eeuw eenige Rechtsgeleerden , het Jagtrecht, vooreen regaal verklaart hebben , en- allengskens zoo gelukkig geweest zijn, dit gevoelen met het Staatsrecht van 't Land te verbinden.
Zoo als in Saxen niemand mag jaagen, ten zij hij door den Landheer beleent is.— In andere Duitfche Landen is de Jagt nog vrij, voornaamlijk in Zwaben» Zie hier ovev A 4 Joh*



( 4 >
Joh. Flor. Rivinus de jure venandi in alkno fundo.
Mijn oogmerk niet zijnde al het geene tot de Jagt en tot deszelfs onderfcheiden rechten gehoord fystematifch te behandelen, en uit een groot aantal Schrijvers en Rechtsgeleerden, een algemeen ftelzel van deeze zaak voor te brengen; zal ik mij vergenoegen, dat geene aan te halen, wat eigentlijk tot de Jagt op Veluvven betrekkelijk kan gemaakt worden, en volgen het gevoelen door de meeste Duitfche Schrijvers aangenomen.
Om zig van de Jagt een duidelijk begrip te maken, moet men een onderfcheid maken tusfehen de Wildbanny de Wildbaan en de Jagtgerechtigheid.
De JVildbann is de bevoegdheid in zaken de Jagt concerneerende, Wetten en Ordonnantiën voor te fchrijven, de overopzicht te houden, en de Jurisdictie te oeffenen. Deze bevoegdheid is altoos een regaal, dewijl zij de opperfte macht veronderltelt, en dat niemand een diergelijke macht over zijne Medeburgers zig aanmatigen kan. J. W. Göbei, in Dif. de Statu Nobilitatis Germ. $.12. zegt Quamvis & Nobiles inferiores Ordines
f<ep&



C 5 )
fapi de jure venandi ferarüm Majorum fint inveftiti — non factie tarnen ipfis in feudum JurisdiSHo foreftalis eft data, fed tnagis Comitïbits & Baronibus y utpote qui Regalium funt capaces. Alhoewel de Landfurftelijke Hoogheid, de Wildbann niet altoos medebrengt , dewijl zomwijlen, een Vorst in een vreemd gebied de Wildbann oeffent, waar van men voorbeelden kan vinden bij Engelbrecht de Servitut. Jur. PubL Se£f. 2. Membr. 2. §. 16.
De Wildbaan is het recht op de grond van een ander te jagen, het Wild te bewaren en te fchutten, en andere te dwingen, hun daar tegens niet te verzetten. Hier uit blijkt dat de Wildbaan insgelijks een regaal is, dewijl een privaat perfoon, dit recht boven zijne Landsgenoten niet ufurpeeren kan, en dat de macht van een Landsheer nodig is, tot het bewaren en fchutten van 't Wild.
Door de Jagt gerechtigheid verftaa ik eïgentlijk de bevoegdheid het Wild te vangen of te fchieten. Dit gefchied, of op eigendommelijke gronden, of op gronden, die men verkogt, verpand, weggefchonken heeft, onder de ftilzwijgende of uitdrukkelijke voorwaarden, van de Jagt aldaar te behouden, A 3 of



C 6 y
of op gemeene Velden, of op plaatfen daar men nog eigendom, nog posfesfie , nog gemeenfchap heeft. In de drie eerfte gevallen, is de Jagt geen regaal, dewijl reeds de natuur ons leert, dat een Landsheer zeer goed regeeren kan, alzelver, dat zijn Onderdaan bevoegd is, het Wild, dat zijn Land befchadigd, of dat hij op gemeene Velden aantreft, te vangen. Maar op de grond van een ander, tegen zijn v/il te jagen, gehoort tot de Wildbaan en is een regaal.
Hier uit volgt dan, dat den Landsheer het recht bezit Reglementen en Wetten op de Jagt te maken, en door dezelve te bepalen, welke perfoonen tot de Jagt gequalificeert zijn, insgelijks de tijd, de plaats, de zoort der Jagt, niet alleen ten opzigte van 't Wild, maar ook van den Jager. Zie hier over Scheidemantel Repen. Juris Publ. Priv. & Feud. Verb. Jagt, Forst, Forstban, &e.
Wanneer men aanmerken wil, dat volgens het aloude fystema van Duitfchland, alleen de Vrijeluijden, of die daar onder gerekend wierden, als Leenmannen en Dienstmannen, het recht bezaten wapens te dragen en te gebruiken , ook dat de goederen van andere Inwoonders van 't Land, noodzakelijk met ee-
nige



( 7 )
nrge zoort van fervilicek befmet waren, kart men zeer gemakkelijk de oorfpronk der rechten en posfesfie van den tegenwoordigen Adel, ten opzigte van de Jagt ontdekken. De Edellieden, zijn immers de navolgers en aPftammelingen van de oude eigen geërfden en Vrijen, of van de Leen en Dienstmannen. Ik achte onnodig dit verder te ontvouwen, als zijnde overbekend.
Wel is waar dat Keijzeren en Vorsten, aan Burgeren van Steeden, het recht in bijzondere Walden te jaagen toegeftaan hebben; zoo als onder anderen, Keijzer Wenceflas aan de Stad Nuremberg in het Wald Laurentii & Sebaldi. Maar bekennende dat de Burgeren, volgens haare Privilegiën, en zelfs uit hoofde der oogmerken van de Vorsten, bij het bemuuren der Steeden, de Wapendragt en het jaagen binnen de perken der Steeden gerechtigheid toekwam, kan men nochtans der Burgeren recht niet verder extendeeren, ten waare door een bepaald en fpeciaal verkregen Privilegie.
Thans word zulks in Duitfchland nog algemeen geobferveert, dat (uitgezonden het recht aan Corpora van Steeden geaccordeert, het welk door de Burgeren geëxerceert word)
nie-



C 3 )
niemand tot de Jagt bevoegd is, dan alleen den Adel. Wanneer een onedele Perfoon, een adelijk goed, waar aan de Jagtgerechtigheid verknogt is, bij aankoop of anders verkrijgt, kan hij de Jagt niet oeffenen, maar dezelve flaapt, ten waare den Landheer hem zulks uit eene bijzondere gunst toeftaat.
De oude verknogtheid van dit Furftendom en Graaffchap met het Heilige Roomfche Rijk, tot den tijd toe, der afzweering van Koning Philips, maakt de kennis der confïitutie van Duitfchland aangaande de Jagt, allernoodzakelijkst, dewijl men uit de Analogie van naburige Staten gevolg trekken kan, en daar door de mecfte zwarigheden oplosfen, te meer wanneer men ten opzigte van 't Quartier van Veluwen aanmerkt, op welke wijze de Graven van Gelre dat verkregen hebben. Otto den I. heeft het gekogt van Godefried van Bouillon als een Leen van den Hertog van Braband, die het zelve van den Bisfchop van Utrecht ter Leen hield ; Daarna heeft Braband van dit Leenrecht vermoedelijk afftand gedaan, ter oorzake van het Huwelijk van Graaf Hendrik den I. met Seynara Dogter van Hertog Godefried van Braband. De brief van Keijzer Hendrik den VI. öm de twist over de Veluwe tusfchen den
Bis-



( 9 )
Bisshop van 'Utrecht en Graaf Otto den II, van Gelre anno 1190 bij te leggen, bewijst ten klaarften, datVeluwe een agterleen zijnde des Rijks, den Graaf de zelfde voorrechten genoot, als andere Vorsten en Graven des Rijks.
Onder die voorrechten moet begrepen worden, de Wildbann en de Wildbaan, die de Voorvorsten ook gerust geëxerceert hebben, en niemand kan tegenfpreken, dat de Veluwe van ouds geweest is, de Wildbaan van den Vorst; de Utrechtfche Schrijvers, verfcheide naburige Vorsten, als Amptenaren des Bisfchoppelijken zetel optellende, noemen den Hertog van Gelre als Jagermeester, dewijl hij de Veluwe ter Leen bezat; Hoe veel dit in de waarheid gegrond is, ftaat alhier niet te onderzoeken, alleen dient het om het gevoelen van dien tijd te leeren kennen.
Het oudfte dat mij omtrent de Wildbaan is voorgekomen, zijn de klagten van Hertog Arnolt, tegen de Stad van Arnhem op Quafimodo Geniti 1436, luidende aldus: Item, is te weten dat onfe Wil tbr act op Veluwen feer ge/loert ende vernielt word in onfe Lande van Feluwen omme des menichvoldighes B brants



C 10 )
hrmts -wille die daer gedaen wort -daar mt» nighen mede gefchedicht wort. dat wij ver* ftasn dat daer op gefcheet want wij aldaer overdroegen fm dat wij gheoerloeft folden hebben male in fmen mareken te bernen. Begheren dat afghedaen te werden ende dat des neet meer en gefchee ende ons de fchade ghericht te werden want alfulcke brant [onder groten fchaden neet gefcheen en kan en-, de oec ongewoenlic is ende neet te gefcheen en plach in onfe Voervaders tiden 4an bi hoeren oerlof.
De Wildbann hebben de Voorvorsten doof hun Jagermeesters geëxerceert, welk Ampc alleen toe de Veluwe betrekking had; nochtans is het mij niet voorgekomen, dat dezelve eenige particuliere Jurisdictie oeffenden, en ook in de oudfie Placaaten, word de Jurisdictie over de Jagt, den gewoonen Richter gedemandeert.
Ik heb nodig geoordeelt al het geene aangaande het Jagermeesters Ampt, mij voorgekomen is, hier te moeten bij brengen, ten einde men uit de aaneenfchakeling der zaaken, de Magt der tijdelijke Heeren Stadhouders, op 't ftuk van de Jagt beoordeelen kan.
Met



C ti )
Met het Jagermeesters Ampt op Veluwenv tefFens met het Huis Hoeckelum in den Kerfpel van Bennekum, is beleent geworden Johan van Hoeckelum, die het zelve verheergewaade met een Paard en een Jagerhoorn ii> 't jaar 14apin den Leenbrief van Hertog Arnold op Jan van Hoeckelum, des Saturdages na onze> Lieve Vrouwen dages Asfumptionis 1429, ftaat: Dat hij te voren Jan van Hoeckelum beleend had met het goed te Hoeckelum, maar nu van- zij» Raden en Vrienden onderwezen was.. Dat Jam Alderen and Vur* vaderen van alder tot alder dat Jager Ampt in onfe Landen van Veluwe und op Rijkswalt gekat heben, als dat den tot vorgr guede to tbeclum gehoret, foe hebben wij nu en oick ons mannen van Leen hier na befcr: Jan vurf: verlijt ende bekent dat Jagerampt vurf: totten- vurf: guede to Hoiclum, mït allen Rechten,. Fr ij heden, vordel ind genot dat dair toe behoiret ah dat van alts gewointlick is geweefl , alfo dat Jan vorsf: und fijnen Erven dat guet. to Hoeckelom ind dat Jagerampt vursf: fementlick van ons, onfe Erven ind naco■melingen to ewigen dage tot eijne er/lick mv er fier fikken Lene halden ind mit eij-



C « )
nen perde ind jegerhoren to verhergewaden, &c.
Johan van Hoeckelum laat zijn Zoon Johan den Eed vernieuwen den 8 Odtober 1473 > voorgevende dat hij dat goed Hoeckelum en dat Jagerampt in den Lande van Veluwen gelegen, en op Rijkwald voortijds ontfangen heeft van den Hertog, tot: eenen ovcrfterfelijken Leene, met een Peerde e.rt een Jagerhorn te verheergewaden.
Den 5 September 1481 heeft Herma» van Hoeckelum Janszoon, den Stadhouder getoont zelige Hertogs Amolds brief, daar inne ftjn genade fijn Vader dat Jagtampt op Veluwe en op rixwolt, bekent heeft tot enen onfterfelijken Zutphem Leenrecht, met tenen Peerde te verheergewaden , en mit eenen Jagthoorn, ende want hij uit ter posfes/ie is des vorsf Jegerampt, zo is hem dat Peert en Hoorn uhgeftelt ter tijdt toe dat hij wes dat vurf: Ampt 'gebruiken mag, en fo heeft hij dat goed te Hoeklom mitte Jaeger-ampt ontfangen en heeft daar afbetaalt, ? gulden 1 fluiver, en indien hij weder* tomen mag ter posfesfie des voorf: Ampte fal hij die vorsf: 7 gl. 1 ft. cmen am dat peert en aan de Stadholders Rechten;
Daar



( *3 >
Daar na erft Willem van Poelwick van Hendricks oudfte Dogter»
Eva van Poelwick word den 3 Januari] *577 met 'c Soec^ Hoeckelum beleent, uitgezonden het Jagerampt en zijn toebehoren, 't welk men niet verftaat onder de beleninge begrepen te zijn. Het fchijnt dat door het raken buiten posfesfie der Familie van Hoeckelum het Ampt van Waldgraaf van het Rijkswald, gelcheiden is- van het Jagermeesters Ampt van Veluwen, waarmede die van. Hoeckelum insgelijks beleent waren..
Vervolgens heeft Jan Bentinck het Jagermeesters Ampt over de 40 jaaren bedient, tot dat hij van Hertog Carel volgens, den brief daar van den 31 Augustus 1537 gegeven, wegens menigvuldigen trouwen diensty en om dat hij 't Huis Loë dat zijn vrij eigen goed is, tot Leen gemaakt heeft, voor hem en fijnen lijfs Erven Mansgebuert het Ja» germeefiers Ampt, mit allen fijnen Rechten , Renten ind toebehoir, erfelijk en eeuwellek onifaxgen heeft en daar mede verfchreeven is, mids dat hij doe wat een goede en getrouwe Jagermeefer verpligt is te doen. En na zijn dood zal dat Ampt vallen aan zijn oudfen Zoon Adolph Beminck, en B 3 ??



c 14 y
Z9 tang ten euwigen dage als mansgeboort van zijn beide Zoonen Adolph en Carel overig is. En inval dat mansgeboir ontbreke,, zal dat Jagerampt vererven ep Zeger van Arnhem, en op zijn Zoons, bij Anna Ben* tinck verwekt, en bij gebrek van dien, zal. bet Ampt weder aan den -Vorst vervallen*.
In gem. brief vind men de optelling van alle inkomften van *t Jagermeesters Ampt, ook dat wanneer den Jagermeester ter plaatfe komt daar den Hertog zijn Hof houd, hij met een dienaar of jonge ten Hove mag eten: waar tegens hij verpligt is te houdenyI o goede Jagers, 2 ee Paard en 8 te Voet, 16 koppelen goede Jagthonden, en 8 koppelen zeijll Winden, die hij moet onderhouden , verpleegen en kleeden; Verders ftaac in deeze brief niets meer van zijn bediening..
Volgens de Leenregisters is Johan Bentinck ten zeiven dage den 31 Augustus 1537, met het Huis Loo en met het Jagermeesters Ampt beleent, zoo als ook zijn Zoon Adolf den 19 September 1547 die verheergewaad' heeft, met enen Jegerhorn en twee witte Winden.
Zeger van Arnhem, met confênt der Co-
nin-



O 15 )
sitngirme ontfangt dat Jagermeesters Ampt 's Lands van Gelre, alleen zijn leven lang te gebruiken, en zal na zijn dood ten Hove vallen 3 September 1548»
Carel Bentinck was jong geftorven, en Adolf had bij zijn Vrouw Margriet van Varick geen kinders verwekt, alzoo dat het geval kwam te gebeuren, dat het Jagermeesters Ampt aan Zeger van Arnhem verviel, die ook bij zijn Vrouw Anna Bentinck, welke den ao September 1542 overleden was, geen Zoon naliet, alzoo te recht het Ampt weder aan den Vorst te rug kwam.
Ten zeiven dage, zijnde den 3 September 1548, transporteert Zeger van Arnhem het Jagermeesters Ampt aan Philips van Lalain Grave van Hoogftraten, Stadhouder 's Lands van Gelre, om gedurende zijn leven te gebruiken.
Na doode van den Grave van Hoogftra* ten, word Zeger van Arnhem verleid met de Aftie die hem aan 't Jagermeesters Ampt, zijn leven lang nog competeren mogte, den 6 September 1555. Hij is daar na den 15 Augustus 1557 overleden.
Uit



C *<s )
Uit de tijdelijke rekeningen van de Rent» meesters van Veluwen blijkt, dat over de jaaren 1549 en volgende, den Graaf van Hoogftraten Stadhouder de Emolumenten van het Jagermeesters Ampt genooten heeft, zoo als zeden 1558 den Graaf van Hoorn, Stadhouder und Capitein Generaal des Furftendombs Gelre ende Graaffchaps Zutphen, Opperjagermeester van Veluwe , Zeden 1563 den Grave van Meghen Stadhouder en Capitein Generaal dezes Furftendombs Gelre en Graalfchaps Zutphen, als Opper-Jagermeester.
In margine van de rekening van 1563 ftaat genoteert: de Rentmeejler levert hier over Copie van ten mïsftve van mijn Heeren van de Finantie, gefchreven één hem ih dato den 9 Junij 1564, daar bij deze Rentm: geördonneert word (niet tegenflaande die Grave van Meghen alnoch geen aggreatie van V verdragh met den Grave van Hoorn van dit Jagermeifter Ampt gemaekt van onfen Heer Coning geworven heeft) den Grave van Meghen van Magaretha A°. 62 af te betalen die gagie tot defen Jagermt dmpt gehorende, &c.
Den Graaf van Meghen heeft tot Lt. Ja. germeester op zijn bijzondere Commisfie aan-
geftelc



C *7 )
geilek Johan Ingenulandc, dewelke daarna aan de Landfchap verzogt heeft, in het Jagermeesters Ampt gecontinueert te worden, het welke hem is afgeflagen L. R. 6 Julij 1581.
Daar na zedert 1573 vinde in dezelve rekeningen die Heer tot Hierges Stadhouder als Opper-Jagermeefter van Veluwen, &c.
ïn de rekening van 15 8 1 den Stadhouder als Opper-Jagermeejler voor gage &c. zonder dat de naam des Stadhouders uitgedrukt Haat. In die van 1582 Graaf van den Berg als Opper-Jagermeefter* In die van 1583 Graaf van Meurs Opper-Jagermeifler.
Gem. Graaf van Meurs tot Stadhouder aangefteld zijnde, verftaat de Landfchap bij Ref. van den 15 Maij 1584, dat hem neffens het Stadhouderfchap opgedragen is dat Jagermeisters Ampt, neffens alle andere Emolumenten, die de vorige Stadhouders genoten hebben.
Prins Maurits van Orange het Stadhouders en Opperjagermeesters Ampt verkregen hebbende, Volgens L. R. van den 10 Julij 1590, dat die geene die tot Stadholder geQ ëligeert



C 18 )
ëligeert zal worden, zig zal moeten vergenoegen met 3000 gulden jaarlijks, en het Jegermeijler Ampt, wie vorige Stadtholders gehat hebben. Heeft goedgevonden volgens Commisfie van den 16 Maij 1592 Johan van Gent Heer van Oijen, tot Jagermeester aan te (lellen, die ook de Emolumenren van dat Ampt genooten heeft.— In de Rentmeesters rekening over 161 2 word hij genoemt: Johan van Gent Heere tot Oije als OpperJager mee/Ier.
Na de dood van Johan van Gent, is door IPrïhs Maurits A°. 1614 aangefteld tot Lc. jagermeester Otto van Gent, op een Traétement van 1200 guldens, behoudende Zijn Excellentie alle de Emolumenten aan zig. Zo als uit de rekeningen der Rentmeesters van Veluwen te zien is, alwaar zijn Excellentie 'bij aanhoudenheid opperlte Jagermeester genoemt word.
Na de vrijwilligen afftand van Otto van Gent, is bij Commisfie van Prins Frederic Hendrik den 31 Maij 1630 aangefteld, tot Lt. Jagermeester Hendrik van Eek tot Midler en Harsfeloe., die den Eed in handen van zin Excellentie den 20 Junij 1630 gepresteert heeft. Volgens die Commisfie zal den
Lt.



C 19 )
Lt. Jagermeester alle Emolumenten genieten, maar daar tegens 10 Jagers a te Paart en 8 te Voet, mitsgaders 1 6 koppelen goede Jagthonden en 8* koppelen Zeelwinden onderhouden»
Uit den inhoud van die Commisfie is te zien, dat Otto van Gent, te voren ook door Frederic Hendrick na doode van Prins Maurits gecontinneert was.
Bij Refignatie van den Heer van Eek, is door Prins Willem den II aangeiteld tot Lt, Jagermeester, Johan Baron van Schellard en Dorenweert, volgens Commisfie van den 10 Oftober 1648..
Gem. Heer van Schellard dit Ampt nederleggende, is bij Commisfie van Willem den III. als Stadhouder van Gelderland den 26. Maart 1 67 5 beaoemt, den Heer van Ginckel,,en bij deszelfs afftand, den 15 November 1701 , zijn Zoon den Heer van Harreveldt, welke laatfte aanftelling door de Landfchap den 13 December 1701 is geapprobeert.
In de Commisfie van die twee Heeren ftaat, dat zij gehouden zijn den behoorlijken C 2 E-ei



Eed te doen in handen van Ons of van de Provintiale Raden, daar in die van alle de vorige ftaat, in handen van Ons of die van Onzen Rade.
In de Stadhouderlooze Regeering is bij het Quartier van Veluwen den 8 Junij 1732 verftaan, dat het Jagermee'fiers Ampt van Veluwe altoos zal' worden geconfereert op ijmand uit de Ridderfchap van Veluwen, en zulks na dat veele disputen daaromtrent waren ontftaan, tusfchen de drie Quartieren en Ridderfchap en Steden van Veluwen.
Toen is tot Jagermeester benoemt, den Heer van Esfen tot Helbergen, die, na dat Prins Willem den IV., de Erfftadhouderlijke waardigheid, op de voet van Koning Willem verkreegen had, Commisfie als Lt. Jagermeester ontfangen heeft, aan denwelken eerst den Heer Bentinck tot Brieier, en daar na den Heer Torck van Rofendaal gefuccedeert zijn.
Uit het hier voor gezegde en aangehaalde blijkt ten klaarften, dat zedert de tijd, dat den Stadhouder Graaf van Hoogfixaten, over het Jagermeesters Ampt met Zeger van Arnhem geconvenieert heeft, dat Ampt onder
de



(21 )
de Vorsten van 't Huis van Oostenrijk zoo niet altoos aan de Stadhouderlijke waardigheid verknogt, ten minsten door den zelfden Perfoon bedient is geworden; 't welk nog bevestigd word, door het antwoord van de Gedeputeerdens der Landfchap aan Graaf Johan van Nasfau A°. i 579- Het Je ge r meesters Ampt is het Stadtholders Ampt niet annex; dan hebben de Stadtholders bij fpeciale Commisfie V felve int gemeijn gehadt, weerdich fijnde jaarlijks wel 1500 Carolus gulden.
De fuccesfive Stadhouders hebben vervolgens na de afzweering van Koning Philips, namens de Hooge Overheid des Furftendoms Gelre en Graaffchaps Zutphen de Wildbann geoeffend en de Wildbaan voorgedaan, zoo als uit de Placaten door dezelve van den Graaf van den Bergh af, tot den huidigen dag toe, te zien is.
Zij hadden het recht daar toe, alzoo hun het Jagermeesters Ampt was toe erkend, volgens de boven aangehaalde Refolutien, bij de Eleótien van den Graaf van Meurs en Prins Maurits van Orange, van den 15 Maij 1584 en 10 Julij 1590. Gelijk ook de aanilellingen van Frederik Hendrik en WilC 3 km



lem den II., relatif tot die van Prins Man» rits zijn.
Aanmerkelijk is het, zoo als wij lager zien zullen, dat de Jagt, het eenigfte poinft was, waar over de Stadhouders op hun eigene naamen Placaaten emaneerden, daar bij alle andere zaken, in 't hoofd der Placaaten te vinden is, of de Naam van de Heeren Staaten deezer Provintie, of Wij Stadtholder Cantzeler en Raeden,— Stadtholder en Raeden,— Erfftadthouder en Raden in naeme &c. 't Welk zeker het recht der Stadhouders, door de ftilzwijgende toeftemming der Staaten, door het dadelijk agtervolgen der Placaaten en door het ftrafen der overtreeders, zonneklaar beves.igd.
De Staaten dan als opperfïe Overheid, de Wildbann aan de vorige Stadhouders, uitdrukkelijk, ftellig en bepaald, volgens óp respeétive Reglementen op de Regeering van 1675 en 1750, aan de Princen van Orange Willem den III., Willem den IV. en Willem den V. gecedeert hebbende, zoo is geenzints te twijffelen, of den Erfftadhouder in der tijd, volgens de gronden boven gelegd , en uit hoofde der delatie van den Souveram, heeft het recht, Reglementen op de
Jagt



C =3 )
Jagt te ittaken, en hier in welke Perfoönen tot de Jagt berechtigd zijn, insgelijks de tijd, de plaats, de zoort van Jagt, niet alleen ten opzigte van 't wild, maar ook van den Jager te bepalen.
Hier uit volgt dan dat die geene, welke de Wildbann exerceert, recht heeft aan deze of geene Perfoönen verlof tot jaagen in den Wildbaan te geven, of zoo als men doorgaans zegt, Jagt Aflens te vergunnen. Ook de Jagt voor een tijd te fluiten, zeker zoort van Wild voor een tijd te bewaren en omtrent de Politie van de Jagt, de nodige fchikkingen te beramen.
Nochtans men kan ligt begrijpen, dat een Overheid, of die geene, welke zijn plaats bekleed, in het oeffenen van diergelijke Jurisdictie geenzints willekeurig kan te werk gaan, en aan Ingezetenen die een verkreegen recht of een posfesfio plcnarla genieten, dezelve afneemen, of ook der gequalificeerdens Voorregten verminderen, door die aan veele andere buiten hun toeftemming, te communiceeren.
Als dan wanneer Perfoönen door de Overheid in hun recht, hun bezwaart oordeelen,
blijft



C 24 )
blijft hun over, daar redres bij het opperfte Geregtshof te zoeken. Dit heeft in alle Landen plaats , zelfs het Obcrappellations Gerigt te Casfel wees in een Procedure tusfehen den Landgraaf en een Onderdaan, dat privaat Per' foonen in ftrijdige Jagtgercchtigheid, met den Landsheer in posjèsfirio fummariisfimo kunnen gehandhaaft worden. Zulks is te voren in deeze Provintie ook aldus begreepen, zoo als men uit de hier onder aangehaalde Placaaten zien kan.
Dit heeft de Landfchap ook alzoo ver* ftaan, volgens Rcfolutie van den 21 Oétober 1756, door aan den Heer van Bronckhorst te permitteeren, zijn gefustineert recht van Jagt op Veluwen tegens den Momboir, voor 't Hoff te entameeren.
Dus verre dan aangetoond hebbende, het recht der Landfurstelijke Hoogheid en namens dezelve, der Erfïladhouder in der tijd, aangaande het oeffenen van den Wildbann, blijft over te examineren, wie tot de Wildbaan in Veluwen beneffens den Landsheer berechtigd was, en wie de Jagtgerechtigheid competeerde.
De Wildbaan een regaal zijnde, kan niemand



C *5 )
mant die oeffenen, dan bij eene uitdrukkelijke , of vëronderftelde toelaung van den Landsheer.
Eene inmemoriëele onafgebrokene posfesfie van de oudfte tijden af, fciente principe, bewijst zoo veel als een expresfe vergunning, te meer, wanneer die posfesfie door den Landsheer uitdrukkelijk bevestigd is.
Dit is het geval van den Adel ten opzigte van de Jagt op Veluwen. Zij is van dezelve in posfesfie geweest onder de Voorvorsten, zoo als zij tegenwoordig nog is.
Een bepaalden Titul van diergelijk een recht, ten tijde dat de Ridderfchap altoos gewapend was, en gedurig de Jagt exerceerde, kan onmogelijk geproduceert worden. Veeleer fchijnt de Jagtgerechtigheid den Adel eigen te zijn, en een der Voorrechten van die Staat uitgemaakt te hebben, zoo als dit in alle Landen van Europa plaats heeft.
Bij 't oudfte Placaat op de Jagt door Keijzer Karei in Maij 1546 geëmaneert, word aan een ieder verboden Huishonden of Basterdwinden te houden, ten zij die twee principaalfte klaauwen van een der voornaam-



( 26 )
Ife voeten hun vverde afgeknipt, of dat dezelve gebungelt zijn met kluppen, en dat
nijemant die kluppels afbinde van i Aprïl tot i Augufti.— Dit verbod ftrekt zig voor de Huisluijdcn het geheele jaar door.— Niemand mag hinde Kalveren opnemen of ver- ' nielen.— Niemand mag in V veld op heijden, heggen en bosfen, busfen , roeren of laagen dragen.— Niemant mag jlricken zet*
ten om hazen of veldhoenders te vangen.
Niemant mag duiven met fagnetten vangen. Alle deeze prohibitive Clauiülen concernecren alle Perfoönen, zoowel gequahficeerde als ongequalificeerde, maar twee poinctcn zijn daargeiteid voor de gequahficeerde.— Niemand al had hij fchoon recht om te jagen,* zal in de Wildbaan of Warande mogen trek* ken om harten, hinden, reden, hazen, vosfen of ander wild te jagen of te vangen, van i Maij tot i Augufti — en lager Nije* mant van den Adel die van olts gewoenlijk zijn und gepleegd hebben veldhoenders te vangen, zulks fal mogen doen voor Su Lambert dag; Voorts alle Huisluijden interdiceerende Veldhoenders met loopnetten of facken te vangen.
Alzoo dat in dit Placaat door den Landfurst uitdrukkelijk geagnosceert word , het
recht



( »7 )
recht van die van Adel om Veldhoenders te. vangen, en zulks aan de Huisluijden verbonden. Men zegt, dat hier geen Burgeren genoemt worden, nog" hun de Jagt geïnterdiceert; *l is waar, maar zulks is hun ook niet toegedaan; ten zij men hun comprehendccren wilde, onder de benoeming van die geene, al had hij fchoon recht om te jagen, 't welk moet bewezen worden.
Het Placaat van den Keijzer d. & i<5 April 1547, is in de zelfde bewoordingen als het voorgaande, met eenige ampliatien die het poino: van qualifkatie niet concerneeren, alleen word de Interdictie aan de Huisluijden om Veldhoenders met loopnetten of facken te vangen, geextendeert tot alle geestelijke en waereldlijke, die niet daar toe gerechtigd zijn, en zulke gerechtigheid ertoont hebben
welk artkul geconfronteerd zijnde met
het vorige, alwaar den Adel toegedaan word als van ouds Veldhoenders te vangen, ten klaarden toont, dat dit art. een ieder, uitgenomen den Adel, en alzoo ook de Burgers der Steden concerneert, die hun recht doceeren moeten.
De Publicatie van den 8 Augustus 1548V welke de eerde is die op naam van den StadD 2, houder,



C 28 )
houder, Graaf van Hoogftraten voorkomt,
verbied, dat niemand wie hij ook zij voor Bamisfe of Remigii naaftkomende mit fi'eekgaren of mit den fack, Veldhoenders vange..
De Placaaten van Koning Philips d. d. den 19 Maart 1556, 29 Maart 1559, 29 Maart 1563, 30 April 1569, 1 April 1570 komen woordelijk met de Placaaten van Keijzer Karei van 1546 en 1547 overeen.
In welke duistere bewoordingen alle deeze Placaaten ten opzigte van de qualificatie tot de Jagt ook gefteld zijn, zoo neemen de drie distinéte Placaaten van Koning Philips de datis den 1 April 1563 , den 30 April 1569 en den 21 April 1576 alle twijfeling weg, en verdienen daarom wat nader ontleed te worden.
Bij het eerften verklaard den Koning, dat de Drost van Veluwen en een groot deel der Ridderfchap des Quartiers van Arnhem op een Landdag vergadert, geklaagt hadden , dat in het Quartier van Arnhem die Hafe Jacht und velthoender vangen ijder mallicken fonder discretie und boven und tegen die alde gerechtigheijt oft anders feer wordet
mis*



C 29 )
misbruijkt, daer durch die voorfcreven onfétr Ritterfchap mit oick die geene daar toe gerechtiget boven onfe Hoigheit merkelijck verkortet worden. Daarom verbied hij wel expresfelick ijder mallicke niet van den Adel ef Ritterfchap fijnde of voir fullix verfchreyen wordende, und die eijgene pacticuliere macht und privilegiën en hebben ter contrarie, eenïge hafen of velihoenderen te jaegen, vliegen of vangen in eenlgerleij wijsf hoe dat het oick ftj. Blijvende de Placaaten op de Jagt en Wildbaan in zijn volle waarde.
Het tweede van 15 69 is van dezelfde inhoud, maar word daar bijgevoegd, ten einde, door dit verbod niemand in zijn gerechtigheid verkort en benadeelt werdë, dat alle Officieren en Magiftraten in Veluwen yerkundigen, uitroepen und publiceren laeten, drije Sonnendagen, die een den anderen volgende; dat al die ghoene die niet van Adel en fijn, of als fullicke verfchreven worden, die welcke totter voirfchreven hafs Jacht of vetthoenderen vangen eenïge gerechtigheit te hebben pretenderen, [huldig und gehouden [uilen fijn binnen een maendt na cmgank des derden Sonnendaegs dat [ullicke publicatie gefhiet [je, alle [chijn befiheijt D 3 Zegel-



( 3° )
Zegelbrieven ende verfchrijvongen, als fij of ijmant van hun, van futticken gerechtigheid hebben, den voorfchreven onfen Stadtholderof Cantzler und Raeden onfen Furfendom. Gelre und Graeffchap Zutphen to Arnhemto verthonen.
Het derde van 1576 komt woordelijk met dat van 1569 overeen. Mij dunkt dat zelfs eene oppervlakkige bcfchouwing en vlugtig lezen van die Placaaten toereikt, om het recht van den Adel dusdanig te bepalen, dat geen twijffel overblijven kan. Vonden zig de Steden, of eenige andere particuliere Perfoönen door dit verbod om te jaagen bezwaart, zij kbnden hunne bewijzen, volgens. de letter der Placaaten aan den Hove indienen, het blijkt nergens dat iemand dat gedaan heeft, alzoo is de Ridderfcbap bij haar uitfluitende posfesfie verbleeven.
De uitdrukkingen in alle die Placaaten voorkomende, bevestigen ook de oude posfesfie van den Adel, als de woorden Niemant van den Adel die van oldts gewoenlijck /ijn &c. tegen die alde gerechtigheit &c.
Voorzeker had het van ouds de Landfurstcn vrij geftaan, aan deeze of geene Corpora,



( 3i )
ra, Amptenaren, of particuliere Perfoönen, de Jagt in hun Wildbaan te accorderen.
Dit was een Privilegie, en een diergelijk Privilegie kan alleen door den Titul, of door eene onafgebrookene posfesfie bewezen worden.
Zoo dan iemand diergelijk een recht fascineert, moet hij zulks ten genoegen rechtens aantonen kunnen.
Indien de posfesfie en recht der Edelen in 't ftuk van Jagt van ouden tijden herwaarts mogt in twijffel getrokken worden, zoo kan zedert die Placaaten van Koning Philips, hier tegens niets ingebragt werden.
Wat nu de oorfpronk van dat recht en van die posfesfie der Adel aangaat, kan men gemakkelijk uit het boven gezegde en pit de conftitutie zelve van den Adel heenleiden.
Een Edelman is een Vrijman, die een Vrijgoed, zonder eenige ferviliteit befmet, meesttijds een Leen zijnde, bezit.
Een diergelijk goed word of een Havezaat, of een Adelik, een Ridder goed, of
een



C 3* )
een Ridder Hofïlad genaamt, en ongetwijf* feld genoot hij eene volmaakte vrijheid.
Hier onder moet de Jagtgerechtigheid gerekend worden, welke nog ten vollen competeert, aan de Edelen in de Landen daar de Havezaten in wezen gebleeven zijn, binnen de perken van hun Havezaat, of op een zekeren aflland.
Wie immers zoude hen in dit recht geftoord hebben; den Landheer ? dien was hij alleen den Leendienst verfchuldigt, en verders kon die in een Vrijgoed niet beveelen, te meer, daar in de tijden van het Leenfijstema, de zoogenoemde Landfurstelijke territoriaal Hoogheid nog onbekend was.— De andere Edelen? dit kon gefchieden in tijd van vede of twisten, anders had vergelding dadedelijk plaats.— Andere Inwoonders ? die zouden zulks wel uit de gedagten gelaten hebben.
Behalven dat alleen den Adel competeerde, het recht wapens te dragen en die te gebruiken, waar van de oeffening der Jagt een noodzakelijk gevolg is.
Dat Havezaten in dit Quartier geweest zijn, is over bekend.
Alleen



( 33 )
Alleen wil ik aanhalen, de Ref. van Tc Quartier van Veluwen den i o Julij 1583, öp Rc. van G. van Dompfelaer, uit dewelke blijkt, niet alleen dat 'er Havezaten op Veluwen waren, maar ook dat dezelve met eenige rechten boven andere goederen voorzien waren, en vervolgens het eerfte Reglement op de verfchrijving in de Ridderfchap, bij het Quartier den 2 Junij 1619 gearresteert, alwaar art. 1. behalven de posfesfie van 25 morgen Lands, daarbeneffens de eigendom van een goede gequahficeerde Woninge of Havezate vereifcht word.
Misfchien zullen die Havezaten, zoo als de natuur der zaak eigen is, de Jagtgerechtigheid bezeten hebben, en den eigenaar op zijn eigen grond mogen jagen, misfchien in bijgelegene gemeene Velden, met een naburig Havezaat of wel met den Landsheer, een koppel Jagt gehad.
De Veluwe in oude tijden een woest en bofchagtig Land zijnde, zullen die Edelen van die vrije Jagtgerechtigheid gerenuntieert hebben, wegens het menigvuldig Wild en dat het Land geduurig aan vijandelijke invallen bloot gefield was, en daar voor bedongen de Jagt in 's Vorsten Wildbaan.
E Waar-



< 34 )
Waarfchijnelijk dat die Wildbaan eerst in onbebouwde Velden of Wildernisfen zal beftaan hebben, die daar na met oorlof van den Landsheer gecultiveert wordende, dezelve de Jagt daar op zullen behouden hebben, zoowel als verfcheide ferviliteiten, die menigvuldig hier in Veluwen gevonden worden.
De Wildforster goederen kunnen hier van tot een voorbeeld ftrekken.
Misfchien hebben de Edelen hun recht verkregen door diensten aan den Vorst bewezen, die dezelve met een voorrecht, den Adel eigen en het meest gevoeglijk, beloont hebben.
Of wel, men kan het recht der Jagt van de Edelen heenleiden, uit de oude conftitutie van Germanien, dat ieder Vrijman die oeffende, zoo als de oudfte gefchiedfchrijvers getuigen.
Dus verre dan getoont hebbende, dat geduurende de Regeering der Voorvorsten, den Adel alleen, en die geene, welke van de Vorsten daar toe een Privilegie verkregen hadden, tot de Jagt beregtigd waren, zal ik
over-



C 35 >
overgaan tot het geen zedert de afzweering van Koning Philips heeft plaats gehad, en onderzoeken of de omwenteling der Regeering ook eenige verandering hier in te wege gebragt heeft.
Eene bepaalde ftelling die men aannemen moet, is dat bij 't afwerpen van 't juk der eenhoofdige Regeering, en het invoeren van eene allergelukkigfte Gemeenebest Regeering, geen bijzonder Lid der Maatfchapprj meerder recht verkreegen heeft, dan hij te vooren bezat.
Ten wiens opzigte zonde hij dat recht verkreegen hebben? Van de Hooge Overheid, Dat zou alle gronden van Regeering omverwerpen;— Van zijn meede Landsgenooten? Zouden dezelve daa? door niet geprejudicieert worden, en het oud verkreegen recht van een ieder gefnuikt, en alles op losfe fchroeven gezet.
Men kan immers iemand in zijn recht verfcheïdenlijk verkorten, of door, dat men hetzelve iemand afneemt, of dat men eert- voorrecht dusdanig algemeen maakt, dat den Perfoon die het zelve uitfluitend bezat, daarvan geen gebruik meer maken kan. Indien - E 2. men



C 36 )
men het tegendeel ftaande wil houden, moet men bekennen, dat alle Privilegiën aan bijzondere Steden , Perfoönen &c. gegeven, kragteloos geworden zijn, dewijl elk Ingezeten daar toe berechtigd is. Dan moet men, bij voorbeeld, ftaande houden, dat alle Steden, alhoewel met geen Tolvrijheid begunftigd, nogthans zoo wel als de meest gebeneflceerde, die genieten moeten, ja dat elk Edelman » elk Ingezeten , uit dien hoofde dezelve Vrijdom eisfchen kan.
Het eenigfte onderfcheid die er thans tusfchen de oude en tegenswoordige Regeeringsform zig opdoet, is, dat de Landfurstelijke Hoogheid na afzweering van den Koning van Spanjen, of liever na het vertrek van den Hertog van Aleneon, mitsgaders de volkome Souverainiteit en Onafhankelijkheid, na dat den Keijzer - en het Keijzerrijk bij de Westphaalfche Vreede van alle rechten op deeze Landen afftand gedaan heeft, met de Magt der Landftenden gecoalugeert is, en dat thans, de Souverainiteit, de Landfurstelijke Hoogheid, vereenigd, met de Privilegiën en rechten der Landftenden, berust in handen van Ridderfchap en Steden, -
Dezelve zijn verplicht als Opperheeren een
ieder



( 37 )
ieder bij zijn rechc te laten, en konnen niet gedogen, dat inbreuk in de Landfurstelijke Hoogheid gedaan werde, of zommige van hun Ingezetenen, door andere in hun rechten verkort.
Hier uit volgt van zeiven, dat de Ridderfchap in de vredige posfesfie zijnde, van alleen in 's Vorsten Wildbaan te jaagen, en daar in, door den Vorst zelve uitdrukkelijk gehandhaaft, de verandering der Regeering, dat recht niet heeft kunnen verkorten , zonder haar een allergroots nadeel toe te brengen.
Dit heeft het Quartier van Veluwen zeer wel begreepen bij haare Ref. van den 3 October 1583, alwaar den Landdrost van Veluwen geauthorifeert word alle die ghene die ■niet van Aedel ende op Landt of Quartiers' dagen verfchreven worden, de honden en ander Jagtgereedfchap afhandig te maken, 't welk de Jonkeren ook zullen mogen doen. Deeze Refolutie wil ik nogthans de kragt van wet niet toeerkennen, en indien de Ridderfchap geen ander Titul van haar recht kon aantonen, was haar zaak flegt gefield. Het bewijst alleen, hoe men in die tijd dagt, en dat de Steden toen nog niet uitgevonden E 3 had-



C 38 )
hadden, de uitfluitende posfesfie der Jonkeren tegen te fpreeken. Het zeive kan men zeggen van de Refolutre in Februarij 1592 genomen, in de Landdags Recesfen te vinden : die van Veluwen ver [laan dat alleen Edelluijden en gepriviligieerde moegen jagen cp Hafen, Vos, Rheen en Swijn. De redenen die mij de verbindende kragt van die Refolutien doen in twijffel trekken , zijn dat ik aan het bijzonder Quartier van Veluwe de Magt ontken , de Wildbaan te oeffenen en Reglementen op de Jagt te maken, zoo als men hier onder zal kunnen zien. Alhoewel men ook zoude kunnen ftaande houden, dat die beide Refolutien als Landelijke moeten befchouwt worden, door dien de Recesfen in die tijd zeer verwart zijn , en meestrijd in de bijzondere aantekeningen der respective Quartieren gevonden worden, poincten en Refolutien, zoo wel de Generaliteit en de Landelijke zaken, als het huishoudelijke van 't Quartier betreffende, zonder dat het voorkomt, dat die Refolutien in een Lighaam of Landelijk Reces geconvcrteert zijn, maar nogthans als Refolutien van de Landfchap daar na geconfidereert, waar van ik veele voorbeelden zou kunnen bijbrengen.
De Stadhouders die na de Unie van U-
trechc



C 39 )
trecht aan 't hoofd van deeze Provintie geweest zijn, hebben die zaak uit het zelfde' oogpunt befchouwt, en de Ridderfchap bij haar recht en posfesfie gehandhaaft, zoo als men uit alle hun Placaaten, als Opper-Jagermeesters geëmaneert, zien kan.
Het eerde Placaat, dat na de afzweering van Koning Philips voorkomt, is dat van den Stadhouder Willem Graaf van den Berg, d. d. 12 April 1583 het welk fchier woordelijk met de Placaaten van Keijzer Karei en Koning Philips overeenkomt, en niets nieuws in zig bevat. Gemelte Graaf was hier toe ten vollen beregtigt als zijnde rechtmatige Stadhouder, zoo als men zien kan uit L. R. van den 7 OcTober 15 81 , dat de Graven van den Bergh en Meurs op de Nominatie als Stadholders geftelt zijn, om daar uit een door den Prins van Orange en den Landraad geëligeert te worden, zoo als volgens L. R. van den 2 November blijkt, die Electie op den Graaf van den Bergh gevallen te zijn. Vervolgens is den 8 November 15 81 een Inflruétie voor zijn Genade beraamt en gearresteert, die door hem, zoo als ook door de Ridderfchappen en Stedegezanten des Furftendombs en Graaffchaps op den 25 November is beëedigd geworden.



C 40 )
Hij is in 't gerust bezit van 't Stadhouderfchap gebleven, tot dat hij in November 1583 door 't Hoff en de Magiftraat van Arnhem wegens correspondentie met de Vijand in verzekering genomen is, zoo als men met meerderen uit L» R. van den 4 en 5
December 1583 vernemen kan. Den
Graaf van Meurs en Nieuwenaar is hem opgevolgd , maar van hem is geen Jagt Placaat bekend.
Prins Maurits van Orange Stadhouder zijnde, heeft een Jagtplacaat den 31 Maart 1593 geëmaneert, in fubftantie met de vorige overeenkomende, met die verandering alleen dat de notierde Legerhonden aan ons of aan onfen opper/len Jagermeij/ier, flraks gelevert fullen worden, en het geen aanmerkelijk is, dat daar in fine van alle de voorgaande Placaaten zelfs in die van den Graaf van den Bergh ftaat; Bevelen aan alle Officieren, Magiftraten, &c.— alle vliet anwenden om den overtreders gerurter Ordinantie: ende verbot aen toe vangen, wair Jij die hekommen fullen moegen, id /ij bijnnen of huijten hoeren gebiede, behaltelijck als fulx gefchiede buijten hoer gebiede, /ij die overleveren fullen dair fulx behoiren fall &c. in die van Prins Maurits ftaat: omme den
over*



C 41)
wertreders gerurter Ordinantiën ende verbeurten aen tho vangen waer fij die bekommen fullen mogen ijdt fij binnen of buijten. haren gebieden , fij die overleveren fullen daer fulcks beboeren fal. 't Welk gevoegd bij de vorige periode van de Legerhonden aan den Jagermeester te leveren, aantoond dat als toen eene bijzondere Judicature op de Jagt moet plaats gehad hebben, te weten dat den Jagermeester tegens de overtreeders der Placaaten als klager R. O. ageerde.
In 't hoofd van dit Placaat vind men ook een verbod aan alle Militaire Perfoönen, aan veele Perfoönen die geen recht en hebben, en nominatim aan de Huisluiden, om te jaagen of Wild te vangen en te fchieten, mee bijvoeging: Maer indien ijemant pretendiert gerechtigt te fijn, te mogen jagen, fal fulex ijerfi bewijfen.
Dit Placaat is door zijn Excellentie op den 31 Maart 1598 en 30 Junij 1617 gerenoveert, met verandering, alleen in dit laatite Placaat , dat agter de woorden fal fulex bewijzen bijgevoegd is, voor den Hove van Gelderlant en lager: Voorts meer dat mjemant van den Adel of van de Steden of êndere die van alts gewoonlijk fijn en ge-



C 4* )
pleegt hebben velthoenderen met facken te vangen fulex en fal niet mogen doen voor St. Lamberts dagh; en dat het vangen der overtreeders niet aileen de Officieren en Magiftraten aanbevolen word, maar ook de Collonellen, Overften en andere Militaire Officieren.
Het Placaat van den 22 April 1619 is aan dat van 1617 conform, in het Placaat van den 31 Maart 1622 word alles volgens de vorige gefiatueert, en daar bijgevoegd:
Vorder ordonneer en wij dat d'Edelluijden in V Qjiartier van Veluwen wonende, ende tot het jaegen gerechtigt fijnde, geene weijdluijden meer als een en fullen moghen holden; wat lager daer beneffens verbieden wij allen huisluijden haren knegten, heetmeijers ende anderen uijt Steden komende, of.e in Dorpen, Bosfchen, Broeken ende elders in Veluwen ende Veluwenzoom woonende met eenige Roers in de voorfchreven Bosfchen ofte Broeken te gaen maar met diefelve fich daar van te holden, bij poene &c. nog lager geene Heeren of Jonkeren op Veluwen tot het jaegen gerechtigt fijnde jutten panden moeghen fiellen op Bosfchen, Broecken of Velden, dan daer fij alleen Wolven, Vosfen, Hafen ofte Conijnen mede kunnen vangen,
ten



C 43 )
ten ware Me felve eerft voor Cantzïer ende Raden bewezen hadden gerechtigt te fijn grover gaern te moghen gebruijcken en dienvolghents grof Wildt vangen; laatftehjk in fine beveelt den Stadhouder aan alle Officieren van Veluwen, dat fij onfe Verwalters, dien wij tot opfichters van de Wiltbanen in den voorfchreven Lande, uit kracht van onfe Commisfie ge fielt hebben, aflefins die behulpücke hant bieden,— ten einde die Contraventeurs van dezen— in handen van die Hoog Overigheid gelevert, en van die felve gefiraft mogen worden &c*
Het Placaat van den 15 Maart 16*24 is dat van 1622 conform, zoo als ook dat van Frederic Hendrik d. d. 1 Maij 1626, na het welke geen Placaaten op de Jagt nog van Frederic Hendrik nog van Willem den H. te te vinden zijn.
Daarna heeft de Landfchap twee Placaaten op de Jagt den 16 Februarij 1652 en den 24 Maij 1671 geëmaneert, in dewelke niets over het poinct van Qualificatie geftatueert word.
Alle deeze Placaaten met de nodige attentie overwegende en met de voorgaande verF a gelij-



C 44 )
gelijkende, zal men vinden: Dat de Stad* houders in der tijd altoos Jagtplacaaten op hun eigen naam geëmaneert hebben, die met het Zegel van 't Furftendomb en Graaffchap voorzien, en door den Griffier van 't Hoff ondertekend waren.
Dat zij en namens hun de Lt. Jagermeesters de Judicature tegens de overtreders der Jagt exerceerden.
Dat daar tegens, nog door de Landfchap, nog door Leden en Steden van dien, eenige oppofitie is gedaan, in tegendeel dat dit recht niet alleen tacite is geüvoueert maar wel cxpresfe, doordien het Zegel van 't Furftendom en de fïgnature van den Griffier gebruikt is geworden, tot bekragtiging van die Placaten.
Ook 't Quartier van Nij'megen in haar deductie van den 4 Maij 17 3 1 , tegens de deductie van Veluwen, over de begeving van \ Jagermeesters Ampt, erkend zulks ten vollen , zeggende: In zoo verre dat hooggem:
Heeren Stadhouderen niet alleen maar
ook daer en boven in alles wat van de Jagt dependeerde, hebben geëxerceert eene Wetgevende Magt binnen deze Provintie, Zonder
daar



( 45 )
daar omtrent, of de Heer en Staten, of der* felver Raden in der tijd, enigzints gekend of erkend te hebben.
Dat de Stadhouders in de posfesfie gè* weest zijn Jagtaclens te geven aan ongequalificeerde Perfoönen, zoo als uit het 7 art. van 't Placaat van 1652 kan blijken, dewijl zulks aldaar namens de Landfchap aan den Lt. Jagermeester verboden word, en de vorige actens geannulleert. Dat niemand tot de Jagt in de Wildbaan berechtigt is, dan alleen de Jonkeren, zijnde de Placaaten ten dien opzigte van Koning Philips van de jaaren 1563, 1569 en 1576 boven gemeld, nooit door latere gerevoceert, het welk ook niet had kunnen gefchieden zonder de grootfte onrechtvaardigheid voor de Ridderfchap; integendeel is haar recht eerder bevestigd door de latere Placaten, zoo als men hier boven zien kan.
Geen blijk is mij ook voorgekomen, dat uit hoofde van de vorige Placaten, eenige Steden of Burgers van dien, haar aan 't Hoff aangegeven hebben, om haar recht tot de Jagt te tonen, en haar Privilegiën dien aangaande overtegeven; het welk door de Placaaten geëifcht werd, en ook in rechten ge» F 3 fun-



C 46- )
fundeert is, dewijl iemand niet in posfesfie zijnde, zijn recht bewijzen moet.
Nergens heb ik gevonden, dat de Burgers der Steden op Veluwen in de posfesfie van de Jagt geweest zijn, of zelfs gefustineert hebben, die hun te competeeren. Het eenigfte dat voor hun fchijnt te pleiten, zijn de woorden van 't Placaat van 1 617, alwaar het art. Voort meer dat niemant van den Adel die van oldts gewoenlijk fijn &c. in anterieure Placaaten voorkomende geamplieert is met de woorden , of van de Steden of andere.
Dit is aan verfcheide uitleggingen onderworpen.
Men kan zeggen, zoo als den Momboir Schrasfert in zijn Advijs van den 15 Maart 1784 vermeent, dat dit op een bijzonder zoort van jaagen toepasfelijk kan gemaakt worden. Nogthans kan ik niet van dat gevoelen zijn.
Eerder vermeen ik, dat dit ziet op den Adel in de Steden wonende, dewijl die woorden zig niet in vroegere Placaaten vinden, maar voor de eerftemaal in dat van
1617,



( 47 )
lt> 17, welk is het eerde Placaat dat op de Jagt geëmaneert is, na L. Ref. van den a December 1609 waar bij verdaan is, dat
Jonkeren in Steden wonende niet zullen verfchreeven worden, het welk bij Ref. van den 17 Januarij 1611 geëlucideert is, dat de Jonkeren van Veluwen in verfchrijving zijnde, daar in zullen blijven niettegenftaande zij in Steden woonen. Alzoo dat vermoedelijk deeze claufel van de Steden of anderen van oldts gewoenlijk &c, de Jonkeren in de Steden wonende aangaat.
Nogthans mijns eragtens kunnen deeze woorden alleen toepasfelijk gemaakt worden op de Steden, dat is te zeggen op de Jagt der Burgeren binnen de Schependommen der Steden , dewelke hun voorzeker competeert, maar hun verboden word, die te oeffenen, met Zak voor St. Lambertsdag. Dit blijkt ten klaarden wanneer men daar tegen overfteld de woorden in 't Placaat van 162a voorkomende : Daer beneffens verbieden wij, allen Huijsluijden haren knegten, heetmeijers ende NB. andere uit de Steden komende, ofte in Dorpen— wonende, mit eenige Roers in de voorfchreeve Bosfchen ofte Broeken te gaen, maer met die felve fich daer van te holden. Hier uit kan bewezen worden, dac
de



C 48 )
de univerfeele Jagt in de Wildbaan, geen», zints aan Burgeren der Steden toekomt, en dat de woorden van de Steden alleen tot de Schependommen betrekkelijk zijn of kunnen gemaakt worden.
En al wilde men toeftemmen , dat die woorden in een ruimer zin moesten genomen worden, zoo bepalen nogthans de volgende het recht der Steden, want daar ftaat: die van olts gewoenlijk ende gepleegt hebben velt' hoenderen met facken te mogen vangen, alzoo dat Burgeren der Steden die hier uit eenig voordeel zouden willen trekken, voor en aleer moeten bewijzen, die posfesfie van ouds gehad te hebben, en daar van, voor het jaar 1617 in gerust genot geweest te zijn;
Dus verre dan het recht der Ridderfchap aangetoont hebbende, zal ik overgaan tot het Placaat door den Erfftadhouder Willem den III, op het ftuk van de Jagt den 30 April 1675 geëmaneert, waar bij art. 3 het oud uitfluitend recht van de Ridderfchap , tot het oefenen der Jagt, ten vollen word bevestigd.
Hoogst dezelve was allezints bevoegd tot
het



C 49 )
het maken van een diergelijk Placaat, volgens het Reglement op de Regeering van 1675.
En het geene in deeze ftaat te remarqueren, dat de Landfchap hem die Magt vergunt , met communicatie van de Ridderfchap van Veluwen; Het welk ten klaarften bewijst, dat die Ridderfchap van ouds af een bijzondere betrekking op, en recht tot de Wildbaan bezeten heeft, zoo als ook het Jagtgerigt alleen uitAdelijke Perfoönen zijnde de Jonkeren van Veluwen zou beftaan.
Wel is waar, dat de Steden van Veluwen haar over gemelte Placaat bezwaart gevonden hebben, en haar aanmerkingen in een deductie vervat, over de 2, 4, 10, 15, 23, 30 en 31 art. aan Zijn Hoogheid in de maand Februarij 1676 hebben overgegeven, waar over Hoogst dezelve ingenomen heeft, het Advijs van 't Jagtgerigt, en daar op gehoord hebbende de Replique der Steden, en het nader Advijs van 't Jagtgerigt, den 11 Maart 1677 bij misfive aan de Steden uitfpraak gedaan heeft. Dat Zijne Hoogheid hebbende aandagtelijk geè'xamineert, de dedu&ie , pukken en munimenten uijt naam en van wegen die voorf: Steden tot adftruEtie van harer BorG geren



C 5° )
geren recht tot de Jagt in Veluwen, mits*
gaders de Informatien van den Lt. Jager* meefter en Adellek Jaghtgericht daer tegen* geëxhibeert, niet anders heeft kunnen vinden , dan dat de Borgeren der voorf: Steden tot de voorf: Jaght niet zijn gequalificeert, en daerom verjlaen dat defelve zig van de voorf: Jaght zullen moeten abftineeren, op pcene en boeten daer toe bij V Reglement ge/lelt.
Ook moet ik bekennen in die deductie der Steden geen een bewijs voor haar gefustincerc recht gevonden te hebben, alzoo zij haar alleen funderen op het recht der natuur; Op eene prefenfe posfesfie, die alleen in affirmatie beftaat en door geen legaal bewijs nog voorbeeld bekragtigt word; op de Souverainiteit die de Steden voor de helft competeert; op de woorden van de Placaaten of van de Steden of andere &c., hier voren aangehaald; op het recht van billijkheid, dewijl de Burgers der Steden in de andere Quartieren, aldaar jaagen.
Op dit Placaat is dat van den 31 Januari] 1-68o gevolgd, fchier van denzelfden inhoud, waar tegens de Steden des Quartiers van Veluwen op den 15 Julïj 1680 eeiüW
ge



C 51 )
gc zwarigheid gemaakt hebben, om dat PTacaat op de Jagt te publïceeren, wegens de directe citatien, en het executeeren door fchutten in de Steden , nogthans om Zijn Hoogheid daar in te believen, buiten confequentie hebben gerefolveert, dat Placaat te doen affigeeren, in hope, dat Zijn Hoogheid in poinct van' directe citatien, mitigatie zal gelieven te gebruiken en toeftaan, dat Regenten van de Steden en de gequalificecrdfte Burgers, de Jagt mogen exerceeren.
Van dit gerefolveerde hebben zij aan Zijn Hoogheid bij misfive van dezelfde datum kennisfe gegeven, infteerende op mitigatie vande directe citatien en executien, voorts daar bij voegende: En dewijl de Steden in de öuartieren van Nijmegen en Zutphen van de Jagt gaudeeren, zoo konnen wij niet na* laten U Hoogheid mede onderdanig te ver* zoeken, dat wij, immers de Leden der Re* geering en meest gequalificeerde Perfoönen, fo als U Hoogheid in de meeste billijkheid zal oordeelen te behoor en, daar mede eenig» zints egaal mogen gefield worden &c.
Hier uit ziet men, dat de Steden toen alleen , uit hoofde van gunst, op redenen van» billijkheid verzoeken, met de Burgers der G 2. Ste-



C 52 )
Steden in de andere Quartieren, in ftuk van de Jagt eenigzints egaal gefield te worden, en wel niet alle Burgeren, maar alleen de Leden der Regeering en meest gequalificeerde Perfoönen, 't welk bewijst, dat zij hun op geen Privilegie of een geïnterrumpeerde posfesfie beroepen kunnen, dewijl die aan alle Burgeren van een Stad, zoo als bij voorbeeld de Tolvrijheid is, egaal competeert, en dus geen onderfcheid gemaakt kan worden, tusfchen meest en min gequalificeerde Perfoönen.
Dit heeft zijn Hoogheid ook begrepen bij zijne refcriptie aan de Steden, in dato den ii Januarij 1681, alwaar te vinden is:—
En voor het welke, belangende de voorf: exercitie van de Jacht, wij vermeinen dat insgelijks van den inhout der Placaten niet en can werden gerecedeert, gelijk het felve nooijt hier voren, bij ons na genomene kennisfe van faken is gedecideert en verftaen en UE fal kennelick wefen &c.
Bij de eerfle opflag, moet het zeker hart voorkomen, dat de Steden des Quartiers van Veluwen in 't fluk van de Jagt, minder favorabel behandelt worden, dan de Steden der andere Quartieren, en die ongelijkheid bij
een



C 53 )
«en mindere kennis van zaken, zal zeker aanleiding kunnen geven, om hier in een bezwaar te vinden. Maar wanneer men confidereert, dat de Veluwe eigentlijk de Wildbaan van den Vorst is, en dat hier in de conflitutie van dit Quartier met die der andere Quartieren, hemels breete verfchild, zal men uit het te voren gezegde moeten bekennen, dat er even weinig prejudicie voor de Steden van Veluwen uit refulteert, als aan deeze of geene Stad, het gemis van zommige Privilegiën, die een ander Stad geniet.
Het flond immers vrij aan den Landvorst in een Wildbaan, dat tot zijn domaniaal regaal gehoorde, de Jagtgerechtigheid te vergunnen aan wien hij wilde, zonder dat een ander zig daar over beklagen kon.
Na de dood van Koning Willem, is het toneel 't eenemaal van gedaante verandert. De Burgers der respedive Steden hebben zig toen via fa&i, in het bezit der Jagt gefield , niettegenllaande de protesten en oppofitien van de Ridderfchap, die niets vermogten. Het is mij ook nergens gebleken, dat de Steden toen haar vermeent recht door eenig Titul of verkreegen Privilegie hebben zoeken te bevestigen, zelfs G 3 moet



C 54 )
moet deeze handelwijze haar niet zeer rechtvaardig zijn voorgekomen, door de herhaalde aanbiedingen van de Ridderfchap, de wederzijdfche gevoelens aan een gerigc of arbitrage te onderwerpen den 7 September 1702 van de hand te wijzen, en ook nog naderhand te verweigeren het poitict van de Jagt aan den Stadhouder te fubmitteeren, Q. R, 30 Oclober 1722,
Zedert dien tijd hebben de Burgers hun gehandhaaft in de oeffening der Jagt, alhoewel de Ridderfchap en Steden het niet eens hebben kunnen worden, een vaste voet over de qualificatie te beramen; tot dat eindelijk de Ridderfchap heeft moeten toegeven en aan. alle Burgers, om indistindle door de geheele Veluwe te jaagen, bij het Placaat van den 8 Junij 1737 geaccordeert.
Hier uit leiden de verdedigers van het. recht der Burgers op de univerfeele Jagt oeffening het fterkfle argument, en menen hier door de Ridderfchap te bewijzen, dat zij het. recht der Burgeren erkend heeft. Veronderfleld het zij aldus, zoo egter neen (want het verrigte der Ridderfchap in deeze, kan alleen als een toegevenheid befchouwd worden, zonder dat zij daar door een recht of eenige
Pri-



i 55 5
Privilegiën der Steden geavoueert heeft) kan daar uit niets geconcludëert worden, dewijl' de Ridderfchap, falvo respeclu gezegd, geenzints bevoegd was, even zoo min als het alinge Quartier hier over te erkennen, een vasten voet te beramen, aan ongequalificeerde Jagtgerechtigheid in Veluwen te accordeeren, en daar over Placaaten te maken.
Uit het geene hier voren aangetoont hebbe, dat de Wildbann en Wildbaan een Vorstelijk regaal is, 'en de Veluwe de Wildbaan van 't Furftendom zijnde, volgt van zelfs, dat niemand daar toe berechtigd kan zijn, dan alleen de Staten des Furftendombs en Graaffchaps, en die geene, welke namens haar toegedaan is, dat gedeelte der Landfurflelijke Hoogheid te exerceeren.
Alzoo dat alle Placaaten en Ordonnantiën bij het Quartier van Veluwen gemaakt, zoo over de qualificatie als exercitie van de Jagt, geenzints gezegd kunnen worden, kragt van Wet gehad te hebben.
Het recht die te emaneeren, competeerde alleen aan de Stadhouders, als hier voren' aangetoont is.
In



C 5* )
In Stadhouderlooze Regeering keerde die Magt weder in de boezem van den Souverain.
Geduurende het geheele tijdperk van de oprigting der Republicq, tot de dood van Koning Willem, is mij niet eens voorgekomen , dat 't Quartier van Veluwen eenige Ordonnantie of Placaat op 't ftuk van de Jagt gemaakt heeft, dan alleen eenige fchikkingen over de Wolfsjagt in 't begin van de vorige Eeuw. Integendeel J. van Hoeclum verzoekende bij zijn Jagtgerechtigheid gemaintineert te worden, is door 't Quartier aan 't Landgerigt alwaar de zaak geëntameerc is, gerenvoijeert 22 Dec. 1609.
Vervolgens zijn Gecommitteerdens benoemt om te examineeren 't project van de Graaffchap, op 't ftuk van de Jagt 11 Maij 1646",
Eindelijk is bij het Quartier een Placaat op de Jagt gearresteert, om daar van approbatie aan de Landfchap te verzoeken 9 Augustus 1648 , waar van het gevolg geweest is, dat bij de Landfchap, op dit gemaakt concept van Veluwen, een Jagtplacaat den 16 Februarij 165a, op de Wildbanen van 't. Furftendom is geëmaneert, gelijk zulks in
de



( 5? )
■de premisfen van 't Placaat te zien is. Dat Placaat is den 24 Maij 16 71 gerenoveert.
Uit welke beide Placaaten confteert, dat bet bijzonder Quartier van Veluwen overtuigd was, dat aan haar niet toekwam de Wildbann te exerceeren, en de nodige fchikkingen omtrent de Wildbaan te maken, dewijl dit het recht der Hooge Overheid was.
Dit kan ten overvloede nog bewezen worden, uit de Refolutie van de Landfchap in dato den j en 21 Junij 1649, waar bij opgeheven word de Procedure, tegens eenige Ingezetenen van Veluwen , als overtreders van 't Jagtplacaat, dewijl het zelve in lange jaaren niet is gepubliceert geweest.
Jammer is het, dat geen meerdere elucidatie hebbe kunnen bekomen, ten opzigtevan 't Quartiers Ref. in dato den 15 April 1611 , waar bij op de gedaane klagten van den Lt. Jagermeester een brief van excufe aan Zijn Excellentie gefchreeven is, zoo als bij de Liasfe te vinden. Ter Secretarije van 't Quarüer en van de Stad van Arnhem, welke moeite ook aangewend hebbe, is niets te vinden, nog van de memorie van den Lt.
H Ja"



<: 58)
Jagermeester, nog van de refcriptie van \ Quartier.
De eenigfte zweem die ik in die tijd gevonden heb, dat 't Quartier van Veluwe zig eenig recht omtrent de Wildbann aangematigd heeft , is Q. R. van den 14 Maart 1636, om het Placaat op de Jagt te amplieëren, met een verbod, bij de Eende kooijen te fchieten.— Waar uit gevolgd is het Landelijk Placaat van den 6 Nov. 1637.
Vervolgens den 9 October 1658 heeft het Quartier gerefolveert, dat de Jagermeester, twee Perfoönen voor 't Hoff geciteert hebbende wegens fchieten van Wild, aan 't Hoff behoorde gefchreeven te worden de zaak in ftaat te' laten, tot dat bij 't Quartier van Veluwen, die het aangaat, daar op zal zijn gedisponcert, en op de Jagt een nader Reglement gemaakt. Wat het Hoff hier op gedaan heeft, is mij niet gebleken, en het fchijnt, dat 't Quartier van die fustenue heeft afgezien, door het Landelijk emaneeren van 't Placaat van 1671.
Eindelijk is door het Quartier den 11 April 1671 de Jagt aan uitheemfche verboden, die in Provintien of Quartieren woonen, daar
die



C 59 >
«Tie van Veluwen niet tot de Jagt gcadmitteert worden, dit fchijnt tot een Materiaal gedient te hebben, waar mede het Landelijk Placaat van den 24 Maij daaraanvolgende, boven dat van 1652 behoorde geamplieert te worden, zoo als men uit de vergelijking van het 4 art. van beide Placaaten zien kan.
Hier tegens kan niet ob&eeren, wat bij de andere Quartieren gedaan word, zijnde aldaar het poinct van de Jagt pure huishoudelijk behandeld. Dit is een natuurlijk gevolg, dat de Veluwe de Wildbaan der Fursten zijnde, denzelven alleen de Wildbann aldaar exerceeren kon. Ook zal men geenzints aantoonen, dat de Landfursten of Stadhouders Placaaten op de Jagt buiten de Wildbaan geëmaneert hebben ; alhoewel de Placaaten van Willem de Hl. en die van 1750 en 1770 fchijncn meer of min tot de andere Quartieren mede betrekking te hebben. Het is hier niet nodig de quesrie hier over nader te behandelen, als doende niets ter zaake.
Nu tot het laatfte tijdperk gevordert zijnde, zoo vinde, dat Willem den IV. Prins van Orange, door de Landfchap den 1 2 Januarij 1748 gedelateert is, liet Erffladhouderfshap dezer Provintie op de voet van het RegieH % ment



( 60 )
fflent op de Regeering van 1675, da£ vervolgens aan Zijn Hoogheid den 10 October 1750 is gedemandeert dat Reglement te veranderen , amplieren en vermeerderen, waar van het gevolg geweest is, dat het Reglement door Zijn Hoogheid geconcipieert op den 17 Oftober daar aanvolgende is aangenomen, en beëdigd, waar in dezelfde woorden, als in het Reglement van 16-75 gevonden worden, omtrent de bevoegdheid van Zijn Hoogheid in 't ftuk van de Jagt.
Inmiddels had Zijn Hoogheid het geëmaneert Jagtplaeaat aan de Landfchap den 9 October daar bevorens geprefenteert, *t welk Haar Edele Mogende hadden geapprobeert, en het Jagtgerigt wederom in activiteit gebragt.
Men kan niet kapteeren, dat dit Placaat voor het vastftellen van het Reglement op de Regeering was geëmaneert, dewijl de delatie op de voet van 't Reglement van 1675 reeds in Januarij 1748 is gefchied, behalven, dat dit Placaat boven dien, nog de Sanctie van den Souverain verkregen heeft; In dit Reglement van Regeering zijn twee poincten, die zeer verfchillen van dat van 1675 op 't ftuk van de Jagt.
i°. Dat



r°. Dat in plaats dat de Reglementen op Tt ftuk van de Jagt zouden gemaakt worden, door den Erfftadhouder, met communicatie van de Ridderfchap van Veluwen, volgens het Reglement van 1675, in dat van 1750 geftatueert word, dat zulks zal gefchieden met communicatie van de Lt. Jagermeester en die van 't Jagtgerigt.
a°. Dat dit Jagtgerigt volgens 't Reglement van 1675 zou beftaan , uit vijf Adelijke Perfoönen, zijnde Jonkeren van Veluwen, en dat volgens dat van 1750, dat gerigt zal beftaan, uit 3 Adelijke Perfoönen uit Veluwen, en a Leden uit de Steden van Veluwen, zijnde Regenten van de Burgerftand.
Hier bij kan men 30. voegen, dat wijlen Zijn Hoogheid gl. ged. bij het Placaat op de Jagt, de qualificatie tot het oeffenen der Jagt komt te vergunnen aan de Regenten der Steden, en aan de geërfde Burgers die 25 guldens in de Verponding betalen.
Deeze verandering en in 't Reglement op de Regeering en het Placaat op de Jagt, zijn veroorzaakt door zekere deductie bij de Magiftraat van Arnhem aan Zijn Hoogheid overgegeven, dezelve gaat veel verder, en hier H 3 in



c 62 i
fn word veel meer gefustineerr, dim wel de gezamentlijke Steden van Veluwen bij haar deductie van 1676 . en misfive van 1680aan Koning Willem hier boven gemeld gedaan hebben, wordende in deeze katlle alleen als een gunst verzogt , dat de Regenten en de meest gequalificeerde Burgers, tot de Jagt mogten toegelaten worden.
Thans wierd een ongemterrampeerde vredige posfesfie van meer dan een derde van een Eeuw, en vervolgens het Placaat van 1737 aangehaald.
Wat van de vredige posfesfie te denken is, kan men uit de protesten van de Ridderfchap en de onlusten in het begin deezer Eeuw, ligtelijk opmaken.
Aangaande het Placaat van 1737, heb ik mij hier boven reeds genoeg uitgelaten.
Voorzeker is het mij aanmerkelijk voorgekomen, dat nergens de Stad van Arnhem ■of eenige andere Steden, in geen tijd, zig op een Privilegie of legaal Titul beroepen hebben.
Men ziet de zaak allenskens meer befland
krij-



(' «3 )'
-krijgen; In 1680 word dit als een gunst vevzogt, in 1702 via fa&i genomen, in 1737 de Ridderfchap gedwongen uit infchikkclijkheid toe te geven, en in 1749 het gepleegde van 170 a tot een posfesfie, ende .fchikking van 1737 tot een recht bij ge.bragt, nu in 1784 word de deductie van Arnhem als een legaal bewijs van recht en Privilegie geconfidereert.
Hier uit kan men oordeelen wie ten op«igte van de Jagt, bij het Reglement op de Regcering en het Jagtplacaat van 1750 het meeste bevoordeelt is geworden, de Ridderfchap dan wel de Steden, en een ieder zal moeten toeftemmen, dat de delatie van 't Stadhouderfchap op den zelfden voet als in 1675 gefchied zijnde, door de drie poincten hier boven gemeld, de Steden voorzeeker niet te klagen hebben.
Het zij nogthans ver van mij, ietwes te» gens gem. Placaat en Reglement van Regeering te willen inbrengen, daar dezelve in alle Leden en delen door de Landfchap aangeno..men zijn, en alzoo geftaan ter deliberatie der Quartieren, en in 't particulier van de Ridderfchap van Veluwe, die in deze wegens haar van Eeuwen herwaarts heengeleid recht
het



C 6~4 )
het meeste geïnterresfeert was, daar ook de Steden dezelve als Wetten erkennen, beëdigen cn agtervolgcn. Om welke redenen ik het recht der Regenten en meest gequalificeerde Burgers niet wil ontzenuwen, als zijnde een Res judicata.
Onbegrijpelijk komt het voor dat na eene geruste oblervantie van 't Reglement op de Regeering, en Placaat op de Jagt, de Burgers van Arnhem tegenswoordig opkomen en vermeenen daar bij bezwaart te zijn.
Nochtans kan ik niet ontkennen, dat indien particuliere Perfoönen, bij Placaaten of Refolutien van den Souverain of dier geene welke zijn plaats vertreden, in deeze of geene van hun rechten en Privilegiën geloven verkort te gijn, het hun vrijfiaat, deswegens herfiel te zoeken ter plaatze daar zulks gevoeglijk is, om bij wijze van rechten gedecideert te worden.
Mij komt voor dat dit alleen competeert aan het Hoff volgens alle voorgaande Jagtplacaaten, alwaar gezegd word, dat indien iemand pretendeert geregtigd te zijn om te jaagen, hij zulks bewijzen moet voor den Hove van Gelderland.
Hier



C «5 )
Hier mede had ik deeze mijne Verhandeling konnen eindigen, nogthans daar ik in de misfive van Zijn Doorl. Hoogheid aan de Landfchap van den 8 December 1783 befpeur Hoogst deszelfs gencgendheid, aan de Burgers, ca/u quo een ruimer Jagt te vergunnen, zoo vinde mij verplicht, dien aangaande eenige remarques te moeten maken.
Reeds aangetoond hebbende, dat de Wildbann en Wildbaan de Hooge Overheid competeerde, en dat Hoogst dezelve die regalia aan den Stadhouder gedemandeert heeft, zoo verklaar ik, met ronde woorden, dat ik voor mij, Zijn Doorl. Hoogheid toeërken, hen zelfde recht die het Furftendom in 't ftuk van de Jagt competeerde.
Edogvermeene, dat, alhoewel den Erfftadhouder bij het Reglement op de Regeering gedemandeert is, met Advijs van die van het Jagtgerigt, Reglementen op de Jagt te maken, dit alleen van de exercitie en Politie van de Jagt te verftaan is, en geenzints kan getrokken worden, om daar door de qualificatie tot de Jagt dusdanig te extenderen, dat de eigentlijke berechtigde benadeelt werden, of iemand in zijn recht gekrenkt.
ï Dit



C 66 )
Dk is het geval van de Ridderfchap van Veluwen, die van alle tijden een uitfluitend recht tot de Jagt in de Wildbaan van Veluwen gehad heeft, en niet anders dan vi coacti, daar van in de loop van deeze Eeuw gerecedeert heeft. .
Gelijk ik beweerd hebbe, dat in 1737 de Ridderfchap, ja zelfs het Quartier niet bevoegd is geweest, buiten de Hooge Overheid een Placaat voor de Wildbaan te emaneren, zoo vcrmeene ook, dat het den Heeren Staaten, noch den Heer Erfftadhouder niet competeert, ten aanzien van de qualificatie tot de Jagt, als een recht of Privilegie geconfidereert, eenige verandering of uitbreiding te maken, zonder toeftemming van de Perfoönen daar bij geïnterresfeert, als namelijk van de-Ridderfchap van Veluwen; daar het aan 't Jagtgerigt alleen toeflaat te oordeelen, of deeze of geene individueele Perfoönen tot de bekende Clasfe der gepriviligeerde gehorcn, zonder dat het zelve kan oordeelen, wie eigentlijk die gepriviligeerde zijn; Dit gehoord tot het hoogfte Geregtshof, zoo als hier vooren aangetoond is.
Zulks fchijnt Zijn Doorl. Hoogheid ook zeer wel begrepen te hebben, door in zijne mis-
five



C *7->
Cve te zeggen: wanneer na dat Wij vooraf behoorlijke ïnformatien en confideratien zullen hebben ingenomen, op dat ook die geenen, welke bij de Confervatie van den Wildbaan op Veluwen, niet onverfchittig of geïnterresfeert kunnen worden gerekend, niet mogten worden geprejudicieert.
De deliberatien der Hooge Overheid hier omtrent vooruit te lopen, is mij niet geoorloofd, en het dient tot mijn bellek niet, te onderzoeken, of de algemeene Jagt aan de Burgers toeteftaan, met de gronden eener goede Staatkunde beftaanbaar zij, en of het conform de redenen van billijkheid is, dat Burgers uit Steden, die geen voet Lands bezitten, boven alle geërfde Huisluijden, en Pachters, die immers ten haaren kosten het Wild onderhouden, in 't jaagen bevoorrecht worden.
Hier mede mijn gevoelen op 't ftuk van de Jagt eindigende, durf ik het zelve vrijmoedig aan het oordeel van ieder onpartijdige onderwerpen. Indien eenige dwalingen hier in voorkomen, heb ik ter goeder trouw gehandelt, gebruik makende der bewijzen, die mij zijn voorgekomen. Het zal mij aangenaam zijn, wanneer iemand, de tijd en lust I a heb-



C 6*8 )
hebbende, het geene door mij maar gefchetst is, wil uitwerken; of zoo hij gelegenheid gehad heeft, andere ftukken te zien en te bezigen, die mij onbekend zijn, als dan mijne {tellingen naar welgevallen te verdedigen of te wederleggen.



ERRATA.
'Fag. 4. lin. uk. ftaat infcriores ordines kei inferiorts ordinis.
Pag. 13. lin. 1 en 2. ftaat Hendricks lees Hermans.